Opera I: Opera exegetica, 4: Commentariorum in Hiezechielem libri XIV

Citation preview

TRENT UNIVERSITY

LIBRARY OF RELIGION

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0075unse

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

LXXV

i

CC.

LXXV

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

LXXV

S. HIERONYMI PRESBYTERI OPERA PARS 1, 4

TVRNHOLTI TYPOGRAPHY BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXIV

S. HIERONYMI PRJESBYTERI OPERA

PARS I OPERA EXEGETICA

4

COMMENTARIORVM IN HIEZECHIELEM LIBRI XIV

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICn MCMLXIV

(c. c>. C a

M

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PvBLICAE INSTITVTIONI atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

T.5

S. HIERONYMI PRESBYTERI COMMENTARIORVM IN HIEZECHIELEM LIBRI XIY

CVRA ET STVDIO

FRANCISCI GLORIE

32000

PRAEFATIO “Hiezechielis uolumen olim aggredi uolui” ait s. Hiero¬ nymus anno 411, “et sponsionem creberrimam studiosis lectoribus reddere’’ (1) 2. Finita ergo in Esaiam explanatione — anno 410 —, ilico ad Hiezechielem transire cupiebat ; sed, cum extremam manum operi imponere prophetali festinat, ecce subito mors Pammachii atque Marcellae, romanae urbis obsidio, multorumque fratrum et sororum dormitio nuntiata est ; atque ita consternatus obstupuit, ut nihil aliud diebus ac noctibus nisi de salute omnium cogitaret a. Ecce ego inducam super uos gladium, et disperdam excelsa uestra ; et demoliar aras uestras et confringentur simulacra uestra, et deiciam interfectos uestros ante idola uestra. Et dabo cadauera filiorum Israel ante faciem simulacrorum uestrorum, et dispergam ossa uestra *circa aras uestras, in omnibus habitationibus uestris. Montibus dicitur Is¬ rael quod disperdat Deus excelsa eorum in quibus adorabant homines fictos deos, et aras simulacraque confringat, et cultores eorum in conspectu *fanorum interfici faciat, ut iaceant cadauera mortuorum ubi prius iacebant hostiae, et dispergantur ossa, non montium sed eorum qui iacebant in montibus, in circuitu ararum et in cunctis urbibus uiculisque Israel. Hoc iuxta litteram. Alioquin et super eos qui eriguntur in superbiam, et de quibus apostolus loquitur : Scientia inflat, cari-

329 Marc. 4, 39. 329 cfr Marc. 4, 39. 329/330 cfr Ion. 4, 3-10. 331 Ps. 103, 32. 332/334 cfr Ez. 6, 3-5. 344 cfr 1 Cor. 3, 3 ; lac. 3, 14.16. 344/ 845 Rom. 10, 2. 348 modulo] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 127. 350/350 Ez. 6, 3-6. 304/305 1 Cor. 8, 1.

P

329 uenturum corr. P 330 Iona corr. alt. m. P 334 Israel et principes] om. Hraban. 334 eosque] eos Hraban. jx Vail. 340 dominicae familiae] P, Dominico (om. famil.) Hraban., familiae Dominicae ~ /a Vail. 355 circa] hie P Hraban. fx Vail. (*circum Vulg.), cfr infra Jin. 369 350 dicitur] dicit Hraban. 359 fanorum] Plraban. /a Vail., fran *eorum (fran exp.) P, an *fanorum eorum scribcndum ? 359 ut] P Hraban. /x Vail., et aliter 301 eorum] dcorum (d exp.) P

”

57

P 73i

IN HIEZECHIELEM II, vi, 3/6-6/7

65

tas autem aedificat, inducitur gladius, ut omnia eorum simulacra, quae de suo finxerunt animo, conterantur, et interfecti iaceant et mortuos esse se sentiant, nihil sibi simulacra sua atque figmenta prodesse cementes. Quodque dispergere se dicit ossa montium *circum aras, fortissimos quosque eorum a 370 se mutuo indicat separandos — prodest enim peruersae scientiae malos a malis diuidi —; et ut illi qui consensu pessimo aedificabant turrem pro utilitate propria dissipati sunt diuisaeque linguae eorum ne consensus pessimus peiores eos faceret, ita ossa montium disperguntur ut uanos conatus suos intel373 legant. fHoc quod nos posuimus : Et dabo cadauera filiorum Is¬ rael ante faciern simulacrorum uestrorum, in LXX non habeturj 6 b, 7. Vrbes desertae erunt, et excelsa demolientur, et dissipabuntur et ineribunt arae uestrae, et conjringentur et cessabunt idola uestra, et conterentur 380 delubra uestra, et delebuntur opera uestra ; et cadet interfectus in medio uestri, et scietis quoniam ego Do minus. Causa perspicua cur urbes montium deserendae sint, scilicet ut demoliantur excelsa araeque et idola destruantur et delubra pereant et omnis simulacrorum cultura desistat; 385 cadant interfecti in medio montium, et sciant quoniam ip¬ se sit Dominus. Per quae occasio nobis datur spiritalem magis intellegentiam sequi, ut urbes haereticorum quae interpretantur ecclesiae et excelsa superbiae eorum et arae peruersorum dogmatum confringantur, et idola pereant quae de suo 390 sibi corde simularant, et conterantur delubra — nam templa quae contra templum Domini surrexerant graecoque sermone appellantur re/xeinrj, id est ‘fana’ atque ‘delubra’ —, et omnia opera montium conterantur quae non opera Dei sunt sed magistrorum falsae scientiae. Cumque ceciderint 395 interfecti in medio montium, uel quos ipsi montes interfecerant uel ecclesiastici uiri qui eos male uiuentes in salutem suam occiderant, tunc finis erit montium superborum, ut cognoscant quod ipse sit Dominus. Potest autem fieri ut de uno populo montium Israel, aliis interfectis, cognoscant alii : 400 Pestilente enim flagellato stultus astutior erit. 365

371/373 cfr Gen. n, 1-9. 375/370 Ez. 6, demoliantur] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 352.

P

5.

377/382 Ez. 6, 400 Prou. 19, 25.

6-7.

383

307 esse se] P Hraban., se esse ~ /x Vail. 309 circum] hie P iuxta Vulg., *circa fi Vail., cfr supra lin. 355 374 disperguntur] P, dispergantur Hraban., dispergentur /z Vail. 374 ut uanos] ut tua|nos (alt. t eras.) ex litteris male compactis P 381 quoniam] hicP Hraban., quia /z Vail.cum Vulg. ; cfr infra lin. 385 383 sunt corr. P 385 cadantque Hraban. /z Vail. 385 quoniam] hie P fx Vail., quia Hraban., cfr supra lin. 381 390 nam] non Hraban. /x Vail. 301 Greco qu*e (a eras.) P

392 TeineHH P

conterentur alt. m. P

393 conterantur] 1 m. P Hraban. jx Vail.,

393 quae] quia Hraban.

PL

v

59

58

66

405

410

415

420

425

43°

435

IN HIEZECHIELEM II, vi, 6/7-9/10

8,9 a. Et relinquam in uobis eos qui fugerint gladium in gentibus, cum disperser0 uos in terras ; et recordabuntur mei liberati uestri in gentibus ad quas captiui ducti sunt. Illud quod Dominus loquitur ad Heliam : Reliqui mihi septem millia uirorum qui non curuauerunt genu Baal, et Paulus apostolus scribit: Et nunc in hoc tem¬ pore reliquiae secundum electionem gratiae saluae factae sunt, potest huic capitulo conuenire. Et apostoli enim, qui erant de semine Israel et gladium fugerant, idcirco sunt reseruati : ut dispergerentur in gentes, et in terris euangelium praedicarent, ac recordarentur in gentibus Dei in quibus captiuitatis tempore uersabantur. Potest autem et hoc dici, quod ideo aliqui de capituitate iudaica resemati sint : ut in gentibus recordarentur nominis eius, illiusque potentiam praedicarent. De haereticorum quoque populis, qui euadere potuerint gla¬ dium perditionis eorum et pessimam factionem quae contra Deuin fuerat concitata, hue illucque dispersi recordabuntur nominis Dei agentes paenitentiam, et captos se a uiris ecclesiasticis exsultabunt. 9 b, 10. Quia contriui cor eorum fornicans et recedens a me, et oculos eorum fornicantes post idola sua ; et displicebunt sibimet super malis quae fecerant in uniuersis abominationibus suis, et scient quia ego Dominus non frustra locutus sum, ut facerem eis malum hoc. fMulta de hoc capitulo a LXX praetermissa sunt, illudque mutatum : Iuraui cordi eorum fornicanti, pro quo nos posuimus : Contriui cor eorum forni¬ cans.) Iurauit autem atque decreuit se facturum esse quae opere monstrauit, siue contriuit cor fornicans et recedens a Deo — eorum quibus per Osee loquitur : Spiritu fornicationis seducti sunt —, et oculos fornicantes post idola — per quorum fenestras mors intrasse perhibetur : quam ob causam et in Daniele duo presbyteri praeceperunt reuelari Susannam, ut nudati corporis decore fruerentur —. Nec frustra locutus est Dominus, ut faceret malum uel mala, quando ad comminatio-

401/404 Ez. 6, 8-9. 405/406 hi Reg. 19, 18. 406/407 Rom. 11, 5. 420/ 425 Ez. 6, 9-10. 423.443.993.905.1020 abominationibus (-num)] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 62.300. 420/42?-Ez. 6, 9 (LXX). 427/428 Ez. 6, 9. 430/431 Os. 4, 12 (LXX). 432 efr Ier. 9, 21. 433/434 efr Dan. 13, 15-20.

P

409 reserati corr. alt. m. P 410 gentes] P, gentibus Hraban., terris ft, terras Vail. 410 terris] P Hraban., gentibus ft Vail. 412 dici* (t eras.) P 413 reseruandi sunt Hraban. 415 populus corr. P 429 demonstrauit Hraban. 429 fornicans cor ~ Hraban. (qui praem. ut) ft Vail. 430 quibus] praem. de Hraban. ft Vail. 430 Oseam Hraban. 430 loquitur] P Hraban., praem. Do¬ minus fi Vail.

P 732

v

PL

59

60

IN HIEZECHIELEM II, vi, 9/10-11

67

nem eius agunt paenitentiam qui sententiae subiacebant; sin autem cor durum sit et indomabile nec per poenas quidem sentiens beneficia corrigentis, dicitur ad eos : Sine causa percussi filios uestros ; disciplinam non recepistis. Prodest autem 440 et haereticis ut conteratur cor eorum, thesaurus pessimus dogmatum peruersorum, quia recessit a Domino et fomicantes oculi post adinuentiones suas, qui, cum Domini fuerint recordati, displicebunt sibi in uniuersis abominationibus suis, et, intellegentes uerae fidei ueritatem, scient quia ipse sit Do445 minus. Qui idcirco saepe infert tribulationem, quae patientibus perniciosa uidetur et pessima, ut ad *paenitentiam conuertantur. 11 a.Haec dicit Dominus Deus : Percute manu tua et allide pedem tuum, et die : Heu, ad omnes abomi4i°nationes malorum domus Israel. Magnitudinem peccatorum iubetur propheta manibus pedibusque ac sermone monstrare, ut, gestu corporis et inclinatione uocis, habitum stupentis mirantisque et plorantis ostendat. Quomodo enim, si quando nouum aliquid mirandumque conspicimus, tarn cor455 pore quam animo perhorrescimus ita ut complaudamus manus et pedes allidamus ad terram et uocem indinemus ad fletum, sic nunc propheta cemens oculis animi uentura supplicia, ad uniuersas abominationes malorum domus Israel loqui¬ tur quae sequuntur. Percutimus spiritaliter manu, quando 460 a malis nos operibus separamus ; allidimus pedem, quando non gradimur itinere peccatorum ; plangimus atque ploramus, quando nobis displicent quae geruntur, quod ostenditur uerbo ‘heu’—pro quo Aquila interpretatus est da, Symmachus axerXlaaov quod significat ‘lamentare’ uel ‘plangere', 465 Septuaginta uel Theodotio ivye quod magis insultantis est quam plangentis —. 11 b. Q ui gladio, fame, peste ruituri sunt. Haec est

437 efr Ez.

2, 4.

438/439 Ier.

2,

30

(LXX).

448/450 Ez.

6,

ix.

407

Ez. 6, xi.

P

437 indemabile corr. P 437 nec] ne Hraban. ft Vail. 438 sentientiura corr. alt. (?)m. P 448 paenitentiam] P, *paenitudinem Hraban. Viet. ft Vail. 448 manu tua] 1 m. P ft Vail., manum tuam alt. m. P Hraban. cum Vulg. ; efr infra lin. 159 et lib. 7 lin. 233.243.273 452 gestu] alt. m. P Hraban. ft Vail., gesta 1 m. P 452 corpori Vail. 452 et] P Hraban., ac /a Vail. 452 inclinatione] P aliquot codd. Victorii duo codd. Vallarsii Hraban., indignatione ft Vail. ; efr infra lin. 456 457 propheta cemens oculis animi] P Hraban., oculis animi propheta cemens ~ ft Vail. 459 Percutimur Hraban. 459 manu] P Hraban /x Vail., manu alt. m. P ; efr supra lin. 448 et infra lib. 7 lin. 233.234.273 403 %heu (e eras.) P

403 quo] qua corr. alt. m. P

404 cxeraiacoN P 405 eyse P

403 dd] scripsi, aha P, a. a. Vail.

404 plangere] plange /x Vail.

405 uel] P, et ft Vail.

407 fame] add. et ft Vail, cum Vulg., efr infra lin. 469

add. autem Hraban. ft Vail.

407 est]

v

60

PL 61

ft 73?

68

IN HIEZECH1ELEM II, vi, 11-13

causa plangendi : quod habitatores montium et ararum idolorum cultores gladio, fame, peste ruituri sunt. Qui ua470 riis ducuntur erroribus et cotidie mutant fidem circumferunturque omni uento doctrinae, isti caeduntur gladio et diuiduntur in partes, unitatem ecclesiasticae fidei relinquentes. Qui uero spiritales non habet cibos, fame moritur, nesciens eum qui dixit : Ego sum uita. Porro qui, uel singulis uel 475 pluribus deditus uitiis, ab eis non potest separari, quasi quodam ueterao, pestilentia corruit. 12. Qui longe est peste morietur, qui autem prope est gladio corruet, et qui relictus fuerit atque circumdatus fame morietur, et implebo indignatio48onem meam in eis. Qui obsidionem urbis effugerit et ad deserta migrarit, peste morietur ; qui prope fuerit, cadet hostium gladio ; quern autem circumdederit hostilis exercitus, fame interibit et penuria ; in hisque omnibus implebitur indignatio Dei, ut cognoscant qui remanserint, quia ipse sit Do485 minus. Qui ab ecclesia quoque recesserit, statim peste mo¬ rietur ; qui sciolus sibi uidetur et diligens, nisi cauerit gladio ferietur inimici ; qui simplici contentus fide — instar brutorum animantium uersatur quidem in ecclesia, sed tamen in nullo bono opere perficit, nec imitator est formicae quae in messe 490 praeparat sibi cibos atque comportat —, iste fame morietur ; et in omnibus his implebitur ira Domini. 13. Et scietis quia ego Dominus, cum fuerint interfecti uestri in medio idolorum uestrorum, per circuitum *ararum uestrarum, in omni colie excelso et 495 in cunctis summitatibus montium, et subter omne lignum nemorosum, et subter uniuersam quercum frondosam locum ubi accenderunt thura redolentia uniuersis idolis suis. Perspicuum est iuxtalitteramet *interpretatione non indiget, quod in montibus Israel et in excel500 sis collibus, inter ipsa idolorum altaria lucosque qui appellantur ligna nemorosa, israeliticus sit caesus exercitus, ut, ubi pec-

468/469 cfr Ez. 6, 485 cfr Ez. 6, 13.

P

13.

474 Ioh. IX, 25 ; 492/498 Ez. 6, 13.

14, 6.

477/480 Ez.

6, 12.

484/

468/469 ararum idolorum] P, ararum idolorumque Hraban. y Vail. ; cfr infra lin. 526 469 fame] P Hraban., add. et y Vail. ; cfr supra lin. 467 473 moritur] P Hraban. Vail., morietur y 475/476 quodam ueterao, pestilentia] sine distinctions signo P y, quadam uterina pestilentia Hraban., quondam uetemo pestilentiae Vail. 481 migrauerit Hraban. y Vail. 489 perficit (p ex p ; er exp.) P, proficit Hraban. y Vail. 491 omnibus his] P Hraban., his omnibus ~ y Vail. 493/494 per circuitu corr. alt. m. P, (in circuitu Vulg.) 494 ararum] Hraban. y Vail., alarum (/or/. 1 ex r male lecta ; an t omissa *altarum scribendwn, ut infra lin. 500 ?) corr. (1 exp. et r sup. lin. add.) alt. m. recent. P 494 omni] P Hraban. cum Vulg., om. y Vail. 498/499 *intcrpretationem corr. (m exp.) alt. m. P 500 lucosque] locusque 1 m., locosque alt. ni. P 500 qui] quia PL.

v 61

IN HIEZECHIELEM II, vi, 13-14

69

cauerant, ibi punirentur. Iuxta avaycoyr/v sequamur ordinem propositum. Quando magistri haereticorum ab ecclesiasticis uiris, qui instructi sunt scientia scripturarum, contriti fuerint 505 atque superati, uidemus interfectos peruersorum dogmatum iacere inter simulacra quae finxerant, et eos, qui se eleuabant contra scientiam Dei, stratos in montibus collibusque subtus omne lignum nemorosum : qui habebant uerba pompatica umbramque foliorum, et poma bonorum operum non habe- PL 62 510 bant : qui erant sub omni quercu frondosa quae non affert fructus hominum sed porcorum, ubi accenderunt thura redolentia, non Deo sed idolis suis ; nec dicere poterant quod de Noe scriptum est : Odoratus est Dominus odorem bonae flagrantiae, et id quod Paulus loquitur : Christi bonus odor sumus 515 Deo in omni loco — quomodo autem sanctus odore suo delectat Deum, sic peccator, ex cuius persona psalmus ille cantatur : Computruerunt et corruptae sunt cicatrices meae a facie insipientiae meae, accendit idolis suis thura foetentia —. fid quod v 62 nos interpretati sumus : In cunctis summitatibus montium, et 520 post paululum : Et subter uniuersam quercum frondosam, LXX reliqueruntj 14. Ext endam manum meam super eos, et faciam terram desolatam et destitutam a deserto Deblatha in omnibus habitationibus eorum ; et scient quia ego P 734 525 Dominus. O montes Israel, cum interfecti uestri ceciderint in medio ararum idolorum uestrorum, in omni colle excelso, in cunctis montium summitatibus, compleueroque lucos uestros cadaueribus mortuorum in quibus quondam accen¬ derunt idolis suis thura redolentia, tunc extendam manum 550 meam ad ultionem, quae fuerat hucusque contracta, et redi¬ gam uniuersam terram Israel in solitudinem, a deserto Deblatha — quae est in terra Emath,qaa.e hodie uocatur ’Empaveui

507 subtus] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 334. 508 pompatica] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 152. 513/514 Gen. 8, 21. 514/515 11 Cor. 2, 15.14. 517/518 Ps. 37, 6. 519.520 Ez. 6, 13. 522/525 Ez. 6, 14. 525/529 cfr Ez. 6, 13. 529/530 cfr supra lib. 1 lin. 792/802.809 et infra lib. 4 lin. 156/157.687/690, lib. 5 lin. 180/198, lib. 6 lin. 985/986. 531/532 cfr iv Reg. 25, 21 ; Ier. 39, 5 ; 52, 9.27. 532 Ier. 39, 5 ; 52, 9. 532 cfr infra lib. 14 lin. 1321/1323.

P

502 aNascosHH 1 m., anagogen in marg. alt. m. P ; anagogen Hraban. ft Vail. 500 fixerant corr. P 508 nemorosa (a apert.) P 513/514 flagrantiae] 1 m. P, fragrantiae alt. m. P Hraban. ft Vail. ; cfr ex. gr. infra lib. 3 lin. 249, lib. 4 lin. 1254, lib. 6 lin. 1274/1275, lib. 7 /in. 1052 520 paulu corr. alt. m. recent. P 522 Ex¬ tendam] praem. Et Hraban. ft Vail, cum Vulg. 525 ceciderint] in sup. lin. alt. m. P, ceciderunt Hraban. 526 idolorumque Hraban. ft Vail., cfr supra lin. 468/469 527 compleueroque] P Hraban., cumque compleuero ft Vail. 529 idolis suis thura] P Hraban., thura idolis suis ~ ft Vail. 532 epi^ama (p ex n ut uidetur) P, ’Ejnpavla Hraban., Epiphania ft Vail, {cfr infra lib. 14 lin. 1321)

70

IN HIEZECHIELEM II, vi, 14-vii, 1/2

Syriae —, in cunctis habitationibus eorum, ut omnibus pateat nihil esse inter solitudinem et mare Magnum quod non hos535 tilis mucro consumpserit — multi putant eundem esse locum de quo in Hieremia scriptum est: Et apprehends, runt Sedeciam in deserto quod est iuxta Iericho, et omnis comitatus eius diffugit ab eo. Cumque comprehendissent regent, adduxerunt eum ad re¬ gent Babylonis in Reblatha, quae est in terra Emath, et, ob uici540 niam, immo similitudinem 'daleth’ et ‘res' hebraicarum litterarum quae paruo apice distinguuntur, uel Deblatha uel Rebla¬ tha appellari —. Iuxta mysticos autem intellectus, extendit Dominus manum suam super omnes qui haeretico fuerant errore decepti, ut terram eorum, quae interpretatur ecclesia, fa545 ciat desolatam a deserto Deblatha — quod in lingua nostra TraXddr] hoc est ‘massam ficorum’ sonat ‘caricarumque inter se compactarum’ —, ut, postquam in simulata dulcedine, quae non erat terrae cultae sed solitudinis, amaritudinem repererint, tunc cognoscant quia ipse sit Dominus : Mel enim distil55 ° lat de labiis mulieris meretricis, quae ad tempus impinguat uescentium fauces, et postea amarius felle reperitur. Hoc signi¬ ficant et duo calathi ficorum qui positi sunt in Hieremia contra faciem templi, unus ficorum optimarum et unus pessimarum, quorum alter ad ecclesiam Christi refertur, alter ad 555 congregationem malignantium. VII. 1 2 Et f actus est sernto Domini ad me, dicens Et tu, fili hominis, haec dicit Dominus Deus ter-'~ rae Israel : Finis uenit, finis super quattuor ‘*alas terrae'. Ouas nos ‘plagas mundi’ interpretati sumus : orientem 560 uidelicet et occidentem, meridiem et septemtrionem ; de quibus alis et Esaias loquitur : Domine, ab alis (siue finibus) terrae portenta audiuimus, quae in toto orbe per apostolos gerebantur ; et de sanctis scriptum est : Si dormieritis inter medios cleros, pennae columbae deargentatae, et posteriora eius in

,.

:

534 cfr iv Reg. 14, 25. 536/539 Ier. 52, 8-9. 546/547 cfr Hieron., Norn. Hebr., 57, 16. 549/551 Prou. 5, 3-4 (LXX). 552/553 cfr Ier. 24, 1-2. 555 malignantium] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 172. 556/558 Ez. 7, 1-2. 559/ 560 cfr supra lib. 1 lin. 565. 561/562 Is. 24, 16 (LXX). 563/565 Ps. 67, 14.

P

534 quod] qu? P 538 comprehendissent] comprehensus|sem corr. ut uidetur alt. m. P 539 et] P Hraban., praem. Potest jj. Vail. 539/540 uiciniam] uicinam 1 m. P Hraban. /j. Vail., corr. ut uidetur alt. ( ?) m. P 540 immo] om. P 540 deleth (pr. e in ras., nempe a eras, ut uidetur alt. ml) P et corr. alt. m. P 544 aecclesiam (m exp. alt. ml) P

540 res P 544 ut] 545 a] ad (d exp.) P

546 77aAaeN P, naXd&rjv fi Vail. 547 ut] et corr. alt. m. P 558 finis1] 1 m. P Hraban. /j. Vail., praem. alt. uenit in marg. alt. m. recent. P Viet, cum Vulg. ; cfr infra lin. 591 558 alas] Hraban. fj. Vail., plas corr. alt. m. P (*plagas Vulg.) ; cfr infra lin. 559.561 sqq. 587.591 559 plages corr. alt. m. P 562 audimus P 564 posteriora] P, add. dorsi Hraban. fj, Vail, cum Vulg. ; cfr infra lin. 897

IN HIEZECHIELEM II, vii, 1/2-3/4

71

uirore auri ; unde et Dominus, cum appropinquasset et uidisset Hierusalem, fleuit et dixit : Quoties uolui congregare filios tuos sicut gallina congregat pullos suos sub alas suas, et noluisti ? ; iste est qui, in Deuteronomii cantico, expandit alas suas, suscepit eos et assumpsit eos in humeris suis. Quidam 57° spiritales alas terrae, quibus ad caelestia subuolamus, quattuor ponit genera credentium : domum Aaron et domum Leui et domum Israel et *timentes Dominum — de quibus psalmista canit : Domus Israel, benedicite Dominum; domus Aaron, benedicite Dominum ; domus Leui, benedicite Domi575 num ; qui timetis Dominum, benedicite Dominum —, in Aaron sacerdotium, in Leui aedituos et ministros, in Israel cunctum populum, in timentibus proselytos intellegens. Nos autem simpliciter explanandum putamus quod, post comminationem montium Israel, ad omnem terram Israel, siue 580 decern siue duodecim tribuum, sermo propheticus dirigatur, et nequaquam propheta uenturam pronuntiet sed iam ingruentem uideat captiuitatem. Quinto enim anno Sedeciae coepit Hiezechiel in Babylone prophetare captiuis, et anno nono uenit Nabuchodonosor et obsedit Hierusalem, ce585 pitque earn anno undecimo Sedeciae. Ex quibus perspicuum est uenisse finem et appropinquasse, non super montes et colies rupesque et ualles, sed super quattuor plagas terrae ex omni parte Israel; non omnis terrae — quod si dixisset, de toto mundo credi poterat —, sed terrae simpliciter, quod significat Is590 rael; sic enim coeperat: Haec dicit Dominus Deus terrae Israel: Finis uenit, finis super quattuor plagas terrae. 3,4. Nunc finis super te, et mittam furorem meum in te, et iudicabo te iuxta uias tuas, et ponam contra te omnes abominationes tuas. Et non parcet oculus 565

365/568 cfr infra lin. 1137/1141. 565/566 cfr Luc. 19,41. 566/568 Matth. 23, 37. 568 iste.qui] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 409. 568/569 cfr Deut. 32, XI. 573/575 Ps. 134, 19-20. 575/576 cfr Ex. 28, 1 sqq. 576 cfr Ez. 44, 10-11. 579 cfr Ez. 6, 1-14. 581/582 cfr infra lib. 6 lin. 738/739, lib. 9 lin. 1458/1459. 582/585 cfr iv Reg. 24, 18 ; 25, 8-17 ; 11 Par. 36, 10-11 ; supra lib 1 lin. 110/112.1270/1272. 1312/1313, et infra lin. 690/692 sqq. 585 earn] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 409. 590/591 Ez. 7, 2. 592/597 Ez. 7, 3-4.

P

565 uirore] P, pallore Hrabatt. ft Vail, cum Vulg. 568 qui] sup. lin. P 568 expandens Hraban. /x Vail. 572 timentes] Hraban. ft Vail. ; domum timentes 1 m., *domum timentis alt. m. P 572/573 psalmista] P Hraban., praem. et /a Vail. 577 timentibus] P Hraban., add. Dominum ft Vail. 581 uenturam (scil. *captiuitatem', lin. 582)] scripsi, uentura sup. lin. P Hraban. (cfr infra, lib. S lin. 738/739), futura ft Vail. 581 praenuntiet Hraban. ft Vail. 584 Nabogodonosor hie P 586 adpropinquasset (t exp.) P 589/590 Israel] Isrh P, Israelis Hraban. ft Vail. 590 enim] add. et exp. omnis P 591 finis2] 1 m. P Hraban. ft Vail., praem. alt. uenit inter lin. alt. m. recent. P cum Vulg. ; cfr supra lin. 558 592 mittam] P Hraban. ft Vail., emittam a liter (immittam Vulg.) ; cfr infra lin. 604 593 et* 1] P Hraban. ft cum Vulg., om. Vail.

735

v 64

72

IN HIEZECHIELEM II, vii, 3/4-5/;

meus super te et non miser ebor, sed uias tuas ponam super te, et abominationes tuae in medio tui erunt, et scietis quia ego Dominus. fin hoc capitulo iuxta Septuaginta interpretes ordo mutatus est atque confusus, ita ut prima nouissima sint et nouissima uel prima uel rae600 dia, ipsaque media nunc ad extrema nunc ad principia transferantur ; ex quo nos et ipsum hebraicum et ceteros secuti interpretes ordinem posuimus ueritatisj Ad terram igitur Is¬ rael sermo dirigitur : quod uenerit super earn finis et consum¬ mate, et emittat Dominus furorem suum in earn, non in605 iustum et tantum de indignatione uenientem, sed plenum aequitatis atque rationis, ut iudicet earn secundum uias suas et ostendat illi omnes abominationes suas, ut recordetur operum suorum et intellegat quid *male gesserit. Quod autem dicit : Non parcet oculus meus super te et non miser ebor, quasi 610 clementissimus medicus, incidere cupiens putridas carnes et cariosa uulnera adurere cauterio, non parcit ut parcat, non miseretur ut magis misereatur, ne quid putridum uiuasque carnes sui uicinia corrupturum remaneat in corpore. Percutit autem Dominus quem diligit, et castigat omnem filium 615 quem recipit, cuius intellegentiae illud est : Ego percutiam et ego sanabo, omnis enirn medicina habet ad tempus amaritudinem, sed postea fructus doloris sanitate monstratur ; tale quid per Amos loquitur Deus : Quoniam uos cognoui de uniuersis tribubus terrae, idcirco ulciscar super omnia peccata 620 uestra ; nouit enim Dominus eos qui eius sunt. ‘Et uias’ inquit ‘illius totiusque uitae gressum abominationesque et maculas ponam in medio eius’, ut ante oculos peccatricis, quae pro sa¬ nitate punitur, pristina peccata ponantur ; cumque hoc fecerit Dominus, scient qui cruciati sunt, quod ipse sit Dominus. 625 Hoc ipsum sonat et illud testimonium : VIciscar Iacob secun¬ dum uias suas, et iuxta adinuentiones eius reddam illi. 5-7 a. Haec dicit Dominus Deus : Afflictio una, ajjlictio ecce uenit. Finis uenit, uenit finis ; euigilauit aduersum te, ecce uenit. Venit contritio su630 per te qui habitas in terra. fHaec in Septuaginta non ha595

Ez. 7, 4. 610/614 cfr infra lib. 7 lin. 1371/1374. 014/615 Hebr. 615/016 Deut. 32, 39. 618/620 Am. 3, 2 (LXX). 020 n Tim. 2, 19. 620 Os. 12, 3 (LXX). 027/630 Ez. 7, 5-7. 000

P

, 6. 625/

12

005 indignationem ueniente corr. alt. m. P 606 rationes corr. P 608 male] 1 m. P fi Vail., *mali alt. m. P Hraban. 609 Non* 1] Nunc corr. P 611 parcet1 P 611/612 parc*at (e eras.) P 613 corruptum PL. 615 recepit corr. P, cfr infra lin. 720 616 habet ad tempus] P Hraban., ad tempus habet ~ /x Vail. 617 monstrantur (n exp.) P 618 per] praem. et Hraban. fx Vail. 619 peccata] ca sup. lin. P 621 gressum] P Hraban. Vail., egressum fx 625 illud] in ras. P 629 contritio] P cum Vulg., contractio hie Hraban. fx Vail. ; cfr infra lin. 646.721

PL

64

IN HIEZECHIELEM II, vii, 5/7

635

640

645

650

653

660

73

bentur, sed in editione eorum de translatione Theodotionis sub v 65 asteriscis addita sunt ; nos autem sequamur hebraicum.) Pro ‘afflictione’ quam, iuxta Symmachum qui interpretatus est kcikcoolv, perspicuitatis causa posuimus, et in hebraico et in graeco ra/cta uel Trovr/pta scribitur, id est ‘malitia’. Dicitur autem quod extremum peccatum terrae Israel tempus aduenerit, ut iam non effugiat sententiam Dei quam longo tempore merebatur. Et quia necdum compleuerat peccata sua, propterea differebatur supplicium, secundum illud quod scriptum est : Necdum enim completa sunt peccata Amorrhaeorum ; unde et Dominus ad Iudaeos : Et uos, ait, implete mensuram patrum uestrorum. Venit tibi ergo miseria, uenit afflictio, p 736 uenitque captiuitas. Et ne putes me rursum futura minitari, ostendo digito atque demonstro : Ecce uenit, finis uenit, uenit finis ; qui hucusque dormitare tibi uidebatur et quiescere, euigilauit contra te repente atque surrexit. Venit ‘contritio’ — quae in hebraico dicitur ‘sephphira’ et quam Aquila interpre¬ tatus est -npoGKOTnqaiv id est ‘contemplationem’ et ‘prospectionem’ — quam semper pauida tibi uenire metuebas — et quam interpretatus est Theodotio nXoKpv id est ‘ordinem contextumque’ malorum omnium —. Porro quod dicitur : Super te qui habitas in terra, iuxta illud ’AnoKaXupecos Ioannis debemus accipere : Vae super omnes qui habitant in terra — sanctus PL 65 enim non est habitator terrae sed aduena atque peregrinus, dicitque : Aduena sum et peregrinus, sicut omnes patres mei. Ouamobrem et Abraham ‘hebraeus’, id est nepaiT-ps et 'pere¬ grinus’ atque ‘transitor’ ‘uiatorque’ memoratur, de praesenti saeculo ad futura transire festinans —. Possumus hunc locum et spiritaliter interpretari contra populum Iudaeorum, super quern uenit finis et consummatio a sanguine A bet iusti usque ad sanguinem Zachariae filii Barachiae, quem interfecerunt in¬ ter templum et altare. Quamdiu enim non miserunt manus in Fi-

640/641 Gen. 13, 16. 641/642 Matth. 23, 32. 644/645 Ez. 7, 5-6. 649 prospectionem) cfr H. Goelzer, op, cit., pag. 73. 651/652 Ez. 7, 7. Apoc. 8, 13. 654 cfr Ps. 38, 13. 655 Ps. 38, 13. 656/657 cfr Gen. 660/662 Matth. 23, 35.

P

632 sequamur corr. alt. m. P

633 iuxta] sup. lin. P

634 kaka»cm P

648/ 653 14, 13.

635

kakia uel wONepia P 635 Dicitur] Dicit Hraban. 636 peccatum] P, peccatorum Hraban. p. Vail. 642 miseri? corr. alt. m. P 643 minitari] imitate corr. P 644 ostende corr. P 644 uenit1] om. Hraban. 646 contritio] hie P Hraban., contractio p Vail. ; cfr supra lin 629 et infra lin. 721 648 7rpocko7rHCiN

P

650 7taokHN

P

647 seffira

P

652 a7j-ocaAYi/ieajc (pr. c sup. lin.

add. alt. ml) P, Apocalypseos p Vail. 656 wepat tnc (t uel 1 diffic.disting.) P,an napoSl-rrjs scribendum ? 657 atque transitor uiatorque] transitorque Hraban. p Vail. 657 de] ne PL. 658 futura] P Hraban., futurum p Vail. 660 consummatio] tio sup.

lin. P

661 interfecerant corr. P

74

IN HIEZECHIELEM II, vii, 5/7-8

lium Dei, dormitauit eis Domini sententia et dilata est ; quando uero interfecerunt heredem ut periret hereditas, tunc eui665 gilauit aduersum eos, atque surrexit omnis ordo miseriarum atque perplexio, quia non quaesierunt caelestia sed terrae haerere cupierunt. 7 b. Venit tempus, prope est dies occisionis et non gloriae montium. Verbum hebraicum ‘adarim’ quod nos, 670 in duo uerba diuisum : primum ‘ad’, secundum ‘arim’, iuxta Theodotionem 'gloriam montium’ interpretati sumus, Symmachus uertit in ‘*recrastinationis’ dixitque : Et tempus prope est, dies festinationis et non recrastinationis. fPorro LXX ita transtulerunt : Venit tempus, appropinqua675 uit dies non cum perturbatione neque cum doloribus.) Theodotio : Venit tempus, prope est dies jamis et non gloriae montium. Occisionis autem tempus et famis nunc quoque in iudaico populo comprobatur, non habente prophetas nec uerbum Dei quo anima credentium pascitur. 680 Montes autem magistros intellege, et qui habeant notitiam scripturarum, de quibus et in alio loco dicitur : Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis. Porro Septuaginta, qui dixerunt : Non cum perturbatione et non cum doloribus, illud significant: quod tantam habeant ignorantiam Dei et *animae 685 caecitatem, ut nec turbentur in sceleribus suis nec paenitentiae dolore crucientur. 8. Nunc de propinquo effundam iram meant super te, et replicabo furorem meum in te, et iudicabo te iuxta uias tuas et imponam (siue dabo) tibi omnes 690 abominationes tuas. Si a quinto anno transmigration^ regis Iechoniae usque ad nonum annum regni Sedeciae, quando uenit Nabuchodonosor et obsedit Hierusalem, supputare uoluerimus, tres anni erunt medii. Vnde recte dicitur : ‘Nunc de

004 cfr Matth. 21, 38 ; Marc. 12, 7 ; Luc. 20, 14. Ez. 7, 7 (Symmach.). 672.673 recrastinationis] cfr 674/676 Ez. 7, 7 [4] (LXX). 676/677 Ez. 7, 7 683/684 Ez. 7, 7 [4] (LXX). 687/690 Ez. 7, 8. 25, 8-17 ; 11 Par. 36, 10-11 et supra lin. 582/585.

P

608/609 Ez. 7, 7. 072/67:5 H. Goelzer, op. cit., pag. 75. (Theod.). 682 Ps. 75, 5. 690/692 cfr iv Reg. 24, 18 ; 693/694 Ez. 7, 8.

663 eis Domini sententia] P Hraban., sententia eis Domini ~ interfecerant corr. P

666

perplexio] i sup. lin. P

Vail.

664

669 adarim P

670

71

diuisum] in diuidimus mut. alt. m. recent. P 670 ad P 670 arim P 672 recrastinationis] 1 m. P, *recrastinationem alt. m. P fc Vail. 673 recrastinationis] nati sup. lin. P 680 habeant] 1 m. P /x Vail., habent alt. m. P PIraban. 683 et] orn. PL. 684 tantam h. ignorantiam] P Hraban., tantum h. ignorantiae /u Vail. 684 habebant Hraban. 684 animae] 9 ex i P, *animi Hraban. /j. Vail. ; cfr supra lin. 303 686 dolore] P Hraban., doloribus 71 Vail. 688 replicabo] P Hraban. /x Vail., complebo Viet, cum Vulg. ut et infra lin. 696 689/690 et imponam ... abominationes tuas] om. PL 692 nabogodonosor (no sup. lin.) P

v

66

IN HIEZECHIELEM II, vii, 8-io/n 695

700

705

710

715

720

75

propin quo eff undam iram meam super te ; nequaquam tibi uentura praedicam nec comminabor quae longe post futura sunt, nunc complebo in te furorem meum : qui furor et ira non absque iudicio est, sed ut reddat uias tuas in caput tuum et omnes abominationes tuas sentire te faciat’. Possumus autem et de extrema captiuitate dicere, quod, post interfectionem Christi, quando uenit eis finis et euigilauit aduersum eos peccatum, impletum est illud quod scribit apostolus Paulus : Nunc peruenit in eos ira Dei in finem ; quando a Tito et Vespasiano Hierusalem circumdata est et aduenit desolatio eius et impletum est : Ecce relinquetur uobis domus uestra deserta, tunc iudicati sunt iuxta uias suas et blasphemias quibus Dominum negauerunt, et senserunt furorem Dei, et omnis indignatio eius super illos effusa est receperuntque scelera sua, ut permaneat deletio templi usque ad consummationem. 9. Et non parcet oculus meus neque miserebor, sed uias tuas imponam (sine dabo) tibi, et abomina¬ tiones tuae in medio tui erunt, et scietis quia ego sum Dominus percutiens. Causas seueritatis et austeritatis, siue, ut haeretici putant, crudelitatis Dei quod ‘non par¬ cet oculus meus nec misereatur’, subicit dicens : ‘ Vias tuas dabo tibi et abominationes tuae in medio tui erunt, ut sentias quae fecisti et, uidens abominationes tuas uel in conspectu tuo uel in medio omnium positas, emendes errorem paenitudine et, recedens a pristinis operibus, cum oderis quid fecisti, tunc scies quod ipse sit Dominus qui ideo percutit : ut emendet, et : Castigat omnem filium quern recipit’. 10,11. Ecce dies, ecce uenit, egressa est contractio ; floruit uirga, germinauit superbia ; iniquitas surrexit in uirga impietatis : non ex eis, et non ex populo, neque ex sonitu eorum ; et non erit requies

690/099 cfr Ez. 7, 3-4.9. 700 cfr. Ez. 7, 6. 702 1 Thess. 2, 16. 704/705 Matth. 23, 38. 709/712 Ez. 7, 9. 713 haeretici] Marcionistae, Valentiniani, etc.; eft supra lib. 1 lin. 67/68 et infra lib. 3 lin. 348/349.382.387, lib. 6 lin. 61/62. 713/714 cfr infra lib. 3 lin. 393/393, lib. 6 lin. 62/66. 714/715 Ez. 7, 9. 719/ 720 cfr Hebr. 12, 6. 720 Hebr. 12, 6. 721/725 Ez. 7, 10-n.

P

695 quae] uae sup. lin. P 690 complebo in te] P Hraban., in te complebo ~ n Vail. 697 non] P Hraban., nequaquam /a Vail. 698 tuum] in ras. P 701/ 702 scribit apostolus Paulus] scriptum est Hraban. /a Vail. 700 Dominum] Hraban. fx Vail. ; dm 1 m., doin alt. m. recent. P 707 recepe**runtque {Joe. ur.cuus) P 713 parcet] P, parcat Hraban. fx Vail. 714 meus] 1 m. P, eius (ut uidetur) alt. m. P Hraban. /x Vail. 714 subicit] subiacet corr. P, subiecit Hraban. fj. Vail. 717 errors (" add. alt. m. ?) P 718 quid] quae Hraban. jx Vail. 719 scies] 1 m., sencies (ut uidetur) sup. lin. alt. m. P ; sentias Hraban. fx Vail. 720 recepit corr. P, cfr supra lin. 615 721 contractio] recte hie P Hraban. Viet, /a Vail, (cfr infra lin. 730), confractio uet. edd. test. Vail, (contritio hie quoque Vulg., cfr supra lin. 629.646) 722 iniquitas] sec. i sup. lin. P 723 ex4] sup. lin. suppl. alt. m. P

PL 66

P 737

V 67

76

IN HIEZECHIELEM II, vii, io/ii

725 eis. fLXX : Ecce dies parit, ecce finis uenit, egressa est complexio, et floruit uirga, germinauit superbia, suscitata est iniuria et conteret fortitudinem iniqui, et non cum perturbatione neque cum festinatione, et non ex ipsis sunt, neque pulchritudo in 730 eis.) ‘Contracta est’ inquit ‘dies et abbreuiata, instatque uicina captiuitas ; floruit uirga quae multo uobis tempore minabatur, et de flore fructum plagarum parturit ; superbia uestra germinauit quod merebamini, ut super uirgam impietatis uestrae, qua subiectos uobis impie caedebatis, consurgat ini735 quitas quae non est ex miserabili populo, neque ex eis qui instar brutorum animantium ducuntur a magistris, neque ex clamore eorum et sonitu, quo frustra uociferantur, a sacerdotibus pharisaeisque seducti, ut consona uoce clamarent et dicerent : Crucifige, crucifige talem ; unde non erit eis requies 740 sed aeterna capituitas’. Porro Septuaginta, iuxta ilium sensurn in quo scribitur : Neque enim scis quid uentura dies pariat, dixerunt : ‘Ecce dies parit quod multo ante conceperat, ue¬ nit que finis et egressa est complexio quae mala uestra omnia complectatur et teneat (siue, ut Symmachus interpretatus 745 est, inspectio ut omnia uideat Dominus quae fecistis et consideret opera uestra et reddat unicuique quod meretur/. In eo autem quod *ipsi similiter transtulerunt : Floruit uirga, illo testimonio uti possumus : Ne auferas uirgam a filio tuo, et apostoli : Quid uultis P In uirga ueniam ad uos, 750 an in caritate et spiritu mansuetudinis ? ; sed et Deus ore psalnristae resonat : Visitabo in uirga iniquitates eorum, et in flagellis peccata eorum ; misericordiam autem meam non auferam ab eis. Ideo ergo Dominus uisitat et percutit : ut oriatur et pateat omnis superbia quae diu latebat inclusa, 755 et suscitetur iniuria contra ortam et germinantem superbiam, conteraturque fortitudo iniqui, non cum perturbatione neque 725/730 Ez. 7, 10-11 (LXX). 739 Luc. 23, 21 ; Ioh. 19, 6. 741 Prou. 27, 1 (LXX). 742/743 Ez. 7, 10 (LXX). 747/748 Ez. 7, 10. 748/749 Prou. 23, 13 (LXX). 749/750 1 Cor. 4, 21. 751/753 Ps. 88, 33-34. 753 cfr Hebr. 12, 6 et supra lin. 614/616.719/720.

P

725 eis] Hraban. /x Vall.,praem. ex P(praem. in Vulg.) 729 ex] sup. lin. P 732 parturit] P Hraban. /a, parturiit Vail. 734 qua] P codd. VaUarsii 4 codd. Victorii Hraban. Viet. Vail., quia Er. /x 734 subiectus corr. P 737 uociferantur] P Hraban., uociferabantur /x Vail. 740 aeterna] etn 1 m., etna (a in mar. add.) alt. m. P 740 Porro] inter lin. suppl. alt. (?) m. P 741 scis] P iuxta EXX, scitis Hraban. /z Vail. 741 dies pariat] P Hraban., pariat dies ~ fx Vail. 743 est] esti 1 m., 1 uel 2 litt. illegib. add. sup. lin. alt. m. P 745 Dominus] Deus /a Vail. 745/740 considerat corr. P 747 ipsi] 1 m. P fx Vail., *praem. et alt. ( ?) m. P Hraban. 749 apostoli] 1 m. P, apostolus alt. m. recent. P Hraban. /x Vail. 749 uirgam corr. P 753 auferam] dispergam Hraban. cum Vulg. 754 oriatur] P fx Vail., moriatur Vatic, cod. Vallarsii Hraban. 755 germinantem] r sup. lin., alt. n in ras. P

v 68

PL 67

IN HIEZECHIELEM II, vii, 10/11-12

760

765

770

775

780

785

77

cum festinatione : finis enim fiorentis uirgae, sanitas est atque correptio, quae non eorum merito uenit qui corripiuntur nec pulchritudine quam in se non habent, sed misericordia Domini. Locus difficilis, et inter hebraicum et Septuaginta multum discrepans, quibus pleraque de Theodotionis editione addita sunt ut aliquam habere consequentiam uiderentur. 12 a. Venit tempus, appropinquauit dies. Non solum ad Hierusalem dicitur quod uenerit ei tempus captiuitatis et appropinquauerit dies quo Babylonio sit uallanda exercitu, sed et ei, qui exstructis et dilatatis horreis exsultabat, Dominus loquitur : Stulte, hac node auferetur anima tua a te ; quae autem praeparasti, cuius erunt ? ; unde et apostolus : Tempus, ait, breuiatum est; et in alio loco : Praeterit enim figura mundi huius, notandumque quod non in futurum distulerit sed de praesenti dixerit ‘praeterit’, et cotidie labitur ‘figura mundi’ : numquam enim in eodem statu permanet sed semper crescentium et decrescentium figura praeteruolat et mutatur, unde et Dominus : Caelum, inquit, et terra praeteribit. Sin autem haec, quibus omnia quae in mundo sunt continentur, praetereunt atque pertranseunt, quid potest in humanis rebus esse perpetuum ? 12 b. Q ui emit non laetetur et qui uendit non lu¬ ge at. Naturale est in possessionum emptione laetari, in uenditione lugere. Cum autem instet seruitus atque captiuitas, et gaudium ac tristitia in utroque sunt uana. Vnde et aposto¬ lus : Tempus abbreuiatum est ; de cetero, qui habent uxores, sic sint quasi non habeant, et qui /lent quasi non fleant, et qui gaudent quasi non gaudeant, et qui emunt quasi non possideant, et qui utuntur mundo isto quasi non abutantur ; nam et diluuium ementes oppressit atque uendentes, ut Dominus loqui¬ tur in euangelio.

758 correptio\ cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 251. 763 Ez. 7, 12. 766 cfr Luc. 12, 16-19. 767/768 Luc. 12, 20. 768/769 1 Cor. 7, 29. 769/770 1 Cor. 7, 31. 771 cfr 1 Cor. 7, 31. 774 Matth. 24, 35. 778/779 Ez. 7, 12. 782/ 785 1 Cor. 7, 29-31. 785/787 cfr Matth. 24, 38-39.

P

758 correptio] 1 m. P Hraban., correctio alt. m. P p Vail. ; cfr infra lib. 4 lin. 167, lib. 5 lin. 542, lib. 6 lin. 462.926/927 758 eorum] praem. de sup. lin. alt. m. recent. P 759 pulchritudine] praem. de sup lin. alt. m. recent. P 759 misericordia] praem. de sup. lin. alt. m. recent. P 765 adpropinquaberit corr. alt. m. recent. P 769 abbreuiatum Hraban. p Vail. 769 alio] eodem Viet., cfr infra lin. 850 769/770 huius mundi Hraban. p Vail, cum Vulg. 770 Notandumque] P Hraban., Notandum p Vail. 772/773 crescentium] cen sup. lin. P 773 figula corr. P 775 quibus] P Hraban. /x Vail., om. aliter 775 continentur] P p Vail., continenter Hraban. et aliter 781 ac] et Hraban. p Vail. 781 utroque] que sup. lin. P 783 quasi2] tanquam Hraban. 784 gaudeat corr. P 784 quasi1] tanquam Hraban. 784 quasi2] si in marg. alt. m. P 785 abutantur] utantur Hraban. p Vail. 1

C.C.

LX XV

p

v

738

69

78

790

795

800

805

810

815

820

IN HIEZECHIELEM II, vii, 12-13

12 c. Quia ira super omnem populum eius. (HIoc in LXX non habetur.J Pro ‘populum’ potest et ‘multitudo’ et ‘turba’ iuxta hebraicum accipi : hoc enim significat ‘amona’. Causaque perspicua est quod idcirco qui emit gaudere non de¬ beat et qui uendit flere desistat : quia ira Dei in breui uentura sit super omnem multitudinem terrae Iudaeae, siue Hierusalem; ex superioribus enim intellegitur quibus scripturn est : Haec dicit Dominus Deus terrae Israel, et cetera. 13 a. Quia qui uendit ad id quod uendidit non reuertetur. Iuxta hebraicum morem loquitur : omnis enim emptio ad uenditorem reuertebatur quinquagesimo anno remissionis, qui apud illos uocabatur iubilaeus ; ante igitur quam annus remissionis adueniat, quando possessiones ad priores dominos reuertuntur, ingruet captiuitas quae omnem urbis auferet consuetudinem. Porro quod LXX transtulerunt : Quia qui emit ad uenditorem non reuertetur, cum iuxta historian! penitus non cohaereat, iuxta anagogen hunc sensum habere potest, ut dicamus eum qui haeretico fuerat errore deceptus, cum intellexerit magistri fraudulentiam, nequaquam reuerti ad uenditorem, id est ad magistrum, sed eum despicere atque contemnere. 13 b. Et adhuc in uiuentibus uita eorum : quia uisio ad omnem multitudinem eius non regredietur. Quomodo possessio non reuertetur ad priorem dominum, euersione urbis instante, sic uisio et comminatio prophetalis, quae ad om¬ nem multitudinem urbis dirigitur, nequaquam regredietur et irrita fiet, sed rebus explebitur, uiuentibus adhuc his ad quos prophetalis sermo dirigitur. Hoc autem ait ut ostendat imminentem captiuitatem, ne secundum consuetudinem dicerent : ‘Visio haec in longos dies erit et post tempora multa complebitur’. Possumus et hoc dicere, quod postquam recesserit a Iudaeis uisio prophetalis : Lex enim et prophetae usque ad Ioannem Baptistam, post interfectionem Saluatoris nequaquam regrediatur ad eos, nec ultra habere mereantur prophetas.

788 Ez. 7, 12. 791/792 cfr Ez. 7, 12. 795 Ez. 7, 797/799.800/801 cfr Leu. 25, 10-11.13 ; Num. 36, 4. 809/810 Ez. 7, 13. 819/820 Luc. 16, 16 ; cfr Matth.

P

789 populum] 1 m. P, populo alt. tn. P Hraban. /a Vail.

2.

796/797 Ez. 7, 15. 803 Ez. 7, 13 (LXX). 11, 13.

789 et1] om. Hraban. /j.

Vail. 790 aMONa (o postea inserta) P 792 flere] lugere Hraban. fx Vail, ut supra lin. 778/779 792 in] im corr.P 793 terrae] cancell. P 794 quibus] praem. in Hraban. fx Vail. 796 qui] sup. lin. suppl. P 796 uendidit] pr. di sup. lin. P 798/799 remissionis] pr. s sup. lin. suppl. alt. m. P, emissionis Hraban. 799 uocabatur] 1 m. P, uocatur (ba exp. ut uidetur) alt. m. P Hraban. /x Vail. 802 auferat P 803 emet Hraban. fx Vail. 809 adhunc (n exp.) P 811 reuerte¬ tur] uer sup. lin. P 821 habere mereantur] P Hraban., mereantur habere ~ jx Vail.

PL

v

68

70

IN HIEZECHIELEM II, vii, 13-14

79

Significanterque : ‘Ad omnem’ inquit ‘multitudinem uisio non regredietur’ ; ergo regredietur ad eos qui ex Iudaeis Domino crediderunt, apostolos uidelicet, et reliquias populi iudaici 825 quae ex Israel saluae factae sunt. fSed nec isti duo uersus habentur in Septuaginta editionej 13 c, Et uir in iniquitate uitae suae non confortabitur. fLXX : Et homo in oculis uitae suae non obtinebit.) Et est sensus iuxta hebraicum : nonproderit homini 830 iniquitas sua, nec ei praebebit aliquam fortitudinem ; iuxta Septuaginta : et homo qui desiderauit quod in mundo putauit esse pretiosum,non obtinebit sed libertate pereunte amittetur omne quod pulchrum est. Ambiguitas autem litterarum hebraicarum ‘iod' et ‘uau’, quae tantum magnitudine discemun835 tur, fecit alios ‘iniquitatem’ alios ‘oculos’ interpretari. 14 a. Canite tuba, praeparentur omnes. fLXX : Clangite tuba et iudicate omnia.) De tubarum clangore et sonitu in multis locis legimus, ut ibi : Sicut tuba exalta uocem tuam, et alibi : Clangite in neomenia tuba, in insigni die 840 sollemnitatis nostrae, et in apostolo : Quoniam ipse Dominus in iussu et in uoce archangeli et in tuba Dei descendet de caelo, et in euangelio : Nolite tuba clangere ante uos, et tubas ductiles atque argenteas Numerorum narrat historia, quae sermoni prophetico comparantur et doctrinae apostolicae. Praecipi845 turque nunc, ut omnes ad signum clangoris buccinae praeparentur ad bella. Porro quod dixere Septuaginta : Et iudicate omnia, nulli dubium est quin apostolorum conueniat potestati qui, postquam cecinerit angelorum tuba, iudicaturi sunt in duodecim thronis duodecim tribus Israel; quorum 830 Paulus loquebatur : Angelos iudicabimus, et alibi : In uobis iudicabitur mundus. Iuxta praesentem autem sensum iubentur per ironiam hi qui huic officio mancipati sunt tuba clangere, ut omnes contra Babylonium parentur exercitum.

827 Ez. 7,13. 828 Ez. 7, 13 (LXX). 836 Ez. 7, 14. 837 Ez. 7,14 (LXX). 838/839 Is. 58, 1. 839/840 Ps. 80, 4. 840/841 1 Thess. 4, 16. 842 Matth. 6, 2. 842/846 cfr Num. 10, 2sqq. ; 31, 6. 846 Ez. 7, 14 (LXX). 848 cfr Matth. 24, 31 ; 1 Cor. 15, 52 ; 1 Thess. 4, 16 ; Apoc. 8, 6 sqq. 848/849 cfr Matth. 19, 28 ; Luc. 22, 30. 850 1 Cor. 6, 3. 850/851 1 Cor. 6, 2.

P

822 inquit] in marg. alt. m. P 823 regrediatur2 Vail. 824 apostolus corr. P 831 qui] P codd. Victorii Vail., quod Hraban. Er. /x 833/834 litterarum hebraicarum] P Hraban., Hebraicarum litterarum ~ /x Vail. 834 10th P 834 etuau P 839 insigne corr. P 840 nostrae] P Viet, fx Vail., uestrae Hraban. Er. cum Vulg. 842/843 doctiles corr. alt. m. P 843 sermone corr. P 844 comparatur corr. P 844/845 Praecepiturque corr. P 845 clangoris] add. et eras. et P, add. et Hraban. /x Vail. 847 quin] qui *n {alt. i eras.) P 850 alibi] in eodem loco Viet., cfr supra lin. 769 852 huic] hunc corr. P 853 ut] et corr. alt. m. recent. P 853 parentur] 1 m. P Hraban. fx Vail., preparentur alt. m. P ; cfr supra lin. 836.845/846 et infra lin. 857.864/865

n

739

PL 69

v

71

8o 855

860

865

870

875

880

885

IN HIEZECHIELEM II, vii, 14-15/16

14 b. Et non est qui uadat ad proelium ; ira enim mea super omnem multitudinem eius. (Et haec in LXX non habentur.) Praeceperat Deus ut tuba canerent ad exercitum praeparandum qui Babyloniorum posset resistere fortitudini, sed nihil profuit imperasse cum non sit in populo qui audeat ad bella procedere. Idcirco autem eneruatus est populus et caret uiribus proeliandi, quia omnis ira Dei super omnem multitudinem eius, subauditur urbis Hierusalem siue terrae Iudaeae ; sed et nostrae terrae Hierusalem : quando nos uel persecutio publica uel uariorum incentiua uitiorum superare nituntur, frustra magistri canunt tuba et praeparare nos ad bella festinant cum nulla sit in populo fortitudo, quae idcirco subtracta est, quia iram Domini praesentia meruere peccata. 15,16. Gladius foris, pestis et fames intrinsecus ; qui in agro est gladio morietur, et qui in ciuitate pestilentia et fame deuorabuntur. Et salui erunt qui fugerint ex eis, eruntqiie in montibus quasi columbae conuallium omnes trepidi, unusquisque in iniquitate sua. (XXX ‘columbas conuallium’, siue, ut Theodotio transtulit, ‘meditantes’, omnino tacuerunt.) Hocque quod nos interpretati sumus : Omnes trepidi, unusquisque in iniquitate sua, Theodotio ita transtulit : Omnes mussitantes, unaquaeque in iniquitate sua, ut sub metaphora columbarum meditantium significet unumquemque de populo suum here peccatum et intellegere atque sentire cur ista patiatur. Tres autem partes, aliorum qui in urbe pestilentia et fame moriantur, et aliorum quos gladius foris interficiet, v 72 et eorum qui captiuitatem fuga euaserint, supra legimus, m 74° quorum qui saluus fuerit, transibit ad montes et instar PL 70 mussitantium columbarum, sua trepidus peccata deflebit. Tropologice uero sic intellegendum, quod, qui in agro et campo est extra fines dominicae ciuitatis, quae interpretatur ecclesia, aduersarii mucrone feriatur ; qui autem in ciuitate egerit neglegenter nec praeparauerit sibi cibos de quibus in

854/855 Ez. 7, 14. 850/857 cfr supra lin. 852/853. 850/857 cfr Ez. 7, 14. 808/873 Ez. 7, 15-16. 875/870 Ez. 7, 16. 870/877 Ez. 7, 16 (Theod.). 880/882 cfr Ez. 5, 12 et supra [in. 29/34.217/218. 888 cfr Prou. 6, 8.

P

857 praeparendum corr. alt. rn. P 802 nostrae terrae Hierusalem] praem. in alt. m. P, in nostra terra et Hierusalem Hraban. /t. Vail. 804 magistris PL, 804 canent corr. P 804 tube corr. alt. m. recent. P 804 et] sup. lin. P 800 Domini] P Hraban., Dei /x Vail. 800 praesentiam (m exp.) P 808 pestes corr. P 872 in] om. P 870 transtulit ita ~ \x. Vail. 878 significat alt. m. P 878 populu corr. P 881 moritur corr. P 881 gladios corr. P 881 interficiat P 885 tropologia corr. alt. (?) m. P 885 intellegendum] P Hraban., accipiendum ft Vail.

IN HIEZECHIELEM II, vii, 15/16-17/18

890

895

900

905

910

915

81

Prouerbiis scriptum est : Qui operatur terram suam replebitur panibus, iste fame morietur et pestilentia ; pauci autem, qui uel haereticorum gladium uel desidiae suae famem mortemque uitauerint, non saluabuntur nisi in montibus, et assumpserint alas columbae et auolauerint et requieuerint — quae co¬ lumbae, quamdiu in conuallibus sunt, trepidant et ad singula reformidant, quarum praecipimur imitari innocentiam, et de quibus in psalmo scriptum est : Si dormieritis in medios cleros pennae columbae deargentatae, et posteriora eius in pallore auri, in cuius specie descendit Spiritus sanctus et mansit super Dominum Saluatorem ; pulchreque iuxta Theodotionem uocabimus columbam meditantem eum qui in lege Do¬ mini die ac nocte meditatur, et de quo scriptum est : Os iusti meditabitur sapientiam. 17,18 a. Omnes manus dissoluentur et omnia genua fluent aquis. Et accingent se ciliciis, et operiet eos for mi do. fPro ‘genibus aquis fluentibus’, LXX transtulerunt : Femora polluentur humore.) Cum autem omnes trepidauerint et ad montana confugerint, manus omnium dis¬ soluentur, et nullus contra hostes poterit resistere, pauorisque magnitudine urina polluet genua nec ualebit profluentes aquas uesica cohibere, accingent se ciliciis, et tremor omnia possidebit ; hoc in illo populo factum sit non solum sub Babyloniis, sed et sub Romanis quando peruenit in eos usque in finem ira Dei. Ceterum et in nostra Iudaea in qua est Domini confessio, quando multiplicatae fuerint iniquitates et refrixerit multorum caritas, omnes manus bonorum operum dis¬ soluentur, et cuncta genua siue femina fluent aquis, eorum, qui illicitos quaerunt concubitus et quos in lege yovoppvels, id est ‘fluxum seminis sustinentes’ et ‘immundos’ scriptura *cog-

889/890 Prou. iz, n. 890/898 Ps. 67, 14. 898/899 cfr Matth. 3 16; Marc. 1, 10; Luc. 3, 22; Ioh. 1, 32. 901/902 Ps. 36, 30. 908/905 Ez. 7, 17-18. 900 Ez. 7, 17 (LXX). 900/907 cfr Ez. 7, 16. 908/910 cfr infra lib. 7 lin. 199/203. 917 cfr Leu. 15, 4-9.11-13. 918 ix Reg. 3, 29. 918 cfr Leu. 15, 2.16.

P

889 replebitur] saturabitur Hraban. (satiabitur Vulg.) 892 uitauerint] P Hraban. y, uitauerunt Vail. 892 in] P Hraban. y, om. Vail. 892/893 assumpserint] praem. nisi Hraban. y Vail. 894 conuallibus] uallibus Hraban. y Vail. 895 praecepimur corr. P 890 dormieritis] P, dormiatis Hraban. y Vail, cum Vulg. ; cfr supra lin. 563 890 in] P, inter Hraban. y Vail, cum Vulg. 897 posteriora] P, add. dorsi Hraban. y Vail, cum Vulg. ; cfr supra lin. 564 901 scriptus corr. alt. m. P 905 aquas corr. P 909 polluent (n exp.) P 911 populu corr. P 911 sit] est Hraban. /x Vail. 912 in2] 1 m. P, ad (jup. lin.) alt. m. recentiore P Hraban. y Vail. 913 Ceterum] et in ras. P 914/915 refrixerit] P Hraban., refriguerit /x Vail. 910 femina] P, femora cet. 917 quaerunt] quaesicrunt Hraban. y Vail. 917 concubitos P 917 fovyRREis P 918/919 cognominat] Hraban. /x Vail., cognmemoret (ut uidetur) corr. alt. m. recent. P ; an *commemorat scribendum ?

v

73

82

920

925

930

935

940

945

IN HIEZECHIELEM II, vii, 17/18-18

nominat ; unde qui tales sunt debent se accingere ciliciis paenitentiae et uenturum iudicium formidare, quod qui fecerit merebitur Esaiam audire dicentem : Confortamini, manus dissolutae et genua debilia, roboramini. 18 b. In omni facie confusio, et in uniuersis caftitibus caluitium. Rubor uultus pudoris indicium est et conscientia peccatorum lucet in facie, spesque salutis est quando delictum sequitur uerecundia ; unde ad earn quae corde duro in suis peccatis gloriabatur, dictum est : Facies meretricis facta est tibi, nescis erubescere. Caluitium quoque capitis luctum significat, quando perdit decorem caesaries et pulchritudinem comarum amittimus ; denique ad Hierusalem dicitur : Pro ornamento capitis tui habetis caluitium, propter opera tua, et alius propheta : Omnia, inquit, capita in omni loco attondentur et omnis barba radetur, Michaeas quoque ad eandem Hierusalem : Decaluare, ait, et tondere super filios deliciarum tuarum, dilata caluitium tuum sicut aquila ; et super mortuis iubetur fieri caluitium, soli autem sancti, hoc est nazaraei, et qui ad pontificatum Domini peruenire meruerunt non radunt capita sua, neque enim habent mortis opera nec immundi sunt, quia nazaraei id est sancti Domini sunt, quod si iuxta eos quispiam mortuus fuerit, omnes dies pristini non reputabuntur sanctificationis eorum ; Samuel Dei sanctus erat, et propterea aetema capitis omamenta possedit, audiuitque illud de Cantico Canticorum : Cincinni tui nigri sicut coruus ; porro Samson quia perdidit comam perdidit fortitudinem, paulatimque recrescentibus capillis uires rediere pristinae, ut multo *plures moriens quam uiuus occideret ; Elisaeus, licet corporis haberet caluitium, tamen, quia nazaraeus Do¬ mini erat, cincinnis capitis fruebatur ; unde paruuli, quia par-

921/922 Is. 33, 3 (LXX). 923/924 Ez. 7, 18. 925 cfr Ez. 3, 7. 92V cfr Ps. 93, 3. 927/928 Ier. 3, 3. 928/929 cfr Num. 6, 9 ; Deut. 14, 1 ; et infra lib. 7 lin. 1516/1517, lib. 8 lin. 1412/1413. 931 Is. 3, 24 (LXX). 932/933 Ier. 31, 37 (LXX) ; cfr Is. 15, 2. 934/935 Mich. 1, 16. 935/941 cfr Num. 6, 5-9. 941/942 cfr 1 Reg. 1, 11. 943 Cant. 5, 11. 944/948 cfr infra lib. 8 lin. 1414/1417. 944/946 cfr Iud. 16, 17-30. 948/950 cfr iv Reg. 2, 23.

P

924 et] om. Hraban. 926 duro corde ~ Hraban. 928/929 luctum significat] P Hraban., luctus est signum 71 Vail. 929 caesaries] 1 m. P Hraban. /x Vail., cesariei all. m. P 930 amittimus] 1 m. P Hraban. 71 Vail., amittit alt. tn. recent. P 930 denique] P Hraban., add. et /x Vail. 931 habebis Hraban. 932 alius] idem Hraban. 932 Omnia] Summa Hraban. 933 omnis] P Hraban. /x, omnibus Vail. 93V peruenire meruerunt] P, peruenire mereamur Hraban., meruerunt peruenire ~ /x Vail. 941 sanctificationis] P Hraban. 71, sanctifica¬ tion! Vail. 944 perdidit] alt. di sup. lin. alt. m. P 945 recrescentibus] renascentibus Hraban. 71 Vail. 946 multo plures] /x Vail., multo *plus corr. alt. m. P, plures muito ~ Hraban. 946 uiuus] Hraban., uiuos corr. P, uiuens 71 Vail. 946 Elisaeus] P Hraban., add. uero 71 Vail. 948 paruuli1] P 71 Vail., pueri Hraban.

PL

/X

71

741

IN HIEZECHIELEM II, vii, 18-19

83

uuli erant et necdum ad aetatem uiri peruenerant, illudentes 950 caluitio eius atque dicentes : Ascende, calue, ascende, calue, ferarum laniati sunt morsibus, quarum saltus ac siluae sunt habitaculum. 19 a. Argentum eorum foris proicietur, et aurum eorum in sterquilinium erit. fLXX : Argentum eorum 955 in plateis proicietur, et aurum eorum contemptui erit.) Fuga et captiuitate cogente, diuitias, auri argentique pondera proicient in plateis, suas tantum animas saluare cupientes, ne sint ponderi quae prius fuere luxuriae. Alioquin iuxta anagogen, captiuorum atque fugientium de Hierusalem 960 omne argentum proicietur in plateis, in lata et spatiosa uia quae ducit ad mortem, quia angustam salutis semitam reliquerunt ; sed omne aurum erit contemptui et in sterquilinium atque immunditiam reputabitur : non enim potest ha¬ bere munditiam quod extra Domini ecclesiam est. 965 19 b. Argentum eorum et aurum eorum non ualebit liberare eos in die furoris Domini. fEt hoc in Septuaginta non habetur.j Nulli autem dubium quin obsidionis et famis tempore, aurum argentumque esurientes non liberet, et illisi pretiosissimo metallo dentes, instar durissimi lapidis 970 retundantur. Denique sequitur : 19 c. A nimam suam non saturabunt et uentres eo¬ rum non implebuntur. Praesentibus malis didicimus multos diuites inter sericum, gemmas et auri et argenti pon¬ dera egestate confectos, habuisse exitum mendicantium. 975 Argentum *autem et aurum eorum qui extra ecclesiam sunt, non liberare animas possidentium in die furoris Domini, sed aetemam eos habere famem et inani uentre cruciari, ostendit illud testimonium in quo dicitur : Redemptio animae uiri propriae diuitiae. Propriae diuitiae sunt quas nos 980 Christi ueritas docuit, *qui praecepit nobis ut faciamus nobis amicos de iniquo mammona, qui nos recipiant in aeterna tabemacula. 950 iv Reg. 2, 23. Ez. 7, 19 (LXX). 972 Ez. 7, 19. 980/982 cfr Luc.

P

951/952 cfr IV Reg. 2, 24. 953/954 Ez. 7, 19. 954/956 960/961 cfr Matth. 7, 13-14. 965/966 Ez. 7, 19. 971/ 976/977 cfr Ez. 7, 19; Prou. 11, 4. 978/979 Prou. 13, 8. 16, 9.

949 uiri] 1 m. P Hraban. jx Vail., uirilem alt. m. P 955/956 contemptui erit] P Hraban., erit contemptui ~ fx Vail. 956 diuitias] add. et Hraban. )x Vail. 957 saluare] seruare Hraban. /x ValL 958 Alioquin] add. et Hraban. fx Vail. 962 sed] add. et Hraban. fx Vail. 962 et] uel Hraban. /x Vail. 963 ruputabitur corr, alt. m. P 964 quod] P Hraban., qui fx Vail. 967 autem] 1 m. P jx Vail., enim {superscr.) alt. m. P Hraban. 969/970 durissimi lap. retundantur] in marg. infer. suppl.alt.m.P 973 et argenti] argentique Hraban. fx Vail. 973/974 pondere corr. alt. m. recent. P 974 mendicantium] tium in ras. alt. m. P 975 autem] sup. *eorum expunctum alt. m. P 980 qui] Hraban. /x Vail., que (ue sup. lin. = *quae, scil. 'ueritas’) P 980 nobis] om. Hraban. fx Vail. 981 qui] quis PL.

v

74

PL

7

84

IN HIEZECHIELEM II, vii, 19-20/21

19 d. Quia scandalum iniquitatis eorum factum est. ‘Ideo’ inquit ‘possidentium aurum et argentum nec anima 985 saturabitur nec uenter implebitur : quia hoc ipsum aurum et argentum scandalum scelerum eorum factum est’. Significat autem idola quae, auro argentoque fabricata, suos condemnant artifices. (Torro LXX transtulerunt : Quia cruciatus ini quit at em eorum fuit, ut in suo iniqui errore cru990 cientur, et se intellegant male Dei munera in blasphemiam conuertisse). 20 a. Et ornamentum monilium suorum in superbiam posuerunt, et imagines abominationum suarum et simulacrorum fecerunt ex eo. (LXX: Electa mundi 995 in superbiam posuerunt et imagines abominationum suarum et offendicula sua posuerunt ex eis.) ‘Quae ego’ inquit ‘dederam in ornamentum possidentium atque diuitias, illi uerterunt in superbiam ut, de quibus poterant per eleemosynas et bona opera suam animam liberare, ex illis ha1000 berent materiam arrogantiae ; denique ex auro et argento fe¬ cerunt idola et mea munera in daemonum simulacra uerterunt’. Porro quod dixere Septuaginta : Electa mundi in superbiam posuerunt, ad aurum argentumque referendum est, quibus in mundo nihil putatur esse pretiosius, illudque quod sequi1005 tur : Offendicula eorum, sciamus de Theodotionis editione additum. Facilis autem tropologia, quod aurum et argentum, sensus et eloquia scripturarum quae electa sunt mundi et quae nobis in ornamentum data sunt, haeretici posuerunt in fomentum et materiam superbiae, et imagines diuersorum 1010 dogmatum et abominationum atque offendiculorum suo¬ rum fecerunt ex eis, ut, per quae poterant col ere et adorare Deum, ex his Deum *offenderint. 20 b, 21. Propter hoc dedi eis illud in immunditiam. Et dabo illud in manus alienorum ad diripien1015 dum ; et impiis terrae in praedam, et comtaminabunt illud. (XXX : Propter hoc dedi ea illis in im-

983 Ez. 7, 19. 984/985 cfr Ez. 7, 19. Ez.7, 20. 994/996 Ez. 7, 20 (LXX). 1003 Ez. 7, 20 (LXX). 1005 Ez. 7, 1016/1018 Ez. 7, 20-21 (LXX).

P

20

988/989 Ez. 999 cfr Tob. (Theod.).

7, 19

(LXX). ; 12, 8-10. 1013/1016 Ez.

4, 11

992/994 1002/ 7, 20-21.

986/987 Significat autem] Significata corr. alt. m. P 987/988 condemnant] contemnunt Hraban. 988 Porro] 1 m. P, Pro quo alt. m. recent. P Hraban. /x Vail. 990 se] sup. lin. P 993 imagines] praem. et eras, in P 995 superbia P 996 offidicula corr. alt. m. P 1005 offendicula] officula corr. alt. tn. P 1005 Theodotionis editione] scripsi, Theodotioni (alt. i ex es expunctum) editione P, Theodotione (om. edit.) fx Vail. 1006 tropologia] P Hraban., sensus est iuxta tropologiam 4 Vail. 1007 et] sup. lin. P 1010 offendiculum PE 1012 offenderint] Hraban. n Vail., *offenderent (tert. e ex i ?) P

v 75

P 742

IN HIEZECHIELEM II, vii, 20/21-22

85

munditiam. Et tradam ea in manus alienorum ut diripiant ea ; et pestilentibus terrae in praedam, et polluent ea.) ‘Quia ex auro et argento, *id est ornamentis moni1020 lium quae dederam eis, imagines sibi abominationum suarum simulacrorumque fecerunt, propter hoc dedi eis illainimmunditiam et in stercora’ pro quibus Symmachus interpretatus est nauseam, uolens idolorum sordes exprimere. ‘Et tradam’ in¬ quit ‘ea in manus hostium ut diripiant omnia, et non tam con1025 taminem quam contaminata esse demonstrem quae prius uidebantur esse sanctissima’. Nos quoque tradimur in manus inimicorum et alienorum a Deo, quando facimus ornamenta nostra simulacra daemonum, et omnis gloria nostra possidetur ab impiissiue pestilentibus terrae, ut nos suae subiciant potestati. 1030 22. Et auertam jaciem meam ab eis, et uiolabunt arcanum meum ; et introibunt in illud emissarii /siue ut LXX transtulerunt, tern ere, uel ut Symmachus et Theodotio, ‘irrumpentes’ et ‘pestilentes’,), et contaminabunt illud. ‘Cum’ inquit ‘propter superiores causas *abo1035 minationum populi, auertero faciem meam ab eis et nequaquam eos dignos meis oculis iudicauero, tunc uiolabunt arca¬ num meum /quod significat ‘Sancta sanctorum’, pro quo LXX uisionem transtulerunt, ut in sanctis Dei fuisse praesentiam demonstrarent), et irrumpent in ea impii et 1040 pestilentes terrae, quae exceptis sacerdotibus soloque pontifice nullus alius audebat intrare’. Quod scimus et a Babyloniis, et a rege Antiocho, Cnaeoque Pompeio, et, ad extremum, factum esse sub Vespasiano et Tito, quando templum capturn atque subuersum est, et omnia perpetrata quae sequens pro1045 phetae sermo complectitur. Ad nostra quoque mala opera auertit Deus faciem suam, et quia auersa est facies, ideo Dei uiolatur arcanum, ut, pro sacerdotibus et sanctis Dei, pestilen-

1018/1021 cfr Ez. 7, 20. 1030/1031.1033/1034 Ez. 7, 22. 1032/1033 cfr Ez. 7, 22 (LXX ; Symmach. ; Theod.). 1039/1040 cfr Ez. 7, 22 (Symmach. ; Theod.). 1040/1041 cfr Num. 18, 4-7. 1042/1044 cfr Ioseph., Antiqu. Iud., xil, 5, 3 (246) ; XIV, 4, 1 sqq. (54 sqq.) ; supra lin. 47/52. 1045 Ad ... opera] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 330.

P

1019 id est] -p sup. lin. ut uidetur (an *omitlendum ?) P, et Hraban. /z Vail. 1021 propter hoc] P, propterea Hraban. /z Vail. ; cfr supra lin. 1013.1016 1021 illam P 1021 in] om. P 1021/1022 inmundicia corr. alt. m. P 1022 stercora] stercore 1 m., corr alt. m. P 1024/1025 contaminatam corr. P 1020 esse] ee* (t eras.) P 1027 Deo] diio (n exp.) P 1033 pestilentes] P /z, pestilens Vail. 1034/1035 abominationum] Hraban. /x Vail., abominationem 1 m.P PL, *et abominationem (et praem. in marg.) alt. m. P 1038 uisionem] P, uisitationem /z Vail., (imoKOTrriv \quod tam ‘uisionem’ quam ‘uisitationem', scil. \praesentiam’ — lin. 1039 —, significat] LXX) 1041 audeat corr. P hie P, cfr supra lin. 49 1045 Ad] ob Viet.

1042 gNq:

(Gnaeoque)

1176 PL 73

86

IN HIEZECHIELEM II, vii, 22-24

tes ingrediantur et uniuersa contaminent, ut qui locus esse debuit sanctitatis fiat locus immunditiae, iuxta illud euange1050 licum : Domus Patris mei domus orationis uocabitur ; uos autem fecistis illam speluncam latronum. 23. Fac conclusionem, quoniam terra plena est iudicio sanguinum, et ciuitas plena est iniquitate. fLXX : Et adducam perturbationem, quia terra plena 1055 iudicio sanguinum, et ciuitas plena iniquitatum.) Verbum hebraicum ‘arethic’ Aquila ‘conclusionem’, Symmachus et Theodoio /catb^Aaicuv id est ‘confixionem’ interpretati sunt, pro quo Sehtuaginta posuere pyp/xov, quern nos in ‘per¬ turbationem’ uertimus. ‘Igitur, o propheta, iram meam super 1060 terram iudaeam et super urbem Hierusalem breui sermone a 743 conclude : ut, quomodo terra plena est iudicio sanguinum — omnes enim in sanguine iudicantur, fundentes innoxium sanguinem, quod et in Nabothe persona fecisse Iudaeos scriptura v 77 commemorat -—-, sic ipsorum quoque fundatur cruor et plena 1065 iniquitatis ciuitas demonstretur — nam et sub Manasse repleta est urbs Hierusalem a porta usque ad portam sanguine prophetarum —. Venietque eis conclusio et perturbatio atque confixio, ut nullus de imminentibus miseriis possit euadere’. 24- a. Et adducam pessimos de gentibus, et possi1070 debunt domos eorum. (Et hoc in LXX non habetur.,) ‘Pro sacerdotibus et prophetis, pessimos cunctarum gentium adducam Babylonios, ut domos uestras possideant uosque subiciant seruituti’. *Sed et nostras domos, id est animas — templum enim sumus Dei et Spiritus sanctus habitat in PL 74 1075 nobis —, possidebunt pessimi daemones, si fuerit terra nostra plena sanguinibus et habitatio plena iniquitatis. 24 b. Et quiescere faciam superbiam potentium, et possidebunt sanctuaria eorum. fLXX : Et auertam

1050/1051 Matth. 21, 13. 1052/1053 Ez. 7, 23. 1053.1055.1061 sanguinum'] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 299. 1054/1055 Ez. 7, 23 (LXX). 1057 con¬ fixionem] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 65. 1063 cfr in Reg. 21, 13 sqq. 1065/ 1067 cfr iv Reg. 21,16. 1067 cfr Ez. 7, 23 (LXX ; Aquila ; Symmach. ; Theod.). 1069/1070 Ez. 7, 24. 1073/1074 cfr 1 Cor. 3, 16 ; 6, 19. 1075/1076 cfr Ez. 7, 23. 1076 sanguinibus] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 299. 1077/1078 Ez. 7, 24. 1078/1080 Ez. 7, 24 (LXX).

P

1053 est] om. Hraban. fi Vail, cum Vulg. textum receptum hebraicum (fi PL.)

1057

1056 aReThic P, harattoc iuxta kaeHAcociN (0 ex e) P

1058

cfypMON P 1058 quem] quam (a sup. e) alt. m. recent. P, quod fx Vail. 1064 funda*tur (n eras.) P 1065 ciuitatis corr. alt. m. P 1067 VenUtque (e eras.) P 1070 hoc ... habetur] ** hoc (7 uel 2 lift, eras.) ... habetur P, haec ... habentur fx Vail. 1073 Sed et] Hraban. fx Vail. ; *sed (d ex t alt. m.) P 1077 quies¬ cere] P fx Vail, cwn Vulg., requiescere Hraban. 1078 et possidebunt ... auertam] in marg. infer, suppl. alt. m. recent. P

IN HIEZECHIELEM II, vii, 24-26 1080

1085

1090

1095

1100

I IO5

87

fremitum fortitudinis eorum, et polluentur sancta eorum.) Omnis superbia offendit Deum. Propterea pessimi gentium possidebunt domos potentium et superborum et obtinebunt sanctuaria eorum, quia locum sanctimoniae spurcus ingreditur et sua eum contaminat immunditia. Significanter autem, quia polluta fuerant sancta Dei et uiolatum areanum *est, non dixit : ‘Possidebunt sanctuaria mea’, sed : sanctuaria ‘eorum’ quae, post contaminationem, ‘mea’ esse cessarunt. 25. Angustia adest. fLXX : Propitiatio adueniet.) — Iuxta superiorem ordinem recte Aquila et Theodotio interpretati sunt adesse ‘angustiam’ Symmachusque ‘maerorem’, Septuaginta autem, in medio uniuersorum tristium, uerbum posuere laetitiae, ut lugentis animus sustentetur, et speret inter aduersa meliora, Dominumque propitium de quo scriptum est: Dominus erigit *elisos. —Nos autem iuxta Symmachum priorem sententiam cum posteriore coniunximus, ut diceremus : Angustia superueniente, requirent pacem et non erit, quod iuxta Septuaginta penitus stare non potest : si enim 'propitiatio ueniet’, quomodo ‘quaerent pacem et non inuenient’ ? Quaeret autem ille pacem et non inueniet, qui audiuit ab apostolis : Pax domui huic et non seruauit earn nec fecit earn in sua mente requiescere sed malis fugata operibus non potest inueniri. Ipsa est autem : Pax quae exsuperat omnem sensum, et quam ad Patrem uictor ascendens Saluator apostolis dereliquit. 26 a. C onturbatio super conturbationem ueniet, et auditus super auditum. fLXX : Vae super uae erit,

10S0/1081 efr Ez. 7, 24. 1082/1083.1084/1085 efr Ez. 7, 21-22 et supra lin. 1047/1049. 1087 cessarunt~\ efr H. Goelzer, op. cit., pag. 274. 1088 Ez. 7, 25 (Aquila ; Theod.). 1088 Ez. 7, 25 (LXX). 1088.1008 propitiatio] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 75. 1004 Ps. 145, 8. 1096/1097 Ez. 7, 25. 1100 Matth. 10, 12. 1102/1103 Phil. 4, 7. 1103/1104 efr Ioh. 14, 27. 1105/ HOC Ez. 7, 26. 1106/1107 Ez. 7, 26 (LXX).

P

1080 pessima corr. P 1083 significanto corr. P 1084 sancta] Hraban., sea P, sanctuaria /x Vail. 1085 est] Hraban., e 1 m. P, *eius alt. m. recent. P n Vail. 1085 sed] *s* 1 m., ed add. alt. m. P ; efr lin. 1101 et saepius lib. 4 1086 quae] P, quia Hraban. /x Vail. 1087 cessauerunt Hraban. 1088 adest] est sup. ras. 1 litterae alt. m. P 1088 adueniet] ueniet /a Vail. 1094 elisos] hie P cum Vulg., *allisos [i Vail., efr supra lib. 1 lin. 717 1097 penitus] omnino /x Vail. 1099 ille] om. Hraban. 1100 huic domui ~ Hraban. fx Vail, cum Vulg. 1101 earn2] om. Hraban. /x Vail. 1101 sed] *s- 1 m., ed add. alt. m. P ; efr supra lin. 1085 1101.1102 fugata ... inueniri] tert. i ex e P ; fugatam ... inuenire Hraban. /x Vail.

v 78

88

IN HIEZECHIELEM II, vii, 26-27

et nuntius super nuntium.) Quomodo sanctis dicitur : Gaudete, iterum dico : gaudete, et de ipsis scriptum est : I bunt de uirtute in uirtutem, ut praesentia bona futuris bonis cumumolent, sic et his, super quos uenit angustia et qui quaesierunt pacem et non inuenerunt earn, ueniet conturbatio super conturbationem, siue uae super uae — iuxta quod et in Apocalypsi scriptum est : Vae unum abiit, et uae alterum ueniet —, et auditus ueniet super auditum, nuntiusque super nuntium — 1115 iuxta illud beati lob : Cum adhuc unus loqueretur, uenit alius nuntius, mala augens malis, et appropinquantis Babylonii fremitum turbamque describens —. 20 b. Et quaerent uisionem de propheta, et lex peribit a sacerdote, et consilium a senioribus. Proprie sin1120 gula quaerentur a singulis : uaticinium futurorum quaeritur a propheta, legis interpretatio sacerdotis officium est, prudens consilium aetas matura perquirit iuxta illud quod scriptum est : In consilio sanctorum et congregatione, magna opera Do¬ mini. Haec autem non solum eo tempore, quando babylonius 1125 *contra Hierusalem ueniebat exercitus, a prophetis et seniori¬ bus et sacerdotibus quaerebantur, sed cotidie in ecclesiis requiruntur, quae, si uisionem, legem consiliumque perdiderint, frustra prophetas et sacerdotes et seniores habere se iactant. 27 a, Rex lugebit et princeps induetur maerore (si1130 ue, iuxta LXX, interitu ; qui, nescio quid uolentes, hoc quod hebraico sermone expressimus : Rex lugebit, omnino tacueruntj Luxisse autem Sedeciam, et omnes principes populi Iudaeorum fuisse maerore coopertos, sancta scriptura commemorat. Possumus autem, quamquam hoc prima fronte 1135 uideatur esse blaspliemum, regem lugentem nostra uitia atque peccata, Christum dicere qui loquitur in Psalmis : Quae utilitas in sanguine meo dum descendo in corruptionem ? et, appro-

nos Phil. 4, 4. 1108/1100 Ps. 83, 8. 1110/1111 cfr Ez. 7, 25. 1113 Apoc. 9, 12; 11, 14. 1115/1110 lob 1, 16 (LXX). 1110/1117 cfr lob 1, 17. 1118/1110 Ez. 7, 26. 1123/1124 Ps. no, 1-2. 1129 Ez. 7, 27. 1132/1134 ubi ? 1130/1137 Ps. 29, 10. 1137/1141 cfr supra lin. 565/568. 1137/1138 cfr Luc. 19, 41.

P

1109 uirtute2 corr. alt. m. P 1113 ueniet] P Hraban., add. cito fj. Vail. 1110 Babylonis PIraban. 1117 describens] add. subiungit Hraban. 1123 sancto¬ rum] iustorum Hraban. cum Vulg. 1123 congregatione] praem. et exp. in P 1125 contra] Hraban. /j. Vail. ; *om. 1 m., sup. lin. suppl. alt. m. recent. P 1125 et] om. PIraban. fj, Vail. 1125/1120 sacerdotibus ... senioribus ~ Hraban. ji Vail. 1120 sed] inseruit alt. ( ?)m. P 1129 lugebat corr. P 1129 principes induentur Hraban. 1131 hebraico] praem. de fi Vail. 1133 coopertos] confectos Hra¬ ban. fj, Vail.

n 744

PL 75

IN HIEZECHIELEM II, vii, 27

140

145

150

155

160

165

89

pinquans Hierusalem, fieuit earn et dixit : Hierusalem, Hierusalem, quae occidis prophetas et lapidas missos ad te, quoties uolui congregate filios tuos sicut gallina congregat pidlos suos sub alas*, et noluisti ? Principes quoque uel in bonam v 79 partem apostoii erunt qui lugent peccatores, uel in contrariam illi quibus dicitur : Audite uerbum Domini, principes Sodomorum. Indueturqne, iuxta Septuaginta, interitu, qui non habet armaturam Dei, nec indutus est Christo : Quotquot enim in Christo baptizati sunt, Christum induerunt. 27 b. Et manus populi terrae conturbabuntur. f'Si- PL 76 ue, iuxta LXX, dissoluentur.) Quando uisio non fuerit in propheta et legis scientia in sacerdote et consilium in senioribus rexque luxerit et princeps fuerit in maerore siue in interitu, consequenter et populi manus conturbabuntur suum perdentes ordinem, siue dissoluentur antiquam fortitudinem non habentes. Pulchreque non populus Dei dicitur cuius turbabuntur manus et cuius non est municipatus in caelo, sed populus terrae de quo scriptum est : Recedentes super terram scribantur. 27 c. Secundum uiam eorum faciam eis, et secun- vSo dum indicia eorum iudicabo eos. fSiue, ut LXX transtulerunt, ulciscar eos.) Peccatoribus reddit Deus iuxta uias suas, ut teneat iudicii ueritatem ; ceterum in sanctis excedit modurn clementiae : Neque enim dignae sunt passiones huius temporis ad futuram gloriam quae reuelabitur in no¬ bis. Stipendia enim peccati mors, quam recipit iuxta uias suas et opera sua ; ceterum iustorum uirtus fruitur Domini largitate, de qua Paulus loquitur : Donum Dei uita aeterna.

1138/1141 Matth. 23, 37. 1142 cfrnCor. 12, 21. 1143/1144 Is. 1, 10. 1144 Ez. 7, 27 (LXX). 1145 cfr Eph. 6, 11. 1145 cfr Rom. 13, 14 ; Gal. 3, 27. 1145/114(1 Gal. 3, 27. 1147 Ez. 7, 27. 1148/1149 cfrEz. 7, 26. 1150 cfr Ez. 7, 27. 1154 municipatus] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 99. 1155/1156 Ier. 17, 13 (LXX). 1157/1158 Ez. 7,27. 1161/1162 Rom. 8, 18. 1163 Rom. 6, 23. 1165 Rom. 6, 23.

P

1138 fieuit] add. super Hrabati. \x Vail. 1140/1141 pullos suos sub alas] P Hraban. cum Vulg., sub alas pullos suos ~ ft Vail. ; cfr supra lin. 567 1141 alas] p Vail. ,alas **** (suas eras. ?) P, alas * suas Hraban. 1142/1143 contrariam] tra sup. lin. alt. m. recent. P 1144 interitum P 1149/1150 senioribus] P, senibus Hraban. /a Vail. ; cfr supra lin. 1119.1125/1126. 1128 1150 rexque] resque corr. P 1155 Recedentes] P iuxta LXX, add. a te Hraban. p Vail, cum Vulg. 1156 scribantur] P (quod imperatiuo •ypa^rjraxjav transt. LXX), scribentur Hraban. p Vail, cum Vulg. 1161 dignae] condignae Hraban. p Vail, cum Vulg. 1162 huius temporis] P cum Vulg., temporis huius ~ Hraban. p Vail. 1163 recipit] pr. i ex e P, add. peccator Hraban. p Vail.

go

1170

Quodque addidit* : Et secundum indicia eorum iudicabo eos, illud euangelicum sonat : In quo iudicio iudicaueritis, iudicabitur de uobis, et apostolicum illud : In quo alterum iudicas, teipsum condemnas ; eadem enim operaris quae iudicas. 27 d. Et scient quia ego Dominus. Iste uersiculus frequenter in hoc propheta ponitur, quod supplicia atque cruciatus sequitur scientia Dei, ut quern non intellegunt per beneficia, per tormenta cognoscant.

1166 Ez. 7, 27. Ez. 7, 27.

P

IN HIEZECHIELEM II, vii, 27

1167/1168 Matth. 7, 2.

1168/1169 Rom. 2, 1.

1170

1166 Quodque addidit] PIraban. fj. Vail., *Addidit quoque P 1168 illud] om. Hrabati. jx Vail. 1168 quo] add. enim iudicio Hraban. /x Vail. 1168 iudicas alterum ~ Hraban. Vail, cum Vulg. 1172 sequitur] 1 m. P, sequatur alt. m. P Hraban. /a Vail. 1172 intellegant corr. P, intelligebant Hraban. fx Vail.

LIBER TERTIVS b* 745/746 Nihil longum est quod finem habet, et omnis retro tempo-] v 79/80 rum series transacta non prodest, nisi forte bonorum operum( PL 75 sibi uiaticum praepararet, quae semper ad futura, immo ad aetema respiciunt et nullis terminis coartantur. Vera senten5 tia est : Omnia quae orta occidunt, et aucta senescunt ; et alibi : Nihil est enim op ere et manu factum, quod non conficiat et consumat uetustas. Quis crederet ut totius orbis exstructa uictoriis Roma corrueret, ut ipsa suis populis et mater fieret et sepulcrum, ut tota (Mentis, Aegypti, Africae littora olim 10 dominatricis urbis, seruorum et ancillarum numero complerentur, ut cotidie sancta Bethleem, nobiles quondam utriusque sexus atque omnibus diuitiis affluentes, susciperet mendicantes ? Quibus, quoniam opem ferre non possumus, condolemus, et lacrimas lacrimis iungimus, occupatique sancti ope15 ris sarcina, cum sine gemitu confluentes uidere non patimur, explanationes in Hiezechiel, et pene omne studium omisimus PL 76 scripturarum, cupiinusque uerba in opera uertere, et non dicere sancta sed facere. Vnde rursus a te commoniti, o uirgo Christi Eustochium, intermissum laborem repetimus et, ter20 tium uolumen aggressi, tuo desiderio satisfacere desideramus, illud et te et ceteros qui lecturi sunt deprecantes : ut non uires nostras sed uotum considerent, quorum alterum fragilitatis humanae, alterum sanctae est in Dominum uoluntatis. , VIII. 1 a. Et factum est in anno sexto in sexto men-\ ^ 745 25 se in quinta mensis, ego sedebam in domo mea ev senes Iuda sedebant coram me. Quinto anno transmigrationis Iechoniae, quarto mense, quinta mensis, superiorem uisionem factam ad prophetam legimus. Haec autem quam nunc exponere uolumus, sexto anno eiusdem regis, sexto mense, 30 quinta mensis facta memoratur. Ex quo perspicuum est post annum et duos menses esse haec facta quae scripta sunt, et uel intermissam per annum et duos menses prophetiam, uel PL 77 per totos quattuordecim menses gesta quae superior sermo

1 cfr Cic., Senec., 19, 69 ; Hieron., adu. Iouin., 1, 13. 5 Sallust., lugurth., 2, 3 ; Augustin., Epist. CLXVI (= Hieron., Epist. CXXXI, 14, 1). 0/7 Cic., pro Marc., 4, 11. 7 ut] cfr H. Goelzer, Etude Lexicograph'tque et Grammaticale de la Latinite de Sai/it-Je'rome (Paris, 1884), pag. 385. 24/20 Ez. 8, 1. 20/28 cfr Ez. 1, 1-2.

P

Inscr. Incipit liber tertius litteris capital. P 1 fidem PL 1 omnes corr. P 3 praepaiaret P, praeparauerit y Vail. 5 quae] om. y Vail. 0 est] 1 m. P y Vail., exp. ac deinde eras. alt. ( ?) m. P 12 affluentes] pr. f sup. lin. suppl. alt. m. P 15 sarcinam(m «.) P 15cum] dum/i Ka//. 10/17 studium omisimus scrip¬ turarum, cupimusque] P ; studium omisimus, scripturarumque cupimus y Vail. 21 et2] om. PL 22 al*terum P 23 Domino y Vail. 31 esse] om. Hraban. y Vail. 33 totus corr. P

92

IN HIEZECHIELEM III, viii, 1-2

contexuit. Sexto autem anno et sexto mense et quinta die mensis, qui numeri ad fabricam mundi referuntur et cameos sensus qui terrena conspiciunt et necdum caelestia contemplantur, factam prophetiam non mirabitur, qui ad presbyteros Iuda sermonem dirigi intellexerit, et quibus septuaginta tenebant thuribula et uiginti quinque in templo adorabant solem. 40 Sedebatque propheta in domo sua fugiens frequentiam multitudinis, et senes Iuda sedebant coram eo, uel prophetae uerba audire cupientes, uel insidiantes sermonibus eius. Significanterque dicuntur senes Iuda, ut nihil ad Israel, hoc est ad de¬ cern tribus quae prius captae fuerant, sed ad eos qui de tribu 45 Iuda cum Iechonia ducti erant in captiuitatem, dici intellegamus. 1 b, 2. Et cecidit super me ibi manus Domini Dei, et uidi : et ecce similitudo quasi aspectus ignis, ab aspectu lumborum eius et deorsum ignis, et a lum50 bis eius et sursum quasi aspectus splendor is, ut uisio electri. fLXX : Et facta est super me ibi manus Adonai Domini, et uidi et ecce similitudo quasi species uiri, a lumbis eius et deorsum ignis, a lumbis eius et sursum quasi uisio aurae : quasi 55 uisio electri.) ‘Virum' hebraeus sermo non continet ; ‘uisionem’ autem ‘aurae’, quae in LXX non habetur, de Theodotione addidimus ; et pro eo quod nos diximus : Cecidit super me manus Domini, Symmachus transtulit : Incidit mihi manus Domini, quod in hebraico dicitur ‘thephphol’, manus 60 autem ivepyeiav, id est ‘opera’ significat, ut uisionis possit sa¬ crament a cognoscere. Et hoc considerandum, quod non *ipsam uideat *ueritatem sed similitudinem ignis, quia a lumbis usque deorsum ignis apparuit, et a lumbis sursum quasi aspectus splendoris ut uisio electri. Pro ‘splendore’, qui in hebraico 65 dicitur ‘zor’, ‘auram’ Theodotio transtulit, ut in supemis Dei refrigeria demonstret. Denique et in Regum uolumine beatus Helias aduentum Domini non in tempestate contemplatur et turbine, non in ignis ardoribus, sed in aspectu aurae tenuis atque lenissimae, ut Dei omnipotentis mansuetudinem com35

35 cameos] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 150. 38/39 cfr Ez. 8, 11.16. cfr iv Reg. 17, 6. 44/4(5 cfr iv Reg. 24, 14-16. 47/51 Ez. 8, 1-2. Ez. 8, 1-2 (LXX). 54.55/o6 Ez. 8, 2 (Theod.). 57/58 Ez. 8, 1. Ez. 8, 1 (Symmach.). 67/69 cfr in Reg. 19, 11-12.

P

43/44 51/55 58/59

34 contexit Hraban. /a Vail. 35 et] P /j. Vail., ad Hrabatt. 51 ibi] om. fi Vail, iuxta LXX 52 quasi] add. et exp. aspectus ignis (e /in. 48 repetitum) P 53 a2] praem. et /a Vail, iuxta LXX

59 thephphol] scripsi, TheFFOL P, tephphol Er.

/t Vail. 60 eNepTiaN P 61.62 ipsam ... ueritatem] ipsas ... ueritas corr. alt. m. P, *ipsas ... *ueritates Hraban. fx Vail. 62 quia] a sup. lin. suppl. alt. m. P 65 zor P

65 aura (2 in ras.) P

v 82

P

746

93

IN HIEZECHIELEM III, viii, 2-3/4

70 probaret. Opera autem coitus, quae significantur in lumbis, usque deorsum, igne purgantur, et opera uirtutum, quae a lumbis ad superiora consurgunt, splendorem habent atque fulgorem ; et tamen nec ignis usque ad pedes dicitur, nec splendor electri usque ad caput, sed deorsum et sursum, ut 75 tarn in peccatoribus quam in sanctis, pro diuersitate meritorum, alius usque ad illud et illud membrum, alius usque ad ilia et ilia perueniat. Et quomodo qui sanctitudinis perfectionem tenent ad uerticem usque perueniunt, sic qui in peccatorum profundo sunt, plantas igneorum pedum tenere credendi sunt. PL 78 80 3 a. Et emissa similitude) manus appr ehendit me in cincinno capitis mei fLXX : Et extendit similitudinem manus et assumpsit me in fimbria uerticis mei.) Et hie similitudo manus, non ipsa manus, extenditur : neque enim in Deo aliquid corporate est ; uideturque manus ut mem85 brum humani corporis, atque consuetudine nequaquam terreat eum qui assumitur atque comprehenditur : si enim in colubri uel in qualibet alia bestiarum similitudine tetigesset prophetam, ipsa dissimilitudo membrorum terruisset assumptum. Parsque comprehendenditur capillorum, quia totius apprehen90 sionem capitis humana natura non sustinet. Pro ‘cincinno’ Septuaginta KpaaneSov, id est ‘fimbriam’, interpretati sunt, u 83 quorum alterum in capillis, alterum in uestibus accipi solet. 3 b. Et eleuauit me spiritus inter terrain et cae- n 747 lum. Primurn similitudine manus apprehenditur ; postea ele95 uatur a spiritu, qui spiritus non eum statim ad caelum leuat, sed inter terram et caelum, ut terrena interim derelinquens, festinet ad caelum. Possumus autem et hoc dicere, quod prop¬ ter bona opera, propheta similitudine manus Dei apprehensus sit, et propter scientiam rerum spiritalium eleuetur a 100 spiritu. 3 c, 4. Et adduxit me Hierusalem, in uisione Dei, iuxta ostium interius quod respiciebat aquilonem, ubi erat statutum idolum zeli ad prouocandam aemulationem. Et ecce ibi gloria Dei Israel secundum 105 uisionem quam uideram in campo. fLXX : Et addu¬ xit me in Hierusalem, in uisione Dei, ad uestibulum

SO/81 Ez. 8, 3. 81/82 Ez. 8, 3 (LXX). 89/90 efr H. Goelzer, op. cit., pag. 83. 89/90 apprehensionem] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 64. 92 efr Ez. 5, 3 et supra lib. 2 lin. 37.59/60. 93/94 Ez. 8, 3. 101/103 Ez. 8, 3-4. 105/108 Ez. 8, 3 (LXX).

P

75 pro] Hraban. fi Vail., per corr. alt. m. P 77 sanctitudine corr. P 84 ut] et PE 85 consuetudinis alt. m. P, consueti Hraban. jx Vail. 90 humana] na suppl. alt. m. P 91 interpretati sunt] P Hraban., transtulerunt post Septuaginta (lin. 91) fj. Vail. 92 capillis] capitis PL 99 eleuatur corr. ut uidetur alt. m. P 101 Hierusalem] P,praem. in Hraban. fx Vail, cum Vulg. ; efr infra lin. Ill 8

C.C.

LXXV

94

110

115

120

125

130

135

140

IN HIEZECHIELEM III, viii, 3/4-5

portae quae respicit aquilonem, ubi erat statua pos¬ sidentis. Hoc autem quod in quibusdam codicibus reperitur -x- Et in statua imaginem zeli : de Theodotione additum est. Reliqua similiter.) Quando dicit : Adduxit me Hierusalem in uisione Dei, ostendit se non corpore, sed in spiritu esse translatum. Iuxta quam uisionem possumus et caelos, et profunda maris, et infema conspicere, dum rationes singulorum cogitatione complectimur. Primum autem uenit ad uestibulum quod respicit ad aquilonem, ut ibi uideat statuam idoli zeli ad prouocandam aemulationem, ut de illo loco possit ad interiora penetrare et cernere reliqua, quae postea describuntur; statuam autem idoli Baal in teinplo Dei positam, narrat historia ; pulchreque appellatur ‘idolum zeli’, quia ad aemulationem et zelum Dominum prouocat, iuxta illud quod in Deuteronomio dicitur : Ip si me prouocauerunt ad zelum in eo qui non erat Deus ; et ego prouocabo eos ad zelum in gente quae non est; porro quia ‘zelus’ et ‘possessio’, quod hebraice dicitur ‘cena’, eodem appellantur nomine, pro ‘statua zeli’ Septuaginta ‘statuam possidentis’ interpretati sunt; denique quando natus est Cain: Possedi, inquit parens, hominem per Deum, possessione hominis ad Cain nomen alludens. Ibique erat gloria Dei Israel, non quod delectaretur tali uicinia, sed ut sui praesentia idolum zeli templumque deleret ; unde et subuersio urbis templique post breue tempus sequitur ; et in Esaia scriptum est, quod lectus angustus nequaquam duos capiat et pallium breue utrumque operire non possit, significante scriptura illud apostoli : Qui consensus Christo et Belial ? Templo Dei et idolo ? 5. Et dixit ad me : Fili hominis, leua oculos tuos ad uiam aquilonis. Et leuaui oculos meos ad uiam aquilonis, et ecce ab aquilone portae altar is ido¬ lum zeli in ipso introitu. (''Pro eo quod nos posuimus : Ab aquilone portae altaris idolum zeli in ipso introitu, LXX transtulerunt : Ab aquilone ad portam orientalem, quod in hebraico non habetur, cetera quae ibi scripta sunt 109 Ez. 8, 3 (Theod.). 110/111 Ez. 8, 3. 111/112 cfr infra lin. 1133/1135. 118/121 cfr in Reg. 12, 31 sqq. ; 13, 32 sq. ; iv Reg. 17, 29.32.41 ; Hieron., in Soph., 1. 122/123 Deut. 32, 21 (LXX). 127 Gen. 4, 1. 127/128 cfr Hieron., Norn. Hebr., 4, 2 ; 73, 16 ; 77, 28. 132/133 cfr Is. 28, 20. 134 11 Cor. 6, 13-16. 135/138.138^Ez. 8, 3. 140/141 Ez. 8, 3 (LXX).

P

107/108 possidents] alt. i ex e P ; add. n Vail. : Et ecce erat ibi gloria Domini Dei Israel secundum uisionem quam uidi in campo {Ez.. S, 4 [LXX]), quae certe non ad textumgenuinumpertinent cum lin. 110 ‘reliqua similiter' esse dicit 109 zeli] P Vail., caeli Er. jx 110 Reliqua] reliq: 1 m., ua sup. lin. add. alt. m. P 111 Hierusalem] P, praem. in Hraban. fx Vail, cum Vulg. ; cfr supra lin. 101 111 corpore] hie P, praem. in Hraban. fx Vail. ; cfr infra lin. 1133 120 ad] sup. lin. suppl. alt. m. P alt. m. P

124 ccna P

129 Quod] quo P

131 in Esaia] isai corr.

PL 79

v 84

IN HIEZECHIELEM III, viii, 5-7/9

95

relinquentesj ‘Dixit’ inquit ‘ad me, uel gloria Dei quam in campo uideram uel spiritus qui me inter caelum leuauit ac terram, locutusque est mihi postquam me transtulit 145 in Hierusalem et fecit uel urbem uel templum uidere, et imperauit ut leuarem oculos meos ad uiam aquilonis ; ibi enim statua Baal posita erat, quam uocat idolum zeli, in ipso portae introitu’. Qui autem idolum zeli siue possidentis, ad gloriam Dei uel ad spiritum referunt, impie faciunt, personam i5°idoli Dei maiestate mutantes. 6. Et dixit ad me : Fili hominis, putasne aides tu quid isti faciunt, abominationes magnas quas domus Israel facit hie ut procul recedam a sanctuario meo ? Et adhuc conuersus uidebis abominatio155 nes maiores. 'Ne me’ inquit ‘putes iniuste templum deserere et subuertendam relinquere ciuitatem, aspice quae in templo faciant ; cumque ilia conspexeris, non putes finem esse scelerum : adhuc maiora conspicies’. Quod quidem potest et de nostra Hierusalem nostroque templo intellegi, quando in 160 exemplo Ophni et Phinees idolorum scelera operamur in tabemaculo Dei, et fomicamur cum his quae se militiae et ministerio Dei *deuouerint, et sacrificiorum eius primitiua decerpimus dantes in usum clientium atque famulorum, et omnia lucri causa facimus. Sin autem haec tam magna sunt quae 165 uidemus, quanto maiora existiminda sunt quae humanam effugiunt conscientiam ? 7-9. Et introduxit me ad ostium atrii, et uidi, et ecce foramen unum in pariete ; et dixit ad me : Fili hominis, fode parietem ; et cum perfodissem 170 parietem, apparuit ostium unum. Et dixit ad me : Ingredere, et aide abominationes pessimas quas isti faciunt hie. fHoc quod transtuli : Et uidi, et ecce foramen unum in pariete, in LXX non habeturj Et quia omnia quasi *imagine picturaque monstrantur, unum in parie175 te foramen uidisse se dicit, iuberique sibi ut illud perfodiat, et amplius faciat, quo uidelicet aperto foramine latius possit

142/143 efr Ez. z, i ; 3, 23 ; 8, 4. (LXX). 151/155 Ez. 8, 6. 7-9.

P

143/145 efr Ez. 8, 3. 148/149 efr Ez. 8, 3 160/164 efr 1 Reg. 2, 12-17. 167/172 Ez. 8,

172/173 Ez. 8, 7.

146 meos] om. Hraban. y Vail. 152 faciunt] P cum Vulg., faciant Hraban. y Vail. 159 Hierusalem] us sup. lift, suppl. alt. m. recentiore P 160 exemplo] P, exemplum Hraban. y Vail. ; efr ex. gr. ‘in more’ infra lin. 334 160 ofni P 160 finees P 161 quae] P y Vail., qui Hraban. 161 se militiae] semilie corr. sup. in. alt. ( ?) m. P 162 deuouerint] *uouerint Hraban. y Vail. 163 clientium] clientum Hraban. y Vail. 164 lucra corr. alt. m. P 169 cum] sup. lin. P 174 ima¬ gine] 1 m.P y Vail., *praem. in sup. lin. alt. ( ?) m. P Hraban.

y 748

v 85

PL 80

96

IN HIEZECHIELEM III, viii, 7/9-10

intrare et uidere quae foris positus uidere non poterat. Per quod ostenditur, tam in ecclesiis quam in singulis nobis, per parua uitia maiora monstrari, et quasi per quaedam foramina 180 ad abominationes maximas perueniri : Ex jructibus enim arbor cognoscitur, et ex abundantia cordis os loquitur. Pro signo sunt interioris hominis, uerba erumpentia, quomodo libidinosum, *qui sua callide celat uitia, interdum turpis sermo demonstrat, et auaritiam latentem intrinsecus paruu185 lae rei cupido significat : minoribus enim maiora monstrantur, uultuque et oculis dissimulari non potest conscientia dum luxuriosa et lasciua mens lucet in facie, et secreta cordis motu corporis et gestibus indicantur. 10. Et ingressus uidi, et ecce omnis similitudo 190 reptilium et animalium abominatio, et uniuersa idola domus Israel depicta erant in pariete in cir¬ cuit u per to turn. Non solum idolum zeli stabat in introitu portae aquilonis, sed et omnes templi parietes diuersis idolorum imaginibus pingebantur, ut nulla esset bestia quam non 195 parietis pictura monstraret. Hoc in delubris idolorum fanisque gentilium hucusque perspicimus, quod omnia genera bestiarum adoret stulta religio ; unde et Vergilius : Omnigenumque, ait, deuni monstra et latrator Anubis — quasi non et ilia sint monstra quae laudat —, 200

205

contra Neptunum et Venerern contraque Mineruam. Possumus et in nostri templi parietibus idola monstrare de¬ picta, quando omnibus uitiis subiacemus et pingimus in corde nostro peccatorum conscientiam imaginesque diuersas, de quibus et in psalmo dicitur : Domine, in ciuitate tua imaginem eorum dissipabis, et in alio loco : Verumtamcn in imagine perambulat homo. Quod scilicet nullus hominum sit qui aliquant imaginem non habeat, siue sanctitatis, siue peccati ; quamobrern furiosis dicitur et iracundis : Furor illis iuxta simi-

179 cfr Verg., Georg., 4, 176, et infra lin. 185. 180/181 Matth. 12, 33.34. 185 cfr Verg., Georg., 4, 176, et supra lin. 179. 189/192 Ez. 8, 10. 192/193 cfr Ez. 8, 3.5. 198 Verg., Aen., 8, 698. 200 Verg., Aen., 8, 699. 204/205 Ps. 72, 20. 205/200 Ps. 38, 7. 208/210 Ps. 57, 5-6.

P

178 nobis] sup. lin. P 179 foramina] om. P 181 arbor* (u eras, ut uidetur alt. ml) P 183 qui] *quia Hraban. fj. Vail. 186 conscienti? corr. alt. m. P 188 indicantes P 193 omnis corr. P 193 parietis corr. P 193 diuersis] praem. et exp. e P 190 hucusque] usque cancell. alt. ( ?) m. P 198 ait] P Hraban., post Vergilius {lin. 197) tr. n Vail. 201 nostri templi] P /x Vail., nostris templis Hraban. 204 psalmo] P /x Vail., Psalmis Hraban. 205 eorum] P, ipsorum Hraban. /x Vail, cum Vulg. 208 Furor] or postea inseruit P 208 iuxta] P Hraban., secundum /x Vail, cum Vulg.

u 86

IN HIEZECHIELEM III, viii, io-ii

210

215

220

225

230

235

240

97

litudinem serpentis, sicut aspidis surdae et obturantis aures suas, quae non exaudiet uoces incantantium ; et de hominibus nequam : Generatio uiperarum, quis ostendit uobis fugere ab ira uentura ? ; et de uersipellibus ac fraudulentis : Ite, dicite uulpi huic ; ac de amatoribus feminarum : Equi insanientes in feminas facti sunt mihi ; unusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat; et de brutis quoque ac uecordibus : Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellegentia ; et iterum : In camo et freno maxillas eorum constringe, qui non appropinquant ad te ; et multa huiuscemodi. fHoc autem quod posuimus : Ecce omnis similitudo reptilium et animalium, in LXX non habetur.) 11. Et septuaginta uiri de senioribus domus Israel, et lezonias filius Saphan stabat in medio eorum stantium ante picturas, et unusquisque habebat thuribulum in manu sua, et uapor nebulae de thure consurgebat. Quando dicit septuaginta uiros fuisse de seniori¬ bus domus Israel, qui tenebant thuribula in manibus, ostendit multos et alios fuisse presbyteros qui hoc non faciebant sed forsitan peccatis aliis tenebantur, unumque nomine Iezoniam filium Saphan stetisse in medio eorum, quasi principem seeleris eorum atque sacrilegii, qui, omissa religione Dei, colebant idola, et in templo non adorabant Deum, cuius erat templum, sed picturas parietum. Pulchreque dicitur : Stabat lezonias filius Saphan, hoc est ‘iudicii’ et ‘condemnation^’ suae, in medio stantium presbyterorum, quia et princeps et hi quorum princeps erat, firmo in sceleribus stabant gradu, nec flutuabant in malo, sed robustissime persistebant ; uaporque nebulae et confusionis ac turbinis qui surgebat de thure, offerentium sacrilegia demonstrabat. Hoc factum sit eo tempore iuxta litteram. Ceterum et nobis orandum est ne seniores domus Israel, septenarium numerum, qui est sanctus, septem decadis multiplicantes, stent in erroribus suis et ado-

211/212 Matth. 3, 7. 212/213 Luc. 13, 32. 213/215 Ier. 5, 8 (LXX). 215/210.210/218 Ps. 31, 9. 218/219 Ez. 8, 10. 221/225 Ez. 8, 11. 232/ 233 Ez. 8, 11. 230 robustissime] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 287.

P

209 auris corr. P 210 uoces] P, uocem Hrabatt. fi Vail, cum Vulg. 211/ 212 ab ira uentura] P, a uentura ira ~ Hrabatt. /a Vail, cum Vulg. 215 et] om. Hrabatt. fx Vail. 210 intellegentia] P ft Vail., intellectus Hrabatt. 217 maximillas PL 219 Ecce] praem. Et fx Vail. 219 animalium] P cum Vulg., animantium fx Vail. ; efr supra lift. 190 220 in] P Hrabatt., om. /x Vail. 227 et] P Hrabatt., om. fx Vail. 227 alius coir. P 230 malos (s exp. alt. m.) P 237 confusiones corr. alt. m. P 237 surgebat de] surgebant que corr. alt. m. P, surgebat ex Hrabatt., fx Vail. ; efr supra lift. 224 240 qui que corr. P 240 sanctus] scs (c in ras.) P 240/241 septem decadis] ablatiuo temporis P, per septem decades Hrabatt. /a Vail.

