Opera, I Opera exegetica, 3: In Hieremiam libri VI

Citation preview

| ER E 2|

TAN

GINA

SS LAATMÁ LOXMIV

/POGRAPFMI BREPOLS TYRNHOLTI

^

Ut|

3

I

1]

LW-

Av

Mory

A t.T

;

e

1

| bé

gM

!

m

-

:

Mut

1

ry

V

TUA

TU19 MA. RANA Pu 12712 (^.

hun

v

N'i ig DINI

u ^ EA A

Us

"

'*

7"

)

«

"4.

&

h

ntrr n H

A

79

E

L

3

i 4

|

i

u 35374g

'

V

UL

[/ UMEN

LA

"P.

^64

ONE b

P

' C3

,i

"

Nan

LU

'

n, |

". ry?

Ne

;

1 n

j

]

^ ,

:

LT

*4

,

ji 4.

A

,

4

!

l

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

LXXIV

CORPVS

CHRISTIANORVM Series. Latina

LXXIV

5. HIERONYMI PRESBYTERI OPERA PARS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLX

PONTIFICII

$5. HIERONYMI PRESBYTERI OPERA

PARS OPERA

I

EXEGETICA 3

IN HIEREMIAM LIBRI VI

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLX

PONTIFICII

S. HIERONYMI

PRESBYTERI

IN HIEREMIAM

PROPHETAM

LIBRI

SEX

RECENSVIT

SIGOFREDVS

REITER

PRAEFATIO Fere

iam

septuagenarius,

sanctus

Hieronymus,

annum

circiter 414, Hieremiam prophetam explanare aggressus est, at opus absoluere non potuit. Sex libris expletis et commentario usque ad caput xxxi libri Hieremiae perducto, anno 416, e suo monasterio Bethlehemitico expulsus est a monachis ac satellitibus Pelagianis, opusque interruptum. Per annos tres quattuorue sibi superstes, cum Pelagianis acerrime disputauit, sed explanationis resumendi occasio minime nactus est (!). Hoc opus laboriosae senectutis nec omnibus numeris absolutum quasdam praeferre imperfectiones signaque lassitudinis, mirandum non est (2), neque si sanctus doctor hoc in opere permulta resumpserit ex anterioribus suis commentariis et praesertim ex XIV homiliis Origenis in Hieremiam quas latine uerterat ante annos circiter xxxv (?). Sed praeter spolia haec ex scriniis cum propriis tum Origenianis, hic proprie instruitur collatio diuersas inter uersiones sacrae Scripturae, cum graecas tum latinas, et hebraicam

ueritatem (5).

"I" De traditione textus et de codicibus pauca hic dicenda remanent post luculenta prolegomena quae Sigofredus Reiter editioni suae praefatus est (5). In primis adhibuit codicem Lugdunensem 468 (397), cuius pars est Parisinus, Nouv. acq. lat. 602, saec. vit, Lugduni uel fortasse in Italia exaratum (*). Non exhibet totum commentarium sed desideratur grandior pars libri 1v (inde a uerbis esse capiendam,

p. 252, 21, us-

que ad finem eiusdem libri), quattuor quaternionibus deperditis inter partem Lugdunensem et Parisinam nostri codicis. Desiderantur etiam duae partes libri v1 (inde a uerbis w£ etiam aliis, p. 393, 12, usque ad dedisse pactum, p. 405, 7 et inde a uerbis i» I udaeam, P- 439, 24 usque ad finem) quaternione xxxi et ultimo folio quaternionis xxxvlI amissis. Insuper prima pagina lectu omnino difficilis est, scriptura paene euanida. (1) Cfr F. CAvALLERA, 5. Jéróme, I, 2, Louanii, 1922, p. 55 sq. (2) Cfr A. JüricHER, in Góf/fir, ische gelebrte "Anzeigen, CLXXVII, I915, p. 494 Sqq. (3) Cfr E. KLosrTERMANN, Die "Überlieferun der leremiabomilien des Origenes, Lipsiae, 1897, p. 63 sqq.; Origenes Werke, 11, Lipsiae, 1901. (4) Qua de re uide prolegomena Sigofredi RzrrER in editionem infra laudandam, p- X-L1 ;et obseruationes Iosephi ZrEGLER in uol. xv editionis Gottingensis Veteris Testamenti iuxta Septuaginta (Gottingae, 1957) et praesertim in eiusdem auctoris elucubratiuncula Die Sepzuaginta Hieronymi im Buch des Propheten Jeremias, in. ColJigere Fragmenta. Festschrift A. Dold, Beutonae, 1952, p. 13-24. (5) P. zvir-cxiv. (6) Ctr E. A. Lows, Codices Latini JAntiquiores, n. 776.

VIII

PRAEFATIO

Emendatus est codex ab ipso librario uel alia manu coaeua. Hi fere omnia recte correxerunt. At multo posterius nouissimus corrector opus aggressus est, interdum genuinam lectionem restituens, sed longe saepius mutationes inducens uel otiosas uel falsas. Eximiam codicis L bonitatem longe lateque celebrauit Sigofredus Reiter (". Eum fere in omnibus religiose secutus est, etiam

in re orthographica,

consideras

sanctum

sisse sed, saltem

minus

Hieronymum

in prouectiore

recte ut uidetur,

non propria manu aetate, semper

si

scrip-

notariorum

adhibuisse seruitium (5). Notariorum ergo orthographiam, non ipsius scriptoris exhibent codices (?). Codex

Oxoniensis,

ex

abbatia

Laurishamensi,

nunc

Bodleianus Laud. misc. 417, saec. IX-X, arte coniunctus est cum

codice

L, ex

quo,

saltem

mediate,

transscriptus

est

quando L una tantum lacuna laborauit, nempe in medio libri VI, non autem illa grandiore in libro 1v neque altera in fine totius operis. Ad quas lacunas explendas O maximae est utilitatis, cum fidelissime semper lectiones codicis L reddat ; ubi ergo Z adest, lectiones O in apparatu exscribere opus non est. Eadem ratio sequenda est cum codicibus Turonensi 279, saec. IX (T), Remensi 76, saec. X (R), Coloniensi 5o (Darmstadt 2045), saec. xi (D), Lugdunensi 448 (377 et 398), saec. IX (Z) (1), Florentino Marciano 607, saec. xi (F). Hi omnes eiusdem stirpis sunt ac L, sed T et F tantum excerpta praebent, R et D eadem lacuna laborant in capp. 20-26 libri vi ac L et O. Solus Z textum exhibet non truncatum, etsi

neglegentissime exaratus est.

M

Inter codices qui non ad familiam L pertinent, in primis nominandum est fragmentum Aurelianense 192 (169), saec. VI in Italia exaratum (!!). Initium operis continet usque ad uerba fratribus suis, p. 24, 10/11. Aetate Lugdunensi praestantior, non autem bonitate ; ad secundam enim familiam pertinere uidetur codicum in regno Francorum exaratorum, nempe Parisini 1820 (M), olim S. Maximini Miciacensis, sed Turonibus saec. VII post medium

Sangermanensis

confecti (!?), Parisini 12153, saec. IX, olim

(G), et tertii Parisini,

Nouv.

acquis. lat.

(7) P. xx-crxxvi. (8) Cfr E. Drekxzns, Les aufograpbes des Péres latins, in Colligere Fragmenta. Festsebrif?t A. Dold, Beuronae, 1952, p. 127-139 ; E. Anws, La technique du livre d'apres faint Jéróme, Patisiis, 1953, p. 37-51. (9) Videsis quae monuit A. JÜLICHER, a.v., p. 497 sq. (10) Membra disiecta eiusdem codicis latent in Parisino 152, fol. 26-29 quae descripta sunt a Reiter p. cv, qui ea miro modo alii familiae, codicis P nempe, adnumerauit quam ipsum codicem Z, cfr E. PELLEGR1N, in Bib/. de /^École des Chartes,

CVrt, 1947/48, p. 74-75.

(11) Cfr E. A. LowE, o.c., n. 811. (12) Cfr E. A. LowE, o.c., n. 536.

PRAEFATIO

IX

1457, saec. X, olim Cluniacensis 41 (C). M et C ab archetypo communi pendent, sed G ita coniunctus est cum

M ut tantum

afferendus sit his in locis qui desiderantur in M. Codex Valentianensis 59 (52), saec. 1X, olim S. Amandi Elnonensis, tertiam codicum classem optime repraesentat, etsi alii codices eiusdem stirpis, Parisinus nempe I737I, ex abbatia Sandionysiana, et Monacensis 14425 e monasterio S. Emmeranni (saec. VIII-IX), antiquiores uidentur (!?). Codex obtinet,

Vercellensis

CIX.55, saec. X (V) singularem locum

etsi nonnulla

habet

communia

cuius praestantissimum exemplar numero 9528, saec. IX (P).

cum

Parisiis

ultima

classe,

asseruatur

sub

Postremo in auxilium uocatur, praesertim ad finem operis corrigendum qui in L desideratur, codex ille qui sine ulla specie ueritatis *emendatissimum'' laudatur a Vallarsio, Sessorianus nempe, saec. X-XI, olim monasterii Nonantulani, nunc numerus I473.xLIV Romae in Bibliotheca Vittorio Ema-

nuel (S). Codices V et S nulli classi adscribi possunt nec habuerunt progeniem ; e contra compluria exstant exemplaria recentiora codici P omnino similia. Horum codicum cognationem facilius aperiet sequens stemma, quod ex prolegomenis Sigofredi Reiter repetimus (litteris graecis signantur exemplaria deperdita) :

z 1) integer

x | U

MCG

/A Z

74

2) mutilus

F

bz

A

ucczQ

Praesens editio textum reddit cum apparatibus quem iussu et impensis Academiae Scientiarum Vindobonensis, doctissime instruxit saepe laudatus Sigofredus Reiter et anno MCMXIII (13) Cfr E. A. Lows, o.c., nn. 668 et 1297. Monacensem errore saec. xr adscripsit Reiter, p. cr.

E.

PRAEFATIO

euulgauit in tomo LIX celeberrimae SS. Patrum collectionis cui nomen est Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum. Haec sola mutauimus quae ipse Reiter ut addenda et corrigenda adnotauit p. cxviII-CXXV suae editionis. Pauca etiam addimus in apparatu inferiore, praeeuntibus in primis A. Jülicher (1^) et C. Weyman (15).

"TE" Hic dictis, uel potius ex editione laudata excerptis, quid superest nisi ut debitas gratias agamus praesidio curatoribusque Academiae Scientiarum "Vindobonensis qui textum, apparatus indicesque hic denuo excudendi beneuolentissime

nobis copiam fecerunt. Post tot tantaque beneficia quibus iam nos deuinxit sibimetque adstrinxit Academia Scientiarum Austriaca, eximiorem liberalitatem, exquisitiorem urbanitatem nobis exhibere non possit, quam licentiam concedendo pulcherrimam hanc editionem, unam ex praestantissimis et ualidissimis totius Corporis Scriptorum |Ecclesiasticorum Latinorum, in Corpore Christianorum denuo euulgandi. Qua de re gratissimum testificamur animum. Neque nomen optimi uiri Francisci Glorie hic praeterire licet, qui in plagulas recognoscendas indefessum impendit laborem. (14) In Górtingische gelebrte Anzeigen, CUXXVII, 1915, p. 494-500. (15) In W'ochenscbrift fiir &lassische Philologie, xxxt, 1914, p. 411-414.

IN HIEREMIAM

PROPHETAM

.

CONSPECTVS L

B

SIGLORVM

codex Lugdunensis 468 (397) eiusque olim pats, codex Parisinus nouv. acq. lat. 602, saec. vir. codicis Aurelianensis 192 (169), fragmentum saec. v1 (continet prologum et libri I cap. 1 et 2 u. 14 usque ad uerba fratribus suis).

M codex Parisinus lat. 1820, saec. vir. 4A codex Valentianensis $9 (52), scriptus anno 806. lV/ codex Vercellensis cix. 55, saec. x. ID codex Parisinus lat. 9528, saec. 1x. Ad explendas lacunas, quibus L in altera parte libri rv et sub commentariorum finem laborat, et ad recuperandam lectionem codicis L in prima eius pagina hic illic euanidam adhibiti sunt hi codices cum LL cognati : codex Oxoniensis Laud. misc. 417, saec. Ix-X. codex Turonensis 279, saec. 1x. codex Remensis 76 (B. 81), saec. x. codex Lugdunensis 448 (377 et 398), saec. 1x. codex Coloniensis 50, saec. x1. "uoNEHO codex Laurentianus S. Marci 607, saec. xr. Pauca, quae desiderantur in M, suppeditant libri cum M cognati : C codex Parisinus nouv. acq. lat. 1457, saec. x. G codex Parisinus lat. 12153, saec. 1x.

Denique in libri v1. patte, quae in LL O T R D deest, praeter libros cum L cognatos Z F in auxilium uocatur : S codex Sessotianus bibl. Victoris Eman. Rom. 1473, 44, saec. X-XI.

v

lectio editionum priorum (imprimis Vallarsianae) uulgata, codicibus si non omnibus, at certe nostris non confirmata.

q.C., D.£. |ante correctionem, post correctionem ipsius manus primae. q.r., p.r.

ante rasuram, bos? rasuram.

In marginibus : u editio Maurinorum, studio et labore Iohannes Martianay, t. ru, Parisiis, 1704 (e codd. M C G). v editio Dominici Vallarsi, t. rtv, Verona, 1735 (e codd. .$ et Vatic. 520 saec. x1). PL editio Migniana, Pa/ro/ogia Lazina, t. xx1v, 1845 (ex altera editione Dominici Vallarsi, Venetiis, 1768). PL editio Migniana altera, Parisiis, 1865.

Litteris crassioribus indicantur loci Hieremiae qui explanantur.

In apparatu inferiore : Jülicher Ad. Jülicher,

1915, p- 494-500.

in

GüoZngisebe

gelebrte

Anzeigen,

cruxxvir,

PROLOGVS

V3

| 525-526 v 833-834 1. Post explanationes duodecim prophetarum, Isaiae, Dani- PL 679

helis et Hiezechiel ad extremum in Hieremiam manum mittimus tibi, frater Eusebi, eiusdem commentariolos b]

ut euangelicum uirum Mattheo euangelistae copules, quem ante annos plurimos strictis sensibus te hortante disserui. Et quia uolumen longissimum est et in plerisque manifesta historia texitur, illud prudentiam tuam ammoneo,

Io

PL 3705

dedicantes,

ne quaeras in

hoc latam explanationem, super his maxime, quae iam et in prophetis aliis dicta sunt et per se patent intellegentiae. Sicque conabor notariorum manu scribere, ut nihil desit in sensibus,

cum multum desit in uerbis. 2. Stamina tibi atque subtegmina et licia praeparabo, tu pulcherrimam uestem ipse conficito, ut non II

V4

solum

nos

audire,

sed et alios docere

possis. Libellum

autem Baruch, qui uulgo editioni Septuaginta copulatur nec habetur apud Hebraeos, et Jevóemiypadov epistulam Hieremiae nequaquam censui disserendam, sed magis Hieremiae ordinem

Lad

librariorum errore confusum multaque,

^

braeis fontibus digerere ac conplere, ut nouum ex ueteri uerumque pro corrupto atque falsato prophetam teneas, paruipendens obtrectatorum rabiem, qui non solum uerba, sed syllabas quoque nostrorum uerborum calumniantur in eo se scire ali-

PL 680 PL 706

quae desunt, ex He- |. 527-528

quid arbitrantes, si de alienis operibus detrahant. 3. Vt nuper

IO

V3

indoctus calumniator erupit, qui commentarios meos in epistulam Pauli ad Ephesios reprehendendos putat nec intellegit nimia stertens uaecordia leges commentariorum, in quibus multae diuersorum ponuntur opiniones uel tacitis uel expressis

5.15 cf. Hieron. praef. in transl. Hierem. 9 calumniator] scil. Pelagius.

V5

1 commentü sci hieronimi in ieremiam ppfiam (sci s. 4.) ;? L, prologus ieronimi in iheremia 7/7 4, heronimi commentum in hieremia /, incip explanatio sci hieronimi in hieremiam prophetam P, (//Zzeris utuntur maiuseulis V P. ; nulla inscriptio in B M) 2 explanationem V, M p.c. isaiae (i pr. in ras.) 4, esaie V. P danihelis (L.) O R B A, danielis P, danihel V/, daniel M 3 hiezechiel (L), hiezechihel R, ezechiel B O M V, ezechielis 4 P in V/ P, om. L et cod. -Asbburnb. 56, B M A a.c. hieremia M manu cod. /Asbburnb. 56 4 eusebiij 44 eosdem (sie) fr. ante frater. V^ commentarios M 5 mattheo L B .4, matheo ce. quem*»*****nos plurimis (i 2/7. ex o) P 6 strictis] sctribtus B ortante D, A a.c. Vim l/ | storia B a.c. 7", hystoria V/ — 12 subtemina B M, .4 (g s. z.

add., sed eras.), P p.r. suptemina V/ — 13 ut] & P 16 habet P hebreos 24 D, (he zn ras. ; br s. 1.) falsae inscriptionis add. V^

aput B VEYAO-

EIIII'PAOON C, eras. M, magis corrubtum in .A V. P

V4

1 que L, JA B p.c., 0zi. cet. 2 ac L V, ad M, adq: (q: s. 4. 77?) B, atque D, (ex ad);4 ^ complerem V — 4obtrectorum L P 6deeras. . AP ? comentarios P 9 nimiá P stergens P uecordia V, uecordiá P

v 855-836 PL 681 PIj*67

2

2o

auctorum nominibus, ut lectoris arbitrium sit, quid potissimum eligere debeat, decernere, quamquam et in primo eiusdem operis libro praefatus sim me uel propria uel aliena dicturum et ipsos commentarios tam ueterum scriptorum esse quam nostros. 4. Quod non uidens praecursor eius Grunnius olim nisus est carpere, cui duobus respondi libris. Quae iste quasi sua profert, et alio iam calumniante purgata sunt, ut praeteream contra Iouinianum uolumina, in quibus dolet uirginitatem nuptiis et nuptias digamiae et digamiam polygamiae esse praelatam. Nec recordatur stolidissimus et Scottorum pultibus praegrauatus nos in ipso dixisse opere : non damno digamos,

octogamos 25 M

i

PROLOGVS, 3-5

immo

nec

trigamos

; plus aliquid

et,

inferam,

si

fieri

etiam

potest,

scortato-

rem recipio paenitentem ; quidquid aequaliter licet, aequali lance pensandum est. 5. Legat eiusdem operis apologian, quam ante annos plurimos aduersum magistrum eius gaudens Roma suscepit, et tunc animaduertet alienis se uocibus blasphemare et in tantum esse imperitum, ut ne maledicta quidem habeat propria, sed inimicorum etiam olim sepultorum contra nos utatur rabie. Sed iam propositum opus aggrediendum est. 13 cf. in Eph. lib. 1 praef. fin. 15 Grunnius] scil. Rufinus, cf. in Hierem. IV praef. (p. 221, 4). 21 adu. Iouin. I 15 fin. 1 apologian] scil. Hieron. Epist. 49 Hilb. (48 Vall.).

12 elegere L a.c. 13 profatus B M A a.c. sum .Á a.c. 15 praecussor l^ trunnius P 16 capere P libris] ubi add. Marzianaeus v iste] quidem add. P 18 praeterea P iouianü V, louinianum P 19 nuptisL ac. — jr. nubtiis(as.iz/Z)P ^ atetom.v ^ poligamiae V/ P 20 et oz. B .À cottorum B a.c. 7/", scortorum V p.c.

21 operare P c.r.

22/23 et—octogamos

om. L

1 apollogian (ol posea add. in zg.) 4, apologiam V P ^ aduersü L, -us cef. 2 animaduertet V/, animaaduertit B 2.c., animaduertit L, P (addito id), M .A a.c. 3blasphemati B p.c. — 6 est] explicit praefatio incipit tractatus add. Ji/ferís maiuscu-

Jis V, explicit add. »;? P (sequitur duorum uersuum ras.) ; in cet. neque subscriptio neque inscriptio

PL 682 PL 798

LIBER

PRIMVS

n 527 v 855

11-3

I. Verba Hieremiae, filii Helchiae, de sacerdotibus, qui fuerunt in Anathoth, in terra Beniamin.

10 Quod losiae,

I5

2o

factum

est uerbum

filii Amon,

domini

regis Iuda,

ad eum

PL 681 PL 107

in diebus

in tertio decimo

an-

no regni eius. Et factum est in diebus Ioiacim, filii Iosiae, regis Iuda, usque ad consummationem undecimi anni Sedeciae, filii Iosiae, regis Iuda, usque ad iransmigrationem Hierusalem in mense quinto. 2. Ceteri prophetae, ut Isaias, Osee, Iohel, fuerunt ante captiuitatem decem tribuum Israhel siue duarum tribuum Iudae et Beniamin ; alii post captiuitatem, ut Danihel, Aggeus et Zacharias ;Hieremias uero et Hiezechiel inminente captiuitate

v 836

uaticinium texuerunt, sed alter eorum in terra Iuda, alter in

Babylone. 3. Hieremias cum

esset adhuc puer, prophetare

coepit anno tertio decimo Iosiae, filii Amon, regis Iudae, pro-

A

Io

phetauitque in imperio eius annis decem et nouem et postea sub Ioiacim filio eius annis undecim et sub Sedecia, qui ultimus fuit regum Iuda, annis undecim usque ad quintum mensem, quando a Babyloniis capta est Hierusalem. Ioachaz uero et Iechoniae terni menses — quorum alter in Aegyptum, alter cum matre ductus est in Babylonem — in supradictis annis conputantur. 4. Ac per hoc ab exordio prophetiae suae usque ad captiuitatem Hierusalem, in qua et ipse captus est, prophetauit annis quadraginta et uno praeter illud tempus, quando ductus est in Aegyptum. Ibique prophetauit in Taphnis, ut hoc ipso uolumine continetur. Pro *uerbis Hieremiae' Septuaginta posuerunt : uerbum dei quod factum est ad Hiere-

Si;cto Hier. m, 6.7. dct. IV Reg. 22, 1. 25, 56. II Pat; 34; x. 26, 5. 2 cf. IV Reg. 24, 18. II Par. 36, 11. — 4cf. IV Reg. 25, 31. 24, 8. II Par. 36, 2. 9. B cf. IV Reg. 23, 34. 24, 15. II Par. 36, 4.10. Hier. 24, 1. — 10 cf. Hier. 43 (50), 8. |12 *Hier. 1, 1. 12/13 Hiet. 1, r.

8fili BM . 9anathod P 11 fili B, M p.r., P a.c. ammon P (— 22) 12 ioiacim (a//. i p.c.) L, ioacim B, ioachim ce. — fili M, La.c. — 13 comsummationem L 13/15 consummationem—usque ad oz. P 14 sedechiae (sic semper) AV . fl B 16 proprophetae IL esaias V, JA P a.c. oseae 74 ioel M 417tríibum Bac. 5) — 18 aggaeus D zaccharias B ^ uero] autem v 19 iezechiel (i pr. s. 4.) 4 — captiuitatem IL 21 babylone* L, babilone 1^ 22 fili B, P a.c.

1pr.ets. su. L

iuda:e L

2 ioiacim serzp5i ioacim LL B, ioachim ce/.

filios (V v. os) B

sedicia L, sedeciam M, sedechia* P 4babylloniis LLa.c, — 8 iechoniae V, hiechoniae (h //. s. «.) L P, hieconiae M, (e £er7. s. 4.) B, (h eras.) A 6 babyllo-

nem LL ? ac op. v hac P ab] habet P autem add. P 9 XLI B V, (ta uno s. s.) A

exordium P p.c.

$8 prophetauit]

v 857

PL 682 PL 708

n. 528

4

IN HIEREMIAM

miam, I^

20

1, 4.5

I, 1-2

hoc uidelicet sensu, quod *uerba Hieremiae' uerbum

sit domini. Fuit autem de genere sacerdotum, qui habitabant contra septentrionem Hierusalem in tertio miliario et uiculo Anathoth. 5. Simulque admirabilis clementia domini, quod iam captiuitate uicina et Babylonio exercitu uallante Hierusalem nihilominus populum ad paenitentiam prouocat malens saluare conuersos quam perdere delinquentes. Pro *'transmigratione', quod omnes ali uoce consona transtulerunt, LXX posuere 'captiuitatem'. Post exordium autem uaticinationis Hieremiae, tricesimo quinto prophetiae eius anno, Hiezechiel in Babylone his, qui cum eo capti fuerant, exorsus est prophetare. II. Et factum est uerbum domini ad. me dicens priusquam

te formarem

in utero,

nous

te ; et ante-

quam exires de uulua, sanctificaui te, (prophetam gentibus dedi te». Non quo ante conceptionem, ut heresis fuerit Hieremias, sed quo praescierit eum futurum V^ suspicatur, dominus,

IO

I m]

cui necdum

facta iam facta sunt, secundum

illud

quod apostolus loquitur: qui uocauit ea quae non erant quasi ea quae essent. 2. Quod autem sanctificatur in utero, iuxta illud apostoli debemus accipere : postquam autem placuit ei, qui me segregauit de utero matris meae et uocauit per gratiam suam, ut reuelaret filium suum in me, ut euangelizarem eum in gentibus. Iohannes quoque Baptista sanctificatur in utero et spiritum sanctum accipit et mouetur in uulua et per os matris loquitur. 3. Quod autem dixit : prophetam gentibus dedi te, illud uult intellegi, quod in ipso postea propheta lecturi sumus, quod non solum Hierusalem, sed et multis in circuitu

15 cf. Hieron. De sit. et nom. p. 94, r. 22 cf. Ezech. r1, 1.

4 heresis] scil. Pelagii. 41-42. 15 *LHier 145.

15 septemtr.

L a.c.

V P

* *Rom. 4, 17. 9 *Gal. rz, 15-16. 17 cf. Hier. 1, 10. 25 (32), 15 (1).

16 anathoh L, anathot P

17 captiuitatem

nihilolóminus L|

19 Hier. 1, 5.

uicinam

I. a.r.

ammirabilis

babilonio P

^ 22 tricensimo B M, L 74 P a.r.

iezechiel (i pr. s. 4.) 74, ezechiel V P

21 *Hier.!1,

ME

13 cf. Luc. r,

lV/, admirabiles

uallente P

18 ^ ptophetiae eius de. P

23 babyllone L a.r., babilone P

3 proph. -te add. v eum V'ulg., om. codd. (et ante proph. ez in anfe gentibus, quazquam Vulgatae lectio est, omisi, cf. lin. 15 et Ind. loc.) 4quod / P haeresis B B quod P, M a.r. praescitet v 10 placui B p.r. 13iohannis L P &.. — sanct. spit. v 14 accepit M P, L B .A a.c. 15 proph.] in add. v

V6

18/19 cf. Ezech. 35, 11.

M

4 heresis] non Pelagii, sed Origenis, cf. Jülichet, p. 497.

PL 109 PL 685 n 529

IN HIEREMIAM

20

5 gentibus prophetarit. Quidam hunc locum super saluatore intellegunt, qui proprie propheta gentium fuit et per apostolos uocauit omnes nationes. Iste enim uere priusquam in utero uirginali formaretur et antequam exiret de uulua matris, sanctificatus in utero est et notus patri, quippe qui semper in patre et in quo semper pater.

1,6 N

III. Et dixi MA

pz]

I, 2-5

: ah, ah, ah, domine

deus,

ecce nescio

loqui, quia puer ego sum. LXX : et dixi, o domine deus, nescio loqui, quia iuuenis sum. Detestatur officium, quod pro aetate non potest sustinere, eadem uerecundia, qua et Moses tenuis et gracilis uocis esse se dicit. Sed ille quasi magnae robustaeque aetatis corripitur, huic pueritiae datur uenia, quae uerecundia et pudore decoratur. IV. Et dixit dominus ad me : noli dicere : uer sum,

quoniam

uniuersa,

ad

ommia,

quaecumque

quae

mittam

mandauero

te,

tibi,

ibis

et

loqueris.

Ne timeas a facie eorum, quia tecum sum, ut eruam te, dicit dominus. 'Ne aetatem', inquit, 'consideres — alio IO

enim propheta loquente didicisti: cani hominis sapientia eius —, tuae sit tantum uoluntatis, ut pergas ; me habebis comitem, quo cuncta adiuuante conplebis : aperi os tuum, et implebo illud. 2. Nec consideres multitudinem eorum, ad quos et contra quos locuturus es, sed me qui tecum

sum,

ut

eruam

te,

dicit

dominus'.

Liberat au-

tem dominus, non quo propheta persecutionibus et angustiis careat, quippe cum legamus eum multa perpessum, sed ut patiens omnia superet nec cedat angustiae. 1.9 V. Et misit dominus manum suam et tetigit os mewum et dixit dominus ad me : ecce ego dedi uerba 20 mea in ore tuo. Notandum quod hic manus mittatur dei, quae tangat os prophetae, et dicatur ei: ecce dedi uerba mea in ore tuo, in Isaia autem scriptum sit: et missus est unus ad me de seraphim et in manu habebat carbonem,

quem

forcipe

18 quidam] scil. Origenistae. ICE Ex 4. Io. 6, 12.

21 Hier. 1, 9.

de altari,

22 cf. Ioh. 1o, 58. 14, 10-11. 9 *Sap. 4, 9.

Xl. *"Ps. 80, II

et teti-

25 *Hier. 1, 6. 13 Hier. 1, 8.

22 *Esai. 6, 6-7.

18 prophetaret 4 V/ P M a.r. 24a3aa V iqua]quae

tulerat

BM a..

saluatorem 4 P, LL B pr.etogm.

BM .A

Mar.

19 propriae

AP, LL B

. moyses.AV P — 2pueritia L a.c.

6 quaequumque IL * quia] ego add. v, post tecum add. Vulg. 9 dedicisti L a.c., didicistis 74 a.r., salomonis dictum add. P hominis] sunt add. v — 13 loquuturus B M 15 persequutionibus B M X 16 careat ane et fr. v quum L 19 meus Bac. ego om. v. cum Vulg. 22 esaia V/ DP, 4 a.c. 23 ad me unus v seraphin B M P, L a.c. 2

——

S. HIER. LXXIV

6

IN HIEREMIAM

2; git os

V9

meum

et dixit

: ecce

I, 5-6 tetigit

iste

labia

tua

et auferet iniquitates et peccata tua mundabit. 2. Ibi enim, quia solidae et perfectae aetatis erat et ipse sim1 pliciter confitetur, quod inmunda labia habeat et habitet in medio populi inmunda labia habentis, mittitur unus de seraphim, qui non manu, sed forcipe et carbone tangat os eius et iniquitates auferat et mundet peccata. Hic autem ipsius dei ; manus mittitur, per quam cuncta operatus est, et quae in alio loco bracchium dicitur, non ut peccata auferat, quae per pueritiam multa non fecerat, sed ut loquendi gratiam tribuat. 9. Porro Hiezechiel librum deuorat et intus et foris scriptum, tam sacramenta diuina quam simplicem historiam continen10 tem. Hieremiae os tangitur et domini uerba tribuuntur, ut confidentiam accipiat praedicandi. Pulchreque iuxta litteram

PI710 PL 684

v 839

manus mittitur, ut humanorum artuum uidens similitudinem

tactum manus non reformidet. 1.10 VI. Ecce ego constituti te hodie super gentes et su15 per regna, ut euellas et destruas et disperdas et dissipes et aedifices et plantes. Hoc, quod nos de Hebraico addidimus 'dissipes' siue 'deponas', in LXX non habetur. Et considerandum quod quattuor tristibus duo laeta succedant. Neque enim poterant aedificari bona, nisi destructa essent 20 mala, nec plantari optima, nisi eradicarentur pessima. 2. Omnis enim plantatio, quam non plantauit caelestis pater, eradicabitur, et aedificatio, quae super petram non habet fundamentum, V 10

V9

v

sed in harena exstructa est,

sermone dei suffoditur atque destruitur. Illam autem, quam consumet lesus spiritu oris sui et destruet aduentu praesentiae suae, omnem scilicet sacrilegam peruersamque doctrinam, disperdet in perpetuum. 3. Porro ea quae eleuantur Tct. Esai6, 5 5 cf. Hier. 27 (34), 5 (4). 32 (39), 17. 1* Hier. 1, 1o. *IIet y T0. 21 *Matth. 15, 15. etc. 24 cf. II Thess. 2, 8.

V 10

4 cf. Ezech. 2, 8. 10. 22 cf. Matth. 7, 25-26

8 cf. II Cor. ro, 5. 25 dixit] ecce tetigit os meum et dixit adZ., sed exp. M 26 iniquitates] tuas add. P », JA p.c. zi? peccatum tuum P mundabid (b ex u) B

V9

2 inmunda] polluta » et om. P

eius oz. V.

habentes L a.c. 4 huic M 5..

— setaphin

B 44 P, LL. Ma.

6 bracchium

8 pr.

B, braccium L a.c.,

brachium cef. ut eras. B, ut (s. 4.) ei A "7 multam P a.r. — 8 hiezechiel B M P, hiezecihel L, iezechiel V^, (i pr. postea add.) .A 11 & pulchre (& s. s.) M 12 manu M a.. artum L a.c. 13 formidet V/ — 14 ego abes a Vulg. constitue M a.c. 16 hebraéico M, (b s. ».) L, hebreico B. 1? habettur IL 18 quot A a.c. 19 aedificari poterant » — distructa P — 20 eradicantur P a.c. 22super]supra» petram]terram V — 23arena P exstructa P, L. p.c., extr.

cet. V 10

24 sermo P a.c. 7; adque B (sezper) — illa V^ V . Iesus] d$ B A destruit L a.c.

1consummet

3eà M

eleuastut

p. 530

IN HIEREMIAM M^

7

contra scientiam dei et in sua confidunt sapientia, quae apud deum stultitia est, dissipabit atque deponet, ut aedificentur pro his humilia, et in locum superiorum, quae destructa sunt et euulsa, exstruantur atque plantentur, quae ecclesiasticae conueniunt ueritati, et impleatur illud quod dicit apostolus:

IO

I, 6-7

dei

aedificatio,

dei

agricultura

estis.

4. Multi

hunc locum super persona Christi intellegunt. 'Hieremias' enim interpretatur 'excelsus domini', qui destruxit regna diaboli, quae sibi in excelso montis ostenderat, aduersarias perdidit potestates delens chirographum errorum in cruce. De quibus et in psalmo post historiae ueritatem cpomucós loquitur: quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt inania ? Adstiterunt reges terrae et principes conuenerunt

in unum.

5. Pro his euulsis, destructis,

perditis et in inferiora detractis aedificatur atque plantatur ecclesia dei. Super Hieremiae autem persona nulla dubitatio 20 est ; legimus enim in consequentibus, quod in manu accipiat calicem meri plenum et propinare iubeatur cunctis in circuitu nationibus. VII. Et factum est uerbum domini ad me dicens : p.531 1, 11. 12 quid iu uides, Hieremia? Et dixi : uirgam uigalanad me : bene ui- v 840 25 tem ego uideo, et dixit dominus M disii, quia uigilabo ego super uerbo meo, ut faciam illud. Pro 'uirga uigilante' LXX *'baculum nuceum' transtulerunt. Laborandum igitur nobis est, ut breuiter Hebraeam érvioAoy(íav Latinus lector intellegat. 2. 'Saced' *nux' dicitur, PL 711 'uigilia autem uel 'uigil' siue *uigilare' appellatur 'soced'. PL 685 Vnde et in posterioribus pardus uigilans hoc nomine ponitur. Ab eo igitur quod dicitur 'nux', propter uerbi similitudinem M^

4 cf. I Cor. 5, 19. 9 *[ (0123450. multi] scil. Origenistae ; cf. p. 307, 7. 10 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 46, 9. 54, 18. 62, 6. 11 cf. Matth. 4, 8. 12 cf.

Col 2,14. 2 Hier

14 Ps. 2, 1-2. rn

*Hierz imn

19 cf. Hier. 25 (32), 15 (1). 6 cf. Hier. 5, 6.

4confidit M p.c. — 5 dissipauit L P a.c. — 6loco 4 p.c. — * extruantur B M V, exhibeantur (h s. 4. ; e ex u) 4 7/8 quae e/ conueniunt s. 4. 5»? P 8 impletur P 9 agrecultura L a.c. 10 supra (corr. C 7?) personam (corr. L.) codd., sed ef. lin. 19 et p. 7, 18 12 excelso pos; ostenderat /r. v —— perdiderit v 13 chyrographum L a.c, cir. P, cyr. 44 V —— crucem V, L B a.c. 14 istoriae (i pr. 5.4.) P, hystoriae V/ — uox Graeca paulum deprauata in M A, V. P (tropice s. s.) 16 adstitirunt L, astiterunt I^ 17 destructis] et ad4. v 18 adque B M (saepius) 19 personáà M — 20 ]legemus L a.c. ins. 4. L — acipiat P — 21calice M a.c. p? 24 hieremias M 1 uerb* meo* (o ex u ue/ a) M, uerba mea V/ P, B a.c, uerbum meum v — 2 illa P 3nobisestigitur P ^ hebream BJD4 V | 4 ETOEmOLOGlIan L B, M a.c. exhimoLoGiam etymologiam v

(ex ezoemoLoGian) 24, HOXIO-COAI'Ia V, aethimologiam P, intelligat L; a.c. — saced (a s. 4.) L, seced M, (e pr. ex o) B .A,

soced V, roced P

B seced B M .A p.c., toced P

6etom. V | "nux]uox.ÁA

8

IN HIEREMIAM

I, 7-8

ad *uigilis' intellegentiam nomen adlusit. Quod quidem et in Danihel iuxta Theodotionem scriptum est, ut ab arboribus 1o

schinu et prinu, ilice uidelicet et lentisco, scissio atque serra-

tio adulteris presbyteris decernatur. Alioquin et in principio Geneseos

1I

20

Ll

a 'uiro', qui dicitur

'is', appellatur

mulier

'issa',

quasi quaedam uirago, eo quod de uiro sumta sit. 3. Pro 'baculo nuceo' 'uirgam uigilantem' Aquila et Symmachus, Theodotio uero 'amygdalinam' transtulerunt. Vigilat autem uirga cuncta populi peccata considerans, ut percutiat et corripiat delinquentes. Vnde et apostolus scribit peccantibus: quid uultis ? In uirga ueniam ad uos, an in caritate et spiritu mansuetudinis ? Ista est uirga uel baculus, de qua et Dauid loquitur: uirga tua et baculus tuus, ipsa me consolata sunt. Pulchreque posuit '*consolata

sunt';

ad hoc

enim

dominus

corripit,

ut emendet.

4. Et quomodo nux siue amygdalum amarissimam habet corticem et testa durissima cingitur, ut detractis

austerioribus

et duris fructus dulcissimus repperiatur, sic omnis correptio continentiae amara quidem uidetur ad praesens, sed wA et labor fructus parit dulcissimos. Vnde et uetus illa sententia est : litterarum radices amarae, fructus dulces'. Quidam 'uirgam uigilantem' atque 'nuceam' intellegunt dominum, de quo dicit Isaias : exiet uirga de radice Iessae. Vnde et uirga 10 Aaron, quae putabatur emortua, in resurrectione domini floruisse narratur. VIII. Et factum est uerbum domini secundo ad me 1, 13. 14 dicens : quid tu uides ? Et dixi : ollam succensam ego uideo et faciem eius a facie aquilonis. Et dixit dominus ad me : ab aquilone aperientur — siue exardescent — mala super omnes habitatores terrae. 9.cf, *Dan; 15, 54558. 61:01 2Y. 20 Ps. 22, 4.

18 * Gen.;2, 23.

14 *Hiet. 1, 11.

18I Cor. 4,

1 cf. Iud. 8, 27. 6 cf. Cic. frg. inc. J 18 (IV 5 p. 408 Müller). Diom. gramm. I 510, 2 (Otto, Sprichwórter p. 195). (idelizc sk oot *Hier. 1; 523: 8 * 521,11; 01; 9 cf. Num. 17, 8. 15 *Hier. 1, 14. 9 theud.

B, Ma.

abom. V,(pto s. v. add. 773) P

10 scinu B, L a.c., scinum P,

scino (o ex u) 44, cinu V, scinu & exp. M, axívov et mpivov v, mpivov et axtvov Migne separatio P p.c. z? 11 presbiteris M .4, pbris V/, prespiteris .P alioqui L p.c.

12 quid dicitur P

his B V, (h exp.) L M .A, om. P

mulier appellatur v hissa B V, (h exp.) cet. L p.c.) seripst, sumpta codd. 14 uaculo B (semper) amigdalinam M V, amigdalina P ^ 16 cuncti L a.c. uirgam IL 19 caritatern IL 20 et om. v

13 sumta (sic sezzper fere ^ simmachus V/ P 15 peccata populi P 18

dJxde P 2 amagd. L a.c, amigd. V P — 4fructibus P — repetiatur /4 p.r. 6 (— *)fructos P a.c. — v9 amate B, Lia... — dulcis V — 9 esaias V P, A a.c. uirga] ueta add. M

faciem M a.r. Jin. 21)

iessae B, L. p.c., iesse ce£.

15/16 pandetur—malum Vul.

— 10 ahat«on L

14 a//.

16 exardiscent M a.c. (bic ef

IN HIEREMIAM

I, 8-9

9

2. Quibusdam gradibus peccantibus tormenta tribuuntur, ut paulatim ueniant ad salutem : qui noluerint percutiente uirga emendari,

mittuntur

in ollam aeream

atque succensam,

v 841

de

qua plenius scribit Hiezechiel, quae a facie aquilonis accenditur, Babylonium regem significans et urbem Hierusalem. Pulchreque infertur : ab aquilone exardescent mala super omnes habitatores terrae — uel terrae Iudaeae uel certe uniuersae terrae —, de quibus et in Apocalypsi habitatores terrae. 25 scriptum est : uae super omnes 3. Sancti enim non sunt habitatores terrae, sed aduenae atque PL 312 15 peregrini, quorum unus dicit : aduena ego sum super terram et peregrinus sicut omnes patres mei, et alius: parui sunt et pessimi dies mei, quibus ego in terra. Vnde et Petrus catholicam epistu^ peregrinor lam scribit aduenis atque peregrinis Ponti, Galatiae et Cap- PL 686 padociae. Et iuxta mysticos intellectus Salomon loquitur : aquilo durus uentus, nomine autem dexter uocatur, ab his uidelicet, qui eius obriguere frigore et calorem IO fidei perdiderunt. IX. Quia ecce ego conuocabo omnes cognationes 1, 15. 16 regnorum aquilonis, ait dominus, et uenient et ponet unusquisque solium suum in introitu portarum Hierusalem et super omnes muros eius in circuitu et 1j super uniuersas urbes Iudae. Et loquar iudicia mea cum eis super omni malitia eorum, qui dereliquerunt me et libauerunt dis alienis et adorauerunt 0pus manuum suarum. 2. Nulli dubium multas gentes et singularum gentium reges Babylonio regi fuisse subiectas; 20 qui obsessa Hierusalem posuerunt in circuitu, et maxime in exitibus portarum, thronum suum atque tentoria, ne quis eorum qui clausi erant posset erumpere, et non solum Hieru20

Lad

19 cf. Ezech. 24, 3-5.

13

|-

|

2 *PI 38, 15.

22 *Hier, 1, 14. 4 *Gen. 47, 9.

25 * Apoc. 8, 15.

8. cf. I Petr. 1, 1.

8 *Prou. 27, 16.

17 peccantibus oz. P distribuuntur (dis add. »;* ; 1 distiguntur s. s. 77?) P 18 qui] ut qui I 19 mittitur L a.c, mittantur l/ — aeneam v — 20 quo P a.c. hiezechiel V, (i pr. s. «.) L, ezecihel B, iezechiel (1 pr. posfea add.) A, ezechiel MP 21 babilonium I 23 iudaeae L, iudae cef. 24 et op. v ap*ocalypsi (y ex i) L, apocalipsi V/, apocalipsi* P 1sancti—terrae oz. V — 6 et] atque P cappadotiae M ;4 7 mysticos A, (o ex u) B M, misticos V P, L a.c. salamon L 74 9 qui eius s. s. I. obrigure B a.c. »?*

iiegooz.v

conuocabo (o fer/. 5. 4.) L . 12 ueniunt

La. ponet .4, ponent M V P, L B a.c. v cum Vulg. | 15 Iuda Vsus. omnem malitiam L/u/g. — 17 dis B, L p.r., diiscez. —18manum B, LM a.c.

babyllonio L a.r.

^ subiectos 44 p.

v — 20 quo P

22 possit P

16 19

IO

IN HIEREMIAM

salem,

sed omnés

urbes

Iudaeae

I, 9-11 simili obsidione

uallatas.

*'Cumque', ait, *capta fuerit ciuitas, tunc loquar ad eos recta 25 mea fuisse iudicia et recepisse singulos quod merebantur, non pro ceteris uitiis, quibus subiacet humana condicio, sed maT xime pro idolatria, per quam deserentes me adorauerunt opera manuum suarum'. 3. Quidam hunc locum in bonam partem accipiunt, quod uidelicet hi, qui in olla aenea excocti fuerint per cruciatus atque purgati, postea principes sint Hierusalem et, postquam misertus fuerit eorum dominus, tunc exprobret eis, quia se deserto simulacra uenerati sunt. Sed haec uiolenta et praua interpretatio est ; ne calumniam faciat tractator indoctus. X. Tw ergo accinge lumbos tuos et surge et loquere 1e 17a 10 ad eos omnia, quae ego praecipio tibi. Et Iob praecipitur, ut accingat lumbos suos, et apostolis, ut accinctis lumbis, quos Helias et Iohannes Baptista zonis mortificauere pelliciis, lucernas teneant in manibus suis, praedicationis uidelicet euangelicae. 2. Ouicumque igitur locuturus est sermo15 nes dei, debet accingere lumbos suos sciens, quod diaboli omnis uirtus in lumbis sit et iustus dicat in psalmis : lumbi mei impleti sunt inlusionibus. Cumque accinxerit lumbos, audiat illud quod scriptum est : surge, qui dormis, et eleuare, et inluminabit te Christus, ut semper uigi20 lans et de somno consurgens loquatur, quae sibi praeceperit deus. XI. Ne timeas a facie eorum ; nec enim timere te 1, 17b faciam uultum eorum,siue ut Septuaginta et ceteri habent interpretes : ne forte timere te faciam.Et est sensus iuxta

v 842

PL 715

translationem nostram : *noli timere a facie eorum ; me enim

adiutore eos timere non poteris' ; iuxta Septuaginta : 'noli timere

a facie eorum; habeto meae

4 cf. Hier. 1, 15.

confidentiam

10 cf. Hiob 38, 3. 40, 2.

Reg. 1, 8. Matth. 5, 4.

16 Ps. 57, 8.

11 cf. Luc. 12, 55.

18 *Eph. 5, 14.

23 sed] et add. v — urbes hierusalem (//». 22/23) L.—

quumque IL

25 mea pos/ iudicia £r. v

1ussionis; si 12 cf. IV

24 *Hiet. 1, 17.

iudaeae L, iudae ce£.

recipisse P

quae »

— 24

26 conditio

M, A a.c.

V 14

1 idolatria codd. (corr. L).

uerunt L. a.c.

— 4 cruciatos

eorum L, eor. fuer. cef. v

quam] (Le s. a) 4, qua P, Ba.c.,(aex e) V — odora-

P — adque exp. M, ante Marzianaeus v exprobet

M P, Lac.

— 6se(s.4).4P

Db fuerit deserto]

dó add. JA ? nec 4Á p.c. 8 doctus M 9 ergo] uero P — 10 iob] il«li add. A 12 iohannis P, L, a.c. ^ mottificauerunt P — 14 euuangelicae M p.c. loquuturus B M . sermones locuturus est v 17 quumque IL 18 et om.l, 19in(lluminauit B 44 a.c. — 20 praeciperit L a.c, — 22 formides lug. Vi

1 noli timere] nolite L. B M a.c. » (noli metuere B p.c. zz?)

15 cf. Hiob 4o, r1.

p 532

IN HIEREMIAM

I, 11-12

II

enim non optuleris quod habes, ut timere desinas, derelinquam

PL 687

te et tradam timori et quodammodo uidebor timere te facere, ; dum relinquo formidini'. 2. Hoc autem significat, quod semper amara sit ueritas nec timenda hominum multitudo, qui increpiti correptionem non sustinent, sed insidias tendunt ei a quo corripiuntur. Quodque iuxta Septuaginta sequitur : quia tecum sum, ut liberem te, dicit dominus, in He10 braico non habetur. Et est sensus : *eruam te, non in eo ut tibi

1,18.19

nullus insidietur, sed in eo ut patiens insidias non delinquas'. XII. Ego quippe ded: te hodie — siue ecce posui te in hac die — inm ciuitatem munitam, in columnam ferream et in murum aeneum super omnem terram :

15 regibus Iudae, principibus eius et sacerdotibus et populo terrae. Et bellabunt aduersum te et non praeualebunt,

quia tecum

ego sum,

ait dominus,

ut libe-

rem te.2. Describit sermo diuinus, cur propheta timere non debeat. Ego, inquit, posui siue dedi te hodie — hoc est 20 in praesenti uita, donec uocatur hodie — quasi ciuitatem firmissimam, non ut unam domum nec turrem aut aliqua moenia, sed omnem ciuitatem, quae sita super montem latere non potest, de qua scriptum est : gloriosa dicta sunt de te, ciuitas dei, et : ego ciuitas firma, ciuitas quae : oppugnatur.3.Et in columnam, inquit, ferream,dequa scribit apostolus: columna et firmamentum ueritatis. Vnde Petrus et Iohannes, qui putabantur columnae ecclesiae,

dextras dederunt Paulo et Barnabae communionis. Nec hoc ; sufficit, sed in murum,

ait, aeneum,

qui nulla uiolatur ro-

bigine nec caesus imbribus deperit, sed uetustate fit fortior.

6 cf. Ter. Andr. 68 (Otto, Sprichwórter p. 368). Gal. 4, 16. 12 *Hier. r, 18. 19 *Hier. r, 18. 21 cf. Matth. 5, 14. 24 *Esai. 27, 3. 1 Hier. r, 18.

2 I Tim. 5, 15.

8 cf. Gal. 2, 9.

8 *Hier. r1, 17. 23 Ps. 86, 5.

4 *Hier. 1, 18.

4 quodadmodo P a. — 8 forminilL a.c.» ^ 6amara]amanda B JA p.c. v — timendo P X multitudini M p.c. z;?, multitudinem P — increpati M V/ P,B A p.c. 10 sensum M a.z. 13ciuitate L a.c. »? munitam] et add. v cux Vulg. — 14 aereum

Vui.

add.m*P

omnem

om. P

15 iuda v euwz Vulg.

(passim) | 20 (— 22) giuitatem L a.c. — 21 no La. 24 ct op. P ego] ergo P quae] non ad. s. v. A P 1 expugnatur 44 p.c. zi* in s. 4. L, oz. cet. lumnam L 3 iohannis L a.c. 4 barnebae M

BMAVPwv

sacerdotibus] eius

et]omniadd.s. su. 5? /A — 17 ego tecum V/uig.

6 inbribus B

20 cf. Hebr. 5, 15.

uetuste P

18 quur LL B M

turrim M .4 P p.c. v

ferream inquid P — 2 co5 ins. * L rubigine

v 845

I2

IN HIEREMIAM

I, 12-14

4. Eris autem talis contra reges et principes et populum, non cuiuslibet loci, sed terrae, qui terrena sapiunt et caelestia non nouerunt, qui habent imaginem choici et non caelestis, hi, in-

quit, bellabunt aduersum te et non praeualebunt. Cur, quaeso ? Quae est tanta fortitudinis causa, ut nec reges nec principes nec sacerdotes nec populi aduersum unum praeualeant ? Sequitur: quia tecum ego sum, ait dominus, ut liberem te. 5. Si quando reges Iuda, qui interpretatur I ^ 'confessio', et principes eius et sacerdotes et populi, episcopi uidelicet et presbyteri et diaconi, et uulgus uile atque ignobile contra sanctum uirum consurgere uoluerint, habeat fidei firmitatem et timere desistat, quia domino auxiliante superabit. 2, 1. 2a XIII. Et factum est uerbum domini ad me dicens : 20 uade et clama in auribus Hierusalem dicens. Hoc in IO

PL 714

LXX non habetur, sed sub asteriscis de Theodotionis editione

additum est, qui uerbum Hebraicum *carath', pro quo nos diximus 'clama' siue *praedica', interpretatus est 'lege'. Et lectionem enim et clamorem et praedicationem pro sui ambiguitate significat. Aures autem Hierusalem pro auribus habitatorum eius debemus accipere. XIV. Haec dicit dominus : recordatus sum tui miserans adulescentiam tuam et caritatem desponsionis iuae,

IO

quando

secuta

me

es in deserto,

in terra,

non seminaiur. LXX : haec dicit dominus : recordaius sum misericordiae adulescentiae tuae et dilectionis per[ectionis tuae. Plenius hoc in Hiezechiele dicitur, quando sibi Hierusalem in matrimonio dominus copulat et sub persona uxoris suis iungit amplexibus siue, ut ardentiorem monstret affectum, puellam eam et adulescentulam et desponsatam uocat; quo enim necdum potiti sumus, magis, ut potiamur, adpetimus. 2. 'Quando', inquit, 'secuta me es in solitudine et instar sponsaliorum et dotis legis tibi ornamenta et 8 cf. Phil. 5, 19. 9 cf. I Cor. 15, 49. Hier. 1, 19. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 7, 19. 61, 27. 74, 15. 78, 4. Hier. 2, 2.

13 *Hier. 1, 19. 20 *Hiet. 2, 1.2.

14 23

*Hier. 2.2.

4 *Hier. 2, 2.

6 cf. Ezech. 16, 8-135.

12 cf. Ezech. 16, r1.

? erit P tales L a.c. Sterrae] iis add. v — 9 choici] I terreni s. 4. 74, co*yci (h eras.) P, xowoó v hi L, ipsi ce/. 11 tantac P v 12 aduersum L, -us

cet.

praeualent I^ 13egooz. V aitdominus oz. P 16 pr. et om. L praesbyteri B, praesbiteri M 17 habeant M z.r. 18 superauit B M a.c. 21 theud. B M 22 caraht L 24 ambiguitatern IL 26 ei V

VIT

PL 688

quae

2 (— Jin. 5 et 9 etc.) adulescentiam (e pr. ex i)L, (t ex c) M, adolesc. V, (o ex u) B A, adolisc. P desponsionis (e ex i) L, desponsationis (disp. DP) ce., v cuz V'ulg.

3 sequuta M, B a.c. es me l/ujg. 6 profectionis V/ hiezechiel B, L a.c., iezechiel 44 V/, ezechiel M v, ezeciele ex ezeciel P ? matrimoniv B p.c. »* 8 sui L a.c. 9/10 disponsatam L a.c. iisequuta B(passiz;) ^ esmev X12 et eras. A, ad (in ras.) V. sponsa aliorum P a.r. dotis legis] dotaliciorum (aliciorum /z ras.) P

| 535

IN HIEREMIAM

I, 14-16

I3

uerborum distribui monilia'. Totumque hoc non ad meritum eius refert, sed ad suam misericordiam, per quam et caritas I E consecuta est. Hoc quoque, quod posuimus : in deserto, in terra, quae non seminatur, in LXX non habetur. XV. Sancius Israhel domino, primitiae frugum 2,3 eius ; omnes, qui deuorant eum, delinquent ; mala uenient super eos, dicit dominus. Quando Israhel dicit 20 primitias frugum domini, ostendit populum de gentibus congregatum esse post primitias iuxta illud, quod in alio loco scriptum est: memor esto congregationis tuae, quam possedisti ab initio. Primitiae autem debentur sacerdotibus et non hostibus. 2. Quod sequitur: omnes, qui deuorant [z]

-

eum,

delinquent

; mala

uenient

super

eos,

v 844

dicit

dominus, hunc habet sensum : quomodo, qui primitias deuorant nequaquam de genere sacerdotali, sceleris rei sunt, sic, qui contaminant Israhel, malis subicientur iuxta illud, quod in uicesimo sexto psalmo sanctus loquitur: dum adpropinquant

super

me

nocentes,

ut

edant

carnes

meas,

qui tribulant me, et inimici mei ipsi infirmati sunt et ceciderunt. Neque enim ex eo, quod dei exsequuntur sententiam, inmunes erunt a supplicio, malaque uenient super eos; oportet

ei, per quem

2,4.5

XVI.

enim

ueniunt

Audite

uenire

scandala,

scandala

uerbum

domini,

uerum

uae

! domus

Iacob

et om-

nes cognationes domus Israhel. Haec dicit dominus : quid inuenerunt paires uestri in me iniquitatis, quia elongauerunt a me et ambulauerunt post uanitatem

2o

et uani

facti

sunt ? Hunc

sensum

et alius

propheta testatur : populus meus, quid feci tibi et quid molestus fui tibi ? Responde mihi ; quia eduxi te de terra Aegypti et de domo seruientium liberaui te. 2. Vtrumque autem nomen — et Israhel — ponitur, AN Hier. $ 2. isitzcubET

16 *IHiet. 2, 2.

B *Ps. 26, 2.

22 Ps. 75, 2.

10 *Matth. 18, 7.

33 cf. Num. 5, 9 etc.

24

17 Mich. 6, *5. 4.

13 munilia V,B M p.c. — 1A4caritatem» — 18(— 24) omnis L a.c. |.delinquunt M A p.c. Vulg. 20 frugum— primitias (//m. 21) in zig. add. P populum] pp et 5. u. eaP 21congregandum M p.c. »?, congregaturum 74 p.c. — 23 possidisti L. a.c. autem] semper add. v 24 quodq ; JA p.c. idelinquunt 44 p.c.

— ueniunt L2.c.—

2 habet (t /» ras.) L, habent P, (n exp.)

cet. 3 sacerdotalis I 4 subitiantur (e s. a) P 5 uicehsimo L B M, uige*simo (g ex c; n eras.) À XXVI V spsalmo P sanctus] Dauid ad. Erasmus v, (dauid ses .$) 6 me ori. V^ carnis a.c. —meas(exsuas) V * et L, (exp.) B, om. cet. v cum Vulg. 8/9 exsecuntur I7, exequuntur 74, exsequitur Pe. 9 inmunis L a.c. ueniunt codd. (corr. LL 74 P) v 10 opportet M

ii uenerunt 19 te o». V^

exp. M

M

i4qui

BP IL M A a.c, quid (o s. i) V. — 1? popule B p.c. »*

20 nomen]& iacob add. s. 4. »* 4, Iacob add. Eraspusv — pr.&

— Israhel] & iacob ad. s. s. »* P

T-I,orYS

14

V 19

IN HIEREMIAM I, 16-17

non secundum duas et decem tribus, sed iuxta omnem populum, cum et ipse Iacob postea appellatus sit Israhel. Offensam autem ducit a patribus, non quo peccata patrum filiis inputentur, sed quo et filii habentes patrum similitudinem et suo v et parentum scelere puniantur. Saepe legimus, quod propter Mox sanctos patres filiorum misereatur deus. 5. Dereliquerunt autem patres populi peccatoris deum — et non breuiter, sed longo tempore — ^

faciunt

2,6

IO

IA

et pro deo secuti sunt uanitatem, idola uidelicet,

ea,

et omnes,

V 19

in eis.

et inuiam,

ut difficultatem

93 cf. Ex. 20, 5 etc.

B5 Ps. 113 (115), 16 (8). Ps. 134,18. 12 Hier, 2, 6. *T11e1:2.6; 2, 6. 18.20.22 Hier. 2, 6. 20 *Hier. 2, 6. 23 Eph. 4, 13.

13 * Hier,

23 dicit I^ iderelinquerunt l/ — 2 peccatores L p.c. B a.c. 4 ipsicodd.(corr. L;274) — 8 similis L a.c. 6 omnis L a.c. 11 habitabit v 12 homine* P 13 imaginem V 14quum L hystoriam V, istoriam P 14/15 considerandum] est add. v 15 aNaTQDHN L, magis corruptum in cet., anagogen (s. «. B V P)v quandiu LL isto (1 s. ». 777) B 16 educimus V/a.c. — 19 iteneris L a.c. 20cont**enti L;. 21 umbra P, La... 22tendet P, LLMac. — 23 perfecte V, La.

aetatisin Christov

— 24 resurgimus P, T,

M ;4a...

— 26 mensuta L a.c.

M p.r.

V 19

9.17 (inpinhabitabilem comi. Jlicber (cf. Jin. 18 inhabitare; 24, 15; 207, 10; 208, 16) ; prob. Reiter in Berl. phil. Wochenschr. xxxix, 1919, 669-670, sed cf. T.L.L. vii, 1634 sq.

v 845

mon-

stret itineris; per terram sitis, ubi semper maiora cupimus nec praesentibus contenti sumus, et imaginem siue umbram mortis — semper enim in periculo consistimus et ubique diabolus tendit laqueos suos —, per terram, in qua non ambulauit uir, qui perfectae in Christo aetatis est — omnes enim resurgemus in uirum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi —; neque 21 cf. Gen. 32, 28.

V 19

qui confidunt

XVII. E! non dixerunt : ubi est dominus, qui ascendere nos fecit de terra Aegypti, qui transduxit nos per desertum, per terram inhabitabilem et inuiam, per terram sitis et imaginem mortis, per terram, in qua non ambulauit uir neque habitauit homo ? Pro 'homine' LXX 'filium hominis' interpretati sunt et pro "imagine mortis 'de Theodotione additum est *umbra mortis'. 2. Quod cum iuxta historiam manifestum sit, illud considerandum secundum ávayoyv, quod, quamdiu in isto saeculo sumus et de Aegypto educimur, paulatim ascendimus et primum deserta transimus et terram inhabitabilem, quam sanctus inhabitare non debet,

2^

PL 689

quae nihil prosunt cultoribus suis, et ipsis similes facti sunt secundum illud, quod scriptum est : similes illis fiant, qui

p $34

IN HIEREMIAM I, 17-19 Ll

umquam in ea habitat, qui homo dei est siue filius hominis, sed semper ad maiora festinat. 9. Ex quo perspicuum est non esse in uia perfectionem, sed in fine uiae et in mansione, quae sanctis in caelestibus praeparatur et quibus dicitur : qui statis

E

in domo

domini,

in atriis

I

^

domus

dei nostri.

Frustra igitur noua ex ueteri heresis suspicatur hic perfectam esse uictoriam, ubi pugna est atque certamen et incertus exitus futurorum. XVIII. Et induxi uos mederetis fructum eius

IO

IS

PL 716

in terram Carmeli, ut coet bona illius, et ingressi

contaminastis terram meam et hereditatem meam posuistis in abominationem. 'Prolabore durissimi itineris dedi uobis omnium rerum abundantiam' ; hoc quippe significat 'Carmelus', qui Hebraice appellatur *Chermel' et in lingua nostra sonat 'cognitionem circumcisionis'. 2. Quomodo autem ille populus terram sanctam et omnium rerum fertilem idolatria polluit atque uiolauit, sic nos uerae circumcisionis accipientes scientiam comedimus fructum eius et, si neglegentia subrepserit, contaminamus

terram

dei et hereditatem

illius abomina-

bilem facimus. 2,8 20 XIX. Sacerdotes non dixerunt : ubi est dominus ? Et tenentes legem nescierunt me, et pastores praeuaricali sunt in me, et prophetae prophetauerunt in Bahal et idola secuti sunt. Post tanta beneficia uerterunt in contemtum priuilegia dignitatis, ut sacerdotes dominum 2 ^ non quaererent, ut doctores legis ignorarent eum, qui alios docere debebant, et pastores per neglegentiam praeuaricatores fierent et prophetae, qui in populis disputant, non deo loT quantur, sed idolo, et sua figmenta uenerentur. His autem uerbis utendum est aduersum nostri ordinis magistros, qui deuo-

4 Ps. 133, I.

B noua ... heresis] scil. Pelagianiex Origenistis;cf. p. 375, 2.

— 12

cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 26, 7. 18. 41, 11. S TEPE

IL 4. 32, 5.

26 siue] uel v

2 perfectionem in uia v ueteti »? P

haeresis B

uitae P

8/9 comedetritis IL, B e.c, cómederetis *abominationem

3 praeparentur P a.c,

suspicatur ex suscipiat z;* M

LL, abhom.

74 P

1^

9 optima 12 omné

I]

— B & uetus s. ex 8 induxit V ar.

lug.

11 in o». M

habundantiam

M P

135 fertilitatem I/ — idolatria M A V, L a.c., idolatrie (a s. € 77?) P — 16 uere B MVP,Lac.m* 1*comedemus M.A P, L Ba... fructusv — negligentia JA p.c., neglegentiam P a.r. — 18 iliusexdi V — 18/19 abhominabilem P, 74 5.c.

?1legem] meam adZ.v ^ nesciunt V — 23secuta la.c. — uenerunt M 24 contemptum codd. (p exp. L) 25 quererent B 27 loquantur dó P iidola V P — uererentur (re pr. s. 4. 5?) P — 3 utendum est uerbis P — aduersum L, -us cef.

v 846

PL 690

16

IN HIEREMIAM

I, 19-21

rant populum dei uelut cibum panis et per mala opera non inuocant dominum. XX. Propterea adhuc iudicio contendam uobis2,9; cum,

ait dominus,

et cum

filiis uestris

disceptabo.

Ne uideatur percutere per potentiam, quasi cum paribus ratione contendit iuxta illud, quod Dauid canit et usurpat apostolus: ut iustificeris in sermonibus tuis et uinIO cas, cum iudicaris. Quodque posuit 'adhuc', saepe se fecisse testatur, et quod intulit *cum filiis uestris', similem ostendit etiam in filiis malorum pertinaciam. Occulte autem significat, quod antiquam in deum negationem etiam filii eorum in aduentu domini sint secuti. XXI. Transite ad insulas Chettim et uidete et in 2, 10. 11 :; Cedar

20

mittite

el considerate

uehementer

et uidete, si

factum est huiuscemodi : si mutaust gens deos — siue deos suos — ; et certe ipsi nom sunt di. Populus wero meus muliauit gloriam suam in idolum siue, de qua ei nihil proderit. Conparationem facit eius rei, quae inconparabilis est, et uerum deum confert mendacibus. 2. 'Ite', inquit, 'ad insulas Chettim', quas uel Italiae uel occi- PI 717

dentalium partium debemus accipere ab eo, quod terrae IuVeo?

-

daeae Cyprus insula, in qua urbs hoc uocabulo nuncupatur, uicina sit, de qua et Zeno, princeps Stoicorum, fuit ; Cedar

autem regio est solitudinis et Ismahelitarum, quos nunc Saracenos uocant, contra quam huius ipsius prophetae in extrepartibus texitur uaticinium et cuius meminit Dauid div^ mis cens : habitaui

peregrinata

cum

habitantibus

est anima

mea.

Cedar

; multum

3. Et est sensus : *uel ad

occidentem pergite uel in solitudinem mittite et uidete, si qua gens hoc fecerit, quod uos fecistis. Nulla enim earum spreuit

$8 Ps. 5o, 6. Rom. s, 4.

10.11 Hier. 2, 9.

13 cf. Hiob 31, 28.

18.19 *Hier.

2 II. 22 cf. Hieron. De sit. et nom. p. 113, 14. 1 cf. Ioseph. Ant. Iud. 1, 128. 2 cf. Hieron. De sit. et nom. p. 111, 17. cf. Hier. 49 (30), 28 (6). 6 Ps. 119, 5-6*.

E

3 populum] plebem »

7

— cybum .4

4 dnm V,(postea add.) JA, om. cet.

percuttere M patribus codd. (t eras. L)) 7/8 rationé M 8 dauit M 10 dum P 12 filius L;a.4. 13 negotiationem B 4 P, LL M a.r. filii eorum] filiorum M 15 chetim M, chethim (ex chetum) .A, cethim V^, cephti P uidi te L a.c. 17 est s». 4. 2? B deos] suos add. V ulg., 0eo9s aóràv LXX 18 siue deos oz. V

— deas suas D,24 a.c.

— di B, L p.r., dii ce£.

19 uere M

— meus

uero P 20 quo ZA p.e. v — facti P 22 chetim M, chethim 24 5.c., cethim V, ceptim P qua B a.c. z*, quá M 22/23 occidentaliae P 23/24 iudeae L B .A V, iude P 24 cripus (I ciprus s. s. 77?) P 1 insola P a.c. 2 sit (s. 4.) M, om. (€ s. u. 57) P hismael. L, hismahel. V P 3/4 saracsenos L, sarrac.

A a.c.

? peregrina P a.c.

8 hoccidentem P

2 (— 6) caedar P 3 M A V^ 5 ratiocinium

9 uos om. v

eorü l^

IN HIEREMIAM

I, 21-22

17

10 deos suos nec ligneos et lapideos aureorum conparatione mutauit, sed antiquum errorem secuta tenuit, quod a maioribus 4;55; acceperat ; et certe hoc, cum nullus eorum deus sit, sed si- v 847

mulacra hominum ficta manu. Populus uero meus mutauit mendacio ueritatem et idolum mihi praetulit, quod eis necesI ^ sitatis tempore prode esse non poterit'. 4. Possumus hoc dicere et contra eos, qui maiore studio sequuntur uitia quam uirtutes, quos monet apostolus dicens: humanum loquor propter infirmitatem carnis uestrae. Sicut exhibuis- PL 69: tis membra uestra seruientia inmunditiae et ini20 quitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra uestra seruientia iustitiae in sanctificationem. 2,12.13

2

XXII. Obstupescite, caeli, super eius, desolamini uehementer, dicit

hoc et, portae dominus ; duo

enim mala fecit populus meus : me dereliquerunt, fontem aquae uiuae, et foderunt sibi cisternas dissi[D patas, quae continere non ualent aquas. LXX obstupust caelum super hoc et inhorruit extra modum ei uehementer, cetera similiter. Caelum, cui dictum est : attende, caelum, et loquar et : audi, caelum,

et auribus percipe terra, uidens dei praecepta calcata inhorrescit et stuporem dissimulare non potest. Omnis enim creatura congemescit et condolet super peccatis hominum. 2. Duo autem populus dei fecit aduersa : primum, ut relinquerent deum, qui est fons uitae et praeceptum dedit dicens : 10 ego dominus deus tuus, qui eduxi te de terra Aegypti ; secundum, quod in eodem loco scriptum est : non sint tibi di in conspectu meo ; pro quo secutus est daemonas, quos dissipatas cisternas uocat eo, quod dei mandata seruare non ualeant. 9. Et hoc attendendum, quod fons VA

17 *Rom. 6, 19.

2 Hier. 5, 12. Deut. 5, 6 etc.

4 *Deut. 32, I. 11 *Deut. 5, 7 etc.

TBsdi 1, 2.

S CET P355,

IO.

9

10 deos M a.c. post eos uia MP

suos oz. P 12 acciperat L a.c. hoc eras. P 13 facta 1^ uete 14 mendatium P a.c. 15 prode esse L| B, prodesse cef. dicere (Jin. 16) tr. v 16 maiori codd. (corr. L) — secuntur M V DP, L 4 a.c. L a.c. 18 sicut] enim a4. P, (s. sv. »7?) A 18/19 (— 20) exibuistis 19 seruire P, /4 p.c. 7? 21 seruire P iustificationem M 24 derelinquerunt P 25 et oz. v sibi ibi P cisternas z/eraui? v cum Vulg.

2 obstipuit B M V P, A a.c. inorruit V — 3etox. M . uehementer] et add. v 6stupore l/ — omnes B a.c. * congemiscit L a.c., /A V. p.c. 8 relinqueret v» 11 locum P a.c. 12di MAVP,L a.r. es P — 13daemones v quas M X dei] diu B /4 P, V a.c. zz, diuina (ina s. 4.) M

13 cf. Rom. r1, 25.

18 I

^

20

IN HIEREMIAM

I, 22-24

perpetuus est et uitales habet aquas, cisternae autem et lacus uel de torrentibus uel ex aquis turbidis terrae conplentur et pluuiis. Portas autem caelorum illas uocat, de quibus et in uicesimo tertio psalmo scriptum est : leuate, portae, capita uestra, et introibit rex gloriae ; pro quo LXX transtulerunt

: leuate

portas,

principes,

uestras,

de

quibus plenius suo dicetur loco. 4. Quodque Aquila et Symmachus 'caelos', LXX uero et Theodotio 'caelum' interpretati sunt, nullum moueat. V 24

T

Hebraicum

^

IO

communis

est numeri, et tam 'caeli' quam 'caelum' eodem appellantur nomine, ut Thebae, Athenae,

2, 14a

enim 'samaim'

Salonae.

XXIII. Numquid seruus est Israhel aut uernaculus ? Puto ex hoc loco in superbiam elatos saluatori dixisse Iudaeos: semen Abraham sumus et nemini umquam seruiuimus ; quomodo tu dicis : liberi eritis ? nescientes, quod omnis, qui facit peccatum, seruus peccati sit et seruiat unusquisque illi, a quo uincitur. Nati ergo de amico dei Abraham uitio suo facti sunt quasi filii Cham, cui dictum est

: maledictus

Chanaam,

seruus

erit

fratribus

suis. XXIV. Quare ergo est factus in praedam? Super 2, 14b. 15 eum rugierunt leones et dederunt uocem suam, posueruni 15

lerram

eius

im

solitludimem,

et.

ciuitates

illius exustae sunt, et non est, qui habitet àn eis. Interrogat sermo diuinus, ut ipse respondeat. 2. Leones autem uocat principes Babylonis, qui terram eius posuerunt in soli18.20 *Ps. 25, 7.

V 24

22 * Hier 2712;

5 *Ioh. 8, 335.

? cf. Ioh. 8, 34.

8 cf. Iud. 8, 22.

10 *Gen. 9, 25.

15 habeat P lacos P a.c. 16 5r. uel oz. V terrae L, M p.c., tetra cef. v 18 uicensimo B, L a.r., uicesimmo M, uige*simo(gexc).4 — XXIII: V, uicesimo ps. tertio P leuatae B 19 intrabit (b ex u) P pro quo M V, (quo s. s.) I. B, proc A a.c. zi, potro P 21 dicitur L P a.c. quod I 21/22 simmachus M, simachus V P 22 theodotion I7 23 sámaim M, sasamaim T^ V 24

PIS8

2thebe M . athenae]etadd.v

^ 4inom.B,M Aa...

supetbiatn B, super-

bia P, JA a.c. pz? 5 iudeos M habraam L, abraam V, abrahe M, Abtaae v 5/6 seruiuimus umquam v cuz Vulg. 6 seruimus L a.c. * nescientes (cien-

tes exzra u. n. rec.) B fili L a.v.