PL 81

m 749

v

87

98

IN HIEZECHIELEM III, viii, 11-12

rent picturas idolorum, uaporque sacrilegii ascendat siue consurgat resistens Deo. Quando uiderimus plebem pessimam congregatam, de qua scriptum est : Odiui ecclesiam malignan245 tium, et peiores plebe praepositos, nequioremque piincipem, qui praefectus est, plebi atque presbyteris, dicamus Iezoniam stantem ante picturas, et singulos habere thuribula in manibus suis, non Dei maiestatem sed proprias sententias adorantes, et nequaquam odorem bonae flagrantiae ad Deum, sed faeto250 rem ad idola peruenire. 12. Et dixit ad me : Certe uides, fili hominis, quae seniores domus Israel jaciunt in tenebris, unusquisque in abscondito *cubili sui ; dicunt enim : Non uidet Dominus nos, dereliquit Dominus ter255 ram. ‘Ex eo’ inquit' quod in templo faciunt pariter con¬ gregate ostenditur quid unusquisque in cubiculo suo faciat'. Sed secundum avaycoy-qv melius intellegi potest, quod nonulli principes ecclesiarum faciant in tenebris quae dictu quoque turpia sunt. Iste est absconditus cordis homo, de quo di260 citur : Ingredere in cubiculum tuum, et rursum : Qui uidet in abscondito reddet tibi. Recolat unusquisque conscientiam suam et opera tenebrarum recordetur in tenebris, sciatque scriptum : Omnis qui mala operatur odit lucem, ne arguatur a luce, et in se illud *intelleget esse completum : Qui 265 inebriatur, node inebriatur, quod iuxta litteram stare non potest : quanti enim in prandiis conuiuiisque diei inebriantur ? ; sed quia ebrietas cordis offendens Deum tenebra¬ rum est et non lucis, propterea : Quicumque inebriatur, in node inebriatur. Cum autem seniores domus Israel fecerint mala in 270 tenebris et in abscondito cubiculorum suorum, et putauerint se Deum posse celare, tunc consequenter dicent : Non uidet Dominus nos, dereliquit Dominus terram. Multique peccatores et ambulantes iuxta cogitationes suas, qui Deum non

244/245 Ps. 25, 5. 249 cfr ex. gr. Gen. 8, 21 ; Ex. 5, 21 ; Ez. 16, 19 ; 20, 28 ; 20,41. 251/255 Ez. 8, 12. 258/259 cfr Eph. 5, 12. 260.260/261 Matth. 6, 6. 263/264 Ioh. 3, 20 ; cfr Eph. 5, 12-13. 265 1 Thess. 5, 7. 267 cfr 1 Thess. 5, 4-5. 268/269 1 Thess. 5, 7. 271/272 Ez. 8, 12.

P

245 praepositos] /x Vail., propositos P, presbyteros Hraban. 246 presbiter P 249 flagrantiae] 1 m. P, fragrantiae alt. m. P Hraban. /x Vail. ; cfr ex. gr. supra lib. 2 lin. 513/514 et infra lib. 4 lin. 1254, lib. 6 lin. 1274/1275, lib. 7 lin. 1052 253 cubili] P, *cubiculi Hraban. /x Vail, cum Vulg. ; cfr infra lin. 260.294, lib. 10 lin. 1373 257 aNafcofHN P, anagogen hie Hraban. p. Vail. 261 abscondito] P /x Vail., absconso Hraban. cum Vet. Vat. ; cfr Hieron., in Mattb., 6, 6 263/264 odit lucem] P Hraban., add. et non uenit ad lucem /x Vail, cum Vulg. 264 intelleget] Hraban. fi Vail., *intellegit P 266 diei] P, dierum Hraban. /x Vail. 268 in] P, om. Hraban. fj. Vail, cum Vulg. ; cfr supra lin. 265 270 putauert P 272 Dominus nos] P Hraban. cum Vulg., nos Dominus ~ /x Vail. 272 Multique] P, add. sunt Hraban. /x Vail.

PL 82

u 88

H 75°

IN HIEZECHIELEM III, viii, 12-13/14

99

aestimant curare mortalia, nec ad ilium nostra uitia pertinere. Certe, quando peccamus, si cogitaremus Deum uidere et esse praesentem, numquam quod ei displicet faceremus. Porro quod sequitur : Dereliquit Dominus terram, quorundam etiam philosophorum sententia est, qui, ex siderum cursu atque substantia, suspicantur esse in caelestibus prouiden280 tiam et terrena contemnere, dum nihil recti nec iuxta ordinem in terris geritur. 13, 14. Et dixit ad me : Adhuc conuersus uidebis abominationes maiores quas isti faciunt. Et introduxit me per ostium portae domus Domini quod 285 respiciebat ad aquilonem, et ecce mulieres sedebant plangentes Adonidem. Quod nos ‘Adonidem’ interpretati sumus, et hebraeus et syrus sermo ‘thamuz’ uocat; unde, quia iuxta gentilem fabulam in mense Iulio amasius Veneris et pulcherrimus iuuenis occisus et deinceps reuixisse 290 narratur, eundem Iulium mensem eodem apellant nomine et anniuersariam ei celebrant solemnitatem, in qua plangitur a mulieribus quasi mortuus, et postea reuiuiscens canitur atque laudatur. Consequenterque postquam principes et seniores domus Israel quid fecerint in templo ac tenebris cubiculisque 295 monstratum est, etiam mulierum uitia describuntur quae plangunt, amatorum societate priuatae, et exsultant si eos potuerint obtinere. Et quia eadem gentilitas huiuscemodi fabulas poetarum, quae habent turpitudinem, interpretatur subtiliter, interfectionem et resurrectionem Adonidis planctu et 300 gaudio prosequens, quorum alterum in seminibus quae moriuntur in terra, alterum in segetibus quibus mortua semina renascuntur, ostendi putat, nos quoque eos, qui ad saeculi mala et bona uel contristantur uel exsultant, mulieres appellemus, molli et effeminato animo, dicamusque plangere eos 305 ‘thamuz’, ea uidelicet quae in rebus mundi putantur esse pulcherrima.

275

277 Ez. 8, 12. 277/281 cfr Cic., Nat. deor., 2, 55, et infra lin. 627/628.631/633. 848/850. 278 philosophorum] quis ? 282/286 Ez. 8, 13-14. 286/287 thamuz uocat] cfr Hieron., Epist. Will, 3, 5. 290 intellege : Thamuz nomine appellant septimum mensem Iudaei. 291/293 cfr Theocrit., Bucol., 5. 293/ 295 cfr Ez. 8, n-12.

P

278 philosorum corr. alt. m. P 279 substantia] P, constantia Hraban. y Vail. 279 suspicamur corr. P 280 contemnere] ita (nempe *prouidentiam’ subiectim pars utrique 'esse* ac ‘contemnere'') P Hraban., contemni y Vail. 283 isti] P Hraban. cum Vulg., ista aliter, illi y Vail. 285 sedebant] P Hraban. cum Vulg., sedentes y Vail. 280 Quod] P, Quern Hraban. y Vail. ; cfr infra lin. 313.317 286/287 Adonidem interpretati sumus] P y Vail., interpretati sumus Adonidem ~ Hraban. 288 Iulio] rede P, Iunio Hraban. y Vail. ; cfr infra lin. 290 290 Iulium] rede P, Iunium Hraban. y Vail. ; cfr supra lin. 288 295 est] -f inseruit alt. m. P 297

huiusquemodi corr. alt. m. P

305 thamuz P

v 89

PL 83

100

IN HIEZECHIELEM III, viii, 15/16

15,16. Et dixit ad me : Certe uidisti, fili hominis ; adhuc conuersus uidebis abominationes maiores his. Et introduxit me in atrium domns Domini interius, 310 et ecce in ostio templi Domini, inter uestibulum et altare, quasi uiginti quinque uiri dorsa habentes contra templum Domini et facies ad orientem, et adorabant ad ortum solis. Ouod nos ‘uestibulum’ iuxta Symmachum interpretati sumus, qui npo-rruXov posuit pro 315 eo quod Septuaginta et Theodotio ipsum uerbum hebraicum trandulerunt ‘aelam’, Aquilae prima editio npoordSa secunda ‘aelam’ templi interpretata est, quod nos ‘porticum’ templi exprimere possumus siue intectum ‘atrium’ quod inter templum et altare erat. Et quia supra legimus, post idolum 320 zeli quod ad portam aquilonis apparuit: A dhuc conuersus uide¬ bis abominationes maiores, ostensisque per parietem picturis omnium bestiarum quas adorabant septuaginta presbyteri et Iezonias filius Saphan tenentes thuribula in manibus, secundo dicitur : Adhuc conuersus uidebis abominationes maiores 325 quas isti faciunt, eo quod sederent mulieres plangentes Adonidem, post tertium quoque peccatum dicitur : Adhuc conuersus uidebis abominationes maiores his. Quae est autem maior abominatio superiorum trium scelerum ? Videlicet quarta quae sequitur : Et ecce in ostio templi Domini, inter ues330 tibulum et altare, quasi uiginti quinque uiri dorsa habentes con¬ tra templum Domini et facies ad orientem, et adorabant ortum solis, eo quod, contempto Domino, id est Creatore, adorarent solem, id est Domini creaturam, praecipiente ipso Domino per Moysen : quod nequaquam in more gentilium contra 335 orientem Deurn adorare deberent, sed in quacumque fuissent orbis parte, siue ad orientem, siue ad occidentem, siue ad meridiem, siue ad septemtrionem, adorarent contra templum, ubi sancta sanctorum habitare Dominus crede/■*/

307/313 Ez. 8, 15-16. 310/320 cfr Ez. 8, 5. 320/321 Ez. 8, 6. 321/324 cfr Ez. 8, 10-11. 324/325 Ez. 8, 13. 325/326 cfr Ez. 8, 14. 327 Ez. 8,15. 329/333 Ez. 8, 16. 334/339 cfr Deut. 12, 2-6.

P

310 et1] in marg. suppl. P ulam Er. 1Viet.

314 wpcwYAON P

316 Aquila corr. alt. m. recent. P

aelam] /a Vail., aelam P, ulam Er. Viet. lin. 286 324 Adhuc] hue sup. lin. P

316 aelam]

/a

Vail., aelam P,

316 7rp0CTaAA P

317

317 quod] P, quam /a Vail. ; cfr supra 325/327 quas isti... maiores] nm. ob

homoeot. Hraban. 325 sederint P 326 adonidem P 327 est] -f inseruit alt. (?) m. P 328 maiora (alt. a exp. alt. m.) P 329 Et] P, om. Hraban. /a Vail. 329 in] sup. lin. P 331 adorabant] P Hraban. Vail., adorabunt Er. Viet, [i 331 ortum] 1 m. P Er. Viet, /a, praem. ad sup. lin. alt. m. recent. P Hraban. Vail, cum Vulg. ; cfr supra lin. 313 et infra tin. 853/854 333 Domini] sup. lin. P 334 more] P, morem Hraban. /a Vail. ; cfr ex. gr. ‘in exemplo' supra lin. 160

v 90

P

751

IN HIEZECHIELEM III, viii, 15/16-17

IOI

batur ; quod quidem et Daniel in Babylone fecisse cognoscimus, qui apertis fenestris coenaculi sui adorabat Dominum contra templum quod stat in Hierusalem. Hoc iuxta litteram fuisse sacrilegii nemo dubitat. Secundum dvaycoyrjv, omnes haereticos peiores esse prioribus, id est idolo zeli pictisque in pariete figuris animantium et planctu Adonidis, per 345 quae idololatria uoluptasque monstratur, ille scire poterit, qui intellexerit prophetam dicentem : Tu autem odisti discipiinam, et proiecisti sermones meos post te, et in alio loco : Verterunt contra me scapulas recedentes ; an ignoramus Marcionem et ceteros haereticos qui uetus laniant Testamentum, 350 contempto Creatore, id est iusto Deo, alium quendam bonum Deum colere et adorare quern de suo corde finxerunt, omnesque nostri temporis haeretici qui Dei Filium praedicant creaturam, et tamen adorant eum, relicto diuinitatis templo, et, post tergum habito, ipsi confessione sua creaturam adorare se di353 cunt ? Nos autem sic adoramus solem iustitiae, ut Deum adoremus in templo ueteris Testamenti, ubi lex et prophetae, ubi Cherubim et propitiatorium est. Quos nos ‘uiginti quinque’ uiros transtulimus, Septuaginta ‘uiginti’ posuerunt, et in quibusdam exemplaribus ‘quinque’ de Theodotione additi sunt. 360 17, Et dixit ad me : Certe uidisti, fili hominis ; numquid leue est domui Iuda, ut facerent abominationes istas quas fecerunt hie, quia replentes terram iniquitate conuersi sunt ad irritandum me ? Et ecce applicant ramum ad nares suas. (Tro eo quod 365 nos diximus : Et ecce applicant ramum ad nares suas, LXX transtulerunt : Et ecce ipsi sicuti subsannantes, quibus 34°

339/341 efr Dan. 6, io. 343 efr Ez. 8, 3. 343/344 efr Ez. 8, 10. 344 efr Ez. 8, 14. 346/347 Ps. 49, 17. 348 Zach. 7, 11 (LXX) ; efr Ier. 2, 27. 348/349 efr supra lib. 1 lin. 67/68, lib. 2 lin. 713, et infra lib. 3 lin. 382/387.393/395, lib. 6 lin. 61/62, lib. 13 lin. 1479/1480. 350/331 efr supra lib. 1 lin. 66/67 et infra lib. 13 lin. 1479/1480. 352 intellege : Ariani ; efr infra lib. 13 lin. 1479/ 1481. 356 efr Matth. 7, 12; Luc. 16, 16 ; Ioh. 1, 45 ; Act. 13, 15 ; 24, 14; 28, 23 ; Rom. 3, 21. 356/357 efr Ex. 25, 18 ; 26, 34 ; Hebr. 9, 3. 357/559 efr apparatus Iosephi Ziegler ad locum. 360/364.365 Ez. 8, 17. 366 Ez. 8, 17 (LXX).

P

339 ** danihel (in eras.) P, Danielem Hrabatt. p Vail. 339/340 cognoscimus] P, legimus Hraban. p Vail. 341 stat] 1 m., stabat alt. m. recent. P ; erat Hraban. p 1'/all. 342 amGOGeN (gogcn sup. fcofHN erasum alt. m.) P, anagogen Hraban. p Vail. 343 haeretici corr. alt. m. P 344 planctu P 348 scapulas receden¬ tes] P iuxta LXX, scapulam recedentem Hraban. /x Vail, cum Vulg. 348/349 Marchionem alt. m. P, et sic saepius 350 contemptu corr. P 350 quemdam *** (3 fere liti. eras.) P 353/354 postergum corr. alt. m. P 356 et] om. PL 357 cherubin P 358 posuerunt uiginti ~ /x Vail. 361 est] add. hoc Hraban. p Vail, cum Vulg. 365 ecce] P p Vail., add. ipsi sicut Hraban.

PL 84

v 91

102

IN HIEZECHIELEM III, viii, 17-18

de Theodotione additum est : Extendunt ramum, ut sit totum pariter : Et ecce ipsi extendunt ramum quasi subsannantes, pro quo interpretatus est Symmachus : Quasi emit370 tens sonitum in similitudinem cantici per nares suas.) Significat autem uiginti quinque uiros, qui in quadrum soiida statione fundati sunt et a quinque sensibus per quinquies quinque quadranguli figuram efficiunt, non solum templum figura habere post tergum, sed instar idolorum 375 applicare ramum ad nares suas — haud dubium quin palmarum quas graeco sermone ata uocant —, ut per hunc eos idola adorare significet. Denique et lob inter ceteras uirtutes etiam hoc habuisse se dicit, quod numquam aspiciens caelum et solem et lunam et astra fulgentia osculatus sit manum 380 suam, id est adorauerit creaturas. Symmachi autem interpretatio, foedum raucumque sonitum de naribus procedentem, in Dei contemptum significat. Omnesque haeretici, qui repleuerunt terram iniquitate et conuersi sunt ad falsi nominis scientiam, ut Dominum ad iracundiam prouocarent, aesti385 mandi sunt, quando laudare uoluerunt Deum magis turpi sonitu blasphemare uel testamenti ueteris Deum parui dicere, irridere, contemnere. 18. Ergo et ego faciam in furore : non parcet oculus meus, nec miserebor, fquodque sequitur :) et cum 390 clamauerint ad aures meas uoce magna, non exaudiam eos fin Septuaginta non habetur,). ‘Pro his’ ait ‘omni¬ bus quae fecerint, et ego faciam in furore et non parcet oculus meus, nec miser ebor’. Quod audientes ueteres haeretici, Creatorem calumniantur quasi crudelem et sanguinarium, 395 nec cogitant apostolum Paulum, qui certe boni Dei — ut ipsi uolunt — apostolus est, scribere ad Corinthios : Si uenero rursum non parcam, ut uirga corripiat delinquentes et errantes retrahat ad salutem ; qui enim non intellegunt quid

307 Ez. 8, 17 (Theod.). 308/369 Ez. 8, 17 (LXX; Theod.). 370/381 Ez. 8, 17 (Symmach.). 371 cfr Ez. 8, 16. 374 cfr Ez. 8, 16. 377/380 cfr lob 31, 26-27. 382/387 cfr supra lib. 1 lin. 67/68, lib. 2 lin. 713, lib. 3 lin. 348, ct infra lin. 393/395, lib. 6 lin. 61/62. 388/391.392/393 Ez. 8, 18. 393/395 cfr supra lib. 2 lin. 713/714 et infra lib. 6 lin. 62/66.1349/1351. 390/397 11 Cor. 13, 2.

P

309/370 emittens] P Er. Viet, ix, emittentes Vail, cum Symmach. 374 figura] 1 m., figuram alt. m. P ; om. Hrahan. /x Vail. 375 haud] aut corr. P, et sic saepius 370 gata] fx Vail., baiai P, baia Hraban. 370 hunc] ita (subaud. ‘ramum’, lin. 375) P, hoc Hraban. fx Vail. 377 significet] Hraban. /r Vail., significat P 378 se] sup. lin. P 385 uoluerunt] 1 m. P, uoluerint alt. m. P fx Vail. 380 ducere] dicere PL 389 miserebor] add. et cum ... exaudiam eos (e lin. 389/301 repetitum) ix Vail. 392 fecerint] 1 m. P, fecerunt alt. m. recent. P Hraban. fx Vail. 392 et1] P Hraban. fx, om. Vail. 398 quid] P Hraban. /x, quod Vail. ; cfr infra lin. 408.481

PL 85

P 752

v 92

IN HIEZECHIELEM III, viii, 18-ix, 2/3

103

sibi prosit et orant frequenter contraria, expedit eis ut non exaudiantur a Domino. Vnde et in oratione dicimus : Fiat uoluntas tua ; non uoluntas nostra quae errare consueuit, sed uoluntas tua quae futura cognoscit; magnaeque interdum felicitatis est ad praesens misericordiae non mereri. Et istis igitur, qui sunt de domo Iuda et a confessione eccle405 siae recesserunt, non parcet Dominus ; cumque clamauerint uoce magna, de qua dixit Dominus : Clamor eorum peruenit ad me, tamen Dominus non exaudiet eos, ut malis coacti intellegant quid fecerint. IX. 1 a. Et clamauit in auribus meis uoce magna di410 cens : Appropinquauerunt uisitationes urbis. Pro ‘uisitationibus’, ‘ultionem’ Septuaginta transtulerunt : Mihi enim uindicta et ego retribuam, dicit Dominus, omnisque ultio uisitatio est quasi aegrotantis, quasi habentis uulnera, quasi medicas exspectantis manus, iuxta illud quod alibi 415 scriptum est : Visitabo in uirga iniquitates eorum, et in flagellis peccata eorum ; misericordiam autem meam non auferam ab eis. Recteque, ut supra diximus, uisitatio uel ultio appropinquare dicitur in captiuitate uicina. lb. Et unusquisque uas interfectionis habet in Azomanu sua. Non dixit ‘habebat’, ut Septuaginta transtule¬ runt, neque enim narrat praeterita, sed praesentia, futuraque demonstrat. Qui igitur malos percutit in eo quod malisunt, et habet uasa interfectionis ut occidat pessimos, minister est Domini. 425 2,5. Et ecce sex uiri ueniebant de uia portae superioris quae respicit ad aquilonem, et unusquisque uas interitus in manu eius ; uir quoque unus in medio eorum uestitus lineis, et atramentarium scriptoris ad renes eius ; ingressique sunt et stete430 runt iuxta altare aeneum. Et gloria Domini Israel 400

401 Matth. 6, 10. 403 mereri] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 268/269. 406/407 Gen. 18, 21. 409/410 Ez. 9, 1. 411/417 cfr Hieron., in Esaiam, 24, 21-23 > in Hierem., 69, 18/20 ; 415, 24/25 ; in Amos, 3, 1.2. 411/412 Rom. 12, 19 ; Hebr. 10, 30 ; cfr Deut. 32, 35. 411.413 uisitatio(nibus)~\ cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 258. 415/417 Ps. 88, 33-34. 417/418 cfr supra lib. 1 lin. 106 sqq. 295 sqq. 419/420 Ez. 9, 1. 422 cfr supra lib. 2 lin. 1052/1054. 425/434 Ez. 9, 2-3.

P

399 prosint P 400 exaudiatur corr. P 400 oratione] add. Dominica Hraban. /x Vall. 403 misericordi(a)e] per genitiuum partitiuum 1 m., misericordia alt. m. P ; misericordiam Hraban. /x Vail. 406 Dominus dixit ~ Hraban. n Vail. 408 quid] Hraban. Vail., quod P ; cfr supra lin. 398 et infra lin. 481 410 uisitationis corr. P 412 uindicta (~ sup. a eras.) recte 1 m. P Hraban. cum Vulg., uindictam (* sup. a rescr.) alt. m. P y. Vail. 414 exspectantes corr. alt. m. P 418 in] om. Hraban. n Vail. 419 interfectionis] interpraetationis corr. alt. m. recent. P 426 unusquisque] P, uniuscuiusque Hraban. /x Vail, cum Vulg. 427 interim corr. alt. m. P 429 eius] sup. lin. P 430 Domini] P Hraban. cum Vulg., Dei fx Vail. ; cfr infra lin. 464

104

IN HIEZECHIELEM III, ix, 2/3

assumpta est de Cherub quae erat super eum ad limen domus ; et uocauit uirurn qui indutus erat lineis et atramentarium scriptoris habebat in lumbis suis. Pro ‘lineis' quod nos iuxta Symmachum interpretati 435 sumus, Septuaginta Theodotio ipsum uerbum hebraicum ‘baddim’, Aquila ‘praecipua’ interpretati sunt ; rursum ubi nos diximus : Et atramentarium scriptoris ad renes eius, LXX posuerunt : Et zona sapphirina super renes eius, Theodotio : *KdoTv scribae in manu eius, Aquila : MeXavo440 Soyetov fid est Atramentarium) scribae ad lurnbos eius, Symrnachus : Tabulas scriptoris habebat in renibus suis ; et ubi nos transtulimus ‘limen domus’, Septuaginta et Theodo¬ tio to aWpiov, id est : sub diuo posuere ‘uestibulum’ ; pro ‘uase’ quoque, quod singuli uiri habebant in manibus, soli 445 Septuaginta ‘securim’ interpretati sunt. Ad hominum igitur peccata delenda, qui in sexta die fabricationis mundi facti sunt, ueniunt sex uiri et descendunt de porta superiori, siue ut Septuaginta transtulerunt ‘excelsa’, ad aquilonem ; et habebat unusquisque securim in manibus, de qua Ioannes 450 loquitur : lam enim securis ad radices arborum posita est ; omnis arbor quae fructum non facit excidetur et in ignem mittetur. Eratque in medio sex uirorum unus, id est septimus, in habitu pontificis uestitus lineis indumentis, et habebat atra¬ mentarium scriptoris ad renes suos *quo omnium peccata 455 describeret et sanctorum a peccatoribus numerum segregaret, siue zonam sapphirinam coloris sapphiri lapidis qui in omamentis est principis sacerdotum. Egressique sunt sex uiri et steterunt iuxta altare aeneum — duo enim erant altaria : unum thymiamatis, aureum intrinsecus, et alterum ante 460 templum, aeneum holocaustorum. Iuxta altare autem stare dicuntur parati ad iubentis imperium, ut cuiuscumque uiderint ibi non esse peccata dimissa, sententiae Domini et interfecti-

433.437.440.453/454.483 atramentarium) cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 96. 434/ 440 cfr infra lin. 653.658. 435.474.042.053 noSypy] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 218, et infra lin. 474/476.670. 437/438 Ez. 9, 2. 438/43!) Ez. 9, 2 (LXX). 439 Ez. 9, 2 (Theod.). 440 Ez. 9, 2 (Aquila). 441 Ez. 9, 2 (Symmach.). 449 Ioannes] lege : Matthaeus et Lucas. 450/451 Matth. 3, xo ; Luc. 3, 9 ; cfr Matth. 7, 18-19. 458/400 cfr Ex. 37, 25.26 ; 38, 1.2.

P

435 7j-oaepe (bis e in ras.) P, cfr infra lin. castl P (an *Casty uel Castu scribendum ?), cfr infra lin. 480.658 439/440 MCAaNoaoxiON P 443 ToaiepioN P 443 diuo] i sup. lin. P 444 quoque] add. interims p Vail., cfr supra lin. 427 440 delenda] delinquenda corr. ut uidetur P 454 quo] Hraban. p Vail., *qui ( ? scil. 'unus’ lin. 452) P 450 sapphiri lapidis] P Hraban., lapidis sapphiri ~ p Vail. 457 Egressique] P p Vail., Ingressique Hraban. 431

cherubin

474.642.653

P, cfr infra lin. 486 sqq. 430

baddim

P

439

PL 86

v

95

P 755

IN HIEZECHIELEM III, ix, 2/3

105

oni eum subiacere cognoscant —. Gloria quoque Domini Israel ascendit, siue assumpta est de uno Cherub, et iuit ad li465 men, siue ad subdiuum atrii domus atque uestibuli, quod nequaquam tecto premitur sed aeris fruitur libertate. Quae ipsa gloria Domini uirum, qui erat in habitu pontificis habebatque atramentarium in lumbis suis, uocauit et dixit quae scriptura testatur. Quidam sex uiros sex interpretantur ange47° los qui Dei pareant uoluntati, ipsumque unum, qui habebat indumenta pontificis, Saluatorem intellegunt, iuxta id quod sacerdos est magni condlii angelus, illudque quod dicitur : Tu es sacerdos in aeternum secundum *ordinem Melchisedec. *TJo8riprj autem, quod Septuaginta transtulerunt, una octo ues475 tium est pontificis, quae latine dicitur ‘talaris’ ; et ex eo quod ad pedes usque descendat, hoc sortita uocabulum est — de ueste pontificis ante annos plurimos scio edidisse me librum, ad cuius explanationem mitto lectorem, neque enim pos¬ sum omnia in omnibus locis dicere —. Quodque Aquilae pri480 ma editio et Theodotio dixerunt */cdaru, pro quo in hebraeo legitur ‘cesath’, cum ab Hebraeo quaererem quid significaret, respondit mihi ‘graeco sermone appellari KaXafidpiov, ab eo quod in illo calami recondantur’ ; nos ‘atramentarium’, ex eo quod atramentum habeat, dicimus ; multi significantius ‘the485 cas’ uocant, ab eo quod thecae sint scribentium calamorum. De quattuor Cherubim, unus Cherub mittitur a gloria Dominicae maiestatis, locuturus ad eum qui pontificis uestimentis indutus erat — et quamquam plerique rd Ip. neutrali genere numeroque plurali dici putent, nos scire debemus sin490 gulari numero esse ‘Cherub’, generis masculini, et plurali eiusdem generis ‘Cherubim’, non quo sexus in ministris Dei sit, sed quo unumquodque iuxta linguae suae proprietatem diuersis 465 subdiuum] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. m. 473 Ps. 109, 4 ; Hebr. 5, 6 ; 7, 21. 476 hoc uocabulum] scil. IJoS-ripri (lin. 474). 477 cfr Hieron., Epist. LXIV. 481/482 cum ab Hebraeo ... KaXap.dpi.ov] fere ad uerbum sump turn ex Origen., in E^ecb., ix, 2 — PG, 13, 8oo° ; cfr G. Bardy, in Rev. bened. 46 (1934), pag. 151. 488/491 cfr infra lib. 9 lin. 336/337.

P

464 Domini] P Hraban., Dei p Vail. ; cfr supra lin. 430 464/465 siue assumpta ... ad limen] om. PL. 472 magni] P, praem. et Hraban. p Vail. 473 ordinem] Hraban. p Vail, cum Vulg., *om. P 474 Tlod-qp-q] Hraban. p Vail., Podere hie P (an *Poderes uel Poderis scribendum ?) ; cfr supra lin. 435 et infra lin. 642.653 474 octo] P Hraban., praem. ex p Vail. 476 sortiti corr. alt. m. P 479/480 prima] praem. et exp. et P

480 dixerant p Vail.

scribendum ?), cfr supra lin. 439 et infra lin. 658 corr. alt. m. P, cfr supra lin. 398.408

480 xacTY P (an *casty uel castu 481 cesath P

482 KaAaMapiON P

481 quid] quod 483 atramentarium]

mentarium sup. lin. P 487 uestimentis] indumentis p Vail. 488 TaxepOYBiM P 490 esse] P Hraban. p, om. Vail. 491 quo] qui corr. alt. m. P, cfr supra lin. 454 492 unumquoque corr. alt. m. P 492 iuxta ...] in margins q(uomod)o cherubin & seraphim generis masculini Numer(i) pl(uralis) sint annot.alt.m. recent. P ; cfr infra lib. 9 lin. 3361337

v

94

PL

87

106

IN HIEZECHIELEM III, ix, 2/3~4/6

appelletur generibus : angeli uocantur numero plurali ‘Malachim’ et ‘Cherubim’ et ‘Seraphim’, eiusdem generis et nume495 ri; porro ‘sabaoth’, quod interpretatur ‘militiarum’ siue ‘exercituum’ atque ‘uirtutum’, dicuntur genere feminino nu¬ mero plurali, et desinunt in extremam syllabam ‘oth’. — Qui autem uolunt sub figura pontihcis intellegi Saluatorem, de Apocalypsi Ioannis utuntur exemplo, in qua scriptum est : 500 Et conuerti me et uidi uocem quae loquebatur mecum ; et conuersus aspexi septem candelabra aurea, et in medio candelabrorum similem filio hominis. 4-6 a. Et dixit Dominus ad eum : Transi per mediam ciuitatem in medio Hierusalem, et signa tau 505 super jrontes uirorum gementium et dolentium su¬ per cunctis abominationibus, quae fiunt in medio eius. Et illis dixit, audiente me : Transite per ci¬ uitatem sequentes eum, percutite ; non parcat oculus uester, neque misereamini : senem, adolescentu510 lum et uirginem, paruulum et mulieres, inter jicite usque ad internecionem ; omnem super quern uideritis tau ne occidatis, et a sanctuario meo incipite. Praecipitur ei qui indutus erat ueste talari siue linea et sacerdotalem habitum praeferebat, ut ponat signum super fron515 tes uirorum gementium et dolentium super cunctis abomina¬ tionibus quae fiunt in medio Hierusalem. Pro ‘signo’ quod Septuaginta, Aquila et Symmachus transtulerunt, Theodotio ipsum hebraicum posuit ‘tau’ quae extrema est apud hebraeos uiginti et duarum litterarum, ut perfectam in uiris 5 20 gementibus et dolentibus scientiam demonstraret ; siue, ut Hebraei autumant, quia ‘lex’ apud eos appellatur ‘thora’ quae hac in principio nominis sui littera scribitur, illi hoc accepere signaculum, qui legis praecepta compleuerant. Et ut ad nostra ueniamus, antiquis Hebraeorum litteris, qui525 bus usque hodie utuntur Samaritani, extrema ‘tau’ littera crucis habet similitudinem, quae christianorum frontibus

500/502 Apoc. 1, 12-13. 503/512 Ez. 9, 4-6. 513/530 Praecipitur ... sancto¬ rumr] fere ad uerbum sumptum ex Origen., in E^ech., ix, 4 — PG, 13, 8ooD-8oiA ; cfr G. Bardy, art. cit., pag. 158. 513/514 cfr Ez. 9, 2.

P

493 generis corr. alt. m. P

497 plurali] li sup. lin. P

497 crrh P

502

hominis] add. et cetera Vail. 504 tau P, thau Hraban. p. Vail. 508 percutite] proem, et Hraban. jx Vail, cum Vulg. 511 omnem] 1 m. P, add. autem (Ir) sup. lin. alt. m. P Hraban. fx Vail, cum Vulg. uestes PE

512 tau P, thau Hraban. /x Vail.

518 hebraicum] P Hraban., proem, uerbum p. Vail.

thau Hraban. p. Vail. 523 accipere corr. P

519 ut] Et corr. P

521 Thora P

525 tau P, thau Hraban. fx Vail.

513

518 tau P, 522 principii P

»

95

PL 88

^

v

754

96

IN HIEZECHIELEM III, ix, 4/6-6/7

107

pingitur, et frequenti manus inscriptione signatur ; sunt qui putant, ex eo quod secundum hebraicum alphabetum ista extrema sit littera, demonstrari in multitudine peccantium 53oreliquias superesse sanctorum. Gementes igitur dolentesque saluantur qui non solum malis non consenserunt operibus, sed etiam aliena planxere peccata, secundum quod et Samuel planxit super Saul et apostolus Paulus super his qui post peccatum non egerunt paenitentiam ; unde et ipse dicebat : 535 Qui sumus in tabernaculo, ingemiscimus, et alibi : Tristitia mihi est magna, et *incessabilis dolor cordis mei. Praecipiturque sex uiris ut, praeter eos qui possunt dicere : Signatum est super nos lumen uultus tui, Domine, cunctos interficiant : non seni parcant, non iuueni, non uirgini, non paruulo, non mulieri — 540 secundum mysticos intellectus, senes sunt in ecclesia, de quibus dicitur : Cani hominis prudentia eius ; iuuenes, qui sunt ad fidei bella promptissimi; uirgines, qui pudicitiam tota mente conseruant ; paruuli, qui lacte potantur infantiae et necdum percipiunt solidum cibum ; mulieres, quae fragilitatem sexus 345 animae imbecillitate testantur — ; quibus uniuersis non parcitur si absque Christi signaculo aliquid esse se credunt. Quodque sequitur : Et a sanctuario meo incipite fsiue, ut Septuaginta transtulerunt : Et a sanctis meis incipite) uel sacerdotes significat qui uersabantur in templo et adorabant jjoidola, uel eos qui pro sacerdotii merito sancti uocabantur in populo et qui fuerant in populis causa peccati, primi meruere supplicia : tempus est enim ut iudicium incipiat a domo Dei. 6 b, 7 a. Coeperunt ergo a uiris senioribus qui 353 erant ante faciem domus. Et dixit ad eos : Conta¬ minate domum et implete atria inter f ectis. Pro ‘atriis’, quae hebraice dicuntur ‘aseroth’, Septuaginta posuere ‘uias’. Occiduntur autem uiri seniores, de quibus su-

532/533 cfr 1 Reg. 13, 33. 535 n Cor. 3, 2. 535/536 Rom. 9, 2. 537/538 Ps. 4, 7. 541 Sap. 4, 9 (LXX). 547 Ez. 9, 6. 548 Ez. 9, 6 (LXX). 549/550 cfr Ez. 8, 11.16. 552/553 cfr 1 Petr. 4, 17. 554/556 Ez. 9, 6-7. 558/560 cfr Ez. 8, 11 et supra lin. 223/232.

P

528 putent Hraban. fx Vail. 532 etiam] et llraban. jx Vail. 532 plangere corr. alt. ( ?) m. P, cfr infra lin. 533 533 planxit] Hraban. /x Vail., plangit P ; cfr supra lin. 532 535 tabernaculo] P Hraban., praem. hoc fx Vail. 530 incessabilis] Hraban. fx Vail., *inaccessibilis P, (continuus Vulg.) 536 cordis mei] P Hraban. jx Vail., cordi meo a liter cum Vulg. 542 *promptissimi {lift, eras.) P 544 quae] P Hraban., qui ix Vail. 544.545 fragilitatem. imbecillitate] P, fragilitate. imbecillitatem Hraban. /x Vail. 546 signaculo] sig sup. lin. P 547 inci¬ pite] accipite P 552 est enim] P Hraban., enim est ~ fx Vail. 552 incipiat iudicium] P Hraban., iudicium incipiat ~ /1 Vail. 556 interfectis] P Hraban., add. egredimini Viet, cum Vulg., add. Implere atria interfectis 71 Vail. 557 aseroth] Hraban.

fx,

asecoth

P,

Aseroht Vail., Aseboth

PL.

PL 89

v

97

io8

560

565

57°

575

580

585

590

IN HIEZECHIELEM III, ix, 6/7-8

pra legimus quod haberent thuribula et adolerent idolis incensum. Nec est ulla templi religio, quia, offenso religionis Deo, contaminata sunt omnia, ut, unde peccatum, inde iudicium sit. Atriaque cadaueribus complentur in templo, et non uiae, quae utique foris erant, nisi forsitan uias intellegere possumus plateas ciuitatis. Nec audere poterant angeli contaminare templum sanguine mortuorum, in quo prius habitabat gloria Dei, nisi hoc recedentis gloriae Dominus praecepisset. Omnis qui peccato mortuus est, contaminat atria templi et uias urbis Domini in quibus uiuit; qui, cum Christo resurgens, mortuus esse desistit. 7 b. Et egressi sunt, et percutiebant eos qui erant in ciuitate. fSiue, ut alii transtulerunt: Percutiebant ciuitatem, pro his qui erant in urbe ipsam urbem appellantesj 8. Et caede completa remansi ego, ruique super faciem meam et clamans aio : Heu, Domine Deus / ergone disperdes omnes reliquias Israel, effundens furorem tuum super Hierusalem ? Cunctis qui signaculum non habebant caede prostratis, corruit propheta in fa¬ ciem suarn, pro interfectorum multitudine nullum praeter se arbitrans remansisse. Quod, quia uidebatur esse contrarium ei sententiae qua iusserat Dominus signatarum frontium uiros non caedendos, propterea in Vulgata editione subtractum est ; nos autem, sequentes hebraicam ueritatem, posuimus : Remansi ego ; notandumque quod non dixerat ‘solus’, quod si dixisset uidebatur esse contrarium, sed : Remansi ego, ut subaudiatur ‘cum ceteris’ qui frontes habuere signatas — ut autem sciamus signanter hoc dictum : Remansi ego, in Regum uolumine quando Helias loquitur ad Deum : Altaria tua demoliti sunt, et ego relictus sum solus, et quaernnt animam meam auferre, ‘solum’ posuit quia remansisse alios nesciebat —. Quidam putant et ex persona Domini, in cuius typum praecessit Hiezechiel, posse hoc intellegi de populo Iudeaorum: Quando omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt; et

570/571 Ez. 9, 7. 571/572 Ez. 9, 7 ; cfr I. Ziegler, ad locum. 573/570 Ez. 9, 8. 580/581 cfr Ez. 9, 6. 583 Ez. 9, 8. 584 Ez. 9, 8. 585 cfr Ez. 9, 6. 580 Ez. 9, 8. 587/589 hi Reg. 19, 14 (LXX). 592 Ps. 13, 3.

P

500 offensa corr. P 500 religionis] om. Hraban. 503/504 possumus] P Hrabati.y possimus p Vail. 505 habitabitabat corr. alt. m. P 500 recedentis] p Vail., recedentes ut uidetur P, credentis Hrabart. 571 percuciebant (ci sup. lin.) P 574 mea P 574 Heu] eu P 575 disperdis corr. P, disperdas PH 570 qui] que corr. alt. m. P 578 pro interfectorum multitudine] sine ullo distinctionis signo 1 m. P, ad ‘corruit ’ refert Hraban., uirgulis seclusum alt. rn. recent. P p Vail. ; ad ‘arbitrans’ (Jin. 579) potius quam ad ‘corruit’ (lin. 575) referendum 581 caedendos] praem. esse Hraban. p Vail. 581 editio corr. P 583 dixerit Hraban. p Vail. 585 habere corr. alt. m. P 589 remansi corr. P 590 et] P Hraban., om. p Vail.

p

755

PL 90

v

98

IN HIEZECHIELEM III, ix, 8-9/10

109

propheta testatur : Saluum me fac, Domine, quoniam defecit sanctus ; ‘solus’ enim inuentus est Dominus qui peccatum non 595 fecit, nec inuentus est dolus in ore eius. Quod autem intulit : Effundens furorem tuum super Hierusalem, uerbum effusionis poenarum ostendit magnitudinem, ut alibi legimus : Effusa est despectio super principes, et iterum : Paene effusi sunt gressus mei, et in bonam partem : Caritas Dei effusa 600 est in cordibus nostris, et : Effusa est gratia in labiis tuis, et in contrarium : Effunde furorem tuum super gentes quae te non intellexerunt, et super regna quae nomen tuum non inuocauerunt, et : Effunde frameam et conclude ex aduerso eorum qui persequuntur me. 605 9, 10. Et dixit ad me : Iniquitas domus Israel et Iuda magna est nimis ualde ; et repleta est terra sanguinibus, et ciuitas repleta est auersione. *Dixerunt enim: Dereliquit Dominus terram, et: Dominus non uidet ; igitur et meus non parcet oculus, neque 610 miserebor : uias eorum super caput eorum reddam. Videns Dominus prophetam suum flere populum et admirari indignationis magnitudinem, reddit causas, non, ut ille putabat, iniustae uel excedentis modum supplicii, sed meritae iustaeque sententiae : ‘Iniquitas’ inquit ‘decern tribuum Israel 615 et duarum tribuum Iuda magna est, et non solum magna sed magna nimis’ ; nec hoc dixisse sufficit, sed repetiuit ‘ualde’, ut, pro magnitudine iniquitatis, magnitudo supplicii sit. Ex quo discimus, non, ut plerique aestimant et maxime Stoici, paria esse peccata, sed uel magna uel parua, et pro qualitate men620 suraque peccantium, diuersitatem esse iudicii punientis. Re¬ pleta est, inquit, terra sanguinibus ('siue, ut Septuaginta transtulere, populis), et ciuitas repleta est auersione ('aut, ut Vulgata habet editio, iniquitate et immunditia) ; non modicus sanguis effusus est, sed de porta usque ad portam, et omnis

593/594 Ps. 11, 2. 594/595 1 Petr. 2, 22. 596 Ez. 9, 8. 598 Ps. 106, 40. 598/599 Ps. 72, 2. 599/600 Rom. 5, 5. 600 Ps. 44, 3. 601/603 Ps. 78, 6; cfr Ier. 10, 25. 603/604 Ps. 34, 3. 605/610 Ez. 9, 9-10. 607/608 Dixerunt enim ...] cfr Ez. 8, 12. 611 cfr Ez. 9, 8. 620/621.622 Ez. 9, 9.

P

595 nec] P cum Vulg., neque Hraban. p Vail. 605 dixit] P p Vail., add. Domi¬ nus Hraban. 606 Iuda] P p Vail., praem. domus Hraban. 607/608 Dixerunt enim] Hraban. fx Vail, cum Vulg. ; Et dixerunt enim (enim in ras. ut uidetur) 1 m., *Et dixerunt (enim cancell.) alt. m. P 611 populum] pro populo Hraban. fx Vail. 613 iniustae uel excedentis modum supplicii, sed meritae] scripsi ; iniuste, uel excedentis (excedentibus alt. ml) modum suppliciis, sed merite P ; iniusti, uel excedentis modum supplicii, sed meritae Hraban. p Vail. 616 repetiuit] repetit Hraban. p Vail. 622 transtulerunt Hraban. p Vail. 622 ciuitatis PL 622 repleta est] P Hraban., est repleta ~ p Vail. 023 editio] sup. lin. add. et eras, ne ut uidetur P 9

C.C.

LXXV

PL 91

V

99

no

IN HIEZECHIELEM III, ix, 9/10-n

ciuitas declinauit a cultu Dei, et pro eo plena est immunditia, idololatriae uidelicet sordibus. Causa autem tantorum scelerum ilia est : quod putauerunt prouidentiam non esse super terram, nec Deum curare mortalia, iuxta illud quod alibi legimus :

625

630

Scilicet is superis labor est, ea cura quietos sollicitat! ...

Quia igitur illi uel putauerunt non esse prouidentiam, uel quae ante fuerat in populis hoc tempore suurn populum reliquisse, propterea et Dei non parcet oculus nec miserebitur: 635 ut, contra uitia saeuiens, placabilis sit uirtutibus, uiasque eorum atque peccata reddat super capita eorum, uel super principale cordis uel super principes populi, iuxta Numerorum librum in quo capita populorum principes esse dicuntur. 11. Et ecce uir qui indutus erat lineis, qui habe640 bat atramentarium in lumbis suis, respondit dicens : Feci sicut praecepisti mihi. fLXX : Et ecce uir qui indutus erat podere — id est ueste talari —, et accinctos zona lumbos suos, et respondit uerbum, dicens : Feci sicut mandasti mihi.) Ipse est uir cui ius645 sum est transire per mediam Hierusalem et ponere signum in frontibus uirorum gementium et dolentium super cunctis iniquitatibus eorum. Dicit ergo se Domini praecepta complesse et signaculo ‘tau’ litterae frontes armasse lugentium. Sex autem uiri, quibus praeceperat Dominus, dicens : Transite 630 per mediam ciuitatem sequentes eum, et percutite ; nulliusque misereamini usque ad internecionem, nihil tale renuntiant ; neque enim laetitiae sed moeroris implere sententiam quae non sermone sed opere probatur. Et in hoc loco pro ‘podere’, id est ‘uestimenta talari’, quam interpretati sunt Septuaginta, Theo653 dotio ipsum uerbum hebraicum posuit ‘baddim’, Symmachus

027/028 cfr Ez. 8,12 ; cfr supra lin. 277/281 et infra lin. 631/633.848/850. 020/ 022/024 cfr Ez. 8, 12 ; cfr supra lin. 277/281. 627/628.848/850. 028 cfr Num. 10, 4. 020/041 Ez. 9, 11. 041/044 Ez. 9, 11 (LXX). 042 podere] cfr supra lin. 435.474. 042 ueste talari] cfr supra lin. 474/478. 044/047 cfr Ez. 9, 4. 049/051 Ez. 9, 5-6. 052/058 cfr supra lin. 434/440. 052/054 cfr supra lin. 474/478. 021 Verg., Aen., 4, 379-380.

P

024 oculos corr. P 025 uiasque] que sup. lin. P 020/027 principale] P liraban. /x Vail., ijytfioviKov aliter ((42 podere] Hraban. fx Vail., po*dere (n eras.) P ; cfr supra lin. 435.474. et infra lin 653 042 accinctos] 1 m., in accinctus mut. sed iterum corr. alt. m. P ; accinctus Hraban. /x Vail. 044/045 cui iussum] cuius sum corr. P 048 tau P, thau Hraban. jx Vail. 048 armasse] P Hraban., signasse fx Vail. 052 implere] impleucre Hraban. fx Vail. 052 probatur] P fx Vail., monstratur Hraban. ((52 podere] P, iroSripr} fx Vail. ; cfr supra lin. 435.474.642 054 uestimenta] 7 m., uestimento alt. tn. P ; ueste /x Vail. 055 baddim P

n 756

Ill

IN HIEZECHIELEM III, ix, n-x, 1/2

‘lineam’, Aquila ‘praecipuam’ siue ‘stolam’ ; pro ‘zona’ quoque Symmachus ‘tabulas’, Aquila ‘atramentarium’, Theodotio * *k6.(jtv posuerunt. X. 1, 2 a. Et uidi et ecce in firmamento quod erat 660 super caput Cherubim quasi lapis sapphirus, quasi species similitudinis solii apparuit super earn. Et dixit ad uirum qui indutus erat lineis, et ait : Ingredere in medio rotarum quae sunt subtus * Cherub, et imple manus tuas prunis ignis quae sunt inter 665 Cherubim, et effunde super ciuitatem. De firmamento quod erat super *Cherub, et de lapide sapphiro qui habebat similitudinem throni, et de rotis quae animalia sequebantur, supra dixisse sufficiat, et illorum lector explanatione contentus sit. Nunc autem quod iubetur ille qui indutus erat lineis 670 — pro quo Septuaginta in hoc loco ‘stolam’ interpietati sunt — ut tollat prunas ignis de medio Cherubim et effundat siue spargat super ciuitatem, illud mihi uidetur ostendere : quod post interfectionem caedemque multorum et in uiis cadauera mortuorum, prunarum ignis assumitur ut purget siue mundet 675 Hierusalem, iuxta illud quod in Esaia scriptum est : Sanctificabit eum in igne ardente et deuorabit sicuti fenum materiam. Isti sunt carbones quos, in remedium linguae atque mendacii, desolantes uitia atque peccata, propheta interrogatus exoptat : Quid detur tibi, et quid apponatur tibi ad linguam dolosam ? 680 Sagittae potentis acutae cum carbonibus desolatoriis ; multaque istiusmodi in scripturis sanctis inuenire poterimus, de quibus crebro diximus. Hoc tantum notandum *est, quod in Esaia, qui tantum in sermone peccauerat et immunda labia habere se dixerat, ad purgandum unus forcipe carbo comprehenditur ; 685 hie uero, quoniam erat ciuitas plena iniquitate, et post supplicia cadaueribus mortuorum, plures assumuntur carbones ignis,

(159/665 Ez. 10, 1-2. 665/669 cfrEz. i, 19-26 et supra lib. 1 lin. 501/611. Ez. 9, 2. 670 efr supra lin. 435.474/476.653/654. 673/674 efr Ez. 9, 675/676 Is. 10, 17 (LXX) ; efr supra lib. 1 lin. 422/423. 679/680 Ps. 119, 682 crebro diximus] efr cx. gr. supra lib. 1 lin. 420/428. 683/684 efr Is. 6, 685/686 efr Ez. 9, 7-9.

P

656 lineam, Aquila] in ras. P

657 atramentorum corr. P

658

kolotv]

669 5-8. 3-4. 5-7.

/x Vail.,

casti P (an *casty uel castu scribendum ?) ; efr supra lin. 439.4S0 659 uidi] in ras. P 663 Cherub] P fx Vail., *Cherubim Hraban. cum Vulg. ; efr infra lin. 666 664 manum tuam Vulg., efr infra lin. 687.711/712 et 703.717 666 Cherub] P, *Cherubim Hraban. fx Vail. ; efr supra lin. 663 666 de] sup. lin. P 668/669 contentus] alt. n sup. p expunctam alt. m. P 671 pruna corr. alt. m. P 671 ignis] om. Hraban. 674 purget] puniat Hraban. /x Vail. 675/676 Sanctificabit] P Viet, cum LXX, Sanctificauit Hraban. fx Vail. ; efr supra lib. 1 lin. 422 676 sicuti] P ut semper fere, sicut Hraban. /x Vail. 680 potentes corr. P 680 car¬ bonibus] carnibus P 682 est] *om. 1 m., -f- sup. lin. add. alt. ( ?) m. P 685 quoniam] opaN P, metaphoram Hraban. y Vail. 242 subitos corr. alt. m. P 242 tubo* (s eras.) P 244 leuistis] P Hraban. y Vail. ; efr supra lin. 175.176.181.185. 189/190.191.196.197.201.205.210.211.227.231 et infra lin. 253.255/256.318.338.459 ; lib. 7 lin. 247 quae] P 253 Hraban. ;

686.737/738.740.1135/1136 244 ubi] P Hraban., add. est y Vail. Hraban. y Vail., qui* (a eras.) P 252 dixerit eis] dixeritis corr. alt. m. est] sup. lin. suppl. alt. m. recent. P 253 linunt] y. Vail., *liniunt P efr supra lin. 175.176.181.185.189/190.191.196.197.201.205.210.211.227.

231.244 et infra lin. 255/256.318.338.459 ; lib. 7 lin. 686.737/738.740 255/250 linunt] 1 m. P /x Vail., *liniunt alt. m. P Hraban. ; efr supra lin. 175.176.181.185. 189/190.191.196.197.201.205.210.211.227.231.244.253 et infra lin. 318.338.459 ; lib. 6 lin. 8/9; lib. 7 lin. 686.737/738.740.1135/1136

144

260

265

270

275

280

285

nunt parietem, sequitm: Profthetae Israel—hoc est pseudoprophetae — qui prophetant ad Hierusalem, et indent ei uisionem pads ; isti sunt causa peccati et ruinae et stultae securitatis : Non enim erit pax, dicit Dominus, quia Dominus non misit eos nec est locutus ad eos. Hoc quod Septuaginta transtulerunt : Et super iuncturas eorum, in hebraico non habetur ; significat autem iuncturas lapidum in pariete uel adminicula lignorum quibus parietes roborantur. Nec non illud quod supra legimus : Ipse aedificabat (uel aedificat) parietem, plerique ad populum referunt Israel qui uanum sibi uel Aegyptiorum uel pads auxilium promittebat. 17-23. Et tu, fili hominis, pone faciem tuam con¬ tra filias populi tui quae prophetant de corde suo, et uaticinare super eas, et die : Haec dicit Dominus Deus : Vae his quae consuunt puluillos sub omni cubitu manus, et faciunt ceruicalia sub capite uniuersae aetatis ad capiendas animas ; et cum caperent animas populi mei, uiuificabant animas eo¬ rum. Et uiolabant me ad populum meum propter pugillum hordei et fragmen panis, ut interficerent animas quae non moriuntur, et uiuificarent animas quae non uiuunt, mentientes populo meo credenti mendaciis. Propterea haec dicit Dominus Deus : Ecce ego ad puluillos uestros, quibus uos capitis animas uolantes, et dirumpam eos de brachiis uestris et dimittam animas quas uos capitis, animas ad uolandum, et dirumpam ceruicalia uestra, et liberabo populum meum de manu uestra, neque erunt ultra in manibus uestris ad praedandum ; et scietis quia ego Dominus. Pro eo quod maerere fecistis cor iusti mendaciter, quern ego non contristaui, et confortastis manus impii, ut non reuerteretur a uia sua mala et uiueret, propter ea uana non uidebitis et diuinationes non diuinabitis amplius, et eruam

256/258 Ez. Ez. 13, 10.

P

IN HIEZECHIELEM IV, xiii, 10/16-17/23

13, 16.

259/260 efr Ez. 267/291 Ez. 13, 17-23.

13, 6-7.

261 Ez.

13,

n (LXX).

264

261 i*uncturas (lilt, eras.) P 264 aedificabat uel aedificat] P Hraban., aedificabat fj. Vail., aedificat PL. ; efr supra tin. 174.195/196 266 auxilium promittebat] P Hraban., promittebat auxilium ~ /x Vail. 270 quae] qui P 271 cubitu] 1 m. P Hraban., cubito alt. m. P f± Vail. ; efr infra lin. 295.343.461.146S 275 fragmen] P cum Vulg., fragmentum Hraban. yu. Vail. ; efr infra lin. 299.368 282 et2] om. PL 284 praedandum] P Hraban. cum Vulg., praedam /x Vail. 288/ 289 uidebitis et diuinationes non] primum cb homoeot. omissum, in marg. suppl. 1 m. P

M 774

d

129

PL 114

IN HIEZECHIELEM IV, xiii, 17/23

145

290 populum meum de manu uestra, et scietis quoniam ego Dominus. (XXX .’E/ tu,jili hominis, offirma faciem tuam super filias populi tui quae prophetant de corde suo, et propheta super eas, et dices : Haec dicit Dominus Deus : Vae his quae consuunt cer295 uicalia sub omni cubitu manus, et faciunt uelamina super omne caput uniuersae aetatis ut peruertant animas / animae subuersae sunt populi mei, et animas saluabant. Et contaminabant me ad po¬ pulism meum propter pugillum hordei et {ragmen 300 panis, ut occiderent animas quas non oportuit mori, et saluarent animas quas non oportuit uiuere, dum loquuntur populo audienti uanos sermones. Propterea haec dicit Dominus Deus : Ecce ego super ceruicalia uestra, super quae uos collegistis animas, 305 et dirumpam ea de brachiis uestris et dimittam animas quas uos peruertitis, animas eorum in dispersionem, et dirumpam uelamina uestra, et liberabo populism meum de manibus uestris, et non erunt ultra in manibus uestris in congregationem ; 310 et cognoscetis quia ego Dominus. Pro eo quod peruertebatis animam iusti inique, et ego non peruertebam eism, et confortabatis manus iniqui, ut penitus non conuerteretur a uia sua pessima et uiueret, propterea mendacia ultra non uidebitis et diuina313 tiones nequaquam diuinabitis adhuc, et liberabo populum meum de manu uestra, et scietis quia ego Do¬ minus.) Supra ad prophetas diuinus sermo directus est, qui luto *linebant parietem quod paleas non haberet, nec ullum posset parieti siue maceriae robur tribuere; nunc aduersus fi320 lias populi prophetissas iubetur faciem suam ponere siue dirigere uel, ut Septuaginta transtulerunt, offirmare. Ouomodo autem aduersum prophetas alii pseudoprophetae inspirabantur diabolico spiritu ut Dei mandata subuerterent,

291/317 Ez. 13, 17-23 (LXX). 317/319 cfr Ez. 13, 1-16. 320.324 propbetissas\ cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 224. 321/323 cfr supra lin. 47/54.

P

290 Quoniam] quia Hraban. p Vail, cum Vulg. 294 Dominus Deus] Adonai Dominus 71 Vail. 295 cubitu] 1 m. P, cubito alt. m. P /x Vail. ; cfr supra lin. 271 et infra lin. 343.461.1468 299 fragmentum 71 Vail. ; cfr supra lin. 275 et infra lin. 368 300 quas] qug corr. ut uidetur P 304 colligitis 71 Vail., (avarpe^ere L.XX) 306 derumpam corr. alt. m. P 310 quod] sup. lin. suppl. P 310/ 311 peruerteba*tis (s eras, ut uidetur) P 314 mendacia] P codd. Florentini ac Brixiani Vic tori i cum LXX, add. uestra constanter codd. Vallarsii p. Vail. 318linebant] 71 Vail., *liniebant P Hraban. ; cfr supra lin. 175.176.181.185.189/190.191.196. 197.201.205.210.211.227.231.244.253.255/256 et infra lin. 338.459; lib. 7 lin. 686. 737/738.740 319 posset] P Hraban., possit p. Vail. 321 uel] et Hraban. p Vail. 321 obfirmajfirmare P 322/323 inspirabantur ... mandata] om. PL

v 130

146

IN HIEZECHIELEM IV, xiii, 17/23

ita aduersum prophetissas, qualis fuit Debbora et Olda et in Actibus apostolorum Philippi euangelistae quattuor filiae prophetantes, inspirabantur daemonico spiritu aliae eiusdem sexus, qualis fuit Prisca et Maximilla, quae uaticinatione mendacii fidem subuerterent ueritatis. Has autem dicunt Hebraei maleficis artibus eruditas per necro330 raantias et pythium spiritum, qualis fuit ilia quae uisa est suscitasse animam Samuelis, et in Actibus apostolorum, cuius diuinatio multos dominis reditus acquirebat, de qua ad apostoli Pauli imperium immundus eiectus est spiritus. Nos autem ita dicimus : alios haereticos falsitate dogmatum 335 suorum praedicare uirtutem, quorum fuit Pythagoras et Ze¬ no a quo Stoici, Indorum Brachmanes et Aethiopum Gymnosophistae, qui ob uictus continentiam miraculum sui gentibus tribuunt — recteque dicuntur parietem linire et aliquam fortitudinem polliceri —, sed quia Christi non habent 340 condimentum, uanus est eorum labor et peritura aedificatio : Nisi Dominus aedificauerit domum, in uanurn laborauerunt qui aedificant earn; alii autem uoluptatum libidinisque doctores dicuntur consuere puluillos et ponere sub omni cubitu manus, Epicurei et Pyrrhonii et apud nos Iouinianus et Eunomius, qui 345 dicunt : Manducemus et bibamus, eras enim moriemur. Iubetur ergo propheta ponere, siue offirmare, faciem suam contra Alias populi sui. Primumque dicendum quid sibi uelit ‘posita’ fa¬ cies siue ‘directa’ et ‘offirmata’, nempe illud quod de Domino scriptum est : Facies Domini super facientes mala, ut disperdat 325

324 efr Iud. 4, 4. 324 efr iv Reg. 22, 14. 325/326 efr Act. 21, 8-9. 327 Prisca et Maximilla] sc. Prisc(ill)a et Maximillia Montanismi prophetissae. 329 efr Deut. 18, 10 ; n Par. 33, 6. 329/330 necromantias] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 212/213. 330/113 efr 1 Reg. 28, 7-14. 332/333 efr Act. 16, 16-18. 334 falsitate] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 102. 340/342 Ps. 126, 1. 345 Is. 22, 13 ; 1 Cor. 15, 32. 345/346 iubetur propheta ponere] efr infra lib. 10 lin. 1407. 349/350 Ps. 33, 17.

P

324 prophetidas corr. alt. m. P, efr supra lin. 11 et infra lin. 460 324 *olda (lift, eras.) P 326 daemonico] P Hraban., daemoniaco p Vail. 326/327 aliae eiusdem sexus] huius sexus aliae Hraban., aliae etiam eiusdem sexus p Vail. 327 qualis] quarum Hraban. p Vail. ; efr supra lin. 324 et infra lin. 330 327 priscae (e add. alt. m. ?) P 327/328 uaticinationem P 328 mendacii] alt. i sup. lin. suppl. alt. m. P 329/330 nigromantias alt. m. P 330 pythium] 1 m., phythium alt. m. P ; pythicum Hraban. p Vail. 333 ad] sup. lin. add. P 334 dicemus Hraban. p Vail. 335 pYTaGORas P 336/337 GYMNOSophistaE P 337 sui* (s eras.) P 337/338 gentilibus Hraban. 338 linire] hie omnes, efr supra lin. 175.176.181.185.189/190.191.196.197.201.205.210.211.227.231.244.253.255/256. 318 et infra lin. 459 ; lib. 7 lin. 686.737/738.740 340/341 Nisi] add. enim Hraban. p Vail. 341 laborauerunt] P Hraban. cum Vulg., laborant p Vail. ; efr infra lib. 6 lin. 110/111 342 aedificant earn] in ras. alt. m. recentiore P 343 cubitu] P Hraban., cubito p Vail. ; efr supra lin. 271.295 et infra lin. 461.1468 344 *epicuReicTpYRi‘B {Vail.) = 35 5, 16/20 (Baehr.). 485 Ez. 14, 4. 487/ 488 cfr Ez. 7, 4-6. 489 suprcf\ cfr Ez. 8, 6-10 ; supra lib. 2 lin. 1034 sqq.

P

460 prophetissas] ss in ras. P, cfr supra lin. 11.324 461 cubitu] 1 m. P, cubito alt. m. P Hraban. p Vail. ; cfr supra lin. 271.295.343 et infra lin. 1468 465 prophe¬ ta* (m eras.) P 470 et] dixit ut Hraban. fi Vail, cum Vulg. 481 meliora* {lilt, eras.) P 481 desperent corr. alt. m. P 482 mea] a in ras P 483 respondes] respondens (n exp.) lm. P, *responde eis alt. m. P Hraban. n Vail. 491 ita] P Hraban., add. et /a Veil. 493 et] om. PL.

V 111

v 134

PL 118

IN HIEZECHIELEM IV, xiv, i/ii

151

uersis et conuertantur ad me, priora scelera reliquentes’ ; non enim meretur audire ueritatem qui fraudulenter interrogat, sed suo corde capiendus est, secundum quod scribae et pharisaei interrogantes Dominum, immo tentantes, audiunt : Quid me tentatis ?, et rursus : Nec ego uobis dicam 500 in qua uirtute haec faciam ; qui autem tabs homo est et sic interrogat, ponit Deus faciem suam super ilium, siue confirmat, ut austeritate uultus frontis duritia molliatur et sit in exemplum et in prouerbium, siue in solitudinem et in interitum, ut, illo perdito de populo Dei, cognoscant ceteri quod 505 ipse sit Dominus qui cordis arcana cognoscit, et peruersitatem mentis intellegit, nec considerat loquentium uerba sed corda. Quodque sequitur uidetur facere quaestionem : Propheta cum errauerit, et locutus fuerit uerbum, ego Dominus decepi prophetam ilium, non putemus de uero propheta dici, 510 sed de pseudopropheta qui avv(xjwfj.a)s propheta appellatur. Et de illo scripturarum loco solui potest, quando Achab rex Israel, uadens ad proelium, non uult audire Michaeam prophetam, sed pseudoprophetarum consiliis acquiescit, dicitque Michaeas quod uiderit Dominum sedentem in solio, et erroris spiritum 515 ultro se obtulisse ad decipiendum regem ; diabolus quoque in uolumine lob circumiens terram, stare dicitur in conspectu Dei, et in substantiam primo lob, dein in corpus eius accipere a Domino potestatem ; sed et Balaam hariolus a Domi¬ no mittitur ut decipiat Balac filium Beor. Hoc autem totum 520 dicitur, ne pseudoprophetarum fortitudinis reputetur quod decipitur populus et magis uult audire mendacium quam ueritati aurem accommodare, sed quod Dei irae sit ut peruersus populus et incredulus magis pseudoprophetas audiat quam prophetas. Denique extendit manum suam super 525 eum — subauditur prophetam — et deletur de medio populi eius, ut portet iniquitatem suam, quia similis erroris et poe¬ na consimilis sit, ut tarn ille qui interrogat quam ille qui interrogatur portent iniquitatem suam, et nequaquam domus Israel eorum, qui Dei uerba audire uoluerint, peruersis uatici-

495

499 Matth. 22, 18. 499/500 Matth. 21, 27. 505 cfr Prou. 20, 27. (LXX). 507/509 Ez. 14, 9. 511/515 cfr 111 Reg. 22, 6-29. 515/517 cfr lob 1, 6-7 ; 2, 1-2. 517 cfr lob 1, 12. 518 cfr lob 2, 6. 518/519 cfr Num. 22-24.

P

495 priora] P fx Vail., propria Hraban. ; cfr supra lib. 1 lin. 316 499 rursum Hraban. /x Vail. 499 uobis dicam] P Hraban., dicam uobis ~ jx Vail. 500 tabs homo] P Hraban., homo talis ~ //. Vail. 506 loquentium uerba] P Hraban., uerba loquentium ~ fx Vail. 507 et] Hraban. Vail., locus uacuus ut uidetur P, acutis inclusi uncinis 510 cynuinymcuC 1 m., si no ni mos sup. lin. alt. m. recent. P 511 Achab] h exp. P 514 sedente corr. alt. m. P 517 dein] 1 m. P, deinde alt. m. P Hraban. /x Vail., et sic saepius 520 fortitudini melius Hraban. ix Vail. 522 quod] quo P

v

135

ix

778

PL 119

152

IN HIEZECHIELEM IV, xiv, 1/11-12/23

nationibus illudatur, sed sit populus Dei, et ipse Dominum Deum habere mereatur. In eo quod dixit : Ego Dominus decepi ilium, Salomonis uerba consentiunt, qui de Deo disputans ait : Et illusoribus illudet, illudque testimonium : Si ambulauerint ad me peruersi, et ego ambulabo contra eos in furore per535 uerso. Quodque secundo dicitur : Homo, homo filiorum Israel et aduenarum qui iuncti sunt eis, duplicem in nobis, iuxta apostolum, ostendit hominem : exteriorem et interiorem — multi enim habentes hominis faciem corporalem, diuersarum bestiarum assumunt imagines, quas dissipari propheta cu540 piens deprecatur : Domine, in ciuitate tua imaginem eorum dissipabis ; illi, de quibus scriptum est : Homo, cum in honore esset, non intellexit ; comparatus est iumentis insipientibus, et similis factus est eis, non sunt homines homines, sed homines sunt iumenta ; rursum qui in euangelio audiunt : Serpentes, 545 genimina uiperarum, quis ostendit uobis fugere a uentura ira ?, non sunt homines homines, sed homines *atque serpen¬ tes ; et de quibus scriptum est : Vulpes foueas habent, et uolucres caeli nidos, ac de Herode : Dicite uulpi hide, non sunt ho¬ mines homines, sed homines uulpes — ; qui uero utrumque 550 hominis uocabulum possident, si errauerint, ideo per supplicia corriguntur, ut intellegant quod ipse sit Dominus. Nec non quod iuxta Septuaginta posuimus : Homo, qui abalienatus fuerit a me et posuerit cogitationes suas in corde suo, et tormentum (siue supplicium) iniquitatis suae ante faciem suam, illi 555 testimonio conuenit quod in Esaia scriptum est : Ambulate in lumine ignis uestri, et in flamma quam succendistis ; unusquisque enim ipse sibi flammarum succendit ardores paratque supplicia, dum non uult paenitudine errata corrigere, sed permanet in erroribus qui flammarum merentur incendium. 360 12-23, Et factus est sermo Domini ad me, dicens : Fili hominis, terra cum peccauerit mihi ut praeuaricetur praeuaricans, extendam manum super earn, et conteram uirgam panis eius, et immittam in earn famem et interficiam de ea hominem et iu530

531/532 Ez. 14, 9. 533 Prou. 3, 34. 533/535 Leu. 26, 27-28 (LXX). 535/ 549 efr Origen., Horn. Ill in Hie%., 9ioB-9iiB (Vail.) = 355,22-356, 6 (Baehr.). 535/539 Ez. 14, 7 (LXX). 537 efr 1 Cor. 15, 49. 540/541 Ps. 72, 20 (LXX). 541/543 Ps. 48, 21. 545/546 Matth. 23, 33. 547/548 Matth. 8, 20. 548 Luc. 13, 32. 552/554 Ez. 14, 7 (LXX). 555/550 Is. 50, 11. 580/596 Ez. 14, 12-23.

P

531 Deum] P Hraban., om. fx Vail. 543 eis] P (efr Origen., Homil. Ill in Hie%., col. 911A), illis Hraban. fx Vail, cum Vulg. 546 sed] add. sunt Hraban. 546 atque] P /x ; *om. Brixian. codd. Victorii Hraban. Viet. Vail., fort, recte (efr supra ‘hominis iumenta’ lin. 644 et infra ‘'homines uulpes’ /in. 549 et Origen., Homil. Ill in Hie%. col. SlI-4®) 559 meretur /a Vail. 562 manum] P /a Vail., add. meam Hraban. cum Vulg. 564/565 iumenta] P /a Vail., iumentum Hraban. Viet, cum Vulg. ; efr infra lin. 575.581.645

IN HIEZECHIELEM IV, xiv, 12/23

153

menta, et si fuerint tres uiri isti in medio eius, Noe et D aniel et lob, ip si iustitia sua liber abunt animas suas, ait D ominus exercituum. Quod si et bestias pessimas induxero super terram ut uastem earn, et fuerit inuia eo quod non sit pertransiens 570 propter bestias, tres uiri isti si fuerint in ea, uiuo ego, dicit Dominus, quia nec filios nec filias liberabunt, sed ipsi soli liber abuntur, terra autem desolabitur. Vel si gladium induxero super terram illam, et dixero gladio : Transi per terram, et inter575 fecero de ea hominem et iumentum, et tres uiri isti fuerint in medio eius, uiuo ego, dicit Dominus Deus, non liber abunt filios neque filias, sed ipsi soli liber abuntur. Si autem et pestilentiam immisero super terram illam, et effudero indignationem meam 580 super earn in sanguine, ut auferam ex ea hominem et iumentum, et Noe et Daniel et lob fuerint in medio eius, uiuo ego, dicit Dominus Deus, quia filium et filiam non liber abunt, sed ipsi iustitia sua liber abunt animas suas. Quoniam haec dicit Domi585 nus Deus : Quod si et quattuor indicia mea pessima, gladium et famem et bestias malas et pestilen¬ tiam, misero in Hierusalem, ut interficiam de ea hominem et pecus, tamen relinquetur in ea saluatio educentium filios et filias : ecce ipsi egredien59° tur ad uos, et uidebitis uiam eorum et adinuentiones eorum, et consolabimini super malo quod induxi in Hierusalem in omnibus quae importaui su¬ per earn. Et consolabuntur uos, cum uideritis uiam eorum et adinuentiones eorum, et cognoscetis quod 595 non frustra fecerim omnia quae feci in ea, ait Dominus Deus. Quattuor plagae inducuntur super terram ‘praeuaricatricem’ — siue, ut Septuaginta transtulerunt, ‘peccatricem’ — : fames, bestiae, gladius, pestilentia, quarum, si singulae per partes inductae fuerint singulis regionibus et tres 600 uiri isti Noe et Daniel et lob, quorum iustitia scripturarum uocibus praedicatur, pro terra peccatrice fuerint deprecati, non solum illam seruare non poterunt sed ne filios quidem et filias suas, si terrae peccatricis opera perpetrarint, sed seipsos tan565

597

P

praeuaricatricem] cfr H. Goelzer, op. cit., pag.

53.

508 uastam 1 m. P PL, uastem alt. m. P Hraban. /x Vail, cum Vulg. 580 sanguinem(m exp.) P 583 iustitia] P cum Vulg., praem. in Hraban. /x Vail. 585 et] om. Hraban. /x Vail., (ante si tr. Vulg.) ; cfr supra lin. 567 588 tamen] tam corr. alt. m. P 595 ait] om. PL 598 bestiae] P Hraban., bestia /x Vail. 002 seruare] saluare Hraban. /x Vail. 602 non] om. P 003 peccatrices corr. alt. m. P

PL

120

v

137

P

779

154

IN HIEZECHIELEM IV, xiv, 12/23

tummodo poterunt liberare. — Quaeritur, cum et Abraham et Isaac et Iacob, Moyses quoque et ceteri patriarchae et prophetae, iusti fuerint, cur horurn tantummodo fiat mentio, quod fa¬ cile soluitur : Noe enim imminens orbi terrarum diluuium, quia omnis terra polluerat uias Domini, differre non potuit, sed filios, qui forsitan uirtutis eiusdem erant et ob seminarium 610 humani generis, habuit reseruatos ; Daniel quoque imminentem captiuitatem populi Iudaeorum nullis fletibus mitigauit ; sed et lob, non ob peccata sed ob probationem, nec domum nec filios liberauit. Alii autem dicunt quia hi tantum tres uiri et prospera et aduersa et rursum prospera conspexerunt, id615 circo pariter nominatos, et hoc latenter significari ut, quomodo illi et bona et mala et rursum laeta uiderunt, sic et populum Israel, qui prius bonis fruitus fuerat et postea captiuitatis sustinuit iugum, si egerit paenitentiam, redire ad pristinam felicitatem. — Quod si Noe et Daniel et lob, pariter con620 gregati et in uno loco positi, peccatricem terrarn, hoc est eos qui in terra habitant, non possunt irae Dei subtrahere, quid dicendum est de his qui putant merito parentum atque uirtutibus posse filios peccatores de gehennae ignibus liberari ? Vnde nec praeuaricatorem filium martyr pater poterit liberare, 625 nec sanctae conuersationis mater impudicae filiae dabit praemia pudicitiae ; et e contrario parentum uitia filiis non nocebunt, sed : Anima quae, peccauerit ipsa morietur. Lot, in Sodomis habitans sed et spiritu et carne peregrinus, uxorem quae post tergum respexerat non liberauit, sed tantum Alias quae 630 forsitan non peccaueramt ; et Iosias, uir sanctus, non solum peccatorem populum suis uirtutibus non saluauit, sed et ipse in peccatis illius mortuus est. Quod si aliquando propter Abra¬ ham et Dauid in posteros eorum misericordiam suam Domi605

604/600 cfr Origen., Horn. IVin Hie%., 924® (Vall.) = 369, 18/21 (Baehr.). 607/ 613 cfr Origen., Horn. IVin Hie%., ^z^A-c/z6I> (Vail.) = 369, 23-370, 30 (Baehr.). 607/610 cfr Gen. 6, 5-7, 5. 610/611 reuera contrarium legitur apud Dan. 9, 24. 612/613 cfr lob 1, 8-22. 613 Alii] ‘a quodam Hebraeo’, ita Origenes, loc. infra cit. 613/619 cfr Origen., Horn. IVin Hie%., 925A (Vall.)= 369, 21/23 (Baehr.) ; cfr G. Bardy, art. cit., p. 158. 622/627 cfr infra lib. 6 lin. 59/61 sqq. 624/627 cfr infra lib. 6 lin. 118/128.155/157. 624/625 cfr Origen., Horn. IV in Hie%., 924® (Vail.) = 369, 1/3 (Baehr.). 626/627 cfr Ez. 18, 20. 627 Ez. 18, 4.20. 627/630 cfr Gen. 19, 15-29. 630/632 cfr IV Reg. 23, 25-30.

P

606 fuerunt corr. P 600 tantomodo corr. alt. m. P 607 terrae aliter 608 differre] P Hraban., prohibere fx Vail. 609 eiusdem uirtutis ~ Hraban. ix Vail. 609 et] P /x, om. Hraban. Viet. Vail. 611 mitigabit corr. alt. m. P 613 liberabit corr. alt. m. P 615 significare corr. P 618 sustinuit corr. P 621 terra] terra* (m eras.) P, add. peccatrice Brixian. codd. Victorii et units Vatic, cod. Vallarsii 624 praeuaricatorem] P Hraban., peccatorem /x Vail. 624 martyr] P Hraban. fx Vail., iustus Er. Viet. 026 contrarie corr. alt. m. P 628 quae] P Hraban., quia /x Vail. 629 postergum P P 631 saluabit corr. alt. m. P

029 liberabit corr. alt. m. P

630 peccauert

v

PL

138

121

IN HIEZECHIELEM IV, xiv, 12/23

I55

nus pollicetur, notandum quod non his parcat qui in sceleri635 bus perseuerent, sed qui agunt paenitudinem, ut merita patrum, filiorum adiuuat conuersatio. ‘Cum’ inquit 'haec se ita habeant et terram peccatricem a singulis plagis tantorum uirorum non saluet deprecatio, sic dicit Dominus : Quia Hierusalem nefanda peccauit, quattuor simul plagas inducam su640 per earn : gladium quo ab hostibus trucidatur, et famem quam in obsidionem sustinet, et bestias quibus fugientes in desertis et saltibus deuorantur, et pestilentiam quae semper famem et penuriam sequitur — pro qua Vulgata editio ‘mortem’ transtulit •—. Iiaec autem’ inquit ‘inducam super earn, ut 645 nec homines in ea remaneant nec iumenta ; et tamen, pro mea dementia, quattuor simul imminentibus plagis et cuncta uastantibus, relinquam in ea aliquos qui educant filios suos et filias, et captiui hue ueniant — hoc est in Babylonem et in Chaldaeam —, et cum uideritis eos et opera ipsorum perspexe650 ritis, tunc intellegatis iuste eos captos et mearn iustam fuisse sententiam, et habeat consolationem uestra captiuitas, dum intellegitis idcirco me eos de gladio et fame et bestiis et pestilentia liberasse : ut eorum peruersitate discatis, merito subuersam Hierusalem templumque succensum et populum duc633 turn esse captiuum, praeter eos quos gladius, fames, bestiae, pestilentiaque consumpserint’. Haec dicta sunt de ilia Hie¬ rusalem cui, prophetante Hiezechiele apud Chaldaeos, appropinquabat captiuitas. Ceterum et super nostram terram cui di¬ cit ur : Terra es et in terram ibis, et super nostram Hierusalem, 660 singulos quosque credentium, si Dei mandata contempserint et praeuaricatores meruerint appellari, inducetur fames : Non fames panis neque sitis aquae, sed fames audiendi uerbum Dei ; inducetur et gladius de quo legimus : Tradentur in manus gladii , partes uulpium erunt, et ad Mariam : Tuam quo663 que animam pertransibit gladius ; inducentur et bestiae qui634/636 efr infra lib. 6 lin. 67/70. 643/644 Vulgata editio] hie LXX intellege, efr infra lin. 667/668. 659 Gen. 3, 19 (LXX). 662/663 Am. 8, 11 ; efr supra lib. 3 lin. 1394/1393. 662 panis. aquae] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 317. 663/664 Ps. 62, 11. 664/665 Luc. 2, 35.

P

634 qui] si Hraban. 635 perseuerent] P Hraban., perseuerant /a Vail. 636 adiuuet Hraban. /a Vail. 636 conuersio Hraban. et aliter 638 Dominus] P Hraban., add. Deus /a Vail. 639 peccabit corr. alt. m. P 641 obsidionem] 1 m. P Hraban., obsidione alt. m. P /a Vail. 642 pestilentia corr. alt. m. P 643 et] ac Hraban. p. Vail. 645 iumentum Viet., efr supra lin. 564/565 647 reliquam corr. P 648 hue* (c in ras.) P 649 et* 1] ut Hraban. /a Vail. 651 uestia* (m eras.) P 652 et 1 +2] om. Hraban. /a Vail. 652/653 pestilenti? P 653 discatis merito] merito discatis eorum Hraban., discatis merito eorum /a Vail. 653/654 subuersa corr. ah. m. P 655 famis corr. alt. m. P, et sic saepius 656 consumpserent corr. alt. m. P 656 sunt] sint Hraban. /a Vail. 662 aqua corr. alt. m. P 664 partem corr. 1 m. P 664 erunt] P Hraban. cum Vulg., erant /a Vail.

/a

780

UI39

156

670

675

680

685

690

695

IN HIEZECHIELEM IV, xiv, 12/23-xv, 1/8

bus ne tradatur iustus postulat : Ne tradas bestiis animam confitentem tibi ; inducetur et pestilentia — pro qua Septuaginta ‘mortem’ interpretati sunt — de qua scriptum est : Mors peccatorum pessima, et : Anima quae peccauerit ipsa morietur, et : Sic amara mors. De quibus cunctis nec spiritalium parentum — quos magistros intellegimus — doctrina, nec principes nos poterunt liberare, nisi filiorum fuerit assensus et illorum obsecrationes suis conatibus iuuerint ; iustitia enim iusti erit super eum, et iniquitas iniqui in ipso commorabitur : Vnusquisque peccato proprio morietur et iustitia sua saluabitur ; frustraque dicunt Iudaei : A braham pater noster, cum opera Abraham non habeant ; quod si in aliquo fiducia est, in solo Domino confidamus : Maledictus enim omnis homo qui spem habet in homine, quamuis sancti sint, quamuis prophetae; legimus : Nolite confidere in hominibus, et iterum : Bonum est confidere in Domino, quam confidere in principibus, non in principibus tantum saeculi sed in principibus ecclesiarum qui suas tantum animas, si fuerint iusti, liberabunt, filios autem ac Alias quos in ecclesia genuerint, si fuerint neglegentes, saluare non poterunt ; et tamen apostolus loquitur: Si cu¬ ius opus arserit, ipse saluus erit, sic tamen quasi per ignem. Manus autem super terram praeuaricatricem extenditur, ut uirga, siue fortitudo, panis conteratur ; quae extenta minatur plagas, nolente, qui earn extendit et subleuat, percutere peccantes, sed extensione terrere et territos conseruare. XV. 1-8. Et factus est sermo Domini ad me, dicens : Fili hominis, quid fiet ligno uitis ex omni¬ bus lignis nemorum quae sunt inter ligna siluarum ? Numquid *tollitur de ilia lignum ut fiat opus, aut fabricabitur de ea paxillus ut pendeat ex ea quodcumque uas ? Ecce igni datum est in escam, utramque partem eius consumpsit ignis, et medietas eius redacta est in fauillam ; numquid utile erit ad 066/867 Ps. 73, 19. 668/669 Ps. 33, 22. 669 E2. 18, 4.20. 670 1 Reg. 15, 32 (LXX). 675 Deut. 24, 16. 675/676 cfr Deut. 11, 21. 676/677 cfr Origen., Horn. IV in Hie924®'° (Vail.) = 369, 3/7(Baehr.). 676/677 cfr Ioh. 8, 39. 676 Ioh. 8, 39. 677/685 cfr Origen., Horn. IVin Hie%., 924D'B (Vail.) = 369, 10/16 (Baehr.). 677/678 cfr IV Reg. 18, 22 ; 1 Thess. 2, 2. 678/679 Ier. 17, 5 (LXX). 6S0 Ps. 145, 2. 680/681 Ps. 117, 9. 685/686 1 Cor. 3,15. 687/690 cfr supra lib. 1 lin. 792/802.809, lib. 2 lin. 529/530, lib. 4 lin. 156/157, et infra lib. 5 lin. 180/198, lib. 6 lin. 985/986. 691/709 Ez. 15, 1-8.

P

666 bestias corr. alt. m. P, cfr infra lib. 6 lin. 732 669 pessima] P cum Vulg., add. est Hraban. fx Vail. 670 Sic] P cum LXX, Si sic separat fx Vail, iuxta Vulg. 672 poterant corr. alt. m. P 672 fueret] corr. P 672 iuuerent corr. P 682 sed] add. et Hraban. /x Vail. 683 tantum animas] P 41 Vail., ani¬ mas tantum ~ Hraban. 683 iusti fuerint ~ Hraban. /a Vail. 689/690 per¬ cutere peccantes] P Hraban., peccantes percutere ~ fx Vail. 694 *tolletur Hraban. fx Vail, cum Vulg. 696 ea] P Hraban., eo jx Vail, cum Vulg.

PL

122

v 140

IN HIEZECHIELEM IV, xv, 1/8

157

opus ? Etiam cum esset integrum non erat aptum ad opus ; quanto magis cum ignis illud deuorauerit et cumbusserit, nihil ex eo fiet operis ! Propterea haec didt D0minus Deus : Quomodo lignum uitis inter ligna siluarum, quod dedi igni ad deuorandum, sic tradam habitatores Hiertisalem ; et ponam faciem 705 meam in eos : de igne egredientur, et ignis consumet eos, et scietis quia ego D0minus, cum posuero fa¬ ciem meam in eos, et dedero terram inuiam et desolatam, eo quod praeuaricatores exstiterint, dicit Dominus Deus. fPro eo quod nos interpretati sumus : Vtram110 que partem eius consumpsit ignis, et medietas eius redacta est in fauillam, LXX transtulerunt : Annuam purgationem eius consumit ignis, et dimittit in finem. Rursum ubi diximus : Cum posuero faciem meam in eos, illi uerterunt : Cum offirmauero. ‘Praeuaricationem’ quoque 715 ‘delictum’ interpretati suntJ Variis autem similitudinibus, quas Graeci parabolas uocant, praenuntiatur subuersio urbis Hierusalem ; et quomodo supra in sartagine in qua carnes populi frigebantur, et in latere in quo munimenta et aggeres arietum ac uinearum machinae pingebantur, 720 eiusdem urbis obsessio famesque descripta est, et postea in hoc eodem lecturi sumus — in Hieremia quoque scriptum est ‘ollam’, quae a facie aquilonis accenditur, significare urbem Hierusalem ; saltusque Nageb et Theman et Darom, succisus, hoc ipsum praenuntiat —, sic in praesenti loco eadem Hieru725 salem uineae et uiti frugiferae comparatur — de qua in alio loco scriptum est : Ego te plantaui uineam frugiferam omnem ueram ; quomodo conuersa es in amaritudine uitis aliena ?,

700

709/711 Ez. 15, 4. 711/712 Ez. 15, 4 (LXX). 713 Ez. 15, 7. 714 Ez. 15, 7 (LXX). 714/715 ‘praeuaricationem’ quoque ‘delictum’] forte ‘praeuaricatores’ quoque ‘de lie tores’ intellegendum cum Vulg. et LXX. 717/718 efr Ez. 4, 3. 718/719 efr Ez. 4, 1-2. 720 efr supra lib. 1 lin. 1182/1215.1220/1233. 720/ 721 efr Ez. 20, 45-47 et infra lib. 7 lin. 72/88 ; Ez. 24, 3-5 et infra lib. 7 lin. 1318 sqq. 722 efr Ier. 1, 13 et infra lib. 7 lin. 86/88. 722/723 efr Hieron., in Hierem., 12, 19/21. 723/724 efr Origen., Horn. Vin Hie%., 93 iE-g32A (Vail.) = 376, 7/20 (Baehr.). 723/724 efr Ez. 21, 2-3 (LXX) et infra lib. 7 lin. 148/153. 720/727 Ier. 2, 21 (LXX).

P

700 ilium P 700 deuoraberit corr. alt. m. P 704 tradam] P Hraban. /x Vail., tradidi aliter 705 egreditur P 708 exsteterint corr. P 700 Deus] cancell, ut uideturalt. m. P 712 consum(m)it] 1 m.P q. Vail, cum LXX, consumsit alt. m. P 713 diximus] praem. nos /x Vail. 718 frigebatur P 723 Negeb corr. alt. m. P 725 fructiferae Hraban. /a Vail., efr infra lin. 726 726 frugiferam] hie P fj. Vail., fructiferam Hraban. ; efr supra lin. 725 727 omnem ueram] P /x Vail., omne semen uerum Vatic, cod. Vallarsii Hraban. cum Vulg. 727 ama¬ ritudine] ita ut semper fere ablatiuo P, amaritudinem Hraban. /x Vail. 727 aliena] 1 m. P Viet., alienae alt. m. P Hraban. /z Vail. ; efr Hieron., in Hierem., 28, 1 ; Origen., Horn. V in Hie%., col. 932A (ubi etiam recent, codd. et Delarue ac Vail. ‘alienae’ legunt, Baebrens uero ‘aliena’) 12

C.C.

LXXV

H

781

PL 123

V

141

158

IN HIEZECHIELEM IV, xv, 1/8

et in Esaia: Plantaui, inquit, uineam ‘sorec’, quod 'electam’ et ‘pulchram’ sonat ; et in Psalmis legimus : Vmeant ex Aegypto 730 transtulisti, eiecisti gentes et plantasti earn ; dux itineris fuisti in conspectu eius ; et manifestius discimus, scriptura dicente : Vinea autem Domini sabaoth domus est Israel —. Haec uinea quamdiu affert fructum, in omnibus lignis saltuum nihil ea pretiosius est, sin autem uuas habere desierit, in nullam rem 735 utilis est nisi ut cum radice et propaginibus suis tradatur incendio. Cetera ligna siluarum — ut de ponriferis arboribus taceam, quorum scriptura modo nullam tacit mentionem —, cum poma non habeant, succisa plurimam praebent utilitatem et in omnem agriculturam et in usum armorum proficiunt, dum at740 tenuantur in scuta, raduntur in hastilia, cludunt foribus, con¬ tinent armariis, risco loculis, omnemque domus tribuunt supellectilem ; uitis autem si semel uuas afferre cessauerit, intantum inutilis est, ut ne paxillus quidem ex ea possit fieri de quo aliquid pendeat, cumque malleolos excideris, utram745 que partem eorum primum ignis arripit, dein flamma consumit, tantumque nihil prodest, cum redacta fuerit in fauillam, ut etiam, cum integra sit, absque frugibus nullam praebeat utilitatem. Ambiguitas autem uerbi hebraici ‘sene’ quod tri¬ bus litteris scribitur, ‘sin’ et ‘nun’ et ‘iod’, si legatur ‘sene' : 750 ‘duo’ significat, si ‘sane’: ‘annos’ ; unde factum est ut pro duabus summitatibus eius, quod nos interpretati sumus ‘utramque partem eius’, Septuaginta interpretarentur ‘annuam purgationem eius’, cum Aquila dixerit ‘duo nouissima eius’, Symmachus et Theodotio ‘duas summitates eius’ ; et est ordo : 753 ‘Sicut uitis infructuosa incendio traditur in nullam utilitatem, sic et Hierusalem, immo habitatores eius, tradentur ardoribus, ut egrediantur de igne et ignis consumat eos, id est : etiamsi de urbe euaserint, foris hostili gladio consumentur, et qui remanserint, ipso miseriarum pressi pondere, me esse Dominum 760 recognoscent, cum posuero siue offirmauero faciem mearn super eos et dedero illos in aeternam solitudinem : non enim 728 Is. 5, 79, 9-10.

P

2

(LXX). 732 Is. 5,

7

728/729 cfr Hieron., in Hierem., 28, 1-3. (LXX). 734/735 cfr Ioh. 15, 2.

729/731 Ps.

728 sorec] 1 m. P fi Vail., sorech alt. m. P, Sorrech Hraban. 730 gentes] gestes P 733 fructus Hraban. /x Vally 734 est] om. PL 734 nullam rem] 1 tn., nulla re alt. m. P ; nullo Hraban. /x Vail. 735 est] 1 m. P, erit alt. m. P Hraban. /x Vail. 737 quorum] quorum et Hraban., quarum et fi Vail. 738 et] out. PL 740 cludunt P 740/741 continent P 741 risco] scriniis ac Hraban. 741 tribuunt] Hraban. /x Vail. ; tribuant 1 m., tribuent ut uidetur alt. m. P 742/ 743 intantum] et tantum P 744 malleolus P 744/745 utramque corr. alt. m. P 745 dein] 1 m. P, deinde alt. m. P fj. Vail., dehincque Hraban. 740 reducta PL

748 uerbi] in ras. P

748 sene P

749 ioth P 749 sene P 750 sane P PL 758 foris] ad euaserint refert alt. m. P

749 sin P

751 eius] om. PL

749 nun P 754 est] om.

IN HIEZECHIELEM IV, xv, 1/8

765

770

775

780

785

790

I59

peccatores sicut ceterae gentes, sed praeuaricatores exstiterunt’ — aliud est enim neglegere quod ignores et aliud contemnere quod colueris —. Possumus uineam et Hierusalem, iuxta intellegentiam spiritalem, intellegere credentium multitudinem, quae, si neglegens fuerit et culturam pristinae religionis amiserit nec attulerit fruges uirtutum nec uinum fecerit quod laetificat cor hominis, aetemis tradetur ardoribus et in nihilum reputabitur : Seruus enim qui scit uoluntatem domini sui, et non facit earn, uapulabit multis. Tale quid et Dominus loquitur in euangelio secundum Ioannem : Ego sum uitis uera, et Pater meus agricola. Omnis palmes, qui manet in me et non facit fructum toilet eum Pater ; et omnis qui affert fructum purgabit eum, ut fructum plus afferat; si autem Saluator uitis est et nos palmites et Deus Pater agricola, quamdiu Dei praecepta seruamus, semper excolimur et cultura nostra purgatio est : Non est enim uolentis neque currentis, sed miserentis Dei ; quod si, afferentes fructum, purgamur a Patre ut fructus ampliores afferamus, ostenditur omnem nostrum conatum, adiutorio Dei, peruenire ad finern et fructum facere plenitudinis ; qui autem palmes fruges non fecerit, tolletur a Patre, et, cum sublatus fuerit, quid de eo Pater faciat scriptura non dicit, nisi forte separatio a Christi corpore poena perpetua est et interitus. Quod in uinea et in uite intelleximus, sub alia figura Saluator docet in euangelio : Bonum est sal ; si autem sal infatuatum fuerit, in nihil est utile, nisi ut foris proiciatur et ab hominibus conculcetur ; et oculus, qui totum corpus illuminat, si fuerit excaecatus, audit a Domino : Si lumen quod in te est tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt ? Comparatione quippe praeuaricatoris et eius qui confessum prius negauerit Deurn leuior poena est eorum qui numquam Dei habuere notitiam. Ligna autem saltuum siue siluarum, secun¬ dum uarietatem credentium, habent in magna domo aliquam

762 praeuaricatores] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 237. 766/768 Ps. 103, 15 ; cfr Iud. 9, 13 ; Prou. 31, 6-7 ; Eccli. 31,35 ; 40, 20. 769/770 Luc. 12, 47. 771/ 774 Ioh. 15, 1-2. 774/775 cfr Ioh. 15, 1-2. 777 Rom. 9, 16. 778/779 cfr Ioh. 15,2. 781 cfr Ioh. 15, 2. 785/786 Marc. 9, 49 ; cfr Luc. 14, 34. 786/ 787 Matth. 5, 13 ; cfr Luc. 14, 35. 788/789 Matth. 6, 23. 790 confessum] cfr H. Goelzer, op. cit., pag.

P

234.

793/796 cfr

11

Tim.

2, 20.

762 ceterae] aeterae PL 762 sed] et P 763 et] om. Hraban. fx Vail. 764 colueres corr. ut uidetur P 768 tradetur] Hraban. fx Vail., ardetur (ar in ras. alt. m.) P 770 uapulauit corr. alt. m. P 772 Omnes corr. P 773 eum] P iuxta Vulg., ilium Hraban. fx Vail. 773 omnes corr. P 774 si*** {fort, cut eras.) P 775 Deus] P fx Vail., dicitur Hraban. 778 fructos corr. P 784 in2] om. Hraban. fx Vail. 786 in] 1 m., eras. alt. m. P ; ad Hraban. fx Vail. ; cfr supra lin. 734 787 oculos corr. alt. m. P 789 quantae] P fx Vail., quotae Hraban. 790 praeuaricatores corr. P 790 et] om. PL 793/794 credentium ... utilitatem] om. PL

v PL fX

142 124 782

i6o

IN HIEZECHIELEM IV, xv, i/8-xvi, 1/3

utilitatem, in qua non solum uasa aurea et argentea sunt, sed 795 lignea et fictilia, alia in honorem, alia autem in contumeliam. XVI. 1-3 a. Et factus est sermo Domini ad me, dicens : Fili hominis, notas fac Hierusalem abomina¬ tion es suas, et dices : Haec dicit D0minus Deus 800 Hierusalem. (LXX : Et factus est sermo Domini ad me, dicens : Fili hominis, testificare Hierusalem iniquitates suas, et dices ad earn : Haec dicit Adonai Do minus.) In quibus breuis erat singularum prophetiarum circumscriptio, tota capitula posuimus, quid nobis 805 uideretur ilico subicientes ; hie autem, quia longus ad Hie¬ rusalem sermo dirigitur testificantis et docentis earn peccata quae fecerit, et pene usque ad ducentorum uersuum numerum extenditur uaticinium, usque ad eum uidelicet locum in quo scriptum est : Cum placatus fuero tibi in omnibus quae fe810 cisti, dicit Dominus Deus, necesse habemus omnem prophetiam per partes proponere, et his, quae proposuerimus, explana¬ tions debitas coaptare. Sub persona mulieris meretricis, quae primum uiri fuerit consortio copulata, Hierusalem et ortus et educatio et pubertas et nuptiae et adulterium et repu815 dium et rursurn reuocatio contexitur, ut et dementia uiri atque iudicium et adulterae atque meretricis scelera cognoscantur, dum post uniuersa supplicia suscitat ei pactum sempitemum, ut recordetur iniquitatis suae et confundatur, et non sit ei ultra aperire os prae confusione sua, cum placa820 tus fuerit illi in *omnibus quae fecerat ; multumque prodest peccatoribus scire quid fecerint : unde et paenitens loquitur : Quoniam iniquitatem meam ego cognosco, et peccatum meum contra me est semper. Quattuor autem modis intellegi potest Hierusalem : uel haec quae a babylonio et roma825 no igne succensa est, uel caelestis primitiuorum, uel ecclesia quae interpretatur ‘uisio pads’, uel animae singulorum quae fide cemunt Deum. Illudque quod plerique de caelesti Hieru¬ salem interpretandum putant, ecclesia non recipit, ne omnia quae in praesenti prophetia contexuntur, ad caelestium forti797/800 Ez. 16, 1-3. 800/803 Ez. 16, 1-3 (LXX). 807 ducentorum uersuum] efr E. Arns, La Technique du Livre d’aprls Saint-Jerome (Paris, 1953), pag. 114/115 : 'Cola et commata’. 809/810 Ez. 16, 63. 812/820 efr Ez. 16, 3-63. 822/823 Ps. 50, 4. 820 efr Ez. 13, 16 ; Mieron., Nom. Hebr., 50, 9/10 ; 62, 5 ; 74, 17/18 ; 75, 23 ; supra lib. 1 lin. 1523 ; infra lin. 1463 et lib. 5 lin. 388/389. 827 Plerique] scil. Origenis discipuli.

P

793 autem] om. Hraban. fc Vail. 795/796 contumelia P 799 dixit PL 805 subicientes] subiungentes /u. Vail. 811 proponere] ponere /a Vail. 815 dementia] dementia (~ eras. sup. a) P 818 **iniquitatis (in eras, ut uidetur) P 820 *omnia 1 m., omnibus alt. m. recent. P 820 multumque] Multum namque Hraban. /x Vail. 823 contra] P Hraban. cum Vulg., coram /a Vail. 824 a] om. Hraban. fj. Vail. 828 recepit corr. P 829 contexuntur] untu in ras. P

v

PL

143

125

P 783

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 1/3-3

161

830 tudinum ruinas atque cruciatus, et restitutionem in pristinum statum suscipere compellamur.

835

840

845

850

855

3b.Radix tua et generatio tua de terra Chanaan, pater tuus amorrhaeus et mater tua * chethaea. Magna fides, grandis audacia prophetarum, unum hominem totam urbem ignobilitatis arguere ; mirabilis Daniel qui, ad presbyterum delinquentem et adulterio iungentem homicidium, puer ausus est dicere : Semen Chanaan et non Iuda, species decepit te; magnus et Esaias qui clamat ad principes et ad populum Iudaeorum : Audite uerbum Domini, principes Sodomorum ; auribus percipite uerba Domini, populus Gomorrhae ; sed non minor Hiezechiel qui *a totam urbem loquitur confidenter : Radix tua et generatio tua de terra Chanaan, pa¬ ter tuus amorrhaeus et mater tua *chethaea. Ouamquam et Stephanus, primus martyr euangelii, ad insanientem populum sic locutus est : Dura ceruice, et incircumcisi corde, uos sem¬ per sancto Spiritui restitistis, et licet possimus radicem Hierusalem et generationem eius terram Chanaan secun¬ dum illud accipere quod in Aegypto uocatus sit populus et ibi multo tempore habitauerit — Cham quippe pater Chanaan princeps fuit gentis aegyptiae —, tamen, iuxta scelerum similitudinem, radicem Hierusalem terram Aegypti esse dicamus ; unde et pater illius appellatur ‘amorrhaeus’ qui interpretatur SiaSov/jbevos id est ‘multo sermone celebratus’, et mater ‘*chethaea’ id est i^arajaa, ‘quae’ uel ‘ipsa insanit’ uel ‘alios mittit in amentiam’ : Omnis enim qui facit peccatum de diabolo natus est, unde et in toto orbe huius antiqui patris famosum uocabulum est, et multos uertens in amentiam. Praecipiturque Hierusalem, uel iuxta litteram uel iuxta spiri832/833 Ez. 16, 3. 834/842 cfr Origen., Horn. VI in Hie%., 934°'E (Vall.)= 377, 31 sqq. (Baehr.). 837/838 Dan. 13, 56. 839/841 Is. i, 10 (LXX). 842/ 843 Ez. 16, 3. 843/840 Act. 7, 51. 846/850 cfr Origen., Horn. VI in Hie%., 936A-B /Vail.) = 380, 21/29 (Baehr.). 853 differt cum interpretatione Hieron., Norn. Hebr., 2, 22. 854/855 cfr Hieron., Norn. Hebr., 4, 18. 855/850 Ioh. 8, 34.

P

832 et] om. PL, 832 de] add. te PL 833 *Cethaea Hraban. ; cfr infra lin. 843.854.868.888, lib. 5 lin. 565.572.580.580/581, lib. 7 lin. 812.813 834 fides] P Hraban., add. et jj. Vail. 836 adulterium P 841 a] 1 m. P, *ad alt. m. recentiore P Hraban. /x Vail. ; cfr infra lib. 6 lin. 167, lib. 10 lin. 956 843 *cethaea, cfr supra lin. 833 843/844 sthEphaNus P 845 sic loc. est] sit locutus Hraban. Viet. jj. Vail. 846 Spiritui sancto ~ Hraban. 840 restitistis] P Hraban. /a Vail., resistitis aliter cum Vulg. 847 terra corr. alt. m. P 850 iux*ta (s eras.) P 851 terra corr. alt. m. P 852 dicetnus Hraban. /a Vail. 853 SiaSoufxevos id est] om. Hraban. 853 SiaSoiljuevos] scripsi (cfr T.L.L., v, 1, 947) ; /HaoiMeNOC 1 m., diadimenos inter lin. alt. m. recent. P, XaXovfievos /a Vail. (cfr Onomast. Vatic., ed. Lagarde, pag. 187, 30 ; 201, 31) 854 mater] add. tua Hraban. Iu. Vail. 854 *Cethaea Hraban., cfr supra lin. 833 854 e^icTcuca 1 m., existosa inter lin. alt. m. recent. P

855 Omnes corr. P

V144

PL

126

162

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 3-4/5

turn, ut relinquat antiquum patrem, et dicitur ad earn : Audi, filia, et uide, et inclina aurem tuam, et obliuiscere populum tuum et domum patris tui ; et concupiscet rex decorem, et promittitur ei, si post peccatum ad uerum uoluerit patrem reuerti : Restituam te sicut fuisti quando nata es. Cuius tanta nobi¬ litas, ut urbis Hierusalem quae de Abraham, Isaac et Iacob 865 stirpe descendens Deum habuit patrem, et tamen, quia peccauit et uerum reliquit parentem, meretur audire : Radix tua et generatio tua de terra Chanaan, pater tuus amorrhaeus et mater tua *chethaea ! Si ilia hoc audiuit, quid de nobis fiet, qui uocati ex gentium sordibus omnem maculam in lauacro Sal870 uatoris amisimus, si polluerimus indumentum Christi et non habuerimus in conuiuio uestem nuptialem ? Vtique illud : ut, uinctis manibus pedibusque, aeternis tradamur ardoribus, in quibus est fletus oculorum et stridor dentium. 4, 5. Et quando nata es, in die ortus tui, non est 875 praecisus umbilicus tuus, et in aqua non es lota in salutem, nec sale salita, nec inuoluta pannis. Non pepercit super te oculus ut faceret tibi unum de his, misertus tui, sed proiecta es super faciem terrae in abiectione animae tuae in die qua nata 880 es. (LXX:Et generatio tua : in die qua nata es, non ligauerunt mantillas tuas, et in aqua non es lota in salutem, nec sale salita, et pannis non es inuo¬ luta. Nec pepercit super te oculus tuus ut facerem tibi unum ex omnibus istis, et pateretur quid885 piam super te, et proiecta es super faciem campi prauitati animae tuae in die qua nata es.) Iuxta ordinem lectionis de singulis disseramus. Quando nata est Hierusalem de patre amorrhaeo et de matre *chethaea et effusa ex utero : Non est praecisus umbilicus eius, quo fetus 890 aluntur in uentre, instar arborum et uirgultorum quae per radices umore terrae nutriuntur occulto — et quomodo uirorum seminarium significatur in lumbis, ita geni860

859/861 Ps. 44, 11-12. 863/868 cfr Origen., Horn. VI in Hie%., 93 5 A'B (Vail.) = 379, 18 (Baehr.). 863 Ez. 16, 5 5 (LXX). 866/868 Ez. 16, 3. 870/871 cfrMatth. 22, 11. 872/873 cfr Matth. 8, 12 ; 22,13 ; 24, 51 ; 23, 30. 874/880 Ez. 16, 4-5. 880/886 Ez. 16, 4-5 (LXX). 887/888 cfr Ez. 16, 3. 889 Ez. 16, 4. 892/914 cfr Origen., Horn. VIin Hie937B~938A (IVall.) = 382, 1/26 (Baehr.). >•

P

861 concupescet corr. alt. (?) m. P 861 decorem] add. tuum Hraban. fj. Vail, cum Vulg. 863 nata] natas Vail. 872 uinctis] /x Vail., uictis corr. alt. m. P, iunctis Hraban. 868 *Cethaea Hraban., cfr supra lin. 833 875 preci*sus (e uel o eras.) P 876 sale* (m eras.) P 879 abiectione] P Hraban. fx cum Vulg., abiectionem Vail. 881 mamillas tuas] P cum LXX, add. et umbilicus tuus non est praecisus /a Vail. ; cfr infra lin. 902/903 et I. Ziegler, pag. 146 883 oculos tuos corr. alt. m. P 886 prauitati] P Viet, cum LXX, prauitate /x Vail. 888 de2] om. Hraban. fx Vail. 888 *Cethaea Hraban., cfr supra lin. 833

v

145

P 784

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 4/5

163

talia feminarum honesto sermone, iuxta consuetudinem scripturarum, umbilicus uocatur, testimonio lob qui, sub figura 895 draconis, loquitur de diabolo : Virtus eius in lumbis et fortitudo illius in umbilico uentris ; iste enim draco, coluber antiquus qui uocatur diabolus et satanas et decepit orbem terrarum, aduersus uiros uirtutem habet in lumbis, aduersus feminas in umbilico —, hoc autem significat de Hierusa900 lem, quod non statim legem acceperit nec ei pudendae natiuitatis exordia sint abscissa, sed gentilem primum uixerit uitam ; pro quo Septuaginta interpretati sunt : In die qua nata es, non alligauerunt mamillas tuas, hanc habente scriptura sancta consuetudinem, ut pro corde pectuscu905 lum, siue pectus, et mamillas nominet, ut unicuique loco congruum uiderit — sacerdotes, in quibus debet esse doctrina et legem requirunt ex ore eorum, accipiunt pectusculum ; Ioannes super pectus recumbit Domini, ut de fonte uberrimo hauriret fluenta sapientiae ; uirginis in Cantico Canticorum 910 duae mamillae sunt quasi duo hinnuli gemini capreae qui pascuntur in liliis, donee respiret dies et amoueantur um¬ brae ; mater diligens, statim ut nata fuerit infantula, ligat ma¬ millas eius, ut a tenero tumore desistant et pulchritudinem custodiant uirginalem, cum autem ad aetatem uenerit puber915 tatis, dicitur de ea : Numquid obliuiscetur sponsa ornatus sui, aut uirgo fasceae pectoralis suae? —. Sequitur : Et in aqua non es lota in salutem ; cruenta infantium corpora statim ut emittuntur ex utero lauari solent ; ita et generatio spiritalis lauacro indiget salutari : Nullus enim mundus a sorde 920 nec si unius quidem diei fuerit uita eius, et in Psalmis legimus : In iniquitatibus conceptus sum, et in delictis concepit me mater mea ; secunda natiuitas soluit primam natiuitatem, scriptum est enim : Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest introire in regnum *Dei; multaque sunt

895/890 lob 40, 16 (LXX). 902/903 Ez. 16, 4 (LXX). 906/907 efr Ez. 7, 26; Leu. 10, 14; Num. 18, 18. 908 efr Ioh. 13, 23. 910 hinnuli] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 121. 910/912 Cant. 4, 5-6. 912 infantula] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 123. 915/916 Ier. 2, 32 (LXX). 916/917 Ez. 16, 4. 919/920 lob 14, 4-5 (LXX) ; efr lob 15, 14. 921/922 Ps. 50, 7. 923/924 Ioh.

P

3,

5.

893 consuetudine corr. alt. m. P 894 uocatur] per attract. P, uocantur Hraban. H Vail. 895 lumbis] P Hraban., add. eius ft Vail. 897 et2] in ras. P 901/902 uita uixerat primum ~ Hraban. 904 consuetudine corr. alt. m. P 913 tumere P 913 desistant] P ft Vail., resistant dm codd. Vallarsii Hraban. 915 dicitur] 1 m. P (j. Vail., dicetur alt. m. P Hraban. 915 obliuiscitur P 916 fasciae Hraban. ft Vail. 916 pectorales corr. alt. m. P 920 nec] ne P 923/924 Spiritu] Vulg. (app.), spiritum P {an in spiritum scribendum ?, efr infra lib. 10 lin. 838), add. sancto Hraban. ft Vail., efr infra lin. 1107 924 introire] P cum Vulg., intrare Hraban. ft Vail. 924 Dei] alt. m. recent. P ft Vail., *om. 1 m.P

PL

v

127

146

164

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 4/5

lauacra quae ethnici, in mysteriis suis, et haeretici pollicentur, qui omnes lauant sed non lauant in salutem ; propterea additum est : Et in aqua non es lota in salutem, quod quidem non solum de haereticis, sed et de ecclesiasticis intellegi potest qui non plena fide accipiunt baptismum salutare, de 930 quibus dicendum est quod acceperint aquam sed non acceperint Spiritum — sicut et Simon ille magus, qui pecunia uolebat redimere gratiam Dei, baptizatus quidem est in aqua sed nequaquam baptizatus est in salutem —. Tertio dicitur : Nec sale salita ; tenera infantum corpora, dum adhuc uteri ca935 lorem tenent et prirno uagitu laboriosae uitae testantur exor¬ dia, solent ab obstetricibus sale contingi, ut sicciora sint et restringantur ; porro Hierusalem, quae de malis parentibus nata est, nihil saporis, nihil diligentiae consecuta est ; qui autem renascuntur in Christo, dicitur ad eos : Vos estis sal 940 terrae, et praecipitur eis ab apostolo : Sermo uester semper in gratia sale conditus sit — unde et uulgo sapientes ‘salsi’ et stulti uocantur ‘insulsi’, et in Leuitico lege sancitur : Omne sacrificium uestrum sale salietur, non cessabit sal testamenti Domini de sacrificiis uestris : in cunctis muneribus uestris sal 945 offeretis ; qui hoc sale conditus fuerit et omnem foetorem umoremque noxium huius admixtione siccauerit, ultra non dicet : Computruerunt et corruptae sunt cicatrices meae a facie insipientiae meae. Scio me legisse in quodam uolumine de Domino Saluatore, quod ipse sit sal caeleste, et non solum 950 terrena et inferna sed caelestia quoque suo sapore condiuerit, et impleatur illud quod scriptum est : Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae uoluntatis —. Ouartum est : Nec inuoluta pannis ; et Saluator pannis est inuolutus infantiae, et omnis qui nascitur per inuoluta pannorum pro955 tectionem Dei indiget. Naturale est, ubi tamen parentum non 925

927 Ez. 16,4. 928/933cfr Origen.,Horn. VIinHie^., 938I>'E(Vail.) = 383,10/18 (Baehr.). 931/933 cfr Act. 8, 9-24. 934 Ez. 16, 4. 937/938 cfr Ez. 16, 3. 938/942 cfr Origen., Horn. VIin Hie%., 939A'B (Vail.) = 383, 22-384, 1 (Baehr.). 939/940 Matth. 5, 13. 940/941 Col. 4, 6. 942/945 Leu. 2, 13 (LXX). 947/948 Ps. 37, 6. 948 sqq. ubi ? 951/952 Luc. 2, 14. 953 Ez. 16, 4. 953/954 cfr Luc. 2, 7.

P

926 labant1 corr. alt. m. P 926 salute corr. alt. m. P 928 et] om. Hraban. /a Vail. 930 acceperint aquam sed non] primum ob bomoeot. omissum, in marg. suppl. 1 m. P 930 acciperint1 P 934 infantum] P, infantium Hraban. fi Vail. ; cfr infra lin. 959 936 obsetricibus corr. alt. m. P 941 sit conditus ~ Hraban. /x Vail, cum Vulg. 945 qui] Quid PL 945 foetorem] scripsi, pedorem P, putorem hie Hraban. fx Vail. ; cfr infra lib. 10 lin. 395.554 951 et] P /x, ut Vail. 952 in terra] P cum Vulg., super terram 71 Vail. 953 inuolutos corr. alt. m. P 954 inuoluta] P (cfr T.L.L., uii, 2, 268, 42 sqq.), inuolucra Hraban. ix Vail. 954/955 protectionem] P (‘indigere’ cum accus., cfr T.L.L., uii, 1, 1173, 32 sqq. ; Baehrkns, Origenes Werke, uiii, pag. 506), protectione Hraban. /x Vail. 955 indiget Dei ~ Hraban. fx Vail.

9-

785

v

147

PL

128

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 4/5

165

deest diligentia, ortis infantibus primum praecidi umbilicum, dein ad eluendum sanguinem lauari eos aqua, tertio umorem corporum paruulorum salis adiectione siccari, quarto ut tenera infantum corpora pannis inuoluantur duplicem ob cau960 sam : ut et sale siccetur corpus, quod pannis ne defluat, seruatur et stringitur, et membra tenerrima non facile deprauentur — unde et corpora barbarorum romanis corporibus rectiora sunt : usque ad secundum enim et tertium annum semper pannis inuoluuntur — ; sed non tabs Hierusalem, 965 cuius nec umbilicus abcissus, nec ligata sunt ubera, nec aqua lota est in salutem, nec sale salita, neque inuoluta atque constricta pannis infantiae. Cur autem nihil horum meruerit, sequens scriptura testatur : Non pepercit super te oculus ut faceret tibi unum de his, misertus tui, pro quibus Septuaginta 970 posuerunt : Non pepercit super te oculus tuus ut facerem tibi unum ex omnibus istis, et necesse est ut duplex editio du¬ plicem habeat intellegentiam; prior hoc significat : Non pepercit super te oculus ut faceret tibi unum de his, misertus tui, et est sensus : 'Nullus tui misertus est, offenso Deo, 975 nullius super te mota sunt uiscera, ut de quattuor superioribus saltern unum tibi faceret, quia omnia simul non merebaris accipere’ ; in altera dicitur : Non pepercit super te oculus tuus ut facerem tibi unum ex omnibus istis, et hunc habet sensum : ‘Ita egisti, et sic in peccatis nata es et in delictis con980 cepit te mater tua, ut ne ipsa quidern tui misereris. Cumque sic gesseris ut aduersum te per mala opera crudelis exsisteres, ego quid tibi potui facere, quae ne unum quidern superiorum accipere merueris ? Quia igitur nihil horum, quae fieri infantibus solet, in te factum est, et hoc non sine causa 985 nec absque iudicio sed tuo uitio atque peccato quae ne ipsa quidern tui miserta es, ideo : Proiecta es in facie terrae (siue campi), et proiecta propter prauitatem animae tuae in die qua

964/969 cfr Origen., Horn. VI in Hie%., 939°'D (Vall.)= 384, 9/13 (Baehr.). 968/ 969 Ez. 16, 5. 970/971 Ez. 16, 5 (LXX). 973/974 Ez. 16, 5. 977/993 cfr Origen., Horn. VI in LIie%., 940C_D (Vail.) = 385, 4/10 (Baehr.). 977/978 Ez. 16, 5 (LXX). 979/980 cfr Ps. 50, 7. 986 Ez. 16, 5. 987/889 Ez. 16, 5 (LXX).

P

956 *ortis (h eras.) P 957 dein] 1 m. P Hraban., deinde alt. m. P /j. Vail. ; ut saepius 959 infantum] hie P Hraban., infantium /x Vail. ; cfr supra lin. 934 960/961 seru^tur corr. alt. m. P 961 non] ne Hraban. /x Vail. 967 meruit Hraban. fj. Vail. 978 ex omnibus istis] Hraban. cum LXX (ut et supra lin. 971) ; de his, misertus tui ( ? ob homoeot. e lin. 973/984 repetitum) P fi Vail, cum Vulg. 980 misereris] 1 m. P Hraban., miserereris alt. m. P, miserearis /x Vail. 981/982 ex| *isteres (h eras.) P 984 solet] impersonaliter P, solent Hraban. /x Vail. 986 es1] est PL, 986 facie] P Hraban., faciem /x Vail. ; cfr infra lin. 989.1005 987 proiecta* (m eras.)

P

v

148

166

IN H1EZECHIELEM IV, xvi, 4/5-6/y

nata es’ — oremus ne prauitate animae proiciamur in facie campi, in quo lata et spatiosa uia est quae ducit ad mortem, 990 in quo Chaldaeorum debacchatur equitatus —. Simulque considerandum, quod nullus in die quo nascitur prauum aliquid committere potest, nisi lauacri tempore quando sapiens generatio fide credentis assumitur. 6, 7. Transiens autem per te uidi te conculcatam 995 in sanguine tuo, et dixi tibi, cum esses in sanguine tuo : Vine. Dixi inquam tibi : In sanguine tuo uiue. Multiplicatam quasi germen agri dedi te, et ingressa es et peruenisti ad mundum muliebrem, PL 129 ubera tua intumuerunt et pilus tuus germinauit ; ^786 1000 et eras nuda et confusionis plena. fLXX : £7 transiui per te et uidi te mixtam in sanguine tuo, et dixi tibi: De sanguine tuo uita; multiplicare. Sicut ortum agri dedi te, et multiplicata es et magnificata es ; et ingressa es in ciuitates ciuitatum, ubera tua erecta 1005 stmt et pilus tuus ortus est ; tu autem eras nuda, plena ignominiae.) ‘Postquam proiecta es in facie campi, siue super faciern terrae, propter prauitatem animae tuae, meurn ultra non merebaris auxilium. Attamen : Transiens per te uidi te conculcatam fsiue commixtam) in sanguine tuo, 1010 id est ream mortalium criminum, et prouocaui te, tribuens paenitentiam, dixique tibi : Licet sis in sanguine, tamen uiue conuersa. Tantaque in te fuit rerum omnium abundantia, ut agri uberrimi haberes similitudinem — et benedictionem lacob qua benedixit ei pater suus dicens : Ecce odor filii mei 1015 sicut odor agri pleni cui benedixit Dominus —, et intrares penetralia Domini — diceresque cum sponsa : Introduxit me rex in cubiculum ■—-, et ad mundum muliebrem peruenires’ ; pro quo LXX transtulerunt : Et ingressa es in ciuitates ciuitatum, ut, quomodo Canticum ‘Canticorum’ et saeculum 1020 dicitur ‘saeculorum’, ita ciuitates appellentur ‘ciuitatum’, de v 149

989/990 Matth. 7, 13. 994/1000 Ez. 16, 6-7. 1000/1006 Ez. 16, 6-7 (LXX). 1006/1008 cfr Ez. 16, 5 (LXX). 1008/1009 Ez. 16, 6. 1009/1010 cfr Origen., Horn. VI in Hie%., 941° (Vail.) = 385, 27/28 (Baehr.). 1014/1016 Gen. 27, 27. 1016/1017 Cant. 1, 3. 1018/1019 Ez. 16, 7 (LXX).

P

988 prauitate* (m eras.) P 1)88 facie] P Hraban., faciern /a Vail. ; cfr supra lin. 986 et infra lin. 1005 992 potes PL. 993 credentis] gredentes corr. alt. m. P 998 ingressa] /a Vail., egressa corr. P (cfr infra lin. 1404, lib. 8 lin. 612), praem. mul¬ tiplicata es et grandis effecta et Hraban. Viet, cum Vulg. (quod uersiculum librariorum incuria excidisse putat Vail., in P tamen subnexaque in explanatione absens, numquam adfuisse neue excidisse conicio) 1000 transibi corr. P 1002 uita] alt. m. recent. P /a Vail, cum LXX, om. 1 m. P 1006 faciern hie Hraban. fx Vail., cfr supra lin. 986.989 1010 prouocabi corr. alt. m. P 1012 in te fuit omnium rerum ~ Hraban., fuit in te omnium rerum ~ /a Vail. 1017 cubiculum] add. suum Hraban. fx Vail.

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 6/7-8

167

quibus in euangelio dicitur : ‘Habeto potestatem super decern fsiue super quinque) ciuitates, ut non solum ciuitas sed metro¬ polis ciuitas appellaris’, secundum illud quod in Esaia scribitur : Mater urbium fidelis Sion ; porro quod interpretatus est 1025 Symmachus : Et peruenisti ad ornatum mulierum, siue Theodotio : Et ingressa es ad ornatum ornamentorum, pro quo nos, secuti sensum hebraicum, diximus : Et peruenisti ad mundum muliebrem, tempus pubertatis ostendit, quando puellae ‘nubiles’ appellantur et possunt maritorum amplexibus copulari. 1030 Denique sequitur : Vbera tua intumuerunt et pilus tuus germinauit, honeste adolescentularum maturitas indicatur, quando intumescunt ubera, siue eriguntur, et germinat pi¬ lus. Cumque parata esset ad nuptias et haberet pulchritudinem corporis, uestimentorum tegmina non habebat nec Dei 1035 protegebatur auxilio ; si quis Christi non habet indumen¬ tum, nudus est ; si quis non est indutus uiscera misericordiae, bonitatis, humilitatis, pudicitiae, mansuetudinis, patientiae, iacet super faciem terrae, et pulchritudo eius confusione et nuditate turpatur. 1040 8 a. Et transiui per te et uidi te ; et ecce tem¬ pus tuum, tempus amantium. Et expandi amictum meum super te, et operui ignominiam tuam. fLXX : Et transiui per te et uidi te / et ecce tempus tuum, tempus diuertentium. Et expandi alas meas super 1045 te, et operui ignominiam tuam.) Quanta dementia ! Non suffecerat semel uidisse earn conculcatam in sanguine et ad paenitentiam prouocasse, sed peccantem rursum inuisit PL et,quiaerat nuda et confusionis plena, * rursum uenit et uisitat; et ecce tempus eius, tempus ‘amantium’ — siue iuxta Sep1030 tuaginta ‘diuertentium’, et iuxta interpretationem Aquilae secundam ovvaWayrjs, ‘sponsalium’ uidelicet et ‘temporis nup-

1021/1022 Luc.

19,17.19. 1024 Is. i, 26 (LXX). 1025 Ez. 16, 7 (Symmach.). 1026 Ez. 16, 7 (Theod.). 1027/1028 Ez. 16, 7. 1030/1031 Ez. 16, 7. 1035/1036 cfr Rom. 13, 14; Gal. 3, 27. 1036/1038 cfr Col. 3, 12. 1040/ 1042 Ez. 16, 8. 1043/1045 Ez. 16, 8 (LXX). 1044/1060 cfr Origen., Horn. VI in Hie%., 942®-° (Vail.) = 386, 23-387, 5/8 (Baehr.). 1040/1047 cfr Ez. 16, 6.

P

1048 cfr Ez.

16, 7.

1023 appelleris Hraban. /u. Vail. 1023 in] sup. lin. P 1023/1024 scribitur] dicitur Hraban., legitur /x Vail. 1025/1026 Theodotio\praem. ut Hraban. /lx Vail. 1030/1031 germinabit P 1031 maturitas] itas in ras. alt. m. P 1032/1033 germinat pilus] alt. tn. P /x Vail., germinat pilos 1 m. P, pili germinant Hraban. 1036 uisceribus Hraban. /lx Vail., cfr infra lin. 1139 1037 mansuetudine corr. 1 m. P 1039 turbatur /a 1043 transibi corr. alt. m. P 1043 per] g 1 m., super alt. m. P 1046 sanguine* (m eras.) P 1047 rursum] 1 m. P /x Vail., *tutsusalt.m.P Hraban.

1050 iuxta] praem. siue PL

sinamatis sub lin. eras, ac sup. lin. rescr. alt. m. recent. P

1051 cYNa^aTNC 1 m.,

168

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 8

tiarum’, iuxta primam uero eiusdem editionem et Theodotionem fxaoTow quod interpretatur ‘uberum’, pro quo Symmachus uertit dyaTrrjs quod ‘dilectionem’ sonat — ; illud igitur 1055 tempus erat quando possunt mulieres [*uiris] sociari et sustinere coitum maritalem. Attamen misericors Deus expandit alas suas, suscepit eos, et in humeris suis portauit — iuxta illud quod in euangelio scriptum est : Quoties uolui congregare filios tuos sicut gallina congregat ptillos suos sub alas, et nolu1060 isti —, siue ‘amictum’ expandit pro ‘alis’ — hoc enim inter¬ pretatur Trrepvyloj quo operta est et Ruth ad pedes dormiens Booz ; et in ora, id est Trrepvyiu), uestimenti nostri iubemur va.KLvd'Lvas hmbrias alligare — ; haec autem fecit ut operiret ignominiam Hierusalem — genitale feminarum sub hoc nomine 1065 corpus ostendens ; etenim, iuxta apostolum, inhonesta cor¬ poris nostri maiore honore circumdamus, unde et psalmista canit : Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata, quae Cham quia non protexit in patre, aetema maledictione signatur —Quod de Hierusalem diximus, refe1070 ramus ad animam nostram quae, quamdiu in infantia constituta est, peccato caret ; cum autem aetatis eius tempus aduenerit, multi sunt amatores daemonum et haereticorum peruersorumque dogmatum, qui ad earn cupiunt declinare ; qui pro¬ tection Domini repelluntur, ut non satellites diaboli sed mi1075 nistros Saluatoris recipiat. Pro ‘diuertentium’, ‘dilectione’ et ‘uberum’, in hebraico habet ‘dodirn’ quod, secundum lin¬ guae eorum proprietatem, omnia quae supra uersa sunt significat. Potest tempus ‘dilectionis’ et ‘uberum’ siue ‘amatorum Dei’, intellegi Abraham et Isaac et Iacob, quando eis pollicitus

1058/1060 Matth. 23, 37. 1060/1062 cfr Origen., Horn. VI in Hie%., 942® (Vail.) = 387, 8/11 (Baehr.). 1061/1062 cfr Ruth 3, 7 sqq. (LXX). 1062/1063 cfr Num. 15, 28 (LXX). 1063 vaictvlhvas] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 211. 219. 1065/1066 cfr 1 Cor. 12, 23. 1067/1068 Ps. 31, 1. 1068/1069 cfr Gen. 9, 22.24-25. 1069/1073 cfr Origen., Horn. VI in Hie942B'° (Vall.) = 386, 24-387, 1 (Baehr.).

P

1052/1053 Theodotionis p Vail.

1053 MaceoiN 1 m., maston sub lin. eras, ac sup.

lin. rescr. alt. m. recent. P 1054 afawic 1 m., arapis sub lin. eras, ac in marg. rescr. alt. m. rec. P 1055 uiris] Hraban. p Vail., *om. P, uncinis quadratic inclusi 1057 suscepit] P Hraban., praem. et /x Vail. 1057 portauit] add. alterum eos Hraban. p Vail. 1059 alas}. 1 m. P cum Vidg., add. suas (sup. lin.) alt. m. P Hraban. p Vail. 1061 ■nTepvyico\scripsi ; 7rtepitioi 1 rn., teristio sub lin. eras, ac in marg. rescr. alt. rn. recent. P ; urepvyiov Hraban. p Vail. 1061 oper*ta (lift, eras.) P

1062 hora P

1062 7rtepitia) 1 m., teristo sup. lin. alt. m. recent. P

1063 vaKiv&ivas] scripsi ; YakiNc|TiNac (t in marg. add. alt. m.) 1 m., archinetinas sub lin. eras, ac sup. lin. rescr. alt. m. recent., itemque archinetinas (h sup. lin.) in marg. infer, add. alt. m. P ; hyacinthinas Hraban. /x Vail. 1067 canet corr. P 1070 quamdiu] quam in ras. alt. m. P 1070 in] sup. lin. suppl. P 1073 cupiant P 1074 Domini] Dei Hraban. p Vail. 1076 habetur Hraban. p Vail. 1076 DO DIM P

v

150

P 787

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 8-8/9

169

1080 est Dominus, post aegyptiam seruitutem suum populum liberandum. 8 b, Et iuraui tibi, et ingressus sum pactum tecum, ait Dominus Deus. fLXX : Et iuraui tibi, et ingres¬ sus sum in testamentum tecum, dicit Adonai Domi1085 nus.) ‘Quia expandi amictum meum, siue alas meas, super te et operui confusionem tuam, propterea iuraui tibi et ingres¬ sus sum pactum, siue testamentum, tecum, ut mihi, potius quam ceteris qui ad te uolebant diuertere, iungereris’ — iuxta illud : Iurauit Dominus et non paenitebit eum : Tu es sacer1090 dos in aternum, secundum ordinem Melchisedec ; omnis enim controuersiae finis est iuramentum, et : Viuo ego, dicit Domi¬ nus, ‘nisi malo paenitentiam peccatoris, quam mortem’ —. Tempore igitur nuptiarum, Israel iuramentum accepit Dei pro v 151 omni dotali munere —- et quia Dauid de se dixerat : Memento, PL 131 1095 Domine, Dauid et omnis mansuetudinis eius, qui iurauit Domi¬ no, uotum uouit Deo Iacob, et ipse Dominus iurat ei, scriptura dicente: Iurauit Dominus Dauid ueritatem, etnon frustrabit eum. 8 c, 9 .Et facta es mihi. Et laui te aqua, et *emundaui sanguinem tuum ex te, et unxi te oleo. ‘Quia exiioo pandi alas meas et operui ignominiam tuam et iuraui tibi et in¬ gressus sum pactum tecum, propterea mea es facta possessio, ut, quae aliena eras quando uidebaris immunda, mea esse coepisti quando pactum meum tecum iuramento firmaui’, siue, iuxta consuetudinem prophetarum : ‘Facta es mihi’ ait ‘pro 1105 eo quod est, meo coniugio copulata es; et laui te’ inquit ‘aqua baptismi salutaris’ : Nisi enim quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest intrare in regnum Dei ; et alibi legimus : Ipse uos baptizabit in Spiritu sancto et igni, de quo baptismate et Esaias loquitur, dicens: Lauabit Dominus sordes mo filiorum et filiarum Sion, et sanguinem emundabit de medio eorum, spiritu iudicii et spiritu combustionis. Cum autem lauerit,

1082/1083 Ez. 16, 8. 1083/1085 Ez. 16, 8 (LXX). 1085/1080 cfr Ez. 16, 8. 1089 Ps. 109, 4> Hebr. 7, 21. 1089/1090 Ps. 109, 4; Hebr. 5, 6 ; 7, 17.21. 1091 Ez. 18, 3. 1091/1092 cfr Ez. 18, 21-23. 1094/1095 Ps. 131, 1. 1095/ 1096 Ps. 131, 2. 1097 Ps. 131, 11. 1098/1099 Ez. 16, 8-9. 1099/1101 cfr Ez. 16, 8. 1100/1107 Ioh. 3, 5. 1108 Matth. 3,11; Luc. 3, 16 ; cfr Marc. 1, 8.

P

1109/1111 Is. 4,

4

(LXX).

1088 iungeris PE 1093 accipit Hraban./j. Vail. 1095 omnes corr. P 1097 frustrabit] 1 m. P cum Vulg. (app.), frustrabitur (ur sup. tin. add., et iterum eras. ?) alt. m. P Hraban. /a Vail. 1098/1099 emundaui] Vulg., mundaui corr. 1 m. P, *mundaui Hraban. fi Vail. ; cfr infra lin. 1110.1112 1101 possessio] ses sup. /in. suppl. alt. m. P 1102/1103 coeperis Hraban. /x Vail. 1107 Spiritu] Vulg. (app.), spiritum corr. alt. m. P (an in spiritum scribendum ?, cfr infra lib. 10 lin. 838), add. sancto n Vail, cum Vulg. ; cfr supra lin. 923/924 1109 Lauabit] ua sup. lin. suppl. alt. m. P 1110 mundabit Hraban. /a Vail., cfr supra lin. 1098/1099 1111 spiritum2 corr. alt. m. P

170

1115

1120

1125

1130

1135

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 8/9-10

et mundauerit sanguine quo et al^oppoovoav quae duodecim annis cruore manabat fimbriae sanauit attactu, non sufficit lauare aqua et mundare sanguine, nisi oleo quoque unxerit, iuxta quod samaritanus, qui interpretatur ‘custos’, seminecis uulnera primum olei infusione leniuit, dein uini austeritate compescuit; Dominus autem noster alio unctus est oleo, quod p 788 non dolorem uulnerum mitigaret, sed laetitiam tribueret, dicente ad eum Spiritu sancto : Propterea unxit te Deus, Dens tuus, oleo exsultationis ftrae consortibus tuis. Habent et contrariae fortitudines simulati olei lenitatem, dulcia per haereticos pollicentes : quae *uertuntur in amaritudinem, et quae detestatur propheta commemorans : Oleum autem peccatoris non impiguet caput meum. Sin autem ab unctione unctus, id est Christus, appellatur, uide quantum profecerat Hierusalem ut et ipsa, uncta oleo spiritali, Christi nomen acceperit, iuxta quod in Psalmis de Abraham legimus : Nolite tangere v 152 christos meos, et in prophetis meis nolite malignare. 10 a. Et uestiui te discoloribus. fLXX : Et indui te uariis.) Legis caeremoniis quarum occupata studio, idola derelinqueres. Ista sunt uaria uestimenta quibus indutus est Ioseph, nee potuerunt eum fratres uendere nisi prius tunicae uarietate nudassent ; et de sponsa dicitur in quadragesimo quarto psalmo : Astetit regina a dextris tuis in uestitu PL 132 deaurato, circumdata uarietate ; hoc est uestimentum de quo et apostolus loquitur : Induti nouum hominem, qui renouatur in cognitione iuxta imaginem Creator is. Volumus scire quae sunt uaria uestimenta ? Idem nos apostolus doceat, credenti-

1112/1113 cfr Matth. 9, 20-22 ; Marc. 5, 25-34 ; Luc. 8, 43-48. 1115/1117 cfr Luc. 10, 33-34. 1115 cfr Hieron., Norn. Hebr., 66, 3. 1119/1120 Ps. 44, 8. 1123/1124 Ps. 140, 5. 1127/1128 Ps. 104, 15. 1129 Ez. 16, 10. 1129/ 1130 Ez. 16, 10 (LXX). 1131/1133 cfr Gen. 37, 3.23. 1134/1135 Ps. 44, 10. 1136 Eph. 4, 24. 1136/1137 Col. 3, 10 (Vet. Lat.).

P

1112 sanguine quo et] sanguinem quo ayiav Er. Viet., sanguinem quo etiam p, sanguinem sicut Hraban. Vail. 1112 alpoppoovaav] p / aiMOpooYcaN 1 m., eumoraousan sub lin. eras, ac sup. lin. rescr. alt. m. recent. P ; hemorrhoissam Hra¬ ban. ; alpoppovaav Vail. ; cfr infra lib. 10 lin. 225 1113 sanauit] auit in ras. alt. m. rec. P 1113 sufficit] add. ei Hraban. p Vail. 1116 leniuit] 1 m. P, liniuit alt. m. P Hraban. p Vail. 1116 dein] 1 m., de|inde in alt. m. P ; deinde Hraban. p Vail. 1119 unxit] P Hraban., unxi p Vail. 1122 uertuntur] 1 m. P Hra¬ ban. p Vail., *uertit*** (it in ras. 5 fere litterarum) alt. m. P 1125 quantu (u in ras. alt. ml) P 1125 profecerat] scripsi, proficerat P, profecerit Hraban. p Vail. 1127 quod] add. et Hraban. p Vail. 1128 xrs P 1128 meis] mei Vail. 1128 malignare] 1 m. P, malignari alt. m. P Hraban. p Vail, cum Vulg. 1129 Et1 ... discoloribus] om. p 1130 uariis] iterat. et cancell. P, add. id est Hraban. 1132 prius] add. alterum eum Hraban. p Vail. 1134 Astitit Hraban. p Vail, cum Vulg., cfr infra lin. 1390 1136 Induite Hraban. p Vail. 1137 cognitionem Hraban. p Vail. 1138 sunt] P Hraban., sint p Vail.

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, io

171

bus scribens : Induimini ergo uisceribus misericordiae, bonita114otis, humilitatis, mansuetudinis, 'patientiae — quid hac uarietate pulchrius ? —, de qua et lob loquebatur : Quis dedit mulieribus texturae sapientiam aut uarietatis disdplinam ?, et pontifex, semel in anno, quando pro populo adolebat incensum et ingrediebatur Sanctam sanctorum, uariis uestibus utebatur. 1145 Certe si diuitiae uarietatem uestium, et non sanctitas faceret diuersitasque uirtutum, Pharao et Nabuchodonosor haec uestimenta habuisse scriberentur, et non Ioseph qui sub peregrino et pastorali patre uestes discolores et regias habere non poterat. 1150 10 b. Et calceaui te ianthino. fLXX : Et calceaui te hyacintho.) Aquila et Symmachus ‘ianthina’, Septuaginta et Theodotio ‘hyacinthina’ transtulerunt, pro quo in hebraeo scriptum est ‘thash Et pulchre, quia ad Hierusalem sermo dirigitur et, sub persona feminae, omnis eius omatus exponitur, 1155 vaKLv&Lva siue Idvxhva calceamenta narrantur, quae uirorum personae non conueniunt — denique facturis pascha praecipitur, absque ulla coloris uarietate, ut accinctis lumbis et pedibus calceatis sint ; ista sunt calceamenta de quibus apos¬ tolus scribit : Calceati pedes in praeparatione euangelii pads ; 1160 Philo uir disertissimus Iudaeorum, vaKiv&ov in uestibus pontificis aeri comparat, per quern supema atque caelestia signifi1130/1140 Col. 3, 12 (Vet. Lat.). 1141/1142 lob 38, 36 (LXX). 1142/1144 cfr Ex. 28, 2 sqq. ; 39, 1 sqq. ; Hebr. 9, 7. 1150 Ez. 16, 10. 1150/1151 Ez. 16, io(LXX). 1151.1152 hyacintho. -ina] eft H. Goelzer, op. cit., pag. 211.219. 1152 hyacinthina) ? lapsus memoriae S. Hieronymi, cum vaKtvllov LXX transtu¬ lerunt. 1155.1100 vaKLvPiva. -#ov] eft H. Goelzer, op. cit., pag. 211.219. 1156 facturis] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 390. 1150/1158 cfr Ex. 12, 11. 1159Eph.6, 15. 1100/1102 Philo, de uita Mosis, n, 11 (no); cfr infra lib. 8 lin.

P

851/852.

1141 qua] quo P 1143/1144 et ingrediebatur Sanctam] 1 m., et ingrediens Sanctam (quod iterum corr.) alt. m. P ; et ingrediebatur in sancta Hraban. ; ingrediens in Sancta (om. et) /x Vail. 1150 ianthino] 1 m. P fj. Vail., iacinthino (quoditerum corr.) alt. m. P, hyacinthino Hraban. (qui om. lin. 1160/1156 : LXX : Et calceaui ... conueniunt) 1150 calciaui2(cia sup. lin. suppl. alt. m) P 1151 hyacintho] P /x Vail, cum LXX ; hyacinthino ‘aliter’ ( ? PIrabanus ; cfr supra lin. 1150), qued arcbetypi uersionem fuisse conicit Vail, cum in subnexa explanatione (lin. 1152.1155. 1162.1169. 1174) ita mautdt S. Hieronymus (cfr etiam supra lin. 1063), quod tamen ccntradicitur infra lin. 1169/1170 1151 ianthina] 1 m. P 71 Vail., iacinthina (quod iterum corr.) alt. m. P 1153 pulchre quia] (a sup.lin. suppl. alt. m. P) P fj. Vail., quia pulchre ~ PL 1153 exponitur] exprimitur g, Vail. 1155 vaxivd-ivapcripsi ; YakiNeeNa (sup. e add. alt. t alt. ? m.) 1 m., Iacintina (tert. i ex e) in marg. alt. m. P ; hya¬ cinthina /j. Vail. 1155 lavihva] scripsi ; taNeiNa 1 m., Iantina (sup. t add. cin, quod iterum eras.) in marg. alt. m. P ; ianthina /x Vail. 1157 ut] om. Hraban. 1157 accinctis] Hraban. /x Vail., accincti*s (per rasuram alt. i ex u ; an accincti scribendum ? cfr ex. gr. infra lin. 1158.1183) P 1158 calceatis] /x Vail., calciati** (per rasuram alt. i ex us) P, calceati Hraban. ; cfr supra lin. 1157 1158/1150 apos¬ tolus] praem. et Hraban. /x Vail. 1150 pre|ratione P 1100 Iudaeorum] add. est P

1100 vaKiv&ov] scripsi ; YakiNeoN 1 m., Iacintu in marg. alt. m. recent. P ;

hyacinthon /x Vail.

v

153

172

165

170

175

180

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, io

cari arbitratur —. Nec prius Hierusalem calceatur hyacinthinis, nisi lauetur aqua —- unde et apostolis, quibus prius praeceperat Dominus ut excuterent pedum suorum puluerem, lauantur a Saluatore pedes ; et sponsa dicit in Cantico Canticorum : Laui pedes meos, quomodo inquinabo illos ? ; et Moysen et Iesum diuinus sermo testatur, ut soluant corrigiam calceamenti sui, quia locus in quo stent sanctus sit — ; cum autem loti fuerint pedes et omni sorde purgati, calceantur vaklv&ivls siue Idv&LVL? — quod utrumque *aepiov et *Kvaveov coloris est — ut rapiantur in occursum Domini in aerem, et ad caelestia regna festinent. 10 c. Et cinxi te bysso. Hierusalem non solum uestitur discoloribus et calceatur va.KLvd'ivis, sed et bysso accingitur, ft' de qua tenuissima in ueste pontificis fila texuntur ; et uxor, in Prouerbiis, quae uiro suo duas texuit chlamydes, et praesen- PL tis saeculi et futuri, sibi de bysso et purpura fecisse dicitur uestimenta. Hac bysso accinguntur renes quoties pinguia libidinis incentiua tenuanda sunt, nihilque in eis crassi umoris relinquitur, et implemus praeceptum apostoli dicentis : State ergo accincti lurnbos uestros in ueritate — quasi aliis uerbis diceret ‘bysso’ —•. Et Dominus ad apostolos loquitur : Sint lumbi uestri accincti, et lucernae in manibus uestris : nisi

1162/1163 hyacinthinis) cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 211.219. 1163 cfr Ez. 16, 1163/1164 cfr Matth. 10, 14. 1164/1165 cfr Ioh. 13, 5. 1166 Cant. 5, 3. 1166/1168 cfr Ex. 3, 5 ; Ios. 5, 16. 1167 Iesum] scil. Iosue, filium Nun. 1169.1174 vaxtvihvis] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 21 x.219. 1173 Ez. 16, io. 1173/1174 cfr Ez. 16,10. 1175 cfr Ex. 28, 2 sqq. ; 39, 1 sqq. 1175/1178 cfr Prou. 31, 21-22. 1179 incentiua\ cfr H. Goelzer, op. cit., pag. no. 1180/1181 Eph. 6, 14. 1182/1183 Luc. 12, 35. 9.

P

1162 arbitrantur (n sup. tin. add. alt. ml) P 1163 apostoli*s (per rasuram i ex u) P, apostolorum Hraban. ft Vail. 1166 Laui* (per rasuram i « a apertd) P 1166/1167 Moysen et Iesum] 1 m. P Hraban. ft Vail., moysi et hiesu alt. m.P 1169 uamWins] scripsi ; YakiNeiNic 1 m., Iacintinis in marg. alt. m. recent lore P ; hyacinthinis Hraban. ft Vail. 1170 taverns] scripsi ; laNthiNis 1 m., Iantinis in marg. alt. m. recent. P ; ianthinis Hraban. ft Vail. 1170 aepiov] scripsi (cfr supra lib. 1 lin. 459/460 ubi dicit fcyacinthum ‘similitudinem lapis caeli’ — id est ‘aerii colorem’ — habere), aeR.11 {alt. i in ras. alt. m.)P ft Vail, {cfr supra lin. 1161 et infra lin. 1171), aerei Hraban.; a«*aerii scribendum ? 1170 Kvaveov] Hraban. ft Vail.; CYaNei 1 m., sianei sub lin. eras, ut uidetur alt. m., sandicei ( ? pro ‘sandicini’) in marg. alt. m. recent. P ; an *cyanei scribendum ? 1173 cinxi] tinxi P 1174 va.Kivd'LVLsl scripsi ; YakiNeiNic 1 m., Iacintinis in marg. alt. m. recent. P ; hyacinthi¬ nis Hraban. ft Vail. 1178 accinguntur] gun iterat. et cancell. P 1179 crassi umoris] crassae ueneris Hraban. 1181 accincti] P Hraban., succincti ft Vail, cum Vulg. 1182 apostolus corr. P 1183 praecincti Hraban. ft Vail, cum Vulg. 1183 lucernae] add. ardentes Hraban. ft Vail, cum Vulg.

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, io

173

enim astrinxerimus fluentia lumborum reumata, lucernas in 1185 manibus habere non possumus ; unde et ad lob loquitur Deus : Accinge sicut uir lumbos tuos. Et comessuri agnum, calceati pedes, tenentes baculum, stantes in euangelii ueritate et ad Christi sanguinem praeparati, lumbos accinctos habere dicuntur; qua zona, mortificante lumbos, Helias quoque et Io1190 annes Baptista accinguntur ; de quibus et paenitens flebiliter ingemiscit, dicens: Quoniam lumbi mei impleti sunt illusionibus. 10 d. Et indui te subtilibus. fLXX : Et circumdedi te trichapto.) Pro quo Aquila ‘florido’ siue ‘palpabili’, Symmachus ‘indumento’, Theodotio ipsum uerbum hebrai1195 cum posuit ‘messe’ ; cumque diligenter inquirerem quid sibi uellet uocabulum 'trichapti' quod Septuaginta transtulerunt, et a nullo Graecorum nec usum nec eVu/xoAoytav possem inuenire sermonis, tandem didici a Septuaginta esse compositum — rebus enim nouis noua Agenda sunt nomina —, quod tantae 1200 subtilitatis fuerit uestimentum, ut pilorum et capillorum tenuitatem habere credatur ; unde et ego, uoJens tenuitatem exprimere uestimenti, pro 'trichapto' 'subtilibus' transtuli, quod tenui stamine atque subtegmine textum erat. Et congrue illis, de quibus increpans dixerat : Incrassatum est cor populi huius, 1205 et manducauit et bibit Iacob et saturatus est et incrassatus, et calcitrauit dilectus et dereliquit Deum factorem suum, nunc tenuitas uestium condonatur, nam et in libro Sapientiae, qui a quibusdam Salomonis inscribitur, spiritus sapientiae unigenitus et multiplex, tenuis et mutabilis appellatur ; et manna, de quo 1210 scriptum est : Panem angelorwn manducauit homo, tenuissi-

1184/1185 cfr Luc. 12, 35. 1186 lob 38, 3. 1186 comessuri] cfr H. Goelzer, 1186/1189 cfr Ex. 12, 11. 1189/1190 cfr iv Reg. 1, 8 ; Marc. 1, 6. 1191 Ps. 37, 8. 1192 Ez. 16, 10. 1193/1201 cfr infra lin. 1321/1326. 1195/1201 cfr Origen., Horn. VI in Hie%., 944-* (Vail.) = 389, 1/3 (Baehr.). 1199 cfr Cic., Acad, post., 1, 25 ; Fin. bon. mal., 3, 3 ; Hieron., in Ephes., 1, 5 ; in Galat. 5, 26. 1204 Matth. 13, 15 ; Act. 28, 27 ; cfr Deut. 31, 20 ; 32, 15. 1204/1206 Deut. 32, 13 (LXX). 1208/1209 cfr Sap. 7, 22. 1210 Ps. 77, 23. 1210/1211 cfr Ex. 16, 14.31 ; Num. xi, 7. op. cit., pag. 290.

P

1184 a*strincxerimus (d eras. ; nc sup. lin. add. alt. m.) P 1184 fluentia] i sup. lin. suppl. P 1195 messe] ita {alt. e in ras. alt. m. recent. P) P /x Vail., mse unus cod. Martianaei, messi unus cod. Vallarsii ; cfr infra lin. 1321 1195 cumque] cu in ras. alt. m. recent. P 1196 tricapti Vail., cfr supra lin. 1193 et infra lin. 1202 1197 nec cTv^oXoytav] scripsi ; ef**oiMoAofi*on (ef**o in ras. alt. m. ; ult. o per rasuram ex a aperta ; fortasse NecetiMoAofian prima uice) 1 m., Nec othimologian sup. lin. annot. alt. m. recent. P ; nec etymologiam fx Vail. 1198 sermones corr. P 1202 tricapto Vail., cfr supra lin. 1196 1203 subtemine P 1205/1206 calcitrauit] trauit in ras. alt. m. recent. P 1207 qui a] quia 1 m.P PE, corr. alt. m. P ij

1210 manducabit corr. alt. m. P

C.C.

LXXV

v 134

174

1215

1220

1225

1230

1235

1240

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 10-12

mum in simiiitudinem pruinae et sementis coriandri fuisse narratur. Possumus, iuxta interpretationem secundae editionis Aquilae qui ‘floridum’ interpretatus est, ‘uestimentum’ ubertatem terrae Iudaeae per pera^opdv intellegere, uel diuini cultus pulchritudinem. 11 a. Et ornaui te or amen to. Generaliter omamenta nunc ponit, de quibus in consequentibus per partes enumerat: armillas et torquem, inaures et coronam, et reliqua, quae oma¬ menta tribuit Hierusalem, et in Esaia dicitur quod uitio suo uniuersa perdiderit : scriptum est enim : Pro eo quod eleuatae sunt (''hoc est superbierunt) filiae Hierusalem et ambulauerunt excelsa ceruice, et reliqua : pro zona accinctae sunt funi¬ bus, et pro ornamento capitis caluitio deturpatae, et pro pulchris et mollibus indumentis cilicii asperitate circumdatae. 11 b, Et dedi armillas in manibus tuis. fLXX : Et circumdedi armillis manus tuas.) Quando nobis bona opera dederit Deus, circumdat armillas manibus nostris. Vnde et in manibus prophetarum assimilatum esse se dicit, et crebro in manu Aggaei siue Hieremiae et reliquorum factum sermonem legimus ; in lob quoque draconis labium perforatur armilla, omnesque eius uenenati sibili, qui in peruersis intelleguntur dogmatibus, bonorum operum circulo perforantur. 11 c. Et tor quern circa collum tuum. Pro 'torque’, quam nos iuxta Aquilae secundam editionem et Symmachum interpretati sumus, Septuaginta et Theodotio Kade/xa transtulerunt — quod non solum hie, sed et in Esaia scriptum est : Auferet Dominus gloriam uestimenti earum, et murenulas et coryrnbos et circulos, et KdOe/xa — ; puto autem KaOefxa ab eis dic¬ tum, ex uariis gemmis in pectus mulierum monile descendens, qui et ipse ornatus pulcherrimus mulierum est. 12 a. Et dedi inaurem super os fsiue nares tuas). Verbum hebraicum ‘nezem’, excepto Symmacho qui interpre¬ tatus est impplviov, omnes ‘inaurem’ transtulerunt, non quo inaures ponantur in naribus — quae ex eo quod de auribus 1216E2. 16,11. 1218cfrEz. 16,11-12. 1219/1220efrIs. 3,17-23. 1220/ 12221s. 3, 16 (LXX). 1222/1224 Is. 3, 24 (LXX). 1225 Ez. 16, 11. 1225/ 1226 Ez. 16, 11 (LXX). 1226/1227 efr Origen., Horn. VI in Hie%., 943B (Vail.) = 388, 9/16 (Baehr.). 1228 efr Os. 12, 10. 1229/1230 efr Is. zo, 2 ; Ier. 37, 2 ; 50, 1 ; Agg. 1, 1.3 ; 2, 2. 1230/1231 efr lob 40, 21. 1233 Ez. 16, 11. 1236/1238 Is. 3, 18-19 (LXX). 1241 Ez. 16, 12.

P

1214 MeTacJjopaN 1 m., metaforan sup. lin. alt. m. P ; metaphoram Hraban. p. Vail. 1215 pulchritudinem] em in ras. alt. m. P 1223 ornamento] omatu Hraban. p Vail.

1226 armillas P

1235 kaeeMa 1 m., cheema in marg. alt. m. recent. P

1238 Katie pa (bis)] p Vail. ; kaeeMa 1 m., chatema in marg. alt. m. recent. P ; kathema Hraban. 1241 os] add. tuum Vulg. 1243 imppiviov] Hraban.

m.,

PL ; eiwpiMioN 1 eiprimion in marg. alt. m. recent. P ; enepplvLov p. Vail. 1244 ponantur] add. uel alt. m. P

PL

134

v

135

p.

790

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 12 1245

1250

1255

1260

1265

1270

175

pendeant inaures uocantur —, sed quo circulus, ad similitudinem factus inaurium, eodem uocabulo nuncupetur ; et usque hodie, inter cetera ornamenta mulierum, solent aurei circuli in os ex fronte pendere et imminere naribus. Quos tunc accipimus iuxta mysticos intellectus, quando cum apostolo possumus dicere : Christi bonus odor sumus in his qui salui punt, et in his qui pereunt: aliis quidem odor mortis in mortem, aliis autem odor uitae in uitam ; quando uiuimus et de nobis dici po¬ test : Non mortui laudabunt te, Domine, sed nos uiuentes, tunc odoratur Deus odorem sacrificii nostri bonae flagrantiae, et aureum circulum sensuum ac dogmatum diuinorum habemus in naribus ; quando uero mortui sumus et uersamur in coeno atque in sordibus libidinum, habemus illam inaurem in na¬ ribus, de qua scripsit Salomon : Sicut inaures aurea in naribus porci, sic mulieri male moratae pulchritudo. 12 b, Et circulos auribus tuis. (XXX : Et rotulas super aures tuas.) Qui claudit aures suas ne audiat iudicium sanguinis, et sepit eas spinis ne particeps fiat inuidis et detract oribus — de quibus scriptum est : Cum detractoribus ne *miscearis ; quoniam repente ueniet interitus eorum, et ruinam utriusque quis nouit ? —, tarn uidelicet eius qui detrahit, quam illius qui libenter auscultat, iste circulos habet et rotulas in auribus — non rotas quae sequuntur Cherubim : illud enim euangelicarum fortitudinem est, sed rotulas diminutiue —, quae humanae conueniunt fragilitati. Ouamobrem et ad Deum dicitur : Vox tonitrui tui in rota : in his enim qui terrena pertranseunt et uix modicis uestigiis contingunt terram -— de quibus scriptum est : Lapides sancti uoluuntur super ter¬ ram —, uox tonitrui Domini et excelsorum dogmatum perso-

1250/1252 11 Cor. z, 15-16. 1252/1256 cfr Origen., Horn. VI in Hie%., 943® (Vail.)— 388, 9/16 (Baehr.). 1253 Ps. 113, 17.18. 1254 cfr Gen. 8, 21. 1258/1259 Prou. 11, 22 (LXX). 1260 Ez. 16, 12. 1260/1261 Ez. 16, 12 (LXX). 1263/1205 Prou. 24, 21-22. 1267/1268 cfr supra lib. 1 lin. 484/491. 1267/1268 rotulas] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 127. 1268/1269 diminutiue] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 194. 1270 Ps. 76, 19. 1272/1273 Zach. 9, 16. 1273 cfr Ps.

P

76, 19.

1245 quo] quod Hraban. 1245 circulos 1 m., corr. alt. m. P 1245 ad] in Hraban. p Vail. 1249/1250 possum PL 1254 fragrantiae Hraban. p Vail. ; cfr supra lib. 2 lin. 513/514, lib. 3 lin. 249 et infra lib. 7 lin. 1052, lib. 6 lin. 1274/1275 1257 libidinum] turpidinum Hraban. Viet, p Vail. 1257 illam] m sup. apraeced. P 1258 inaures] rede 1 m. P Hraban., inauris alt. m. P p Vail. ; cfr infra lib. lin. 966, lib. 9 lin. 225 1259 porcae Hraban. p Vail., cfr infra lib. 8 lin. 966, lib. 9 lin. 225 1259 sic mulieri] simulier 1 m., sic mulier alt. m. P 1260 auri¬ bus] P cum Vulg., praem. in Hraban. p Vail. 1264 miscearis] 1 m. P, *commiscearis alt. m. P Hraban. p Vail, cum Vulg. 1266 habent (n sup. lin. add. alt. ml) P 1267 cherubin ut semper fere P 1268 euangelicarum] i/a (iuxta illud

8

quod supra lib. 1 lin. 484/491 sqq. dicebat) P, angelicarum Hraban. p Vail. uoluantur PL

1272

v

156

PL 135

176

1275

1280

1285

1290

1295

1300

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 12

nat ; qui autem erroribus ducuntur humanis et non habent solida uestigia sed circumferuntur omni uento doctrinae et, eiecti de paradiso firmitatis, habitant in regione Naid quae interpretatur ‘flutuatio’, merentur linguae mendacis ferre sententiam, quae inflammat rotam natiuitatis nostrae. 12 c. Et coronam decoris in capite tuo. fLXX : Et coronam gloriationis super caput tuum.) ‘Decorem’ iuxta Symmachum ob sensus elegantiam interpretati sumus ; alioquin et in hebraeo ‘thopherth’, et in reliquis translatoribus KavxqaLs, ‘gloriatio’ dicitur. Ornamenta cetera, membrorum sunt singulorum ; capitis ornatus, totius corporis dignitas est ; coronam autem uocat diadema feminarum, quo capillorum stringitur et ornatur ambitio. Volumus scire quae sit co¬ rona decoris in capite Hierusalem, reuoluamus Exodum in quo scriptum est : Et fecit laminam auream, et scripsit in ea lit¬ ter as deformatas sigillo sanctifcationis Domini, et posuit super caput Aaron ; ‘signurn Dominicae sanctitatis’ nomen est omnipotentis Dei, quod quattuor litteris hebraicis scribitur et apud eos uocatur ‘ineffabile’ dum nomen eius non potest dici — cuius maiestatem etiam gentilitas non ignorat et Atheniensium testatur ara ‘Ignoto Deo’, unde et apostolus : Quem uos, inquit, ignotum colitis, hunc nos annuntiamus uobis —. Istam puto coronam esse, de qua et in Psalmis ita dicit: Signatum est super nos lumen uultus tui, Domine, et apostolus loquitur : Cursum consummaui, fidem seruaui ; de cetera reposita est mihi corona iustitiae, quam mihi reddet iustus index, et in alio loco ad credentes : Gaudium meum et corona mea : gloria enim patrum, filii; et in Salomone scribitur : Corona gloriae senectus, eorum uidelicet qui destruxerunt ea quae paruulorum sunt et, post aetatem perfecti uiri, uenerunt ad senectutem et ad

1275 cfr Eph. 4, 14. 1275/1277 cfr Gen. 4, 14-16 (LXX). 1275/1276 cfr Hieron., Norn. Hebr., 9,3. 1279 Ez. 16, 12. 1279/1280 Ez. 16, 12 (LXX). 1288/1290 Ex. 39, 29 (LXX). 1290/1292 cfr Hieron., Comm. Ps., vm, 2, 712; cix, i, 1-4; supra lib. 2 lin. 314/324, et infra lib. 9 lin. 59/62. 1293/ 1294 cfr Act. 17, 22-23 I Hieron., in Epist. ad Tit., 1, 12-14. 1294/1295 Act. 17, 23 (Vet. Lat.). 1296/1297 Ps. 4, 7. 1298/1299 n Tim. 4, 7. 1300 Phil. 4, 1. 1301 Prou. 16, 31 (LXX). 1302 1 Cor. 13, 11.

P

1274 dicuntur P 1277 mendac*is (per rasuram i ex u) P 1279 Et1] Es PL 1281 elegantia corr. alt. m. P 1282 thofert P 1283 kf*XHCic (u eras, ut uidetur) 1 m., cheresis uel chesesis in marg. alt. m. recent. P 1287 Exodo corr. alt. m. P 1288 scripsit] P Hraban. /a Vail., fecit aliter 1290 sanctitatis] P Hraban., sanctificationis 71 Vail. ; cfr supra lin. 1289 1296 in psalmis ita] P, (om. in) psalmista e litteris male compactis Hraban. 71 Vail.; cfr infra lib. 10 lin. 612 1297 loquitur] scripsi, loquebatur (e ex i, batur in ras. alt. m.) P Hraban. 71 Vail. 1299 mihi reddet] P Hraban., reddet mihi ~ /a Vail, cum Vulg. 1303 uenerunt** ( 2 uel 3 lift, eras.) P

791

v

157

IN HIEZECHIELEM IV, xvi, 12-13

177

patrum nomina, quibus scribit Ioannes post pueros et iuuenes, qui possunt dicere : Quando eram 'paruulus, r. i in e alt. ml) hicP, esaiam K, Isaia Hraban. /a Vail. ; cfr supra lin. 235 272 Hieremia Amos P, Amos Hieremiam ~ K, Ieremia Amos [x Vail., Ieremias Amos Hrabanf PL 275 deseruimus P 276 quia] 1 m. P Hraban. /a Vail., quo* (*quoniam) P, qz K 276/277 sanguinarius] K Hraban. /a Vail., sanguinis (is in ras.) P 280 quem] quam P 280 Idumaeam] P fx Vail., idumea K Hraban. 281 Idumaea] adscr. *Edom in marg. fx Vail. 287 The¬ man] codd. Hraban. fx, Themam Vail. ; cfr supra lin. 262, lib. 7 lin. 51.65.100.149, et infra lin. 307 288 austrum] astrum K 288 urbem 1 m. P K, corr. alt. m. P 289 se* (lift, eras.) P 289 de] om. K 290 Idum?us corr. P, cfr supra lin. 250 290 manum2 K, cfr supra lin. 264 291 exercuere] codd. Hraban., exercuerunt fx Vail.

PL

238

IN HIEZECHIELEM VIII, xxv, 12/14

295

300

305

310

315

320

et furorem meum, ut meam expleant indignationem et, per manus populi mei Israel, in inimicam gentem mea ira desaeuiat, et intellegant, contra iniquam ultionem Idumaeae meara iustam fuisse uindictam’ dicit Adonai Dominus. Secundum tropologiam, hie mihi sensus uidetur: Idumaea ‘terrena’ appellatur et 'carnea’ quae consurgit contra spiritum ut non faciamus ea quae spiritus sunt, et animam in meditullio positam ad se trahere festinat, uultque ultiones reddere quibus prius subdita fuerat filiis Iuda, et recordatur doloris antiqui quod non propriae fuerit potestatis, et ideo uindictam expetit de eis qui, recedentes a came, spiritum sequebantur ; propterea iste Dominus, filiorum Iuda ultor existens, extendit manum super Idumaeam et aufert de ea hominem et iumentum, quidquid uel rationis uidetur habere uel simplicis fidei, ut earn redigat in solitudinem, et de ‘Theman’, quae interpretatur ‘deficiens’, et ‘Dedan’, quae et ipsa ‘cognationem’ sonat, omnes gladio interfecit quern posuit in manu populi sui Israel, ut subuertatur Edom, et iram Domini sentiat ac furorem, et intellegat uindictam eius ad hoc profecisse : ut seruiat domui Iudae. Hoc est illud de quo et apostolus disputat scribens : Iacob dilexi, Esau autem odio habui ; diligit autem Iacob, quia carneum atque terrenum supplantat et superat, et benedictiones illius meretur accipere ; primum enim iuxta camem et postea iuxta spiritum uiuimus. Ante uitia, deinde uirtutes qui¬ bus uitia subruuntur, quia appositum cor hominis ad malitiam a pueritia, erroresque adolescentiae aetas matura condemnat ; unde et Dauid : Delicta, inquit, iuuentutis *meae et ignorantias meas ne memineris. Et tamen sciendum quod Ia¬ cob primam accipit benedictionem, Esau secundam, et ad ex¬ tremum dicitur de eo : Seruus eris fratris tui, ut, postquam

307/308 efr Hieron., Norn. Hebr., n, 22 ; 15, 3 ; 51, 27. Hebr., 5, 5 ; 54, 3. 312/313 Mai. x, 2-3 ; Rom. 9, 13. 21. 318/320 Ps. 24, 7. 322 Gen. 27, 40.

P K

343

308 efr Hieron., Nom. 317/318 efr Gen. 8,

294 mea ira] meam corr. alt. (?) m. P 295 Idumaeae meam] Idumea emeam litteris male compactis 1 m., corr. alt. ni. P ; idume am K 300 trahere] retrahere Hraban. y Vail. 300 festinat] K Hraban. y Vail., festinet P 302 expetit] K Hraban., expetiit P, expetiuit y Vail. 300 rationes corr. alt. m. P 300 simplices 1 m.P K, corr. alt. m. P 307 Theman] hie codd. Hraban. y Vail. ; efr supra in. 262.287fib. 7 lin. 51.65.100.149 308 cognationem] add. et cancell, sonationem K 310 iuxta] codd. Hraban., secundum y Vail. 317 uitia] uiti K 317 ap¬ positum] 1 m. P K Hraban. y Vail., add. -J- alt. m. P 319 inquit] K Hraban. y Vail., om. P 319 meae] P y Vail., *om. K Hraban. 319/320 et ignorantias] & ignoram in ras. K 321 accepit Hraban. y Vail. 321 et] codd. Hraban., add. quod y Vail. 322 ut] et Hraban., hoc significat quod y Vail.

v

292

P 873

344

325

330

335

340

345

IN HIEZECHIELEM VIII, xxv, 12/14-15/17

caro spiritui subiecta fuerit, illique coniuncta, caro esse desistat, et Idumaea transeat in Iudaeam. 15-17. Haec elicit Dominus Deus : Pro eo quod fecerunt Palaestini in uindicta, et ulti se sunt toto animo interficientes, et implentes inimicitias neteres, propterea haec dicit Dominus Deus : Ecce ego extendam manum meant super Palaestinos, et interfici'am interfectores, et perdam reliquias maritimae regionis ; faciamque in eis ultiones magnas, arguens in furore, et sciant quia ego Dominus, cum dedero uindictam meant super eos. ('LXX: Propterea haec dicit Adonai Dominus : Pro eo quod fecerunt alienigenae in ultione, et suscitauerunt uindictam insultantes ex animo,ut delerent usque in aeternum, propterea haec dicit Adonai Dominus : Ecce ego extendam manum meant super alienigenas, et disperdam (sine interficiam) Pretenses, et perdam reliquias littoris*; et faciam in eis ultiones magnas in uindicta furoris, et cognoscent quia ego Adonai Dominus, cum dedero ultionem meant super eos.) Post filios Ammon, Moab et Seir, qui ipsi sunt Idumaei et per Lot et Esau populo Israel et domui Iudae cognatione sociantur, uenit ad Philisthiim — quos Septuaginta ‘allophylos’ id est ‘alienigenas’ transtulerunt, non generali nomine omnium gentium quae non sunt de genere Iudaeorum, sed speciali gentis suae quae nunc dicitur Palaestina, mutata ‘phe’ littera, iuxta Graecorum consuetudinem, in ‘pi’, sicut apud nos pro

325/333

H. Goelzer,

in Dan.,

333/342 Ez. 25, 15-17 (LXX). 343 efr Ez. 25, 3-7. 345/349 efr Hieron., Qu. htbr., 17, 1-3. 345 allophylos} efr op. cit., pag. 205. 348/349 efr Hieron., Norn. Hebr., 65, 19/22 ;

Ez. 25, 15-17.

8.9-11.12-14.

iv,

468/471.

P K 323 caro spiritui] codd. /a Vail., spiritui caro ~ Hraban. 326 se sunt] codd. Hraban. cum Vulg., sunt se ~ /a Vail. 327 inimicitias] ti sup. lin. add. P, in|ini¬ micitias K 328 ueteres] in ras. K 332 arguens] n sup. lin. K 332 scient Hraban. /a Vill. cum Vulg. 335 in ultione] codd. cum LXX, ultionem /a Vail. ; efr supra lin. 326 (ubi ‘uindictam’ pro ‘in uindicta’ Vulg.) 340 littoris] ita (litores 1 m. P K, corr. alt. m. P) codd. iuxta LXX excl. cod. Alexandr. (KaroiKoCvras tt/v napaXiav), *add. maritimae p Vail, iuxta LXX cod. Alexandr. (KaroiKoCvras ttjv TTapa&aXdcrcnav), efr infra lin. 374 343 qui] codd. Hraban., add. et /a Vail., efr infra lin. 396 345 Philistim PL 345 allophilos codd., allophulous Hraban., aXXopvXovs p. Vail. ; efr infra lin. 1417 346 generale corr. K 347/348 gentis] s sup. lin. K

348 phe] Hraban. p Vail., fe codd. ; efr Hieron., in Dan., lib.

4 lin. 469.471 349 pi] ita (et it in marg.) p Vail., pi P, pii K, n Hraban. 349 sicut] codd. Hraban., add. et p Vail.

PL

239

v 293

IN HIEZECHIELEM VIII, xxv, 15/17 350

335

360

365

370

345

hebraico ‘*phascha’ graecum et latinum 'pascha’ celebratur —. ‘Philisthiim’ interpretantur ‘cadentes poculo’, qui et ipsi de aureo Babylonis calice inebriati sunt et saeuiunt et toto animo insultant, inimicitiarum contra Israel ueterum recordantes, quibus a Dei populo diuisi sunt ; cumque Dominus dicat : Mihi uindictam, ego retribuam, dicit Dominus : Ipsi se ulciscuntur interficientes et implentes antiqua odia ; propter quae extentam super se manum Domini sentient, qui interficiet ‘interfectores’ — pro quo Septuaginta, nescio quid uolentes, ‘Cretenses’ interpretati sunt, cum *et Aquila et Symmachus et Theodotio uel ipsum uerbum hebraicum ‘chorethim’, uel ‘interfectores’ et ‘interfectionem’ uerterint, non solum in praesenti loco, sed etiam in Sophonia, ubi contra Palaestinos ista dicuntur : Gaza dire fit a erit, et Ascalon in perditionem et Azotus et Accaron eradicabuntur. Vae habitatoribus funiculo maris, accolae Cretarum ! Verbum Domini super uos, Chanaan, terra alienigenarum; et disperdam uos ex habitatione. Et erit Creta in pabulum pastorum et cubile ouium. Et hinc enim, cum Septuaginta ‘Cretam’ uerterint, ceteri translators oXe&pov, id est ‘interfectionem’ uel ‘perditionem’, interpretati sunt, de quo in supradicto propheta, Deo praestante, quod nobis uisum est, diximus ; unde et duarum legionum Dauid, quarum una appellabatur ‘Phelethi’ et altera ‘Cerethim’, ultima, ab eo quod interficerent atque

350 cfr Hieron., Nom. Hebr., 13, 11/12 ; 45, 25 ; 64, 21/22 ; 70, 20/21 ; 78, 1/2. 351 cfr Hieron., Nom. Hebr., 6, 12; 6, 16; 13, 11. 355 Deut. 32, 35. 357/ 358 cfr Hieron., in Hierem., 186, 1/2 ; Nom. Hebr., 35, 8/9 ; 38, 12/13 > et supra lib. 4 lin. 687/690, lib. 6 lin. 985/986, et infra lin. 372/373363/367 Soph. 2, 4-6 (LXX). 369/370 cfr Hieron., in Sophon., 2, 5-7. 371/372 cfr ex. gr. 11 Reg. 15, 18 ; 20, 7. 372/373 cfr Hieron., Nom. Hebr., 35, 8/9 ; 38, 12/13 > 57,

12/13-

P K 350 phascha] scripsi, fascha 1 m. P K (an ex 'fasach’ male lectu, ita ut *phasa(c)h legendum sit iuxta hebraicum ‘phe-samech-he' - quod y Vail, adscr. -,proprie quod1phasa(c)h’ uel ‘phase(c)h', aut ‘phesa(c)h’ uel ‘phese(c)h’ legitur), fase (e ex cha) alt. m. P, phase Hraban. 4 Vail. ; notandumque quod et Hieron., Nom. Hebr., 13, 11; 45, 25 ; 64, 21; 70, 20 ; 78, 1, uetustiores F H (B) codd. ultro citroque ‘fasaee, faseae, fassee, fasee, fasech, fasec, pasca’’ legunt 351 Philistiin corr. alt. m. K 351 interpretantur] P Hra¬ ban y Vail., interpretantes K 355 ego] codd. Hraban., praem. et y Vail, cum Vulg. 355 dicit Dominus] codd. Hraban., om. y Vail. 356 odia] o in ras. K 357 extendam corr. alt. m. P 357 qui] codd. Hraban., quae y Vail. 359 et1] K Hraban.

y

Vail., *om. P

360 uel1] om. Hraban.

y

Vail.

360 chorethl P,

chorethim K 361 et] uel Hraban. y Vail. 361 locum corr. K 363 Azotus] codd. Hraban. y Vail., add. in meridie eicietur Viet, cun LXX 363 Accaron] pr. c sup. lin. K 364 eradicabuntur] codd. Hraban. y Vail., eradicabitur Viet, cum LXX 364 funiculi Hraban. y Vail., cfr infra lin. 397 365 Cha¬ naan] h sup. lin. K 367 hinc] hie Hraban. y Vail. 368 oXe&pov] y ; OAeepoN 1 m., oleerun in marg. alt. m. P ; OAeepON K ; nappov Hraban., oXe&pov Vail. 371/372 in marg. { annot. P, cfr supra lib. 7 lin. 101111012 371/372 Phelethi] Hraban. y Vail., feletthi codd. 372 ceretthim codd., Cerethi Hraban. y Vail. 372 interficerent] alt. m. P Hraban. y Vail., infecerunt 1 m. P, intfecerent K

346

375

380

385

390

393

IN HIEZECHIELEM VIII, xxv, 15/17-xxvi, 1/6

iugularent, ‘Chorethim’ hoc est ‘interfectorum’ nomen accepit —; perditque Dominus omnes reliquias maritimae regionis, quae salsis tunditur fluctibus, et uindictas non paruas sed magnas faciet in furore, ut furor eius finem habeat misericordiae et, postquam ultiones fecerit, arguens cum furore, tunc cognoscant Palaestini quod ipse sit Dominus. XXVI. 1-6. Et factum est in undecimo anno, prima fsiue una) mensis, f actus est sermo Domini ad me, dicens : Fili hominis, pro eo quod dixit Tyrus ('siue Sor) de Hierusalem : Euge, confractae sunt portae populorum (True gentes), conuersa est ad me, implebor, deserta est (sine quae fuit plena, deserta est) ; propterea haec dicit Dominus Deus : Ecce ego super te, Tyre, et ascendere faciam ad te gentes multas, sicut ascendit mare fluctuans ; et dissipabunt muros *Tyri et destruent turres eius, et *radam (True uentilabo) puluerem eius de ea, et dabo earn in limpidissimam (Tiue nitidissimam) petram. Siccatio sagenarum erit in medio maris, quia ego locutus sum, ait Dominus Deus ; et erit in direptionem gentibus. Filiae quoque eius quae sunt in agro (Tiue in campo) gladio interficientur, et scient quia ego Dominus. Consequenter prophetiae ordo contexitur ; locutus erat contra filios Ammon et Moab et Seir qui ipsi sunt Idumaei, et Philisthiim qui sunt in littore ; et funiculo maris eundem limitem tenet : post Palaestinos enim succedit Phoenicis regio, cuius metropolis est ciuitas ‘Tyrus’ quae ap-

379/395 Ez. 26, 1-6. 396 cfr Ez. 25, 3-7.8-14. 397 cfr Ez. 25, 15-17. 397 funiculo'] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 121.263. 399/400 cfr Hieron., Norn. Hebr., 30, 20/21 ; 55, 13/14; 63, 27/28 ; 71, 27/28.

PK

373 choretthim codd., cherethim aliter, Choretim Hraban. PL 375 salsis] codd. Hraban. /x Vail., falsis aliter 377 ultiones] codd. Hraban. cum LXX et Vulg., ultionem jj. Vail.; cfr supra lin. 331.340 382 sor P 386 Tyre] codd. Hrabran., iterurn add. siue Sor /u. Vail. 386 ad] codd. Hraban. cum Vulg., super n Vail. ; cfr infra lin. 478 388 Tyri] alt. m. P Hraban. fj. Veil., *Tyre 1 m. P K 388/389 radam] Hraban. Vail, cum Vulg., *tradam P /a et aliter, *radam (t eras.) K, cfr infra lin. 412 390 siue nitidissimam] om. K 391 mares uel mare corr. K 395 prophet^ P, prophete K 396 qui] codd. Hraban., add. et /a Vail. ; cfr supra lin. 343 397 Idum? *i (alt. e eras.) P 397 philistim hie P, philisthyim hie K 397/398 littore; et funiculo maris eundem limitem tenet : post] interpunxi (an littore et funiculo maris ; eundem limitem tenet : post scribendum ?) ; litore et funiculo maris' Eundem limitem tenet, Post P ; litore et funiculo maris Eundem limitem tenet, post K ; littore, et in funiculo maris eumdem limitem tenent. Post Hraban. fi Vail. 397 funiculo] praem. in Hraban. /j. Vail., cfr supra lin. 364 398 tenet] codd., tenent Hraban. /x Vail.

u

294

/x

874

PL

240

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 1/6

347

400 pellatur hebraeo syroque sermone ‘Sor’ : ‘Et quia, capta Hierusalem, etiam ipsa gauisa est et insultauit ac dixit : Confractae sunt portae populorum, ego portum tutissimum habeo, illaque subuersa, ad me omnis multitudo conuersa est quae illius regebatur arbitrio, et quia ilia deserta est, idcirco ego 405 implebor, siue quae plena fuit ante, redigetur in solitudinem : igitur ista dixisti, et ruinis Hierusalem, quae Dei iudicio propter peccata subuersa est, insultasti : proptcrea non per nuntios nec per quoslibet alios, sed ego ipse ero aduersum te, Tyre, et instar fluctuum maris ascendere faciam contra te 410 Babylonios cum plurimis nationibus, quarurn oppugnatione muri tui et turres destruentur, intantum ut usque ad solum concidant et puluis illius radatur siue in partes uarias uentiletur, et sic humiliabitur ut petrae nitidissimae comparetur, tantaque erit in urbe, quondam frequentissima, solitudo, 415 ut sagenae piscatorum expandantur et siccentur in medio eius ; ego enim locutus sum Dominus cuius uerba irrita esse non possunt, et tradam earn in direptionem gentibus ; filiae quoque eius quae sunt in agro, siue in campo, hoc est in Phoenicis littore, urbes et oppida, uici atque castella, interficicntur 420 gladio — /j-eTapopiKoos, quia Alias appellauit, interfectionem ponit gladii —, ut rerum fine cognoscant me esse Dominum qui fieri ista praecepi’. Potest iuxta tropologiam, quia ‘Sor’ nomen hebraicum uertitur in ‘angustiam’, omnis anima, quae perturbationibus occupata est, ‘Sor’ appellari quae, quando uidcrit 425 pro suis uitiis atque peccatis Dei iudicio subuerti Hierusalem in qua fuit templum et pacis uisio, exsultat et ad se putat urbis quondam inclytae imperium transferendum ; quod et in contrariis dogmatibus accipitur et in hominibus saeculi: quan-

401/402 Ez. 26, 2. 407/408 cfr ex gr. supra lin. 102.284/285, lib. 2 lin. 114/115. 422/422 cfr Hieron., Nom. Hebr., 14, 26 ; 30, 21/22 ; 55, 13/14 ; 63, 27/28 ; 71, 27/ 28. 420 cfr Ez. 13, 16 ; Hieron., Nom. Hebr., 50, 9/10 ; 62, 5 ; 74, 17/18 ; 75, 23 ; et supra lib. 1 lin. 1523,lib. 4lin. 826.1463, lib. 5 lin. 388/389.833. 428/431 cfr supra lin. 145/146.

P K 400 syroque sermone Sor] syroque sermones eorum (fortasse sermones eorum ex sermone s|or male interpretato) 1 m., sor sermones eorum alt. m. P 400 sor K 402 porte2 corr. K 403 illamque subuersam 1 m. P K, corr. alt. m. P 403 multudo P 400/410 Igitur ... eius] citationis signaculis in marg. indicat. K 400 Igitur] 1 m. P K Hraban., add. quia sup. lin. alt. m. P, praem. Quia p. Vail. 407 peccata] codd. Hraban., add. sua p Vail. 407 insultasti] Hraban.p Vail., praem. et codd. 408 nuntius corr. P 413 nitidissime (ti sup. lin.) P, niditissime K 415 sagenae] in ras. K 410 locutus sum Dominus] codd. Hraban., Dominus lo¬ cutus sum ~ p Vail. 418 cambo (c sup. lin. add.) P 410 interficiantur K 420 fifTaopi.Kd>s] Hraban., MeractioplkojC codd., metaphoric6s p, metaphoricws Vail. 422 quia] codd. p Vail., quae Hraban. 427 transferundum 1 m. P K, transferendam mut. alt. m. P, corr. alt. m. recent. P 428 accepitur corr. P

v

295

348

430

435

44°

445

45°

455

460

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 1/6-7/14

do uiderint hominem sanctum per neglegentiam esse prolap- PL 241 sum gaudent enim et exsultant, quasi aliorum *ruina sua *resurrectio sit. Propterea Dominus comminatur, quod ipse contra huiuscemodi homines dimicet, et ascendere faciat contra eos, instar marinorum fluctuum, plurimas nationes quae destruunt in eis quidquid munitissimum et firmum uidetur, et ita omnia eorum argumenta subuertat ut in puluerem redigantur ; sagenas quoque et retia, quibus prius deceptam multitudinem piscabantur, cessare faciat, et in desertae urbis *solo expandi atque siccari, ut pro illis alii subeant piscatores quos Domi¬ nus ad piscandum misit ; sed et filias eius, quae prius quasi in thalamo seruabantur et pro mysticis secretioribusque doc- /x 875 trinis nulli facile credebantur, processuras protrahendasque in publicum et ecclesiastico mucrone truncandas, ut tunc intellegant quod ipse sit Dominus qui et Hierusalem pro peccatis parumper reliquit et Tyri pro insultatione eius et gaudio munimenta destruxit. 7-14. Quia haec dicit Dominus : Ecce ego addu- v 296 cam ad Tyrum /siue ad te Sor) Nabuchodonosor re¬ gem B abylonis ab aquilone, regem regum, cum equis et curribus et equitibus et coetu populo que magno. Filias tuas quae sunt in agro gladio interficiet , et circumdabit te munitionibus, et comportabit aggerem in gyro, et leuabit contra te clypeum, et uineas et arietes /siue lanceas) temperabit in muros tuos, et turres tuas destruct in armatura sua. Inundatione equorum eius operiet te puluis eorum, *a sonitu equitum et rotarum et currum mouebuntur muri tui, dum ingressus fuerit portas tuas quasi per introitum urbis dissipatae /siue quasi ingrediens urbem de campo). Vngulis equorum suorum conculcabit omnes plateas tuas, populum tuum gladio caedet, et

444 insultatione] cfr H. Goelzer, op. cit., pag.

72.252.

446/475 Ez.

26, 7-14.

P K 430 gaudent] praem. et PL 430 enim] om. Hraban. 71 Vail. 430 ruina] Hraban. 71 Vail., ruin? (*ruinae) P, mine K 430/431 sua (re)surrectio sit] codd. Hraban., sua sit resurrectio /x Vail. 431 resurrectio] K Hraban. /x Vail., *surrectio P 433 destruant Hraban. 71 Vail. 434 munitissimum] ni sup. lin. P 435 redigatur P 437 solo] K Hraban. /x Vail., *sole {ut ‘in publicum’ signi¬ fied) P ; cfr infra lin. 442 440 pro] sup. lin. suppl. alt. m. recentiore P 441 nulli facile] K Hraban. 71 Vail., non {sup. lin. praem.) nulli (i in a) facere P 442 tunc] om. PL 444 reliquit** (2 uel 3 litt. eras.) P 444 Tyro K 446 Dominus] codd. 7x Vail., add. Deus Hraban. Viet, cum Vulg. 447/448 regem Babylonis ab aquilone] om. K 455 operiet] Hraban. fj. Vail. ; praem. et 1 m. P K, quod exp. alt. m. P (an *et ante a sonitu inter lin. suppletum babuerit arcbetypus - iuxta LXX quod ante ‘operiet ’ lectum fuisset ?)

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 7/14

349

siatuae tuae nobiles in terram corruent fsiue substantiam fortitndinis tuae in terram deducet). V astabunt fsiue uastabit) opes tuas, diripient negotiationes *tuas fsiue spoliabit substantiam tuam), et 465 *destruent fuel destruet) muros tuos, et domos tuas praeclaras fsiue desiderabiles) *subuertent fsiue subuertet), et lapides tuos et ligna tua *siue puluerem tuum in medio aquarum ponent fsiue in medio maris iniciet). Et quiescere faciam multitudinem cantorum 47° tuorum fsiue destruet multitudinem musicorum tuorum), et sonitus cithararum tuarum fsiue uox organorum tuorum) non audietur amplius, et dabo te in limpidissimam fsiue in nitidissimam) petram ; siccatio sagenarum eris, nec aedificaberis ultra, quia 475 locutus sum, dicit Dominus Deus. Vtramque editionern. ex more coniunxi, et in quibus discrepant ex latere copulaui, breuitati uoluminum prouidens. Ergo quod dixerat : Ascendere faciam ad te gentes multas sicut ascendit mare fluctuans, et erit Tyrus in direptionem gentibus, nunc ponit 480 manifestius quod Nabuchodonosor regem Babylonis adducat Dominus ab aquilone, regem regum, cum equis et curribus et cum infinita exercitus multitudine, qui prius subditas Tyro in littore ciuitates et castella subuertat, et postea obsideri faciat Tyrum, ualletque earn exercitu et aggere et munitionibus, 485 uineisque et arietibus impugnet muros, et destruat, et tanta sit multitudo equitum eius, ut, puluere equitatus et sonitu ululantis exercitus rotarumque strepitu et equorum hinnitu, urbis fundamenta moueantur, et sic ingrediatur ciuitatem, dissi-

478/479 Ez.

26, 3.

479 Ez.

26, 5.

P K 401 nobilis K 401 corruent] o ex u P 402 deducet] alt. m. P /x Vail, cum LXX deiucent 1 m. P K 403 diripient] Hraban. /j. Vail, cum Vulg., diripiet codd. 404 tuas] K alt. m.P \x Vail., *om. 1 m. P Hraban. 404 spoliauit corr. K 404/405 et muros tuos destruent ~ Hraban. 405 *destruet uel destruent ~ codd., cfr infra lin. 466 405 moros corr. alt. m. P 400 praeclares K 400/407 subuer¬ tent siue subuertet] *subuertet siue subuertent ~ codd., subuertent Hraban., subuer¬ tent siue uertet /x Vail. ; cfr supra lin. 464/465 407/408 siue puluerem tuum] om. Hraban., *et puluerem tuum /x Vail, cum Vulg. et LXX ; cfr infra lin. 495/496 408 ponent] Hraban. /x Vail., ponet codd. 408 in2] om. /x Vail. 409 quiescere] codd. Hraban. cum Vulg., requiescere /x Vail. ; cfr ex. gr. infra lin. 497 et saepius supra 470 destruet] destruam /x Vail. 473 in nitidissimam] in nidissimam corr. P, in nitissimam K, (om. in) nitidissimam /x Vail. 474 aedificaueris 1 m. P K, corr. alt. m. P 475 locutus] praem. ego Hraban. fi Vail, cum Vulg. 477 breuitate corr. P 479 nunc] codd. /x Vail., tunc Hraban. PL 481 aquilone K 485 uineisque] codd. /x Vail., clypeisque Hraban. 480 puluerem (m exp.) P

,

C.C.

LXXV

PL

v

242

297

350

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 7/14

patis muris, quasi de campo securus ingrediens, tantaque securitas sit uincentis exercitus, ut plateas Tyri conculcent equorum ungulae, et omnis populus in medio corruat ciuitatis, et statuae quondam nobiles, siue uniuersa substantia, in terram corruat, nihilque pristinarum diuitiarum in expugnata urbe seruetur, sed cum muris domus quoque nobiles destruantur, 495 et tanta sit uictorum saeuitia, ut ligna et lapides, qui residui incendio fuerint, in medium mare proiciantur, et uel Nabuchodonosor uel ipse Dominus quiescere faciat uniuersam urbis laetitiam qua prius in canticis et psalteriis personabat, et, ad solum usque subuersa, sit siccatio sagenarum. Quod autem 500 sequitur : Nec aedificaberis ultra, uidetur facere quaestionem : quomodo non sit aedificata quam hodie cemimus Phoenicis nobilissimam et pulcherrimam ciuitatem — ex quo quidam uolunt in ultimo tempore haec Tyrum esse passuram, quae postea non sit aedificanda —; sed quomodo Nabuchodo505 nosor personam seruare poterunt -—- praesertim cum legamus in consequentibus Nabuchodonosor oppugnasse Tyrum et laboris sui non accepisse mercedem, et propterea tradi ei Aegyptum, quia Dei sententiae in Tyri oppugnatione seruierit — ? Graecas et Phoenicum maximeque Nicolai Damasceni et alias 510 barbarorum aiunt se, qui huic historiae contradicunt, legisse historias, et nihil super oppugnatione a Chaldaeis inuenisse Tyriae ciuitatis, cum probare possumus multa dici, in scripturis, facta, quae in graecis uoluminibus non inueniantur, nec debere nos eorum auctoritati acquiescere quorum 515 perfidiam et mendacia detestamur. Potest ergo quod dicitur : Nec aedificaberis ultra, sic accipi, quod nequaquam ultra sit regina populorum nec proprium habeat imperium quomodo habuit sub Chyram et ceteris regibus, sed uel sub Chaldaeis uel Macedonibus uel Ptolomaeis et ad postremum Romanis 520 regibus seruitura sit. Nulli autem ambiguum, iuxta dvayaryrjv, Nabuchodonosor regem Babylonis qui ueniat ab aquilone, diabolum intellegi qui, cum sit uentus durissimus et sinister, no490

500 Ez. 26, 14. 506 cfr Ez. 29, 18. 506/508 cfr Ez. 29, 19-20. 509/511 cfr Nicol. Damasc. ; cfr P. Courcelle, Les lettres grecques en Occident. De Macrobe & Cassiodore(Paris, 19482), pag. 67, n. 3. 516 Ez. 26, 14.

P K 494 domos 1 m.P K, corr. alt. m. P ; cfr infra lin. 541 495 qui] K Hraban. ft Vail., qu? P 499 Quod autem] codd. Hraban., Quodque /t Vail. 500 Nec] Non PL 506 Nabochodonosor (or sup. lin.) K 506/507 labori PL 508 sen¬ tentiae] ten sup. lin. P 508 Tyri] alt. m. P jx Vail., *Tyre 1 m. P, Tyro K Hra¬ ban ; cfr supra lin. 388.444 513/514 inueniatur Vail. Hraban., Hiram

p

Vail.

512 ciuitatcs K 512 possimus Hraban. /x Vail. 518 Chyram] 1 m. P K, Chyro alt. m. P, Hiran 518 sub2] om. Hraban. /a Vail.

anafcof hn K, anagogen Hraban. /a Vail. suppl. P 521 uenit Hraban. p Vail.

520 aNafcofuN P,

521 Nabuchodonosor regem] in marg.

P 876

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 7/14

351

mine ‘dexter’ uocatur, praesumens sibi nominis dignitatem, et est rex regum omniumque regnorum quae ostendit Domi- v 298 525 no, dixitque ad eum : Haec omnia mihi tradita sunt, quae dabo tibi si procidens adoraueris me ; iste habet equos et currus de quibus scriptum est : Fallax equus in salutem, et : Dormierunt omnes qui ascendant equos, et in alio loco : Equum et ascensorem proiecit in mare ; iste filias Tyri, animas in angustia et PL 243 530 in quodam peccatorum carcere positas, interficit in agro *campoque latissimo, et circumdat Tyrum munitionibus suis, ut clausam teneat et nullus ex ea Babylonii regis euadere possit imperium ; destruit muros turresque subuertit, et quidquid forte habuit in dogmatibus, inundatione equorum eius et so535 nitu equitum rotarumque et curruum strepitu, pertremiscet, et ingredietur portas eius nullo prohibente, et plateas ciuitatis — quia lata et spatiosa uia est quae ducit ad mortem — equorum eius calcabunt ungulae, uniuersaque substantia — siue statuae nobiles, quibus sibi imagines finxerant falsitatis, de qui540 bus scriptum est: Domine, in ciuitate tua imaginem eorum dissipabis —- ad terram deiciet et, destructis muris, domus quoque nobiles subuertentur quas sibi parauerat et in quibus exsultabat ; atque in tantam desolationem ueniet, ut lapides eius et ligna, quibus aedificauerat muros et caementa construxerat, 345 proiciant in profundum, canticaque eius et musica, quibus sibi in sapientia huius saeculi confidebat, et omnis cithararum sonus non audietur amplius, et piscatio eius cessabit et erit humilis ita ut sit siccatio sagenarum ; et ultra non aedificetur quia, ad Domini sententiam tradita Nabuchodonosor, omnino 350 subuersa est, iuxta quod et apostolus dicit : Quos tradidi Satanae ut discant non blasphemare. Loca difficilia sunt, et prudens lector ac diligens debet ignoscere labori meo ; aut si me¬ lius quid potuerit inuenire, et ego in eius transibo sententiam,

524/525 cfr Matth. 4, 8 ; Luc. 4, 5. 525 Luc. 4, 6. 525/526 Matth. 4, 9 ; cfr Luc. 4, 7. 527 Ps. 32, 17. 527/528 Ps. 73, 7. 528/529 Ex. 15, 1. 537 Matth. 7, 13. 540/541 Ps. 72, 20. 550/551 1 Tim. 1, 20.

P K

524 est] sup. tin. 1 m. et in marg. iterat. alt. m. P 525 ad] sup. lin. suppl. alt. m. P 526 procedens corr. P 528 ascenderunt Hraban. p, Vail, cum Vulg. 528 Equum] aequum K 529 angustias (s exp.) K 530/531 campoque] P Hraban. /x Vail., *praem. in K 533 destruit... subuertit] codd. HrabanDestruet... subuertet fj. Vail. 535 aequitu K 536 portas] s postea add. K 536 prohibentem (m exp.) P 538/539 uniuersaque substantia ... statuae] K, uniuersaeque substan¬ tiae ... statuae P, uniuersamque substantiam ... statuas melius Hraban. /x Vail. 539 finxerant] alt. n exp. P 539 falsitates corr. K 540 imaginem] codd. Hra¬ ban. cum Vulg., imagines /x Vail. 541 domos codd., cfr supra lin. 494 542 subuertantur P 548 sit] om. PL. 549 ad Domini] a et alt. i in ras. P, adnl K

352

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 7/14-15/18

dummodo nouerit ueniam quam mihi tribuet, se ab aliis ac555 cepturum. 15-18. Ha ec dicit Dominus Deus Tyro : Num quid non a sonitu ruinae tuae et gemitu interfectorum tuorum, cum occisi fuerint in medio tui, commouebuntur insulae ? Et descendent de sedibus suis om560 nes principes maris, et auferent exuuias suas, et uestimenta sua uaria abicient ; et induentur stupore, in terra sedebunt, et attoniti super repentino casu tuo admirabuntur. Et assumentes super te lamentum, dicent tibi : Quomodo peristi quae habitas in 565 mari, urbs inclyta quae fuisti fortis in mari cum habitatoribus tuis, quos formidabunt uniuersi ! Nunc stupebunt naues in die pauoris tui, et turbabuntur insulae in mari, eo quod nullus egrediatur ex te. /LXX: Quia haec dicit Dominus Deus Sor : Nonne 570 a uoce ruinae tuae cum ingemuerint uulnerati tui, cum euanginatus fuerit gladius in medio tui, commouebuntur insulae ? Et descendent de sedibus suis omnes principes maris, et auferent coronas suas, et uestimentis suis uariis nudabuntur ; furore insa575 nient, in terra sedebunt, et formidabunt perditionem suam, et gement super te. Et assument super te lamentum, et dicent tibi : Quomodo peristi et dissipata es in mari, urbs laudata quae fuisti fortis in mari ipsa et habitatores eius, quae dedit timorem 580 suum omnibus habitatoribus suis ! Et formidabunt insulae in die ruinae tuae, et turbabuntur insulae in mari in exitu tuo.) Primum ipsa historiae uerba pandamus breuissima percn/^dcrei sensum dictorum aperientes. ‘Haec dicit Adonai Dominus Tyro, quae appellatur ‘Sor’ : 585 Numquid in die ruinae tuae, quando Nabuchodonosor oppugnante corrueris, et in gemitu uuineratorum siue inter-

.556/568 Ez. 26, 15-18. Nom. Hebr., 30, 20/21 ; 55, op. cit., pag. 346.

569/582 Ez. 26, 15-18 (LXX). 584 cfr Hieron., ; 63, 27/28 ; 71, 27/28. 585/'«] cfrH. Goelzer,

13/14

P K 554 dummodo nouerit ueniam] *K Hraban. fi Vail., dum modum nouerit ueniae (ae ex am) P 560 et auferent] et au in ras. K 564/566 Quomodo ... uniuersi ? Hraban. /a Vail. 565 urbis (i exp.) P 566 formidabant Hraban. /x Vail, cum Vulg. 567 stupebant corr. alt. m. P 569 sor P 571 fuerint (n exp.) P 571 gladios 1 m. P K, corr. alt. m. P 572 descendunt K 574 nudabantur /x Vail. 574/575 insaneant 1 ?n. P K, corr. alt. m. P 577/580 Quomodo ... suis ? /a Vail. 578 laudate corr. alt. m. P 581 in die] indias K ut saepius 582 ipsa] om. K 583 breuissima] 1 m. P K Hraban. /x Vail., breuissimum alt. m. P 583 fitrappaaei] /x Vail., MeTacbpacei 1 m. P K, metafrasti in marg. super, alt. m. P, metaphorice Hraban. 584 appellatur] codd. Hraban., praem. Hebraice /x Vail.

v

299

H 877

PL

244

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 15/18

590

595

600

605

610

615

353

fectorum qui occisi fuerint in medio tui, non commouebuntur insulae ? Et descendent omnes reges de sedibus siue soliis suis et principes maris qui diuersis imperant insulis, et auferent diademata de capitibus suis, omnem regnandi gloriam deponentes, et uestes pretiosissimas et incredibili uarietate fulgentes abicient a se, et stuporis magnitudine uertentur in amentiam atque, humilitate deiecti, sedebunt in terra, et, cum te uiderint corruisse, sibi similia formidabunt, nihilque putabunt in terra bonis esse perpetuum, sed e contrario assument super te lamentum et flebile canticum commemorabunt, dicentes : Quomodo -peristi quae *habitas in ma¬ rt, urbs inclyta /siue laudata)’ —- Tyrum enim fuisse insulam et nullum habuisse de terra introitum, in graecis latinisque et barbaris historiis legimus, sed postea a Nabuchodonosor rege Chaldaeorum uel, ut nonnulli affirmant, ab Alexandro rege Macedonum iactos esse aggeres, et oppugnatione uineisque et arietibus locum praeparatum ac de insula factam esse paeninsulam — ; ‘tu igitur o Sor, o Tyre, quae quondam fuisti in cunctis fortissima insulis siue in urbibus omnium uoce laudata cum habitatoribus tuis quos uniuersi timebant, quomodo subito corruisti! Nunc stupebunt siue pauebunt super te insula eet — ut melius habetur in hebraeo — naues in die pauoris et ruinae tuae, et turbabuntur insulae in mari — unde consequentius est supra ‘naues’ legere, ne secundo ponantur ‘insulae’ —, eo quod nullus egrediatur ex te — siue, ut LXX transtulerunt, in die ingressionis tuae —-, quando fueris ducta captiua’. Haec interim quasi quaedam historiae iacta sint fundamenta, nunc spiritale nitemur culmen imponere. Finge aliquem, diu seruata pudicitia, multis floruisse uirtutibus, et postea in aliquo graui mortalique peccato esse collapsum : nonne ad sonitum ruinae eius interfectarumque uirtutum omnes insulae mouebuntur, hi uidelicet qui salsis amarisque huius saeculi

597/598 Ez.

26,

17.

P K 592 abiciant 1 m. P K, corr. alt. m. P 593 sedebuntur (ur exp. et cancell.) P 594 cum] u ex o K 594 uiderint] n sup. lin. suppl. alt. m. P 594 formidabuntur (ur exp.) P 595 terrae Hraban. /x Vail. 597/598 Quomodo ... laudata ? Hraban. /x Vail. 597 habitas] 1 m. P fx Vail., *habitabas alt. m. P K Hraban. ; cfr supra lin. 564 597 in] sup. lin. suppl. P 598 icclyta corr. alt. m. P 599 terram (m exp.) P 901 achaldeorum K 602 oppugnationi 1 m. P K, corr. alt. m. P 603 insula corr. P 603/604 paene insulam codd. 604 Sor] codd. fx Vail., add. id est Hraban. 606/607 quomodo ... corruisti ? Hraban. Vail. 606 subito] P Hraban. fx Vail., om. K 608 hebraeo] codd. Hraban., hebraico jx Vail. 611 siue] sup. lin. suppl. P 612 ingressionis] 1 m. P K, egressionis alt. m. P Hraban. fx Vail. ; cfr ex. gr. supra lib. 4 lin. 998.1404, Hieron., in Dan., lib. 3 lin. 698.770.1015 614 spiritalem corr. alt. m. codd. 614 nitemur] om. K

v

300

354 620

625

630

635

640

645

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 15/18-19/21

tunduntur fluctibus ? et descendent de throno superbiae suae omnes qui in saeculi huius salsugine principes uidebantur, et, humilitate deiecti, auferent diademata de capitibus suis quae uidebantur bonis operibus possidere, et uestimenta uaria diuersitate uirtutum abicient, et induentur stupore siue timoris magnitudine quodammodo uidebuntur insani, sedebuntque humi, et stupentes super repentino casu eius admirabuntur, intantum ut omnes assumant planctum et lamentationem super eum qui corruit, et dicant : Quomodo peristi, qui prius saluus eras ; quomodo corruisti, qui tanto tempore steteras, qui in rnari huius saeculi inter omnes inclytus putabaris, qui eras cunctorum opinione robustus ; et habitatores tui, hoc est cogitationes fortissimae aduersum omnia ignita diaboli iacula resistentes, quae prius erant formidini omnibus aduersariis, uersae sunt in stuporem ! Sed et naues, omnes uidelicet sancti, qui huius saeculi fluctus transeunt, obstupescunt, cum te uiderint concidisse, in die pauoris et ruinae tuae, et turbabuntur insulae, ne et ipsae similia sustineant — aliorum enim ruinae exempla iustorum sunt, dum omnes infirmo et imbecilo statu fluctuantique uestigio in isto saeculo commoramur, et numquam est nostra certa securaque uictoria, quando egredientur ex te qui prius steterant, uel in exitu tuo, in fine et consummatione tua —. Non enim ex praeteritis, sed ex praesentibus iudicamur ; cauendumque est et semper timendum, ne ueterem gloriam et solidam firmitatem unius horae procella subuertat. 19-21. Q uia haec dicit Dominus Deus : Cum dedero te urbem desolatam sicut ciuitates quae non habitantur, et adduxero super te abyssum, et operuerint te aquae multae, et detraxero te cum his qui descen¬ dunt in lacum fsiue ad eos qui descendunt in foueam) ad populum sempiternum, et collocauero te in terra

644/058 Ez.

26, 19-21.

P K 620 salsugine] alt. m. P Hrabart. /x Vail., salsugines 1 m. P 1 m. K, salsuginis alt. m. K 020 planctum] n sup. lin. suppl. alt. m. P, plantum K 627.028 Quomodo {bisf] ducit enuntiatum interrogatiuum apud Hraban. /x Vail. 628 in] sup. lin. alt. rn. P 629 inclytus] P, irtclytos K Hraban. /x Vail. 030 tui] codd. nostri Vatic, cod. Vallarsii Hraban. Vail., Tyri /x ; cfr supra lin. 566 033 omnes] ad sancti retuli cum K Hraban. /lx. Vail. ; absque interpunctione 1 m., ad. naues refert alt m. P 034 obstupescunt] codd. Hraban., obstupescent /x Vail. 635 in die pauoris et ruinae tuae] ad obstupescunt {lin. 634) retuli cum codd. Hraban., ad turbabuntur (et2 omisso) referunt /x Vail. ; cfr supra lin. 567 635 et2] codd. Hraban., om. /x Vail. 630 ips? simile corr. alt. m. P, ipse similiae K 638 commoramor corr. codd. 644 Deus] codd. Hraban. cum Vulg., om. Vail. 045/646 habitentur corr. K 647/ 648 descendunt] cen sup. lin. suppl. alt. m. K, cfr infra lin. 648 648 descendunt] desdunt K, cfr supra lin. 647/648

^ 878

pl

v

245

301

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 19/21 650

655

660

665

670

675

nouissima (sine in *profundo terrarum) sicut solitudines ueteres, cum his qui deducuntur in lacum /siue descendunt in foueam), ut non habiteris, et dedero gloriam in terra uiuentium /siue ut non resurgas in terra uiuentium), in nihilum redigam te /siue perditionem dabo te), et non eris, et requisita non inuenieris ultra in sempiternum, dicit Do minus Deus. Cum superioribus iunge quae dicta sunt. ‘Quando te dedero, o Tyre, urbem in perpetuum desolatam sicut ciuitates sunt aliae quae omnino non habitantur, et adduxero super te abyssum, et operuerint te aquae multae uel hostium infinitae multitudines — uel certe quia ad insulam loquitur et urbem in insula constitutam, tpotukcps aduersariorum frequentiam abyssi fluctibus comparat —, et detraxero te, cum his qui descen¬ dunt in lacum siue in foueam, ad eos qui in inferno sunt - de quibus et in Psalmis legimus : Introibunt in inferiora terrae et tradentur in manus gladii, partes uulpium erunt -, ad populum sempiternum ubi est fletus oculorum et stridor dentium, et posuero te in terra nouissima in qua antiquus draco constitutus est, et sicut ueteres solitudines atque deserta ubi nulla bonorum recordatio sed poenae sunt sempiternae, neque te fecero suscitari in terra uiuentium - de qua scriptum est : Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram, et in alio loco : Pla¬ cebo Domino in regione uiuentium -, tunc redigeris in nihili siue peribis in aeternum, et ultra non eris’, secundum illud quod in alio psalmo *scriptum est : Dimitte mihi ut refrigerer priusquam abeam et amplius non ero, non quo esse desistat qui in poenis est sempiternis, sed quo qui Deo non uiuit, in scripturis sanctis dicatur non subsistere ; unde et Esther con-

665/866 Ps. 62, 10-11. 667 cfr Matth. 8, 12 ; 13, 42.50 ; 22, Luc. 13, 28. 668 cfr Apoc. 12, 9. 671/672 Matth. 5, 4. 9. 673/696 cfr infra lin. 1477/1488. 675/676 Ps. 38, 10, 20.

P K

355

; 24, 51 ; 25, 30 ; 672/673 Ps. 114, 14. 678 cfr Ier. 13

650 profundo] K p Vail., *profundum P 654 in2] codd. Hraban. cum Vulg., ad p Vail. 656 ultra] codd. Hraban. cum Vulg., om. jx Vail. ; cfr infra lin. 674.688 658 tyrae K 661 quia] qui Hraban. fx Vail. 661 et] add. ad Hraban. fx Vail. 662 insula] u sup. o alt. m. P

662 rpo-niKws] Hraban. ; TpoiriKajc (o sup. lin.

add.) 1 m., tropicos in marg. infer, alt.m. recent. P ; Tpowiktuc K ; tropologice p Vail. 664 in3] sup. lin. suppl. alt. m. P 665 terra hie (sed terr? infra lin. 699) 1 m. P K, corr. alt. m. P 665 et2] 1 m. P K, exp. alt. m. P, om. Hraban. p Vail, cum Vulg. 668/669 constitutus] pr. tu sup. lin. suppl. alt. m. P 670 sunt] erunt Hraban. p Vail. 673 uiuentium] uiuorum Hraban. fx Vail, cum Vulg. ; cfr supra lib. 5 lin. 652, lib. 6 lin. 171 et infra lib. 10 lin. 1163 675 psalmo] loco Hraban. 675 scriptum] K Hraban. p Vail., praem. p (*perscriptum uel prescriptum legendum) P 676 abeam] habeam P 1 m. K, habeo alt. m. K ; cfr infra lin. 1487 676.677 quo (bis)] quod (bis) Hraban. p Vail. 678 sanctis] sup. tin. alt. m. P 678 hester codd., cfr infra lin. 1485

v

302

PL

246

356

680

685

690

695

700

705

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 19/21

tra idola loquens : Ne tradas, inquit, sceptrum tuum his qui non sunt : utique erant quibus obsecrat ne tradatur, sed Deo non erant qui uirtutibus et uiuenti Deo esse cessarant. Et hoc notandum, quod quaeritur Tyrus ab eo qui uenit quaerere et saluum jacere quod perierat et, nonaginta nouem ouibus in montibus derelictis, quaerit unam erroneam ouem — mulier quoque quae unam drachmam perdiderat, quaerit et inuenit et uicinas conuocat ad laetitiae societatem — ; sin autem requisita non inuenitur Tyrus, non est quaerentis uitium sed eius qui boni pastoris fugerit manum. ‘Et ultra’ inquit ‘non eris in sempitemunT — siue, ut in hebraico ‘lolam’ et in graeco alcvv scribitur, ‘unum saeculum’ significat, iuxta illud Esaiae, qui post septuaginta annos dicit Tyrum restituendam in inte¬ grum statum ; aiunt autem ‘unum saeculum’, id est humanae tempus aetatis, septuaginta annorum numero supputari, psalmista dicente : Dies annorum nostrorum in ipsis septuaginta anni ; sin autem in potentatibus octoginta anni, quidquid supra labor et dolor est —. Hoc fieTappaurLKcos breuiter de Tyro diximus, quod et ad eos referri potest qui, in angustia huius saeculi constituti, deducuntur ad inferos et operiuntur abyssis fluctibusque poenarum, et trahuntur ad inferiora terrae, et his copulantur qui in ueteri solitudine sunt, et deducuntur in lacum siue in foueam sempiternam, ut ultra non habitentur a Spiritu sancto ; de quibus scriptum est : Impius cum ceciderit in projundum malorum contemnit, nec de cetero erunt in terra uiuentium, sed peribunt, et redigentur ad nihili, et Deo esse cessabunt ; quibus testimoniis abutuntur qui dicunt impiorum et non peccatorum poenas esse perpetuas, qui, quaesiti

N

K ; cfr infra lin. 1502

091 annis corr. K

095 po-

tentibus PE 690 fieraifipaoTiKuis] Hraban., MeracfcpactikcoC 1 m. P K, metafrasticos in marg. alt. m. P, metaphrasticos /a, metaphrasticcus Vail. 097 et] sup. lin. K 098 abyssi K 705 cessabant corr. alt. m. P 705 abutuntur] a ex o P 700 et non peccatorum poenas] codd. nostri Vatic, codd. Vallarsii Hraban. Vail., atque peccatorum poenas non p.

P

879

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvi, 19/21-xxvii, 1/3

357

a Deo, non sunt inuenti, et in *aeternum esse cessarunt quia suo uitio perdiderunt eum qui dicit : Ego sum uita. XXVII. l-3a. Et factum est uerbum Domini ad me, 710 dicens : Tu ergo, fili hominis, assume super Tyrum lamentum, et dices Tyro, quae habitat in introitu mar is, negotiationi populorum ad insulas mult as ('siue ab insulis multis) : Haec dicit Dominus Deus. Si uoluero totam prophetiam contra Tyrum, siue super Jamen715 tationem Tyri, uno sermone comprehendere, et longum faciam, et sensum lectoris obscurem, dum omnia simul non potest mente retinere, praecipue in quibus ab hebraico in hoc loco Septuaginta editio discrepat, hoc est quae addiderint quaeue subtraxerint. Itaque nostra erimus interpretatione contenti, 720 et sicubi dissonant ex latere copulabimus, perfectam omnium Deo scientiam relinquentes, et quid nobis uideatur in singulis breuiter admonebimus. Qui plangitur adhuc curae est ei a quo plangitur ; unde et Samuel flebat atque plangebat super Saul, et apostolus Paulus lamentatur et luget super his qui forni725 cati sunt et non egerunt poenitentiam, et Hieremias lamentationes super euersione Hierusalem quattuor scribit alpha¬ bets. Habitat ergo, iuxta litteram, Tyrus, siue Sor, in in¬ troitu maris, uel quod prius insula fuit uel quod portu tutissimo de alto uenientes *recipit naues, et est negotiatio populo730 rum ad insulas multas siue de insulis multis, quod quidem usque hodie perseuerat ut omnium in ilia propemodum gen¬ tium exerceantur commercia. Coeptam autem interpretationem sequentes, quidquid de Tyro dicitur referamus ad crvvoypv, id est ‘angustias’, istius mundi, qui in maligno positus 735 est et uariis perturbationibus quasi fluctibus coartatur atque percutitur — de huiuscemodi negotiatoribus et in Psalmis mystico sermone narratur : Qui descendunt mare in nauibus,

70S Ioh. 11, 25 ; 14, 6. 709/713 Ez. 27, 1-3. 723 cfr 1 Reg. 15, 35. 724/ 725 cfr 11 Cor. 12, 21. 725/727 cfr Thren. 1-4, et supra Prol. lin. 32/33. 727 cfr Hieron., Nom. Hebr., 30, 20/21 ; 35, 13/14; 63, 27/28 ; 71, 27/28. 728 cfr supra lin. 598/604. 737/739 Ps. 106, 23-24.

P K 707 aeternum] 1 m. P fi Vail., *aeterno alt. m. P K Hraban. 708 perdiderunt] om. K 712 negotiationi] tert. i sup. o expunctam P 714/715 lamentatione rectius Hraban. fj. Vail. 710 obscurem dum] K /a Vail., obscurendum corr. P, obscurum dum Hraban. PL. 720 copulabimur corr. P 721 scientiam] nostri ac Vallarsii codd. Viet. Vail., sententiam Hraban. Er. p 723 atque] atq; 1 in., adq; (ad quae) alt. m. K 727 sor codd. 729 recipit] alt. m. P K Hraban. /a Vail., *recepit 1 m. P 731/732 in ilia propemodum gentium] codd. Hraban., propemodum gentium in ilia ~ /a Vail. 733/734 cynoxhn 1 m. P K, synochen in marg. infer, alt. m. P 730 huiuscemodi] huius cemo corr. alt. m. P 730 Psalmo Hraban. fj. Vail., cfr infra lin. 1486

v

PL

503

247

358

740

745

750

755

760

765

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 1/3-4/5

facientes ofierationes in aquis multis, ipsi uiderunt opera Do¬ mini, et mirabilia eius in *profundo —. 3b, 4a,0 Tyre, dixisti : Perfecti decoris ego sum fsiue dixisti : Circumdedi mihi ego decorem), et in corde mar is sita. Primum crimen est Tyri, si quid uidetur, habere boni, non Dei putare sed suum, et omnem pulchritudinem quae illi de diuersis uenit regionibus, propriae aestimare diligentiae atque uirtutis ; dixit enim : Perfecti decoris ego sum, siue : Ego mihi circumdedi decorem, cum sit in corde, hoc est in medio, maris sita et quasi insula moueatur, et *fluctu et undarum illisionibus confringatur. Quod autem cor maris medium significet, et ille propheticus sermo demonstrat : Propterea non timebimus cum turbata fuerit terra, et translati montes in corde maris. Sonuerunt et turbatae sunt aquae eorum ; sed et Dominus noster in corde terrae, hoc est in medio, et ad inferos dicitur descendisse. Vera autem et perfecta pulchritudo in nullo hominum est nisi in Christi corpore quod interpretatur ecclesia, et multorum sanctorum uirtutibus congregatur ; unde et ipse loquitur ad sponsam : Tota pulchra es, proxima mea, et macula non est in te. 4b, 5. Finitimi tui, qui te aedificauerunt, impleuerunt decorem tuum; abietibus de Sanir exstruxerunt te cum omnibus tabulatis maris, cedrum de Libano tulerunt ut facerent tibi malum. ('Pro quo, nescio quid uolentes, itaLXX transtulerunt: Beelim filii tui circumdederunt tibi decorem ; cedrus de Sanir aedificata est tibi, tenues tabulas cypressinas de Libano tulerunt ut facerent tibi malos abiegnos ; sermo enim ‘Bee¬ lim’ in hoc loco apud Hebraeos penitus non habetur, sed pro

740/742 Ez. 27, 3-4. 745/746 Ez. 27, 3. 746 Ez. 27, 3 (LXX). 74S illisionibus] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 71. 750/751 Ps. 45, 2. 751/752 Ps. 45,3. 752/753 cfr Matth. 12, 40. 756/757 Cant. 4, 7. 758/761 Ez. 27, 4-5. 762/765 Ez. 27, 4-5 (LXX).

P K

738 aquis] s in ras. K 739 profundo] K Hraban. fx Vail, cum Vulg., *profundum P 740 dixisti] codd. fx Vail., fraem. tu Hraban. cum Vulg. 748 fluctu] K, *fluctuet P Hraban. fx Vail. 7o0 cum turbata] Hraban., conturbata 1 m. P K, dum conturbata alt. m. recentiore P, quum conturbata fx Vail. 751 corde] cor Hraban. jx Vail, cum Vulg. ; cfr supra lin. 741/742.746 et infra lin. 752 753 et1] codd. Hraban. fx, om. Vail. 753 Vere corr. P 754 est] om. Hraban. fx Vail. 755/756 uirtutibus] tu in marg. suppl. P 756 congregantur 1 m. P K, corr. alt. m. P 759 congregantur 1 m. P K, corr. alt. m. P 759 sanir codd. 760 cedrum] ceditum corr. alt. m. P 761 malum] add. LXX : Beelim ... abiegnos (e lin. 762/765 repetitum) fx 764 cupressinas corr. P

762 beelim codd. 765/766 beelim codd.

763 aedifica**ta (2 litt. eras.) P

H

880

v

304

PL

248

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 4/5

77°

775

780

785

790

795

359

‘Beelim’ scriptum est ‘gebulaich’ quod significat ‘terminos tuos’; in eo quoque quod dixerunt ‘filii tui’, uerbi ambiguitate decepti sunt et scripturae similitudine, dum, pronuntiatione diuersaeaedemlitterae, ‘caementariorum’et ‘filiorum’ ‘bonaich’ et ‘benaich’ leguntur.) ‘O igitur Tyre, quae dixisti per superbiam : Perfecti decoris ego sum (siue : Ego mihi decorem circumdedi), cum sis sita in medio rnari, audi quanta tibi Dei largitate collata sint : finitimi et contermini tui, qui non de longinquis sed uicinis sunt regionibus, ipsi impleuerunt decorem tuum ; et tu putas tuum esse quod alienum est !’ Et loquitur quasi ad nauem, rpo7UKa>s urbis significans pulchritudinem et rerum omnium abundantiam, ut, postquam uniuersam illius suppellectilem descripserit, malum, antemnas, remos, uela, proram, carinam, tunes, opertoria, pelles, et cetera quibus nauium optime instructarum usus indiget, tunc tempestatem illi et uentum austrum, quo fluctus maximi commouebuntur, uenire denuntiet, et earn subiacere naufragio — per quae signi¬ ficat urbis Tyriae euersionem a rege Nabuchodonosor, siue, ut multi putant, ab Alexandro rege Macedonum, qui sex mensibus ipsam urbem obsedisse et cepisse narratur, postquam Dareum uicit in Lycia —. Iuxta mysticos intellectus, abietibus siue cedris de Sanir, nauis Tyriae tabulata caeduntur, qui¬ bus texitur atque compingitur, et cedro siue cyparisso de Libano malus eius erigitur : abietibus propter laeuitatem iuncturasque tabularum mollius inuicem se tenentium atque mordentium, siue cedris quod lignum imputribile est ; ‘de Sa¬ nir’ autem dicuntur, quod interpretatur ‘uia lucemae’ aut, ut nos uerius arbitramur, ‘dens uigiliarum’ eo quod omnis nauis prosperitas et illustratio uenerit ex uero lumine ; Sanir autem

772 Ez. 27, 3. 772/773 Ez. 27, 3 (LXX). 773 cfr Ez. 27,4, et supra lin. 746/747. 780 opertoria] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 97. 785 multi] qui ? 792/799 cfr Hieron., Comm. Ps.,cxxxii, 3 ; De sit. et nom., 23, 9i4(Migne). 792/ 794 cfr Hieron., Nom. Hebr., 23, 10 ; 58, 23/24.

P K

767 gebulaich codd.

768 in eo] Idco K

770 caedem] alt. m. P /a Pall., eadem

1 m. P K 770/771 bonaich et benaich P, bonaich et benaich K 771 tyr? P 771 dixysti K 772 decorem mihi ~ Hraban. fx Pall. 775 uicinis] 1 m. P K, praem. e in marg. alt. m. P, praem. de Hraban. /a Pall. 776 et tu ... est ? Hraban. ft Pall.

777 rpamkcuc 1 m., TpomkcoC ac tropycos in marg. infer, alt. m. P ;

TPaTrikcoC K 780 oportoria P 783/784 significatur bis tyri* (9 eras.) litteris male compactis 1 m., interpunctione corr. alt. m. P ; significatur bystyriae litteris male compactis K 787 Dareum] 1 m. P K, Darium all. m. P Hraban. /a Pall. 787 in Lycia] inlitia codd. 787 mysticos] codd. Hraban., add. uero /a Pall. 788 desanir P, desanir K 788 naues 1 m. P K, corr. alt. m. P suppl. P 790 erigitur] codd. Piet., om. Hraban. \x Pall. Pall., leuitatem codd. Hraban. /a De ‘Sanir’ Hraban. fx Pall.

789 siue] sup. lin. 790 laeuitatem]

792/793 ‘de Sanir’] Desanir P, Desanir K,

795 sanir P

v

305

360

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 4/5-6

mons iuxta litteram ipse est qui et Hermon, quern alii uocant Sarion — lege historiam —, [‘*Libanus’] interpretatur ‘can¬ dor’ siue ‘dealbatio’, quod et ipsum ad gratiam pertinet aliun¬ de uenientem. 800 0. Quercus de Basan dolauerunt in remos tuos, transtra tua jecerunt tibi ex ebore indico, et praetoriola de insults Italiae. fLXX : De Basan jecerunt remos tuos, templa tua jecerunt tibi ex ebore, *domus *siluestres de insulis Chetthiim.) Quanta pulchri805 tudo nauis et supellectilis eius, ut remos haberet cedrinos — non undelibet sed de Basan —, et transtra eburnea, et praetoriola — siue cellaria in quibus merces pretiosissimae reponuntur — de insulis ‘Chetthiim’ — quod nos in ‘Italiam’ uertimus —, ex ea regione quae Graeciae propinquior est, omnes 810 occidentalium insularum partes intellegentes ! Dicamus ergo, iuxta duayojyrjv, remos fieri nauis Tyriae de Basan — de qua et in Psalmis scribitur : Dixit Dominus : De Basan conuertam, conuertam de projundo maris ; Basan in lingua nostra interpre¬ tatur ‘ignominia’ —; eos igitur qui fuerunt in profundo maris et 815 in ignominia peccatorum, conuertit Dominus, et uertit in remos, ut, cum apostolis nauigantes, possint ad terram et ad littora peruenire, et fiunt transtra de ebore cum mortificauerint corpo¬ ra sua, uel usum dentium ad laudes Dei contulerint, et praetoriola siue cellaria de insulis ‘Chetthiim’ quae, iuxta hebraici

796/797 ipse est qui et Hermon quern alii (sc. Sidonii) uocant Sarion, lege historiam] cfr Deut. 3, 8-9. 797 dealbatio] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 66. 800/802 Ez. 27, 6. 801/802.806/807.818 praetoriola] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 125. 802/804 Ez. 27, 6 (LXX). 812/813 Ps. 67, 23. 813/814 cfr Hieron., Nom. Hebr., 16, 18 ; 45, 3. 819/820 cfr Hieron., Nom. Hebr., 4, 14 ; 32, 3:35, 7/8.

P

K

797 Sarion] scripsi (cfr Deut. 3, 9 ; Hieron., Nom. Hebr., 23, 9) ; Sanior codd. PIraban. /x Vail. (cfr Hieron., De sit. et nom. — Migne 23, 944) 797 Libanus] Hraban. fx Vail., *om. codd. ; ‘Libanum’ uero glossam (ad ‘candorem’) coniciens -— cum ‘Sanir’ ‘niuosus’ et ‘Hermon’ etiam ‘candor’ siue ‘dealbatio’ signified (et hodie ‘lebel et-teldi’ i. e. ‘mons niuosus’ appellatur), cumque ob ‘Libano’ difficilis erat lectio —, uncinis inclusi quadratic 802 LXX] in marg. suppl. (ante Fecerunt ?) P, ante Fecerunt tr. K 803 tuos templa tua fecerunt] codd. cum LXX, tuos et templa tua et fece¬ runt [x Vail. 803/804 domus] 1 m. P, *domos rectius alt. m. P K fx Vail. ; cfr ex. gr. supra lib. 5 lin. 414.441 et infra lin. 825 804 siluestres] K fx Vail., *siluestras P 804.808 Chetthiim] hicJP, chetthim K, Chettiim p Vail. ; cfr infra lin. 819.822 804 Quanto PL 806 transtra] trans corr. alt. m. P 806/807 praetoliola codd. 809 greti(a)e codd. 810 occidentalium insularum] in marg. infer, suppl. alt. m. P 811 dvtryuiyTjv} Hraban., aNaftofHN P, ANafcofHN K, anagogen /x Vail. 811 naues 1 m. P K, corr. alt. m. P 812 De] P Hraban. p. Vail., ex K cum Vulg. 813 conuertam] om. PL. 815 in1] om. Hraban. fx Vail. 815 ignominiam Hraban. 815 Dominus] codd. Hraban., Deus p Vail. 815 uertit] conuertit Hraban. fx Vail. 816 littore corr. alt. m. P 819 chetthim hie codd., Chettiim Hraban. /x Vail. ; cfr supra lin. 804.808 et infra lin. 822 819 hebraice corr. P

p

PL

v

881

249

306

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 6-7

361

820 sermonis eVu/xoAoyidv, uertitur in ‘percussam’, ut plagis diaboli non tam interfecta sit quam probata. Possumus ‘ex ebore et siluestres *domus’ dicere ‘de insulis Chetthiim’ quas haeretici non in domo Dei sed in naui Tyria fabricare conantur, et ipsi habentes ebur suum sermonis, et linguae aedificantes tem825 p]a Dei tempio contraria et *domus siluestres habitacula iDestiarum, cum scriptura dicat in domo Dei nemora et siluas ac lucos non esse plantandos. 7.Byssus uaria de Aegypto texta est tibi in uelum, ut poneretur in *malum, hyacinthus et purpu830 ra de insulis Elisa, facta sunt operimentum tuum. (XXX : Byssus cum uarietate de Aegypto facta est tibi in stratum ut circumdaret tibi gloriam, et operiret te hyacintho et purpura de insulis Elisee, et facta sunt opertoria tua.) Quia dixerat Tyrus : Perfecti 835 decoris ego sum fuel : Circumdedi mihi ipsa pulchritudinem), arguitur quid a singulis acceperit regionibus, secundum illud scripturae : Quid habes quod non acceperis ? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis ? Describitur ergo quid unaquaeque mittat prouincia, secundum illud Vergilianum : India mittit ebur, molles sua thura Sabaei, At Chalybes duri ferrum, uirosaque Pontus castorea, et cetera.

840

845

Byssus in Aegypto quam maxime nascitur, ex qua contextum est Tyriae nauis uelum quod suspenditur malo ; et operimentum illius quod in solis calore atque tranquillo nautis atque uectoribus praebet umbraculum, de hyacintho et pur¬ pura fit quae sunt de insulis Elisa, Ionii maris sic appellans insulas. Porro, iuxta Septuaginta, de bysso in stratum et in

820/827 cfr Deut. 16, 21. 828/830 Ez. 27, 834/835 Ez. 27, 3. 835 Ez. 27, 3 (LXX). Verg., Georg., x, 57-59.

P K 820 sermones

codd.

7.

831/834 Ez. 837/838 1 Cor. 4,

27, 7.

7

(LXX). 840/842

820 i.toiMOAOfiaN 1 m., &hymologiam in marg. super, alt.

m. P ; etoiMOAOfiaN K ; etymologiam Hraban. 71 Vail. 821 probatam 1 m. P K, corr. alt. m. P 822 domus] 1 m.P K, *domos rectius alt. m. P Hraban. 71 Vail. ; cfr supra lin. 803/804 et infra lin. 825 822 Chetthiim] P alt. m. K, chetthim 1 m. K, Chettiim Hraban. \x Vail. ; cfr supra lin. 804.809.819 825 domus] K, *domos bic P Hraban. fi Vail. ; cfr ex. gr. supra lin. 803/804.822, lib. 5 lin. 414.441 820 malum] P, *malo K Hraban. 71 Vail. 820 hyacinctus {alt. c sup. lin. alt. m.) P

830 Elisa] /x Vail, elisa P, elba K, elisa Hraban. ; cfr infra lin. 833.847 833 elis?* 9 eras.) P, eliscy K, Elissa hie fi Vail. ; cfr supra lin. 830 et infra lin. 847 833 et2] codd. cum LXX, om. fj. Vail. 834 perfecti* (s eras, ut uidetur) K 837 acceperis] accepisti Hraban. 71 Vail, cum Vulg. 841 uiros adque corr. alt. m. P, uiros aque K 840 hyacinctho {alt. c sup. lin. alt. ml) P, hyia cintum {pr. i sup. lin. alt. m.) K ; cfr supra lin. 829 et infra lin. 851/852 847 elisa K {alt.

PL

250

362 850

855

860

863

870

875

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 7-8/9

requiem Tyriae nauis uelamenta texuntur, ut his operta gloriosior sit, et circumdata amictum habeat pulchriorem. Byssum *autem referri ad terram quia ex terra oritur, et hyacinthum ad aerem, purpuram ad mare ex quo conficitur, addito coccino bis tincto quibus pontificis uestimenta texuntur, saepe admonuimus, quod quattuor element a significet : terram, ignem, aerem et aquas, ex quibus constat omnia, quae sibi assumit Tyrus, ut Dei creaturis non utatur cum gratia, sed dicat : Perfecti decoris ego sum (uel : Decorem mihi ipsa circumdedi). 8,9. Habitatoves Sidonis et Aradii fuerunt remiges tui ; sapientes tui, Tyre, facti sunt tibi gubernatores tui. Senes Biblii et prudentes eius praebuerunt nautas ad ministerium uariae supellectilis tuae. Omnes naues maris et nautae earum fuerunt in populo negotiationis tuae. /LXX : Principes tui qui habitabant in Sidone et Aradii fuerunt remiges tui ; sapi¬ entes tui, Sor, qui erant in te, isti gubernatores tui. Senes Biblii et sapientes eius erant in te : isti confortabant consilium tuum. Et omnes naues maris et remiges earum facti sunt tibi in occidentem occidentis.) Dixerat supra : Finitimi tui, qui te *aedificauerunt, impleuerunt decorem tuum ; antequam ueniat ad eos qui longe ha¬ bitant, proximarum prouinciarum describit auxilia : ‘Habitatores *tui’ inquit 'siue principes Sidonis et Aradii, quae uicina est insula, remiges tui ; sapientes tui, o Tyre, facti sunt gubernatores tui’ — ad sapientes enim proprie pertinet gubematio, scriptura dicente : Quibus non est gubernatio, cadunt quasi folia —‘Senes siue seniores Biblii et prudentes eius praebuerunt nautas ad ministerium, siue confortauerunt

851/852 cfr Philo, de uita Mosis, n, u (no) ? ; cfr supra lib. 4 lin. 1160/1162 et infra lin. 1320/1322. 853 cfr Ex. 28, 6 sqq. ; 39, 1-2 sqq. 854/855 cfr Hippocr.; cfr H. Hagendahl, Latin Lathers and the Classics (Studia Graeca et Latina Gothoburgensia VI [Goteborg, 1958]), pag. 236, adn. 9 ; P. Courcelle, op. cit., pag. 74, adn. 4 ; et supra lib. 1 lin. 239/241, et infra lib. 9 lin. 884/885. 857 Ez. 27, 3. 857/858 Ez. 27, 3 (LXX). 859/804 Ez. 27, 8-9. 864/870 Ez. 27, 8-9 (LXX). 870/871 Ez. 27, 4. 876/877 Prou. 11, 14 (LXX).