Set] ut P

illi] ei»

9abraà V . fact*(aerar.) M

10 chanam L V, B P a.c, cham M

seruis M a.c. zz*

in

uerbis fratribus suis desiit B 12 factus est v cum Vulg. 14 et oz. Vulg. ciuitas L a.c. 15 eius l/ujg. exutae 74 a.c. inhabitet M ;A 16 ipsi P 17 babylones L a.c., babilonis P 17/18 solitudinc M V 23

6 cf. Rom. 8, 22.

V 24

VicELTPeCE2 A107

V 24

15 inhabitet zuez. [sicher (cf. p. 19, 9.17)

v 848

IN HIEREMIAM

I, 24-26

IQ

tudinem et ciuitates illius incendio deleuerunt. Vel certe iuxta àvayoy1v leones intellegamus aduersarias potestates aut he20 reticorum principes, qui terram ecclesiae desolantes omnes illius urbes heretico incendio uastauerunt et illo igne, de quo scriptum est : omnes adulterantes, quasi clibanus corda eorum. 3. Illi enim uere dant uocem suam et in hoc eodem propheta sub perdicis persona clamant et congregant, Ls] quae non pepererunt, faciuntque diuitias non cum iudicio. Propterea autem urbes illius uastatae et deletae sunt, quia non habent habitatorem deum dicente scriptura : et non est, qui inhabitet in eis. ; . XXV. Filii quoque Mempheos et Taphnas constuprauerunt te usque ad uerticem. Numquid non istud factum est tibi, quia dereliquisti dominum deum iuum eo tempore, quo ducebat te ber uiam ? Hoc, quod nos diximus : eo tempore, quo ducebat te per 15 uiam,

I-

in LXX

non

habetur.

Duas

autem

PL 692

L. 536

urbes maximas

Aegypti, Memphin et Taphnas, nominat earumque dicit filios constuprasse Israhel usque ad uerticem illo sensu, quo Isaias posuit : a planta pedis usque ad uerticem non est in eo sanitas. 2. Tanta autem fuit libido Aegyptiorum, qui sunt magnis carnibus, ut nulli parcerent membro, sed omnia constuprarent. luxta litteram refer ad idola Aegyptiorum, iuxta intellegentiam spiritalem ad magistros peruersi dogmatis, qui ecclesiae puritatem sua polluunt turpitudine. Haec autem idcirco euenient ei, quia dereliquit dominum deum suum,

20 et illo maxime tempore, quo ipsum ductorem sequi debuit. 2,18 XXVI. E: nunc quid tibi uis 1n uia Aegypti, ut bibas aquam Sior ? et quid tibi et uiae Assyrio22 *Os. 7, 4.6.

24 cf. Hier. 17, 11.

3 *Hier. 25/15: Ezech. 16, 26.

9 Ier 19. &Hiern 2, 17. 17 cf. Hiob r5, 4.

12 Esai. 1, 6.

14 cf.

18 ciuitatis L a.c. certe oz. V^ 19 aNaT'OHN V, magis corruptum in M .A P, anagogen (s. s. A P) v 20 omnis L a.c. 22 aulterantes M 24 sub (b s. s.) MP persona* P et oz. v

1 peperunt L M 24 a.c., ***erunt(pereras.) P — faciuntque—iudicio 77 z;g. add. V diuitiis M a.c. 77^, diuitis JA a.c., diuites P 2 uastate L a.c. sunt add. 7? MAwv delete L a.v. sunt oz. M .A P, L a.c. v 3 dicentes L z.r. 4 habitet lV/ P » 5 tapnas L a.c., taphnis M p.c. »;", taphnes 74A p.c. cum V'ulg., taphneos P p.c. v, thapnas l/ — construprauerunt (r 2/7. s. 4.) M, JA a.r. — 8 tibi om.M | SquodM V . ducebant L 4A c.r. 9 quod V, Ma. . 11 menphin M, memphi P tapnas (i s. a a/7. 77?) M, taphnas V, tap*nas (h s. *) P, Taphnim v i2adow.M . esaissMV P 13 pedes P, L a.. — 14autem] enim v aegyptorum L a.c., egyptiorum M 15 membros& (& poszea add.) M

16 refert codd. (corr. L), refertur v i7spiritualem /4 p.c. v ' 18quiaP pollunt L a.c., pulluunt 24 p.c. zz^ (saepius) — turpidine P 19 eueniunt v — 20 doctorem M, L .A a.v. 21 num P 22 seot M (bic et p. 26, 1), sion V a.c., turbidam Vg. alt. et oz. M, cum Vuz. — uia L a.c. Vulg., in uia M p.c. »? 22/23 asyriorum P

PL 719

20 V 26

A

IO

IN HIEREMIAM

I, 26-27

rum, ui bibas aquam fluminis ? Pro 'Sior' nos 'turbidam' interpretati sumus, quod uerbum Hebraicum significat, pro quo communis editio habet 'Geon'. 2. Quia ergo supra filios Memphis et Taphnas posuerat, qui constuprauerunt Israhel usque ad uerticem, nunc manifestius ipsam Aegyptum nominat. Nullique dubium, quin Nilus aquas turbidas habeat et quod fluuium Assyriorum Eufraten significet dicente scriptura, quod repromissionis terra sit a torrente Aegypti usque ad flumen magnum Eufraten. 3. Qui autem

v 849

Christum reliquerint, fontem uitae, et hereticorum sibi fode-

rint lacus, qui aquas doctrinarum continere non possunt, necesse est, ut leonibus subiaceant, qui redigant terram eorum in

V 21

V 26

solitudinem et uniuersas ecclesias destruant, et usque ad uerticem polluantur et bibant aquas turbidas et fluenta Assyrii 15 fluminis et aquilonis, unde exardescunt mala super terram. XXVII. Arguet te malitia tua. — siue erudiet te 2, 19 jraeuaricatio tua — et auersio tua increpabit te. Scito et uide, quia malum et amarum est reliquisse te dominum deum iuum et non esse timorem meti apud 20 ie, dicit dominus deus exercituum. Notandum, quod et malitia siue praeuaricatio, postquam satiauerit praeuaricantem et instar coturnicum usque ad nausiam uenerit, erudiat agentem paenitentiam ; cui imperatur, ut uideat, quid reliquerit, quid secutus sit et quomodo spernens bona et dulcia mala et amara elegerit. 2. Hoc autem totum factum est, quia reliquit dominum deum suum et timor illius non est apud eum. Principium enim sapientiae timor domini, quem quia non habuit, malo et amaritudini traditur.

1 *Hier. 2, 18. Hiet,-2, 185 cf. Hieron; Nom. Hebt/ p.30, 139950133 3 *Hiet. 2, 18. cf. Hier. 2, 16. 3.6 Geon — Nilus] cf. Hieron. De sit. et nom. p.124, 11. "cf. Hebr. 11, 9. 8 *Gen. 15, 18. — 9 cf. Hier. 2, 12-35 PRNE IO. 14 cf. Hier. 1, 14. 16 *Hier. 2, 19. 22 cf. Num. r1, 20.31.

Sc; Ps; 35,124 ROf3

IB:

Prou. 9, 1o etc.

2 inptati P 4 taphnis M v, taphnes 74 f.c., thapnas I 5 aegiptum M 6 quin(n s. 4.) M ? assiriorum M (saepius) Euphratem »(— 9) significent P,Lar. Sre|repromissionis (pro s. ». 7?) L, remissionis P, M 44 a.c, »;?^ — 9 fluuium v 10 relinquerint M a.r. (saepius), reliquerunt P foderunt M a.c., foderent (v s. e a/7.) P 11 qui aquas] quos P 5.c. doctrinarum] scismata add. Gags Ju 12 redeant L a.c. 14 polluant P p.r. adsyrii P a.c. 15 exardiscunt L a.c. 16 arguent P a.r. — 17 aduersio V, P aà.c. — increpauit M, L a.c.increpaui P a.c. 19 te oz. L. V a.c., post tuum £r. P deum ox. M P, L A a.C. mei] eius M P, JA p.c. z?? 20 deus oz. P etom.v 9isaturauetit v 22 cuturnicum M a.c., contutnicum Y a.r. nausium M a.c., nauseam v 22/23

V 27

eruditam gentem L a.v. 23 relinquerit P, dereliquerit M ietquidv spernes;4 a. ^ 2/3dereliquitv — 4di V ^ 5 mala(is s.a alt.) M

PL 695

IN HIEREMIAM

2,20

XXVIII.

A

saeculo

I, 28-29

con[registi

21

iugum

meum

—

siue £uwum —, rupisti uincula mea — siue £ua — et dixisii : non seruiam. In omni enim colle sublimi et sub omni ligno frondoso tu prosternebaris meretrix 1o siue 26i diffundebaris in fornicatione. Quasi ad meretricem loquitur Israhel, quod coniugalia foedera ruperit et dixerit: non seruiam —- subauditur 'domino' uel *marito' —, sed in omni colle sublimi et sub omni ligno frondoso prostrata fuerit idolotriae ; amoena enim semper et excelsa loca 15 idolis dedicantur. 2. Potest hoc et ad eum dici, qui ab initio Christianus et sacris ex parte litteris eruditus postea desiderio saecularis

litteraturae,

quae

significatur

in collibus,

et in

amoena eloquentiae, quae in frondosis monstratur arboribus, prosternat se daemonibus, qui sub occasione eruditionis et su20 blimis scientiae polluunt credentium animas et diuaricare faciunt pedes suos omni transeunti. 2,21

:8

XXIX.

25 :

;

1o

Ego

7.9 *Hier. 2, 20. 28

autem

$lantaui

ie

uineam

electam,

0mmne semen uerum ; quomodo conuersa es mihi in prauum uinea aliena ? LXX : Ego autem blantaui te uineam. frugiferam, omnem ueram ; quomodo conuersa es in amaritudinem witis aliena ? Pro uinea 'electa' siue *frugifera' in Hebraeo 'sorec' habet, quae in Isaiae cantico ponitur. Est autem genus uitus optimae, quo surculo et Israhel dominus plantasse se dicit et miratur, quomodo semen uerum electaque uinea conuersa sit in amaritudinem et ideo facta sit uinea aliena. 2. Nullusque securus sit, si et plantatio domini et semen uerum et uinea sorec in tantum suo uitio commutatur, ut per amaritudinem recedat a domino et fiat uitis aliena. Et in hoc consideranda clementia creatoris, quod, qui in euangelio dixit : ego sum uitis uera, discipulis 11 Hier. 2, 20.

20 cf. Ezech. 16, 25.

24 *Fiier. 2, 21.

I rien. 21. * Hier. 2, 21. 2 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 55, 24. 50, 24. cf. Esai. 5, 2. 10 Ioh. r5, r.

6 confrigisti L a.c. 8 collo P sublime P a.v. 9 prosternabaris M, prosternaberis I^ 10 ibi o». P fornicationé 4 V/ — 13 sed o». M, & s. sed »"* .4 14 idolatriae M 4 V P amoenae L, a.r. exelsa M 15 post P, L. a.c. dicit P quià et I 16 ex parte sacris v 17 sacculiris M — a/f. in o».

AVv

18 amoenae P, LL. M JA a.r. », amoene V/—

eloquentia 44 p.r.

om. V 19 prosternit 74 p.c. occansione L P a.r. V 23 omnem Va.r. quomodo] ergo add. Vulg.

— quae

22 uineam] meam ad. 25 uinea I^ omnem

ueram oz. V.

2B

1 uite P a.c.

alienae 74 p.c. »*

2 frugiferam P a.r.

U hebreo M ;4 sorech L P habetur v» P 4 dominus] se add. V^ se om. M P, A a.c. que M securis P ? sorech M, P p.c. v

9 uitas M a.c. dicit M 3

creatoris] dfi P, saluatoris v uita P a.c.

frugifera siue electa

esaiae M V . 3uitis genus B maritudine M — 6nulus8 conmutatus M et] ut V/

10 euuangelio M, L a.r. $. HIER. LXXIV

B 5357

PL 720 v 850

22

IN HIEREMIAM

I, 29-31

quoque suis dederit et credenti in se populo, ut uitis electa uel uera sit, si uoluerit in eo, quod plantata est, permanere. XXX. Si laueris te nitro et multiplicaueris tibi 2, 22 15

herbam borith, maculata es iniquitate tua coram me, dicit dominus deus. Pro 'herba borith', quam nos, ut in Hebraico posita est, uertimus, LXX transtulerunt zóav, ut

significarent herbam fullonum, quae iuxta ritum prouinciae Palestinae in uirentibus et umectis nascitur locis et ad lauandas sordes eandem uim habet, quam et nitrum ; 'nitrum' au20

M

^

tem nostrum et 'herba fullonis' paenitentia est. Ecclesiasticus quoque sermo, qui arguit et increpat et corripit delinquentem, mordacioris nitri habet similitudinem. 2. Qui uero leui peccatorum sorde maculatus est, leuioribus purgatur monitis. Porro peccata grauia, quae ad mortem trahunt, nec nitro nec herba borith dilui possunt, sed grauioribus tormentis indigent. Vniuscuiusque enim opus, quale sit, ignis probabit et in igne reuelabitur. Pulchreque addidit : maculata es iniquitate tua in conspectu meo, quod, etiamsi

PL 694

hominibus munda uidearis, mihi munda non sis, qui noui con-

2 29a

IO

jd A

scientias singulorum. Vnde et in alio loco dicitur: non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens. XXXI. Quomodo dicis : non sum polluta, post fe halim non abii? Vide uias tuas in conualle siue ualle, quae Hebraice dicitur 'ge' et a LXX interpretatur zoÀvávópiov, quod sermone nostro dici potest 'sepulchrum multitudinis'. *Frustra', inquit, 'non uis confiteri scelera tua

v 851

et iactas munditiam, quae idololatriae polluta es sordibus, et impudenter negas te coluisse idolum Bahalim. Respice conualle

PL 321

15 Hier, 2, 22.

V 29

10 *Liier. 2, 22.

4*1 Cot 3, 139 boSEtTiete 2722. 16 cf. Hier. 32 (39), 35.

8 Ps. 142, 2.

11.12 *IHier. 2; 23.

11 credendi M a.c., credentis P z.r. 13 et op. v 14 es] in add. M P (s. «.) JA v cum Vulg. 15 ut (5. «) L P 16 ebrahico M, Hebraeo v positum P noan M (poan 5. s. 74 P) 18 palastinae I^ uirectibus 1^ humectis MP 19 eadem L a.c. 20 fullonis] € add. »;? JA, significat add. 5? P poenitentia LL a.c., paenitentiam P est og. AP 21quiaM — corripit]

compellit (ell s. 5.) M

delinquentes v — 22 leuiori M p.c.

1 maculatus] pollutus P ? grauia] peccata add. M nigro L a.c. 4 enim om. V probauit L P a.c. 5 pulcreque M P a.c. 6 es] es* L, in add. MAP» iniquita M * munda (pr.)—sis] unda non si sunt (f sint illi tam

nuda s. 4.77)M . nouit M p.c. p?

9tuo]meo V

10baaimL V

X 11

habii M V/, ambulaui V. 12 hebraicàe LL, hibraice M, habraice P geeta] ge&a (gehenna 5. s.) P, ge o». M, et exp. 44, a om. L. M a.c. interpretes** M,

interpretantur P b.e. 13 IIOay(poliandrion 5. «.) M, IIOAu- V, IIOayaNCIPICON(poliandrison s. «.) P, (— 9. 30, 4) 14 non uis] nobis M, L 74 a.c., (n ex u) P confiteris M P, L JA a.r.

16 negassce V a.c.

baalim V/ P

15 jactatis (ri ex n) P

idolatriae M AVPR

conuallem codd. (m s. s. L) v

IN HIEREMIAM

23

I, 31-32

filiorum Ennom, quod Siloae fontibus inrigatur, et ibi cernes

2,23b delubrum Bahal, quem relicto deo uenerata es'. 2. Quodque additur : scito,

quid

feceris, clausos oculos aperit dene-

20 gantis, ut cernat, quod erubescit aspicere. Iuxta tropologiam inpudentiam frontis eorum, qui nolunt sua uitia confiteri, opejo 1 ribus arguamus. huiuscemodi enim homines non ambulant in arta et in angusta uia, quae ducit ad uitam, sed in lata et spatiosa, per quam ingrediuntur plurimi, quae ducit ad mortem. Vnde et significanter zoAvávàpuov nominata est siue iuxta his; toriam, quod ibi interfecta et perdita sit idololatriae malo populi multitudo. 2, 29c. 24 XXXII. Cursor leuis explicans uias suas, onager adsuetus solitudine, in desiderio animae suae adtraxit uentum amoris sui ; nullus auertet eam. Omnes,

10 QU$ quaerunt eam, non deficient ; in mensiruis eius inuenienti

eam. LXX:

ad uesperam

uox eius ululauit,

uias suas dilatauit super aquas solitudinis, in desiderio animae suae spiritu portabatur, tradita est. Quis conuertet

eam ? Omnes,

qui quaerunt

p. 558

illam, non

15 laborabunt ; in. humilitate illius repperient eam. Multum in hoc loco Septuaginta editio ab Hebraica ueritate discordat ; tamen utraque habet sensum suum. 2. Quia supra dixit:

I

o

non

1 cf. Matth. 7, 13.14. 24 23.

20 Hier. 2, 25.

17 ennon MAP» nis L P, JA a.c. o

sum

polluta,

et quasi ad mulierem, quae tur-

piter se gesserat, loquebatur, describit fornicationem eius. 20 'Quomodo', inquit, 'caprea leuis' — quam nos genere communi 'cursorem' diximus significantiusque Aquila, Symmachus et Theodotio uertere ópouàs koí$» — 'explicat uias suas et uelox fertur ad pabula, et sicuti onager adsuetus in solitudine trahit in desiderio animae suae uentum uel spiritum 1 amoris sui' — uno enim apud Hebraeos nomine 'ruha' et *uentus' appellatur et 'spiritus' —, 'sic et Israhel siue Hierusalem 4* Hier, 2. 23.

11 *Hjét, 2, 23:24.

18 Hier.

AT "Mler, 2,125;

quod] quae Erasmus v 18baalL// P . estMa.r.

siloam (m ». 4.) M, siloe v

cer-

19 quod P — denegantes L a.c.

alt. et s. tt. 2 arcta v pr.in om. P 1 argu*it M, arguantur (v 5. a alt.) P M 3 ingrediantur P a.c. 4/5 hystoriam I 5 idololatria (a alt. in ras.) M, 1 uias s. i. M idolatriae L a.r. ce/. malo]& pdita s. malo M, mala (a ex o) P

honager P

$8 adsuctus] in add. Vulg.

solitudini

MAIL Pv

9 auer-

tit L a.c. 11 ullulauit P 13 spiritui quo (i quo s. ».) 74 14 conuertit P eam] illam v repperiant M a.c., reperient 74 p.r. 13 laborabunt] et add. v 16 ebraica M — 18sum eed. Salisburz. a. X 23, solum cet. (corr. cod. Vercell. CLIV 20 caprae L 4A a.c., (e eras.) 40) et]sed .4a.c. 19seL,op. MV P, A a.c. 21 aquilam P a.r. 21/22 & simmachus V, simM, capra V, capreae P KOYON M P machus P 22 teodotio M, theodotion I^ DPQ2)-CaC V KOYOHN V ruha M, rhum L V P, (a v. m) A, rua » 1 hebreos M 4 V^

STR

PL 695

24

^

IN HIEREMIAM I, 32-33

toto impetu ad desiderium libidinis ferebatur et omni idolorum amore feruebat, nullusque est, qui eam suis possit monitis ab hoc impetu auertere, non quo inpossibilitas hoc fecerit prophetarum, sed malitia peruersa cupientis'. 39. Quicumque eam, ait, quaesierint, non magnopere laborabumnt; in menstruis

HM o

et

in

inmunditia

eius

inuenient

eam,

pro quo Aquila veougvíav, hoc est *Kalendas', Symmachus *mensem', LXX et Theodotio *humilitatem' interpretati sunt. Porro iuxta Septuaginta hic sensus est : meretrix Hierusalem

v 852

iuxta illam mulierem, quae in Prouerbiis describitur, ad uespe-

IA

ram ululabat uoce sua et amatores ad libidinem prouocabat, aperiebat uias turpitudinis suae et diuaricabat pedes omni transeunti. Erat autem locus amoenitatem habens aquarum fluentium, qui delectabilior fit, quando in circuitu solitudo est, ut nullus uideat fornicantem. 4. In desiderio,inquit, animae

suae émzvevpuaroóopeiro siue peruerso spiritu ducebatur siue trahebat amoris refrigerium uel certe canebat turpitudinis suae carmina. Tradita est, inquit, uitiis suis et libidini, nullus eam conuertere poterit. Omnes, qui uoluerint eam inuenire, in turpitudinis humilitate repperient, ut numquam possit uoluptatis amore satiari.

XXXIII. Prohibe pedem tuum a nuditate et guttur iuum a siti. Et dixisti : desperaui, nequaquam faciam ; adamaui quippe alienos et post eos ambulabo. LXX : conuerte pedem tuum a uia aspera et guttur ^

V3

tuum

à siti.

6 *Hiet. 2, 24. Ezech. 16, 25.

V $2

Quae

dixit

: uiriliter

agam,

quoniam

dilexit aliemos et bost eos ambulauit. Pascha facturi calciamenta habere iubentur in pedibus. 2. Et apostolus calciatos praedicat pedes eorum, qui euangelio praeparantur, ne, dum

4 *Hier. 2, 25.

10 *Hier. 2, 24. 17 *Hier. 2, 24.

6. cf. Ex: 12; 112.

11 cf. Prou. 5, 3-6. 7, 10-21.

14 cf.

20 *Hier. 2, 24.

* cf. Eph. 6, 15.

3 referebatur ^ idolo M V P, L A a.c. 4 monitis possit v B auertere usque ad in pace (p. 34, 1) desunt in .M hoc inpossibilitas P 6 peruerse P cupientes P a.v. 6/3 ait eam v * magnoopete L 74 G a.c. 8 inmunditiam L a.r., inmunditiis G 9 quo s. s. L NeMHNIAM C, NHOO-CHNIaN .4, NHQ2-CHNIH V, Ne»ACeNIaN (neomeniá s. 4.) P calendas L,— 10 theodotion 1^ 12 illud P muliebrem P, L G a.r. discribitur P 13 ululabast L, ullulabat P. 14 deuaricabat C G a.c. 18 -&MITO L, EIINEO-

/-CHTOOOPITO

C, eIINceYMHTOOOPITO

.A, HIINHU5-CHOQOO0PIOQ

V,

EIINeCIMNTOOpiTO P 20 suis oz. G 21 omnis P a.c. eam s. 4. L 22 in turpitudinis inuenire in (e s. is ; Zerz. in posfea add.) P humilitatem C reperient JA p.r.

V 32

1 nuditatern I. 2tuumom.G disperaui P 6 dilexi V, Gp.r.» — ambulabo G p.c., ambulabit V/, ambulaui v pascaC P * iubebantur P, iubenturhabere»v ^8 eu|*angelio (u eras.) L.

DI 222

IN HIEREMIAM I, 33-35 IO

15

20

25

per saeculi huius solitudinem gradiuntur, uenenatis pateant animantibus, quae debent euangelico pede calcari et conteri. Guttur prohibemus a siti, quando saluatoris praecepta suscipimus dicentis : qui sitit, ueniat ad me et bibat. Quae desperatione meliorum negauit se facturam, quod dominus imperauit, causamque exposuit dicens : adamaui alienos et illos sequar, inpudenti confessione putans se crimina deuitare. 3. Porro iuxta Septuaginta uia peccatorum aspera est, quae a domino conuertitur in uiam planam. Quicumque hereticos sequitur, horum uersuum notetur elogio, quod dixerit : desperaui — siue in malo proposito agam uiriliter — et in meo

confortabor

errore.

Necesse autem

est, ut, qui

alienam ecclesiastico doctrinam sequitur, alienos diligat et PL 696 eorum sequatur uestigia, uel daemonas uel hereticorum principes, quia a deo alieni sunt. XXXIV. Quomodo confunditur fur, quando deprehenditur,

sic

confusi

sunt

domus

Israhel,

ipsi

et

reges eorum, principes et sacerdotes et prophetae eorum. Quamuis sit inpudens et procax uultus furantium, tamen

erubescit, cum

in furto fuerit

deprehensus.

Et

Israhel

ergo dicens /?gno : pater meus es tu, et lapidi : tu me genuisii, ut eos uocaret parentes, quos ipse fabricatus est, confunditur, cum in sua idololatria fuerit deprehensus. 2. Et ne putemus eum hoc de plebe dicere, reges ponit et principes et sacerdotes et prophetas eorum.

2; 21b

IO

Vtamur hoc testimonio, si

quando principes nostri et hi, qui in ecclesia putantur duces, in peccatis turpibus fuerint deprehensi. XXXV. Verterunt ad me tergum et non faciem. Qui proiciunt sermones dei retrorsum, ipsi uertunt contra eum tergum suum et non faciem. Quando magister enim praecipit, oboedientis indicium est, si demisso contra audiat capite ; sin autem uertat tergum, signum est contemnentis, ut in 12 * Ioh. 3, 3y.

14 *Hier. 2, 25.

18 Hier. 2, 25.

19 *Hier. 2, 25.

11 cf. Ps. 49, 17.

i0qui / — euuangelico C calciari V, P a.r. et]Jaü contegietfi l/ — contueri G a.r. 11 prohibemur C suscipimus] implemus v 13 disperatione C P, L .A a.c. (passim) malorum v facturum v 14 admanui lI a.c. 17 hereticus P 18 uersum L a.c. 19 pposito C — 21 ecclesiasticam C, G a.c., et non ecclesiasticam 4, ecclesiasticus L/, P p.c, ab ecclesiasticav — 22 daemones P 25 eto. CV P, L G .A a.c.

1 in(m)prudens 74 P a.r. procans JA a.c. 7? 2 erubiscit LL a.c. fundetur CG A V/ P idolatria C G4 V/ P 6 eum fo;/ plebe 7r. v L P tros eras.

a.C.

La

5 conponet a.c., 09. V * eorum arte et ferz. £r. C — */8si quando] contrav — 8 nosv hi] contra hos v duces] quum adZ. v 10 50os/ uerterunt 6 fere /i/f. L 11 qui—faciem po:/ recedentem (/is. 16) £r. L 12 suum om. v enim magister I, 74 p.c. m? v 13 obidientis L a.c. dimisso C G A V I. 14si P contemnentes IL a.c.

v 855

HM 539

VH ps

26

IN HIEREMIAM I, 35-40

15 alio loco scriptum est : et uerterunt recedentem.

'In tantum',

inquit

ad me

deus,

scapulam

*mea

contemsere

praecepta, ut ne audire quidem uoluerint, sed tumorem animi gestu corporis indicarint'. 2,27€ XXXVI. Et in tempore adflictionis suae dicent : z0 surge et libera nos. Qui per beneficia non senserunt, per tormenta sentiant deum. 3,284 XXXVII. Vbi sunt di tui, quos fecisti tibi ? Surgant et liberent te in tempore adflictionis tuae. Inpudens postulatio tempore necessitatis et angustiae ab eo rz] quaerere auxilium, quem in pace contemserint. Legendumque W 34 increpantis affectu : "liberent te di tui, quos fecisti tibi, ut, cum deus creator sit hominum, homo fecerit deum, probet necessitas, quid possint, quos securus ante coluisti.' 2,28b ; XXXVIII. Secundum numerum ciuitatum tuarum erant di tui, Iuda. Vel eosdem uel singulos atque diuersos singulae ciuitates colebant deos, ut nec in impietate uiderentur habere consensum, sed pugnans contra se superstitio diuersum sequeretur errorem. Quodque sequitur: et iuxta numerum :9 uilarum Hierusalem immolabant Bahal, a Septuaginta additum est. 2,29 — XXXIX. Quid uultis mecum iudicio contendere ? Omnes

dereliquistis

me,

dicit

dominus.

Prona est ad

excusationem sui humana peruersitas, ut, quicquid merito 15 sustinent, iniuste sustinere uideantur et propriam culpam referant ad iudicium dei. *Frustra', igitur ait, *'obtenditis querimonias et iniquum causamini iudicem, cum impietatis uestrae PL 697 sit, quod patimini. Quodque sequitur : et omnes inique v854 egistis in me, similiter et a Septuaginta additum est, 2,30a

20

XL.

Sine

causa

percussi

filios uestros

; discipli-

"am non receperunt, pro quo posuere Septuaginta non recepistis.Sensusque est in Hebraico : 'ipsi, qui percussi 15 *Zach. 7, 11. V. 54

9 *Hier. 2, 28.

16 contempsere C V. P, sentient »

V 34

18 *Hier. 2, 29.

19 cf. lin. 1o/11.

22 *Hiet. 2, 50.

GA V/P 17ut]& C 18 indicarent L P 22 (— p. 34, 2) dii codd. (corr. L)

21 sentiunt

1 contemsetint (sic sezzper fere L, p.c. uel primitus ; cf. p. 33,16) seripsi,contempsetint codd. ; rursus incipit .M 2 increpentis M a.c. affletu M a.c. liberent te om. V dii codd. (corr. L) fecistibi I 3 sit creator P 4 possit P 5 numerum] quippe aZ. V/uig. 6 di L a.«., dii cef. ; cf. p. 13, 17. 21, 18. 23, 11. 33, 22 etc. adque M . 7 ciuitatis L a.c. inom.v | SsensSum M 9 quoque M P a.c. 10 uiarum oz. M . baalV P (semper) 13 omnes] qui add. M 14 curationem M a.c. 15 sustenere L a.c. repherant M a.c.

16 quaerimonias V/ P, LM a. — 17 iniquam causam in iudicem v. — quum L 18 quod L a.c. 19 similiter et ozz. v 20 sine causa] frustra l/ulg. percusit M a.c. displicinam IL, 21 posuerunt M, L a.c. 22 percusi M

IN HIEREMIAM

I, 40-43

27

sunt, disciplinam recipere noluerunt,' in LXX uero : 'ideo percussi filios uestros, ut illorum

nece

uos erudiremini.

Et ne

forsitan diceretis : peccantes corripere noluisti, plagis discite filiorum uestrorum, quod austeriore uos cupierim curare medicamine."' .2, 30b XLI. Deuorauit gladius uester prophetas uestros.

55

I

5

*Non meos, sed uestros prophetas, nequaquam meus, sed uester

gladius deuorauit, quem sustinuistis peccatis uestris'. Porro Septuaginta non habent *uester', sed simpliciter interpretati sunt: deuorauit gladius prophetas uestros, 'ut ostendatur uel hostilis gladius uel gladius meus, per quem uestra IO peccata confodi.' XLII. Quasi leo uastator generatio uestra. LXX : 2, 390c. 91a

(30c)

quasi

leo uastator,

et non

timuistis.

'Gladius', inquit,

*qui deuorauit prophetas uestros' — hau dubium, quin Bahal et idolorum ariolos significet —, *instar leonis uniuersa uas15 tauit, et tamen uestra generatio, quae paucorum interfectione debuerat emendari, omnis perseuerauit in scelere'. 2. Iuxta Septuaginta uero hic sensus est : 'sic gladius domini, qui aduersariorum gladium demonstrauit, deuorauit atque lacerauit pseudoprophetas uestros quasi leo, qui auidissimus repertam 20 praedam lacerat, et tamen nec prophetarum uestrorum supplicio potuistis ad meliora conuerti.' XLIII. Videte uerbum domini : numquid solitudo 2, 91b (31) factus sum Israheli aut terra serotina ? Quare ergo 36 I dixit bopulus meus : recessimus, nom uenitemus ultra ad ie ? LXX : audite uerbum domini : haec dicit dominus : numquid solitudo factus sum Israheli aut terra plena sentium, quia dixit populus meus : non 5 seruiemus nec ueniemus ad te ? Et Moses uidebat uocem

35 a6

35

/ 36

"7 Hiet. 5, 3o.

S Hier2, 51.

PL 724

S ETIeriai20

12 *Hier. 2, 30. 5 cf. Ex. cap. 20 et 35.

23 recepere I, M a.c., non receperunt T a.c. 23/24 percusi* M 24 nece (ce f£ N)L erudimini L a.c., eruderemini (i pr. ex e) M, erudiamini (a s. »&.) P 1 forsitant M, forte v noluistis P 2 quo I^ austeriori codd. (corr. IL) v austetioribus cupierim uos (uos fpors/ea add.) P medicamina (ib; s. a) P 6 sustinuistis] pro add. 44 v 4 ür (s. 4.) ante non £r. M abent (ur s. t eras.) M 9 ostilis M 10 peccata uestra v 11 uastatur M V/ P, L )4 a.c. 13 hau (sic yeziper fere ante dubium LL. p.c. uel prigitus) scripsi, haut Li. V, (d s. €) M, haud .A P qui in P, M a.r. 14&(vs.c)M . significet]& add. P, Ma.cv. —X5inter-

fectioni P p.c. 16 omnes L a.c. 17 sic L, M p.c. z?*, si cet. qui in codd. (in exp. L) 18 gladio eodd. (corr. L) demonstratur M 74 p.c. 19 *scudoprophetas (p eras.) M — auidissime M . reppertam M .A 20 supplicio s. z. LL 23 istaheli (i a//. s. 4.) M, ist! P 1 ultra s. 4. 5? M 2 LXX-—ad te (//n. 5) om. V 3 isrl 4 4 dicit v 56 moyses 4 V P

p. 540

28

IN HIEREMIAM I, 43-45

dei, et Iohannes apostolus uerbum dei uidis:e et adtrectasse se

dicit. 2. Miratur autem, quomodo populus Israhel deum habuerit quasisolitudinem, cum idola quasi celebritatem urbium sit secutus. Terra serotina est, quae imbres non recipit doctriIO narum nec euangelii disciplinam, plenaque sentium, quia exculta non fuerat. Populus ergo quondam dei in eo sceleratior, quod recessit a domino et non uult ultra reuerti ad deum v 855 suum. Grandis offensa nolle placare, quem offenderis. XLIV. Numquid obliuiscetur uirgo ornamenti sut, sponsa fasciae pectoralis suae ? Populus uero meus oblitus est mei diebus innumeris. Per haec discimus sponsum esse Christum uirginis ecclesiae, quae non habet maculam neque rugam. Si autem ipse est sponsus, ipsius uerba sunt, de quo loquitur et Iohannes Baptista : qui ha20 bet sponsam, sponsus est. 2. Ornamentum ergo suum perdit, qui recedit a domino, et amittit intellegentiam doctri- PL 698 narum, quae significatur in pectore. Vnde et Iohannes euangelista recumbit super pectus domini, et sacerdotibus inter cetera separatur pectusculum uictimarum. Quanto autem maior est L2] numerus temporum, quibus obliuiscimur deum, tanto maior CAT poena peccati, quod nec longitudine saeculorum potuerit edomari. XLV. Quid niteris bonam ostendere uiam tuam ad 2, 33. 94 5 quaerendam dilectionem ? Quae insuper et malitias tuas docuisti uias tuas, et im alis — siue n manibus — iuis inuentus est sanguis animarwum pauperum et innocentium. Non in foueis inueni eos, sed in IO

omnibus istis siue sub omni quercu. 2.'Frustra', inquit, 'te cupis uerborum arte defendere et quasi bona ostendere opera tua, ut merearis dilectionem, quae insuper etiam alios docuisti uias tuas et exemplo fuisti omnibus malorum operum. Etinalis quippe —siue in manibus — tuis inuen6 cE T lob. mr 23 cf. Num.

39 c£ Eph3527-

19 T6b:727 29.

22 cf. Ioh; 1352»

6, 20 etc.

6.9.13 *Hier. 2, 34.

13 Hiet. 2, 34.

6 di (172 ras.) L 6 (— 19 e; 22) iohannis L P a.c. se oz. P, M A a.c. rj populus] ims ad. P 8 quum L 9 sequutus M inbres P 10 eu|Gangelii L plenemnque L 11 ergo] igitur v eo] est add. M (s. u.) v 12 deum] dominum ?»

14 obliuiscitur P, L a.c. M p.c.

sui] aut add. JA (s. «.) V'ulg., et

add. v 15 uero om. v 17 Christum esse sponsum 7» 0m. V 20 sponsam] sponsa L a.c. 21 mittit M a.c. 23 recubuit P

V 37

1 domini »

2 saeculo L a.c.

4 bonam fo; tuam /r. v

ecclam P 19 et 22 euuangelista IL

5 querendam I/P

malitia* tua* (s s. * bz) JA 63alis P, M JAa.r. — 9$ tuis (s. 4.) L, anfe siue oV vy M LA u.),o0m. P — 8innocentum lV/wg. — pr.in s. «. L, fossis siue add. v

fossis lug. inuenies 74 a.r. 9 istis] uiis M 5.c., quae supra memoraui Vulg. 12 exemplum v 13 aliis M z.r.

PL 3725

IN HIEREMIAM tus est 15

sanguis

I, 45-47

innocentium,

29

quos idolis immolasti siue

quorum animas perdidisti sacrificiorum similitudine'. 3. *Pauperes de Hebraico posuimus, qui in LXX non habentur. 'Hos autem,' inquit, 'pauperes et innocentes non inueni in foueis interfectos' — quod solet plerumque accidere latronum insidiis —,

'sed

in

omnibus,

quae

supra

memoraui,

siue sub quercu' — quae Hebraice dicitur 'ella,' quae quidem et *ista' significat,utsit sensus: 'in omnibus istis siue sub quercu atque terebintho' —, 'sub cuius umbra et frondibus quasi in amoenis locis idololatriae sceleribus fruebaris'. XLVI. Et dixisti : absque peccato et innocens ego 9. 96a z; 20

sum,

M

^

et propterea

auertatur

furor

tuus

a me.

Ecce

ego iudicio contendam tecum eo, quod dixeris : non peccaui. Quam uilis es facta nimis — siue quoniam contemsisii nimis — ilterans uias tuas ! His utendum est aduersum eos, qui nolunt sua peccata cognoscere, sed in tempore adflictionis et angustiae dicunt se iniuste sustinere, quae sustinent, magisque prouocant iram dei, dum alterum maiusque peccatum sit non lugere, quod fecerint, sed uanas excusationes obtendere peccatorum. 2. Iudicio, inquit, contendam

tecum

pro

eo,

quod

dixeris

: non

peccaui,

quasi maius quippiam sit hoc peccato aliud habere in conscientia, aliud sermone proferre. Audiat noua ex ueteri heresis

iram dei esse uel maximam nolle peccatum humiliter confiteri, sed impudentem iactare iustitiam. XLVII. Et ab Aegypto confunderis, sicut confusa 3* (36b) es ab Assur ; nam et ab ista egredieris, et mamus (uae erunt super caput tuum, quoniam coniriuit dolO

15

minus confidentiam —siue spem — tuam, et nihil in

15 Hier. 2, 34.

[Vir Llier.

2 0.

19 Hier.

2, 34.

19.21

*Hier.

28 *Hier. 2, 36. 6*Hier. 2,35. — 9 noua ... heresis] scil. Pelagianiex Origenistis ; cf. p. 20, 5. Eier

2, 34.

15

2. 36.

15 perdedisti P 16 habetur P, M a.c. 17 hoc l^ autem]estadd. V. — 18 accedere P 20 sub s. . L alt. quod (od s. «. »*) L 21 significant 74 p.c. 22 te*rebintho M, terebinto I7P 23 idolatriae codd. (corr. L.) 27 iudicic m I. eo] ego I^ 28 facta es M p.c. V'ulg. quoniam] quomodo » 1 contempsisti ;4 V/ P, L a.c. 2 aduersus M 4 V, P a.c.v — 3 seiniuste sc M a.r. 5 maiusque] magis P sit (s. 4.) L JA, ante peccatum 7r. s. 4. M, om. je non] suum add. s. &. »;? P lugere] uolunt add. s. v. »?^ P uanas]

maluit add. extra su. M 8 quidpiam P peccatum v 9 aliud] in add. v uetere IL (sed a/ibi semper ueteri ; cf. p. 4, 2. 20, 5. 44, 3. 51, 21 efc.) 10 confiteri humiliter v 11 inpudenter 74 p.c. v 12 ab s. s. L aegipto M — confusus M .A a.c.

Vulg.

2 ———M

13 ass*r (s pr. s. 4.) M, assyr V', JA a.c., asur P

15/16 in ea 5o: prosperum 7r. lug.

14 obtriuit

v 856

p 541

30

20

IN HIEREMIAM I, 47-49

ea habebis prosperum. Vt Aegyptiorum impetum declinarent, confugiebant ad Assyrios, quorum cassum fuit praesidium ; uictos enim eos ab Aegyptiis legimus. Rursum ut iram Assyrii fugerent, Aegyptiorum adiutorio nitebantur, quos ab Assyriis superatos narrat historia. 2. Increpantur ergo, quod omissa spein deum hominum nitantur auxilio, quod omne con-

PL 699 PL 726

tritum est et ita subuersum, ut nihil in eo utilitatis ualeant

repperire. Vnde ait: et ab ista egredieris, hoc est ab AeHM gypto, sicut egressa es ab Assyriis, et manus tuae erunt super caput tuum, lugebisque te frustra ab Aegyptiis exspectasse praesidium. Recordemur historiae, quando ab Amnon, fratre sceleratissimo, corrupta et uiolata Thamar supra sparsum caput cinere manus posuerit et ita reuersa sit in domum suam. XLVIII. Vulgo dicitur —proquo LXX tantum d?c?tur 2, la transtulerunt — : s? dimiserit uir uxorem suam et recedens ab eo duxerit uirum alterum, numquid reuerIO tetur ad eam ultra? Numquid non polluta et contaminata erit mulier illa —siue terra illa — ? Et tu fornicata es cum amatoribus multis siue pastoribus. Verbum enim 'rehim', quod quattuor litteris scribitur res, ain, ioth, mem', et 'amatores' et *pastores' utrumque significat 15 et, si legamus 'rehim', 'amatores' sonat, si 'rohim', *pastores'. XLIX. Tamen vreuerviere ad me, dicit dominus 2, 1b siue e£ reuertebaris

20

ad me,

dicit dominus.

16 cf. II Par. 28, 21.

19 cf. IV Reg. cap. 24.

1T1e 0 25;/27:(38): 8 cf. II Reg. 15, 14.19. EDera s T. 21 Hier. 5, 1. 22 *Hiet. 5, 1.

16 eam M 17 assirios M 4

hominem P a.c.

utilitates I a.v.

1 egressus

23 Hier. 2, 37 (36). 4.11.12 *FHier.i3

16

habuit codd. (corr. L. 4) 16 aegiptiorum M . declinar& P 18 aegiptiis M 19 assirii L/ M utebantur v 20 assitiis

21 dominum v»

A a.c.

V 39

In Hebraeo

etiam post fornicationem suscipit paenitentem et hortatur, ut reuertatur ad se ; in Septuaginta uero non prouocat ad paenitentiam, sed arguit inpudentiam meretricis, quod post adulterium reuerti audeat ad maritum. 2. Quodque ait : e? contaminata erit mulier illa, pro quo in Hebraico 'terram' le-

ualeat P

M V/ P, L A a.c.

utantuf v

22 uersun

MV

P,L

AVP

8

23 reperire 74 p.r.

estM,L 44a...

3expectasse

M

annon 24 a.c. 4 currupta IL uiola L thamor P a.c. 'Thamat ane et fr.v B asparsum (e s. a 2/7.) P caput sparsum 24 p.c. v * pro s. 4. L 8 uir oz. P 9 ea M p.c. uirü 5. s. P 10eum . polutaV . 41isiuet. illaez. M — ettu] tu autem V/ug. 12 est P 13 rehim (a s. e) 74, raechym P, treim v

14 iat D, iod »

15 rehim 4A, rechym P, reim v

sonat] significat

7) tohim JA, roim v 16 dominus] et ego suscipiam te ad. T/u/g. 17 siue— dominus o». VW et op. v reuertaris (ex teuertearis) M hebreo M .A 18 suscepit IL. M a.c. ottatut P, JA a.c. 20 inprudentiam P — meretrices L a.C.

21 audebat P

22 cbraico P

legimus terram v

v 857

IN HIEREMIAM

Lj

9, 2a

I, 49-51

3I

gimus, relinquit exemplum et manifestius de terra loquitur Israhel, quae adulterae mulieri conparatur. Vtamur hoc testimonio aduersum eos, qui fidem domini relinquentes et hereticorum erroribus praepediti post multas fornicationes et deceptionem animarum simulant se reuerti ad pristinam ueritatem, non ut deponant uenena pectoris, sed ut ceteris insi-

5 nuent. L. Leua oculos tuos in directum et uide, ubi non prostrata sis ; in uiis sedebas exspectans eos quasi

Io

latro in solitudine siue quasi cornix deserta. Pro latrone' et *'cornice' in Hebraeo 'arabe' scriptum est, quod potest et 'Arabas' significare, quae gens latrociniis dedita usque hodie incursat terminos Palestinae et descendentibus de Hie-

rusalem Hierichum obsidet uias, cuius rei et dominus in euan-

I

A

gelio recordatur. 2. *Eleua igitur oculos tuos, o Hierusalem, et huc illucque circumspice et uide, ubi non fornicatione prostrata sis. Quomodo enim solent latrones ad uesperam

PL 727 PL 700

et in desertis locis uiatoribus insidias tendere, sic tu iuxta for-

nicariam Prouerbiorum sedebas in uiis ad uesperam, ut concubitu tuo animas interficeres fornicantium ; propter quod uniuersa terra polluta est in fornicationibus tuis'. 3. Significan20 terque iuxta ávaycy;v his, qui hereticos errores deserere se promittunt, praecipitur, ut leuent oculos in directum. Nisi enim recta uidere coeperint, prauitatem pristinam damnare non possunt. LI. Et $olluisti — siue interfecisti — terram for3, 2b. Ja 25 nicationibus tuis et in malis tuis. Quamobrem ro;d hibitae sunt stillae pluuiarum et serotinus imber non fuit siue et habuisti pastores multos in offensionem tui. Interfecta est terra siue polluta propter interfectionem

eorum,

S rEer, 2.2.

Fert 3:45.

qui

9 Hiero

idololatriae sien

fornicatione

s. 2.

17 cf. Prou. 5, 2-6. 7, 5-25.

perierunt ;

12 cf. Luc. 1o, 3o.

19 Cf. Hier? 5, 2.

14

24 *Hier.

ETEef: 3, 5.

23 reliquid L a.c.

34 qui l^

1aduersus M.AV Pv 2 deceptiones v 3simulantes l — 4insenuent L a.c. 6(— 21) derectum L a.v. 4 prostata L, M a.c. expectans M. AV/P 8 et] siue v 9 hebreo M .A, (h s. 4.) P 10 arabe V/, araue D, pos? est £r. v latroniciis L^

ililodieP

L a.c. euuangelio L a.c. P p.c. huc s. «. L 15 latronis L a.c. 17 concubito P, M a.v.

20

hiericho V/ P, 4 p.c., in lerichov

130om. MAP latrones solentv zNaTCQTMN

M,

12 obsedet

hierusalem oz. P 14 16 fornicarium 74 p.v.

aNaTQITMN

A,

amaTQ

V,

aNaTQTeN P, anagogen v seom. V 21repromittunt L/ — 22 ceperint I^ 24 terram] in add. JA (s. ».) Vulg. 23 malitiis Lr. : 4 stellae V/ a.c. nicationem P a.r.

3 interfectione L a.c.

4 idolatriae M V DP, L a.c.

for-

p 542

32 5

IN HIEREMIAM I, 51-55

unde ablata est omnium rerum benedictio, ut paterentur siccitatem sermonis dei. Siue habuit pastores, per quos offenderet deum, ut, qui magistri esse debuerant, ut alios ab errore pro-

hiberent, auctores impietatis exstiterint. LII. Frons mulieris meretricis facta est tibi, no3, 9b IO luisti erubescere. LXX : facies meretricis facta est tibi, sine rubore facta es ad omnes. Quia supra dixerat: non peccaui et magis peccauerat sua scelera denegando, idcirco nunc arguit quasi mulierem procacem et nimiae inpudentiae, ut non ad unum et alterum procaci uultu feratur, 15 sed nullum erubescat. Vtamur hoc sermone aduersum hereticorum conciliabulum, qui in suis erroribus gloriantur. LIII. Ergo saltim amodo uoca me : pater meus, dux 5i 4. 9a uirginitatis meae es tu ; numquid irasceris im perpetuum aut perseuerabis in finem ? Erubescant here20 tici, qui nolunt ad meliora conuerti nec regredi ad patrem creatorem suum, et audiant : saltim amodo uoca me : pater meus, dux uirginitatis meae es tu. 2. Ipse despondit animam uestram amplexibus suis et docet, quomodo orare debeat et agere paenitentiam. Quanto autem ille clementior, qui salutis post fornicationem ostendit uiam, tanto miserior meretrix, quae non uult post uulnera recipere sanitatem. LIV. Ecce locuta es et fecisti mala et potuisti. 3, 9b *Pro uerbis paenitentiae uerbis superbiae blasphemasti et inplesti malam cogitationem tuam et ostendisti contra uirum fortitudinem tuam, ut possis facere, quod sermone tractasti.' LV. Et dixit dominus ad me in diebus Iosiae re3, 6-10 gis : numquid uidisti, quae fecerit auersatrix Israhel? Abiit sibimet super omnem montem excelsum et subter omne lignum frondosum et fornicata est ibi. Et dixi, cum fecisset haec omnia : ad me conuertere,

soror IO

et non

eius

auersatrix

libellum

est reuersa.2.

Iuda,

quia

Israhel,

pro

11 Lite£.2:.55.

5 benedictio rerum v» impietates P p.c. meretrices L. a.c.

14 pudentiae P a.r.

eo,

dimisissem

repudii ; et non

10 *Hier. 5, 35.

Et uidit praeuaricatrix

quod eam

moechata

timuit praeuaricatrix 7j udwoe

6 sermones P p.c.

est

et dedissem

ei

Iu-

eu

* a/t. ut—prohiberent o»,

M — 8

extiterint 74, I a.c., existerent L/, extiterunt P 9 (— 19) «10 erubiscire L a.c. 11 robore P a.c. 13 arguet L a.c.

ut]& P

et] ad add. V (s. u.) .A

17 saltem 74 p.c. 18 es tu] aestu V/, tu es Vulg. dispondet L a.c., dispondit ce/. 27 loquuta M

16 conciliabolum I^

22 despondit L 74 p.c., posuisti P, M a.c. z?*

1 malam pos/ tuam 7r. v 2 posses V, 74 p.c. 4(— 10)aduersatrix / — 8 sibim&h P omnem oz. IL 6 supter L p.c., sub Vulg. omnem P, omni Vulg. ligno frondoso lug. * reuertere |l/u/g. 8 conuersa P 9 mechata l^ (passiz;) esset M p.c. Vulg. 11 et] ut V^ a.c.

v 858

PL 701 PL 728

nd

IN HIEREMIAM da, soror

I

5

2o

eius,

I, 55

et abiit et fornicata

$3 est etiam

ipsa et

facilitate fornicationis suae contaminauit terram et moechata est cum lapide et ligno. Et in omnibus his non est reuersa ad me praeuaricatrix soror eius Iuda in toto corde suo, sed in mendacio, ait dominus. 3. Aliorum tormenta aliorum remedia sunt, cumque punitur homicida, recipit quidem ipse, quod fecit, sed alii deterrentur a scelere. Decem igitur tribubus, quae appellabantur Israhel, captis ab Assyriis Mediamque translatis duae tribus, Iuda et Beniamin, quae debuerant similia formidare et tota ad deum

v 859

mente conuerti, uicerunt decem tribuum scelera et in tantum

-^

—

idola sunt secutae, ut in templo dei statuam Bahal ponerent, quae in Hiezechiele uocatur idolum ad zelum et aemulationem domini conlocatum. 4. Loquitur autem sub figura duarum sororum, quia de una sunt Abraham et Isaac et Iacob stirpe generatae, et priorem auersatricem, sequentem praeuaricatricem uocat. Illa enim deum penitus auersata est statim adoratis in Dan

^

et Bethel

uitulis

aureis,

ista autem,

apud

quam

erat

templum et ueri dei religio, imitatione germanae paulatim recessit a domino et idcirco praeuaricatrix dicitur. 5. Secundum dvaycynv autem de hereticis prophetia est, qui, falsi nominis scientiam

dum

se

arbitrantur

heretica

subtilitate

sectari,

ascendunt montem superbiae et carnis huius uoluptatibus deliniti sub omni ligno frondoso et amoeno exponunt fornicationem suam. Qui cum tradantur diabolo in interitum carnis, frequenter euenit, ut domus 'Iuda', id est 'confessionis' et ue-

rae fidei, nequaquam terreatur exemplo, sed multo maiora committat et facilitate fornicationis suae contaminet terram I A^

ecclesiae et moechetur cum lapide et cum ligno ea sequens dogmata, quae aduersaria deo sunt. 6. Sin autem ecclesiasticus uir corrigere uoluerit errantem et putridas resecare carnes et

19 cf. IV Reg. 17, 6.25.

24 cf. Ezech. 8, 5.

3 cf. III Reg. 12, 28.29. 8 cf. Deut. 1, 45. Hieron. Nom. Hebr. p. 7, 19. 61, 27. 74, 15. 78, 4.

12 et] sed v eu» V'ulc. a.c. m 14 in o». 4 hominabilis

1i'cf I Got), y; $4.

cr

13 facilitate (facili /7 ras.) L, difficultate M V P, A omnibus his L (5 ras.), abominabilis M 74 a.c. z7?, ab-

L7, abominabilib; P

17 quumque L

18abI/P

19 tribus

MVP,L A a.. appellantur M 74 P, La.c, appellatur V 20 traslatis LL iude P 21 similiter P 22 conuerti mente V — 83 ut]& P hiezechiele (e quar. ex o) L, ezecihelo M, iezechielo (i pr. s. s. ; € s. 9) A, hezechiel V',

czechielo

P ^ 24 ad o». M

1 aduersatricem

TOTMN

**zelit* M — 26 pr. et op. v

V/ (— /in. 2 et 25)

4 uiri P

M A, aNaf Qf MN P a.c., anagogen v

relegio P, 4 a.v.

prophea L a.c.

6 aNa-

4 scientia

M, L a.c. suptilitate IL p.c. 8 monte L.a.c. interitum (in s. ».) M, interitu P 1iucrce

9amoena P 10 in s. ». /4 MV/ P 12 multum V 14

pr. etom.v

15 si L a.c.

moecetur P a.c.

a/1. cum op, v

16 corripere I^

HB 545

34

IN HIEREMIAM I, 55-57

ad paenitentiam retrahere eos, qui secuti fuerant falsitatem, ac nihilominus illi sub specie ecclesiasticae ueritatis antiquum sequantur errorem, dici potest de eis: in omnibus his non 20 est reuersa ad me praeuaricatrix Iuda in toto corde suo, sed in mendacio. Fit autem haec prophetia Iosiae temporibus, regis iusti, sub quo et Hieremias exorsus est prophetare. LVI. Et dixit dominus ad me : iustificauit ani3, 11 suam auersairix Israhel conparatione praeua25 mam m ricatricis Iuda. 'Iustior, inquit, 'est Israhel conparatione Iudae, quia illa statim in principio periit, haec illius cruciatibus potuit emendari'. Attendat noua ex ueteri heresis, quod Israhel conparatione peioris iustificata dicatur. Nec mirum cum Sodoma quoque conlatione ^ hoc de unius gentis sororibus, Hierusalem iustitiae nomen accipiat dicente domino per Hiezechiel : *iustificata est Sodoma ex te', et publicanus Pharisaei conparatione fit iustus. LVII. Vade et clama — siue lege — sermones istos 9, 12. 13 IO

conira

aquilonem

et

dices

:

reuertere,

auersatrix

Israhel, dicit dominus, et non auertam — siue firmabo — [aciem meam a uobis — siue super wos —, quia sancius — siue misericors — ego sum, dicit dominus, 15

20

et non

irascayr

in

perpetuum.

Verumtamen

scito iniquitatem iuam, quia in dominum deum praeuaricata es — siue impie egisti — et dispersisti — siue effudisti — uias tuas alienis sub omni ligno jrondoso et uocem meam non audisti, ait dominus. 2. Verbum Hebraicum *'carath' et *uoca' siue 'clama' et *lege' intellegitur, unde Aquila et Symmachus 'clamita', LXX et Theodotio 'lege' interpretati sunt. Ad aquilonem autem et contra Babylonem atque Assyrios sermo dirigitur, ad decem

19 Hier. 5, 1o.

22 cf. Hier. 1, 2

3 noua - beresis] scil. Pelagiani ex Origenistis ; cf. p. 38, 9. — * cf. Ezech. 16, 52. *? cf. Luc. 18, 14. 9.11.12.13 *Hier. 5, 12. 16 *Hier. 3, 13. 19 Hier 21 *Hier. 5, 12.

1? sequuti M (passim) fuerunt L, fuerint v 18 ac s. ». LL, om. cef. — nihilhominus P, L a.r. 19cis]hisv ^ 20 praeuaricatrix] soror eius add. v cun Vtde. 21 prophetiam M a.r., prophetica in l/, prophetiae P a.c. — 22 iusti] iuda P, 74 a.c. et eras. A, om. v

V 44

1 iude(pr.) V, Iudae Vu. 2ilius]illis V. . 3 heresis] iusti adZ., sed exp. V^ 4 peioris] maioris V/, Iudae v 5 conparatione (ex conlatione) M 6 hiezechiel M V^, hiezecihel (hi s. 7.) L, iezechiel (i pr. s. 5.) V', ezechiel P 4 farisei L, farisaei P 11 ait 17s. 15. cm] tuum add. M (s. su. m?) v cum Vulg. — 19 siue] et v 20 intelligitur 74 5.c., significat v simmachus P clamitat P, clam& .4A a.c. ?1 theodotion V, theodccio P 22 babilonem I/ ^ adsyrios P a.c.

PL 702

PL 729

v 860

IN HIEREMIAM I, 57-58 2j

35

et ad duas tribus, et earum reuersio praedicatur.

'Et

non

auertam',inquit,

non

fir-

ut nequaquam

uos

mabo

faciem

'faciem

meam

meam a uobissiue

contra

uos,

austeritate iudicis, sed uultu misericordiae suscipiam. 3. Sanc-

IO

15

tus enim et misericors sum, ut non recorder ultra iniquitatis uestrae nec meminerim, quod a domino recessistis et pro illo uos idola delectarint et fornicatae sitis sub omni ligno umbroso atque frondoso'. Quod quidem et ad hereticos uel in ecclesia neglegentes dici conuenit, qui cotidie per ecclesiasticos uiros ad paenitentiam prouocantur et quibus proprie aptari potest : *et uocem meam non audistis.' 4. Omnis autem hereticus habitat in aquilone et calorem fidei perdidit nec audire potest illud apostoli: spiritu feruenteset, quia se uoluptatibus tradidit, recessit a domino et dispersit uias suas alienis dogmatibus et uoluptatem secutus est. Nulla enim heresis nisi propter gulam uentremque construitur, ut seducat mulierculas oneratas peccatis semper discentes et numquam ad scientiam ueritatis peruenientes, de quibus uere dicitur: qui deuorant populum meum uelut escam panis, et quos Christus notat deuorantes domos uiduarum. pU 544 9. 'Cumque,' inquit, *misertus tui fuero, ne iustum esse te putes, sed semper memento iniquitatis tuae et scito, quia in dominum

20

3, 14-

fornicatus

sis, et superbiae

colla demitte,

ut, qui PI 703

offendisti per adrogantiam, places deum per humilitatem'. Illi autem, quod supra diximus : et non firmabo faciem meam super uos, illud propheticum conuenit : auerte faciem tuam a peccatis meis et omnes iniquitates meas dele. LVIII. Conuertimini, filii reuertentes — siue uagi

16 23 Hier. 5, 12.

24 *Hiet. 5, 12.

1 cf. Esai. 64, 9.

8 ct, Hiero 27 20.3, 6;

Micb Eier. 3; 15.

II. 12 II Tim. 5, 6. 13 II Tim. 5, 7. 40. Luc. 2o, 47. Matth. 25, 14. ZiHier T*ther

9 Rom. 12,

15 *Ps. 15, 4. 17 cf. Marc. 12, gm az; 22 Ps. 5o, 11.

5, 14:

23 ad o». MAAV Pv au*|steritatem (s x. &.) I

24 faciem meam inquit v iudicii »

siue (ue s. 4.) L

26

1 recordes V a.c. 2 recesistis I^ etr. uL 3 delectarent 74, P a.c. umbroso atque oz. M 4 et op. v uel] et v 5 neglegentis IL. M a.c., negligentes 74 p.c. conuenit] potest v cottidie L^ ecclesiasticosummos (s uiros s. 4.) M ? hereticos 74 a.c. 12 golam .A a.c., guilam P 13 boneratas I 14 uero (5c) eras. M 158 deuorat P aescam L a.r. 16 quod Ip xpi O Z, (i ex s corr. uid.) L, apostolus add. O Z, (s. 4.) L deuorantis M p.e. domus 4 P 1? quumque IL tui s. &. P es. L a; 18 sed M

semper 05 tuae £r. v 19 demitte P, dimitte ce/. quae P 20 offendisti] dominum add.v ^ adrogantia L a.c. placeas P» ^ deumow.v illud MAVP

22 illi 74 ?.r., illi illud I^

1 conuertimini] ad me a4. v

prophetico I/, M A p.v.

PL 730

36

IN HIEREMIAM I, 58-59

et recedentes — ^

—, dicit dominus,

siue dominabor

uestri

—,

quia ego uir uester.

et adsumam

uos,

v 86

unum

de ciuitate et duos de cognatione, et introducam uos in Sion et dabo uobis pastores iuxta cor meum, et pascent uos scientia et doctrina. Cumque multiplicati fueritis et creueritis in terra in diebus illis, ait dominus, non dicent ultra : arca pacti — uel testamenti — domini, neque ascendet super cor, neque

10 recordabuntiur

illius,

nec

uisitabitur

nec

fiet ultra.

2. Iudaei impletum hoc putant post reuersionem ex Babylone sub Cyro, rege Persarum, et Zorobabel, filio Salathiel, etiamsi

non omnes reuersi sint ; hoc significari : adsumam unum de ciuitate et duos de cognatione. Sed melius in ad15 uentu Christi, quando reliquiae saluae factae sunt dicente et exponente apostolo: nisi dominus sabaoth nobis reliquisset semen, quasi Sodoma essemus et similes Gomorrae fuissemus, tunc introducti sunt in Sion, de qua scriptum est : gloriosa dicta sunt de te, ciuitas dei,

20 et dati sunt pastores iuxta cor eius, apostoli et apostolici uiri, et pauerunt credentium multitudinem non in Iudaicis caerimoniis, sed in scientia Christi atque doctrina et in toto orbe praedicatione euangelii seminata. 9. Nequaquam in arca domini, quae custos fuit legis Mosaicae, habebunt fiduciam, sed

V 47

1 sed ipsi erunt templum dei nec iuxta errantes Nazareos abolitis sacrificiis inseruient, sed spiritalem cultum sectabuntur.

$519

Alii

uero hoc in fine temporum intellegunt, quando subintrante plenitudine gentium omnis Israhel saluus fiet. 5» LIX. In tempore illo uocabunt Hierusalem solium domini, et congregabuntur ad eam omnes gentes in nomine domini in Hierusalem et non ambulabunt post brauitatem cordis sui bessimi. Nequaquam dominus sedebit super arcam testamenti et cherubim, cui prius 2.3 *Hier. 5, 14. 8*Hiet..53, 16... 10 c£. IT(T) Est. 1, 1.55252: 17200) 229048 *Hier. 3, 14. 15 cf. Rom. 11, 3. 16 *Rom. 9, 29. cf. Esai. 1, 9. — 19 Ps. 86, 5.

V 47

3 cf. Rom. 11, 25.26. 3 dominator v 4 ciuitatem IL post uos 13 fere litt. eras. L. 5 iusta I^ * terra V/, terram cef. 8 arca s, 4. P pacti (5ci/. 8uajns) LXX, testamenti Vulg. ; cf.p.140, 17. 18. 405, 2 uel] nec M P 9ascendit L, MPa... X nec

(a/t.) v — 11 potant M a.c.

babilone

l/ P

salachiel I^ 13 sunt L a.c. v, & add. s. u. i 14 cognationem L a.r. 15 requiae M a.c.

12 ciro P

salathihel .4,

M — assumat v, uos add. s. u. zi? .M saluae o». L, M JA a.v. — erunt

M p.c. 16 reliquisset nobis v relinquisset P 19 de te dicta sunt P ?1 parunt v in os. P Iudaicis in v caeremoniis M p.c. 22ininM — 23 euuangelii L a.r. semina L a.c. in s, s. V. arcam A, archa / P 24 moysaicae P, 74 p.c. V 47

1 nazaraeos P

finem L

2 spiritualem 74 p.c. (sezzper)

intelligunt 24 p.c. (sezper)

3 uero] uerbo L^

— 4 plenitudo P a.c.

9 cherubim .4, L 5.c., cherubin M V, (h s. «.) P

in s. «. P

6cum

P

IN HIEREMIAM I, 39-61

37

ab illo populo dicebatur : qui sedes super cherubim, manifestare, sed omnes perfecta mente credentes erunt thronus dei. 2. Vel certe melius totum de ecclesia intellegendum, quando congregantur omnes gentes in nomine domini in *Hierusalem', in qua est *uisio pacis', et nequaquam ambulant post prauitatem cordis sui pessimi, ut faciant, quae desiderant, nec suos sequuntur errores, sed dicunt cum propheta : adhaesit anima mea post te, suscepit me dextera

IO

15

tua.

PL 731

PL 704

3, 18

LX. In diebus illis ibit domus Iuda ad domum 20 Israhel, et uenient simul de terra aquilonis ad terram, quam dedi patribus uestris. Hoc proprie in Christi conpletur aduentu, quando de duodecim simul tribubus euangelio crediderunt relinquentes terram aquilonis durissimi frigoris et a diaboli imperio recedentes tunc receperunt ter25 ram repromissionis, quam pollicitus fuerat patribus eorum, Abraham, Isaac et Iacob. Edidi nuper paruum libellum de terra repromissionis. LXI. Ego autem dixi : quomodo siue $onam te in 3, 19 filiis

^

IO

et iribuam

tibi

terram

desiderabilem,

heredi-

tatem praeclaram exercituum gentium ! et dixi : pairem wocabis me et post me ingredi nom cessabis. Pro *hereditate praeclara exercituum gentium', quam Septuaginta transtulerunt : hereditatem nominatam dei omnipotentis gentium, Theodotion significantius transtulit : hereditatem inclytam fortitudinis robustissimi gentium Christum significans, qui ductor et dominus est uniuersarum gentium suo nomini passionique credentium. 2. Ipsedixitad Israhel: patrem uocabis me,et: qui credit in me, credit in patrem. Ipse pollicitus est : * ponam te in filiis, in numero scilicet filiorum meorum, qui mihi de gentium populo crediderunt et quibus dedi terram desidera10 Ps. 79, 2. 13 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 50, 9. 62, 5. 69, 16. 74, 17. 75, 23. 76, 18. 14 cf. Ezech. 15, 16. 17 *Ps. 62, 9. 23 cf. *Prou. 27, 16. 23 cf. Hebr. 11, 9. 23 cf. Num. 32, 11 etc. 26 cf. Hier. Epist. 129.

T *Hier. 5, 19. Hier. 3, 19.

5 Hier. 5, 19.

*Toh. 12, 44.

6 *Hier. 5, 19.

8 *Hier. 5, 19.

ul

12 *Hier. 5, 19.

10 sede*s 4, sedit P a.c. caerubin P (reef. uf Jin. 9) 12 trhonus I^ 14 pr. in oz. L A V. P, M a.c. 15 post o». V^ fiant La.c. — 16secuntur L 7A a.c., sequantur / — prophetam L a.r. 17 suscipit L a.c. me suscepit v 20 ueniens P a.c. aquilonis] ad terram aquilonis add., sed eras. P 24a (5. 4.) L MA inperio P tunc M reciperunt L 26 issaac .M libellum

paruum y 1 siue eras. M JA, op. v 2 filios M p.c. v cum Vulg. 6 nominam L a.c. 4 theodotio JA p.r. v 8 inclitam P exu)L 4

1*

9 doctor L a.v.

v 862

5 septuaginta s. ». LI. robostissimi (o Pr. 13 filiis (1 Zerz. in ras.) L, filios cez. v S. MIER. LXXIV

M 545

38

IN HIEREMIAM I, 61-63

bilem". Quotquot enim receperunt eum, dedit eis potestatem, ut filii dei fiant. LXII. Sed quomodo st contemnat mulier amatorem 3, 20 15

suum, 20

sic contemsit

me

domus

Israhel,

dicit

domi-

nus. Christi uox est iuxta populum Iudaeorum, cui dixerat : ponam te in filios et dabo tibi terram desiderabilem, et patrem uocabis me et post me ingredi non cessabis.2. 'Quomodo,' inquit, *mulier contemnit non uirum, sed amatorem, si semel commixta fuerit cernens illum suae libidini seruientem et in se mutatam legem esse naturae, per

25 quam uiro quondam subiecta fuerat dicente domino : et ad V 49

I te

conuersio

eius, sic domus Israhel, hoc est populus Iu-

daeorum, contemsit dominum saluatorem in perniciem suam.

3, 21. 22a

LXIII. j

Vox

in uiis

— siue n

labiis

—

audita

est,

ploratus et ululatus filiorum Israhel, quoniam iniquam fecerunt uiam suam, obliti sunt domini dei sui. Conuertimini,

filii reuertentes,

et sanabo

auer-

siones — siue coníritiones — wuesíras, pro quo Symmachus transtulit conuersiones. Libenter deus suscipit paenitentes et occurrit filio inopia et squalore confecto statimque IO induit pristinis uestibus et reddit gloriam reuertenti ita dumtaxat, ut reuertatur in ploratu et ululatu. 2. Suo enim uitio fecit iniquam uiam suam et oblitus est domini dei et patris sul, ad quos prophetalis sermo nuncloquitur: conuertimini, filii reuertentes. 'Quos idcirco filios uoco, quia intellectis 5 peccatis uestris in ploratu atque ululatu reuertimini ad parentem. Cumque uos', ait, 'reuersi fueritis ad dominum,

sanabit

omnes contritiones uestras siue auersiones, quibus a domino recesseratis, uel certe conuersiones'. 3. Quamuis enim propria uoluntate ad dominum

reuertamur,

tamen, nisi ille nos tra-

20 xerit et cupiditatem nostram

suo roborauerit praesidio, salui esse non poterimus. Intellegamus hoc et de Iudaeorum populo ad dominum reuertente et de hereticis, qui dominum reliquerunt.

15. *Iobhi1; 12.

V 49

8 *Hier.:5, 21. 13 Hier. 5, 22.

20 *Hiet. 5, 19.

q 16r

7722;

25 *Gen. 5, 16.

8 "*Eijer 2022:

10 cf. Loc nm

19 cf. Ioh. 6, 44.

15 quodquot L a.c., quotquod M a.v. 18 contempsit M V P, L a.c. 20 an filiis ? cf. /in. 2 et 13 22 contempnit 44, L, a.c., contempsit / P 23 commixti M, A p.c. fuerint M A p.c. cernis L; A P a.c., cernes M a.c. — illam 74 a.e., eum 7 24 esse legem v 25 uirum L a.c.

V 49

1 hoc] id v 2 contempsit V/ P, L a.c. pernicem L a.c. 5düi*M 6 sui* IL aduersiones P 7 qua P 8 suscepit P a.c. 11/12 fecit uitio P 4.€. 12 di** L et patris s. 4. 77? JA 13 prophetali v sermo nunc] ser-

money

16 reuersi(re n ras.) L—

22 reuertentem IL

sanauit M P a.c.

religquerunt P, dereliquerunt v

17 aduersiones .4 a.r.

PL 732

v 863

PL 705

IN HIEREMIAM 3, 22b. 23 25 nus deus noster. LXIV.

Ecce

nos

uenimus

I, 64-67

39

ad. te ; tu enim

Vere mendaces

es domi--

erant colles:et mul-

titudo — siue fortitudo — montium, uere in domino deo nosíro salus Israhel. Dicat hoc paenitens et omnem o

superbiam derelinquens et multitudinem siue altitudinem montium et collium, per quam superbiebat contra deum, et humilitate prostratus loquatur :uere in domino deo nostro salus Israhel. LXV. Confusio comedit laborem batrum nostrorum 3, 24 -^

ab adulescentia

nostra,

greges

eorum

et armenta

eo-

rum, filios et filias eorum. Omnes hereticorum labores, de quibus scriptum est : defecerunt scrutantes scrutinio, ab adulescentia eorum, quos deceperant, filios et filias eorum, qui in heresi profecerant uel tantum luxuria tenebanIO

3, 25

tur, oppressit nostra confusio. Vnde inferunt :: LXVI. Dormiemus in confusione nostra et operiet nos ignominia nosíra, quoniam deo nostro feccauimus nos et paires nostri ab adulescentia nostra usque ad hanc diem et non audiuimus uocem domini dei nostri. Hoc loquatur Israhel, qui suum dominum non

p $46

audiuit, hoc omnis hereticus, qui agit paenitentiam ; et tamen

pars salutis est sua confiteri et nosse peccata. * Dic,' inquit, 'tu prius iniquitates tuas, ut iustificeris'. 2. Vere enim Israhel dimisit Christum dominum deum suum et in eo 2 o peccauit non solum illo tempore, quando est uisus in carne, . sed et ante aduentum illius. Vnde dicunt : *nos et patres nostri ab adulescentia nostra usque ad hanc diem et non audiuimus uocem dei nostri, qui nostris patribus loquebatur : si crederetis Mosi, crederetis et mi25 hi ; de me enim ille scripsit'. 4, la

LXVII. S? reuerteris, Israhel, ait dominus, ad. me, PL 7335 conuertere, pro quo Septuaginta transtulerunt : s? com- v 864

26 *Hier. 5, 25. a Hier. 5, 25. 7. Ps. 65, 7. 16 cf. Ps.-Cic. Epist. ad Oct. 7. Ambt. Inst. uirg. 4, 27. Ps.-Sen. Mor. 94 (Otto, Sprichwórter p. 89): 17 *Esai. 45, 26. 2p Hiens, 25. 24 *Ioh. 5, 46. 27 *Hiet. 4, 1. ;

26 siue fortitudo s. ». LL

28 siue** I

siue altitudinem s »g. I^

ipr.etom.L V P,M Aa.c,acO 2dóistl V,L M.Aa.r. 6fiios] eorum add. Vulg. filias et filios P labores] eorum ad. V . 9 luxotia ;4 a.c., luxuriae V/, luxoriae (v s. 0) P tenebuntur 4 p.c. »? — 10 opptessi D, JA p.r. nia(sua;s.4.77).4 ^ confusione 4 P p.c. »;?. — 12 quoniam] domino a4. Vulg. 13 adolescentia 74 p.c., adolisc. P (se semper fere A P) — 14ad L, inve. v diem hanc V'u/g. (— /in. 22) 19 eum » 20 illum V a.c, eov uisus estv 21 pr. et op. V alt. et] ad P a.c. 24 crederitis P a.c. moysi AVP crederitis M P a.c. CES uM

40

IN HIEREMIAM

I, 67-70

i uersus [uerit Israhel, dicit dominus, ad me, conuertetur. Et est sensus : 'si ad me fuerit reuersus, reuertetur

de captiuitate', siue aliter : *cum optulerit, quod habet'. Qui enim habet, dabitur ei ; qui autem non habet, etiam ; id, quod habere uidetur, auferetur ab eo. 2. Porro iuxta Hebraicum hic sensus est : 'si reuerteris ad me, Israhel,

et semel salutem desideras et peccasse te dicis et uocem domini tui non audisse, plene conuertere ; crede, quem negasti, et

tunc erit plena conuersio'. LXVIII. S£ abstuleris offendicula tua a facie mea, non commoueberis. Quando ergo mouemur et dicimus : mei autem paene moti sunt pedes, non imbecillitate naturae hoc patimur, sed quia ponimus offendicula et idola nostra contra dominum.