P K

851 autem] K Hraban. 71 Vail., *ergo P 851/852 hyacinctum (alt. c sup. lin. alt. m.) P, cfr supra lin. 829.846 853 coctino corr. alt. m. P 854 significent Hra¬ ban. fj. Vail. 855 aquas] 1 m. P K Hraban. /x Vail., aquam alt. m. P 855 constat] 1 m. P K, constant alt. m. P Hraban. fx Vail. 857 sum] sup. lin. suppl. K 860 tibi] om. Hraban. 71 Vail, cum Vulg. 862 supellectiles P 864 qui] om. PL 870 qui te] P Hraban. fx Vail, cum Vulg., quae K 870 aedificauerunt] alt. m. P Hraban. fi Vail, cum Vulg., *acdificauerant 1 m. P K 871 ueniat] codd. 71 Vail., ueniant Hraban. PL 872/873 tui inquit] P, *inquit tui ~ Hraban. K /x Vail. 876 dicentem (m exp. uel eras!) P K 876/877 cadunt] codd. Hraban., cadent 71 Vail. 877 siue] -s sup. lin. alt. m. K 878 ministerium] codd. Hraban., add. tuum /x Vail.

v

307

71 882

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 8/9 880

363

consilium Tyri, et uariam supellectilem praebuerunt ; omnesque maris naues et nautae earum fuerunt in populo negotia¬ tion^ Tyriae, siue in *occidente occidentis’. Hoc interim se¬ cundum litteram ; ceterum, iuxta mysticos intellectus, quia ‘Sidonii’ interpret ant ur ‘uenatores', et ‘Aradii’ ‘deponentes’, *dicimus Tyrum, gloriosam et superbissimam ciuitatem quae,

885 uento flante, postea conterenda est, habere ciues siue princi-

890

893

900

pes uenatores — de quibus scriptum est : Anima nostra *sicut passer erepta est de laqueo uenantium ; ubi enim nos legimus ‘uenantium’, in hebraeo scriptum est ‘Sidoniorum’ —; isti uenantur : incautas animas, in sublimibus constitutas, ad terrena deducunt, et efficiuntur remiges ut ducant eos ad naufragia ; sapientes autem Tyri, qui in malam partem acci¬ piuntur, per quam sapientiores sunt filii tenebrarum a filiis lucis, ipsi gubernant *Tyro naufragio *praeparata ; seniores Biblii et prudentes eius praebuerunt nautas Tyro ad ministerium, siue confortauerunt consilium eius — sacra narrat historia seniores plurimos fuisse a Domino reprobatos, et iuniores electos, in typum synagogae et ecclesiae : senior Cain abicitur, et Abel iunior eligitur ; Ismael filius Abraham alienus a patre est, et Isaac iunior hereditatem accepit ; filiorum quoque Isaac senior Esau uenator est et uagatur in saltibus, iunior Iacob simpliciter habitat domum, unde scriptum est et in Malachia : Iacob dilexi, Esau autem odio habui ; et certe, iuxta apostolum, nihil in matris utero constituti boni uel mali fecerunt, nec habebant meritum nec offensam, ut alter eligeretur

883/888 cfr infra lib. 9 lin. 496/306, lib. 10 lin. 952/956 ; recte Vail, notat non Sodonim sed locesim in hebraeo scriptum esse, quod auceps significat. 883 cfr Hieron., Nom. Hebr., 10, 17 ; 23, 9 ; 43, 18 ; 56, 28/29 ; 63, 9 ; 71, 12 ; et infra lin. 1338/1339. 886/887 Ps. 123, 7. 888 cfr Hieron., Nom. Hebr., 10, 17 ; 23, 9 ; 43, 18 ; 63, 9 ; 71, 12. 889/891 cfr infra lin. 1339/1341. 892 cfr Luc. 16, 8 ; Eph. 5, 8 ; 1 Thess. 4, 5. 897/898 cfr Gen. 4, 4-5. 898/899 cfr Gen. 21, 9-13. 899/901 cfr Gen. 25, 27. 902 Mai. 1, 2-3 ; Rom. 9, 13. 903/905 cfr Rom. 9, 11-12.

P K 880 maris naues] codd. Hraban., naues maris ~ /x Vail. 881 occidente1] hie codd. Hraban., *occidentem /x Vail; cfr supra lin. 869 et infra lin. 908 881 occidentes2 K 884 dicimus] P ut semper fere, *dicemus K Hraban. /x Vail. 886 sicut] P cum Vulg., *quasi K Hraban. fx Vail. 890 ad terrena deducunt] codd. Hraban., ut ad terrena deducant fx Vail. 890 eos] eas Hraban. fx Vail. 893 Tyro naufragio praeparatum corr. P, Tyrum naufragio praeparatum K, *Tyrum naufragio *praeparatam Hraban. /x Vail. ; cfr infra lin. 1007.1133 896 reprobatus corr. codd. 897 ecclesiae] electos K 898 elegitur 1 m.P K, corr. alt. m. P 898 alienus] i in c K 899 accepit] in ras. K 900 uenator] uenatur K 901 domum habitat ~ Hraban., habitat domi /a Vail. ; cfr infra lib. 11 lin. 412 901/ 902 Malachia] Hraban. \x Vail., Malachi P, Malachiam K 902 certe] codd. Hraban., recte jx Vail. 903 **utero (in eras.) K 903/904 fecerant Hraban. fx Vail. 904 elegeretur 1 m. P K, corr. alt. m. P

«

308

PL

251

364 905

910

915

920

925

930

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 8/9-10

et alter abiceretur, nisi in typo, ut diximus, synagogae et ecclesiae senior repellitur et assumitur iunior —. Omnes, inquit, naues mans et nautae earam fuerunt in populo negotiations Tyrae (siue in *occidente occidentis — quomodo dicitur ‘Canticum Canticorum’ et ‘saeculum saeculorum’ et ‘opera operum’ ut canticum maius aliis canticis sit et sae¬ culum prolixius aliis saeculis opusque ceteris operibus utilius, sic appellatur ‘occidens occidentis’ ut magnitudinem occidentalium partium significet —), et pulchre naues maris et nautae earum et remiges qui in Tyriae nauis auxilio sunt, non pergunt ad orientem nec ad ortum luminis ubi sol iustitiae nascitur, sed ad ‘occidentem occidentis’ ubi lumen occumbit et unde tenebrarum exordium est. 10. P ersae et Lydii et Libyes erant in exercitu tuo, uiri bellatores tui clypeum et galeam suspenderunt in te pro ornatu tuo fsiue peltas et galeas suspenderunt in t.e, ipsi dederunt gloriam tuarn). Persas fuisse fortissimos, quorum rex Cyrus, ut Esaiae uaticinio praedicatur, subuerso Astyage rege Medorum, Babylonem ceperit, et sacra et saecularis narrat historia ; Lydos quoque illo tempore inter gentes robustissimas reputatos, quorum rex Croesus ab eodem Cyro captus sit, Xenophon scribit plenissime ; et Li¬ byes cum Trogodytis et Aethiopibus uenisse contra Hierusalem, in Paralipomenon uolumine legimus ; *quia illis temporibus florentissimi erant et famosi ad proelia pugnatores, Tyriae urbis defensores esse memorantur et ad terrendos

905/900 cfr supra lin. 896/897. 900/908 Ez. 27, 9. 908 Ez. 27, 9 (LXX). 915/916 cfr Mai. 4, 2, et supra lib. 3 lin. 859, lib. 4 lin. 65, lib. 7 lin. 430/431. 918/920 Ez. 27, 10. 920/921 Ez. 27, 10 (LXX). 921/932 cfr infra lib. n lin. 1484/1486. 921/924 cfr Xenoph., Cyropaed., vii, 5, 15-31. 921/922 cfr Esth. 1, 3. 922/923 cfr Is. 44, 28 ; 45, 1. 924/926 cfr Xenoph., Cyropaed., vn, 2, 1- 8 ; cfr A. Liibeck, Hieronymus quos nouerit scriptores et ex quibus bauserit (Lipsiae, 1872), pag. 25 ; P. Courcelle, op. cit., pag. 69 sqq., n. 5. 926/928 cfr 11 Par. 12, 2- 4.

P K 905 nisi] add. quod Hraban. 71 Vail. 908 occidente] hie codd. Hraban., *occidentem 71 Vail. ; cfr supra lin. 881 t 914 naues 1 m. P K, corr. alt. m. P 917 unde] codd. Hraban., ubi 71 Vail. 918 Lydii] P K Hraban. cum Vulg., Lydi 71 Vail. ; cfr infra lin. 933 921ipse. corr. alt. m. K 921 Persas] alt. m. P Hraban. 71 Vail., Perses 1 m. P K 922/923 ut ... praedicatur] P 71 Vail.,{pm. ut) praedicatus K Hraban. 923 Babylonem] praem. quod sup. lin. alt. m. P 924/925 Lydos ... reputatos] Hraban. 71 Vail., Lydus ... reputatus P, Lydus ... reputates {alt. e ex i ut uidetur) K 925 Craesus PL, cfr supra lin. 16, lib. 7 lin. 736 926 captos corr. K 926/927 lybies P, libies K, Libyas Hraban. 71 Vail. 927 cum Trogodytis] Hraban., controgodotis 1 m. P K, cum trogoditis alt. m. P, cum Troglodytis 71 Vail. 928 quia] P, *praem. qui K Hraban. p. Vail. 929 et] om. PL

v

309

n

883

PL

252

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii,

365

io-ii

hostes scuta et galeas in murorum propugnaculis suspendisse. Spiritalis autem intellegentia illud sonat : quod ‘Persae’ qui interpretantur 'tentantes’ siue ‘tentati’, et ‘Lydii’ quos ‘gcneratos’ intellegimus, et ‘Libyes’ qui hebraico ser935 mone appellantur ‘phut’ et uertuntur in ‘os' — ab ‘ore’ non ab ‘osse’ —, frustra Tyrum nitantur defendere, cum tentatione superentur et generationi ac libidini seruiant, *cassaque tantum uerba multiplicent, non habentes galeam salutis nec scutum fidei, sed gloriam tantum strepitumque sermonum 940 praetendant ad omatum illius. 11 .Filii Aradii cum exercitu tuo erant super muros tuos in circuitu ; sed et Pygmaei qui erant in turribus tuis pharetras suas suspenderunt in muris tuis per gyrum, ipsi compleuerunt pulchritudi945 nem tuam. fLXX : Filii Aradiorum et fortitudo tua super muros tuos in circuitu custodes in turribus tuis erant ; pharetras suas suspender unt super propugnacula tua per gyrum, ipsi perfecerunt decorem tuum.) Verbum ‘gamadim’ Aquilae prima editio ‘Pygmaeos’, 950 Symmachus ‘Medos’, Septuaginta ‘custodes’, Theodotio ‘gomadim’ ipsum hebraicum interpretati sunt ; Aradum insuiam, quae tota sit ciuitas, et contra se positum oppidum Antaradum habeat, uicinaque sit Tyro, et praetendat in Phoenicis littore continentis terrae, usque hodie cemimus. Hi sunt in exercitu 935 urbis Tyriae custodesque turrium eius et suspendunt phare-

032/933 cfr Hieron., Nom. Hebr., 56, 18. 933/934 cfr Hieron., Nom. Hebr., 58, 5. 934/935 cfr Hieron., Nom. Hebr., 6, 11/12 ; 57, 28. 935/930 cfr Hieron., Nom. Hebr., 48, 19. 938/939 cfr Eph. 6, 16-17. 941/945 Ez. 27, 11. 945/ 949 Ez. 27, 11 (LXX). 950 Symmachus‘Medos’] duobus facile uerbisgam madim pro uno gamadim legerit Symmachus qui aWa xai MijSoi (sedet Medi) est interpretatus (Vail.)

P K 931 in ... propugnaculis] codd. Ilraban., inter ... propugnacula y Vail.

933

Lydii] codd. Ilraban., Lydi y Vail. ; cfr supra lin. 018 935 fut P, fut K 930/ 937 cum tentatione] y Vail., contemptatione 1 m. P K, cum temptatione alt. m. P, dum tentatione Hraban. 937 gcneratione ac libidine corr. alt. m. P, generatione ac libidini K 937 cassaque] Hraban. y Vail., * Vanaque (n superscriptam alt. m. ut uidetur) P, casaquc K 938 uerba] sup. lin. P 939 sermone corr. alt. m. P, sermonem corr. alt. m. K 941 tuo] codd. y Vail, cum Vulg., suo Hraban. 942 pygrruei (a eras.) P 943 turribus] codd. Hraban. Vail, cum Vulg., urbibus Er. y 943 suas] codd. Ilraban. y Vail, cum Vulg., tuas aliter 945 fortitudo] tu sup. lin. suppl. K

949 gamadim codd.

949 pygmae|eos (alt. e exp.) K

950 Theo-

doticio K 950/951 gomadim P, gomadim K Hraban. y Vail., gomodim Archint. cod. Vallarsii 952 Antaradum] 1 m. P Hraban. y Vail., antarada alt. m. P, ante aradum K 953 praetendat] K Hraban. y Vail. ; praetendas 1 m., praetendit alt. m. P 955 suspcndcrunt Ilraban. y Vail. 24

C.C.

LXXV

v

310

366

960

965

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 11-12

tras suas per gyrum complentque pulchritudinem eius ut sagittarios esse docent, siue pygmaei sunt, hoc est bellatores et ad bella promptissimi dno rijs TTvy/ir]s, quae graeco sermone 'in certamen’ uertitur. Sin autem Aradii 'deponentes' sonant, omnis qui praetendit falsi nominis scientiam et habet in pharetra pectoris sui ignita diaboli iacula quibus deceptorum corda uulnerat atque succendat, Aradius appellandus est : cupit enim deponere eos qui nituntur ad alta conscendere, et complet pulchritudinem Tyri de qua et in Prouerbiis scriptum est : Non te decipiat pulchritudinis desiderium nec capiaris oculis tuts, et iterum : Sicut inaures in naribus porci, sic mulieri

male moratae pulchritudo. 12. Carthaginienses negotiatores tui a multitudine cunctarum diuitiarum ; argento, ferro, stanno, plum970 boque repleuerunt nundinas tuas. Non solum in praesenti loco, sed et in Esaia ubi scriptum est : Vlulate naues Carthaginis, ceteri interpretes uerbum hebraicum transtule-

runt ‘Tharsis’ quos coloniam esse Tyriorum nulli dubium est ; ipsi de occidentis partibus argento, ferro, stanno et plumbo 975 Tyri nundinas repleuerunt. ‘Tharsis’ in lingua nostra sonat ‘exploratio gaudii’ ; exploratores autem hie non in bonam Pi- 255 partem debemus intellegere quales Moyses miserat ad explo- ^ 884 randum terram repromissionis, sed in contrariam quales et apostolus uitare se dicit : Propter subintroductos falsos fra980

tres, qui intrauerunt explorare libertatem nostram quam habemus in Christo, et de quibus Ioseph loquitur : Exploratores estis ; considerare uestigia regionis uenistis, fratresque eius,

intellegentes crimen esse non modicum aliena per insidias explorare, responderunt : Non sunt exploratores semi tui. Isti

959 efr Hieron., Nom. Hebr., 56, 28/29. 9(51 efr 1 Mach. 6, 51. 9(55/9(5(5 Prou. 6, 25 (LXX), 9(5(5/967 Prou. 11, 22 (LXX). 9(58/670 Ez. 27, 12. 971/972 Is. 23, i.I4(LXX). 975 quos] intellege negotiatores ucl exploratores Tharsis 975/976 efr Hieron., Nom. Hebr., 43, 26. 977/978 efr Num. 13, 18-22. 979/ 981 Gal. 2, 4. 981/982 Gen. 42, 9 (LXX). 984 Gen. 42, 11 (LXX).

P K 956/957 sagittarios esse doceant] codd. Hraban., sagittarii esse doceanrur fx Vail. 958 promptissimus corr. P

958 A7to[hcttv[muc 1 m., apoges pygmes in marg.

infer, alt. m. P ; awon icttyImhc X 959 ‘in certamen’] Incertamen P, incertam K, in ‘certamen’ fx Vail. 962 succendat] codd. Hraban., succendit /x Vail. 964 et] codd. Hraban., om. /x Vail. 965 nec] ne Hraban. /x Vail. 966 inaures] recte P, inauris K Hraban. /lx Vail. ; efr supra lib. 4 lin. 1258 et infra lib. 9 lin. 225 966 porci] potest corr. alt. m. P, porcae K Hraban. /x Vail. ; efr supra lib. 4 lin. 1259 et infra lib. 9 lin. 225 968 Carthaginienses] codd. Hraban., Carthaginenses /t Vail, cum Vulg. ; efr infra lib. 11 lin. 1421 971 in] om. K 9755 tarsis hie P, tarsis hie K 978 quos] quam Hraban. /x Vail. 975 tarsis hie P, tharsis hie K 977/ 978 explorandum] P, explorandam K Hraban. fx Vail. ; efr ex. gr. infra lib. 11 lin. 1831/1832

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 12-13/14

367

985 ergo nundinas Tyri non auro nec lapide pretioso, sed argento, ferro, stanno, plumboque multiplicant, habentes eloquii uenustatem et arma ad expugnandum, et in stanno eloquii similitudinem quod mentitur argentum, et in plumbo impietatem grauissimam, iuxta Zachariam, in quo mulier sedet super 990 talentum plumbi, et Aegyptii demersi sunt in profundum sicut plumbum. Longa singulorum disputatio metallorum sed breuitati studendum est. 13,14. Graecia, Thubal et Mosoch ipsi institores tui ; mancipia et uasa aenea adduxerunt populo 995 tuo. De domo Thogorma equos et equites et mulos adduxerunt ad forum tuum. (XXX : Graecia uniuersa et adiacentia eius, ipsi negotiatores tui in animabus hominum et uasa aenea dederunt mercatum tuum. De domo Thogorma equos et equites et mulos 1000 dederunt nundinas tuas.) ‘Iones’ inquit ‘— qui hebraice appellantur Iauan —, et Thubal — id est Iberi orientales uel de occidentis partibus Hispani qui ab Ibero flumine hoc uocabulo nuncupantur —, et Mosoch — quos Cappadocas intellegimus, quorum metropolis quae postea, ab Augusto Cae1005 sare, Caesarea appellata est, usque hodie lingua ipsorum Mazaca dicitur —, isti pretiosum Tyri fecere commercium, ut mancipia et aenea uasa ex Corintho adducerent Tyrum, et de domo Thogorma, id est de Phrygia, equos et equites et mulos, quorum quondam ilia prouincia maximam habuit copiam’. Ai1010 unt hebraei ‘Graeciam’, id est ‘Iauan’, interpretari ‘est et non est’, quod proprie refertur ad ‘sapientiam’ saecularem in qua, si recte aliquid reperiunt, ‘est’ appellatur, si in contrariam par¬ tem, ‘non est’. Multa enim naturae bono et ipsi disserunt de officiis, de continentia, de opibus contemnendis — quod proprie 1015 sibi Stoici uindicant —, et uidentur animas hominum quos de-

988/990 cfr Zach. 5, 7. 990/991 cfr Ex. 15, 10. 999/996 Ez. 27, 13-14. 996/1000 Ez. 27, 13-14 (LXX). 1000/1001 cfr Hieron., Norn. Hebr., 7, 12 ; 64, 28/29. 1001/1004 cfr infra lib. 11 lin. 1483/1484. 1005 usque] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 426. 1008 cfr infra lib. 11 lin. 1486/1487. 1009/1010 cfr Hieron., Nom. Hebr., 7, 12 ; 64, 28/29. 1010/1011 Iauan ... est et non est\ non rectam etymologiae explanationem putant Maurini et Vallarsi; cfr infra lin. 1208/ 1209.1214. 1010/1011 cfr Hieron., Nom. Hebr., 68, 26/28.

P K 989 sedit Hraban. 71 Vail. 991 disputatio** (2 uel 3 litt. eras.) P 991/992 breuitate corr. alt. m. P 993 praem. hb in marg. alt. ( ?) m. K, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 995 mul*os (litt. eras.) P 1000 Iones] Hraban. 71 Vail., -I-ones P, hi omnes (hi in ras. alt. m.) K 1001 iauan P 1007 aenea uasa] P Hraban. 71 Vail., uasa aenea ~ K 1007 Tyrum] 1 m.P K Hraban 71 Vail., Tyro alt. m. P ; cfr supra lin. 893 et infra lin. 1133 1010 est2] om. 1 m. P K, sup. lin. add. alt. m. P est] sup. lin. suppl. alt. m. P 1013 naturae] praem. de sup. lin. alt. m. P 1013 bona Hraban. 1013 deserunt PL 1015/1016 deceperunt Hraban. 71

1012

Vail.

v 311

368

1020

1025

1030

1035

1040

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 13/14-15/16

ceperint lucrifacere; habentque uasa aenea, quibus mentiuntur auri similitudinem, quae ingerunt populis Tyri ut eos falsae doctrinae opinione supplantent ; de domo quoque ‘Thogorma’ quod interpretatur ‘peregrinus’ et ‘aduena’, ad forum et nundinas eius equi adducentur et equites et muli de quibus scripturn est : Fallax equus ad salutem, et in alio loco : Dormitauerunt omnes qui ascenderunt equos, et in Psalmis : Nolite fieri sicut equus et mulus quibus non est intellectus ; quamobrem et Doech, accusator et interfector sacerdotum, et praefectus multorum fuit, et hos esse de domo aduenae atque peregrini qui non comedunt carnes agni, de quibus scriptum est : Aduena et mercenarius non comedent ex eo, ut omnes nundinae Tyri his mercimoniis compleantur. 15a. Filii Dadan negotiatores tui. Pro quo, nescio quid uolentes, Septuaginta ‘filios Rhodiorum’ interpretati sunt, nisi forte primae litterae falsi similitudine, ut pro ‘Dadan’ legerent ‘Radan’, quae et ipsa Cycladarum maxima est, et in Ionio mari quondam urbs potentissima naualique certamine gloriosa, et propter tutissimum portum mercatorum omnium receptaculum. Et quia ‘Rhodii’ in linguam nostram uertrmtur ‘uidentes iudicium’, de his nunc tropologice dicitur, qui cemunt iudicii ueritatem et ipsi non faciunt, dicente apostolo : Propter quod inexcusabilis es, 0 homo omnis qui iudicas ; in quo enim iudicas alium, teipsum condemnas, eadem enim facis quae iudicas. Sed melius est ‘Dadan’ alterius lo¬ ci nomen accipere, et ut in hebraico et apud ceteros interpretes habetur. 15b, 16. In sulae multae negotiatio manus tuae : dentes eburneos et ebeninos commutauerunt in pre-

1018/1019 cfr Hieron., Nom. Hebr., n, 18/19 > 59> 7/8. 1021 Ps. 32, 17. 1021/ 1022 Ps. 75, 7. 1022/1023 Ps. 31,9. 1023/1024 cfr r Reg. 22, 9-22. 1025/ 1026 Ex. 12,45. 1029 Ez. 27, 15. 1030/1041 cfr infra lib. n lin. 1487/1488. 1035/1036 cfr Hieron., Nom. Hebr., 5, 5 (app.) ; 5, 7/8 (app.) ; 9, 19/21 ; 12, 22 ; 54, 3 ; 58, 18/19 ; 71, 1 ; 71, 1/2. 1038/1040 Rom. 2, 1. 1043/1048 Ez. 27, 15-16. 1044 ebeninos] cfr H. Goelzer,o/>. cit., pag. 219.

P K

1018 supplantent] P Hraban. /x Vail., supplantant K 1020 adducuntur] P alt. m. K, adducantur 1 m. K, adducentur Hraban. fi Vail. 1022 equos] equus corr. P, aequos K ut semper fere 1024 et2] P, om. K Hraban. /x Vail. 1025 hos] h sup. lin. alt. m. P 1028 mercimoniis] pr. i in e P, om. Hraban. 1029 Filii] praem. hb alt. ( ?) m. K, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1029 Dedan Hraban., cfr infra lin. 1032.1040.1221.1222.1225 1030 filio PL 1032 Dedan Hraban., cfr supra lin. 1029 et infra lin. 1040.1221.1222.1225 1032 Cycladarum] K PIraban., cicladarum (ci sup. lin. suppl. alt. ml) P, Cycladum rectius /x Vail. 1034 certamina corr. K 1037 non] sup. lin. suppl. K 1038 inexcusabilis es] inexcussabiles (in in rnarg. alt. ml) K 1040 Dedan Hraban., cfr supra tin. 1029.1032 et infra lin. 1221.1222. 1225 J041 et ut] codd. /x, ut et ~ Hraban. Vail. 1043 Insulae] praem. bt> K, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122

PL

254

v 312

^ 885

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 15/16

369

tio tuo. Syrus negotiator tuus propter multitudinem operum tuorum : guttam, purpuram et scutulata et byssum et sericum et chodchod proposuerunt in mercatu tuo. (XXX : Ex insulis multiplicauerunt negotiationem tuam : dentes elephantinos, et his qui 1050 introducebantur reddebas mercedes tuas. Homines negotiationem tuam a multitudine mercatus tui : in aphec, stacten, et polymita de Tharsis, et ramoth et chodchod dederunt nundinas tuas.) Multum ab hebraico in praesenti loco Septuaginta editio discrepat ; ideo iuxta 1055 utramque pauca dicenda sunt, ne, in Tyri mercimoniis occupati, ad reliquas prophetias tardius transeamus. Filii Dadan, negotiatores Tyri, de multis insulis multiplicauerunt ne¬ gotiationem eius, ita ut dentes elephantorum darent his qui ueniebant ad commercium eius, et haberent homines in nundi1060 nis propter negotiationis multitudinem. Haberent autem in ‘aphec’ — quod de Theodotionis editione in Septuaginta additum est, pro quo Symmachus uertit ‘polymita’ —, ‘stacten’ quoque —- pro quo omnes alii ‘purpuram’ interpretati sunt, quae hebraice dicitur ‘argaman’ —, et ‘uarietates ex 1065 Tharsis’ — pro quo in hebraeo ‘bus’ dicitur, quae ab omnibus in ‘byssum’ translata est. Tharsis autem in praesenti loco penitus non habetur —. Et ‘ramoth’, inquiunt, et ‘chodchod’ de¬ derunt nundinas tuas ■—• quod ita habetur in hebraeo, nisi quod pro ‘ramoth’ Aquila ‘serica’ uel ‘subtilia’ interpretatus est ; 1070 ‘chodchod’ uero omnes interpretes ita ut in hebraeo positum est transtulerunt —’. Igitur, iuxta Septuaginta, filii Rhodiorum negotiatores Tyri de insulis plurimis multiplicauerunt ne¬ gotiationem eius ; iuxta hebraicum, post filios Dadan nego¬ tiatores eius, insulae quoque diuersarum gentium auxerunt 1075 mercimonium eius afferentes dentes eburneos ex India et ligna ebenina — quae nigri coloris pretiosissima sunt —, et commutauerunt cum aliis Tyri mercibus. ‘Syrus’ quoque fuit negotiator Tyri, pro quo in hebraeo positum est ‘aram’, in cu1045

1048/1053 Ez. 27, 15-16 (LXX). 1067/1068 Ez. 27, 16 (LXX). 1071/1072 filii PJxodiorum] cfr supra lin. 1029/1030. 1076 ebenina] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 219. 1078/1081 cfr Hieron., Nom. Hebr., 2, 17 ; 64, 7 ; 73, 14.23 ; 78, 17 ; 81, 9.

P K 1046 guttam] codd. Hraban. pi Vail., gemmam coni. Viet, cunt Vulg. 1048 mercato 1 m. P K, corr. alt. m. P 1048/1049 negotionem 1 m.P K, corr. alt. m. P 1053 nundinas] praem. in pi Vail., cfr infra lin. 1068 1061 afec P, afec K, Aphech fx Vail., Alphech PL, (‘Napbech’ legendum cum Theod. ‘N et supra lin. ioio/ioii. 1221/1222 Ez. 27, 20.

P

K

1191 militum 1 m.P K, corr. alf m. P 1191/1192 perspiciendum] perspicuum Hraban. /x Vail. 1193 ex uariis] 1 m. P K, et ex aliis alt. m. P, praem. et Hraban. /x Vail. 1199 Dan] praem. hb in marg. K, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1200 stacte] 1 m. P K Hraban. fx Vail, cum Vulg., stacteN alt. m. P 1200 calamus] K Hraban. jx Vail, cum Vulg., *calamos P 1201.1209.1212 Mozel] Hraban. /x Vail., moezel codd. 1205 Panaes corr. alt. m. P 1206 iordanes 1 m. P K, corr. alt. m. P 1207 sortitus] add. est Hraban. fx Vail. 1208 IauaN K, Iouan PL. 1209 quoque] autem Hraban. 1213 stactem PL 1216 rationem (m exp.) P 1221 Dadan] 1 m. P K fx Vail., Dedan alt. m. P Hraban. cum Vulg. ; cfr supra lin. 1029.1032.1040 et infra lin. 1225.1233

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 20-21

375

dum. (LXX : Dedan negotiatores tui cum iumentis electis ad currus.) Multum hebraicum et Septuaginta in praesenti discrepant loco praeter nornen regionis quod uici1225 num est : ‘Dedan’ et ‘Dadan’. Infinita quippe distantia in ‘tapetibus ad sedendum’ et ‘iumentis electis ad currus’, nec dubium quin quadrigae currus et equi in malam partem accipiantur si terreni sint, alioquin de caelestibus et Helias curru rapitur, appellaturque ab Elisaeo : Pater, fater, auriga et currus 1230 Israel, et *Gezi aperiuntur oculi, ut currus in monte et equos uideat sine ascensoribus, session! Domini praeparatos ; in tapetibus autem sermonum pulchritudo monstratur, in quibus uehuntur et requiescunt institores *Dedan, sessione composita, uenientes ad nundinas Tyri. 1235 21. A rabia et uniuersi principes Cedar ipsi negotiatores manus tuae ; cum agnis et arietibus et haedis uenerunt ad te. Pro ‘agnis, arietibus et haedis’ Septua¬ ginta ‘camelos et arietes et agnos’ interpretati sunt. Arabia autem et principes Cedar — quae hodie Sarracenorum regio 1240 est —, sicut in Hieremiae sermone, qui aduersum Cedar scribitur, plenissime demonstratum est, abundant his animantibus, agnis uidelicet et arietibus et haedis —- et Tyri nundinas hac illatione multiplicat —, sed et camelorum fertillissima re¬ gio, ob pascuarum eremi latitudinem aerisque temperiem qui1245 bus hoc animal delectatur. ‘Arabia’ autem interpretatur ‘uespera’, et ‘Cedar’ ‘tenebrae’, de qua et in Psalmis dicitur : Habi¬ tant cum habitantibus Cedar ; quae regiones deferunt Tyro ca¬ melos grauissimis peccatorum oneribus praegrauatos, siue agnos et arietes et haedos, quos immolant altaribus suis quae de 1250 iniquo rebelli corde simularunt. Sed et in hoc eodem prophe-

1222/1223 Ez. 27, 20 (LXX). 1228 cfr iv Reg. 2, 11. 1229 iv Reg. 2, 12 (LXX). 1230/1231 cfr iv Reg. 6, 17. 1235/1237 Ez. 27, 21. 1240/1243 cfr Ier. 49, 29. 1243 illatione] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 71. 1244 pascua¬ rum] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 445. 1245/1240 cfr Hieron., Nom. Hebr., 21, 19. 1246 cfr Hieron., Nom. Hebr., 4, 6/7 ; 48, 13/14 ; 57, 5. 1246/1247 Ps. 119, 5. 1250/1253 cfr Ez. 34, 18-21 ; et infra lib. 11 lin. 247/253.

P K

1222 Dedan] alt. m. P K 71 Vail., Dadan 1 m. P (uel uice uersa : Dedan 1 m., Dadan alt. m. P), Dean Hraban. 1224 loco discrepant ~ Hraban. p Vail. 1225 distantiam K 1227 quadrigiae 1 m. P K, corr. ut uidetur alt. m. P 1228 terrena P 1228 de caelestibus et (H)elias] codd. Hraban., et Elias ad caelestia p Vail. 1229 Elis(a)eo] Hraban. p Vail. ; eliseae 1 m. P K, corr. alt. m. P 1230 Gezi] PL. ; eezi 1 m. P, *Giezi alt. m.P K Hraban. p Vail, cum Vulg. 1231 uideas corr. alt. m. P 1233 Dedan] hie 1 m.P K Hraban. p Vail., *Dadan alt. m. P ; cfr supra lin. 1029.1032.1040.1221.1222.1225 1235 Arabia] praem. hb in marg. K, cfr cx. gr. supra lib. 7 lin. 122 1237 te] codd. Hraban. p Vail., add. negatiatores tui Viet. 1243 multiplicant Hraban. p Vail. 1243/1244 regio] add. est Hraban. p Vail. 1244 pascuarum] codd. p et aliter, pascuorum Hraban. Vail. 1249 altaribus] praem. in Hraban. p Vail. 1250 iniquo] codd. Hraban., add. ac p Vail.

0318

PL

259

376

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 21-22

ta, in uisione pastorum, arietes aquas purissimas conturbantes et impingentes lateribus oues et cornibus dimicantes legimus ; haedos quoque, qui ad sinistram stare consuerunt ; et agnos, qui mentiuntur agnum de quo scriptum est : Ecce ag1255 nus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. In bonam autem partem : camelos, scribit Esaias, de ‘Madian’ — quod interpretatur ‘Do¬ mini iudicium’ — uenire Hierusalem, et Epha, et arietes Nabeoth, et Saba, deferentes aurum et thus — quorum duo ultima etiam a Magis offeruntur Domino — ; istique cameli, 1260 deposito onere peccatorum, possunt intrare artam et angustam uiam quae ducit ad uitam. 22. Venditores Saba et Rema, ipsi negotiatores tui, cum uniuersis primis aromatibus et lapide pretiosissimo et auro, quod proposuerunt in mercatu 1265 tuo. In Psalmis, ubi scriptum est : Reges Arabum et Saba munera offerent tibi, in hebraeo habet : Reges Saba et Saba munera offerent tibi, quorum una ‘Saba’ per ‘sen’ litteram scribitur, alterum per ‘samech’ quae nostrae litterae similis est. Quia igitur ‘Saba’ interpretatur ‘conuersio’, hoc dicendum 1270 est, quod in praesenti loco non ‘conuersionem’ significet, sed ‘auersionem’ de qua Tyro munera deferuntur cum uniuersis aromatibus et odoribus optimis et lapide pretioso et auro, quae omnia in Tyri nundinis proponuntur ; et ipsi *enim men¬ tiuntur odorem optimum lapidemque pretiosum quo ex1275 struere peruersitatis suae nituntur ecclesias, et aurum quod pollicentur in sensu, omniaque peruersa sunt — nihil enim gratuito accipiunt nec gratis tribuunt sed uniuersa mercantur, cum reges Arabum et Saba gratis Christo munera offerant — ; hi sunt qui omnia turpis lucri causa faciunt, et ab

1253/1254 cfr Matth. 25, 33. 1254/1255 Ioh. 1,29. 1256/1258 cfr Is. 60, 6-7. 1256/1257 cfr Hieron., Nom. Hebr., 8, 18/19 J x4> 3 ! 7°> 4/51258/1259 cfr Matth. 2, 11. 1259/1260 cfr Matth. 19, 24 ; Marc, io, 25 ; Luc. 18, 25. 1260/ 1261 cfr Matth. 7, 14; Luc. 13, 24. 1262/1265 Ez. 27, 22. 1265/1268 cfr Hieron., Qu. hebr., 16, 3/9. 1265/1266.1266/1267 Ps. 71, 10. 1269 cfr Hieron., Nom. Hebr., 10, 14; 60, 2/3. 1278/1279 cfr Matth. 2, 11.

P K 1252 dimigantes corr. alt. m. P ,1253 consuerunt] codd. Hraban., consueuerunt fj. Vail. 1257 Epha] Hraban. fj. Vail., gefa 1 m. P K, *ffa alt. m. P 1257 arietes] add. de Hraban. /j. Vail. 1258 Nabeoth] 1 m. P K, Nabaioth alt. m. P Hraban. /x Vail, cum Vulg. 1262 Venditores] praem. hb in marg. K, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1262 Rema] codd. Hraban., Reama n Vail, (reema Vulg.) 1264 mercato codd., cfr supra lin. 1048 et infra lin. 1312 1265 saba a K 1267 una] unum Hraban. fj. Vail. 1267 per sen P, per sen K, per sin Hraban. /x Vail. 1268 samech K 1268 litterae] lingue corr. alt. m. P 1273 enim] alt. m. P K Hraban. /x Vail., *om. 1 m. P 1276 pollicentur] P, pollucentur K, pollicetur Hraban. /x Vail.

/x 889

v 319

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 22-23/24

377

eo haec munera susceperunt, qui elicit in euangelio : Haec om¬ nia tradita sunt mihi, quae, si cecideris, dabo tibi. ‘Rema’ siue, iuxta Septuaginta, ‘*Regma’ in nullo alio scripturarum loco inuenire potui, nec quae regio sit, qui due significet, nisi, quod manifestum est, et ex eo quod iungitur Saba, uicinam 1285 huic prouinciae esse regionem. 23,24a. Aran et Chenne et Eden negotiatores, Saba, Assur, C helm ad uenditores tui. Ip si negotiator es tui multifariam inuolucris hyacinthi et polymitorum gazarumque pr etiosarum, quae obuolutae et 1290 astrictae erant funibus. (XXX: Charran et Channa et Edne isti negotiator es, Saba, Assur et Chalmad institores tui, deferentes negotiationem -x- in Machalim et in Galima : hyacinthum, et -x- polymita : thesauros electos funibus colligatos.) Et istae gentes 1295 diuersorum locorum nomina continentes. Quod autem de Theodotione in Septuaginta additum est : In Machalim et in Galima, Symmachus interpretatus est : Pretiosis inuolucris ; ‘polymita’ quoque, qua Theodotio ‘uaria’ interpretatus est, de Aquila et Symmacho addidimus — tam pretiosae autem 1300 uestes negotiatorum inuolucris ferebantur, ut funibus hyacinthinis stringerentur -— ; ‘Aran’ siue, ut Septuaginta dixere, ‘Charran’, in nostra lingua sonat ‘foramina’ ; ‘Chenne’, ‘praeparationem'; ‘Eden’, ‘delicias’, pro quo apud Septuaginta 1280

1280/1281 Luc. 4, 6. 1281 Matth. 4, 9 ; efr Luc. 4, 7. 1282/1283 efr Hieron., Nom. Hebr., 58, 19. 1286/1290 Ez. 27, 23-24. 1290/1294 Ez. 27, 23-24 (LXX). 1296/1297 Ez. 27, 24 (Theodot.). 1297 Ez. 27, 24 (Symmach.). 1301/1302 efr Hieron., Nom. Hebr., 2, 29 ; 3, 10 ; 4, 21 ; 45, 12/13 > 49> 16 ; 56, 25. 1302/1303 efr Hieron., Nom. Hebr., 57, 10. 1303 efr Hieron., Nom. Hebr., 5, H-

P K

1280 qui] que corr. P 1280/1281 omnia] codd. Hraban., enim fx Vail. ; efr supra tin. 525 1281 si cecideris dabo tibi] codd. Hraban., dabo tibi si procidens adoraueris me n Vail, iuxta Vulg. ; efr supra lin. 525/526 1281 Rema] codd. Hraban., Reama/x Vail., efr supra lin. 1262 1282 *Rhegma Hraban. ft Vail., (‘Pa[y]/ta LXX) 1283 potui] praem. n (non) alt. m. recentiore P 1286 Aran] praem. hb in marg. K, efr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1286 Channe Hraban. /x Vail., efr infra lin. 1302 1286 negotiatores] 1 m. P K, add. tui alt. m. recent. P Hraban. fx Vail, cum Vulg. ; efr infra lin. 1291 1287 Chelmad] hie Hraban. jx Vail, cum Vulg., chelmat codd. ; efr infra lin. 1309 1288 inuoluclis 1 m. P K, corr. alt. m. P ; efr infra lin. 1297. 1300.1316.1320/1321 1288/1289 polymitarum corr. alt. m. P 1289 obuolu¬ tae] uo sup. lin. K 1290 Chana fx Vail. 1291 edne* (ne in ras. 3 litterarum) P, edene K 1291 negotiatores] add. tui fx Vail, cum L.XX, efr supra lin. 1286 1291 Sabba /x Vail. 1291 Chalman fx Vail. 1293 polymita (~ add. alt. ml) P, efr infra lin. 1297/1298 1296 theodotione (~ exp.) K 1297 inuoluclis 1 m. P K, corr. alt. m. P ; efr supra lin. 1288 et infra lin. 1300.1316.1320/1321 1298 plymita (~ add. alt. ml) P, efr supra lin. 1293 1298 uaria (~ add. alt. ml) P 1299 aquilo K 1300 inuoluclis 1 m. P K, corr. alt. m. P ; efr supra lin. 1288.1297 et infra lin. 1316.1320/1321 1302 Channe Hraban. fx Vail., efr supra lin. 1286

PL

378

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 23/24-25

‘Edne’, quod in hebraico non habetur, quid sonet ignoramus 1505 et ficti nominis e.Tvp,o\oy tav quaerere non debemus. In negotiatione ergo Tyri per carneos sensus qui indicantur in foraminibus, tota saeculi hominum praeparatio est qui solas delicias putant si augeant Tyriae urbis commercia. De ‘Saba’ supra diximus ; ‘Assur’ interpretatur ‘dirigens’ ; ‘Chelmad’ 1310 siue, ut in quibusdam exemplaribus continentur, ‘Cherma’ transfertur in ‘uineas’ ; haud dubium quin Sodomorum, qui ueniunt in mercatu Tyri, ut praua dirigant, immo arguant poenis et corrigant quae fuerant deprauata, iuxta illud quod in Psalmis dicitur : Vt destruas inimicum et ultorem. Habent1315 que multifariam supellectiiem et incredibili uarietate distinctam, quae inuolucris hyacinthi astricta est, siue thesauri eorum funibus constringuntur quos thesaurizauerunt sibi in terra, iuxta illud quod scriptum est : Funibus peccatorum suorum unusquisque constringitur, nec habuerunt negotiationem 1320 liberam, sed cuncta peccatorum uinculis nexuerunt. Inuolucra hyacinthina, propter coloris similitudinem referam ad aerias potestates quae thesauros suos saeculi nundinis largiuntur. 24b, 25a. Cedros quoque habebant in negotiationibus tuis. Naues maris /siue, ut in hebraico continentur : 1325 Tharsis) principes tui in negotiations tua. Pro ‘cedris’ Septuaginta ‘cyparissos’ transtulerunt. Et quia supra de utroque diximus, superfluum est *lectoris augere fastidium. 25b. Et repleta *est et glorificata /siue aggrauata) nimis in corde maris. ‘Nihil’ inquit ‘tibi defuit quod ad 1330 diuitias pertinet insularum ; quae tamen glorificatio, fuit ag-

1308/1309 cfr Hieron., Nom. Hebr., io, 14 ; 60, 23 ; supralin. 1265/1271. 1309 cfr Hieron., Nom. Hebr., 2, 21/22; 15, 28. 1309/1311 cfr Hieron., Nom. Hebr., 57, 10/11.15. 1311 Ps. 8, 3. 1318/1319 Prou. 5, 22 (LXX). 1320/ 1322 cfr supra lin. 851/852 et lib. 4 lin. 1160/1162. 1323/1325 Ez. 27, 24-25. 1326 cyparissos] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 208. 1326 supra] lin. 786/792. 1328/1329 Ez. 27, 2 5. 1330/1331 quae tamen... possidentis] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 24/25. 1330 glorificatio] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 70. 1330/1331 aggrauatio] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 63.

P K 1304 quid] qui PL, 1305 eTOiMOAOflaN 1 m. P K, ethymologiam in marg. super, alt. m. P, etymologiam 71 Vail. 1306 ergo] primum post cameos, corr. P 1308 si] i in ras. P 1309 Chelmad] 1 tup. lin. P 1310 continetur Hraban. ft Vail., cfr infra lin. 1325 1312 mercato 1 m. P K, corr. alt. m. P ; cfr supra lin. 1048.1264 1316 inuoluclis 1 m. P K, corr. alt. m. P ; cfr supra lin. 1288.1297.1300 1320 nexuerunt] codd. Hraban., innexuemnt fj- Vail. 1320/1321 inuolucra] hie 1 m. P K fjl Vail., inuolucla alt. ( ?) m. P ; cfr supra lin. 1316 1321 referamus Hraban. 71 Vail. 1321/1322 aereas Hraban. ft Vail. ; cfr supra lin. 852.855, lib. 4 lin. 1161 1323 Cedros] praem. hb in marg. K, cfr ex.gr. supra lib. 7 lin. 122 1324 continetur 71 Vail., cfr supra lin. 1310 1325 tui] tuae K 1325 negotiationes PL 1327 lectoris] 1 m. P K 71 Vail., *lectori alt. ( ?) m. P Hraban. 1328 est] *es Hraban. 71 Vail, cum Vulg.

u

320

^890 PL 261

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 25-27

1335

1340

1345

1350

1355

1360

379

grauatio possidentis dum non potes moderate ferre diuitias, quamquam et paupertas saepe tentatio sit’ -— unde et Salomon necessaria tantum postulat, et diuitias aut paupertatem pariter detestatur, ne in altero superbia, in altero subrepat impatientia atque mendacium. 26a. / n aquis multis adduxerunt te remiges tui. Su¬ pra remiges Tyriae ciuitatis, ‘Sidonios’ legimus et ‘Aradios’, quorum alteri ‘uenat ores’, alteri interpretantur ‘deponentes’ : uenantur enim eorum animas quos inter saeculi huius fluctus suo ducunt arbitrio, et non ad excelsa subleuant, sed in profunda demergunt ; nec imitantur eos qui usque ad matutinam uigiliam nauigantes fregerunt insanos maris fluctus et Dominum Saluatorem suscipere meruerunt statimque tali uectore et comite peruenerunt ad portum quietis. De quo in euangelio plenius scribitur. 26b. Ventus auster contriuit te in corde maris. Omnes diuitiae Tyri ‘austro’ flante dispereunt, qui significantius hebraice ‘cadim’, graece Kavoaov interpretatur, quern nos in ‘uentum urentem’ transferre possumus ; de quo dicebat et sanctus : Per diem sol non uret te, neque luna per noctem. Hoc uento Iacob exustus erat et tarnen non contritus, dum lo¬ quitur : Fui per diem exustus aestu et gelu noctis ; illi quoque qui ab hora prima conducti sunt, totius diei calorem et aestus tulerunt, et tamen accipiunt denarium, quia exusti sunt et non contriti ; unde et sponsa dicit in Cantico : Nigra sum et formosa, quia despexit me (siue, ut melius in hebraico continetur, decolorauit me) sol. 27a. D iuitiae tuae et thesauri tui et multiplex instrumentum tuum. Multi ita legunt : In corde maris diuitiae tuae et thesauri tui et multiplex instrumentum tuum, ut omnes Tyri diuitiae uniuersaque substantia in corde ma1333/1335 cfr Prou. 30, 8-9. 1336 Ez. 27, 26. 1337 cfr Ez. 27,8. 1338 cfr Hieron., Norn. Hebr., 10, 17 ; 23, 9 ; 43, 18 ; 56, 28/29 ; 63, 9 ; 71, 12 ; et supra lin. 883. 1339/1341 cfr supra lin. 889/891. 1341/1342 cfr Matth. 14, 22-34 ; Marc. 6, 45-46 ; Ioh. 6, 15-21. 1346 Ez. 27, 26. 1347/1349 cfr Ez. 17, 10 ; 19, 12; et supra lib. 6 lin. 826/827. 1350 Ps. 120, 6. 1352 Gen. 31, 40 (LXX). 1352/1355 cfr Matth. 20, 10-12. 1355/1356 Cant. 1, 4 [5] (LXX). 1355 Cant. 1, 5 [6] (LXX). 1357 Cant, i, 5. 1358/1359 Ez. 27, 27. 1359/ 1360 Ez. 27, 26-27.

P K

1332 paupertas] nostri codd. Vatic, cod. Vallarsii Hraban., paupertatis /u. Vail. 1332 salamon K ut fere semper 1333 diuitias] diuias K 1333 aut] ac Hraban., et fj. Vail. 1336 In] praem. hb in marg. K, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1341 demergant P 1348 hebraice] codd. Hraban, om. \x Vail. 1348 cadim P, cadim K 1348 greci codd. 1348 KaYCON (a sup. lin.) 1 m., cayson in marg. alt. m. P ; KaicoN K ; cfr supra lib. 6 lin. 827 1349 uente corr. alt. m. P 1349 et] codd. Hraban., om. /x Vail. 1349 sanctus] codd. Hraban., add. Dauid /a Vail. 1356 et] codd. Hraban. cum LXX, sed /x Vail, cum Vulg. 1356 me] add. sol Hraban. /x Vail. 1357 decorauit corr. alt. m. P 1361 diuitiae] codd. Hraban., add. et thesauri 71 Vail. 1361 substantiae PL.

v

321

380

1365

1370

1375

1380

1383

139°

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 27-28/32

ris sit posita et saeculi fluctibus obruatur, nihilque habeant stabile habitatores eius atque perpetuum, impleto illo euangelico : Stulte, hac nocte auferent animam tuam a te ; quae autem praeparasti, cuius erunt?, et illo apostolico : Qui uolunt diuites fieri, incidunt in tentationem et muscipulas multas, et detrahuntur in profundum. Manifesta est historia ; et propterea singulis pene uersiculis breues sententiolas coaptamus. Iam enim ad finem libri festinat oratio. 27b. Nautae /siue remiges) tui et gubernatores tui, qui tenebant supellectilem tuam et populo tuo praeerant ; uirique bellatores tui qui erant in te, cum uniuersa multitudine tua quae est in medio tui, ca¬ dent in corde maris in die ruinae tuae. Remiges, siue nautas, urbis Tyriae —- Sidonios legimus et Aradios, de quibus iam dictum est, et, iuxta editionem Septuaginta, consiliarios ‘Bibli’ quae hebraice appellatur ‘gebal’ —-, uiros quoque bellatores eius —- Persas, Lydos et Libyas —, qui omnes ca¬ dent et esse nihili monstrabuntur, cum ceciderit Tyrus et uniuersa gloria eius finem habuerit ruinarum ; multitudinem autem — quam ‘commixtionem’ Septuaginta transtulerunt —, exceptis principibus, uulgus significat qui, absque nomine dignitatum, simili iudicio conterentur. Mixtaque prophetia est inter urbem et nauem, ut ex altero alterum intellegas ; et t amen utrumque ad consummationem saeculi pertineat atque naufragium. 28-32a. A sonitu clamoris gubernatorum tuorum conturbabuntur classes, et descendent de nauibus suis, omnes qui tenebant remum /siue nautae et uniuersi gubernatores maris) uectores que et proretae in terra stabunt, et eiulabunt super te uoce magna et clamabunt amare, et super iacient puluerem capitibus suis et cinere conspergentur /siue cinerem sternent

1364/1365 Luc. 12, 20. 1365/1367 1 Tim. 6, 9 (Vet. Lat.) 1370/1374 Ez. 27, 27. 1375/1377 cfr Ez. 27, 8 ; et supra lin. 883.889/891.1339/1341. 1378 cfr Ez. 27, 10. 1386/1392 Ez. 27, 28-30.

P K 1367 detrahuntur] codd. Hrabati., trahuntur /x Vail. 1370 Nautae] praem. hb in marg. K, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1372 uirique] P Hraban. p. Vail., uiri K (uiri quoque Vulg.) ; cfr infra lin. 1377 1377 quae hebraice appellatur] K Hraban. /j. Vail., quae hebraice^appellant P ; an qui hebraice appellant uel quae hebraice appellat scribendum ? (cfr infra lib. 10 lin. 445) 1377 gebal K 1379 nihil PL 1382 dignitatum] it sup. lin. suppl. alt. m. P 1385 naufragium] praem. in Hraban. /x Vail. 1386 A] praem. hb in marg. K, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1386 gubernatoris corr.alt.m.P 1387 descendunt K 1388/1389 siue nautae ... maris] codd., uncinis inclusi, om. siue et totum ut bebraicum tenent textum Hraban. /a Vail, cum Vulg. 1389 uectoresque et proretae] etiam ut bebraicum textum tenent Hraban. /x ; uncinis inclusum, et1 quibus adeo praeponas de more disiunctiuam particulam siue’ annot., Vail. 1389 proretaej prophete corr. alt. m. P 1390 et1] om. Hraban.

PL 262

v 322

H 891

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 28/32

381

sibi). Quod autem sequitur -x- Et radent super te caluitium, et accingentur ciliciis, et plorabunt te in ama1395 ritudine animae pioratu amarissimo, et assument super te carmen lugubre, et plagent te :, in Septuaginta non habetur sed de Theodotionis editione additum. Ouando Tyrus ceciderit, gubematores illius turbabuntur descendentque de classibus, et remiges uectoresque ac pro1400 retae — siue nautae et uniuersi gubernatores maris —, iactati fluctibus, stabili aliquando consistent gradu ; eiulabunt su¬ per ea uoce magna, quam prius suis locupletabant mercibus, et mentis amaritudinem clamore signabunt ; puluerem quoque — siue terram —- iacient super capita sua, pro terrenis operi1405 bus agentes paenitentiam, et cinere consperguntur uel uitulae iuxta legem ut purificentur, uel certe substernent cinerem sibi — iuxta illud quod dicitur ad Hierusalem : Sparge terram super caput tuum, et cinerem substerne tibi et fac planctum, et in euangelio scriptum est : Si in Tyro et Sidone facta es1410 sent haec signa, olim in sacco et cinere egissent paenitentiam, et psalmista dicit : Cinerem quasi panem manducaui — ; radent que super Tyro caput et facient caluitium, quod in luctu fieri solet, eo tempore quo magnitudo doloris omnem excluserit laetitiam — apostolorum uero capilli numerati erant, quia 1415 crinem suum instar Nazaraenorum Domino consecrarant ; et Samson, quamdiu crines habuit, possedit fortitudinem, ablata caesarie, captus est ab allophylis — ; quando autem dicitur : Et accingentur ciliciis, uetus lumborum libido damnatur, ut, qui uixerant in deliciis, postea paenitentes uiuant in auste1420 ritate atque duritia — Niniuitae habuere saccos ; et rursum ad Hierusalem dicitur : Flange ad me quasi sponsa, accincto cilicio, super uirum suum uirginalem —. Et plorabunt te, inquit, in amaritudine animae pioratu amarissimo — melius

1393/1396 Ez. 27, 31-32. 1405/1406 cfr Num. 19, 9. 1407/1408 Ier. 6, 26 (LXX). 1409/1410 Matth. 11, 21 ; cfr Luc. 10, 13. 1411 Ps. 101, 10 (app.). 1412/1413 cfr Num. 6, 9 ; Deut. 14, 1 ; et supra lib. 2 lin. 928/929, lib. 7 lin. 1516/ 1517. 1414/1417 cfr supra lib. 2 lin. 944/948. 1414 cfr Matth. 10, 30 ; Luc. 12, 7. 1414/1415 cfr Num. 6, 5. 1415/1417 cfr Iud. 16, 17-21. 1417 allophylis] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 205. 1418 Ez. 27, 31. 1420 cfr Ion. 3, 5-6. 1421/1422 Ioel 1, 8 (LXX). 1422/1423 Ez. 27, 31. 1423/1424 Eccl.

P K

7, 3.

1393 sibi] add. Et radent... et plangent te e lin. 1393/1396 repetitum y 1397 addi¬ tum] 1 m. P K, add. est alt. m. P y Vail. 1401 eiulabunt] codd. Hraban., praem. et y Vail. 1403 clamores 1 m. P K, corr. alt. m. P 1404 pro] propter (pter exp.) P 1405 cinerem (m exp.) P 1405 conspergentur Hraban. y Vail. 1407 quod dicitur] quodditur K 1408 substerne* (alt. s sup. lin. add. et litt. eras.) alt. m. P 1409 facte K 1410 haec signa] codd. Hraban., signa haec ~ y Vail. 1413 excluserit] excelsis erit (ut uidetur in rasuris) corr. alt. m. P 1410 ablata] codd. Hraban., add. uero y Vail. 1420 rursum] codd. Hraban., iterum y Vail. 1421 accincto] 1 m. P K, accincta alt. m. P Hraban. y Vail. *5

C.C.

LXXV

v PL

323 265

382

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 28/32-32/36

est enim ingredi in domum Indus, quam in domum conuiuii —, 1425 ut plangant Tyrum, et carnem lugubre congeminent ; quod sequens scriptura subiungit. Vt autem sciamus profectum es¬ se eorum qui plangunt ruentem et qui prius in maris corde et in medio illius uersabantur, prophetae nos doceat exemplum, qui et ipse plangere iubetur Tyrum ut, expleto tem1430 pore paenitentiae, restituatur in antiquum statum, et assumpta cithara Domino personet : lege Esaiam. Ouidam ridicule — sed tamen quod legimus est dicendum — ‘gubernatores’ episcopos haereticorum, ‘consiliatores’ presbyteros, ‘proretas’ archidiaconos, ‘remiges’ atque ‘nautas’ diaconos interpretan1435 tur, ‘uectores’ uero ad cunctum populum referunt — si addidissent ‘nauclerum’ diabolum, implessent tragoediam —, qui omnes eiulabunt pariter et flebunt amarissime et agent paenitentiam postquam naufragium senserint nauis suae et in terra steterint, omnemque decorem falsi nominis scientiae ami1440 serint, et pro gaudio atque laetitia, in cordis amaritudine paenitentiam moerore signauerint. 32b-36. Quae est ut Tyrus quae obmutuit /siue conticuit) in medio maris ? —quodinLXXnonhabetur—. Quae in exitu negoti ationum tuarum /siue quam 1445 inuenisti mercedem) de mari implesti populos multos, in multitudine diuitiarum tuarum et populorum ditasti reges multos ; nunc contrita es a mari (siue in mari), in profundis aquarum opes tuae /siue negotiatio tua) ; et omnis multitudo tua quae 1450 erat in medio tui ceciderunt. Vniuersi habitatores insularum obstupuerunt /siue contriti sunt) super te, et reges earum omnes tempestate perculsi /siue uersi in amentiam) mutauerunt uultus /uel fleuerunt) ; negotiator es gentium /siue populorum) sibilauerunt

1429/1431 cfr Is. 23, 16 ; Hieron., in Esaiam, lib. xxm, 23, 15/18. 1431 quis ? 1442/1457 Ez. 27, 32-36. 1443 LXX...] scil. cod. Vatic, gr. 1209 et pap. 967 ; habetur in cet. codd. (sub asterisco tamen in Origenis recensione).

P K

1426 scriptura] om. K 1432 est dicendum quod legimus ~ Hraban. 1433 episcopus corr. P 1434 arclydiaconus corr. P 1434 nautes 1 m. P K, corr. alt. m. P 1434 diaconus corr. P 1435 populo corr. alt. m. P 1435 si] codd. Hraban., praem. quod /x Vail. 1436 nauclerum] naute clerium P ; nauclerium 1 m., naucleriam (ut uidetur) alt. m. K 1439 decorem] Hraban. n Vail. ; docerem 1 m. P K, doctorem alt. m. P 1440/1441 p^nitentia mgr ore 1 ni., penitentie m?rorem alt. m. P 1445 populus corr. P 1446/1447 populorum] codd. Vail., add. tuorum Hraban. Viet, cum Vulg. 1447 multos] codd. Hraban. H Vail., terrae Viet, cum Vulg. 1451 obstipuerunt (i sup. u expunctam) P et sic semper fere 1453 uultos corr. alt. m. P 1454 gentium siue populorum] codd. fx Vail., populorum siue gentium ~ Viet.

IX 892

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 32/36

383

super te : ad nihili deducta es /siue facta perditio es), et non eris ultra usque in saeculum /siue in perpetuum). Gubernatores, remiges, proretae atque uectores, in planctu Tyri ista memorabunt, quae alia ciuitatum ita conticuit, ut loquendi fiduciam non haberet, et audiret illud 1460 euangelicum : Tace et obmutesce, et de Psalmis : Peccatori autem dixit Deus : Quare tu enarras iustitias meas, et assumis testamentum meum per os tuum ?. ‘Quantis mercibus, o Tyre, ditata es ? Et quid tanto labore quaesisti, ut diebus ac noctibus peritura naufragio congregares ? Implesti quidem populos mul1465 tos et opibus tuis locupletasti reges — de quibus scriptum est : Astiterunt reges terrae, et principes conuenerunt in unum aduersus Dominum, et aduersum christum eius — ; sed nunc contrita es in mari et in aquarum profundis’ — iuxta illud quod de Pharaone scriptum est : Currus Pharaonis et fortitudinem 1470 eius proiecit in mare, qui demersi sunt in profundum quasi lapis et dicere poterant : Veni in profundum maris, et tempestas demersit me —. ‘Omnes insulae, uel habitatores insularum, quae saeculi huius fluctibus uerberantur, stupebunt super te, et reges earum, tempestate perculsi, sentient interitum 1475 suum, imitantesque uocem colubri, sibilabunt et dicent : Ad nihilum deducta es (siue facta perditio es) - ut non naturam perditionis habueris, sed uoluntatem -, et non eris' — quod si hucusque dixisset, magna quaestio nascebatur : quomodo non esset, quam nunc uidimus exstructam ; sed ex eo quod se1480 quitur : ‘Vsque in saeculum , unius saeculi tempus ostendit, quod iuxta aetatem hominis annorum septuaginta circulo supputatur —, siue ‘non eris Deo’ — dicente apostolo : Qui uocauit ea quae non erant, et Esaias propheta : Ecce confundentur et erubescent omnes aduersarii tui ; erunt enim quasi non 1485 sint, et Esther, iuxta Septuaginta interpretes : Ne tradas scep1455

1460 Marc. 4, 39. 1460/1462 Ps. 49, 16. 1466/1467 Ps. 2, 2. 1469/1470 Ex. 15, 4(LXX). 1470 cfr Ex. 14, 28. 1471/1472 Ps. 68, 3 (LXX). 1475/ 1476.1477.1480 Ez. 27, 36. 1481/1482 cfr Ps. 89, 10. 1482/1483 Rom. 4, 17. 1483/1485 Is. 41, 11 (LXX). 1485/1486 Esth. 14, 11.

P

K

1455 nihilum Hraban. jx Vail, cum Vulg. ; cfr ex. gr. supra lin. 106, lib. 1 lin. 1232, lib. 2 lin. 162.153 et infra lib. 9 lin. 1329 1458 planctu] c sup. lin. suppl. alt. m. P 1458 ciuitatem 1 m., ciuitas alt. m. P 1463/1464 peritur a*naufragio (Hit. eras.) P, peritur anaufragio litteris male compactis K 1466/1467 aduersus ... aduer¬ sum] P, bis aduersum K, bis aduersus Hraban., aduersum ... aduersus ~ fx Vail. 1470 mari K Hraban. 1470 demersus est Hraban. n Vail. 1471 poterat fx Vail. 1478 nasceretur Hraban. fx Vail. 1479 uidimus] 1 m.P K, uidemus alt. m. P Hraban. fx Vail. 1484 quasi] iterat. et semel cancell. K 1485 hester codd., cfr supra lin.

678

v 324

PL 264

384

IN HIEZECHIELEM VIII, xxvii, 32/36

trurn tuum his qui non sunt, et in Psalmis : Dimitte mihi ut refrigerer priusquam abeam et amplius non ero ; quae testimonia quo sensu accipienda sint supra diximus —. Omnia autem haec ad haereticorum possumus referre personam, qui, in 1490 contritione Tyri atque naufragio, sentient errorem suum, et, in medio maris positi, liberare suas animas concupiscent, plangentque male diuitias congregatas, quibus multos ditauerant reges, patriarchas uidelicet suos, et uulgus ignobile, quorum opes in medio corruent mari ; habitatores quoque omnium 1495 insularum —- si tamen uoluerimus ad bonam partem referre quae dicta sunt — obstupescent super contritione Tyri, et re¬ ges insularum omnium, uel ipsi, quasi tempestate perculsi, mutabunt uultus, uel certe cordis moerorem fletu et lacrimis indicabunt, stuporisque magnitudinem admiratione et sibilo 1500 testabuntur, quomodo nihili facta sit et perierit quae salutem multis gentibus promittebat ; et ultra non erit, nequaquam certo tempore — ut altova interpretemur ‘in saeculo’ —, sed in perpetuum, quia idem sermo utrumque significat.

1486/1487 Ps. 38, 14. lin. 689/690.

P K

1477/1488 cfr supra lin. 673/696.

1501/1502 cfr supra

1486 his qui non sunt] iterat. et semel cancell. K 1486 Psalmis] codd. Hraban., Psalmo n Vail. ; cfr ex. gr. supra lin. 736 1487 habeam codd., cfr supra lin. 676 1488 quo] que corr. alt. m. P 1488 si*nt (per rasuram i ex a aperta) P 1502 in ras. alt. m.) 1 m., eona in marg. alt. m. P ; 1503 significat] add. FiNit liber octauus P.

HcoNa (h

aicoNa

K ; cfr supra lin. 690

v 323

v 326

LIBER NONVS /x 893/894

Consequens erat, filia Eustochium, ut prophetiam Tyri et- v 325/326 principis Tyri uno uolumine comprehenderem, et tam locisl PL 265 quam uaticinatione coniunctos, nequaquam librorum ordine separarem. Sed quia plura sunt quae dicuntur et modum pro5 lixitatis excedunt, ideo in nonum librum dilata est explanatio, quam orationibus tuis omniumque sanctorum ad calcem credimus peruenturam, ut contra Pharaonem quoque et uniuersam Aegyptum, quae in Hiezechiele scripta sunt, disseramus. Quae et ipsa nobis longitudine sui, in librum decimum io diuidenda sunt, quo et uoluminum inter se mensura seruetur, et, diuisus, dictantis scribentisque et legentis labor respiret in partibus. XXVIII. 1-10. Et f actus est sermo Domini ad P 893 me, dicens : Fili hominis, die principi Tyri : Haec 15 dicit Dominus Deus : Eo quod eleuatum est cor tuum, et dixisti : Deus ego sum, et in cathedra Dei sedi in corde maris ; cum sis homo et non Deus, et dedisti cor tuum quasi cor Dei. Ecce sapientior es tu Daniele, omne secretum non est absconditum a te, io in sapientia et prudentia tua fecisti tibi fortitudinem, et acquisisti aurum et argentum in thesauris tuis ; in multitudine sapientiae tuae, in negotiatione tua multiplicasti tibi jortitudinem, et eleua¬ tum est cor tuum in robore tuo. Propterea haec dicit 25 Dominus Deus : Eo quod eleuatum est cor tuum qua¬ si cor Dei, idcirco ecce ego adducam super te alienos robustissimos gentium ; et nudabunt gladios suos super pulchritudinem sapientiae tuae, et polluent decorem tuum. Interficient et detrahent te, et morie30 ris in interitu occisorum in corde maris. Numquid dicens loqueris : Deus ego sum, coram interficientibus te, cum sis homo et non Deus in manu occidentium te ? Morte incircumcisorum morieris in manu alienorum, quia ego locutus sum, ait Dominus Deus. 35 fLXX : Et factus est sermo Domini ad me, dicens : Et tu fili hominis, die principi Tyri : Haec dicit

13/34 Ez. 28, 1-10.

P K

35/58 Ez. 28, 1-10 (LXX).

Inscr. Incipit Liber norms litt. capital. P, nulla inscriptio in K 1 eustbochia K 2 principes 1 m. P K, corr. alt. m.P 3 uaticinationem 1 m. P K, corr. alt. ( ?) m. P 8 Ezechiele Hraban., Ezechiel /a Vail. 22 tuae] add. et Hraban. /x Vail, cum Vulg. 25 Deus] codd. Hraban. cum Vulg., om. fi Vail. 29 Interficient] add. te Hraban. 29 detrahent] codd. Viet, cum Vulg., tradent Hraban. fi Vail. 33 incircumcisorum] alt. m. recent. P Hraban. fj. Vail, cum Vulg., circumcisorum

1 m.P

K

386

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, i/io

Dominus Deus : Pro eo quod exaltatum est cor tuum, et dixisti : Deris ego sum, habitationem Dei habitaui in corde maris ; tu auteni es homo et non ao Deus, et dedisti cor tuum quasi cor Dei. Numquid sapientior es Daniele ? Sapientes non erudierunt te disciplina sua : numquid in eruditione tua aut prudentia tua fecisti tibi fortitudinem, et fecisti aurum et argentum in thesauris tuis, aut in multa 45 eruditione tua et negotiatione tua multiplicasti fortitudinem tuam ? Elatum est cor tuum in fortitudine tua. Propterea haec dicit Dominus Deus : Quia dedisti cor tuum quasi cor Dei, propter hoc ecce ego adducam super te alienos pestilentes de 50 gentibus ; et euaginabunt gladios suos in te super pulchritudine doctrinae tuae, et humiliabunt pulchritudinem tuam in perditione. Et deducent te et deponent te, et morieris morte uulner atorum in corde maris. Numquid loquens dices: Deus ego sum, 55 in conspectu interficientium te ? Tu autem es homo et non Deus in multitudine uulnerantium te. Mortibus incircumcisorum morieris in manibus alienorum, quia ego locutus sum, dicit Adonai Dominus.) Vbicumque, iuxta Septuaginta, secundo ponitur ‘Dominus, 60 Dominus’, primum nomen tetragrammaton est quod proprie ad Deum pertinet et ‘ineffabile’ dicitur, secundum commune quod saepe et in hominibus inuenitur. Ouomodo autem Tyriae urbis, sub figura nauis, primum diuitiae deinde ruina planctusque descriptus est, sic ad principem Tyri primum sermo fit 65 prophetalis quod erectus sit per superbiam nec bene abusus opibus quas habebat, deinde luctus et lamentatio de quantis bonis ad mala quanta peruenerit. Primum igitur prima dicenda sunt. Scriptum est in Esaia de rege Babylonis Nabu-

59/62 cfr Origen., Horn. IV in Hie£., 922® ; Hieron., Comm. Ps., vm, 2, 7-12 ; cix, 1, 1-4 ; supra lib. 2 lin. 314/324, lib. 4 lin. 1290/1292. 60 primum] alterum seu secundum legendum conicit Vallarsi ascribendumque hocce mendum ueterum scribarum librariorumue incuriae qui numericas notas I ac II temere commutarunt, cum et supra (lib. 2 lin. 322) secundum scriptum sit; nihil uero hie mutauit, nam et in aliis interdum libris, praecipue autem in Psalmis, passim tetragrammaton praeponi Adonai. Minime uero mendum suspicandum est, sed hie ‘Adonai Dominus’ istic ‘Dominus Adonai’ (uel ‘Adonai Dominus Adonai’ ?) legisse Hieronymus conicio (cfr supra lib. 5 lin. 1043, lib. 6 lin. 139, lib. 7 lin. 1284.1292.1307, lib. 8 lin. 256/257, et infra lin. 1097, lib. 10 lin. 767/768, lib. 11 lin. 900/901.1016/1017. 1028.1037/1038.1045/1046, in apparatu critico), ut et hie secundum illicprimum recte •dixerit. 68/72 cfr Is. 14, 4-15.

P

K

53 deponent] disponent jx Vail. m. P ix Vail., tetragrammatum 68 ad regem Hraban. fx Vail.

55 Tu] sup. lin. K 60 tetragrammaton] alt. tetragrammatom K 62 et] om. fx Vail.

1 m. P,

PL 266

v 327

/x 894

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, i/io

387

chodonosor, quod se Dei potentiae coaequarit et in tantam elatus sit arrogantiam, ut auderet dicere : Super sidera caeli ascendam, et ero similis Altissimo — praecipitatusque de solio, meruit audire : Quomodo cecidit lucifer qui mane oriebatur ? —, et de Pharao in hoc eodem propheta : Mea sunt fLumina, et ego feci ea, et de principe Tyri, quod elato corde dixerit 75 arroganter : Deus ego sum et in cathedra Dei sedeo (siue in habitaculo Dei habitant), cum sit homo et non Deus ; quae, quamquam uideantur uires humanae fragilitatis excedere et non tarn hominum uerba esse quam insanientium daemonum, tamen vTrepfioXpv debemus accipere, quod intantum intu80 muerint et nescierint mensuram suam, ut, elati felicitate saeculi et regni potentia dum praesentia bona putant esse perpetua, homines se esse nescierint et aeternum sibi imperium uindicarint ; licet sub typo principum regumque et singularum urbium uel prouinciarum, potestates aduersariae de85 monstrentur —■ de quibus scribit et apostolus Paulus : Non est nobis pugna aduersus carnem et sanguinem, sed contra principes et potestates rectoresque tenebrarum istarum et spiritalia nequitiae in caelestibus, et in alio loco : Sapientiam loquimur inter perfectos, sapientiam uero non mundi huius, neque prin90 cipum saeculi istius, qui destruuntur, et, iterum de sapientia disputans, ait : Quam nullus de principibus mundi huius cognouit : si enim cognouissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent; in Danielis quoque prophetia perspicue legitur : Princeps Israelitici populi Michael et princeps Graeciae, prin95 casque Persarum ; et Moyses apertius scribit in Deuteronomii cantico : Quando diuidebat Altissimus gentes, disseminabat filios Adam, constituit terminos nationum iuxta numerum angelorum Dei (siue, ut melius habetur in hebraico, iuxta numerum filiorum Israel) ; et facta est pars Domini populus 100 eius, Iacob funiculus hereditatis eius Israel; nec mirabimur in parte contraria pessimos reges in typo praeuarica70

70/71 Is. 14, 13 (LXX). 71 Is. 14, 14 (LXX). 72/73 Is. 14, 12 (LXX). 73/ 74 Ez. 29, 9 (LXX). 75 Ez. 28, 2. 75/76 Ez. 28, 2 (LXX). 76 cfr Ez. 28,2. 85/88 Eph. 6, 12. 88/90 1 Cor. 2, 6. 91/93 1 Cor. 2, 8. 94/95 Dan. 10, 20-21. 96/98 Deut. 32, 8 (LXX). 98/99 Deut. 32, 8. 99/100 Deut. 32, 9 (LXX).

P K

73 Pharaone Hraban. p Vail., infra lin. 1432

75 sedi Hraban. p Vail, cum Vulg.

76/77 quamquam] alt. quam sup. lin. suppl. K 79 virepgoXrjv] Hraban., Y7repBOAHN 1 m.P K, ygbolice (i in e) in ?narg. alt. m. recent. P, hyperbolen p Vail. 81 potentiam 1 m.P K, corr. alt. m. P 83 regumque] codd. Hraban., regum p Vail. 83/ 84 singularium Hraban. 85 et] exp. alt. (?) m. P 86 aduersus] codd. Hraban. cum Vulg., aduersum p Vail. 90 qui] que corr. P 91 mundi huius] codd. Hraban., huius mundi ~ p Vail. 93 quoque prophetia] Hraban. p Vail., quoque propheta corr. P (om. quoque) propheta K 96 altissimos 1 m. P K, corr. alt. m. P 96 gentes] codd. Hraban., add. et p Vail. 100 Israel] codd. Hraban., praem. in p Vail.

v 328 PL 267

388

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 1/10-11/19

torum praecedere principum, cum. optimos reges Dauid et Salomonem et Iosiam et patriarchas ac prophetas in figura Domini Saluatoris praecessisse doceamus —. Igitur iuxta 105 utramque intellegentiam, regum pariter superborum et apostatarum principum, quae scripta surd disseramus : ‘Cum sis’ ait ‘in medio mari, et insulae tenearis angustiis, plus dicam, cum sis homo et humanae camis fragilitate circumdatus, tumore cordis elatus, in solio Dei, in caelis, te habitare aruobitratus es ; simulque, quia iactas sapientiam, in tantum ut regni tui homines Salomonem aenigmatibus prouocarint ; numquid sapientior es Daniele qui Dei gratia uicit omnes magos et hariolos et nunc in Babylone sapientissimus est ?’ siue ita intellegendum : ‘Etiam si sapientior sis Daniele 115 qui omnium confessione sapientissimus est, et diuitiarum ac potentiae magnitudine Dei te cupias potentiae coaequare, tamen capieris ab aduersariis et, urbe perdita, multis confodieris uulneribus, et ultra non dices : Deus ego sum ; doctus interitu hominem te esse, non Deum’. Sin autem uo120 lumus principem Tyri eandem dicere potestatem cui a Deo credita est ipsa ciuitas siue prouincia, illud assumamus testi¬ monium : Ego dixi : Dii estis, et filii Excelsi omnes. Eos autem sicut homines moriemini, et sicut unus de principibus cadetis, traditae enim illis sunt ad regendum prouinciae, quasi iu125 dicibus, ab Imperatore ; qui, obliti honorem suum, ex alterius iussione pendere, qualis nuper Heraclianus in Africa fuit, erecti sunt mente tyrannica contra regem et Dominum suum, ut, in toto orbe dispersi, sub nominibus idolatriae, deorum sibi nomina assumerent et, inflati superbia, in iudicium 130 diaboli inciderent et laqueum, de quo et Saluator locutus in euangelio est : Vidi Satanam quasi *fulgur cadentem de caelo. 11-19. Et fact us est sermo Domini ad me, dicens : 111 cfr in Reg. 10, 1 ; n Par. 9, 1. 112/113 cfr Dan. i, 20 ; 2, 19.27-28 ; 4, 4-6. 122/123 Ps. 81, 6-7. 131 Luc. io, 18. 132/157 Ez. 28, 11-19.

P K 105 pariter] patri corr. alt. m. P 106/107 Cum sis ait] codd. Hraban., Ait ergo Licet/i Vail. 108 fragilitatis rorr. alt. m. P, fragilitatis (li sup. lin.add.) K 111 salamonem K ut semper fere 111 prouocarint] alt. m. P, prouocarunt 1 m. P K, prouocarent Hraban. fj. Vail. 112 Danielo PL. 116 magnitudine corr. alt. m. P 116 potentiam2 (m exp.) P 117/118 confodieris] is in ras. alt. ( ?) m. P, confodiere K 118/119 doctfis] praem. sed Hraban. y. Vail. 119 esse] add. cognosces Hraban. ft Vail. 119/120 uolumus] codd. Hraban., uoluerimus /j. Vail. 120 discere PH 121 credita] codd. Hraban., tradita n Vail. 122 Dii] 9i 1 m., dii alt. m. P ; dl K 125/126 alteri*us (b eras.) P 126 Herodianus Hraban. 128 ut] et ( ? e ex u alt. m.) P 128 idololatriae Hraban. /i Vail. ; cfr ex. gr. supra lib. 5 lin. 273.309, lib. 6 lin. 635.1248 et Hieron., in Dan., lib. 2 lin. 853, lib. 3 lin. 980 129 inflati] inaflatis K 131 Satanan] P, sanan corr. K, Satanam Hraban. fj. Vail. 131 fulgur] alt. m. P fi Vail., *fulgor 1 m. P K ; cfr ex. gr. supra lib. 1 lin. 374, infra lin. 402, lib. 13 lin. 487 et Hieron., in Dan., lib. 1 lin. 503.778, lib. 2 lin. 616, lib. 4 lin. 535.545

P

895

v 329

PL 268

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 11/19

389

Fili hominis, leua planctum super regem Tyri, et dices ei : Haec dicit Dominus Deus : Tu signacu135 lum similitudinis, plenus sapientiae et perfectus decore ; in deliciis paradisi Dei fuisti, omnis lapis pretiosus operimentum tuum : sardius, topazius et iaspis, chrysolithus et onyx et beryllus, sapphirus et carbunculus et smaragdus ; aurum opus decoris 140 tui, et foramina tua in die qua conditus es praeparata sunt. Tu Cherub extentus et protegens; et posui te in monte sancto Dei ; in medio lapidum ignitorum ambulasti, perfectus in uiis tuis a die conditionis tuae, donee inuenta est iniquitas in te. In mul145 titudine negotiationis tuae repleta sunt interior a tua iniquitate, et peccasti. Et eieci te de monte Dei, et perdidi te, 0 Cherub protegens, de medio lapidum ignitorum. Eleuatum est cor tuum in decore tuo ; perdidisti sapientiam in pulchritudine tua : in ter150 ram proieci te, ante faciem regum dedi te ut cernerent te. In multitudine iniquitatum tuarum et *iniquitate negotiationis tuae polluisti sanctificationem tuam ; producam ergo ignem de medio tui qui comedat te, et dabo te in cinerem super terram in con¬ i',55 spectu omnium uidentium te. Omnes qui uiderint te in gentibus obstupescent super te ; nihili factus es, et non eris in perpetuum. fLXX : Et factus est sermo Domini ad me, dicens : FHi hominis, assume planeturn super principem Tyri, et die ei : Haec dicit Do160 minus Deus : Tu es signaculum similitudinis plenus sapientiae, et corona decoris ; in deliciis para¬ disi Dei fuisti, omni lapide bono circumdatus es : sardio et topazio et smaragdo et carbunculo et sapphiro et iaspide et argento et auro et *ligurio et achate

157/185 Ez.

28, 11-19

(LXX).

P K 137 topazius] z in ras. P, topadius K 138 iaspis] add. et Hraban. 138 et] codd. Hraban. cum Vulg., om. /j. Vail. 138 berill*us (i eras.) P, berillius K 139 et1] codd. Hraban. cum Vulg., om. fi Vail. 139 zmaragdus codd. 142/143 ignotorum corr. P 143 abbulasti corr. alt. m. P 144 In2] om. K 147 perdidi te o] perdidit eo litteris male compactis P 1 m.K, perdidite eo alt. m. K 148 Eleuatum] Et leuatum Hraban. /j. Vail. (Et eleuatum Vulg.) 159 proicite 1 m. P, proiecite alt. m. P K 150 regnum (n exp.) K 151/152 iniquitate] 1 m. P K ft Vail, cum Vulg., *in ini|quitate {alt. ni in marg.) alt. m. P Hraban. 154 te2] om. K 155 uiderent corr. P 159 nihil K 158 assume] sume /j. Vail. 159 die] dices fj. Vail. 190 Deus] om. K 160 es] codd., om. fj. Vail. (efr appar. I. Ziegler, p. 222) 191 sapiential Vail., efr infra lin. 440 193 sardo codd. 163 zmaragdo codd.

164 *ligyrio codd.

v

330

390

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, n/19

165 et amethysto et chrysolitho et beryllo et onychino, et auro replesti thcsauros tuos, et horrea tua in te a die qua conditus es -parauerunt, cum Cherub undo a Deo et habitante in tabernaculo et dedi te in monte sancto Dei : factus es in medio lapidum ig170 nitorum, fuisti immaculatus in diebus tuis a die qua creatus es, donee inuentae sunt iniquitates in te. 71 A multitudine negotiationis tuae replesti cellaria tua iniquitate,et peccasti. Et uulneratus es a monte Dei, et adduxit te Cherub obumbrans de medio lapidum 175 ignitorum. *Elatum est cor tuum in decore tuo ; cor¬ rupt a est disciplina tua cum decore tuo : propter multitudinem peccatorum tuorum *et ini quitates in terram proieci te, in conspedu regum dedi te ut dehonestar er is. Propter multi tu din empeccato rum tuo180 rum et iniquitates negotiationis tuae contaminaui sancta tua ; et educam ignem de medio tui, hie deuorabit te, et dabo te in cinerem super terram in con- PL spectu omnium uidentium te. Et omnes qui nouerant te in gentibus contristabuntur super te ; perdi185 tio factus es, et non eris ultra in saeculum.) Ouia didicimus qui sit princeps Tyri et quomodo corruerit *per superbiam, lamentationem eius super pristina gloria cognoscamus. Primum commonetur quid fuerit, ut doleat se perdidisse quod liabuit : Tu, inquit, signaculum similitudinis, iuxta illud quod 190 proprie de Saluatore dicit Ioannes euangelista : Hunc enim Deus signauit Pater, et de hominibus : Signauit, quoniam Deus uerax est, et in Psalmis : Signatum est super nos lumen uultus tui, Domine, et in alio loco : Carissimi, nunc filii Dei sumus, et necdum apparuit quid futuri sumus ; scimus quoniam v 195 cum apparuerit, similes eius erimus, unde et ad Deum dicitur :

167/168 uncto ... tabernaculo et\ om. LXX (praeter recensiones Orig. et Luc., efr I. Ziegler, p. 223). 185/186 efr Ez. 28, 1-10. 189 Ez. 28, 12. 190/191 Ioh. 6, 27. 191/192 Ioh. 3, 33. 192/195 Ps. 4, 7. 195/195 1 Ioh. 3, 2.

P K

165 berillio K 168 a] in ras. P, om. K 168 et2] om. /a Vail, cum LXX 175 e*latum (pr. t eras.) P, & latum K ; fort. *Et elatum scribendum cum notinullis codd. LXX {efr appar. I. Ziegler, p. 224) 177/178 multit. pecc. tuorum et iniquitates in terr. proieci te] P, multitud. pecc. tuorum in terr. et iniquitates proieci te ~ K, multitudinem pecc. tuorum [font, et iniquitates) in terr. proieci te /a Vail, cum LXX 180 negotiation! PL 181 de] codd. Viet., in fx Vail. 185/184 nouerunt /a Vail. 185 facta corr. alt. m. P 185/186 didicimus] diximus Hraban. /a Vail. 186/187 per superbiam] alt. m. P /a Vail., *superbia 1 m.P Hraban., per superbia K 187 lamentationem ] codd. Hraban., lamentationcs /a Vail. 188 quid fuerit] iterat. et semel cancell. P 189 similitudinem corr. alt. m. P 190 euangelista* {tert. e eras.) K 195 eius] 1 m.P K, ei alt. m. P Hraban. /a Vail, cum Vulg.

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 11/19

391

Quis similis erit tibi ? ; aliud est enim similitudo, aliud aequalitas. Vnde saeuissima haeresis est, quae in Christo tantum Patris similitudinem confitetur, aufert naturam ; nos autem in Filio non solum similitudinem dicimus sed et aequalita200 tern — propterea enim eum persequebantur Indaei : quia non solum soluebat sabbatum, sed et aequalem se faciebat Deo — ; ubi autem aequalitas est, ibi eadem natura unaque substantia. Hoc est illud quod de similitudine loquitur et apostolus : ‘Filioli mei, quos iterum parturio donee Christus 205 formetur in nobis, ut recipiatis uidelicet similitudinem eius quam uestro uitio perdidistis’. Et quia in latinis codicibus pro ‘signaculo’, ‘resignaculum’ legitur ■—- dum KaKo^Xtos, uerbum e uerbo exprimens, qui interpretatus est, iuxta Septuaginta translationem dTrooppayLa/xa, ‘resignaculum’ po210 suit —, unde quidem sic intellegunt : quod signaculum Dei et figuram quae uelut in cera mollissima expressa sit, rex Tyri resignauerit atque perdiderit, ut pro signaculo fecerit re¬ signaculum, nequaquam habens imaginem et similitudinem Dei, iuxta quam et primus homo conditus est, dicente 215 Deo : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram ; et notandum quod imago tunc facta sit tantum, simi¬ litudo in Christi baptismate compleatur. Et consequenter ei, cui dictum est : Tu signaculum similitudinis, iungitur : Plenus sapientia et perfectus decore (siue corona decoris) ; ubi 220 enim similitudo Dei est, ibi et plenitudo sapientiae et perfec¬ tus decor, siue quasi diuersis floribus omata atque composita corona uirtutum, quam proprio studio auget diligens dum naturae bonum nutrit industria, et negligens minuit iuxta illud quod in Prouerbiis sub figura mulieris pulchrae et male 225 moratae dicitur : Sicut inaures in naribus porci, sic mulieri male moratae pulchritudo. Sequitur : In deliciis paradisi Dei fuisli — pro quo in hebraico habetur ‘in eden’ — quod et Gene-

106 Ps. 82, z. 201/202 Ioh. 5, 18. 204/205 Gal. 4, 19. 215/216 Gen. 1, 26. 218 Ez. 28,12. 218/210 Ez. 28, 12. 210 Ez. 28, 12 (LXX). 225/ 226 Prou. 11, 22 (LXX). 226/227 Ez. 28, 13. 226/227 efr Gen. 2, 8.

P K 106 Quis] qui 1 m. P K, corr. alt. m. P 107 s*euissima (c eras.)P, sceuissima K 100 in] om. K 100 et] K, sup. lin. 1 m. P, om. Hraban. fx Vail. 207 resignaculo P

207 kakozeAtuc 1 m. P K, cacozelos in marg. alt. m. P

200

cJ) )aficMa 1 m. P K, apofrasisma in marg. super, alt. m. P 209 resignacu¬ lum] praem. id est /x Vail. 210 quidam /a Vail. 210 sapientia] bic codd. fx Vail, cum Vufe., sapientiae Hraban. ; efr supra lin. 135.161 et infra lin. 440 210 et] codd. Hraban., om. n Vail. 221 decore K 225 inaures] recte 1 m. P, inauris alt. m. P K Hraban. fi Vail. ; efr supra lib. 4 lin. 1258, lib. 8 lin. 966 225 porci] alt. ( ?) m. P, porcac 1 m. P K Hraban. n Vail. ; efr supra lib. 4 lin. 1259, lib. 8 lin. 966 227 in] codd. Hraban., om. /i Vail.

227 eden P, heden

K

227 et] om.

K

392

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 11/19

seos narrat historia —- ‘eden’ autem uertitur in ‘*delicias’ —, et pulchre ad distinctionem paradisum ‘Dei’ nominat, ut ostendat 230 esse et contrarium paradisum ‘non Dei’, apud eos qui uerita-( tem mutant mendacio et paradisum habere se iactant ; quo( sermone demonstrat, nequaquam hominem esse de quo scribitur, sed contrariam fortitudinem quae quondam in Dei paradiso commorata sit ; licet Iudaei hoc per rponov *quae appel235 latur vTTepfioXri de Chyram rege Tyri aestiment prophetari; cui autem dicitur : In deliciis paradisi Dei fuisti, siue ‘factus es’, quid habuerit ostendit, quidue perdiderit. Porro quod habitationi paradisi copulatur : Omnis lapis pretiosus operimentum tuum fsiue ‘colligatio tua et circumdatio’) : sardius, topazius et 240 iaspis, chrysolithus et onyx et beryllus, sapphirus et carbunculus *et smaragdus, siue ut in Septuaginta diuerso ordine nominibusque ahis duodecim lapides continentur, hoc obseruandum est, non omni lapide pretioso regem Tyri fuisse circumdatum — siue ‘opertum’ et, ut Symmachus transtulit, 245 ‘uinctum’ atque ‘constructum’ —, sed omnem lapidem quern habuit princeps Tyri fuisse pretiosum. Alioquin multi sunt pretiosi lapides quos in praesenti loco scriptura non no¬ minat : chalcedonius, sardonyx, chrysoprasus, hyacinthus, crystallum quoque et pretiosissimum margaritum ; sed et 250 Aquila et Symmachus ac Theodotio in praesenti loco multum et inter se, et inter Septuaginta interpretes non solum or¬ dine, sed et numero discrepant atque nominibus ; in Apocalypsi quoque Ioannis, ubi de uiuis lapidibus Hierusalem exstructa memoratur, paululum in extremis partibus, ordine 253 commutato, idem in fundamentis eius ponuntur lapides, ita ut portae illius crystalli lumine scribantur aedificatae ; sed *et in pectore pontificis, per quattuor ordines in rationa-

230/231 cfr Rom. i, 25. 232/233 cfr Orig., llepl ’Apgibv, 3, 3, 2. 230 Ez. 28, 13. 238/211 Ez. 28, 13. 239 colligatio\ cfr H. Goelzer, Etude L,exicographique et Grammaticale de la L,a finite de Saint- Jerome (Paris, 1884), pag. 260. 239 circumdatio] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 64. 25a cfr Apoc. 21, 19-20. 257/ 260 cfr Ex. 28, 9.17 ; 39, 10-14.

P K 228 eden codd.

228 delicias] alt. ni. recentiore P K Hraban. p Vail., *deliciis 1 m.P

231 iectant corr. alt. m. P 233 contrarium corr. alt. m. P 234 per Tpo7roN 1 m. P K, p tropu in marg. infer, alt. m. recentiore P 234/235 quae appellatur VTTCpgoXT)} P p Vail., *om. K, qut appellatur virepgo\r/ Hraban. ; e glossa insertum ? 235 Y7repBOAN 1 m., ypbole in marg. al. m. recent. P (def. K) 235 Chyram] scripsi, hyram hie codd., Hiram Hraban. p. Vail. ; cfr infra lin. 436.444 et supra lib. S lin. 518 235 Tyria estiment litteris male compactis 1 m. P K, interpunctione corr. alt. m. P 241 et] sup. lin. alt. m. P p. Vail., *om. 1 m. P K Hraban. 241 zmaragdus codd. 245 constrictum p Vail. 249 crystallum] codd. Hraban., crystallus p Vail. 249 pretiosissimo corr. alt. m. P 251 et1] codd. Hraban., om. p Vail. 251 in¬ ter2] codd. Hraban., om. p Vail. 251/252 ordinem 1 m. P K, corr. alt. m. P 255 iidem Hraban. p Vail. 256 cr*estalli|lum ine 1 m., ci>istallinae alt. m. P 257 et] *om. P Hraban.

v 332 PL 270 P 897

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 11/19

393

li idem lapides describuntur, et in humeris eius duo lapides onychini, in quibus duodecim patriarcharum scripta sunt 260 nomina, quos uerus pontifex, de quo scriptum est : Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech, portat in pectore, portat in humeris, ut in duodecim lapidibus apostolorum numerum, et in duobus utriusque testamenti sacramenta demonstret, quorum unus Ioannes euangelista re265 cubuit in pectore eius ut hauriret fluenta sapientiae, et possit dicere : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum ; isti sunt uiui lapides, de quibus aedificatur ecclesia et scribit apostolus Petrus : Si credidistis quia suauis Dominus. Ad 270 quern accedentes, lapidem uiuentem, ab hominibus quidem reprobatum, a Deo autem electum honorabilem, et ipsi sicut lapides uiuentes aedificamini domus spiritales, in sacerdotium sanctum, offerre spiritales uictimas, placentes Deo per Iesum Christum. Quoniam dicit scriptura : Ecce ponam in 275 Sion lapidem angularem, electum, pretiosum ; et qui credit in eo non confundetur, super quo et uas electionis pari uoce consentit, dicens : Superaedificati in fundamento apostolorum et prophetarum, ipso angulari lapide Christo Iesu Domino nos¬ tro ; in quo omnis aedificatio constructa crescit in templum sanc280 turn Dei ; hi sunt lapides de quibus et in alio loco legimus : ‘Lapides sancti uoluuntur super terram instar rotarum paululum tangentes humum et uolubilitate sua ad caelestia festinantes’, de quibus et scriptura commemorat : Ecce ego praeparo carbunculum lapidem tuum, et fundamenta tua sapphi285 rum ; et ponam propugnacula tua, iaspim, et portas tuas lapide crystallo, et murum tuum lapidibus electis, et omnes filios tuos dodos a Deo, et in multa pace filios tuos ; et in iustitia aedificaberis, super quo quid nobis uideretur, in eiusdem prophetae explanationibus diximus ; de huiuscemodi lapidibus et uigesi260/261 Ps. 109, 4 ; Hebr. 5, 6 ; 7, 21. 264/265 cfr Ioh. 13, 23.25. 266/267 Ioh. 1, 1-2. 269/276 1 Petr. 2, 3-6 (Vet. Lat.). 274/276 cfr Ps. 117, 22 ; Is. 28, 16 ; Matth. 21, 42 ; Act. 4, 11 ; Rom. 9, 33. 276 cfr Act. 9, 15. 277/280 Eph. 2, 20-21 ; cfr 1 Cor. 3, 12. 277 superaedificati] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 187. 281 Zach. 9, 16 (LXX). 281/283 cfr Ez. 1, 17; Phil. 3, 13. 283/288 Is. 54, ii-I4(LXX). 288/289 cfr I lieron., in Esaiam, lib. xv, 54, 11-14, p.

P K

608

sqq.

258 iidem Hraban. /x Vail. 262 duodecim] de sup. lin. suppl. alt. m. P 265 posset Hraban. /x Vail. 268 et] add. de quibus Hraban. /x Vail. 269 suauis] codd. Hraban., add. est jj. Vail. 272 spiritalis K 278 et prophetarum] om. K 278 angulare P 280 Dei] codd. Hraban. /x Vail., in Domino Viet, cum Vulg. 285 iaspim] codd. (cfr Hieron., in Esaiam, lib. xv, 54, 11-14, lin. 11 app.), iaspidem Hraban. n Vail. 285/286 lapide crystallo et murum tuum lapidibus electis] codd. Hraban. p. Vail., lapides crystalli et muros tuos lapides electos Viet. (cfr Hieron., loc. cit.) 287 doctus 1 m. P K, corr. alt. m. P 287 iustitia] iustia corr. codd.

"

333

PL

271

394

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 11/19

mus psalmus canit : Domine, in uirtute tua laetabitur rex, et super salutare tuum exsultabit uehementer. Desiderium animae eius tribuisti ei, et uoluntate labiorum eius non fraudasti eum. Quoniam praeuenisti eum in benedictione dulcedinis ; posuisti in capite eius coronam de lapide pretioso ; istae sunt marga295 ritae prophetarum et apostolorum quae, comparatione Chiisti, omn.es uenumdantur in euangelio ut ematur pretiosissimum margaritum, et lapis de quo Zacharias scribit quod septem habeat oculos id est septem gratias Spiritus sancti, lege Esaiam, et ponitur per apostolum Paulum in *fundamento 300 ecclesiae super quo aedificentur aurum, argentum, lapides pretiosi, quorum colores atque naturas et efficientias singuiorum non est huius temporis disserere sed proprium uolumen desiderant, ita ut et in Hiezechiel et in Exodo et in *Apocalypsi et in Esaia, sibi omnes lapides et lapidum ordines comparati, ma305 gnam et legenti et disserenti faciant quaestionem ; super quibus et uir sanctus Epiphanius episcopus proprium uolumen mihi praesens tradidit, et tricesimus septimus liber Plinii Secundi Natmalis Historiae, post multiplicem omnium re¬ rum scientiam, de gemmis et lapidibus disputat, ad quorum 310 notitiam diligens nobis mittendus est lector ; porro Symmachi interpretatio, istum principem Tyri quasi pretiosissimum monile lapidibus scribit esse distinctum. Denique auri tympa¬ num uocat, in quo infixi sunt lapides ; unde et iuxta hebraicum sequitur : Aurum opus decoris tui, et foramina tua in die 315 qua conditus es praeparata sunt; pro quo posuere Septuaginta : Auro replesti thesauros tuos, et apothecas tuas, ad sensum mentemque referentes, quod cogitatio eius diuinis patuerit sacramentis, et congregauerit sibi diuitias spiritales de quibus Dominus praecepit : Thesaurizate uobis thesauros in caelo, 320 ubi neque tinea neque uermis demoliuntur, nec fures suffodiunt et furantur. Vbi est enim thesaurus tuus, ibi est et cor tuum ;

290

290/294 Ps. 20, 2-4. 290/297 cfr Matth. 13, 45-46. 297/289 cfr Zach. 3,9 ; 299 cfr Is. 54, 11-12. 299/301 cfr 1 Cor. 3, 12 ; Eph. 2, 20-21. 306/ 307 cfr Epiphan., 77. AL&ojv (De lapidibus). 307/309 cfr Plin. maior, Nat. Hist., xxxvn. 314/315 Ez. 28, 13. 310 Ez. 28, 13 (LXX). 319/321 Matth. 6, 20-21. 4,10.

P K

291 tuo P 291 exultauit PL. 293 benedictione] 1 m. P K Hraban., benedictionibus alt. m. P n Hall, cum Hulg. 299 fundamento] K Hraban. /x Hall., *fundamenta P 300 argentum] codd. Hraban., add. et /x Hall. 303 et1] om. Hraban. /x Hall. 303 *Apocalypsin P 309 scientiam] am sup. lin. suppl. P 310 nobis] praem. a fx. Hall. 312 auru corr. K 313 sunt] 1 m. P K, sint alt. m. P fi Hall. 320 ubi** (2 lift, eras.) P 320 neque tinea neque uermis demoliun¬ tur] nec aerugo nec tinea demolitur fx. Hall, iuxta Hulg. 320 effodiunt fi Hall, cum Hulg. 321 est enim] P /x Hal/., enim est ~ K cum Hulg.

/x

898

v

334

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 11/19

395

iste est thesaurus absconditus de quo et in euangelium loqui¬ tur : Simile est regnum caelorum thesauro abscondito in agro ; quem qui inuenerit, abscondit, et prae gaudio suo uadit, et uendit 325 omnia quae habet, et emit agrum ilium ; apothecae autem sunt, siue horrea, de quibus in alio loco scriptum est : Benedictae aftothecae tuae et reliquiae tuae. Post haec dicitur, iuxta hebraicum : Tu Cherub extentus et protegens — subauditur : arcam Dei et propitiatorium; uel, iuxta Septuaginta, ‘quod 330 ipse cum Cherub unctus sit et creatus’ ; ex quo ostenditur ad hominem urbis Tyriae principem hoc pertinere non posse, sed ad sanctam quondam et praecipuam fortitudinem quae Tyriae urbis princeps posita sit — ; et posui te, inquit, in monte sancto Dei — haud dubium quin paradisum significet ad 335 quem, post caelum tertium, Paulus apostolus raptum esse se dicit — ; ‘Cherub’ autem genere masculino numero singulari, et plurali dicuntur ‘Cherubim’ qui interpretantur 'scientiae multitudo’, super quibus requiescit et sedet Deus, et hoc curru utitur, dicente propheta ad eum : Qui sedes super Cheru340 him, manifestare, et in alio loco : Ascendit super Cherubim et uolauit super pennas uentorum; iste autem Cherub, siue creatus cum Cherub, extentus et protegens sacramenta, positus est in monte sancto Dei de quo crebro diximus, et Paulus apostolus loquitur — si quis tamen ad Hebraeos epistolam 343 suscipit — : Accessistis ad Sion montem et ciuitatem Dei uiuentis, Hierusalem caelestem et millia angelorum ; uel certe mons sanctus Dei, paradisus, ut diximus, intellegendus est. Ambulauit quoque in medio ignitorum lapidum, de quibus scriptum est : Qui facit angelos suos spiritus, et ministros suos 350 ignem urentem ; et non solum Deus, qui uocatur ‘ignis consu-

323/325 Matth. 13,44. 326/327 Deut. 28, 3 (LXX). 328 Ez. 28, 14. 328/ 329 cfr Ex. 25, 18-22. 329/330 cfr Ez. 28, 14 (LXX). 333 Ez. 28, 14. 334/335 cfr ir Cor. 12, 2-4. 336/337 cfr supra lib. 3 lin. 488/491. 337/338 cfr Hieron., Norn. Hebr., 4, 11 ; 12, 20/21 ; 17, 15/17 ; 35, 7. 339/340 Ps. 79, 2. 340/341 Ps. 17, 11. 343 diximus\ ex. gr. supra lib. 6 lin. 1425/1440. 345/346 Hebr. 12, 22. 347 diximus] supra lin. 334. 349/350 Ps. 103, 4. 350/351 cfr Deut. 4, 24. 350 cfr 1 Cor. 3, 12-13.

P K 322 euangelio ft Vail. 327 Post haec] codd. ft Vail., Porro quod Vatic, cod. Vallarsii Hraban. 332/333 urbis Tyriae ~ Hraban. ft Vail. 333 te] codd. Hraban. cum Vulg., om. ft Vail. 334 quin] qui in corr. P 336/337 in marg. adscr. cherub gefi mascl singl Num cherubim Num plurl eiusd generis alt. m. recent. P, cfr supra lib. 3 lin. 492 336 masculini {alt. i in ras.) P 338 sedit 1 m. P K, corr. alt. m. P 339 dicente* (m eras, ut uidetur) P 340 manifestare ... Cheru¬ bim] om. ob bomoeot. K 341 uolauit] iterat. Hraban. ft Vail, cum Vulg. 341/342 siue creatus cum Cherub] om. ob bomoeot. K 345 suscepit corr. P

PL

v

272

535

ft 899

396

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 11/19

mens’, fenum, ligna stipulamque consumat, sed et angeli qui uocantur ‘igniti lapides’, spiritumque feruentes ; unde et Dominus : Ignem, inquit, ueni mittere super terram, et *quam uolo ut ardeat. Ouodque sequitur : Perfectus in uiis tuis a die 355 conditionis tuae (pro quo posuere Septuaginta : Fuisti immaculatus in diebus tuis, a die qua conditus es), donee inuenta est iniquitas in te, ostendit omnem creaturam bonam a Deo conditam et perfectam habuisse uirtutem, et per hoc principem quoque Tyri fuisse immaculatum, ut deinceps macula non na360 turae sit, sed uoluntatis. ‘Donee’ ait ‘inuenta est iniqui¬ tas in te —■ inuenta a Deo —, quae in thesauro pectoris tui, per superbiam et abusionem potestatis quam acceperas, tenebatur inclusa’ ; in multitudine quoque negotiationis eius repleta sunt interiora illius, siue cellaria, iniquitate —- dum 365 enim nrulta conquirit, et non est contentus scientia quam acceperat nec potestate cui praepositus erat, repleuit cellaria et in¬ teriora pectoris sui — ; ut saturatus et incrassatus *calcitrauit contra Creatorem suum : Manducauit enim Iacob et satura¬ tus est, et recalcitrauit dilectus ; incrassatus et impinguatus et 370 dilatatus, et dereliquit Deum qui fecerat eum, et : De corde procedunt cogitationes pessimae, propter quas dicit Deus : Peccasti. Et eieci te de monte Dei (siue uulneratus es a monte Dei) ; quod legentes, timere compellimur : si enim Cherub extentus et protegens, positus in monte sancto Dei et in medio ignito375 rum lapidum, perfectus atque immaculatus, propter multitudinem negotiationis repleuit interioria sua iniquitate, et peccauit, et eiectus est de monte Dei — hoc est de habitatione paradisi — siue uulneratus a monte Dei — qui perspicue Christus intellegitur —, aut certe, in monte Dei constitutus et 380 habitans, a senretipso uulneratus est, et conscientiae compunctus malo dum se intellegit habitatione rnontis indignum, quid de nobis aestimandum est ? Propter quod dicitur ei : 'Et perdidi te, 0 Cherub protegens, de medio lapidum ignitorum, ut nequaquam inter ignitos lapides consisteres, sed 351/352 efr Ez. 28, 14.16. 352 efr Rom. 12, n. 353/354 Luc. 12, 49. 354/355.356/357 Ez. 28, 15. 355/356 Ez. 28, 15 (LXX). 360/361 Ez. 28, 15. 367/368 efr Deut. 32, 15. 368/370 Deut. 32, 15 (LXX). 370/ 371 Matth. 15, 19. 371/372 Ez. 28, 16. 372 Ez. 28, 16 (LXX). 377/ 379 efr Hieron., Comm. Ps., xcvnx, 9, 10 ; Epist. LXXVIII (ad Fabiolam), 20. 377/378 efr supra lin. 334. 383/384 Ez. 28, 16.

P K 351 consumi*t (per rasuram i ex a aperta) P 352 spiritumque] 1 m. P K, spirituque alt. m. P Hraban. /x Vail. 353 quam] 1 m. P K /a Vail., *quid alt. m. P Hrabati. cum Vulg. 354 ut] praem. nisi Hraban. 355 Septuaginta posuere ~ alt. m. K 360 ait] om. Hraban. /x Vail. 361 thesauris Hraban. /x Vail. 362 acceperat (t in ras. alt. m. recent.) P 363 quoque] om. K 365 multe corr. alt. m. P 367/368 calcitrauit] 1 m. P, *caicitraret alt. m. P K Hraban. /x Vail. 375 atque] codd. Hraban., et /x Vail. 383 o] codd. Hraban. /x cum Vulg., om. Vail. 384 ignitus corr. P

PL

v

273

336

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 11/19

397

perires ; o ipse Cherub, siue Cherubim qui te protegebat, eduxi te de medio lapidum ignitorum’, iuxta illud quod et de Adam scriptum est : Eiecit Adam, et constituit eum contra paradisum deliciarum. Causasque reddit, cur eductus sit, siue proiectus, de medio ignitorum lapidum : ‘Eleuatum est 390 enim cor tuum in decore tuo, dum tuum putas esse quod Dei est’ ; unde et apostolus stimulum camis et angelum Satanae accepisse se dicit qui eum colaphizaret, ne reuelationum multitudine superbiret et in iudicium incideret diaboli. Et idcirco : ‘Corrupta est’ inquit ‘doctrina tua cum decore 395 tuo (siue perdidisti sapientiam tuam in decore tuo), ut, dum plus uis esse quam conditus es et magis sapere quam a Deo acceperas, etiam id perderes quod habebas et pro pulchritudine atque doctrina, deformitas te et stultitia possideret ; unde in terram proiectus es, qui ante habitabas in monte Dei 400 —- de quo et Esaias scribit : Quomodo cecidit lucifer, qui mane oriebatur ?, et Saluator in euangelio : Videbam, inquit, Satanam quasi *fulgur de caelo cadentem, quod et Hieremias loquitur ad Hierusalem : Quomodo obscurauit Dominus in ira sua filiam Sion, proiecit de caelo in terram gloriam Israel 4°5 —, proiectus autem in conspectu omnium regum ut tuo terrerentur exemplo, uel bonorum regum quorum cor in manu Dei est, uel malorum quorum regna ostendit diabolus Saluatori, qui occurerunt regi Babylonio dicentes : Et tu captus es sicut nos, atque inter nos reputatus es’. Ouamobrem et pol9°° 410 luit sanctificationem suam quam habuerat quando habita- v 337 bat in monte et conuersabatur in medio ignitorum lapidum. Sequitur : Producam ignem in medio tui qui deuoret te ; istum ignem in Tyri regis corde succenderet ille, cuius ignita sunt iacula, et de quo scriptum est : Omnes adulterantes quasi cli- PL 274 415 banus corda eorum, de quo igne loquitur et Esaias : Ambulate 385

387/388 Gen. 3, 24 (LXX). 389/390 Ez. 28, 17. 391/393 cfr 11 Cor. 12, 7. 393 cfr 1 Tim. 3, 6. 394/395 Ez. 28, 17 (LXX). 395 Ez. 28, 17. 400/401 Is. 14, 12 (LXX). 401/402 Luc. 10, 18. 403/404 Thren. 2, 1 (LXX). 400/407 cfr Prou. 21, 1. 407/408 cfr Matth. 4, 8 ; Luc. 4, 5. 409 cfr Marc. 15, 28. 412 Ez. 28, 18. 413/414 cfr Eph. 6, 16; infra lib. 11 lin. 1855, lib. 12 lin. 712. 414/415 Os. 7, 4 (LXX). 415/410 Is. 50, 11 (LXX).

P K 385 te protegebat] codd. Hraban. fx Vail., {om. te) protegebas Viet. 387 eum] codd. ij. Vail, cum L.XX, Cherubim Hraban. 389 ignitorum lapidum] codd. Hraban., lapidum ignitorum ~ fx Vail. 393 multitudine] codd. Hraban., magnitudine fx Vail, iuxta Vulg. 394 cum] 1 m. P K Hraban. ix Vail., in alt. m. P 395 tuam] exp. alt. {?) m. P 39G a* (d eras.) P 402 fulgur] alt. m. P 71 Vail., *fulgor K ; cfr ex. gr. supra lin. 131 etc. 405 proiectus] codd. Hraban., add. es fx Vail. 407/408 Saluatore corr. P 408 regis 1 m. P K, corr. alt. m. P 410 habuerat] alt. a sup. litteram erasam alt. m. P 413 succenderet] 1 m.P K, succenderat alt. m. P Hraban. fx Vail.

x6

C.C.

LXXV

398

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 11/19

in lumine ignis uestri et in fiamma quam succendistis, ut, foras egrediens, deuoret possidentem, iuxta illud quod in eodem Esaia scriptum est : Deuorabit sicut fenum materiam ; in die ilia exstinguentur montes et colies et saltus, et deuorabit ab 420 anima usque ad cames ; hunc ignem, qui alienus appellatur, Nadab et Abiut ad altare Domini obtulerant, et idcirco diuino igne consumpti sunt ; unde et Moyses ait : Hoc est uerbum quod dixit Dominus : In his, qui appropinquant mihi sanctificabor ; sanctificatio autem Dei est poena peccantium. Post haec 425 dicitur : Et dabo te in cinerem, ut omnia quae superaedificasti malae conscientiae tuae ignis absumat ; qui, cum deberes in requie et sabbato nequaquam opus facere seruile, ligna in sabbato collegisti, ut haberet quod in pectore tuo deuoret incendium. Prodest quoque omnia mala opera con430 uerti in cinerem, ut ignis noxius penitus exstinguatur, et omnes conspiciant et obstupescant perisse regem Tyrium et nihili factum esse, non in multis saeculis, sed in uno uel certe in perpetuum, ut impleatur illud quod scriptum est : Non parcam tibi, et non miserebor. Solent Hebraei, inter ceteras fabulas 435 suas et yeveaXoyias atque interminabiles quaestiones, haec contra Chyram regem Tyri dicta intellegere, cum a Salomone usque ad Hiezechielem anni *sint plurimi, quos eo tempore ho¬ mines non uixisse perspicuum est ; et sic pronuntiare, quasi per ironiam propheta ad eum loquatur : ‘Numquid tu es signa440 culum similitudinis Dei plenus sapientiae et perfectus decore, tu cunctis ornatus lapidibus, tu Cherub, uel creatus cum Che¬ rub, cum e contrario peccaueris, et in cinerem dissoluendus sis ?’ ; adduntque fabulae suae miraculum, ut, contra scriptu-

418 Ex. 15,7 ad litteram (cfr supra lib. 5 lin. 790/791) ; Esaia] cfr Is. 5, 24 ; 47, 14 (ad sensum). 420/422 cfr Leu. 10, 1-2. 422/424 Leu. 10, 3 (LXX). 425 Ez. 28, 18. 425/420 superaedificasti) cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 187. 427 cfr Leu. 23, 7.8.21.25.28.35.36; Num. 28, 18.25.26; 29, 1.7.12.35. 433/434 ex. gr. Ez. 5, 11 ; 8, 18. 434/435 cfr 1 Tim. 1, 4. 435 interminabiles] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 162.

P K 416 fiamma* (tert. m eras.) P 418 Esaia] praem. in K 418 Deuorabit] codd. Viet., Deuorauit Hraban. p Vail. 421 nabat P 421 abiut] 1 m. P K cum EXX, Abiud Hraban., Abiu alt. m. P p Vail, cum Vulg. 427 deberes in requie et sabbato nequaquam] ita (sed debueras Hraban.) codd. Hraban., debueras requiescere in sabbato et nequaquam p Vgll. 427 opos corr. alt. m. P 428 habe**|ret (pr. e ex i ; 2 litt. eras. alt. m.) P 429 deuoret] 1 m. P K, deuoraret alt. m. P Hraban. p Vail. 429/430 Prodest... conuerti] codd. Hraban., Perdet... conuertens p Vail. 430 et] codd. Hraban., ut p Vail. 435 et yeveaXoylas] Hraban., eTfeNeaAofiac 1 m. P K, &genealogyas in marg. sup. alt. m. P, et genealogias p Vail. ; cfr supra lib. 5 lin. 804 430 chiram 1 m. P K, hirim alt. m. P, Hyram Hraban., I liram p Vail. ; cfr supra lin. 235 et infra lin. 444 436 dictam K 437 sint] K Hraban. p Vail., *sunt P 439 hironiam codd. 440 sapientiae] codd. Hraban., sapientia p Vail. ; cfr supra lin. 135.161.219 443/444 scripturae] 1 m. P K, scripturam alt. m. P Hraban. p Vail.

v

338

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 11/19-20/26

399

rae immo sine scripturae auctoritate, dicant : Chyram mille uixisse annis. Veram haec quam uiolenta sit interpretatio, absque nostro iudicio prudens lector intellegit. 20-26. Et factus est sermo Domini ad me, dicens : Fili hominis, pone /siue offirma) jaciem tuam contra Sidonem, et prophetabis de ea, et dices : Haec vodicit Dominus Deus : Ecce ego ad te, Sidon, et glorificabor in te /siue in medio tui), et scient quia ego Dominus, cum fecero in ea /sure in te) indicia et sanctificatus fuero in te /siue in ea). Et immittam ei /siue in te) pestilentiam et sanguinem in pla455 teis eius /siue tuis), et corruent interfecti /siue uulnerati) in medio eius in gladio /siue in gladiis) per circuitum, et scient quia ego Dominus. Et non erit ultra domui Israel offendiculum amaritudinis et spina dolorem inferens undique per circuitum eo460 rum qui aduersantur eis /siue qui *facerent contumeliam), et scient quia ego Dominus Deus. Haec dicit Dominus Deus : Quando congregauero domum Is¬ rael de populis /siue de gentibus) in quibus dispersi sunt, sanctificabor in eis coram gentibus, et ha465 bitabunt in terra sua quam dedi seruo meo Iacob ; et habitabunt in ea securi /siue in spe), et aedificabunt domos, et plantabunt uineas, et habitabunt confidenter /siue in spe), cum fecero indicia in omni¬ bus qui aduer santur eis per circuitum /siue fecerint 47o eis contumeliam), et scient quia ego sum Domi¬ nus Deus eorum. /Quodque sequitur iuxta LXX : Et Deus patrum eorum, in hebraico non habetur./ Consequenter autem post Tyrum, sermo fit ad Sidonem ; unius enim utraque urbs prouinciae est, et in euangelio Tyrus et Sidon pari475 ter nominantur : Si in Tyro et Sidone factae essent uirtutes quae fuerunt in te, unde et Chananaea, cuius filia a daemonio uexabatur, quia egressa est de finibus Tyri et Sidonis, quod postulauerat impetrauit. Praedicit autem sermo diuinus quod 445

447/471 Ez. 28, 20-26. 476/478 cfr Matth. ij,

471/472 Ez. 28, 26 (LXX). ; Marc. 7, 24-30.

475/476 Matth. n,

21.

21-28

PK 444 chiram lm.PK, Hiram alt. m. P Hraban. p Vail. ; cfr supra lin. 235.436 451 in medio tui siue in te ~ Viet. 453 in ea siue in te ~ Viet. 454 ei] codd. Hraban. cum Vulg., in earn ij. Vail. 454 pestilentie corr. alt. m. P 456 siue] si|siue K 460 facerent] scripsi, feceret 1 m. P K, fecerit alt. m. P, *fecerint ft Vail. (a.Tifj,acjdvTajv LXX) 466 habitabant PL 466 spe corr. K 466 et2] codd. Hraban. fi Vail, cum Vulg., om. PL 469 eis] codd. Hraban. cum Vulg., om. fj. Vail. 469 fecerent corr. P 470 sum] om. Hraban. /x Vail, cum Vulg. 472 Deus] praem. tu PL 474 urbis 1 m. P K, corr. alt. m. P 475 fuerunt] codd. Hraban., factae sunt /x Vail, cum Vulg.