4, 1b 1:10.

4,2 15

LXIX.

Et iurabis

: uiuit dominus

in ueritate

et in

iudicio et àm iustitia, et bemedicent eum gentes ipsumque laudabunt. Et quomodo euangelium iurare nos prohibet ? sed hic 'iurabis' pro confessione dicitur et ad condemnationem idolorum, per quae iurabat Israhel. Denique 20 auferuntur offendicula et iurat per dominum. 2. Quodque dicitur : uiuit

dominus, in testamento ueteri iusiurandum

est ad condemnationem mortuorum, per quos iurat omnis idololatria. Simulque animaduertendum, quod iusiurandum hos habeat comites : ueritatem, iudicium atque iustitiam ; si

25; ista defuerint, nequaquam erit iuramentum, sed periurium. 'Cumque,' ait, *et hoc fecerit Israhel et per apostolos magister fuerit gentium, tunc benedicent siue benedicentur in eo omnes gentes et ipsum laudabunt, quod salus processerit ex Israhel'. AES

4,3.4

LXX.

Haec

emim

dicit dominus

uiro Iuda

et Hie-

rusalem : nouate uobis nouale et nolite serere super spinas ; circumcidimini domino et auferte praepu(1a cordium vA

V 51

uestrorum,

uiri Iuda et habitatores Hie-

rusalem, me forte egrediatur ut ignis indignatio mea et succendatur et non sit, qui extinguat propter malitiam cogitationum — siue adinuentionum — 8 *Matth. 13, 12. 25, 29. *Matc. 4, 25. *Luc. 8; 18. 19, 26; 17 cf. Matth. 5, 54-36.

V 52

* *Hier. 4, 4.

IVEST

1 dicit L, ait cez. v

21 Hier. 4, 2.

conuertitur P

12 Ps. 72, 2.

26 c£. I Tim. 2, 7. I1 Lim

2 reuersus fuerit

uu

/ — 5$ uideatur LL. M

uidetur habere v 4 pr. et eras. À *? desiderans MA V Pv — sec. et ONU. V domini] dei add. v 8 conuertere] et add. v 11 ergo om. v 12 poene' P imbecelletate I. 14 dm P 15 uiuet L a.c. 16 in oz. M 4 pp 17 euuangelium L a.c. 18 prophibet / — (— 22) condemnatione L a.C. 20 offeruntur P a.c. 21 testamenti P 22 omnes L a.c. 23 idolatria L a.c., idolatra M V P, A f.r., idololatra v anim*adu. /4 26 pr. et oz. MAVP» 28 ex s, u. P 2 uocab P — 5 ne—hierusalem (//z. 24) in mg. P 6 suscendatur L^

PL 706

IN HIEREMIAM

IO

15

I, 70-71

41

uesirarum.2. Pro eo, quod nos diximus : circumcidimini domino et auferte praeputium cordium uestrorum, Symmachus posuit : purificamini domino et auferte malitias cordium uestrorum circumcisionem emundationem et praeputia uitium intellegens. Hoc autem praecipitur uiris Iuda et Hierusalem, qui ueram sectantur fidem et habitant in ecclesia, ut non seminent super spinas, quas euangelicus sermo significat, quae suffocent sementem dei, sed prius nouale faciant et omnes suffodiant uepres sentesque

v 865

auferant, ut munda semina munda arua suscipiant. 3. Hoc est,

20

25

quod in alio loco dicitur: ne miseritis margaritas uestras ante porcos et ne detis sanctum canibus. Quomodo enim potest dei audire sermonem et concipere se- PL 334 mina et fructum facere, cuius animus aerumnis mundi plenus est ? quodque sequitur: circumcidimini domino et auferte praeputia cordium uestrorum, nulli alii praecipitur nisi uiro Iuda et habitatori Hierusalem, ut deserant occi- p 547 dentem litteram et sequantur spiritum uiuificantem. 4. 'Si enim hoc', inquit, *non feceritis, egredietur ut ignis indignatio

mea et succendetur et non erit, qui extinguat'. Ideo autem monet et ante praedicit, ne facere conpellatur, quod et in Nineuitis probamus, quibus praedicta sententia est, ut imminentem furorem paenitentia declinarent. Omnia autem haec mala euenient propter malitiam cogitationum siue adinuentionum nostrarum. Vbi sunt, quiin cogitationibus dicunt non esse peccatum, cum omnia uitia iuxta euangelicam ueritatem de corde procedant ? 4,5 LXXI.Adnuntiate in Iuda et in Hierusalem audiLa

IO

ium

facite

; loquimini,

mate fortiter,

canite

tuba

dicite : congregamini

in

terra,

cla-

et ingrediamurvr

8 *Hiert. 4, 4. 10 *Hier. 4, 4. 14 cf. Matth. 13, 22. Marc. 4, 18. 15 cf. Matth. 15, 7. Marc. 4, 7. Luc. 8, 7. 18 * Matth. 7, 6. 22 Hier. 4, 4. 24/25 cf. II Cor. 5, 6.

8 cf. Ion. 3, 4-10. * cf. Matth. 15, 19.

6/7 ubi - peccatum] Pelagianos notat ; cf. p. 139, 3. 225, 24.

9 praeputia l/u/g. uestrarum P 10 simmacbus / P 11 circumcisionem (m x. ».) L, et add. M 12 emendationem L a.c. i3sectur Ma.c. — 14 seminant P quos P 15 euuangelicus L a.r. 16 noualem 4 suffodiant P 18 margarctas JÁ a.c. 20 concepere L a.c. 21 animus] mundi adZ., sed eras. I. plen*s (u x. rar.) L 22 consequitur P 24 habitatoribus codd. (bus exp. L)v 2€ egreditur M 1 succenditur L P a.c., suscendetur 1^ erat P a.c. 2 mouet I/ 3 nineuitis (ne s. «.) L, niniuitis M 74 p.c., (1 a/f. e? fert. ex e) P, nineuetis V/ — predicata V^ iminentem I^ 4 paenitentiarn I 5 male P a.v. uenient 4 l/ P v

6 uestrarum 74 P p.c. v in s. 4. L, 8 procedunt P 9 pr. et alt. in s. su. L. alt. in op. v 10 loquimini] et a22. lug. cantate 1^ tubam P terram P 11 fortiter] et add. V P, JA p.c. v eum Vulg. :

PL 707

42 ciuitaies

IN HIEREMIAM munitas;

I, 71-72

Hoc audiat 'Iudas', hoc 'Hierusalem',

in qua 'confessio' fidei est et in qua Christi *pax' habitat et cui per Isaiam dictum est : in montem excelsum ascende, 15 qui euangelizas Sion, eleua uocem tuam, qui euangelizas Hierusalem ; clamet fortiter et ita praecipiat : 2.'ingrediamur ciuitates munitas — hereticorum bella 4, 6 consurgunt : Christi munimenta nos teneant — ; leuate cru20

cis signum in specula et sublimitate ecclesiae ; confortamini, qui timetis, nolite stare, sed ad Christi auxilium currite ; ma-

lum enim', inquit, 'ego adduco ab aquilone et contritionem magnam, uerum Nabuchodonosor, qui idcirco in mundo isto a me esse permittitur, ut uestra fortitudo et uictoria conprobetur. LXXII. Ascendit leo de cubili suo et praedo gentium se leuauit ; egressus est de loco suo, ut ponat terram tuam in solitudinem ; ciuitates tuae uastabuniur remanentes absque habitatore. Iste est, ut diximus, uerus Nabuchodonosor, de quo et Petrus loquitur : aduersarius noster diabolus quasi leo rugiens circumit. 2. Ascendit autem uel de abyssis, in quos religandus

V 54

est et, ne mittatur, exorat, et praedo io

15

—

siue uastator

—

gentium se leuauit, de quo dictum est: omnium inimicorum suorum dominabitur, et quigloriatur in conspectu domini: circumiui omnem terram et conculcaui eam. Quis est enim, quem diaboli uenena non tangant nisi ille solus, qui potest dicere: ecce uenit princeps mundi istius et inuenit in me nihil ? 3. Iste crebro ponit omnem terram ecclesiae in solitudinem, ut egressi de ecclesia pugnent contra 12.13 cf. Hieron. Nom. Hebr. 7, 19. 61, 27. 74, 15. 78, 4. — p. $0, 9. 62, 5. 69, 16. 74:17:75:123:/70; 18: 14 *Esai. 40, 9. 17 Hiet. 4, 5. 19 /n specula] scil. in Sion, quod in Vulg. hoc loco legitur ; cf. Hieron. Nom. Hebt. p. 39, 25. 45, 12. $0,,25575,:2:0 79,1538

4 cf. p. 55, 22. (9) 10, 26 (5).

1, 7:

6 *I Petr. 5, 8. 10 *Hiob 2, 2.

8 Hier. 4, 7.

*Hieto

om

9 Ps.

13 * Ioh. 14, 3o.

12 ciuitas l/ a.c. Iuda v 13 pr. qua] quo A P pax Christi v 14 esaiam V/ P ascende] tu add. v cum Vulg. 15 euuangelizas LL (bis) sion— cuangelizas oz. (fid s. 4.) V, in zg. add. P 16 clama I^ praecepiat L, a.c. 18 monimenta I^ teneat M a.c. 19 signum] in Sion ad2. V uig. etom. M V P v, JA a.c. sublimitatis M p.c. 20 malum enim] quia malum V/ure. — 21 enim oz. M V P v, L .A a.c. ab] ad P 22 uirum L a.c., uerus M p.c. — nabucod. L a.c., nabughod. (g ex c ; h s. ».) -4, nabogod. (vcho s. ogo) P (sie semper fere L A P) qui eras. M in oz. P 23 comprobatur 74 a.c. . 8 leuabit M

3 solitudine P

uastabuntur] & add. P

5 et] beatus add. v

petrus] apostolus add. » — 6diabulus P — circumeit .A, circuit V/ P, M p.r., quaerens quem deuotet add. v eum Vulg. ? habissis V — quo V, M p.r., quibus 74 p.c. z;?, quas v — relegandus L a.v. 8 pr.et]ubiadd.s. s. M — 9 eleuauit V a.r..v pugnet P 5.r.

11 circuiui /, circumibi P a.c.

12 solos M a.c.

15

v 866

l

)5

IN HIEREMIAM I, 72-75

43

ecclesiam, de quibus loquitur et Iohannes euangelista : ex PL 755 nobis

20

exierunt,

sed non

fuerunt

ex

nobis

; si enim

fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum. Ciuitates uastantur terrae Iudaeae et hereticorum florent conciliabula ; si quis ergo fautor est auctorum peruersorum dogmatum, de hoc dici potest : ascendit leo de cubili suo et praedo gentium se leuauit, et reliqua. LXXIII. Super hoc accingite uos ciliciis, blangite et ululate, quia non est auersa ira furoris domini a nobissiue, ut LXX transtulerunt,

a uobis. Aliter leonem et

saeuissimam bestiam uitare non possumus, nisi agamus paenitentiam et ad dominum conuertamur non solum mente, sed et

opere. Quamdiu enim ille uastat ecclesiam et terram Iuda, Hierusalem quoque populatur, dei ira perspicua est. LXXIV. Et erit in die illa, dicit dominus : peribit cor regis et cor principum et obstupescent sacerdotes et prophetae consternabuntur. Vastante praedone ecclesiam domini et ira contra nos domini permanente omne auxilium inutile erit. Peribit IO

15

20

4, 10

cor

regis, cuius debet esse cor in

manu dei, et cor principum, qui putabantur esse sapientes ; stultam enim fecit deus sapientiam mundi, quia per illam non cognouerunt deum. 2. Ipsi quoque sacerdotes, qui legem domini docere deberent et subiectos sibi populos a leonis furore defendere, quodam stupore infatuati uertentur in amentiam ——- sic enim Septuaginta transtulerunt pro 'stupore' 'excessum mentis' exprimentes — et prophetae consternabuntur siue, ut Aquila transtulit uerbum Hebraicum 'iethmau', amentes erunt. Quis enim non insaniat, non perdat cor, quando principes et reges et sacerdotes et prophetas quondam suos sub leone conspexerit ? LXXV.

Et dixi

:-heu, heu, heu, domine

quo LXX transtulerunt : o domine 16 *I Ioh. 2, r9.

20 cf. Hiob r5, 4.

deus —,

21 Hier. 4, 7.

deus

— pro

ergone dece25 *Hier. 4, 8.

7.19 cf. Hier. 4, 7. 9.10 Hier. 4, 9. 10 cf. Prou. 21, 1. TE Ct GCOR E: 20.21. 14 *Hier. 4, 9. 16 cf. Ps. 30, 25 etc. Hier. 4, 9. 18 *Hier. 45 9.

PL 708

22 *Hiet. 4, 10.

16 quibus] loquibus aZ4., sed eras. M et opt. v euuangelista P, L a.c. 18 permansissent P v 19 iudeae M, iudae P 20 fauctot P, et add. v est] et add. s. u. .M auctorum M auctor est v 21 pr. de op. v 22 leuabit P

25 aliter] et add. v 26 possimus M .A a.c. ? mente (te s. 5.) LL 3 terra M p.r. iuda] et adZ. M » hierusalem oz. V^ 5(- 9) periuit M a.c. 6 (— p. 56, 3) obstupiscent L a.c. 8 permanentem P 10 cor debet esse v 11 illum I^ 12 düm I 13 dicere P a.v. debuerant v 14 stupore* I, amentia P i5trastulerunt M — stuporem DP, et add. IL 16 excessu IL expmentes P a.c. 17 iethmaum L, iethmautma M, sethmautm (iethmaum 5. 4.) 74, ietmQutm (m a//. infra s.) P 18 dementes (de s. 4. »*) M 21 cu V (fer)

i. 548

44

IN HIEREMIAM I, 75-76

pisti populum istum et Hierusalem dicens : pax erit uobis ? Et ecce peruenit gladius usque ad ani25 mam. 2. Quia supra dixerat : in tempore illo uocabunt M Hierusalem solium dei et congregabuntur ad eam omnes gentes in nomine domini in Hierusalem, et nunc dicit: peribit cor regis et cor principum et obstupescent sacerdotes et prophetae consternabunpropheta et in se deum putat esse mentitum nec ^ tur, turbatur intellegit illud multa post tempora repromissum, hoc autem uicino futurum tempore, iuxta quod et apostolus loquitur : numquid reppulit deus populum suum ? Absit. 3. Peruenit autem usque ad animam gladius, quando nihil uiI o tale in anima reseruatur. Simulque et hoc ostendit, quod nisi gladius praecesserit, qui desecet et purget animae uitia, pax et promissio non sequatur. LXXVI. In tempore illo dicetur bopulo huic et 4, 11. 12a Hierusalem I

5

: uentus

urens

—

siue

(erproris

—

in PL 736

wiis, quae sunt in deserto, uiae filiae $opuli mei non ad uentilandum et burgandum. Spiritus plenus ex his ueniet mihi. Quando peruenerit gladius usque ad animam et fuerit area consummata, tunc uentus urens ueniet

2o

de deserto, qui non eam purget et uentilet, ut paleis huc illucque dispersis frumentum in horrea recondatur, sed spiritus plenus nequaquam populo, sed mihi ueniet, ut meum triticum dissipetur.2.'Ventus' et 'spiritus' eodem apud Hebraeos appellantur nomine 'ruha' et pro locorum qualitate uel uentum" uel 'spiritum' debemus accipere. Alii hunc locum sic edisserunt, ut,

2

aei

V 56

V7

V 56

oM M

postquam purgata fuerit area, reliquiae saluae fiant, unde et scriptum sit: spiritus plenitudinis ueniet mihi dicente euangelista : 'omnes ex plenitudine eius accepimus et spiritus sancti gratiam sortiemur'. Ventum autem urentem 25 *Hier. 5, 17. 3 Hier. 4, 9. 8 *Rom. 28 cf. Rom. 9, 27. 11, 5.

1 *Hier: 4. 12.

11, r1.

14 *Hier. 4, 11.

17 cf. Hier. 4, 10.

37 *Ioh- 5 ro.

23 istum 4d, tuum V P, L M a.c. 24 et om. V P, L M .A a.c. 25 illo tempore v 1 domini l/u/g. ceü P 2 nomine L, monte (-em P) cef. » 6 multo M p.c. tempore M p.c. * uicinum L a.c. 11 desicet P a.c, defecet v 13 dicitur P a.c. 14 erroris Saba/ier, Bibl. sacr. Lat. uers. ant. II 651. Field, Origenis Hexapl. II 58119 e Knabenbauer, Comm. in ler. proph. p. 82 (cf. LXX : mveüpa mÀavijaecs), rotis codd. (iin ras. L.) v 15 **uiae (e s. 4.) L. M, deuia cef. filii v 16 et] ad add. M A V P cum V'ulg., non ad add. v — 1* ueniet M a.c., uenient V^ peruenit L. P, perueniet M 19 que P ut] s. 4. "4, & P a.c. — 20 orrea P a.c. recondantur 74 a.r. 22 hebreos M .4 V, habtaeos P 23 rhua L AA V P (ef. p. 31, 1), rua v uentu L ac, spüL ac. 25 harea V — fient

M a.c.

unde] qd add. s. «. M — etom. P

1 sit] € M p.c.

2 euuangelista I

3 sortiamur 7/4 p.c.

v 867

IN HIEREMIAM I, 76-79

45

iuxta historiam accipe Nabuchodonosor, qui uniuersa consumat, iuxta tropologiam aduersariam potestatem, quae ueniens de deserto et de solitudine, ubi nullum hospitium dei est, ecclesiam eius conetur euertere. 4, 12b LXXVII. Et nunc ego — sed loquar iudicia mea cum eis.'Amoocwmqos iuxta illud Vergilianum : quos ego IO — sed motos praestat conponere fluctus. Dicturus itaque prospera retinet se et tristibus iungit tristia ; haec enim sunt iudicia, quae cum populo quondam suo loquitur deus, ut sciant se iuste sustinere, quae sustinent. LXXVIII. Ecce quasi nubes ascendet et quasi tem4, 13 15 pestas currus eius ; uelociores aquilis equi illius. Vae nobis, quoniam wuastati sumus ! Ventura cernit EI

PL 709

praesentia et Babylonium describit exercitum, cuius curruum

2o

Lal

4, 14

rotarumque strepitus tempestati saeuissimae conparatur et equorum uelocitas aquilis iungitur. 2. Quod cum propheta dixisset et quasi uenientes hostes digito demonstrasset, populus ingemescit et nequaquam futura, sed facta iam sentit dicens : uae nobis, quoniam uastati sumus ! Hoc idem refer ad ecclesiam, quod cotidie ueri Nabuchodonosor nos inpugnet exercitus et currus Pharaonis omnisque eius equitatus aquilarum impetum superet. Quod si intellegat uir ecclesiasticus credens illi sententiae : *'cum conuersus ingemueris, tunc saluus eris', dicet : uae nobis, quoniam uastati sumus ! LXXIX.

;

Laua

a malitia

cor tuum,

Hierusalem,

ut

salua fias ; usquequo morabuntur in te cogitationes noxiae ? Dicenti populo : uae nobis, uastati sumus ! respondet propheta, immo per prophetam deus: laua a ma-

8 Verg. Aen. I 155. 8 cf. Esai. 45, 22.

22 Hier. 4, 15. 4 Hier. 4, 13.

"7 *Hct^ 4 15.

8 Hier. 4, 14.

4 istoriam P quia M .4 V . consummat L M .A a.c. 6 solitudine* I. ospitium M a.c. est]& add. P 4 conatur 7Á p.c. 8 sed om. v cum Vulg. iudica L 4A a.c.

me L M A a.c.

9 IIGCIaIIIIUC (tesiatius s. w. 5?) M,

IIGCIAIIHUC (posianeos s. u.) 4, IIOCIaIIHUC (apesiopesis s.s. 77?) V, II8CiAIIHUC P, est add. v uirgilianum V/ P, JA p.c. 10 motus V, M A a.. fluctos P a.c.

14ascendent

iiretencet P — tristiarn LL, tristitiam M P, 7A a.c., tristitia l^

M V, LA e.r.

— 18aequi V, Lia.c.—

num 4 a.c., babilonium P (passis)

194 babyl*onium L, babylo-

discribit (i Zer£. ex e) P

curus M, curuum

v

18 conparaütur IL 20 ct o5. M 231 ingemiscit M P, L a.c. /4 p.c. futuram L 22 refer A, refert (t in ras. L)) cez., refertur v (cf. p. 25, 16. 63, 22) 23 cottidie V, L a.r. uiti L a.c. inpugnent V, et add. L M .A a.r. 1 omnesque L a.c.

aquilarum] alarum (ala £5 ras.) LL

2 si om. M

ce-

dens M a.c. 4 dicit P, L a.c. B laua (a pr. in rar.) L.— 9 dicente 74 p.c. nobis] qm pos/ea add. JA v cum V'ulg. 8 respondet Eraszius v, respondit (Rpd 4A) eodd.

-

v 868

H. 549

46

IN HIEREMIAM I, 79-81

litia

cor

tuum,

Hierusalem,

illa aqua, de qua et Isaias

loquitur: lauamini, mundi estote, aqua baptismi salutaris, aqua paenitentiae. 2. Ad metropolim autem loquitur Iudaeorum, ut per urbem intellegantur populi : *usquequo iniquis cogitationibus subiaces, quae procedunt de corde tuo ?' PL 737 Cor autem in scripturis sanctis pro anima et sensu debemus I5 accipere. LXXX. Vox enim adnuntiantis a Dan et notum 4, 15 facientis idolum — uel dolorem — de monte Ephraim. luxta situm terrae Iudaeae diuinus sermo nunc loquitur. Dan enim tribus iuxta montem Libanum et urbem, quae nunc 20 dicitur Paneas, aquilonem respicit, unde uenturus est Nabuchodonosor. 2. Idolum autem uel Bel uel dolorem uel iniquitatem de monte Ephraim uenire describit. Post tribum quippe Dan succedit terra Ephraim, per quam uenitur Hierusalem. 'Dan' interpretatur "iudicium', *'Ephraim' 'ubertas'. Veniet igitur iudicium domini in terram domino delinquentem cum omni ubertate supplicii. LXXXI. Dicite gentibus : ecce auditum est in Haev rusalem custodes uenire de terra longinqua ; et dederunt super ciuitates Iuda uocem suam ; quasi custodes agrorum facti sunt super eam in circuitu, quia me ad iracundiam jrouocauit, ait dominus. Vult omnes in circuitu nationes dei nosse sententiam et flagellata Hierusalem cunctos recipere disciplinam. 2. *Celebri,' in- PL 710 quit, in Hierusalem sermone narratur aduersarios uenire de terra longinqua et fremitum contra eam surgere ululantis exerIO citus, qui tam diligenter obsideant ciuitatem et claudant urbem munitionibus, ut non tam aduersarios putes esse quam agrorum uinearumque custodes. Hoc autem totum factum est non hostium uiribus, sed culpa Hierusalem, quia deum ad iracundiam prouocauit'. Si enim in porcos non habent potesta- v 869 IO

10 Esai. r, 16.

13 cf. Matth. 15, 19.

17 *Hiet. 4, 15.

20 cf. Hier. 4, 6.

24 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 5, 7. 12, 22.—p. 81, 12.

V 59

14 cf. Matth. 8, 31.32. Marc. 5, 12. 13. Luc. 8, 32. 535. 9esaias / P i0stote M Zr p 12 orbem L M a.c.

adan L/P

baptissimi P 11 aqua paenitentiae ane pr. aqua 14 sensu et anima v 16 adnuntiantes LL a.c.

14 facientes L a.c.

i8iudeae M,iudae VP — 20 panear V^ — ephraim oz. P per—iudi— deliquente V — delinquen-

21 pr. uel oz. v 22 tribuum P 93terra* L, cium 77 zzg. P 25terra 4 l/ — düoeras. M tem domino » 2 custos P 3 dare V/ulg. 4 circuitu] gyro flagellatam P *?cunctos]custos l/ —— recepere P a.c. 9 exsurgere P — ululantes L M a.c. deant P 13 qui P 14 porcus L M a.c. V 58

Lug. 5 ait] dicit lg. 6 L. a.c. 8 aduersarius L, M 74 10 obsedeant L/ a.c. ^ clau-

3/4 cf. Ezech. 33, 12-13. Vide Weyman, in *Literarisches Zentralblatt" 64, 1913, p. 1114 Sq.

IN HIEREMIAM I, 81-83

47

1; tem aduersariae fortitudines, quanto magis in homines et homines quondam ciuitatis dei ! LXXXII. Viae tuae et cogitationes tuae fecerunt 4, 18 haec tibi ; ista malitia tua, quia amara, tetigit cor iuum. Facit apostropham ad urbem Hierusalem, quod uiae 20 illius et cogitationes, quibus et opere et sermone peccauit, fecerint ei uenire omnia, quae uenerunt,

malitiamque illius,

quae per se amara sit, tetigisse cor illius et animae interna penetrasse. Quicquid ergo nobis accidit, nostro accidit uitio, qui dulcem deum in amaritudinem uertimus et cogimus saeuire 25 nolentem. LXXXIII.

4, 19. 20

Ventrem.

meum,

uentrem.

meum.

doleo,

sensus cordis mei turbati sunt. Non tacebo, quoniam 1 uw0cem bucinae audiuit anima mea,clamorem proelii. Coniritio super contritionem uocata est et uastata est omnis terra ; repente uastata sunt tabernacula mea, subito belles meae. Vbi nos iuxta Synmachum posuimus 5 'turbati sunt' et in Hebraico scriptum est *homae', LXX et Theodotio posuerunt uawuidoceu quod uerbum usque in praesentiarum, quid significet, ignoro. Aquila autem posuit óxA&Ceu quod et ipsum 'tumultum' sonat. 2. Hoc de uerbo dictum sit, super quo scio apud plerosque magnum esse certa19 men. Vox autem prophetae et per prophetam dei loquentis inducitur, quod doleat super contritione populi sui et instar hominis uiscera eius interna lacerentur, quomodo et saluator super Lazari morte doluit et planxit Hierusalem, ne celaret dolorem silentio ; omnisque clangor bucinae et fremitus proe15 liorum illius turbat affectum,

BE CIOPIT24, 87-TI Petr. 2, 3.

dum mala cumulantur malis et

24 cf. Os. 14, 1. Am. 6, 15.

5 Hier. 4, 19. 6 *Hier. 4, 19. ci Luc. I9, 41.

8 *Hier. 4, 19.

13 cf. Ioh. 11, 33-35.

16 ciuitates P 17 cogitationis P a.c. iSqui / P amara] quia add. s. s. z* M cum Vulg. 19 fecit l/ ^ apostrofam (f ex p) V, apostropam P 21 fecerunt v ei] enim I^ euenerunt v malitiaque M p.r. 22 sit] & add. P tetigisset P penetrasset P 23 accedit (pr.) A P a.c., (a/7.) L. a.c. 24 dominum v

meum L a.c.

seruire V, (t pr. s. 4.) M

1uocem;.4.7? M 4 simachum

28 nollentem L a.c.

26 doleo

27 sunt] in me add. v cuz Vulg. M

^ animam meam L 5 Hebraeo

v

, homa v

3 omnes L M a.c. 6 thedotio

4 mea oz. P

M, theodotion

17

popácce. Erasgus v, MEMACCEI L, MIMACCeL M, AATMACC*/ (latmaccel s. ».) /4, Maccel V, NMaccel P 7 aquilam IL 8 óxMiLe. Erasmus v, OXAaCEI* (C eras. uid.) L, OXAacer M, (oclaser s. 4.) 4, OXaccer V, OXAQCep

P

10 pr. prophetae L

11 contritionem I/ P, L Ma.r.

13 super oz. P

mortem A V P, L M a.r. nec L A P,V a.r. celare M 4 P 14 omnesque L a.c., omnis P glangorq; P ^ proeliorum]in adZ. P — 15affectu P cumulantur (cumulan 5. 4.) M, comul. P, 74 a.c., cummul. V^

m

PL 7358

M 550

48

V 61

IN HIEREMIAM

I, 85-85

uniuersa duarum tribuum terra uastatur. 3. 'Dum non putabam,' inquit, 'tabernacula quondam et pelles meae Babylonio furente populata sunt et in praedam hostium mea quondam cessere hospitia'. Loquitur autem hoc idem deus, quando se2 o ditionis turbas atque discordias cernit in ecclesia et in conuenticulis suis clamare perdicem et dei requiem in bella conuerti. Vnde sequitur : LXXXIV Vsquequo uidebo fugientes, audiam uo4,21 M cem bucinae ? Velfugientes regem Babylonium uel fugientes me et a meo seruitio recedentes. LXXXV. Quia stultus bobulus meus me non cogno4, 22 wit. Fili insipientes sunt et uaecordes ; sapientes V^

Io

PL 711

sunt, ut faciant mala, bene autem [facere nescie*wní. Causa contritionis, uastitatis, fugae, bucinae, quia stultus factus est populus non natura, sed studio uoluntatis. Ipsaque stultitia hinc probatur, quod non cognouerint deum; et pro filiis sapientibus stulti filii facti sunt et uaecordes. 2. Quae enim maior potest esse stultitia quam cognoscente boue possessorem suum et asino praesepe domini sui Israhel

dominum non cognoscere et praesentem contemnere, quem semper uidere cupiebat ? Quodque infertur : sapientes sunt, I

5

2o

ut

faciant

mala,

bene

autem

facere

nescie-

runt, hic sapientia pro malitia accipienda est, iuxta quod et filii saeculi huius sapientiores sunt filiis lucis et uilicus iniquitatis quaedam sapienter fecisse narratur et serpens in paradiso prudentior cunctis bestiis legitur. 3. Illa est ergo uera sapientia, quae dei timori iungitur ; alioquin, ubi insidiae sunt et tergiuersatio, non sapientia, sed uersutia et calliditas appellanda est. Pro eo, quod nos diximus : quia stultus populus meus me non cognouit, LXX transtulerunt : quia principes populi mei me non cognouerunt, ut magistro21 ct. *Hiet;- 17, 1I.

V 61

10 cf. Esai. 1, 3.

13 Hier. 4, 22.

18 cf. Hiob 28, 28. Eccli. 19, 18 etc.

16 tribum M a.c.

15 cf. Luc. 16, 8. 21 Hier. 4, 22.

17 cf. Gen. 5, r. 223 *Hicr. 4:22.

— 19 baby*lonio L (passi), exercitu add. v — 18 praeda V. P, IL

eH. 19 cesse M a.c. idem hoc P seditiones L a.v. 21 perdicem] ut add. P conuertit / — 23 fugientem Tug. uoce* (m s. ras.) L V 61

1 pr. fugientis P alt. fugientes (Ss s. 4.) L 2 me Eraszus v, siue codd. — et eras. ÀA 3 populi P nonc. me P 6 contritionis]& add. s. u. M uastatis

(s a/t. s. w.) P — fugie P, & add. s. «. M, que et add. v — bucinae] € add. s. su. M * studio] arbitrio P uolüptatis P 8 hic P quia v cognouerunt f 9 sapientibus st. filii /& »g. V — 11 suiow. M . 12 praesentem] non add., sed exp. V — contempnere V P, M p.c. z* 13 infert P 1i4sunts. 4. L — 18 hic (I e s. i) 4 malatia L a.c. 16 uillicus 74 P p.c. 17 narretur P a.c. paradisso L, 18 prudentior] sapientior P besteis L a.v. 19 timore P, 4. a.€ alioqui L p.c. 23 cognouerunt] & add. P

v 870

IN HIEREMIAM I, 85-87 4239

49

rum sit magis culpa quam populi dei scientiam non habentis. LXXXVI. Aspexi terram, et ecce uacua erat et

-26 nihili, et caelos, et non erat lux in eis. Vidi monies, et ecce mouebantur et omnes colles conturbati sunt. Intuitus sum, et non erat homo et uolatile cae; l4 recessit. Aspexi, et ecce Carmelus desertus et omnes urbes eius desiructae sunt a facie domini et a

facie irae furoris eius. Propheta cernit in spiritu, quae uentura sunt, ut audiens populus terreatur et acta paenitentia PL 739 nequaquam sustineat, quae formidat. 2. Vacua terra est ha1o bitatore deleto, caeli non habent lumen terroris magnitudine

populo non uidente, ipsi montes et colles intuta habent latibula et per ózepBoAzv moueri uidentur atque turbari. Intuitus est et huc illucque circumspexit et ne auis quidem potuit inueniri; iram enim dei et muta sentiunt elementa et inrationalia

15 pertimescunt animantia. 3. Hoc uerum esse nunc totus orbis ostendit, ut caesa hominum multudine uolatilia quoque, quae solent habitatores sequi, abierint et perierint. Ipse quoque Carmelus, qui mari imminet magno, oleis consitus et arbustis

uineisque condensus ad tantam ueniet solitudinem, ut heremi 20 habeat uastitatem ; omnes quoque urbes desertae fient. 4. Et uniuersorum malorum haec causa est, quod uitio populi delinquentis ira domini concitata sit. Ouidquid iuxta historiam de v 87: Hierusalem

diximus et Iudaea, referamus

ad ecclesiam

del,

455:

cum offenderit deum et uel uitiis fuerit uel persecutione uasta25 ta, ut, ubi quondam erat uirtutum chorus atque laetitia, ibi PL 7:2 eccatorum et maerorum multitudo uersetur. 4,272.28 LXXXVII. Haec enim dicit dominus : deserta erit omnis terra,sed lamen

consummationem

non

faciam ;

1 lugebit terra et maerebunt caeli desuper eo, quod locutus sim, cogitaui ei non paenituit me nec auersus sum ab eo. Mixta irae misericordiae dei omnis terra deseritur, sed non fit consummatio, ut sint, qui intellegant clementiam

; eius. 2. Caelum quoque triste uidebitur desuper et ipsa terra lugebit eo, quod domini sententia ad finem usque peruenerit nec paenituerit eum super his, quae cogitauerit et locutus sit. 24 populo P a.v. scientiam (m s. ».) LL habentes L a.c. 2nihil P — 3ecce]éc P 4 a//. et] omne add. M (s. wu. m?) v cum Vulg. ecce 5, 4. L, éc P a.c.

6 distructae P a.c.

9 susteneat L a.c.

5

10 derelicto

(res. 4.) M — 12 YIIFpBOAHN (yperbolen s. ».) P, YIICB- V 13 aues P, 4 p.«4 — inuenire Ma.c. A p.c. — l4inrationabilia P — 15uerbum V — orbis (iinras.) L, (oex u) M

L

quo*que

16 ostendit] demonstrat v

M . 20fint(e;nras) L.—

iudea L a.c., iudeam P 25 ut] etv adque Ma... JA p.c. z^, magrorü 74 a.c. 27 erit oz. v

1 merebunt

cessa I^

22 istoriam P

multitudinern

de oz. P

23

— 26 merorum V P, L a.c.

M 74 V, merebuntur P 2 sum P cum V'ulg. 4 non s. s. P consumatio P clementiam (m a/f. s. s.) L. 5 quoque] quippe P i cogitauerat M p.c. »*

50

IN HIEREMIAM I, 87-90

Paenitentia autem dei dicitur, quando aufertur praedicta sententia et ira saeuiens ad finem usque non peruenit. Minatus est IO per Ionam et inpendentem gladium lacrimarum et gemituum multitudo superauit. LXXXVIII. A «oce equitis et mittentis sagittam 4, 29 — siue iniendentis arcum — fugit omnis ciuitas — siue regzo — ; ingressi sunt ardua et ascenderunt ru15 $4s — quodque sequitur : ef ingress? sunt saltus sue speluncas a LXX additum est —, uniuersae urbes derelictae sunt et non habitat tn eis homo. 2. Describit autem sermo diuinus Babylonii furentis exercitum, quod a tremore eius cunctus populus dereliquerit ciuitatem et ardua 20 quaeque conscenderit et tamen iram domini non potuerit declinare. Quidquid autem, ut supra diximus, in historia intellegitur contra Hierusalem, refer ad ecclesiam, cum offende-

HM

rit deum et tradita fuerit aduersariis uel persecutionis tempore uel certe uitiis atque peccatis. LXXXIX. Tw autem uastata quid facies ? Pro *uastata', quod Hebraice dicitur 'sadud', quod solus interpretatus est Aquila, alii transtulerunt *miseram' atque 'miserabilem' culpa sui, quae clementem offenderit deum. Denique sequitur : XC. Cum uestieris te coccino et ornata fueris monili aureo et jinxeris stibio oculos tuos, frustra conponeris

; contemserunti

ie amatores

tui,

animam

iuam quaerent. Sub figura mulieris adulterae loquitur : *cum semel offenderis deum et quasi uirum tuum reliqueris creatorem, IO

V 63

daemones

frustra

ornamenta

perquiris ;.contemserunt

amatores tui et nequaquam

10 cf; Ion. 1; 273, 20 TO.

te

stupri inmunditiam,

13.14.15.16 *Hier. 4, 29.

21cf p.62:422.

25

Hiet. 4, 50.

V 64

1 *Hier. 4, 3o.

8 dei oz. V... 12 & (e. 5, &) P

9 finem (m s. &) L

10 gemitum P a.c.

mittentes M a.c.

13 intendentes

11 mul**tudo M M a.c.

14 rupes]

sup . 15 quoque M A a.c. requiritur 74 a.c. 16 speluncam P a.c. a om. V estos lo uniuersae—homo oz. v 17 discribit P a.c. 18 furentes M .A a.c. 18a]de V/ 19 ciuitatem (m s. 4.) L 20ira poterit P 21 istoria D, & add. s. u. M 22 refert V/ P, refertur v offenderet (2 p. 64, 2) L a.c. V 64

4coccinceo P

— et] cum Vz/g.

— munili V, M p.c.

5 pinxeris (s s. 4.) L

stiuio M a.c. 6 conponeres L a.c. contempserunt ;4 V P, L a.c. 8 offenderit M 74 a.c. relinqueris P 9 perquires /, /4 5... — contempserunt codd. (corr. L)) 10 demones V/ — nequam M a.c. zz?

PL 140

IN HIEREMIAM I, 90-92

51

sed animae tuae quaerent interitum'. 2. Hoc idem intellegen- v 872 dum spiritaliter contra eos, qui coniugales affectus et uerae fidei pudicitiam perdiderunt. 'Si te,' inquit, *uestieris coccino — sanguinis Christi adsumseris fidem —, si monili ornaueris 1; aureo — meditationem habueris sensus et intellegentiae spiri-

talis— et pinxeris oculos tuos stibio — habueris studium mysteriorum et dei secreta noscendi —, frustra conponeris. Haec enim etiam tuis amatoribus praepararas et idcirco lectus angustus utrumque capere non potest nec recipit ornamenta deus, 20 quibus amatoribus tuis ante placuisti'. 4,91 XCI. Vocem enim quasi parturientis audiui, an- PL 71:5 gusiias — siue gemitus — ut puerperae ; uox filiae Sion intermorientis expandentisque manus suas uae mihi, quia defecit anima mea propter interfec25 fos / Ad similitudinem mulieris puerperae, id est quae primos parit fetus, describit urbem Hierusalem heiulantem atque — clamantem. 2. Quomodo enim mulier pariens et necdum dolorem parturitionis experta intermoritur — angustias sustinet, uix potest respirare sparsisque manibus conlabitur —, sic et filia Sion, cum suos uiderit liberos interfectos, in haec uerba ^

5,1.2:0

prorumpit et dicit: uae mihi, quia defecit anima mea propter interfectos ! Duo autem exempla in uno capitulo conparata sunt : parturientis filios et lugentis, ut, quidquid mulier patitur in fetu uel mortibus filiorum, Hierusalem patiatur in populis. ÁXCII. Circumite uias Hierusalem et aspicite et considerate et quaerite in plateis eius, an inueniatis uirum, qui faciat iudicium et quaerat fidem, et propitius ero eius. Quodsi etiam : uiuit dominus, dixerint, et hoc falso 1urabunt. Grandis amor iustitiae, ut ne-

15 quaquam iuxta interrogationem Abrahae et responsionem dei 18/19 cf. Luc. 17, 34.

BIHIet 4, 51.

22 *Hier. 4, 51.

15 cf. Gen. 18, 32.

12 (— 15) spualiter 74 p.c. 77*

12 coniugalis P

uere V P

13 coccinum L

a.c., Si add. s. «. M, id est add. v — 14 adsumpseris codd. (corr. L) ^munili M p.c. 15 aureo]& add. s. u. M, id est add. v 15 ets. 5. M 16 stibio] id est add. v habuerisq: M f.c. studiom L a.c, stodium M a.c., studia (a ex o) V^ misteriorum M P — 18 praeparas V/

lectos M z.c., laetus V a.c., letus P a.v.

19 recipet L a.c., recipies Mp.c. z;* diMWVP,.4a.. |20quibus] quia M p.c. tuisoz. V 22filiie V 23 intermorientes M 4 V, L P a.c. — expandentesque M, L A a.c. 24deüicit V/ — 25 primus LL 26fetos P a.c. — describet L a.c., discribit P a.c., describitur 74 a.r. hijeiulantem P 2 intermoritur] pene moritur et v angustiis 4 P, L. M a.c. sustinens M pv, & add. A — S3spansisque(n/sras) M — b prorumpetzA V, P p.c.v — dicet

AV,Pp.c.v meaom.V,L M.Aa«. — " parturientes L/ a.c. lugientis P 10 circuite V/, M P p.c. 12 qui faciat]facientem V/u/z. — quaerat] quaerentem Vulg. 13 eis DP, ei v cuz Vulg. 14 falsa P a.c.

5;552

52

20

V 66

IO

IN HIEREMIAM

I, 92-94

pro decem uiris iustis deus liberet ciuitatem, sed si unum inuenerit iam iamque peritura Hierusalem, qui faciat iudicium et quaerat fidem — siue, ut Symmachus transtulit, ueritatem —-, tamen deus misereatur Hierusalem. 2. Et quia poterat fieri, ut aliqui inuenirentur in populo, qui simularent cultum dei et iurarent per dominum, hoc praeuenit, quod nequaquam deus uanis sermonibus, sed ueritate fidel delectetur, et dicit : *non eos diligo, quia iurant per me et iurant in mendacio, sed quorum corda labiaque consentiunt'. XCIII. Domine, oculi tuv respiciunt fidem. Percussisti eos et nom doluerunt ; atiriuisti illos et rennuerunt accipere disciplinam ; indurauerunt facies suas super petram et noluerunt reuerti. Post uerba domini, quibus imperauerat dicens : circumite uias Hierusalem et cetera, propheta loquitur ad dominum : domine, oculi tui respiciunt fidem, quae Hebraice dicitur 'emuna', non opera Iudaeorum, in quibus iuxta legis caerimonias exultabanut, sed fidem Christianorum, per quam gratia salui facti sumus. 2. Hoc autem capitulo discimus idcirco inferri supplicia, ut uitia corrigantur. Denique ait: percussisti eos

et non

doluerunt

; attriuisti

eos

s. T.

18/19 *Hier. 5, 1.

24 cf. Esai. 29, 13. Matth. 15, 8. Marc.

7:6;

V 66

8 Hiet. 5, 1. 563.

5 Hier. 5, 5.

11 cfo*EHier. 6: 7.8:

6 cf. Ps. 91, 5.

4 cf. Eph. 2, 8.

9 Hier.

17 *Hiet. 5; 4.

16 liberet M p.c. JA »? (et in rar.) L, liberabit V/, M a.c., lib(u)erauit 44 77 P, liberauerit 74 z? v 17 iam oz. P periturae M 5.c., periturá P 18 simmachus MV ueritatem] & add. M 21 dominum] deum v 22 d$ ». &. L dilectetur L a.c. 23 dicet V P, M 4A a.c. L| p.c. qui 4 p.r. v — 26 illos] eos Vulg.

V 66

1 renuerunt L V a.c. JA p.r. petra P, L a.c.

displicinam L (— /is. 17)

5 hebraicáe L, hebreice 742.4.

v 875

et rennue-

runt accipere disciplinam. Per omnia enim tormenta atque flagella emendatur Hierusalem ; et super haec uniuersa ne uerecundiam quidem suorum habuere uitiorum, sed instar petrae indurantes frontis impudentiam noluerunt ad meliora conuerti. XCIV. Ego autem dixi : forsitan pauperes sunt et 5, 4. 9a stulti — siue non potuerunt — ignorantes uiam domini, iudicium dei sui. Ibo igitur ad optimates et loquar eis ; ipsi enim cognouerunt uiam domini, 1u20 dicium dei sui. Pauperes hic et optimates non inopia dicit et diuitiis, sed populum principibus conparat. Et est sensus : A17 Een

PI TAI

— 2 supra Vulg.

— 6 remuna M 7A, remona P

leges L a.c. cerimonias V/ P — 4 exultabant (an s. 4.) 44, -bunt P, L M V^ 4.£. gratiam P Sautem 5. 4. LL. capitolo M a.c. 10 renuerunt L a.c. d bo pit. i1 recipere / — enim] aü 74, oz. V 13 nec A p.c. habere Pac. —14indurantis V P, L a.c. — inpudentia V p.c. — 1vsiues.s..4 — 20 optimas V/ a.c. dicet P

PL 714

IN HIEREMIAM

I, 94-95

53 *cernens infidelis populi pertinaciam et, quod indurata facie noluerit recipere disciplinam, hoc mecum ratione tractabam : forsitan uulgus ignobile non potest dei nosse doctrinam et 2; idcirco excusabile est, quia propter imperitiam dei non ualet scire mandata. -

2. Pergam

igitur ad sacerdotes

et ad eos,

qui praesunt populo, et loquar eis ; ipsi enim uoluntatem domini cognouerunt et sciunt iudicium dei sui'. Hoc autem dicit sermone dubitantis iuxta illud euangelicum : mittam filium meum, forsitan ipsum reuerebuntur,ut exambiguitate et suspensione uerborum liberum hominis monstre^ sententiae tur arbitrium. 9,9b.6 — XCV. Et ecce magis hi simul confregerunt iugum, -

ruperunt

lupus 10 Super ex

uincula.

Idcirco

percussit

eos leo de silua,

ad uesperam uastauit eos, pardus uigilans ciuitates eorum. Omnis, qui egressus fuerit

eis,

capietur,

quia

multiplicatae

sunt

praeuari-

cationes eorum, confortatae sunt auersiones eorum. *Quos magistros putabam, inuenti sunt peiores esse discipulis, et quanto in diuitibus maior auctoritas, tanto maior insolentia PL 742 15 peccatorum'. 2. Confregerunt enim iugum legis dicente apostolo: nunc ergo quid temptatis deum inponere iugum super ceruicem discipulorum, quod neque patres nostri neque nos portare potuimus ? Sed per gratiam domini Iesu credimus saluari, quemadmodum 20 et illi, ruperuntque uincula praeceptorum dei et non Pharisaeorum, de quibus in secundo psalmo dicitur : disrumpamus uincula eorum et proiciamus a nobis iugum ipsorum. 3. Quia igitur ista fecerint, percussit eos leo de silua, regnum uidelicet Babylonium ; lupus ad uespe2; ram uastauit eos Medos Persasque significans, pro quo in 8

1 uisione Danihelis *ursa' ponitur, cuius in ore tres erant ordines;

pardus

uigilans

super

ciuitates

eorum Alexandri im-

25 cf. Leu. 4, 15. 7

a Luc. 20, 15.

16 *Act. 15, 10-11.

8

Zcria,

2 Hier. 5, 6.

7

ii

7, s.

22 infideles L a.c. 23 noluerint L/ COMES 26 a/7. ad om. v 2 cognouerunt age uoluntatem 7r. P

211Ps: 575.

23.24 Hier. 5, 6.

— 24 dei non potest v hoc—dubitantis o». V^

25 di post ualet B monstra-

ret P, monstraretur M 74 V/ v WiEtitu tM «8c Pa hii P 11 praeuaricationes] iniquitates P 12 auersionis L, a.c, auersationes M a.r. 13 peioris L a.c.

14 quando P

15 enim] ergo P

16 qui M a.c. »*

tem-

tatis L p.c. dfüm P 19 saluatori L^ quaeadmodum L a.c. 20 rumperuntque P a.r. uinculam (v 5. 4) P — phariseorum M V, L a.c., farisaeorum P 21 disrumpamus I/ P 23 ista igitur P fecerunt zd, P p.c. v — 24 uidellicet

L 6.c., uidebitur M a.c.

babyll. L, babil. M P

25 persosque P a.c.

1 danielis M 5

$. HIER. LXXIV

v874 »555

54

1o

15

20 5, *-9

V 69

IN HIEREMIAM I, 95-96

petum praefigurans et uelocem de occidente usque ad Indiam percursionem. Pardum autem uocat ob uarietatem et, quia plurimis sibi subditis gentibus contra Medos dimicauit et Persas. Et quattuor, inquit, erant capita in bestia et potestas data est ei. 4. Et quia non de futuro uaticinatur, sed de praeterito uel iam iamque uenturis texit historiam, idcirco autem de Romano tacet imperio, de quo forsitan dicitur: omnis, qui egressus fuerit ex eis, capietur. Causasque reddit, cur ista perpessisint: quia multiplicatae sunt praeuaricationes eorum et perseuerauerunt in transgressionibus. Vnde dicitur : et confortatae sunt auersiones eorum. 5. Illud, quod in principio posuimus uerbum Hebraicum 'sacad' sonare 'uigiliam', in praesenti loco ostenditur ;ubi enim nos diximus 'pardus uigilans', in Hebraico scriptum est 'nemer sacad'. Iuxta tropologiam : qui magni putantur in ecclesia, quia confringunt iugum et rumpunt uincula, idcirco traduntur in ignominiam passionum, ut faciant, quae non conueniunt. XCVI. Super quo propitius tibi esse potero ? Filii tui dereliquerunt me et iurant in his, qui non sunt di. Saturaui eos et moechati sunt et in domo meretricis luxuriabantur. Equi amatores in feminas et admissarii facti sunt mihi ; unusquisque ad uxorem broximi sui hinniebat. Numquid super his non uisitabo ? dicit dominus, et in gente tali non ulcisceiur anima mea ? KaráAoyos peccatorum Hierusalem, dum dicit se ignorare deus, qua possit eius occasione misereri. 2. 'Filii', inquit, 'tui dereliquerunt me : nequaquam mei, sed tui, quia iurant

in his, qui non

sunt

di. Saturaui

eos et moechati sunt'. Audiant hoc, qui acceptis a domino diuitiis incubantes luxuriae seruiunt. Equi amatores 6 *Dan. 7, 6. Hier. $,. 6.

V 69

10.11 Hier. 5, 6. 19 cf. Rom.

4.6 Hier. 5, 7.

13 *Hier. 5, 6.

14 cf. p. 11, 4.

16

r1, 26.

7; *Hierus.18

3occidentern LLM ^ 4percussionem V P, L M a.c. Suelutv — texat M a.c. 9aüeras. /4,om.v tacetam/ede pr. £r. P — forsità M —— 10 fuerit egressus P 11 reddidit V. — sunt P, L V a.c. 13 sunt s. 4. M z? 14 auersationes M posuimus in principio v quia L a.c., (1s. 4.) M, qua V, 4 fring***unt L 19ignomiam 24 equi] et qui M .A P z.r.

cum Vulg.

V 69

15 (— 17) soced v 16 hebraicum L a.c. 17 a.c., quam P 18ecclesia]& add. s. . M — conL,ignominia M — 23dii 4 V P, L a.r. M p.c. p* in feminas o». Vulg. 25 emissarii ;4 P p.c. v

mihi oz. Vulg.

26 hinniebant M .A P a.r., inniebant I

2 KaToAOI'OC («c ex a) L, KaTaAOrOC (catalogos s. 4.) 4, Ka Te ToToC P, euanuit V', describitur add. s. u. 5»? M peccatorem I^ 3 occansione P a.c. miserere L. M P a.c., tibi add. V P, exp. M.A — 4nequaquam]filiiadd.v — 5

quia]quiv qui P

^ dii.4 V P, M p.c.

saturauitP ^ 7equi]etqui L a.r. M P.c. zz,

PL 71;

IN HIEREMIAM

I, 96-97

55

in feminas facti sunt. Pro 'admissariis in Hebraico scriptum est *mosechim', quod omnes uoce consona éAxovres transtulerunt,

id est 'trahentes',

ut ostendatur

magnitudo

v 875

PL 745

genitalium iuxta illud Hiezechielis : quasi asinorum carnes carnes eorum. 3. Hoc est, quod in alio loco scriptum est: adsimulati sunt iumentis insipientibus et similes facti sunt eis. Simulque tantam ostendit insaniam libidinis, ut non adpetitum uoluptatis, sed xpeuerwopóv, id est 'hinnitum' uocet et seruet equorum furentium ad libidinem peradopáv. *'Cum haec', inquit, 'feceris, numquid non uisitatione condigna es ?' Et nota, quod hic 'uisitatio' pro poena ponatur atque suppliciis iuxta illud, quod scriptum est 20 uisitabo in uirga iniquitates eorum. 4. Et in gente tali non ulciscetur anima mea ? Postquam peccatis obligata est, nequaquam uocatur populus dei, sed gens, a qua recessit anima dei secundum illud, quod scriptum est : nu- menias uestras et sabbata et dies festos odit anima mea. Quod autem in Veteri Testamento dicitur pro affectu, in Nouo scriptum est pro ueritate saluatore dicente : potestatem habeo ponendi animam meam et po5 testatem habeo sumendi illam. XCVII. Ascendite muros eius — siue fropugnacu- | 554 5, 10. 11

-—

la

1O

—

et

dissipate,

consummationem

autem

nolite

facere ! Auferte propagines eius —siue sustentacula —, quia nom sunt domini ! Praeuaricatione enim praeuaricata est in me domus Israhel et domus Iuda, ait dominus.2. Imperat gentibus, de quibus supra dixerat : percussit eos leo de silua, lupus uastauit eos et pardus in ciuitatibus eorum, ut ascendant muros Hierusalem siue propugnacula et dissipent eam, consummationem autem non faciant, ut saluentur reliquiae et sit, qui adnuntiet 8.9 *Hier. 5, 8.

IR PS

9 cf. Hieron. Nom.

48,.15.21.

23 *Esai.

20 Ps. 88, 35.

Hebr. p. 58, 6.

Eher. 5, 9.

11 *Ezech. 23, 20.

22 cf. Num.

16, 5 etc.

t, 14.

4 *Ioh. 1o, 18. Rom. 9, 27. 11, 5.

6.8 "Hier cas

8 amissariis L/, emiss, 74 P p.c. v

12 *Hier. 5, 6. 9 est op. P

15 cf. Iudd. 5, 15.

mosechin 74 a.c., mosecim P

eaKONT*C. (eacontes s. 4.) 4, CaKenteC V, eaKeNTeC P 10 transtulerunt 50:/ trahentes 7r. v 11 iezechielis (ipr. s. 4.) 74, hizechihelis V/, ezehihelis P 12 eorum carnes v 13 ad(s)similati M 4 V/ P 14 eis o». M A V P, illis v 15 non]solum a44. v XpeaM TICMON (crealetismon 5. 1.) 44, XpeMe&.CO-CON

V, Xpe MeuMON P

16 est oz. V^

innitum I^

et eras. .M

seruet

om.M àequorum L 1? 2-(H0acopaN V, metaphoram v fecer**is I numquit L p.c. fr.H. P. uisitationis P a.c. 21 ulciscitur L. P a.c. posquam M . 233 nomenias L a.c., neom. V P, M A p.c. v

1 odiuit P p.c. 3 affecto M B hebeo L, iterum add. P v cum Vulg. illam] eam P ewz Vulg. 6 seu l/ — 9 praeuaricatione enim s. s. M »? 11 ait] dicit v

imper (ratur s. r) P

adnuntiest L, os gentibus (/is. 16) zr. P

11 dixerat supra P

14 cea P

15

56

M

IN HIEREMIAM

I, 97-99

in gentibus gloriam dei; seueritatique miscet clementiam. 3. Quodque intulit : auferte propagines eius siue sustentacula, omnia tolli auxilia iubet, quae suo uitio perdidit eo, quod praeuaricata sit in deum domus Israhel et domus 20 Iuda decem tribus et duas significans. Audiat hoc ecclesia, quod cito muri et propugnacula dissipentur eorum, qui non habent spem in domino et praeuaricentur in eum, sed tamen non fiat consummatio propter clementiam iudicis et non propter merita delinquentium. XCVIII. Negauerunt dominum et dixerunt : non 5, 12. 13 5; est ipse — siue nom sunt haec — mec superueniet SE: super nos malum ; gladium et famem mon uidebimus. Prophetae fuerunt in uentum et responsum — siue sermo — non [uit in eis. Haec ergo euenient illis. 2. Quia negauerunt dominum — siue mentiti sunt domino — et dixerunt : 'non est ipse, cuius iudicio fient omnia, sed fortuito haec omnia acciderunt neque euenient, quae nobis prophetarum uoces minantur, nec uidebimus gladium nec famem sustinebimus obsidionis et, quidquid locuti sunt prophetae, in uentum locuti sunt et irrita omIO

PL 716

v 8716

PL, 3744

nia transierunt nec habuerunt responsum, hoc est oraculum, siue sermo dei non fuit in eis', ideo sustinebunt, quae

sequens sermo describit. Audiat hoc ecclesia neglegens et prouidentiam dei refutans, quod et gladium et famem sustineat,

5,14

15

20

nisi uentura crediderit, quae dicuntur. XCIX. Haec dicit dominus deus exercituum : quia locuti estis uerbum istud, ecce ego do uerba mea in ore iuo in ignem et populum istum $n ligna et deuorabit eos. 'Dixistis : prophetae fuerunt in uentum nec uentura sunt, quae minantur ; propterea, o propheta, do uerba mea in ore tuo, quae ignis habeant potestatem et populum istum in ligna conuertant, ut sermone tuo et prophetia increduli concrementur.' Sic deus ignis consumens 16 cf. Ps. 95, 5. Esai. 66, 19.

17 Hier. 5, 10.

S.T EHer 5m 4 Hier$; 12. *Hjer cr. 18 * Hier s 35.

18*Hier. 5, 10.

*Hier. 52 12: 20.21 Hier. 5, 14.

— 26 *Hier. 5, 12.

5 Hier: 1529322 11 22 cf. Deut. 4, 24.

16 seueritateque M P a.c. miscit M a.c., ct add. V^ 17 quoque P intullit M 20 hec I^ 21 caeto M a.c. que P 22 hab& P praeuaricantur M JA p.c. alt. in om. MV P,L /4ac. — 23fi& P comsummatio L, consumatio P 26 neque T/uig. superueniet 74, ueniet l/ug. 1 uidimus P 2 fuerunt] uiderunt V^, locuti add. s. s. P uentum] locuti add. (s. u. m?) JA, v cum Vulg. — 3 uenient (n a//. s. «. 27?) A 6 fiant (u s. a) M, fiunt v fortuitu .d V Pv * eueniant M a.c. 10 transsierunt M — 12 discribit P hoc om. P heccla P neglens L, negligens 24 p.c. 13 gladio P alt. etom. V — fame P sustineant V, La.r. — 14crediderint IL a.f. 16 dedi P 18 deuorauit M 274 a.c, uorabit lug. fuerunt] locuti add.v ^ uentum] locuti add. s. «. 7Azr* 21 conuerti M 4 V/ P, conuertam » 22 propheta P

m.

IN HIEREMIAM

I, 99-100

57

dicitur, ut consumat in nobis, si super fundamentum aedificauerimus faenum, ligna, stipulam.

Christi

,15-18 :; C. Ecce ego adducam super uos gentem de lon- ginquo, 2 domus Israhel, ait dominus, gentem robustam, gentem antiquam, gentem, cuius ignorabis linguam, nec intelleges, quid loquatur. Pharetra eius quasi sepulchrum patens ; uniuersi fortes. Et comedet segetes tuas et banem tuum, deuorabit filios tuos A^

et filias tuas,

comedet

gregem

tuum

et armenta

tua,

comedet uineam iuam et ficum tuam et conteret urbes munitas tuas, in quibus tu habes fiduciam, gladio. Verumtamen in diebus illis, ait, non faciam uos in 10 consumtionem. 2. Nequaquam multo post tempore nec, ut falso creditis, prophetae uobis loquentur in uentum, sed iam nunc adducam super uos gentem Babyloniorum, quae ueniet de longinquo, gentem robustam' — pro quo in Hebraeo scriptum est 'etham' —, *'gentem antiquam' — I E cuius quondam dominatus est Nebrod gigans —, 'cuius ignorabis linguam siue' — ut in Hebraeo scriptum est — PL 7:7 'nec intelleges, quid loquatur ; est enim malorum solacium, siillos hostes habeas, quos possis rogare et qui tuas v 877 intellegant preces'. 3. Quodque sequitur : pharetra eius 20 quasi

sepulchrum

patensetin LXX editione non dicitur,

Babyloniam significat armaturam. Nec dubium, quin regnum Assyriorum, Babyloniorum, Medorum atque Persarum sagittandi peritissimum sit. Simulque describit uastitatem terrae b.sd

-

Iudaeae

interfectionemque

multorum,

abactionem

pecorum,

subuersionem urbium atque murorum, quod gladio hostili cuncta capiantur et tamen in tantis malis non eos perdat us-

IS cE I Cor. 3,12. 2

2

Eb cEoHfer, 5,13. 12.13.14.15.17 Hier. 5, 15. p- 41, 28. 15 cf. Gen. 1o, 9. 19 Hier. 5, 16.

14 cf. Hieron. Nom. Hebr. $1 *Hier. 5,316.

24 fenum

25 adducam o». P

V/ P

ligna foenum »

stipula V/ P

1 ait] dicit v 3 intellegis L| P 74 a.c. faratra (e s. a a/7.) P 5 deuorauit L M P a.c. 6 comedit L a.c. 8 fiduciam habes v 9 uerumtamen] & add. MVP in oz. M a.c., & JA a.c. m ait] dis (4n mg.) add. M v cum V'ulg. 10 consumptionem M, L a.c., consummationem cef. v cux V'ug — 11 credetis L a.c. loquuntur 74 p.c. iam oz. V^ 13 babyll. L a.r.(passig), babil. M — 14 ethan v ; cf. Hieron. INom. Hebr. p. 18, 12 15 nobod L a.c., nemroth (m ex b ;

th pos£ea add.) A, nembroth P, (n ex m ; th s. s. 7?) V", Nemrod v gigas 44 P p.r. 16 siue ut]sicut l/zc£orius 17 intellegess L, intellegis M 74 P a.c. 18 solatium Md P a.c. habeas hostes v 19 quoque M .A a.c. faretra P — 20editionem "e 21 quiin 7Á c.r. reggum M a.c., regum ;Á a.c. 22 assiriorum V, asyr. P babil. M 1^ 23 discribit P 24 iudeae M, iude V/ P E]

1 ablastionem M .A f.c.»"^, abactione P

peccorum

1^

3 capiuntur P

455;

58

5, 19

IO

IN HIEREMIAM

I, roo-II, 1

que ad internecionem, sed reliquias saluas faciat uel eorum, qui in Babylone ducti sunt dimissique ad culturam agrorum terrae Iudaeae, uel eorum, qui post persecutionis ardorem uel PL 745 '' fuga uel confessione fidem domini seruauerunt. CI. Quodsi dixeritis : quare fecit dominus deus noster nobis haec omnia ? dices ad eos : sicut dere- PL 718 liquistis me et seruistis deo alieno — uel dis alie- v 878 «is — in terra uesira, sic seruietis alienis in terra non uesira. Grandis stultitia nescire, cur passi sint, cum | 555-556

tanta peccauerint, breuisque ad ambigentes responsio : sicut seruistis deo alieno — id est Bahal — uel dis alienis

15 cunctarum gentium in terra Iudaea,

20

sic seruietis

dis alie-

nis in terra non uestra, hau dubium quin Babyloniis atque Chaldaeae. 2. *Si enim uos peregrina religio delectat, quid necesse est longinquum errorem suscipere ?Habitate cum talibus, immo seruite his, quorum deos colitis.' Potest hoc et super hereticis accipi, de quibus scriptum est : ex nobis exierunt,

sed

non

fuerunt

ex

nobis

; si enim

PL 746

fuis-

sent ex nobis, mansissent utique nobiscum, quod proiciat de ecclesia hereticos dominus, qui multo tempore sub nomine eius mendaciorum suorum simulacra uenerati sunt, ut

V 74

foris colant, quod intus prius uenerabantur, et paleae separentur a tritico.

LIBER

SECVNDVS n 555-556

I. Secundum,

frater Eusebi,

in Hieremiam

librum

celeri

sermone dictamus auertentes parumper aures, ne audiamus 4 cf. Iudd. 5, 13. Rom. 9, 27. 11, 5. *Hiet.

$5, 19.

15 *Hier

5; 19.

10 *Hier. 5, 19.

13 Hier. 5, 19.

20 *I Ioh. 2, 19.

dT;cE Matth. 3, 12- L06:75; 13;

4 internic(t)ionem V, L P a.c.

B babylone

culturam agrorum] agriculturam v persecutiones M 4? confessionem P Pp

10 (— 14.15) diis M V P, L a.r. JA p.c.

quut M n

sints.z. L,sunt V/ P

L M.AP,-em

V » — dimissisque LL

6 iudae / P persequutionis 74 a.c., 9 nobis az/e dominus £r. Vulg. dicis alienis s. 4.

i4seruiuistisy

L. — 12 qut L z-.,

— 15 cunctarum] multarum

in terra ozz. P iudea I 16 haut 44, L a.c., haud M V, aut P a.c. quiin Ma.r. ^ babyloniis P, 74 z;/!, babyllonis L a.c., babiloniis M, babylonis

V,.A nv 1* chaldeae (h s. 2.) L, chaldeis (is ex ae) M, caldeae (is s. ae) 4 18 longincum M, longinquo A a.c. suscepere IL a.c. 20 accepi L a.c. 23 dfs anfe de £r. P

VEI

1et]ut v 2 tritico] add. /itteris maximam partem maiusculis : in hieremiam ptophetá expl" liber primus: inc liber secundus L, explicat in hieremiam prophetá commentariorü lib I: dó gratias: incipit commentatiorü lib :II* M, explic in hiere-

miam prophá lib :I: incipit cómentariorum lib :II: dHQ gratias amen emendaui (in gratias amen runs utitur) 4A, explicit liber -I* incipit liber "II: in hyeremia V7, explic in hierem prophet commentariorum lib I: incip' in commentariorum lib secundus P

4 bhieremia M, hyeremia I

5 nec A a.c.

v 877-878

IN HIEREMIAM

II, 1-3

59 iudicium sanguinis et interfectorum animas deploremus, qui opinione uirtutum cotidie corruunt in superbiam et deo se similes arbitrantur, ut aequalitatem, quam impia Arrianorum heresis in filio negat, cunctis hominibus tribuant et ponant in caelum os suum et nihil futurae sanctorum beatitudini amplius derelinquant. 2. Quorum furori respondimus, ut potui-

IO

mus, et, si dominus uitam dederit, plenius responsuri sumus.

Nunc coepta carpenda est uia et dictandi commentarioli nec nimia longitudine extendentes opus nec inmoderata breuitate I 5 auferentes intellegentiam, quorum alterum onerat sensus legentium, alterum praecidit studiosorum desiderium. A555 IIl. Adnuntiate hoc domui Iacob et auditum [fa- v 877 5,20. 21 cite in Iuda dicentes : audi, popule stulte, qui non habes cor, qui habentes oculos non uidetis et aures 20 et non auditis / Multis modis peccantes retrahit ad salu- v 878 tem et stultum uocat populum, qui sapientiae reliquit aucto— rem, conparatque eos simulacris, de quibus scriptum est : oculos habent et non uident ; aures habent et non audiunt. Similes illis fiant, qui faciunt ea, et omnes, qui confidunt in eis. 2. Proprie autem ad Iudam ^

loquitur et ad domum Iacob — Israhel enim multo iam tempore in Assyriis exsulabat — simulque dat intellegentiam, quod etiam absque praecepto naturali sensu debeamus intellegere, quae recta sunt.

5, 22-24 IO

I

-

III. Me ergo non timebitis, ait dominus, et a facie mea non dolebitis —siue tàmebitis — ? qui posuit harenam terminum mari, praeceptum sempiternum, quod non praeteribit. Et commouebuntur et non foterunt — siue turbabitur et non poterit — et intumescent—siue sonabunt — fluctus eius et non transibunt illud. 2. Populo autem huic factum est cor incredulum et exasperans et recesserunt et abierunt el non dixerunt in corde suo : metuamus dominum deum nostrum, qui dat nobis pbluuiam temporaneam el serotinam in tempore suo, plenitudinem annuae 6 qui]scil.Pelagiani. ^ * cf. Esai. 14, 14. 9 c£? Ps; 72, 0 12 responsuri sumus] scil. in Dialogo adu. Pelagianos.

75

2 *Ps. 115, 13 (5). 14 (6). 16 (8). 134, 16-18.

711 c£, Epist. 155.

10.13.14 *Hier. 5, 22.

* cottidiae L, a.c., oz. V — 1iderelinquat l/ —— respondimus fos/ potuimus /r. P 15 honerat P 16 praecedit M V/ P, L. 7A a.c., praepeditv —— 18 stulte oz. LWVP,M .Aa..»* 20 trahit L a.c., & add, P 21 relinquid P 2 hautes / 3 illis o». M 5 enim] autem 1^ multum L a.c. 6 in assytiis an/e multo £r. P

in] eü ;. in A

assiriis 1^

exsolabat (s s. 2. ; o

ex u) L, epulabat M V,(x v.p) AP ? sensum P 10 arenam I/ P 12 commouebitur IL a.c. 15 illud s. ». 4 populi V, /4 a.c. — autem (s. ».) L, om.cet.v —— estpostea add. /ÀA — sec. et eras. A, op. v cum Vulg. — 48nobis dat P

pr

v 879

60

IN HIEREMIAM

II, 3-5

20 jmeSSis custodientem nobis ! Narrat beneficia, ut ingratos arguat. 3. ' Me', inquit, ' non timebitis, qui tanta uo-

25 -

bis praestiti? Non dilectionem desidero perfectorum, sed timorem incipientium, qui posui harenam terminum mari, qui tam potens elementum et immensos gurgitum moles meo praecepto litoribus refrenaui iuxta illud, quod scriptum est: praeceptum posuit et non praeteribit. Audiunt me et sentiunt, quae sensum non habent audiendi ; et populus

p 556

quondam meus suo uitio stultus effectus non solum contemnit, sed et dulcem exasperat deum. 4. Recesserunt', ait, 'a me et PL 719

mihi terga uerterunt et concito abierunt gradu nec tacita eos ^

retraxit conscientia, ut dicerent in cordibus suis : metuamus

eum, qui dat nobis pluuiam temporaneam et serotinam ! per quae omnia ostendi bona plenitudinem annuae messis', pro quo Aquilae prima editio et Symmachus 'ebdomadas' interpretati sunt ; in Hebraeo enim scriptum est 'sabaoth', quod pro ambiguitate uerbi et 'septimanas' significat et *plenitudinem'. IV. Iniquitates nostrae declinauerunt haec et pec- PL 747 caía nosira jprohibuerunt bonum a mobis. Ergo si quando et mare transcendit terminos suos et pluuia retrahitur, v 880 Ij nequaquam adbreuiata est manus domini, ut ista non faciat, sed peccata nostra haec ad nos uenientia declinarunt, ut ad alios pergerent, qui non peccauerunt. 2. 'Et prohibuerunt', inquit, 'iam ueniens ad nos bonum iuxta illud, quod secundum litteram scriptum est : mandabo nubibus, ne pluant 20 super eam imbrem'. Possumus autem imbrem temporaneum et serotinum legem accipere et euangelium et diuersas P557 uocationes a prima hora usque ad undecimam, in quibus operariis uineae unum uitae aeternae praemium pollicetur. V. Quia inuenti sunt in populo meo impii insi5, 26. 27a quasi aucupes, laqueos ponentes et pedi25 dianies

21728" HiieI 4722:

V 36

26 Ps. 148, 6.

J.cf. P5324. 830 Petea222. 6.* Hier. 5, 24. 9 *Hier. 5, 24. 11 Hier. 5, 24. 15 cf. Esai. 50, 2. 59, 1. 19 *Esai. $5, 6. 20 cf. Hier. 5; 24. 22 cf. Matth. 20, 1-14.

22 dilectionem dilectionem de | desidero (2/7. de s. s.) LL

24 immensas v

23 arenam 44 V P

28 praecepto] et add. codd., (exp. L.)

1 qui (i ex e) M 2 quendam 4A a.c. effectus] & add. P contemnet IL a.€. 4 gradu abierunt P tacite l/ P os P a.c. *? quem P ostendit D bonam 4 v plenitudinae L a.c. 8 mensis l/ ^ aquilaet (t s. z., sed eras.) M simmachus M VW 9 ebdomas L M .A a.c. »? 10 sabaot l^ 12 uestrae v cu» Vulg. 13 uestra e/ uobis v cux Vulg. 14 retrahetur L a.c. 15 adpreuiata (bb s. dp) P

plua**nt (a in ras.) L

faciant P a.r.

"t euüuangelium LL

16 declinauerunt

22a]ad V

74 P

19

23 aeternae uitae v

IN HIEREMIAM

II, 5-6

61

1 cas ad capiendos uiros ! Sicut decipula plena auibus, sic domus eorum flenae dolo. Vt declinaret ab eis imber temporaneus et serotinus et bona omnia non uenirent, causae subiciuntur, quia inuenti sunt in populo eius 'impii'. ; 2. Non dixit 'iniquos' et *peccatores', ut noua uult heresis, sed

'impios'. Impietas aperte negat deum ; iniquitas atque peccatum,

si confiteatur

errorem,

facile ad misericordiam

flectit

deum. Quodque nos diximus: insidiantes quasi aucupes et in LXX non habetur, Aquila et Symmachus transtulerunt 10 uerbum 'iasir' quasi rete aucupis, quod etiam, qui bonus inter eos uidetur et rectus, instar aucupis tendat insidias, dum

inuicem se uenantur ad mortem et aliorum damnis atque dispendiis suas conplent domos, ut impleatur philosophorum illa sententia: omnis diues aut iniquus aut heres iniqui. 15 9. Atque utinam ab his tantum fiant, qui uidentur foris esse et PL 720

quos dominus iudicat, et non in nostris conuenticulis impleantur, quos possidet radix omnium malorum auaritia, ita ut uenientium ad nos non ora contemplemur, sed manus ! 27b-29 VI. Ideo magmijficati sunt et ditati. Imcrassati 20 Sunt et inpinguati et praeterierunt sermones meos

pessime. Causam nom 1udicauerunt, causam — siue iudicium — pupilli non direxerunt et iudicium pauperum — siue uiduae — non iudicauerunt. Numquid super his non uisitabo ? dicit dominus, aut super. v881 i: gentem. huiuscemodi mon ulciscetur anima mea ? PL 748 2. Si uoluero annotare per singula, quae in Septuaginta editione praetermissa sunt, longum fiet. 'Qui tendunt,' ait, 'insidias et aliorum nuditate laetantur, ideo magnificati sunt ;et ditati.' Quia superiora fecerunt, incrassati sunt et inpinguati iuxta illud, quod scriptum est : incrassatus 8 cf. Hier. 5, 24. 8 noua heresis] scil. Pelagianorum. 8 Hier. 5, 26. 9 *Hier. $5, 26. 10 *Hier. 5, 26. 14 cf. Hier. Epist. 120, 1. Tract. in Psalm. I p. 86, 18 Morin. Plat. Leg. V 12 p. 743 C. Menand. fr. 294 Kock. Monost. 52 Mein. (cf. Otto, Sprichwórter p. 119). 17 cf. I Tim. 6, 1o (cf. Otto, Sprichwórter p. 51) 22.23 *Hier. 5, 28. 4 Hier. 5, 27.

5 Hier. 5, 28.

8$ * Deut. 32, 15.

2 plena P, LL a.c. Mp. — ut]curv 3 uenirent]& add. P 5 ut] et V/a.c. ? ad om. P 8 quoque M AA a.c. 9$ simmachus I^ 10 uerbum oz. v larir V recte V/ aucups MP 11 acupis M tendit M p.c. 13 domus

.AV,Ma..

phylosoforum P

15 uident P

i?itaoz.

M . 18horaM V^

contemplamur P 19 magnificate P ingrassati P (passim) 21 pr. causam] uiduae add. (s. s. m?) JA eum Vulg. iudicauerunt] & a44. P alt. causam-——iudicauerunt i5 zzg. IL siue] sibi 74 a.c. 22 populi P dixerunt MAP et L, JA p.c., 0m. cet. v

1 ulciscitur L a.c. 2 noluero P a.c. 3 sint M, JA a.c. ait]laut Z/ 4 nuditatem L a.r. magnifi| P B alt. etom. M, A a.c. z^. — 6inpinguati] sunt add. V

—

62

IO

IN HIEREMIAM

II, 6-8

est et inpinguatus et recalcitrauit dilectus. Et praeterierunt sermones meos, quia diuitiarum conscientia illud dixerunt de euangelio : anima, habes multa bona posita in annos plurimos ; requiesce, comede,

bibe,

epulare

! 3. Praeterierunt autem in malum

sui

cunctosque homines despicientes non posuerunt dei iudicium ante oculos suos. Pupillum et pauperes contemserunt, pro quo Septuaginta dixerunt *uiduas', quod in Hebraico non ha1j betur; 'hebionim' quippe proprie '*pauperes' non 'uiduas' sonat. Quod autem sequitur : numquid super his non uisitabo ? dicit dominus, aut super gentem huiuscemodi non ulciscetur anima mea ? iam supra dissertum est. VII. Stupor et mirabilia facta sunt in terra : pro9, 90. 91 2o phetae prophetabant mendacium — siue iniqua — et sacerdotes adplaudebant manibus suis et populus meus dilexit talia ! Quid igitur facietis in nouissimo — siue $ost haec — ? Supra dixerat: ibo ad optimaipsi cognouerunt uiam 25 tes et loquar eis ; forsitan [z] domini. Et ecce magis hi pariter confregerunt iugum, ruperunt uincula ; nunc describit, qui sint optimates, prophetae uidelicet et sacerdotes, quorum alii futura praedicunt, alii facienda ex lege decernunt. 2. *Et ecce,' inquit, 'illis mendacium prophetantibus sacerdotes manibus adplauserunt.' Et ut ostendatur nec populus esse sine culpa, qui a talibus abducatur, scriptum est : et populus meus dilexit talia, quondam meus, sed postquam dilexit, meus esse desiuit. Quid igitur facient, cum nouissimum iudicii tempus adIO uenerit siue captiuitatis necessitas ? Vnde stupor et mirabilia sunt, quod nec in principibus nec in populo inuentus sit, qui recta sentiret. VIII. Confortamini, filii Beniamin, in medio Hie6,1 * Hiet. 5, 28.

9 Luc. 12, 19.

p. 69, 17 sqq.

20.24 *Hiet. 5, 31.

14 *Hiet. 5, 28.

16 Hiet. 5, 29.

18 cf.

24 *Hier. 5$, 5.

SLHET S T.

4 est post inpinguatus Zr. v recalcitauit (t 5r. s. 4.) L 9 euuangelio L z.r. 10 plurimos] multos » 11 bibe] & adZ. P 12 dispicientes M, L; a.c — 13 pauperem l/ ^ contempserunt L a.r. cef. 15 hebionem M, ebionim v 18 ulciscitur P a.v. diseruimus (ex desertü) M, dissertrum P — 19 estom. MD, L .A

a.C. 21 prophetabunt P, V/ a.c. et oz. P 22 plaudebant L a.c. 23 igitur] ergo v facietis] fiet I/u/g. nouissimo] eius add. V'zg. 25 forsitam M 1(-— 466 P2: hi magis v hii P confrigerunt L a.c., -fring- P a.c. 2 discribit P, L/ a.c. ^ optimatis L a.c. 4 faciendam L, faciendum M, 5os/ ex lege £r. v etom.V,eras. M | 6quia]quiaet V — 7aducatur P et om. À 8 set (s s. 4.) L,, et cet. dilexit] talia aZ. v lisi]eWP sentirent M

n 558 PL 721

IN HIEREMIAM IE

20

m

II, 8-9

63

rusalem et in Thecua clangite bucina et super Bethaccarem leuate signum —siue uexillum —, quia malum uisum est — siue apparuit — ab aquilone et coniritio magna ! Hierusalem in tribu Beniamin sitam PL 749 nullus ignorat. Thecuam quoque uiculum esse in monte situm et duodecim milibus ab Hierosolymis separatum cotidie oculis v 882 cernimus. Inter hos alius uicus est, qui lingua Syra et Hebraica Bethacarma nominatur, et ipse in monte positus. Quod ergo dicit, hoc est : 2. *Quia ab aquilone iam iamque uenturus est Nabuchodonosor et imminet uicina captiuitas, o habitatores Hierusalem, arma corripite et in Thecue bucina concrepate et in Bethaccarem

leuate uexillum!', ait,'ut contra hos-

tes ualeatis resistere!" Beniamin interpretatur 'filius dexterae', Thecua 'tuba', Bethaccarem 5 6, 2-4a

IO

15

*uilla uineae'. Haec omnia refe-

ramus ad ecclesiam, ut, si deliquerit et persecutionis impetus fuerit, se praeparet ad resistendum. IX. Speciosae et delicatae adsimulaui filiam Sion. Ad eam uenient pastores et greges eorum, fixerunt — siue figent — in ea tentoria in circuitu ; pascet unusquisque eos, qui sub manu sua sunt. Sanctificaíe — siue farate — super eam bellum, consurgite et ascendamus in meridie ! 2. Describitur pulchritudo Hierusalem, quae est ipsa Sion, ut aliud totam urbem, aliud arcem urbis sonet. Sion enim 'arx', id est specula, interpretatur et speciosae mulieri conparatur ; et quomodo ad illam amatores, sic ad istam pastores conuenire dicuntur. Satisque eleganter in Hebraeo uerbum, quod quattuor litteris scribitur 'res, ain, iod, mem', silegatur 'reim', 'amatores', si 'roim', 'pastores' 15.16 *Hier. 6, 1. 1 *Hier. 6, 1.

18 cf. Hieron. De sit. et nom. p. 119, 9. 2.3.13 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 5, 24. 16, 17. 74, 1. 76, 24.

80, 14.— p. 40, 9.51, 27.—p. 48, 1I et p. 5, 2. 12, 19.— p. 39, 25. 45, 12. 50, 25. J5: 2:078. 35. BI, I7.

8 "Hier 6:3.

10 *Hier. 6, 4.

14 bucinam P supere P bethaccaren M p.r. (— p. 80, 1.3), bethacarem P (— p. 80, 1), Bethacherem v 15 uexillum] signum (5e7/. equetov) LXX 16 aquilonem P 17 sitam € V a.r. 18 thecuan ;4 uinculum P 19 duodicé L' — hierosolimis P, L a.c., (v s. o pr. 77?) A, hierusolymis M, ierosolimis I^ cottidiae L a.c. 20 alios L M a.c. 21 bethaccatim L p.c., bethacar 44,

bethaccarma V/, bethacarama DP, Bethacharma v — ipsi M a.c. 22 iamque oz. L, sedcf.p. 65, 17. 68, 8 — 23 nabucod. M P, L a.c., nabughod. (g ex c ; h s. s.) A, nabochod. V 24arripite M p.c. thecua M.AAV Pv . concremate M P 4.€. 3 bethare P 4 delinquerit l/ P inpetus M B praepararent P 6 spet(c)iose I/P delicate V, deligte (c s. g) P adsimilaui M 74 V/ P sion] et add. v 7 ueniant P 8 fient P a.c. temptoria(p.s.4. ; oexu) M X pascent V, Ma.r. 10eum Pa... iipulcrtitudo V/ — 13sonet] sion& M V P, L a.r. A a.c. p, insinuet esse v ahRx M, az V P, A a.c. arxidestom.v 14

speciosa P ^ 16inhebraeocleganter P — 17iothP roin P az rohim ? (cf. p. 39, 15)

amtehim ? (vf. p. 39, 15)

64

IN HIEREMIAM

II, 9-11

significat, ut uel iuxta ueradopàv pulchrae mulieris amatores uel iuxta euersionem urbis pastores intellegantur, quorum 20 alii scortum polluere festinant, alii obsidere et subuertere ci-

V $1

uitatem. 3. In pastoribus et gregibus eorum principes sentiamus et exercitum Chaldaeorum. Figent autem tentoria sua in circuitu in obsidione urbis et pascet unusquisque eos, qui sub manu sua sunt, suas uidelicet turmas et nume25 ros. Qui principes siue pastores dicent gregibus suis : ' sanc: tificate super Hierusalem bellum ; domini enim impe- PL 722 rium est.

Consurgite

et ascendamus

in meridie, non

per noctem et insidias, sed plena luce pugnemus ; nullus enim nobis potest resistere'. 6,4b.5 5; X.Vae nobis, quia declinauit dies, quia longiores factae suni — siue defecerunt — umbrae uesperae. Surgite et ascendamus in nocte et dissipemus domos — siue fundamenta — eius / Illi dicunt : 'surgite PL 75o et ascendamus in meridie et clara luce pugnemus' ; isti 10 respondent : uae nobis, quia longiores factae sunt umbrae uesperae, secundum illud Vergilianum : et iam summa procul uillarum culmina fumant v$885 maioresque cadunt altis de montibus umbrae. 75559 2. Et est sensus : 'si per diem haec patimur, quid patiemur in 15 nocte ?' Rursumque, qui supra dixerant: 'sanctificate super eam bellum atque consurgite', nunc ipsi se prouocant ad bellandum dicentes : 'surgite et ascendamus in nocte, ut sciant aduersarii non temporis uictoriam esse, sed

uirium, et dissipemus domos, quae frustra murorum fir20 mitate uallantur'. 6,63 XI. Quia haec dicit dominus exercituum : caedite lignum — siue ligna — eius, effundite — siue conportate — circa Hierusalem aggerem ! 'Idcirco', inquiunt, 'de uictoria securi sumus, quia praeceptum domini est

23 Hier. 6, 5.

V 81

25 Hier. 6, 4.

2 Hier. 6, 4. 6 *Hier. 6, 4. 8 *Hier16, s. 8.10 *Hier. 6, 4. 12 Verg. Ecl. I 82. 83. 15 Hier. 6, 4. 17.19 Hier. 6, 5. 22 *Hier. 6, 6.

18 ut ox.

V P

2-CHOAÓO0paN

.A, )-CHT*OQpan

V, weTAOOPAN

PD,

metaphoram v pulchre V, L. a.c. 20 pulluere 74 p.c. 22 exercitus v chaldeorum .A, L a.c. temptoria(ps.z.) M X 23incircuitu pos/ urbis £r. v unusq; P 24 numerus P

V 81

1 super o». P 2 est oz;, P mefidiem v — 6 uesperi M p.c. v cum V'ulg., uespere 4 V/ P * noctem M, L a.«. |.domus L 4A P, M a.c. ; sed cf. p. 45, 16. 77, 13. 81, 19 etc., eius add. v Seius]iliusv ^ 11 uesperi M p.c., uespere V/ P v uirgilianum V/ P, M .A p.c. 15 sanctificare M P i6consurgere P — 17 bellumdum P a.c.

ligna] lingua P a.c.

19 domus 4A, M a.c.

firmitatern IL

eius] et add. v cum Vulg.

21cedite

fundite T^g.

P — 22

82

IN HIEREMIAM II, 11-13

63

imperantis Chaldaeis : ligna succidite et futuris munitionibus aggerem conportate !' Per quae ostenditur, antequam ueniat, - non statim urbem coronae esse capiendam, sed longa obsidione, ut postea legimus. 6, 6b. 7a XII. Haec est ciuitas uisitationis — siue mendax —, omnis calummia — uel oppressio — in medio Sicut frigidam facit cisterna — uel lacus — 5 eius. aquam suam, sic frigidam fecit malitiam suam. Praecipit dominus, ut arbores succidantur, ut fundantur per circuitum aggeres, quia tempus uisitationis eius aduenerit, ut recipiat pro peccatis suis, quorum maximum est avkodavría, ut innocentem opprimat per calumniam. 2. Quomodo ergo cisterna uel lacus frigidam facit aquam suam, sic in medio Hierusalem malitia, quae in ea est, omnem calorem perdidit uitae. Et hoc notandum, quod sancti spiritu feruentes appellentur, mala autem frigida sint : unde et illud scriptum est, quod in nouissimis diebus, quando multiplicata fuerit iniquitas, refrigescet caritas multorum. Quod puto et illud sonare : adsimulatus sum descendentibus in lacum. 3. Hoc autem Latinus lector intellegat, ut semel dixisse suffi25

ciat, 'lacum' non 'stagnum' sonare iuxta Graecos, sed 'cister20

nam', quae sermone Syro et Hebraico 'gubba' appellatur. In praesenti autem loco pro 'lacu', quem omnes similiter transtulerunt, in Hebraico *bor' dicitur. XIII. Iniquitas et uastitas

LJ

audietur

in ea,

coram

me semper infirmitas et plaga. Erudire, Hierusalem, ne forte recedat anima mea a te, ne forte bonam te desertam terram inhabitabilem ! LK&X: impietas et miseria audietur in ea contra faciem eius. Per omnem

dolorem

et flagellum

erudieris,

Hierusalem,

ne

forie recedat anima mea a te, ne faciam ie inuiam lerram, quae nom habitetur. 2. Per haec discimus, quod 2 cf. Hier. 32 (39), 2. 24. 3.4 *Hier. 6, 6. 5 *Hiet. 6, 7. 4 cf. Hier. 6, 6. 10 cf. Dan. 15, 55. 13 Rom. 12, t1. 15 cf. Ps. 118, 69. Matth. 24, 12. 17 DPs227. r. 26 *Hier. 6, 7.8.

23 inperantis P chaldeis 44, L. a.c. 26 ueniat] corona add. v

succindite

1 coronae (a i7 ras.) L, coronam DP, corona ce/., oz. v

L^

monitionibus

SestestL,estopy. V

P a.c. 4

uel] siue v 5 fecit l/u/g. laquus I^ 6 facit malitiam suam P praecipit seripsi, praecepit codd. v ? succidantur] et add. v 9 CITO- M, CyKOOANOyA (sirophantia s. 4.) 4, CYpOdaNeia V, CYROOANTIA P 12 malitiae M, L a.c.

i3sanctov spiritu] accensi ad. v 14 appellantur V, L a.c. M p.c. — malum T 16 refrigiscet L a.c., refrigescit 74 a.c. 17assimilatus V, M p.c. — dicen-

tibus L a.c, discendentibus P — 20 siro P — (— 22)ebraico M gob xe/ geb ?) CaBBa V, gabba P 1 audientur L, àxovoDjocera. LXX

PI27235 PIZTSI

X gab L (an

211lacu« / — 22 bor v hor codd. —— 4 quod] quia v

v 884

66

IN HIEREMIAM

II, 13-15

; flagellet dominus omnem filium, quem recipit ; et idcirco plagis atque tormentis eruditur Hierusalem, ut corrigatur et non recedat anima dei ab ea et redigatur in solitudinem. Si quando igitur crebris angustiis subiacemus, recordemur in consolationem nostri istius uersiculi: per omnem dolorem et fla1:9 gellum erudieris, Hierusalem. 6,9 XIV. Haec dicit dominus exercituum : usque ad racemum colligent quasi in uinea reliquias Israhel ; conuerie manum iuam quasi uindemiator ad cartallum ! LXX : quia haec dicit dominus uiriutum : ra1; cemate, racemate quasi in uinea reliquias Israhel; reueriimini quasi uindemiator in cartallum suum / 2. Alii in bonam partem, alii in malam haec dicta suscipiunt. In bonam partem : 'cum uastata fuerit Hierusalem, reliquiae saluae fiant'. In malam sic : 'ne unus quidem racemus et 20 paruus botrus remaneat in uinea, omnia colligantur ; et quodcumque

inueneris, instar uindemiatoris

in cartallum

conice,

ut, quomodo ille racemos ad torcular, sic tu captiuos pertrahas in Babylonem'. 6,10 XV. Cu loquar et quem contestabor, ut audiat ? 2; Ecce

iàncivcumcisae

aures

eorum

—

siue uestrae —

et

audire non jossunt ! (ecce uerbum domini factum est eis in opprobrium et non suscipient illud /» Non possunt audire, quia aures circumcidere noluerunt ;nec tamen uacat inpossibilitas supplicio, quae de contemtu et infidelitate 2. Si quis ergo dei uerba non suscipit nec habet prae^ descendit. ceptorum eius intellegentiam, incircumcisis auribus est. Simulque notandum, quod circumcisio in scripturis tribus generibus appellatur : in praeputio, in corde et in auribus ; unde dicit et dominus: qui habet aures audiendi, audiat. Volun10 tate ergo nostra uerbum dei non suscipimus ; et idcirco fit -—

V 83

5 cf. Hebr. 12, 6. Romy

V 84

0,27:

E125.

9 *Hier. 6, 7.8.

14 *Hier. 6, 9.

8 cf. Deut. ro, 16. 3o, 6. Hier. 4, 4. Rom. 2, 29.

5 flagellat »

ds P

18 cf. Iudd. 5, 15.

28 *Hier. 6, 1o.

recepit P a.c.

9 Matth. 11, 15.

6 erudiretur V/, erudietur P

8 sub-

iacemus]& a47. P 8 consolatione l/ P 12 racimum L a.c. (passizz) irim Ww 13 uindimiator L a.c. (passi77), uindemiatur L/a.c. — chartallum M V' 14. 135 racimate P a.r. 15 uineam P 16 reuertemini » uindemiatur M

chartallum M A V, L a.c. (— Jin. 21) 19 saluae 5. 4. 2; M — fient 44 p.c. nec P 20 colligentut » 21 coice M, L 74 a.c, proice V colligite (llig 5. 7.) P, collige v 22 quo M V, L A a.c. ra*emos (o ex u) L, racemus MV P, A a.c. torcolat 74 a.c. captiuus L/ P, /4 a.c. — pertraharis P — 23 babyll. L a.r. (passizz), babil. P 25 incircumcisa P

V 84

1 non—audire (//n. 3) in zig. codd. v

4 uaccat I/

M ^ ecce— illud ex Vulg. suppleuit Erasmus, om.

inpossibilitas s. z. I,

contemptu codd. (corr. L.)

5

discendit P, LL a.c. suscepit M a.c. — ? quod] quaev incircumcisio M V^ P, L4 a.c; tribus generibus in scripturis v 9etom.P v dominus o». P 10 suscepimus M P, L ;4 a.c.

i. 560

IN HIEREMIAM

II, 15-18

67

nobis in opprobrium, ut, quod datum fuerat ad salutem, nostro uitio uertatur in poenam. XVI. Idcirco furore domini plenus sum, laboraui 6, 11a sustinens. LXX : et furorem meum impleui et susti15 nui, eb non consumsi eum. Iuxta Hebraicum ex persona prophetae dicitur, quod uenientem iram dei ante prospiciat et plenus sit furoris domini et iracundiae et ultra sustinere non possit nec pro peccatoribus audeat dominum deprecari. 2. Iuxta LXX autem nouus sensus ponitur, quod ipse loquatur 20 dominus et dicat : furorem meum conpleui feriendo populum peccatorem, et tamen retinuerit illum et non totum effuderit, ut reliquiae saluae fiant. Quod mihi uidetur sibi esse contrarium; si enim conpleuit furorem suum, sustinuit, ne conpleret ? 6,11b. 25 12a I

XVII.

Effunde —

siue effudit

—

super

quomodo

paruulum

foris et super concilium iuuenum simul ; uir enim cum uxore capietur, senex cum leno dierum. Et iransibunt domus eorum ad alteros, agri et uxores pariter. Vel propheta praecipit in spiritu uenienti Chaldaeo, effundat furorem domini super paruulos et innoxiae quo^ ut que non parcat aetati, uel certe narrat, quid factum sit super concilium iuuenum simul, qui ad repugnandum arma corripuerant. 23. Vir enim cum uxore capietur, dulcissima inter se nomina pariter sentient captiuitatem, senex cum IO pleno dierum. Ergo senectus non est aetas ultima, sed eorum, qui sunt 'pleni dierum', quos nostro sermone appellamus *depositos' siue 'decrepitos'. Sequitur : et transibunt domus eorum ad alteros captiuitatis malo, agri et uxores simul, ut et coniux ad hostes transeat et possessio. Quid15 quid iuxta litteram intellegimus super Hierusalem, iuxta intellegentiam spiritalem referamus ad ecclesiam, si offenderit deum. XVIII. Quia extendam manum meam super habi6, 12b-14 tantes terram, dicit dominus. A minore quippe us-

85

p————

14 *Hier. 6, 11.

20 *Hier. 6, 11.

22 cf, Iudd. 5, 13. Rom. 9, 27. 11, 5.

25 *Hier. 6, 11. 8 *Hier. 6, 11.

11 fuerat] nobis aZ. v

add. s*) P, sumpsi V meum 20/. v

9 Hiet. 6, 11.

12 Hier. 6, 12.

14 sustenui L a.c.

18audiat P

24 sustenuit L a.c.

4..V . paruolum M P a.c. 1 foris] furoris (€ s. js 0?) 4 al.cum] con M plenom L consilium M V/ — 9 sentiunt P 12 domos V P 14pr.etom.v La offenderet L a.c.

18 *Hier, 6, 12.

15 consumpsi M .4, L a.c. (con

19 loquar V/, loquatur oz. v nec V

20 et—

25 effudit] effundit M 44 V, LL

consilium M cu» Vulg. 2 muliere L//z. 3 domos V D, L a.c. 4chaldeos4 — * 10 ergo ui M 11 pleni sunt M.AV Pv X coniunx /Á p.c. »?? 16 spiritualem 4 5.c.

DI?352 PI»724

v 885

68

V 86

IN HIEREMIAM

20 Qu€ ad maiorem omnes auaritiae student et a propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt dolum. Et curabant contritionem filiae populi mei cum ignominia dicentes : pax, pax ! Et non erat pax.2. Quod in Hebraico dicitur : extendam manum meam super siue habitatores terrae, apud LXX sem25 peccatores per 'eleuabo' scribitur, qui uterque percutientis est habitus iuxta illud, quod scriptum est : et adhuc manus domini extenta siue excelsa. Habitatores autem terrae semper in rz] uitio sunt ; unde et in Apocalypsi frequentius dicitur : uae habitatoribus terrae ! 3. A minore usque ad maiorem omnes student auaritiae secundum illud apostolicum : radix omnium malorum auaritia. Et a prousque ad sacerdotem cuncti faciunt dolum, A pheta alii in prophetando mendacium, alii peruerse interpretando legem dei ; dicit enim et in alio loco propheta : quaerite legem IO

15 6, 15a

20

a sacerdotibus.

1 *Apoc. 8, 15. BASU XSIX (12):

20 auaritia I

P a.c.

V 86

p. 561 PI725

4. 'Et cum', inquit, 'tanta facerent,

prospera quaeque meo populo nuntiabant et quasi curare cupiebant uulnus et ignominiam filiae meae dicentes : pax, pàx, cum pax omnino non esset'. Hoc proprie de sacerdoti- v 886 bus et doctoribus intellegendum, qui diuitibus et eis, quos PL 755 uident in honore maximo constitutos, repromittunt prospera et clementem praedicant deum magis illos supplicio et iracundiae praeparantes. XIX. Confusi sunt, quia abominationem fecerunt? Quin jotius confusione nom sunt conjíusi et erubescere nescierunt. Pressius hoc legendum est iuxta Hebraicum. *Et cum,' inquit, 'tanta fecerint, numquid confusi sunt ? Numquid erubuerunt in sceleribus suis ? Quin potius auxere contemtum et erubescere nescierunt' — 'nescierunt' autem hic posuit pro *noluerunt' — 'siue nimio contemtu et uitio inoliti mali ne intellegere quidem potuerunt'. 24.25.26 *Hier. 6, 12.

V 86

II, 18-19

231.28 *Esai. 5, 25.

2 *Hiet. 6, 15. 10 Hier. 6, 14.

et op. .À V^

4 *I Tim. 6, 10; Hier.6; 15. 7 20 cf. II Par. 28, 22. — 21 Hier. 6, 15.

21 ad o». P

25 habitatores] auctores P

22 curabunt rv

27 et o.

23 dicentis

V.

1apocalipsi L/ ^ dicuntur P z.r. 1 malorum] est ad. v 6 in eras. A 6 prophetandum L a.c. 6 interpretando peruerse P 12 et dé L intellegendum] est adZ. v

cos codd. (corr. p? .A)

13 maxime I^

14 iracundia I^

n 15 prouocantes I7, praeparantes alii prouocantes P 16qui MV abhom. 24 P p.c. 18 nescierunt] nescierunt autem hic posuit pro noluerunt adZ., sed exp. L 19ets. 4, M — cumin zg. M X 20 potius] peccatum add. M 74 V^ Pv 294contemptum P, contemptu V, L a.c. (ex contentu) 74 v, contenptui (p postea add.) M — pr. nescierunt s. s. 7? /4 22 hic autem posuit nescierunt P contemptu codd. (corr. L) 23 nec M a.c.

IN HIEREMIAM

6, 15b

XX.

Quamobrem

cadent

II, 20-21

inter

ruentes,

69

in

tem-

a2; pore uisitationis suae corruent, dicit dominus. I *Quoniam', ait, erubescere nescierunt et non solum opus, sed

V 87

nescientiam quidem habuere et sensum paenitentiae, propterea cadent, qui prius stabant inter eos ; qui uitiis suis corruent

et, cum uisitationis et poenae eorum tempus aduenerit, cunctis

ruentibus sociabuntur'. Grandis autem impietas non solum non cauere, sed nec intellegere uelle peccata et nullam habere distantiam bonorum malorumque operum. 6, 16-19a XXI. Haec dicit dominus : state super uias et uidete et interrogate de semitis antiquis, quae sit uia IO bona, et ambulate in ea ! Et inuenietis refrigerium —siue $urificationem — animabus uestris. Et dixerunt : non ambulabimus — siue nom ibimus —. Et constitui super uos speculatores ; audite uocem tubae ! Et dixerunt : nom audiemus. 2. Ideo audite — I 5 siue audierunt — gentes et cognosce, congregatio — siue qui pascitis greges aut iuxta Symmachum : e£ cognoscite testimonium, quod in eis est —, quanta ego faciam eis! Audi terra ! Euangelica parabola, si fuerit intellecta, huius loci praebebit intellegentiam ; in qua negotia2 o tor bonus omnes uendere dicitur margaritas, ut de pretio earum unam emat pretiosissimam margaritam, quod scilicet per patriarchas et prophetas ueniamus ad eum, qui dicit : ego sum uia. 3. Standum est igitur in prophetis et diligentissime contemplandum et interrogandum de semitis antiquis siue 2 ^ sempiternis — quae multorum sanctorum sunt tritae uestigiis, quae significantius Graece appellantur zpífjo. —, quae sit uia A

bona in euangelio, et ambulandum in ea ; quae uia cum inuenV 88

V 87

Lal

ta fuerit, praebet refrigerium siue purificationem animabus credentium. At illi e contrario responderunt: non ambulabimus per uiam euangelii proprie hoc propheta dicente de perfidia Iudaeorum. 4. Statimque infert : *et constitui super uos

Lob Lüer. 6, 15. 6 cf. Ezech. 22, 26. Eccle. 6, 5. 11.12 *Hier. 6, 16. 15.16.17 *Hier. 6, 18. 20 cf. Matth. 15, 46. 22 Ioh. 14, 6. 25 *Hiet. 6, 16. 26 cf. Matth. 7, 14.

1 Hier. 6, 16.

24 cadentes P

V 87

3 Hier. 6, 17.

25 corruunt P

2 nec M p.c. habuerunt v 3 corruunt M p.c. 4 paenae M, paene 17 ? malitiarumque P 12 ambulauimus M .4 P a.c. 13 speculatores] & dixi add. s. u. p* .A 14 audiemur l/ — 15 cognoscite P 17 quantam P a.r. 18 euGangelica IL (passiz), euangelicam P — parabula V, L a.c., parabolam (o ex u)P fuerint P 19 praebit (e ». i) intellectum P — 26 754bo M P, TPIBO A,

65BO

V

1 ad L M a.c. 6

ambulauimus P, LL M /4 a.c.

— 2 uiam] contra iudeos ad. P $. HIER. LXMIV

v 887

70

IN HIEREMIAM

II, 21-22

speculatores' — hau dubium, quin apostolorum indicetur VA

Io

I

^

chorus iuxta Hiezechiel:

Lal

Io

PL 726

te

testimonium,

quod

in eis est

; testi-

monium enim dei fidele, sapientiam praestans paruulis. Quibus loquitur et dominus : noli timere, grex paruule,et: ecce ego et pueri mei, quos mihi dedit deus. 4. 'Cognoscite ergo, quanta faciam populo non credenti.' Quodque infertur : audi, terra, totus orbis ad audiendum uocatur, sicut et in principio Isaiaelegimus : audi, caelum, et auribus percipe, terra, quae scilicet dominus facturus sit populo Iudaeorum. XXII. Ecce ego adducam mala super populum istum, Íructum cogitationum — siue auersionis — eius, quia uerba mea non audierunt et legem meam proiecerunt.*'Mala' appellat supplicia poenasque patientium non super gentes, quae uocantur ad euangelii ueritatem, sed super populum, qui respondit : non audiemus. Et recepturus est fructum cogitationum siue auersionis suae dicente Dauid : labores manuum tuarum manducabis. CauB *Ezech. 3, 17. Luc. 14, 16-20. 17.19 *Hier. 6, 18.

V 89

speculatorem

dedi domui Israhel —, 'et praecepi, ut audiretis uocem PL 754 tubae uel mandata euangelii uel doctrinam apostolorum iuxta illud Isaiae: in montem excelsum ascende, qui euangelizas Sion ; exalta sicut tuba uocem tuam, qui adnuntias Hierusalem'. 5. Qui dixerunt : non audiemus et inuitati ad cenam noluerunt uenire ; propterea dicitur : audite, gentes! Ouod secuti sunt et apostoli, quando loquunturin Lycaonia: uobis quidem oportebat primum loqui uerbum dei ; sed quoniam repellitis illud et indignos uos iudicatis aeterna uita, ecce conuertimur ad gentes. 6. Et cognosce, congregatio, nequaquam Iudaica, sed omnium nationum siue, qui pascitis p. 562 greges, episcopi et presbyteri et omnis ordo ecclesiasticus, uel cognoscite

2o

fili hominis,

1 Hier. 6, 19. * DS

8 *Esai. 40, 9. 12. Hier. 6, 18. 19 *Ps. 18, 8. 2 *Esai. I, 2.

10 Hier. 6, 17. 11 cf. Matth. 22, 3. 13 *Act. 15, 46. 16 Hier. 6, 18. 7j ol

ct

6 *Hier. 6, 19.

22 *Esai. 8, 18.

10 Hier. 6, 17.

12

1272.

4 haud M .A V, haut (h s. 4.) P add. s. u. m* .A

hiezechielis

LMA«ac.r. 6 11 caenam 4 14 quoniam] quia 15 aeternae uitae 21 nolite V/ P 1infert P

nes T7 a.c.

indicetur(eexi)L,(as.e) M ^ 5Biuxta] illud M V, L a.r.,iezechielis

4 P, Ezechielem v — filii

praecipi L M a.c. audieris (es. 14/7.) P ^ Sesaiae 1i21locuntur / P 13licaonia L a.c., lyconia V, v reppellitis 44, repellistis V, M a.r.,reppullistis / P, /4 p.c. v 17 uidaicam P 20 dioz.V temere M a.c.

2 esaiae V, A a.c.

9 quid V

M V, P a.c. lichaonia P P — illos V^ paruolis M

22 ecce] &c P (passizz) 3terram P — 6aduetsiones M a.c., auersio-

. iiaduersionis

M — 12 manum M, P a.c.

IN HIEREMIAM

II, 22-24

T1

saque perspicua, quia uerba domini non audierint et legem eius abiecerint. 6,20:; XXIII. Vi quid mihi tus de Saba adfertis et calamum suaue olentem de terra longinqua ? Holocausta uestra non sunt accepta et uiciimae uestrae non placuerunt

V 9o

mihi. Quod tura de Saba ueniant, nemo

dubitat ;

unde et illud Vergilianum est : centumque Sabaeo ture 20 calent arae. 2. 'Calamum' autem, quod Hebraice dicitur *cane', pro quo LXX et Theodotio *cinnamum' transtulerunt, de terra uenire longinqua propheticus sermo demonstrat, ut intellegamus Indiam, de qua per Mare Rubrum plura ueniunt aromata. Hoc genus pigmenti medici kacoíav ajpvyyos appel1 Jant. Et est sensus : frustra mihiin unguenta conficienda, quae lege praecepta sunt, suauissimi odoris pigmenta confertis et holocausta succenditis, qui meam in lege non facitis uoluntatem', iuxta quod supra dictum est: uerba mea non audie-

v 888

; runt et legem meam proiecerunt. 3. Hoc autem proprie conuenit his, qui de rapinis et nudatione miserorum offerunt PL 727 sacrificia et elemosynis ex iniquitate se putant redimere pec- PL 755 cata dicente scriptura: redemtio animae uiri propriae diuitiae, quae non de iniquitate, sed de labore et iustitia 10 congregantur.

6,21

XXIV. Projfterea haec dicit dominus bo in populum

istum

ruinas

et ruent

infirmitatem et infirmabuntur

in ea —

: ecce ego dain eis —

siue

patres et filii

simul, uicinus ac proximus et peribunt. Impleta uide15; mus omnia, quae dominus illi populo comminatus est ; cotidie enim ruunt in blasphemiis suis nihilque in se habent forte, 19 Verg. Aen. I 416. 417. 21 *Hiet. 6, 20. 9o

V 9o

20 Hier. 6, 20.

cf. Hieron. Nom. Hebt. p. 26, 9.

Lc Bx 3676.30, 25. 55, 8« 4 Hier. 6, 19. 4, 24. 8 *Prou. 15, 8. 18 *Hier. 6, 21.

13 audier P 14 abiecerunt P, JA a.c. 16 suaui P a.c. holocautomata Vujg.

6 cf. Mal. 1, 15.

cf. Dan.

15 thus 74 p.c. (passigi) sabaa I 17 pr. uestra (s. 4.) L, autem cef.

18 mihi zz/e uestrae zr. M JA V P, ante non £r. v

18 sabaa V, L M a.c.

19

uirgilianum V/ P, JA p.c. est (s. 4.) L, om. cet. v sabeo L M,subeo V/ 20 calent arae] calefire P a.c. 21 quo]& add. P theodotion V —— cynamum P, cinamomum (mo *. 4. 77?) 4, cinnamomum V(kwvdpcouov LXX) 22 longinquam P demonstrat] testatur v 24. KaCTiaN (kastian s. 4.) M 4, KaCOan V, KACTAN P CYpINI'OC L, 7YpONrue V P, (tirontue s. s.) M .A (alius liber cassian sirintos 7 z;g. 7»? 44), evpvyya Drusius (Obseruationum libri XII. AAntuer-

piae 1584p. 93 sq.) 1inow.V unguenta 4 2 conficitis ^ 5/6 hoc—conuenit iz z;g. P 9 propria P ? elemosinis 44 V, L a.c., aelimosinis P, eleemosynis v ^ sese l^ redemere L a.c., posse add. v 8 redemptio codd. (corr. DL) — 9& s. wu. eras. A iustitiae 74 13 in infirmitate (in a//. s. s. ; i quarz. ex a) M, infirmitate P patres oz. V P, L. M .A a.c. 14 uicinos JA a.c. 77? ac]et Vwg. — proximos 4 a.c. p? et om. Vulg. uideamus L .4A a.r. 15 cottidie I^

79

20

IN HIEREMIAM

II, 24-27

sed omnis apud eos infirmitas est. 2. Filii patrum sequuntur blasphemias et cotidie recipiunt illam inprecationem : sanguis eius super nos et super filios nostros ; et non solum ipsi, sed et uicini et proximi eorum, omnes, qui legem et prophetas sequuntur iuxta occidentem litteram et non iuxta spiritum uiuificantem, et omnes pariter peribunt, quia pariter eccauerunt.

6, 22. 23 2

v^

M

A

XXV. Haec dicit dominus : ecce populus uenit de terra aquilonis et gens magna consurget a finibus terrae. Sagittam et scutum — siue zibynnam — arriiet ; crudelis est — uel infudens — et non miserebitur ; uox eius quasi mare sonabit et super equos ascendent braeparati quasi uir ad proelium aduersum tie, filia St0on. Proprie hoc de Babyloniis prophetatur, qui uenturi sunt contra populum Hierusalem, et omnis armaturae ordo describitur et impetus proeliantium, ut uocis terrore concussi agant paenitentiam et clementissimum placent deum. 2. Denique dat occasionem rogandi, dum dicit : aduersum

IO

6, 24

te,

filia

Sion.

Possumus

hoc testimonio

persecutionis tempore, quando omnis aduersum nos diaboli rabies concitatur nullaque misericordia est et quasi uehementissimi maris fluctus ita opprimunt resistentes. XXVI.

Audiuimus

jamam

eus,

dissolutae

suní

manus nostrae ; tribulatio apprehendit nos, dolores quasi jarturientis. Respondit populus, cui propheta, 15 immo per prophetam dominus Babylonios comminatus est, quod, antequam ueniant, timore superati sint nec possint eleuare manus et angustia eos conprehenderit quasi dolor parturientem ; quo dolore nihil adfirmant grauius, quae senserunt. XXVII. Nolite exire ad agros et in uia ne ambule6, 25 2o lis, quoniam gladius inimici, bauor in circuitu ! Docet euangelium non esse exeundem in agrum nec de tectorum altitudine descendendum, sed audiendum illud : in mon-

V 91

p. 565

abuti

18 Matth. 27, 25. 7 -Hler.5,125;

21 cf. II Cor. 5, 6. 22 cf. Matth. 24, 17.18.

26.27 *Hier. 6, 23. 23 Gen. 19, 17.

17(— 21)secuntut MV P 20 eorum] et add. v 22sp*m L quia] omnes add. v 25 et s. 4. .M 26 zebynnam M v, zibinnam 44 V P, (Lévg» LXX) 1 sonauit P, M a.c. et om. V 2ascendant M a.c. 4 omnes L, M a.c. b discribitur P ? occansionem M L P a.r. 9 persequutionis 74 a.c. tempotis P a.c. omnes L M .A a.c. aduersus M A v 10 concitata P — 13 ure (ns. u)& P nos 5. 4. z? M 14 quasi] ut l/z/g. parturientem 74 p.c. v eum Vulg. respondet scripsi, respondit codd. v —— 15 babilonios V/, Babyloniis v est] qui ag. P i16quiav X sunt P i7elleuate V/ — angustiae P p.c. comptaehendat (at iz ras.) M, conprehenderint P 22 non o». P exuendum

I]

23 discendendum P, L a.v.

v 889

IN HIEREMIAM

II, 27-29

73

te saluum te fac, ad quem in Isaia et Michea iubemur cur25 rere atque conscendere. Praecipitur autem iuxta litteram, ne V 92

V 93

i foras exeant, ne deserant munitionibus.

6,26

muros,

sed ut tueantur

se firmis

XXVIII. Filia $opuli mei, accingere cilicio et conA

To

^

2o

spergere

cinere ; luctum

fac

blanctum

tibi,

unigeniti — siue dilecti

amarum

—

siue

miserabilem

— —,

quia repente ueniet uastator — siue miseria — super ^0s — siue super uos — ! Quia supra dixerat : nolite exire ad agros et in uia ne ambuletis, quoniam gladius inimici, pauor in circuitu, et fugam quoque prohibuerat, docet, quid facere debeant, ut conuertantur scilicet ad paenitentiam et hanc firmissimam et securam habeant armaturam. 2. Vbi nos diximus : luctum unigeniti fac tibi, pro *unigenito' in Hebraico scribitur 'iaid', quod magis 'solitarium' quam 'unigenitum' sonat. Si enim esset 'dilectus' siue

'amabilis',

ut

LXX

transtulerunt,

'ididia'

poneretur,

quod et Salomoni deus nomen inposuit. Nihil autem dolentius quam unum uel solum perdere filium. 3. Illudque, quod nos interpretati sumus : quia repente ueniet uastator siue miseria super nos, LXX super uos posuerunt, cum multo deus misericordius dixerit, ut, quidquid super suum uenturum

est populum,

super

se

quoque

uenire

testetur.

'Vastatorem' autem proprie uel Nabuchodonosor uel diabolum significat.

6,2:-90 2^

Lal

—XXIX. Probatorem dedi te in bopulo meo robustum et scies et probabis uiam eorum. Omnes isti principes declinantes — siue 4noboedientes —, ambulantes [raudulenter — siue peruerse —, aes et ferrum ; uniuersi corrupti sunt. Defecit sufflatorium in igne— quem significantius Graeci $voqrpa appellant —, conswum24 cf. Esai. 2, 5.

Mich. 4, 2.

4.5.6.7 *Hier. 6, 26.

4 EHier:6:25.

16 cf. II Reg. 12, 25. *Fher. 6, 26.

26 *Hier.

1 *Hier. 6, 28. 24 te s, 4. P

1 nec v Ix bau

12 Hier. 6, 26.

cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 39, 4.

13.14 *Hier. 6, 26.

18 Hier. 6, 26.

19

6, 28.

8 *Hier. 6, 29.

esaia V, JA a.c.

ut 077. v firmissimis v» miserabile I^ 6 uenit

quae P ^ 12dicimus P

2 monitionibus M a.c. 5 plantum M.A VP — S8uiá M, uinea P 10 quid]

13scripitur M ^ iaid»,aidvodZ. ^ i4 solitario M

4.€. delectus L M a.v. 15 idia JA V, L P a.c. z?, idiae M, idid v 16 salamoni L. M 17 filiorum 4 V P, M a.c. -que] quoque » 18 summus M a.r. 20 multos deos P ^ misericotrdis L a.c., miserabilius M V P, 7A a.c. z? 21 uenturus M a.c. 22 uastator l7 naboch. (h s. 4.) 74, nabugod. P a.c. 24 robusto L a.v. 25 sciens I^ 26 inobedientes L a.v. 21 fraudolenter zd uk.

2ignem M — 3quod A Pp.. $9VCHTNpua M, ÓOYCHONpu .A, (-pV) V, 6VOHTNpa P apellant M ^ consumptum codd. (p exp. L)) (— Jin. ó et 21)

PL 728

PL 756

74

V^

Io

I

I

2o

IN HIEREMIAM

twm est plumbum, frustra conflauit conflator — siue v89o argentarius — ; malitiae enim eorum non sunt consumiae. Argentum reprobum wuocate eos, quia dominus broiecit illos / 2. Datur propheta populo incredulo probator 'robustus', quod Hebraice dicitur *mabsar', quod uel *munitum' iuxta Aquilam uel 'clausum' atque 'circumdatum' iuxta Symmachum et LXX sonat instar urbis firmissimae, ut nullas populi pertimescat insidias, *ut, cum probaueris', ait, *et scieris uiam populi delinquentis, tunc intellegas argentum aere commixtum nulla posse ratione purgari'. Quomodo enim plumbum miscetur metallis, quae adultera sunt atque separetur aliena, et, si forsitan purgata

PL 757

non fuerit, plumbum omne consumitur et in nihilum redigitur,

uiolata, ut materia

PL 729

ita omne eloquium doctrinarum et sermo propheticus perit in his, qui audire contemnunt. 3. Dicamus et super his, qui sicut 4 564 aspides surdae obturant aures suas, ne audiant uoces incantantium. Frustra enim conífílauit argentarius siue conflator

V9o94

II, 29-30

; malitiae

enim

eorum

non

sunt

consum-

tae. Vnde nequaquam 'argentum', sed 'argentum reprobum' sunt uocati, quia dominus abiecit eos. Principes autem sunt a domino recedentes siue inoboedientes, qui peruerse 2; ambulant et fraudulenter. *$,1.2 XXX. Verbum, quod factum est ad Hieremiam a (2) x:domino dicens : sta in porta domus domini et praedica — uel lege — ibi uerbum istud et dic : audite uerbum domini, omnis Iuda, qui ingredimini per porias has, ut adoretis dominum ! Hoc in editione w^

LXX

non habetur, sed de Theodotione ex Hebraico additum

est. 2. Imperatur autem prophetae, ut stet in porta domini,

per quam ad orandum dominum ingreditur populi multitudo, ut per hanc occasionem possint audire, quae dominus praecipit. Per quod intellegimus duritiam populi Iudaeorum, quod 10 quasi mendaces atque uaesanos habuerint prophetas, dum 5 *Hier. 6, 29. *Hier, 6, 27.

Hier. 6, 5o.

V 94

8 Hier. 6, 27. 18 cf. Ps. 57, 5.6. *Hier. 6, 30.

2 *Hier. 7, 2. 6 uocat V.

cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 8, 25. 8.9.10 20 *Hier. 6, 29. 21 Hier. 6, 29. 23

— 4.5 *Hier. 7, 1.2.

11ut] *t

a.C, pertimescunt P

L

nullius P

ut] et »

populi] hostis

13 uere 4, L a.c.

P ^ pertimiscat M

ratione posse 7

14

adulterata M 4 V Pv 16 omne s. ». P consumetut /4 .c. redigetur A V P, M a.c. 17 periit P 19 aspide V, M a.c. — sotdae Mac. — opdurantis

M a.c., obdurant

23 eiecit P V 94

17

audeant M

20 enim eras. 4À

21 malitia P

24 inobidientes L a.c. (— p. 94, 22)

3 omnis] domus P 3/4 pet e/ has oz. P 6 hebraicum L M a.c. 6 impereat P stat P a.c., sit V * ad (s. «. 2?) M.A | adorandum M .A v ; an rectius ? cf.lin.4 — Soccansionem M, L P a.r. — praecepit P, M$.«. — 9 quod] quia v 10 uesanos V P haberint P NUS

;

IN HIEREMIAM II, 30-32

75

per occasionem et celebritatem loci audire coguntur uerba domini et non propter hoc, quod uerba sint domini. *$,9

XXXI.

Haec

dicit dominus

exercituum,

deus Isra-

hel : bonas facite — siue dirigite — uias uestras et 1; Séudia uestra — siue adinuentiones uestras — et habitabo uobiscum

in loco istosiue habitare

uos faciam

in loco isto. Clementissimus medicus omni uulneratos cupit sanare medicamine. Quando autem dicit : bonas facite siue corrigite uias uestras, ostendit eas esse peruersas 20 et nihil in se habere boni. 2. Et quia naturale est, ut unusquisque genitale diligat solum et nihil dulcius habeat patria, pollicetur praemia oboedientibus. *Habitabo,' inquit, "uobiscum,

V 95

2; 9$,4-7 i

;

ut securos de habitatione uos faciam, siue uos

ipsos' — iuxta Symmachum —- *firma habitatione fundabo', qui ait : et confirmabo uos in loco isto. XXXII. Nolite confidere in uerbis mendacibus dicentes : templum domini, templum domini, templum domini est ! Quoniam, si bene direxeritis — siue direxeriiis — uias uestras et studia uestra, si feceritis iudicium inter uirum et broximum suum, aduenae et pupillo et uiduae non feceritis calumniam — siue 40on oppresseritis eos — nec sanguinem innocentem effuderitis in loco hoc et post deos alienos non ambulaueritis in malum uobismet ipsis, habitabo uobiscum — siue habitare uos faciam — in loco

1o 2510, 2n lerra,

quam

dedi

patribus

uestris

a saeculo

usque in saeculum. 2. Hoc, quod LXX in huius capituli addidere principio : in uerbis mendacii, quae uobis omnino non proderunt, in Hebraico non habetur. Praecipit autem et tunc populo Iudaeorum et hodie nobis, 15 qui uidemur in ecclesia constituti, ne fiduciam habeamus in aedificiorum splendore auratisque laquearibus et uestitis parietibus marmorum crustis et dicamus : templum domini, 14.15.16 *Hier. 7, 5. SEBen 7.3.

V 95

8 *Hier. 7, 5.

18 Hiet; 923.

6 *Hier. 7, 6.

19 *Hiet. 7, 5.

9 *Hier. 7, 7.

22 Hier. 7, 5.

12 *Hiet. 7, 4.

25

17 Hier.

T 11 occansionem M a.r., hoccas. P cogunt v i2nonoz.V 14detrigite M a.C. 15 studia—et s. ». LI, habitare uos] habitatores L^ 17 omnes V, M d. 19 eas oz. P 22 pollicentur M p.c, pollicitur P 23 securus 17 habitationibus P 25 qui ait eras. M 26 fidere V —— mendacii Vg.

V 95

v 891

1 zer. templum dífii s. ». L, oz. V | 2 ditexeritis Victorius eum V'ulg., dixeritis codd. v 3 dixeritis P, M a.c. 4 suum] eius T/u/g. Dpr.etom.P popillo M a.c. * effunderitis P 9istolocov 10 seculo M p.r., & add. M V eum Vulg. 11 quod oz. P huius] unius P 12 quae] quos P 17 praecepit AWVP,LacMp.. 15uidemus V 1Vchrustis A P, L a.r. M p.c. — plum

düi tem s. ». L

PL 758 PL 730

76

20

25 La

IO

in

terra,

quam

dedi

patribus

bis : furari, occidere, 15 lis. El uenistis

adulterare,

iurare mendaciter,

et ivre post deos alienos, quos ignoraet stetistis coram

me in domo

hac, in

qua inuocatum esi nomen meum, et dixistis : làberaii sumus — siue desiuimus — eo, quod fecerimus omnes abominationes istas. 2. Frustra eos in templo habere fiduciam sequentia peccata demonstrant. Quid enim prode est audacter ingredi limen domus dei, erecta stare ceruice et non solum cor sed et manus habere pollutas furto, homicidio,

adulterio, periurio, sacrilegio et cultu eorum

V 96

20 *Hier. 7, 5. cf. Hiob 15, 4.

23 *Hier. 7, 6. 26 Hier. 7, 6. 7.

2 Ihe 757. '*FEjiet. 74 X0.

Z FETIeS TET.

24 cf. Matth. 18, 6 etc. S I Con 7, 34.

19 habita M V a.c. 22 habierit T, L a.c. effeceritis M P, feceritis v effunderitis M (s. 4. z7) Mv scandalizaueritis M p.c. zz

p 565

uestris,

apostolis uidelicet et apostolicis uiris, uel certe firma statione habitare uos faciam a principio usque ad finem.' 4. Potest hoc et illis uirginibus conuenire, quae iactant pudicitiam et inpudenti uultu praeferunt castitatem, cum aliud habeat conscientia, et nesciunt illam definitionem apostoli uirginalem, ut sit sancta corpore et spiritu. Quid enim prode est corporis pudicitia animo constuprato, si ceteras uirtutes, quas propheticus sermo descripsit, non habuerit ? XXXIII. Ecce uos confiditis uobis àm uerbis mendacii — uel mendacibus.—, quae nom proderunt wuolibare Bahalim

20

II, 32-33

templum domini, templum domini est. Illud enim templum domini est, in quo habitat uera fides, sancta conuersatio omniumque uirtutum chorus. 3. Denique infert : 'si rectas feceritis uias uestras et cogitatio uestra non abierit post errorem et secuti fueritis iustitiam et malum non effeceritis neque effuderitis sanguinem innocentem simplices quosque ecandalizantes et post deos alienos non ambulaueritis peruersa adorantes dogmata, quae de uestro corde simulastis in malum uobismet ipsis, uel habitabo uobiscum in loco isto, quem uocatis templum dei et

7, 8-10

IN HIEREMIAM

deorum,

quos

Hiet; 7,16.

23

12 *Hiet. 7,.8.

17

sequuti 74 a.c. iustitia / — 23 24 quoque M .A V P, non add.

2 dni P 3 uidellicet L, scilicet v certe] in add. P 4 habere M potem V a.c. 6 inputenti M a.c., inpudendi P a.c. uulto M a.c. 6 praeferant P a.c. habeant P 4 diffinitionem P 8 prodé est L JA e£ cod. Monac. 14425,

prodest cez. (— in. 19) ; cf. p. 22, 15 9 pudititia M a.c. constuprata P ^ 10 discripserit P^ ^ 11 uerbis]sermonibus L/;/7. ^ mendaciis P ^ 12 uel;z ras. L, siue cef. v qui L M V, JA a.c. Vulg. i3furari]fornicarti P ^ adulterari P p.c. cum Vulg. 14 libera P a.v. 18 stitis L a.c. 17 faceremus M a.c. 18 habomin. L, abomnin. M, abhomin. 74 p.c. 20 recta P

v 892

IN HIEREMIAM

II, 33-35

77 nescias? Haec spiritaliter accidere in ecclesia nemo dubitat, quando praesentis temporis considerantes felicitatem sua 2 peccata non reputant et latere arbitrantur deum, quia non statim uindicta consequitur ; quin potius in tantam prorumpunt amentiam, ut liberatos se putent, quia post mala opera etiam a cultu domini recesserunt. XXXIV. Numquid spelunca latronum facta est do?, 11 mus ista — siue mea —, in qua inuocatum est nomen meum, in oculis uestris? Ego, ego sum, ego uidi, dicit dominus. De hoc loco in euangelio adsumtum puto : scriptum est : domus patris mei domus orationis uocabitur ; uos autem fecistis eam speluncam latronum siue, ut in alio euangelio scriptum est, domum ne- PL 759 I o gotiationis. 2. Ecclesia dei uertitur in speluncam latronum, PL 731 A^

E97

Lad

quando furta, homicidia, adulteria, periuria, sacrilegium, he-

reseos adinuentio et omnia in ea scelera uersantur, quando auaritiae facibus principes inardescunt et regum quondam opes uile aut certe non uile palliolum possidet. 3. Vnde infert : 15 'ego,

ego

sum,

ego

uidi,

dicit

dominus

; mei oculi

contemplati sunt, quod uos putatis occultum, tenebrae thesaurorum meam non fugiunt conscientiam'. Qui, cum diues esset,

pro nobis pauper factus est, nunc in nostris diuitiis erubescit et dicit : uae uobis diuitibus, qui habetis consolationem uestram ! XXXV.

Lal

B7

pdiana cm

meum

in Silo,

ubi

habitauit

SUCEATOS 22.16. Iud. 5;.17.19. AC Tlern 7 II. * *Matth. 21, 13. cf. Marc. 11, 17. Luc. 19, 46. 9 Ioh. 2, 16. 15 Hier. 7, 11. 1? cf. II Cor. 8, 9.

98

Ite ad locum

nomen meum a principio, et uidete, quae fecerim ei propter malitiam populi mei Israhel ! Ex praeteritis docet praesentia et dicentibus : templum domini, templum domini, templum domini et pretiosae domus fulgore gaudentibus Silo, ubi primum fuit tabernaculum dei, recordatur historiae, de qua in psalmo scriptum est : et rep-

19 *Luc.

6, 24.

24 Hier. 7, 4.

2 cf. Ios. 18, 1. I Reg. 4, 5. cf. Hieron. De sit. et nom. p. 152, r.

23 spiritualiter 74 p.c.

accedere P a.c.

ecclesiam P

3 Ps. 77, 6o.

dubitet P

1 malam operam P 3 numquid] ergo adZ. Vulg. 4 uocatum |^ 5 (— 15) pr. ego] sum ad. P 6 (— 9) euüangelio IL ad(s)sumptum (p exp. L) codd., €e s. u. add., sed eras. .M puto] ubi 75 zzg. add. M, quod add. s. u. »;? A *? esse M a.c. 8illam v 9 ut y. 4. 7? M in alio n zg. z? M euangelio alio P 11 sacrilegia periuria v hàereseos LL 12 adinuentio] habentur adZ. $4.4. .M in ea s. ». L, 74 13 faucibus M a.r. i4£opus ^ unde]& aZZ. B 15 oculi mei v 16 thensaurorum M .A a.r. 18 pauper pro nobis v

effectus P

19 dicet M a.c.

quia L/ — habitabit

M ^ 244//. templum

fe M. L.

1 düi templum dfi s. ». IL alt. domini] est add. v 2(— 6) selo M .A a.c. 3 recordatur] in ag. P historia P f.c. repulit M a.c.

v 893

78

IN HIEREMIAM II, 35-36

pulit tabernaculum Silo, ut, quomodo ille locus in ruinas cineresque conlapsus est, ita et templum corruat, cum similium habitatio fuerit peccatorum. Sicut igitur Silo templi exemplum est, ita templum nobis, quando tempus aduenerit illius testimonii: putas, ueniens filius hominis inue- niet fidem super terram ? 7,13-15 10. XXXVI. Et nunc, quia fecistis omnia opera haec, m]

dicit

dominus,

et locutus

sum

ad uos

mane

consur-

gens et loquens et non audistis et uocaus uos ei non respondistis, faciam domui huic, àn qua inuocatum est nomen meum et in qua uos habetis fiduciam, et 15 loco, quem dedi uobis et patribus uestris, sicut feci Silo,

et proiciam

uos

a facie mea,

sicut proieci

566

om-

nes [raires uwesiros, uniuersum semen Ephraim. 2. Hoc, quod posuimus : mane consurgens et loquens, in LXX non habetur. Mane autem consurgit deus, non quod 20 aliquod ei tempus absque diluculo sit, sed quo post noctis quietem uiribus corporis instauratis anima hominum uegetior sit et nequaquam uoluptatibus occupata cibique desiderio audire et facere ualeat, quae dicuntur. 9. Vnde et illud in psalmo legimus : mane exaudies uocem meam, mane 2

V 99

I

La

adstabo tibi et uidebo ; etin Isaia: de nocte — siue diluculo — consurget spiritus meus ad te, deus,

quoniam lux praecepta tua super terram. Vnde et filios lucis Paulus apostolus appellat et non noctis neque tenebrarum

nec dormientes,

sicut et ceteri dormierunt,

qui dei

mandata non sentiunt. Quia igitur deus uocauit eos de nocte A^

consurgens, ut et ipsos de tenebris liberaret, comminatur eis

similia se esse facturum templo in Hierosolymis, quae fecit PL 76o loco Silo, ubi primum fuit tabernaculum, ut peccata similia pari sententia feriantur. 4. Et quomodo proiecit dominus se- PL 732 men Ephraim, id est decem tribus, quae uocabantur Israhel 8 *Luc. 18, 8.

V 99

18 Iter. i23.

* Fiet, 7: 13.

24 Ps. 5, 4 (4.5).

265

*Esai. 26, 9. 2 cf. Eph. 5, 8. 6/7 cf. Ios. 18, 1. I Reg. 4, 5. cf. Hieron. De sit. et nom. D3152. T. 8/9 cf. III Reg. 14, 15. 16. 4 selo P a.c. 6 templo 24 p.c. 8 putans l/ — ueniens] ueni& P 10 operta s. u. z/? JA 12 uocaui uos] uocab(u)imus M P (4) a.c. z? 14 pr. et oz. i habetis uos L a.c. 15 locum codd. (corr. A) 16 selo M a.c. proiecit L 1? ephtaim cod. /Atrebatensis 314 a.c. zz?, effraim O p.c. m? (cf. p. 99, 9), israhel cez. 18 quod] nos ;. s. add. »? A 19 quo v 20 (— 26) deluculo L a.c. quod P, JA p.c. »* 21 uegetatior 74 5.c. 24 pr. mane]etadd. V — 26 esaia M V P, A a.c. 26 consurgit L a.c., ópBpitec. LXX

V 99

2 aplos utadd. V m* A locum L efraim M

paulus P 3 dormientis P dormiunt M. AVP»v 5 ut] ipsos — ipsos]eos» ^ comminatut L, 7; /4, cum comminatus ce/., est add. ei codd. (corr. L, A) 6 hierosolimis M V, L a.c, hierusolimis P — * P, M .A a.c., loco in (cf. p. 97, 20) Engelbrecbt sello M.Aa. 9 V, effraim P

IN HIEREMIAM II, 36-38 IO

79

et habebant principes, propter Hieroboam, filium Nabat de tribu Ephraim, quae eadem appellabatur tribus Ioseph, sic etiam Hierusalem et tribum Iuda cum Beniamin se abiecturum esse

testatur.

Abiecit

igitur Silo, abiecturus

et templum;

abiecit decem tribus, abiecturus et duas. Quidquid illi populo "E

15 dicitur, intellegamus et nobis, si similia fecerimus. XXXVII. Tw ergo noli orare ro populo hoc nec adsumas pro eis laudem et orationem — siue nec voges, ut misericordiam consequaniur, — et non obsistas mihi, quia non exaudiam te. Ne uideatur rogans 20 propheta non inpetrare, quod postulat, praecipit deus, ne pro populo peccatore et nullam agente paenitentiam deprecetur.

16

quod autem dicit : et non

8

A^

resistas

mihi, illud ostendit,

quod sanctorum preces irae dei possint resistere. 2. Vnde et dominus loquitur ad Mosen : dimitte me, ut percutiam populum istum, et faciam te in gentem magnam ; et in Psalmis scribitur: et stetit Finees et placauit et cessauit quassatio et reputatum est ei ad iustitiam. Aaron quoque arrepto turibulo inter ignem arsurumque populum medius stetit et dei ira cessauit. Ac ne putemus crudelitatem dei, qui ne rogari quidem se permittat, reddit causas, cur non exaudiat, dicens :

rie 17-19

IO

15

XXXVIII. Nonne uides, quid isti faciant in ciuitalibus Iuda et in plateis Hierusalem ? Filii colligunt ligna et aires succendunt ignem et mulieres conspergunt adipem, ut faciant blacentas — siue chauo^as — reginae — siue militiae — caeli et libent dis alienis et me ad iracundiam jprouocent. (Numquid me ad iracundiam rouocant ? dicit dominus,» nonne semet ipsos in coníusionem uultus sui ? 2. 17 *Hier. 7, 16.

IOO

dix, 22. XO.

22 *Hiert. 7, 16.

8 *Ps. 105, 30.51.

5 cf. Num. 16, 46-48.

12.13 *Hier.

23 X5.

10 nabath 74 V/ v, nabaht P rum 4Á p.c., se add. s. u. A add. V P, L M a.c. et]est 16 nolli L a.r. nep 18

11 efraim M, effraim P i3abiecit] abiectus /

12etonz. V — legitur IL;a.c. V/— 15 et] in add. s. 4. A, de add. v — consequatur v 20 impetrarit M a.c.

abiecta^ silo]et sis... L praecepit

M P, A a.c. nec / 21puloP agentem M P,La.. 23quiav dei irae v possent M a.c., possunt P, 74 p.c. 1moysen.4 V P demitte M a.c. me 5. 4. L,, oz. cet. 2gente/ 1 8 psalmos lV/ scribitur] legitur v Phinees v fert. et] set M a.r. placuit L M a.c. 4 ei s. 4. .M B aar*on (a a//. s. 4.) L, aaaaron (a pr. e£ Zerf. s. u.) M arepto 74 a.c. 6 itc P a.c. ? quin A 9 uidens 74 a.r. faciunt / P cum Vulg. 11 patris—mulieris M a.c. conspargunt 74 f.c. 12 chabonas 2 13 diis M V P, L a.r. A p.c.(— p. 101,1) 14 numquid—dominus ex V ug. suppleuit (cf. 101, 17) Erasmus v, om. codd. ; an dicit dominus omittendum ? 16 nonne] et add. s. u. M .4 confusione V/ P, L a.c. uultis L

v 894

80

20

V 101

[2]

IN HIEREMIAM

II, 38-39

'Vis,' inquit, 'audire, propheta, cur tibi dixerim : noli orare pro populo hoc ? Haec faciunt, quae sequuntur : et intus et foris et in plateis et in exitibus Hierusalem filii ligna conportant et patres succendunt ignem et mulieres conspergunt adipem cum farina, ut faciant chauonim' — quas nos 'placentas' interpretati sumus siue *praeparationes', ut omne genus ostendat sacrificii reginae caeli, quam lunam debemus accipere, uel certe militiae caeli, ut omnes stellas intellegamus, — *et post haec libent dis alienis, non quo sint, sed quo sub nominibus eorum daemonibus tura succendant et me ad iracundiam prouocent ista facientes. 3. Nec intellegunt miseri, quod ista contentio non me laedat, quem numquam ira commutat, sed semet ipsos in confusionem uultus sui et in ignominiam sempiternam." Quidquid igitur facimus, non deum laedimus, qui laedi numquam potest, sed nobis interitum praeparamus thesaurizantes iram in die irae. Ideo autem diuersa officia filiorum patrumque

p 567 PL 761

et matrum posuit uel uxorum, ut nulla aetas sit, quae ab im- PL 735

pietate dissenserit. XXXIX.

15

20

Ideo haec dicit dominus

non ait : 'effusus est' 25

V 101

deus

: ecce furor

meus et indignatio mea conflata est — siue stzllauit — super locum istum, super uiros et super iumenta et super lignum regionis et super [fruges terrae et succendetur et nom extinguetur. Qui supra dixerat numquid me ad iracundiam prouocant ? Quomodo nunc dicit : ecce furor meus et indignatio mea stillauit super locum istum ? 2. Et est sensus : 'ego quidem naturaliter non irascor, sed illi ita agunt, ut me ad iracundiam prouocent et meam uidear mutare naturam. Sentiant igitur iratum, quod, quantum in se est, facere conantur.' Pulchreque furor

meus

super

locum

istum,

sed : stillauit, ut moderatam poenam significet. Sin autem in stilla furoris tanta duritia est, quid fiet, si omnis imber 1? Hier. 7, 16. 20.22 Hier. 7, 18. Hieron. Nom. Hebt. p. 53, 27.

21 *Hier. 7, 18.

22 *Hiet. 7, 18;

cf.

1.3 Hier. 7, 18. 9 Flier. 7; 19. 17 Hier. 7, 19. 18 *Hier. 7, 20.

8'cf, Rom 27$. 18 *LHier, 7; 26; 23 Hier. 7, 20. 24 *Hier. 7, 20.

1i7cum VP, L M A a.c. 18 secuntur / P 21farinam L MP . cauonim L a.c., chauonas JA p.c. 7?, chauonium V a.c., chaboni P 22 parationes M a.c. V 1oI

1 haec ;zeraui; V' ^ libant P

2 pr. quod P, 4 p.c.

alt. quod 74 p.c.

thura 74 p.c. 3 succendunt L, M a.c. 4 nec] fiec 4 quod] quia v» 6 confusione codd. (corr. »? 74) cultus M inoy, MAAVP ignominia sempiterna l/ ^ 8 praeparemus P a.r. thensaurizantes M .4 a.r. 10 uxorem V, P a.c. 13 conflatur V/uig. i6succenditur L P a.c. ^ extinguitur L a.c. A p.c. quia 74 p.c. 17 prouocat / — 21 uideor M 74 a.c. ' sentiunt P 22iram P conatut P, L a.c. 24istillauit M — significent /4 a.r. si 4A p.r. v 25 in o». P stillam L

v 895

' 102

/ 1035

IN HIEREMIAM

II, 39-41

8r

1 fuerit effusus ? 3. Sed et 'conflatio' sic intellegi potest, ut, quod diu facere noluit, peccatorum multitudine facere conpellatur. Cum autem deus iratus fuerit, et homines et ea, quae hominum sunt, similem interitum sentient. 'Et succendetur', in-

; quit — hau dubium quin furor domini—, *et non

extin-

guetur, quia non agit populus, per quae possit extingui.' 4$,21-23 XL. Haec dicit dominus exercituum, deus Israhel :

10

15

20

25;

holocaustomata uestra addite uiclimis westris et comedite carnes, quia non sum locutus cum patribus 4esíris ei non praecepi eis in die, qua eduxi eos de terra Aegypti, de uerbo holocaustomatum et uictimarum, sed hoc uerbum praecepi eis dicens : audite uocem meam et ero uobis deus et uos eritis mihi populus et ambulate in omni uia, quam mandauit uobis, 40 bene sit uobis. Quorum reprobauit templum, consequenter reprobat et sacrificia et oblique arguit eos, quod non ueneratione sui, sed epularum desiderio immolent uictimas. 2. Quod autem ait: non sum locutus cum patribus uestris et non praecepi eis in die, qua eduxi eos de terra Aegypti, super uerbo holocausti et uictimarum, manifeste intellegitur, quod primum decalogum dederit in tabulis lapideis scriptum digito dei et post offensam idololatriae caputque uituli postea iusserit sibi magis fieri quam daemonibus auferens puram religionem mandatorum dei et concedens sanguinem uictimarum carniumque desiderium.

*$,24 XLI. E£ non audierunt mec inclinauerunt aurem .25a suam, sed abierunt in uoluntatibus — siue desideriis

— et prauitate cordis sui mali factique sunt retrorsum et non inante a die, qua egressi sunt patres eo; rum de terra Aegypti, usque ad hunc diem. 2. 'Me 4.5 Hier. 7, 20.

Deut. 9, ro.

15 cf. Hier. 7, 14.

18 *Hier. 7, 22.

22 cf, Ex. 51, 18.

23 cf. Ex. 352, 8.

2 *Hier. 7, 24.

1 conflati I/ P, conflati 74 a.c., conflata indignatio v

quid /

— 2 multitu-

dinem L 4 succenditur L a.c, succedetur l^ 5 haut L, aut P, haud vef. extinguitur L a.c. 6 ait I^ * deus Israhel o». V^ 8 holocautomata Vulg. uestra oz. V P, M /AAa.ce. 5$ — 9 commedite V, 4 a.r. — carnis M a.c. 10 praecepit M a.c. 11 egypti I^ holocautomatum 24 cwz Vulg. 12

uetbo M V P, .A a.c. praecipi P ^ 16 sacrificia] cur d8 sacrificia imperauetit add. P 19 eduxit V, M c.r. 20 super uerbo] superbo P holocaustis P p.

uictimis P .c.

22 offensa L a.c.

idolatriae (e s. s. 77?) A, idolatriam V/P P concidens P

idolatria L| a.c., idololatria M,

24 offerens P

rel*egionem M, releg.

2 habierunt M a.r. uolumtatibus M p.c. 5? 3 et] in add. Vulg. te M a.c., ante v B hanc JA p.c. v diem hanc Vig.

4 in

21 for. primam decalogum, cf. 419, 16/1Y et Reiter in Berl. phil. Wochenschr.

1919, 645-646

82

IN HIEREMIAM

dicente: audite uocem meam qua, non

Io

audierunt

nec

aurem

suam,

sed sui cordis fecere desideria et contra apostoli sententiam, qui praeteritorum obliuiscebatur et in priora se extendebat, fecere contraria, ut praeterita cuperent et futura contemnerent.' 3. Quodque dicit: a die, qua egressi sunt patres eorum de terra Aegypti, usque ad diem hanc, omne tempus in medio dicit eos per offensam domini transegisse. Vnde et necessaria fuit euangelii gratia, quae illos non suo me-

me

nec

inclinauerunt

aurem

suam,

sed indura-

A

pondebunt

tibi ; tantae

enim erunt

superbiae, ut, cum

uocaueris eos ad audiendum, nullus respondere dignetur. Et dices ad eos : haec est gens, quae non audiuit uocem domini dei sui nec recepit disciplinam'. Pulchre, ut ante iam dixi, nequaquam populum suum, sed gentem uo-

6 Hier. 7, 23. Hiero 3,20. V 104

* Hier. 7, 24. 9 cf. Phil. 5, 15. 11 Hier. 7,3357 21 cf. Ex. 32, 9. 33, 3.5. 54, 9. Deut. 9, 6.13. Bat. 2, 50.

P- 98, 19 sqq. Db cf. Hier. 7, 26.

8 Hier. 7, 27.

10 Hier. 7, 28.

20 cf. 23 cf.

12 cf. p. 69, 21 sq.

8.10 facere P 11 egressa P i2addiem]adiem V 14euuüangelii I, 16 uos] omnes add. M A s. u. z?, v cum Vulg. pet diem (de nocte s. ».) JA 17 (— 22) deluculo L a.c. 19 ceruicem] suam add. » cuz Vulg. — 20 iuxta M JA a.c., ista V,

M p.c.