PL 275

/x 901

400

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 20/26

ab Babyloniis et ipsa capienda sit, et malorum cognoscat 480 pondere quod ipse sit Dominus, cum iudicauerit earn et sanctificatus fuerit in ilia et fame earn ac pestilentia gladioque consumpserit, ita ut corruat in plateis illius et nequaquam ultra sit in offendiculum populo Dei nec eos frequenter inpugnet ; cum autem hoc factum fuerit, reuertatur populus Israel, 485 quos in diuersas disperserat nationes, in terram suam et sanctificetur in eis, nequaquam ut in Sidone in malam partem sed in bonam, cum eis misertus fuerit, et habitauerint in terra quam dedit patri eorum Iacob ; et habitauerint securi et in Domino confidentes, et aedificauerint domos, et planta490 uerint uineas, cum sua promissa compleuerit ; et tunc cognoscant quod ipse sit Dominus, cuius promissa firmissima sunt. Quod multi ad tempus referunt Zorobabel. Ezdrae et Neemiae, quando reuersus est populus Israel et habitauit in terra Iudaea ; alii uero in ultimo tempore et in mille annis spe495 rant esse complendum. Porro, secundum intellegentiam spiritalem, hie nobis sensus uidetur. ‘Sidonii’ interpret ant ur ‘uenatores’, de quibus et in Psalmis scriptum est : Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo uenantium, et iterum : Quia ipse eruet me de laqueo uenantium et a uerbo aspero, et in Prouerbiis 500 oculus meretricis laqueus est peccatoris ; sunt autem et in bo¬ nam partem his contrarii uenatores, de quibus scribit Hieremias : Ecce ego mittam piscatores et uenatores qui uenentur uos de omni colie et monte, quos et Dominus mittit ad piscandum et facit eos de piscatoribus piscium piscatores hominum ; unde 505 et uiculus Petri et Andreae hoc appellatur uocabulo — 'Bethsaida’ enim in lingua nostra interpretatur ‘domus uenatorum’ —. Aduersum hos igitur, pessimos uenatores, Dei sermo dirigitur, et imperatur prophetae ut ponat, siue ofhrmet, faciem suam contra Sidonem, et nequaquam fluctuet omni 5iouento doctrinae, sed in ueritate consistens interficiet uena-

496/500 efr supra lib. 8 lin. 883/888, et infra lib. 10 lin. 952/956. 496/497 efr Hieron., Nom. Hebr., 10, 17 ; 23, 9 ; 43, 18 ; 63, 9 ; 71, 12. 497/498 Ps. 123, 7. 498/499 Ps. 90, 3. 500 efr Prou. 23, 26-27. 502/503 Ier. 16, 16. 503/504 efr Matth. 4, 19 ; Marc. 1, 17 ; Luc. 5, 10. 505 efr Ioh. 1, 44. 506/507 efr Hieron., Nom. Hebr., 60, 21/22.

P K 479 ab] 1 m. P K, a alt. m. P lira ban. fj. Vail. 479 babylonis K 479/480 et malorum ... ipse sit] om. PL 483 sint K 483/484 impugnent 1 m. P K Hraban., corr. alt. m. P 485 disperseret corr. alt. m. P 487 habitauerit codd. 489 cdificauerunt corr. K 490/491 cognoscunt corr. alt. m. P 492 tempous (u in ras.) K 498/499 et iterum ... aspero] (om. et iterum ... uenantium) et a uerbo aspero Hraban., om. ft Vail. 499 aspero] auespero K 500 laqueos 1 m. P K, corr. alt. m. P 501 contrarii** (1 uel 2 lift, eras.) P 501/502 Hieremias] codd. Hraban., praem. et fj. Vail. 505 uiculis corr. alt. m. P 505 Petre corr. P 507 pessimus corr. P, pessim; K 510 consistent PL 510 interficiat Hraban. fj. Vail. 510/511 uenatores] praem. suos Hraban. fj. Vail.

v 339

IN HIEZECHIELEM IX, xxviii, 20/26-xxix, 1/3

401

tores. Quae sunt ergo quae Sidoni Dominus comminatur ? : ‘Ecce ego ad te ipse ueniam, et glorificabor in te cum te interfecero ; et scient omnes qui uixerint, quod ego sum Dominus, cum tibi reddidero quae mereris. Mittamque pestilentiam et 515 sanguinem in plateas tuas’ —- recteque plateae dicuntur Sidonis : Lata enim et spatiosa uia est quae ducit ad mortem — ; et corruent interfecti qui male steterant, gladio per circuitum, illo gladio quern uenit Dominus mittere super terram ut male iuncta dissociat ; et scient qui remanserint quod ipse sit 520 Dominus. Cumque illi cessauerint, nequaquam ultra erit offendiculum amaritudinis et spina doloris compungens et uulnerans populum Dei. Omnia autem haec dicuntur contra aduersarias potestates, quod in extremo tempore deleantur, et sit aeterna securitas, quando congregauerit Dominus domum Israel, eos 525 qui sensu cernunt Deum, et sanctificatus fuerit in eis, et complebitur illud quod scriptum est : Sancti estote, quoniam ego sanctus sum, et habitauerint in terra sua de qua et alibi legimus : Credo uidere bona Domini in terra uiuentium, quam de¬ derat Iacob qui priorem supplantauerat fratrem et primitiua 5 3oeius meruerat accipere ; et habitabunt in ea securi, siue in spe, et aedificabunt domos, plantabuntque uineas, et habita¬ bunt secundo in spe, iuxta illud quod legitur in Esaia : Qui ablactati estis a lade, qui abstradi ab ubere, tribulationem super tribulationem exspeda, spem super spem ; aedificabunt 535 autem domos, quas et in euangelio aedificat qui non super arenam sed super petram fundamenta constituit, de quibus scriptum est : Nisi Dominus aedificauerit domum, in uanum laborauerunt qui aedificant earn, et in Exodo, iuxta Septuaginta : Quia timebant obstetrices Dominum, jecerunt sibi domos, 340 et multa huiuscemodi ; cum autem fecerit Dominus iudicium contra eos qui aduersantur, siue contumeliis afhciunt, Israel in circuitu, tunc omnis creatura cognoscet quod ipse sit Do¬ minus, cuius uera iudicia sunt et iustificata in semetipsis. XXIX, l-3a. In anno decimo ('siue, iuxta LXX, duomdecimo), in *undecimo mense ('siue, iuxta hebraicum. 516 Matth. 7, 13. 518/519 cfr Matth. io, 34-35 ; Luc. 12, 51-53. 526/527 Leu. 11, 44 ; 19, 2 ; 1 Petr. 1, 16 ; cfr Leu. 20, 7 ; Matth. 5, 48. 528 Ps. 26, 13. 528/530 cfr Gen. 27, 36. 532/534 Is. 28, 9-10 (LXX). 535/536 cfr Matth. 7, 24-27. 537/538 Ps. 126, 1. 539 Ex. 1, 21 (LXX). 544/550 Ez. 29, 1-3. 544 LXX] cfr I. Ziegler, p. 226.

P K 519 dissoceat 1 m. P K, dissociet alt. m. recent. P Hraban. /x Vail. 519 sciant Hraban. /a Vail. 525 fuerit] ferit K 527 habitauerit codd. 531/532 habi¬ tabunt] add. in ea K 533 abstracte corr. P 534 exspecta] exspectate Hraban. H Vail. 534 spem1] codd. cum LXX, praem. et Hraban. /a Vail. 540 huiusmodi /a Vail. 544 praem. ht> P, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 545 undecimo] codd., *decimo /a Vail, cum plurimis codd. LXX et Vulg. ; cfr infra lin. 569

PL 276

v 340

/a 902

402

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 1/3

duodecimo), in prima fsiue una) mensis die, factum est uerbum Domini ad me, dicens : Fili ho minis, pone fsiue offirma) faciem tuam contra Pharaonem re gem Aegypti et pr ophetabis de eo, et de A e gyp to uni^ouersa loqueris, et dices : Haec dicit Dominus Deus. Post Sidonem, quae et ipsa in Phoenicis littore constituta est, sermo fit ad prophetam decimo anno captiuitatis regis Ioiachin et duodecimo mense et una die mensis, ut ponat fa¬ ciem suam, siue offirmet, contra Pharaonem regem Aegypti et 555 loquatur de uniuersa siue ad omnem Aegyptum, et ex alia parte Iudaeae in eodem littore constituta Aegypti prouincia describatur, et quae illi uentura sint prophetentur. Sin autem oportet de numeris aliquid dicere, quern locum habet inter decern dies una : unde et in principio Geneseos non est 560 dictum : Factum est uespere et mane, dies ‘prima’, sed ‘una’, ut eandem diem reuolui semper edoceat ; eundem ordinem in¬ ter decern decadas, hoc est centenarium numerum, decimus numerus possidebit, quo ad uictimam agnus assumitur ut immoletur die quartadecima ; atque hoc modo usque ad mille 565 et decern milia et centum milia et ultra, per decadas suas numerorum or do procedit ; post decimum autem annum, mensis ‘duodecimus’ ponitur, ut perfectus duodecim apostolorum ac prophet arum — qui in uno uolumine continentur — nu¬ merus demonstretur, porro, iuxta Septuaginta, ‘decimus’ men570 sis, qui hebraice appellatur ‘tebeth’ et apud Aegyptios ‘tybi’, apud Romanos ‘Ianuarius’ dicitur eo quod apud illos anni sit ianua, omni calore sublato, hibemi frigoris continet principatum ; hoc de numeris dixisse sufficiat. Ceterum illuduel maxime requirendum est : utrum ipse sit Pharao qui in Exodo et 575 in Esaia et Hieremia et Hiezechiel multisque aliis in locis et in Cantico nominatur : Equitatui meo in curribus Pharao

552/553 cfr infra lin. n 15/1116. 576/577 Cant, i, 8 [9] (LXX).

P K

560 Gen. 1, 5.

562/564 cfr Ex. 12, 3-6.

546prima~\codd.y Vail.(undecima Vulg.) ;cfrinfralin. 1115/1116 548.554Pha¬ raonem] hie omnes, cfr ex. gr. supra lib. 4 lin. 358 et infra lin. 599.621 551 et] est 1 m. P K, corr. alt. m. P 553 ioachin P, ioachim K Hraban. 555 loquatur de uniuersa siue ad omnem Aegyptum] loquatur de eo et de uniuersa Aegypto siue ad omnem Aegyptum Hraban. y Vail., cfr supra lin. 549/550 555 et ex alia] 1 m. P K, ut ex alia alt. m. P, ex alia enim Hraban. y Vail. 557describatur... prophe¬ tentur] est ... prophetet Hraban. y Vail. 557 sunt K 558 habeat Hraban. y Vail. 561 edoceat] codd. Hraban., doceat y Vail. 563 quo] codd. Hraban., quod y Vail. 564 immola&ur K 566 numerorum] ro sup. lin. suppl. alt. m. P 570 thebeth P, thebe&h K, thebeth Hraban. 570 tybi] Hraban., tif>i P, tibi K, tv ft. y Vail. 571 Romanus corr. P 575 in1] codd. Hraban., om. y Vail. 575 Hieremia ... Hiezechiel] bis praem. in sup. lin. alt. m. recent. P 576 et] ut PL, 576 Cantico] codd. Hraban., add. Canticorum y Vail. 576 Pharaonis Hraban. y Vail., cfr supra lib. 4 lin. 358 et infra lin. 1406

v

PL

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 1/3-3/7

580

585

590

595

600

605

403

assimilaui te, 'proximo, mea, an alius atque alius ; uideturque mihi non esse unus, sed apud Aegyptios hoc uocabulo demonstrari regiam dignitatem, sicut apud Romanos ‘Caesares’ et ‘Augusti’ reges eorum appellantur— a primo Gaio ‘Caesare’ et secundo adoptiuo eius Octauiano, qui postea 'Augustus’ est nominatus —, et apud Syros ‘Antiochi’, apud Persas ‘Arsacidae’, apud Philisthiim ‘Abimelech’ et, post Alexandrum, in Aegypto 'Ptolomaei' usque ad Cleopatram, qua uicta apud Actium, Aegyptus romana est facta prouincia ; ergo in praesentiarum aduersum unumquemlibet regum Aegypti sermo fit Domini, qui interpretatur StaovceSdo-r^?, ‘interfector’ uidelicet et ‘lacerator’ et ‘gladio cuncta concidens et diuidens’. Quod iuxta mysticos intellectus referendum est ad earn potestatem g 9°? cui subiecta est Aegyptus ; numquam enim homo auderet dicere : Mea sunt flumina et ego feci ilia, nec ‘draco’ appellaretur v 342 ‘magnus et sedens in medio fluminum suorum’ ; Aegyptus autem hebraice appellatur ‘mesraim’ et in linguam nostram uertitur iK&Xl^ovaa, ‘coangustans’ uidelicet, et ‘tribulans’ eos qui sibi subditi sunt, et non dimittens oculos ad caelum leuare sed — iuxta euangelium et exemplum illius mulieris, quam decern et octo annis diabolus incuruauerat — semper ad terrena demergens. Videamus igitur quae sit comminatio contra Pharaonem et omnem Aegyptum. 3b-7. Ecce ego ad te, Pharao rex Aegypti, draco magne qui cubas fsiuesedes) in medio fluminum tuorum et dicis : Meus est fluuius, et ego feci memetipsum fsiue eos) . Et ponam frenum ('siue laqueum) in maxillis tuis, et agglutinabo pisces fluminum tuorum squamis fsiue pennis) tuis, et extraham te de PL278 medio fluminum tuorum, et uniuersi pisces tui squamis tuis adhaerebunt. Et proiciam fsiue deponam) te uelociter (sine in desertum),et omnes pisces

587/388 cfr Hieron., Norn. Hebr., 6, 13/14 ; 13,6; 54, ; 69, 6 ; 74, 10; 78, i,et infra lin. 656/657. 588 lacerator] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 49. 589/590 cfr infra lin. 622/623. 591 Ez. 29, 3 (LXX). 591/592 cfr Ez. 29, 3. 592/594 cfr Hieron., Nom. Hebr., 2, 29/30 ; 8, 14/15 ; 14, 1 ; 66, 28/29 > 73> J4 > 11 > 25/26 ; 80, n, et infra lin. 657/658. 596/598 cfr Luc. 13, 11. 600/618 Ez. 29, 3-7.

P K

579 Romanus corr. P ut saepius 580 Gaio] K Hraban., ga*io (alt. g eras.) P, Caio g Vail. 582 Syrus corr. P 582/583 arsachid? K 585 accium P, acium K 586 regum Aegypti] P, (om. regum) Aegypto K, regem Aegypti Hraban. g Vail. 587 aiacKeaAetec P, aiacReziaeTec K 588 Quod] o sup. lin. suppl. P 593 mesral (ral in ras. alt. m.) P 593 lingua nostra K 594 ekeMBOYca codd., ex&Xlgovaa PL, 596 illius mulieris] codd. Hraban., mulieris illius ~ g. Vail. 599 Ph(f)araonem] bic omnes ; cfr supra lin. 548.554, lib. 4 lin. 358 et infra lin. 621 603 eos] K g Vail, cum LXX, eu (u in rasura alt. m. recent.) P 605 tuis] eras, alt. (?) m. P 606 uniuersi* (alt. s eras.) P 608 in desertum siue uelociter ~ Viet. 608 in] in marg. 1 m. P

404

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 3/7

fluminis tui super faciem terrae fsiue campi tui) ; 610 cadens non colligeris neque congregaberis, bestiis terrae et uolatilibus caeli dedi te ad deuorandurn. Et scient omnes habitatores Aegypti quia ego sum Dominus, pro eo quod factus es fsiue fuisti) baculus fsiue uirga arundinea) domui Israel, quando appre615 henderunt (siue apprehendit) te manu sua et confractus es, et lacerasti omnem humerum eorum, et innitentibus eis super te comminutus es, et dissoluisti (siue confregisti) omnes renes eorum. Studio breuitatis ecitionem utramque miscemus ubi non multum inter se dis620 crepant ; alioquin ubi magna diuersitas est, utramque proponimus. Dicit autem contra Pharao principem Aegypti et, sub figura eius, ad magnam loquitur potestatem, cui Aegyptus tradita est ad regendum et nihilominus superbiit contra Creatorem suum, sibi dominationem terrae uindicans et se *colen625 dam Aegyptiis gentibus tradens ; loquiturque iuxta situm prouinciae quasi ad regem, quod in Nili inundatione confidat et pluuias de caelo non magnopere desideret, auctoremque sui seipsum putet, uel fluuios, hoc est 8Lcopvyas, et riuos Nili a se factos iactitet : ‘Non’ inquit ‘angelum mittam sed, o draco 630 magne qui cubas et resides in medio fluminum tuorum, ipse ad te ueniam puniendum ; ausus es enim dicere : Meus est Nilus fluuius et ego mei conditor sum, uel : Ipse feci flumen quo omnis Aegyptus irrigatur. Cumque uenero, ponam frenum in maxillis tuis, siue constringam laqueis os tuum quo 635 magnifice loquebaris, et omnes socios ac duces tuos, quos pisces uocant, adhaerere faciam pennis uel squamis tuis, ut, extractus e flumine, proiciaris siue deponaris : nimium te enim

622/623 cfr supra lin. 589/590. 62!) iactitet] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 629 cfr supra lib. 2 lin. 114/115, lib. 8 lin. 102.284/285.407/408.

177.

P K 610 cadens] 1 m. P K, cadentes alt. m. P, cades Hraban. p Vail, cum Vulg. 610 non] codd. Hraban. cum Vulg., Nec 4 Vail. 613 fuisti siue factus es ~ Viet. 613/614 baculus siue uirga (h)arundinea] codd. p Vail., baculus arundinens siue uirga arundinea Viet., baculus siue uirga arundinem PH 617 comminatus est PL 619 editionem] seditionem 1 m. P K, corr. alt. m. P 621 Pharao] codd., Pharaonem Hraban. p Vail. ; cfr supra lin. 548.554.576.599, lib. 4 lin. 358, et infra lin. 1406.1411.1432 622 ad] om. PL 623 nihilominus] nihil hominus K, et sic saepius 623 superbiit] 1 m. P K, superbit alt. m. P Hraban. p Vail. 624/ 625 *colendum (u sup. a expunctam) alt. m. recentiore P 626 confidant (alt. n eras.) P 627 non] om. K 627 auctoremque] Hraban. p Vail., cto in ras. alt. m. P, auotoremque K 628 8uupvyds] recte Hraban., aicuplcac (pr. c ex f alt. m.) 1 m., diorisas in marg. alt. m. recent. P, aicupfac K, SuLpvxas p Vail., Sicapvxas PL ; cfr infra lin. 1151 629 **factos (2 litt. eras, ut uidetur) P 629 o] om. K 630 qui cubas] om. K 633 omnes 1 m. P K, corr. alt. m. P 634 constringam] st in ras. alt. m. P 036 uocant] P, uocat K Hraban. p Vail. 636 faciem P 637 e] sup. lin. suppl. P 637 te enim] codd. Hraban., enim te ~ p Vail.

"

343

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 3/7

405

extuleras in deserto ; et cades super faciem campi, uel terrae tuae eo quod Aegyptus campestris prouincia sit, nec collige640 tur cadauer tuum nec congregaberis, id est : nequaquam sepeliris, sed bestiis et uolatilibus caeli dabo te deuorandum, ut, cum haec uiderint in te meo iudicio perpetrata, habitatores Aegypti, cognoscant quod ipse sim Dominus ; haec autem tibi euenient quoniam populum meum Israel tuo auxilio dece645 pisti, ut nequaquam in Deo creatore suo sed in te confiderent : fuisti eis baculus arundineus — iuxta Esaiam —, uel uirga uacua et calamus fragilissimus, cui innitentes cassum deprehendere praesidium, ita ut, incumbentibus illis, frangereris et lacerares humerum et manum qua tenebaris, et, dum in te se650 curi sunt, comminuerentur omnes lumbi eorum cadentium in terram et pro auxilio accipientium uulnera’. Haec autem per HeTa(f)opav dicuntur quasi ad regem Aegypti, eo quod et ipsa prouincia nequaquam aduersaria fuerit Israeli, sed, dum magna promittit, a Dei eos auxilio separaret ; 'draconem’ au655 tern iuxta dvaycoyrjv, contrariam potestatem saepe legimus — unde et Pharao dicitur StaoTceSdoT^?, quod a Deo separet atque seiungat, et ‘Aegyptus’, id est /xeapatp, in ‘tribulantes’ et ‘affligentes’ uertitur, eos uidelicet quos sibi potuerit subiugare. Iste draco est praeuaricator de quo lob plenissime lo660 quitur, et in Psalmis scriptum est : Tu confregisti capita draconis, dedisti ewn in escam populis aethiopibus —, et draco ‘magnus’ ad comparationem minorum draconum dicitur — de quibus canitur : Tu confregisti capita draconum in aquis, et in alio loco : Hoc mare magnum et spatiosum, illic reptilia

646 cfr Is. 36, 6. 656/657 cfr Hieron., Nom. Hebr., 6, 13/14 ; 13, 6 ; 54, 15 ; 69, 6 ; 74, 10 ; 78, 1, et supra lin. 587/588. 657/658 cfr Hieron., Nom. Hebr., 2, 29/ 30 ; 8, 14/15 ; 14, 1 ; 66, 28/29 ; 73, 14 ; 77, 25/26 ; 8, 11, et supra lin. 592/594. 659 cfr lob 34, 18 ; 40, 20 - 41, 25, et supra lib. 6 lin. 1022/1023 '> praeuaricator] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 237. 660/661 Ps. 73, 14. 663 Ps. 73, 13. 664/ 667 Ps. 103, 25-26.

P K 640 congregaueris 1 m. P K, corr. alt. m. P 642 meo iudicio] codd. Hraban., mea iudicia p Vail. 642 perpetratrata corr. P, gp&ratata K 644/645 decipisti K 646 Fuisti* ei* (sec. et tert. s eras.) P 647 calamus] la sup. lin. 1 m. P 647 fragilissim K

652 perafiopdv] Hraban., MeTacJiopaN 1 m. P K, metafora in marg.

alt. m. recent. P, metaphoram p Vail. 655 dvaycoyr)v] Hraban. ; aNa* suorum nummos fluminis| IojIhn (suorum nummos fluminis e lin. 670 petitum et expunctum) 1 m., anagogen in marg. alt. m. P ; aNafadiN K ; anagogen p Vail. 656 Siaa/reSdcmjs] auckca coctnc 1 m., diascelostes in marg. super, alt. m. recent. P ; aiackeacofiN K 657 pea palp] Mecpai p 1 m., mesraim in marg. alt. m. recent. P ; MecpaiM K ; om. Hraban. ; mesraim p Vail. ; cfr supra lin. 593 661 Aethiopibus] codd. Hra¬ ban., Aethiopum p Vail, cum Vulg. 662 draconem corr. alt. m. P 663 cani¬ tur] codd. Hraban., add. in psalmo p Vail. 663 draco K 664 spatiosum] add. manibus Hraban. p Vail, (manibus sub asterisco Vulg. \app.])

p

9°4

PL

v

279

344

406

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 3/7

quorum non est numerus, animalia pusilla cum magnis. lllic naues pertransibunt, draco iste quem formasti ad illudendum ei, de quo et in alio loco dicitur : ipse est rex omnium qui in aquis sunt, et principium figurations Domini, qui factus est ut illuderetur ab angelis eius — ; sedet autem, siue cubat, in 670 medio fluminum suorum, non unius fluminis sed multorum quae in diuersis haeresibus accipimus per quas fluxit in Aegyptum saeculi istius et irrigauit animas seductorum, non pluuiis de caelo uenientibus sed de terra aquis turbidis — quas bibere non prohibet Hieremias dicens : Quid tibi et uiae Aegypti, 675 ut bibas aquam ‘Geon’ - pro quo in hebraico ‘Sior’ scriptum est quod uerbum in aquas ‘turbidas’ transfertur atque ‘coenosas’ - ? ; ut autem intellegamus quae sint Aegypti draconis flumina, ex contrariis scire poterimus : Dominus loquitur de fluminibus suis : Qui credit in me, flumina de uentre eius fluent 680 aquae uiuae, et ad Samaritanam : Qui biberit de aqua quam ego dedero ei, non sitiet in aeternum, sed fiet in eo jons aquae salientis in uitam aeternam ; ista sunt flumina de caelo uenientia, de quibus Dauid canit : Fluminis impetus laetificat ‘ciuitatem Dei’, haud dubium quin ‘ecclesiam’ significet —. Considere685 mus ergo quae draconis poena, quodue supplicium sit. Sequitur : Et ponam frenum fuel laqueum) in maxillis tuis — cui simile est illud lob : Adduces autem draconem in hamo et pones capistrum circa nares eius. Confidet quod introeat Iordanes in os eius ; in oculo suo suscipiet ilium. Perforabit autem nares eius, 690 armilla labium illius —. Ponit autem Dominus in maxillis draconis istius frenum et perforat labia eius atque constringit armillae circulo, quando, per ecclesiasticos uiros qui scripturis sanctis eruditi sunt, *imponit ei silentium et uniuersa per665

667/668 lob 41, 25 [26] (LXX). 668 lob 40, 14 [19] (LXX). 668/669 lob 41, 24 [25] (LXX). 674/675 Ier. 2, 18 (LXX). 675/676 cfr Hieron., Norn. Hebr., 30, 13/14 ; 55,13 ; inHierem., 26, 1-3 ; infralin. 702 etlib. iolin. 258.506/507. 640. 675 Geon = Nilus\ cfr Euseb., De sit. et nom., 124, 11. 679/680 lob. 7, 38. 680/682 Ioh. 4, 13-14. 683 Ps. 45, 5. 686 Ez. 29, 4. 687/688 lob 40, 19 [25] (LXX). 688/689 lob 40, 18-19 [23-24] (LXX). 690 lob 40, 19 [26] (LXX).

P K 669 sed& (& in ras. alt. ml) P >■ 670 suorum non unius fluminis] om. P, cfr supra lin. 655 670 suorum] om. K 671 quam luxit P 672 seductorum] ct in ras. alt. m. P 674 et] om. P 677 dracones corr. P 680 aqua* (m eras.) P 681/682 salientes corr. P 682 sunt] om. K 688 circa] 1 m. P K fx Vail., in alt. m. P 688 Confidet] 1 m. P K, Confidit alt. m. P Hraban. fx Vail. 688 Iordanes] 1 m. P K, Iordanis alt. m. P Hraban. fx Vail. 690 armilla labium] codd. iuxta LXX, praem. et Hraban., armilla et labia fx Vail. 692/693 scripturis] codd. Hraban., praem. in \x Vail. 693 imponit] alt. m. P Hraban. /x Vail., imponent 1 m.P 1 m.K, ponent alt. m. K ; an *imponitur (imponef lectu inpon&t) scribendum ?

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 3/7

407

uersitatis dogmata dissoluuntur ; agglutinatque pisces flumi695 num eius pennis ipsius uel squamis — quibus haeretici per superbiam ad alta festinant —, ut et ipsi, iuncti cum dracone, unum cum eo corpus *efficiant, et copulantur ei uel in err oris consortio uel in poenae similitudine, quomodo : Qui adhaeret Domino, unus est spiritus. Neque uero unum habet flumen draco 700 Aegyptius sed multa flumina quibus irrigat Aegyptum humilem1 atque deiectam et nihil in se habentem montium, nec aquas Siloe, quae uadunt cum silentio, sed ‘turbidas’ et ‘coenosas’ ; unde et extrahit eum Dominus de medio fluminum suorum ut nequaquam eis incubet nec sedeat in eis, et omnes pisces squa705 mis illius adhaereant — pro qualitate uitiorum per totum cor¬ pus draconis uel capiti uel uentri uel caudae et extremis partibus adhaerentes —- ut, extracto dracone, pisces quoque qui adhaerent ei pariter extrahantur. 'Et proiciam te inquit ‘in desertum, ut nequaquam reperies quos decipias, uel certe depo710 nam te de culmine superbiae tuae et deponam uelociter’ — iuxta illud apostoli: Deus autem pads conterat Satanam sub pedibus uestris uelociter —, ut, dracone contrito atque deposito, pisces duoque fluminis illius deponantur, et cadat auctor criminum qui prius stare se arbitrabatur et in toto orbe discurre715 re ; cadat autem super faciem terrae suae, ad quam de caelo praecipitatus est ut nequaquam ultra in haereticorum ecclesiis colligatur, neque congregetur siue sepeliatur in his qui crediderunt ei, cum ab eo fuerint liberati, sed detur ad deuorandum bestiis terrae et uolatilibus caeli : bestiis de quibus scriptum 720 est : Ne tradas animam confitentem tibi, et uolatilibus caeli quae iuxta uiam sementem comedunt et a Saluatore interpretantur esse diaboli — non solum enim princeps malitiae sed et discipuli eius diaboli nominantur, iuxta illud quod de Iuda dicitur : Nonne ego uos elegi duodecim ? et unus de uobis diabo-

698/699 1 Cor. 6, 17. 701/702 Is. 8, 6. 702 cfr Ier. 2, 18 (LXX) ; Hieron., Norn. Hebr., 30, 13/14 ; 55, 13 ;in Hierem., 26, 1-3 ; supralin. 675/676 etinfralib. 10 lin. 258.506/507.640. 708/700 Ez. 29, 5. 711/712 Rom. 16, 20. 718/723 cfr infra lib. 10 lin. 276/277.289/294.540/543. 720 Ps. 73, 19. 720/721 cfr Matth. 13, 4; Marc. 4, 4; Luc. 8, 5. 721/722 cfr Marc. 4, 15 ; Luc. 8, 12. 724/725 Ioh. 6, 71.

P K

004 dissoluantur corr. alt. m. recentiore P 690 iuncti] uincti Hraban. fx Vail. 697 efficiant] 1 m. P K Hraban. fx Vail., *efficiantur alt. m. P 697 copulantur] recte 1 m. P K, copulentur alt. m. recent. P Hraban. /x Vail. 699 est spiritus] codd. Hraban., spiritus est ~ fx Vail, cum Vulg. 701 et] om. PL. 704 incu*bet (m eras.) P 700 reperies] 1 m. P K, reperias alt. m. recentiore P Hraban. jx Vail. 711 satanan codd. 712 uelotiter P 714 arbitrabatur] ba in ras. P, tra in ras. K 717/718 crediderunt] codd. Hraban., crediderint fx Vail. 720 tradas] 1 m. P K, add. bestiis {sup. lin.) alt. m. recentiore P Hraban. fx Vail, cum Vulg. {app.) 724 elegi duodecim] codd. Hraban., duodecim elegi — fx Vail, cum Vulg.

v 345 PL

280

P 9° 5

408

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 3/7

lus est — ; caeli autem uocantur uolatilia, quia sibi sublimia repromittunt, ut, postquam draco cum piscibus suis depositus fuerit atque proiectus, et traditus ad deuorandum bestiis terrae quae nihil in se habent mansuetudinis, et his qui circumferuntur omni uento doctrinae, tunc intellegant 730 habitatores istius saeculi quod ipse sit Dominus ; omnis au¬ tem causa poenarum est, quod frustra domui Israel promisit auxilium et fuit ei uirga uel baculus arundineus, uacuus et inanis, nihilque in se habens plenitudinis, quia non poterat dicere: Nos autem omnes de plenitudine eius accepimus, cum scrip735 tura praeceperit: Non apparebis in conspectu Domini Dei tui in¬ anis faut uacuus) ; quod autem non debeamus ab Aegypto auxilium postulare et alibi scriptura testatur : Vae eis qui des¬ cendant in Aegyptum ad auxilium. De istiusmodi baculo arundineo et Rabsaces frustra exprobrat Ezechiae regi Iudae di740 cens : Ecce confidens in uirga arundinea atque confracta ista, su¬ per Aegypto ; cui qui innisus fuerit, ingreditur in manu eius : sic est Pharao rex Aegypti et omnes qui confidant in eo, et die quidem de iusto rege mentiebatur ista commemorans — qui interpretatur ‘rnultus osculo’ : inebriatus enirn erat de au745 reo calice Babylonis, et idcirco quae sua erant ingerebat populo, Dominum confitente — ; hie uero exprobratur Pharaoni, quod fuerit domui Israel uirga siue baculus arundineus, uanum eis et fragile et cito comminuendum auxilium repromit¬ tens. Vt autem scire ualeamus qui sit baculus arundineus su750 per quo domus Israel confide re non debeat, ex contrario bacu¬ lo et uirga Domini intellegere poterimus de qua ad Dominum dicitur : Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt; hanc uirgam habuit et Aaron quae dracones Aegyptios deuorauit, et quando percussit aggeres Nili et sciniphes in tota Aegypto 725

729 efr Eph. 4, 14. 734 Ioh. i, 16. 735/736 Ex. 23, 15. 737/738 Is. 31, 1. 740/742 Is. 36, 6 (LXX). 743 iusto rege] scil. Ezechia. 744 qui] = ‘ille’ (lin. 742) = Rabsaces ; efr Hieron., Nom. Hebr., 47, 8/9. 752 Ps. 22, 4. 753 efr Ex. 7, 12. 754/755 efr Ex. 8, 17.

P K 729 intellegant] alt. n sup. lin. suppl. alt. m. P 730 habitatores] codd. Hraban., praem. omnes fj. Vail. 735 precepit corr. P 735/736 inanis aut uacuus] codd. Hraban., uacuus aut inanis ~ fj. Vail. 739 rapsaces K 740 confidens] 1 m. P K, confidi alt. m. recent. P, confidis Hraban. n Vail. 741 manu] 1 m. P K, manum alt. m. recent. P Hraban. fj. Vail. 742 et omnes] codd. Hraban. cum LXX, omnibus /x Vail, cum Vulg. 743 iusto] 1 m. P K Hraban. /x Vail., isto alt. m. P 743 rege* (m eras.) P 744 rnultus osculo] scripsi (efr Hieron., Nom. Hebr., 47, 8/9 et ‘ingerebat ’ infra lin. 745), multo poculo 1 et 3 m. recent. P, rnultus poculo 2 m. P Hraban. /x Vail., multospoculo K ; fortasse ex multu|sosculo (po superscr. cum ''in¬ ebriatus erat de oaliob’ infra lin. 744/745 744/745 de aureo] deauro K 745 ingereba*t (alt. n eras.) P 746 confitente] ablatiuo absoluto 1 m. P K, confitenti certe melius alt. m. P Hraban. /x Vail. 748 et fragile et] t fragile*et (pr. t in ras. alt. m. ; litt. eras.) P 748 comminuendus corr. 1 m. P 745 et2] exp. alt. ( ?) m. P 754 scynipes 1 m. P K, scyniphes alt. m. P, cyniphes Hraban. /x Vail.

v

346

PL

281

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 3/7-8/16

409

755 generatae sunt ; Moyses quoque, iuxta Septuaginta : Extendit hanc uirgam et leuauit in caelum, et Dominus induxit uentum austrum super terram toto illo die et tota node, et mane leuauit uentus et adduxit locustas super omnem terram Aegypti ; de hac puto uirga scribi et in Numerorum libro, quod 760 floruerit et in nuce siue amygdala germinarit ; hanc habebat apostolus dicens : Quid uultis ? In uirga ueniam ad uos ? ; et qui Pascha celebrabant, baculos tenebant manibus, sine quibus imbecillitatem humani corporis sustinentibus, carnes agni comedere non poterant ; haec est uirga de radice 765 Iesse, super quam septem spiritus requieuerunt. Sed non talis Pharao nec baculus Aegypti et uirga arundinea, quae decipit apprehendentes se et lacerat humeros eorum, id est fortitudinem ; et quicumque super earn fuerit innisus, dissoluuntur lurnbi eius, et stare non potest nec accinctus renibus Pascha 770 celebrare; quod his congruit, quorum scrutatur corda et renes Deus. 8-16. Propterea haec dicit Dominus Deus : Ecce ego adducam super te gladium, et interficiam de te hominem et iumentum ; et erit terra Aegypti in 775 desertum /siue perditio et solitudo), et scient quia ego sum Dominus. Eo quod dixerit /siue dixeris) : fluuius mens est, et ego feci eum /siue fluuii mei sunt, et ego feci illos) ; idcirco ecce ego ad te et ad flumina tua, daboque terram Aegypti in solitudines, 780 gladio dissipatam /siue disperditam) at turre Soenes /siue a Magdalo et Sosene) usque ad termino Aethiopiae. Non transibit per earn pes hominis, neque pes iumenti gradietur in ea, et non habitabitur quadra-

755/759 Ex. 10, 13-14 (LXX). 700 cfr Num. 17, 8. 761/762 1 Cor. 4, 21. 762/764 cfr Ex. 12, 11. 764/765 cfr Is. 11, 1-3. 769 cfr Ex. 12,11 ; Luc. 12, 35 ; 1 Petr. 1, 13. 770/771 cfri Par. 28, 9 ; Ps. 7, 10 ; Ier. n, 20 ; 17, 10 ; 20, 12 ; Apoc. 2, 23. 772/802 Ez. 29, 8-16.

P K

757 terram] earn corr. ut uidetur alt. m. recentiore P 760 florueri*t (n eras, ut uidetur)P 760 in nuce siue amygdala] 1 m. P K, in nuces siue amygdala alt. m. recent. P, (om. in) nuces siue amygdalas Hraban. y Vail. 760 germinaret corr. alt. (?) m. P 761 apostolus] praem. et Hraban. y Vail. 761 dicens] codd. Hraban., cum dicebat y Vail. 762 baculus 1 m. P K, corr. alt. m. P 763 susti¬ nentibus] 1 m. P K, sustentantibus alt. tn. recentiore P Hraban. y Vail. 768 in¬ nisus] inuisus hie Hraban., innixus y Vail. ; cfr supra lin. 741 775 siue perditio et solitudo] codd. y cum LXX, ita sed ‘et solitudo’ ad hebr. textum refert Vail., (om. siue perditio ut semper fere textum LXX editionis) et [in] solitudinem Hraban. Viet, cum Vulg. 777 et] K Hraban. y. Vail, cum Vulg., om. P 780 Soenes] 1 m. P K, sienes alt. m. P, Syenes Hraban. y. Vail, cum Vulg. 781 Soene] 1 m., siene alt. m. P ; soenae K ; Syene y. Vail. 781 terminos] codd. Hraban. cum Vulg., terminum y Vail. 782 transiuit 1 m. P K, corr. alt. m. P 782 homines corr. P

y $>°6

u 347

410

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 8/16

ginta annis ; daboque terram Aegypti desertam in medio terrarum desertarum, et ciuitates eius in me¬ dio urbium subuersarum : erunt desolatae quadraginta annis, et dispergam (sine disseminabo) Aegyptios in nationes, et uentilabo eos in terras. Quia haec dicit Dominus Deus : Post finem quadraginta anno790 rum congregabo A egyptum (sine Aegyptios) de populis fuel de gentibus) in quibus dispersi fuerant, et reducam captiuitatem Aegypti, et collocabo eos in terra Phatures, in terra natiuitatis suae fsiue in terra de qua assumpti sunt) ; et erunt *tibi in reg795 num fsiue principatum humilem). Inter regna cetera erit humillima, et non eleuabitur ultra super nationes et imminuam eos ne imperent gentibus fsiue ne piures sint inter gentes). Neque erunt ultra domui Israel in confidentia fsiue in spe), docentes iniqui800 tatem ut fugiant et sequantur eos fsiue reducant eos in memoriam iniquitatis ut sequantur illos) , et scient quia ego sum Dominus Deus. lunge prioribus quae sequuntur : ‘Quia fuisti baculus arundineus domui Israel et non solum confractus es in manu eius sed — iuxta Esaiam — per805 forasti manum eius et nunc lacerasti humerum et ipse comminutus es et innitentium super te dissoluisti lumbos, idcirco ego inducam super te hostium gladium et cum hominibus iumenta uastabo et redigetur terra Aegypti in solitudines et secundo scient Aegyptii quod ego sim Dominus. Nec hoc ero fine 810 contentus, sed quia in tantam prorupit blasphemiam ut suos esse diceret fluuios et omnem abundantiam Aegypti, ideo et ipsum auferam qui se dixerat creatorem et flumina quae a se creata iactauerat, et redigam terram Aegypti in longissimam solitudinem, et gladio dissipatam a turre Soene usque ad ter813 minos Aethiopiae’. Pro ‘turre’ quaehebraice ‘*magdal’ dicitur, 785

803/806 cfr Ez. 58, 8/9.

PK

29, 6-7.

804/805 cfr Is.

36, 6.

815 cfr Hieron., Nom. Hebr.,

786 erunt] codd. fi Vail., praem. et Hraban. cum Vulg. 787 aegyptius 1 m. P K, corr. alt. m. P 791 de] om. fj. Vail. 794 tibi] 1 m. P K, *ibi alt. m. P Hraban. fj. Vail, cum Vulg. {om. LXX) 795 humilem] ita {alt. m erasa sed reposita ut uidetur alt. m. P) et ad LXX uersionem referunt codd., humile ad hebraicum referunt textum Hraban. /u. Vail, cum Vulg. ; cfr infra lin. 840 795 Inter] codd. [x Vail., praem. et Hraban. 795 r*egna (////. eras.) P 796 humillima] codd. p. Vail., humillimum Hraban. 805 nunc] non PL 809 sim] sum Hraban. /x Vail. 814 Soene] m., siene alt. m. recentiore P ; soenae K ; Syene Hraban. /x Vail. 815 magdal]

1

Hraban. /i Vail., magdal P, magdal K ; an *magdol scribendum ut mauult Drusius utque omnes legunt codd. Hieron., Nom. Hebr., 58, 8/9 ?

PL

v

282

348

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 8/16

411

Septuaginta loci nomen posuerunt, ut ‘magdolum’ scriberent; turns autem Soene usque hodie permanet, castrum Romanae ditioni subditum, ubi sunt Nili cataractae et usque ad quem locum de nostro mari Nilus nauigabilis est. Totam 820 igitur Aegyptum dicit esse populandam usque ad terminos Aethiopiae, quibus extrema Aegypti regio iungitur, ita ut pes hominis in Aegypto non pertranseat nec iumenta reperiantur in ea et non habitetur per quadraginta annos — parcitur enim Aegyptiis et, quia hospites quondam fuere Israel, 825 breuior temporis condemnatio est : Tyrus sabbatizauit sabbata sua per annos septuaginta et sic in antiquum statum restituta est ; captiuitas quoque Iudaeae templique subuersio, usque ad Cyrum regem Persarum septuaginta compleuit an¬ nos : Potentes enim potenter tormenta patientur. Quod autem 830 dicit : Dabo ten am Aegypti desertam in medio tenarum descrtarum, Palaestinos significat, Idumaeos et Moabitas omnesque alias regiones, aduersum quas supra prophetae uaticinium est — ; tunc disperget siue disseminabit Aegyptios in nationes et uentilabit eos in terras et, quia : Clemens et 835 miser ator est Dominus, patiens et multaram miserationum, post quadraginta annos Aegypti restitutio est et reducetur in antiquum solum uniuersa captiuitas et collocabitur in urbe metropoli, quae appellatur Phatures, ubi orta est et unde profecta est, ita dumtaxat ut pro utilitate sua amittat anti840 quam superbiam et sit in regnum humile, immo humillima om¬ nium nationum, et non eleuetur ultra contra gentes nec in eas habeat imperium sed, redacta in paucitatem, nequaquam decipiat domum Israel sui confidentia nec doceat eos iniquitatem, siue redigat eos in memoriam iniquitatis, quod, deserto 845 auxilio Dei, Aegypti quaesierint adminiculum; et haec omnia fient ut tertio cognoscant Aegyptii quod ipse sit Dominus. Haec breui sermone perstrinximus, historiae fundamenta iaci-

825 sabbatizauit] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 310. 825/827 cfr Is. 23, 15-17. 829 Sap. 6, 7. 830/831 Ez. 29, 12. 831/833 cfr Ez. 25, 1-28, 26. 834/835 Ex. 34, 6 (LXX) ; Neh. [n Esdr.]. 9 [19], 17 (LXX) ; Ps. 85, 15 (LXX) ; 102, 8 (LXX) ; 144, 8 (LXX) ; Ioel 2, 13 (LXX) ; Ion. 4, 2 (LXX). 835 miserator] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 49. 835 cfr Num. 14, 18 ; Ps. 85, 5 ; Sap. 15, 1.

P K 816 magdolum] codd., magdalon Hraban., pay&aXov p Vail., payScoXov aliter (MaySdjAov L.XX) ; cfr ex.gr. supra lin. 781 et infra lin. 1078.1137.1286 ; cfr et supralin. 815 817 Turres 1 m. P K, corr. alt. m. P 817 Soene] 1 m.P K, siene alt. m. P, Syene Hrabatt. p Vail. 817/818 Romanae ditioni] ita (ditione corr. P) codd. Hrabatt., ditioni Romanae ~ p Vail. 820 populandam] codd. Hraban., depopulandam p Vail. ; cfr infra lin. 1185.1420, lib. 13 lin. 1942 831 signified corr. alt. m. P 831 Idum(a)eus 1 m.P K, corr. alt. m. P 833 disperges 1 m. P K, corr. alt. m. recentiore P 836 est] om. P 841 et] codd. Hraban., ut p Vail. 841 contra] codd. Hraban. p, om. Vail. 843 confidentia K 845 auxilio Dei] codd. Hraban., Dei auxilio ~ p Vail. 845 quaesierunt Hraban. p Vail.

p

PL

v

907

283

349

412

850

855

860

865

870

875

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 8/16

entes. Nunc allegoriae nubilum disserendum est, et eadem breuitate uitare conabimur et huius explanation^ longitudinem. Ad draconem sermo est, qui dixerat : Mea sunt flumina et ego feci ea, quod inducat super eum ipse Dominus gladium, de quo in Esaia scriptum est: Inebriatus est gladius metis in caelo : nunc descendet in terram, ut perdat ex eo hominem et iumentum, quidquid uel rationis uidetur habere uel simplicitatis, et perdat non absolute, sed dracone, ut draconi pereant et uiuant Deo et fiat Aegypti terra perditio, secundum superiorem sensum quod draconi pereat, et post perditionem redigatur in solitudinem, pessimum hospitem habere desistens, et tunc cognoscent homines et iumenta et terra disperdita quod ipse sit Dominus — illo sensu qui in septuagesimo septimo psalmo scriptus est : Cum interficeret illos, tunc quaerebant eum : Omnis enim qui quaerit inueniet, Deique misericordia est ut mundi huius pereat abundantia —, et Aegypti fluenta siccentur, immo terra eorum sit in solitudines et sententia Domini dissipetur a turre ‘Soene’, quae interpretatur ‘gyrus’ ut nihil in se recti habeat, usque ad terram Aethiopum, qui humiles appellantur, ut uidelicet omnis superbia quae se contra Dei scientiam erexerat destruatur, et humilietur in salutem suam. Nec pes hominis, hoc est rationale quippiam, transeat per Aegyptum, neque pes iumenti gradiatur in ea — ut simplices quosque non teneat, quos, dimissis hominibus, Pharao in Aegypto tenere cupiebat, Moyse contradicente et uolente iumenta quoque de captiuitate Aegypti liberare —■. Et non, inquit, habitabitur quadraginta annis —- qui numerus semper afflictionis et poenae est : unde et Moyses et Helias et ipse Saluator quadraginta diebus ieiunauerunt et noctibus, et per quadraginta annos populus

850/851 Ez. 29, 3 (LXX). 852/853 Is. 34, 5 (LXX). 861 Ps. 77, 34. 861/ 862 Matth. 7, 8 ; Luc. 11, 10. 865 cfr Hieron., Nom. Hebr., 58, 24. 871/873 cfrEx. 10,9-11. 874 cfr infra lib. i2lin. 1210/1213, lib. i4lin. 837. 875/876 cfr Ex. 24, 18 ; 34, 28 ; in Reg. 19, 8 ; Matth. 4, 2 ; Marc. 1,13; Luc. 4, 2 ; et infra lib. 12 lin. 1213/1215, lib. 14 lin. 838/839. 876/877 cfr Num. 14, 33.

P K 848 eadem (~ sup. a add. alt. m.) P 848/849 breuitatem 1 m. P K, corr. alt. ( ?) m. P 849 conabitur Hraban. 853 eo] ea Hraban. fi Vail. 854 simplicitate corr. alt. m. P 855 non]" om. Hraban. 855 draconi1 Hraban. /a Vail. 855 wt\praem. uel Hraban. 857 quo] K Hraban., quod P Vail., quid fj. 860 qui... scriptus] K ; qui... scriptum corr. 1 m. uel alt. m. coaeua P ; quo ... scriptum alt. m. recentiore P Hraban. y. Vail. 860 in] om. Hraban. 861 omnes corr. P 862 Deique] codd. Hraban., Dei quidem /a Vail. 862 misericordiae Hraban. fi Vail. 865 Soene] 1 m. P K, siene alt. m. recentiore P, Syene Hraban. /a Vail. 865 cyrus codd. 869 pes] sup. lin. P 872 *uolente (i eras.) K 872/873 captiuitate Aegypti] codd. Hraban., Aegypti captiuitate ~ /a Vail. 873 liberari Hraban. /a Vail. 874 poena K

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 8/16

413

erat in solitudine ut postea, circumcisus in Galgalis, opprobrio et ignominia Aegypti liberetur ; in cuius numeri Sacramen¬ to et hie idem propheta pro tribu Iuda quadraginta diebus 880 dormiuit in dextro latere, et quadringentis annis populus seruiturus in Aegypto nuntiatur, qui faciunt quadraginta deca- v 350 das siue quattuor eVarovTaSa? ; pluuiae quoque diluuii qua¬ draginta diebus inferunt orbi naufragium : iustum enim erat, ut qui per quattuor elementa mundi, quibus omnia constare 885 dicuntur, dum ea diligit et fouet, Deum offenderat, in ipso numero puniretur ; et Israel qui peccauerat in sabbatum, septem decadarum, hoc est septuaginta annorum, supplicium sustine- ft 9°% ret — ; daturque terra Aegypti deserta, et ciuitates eius in medio PL 284 terrarum et urbiurn subuersarum quae non sunt exstructae de 890 lapidibus sed latere et paleis, ut dispergatur Aegyptus quae male sibi fuerat copulata et uentiletur in terras, quo scilicet frumentum a paleis separetur, et, quadraginta annorum fine completo, sit restitutio Aegypti, et reducatur captiuitas eius, et collocetur in terra ‘Phatures’ quae interpretatur ‘panis con895 culcatus’, ubi panis ille qui dixerat : Ego sum panis qui de caelo descendi, prauitate haeretica conculcatus est, ut, cum *uenerint ad ecclesiam, habitent in pane conculcato, et nequaquam eleuentur in superbiam sed sint in regnum humile. Et ut etiam cum restituti fuerint in pristinum statum se per hu900 militatem deiciant quod in Aegypto uixerint et latericias exstruxerint ciuitates, et inter multa regna ecclesiae sint humiles, et sciant in quern peccauerint, et ultra non eleuetur Aegyp¬ tus super ecclesias in toto orbe diuisas sed redigatur in paucitatem, et pauci in ea remaneant inter gentes iuxta illud 905 quod scriptum est : Da illis, Domine. Quid dabis illis ? Da illis uuluam sterilem et ubera arentia, ut nequaquam gaudeant et extollant se in multitudine deceptorum, sed redigantur in

877/878 efr Ios. 5, 8-9. 879/880 efr Ez. 4, 6. 880/881 efr Gen. 15, 13. 882/883 efr Gen. 7, 17. 884/885 efr Hippocr.; efr H. Hagendahl, Latin Fathers and the Classics (Studio Graeca et Latina Gothoburgensia VI [Goteborg, 1958]), pag. 236, adnot. 9 ; P. Courcelle, Les lettres grecques en accident. De Macrobe a Cassiodore (Paris, 19482), pag. 74, n. 4 ; et supra lib. 1 lin. 239/241, lib. 8 lin. 854/855. 894/ 895 efr Hieron., Norn. Hebr., 54, 14/15. 895/896 Ioh. 6, 51. 905/906 Os. 9, 14 (LXX).

P K 877 erat] 1 m.P K Hraban. 71 Vail., errat alt. m. recentiore P 877 opprobriu corr. P 878 liberaretur Hraban. ft Vail. 880 dormiuit] P, dormit K Hraban. ft Vail. 882 eratontadas (nta in ras.) P, ecatontadas K 885 offenderat] codd. ft, offendat Hraban. Vail. 891 quo] quos K 896 est] om. K 897 uenerint] Hraban. ft Vail., uener*int (*int in ras.) P, uenerent K ; an *uenirent scribendum l 897 conculcata corr. alt. m. codd. 899 Et ut etiam] codd. ft Vail., et ut iam Hraban. 900 deiciat 1 m. P K, corr. alt. m. recent. P 900/901 extruxerunt corr. P 907 multitudinem ft Vail. *7

C.C.

LXXV

414

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 8/16-17/21

paucos : Multi enim uocati, pauci electi. Et ultra non decipiant domum Israel, id est ecclesiam, nec uanam eis spem 910 et confidentiam repromittant, docentes iniquitatem, ut fugiant ecclesiasticam disciplinam et sequantur aegyptias uoluptates. Haec autem fient ut tertio cognoscant Aegyptii quod ipse sit Dominus ; quod mihi propterea uidetur dici, ut cognitio prima Aegyptiorum in carne sit, secunda in anima, 915 tertia in spiritu : primo super terram, secundo mundi huius conuersatione finita, tertio post resurrectionem. 17-21. Et factum est in uicesimo et septimo anno, in primo et una die mensis, factum est uerbum Do¬ mini ad me, dicens : Fili hominis, Nabuchodonosor 920 rex Babylonis seruire fecit exercitum suum seruitute magna aduersum Tyrum ; omne caput decaluatum et omnis humerus depilatus, et merces non est reddita ei, neque exercitui eius super *Tyrum pro seruitute qua seruiuit mihi aduersum earn. Propter925 ea haec dicit Dominus Deus : Ecce ego dabo Nabu¬ chodonosor regem Babylonis in terra Aegypti, et auferet multitudinem eius, et depraedabitur manubias eius, et diripiet spolia eius, et erit in mercedem exercitui illius, et operi pro quo seruiuit ad930 uersum earn. Dedi ei terram Aegypti pro eo quod la¬ bor auerunt mihi, ait Dominus Deus. In die illo pullulabit cornu domui Israel ; et tibi dabo apertum os in medio eorum, et scient quoniam ego Dominus. Quaeritur quomodo post decimum annum superioris sermo933 nis, statim uicesimus et septimus ponatur annus, et in consequentibus *decimus duodecimusque, et in extrema descriptione templi uicesimus quintus ; sed facilis solutio est : quia

90S Matth. 20, 16 ; 22, 14. 917/933 Ez. 29, 17-21. lin. 1429/1433.1448/1452. 934 decimum] cfr Ez. 29, 1. Ez. 30, 20; 31, 1. 930 duodecimusque] cfr Ez. 32, 1.17. cfr Ez. 40, 1. 937/940 cfr infra lin. 1443/1447.

934/937 cfr infra 930 fun'ydecimus) cfr 937 uxesimus quint us)

P K 908 pauci] add. uero /a Vail, cum Vulg. 910 et confidentiam] codd. Hraban., confidentiamque fx Vail. 919 Filiominis P 922 depilatus] add. est Hraban. fx Vail, cum Vulg., cfr infra lin. 963 923 super Tyrum] P, *super Tyro K /x Vail., de Tyro Hraban. Viet. cum Vulg. 927 auferent (n exp.) P 927 depraedabitur] de sup. lin. P, deprecabitur K L 928/929 in mercedem] codd. Hraban. fx Vail., mer¬ ces Viet, cum Vulg. 929 exercitu 1 m. P K, corr. alt. m. P 929 pro] om. Viet, cum Vulg. 929 seruiuit] codd. Viet, cum Vulg., add. mihi Hraban. q. Vail. 931 Deus] om. K 932 cornu* (m eras.) P 932 domui] P cum Vulg., domu K, domus Hraban. fx Vail. 933 quoniam] codd. Hraban., quia /x Vail, cum Vulg. 933 annos corr. alt. m. codd. 930 in decimus consentientibus codd. Hraban. fx Vail., in *uni}pcimus corrigere non praesumpsi, nonobstante bistoriae ordine ‘x (lin. 934) — x[i](bic)— xii(lin. 936) annorum’ (cfr E%. 29, 1 ; 30, 20 ; 31, 1 ; 32, 1.17), quos inter annos, praepostero ordine, 'xxuii ponatur annus’ (lin. 935) : cfr infra lin. 1428/1429 ; aide etiam infra lin. 1432.1449/1450 in apparatu critico

v:

PL

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 17/21

415

enim de Aegypto et superior et haec quae nunc dicitur prophetia contexitur licet diuersis sit facta temporibus, tamen 940 quia de una prouincia prophetatur iuncti sibi sunt ; quod et in Hieremia crebro legimus ut praepostero ordine tempora describantur : prius enim Sedeciae in quibusdam gesta referuntur et postea Ioachim qui ante eum fuit ; in Psalmis autem quia carmen est lyricum, historiae ordo non quaeritur. Dica945 mus ergo prius iuxta litteram. Nabuchodonosor cum oppugnaret Tyrum et arietes, machinas uineasque — eo quod cincta mari esset — muris non possit adiungere, infmitam exercitus multitudinem iussit saxa et aggerem comportare et, expleto medio mari immo freto angustissimo, uicinum littus insulae 950 fecit continuum ; quod cum uiderent Tyrii iam iamque perfectum et percussione arietum murorum fundamenta quaterentur, quidquid pretiosum in auro, argento uestibusque et uaria supellectili nobilitas habuit, impositum nauibus, ad insulas asportauit, ita ut, capta urbe, nihil dignum labore suo inueni955 ret Nabuchodonosor ; et quia Dei in hac parte obedierat uoluntati, post aliquot annos captiuitatis Tyriae datur ei Aegyptus, multoque saeuior Tyrus Aegypto : ilia enim oppugnabat Hierusalem, haec uanum pollicebatur auxilium — aliud est autem spem imbecillitate decipere, aliud aduersum 960 Dei populum dimicare —. Hoc est ergo quod dicit : ‘Nabu¬ chodonosor rex Babylonis in oppugnatione Tyri suum mihi seruire fecit exercitum, ut impleret uoluntatem meam : Omne ca¬ put decaluatum et omnis humerus depilatus gestantium cophinos terrae et lapides quibus raduntur humeri et decaluatur 965 caput, et tamen nec ipse nec exercitus eius aliquid dignum inuenit in Tyro. Et hoc cum mihi seruierit et meam contra Tyrum impleuerit uoluntatem, idcirco dabo ei terram Ae-

941/943 cfr Hieron., in Hieremiam, 248,11/21 ; et infra lin. 1456/1457. 943/944 cfr infra lin. 1435/1443. 960 Hoc. quod~\ cfr H. Goelzer, op. tit., pag. 409. 962/963 Ez. 29,18.

P K 939 temporibus] bu sup. lin. suppl. alt. (?) m. P 940 iuncti] recte (scil. lanni’)codd., iunctae (nempe ‘prophetiae’) Hraban. fx Vail. 941 crebro] pr. r sup. lin. suppl. alt. m. P 947 mari esset] codd. Hraban., esset mari ~ fx Vail. 947 possit] P, posset K Hraban. fx Vail. 948 aggeres Hraban. fx Vail. 950 continuum] codd. [x Vail., contiguum Hraban. 950 iam1] om. K 951 fundamentum K 956/957 aegyptum 1 m. P K, corr. alt. m. P 957 senior unus Vatic, cod. Vallarsii 959 autem] enim Hraban. ix Vail. 959 spem imbecillitate] 1 m.P K, spe imbecil¬ litate alt. m. P, spei imbecillitate unus Vatic, cod. Vallarsii Hraban., spe imbecillitatem fx Vail. 960 Dei populum] codd. Hraban., populum Dei ~ fx Vail. 960 dimigare 1 m.P K, corr. alt. m. P 962 impleret] codd. Hraban., implerem fx Vail. 903 depilatus] add. est Hraban. fx Vail., cfr supra lin. 922 966 ♦♦in1 (2 lift, eras.) P 966 hoc cum] in hoc cum Hraban., cum in hoc fx Vail.

P 9°9

v 352

416

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 17/21

gypti’ ; quod quidam dicunt sub Nabuchodonosor esse completum, alii sub Cambyse filio Cyri *qui Aegyptum usque ad Ae970 thiopiam uastauit, ita ut Apim interficeret et omnia eorum si¬ mulacra deleret, quam ob causam put ant eum uersum in amentiam casu equi et proprio pugione confossum — plenissime hanc historiam narrat Herodotus, ubi et omnis Aegyptus per pagos et uicos et castella describitur, et Nili origo gentisque 975 eius populi et mensura terrae per circuitum usque ad desertum Aethiopiae et littora Magni maris Libiaeque et Arabiae confinia demonstrantur —. Causa autem irae Domini contra Aegyptum ilia est, quod populum Dei suo deceperit auxilio ne speraret in Domino et ilium ad iracundiam prouocaret : 980 ‘In illo’ inquit ‘die quo Aegyptus capta fuerit, pullulabit cor¬ nu domus Israel’ — haud dubium quin regium genus significet ; quod quidam ad Zorobabel filium Salathiel qui per Iechoniam de Dauid stirpe generatus est, alii ad ultimum ternpus referunt quando putant et Heliam esse uenturum ; nos au985 tern cornu Domini super Christo intellegentes, praesentem carpimus historiam —. ‘Cumque’ ait ‘o propheta, hoc prius fuerit expletum, tunc aperietur os tuum, et uaticinium tuum nequaquam dubia promissione pendebit sed cemetur opere perpetratum, ut sciant qui audierint, me esse Dominum 99° cuius dixisse fecisse est’. Haec secundum litteram, immo iuxta ueritatem, dicta sint prophetiae ; ceterum, ex eo quod Nabu¬ chodonosor mercedem accepit boni operis, intellegimus etiam in ethnicos, si quid boni fecerunt, non absque mercede Dei iudicio praeteriri ; unde et per Hieremiam Nabuchodonosor colum995 ba Dei appellatur, eo quod aduersum populum peccatorem Dei seruierit uoluntati. Et adducam, inquit, seruum meum Nabu-

973/977 cfr Herodot., Historia, n, 5-12 ; A. Liibeck, Hieronymus quos noucrit scriptores et ex quibus hauserit (Lipsiae, 1872), pag. 22 ; P. CourceUe, op. cit., pag. 69, n. 1. 982 quis ? 983 quis ? 990 cfr supra lib. 7 lin. 478. 994/995 cfr Ier. 25, 38 ; 46, 16 ; 50, 16 ; Hieron., in Hieremiam, 320, 10/11. 996/997 Ier. 25, 9-

P K 968 nanabochodonosor (pr. na exp.) P

969 qui] alt. m. P Hraban. /x Vail.,

*quia 1 m. P K 970 apim P 970 eorum] codd. Hraban., illorum jx Vail. 973 omnes 1 m.P K, corr. alt. m. P 974 uicos et castella] codd. Hraban., castella et uicos ~ [i Vail. 974/975 gentisque eius] K Hraban., gentesque eius P, gentisque illius /a Vail. 978 deceperit] er sup. lin. P 979 Dominum Hraban., Deum n Vail. 980 fuerat corr. P 982 quidam] codd. Hraban. Vail., quidem /x 984 referunt** (2 litt. eras, ut uidetur) P 984 putat PL. 985 super] codd. fj. Vail., pro Hraban. 988 pandebit Hraban. 989 perpetratum] post pendebit {lin. 988) tr. P 989 sciant] codd. Hraban., add. omnes /a Vail. ; cfr supra lin. 729 989 qui audierint] alt. m. P Hraban. fx Vail., quia audierint K, qui audierunt PL 993 in] om. Hraban. /x Vail. 994 praeterire corr. P

PL

286

v 353

IN HIEZECHIELEM IX, xxix, 17/21-xxx, 1/19

417

chodonosor ; ex quo perspicuum est condemnari nos, comparatione gentilium, si illi *lege faciant naturali, quae nos etiam scripta neglegimus ; de quo plenissime ad Romanos Paulus 1000 apostolus disputat. Ac ne aliquid praeterire uideamur, secun¬ dum intellegentiam spiritalem, quaerimus ubi hunc numerum, hoc est uicesimum septimum, legerimus : in Geneseos libro scriptura testatur sexcentesimo anno uitae Noe, secundo mense, uicesima septima die mensis secundi, super faciem 1005 terrae aquas inductas esse diluuii, et postea septimo mense eiusdem anni, qui uicinus est sabbato, et uicesima septima die eiusdem mensis septimi, aquas cessasse diluuii, et sedisse arcam Noe super montes ‘Ararat’ qui interpretatur ‘Armeniae’; ex quo intellegimus medium esse numerum, et ad utrumque 1010 posse conferri : quando in hoc et ira Dei incipit a diluuio, et dementia eius septimo mense in eodem dierum numero demonstratur ; et quia apud hebraeos mensis, qui apud nos Kalendis et Nonis Idibusque diuoluitur, secundum lunae cursum supputatur — unde et graeco uocabulo p.rjvj], id est, 1015 ‘luna’, a mense nomen accepit —, hoc dictum est in uicesimo septimo lunae die parum quid luminis remansisse ne penitus ira eius absque misericordia sit ; quando autem totus lu¬ nae orbis impletur, tunc et Pascha celebratin' et omnes maximae solemnitates. Ouod strictim posuimus, ut sciamus in hoc 1020 numero bona et mala pariter contineri : bona Nabuchodonosor cuius labori merces redditur, mala Aegyptiis quorum uastitas nuntiatur. XXX. 1-19. Et factum est uerbum Domini ad me, dicens : Fill hominis, propheta et die : Haec dicit 1025 Dominus Deus : Vlulate, uae uae diei, quia iuxta est dies, et appropinquat dies Domini, dies nubis ; tempus gentium erit. Et ueniet gladius in Aegyptum, et erit pauor in Aethiopia, cum ceciderint uulnerati in Aegypto et ablata fuerit multitudo illius et

999/1000 efr Rom. 2, 1-29. 1003/1005 efr Gen. 7, xi. 8, 3-4. 1008 efr Hieron., Norn. Hebr., 2, 19 ; 44, 22/23.

1005/1008 efr Gen. 1023/10G7 Ez. 30,

1-19.

P K 998 lege f. naturali] Hraban. /x Vail., legem f. naturali 1 m.P K, legem f. naturalem alt. m. recentiore P ; an *legem f. naturaliter scribendum (iuxta illud Rom. 2, 13-14 : ‘/adores legis’ et ‘legem non babent, naturaliter quae legis suntfaciunt') ? 999 scriptam (m add. alt. m. recentiore) P 1002/1003 Geneseos libros 1 m. P K, Geneseo libro alt. (?) m. P 1005 inducta K 1009 ad utramque] atrumque corr. alt. m. P 1013 deuoluitur Hraban. fj. Vail. 1014 uocabulu P 1014 mhnh 1 m., mene in marg. annot. alt. m. P ; mnnh K 1020 bona1] alt. ( ?) m. P, praem. in 1 m.P K, praem. et Hraban. /x Vail. 1021 laboris PL. 1026 nubes corr. P 1027 egypto P 1028 ceciderint] n sup. lin. P

/x 910

" 354

418

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

1030 destructa fundamenta eius. Aethiopia et Libya et Lydi, et omne reliquum uulgus, et Chub, et filii terrae foederis cum eis gladio cadent. Haec dicit Dominus Deus : Et corruent fulcientes Aegyptum, et destruetur superbia imperii eius ; a turre Soenes gladio 1035 cadent in ea, ait Dominus exercituum. Et dissipabuntur in medio terrarum desolatarum, et urbes eius in medio ciuitatum desertarum erunt ; et scient quoniam ego Dominus, cum dedero ignem in Aegypto, et attriti fuerint omnes auxiliatores eius. In die ilia 1040 egredientur nuntii a facie mea in trieribus ad conterendam A ethiopiae con fidentiam, et erit pauor in eis in die Aegypti, quia absque dubio ueniet. Haec dicit Dominus Deus : Et cessare faciam multitudinem Aegypti in manu Nabuchodonosor regis Babylonis. 1045 Ipse et populus eius cum eo fortissimi gentium adducentur ad disperdendam terram ; et euaginabunt gladios suos super Aegyptum, et implebunt terram interfectis. Et faciam alueos fluminum aridos, et tradam terram in manu pessimorum, et dissipabo 1050 terram et plenitudinem eius in manu alienorum. Ego D 0 min us locutus sum. Haec dicit Dominus Deus : Et disper dam simulacra, et cessare faciam idola de Memphis, et dux in terra Aegypti non erit amplius, et dabo terrorem in terra Aegypti. Et dis1055 per dam terram Phatures, et dabo ignem in Taphnis, et faciam indicia in Alexandria ; et effundam indignationem meam super Pelusium robur Aegypti, et interficiam multitudinem Alexandriae. Et dabo ignem in Aegypto ; quasi parturients dolebit Pelu1060 sium, et Alexandria erit dissipata, et in Memphis angustiae cotidianae. Iuuenes Heliopoleos et Bubasti gladio cadent, et ipsae captiuae ducentur. Et in Taphnis nigrescet dies, cum contriuero ibi sceptra Aegypti et defecerit in ea superbia potentiae eius ; 1065 ipsam nubes operiet, filiae autem eius in captiuitatern ducentur .Et faciam indicia in Aegypto, et scient

PK 1033 curruent 1 m. P K,corr. alt. m. P 1033/1034 destruaturP 1034 Soenes] 1 m. P K et aliter, sienes alt. m. P, Syenes Hrabati. jj. Vail. ; cfr ex. gr. supra lin. 780. 781.817.865 et infra lin. 1079 1033 Dominus exercituum] codd. Hraban. fx Vail., Dominus Deus Viet. (Dominus Deus exercituum Vulg.) 1041 eis] ei PL 1045 eo] sup. lin. P 1046 uaginabunt corr. P 1053 in] de Viet, cum Vulg. 1054/1055 dis**perdam (si eras, ut uidetur) P 1057 robor corr. alt. m. P, ut semper fere 1061/1002 Bugasti/a 1062 Et2] om. K 1062/1003 Intafnis P 1063 nigrescet] alt. m. P Hraban. fj. Vail, cum Vulg., nigrescit 1 m. P K 1063 cum tribuero 1 m. P K, corr. alt. m. P 1065/1066 capduitatg (~ add. alt. m.) P 1066 facia** (nt eras.) P 1066 scient Hraban. /x Vail, cum Vulg.

PL287

v 355

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

419

quia ego Dominus. fLXX : Et factus est sermo Do¬ mini ad me, dicens : Fili hominis, uaticinare et die : Iiaec dicit Adonai Dominus : 0 dies, quoniam 1070 iuxta est dies, et iuxta uia Domini, dies nubis ; finis gentium erit. Et ueniet gladius super Aegyptios, et erit conturbatio in Aethiopia, et cadent uulnerati in Aegypto, et auferent multitudinem eius, et concidentur fundamenta illius. Persae et Cretenses 1075 et Lydi et Libyes, et omnes commixti, et de filiis testamenti mei gladio cadent. Haec dicit Adonai Dominus : Et concident sustentacula Aegypti, et descendet contumelia fortitudinis eius ; a Magdolo usque ad Soenen gladio cadent in ea, dicit Adonai 1080 Dominus. Et desolabitur in medio regionum desolatarum, et ciuitates eius in medio urbium desertarum erunt ; et scient quoniam ego sum Dominus, quando dedero ignem super Aegyptum, et contriti fuerint omnes qui auxiliantur ei. In die ilia egredien1085 tur nuntii a facie mea ‘siim’ festinantes disperdere Aethiopiae spem, et erit conturbatio in eis in die Aegypti, quia ecce ueniet. Haec dicit Dominus Deus : Et disperdam multitudinem A egyptiorum per manum Nabuchodonosor regis Babylonis, ipsius et 1090 populi eius cum eo : pestilentes qui de gentibus missi sunt ad perdendam terram ; et euaginabunt omnes gladios suos super Aegyptum, et replebitur terra uulneratorum. Et dabo fluuios eorum desertos, et trad am terram in manu pessimorum, et disper1095 dam terram et plenitudinem eius in manibus alienigenarum. Ego Dominus locutus sum. Quia haec dicit Dominus Dominus : [*Et perdam abominationes\ et

1007/1112 Ez.

30, 1-19

(LXX).

P K 1009 O] O o n Vail, cum LXX 1009 diei K 1075 de filiis] deliis corr. P 1078 descendit corr. P, descendent PL 1078 Magdolo] 1 m. P K iuxta LXX, Magdalo alt. m. recentiore P n Vail. ; efr supra lin. 781.816 et infra lin. 1137.1286 1079 Soenen] 1 m. P K, sienen alt. m. recentiore P, Syenem jx Vail. ; efr supra lin. 780.781.817.865.1034 et infra lin. 1136.1137.1282.1287 1082 ego] sup. lin. suppl. P 1084 In die ilia] inmarg.praem. ht> mendose hie P [ad lin. 1023 transferendum), efr lib. 7 lin. 122 1084/1085 egrediantur corr. P 1085 siim codd., om. /n Vail. ; efr lin. 1141 1085festananteszorr. P 1080in^om.PL 1089 ipsius] ipse** (e ex i ; us eras.) alt. m. recentiore P 1097 Dominus Dominus] K cum LXX, seme! Dominus 1 m. P, Dominus Deus alt. m. P fj. Vail. ; efr supra lin. 60 s. u. lprimum\ lib. 5 lin. 1043, lib. 6 lin. 139, lib. 7 lin. 1284.1292.1307, lib. 8 lin. 256/257, et infra lib. 11 lin. 900/901.1016/1017.1028 etc 1097 Et perdam abominationes] /x Vail, cum LXX {Vatic, gr. 2125 sub asterisco), efr Vulg.fom. codd. cum LXX ; uncinis quadratic inclusi

(1911

PL

288

420

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

deficere faciam optimates de M emphis et principes de terra Aegypti, et non erunt ultra, et dabo terro1100 rem in terra Aegypti. Et disperdam terrain Phatures, et dabo ignem super Tanin, et faciam ultionem in Diospoli ; et effundam furorem meum super Sain robur Aegypti, et disperdam multitudinem Mempheos. Et dabo ignem super Aegyptum ; et conturba1105 tione conturbabitur Sais, et in Diospoli erit scissura, et diffundentur aquae. Iuuenes Heliopoleos et Bubasti gladio cadent, et mulieres captiuae ducentur. Et in Taphnis tenebrescet dies, quando contriuero ibi sceptra Aegypti et peribit ibi contumelia fortimotudinis eius ; et ipsam nubes operiet, et filiae eius captiuae ducentur. Et faciam indicia in Aegypto, et scient quoniam ego sum Dominus.) Post uicesimum et septimum annum captiuitatis regis Ioiachin, reuertetur ad praesens tempus quando contra Aegyptum coeperat prophe1115 tare — id est ad annum decimum et decimum mensem, undecima mensis die -—-, et dicet sibi praeceptum a Domino ut loquatur ad omnes nationes et cum omnibus specialiter ad Aegyptum. Quae sunt ergo quae loquitur ? : ‘Vlulate, uae uae diei, quia iuxta est dies, et appropinquat dies Domini, 1120 non claro sole rutilans, sed operta nubibus, et Babyioniam afferens tempestatem; cumque coeperit gladius uastare Ae¬ gyptum, pauor erit in Aethiopia, quae uicina est Aegypto, ne ad se usque babylonius mucro perueniat : cadent enim in Ae¬ gypto uulnerati et auferetur multitudo illius et usque ad funda1125 menta omnia destruentur, ita ut, si quis in Aegypto reperiatur de Aethiopia et Libya et Lydia et in commune de uariis populis et ‘Chub’ — quod Symmachus uertit in ‘Arabiam’ — et de filiis terrae foederis hoc est de populo Iudaeorum, cum illis gladio cadat — pro quibus gentibus Septuaginta posue1130 runt : Persae et Cretenses et Lydi et Libyes, et omnes commixti, et filii testamenti mei cum ipsa gladio cadent —Et ut

1112/1113 cfr supra lin. 935/937. 1115/1116 cfr supra lin. 552/553. 1119 Ez. 30, 2-3. 1120 cfr n Reg. 23, 4. 1127 cfr infra lin. 1259. 1131 Ez. 30, 5 (LXX).

1118/ 1130/

P K 1101 tanin P, tamnin K, Taphnim /a Vail. (Taviv LXX) ; cfr infra lin. 1160.1349 1103 robor corr. alt. m. P ut semper fere 1105 sais P, sals K 1108 tafnis P 1109 peribit] petibit corr. alt. m. P 1111 captiuae] om. fx Vail. 1113 reuerte¬ tur] K, reuertatur 1 m. P, reuertitur alt. m. P Hraban. n Vail. 1116 dicet] 1 m.P K, dicit alt. m. P Hraban. fi Vail. 1120 operta] oporta corr. alt. m. P, opera PL 1121 coeperit gladius] codd. fj. Vail., gladius coeperit ~ Hraban. 1124 auferentur 1 m. P K, corr. alt. m. P 1127 uertitur K 1130 omnis K 1131 cum ipsa gladio] codd. Hraban., gladio cum ipsa ~ p. Vail.

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

421

sciremus has omnes gentes fuisse in auxilio Aegypti, sequens sermo demonstrat : ‘Et corruent fulcientes Aegyptum — siue sustentacula Aegypti, id est socii —, et ononis superbia 1135 imperii — siue contumelia fortitudinis — illius destruetur ac deponetur a turre Soene — quam in extremis finibus Ae¬ gypti sitam diximus ; siue ‘a Magdolo usque ad Soenen’ sicut Septuaginta transtulerunt —. Omnes ciuitates Aegypti desertae erunt, ut cognoscant Dominum quando ignis Chaldaeorum 1140 uniuersa uastauerit et attriti fuerint auxiliatores eius. Et peruenerint nuntii — iuxta Aquilam et Theodotionem ‘siim’, quos Symmachus transtulit ‘festinantes’, nos in ‘trieres’ uertinous : ita enim ab hebraeis accepimus — ut omnis Aethiopiae fiducia conteratur, et quando fuerit uicina prouincia deso1145 lata, pauor teneat proximas’. Vt autem sciremus qui esset iste gladius qui uastaret Aegyptum et terreret Aethiopiam, sequitur manifestius : Et cessare faciam multitudinem Aegypti in manu Nabuchodonosor regis Babylonis, qui non solum ueniet, sed ueniet multis comitatus nationibus, ita ut omnis Ae115° gyptus interfectorum sanguine compleatur. Tantaque erit ira Domini, ut siccentur aluei fluminum — hoc est Nili 81a>pvye? — usque ad solum, et in manu pestilentiuno — siue hominum pessimorum — plenitudo Aegypti desoletur. ‘Mea enim uerba irrita esse non possunt ; illucque proficiet indigna1133 tio : ut simulacra Aegypti disperdantur et cessent idola de Memphis’ quae usque hodie metropolis est superstitionis Aegyptiae — siue optimates et principes de Memphis et de terra Aegypti —. Tantus autem terror cunctam Aegyptum possidebit, ut terra Phatures omnis pereat, et ignis uastet n6oTaphnis — siue, ut Septuaginta transtulerunt, Tanin —. Faciamque, ait, iudicia in ‘Alexandria , quae hodie sic uoca-

1133 Ez. 30, 6. 1151 cfr supra lin.

PK

113(5/1137 cfr supra lin. 1101 Ez. 30, 14.

817/819.

1147/1148 Ez.

30,

10.

628.

1134 id est] om. K 1135 destru*etur (a eras.) P 1136 Soene] 1 m., siene alt. m. recent. P ; soenae K ; Syene p Vail. ; cfr supra lin. 1079 1137 a Magdolo] 1 m. P K, a Magdalo alt. m. recent. P Hraban. /a Vail., {om. a) Malgado PL, ; cfr supra lin. 1078 1137 Soenen] 1 m. P K, sienen alt. m. recent. P, Syonen Hraban., Syenem p Vail. ; cfr supra lin. 1079 1138/1139 desertaerunt K 1140 auxilia¬ tores] codd. Hraban., proem, uniuersi /a Vail. 1141 siim codd. 1143 omnes corr. P 1144 conterantur (alt. n sup. lin. add. alt. m. recent.) P 1145 proximam Hraban. 11 Vail. 1145 qui] quis Hraban. /a Vail. 1147 faci6 1 m., faciet alt. m. recent.

P

1150 sanguinem K

1151/1152 Staipvyes] scripsi ; a icupriec 1 m.,

diorites in marg. super, alt. m. P ; a lcofiec K ; Suopoges {cum sit hicopogai scribendum) Hraban. p Vail. ; cfr supra lin. 628 1152 et] om. K 1152 pestilentiie* (ie ex a aperta et m eras. alt. m. recent.) P 1158 tantos 1 m. P K, corr. alt. m. P 1159 uastat K 1160 tafnas 1 m. P K, tafnis alt. {?) m. P 1160 Tanin] hie Hraban. p Vail., tanin P, tanin* {per rasuram alt. n ex m) K, Tanim et infra lin. 1349.1352

PL

; cfr supra lin. 1101

PL

p

289

912

" 337

422

1165

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

tur ; ceterum pristinum nomen habet ‘No’, quod Aquila, Symmachus et Theodotio sicut in hebraeo positum est transtulerunt ; pro quo nescio quid uolentes Septuaginta dixere ‘Diospolim’ quae Aegypti parua ciuitas est ; nos autem pro ‘No’ ‘Alexandriam’ posuimus — per ‘anticipationem’ quae graece 7rp6Ar]ipLs appellatur, iuxta illud Vergilianum : Lauinaque uenit littora :

1170

1175

1180

1185

1190

non quo eo tempore, quando uenit Aeneas in Latium, Lauinia dicerentur, sed quae postea Lauinia nuncupata sunt, ut manifestior locus beret lectoris intellegentiae —. Et effundam, inquit, indignationem meam super ‘Sain , quam nos in ‘Pelusium’ uertimus et robur appellatur Aegypti eo quod portum habeat tutissimum et negotiationes maris ibi uel maxime exerceantur — unde et poeta Pelusiacam appellat lentem, non quo ibi genus hoc leguminis gignatur, uel maxime, sed quo de Thebaide et omni Aegypto per riuum Nili illuc plurimum deferatur —. Et interficiam, ait, multitudinem ‘Alexandriae , quae rursum in hebraeo posita est ‘No’, pro qua nequaquam ‘Diospolim’, ut supra, sed ‘Memphim’ Septuaginta transtulerunt. Et, ut ostendat populosam iam illo tempore fuisse urbem : Perdam, ait, multitudinem ‘No’. Et dabo ignem, hoc est regem Babylonis, in Aegypto, qui, instar ignis, cuncta populetur. Quasi parturiens dolebit 'Sain , id est ‘Pe¬ lusium’ (siue turbatione turbabitur), et in ‘Alexandria’ fid est in ‘No’) erit scissura, et difjundentur aquae (pro qua rursum Septuaginta ‘Diospolim’ transtuleruntj. Moris autem Aegyptiorum est, propter inundationem Nili excelsos aggeres construere circa ripas Nili, qui, si custodum neglegentia uel nimia aquarum magnitudine rupti fuerint, subia-

1164/1165 cfr Hieron., Norn. Hebr., 57, 16. 1168/1169 Verg., Aen., 1, 2-3. 1172/1173 Ez. 30, 15 (LXX). 1176 cfr Verg., Georg., 1, 228. 1181 cfr supra lin. 1164/1165. 1182populosam] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 149. 1183/1188 Ez. 30, 15-16.

P K 1166 antipationem 1 m. P K, corr. alt. m. P 1167 TTpoXyifiis] p Vail., wpoAHMCic 1 m. P K, prolemsis in marg. ali. m. P, prolepsis Hraban. 1170 quo] quod (d sup. lin. add. alt. m. recent.) P 1170.1171 bis labinia 1 m. P K, bis lauina alt. m. recentiore P 1171 ut] et PL, 1175 negotiationis 1 m. P K, corr. alt. m. P 1177 quo] quod Hraban. p Vail., cfr infra lin. 1178 1178 quo de Thebaide] qd dethebaide (sec. d sup. lin. alt. m.) P, quo d&hebaide K, quod e Thebaide Hraban., quod e Thebaida p Vail. ; cfr ‘quo’ supra lin. 1177 1181 Memphim] Hraban p Vail., memphis P, memphin K 1183 no P, n6 K 1184 qui] quia K 1185 populetur] codd. Hraban., depopuletur p Vail. ; cfr supra lin. 820 et infra lin. 1420, lib. 13 lin. 1942 1185 sain K 1186 turbatione] codd. Hraban., conturbatione p Vail. 1186 Inlexandria corr. alt. m. P 1190 circa] ac Hraban., ad p Vail.

v

PL

358

290

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

423

centes campos nequaquam rigant aquae sed opprimunt atque populantur ; per quos significatur sic Chaldaeorum exercitu occupandum Aegyptum, quomodo, inundantibus Nili aquis et su1195 per modum crescentibus operiri solet atque corrumpi. Pro inundatione aquarum et irruptione atque scissura aggerum in hebraeo positum est : Et erunt in Memphis angnstiae cotidianae, ut, unde Nilus diuiditur et ubi Apis templum est et consulta respondent oracula, ibi cotidianae angustiae fiunt. ‘Iuuenes 1200 quoque Heliopoleos — quae hebraice appellatur 'On’ — et Bubasti, alterius ciuitatis, gladio corruent, ita ut ipsae urbes, hoc est habitatores, siue mulieres, earum ducantur in captiuitatem — qui sexus iniuriae subiacet —. In Taphnis uero, quae est regia ciuitas, conterentur sceptra Aegypti, id est 1205 omne regium genus ; cumque potentia eius, interfectis principibus, defecerit, tunc nigrescet dies et caliginis ac tenebriarum omnia complebuntur, ita ut ipsa urbs operiatur nube moeroris ac luctus, et filiae eius, id est oppida reliqua, du¬ cantur in captiuitatem ; ut, postquam fecero iudicia in Aegyp1210 to et me cunctis iudicem demonstraro, tunc sciant Aegyptii quod ego sim Dominus’. Haec quasi paruulis elementa descripsimus ut per litteras, syllabas ac nomina uerborumque contextum possint ad lectionem prosae uel carminis peruenire. Nunc aggrediamur tropologiam, et latissimum disputationis 1215 pelagus, breui quasi picturae tabula, demonstremus. Sermo Domini, qui erat semper in Patre, factus est ad prophetam et uocat eum nequaquam nomine suo, sed ‘filium hominis’, quod in scripturis sanctis in bonam partem semper accipitur, dumtaxat numero singulari — ut in hoc eodem propheta et in Da1220 niele et in euangelio —-, alioquin plurali numero in contrarium legitur —- ut est illud : Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum gladius acutus, et rursum : Filii hominum usque {quo} graui corde ? Leo enim rugiet, et

1197 Ez. 3, 8

30,

16.

1221/1222

Ps.

56,

5.

1223 Ps. 4,

3.

1223/1223 Am.

(LXX).

P K 1193 quos] quod Hraban. /x Vail. 1193 significatur] alt. m. P \x Vail., significantur 1 m.P K PL. 1195 opcrire codd. 1190 atque] **atque(in eras.ut uidetur)P, aque K 1198 apis P 1199 fiunt] 1 m. P K, fient alt. m. recentiore P, fiant Hraban. fj. Vail. 1200 heliopoleus K 1200 appellantur PL 1200 On] Hraban. fx Vail., on codd., Auen aliter 1201 corruunt P 1203 tafnis P 1200/1207 caliginis ac tenebrarum] 1 m. P K, caligine ac tenebrarum alt. m. P, caligine ac tenebris Hraban. /a Vail. 1207/1208 nubem K 1210 me] in Hraban. 1210 demonstraro] 1 m. P, demonstrate K, demonstrauero alt. m. recent. P Hraban. /x Vail. 1211 sim] codd. Hraban., sum fx Vail. 1212 syllabas] 1 m.P K Hraban. fx Vail., praem. & sup. lin. alt. m. recent. P 1212 ac] om. Hraban. fx Vail. 1210 est] om. K 1219 numerusinsingulari corr. alt. m. P, numerusingulari K 1223 usque codd.

/x

913

u 359

424

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

quis non timebit ? Dominus locutus est, et quis non prophet22.sta.bit? —. Vlutate, inquit, uae uae diet, quia iuxta est dies, et appropinquat dies Domini, dies nubis ; tempus (siue finis) gentium erit; duplex consummatio est : aut generaliter omnium quando finis mundi aduenerit, aut specialiter singulorum quando tempus mortis institerit ; 'iuxta’ autem 1230 dicitur quia, aeternitati comparatum, omne tempus breue est — unde et Iacob centum et triginta annos quibus uixerat : Pauci, inquit, et pessimi sunt dies mei, et psalmista, de uniuersi generis humani fragilitate disputans, ait : Dies nostri quasi umbra pertranseunt, quod reputantes, nec poten1235 tia erigemur nec diuitiis incubabimus nec felicitate laetabimur, cito omnia auferenda noscentes — ; pulchreque ‘dies’ dicitur ‘Domini’, quando omnis saeculi conuersatio destruetur, et, errore sublato, una ueritas apparebit; ‘diesque nubis PL 291 et nebulae’ — nullus enim intrepidus incertusque de senten1240 tia, absque pauore iudicem praestolatur —, et ‘tempus, siue finis, gentium erit’ — non unius gentis Aegyptiae, sed uniuersarum, ut manifestum fiat de cunctis gentibus prophetari —. Sequitur : Veniet gladius in Aegyptum - ‘gladius’ uersatilis et flammeus : sermo diuinus qui bonos a malis diuidat 1245 et pessimos suo igne consumat, ‘in Aegyptum’ autem : huius saeculi -, ita ut pauor sit in Aethiopia : qui trans Aegyp¬ tum in nocte erroris et tenebris commorantur, et quorum nigredo in candorem aut difficulter aut nequaquam conuertitur. Cadentque in Aegypto uulnerati, qui male steterant in ne1250 quitia. ‘Et auferetur multitudo Aegypti’ — Lata enim et spatiosa uia quae ducit ad mortem —. Et fundamenta illius destruentur, ut nihil in Aegypto pristinae resideat firmitatis sed, desertis fundamentis pessimis, ponatur fundamentum Christi, super quo aedificetur ecclesia — Omnis quippe plantatio, 1255 quam non plantauit caelestis Pater, eradicabitur ; unde et Hie- v 360

1225/1227 Ez. 30, 2-3. 1232 Gen. 47, 9 (LXX). 1233/1234 Ps. 1243 Ez. 30, 4. 1249 Ez. 30, 4 (LXX). 1250/1251 Matth. 7, 13. 1252 Ez. 30, 4 (LXX). 1254/1255 Matth. 15, 13.

143,

4. 1251/

P K 1224/1225 prophetauit 1 m. P K, corr. alt. m. P 1225 Vlula PL, 1226 dies Domini] scripsi, dicit Dominus atodd. Hraban. /a Vail. ; cfr infra lin. 1236/1237 1227 aut] u sup. lin. suppl. alt. m. P 1228 fines K 1228 mundi] codd. Hraban., om. ft Vail. 1230 omni 1 m. P K, corr. alt. m. P 1230 breue] b in ras. P 1233 generes corr. P 1234 pertranseunt] codd. Hraban. yi, pertransierunt Vail. 1235 erigemur] in erigimur mut. alt. ?n. P 1243 gladius in Aegyptum] codd. Hraban. cum Vulg., in Aegyptum gladius ~ yj. Vail. 1244 et] codd. Hraban. yi, om. Vail. 1249 in Aegypto uulnerati] codd. Hraban., uulnerati in Aegypto ~ yi Vail. 1250 auferetur] fe sup. lin. P 1251 uia] add. est Hraban. iuxta Vulg., praem. est yi Vail. ; cfr supra lib. 5 lin. 127, lib. 7 lin. 537 1252 firmitates K 1254 omnes K

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

1260

1265

1270

1275

1280

1285

425

remias destniere iubetur quae constructa erant, ut aedificet meliora —. ‘Peribunt quoque in Aegypto Aethiopes, Libyes, et Lydi — siue, iuxta Septuaginta, Persae, Cretenses et Lydi et Libyes — et Chub, id est Arabes, et onrne reliquum uulgus — quos hybridas atque mixticios Septuaginta transtulerunt —', quos omnes, pro diuersitate uitiorum et interpretatione nominum quae in uisione Tyri posuimus, diuersas possumus intellegere nationes — unde et apostolus : Vos, in¬ quit, Genies in came, qui dicimini praeputium : numquam enim dixisset in carne gentes nisi essent aliae spiritu ; et in alio loco : Videte Israel secundum carnem — ; unde magnopere prouidendum est ne corde reuertamur in Aegyptum de qua semel exiuimus, et inter ceteras gentes inueniamur, et pereamus gladio — de quo in consequentibus dicitur : Iuuenes Heliopoleos et Bubasti gladio cadent —, maxime cum iungatur : Et filii terrae foederis (siue testamenti mei) simul mucrone ferientur — de quibus scriptum est : Vae qui descen¬ dant in Aegyptum ad auxilium, in equis et curribus confidentes — ; sin autem ceterarum gentium homines trucidantur in Aegypto, quanto magis filii foederis et testamenti Dei qui, contemnentes angelonim panem, Aegypti peponum et cepae et alliorum et *cucumum recordati sunt ! Tunc ‘corruent susten¬ tacula et fulcra Aegypti’ quae earn in nequitia sustentabant : dialecticorum argutiae et philosophorum argumentatio strophae ; ‘contumeliosum quoque ac superbum imperium destruetur ’, qui omnia loquuntur per arrogantiam, et ecclesiasticam simplicitatem ducunt pro nihili; ‘a turre enim Soenes cadent in ea’ — quae in extremis terminis Aegypti, Aethiopiae Blernmyarumque confinis est, ubi Nilus innauigabilis, et cataractarum fragor, et omnia inuia plenaque serpentum et uenenatorum

1256/1257 cfr Ier. i, io. 1259 cfr supra lin. 1127. 1260 mixticios] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 143. 1261/1263 cfr supra lib. 8 lin. 921/940 sqq. 1263/ 1264 Eph. 2, ix. 1266 1 Cor. 10, 18. 1269/1270 Ez. 30, 17. 1271/1272 Ez. 30, 5. 1272/1274 Is. 31, 1 (LXX). 1274/1275 cfr Num. 11, 4. 1276 cfr Ps. 77, 25. 1276/1277 cfr Num. 11, 5.

P K 1258/1259 ly**di (2 lift, eras.) P 1260 quos] sup. lin. P 1264 quidi*cimini {sec. i per rasuram ex u) P, quiducimini K 1265 spiritu] K, spirituu (u in ras. alt. m.) P, praem. in Hraban. /a Vail. 1265 et] ut Hraban. p. Vail. 1267 Aegypto corr. alt. m. P 1272 ferientur]\sup. lin. P 1275 foederis] codd. Hraban.,praem. terrae /x Vail. 1275 testamenti** (2 fere litt. eras.) P 1276 cep? P, c?pe K, ceparum rectius Hraban. fx Vail. 1277 aliorum 1 m. P K, corr. alt. ( ?) m. P 1277 cucumum] 1 m. P K, cucumerum alt. m. recent. P Hraban. fx Vail., fort. *cucumium scribendum ? 1279 argumentatio] P,post strophae {lin. 1279/1280) tr. K, om. Hraban. /x Vail. 1282 nihili] li sup. lin. P 1282 soenis {ut uidetur) 1 m., sienes alt. m. P ; soenaes K ; Syenes Hraban. fx Vail. ; cfr supra lin. 1137 1284 innauigabilis] codd. Hraban., add. est fx Vail. 1285 uenatorum 1 m. P K, corr. alt. m. P

ix

914

426

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

animantium — ; sin autem, ut supra diximus, ‘Magdolus’ PL 292 ‘magnificentiam’ et ‘Soene’ ‘gyrum’ sonat,perspicuumest quod Acgyptiac opes et contumeliosa fortitudo ac magnificentia, id est iactantia et exaltationes, ui pereant usque ad gyrum 1290 Aegypti, ubi nihil stabile est sed incerto uoluitur lapsu, et v 361 peruenit ad ruinam. ‘Tunc dissipabuntur Aegyptiae ciuitates et terra deserta erit et nulla congregatio remanebit, habens aliquid firnritatis, ut, rerum fine, cognoscant quod ipse sit Dominus, quando miserit ignem in Aegypto’, quern Dominus ar1295 dere desiderat ut fenum, ligna, stipulae, quae super fundamentum Christi aedificata sunt, concrementur, ‘et omnes auxiliatores peruersorum dogmatum conterantur’ — ex quo intellegendum falsi nominis scientiam et eos, de quibus scriptum est: Dissipa, Domine, gentes quae bella uolunt, socios et auxilia1300 tores Aegypti nuncupari —. ‘In die’ inquit ‘ilia egredientur nuntii a facie Dei’ — de quibus in euangelio scriptum est : Angeli eorum semper uident faciem Patris mei qui est in caelis ; et in sementis parabola, ‘messores angeli’, id est 'nuntii sunt’, mittuntur : Vt uniuersa scandala congregent et mittant 1305 ea in caminum ignis : ubi est ftetus oculorum et stridor dentium —, festinabuntque implere praeceptum, ‘ut deterreant, siue conterant, Aethiopiae confidential^, qui ad summum malitiae uerticem peruenerunt ; ‘et, in euersione Aegypti, Aethiopia conteratur, et paueat eo quod dies Domini sit ultio1310 nis atque uindictae’ qua fugentur tenebrae peccatorum et lux uirtutum remaneat. Et cessare, inquit, faciam multitudinem Aegypti in manu Nabuchodonosor regis Babylonis, cui traditi sunt ad puniendum — ipse est enim inimicus et uindex qui etiarn mercedem accepit, eo quod seruierit in expugnatio1315 ne Tyri — Aegypti multitudinem : ut multi in Aegypto 1280 supra] lin. 815/816.865. 1280/1287 cfr Hieron., Nom. Hebr., 14, 6; 54, 26/27 ; 58, 8/9. 1287 cfr Hieron., Nom. Hebr., 58, 24. 1289 exaltationes] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 69.85. 1294/1295 cfr Ioh. 15, 6. 1299 Ps. 67, 31. 1302 Matth. 18, 10. 1303/1304 cfr Matth. 13, 40. 1304/1305 Matth. 13, 41-42. 1305/1300 Matth. 8, 12 ; 13, 42 ; 22, 13 ; 24, 51 ; 25, 30. 1311/1312 Ez. 30, 10. 1313/1314 cfr supra lin. 991/996.

P K 1280 Magdolus] 1 m. P K, Magdalus alt. m. P Hraban. /a Vail. ; cfr supra lin. 1137 1287 soene 1 m., siene alt. m. P ; soenae K ; Syene Hraban. /a Vail. ; cfr supra lin. 1282 1288 ac] et Hraban. /a Vail. 1289 exaltationes ui pereant usque] /a Vail. ; exultatione sui pereatlus^quae 1 m., exultatio eius pereatur usque alt. m. recentioreP ; exultatione sui pereat usque K ; exaltationes uituperentur quae Vatic, cod. Vallarsii Hraban. 1289 usque] cfr supra lin. 1079 1290 Aegypti] codd. /a Vail., add. pertinent Vatic, cod. Vallarsii Hraban. 1292 nulla] multa PL. 1294 quam 1 m. P K, corr. alt. m. P 1295 stipulam codd. 1295 super] supra Hraban. /a Vail. 1298 eos] praem. et exp. de P, praem. de K 1299 Domine] omnes Hraban., om. /a Vail, cum Vulg. 1301 in euangelio scriptum est] codd. Hraban., scriptum est in Euangelio ~ /a Vail. 1302 est in caelis] codd. Hraban., in caelis est ~ jj. Vail, cum Vulg. 1303 qui nuntii sunt ~ Hraban. /a Vail. 1308 et] ut Hraban. fj. Vail.

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

1320

1325

1330

1335

1340

1345

1350

427

esse desistant, qui semper in ea sunt — sin autem aliquis opposuerit, quomodo illud dicatur in Deuteronomio : In septuaginta animabus descenderunt patres uestri in Aegyptum, nunc autem jacti estis ut stellae caeli in multitudinem, facile soluitur : neque enim exemplum terrenae multitudinis posuit, sed caelestis, quae uirtutibus fulgeat et plena sit luminum —, super quain multitudinem Aegypti adducuntur ‘fortissimi’ gentium, ut disperdant terram — pro quibus Septua¬ ginta ‘pestilentes’ interpretati sunt, quod nescio quomodo conueniat his qui adducuntur a Domino, nisi forte iuxta illud exemplum : Immissionem per angelos pessimos —, qui euaginabunt gladios suos super Aegyptum et implebunt terram interfectis, siue uulneratis, ut occisos uulneratosque esse se sentiant ; et in tantum Aegyptum esse destructam et ad nihili peruenisse, ut omnia flumina eloquentiae quibus errores Aegyptii iuncus et calamus rigabatur arefiant, et tradantur in manu pessimorum qui eos torqueant, et plenitudo terrae Ae¬ gypti quae male creuerat deleatur in manu alienorum a Deo — neque enim boni sed mali angeli tomrentis praepositi sunt —. Haec necesse est ‘ut sciant quia locutus est Dorninus’ — quod frequenter assumitur ut sciant, qui audiunt, non prophetae uerba esse, sed Domini cuius praecepta irrita esse non possunt —. Sequitur : Et disperdam simulacra fquae abominationes Septuaginta transtuleruntj, et cessare faciam idola fuel optimates) de Memphis, et dux (siue principes) in terra Aegypti ; non erunt amplius : clementissimi enim Domini est, *maleficia subuertere, ut nulla similitudo quae mentitur imaginem ueritatis remaneat in Aegypto ; optimates quoque pereant de ‘Memphis’, quae interpretatur ‘ex ore’, de quo omnia idola confixerunt, ut truncatis capitibus et magistris idolorum non sit princeps in Aegypto, et ‘terrore ac perditione omnis Aegyptus compleatur' ; de cuius urbibus dicitur : Et disperdam terram Phatures, et dabo ignem in Taphnis (siue in Tanis), et faciam indicia in ‘No’ fquam Septuaginta ‘Diospolim’ transtulerunt,) ; et

1317/1319 Deut. io, 22 (LXX). 1326 Ps. 77,49 (app.). 1334 cfr Hieron., in Dan., 11, 656/658. 1338/1341 Ez. 30, 13. 1344/1345 cfr Hieron., Now. Hebr., 50, 14/15. 1348/1349 Ez. 30, 14. 1349/1350 Ez. 30, 14 (Aquila, Theod., Symmach.). 1350/1351 Ez. 30, 15 (LXX).

P K 1319 multitudine Hraban. fx Vail. 1325 his] cndd. Hraban., iis /x Vail. 1325 adducuntur] ad sup. lin. suppl. alt. (?) m. P 1328 ut] 1 m. P K Hraban. /x Vail., et alt. m. recentiore P 1329 nihili] hie codd. Hraban. /x Vail. ; cfr supra lib. 1 lin. 1232, lib. 2 lin. 152.153, lib. 8 /in. 106.1455 1331 rigabatur] codd. Hraban., rigabantur H Vail. 1341 principes] codd. Hraban. cum L.XX, princeps /x Vail. 1342 maleficia] P, maleficta K Hraban., *male ficta fi Vail. 1349 Tanis] codd. Hraban., Tanin /x Vail. ; cfr supra lin. 1101.1160 et infra lin. 1352 1349 iudicia] iudi K

n 915

v

362

PL 293

428

1355

1360

1365

1370

1375

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19

effundam indignationem meant super Sain robur Aegypti ; ‘Phatures’ interpretatur ‘panis conculcatio', ‘Tanis’ ‘mandatum humile’, ‘Diospolis’ — pro qua in hebraeo posita est ‘No’ — ‘requies’, ‘Sain’ ‘tentatio’, quibus nominibus diuersa haereticorum et omnium mendaciorum conciliabula demonstrantur, qui conculcant panem ecclesiasticum atque contemnunt, et sequuntur mandatum liumile et ad caelestia non perducens, et deliciis uacant, et sunt in requie — qualem in euangelio legimus diuitem purpuratum —, et tentationibus inseruiunt — quorum unus expetiuit a Domino ut tentandi lob haberet potestatem —. Haec omnia Dominus disperdit atque succendit ; et effundet super earn indignationem suam, et ro¬ bur Aegypti dissipat, ut, redacti ad nihilum, nequaquam populum Dei sollicitent et in suo sperare faciant auxilio, ut, desertaueritate, quaereant mendacium et quasi a baculo arundineo sic suo praesidio uulnerentur. Post haec dicitur : Et interficiam (siue disperdam) multitudinem ‘Mempheos’ — pro qua in hebraico habet ‘No’, quarn supra idem Septuaginta ‘Diospolim’ transtulerunt, quae interpretatur ‘requies’ — : multi enim sunt qui quaerant requiem et iacere uelint super lectos eburneos et comedere agnos lactantes, siue — iuxta Sep¬ tuaginta, qui interpretati sunt ‘Mempheos’ — : multi sunt qui loquantur aliis : Dimitte ut auferam festucam de oculo tuo, cum ipsi trabes habeant. ‘Daturque ignis in Aegypto’, qui uerbositatem atque delicias suo ardore consumat. ‘Dolebit

1351/1352 cfr Hieron., Nom. Hebr., 34, 14/13. 1352 cfr Hieron., Nom. Hebr., 51,3:58, 29. 1353/1354 cfr Hieron., Nom. Hebr., 9, 4 ; 58,11; 57,16:65,16; 73, 5 J 78, 11. 1354 cfr Hieron., Nom. Hebr., 58, 27. 1358/1359 cfr Luc. 16, 19 sqq. 1360/1361 cfr lob 1, n ; 2, 5. 1366/1367 Ez. 30, 15 (LXX). 1368/1369 cfr Hieron., Nom. Hebr., 9, 4 ; 58, 11 ; 57, 16 ; 65, 16 ; 73, 5 ; 78, 11 ; et supra lin. 1353/1354. 1368 supra] Ez. 30, 14 (LXX). 1370/1371 cfr Am. 6, 4. 1373 Matth. 7,4. 1375 uerbositatem] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 104.

P K 1351 sain P, sain K

1352 Tanis] codd. Hraban., Taphnis /a Vail. ; cfr supra lin.

1349 1353 Diospolim corr. alt. m. P, cfr infra lin. 1376 1354sainP 1356 panem] add. et exp. et P 1359 tentationibus] codd. Hraban. /a (iuxta quod et supra lin. 1354 ‘tentatio’ habetur), tentatoribus Vail, {undenam nescio nisi fort, ob *quorum unus ...’ lin. 1360) 1360 expetiuit] codd. Hraban., expetit /x Vail. 1361/1362 disperdet... succendet Hraban. ju. Vail. 1362 earn] P (scil. ‘Sain’ supra lin. 1351), ea K Hraban. /x Vail. 1363 dissipabit Hraban. /x Vail. 1364 solcitent P 1364 ut] 1 m. P K Hraban. /x Vail., et alt. m. P 1368 hebraico] codd. Hraban., hebraeo/x Vail. 1368 no codd. 1368 iidem Hraban. /x Vail. 1370 quaerant ... uelint] Hraban. ; quaerant... uellint P ; quaerunt... uelint K ; quaerunt... uolunt /x Vail. 1371 lactantes] codd., lactentes /x Vail. ; cfr infra lib. 11 lin. 155, lib. 13 lin. 357 et Hieron., in Dan., lib. 2 lin. 207 1373 loquantur] codd. Hraban., loquuntur /x Vail. 1373 auferant 1 m. P K, corr. alt. m. P 1374 ips? corr. alt. m. P 1374 habeant] P, praem. non K, add. in suo Hraban. /x Vail. 1374 Aegypto corr. alt. ?n. recentiore P 1375 uerbositatem] codd. Hraban., uerbositates /lx Vail. 1375 deliciis 1 m. P K, corr. alt. m. P 1375 Delebit PL

v 363

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 1/19-20/26

429

uniuersa tentatio, et in Diospoli — quae rursum in hebraico ‘No’ ponitur — erit scissura’, ut effundantur aquae, omnisque pessima congregatio dissipetur et hue ihucque dispereat ; uel iuxta hebraicum : ‘In Memphis erunt angustiae cotidi1380 anae’, ut pro omni uerbo otioso reddant rationem et intellegant nihil dictorum suorum Domini iudicium praeterire. Iuuenes quoque Heliopoleos et Bubasti gladio cadent — ‘Heliopoleos’ hebraice ‘On’ dicitur, quod interpretatur ‘dolor’ ; ‘Bubastus’ autem, iuxta linguam aegyptiacam, ‘oris experimentum' 1385 — ; omnes isti, qui dolorem saeculi ferre non poterant sed delicias Diospoleos sectabantur et confidebant sibi in uolubilitate sermonum et, aduersum cetera dogmata disputantes, habuerant experimenta uictoriae, gladio sermonis Dei concident, et qui nequaquam iuuenes sed, imbecillitate mentis, mu1390 lieres appellantur, captiui ducentur, siue ipsae urbes, dclore et oris iactantia, adducentur in captiuitatem. Et in Taphnis, inquit, nigrescet dies ; ‘Taphnae’ interpretantur ‘cedentes ori’, subauditur ‘diaboli’, cui qui cesserint, amittent lu¬ men ueritatis et diem nocte mutabunt, et sceptra Aegypti 1395 atque omne imperium sentient in Taphnis esse contritum, ita ut deficiat in ea contumeliosa fortitudo, siue superbia potentiae eius, et solis iustitiae radii nube caecentur, et ne¬ quaquam mulieres, sed filiae ducantur in captiuitatem. ‘Faciatque Dominus non unum iudicium sed multa iudicia in Ae1400 gypto’ — sicut enim bonorum apud Patrem diuersae sunt mansiones, ita et Aegypti suppliciorum diuersa iudicia — ut, cum haec omnia facta fuerint, cognoscant Aegyptii quod ipse sit Dominus cuius iudicia uera, iustificata in semetipsis. 20-26. Et factum est in undecimo anno, in primo, 1405 in septima mensis, factum est uerbum Domini ad

1376 tentatio] efr Hieron., Norn. Hebr., 58, 27 ; et supra lin. 1334. 1381/1382 Ez. 30, 17. 1382/1383 efr Hieron., Norn. Hebr., 14, 19; 51, 15/16; 58, 17. 1383/1384 efr Hieron., Norn. Hebr., 57, 3/4. 1391/1392 Ez. 30, 18. 1392/ 1393 differt cum Hieron., Nom. Hebr., 51, 3 ; 55, 23 ; 58, 29. 1397 efr Mai. 4, 2. 1404/1419 Ez. 30, 20-24.

P K 1376 Diospoli] K Hraban. ft Vail., *diospolim P ; efr supra lin. 1353 1376/1377 hebraico] codd. Hraban., hebraeo ft Vail., et sic saepius 1378 hue] adhuc K 1380 et] ut Hraban. ft Vail. 1382/1383 Heliopolis Hraban. ft Vail. 1383 omnis K 1388 habuerant] add. et exp. et P 1389 qui] eras. P 1390 ipsae] sup. lin. P 1390 urbis P 1391 adducentur] ducentur Hraban. ft Vail.

1392 tafnis P 1392 interpretatur PE 1393 ora (in ras. alt. m. recent.) P 1394 nocte] codd. Hraban., in noctem ft Vail. 1394 mutabunt] m in ras. alt. m. P 1396 deficia*t (n eras.) P 1396/1397 potentia K 1397 iustitiae] add. et exp. eius P 1397 radi corr. alt. m. P 1397 nube] codd. Hraban., praem. in ft Vail. 1397 caecantur 1 m. P K, corr. alt. m. P 1404 Et] praem. hb in marg. K, efr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1404 primo] add. mense Hraban. cum Vulg. 28

C.C.

LXXV

^

916

PL 294

v 364

430

1410

1415

1420

1425

1430

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 20/26

me, dicens : Fili hominis, brachium Pharaonis regis Aegypti confregi, et ecce non est obuolutum ut restitueretur ei sanitas, ut ligaretur pannis et far¬ ciretur linteolis /siue ut acciperet malagma) et, recepto robore, posset tenere gladium. Propterea haec dicit Dominus Deus : Ecce ego ad Pharao regem Ae¬ gypti ; et comminuam br achium eius forte sed confractum (sine brachia fortia et disposita), et deiciam gladium de manu eius, et dispergam /siue disseminabo) Aegyptum in gentibus, et uentilabo eos in terras. Et confortabo brachia regis Babylonis, daboque gladium meum in manus eius ; et confringam bra¬ chia Pharaonis et gement gemitibus interfecti co¬ ram facie eius /siue ut in LXX continetur : Et inducet gladium super A egyptum et depopulabitur praedas eius et spoliabit spolia illius. Sequitur :) Et confor¬ tabo brachia regis Babylonis, et brachia Pharaonis cadent ; et scient quia ego Dominus, cum dedero gladium meum in manu regis Babylonis et extenderit eum super terram Aegypti. Et *dispergam Ae¬ gyptum in nationes, et uentilabo eos in terras, et scient quia ego Dominus. Reuertitur ad ordinem prophetiae : post uicesimum enim et septimum annum nunc ponit undecimum; quae quaestio etiam in superioribus continetur : cum enim sermo Domini contra Tyrum factus sit in anno undecimo, qui prius positus est, in consequentibus loquitur ad *Pharaonem anno decimo, rursumque ponit uicesimum septimum, ut diximus, et nunc undecimum —

1409 linteolis] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 127. 1419/1421 Ez. 30, 24 (LXX). 1421/ 1427 Ez. 30, 25-26. 1427/1493 cfr supra lin. 934/937 et infra lin. 1448/ 1452. 1428 uicesimum enim et septimum annum] cfr Ez. 29, 17. 1431 in anno undecimo] cfr Ez. 26, 1. 1432 anno decimo\ cfr Ez. 29, 1.

PK 1406 *Pharao K, cfr ex. gr. supra lin. 73.548.564.576.599 et infra lin. 1411.1432 1408 ut] codd. cum Vulg., et Hraban. fx Vail. 1408 pannis]pr. n sup. lin. suppl. alt. m. P 1408/1409 farciretur] K Viet., farciretur uel sarciretur (distinguere non pos¬ sum) P, sarciretur /x Vail, (fasciaretur Vulg.) ; cfr infra lin. 1466 1409/1410 recepto] i/a (o ex u) P K Viet, cum Vulg., accepto Hraban. fx Vail. 1410 possit 1 m., corr. {ut uidetur) alt. m. et iterum possit {ut uidetur) alt. m. recentiore P 1411 Pharao] codd. {ut saepius), Pharaonem Hraban. /x Vail. ; cfr ex. gr. supra lin. 1406 et infra lin. 1432 1417 manu Hraban. /x Vail. 1420 depopulabitur] hie codd., populabitur hie gi Vail. ; cfr supra lin. 820.1185 et infra lib. 13 lin. 1942 1425dispergam] K Hraban. /x cum Vulg., *disperdam hie P Vail. ; cfr supra lib. 7 lin. 517.577 1432 *Pharao K, cfr supra lin. 73.548.554.576.599.621.1406.1411. et lib 4 lin. 358 1432 decimo] recte P Hraban. fx Vail., undecimo K, cfr infra lin. 1450 ; uide etiam supra lin. 936 et infra lin. 1449/1450 in apparatu critico

PL

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 20/26

431

ut cetera praetermittam quae in psalmorum ordine continentur : quomodo tertius psalmus his psalmis in quibus mutauit faciem suam Dauid coram Abimelech, et de Doech Idumaeo, et quando inuentus est in spelunca, et quinquagesimus paenitentiae in cuius titulo demonstratur quod introiuerit ad Bethsabee uxorem Vriae, priores sint psalmi tertio in quo 1440 *fugere notatur a facie filii sui Abessalon ; sed in Psalmis facilis responsio est : carmen esse lyricum et in huiuscemodi opere non quaeri ordinem historiae sed factorum carmina singulorum —. In historia uero illud dicendum est : ea quae de una re diuersis sunt dicta temporibus non debere oratione di1445 uidi sed unius loci narratione concludi, uerbi gratia ut quae de Aegypto dicta sunt alio atque alio tempore uno lectionis or¬ dine cognoscantur. Cum haec dixerimus manet nihilominus quaestio cur in hoc eodem loco primum factus sit sermo Domi¬ ni ad Pharaonem anno *undecimo, et postea uicesimo septi1450 mo, et deinceps anno *decimo, cum utique iuxta ordinem pri¬ mum decimus, secundo undecimus, tertio uicesimus septimus annus, singulis prophetiis debuerint praenotari ; ad quod illud possumus respondere : 0 profundum diuitiarum sapientiae et

1435

1435/1440 cfr Hieron., Comm. Ps., nr, i, 1-13. 1435/1430 cfr Ps. 33, 1 ; 1 Reg. 21, 13-15. 1430 cfr Ps. 51, 2 ; 1 Reg. 22, 9-18. 1437 cfr Ps. 56, 1 ; 1 Reg. 22, I ; 24, 4. 1437/1439 cfr Ps. 50, 2 ; n Reg. 12, 1. 1439/1440 cfr Ps. 3, 1 ; II Reg. 15, 14 ; 17, 29. 1440/1443 cfr supra lin. 937/940. 1448/1452 cfr supra lin. 934/937.1429/1433. 1453/1455 Rom. 11, 33.