éadd. s. u. M — itàMar.

confleta P a.c.

21 contemptorem M V^ P, L a.c.

MAWVP»v

V 104

v 896

PL 734

conseruauit.

uerunt ceruicem et peius operati sunt quam patres 20 eorum. Iusta ergo ira domini, quae conflata est et stillauit super populum contemtorem duraeque ceruicis et dei uerba audire nolentem. Quomodo autem deus uel de nocte uel diluculo et in die mittat prophetas, supra diximus. XLIII. E? loqueris ad eos omnia uerba haec et non 7,241.28 xo4 (28) I audient te et uocabis eos et nom respondebunt tibi. Et dices ad eos : haec est gens, quae non audiuit uocem domini dei sui nec recepit disciplinam ; periit fides et ablata est de ore eorum. 'Ne dubites', inquit, *eos indurasse ceruicem et peiora patribus suis operatos, ecce dolocum paenitentiae nec ideo loquor, ut fiant, sed quia futura sunt, idcirco praedico. 2. Saltim nunc loquere eis uerbis meis et tamen non audient te et uocabis eos et non res"o

PL 762

XLII. E£ mist ad uos seruos meos, prophetas, per diem consurgens diluculo et mittens ; et non audieruni

V

et ero uobis deuset reli-

inclinauerunt

15 rito, sed domini misericordia

?, 25b. 26

II, 41-43

et om. M

ceruices L M P a.c,

stillauitq;

— uetba di

22 nollentem L a.r., nolentis M p.c. dilucolo (i ex e) M 2 audium P a.c. 8 peri& (e pr. ex a) P 4dubitas V. — ? saltum M a.., saltem 74 p.c. v $8 audient te] audiente 74 a.c. 10 uocaberis T/ P a.c. 11 dicis P a.v. 12 recipit 74 a.c.

p. 568

IN HIEREMIAM

II, 43-45

83

cat. 3. Quod licet et in tempore prophetarum ex parte sit 15 factum et in umbra praecesserit et in imagine, tamen plenius completur in Christo, quando noluerunt recipere disciplinam et uocem sui domini contemserunt. Vnde eleganter infertur : periit fides, quae proprie Christianorum est, et ablata est de ore eorum omnis uidelicet filii dei fideique confessio. XLIV. Tonde capillum tuum et proice et sume in 1, 29 2o directum— siue super labia — planctum, quia proiecit dominus et reliquit generationem furoris sui. Et Iob audita filiorum et filiarum morte capillos legimus totondisse et apud ueteres haec erat omnium consuetudo lu2 gentium tondere caesariem ; at nunc e contrario comam de105 mittere luctus indicium est. 2. Omnis autem planctus et la- v 897 mentatio prophetalis idcirco adsumitur, quia proiecit dominus et reliquit generationem furoris sui ; hau dubium, quin populum significet Iudaeorum. Et proprie hoc ad Christi tempora referendum, quando periit fides et de PL 365 ore ablata est populi dominum blasphemantis. XLV. Quia fecerunt filii Iuda malum in conspectu PL 755 7, 30. 31 meo, dicii dominus ; posuerunt offendicula sua in domo, in qua inuocatum est nomen meum, ut pollueLE

A

rent

IA

eam,

et aedificauerunt

excelsa —

siue

aram

—

Tofeth, quae est in ualle filii Ennom, ut incenderent filios suos et filias suas igne ; quae non jraecepi nec cogitaui in corde meo. 2. Quod in templo dei fili Iuda statuam Bahal posuerint, in Hiezechielis principio discimus. *Excelsa' autem, quae Hebraice appellantur *bamath', siue 'aram' Tofeth, quae est in ualle filiorum Ennom,

illum locum significat, qui Siloae fontibus inrigatur et est amoenus atque nemorosus hodieque hortorum praebet delicias. 15 cf. Hebr. 1o, 1.

105

2 Hier. 7, 29. Fer. 7. 3T. TB THHer 4, 5I.

18 Hier. 7, 28.

21 *Hiet. 7, 29.

23 cf. Hiob r, 20.

5 *Hier. 7, 28. 10 *Hiet. 7, 51. 14 cf. Ezech. cap. 8. 14.21 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 16, 17.25, 9—p. 7, 11.

16 recepire L a.c.

17 contempserunt M V P, L a.c. A p.c.

18 peri& P, perit 74 a.c.

19 omnes L a.c.

inferitur P a.r.

uidelicet IL — filium V

— fidei

L a.c. 21 derectum L a.v. 23 mortem L V a.c. 25 cessatiem l/ — ad M, L .A P a.c. dimittere codd. (i pr. ex e M), cunctis add. P

10$

1 omnes M a.c. autem] enim P 3 requid P haut L, aut P a.c., haud cet. 5 refferendum ;4 peri& P, perit v 6 ablata est de ore v ? conspectu meo] oculis meis lug. 9 domu M, L a.c, domum P a... — 10 excelsam n aro V 11(— 21)thofeth M A V, L a.r., thofet P, Topheth v (sze semper

))

| enom P 12 igni V' eum düi P 14 posuer bahal P

Vulg. praecipi M . 13 cogitabo M a.c. iezechielis (1 pr. s. 4.) 44, ezechielis M V P

15 dicimus L a.c. bamoth v en*non 74 i7locom V a..

16 thofeth M .A, L a.r., tofet V, thofet P siloae(sic a/ibi semper L) sertpsi, siloe codd. v ;

cf. p. 29, 17

intigaftur (r s. n pr.) .A

18 ortorum P

dilicias L P a.c.

84

Hic autem gentilitatis error omnes prouincias occupauit, ut ad capita fontium lucosque amoenissimos uictimas immolarent et omnis prauae superstitionis religio seruaretur. 3. *Tofeth' lingua Hebraea interpretatur 'latitudo' scriptumque fertur in

20

V 106

IN HIEREMIAM II, 45-46

X

libro Iosue, filii Nun, de hoc loco, qui est in ualle filiorum En-

^

nom et Hebraice dicitur 'gehennom' ; 'ge' quippe $dpayya, hoc est *uallem', et *hennom' uel hominis nomen uel 'gratiam* sonat. Traduntque Hebraei ex hoc loco appellatam *'gehennam', quod scilicet omnis populus Iudaeorum ibi perierit offendens deum, in quo loco etiam filios suos in igne idolis consecrarint siue holocaustum optulerint, quae non praeceperit eis nec ulla legis iusserit sanctione. 4. Quodsi Iepthae optulit filiam suam uirginem deo, non sacrificium placet, sed animus

IO

offerentis ; neque

enim,

si canis aut asinus

p. 569

aut inmundum

quodlibet animal primum occurrisset patri a caede hostium reuertenti, deo illud offerre debuerat. XLVI. Zdeo ecce dies uenient, dicit dominus, 3, 32. 93 I

I

20

V 107

n

ei non

dicetur amplius Tofeth et uallis filii Ennom, sed uallis interjectionis et sebelient in T'ofeth eo, quod non sit locus. Et erit morticinum populi huius in cibum wuolucribus caeli et bestiis terrae et non erit, qui abigat. Tempus obsidionis significat, quod ab anno nono regis Sedeciae usque ad annum undecimum perpessi sunt, et quod nequaquam uocetur uallis ipsa *gehennom', hoc est *uallis hennom', siue 'filiorum Ennom', sed ob interfectionem plurimorum *uallis occisionis'. 2. Tanta autem caedes erit, ut in loco prius religionis sepulchra sint innumerabilia et, quos sepelire non 93 cf. Ios. 15, 8. 18, 16.

V 106

2.20 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 6r, 21. De sit. et nom. p. 128, 9. Beg I7 7.

9 cf. Iudd. 11, 31.34.39.

6 cf. IV

18 cf. IV Reg. 25, 1.2.

20 montium M V P, /4a.c.v — iocosque L a.c., locosque M V a.c. 7À p.c., locusque P amenissimus L a.c., amoenissimas P 21 omnes L P a.c. relegio IrP'ac. 22 hebrea L a.v. 23 iosuae P V 106

i1ennon 4 p..

2gehennon D, 74 p.., geennom v

gelgrece P

T'a L, GapaNTa M, (pharanta s. 1.) 74, GapaNOa V, DaRaN.A P

^ OapaN-

3 etop. P

ennom M P, L a.c. v, ennon V, JA p.c. ominis P 4 adduntque (d z//. 4$. M. pi) 4A hebrei L a.c. $6 quod]quiav» ^ iudeorum M — 6a/Linom.v igne] etiam ad. V P, L M .A a.c. consecratent P ^ 7 obtuler (le s. 4.) P quae (1 ad. s. 4.) A praeceperint M JA a.r., praeciperint P S$sanctionem Pp iepthae (h s. 4.) L, iephtae M, (a eras.) 4, iephte V v, gepte(is. g) P — 10 offerentes L M a.c. alf. aut] & P 11 ostium 4 13 ueniet L a.c. 14 dicitut L a.c. toteh L a.c., thofeth 4, thof& P fili M ennon 74 15 interfectiones M — sepelientur » — thofeth M 24 V P,et add. P 16 cibos Vulg. ublucribus L a.c. 17 ambigat l/ ^ 18 sedechiae 4 V/ P Sedechiae regis V/ — 20 geennom L a.c., geennon M, gehennon .A, (n Zer/. ex m) P hoc—Ennom oz. M 21 hennom] ennom 24 V P, L a.c. v ennon V, enom P

V 107

1 loco] ubi add. s. ». z?*? A pulcra 74 P quod P

2 religionis] demonü erat ibi s. nis »* 74

se-

v 898

V 108

V 108

IN HIEREMIAM II, 46-48

85

potuerint, lacerentur ab auibus et a bestiis deuorentur nullusque sit, qui abigat similia metuens et humandi uictus officiis. 5 Manifesta

transcurrimus,

ut, sicubi locus fuerit, in obscuris

moremur. Ipsius enim libri magnitudo fastidium potest facere legentibus ; quanto magis, si a nobis latius disseratur! XLVII. E£ quiescere faciam de urbibus Iuda et de 7,94 blateis Hierusalem uocem gaudii et uocem laetitiae IO eí uocem sponsi et uocem sponsae ; in desolationem enim erit terra. Cum locus idololatriae uersus fuerit in sepulchra, ut, ubi deum

offenderant,

ibi eorum

inhumata

PIT 264

PL 7356

ia-

ceant cadauera, de urbe quondam Hierusalem et de ceteris urbibus, quae sub illius dicione erant, auferetur omnis laetitia 15

et maerore gemituque et desolatione omnia complebuntur.

8, 1-3

XLVIII.

In tempore

illo, ait dominus,

eicient

ossa

regis Iuda et ossa principum eius et ossa sacerdotum e( ossa prophetarum et ossa eorum, qui habitauerunt in Hierusalem, de sepulchris suis. Et expan20

deni

25

quae dilexerunt et quibus seruierunt et post quae ambulauerunt et quae quaesierunt et adorauerunt. Non colligentur et non sepelientur ; in sterquilinium super faciem terrae erunt. Et elàgent magis mortem quam uiiam omnes, qui residui fuerint de cognatione hac pessima in uniuersis locis, quae derelicta sunt, ad quae eieci eos, dicit dominus exercituum. 2. Omnia, quae prophetalis sermo describit, nostro tempore cernimus accidisse, non uni Hierusalem, quae ista perpessa

Lal

ea ad solem

et lunam

et omnem

militiam

caeli,

est a Chaldaeis atque Romanis, sed uniuerso orbi, ita ut lacri-

IO

mae aruerint et ossibus mortuorum uniuersa completa sint. Et quia solebant iuxta antiquum morem aurum et quaedam ornamenta uel mulierum uel uirorum in sepulchris condere, haec quoque frangebat et effodiebat auaritia, ut caelo et luci proderent. 3. Et ideo primum regum Iuda et principum eius, sacerdotum quoque et prophetarum et uniuersi populi, qui fuerant in Hierusalem, ossa de tumulis proferebantur patentia soli et lunae et omni stellarum aspectui, ut, quibus seruierant 8 deuorarentur

P, M .A a.r.

4 habigat P

me*tu*ens

(tu 7» ras.) M

5

manifeste P *? legentis P quanto—disseratur om. V' . si* 4 8 orbibus M a.c. 9 et op. v 10 pr. et eras. 4A, om. Vulg. 11 terre P idolatriae 4 V P 12 offenderat P a.c. 13 quidem P 14 auferitur L a.c. 16 illo tempore L/z/z. eiécient I. 17 reges M a.c., et add., sed eras. V. — regum l/uig. 19 in o». M P v cum Vulg. 20 2/;. et] ad add. v malitiam P a.v. 23 sepellientur M a.r. sterquilinum L ; sed cf. p. 108, 13 etc. 24 faciae L a.c. Fir x. LL 25 omnis L a.c. 12tquae M, P a.c, atq. V, 74 a.c. z^.

eiecit V P, DLL M ja.

— exercitü V7

4 chaldeis 74, L a.c. ite P a.c, | b uniuersa completa sint ossibus mortuorum v 6 aurum ;. 4. LL 8 pr. et s. «. L luce M 9 proderentur v 11 fuerat JA 5.r. patientia P 12soliozy. M | omnium v stillarum L a.c. 7

$. HIER. LXXIY

v 899

86

IN HIEREMIAM

II, 48-51

derelicto deo, eorum paterent aspectibus et consumta in sterquilinium et cineres soluerentur, si quis autem de multitudine I I potuisset effugere, ad quaecumque loca uenisset, mortem praeferret uitae et remedium infelicis animae putaret interitum. XLIX. Et dices ad eos : haec dicit dominus : num8,4 quid, qui cadit, non resurget ? et qui auersus est, "0n reuerietur — siue non auertet — ? Post tanta mala 20 ad paenitentiam prouocat eos, qui potuerint remanere, siue priusquam ueniant. Quae minatus est, hortatur ad conuersionem et dat locum paenitentiae. 2. Quod autem iuxta Hebraicum scriptum est : et qui auersus est, non auertet, illud significat, quod, qui a deo auersatus est, si uoluerit V 109

IO

8,6 I5

20

LI. Attend?

et auscultau?

; nemo,

quod bonum

est,

loquitur,nullus est, qui agat baenitentiam super peccato suo dicens : quid feci ? Omnes conuersi sunt ad cursum suum quasi equus impetu uadens ad jroelium. Reuocati ad paenitentiam audire contemnunt nec sufficit eis contra dominum deliquisse et locutos esse blasphemiam, sed omnes instar equorum et feruido cursu ad proelium ruentium non recogitant super peccato suo nec dicunt : quid feci ? 2. Per quae intellegimus uel de omni genere humano

V 108 V 109

19 *Hier. 8, 4.

9.8.9 Hier. 8, 5.

23 *Hier. 8, 4.

19 Hier. 8, 6.

13 parerent M 4 V, P — consumpta 7A V, L a.c., consummata P 14 cineris LM 4 ac. 15 ad] atq; M, 4 a.c. praeferre V/ — 16 re*medium L putartet** T, 17 dices] dicis P a.v. i8Scadet MV P,L /Ja.c.v surget V/ — 19reuertitut P, L.a.c.— auettit P, IL, a.c., auertetur v»(— 23) — po**st

V

V 109

B 570

ad meliora conuerti, possit et dei furorem ad meliora conuer- PL 765 tere et uenienti obsistere et plagas precibus euitare. L. Quare ergo auersus est populus iste in Hierusalem auersione contentiosa, adprehenderunt menda- PL 757 cium et noluerunt reuerti ? 'Quanto ego', inquit, *magis ad paenitentiam prouocaui, tanto illi plus recesserunt a me non tam peccandi studio quam me superandi. Adprehenderunt enim fortiter mendacium uel idola uel praua quaeque ueritati iustitiaeque contraria et noluerunt reuerti' — non dixit *'non potuerunt' —, 'sed omni studio iniqua sectati sunt'.

. malitia P 20 potuerunt LL a.c. 21 ueniat P a.c. ortatur 74, P a.c. confessionem P 24 quod o». L . A V P, M a.c. uersatus M — conuertere l/ —— possit—conuertere oz. 1^ 8 auersatus M 44 V P,L a.c. 4 auersátione IL adpteenderunt P b ergo P inquit magis ego v 6 plures » ? quem P a.c. 9 contratia] sunt add. V P, L M .A a.c. i0dixi La.c — iniqua]in qua MV «c. — 12 ascultaui L, a.c., obscultaui P a.c. 15 impetum L a.r,, oz. P 16 suffecit M 17?1locutus L A z.c., loquutus M blasphemia P — 18 omnis L M a.c. 19 peccata sua MAAV P

IN HIEREMIAM II, 51-53

87

ista dici, quod pronum sit ad uitia, uel de tempore saluatoris, quando omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt

V 110

V rii

; non

fuit, qui faceret

21 cf. Gen. 6, 5. 8, 21.

V IIO

bonum,

non

fuit usque

ad unum. Vnde et ipse mystice clamitat : saluum me fac, 2; domine, quoniam defecit sanctus ! Sin autem haec ita 1: se habent, ubi sunt, qui in nostra esse dicunt positum uoluntate omni carere peccato ? Nemo, inquit, quod bonum est loquitur, quia etiam pro otioso uerbo reddituri sumus rationem in die iudicii. 87 5; LII. Miluus in caelo cognouit tempus suum, turturtur et hirundo et ciconia custodierunt tempus aduentus sui ; bopulus autem meus non cognouit iudicium domini. Pro *miluo', quem interpretatus est Symmachus, LXX et Theodotio ipsum uerbum Hebraicum posuere 10 *asida', Aquila *herodiona'. Rursumque pro 'hirundine' Symmachus *cicadam' transtulit, quae Hebraice dicitur 'sis'. Pro eo autem, quod nos posuimus 'ciconiam', et Aquila et Symmachus ita, ut in Hebraeo scriptum est, 'agur' transtulerunt, pro quo LXX 'agri passeres' interpretati sunt. 2. Vnus autem at15 que idem sensus est, qui et in Isaiae principio ponitur: agnouit bos possessorem suum et asinus praesaepe domini sui, Israhel autem me non cognouit et populus meus non intellexit ; quod etiam paruae aues sua norint tempora et sciant, quando ad calida festinantes loca 20 rigorem hiemis debeant declinare et rursum ueris principio ad solitas uenire regiones. 'Caelum' autem hic pro 'aere', qui supra est, debemus accipere. 8,8 LIII. Quomodo dicitis : sapientes sumus et lex domini nobiscum est ? Vere mendacium operatus est 1: s£ilus mendax scribarum. Ad scribas loquitur et Phari225 P83124/3.

24 Ps. 11, 2.

1 qui] scil. Pelagiani. 2 Hier. 8, 6. 8 cf. Matth. 12, 36. 8.10.12 Hier. B 8.9.10.12.13 *Hier. 8, 7. 10 a5/da] cf. Origen. Lexic. Nom. Hebr. s. u. doa (xxir1, 1209 M). 15 *Esai. 1, 3.

21 quod] quia»

^ 23 pr.fuit] erat V/ — qui—fuit oz. V — 24 mytice L a.c.,

mistice l7, oz. P

V 110

| :

1 qui]& add. P

dicunt positum esse v

uoluntatem M .A P z.r.

3 qui

La. 6irundo V . ciconea L M .A a.c. 8(— 10.12) simmachus P 9 hebraeicum M 10 aciaa P erodiona 44 V, L. M a.c., erodiano (pr. o ex u ; V s. ano 77?) P, herodium v

n

i2ciconeam L, M 74a.v.

-Á

1b5esaiae V P, 4 a.

rursum v

hyrundine M, irundine V, arundine

— pr.eteras. M .A 16 bos(bexu;us.

alt.& s. u«. P — 13 hebreo o) M

ptaesepe V, L a.c.,

(ià *. e Zer/.) A, praesip*e M, praesepem P 19 ad o». P callida P 20 hyemis M rursus M.AV Pv — 21 quisupta est aere(-€) qui supra est 44 (M) (pr. qui supra est exp. 7A ; a//. eras. M), qui supra est aere V/ — 23 sapientes] nos add. (s. u.) M JA cum Vulg. 24 uere—sctibarum 5 zzg. add. m. saec. fere IX L, 07. cet.

V rr1

1 et] ad ag7.

V P

v 900

PL 3766

88

15

20

V 112

IVEXIT

II, 53-55

saeos, qui legis iactant notitiam et scribentes scribunt iniquitatem. Quodque ait : LIV. Comíusi sunt sapientes, perterriti et capti suni, non quo sapientes sint, qui ista faciunt, sed sapientes uocat, ut suo iudicio condemnentur et e contrario sapientia eorum conuincatur stultitia dicente Paulo: qui doces alium te ipsum non doces ? Et quia uerbum domini jroiecerunt,ideo nulla sapientia est in eis. Frustra igitur iactant legis scientiam, qui doctrinam operibus destruunt. LV. Propterea dabo mulieres — siue uxores — eoYum externis, agros eorum heredibus, quia a mainimo usque ad maximum omnes auaritiae student, a propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt mendaciwm —siue iniquitatem —. Et sanabant coniritionem filiae populi mei ad ignominiam dicentes : pax, pax, cum non esset fax. 2. Receperunt mercedem operum suorum, ut, qui uerbum domini proiecerunt, ipsi abicerentur ab eo. 'Vxores', inquit, 'eorum et possessiones tradam hostibus. Et ne mea crudelis putetur esse sententia, causas auditor agnoscat : a minimo usque ad maximum omnes auaritiae student — radix est enim omnium malorum auaritia —, a propheta usque ad sacerdotem. Qui alios peccantes prohibere deberent, primi sceleribus subiacent et cuncti uel iniqua faciunt, dum aliena diripiunt, uel certe mendacium, ut non sit ueritas in ore eorum. Et post ista quasi boni medici aliena uulnera uerbis sanare cupiebant, qui ipsi erant omnium flagitiorum confossi uulneribus'. 3. Haec cotidie in nostro quoque populo cernimus dicente apostolo: qui praedicas non furandum, furaris et reliqua. Qui cum peccatores et diuites uiderint, sanare cupiunt contritionem filiae populi dei, hoc est ecclesiae, in ignominiam uel eorum, qui decipiuntur, uel eorum, qui alios decipiunt, ut dicant omni facinore coopertis : pax, pax, cum nulla sit pax, et bellum eis immineat peccatorum. 7 *Rom. 2, 21.

16. V 112

IN HIEREMIAM

11 *Hier. 8, 10.

18 cf. Hier. 8, 9.

4 Rom. 2, 21.

15 *Hier. 8, 11.

21.23 *Hier. 6, 15. 8, 1c.

17 cf. Matth. 6, 2.5.

22 *T 'Tim. 6, 1o.

8 *Hier 8, 11.

5 sunt] uerbum enim domini proiecerunt et sapientia nulla est in eis ex Vulg. add. Erasmus v

V 112

quod 24 p.c. z?

sunt codd. (corr. M)

6suo]sub»v

eom. A,

M a.c. ? Paulo] apostolo add. v 9 sapientia nulla l/z/g. 12 exteris l/ulg. 13 ad o». M auatitia P, auaritiam l/u/g. student] sequuntur l/z/g. 15 sanabunt P cwz Vulg. 16 filia JA P a.c. 17 pax Zer posui? V. — 18 abiécerentur L 21 agnoscat] quia add. s. su. z? JA 22 enim oz. /À 1 uerbo P 4 dicente] beato Paulo add. v predicans I^ 5 cumq; 44 uiderent LL a.c. 6 filia P ecclesia P in ozz. P 4 pr. qui—eorum Sos 8utoz.V omnibus P 9 immineant M .A a.r.

PL 738

B 571

v 9or

IN HIEREMIAM II, 56-58 8, 12a

IO

15

8, 12b

89

LVI. Confusi sunt, quia abominationem fecerunt ? Quin immo confusione non sunt confusi et erubescere nescierunt. 'Eporquarwós hoc est legendum, ut sit sensus : 'erubuerunt in sceleribus suis, intellexerunt abominationes quas operati sunt ?' 'Nequaquam, sed in tantam proruperunt amentiam, ut nec confusione cuperent emendare uitia nec

spe ueniae sua scelera confiteri'. LVII. Idcirco cadent inter corruentes wisitationis

suae

corruent,

dicit

; in tempore

dominus.

Haec sunt

praemia eorum, qui erubescere nescierunt, ut, quorum dignitas 2 o erat excelsior populis, ruinis populi miscerentur. A minimo enim usque ad maximum omnes auaritiae student et a propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt mendacium ; uisitationis autem tempus propinqua captiuitas est. LVIII. Congregans congregabo eos, dicit dominus ; 8,13 5 non est uua in uitibus ei non sunt ficus in ficulnea V 113

Lal

A

IO

PL 767

;

folium defluxit et dedi eis, quae praetergressa sunt. Quod sit tempus uisitationis, in quo corruent delinquentes, manifestius docet dicens : *congregans congregabo eos' — hau dubium quin in Hierusalem —, *ut obsideantur a Chal- PL 739 daeis longo tempore et famis sustineant mala. Cum,' inquit, 'tempora praetereant et aestati succedat autumnus et hieme arborum cadant folia, uidebitis cuncta de longe et ex his non capietis cibum. 2. Non est enim uua in uitibus uobis, qui fructus uitium non sumitis, et non sunt ficus in ficulnea obsesso populo, qui suarum arborum poma cernit ab v 902 hostibus diripi. Folia', inquit, *defluent aestate autumnoque transactis. Dedi enim eis, quae praeterire cernerent et maiore dolore amitterent rerum omnium abundantiam, quam eis tangere non licebat'.

20 *Hier. 6, 15. 8, 1o. 2 cf. Hier. 6, 15. 8, 12.

3 Hier. 8, 15.

4 cf. Hier. 21, 9.

8.9 Hier. 8, 15.

10 qui M P, L a.c. 12 Epa?HMaCTIKQ M, epaTHMaCTIKQC (erathemasticos s. 4.) A, HpaOH2-CaCO;KQC V, epaTHMaCTIKaC P estog. MAAVP 13 suis] et adZ. v abhominationes (h s. s.) 44 14 eruperunt M 4, erubuer P (V ?), erupete v 15 confusionem M a.r. 16 spé P i? ruentes / — 19 et JA a.c. »* 22 prophetarn L 23 autem o». M 25 dicit] ait l/u/g. 26 uua 05 uitibus 7r. P (— p. 113, 8) 2s$ MVP,L 24a:c. 4haud A V, (ex haut) L, haut (d s. t) M, (h s. &.) P ; cf.p. 35, 13. 73, 16. 88, 4. 102, 5. 105, 3 etc. chaldeis L. M A 6 estati (e s. zi.) M, statís (s a/£. s. 4.) JA, statim P * cadent P longo I 8 cibos v 9 fructum P sumetis M V, .A a.c. 11 deripi P, deuorati v state P 12

transactib; P 12 praeterite P maiori codd. (corr. L. ; cf. p. 22, 16. 35, 2. 125, 2 etc.) v 13 dolori V P, L M .A a.c. habund. V P

90

IN HIEREMIAM II, 59-60

8,14.15 5; |LIX. Quare sedemus ? Conuenite et ingrediamur ciuitatem munitam — siue ciuitates munitas — et sileamus ibi — siue broiciamur ibi —, quia dominus noster abiecit (— siue silere fecit —) nos et potum dedit nobis aquam fellis ; beccauimus enim domino. 20 Exspectauimus pacem et non erat bonum, tempus medelae et ecce formido. 2. Vox populi respondentis inducitur et sua uitia confitentis et cohortantis se mutuo, ut ci-

V 114

uitates ingrediantur muratas siue unam ciuitatem Hierusalem; i jam enim ceterae captae fuerant. 'Et sileamus', inquit, 'jbi, quia dominus noster silere nos fecit — non enim habemus fiduciam deprecandi —, siue

abiciamur

ibi

5572

siue proiciamur instar stercoris. Ipse potauit nos aquas ; fellis, quia dulcem in amaritudinem conuertimus deum. 3. Et ut tales biberemus aquas, causa perspicua est : peccauimus enim domino et exspectauimus pacem, qui nihil boni operis feceramus putabamusque nobis tempus adesse medicinae, cum formidine atque terrore omnia conplerentur'. 10 Personarum mutatio, et maxime in prophetis, difficilem intellectum facit ; quae si suis locis et causis temporibusque reddantur, plana fient, quae uidebantur obscura. 8,416

LX.

A Dam

audàtus

uoce hinnituum 1; commota

est fremitus

jugnatorum

est omnis

terra

equorum

eius,

—siue equitatus —

; et uenerunt

a

eius

et deuoraue-

runi —siue e£ uenient et deuorabunt — terram et ple- PL 768 nitudinem eius, urbem et habitatores eius.2. Non igitur, ut supra LXX transtulerunt, dixit populus : ingrediamur

ciuitates

munitas, sed:

ciuitatem

munitam,

ut

20 significet Hierusalem. Denique et nunc infert: urbem et habitatores eius. Describitur autem a Dan per Phoenicem 16.17.18 *Hier. 8, 14.

V 114

1.3.4 *Hier. 8, 14. (13). 8, 14.

6 Hier. 8, 14.15. 20 Hier. 8, 16.

15 ingrediamur] intremus

4 cf. Ps. 24, 8. I Petr. 2, 5. 14.16 *Hier. 8, 16.

M V. P, 4A a.c. z?

B cf. Os. 14, r. Am. 6, 12 18 *Hier. 8, 14.

16 munitates

M 4 a.c.

19 Hier.

— 17 pr.

sibi

M — dominus] deus aZ. Vulg. — 18 nostet oz. V, non M P, fir ex fi zà* JA abiecit nos] silere nos fecit V/ze/oriusv ^ siue silere fecit ex Vulg. suppleui (ef. p. 114, 2) silere fecit] abiecit (sc7/. àméppujev) LXX (cf. p. 79, 15. 118, 22 ete.) nos fecit Vulg. 20 expectauimus M V/ P, L a.c. enim add. M 21 medellae M V, L JA P a.c. ind*citur (u s. ras.) LL 23 munitas v V 114

1iam]& adZ., sed eras M

3 habeamus P

4**stercoris

aquam P, aqua M. AV v 5 dulces (1s. v. ;sex m) M om.M " expectauimuss MV P 8 putamusque / P

M

potabit M a.c.

deum—biberemus tempus nobis M 7A

VP 9/10 omnia—maxi 77 zzg. 72. coaeua (enim pos? personarum add. ; et om.) eadem uerba nulla uaria lectione in mg. inferiore add. alia p. M — 12 qui P a.c. uideantur P 14 innituum M . eiussiue equitatus v 19 sed Eraszus v, siue codd. 21 discribitur P (passizz)

IN HIEREMIAM

II, 60-62

9I

ueniens cum exercitu Nabuchodonosor, in quo loco Iordanes fluuius oritur, et quae LXX

futura, Hebraicum pro ueritate

rei iam facta commemorat. Vn; 8,19. LXI. Quia ecce ego mittam uobis serpentes regulos Qr. 18) — siue pessimos aut, ut Septuaginta transtulerunt, mortiferos —, quibus non est incantatio ; et mordebunt «os, aii dominus, insanabiliter cum dolore cordis s uestri deficientis. 2. Qui sint illi, qui ueniunt a Dan et v 9o;

quorum auditus est fremitus et qui terram omnem ad solitu- PL 74o dinem redegerunt, sub alia figura idem prophetalis sermo demonstrat 'serpentes' eos appellans *pessimos' siue *mortiferos' et, ut Aquila transtulit, 'regulos', qui appellantur Hebraice ro *sapphonim' ; pro quo, quid sibi uoluerit secunda eius editio, ut 'speculatores' diceret, non intellego, nisi forte ob uerbi similitudinem. 3. Quibus non est,ait, incantatio. Frustra

enim ad deum preces fundunt aduersum serpentem antiquum, colubrum tortuosum, qui dei praecepta contemserint. Vtamur 15 hoc loco aduersum eos, qui saluatoris eloquia contemnentes traduntur aduersariis potestatibus. 8,18 LXII. Dolor meus super dolorem, in me cor meum maerens. Pro quo, ut supra diximus, LXX superiori sententiae, quae dicta sunt, copularunt, ut ponerent : et mordebunt 20 uos, ait dominus, insanabiliter cum dolore cordis uestri deficientis. In Hebraico autem non tam 'dolor' est,

qui Graece dicitur 98v$, quam p«e3íapa, quod nos interpretari possumus 'rictum' oris dolore contracti et habentem risus

V 115

2*Hier. 8,17. 4*Hier.8, 18. — 5/6 cf. Hier. 8, 16. — 6 cf. Gen. 47, 19 etc. 8.9.11 *Hier. 8, 17. 11 speculatores] scil. safoniz; ; c£. Hieron. Nom. Hebr. p. I1. 12 Hier. 8, 17. 13 cf. Apoc. 12, 9. 20, 2. 14 cf. Esai. 27, 1. 19 *Hier. 8, 17.18.

22 exercitum L

nabucod. M, nabughod. (ex nabucod.) :4, nabogod. (ch s. g) P

iotdanis codd. (corr. L)) V i15

odyNh P

A

V i15

^ fluuius Iordanis v

24 rei] se P — factam P

1 ecce] &c P a.c. 2 pessimus L a.c. 4 insanabiliter—deficientis oz. Vulg. 5 deficientes LL a.c., deficietis ce/. v, àmopovuévas LXX (ef. Jin. 21) sunt M a.c. v 6 omnem terram T7 * redigerunt L a.c. M p.c, redierunt P — 8 siue oz., & add.s.u. M ^ 9aliqua P a.c. 10 saphonim L a.c., sapponim JA a.c., sapphonin M, saphphonim v uoluerint I^ 13 (— 15) aduersus MAAVP»v 14 colobrum M .A a.c. tortuorsum l/ — contemserint (sze sezzper fere L, p.c. uel primitus) scripsi, contempserint codd. 15 eloquio M V,L .4a.c., eloquium P 18 merens V P, JA a.c. »?* 19 copolarunt IL ponent L f.r. et om. V^ 21 deficietis M.AV Pv aum JA dolor est] dolorem P 22 od. NH V, peau, Erasmus

23 dolorem P

14 cf. Hiob 26, 15.

v,MHdaMa

etc up

L M V P, MHdiaMA (medialla s. zi.)

92 V 116

IN HIEREMIAM

II, 62-68

similitudinem.'Eu$arwós autem haec ex persona deilegenda sunt plangentis euersionem Hierusalem et eius miserias non ferentis. LXIII. Ecce uox clamoris filiae populi mei de ter8, 19a 5 ra longinqua ! Fletum describit et ululatum urbis HierusaI

8, 19b

IO

lem ingressis hostibus. LXIV. Numquid dominus non est in Sion aut rex eius non est in ea ? Siue dominus ipse est rex aut certe dominus ad patrem, rex refertur ad filium iuxta illud, quod sub nomine

Salomonis

scribitur : deus,

iudicium

tuum

regi da et iustitiam tuam filio regis. Vt autem uox clamoris sit in Hierusalem et clamor ipse ueniat de terra longinqua, causa manifesta est, quod dominus non sit in ea et rex illius recesserit ab illa. LXV. Quare ergo me ad iracundiam concitauerunt 8, 19c :;

in sculptilibus

8, 20 20

8,21 25 V 117

I

8, 22 5

suis et in uanitatibus

alienis ? 'Re-

cessit autem', inquit, *ab eis dominus, quia me, qui dominus et rex eorum eram, idolorum cultu ad iracundiam prouocarunt'. LXVI. Transiit messis, finita est aestas ; et nos saluati non sumus. Rursum populus loquitur, qui in Hierusalem diuturna obsidione conclusus est, quod mutata sint tempora et anni circulus euolutus sit et omnis eorum spes irrita fuerit atque transierit. LXVII. Sujer contritione filiae populi mei contriius sum et contristatus, stupor obtinuit me. Respondet deus, quod in adflictione Hierusalem ipse uideatur adflictus, et in humanam similitudinem stupore conteritur. LXVIII. Nwmquid resina non est in Galaad aut medicus mom est ib ? Quare igitur non est obducta cicatrix filiae populi mei ? Non solum in praesenti loco, sed et multis aliis testimoniis scripturarum inuenimus resinam Galaad pro paenitentia poni atque medicamine mirarique nunc deum, quare uulnera Hierusalem nequaquam curata sint et necdum cicatrices obduxerint cutem eo, quod

V 116 IVEIIT

10 Ps. 71, 1 (2).

V 116

1 e-IObar.KQOC V, -KOaC P, (emphaticos s. s. 74)

6 cf. Hier. 46 (26), 11.51 (28), 8. haec oz. L

ex om. P

diligaenda P 2 plangentes L a.c. 4 in om. v 9 adfertur P 10 salamonis LL 11 ut] cut v 12 lonquinqua M 14 recessit L a.c. 15 (2 18) iracundia L a.c. 16 sculptillibus L a.c. 17 autem ozz. M dominus om. P quia me qui pos/ea add. P qui] quia T/ a.r. 18 eorum] illorum v prouocauerunt l/, L a.c. v 19 transit P, V a.c. 21 quia v 22 oinis (is s. u. 77) .A 24 contritionem P filiae s. 4. LL 25 contristatur L/ — respondet scripsi, tespondit codd. v (cf. p. 58, 8. 82, 6. 91, 14)

IVEITT

1 afflict**tione 74, adflictionem P 2 humana similitudine l/ ^ conteritus V, conteratur v 4 tibi M, L a.r. non—-cica s. 4. L 6et]inadd.v — * mitariq.o (o s. q) 7 9 obduxerunt P, V a.c.

PL 769

OPE)

v 904

PL 741

IN HIEREMIAM II, 6872

93

non sint prophetae nec sacerdotes, quorum debeant curari medicamine. LXIX. Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis 9,1 IO

foniem 15

9, 2a

20

25

lacrimarum?Et blorabo

mendacii

ei non

quia de malo noueruni,

Io

die et nocte interfec-

tos filiae $opuli mei. 'Si totus', inquit, *uertar in fletum et nequaquam guttae sint lacrimarum, sed abundantia fluminis, tamen interfectos filiae populi mei digne flere non potero. Tanta enim sunt mala, ut omnem dolorem sui uincant magnitudine'. Hoc autem tam ex prophetae quam ex domini persona intellegi potest. LXX. Quis dabit me in solitudine diuersorium uiatorum? Et derelinquam $opulum meum et recedam ab eis. LXX: quis det mihi in solitudine mansionem nouissimam, ut relinquam populum meum et recedam ab eis ? 'Melius', inquit, '*est habitare in extrema solitudine quam inter tanta hominum scelera commorari'. Vnde et saluator in euangelio loquebatur : usquequo sustinebo uos ? Et in alio loco scriptum est: in tempore illo, qui intellegit, sedebit et tacebit, quoniam tempus pessimum est. LXXI. Quia omnes adulter? sunt, coetus praeuaricatorum, et extenderunt linguam suam quasi arcum ueritatis

in malum

dicit

; conforíati

egressi sunt

dominus.

De

sunt

in terra,

et me non cog-

malo in malum transeunt

15 miam ; confortatique

sunt

in terra, ut mereantur

dire : terra es et in terram ibis. LXXII. Vnusquisque se a proximo 9, 4-6

suo

118

eR

10 Ps. 85, 8.

11* Hier. 9,5.

15 Hier. 9, 5.

au-

custodiat

22 *Hier. 9, 2. 25/26 *Matth. 17, 16. cf. Marc. 9, 18. Luc. 9, 41. 5, 13. cf. Thren. 5, 28. Mich. 2, 5. 118

PI

peccatores, quando idolum mutant idolo et de peccatis ad peccata transcendunt uel certe de obsidionis malo transeunt ad captiuitatem. 2. Et de sanctis quidem dicitur : ibunt de uirtute in uirtutem, de peccatoribus uero: de malo in malum egressi sunt. Causaque omnium miseriarum, quod non cognouerint dominum coetusque sit praeuaricantium et armantium linguam suam instar extenti arcus in blasphe-

22 * Am.

*Gen. 3, 19.

13 a//. et] ac v cum Vulg. 14fletum]luctum V/ 15sint guttae L a.c. habundantia I/ P 18 magnitudinem L a.c. propheta M . 20 in diuersorio M.A VP, L a.c. 22solitudinem / — 24estinquit P ^ 26 euuangelio L a.c. (passim) 1 intelleget 74 p.c. 4 et om. P 6 in] ad Vulg. 7?in]jadM AP 8 mutanti dolo P — deow.M . 9deom.,abs.s. M 10capituitate P 12 miserorum M quia v 13 cognorunt P, cognouerunt v 16 est L a.c. terra L a.c.

v 995

94

2o

IN HIEREMIAM

et in omni f[raire suo non habeat fiduciam, quia omnis frater subplantatione supplantat et omnis amicus fraudulenter incedit et uir fratrem suum deridebit et ueritatem non loquentur ; didicit enim lingua eorum loqui mendacium — siue docuerunt enim linguam suam loqui mendacium —. Vt inique agerent, laborauerunt — siue inique egerunt et non intermiserunt,

V 119

II, 72-73

ut conuerterentur

—.

Habitatio

tua in medio

doli ; in dolo —siue usura super usuram dolo A

; —

vrennuerunt

9, 1 2o

siue

noluerunt

et dolus in —

scire

me,

dicit dominus. 2. Hoc loco utendum est in tempore persecutionis et angustiae, quando aut rara aut nulla fides, quando nec fratri nec proximo credendum est et inimici eius domestici eius, quando iuxta euangelium tradet pater filium et filius patrem et diuiduntur duo in tres et tres in duo. Quodque infert : docuerunt linguam suam loqui mendacium siue didicit lingua eorum loqui mendacium, ostendit consuetudinem mentiendi quodammodo in naturam uerti studioseque eos agere, ut agant iniqua. 3. Quodque sequitur: habitatio

15

—

tua in medio

doli, in dolo, proprie ad

prophetam sermo dirigitur, quod habitet in medio populi mentientis — siue, ut LXX transtulerunt : usura super usuram et dolus super dolum — et quod cotidie augeant scelera et nequaquam eos prioris facti paeniteat, sed nouis praeterita cumulent, haec facientes omni agant studio, ut nesciant dominum, qui haec non facienda praecepit. LXXIII. Propterea haec dicit dominus exercituum: ecce ego conflabo — siue igne examinabo — et probabo eos ; quid enim aliud faciam a facie filaae po-

21.24 *Hier. 9, 5.

V 119

2.3 *Hier. 9, 6. 6 *Mich. 7, 6. *Matth. 1o, 56. * cf. Matth. 1o, 21. Luc. 2, 55. $8 cf. Luc. 12, 52. 9 Hier. 9, 5. 10 *Hier. 9, 5. 13 Hier. 9, 6. 15 *Hier. 9, 6. 21 *Hier. 9, 7.

18 abeat P 19 frater] eius ad. V — supplantatione 74 f.c. 7?, supplantatis 74 po. 77, supplantans lug. supplantat 74 p.c. 7?, supplantabit 74 p.c. »? v eum

V 119

Vulg. ^ 20incedet V, JA p.c. v eum Vulg. — 211oquitur Lac. — dicit V, M a.., docuerunt » linguam v» 22eorum]suam» loqui o». P mendatium (da s. 4.) P docuerunt—suam] didicit lingua eorum (5e//. ueudOmev 7jyMoaaa. ajràv) LXX docuerunt] didicit v lingua v 23 suam] eorum v iniqua V P 24 iniqua P 2 doli] siue adz. s. v. L .A a/!. usuta P 3 dolore P B5 fides] est add. v 6 eius] hominis » $ diuidentur JA p.c. v alt. duo]& add. P quoque M A 4.€. 10dic V/ . 1i1naturaP 12 ageret P 14 dirigetur M A a.c. 16 usura Eraszius v, usutam codd. 16 pr. dolum V, M p.c. quod;.4.M cottidie V/ — augeat P a.c. 18 comulent P haec] au7 add. s. s. L, omnia MAP,LV ac — aguntL pe. v — i9quiaP X 22facie*L X flüP

PL 742

P 574

IN HIEREMIAM

V 120

II, 73-75

95 puli mei? Siue quia faciam a facie malitiae filiae $opuli mei. Quotiescumque angustiis subiacemus, mala recipimus a deo et examinamur persecutionibus, ut, quicquid in

I

nobis adulterinae materiae est, tribulationum et miseriarum

9,8.9

excoquatur ardoribus : argentum enim domini igne examinatum, probatum terrae, purgatum septuplum. LXXIV. Sagitta uulnerans lingua eorum, dolum ; locuta est ; in ore suo pacem cum amico suo loquitur et occulte ponit ei ànsidias. Numquid super his non uisitabo, dicit dominus, aut in gente huiuscemodi non ulciscetur anima mea ? 2. Omnis hereticus,

qui corda uulnerat audientium et nescientium scriptum omni custodia serua cor tuum, sagittam possidet uulnerantem et in dolo loquitur, cumque ore suo pacem proximo repromittat, occulte tendit insidias. Sequentibus autem uersiculis, in quibus dicit: numquid super his non uisitabo, 15 dicit dominus, aut in gente huiuscemodi non ulciscetur anima mea ? Crebro in hoc propheta abutitur, ut, cum singula malorum operum enumerarit, inferat se iuste facere, quod faciat. LXXV. Super montes assumam — siue assumite — 9, 10 IO

20

25

V 121

120

I

fletum et lamentum et super speciosa — siue se sitas — deserti planctum, quoniam incensa sunt — siue defecerunt — eo, quod non sit uir — siue homo —

periransiens. Et non audierunt uocem ossidentis —siue substantiae — ; a uolucre caeli usque ad 5ecora migrauerunt et recesserunt. 2. Superueniente Babylonio et cuncta uastante solitudo prouinciae prophetatur, quod planctus in montibus, fletus sit in deserto siue in semitis solitudinis, quod uniuersa defecerint atque succensa sint et nullus sit, qui per terram gradiatur caesis omnibus, nihilque remanse-

23 *Hier. 9, 7. S PEUINE J.

10 Prou. 4, 23. 19.20.22.24 *Hier. 9, 1o.

14 *Hier. 9, 9.

16 cf. Hier. 5, 9.29.

! -

|

'V 120

23 quid JA p.c. »? v —— facie] faciem M a.c. — militiae P — filii P ^ 24 quotienscumque M V P, L a.c. A p.c. p? subiciemus P — recepimus L M .A a.c. iexaminantur / ^ 2 materia V. 3 exquoquatur 74 P, L a.c., exuratur v inigne / — 7?0culte V/ 8 gentem P huiusmodi lug. 9 (— 15) ulciscitur L a.c. ereticus P 10 qui corda oz. M — nescientem P, cor add. $H.M — scriptum s. 4. LL € add. s. u. m? ,eni add. s. u. zi? M — dàtuumcor P possedit P 12 quumque L a.c. 13 autem oz. P 15genté / — 17 enumeratri l/, enumeraret P inferat se] in se inferat I^ 18 facit v 20 pr. et] ac Vulg.

Vulg. 'V 121

23 possidentes L, 74 a.v.

babyllonio L a.c., exercitu add. M v

4 cesis V/, cessis P

25 transmigrauerunt

M p.c. »* eum

PL 771 v 906

96 5

IN HIEREMIAM II, 75-77

rit, quod spirare possit et uiuere. Vnde pro 'possidente' LXX transtulerunt 'substantiae', quae Hebraice dicitur *macne' ; et 'substantia' hic non pro o?oía, hoc est 'essentia', accipitur,

sed pro *opibus' atque 'diuitiis'. 9. Quodque infert: a uolucre caeli usque ad pecus recesserunt et abierunt, hoc I o ostendit, quod saepe diximus, iram dei uniuersa sentire et non solum aues aeris, sed et pisces aquae deficere. Iuxta tropologiam fletus assumitur super montes et lamentatio super speciosa deserti, quando principes peccant ecclesiae et nihil in ea inuenitur substantiae dei nec auditur uox domini ecclesiam I ^ possidentis per sanctos et apostolicos uiros et a uolucre caeli usque ad pecora, ab his uidelicet, qui possunt in sublime ascendere, usque ad irrationales et simpliciores quosque, recesserint a conciliabulo dei. LXXVI. Et dabo Hierusalem in aceruos harenae — 20 siue in iransmigrationem — et in cubilia draconum et ciuitates Iuda dabo in desolationem eo, quod non sit habitator. Cum ecclesiastici uiri et doctores quique defecerint, tunc datur Hierusalem in transmigrationem siue in aceruos harenae, ut hereticus in ea sermo praeualeat et efficiatur cubile draconum et ciuitates illius redigantur in solitudinem nec sit in ea diuini sermonis habitatio et ille, qui dicit : inhabitabo et inambulabo in eis et ero deus eorum. LXXVII. Quis est uir sapiens, qui intellegat hoc et 9, 12-14 5 ad quem uerbum oris domini fiat et annuntiet istud: quare periit terra et exusta est quasi deserium eo, quod non sit, qui pberiranseat ? Et dixit dominus : quia dereliquerunt legem meam, quam dedi eis, et n0n audierunt uocem meam et non ambulauerunt in IO ea et abierunt post $rauitatem cordis sui et post Bahalim, quos didicerunt a patribus suis. 2. Interrogat propheta, si quem sapientium in Hierusalem ualeat repperire 9,

V 122

VIII

11

M

5 Hier. 9, 1o. Hier. 9, 1o.

iV.I22

V 122

P 575

6 *Hier. 9, 1o.

8 *Hier. 9, 10.

10 cf. p. 62, 14.

15

20 *Hier. 9, 11.

3 *II Cor. 6, 16.

B sperate P, L a.c. possit«**«** L4, (possit Zis posui? P) — pro]& P — 6 macnae I/ P, magne L A *? YCu M V, (usia s. 4.) JA, dye P 9 secesserunt I7 11 aues] habes M a.c. aues aetis] auersati P aquae] atq. V^ 14uox]xpi«sdZd. MAAV P 16 peccora P uidellicet L a.v. 17 suplime P inrationabiles P a.r. quosque] qui aZZ. v 18 recesserunt 44 p.c. zi 19 dabo] oins sic indat add. V^ atenae MV P 20 a/7. in oz. Vulg. 21 ciuitatis 74 a.c. Iudae » desolationem (solitudinem s. 2.) 74 22 quoque P,.4a.. 22defecerit V/a.c., defecerunt P — 23 dabitur 74 p.c. »?. — 24aceruo V arenae P efficiantur P a.r. 1 ciuitas L a.v. solitudine P 2 diuinis P 3 inambula M a.c. z? L] ut 4Á p.c. m? v cum Vulg. 6 quae L a.c. perit M V, perierit 44 p.c. zm? cum V'ulg., patiat (a a/7. in ras.) P etom. V | sit 4A p.r. cum Vulg. $8 derelinquerunt M 24 a.r. 11 quod 4A a.c. 7? cum Vulg. 12 reperire 74 p.r.

W 907

PL 772

IN HIEREMIAM

II, 77-79

97 et eorum, ad quos fiat sermo dei et qui possint annuntiare domini uoluntatem et causas reddere, cur Iudaea redacta sit in 15

20

V 123

M

solitudinem et omnibus interfectis nullus remanserit, qui per eam transeat. Et inducit dominum respondentem causasque reddentem, quia dereliquerint legem eius, quam dederat eis, nec audierint uocem illius nec fecerint, quae praecepta sint, sed abierint post prauitatem cordis sui. 3. Ergo non in nostra uoluntate, sed in domino confidendum est ; prauum enim cor in homnibus et de corde nostro exeunt pessimae cogitationes. Et post Bahalim, inquit, abierunt, quos didicerunt a patribus suis. Bahal idolum Sidoniorum et est numeri singularis, Bahalim uero pluralis numeri. Ergo nec

parentum nec maiorum error sequendus est, sed auctoritas scripturarum et dei docentis imperium. LXXVIII. Idcirco haec dicit dominus exercituum 9, 15. 16 H deus Israhel : ecce ego cibabo eos, populum istum, absinthio — siue amgustiis — et potum dabo eis aquam fellis et dispergam eos in gentibus, quas non nowuerunt ipsi et patres eorum, et mittam ost eos gladium, donec consumantur. Potest et de uicino tempo- PL 744 I o re prophetari, quando capti sunt a Chaldaeis, et proprie de hoc tempore, quando dispersi sunt in gentibus, quas non nouerant ipsi et patres eorum, et in toto orbe diuisi cibatique sunt absinthio siue necessitatibus et angustiis. 2. Et acceperunt potum aquam fellis, quod aut malorum significat magnitudinem et I A sempiternum captiuitatis iugum, aut certe per ignorantiam legis dei pro Christo Antichristum suscepturi sunt. Mittitur autem gladius post eos, ut usque ad interitum consumantur, uel certe gladius, qui eos diuidat et non patiatur in malum habere consensum, ut dispereant in eo, quod mali sunt. LXXIX. Haec dicit dominus exercituum : contem9, 17-19a 2o

y 123

Y 123

20 cf. Hier. 17, 9.

21 *Matth. 15, 19.

22 *FHier. 9, 14.

6 *Hier. 9, 15.

14 iudea L a.c. 77? sunt P

sit é P

1? derelinquerint V/ — 18 audier P

19 habierint V/, L a.c., abierunt P

cordi L a.c.

eius » non oz. P

20 uoluptate P 5.c. confitendum» — 21 omnibus JA V' P, L a.c. v, ominibus M pessime L a.c. 23 bahal** IL sydoniorum 44, est add. v 1 pr. numeris P plurales L a.c. a/1. numeti] € add. s. su. »? M 2 malorum M V P, 74 a.c. S3ducentis JA a.c. — B eos om. D, JA p.r. cum Vulg. |.6 absentio L a.c., absenthio P (— is. 12) * dispargam M, 7/4 a.c. — 8 nouetant MAV?P 9 consummantur V, JA a.r. potens P de] di P 10 chal-

deis L a.c. 11 nouerunt M P i4aquam ozw.M aütP 15 per o». M VWP,L.Aac.m* . 16dei]& add. s. u M, n& add. s. 4. 95? A. — antexpn LL. M .A a.C. 17 consümantur Israel adZ. Vulg.

l7

19 dispereat /4 a.c. 7?

20 exercituum] deus

98

V

V

IN HIEREMIAM II, 79-81

plamini — siue intellegite — et uocate lamentatrices et ueniant et ad eas, quae sapientes sunt, mittite et properent — siue loquantur —, festinent et assumant super nos — siue super uos — lamentum et deducant oculi nosiri — siue uesiri — lacrimas et palpebrae v 908 124 I nosirae — siue uestrae — defluant aquis, quoniam uox lamentationis audita est de Sion siue 2n Sion. 2. Propter futuram captiuitatem et euersionem Hierusalem lamentatrices uocari iubet, quae solent in luctu uoce flebili et lacertos manibus uerberantes ad lacrimas populum prouocare ; hic enim mos usque hodie permanet in Iudaea, ut mulieres sparsis crinibus nudatisque pectoribus, uoce modulata omnes ad fletum concitent. Se autem iungit deus conpatientis affectu siue propheta, ut, quicquid populus sustinet, ipsum sustinere PL 775 IO et sentire se dicat. Quod autem infert: quia uox lamentationis audita est de Sion, statim sequitur, quae ista sit uox. LXXX. Quomodo wuastati sumus et confusi uehe9, 19b menter ? Quia dereliquimus terram, quoniam deiecta — tabernacula nostra. Vox i 576 I5 suni — siue abiecimus ista est lamentantium Sion : quomodo uastati sumus et confusi uehementer ? 2. Statimque sibi ipsi respondent et causas uastationis exponunt dicentes : quia dereliquimus terram nostro uitio atque peccato et deiecta sunt 20 tabernacula nostra, quae quasi praetereuntes quondam possidebant. Dicant hoc et in persecutione quondam credentium turbae, quoniam idcirco uastatae sint atque confusae, quia dereliquerint terram domini et deseruerint tabernacula sua. LXXXI. Audite ergo, mulieres, uerbum domini et 9, 20. 21 25 assumat auris uestra sermonem oris eius et docete filias uestras lamentum et unaquaeque jroximam suam planctum, quia ascendit mors jer fenestras 125 I nosiras, ingressa est domos nostras disperdere par21.23 *Hietr. 9, 17.

V 124

1 *Hier. 9, 18. 18.19 Hier. 9, 19.

24.25 *Hier. 9, 18. 2 *Hier. 9, 19.

21 intelligite L 5.c.

uestti oz;. M V 124

V 125

10 Hier. 9, 19.

22 alf. et om. P

15 *Hier. 9, 19.

24 et eras. A, om. Vulg.

16.

285 siue

palphebrae P

1 siue uestrae oz. M

quia l/ulg.

B lacertus L a.c.

6 hinc P

et

La.c,& ut MP,.Aa.r ^ * modolata M a.c. Scon(m)patientes P a.c. 9 ipsum eras. 7À 15 abicimus M P 17 ipsi sibi P 18 causas] suae add. v uastationes L a.c. 19 deleta (ex delicta) M ^ 21 possidebant—quondam om. P persequutionem M — 22 sunt » 23 dereliquer P desererint L 4.€., deseruetunt 74 a.c., desuerint P 25 ergo oz. V. 26 assumant Vulg. autes P, L a.c. Vulg. uestrae l/ulg. 1(— 10) domus P, L a.c. A p.c. Vulg. ; cf.p.81,7

IN HIEREMIAM

II, 81-82

99

uulos de foris, iuuenes de plateis ! In superiore capitulo dixerat :uocate lamentatrices et ueniant et ad eas, quae sapientes sunt, mittite et properent ; ; nunc quasi praesentibus loquitur in condemnationem sacerdotum atque doctorum et uirorum omnium, ut illis cessantibus a doctrina istae audiant uerbum domini et assumant sermones PL 745

oris eius doceantque filias et proximas suas planctum causasque lacrimarum, quia ascendit, inquit, mors per fe10 Dnestras nostras, ingressa est domos nostras. 2. Quod quamquam et spiritaliter possit intellegi eo, quod per

omnes sensus ad animae interitum mors introeat peccatorum, tamen et de Babyloniorum impetu intellegi potest, quod tanta sit fortitudo et uelocitas proeliandi, ut non exspectent rese- v 999 15 rare fores, sed per fenestras et tecta conscendant, ut domos

V 126

uastent Hierusalem. Pereunt autem paruuli, qui foris sunt et egrediuntur de Hierusalem, et iuuenes, ad quos scribit et Iohannes, qui non ingrediuntur per artam et angustam uiam, quae ducit ad uitam, sed ambulant per plateas, de quibus 20 Scriptum est : quam lata et spatiosa uia, quae ducit ad mortem ! 9,22 LXXXII. Loquere : haec dicit dominus : et cadet morticinum hominis — siue cadauera hominum — quasi stercus super faciem regionis — siue campi — ei quasi faenum post tergum metentis et non est, qui colligat. Verbum Hebraicum, quod tribus litteris scribitur Lal

*daleth, beth, res' — uocales enim in medio non habet —, pro

consequentia et legentis arbitrio si legatur 'dabar', 'sermoA

V 125

V 126

nem'

significat,

si *deber',

*mortem',

si 'dabber',

'loquere'.

Vnde et Septuaginta et Theodotio iunxere illud praeterito capitulo, ut dicerent : disperdere paruulos de foris, PL 774 3 Hier. 9, 17. 20 *Matth. 7, 13.

9 Hier. 9, 21. iX:cts T Tob. 2, I5. 23.24 *Hier. 9, 22.

18 cf. Matth. 7, 14.

* *Hier. 9, 21.22 (21). 2 fores P supetiori L a.c. 4 p.c. v (cf. p. 113, 12), autem add. V P 3 ueniat LA ad om. P, L a.c. B nunc] non P condemnatione IL a.c. 7 doctrinàá P iste V, isti P sumant P sermonis L a.c., sermonem P 9

inquit oz. v 11 spiritualiter 44 p.c. 77"? 12 sensos P a.v. 13 babil. P inpetu L a.c, impetüà M — 14 liandi V — expectent M V/ P reserati 4A p.c. 15 sed] et add. v ut] & M X domus M P, L a.c. JA p.c. ; cf. lin. 1 (2 p. 126, 12)

egrediuntur M 22 cadit L a.c. pi et] capi& P

V 126

ifenum D/ P

17 iuuenes 7r. ane de ; pr. et oz. P

iohannis P, L a.c.

18

. 19 ducitur M c.r. 20 latam M a.r. uia pos/ea add. P 23 morticinium » (— 5. 126, 13) 24 quasi] quia si LL cam-

— postergum M P, 4 V a.c.

— metentes L a.c.

— 8deleth P,

4Á p.c, daled V non eras. A 4 legat P dAeBar V B dabber] abber V, dabuer P, daber » 6 teodotio (o pr. ex u) .4, theodotion I/ P iunxeret (uns. ea//.) M, iunxeruntv — 7 disperderent V, L.M /A a.r., disperdent» ^ paruolos 24 a.c.

IOO

Io

IN HIEREMIAM

II, 82-84

iuuenes de plateis morte. 2. Aquila uero et Symmachus transtulerunt AáAqgcov, 'lloquere', ut imperet deus prophetae loqui, quae sequuntur : haec dicit dominus et reliqua. Et est sensus : cum ascenderit mors per fenestras nostras et ingres-

i^

sa fuerit domos Hierusalem et paruuli iuuenesque de foris perierint et plateis, tunc erit morticinum eorum siue cadauera mortuorum quasi in sterquilinium super faciem terrae et quasi stipula, quae post tergum metentium dimittitur et ut inutilis non colligitur. Per quae ostendere uult tantam in Hierusalem

et circa urbem

caedem

futuram,

ut nullus sit, qui

sepeliat corruentes. LXXXIII. Haec dicit dominus : non glorietur sa9, 23. 24 20 piens in sapientia sua et non glorietur fortis in fortHitudine sua et non glorietur diues in diuitiis suis, IVEX27 I sed in hoc glorietur, qui gloriatur, scire — siue 2nLellegere — et nosse me, quia ego sum dominus, qui facio misericordiam et iudicium et iustitiam in terra! Haec enim placent mihi — siue quia in istis est 5

woluntas

mea

—,

dicit

dominus.

2. Omnis

hominum

aufertur superbia, dum et sapientia et fortitudo et opes eorum reputantur in nihilum et ista est sola gloriatio, ut sciat et intellegat, quod ipse sit dominus, qui facit misericordiam et iudicium et iustitiam super terram, quod omnia dei prouidentia IO et iustitia gubernentur et, quae nobis uidentur non habere rationem, iustitiae plena sint atque rationis. 39. Haec enim

P 5TI

V 9IO

sola placent deo et in his uoluntas illius est. Vbi sunt ergo, qui PL 746

dicunt proprio hominem regi arbitrio et sic datam liberi arbitrii potestatem, ut dei misericordia tolleretur atque iustitia ? 15 Vnde et apostolus assumens hoc testimonium ponit exemlum : qui gloriatur, in domino glorietur. LXXXIV. Ecce dies ueniunt, dicit dominus, et ui9, 25. 26 9 *Hiet. 9, 22.

V 127

10 Hier. 9, 22.

14 Hier. 8, 2. 16, 4.

1.4 *Hier. 9, 24. D CONSapET4) 02. 10 cf. Eccle. 8, 17. Pelagiani ; cf. p. 139, 5. dO T Corr, 3x. IT Cor, 1o, 172

12 qui] scil.

8 iuuenes& M 9 AeaHCON (in mg. leanson) M, ZAaaecQN (4a ef c s. i. ; laleson 5. 4.) A, AeaNCON V, aeaNCON P, id est add. » conloquete (1 s. n) 44 impleret M P, L a.r., iuberet s. impletet 24 prophetam I^ profeta eloqui M 10 secuntur P, L a.c., sequntut I^ 11 ascenderet LL a.c. 12 iuuenes

qui P et] de add. s. 4. z; "A,inv — 14in L,om.cef.v — ibstipulanlL postergum M D, .A a.c. demittitur P ut& I 16 inutiles L a.c. collegi-

IVEI2T

tur

MP . tantam fos hierusalem 7r. P

LE

21 diues] diuis P a.c.

isiue]& M — 2 qui] quia P pr. et] ad P, op. v intellegant V/, 74 p.c.

17 nullis P

4 plac& P

alt. et op. v 8 düs sit P

20 fortitudinern suarn

5 ait Vulg.

* nihilo ex illo P 9etiustitiazz zzz.

6 dum oz. M sciant V, 74 p.c. M X 10 uideantur

M 13 homine P hominem ptoptio v tegi] posse add. v 14 tolleretur (e Pr. s. 2.) L, tollatur v 15 et o. M

et 5, 4. M

20

IN HIEREMIAM II, 84-85 IOI sitabo super omnem, qui circumcisum habent praebutium, super Aegyptum et super Iudam et super Edom et super filios Ammon et super Moab et super omnes,

25

V 128

I

IO

qui attonsi

sunt in comam,

habitantes

in de-

deserto, quia omnes gentes habent braeputium, omnis autem domus Israhel incircumcisi sunt corde. 2. Multarum ex parte quadam gentium et maxime, quae Iudaeae Palestinaeque confines sunt, usque hodie populi circumciduntur et praecipue Aegyptii et Idumaei, Ammanitae et Moabitae et omnis regio Saracenorum, quae habitat in solitudine et de quibus dicitur: super omnes, qui attonsi sunt in comam, habitantes in deserto. 3. Non igitur debet gloriari Iuda, qui mixtus est cum gentibus supra scriptis, eo, quod praeputium non habeat, sed ex lege dei circumcisus sit, cum et alii haec faciant, qui legis mandata non seruant et ignorant deum Israhel. Nec prode est circumcisio, quae in signum data est, nisi praecepta domini conpleantur ; sicut et PL 775 comae, quae gentem significant, non robora corporum et fortitudinem pugnatorum. 4. Quodque sequitur: omnes gentes habent praeputium, omnis autem domus Israhel

incircumcisi

sunt

corde, hunc habet sensum

: cum

praeter Aegyptios, Idumaeos, Ammanitas et Moabitas, Ismaelitas in solitudine commorantes, quorum plerumque pars

circumcisa est, omnes aliae nationes in toto orbe incircumomnis domus Israhel incircumcisa est corde,

1$ cisae sint carne,

non carne, quae incircumcisio ducit ad mortem ; illa enim carnis, haec spiritus est. 10,1-Ja LXXXV. Audite uerbum, quod locutus est dominus suber uos, domus Israhel! Haec dicit dominus : 20 iuxta uias gentium nolite discere et a signis caeli nolite metuere, quae timent gentes, quia leges populorum uanae sunt ! 2. Proprie aduersum eos loquitur, qui uenerantur caelestia et, quae in signa sunt posita annorum, temporum, mensuum et dierum, ab his aestimant regi huV 128

1 Hier. 9, 26.

5 cf. Rom. 2, 25.

9 Hier. 9, 26.

18 omnes M habet 74 p.r. v cum Vulg. 19 Iuda Vig. L A a.c. 24 quadam patte» — maximae M — quaeeras. P p.r. 12)

V 128

16 cf. Matth. 7, 15.

21 sunt o». M P, M — iudeae M .A,

25 palestinae M a.c. 26 idumei P, L a.c. Ammonitae v (— p. 128, 27 saracinorum P qui P, A 5. habitant P, M 24 p.c.

2/3 gloriari debet v 3 iudas M p.c. myxtus 44 B5 cum oz. P 6 prodé est L, prodest ce/. * praecepta] mandata v Ssignificat P roborant corpora l/jctorius 190 domos P a.c. 11 incircumci M 12 aegiptios M idumeos L M A ismailitas L a.c., hismahelitas 44 P, ismahelitas / — 13 solitudinem M .A P, L a.c. pleraque 74 p.c. 14 est] & add. M alienationes I^ 232 aduersus M A V Pv — 23et] ea (a s. w 5?) M signum P

24 mensium M 4 V p.c.v 8

existiment P

$. HIER. LXXIV

102

IN HIEREMIAM

II, 85-86

manum genus et ex causis caelestium terrena moderari. Quodque ait : /eges siue legitima populorum uana sunt, omnem humanam sapientiam futilem esse demonstrat et nullam in se habere utilitatem. LXXXVI. Quia lignum de saltu $raecidit opus 10, 3b-5 5 manwuwm artificis in ascia ; argento et auro decora2

V 129

Mov

uit illud,

clauis

et malleis

conpegit,

ut non

V 9II

dissol-

uatur —siue non moueatur —. In similitudinem palmae fabricata sunt et non loquentur ; portata tolleniur, quia incedere

non

ualent.

Nolite

ergo timere ea,

V 130

26 *Hier. 1o, 5.

V 129

V 130

LP5EHera 1093. 14.17 Hier. 10, 4.

7 Hier? 20; 5: 18 *Hier. 1o, 4.

T11 Fer q10s: 20.23 Hier. 1o, 5.

18 *Hiergyomm 24 Ps. 113, I3.

14 (5.6). 26 Hiet. 10, 5. 2 *Hier. 1o, 5.

28 genus pos/ea add. P

V 129

1legis P uanae v cum Vulg. 2 futile L a.c., fu*tilem M, fictilé /4 p.c. zz?, inutilem V, facile P 3 humilitatem P 4 (— 12) praecedit P B5 manum L a.c., manus

Vulg.

artifices L a.c.

8 fabricatae

M P

portata P

9

incendere D, /4 a.r. quia] quae V/ P (— p. 130, 2) — 10 possunt facere TV/uig. discriptio P, L a.c. M p.c. 12 ergo oz. P et]atquev — 14fabricantur P, M p.c. 15 fulgure P 16 qui quidem] quicquid 1 ad nos usque] usq; ad nosque P ut ut M relegionem M P, L a.c. 20 similitudine lL/ — fabricatae M .JAVP 21 pulcritudinem M — artae V P, L JA a.c. 22 qua v praebeat M 4 V P 23 fructos P 26 portato P

V 130

PL 747

quia nec male facere possunt nec bene. 2. Descriptio idolorum, quae uenerantur gentes. Lignum, inquit, de saltu praecidit — materia ergo idolorum uilis et corruptibilis — opus manuum artificis — cum artifex mortalis sit, mortalia ergo et illa, quae fabricatur —; argento et auro I ^ decorauit illud, ut fulgore utriusque materiae decipiat simplices. Qui quidem error ad nos usque transiuit, ut religionem in diuitiis arbitremur. 9. Clauis et malleis conpegit, ut non dissoluatur siue ut non moueatur. Quanta i 578 idolorum potentia, quae stare per se nequeunt, nisi clauis et 2 o malleis conpingantur ? In similitudinem palmae fabricata habent pulchritudinem metallorum et picturae arte decorata sunt, sed utilitatem non possident, quae praebeant aliquos fructus artifici. 4. Et non loquentur — nihil enim in se uitale habent, de quibus scriptum est : os habent et 2 ^ non loquentur ; aures habent et non audient — ; portata tollentur. Fortior ille, qui portat, quam illa, quae ES portantur ; immo in illo sensus est, in hoc figura sine sensu. 5. Nolite ergo timere ea, quia nec bene possunt facere nec male. Solent enim plerique gentilium daemones IO

2 facere possunt v

IN HIEREMIAM colere, ne noceant, ^

Io

10, 6-10 :;

(9)

Ms

103

et alios exorare, ut praestent beneficia;

unde et illud Vergilianum est : nigram Hiemi pecudem, Zephyris felicibus albam. Quidquid de idolis diximus, ad omnia dogmata, quae sunt contraria ueritati, referri potest. 6. Et ipsi enim ingentia pollicentur et simulacrum uani cultus de suo corde confingunt ; iactant grandia et ad decipiendos simplices quosque quasi aureis sensibus et eloquiis argenti splendore fulgentibus inperitorum obstringunt aciem et a suis inuentoribus sublimantur, in quibus nulla est utilitas et quorum cultura proprie gentium est et eorum, qui ignorant deum. LXXXVII.

Non

est

similis

tui,

domine

1 *Hier. 1o, 6-10.

21.24 *Hier. 1o, 9. 6 Prou. 9, 1o etc.

5 uirgilianum V P, L a.c. 7A p.c., uergillianum M 6 nigrum V/ | zephiris V, (i pr. ex e) M, zepheris 44 P 9 confringunt P 10 grandia zz ig. M — sinplices V. — 11aurib; P cloquis P 15 magnus] es add. V ug. 16 qui I^ 17 enim est I/ 19 insipientes Lg. fatui et sapientes v 22 d&arsis P ofan MAWV?P 23 hiacintus L a.c., hyachynthus M, hyachyntus Á, hiacinctus L7, lacinctus P 26 ipse M .A p.c. eum Vulg. 290i V. sustenebunt

»

L a.c. 1hoc V

habetur I^

2 sed] et adZ. P, L. M A a.c.

deo».VP

imWV

3 NaraMN V P, (in mg. anagogen) M, NararMH (anagogen 5.5.) 44, anagogen v 4 magnü I/

5 timebant P

6 quia v

PL 776

; magnus

iu et magnum nomen tuum in fortitudine. Quis non timebit te, o rex gentium ? Tuum est enim decus ; inter cunctos sapientes gentium et in uniuersis regnis eorum nullus est similis tui. Pariter sapientes 20 et. fatui probabuntur ; doctrina uanitatis eorum lignum est; 2. argentum inuolutum — siue $roducitum — de Tharsis affertur et aurum de Ophaz, opus artificis et manus aerarii ; hyacinthus et purpura indumentum eorum ; opus artificum — siue sapien25 lium — uniuersa haec. Dominus autem deus uerus est; iste deus uiuens et rex sempiternus. Ab indignaiione eius commouebitur terra et non sustinebunt I gentes comminationem eius. 9. Haecin LXX non habentur, sed de Theodotionis editione in plerisque addita sunt et, cum iuxta litteram uideantur perspicua, iuxta dvayeyr)v magnam habent difficultatem. Nullus enim similis est deo 5 uero eorum deorum, qui heretica arte finguntur. Omnes timebunt eum, qui rex gentium est; principium enim sapientiae timor domini et de eo proficimus ad caritatem. 4.