P K 1434 in] eras. P 1434/1439 continentur (continet’ K) : quomodo tertius (-os 1 m. P K, corr. alt. m. P) psalmus (-os corr. alt. m. P) his psalmis (‘tricesimis tertiis’) in quibus mutauit faciem suam Dauid coram Abimelech, et (‘aliunde, quinquagesimus primus’) de Doech (do hec P, do?ch K) Idumaeo, et (‘quinquagesimus sextus’) quando inuentus est in spelunca, et quinquagesimus (-um corr. alt. m. P) paenitentiae (penitiae corr. alt. m. P) in cuius titulo demonstratur quod introiuerit (u eras. alt. m. ? P) ad Bethsabee (bersabe 1 m. P K, bersabee alt. m. P) uxorem Vriae, priores sint psalmi tertio (‘psalmo’) in quo] scripsi iuxta codd. ; continentur, quaeritur, quo¬ modo tertius Psalmus praeponatur his Psalmis (his psalmis praeponatur ~ Hraban.) in quibus ... (Doech Hraban., Doec q Hall.) ... demonstratur quod introiuerit (introierit q Vail.) ad Bethsabee uxorem Vriae, cum priores sint isti Psalmi tertio, in quo Hraban. q Hall. 1440 fugere] Hraban. q Hall. ; fugiret 1 m., fugeret alt. ( ?) m. P ; fugire K ; an *quod fugerit (quod, post praecedens quo, properante librarii oculo omissum) legendum ? quae constructio certe rectior sit post similem praecedentem constructionem 'quodintroiuerit’ {lin. 1438) 1440 notatur] notati uel notati** {per rasuram i ex u / r eras. ?) P, notat’ K 1440 filii] tert. i sup. lin. add. P 1440 Abessalon] q Hall. ; abessalom 1 m. P K, corr. alt. m. P ; Absalon Hraban. 1442 qu?ri (i in ras. alt. m.) P 1443 rea (pr. a eras, ut uidetur) P 1444 diuersi K 1447 nihil*ominus (alt. h eras.) P 1449/1450 undecimo ... decimo] codd. Hraban. q Hall. ; fortasse memoriae lapsus, cum manifesto *decimo ... *undecimo legendum sit (E%. 29, 1 ; 30, 20) ; cfr supra lin. 934.936 ... 1429.1432, uide etiam supra tin. 1432 in apparatu critico 1450 et] eras, ut uidetur K 1450 primum] 1 m.P K Hraban., primo alt. m. P q Vail. 1451/1452 annos corr. alt. m. P, ann** (2 lift, eras.) K 1453 sapientiae] praem. et K

v 365 H-

917

432

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 20/26

scientiae Dei! Quam inscrutabilia indicia eius et inuestigabiles 1455 uiae eius !, et in alio loco : Abyssum et sapientiam quis inuestigabit ?. Possumus autem hoc dicere, quod et in prophetis nequaquam historiae ordo seruetur dumtaxat non in omnibus sed in quibusdam locis, neque enim narrant praeterita sed futura praenuntiant prout uoluntas Spiritus sancti fuerit ; in histo1460 ria uero, ut sunt Moysi quinque libri et Iesu et Iudicum uolumina, Ruth quoque et Esther, Samuel et Malachim, Paralipomenon liber et Ezras, iuncto sibi pariter Neemia, praeposteram narrationem nequaquam reperiri. Haec de annorum ordine dixisse sufficiat. Nluic uideamus quae contra Pharaonem, 1465 siue de Pharaone, prophetia sit. Brachium eius confregisse se dicit, et non esse obuolutum neque ligatum nec fartum linteolis nec accepisse malagma — iuxta illud quod scriptum est : Non malagma imponere, nec oleum, nec alligaturas —, quod si factum fuisset, utique recepta fortitudine, posset tenere gla147° dium et ad bella procedere. Idcirco clemens et misericors Deus rursum comminuit brachium eius, siue brachia, ut penitus cadat gladius de manu eius et in gentes Aegyptus dispergatur et uentiletur in terras — in brachio autem robur accipe et fortitudinem, dicente scriptura : Contere brachium peccatoris 1475 et maligni ■—-, quod conteritur in aduersariis nostris, quando nos persequuntur quidem sed opprimere nequeunt ; et pro salute seruorum Dei aduersus Pharaonem rex babylonius saepe consurgit, ut potentem opprimat potentior et mali tradantur peioribus ; et confortantur a Deo brachia pessimorum, ut

1455/1456 Eccli. [Sirac.] i, 2-3 [3] (LXX). 1456/1457 cfr supra lin. 941/943. 1458/1459 cfr supra lib. 2 lin. 581/582, lib. 6 lin. 738/739. 1460 Moysi quinque libri] Gen. 1-50 ; Ex. 1-40 ; Leu. 1-27 ; Num. 1-36 ; Deut. 1-34. 1460 Iesu] Ios. 1-24. 1460/1461 cfr Iud. 1-21. 1461 cfr Ruth 1-4; Esth. 1-16. 1461 Samuel] 1 Reg. 1-31 ; 11 Reg. 1-24. 1461 Malachim] 111 Reg. 1-22 ; iv Reg. 1-25. 1461/1462 cfr 1 Par. 1-29; n Par. 1-36. 1462 cfr Esdr. 1-10 ; Neh. 1-13. 1466 linteolis] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 127. 1467/1468 Is. 1, 6 (LXX). 1470 cfr Ex. 34, 6; Neh. 9, 17; Ion. 4, 2. 1474/1475 Ps. 10 (sec. bebr.)y 15. 1478 cfr Sap. 6, 7.

P K 1454 inuestigabiles] ga sup. lin. P 1459 fuerint K 1460 mosi hie 1 m.P K, moisi alt. m. P 1461 aesthet K 1462 Ezras] codd., Ezrae Hraban. fj. Vail. 1462 neaemia codd. 1463 reperire corr. P 1465 de] sup. lin. P 1466 fartum] ita (f rescript, ut uidetur P) codd. Viet, n Vail., sartum Hraban. PL, ; cfr supra lin. 1408/ 1409 1468 malagma] praem. est Hraban. fj Vail, cum LXX 1469 recepto K 1473 brachio] o sup. lin. P 1473/1474 robur accipe et fortitudinem] codd. n ValL, robur accipi et fortitudo potest Vatic, cod. Vallarsii Hraban. 1473 robor 1 m. P K, corr. alt. m. P, et sic fere semper 1474 peccatores K 1475 maligni] magni P 1477 babyloni*us (pr. s eras.) P, babiloneus K, Babylonis Hraban. fi Vail. 1479 et confortantur a Deo] alt. m. antiqua P, et confortante deo (do P, dno K) minus perspicuo sensu 1 m. P K'Jort. et confortant a Deo male lecto), (om. et) confortante Deo Hraban. n Vail. ; cfr supra lin. 1416.1421

.

PL

296

P 9l8 /

V 366

IN HIEZECHIELEM IX, xxx, 20/26

433

1480 sciat qui liberatus est quod ipse sit Dominus, profectum autem esse uirtutis scire quod ipse sit Dominus — e contrario possumus dicere : Filii Heli, filii pestilentiae, nescientes Deum, et in bonam partem de regibus, qui rectum fecerunt in conspectu Dei, scriptum est, quod nouerint Dominum —. 1485 Illud autem quod in Septuaginta dicitur : Et conteram brachia eius fortia et ‘disposita’, quod graece dicitur ‘tetagmena’, scriptorum uitio deprauatum est ; illi enim interpretati sunt non ‘tetagmena’ sed ‘tetamena’, hoc est non ‘deposita’ sed ‘extenta’ ; pro quo iuxta consuetudinem suam alii interpretes ‘excel1490 sa’ posuerunt.

1482/1483

1

Reg.

2, 12

(LXX).

1484 ubi ?

1483/1486 Ez.

30, 22

(LXX).

P K 1480 profectum] perfectum Hraban. 1481/1482 e contrario] K Hraban. fx Vail. ; Et contrario 1 m., Et e contrario {alt. e sup. lin. add.) alt. tn. P 1484 Dominum] finis tibri xxii Hrabani

1485 contera K

1486.1488 tetagmena {bis)] K, te¬

tagmena P, reTay/xrW /x Vail, iuxta LXX {cod. Marcbal. Vatic, gr. 2125 et multi alii codd.) LXX

1488 tetamena] K, tetamena P, rtret/itva edit., reraulva /x Vail, iuxta 1490 posuerunt] add. Explicit explanationu In hiezechiel Liber Nonus P.

LIBER DECIMVS Vellem, ut ante iam dixi, prophetias contra unam prouinciam aut unum regem hisdem explanare libris et nequaquam1 sensum lectoris diuidere ; sed quid faciam longitudini quae, nisi diuidatur in partes, modum uoluminis egreditur, et infinita 5 congeries tarn dictanti quam iegenti molesta est ? Itaque, post sermonem contra Aegyptum et planctum eius regemque Aegypti, *et de cuius brachio nequaquam obuoluto neque restituto pristinae sanitati in ultima parte noni libri diximus, transimus ad principium decimi libri contra eundem Pharaoio nem regem Aegypti qui comparatur regi Assyrio, et, post longissimam prophetiam, lamentatio super eodem assumitur et deinceps contra omnem Aegyptum ; in quibus disserendis, o uirgo Christi Eustochium, eleua cum Moyse manus ut nostra uictoria tuarum orationum fructus sit : Non est enirn uolentis 15 neque currentis, sed miserentis Dei, qui loquitur ad prophetam : Aperi os tuum et implebo illud, propheta ad Dominum respondente : Aperui os meum et attraxi spiritum qui ubi uult spirat. Vbi autem spiritus Domini, ibi libertas, qua libertate donauit nos Deus ; quam frustra se Iudaei habere iac20 tabant, dicentes : Semen Abraham sumus nemini umquam seruiuimus, multis uitiis peccatisque subiecti et ignorantes illam sententiam : A quo quis uincitur eius et seruus est. XXXI. 1-18. Et factum est *in undecimo anno, tertio, una men sis, factum est uerbum Domini ad 25 me, dicens : Fili hominis, die Pharaoni regi Ae¬ gypti et populo eius : Cui similis factus es in magnitudine tua? Ecce Assur quasi cedrus f'siue cyparissus) in Libano, pulcher ramis et frondibus nemorosus, excelsusque altitudine et inter condensas fron30 des fsiue in medio nubium) eleuatum est cacumen eius ; aquae nutrierunt ilium, abyssus eleuauit

1/5 efr supra lib. 4 lin. 1-10. 14/15 Rom. 9, 16. 17/18 Ioh. 3, 8. 18 11 Cor. 3, 17. 11 Petr. 2, 19. 23/96 Ez. 31,1-18. 118, 131.

K

16 Ps. 80, 11. 20/21 Ioh. 8, 33.

17 Ps. 22

Inscr. Incipit Liber decimus titteris capital. P, nulla inscriptio in K 1/2 prouincia P 2 iisdem /x Vail. 7 et] P, *om. K fx Vail. 10 rege P 12 omne K 13 cum moyse (e ex i ut uidetur) P, com mosi K 16 implebo] codd. cum Vulg., adimplebo /x Vail. 19 Deus] Dominus fx Vail. 20 Abraham] codd., Abrahae fjL, Abraae Vail. 20 nemini] praem. et fx Vail, cum Vulg. 20 seruiuimus um¬ quam ~ fx Vail, cum Vulg. 23 Et] praem. hb in marg. K, efr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 23 in] K Hraban. fx Vail, cum Vulg., *om. P 23 anno] sup. lin. P 24 tertio] codd. jx, add. mense Hraban. Vail, cum Vulg. 26 po| populo {sec. o ex u) K 26 est K 27/28 cyparissus] alt. m. P K fx Vail, iuxta LXX, cypressus 1 m. P ; efr infra lin. 45.120 28/29 nemorosis P 30 medio] sup. lin. P

IX

917/918

PL 295

367/368

PL 296

P 9i7 PL 297

fx 918

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

435

eum, flumina eius manabant in circuitu radicum eius.et riuos suos emisit ad uniuersa ligna regionis. Propterea eleuata est altitudo eius super omnia lig35 na regionis fsiue campi), et multiplicata sunt ar- ^919 busta fsiue rami) eius -x- et eleuati sunt rami fsiue arbusta) eius : prae aquis multis. Cumque extendisset umbram suam, in ramis eius fecerunt nidos om¬ nia uolatilia caeli, et sub fr ondibus eius genuerunt 40 omnes bestiae saltuum, et sub umbra illius habitabat coetus gentium uniuersarum ; eratque pulcherrimus in magnitudine sua et in dilatatione fsiue multitudine) arbustorum fuel ramorum) suorum, erant enim radices illius iuxta aquas multas. Cedri fsiue 45 cyparissi) non fuerunt altiores illo in paradiso Dei, et abietes fsiue pini) non adaequauerunt summitatem eius, et platani fuel abietes) non fuerunt aequae fuel similes) fr ondibus fsiue ramis) illius ; omne lignum paradisi Dei fsiue in paradiso Dei) non 50 est assimilatum illi et pulchritudini eius, quoniam speciosam feci earn, et multis condensisque frondibus : et aemulata sunt earn omnia ligna uoluptatis fsiue deliciarum) quae erant in paradiso. Propterea haec dicit Dominus Deus : Pro eo quod subli55 mata est in altitudinem, et dedit summitatem suam uirentem atque condensam fsiue in medio nubium) — eleuatum est cor eius in altitudine sua —, tradidi earn fsiue eum) in manu f ortissimi fsiue principis) gentium ; faciens faciet ei fsiue et faciet 60 perditionem eius) : iuxta impietatem eius eieci earn. Et succident illam alieni, et crudelissimi nationum fsiue pestilentes gentium) ; et proicient earn

42 dilatatione\ cfr H. Goelzer, Etude Lexicographique et Grammaticale de la Latiniti de Saint-Jerome (Paris, 1884), pag. 67.

P K 36 eius] om. Vail. 36/37 et eleuati sunt rami siue arbusta eius] 1 m. P K, et eleuati sunt rami (om. siue arbusta) eius Vatic, cod. Vallarsii Hraban. Viet. Vail, iuxta LXX Hebr. et plurimos codd., to turn exp. alt. m. et iterum exp. alt. m. recent. P ; totum om. Er fx iuxta LXX (cfr I Ziegler, p. 235 38/39 omnia] praem. et K 41 uniuersarum] codd. Hraban. jx Vail., plurimarum Viet. 43/44 erant enim radices] codd. Hraban. /x Vail., erat enim radix Viet, cum Vulg. 44 multas] 1 m. P K Hraban. Viet, cum Vulg., exp. alt. ( ?) m. P, om. fx Vail. 45 cyparissi] alt. m. P K fx Vail., cypressi 1 m. P ; cfr supra lin. 27/28 47 fuerunt] om. K 50 illi] codd. Hraban. cum Vulg., ei fx Vail. 52 earn] ea K 57 eleuatum] codd. /x, praem. et Hraban. Vail, cum Vulg. 57 altitudine sua] P Hraban. fx Vail, cum Vulg., altitudinem suam K ; cfr infra lin. 69/70 58/59 principes 1 m. P K, corr. alt. m. P 59 faciet2] faciam (x Vail, (brolrjoev LXX 61 succident] P Hra¬ ban. Viet. Vail, cum Vulg., succendent K /x 61 illam] earn Hraban. /x Vail., cfr infra lin. 150

.

.

)

)

436

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

super monies,et in cunctis conuallibus corruent rami eius, et confringentur arbusta eius in uniuersis ru¬ es') pibus fsiue campis) terrae, et recedent de umbraculo eius omnes populi terrae, et relinquent earn. In ruina eius habitauerunt fsiue requieuerunt) omnia uola- PL tilia caeli,et in ramis eius fuerunt uniuersae bestiae regionis. Quamobrem non eleuabuntur in altitudine 70 sua omnia ligna aquarum, neque ponent sublimitatem suam inter nemorosa atque frondosa fsiue in nubibus), nee stabunt in sublimitate sua omnia quae irrigantur aquis, quia omnes traditi sunt in mor¬ tem ad ter ram ultimam in medio filiorum hominum, 75 ad eos qui descendant in lacum. Haec dicit Domi- u nus Deus : In die quando descendit ad inferos indixi luctum (sine luxit), operui eum abysso et prohibui flumina eius et coercui aquas multas; contritus est (sine contenebratus) super eum Libanus, et So omnia ligna agri concussa sunt fsiue defecerunt). A sonitu ruinae eius commoui fsiue commotae sunt) gentes, cum deducerem eum fsiue earn) ad infernum cum his qui descendebant fsiue descendant) in lacum ; et consolata sunt in terra infima omnia lig85 na uoluptatis (sine deliciarum) egregia atque praeclara in Libano, uniuersa quae *irrigabantur aquis. Nam et ipsi cum ea fsiue eo) descendent (siue descenderunt) ad infernum ad interfectos (sine uulneratos) gladio et brachium (sine semen) uniuscuiusque 90 habitantium sub umbraculo eius in medio nationum f'siue uitae suae perierunt). Cui assimilatus es, 0 inclyte atque sublimis inter ligna uoluptatis ? Ecce deductus es cum lignis uoluptatis ad terram ultimam ; in medio incircumcisorum dormies cum

P K 72 Omnia quy P, omni aqu? litteris male compactis K 73 inrigantur aquas K 73 quia] P Hraban. y Vail, cum Vulg., qui K, qua PL 76 Indie* (e in ras. 2 litterarum) P, Indiae K, cfr ex. gr. infra lin. 165/166 76/77 indixi] codd. Hraban. Vail., induxi y cum Vulg. ; cfr infra lin. 166 77 luxit] add. eum abyssus y Vail. 77 **eum (2 litt. eras.) K 78 prohibuit (t exp.) P 78/79 contritus] codd. Hraban. y Vail., Contristatus Viet, cum Vulg. 82 deducerem] Brixian. codd. Vallarsii Viet. Vail, cum Vulg., deducerent (ent in ras. P) codd. Hraban. y ; cfr infra lin. 176 84 infima] i/a (fi in ras. 3 litterarum : fir eras, ut uidetur P) codd. Hraban. y cum Vulg., infirma Vail. ; cfr infra lin. 178 86 uniuersa quae] codd. Hraban. cum Vulg., uniuersaque y Vail. ; cfr supra lin. 72 86 irrigabantur] K PIraban. Vail, cum Vulg., ^irrigantur P y 87 ipse (e ex i alt. m.) P 87 eo] 1 m. P K, praem. cum alt. m. recentiore P y Vail. 87 descendent] 1 m.P alt. rn. K Hraban. y Vail, cum Vulg., descendunt alt. m.P 1 m.K 89 et brachium] 1 m. P Hraban. y Vail, cum Vulg., exp. alt. ( ?) m. P, om. K 90 habitantium] codd. y Vail., sedebit Hraban. Viet, cum Vulg. ; cfr infra lin. 187 s.u. 'requiescit ’ et lin. 360 s.u. ‘babitauit ’ 90 nationum] add. eius Hraban. 91 perierunt] recte adgraecum retulit tex/um Viet., ad bebraicum uero referunt y Vail., om. Hraban. cum Vulg. 93 ligna K

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

437

95 his qui interfecti sunt gladio, sic Pharao et omnis multitudo eius, dicit dominus Deus. Vtramque editionem ex more commiscui, ubi tamen plurimum discrepabant, ne duplex propositio augeret librorum magnitudinem. Ac primum sciendum, quod quaecumque dicuntur de rege Assyrio100 rum futuro tempore, in Septuaginta quasi transacta memorantur et sic uel ad arborem uel ad principem loquitur Assyriorum, ut tarn masculino quam feminino genere de una persona intellegatur, dum et arbor refertur ad Assyrium et Assyrius in arbore nominatur ; nec de rege babylonio in praesenti ser105 mone ulla fit mentio ne uideatur contra captiuum populum, positus in Chaldaea, dominorum atque regnantium iracundiam prouocare, sed dicitrrr de rege Assyriorum quo eo iam tempore captus fuerat a Chaldaeis et omne robur Assyriorum Babylonio subiacebat imperio ; unde et decern tribus, hoc est no Israel, Assyrii capiunt, duas autem, hoc est Iudam et Benia¬ min, Chaldaei superant et urbem subuertunt Hierusalem. Dicturus igitur contra Pharaonem regem Aegypti et populum eius sermo diuinus, tali aduersum ilium est usus exordio : Cui similis factus es in magnitudine tua ? Ecce A ssur quasi cedrus 115 in Libano et reliqua ; et est sensus : ‘Non mireris si a Babyloniis sis uincendus atque periturus, et tuurn perditurus imperium, ommesque opes Aegyptiae destruendae sint, cum Assur, multo te fortior, eodem Chaldeo superante deletus sit' ; describitque potentiam regis Assyrii sub figura arboris ‘cedri’ iuxta no hebraicum, ‘cyparissi’ iuxta Septuaginta, in monte Libano constitutae, quae sit pulchra ramis et condensa frondibus et ad nubes usque subrecta, quae idcirco tantum creuit, quod non aquis sed abyssis, hoc est aquis abundantissimis, irrigetur — abyssus enim multitudo sonitus aquarum —, ita ut omnes 125 aues nidos fecerint in ramis eius, et sub frondibus illius genuerint omnes bestiae saltuum ; et ne dubitaremus quae essent caeli uolatilia, quae siluarum bestiae, apertius posuit : Et sub umbraculo illius habitabat coetus gentium plurimarum. Cedri, inquit (et cyparissi), abides (siue pinus) 113/115 Ez. 31, 2-3. 116 uincendus] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 388. 129 Ez. 31, 6. 129/131 Ez. 31, 8 (LXX).

128/

P K 95 sic] codd. y Vail, iuxta LXX, proem. Ipse est Hraban., Ipse est Viet, cum Vulg. ; efr infra lin. 202.374/375 96 multitudo] similitudo P 99 quaecum¬ que] cumque K 100 s**tuaginta (e eras., dein locus unius litteris menus) K 102 de] qu§ exp. alt. m. P 103 referatur P 104 ptaesente corr. alt. m. P 106 positus] codd. Hraban., positum y Vail. 108 robot 1 m. P K, corr. alt. m. P 110 assyri K 111/112 Dicturus] K Hraban. y Vail., Dicitur P ; efr infra lin. 217 113 est] sup. lin. alt. m. P 114 es] om. K 116 sis] om. PL 118 te] sup. lin. 1 m. P 120 cyparissi iuxta Septuaginta] codd. Hraban., iuxta Septuaginta cyparissi ~ y Vail. 121 quae] 1 m.P K Hraban. y Vail., Quod alt. m. P 129 et] codd. Hraban. y Vail., seu legendum contendit Viet. 129 abietem corr. alt. m. P

y 920 PL 299

v 370

438

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

130 et -platani (siue cyparissi) non fuerunt aequae ramis illius ; et, ne singillatim de cunctis arboribus diceret : Omnia, inquit, ligna paradisi Dei non sunt assimilata illi et pulchritudini eius, per quae nonnulli intellegunt non de rege dici Assyrio, sed de contraria fortitudine quae in sermone 135 Tyri inter Cherubim dicitur esse generata et pretiosis distincta lapidibus et postea ad terrena suo uitio concidisse, qui et in Esaia ‘cadens lucifer’ appellatur, et in euangelio signatur a Domino : Videbam Satanam quasi fulgor de caelo cadentem ; sed nos haec omnia, ut interim sequamur historiam, vttepfio140 \lko>s dicta inteUegamus, quod tantae Assyrius fuerit potentiae et sic cunctas oppresserit nationes, ut se angelorum fortitudini compararit ; omnia autem /xerapopiKajs sub altissima ‘cedro’ siue ‘cyparisso’ dicuntur ad Assyrium, interfectioque v 371 illius appellatur ‘succisio’. Quodque sequitur : Tradidi earn in 145 manu fortissimi gentium, regem babylonium uocat, ut quod uicit Assyrium, non propriae fortitudinis sed diuinae intellegat potestatis. Iuxta impietatem, inquit, eius eieci earn, ut occulte Babylonium moneat non debere esse crudelem nec opprimere populum Dei qui sibi traditus sit, ne similia patiatur 130 ab Assyrio qui crudelis et impius fuit. Et succident illam alieni et crudelissimi nationum (siue, iuxta Septuaginta, pestilentes), quod numquam diceret positus in Chaldaea, ne illorum aduersum gentem suam insaniam commoueret ; proicitur quoque super montes, et in cunctis conuallibus corruunt PL 300 135 rami eius et confringuntur in rupibus, et a cunctis derelinquitur populis hoc est uolatilibus caeli et bestiis campi, et in tantam ueniet perditionem, ut omnes arbores, quae putabantur excelsae comparatione Assyriae arboris, suo exemplo eleuari et in sublime erigi ultra desistant, nec stent in altitudine sua, 160 sed, ilia succisa, omnes metu pariter succidantur ; quodque per

132/133 Ez. 31, 8. 134/130 cfr Ez. 28, 12-16. 137 cfr Is. 14, 12. Luc. 10, 18. 144.143 succisio(nem)~\ cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 77. Ez. 31, 11. 147 Ez. 31, 11. 150/151 Ez. 31, 12.

138 144/145

P K 130 platanus (u sup. i expunctam alt. ml) P 132 Omnia] codd. cum Vulg., praem. Et Hraban. p Vail, 134 de] sup. lin. suppl. P 135 cherubyn hie P 138 satanan codd. 138 fulgor] 1 m.P K Hraban., fulgur alt. m. recent. P p Vail, cum Vulg. ; cfr ex. gr. 'supra lib. 1 lin. 374, lib. 9 lin. 131.402, infra lib. 13 lin. 487 et Hieron., in Dan., lib. 1 lin. 503.778, lib. 2 lin. 616, lib. 4 lin. 535.545 139/140 imepfioXiKtjis] Hraban., Y7repBoAiKcuC 1 m. P K, iperbolicos sup. lin. alt. m. recent. P, hyperboliccos p Vail. 141 sic] si K 142 compararit] 1 m. P Hraban. p Vail., compararet alt. m. P, comparauit K 142 pcTaopiKu>s] Hraban.,

MetacJj jpiKojc 1 m. P K, metaforicos in marg. alt. m. recent. P, metaphorice p Vail. 143 cedros (s exp.) P 145 manus P 147 potestates corr. P 150 ab] om. P 152 diceret] uoluit dicere Hraban. 153 illorum a. g. suam insaniam] ilium a. g. suam (om. insaniam) Hraban. p Vail. 154 quodque (d exp.) P 158 suo] Hraban. p Vail., siue codd. 160 Quodque] add. et cancell, pariter P

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

165

170

175

180

185

439

translationem dictum erat fit manifestius : Omnes, ait, traditi sunt, subauditur reges, in mortem ad terram ultimam, hoc est ad internum, in medio filiorum hominum, nequaquam inter arbores, ad eos qui descendunt in lacum, haud dubium quin interna significet. Post succisionem arboris Assyriae siue in die quando descendit ad inferos Assyrius, indixit Dominus luctum et rursum per translationem de eo loquitur quod opertus sit abysso — iuxta illud quod scriptum est : Veni in profundum maris, et tempestas demersit me —, et omnia flumina, omnes uidelicet nationes, eum ultra rigare cessauerint ; et contristatus sit, siue contenebratus, super earn, id est arborem, uel eum, id est Assyrium, Libanus. Ac ne putaremus de arbore esse sermonem, sequitur : A sonitu ruinae eius commoui gentes — quae enim tanta ruina esse unius arboris potest, ut ad sonitum eius uniuersae gentes commoueantur ? —, cum deducerem, inquit, earn ad infernum — iuxta litteram, arbor ad inferos deduci non potest — cum aliis qui in lacum, id est ad inferos, descendebant ; et consolata sunt in terra infima, in corde uidelicet terrae, omnia ligna uoluptatis ("siue deliciarum, quod hebraice appellatur ‘eden’ ut nemorosos saltus siluasque significetJ, egregia atque praeclara, quae fuerunt in Libano et irrigabantur aquis. Nam et ipsae arbores cum ea, hoc est cum Assyrio, descendent ad infer¬ num ad interfectos fsiue uulneratos) gladio — ligna gladiis non uulnerantur sed caeduntur, nec descendunt ad infer¬ num —, et brachium, inquit, fsiue semen, quoniam apud hebraeos sermo ‘zara’ utrumque significatj, requiescit in umbraculo eius in medio nationum, nequaquam siluarum sed gentium. Ad extremum fit apostropha ad ipsum Assyrium

161/164 Ez. 31, 14. 168/169 Ps. 68, 3. 173/188 Ez. 31, 16-17. 179/180 cfr Hieron., Norn. Hebr., 5, 15. 186/187 compara Hieron., Norn. Hebr., 12, 2 ; 21, 14 ; 63, 13 ; in Dan., iv (de antichristo), 168/170.

P K 161dictam (a ex u alt. m. ?) K 163 internum PL. 164 haud] aut corr. alt. m. P, haut K 165/166 in die] /x Vail., Indi? codd., Indiae Hraban. ; cfr ex.gr. supra lin. 76 166 descende K 166 indixit] P, et indixit K Hraban., et induxit /x Vail. ; cfr supra lin. 76/77 167 et] om. Hraban. fx Vail. 167 translationum K 175 sonitum eius] sonitu melius litteris male compactis K 175 gentes commoueantur] codd. Hraban., commoueantur gentes ~ fx Vail. 176 deducerem] hie codd. Hraban. Vail, cum Vulg., deducerent /a ; cfr supra lin. 82 179 infima] hie codd. Hraban. fx Vail., cfr supra lin. 84 180 eden K 181 nemorosus 1 m. P K, corr. alt. m. P 181/182 egregia atque praeclara] ad 'ligna' {lin. 179) ref. codd. cum Vulg., egregias atque praeclaras ad ‘siluasque' {lin. 181) ref. Hraban. /x Vail. 183 ea] eo Hraban. fx Vail., cfr supra lin. 87 183 cum] codd. Hraban. fx, om. Vail. 183 ad] codd. Hraban., in fx Vail, cum Vulg. ; cfr supra lin. 88 et infra lin. 185 187 ZaRa P, zara

K

lin. 360 ‘habitabit ’

187 requiescet /x Vail. ; cfr supra lin. 90 ‘habitantium’ et infra 189 apostrofa {alt. o sup. a expunctam alt. m.) P, apostropha

K fx Vail., apostrophe Hraban.

fx 921

v 372

440

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

190 siue ad Pharaonem : Cui assimilatus es, 0 inclyte atque sublimis inter ligna uoluptatis ? ‘Nullus tibi’ inquit ‘par fuit, sed omnes reges potentia superasti et tamen cum ceteris regi¬ bus, qui erant in comitatu tuo, ad terras ultimas, id est ad in¬ feros, deductus es’ — dicente scriptura : Ingredientur ad extre195 ma terrae, tradentur in manus gladii, partes uulpiwn erunt —. In medio, ait, incircumcisorum dormies cum his qui interfecti sunt gladio : ostendit quae essent ligna, quae cedrus siue cyparissus, gladiis uulnerata et iacens cum incircumcisis ; et, ut extrema anterioribus iungeret, quia supra dixerat : 200 Cui similis factus es in magnitudine tua ? Ecce Assur quasi cedrus in Libano, pulcher ramis et frondibus et reliqua, nunc infert : Sic est Pharao, et omnis multitudo eius, dicit Dominus : ‘Quomodo’ inquit ‘Assyrius, cedrus et cyparissus, Babylonio succidente deiecta est, sic *et Pharao et populus 205 eius, hoc est ipsa arbor et rami illius, a Babylonio succidentur'. Haec interim iuxta historiam dicta sint, quae plerique in consummatione mundi futura intellegunt, et regem Pharao, hoc est earn potestatem cui Aegyptus subiecta sit, comparari regi Assyriorum potentissimo, id est antichristo ; quod si ille cor210 merit, utique at alii rectores tenebrarum istarum et principes mundi facilius corruant. Dicamus ergo de singulis, breuiter omnia perstringentes, ut non tarn disseramus et explanemus obscura, quam explanare cupientibus materiam dedisse uideamur. Primumque discutiendum, cur undecimo anno, tertio 215 mense, una die mensis, factum est uerbum Domini ad Hiezechielem, dicens : Fili hominis, die Pharaoni regi Aegypti et multitudini eius. Locuturo ad Pharaonem, undecimo anno sermo fit Domini; necdum enim uenerat ad duodecimum, qui numerus plenae consummataeque uirtutis est —- unde 220 et duodecim filii sunt Iacob a quibus postea duodecim appellantur tribus ; et duodecim nomina prophetarum uno uolumine

190/191 Ez. 31, 18. 194/195 Ps. 62, 10-11. 196/197 Ez. 31, 18. 200/201 Ez. 31, 2-3. 202/203 Ez. 31, 18. 210 efr Eph. 6, 12. 210/211 efr Ioh. 14, 30. 216/217 Ez. 31, 2 (LXX). 217 multitudini] efr infra lin. 238/239 sqq. 220 efr Gen. 35, 22.

P K 190 es] om. PL 193 ultimas] infimas Hraban. 193 ad2] om. K 201 cedros K 201 ramis] codd. Hraban. turn Vulg., praem. in ft Vail. 202 est] et PL 204 et1] P, *om. K blraban. ft Vail. 204 populus] P Hraban. ft Vail.,praem. omnes K 206 Haec] Hraban. ft Vail., add. inquit {sup. lin. P) codd. 207 Pharaonem Hraban. ft Vail. ; efr ex. gr. supra lib. 4 lin. 358, lib. 9 lin. 73.548.554.576.599.1406. 1411.1432 et infra lin. 230.381 215 est] sup. sit expunctum 1 m. P 210 regi] codd. Hraban. ft cum LXX, om. Vail. 217 Locuturo] K Hraban. ft Vail., Loquitur P ; efr supra lin. Ill/112 218 duodecim PL 219 plena K 219 uirtu*tis {pr. s eras.) K 220 Iacob filii sunt ~ Hraban., sunt filii Iacob ~ ft Vail. 220/221 appellantur tribus et duodecim] 1 m. P K, exp. sed expunctationem del. ut uidetur alt. (?) m. P, om. Hraban. ft Vail. ; efr infra lin. 1242

PL

v

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

441

continentur ; et apostoli duocedim sunt, quorum quia unus Iudas proditor fuit in locum eius Matthias eligitur ; et archisynagogi filia annorum duodecim a Domino suscitatur ; 225 alfjLoppoovaa quoque anno duodecimo recepit sanitatem —, sed quia corripitur Pharao et postea plangitur, propterea tertius mensis et unus dies undecim annorum numero copulantur — unde in consequentibus duodecimo anno, mense duo¬ decimo, una mensis, fit uerbum Domini ad Hiezechiel, dicens : 230 Fili hominis, assume planctum super Pharao regem Aegypti et dices ad eum ; qui enim plangitur, ideo plangitur ut intellegat quanta bona perdiderit ; et tamen, quia Pharao erat et brachium eius necdum fuerat colligatum nec pristinam receperat fortitudinem, propterea, in anno et in mense duode235 cimo, uiginti nouem dies adhuc remanent ut duodecim anno¬ rum numerus impleatur — ; uno igitur mensis die sermo fit Domini, et praecipitur ei ut loquatur regi Aegypti et ‘multitudini’ eius — in quo mirandum quod quattuor interpretes non ‘populum’ dixerint sed ‘multitudinem’ : Multi 240 enim uocati et pauci electi, et in lege scriptum est : Non eris cum multitudine in malo —. Diciturque ad regem Aegypti : Cui similis f actus es in magnitudine (siue altitudine) tua ? — quod et ipse se exaltauerit et subiaceat illi sententiae : Omnis qui se exaltat humiliabitur —, sed tamen non sit 245 eius altitudini similis, qui quasi cedrus, siue cyparissus, in Libano fuerit : Pulcher ramis et frondibus nemorosus, excelsusque altitudine, et ad nubes usque erexerit caput — ad quas, secundum Dauid, ueritas Dei peruenit, et quibus mandatur ne pluant super Israel imbrem —. Pulchritudo quoque illius 250 praedicatur, quae in turpitudinem praua uoluntate mutata

222/223 cfr Matth. io, 2-4 ; Marc. 3,14-19 ; Luc. 6, 13-16. 223 cfr Act. 1, 24-26. 223/224 cfr Matth. 9, 23-25 ; Marc. 5, 35-42 ; Luc. 8, 49-55. 225 cfr Matth. 9, 20-22 ; Marc. 5, 25-34 ; Luc. 8, 43-48. 228/229 cfr Ez. 32, 1. 230/231 Ez. 32,2. 239/240 Matth. 20, 16 ; 22, 14. 240/241 Ex. 23, 2 (LXX). 242/243 Ez. 31, 2. 244 Matth. 23, 12; Luc. 14, 11 ; 18, 14. 246/247 Ez. 31, 3. 247/248 cfr Ps. 35, 6. 248/249 cfr Is. 5, 6.

P K 222 contin&ur K 222 quia] a sup. lin. suppl. alt. m. K 223 proditur K 223 eligitur] P p Vail., elegitur K Hraban. 223 locum] loco cum K 223/224 archisynagogi] codd. Hraban. Vail., archisynagogae p 225 alpoppoovoa) scripsi, aemorro usa (pr. r sup. lin. alt. ml) P, aemoro usa K, Hemorrhoissa Hraban., Haemorrhousa p, Hemorrhousa Vail. ; cfr supra lib. 4 lin. 1112 225 recipit Hraban. p Vail. 228 in consequentibus] P Hraban., proem, et K p Vail. 230 Pharaonem Hraban. p Vail., cfr supra lin. 207 234 fortitudinem] forti in ras. K 230 impleatur] codd. Hraban., compleatur p Vail. 237 Domini] add. ad prophetam Hraban. p Vail. 242 altitudine] praem. in Hraban. p Vail. 245 qui] om. K 240 pulcher ramis et] pulcherrimis et (et exp.) litteris male compactis P 249 pluent K 250 turpitudinem] codd. Hraban. p, turpitudine Vail.

p- 922

PL 302

v

374

442

255

260

265

270

275

280

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

est — ita ut dicatur de eo : Confringet Dominus cedros Libani —, et excelsus ipse in altissimo montium Libano constitutus, quanto sublimior fuerat tanto fortius caderet ; cuius scriptura sancta uolens altitudinem demonstrare, appellat eum cacumen magnum quern nutrierunt aquae — non aquae Siloe : Quae uadunt cum silentio, sed aquae Raasin et aquae Aegypti de quibus scriptum est : Quid tibi ut bibas aquam Geon (siue Sior, quod aquas ‘turbidas’ sonat) ? —. A byssus quoque exaltauit eum — super quam in principio mundi tenebrae ferebantur, et ad quam in euangelio daemones ne mittantur rogant —; flumina eiusdem abyssi in circuitu radicum eius erant — de quibus dicitur : Quid tibi et uiae Assyriorum, ut bibas aquas fiuminum ?, et in alio loco : Ecce Domi¬ nus inducet super uos aquam ftuminis fortem et mult am, regem Assy riorum et omnem gloriam eius —; riuos quoque suos emisit abyssus ad uniuersa ligna regionis, ut non solum principem mundi huius, sed et socios illius irrigaret. Propterea eleuatus est et super omnia *ligna altissima succreuit, et multiplicata sunt arbusta eius, et totius orbis possedit imperium dicens : Haec omnia mihi tradita sunt; et eleuati sunt rami eius, qui aquis abyssi fuerant irrigati. Qui extendit, siue dilatauit, umbraculum suum, ut omnes suae subiceret ditioni. In ramis eius fecerunt nidos omnia uolatilia caeli — Omnis enim qui jacit peccatum, de diabolo natus est et de ramorum eius numero computatur ; ilia autem uolatilia fecerunt nidos in ramis eius, quae iuxta uiam euangelicam comedere sementern, siue, quoniam : Omnes peccauerunt et indigent misericordia Dei, de quibus dictum est : Omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt, idcirco in ramis eius fecerunt nidos — ; sequitur : Et sub frondibus eius genuerunt omnes bestiae sal251 Ps. 28, 5. 254/255 cfr Ez. 31, 3. 256 Is. 8, 6. 257 Ier. 2, 18 (LXX). 257 Gtott = Nilus] cfr Euseb., De sit. et nom., 124, n. 258 cfr Hieron., Norn. Hebr., 30, 13/14; 53, 13 ; in Hierem., 26, 1-3 ; supra lib. 9 lin. 673/676.702 et infra lin. 306/307.640. 258/259 Ez. 31, 4. 259/260 cfr Gen. 1, 2. 260/261 cfr Luc. 8, 31. 262/265 Ier. 2, 18. 263/265 Is. 8, 7. 270 Luc. 4, 6. 272/ 273 Ez. 31, 6. 273/274 Ioh. 8, 34. 274 1 Ioh. 3, 8. 276/277 cfr Matth. 13, 4 ; Marc. 4, 4 ; Luc. 8, 5 ; et supra lib. 9 lin. 718/723 et infra lin. 289/294.540/ 543. 277/278 Rom. 3, 23. 278/279 Ps. 13, 3 ; Rom. 3, 12. 280/281 Ez. 31, 6.

P K 252 in] om. P 254 uobcns {alt. u eras.) P 254/255 eum cacumen] scripsi {cfr lin. 30/31), eum sensum {fortasse ex eum cacum male lecto) codd., {om. eum) cedrum Hraban. Viet, y Vail. 255 magnum quern] codd., magnam quam PIraban. Viet, y Vail. 256 raasin] P, raassin K, Rasin Hraban. y Vail, cum Vulg. 256/257 Aegyptiae {alt. ae exp.) P 257 aquam] codd. Hraban., aquas y Vail. ; cfr supra lib. 9 lin. 675 268 ligna altissima] P y Vail., *altissima ligna ~ K Hra¬ ban. 272 omne K 272 suae subiceret] codd. Hraban., subiceret suae ~ y Vail. 277 quoniam] codd. Hraban., quia y Vail. 278 dictum] 1 m. P K Hraban. y Vail., scriptum alt. m. P

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

443

tuum quae Christi mansuetudinem perdiderimt, et sub umbraculo illius habitabat coetus gentium plurimarum, ut nullus esset qui non eius tangeretur umbraculo — praeter eum qui dixit : Ecce uenit princeps mundi istius, et inueniet 285 in me nihil. Per unum enim hominem peccatum intrauit in mundum, et per peccatum mors, et sic in omnes homines mors pertransiit, in *qua omnes peccauimus ; et in Adam omnes morimur ; cunctique peccauimus et indigemus gloria Dei — ; et tamen in ipsa habitatione diuersa conditio est : alii habitant 290 in ramis eius quasi uolatilia, scientiam sibi in philosophia et in haereticorum dogmatibus pollicentes, alii quasi bestiae, feri immites atque crudeles, alii quasi multitudo gentium plurimarum, ut commixtos diuersis uitiis significet atque peccatis. Erat autem Assur pulcherrimus in magnitudine sua 295 et in dilatatione arbustorum suorum, quia aquis multis radix eius fuerat irrigata, in tantum ut in paradiso Dei nulla cedrorum et cyparissorum esset altior, nee abietes pinique adaequarent sublimitatem eius, siue platani non essent aequae frondibus illius ; idcirco autem nulla arborum in paradiso 300 plantatarum ei fuerat adaequata, quia : Omne lignum para¬ disi Dei non est assimilatum illi et pulchritudini eius — nequaquam enim erectae sunt per superbiam, sed scierunt humilitatem suam, neque similitudinem Dei sacrilego sibi animo uindicare conatae sunt —, quodque sequitur : Et aemulata sunt 305 earn omnia ligna deliciarum quae erant in paradiso, sic edisserimus : ‘Aemulata sunt ligna paradisi multitudinem ramorum eius’ — Multi enim uocati et pauci electi, et : Lata et spatiosa uia quae ducit ad mortem — ; cupit enim tantos habe¬ re in salutem, quantos Assur habuit in perditionem. Vnde, quia 310 Assur : Sublimatus est in altitudine, et dedit sublimitatem

281/282 Ez. 31, 6. 284/285 Ioh. 14, 30. 285/287 Rom. 5, 12. 287/288 288 Rom. 3, 23. 289/294 cfr supra lin. 276/277, lib. 9 lin. 718/723 et infra lin. 540/343. 294/295 Ez. 31, 7. 295 dilatatione] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 67. 300/301 Ez. 31, 8. 304/305 Ez. 31, 9 (LXX). 307 Matth. 20, 16 ; 22, 14. 307/308 Mattb. 7, 13. 310/312 Ez. 31, 10.

1 Cor. 15, 22.

P K 283 tangeretur] codd. Er. y, tegeretur Brixian. codd. Vallarsii Hraban. Viet. Vail. ; cfr infra lin. 330 284 ueniet K 287 qua] P, *quo K Hraban. y Vail, cum Vulg. 288 peccauimus] ui exp. alt. (?) m. P 291 in] om. PE 292 feri] 1 m. P K, ferae alt. m. P Hraban. y Vail. 292 **multitudo (si eras.) P 299 autem] codd. Hraban., om. y Vail. 300 plantatarum] codd. Hraban., plantarum y Vail. 300/301 paradisi] in paradyso (in sup. lin. alt. m.) P 301 pulchritudine (e ex i alt. m. ?) K 305 paradiso] add. Dei (all. m. ut uidetur) P 310 altituding (~ sup. e alt. m.) P

y 923 " 375

PL 303

444

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

suam uirentem atque condensam (siue usque ad nubes cacumen erexit), et eleuatum *est cor eius ut diceret : Ero similis Altissimo, proplerea traditus est in manu fortissimi gentium — quam intellegamus aliam detestabilem 315 potestatem, cui traditur ad puniendum : ipse est enim inimicus et ultor ; ut Assur intellegatur Antichristus, et fortissimus gentium, cui traditus est, Satanas, iuxta illud Apostoli : Quos tradidi Satanae, ut discant non blasphemare —, qui : Faciens faciet ei quaecumque ei a Domino fuerint imperata : 320 ista autem cyparissus eiecta est de paradiso Dei propter impietatem suam. Et succident illam alieni et crudeles (siue pestilentes in gentibus) — ut impleatur illud quod scriptum est : Pestilente fiagellato stultus astutior fiet, et iterum : lam securis ad radices arboris posita est —, qui praeci323 dent earn super montes, ut corruat in superbia sua. In cunctis autem conuallibus corruent rami eius, ut ad tartarum deducantur omnes qui in eius fuere comitatu et recedant de umbraculo illius et relinquant earn, ut uolatilia caeli et bestiae terrae, quae prius sub ilia fuerant et illius umbra330 culo tegebantur, postea poenae eius participes sint. Cumque uiderint cetera ligna siluarum, siue paradisi, Assur cyparissum sententia Domini corruisse, non eleuabuntur in superbiam, nec se aliquid aestimabunt, nec irrigationem aquarum sua rum proprias arbitrabuntur diuitias : eo quod omnes rami et uola335 tilia caeli et bestiae terrae, quae erant sub imperio Assur, de¬ ducantur in mortem ad terram ultimam — de quibus scrip¬ tum est : In conspectu eius cadent omnes qui descendunt in ter¬ ram, et in alio loco : Ingredientur ad extrema terrae —, et erunt nequaquam cum angelis, sed cum liliis hominum : Qui des34° cendunt in lacum (siue in foueam) sempiternam. Cum au¬ tem ille descenderit in extremo terrae et pars uulpium fuerit a quibus lacerandus est, tunc luctus erit uel omnium soci¬ orum eius uel sanctarum fortitudinum, quae ilium dolebunt

313 Is. 14, 14. 315/316 cfr Ps. 8, 3 et infra lin. 511/512. 319 Ez. 31, 11. 321 Ez. 31, 12. 323 Prou. 19, 25. 325/326 Ez. 31, 12. 337/338 Ps. 21, 30. 338 Ps. 62, 10. 14. 341 cfr Ps. 62, 10-11.

318 1 Tim. i, 20. 324 Matth. 3, 10. 339/340 Ez. 31,

P K 312 cacumen] praem. et exp. Ad P 312 est] P fx Vail., *om. K Hraban. 314 intellegamus] codd. Hraban., intelligimus fx Vail. 310 ultur K 324 qui] quin K 324/325 praecident] codd. Hraban. /x Vail., proicient maluit Viet. ; cfr supra lin. 62.153/154 332 Domini] codd. Hraban., Dei fx Vail. 333 aliquid] codd. Hraban., praem. esse fx Vail. 333 irrigatione P 334 arbitrabuntur] arbuntur K 335 mortem] codd. Hraban. fx morte Vail. 341 descenderet corr. alt. ( ?) m. P 341 in extrema Hraban., ad extrema n Vail.

,

v 376

PL 304

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18

445

ad inferos descendisse ; unde dicit Dominus : Operui eum 345 abysso, cuius aquis fuerat ante nutritus, et prohibui flumina eius, id est abyssi, et coercui aquas multas, ne eum rigarent sed magis opprimerent ; contristatus est super eum Libanus, in quo fuerant exaltatus, et omnia agri ligna concussa sunt, succisionem similem formidantia. A sonitu, ruinae eius *com350 moui gentes, ut nullus perditionem idus ignoraret et deductionem ad inferos cum ceteris sociis eius ; acceperuntque consolationem omnia ligna uoluptatis, id est paradisi, dum uident et mala malis et bona bonis restitui — haec autem ligna Libani sunt, aquis irrigata fluminum Domini quibus et ilia ar355 bor fuerat irrigata quae corruit ; siue omnia ligna, quae quon¬ dam fuerunt bona et irrigabantur aquis et in Libani altitudine morabantur, accipient consolationem quando principem suum similia uiderint sustinere tormenta — ; et ipsa enim descendent ad infernum ad interfectos gladio Domini, et om360 nis fortitudo lignorum *habitabit sub umbraculo eius, id est in poena, in medio omnium nationum quae claustris inferni tenebuntur. Post haec ad ipsum Pharaonem sermo conuertitur, cui dictum fuerat in principio : Cui similis factus es in altitudine tua ?, et dicitur ad eum : Cui assimilatus es, 0 inclyte 365 atque sublimis inter ligna uoluptatis ? — nempe Assyrio qui corruit — : ‘Et tu eras inclytus atque sublimis inter lig¬ na Eden — hoc est deliciarum et paradisi —, et ecce deductus es sicut Assyrius, cum omnibus lignis quae quondam fue¬ rant in deliciis, ad terram ultimam et ad inferos ; et dormies 370 non in requie sed in poenis, in medio incircumcisorum — hoc est immundorum — et cum his qui gladio Domini conciderunt’ ; et ut sciamus qui sit die cui dixerit : 0 inclyte atque sublimis inter ligna uoluptatis, ponit manifestius : Ipse est Pharao et omnis multitudo eius (siue, iuxta Septu375 aginta : Sic est Pharao et omnis multitudo eius), ut, quomodo

.*544/348 Ez. 31, 15. 349/350 Ez. 31, 16. 363/364 Ez. 31, 2 (LXX). 364/ 365 Ez. 31, 18. 367 eft Hieron., Nom. Hebr., 5, 15. 372/373 Ez. 31, 18. 374 Ez. 31, 18. 375 Ez. 31, 18 (LXX).

P K 346 rigarent] codd. Hraban., irrigarent /a Vail. 349/350 commoui] K Hraban. fj. Vail, cum Vulg., *commouit P 351 ceteris sociis] in ras. alt. m. P 353 restitui] tui in ras. K 354 quibus] praem. in Hraban. ft Vail. 356/357 Libani altitudine] Hraban. ft Vail., Libano altitudine P, Libani altitudinem K 360 habitabit] K PIraban. /a Vail., *habitauit P ; efr supra lin. 90 tbabitantium, et lin. 187 ‘requiescit’ 363/364 altitudine] codd. cum L.XX, magnitudine Hraban. ft Vail, cum Vulg. ; efr supra lin. 26/27.200 365 sublimes corr. alt. (?) m. P 367 eden P, aeden K 371 gladio] praem. in Hraban. ft Vail. 371/372 conciderunt] in ras. P 373 ligna] om. K 374/375 siue iuxta Septuaginta] in ras. alt. m. P 29

C.C.

LXXV

P 9M

" 377

446

380

385

wo

393

400

403

IN HIEZECHIELEM X, xxxi, 1/18-xxxii, 1/16

supra Assyrius succisus est et corruit, sic et Aegyptius subruatur. XXXII. 1-16. Et factum est duodecimo anno, in mense duodecimo fsiue decimo), in una die mensis, factum est uerbum Domini ad me, dicens : Fili hominis, assume lamentum super * Pharaonem re gem Aegypti, et dices ad eum : Leoni gentium assimilatus es, et draconi qui est in mari ; et uentilabas cor¬ nu in fluminibus tuis, et conturbabas aquas pedibus tuis, et conculcabas flumina *eorum fsiue tua). Prop¬ ter e a haec dicit Dominus Deus : Expandam super te rete meum in multitudine populorum multorum, et extraham te in sagena mea fsiue extraham te in hamo) ; et proiciam* fsiue extraham) te in terram, super faciem agri abiciam te fsiue campi replebun- PL tur tui), et habitare fsiue sedere) faciam super te omnia uolatilia caeli, et saturabo de te bestias uniuersae terrae ; et dabo carnes tuas super montes, et implebo colies fsiue ualles) sanie tua fuel sanguine tuo). Et irrigabo fsiue irrigabitur terra) foetore san¬ guinis tui fsiue stercoribus tuis) super montes, et ualles implebuntur ex te ; et operiam, cum exstinc- v tus fueris, caelum, et nigrescere faciam stella eius : solem nube tegam, et luna non dabit lumen suum, omnia luminaria caeli maerere faciam fsiue contenebrescent) super te, et dabo tenebras super terram tuam, dicit Dominus Deus. Et irritabo cor populo¬ rum multorum, cum induxero contritionem fsiue captiuitatem) tuam in gentibus super terram fsiue in terra) quam nescis. Et stupescere faciam fsiue con-

378/432 Ez. 32, 1-16.

405 stupescere] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 179.

P K 378 Et] praem. hb in marg. K, cfr ex. gr. supra lib. 7 lift. 122 381 Pharaonem] hie P Hraban. p Vail, cum Vulg., *pharao K ; cfr ex. gr. supra lin. 207.230 385 eorum] (Jeonis scil. et draconis, ii(xta LXX editionis ac subnexae explanations sensum : lin. 512/514 ; cfr etiam lin. 422) P, *earum K Hraban. p Vail, cum Vulg. {cfr infra lin. 643) 387 meam corr. alt. m. P 388 extrahem1 1 m. P K, corr. alt. m. recentiore P 388 extrahem2 K 388 te2] add. et eras, et ut uidetur P 389 proiciam siue extraham te in terram] P p, proiciam *te siue extraham te in terram K, proiciam in terram {om. graecam uersionem ut saepius) Hraban., proiciam siue ex¬ traham in te terram Vail., proiciam siue extraham in terram PL 395 irrigabo] add. terram Hraban. p Vail, cum Vulg. 395 foetore] codd. cum Vulg., paedore Hraban., putore p Vail. ; cfr supra lib. 4 lin. 945 et infra lin. 554 400 **omnia] et eras, ut uidetur P 404/405 terram ... quam] P ; terras ... quam K p Vail. ; terras ... quas Hraban. cum Vulg. 405 terra] 1 m. P K p Vail., terram alt. m. recent. P

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 1/16

447

tristabuntur) silver te populi fuel gentes multae), et reges eorum horrore nimio formidabunt super te, cum uolare coeperit gladius mens super facies eo¬ rum, et obstupescent repente singuli pro anima sua 410 in die ruinae suae fsiue exspectantes ruinam suam a die ruinae tuae). Quia haec dicit Dominus Deus : Gladius regis Babylonis ueniet tibi, in gladiis fortium (sine gigantum) deiciam multitudinem fsiue fortitudinem) tuam — inexpugnabiles gentes omnes 415 fsiue pestilentes de gentibus cunctis) —, et uastabunt (sine per dent) superbiam fuel iniuriam) Aegypti, et dissipabitur multitudo eius fsiue omnis fortitudo illius). Et per dam omnia iumenta eius quae erant super aquas plurimas fsiue ab aquis mul420 tis), et non conturbabit eas pes hominis ultra, neque ungula iumentorum turbabit fsiue calcabit) eas; tunc purissimas reddam aquas eorum fsiue ut aliquando quiescant aquae eorum), et flumina eorum quasi oleum adducam fsiue ut oleum fluent), ait Dominus wDeus, cum dedero terram Aegypti desolatam fsiue perditam) : deseretur autem terra a pienitudine sua fsiue cum pienitudine sua) quando percussero fsiue disseminauero) omnes habitatores eius, et scient quia ego sum Dominus. Planctus est, ucl plangent eum ; Aiofiliae gentium plangent eum, super A egyptum et su¬ per multitudinem eius fsiue omni fortitudine illius) plangent eum, ait Dominus Deus. Editionem utramque miscemus, in his dumtaxat in quibus discrepant ; alioquin ubi unus sensus est hebraicum sequimur. In multis autem exem435 plaribus, iuxta Septuaginta ‘duodecimus annus’ et 'mensis de-

435/437 duodecimus annus, decimus annus] ASeudru) LXX, ScoSeKarw LXX (cod. Vatic, gr. 1209 = textus Masoreticus), Senara) LXX (recensio Laciani). 435/437 mensis decimus. duodecimus mensis] ScuSeKarw LXX (= textus Masoreticus), Sfudro) LXX (cod. Vatic, gr. 1209 et cod. Alexandrin. p. c.) ; cfr etiam apparatum I. Ziegler, p. 239.

P K 406 populi uel gentes multae] codd. p. Vail., populos uel gentes multas Hraban., populos multos uel gentes multae Viet. 410 suae] codd. Hraban., tuae /a cum Vulg., om. (uixque tuae extra uncinosposuit lin. 411) Vail. 411 ruine (e in is erasum ut uidetur)P 413 gigantium/a Vail., cfr infra lin. 465.624 414 omnes] add. hae Hraban. fj. Vail, cum Vulg., cfr infra lin. 627 417 omnis]proem, conteretur p. Vail. 420 conturbauit corr. alt. m. P 425 dissolatam corr. P 427 siue cum pienitu¬ dine sua] K ; ob homoeot. om. 1 m., in marg. suppl. alt. m. recent. P ; siue cum pienitu¬ dine (pm. sua) fi Vail. 429 uel] et Hraban. Viet, /a Vail, cum Vulg., cfr infra lin. 647 430 plangent eum] codd. Viet, cum Vulg., om. Hraban. p. Vail. ; cfr infra lin. 648 431 multitudine K 433 Alioquin nubi K 435 annis K

P 9*5

448

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 1/16

cimus’ ponitur, iuxta ceteros autem interpretes ‘decimus an¬ nus’ et ‘duodecimus mensis’, ut uel iam capta sit Hierusalem, et gaudium Pharaonis, malis sibi imminentibus, auferatur, i> 379 uel certe capienda, *et suis magis miseriis doleat quam alio440 rum captiuitate laetetur ; et interim breuiter quaedam historiae fundamenta iacientes, quid Hebraei super hoc loco intellegant percurramus. Leoni comparatur Pharao — non unius gentis sed mult arum gentium — siue draconi in mari, ut terram aquasque possideat ; qui irrigatione fluminum eri445 gebatur in ‘superbiam’ — *quae ‘cornu’ *uocat et, multi- PL 306 tudine exercitus sui, omnes aquas transiens poterat conturbare. Idcirco expandere se dicit rete suum super multitudinem eius et extrahere eum sagena sua — uel hamo —, et proicere -—- siue extendere — eum super terram qui quasi colu45° ber multis spiris fuerat inuolutus, ut a cunctis *caeli uolatilibus deuoretur. Cumque non solum aues sed omnes bestiae terrae eum lacerauerint, reliquae carnes eius, montes et ualles camposque complebunt, ita ut cuncta uermibus scateant — haec autem loquitur per metaphoram, ut, postquamuo455 latilia caeli et bestiae carnibus eius fuerint saturatae, id est exercitus eius et uniuersa multitudo, reliqua pars in uermes et saniem conuertatur -— : ‘Tunc’ inquit ‘caeli tenebris obuoluentur : sol et luna et cetera luminaria non dabunt lumen suum, sed super te cuncta nigrescent, nihilque tibi laetum 460 erit. Et ad tuurn interitum omnes populi et cuncti reges eorum horrore nimio formidabunt conspicientes gladium meurn hue illucque uolitare et nulli parcere, et in tua ruina ruinam similem *pertimescunt. Vt autem scias quis iste sit gladius, audi manifestius : Gladius regis Babylonis ueniet tibi, in gla465 diis fortium (siue gigantum) deiciam omnem multitudinem tuam — qui gigantes inexpugnabiles gentes sunt quae babylonii regis tenebantur exercitu — ; isti uastabunt (si—

464/468 Ez. 32, 11-12.

P K 436/437 annos K 439 et] *oqt. P 440 et] in marg. suppl. P 442 percurra¬ mus] om. K 442/443 gentes corr. P 445 quae cornu uocat] intransittue 1 m. P K, quae cornu *uocatur alt. m. recentiore P /n. Vail., *quam cornu uocat Hraban. ; efr supra lib. 8 lin. 1377 et infra lin. 562/563 445 et] codd. /a Vail., ut Hraban. 450 spiris] adscr. nudis in marg. alt. m. K 450 fuerat] in marg. 1 m. P 450 caeli] K Hraban. /x Vail., *om. P 453 campusque K 456 uermis P 457 tenebras corr. alt. m. P 461 conspicientes] ci sup. lin. suppl. alt. m. P 462 Ruina2 K 463 pertimescunt] 1 m. P K,* pertimescent alt. m. P Hraban. n Vail. 463 qui] P Hraban., quia K, quis fx Vail. 464 babylonius codd. 465 gigan¬ tum] hie codd. Hraban., gigantium /a. Vall. ; efr supra lin. 413 et infra lin. 624 467 babyloni P 467 uastabant 1 m. P K, corr. alt. m. P

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 1/16

449

ue disperdent) superbiam Aegypti et omnem multitudinem eius, nihilque in Aegypto remanebit, sed cum hominibus 47 et iumenta brutaque animalia pariter auferentur. Et tanta erit solitudo in Aegypto, ut nec pede hominis nec ungula iumenti aquae illius conturbentur, sed quieta sint omnia ; et aquae fluminum eius quasi oleum fluant purissimae ac nitentes, nullo per eas transeunte nec earum fluenta turbante’ — hoc 475 autern fiet propter Aegypti solitudinem quae redigetur in desertum ab omni multitudine sua, quando habitatores eius Dominus percusserit, ut intellegant qui remanserint quod ipse sit Dominus —. Idcirco planctus est Pharaonis, et plangent eum filiae gentium in circuitu, non solum autem super illo, 480 sed et super multitudine eius quae, Domino uastante, deleta est. Haec super simplici littera cursim dixisse sufficiat ut ueniamus ad intellegentiam spiritalem. Nec puto magnopere laborandum nosse qui sit Pharao rex Aegypti, cum supra plenius dixerimus : earn uidelicet potestatem, cui Aegyptus 485 credita, uel una prouincia uel Aegyptus totius mundi, quae non est leo condita sed proprio uitio assimilata leoni gentium — Homo enim cum in honore esset, non intellexit ; comparatus est iumentis insipientibus, et similis factus est illis ; de hoc leone et Petrus loquitur : Aduersarius noster diabolus 490 quasi leo rugiens circuit, et in nono psalmo scriptum est : Insidiatur in abscondito quasi leo in spelnnca sua ; insidiatur lit rapiat pauperem, et Hieremias sancto Spiritu ait : Leo de silua percussit eos —; draconem autem dici diabolum — pro quo Aquila interpretatur Leuiathan, nomen dra495 conis exponens — iuxta superiorem explanationem multis testimoniis docui, qui dixerat : Mea sunt flumina et ego feci ea. Iste igitur draco fluminibus suis quasi cornibus uentilabat plurimas nationes ; quae super Marcione, Valentino, Ario et Eunomio, ceterisque haereseon principibus intellegere possu°

483/485 cfr supra lib. 9 lin. 573/390.621/623. 487/488 Ps. 48, 13. 489/490 491/492 Ps. 10 (sec.bebr.), 9. 492/493 Ier. 5, 6. 494 cfr infra lin. 529/530. 495/49(5 cfr supra lib. 9 lin. 654/684. 496/497 Ez. 29, 3 (LXX). 1 Petr. 5, 8.

P K 473 purissima ac (c sup. lin. alt. m.) P 474 turbantes P 480 multitudine] alt. ( ?) m. P 1 m. K n Vail., multitudine 1 m. P alt. m. K 481 suffici& K 481 ut] P, om. K Hraban. fx Vail. 485 credita] codd. Hraban., add. est fx Vail. 486 adsimulata codd. 487 intelligit PL 490 circuit] codd. Hraban., add. quaerens quern deuoret jx Vail. 492 Et hieremia sancto spu ait P, & hieremia sco spu ait K, Et Ieremias Spiritu sancto ait Hraban., Et in Ieremia Spiritus sanctus ait fx Vail. 494 qua K 494 interpretatur] interpretatus est Hraban. /x Vail. ; cfr ex. gr infra lin. 529, lib. 11 lin. 1483.1534, et Hieron., in Dan., lib. 3 lin. 692, lib. 4

.

lin. 5/6.93.100.123/124.164.169.187.282.303/304.314.317 etc 497 Isti K 498 marchione 1 m. P K, h eras. alt. ( ?) m. P 498 et] codd. Hraban. /x, om. Vail.

494 leuiathan P 498 arrio codd.

m 926

« 380

PL

307

450

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 1/16

500 mus, qui imitantur ecclesiasticos uiros, dicentes ad Dominum Saluatorem : In te inimicos nostros uentilabimus cornu, et non uentilant ad salutem ut de terra ad caelum leuent, sed ut in profundum abiciant. Denique sequitur : Et conturbabas aquas pedibus tuis — iuxta illud Apostoli : Qui autern conturbat uos, 505 portabit iudicium — ; non uult enim aquas Siloe bibere : Quae uadunt cum silentio, sed aquas Aegypti ‘turbidas’ atque ‘coenosas’ quae, antequam pedibus conculcarentur draconis purae erant et suo fluentes ordine, postquam autem pedi¬ bus *suis conturbatae sunt, cursus sui ordinem perdiderunt 510— neque enim utuntur haeretici testimoniis scripturarum sibi cohaerentibus, sed conturbant omnia — ; et, quia ipse est inimicus et ultor, non solum aquas alienas draco Aegyptius conturbat pedibus suis, sed conculcat flumina sua, ne parcat eis quos semel in suam redegerit potestatem — quod 515 deuitare cupiens iustus precatur : Non ueniat mihi pes superbiae ; et in alio loco, conculcatus petit ne iterum conculcetur : Miserere mei, Donline, quoniam conculcauit me homo; inimicus autem homo diabolus est de quo et alter psalmus loquitur : Vt non magnificetur * ultra homo super terram —. 520 Propterea haec dicit Dominus Deus : Expandam super te rete meum, in multitudine populorum multorum ; rete domini, ueteris et noui testamenti ratione contextum, mittitur super draconem — qui habitat in populorum multitudine, et super turbis et multitudine delectatur —, ut extrahat eum in 525 sagena sua, siue in hamo suo — ista est sagena quae in mare huius saeculi mittitur et extrahit pisces multos, alios eligendos et alios abiciendos, siue iste hamus de quo in lob scripturn est: Adduces autem draconem in hamo et circumdabis capistrum circa nares eius, pro quo interpretatur Aquila : *Extra530 hens Leuiathan in hamo, et funibus colligabis linguam eius — ; extrahitur autem draco — siue Leuiathan — de mari

501 Ps. 43, 6. 503/504 Ez. 32, 2. 504/505 Gal. 3, 10. 506 Is. 8, 6. 500/507 cfr Ier. 2, 18 (LXX) ; Hieron., Nom. Hebr., 30, 13/14; 33, 13 ; in Hierem., 26, 1-3 ; et supra lin. 25 8 et lib. 9 lin. 675/676.702 ; et infra lin. 640. 511/512 cfr Ps. 8, 3 et supra lin. 315/316. 515/516 Ps. 35, 12. 517 Ps. 55, 2. 519 Ps. 10 (jw. hebr.), 18. 520/521 Ez. 32, 3. 526/527 cfrMatth. 13, 48. 528/529 lob 40, 20 [25] (LXX). 529/530 lob 40, 20 (Aquila).

P K 507 pedibus] P Hraban. fx Vail., add. tuis K 507/508 dracones corr. alt. (?) m. P 509 suis] P, *illius K Hraban. 71 Vail. 509 cursu K 517 Miserere] codd. Hraban., add. inquit n Vail. 517 conculcabit 1 m. P K, corr. alt. m. P 519 ultra] K Hraban. fx Vail., *om. P 521 multitudinem Vail. 524 super] sem¬ per Hraban. jx Vail. 524 multitudine] codd. Hraban., praem. populorum fx Vail. 526 mari P 527 hamus] P Hraban., praem. est K y. Vail. 529 interpretatur] P, interpretatus est K Hraban. /x Vail.,cfr supra lin. 494 et infra lib. lllin. 1483.1534 529/530 *Extrahes Hraban. fx Vail., cfr'audiens’ infra lin. 1030

v 381

P 927

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 1/16

451

hamo — uel sagena Domini —, ut proiciatur — siue extendatur — super terram, et omnes spirae eius, quibus suas insidias occultabat, aperiantur et proferantur in publicum et in 535 terram abiciantur, et iaceat qui in caelo posuerat os suum et se Altissimi similem esse iactabat; unde sequitur : Et habitare (siue sedere) faciam super te omnia uolatilia caeli, et saturabo de te bestias uniuersae terrae — secun¬ dum illud quod scriptum est : Dedisti eum escam populis Ae540 thiopum —, qui uel uolatilia uocantur uel bestiae terrae : PL 308 uolatilia quae sementem, ut diximus, iuxta uiam rapiunt, bestiae uniuersae terrae uitiis efferatae, quod ad haereticos atque gentiles referri potest ; quod autem sequitur : Et dabo carnes tuas super montes, et implebo colles tuos sanie tua 343 ('siue implebo ualles sanguine tuo), hunc habet sensum, ut uolatilia caeli et bestias terrae deceptorum populos intellegamus crudelitatemque gentilium, montes autem ad principes referamus haereseon — qualis fuit Valentinus et Marcion —, collesque successores eorum qui saturantur sanie 55odraconis, siue ualles quae implentur draconis sanguine, inferiores quosque credentium, aut certe montes aduersarias potestates quae in aere discurrunt, et ualles quae interna v 382 penetrant et aeternis suppliciis mancipatae sunt. Porro quod dicitur : Et irrigabo terram foetore sanguinis tui super 3 3 3 montes (siue irrigabitur terra de stercoribus tuis super mon¬ tes), et ualles implebuntur ex te, illud significat quod omnis superbia et arrogans haereticorum tumor, non tarn uitali et puro quam putrido atque foetenti sanguine compleatur — iuxta illud quod scriptum est : Pone eos sicut stercus terrae, 560 de quo sanctus a Domino liberatur : Qui suscitat de terra inopem, et de stercore erigit pauperem, ut collocet eum cum principibus, cum principibus populi sui —; ualles autem in ima depressas, ut supra diximus, aut interna significat, aut humilem haereticorum sensum propter uoluptatem et ter-

536 cfr Is. 14, 14. 537/538 Ez. 32, 4. 539/540 Ps. 73, 14. 540/543 cfr supra lin. 276/277.289/294 et lib. 9 lin. 718/723. 541 cfr Matth. 13, 4 ; Marc. 4, 4 ; Luc. 8, 5. 543/545 Ez. 32, 3. 554/556 Ez. 32, 6. 559 Ps. 82, ir. 560/502 Ps. 112,7-8. 562/565 cfr supra lin. 351/533.

P K 533 spirae] spine K 530 Altissimo Hraban. /x Vail., cfr supra lin. 313 542 uniuersae] om. Hraban. fx Vail. 542 efferat eo quod {pm. ad) litteris male compactis K 548 quales 1 m. P K, corr. alt. m. P 548 marchion codd. 554 foetore] P, pudore K, poedore Hraban., putore ix Vail. ; cfr supra lin. 395 et lib. 4 lin. 945 562 cum principibus2] P Hraban. fx Vail, cum Vulg., om. ob homoeot. K 562/563 ualles a.i.i. depressas u.s.d.a.i. significat] transitiue codd.. Per ualles a.i.i. depressos u.s.d.a.i. significat Hraban., Valles a.i.i. depressae u.s.d.a.i. significant fx Vail. ; cfr ex. gr. supra lin. 442/443, lib. 8 lin. 1377

452 565

570

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 1/16

renas opes cuncta facientium ; quod autem iungitur : Et operiam, cum exstinctus fueris, caelum, et nigrescere faciam Stel¬ las eius : solem nube tegam, et luna non dabit lumen suum, om¬ nia luminaria caeli moerere fuel tenebrescere) faciam su¬ per te, et dabo tenebras super terram tuam, dicit Dominus Deus, si sequamur litteram, penitus intellegi non potest : quando enim, interfecto Pharaone — siue dracone —, sol et luna et stellae non dederunt lumen suum, et caelum opertum est tenebris — iuxta illud poeticum : Impiaque aeternam timuerunt saecula noctem —;

575

580

585

590

595

ergo hoc dicendum est, quod, exstincto Pharaone — qui : * Trans fgurabat se in angelum lucis, de quo in alio loco scripturn est : Lux impiorum exstinguetur —, caelum, siue caeli, operientur tenebris — de quibus et Paulus loquitur : Et spiritalia nequitiae in caelestibus —; et nigrescere fecit Dominus Stellas eius, uel draconis uel caeli — super *quos et Iudas apostolus scribit : Sidera errantia, quibus caligo tenebrarum in aeternum reseruatur — ; sol quoque *in nube tegitur : sol iniquitatis — qui contrarius est soli iustitiae —, nube autem : uel ipse Domino Saluatore — qui : Descendit in Aegyptum super nubem leuem, nullo peccatorum pondere praegrauatam —, uel prophetis et apostolis — de quibus legimus : Mandabo nubibus ne pluant super earn imbrem, et in Psalmis : Veritas tua usque ad nubes — ; cum autem sol iniquitatis fuerit obscuratus, luna — quam haereticorum PL 309 sentimus ecclesiam, et quae a sole iniquitatis lumen putaba- v 383 tur accipere — non dabit lumen suum nec decipiet credentes falsi nominis scientia ; omnia quoque luminaria et quidquid ft 928 *in haereticis uidetur esse doctrinae, exstincto dracone, caecabitur, siue maerebunt principe perdito, ita ut ipse Dominus terram haereticorum operiat tenebris, ignorantia scilicet ueritatis, ut caeci caecos ducant in foueam et habitatores terrae

565/569 Ez. 32, 7-8. 574 Verg., Georg., i, 468. 576 11 Cor. ii, 14. 577 18, 5 (LXX). 578/579 Eph. 6, 12. 583 cfr Mai. 4, 2. 584/585 Is. 19, 1. 587 Is. 5, 6. 588 Ps. 35,6. 595 cfr Matth. 15, 14 ; Luc. 6, 39. 596/ 597 cfr Matth. 8, 12 ; 22, 13 ; 25, 30.

lob

P K 566 innigrescere K 569 tuam] om. K 569 dicit] codd. Hraban. cum Vulg., ait ft Vail. ; cfr supra lin. 402 572 opertum] o sup. a expunctam P 574 aeterna K 576 transfigurabat] ita (bat in ras. P) P Hraban. ft Vail., *transfigurat K cum Vulg. 579 nequitia codd. 579 fecit] codd. Hraban., faciet fi Vail. 580 quos] quo Hraban. fx Vail., an *quas legendum ? 582 in] P, *om. K Hraban. ft Vail. 583 tegetur Hraban. ft Vail. 589 luna] ft Vail., lunam codd. Hraban. ; cfr supra lin. 399 593 in haereticis uidetur] P, *uidetur in haereticis ~ K Hraban. ft Vail. 593/594 caecabitur] codd. Plraban., siccabitur ft Vail.

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 1/16

600

605

6x0

615

620

625

453

mittantur in tenebras exteriores: Vbi erit fietus et stridordentium. Post haec dicitur : Et irritabo cor popidorum multorum, cum induxero contritionem (siue captiuitatem) tuam in gentibus super terram quam nescis, art qui prius Pharaoni seruierant, irascantirr contra eum, uidentes captiuitatem eius ad aliam terram, quam draco nesciebat, esse perductam. Nec debemus ambigere bonas esse terras, quas Pharao nesciat, sci¬ licet quando captiuitas Pharaonis alia captiuitate mutatur — de qua dicitur ad Saluatorem : Ascendens in altum, captiuam duxit captiuitatem ; accepit (siue, iuxta apostolum, dedit) dona in hominibus —. El stupescere, inquit, faciam super te popidos multos, ut qui prius Pharaonis admirabantur potentiam, postea eum admirentur de suo culmine *concidisse ; reges quoque populorum horrore nimio formidabunt super eum — quorum regna Domino diabolus ostendit, *et de quibus in psalmo *dicit : Astiterunt reges terrae, et principes conuenerunt in unum — ; hoc autem fiet cum uolare coeperit gladius Domini super facies eorum, subauditur regum, siue populorum — gladius autem Domini intellegendus est uiuens sermo Dei et efficax, et acutus super omnem gladium ex utraque parte acutum, qui uolat atque discurrit et *praestringit cernentium oculos uultusque deterret —, ut obstupescentes super ruina Pharaonis, se in illo uideant esse deiectos ; et Domini quidern gladius — de quo scriptum est : Ecce hie positus est in ruinam et resurrectionem multo¬ rum —, iacentes eleuat et male erectos, humilitate commutat. Gladius autem regis Babylonis ueniet super draconem Aegyptium, ut in gladiis fortium — siue gigantium —- deiciat Dominus multitudinem eius, quae regem Aegypti sectabatur : Inexpugnabiles, inquit, (siue pestilentes de gentibus) omnes isti, ut mali ad puniendum tradantur peioribus — de

597 Matth. 8, 12 ; 13, 42.50 ; 22, 13 ; 24, 51 ; 25, 30 ; Luc. 13, 28. 598/600 Ez. 32, 9. 605/607 Ps. 67, 19 ; Eph. 4, 8. 607 stupescere] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 179. 607/608 Ez. 32, 10. 611/612 efr Matth. 4, 8 ; Luc. 4, 5. 612/ 613 Ps. 2, 2. 616 efr Hebr. 4, 12. 616/617 efr Apoc. 1, 16 ; 2, 12 ; 19, 15. 621/622 Luc. 2, 34. 626/627 Ez. 32, 12.

P K 597 erit] P cum Vulg., est K Hraban. /x Vail. 599 tuam] K Hraban. )x Vail, cum Vulg., suam P ; efr supra lin. 404 601 eius] om. K 602 ***nesciebat (nesc in ras. 8 fere litterarum alt. ml) P 602 esse] sup. lin. P 607 in] P Hraban. cum Vulg. (Ps. 67 19 om. K fx Vail, cum Vulg. (Epb. 4 8) 610 *cecidisse K Hraban. fx Vail. 612 et de quibus] P Hraban. fx Vail., *de quibus et ~ K 612 dicit] P, *dicitur K Hraban. fx Vail. ; efr ex. gr. supra lib. 4 lin. 1296 613 cum uolare] conuolare K 614 subauditor corr. alt. m. recentiore P 618 gstringit K, *perstringit Hraban. fx Vail. 618 ut] et Hraban. 624 gladius A 624 gigantum] hie cochi. Hraban., gigantium fx Vail. ; efr supra lin. 413.465 625 quae] K ; qua 1 m., quia alt. m. P ; qui Hraban. fx Vail.

,

),

,

v 384

454

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 1/16

quibus scriptum est : Immissionem per angelos pessimos, et apostolus : Quos tradidi, inquit, Satanae, ut discant non 630 blasphemare, uel in interitum carnis, ut spiritus saluus fiat —. Cum autem per huiuscemodi ministros deiecta fuerit superbia Aegjrpti et multitudo illius dissipata, perdentur omnia iumenta illius quae erant super aquas plurimas, et non conturbabit eas pes hominis ultra — si enim : Beatus qui seminat 633 super aquas, ubi bos et asinus *calcant, e contrario infelix qui simplices quidem suo ultra poterit *terrore retinere, ita ut pes hominis non calcet in eis, quo ne signum quidem sapientiae atquae rationis aquae Aegyptiae in se habere uideantur — ; ungula quoque iumentorum non turbabit eas, ut de limpidis640 simis atque nitentibus faciat ‘turbidas et coenosas’. Tunc reddentur, non ab alio sed ab ipso Domino, aquae purissimae quae draconis fuerant dominatione turbatae, ita ut flumina earum *reddantur quasi oleum et sint ueri luminis nutrimentum ; haec autem fient, cum dederit Dominus terram Ae643 gypti desolatam et perdiderit *plenitudinem eius et percussi fuerint omnes habitatores illius, ut isto profectu scire possint quia ipse *sit Dominus. Quod autem iungitur : Planctus est, et plangent eum ; filiae gentium plangent eum, super Aegyptum et super multitudinem eius plangent eum, ait Dominus Deus, per650 spicuum est animas omnium gentium quae *ab eo prius oppressae fuerant, siue earum gentium quae nequaquam in Aegypto morabantur sed in regione uiuentium, interfectum draconem plangere et omnem multitudinem eius : non spe salutis, sed quod de tanta potentia suo uitio et superbia deiectus sit in 635 aeterna supplicia.

628 Ps. 77, 49. 629/630 1 Tim. 1, 20. 630 1 Cor. 3, 4. 634/635 Is. 32, 20 (LXX). 640 cfr Ier. 2, 18 (LXX) ; Hieron., Norn. Hebr., 30, 13/14 ; 53,13 ; in Hierem., 26, 1-3 ; et supra lin. 258.306/507, lib. 9 lin. 675/676.702. 644 cfr 1 Ioh. 2, 8. 647/649 Ez. 32, 16.

P K 634 pes hominis] per homines corr. alt. (?) m.P 635 calcant, e] Hraban., *calcat e (cat e in ras. : fort, cant e eras. alt. ? m. P) codd. fx Vail. 636 simplices] praem. **ne (fi uel si eras.) P 636 *errore Hraban. /a Vail., cfr infra lin. 903.905.940 637 homines corr. alt. (?) m. P ' 637 quo] P Hraban. /a Vail., quo (quoniam) K 640 et] codd. Hraban., atque 71 Vail. 640/641 redduntur PL. 643 earum] hie codd. Hraban. fx Vail, (eorum Vulg.), cfr supra lin. 385 643 reddantur] P, *labantur K Hraban. /a Vail. 645 perdiderint P 645 plenitudinem] P iuxta Vulg., *multitudinem K Hraban.fx Vail. ; cfr supra lin. 426.427.476 647 quia] codd. Hraban., quod /a Vail. 647 sit] K Hraban. fx Vail., *est P 647 iunguntur corr. alt. (?) m. P 648 plangent eum2] P cum Vulg., om. K Hraban. [x Vail. ; cfr supra lin. 430 649 super] P Hraban. fx Vail, cum Vulg., om. K 650 ab eo] P, *om. K Hraban. fx Vail. 650 prius] us sup. lin. K 654 uitio] tio in ras. 2 litterarum alt. m. recent. P 654/655 in aeterna supplicia] om. K

PL 310

7x929

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32

455

17-32.

660

665

670

675

680

685

Et f actum est in duodecimo anno, in quinta decima mensis, factum est uerbum Domini ad me, dicens : Fili hominis, cane lugubre super multitudinem Aegypti, et detrahe earn ipsam et filias gentium robustarum ad terram ultimam cum his qui descendunt in lacum. Quo pulchrior es ? descende, et dormi cum incircumcisis. In medio interfectorum gladio cadent ; gladius datus est, attraxerunt earn et omnes populos eius. Loquentur ei potentissimi robustorum de medio inferni, qui cum auxiliatoribus eius descenderunt ; et dormierunt incircumcisi interfectique gladio. Ibi Assur et omnis multitudo eius, in circuitu illius sepulcra eorum, omnes interfecti, et qui ceciderunt gladio ; quorum data sunt sepulcra in nouissimis laci, et facta est multitudo eius per gyrum sepulcri eius ; uniuersi interfecti cadentesque gladio, qui dederant quondam formidinem in terra uiuentium. Ibi Elam et omnis multitudo eius per gyrum sepulcri illius ; omnes hi interfecti ruentesque gladio, qui descende¬ runt incir cumcisi ad terram ultimam, qui posuerunt terrorem suum in terra uiuentium, et portauerunt ignominiam suam cum his qui * descenderunt in lacum. In medio inter f ectorum posuerunt cub He eius, in uniuersis populis eius, in circuitu *eius sepulcrum illius, omnes hi incir cumcisi interfecti¬ que gladio ; dederant enim terrorem in terra uiuen¬ tium, et portauerunt ignominiam suam cum his qui descendunt in lacum, in medio interfectorum positi sunt. Ibi Mosoch et Thubal et omnis multitudo eius, in circuitu illius sepulcra eius, omnes hi incir cum¬ cisi interfectique * cadentes gladio, qui dederunt for-

656/710 Ez. 32, 17-32.

P K 656 Et] praem. hb in marg. K, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 659 multitudine K 666 eius] codd. Hraban. /a Vail, cum Vulg., suis aliter 666/667 incircumcisi interfectique] codd. Hraban. Viet, cum Vulg., cum incircumcisis interfectisque /la Vail. 668 eorum] codd., eius Hraban. cum Vulg., illius /a Vail. 673 quandam fortitudinem P, cfr infra lin. 687/688.701.765.885 673 Elam] P Hraban., Aelam K /a Vail. 675 interfecd**** ****** (alt. interfecti eras, ut uidetur)P 678 descenderunt] P, *descendunt K Hraban. /a Vail, cum Vulg. 680 eius’] K Hraban. /a Vail, cum Vulg., *illius P 682 dederant] codd. fj Vail., Dederunt Hraban. cum Vulg. 685 sunt] P Hraban. /a Vail, cum Vulg., sint K 687 cadentes] P /la Vail., * praem. et K Hraban. cum Vulg. 687 qui] codd. Hraban. /a Vail., quia Viet, cum Vulg. 687/688 formidinem] fortitudinem corr. alt. m. P, cfr supra lin. 672/673 et infra lin. 701.765.885

.

v

PL

456

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32

midinem suam in terra uiuentium ; et non dormient cum fortibus cadentibusque et incircumcisis, qui 690 descenderunt *in infernum cum armis suis et posuerunt gladios suos sub capitibus suis, et fuerunt iniquitates eorum in ossibus eorum, quia terror fortium facti sunt in terra uiuentium. Et tu ergo in medio incircumcisorum contereris, et dormies cum 695 interfectis gladio. Ibi Idumaea et reges eius omnes et duces eius, qui dati sunt cum exercitu suo cum interfectis gladio, et qui cum incircumcisis dormierunt, et cum his qui descenderunt in lacum. Ibi principes aquilonis omnes et uniuersi Sidonii /siue 700‘uenatores’/, qui deducti sunt cum interfectis pauentes, et in sua fortitudine confusi, quia dormierunt incircumcisi cum interfectis gladio, et portauerunt confusionem suam cum his qui descendant in la¬ cum. Vidit eos Pharao et consolatus est super uni705 uersa multitudine sua quae interfecta est gladio Pharao, et omnis exercitus eius, ait Dominus Deus, quia dedi terrorem eius in terra uiuentium ; et dormiuit in medio incir cumcisorum cum inter¬ fectis gladio Pharao et omnis multitudo eius, ait 710 Dominus Deus. /Multum in hoc loco Septuaginta interpretum editio et ordine et translatione discordat, et quaedam in ea de Theodotione addita sunt ; unde necesse habuimus et ipsam ponere, nequaquam parcentes longitudini, et studiosi lectoris diligentiae seruientes. LXX : Et factum est in duo715 decimo anno, in quinta decima mensis, factus est sermo Domini ad me, dicens : Fili hominis, plange super multitudinem Aegypti, et deducent filias eius gentes mortuas in profundum terrae ad eos qui descendant in foueam. — Porro sub astericis additum 720 est : -X- De aqua pulcherrima descende, et dormi

699/700 cfr Hieron., Norn. Hebr., 10, 974/973.976/977 et supra lib. 9 lin. 720/721 Ez. 32, 19 (Theod.).

17

;

23, 9

496/497.

;

43, 18

; 63, 9 ; 71, 714/719 Ez. 32,

12

; infra lin. (LXX).

17-18

P K 690 in] P, *ad K Hrabati. /a Vail, cum Vulg. 695/696 omnes et] P, omnes (pm. et] K, et omnes ~ Hraban. p Vail, cum Vulg. ; cfr infra lin. 964 699 omnis K 701 fortitudine] codd. Hraban. Viet. Vail., formidine p ; cfr supra lin. 672/673.687/ et infra lin. 765.885 707 dedi] P p Vail, cum Vulg., dedit K Hraban. ; cfr infra lin. 765 707 eius] suum Hraban. Viet., meum p Vail, cum Vulg. ; cfr infra lin. 765 711 ordine et] 1 m. P K p Vail., ordini (alt. i sup. e ; et expunctum) alt. m. recent. P 716 Domini] sup. lin. P 717 multitudinem] fortitudinem (for bis exp. et 3 fere litteras sup. for eras.) P 717 filia* (e euanid.) K 718 gentes] praem. in K 720 est *x4 in ras. alt. m. P, -X" om. K

688

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32

457

cum incircumcisis :. Rursum *sequitur ordo : — In medio uulneratorum gladio cadent cum eo, et dormiet omnis fortitudo eis. Et dicent tibi gigantes : In prof undo foueae descende. Quo melior es ? m 93° 725 descende, et dormi cum incircumcisis in medio uulneratorum gladio. Ibi Assur et omnis congregatio eius. — Quodque iungitur : ►f Omnes uulnerati ibi dati sunt, et sepulcrum eius in prof undo foue¬ ae, et facta est congregatio eius t, in hebraico non ha730 betur, sed a Septuaginta additum est. Rursum dicitur : — In circuitu sepulcri eius, omnes uulnerati qui ceciderant gladio. — Et iterum de editione Theodotionis PL312 sub asteriscis additum est : -x- Qui *dederant sepulcra eis in lateribus laci, et facta est congregatio in cir735 cuitu sepulcri eius ; omnes isti uulnerati cadentesque gladio Post quae posuere Septuaginta : — Qui de¬ derunt timorem suum in terra uitae. Ibi Elam et om¬ nis fortitudo eius in circuitu sepulcri eius ; omnes uulnerati et cadentes gladio et qui descendunt in740 circumcisi in terrae profundum, qui dederunt terrorem suum in terra uitae, et acceperunt tormentum suum cum his qui descendunt in foueam, in medio uulneratorum. Ibi dati suntMosoch et Thubal et om¬ nis fortitudo eorum, in circuitu sepulcri eius, omnes 745 uulnerati eius, uniuersi incircumcisi et uulnerati u387 gladio, qui dederunt terrorem suum super terram ui¬ tae ; et non dormierunt cum gigantibus, qui ceciderant ab aeterno, qui descenderunt in infernum cum armis quibus utebantur ad bella et posuerunt glai^odios suos sub capitibus suis, *et factae sunt iniquitates eorum in ossibus eorum, quia termer ant gi¬ gantes in uita sua. Et tu in medio incircumcisorum •X-contereris, et X dormies cum uulneratis gladio. Ibi

721/726 Ez. (Theod.).

32, 20-22

(LXX). 736/768 Ez. 32,

726/732 Ez. (LXX).

32, 22

(LXX).

733/736 Ez.

32, 23

23-32

P K 721 Rursum] Sursum corr. alt. m. P 721 sequitur ordo] P, *ordo sequitur ~ K fj. Vail. 724/725 Quo melior es descende] om. ob homoeot. 1 rn., in marg. suppl. alt. m. recent. P 726 omnes corr. alt. (?) m. P 727 iungitur] sequitur n Vail. 732 Theodotionis editione ~ /x Vail. 733 •>:•] in marg. alt. m. P, om. K 733 dederant] P, *dederunt K /x Vail. (eSconav LXX) ; cfr infra lin. 930 740 terra K 742 foueam] fo in ras. alt. m. P 743 uulneratorem K 747/748 ceciderunt /a Vail. 750 et factae sunt] K p Vail, cum LXX, *om. P (cfr infra lin. 947) 751 terruerunt /a Vail.

458

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32

Edom, -x- reges eius et omnes : principes Assur, qui 755 dederunt fortitudinem eius in uulnere gladii, isti cum uulneratis dormierunt, cum his qui descenderunt in foueam. Ibi principes aquilonis omnes, uniuersi magistratus Assur, qui descendunt uulnerati cum terrore suo, et in fortitudine sua confusi ; dor-](>omierunt *et incircumcisi cum uulner atis gladio, et abstulerunt tormentum suum cum descendentibus in foueam. Videbit eos Pharao et consolationem accipiet super omni fortitudine eorum .x- uulner ati gla¬ dio Pharao et omnis fortitudo eius dicit Dominus 765 Deus, quia dedi formidinem eius super terram uitae et dormiet in medio incircumcisorum cum uulneratis gladio Pharao et omnis multitudo eius, dicit Do¬ minus *Deus.) Non ignoro fastidiosam fore delicato lectori tantam inter duas editiones discrepantiam ; sed quid iaciam 770 calumniatoribus meis, qui, si aliquid de Septuaginta interpretum translatione subtraxero, me sacrilegum et absque timore Domini uociferantur, maxime qui, cum *a me in fidei ueritate discordent et Manichaeorum sequantur errores, in eo imperitorum animas commouent, si de ueteri quid775 piam monstrare poterint mutata consuetudine, *libentius errare cupientes quam aliquid ab aemulo uerum discere. Interim iuxta historiam manifestus est sensus. In eodem enim anno duodecimo, et in eodem, ut putamus, mense, sed non in una, ut supra, mensis, uerum in quinta decima die, nequa780 quam super Pharaone, sed super fortitudine — siue multitudine — Aegypti planet us assumitur, quae detrahitur de superbia sua cum uniuersis filiabus suis — siue gentium robustarum — ad terram ultimam, id est in profundum inferni. Diciturque ad regem Aegypti : ‘Quo melior es, ut

777/779 efr supra lin.

378/379.

784 Ez.

32, 19

[21] (LXX).

P K 754 Edom] alt. m. P K fx Vail, cum hebr. et plurimis codd. LXX, edo 1 m.P (eSod-qcrav LXX) 754 reges] praem. et fx Vail. 758 descenderunt /a Vail. 760 et1] P, *om. K fj. Vail. 764 Pharao] iterat. K 765 dedi] bic codd. fx Vail, cum LXX, dedit PL ; efr lin. 707 765 formidinem] fortitudinem corr. alt. m. recent. P, efr supra lin. 672/673.687/688.701 et infra lin. 885 767/768 Dominus Deus] P fx Vail., Dominus *Dominus K cum LXX ; efr supra lib. 5 lin. 1043, lib. 6 lin. 139, lib. 7lin. 1284.1292.1307, lib. 8 lin. 256/257, lib. 9 lin. 60s. u.'primund. 1097, et infra lib. 11 tin. 900/901.101611017.1028.1037/1038.1045/1046, lib. 13 lin. 926/927 769 discrepantia (i in ras. alt. m.) P 772 a me] exp. alt. m. P, *om. K fx Vail. 775 poterint] P, potuerint K fx Vail. 775 mutata] P, mutatum K fx Vail. 775 libentius] K [x Vail., *libenter P 777 Interim] P Hraban., praem. Et K fx Vail. 781 quae] recte codd., qui Hraban. fx Vail. ; efr supra lin. 659 et infra lin. 806/807

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32

459

785 mortem merearis euadere ? — cum enim Assur et Elam - id est Persae et Mosoch - qui interpretantur Cappadoces et Thobel - quos alii Iberos, alii Italos intellegi uolunt PL 313 Idumaei quoque et principes aquilonis ac Sidonii, cum uni- v 388 uersis exercitibus suis quorum auxilio horrorem cunctis gen790 tibus praebuerunt, mortui sint et interfecti gladio, et posuerint gladios suos sub capitibus suis - quod dictum Kcjrepov accipiendum est -, tu solus poteris non eadem susti- m 931 nere ? quin potius, cum uideris tantam tecum apud inferos multitudinem dormientium et sepulcrum tuum fortissimo795 rum quondam principum circumdari memoriis, habebis consolationem, leuiora tormenta aestimans consortio plurimorum —’. Haec interim iuxta simplicem sensum strictim dixisse sufficiat. Nunc eadem breuitate quantum explanationis patitur difficultas, spiritalis intellegentiae summa quaeque carpa800 mus. Supra, una mensis die factus est sermo Domini ad prophetam, hie, quinta decima — in prima autem die : hoc est in kalendis mensis exordium est ; in quinta decima quando totus lunae orbis impletur ; et siquidem primus mensis fuerit : azymorum est prima dies, sin autem septimus : sceno805 pegiarum, quando figuntur tabernacula, quae solemnitates apud hebraeos uel maximae sunt —; fit autem planctus super fortitudinem Aegypti, ut fortis in malo *desistat esse et recipiat infirmitatem, et quando infirmior fuerit, tunc fortior sit. Pro ‘fortitudine’ Aegypti, in hebraico habet ‘*mul810 titudine’ — Lata enim et spatiosa uia quae ducit ad mor¬ tem, et multi ingrediuntur per earn, sicut e contrario dicitur ad Israel : Vos autem estis pauci inter omnes gentes ; semper enim uirtus rara est, et : Arta et angusta uia *est quae ducit ad uitam, et pauci sunt qui ingrediuntur per earn —. Quod

786/787 efr infra lib. n lin. 1483/1484. 800 supra] lin. 379. giarum\ efr H. Goelzer, op. cit., pag. 216. 811/812 Matth. 7, 812 Deut. 4, 27 (LXX). 813 efr Ouid., Ars amat., 2, 603 ?

13

804/805 scenope; efr Luc. 13, 24. 813/814 Matth.

7, 14-

P K 787 Thobel] scripsi, Thubel 1 m. P K, Thubal alt. m. recent. P Hraban. fx Vail. ; efr supra lin. 685.743 et Hieron., Nom. Hebr., 11, 17 788 sidoni K 791/792 eMaTiKa>TepoN 1 m. P K, emphatikoteron in marg. alt. m. recent. P 793 tan¬ tam] add. et exp. posteaque eras, pocius P 794 multi|multitudinem K 797 iuxta] iusta corr. alt. m. P 801 hie] bine P 801 die] codd. Hraban. /x, eis Vail. 802 kalendis mensis] P Hraban. fx Vail. ; inter kalendis et mensis insert, erat non prima dies azymorum est sed xmj & schenopheiarum quinta decima fort, e glossa marginale K 802 Khalendis P 804 sin] codd. n Vail., qui Hraban. 806 maximae] Hraban. fx, maxime codd. Vail. 807 desistat esse] P, *esse desistat ~ K Hraban. fx Vail. 809 sit] om. PL 809/810 multitudine] P, *multitudinem K Hraban. fx Vail. 810 uia] codd. Hraban., add. est fx Vail. 813 est2] P cum Vulg., *om. K Hraban. fx Vail.

460

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32

815 autem Aegyptus plangitur, et

mortuae filiae 'eius’ — iuxta Septuaginta —, siue ‘gentium robustarum’, deducuntur ad terram ultimam in lacum — siue in foueam —• profundissimam, significantur animae in Aegypto huius saeculi commorantes — quae perdiderunt eum qui dicit :

820 Ego sum uita, et peccatis mortuae, pondere eorum ad inferos detrahuntur, dicente peccatore : Quoniam iniquitates meae

825

supergressae sunt caput meum, sicut onus graue grauatae sunt super me ; istae sunt de quibus scriptum est et in alio loco : Ingrediuntur in inferiora terrae, tradentur in manus gladii, partes uulpium erunt. Qui enim fodit foueam, incidit in earn ; unde et legimus : Lacum aperuit, et effodit eum, et incidet in foueam quam fecit —. Quodque sequitur : Quo pulchrior es ? descende, et dormi cum incircumcisis, proprie ad Pharaonem re¬

gem Aegypti sermo dirigitur — siue, ut in Septuaginta de Theo830 dotione additum est, ad ipsam Aegyptum : De aqua pulcherrima descende, et dormi cum incircumcisis ; quod specialiter ad eum pertinet qui, in baptismate Christi renatus, *audiens cum ecclesia : Quae est ista quae ascendit dealbata, innitens super fratruelem suum ?, postea, uel fornicatione uel aliis 833 uitiis sordidatus, eicitur de ecclesia et dicitur ad eum : De aqua pulcherrima descende, et dormi ‘cum incircumcisis’

id est ‘cum immundis’, iuxta ilium sensum quern ponit apostolus : Nos sumus circumcisio, qui in spiritum Deo seruientes, et gloriantes in Domino, et non in came confiden-

840 tes —. *Hi omnes in medio uulneratorum — siue interfectorum — cadent cum Pharaone, illo gladio, qui contrarius est ei gladio, quern uenit mittere Dominus super terram :

820 Ioh. 11, 25 ; 14, 6. 821/823 Ps. Prou. 26, 27 ; Eccl. 10, 8 ; Eccli. 27, 29. 19. 830/831 Ez. 32, 19 (Theod.). 32, 19 (Theod.). 834/840 Phil. 3, 3.

37, 5.

824/825 Ps. 62, 10/11. 825 820/827 Ps. 7, 16. 827/828 Ez. 32, 833/834 Cant. 8, 3 (LXX). 830 Ez. 842 cfr Matth. 10, 34.

P K 817 in lacum] om. K 822 sicut] codd. cum Vulg. (app.), proem, ct Hraban. fx Vail. 822 *onus (h eras.) P 823 ct] P Plraban., om. K fx Vail. 824 Ingrediuntur] P, Ingredientur K Hraban. fx Vail, iuxta Vulg. ; cfr supra lin. SI 1.814, et'incidit’ infra /in. 825.826 825 incidit] P ‘cum Vulg. Eccl. 10, 8 {app.), incidet K Hraban. /i Vail, cum Vulg. Prou. 26, 27 ; cfr supra lin. 824 et infra lin. 826 825 in] sup. lin. suppl. alt. m. recent. P 820 incidet] hie 1 m. P K cum Vulg. {app.), incidit alt. m. P Hraban. /x Vail. ; cfr supra lin. 825 827 quo] quo* (d eras.) P 820 sint K 832 audiens] P, *praem. et K Hraban. fx Vail. 835 sorditatus corr. P 838 su*mus(pr. m eras.) P 838 in spiritum] scripsi, {om. in) spiritum codd., in spiritu Hraban. /x Vail. ; cfr supra lib. 4 lin. 923/924.1107 838 Deo] d*o (n eras.) P 830 glorientes K 840 Hi omnes] K Plraban. 71 Vail., Hii *omnes {alt. h eras.) P, an *Ii omnes scribendum ? ; cfr ex. gr. infra lin. 929.989 841/842 qui contrarius est ei gladio] om. Hraban. fx Vail. 842 quem] quae K

u 389

PL

314

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32

845

850

855

860

865

461

sicut enim Christi gladius bonos a malis separat — dicens : Non ueni -pacem mittere super terram, sed gladium —, sic haereticorum gladius omnes truncat populos, et uulneratos ad inferna deducit ; isti sunt gigantes potentissimi et rebelles et ponentes in excelsum os suum, et quanto per superbiam se ad excelsa sustollunt, tanto ad profundum foueae et inferni nouissima detrahuntur, qui omnes interfecti sunt gladio. Et ut sciret uel Pharao, uel ornnis Aegypti fortitudo quae ad inferna detracta est, quos haberet in poenis socios, sequens sermo demonstrat : Ibi Assur et omnis multitudo (uel synagoga) eius ; princeps enim haereticorum diabolus — cuius uere congregatio synagoga est de qua in Apocalypsi dicitur : Qui sunt synagoga Satanae —. Sequentes autem uersiculos, qui obelo praenotantur, praetereundos puto, dicendumque quod habetur in hebraico : In circuitu illius sepulcra eorum, uidelicet deceptorum ab eo, qui omnes uulnerati /uel interfecti) sunt gladio, et ideo corruerunt ; quorum sepulcra data sunt in nouissimis lad — quod autem lacus uocetur infernus, perspicue psalmus ille demonstrat, in quo paenitens loquitur : Assimilatus sum cum descendentibus in lacum ; quern nequaquam debemus, iuxta latini sermonis proprietatem, eum intellegere qui graece XlfjLvr] dicitur - ut est lacus Tiberiadis, et lacus Larius et Benacus, multique alii sed quas nos solemus cisternas appellare ; quos lacus, quia aquas refrigerant et omnem ab eis calorem spiritus auferunt, peccatores cunctique haeretici

843 cfr Matth. io, 35 ; Luc. 12, 51. 844 Matth. io, 34. 846/847 cfr Ez. 32, i2(LXX)etsupralin. 465.624. 852/853 Ez. 32, 22. 855Apoc. 2, 9. 855/ 856 Sequentes uersiculos'] cfr supra lin. 727/730. 857/850 Ez. 32, 22. 860 Ez. 32, 23. 861/866 cfr Hieron., in Dan., 11, 373/378 ; Comm. Ps., xxvii, 1, 1-2. 862/863 Ps. 27, 1 ; 142, 7. 864 proprietatem] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 265. 865/866 Larius et BenacusJ cfr Verg., Georg., 11, 159-160 ; Hieron., in Dan., n, 377.

P K 845 truncat] codd. /x Vail., trucidat Hraban. 845 uulneratus K 846 inferna] codd. Hraban., infemum 71 Vail. 848 fouca K 850 omnes corr. P 850/ 1364 Aegypti ... quos scandalizatis] in lib. 11 {lin. 1047) reperitur, hie annot. hie deest una quatterna & est disiuncta require in antea supra tertiam & sic inuenies in marg. infer, alt. m. coaeua K 851 in] iterat. K 852 omnes corr. P 852 multitudo] codd. Hraban., add. eius /x Vail. 855 synagoga] codd. cum Vulg., synagogae Hraban. fj. Vail. 855 sequentis K 856 obelo] codd. /x Vail., praem. iuxta Septuaginta Hraban. 858 deceptorem K 850/860 corruent K 860 data] dati corr. alt. m. P 862 Assimi*latus (per rasuram alt. i ex u) P 863 descendentibus] P cum Vulg., his qui descendunt K Hraban. /x Vail. 865 aimnh m. P K, limen in marg. alt. m. recent. P 865 dicitur] om. K 865 tiberiades P 866 Benachus PL 866/867 cisternas appellare] P, appellare cisternas ~ K Hra¬ ban. fj Vail. 867 quia quas P, qui a|quas K

1

.

50

C.C.

LXXV

fj.

932

v

390

462 870

875

880

885

890

895

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32

fodiunt, et, quantum in mea memoria est, nullum sanctorum lacum - id est cisternam - fodisse scriptura testatur, sed omnes peccatores - quorum fuit Ozias rex leprosus et qui per suam superbiam corruit, de quo scribitur quod homo fuerit terrae operibus incubans et : Multas superbiae turres aedificarit in angulis et : Lacus foderit - ; e contrario ad iusturn dicitur : Bibe aquas de tuis uasis et de puteorum tuorum fontibus, ut rursum : Fons aquae tuae sit proprius, unde lo¬ quitur et Dominus : Me dereliquerunt fontem aquae uiuae, et foderunt sibi lacus /id est cisternas) quae aquas continere non possunt —. Sequitur : Et facta est multitudo eius per gyrum sepulcri eius ; hi omnes cingunt Assyrium et est eorum plurima multitudo, qui uniuersi uulnerati sunt et interfecti et cadentes gladio — nemo enim eorum stare potest cum Moyse, nec audire : Qui statis in domo Domini ; sed omnes uulnerati interfectique sunt et cadentes — : Qui quondam dederant formidinem in terra uiuentium ; formidinem autem his qui erant ecclesiis praepositi ne in terra uiuentium facerent populos mortuorum et simplices quosque deciperent — unde et Paulus aiebat : Timeo autem ne sicut serpens decepit Euam in malitia sua, corrumpantur sensus uestri per simplicitatem quae est in Christo ; sed hie timor spe Domini mitigatur, dicente ecclesiastico uiro : Dominus illuminatio mea et salus mea, quern timebo ? Dominus protector uitae meae, a quo trepidabo ? —. Post haec dicitur : Ibi Elam, et omnis multitudo eius per gyrum sepulcri eius, haud dubium quin Assyrii. ‘Elam’ in linguam nostram uertitur ‘ascensus eorum’, omnes enim qui, Christi humilitate contempta, diaboli ascendere superbiam et se in falsi nominis scientia esse aliquid aestimarunt, Elamitae sunt nuncupandi, qui Assyriis regis

871/872 efr n Par. 26, 16-19. 873/874 11 Par. 26, 9 (LXX). 874 11 Par. 26, 10 (LXX). 875/876 Prou. 5, 15 (LXX). 876 Prou. 5, 17 (LXX). 877/879 Ier. 2, 13. 879/880 Ez. 32, 23. 882/883 efr Ex. 9, 11. 883 Ps. 133, 1 ; 134, 2. 884/885 Ez. 32, 23. 888/890 11 Cor. 11, 3. 891/893 Ps. 26, 1. 893/894 Ez. 32, 24. 895 compara Hieron., Norn. Hebr., 6, 2 ; 40, 24/23 ; 45, 19; 54, 11; 56,7; 57,25/2.

PK

869 mea K 874 aedificar& K 875 aquas] alt. m.P K Hraban., aquis 1 m. P, aquam /x Vail. 880 cingunt** (t in ras. 3 litterarum) P 883 moysi K 885 formidinem1] fortitudinem corr. alt. m. P, efr supra lin. 672/673.687/688.701.765 886/887 fecerant K 888 aiebat] agebat K 888 sicut] 1 m. P cum Vulg.,praem. forte alt. m. recent. P K Hraban. fx Vail. 889 in] codd. Hraban., om. fx Vail, iuxta Vulg. 889 corrumpantur] codd. Hraban., praem. ita gt. Vail, cum Vulg. 889/890 per simplicitatem] codd. Hraban., a simplicitate jx Vail, iuxta Vulg. 890 eccle¬ siastico uiro] Psalmista Hraban. 894 aut corr. alt. m. P 897 scientiae K 898 aestimarunt] codd. Hraban., aestimauerunt /x Vail. 898 non cupandi K 898 assyrii K

PL

313

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32 900

905

910

915

920

925

930

463

sepulcrum ambiunt et interfecti sunt uulneratique gladio, et licet in excelso posuerint os suum, tamen descenderunt immundi et incircumcisi ad terrain ultimam, ut, quanto sublimius fuerant eleuati, tan to fortius caderent ; isti posuerunt terrorem suum non semel sed secundo in terra uiuentium — quis enim ecclesiasticorum ab huiuscemodi Elamitarum *terrore securus est et non aliquem sui perdidit gregis ? — ; pulchreque ecclesia Christi appellatur terra uiuen¬ tium, ut e contrario haereticorum conciliabula mortuorum terra esse credantur. Et portauerunt, inquit, ignominiam suam (siue tormentum suum) cum his, quos secum detraxerunt in lacum et profundum inferni, quorum cubile in me¬ dio interfectorum est ; eorum uidelicet quos suo mucrone iugularunt et circumdantur huiuscemodi populis ; hi populi, Assyrii regis populi sunt, et licet circumcisos esse se iactant, tamen incircumcisi interfectique sunt gladio, et tertio dederunt terrorem atque formidinem in terra uiuentium ; unde portauerunt tormentum suum atque supplicium in medio eorum quos suis fraudibus deceperunt. Ibi quoque est — id est : iuxta Assyrium — Mosoch et Thubal et omnis multitudo eius, in circuitu sepulcri eius, omnes incircumcisi interfectique et cadentes gladio, qui dederant formidinem suam in terra uiuentium. Pro ‘Mosoch et Thubal’, Symrnachus et Theodotio interpretati sunt ‘cubile eorum’, ut ostenderent cubilia haereticorum, immo foueas sempiternas, Assyrii regis esse supplicia ; ‘Mosoch’ interpretatur ‘insania’, ‘Thubal’ ‘conuersio’ — non in bonum a malo sed de bono in ma¬ lum — siue ‘uniuersa’, ut ostendat omnes haereticos insanire et pari studio ad peiora conuerti ; nec mirum si insanientes et coaceruati in malum habeant multitudinem, cum Aegyptii regis socii sint qui gaudet multitudine ; omnes *hi interfecti gladio qui dederunt formidinem suam, non semel nec

907 conciliabula] efr H. Goelzer, op. cit., pag. 240. 908/909 Ez. 32, 24. 917/ 921 Ez. 32, 26. 924 compara Hieron., Norn. Hebr., 8, 13/14; 50, 15/16; 58, 6/7. 924/920 efr Hieron., Nom. Hebr., 11, 17/18 ; 49, 7:59, 6/7.9. 925/926 efr Rom. 12, 21.

P K 900 terram K 905 huiusmodi K 905 *errore hie 1 m. P, terrore alt. m. recentiore P K Hraban. (jl Hall. ; efr supra lin. 636, compara infra lin. 915/917 906 ecclesie corr. alt. m. recent. P 908 terrae K 908 credantur] n exp. alt. m. P 908 suam] P, om. K Hraban. fi Hall. 910 profundum] P, praem. in K Hraban. 71 Hall. 911 quos] s sup. lin. P 913/914 iactant] P, iactent K Hraban. /x Hall. 918/919 omnes corr. P 923 cubila K 926 ostendat] offendat PL 926 hereticus K 928 habent Hraban. /x Hall. 929 reges corr. alt. m. P 929 hii K, an *ii scribendum ? ; efr ex. gr. supra lin. 840 et infra lin. 989 930 dederunt] P Hraban., dederant K /x Hall. ; efr supra lin. 733

v

391

a*

933

464

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32

secundo, sed tertio, in terra uiuentium, de quibus supra plenius diximus. Sequitur : Et non dormient cum fortibus (siue gigantibus) cadentibusque et non circumcisis, qui descenderunt ad infernum cum armis suis et posuerunt gla935 dios suos sub capitibus suis, et fuerunt iniquitates eorum in ossibus eorum, quia terror fortium facti sunt in terra uiuen¬ tium. ‘Hi’ inquit ‘qui haereticorum principes *exstiterunt, ad tantum malitiae peruenere admen atque cruciatum, ut nec cum fortibus atque gigantibus, qui a principio corruerunt, 940 similia mereantur ferre supplicia ; qui, nequaquam erroris sui acta paenitentia, descenderunt ad inferos cum armis suis, rebelles contra Deum et ecclesiam eius, secum animos deferentes’ — de quibus scriptum est : Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae —, ‘et posuerunt’ ait ‘gladios sub 945 capitibus suis, requiescentes in animo perduelli, et, pro summa uictoria, sententiarum suarum iacula complexantes, in tantum ut iniquitates eorum fuerint in ossibus eorum — hoc est fortissima figmenta —, et erroris sui dogmata possidentes : Quia terror fortium facti sunt in uita sua (si950 ue in terra uiuentium)’ quod quarto dicitur, ut fortissi¬ mos quoque et habentes scientiam scripturarum et qui essent de regione uiuentium sua peruersitate terrerent, dum descendunt ad infernum cum armis suis et ponunt gladios sub capitibus suis et iniquitas eorum usque ad ossa perue955 nit. Post haec scriptum est : ‘Et tu ergo in medio incircumcisorum contereris’ — quod uel *a Pharaonem uel *a fortitudinem, siue multitudinem, Aegypti dicitur, quod et ipsa conteratur, iuxta illud quod scriptum est : Deus autem conterat Satanam sub pedibus uestris uelociter — ‘et dormies’ inquit 960 ‘cum interfectis gladio, somno perpetuo’. Ibi cum Assyrio et cum Aegyptia erit multitudine Idumaea et reges eius, omnes qui terrenis operibus seruierunt siue sanguine delectati

931 supra] lin.

883/893.899/908.914/917

95°/955-991/994932/937 Ez. 32, 27. 950/955 cfr supra lin. 16, 20. 959/960 Ez. 32, 28.

32, 931.

et lib.

27.

8

lin.

671/673

; cfr etiam infra lin.

943/944 Ps. 56, 5. 955/956 Ez. 32, 28.

949/950 Ez. 958/959 Rom.

P K 937 *exstiterant Hraban. p Vail. 938 peruenire K 942 animos] arma Hraban. p Vail. 944 gladios] P, add. suos K Hraban. p Vail, cum Vulg. ; cfr infra lin. 953 948 hoc] h?c corr. alt. m. P 950/951 fortissim; K 951 quoque] quosque Hraban. p Vall. 953 gladios] hie codd., add. suos Hraban. p Vail. ; cfr supra lin. 944 954/955 iniquitas ... peruenit] P, iniquitates ... peruenit K, iniqui¬ tas ... perueniunt Hraban., iniquitates ... perueniunt p Vail. 956 a1,2] insolite (= Kara, -f- acc. = ircpi 4- acc. = vnep gen.) 1 m. P, *ad alt. rn. recent. P K Hraban. p Vail. ; cfr supra lib. 4 lin. 841, lib. 6 lin. 167 957 quod et ~ K PL. 958 conterat] 1 m. P K Hraban. p Vail, cum Vulg., conteret alt. m. P cum Vulg. (app.) 959 satanan codd. ut semper fere 961 erit multitudine] codd. Hraban., multitu¬ dine erit ~ p Vail. 961/962 omnes] om. K

PL

316

" 392

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32

465

sunt — etenim ‘Idumaea’, et ‘terrenam’ et ‘sanguinariam’ sonat — ; omnes reges et uniuersi principes — de quibus 965 crebro et apostolus loquitur : ‘terrenis operibus incubantes et effundentes cotidie sanguinem eorum quos sua fraude deceperint’ —, cum incircumcisis et immundis dormierunt et cum his qui descenderunt in lacum, de quibus supra diximus. In ipso comitatu erunt et principes aquilonis, a quo 970 exardescunt mala super terram - et a quo, uel in Hieremia uel in hoc eodem propheta, olla ilia plena carnium ossuum-, que succenditur -, et non solum principes aquilonis, ue- /*934 rum *omnis magistratus ‘Assur’ — pro quo in hebraico v 39" uerius positum est uniuersi ‘Sidonii’, quos nos in ‘uenato975 res’ uertimus, iuxta illud quod scriptum est : Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo uenantium /pro quo in hebraico positum est Sidoniorum) ; qui Sidonii — siue uenatores — deducentur ad inferos pauentes, in sua quon¬ dam confisi fortitudine ; et dormient immundi, et portabunt 980 confusionem — siue tormentum — suum, habentes malae conscientiae poenitudinem sempiternam, ita ut : Ignis eorum non extinguatur et uermis eorum non moriatur. Quos omnes PL 317 cum uiderit Pharao, consolabitur, uel habens adhuc malitiam pristinam et multos poenae suae socios habere se cer985 nens, uel certe consolatus est uidens et illos confundi in suppliciis et terroribus suis super uniuersa multitudine sua quae interfecta est gladio : Pharaonis scilicet uel omnium so¬ ciorum eius, praecipueque Assyrii regis et Mosoch et Thubal et Idumaeorum, et principum aquilonis et Sidoniorum ; *hi 990 enim dederant terrorem suum in terra uiuentium — quod quinto dicitur, ut omnes istiusmodi nationes cauere et effugere debeamus quae cunctis nos sensibus deceperunt, et scire esse horribiles nec facile posse uitare, nisi omni custo-

963 cfr Hieron., Nom. Hebr., 5, 24 ; 12, 29 (s. u. Edom) ; 63, 22. 963 cfr Phil. 3, 19. 966 cfr Rom. 3, 15 ; Apoc. 16, 6. 968 supra] lin. 817/827.831/839. 861/879. 971/972 cfr Ier. 1,13; Ez. 24, 3-4 ; et supra lib. 1 lin. 1148/1149, lib. 7 lin. 1400/1402. 974/975.976/977 cfr Hieron., Nom. Hebr., 10, 17 ; 23, 9 ; 43, 18 ; 63* 9; 71.

I2975/976 Ps. 123, 991/994 cfr supra lin. 950/955.

7.

981/882 Is.

66, 24;

Marc.

9, 43.45.47.

P K 969 comitatu K 970 in] sup. lin. suppl. P 971/972 ossuumque] 1 m. P K, ossumque alt. m. P, ossiumque Hraban. fx Vail. ; cfr supra lib. 7 lin. 1247.1328, ei infra lib. 11 lin. 1010.1168 973 omnis] P, *omnes K Hraban. fx Vail. 979 confisi] bic codd. Hraban. fx Vail., confusi Viet, iuxta Vulg. ; cfr supra lin. 701.75!) 979 dormientium mundi e litteris male compactis K 989 princip*um (tert. i eras.) P 989 hi] alt. (?) m. P Hraban. jx Vail., hii 1 m. P K, an *ii scribendum ? ; cfr ex. gr. supra lin. 840.929.937 991/992 effugere] P, fugire K, fugere Hraban. fx Vail. 993 uitare] 1 m. P K, uitari alt. m. P Hraban. fx Vail.

466

IN HIEZECHIELEM X, xxxii, 17/32-xxxiii, 1/9

dia seruauerimus cor nostrum —. ‘Dormiuit’ inquit ‘et ipse Pharao cum sociis suis interfectis gladio’, qui socii mul¬ titude eius sunt, per latam et spatiosam uiam pergentes ad supplicia sempiterna. XXXIII. 1-9. Et factum est uerbum Domini ad me, dicens : Fili hominis, loquere ad filios populi 1000 tui, et dices ad eos : Terra, cum induxero super earn gladium, et tulerit populus terrae uirum unum de nouissimis suis fsiue hominem unum de suis), et constituerit eum super se speculatorem, et ille uiderit gladium uenientem super terram, et cecinerit bu1005 cina et annuntiauerit populo. Audiens autem quisquis ille est sonitum bucinae, non se obseruauerit, ueneritque gladius et tulerit fsiue comprehenderit) eum : sanguis ipsius super caput eius erit ; so¬ nitum fuel uocem) bucinae audiuit, et non se obser1010 uauit, sanguis eius in ipso erit. Sin autem se custodierit, animam suam saluauit. Quod si speculator uiderit gladium uenientem, et non insonuerit bucina,et populus non se custodierit; ueneritque gladius et tulerit de his animam : ille quidem in iniquitate 1015 sua captus est, sanguinem autem eius de manu spe¬ culator is requiram. Et tu, fili hominis, speculatorem dedi te domui Israel. Audiens ergo ex ore meo sermonem annuntiabis eis ex me. Si, me dicente ad impium : Impie, morte morieris ; non fueris locutus 1020 ut se custodiat impius a uia sua, ipse impius in iniquitate sua morietur, sanguinem autem eius de manu tua requiram. Sin autem annuntiante te ad impium ut a uiis suis conuertatur, non fuerit conuersus a uia sua, ipse in ini quitate sua morietur, 1025 porro tu animam tuam *liberabis. Rursum ad prophetamsermo fit Domini — qui aliquando siluerat tempore, eo quod non possit propheta, nec humana fragilitas iuge ad se atque 995

996/997 efr Matth.

7, 13.

998/1025 Ez.

33,

1-9.

P K 998 Et] praem. hb in marg. Pfcfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1000 et] om. K 1000 earn] eo* (s eras, ut uidetur) K 1005/1006 quisque codd. 1006 non] codd. Hraban., praem. et /x Vail, cum Vulg. 1010 sin] Si Hraban. fj. Vail, cum Vulg., efr infra lin. 1022 1011 saluauit] P, saluabit K Hraban. fx Vail, cum Vulg. ; efr infra lin. 1049, efr etiam 'uiuificauit’ supra lib. 6 lin. 630.636 et lliberasti’ infra lin. 1025.1037.1064 1018 si* (c eras.) P 1022 Sin] Si Hraban. fi Vail, cum Vulg., efr supra lin. 1010 1022 suis] sup. lin. suppl. K 1025 liberabis] hie codd. Hraban., *liberasti fx Vail, cum Vulg. ; efr infra lin. 1037.1064, efr etiam ‘saluauit’ supra lin. 1011 et infra lin. 1049 ac 'uiuificauit' supra lib. 6 lin. 630.636 1026 aliquanto K

v

394

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 1/9

467

continuum sustinere uaticinium —, et loquitur eadem quae in superioribus continentur : ‘Fill hominis, speculato1030 rem dedi te domui Israel, et *audiens ex ore meo uerbum, et comminaberis eis ex me ; in eo quod dicam iniquo : Morte morieris, et non annuntiasti ei, nec locutus es ut annuntiares iniquo et conuerteretur a uiis suis et uiueret, iniquus ille in iniquitate sua morietur et sanguinem eius de manu 1035 tua requiram. Et tu si annuntiaueris iniquo, et non conuersus fuerit ab iniquitate sua et a uia sua, iniquus ille *in ini¬ quitate sua morietur, et tu animam tuam *liberabis’ ; quae, si diligenter inspicias, intelleges similia quidem esse, sed non eadem, dum in plerisque discordant — et *hoc in om1040 nibus scripturis sanctis obseruare debemus, ubi uidetur aliqua similitudo esse sententiae, non in omnibus eadem dici, sed uel subtrahi pleraque, uel addi, et singulorum inter se uerborum *discrepantiam habere rationem —. Et interim priusquam ad altiora ueniamus, breuis est explananda sententia : 1043 ‘Si speculator fuerit constitutus in populo ut annuntiet gladium Domini iramque uenientem, et, annuntiante eo, populus audire noluerit, speculator liber erit, et ille qui oppressus est gladio, ipse sanguinis sui sustinebit reatum, quod si audierit, saluauit animam suam ; si autem speculator non 1030 insonuerit bucina et populus ignorans uenturum gladium nequaquam se obseruauerit, populus quidem in sua iniquitate morietur ; tamen sanguinem morientis de speculatoris re¬ quiram manu’ ; et ut sciret propheta Hiezechiel generalem disputationem ad se potissimum pertinere : ‘Et tu’ inquit 1055 fili hominis, non a terra et a populo terrae ut supra *dixi.

1029 superioribus] cfr Ez. 18, 4-32. 1029/10.10 Ez. 1037/1039 cfr infra lin. 1139/1147.

33, 7.

1031/1032 Ez.

33,

8.

P K 1030 audiens] P (cfr lin. 1017), *audies K Hraban. fx Vail. ; cfr ‘Extrahens’ lin. 5291 530 1031 dicamini quo litt. male compactis K 1030 in] *om. 1 m., sup. lin. alt. m. recent. P 1037 liberabis] hie quoque codd. Hraban., *liberasti [x Vail. ; cfr supra lin. 1025 et infra lin. 1064, cfr etiam ‘saluauit' supra lin. 1011 et infra lin. 1049 atque ‘uiuificauit’supra lib. 6 lin. 630.636 1038 inspicias] om. K 1038 intelleges] P, intellegis K Hraban. jx Vail. 1039 hoc in] K Hraban. jx Vail., *in hoc et in (et sup. lin. alt. m.) P 1043 discrepantiam] codd. Hraban., *discrepantium jx Vail. 1044 explananda] P (ut communius apud Hieronymum), explicanda K Hraban. /x Vail. 1045 constitutus] pr. tu sup. lin. 1 m. P 1045 populo] P, populis K Hraban. fx Vail. 1048 sanguini K 1049 saluauit] P, saluabit K Hraban. fx Vail. ; cfr supra lin. 1011, cfr etiam ‘uiuificauit ’ supra lib. 6 lin. 630.636 ac ‘liberasti’ supra lin. 1025.1037 et infra lin. 1064 1049 sin K 1050 insonuerit] codd. Hraban., sonuerit fx Vail. 1051/1052 iniquitate morietur] P, morietur iniquitate ~K Hraban. fx Vail. 1052 tamen] P, attamen K Hraban. fx Vail. 1052/1053 de manu speculatoris requiram ~ K 1053 scire PL 1055 populo] po sup. lin. P 1055 dixi] K Hraban. fx Vail., *diximus P

PL

318

P 935

»

395

468

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 1/9

sed a me constitutus es speculator domui Israel : Si ergo, me dicente ad impium : Impie, morte morieris, non fueris locutus ad eum ut se custodiat et de interitu liberetur, et ille quidem in sua iniquitate morietur quarn prius commise1060 rat et de qua, si annuntiasses, potuit liberari : sanguinem autem eius de manu tua requiram. Quod si tu *nuntiaueris impio, atque praeceperis ut conuertatur a uiis suis pessimis, et ille hoc facere noluerit, ille quidem in sua iniquitate morietur, tu autem liberasti de interitu neglegentiae ani1065 mam tuam’. Ex quibus disciinus : posse hominem, quamuis iniquum et impium, si magistri uerba audierit et egerit paenitentiam, a sua impietate saluari ; nec minus magistrum subire discrimen si docere noluerit, uel timore discriminis uel desperatione peccantis, dum reus est sanguinis eius qui libe1070 rari potuit et de morte erui, nisi magistri silentio concidisset ; et in utroque liberum seruari arbitrium, dum et in magis¬ tri uoluntate est uel tacere uel loqui, et in auditoris arbitrio uel audire et facere atque saluari, uel contemnere et proprio perire contemptu. Nec statim sequitur ut, quia propheta 1075 praedicit, ueniat quod praedixit — non enim praedicit ut ueniat, sed ne ueniat —, nec quia Deus loquitur, necesse est fieri quod minatur ; sed ideo comminatur, ut conuertatur ad paenitentiam cui minatur, et non fiat quod futurum est si uerba Domini contemnantur. Possumus autem tripliciter lo1080 cum istum disserere : ut terra quae sibi speculatorem constituit, uel iuxta litteram terra Iudaea sit, uel iuxta spiritalem intellegentiam ecclesia quae saepe de nouissimis populi sui speculatorem eligit — ilium uidelicet quern et apostolus scribens ad Corinthios assumit iudicem —, uel certe anima cre1085 dentis quae mentem atque rationem praeponit populo ac turbae cogitationum suarum — ut non omnia cogitationum incentiua suscipiat, sed iudicet atque discemat quae sectanda sibi quaeue fugienda sint —. Speculator terrae Iudaeae,

1056/1057 Ez.

33, 8.

1074/1070 cfr Ez.

33, 10-11.

1083/1084 ubi ?

P K 1056/1057 ad impium dicente inuersionissigno corr. P 1058 interitum (m exp.) P 1060 et] codd. Hraban. ft, orn. Vail. 1060 liberare corr. alt. ( ?) m. P 1061 nuntiaueris] alt. m. P, nuntiaberis 1 m. P, *annuntiaueris alt. m. recent. P K Hraban. ft Vail. 1062 impio atque praeceperis] codd. Hraban., atque praeceperis impio ~ ft Vail. 1065 quibus] codd. Hraban., add. uerbis ft Vail. 1065 hominem] sup.lin.lm.P 1066 magister K 1069/1070 liberare corr. P 1071 seruare corr. P 1074 ut] et Hraban. 1075 ueniat] proem, ut K 1075 ut] sup. lin. 1 m. P 1077 ideo] ide K 1082 ecclesiam (m exp.) P 1083 elegit K 1084 anima] omnia corr. alt. m. recent. P

596

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 1/9-10/20

469

uel rex potest intellegi, uel propheta ; speculator autem eccle- PL 1090 siae, uel episcopus, uel presbyter, qui a populo electus est et, scripturarum lectione, cognoscens et praeuidens quae futura sint, annuntiet populo et corrigat delinquentem. Vndemagnopere formidandum est, ne ad hoc officium accedamus indigni, et assumpti a populo, neglegentiae nos demus atque desidiae, 1095 et, quod his peius est, deliciis uentrique et otio seruientes, honorem nos accepisse putemus, non ministerium : Siquidem Fi¬ lins hominis non uenit ministrari, sed ministrare, et pedes a* discipulorum lauit, ut ostenderet omnes sordes et uitia a magistro in discipulis debere dilui atque purgari ; nec statim noo respondeamus : ‘Quid prodest *dicere, si nolit auditor facere quod docueris ?’, unusquisque enim ex suo animo atque officio iudicatur : tu *nisi locutus fueris, ille si audire noluerit ; de magistris neglegentibus Salomon loquitur : Sapientia abscondita et thesaurus absconditus, quae utilitas in utroque ?, tale 1105 quid significatur et in euangelio, quod qui scandalizauerit unum de minimis ecclesiae, expediat ut alligetur ad collum eius mola asinaria et abiciatur in profundum, quam in specula constitutus plurimis noceat. 10-20. Tu ergo, fili hominis, die ad domum mo Israel : sic locuti estis, dicentes : Iniquitates nostrae et peccata nostra super nos sunt, et *ipsis nos tabescimus ; quomodo ergo uiuere poterimus ? Die ad eos : Viuo ego, dicit Dominus Deus ; nolo mortem impii, sed ut reuertatur impius a uia sua, et 1115 uiuat ; et conuertimini a uiis uestris pessimis ; et quare moriemini domus Israel ? Tu itaque, jili ho¬ minis, die ad filios populi tui : Iustitia iusti non

1096/1097 Matth. 20, 28. 1097/1098 efr Ioh. 13, 5. 1101/1102 efr Ez. 18, 30 ; 33, 20. 1108/1104 Eccli. 20, 32. 1105/1106 efr Marc. 9, 41. 1109/ 1129 Ez. 33, 10-20.

P K 1090 episcopos K 1090 qui] codd. Hraban., quia /x Vail. 1090 est] om. K 1094 neglegentia corr. P 1095 deliciis] deliis is corr. alt. m. P 1098/1099 magistro] codd. Hraban., magistris /x Vail. 1099 iurgari corr. P 1100 respondamus corr. P 1100 dicere] *docere PIraban. /x Vail. ; efr infra lib. 12 /in. 1025 1102 nisi locutus] alt. m. recent. P, enim si locutus 1 m. P, si locutus K, *si locutus non Hraban. /x Vail. 1102 noluerit] 1 m. P, contempserit alt. m. P K Hraban. /x Vail. 1104 et] est K 1104 absconditus] P, occultos K, occultus Hraban. /j. Vail. 1104 utroque] codd. Hraban., utrisque fi Vail. 1108 expediat] 1 m. P K, add. ei alt. m. recent. P Hraban. fi Vail. 1105/1106 in marg. platu scandalizantS subditos deponendu {ut uidetur) adscr. alt. m. recent. P 1109 Tu] praem. hb in marg. K, efr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1111 ipsis] P, *praem. in K PIraban. /x Vail, cum Vulg. 1115 et] P, om. K Hraban. n Vail. 1115 conuertimini] codd. Hraban. /x Vail., iterat. Viet, cum Vtdg. 1116 moriemi¬ ni] c sup. lin. P, efr infra lin. 1159

470

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 10/20

liberabit eum in quacumque die peccauerit, et impietas impii non nocebit ei in quacumque die con1120 uersus fuerit ab impietate sua; et iustus non poterit uiuere in iustitia sua in quacumque die peccauerit. Etiam si dixero iusto quod uita uiuat, et confisus in iustitia sua fecerit iniquitatem ; omnes iustitiae eius obliuioni tradentur, et in iniquitate sua quam 1125 operatus est, in ipsa morietur. Sin autem dixero impio : Morte morieris, et egerit paenitentiam a peccato suo, feceritque indicium et iustitiam, pignus restituerit, rapinamque reddiderit, in mandatis uitae ambulauerit, nec fecerit quidquam iniustum, uita 1130 uiuet, et non morietur : omnia peccata quae peccauit non imputabuntur ei, indicium et iustitiam fecit, uita uiuet. Et dixerunt filii populi tui : Non est aequi ponderis uia Domini ; et ipsorum uia iniusta est. Cum enim recesserit iustus a iustitia sua, 1135 feceritque iniquitates, morietur in eis ; et cum re¬ cesserit impius ab impietate sua, feceritque iudicium et iustitiam, uiuet in eis. Et dicitis : Non est recta uia Domini. Vnumquemque iuxta uias suas iudicabo de uobis, domus Israel. Si neglegenter lega1140 mus, uidetur nobis eadem prophetia esse quae supra, in qua dicitur : Numquid nolens cupio mortem iniqui, dicit Dominus, nisi conuerti eum a uia sua mala et uiuere ?, et in fine eiusdem prophetiae : Conuertimini et redite ab uniuersis impietatibus uestris et non erunt uobis in tormentum iniquitatis ; ibi enim ad 1145 eos sermo fit qui uolunt agere paenitentiam, et iustitia pec¬ cata *delerent, ut cum fiducia conuertantur et pleno animo agant paenitentiam ; hie autem ad eos loquitur qui magnitudine peccatorum, immo impietatum suarum, desperant salutem et dicunt : Ini quitates nostrae et peccata nostra super 1150 nos sunt, et in ipsis tabescimus ; quomodo ergo uiuere poterimus ?, et est sensus : ‘Cum semel nobis mors proposita sit, et uulneribus nostris nulla medicina possit restituere sanitatem, quid necesse est laborare et frustra consumi et praesentem uitam non cum desperatione transigere, ut saltern hac

1139/1147 efr supra lin. 1037/1039 et lib. 6 lin. 594/683. 1141/1142 Ez. 18, 23 (LXX). 1143/1144 Ez. 18, 30 (LXX). 1149/1151 Ez. 33, 10.

P K 1123 iustitia2 corr. P 1124 tradantur P 1124 in] sup. lin. add. P 1126 a] codd. Hraban. cum Vulg., de \x "Vail. 1133 aequa K 1135 eius K 1136 sua] add. fecerit K 1137 est] om. K 1140 prophetiam K 1142 sua] om. K 1144 iniquitatis] codd. Hraban. Viet., iniquitates n Vail. 1146 delerent] 1 m. P, *delere alt. m. P K Hraban. /a Vail. 1149 nostras1 K 1153 quid] d sup. lin. suppl. P

v 397

PL 320

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 10/20

471

1155 fruamur, quia futuram perdidimus ?', quibus respondit Deus, non uelle se mortem impii, sed ut reuertatur et uiuat, et apostropham facit ad impios desperantes : Conuertimini a uiis uestris pessimis, atque ut sciamus qui sint impii ad quos loquitur, sequens sermo demonstrat : Quare moriemini, domus 1160 Israel ? — uita autem et mors in hoc loco non haec significatur, qua omnes, communi cum bestiis, lege naturae uel uiuimus uel morte dissoluimur, sed ilia de qua scriptum est : Pla¬ cebo Domino in regione uiuentium, et : Anima quae peccauerit ipsa morietur —. Et a speciali commonitione qua Isra1165 el domui loquebatur, ad generalem transit disputationem, quod et iustum praeteritae non saluent iustitiae si nouis sceleribus fuerit occupatus, et peccatorem uel impium antiqua peccata non perdant si operibus iustitiae ueteres emendarit errores Deumque non praeterita in utroque iudicare 1170 sed praesentia : ‘Si dixero’ inquit ‘iusto : Vita uiues, et ei praemia iustitiae pollicitus fuero, confisusque ille peccauerit, omnes iustitiae eius pristinae obliuioni tradentur et praesenti iniquitate morietur, nec mea est mutata sententia cum non possim in eodem homine peccatore reddere quod iusto pro1175 miseram ; e contrario, si peccatori et impio fuero comminatus — et dixero : Adhuc tres dies et Niniue subuertelur —, et ille egerit paenitentiam bonisque operibus *ueterem emendarit *errorem, ita ut iudicium faciat et iustitiam, pignus restituat, rapinamque reddat, in mandatis uitae ambulet, 1180 nec faciat quidquam iniustum : nonne debet uita, quae Christus est, uiuere et nequaquam mori, cum comminatio peccatoris iustum punire non debeat ?' — tale quid loquitur ser¬ mo diuinus ad Hieremiam quando descendit in domum figuli, et audit uel promissa uel comminationem Dei id 1x85 agere, ut uel homines prouocent ad salutem uel deterreant a

1157/1158Ez. 33, II. 1159/1160Ez. 33, 11. 1164 Ez. 18, 20. 1165/1170 cfr supra lib. Ion. 3, 4. 1180/1181 cfr lob. 11, 25 ; 14, 6.

P

1162/1163 Ps.

114, 9.

6 lin. 605/608.614/616.

1182/1186 cfr Ier.

1163/ 1176

18, 3-10.

K 1155 respondit] P, respondet K Hraban. fx Vail. 1157 impius K 1159 mo¬ riemini] e sup. lin. add. P, cfr supra lin. 1116 1163 uiuentium] ita (sed uiuorum corr. 1 m. P) codd. Hraban. fx Vail., cfr supra lib. 5 lin. 652, lib. 6 lin. 171, lib. 8 lin. 673 1164 speciale corr. P 1164 qua] quia PL, 1168 ueteris corr. P 1168 emendaret corr. alt. m. P, emender& K ; cfr infra lin. 1177 1172 omnis corr. P 1174 in eodem homine peccatore] P Florentini codd. Victorii codd. Vallarsii Hraban. Viet. Vail., in eodem homine peccatori K, eidem homini pecca¬ tori Er. (x 1174/1175 promiserat K 1177 egerit] gerit Hraban. 1177/ 1178 ueterem ... errorem] K Hraban. fx Vail. ; uetere ... errorem 1 m., *ueteres ... *errores alt. m. P 1177/1178 emendaret 1 m. P K, corr. alt. m. P ; cfr supra lin. 1168 1180 nec] c sup. lin. suppl. alt. m. P 1180 quae] qui codd. 1183 in] ad K 1185 ut] sup. lin. add. alt. m. recent. P 1185 d&erreat K

P 937 "

398

472

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 10/20-21/22

peccato — 'unde qui dicunt : Non est aequa uia Domini, arguuntur quod ipsorum sit iniqua sententia, habentium oculum pessimum et nequaquam noua sed uetera iudicantium'. Quibus omnibus demonstratur, nec peccatorem salu1190 tem desperare debere si agat paenitentiam, nec iustum in sua confidere iustitia si perdiderit neglegenter quod magno labore quaesierat. Manifesta transcurrimus, ut in obscurioribus immoremur ; in quibus autem praesens prophetia *discrepat a praeterita et in quibus loquatur similia, collatio utrius1195 que poterit indicare. Porro quid sit iudicium facere et iustitiam, pignus restituere, rapinam reddere, in mandatis uitae ambulare, et cetera, in *hoc eodem propheta supra diximus. 21, 22. ££ factum est in duodecimo anno, in decimo mense, quinta mensis transmigrationis /siue cap1200 tiuitatis) nostrae, uenit ad me qui fugerat /siue qui saluatus fuerat) de Hierusalem, dicens : Vastata /siue capta) est ciuitas. Manus autem Domini facta fuerat ad me uespere, antequam ueniret qui fugerat ; aperuitque os meum donee ueniret ad me 1203 mane, et aperto ore meo non silui amplius. Vndecimo anno regni Sedeciae, quinto mense, capta est ciuitas Hierusa¬ lem. Haec autem prophetia, duodecimo anno, decimo mense, quinta mensis, captiuitatis siue transmigrationis, quando captus est cum Iechonia. Ex quo ostenditur, post unum 1210 annum et quattuor menses et uiginti quinque dies capta Hierusalem, uenisse Babylonem unum ciuium Hierusalem, qui nuntiaret captam urbem atque uastatam. Ante unum autem diem quam ueniret qui ista narraret, uespere facta est manus Domini ad Hiezechiel prophetam, quae aperuit os 1215 eius quod diu clausum fuerat, et quidquid erat ille dicturus,

1186 Ez. 18, 23.29; efr Ez. 33, 17. 1197 supra] lib. 6 lin. 232/491.524/527. 1198/1205 Ez. 33, 21-22. 1205/1207 efr iv Reg. 25, 2-10 ; 11 Par. 36, 11-18 ; Ier. 39, 2-5 ; 52, 5-14. 1207/1209 efr iv Reg. 24, 10-16 ; Ez. 1, 1-3. 1209 captus est] Hiezechiel scilicet.

P K 1186 est] om. K, efr supra lin. 1J37 1188 uetera] uera corr. 1 m. P 1190/ 1101 saluti K 1192 propheta corr. P, efr ex. gr. supra lib. 1 lin. 1260 et infra lin. 1216/1217 1193/1194 discrepat] P, discrepa K, *discrepet Hraban. /a Vail. 1197 hoc] *om. 1 m., sup. lin. add. alt. m. P 1198 Et] praem. hb in marg. codd., efr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1204 aperuitque] 1 m. P K Hraban. 71 Vail, cum Vulg., aperuique (t exp.) alt. m. P ; efr infra lin. 1214 1207 proph&iae K 1209 cum Iechonia] codd. et aliter, cum Iechonias Hraban., (om. cum) Iechonias 71 Vail. 1211 unum] om. K 1213 uesperi Hraban. 71 Vail. 1214 iezechiel (pr. i sup. lin.) P ut saepius, hiezechihel K, Ezechielem Hraban. 71 Vail. ; efr ex. gr. supra lib. 4 lin. 1/2 et infr lin. 1248

PL 321

u 399

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 21/22

473

hie factum ante replicauit, nec siluit amplius, uidens prophetiam suam opere completam et nequaquam dubitare populum qui erat in Babylone, uel eos qui captiui erant, de uaticinio prophetali ; tunc enim aperitur os prophetae, quando quod izzoprius nuntiauerat, opere monstrarit effectum ; et tota libertate proclamat, qui nequaquam futura, sed uel praesentia uel transacta demonstrat. Hoc secundum litteram ; ceterum iuxta avayojyrjv. Si ‘Hiezechiel’ interpretatur ‘fortitudo Dei' — Christus autem est Dei uirtus et Dei sapientia ! —, hoc 1225 intellegendum, quod, capta et subuersa Hierusalem, quicumque perfidiam Iudaeorum potuerit euadere — quales fuerunt apostoli et reliquae quae saluae factae sunt —, ipse Christo nuntiat omnes caeremonias Iudaeorum esse subuersas — quas quidam usque hodie obseruandas putant, non 1230 audientes illud apostoli : A gratia excidistis qui in lege iustificamini. Mirorque hominum pertinaciam id uelle sermone defendere, quod opere implere non audeant, nisi forte sub pelle ouium, id est Christianorum, lupi celantur iudaici. Quid defensor synagogae in Christi ecclesiis personat ? —. 1235 Capta ergo Hierusalem atque subuersa, aperitur os Domini per apostolos et apostolicos uiros — qui possunt dicere : Os mewn apertum est ad uos, 0 Corinthii, et : Apertum est mihi ostium magnum et efficax, et illud : Os meum aperui et attraxi spiritum —, quod numquam tacere poterit nec audire — 1240 cum Israel : Audi, Israel, et tace —, sed in toto orbe resonabit, et Christi euangelium pandet gentibus. Vnde iuxta hunc sensum et ‘duodecimus annus’ ad duodecim refertur tribus, et ‘decimus mensis’ ad tempus propitiationis iudaicae quae graece dicitur IXacr/xos, et ‘quinta *dies men1243 sis’ ad sensus carneos — quae omnia, capta Hierusalem et

1223 efr Hieron., Nom. Hebr., 56, 12 ; 58, 3. 1224 1 Cor. 1, 18.24 ; efr Rom. 1, 16. 1230/1231 Gal. 3, 4. 1232/1233 efr Matth. 7, 15 ; Act. 20, 28-29. 1237 n Cor. 6, 11. 1237/1238 1 Cor. 16, 9. 1238/1239 Ps. 118, 131. 1240 lob 33, 31.33. 1242/1243 efr supra lin. 220/221. 1244/1246 efr supra lib. 1 lin. 34/37.

P K 1216/1217 prophetam corr. P, efr supra lin. 1193 1218 captiui] 1 m.P K, capti alt. m. P Hraban. /a Vail. 1220 monstrarit] Hraban. /x Vail., monstraret codd. ; efr supra lin. 1168.1177/1178 1221 futura sed] futuras (fortasse ex futura -s-) corr. alt. m. recent. P 1223 dvayaiyip] Hraban., aNafofeN P, aNafaifiN K, anagogen fj. Vail. 1224 Dei2] codd. Hraban., om. fx Vail. 1223 et subuersa Hierusalem] codd. Hraban., Hierusalem et subuersa ~ \xVall. 1226 poterit P 1234 defensores ... personant Hraban. 1233 aperi&ur K 1237 Corinthi corr. alt. m. P, chorinthi K 1239 numquam] num K 1241 pandet] codd. jx Vail., pandetur Hraban. P, die K

1244 iAaCMOC codd.

1244 dies] Hraban. fi Vail., *die

M 938

u 400 PL 322

474

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 21/22-23/33

euangelio succedente, deleta esse et transisse monstrauimus —, et ‘uespere’, hoc est in consummatione mundi, factam manum Domini ad uerum Hiezechiel, qui futuras ruinas urbis cecinerat per prophetas et mane impletas esse 1250 monstrauit. 23-33. Et factum est uerbum Domini ad me, dicens : FHi hominis, qui habitant in ruinosis his super humum Israel, lo quentes aiunt : Vnus erat Abraham, et *possedit terram ; nos autem multi su1255 mus, nobis data est terra in possessionem. Idcirco dices ad eos : H aec dicit Do mi nus Deus : Qui in sanguine comeditis, et oculos uestros leuatis ad immunditias uestras, et sanguinem funditis, numquid terram hereditate possidebitis ? Stetistis in gladiis 1260 uestris, fecistis abominationes, et unusquisque uxorem proximi sui polluistis, et terram her editate possidebitis ? Haec dices ad eos : Sic dicit Dominus Deus : Viuo ego, quia qui in ruinosis habitant gladio cadent, et qui in agro est bestiis tradetur ad de1265 uorandum, qui autem in praesidiis et in speluncis sunt peste morientur. Et dabo terram in solitudinem et in desertum, et deficiet superb a fortitudo eius, et desolabuntur montes Israel, eo quod nullus sit qui per eos transeat ; et scient quia ego sum■ Do1270 minus, cum dedero terram eorum desolatam et desertam, propter uniuersas abominationes suas quas operati sunt. Et tu, fili hominis, filii populi tui loquuntur de te iuxta muros et in ostiis domorum, et dicunt unus ad alterum, uir ad proximum suum 1275 lo quentes : Venite, et audiamus qui sit sermo egrediens a Domino. Et ueniunt ad te quasi si ingrediatur populus fuel quomodo populus congregari solet), et sedent coram te populus meus ; et audi-

1248 uerum Hiezechiel] intellege Christum, cfr supra lin. Ez. 33, 23-33.

1223/1224.

1251/1288

P K 1246 delata corr. alt.m.P 12|48 ad uerum] aduersum K 1248 (Hi)ezechiel] hie codd. Hraban. y Vail., cfr ex. gr. supra lin. 1214 1251 Et] praem. hb in marg. K, cfr. ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1252 his] 1 m. P Hraban. y Vail, cum Vulg., exp. alt. m. P, is K 1254 possedit] codd. y Vail., *praem. hereditate Hraban. Viet, cum Vulg. ; cfr infra lin. 1314 1254/1255 sumus] om. Hraban. 1257 comedetis corr. alt. m. P, cfr infra lin. 1289/1290 1258 numquid] numquam Hraban. 1261 polluit K 1263 qui] sup. lin. ac secundo in marg. alt. ( ?) m.P 1266/1267 solitudinS (~ sup. eadd. alt. m.)P 1267 in] om. Hraban. 1270 eorum] om. Hraban. 1273 loquuntur] praem. qui Hraban. cum Vulg. 1276 a] ad K 1278 sedent] s sup. c expunctam alt. m. P

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 23/33

475

unt sermones tuos et non faciunt eos, quia in can1280 ticum oris sui uertunt illos, et auaritiam suam sequitur cor eorum. fsiue, ut in LXX continetur, quoniam mendacium in ore eorum ipsi faciunt, et post abominationes suas cor eorum graditur. Sequitur :) Et es eis quasi carmen musicum quod suaui dulci1285 que sono canitur, et audient uerba tua et non facient ea. Et cum uenerit quod praedictum est — ecce enim uenit ■—tunc scient quod *prophetasti in medio eorum. Primum sciendum, quod octo plus minus uersus ab eo loco quern posuimus : Qui in sanguine comeditis, 1290 et oculos uestros leuatis ad immunditias uestras, usque ad eum locum ubi scriptum est : Haec dices ad eos : *Haec dicit Dominus Deus, in Septuaginta non habentur, qui cum multis aliis et haec praetermiserunt, siue, interpretata ab eis, scriptorum paulatim sublata sunt uitio. Et latini nostri, im1295 mo inuidi christiani, et, ut apertius dicam, Grunnianae factionis heredes, aduersum nos latrant : cur iuxta hebraicum disseramus, quasi nolentibus ingerendi sint cibi, et non his epulae *praeparentur qui eas cum gratiarum actione suscipiunt ; certe, si nobis non habent fidem, *legunt alias editio1300 nes : Aquilae, Symmachi et Theodotionis ; interrogent hebraeos — non unius loci, ne eos redemptos a me iactitent, sed diuersarum prouinciarum ; et cum errori meo uel imperitiae cunctos uiderint consonare, tunc se intellegant nimium es¬ se prudent es, et magis cupere dormire quam discere —, 1303 habitentque in septuaginta cellulis Alexandrini Phari, ne uela perdant de nauibus et funium detrimenta suspirent. Plaec contra inuidos ; nunc quod proposuimus disseramus. Capta, ut diximus, Hierusalem temploque subuerso, pauperes terrae, de quibus scribit Hieremias, soli relicti fuerant in

1289/1290 Ez. 33, 25. 1291/1292 Ez. 33, 27. 1295/1296 Grunnianae factionis haerides] intellege Rufini discipuli. 1308 diximus] supra tin. 1209 sqq. 1309 cfr Ier. 40, 7.

P K 1283 gradiatur K 1284 Et es eis] K Hraban. fA Vail, cum Vulg. ; et esaias 1 m., & eris eis alt. m. P 1280 preditum K 1287 prophetasti] P, *propheta sit K (a Vail., propheta fuerit Hraban. (prophetes fuerit Vulg.) 1287/1288 in medio eorum] codd. fx Vail., inter eos Hraban. cum Vulg. 1288 plus minus] codd. {an plus minusue legendum ? : ue om. ob ue seq.), plus uel minus ju Vail. 1289/1290 comedetis corr. alt. m. P, cfr supra lin. 1257 1291 dicis corr. alt. m. P 1291 Haec2] P, *sic K /x Vail, cum Vulg. ; cfr supra lin. 1262 1292 habetur /x Vail. 1297 his] alt. m. P K [a Vail., is 1 m. P 1298 praepa**rentur (*praepararentur 1 m., ra eras. alt. ? m.) P, praeparantur K 1299 legunt] 1 m., u exp. {ut uidetur) alt. m. P, *legant K (a Vail. 1301 a me redemptos ~ /x Vail. 1304 cupire K 1305 phari] 1 m. P K /a Vail., fari alt. m. recent. P 1308 ut diximus] om. Hraban. 1309 in] sup. lin. 1 m. K

v 401

P 939 PL

323

476

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 23/33

1310 Hierusalem : qxii nineas et agros colerent et in minis incensae urbis habitarent ; cumque deberent agere paenitentiam super his propter quae captiuitas uenerat, seipsos cassa spe decipientes, loquebantur : ‘Vnus fuit pater noster Abraham, et tamen hanc terram hereditate possedit, non quod ipse 1315 possederit, sed quod semen eius terram repromissionis acceperit ; si igitur ille unus in tantos multiplicatus est populos, nos multo plures qui relicti sumus in terra Iudaea et habitamus in urbibus desertis ac ruinosis, utique multo amplius multiplicabimur, ut possideamus plures quod unus 1320 ille possedit’. Quibus respondit Dominus : Abraham unum fide possedisse terram repromissionis — Credidit enirn Abraham, et reputatum est ei ad iustitiam —, istos autem, incredulitate et sceleribus occupatos, etiam si plures sint, possidere non posse; simulque enumerat quid facientes 1323 offendant Deum, sex uidelicet genera peccatorum : ‘Qui in sanguine comeditis, et oculos uestros leuatis ad immunditias, hoc est ad idola uestra, et sanguinem junditis, hoc est homicidium perpetratis ; numquid ista facientes poteritis terram hereditate retinere ? Nec hoc estis scelerum fine contenti, 1330 sed statis in gladiis uestris cotidie, parati ad occidendum et imitantes Esau, qui stetit, et uixit in gladio suo ; facitis abominationes incredibiles, uidelicet libidinum turpitudines ; et unusquisque uxorem proximi sui polluit, ut in eo sit sceleratior, quod amici et proximi *polluerat uxorem. *Haec’ in1335 quit ‘faciatis ; arbitramini uos terram hereditate tenturos ? Responde igitur eis, o propheta et hanc super eos ex meo sermone prome sententiam : Iuro per memetipsum, quod qui habitant in ruinosis et parietinis, gladio cadant, et qui in agris sunt - siue in campo -, a bestiis deuorentur, et qui 1340 in muratis - siue in praesidiis - ac speluncis, Dei iram uitare non possint sed fame moriantur et pestilentia. Et dabo’ inquit ‘terram Iudaeam in solitudinem, et deficiet superba fortitudo eius — quae quondam fuerat fortitudo : Superbis autem resistit Deus et hwnilibus dat gratiam —,

1321/1322 Gen. 15, 6 ; Rom. 4, 3 ; Gal. 3, 6 ; lac. 2, 23. 1322 Gen. 15, 6 ; Ps. 103, 31 ; 1 Mach. 2, 52; Rom. 4, 22. 1325/1327 Ez. 33, 23. 1331 cfr Gen. 27, 40. 1344 lac. 4, 6 ; 1 Petr. 3, 5.

P K 1314 quod] quo codd. 1315 quod] d in ras. (t eras. ?) alt. m. P 1316/ 1317 populus K 1321 fide P 1321 Crededit K 1322 Abraham] 1 m. P K, add. Deo alt. m. recent. P Hraban. /j. Vail, cum Vulg. 1323 occupatus K 1330 ad] ac PL 1334 polluerat] P, *polluerit K Hraban. fj. Vail. 1334 Haec] P, *praem. Et cum K Hraban. /i Vail. 1335 tenturos] alt. ( ?) m. P Hraban., tenturus 1 m. P K, retenturos fj. Vail. ; cfr infra lin. 1377 1338 ca¬ dent K 1344 superbus K

v 402

PL 324

477

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 23/33 1345

1350

1355

1360

1365

1370

1375

montes quoque et omnia deserentur, et in tantam uenient solitudinem ut nullus per eos transeat, et tunc nequaquam confidant in multitudine sua pauci qui remanserant, sed cognoscant, solitudinis magnitudine, quod ego sim Dominus qui dedi terrain in desertum propter omnes abominationes quas operati sint’. Haec dicta sint aduersus eos qui, capta Hierusaiem omnique Iudaeorum regione uastata, pauci habitabant in ruinosis et in desertis urbibus uillulisque. Nunc ueniamus ad tropologiam et, iuxta consuetudii em nostram, latam disputationem stringamus potius quam disseramus. Omnis haereticus in parietinis habitat et deser¬ tis, et possidere se putat terram Israel* : ‘Si Abraham fide sua unus homo in tantam uenit beatitudinem, ut semen eius multiplicaretur sicut arena maris et sicut astra caeli, quanto magis nos plures terram ‘Israel’ hoc est ‘cernentium Deum’, et ‘Iudaeam’ ‘confessionis Dominicae’ possidebimus ?’, quibus respondit Dominus : ‘Ille possedit terram fidei merito ; uestra autem infidelitas, immo blasphemia, terram Israel, id est ecclesiam, possidere non poterit. Primum enim comeditis in sanguine, effundentes eorum sanguinem quos scandalizatis ; deinde oculos uestros leuatis ad immunditias uel abomi¬ nationes uestras quas de uestro animo confixistis — cum debueritis imitari ecclesiasticum uirum, et dicere : Ad te leuaui oculos meos, qui habitas in *caelis — ; tertio sangui¬ nem funditis, non uiuificantes eos quos seduxistis, sed interficientes ; nec uobis sufficit tria ista fecisse, sed statis in gladiis uestris, hoc est perseueratis in prauitate sententiae, et parati estis ad caedem, et fecistis abominationes, ea agenges in *cubiculis quae turpe est loqui, et uxorem proximi uestri polluistis, ecclesiasticam uidelicet conuersationem cotidie de complexu Christi deceptos rapere festinantes. Et cum haec feceritis, putatis uos terram Israel hereditate tenturos ?’ Quibus loquitur Deus, quod quicumque in rui-

1357/1358 cfr Gen. 22, 17. 1359/1360 cfr Hieron., Nom. Hcbr., 22 ; 74, 15/16 ; 76, 20. 1360 cfr Hieron., Nom. Hebr., 7, 19 ; 74, 78,4. 1363/1374 Ez. 33, 25-26. 1367/1368 Ps. 122, 1.

13, 21 15

;

;

63,

75, 22

;

P K 1345 tantu P 1347 confidant] codd. Hraban., confident /x Vail. 1347 remanserint K 1348 cognoscant] codd. Hraban., cognoscent /z Vail. 1350 sunt1 K 1355 Omnes 1 m.P K, corr. alt. m. P 1356 Israel] P, *add. dicitque K Hraban. (x Vail. 1357 tantum K 1358 astra] austra P 1359 quando PL, 1360 possidemus K 1361 possidebit K 1363 aecclesiae K 1365 deinde] hie P Hraban. /x Vail., dein K ut semper fere 1368 caelis] P cum Vulg., *caelo Hraban. /x Vail, cum Vulg. (app.) 1371 perseuerat* {quart, e eras.) K 1372 caedem] codd. Hraban., caedes /z Vail. 1373 cubiculis] P, *cubilibus K Hraban. /z Vail. ; cfr supra lib. 3 lin. 253 31

C.C.

LXXV

/x 940 v

403

478

1380

1385

1390

1395

1400

1405

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 23/33

nosis haereticorum habitauerit conciliabulis, gladio cadat ecclesiastico — de quo scriptum est : Et gladii ancipites in manibus eorum, et in euangelio : Non ueni pacem mittere, sed gladium, et : ‘Seruus, qui se luxuriae tradit et otio, diuidetur, id est, mucrone ferietur, *et pars eius ponetur cum infidelibus ' —, et qui in agro siue in campo est, bestiis tradetur ad deuorandum — quas propheta uitare desiderans, deprecatur : Ne tradas bestiis animam confitentem tibi —, qui autem in praesidiis et in muratis est — de quibus scrip¬ tum est : Ciuitates *firmissimas ascendit iustus et destruxit munitiones earum, in quibus confidebant impii — et uersatur in speluncis — de quibus dicitur : Scriptum est : Domus Patris mei domus orationis uocabitur ; uos autem jecistis earn speluncam latronum —, iste fame sermonis Domini et peste morietur ; et dabitur omnis terra haeretico¬ rum in solitudinem, ita ut frangatur eorum superbia et redigantur montes in solitudinem, qui sibi altitudinem scientiae promittebant — qui montes uocantur Israel, quia sub Christi nomine deceptos quosque supplantant —, nullusque per eos transibit — nec dicere poterit quod Moyses : Transiens uidebo uisionem hanc magnam ; habitat ores enim sunt peruersorum montium, non peregrini et accolae —, ut, cum haec passi fuerint, tunc cognoscant quod ipse sit Dominus, qui dederit terram eorum in solitudi¬ nem propter abominationes quas operati sunt. Sequitur — eadem quidem die et eodem tempore, hoc est duodecimo anno, decimo mense, in quinta mensis, quando uenit qui fugerat de Hierusalem, et quando locutus est propheta ad eos qui erant in terra Iudaea et aeternae possessionis spem sibi pollicebantur —, et iubet prophetae ut dicat populo qui in Babylone uersatur et habitat cum eo, et arguat eos su¬ per insidiis blandientibus qui prophetae uerba audire deside-

1379/1380 Ps. 149, 6. 1380/1381 Matth. io, 34. 1381/1383 cfr Luc. 12, 46. 1385 Ps. 73, 19 (app.). 1387/1388 Prou. 21, 22 (LXX). 1389/1391 Matth. 21, 13. 1398 Ex. 3, 3 (LXX). 1402/1405 cfr Ez. 33, 21. 1407 iubet prophetae ut dicat~\ cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 384 ; cfr iubetur propheta ponere su¬ pra lib. 4 lin. 345/346, et infra lib. 11 lin. 721/722.

P K 1378 habitaberit corr. alt. m. P 1379 Et] P, om. K Hraban. n Vail. 1382 et] P fj. Vail., *om. K Hraban. 1382 ponitur corr. P 1384 desiderans] deserans K 1387 firmissimas] P, *firmas K Hraban. p. Vail. 1387 destrux P 1391 fam^ef^e in ras.) K 1392 pestae K 1393 solitudine (~ sup. e add. alt. m.) P 1394 solitudine K 1402 Sequitur] om. Hraban. 1400 possessiones corr. P 1400/1407 spem sibi] codd. Hraban., sibi spem ~ p Vail. 1407 propheta K 1408 argu & K 1408/1409 super] p K 1409 uerba] add. Dei K

PL 325

v 404

PL 326

m 941

IN HIEZECHIELEM X, xxxiii, 23/33

479

1410 rant, non ad animae salutem sed ad aurium uoluptatem ; isti iuxta muros ambulant et in ostiis domorum nequaquam in sensum prophetae intrare cupientes, sed mutuo se hortantur et dicunt : Venite, et audiamus qui sit sermo egrediens a Domino. ‘Et sic ueniunt quasi populus qui ingrediatur 14M ecclesiam Dei, et sedent coram te, populus meus, qui meum esse se dicit, et nolunt facere quod audierunt ; istiusmodi mihi uidentur eorum similes, qui theatralibus luduntur carminibus et uel tragoedos audiunt uel comoedos et ibi cum uoluptate palpantur, ita ut, cum egressi fuerint a te, replicent ea, 1420 et decantent, et dulci sono se decipiant : Et audient’ inquit 'uerba tua et non facient ea . Tales sunt usque hodie multi in ecclesiis, qui aiunt : ‘Venite audiamus ilium et ilium’, mira eloquentia praedicationis suae uerba uoluentem, plaususque commouent et uociferantur et iactant manus, et quae operi1425 bus neglexerant, postquam aduenisse cognouerint — necesse est enim uenire quod propheta Dei sermone pronuntiat —, tunc incipient approbare et nosse quod cuncta quae audierant non fuerint hominis uerba, sed Domini qui per prophetam et uirum ecclesiasticum locutus est.

1413/1414 Ez. Ez. 33, 32.

33, 30.

1410/1424 cfr infra lib. n lin.

259/263.

1420/1421

P K 1410 uoluptatum K 1411 ambulant] sedebant Hraban. n Vail. 1415 meus2 K 1410 esse] inras. K 1418 ibi] alt.{?)m. P fx Vail., tibi 1 m. P K 1419 replicentur corr. alt. m. recent. P 1421 Tales] s sup. lin. K 1423 plausosque K 1420 uenire] codd. Hraban., euenire /a Vail. 1429 locutus est] add. Explicit in Ezechih Liber -x- litteris capit. P.

P 942

LIBER VNDEC1MVS 941/942 v

405/406

PL

que ad exordium ciuitatis in monte positae et templi in ea siti ueniet Hierusalem. Quern si, adiuuante Domino et sua 5 mysteria disserente, potuero ad calcem usque perducere, diu mihi erit multumque dubitandum, utium ad spiritale templum debeam mittere man us an aperte ignorantiam confiteri, praesertim cum et apud Iudaeos et apud nos super interpretatione eius grande silentium sit, aliis in futuro tempore exstruen10 dum esse censentibus, aliis bono quidem animo, sed imperito, scientibus spiritalia esse quae dicuntur et tamen ipsa spiritalia, quomodo disseri debeant, nescientibus. Et interim, ut praesentis operis cura nos teneat, et scias, o uirgo Christi Eustochium, orandum tibi esse pro nobis. In prophetia 15 difficillima illud breuiter admonebo, quod uir nostrae aetatis haud ignobilis, ad imperatorem scribens, super hac natione dixerit : Gog iste Gothus est, cui qua ratione possint omnia quae in ea scripta sunt coaptari, non est meum sed eorum qui hoc putant disserere. 20 XXXIV. 1-31. Et factum est uerbum Domini ad me, dicens : Fili hominis, propheta de pastoribus fsiue ad pastores) Israel, propheta et dices pastoribus : Haec dicit Dominus Deus : Vae pastoribus Israel qui pascebant semetipsos fsiue 0 pastores Israel, 25 numquid pascunt pastores semetipsos) ; nonne greges pascuntur a pastoribus fsiue nonne oues pas¬ cunt pastores) ? Lac comedebatis et lanis operiebamini, et quod eras sum erat occidebatis, gregem autem meum non pascebatis ; quod infirmum fuit 30 non *solidastis (sine conf ortastis) , et quod aegrotum non sanastis, quod fractum non alligastis, et quod abiectum erat fsiue errabat) non reduxistis, quod perierat non quaesistis, sed cum austeritate impe-

17 Ambros., de Fide, n, 16, 138. 20/122 Ez. 34, 1-31. 30 confortastis] efr H. Goelzer, Etude Eexicograpbique et Grammaticale de la Latinite de Saint-Jerome (Paris, 1884), pag. 181.

P K

Inscr. Incipit xi litteris capital. P 1 in] sup. lin. P 2 uatitinium K 3 ciuitates K 4 Hierusalem] codd. Er. fj., om. Brixian. codd. Victorii Viet. Vail. 10 iliis] s sup. lin. P 13 et] om. n Vail. 15 admoneo [x. Vail. 30 soli lastis] codd. fj. Vail., *consoliiastis Hraban. cum Vulg. 30/31 et quod aegrotum non sanastis] om. K 31 fractum] codd. /x Vail., add. est Hraban. cum Vulg. 32 erat] codd. /x Vail., est Hraban. cum Vulg.

PL

325

326

^941

IN HIEZECHIELEM XI, xxxiv, 1/31

481

rabatis eis, et cum potentia (siue *et quod forte erat, PL 527 afflixistis labore). Et dispersae sunt ones meae, eo quod non esset pastor (siue pastores) ; et factae sunt in deuorationem omnium bestiarum agri, et dispersae sunt. Errauerant greges mei (siue oues) in cunctis montibus et in uniuerso colie excelso, et super 40 omnem faciem terrae dispersi sunt greges mei (siue oues) ; et non erat qui requireret, non erat, inquam, qui requireret (siue qui reduceret). Propterea, 0 pastores, audite uerbum Domini : Viuo ego, dicit Dominus Deus, quia pro eo quod facti sunt 45 greges mei (siue oues) in rapinam, et oues meae in deuor ationem omnium bestiarum agri, eo quod non esset pastor ('siue pastores) ; neque enim quaesierunt pastores gregem meum, sed pascebant pas- 1*407 tores semetipsos, et greges me os non pascebant. 5oPropterea, pastores, audite uerbum Domini. Haec dicit Dominus Deus : Ecce ego ipse super pastores ^942 requiram gregem meum de manu eorum, et cess are eos faciam, ut ultra non pascant gregem meum, nec pascant amplius pastores semetipsos (siue oues) ; et 55 liberabo gregem meum (siue oues) de ore eorum, et non erit ultra eis in escam. Quia haec dicit Dominus Deus : Ecce ego ipse requiram oues meas, et uisitabo eas. Si cut uisitat pastor gregem suum in die quando fuerit in medio ouium suarum dissipatarum 60 (siue quando fuerit caligo et nubes in medio ouium suarum separatarum) , sic uisitabo oues meas, et liberabo eas de omnibus locis in quos dispersae fuerant in die nubis et caliginis. Et educam eas (siue eos,) de populis (siue *de gentibus), et congregabo eas (siue 63 eos) de terris (siue regionibus) , et inducam eas (siue eos ) in ter ram suam, et pas cam eas (siue eos) in monti¬ bus, Israel, in riuis et in cunctis sedibus terrae. In pascuis uberrimis pascam eas (siue eos), et in mon¬ tibus excelsis Israel erunt pascuae earum (siue oui35

68.69 pascuae. -/>] cfr H. Goelzer, op. cit., pag.

443.

P K 34 et2] P, *om. K [x Vail. 37 omnium bestiarum] codd. Hrabati. cum Vulg., omnibus bestiis \u Vail. 42 qui requireret] qui re sup. lin. suppl. P 43 o] om. Hraban. 47/48 quesiuerunt K 53 eos] alt. m. P K [x. Vail, cum Vulg., eum 1 m. P, om. Hraban. 56 erit] codd. cum Vulg., erunt Hraban. fx Vail. 56 ultra] om. Hraban. 62 quos] quibus Hraban. fx Vail, cum Vulg. 64 de2] *om. 1 m., suppl. alt. m. P 67 Israel] sup. lin. suppl. alt. m. coaeua P, cfr infra lin. 69 68 et] om. K 69 Israel] sup. lin. suppl. alt. m. coaeua P, cfr supra lin. 67 69 pascuae] codd. Hraban., pascua fx Vail, cum Vulg. 69 eorum P

482

IN HIEZECHIELEM XI, xxxiv, 1/31

■jolia eorum) ; ibi requiescent in herbis uirentibus, et in pascuis pinguibus pascentur super monies Israel. Ego pascam ones meas, et ego eas accubare faciam fsiue requiescere), dicit Dominus Deris. Quod perierat requiram, et quod abiectum erat fsiue erra-nuerat) reducam, et quod confractum fuerat alligabo, et quod infirmum erat consolidabo fsiue conf ortabo), et quod pingue et forte custodiam, et pascam ill as in iudicio fsiue cum iudicio). Vos autem, greges mei fsiue oues meae), haec dicit Dominus Deus : Ecce So ego iudico inter pecus et pecus, arietum et hircorum. Donne satis uobis erat pascuam bonam depasci? Insuper et reliquias pascuarum uestrarum *conculcabitis pedibus uestris, et cum purissimam aquam biberetis, reliquam pedibus uestris turbabatis; et oues 85 meae his quae conculcata pedibus uestris fuerant pascebantur, et quae pedes uestri turbauerant haec bibebant. Propterea haec dicit Dominus Deus ad eos : Ecce *ipse ego iudico inter pecus pingue et macilentum fsiue inter pecus forte et infirmum) : pro 90 eo quod lateribus et humeris uestris impingebatis et cornibus uestris uentilabatis omnia infirma pecora, donee dispergerentur foras, saluabo gregem meum et non erit ultra in rapinam, et iudicabo inter pecus et pecus fsiue inter arietem et arietem). Et susci^tabo super eas fsiue eos) pastorem unum qui pascat eas fsiue eos), seruum meum Dauid ipse pascet eas fsiue eos), et ipse erit eis in pastorem. Ego autem Dominus ero eis in Deum, et seruus mens Dauid princeps* in medio eorum : ego Dominus locutus 100 sum. Et faciam cum eis pactum fsiue testamentum) pads, et cessare faciam bestias pessimas de terra, et qui habitabant in deserto securi dormient in sal-

71.82 pascua] efr H. Goelzer, op. cit., pag. H. Goelzer, op. cit., pag. 181.

445.

76 consolidabo. confortabo\ efr

PK 70 uiuentibus PL 74/75 erat siue ... confractum] om. PL 75alligo K 80 arietum] iterat. et exp. P 81 pascua bona Hraban. fx Vail, cum Vulg., efr infra lin. 252.253 82/83 conculcabitis] 1 m. P, *conculcabatis alt. m. P K fi Vail., conculcastis Hraban. cum Vulg. ; efr infra lin. 250 84 turbabatis] alt. m. coaeua P K jx Vail, cum Vulg., turbatis 1 m. P, turbastis Hraban. 85 fuerint corr. alt. m. P 88 ipse ego] P, *ego ipse ~ K Hraban. fx Vail, cum Vulg. ; efr infra lin. 266 90 uestris] om. Viet. 92 dispergerentur] 1 m. P K Hraban. fx Vail, cum Vulg., dispergentur alt. ( ?) m. P 95.96 eas ter\ ea Hraban. 99 princeps] 1 m. P Hraban. fx Vail, cum Vulg., *add. eorum alt. m. P K 102 habitant Hraban. cum Vulg.

^ 943

PL

328

1*408

IN HIEZECHIELEM XI, xxxiv, 1/31

483

tibus ; et ponam eos in circuitu collis mei benedictionem, et deducam ('siue dabo) imbrem in tempore suo: 105 pluuiae benedictionis erunt. Et dabit lignum agri (siue dabunt ligna camporum) fructum suum, et terra dabit germen suum fsiue fordiiudinem), et erunt fsiue habitabunt) in terra sua absque timore ('siue in spe pads) , et scient quia ego Dominus, cum contri110 uero catenas fsiue tor quern) iugi eorum, et eruero eos de manu imperantium sibi fsiue seruire eos facientium). Et non erunt ultra in rapinam gentibus, neque bestiae terrae deuorabunt eos, sed habitabunt confidenter ('siue in spe) absque ullo terrore. Et 115 suscitabo eis germen nominatum ('siue plantationem pads), et non erunt ultra imminuti fsiue pereuntes) fame in terra, neque portabunt amplius opprobria gentium ; et scient quia ego sum Dominus Deus eo¬ rum cum eis, et ipsi populus meus domus Israel, di120 cit Dominus Deus. Vos autem greges mei, greges pascuae meae ('siue oues), homines estis, et ego Do¬ minus Deus uester, dicit Dominus Deus. Saepe com-

monui editionem me utramque miscere ut librorum uitem magnitudinem, in his dumtaxat quae non multum a se in 125 translatione discordant. Post captam Hierusalem, postquam annuntiauit in Babylone qui fugerat, locutus est de his qui habitabant in ruinosis Hierusalem, et deinde ad eos qui, in captiuitate positi, nihilominus perseuerabant in nequitia, prophetae uerba audire nolentes ; nunc ad pastores, id est i;o ad principes, sermonem dirigit, quorum uitio oues, id est populi, dissipati sunt. Et hoc notandum, quod a duodecimo an¬ no, decirno mense, quinta mensis transmigrationis — siue captiuitatis Iechoniae et qui cum eo capti fuerant —, us¬ que ad uicesimum et quintum annum quando super montem 135 urbis aedificatae templum exstruitur et incredibiha ecclesiae sacramenta panduntur, nullus in medio annus nullumque

121 pascuae] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 445. 125/12(1 cfr Ez. 33, 21. 120/ 127 cfr Ez. 33, 24-29. 127/129 cfr Ez. 33, 30-33. 131/152 cfr Ez. 33, 21-33. 133/130 cfr Ez. 40, 1-48, 35.

PK 112erintfC 112 gentium K 115 nomitatum K 117 op pro priaiC 117 amplius] ultra Hraban. cum Vulg. 118 sum] om. Hraban. cum Vulg. 119/120 dicit] ait Hraban. cum Vulg. 120 greges2] codd. Hraban. cum Vulg., grex n Vail. 122/123 communui 1 m. P K, corr. alt. m. P 124 in2] om. PL 120 fugerit corr. P 128 captiuitate K 128 nihil hominus K ut saepius 128 nequitia] codd. Hraban., malitia fj. Vail. 132 decimo] sup. lin. suppl. alt. m. coaeua P 135 incredibili aecclesiae litteris male compactis K 135 ecclesia corr. alt. m. P 130 annos K

v

409

484

IN HIEZECHIELEM XI, xxxiv, 1/31

tempus est positum, sed simpliciter dicitur : ‘Factus est sermo Domini ad me, dicens : Loquere ad illas et ad illos’, ut intellegere debeamus omnia quae leguntur per tredecim annos, 140 diuersis dicta temporibus, et tamen certa inter se spatia temporum non habere. Ad pastores autem Israel sermo dirigitur — quos uel reges et principes, scribas et pharisaeos ac magistros iudaici populi debemus accipere, uel certe in euangelico populo espicopos, presbyteros et diaconos, aut, iuxta mysti145 cos intellectus, angelos singularum ecclesiarum, ad quos scribit Ioannes in Apocalypsi sua, et quorum angeli cotidie uident faciem Dei —, primumque dicitur : Vae pastor ibus Israel qui, cum gregem Domini pascere debeant et saluti illius prouidere, pro sua festinant luxuria — unde magnope150 re cauendum est, et obseruanda ilia praecepta : Ne quaeras index fieri ne forte non possis auferre iniquitates, et iterum : Quanto maior es, tanto magis te humilia et in conspectu Domi¬ ni inuenies gratiam, et rursum : Ducem te constituerunt ? Ne eleueris : esto inter eos quasi unus ex illis ; unde et apostolus 155 quasi paruulum atque lactantem inter discipulos esse se dicit —. Quodque sequitur : Lac comedebatis et lanis operiebamini, per ^erapopav pastorum, ad principes loquitur — de quibus et in alio loco scriptum est : Qui deuorant plebem meam sicut escam panis — ; in lacte omnes *opes in160 tellege, in lanis multiplicem uestium uarietatem. Quod au¬ tem dicitur : Et quod crassum erat occidebatis, de diuitibus populi loquitur quos mali principes in ecclesiis iugulare narrantur, dum eos praedicant, et uitia eorum increpare non audent — de quibus et propheta dicit : Populus mens, qui

139 omnia quae leguntur~\ cfr Ez. 34, 1-39, 29. 145/146 cfr Apoc. 1,4:2, 1.8.12.18 ; 3, 1.7.14. 146/147 cfr Matth. 18, 10. 147/148 Ez. 34, 2. 150/151 Eccli. [Sirac.] 7, 6 (LXX). 152/153 Eccli. [Sirac.] 3, 20 [18] (LXX). 153/154 Eccli. [Sirac.] 32, 1 (LXX). 155 cfr 1 Cor. 3, 1-2 ; 1 Thess. 2, 7. 156/157 Ez. 34, 3. 158/159 Ps. 52, 3. 161 Ez. 34, 3. 164/166 Is. 3, 12 (LXX).

P K 138 Loquere] praem. Fili hominis Hraban. /a Vail. 138 ad2] sup. lin. suppl. alt. m. P 139 per tredecim annos] P, per tredecim annis K, {om. per) tredecim annis Hraban. p Vail. 142 et1] codd. Hraban., uel p Vail. 145 angelus 1 m. P K, corr. alt. m. P 146 scribit] codd. Hraban., scripsit p Vail. 146 iohannis K 151 forto corr. alt. m. K 154 eleuaris PL, 154 esto] codd. Hraban., praem. sed /x Vail. 155 lactantem] codd. Hraban., lactentem /x Vail. ; cfr supra lib. 9 lin. 1371, infra lib. 13 lin. 357 et Hieron., in Dan., lib. 2 lin. 207 155 se] sup. lin. suppl. alt. m. coaeua P 157 peraopav] Hraban., metaforam P, MeTacfcopaN K, metaphoram p Vail. 159 aescam P, scam K ; cfr infra lin. 196 159 opes] *dapes Hraban., escas p Vail. 159/160 intelligere PL 163 eis Hraban.

PL

p

329

944

IN HIEZECHIELEM XI, xxxiv, 1/31

485

beatos uos dicunt seducunt uos, et *semitam pedum uestrorum supplantant, de quibus et Iacobus loquitur, quod, cum ingressi fuerint ad eos, pretiosis circumdati uestibus et annullo aureo, honorantur ab eis ; et sanctis pauperibus dicitur : Tu uero sede in scabello, siue in terra, aut sta *istic - quod 170 infirmum est non confortant siue consolidant - unde *Paulus loquitur : Suscipite infirmos, et : Infirmum in fide assumite, et : Multi inter uos infirmi et aegrotantes, ad quos mittitur sermo diuinus de quo scriptum est *in Psalmis : Misit uerbum suum et sanauit eos, et eripuit eos de cor175 ruptionibus eorum ■— ; ‘et quod fractum est' ait ‘non alligant’, nequaquam mortalia in populis considerantes uulnera, qualis est adulter, homicida, sacrilegus ; ‘et quod abiectum est, siue quod errare uiderint, non reducunt’, permittentes eos ab haereticis decipi; ‘et quod perierit non requirunt’, 180 non tam perditos saluare cupientes quam eos qui sunt in ecclesiis deuorare, sed cum austeritate imperantes eis et cum potentia — quod proprie ad supercilium episcoporum pertinet, eorum uidelicet qui operibus dedecorant nominis dig¬ nitatem et pro humilitate assumunt superbiam, ut hono185 rem se putent consecutos, non onus, et quoscumque in ecclesia uiderint praeponentes et Dei habere sermonem, opprimere nituntur ; unde iuxta Septuaginta scriptum est : Et quod forte erat affligebatis labore —. Et dispersus est populus Dei, uel uitiis uel errore haeretico, eo quod non es190 set pastor bonus qui poneret animam suam pro ouibus, sed omnes mercenarii qui lucra tantum de gregibus considerant et, cum lupum uiderint, fugiunt ; quorum neglegentia grex Domini deuoratur a bestiis agri — de quibus scriptum est : Posuisti tenebras et facta est nox : in ipsa pertransibunt 193 omnes bestiae agri, catuli leonum rugientes, ut rapiant et quaerant a Deo escam sibi —. Et disperguntur, et errant in 165

166/108 cfr lac. 2, 2. 169 lac. 2, 3. 170 confortant. consolidant] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 181. 1711 Thess. 5, 14. 171/172 Rom. 14, 1. 172 1 Cor. 11, 30. 174/175 Ps. 106, 20. 188 Ez. 34, 4 (LXX). 189/192 cfr Ioh. 10, 11-15. 194/196 Ps. 103, 20-21.

P K 165 semitam] K Hraban. fi Vail, cum LXX, *semitas P 169/170 sta istic. Quod] alt. m. P ; sta isti. Quod 1 m.P K ; sta. *Isti quod Hraban. /x Vail. 171 unde] om. Hraban. 171 Paulus] *praem. et K Hraban. fi Vail. 173/174 in Psalmis] alt. m. P K Hraban. fx Vail., *om. 1 m.P 182 ad] de corr. alt. m. P 185 consecutus K 185 onus] K Hraban. /x Vail., munus {pit. u sup. o ut uidetur alt. ml) P 186 praeponentes] 1 m. P K Hraban., praepotentes alt. m. P fx Vail. 189 haeretico] codd. Hraban., haereticorum fx Vail. 196 scam K, cfr supra lin. 159

v

410

PL

330

486

200

205

210

215

220

225

IN HIEZECHIELEM XI, xxxiv, 1/31

cunctis montibus qui eleuantur contra scientiam Dei, et uniuerso colie excelso qui per haereticam superbiam ecclesiasticam despiciunt simplicitatem, et super omnem faciem terrae disperguntur terrena, non caelestia requirentes : Et non erat qui requireret, nec qui reduceret, quia deliciis occupati, gregis Dominici damna non curant. Vnde ad malos pastores sermo fit Domini, ‘quia ista et ista fecistis’ quae supra exposui et quae secundo enumerat. ‘Ecce ego ipse ad pastores ueniarn et requiram gregem meum de manu eorum, quibus expedit ut mola asinaria alligetur ad collurn, quam ut minimum scandalizent de populo meo ; et haec erit eorum poena uel maxi¬ ma : Vt ultra non pascant gregem meum ne, sub occasione ouium, seipsos pascant et opes congregent ; et liberabo populum meum de ore eorum’. ‘Requiram’ inquit ‘de manu’, et ‘li¬ berabo de ore’, quo auidis faucibus deuorantur ; cum autem requisierit oues, uisitat eas quasi aegrotantes atque macilentas et pastorum neglegentia dissipatas ; et liberabit de omnibus locis in die nubis et caliginis — de qua loquitur et Ioel : Adest dies Domini, et prope est ; dies tenebrarum et caliginis, dies nubis et nebulae —. Tunc educuntur de terris, ut inducantur in terram suarn quae est terra uiuentium, et ipse eas pascat in montibus Israel —- de quibus loquitur Dauid : Leuaui oculos meos in montes, unde ueniet auxilium mihi —, et non solum in montibus, sed in riuis et in cunctis sedibus terrae, in pascuis uberrimis et in monte excelso — de quo Esaias et Michaeas plenius uaticinantur —, siue in monti¬ bus excelsis, Israel; ibi requiescent in herbis uirentibus — et dicent : Dominus pascit me, et nihil mihi deerit : in loco pascuae ibi me collocauit, super a quam refectionis educauit me —, *et pascentur in pascuis pinguissimis super montes

200/201 Ez. 34, 6. 205/207 cfr Matth. 18, 6 ; Marc. 9, 41 ; Luc. 17, 2. 208 Ez. 34, 10. 215/216 Ioel 2, 1-2. 219 Ps. 120, 1. 221 pascuis'] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 443. 221 cfr Is. 2-66 ; Mich. 1-7. 224/226 Ps. 22, 1-2. 225.226 pascuae. -If] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 443.

P K 199 despiciant PL, 202 Dominici] codd. Hraban., Domini /a Vail. 204 secundum K 204 Ecce] praem. Sequitur Hraban. 206 alligetur] al sup. lin. P 208 ne] P Hraban. fx Vail., nec K 209 opes] oues K 211 quo ... deuorantur] P ; quod ... deuorantur K ; quod ... deuoratur Hraban. fx Vail. 212 macilentes P 216 dies] codd. Hraban., praem. et /u. Vail. 216 educentur Hraban. fx Vail. 216/217 inducantur] P /x Vail., educantur K, adducantur Hraban. 217 et] codd. Hraban., om. ix Vail. 218 pascat] codd. Hraban., pascet /a Vail. 225 collocabit K 225 aquam] P cum Vulg., aquas K Hraban. jx Vail. 226 et] K Hraban. /x Vail., *om. P

m 945

v

411

IN HIEZECHIELEM XI, xxxiv, 1/31

230

235

240

245

250

235

487

Israel. Et infinita promissio spesque beatitudinis, quando ipse Dominus pollicetur dicens : 'Ego jmscam oues meas et nequaquam eas committam malis pastoribus, et ego eas accubare faciam, dicit Dominus Deus, ut requiescant in sinu Abraham, Isaac et Iacob’. Tunc quod perierat in gentium populis, requiretur, et quod errauerat in haereticorum persuasione, reducetur, et quod confractum fuerat, alligabitur, et quod contritum atque infirmum, consolidabitur —- ut impleatur quod scriptum est : Qui sanat infrmitates eorum, et alii gat contritiones eorum. Cor enim contritum et humiliatum Deus non spernit; unde et sanctus loquitur : Sana me, quoniam conturbata sunt ossa mea, et in tricesimo septimo psalmo, paenitens : Non est, inquit, pax ossibus meis a facie peccatorum meorum —. Et quod pingue, ait, erit et forte custodiam, ne uoretur a bestiis ; et pascet oues suas in iudicio, sciens cui oui, quae pascua debeantur — Diuersae enim sunt mansiones apud Patrem. Et non iudicat Pater quemquam, sed omne indicium dedit Filio —. Haec autem aduersum pastores locutus est. Nunc loquitur ad oues, id est ad populum, et ad utriusque pecoris gregem, id est ouiurn et caprarum, et non solum ad oues et capras, sed ad arietes et hircos qui sunt in gregibus principes ; quibus ait : ‘Nonne uobis satis erat quod bonis scripturarum pascuis uescebamini ? Sed insuper reliquias pascuarum uestrarum *conculcabitis pedibus, et, cum aquam eloquiorum Dei purissimam biberetis, reliquas aquas pedibus turbabatis, ut populus meus conculcatas a uobis pascuas et turbidas aquas manducaret et biberet, et, uestro uitio, quod per se bonum erat, corruptum uiolatumque susciperet’. Quod et omnes quidem haeretici faciunt, ut carpant eloquia scripturarum, et quantum in se est maculent ; sed *ecclesiastici uiri qui dogmatum non custodiunt uerita-

228.229/230 Ez. 34, 13. 235 Ps. 102, 3. 236 Ps. 146, 3. 236/237 Ps. 50, 19. 237/238 Ps. 6, 3. 239/240 Ps. 37, 4. 240/241 Ez. 34, 16. 242 pascua] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 445. 242/243 Ioh. 14, 2. 243/244 Ioh. 5, 22. 247/255 cfr supra lib. 8 lin. 1250/1253. 249.250.253 pascuis. -arum, -as] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 445.

P K 227 Et] Est Hraban. p Vail. 227 spesque] K Hraban. /a Vail., opesque (ex spes¬ que ipsa 1 m.) P 231 abrahe (e sup. a expunctam alt. m.) P 232 requiritur K 237 me] add. Domine p Vail, cum Vulg. 240 erit] 1 m. P K Hraban., erat alt. m. recent. P, om. p Vail. 241 uoretur] 1 m. P K Hraban. p Vail., deuoretur alt. m. recentiore P 247 sed] codd. Hraban., add. et p Vail. 250 conculcabitis] 1 m. P p, conculcabati K, *conculcabatis alt. m. recent. P Hraban. Vail. ; cfr supra lin. 82/83 252 turbabatisi* (lift, eras.) K 252/253 conculcatas ... pascuas] P Hra¬ ban. ; conculcatas ... pascua K ; conculcata ... pascua p Vail. ; cfr supra lin. 81 255 susciperet] scripsi, suscepeti*t (pr. e ex i, n eras.) P, susciperent K Hraban. p Vail. 257 ecclesiastici] P, *praem. et K Hraban. p Vail.

PL

331

v 412

488

IN HIEZECHIELEM XI, xxxiv, 1/31

tem, sed de suo corde confingnnt magistramque habent praesumptionem suam, simili eiTore retinentur ; qui cum populo 260 persuaserint uera esse quae fingunt, et in theatralem modum plausus concitauerint, et clamores immemores fiunt imperitiae suae, et, adducto supercilio libratisque sermonibus atque trutinatis, magistrorum sibi assumunt auctoritatem. Videamus igitur quid sit iudicium inter pecus et pecus et quo iudi265 cio iudicet eos bonus pastor et uerus, qui accepit omne iudi¬ cium a Patre : Ecce, inquit, ipse ego iudico inter pecus pingue et macilentum fsiue inter forte et infirmum) : fortes enim lateribus et humeris suis impingunt atque collidunt infirma pecora et cornibus uentilant, nescientes in lege taurum cor270 nupetam debere puniri; impingebant autem lateribus et corni¬ bus uentilabant, donee dispergerent et eicerent oues foras : superbia enim maiorum et praepositorum iniquitate frequen¬ ter pelluntur ecclesia, ut dispergantur a Domino quos ipse saluauit ; sed non dimittet eos ultra Dominus in rapinam, et 275 iudicabit inter pecus et pecus : non inter nomina dignitatum quibus tument praepositi, sed inter hominem et hominem, iuxta id quod uterque seruus est Domini. Tunc suscitabit pastorem unum — qui dicit in euangelio : Ego sum pastor bo¬ nus —, seruum suum Dauid — secundum id quod formam 280 serui est dignatus assumere ; qui ‘Dauid’ interpretatur ‘fortis manu’ — ; ipse pascet eos. Et Dominus erit eis in Deum — uel Filius et Pater, uel certe pastor iuxta assumptam carnem. ‘Dominus’ autem et ‘Deus’, iuxta : ‘Verbum’, quod erat in principio apud ‘Deum —. Qui Dauid, proficienti285 bus pecudibus in rationale animal, nequaquam pastor uocabitur sed princeps in medio eorum — de quo scriptum est : *Medium uestrum stat, quern uos ignoratis —. Tunc ponet cum eis pactum pacis — nequaquam bellorum atque discordiae

259/263 efr supra lib. 10 lin. 1416/1424. 265/266 efr Ioh. 5, 22. 266/267 Ez. 34, 20. 269/270 efr Ex. 21, 29. 269/270 cornupetam\ efr H. Goelzer, op. cit., pag. 133. 277 efr Matth. 25, 14-30 ; Luc. 19, 12-27. 277/287 efr infra lin. 1314/1318. 278/279 Ioh. 10, 11. 279/280 efr Phil. 2, 7. 280/281 efr Hieron., Norn. Hebr., 35, n ; 61, 9/10 ; 68, 13 ; 74, 3 ; 77, 29 ; 79, 5 ; 80, 16 ; 81, n. 283/284 Ioh. 1, 1-2. 287 Ioh. 1, 26. 287/291 efr infra lin. 1318/1323. 288/ 289 efr Ier. 31, 31-34 ; Hebr. 8, 8-12.

P K 261 immemorias corr. P 261 hunt] n sup. lin. P 264 quid] quod Hraban. /a Vail. 264 quo] quod 1 m. P K, corr. alt. m. P 269 legem K 269/270 cornipetam P 270 et] om. PL 273 ecclesia] add. ab Hraban., add. de /x Vail. 277 -it*** uterque (quod eras, ut uidetur) P 280 dignatus est ~ Hraban. 11 Vail. 281 fortis manu] codd. Hraban., manu fortis ~ ft. Vail. 281 Et] om. PL 286 principes K 287 Medium] 1 m. P K, *Medius alt. m. P Hraban. fi Vail, cum Vulg., add. autem fx Vail, cum Vulg. 287 ponet] P Hraban. /x Vail., ponat K

m 946

1*413

IN HIEZECHIELEM XI, xxxiv, 1/31

489

quia : Factus est in pace locus eius, sed pads Christi : Quae exsuperat omnem sensum — qui didt : Pacem meam do uobis, pacem meant relinquo uobis ; et cessare fadet bestias pessimas de terra — mitius : uel perturbationes quibus animae uexantur humanae, uel aduersariae potestates *a quibus impugnantur —, et qui habitant in deserto securi dormient in sal295 tibus — Dominus enim : Reuelabit condensa siluarum et in templo eius omnes dicent gloriam. Eiectis autem bestiis et redada terra in solitudinem, ab istiusmodi animantibus secu¬ ri dormient et dicent : Dominus illuminatio mea et salus mea, quern timebo ? — ; et ponet eos, qui securi dormient, 300 in circuitu montis uel collis sui, et erunt benedictio ; tunc dabit imbrem in tempore suo, et pluuiae benedictionis erunt — quas in Deuteronomii benedictionibus pollicetur —. Et dabit, inquit, lignum uitae -—- de quo in Genesi scripturn est —, lignumque sapientiae — de quo dicitur : Lignum 305 uitae est omnibus qui assumunt ea — : dabit autem fructum suum quando et terra dederit fructum suum, siue ligna regionum, sanctorum plurima multitudo ; et terra dabit germen suum : Veritas enim de terra orta est; et erunt in terra sua absque timore, siue in spe pacis, in terra uiuentium — 310 terra mansuetorum de qua scriptum est : Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram —, ut rerum omnium felicitate cognoscant quod ipse sit Dominus, quando contriuerit cate¬ nas uel circulum ferreum iugi eorum quo quasi grauissimo premebantur imperio, et eruerit eos de manu imperantium, 315 siue seruitute affligentium eos : Seruus est enim unusquisque eius a quo uincitur. Et nequaquam erunt ultra in rapinam daemonicis gentibus, nec bestiae terrae deuorabunt eos de quibus diximus, sed habitabunt confidenter absque ullo terrore iuxta superiorem expositionem. Et suscitabo, inquit, eis 320 germen nominatum ('siue plantationem pacis) — quae loquitur in euangelio : Ego sum uitis uera —-, et non erunt ultra 290

289 Ps. 75,3. 289/290 Phil. 4, 7. 290/291 Ioh. 14, 27. 295/296 Ps. 28, 9. 298/299 Ps. 26, 1. 301/302 cfr Deut. 28, 12. 304/305 cfr Gen. 2, 9. 304/ 305 Prou. 3, 18 (LXX). 308 Ps. 84, 12. 310/311 Matth. 5, 4. 315/316 11 Petr. 2, 19. 319/320 Ez. 34, 29. 321 Ioh. 15, 1. 321/322 Ez. 34, 29.

P K 289 Factus] om. PL 292 mitius uel] scripsi, mitium uel codd. (compara ''Medium’ supra tin. 287), uel uitia Hraban., uitia uel fj. Vail. 293 aduersariae] codd. Hraban., aduersarias /i Vail. 293 a] K Hraban. fx Vail., *om. P 295 reuelauit K 296 gloria P 302 Deuteronomio corr. alt. m. P 305 earn Hraban. /x Vail. 310 terra] praem. in Hraban. /n Vail. 311 possebunt K 313 quo] quod (d exp.) P 316 uintitur K 317 daemonicis] daemoniacis Hraban. 71 Vail.

PL

v

490

IN HIEZECHIELEM XI, xxxiv,

1/31-xxxv, 1/15

imminuti fame in terra — ergo fames in terrenis est ; fa¬ mes autem audiendi sermonem Dei, quae, sub pastore bono, et germine nominato atque omnium sermone celebrato, 325 et plantatione pacis, nequaquam erit in terra —, neque P 947 amplius opprobriis gentium subiacebunt — ut dicant : Vbi est Dominus Deus eorurn ? —; et scient post haec omnia, quod non solum ipse sit Dominus — quod et su¬ pra quoque dixerat —, sed cum additamento quod Domi330 nus omnium proprie Deus eorurn sit cum eis — qui dicit in euangelio ad apostolos : Ecce ego uobiscum sum cunctis diebus, usque ad consummationem saeculi — ; cum autem fuerit ipse Dominus Deus eorurn, tunc et ipsi erunt populus eius : non quilibet, sed qui meruerint appellari domus Israel. 335 Ac ne putaremus uniuersa quae dicta sunt, ad past ores et oues hircosque et arietes pertinere, soluit aenigma, immo [xerapopav, et ponit manifestius : Vos autem oues meae, et oues pascuae meae homines estis ; omnis igitur sermo de ho- PL 333 minibus est, ad quos dicit : Ego Dominus Deus uester, dicit 34° Dominus Deus. XXXV. 1-15. Et *factus est sermo Domini ad me, dicens : FHi hominis, pone (sine conuerte) faciem tuam aduersum montem Seir, et pr ophetabis de eo (siue ad eum) , et dices illi : Haec dicit D 0 mi nus Deus : 343 Ecce ego ad te, mons Seir ; et extendam manum meam super te, et dabo te desolatum atque desertum. Vrbes tuas demoliar ("siue in urbibus tuis faciam solitudinem), et tu desertus eris, et scies quia ego sim Do¬ minus.Eo quod fueris inimicus sempiternus, et con350 cluseris filios Israel in manus gladii ('siue et assederis domui Israel fraudulenter in manu gladii) in tempore afflictionis eorurn, in tempore iniquitatis extremae; propterea, uiuo ego, dicit Dominus Deus, quoniam sanguini tradam te ('siue quoniam in san355 guine peccasti), et sanguis te *persequitur, et cum

322/323 cfr Am. 8, n. 327 Ps. 113, 2. 331/332 Matth. Ez. 34, 31. 338 pascuae] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 445. 31. 341/382 Ez. 35, 1-15.

28, 20.

337/338 339/340 Ez. 34,

P K 330 immo] sup. lin. P 337 pera^opav] Hraban., MeTa 434 PL 348

514

1100

1105

mo

m5

1120

1125

IN HIEZECHIELEM XI, xxxvii, 1/14

cere quaestionem, eo quod non de generali resurrectione sed proprie de resurrectione dicatur domus Israel, quae dicat : 'Aruerunt ossa nostra et periit spes nostra, et abscisi sumus a terra nostra’ siue ‘omnino desperauimus’ ; quibus ista dicentibus, tertio Hiezechiel prophetare compellitur et dicere ossibus aridis : Haec dicit Dominus Deus : Ecce ego aperiam tumulos uestros, in quo quaeritur, si aperit tumulos, quomodo supra dixerit : Erant autem multa ualde super faciem campi, siccaque uehementer. Et educam, inquit, uos de sepulcris uestris, populus mens — secundum illud quod scriptum est in euangelio : Venit hora quando, qui in sepulcris sunt, audient uocem Filii Dei / et exibunt, qui bona *egerunt in resurrectionem uitae, et iterum : Qui audierint, uiuent —. Et si, ut nonnulii arbitrantur, de generali resurrectione dicit sermo diuinus, quid necesse fuit specialiter dici : Et inducam uos in terram Israel, cum in omni orbe terrarum resurgere debeant mortui ex his locis in quibus sepulti sunt ? Cumque, ait, eduxero uos de tumulis uestris et dedero spiritum meum in uobis et uixeritis, tunc '.‘Requiescere uos faciam super humum uestram, ut, postquam requieueritis in terra Israel, tunc cognoscatis quod ipse sim Dominus qui promissa mea opere compleuerim’. Qui ergo de generali resurrectione haec dicta intellegunt, illud, quod uidetur facere quaestionem : Ossa haec uniuersa domus est Israel, ad sanctorum resurrectionem referunt — de qua et apostolus Ioannes in Apocalypsi loquitur : Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione prima ; super eum secunda mors non habet potestatem —, quod uidelicet *alia sanctorum, alia peccatorum sit resurrectio — unde et in psalmo primo * dicatur : Non resurgent impii in iudido, neque peccatores in consilio iustorum — ; terram au¬ tem Israel, quam resurgentibus Dominus pollicetur, illam esse confirmant de qua scriptum est : Bead mites, quoniam

1098 Ez. 37, 11. 1101/1102 Ez. 37, 12. 1103/1104 Ez. 37, 2. 1104/1105 Ez. 37, 12. 1106/1108 Ioh. 5, 28-29. 1108 Ioh. 5, 25. 1110/1111 Ez. 37, 12. 1112/1114 Ez. 37, 13-14. 1114/1115 Ez. 37, 14. 1118/1119 Ez. 37, 11. 1121/1122 Apoc. 20, 6. 1124/1125 Ps. 1, 5. 1127/1128 Matth. 5, 4-

P K

1098 abscisi] codd. Hraban., abscissi fi Vail, cum Vulg., cfr supra lin. 99S 1107 Filii] tert. i sup. lin. suppl. P 1107 egerunt] K Hraban. /i Vail., *egerint P 1107/1108 resurrectione corr. alt. m. P 1108 si ut] alt. ( ?) rn. P K Hraban., sicut 1 m. P, si sicut /a Vail. 1110 quid] d sup. lin. suppl. alt. m. P 1110 induca K 1115 terram P 1 m. K, corr. alt. (?) m. K 1116 ipse] 1 m.P K Hra¬ ban. /i Vail., ego alt. m. P 1120 iohannis 1 m.P K ut semper fere, corr. alt. m. P 1123 alia1] *praem. et P 1124 in psalmo primo] 1 m.P K Hraban. /x Vail., primo in psalmo ~ alt. (?) m. P 1124 *dicitur Hraban. (i Vail. 1126 quam] quern K

" 435

IN HIEZECHIELEM XI, xxxvii, 1/14

515

ipsi possidebunt terram, et : Placebo Domino in regione uiuentium. Haec loquiintur qui de generali, ut diximus, resur11301-ectione Hiezechielem scripsisse autumant. Qui autem aliter interpretantur, ista memorabunt : non debet nobis facere inuidiam, quod, istum locum aliter exponentes, resurrectionem negare uideamur : scimus enim multo robustiora testimonia, et in quibus nulla sit dubitatio, in scripturis sanctis *re1135 perire — ut est illud lob : Suscitabis pellem meam, quae ista sustinet, et in Daniel : Multi qui dormiunt in terrae puluere resurgent, isti in uitam aeternam, et isti in opprobrium et in confusionem aeternam, et in euangelio : Nolite timere eos qui corpus interficiunt et animam non possunt occidere ; timete 1140 autem eum magis qui potest et animam et corpus perdere in gehenna, et in apostolo Paulo : Qui uiuificabit mortalia uestra corpora propter inhabitantem spiritum eius in uobis, et rnulta alia — ; ex quo perspicuum est non nos resurrectionem negare, sed haec non scripta de resurrectione contendere et, per resur1145 rectionis parabolam, de restitutione Israel prophetari qui eo tempore captiuus erat in Babylone. Nec statim haereticis occasionem dabimus, si haec de resurrectione communi intellegi denegemus : numquam *enim *poneremur similitudo resurrectionis ad restitutionem israelitici populi significandam, 1150 nisi staret ipsa resurrectio et futura crederetur — quia nemo de rebus non exstantibus incerta confirmat —; totaque nostra illo tendit assertio, quod, quomodo uidetur incredulum quod ossibus aridis et multa uetustate confectis futura resurrectio promittatur et tamen futurum est quod 1155 promittitur, sic et restitutio populi Israel, qui ductus est in captiuitatem et in toto orbe dispersus, uidetur quidem incredi-

1128/1129 Ps. 114, 9. 1129 diximus] supra lin. 1109/1110. 1132 exponentes] cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 268. 1135/1136 lob 19, 26 (LXX). 1136/1138 Dan. 12, 2 (Theod.). 1138/1141 Matth. 10, 28. 1141/1142 Rom. 8, 11. 1148/1151 cfr Tertull., De resurr. mort., 30, 1-6.

P K 1129 loquitur corr. alt. m. P 1129 qui] que K 1130 autunant K 1130/ 1131 Qui autem aliter interpretantur, ista memorabunt : non debet] ita {sed interpretentur corr. alt. m. P, memora[bunt exp.] alt. m. P, sine interpunctione K) codd. ; Qui autem aliter interpretantur ista debent Hraban. ; Qui autem taliter interpretan¬ tur, ista debent /a Vail. 1134/1135 reperire] 1 m. P, *reperiri alt. m.P K Hraban. fj. Vail. 1135 Suscitabis] codd. Hraban. /x, Suscitabit Vail. 1137 in2] om. Hraban. 1138 confusionem] confessionem K 1139 et animam] codd. Hra¬ ban., animam autem /a Vail, cum Vulg. 1141 gehennam Hraban. /x Vail, cum Vulg. 1141 in apostolo Paulo] codd. Hraban., {om. in) apostolus Paulus /x. Vail. 1141 Qui] add. suscitauit Iesum Christum a mortuis {e Florent. codd.) Viet, cum Vulg. 1141 uiuificauit P 1143 nos** (se eras.) P 1144 resurrectionem1 K 1148 enim] P yu. Vail., *om. K Hraban. 1148 poneremur] 1 m. P, *poneretur alt. m. P K Hraban. /x Vail. 1150 rederetur K 1155 populis K

PL 349

^

960

v 436

516

IN HIEZECHIELEM XI, xxxvii, 1/14

bilis his, qui Dei non norunt potentiam, sed tamen futura est : ‘Quia ego’ inquit ‘Dominus locutus sum et faciam sicut pollicitus sum’. Denique et anterioris prophetiae in quibus mon1160 tibus Israel antiquus repromittitur status, et dicit ad eos Do¬ minus : Et conuertar ad uos, et arabimini et accipietis sementern ; et multiplicabo in uobis in homines, omnemque domum Is¬ rael, et rui'sum quod domus Israel habitatura sit in terra sua quae, quondam inculta, postea futura sit quasi hortus uolup1165 tatis, et ciuitates desertae et destitutae muniantur, et *multiplicentur in eis domus Israel sicut grex ouium, et cetera quae sequuntur, ad eundem sensum pertinere quae nunc sub tropologia et parabola dicitur aridorum ossuum et penitus nul¬ lum umorem uitae habentium — impleto illo quod in euan1170 gelio scriptum est : Quae apud homines impossibilia uidentur, apud Deum possibilia sunt — ; eiecti sunt autem de sepulcris suis, de sepulcris captiuitatis et uinculis quibus seruitute babylonia tenebantur astricti. Sed haec omnia Iudaei uel sub Zorobabel, ut prius dixi, expleta confirmant, quando magna 1175 est facta commotio et regnum Chaldaeorum in Medos Persasque translatum, uel in praesentia Christi sui, quern putant esse uenturum. Nos autem spiritaliter post crucem Domini Saluatoris completa memoramus et cotidie fieri, in his uel maxirne qui, instar Lazari peccatorum suorum fasciis colli1180 gati, ad uocem Domini suscitantur, et uere sunt domus Israel arens quondam et nullam spem habens salutis, sed, intrante in se spiritu gratiae et porrigente Domino manum, de profundo inferi libei'entur ; et qui prius dixerant : Domine Dens, tu nosti, haec postea audiant liberati : Modicae fidei, quare dubi1185 tasti ? 15-28. Et factus est sermo Domini ad me, di-

1158 Ez. 37, 14 (LXX). 1101/116:5 Ez. 36, 9-10. 1103 cfr Ez. 36, 24.28. 1164/1165 cfr Ez. 36, 34-35. 1165/1166 cfr Ez. 36, 37. 1170/1171 Matth. 19, 26. 1173/1176 cfr Hieron., in Hierem., 235, 21/23 ; 380, 16/17; et supra tin. 636/637 sqq., 801/804, Lb- 9 Un. 982/984. 1176/1177 cfr Hieron.,in Hierem., 235, 17/21 ; et supra lin. 633/636.804/807. 1179/1180 cfr Ioh. 11, 43-44. 1183/1184 Ez. 37, 3. 1184/1185 Matth. 14, 31. 1186/1226 Ez. 37, 15-28.

P K 1157 his] sup. lin. suppl. P 1159 anteriori prophetia in qua Hraban., in anteriori prophetia in qua /x Vail. 1160 et] codd. Hraban., om. fj. Vail. 1164/1165 uoluntatis PE 1165/1166 *multiplicetur Hraban. /x Vail. 1167 quae] 1 m. P K, qui alt. m. recentiore P Hraban. /x Vail. 1168 ossuum] codd., ossium fx Vail. ; cfr supra lin. 1010, lib. 7 lin. 1247.1328, lib. 10 lin. 071/972 1181 arens] aretis corr. alt. m. P 1181/1182 intrantem se spiritu 1 m., intrantem in se spiritum uitiose alt. m. P 1184 haec] rede ad postea ref. codd. Hraban., ad nosti uero ref. /x Vail. 1184/1185 dubitasti] codd. Hraban. cum Vulg., dubitastis /x ValL 1180 Et] praem. hh in corpore P, cfr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122

PL

350

IN HIEZECHIELEM XI, xxxvii, 1/14

1190

1195

1200

1205

1210

1215

517

cens : Et tu, fili hominis, sume tibi lignum unum et scribe super illud : Iudae et filiorum Israel sociis eius. Et tolle lignum alterum et scribe super illud : Ioseph — lignum Ephraim — et *domus Israel so¬ ciorum que eius. Et adiunge ilia unum ad alterum tibi in lignum unum ; et erunt in unione in manu tua. Cum autem dixerint ad te filii populi tui, loquentes : Nonne indicas nobis quid in his tibi uelis ? loqueris ad eos : Haec dicit Dominus Deus : Ecce ego assumam lignum Ioseph — quod est in manu Ephra¬ im — et tribus Israel quae iunctae sunt ei, et dabo eas pariter cum ligno Iuda et faciam eas lignum unum, et erunt unum in manu eius. Erunt autem ligna super quae scripseris, in manu tua in oculis eorum, et dices ad eos : Haec dicit Dominus Deus : Ecce ego assumam filios Israel de medio nationum ad quas abierunt, et congregabo eos undique, et adducam eos ad humum suam, et faciam eos gentem unam in terram in montibus Israel; et rex unus erit omni¬ bus imperans, et non erunt ultra duae gentes, nec diuidentur amplius in duo regna. Neque polluentur ultra in idolis suis et abominationibus et in cunctis iniquitatibus suis, et saluos eos faciam de uniuersis sedibus suis in quibus peccauerunt, et mundabo eos, et erunt mihi populus, et ego ero eis Deus. Et seruus mens Dauid rex super eos, et pastor unus erit omnium eorum ; in iudiciis meis ambulabunt, et mandata mea custodient et facient ea. Et habitabunt super terram quam dedi seruo meo Iacob, in qua habitauerunt patres uestri ; et habitabunt super eam,ipsi et filii eorum et filii filiorum eorum usque in sempiternum, et Dauid seruus meus princeps eo¬ rum in perpetuum. Et percutiam illis foedus pads,

P K 1187 su*me tibi (pr. m eras.) P, su & ibi litteris male covipactis K 1188 sociis] sociorum Hraban. y. Vail, cum Vulg. — Recte pulchreque hie sociis adiectiuum ablatiuo absoluto legunt codd., cum tantum pars Israel quasi for tui to socia fuerat Iudae ac Beniamin, et sociorum legunt infra (Jin. 1190/1191) pro maxima parte uel ‘cuncta’ domo Israel quae iungitur Ioseph. Nil dubium itaque quin hie sociis istic sociorum genuinum sit 1190 lignum] codd. Hraban. y. Vail, (ligno Vulg.) 1190 domus] scripsi, *domuis (i sup. lin. ut uidetur 1 m.K)archaeogenitiuo 1 m.P K, cunctae domui Hraban. cum Vulg., omnis domus y. Vail. 1190/1191 sociorumque] codd. y Vail, cum Vulg., sociorum Hraban. 1191 unam K 1192 unionem Hraban. cum Vulg. 1192 et erunt] &rt K, efr lib. 7 lin. 467 1194/1195 loqueris] his loquentes ut uidetur 1 m., corr. alt. m. P 1198 lignum] praem. in Hraban. cum Vulg. 1199 manus PL. 1203 et2] sup. lin. suppl. alt. m. P 1205 terra Hraban. y Vail, cum Vulg. 1208 abominationibus] codd. Hraban. cum Vulg., praem. in y Vail. 1208 in2] om. Hraban. cum Vulg. 1217 et filii filiorum eorum] exp. alt. ( ?) m. P

v 457

P

961

5i8 1220

1225

1230

1235

1240

1245

1250

IN HIEZECHIELEM XI, xxxvii, 1/14

pactum sempiternum erit eis, et fundabo eos et multiplicabo ; et dabo sanctificationem meam in medio eorum in perpetuum, et erit tabernaculum meum in eis [*et ero eis Deus, et ipsi erunt mihi populus] / et scient gentes quia ego Dominus sanctificator Israel, cum fuerit sanctificatio mea in medio eorum in perpetuum. fLXX : Et factus est sermo Domini ad me, dicens : Et tu, fili hominis, assume tibi uirgam unam et scribe super earn : Iudam et filios Is¬ rael qui appositi sunt ei. Et uirgam secundam assumes tibi et inscribes earn : Ioseph — uirgam Ephraim — et omnes filios Israel qui appositi sunt ei. Et coniunges eas inuicem tibi in uirgam unam ut copules eas ; et erunt in manu tua. Et erit quando dixerint tibi filii Israel, loquentes : Non indicas nobis quid sint ista tibi ? et dices ad eos : Haec dicit Dominus Dominus : Ecce ego assumam in tribum Ioseph — per manum Ephraim — tri¬ bus Israel quae adiunctae sunt ei, et dabo omnes eos super tribum Iuda et erunt in uirgam unam, et erunt una in manu Iuda. Et erunt uirgae quas inscripsisti sic, in manu tua coram eis, et dices eis : Haec dicit Dominus Dominus : Ecce ego assumam omnem domum Israel de medio gentium ad quas ingressi sunt, et congregabo eos ex omnibus qui in circuitu eius sunt, et inducam eos in terram Israel, et dabo eos in gentem unam in terra mea in montibus Isra¬ el ; et princeps unus erit omnium istorum in regem, et non erunt ultra in duas gentes, nec diuidentur ultra in duo regna. Et non polluantur ultra in idolis suis et in offendiculis suis et in omnibus impietatibus suis, et eruam eos ex omnibus iniquita-

1226/1268 Ez.

37, 15-28

(LXX).

P K 1220 sempiternum] praem. et exp. in K 1220/1221 multiplicabo] P Hraban. cum Vulg., add. et eras, eos K, add. eos /n Vail. 1223 et ero ... populus] Hraban. /x Vail, cum Vulg., *om. codd., uncinis inclusi quadratic 1229/1230 assumes] tert. s exp. alt. (?) m. P 1230 inscribes earn] scribes super earn /.i Vail., cfr infra lin. 1240/1241 1234 filii* (s eras.) P, filiis K 1235 tibi] 1 m. P K \x Vail., eras, alt. ( ?) m. P 1236 Dominus Dominus] codd., Dominus Deus n Vail. ; cfr supra lin. 1045/1046 et infra lin. 1242 1237 in] del. Viet. 1238/1239 eos omnes ~ u Vail. 1240 praem. t\x(ut uidetur)sup. lin. P 1240/1241 inscripsistisic] inscripsisti|si K 1242 Dominus Dominus] 1 m. P K, Dominus Deus alt. m. P fj. Vail. ; cfr supra lin. 1045/1046.1236 1246 terram earn corr. K 1249 Et non polluantur] 1 m. P K, et non polluentur alt. m. P, ut non polluantur /x Vail, cum LXX ; cfr infra lin. 1259/1296

PL

v

351

438

IN HIEZECHIELEM XI, xxxvii, 1/14

1255

1260

1265

1270

1275

1280

1285

519

tibus eorum in quibus peccauerunt, et mundabo eos, et erunt mi hi in*populum: ego ero eis in Deum.Et ser uus mens Dauid princeps in medio eorum, et pastor unus erit omnium istorum, quia in pr aeceptis meis ambulabunt et iudicia mea custodient et facient ea. Et habitabunt in terra sua quam dedi seruo meo lacob, ubi habitauerunt patres eorum; et habitabunt in ea, ipsi et jilii eorum et filii filiorum eorum usque in sempiternum, et Dauid seruus meus princeps eo¬ rum erit in perpetuum. Et disponam eis testamentum pads, testamentum sempiternum erit cum eis, et dabo eos et multiplicabo illos ; et ponam sancta mea in medio eorum in perpetuum, et erit tabernaculum meum in eis, et ero eis Deus, et ipsi erunt mihi populus; et scient gentes quia ego sum Dominus qui sanctifico eos, cum *fuerit sancta mea in medio eo¬ rum in perpetuum.) Regum narrat historia sub Roboam filio Salomonis duodecim tribus fuisse diuisas, et duas, hoc est Iudam et Beniamin, cum leuitis ac sacerdotibus secutas esse Roboam qui regnauit in Hierusalem : et regnum eius appellatum est Iuda ; alias uero decern tribus — quae dixerunt : Non est nobis pars in Dauid, neque hereditas in filio Iesse — Ieroboam filio Nabath de tribu Ephraim, qui fuit filius Ioseph, submisisse ceruices et seruisse ei : apellatasque ex magna parte populi antiquo nomine Israel; et multo tempore regnum Iuda et Israel aduersum se habuisse certamina propriisque paruisse regibus, primasque decern tribus captas ab Assyriis, et, post aliquantum temporis, eas, quae appellabantur Iuda, a Chaldaeis in Babylonem ductas esse captiuas ; et tribum Iuda post annos septuaginta antiquae terrae redditam, decern autem tribus, quae uocabantur Israel, usque hodie in montibus urbibusque Medorum seruire captiuatas. Praesens igitur prophetia haec ex ore Domini pollicetur : quod utrumque sibi iungatur imperium, hoc est reg-

1268/1276 cfr n Reg. 20, 1-17 ; in Reg. 12, 16-20 ; n Par. 10, 16-17 ! IJ> 5-12-13 > et supra lib. 7 lin. 794/800. 1273 n Reg. 20, 1 (LXX) ; 11 Par. 10, 16 ; cfr nr Reg. 12, 16. 1276/1278 cfr in Reg. 14, 30 ; 15, 6 ; 11 Par. 12, 15. 1278/1279 cfr iv Reg. 17, 6 ; 18, 10-11 ; 1 Par. 5, 26. 1279/1280 cfr iv Reg. 24, 12-16 ; 25, 5-7.21 ; 11 Par. 36, 10.17-20. 1281/1282 cfr n Par. 36, 21 ; Esdr. i, 1. 5 sqq. 1282/1284 cfr in Reg. 12, 19 ; iv Reg. 17, 23 ; n Par. 10, 19 ; et supra lib. 7 lin. 843/844.

P K 1253 populum] *populis 1 m., corr. alt. m. P ; cfr supra tin. 767 1253 ego] pracm. et /x Vail. 1259 ipse corr. alt. m. codd. 1263 illos] eos /x Vail. 1267 fuerit canstr. ad sensum 1 m. P K, *fuerint alt. m. recent. P /x Vail. 1270 leuitis ac] in ras. alt. m. P 1273 Iesse] codd. cum LXX, Isai /x Vail, cum Vulg., Sai PL. 1283 orbibusque corr. alt. m. P 1283/1284 captiuatas] alt. m. P K, captiuitas 1 m. P, captiuas Hraban. fx Vail. ; cfr supra lib. 7 lin. 843

PL

352

fj.

962

u

439

520

IN HIEZECHIELEM XI, xxxvii, 1/14

nura Iudae et regnum Israel, tollaturque uirga Ephraim, qui de Ioseph stirpe generatus est, cum reliquis tribubus quae ei sociatae sunt, et iungatur uirgae Iuda, ut nequaquam uocetur Iuda et Israel sed uno nomine appellentur Iuda 1290 et, sub figui'a prophetae qui praecedit in typo Domini Saluatoris, nequaquam duabus manibus sed una Christi teneantur manu. Dicit enim se assumere filios Israel de medio nationum ad quas captiui ducti sunt, et reducturum eos in terram et in montes Israel — de quibus supra legimus —, et 1295 appellandam unam gentem ; uniusque regis regendam imperio, ut ultra non polluantur in idolis et abominationibus suis ; sed, cum fuerint de captiuitatis sedibus liberati in quibus peccauerant, omnibus uitiis esse mundandos et futuros populum Dei, ita ut Dominus sit Deus eorum. Et seruus, inquit, 1300 mens Dauid rex super eos — de quo et angelus loquitur in euangelio, quod regnaturus sit super domum Iacob et regni eius non sit finis — ; tantaeque erit clementiae, ut non so¬ lum rex sed et pastor appelletur, quo superbum nomen im¬ perii, pastoris uocabulum mitiget ; qui, postquam fuerint in 1305 gentem unam, et in terra Israel ac montibus habitauerint, ambulaturi sint in omnibus iudiciis Domini et praecepta illius custodituri ; habitaturi autem non in alia terra sed in ea quam dedit seruo suo Iacob, in qua habitauerunt patres eo¬ rum Abraham, Isaac et Iacob et reliqui sancti ; et non 1310 solum ipsi habitaturi sint, sed et filii eorum ac nepotes — iuxta illud Vergilianum : Et nati natorum et qui nascentur ab illis — ;

1315

1320

habitentque non ad breue tempus, sed in perpetuum. ‘Vultis autem’ ait ‘scire quis sit iste rex et pastor ? Ipse est de quo supra dixi : Seruus meus Dauid : Qui, cum in forma Dei esset, non est rapinam arbitratus esse se aequalem Deo, sed se exinaniuit, formam serui accipiens, et factus est obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis. Cumque sub tali rege fuerint, percutiam illis foedus pads’: nequaquam, ut in ueteri testamento, certaminum atque bellorum, sed pactum pacis :

1294 supra] lin. 218/219.503/507.664/671.697/698, lib. 10 lin. 1395/1396, lib. 9 lin. 377/379, lib. 6 lin. 1425/1437^ lib. 2 lin. 324/326. 1299/1300 Ez. 37, 24. 1301/1302 cfr Luc. 1, 33. 1312 Verg.,Aen., 3, 98. 1314/1318 cfr supra lin. 277/287. 1315 Ez. 34, 24. 1315/1317 Phil. 2, 6-7. 1317/1318 Phil. 2, 8. 1318/1323 cfr supra lin. 287/291. 1319/1320 cfr Ier. 31, 31-34 ; Hebr. 8, 8-12.

P K

1292 se* (d eras.) K 1293 sint PL 1297/1298 peccauerunt Hraban. /a Vail. 1301 Iacob] om. P 1302 ut] sup. lin. suppl. alt. m. recent. P 1303 quo] eo quod Hraban. /x Vail. 1304 pastoris] alt. m. recent. P K Hraban. /u. Vail., pastoralis 1 m. P 1304 uocabulo Hraban. /j. Vail.

v

440

IN HIEZECHIELEM XI, xxxvii, 1/14

521

Quae exsuperat omnem sensum — de qua Saluator loqui¬ tur ad apostolos : Pacem meam do uobis, pacem meam relinquo uobis, et propheta dicit : Factus est in pace locus eius —. Quos cum in ecclesia fundauerit et stabilierit — ita ut pos1325 sint dicere : Statuit supra petram pedes meos —, tunc multiplicabuntur uel credentium numero uel multiplicatione uirtutum. Et dabo, inquit, sanctificationem meam fsiue sanctuarium) in medio eorum in perpetuum, quod Iudaei de templo interpretantur quod sub Zorobabel exstructum 1330 est — sed quomodo stare poterit hoc quod dicitur ‘in perpe¬ tuum’, cum templum illud, quod a Zorobabel exstructum est et postea a multis instauratum, romano igne succensum sit ? —•. Quae omnia referenda sunt ad ecclesiam et ad tempora Saluatoris, quando tabernaculum eius positum 1335 est in ecclesia, ubi factus est Deus noster et nos populus eius. Profectusque omnium est, ut sciant quod ipse sit Dominus ; et ipse sanctificet Israel, non iuxta carnem sed iuxta spiritum, quando sanctificatio eius in medio credentium facta est in perpetuum. Quod autem Dominus abiecerit tribum 1340 Ephraim et elegerit tribum Iuda, et in Psalmis legimus in quibus scriptum est : Et repulit tabernaculum Ioseph, et tribum Ephraim non elegit ; sed elegit tribum Iuda, de qua scrip¬ tum est : Non deficiet princeps ex Iuda neque dux de femoribus eius, donee ueniat cui repositum est ; et ipse erit exspectatio 1345 gentium : uere enim in aduentu Domini Saluatoris ‘duae uirgae’ et, ut in hebraico positum est, ‘duo ligna’, in unum iuncta sunt sceptrum, et in baptismate Christi dudum sepa¬ rata sociantur, ut fiant in unum nouum hominem et in unam gentem, neque polluantur ultra in idolis et abominationibus 1350 sed, mundi lauacro, sint populus Dei et imperet eis Christus, et habitent super terrain mitium terramque uiuentium quam dederat seruo suo Iacob, qui populum Israel in matris utero supplantauit. Sin autem uoluerimus, iuxta prophetiam Osee quae pene omnis ad decern tribus dirigitur id est ad Ioseph 1335 et Ephraim et Samariam et Israel, intellegere falsi nominis

1321 Phil. 4, 7. 1322/1323 Ioh. 14, 27. 1323 Ps. 73, 3. 1325 Ps. 39, 3. 1327/1328 Ez. 37, 26. 1329/1333 efr supra lin. 801/804. 1341/1342 Ps. 77, 67-68. 1343/1345 Gen. 49, 10 (LXX). 1352/1353 efr Gen. 25, 25. 1353/ 1355 efr Os. 1,

5

; Hieron., in Osee, lib. 1, cap.

1, 3.

P K 1322 apostolus 1 m. P K, corr. alt. m. P 1325 meus K 1331 a] ad 1 m. P K, corr. alt. m. P 1335 Deus] K Hraban. fi Vail., Dominus P 1347 iunctum P 1350 impereat K 1351 habitent] nt in ras. alt. m. P 1351 terramque] codd. Hraban., terram fs Vail. 1352 deder& corr. alt. m. K 1353 Oseae Hraban.

PL

353

^

963

v

441

522 IN HIEZECHIELEM XI, xxxvii, 1/14-xxxviii, 1/23

1360

1365

1370

1375

1380

1385

scientiam et diuersas turbas haereticorum, hoc dicemus : quod in ultimo tempore, quando subintrauerit plenitudo gen¬ tium et omnis Israel saluus fuerit, tunc etiam aduersarii populi, qui contra domum Iudae et confessionem ecclesiae pugnauerunt, tradant se ecclesiasticae fidei, et, uniuersis erroribus derelictis et principibus mundi istius qui destruuntur et patriarchis suis qui eos in blasphemiarum barathrum deduxerunt, consurgant, et relinquant idola sua et abominationes suas quas de suo corde confinxerant, et de cunctis sedibus suis in quibus peccauerunt, transeant ad ecclesiasticam fidem, et mundentur, et sint populus Christi et ipse sit Deus eorum ; quae plenius in Osee propheta dictasse me noui. Quod si Iudaei et Christiani iudaizantes haec ad mille annorum uoluerint referre regnum, necessitate cogentur ut suscipiant omnes qui salui fuerint habitaturos in terra Israel, aedificandam Hierusalem, exstruendum templum, cunctas legis caeremonias exercendas, obseruandum sabbatum, accipiendam circumcision is iniuriam, manducandum et bibendum, et diuitiarum abundantiam pro summa beatitudine et cunctis opibus aestimandam, cum apostolus dicat : Esca uentri et uenter escis : Deus autem et hunc et Mas destruet; quomodo autern in typo resurrectionis superior sermo propheticus restitutionem iudaei populi demonstrauit non carnalem sed spiritalem, sic et ista prophetia nequaquam ad carnis sed ad animae pertinet felicitatem et ad Christi fidem qua mundamur in baptismate, cuius regnum in perpetuum est, ut non exspectemus uentura quae transacta sunt et cotidie transigi nouimus. XXXVIII. 1-23. Et factus est sermo Domini ad me, dicens : Fili hominis, pone faciem tuam contra Gog et terram Magog, principem capitis (siue Ros) Mosoch et Thubal, et uaticinare de eo, et di¬ ces ad eos : Haec dicit Dominus Deus : Ecce ego ad te Gog, principem capitis fsiue Ros) Mosoch et 1357/1367 efr Hieron., in Osee, lib. r, cap. i, io-ii. 1357/1358 efr Rom. n, 25-26. 1361 efr 1 Cor. 2, 6. 1363/1364 efr hi Reg. 12, 33. 1367/1366 efr supra lin. 633/636 sqq. 1373/1376 efr supra lin. 648/651. 1373 efr Is. 22, 13 ; 1 Cor. 15, 32. 1375/1376 1 Cor. 6, 13. 1384/1463 Ez. 38, 1-23.

P K 1357 subintrauerint constr. ad sensum (?) 1 m.P K, corr. alt. m. P 1361 destituuntur corr. alt. m. P, destruantur Hraban. 1365 peccauerant K 1367 Osea Hraban. 1369 coguntur Hraban. n Vail. 1370 habitatores PL 1372 accipiendum PL 1376 escis] scis 1 m. P K, corr. alt. m. P 1377/1378 restitutionem] resurrectionem PL 1380 qua* (m eras.) P 1383 transegi 1 m. P K, corr. alt. m. P 1384 Et] praem. hh P, efr ex. gr. supra lib. 7 lin. 122 1386 et] codd. Hraban., om. /x Vail, cum Vulg. 1387 tubal hie codd. et sic saepius infra 1380 gog K

1387 ros.mosoch P, romosoch corr. K 1388 eos] eum Hraban. jx Vail, cum Vulg.

1389 mosoch P, mosoch K

PL 354

u 442

IN HIEZECHIELEM XI, xxxviii, 1/23

523

i^oThubal, et circumagam te, et ponam frenum in maxillis tuis, et educam fsiue congregabo) et te omnem exercitum tuum, equos et equites uestitos loricis uniuersos, multitudinem magnam hastam et clipeum arripientium et gladium fsiue peltas et galeas et gladi1395 os). Persae et Aethiopes et Libyes cum eis, omnes scutati et galeati ; Corner et uniuersa agmina eius, domus Thogorma latera aquilonis fsiue ab extre¬ mis aquilonis) et totum robur eius, populi que fsiue gentes) multae tecum. Praepara et instrue te et om1400 nem multitudinem tuam quae coaceruata est ad te, et esto eis in praeceptum fsiue et eris mihi in custodiam). Post dies multos uisitaberis ; in nouissimis anorum uenies ad terram, quae reuersa fsiue peruersa) est a gladio et congregata est de populis 1405 multis ad montem fsiue terram) Israel qui fuerunt deserti iugiter : hie de populis eductus est, et habitabunt conjidenter uniuersi. A scendens autem quasi tempestas uenies et quasi nubes, ut operias ter¬ ram, tu et omnia agmina tua et populi fsiue gentes) 1410 multae tecum. Haec dicit Dominus Deus : In die ilia ascendent sermones secundum cor tuum, et cogitabis cogitationem pessimam, et dices : A scendam ad terram ('siue super terram) absque muro fsiue abiectam), ueniam ad quiescentes habitantesque se1415 cure fsiue in pace); omnes habitant sine muro, uectes et portae non sunt eis; ut diripias spolia et inuadas praedam, et inferas manum tuam super eos qui deserti fuerant et postea restituti, et super populum qui est congregatus ex gentibus, qui possidere coe1420 pit et esse habitator umbilici terrae. Saba et Dedan et negotiator es Thar sis fsiue C arthaginienses) et omnes leones ('siue uillae) eius dicent tibi : NumP K 1390 circum magamte corr. P 1395 et1] om. Plraban. /n Vail, cum Vulg. 1395/ 1390 escutati 1 m. P K, corr. alt. m. P 1399 populique siue gentes multae] codd. fj. Vail., populique multi Hraban. cum Vulg., populique multi siue gentes multae Viet. ; efr infra lin. 140011410 1402 uissitaberis 1 m. P K, corr. alt. m. P 1402 nouissimis] codd. /x, nouissimo Hraban. Vail, cum Vulg. 1403/1404 peruersa] auersa Viet. 1404 a] om. K 1404 et] om. Hraban. 1405 montes Hraban. cum Vulg. 1405 terram] praem. et exp. et P 1400 hie ... eductus] haec ... educta Hraban. fx. Vail, cum Vulg., efr infra lin. 161311615 1400/1407 habitabunt] codd. /x Vail., habitauerunt in ea Hraban. 1407 confidentur PL 1410 multi Hraban. /x Vail, cum Vulg., efr ex. gr. supra lin. 1309 et infra lin. 1776 1411 secundum] super Hraban. /x Vail, cum Vulg. ; efr infra lin. 1629 1413/1414 abiectam] proiectam Viet, ut infra lin. 1634/1635 1414 Venient adquiescentes codd., efr infra lin. 1636 1417 et] 1 m. P K, ut alt. m. P Hraban. fj. Vail, cum Vulg. 1419 ge**ntibus (re eras.) K 1420 habitatorum bilici litteris male compactis 1 m. P K, corr. alt. m. P 1420 dedan* (per rasuram n ex m) P, deda K 1421 Carthaginienses] P, Carthaginenses K /x Vail. ; efr supra lib. 8 lin. 968 et infra lin. 1487

1422 siue] om. PL

/x

PL

524

IN HIEZECHIELEM XI, xxxviii, 1/23

quid ad sumenda spolia tu uenis ? ecce ad diripiendam praedam congregasti multitudinem tuam, ut 1425 tollas argentum et aurum, auferas supellectilem atque substantiam, et diripias manubias infinitas. Propterea uaticinare, fili hominis, et dices ad Gog : Haec dicit Dominus Deus : Num quid non in die illo cum habitauerit populus \* meus] Israel confiden1430 ter fsiue in pace) scies fsiue consurges) ? Et uenies de loco tuo a lateribus fsiue a nouissimis) aquilonis, tu et populi multi tecum, ascensores equorum uniuersi, coetus magnus et exercitus uehemens. Et ascendes super populum meum Israel quasi nubes 1435 ut operias terram. In nouissimis diebus eris fsiue erit), et adducam te super terram meam, tit sciant omnes gentes me, cum sanctificatus fuero in te in oculis eorum, 0 Gog. Haec dicit Dominus Deus : Tu ergo ille es de quo loculus sum in diebus antiquis, 1440 in manu seruorum meorum prophetarum Israel qui prophetauerunt in diebus illis atque temporibus fsiue annis), ut adducerem te super eos. Et erit in die ilia, in die aduentus Gog super terram Israel, ait Dominus Deus, ascendet indignatio mea in fu1445 rore meo. Et in zelo meo, in igne irae meae locutus sum, quia in die ilia erit commotio magna super terram Israel, et commouebuntur a facie mea pisces maris et uolucres caeli et bestiae agri (''siue campi), et omne reptile quod mouetur super humum, cuncti1450 que homines qui sunt super faciem terrae; et subuertentur fsiue scindentur) montes et cadent maceriae (siue ualles), et omnis murus in terram corruet. Et conuocabo aduersum eum in cunctis montibus meis gladium fsiue omnem formidinem gladii), dicit Do1455 minus Deus ; gladius uniuscuiusque (''siue hominis) in fratrem suum dirigetur. Et iudicabo eum peste (siue morte) et sanguine et imbre uehementi et lapidibus immensis fsiue grandinis) ; ignem et sulphur

P K 1424 praedam] pceda K

1425 auferas] codd. Hraban., praem. et /x ]'/all. cum Hulg.