6 Verg. Aen. III 120.

LER

II, 86-87

4 caritatem] ueram add. v

V 912

PL 748

I04 Tuum

IN HIEREMIAM est, inquit,

decus

II, 87

; in ueritate decor, in mendacio

turpitudo. Quamuis heretici iuxta sapientiam mundi, quae IO

15

20

V 132

IO

destruitur, sibi sapientes esse uideantur, tamen in omnibus regnis, quibus lacerant ecclesiam, nullus est similis tui

dicente sermone diuino : perdam sapientiam sapientium et prudentiam prudentium reprobabo. 5. Simul sapientes et fatui sunt ; doctrina eorum pro qualitate ingenii uel uilis est et ligno conparatur uel similis argento propter eloquii uenustatem ; affertur de Tharsis — uel Indiae regio est, ut uult Iosephus, uel certe omne pelagus Tharsis appellatur et caeli habet similitudinem — et tamen inuoluta est uerborum artificio ; si enim patuerit, decipere non poterit. 6. Et aurum de Ophaz. Septem nominibus apud Hebraeos appellatur aurum, quorum unum *ophaz' dicitur, quod nos dicere possumus 'obryzum', ut splendeat in superficie idolorum, quod intrinsecus lignum est uilisque materiae. Hyacintho operiuntur et purpura, ut superficie sui PL 777 oculos decipiant, dum caelorum sibi colorem et regna caelestia pollicentur ; et tamen opera sapientum sunt uniuersa haec, qui in saeculo sapientes putantur, ceterum apud deum stulti sunt. 7. Dominus autem deus noster deus uerus est — illa ergo uniuersa mendacia — et ipse deus uiuens — P 579 igitur illa mortua, quae finguntur, — et rex sempiternus — hereticorum umbrae ad tempus praeualent, sed longo tempore corrumpuntur —; ab indignatione eius commoMESS uebitur terra — hi, qui terrena habent opera et terrena simulacra

15

confingunt,

—

et

non

sustinebunt

gentes,

nequaquam populus domini, sed gentium multitudo, quae dei comminationem ferre non praeualent. 8 cf. Eccli. 25, 16 sec. Vulg.

Hier. ro, 7.

9/10 cf. I Cor. 15, 8.

11 Hier.

1037; 12.1 Cor 1519: 16 *Hier. 10, 9. 1? cf. Ioseph. Ant. Iud. I 127. IX 208. Bell. Iud. VII 238 (sed ubique de Tarso, Ciliciae urbe, loquitur). 20

V 132

IHier-r99. 21 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 55, 7. cb I; Gor ds 18-10: 9.8.9.11.13 Hier. 1o, 1o.

10 destruetur v 12 entiam sapi y. 4. LL 14 doctrine P eorum] quorum P 15 ingens M V/ P, A a.c. uiles La.e. — ligno V,(oznras.) L,(o ex a) .A, lignis MP 16 uetustatem 74 a.c. affertur] argentum add. s. u. »? .A affertur de eras. M — tarsis L a.c., bis posuit Erasmus v 17 regio Indiae » ut uult Io-

sephus] per zzemoriae lapsum Hieronymus boc loco et in Dan. 10, 6 falsa de Iosepho tradit uul L, uult oz. v iosepphus L f.c., ioseppus P 18 habent V/ P 19 artificio] siue producta add. v — potuerit P, L a.c. (V ?), (à inuoluitur s. potuerit) M .A »?, uoluetit v 21 hunum P 22 quos P a.c. 77?

V 132

1nosoz.M possimus P obrtizym .A, (u s. y) M, obrizum V/, obrizem P 2 insecus M a.c. 7? uilesque 74 5.c. 3 hyacinto .4, hiacintho V/, iacincto P 5 polliceatur v sapientium P, 74 p.c. v 6 saeculü I^ ceteri l/ a.c. 8 ili 1 uniuersi I/ a.c. 9 et] iste 74 £n ras., ille add. v populos V, M a.c. 15 praeualet / P

12 hii P

14

IN HIEREMIAM

IG TII

II, 88-89

IO5

LXXXVIII. Sic ergo dicetis eis -: di, qut caelos et terram non fecerunt, pereant de terra et de his, quae sub caelo sunt ! Falsis dis et, qui artificio reconpositi sunt, ista dicenda sunt — illi enim nec caelos fecere nec terram —,

20 quae(que» cooperatores Christi, qui dei uocantur et domini, per doctrinam ecclesiasticam magna ex parte fabricantur. 10,12-16 LXXXIX. Dominus, qu facit —siue fecit — terram V 155 1rin fortitudine sua, praeparat orbem in sapientia sua et brudentia sua extendit caelos. Ad uocem suam dat multitudinem aquarum in caelo et eleuat — siue educit — nebulas ab extremis terrae, fulgura in plu; uiam fecit et educit uentum — siue uentos — de thesauris suis.2. Stultus factus est omnis homo a scieniia, confusus est omnis artifex in sculptili, quoniam falsum est, quod conflauit, et non est spiritus in eis. Vana sunt et opera risu digna ; in tempore 10 41silationis

pars

Iacob

Israhel

suae

peribunt.

; qui enim

Nom

formauit

uirga hereditatis

eius

est

similis

omnia,

; dominus

his»

ipse est et exercituum

nomen est illi. 9. Qui facit terram in fortitudine PL 749 sua, deus pater est. Facit autem in fortitudine sua, do15; mino

saluatore ; Christus

enim

dei uirtus

et dei sapientia.

Qui ipse est et prudentia, in quo extendit caelum. dixit

et facta

sunt

; ipse mandauit

loquens ad filium : faciamus

ad

sunt,

imaginem

20 c£. I Cot. 5, 9.

V 1533

22 *Hier. 1o, 12. 4.5 *Hier. 10, 15. 13.14 Hier. 10, 12. 32, 9. 18 Gen. r, 26.

hominem

Ipse enim

et creata

15 ct. 1 Cof. 1,24.

16/1? Ps.

16 dicitis P, L a.c. di L p.r., di L a.r., dii cer. celo V, caelum P 17 terra p qui M P, L a.c. 18diisecodd.(corr. I.) ^ artificiore conpositi L, artificiose con(m)positi M A T7 v 19 ista] enim adZ. V P, LL.M AAa.c. — facere M P A a-c., fecerunt v — 20 quaeque szripsi, quae codd., qua (seil. terra) Engelbrecht, qui coopeta-

V 135

V 132

i

tores Christi per ironiam de falsis diis dictum putat et comma non post domini, sed pos? ecclesiasticam pori collato I Cor. 8, à ; quiv coperatores I. M a.c., operatores V, sunt add. v qui oz. v di L a.r., cod. Monacensis 14425, di L, p.r., dii cet. v 21 fabricantur] fabricant domum v 22 dominus oz. v cum Vulg. siue] qui add. v alt. facit V/ a.c. n? 1 fortitudinem suarn LL urbem P 2 et] in add. v 4 ducit A a.c. nebulam I^ extremitatibus L/z/g. fulgora V, M .A a.c. pluuia L a.c. (— p. 134, 4) B facit JA p.c. cum Vulg. uentus P 6 scientia] sua add. v 7 artifex omnis Lg. scultili L. a.c, sculpti M a.c. 9 opus v cum Vulg. opera risui /, M 5.c., operarii sui P, Ma.c. — dignum v ew Vulg. — 10 his add. Hrabanus, om. codd., ante similis Zr. 24 p.c. m?, v cum V'ulg. (cf. p. 135, 6) 11 pars] in adg. P firmauit P 13 est om. Vulg. illi] ei P 14 pater-dfio $£u.lL sua] in add. s. u. M 16 quia P et oz. V^ qua 7 p.c. exendit W 18 inmaginem I^ 18 artificiose conpositi M 24 V7 v, Hrabanus Maurus (PL, 111, 879 4), prob. Hilberg (Zeitschr. f. d. üsterr. Gymnas. 1914, p. 603) et Lutz (Wiener Studien 1914, p. 343) 19/20 quae cooperatores Christi ... fabricant domum domini» / «dei» coni. Jülicher, (nec) quae cooperatores eqs. (uf in textu) coni. Lutz (cf. Iob. 10, 24 sq. ; Hieron. in Mattb. iii, 16), nec cooperatores sunt Christi eqs. codd. 5 e£ Vatic. /at. 020

106 20

IN HIEREMIAM

II, 89

et similitudinem nostram ! 4. Ad uocem suam dat multitudinem aquarum in caelo. Omnis enim doctrina domini de caelestibus fluit dicente Dauid : pluuiam uoluntariam segregabis, deus, hereditati tuae et infirmata est ; tu uero perfecisti eam. Et eleuat — siue educit — nebulas ab extremis terrae. Nebulae siue nubes, quibus mandauit dominus, ne pluerent super Israhel imbrem,

educuntur

ab extremitatibus

terrae, quorum

una nebulaloquebatur: puto enim, nos deus apostolos ostendit nouissimos tamquam morti destinatos, quia spectaculum facti sumus huic mundo et angelis et hominibus. 5. Fulgura in pluuiam fecit. Cum enim imber de caelo uenerit doctrinarum et arentia hominum corda satiarit, tunc coruscationes inuenies et clara fulgura sapientiae. Et educit uentos de thesauris suis, in quibus sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Stultus factus est omnis homo a

V 134

IO

scientia.

Licet ille Paulus, licet Petrus, licet Moses et Abra-

ham sint, ad conparationem dei cuncta eorum sapientia in nihilum deputabitur ; unde et fatuum dei sapientius est hominibus. 6. Confusus est omnis artifex in sculptili, qui de suo corde simulacra

conflauit.

est,

20

spiritus in eis. Notandum, quod et in isto capitulo *uentus' et 'spiritus uno nomine apud Hebraeos appellatur 'ruha'; spiritum autem sanctificationis uocat, qui in hereticorum mentibus non potest inueniri. Y. Vana sunt et opus risu dignum. Quis enim non rideat, cum hereticorum simulacra perspexerit ? Aut enim rustica sunt, quae dicuntur, et lignum est ; aut pulchro sermone conposita, et repperitur argentum ; 19 Hier. 1o, 15.3

V 134

falsumque

quod

tia, stultum

V 155

confinxit,

1j

TS Cord, SIGonin25.

45:124

Si autem stultus est omnis homo a scien-

est omne

falsumque,

quod fecit.

Et

non

est

21 Ps. 67, ri 10.

23.24 *Hier. 10, 15.3 25 cf. Esai. 5, 6. 4.7 *Hier. 1o, 15. 8 Col. 2, 5. 9 Hiet. 10, 14. 12 13 *Hier. ro, 14. 14.16 Hier. 10, 14. 17 c£, lier, 272

19 cf. Rom. 1, 4.

20 Hier. 1o, 15.

21 uolumtariam L a.c. 24pr.nebulàM — 25deusv 26 quorum ad apostolos referendum, cf. Hieron. bom. Orig. in Hier. V p. 796-798, quatum 24 p.c. v

V 134

2 ascendit V/ —— 3 qui expectaculum P arentium I^

6 satiar& P

4 fulgora M V DP, JA a.c. z?

5

corfuscationes M . fulgora M P, JA a.c. z?

7

thensautis /4 a.r. — 7/8 in-thesautis. 4. L|. Sthensauti A a.r., thesauris V/ — 10 moyses M.AAV P habraham L 11 sint] sapientes add. s. s. zz. rec. cod. Vercellensis CLIV' 50, sapientes sint Eraszus v in oz. V, ad P 13 sculptilis P 14 confixit I, M a.c. iosinv aom.V P,LM.Aa.c. 16falsum JA p.r. 17 notandum] non tantum P etom.V | 18apud Hebraeos nomine v ap-

V 155

pellantur L a.r. v PVHa F, rhua L M A, rua V v, *rü'a P (cf. p. 31, 1. 56, 23) 19 quia M heretiquorum (h s. ».) V 20 risui P, M p.c. 1 pulcro M et] aut M V, L A a.c., om. P reperitur 74 p.r.

PlI7378

V 914

IN HIEREMIAM

II, 89-90

I07

aut certe de proprio simulata sensu, et frustra auri imaginem pollicentur. In tempore uisitationis suae peribunt. ,58o Ad tempus ualet heresis, ut electi quique manifesti fiant et probati sint ; cum autem uisitatio dei uenerit et oculos eius stulta respexerit, omnia conticescunt. 8. Non est his similis pars Iacob, eorum, qui supplantauere Iudaeos et cotidie destruunt hereticos. Pars autem sanctorum deus est, de quo propheta dicit: pars mea dominus. Qui enim formauit 10 omnia, ipse est, qui fecit omnia atque plasmauit tam in animo quam in corpore, et Israhel uirga hereditatis VA

eius est. Omnis, qui 'directus in deo' est uel 'sensu cernit deum', sceptrum est hereditatis eius, cuius nomen 'dominus

PL 75o

omnipotens' est siue 'uirtutum' ; hoc enim sonat 'dominus 15 exercituum', quod in Hebraico scriptum est *dominus sabaoth'. 10,17.18 XCX. Congrega de terra confusionem tuam, quae habitas

in obsidione,

quia haec

dicit dominus

: ecce

ego longe proiciam habitatores terrae in hac uice et 20 (ribulabo eos, ut inueniantur. LXX : congregauit de foris substantiam suam, quae habitat in munitione, quia haec dicit dominus : ecce ego supplantabo habitatores terrae huius

V 156

V 155

et tribulabo

eos, ut inueniantur.

2. Praecipitur Hierusalem, ut, quicquid habet foris substan25; tiae, in urbem munitissimam congreget et longae obsidioni 1 paret alimenta ; se enim nequaquam ut prius de futuro etlongo PL 779 tempore comminari, sed iam de uicina captiuitate, quae iam v 9:5 iamque uentura sit. 'Congrega', inquit, *et de foris et de terra, hoc est ex agris, substantiam tuam in confusionem. 3. Quid; quid enim habes, confusione dignum est;quae licet praepares, haec super his domini dicta cognosce: ecce ego in hac uice, in isto tempore, proiciam siue instar fundae iaciam 3 Hier. 1o, 15.

4/8 cf. I Cor. 11, 19.

6 Hier. 1o, 16.

9 Thren. 5, 24.

9.11.13/14 Hier. 1o, 16. 11 I:rabe/] cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 13, 21. 65, 22. 74, 15. 76, 20. Quaest. Hebr. in Gen. p. 52, 9 sqq. 14 cf. Ps. 25, 1o etc. 15 *Hier. 10, 16. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 36, 20. 50, 25. 72, 17. 75, 1. 20 *Hier. 10, 17.18.

V 136

6.7 *Hier. 1o, 18. 2des. 4. M LELPa.

cent M a.v. 0. V

3 suae ex siue L, 4 ualet] 'baal: & P D prouocati P — sunt oculos M JA P a.c. — 6 perspexerit» — conticiscunt L a.c., conticissimilis his v 4 cottidie I 8 distruunt L a.c. 12 pr. est

derectus L a.c., erectus M p.c.

sensum L M a.r.

13 düm A4, das P

15 hebraicum L a.c, ebraico V. — sabaoht M 19 et o»;. V 20 eos] ita add. (s. u. m?) M LA eum V'ulg. ut] ii add. M p.c. p? 21 suam] cov LXX quae habitat /5 »;z. M habitaüt V/ — 23 eos] ita add. s. su. 59? .A 25 longe M .A V, L a.c. obsidio M a.c., obsidionis P

V 136

ienim]dicaZZ.

M ^ utptriusom. V — 2 comminari] dicit adZ. V/ —— uicino

Pac. 4inL p.c. A p.c. z?, sine V P, L a.c. A 5, siue M, 4A p.c. p*v— confusione / P 8étquae V — 6superbis P, L a.c., (b ex u) M, sub uerbis 74 p.c. 7 iaciam] &iam P

108

IN HIEREMIAM

II, 90-93

longe habitatores terrae huius. Pro quo Septuaginta interpretati sunt : supplantabo et cadere faciam, pro 10 quo uerbo Hebraico, id est *cole', Aquila et Symmachus inter-

10,192 :;;

20

10,19b

2; V135;

pretati sunt oóev3ovíow et est sensus : 'instar fundae cum omni impetu abiciam et sic eos obsideri faciam sicque tribulabo et coangustabo, ut omnes in urbe repperiantur et effugere nequeant malum'. XCI. Vae mihi super contritione mea, pessima plaga mea ! LXX : uae super contritione tua, pessima flaga tua ! Iuxta Hebraicum ipsa Hierusalem loquitur, quod uehementer afflicta sit et plagam sustineat insanabilem ; iuxta LXX uero propheta loquitur ad Hierusalem et plangit eam super contritione et plaga sui. XCII. Ego autem dixi : plane haec infirmitas mea est — siue uulnus meum — et portabo illam siue apprehendit me. Ipsa loquitur Hierusalem : *quicquid patior, mea culpa patior ; intellego uulnus meum, quod apprehendit me, siue iram domini sustinebo, quoniam peccaul ei'.

10,20

ÁXCIII.

Tabernaculum

meum

statutum

est,

omnes

funiculi mei dirrupti sunt — siue omnes pelles meae conscissae sunt —, filii mei exierunt a me — siue oues meae — et non sunt ; non est, qui extendat ultra s tentorium meum — siue non est locus ultra tabernaculo meo — et qui erigat pelles meas. 2. Subuersionem urbis suae tam facilem plangit Hierusalem, ut nequaquam muros et omnia moenia funditus eruta, sed tabernaculi atque tentorii ablationem putes. *"Tabernaculum', inquit, *hoc est habi-

10 tatio mea, repente sublata est. Omnes funiculi mei dirrupti sunt — seruat tabernaculi ueraóopdv — siue omnes 8.9.10.11 *Hier. 10, 18. 7; 9VIX 37

2.4.8 *Hier. 1o, , 20.

16 *Hier. 10, 19. 10 Hier. 1o, 20.

10 hebraico (1 greco s. s.) 4 KaNa P, colea for/. rectius v

22 *Hier. ro, 19. 11 *Hier. 1o, 20.

id est o». v KQOAH L M V, (kole s. 4.) A, 11 COENZINICO (Q ex a) L, CoóeNdáNua

(sfendinia z5 7g.) M, (sphendinisa s. 4.) 4, COHNAINICA c$evOovjao v 17 hebraico P

— 25 *Mich.

V, CóeNalNIKa P,

12 obsidere P 15 contritionem L M a.c. meam L a.c. 20 contritionem P 22 sine V, A M a.c. 28di P ei oz.

M IV 157

1 statutum /dez; quod ab(sub)latum (ef. /in. 9. 10 ef p. 138, 20/21), uastatum

pe crocum Vul. 2disrupti V/P qui s. 4. 44 6 qui oz. Vulg.

3conscisae V/ 4 facile V. P

M ;4

4sunt]subsistunt lug. — est murus P 8 omnia oz. v

9 oblationem P 10 dirupti M V, disrupti P, 4 p.c. 11 MHOAOQpAN (metaforam s. 4.) 4, 2-CNOaOQpan V, METAQODAN P, metaphoram v

VES

1 statutum] ef. Reiter in Berl. phil. Wochenschr. 1919, 695-696

IN HIEREMIAM

15

II, 93-95

IO9

pelles meae conscissae sunt. 3. Filii mei exierunt a me siue pecora mea', quod a LXX additum non stat iuxta historiam ; in longa enim obsidione quomodo oues et pecora auferri poterant de Hierusalem, quae, etiamsi fuissent, fames

PIZ7sT

consumserat? *'Et non', inquit, 'subsistunt siue non sunt' ; neque enim translati sunt in Chaldaeam, sed magna

pars eorum interfecta penitusque deleta est. * Non extendat

ultra

tentorium

meum,

est, qui

non est, qui me

in-

stauret et murorum meorum iaciat fundamenta, qui ad solum usque prostrati sunt". XCIV. Quia stulte egerunt pastores et dominum 10, 21 non quaesierunt, propterea non intellexerunt et omnis grex eorum dispersus est.Per translationem pasT torum atque ouium principum culpa et dispersio populi describitur. Quia enim principes stulte egerunt nec quaesierunt dominum, quem toto debuerant corde perquirere, idcirco et mala uenientia non uiderunt siue non intellexerunt dominum 5 et omnis multitudo Hierusalem huc illucque dispersa est. XCV. Vox auditionis ecce uenit et commotio magna 10, 22 de terra aquilonis, ut ponat ciuitates Iuda in solitudinem et habitaculum draconum — siue cubile struthionum et, ut Symmachus interpretatus est, sirenarum IO —, pro quo in Hebraico 'thannim' positum est. 2. Verba prophetae : *ecce', inquit, 'sonitus et fremitus Babylonii uenientis auditur magnaque commotio siue terrae motus de terra aquilonis, ut omnes urbes Iudaeae habitatoribus interfectis redigat in solitudinem et faciat pro hominibus dracones habitare et 15 cuncta uenenata animantia siue struthiones', quod et ipsum animal solitudinis familiare est et in desertis nascitur ac nu-

p. 581 V 916

20

138

tritur;

aut

certe

sirenas,

monstra

quaedam

et daemonum

phantasmata, possumus intellegere. 3. Haec omnia, quae et

12 Hier. 1o, 20. 18/19 Hier. 1o, 20.

138

13 *Hier.

10, 20.

16 Hier.

*Ilier.

Io, 20.

ZICCUTeUgE1. 29. IT Pat; 15.022227 0031.21. PS,.118, 2. x0, Hier. 29 (36), 15. 8.9.10 *Hier. 1o, 22.

12 conscise 1 13 siue] et add. M V P, L A historia P, L a.c. 15 aufferri M potuerant rat(p exp. L)codd. | 1* chaldeam A4 V/ P, L a.c. P) add. P, L M .A a.c. 18 penitusdelata / —

quia M p.c.

138

1o, 20.

a.c. (— 14) peccora P 14 P famis P ^ 16 consumpseneque enim in chaldeam (chaldea 19stauret P — 20iaceat P, L a.c.

23 et om. P

1 principum] incipiunt P 2 discribitur P stula V/ — 3et op. P 5 omnes L a. c. ? ponas P p.c. in oz. Vulg. solitudine P 8 strutionum M .A P, L a.c., strucionum I/ 10tannim l/ ^ positus P &.c. — 11 uenientes L a.c. 13ut]& P iudae M.AP redigatur M — 15animantia uenenata v strutiones /4 P, Li a.c., structiones M V. 16ac L, JA p.c. z?, aut M V D, .A m',& 4 p.c. »* 17 sireenas M p.c. 18 fantasmata l/P possimus P

PL 780

IIO

20

V139

10,23

IN HIEREMIAM

II, 95-97

praeteritus et praesens sermo descripsit, ad persecutionis ecclesiae referamus tempora, quando tabernacula domini subuertuntur et omnis habitatio ecclesiae redigitur in solitudinem. Et ut ista uniuersa eueniant, culpa pastorum est, qui stulte egerunt et dominum non quaesierunt necintellexerunt eum ; et idcirco grex omnis dispersus est. XCVI.

Scio, domine,

quia non sit hominis uia eius,

nec uiri est, ut ambulet et dirigat gressus suos. Erubescant noui praedicatores, qui aiunt unumquemque suo arbitrio regi, cum et hic propheta dicat : non est hominis uia

eius,

et Dauid

in lyrico canat

carmine

: a

domino

gressus hominis dirigentur et uiam eius uolet nimis. Siue hic sensus est : *quod a Babyloniis sustinemus, non est eorum formidinis, sed nostri meriti et indignationis tuae'. XCVII. Corripe me, domine ; uerumtamen in iudi10, 24 :o cio et non in furore tuo, ne forte ad nihilum redigas . 25 me ! Effunde indignationem tuam super gentes, quae non cognouerunít te, et super prouincias —siue generaiiones 15

—,

nomen

iuum

mon

inuocauerunt,

quia deuorauerunt lacob et locum eius consumserunt et decus eius — uel $ascua — dissipauerunt siue ad solitudinem redegerunt. 2. Hunclocum in Psalmo legimus : domine, ne in furore tuo arguas me neque in ira tua corripias me! Et est sensus: meremur quidem

20

omnia,

25

patimur, uerumtamen hoc obsecro, ut quasi pater me corripias, non quasi aduersarius, ut me emendes quasi filium et non punias quasi inimicum ; castigas enim omnem filium, quem recipis, et per omnem dolorem ac flagellum emendas Hierusalem. 9. Hostes autem, qui non nouerunt te, et prouinciae siue regio-

quae

20 cf. Hier. 1o, 20. V 139

quae

sustinemus,

et multo

22/23 Hiet. 10, 21.

meremur

maiora

quam

23/24 cf. Hier. 1o, 21.

3 noui praedicatores] scil. Pelagiani ; cf. p. 127, 12. 23. 13.16 *Hier. ro, 25. 18:D3:16:2:527221

4 Hier. 1o, 23. 5 *Ps. 36, 23 cf. Hebr. 12, 6. e

* Het; 6; 7.8:

19 praeterita P desctibit P persecutiones L, M .A a.c. 20 tabernaculum n 21 redi&tur P solitudine P 22 ueniant v 23 et eras. M 24 omnes L, a.c. V 139

V 917 PL 752

1 sit] est v cuz V'ulg. 2 diriget 4 P gressos P suos]& add. P 5 lirico P canit I^ 6 dirigetur M, JA a.c. * **byloniis L, babilonis V^ sustenemus L a.c., sustinuimus P 8 fortitudinis L p.c. »;!, Erasmusv — 13 siue ét L, 15 deuorauerunt] comederunt lug. locum eius consumserunt] deuorauerunt eum et consumserunt illum le. consumserunt (sic sezzper fere

L p.c. ; cf. p. 84, 15. 137, 16) scripsi, -ps- codd. locum] etadd.

MAWVPwv

18 ne] neq. 7

17 redigerunt M P, L .A a.c. arguas] corripias I^

"4 19 corripias] arguas l/ —— 20 sustenemus L a.c. dens I 24 per s. 4. L, per* (e s. 4.) M hac P

22ut]et V

nec

— emen-

PL 781

IN HIEREMIAM

II, 97-99

III

1 nes, quae non inuocauerunt nomen tuum, nequaquam tuum de-

V 140

bent sentire iudicium, sed indignationem. Tradidisti enim nos,

; 11,1-3a 10

15

20 11,3b-4

25 V 141

M

ut emendaremur. Illi autem aggrauauerunt iugum suum ; seni non pepercerunt et paruulos adflixerunt, comederunt nos et penitus deuorarunt et in tantam solitudinem redegerunt Hierusalem, ut et publicarum et priuatarum aedium omnia dissiparent et populum tuum interficerent'. XCVIII. Verbum, quod factum est ad Hieremiam a p 582 domino dicens : audite uerba pacti — siue testamen£j — huius et loquimini ad uiros Iuda et habitatores Hierusalem et dices ad eos : haec dicit dominus deus Israhel. Non quidem est positum in titulo, sub quo tempore uel sub quo rege et quoto anno eius haec prophetia facta sit ; sed intellegimus uel priori prophetiae et tempori haec esse iungenda uel certe post aliquod temporis interuallum prioris prophetiae hunc domini ad prophetam factum esse sermonem. 2. Notandum est autem, quod uerbum *berith' Aquila et Symmachus semper 'pactum', LXX et Theodotio 'testamentum' interpretati sint. Proprie autem nunc ad Hierusalem et ad uiros tribus Iudae sermo dirigitur. XCIX. Maledictus uir, qui non audierit uerba pacti huius, quod praecepi patribus uestris $n die, qua eduxi eos de terra Aegypti, de fornace ferrea, dicens : audite uocem meam et facite omnia, quae praecipio uobis, et eritis mihi in populum et ego ero uobis in dominum. 2. Non propter generis priuilegia, non propter circumcisionis iniuriam et otium sabbati, sed V 918 propter oboedientiam et deus efficitur populi Israhel et Israhel populus eius. Et hic quidem quasi ad seruos loquitur, ut placeant

A

deo ; in euangelio uero dominus

ad discipulos

: uos,

inquit, amici mei estis, si feceritis, quae ego praecipio uobis. Iam non dico uos seruos, quia seruus nescit, quid faciat dominus eius. Vos autem dixi amicos, quia omnia, quaecumque audiui a patre 8 cf. III Reg. 12, 10.14. II Par. ro, 1o. Esai. 47, 6. 9 *IIIeC T3. 2. *Hier. 11, 2. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 3r, 25. 18 Hier. 11, 2. s Ioh

17.18

15 14.*15.

Sadgrauer P — senisP, Ma.r.senes /4a.c.

— B deuorauerunt .4 V P, L a.c. v

tantum P redigerunt 74 a.c. M p.c, (g s. 4.) P ? tum L a.c. 8a domino az/e ad £r. Vulg. 9audiL a.. ^ 104//.et] ad add. Vulg. | 11 et—eos om. P 12 sub s. ». M 13 sit] é P 17 uerith P simmachus P 18

I41

theodotion L^ 19sunt V Pv | alt. ad s. 4.M 22 praecipit (t *. 4.) M, praecipi P, /4 a.c., praecepit V/ — 23 que P a.v. aegipti M(— p. 141, 15) — 24 etfacite]faciteq. V/ — 26 ero s. s». P dim JA 5.c., deum V/uig. 1 otium] totius P 2 obidientiam IL a.c. (— /im. 14) pr. istahel o». M alt. et s. 4. M 4 euüangelio L dí ;s. ». JA, dic (ex düs corr.) add. .A disipulos / — uosozm. V — 6dicam Pv quia oz. L seruus s. 4. IL

8 audi M a.c.

II2 Io

IN HIEREMIAM

meo, nota feci uobis. 3. Cumque amici fuerint, de amicis PL 755 transeunt in filios; quotquot enim receperunt eum, dedit eis potestatem filios dei fieri. Vnde amicis et filiis praecipit : estote perfecti, sicut pater uester perfectus

I^

II, 99-101

est, similitudinem imperans, non aequalitatem.

Et ibi oboedientia mandatorum est, hic similitudo dei. Quodque ait : in die, qua eduxi eos de terra Aegypti, de fornace ferrea, dat nobis intellegentiam, quod caminus et fornax ferrea atque succensa tribulationis et poenae significet magnitudinem, non aliquem poenae locum ferri materia prae-

PL 382

paratum. 11, 5a

V 142

20

rz]

C. Vt suscitem iuramentum,

quod iuraui patribus

uesiris, daturum me eis terram fluentem lacte et melle, sicut est dies haec. Patres uidentur accipere, quando accipiunt filii, et Abrahae repromissio conpletur in posteris. 2. Terram autem lacte et melle manantem hyperbolice debemus accipere pro rerum omnium abundantia, ut est illud : mella

fluant

illis, ferat et rubus

asper

amomum,

et iterum : et passim riuis currentia uina repressit ; certe tropologice terram lacte et melle manantem Christi I aut ecclesiam sentiamus, in qua paruuli atque lactantes educamur per fidem, ut possimus solidum cibum capere. CI. Et respondi et dixi : amen, domine, pro quo 11, 5b LXX: fiat, domine — hoc enim 'amen' significat — transWü o tulerunt. Dixerat dominus: iuraui patribus uestris daturum

me

eis terram

lacte et melle manantem,

sicut

rebus ipsis hodie conprobatur. Propheta diligens populum suum occupat uocem domini et cupit uera esse et in perpetuum permanere, quae data sunt. Vnde ait : * uere, ^

domine,

im-

plesti, quod pollicitus es, siue fiat, domine, hoc est : semper maneat, quod dedisti !' 10 Ioh. r, 12. 12 *Matth. 5, 48. 14 cf. Gen. 5, r. 9, 6. 15 Hier. 11, 4. 16 cf. Mal. 4, r. 23 cf. Gen. 13, 15.16. 17, 4-9. 24 *Hier. 11255;

V 142

2 Verg. Ecl. III 89. — 4 Verg. Georg. I 132. * cf. Hebr. 5, 12.14. 9 Eher. 10 *FierariSs. 14 aen] i.e. uere ; cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 66, 14. 8o, 10 et Index nom. (CSEL 59, p. 479 s. u.). 15 *Hier. 11, 5. 9 notam M a.r. amici] mei ad4. v 10 quodquod M P, 4 a.c. — enim] auté A a.€. 11 dedit] enim aZ. M, L .4 P a.r. unde]& add. P ^ 12 praecepit VP sicut] etadd. V P v 16 camminus I7 et ozz. P 17 pene P 18 paene I^ locum poenae v 231]1ac M V7 22 mel V 23 promissio v 24 manente I hyperbolice Eraszus v, YIIEPBOAIKH L, YIIepBOAIKAI (hyperbolica 77 z;g.) M, (ypetbolicae s. 4.) 4A, zagis corruptum in V. P

V 142

1 abundantiam L, habundantia I^ 2 fluent M illi Verg. codd. robus M, Va.. | asperamomum P — 4etomz.P 6paruoliP Jlactentes d a.c. v — * accipere P 11 terram] et add., sed exp. LL. M A 14 dicta M AV P 15 queP

lactem .A a.r.

sicut ut L

IN HIEREMIAM

11.6

CII.

Et

dixit

dominus

ad

II, 102-104 me

II3

: uociferare

—

uel

lege — omnia uerba haec in ciuitatibus Iuda et foris Hierusalem dicens : audite uerba pacti huius et fa- vV.919 20 cite illa ! Clementissimus deus frequenter uentura praedicit, ut tandem durus ad credendum animus molliatur. Praedicit autem tam in urbe Hierusalem quam foris in agro, ut, quorum EL commune discrimen est, eadem paenitudo sit. V 145 11,7 CIII. Quia contestans contestatus sum patres ues.8(8) iros in die, qua eduxi eos de terra Aegypti, usque ad diem hanc ; mane surgens contestatus sum et dixi : audite uocem meam ! Et non audierunt nec inaurem suam, sed abierunt unusquisque 5 clinauerunt in prauitate cordis sui mali ; et induxi super eos omnia uerba pacti huius, quod praecepi, ut facerent. 2. Hucusque in LXX non habetur, quodque sequitur : e? non PL 754 fecerunt, ab eis positum est et cum superioris capituli fine IO sociatum, in quo scriptum est :audite uerba pacti huius et facite illa! Et non fecerunt. Quid sit autem de mane consurgere et dei uerba per prophetas eis frequenter ingerere et educere eos de Aegypto et saepius ammonere et dicere : audite uocem meam, et illos abisse post prauitatem cordis 15 sui et postea eis reddere, quae merentur accipere, ante iam diximus. CIV. Et dixit dominus ad me : inuenta est coniu11, 9. 10 ratio in uiris Iuda et in habitatoribus Hierusalem. PL 785 Reuersi sunt ad iniquitates patrum suorum priores, 20 qui noluerunt audire uerba mea ; et hi ergo abierunt post deos alienos, ut seruirent eis. Irritum fecerunt domus Israhel et domus Iuda pactum meum, quod pepigi cum patribus eorum. 2. Pro 'coniuratione', quam nos iuxta Symmachum interpretati sumus, Aquila et LXX 25 et Theodotio evv3eopov transtulerunt, quam nos *colligatio-

18 *Hier. 11, 6.

V 145

20 cf. II Par. 5o, 9 etc.

8 *Hier. 1r, 7.8. 8/9 Hier. 11, 8. 10 *Hier. 11, 6.8. 14 Hier. 7, 23. TI. 4.7. 13/16 cf. p. 98, 19. 102, 21. 103, 6. 20. 104, 4. 122, 16. 141, 16. 142, 20. 23 Hier. 11, 9. * Liücr x1 p

18 et] in aZ. M P, (s. su. 7?) .A fores JA p.c., foribus M p.e. zz. rec. 19 uerbü (à ex i) M 20 uentura] futura v 21 ad]ac V^ praedicit autem] predica** P 23 plenitudo (l1 7n ras.) M

V 145

2 eduxit V a.r. 3 consurgens v cum Vulg. * praecipi L M a.c. 8 haecusque V ets.» L 12 uerbra (er ;n ras.) V — perom. V ^ prophetam l/ 14 abiisse v 13 merentur] et add. v 22 ets. u.. M 24 sumus]et add. M P, AAa.r.

18 a/t. in oz. P 25 theodotion I

"MOH M, sindesmon s. ucem Graecam A, CINDHCO-CON

20hii MP CUHdeC

V, CYNaECMON

P

II4 V 144

M

A^

IN HIEREMIAM

II, 104-106

nem' possumus dicere. Vnde et Otholia, cum in templo sibi parari insidias deprehendisset, eodem uerbo locuta est : coniuratio, coniuratio. Proprie autem hoc uerbo scriptura abutitur, quando non subito fortuitoque peccato, sed praeparatis insidiis et coniuratione tenditur ad delictum et pari mente unoque studio id agunt, ut dei mandata contemnant. 3. Dicitque et patres et filios una mente parique sententia neglecto deo idola ueneratos, tam Israhel uidelicet quam domum Iuda, hoc est tam decem tribus quam duas, quarum imperium erat in Hierusalem, ut, quorum in contemtu dei unum studium fuit,

IO

11, 11. 12

20

2

V 145

et mutat sententiam, si et hi, quibus iratus fuerit, commutentur. Totum autem, nunc quod dicitur, ad tribum Iuda pertinet

Mo

11, 13 ^

V 144 V 145

par sit in sustinenda captiuitate supplicium. CV. Quamobrem haec dicit dominus : ecce ego v 920 inducam super eos mala, de quibus exire nom poterunt ; et. clamabunt ad me et mom exaudiam eos. Et ibunt ciuitates Iuda et habitatores Hierusalem et clamabunt ad deos, quibus libant ; et non saluabunt eos im tempore ajflictionis eorum. 2. Non exaudit deus in tempore necessitatis et angustiae, quia et illi audire uocem domini noluerunt. Quod et Saul passus est; cum enim Philistiim agmina reformidans uerbum domini non meruisset accipere, conuersus est ad pythonissam, ut ab idolis disceret, quod instantia orationis ac fletuum a domino debuit extorquere. 9. Per quae discimus, etiamsi dominus non exaudierit, nequaquam esse cessandum nec confugiendum ad daemonas. Qui cultores suos adiuuare non possunt, sed ad domini auxilium, qui cito iratus flectitur

et urbem Hierusalem, quibus instat captiuitas. CVI. Secundum numerum enim ciuitatum

tuarum

erant

uiarum

di

Iuda,

et secundum

mumerum

Hierusalem posuistis aras confusionis ad libandum Bahalim. Legamus Regum et Paralipomenon libros et inueniemus Iudam et Hierusalem multo quam Israhel peiora fe2 IV Reg. 11, 14.

19 cf. I Reg. 28, 5-8.

* cf. IV Reg. cap. 21. II Par. cap. 33. 26 possimus P

V 144

tui,

iotholia M, L a.r., athalia V »

sibi o». P

1 locata P 2 alt. coniuratio oz. P, nis in zzg. add. L Sfortuito M ^ pafatis v 4 dilectum L M .A a.c. 9 contempnunt P * quam] tam M .A a.c. tam] quam P 9 contemptu (p exp. L») codd. 12 induco » malam L 12/13 potuerunt P — 15 deos L, (d iz ras.) M, eos cef. — 15/16 quibus—eos s. ». P 17exaudi& 74 a.c. »? — i8 audire por; dni /r. P — 19 philiistim M, (Zer/. i s. s.) A, ph(f)ilistim L7 (P), Philisthiim » — 20/21 phytonissam 4 P 21 habidolis discederet P 22 fletum L V a.v. 24 daemones v

V 145

1 hii P comutentur I^ 2 nunc] hoc JA p.c. zz? ad add. s. u. .A 4 enim numerum 7 5diMAVP»v»

quod nunc v 3 et] uiarum] tuarü add.

$a. m? M A 6 posuisti 44 V P v cum Vulg. confusionis] aras add. (s. . m?) A eum Vulg. * paralypomenon M .A, paralippemenon (5/c) P :

PL 755

146

IN HIEREMIAM

II, 106-108

IIS

cisse, ut, quot habebant urbes, tot haberent et idolorum spe-

cies et, quot erant in urbe Hierusalem plateae et uiarum capita, tot haberent aras in confusionem suam, in quibus idolis Bahalim uictimas immolarent. CVII. T'w ergo noli orare fro populo hoc et ne assu11, 14 mas jro eis laudem et orationem, quia non exauI E diam in tempore clamoris eorum ad me, in tempore affliciionis eorum ! Praecipitur Hieremiae, ne uelit pro eis dominum deprecari, in quos iam est consummata sententia, ne uideatur oratio eius infirma et propriis sceleribus non exaudiri. 2. *Noli', inquit, *orare pro eis nec laudem assumere, ut 20 replicando ueteris historiae clementiam, qua semper ei miserIO

tus sum, et laudando meam

nitaris mutare sententiam ! Etsi

enim hoc feceris, non exaudiam eos, qui me necessitatis tempore rogare coguntur'. Ex quibus discimus frustra aliquem rogare pro alio, cum ille non mereatur accipere, pro quo rogatur 25 deus. 11,15. CVIII. Quid est, quod dilectus meus in domo mea 16 fecit scelera multa? Numquid carnes sanctae auferent a te malitias tuas, im quibus gloriata es ? Oliuam uberem, pulchram, fructiferam, speciosam -

wocauit

dominus

nomen

iuum

; ad

uocem

loquelae

grandis exarsit ignis in ea et combusta sunt frutecta eius. 2. Dilectum et amantissimum uocat populum Iuda, qui

IO

in templo eius posuit et ueneratus est idola et in eo se putat iram placare dei, si multas hostias immolet, et gloriatur in sacrificiorum multitudine, quae malitias peccatorum auferre non possunt. 3. Comparat autem Hierusalem siue omnem populum Iudaeorum oliuae pulchrae atque fructiferae, quae

15

exaltata per superbiam nequaquam egit humiliter nec intellexit creatorem et dominatorem suum, sed elata per superbiam et locuta granditer domini igne succensa est, ita ut conburerentur et redigerentur ad nihilum rami siue frutecta eius, id est omnis populus aduersariorum gladio deleretur. 4. Hic sensus et in

146

13 cf. Ps. 87, 16, Matth. 25, 12 etc.

c£. Esai. 1, 5.

15 cf. II Reg. 25, 7.

9 (— 10) quod P, M .A a.c. habebant] habeant P 10 urbem M 12 immolarint M, ;4 a.c. 15 clamores L M .A a.c. eorum os. P — 19? consumata P

18 nec

20 historiá* (Le s. à) 4

clementia L a.c., clementiae M V P,

(1 à s. ae) A quia P ei (sei/. populo, cf. Jin. 13) L M .A, eis V P, eis semper v 24 alio] aliquo P 25 düs I^

iquod]inquit

7 ^ 2numquid(dext)L

^ 5loquellae M, L P a.c. (— p. 417,

12) 6 ignes L a.c. (— 16) fructecta V, fruteta v 7? etom. V 8 ueneratos V a.c. inputat P 9 placere V a.c. dei placare v 10 sacr*ficio-

rum L

it omne l

M, L .A a.c. »?

fructa P

14creatorem] saluatorem M, 74 p.c. z

15 cumburerentur

omnes L a.c.

17 eto.

pu. 584 PL 3784

donatorem

I7, conburarentur (n a//. s. &.) P

MV P, L .A a.c.

16

V 921

II6

20

IN HIEREMIAM

II, 108-110

alio loco est, ubi dicitur ad Hierusalem : ego te plantaui uineam frugiferam, omnem ueram ; quomodo conuersa es in amaritudinem uitis aliena ? Quando destruuntur maceriae illius et uastat eam aper de silua et omnes bestiae deuorant fructus illius, dicamus istud capitulum principibus ecclesiarum : quid est, quod dilectus meus in domo

mea

fecit scelera

multa

? Velcerte diuitibus, qui,

cum aliena diripiant et non auferant malitias cordis sui, putant I se dei mereri clementiam : numquid carnes sanctae auferent a te malitias tuas, in quibus gloriata es ? 5. At nunc publice recitantur offerentium nomina et redemtio peccatorum mutatur in laudem nec meminerunt uiduae illius PL 756 5 in euangelio, quae in gazophylacium duo aera mittendo omnium diuitum uicit donaria. CIX. Et dominus exercituum, qui plantauit te, 11, 1? locutus est super te malum pro malis domus Israhel PL 785 et domus Iuda, quae fecerunt sibi ad irritandum me 25

V 147

IO libantes

15

Bahalim.

2. 'Oliuam', inquit, *'uberem, pulchram,

fructiferam te uocauit dominus tuus atque plantauit ; sed quia ad uocem loquelae grandis dei in te flamma descendit et consumsit omnes ramos tuos, propterea, qui te plantauerat, nunc locutus est super te malum non iniquitate sententiae nec subita prauitate sermonis, sed pro malis, quae fecerunt sibi domus Israhel et domus Iuda et studiose egerunt libantes Bahalim, ut me ad iracundiam prouocarent'. 3. Cumque possit deus facere, quae uult, reddit causas, ne facere uideaturiniuste,

v 922

secundum illud, quod scriptum est : ut iustificeris in ser20

11, 18-20

monibus tuis et uincas, cum iudicaris. CX. Tw autem, domine, demonstirasti

mihi

et

cognoui ; tunc ostendisti mihi studia eorum. Et ego quasi agnus mansuetus, qui portatur ad uictimam,

18/19 *Hier. 2, 2r.

V 147

TSEHer DI.15. iv: cix Eher. 7. 18.

S1. cE Ps. 79, 13.14.

23 Hier. 11, 15.

5 cf. Marc. 12, 41-44. Luc. 21, 1-4. 19 Ps. 5o, 6. Rom. 5, 4.

10 cf. Hier. 11, 16.

20 est M, L A a.r. alienae /4 p.c. — 21 macheriae M, machariae (e s. a sec.) V4 22 istud] is 74 a.c., his (oc s. is) M, in P 24 quib; P 25 diripiunt I^ 25 cordi P

V 147

1 merere P

clementiam mereri v

3 redemtio (sc semper fere L. p.c.)] re-

demptio codd. 4 utatur V, M a.c. laude P 5 eüuangelio LL. gazophylacio L a.c., -filacio M, -philatiü 74, -ph(f)ilatio (P) ? te] etadd. M V P, L .A 4.f. 11 frugiferam L a.c. uocauit te v 13 consumsit (s/c sezzper fere IL p-7.)] consumpsit codd. 14 iniquitas (s s. 2.) M 15 sermones L a.c. ibi ^ 16studiose l/ — gerunt V a.v. 17 iracundia L a.c. quumque I. posset

MV,.A4a«.

?91et] nonadd. V,

24 cogitauerunt super me l/uj/z.

Ma.r.

22nunc A a.. z?, tu V, M P p.r. v

consilia] dicentes add. (s. t. 27?) 7A eum Vulg.

n 585

IN HIEREMIAM V 148

La]

IO

1j

20

Tu

autem,

pater,

ignosce

9 cf. Esai. 553, 7. Act. 8, 32.

148

qui

iudicas

enim

PL 786

faciunt,

16 *Iier. 11, 19. 24 *Luc. 23, 34.

13 Hier. 11, 19.

14

20 cf. Prou. 24, 12.

2 *Ioh. 14, 30.

1 pane 44 P conteramus] eradamus 44 p.c. z? eum Vulg. 2 non] ne v nomen eius non memoretut Lg. 8sabaoht M — 4corda M .A p.c. »? cum Vulg. tuam oz. P 5 reuellaui M a.r. 6estconsensus»v | aom. M, A a.c. pr? 4 ei pater v 9 aperuit MV P 10 subaudit P 11 ab a. dicitur] apostolus loquitur P 12 pro n. peccatum pos£ea add. P — factum M V P,

uertuntur P, M 7A p.c. v?

148

eis ; quod

T19*H' Cor. s, 21.

18 *Hier. rr, 19. 2d Fiet. 13, 20

L .À a.c. 17 cogitauerunt v codd. 20 iustitia (e s. itia) P

149

sabaoth,

nesciunt —, reuelatque patri et aperit causam suam, quia nullo suo merito, sed scelere populi crucifixus est dicens: ecce uenit princeps mundi huius et inuenit in me p. 586 nihil. 4. Iudaei et nostri iudaizantes haec ex persona Hieremiae dici intellegunt, qui propter uaticinium futurorum et PL 757 ingruentia captiuitatis mala haec eum a populo sustinuisse *Ioh. 6, $1. JACE Te vB.

149

domine

iuste et probas renes et cor, uideam ultionem iuam ex eis / tibi enim reuelaui causam meam. 2. Omnium ecclesiarum iste consensus est, ut sub persona Hieremiae a Christo haec dici intellegant, quod pater ei monstrauerit, quomodo eum oporteat loqui, et ostenderit illi studia Iudaeorum et ipse quasi agnus ductus ad uictimam non aperuerit os suum et non cognouerit — subauditur 'peccatum' iuxta illud, quod ab apostolo dicitur: qui, cum non cognouisset peccatum, pro nobis peccatum factus est —, et dixerint: mittamus lignum in panem eius — crucem uidelicet in corpus saluatoris ; ipse est enim, qui ait: ego sum panis, qui de caelo descendi, — et eradicemus —- siue conteramus — eum de terra uiuentium ! 3. Hoc enim scelus animo cogitarunt, ut nomen eius delerent in perpetuum. Sed e contrario iuxta assumti corporis sacramentum loquitur filius ad patrem et inprecatur iudicium eius, dum laudat iustitiam et inspectorem renis et cordis inuocat deum, ut ipse reddat populo, quod meretur, et dicit : uideam ultionem tuam ex eis — eorum uidelicet, qui in scelere perseuerant, et non eorum, qui uertuntur ad paenitentiam ; de illis ait in cruce:

25

II7

et non cognoui, quia super me cogitauerunt consilia: miiiamus lignum in panem eius et conteramus eum de terra uiuentium et non memoretur nomen eius amplius!

^

II, rro

18 assumti (sc sezzper fere L. p.c.)] as(d)sumpti ut] et V7 a.c. 21 populum M a.c. 23 con-

24 illis v

quid I

1 sed] propter add. s. s. z. rec. P. scelera P 2 inueniet / P Sex s. 9. P 4 qui eras. M 5 eum] enim M V, L A a.c., exp. P populos P 13 cf. Tertull. Adu. Marcion. IV, 40, 5 - CC 1, 6564 ; Adu. Iudaeos ro, 12 - CC II, I378. 9

$. HIER. LXXIY

118

IN HIEREMIAM

II, rro-1ir

confirmant. Sed nescio, quomodo possint approbare crucifixum esse Hieremiam,

cum hoc scriptura non memoret,

nisi forte

cogitauerint et non fecerint.

11, 21-23

CXI. Propterea haec dicit dominus ad uiros Anathoth, qui quaerunt animam iuam et dicunt : non prophetabis in nomine domini et non morieris imn manibus nostris. Propterea haec dicit dominus exercituum : ecce ego uisitabo super eos ; 4uuenes morientur im gladio, filii eorum et filiae eorum in fame et reliquiae non erunt ex eis ; v^ morientur inducam enim malum super uiros Anathoth, annum uisitationis eorum. 2. Videtur hoc superiori sententiae contraire, qua uolumus approbare ex persona Christi dicta esse, quae dicta sunt, et non ex Hieremiae, qui proprie habitabat 2 [o] in uiculo Anathoth, qui ab Hierosolymis tribus distat milibus. Sed si intellexerimus érvuoAoyíav oppidi Anathoth, quod interpretatur 'oboedientia', liquido demonstrabitur uiros Anathoth, qui quondam praeceptis domini obtemperarunt, omnes dici Iudaeos, et maxime habitatores urbis Hiérusalem, in quos I [9]

uenit extrema sententia, ut obsidionis malis, gladio et fame

2

V 150

et peste interirent. 9. Vt autem nos omni interpretationis molestia liberemus, illam sequamur regulam, quod omnes prophetae in typum domini saluatoris pleraque gesserint et, quicquid iuxta praesens tempus conpletum sit in Hieremia, hoc in futurum de domino prophetari.

Mo

^

17 cf. p. 148, 6.

20 cf. Hieron. De sit. et nom. p. 94, I.

21 cf. Hieron. Nom.

Hebr. p. 24, 28. 55, 7.

6 confirmat P

possunt P

*? memotauetit /

— 9anathot P (sezper)

— 14

fili eorum] filiorü V/ — a/7. eorum] earum v 17 uidetur-prophetari(p. 150, 5) deest in M. 18 quia P uoluimus VP v 19 habitat L a.c. 20 hierusolimisLz.c,-i-CGWVP 21 ETOIMOAOTIaN L, (-am) P, eTOMOAOTTAN C, (Y s. O pr.) G, erc.MOAOTIaN (ethimologiam s. z. z;?) 44, HOX-COA€Qrwa V, etymologiam v (cf. p. 11, 3) opidi P anatoth C, anathot G 22 obi-

dientia L a.c. dicit 74

V 150

monstrabitur v 25 extrema uenit v

23 condam V, 4 a.c,

^ domini praeceptis v

et oz. v

1 et s. 2. A 2liberemut C G-AV/P omnis C 3 thypum 4, tipum I^ 4 alt. in s. 4. L fututu L a.c., futuro C V DP, .A a.c. 5 prophetare G a.c. ; add. litt. fere maiusc. : expl: in hieremiam prophetam: lib: II inc* lib: tertius L, finit in hieremiam ptoph liber secundus incipit eiusdem liber tertius C e£ idezz fere G (— .A, sed pos? secundus add.: dó DPAOIAC, pos? tertius : 4Q l'PAGIAC 42-CHN emendaui), incipit eiusdem liber III (az/e incipit s. euanui?) V, expl in hierià prophetam explationü (sic) lib secdus incip eiusdem lib tertius P

op?

PL 758

v 924

LIBER TERTIVS p. 585-586

Io

I. Lerneum anguem fabulae ferunt multis ex medio capite V 923-924 pullulasse serpentibus et Scyllam, Siculi monstrum freti, facie quidem uirginali, sed succinctam canibus miserorum lacerasse naufragia iuncto in eodem litore Sirenarum mortifero carmine, quae ut uitaret Vlixes Homericus, clausisse aures di-

15

citur et malum inexsuperabile prudenti uitasse consilio. 2. Hoc ego cum facere cuperem et hereticorum rabiem declinare iuxta Ismenium poetam mihi canens et meis illudque propheticum reuoluerem : cum consisteret aduersum me peccator, ommutui

V 151

M

VA

et silui de bonis, non est passus diabolus

me optata quiete contentum scripturarum sanctarum tioni insistere et hominibus linguae meae Hebraeorum rumque eruditionem tradere, sed id agit diebus et et aperte et per insidias ueris falsa miscendo, immo

explanaGraeconoctibus uniuersa

mendacia subdolo melle circumlinens, ut, qui audit uerborum

dulcedinem, uenena pectoris non formidet ; pacem pollicetur, ut grauiora bella exerceat ; ridet, ut mordeat ; manum

IO

V 150

offert,

ut ex inprouiso simplicem interficiat Abenner. 3. Nimirum hoc illud est, quod et apostolus loquebatur : non enim eius ignoramus astutias. Hic tacet, alibi criminatur, mittit in uniuersum orbem epistulas byblinas, prius auriferas, nunc maledicas, et patientiam nostram de Christi humilitate uenientem malae conscientiae signum interpretatur. Ipseque 8 cf. Ambr. De fid. I 6, 46 (Sonny, Archiv IX 64 sq.) 9 cf. Ouid. Met. XIII 732.735. XIV 6o. Verg. Aen. III 426. 10 cf. Hom. Od. XII 184-191. Ambr. De fid. III r, 4. 11 cf. Hom. Od. XII 177 14 Ispentum poetam] scil. Antigenidam, tibicinem Thebanum ; cf. Cic. Brut. 187. Val. Max. III 7, ext. 2. Symm. Epist. IX 115 (105), 2. Dio Chrysost. LXXVIII diabolus] Pelagium et Coelestium innuere uidetur.

B cf. Ouid. Am.

18.

18 7*P5/ 58: 2:3.

16

18, 104. Ambr. De Tob. 9, 55. Prud. Hamart. 335.336. Phoebad.

c. Arrian. 53. Aug. In euang. Ioh. 7, 6. Carm. adu. Marc. I 86 (Weyman, Archiv XIII 390). S cE. II Reg-3; 25 WCIP COL 2 rII 10 ic] scil. Rufinus, 10/11 cf. *Esai. 18, 2. 12 cf. Eccli, 2, 4.

? lerneum 57e codd. omnes

fabula V.

8 pululasse P

scillam L a.c., scilla P

facies L I 9 uirginali* I latrasse V, lacerare v 10 serenarum L M .A a.c., setinarum P a.c. 11 ulixis L. /4 P a.c., Vlysses v autis M A a.c. 12 inexuperabile M V, L a.c. prudente M p.c. i3ergo Ma.r. | declinare]

et add. v 14 ismaenium L M, hismenium V, (-ae-) P, Ismeniam v 07. V 16 deja MV

151

1 explanatione P a.c. 3 traderem M .A P «.r. 4 üris P b circumliniens V P, M p.. 6 dulcidinem P, L a.c. peccotis M a.c., peccatorum P ri red& (i v. e 2/7.) P 8 prouiso M a.c. abner V, MAP p.r.v— 10in s.» L 11 epistolas .4 I^ biblynas (y ex i ;fort. uolui! byblinas) L, biblinas ce?. ficas V^ 12 de] in M V P, .A a.c. »? ueniente P

150

p&am P,

* sqq. cf. Verg. Eclog. v1, 74 sqq. LIV, 390, IO Sqq.

auri-

13 cf. Hieron. Epist. 50, 2, 3 - CSEL

PL 787

I20 mutus I

I

2o

IN HIEREMIAM latrat per Alpinum

III, 1-2

canem, grandem et corpulentum v 925-926

et, qui calcibus magis possit saeuire quam dentibus. 4. Habet enim progeniem Scotticae gentis de Brittannorum uicinia, qui iuxta fabulas poetarum instar Cerberi spiritali percutiendus est claua, ut aeterno cum suo magistro Plutone silentio y 587-588 conticescat. Verum haec alias. Nunc in Hieremiam tertium aggrediar librum, in quo conabor, frater Eusebi, latissimos explanationis campos angusta commentariorum semita coartare.

Vis2

12,1.2

p.587

II. Iustus

quidem

es, domine,

s? disputem

tecum

v 925

— siue quia satisfjaciam tibi — ; uerumtamen iudicia loquar ad te : quid est, quod uia impiorum prosperatur, bene est omnibus, qui jraeuaricantur et agunt? Plantasti eos et radicem miserunt, I inique proficiunt — siue generauerunt filios — et faciunt [rucitum ; prope es tu ori eorum et longe a renibus eorum. 2. Contra omnes quidem inique agentes ista disputatio PL 759 est et septuagesimi secundi psalmi breuiter sententia conpreI o henditur, in qua propheta ait: quam bonus deus Israhel his, qui recto sunt corde ! Mei autem paene moti sunt pedes, paene effusi sunt gressus mei, quia zelaui in peccatoribus pacem peccatorum uidens et cetera. 3. Sed proprie contra hereticos dicitur, qui cum sint PL 788 1; impii, uia eorum prosperatur generantque filios eos, quos in heresi deceperunt, et praeuaricantur et inique agunt, ita ut ecclesiam spolient et, dum in prauitate sententiae perseuerant, iactent se a deo esse plantatos et radicem misisse, generasse filios et attulisse fructum ; qui, cum Christi nomen saepius 20 replicent, habitatorem sui non habent deum iuxta illud Isaiae: populus hic labiis me honorat, cor uero eius longe est a me. 14 cf. Esai. 56, 1o.

"Alpinum canem] scil. Pelagium, cf. Hieron. adu. Pelag. I

28 p. 712. Oros. Apol. 31, 2. VISA

AS ElieE 2T. 6 *Hier. 12, 2. cf. Matth. 15, 8. Marc. 7, 6.

10 Ps.72,*1.2.*5.

| 21 *Eda1.29 95.

14 alpimum P, albinum codd. ;Augiensis CCX XX, Vercellensis CLIV. 50, Monacensis 14425 et Vallarsius cannem P corpulentem P a.c. 15 habent M — 16 scoticae l/ P »

V 152

brittanorum M, britanorum I^

uicina

V/ P,

M.Aa.c.

—1*

terberi V, M A P a.c. 18 clauo V, M p.c., clabo (v s. b) P aetertio 17 platone V/, M. p.c. P a.c. 19 hoc v heremiam L a.«. — 20 adgradiar P 1 quidem] tu aZ2. Vulg. es] tu add. v 2 scisfaciam 24 a.c. z? iudicia] iusta 4A p.c. »? cum V ulg., add. s. u. p? M. 3 loquor P quid est quod] quate Vulg. 4ée6V "tu(us.s)L,om.VP 8iniqua V/ | 9 LXX-II- P psalmo P a.c. 10 isrt d$ / P 11 his qui o;. M A P recti V/, rectis M.AP suntoz. MAP — 15ins.4.7*V . 418iactant D, 4 p.e. v» adó se P

autem v

esse oz. V^

20 suum v

eseiae M, esaiae V P, /4 a.c,

— 21 uero]

IN HIEREMIAM

12, 3

j 153

III.

Et

tu,

domine,

nosti

III, 3-4

me,

I2I

uidisti

me

et fro-

basti cor meum tecum. Congrega eos quasi gregem 25 ad wicilimam et sanctifica eos in die occisionis ! *Nullum', inquit, 'scandalum est, quod impii siue omnes heretici pro tempore floreant ;tu enim, domine, nosti me et I uidisti me et probasti cor meum tecum'. 2. Quem ita nouit pater deus quomodo filium suum? Nemo enim cognoscit filium nisi pater et nemo cognoscit patrem nisi filius et, cui uoluerit filius reuelare. 5 *Licet', inquit, *proficiant, licet filios generent et faciant fruc-

tum heretici et prope sis tu ori eorum et longe a renibus eorum, id est conscientia, tamen non parua est consolatio, quod

quasi pecora saginantur ad uictimam. 3. Congregas eos in urbem Hierusalem siue in sua conciliabula, ut quasi uictimae IO

v 926

caedantur in mortem et tunc sanctificentur, cum ecclesiastico

fuerint mucrone iugulati ; interfectio enim hereticorum salus eorum est, qui decepti fuerant'. IV. Vsquequo lugebit terra et herba omnis regionis 12,4 siccabitur propter malitiam habitantium in ea? est animal et uolucre, quoniam dixe15 Consumium Yunt : non uidebit nouissima nostra siue nom uidebit deus was nostras. Quicquid in mundo uel bonorum accidit

20

54

uel malorum, non absque prouidentia et fortuito casu accidit, sed iudicio dei. 2. Terra nunc sterilis est, herba siccatur : uis nosse rationem ? Malitiae habitatorum eius hoc faciunt, ita

ut et animalia super terram et caeli uolatilia consumantur, quia in usus hominum haec creata sunt omnia. Qui in tantam consurrexere blasphemiam, ut dicerent deum ignorare uias suas et nescire, quid unusquisque passurus sit. Quod autem I dicit *'usquequo', illud significat permanere iram dei, quia animus peccantium non mutetur. 2xxtHer.

353

153

154

I2,

35.

2 *Matth. 11, 27. *Luc. 10, 22. c£. Sap. 14, 5.

B cf, Hiet. 12, 2.

16 *Hier. 12, 4.

18

23 me]& add. s. u. M 23 ipso M V P, (1 pro s. ipso) A 2 filium—cognoscit oz. V — 4et—filius o». V — 5 facient(ns. 4) P — 6 hori P,Lar. Speccora V, Pa... — congrega P, 4 p.r. ». utbeMP — $conciliabola M a.c. 10 morte P ii fuerit / 15 consumptum MAAVP,L a.€. 17 im M accedit P fortuitu P accedisse P 19 sicca*tur P 21 pr. et op. v uolatilia caeli v — consummantur V/ P 22 tantam] uoluer add. s. u. /A m?, sed exp. y — 23 consurexere (exere in ras.) M, consurgere V/ DP, 74 a.c. p? 24 quod (d s. ».) L A 1 illud] tádiu 74 p.c. zz? quia] quádiu 24 p.c. 7", quo V, (o in ras. ; usq; add. $. 4. n) .M 2 animas I peccantium] durat add. s. u. 5? .M non mutetur L, A p?, om. M V, P a.c. 5, monuerit (ex non) JA 7^, non flectebatur ad poenitentiam v

PL 789

122 12,5 ^

IN HIEREMIAM

III, 5-7

V. Si cum peditibus currens laborasti, quomodo PL 76o contendere poteris cum equis ? Si in terra pacis confisa es, quid facies in superbia —siue fremitu — lIordamis ? 'Si', inquit, 'crebra te uicinarum gentium captiuitas fatigauit, Moabitarum

et Ammanitarum,

Philistiim et

588

Idumaeorum, quid facies ad longam captiuitatem, quae te Chaldaeam usque ductura est ?' et conparat pedites equiti10 bus, quia re uera et iuxta historiam omnis Persis et uniuersa Chaldaea et regionum illarum exercitus gaudet equitatu. 2. Istae autem gentes, quas supra memoraui, propter difficultatem locorum non tam pugnae aptae sunt quam latrocinio. Seruatque peraóopàv et dicit : 'si cum peditibus currens lassiI ^ tudine defecisti, quid facies, si equis cursum tuum uolueris coaequare ? Et si in terra tua aliquam habuisti fiduciam, quid actura es, cum Iordanen transieris et illius gurgites sustinueris ?' 12,6 VI. Nam et fratres tui et domus patris tui etiam. v 927 20 o 4ps? pugnauerunt aduersum te et clamauerunt post

te plena uoce ; ne credas eis, cum locuti fuerint tibi IVEXSS

A

bona ! 'In tantum', inquit, 'grauissimis Iordanis operiere fluctibus et equitum te de longe uenientium multitudo uastabit, ut fratres quoque tui, Idumaei, et domus patris tui, qui de Lot stirpe generati sunt, Moab et Ammon, etiam ipsi tem-

^

12,7.8 V 154 V 155

:09

pore necessitatis et angustiae dimicent contra te et insultent tibi. 2. Vnde caue, ne uelis eis credere et spem habere consanguinitatis, per quam maiore in te quam hostes odio desaeuiant'. Potest hoc et de saluatore accipi, quod fratres eius et domus patris illius pugnauerint contra eum et clamauerint uoce plena dicentes : crucifige, crucifige eum ; non habemus regem nisi Caesarem. VII.

Reliqui

domum

meam,

dimisi

hereditatem

5 *Hier. 12, 5. 12 cf. lin. 7. 2 cf. Gen. r9, 57.58. 8 *Ioh. 19, 15. 3 si] nam si M V, non si (am s. on) P

con (V 5. on) P

pedibus L P a.c.

4 concedere V/ — si] cum autem Vulg. 5 confisa es] securus fueris lug. est L a.r. 6 te crebra v gentium s. 4. IL 7 fugauit v mobabitarum P a.r. manitarum l/ . phylistim P 8 facias P 9 chaldeam L A 11 chaldea M .4 regionem l/ . 13 aperte V . 14 20-CHOaOQPaN V, (metaphorá s. 4.) 44, Me8GAOOpaN (metaforá s. 1.) P, metaphoram v si cum] secon P a.c. pedibus L a.v. 17esom.D,.Aa.c.»? . iordane V, Iordanem

v gurgitem V/ — 19 domü P, et adZ., sed eras. V — 20 postte] posteP 21 nec I^ 22 bona oz. P operire P, operieris v — 33 equitatus M p.c. — uastauit P, M A a.c.

V 155

ituV idumi 4 V P 3 tuiox. M 2]loth .4P . generati] nati v amon V P 3 exultent P 4 unde] & adZ. P 5 maiori codd. (corr. L ; cf. p. 113, 12. 161, 25) v deseuiant L 6 saluatoti L a.c. illius] eius » pugnauerunt I/ P 8$ plena uoce MAAVPv

accepi P

7

IN HIEREMIAM meam,

dedi

micorum leo 15

in

V 156

EI

; dedit

animam

meam

est mihi

hereditas

conira

me

in

uocem,

mamw

ini-

mea

quasi

ideo

odiui

animam

meam

in

manu

inimicorum

eius,

illud est: potestatem habeo ponendi animam meam et potestatem habeo resumendi illam. Facta est autem hereditas quondam domini, populus Iudaeorum, contra eum quasileo in silua, quando pari aduersum illum in passione uoce clamauit. Et quia dedit contra eum uocem suam, ideo eam odio habuit et abiecit et, quae quondam fuit dilecta atque carissima, nunc appellatur odiosa. VIII. Numquid auis discolor hereditas mea mihi ? numquid auis tincta per totum ? uenite, congregamini,

HM o

silua

Facta

123

eam. Qui in euangelio locutus est : surgite, abeamus hinc, et iterum : relinquetur uobis domus uestra deserta, hic etiam in propheta eadem comminatur et, quod facturus est, fecisse se dicit. Hereditas enim domini est Israhel et funiculus hereditatis eius. 2. Quod autem ait : dedi dilectam

2o

dilectam

eius.

III, 7-8

ommes

bestiae

terrae,

properate

ad

PL 790

PL 761

deuoran-

dum ! LXX : numquid spelunca hyaenae hereditas mea mihi ? an spelunca in circuitu etus super eam? pergite, congregate omnes bestias agri et ueniant, ut comedant eam !2. Auem discolorem tinctamque per totum iuxta litteram pauum uocat. 'Tantam', inquit, *habuit pulchritudinem Israhel et tantis fuit Hierusalem distincta uirtutibus,

1j

ut nihil esset bonorum, quod non cerneretur in ea. Quia igitur mihi facta est hereditas quondam mea, id est populus Israhel, quasi leo in silua et dedit contra me uocem suam et eam omni odio detestatus sum, idcirco uenite et congregamini contra

v 928

eam, omnes bestiae terrae, diuersarum gentium multitudo, et

deuorate eam, quae suum dominum non cognouit !' 3. Sin autem, ut LXX et alii interpretes transtulerunt, legitur: numquid spelunca hyaenae hereditas mea mihi ?, refe-

14 *Ioh. 14, 31. 9. FIBtLISS 7.

6 *Hiet. 12, 9.

15 Luc. 15, 55. 16/1? cf. Esai. 19, 25. 20 *Ioh. ro, 18.

13 cf. Hier. 12, 8.

17 cf. Esai. 1, 5.

18 cf. Deut. 32,

18/19 *Hier. 12, 9.

11 dilectam meam 4 manum M P 13 audiui v 14 habeamus A, (ab eras.) p 16 hoc 7A p.c. z?, hinc P i7dic& P — a/r.est] et V P, L M .A a.c., oz. v 18 funiculum 1^ 19 manu] animü I/, manum v 20 meam] in manu ini-

V 156

micorü eius add., sed exp. L 23 aduersus M v liabuit / — 6speluncam P &.r. —hyenae M A, L a.c., ienae V, bienae P a.r. 8 pergite] & adZ. V^ et 5, 94 75 u]et MAVP» 9 commedant V, comedent P 10 tantum P pulcritudinem P 12 eam V . 13 populus] meus add. V — 18 etom. P i8etaliio»w. V/ — legatur v 19 speluncam P bienae P ; cef. ut Jin. 6

19/20 refferamus 74 a.r.

A. 589

I24 20

Lal

IN HIEREMIAM

III, 8-1o

ramus ad immunditiam nocturnae bestiae, quae uiuit cadaueribus mortuorum et de sepulchris solet effodere corpora nihilque est immunditiae, quo non uescatur. Talis est Israhel offendens dominum suum et omnium bestiarum morsibus traditus. IX. Pastores multi demoliti sunt — siue corruperuni — uineam meam, conculcauerunt —siue pollueYuni — pariem meam, dederunt portionem meam, desiderabilem in desertum solitudinis — siue 4nuiam —. Posuerunt eam — uel posita est — in dissipationem luxiique super mesiue periit. 2. Audiant haec, qui principes cupiunt esse populorum et non solum pro se, sed et pro commissis sibi gregibus reddituri sunt rationem in die iudicii ; propter illos enim pars domini conculcatur atque polluitur, ut, ubi quondam dei erat hospitium, ibi sit habitaculum

bestiarum. Alii uero non praepositos plebis et sacerdotes, sed IO hostium intellegunt principes, qui Hierusalem, hoc est uineam domini, dissiparunt. X. Luxitque super me ; desolatione desolata est 12, 11b. 12 omnis terra, quia mullus est, qui recogitet corde. Super omnes uias deserti uenerunt uastatores, quia domini deuorauit ab extremo terrae usque 15 gladius ad exiremum eius ; nom est pax uniuersae carmi. LXX: propter me dissipatione dissipata est terra et reliqua. 2. Hoc, quod posuimus : luxitque super me, iuxta Hebraicum priori uersiculo copulatur, ut sit : posue20

25

runt

eam

in dissipationem,

V 157

hoc est hereditatem meam,

luxitque super me meo auxilio destituta. Iuxta LX X uero loquitur deus, quod propter illum terra sit dissipata et redacta in solitudinem, quia nullus sit, qui corde recogitet, nec ulla pax uniuersae carni. Neque enim pacem dei potest caro recipere; sapientia enim carnis inimica est deo et, qui in carne sunt, deo placere non possunt. 3. Porro

21 cf. Plin. Nat. Hist. VIII 106. Solin. 27, 24. V 1571

PL 3791

25 *Hier. 12, 1o.

1.3 *Hier. 12, 1o. 8 *Hier. 12, 11. 4 *Hier. 12, 1r. 6/7 cf. Matth. 12, 36. Rom. 14, 12. 8/9 cf. Hier. 1o, 22. 17 *LHüer. 12, TT. 18.19.21 Liersros13. 23 cf. Gen. 47, 19. Ex. 23, 29 etc. 25 Rom. 8, 7.8.

22 qd P, qua v tales L a.c. 23 traditur I7 25 demolliti P diruperunt V, disruperunt » 26 concalcauerunt 24 a.v. 2 deserto P inuia P 3uel]siuev — 4luxitque—petriit oz.» ^ OU cupiunt L, uolunt cez. v et] quod v * polluatur P a.c. 8 dei om. v 9 plebi P et] sed P 10 ostium M a.c. zz? hoc]id v» 11 dissipas**r V — 186 deuorabit P euwz Vulg. 16 pars P, M A a.c. 17 propter me (me 77 ras.) L, propterea cef. v 19 sit] sensus add. v 20ecamoz.V 291iuxtaom.P 23 ulla] sit ad2. s. 4. M 24 pax] pats P, M .A a.c., sit add. s. s. n? A CAfO 07. V

IPIZ 762

V 929

V 158

IN HIEREMIAM

III, 10-12

125

: iuxta Hebraicum ideo Iudaea omnis est desolata, quia nullus est, qui corde recogitet deum, nec residuus, qui possit euadere. Per omnes

enim uias solitudinis uenerunt uastatores,

id est

hostilis exercitus, et gladius domini deuorauit a termino usque ; ad terminum nec requies ulla fuit de urbe fugientibus. Vnde dicitur: non est pax uniuersae carni. 12,19a XI. Seminauerunt triticum et spinas messuerunt ; hereditatem acceperunt et nom eis proderit. LXX : seminastis irilicum et spinas messuistis ; cleri eo10 74. non broderunt eis. 'Meliora', inquit, 'exspectauerunt et uenerunt pessima, sperabant prospera et aduersa perpessi sunt, acceperunt a domino rerum omnium abundantiam, quae eis non proderit'. 2. Iuxta LX X uero omnes heretici quasi triticum seminant et spinas metunt exspectante domino, ut face15 rent fructum ; et non fecerunt iudicium, sed clamorem. Dicitur

autem hoc et ecclesiasticis, qui uerba domini et doctrinam eius mala conuersatione disperdunt, de quibus infertur : cleri eorum non proderunt eis ; quid enim eos iuuare poterit episcopi nomen et presbyteri uel reliquus ordo ecclesias20 ticus, cum magis grauentur dignitatibus suis et potentes potenter tormenta patiantur et, quanto amplius eis creditum fuerit, tanto plus requiratur ab eis ? 12,13b-15 XII. Conjundimini a fructibus —siue a gloriatione uesira — propier iram furoris domini — siue ab 0pprobrio in conspectu domini —. Haec dicit domil 159 nus aduersum ommes uicinos meos pessimos, qui tangunt hereditatem, quam distribui populo meo Israhel : ecce ego euellam eos de terra sua et domum Iuda euellam — siue eiciam — de medio eorum. Et cum

4$9

Lal

A^

euellero

eos,

bor eorum

uirum

conueriar

et reducam

—

siue reueriar

eos —siue

—

et misere-

habitare

faciam —,

in hereditate sua et uirum in terra sua. 2. Di-

6 Hier. 12, 12. SI ctlue 12, 45. 1 Tier. 12, X5.

9 *Iier. 12, 15. 17 Hier. 12, 15. 23. *Iher. 12. 15. B *Hier, 12, 13.

20 cf. Sap. 6, 6 (7).

6.8 *Hier. 12, 15.

2 pr. qui] in add. P corde oy. M | 3petom. M enim M — 4aom.P terminos P, (is. o) M 5 fuit] quid add. P — 6 pax oy. MP . carnis P, finis postea add. M 9/10 cleri eorum] clericorü 74, nomina a4. s. s. 77? ;A 10 prode erunt P expectauerunt M 7/4 V, spectauerunt P, IL, a.c, — 12 habundantiam I/ qua L a.c. 13 prode erit P 14seminantes M V/ P, /4a.c. — metuunt P a.r. expectante M 74 V, L a.c., spectante P 15 iudicium oz. P 16 pr. et op. V uerbum V P 18 cleri eorum] clericorum 74 P, nomina (pax) add. A (P) 19 presbiteri P reliquos JA a.c. 21 patiuntur P eis plus » 23 confundemini 4 V P, L M a.c. v cum Vulg. — fructibus] üris n zg. add. »s* L. cum Vulg. 3 distribui] a e2Z. V^ 6 euulsero 24A p.c. z] v cum V'ulg. siue reuertar s, «. P 8 ad hereditatem suam lug. terram suam lV/uig.

126

IN HIEREMIAM

III, 12-14

citur ad eos, quibus cleri sui et ecclesiasticus ordo non proderit, ut confundantur a gloriatione sua et ab opprobrio coram domino. Quodque infert : aduersum omnes uicinos meos

Io

pessimos, Philistiim,

iuxta litteram uicini terrae sanctae Idumaei sunt, Moab et Ammon, iuxta tropologiam uero omnes

wi iurent

in nomine

PL 792

heretici, qui sub nomine Christi censentur et uicini magis sunt PL 765 quam habitatores terrae sanctae, qui tangunt hereditatem dei et deuastant eam ; diciturque de eis, quod auferantur de medio p. 599 terrae et domus Iuda tollatur de medio eorum. Qui, cum Y 930 euulsi fuerint et de hereticorum faucibus liberati, consequentur misericordiam dei et reducentur in hereditatem et in terram 20 suam. XIII. Et erit, si eruditi didicerint uias populi mesi, 12, 16. 17 I

I

meo

: uiuit

dominus,

sicut

do-

cuerunt $opulum meum iurare in Bahal, aedificabuntur in medio populu meti ; quodsi non audierint, 2 V^ euellam gentem illam euulsione et perditione, ait dominws. Si translati de heresi in ecclesiam didicerint uias populi dei et iurauerint in nomine domini et non in nomine idolorum, quae de suo corde finxerunt, aedificabuntur a domino V 160

et erunt pars populi eius. 2. Quodsi translati in ecclesiam peruersorum dogmatum reliquias tenuerint et non audierint uerba domini, euelletur gens illa de medio populi dei euulsione et perditione perpetua, ut nequaquam eis ullus locus paenitentiae relinquatur. Haec cotidie cernimus et rebus probamus, quod ideo heretici fidei simulent ueritatem, ut simplices quosque decipiant et non ipsi conuertantur ad fidem, sed fideles trahant ad infidelitatem. XIV. Haec dicit dominus ad me : uade et $osside 15, 1-11 LHibi lumbare — siue cinctorium — lineum et ones IO illud super lumbos tuos et in aquam non inferes illud — siue fer aquam non transibit — ! Et possedi lumbare iuxta uerbum domini et posui circa lumbos meos. Et factus est sermo domini ad me secundo dicens : tolle lumbare —siue cinctorium —, quod posse^

15 disti,

quod est circa lumbos

Eufraten

et absconde

9icf. *Elier. 12,13; V 160

fuerunt P

13 philistim M P dicit v

14 et eras. /Á

19 et oz. P

16 diuastant L

21 si] sicut I7

26 ecclesia M AA V/ P

38 fixerunt 74, M P a.c., fixerint I^ V 160

ad

14 *Hier. 13, 4.

de oz. V

euulsionem M a.r.

uade

petrae !

11 Hier. 12, 14.

9-11 * Hier. 13, 1:

12 idumei M

tuos, et surgens

illud ibi in foramine

heruditi P

18 25

23 in—non fos/ea add. P

29 quod sit M a.r.

1 tenuerunt P a.c. 2 euellatur P 4 haec] & P cotidie M.AAV 6 trahunt P 11 transiuit M a.c. 14 cintorium P p.r. 16 heufraten P, Euphratem v (sezper) — etom. V, M .A a.c. abscondere M p.c. — ibi] tibi V, om. P ibi illud I//e, tibi illud v

IN HIEREMIAM

III, 14

127

2. Et abii et abscondi illud in Eufrate, sicut braeceperat mihi dominus. Et factum est post dies plurimos,

V 161

dixit dominus

ad me

: surge,

uade

ad Eufraten

20 eb. tolle inde lumbare — siue cinctorium —, quod praecepi tibi, ut absconderes illud ibi ! Et abii ad Eufraten et fodi et tuli lumbare de loco, ubi absconderam illud ; et ecce computruerat lumbare — siue cinctorium —, ita ut nullo usui aptum esset. 3. Et 2; facium est uerbum domini ad me dicens : haec dicit PL 7935 dominus : sic puirescere faciam superbiam — siue 1: 2niuriam — Iuda et superbiam Hierusalem multam et populum istum pessimum, qui nolunt audire uerba mea et ambulant in brauitate —siue in directione — cordis sui pessimi abieruntque post deos alienos, s; ul seruirent

eis et adorarent

eos,

et erunt

sicut lum-

bare istud, quod nullo usui aptum est. 4. Sicut enim adhaeret lumbare ad lumbos uiri,sic agglutinaui mihi omnem

domum

Israhel et omnem

domum

Iuda,

di-

cit dominus, ut esset mihi in bopulum et in nomen V 931 10 e£. i laudem et in gloriam ; et non audierunt. 5. Cinctorium siue lumbare, quod dei renibus iungitur, populus PL 764 Israhel est, qui in lini similitudinem assumtus de terra et inlotus nec mollitudinem habuit nec candorem et tamen per illius misericordiam adhaesit deo. Cumque peccasset — rationale 15 quippe est huiuscemodi linum atque lumbare —, ductus est trans Eufraten, id est in Assyrios, et ibi absconditur, hoc est

multitudine magnarum et innumerabilium gentium quodammodo absortus et nihili reputatus. 6. Post longum autem tempus ipse propheta in typum dei populum liberat de captiuitate. 20 Qui nihilominus et post reditum dei praecepta non fecit, sed secutus deos alienos ad extremum etiam in dei filium misit manus et aeterna perditione contabuit. Omnisquoque uir sanc-

20 *Filer, 15, 6.

V 161

24 *Hiet. 15, 7.

26 *Hier. 15, 9.

4 *Hier. 15, 10.

17 eufraten L a.c., (n ex m) M

M

praecipi L M a.c.

19 dicit Mv

surge]etadd.v

absconderem P a.c. 23 ecce] &c P 24 cintorium P p. 161, 6) 25 haec] & P 26 putrescerern IL

V 161 ; !

2etom.Vul. 4.€.

^ 21ad s.» »?

ut—ibi v. x. L| — absconderis P — 22 tulli 74 a.r.

4pessimiom. Vulg.

— 9essent Vulg.

as(d)sumptus codd., (p eras. L), est add. P assirios I/ P absconditus 74 p.c. v admodo P 18 absorptus v nihil 4 V P, 19 typo JÁ p.c. liberat populum v 21 eiciá

nulli Vg. (—

— 12similitudine P, LL

— 16 eufraté P — in] trans M 17 multitudinem P quodM a.. longum] multum v (pr. i erar.) P

128

V 162

IN HIEREMIAM

III, 14-15

tus lumbare dei est, qui assumtus de terra et de terraelimo dei consortio copulatur et quodammodo, quae in ecclesia eius uie dentur obscena, maiore diligentia operit atque circumdat, ne [D gentilium et hereticorum morsibus pateant. 7. Quod lumbare, siaquam tetigerit et Eufratis fluenta transierit, ita ut Assyriae regionis umoribus imbuatur, perdit pristinam fortitudinem et conputrescit atque dissoluitur et, quamuis in usum dei redeat, pristinam pulchritudinem habere non potest, non duvA tamen

p. $91

ritia dei, sed suo uitio, quia nolunt audire uerba eius et am-

bulant

in prauitate

cordis

sui siue, quod sibi rectum

uidetur, hoc faciunt. 8. Sed et ipse sermo I [e]

diuinus, cur hanc

posuerit similitudinem, exponit dicens: *sicut enim adhaeret lumbare ad lumbos hominis, sic agglutinaui et adhaerere mihi feci omnem domum Israhel et omnem domum

Iuda' — decem uidelicet et duas tribus —, * ut es-

set mihi in populum nominatum et in laudem et in gloriam ; et pro his omnibus non audierunt me, sed sua uitia I I sunt secuti'. 9. Caueat ergo, qui potest dicere: mihi autem adhaerere deo bonum est, ne forte per neglegentiam ab illius renibus separetur et transeat Eufraten et detur in potestatem regis Assyrii et nequaquam in solidissima petra, sed in foramine petrae corruptae atque uitiatae, hoc est hereticorum 2 o sordibus et uitiis, occupetur et in tantam ueniat putredinem, ut in usum et in cinctorium domini ultra redire non possit. XV. Dices ergo ad eos —siue ad $opulum — sermo- PL 794 13, 12-14 nem istum : haec dicit dominus deus Israhel : omnis laguncula —siue wter — implebitur uino. Et dicent v 932 ignoramus, quod omnis laguncula 25 ad ie : numquid —siue uter — impleatur uino ? Et dices ad eos : haec dicit dominus : ecce ego àmplebo omnes habitatores V 163 HM terrae huius et reges, qui sedent de stirpe —siue filios — Dauid super thronum eius, et sacerdotes et froV 162

6/* Hier. 13, 10.

9.12 *Hier. 15, 11.

15 Ps. 72, 28.

22.24.26 *Hier.

I3 T2.

V 165

V 162

a Eier

Eras 13.

23lumbari L M a.c. — assumtus (sie sezzper fere L p.c.) ]as(d)sumptus codd., € add. V^ terra et de oz. M lino K/oszermann (in Origenis editione b. 84) cum Victorio 25 obstena P maiore L 5.c., maiori ce£. v ; cf. p. 155, ó cooper*it (co s. 4.) M 1 lumbaret P a.r. 2 eufrates MAAVP assitias I^ 3 humoribus 74 P B pulcritudinem M P * prauitati IL a.c. 9 exponet L a.c. enim oz. P adheret M, L a.c. (— in. 11.16), adherit P — 10 lumbus Pf.c. 12 duae L M .A a.c. tribus et duas P essent v 13 laude P 14 gloria P 17 illius] se adZ., sed exp. M .A

eufranten

L/, eufrate P

assirii V — 20 occupatur P 21 ut]& P a.c. 25 quod] quia Ig. 26 implebitur l/uig.

V 165

1 siue] de ad. P

filiis P p.c.

potestate P

18

22dic V X 24languncula I^

2 alt. et—suo (/in. 4) bis posuit P

IN HIEREMIAM

5

IO

15

I29

phetas et omnes habitatores Hierusalem ebrietate et dispergam eos, uirum a fratre suo et patres et filios pariter, ait dominus ; non parcam — siue non desiderabo — et non concedam neque miserebor, ut non disperdam eos. Verbum Hebraicum 'nebel' Aquilae prima editio :lagunculam', secunda ipsum 'nebel', Symmachus 'craterem', LXX 'utrem', Theodotio *uas' interpretati sunt ; quod omne non oleo, non aqua, non melle, non lacte, non alia qualibet materia liquentis elementi, sed uino et ebrietate conpletur

ostendens nos uas esse fragile iuxta apostolum dicentem : habemus autem thesaurum istum in uasis fictilibus, nec posse fieri, ut non illud impleatur in nobis, quod scriptum est: non enim habitat in carne mea bonum, et iterum : non

enim,

quod

sed, quod nolo malum, ego 20

III, 15

homo,

quis

me

huius ? 3. Hac autem rum dei, et uitiis atque dicio dicente propheta: tuo omnis uiuens —

uolo

bonum,

hoc

facio,

hoc operor, ac deinde: miser

liberabit

de

corpore

mortis

ebrietate, qua obliuiscimur praeceptopeccatis omnis impletur humana connon iustificabitur in conspectu non ad conparationem dei, ut ueteres

et noui heretici uolunt et patroni hereticorum, sed ad scien25

164

tiam eius; homo enim uidet in facie, deus in corde — et, quod nobis interdum mundum uidetur, illius oculis sor-

didum deprehenditur : non solum uulgus ignobile uilisque plebicula, sed reges ecclesiarum de stirpe siue filii Dauid, qui sedent resupini erectaque ceruice et protento aqualiculo super thronum eius. 4. Sacerdotes quoque ipsi, secundus in ecclesiastico honore gradus, et prophetae, qui uidentur habere scientiam scripturarum, et omnes habitatores Hierusalem pro

IO

peccatorum uarietate conplentur siue Iudas, ut addidere LXX. Cumque ebrii fuerint, disperguntur a societate sui patresque a filiis et filii a patribus separantur, ut diuersis polluantur heresibus et sub Christi nomine inter se digladientur et dimicent 6 *Hier. 13, 14. 16 *Rom. 7, 19.

164

4 cf. Pers. 1, 57.

4.8.0 *Ehieg! 135 $25; 17 *Rom. 7, 24.

13 II Cor. 4, 7. 15 *Rom. 7, 18. 21. PS; 142, 2: 24 *I Reg. 16, 7.

8 *Lier srisr2.

3ebrietatem IL, — 5/6 non desiderabo et M — disederabo La... — 7 (— 8) neuel n aquila et (t s. z., sed eras.) M primo .4 a.c. 8 langunculam 74 simmachus P 8/9 cratere P 9 theodotion I^ uassà L interpretatus é M p.c. 10 aquam M, L V a.c. iielimenti P — 12 nos uas] non suas M a.c. 13 autem oz. v uictilibus P 17 ac] hac P 18 ergo P a.r. liberauit I^ P, L M a.c. 19 haec P 20 et oz. V^ conditio M V/P . 24faciern L .4

164

d$] aü add. 4 25 interdum nobis P oculi M a.c. zz? 2 plebecula L. M a.c. fili P 3 eractaque Ta.v. ceruices P aqualiculo] aequali collo P * uarietate peccatorum v completur M P, JA a.v. iuda 4 V/v 8 hebraei L a.c., ebrei P a.c. patresque] et ad4., sed exp. L. 9 seperantur P p.c. 10 xpo M a.c.

PL 765

130

IN HIEREMIAM

III, 15-17

contra matrem suam, quae eos genuit, ecclesiam. 5. Vnde dicit : *non desiderabo eos, sed odio habeam sempiterno,

I

E

13, 15

p 592

non parcam et non concedam neque miserebor, non crudelitate sententiae, sed ueritate iudicii. Qui enim meos populos trucidarunt, ipsi in aeternum peribunt'. Potest hoc et iuxta historiam simpliciter accipi, quod et reges et sacerdotes V 933 et prophetae et omnis populus Hierusalem inebriandus sit ca- PL 795 lice Babylonio et captiuitatis obruendus malis. XVI.

Audite

et auribus

percipite,

nolite

eleuari,

quia dominus locutus est ! Quia supra dixerat : omnis uter implebitur uino, ita ut reges quoque et sacerdotes et prophetae et omnis habitator Hierusalem impleretur ebrietate, propterea iungit et dicit: audite et auribus percipite, tam extrinsecus quam intrinsecus, tam mente quam V 165 M corpore, et nolite eleuari per superbiam cogitantes fragilitatem uestram et, quod nullus sit, qui pro qualitate peccati hac ebrietate careat. Vnde disperditur atque corrumpitur et dei misericordia indignus est eleuans se aduersum eum per suerbiam. A XVII. Date domino deo nostro gloriam, antequam 13, 16. 17a contenebrescat et antequam offendant pedes uestri ad monies caligosos — siue £enebrosos — ! Exspectabitis lucem, et ibi umbra mortis et bonentur in tenebris — siue iuxta Hebraicum : e£ $onet eam in umbra moriis et in caligine —. Quodsi non audieritis, in abscondito plorabit anima (mea —siue» uestra — a facie superbiae siue iniuriae. Eos, quibus dixerat sermo diuinus : 2. audite et auribus percipite et nolite eleI VA uari, nunc prouocat ad paenitentiam, ut, priusquam ducantur Babylonem et offendant pedes eorum in montes tenebrosos siue caligosos, dent gloriam deo. Vnde et peccatoribus saepe 20

V 165

12 *Eier. 15, 14. 13 Hier. 15, 14. 17/18 cf. Hier. 51 (28), 7. IS. I2. 21 cf. Hier. 15, 15. 23 Hier. 15, 15.

20 *Hier.

A SHiet.8x35 15; HO ek

14 *Hier.

8,10 7Iler.15,

11 degladientur L a.v.

11 qui P a.c.

16.

120 *Ll6t3

eccta P

13; 19.

12 eosozm. V P

hodio

P | habebo.Ap..»?v — idbet]jut M a.c, om. V. — 16pr.etalt.etom.v — 19 inhebriandus P 18 babilonio P malitiis 7 P 21 uter] lag 7n zzg. adser. m*L 22 omnes JA P v habitatores P, M a.r. implebitur I 24 mentem M a.r.

V 165

2 pto oz. M

8 haec P

4 dignus M a.c. z?

v — implerentur P, 74 p.e. v, eleuans se] eleuasse V^

aduersus P v eum] dm P 6 uestro v cum Vulg. ? contenebtescant V, contebrescat P $8 caligosus (u 74 ras.) M, caliginosos v cum Vulg. expectabitis codd., (corr. L, — lin. 24) 9 ubi M a.c. 10 pone M eaM | umbram JA» cum V'ulg. 11 caliginem 24 v cum Vulg. quodsi] hoc add. s. u. zi? A cum Vulg. 12 plorauit P mea siue suppleui coll. Vulg. (cf. p. 166, 3.19. 167, 8) uestra (mea s. 4.) M 15 patientiam 74 a.c. z? 16 in] ad v 17 caliginosos siue tenebrosos v unde—deo (/iz. 18) op. P

PL 766

IN HIEREMIAM

20

166

III, 17-18

I3I

dicitur: date gloriam deo ! 3. Quod autem Babylon et omnisregio Chaldaeorum montes caligosi siue tenebrosi appellentur,in principio Isaiae contra Babylonem legimus, ubi scriptum est : super montem caligosum leuate signum, quod Hebraice dicitur 'neseptha'. Hoc itaque praecipit, ut, antequam ducantur in captiuitatem et seruitutis mala sentiant, agant paenitentiam, cumque exspectent lucem, sessuri sint in

I tenebris. 4. 'Sin autem', inquit, *me nolueritis audire,

dite'

abscon-

— iuxta Aquilam * in tenebris' — ' plorabit anima

(mea'» — siue iuxta LXX

*uestra'

—

'*a facie

super-

biae, ut ne gemitus quidem et ploratus liber sit, ne uictorum »j offendantur oculi'. Possumus autem et sic locum istum interpretari : saluator loquitur : *'operamini, dum dies est ; ueniet nox, quando nullus ultra potest operari'. 5. De hoc tempore et Isaiae uaticinium est : stellae enim caeli et Orion et omnis ornatus caeli lucem non dabunt 10 et tenebrabuntur orto sole et luna non dabit lu- V 934 cem. Sophonias quoque in eadem uerba consentit dicens : dies tribulationis et angustiae, dies miseriae et perditionis, 15

dies

tenebrarum

et turbinis,

bis et caliginis. 6. Prius ergo, quam niat et offendant pedes nostri ad montes rias scilicet fortitudines, quae tormentis positae sunt, agamus paenitentiam, ne noctis tenebris inuoluamur,

sciamusque,

dies

nu-

iudicii tempus aduetenebrosos, aduersaet cruciatibus praeexspectantes lucem nisi hoc fecerimus,

ploraturam animam uel dei uel prophetae a facie nostrae 20 superbiae dei uerba audire nolentium. Vnde et ipse propheta dicit : XVIII. Plorans plorabit Hierusalem —siue plorans 13, 17b plorabit — et deducet oculus meus lacrimam dolorem18 Ps. 67, 55. *I Par. 16, 28 (29) etc. 166

21 *Esai. 13, 2.

2 *Hier. 15, 17. [inti EL bf *"Hsah 13, 10. 11 *Soph. r, 15.

SEN r2. 17. SS CLDUeri is 17.

6 *Ioh. 9; 4.

8

19 chaldeorum L a.v. caliginosi v 20 principio] uisionis ad. Mar/tanaeus v esaiae M V P, .A a.c. 21 caliginosum v 22 nesepha v praecepit M A P, L a.c. v 24 sensuri I7 166

1 uolueritis I^

audire noluetitis v

abscondite] in abscondito v, aut a4.

f. 4. m? A 2 plorauit P 3 mea suppleui ; cf.p. 165, 12 siue i, LX X uestra scripsi, uestra siue i. LX X codd. v — iuxta ow. V — LXX] mea add. s. u. m? .A 2g x. L 4 ut] & M a.c. gemitus 74 ploratu* 74 nec LZ. 5 offendant V/ P etom. V istülocum sic (istü 77 ras. ; sic s. 4.) .M ? operati] laborare (e ex i) M

8 esaiae

M V P, A a.c.

stillae L a.c., stelle (2/7. e

exa)M X 13nubes L .A a.c. 14 caligines L a.c. 15 uestri M V P, A a.c. 17 expectantes codd. (corr. L) 18 sciamusquáe L, sciamus quia P 19 pluraturam L 20 ipsa P 22ploransozm. V ^ plorauitM V P, 74 a.v. — Hierusalem om. Vulg. et LXX —— 23 plorauit 4 P, Ma.«. — lacrimam] quia captus est grex domini add. V/u/g., (siue pos? domini ad.) v ; sed cf. p. 167, 2 doloremque—possum (p. 167, 1)] baec uerba interpretationis instar uerbis Hieremiae laudatis inseruit Hieronymus et falso eiecit. Victorius ; pro Hieremiae uerbis edidit v dolorem quem eum P

PL 796

132

IN HIEREMIAM

III, 18-19

que meum tacitis gemitibus dissimulare non possum ; omnis sit grex domini. 2. Dicamus Iudaeis et nostris iudaizantibus, qui simplicem tantum et occidentem sequuntur historiam : nisi audieritis hoc est in mysterio siue in tenebris, quas ^ abscondite, posuit deus latibulum suum, et iuxta Salomonem ut intellegant parabolam et tenebrosum sermonem, plorabit anima prophetae siue ipsorum à facie superbiae, dum per contumaciam resistunt deo. Vnde et fletus erit iugis lacrimaeque I o perpetuae eo, quod a uero Nabuchodonosor captus sit grex domini atque corruptus. XIX. Dic regi et dominatrici — siue dicite regi et 13, 18. 19 potentibus —: humiliamini, sedete, quoniam descendit — siue sublata est — de capite uestro corona gloI 5 riae uestrae ! Ciuitates austr? clausae sunt et non esi, qui aperiat ; translata est omnis Iudaea — siue iranslatus est omnis Iuda — iransmigratione — siue captiuitate — perfecta. 2. Prophetae praecipitur, ut loquatur regi Iechoniae et matri eius, quam dominam et do2 o minatricem siue reginam appellat, ut humilientur et in puluere sedeant ; perdidisse enim eos regiam dignitatem et regi tradendos Babylonio. Ciuitates austri clausae sunt, id est tribus Iudae et Hierusalem, quae iuxta solitudinem ad aus-

V 167

I

13, 17c autem causa cruciatuum est, quod captus

trum uersa est, et non V 168

Lal

^

est, qui aperiat obsidione circum-

datas. 9. Translata est omnis Iudaea — siue omnis Iudas — transmigratione perfecta siue 'recepit, quod merebatur, et conpletum est in ea' ; ita enim LXX transtulerunt. Delirat in hoc loco, qui regem Christum et potentes angelos uel apostolos intellegit, ut assumant corpus humilitatis et in puluere sedeant et amittant — uel rex uel potentes — de capite suo coronam et gloriam fortitudinis. 4. Ciuitates quoque

3/4 cf. II Cor. 5, 6. 4.5.7/8 *Hier. 13, 17. 6 cE. Ps; 17, 12; 4 cf. Prou. I6 12.14 *Hier. 15, 18. 17.18 *Hier. 13, 19. 20 cf. Esai. 47, 1. 22, 24 Hier. 13, 19. 1: *Hiet. 12, 19. 2 cf. Hier. 13, 19 sec. LXX 4 Delirat] scil. Origenes. D cf. Phil. 5, 21.

V 167

V 168

codd. Sin., Alex., Marchal.

1 simulare P 2 cruciatum V7 P, L a.c., cruciatus 74 a.c. 7? quia l/uig. est lulg. 3 iudizantibus P 4secuntur LP, L;a.c. — 6salamon L a.c., salomonem M intellegam P * plorauit M P, L JA a.c. 10aoz.P nabucod. M P, L a.c. sit] est I^ 15 clausa P a&.c. — 16 translata (la s. 2.) V, conlata P Iudaea] Iuda V/u/g. 20et]siue P — puluerem 44 V' P, L M a.c. ?1perdidissem V/ — &]nàs. & 5? .4 — tradendo M, L A a.c,tradendü P — 22 babilonio P clausse P 93 iudaM P qui P 24circumdata V, L a.c., circumdatus (1 à s. «. 7?) A 1 iudea L a.v.

dederat

2 iuda M V DP, JA p.r. v

V — 6 puluerem P

Hh 595 PL 767

Sitaenim]utv

^ 4delerat M a.v.,

4 fortitudinis—gloriam (//n. 9) oz. v

8:935

IN HIEREMIAM

III, 19-21

I33

austri clausas interpretatur infernum et, quae nulli aperiantur, omnemque gloriam Iudae esse translatam, quando in passione 10 conpletum est : omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt

; non

est, qui faciat

bonum,

non

est us-

que ad unum. Verbum Hebraicum *'gebira' Aquila et Symmachus *dominatricem' et *dominam' interpretati sunt, quod LXX putauerunt 'geburoth' *potentes'que dixerunt. 13,20. :; XX. Leuate oculos uestros et uidete, qui (ueniunt PL 797 21a — siue qui» uenitis — ab aquilone ! Vbi est grex, qui datus est tibi, becus inclytum tuum ? Quid dices, cum uisitauerit te ? Tu enim doces eos aduersum te el erudis in caput tuum. 2. Praecipitur habitatoribus 20 Hierusalem, ut eleuent oculos suos et uideant Chaldaeos

V 169

ab

aquilonis parte uenientes, interrogaturque ipsa ciuitas et dicitur ei: *ubi est grex, qui datus est tibi, pecus inclytum tuum ? Vbiest populus tuus, quem a deo acceperas? Vbi illa tanta et inclyta multitudo, ut totius turbam prouin2; ciae in unum locum crederes congregatam ? 3. Quid dices, ricum te uisitauerit dominus in uirga sua et Babyloniis tradiderit hostibus, quos aduersum te uel in caput tuum uel a

;

13,21b.22 10

15

principio ipsa docuisti, ut ad eorum auxilia confugeres et ipsorum idola sectareris, qui sub occasione amicitiae tuae didicerunt, per quod iter ad te uenire deberent'. Audiat hoc ecclesia neglegens, quod ipsa doceat aduersarios suos, quomodo eam possint spiritali captiuitate conprehendere et pecus eius bestiarum crudelitate lacerare. XXI. Numquid non dolores adprehendent te quasi 9ulierem. bariurientem ? Quodsi dixeris in corde iuo : quare uenerunt mihi haec ? Propter multitudi- PL 768 nem iniquitatis tuae reuelata sunt uerecundiora tua, pollutae sunt — siue dehonestatae sunt — plantae tuae. 2. 'Dum nescis, quasi mulierem partus subitus, ita te captiuitas repentina conprehendet. Quodsi causari uolueris et quaerere, cur tradita sis hostibus, audi manifeste multitudinem 18 Ps. 15, 5.

12.13.14 *Hier. 15, 18.

15 *Hier, 15, 20.

22 Hier. 13, 20.

25 *Hier. 13, 21.

V 169

W'cETPs88, 353. — 18 *Hier. 13, 22. 9 translatü P a.c. 12 uetbum] de adZ. P, exp. L M .A hebraico P 14 GeBeuROTh V^, geburoth P 15 ueniunt siue qui supp/eui coll. LXX et lin. 20 (cf. p. 113, 17. 165, 9) 16 ueniunt 74p.c. zz?, uenistis P — 17 inclitum V/ P, M p.e. dicis L a.c. 18 uitauerit / P, M .A a.c. docuisti M 2A p.c. zi? cum Vulg. 19 erudisti M 74 p.c. »? eum V'ulg. 20 chaldeos L, — 21 partes M 22 incletum L a.c., inclitum V/ P 24etom. M . inclita / P prouinciae turbam v 25 cederes 74 a.c., redderes P

V 169

iBabylonisr

— 2quodP

uitati L a.c. 9 adprehender P causare 74 a.c. !

Io

3confugires P — "spirituali 44 5.c. v — capti10 quid si V/ a.c.

13 polluta P a.c. $. HIER. LXXIY

15

I34

^

15

III, 21-22

tibi haec fecisse iniquitatis tuae, ut quasi mulieris meretricis sublatis uestibus reuelaretur ignomina tua et ostenderentur p. 594 publice fornicationes tuae'. 9. Per quae discimus, quamdiu fuerint minora peccata, agere deum patienter et exspectare nostram paenitudinem ; sin autem uoluerimus delictis copulare delicta et cumulum facere peccatorum, reuelabuntur pudenda nostra et ostendentur cunctis plantae nostrae uelin praesentisaeculo uelin futuro. Nihil est enim occultum, quod non manifestetur, quando implebitur illud Danihelis : isti resurgent in uitam aeternam et illi in opprobrium et in confusionem sempiternam. XXII. S; mutare potest Aethiops pellem suam aut pardus uarietates suas, et uos poteritis bene face- v 936

20

IO

IN HIEREMIAM

re,

cum

didiceritis

malum.

Hoc testimonio utuntur ad-

uersum ecclesiam, qui diuersas cupiunt asserere naturas, et tantam dicunt esse uel nigredinem uel uarietatem peccatorum, ut in candorem et unius coloris pulchritudinem transire non possint non attendentes hoc, quod sequitur: et uos poteritis bene facere, cum didiceritis malum. 2. Quicquid enim discitur, non naturae est, sed studii et propriae uoluntatis, quae nimia consuetudine et amore peccandi quodammodo in naturam uertitur. Sed hoc, quod hominibus inpossibile est, deo possibile est, ut nequaquam Aethiops et pardus suam uideantur mutare naturam, sed ille, qui in Aethiope operatur et pardo, dicente apostolo: omnia possum in eo, qui me confortat, Christo. 3. Vnde et in alioloco, quit, illis omnibus laboraui ; non ego

20

gratia dei, quae in me est, et : uiuo non iam ego, sed uiuit in me Christus. Et iterum scriptum legimus: quid habes, quod non accepisti ? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis ? Quas ob 24 *Luc. 8, 17. *Matc. 4, 22 etc.

V 170

amplius, inautem, sed

9 Hier. 13, 25. *I'CORUIS, 10.

25 *Dan. 12, 2.

13 cf. Matth. 19, 26. Luc. 18, 27. 19 *Gal. 2, 20. 21. I.Cor 253.

16 *Phil. 4, 13.

17

17 haectibiv ^ iniquitates P 18 reuelatur P ignomia L ostenderent V 19public*e L fornicationis L a.v. 20 dominum» expectare codd., (corr. L))

est P

V 170

21 poenitudinem nostram v

plenitudinem (1 s ras.) M.

24 enim

25 manifestetur] reueletur v

iresurgunt P, Ma.c. — ills P 2inonm.v Sethiobs M,ethiopsV/P 4 pradus V^ a.c. 5 didiceretis L a.c. aduersus v * nigridinem V, L a.c.,

nigritudinem P — 8 pulcritudinem M — 9 possit P — 9/10 potestis 4 V/ P, M a.c. 12 consuetudinem M .A a.r. amorem M A a.r. 13conuertitury ^ 14deo p. est oz. V, P a.c. ut]& P ethiopes V7, ethiops P et pardus om. M uideatur M 5.r. 15 quiin]quin P ^ ethiope V,ethiopiae P ^ operantur M a.r. 16 docente P — 17Vinoz.M.AP illsinquit M 74 — 18 illis om, P 19 est in me » uiuo] aü add. A iam non v 20 sed L, oz. cet. v uiuit] uero add. /4 v — 22 quà M p...

PL 798

IN HIEREMIAM

III, 22-24

I35

causas non glorietur sapiens in sapientia sua nec fortis in fortitudine sua nec diues in diuitiis suis nec pudicus in sua pudicitia sciens, quod in omnibus his Christi uirtus sit, non eorum, qui in suis uirtutibus gloriantur. 13,24.25a — XXIII. E: disseminabo eos quasi stipulam, quae ; uento raptatur in deserto. Haec sors tua parsque mensurae tuae a me, dicit dominus siue et pars inoboedientiae tuae aduersum me. 'Quia nimia consuetudine

171

La]

malorum non potuerunt mutare naturam, non uitio conditoris,

sed studio inoliti sceleris, propterea quasi stipulam uento rap10 tatam dispergam eos in solitudinem iuxta illud, quod alibi scriptum est: tamquam puluis, quem proiecit uentus a facie terrae'. 2. Facitque apostropham ad ipsam Hierusalem, quod haec sit sors eius et ista pars, quam sibi ipsa elegerit, mensuram cumulatam atque perfectam et supereffundentem PL 769 15 siue partem inoboedientiae suae, qua domino noluit adquiesce13, 25b-27a

re ; in qua enim mensura mensurauerit, remetietur illi. XXIV. Quia oblita es mei et comnfisa es —

siue

sperasti — in mendacio, unde et ego nudaui — siue nudabo et reuelabo — femora — et posteriora — tua 20 conira faciem tuam et parebit ignominia tua, adulteria

172

tua

et hinnitus

tuus,

scelus — uel alienatio

—

fornicationis tuae. 2. Causa dispersionis Hierusalem, quod 1 oblita sit dei et confisa uel sperauerit in mendaciis. Qui praeter deum in rebus confidit saeculi, obliuiscitur dei. Vnde reuelantur

femora uel posteriora eius, ut uideat ignominiam suam et, quae retro esse deberent, fiant in prioribus cernatque ipse, quod fe5 cit, et appareat ignominia eius non tantum ipsi, sed et omni- v 937 bus. 3. Adulteria, inquit, tua et hinnitus tuus non solam libidinem, sed insaniam ostendit libidinis equarum more,

quae ad coitum gestiunt, ut est illud Vergilianum : 23 Hiet. 9, 235.

171

6 *Hier. 15, 25.

ct Hier; 9,23:

11 *Ps; 12447

Marc. 4, 24. Luc. 6, 38.

14 cf. Luc. 6, 58.

18 "Fiet. 13, 25.

16 cf. Matth. 7, 2

19 *Hier. 15, 26.

22 *Hier.

pudititia P

pudicitia

15, 27. 172

6 Hier. 15, 27.

171

23 causá M p.c. 1 fortes L a.c.

neque 7 diuis P a.c.

2 sua op. V

sua M 6a]ad P ? me L,tece/z, — 9stipula P raptam l/ — 10 solitudine 4 V P iitanquam L M proicit M 7A V/ v, proiciet P 12 fecitque

172

V apostrofam V, apostrafam P ^ ad] et V 13 ipsa P ipsa sibi v i15 quiaP noluit deo» ^ 16 mensuram V, P a.c. 17 confusa P — es]in mendacio add. s. u. M 18 et oz. V, L a.c. 20 apparebit v, apparuit Lug. 21 innitus V — tuus] tuos 74 a.v. 22 hierusalem] haec fuit add. s. ». M 2confidet P — 3femore P a.. ^ 4debere P — ipsa Erasmusv —— 6/? solum v * ostendet P morte V $ uirgilianum M V P, JA p.c., Virgilii v

136

IN HIEREMIAM

III, 24-27

hippomanes, uero quod nomine dicunt pastores, lentum destillat ab inguine uirus. Rogemus Iesum, ut nec in praesenti nec in futuro saeculo reuelet femina et posteriora nostra, sed ut deleat iniquitates nostras et omnia scelera apparere non faciat. XXV. Super colles in. agro uidi abominationes 13, 27b 15 iuas. Vae tibi, Hierusalem ! non mundaberis — siue quia non es mundata — post me ; usquequo adhuc ? IO

*Non

solum

in media

urbe

Hierusalem,

sed in omni

HL 595

colle

cunctisque regionibus uidi idola tua' ; unde dicitur ad eam : PL 799 'uae tibi, Hierusalem, quia non es mundata post 20

V 175

IO

14, 2-4

me,

ut, cum mea te iactares sequi uestigia et confessionem mei

nominis uentilares, tamen numquam purgata sis, quia oblita es mei et sperasti in mendaciis'. 2. Vnde increpat eam et dicit : usquequo adhuc ? Et est sensus : quamdiu te exspectabo ? quamdiu feram ? usquequo obliuisceris mei in finem et mea praecepta contemnes ?' Fornicatur in collibus et in agris et numquam mundatur, qui erecta ceruice per superbiam non humiliatur sub potenti manu dei, sed in suis sceleribus uitiisque confidit. XXVI. Quod factum est uerbum domini ad Hieremiam de sermonibus siccitatis. Irae dei uniuersa consentiunt ; unde et sol super peccatores occidit meridie et luna astraque cetera non dant lumen suum putandumque est obsidionis tempore pluuias non fuisse, ut sterilitatem obsessi sustinerent aquae. Vno quippe fonte Siloae, et hoc non perpetuo, utitur ciuitas et usque in praesentem diem sterilitas pluuiarum non solum frugum, sed et bibendi inopiam facit. XXVII. Luxit Iudaea —siue Iudas — et portae eius corruerunt —siue uacuae

— siue contenebratae

—

factae sunt —

9 Verg. Georg. III 280.281. 12 cf. Ps. 50,5 etc. SEIBISIS 27. 23 Hier. 15, 27. VETTS

V 173

4 cf. Am. 8, 9.

et obscuratae

sunt super terram

cf. Ezech. 32, 7. Matth. 24, 29 etc.

et clamor

16 *Hier. 15, 27.

19

13.14.15 *Hier. 14, 2.

9 dicit M a.c., ut add. M 10 distillat M » uitos P — 12 foemina V/, femora M, L a.c. P p.e. m? v et ozz. T (— uel) postea add. uid. A — deleat] omnes add. v 14 uide I^ abhominationes P, /4 p.c. — 15 mundaueris D, L,a.c. — 1? solum] idolum M 18 uidi] audi L a.c. idola tua] idolatria V — 19 & P a.c. 20 iactaris P confessione M X 21 uentilaris P 23 quamdiu te expectabo ;. s. P expectabo M P, L a.c., spectabo V, A a.c. z;* 24 mei] me V/P 1 contemnis (177 ras.) L.— a/f. in oz. P 3 potenti* /4 sed] & add. V. 4 confidet P 6iráà M — sentiunt M 5.r. — ? pr. et] est M P, A a.r., illud ad.

$4. M — occidet P $astraque] et ad4. v ^ 19aquae]atq; P — fonte s. s. 7? 4A siloelV/»v,sylooP . non]inP 11in—solum (/;z. 12) ;in zg. M 12bibendum Ll 131luda» eius]& add. s. s». M — 15 super terram] in terra V/w/g.

IN HIEREMIAM III, 27-28

20

| 174

Hierusalem ascendit. Maiores eius miserunt minores — siue iuniores — suos ad aquam ; uenerunt ad hauriendum —- siue ad jfuteos — et non inuenerunt aquam, reportauerunt uasa sua uacua. Confusti sunt et afflicti — siue erubuerunt — et operuerunt capita sua ; propter terrae uastitatem — siue et opera terrae

PL 770

quoniam defecerunt —, quia non uenit — siue non erat — pluuia super terram, confusi sunt agricolae,

V 174

/ 174

137

14,

5.

operuerunt capita sua. 2. Tempore siccitatis, quando 25 famem patitur multitudo audiendi et discendi sermonem dei, I luget Iudaea cultum dei prius habere 'se iactans' et *confessionem' uerae fidei portaeque eius uel uacuantur uel corruunt, quas ad sensus referre debemus, per quos animae concipitur disciplina. Tunc obscurantur omnia et inuoluuntur tenebris 5 et nequaquam in Hierusalem ratio regnat et sermo doctrinae, sed clamor atque confusio. Maiores quoque, qui deberent ipsi pergere ad hauriendas aquas, mittunt iuniores, in quibus cani non sunt sapientiae, et idcirco ueniunt ad puteos et non inueniunt aquas, quas patriarchas inuenisse narrat historia. 3. ReIO portant uasa sua uacua, iuniores uidelicet, non quo aquae non fuerint, sed quo illi inuenire non potuerint. Confusi sunt et afflicti — siue erubuerunt — et operuerunt capita sua — quia non poterant dicere cum apostolo : *nos autem omnes reuelata facie gloriam domini contemplamur' 15 — propter terrae uastitatem siue et terrae opera defecerunt, per quae ad dei notitiam pergimus. 4. Causaque perspicua, quia non uenit pluuia super terram. Mandatum est quippe nubibus,ne pluerent super eam imbrem. Agricolae quoque, quorum unus loquitur: dei agricultura, dei 20 aedificatio estis et [in alioloco]: dei cooperatores sumus, operiunt caput suum et confunduntur intellegentes sine dei gratia et adiutorio frustra se tendere. XXVIII. Nam et cerua —siue ceruae — in agro pe6

17.18.20

*Hier.

14, 3.

21.22 *Hier.

1 Iudaea] cf. Hieron. Nom. Eccli. 6, 18. *Hier. 14, 3.

14, 4.

Hebr. p. 7, 19. 61, 27. 74, 15. 78, 4.

Ule

9 cf. Gen. 21, 25.30. 26, 18-22. 32. 11.12 Hier. 14, 5. 12 13 *II Cot. 5, 18. 15 Hier. 14, 4. 15.17 *Hier. 14, 4

17/18 cf. Esai. 5, 6.

19.20 *I Cor. 3, 9.

23 *Hier. 14, 5.

16 eius oz. V'ulg., abrjs LXX, enim V minores] eius aZ. V 19 auriendum M V P, L .A a.c. 18 et om. Vulg. 20 operierunt P 21 opera] peccatores (corr. ex ?) M 23 super] in Lug. 25 fame P a.c. »* 1 confessione M V . 2uere L a.c. 4 uoluuntur V, L M .A a.c. 7 autiendas V P, L A a.c. 8 ad puteos] apud eos P 92daquas V — 10 quod MAWVPv 11 quod MAV Pv 15 etoz. V. opera] qm add. s. su. »;? 7A 16 defecerunt opera V 17 uenit] inquit add. v 19 agricultura oz. V, estis

add. V 20 inalio loco waisinclus ^ alio] eodem Victorius V 210perientP — 23sine V — ceruo P p.e.

— quooperatores

Vv 9538

PL 80oo

138

IN HIEREMIAM

III, 28-29

perit — siue pepererunt — et reliquit — siue reliqueYuni —, quia non erat herba. Et onagri steterunt in rupibus, traxerunt uentum quasi dracones ; defeceI runt oculi eorum, quia non erat herba siue faenum. 2. Grandis sterilitas, quando et ceruae in agro pariunt et relin-

25

V 175

p. 596

quunt fetus suos, quia non sit herba uel faenum, ut, quae odore 5

IO

narium serpentes extrahunt de cauernis et uenenata interficiunt animantia, cibo gratiae non utantur, onagri quoque, de quibus scriptum est : quis dimisit in solitudine onagrum liberum ?, plana et campestria relinquentes stent in rupibus et currere nequeant et attrahant uentum in draconum similitudinem deficiantque oculi eorum et claram lucem cernere nequeant rationalibus subtractis cibis. 9. Siccitas haec saepe accidit in ecclesiis, quando et cerui et onagri inueniuntur in populis et magistrorum paenuria contabescunt, sunt, qui possint discere, et non sunt, qui possint docere.

14, 7. 8a 15

XXIX. Si iniquitates nostrae restiterunt — mobis, domine, iuum,

V 176

quoniam

multae

sunt

responderunt — siue fac propter nomen

auersiones

nosirae

—

uel $eccata nostra —. Tibi peccauimus, exspectatio Israhel, saluator eius àn tempore tribulationis. Si dubitamus, quare non descendant pluuiae super terram, quare 20 cuncta ariditate marcescant, audiamus : iniquitates nostrae restiterunt nobis ; 'propterea, domine, non secundum opera nostra, sed secundum sanctum nomen tuum uince multas auersiones nostras. 2. Tibi enim peccauimus, quem cordis secreta non fallunt, et te praestolamur, qui uera spes et I exspectatio es Israhel et saluas eum in tempore tribulationis iuxta illud, quod scriptum est: ad dominum, cum tribularer,

clamaui

et

exaudiuit

me'.

Dicamus

et nos in

24.25 *Hier. 14, 5.

IVEIJS

1 *Hiet. 14, 6. 4 cf. Lucr. VI 765.766. Plin. Nat. Hist. XXVIII 149. Ioseph. Ant. Iud. II 246. Plut. Mot. p. 976 D. Aelian. De nat. animal. II 9 etc. 6 cf. Hiob 39, 5.6. 15.17 *Hier. 14, 7. 19 cf. Hier. 14, 4. 20 *Hier. 14, 7. 23 Hier. 14, 7. 24 cf. Ps. 45, 22.

V 176

2 Ps. 119, 1.

24 reliqu& P

IVUTTS

25 stiterunt L a.c.

2 relincunt L a.c.

3 fetos P, JA a.c.

26 uentum Lis posuit V^ foenum V, fenum P

V

iniquitatis L a.c.

22secundum]solum V

auetsationes (ti s. 4.) M.

V 176

ut quae] utq;

V bBcybo.A 6 est] iniob adZ. M JA P» solitudinem P 8 similitudinem draconum v 9 clara luce P 10 rat(c)ionabilibus P (M) v ciuis P iipr.inom.P pr.etom.v 12penutia V,penuriàP ^ suntom.P possunt M» . 13discereisnzg. M possunt M », possit V/ — 14 respondetrint v eum Vulg. 15 (— 21) restitüerunt L, restiterint v i6 aduersiones / — 17 peccabimus P expectatio M A V, L a.c. i9discendant P ^ 20 marcescunt

1 expectatio codd., (corr. L)

eum] eos v»

nomensemV,La..

23

VIS PL 771

IN HIEREMIAM

III, 29-31

139

tempore siccitatis aquarumque paenuria : tibi peccauimus et malum coram te fecimus, tuum praestolamur aduentum, qui saluas Israhel non suo merito, sed tua clementia.' 9a XXX. Quare futurus es quas? colonus in terra et quasi uiator declinans ad manendum ? Quare futurus es uelut uir uagus aut fortis, qui non potest sal10 4are ? LXX : quare factus es sicut aduena in terra et quasi indigena deueriens ad manendum ? Numquid eris quasi homo dormiens et quasi uir, qui saluare non $ossit ? 2. Iudaei hunc locum sic intellegunt : *quare segregas te a populo tuo et quasi uiator propter unius horae 15 refrigerium non curas, quali utaris hospitio, sed ad alia transiturus non salues plebem tuam et templum quondam inclytum deseras?' Nostri uero de futura Christi dispensatione dici putant, quod futurus sit peregrinus in terra et paruo tempore terrae usurus hospitio et quasi uir pertransiens ac robustus 2o relicto Israhel tendat ad gentium multitudinem, ut de loco ad locum, de populo ad populum, de templo ad ecclesiam transeat. 9. Quod autem iuxta LXX dicitur : numquid eris quasi homo dormiens et quasi uir, qui saluare non pos5

14, 8b.

PL 8o1

sit ?, similitudinem ponit, non rei ueritatem secundum illud, 25

V 177

14, 9b

I

quod scriptum est : surge,

dormis,

domine

? non

tur dormire, quos deserit. Denique et in consequentibus non scribitur : *uir dormiens, qui saluare non possit, sed : 5

*quasi uir' ; in utroque av2pomora?ós. XXXI. Tu autem in nobis es, domine,

et nomen

iuum super nos inuocatum est ; ne derelinquas nos siue 2e obliuiscaris nostri ! 'Qui apud Iudaeos quasi aduena futurus es et uiator et uir uagus et antiquam deserens mansionem, in nobis habitas et nomen tuum super nos 4 Hier. 14, 7. *Hier. 14, 9.

V 177

cur

quo dominus dormiat, de quo dicitur: non dormitabit neque dormiet, qui custodit Israhel, sed quo his uidea-

B cl Ps. 30; 5. 25 *Ps. 45, 24 (23).

$8.44 *Hier. 14, 9.

cf. Iudd. 6, 18.

10 *Hier. 14, 8.9.

22

26 Ps. 120, 4.

* cf. Hier. 14, 8.

9 *Hier. 14, 9.

4 penutia V/ P, L a.c. ?(— 9.10) es]sis P — quasi colonus futurus es V/u/g. 8 declinas L a.c. 9 aut] ut l/uig. saluari P 10 in posea add. P 11 diuertens 74 p.c. i2saluari V. — 140rae L a.c. 15 adad M a.v. 16 saluas v pleuem P, populum v terrae oz. V uisurus V

tuum 7 inclitum I/ P 17 desetis » 19 — 20 loco] locum L a.c. 21 locum] et add., sed

exp. L . 23 dormies P a.c. 24 ponit] et add. v 25 cum P 26 quod M MI Pe(-».17, 1) dormitauit M P, 74 a.c. 2 dormitare P — etom.v sequentibus M 4 Pv . 3qui]quasi P saluati V

— sed] de V a.c.

A, aN6pOII40.0000C L a.c.

4 aNOpOIIOII4OQC

V, aNQpQ.TO.TAOQC

M, (antropopatos s. w. 7?)

D, scribitur add. v

6 (— 9/10) inuocatum est super nos v euwz Vulg.

et] ess& P

antequam M a.c.

desserens P

8 est L a.r.

9 habitus P

5 düs es

V 940

140

IN HIEREMIAM

III, 31-33

inuocatum est, ut appellemur Christiani ; idcirco ne derelinquas nos neque obliuiscaris nostri, quibus de futuro aduentu tuo omnium prophetarum ora cecinerunt'. XXXII. Haec dicit dominus populo huic : quia di14, 10 lexit — siue dilexerunt — mouere pedes suos et non 15 quieuit —siue non pepercerunt — et domino non placuit —siue et deus non conplacuit sibi in eis —, nunc recordabitur iniquitatum eorum et uisitabit peccata Io

i 597

PL 772

eorum. 2. Dicente populo : *quare factus es ut aduena et uiator et uagus, ut tuam deseras mansionem 2o

V 178

i

?', respondet

dominus populo quondam suo: *uis nosse rationem ? Ausculta, quod dicitur: quia dilexit populus mouere pedes suos et non abstulit eos de compede peccatorum siue non quieuit et stare non potuit, idcirco et ego deserui eum et nulla mihi in illo est conplacitio'. 3. Qui igitur diu distulit et per patientiam noluit punire peccantes, quia in scelere permanserunt, recordabitur iniquitatum eorum et quasi aegrotantium et deum non sentientium peccata uisitabit, ut ultra peccare desistant. Notandum autem in scripturis sanctis, quod semper peccatorum moueantur pedes et sanctis dicatur cum Mosi : tu uero hic sta mecum, et alibi scriptum sit : laudate, serui, dominum,

qui statis in domo

domini, in atriis

domus dei nostri ! XXXIII. Et dixit dominus ad me : noli orare pro 14, 11. 12 IO fopulo isto in bonum ! Cum ieiunauerint, non exaudiam preces eorum et, si optulerint holocautomata et uicilimas, non suscipiam eas, quoniam gladio et fame ei peste ego consumam eos. Stultum est orare pro eo, qui peccarit ad mortem dicente Iohanne : est peccatum ad mortem ; non pro illo dico, ut roget. Omnis iniquitas peccatum

est et est peccatum

non

ad mortem.

2. Ieiunia et preces et uictimae et holocausta tunc proficiunt, cum recedimus a uitiis et flemus antiqua peccata ; sin autem 10 Hier. 14, 9. 21 *Hier.

V 178

V 158

r4, 1o.

11 *Hier. 14, 9. 22 Hier.

14.15.16 *Hier. 14, 10.

18 *Hier. 14, 8.

14, 1o.

2 Hier. 14, 1o. DB cf. Ps. 15, 3. Prou. rz, 16. Esai. 59, 7. Rom. 3, 15. Deut 5, 51. Ps: :324501:2 14 *I Ioh. 5, 16.17.

6

10 ne] non » 11 neque] et ne v 12 hora P, M a.r. 13 qui Vulg. 16 dfüs 4, L a.r. placuit V/ P v 17 uisitauit M a.v. 19 deseratis LL respondit l/ P 20 quodam M a.c. 23 sec. et ozz. P €go 0r. v nullarn IL 23/24 est in illo mihi v 24 estin ilo MAAV P complacentiav ^ quia 4 p.e on 3 düi P B peccata eorum P moysi M V, moyse(e ex i) 4 Pv — 6 sctibent(ex scribsit) M ^ sit]est a.c, oz. M X 11 holocaustomata 74 V/ P, L. 4.r. (h s. 4.) Mv i2accipam M . ca Vw. et om. v 13 ego oz. P cum Vulg. comsumam L, consummam l/ 14 peccauetit 74 p.c. v, peccar& P iohannern (pos? pr. n in u. fine 8 fere litt. eras.) L. 15 roget] quis add. v 16 non falso deleuit. Victorius 17 zer. et s, 4. P

PL 802

IN HIEREMIAM III, 33-35

sceleribus permanentes putauerimus uotis atque sacrificiis 20 redimere nos aures dei, uehementer erramus iniquum arbitrantes deum. Qui enim semel gladio et fami et pesti fuerit destinatus, nullis precibus erui potest. Vnde et prophetae dicitur, ne frustra roget, quod impetrare non possit. XXXIV.

14, 13. 14 25

Et dixi

qui es, domine

: ah

deus —,

ah

ah, domine

prophetae

deus

dicunt

—

siue

V 941

eis : non

uidebitis gladium et fames mom erit in uobis, sed pacem ueram dabit uobis in loco isto. Et dixit dominus ad me : falso prophetae uaticinantur in nomine meo. Non misi eos et non jraecepi eis neque ad eos ; uisionem mendacem et diuina5 locutus sum tionem jraudulentam et seductionem cordis sui prophetant uobis. 2. Audiant haec magistri, qui peccantibus et in suis uitiis permanentibus prospera pollicentur, qui dicunt diuitibus : *non uidebitis gladium tormentorum dei et IO fames non erit in uobis. Saturabimini quippe sermonibus dei et pacem dabit uobis dominus uerissimam in loco ecclesiae siue Hierusalem'. Quod autem dixit iuxta Hebraicum tertio : ah ah ah, ad priora respondit, ubi dominus fuerat comminatus dicens : gladio et fame et peste ego consumam PL 775 15 eos. 3. Quia igitur prophetae immo pseudoprophetae falsa polliciti sunt, ideo dominus locutus est per Hieremiam : *nolite audire uerba pseudoprophetarum, qui non a me missi sunt, sed sua uoluntate uenerunt! Vnde nequaquam prophetae, sed diuini sunt appellandi, qui seductionem populo loquuntur'. Multo 20 enim melius est timore poenarum emendare peccata quam spe prosperorum diuinae sententiae subiacere. XXXV. Ideo haec dicit dominus de prophetis, qui 14, 15. 16 prophetant in nomine meo, quos ego non misi, dicentes : gladius et fames mon erit in terra hac : gla25 dio et fame consumentur prophetae ill. Et populi, 180 I quibus brophetauerunt, erunt proiecti in uiis Hierup. 598

179

|

I4I

I

25 *Hier.

| 179

X79

180

14, 13.

9.10 Hier. 14, 15.

20 aures dei oz. v

13 Hier. 14, 15.

?21dms.4.7?.4

14 *Hiet, 14, 12.

fameP,M Aa.

24aaa V cum Vulg., haha hah P (— p. 179, 13 ; sed tert. ha P)

P

peste M P, JA a.c. 28 quis l/ — est

domine] dfüs 74 p.c. 5 mendatium P diuinationem] et aZ. Vulg. 6 fraudulentiam V, M a.c. cum V ulg., fraudolentam 74 a.c. 8 in x. «. M .A 12 siue] in add. P 13 ubi 7 ras. L, uidi P düs] d P 14 comsumam LL a.c., consummam I^ 17 sed] de V^ 18 diuinis L a.r. 19 seductione 1^ locuntur V P 20 paenarum M qua V 21 prosperum V, L a.c. 22 ideo] idcirco Vig. 23 missi 74 24 famis P terram M a.r. haec V, in add. s. u. 5? .M cum Vulg.,etadd.V | 25 consummentur V P 1 prophetarunt L a.c. v, prophetant 74 p.c. cum V'ulg. prophetant er ex prophetauer 74 p.c. erunt oz. LL M V P, .A a.c. proiectis / ^ proiecti erunt v

142

IN HIEREMIAM

III, 35-37

salem rae fame et gladio et non erit, qui sepeliat eos, ipsi et uxores eorum, fili? et filiae eorum, et wA

V 181

effundam super eos malum suum siue mala sua. 2. Caueant pseudoprophetae, qui prospera promittendo supplantant populum dei, ne et ipsi pereant et deceptus populus simili

deleatur interitu iaceantque in uiis Hierusalem et domini praecepta calcantes fame et gladio pereant et non sit, qui sepeliat eos, nec ignominiam eorum operiat puluere paenitentiae. 9. Et I o ipsi enim prophetae et populus uxoresque eorum et filii et filiae omnisque generatio absque ullo pollinctore in sterquilinium erit. Quanti iacent in uiis Hierusalem! Quantos cernimus insepultos recipere mala sua, quae domino effundente patiuntur ! XXXVI. Et dices ad eos uerbum istud : deducant 14, 17 15 oculi mei lacrimam — siue deducant oculi uestri lacrimas — er noctem et diem et non taceant — siue non cessent —, quoniam contritione magna coníirita est uirgo filia populi mei, plaga pessima uehementer. Dupliciter hic locus intellegitur, quod uel ipse deus 2 o plangat populum suum et oculi eius flere non cessent uel certe imperet, ut populorum oculi lacrimis fluant ; nec leue esse, quod plangendum sit, cum uirgo filia populi sui contritione maxima et plaga intolerabili percussa sit. Alii ex persona prophetae haec dici arbitrantur. XXXVII. Si egressus fuero ad agros, ecce occisi 14,18 gladio

A

et, si introiero

ciuitatem,

ecce attenuati

fame

— siue dolor famis —! Propheta quoque et sacerdos abierunt in terram, quam ignorabant. Iusta causa plangendi, quod uirgo contrita sit, filia percussa populusque deletus. 'Si enim', inquit, 'foras exire uoluero, interfectos uidebo ; si ingredi ciuitatem, attenuatos et ossibus uix haerentes

famis necessitate conspiciam'. 2. Et quid mirum hoc de plebe V 180

4 *Hier. 14, 16.

15.17 *Hier. 14, 17.

V 181

8 *Hier.

B cf. Hier. 14, 17.

2 pro P

14, 18.

sepelliat M, /4 a.r.

* deleantur M, A P a.r., in add. sed eras.

M

iacentque P, LM .A a.c. $8 sepelliat M JA, sepeliet P 5.c, — 9 ignominia L, a.C. puluere opetiat v puluerem P 10 filiae] eorum add. P 11 omnesque L a.c, omnis V generatio] eorum add. P, (s. 4. 7?) A — pollicitatore M WP, 24 a.c. sterquilinium (Zerz. i exp. uid.) L 12 uiis oz. V ^ quantos] quot 7 insepultis P a.c. 13 recepere L a.c. 15 pr. lacrimas P 16 diem et noctem » non oz. IL 19 uel quod » 20 populum suum plangant (a/1. n eras.) P 21 oculis P a.r. 22 plagendum P filia pos? sui zr. P 23 intolerabile I, M a.c., intollerabili V P V 181

V 181

1 ecce] &c P (2 Jin. 2) occidi P 2 introiero] in add. JA v cum Vulg. fame 5. v. P 3 dolore P p.c. v 4habierunt M — terra V^ iuxta P 4.€. 5 quod] quia v * atenuatos M, adtinuatos P */[8 cf. Verg. Eclog. III, 102.

PL 805

v 942

/ 182

V 182

V 182

IN HIEREMIAM III, 37-40 IO

143

et ignobili uulgo dicere, cum prophetae quoque et sacerdotes, qui aliis prospera prophetabant et qui debebant legis aperire mandata, ipsi ierint in terram, quam ignorabant, et captiuitatis sustinuerint malum ? Audiant hoc prophetae nostri et sacerdotes, quod nec intus nec foris propter neglegentiam eorum sit ulla securitas, quod et eos scandalizent, qui foris sunt, et eos,

I MA

qui intus, fame interire patiantur et, qui auctores fuerint pec- PL 774 candi, sint cruciatuum socii.

14, 19

XXXVIII. Numquid broiciens abiecisti Iudam aut Sion abominata est anima tua ? quare ergo percus-

20

sisti nos, ita uli nulla sit sanitas ? Exspectauimus pacem, et mon est bonum, et tempus curationis, et

I

ecce turbatio! Miratur propheta, quod Iudam et Hierusalem, duarum uidelicet tribuum regnum, in quo erat religio dei et templi caerimoniae, dominus tam repente proiecerit et tanta percusserit plaga, ut nulla possit adhiberi medicina. 2. * Exspectauimus' inquit, pacem et tempus curationis, et nullum est bonum, sed econtra turbatio, ut, ubi prius fuerat

j

14, 20

cultus dei atque tranquillitas, ibi seditionibus et hostili fremitu omnia conplerentur'. Si quando ergo et nostra Sion nosterque Iudas abicitur et abominatur illum anima dei, nequaquam miremur, sed magis dicamus, quod sequitur : XXXIX. bi.

IO

Cognouimus,

domine,

iniquitatem pairum nostrorum,

impietates

nostras,

quia peccauimus

'Et nos', inquit, 'et patres nostri eadem

dementia

PL 804

tidei

praecepta negleximus et impleta est in nobis mensura maio-

V 945

rum, ut, quicquid illis defuerat, nostro cumulo compleretur'.

Vnde et de Iuda dicitur: in memoriam redeat iniquitas patrum eius in conspectu domini et peccatum matris eius non deleatur! Fiat contra dominum semde terra memoria eorum ! 15 per et dispereat XL. Ne nos des im opprobrium ropter nomen 14, 21 24 Hier. 14, 19.

10 cf. Matth. 23, 32.

12 Ps. 108, 14. *r5.

10 prophetabunt P acperire P a.r. 11 ierent L a.c., erint (v s. i) P terra H 12 sustinuerunt P nostti prophetae v 13 neglegentium P a.v. 14 scandalizant I^ fori P a.c. 15intus]s7 add. s. 4. 2? 4, 8add. P — etjut. AV"

16 cruciatum l/ — 17 iudam M . 18 abhominata 44 p.c. (— p. 182, 5) 19 (— 24) expectauimus M 24 V, L a.c. 21 iuda P 22 tribuum uidelicet v relegio P 23 cerimoniae (pr. i in ras.) L 1 pacem inquit P 2econtra]& contra P — turbatione V a.r. 3 ostili P 4 conplerent P et om. v nosterque] nostra eque P B iuda [4 a.c. v abominator P a.c. ? nostras] et add. /A p.c. v — 8 iniquitates 74 p.c. »? cum Vulg. iniquitatum P ^ 9 a//. et oz. V . eadem os. P clementia P 11 quicquid] quod (o ex i) M — 12 memoria V P — 14fintv 15 et]dispereat add., sed exp. LL 16 des nos Vui. oprobrium V P

H^ 599

144 iuum

IN HIEREMIAM neque

facias nobis

tuae ! Recordare,

III, 40-42

contumeliam

ne irritum

solii gloriae

facias foedus

tuum

no-

biscum ! Solium gloriae dei non solum arbitremur templum 20 Iudaeae, quod saepe destructum est, sed omnem sanctum, in

V 185

quo iuxta illud, quod scriptum est : thronum eius in terram allisisti, tunc alliditur atque destruitur, quando multitudine peccatorum offenderit deum ; sed tamen, qui sua culpa periit, domini clementia sustentatur, quae mutatur se25 ueritate sententiae, si irritum faciat dominus pactum suum, quo nos saluos futuros esse pollicitus est. 14,22 XLI. Nwmquid sunt in sculptilibus gentium, qui pluant, aut caelà possunt dare imbres ? nonne tu es, domine deus, quem exspectauimus ? tu enim fecisti omnia haec. Post multos uariosque sermones redit ad titulum prophetiae, in quoscriptum est: quod factum est uerbum domini ad Hieremiam de sermonibus siccitatis. 2. Ergo quod dicit, hoc est : *quia daemonum simulacra non possunt pluere nec caeli per se dare imbrem suum, ideo tu, domine deus noster, quem semper exspectauimus, in quem spes I o nostras et uota conuertimus, tu da pluuiam tuam! Tua enim A^

sunt omnia et, quicquid boni est, sine te, cuius est, dari non

potest'. 3. Dicamus hoc et contra hereticos, qui pluuiam doctrinarum tribuere non possunt et, cum se caelos esse promittant et desescriptum glorientur: caeli enarrant gloriam dei, 1; tamen non possunt imbres donare doctrinae. Solus est enim deus, qui suum instruat populum et diuersitates gratiae tri- PL 775 buat exspectantibus se. 15,1a XLII. Et dixit dominus ad me : st steterint Moses et Samuel

coram

me —siue

contra

me

—,

non

est ani-

20 "à mea ad populum istum. Hos enim legimus irae domini pro populo restitisse et iam inpendentem auertisse sententiam.

'Etsi', inquit, illi steterint uel in conspectu

contra me' — quorum uni dixit deus: dimitte

meo

me

uel

et per-

21 *Ps. 88, 45.

V 183

B Hier. 14, 1.

14 Ps. 18, 2.

19 *Iner. T4 €.

20 cf. Ex. 17, 4-6. 32,

II-14. Num. 14, 13-20. I Reg. 7, 8-10. 12, 18. Ps. 98, 6.7.

23 *Ex. 32, 1o. cf.

Deut. 9, 14.

17 fedus tuum pacias (f s. p z;/?) P 20 iudae P distructum M P omne 1^ 21 tronum L a.c. tetra P 22 distruitur P, solium di aZ. V — —multitudinem P 24 multatur M a.r. 25 suum] in add. P

V 183

1 numquit L sunt] d$ / . sculpti*libus L, scuptilibus V, scultilibus P 2tues]tuaes V — 3dfis JA p.c. cum Vulg. deus] noster add. (5. s.) M cum Vulg. expectauimus codd., (corr. L. — Jin. 9) 4at V. " dicitut M — demonum VW 8 ideo &u (o s. 4.) M 9 spem V, M p.c. 10 nostram V, M p.c. z?*, nostra sit P conuettimus et uota v 11 bonum V P te 5. 4. M 13 se caelos] scelus P 14 ennatrant I^ dei] et add. V^ 15 imbres non possunt v salus V 16 diuersitatem V — 1*7 expectantibus M 74 V, L a.c. 18 steterit M 7A P, L a.c. v cuz Vulg. ,stetertis ^

LP

21 pendentem V P

moyses

23 contra] coram

I7

M.JAV

P — 19samuhel

^

IN HIEREMIAM V 184

III, 42-45

I45

: cutiam populum istum —, 'tamen non exaudiam, quoniam consummata sunt scelera populi delinquentis'. 15,1b XLIII. Ezce — uel emitte — illos a facie mea et egrediantur ! Non loco recedunt a deo peccatores, sed uoluntate, quamquam legamus et Adam et Cain eiectos esse a facie dei. 15,2.8 XLIV. Quodsi dixerint ad te : quo egrediemur ?, dices ad eos : haec dicit dominus : qui ad mortem, A^

V 944 PL 805

ad mortem, et qui ad gladium, ad gladium, et qui 10 ad famem, ad famem, et qui ad captiuitatem, ad cap-

LHiuitatem ! Et uisitabo super eos quattuor species, dicit dominus : gladium ad occisionem et canes ad lacerandum et uolatilia caeli et bestias terrae ad deuorandum et dissipandum. 2. Quattuor plagas, quibus 15 traditus est populus Iudaeorum, etiam Hiezechielis prophetia demonstrat : gladium, pestilentiam ex fame, bestias, captiuitatem. Inter bestias autem canes quoque et uolatilia intellege, quibus ad laceranda et deuoranda et dissipanda corpora traditi sunt. Neque enim fieri poterat, ut creatore neclecto non uni20 uersa creatura consurgeret in peccatores. 15,4 XLV. E! dabo eos in feruorem — siue commotionem

V 185

et angustias —

uniuersis

regnis terrae propter Ma-

nassen,

Hiezeciae,

regis Iudae,

filium

super

omni-

bus, quae fecit in Hierusalem. Legimus in Dierum uo2 lumine Manassen post captiuitatem et paenitentiam reuersum Mo in Hierusalem atque regnasse ; sed quomodo sanctorum merita descendunt ad posteros, sicut Dauid et ceterorum, sic peccatorum flagitia, si liberi nepotesque similia gesserint, ad posteros perueniunt. 2. Quod autem dicit : * dabo eos in feruorem commotionem et angustias uniuersae terrae', et sub ^ siue

Babyloniis ex parte conpletum est et nunc expletur in toto, quando pessimum regem et, qui repleuerit Hierusalem a porta

V 184

V 185 V 184

8 *FHier. 15, 1. B cf. Gen. 5, 24. 4, 16. *Hier. 15, 4. 2c ID Pata. 4 Hier. 15, 4.

*Hier. 15, 4.

18 cf. Ezech. 14, z1.

21.22

4 cf. IV Reg. 21, 16. 24, 4.

3 mitte M V P, /4a.c. — 12 hoccisionem P 13 bestiae M a.v. 15 hiezecihelis L, iezechielis 74, Ezechielis v 16 ex fame L, et famem ce/., famem v bestias] et add. v autem] aut I7 18 ad A4, os. v lacerandum Va.c. tradita /4 P p.c. v 19 neglecto 44 P V, neglectio M a.r. 20 et in L 21 feruore V, L a.c. commotionem] commo /z ras. L 22 manassem P cum Vulg., (alt. m in ras.) M, mannassem 23 filiae I^ hiezicihae M, hiezechiae P, ezechiae 74 V' v eum Vulg. Iuda v cum Vulg. 25 mannasse V, manassem P et] ad s». et »?^ M paenitentia P

1in hierusalem o». M

^ 3 nepotesque] non potes que P

6 babiloniis P

4/8 cf. Ambros. Expos. Euang. sec. Luc. vii, 73, 738 sq. - CC xiv, 238.

p. 600

146

IN HIEREMIAM

III, 45-49

usque ad portam cruore iustorum, populus imitatus est impius. Ex quo discimus regum ac principum et praepositorum IO scelere populos plerumque deleri. XLVI. Quis enim miserebitur tui, Hierusalem ? 15, 5 aut quis contristabitur pro te ? aut quis ibit ad rogandum pro pace tua ? Nullus enim offenso deo potest pro flagitiis rogare peccantium, quia nec tam clemens potest creaI A tura esse quam conditor nec ita alienus externis, quomodo dominus suis parcere. XLVII. Tu relàquisti me, dicit dominus, retrorsum 15, 6a abisti. Causa redditur, quare nullus misereatur Hierusalem nec contristetur pro ea nec pro pace illius obsecret : quod, cum 20 iuxta apostolum posteriorum obliuiscens ad priora se exten-

PL 776

dere debuerit, e contrario retrouersa sit et Aegyptias carnes

V 186

desiderarit. XLVIII. Ei extendam manum meam super te et v 945 interiiciam tie ; laboraui rogatus — siue rogans —, pro quo LXX transtulerunt : nequaquam ultra dimittam eos. Manus extenta percutientis indicium est ; interfectio peccatorum iram significat consummatam. Quod autem intulit : laboraui rogatus siue rogans, duplicem sensum habet, quod iam defecerit deus crebro eis ignoscendo et lassus sit semper eos prouocans ad salutem. XLIX. Et dispergam eos uentilabro in portis ter- PL 806 rae —siue $opuli mei — ; interfeci et perdidi populum meum et tamen a uiis suis non sunt reuersi. *Quid prodest saepius me rogari, cum a uiis suis pessimis non reuertantur nec agant paenitentiam ? Dispersi enim eos quasi uentilabro, ut purgarem aream meam, et dispersi in portis terrae, ut inferni quodammodo calcarent limina, et interfeci et perdidi populum meum, ut coacti malorum necessitate inpendentia uitarent mala'. 8 cf. Hesiod. Opp. 260.261. Hor. Epist. I 2, 14. Phaedr. I 5o, 1. Ps.-Ambr. Apol. Dau. II 11, 56. 18 cf. Hier. 15, 5. 20 cf. Phil. 5, 15. 21 cf. Num. 11, 4. 24 *Hier. 15, 6.

V 186

2 *THiet; 13,16; Stier re

25 *Hiet. 15, 6.

Hier. 15, 6.

2 *Hier, 15, 7.

9 cf. Hier. 15, 6.