1427 gog P, gog K 1429 habitaueris corr. P 1429 meus] alt. m. recent. P Hraban. /x Hall, cum Hulg., *om.J. m. P K, uncinis inclusi quadratic 1430 siue2] et corr. alt. m. P 1431 ad nouissimus corr. alt. m. P, ad nouissimis K 1434 ascendens PH, cfrinfralin. 1685 1435.1430 ut] 1 m., exalt. m.,itcrum ut alt. m.P 1437 omnes] om. Hraban. cum Hulg. 1438 gog P, gog K 1439 es] om. K 1439 decolocutus K 1440 manus K 1441 prophetauerunt] uerunt in ras. K 1441 illis atque temporibus] illorum temporum Hraban. cum Hulg. 1443 gog P, gog K 1445 iraemae K 1451 maceriae] codd. fx, sepes Hraban. Hall, cum Hulg. 1452 omnes corr. alt. m. P 1452 corruet in terram ~ Hraban. cum Hulg. 1453 aduersus Hraban. cum Hulg. 1454 dicit] ait Hraban. cum Hulg. 1457 uehementis (s exp.) P 1458 sulpur codd.

v 443

IN HIEZECHIELEM XI, xxxviii, 1/23 1460

1465

147°

1475

1480

525

pluam super eum, et super exercitum eius (sme super omnes qui cum eo sunt), et super populos multos qui sunt cum eo, et magnificabor et sanctificabor et notus ero in conspectu gentium multarum, et scient quia ego sum Do minus. Primum historiae fundamenta iacienda sunt, sciendumque quod ad Hiezechiel prophetam iste extremus sermo sit Domini; neque enim post hunc simile qui possumus inuenire, praeter illud quod in uicesimo quinto anno scriptum est transmigrationis Iechoniae : Facta est super me manus Domini, et adduxit me illuc, hoc est in terram PL 356 Israel, quando aedificatio templi describitur et caeremoniarum eius ordo narratur. Dein obseruandum quod ponitur, siue offirmatur, facies prophetae contra Gog terram, siue ter-, , rae Magog ; offirmatione enim et multa consideratione uul- 119 tus opus est, ut quae dicuntur nosse *possimus, secundum v 444 illud apostolicum : Nos autem omnes reuelata facie gloriam Domini contemplantes, in eandem imaginem reformamur, a glo¬ ria in gloriam, quasi a Domini spiritu. Igitur Iudaei et nostri iudaizantes putant Gog gentes esse Scythicas immanes et innumerabiles quae trans Caucasum montem et Maeotim paludem et propter Caspium mare ad Indiam usque tendantur — et has post mille annorum regnum esse a diabolo commouendas —, quae ueniant in terram Israel ut pugnent con¬ tra sanctos, multis secum gentibus congregatis ; primum Mosoch quos Iosephus interpretatur Cappadoces ; dein Thu-

1466/1467 cfr Ez. 40, 1. 1467/1468 Ez. 40, 1. 1474/1476 u Cor. 3, 18. 1476/1479 cfr Hieron., Qu. hebr., 14, 11/12; Ambros., de Fide, n, 16, 138; et supra lin. 15/17. 1483/1484 cfr A. Liibeck, Hieronymus quos nouerit scriptorts et ex quibus bauserit (Lipsiae, 1872), pag. 34, n. 1. 1483 cfr Hieron., Qu. hebr., 14, 14 ; Ioseph., Antiqu. lud., 1, 6, 1 (125) ; et supra lib. 8 lin. 1003/1004, lib. 10 lin. 786/787. 1483/1484 cfr Hieron., Qu. hebr., 14, 13/14 ; Ioseph., Antiqu. Iud., 1, 6, 1 (124) ; et supra lib. 8 lin. 1001/1003, lib. 10 lin. 787.

PK

1439 super2] per PL 1460 populum corr. P 1402 conspectu] oculis Hraban. cum Vulg. 1463 sum] om. Hraban. cum Vulg. 1464 iacenda 1 m. P K, corr. alt.m.P 1464 quod ad] que dad corr. alt. m. P, qugd ad K 1464(Hi)ezechiel] codd. Hraban., Ezechielem /j. Vail., ut saepius 1465 istae 1 m. P K, corr. alt. ( ?) m. P 1465 dns 1 m. P K, corr. alt. (?) m. P 1467 est] om. K 1470 Dein] 1 m. P K Hraban., Deinde alt. m. recent. P /x Vail. 1470 obseruandum] codd. Hra¬ ban., add. est /j. Vail. 1471 gog P, gog K 1471/1472 terram siue terrae Magog] iterat. et cancell. P 1471/1472 terram Hraban. fj. Vail. 1472 mag6g P, magog K *possemus K

1473 possimus] alt. m. P Hraban. 71 Vail., possumus 1 m. P, 1475 contemplentes K 1475 eadem 1 m. P K, corr. alt. m. P

1476 a] in ras. P, ad K 1477 gog P, gog K 1478 Caucasum] cauca in ras. alt. m. P 1478 monte 1 m. P K, corr. alt. m. P 1478 Maeotidem Hraban. fj. Vail. 1479 propter] codd. Hraban., prope /x Vail. ; cfr supra lib. 1 lin. 112, infra lin. 1833, lib. 12 lin. 513, lib. 13 lin. 79, et Hieron., in Dan., lib. 2 lin. 811 1480 a] om. PL 1483 Cappadocas Hraban. /x Vail. 1483 dein] 1 m. P K Hraban., deinde alt. m. P y. Vail., ut saepius ; cfr ex. gr. supra lin. 1470 34

C.C.

LXXV

526 1485

1490

1495

IN HIEZECHIELEM XI, xxxviii, 1/23

bal quos idem Iberos uel Hispanos, Hebraei Italos suspicantur, habentes secum in exercitu Persas, Aethiopes et Libyas ; Gomer quoque et Thogorma quos Galatas et Phrygas interpretantux ; Sabaeos quoque et Dedan et Carthaginienses siue Tharsis ; et hoc esse, quod Ioannes quoque in sua ponit Apocalypsi : Et cum finiti juerint mille anni, soluetur Satanas de custodia sua, et egredietur ut seducat gentes in quattuor angulis terrae, Gog et Magog, ut congreget eos ad helium : quo¬ rum numerus est sicut arena mans. Et ascenderunt per latitudinem terrae, et circumdederunt castra sanctorum et ciuitatem dilectam. Et descendit ignis a Deo de caelo, et deuorauit eos ; et diaholus qui seducehat eos missus est in stagnum ignis et sulphnris, ubi erat bestia et pseudopropheta, et cruciabuntur diebus et noctibus in saecula saeculorum, non intellegentes totum uolu-

men Ioannis, quod Reuelationis titulo praenotatur, esse mysticum, et reuelatione nos indigere ut possimus cum propheta 1500 dicere : Reuela oculos meos, et conciderabo mirabilia de lege tua. Alii uero terrenum sensum relinquentes et iudaicas atque aniles fabulas quae noxiae sunt, et acquiescentes sibi detrahunt in profundum, nimium ad alta conscendunt et multo peiores fingunt nenias, ut in caelesti Hierusalem diaboli et 1505 omnis exercitus eius bella describant et sub eVu/xoAoyiat? gentium singularum interpretentur spiritalia nequitiae in caelestibus. Quae nos omnia lectoris arbitrio concedentes, v 445 non tarn aliena damnare quam ecclesiasticam explanationem affirmare conabimur. ‘Gog’ graeco sermone Scopa, latino ‘tec1510 turn’ dicitur; porro ‘Magog’ interpretatur ‘de tecto’ — PL 357 omnis igitur superbia et falsi nominis scientia quae eregit se

1484/1488 cfr supra lib. 8 lin. 921/932. 1488/1487 cfr Hieron., Qu. hebr., 14, 11.27 ; Ioseph., Antiqu. Iud., 1, 6, 1 (126) ; supra lib. 8 lin. 1008. 1487/1488 cfr supra lib. 8 lin. 1030/1041. 1489/1487 Apoc. 20, 7-10. 1500 Ps. 1x8, 18. 1501/1502 cfr 1 Tim. 4, 9 ; Tit. x, 14. 1504/1506 cfr quis ? 1509/1510 cfr infra lib. 12 lin. 1360/1361 ; Hieron., Nom. Hebr., 51, 24 ; 57, 30 ; 80, 19. 1510 cfr Hieron., Nom. Hebr., 8, 11/12 ; 58, 7 ; 80, 27/28. 1511 cfr 1 Tim. 6, 20.

P K 14S4 hiberos codd. 1485 Aethiopas Hraban. fi Vail. 1486 thorgorma 1 m.P K, corr. alt. m. P 1487 Carthaginenses Hraban. fi Vail. ; cfr supra lin. 1421, lib. 8 lin. 968 1488 esse] est Hraban. /a Vail. 1491 angclis corr. K 1491gog codd. 1491 magog codd. 1492 per] codd. Hraban., super fi Vail, cum Vulg. 1496 pseudo¬ propheta] fi Vail, cum Vulg., seudoprophete (praem. p sup. lin. alt. ml) P, seudopropheta K, pseudoprophetae Hraban. 1499 reuelationis PL 1504 nenias] om. Vail. 1505 etoiMOAOTene (1 exp.) 1 m., &himologias in marg. alt. m. recent. P ; locus uacuus K ; etymologiis Hraban. ; TcmoXoylais fi Vail. 1506 interpretentur] codd. Hraban., interpretantur /x Vail. 1509 Gog] gdg codd., praem. A PL 1509 StD/xa] Hraban., awmo. 1 m. P K, doma sup. lin. alt. m. recent. P, Sofia fi Vail. ; cfr infra lib. 12 lin. 1360/1361 et Hieron., in Dan., lib. 2 lin. 292 1510 magog codd. 1511 eregit] 1 m. P K, erigit alt. m. P Hraban. fi Vail.

IN HIEZECHIELEM XI, xxxviii, 1/23

52 7

contra notitiam ueritatis, his nominibus demonstratur — ; ista sunt tecta de quibus et Esaias loquitur in uisione contra uallem Sion : Quid tibi factum est nunc, quoniam ascenditis 1515 omnes in tecta uana ? ; ‘tectum’que interpretabimur haereticorum principes, et 'de tecto’ eos qui illorum suscepere doctrinas ; et pulchre, post multas et mysticas in hoc uolumine prophetias, extremum uaticinium est contra Gog et Ma¬ gog — si enim : Tempus iudicii est, iuxta Petrum, ut in1520 cipiat a domo Dei, et iuxta hunc eundem Hiezechielem qui ait: Et a sanctis meis incipite, et: Nouissimus inimicus *destruitur mors, in Esaia quoque primus sermo fit contra Iudaearn in qua confessio Domini est, et extremus contra quadrupedes quae in deserto sunt ; recte et hie nouissimus sermo fit 1525 contra Gog et Magog qui oppugnant ciuitatem Dei, quam : Fluminis impetus laetificat, et quae in Esaia dicit : Ego ciuitas firma quae oppugnatur, et de qua in euangelio scriptum est : Non potest ciuitas abscondi super montem posita, et plenius in psalmo : Hierusalem quae aedificatur ut ciuitas cuius parti1530 cipatio eius in idipsum. Montes in circuitu eius, et Dominus in circuitu populi sui —. Porro quod in exercitu Gog siue Magog qui, iuxta Septuaginta, Symmachum et Theodotionem, princeps est Ros, Mosoch et Thubal, primam gentem 'Ros’ Aquila interpretatur ‘caput’, quem et nos secuti 1335 sumus — ut sit sensus : Principem capitis Mosoch et Thubal; et reuera nec in Genesi, nec in alio scripturae lo¬ co, nec in Iosepho quidem qui omnium hebraicarum gentium in primo Antiquitatum libro exponit nomina, hanc gentem potuimus inuenire, ex quo manifestum est ‘Ros’ non ‘gen1540 tern’ significare sed ‘caput’; illud quoque breuiter anno-

1514/1515 Is. 22, 1-2 (LXX). 1519/1520 i Petr. 4, 17. 1521 Ez. 9, 6 (LXX). 1521/1522 1 Cor. 15, 26. 1523 efr Hieron., Norn. Hebr., 7, 19 ; 74, 15 ; 78, 4. 1520 Ps. 45, 5. 1526/1527 Is. 27, 3 (LXX). 1528 Matth. 5, 14. 1529/ 1530 Ps. 121, 3. 1530/1531 Ps. 124, 2. 1534 efr Hieron., Nom. Hebr., 65, 23. 1535/1536 Ez. 38, 2. 1537/1538 efr Ioseph., Antiqu. Iud., 1, 2. 1539/ 1540 efr Hieron., Nom. Hebr., 65, 23.

PK

1514 uallam corr. alt. m. P 1515 interpretabitur P 1516 suscipere 1 m. P K, corr. alt. m. P 1518/1519 gog et magog codd. 1519/1520 incipiat] t sup. lin. suppl. alt. rn. P 1521 Nouissimus inimicus] 1 m. P K Hraban. 71 Vail., nouissima inimica alt. m. recent. P cum Vulg. 1521/1522 destruitur] 1 m. P K, *destruetur alt. m. P Hraban. fi Vail, cum Vulg. 1525 gog et magog codd. 1526 laetificant corr. alt. m. recent. K 1527 firma] codd. Hraban. Viet., prima 71 Vail. ; efr infra lib. 12 lin. 122 1531 gog codd. 1532 magog codd. 1533 10s mosoch P, ros mosoch K 1534 rosP, ros K 1535 mosoch P, mosoch K 1336 tubel 1 m., tubal alt. m. P; an Thobel scribendum ? : efr ex. gr. supra lib. 10 lin. 685.743.787 et Hieron., Nom. Hebr., 11, 17 1536 reuera] reuela corr. alt. m recent. P 1537 omnium] codd. Hraban., omnia 71 Vail. 1538 antiquitatrum K 1539

.

ros codd.

4 966

v

446

528

IN HIEZECHIELEM XI, xxxviii, 1/23

tandum, quod in Hiezechiel Gog princeps terrae Magog esse dicatur, Apocalypsis uero et Gog et Magog nationes esse commemoret quae egrediantur de quattuor angulis terrae, et quomodo a Iacob qui postea appellatus est Israel omnis 1545 populus Hebraeorum Israel sortitus est nomen, et ab Aram Syria, a Mesraim Aegyptus, quorum in Genesi scripta sunt nomina, sic et a principe Gog omnes qui ei subditi sunt Magog appellantur — ; ‘Mosoch’ autem interpretatur ‘amentia’, et ‘Thubal’ ‘tota’ uel ‘omnia’ : ‘princeps’ igitur 1550 et ‘caput superbientis amentiae et omnium malorum’ — iuxta illud quod scriptum est : Mundus in maligno positus est —, ‘Gog’ et ‘Magog’ appellantur — quae gentes, inimicae aduersariaeque sanctorum, egrediuntur ab angulis ter¬ rae, rectam lineam relinquentes et dispositionem castrorum 1555 Dei quae narratur in Numeris, et illud testimonium nescientes : Multi de oriente et occidente et septemtrione et meridie uenient, et discumbent cum Abraham, Isaac et Iacob in regno Dei, et in alio loco : Dicam aquiloni : Affer ; et africo : Noli prohibere, adduc filios meos de terra longinqua et filias meas 1560 ab extremo terrae, omnes qui uocati sunt nomine meo ; sed non tales anguli terrae de quibus egrediuntur Gog et Magog : iuxta quos angulos stat meretrix in Prouerbiis, quae praetereuntes stultos iuuenes per plateas, per latam uidelicet ct spatiosam uiam quae ducit ad mortem, decipere festinat : 1565 scribae quoque et pharisaei orant in angulis platearum ut ab hominibus uideantur, qui receperunt mercedem suam —. Quae est igitur contra Gog comminatio ? ‘Circumagam te (siue conuertam), et ponam frenum in maxillis tuis : primum a sententia tua fluctuare te faciarn atque conuerti, 157° et ponam frenum in maxillis tuis — de quo scriptum est :

1542/1543 cfr Apoc. 20, 7. 1544 cfr Gen. 32, 28. 1544/1545 cfr Hieron., Qu. hebr., 50, 21-51, 18 ; Ioseph., Antiqu. Iud., 1, 20, 2. 1545/1546 cfr Hieron., Qu. hebr., 18, 8. 1546 cfr Hieron., Qu. hebr., 15, 17/18. 1548/1549 compara Hieron., Norn. Hebr., 8, 13/14; 50, 15/16; 58, 6/7. 1549 compara Hieron., Nom. Hebr., u, 17/18 ; 49, 7:59, 6/7 ; 59, 9. 1551/1552 1 Ioh. 5, 19. 1552 gentes] Mosoch et Thubal. 1552/1553 cfr Apoc. 20, 7. 1554/1555 cfr Num. 9, 17-23. 1556/1558 Matth. 8, 11. 1558/1560 Is. 43, 6-7 (LXX). 1562/ 1564 cfr Prou. 7, 5-21. 1563/1564 cfr Matth. 7, 13. 1565/1566 cfr Matth. 6, 5. 1567/1568 Ez. 38, 4.

P K 1541 gog K 1541 magog K 1541 dicator corr. alt. m. P 1542 gog & magog K 1543 egrediuntur Hraban. jx Hall. 1545 ab Aram] abraha 1 m., ab abraha alt. m. P ; abraam K 1547 gog codd. 1548 magog codd. 1552 gog et mogSg codd. 1556 meridiem corr. alt. m. codd. 1558 loco] om. fx 1561 gog et magSg P 1563 iuuenis corr. P reciper K 1566 suam] om. Hraban. eras.) P

1566 recepert {sec. e ex i alt. m.) P, 1567 gog P 1569 conuerti* {alt. t

PL

IN HIEZECHIELEM XI, xxxviii, 1/23

1575

1580

1585

1590

1595

1600

529

In freno et camo maxillas eorum constringe, qui non afproximant ad te —, ut indomitus equus atque lasciuiens et corruens per praecipitia, freno Domini subiugetur’ — ad quem propheta dicit : Ascendes super equos tuos et equitatio tua salus, et ad lob per nubes et turbinem dicitur : Tu circumdedisti equo fortitudinem ? Tales erant equi et equites quorum multitudinem Ioannes uidit in caelo —. Dicit ergo ad Gog : Educam (siue congregabo) te et omnem exercitum (uel fortitudinem) tuam; qui educitur et de dispersione congregatur, retrahitur ad salutem — iuxta illud quod in lege promittitur : Si fuerit dispersio tua a summitate caeli usque ad summitatem eius, inde congregabo te —. Equos quoque eius et equites uestitos loricis — qui imitantur armaturam apostoli et loricas iustitiae habere se iactant — multitudo nimia est, omnesque arripiunt contra ecclesiam clipeum et gladium, et sunt gentes saeuissimae et inimicae Israel : Persae, Aethiopes et Libyes — quo¬ rum aduersum populum Dei in scripturis sanctis bella narrantur —; Gomer quoque et domus Thogorma, qui ueniunt de lateribus 'aquilonis’ — qui est uentus frigidissimus et nomine ‘dexter’ uocatur —, totumque robur Magog et omnes qui subiecti stmt ei populi, uenient cum illo ad proelium. Cui dicitur per elpcovelav : ‘Praepara te et instrue et om¬ nem multitudinem tuam, quae tuis paret imperiis, coacerua ad te ; sed scito quod post dies multos uisitaberis’ — iuxta illud quod scriptum est : Visitabo in uirga iniquitaies eorum et in uerberibus peccata eorum —. ‘In nouissimo’ inquit ‘annorum uenies’ ; unde et Ioannes loquitur : Filioli mei, nouissima hora est, et populus gentium undecima ad operandam conducitur uineam ; ad quorum terram — id est ter-

1571/1572 Ps. 31, 9. 1574/1575 Hab. 3, 8 (LXX). 1375/1376 lob. 39, 19 (LXX). 1576/1577 cfr Apoc. 6, 1-8. 1578/1579 Ez. 38, 4. 1581/1582 Deut. 30, 4 (LXX). 1584 cfr Eph. 6, 13-14. 1598/1599 1 Ioh. 2, 18. 1599/ 1600 cfr Matth. 20, 6-7.

PK

1571 In freno et camo] P Hraban., In freno et {om. camo) K, In chamo et freno ~ p Vail, cum Vulg. 1572 indomitos corr. alt. m. K 1572 equos corr. alt. m. codd. 1574 Ascendes] codd. cum LXX, Ascende Hraban. p Vail. 1575 nubes] codd. Hraban., nubem p Vail. 1578 g6g P 1579 tuam] codd. Hraban. p Vail., cfr supra lin. 1399.140911410 1581 promitur K 1583 eius] om. Viet. 1585 multitudo] praem.

quorum

Viet.

1591 magSg

P

1593 per

elpaivelav]

nepipcoNiAN 1 m., p ironia in marg. alt. m. recent. P ; Nepips. 26, 4.

P K 153 agitatum Viet. 155 dicens] om. /x Vail. 160 confundentur cum loquen¬ tur] ita (loquuntur corr. P) codd. Hraban. cum Vulg. {app.), confundetur cum loquetur lx Vail. 161 uir] om. K 162 quasi] om. K 164 Paulus] praem. et Hraban. 11 Vail. 165/166 autem] om. K 167 est] sup. lin. suppl. alt. m. P 178 et] P Hraban. /x Vail., atque K 178 thesauros PL 180 facit auditorem ~ Hraban. fx Vail. 184 Vnam Hraban. fx Vail, cum Vulg. 184 hoc] hanc Hraban. fx Vail, cum Vulg.

n

979

PL 374

IN HIEZECHIELEM XII, xl, 1/4-5/13

555

185 ram : ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus uitae meae, ut uideam uoluntatem Domini et uisitem templum eius ; unde adiungit et loquitur : Domine, dilexi decorem domus tuae, et locum habitationis gloriae tuae —. ‘Annuntia in¬ quit ‘omnia quae tu uides domui Israel, ut qui per se uidere 190 non possunt, per te discant quae tibi a Domino demonstrantur’ ; domui autem Israel : his qui mente conspiciunt Deum — de quibus erat et Nathanahel qui Christum studiosissime requirebat et meruit audire : Ecce uerus Israelita in quo dolus non est —. 195 5-13. Et ecce murus forinsecus in circuitu do¬ mus undique, et in manu uiri calamus mensurae sex cubitorum et palmo ; et mensus est latitudinem aedificii calamo uno, altitudinem quoque calamo uno. Et uenit ad portam quae respiciebat uiam orienta200 lem, et ascendit per gradus eius, et mensus est limen portae calamo uno latitudinem, id est limen unum calamo uno in latitudine, et thalamum uno calamo in longum, et uno calamo in latum, et inter thalamos quin que cub it os, et limen portae iuxta uestibulum 205 portae intrinsecus calamo uno. Et mensus est uesti¬ bulum portae octo cubitorum, et frontem eius duobus cubitis ; uestibulum autem portae erat intrinsecus. Porro thalami portae ad uiam orientalem, tres hinc et tres inde, mensura una trium, et mensura una 210 frontium ex utraque parte. Et mensus est latitudi¬ nem liminis portae decern cubitorum, et longitudinem portae tredecim cubitorum, et marginem ante thalamos cubiti unius, et cubitus unus finis utrumque ; thalami autem sex cubitorum erant hinc et 215 inde. Et mensus est portam a tecto thalami usque ad tectum eius, latitudinem uiginti et quinque cubito¬ rum ostium contra ostium. fLXX : Et ecce murus ex¬ tra domum per gyrum, et in manu uiri calamus men-

187/188 Ps. 25, 8. 188/189 Ez. 40, 4. Ioh. 1, 47. 195/217 Ez. 40, 5-13.

192/193 cfr Ioh. i, 45-49. 217/242 Ez. 40, 5-13 (LXX).

193/194

P K 185 omnibus diebus] P cum Vulg., omnes dies K cum Vulg. (app.), per omnes dies Hraban. (1 Vail. 186 uoluntatem] codd. cum Vulg. (app.), uoluptatem Hraban. /x Vail. 187 adiungit] P, iungit K Hraban. ^ Vail. 188 Adnuntia* (m eras.) P 197 et] ei PH 200 est] om. Hraban. 200 est] om. K 203 et2] ei PH 206 ulil P 208 iii P 209 lil P 209 mensura1] praem. et Hraban. 211 -x- P 212 xlil P 213/214 utrumque] P Hraban., utrimque K, utrinque n Vail, cum Vulg. ; cfr infra lin. 305.470 214 ul P 216 tectum] add. siue parietem Vail. 216 -xx- et -u- P 217 ostium1] praem. et Hraban.

556

IN HIEZECHIELEM XII, xl, 5/13

surae sex cubitorum et palaestes ; mensus est murum latitudinem aequalem calamo, et altitudinem eiusdem mensurae. Et ingressus est portam, quae respiciebat * ad orientem, septem gradibus, et mensus est A ‘thee’ sex hinc et sex inde : aelam portae aequalem calamo in longitudine et ae225 qualem calamo in latitudine et ‘aelam’ in medio ‘theelatha’ cubitorum quinque, et ‘thee’ secundum aequalem calamo in latitudine et aequalem calamo in longitudine et ‘aelam’ cubitorum quinque, et ‘thee’ tertium aequalem calamo in latitudine et ae230 qualem calamo longitudinem trium et ‘aelam’ por¬ tae qui iuxt a ‘aelam’ portae octo cubitorum et ‘aeleu’ duo cubitorum et ‘aelam’ portae intrinsecus. Et ‘thee’ portae e regione, tres hinc et tres inde, et mensura una trium, mensura una ‘aelam’ 235 hinc et inde. Et mensus est latitudinem introitus portae decern cubitorum, et latitudinem portae cu¬ bitorum tredecim, et cubitus unus redigebatur in conspectu ‘theeri’ cubiti unius, et cubiti unius termi¬ nus hinc et inde ; et ‘thee’ cubitorum sex hinc et cubi240 torum sex inde. Et mensus est portam a muro ‘thee’ usque ad parietem ‘thee’, latitudinem uiginti quinque cubitorum, haec porta contra portam.) 220

245

Dum essem Romae puer et liberalibus studiis erudirer, solebarn. cum ceteris eiusdem aetatis et propositi, diebus Dominicis sepulcra apostolorum et martyrum circumire, crebroque

236 latitudinem] intellege longitudinem, cfr infra lin. 454/458. Goelzer, op. cit., pag. 5 adnot. 1.

243/254 cfr H.

P K 219 ui P 21i9 cubitorum sex ~ yx Vail. 219 palestes {alt. e sup. u alt. m. recentiore) P 219/220 mensus est murum] et murum mensus est yx ValL 221 eiusdem] eius yx Vail. 221 est] om. P 222 ad] P, *om. K /tx Vail. ; cfr infra lin. 308.696

222 -uli- P

223 thee P, Thee K

223 bis ■ul- P

224 in] om. yx

Vail. 225 altitudine P 226 theelatha] theelata (~ add. alt. ml) P, TheelaTha K, theelath yx Vail. ; cfr infra lin. 352/353 226 quinque] K, -u- P, sex yx Vail. ; cfr infra lin. 444 226.229 et thee P, eTThee K 229 latitudine] P, latitudinem K, add. trium yx Vail. 230 longitudinem] in longitudine K yx Vail. 231 qui] exp. et ae sup. lin. add. alt. m. recent. P 231 -ulil- P 231/232 et aeleu] scripsi ; et elau 1 m., et ela alt. m. recent. P ; eTeL.au K ; et aelam /x Vail, (ra tuAeu LXX) ; cfr infra lin. 440.690.702.794.796 232 duo] duorum yx Vail. 232 et aelam] eTaLeaM K 234 aelam K

233 et thee P, eTThee K 235 Et] om. yx Vail.

233 tres1] -lil- P 236 -x- P

237 -xlil- P

233 tres2] -iii P 238 theeRi P,

TheRi K (#e[e]iyx LXX) 238 cubiti unius1] om. ob bomoeot. P 239 et1] K, sup. lin. P, om. yx Vail. 239 thee codd. 240 thee codd. 241 usque ad parie¬ tem thee] om. K 241 thee P 241 latitudine P 241/242 •xx-u- P

u 468 PL 375

/x 980

IN HIEZECHIELEM XII, xl, 5/13

557

cryptas ingredi quae, in terrarum profunda defossae, ex utraque parte ingredientium per parietes habent corpora sepultorum, et quia obscura sunt omnia, ut propemodmn illud propheticum compleatur : Descendant ad infernum uiuentes, 250 et raro desuper lumen admissum, horrorem temperet tenebrarum, ut non tarn fenestram quam foramen dimissi luminis putes, rursumque pedetemptim inceditur et caeca nocte circumdatis illud Vergilianum proponitux : Horror ubique *animo, simul ipsa silentia terrent. 255 Hoc mihi dictum sit ut prudens lector intellegat quam habeam sententiam super explanationem templi Domini in Hiezechiel, de quo scriptum est : Nubes et caligo sub pedibus eius, et rursum : Tenebrae latibulum eius ; unde et Moyses in nubem ingressus est et caliginem ut possit mysteria Do260 mini contemplari, quae populus longe positus et deorsum manens uidere non poterat ; denique post quadraginta dies, uultum Moysi uulgus ignobile caligantibus oculis non uidebat, quia ‘glorificata erat’, siue, ut in hebraico continetur, ‘cornuta’, facies Moysi; ita et mihi legenti descriptionem 265 templi mystici — quod Iudaei secundum litteram in aduentu Christi sui, quern nos Antichristum comprobamus, putant aedificandum, et nos referimus ad Christi ecclesiam et cotidie in sanctis aedihcari cerno — accidere : ubicumque enim oculus cordis aperitur, et me aliquid uidere aestimauero 270 et tenere sponsum — et gaudens dixero : Inueni quem quaesiuit anima mea ; tenebo eum et non dimittam eum —, rursum me deserit sermo diuinus fugitque sponsus e manibus et clauduntur oculi caecitate — ita ut cogar dicere : 0 profundum diuitiarum sapientiae et scientiae Dei ! Quam

249 Ps. 54, 16. 254 Verg., Aen. 2, 755. 257/258 Ps. 96, 2. 258 Ps. 17, 12. 258/259 cfr Ex. 24, 18. 260/261 cfr Ex. 33, 9-11. 262/264 cfr Ex. 34, 29-35. 265/266 cfr Hieron., in Dan., iv, 238/240. 270/271 Cant. 3, 4 (LXX).

PK

274/275 Rom. 11, 33.

247 ingrediendum corr. in marg. alt. m. recent. P 248 quia] ita fx Vail. 249 compleatur] a sup. lin. suppl. alt. m. recent. P 251 tam] sup. lin. suppl. alt. m. P 251 dimissi] ita(pr. s sup. lin.) 1 rn. P K, demissir. m eras.) P 385 cumplisset K, cfr lin. 363 388 et forinsecus et intrinsecus] in forinsecus K 389 sancto K, *Sancti Hraban. jx Vail. ; cfr lin. 327 et lib. 12 lin. 1611 390 Et duxit K 394 cenitur K 394 nuc K 395 per speculum] perspe**c|culum (2 lift, eras.) P, perspicuum est K 395 uideamus K 390 destruitur corr. alt. m. P 398 et] om. Hraban. fx Vail. 399 haec] ec K 400 ea quae] aque K 401 possimus Hraban. /x Vail. 404 quingentus K 405 secundum P 407 uentus corr. P, uentes K 407 murus PL. 407 circuitum] 1 m. P K, circuitu alt. m. P Hraban. fx Vail. 407/408 longitudine ... latitudine Hraban. fx Vail. ; cfr ex. gr. infra lin. 432 408/409 simul habebat ~ Hraban. /a Vail. 409 calamos 1 m. P K, corr. alt. m. P

IN HIEZECHIELEM XIII, xlii, 15/20

619

410 cubitorum erat et tto\aicrrfj uno - qui TraXaior^ sexta pars cubiti est perspicuum est murum exteriorem habuisse per circuitum calamos duo milia : qui faciunt cubitos duodecim milia trecentos triginta tres et trientem de duobus milibus — prudens lector et diligens legat librum Iesu filii 415 Naue, et inueniet quomodo in suburbanis haec mensura seruetur ; unde et Legio daemonum hunc numerum elegit in suffocatione porcorum, ut qui seruientibus Deo praecepto Domini separatus est, in contrariam partem referretur ad perditionem eorum qui uitam coeno dignam et sordibus 420 consectantur. Omnis autem murus qui est exterior et habet spatiosissimam longitudinem et latitudinem per quadrum, apostolorum continet numerum, id est duodecim milium - ut singulis apostolis millenus numerus deputetur -, et tamen ad mensuram plenitudinis Christi et perfecti uiri non 425 ueniat, nisi iungatur ei et 77aAatar^s- : qui trecentos triginta et tres facit cubitos et cubiti tertiam partem : per quae sanctae et uenerabilis Trinitatis mysterium demonstratur, quae cingit et uallat omnia et habitores templi sui praestat tutissimos ; unde et trecentorum cubitorum area Noe habet lon430 gitudinem et triginta cubitorum altitudinem, quae consummatur in uno cubito - quod autem ibi adduntur quinquaginta cubiti in latitudinem, remissionis, ut saepe diximus, significat sacramentum -; unde et Dominus triginta annorum uenit ad baptismum ; et hie ipse propheta in princi-

414/410 efr los. 13-21. 410/417 efr Marc. 5, 13. 425/420 efr supra lin. 409/ 411.412/413. 429/432 efr Gen. 6, 13-16. 433/434 efr Luc. 3, 23. 434/ 435 efr Ez. 1, 1.

P K 410 qt^aAiCTe (ac & paliste sup. lin. alt. m. recent.) uno qui TraAaiCTNC (ac palistes sup. lin. alt. m. recent.) P, et naAiCTH uno qui iTaAaicmc K, et 7raXatcrTTj unius quae ■na\13 portum PL 514 necesse] 1 m., add. erat sup. lin. alt. m. recent. P ; add. fuit p. Vail. 516 erat] add. ei p. Vail, cum Vulg. 518 quasi] add. uox p Vail., cfr supra lin. 486 518 gementium P, cfr supra lin. 486 et infra lin. 545.550 519 habetur] praem. non P 519 Visionem] praem. Vidi fj. Vail. 520 ueni* (t eras. alt. m.) P 520 disperderet] 1 m., ungerem alt.m.P 522lin*eis(t eras, ut uidetur)P 523 sex] uli- P 523 quod]praem. Et P 524 qui* (a eras.) P 524 Et] ut P 525 quod] exp. alt. m. P 526 quanto corr. alt. m. P 528 etiam] et Hraban. p Vail. 529/530 Domini... Dei] Hraban. p Vail. ; om. 1 m., (pm. Domini) cteplari Gloria (om. ergo) Dei inter lin. alt. m. P

v

520

PL 416

IN HIEZECHIELEM XIII, xliii, 1/9

623

templum Domini aedificatum in monte monstrauerat. Et tamen multo plus est quod in consequentibus dicitur : Leua535 uit me spiritus, et introduxit me in atrium interim; et ecce repleta erat gloria Domini domus : hie enim gloria tantum Dei Israel ingreditur, ibi autem dicitur quod plenitudo gloriae Domini fuerit in templo — de qua et Esaias scribit : Vidi Dominum super thronum excelsum et eleuatum, et 54° plena domus gloria eius — *qua, quando reuelata facie gloriam Domini contemplamur, reformamur in imaginem Creatoris. Vox quoque erat Dei quasi uox aquarum ‘multarum’ : omnium scilicet in toto orbe populorum ut Ioannes euangelista interpretatur ; siue : Quasi uox ‘castrorum et sicut uox 545 geminantium multorum : ut exercitus Dei sacramenta cognosceret — quod intellegens et Iacob : Vocauit nomen *illius loci Castra ; de quibus et alibi scriptum est : Currus Dei decern milium multiplex, milia laetantium —; una autem ‘uox’ dicitur castrorum et multitudinis : propter unum in Dei 5 5°laude consensum ; ‘geminaturque’ uox canentium Patri et Filio et Spiritui sancto : Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus Sabaoth ; plena est terra gloria eius. Sequitur : Et terra splendebat a maiestate eius, quod proprie in aduentu Christi factum est, quando in omnem terram exiit apostolorum so555 nus et in fines orbis terrarum uerba eorum ; cotidieque impletur in credentibus et ad perfectum complebitur, quando corruptiuum hoc induerit incorruptionem et mortale istud fuerit immortalitate uestitum. Quod autem infertur : Et uidi uisionem secundum speciem quam uideram quando uenit 560 ut disperderet ciuitatem, pro quo Septuaginta transtulerunt : Quando ingressus sum ut ungerem ciuitatem, cum iuxta hebraicum perspicuum sit, iuxta Septuaginta plurimam obscuri-

533 efr Ez. 40, 2. Is. 6, 1 (LXX). supra lin. 516. 547 Gen. 32, 2. 43, 2. 554/555 43, 3. 501 Ez.

P

534/530 Ez. 43, 5. 530/537 efr Ez. 10, 19. 539/540 540/542 efr 11 Cor. 3, 18. 542 Ez. 43, 2. 542 Dei] efr 543 efr Apoc. 17, 15. 544/545 Ez. 43, 2 (LXX). 540/ 547/548 Ps. 67, 18. 551/552 Is. 6, 3 (LXX). 552/553 Ez. efr Ps. 18, 5. 557/558 efr 1 Cor. 15, 53-54. 559/500 Ez. 43, 3 (LXX).

533 in monte aedificatum inuersionis signaculis corr. P 535 interius] P cum Vulg., exterius Hraban. ft Vail. ; efr supra lin. 468 537 ibi] Vbi P 539 Dominum] add. sedentem Hraban. ft Vail. 540 plena] P Hraban. cum LXX, add. erat ft Vail. 540/541 qua ... contemplamur] qua ... contemplantes 1 m., *quia ... contemplamur alt. m. P ; (pm. qua) contemplantes Hraban. ft Vail. 545 geminantium] Hraban. ft Vail., gementium P ; efr supra lin. 486.518 et infra lin. 550 540 et] P Hraban., om. ft Vail. 540 illius] Hraban. ft Vail, cum Vulg., *unius P 547 Kastra P 548 x• P 549/552 in Dei Patri et Filio et Spiritui Sancto Sanctus sanctus laude consensum Geminaturque uox canentium sanctus Dominus Deus Sabaoth ~ PL 552 Et] eras. alt. ( ?) m. P 553 aduentu* (m eras.) P 554/555 apostolorum sonus] P Hraban., sonus apostolorum ~ ft Vail. 557 corruptiuum] iu sup. lin. suppl. alt. m. P

ft

1013

v 521

PL 417

624

565

570

575

580

585

590

IN HIEZECHIELEM XIII, xliii, 1/9

tatem habet : quomodo Hiezechiel ingressus sit ut ‘ungeret ciuitatem’ ad eius prophetiam, nisi forte illud dicamus, quod correptio prophetae sit unctio ciuitatis, et unctio olei exsultationis sacerdotalis et regis, quod qui libenter receperint et audire uoluerint, efficiuntur uncti Domini — de quibus scriptum est : Nolite tangere christos meos, et in prophetis meis nolite malignari —; ille autem potest iuxta dvaycoyrjv ungere ciuitatem —- de qua scriptum est : Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei —, qui uidit uisionem currus et mysteriorum Dei, quam intuitus est Hiezechiel super fluuium Chobar — qui ‘onus pondusque’ significat : quid enim ‘grauius’ fluminibus babyloniis super quae Dauid sedit et fleuit cum recordaretur Sion - de quibus scriptum est : Praeterit enim figura huius mundi - ? nihilque puto in saeculi huius confusione esse perpetuum, sed omnia praeterire et fluere — ; quae qui considerauerit, cadet super faciem suam intellegens quam procul sit a maiestate Dei, et fleet et genua ad Patrern in nomine Iesu Christi. ‘Cumque’ u 522 ait ‘ego corruissem : Maiestas Domini ingressa est templum per uiam portae quae respiciebat ad orientem ; statimque me eleuauit spiritus - ipse enim iacens pergere non ualebam - et introduxit me in atrium interius - foris enim cecideram - ; et ecce, qui prius conspexeram gloriam Dei Israel uenientem per uiam orientalem, uidi repletam gloria Domi¬ ni domum eius, et uocem ad me de domo interiori loquentis audiui’ — quae quid sit locuta scriptura non narrat, nisi forte illud apostoli : Et audiui uerba ineffabilia quae non licet hominibus loqui —. Vir autem, inquit, ille, qui stabat iuxta prophetam, dixit ad eum ; quern perspicue Dominum intellegimus : cui enim poterit conuenire quod sequitur : Fili hominis, locus solii mei et locus uestigiorum pedum meo- m 1014

568/509 Ps. 104, 15. 570/571 Ps. 86, 3. 573 efr Hieron., Nom. Hebr., 57, 9 ; et supra lib. 1 lin. 26/28.1119/1120. 574/575 efr Ps. 136, 1. 576 1 Cor. 7, 31. 576/578 efr Ouid., Metam., xv, 177 ( ?) ; supra lib. 1 lin. 1120/1122. 581/ 582 Ez. 43, 4. 589/590 n Cor. 12, 4. 593/594 Ez. 43, 7.

P

564 ad eius prophetiam] P, act. cuius prophetiam comminationemque ceciderit Hraban. /a Vail. 560 regii Hraban. fx Vail. 567 noluerint corr. alt. m. P 569 malignare corr. alt. m. P 570 avayioyi]v] Hraban., aNafaiTNN 1 m. P, anagogen {sup. lin. P) alt. m. recent. P fx Vail. 572 est] sup. lin. alt. m. P 576 praeteri*t {alt. i eras.) P 583/584 uolebam PL. 584 interims PL 584 foris] fors PL 585 Dei] sup. lin. alt. m. P 586 gloria* (m eras.) P 587/588 loquentis] P Hraban., loquentem 4 Vail. 588 quid] quod corr. alt. m. P 590 hominibus] homini Hraban. /x Vail, cum Vulg. 590 ille] P Hraban., om. /x Vail. 591 quem] qu? corr. ut uidetur alt. m. P 592 enim] add. alii Hraban. fx Vail. 593 peduum corr. P

IN HIEZECHIELEM XIII, xliii, 1/9

625

rum, ubi habito in medio filiorum Israel in aeternum, nisi illi, qui habitat in ecclesia in medio filiorum Israel cernentium Ueum ? — et ‘habitat in perpetuum’, non secundum templum Salomonis : ad tempus ; et ‘locus eius’ * *est ille de quo scriptum est : Et factus est in pace locus eius : Quae exsuperat omnem sensum ; et ‘locus uestigiorum pedum 6ooillius’, apostolis dicentibus : Adoremus in loco ubi steterunt pedes eius, et pulchre dixit ‘steterunt’ : in ecclesia enim stant pedes Domini, in synagoga ambulant et praetereunt —; ut autem sciamus hoc dici de ecclesia, iungitur : Et non polluent ultra domus Israel nomen sanctum meum, quod proprie 605 ad eos pertinet, qui sanctae conuersationis in ecclesia commorantur ; qui sint autem qui polluerint prius nomen sanc¬ tum Dei, *ponit manifestius : Ip si et reges eorum, tarn populus quam sacerdotes, in fornicationibus suis quibus a Deo fornicati sunt, et in minis regum suorum, qui frustra sibi per 610 superbiam regiurn nomen assumunt ; denique sequitur : Et in excelsis — arrogans enim mens offendit Deum, humilis PL 418 ad misericordiam *prouocat — : qui, post superbiam, immo per superbiam, fabricati sunt lirnen suum iuxta limen Dei, et postes suos iuxta postes illius ; audiant haec iuxta lit615 teram mulierculae oneratae peccatis, quae circumferuntur omni uento doctrinae : Semper discentes et numquam ad scientiam ueritatis peruenientes : mentem iunctam Deo, non uicinitatem ecclesiarum et habitationem proximam Dei, u 523 in se prouocare clementiam, quin potius indignationem 620 Domini commoueri quando in consecratis locis indignus habitator est. Fabricati sunt, inquit, limen suum iuxta limen meum, ut nihil interesset inter sacrum et profanum, et postes suos iuxta postes meos, ut unus laicorum et sacerdotum esset introitus — unde et apostolus dicit : 625 Probet se autem homo et sic accedat ad corpus et sanguinem 595

595/590 cfr Hieron., Nom. Hebr., 13, 21 ; 63, 22 ; 74, 13/16 ; 76, 8.20. 598 Ps. 598/599 Phil. 4, 7. 000/001 Ps. 131, 7. 003/604 Ez. 43, 7. 605/ 000 cfr 11 Petr. 3, 11. 007/011 Ez. 43, 7. 011/012 cfr Matth. 23, 12 ; Luc. 14, 11 ; lac. 4, 6 ; 1 Petr. 5, 5. 615 cfr 11 Tim. 3, 6. 015/010 cfr Eph. 4, 14. 016/017 11 Tim. 3, 7. 021/023 Ez. 43, 8. 025/626 1 Cor. n, 28. 73,3.

P

590/597 perpetuo ... secundo templo corr. alt. m. P 597 ad] et P 597 est] *om. 1 m., sup. lift. alt. m. P 605 sanctae conuersationis] 1 m. P Hraban. p Vail., sancta conuersatione alt. m. P 007 ponit] Hraban. p Vail. ; om. 1 m., *dicit post manifestius sup. lin. ac in marg. iterat. alt. m. P 009 et in] om. PL 612 prouocat] alt. m. P Hraban. fi Vail., *prouocans 1 m. P 618 uicinitatem ... habitationem proximam] ter m final, exp. alt. ( ?) m. P 020 consecratis] add. Deo Hraban. p. Vail. 623 postes2] potest PL 625 autem se ~ Hraban. /x Vail.

626

630

635

640

645

650

IN HIEZECHIELEM XIII, xliii, 1/9-10/12

Domini —; et ut grauius faceret quod dicebat, sequenti iungit uersiculo : Et mums erat inter me et eos, ut sacerdotalia sacrificia et loca sacramentorum corporis et sangui¬ nis Christi, breuissimus murus diuideret. Et polluerunt, inquit, nomen sanctum meum, in abominationibus quas fecerunt. Quid prodest habitations uicinia et medius inter cellulam nostram et altare Domini paries, cum in his, quae secreto facimus et quae turpe est etiam dicere, contaminetur et polluatur nomen Domini ? Ego hoc arbitror : quod non polluat nomen Domini, nisi ille qui uisus est nomini eius credere et ex illius censeri uocabulo ; et quomodo tollit membra Christi et facit membra meretricis qui prius Christo credidit, sic ille polluit nomen Domini qui prius nominis eius lidem susceperit — alioquin ethnicus et Iudaeus, cum sint polluti et contaminati immo contaminatio ipsa atque pollutio, nomen Domini polluere et contaminare non possunt ; quod polluunt sed illi ad quos dicitur : Per uos nomen meum blasphematur in gentibus —; propter has igitur causas : Consumpsi eos in ira mea, quia haec fecere quae diximus. Et tamen clemens Dominus rursum prophetae praecipit ut iubeat eis procul a se amouere fornicationes pristinas, et ruinas regum suorum ac principum derelinquere et repellere non tarn a se quam a Deo ; et boni operis statim praemia pollicetur dicens : Et habitabo in medio eorum — de quo in euangelio dicitur : Medius inter uos stat quern nescitis — ; et habitabit non paruo tempore ut in synagoga, sed in perpetuum, quod in Christi ecclesia comprobatur. 10-12. Tu autem, fili hominis, ostende domui Israel templnm, et confundantur ab iniquitatibus,

627 Ez. 43, 8. 629/630 Ez. 43, 8. 636/637 cfr 1 Cor. 6, 15. 639/641 cfr Rom. 2, 14 sqq. 642/643 Is. 52, 5 (LXX) ; cfr Ez. 36, 20 ; Rom. 2, 24. 644 Ez. 43, 8. 649 Ez. 43, 9. 650 Ioh. 1, 26. 653/663 Ez. 43, 10-12.

P

626/627 sequenti ... uersiculo] P ; sequentem ... uersiculum Hraban. fx Vail. 631 habitationibus corr. alt. m. P 633 contaminatur corr. alt. m. P 635 Domini] P fx Vail., Dei Hraban. ; cfr infra lin. 638.641 635 est] in marg. alt. m. P 636 ex] P Hraban., om. /x Valt. 636 illis corr. alt. m. P 636 tullit corr. P 637 faci*t (lift, eras.) P 638 Domini] P, Dei Hraban. fx Vail. ; cfr supra lin. 635 et infra lin. 641 63S nomini PL 640 et contaminati immo] et (om. contami¬ nati immo ob bomoeot.) 1 m., quod exp. alt. m. P 641 Domini] P, Dei Hraban. fx Vail. ; cfr supra lin. 635.638 642 polluunt sed illi] sed illi sup. lin. suppl. alt. m. P, (om. sed) illi polluunt Hraban. /a Vail. 642/643 Per uos nomen meum] P Hraban. cum LXX, Nomen meum per uos ~ /a Vail. 646 remouere Hraban. fx Vail. 647 reguum corr. P 650 quem] add. uos Hraban. u Vail. 651 in] sup. lin. alt. m. P 652 perpetuo corr. alt. m. P, cfr supra lin. 596 654 iniquitatibus] add. suis Hraban. fx Vail, cum Vulg.

fX 1015

IN HIEZECHIELEM XIII, xliii, 10/12 655

660

665

670

675

680

627

et metiantur f abricam, et erubescant ex omnibus quae V524 fecerunt. Figuram domus et fabricae eius, exitus et introitus, et omnem descriptionem eius, et uniuersa pr aecepta eius, cunctumque ordinem eius et omnes leges eius ostende eis ; et scribes in oculis eorum ut custodiant omnes distributiones eius et praecepta illius et faciant ea. Ista est lex domus in summitate montis : omnes fines eius in circuitu Sanctum PL 419 sanctorum est ; haec est ergo lex domus. /LXX : Et tu, fili hominis, ostende domui Israel domum, et cessabunt a peccatis suis, et uisionem et dispositionem illius, et ipsi sustinebunt tormentum suum pro omnibus quae fecerunt. Et describes domum et praeparationem eius, et exitus atque introitus eius, et substantiam eius, et omnia pr aecepta illius, et omnia legitima eius et omnes leges eius ostendes illis ; et describes coram eis, et custodient omnes iustificationes meas et omnia praecepta mea 537 1130

1130 Is. 29, II (LXX). 1131/1132 Is. 29, 12 (LXX). 1132/1134 Is. 29, 11 (LXX). 1134/1136 cfr Apoc. 5, 2-3. 1137/1138 Apoc. 5, 3. 1138/1140 cfr Phil. 2, 7-8. 1142/1143 Luc. 23, 43. 1143 cfr Matth. 27, 51 ; Marc. 13, 38 ; Luc. 23, 45. 1144/1146 11 Cor. 3, 18. 1147/1148 cfr 11 Cor. 3, 16. 1148/1149 Ez. 44, 2. 1151 cfr 1 Cor. 13, 9.12. 1152/1153 1 Cor. 13, 10. 1156 Phil. 3, 12.

P K 1130 Esaias] praem. et Hraban.yx Vail. 1130 isti**us (ci eras.) K 1130 uerba signata] codd. Hraban., uerba libri signati fx Vail. 1131 homini nescienti] Hraban. [x Vail., homini scienti P, homine sciente K 1132 respondebit] praem. et Hraban. fx Vail. 1132 ilium] * ill i P 1133 dicentes] dicente K 1138 Saluator] saluatur K 1140 erat] 1 m. P K Hraban. fx Vail., erant alt. m. P 1142 locutus est] loquitur est K 1143 scisum 1 m. P K, corr. alt. m. P 1146 Sin Hraban. fx Vail. 1146 sint corr. alt. m. P 1146/1147 omina K 1149 transmit K, cfr supra lin. 1101 1149 dicimus corr. alt. m. P 1153 apostolos K 1155 caret Hraban. /x Vail. 1156 sim] codd. cum Vulg., sum Hraban. fx Vail., add. sequor autem si comprehendam in quo et comprehensus sum a Christo Iesu Viet, cum Vulg. (app.)

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 1/3

645

Fratres, ego me non arbitror comprehendisse / unum autem : posteriora obliuiscens, *ad priora me extendens, statutum persequor, ad brauium supernae uocationis Dei, cumque pu1160 tar emus eum secundum professionem suam non esse perfectum et magis quaerere quam inuenisse quod uerum est, non solum se sed et alios secum dicit esse perfectos : Quotquot ergo perfecti, hoc sapiamus ; est autem sensus huius lo¬ ci : ‘Ad comparationem hominum ceterorum, qui curam 1165 non habent notitiae scripturarum nec mysteriorum Dei, perfectum esse me fateor ; quantum autem ad scientiam diuinae maiestatis, nunc in aenigmate uideo et per *nebulam et caliginem, et dico cum propheta : Mirabilis facta est scientia tua ex me ; confortata est, et non potero ad earn’ —. Haec igi1170 tur porta, quae omnibus clausa est - Vir enim non transibit per earn - : Erit clausa principi (siue duci), et illius aduentu *reseruabitur : qui sedebit in ea ut comedat panem coram Domino — de quo ipse in euangelio profitetur, dicens : Metis *est cibus ut faciam uoluntatem eius qui me 1175 misit, et compleam opus eius — ; ipse est princeps et pontifex secundum ordinem Melchisedech et hostia et sacerdos, qui in conspectu Patris nobiscum caelestem comedit pa¬ nem et uinum bibit — de quo loquitur in euangelio : Non biham de genimine uitis huius, nisi cum bibero illud nouum in 1180 regno Patris mei : in illo uidelicet regno, de quo scribit et apostolus : Regnum Dei intra uos est —; clausaque erit porta : nemo enim potest passionis Domini corporis-

1157/1159 Phil. 3, 13-14. 1162/1103 Phil. 3, 15. 1167 cfr 1 Cor. 13, 12. 1168/1169 Ps. 138, 6. 1169/1189 cfr Origen., Horn. XIV in Hie^., ioo4e-ioo5b (Vail.) = 433, 10 sqq. (Baehr.). 1170/1171 Ez. 44, 2. 1171/1173 Ez. 44, 2-3. 1174/1175 Ioh. 4, 34. 1175/1176 cfr Ps. 109, 4 ; Hebr. 5, 6.10 ; 6, 20. 1178/ 1180 Matth. 26, 29. 1181 Luc. 17, 21.

P K 1157 autem] codd. Hraban. cum Vulg., uero /x Vail. 1158 ad] P cum Vulg., *praem. et K Hraban. /x Vail. 1158 statutum] P blraban. /x Vail., iuxta propositum K 1160 esse] codd. Hraban., add. iam /x Vail. 1161 est] om. Hraban. /x Vail. 1162 sed et] sit K 1162 alius ... perfectus K 1162 secum] om. Hraban. /x Vail. 1163 perfecti] codd. Hraban. cum Vulg. {app.), add. sumus /x Vail. 1164 hominum ceterorum] codd. Hraban., ceterorum hominum ~ ft Vail. 1166 scienti? K 1167 nebulam] P, *nubilum K Hraban. /x Vail. 1169 et] P Hra¬ ban. fi. Vail., om. K cum Vulg. {app.) 1172 reseruabitur] *reserabitur Hraban. /x Vail., cfr infra lin. 1228 1172 sedebat corr. alt. m. K 1174 est cibus] P, *cibus est ~ K Hraban. /x Vail, cum Vulg. 1174/1175 me misit] codd. Hraban., misit me ~ p Vail, cum Vulg. 1176 ostia P 1179 geihine K 1180/1181 scribit et apostolus] scribit (om. et) apostolus Hraban., et ipse alibi ait [j. Vail., et ipse et alibi ait PL 1181 apostolos K 1182 pasiones K

646

1185

1190

1195

1200

1205

1210

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 1/3

que eius et sanguinis pro maiestate rei sacramenta cognos¬ ces ; tantaeque bonitatis est et clementiae princeps noster, ut, cum solus sedeat in porta quae clausa est et panem coram Domino comedat, uelit mensae suae atque conuiuii plures habere consortes — et dicat : Ecce ego sto et pulso ; si quis mihi ap enter it, ingrediar ad eum, et coenabo cum ipso, et ipse mecum —; solus autem comedit panem coram Domino, quia substantia eius diuinaque natura a cunctis creaturarum substantiis separata est. Ipse per eandem uestibuli portam ingreditur et egreditur, quia et intus et foris est - hoc est infusus et circumfusus omnibus - : ingrediensque per portam ut secum introducat eos qui absque doctrina eius et auxilio intrare non possunt, et egrediens ut rursum alios introducat, et loquatur eis qui difficiliora non capiunt. — Quod autem porta orientalis extra terminos mundi semper clausa sit et humano nequaquam pateat aspectui, Ioannis probat euangelium - dicentis : Deum nemo uidit umquam nisi unigenitus Films, qui est in sinu Patris, ipse enarrauit, quasi aliis uerbis dixerit : Eritque clausa principi : princeps solus sedebit in ea ut comedat panem ‘perfectae et consummatae scientiae’ : Nemo enim nouit Filium nisi Pater, et nemo nouit Patrem nisi Filius, et cui uoluerit Filius reuelare -. Pulchre quidam portam clausam per quam solus Dominus Deus Israel ingreditur et dux cui porta clausa est, Mariam uirginem intellegunt, quae et ante partum et post partum uirgo permansit et eo enim tempore quo angelus loquebatur : Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus Altissimi obumbrabit te ;

1187/1189 Apoc. 3, 20. 1203/1203 Matth. it, 27.

P

K

1199/1201 Ioh. 1, 18. 1201/1203 Ez. 44, 2-3. 1203 quidam] quis ? 1209/1211 Luc. 1, 35.

1187 sto] add. ad ostium Hraban. fx Vail, cum Vulg. 1188 {om. mihi) aperuerit Hraban. cum Vulg. {app.), apuerit mihi ~ /a Vail. 1188 ipso] illo Hraban. p. Vail, cum Vulg. 1189 panem comedit ~ K Hraban. /x Vail. 1190 a cunctis] alt. m. recent. P 71 Vail. ; accinctis 1 54° phetae, ad intellegenda quae postea super templi ordine cogniturus est. Et hoc notandum, quod in mundi huius plaga qui in maligno positus est et in aquilonis frigore constitutus, caelestium nobis caeremoniarum ordo monstratur. 1270 6-8. Et dices ad exasperantem me domum Is- m 1025 rael : Haec dicit Dominus Deus : Sufficiant uobis

1245/1246 1 Cor. 13, 10. 1248/1249 Ioh. 3, 35. 1249 cfr Mai. 4, 2. 1251 Ioh. 3, 30. 1259 Gen. 13, 3. 1260/1261 Matth. 13, 9 ; Marc. 4, 9 ; Luc. 8, 8. 1264 cfr Ez. 44, 5. 1268 cfr 1 Ioh. 5, 19. 1270/1280 Ez. 44, 6-8.

P K 1243 gloriam] 1 m. P K, add. est alt. m. P Hraban. fx Vail. 1243 gloria] codd. Hraban., add. est /x Vail, cum Vulg. 1244 destructione codd. 1247/1248 lucernulae] codd. Hraban., lucernae 71 Vail. 1254 unde] ude K 1254/1255 eum uocat ~ K Hraban. 71 Vail. 1255 praecepitque] 1 m. P K, *praecipitque alt. m. P Hraban. /x Vail. 1256 aribus K, cfr infra lin. 1325 1258 intendendi oculi] intelligendi oculis Hraban., intelligendum oculis /a Vail. 1259 his auribus] hscuribus K 1263 ad eum] codd. edit, /x, ad Deum Hraban. Vail. 1264 uia] 1 m. P cum L.XX, uias alt. m. P K, per uias Hraban. jx Vail. 1264 et] om. K 1265/1266 prophetic P 1266 ordinem P 1268/1269 constitutis K 1269 caelestis Hraban. /x Vail. 1270 domus corr. alt. m. P

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 6/8

1275

1280

1285

1290

1295

1300

649

omnia scelera uestra, downs Israel, eo quod inducitis filios alienos /siue alienigenas) incircumcisos corde et incircumcisos came, ut sint in sanctuario meo et polluant domum meam ; et offertis panes meos adipem et sanguinem, et dissoluitis pactum /siue praeteritis praeceptum) meum in omnibus sceleribus uestris. Et non seruastis pr aecepta sanctuarii mei, et posuistis custodes obseruationum mearum in sanctuario meo uobismetipsis. Quando dicit : Sufficiant uobis omnia scelera /siue iniquitates uestrae), ad priorum peccatorum hortatur paenitentiam, ne augeamus peccata peccatis et materiam futuro paremus incendio — sed audiamus illud quod Esaias loquitur : Vae his qui attrahunt peccata sicut funiculo longo et sicut iugo corrigiae uituli iniquitates —. Primumque peccatum est, quod inducunt filios alienos - siue alienigenas - in¬ circumcisos corde et incircumcisos carne, ut sint in sanctu¬ ario Dei et polluant domum Domini — Modicum enim fermentum totam massam corrumpit, et in quibusdam exemplaribus fertur Prouerbiorum : Ne introducas impium in tabernacula iustorum —. Vrgent nos in hoc loco Iudaei et Ebionitae - qui circumcisionem carnis accipiunt quomodo possumus praesentem locum exponere : Incircumcisos corde et incircumcisos carne, quo uidelicet post spiritalem intellegentiam etiam carnis circumcisionem suscipere debeamus ; sed — qui legimus Paulum dicentem : Contestor autem omnem hominem qui circumciditur, quoniam, si circumcidamini, Christus uobis nihil proderit, et illud Hieremiae : Ecce incircumcisae aures uestrae et noluistis audire, et in Exodo : Locutus est Moyses in conspectu Domini dicens : Ec¬ ce filii Israel non audierunt, et quomodo audiet me Pharao ? Ego autem sum tardi sermonis (pro quo Septuaginta dixere :

1281/1282 Ez. 44, 6. 1285/1280 Is. 3, 18 (LXX). 1280/1200 1 Cor. 3, 6 ; Gal. 5, 9. 1201/1202 Prou. 14, 11 uel 19? 1204/1205 Ez. 44, 7. 1207/ 1200 Gal. 5, 2-3. 1.100 Ier. 6, 10 (LXX). 1301/1304 Ex. 6, 12 (LXX).

P K 1272/1273 inductis K 1273.1274 incircumcisus K 1270/1277 dissolu. siue praeter. pactum (om. praeceptum) K p. Vail. 1270 dissoluitis] codd. cum Vulg., dissoluistis Hraban. p Vail. 1277 praeteristis p Vail. 1284 adiamus K 1280 iniquitatis K Hraban. 1288/1280 sanctuariu K 1280 Domini] codd. Hraban., Dei p Vail. 1202 Vrg*ent ( ? alt. u eras.) P 1202 in] om. K 1203 Hebionitae codd. 1204 possimus K 1207 qui] quia (a sup. lin. alt. m.) P 1200 circumcidimini K 1300 noluisti K, non possunt Viet. 1301 est] sup. lin. alt. m. P 1302 audierf et P, audiertc et K, audierunt tc et Hraban., audierunt me et 71 Vail, cum LXX

PL 432

650

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 6/8

’Eycb 8e aXoyos elpu, quod melius habetur in hebraeo : Ego v 541 1305 autem incircumcisus labiis) —, interrogemus eos - immo cogamus circumcidere aures et labia desecare, ut scripturam implere uideantur - : sin autem coeperint circumcisionem ‘aurium’ interpretari quando nihil turpe et inhonestum audire nos patimur, et circumcisionem ‘labiorum’ quando 1310 nihil indecens loquimur, dicamus eis : eandem expositionem etiam in ‘corde’ et in ‘carne’ seruare debetis : ‘cor’ circumcidimus cultello Dei et aufertur de corde nostro praeputium, quando turpes cogitationes nequaquam exeunt de corde nostro - nec de nobis dicitur : Impinguatum est cor populi 1315 huius, et auribus suis grauiter audierunt -, ergo et 'caro’ simi¬ liter circumciditur ut nequaquam faciamus terrena opera quae pro necessitate corporis facere compellimur - cibum capere et potum et somnum et uti uestibus quae tunc circumcidimus, si non ad delicias et ad luxuriam et ad inertiam 1320 sed ad necessitatem naturae et corporis istius sustentaculum cuncta faciamus — qui bibit uinum modicum propter stomachum et frequentes infirmitates et odit ebrietatem, circumcidit carnem suam ; qui dormit quantum natura patitur, *audiet a Salomone : Si sederis, absque timore eris, si dor1325 miens, suauiter dormies : et non timebis pauorem superuenientem tibi, neque impetus impiorum superuenientes ; et qui fugit fornicationem et uxori debitum reddit, reuertens in idipsum ne tentet eum Satanas, audiet cum populo Israel : In hac die abstuli opprobrium Aegypti a uobis ; uestibus 133° quoque *utetur quae frigus repellant, non quae tenuitate sui corpora nuda demonstrent — : attenuata ieiuniis ca¬ ro et circumcisa continentia fugit opprobrium Aegyptio- m 1026 rum : Qui sunt magnis carnibus - et illud potest dicere quod in plerisque iuxta editionem Septuaginta legitur : Quo-

1304/1305 Ex. 6, 12. 1314/1315 Is. 6, io (LXX) ; Act. 28, 27. 1321/1322 cfr 1 Tim. 3, 23. 1324/1320 Prou. 3, 24-23 (LXX). 1327 cfr 1 Cor. 7, 3. 1327/1328 cfr 1 Cor. 7, 5. 1329 Ios. 5, 9 (LXX). 1331/1336 cfr supra lib. 5 lin. 139/1571333 Ez. 16, 26 (LXX). 1334/1330 Ps. 62, 2-3 (LXX) ; cfr supra lib. 3 lin. 143/146.

P K 1304 ’Eyw ... el/j-i ] eta>aacjofcoceiro 1 m., &olasdo go seigo in marg. super, alt. m. recent. P ; efoi.iacAofoceiMi K 1305 incircumcisus] codd. Hraban., add. sum /r Vail. 1310 indecens] indicans K 1321 cor] om. K 1315 aribus K, cfr supra lin. 1256 1321.1322 qui] Qu K, et sic saepius 1324 audiet] K Hraban. fi Vail., *audiat hie (audiet uero infra lin. 1338) P 1327 in] P iuxta Vulg., ad K Hraban. fi Vail. 1330 utetur] 1 m.P K Hraban. fx Vail., *utitur alt. (?) m. P

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 6/8-9/16

651

modo contabuit caro mea, in terra deserta et inuia et inaquosa, sic in sancto apparui tibi -. Siquando ergo alienigenas introducere uoluerimus in templum Dei, circumcidamus aures eorum et labia et cor et omnem carnem oculosque, gustum et odoratum : ut omnia cum Dei timore et ratione fa1340 ciamus; audiant hoc episcopi atque presbyteri et omnis ordo ecclesiasticus, ut non inducant filios alienos incircumcisos corde et incircumcisos carne, ne sint in sanctuario eius u 542 et polluant domum eius ; si enim hoc fecerint, aptabitur illis quod sequitur : Et offertis panes meos - panes uidelicet 1345 propositionis in cunctis ecclesiis et in orbe terrarum, de uno pane pullulantes et non solum panes, sed adipem quoque - de quo scriptum est : Ex adipe frumenti saturauit PL 433 eos -, et sanguinem - qui in Christi passione effusus est Legendumque it a, et sic lectionis ordo reddendus : ‘Cum filios 1350 alienigenas incircumcisos corde et corpore inducatis in sanctuarium meum et polluatis domum meam, audetis offerre panes et adipem et sanguinem - mystica sacramenta et non intellegitis quid solueritis et praetergressi sitis pac¬ tum meum in omnibus sceleribus et impietatibus uestris ; 1355 et non seruaueritis praecepta sanctuarii mei neque posueritis custodes caeremoniarum mearum in sanctuario meo’ — omnis autem aduersus eos est comminatio, qui non audierunt apostolum praemonentem : Manus cito nemini imposueritis, neque communicaueritis peccatis alienis — ; uel certe 1360 sic intellegendum : ‘Dissoluistis pactum meum in omnibus sceleribus uestris et non seruastis praecepta sanctuarii mei, et audetis indignos alienosque custodes ponere in obseruatione sanctuarii mei - ‘uobismetipsis’ ut subaudiatur, non ‘mihi’, et est sensus : - qui uobis in carnalibus seruiant 1365 ac ministrent et ob uestra refrigeria meum polluant sanc¬ tuarium’. 9-10. H aec dicit Dominus Deus : Omnis alienigena incircumcisus corde et incircumcisus carne non ingredietur sanctuarium meum, omnis filius 1370 alienus qui est in medio filiorum Israel. Sed et 1335

1344/1348 Ez. 44, 7. 1367/1394 Ez. 44, 9-16.

1347/1348 Ps. 80, 17.

1358/1359 1 Tim. 3, 22.

P K 1335 et] codd. Hraban., om. fj. Vail. ; cfr supra lib. 5 lin. 146 1336 apparuit K 1341 omnes cnrr. P 1341/1342 alienus incircumcisus K 1342 incircumcisus K 1342 ne] om. K 1342 eius] P, Dei K Hraban. /x Vail. 1345 ct in] P Hraban., {om. et) in K, ct (om. in) /x Vail. 1346 polluantes corr. alt. m. P 1348 et] at PL 1358/1359 imposueritis ... communicaueritis] imposueris ... communices Hraban. /x Vail. 1360 Dissoluitis PL

652

1375

1380

1385

1390

1395

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 9/16

leuitae qui longe recesserunt a me in errore filiorum Israel et errauerunt a me post idola sua portabunt iniquitatem suam, qui erant in sanctuario meo aeditui et ianitores portarum domus et ministri domus : ipsique mactabant holocausta et uictimas populi, et ipsi stab ant ante eos ut ministrent illis. Pro eo ergo quod ministrauerunt eis in conspectu idolorum suorum et facti sunt domui Israel in offendiculum ini quitatis, idcirco leuaui manum meant super eos, dicit Dominus Deus, et portauerunt ini quitatem suam. Et non appropinquabunt ad me ut sacerdotio fungantur mihi, neque accedent ad omne sanctuarium meum iuxta Sancta sancto¬ rum, sed portabunt confusioneni suam et scelera sua quae fecerunt. Et dabo eos ianitores domus in omni ministerio *eius et uniuersis quae fiunt in ea. Sacerdotes autem leuitae filii Sadoc, qui custodierunt caeremonias sanctuarii mei cum errarent fi¬ lii Israel a me, ipsi accedent ad me ut ministrent mihi, et stabunt in conspectu meo ut off erant mihi adipem et sanguinem, ait Dominus Deus. Ipsi in¬ gredientur sanctuarium meum, et ipsi accedent ad mensam meam, ut ministrent mihi et custodiant cae¬ remonias meas. fLXX : Propterea haec dicit Dominus : Omnis filius alienigena incircumcisus corde et incircumcisus came non ingredietur sancta mea, in omnibus filiis alienigenarum qui sunt in medio domus Israel. Sed *et leuitae qui recesserunt a me

1379 et infra offendiculutn\ cfr H. Goelzer, op. cit., pag. 91. 9-16 (LXX).

1394/1421 Ez.

44,

P K 1373 qui] quia (a sup. lin. alt. ml) P 1373 ernnt (u sup. a expunctam alt. m. recent.) P cum Vulg. 1373 mactabunt (u sup. a expunctam alt. m. recent.) P cum Vulg., cfr infra lin. 1455 1375/1376 populis PL, 1376 ipsi] P Hraban. cum Vulg., ibi K fx Vail. ; cfr infra lin. 1456 1376 stabunt (u sup. a expunctam alt. m. recent.) P cum Vulg., cfr infra lin. 1456 1376 ministrent illis] P iuxta Vulg., ministrarent pro illis K Hraban. fx Vail. ; cfr infra lin. 1456/1457 1377 eis] P iuxta Vulg., praem. pro K Hraban. jx Vail. ; cfr infra lin. 1457 1378 et] om. Hraban. 1381 non] om. K 1383 omne K 1383 Sancta] sco K 1385 eis iani**tores (ianuatores corr.) P, eos ienitores K ; cfr infra lin. 1466 1385 in] ut K 1386 eius] *om. P 1387 leuitae] bic codd. Hraban fx Vail., praem. et Vulg. ; cfr supra lin. 911.925.945/946.1008 et infra lin. 1414.1470 1387 fili codd. 1388/1389 fili K 1391 adipem] aipem K 1391 et sanguinem] sup. lin. alt. m. P 1391/ 1392 ingredientur] codd. cum Vulg., add. in Hraban. /x Vail. ; cfr supra lin. 1369 et infra lin. 1396.1450.1476.1494.1497.1551 1395 filius K 1396 ingredientur K 1396 sancta] praem. in fx Vail., cfr supra lin. 1369.1391/1392 1398 sed et] et sup. lin. suppl. alt. m. P, sic (*om. et) K 1398 recesserunt] praem. longe fx Vail., cfr infra lin. 1427

V

543

1027

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 9/16

653

cum erraret Israel a me post cogitationes suas, et 1400 accipient *iniquitates suas, et erunt in sanctis meis ministrantes, ostiarii in portis domus et mi- PL 434 nistri domus : isti immolabunt holocausta et uictimas populo, et isti stabunt ante populum ut mi¬ nistr ent eis, pro eo quod ministrauerunt eis ante 1405 faciem idolorum suorum, et factum est domui Israel in tormentum iniquitatis. Propterea leuaui manum meam super eos, dicit Dominus Deus, et accipient iniquitatem suam : ut non *accedant ad me ut sacerdotio fungantur mihi, neque ut offerant ad om1410 nia sancta filiorum Israel nec ad Sancta sancto¬ rum meorum, et suscipient ignominiam suam in errore quo errauerunt. Et ponent eos ut seruent custodias domus in omnia opera eius et in uniuersa quae fecerunt in eo. Sacerdotes leuitae filii *Sad1415 dock, qui custodierunt custodias sanctorum meorum cum erraret domus Israel a me, isti accedent ad me ut ministr ent mihi, et stabunt ante faciem meam ut offerant mihi hostiam, adipem et sanguinem, dicit Dominus Deus. Ipsi ingredientur in sancta mea, et 1420 isti accedent ad mensam meam, ut ministr ent mihi et obseruent custodias meas.) Iuxta utramque editionem posui testimonium, ut, ex comparatione earum, quid Septuaginta senserint, quid hebraicum contineat, scire ualeamus. Septuaginta hoc significant : quod alienigenae incir1425 cumcisi corde et carne, qui habitant in medio filiorum Is¬ rael, ingredi non debeant sanctuarium Dei; leuitae autem, hoc est sacerdotalis gradus, qui longe recesserunt a Domino in errore filiorum Israel et errauerunt post idola sua, postquam receperunt iniquitatem suam, stent in sanctuario 1430 Domini aeditui et ianitores ministrique domus et mac-

tent holocausta et uictimas populi, et isti sint in conspec-

P K 1400 *iniquitatem suam K fj. Vail, cum LXX 1400 erant corr. alt. m. P 1401 hostiarii P 1401/1402 ministris PL. 1403 populi (i sup. o expunctam alt. ml) P 1404/1406 pro eo quod ... tormentum iniquitatis] ad ministrent eis (1403/ 1404) retuli iuxta subnexam explanationem (lin. 1432/1434), ad propterea leuaui (lin. 1406) uero ref. /a Vail, cum LXX 1408 ut non accedant] alt. m. P, ut non *accederent 1 m. P, et non accederant K, Et non accedent /r Vail, cum LXX ; cfr infra lin. 1445 (cfr supra lin. 1404/1406) 1409 efferent corr. alt. m. P 1411 suscipiant corr. P 1411 in] om. PL 1412 seruant IC 1413 omni K 1414 ea fj. Vail. 1414/1415 sadoch P, sadoc K, *Sadduc fj. Vail, iuxta LXX ; cfr supra lin. 926.947 et infra lin. 1445 1416 erret K 1419 Ipsi] Isti Vail. 1421 obseruant K 1422 comparatione] com sup. lin. suppl. alt. m. P 1423 contineat] teneat fi Vail. 1427 sacerdotales corr. alt. m. P 1429 receperint fi Vail.

*

4

C.C.

LX XV

v

544

654

1435

1440

1445

143°

1455

1460

1463

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 9/16

tu eorum ut ministrent eis, eo quod ministrauerunt illis in conspectu idolorum suorum et facti sunt domui Israel in tormentum iniquitatis ; et idcirco manum leuasse se dicit super eos Dominus Deus, ut non accedant ad eum *et sacerdotio fungantur illi neque offerant illi in Sancta sanc¬ torum, portentque ignominiam suam in errore quo errauerunt : ut scilicet ponantur in obseruatione custodiarum domus in omnia opera eius et in uniuersa quae fiunt in domo — quod si ita est : quomodo stare poterit, ut leuitae qui longe recesserunt a Deo in errore filiorum Israel et errauerunt ab eo post idola sua - ipsi ministrent in domo et mactent holocausta et uictimas populi, et ipsi stent in conspectu eorum ut ministrent eis - quid enim amplius facturi sunt sacerdotes filii Saddoch qui custodierunt caeremonias sanctuarii Dei, de quibus dicit : Ipsi accedent ad me ut ministrent mihi, et stabunt in conspectu meo ut offerant mihi adipem, et reliqua - ? —. Hebraicum autem hunc habet sensum : ‘Omnis alienigena incircumcisus corde et carne non ingredietur sanctuarium meum, licet cum populo Israel esse uideatur. Leuitae autem, hoc est sacerdotalis gradus, qui longe recesserunt a me in errore filiorum Israel et secuti sunt idola, portabunt iniquitatem suam, eo quod fuerint in sanctuario meo ministrantes in officio portarum domus et ministri eius : ipsi enim offerebant holocaustum et uicti¬ mas populi, et ipsi stabant in conspectu eorum ut ministrarent pro eis. Quia ergo ministrauerunt pro illis in conspectu PL 435 idolorum suorum et fuerunt domui Israel offendiculum in¬ iquitatis, propterea leuaui manum meam super eos, dicit Dominus Deus, et portauerunt iniquitatem suam. Et non appropinquabunt ad me ut sacerdotio fungantur mihi, ne¬ que accedent ad omne sanctuarium meum iuxta Sancta sanctorum, sed portabunt confusionem suam et scelera /* 1028 sua quae fecerunt - pro sacerdotali enim officio, qui holocaustum et uictimas omneque sacrificium offerre consueue-

1446/1448 Ez. 44, 13.

P K 1432 eo] om. PL 1432 ministrauerint K /z Vall. 1435 et] 1 m. P K /z Vail., *ut alt. m. P ; cfr supra lin. 1408 1436 sancto K 1440 si] om. K 1440 potuerit K 1445 sadoch P, sadoc K /z Vail. ; cfr supra lin. 926.947.1414/1415 et infra lin. 1470 1440 accedant K 1450 ingredientur K 1451 uidetur K 1452 errore] erre K 1455 offerebat K 1458 domus P 1458 offendiculum] codd. Hraban., praem. in /z Vail. ; cfr supra lin. 1378/1379 1461 fungentur K 1465/1466 consueuerant] alt. n exp. alt. m. P, consuerant K

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 9/16

147°

1475

1480

1485

655

rant, redigentur in ultimum gradum Et erunt ianitores domus in ignominiam sempiternam - ut ab uniuerso populo uideantur, intrante et exeunte, de qua sublimi dignitate ad quem ultimum gradum peruenerunt Sacerdotes autern’ inquit, ‘id est leuitae qui sunt filii Sadoc - hoc est iustorum siue iusti Dei - et qui in tempore erroris uniuersi Is¬ rael custodierunt caeremonias sanctuarii mei, ipsi accedent ad me ut ministrent mihi, et stent in conspectu meo et offerant mihi adipem - hoc est pinguissimam hostiam et sanguinem - uiuam scilicet et placentem Deo hostiam Et ipsi ingredientur sanctuarium meum et accedent ad mensam meam, ut accendant thymiama mihi et omnem ritum sacrificii custodiant’ — sin autem hoc ita est, ut, qui in tempore erroris uel persecutionis idola sunt secuti quae de suo corde confixerant, et non solum uoce sed et subscriptione manus asseruerunt Filium Dei creaturam : Et seruierunt creaturae magis quam Creatori, qui est benedictus in saecula : quomodo sibi sacerdotale et pontificale assumunt fastigium et audent offerre uictimas Deo, cultores quondam idolorum ? - sed, ut ardentissimus poeta testatur : Quidquid multis peccatur, inultum est,

multitudo peccantium impetrabiliorem fecit impiis ueniam : ut, qui, redacti in laicos, pristina sacrilegii sui debuerant scelera deplorare, nunc resupini in pontificali solio sede1490 ant, *et ructent nobis simulatae fidei nauseas, immo abortae perfidiae aperta compendia -; audiant igitur saltern sero et obseruent praecepta omnipotentis Dei : Omnis alienigena incircumcisus corde et incircumcisus came

1470/1471 cfr Hieron., Norn. Hebr., 40, 3/4 ; 63, 9. 1479/1480 nempe Marcionistae, Valentiniani, etc. ; cfr supra lib. 3 lin. 350/351. 1480/1481 nempe Ariani ; cfr supra lib. 3 lin. 352/354. 1480 Lucan., Pharsalia, 5, 260. 1492/1494 Ez. 44, 9.

P K 1406 ianitores] ianuatores corr. alt. m. P, genitores K ; cfr supra lin. 1385 1467 ab] sup. lin. alt. m. P 1468 qua] quam K 1469 ad quem] atque K 1469 peruenerint K Hraban. p Vail. 1470 sadoch P 1471 in] om. p Vail. 1471/ 1472 Israel] codd. Hraban., Israelis p Vail. 1473 hostiam Deo ~ K Hraban. p Vail. 1476 accedant corr. alt. m. P 1477 accendant] acc?dant corr. K 1478 Sin] codd. Hraban., Si p Vail. 1478 ut] 1 m. P K p Vail., hi alt. m. recentiore P 1479 uel] P, et K Hraban. p Vail. 1480 et2] sup. lin. 1 m. P 1481 Dei Filium ~ K Hraban. p Vail. 1486 multis] proem, a Hraban. p Vail. 1486 peccentur 1 m. P K, peccatur alt. m. P Hraban. p Vail. 1487 impe**trabiliorem (2 lit/, eras.) P 1488/1489 debuerant] codd. Hraban. p Vail., debuerunt aliter 1490 et ructent] K Hraban. p Vail., *eructent P 1490 nauseas immo] nausia summo e litteris male compactis K 1490/1491 abortae] P, opertae K Viet. Vail., apertae Hraban. p ; cfr infra lin. 1632

”

545

656

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 9/16-17/21

non ingredietur sanctuarium meum, licet ille sit filius, licet cognatione sociatus, licet antiqua nobis haereat necessitudine : si incircumcisus corde uel carne est non introducatur sanctuarium Dei, ne ministros Christi nostros faciamus ministros et pro carnalibus refrigeriis altaria Domini polluamus —. Pro eo quod nos posuimus : Et dabo eos ianitores 1500 domus in omni ministerio eius et in uniuersis quae fiunt in ea, eos uidelicet leuitarum qui longe recesserunt a Deo in errore filiorum Israel et secuti sunt idola quibus uictimas immolarunt, Symmachus, ordinem lectionis sensumque PL 436 considerans, rectius interpretatus est dicens : Posueram 1505 enim eos custodes ianuarum domus uniuersi ministerii eius et cunctorum quae fiunt in ea, ut non ad eos pertineat qui v 546 futuri sunt in ternplo, sed ad eos qui fuerunt. 17-21. C umque ingredientur portas atrii interioris, uestibus /siue stolis) lineis induentur, nec ascen1510 det super eos quidquam laneum /siue et non induen¬ tur lanificiis) quando mini strant in portis (sine a portis) atrii interioris et intrinsecus. Vittae lineae erunt in capitibus eorum /siue cidares tineas habebunt super capita sua) , et feminalia tinea erunt in 1515 lumbis eorum, et non accingentur in sudore /siue uiolenter). Cumque egredientur atrium exterius ad populum, exuent se uestimentis (siue stolis) suis in quibus ministrauerant, et reponent ea (''siue eas) in gazophylaciis /siue exedris) sanctuarii /uel sancto1520 rum), et uestient se uestimentis /siue stolis) aliis, et non sanctificabunt populum in uestimentis /siue sto¬ lis) suis. Caput autem *suum non radent, neque comam nutrient, sed tondentes attondebunt capita sua /siue: Capita sua non radent, et comas non ad pres1525 sum tondebunt, operientes operient capita sua). Et uinum non bibet omnis sacerdos quando ingressus n 1029 fuerit in atrium interius. Primum historiae uerba pandenda sunt. Inter cetera quae sacerdotibus praecepit ser1495

1499/1501 Ez.

44,

14.

1504/1500 Ez.

44,

14

(Symm.).

1508/1527 Ez.

44,

17-21.

P K

1495 saciatus K 1497 sanctuarium] praem. in blraban. /x Vail. ; cfr supra lin. 1369.1391/1392.1396.1450.1476.1494 et infra lin. 1526/1527.1551 1499 ienitores K, cfr supra lin. 1385.1466 1500 in2] hie codd. Hraban. cum Vulg., om. /a Vail. ; cfr supra lin. 1386 1503 immolarunt] codd. Hraban., immolauerunt /a Vail. 1500 pertineant P 1507 fuerunt] fu sup. lin. suppl. K 1514 erant corr. alt. m. P 1517 exue*nt (lit/, eras.) P 1522 suum] *om. P, cfr infra lin. 1553 1526 omnes corr. P 1520/1527 ingressurus fuerit in Hraban., ingressurus est (om. in) /a Vall. cum Vulg. 1528 praecepit] 1 m. P K, praecipit alt. m. P Hraban. /a Vail.

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 17/21

657

mo Dominicus, hoc quoque obseruandum iubet : ut, in ip1530 sis portis interioris atrii, uestibus - id est stolis - lineis induantur, nec utantur laneis indumentis tam in portis atrii interioris quam intrinsecus - hoc est in adytis Sanctisque sanctorum - ; uittae quoque - siue cidares - lineae sint in capitibus eorum, feminalia linea in lumbis ; quod1535 que sequitur iuxta Septuaginta : Et non accingentur uiolenter (pro quo Aquila et Symmachus transtulerunt in sudore, Theodotio ipsum uerbum hebraicum exprimens ‘in ieze’, Aquilae secunda editio ‘buza’), per quod significat : non eos uiolenter, arte atque constricte instar uinctorum esse cingen154° dos, ne in ministeriis sacerdotalibus atque leuiticis inhabiles fiant et tenere et caedere uictimas, attrahere quoque nequeant atque discurrere. Et quia semel praeceperat quibus ues¬ tibus uti deberent sacerdotes quando intrinsecus in ministe¬ riis sunt, rursum iubet : ut, egredientes in gazophylaciis - si1545 ue exedris - sanctorum, exuantur pristinis uestibus et induan¬ tur aliis, ne, si sanctas uestes habuerint, sanctificent populum foris positum, qui necdum fuerit sanctificatus nec se ^>547 praeparauerit in sanctificationem templi, ut sit Domini Nazaraeus ; per quae discimus, non cotidianis et quibuslibet 1550 pro usu uitae communis pollutis uestibus nos ingredi debere Sancta sanctorum, sed munda conscientia et mundis uestibus tenere Domini sacramenta. Quod autem sequitur : Caput autem PL 437 sumn non radent, neque comam nutrient, sed tondentes atton-

1535 Ez. 44, Ez. 44, 20.

P

18.

1539 constricte] cfr H. Goelzer, op. cit., pag.

194.

1552/1554

1529 haec PL. 1529 obseruan-] add. hd (= hie desinit) ac sequentia -durr iubet ... unde et (Jin. 1671) om. K, folio fere integro uacuo relicto 1533 uittae quoque] uittaeque Hraban. p Vail. 1534 feminalia] praem. et Hraban. p Vail. 1537 exprimens] add. posuit Hraban. p Vail. 1538 buza] Hraban. PL, huza (h male lecto pro b ?, an bhuza legendum per ‘bet' litter am cum ‘dages forti’ lectam ?) P, busa p Vail. 1540 inhabiles] inhabitabiles corr. alt. m. P 1544 sunt] P Hraban., essent p Vail. 1544 rursus PL 1545 exedris] praem. in Hraban. p Vail. 1545 exuantur] exuant se Hraban. p Vail. 1551 Sancta] praem. in Hraban. p Vail., cfr supra lin. 1497 1552/1600 Quod autem ... irritam fecerunt] interpolatum conicit Vallarsi cum et Hrabanus hie tantum Hieronymi text urn inuerso ordine legit, nempe lin. 1577/1582.1585/1655.1552/1567.1656/1681. (om. 1582/1584). 1682/1699.1567/ 1576. (Nihil uero immutandum uidetur, cum primum (lin. 1527/1576) Pistoriae uerba pandit', dcin (lin. 1577/1584) sub forma transitionis ad spiritalem intellegentiam breuiter resumit capitulum (E%. 44, 17-21), ‘quid iuxta sensum indicet spiritalem, sequentia monstrabunt’ : lin. 1585/1618 (EZ. 44, 17), lin. 1619/1648 (E%. 44, 18), lin. 1649/1655 (E%. 44,19),lin. 1668/1681(E%. 44, 20),lin. 1682/1699(E^. 44, 21) 1552 sequitur] add. de sacerdotibus Hraban.

658

1555

1560

1565

IN HIEZECHIELEM XIII, xliv, 17/21

debunt capita sua, perspicue demonstratin', nec rasis capitibus sicut sacerdotes cultoresque Isidis atque Serapidis nos esse debere, nec rursum comam demittere, quod proprie luxuriosorum est barbarorumque et militantium, sed ut lionestus habitus sacerdotum prima facie demonstretur; quod dixere Septuaginta : Capite sua non radent, et comas suas non ad pressum tondebunt, sed r. u eras, ut uidetur) P, mensu K 1247 reddi 1 m. P K, corr. alt. m. P 1249 miserantis 1 m. P K, corr. alt. m. P 1250 est Dei] codd. Hraban. cum Vulg., Dei est ~ Vail. 1252 ea] 1 m. P K Hraban., earn alt. m. P p Vail. 1252 Illudquc Hra¬ ban. p Vail. 1253 erant PL

v 596

IN HIEZECHIELEM XIV, xlvii, 6/12-13/14

719

de caelo descendi, sic folia eius, quae moralem doctrinam con1260 tinent, tribuunt sanitatem, ut peccantium curent uulnera. Pro ‘foliis’, quae hebraice dicuntur ‘ale’, propter uerbi et uocis similitudinem Septuaginta ‘ascensionem’ transtulerunt, quod et ipsum sic edisseri potest, ut, post cibos fructuum, uerborum monitis ad caelestia conscendamus. 1265 13, 14. Haec dicit Dominus Deus. Hie est terminus in quo possidebitis ter ram in duodecim tribubus Israel, quia Ioseph duplicem funiculum habet; pos¬ sidebitis autem earn - singuli aeque ut frater suus quam leuaui manum meam ut darem patribus 1270 uestris ; et cadet terra haec uobis in possessionem. Pro eo quod nos diximus : Quia Ioseph duplicem funiculum ha¬ bet, LXX transtulerunt : Augmentum funiculi —etenim PL476 ‘Ioseph’ interpretatur ‘augmentum —, rem intellegentes pro nomine et lectoris animum confundentes : subtracta 1275 enim leuitica tribu et templi sacrificiis delegata, remanebant undecim tribus quarum Ioseph diuisa est in duas, Ephra¬ im et Manasse, qui dixerunt ad Iosue filium Nun : Quare dedisti mihi possessionem sortis et funiculi unius, cum sim tantae multitudinis et benedixerit mihi Dominus ?, quibus 1280 respondit Iosue : Si populus multus es, ascende in siluam et succide tibi spatia in terra Pherezaei et Raphaim, quia angusta est tibi possessio montis Ephraim, et iterum : Dixitque Iosue ^ 1060 ad domum Ephraim et Manasse : Populus multus es et magnae u 597 fortitudinis ; non habebis sortem unam, sed transibis ad mon1285 tern et succides tibi atque purgabis ad habitandum spatia ; et poteris ultra procedere cum subuerteris Chananaeum, quern dicis ferreos habere currus et esse fortissimum ; hoc propterea dixerim, quia nunc scriptura commemorat Ioseph, hoc est Ephraim et Manasse, duplicem habere funiculum. Singulae autem tribus 1290 iuxta multitudinem suam aequalia accipiunt terrae spatia,

1265/1270 Ez. 47, 13-14. 1267 et infra funiculum] efr H. 121.263. 1271/1272 Ez. 47, 13. 1272 Ez. 47, 13 Hieron., Nom. Hebr., 7, 20 ; 62, 4/5 ; 69, 17 ; 78, 5/6 ; 80, Ios. 14, 3-4. 1277/1270 I os. 17, 14. 1280/1282 Ios. Ios. 17, 17-18. 1280/1202 efr Ios. 14, 1-19, 48.

PK

Goelzer, op. cit., pag. (LXX). 1273 efr 22. 1274/1277 efr 17, 15. 1282/1287

1250/1260 folia eius quae moralem doctr. cont. tribuunt sanitatem] folia eius quae mortalem doctr. cont. tribuunt sanctitatem cocld., eius folia moralem doctr. cont. et tribuunt sanitatem Hraban., folia eius moralem doctr. cont. et tribuunt sanitatem /x Vail. 1261 aLe codd. 1266 duodecim] de sup. lin. suppl. alt. m. P 1260 quam] 1 m. P K iuxta hebraicum, quia alt. m. P, praem. super Hraban. Viet, cum Vulg., praem. in /x Vail, cum L.XX 1276 Ioseph] codd. Hraban., praem. tribus /x Vail. 1286 dices 1 m. P K, corr. alt. m. P

720

IN HIEZECHIELEM XIV, xlvii, 13/14-15/17

nequaquam arbitrio diuidentis sed sorte quae in Domini potestate consistit. Denique et ipse Iosue, qui diuisor terrae fuit, non propriam sibi separauit terram ne optimam elegisse uideretur, sed accepit a principibus omnium tribuum : 1295 Tamnath-Seraath in monte Ephraim. 15-17. Hie est autem terminus terrae : ad plagam septemtrionalem a mari Magno uia Ethalon uenientibus Sadada, Emath, Berotha, Sabarim, quae est inter medium Damasci et confinium Emath, atrium i}ooThicon quae est iuxta Auran (sine Auranitidis) ; et erit terminus a mari usque ad ‘atrium Enom’ (sine ‘ Aser-Enan’) terminus Damasci ; et ab a quit one ad aquilonem terminus Emath, plaga septemtrionalis. Inter descriptionem terrae sanctae duodecim tribuum 1305 Iosue filii Nun, quae nunc per Hiezechiel fieri imperatur, hoc interest, quod ibi in tribus sorte terra diuiditur, hie Do¬ mini iubentis arbitrio delegatur. In Numerorum igitur libro, in quo omnis terra repromissionis per quattuor plagas breui sermone diuiditur, ab aquilone, id est a plaga septemtrio1310 nali, ista descriptio est : Porro ad septemtrionalem partem a mari Magno termini incipient, peruenientes usque ad montem Altissimum, a quo uenies in Emath usque ad terminos Sedada. Ibuntque confinia usque Zephrona et ‘uillam Enan (sine 'Aser-Enan). Dicuntque Hebraei septemtrionalem pla1315 gam incipere a mari Magno, quod Palaestinae, Phoenicis, et Syriae quae appellatur Coele, Ciliciaeque praetenditur lit-

1292/1205 efr Ios. 19, 49-50. 1294/1295 Ios. 19, 50. 15-17. 1310/1314 Nura. 34, 7-9.

1296/1304 Ez. 47,

P K 1295 tamnath seraath P, tham*nath seraath (sec. t eras.) K, Thamnathsareth 71 Vail. 1297 septemtrionali PL

1297 ethalon P, &halon K

1298 Sadada] hie /a Vail.,

sadada hie codd., Sedada Hraban. cum Vulg. ; efr infra lin. 1312.1324.1336 emath codd.

1 298 berotha P, berota K

1298 sabarim codd.

codd. Hraban. 71 Vail., terminum Viet, cum Vulg. thicon P, ticon K Vail, iuxta Vulg.

1298

1299 medium]

1299 emath codd.

1300

1300 Auran] auran P, auram K, praem. terminos Hraban. 71 1300 aura nitidis P, aura nitidis K

Enon Hraban. /a Vail, cum Vulg.

1301 enom codd.,

1302 aserenan P, aserenan K, Serenan Hraban.,

Seranan 71 Vail. ; efr infra lin. 1314.1328.1343.1374.1378/1379 1303 emath codd. 1305 quae] praem. et Hraban. 71*.Vail. 1305 (Hi)ezechiel] codd. Hraban., Ezechielem 71 Vail. 1306 in] inter Hraban. /a Vail. 1309 a] om. Hraban. 71 Vail. 1310 ad] codd. Hraban. Vail., et 71 1311 peruenientes] praem. peruenient (? quod exp. alt. ml) K 1312 emath K 1312 Sedada] hie codd. Hraban. cum Vulg., Sadada 71 Vail. ; efr supra lin. 1298 et infra lin. 1324.1336 1313 Ibuntque] codd. Hraban. cum Vulg., ibunt 71 Vail. ; efr infra lin. 1325

1313 zefrona codd.

1313 Enan] Hraban. cum Vulg., enan codd., Enam 71 Vail. ; efr infra lin. 1327 1314 aserenan codd., Aserenan Hraban., Aser Enon hie 71 Vail. ; efr supra lin. 1302 et infra lin. 1328.1343.1374. 1378/1379 1316/1317 -tenditur ... Aegyptum] om. ob homoeot. K

IN HIEZECHIELEM XIV, xlvii, 15/17

721

toribus, et per Aegyptum tendit ad Libyam. Quod autem dicit : Peruenientes terminos usque ad montem Altissimum, idem Hebraei autumant uel Amanum montem significare 1320 uel Taurum - quod nobis uidetur uerius A quo, in¬ quit, uenies in ‘Emath’, quae nunc ‘Epiphania’ nominatur ab Antiocho crudelissimo tyrannorum nomine commutato, nam cognomentum habuit ’Enufravrjs. Vsque ad terminos, inquit, Sedada, qui locus et in praesenti Hiezechiel ponitur 1325 lectione. Ibuntque confinia usque Zephrona, quam urbem hodie Zephyrium oppidum Ciliciae uocant. Hoc autem quod sequitur : Et ‘uilla Enan /pro quo in hebraico scripturn est 'Aser-Enon siue '-Enan’), et praesens continet lo¬ cus. Et interim secundum historiam breuiter strinxisse 1330 sufficiat et tarn Numerorum quam Hiezechielis descriptionem sibi ex latere copulasse, ut prudens lector intellegat in quibus uel eadem uel uicina uel diuersa memorarint ; nunc, interpretatis nominibus singulorum, sequamur dvayuiyriv, et quid nobis uideatur in singulis, praebente Domi1335 no disseramus. 'Ethalon’ interpretatur ‘incunabula moeroris’ ; ‘Sedada’, ‘latus eius’, a latere non a latitudine intellege; ‘Emath’, ‘furor’ qui graece dicitur yoAo?; ‘Berotha’, ‘putei’ ; ‘Sabarim’, ‘circuitus montium’ ; ‘Damascus’, ‘sanguis sacci’ et ‘osculi’ siue ‘poculi’ ; ‘domum’ autem siue 'atrium

1318 Num. 34, 7. 1320/1321 Num. 34, 8. 1321/1323 cfr supra lib. 2 lin. 332. 1323/1321 Num. 34, 8. 1325 Num. 34, 9. 1327 Num. 34, 9. 1335/1336 cfr Hieron., Norn. Hebr., 57, 19/20. 1336 cfr Hieron., Nom. Hebr., 21, 3. 1337 cfr Hieron., Nom. Hebr., 49, 30 ; et infra lin. 1348/1349. 1337 cfr Hieron., Nom. Hebr., 37, 26 ; 57, 2. 1338 cfr Hieron., Nom. Hebr., 58, 26. 1338/1339 cfr Hieron., Nom. Hebr., 5, 6/7 ; 41, 19/20 ; 49, 29 ; 68, 13/14; 75, 18 ; 76, 6.17.

P K 1317 libia P 1318 Peruenientes terminos] codd. Hraban., Peruenient termini 71 Vail. 1319 idem] in hoc Hraban., iidem ft Vail. 1319 Amanum] pr. a superscr. d alt m. recent. P 1319 significari Hraban. 71 Vail. 1322 e-n-KfraNHC m. P K, epiphancs inter lin. alt. m. recent. P 1324 Sedada] hie Hraban. cum Vul°.,

1

sedada codd., Sadada 7l Vail. ; cfr supra lin. 1298.1312 et infra lin. 1336 1324 Ezechielis Hraban. ft Vail. 1325 ibunt Hraban. ft Vail., cfr supra lin. 1313 1325 zefrona codd.

1326 zepyrium K

1327 Enam] hie Hraban.

Vulg., enan P, enan K, Enam PL ; cfr supra lin. 1313

ft

Vail, cum

1328 Aserenan Hraban.,

Haser Enan Viet. 1328 siue Enan] Hraban. ft Vail., siue enan ccdd., et praesens locus continet Viet. 1331/1332 intellegat] intellat K 1332 memorarint] alt. m. P K Hraban., memorarent 1 m. P, commemorarint ft Vail. 1333/1334

avaycoyrfv]

Hraban., aNaroTHN P, aNafofHN K, anagogen

qui K Hraban.

1335 ethalon P, etalon K 1336 seDaDa P, sedada K, Sadada hie Vail. ; cfr supra lin. 1298.1312.1324 et infra lin. 1347.1412 1336/1337

ft

intellege] intelle K

1337 eMath P, emath K

potha codd. 1338 saBaiUM P, sabarim K oculi siue populi codd.

ft

Vail.

1334 quid]

1337 xoaoc codd. 1338 Damaschus codd.

1337 Be 1339

PL

v

477

598

722

IN HIEZECHIELEM XIV, xlvii, 15/17

1340 Thicon’, Symmachus interpretatur ‘atrium medium’ quod n 1061 pergit ad terminos ‘Auran’, igitur ‘Thicon’ ‘medium’ sonat ; ‘Auran’ - quam LXX in graecum uertere sermonem 'Auranitidis’ ‘iracundiam’ ; ‘Asar’ autem ‘-Enon’ - qui est terminus Damasci in lingua nostra dicitur ‘atrium fontis’. 1345 Septemtrionalis igitur plaga incipit a mari Magno et per uiam ‘Ethalon’ quod interpetatur ‘incunabula moeroris’ ; per paenitentiam uenit ad ‘Sadada’ ubi est ‘ex latere’ declinatio : intellegimus enim impendentem nobis ‘Emath’ hoc est ‘indignationem’ Dei, siue ‘Emath’ ‘ueritate’ comi35operta, aperiuntur nobis ‘putei’ ‘Berotha’ quos foderunt principes Abraham, Isaac et Iacob, longoque ‘circuitu’ peruenimus ad ‘montes’ ‘Sabarim’ qui positi sunt inter ‘Damascum' hoc est ‘sanguinem cilicii', et confinium ‘Emath’ ut supra diximus ‘ueritatis’ — sicut enim per moerorem 1355 declinamus mala impendentia et ex latere deuitamus, sic post sanguinem et cilicium uitae sanguinariae, antequam ueniamus ad confinia Emath, circuimus et peruenimus ad v 599 montes de quibus scriptum est : Montes in circuitu eius, et Dominus in circuitu populi sui —, qui locus appellatur 1360 ‘atrium Thicon’, hoc est ‘atrium medium’ ut interpetatus est Symmachus, iuxta terminos ‘Auran’ quod ‘iracundiam’ sonat — ut cum propheta dicamus : Irani Domini sustinebo quoniam peccaui ei —, et a mari usque terminos PL 478 Damasci : in quo et apostolus Paulus, a furore iudaico et 1365 effusione ecclesiastici sanguinis, lumen caecitate conspexit et, assumpto cilicio persecutionis ueteris, euangelium praedicauit, ut perueniret ad ‘atrium fontis’ aeterni et, in aqui-

1341 cfr Hieron., Nom. Hebr., 59, 8. 1341/1343 cfr Hieron., Norn. Hebr., 56, 27. 1343/1344 cfr Hieron., Nom. Hebr., 18, 13 ; 24, 16/18.26 ; 45, 15. 134(1 cfr Hieron., Nom. Hebr., 57, 19/20. 1347 cfr Hieron., Nom. Hebr., 21, 3. 1348/1349 cfr Hieron., Nom. Hebr., 49, 30 ; et supra lin. 1337, et infra lin. 1353/ 1354.1486/1487. 1350 cfr Hieron., Nom. Hebr., 37, 26; 57, 2. 1351/1352 cfr Hieron., Nom. Hebr., 58, 26. 1352/1353 cfr Hieron., Nom. Hebr., 5, 6/7 ; 41, 19/20; 49, 29 ; 68, 13/14; 75, 18 ; 76, 6.17. 1353/1354 cfr Hieron., Nom. Hebr., 49, 30 ; et supra lin. 1337.1348/1349, et infra lin. 1486/1487. 1358/1359 Ps. 124, 2. 1300 cfr Hieron., Nom. Hebr., 59, 8 ; et supra lin. 1339/1340. 1301 cfr Hieron., Nom. Hebr., 56, 27. 1302/1303 Mich. 7, 9. 1304/1308 cfr Act. 9, 1 sqq. 1307 cfr supra lin. 1343/1344.

PK

1340 thicon codd.

1341 auran codd.

1342/1343 auranitidis codd. 1343 eNON P, enon K Hraban. fx Vail.

1343 qui] codd. Hraban., quae /x Vail.

1340 ethalon codd.

1347 saDaDa P, sadada K P

1350 BEROtha codd.

1301 auraN P, auran K

1341 thicon P

1342 auran codd.

1343 asaR P, asar K, Aser Hraban. fx Vail., Azer PL 1345 et] om.

1347 per] codd. Hraban., praem. et fx Vail.

1348.1349 emath codd.

1350 aperientur corr. alt. m.

1353.1357 emath codd. 1302 ut] et Hraban. /x Vail.

1300 atriuthicon codd.

IN HIEZECHIELEM XIV, xlvii, 15/17-18

723

lone quondam positus, apprehenderet terminum ueritatis. 18, P orro plaga orientalis de medio Auran et de 1370 medio Damasci et de medio Galaad et de medio terrae Israel, Iordanis disterminans ad mare orien¬ tate ; metiemini plagam orientalem. Pro quo in Numerorum libro ita scriptum reperi : Inde metientur fines contra orientalem plagam de ‘uilla Enan’ /hoc est ‘Aser-Enon’) 1375 usque Sephama, et de Sephama descendent termini Rebla contra fontem ; inde peruenient contra orientem ad mare Cheneretli, et tendent usque Iordanem, et ad ultimum claudentur mari. Supra dixerat : Et erit terminus a mari usque ad EserEnon terminus Damasci : a fine igitur septemtrionalis pla1380 gae, hoc est atrio Enan, tendunt fines iuxta Numerorum librum usque Sephama, quam Hebraei Apamiam nominant, et de Apamia descendent termini in Rebla, quae nunc Syriae uocatur Antiochia ; et ut scias Reblam hanc significare urbem quae nunc in Syria-Coele nobilissima est, sequitur : 1385 Contra fontem, quern perspicuum est significari Daphnen, de quo fonte supradicta urbs aquis abundantissimis fruitur — hie autem locus a Cnaeo Pompeio, qui primus Iudaeam romano subegit imperio, militari manu consitus est, et ab eo - iuxta fabulam poetarum - Daphnes nomen ac1390 cepit ob lauros et cyparissos, quae arbores *et in ipso loco frequentissimae sunt -—•. Inde, inquit, peruenient termi-

1309/1372 Ez. 47, 18. 1373/1378 Num. 34, 10-12. 1378/1379 Ez. 47, 17; efr supra lin. 1301/1302. 1385 Num. 34, n. 1389/1391 ubi ?; efr Euseb.Hieron., Chroti., ann. ab Abr. 1949. 1391/1392 Num. 34, n.

P K 1309 auran codd.

1370 Galaad] praem. et exp. &d K 1371/1372 orientalem et 1374 enan codd. 1374 aserenon codd., Aserenon Hraban. 1375 bis sephama codd., bis Sephania Hraban. 1375 descendent] Hraban. /j. Vail, cum Vulg., descendunt codd. 1375 rebla codd., Rebbla Hraban. 1370 ad] codd. cum Vulg., in Hraban. /j. Vail. ; efr infra lin. 1392 1370/1377 chenereth codd. 1377 tendunt (u sup. e expunctam alt. m. recent.) P 1377 usque] codd. Hraban. cum Vulg. (app.), add. ad /r Vail. ; efr infra lin. 1396.1436, et Hieron., in Dan., prol. lin. 6, lib. 2 lin. 539, lib. 3 lin. 181, 413 etc 1378/1379 iemini litteris male compactis codd.

ad Eser-Enon] adeserenon P, ade|serenon K, (om. ad) Eserenon Hraban., ad Aser Enon fj. Vail. ; efr supra lin. 1302.1314.1328.1343.1374

1380 enan codd., Enon 1379 1382

Hraban. 1381 sephama codd., Sephania Hraban. ; efr supra lin. 1375 septentrionales K 1382 descendunt Hraban. fc Vail., efr supra lin. 1375

1383 ut] tu codd. 1383 reblan codd., Rebblam 1384 eoeLe codd. 1385 est] om. K 1385 dafnen codd. 1387 a Cnaeo] aCN codd. 1389 ab eo] habeo K 1389 dafnes codd. 1390 laurus K 1390 cyparissus K 1390 quae] add. ab 1 m. P K, quod exp. alt. m. P 1390 arboribus corr. K 1390 et] P, *om. K Hraban. /r Vail. rebla P, rebbla Hraban. Hraban.

724

1395

1400

1405

1410

1415

IN HIEZECHIELEM XIV, xlvii, 18

ni contra orientalem ftlagam ad mare Chenereth : usque ad stagnum Tyberiadis ; mare autem dicitur cum habeat dulces aquas, iuxta idioma scripturarum quae congregationes aquarum appellant maria. Et tendent, inquit, termini usque Iordanem, et ad ultimum claudentur mari : uel mari Mortuo uel, ut alii putant, lingua maris Rubri, in cuius littore Alrila posita est ubi nunc moratur legio et praesidium Romanorum. Hoc iuxta Numerorum librum dictum sit. Iuxta Hiezechiel uero : de medio Auran, quod est oppidum Damasci in solitudine, et de medio Galaad, qui mons Libani collibus copulatur, cecidit in sortem Ruben et Gad et dimidiae tribus Manasse, et est a tergo Phoenicis et Arabiae — ad quern montem usque peruenit de Carris profectus Iacob et comprehensus est a Laban ; de quo et Hieremias loquitur : Galaad tu mihi, initium Libani, quarn cepit de Amorrhaeorum regione Galaad filius Machir, filii Manas¬ se —; finisque huius plagae : Iordanis fluuius determinans et mare orientale, quod in hoc loco mare Mortuum non linguam maris Rubri intellegunt. Dicamus iuxta tropologiam. Post terminos aquilonis longo circuitu per Ethalon et Sedada et Berotha, Sabarim quoque et Thicon et Auran et Damascum et atrium Enom, ad Emath usque peruenit orientalis plaga : de medio ‘iracundiae’ ‘Auran’, et medio ‘Damasci’ ‘sanguine’ uidelicet ‘paenitentiae’, et de medio ‘Galaad’ quod interpretatur ‘reuelatio’ uel ‘tumulus testimonii’ : ut, post iram et paenitentiam, spem salutis ostendat, et de medio terrae ‘Israel’ quae ‘uisionem’ continet

1395/1396 Num. 34, 12. 1404/1405 cfr Gen. 31, 21-24. 1406 Ier. 22, 6 (LXX). 1406/1407 cfr Num. 32, 39-40. 1411/1414 cfr Ez. 47, 15-17. 1414 cfr Hieron., Nom. Hebr., 56, 27. 1415 cfr Hieron., Norn. Hebr., 5, 6/7 ; 41, 19/20 ; 49, 29 ; 68, 13/14 ; 75, 18 ; 76, 6.17. 1416/1417 cfr Hieron., Nom. Hebr., 7, 4/5 ; 13, 17. 1418/1419 cfr Ez. 13,16; Hieron., Nom. Hebr., 50, 9/10 ; 62, 5 ; 74, 17/18 ; 75, 23.

P K 1392 thenereth 1 m. P K, corr. alt. m. P 1394 idioma codd. 1394/1395 quae ... appellant] quo ... appellantur Hraban. fx Vail. ; qua ... appellantur PL, 1396 claudentur] hie omnes, cfr ex. gr. infra lin. 1419

1398 ahila codd.

1400 (Hi)-

ezechiel] codd. Hraban., Ezechielem /x Vail. \ 400 auran codd. 1402 copulatus Hraban. fx Vail. 1404 usque] codd. Hraban., om. fx Vail. 1404 Carris] codd. Hraban., Charris 71 Vail. 1407 filii] fili 1 m. P K, corr. alt. m. P 1408/1409 determinans] hie codd., disterminans Hraban. fx Vail. ; cfr supra lin. 1371 1410 lingua codd.

1411 per Ethalon] Hraban. fx Vail., per thalon P, pertalon K

1412 Sedada] hie Hraban., sedada codd., Sadada fx Vail. ; cfr supra lin. 1298.1312. 1324.1336.1347

1412 berotha codd.

Hraban., om. fx Vail. Enon Hraban. fx Vail.

1412 auran K 1413 emath P

1412 sabarim K

1412 et2] codd.

1413 Enom] scripsi, ennom hie codd., 1415 sanguinem codd.

v 600

ix 1062

PL 479

IN HIEZECHIELEM XIV, xlvii, 18-19

725

‘pads’, usque ad duldssima Iordanis fluenta pertingat, 1420 quae longe separato mari lumen orientis consequitur, ita ut ‘fluuio’ ‘Iordanis’, qui interpretatur ‘riuus iudidi’, et ‘torrentis’ termino finiatur ; quod autem in Septuaginta ponitur ‘phoeniconos’ id est ‘palmeti’, in hebraeo non habetur, pro quo nos ‘metiemini’ interpretati sumus : errorque 1425 manifestus, quod pro ‘thamoddu’, litterae decepti similitudine ‘daleth’ et ‘res’, legerunt ‘thamorru’. 19. Plaga autem australis meridiana a Thamar us¬ que ad aquas contradictionis fsiue ad aquas ‘Mariboth’ — hoc enim ‘contradictio’ siue SiaSiKaoyxoi, hoc 1430 est ‘iurgia’, sonant —) Cades quoque, et torrens usque ad mare Magnum ; haec est plaga ad meridiem australis. Pro quo in Numerorum libro ita scriptum est : Incipiet a solitudine Sin, quae est iuxta Edom, et habebit ter¬ mino s contra orientem mare. Qui circuibunt australem plagam 1435 per Ascensum Scorpionis, ita ut transeant Senna et perueniant in meridiem usque Cadesbarne, unde egredientur confinia ad uillam nomine Addar, et tendent usque ad Asemona. Ibitque per gyrum terminus ab Asemona usque ad torrentem Aegypti, et mar is Magni littore finietur. Quod breuiter hoc signi1440 heat — ne per occasionem Hiezechielis ad expositionem uideamur Numerorum transire latissimam — : a solitu¬ dine Sin quae est iuxta Edom, et mari Rubro terminum circuire, et, per Ascensum Scorpionis et per Senna et Cadesbarne et atrium Addar et Asemona, peruenire usque ad torren-

1421 efr Hieron., Norn. Hebr., 7, 20 ; 64, 27/28. 1427/1432 Ez. 47, 19. efr infra lin. 1909/1910. 1433/1439 Num. 34, 3-5.

1428

P K 1422 torrentis] orientis Hraban. yc Vail., efr supra lin. 1083/1085 1423 phoenico¬ nos] codd. Hraban., foivtKtbvos /x Vail, cum LXX 1423 hebraico Hraban. ft Vail. 1424 errorque] error que* (m eras.) P, error quem K 1420 daleth codd.

1420 res codd.

1425 thamoddu codd.

1420 thamorru] Hraban. ft Vail., thamorru

codd., Thomurru alitor, Tamaroth edit.

1427 athamar codd.

1428/1429 mari-

both codd., efr infra lin. 1902 1429/1430 ataaiKacMoi ... sonant (et aiadikasmoi in marg. adscr. alt. m. recent. P) codd. ; 8ia8u0

.C49 V.75

Corpus Christianorum Series Latina.

DATE

ISSUED

TO

32000