13

8 cruorem P 11 tui s. 2. 7? M, tibi 7 12 conttistabit L a.v. 13 nullum v potest offenso deo v 15 quam conditor esse v 16 suos P parceret

V 186

M .A a.c., pater& P i7dereliquistiv — dominus]& add. s. 4. M ^ 18abiistiv 19 »r.nec] ne V — a/z. nec] & P 20 posteriora V/ P 291eom.V X22 desiderauerint T7, desideraret P 23 pr.etog. V P 24 rogatus] rogans l/uig. 2 iram s. ». L significant M a.r. significat ira consummatarp P 3 habetsensum» ^ 6eos]& add.s.4. M ^ uentilabo M p.r.,uentilabrum V. — 9 interfeci et] interfici& P disperdidi lg. 9 mesaepius M — mero gari P 10 reuertant P a.c. 7? 11 uentilabrum P 12 lumina P a.c.

IN HIEREMIAM

15,85

III, 50-52

I47

L. Multiplicatae sunt mihi uiduae eius super harenam maris, induxi eis super matrem adulescentis wastatorem meridie ; misi super ciuitates repente terrorem. Diuersis medicaminibus cupit deus saluare peccantes, ut, qui contemserant blandientem, timeant comminantem.

87

20 2. Viduae multiplicatae sunt super harenam maris interfectis uiris ; matres perditis liberis sensere uastantem non in nocte et per insidias, sed clara luce, ut ostendat apertam uim aduersarii fortioris. * Misi', inquit, 'super ciuitates' — hau dubium quin Iuda et populi peccatoris — *repente terrorem, ut, 2; quanto fuit subitum malum, tanto difficilius esset effugium'. 15,9 LI. Infirmata est —siue abiecit aut uacua facta est —, quae peperit septem — siue plurimos —, defecit anima

eius

aut medius

; occidit

dies —

ei sol, cum

adhuc

esset

; confusa est et erubuit.

dies —

Et resi-

duos eius in gladium dabo in conspectu inimicorum eorum, ait dominus. Saepe diximus uerbum Hebraicum 'saba' uel 'septem' uel "iuramentum' sonare uel 'plurimos'. Vnde et diuersa est interpretatio Aquila, LX X et Theodotione 'septem' transferentibus, Symmacho 'plurimos'. 2. Quae igitur 1o erat diues liberis, orba subito facta est et clara luce disperiit et confusa est in solitudine sui. *Reliquum autem', ait, *popuIum tradam gladio, ut mortem et iram dei nullus effugiat'. Alii ad synagogam referunt, quae infirmata est, ut ecclesiae cresceret multitudo iuxta illud, quod scriptum est : sterilis pepeI rit septem — siue plurimos — et, quae multos haA

V^

bebat liberos, infirmata est. Vnde et occidit ei sol iustitiae, in cuius pinnis est sanitas, et idcirco aeterna confu-

sione cooperta est perdens populum suum gladio spiritali. 15,10a LII. Vae 20 4", Yixae

siue

qui

mihi, mater mea, quare genuisti me ui— siue iudicii —, uirum discordiae —

iudicer

—

im

uniuersa

terra ? Potest hoc

23.24 Hier. 15, 8.

87

1.2.4 *Hier. 15, 9. 6 cf. Hieron. Quaest. Hebr. in Gen. p. 32, 30. 42, 30. 6o, 18 Lagarde. In Esai. 54, 1 p. 627. Tract. in Psalm. XV p. 31, 11 Morin. 8/9 *Fier, 15, 9. 14 *I Reg. 2, 5. 16 Hier. 15, 9. 1*7 cf. Mal. 4, 2. 20.21 *Hier. 15, 10. 15 arenam P 16 adulescentes M a.c., adolescentis V, (o ex u ; i ex €) JA, adoliscentis P 19 contemserant (se sezzper fere L. p.c.)] contempsetrant (p z& ras. L) codd. 20 arena P, om. V^ mares I^ 21 matris M a.c. uastante P a.c.

noctem P 22 aduersariis / — 23 fortiores V a.c. L a.c., (ex aut) .A P, haud V, aut M 24 qui in M A a.r.

Yi |

3ei]eis

P — 4medicus P &r.

misi* IL haut 25 quantum L a.c.

— tresiduus P — 5 gladiom V a.c., gladio P

8 pr. et om. A diuisa L a.v. aquila] et aZ7. V^ 9 symmachus V, simmacho P 10 orbata V/ P, M p.c. z? 13 sinagogam V/ P 14 sterclis P

16 ei L, illis ce. 4, z)L

— 17? pennis M P 5.

— 18 spirituali 74 p.c.

— 19 quare (r

v 946 p. 601

148

IN HIEREMIAM

III, 52-53

cvvek8Goywcós de Hieremia intellegi, quod non in toto orbe PL 777 terrarum, sed in terra Iudaea sit iudicatus. Vere autem domi-

no competit saluatori, qui loquitur in euangelio : in iudicium ego in mundum istum ueni, ut, qui non uident,

V 188

A

uideant

et,

qui

dicere: uae mihi, mater IO

caeci

fiant,

de quo

mea, cum et in alioloco perspicue

personae eius conueniat, quod dicitur: uae mihi, quia factus sum, sicut qui colligit stipulam in messe et sicuti

V 189

uident,

scriptum est : ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum in Israhel et in signum, cui contradicetur. 2. Quis enim philosophorum, quis gentilium, quis hereticorum non iudicat Christum ponentium ei leges natiuitatis et passionis resurrectionisque suae et substantiae? Nec mirum iuxta assumti corporis ueritatem Christum

racemum

in

uindemia

non

habens

spicam,

ut comedat primitiua ! 3. Et ne putemus gemituum uilitatem referri ad uerbum dei, qui sit iste, qui plangat, statim sequitur : uae mihi, anima, quia periit reuerens a I 5 terra ! non quo diuidamus personas, ut impii faciunt, sed quo unus atque idem filius dei nunc iuxta carnem nunc iuxta uerbum loquatur dei. LIII. Non faeneraui nec faenerauit mihi quis15, 10b quam ; omnes maledicunt mihi, pro quo LXX : non 20 profui neque ro[uit mihi quisquam, Theodotio non debui neque debuit mihi quisquam. Quorum omnium hic sensus est ex persona Christi : *nullus se praebuit, qui digne mea aera susciperet, nec faenerauit mihi quisquam in sanctis atque pauperibus confouendis me sibi 2 ^ faciens debitorem. Siue non profui nec profuit mihi quisquam ; nullus enim tantum uoluit accipere, quantum ego tribuere desideraui.2. Nec profuit mihi quisquam ; M

25 *Ioh. 9, 39. V 188

V 189

215 L0c292572 4 19.21 *Hier. r5, ro. 1 Hier

8 Hier. r5, 1o. 23 Hier. 15, 1o.

9 *Mich. 7, r. 14 *Mich. 256 *Hier. 15, ro.

15,16

23 si.nec.do.xc.co.e s. uocem Graecam M, OfiaKaoeX4Ki)C V, P 23 iudaa M 25 istum mundum v ueni istum P V 188

V 189

7, 1.2.

CYNeKAOXTIKQC

2hicestpositus v et]in adZ.v 4 contradicitur P, LL.M 4 V a.c. — philosoforum P 5ei* M 6legis P alt. et op. P v — * as(d)sumpti cogd., (p exp. L) $8 perspicuae V, JA a.r. 10 colliget LL a.c. messem MP 11 sicut V, M P p.r.v 12commedat.;4 L/ ^ putemus]etadZ. V — gemitum P i3refferri M — quis V — 44reuertens M p.c. v 15 pr. quod M .A V P, quia v. alt. quod MAAVP 17 loquitur l/ P, M a.c. .A p.c. d$ P 18 pr. feneraui V P, L a.c. alt. fenerabit Li a.c., fenerauit V/ P ——quisquam] quis quia

V . 20theodotio—quisquam (iz. 21) /n zzg. P — 23 hera V, uerba P, JA p.e. s»? fenerauit M V P, L a.. 24 quisquisquam P 1 desiderauit 1

PL 807

IN HIEREMIAM III, 53-54

149

salus enim creaturae lucrum est creatoris. Aut certe non debui nec debuit mihi quisquam ; nemo mihi dedit, quantum accipere cupiebam, nec me sibi fecit in aliquo debitorem'. Quodque infert: nec debuit mihi quisquam, hunc habet sensum : *quomodo enim poterat mihi usuram debere, qui faenus non est dignatus accipere ? Omnes, inquit, maledicunt mihi ; quis enim hereticorum atque errantium non maledicit Christo peruersa credendo et peruersiora blasIO phemans ? LIV. Dicit dominus : si non reliquiae tuae in bo15, 11 num, si non occurri tibi in tempore afflictionis et in tempore tribulationis — et angustiae — aduersum inimicum. Possunt haec et ex persona Hieremiae accipi, qui 15 pessimo tempore et iam imminente captiuitate prophetare conpulsus est et dura perpeti a populo non credente. 2. Ad 1d, quod supra dixerat :uae mihi, mater, ut quid me genuisti uirum, qui iudicer et discernar omni terrae? et reliqua, respondet dominus : 'noli considerare praesentia, 20 sed futura ; reliquiae enim tuae et nouissima erunt in bonum. Denique et in praesentiarum, cum te cuperent inimici opprimere, affui tibi et meo es protectus auxilio. Hoc autem tam ad Hieremiam quam secundum dispensationem carnis assumtae ad saluatorem referri potest. 3. Pro eo, quod nos iuxta mihi 2j Hebraicum interpretati sumus : omnes maledicunt usque ad eum locum, ubi scriptum est : in tempore tribulationis aduersum inimicum, in editione uulgata ita scriptum repperi : fortitudo mea defecit in his, qui A

190

La]

maledicunt A

mihi.

2.5 *Hier. 15, 1o. 25 Hier. 15, 1o.

190

Fiat,

domine,

dirigentibus

illis,

si non adstiti tibi in tempore afflictionis eorum et in tempore tribulationis eorum in bona contra inimicum! Et est sensus : *fortitudo mea defecit in his, qui maledicunt mihi ; non enim intellegunt uirtu-

Z "Hier

I$ 1r.

I2, 9.

M Hier 1510: S. * Eher

rs IO vL

13 *Hier. 15, 11. 4 *Hier.

15, 1o.

17 *Hier. 15, 10. S cL ID. Gos

A

2 debuit P a.r. 3 dedit mihi v 4 cipiebam (v s. i pr.) M alico V. 6 mihi poterat P ? fenus I^ 8 enim] ab add., sed exp. M A aberrantium 74 p.m 9 peruerso (e s. o) P blasphemando .4 f.c. 12 occurrit V P, L 4.T. 13 aduersus v cum Vulg. 14 accepi P a.c. 15 imminenteri captiuitatem L 17 ut o». P 19 respondet serips/, respondit codd. v (cf. p. 116, 25) 20 eto. MV P nouissimae M V^, nouissime P 21 oppremere L a.c., optimerem L/, opprimerem P 22 adfuit ibi 1^ 23 as(d)sumptae codd., (p exp. L) 24 referri potest ad saluatorem v 2 aduersus v 3 reperi P mei V/ — 5 adstetit P — 56 et—eorum s, ». P 8 quae ;Á a.c. 16 cf. Rom. Io, 2r. II

$. HIBR.

LXXIV

V 947

PL 778

p 602

150 IO

I5

15, 12

V 191

tem meam, quae in infirmitate perficitur, et quanto plus mihi maledixerint, tanto mea in illis amplius deficit fortitudo'. 4. Iungitque uel propheta uel dominus et ait : fiat, domine, dirigentibus illis ! Hoceest : 'eueniant mihi maledicta, quae loquuntur inimici, et illi dirigantur in bonum, sinon in tempore tribulationis eorum et angustiae, quando eos uastabat inimicus et capere festinabat, steti in conspectu tuo et rogaui te pro illis et dixi: pater, ignosce eis ; quod enim faciunt, nesciunt'. Sed et Hieremiam saepe deprehendimus in hoc uolumine rogasse pro populo. LV.

20

IN HIEREMIAM III, 54-56

Numquid

foederabitur

ferrum

ferro

ab aqui-

lone et aes ? Symmachus : numquid nocebit ferrum ferro ab aquilone et aes? LXX et Theodotio: s? cognoscet ferrum et operimentum aeneum ? Varietatis causa perspicua ; uerbum enim *iare', quod in praesenti loco scriptum est, pro ambiguitate enuntiationis et 'amicitiam' sonat

25

et *malitiam', quod, si pro 'res' littera, quae 'daleth' litterae

5

ficat. 2. Quod autem dicitur, sic intellegendum: 'ne doleas, quod populus inimicus tuus sit; te enim dura nuntiante non potest te amare, qui durus est' : siue Babylonii, qui ab aquilone ueniunt suntque ferrum durissimum, huic populo duriori et in aeris similitudinem indomito non poterunt amicitia copulari; siue ferrum durissimum, hoc est populus Israhel, dei cognitione indignus est, qui in tantam peruenit malitiam, ut

v 948

I similis est, legatur 'daleth', 'scientiam cognitionemque' signi-

duriore metallo, aere, circumdatus sit.

LVI. Diuitias tuas et thesauros tuos in direptio15, 13 . 1o nem dabo gratis — siue absque pretio — in omnibus 14 jeccatis tuis et im cunctis terminis tuis. Et addu-

15

cam inimicos tuos — siue seruire te faciam inimicis iuis — de terra, quam mescis, quia ignis succensus PL 779 est in furore meo ; super uos ardebit. 'Omnem', inquit, 'substantiam tradam inimicis tuis absque ullo pretio Ti Her *Fhiemirs

V 191

rS Im

10751069235

54:

17 cf. Hier. 14, 7-9. 19-22.

4 cf. Prou. 27, 16.

Ti Lot

15.

9 in oz. V, M a.c.zà 10 maledixerit P plius] plus » deficiet V/, defecit P, 74 a.c.

V 191

20.21

r2.

13 *Hier. 15, 14. meam P a.r. in oz. P — am13 locuntur V, L .A a.c. 19

numquit IL 20 symmachus—aes /7 zz. V — 21theodotius P — si L, sic cef. 22 et eras. A 23 prespicua DP, est add. V v 24ambiguitatem P a.r. ^ nuntiationis V/ ^ amicitiam P 25 deleth P, JA p.c. zz? 1 deleth 24 p.c. zz? cognationemque 4A a.c. 2 intellegendum] est a2Z. V » 4abaquilone]a babilone V 6similitudine P amicitiae M, amicitiam l/ a.r. Ses M 9 duriori M JA V, L a.c. v, dutior P (cf. p. 125, 2. 161, 25) — 10 thensautos JÁ a.r. 12 et—tuis o». P cunctis] omnibus Vulg. aducam P, in cunctis terminis tuis & ad ad4. P 14 terram V a.r. accensus v 16 substantiam] tuam add. (s. su. »?) JA v

IN HIEREMIAM III, 56-38

20

ISI

propter peccata, quae fecisti in cunctis terminis tuis. 2. Propterea adducam inimicos tuos siue seruire te faciam in terra Chaldaea, quia ignis meus, qui semel in meo furore succensus est, in te ardebit et extingui non poterit ; tu enim praebuisti materiam ardoris tui, ut meus ignis tua, quae in te sunt, ligna consumat et faenum et stipulam'. Ac per hoc non est causa ardoris in domino, sed in his, qui fomenta incendio ministrarunt.

PL 809

LVII. T4 scis, domine, recordare mei et uisita me 15,15 . »; et tu erue me ab his, qui persequuntur me! Noli in 16 192 Ll patientia (ua suscipere me ; scito, quoniam sustinui pro te opprobrium ! Inuenti sunt sermones tui ei comedi eos — siue ab his, quà reprobant sermones

IO

15

(uos ; consume eos — et factum est mihi — siue erit mihi — uerbum tuum in gaudium et laetitiam cordis mei, quoniam inuocatum est nomen iuum super me, domine deus exercituum ! 2. Hoc quod diximus : 'tu scis', in LXX non habetur. Felix est autem illa conscientia, quae pro deo sustinet opprobrium. Vnde dicit : *inuenti sunt sermones tui, quos meo ore loquebaris, et comedi eos, id est : in cibum mihi uersi sunt' ; siue iuxta Symmachum : 'suscipiebam eos, ut mihi in laetitiam uerterentur, qui dudum fuerant in opprobrium'. 3. Vnde et Babylonii confiten- p. 603 tur impleta, quae Hieremias futura praedixerat. Siue hic

sensus est :'sensi angustias, miserias pertuli populi persequen-

tis, sed tamen gauisus sum me tuis paruisse praeceptis et propter tuum nomen dura perpessus sum'. LVIII. Non sed? in concilio ludentium et gloriatus 15, 17. 18 sum ; —siue metuebam — a facie manus tuae solus 20

sedebam, quoniam amaritudine replesti me. Quare factus est dolor meus perpetuus — siue quare, qui coniristant me, confortantur — et plaga mea despe-

rabilis rennuit curari — siue 5laga mea fortis, unde curabor —? Facta est mihi quasi mendacium aqua-

18 Hier. 15, 14.

192

b:

*Hier. 15, 14.

22'cF. 1: Cor. 5, 12

8.5 *Hier. 15, 16. T Hiet "is ure. EEFer, 15, 15; 12 *Hier. 15, 16. 19 *ILhet/ 15,37. 21.23 *Hier. 15, 18

9 Hier.

15, 16.

19 chaldea L M, chaldaeam V^ 20 tingui M a.c. 22lingua — consumam M,consummat / — fenum V P stipula P 26 tu erue] tuere P, JA p.r.v cum Vulg. persecuntut P a.c, secuntur L/ — a/r. me] mihi V/ 2 propter lug. 4 consumi M a.c. 4/5 siue erit mihioz. V' — et] in add. Vulg. 8 in y, 4. P illa] ille a 24 a.c. 7? qui 4A p.c. zi? 11 id] hoc v 12 suscipiam P 15 pertuli] periculi P 17 nomen tuum v perpessus sum] perpessum V, P a.c. m? iSconsilio V — 20 amaritudine] comminatione V/ug. 21 es L a.c. 22 disperabilis P, L a.c. 23 renuit M, JA p.r.

2049

152 25

V 195

IN HIEREMIAM III, 58

rum infidelium siue quasi aqua mendax non habens fidem. 2. Haec Hebraei ex persona Hierusalem dici arbitrantur, quod sola sederit et amaritudine repleta sit et factus sit dolor eius perpetuus et, quomodo aquae pertranseunt, sic uerba prophetarum, quibus sibi prospera pollicebantur, transisse mendaciter. Melius autem, ut ex persona prophetae haec dici accipiamus sermonibus sancti uiri, qui non sederit in concilio siue secreto ludentium, quod timuerit inpendentem sibi manum dei, siue magis gloriatus sit se malorum non habere consortium.

IO

3. Solus,

inquit,

sedebam

transeam. ' A facie', inquit, * manus bam, dum te timeo, dum inpendentem

15

20

25

L2]

tuae solus sedemihi manum tuam

semper exspecto. 4. In concilio ludentium sedere nolui, sed meam amaritudinem deuorabam, ut in futuro mihi praepararem gaudium. Nec habui interualla doloris mei, sed iugi miseria deprimebar, ut nulla exspectarem remedia. Praeualuerunt enim, qui contristabant me, et facta est plaga mea fortis. Sed in hoc habui consolationem, quod fuerit quasi aqua mendax atque praeteriens. Sicut enim aquae praetereuntes, dum fluunt, uidentur et labuntur, sic et omnis impetus inimicorum

te adiuuante praeteriit'. 5. Vtinam dominus praestet et nobis non sedere in concilio ludentium et eorum, qui futura non cogitant, nec aduersis cedere, sed semper dei sententiam formidare et dicere cum propheta : solus sedebam, quia amaritudine repletus sum ! 'Gaudeat igitur in praesenti tempore nequaquam concilium sapientium, sed arcanum secretumque

V 194

secundum

illud, quod scriptum est :non sedi cum concilio uanitatis et cum iniqua gerentibus non introibo. Odiui ecclesiam malignantium et cum impiis non sedebo ; et in alio loco : solitarius sum ego, donec per-

ponere

ludentium,

in domino

mihi

spem

adhaerere

deo

bonum

sit,

meam, saturari opprobriis et iu-

25 *Hier. 15, 18. V 193

6 Hier. 15, 17. ETIeC 5. x7.

LEE EXT EE 24 *Ps. 72, 28.

10 *Ps. 140, 1o.

11 Hier. 15, 17.

24

28 eius] cuius I7 V 1953

1 pollicentur P 2 transire I^ melius] est ad. s. s. A 3 accipiamus] se add., sed exp. L,. M .A, sed add. V, sed de add. P sermonibus sci uiri de/eui M 4 (— 7. 13. 22) consilio I7 siue] 1 add. s. u. »? A 9 ecclesia L a.v. 13 expecto codd. (corr. L. ; sic semper) 14 praeparem M AV P 14/15 gaudium praepararem v 15 iungi V a.r. 16 remedia] medicinam M p.e. zz. rec. 20 delabuntur M V P,dil.(iexe) 4v | 21te]& 74 a.c. — 285 gaudeat—ludentium

in mp. V igitur] inquid P 26 consilium I/ » archanum 44 f.c., altetcantiü (ti s. 2.) M 24 mihi] autem aZZ. P adherere L a.v. sit in ras. P, est sit

V 194

1 domino] deo »

V 194

1 cf. Thren. 5, 50.

PL 780

PL 810

IN HIEREMIAM III, 58-60 dicis mei exspectare sententiam,

153

quae, cum

finis aduenerit,

v 950

opere monstrabit omnem tristitiam et amaritudinem instar aquarum fluentium recessisse. ; LIX. Propter hoc haec dicit dominus : si conuer-

15,19-21

teris, conuertam

IO

tecum

15

te et ante faciem

meam

sítabis et, si

separaueris pretiosum a uili, quasi os meum eris ; conuertentur ipsi ad te et tu non conuerteris ad eos. Et dabo te bopulo huic in murum aeneum, fortem et bellabunt aduersum te et non praeualebunt, quia ego sum,

ut saluum

te faciam

et eruam,

dicit

do-

minus. Et liberabo te de manu pessimorum et redimam ie de manu fortium siue pestilentium. 2. Manifestum est, quod superiora nequaquam Hierusalem, sed propheta dixerit. Cui respondet dominus : *si conuerteris a peccatis populum, et ego de tribulatione conuertam te in laetitiam

et

stabis

ante

faciem

meam,

sicut

angeli

stant in conspectu dei cotidie uidentes faciem illius et, si separaueris pretiosum a uili, quasi os meum eris. 20

Nec putes', inquit, *boni operis non esse mercedem ; si sanctos

quosque meos de numero peccantium tuis sermonibus segregaris, eris quasi os meum et meis praeceptis copulaberis.

25

195

16,

194

1-4

Debent enim illi imitatores tui esse et non tu eorum. 3. Nec reformides et dicas: quare factus est dolor meus perpetuus et plaga mea fortis siue desperabilis, ut me desperem posse curari? Dabo enim te quasi murum aeneum atque fortissimum, ut contra aduersarium omni resistas robore et me habeas adiutorem et liberem te de manu pessimorum siue pestilentium et redimam te uel meo sanguine uel in praesentiarum meo auxilio'. Consideremus, quantam mercedem habeat sermo doctoris, si ualuerit ab errore quempiam liberare et de peccantium numero educere ! LX. Et factum est uerbum domini ad me dicens noli accipere uxorem et non sint tibi filis et filiae

14 *Hier.

15, 21.

20 cf. TI Par. 15, 7.

15.16/17.18/19

24 *Hier. 15, 18.

*Hier.

15, 19.

17/18 cf. Apoc.

8, 2.

25 Hier. 15, 18.

3 monstrauit V/ P, M a.c. 4 recessisse] pertransiisse v * seperauetis P meus P a.c. 11 saluum te faciam] saluem te V/z/z. 11 eruam] te ad. Vulg. 12 manu] pessimorum & redimam te de manu add. P — 13/14 manifestatum L a.r. 18 respondet scripsi, respondit codd. v conuertis 74 a.c., popul

add., sed exp. IL M

i8cottidie V//.

22 eris] eni add. s. u. M

20nec]ne 4 pr.v

25 disperabilis (i pr. e£ zer/. ex e) M, desiderabilis P iut]& P

aduersari**um P

— scsP

copulaueris P, M .A a.c.

26 disperent P

2 a/t. et] e L M a.c.

21 quoque

23 tui imitatores v

p. 604

PL 781 PL 811

I54 IO

IN HIEREMIAM

III, 60

in loco sto ! Quia haec dicit dominus super filios et filias, qui generantur in loco isto, et super matres eorum,

quae

genuerunt

eos,

eti super

patres

eorum,

20

de quorum stirpe sunt nati in terra hac : mortibus aegrotationum morientur, non pblangentur et non sepelientur, in sterquilinium super [aciem terrae erunt et gladio et fame consumentur et erunt cadauera eorum in escam uolatilibus caeli et bestiis terrae. 2. Si tempore imminentis captiuitatis uetatur propheta uxorem ducere, ne tribulationem carnis habeat et super dolorem proprium uxoris quoque ac liberorum miseriis torqueatur, quanto magis apostolus iubet, quia adbreuiatum tem-

25

sic sint, quasi non habeant ! 3. Vnde superflua noui heretici reprehensio, qua docuimus digamiam et trigamiam non ex lege descendere, sed ex indulgentia. Aliud est enim facere, quod per se bonum sit, aliud ideo concedi, ne peiora facias.

IO

bere, inferens : iam enim quaedam earum abierunt retro satanan. Simulque praeceptor continentiae et perpetuae castitatis et aequalem se blasphemans deo laudat trina quaternaque coniugia, quae ego non tam coniugia dicam quam miseriarum solacia et extremam tabulam naufragorum; nisi forte tribuit indulgentiam amazonibus suis, ut usque ad decrepitam senectutem bella libidinum experiantur. 4. Cur autem propheta arceatur uxorem ducere, causa perspicua est, quod obsidione uicina pestilentia et gladio et fame uniuersi

15

pus est et imminet consummatio, ut etiam, qui habent uxores,

Dicit enim et ipse causas, cur uelit adulescentulas uiduas nu-

V 196

18.20 cf. I Cor. 7, 28.29. 22 heretici] scil. Iouiniani. 23 cf. Hieron. Epist. 123, 5 D. 902. 7 p. 905. adu. Iouin. I 14.15 p. 262-265. in Hierem. p. 4, 21. 24 CEST COR

V 196

7.6;

2-*I.Imm.

$,'15

5uoluerit / — 6 educare P 8 noli accipere] non accipies Lug. sint] erunt Vulg. 10 quae » 11 qui V P, M A a.c. i2natisuntv . 13/14 sepellientur 74 14 sterquilinum M a.c. 15 erit cadauer lig. 17 captiuitate D, si tempore inminentis terre add. P 19 hac P 20 abreuiatum M a.c. 7?, breuiatum P, JA a.c.

V 196

21 qui] non aZ. P

22 habent P a.c.

haeretici L,

eretici P 23 qua] idem significat, quod quatenus, nisi forte quando corrigendum ; quia P 24 discendere P a.c. indulgentiam L| ^ enim est P 25 per sc] semper P est (1 sit v. s. 7?) .A concede P p.c. faciat V/, faciamus » 1 adolesc. P, /4 p.c. 2 quidam P 3 retro] post add. v satanam M v 4 castitas P plasphemans P terna v 6 solatia V/ P, /A p.c. naufragiorum P * azonibus P 10 pestilentiae T7

V 195

22 heretici] non louiniani, sed Pelagii, cf. p. 196, 35.

V 195

23 qua] prob. Reiter in Berl. phil. Wochenschr. 1919, 692-693

V 95I

l 197

V 197

V 197

IN HIEREMIAM intereant et tantus sit numerus

III, 60-61

I55

morientium,

ut sepulturae

uincatur officium, sed instar sterquilinii iaceant cadauera uola-

I

5

16, 5-8

20

25 —

^

Io

tilibus bestiisque laceranda. 5. Et hoc notandum, quod aegrotationibus et longa infirmitate tabescere dei ira sit. Vnde et Ioram, filius Iosaphat, infirmitate consumitur et apostolus docet aegrotare eos et tabescere et mori, qui sancta uiolarint. LXI. Haec enim dicit dominus : ne ingrediaris domum conuiuii neque uadas ad jplangendum neque consoleris eos, quia abstuli pacem meam a populo isto,

dicit

dominus,

misericordiam

et miserationes.

Et morientur grandes et parui in terra ista, non sepelientur neque plangentur et non se incident neque caluitium fiet bro eis. Et non frangent inter eos lugenti panem ad comsolandum super mortuo et non dabunt eis potum calicis ad consolandum super paire suo et matre. Et domum conuiuii non ingredieris, ut sedeas cum eis et comedas et bibas. 2. Apostolus praecipit cum his, qui auersentur deum, nec cibum quidem esse sumendum ; et amplius : ne haue quidem huiusmodi dixeritis! Et saluator apostolis interdicit, ne quemquam salutent in itinere ; unde et Heliseus salutationem pergentis ad sanandum puerum Giezi interdicit. Moris autem est lugentibus ferre cibos et praeparare conuiuium, quae Graeci mepióevrva, uocant et a nostris uulgo appellantur 'parentalia' eo, quod parentibus iusta celebrentur. Dicit et alibi scriptura diuina:

date uinum

his, qui in luctu

PL 812

PL 782

v 952

p.605

sunt, ut uidelicet

obliuiscantur doloris. 3. Praecipitur ergo prophetae, ne ullum de populo consoletur, ne se misceat inimicorum dei conuiuiis, ne iusta celebret super funeribus defunctorum. Aliud est enim

IX'cE TI Par. 21, 19.

18 cf. I Cor. 11, so.

J-BCO£S $5, 11. 8 *II Ioh. 1o. 10 *Prou. 24 (31), 74 (6).

4 cf. Luc. ro, 4.

12 uincantur M a.r.

instar] in add. P

cadeuera L a.c.

13/14 uolatibus

17 ingradiaris P

18 uadis P

21/22 sepelliantur 74 a.c.

sterquilini L, P I^

V/

iaceant (i s. 4.) M

15 iosafat P

19 consolati

23 uos

B cf. IV Reg. 4, 29.

16 uiolauerint P

l/ ^ a populo] apostolo

24 mortuos

D, l/ a.c, mortuum

1^ v

24/25 mortuo—super oz. IL 26 ingrediaris l/ulg. 1 commedas I^ 2 praecepit codd. (corr. M) aduersantur M, auetsantur 74 D.«., aduersentur V/ P

postautadd.»?)M . m.rec. M M a.c.

dó P, M p.c.

4dixeretis

3necr

X aue (ex aut) .A, aut P, (aue

P — saluatur M a.v.

quenquam L, quaquam 1^

5 interdicit] ut aZ. 5. w.

BDinitineresalutentv

helisseus (s 2/f. s. 4.) M, helisaeus 74

^ etom. A V,

salutatione P ; por Giezi £r. v

pergendis M a.c., pergenti v 6 sanandum] salutandum I7 gezi L a.c., jezi P 4 cibus P 8 IIEpIAIIINa L .A, (in mg. peridipna) M, IIHpulINa V,

IlepalINa parentalia P — 9ista V/ — dieit dicit LL 12 misceant P

conuiuis P a.c.

13 ista 1^

101lucto P — 11ullus I/

enim est P

156

IN HIEREMIAM

III, 61-62

mori communi lege naturae, aliud dei occidisse sententia. 15 'Abstuli', inquit, pacem meam a populo isto et misericordia indigni sunt nullique aetati parcam, sed et grandes et parui pariter interibunt, ita ut sepultura quoque careant'. Nec se incident, inquit, neque caluitium fiet pro eis. 4. Mos hic fuit apud ueteres et usque hodie in quibusdam per2o

1

V 198

i

16,9-12a ro

15

manet Iudaeorum, ut in luctibus incidant lacertos et caluitium

faciant ; quod etiam Iob fecisse legimus. Vnde et prophetae dicitur, ne frangat inter eos panem nec ingrediatur ad consolandum pro mortuo, non potum tribuat, non ingrediatur domum conuiuii et ne misceatur eis, qui dei sententiae praeparati sunt. Si autem hoc de lugentibus dicitur, quid fiet de hereticis, quorum sermo serpit ut cancer et cotidie prosternunt in ecclesia funera deceptorum ? LXII. Quia haec dicit dominus exercituum deus Israhel: ecce ego auferam de loco isto in oculis uesiris el in diebus uesiris uocem gaudii et uocem lae(2(1a€6, wocem sponsi et uocem sponsae. 2. Et cum annuniiaueris bopulo huic omnia uerba haec et dixerint tibi : quare locutus est dominus super mos omne malum grande istud ? quae iniquitas mostra et quod peccatum nostrum, quod beccauimus domino deo nostro ?, dices ad eos : quia dereliquerunt paires

2 [9]

uesiri

me,

ait

dominus,

et abierunt

post

deos

alienos et seruierunt eis el adorauerunt eos et me derelàquerunt et legem meam non custodierunt. Sed et wos peius operati estis quam patres uestri. 9. Quando peccarit ecclesia, aufertur de ea omne gaudium et uniuersa laetitia, de qua apostolus dicit : gaudete, iterum dico : gaudete ; uox sponsi et uox sponsae, de quo scriptum est : PL 813 qui

habet

sponsam,

sponsus

est.

'Si autem', inquit,

*"interrogauerit te populus, cur ista patiatur, et causas miseria2; rum suarum quaesierit, respondebis eis : quia derelique-

18 Hier. 16, 5.

V 198

18 *Hier. 16, 6.

Bicf) lE Time, 17.

21 Phil. 4, 4.

21 cf. Hiob r, 20.

23 Ioh. 5, 29.

14 commune M .A a.c. lgi V | 15a]dev 20 lecertos V, lacetratos P 21 et om. .M

V 198

25 *Hier, 16, 11.

19 aput P

permanent P

2 pr. et alt. non] neque v 3 sententiá (I e s. à) 4, sententia P praeuaricati M .A p.c. »?, contrarii 17 4hoc;s.4. V P de lug.] deligentibus (i s. e pr)M D cottidie M V . ecamP 9 pr. et—uesttis oz. V, in mg. P 11 adnuntiaberis (v s. b) M. populi M a.c. omnia] uniuersa P 13 omnem MP grandem P, gaude V a.c. p.199; 2) 16 deos (eo s. 4.) M

15/16 me patres uestri P v cuz Vulg. (— 18 legem meam] mandata mea 24 a.c. »?

20 peccaret L a.c, pecca**t 74, peccauerit P p.c. zm? v auferetur P 24 populus] tuus aZZ. s. su. z? .M patietur P, /4 a.c. causam l^ 28 civ

IN HIEREMIAM III, 62-63

157

rrunt patres uestri me, ait dominus, qui uobis praesunt in ecclesiis, et abierunt post deos alienos — quorum deus uenter est et auaritia et luxuria et gloria in confusione eorum — et seruierunt eis — a quo ; enim quis uincitur, eius et seruus est — et adorauerunt eos — adorat enim unusquisque, quod diligit — et me dereliquerunt et legem meam non custodierunt'. 4. Sacerdotum est proprie non solum docere, sed et facere legem, ut nequaquam uerbis subiectos sibi populos et I o creditum gregem, sed exemplis doceant. Ac ne forsitan dicerent : "iniusta est sententia patres comedere uuam acerbam et dentes filiorum obstupescere', infert : sed et uos peius operati estis quam patres uestri, ut super his, qui patribus peiora peccauerint, iusta supplicia deferantur. 16,12b.:;; LXIII. Ecce enim ambulat unusquisque post ra-

199

13

uitatem

cordis

sui

mali,

ut me

non

audiat.

Et

v 953 PL 785

ei-

ciam uos de terra hac 1n terram, quam ignoratis uos el paires uestri, et seruietis ibi dis alienis die ac nocte, qui non dabunt uobis requiem. 2. Semel a do20 mino derelicti faciunt ea, quae non conpetunt, ut uadant post desideria cordis sui mali, de quo exeunt cogitationes pessimae, et idcirco de ecclesia separantur, ut uadant in terram longinquam, quam nec ipsi nec patres eorum nouerant, priusquam peccarent, ut ibi seruiant dis alienis, qui non sunt di, sed eo-

200

2; rum putantur errore, qui eos colunt. 3. Quod autem intulit : *die et nocte', perpetuam peccantium ostendit in scelere perseuerantiam, dum et in diebus flagitiis et in noctibus libidini seruiunt. Qui non dabunt, inquit, uobis requiem ;hau dubium, quin falsos deos significet, de quibus dixit : et seruietis ibi dis alienis. 4. Quicquid ergo peccamus, quicquid die et nocte facimus et malorum operum perpetramus, imperium est daemonum, qui numquam nobis dant requiem et semper inpellunt delictis augere delicta et cumulum facere peccatorum. M

A

199

200

199

2.4.5.7 Hier. 16, 11.

2.3 *Phil. 5, 19.

31 (38), 29. Ezech. 18, 2. Hier. 16, 13.

TibbHero16:23.

11 cf. Hier.

21 cf. Matth. 15, 19.

26 cf.

7 cf. IL Par. 28; 15.

1 me patres uestri P v 3 uenter es*t (n s. 4.) 17 luxoria M, 44 a.c. | 4 seruiunt P 5 et eius I^ 10 hac I forsità M, forte v 11 comederunt P aceruam 4A V P, L M a.c. i3et I^ iuxta / — 16 gaudiant (i ex e) P eieciam LL 17 a//. tetra P 18 diis M 4 V P v (— p. 200, 4) 21

exeunt] mali adZ., sed exp. V^ L a.r., dii ce£. 26 et] ac v 200

4 **II Petr. 2, 19.

12 Hier. 16, 12.

1 libidinis P 4 ibi o». V

4A p.c., sed v

pessime L a.c. perpetua I

24 diis codd., (corr. L))

di

2aut P, L a.c, haut(h s. 4.) M.4,haud V 3deos(eo s. 4.) M B die et] licet (1 ex d) M imperio LI 6est]et V/ — et] set

*? pr. delectis V a.c.

i. 606

158

16, 14. 15 IO

I

^

IN HIEREMIAM

III, 64-65

LXIV. Propterea ecce dies ueniunt, dicit dominus, et non dicetur ultra : uiuit dominus, qui eduxit filios Israhel de terra Aegypti, sed : uiuit dominus, qui eduxit filios Israhel de terra aquilonis et de uniuersis terris, ad quas eieci eos ; et reducam eos in lerram suam, quam dedi patribus eorum. 2. Manifeste futura populi Israhel restitutio praedicatur et post captiuitatem misericordia, quae iuxta litteram sub Zorobabel et Hiesu pontifice et Ezra ex parte conpleta est, iuxta intellegentiam spiritalem uerius atque perfectius in Christo conplen-

Y 954

da describitur. *Veniet', inquit, 'tempus, quando nequaquam 20

dicetur, quod populus reductus sit de Aegypto per Mosen et Aaron, sed reductus de terra aquilonis Cyro, rege Persarum, laxante

V

captiuos'.

39. Et

de

uniuersis,

inquit,

terris

;

quod nequaquam Cyri tempore, sed ultimo fine conplebitur dicente apostolo : *postquam subintrauerit plenitudo gentium, Ll tunc 201 omnis Israhel saluus fiet'. Possumus hoc et de persecutionibus, quae nostro accidere populo a diebus Neronis, de quo scribit apostolus: et liberatus sum de ore leonis, usque ad Maximini tempora dicere, quomodo dominus misertus sit suo et reduxerit eos in terram suam, hau dubium quin I populo in ecclesiam, quam dedit patribus eorum, apostolis et apostolicis uiris. LXV. Ecce ego mittam discatores multos, dicit 16, 16-18 dominus, et piscabuntur eos ; et post haec mittam eis multos uenatores et uenabuntur eos de omni monte el de omni colle et de cauernis petrarum, quia oculà mei super omnes uias eorum. Non sunt abscondiiae a facie mea et non fuit occulta iniquitas eorum ab oculis meis. Et reddam primum duplices iniquiI ^ tates et peccata eorum, quibus contaminauerunt ter22 Hier. 16, 15.

V 201

24 cf. Rom. 11, 25.26.

3 II Tim. 4, 17.

10 et—dominus s. ». L 74, /n zg. in]ad P A p.r.v

M . dicitur P

13 qua eice M a.v.

14

15 manifesta P praedicitur v 16 misericordiáà P — 17 iesu V, ezram P juxta] ueto add. s. u. zi. re. M — 18 spiritualem V, 4

p.e. d.C.

19 uenit L a.c. 20 egypto P moysen MAAV Pv 21 arron I7 22]laxante] LXX. ante (nis s. te 7;* ; laxante v. LXX annis 77) 74 22 captiuos (u s. o 7/? ; uos ». uus 7?) JA, (o ex u) P 93citi V/ | sed]& add. M V, A a.r.

V 201

2 accedere P 4 maximiani (a 2//. s. s. ; sed eras.) A4, maximi P B suo s, 4. P haut (h s. 4.) 4, L a.c, aut M P, haud V qui M LAP $8 ecce] enim add. P piscatoris L a.c., pescatores 74 a.c.

PL 814

tempore P 6 in oz. 10 uenebuntur 74 P a.c. 11 et de omni colle o». L. V P, in mg. add. M, s. u. y? A omne M a.c. caruernis [/ a.r. 12 eorum] a netonis tempr usq; ad maximini maxima persecutionis add. P abscondite L a.c., abscondita V/ P v, ea add. v 13 occultata Vujg. 15 quibus] quia lug.

PL 784

IN HIEREMIAM

III, 65

159

Tam meam in morticinis idolorum suorum et abominationibus suis impleuerunt hereditatem meam. 2. Diuersa huius capituli interpretatio est. Iudaei enim autumant significari Chaldaeos, qui sub piscatorum nomine descri20 buntur, et postea Romanos, qui uenatoribus comparantur et de montibus collibusque et cauernis petrarum infelicem populum sunt uenati. Hoc autem dominus fecisse se dicit, quia respexerit uias eorum et reddiderit iniquitates, quibus conta202

1: minauerant terram simulacra uenerantes, et abominationibus

;

10

15

20

2;

| 202

idolorum polluerint hereditatem eius. 3. Nostri autem rectius et melius haec de futuro uaticinatum prophetam putant. Quia enim supra dixerat : reducam eos in terram suam, quam dedi patribus eorum, nunc ostendit, quomodo reducendi sint, quod primum mittat apostolos, quibus saluator dixit : uenite post me et faciam uos piscatores hominum, et postea uenatores, quos uel ecclesiasticos uiros uel angelos possumus accipere, qui, postquam consummationis tempus aduenerit, uenentur sanctos quosque de montibus dogmatum excelsorum et de collibus bonorum operum et de cauernis petrarum, apostolis et apostolicis uiris. 4. Non solum enim Christus petra, sed et Petro apostolo donauit, ut uocaretur v 955 petra, in cuius sensibus requiescentes recte dicuntur translati p. 607 esse de petra. Ostenditque uel apostolos uel eos, qui postea uenandi sunt, habuisse peccata et recepisse duplices iniquitatessuas. Seruus enim, qui scit uoluntatem domini sui et non facit eam, uapulabit multum. Sciendumque, quod in Hebraico positum sit *primum' et in LXX editione PL 815 praetermissum. 5. Quando autem dicit: reddam primum duplices iniquitates et peccata eorum, subostendit, quod, postquam receperint mala, recepturi sint et bona. Hi autem, qui postea transferendi sunt, contaminauerunt terram domini in morticinis idolorum suorum et abominationibus suis impleuerunt hereditatem eius, ut omnis mundus subditus fiat deo et nequaquam suo 4 Hier. 16, 15. * *Matth. 4, 19. 9 cf. Eccli. 39, 28 (34). Matth. 24, 14. 12/13 cf. I Cor. 1o, 4. cf. Matth. 16, 18. 17 *Luc. 12, 47. 19 Hier. 16, 18. *Hier. 16, 18. 20.23 Hier. 16, 18.

160/17 abhom. P, JA p.c. 19 significare P chaldeos M .A, L a.c. 19/20 discribuntur P 21 collique P a.c. et] de aZ. P 22 se op. P dicitur P | 202

p.c. m 23 respexit M V ^ uia JA a.c. rediderit isimulachra (iex u) M ^ abhom. ;4 p.c. (passim) Ww

6 quibus quibus LL

"7 et om. V.

M ^ contaminauer P 2 polluerantv — 3 hoc

uos] fieri add. v

a.C.

9 possimus M 4

accipere possumus P comsummationes I. a.c. 10 uenenator P docmatum L^ 12 apostolo Petro v 16 uenati v 18 uapulauit P a.c. 19 hebraicüà M .A a.c. etom.M | 20dicis 7A a.c. 22 quod s. ». L rece-

perit P a.c,

— sint] sunt P

hii P — 23 postea o». V

160 V 203

IN HIEREMIAM

III, 65-69

merito, sed illius misericordia conseruetur. Quod hic de Hebraico posuimus : non sunt absconditae a facie mea, in LXX non habetur. 16, 19a LXVI. Domine, fortitudo mea et robur meum et reLz]

fugium v^

meum

in die

tribulationis

siue

malorum

PL 785

!

Omnis hominum fortitudo sine dei uirtute, quae Christus est,

imbecilla reputatur et nihili; unde confugiendum ad deum atque dicendum est :domine, refugium factus es nobis in generatione et generatione ; etinalioloco: qui habitat in adiutorio altissimi, in protectione dei caeli commorabitur. 2. Dies autem tribulationis siue malorum illa intellegenda est, de qua dicit et apostolus: ut eriperet nos de praesenti saeculo nequam et: redimentes tempus, quoniam dies mali sunt. 16, 19b LXVII. Ad te gentes uenient ab extremis terrae et 15 dicent : uere mendacium possederunt patres nostri, wanitatem, quae eis non profuit. LXX : ad te gentes uenient ab extremis terrae et dicent : quomodo falsa possederunt paires nostri idola et nom est in eis utilitas ! 2. Postquam eiectus est Israhel et a piscatoribus uena20 toribusque translatus, consequenter uocatur ad fidem gentium multitudo et confitetur se siue patres suos in priore errore uersatos. Qui autem dicunt : *'quomodo falsa possederunt patres nostri idola, in quibus nulla est utilitas !', v 956 confitentur uera esse, ad quae transeunt, et omni subnixa

praesidio. LXVIII. Numquid faciet sibi homo deos et ipsi nom sunt di ? Et hoc gentesloquuntur, quae uenerunt ad saluatorem ab extremis terrae suggillantes ignorantiam tam suam quam maiorum suorum, qua putauerint ab homine fieri deos, 5 cum dei sit homines facere. LXIX. Idcirco ecce ego ostendam eis per uicem 16, 21 25

V 204

V 203

16,20

1 Hier. 16, 17. 2 *Hier. 16, 17. 4 *Hier. 16, 19. B cf. I Cor. 1, 18.24. 9. Ps. 89, 1. 8 Ps. 9o, 1. 11 Gal. 1, 4. 12 Eph. 5, 16. 16 *Hier. 16,

19.

19 cf. Hier. 16, 16.

cf. IV Reg. 17, 23.

22 *Hiert. 16, 19.

V 203

1 abscondita V/ P v, ea add. v 2 abetur P 5és. su. V — 6inbecilla M 4 LP nihil M .A a.c. unde]ad adZ. V confugiendum] est add. v dominum 7 Ves]e V 8 a/:. generationem M 74 V/ — 9 adiutorium P, L a.c., adiutoriu M 11 dicet M a.c. apostolos P a.c. ereperet L a.c. 12 et om. V redementes L a.c. 15 (— 18.22) possiderunt P, .4 a.c. uri IL 16qua V 3. 18urn V 19aow.V P,L M.Aa.. —?1priori codd., (corr. L ; cf. p. 191, 9) — 22 uersatus P 24 ad quae] atque M .A a.c., adq; P

V 204

1 numquit I. deos (o s. 4.) M 2suntoz. V diL a.r., dii cer. locuntur V, L;a.«. | 4 malorum P qua] quia V7 v, qui P putauerunt M P v ab (s. 4.) L, om. cet. homines M V P, (1 ab homine s. 4. 7?) A 5 hominem MVP 6 ecce oz. V^

IN HIEREMIAM

161

hanc, ostendam eis manum meam et uirlutem meam et scient, quoniam nomen mihi dominus. Manus dei,

per quam cuncta operatus est, et uirtus, de qua dixit apostolus : *Christus dei uirtus et dei sapientia', ostenditur gentibus filii passione conpleta. 2. Pulchreque dixit : * ostendam eis per uicem hanc ; ostendam autem manifeste et non ut prius in umbra et in imagine et uaticinio futurorum, ut, postquam cognouerint, sciant nomen meum audiantque a filio : 15 pater, manifestaui nomen tuum hominibus'. LXX. Peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo in 17,1 ungue adamantino, exaratum super latitudinem cordis eorum — siue im pectore cordis eorum — et in cornibus altarium — siue ararum — eorum. De genti20 bus, quae ad dominum conuersae fuerant, supra dictum est : ecce ego ostendam eis per uicem hanc, ostendam

PL 816

IO

eis manum

25

| 205

' 205

III, 69-70

meam

et uirtutem

meam

PL 786

; nunc de Isra-

hele, qui abiectus est, loquitur: peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo in ungue adamantino et cetera. 2. Quod cura LXX praetermissum sit, nescio, nisi forsitan pepercerunt populo suo, sicut et in Isaia eos fecisse manifestum est quiescite ergo ab homine, cuius spiritus in naribus eius, quia excelsus reputatus est ipse ; multaque

i. 608

huiuscemodi, quae si uoluero cuncta digerere, non dicam libro,

sed libris opus erit. Gentium peccata deleta sunt, quia conuersae ad dominum ab extremis terrae audierunt illud : laudate dominum,

omnes

puli,

confirmata

eius 1o

quia et

ueritas

gentes,

laudate

est

domini

super

manet

eum,

nos

in

omnes

po-

misericordia

aeternum

; et de

quibus dixerat ad Mosen : dimitte me, ut interficiam populum istum, et faciam te in gentem magnam. 3. Peccatum

autem

Iuda

nulla ratione abolendum, ungue

adamantino,

indelebile atque, ut ita dicam,

scriptum

est

stilo

10 cf. I Cor. 1, 24. 11 Hier. 16, 21. 15 Ioh. 17, 5.6. 21 Hier. 16, 21. 23 Hier. 17, 1. 25 *Hier. 17, 1

1.2 *Esai. 2,22.

ferreo

in

qui Hebraice dicitur 'samir', non quo

6 Ps. 116, 1.*2.

18.19 *Hier. 17, 1.

10 *Ex. 32, 10. cf. Deut. 9, 14.

12.13

Eier t7, Y

4 hanc s. 4. P $8 sciant /Á a.c. quoniam] quia luz. eis—ostendam zn zg. V 12 autem] eis 74 a.c. »? 17 (— 24) ungueat amantino P 18 pr. eorum oz. V altarium] ararum Lg. 21 pr. ostendam eis o». super uicem hanc s. &. P 22 israhel codd., (corr. L))

1 esaia V P, M .A a.c. dirigerere V/ |6dm M

11 pulcreque P a.c. 14 cognouerunt P 19 cordibus V/ a.c. P per] super P 25 cur a] cura P

est f, «. L 3 est reputatus P estoy. V 4 . *" omnis L a.c. 8 quia] qn V/ .— 10 moysen M

AVP 121Iudaev indelibile (e pr. ex i ; i2//. in ras.) LL atque] et v 13 in oz. L V, M AA a.c, i (— add. 59?) P — 14 ügue (— add. 5?) P — hebreice P a.c.

IQ

162 15

IN HIEREMIAM III, 70-71

ullus ungues sit, qui appelletur 'samir', sed quo lapis adamantinus, qui ex eo, quod indomitus sit et infrangibilis, hoc nomen accepit, tantum nitorem habeat et leuitatem, ut absque ullo

20

inpedimento scribi possit in eo stilo ferreo, ut dura ferri materies scribat in duriore tabula adamantina et duret, quod scriptum est, in perpetuum. Ipsi enim dixerunt : sanguis eius super nos et super filios nostros. 4. Vnde et exaratum siue insculptum est in cornibus altarium — uel ararum

V 206

I

17, 2-4

—

eorum,

ut opera sacrilegii in aeternam memo-

riam perseuerent. Si autem hoc ita est, ubi illud, quod anus delira confingit posse hominem sine peccato esse, si uelit, et facilia dei esse mandata ? LXXI. Cum recordati fuerint filii eorum ararum suarum et lucorum lignorumque jfrondentium in montibus excelsis sacrificantes im agro, fortitudinem iuam et omnes thesauros tuos in direptionem dabo, excelsa tua propter peccata im uniuersis finibus tuis. Et relàinqueris sola ab hereditate tua, quam dedi tibi, et seruire

IO

te faciam

inimicis

tuis in terra,

quam ignoras, quoniam ignem succendistis in furoYe meo ; usque in aeternum ardebit. 2. Ethaecin LXX non habentur eadem, ut reor, causa, quam supra diximus, ne

scilicet aeterna in eos sententia permaneret.

Relinqueris,

ait, sola ab hereditate tua, quam dedi tibi, et ser15 uire te faciam inimicis tuis in terra, quam ignoras,

uel sub Babyloniis uel, ut est uerius, sub Romanis. Ipsi enim succenderunt ignem et clementissimum dominum in furorem prouocarunt, qui ignis furoris eius ardebit in aeternum. 3. Pudet me contentionis nostrorum, qui Hebraicam arguunt ueri15 cf. Hieron. Nom. Hebt. p. 33, 21. 20 Matth. 27, 25. 22 *Hier 20. 23! Hier: 17, 1. 24 anus delira] Rufinum innuere uidetur; cf. in Hierem. IV

praef. et cap. 22 u. 24-27. cf. Cic. Tusc. disp. I 48. De diu. II 141. Symphos. Aenigm. praef. 6 (cf. Otto, Sprichwórter p. 28. Weyman. Archiv XIII 264. Sutphen, Amer. Journ. Philol. XXII rr). V 206

PL 817

11 *Hier. 17, 2-4.

12 cf. p. 204, 25.

15unguis M V P, L A a.c.

quod P

13 Hier. 17, 4.

appellatur 74 a.c., apellatur P

16 infragibilis M P, Li a.c., infringibilis 44 5.c.

16 cf. Ex. 34, 6 etc.

sammirP

^ quo]

— 18in eosctibi possit»

19 duriori codd., (corr. L. ; cf.p. 203, 21) 21a/Letoz.v | 22sculptum M..A V, exculptum P uel] siue v 23 sacrilegi P, sacrilega v 24 anus] pelagianus M p.c. V 206

1 delera M p.c. confringet P 2 aficilia P 4ut P locorum L a.c., suorum add. Vulg. 6 omnis L a.c. 4 in oz. P 8 suis 1^ 10 igne 17 succendisti l/u/g. v 12 non ;. 4. 7? A habetur L a.c. 16 babiloniis V, babilonis P 17 furore V P 18 prouocauerunt P 19 contentiones M p.c.

V 205

24 anus delira] Pelagium intellege uel quemdam Pelagii discipulum, cf. Jülicher.

PL 787

IN HIEREMIAM III, 71-72 20

tatem. Iudaei contra se legunt et, quid pro se sit, nescit ecclesia. Vnde nos, qui sumus filii apostolorum, recordemur iniquitatum prioris populi et iuste eos perpessos esse testamur. 4. Possunt

2

207

^

Lal

163

autem

'excelsa', quae

Hebraice

dicuntur

*'bamoth',

et contra hereticos accipi, qui posuerunt in excelsum os suum et lingua eorum transiuit super terram, qui in tantam uaesaniam proruperunt,ut soli absque spiritus sancti gratia remanserint et perdiderint hereditatem domini, priorem uidelicet fidei ueritatem. Vnde et aeternum eis paratur incendium et seruitus daemonum, qui sunt inimici et ulto-

v 958

res.

17, 5. 6

5

LXXII.

Haec

dicit

dominus

: maledictus

homo,

qui confidit — siue spem habet — in homine et ponit carnem bracchium suum et a domino recedit cor eius. Erit enim quasi myrice in deserto et non uidebit,

cum

uenerit

bonum,

sed

habitabit

im

siccitate

in deserio, in terra salsuginis et ininhabitabili. 2. Si maledictus est omnis homo, qui confidit in homine, Paulus autem Samosatenus et Fotinus, quamuis sanctum et cunctis excelsum 1

^

audiui 20

uirtutibus praedicent saluatorem,

tamen hominem

confitentur, ergo maledicti erunt spem habentes in homine. Quodsi nobis oppositum fuerit, quod et nos credamus in eo, qui dicit: nunc autem quaeritis me interficere, hominem, qui ueritatem uobis locutus sum, quam a deo

; hoc

Abraham

non

fecit.

facitis

opera patris uestri, respondebimus illud apostolicum : etsi Christum aliquando iuxta carnem cognouimus, sed nunc iam non nouimus. 3. Denique idem apostolus in principio epistulae suae scribit ad Galatas: Paulus apostolus non ab hominibus neque per hominem, sed per Iesum Christum et deum patrem, qui 23 Hier. 17, 3. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 16, 17. 25, 9. 26 cf. Esth. 16, 5 sec. Vulg.

207

Vos

9 *Hier. 17, 5.

16 Ioh. 8, 40.41.

20 *II Cor. 5, 16.

24 *Ps. 72, 9. 22 Gal. rz, 1.2.

20 iudei L se legunt] tegunt 74 a.c. z? 21 recordamur M.AV Pv quitatem L^ 23 hebraicae L, hebreice (a s. e 24/7.) M 25 transibit P uesaniam M V P spü P a.c. z?

207

1 remanserunt M perdiderunt M 2 uidellicet confidet P hominem M V/ P ponet 44A P, L a.c. brachii P

Vulg.

sui P

recedet P

9 habitauit P a.c.

8 erat M a.c.

L

ini26

et om. M 6 4 brachium M A V,

mirice M, mirice P, myricae

10 ininhabitabili L, inhabitabili (in s. s. M) cef. v

cum Vulg. ; cf.p.208, 16

— 110mnisex hominis

12 futinus P, Photinus v

13 tamen oz. P

M — hominem M V P, L .A a.c. 14 erant M a.c.

p. 609

hominem M

AVP 15 cum V . 16 quaeretis I, 18 dio V . habraham P 19 apostolicorum » 20 secundum (pro iuxta) carnem aliquando v 22 epistolae M.AWV galathas M A 24 düm M

PL 818

164 suscitauit

25

V 208

IN HIEREMIAM eum

a mortuis,

III, 72-73

et, qui mecum

sunt,

om-

nes fratres. Si enim mors absorta est in uictoria, quare non carnis humilitas, quae propter humanam salutem assumta est,

I

in diuinitatis transierit maiestatem, ut fecerit utrumque unum, et non adoremus creaturam, sed creatorem, qui est benedictus

in saecula ?4. Maledictus est igitur non solum, qui spem habet in homine, sed qui ponit carnem bracchium suum,

id est fortitudinem suam, et quicquid egerit, non do-

mini clementiae, sed suae putauerit esse uirtutis. Qui enim hoc agit,

a domino

recedit

cor

eius

asserens se posse,

PL 788

quod non potest. Et erit quasi myrice — quae Hebraice dicitur 'aroher' siue, ut interpretatus est Symmachus lignum infructuosum — in solitudine et non uidebit, cum uenerint bona, quae uisura est gentium multi-

IO

tudo, sed habitabit

in siccitate

in deserto. 5. Hoc de

populo dicitur Iudaeorum, qui habitant in deserto fructusque 15 nonfaciunt et sunt in terra salsuginis, quae nullos fructus faciat, et ininhabitabili, quae hospitem non habet deum nec angelorum praesidia nec spiritus sancti gratiam nec scientiam magistrorum. LXXIII. Benedictus uir, qui confidit in domino et 17, 7. 8 20

erii

dominus

fiducia

—

siue

spes

—

eius

; et erit

quasi lignum, quod transplantatum est —siue fructiferum — super aquas, quod ad umorem mittit radsV 209

]

ces suas

folium

; ei nom

timebit,

eius uiride

cum

uenerit

— siue ramusculi

aestus,

eus

et erit

frondentes

26 cf. I Cor. 15, 54. V 208

V 209

8 cf. Eph. 2, 14. 4 *Hiet. 17, 5. 5.8 Hier. 17, 5. 9 *Hier. 17, 6. 10 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 16, 6. 23, 28. 53, 15. 11 Hier: 1720 *Hier. 1720. 13.15.16 *Hier. 17, 6. 20 *Hier. 17, 7. 21 *Hier. 17, 8. 2 *Hier. 17, 8.

26 absorptav ^ uitotia M V 208

1assumta (sc sezzper fere L, p.c.) | as(d)sumpta eodd.

2 magestatem M, maiestate

Ip faceret 74 $6 hominem M P, L 44 a.c. — ponet P, chium M A V, blachium (sze ; h s. 4.) P 6 fortudinem M

L M AA a«. — bra* quid (o s. i) M

8 hoc M egit P a.c. 9 mirice M, (-e) P, myrricae 44 ebraice M 10 atoet v siue ut] sicut I^ 11 solitudinern L 12 uenerit P qui (e s. i) P uisura]causa L/ ^ 13 sed—desetto o». M habitauit V, P a.c. hoc— deserto ozz. V^ 14 dicitur de populo v iudeorum M abitant M, habitat P fructus M, fructosque D, 74 a.c. — i35faciat M X et—faciat oz. M ^ nullus ne fructos P, /4a.c. — 16 **inhabitabilis é (in eras. ; € add. s. 4.) M, inhabitabili pH ospitem M P 17 spü P a.c. zz? 17/18 scientia LL a.c. 18 m*gistorum (a s. *) L 20 spes siue fiducia v 21 transplantatüs P, transplantatur (est om.) Vulg. 22 humorem 44 V D, L p.c. zz?

V 209

1 uenit P

V 208

8 cf. Rom.

2 uirede IL r, 25.

eius] quasi add. P

v 959

IN HIEREMIAM

III, 73-74

165

— el in iempore — siue anno — siccitatis nom erit sollicitus —siue non timebit — nec aliquando desinet facere fructum. 2.TIllud de Iudaeis dictum sit et de hereticis,

A

qui spem habent in homine, in Christo uidelicet suo, quem

non filium dei, sed purum hominem putant esse uenturum. E contrario IO

15

210

ecclesiasticus,

dies iudicii —;

20

2

uir

qui

confidit

in

domino,

audit illud : et scitote, quoniam dominus ipse est deus. Confidit in domino et illi ligno conparabitur, de quo et in primo psalmo canitur: et erit tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo ; et folium eius non defluet. 3. Super aquas autem : spiritus sancti gratiam, diuersas donationes. Quod ad umorem mittit radices suas : a domino accipiat ubertatem ; sed et aliter possumus dicere, quod de siccitate Iudaica translati simus in baptismatis gratiam sempiternam. 4. Et non, inquit, timebit, cum uenerit aestus — uel tempus persecutionis uel

^

m

^

et

erit

folium

eius

uiride

—

siue PL 819

erunt in eo ramusculi frondentes —, ut numquam timeat siccitatem, sed cunctarum uirtutum germinet gratia. Cumque tempus siue annus uenerit siccitatis, non metuet, quando dominus iratus mandauerit nubibus, ne pluant super Israhel imbrem. 5. Quodque sequitur: nec desinet facere fructum, illum locum, qui in Marco scriptus est, quod uenerit dominus ad ficum et non inuenerit in ea fructus, quia necdum erat tempus, et maledixerit ei, ut fructus non faciat in aeternum, exponere poterit. Qui enim confidit in domino et dominus est fiducia eius, etiam in tempore Iudaicae siccitatis non metuet,

sed semper

afferet fructus credens in

eum, qui semel pro nobis mortuus est et ultra non moritur et dicit: ego sum uita. LXXIV. Prauum est cor omnium et inscrutabile ; 17, 9. 10 quis cognoscet illud ? Ego dominus scrutans cor et 3.4 *Hier. 17, 8. 8 c£ Hicri17)5. $8 Hier. 17, 7. IM 14.15.18.20 Hier. 17, 8. 21 *Hier. 17, 8. *Hier. 17, 8. 26 cf. Marc. 11, 13.14. 210

3 Hier. 17, 7.

6 cf. Rom. 6, 8.10.

4 sollicitum 4 P p.c. »? cum Vulg. hominem P, .4 a.r.

210

Te| 8 P.

9 *Ps. 99, 5. 11 Ps. 24 cf. Esai. 5, 6. 25

3? Ioh. 14, 6.

desinit P, 74 ?.c. 8 confidet P

B alt. deop.v

9 audiet P

— 6

— 10 confidit

(fi s. 4.) L alt. etom. V 14/15 gratiam] pet add. s. «. M — 15 humorem 4 VP 16 suas] ut add. M p.c. » v accipiet JA p.c. 17 sumus M 19 estus M p.r., aestas V. — 20 uirede L a.c. 22gratiam V/ Pv — 26 illud locus v marcho M a.r. 1 fructum M p.c. v 1/2 nondum » 2etom. V | fructos A a.c. 5 adfert P fructum MA AVPv 6 morietur I^ $8 omnium] hominum I^ P, M p.c. 9 cognoscit DP, L a.c. dominus] sum I^ 12

$. MIER,

LXXIV

i 610

166 IO

IN HIEREMIAM

III, 74

probans renes, qui do unicuique iuxta uiam et iuxta [ructum

adinuentionum

suarum.

LXX : profundum

est cor super omnia et homo est ; quis cognoscet ewm. ? et cetera similiter. Verbum Hebraicum 'enos' quattuor litteris scribitur, 'aleph' et *nun' et *uau' et 'sin'; si igitur 15 legatur 'enos', 'homo'

PL 789 v 960

dicitur ; si autem 'anus', 'inscrutabile'

siue 'desperabile' eo, quod nullus cor hominum ualeat inuenire. 2. Symmachus uero hunc locum ita interpretatus est : inscrutabile cor omnium ; uir autem quis est, qui inueniat illud ? Solentque nostri bono quidem uoto, sed non se-

20

cundum

scientiam uti hoc loco contra

Iudaeos,

quod homo

sit dominus atque saluator secundum dispensationem carnis assumtae nullusque possit natiuitatis eius scire mysterium secundum illud, quod scriptum est: generationem eius quis enarrabit ?, nisi solus deus, qui arcana rimatur et reddit unicuique secundum opera sua. 3. Melius autem est, ut simpliciter accipiamus, quod nullus cogitationum secreta cognoscat nisisolus deus ; dixerat enim supra: maledictus homo, qui spem habet in homine, etecontrario: benedictus uir, qui confidit in domino. 4. Vnde, ne hominum certum putaremus esse iudicium, intulit omnium propemodum corda esse peruersa dicente psalmista: ab occultis meis munda

V 211

me, IO

15

domine,

et ab

alienis

parce

seruo

tuo

—

hau

dubium quin cogitationibus — et in Genesi: uidens autem deus, quod multa malitia hominum esset in terra et cuncta cogitatio cordis intenta esset ad malum omni tempore, et iterum : sensus enim et cogitatio humani cordis in malum prona sunt ab adulescentia sua. 5. Per quae discimus deum solum nosse cogitationes eorum. Si autem de saluatore dicitur: uidens autem Iesus cogitationes eorum nullusque potest uidere cogitationes 11 *Hier. 17, 9.

15 *Hier. 17, 9.

cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 5, 17. 64, 14.

Eicrox72 5. 16 *Hier. 17, 9. 17? *Hier. 17, 9. 19 cf. Tertull. adu. Iud. 14. De carne Christi 15. adu. Marc. III, 17. Cypr. Test. II, 1o. Lact. Diu. inst. IVA

IV; r5, 10. 23 Esai. 55, 8. 1.18 cf. Ps. 61, 15. Matth. 16, 27. Rom. 2, 6. Apoc. 2, 25. 2 c£. Ps: 435am So Hierur7) 5. 4 Hier. 17, 7. 4 Ps. 18, *15.14. 9 Gen. 6, 5. 12 Gen. 8,21; 14.16 cf. I Cor. 5, 20 etc.

10 uias v, suam add. V cum V ulg., suas add. v 12 cognoscit L a.c. 13 ea P 14 literis L a.c. alep V.P uau]Nuau M«.r,bauP ibscrutabile M V, 4 4.6, 16 disperabile P, I, a.c. — i? simmachus M — 18 omnium] hominum P, V a.c. M p.c. uit autem] uit tutem (5/c) P 19 solentque] solent quidam v 20uti]jutin / — 22as(d)sumptae ecodZ., (p exp. L) ^ 24 enatrauit M, P a.c., ennatabit V/ p.c. qui 5. s. 74, ozz. cet. archana V . reddet P V 211

V 210

Bconfidet P — ins.4. V .— 6putaremuscertum» — 8domineoz.v ^ $haud V, haut (h s. 2.) 4, aut MP 10 malitia] milia V — 13 ab adol. sua prona sunt in malum v adolesc. V, JA p.c., adolisc. P i4solum deum» — 1ósi]sic P si—eorum (/in. 16) in zg. V — cogitationes eorum Iesus v — 16 a//. cogitationes] eorum add. v 20 cf. Rom. 1o, 2.

PL 820

IN HIEREMIAM III, 74-75

167

nisi solus deus, ergo Christus deus est, qui scrutatur corda

V 212

et probat renes et reddet unicuique iuxta opera sua. 14,11 LXXV. Perdix fouit — siue congregauit —, quae 20 100. peperit — et ut LXX transtulerunt : clamauit perdix, congregauit, quae non peperit —, facit diuitias suas non cum iudicio ; in dimidio dierum suorum relinquet eas — siue in dimidio dierum eius relin1 quent eum — et in nouissimo suo erit insipiens. 2. Aiunt scriptores naturalis historiae, tam bestiarum et uolucrum quam arborum herbarumque, quorum principes sunt apud Graecos Aristoteles et Theophrastus, apud nos Plinius 5 Secundus, hanc perdicis esse naturam, ut oua alterius perdicis, id est aliena, furetur et eis incubet

foueatque,

cumque

v 961 PL 790

fetus adoleuerint, auolare ab eo et alienum parentem relinquere. 3. Huiuscemodi diuites sunt, qui aliena diripiunt et absque recogitatione iudicii dei faciunt diuitias non cum iudicio, 10 quas in medio tempore derelinquunt subita morte subtracti, quando dicitur eis: stulte, hac nocte repetent animam tuam a te ; quae autem praeparasti, cuius erunt ? Nihilque insipientius non prouidere nouissima et breuia putare perpetua. 4. Alii uero et propter superiorem historiam et prop15 ter alteram, qua dicunt perdicem esse pugnacissimum et inmundum, ita ut uictum polluat, diabolum sub eius nomine in-

terpretantur, quod alienas sibidiuitias congregarit dicens ad dominum:

haec

omnia

tibi dabo,

si cadens

adoraue-

ris me. Quem relinquent diuitiae suae, quae male ab eo fue20 rant congregatae, et per apostolos reuertentur ad dominum et, 19.20.23 *Hier.

! 212

17, r1.

4 apud illos auctores nihil se tale legere meminit iam I. Drusius (Obseru. sacrarum libri XVI. Franekerae 1594 p. 100); sed idem de perdice referunt Filastr.

praef. 2. Ambr. Hex. VI 5, 13. Epist. 32, 6. an confudit Hieron. perdicem cum cuculo sane quidem non alienis ouis incubante, sed contra sua in alieno nido ponente (cf. Aristot. Hist. animal. VI, 7. IX, 29. Theophr. Caus. plant. II, 17, 9. Ps.Aristot. de Mirab. 5. Plin. Nat. Hist. X 26) ? 11 *Luc. 12, 20. 13 cf. Deut. 32, 29. 14 cf. Hieron. Hom. Orig. in Hier. IV p. 783.784. 15 cf. Aristot. Hist. animal. VI 8. IX 8. Antig. Car. Hist. mirab. 39 (45). Aelian. De nat. animal. III 16. Athen. IX p. 389 b-c. Plin. Nat. Hist. X 1oo. Solin. 7, 3o. 18 Matth. 4, 9

18 reddit

M p.c. v — 19 fouet V,fodit

P — 20etom.P

?1fecit M A p.c. v

eum Vulg. 22 suas] et Vulg. |cum]in Vg. ^dimidio—in (//z. 23) s. &. L 23 pr. derelinquet M 2A p.c. cum V ulg., relinquent (pr. n s. &. ; a/4. n s. su. exp.) V alt. relinquet M a.c.

! 212

|

1 eam P 2 a*iunt M — serba tam bestiarum—Plinius Secundus s ineptum &lossema uncinari uult Engelbrecht 4 aristotiles P, (pr. iex e) A theofrastus V, theophastus M 4 P plenius M, L V P a.c., et add. L. M, eras. . AP 5 pr. perdicis—alterius s. s. IL * faetus 74, foetus V/ — adoleuetit v — parentü P 9 cogitatione v 10 relinquunt » 11 dicetur M p.c. 13 insipientius] quam suppleuit Erasmus v ; sed nihil insipientius super/atiut uice fungitur — 138quà M — 16 polluant P 17 congregaret V/ P, L a.c. 19 relinqgent L:2.c. — 20 conuertentur v»

p 611

168

IN HIEREMIAM

III, 75-77

qui sibi uidebatur esse prudentissimus, erit omnium iudicio insipiens. 5. Quodque a LXX dicitur : clamauit perdix, ad hereticorum personam referendum est, quod perdix iste diabolus clamauerit per principes hereticorum et congregaue5 rit, quae non peperit, et deceptorum sibi multitudinem congregarit, quae postea dimittat eum, et omnium iudicio stultissimus conprobetur. LXXVI. Solium gloriae altitudinis a principio, 17, 12. 13 locus sanctificationis nosirae, exspectatio Israhel,

V 213

I

IO domine,

ommes,

qui

te

relinquunt,

confundentur

PL 821

!

Recedenties in terra scribantur, quoniam dereliqueYuni wenam — siue fontem — aquarum uiuentium, dominum. 2. Perdice propter suam stultitiam derelicto exspectatio Israhel, id est populi dei et credentis in dominum, 15 ipse est, qui fecit omnia, cuius solium gloriosum et excelsum est a principio locusque sanctificationis omnium credentium, ut non in loco sit dominus, sed ubi ille fuerit, locus sanctificatus

sit. E contrario, qui derelinquunt dominum, confundentur confusione perpetua et recedentes siue declinantes ab eo scri20

bentur in terra deleti de libro uiuentium.

potest cum apostolo dicere:

noster

3. Sicut enim, qui

autem

municipatus

in caelo est, in caelestibus scribitur, sic, qui relinquit dominum uel declinat ab eo, scribetur in terra cum his, qui

v 962

terrena sapiunt. Causaque manifesta, cur scribantur in 25 terra, quia reliquerunt fontem uitae, dominum, siue I fontem

V 214

aquarum

uiuentium,

in euangelio : si quis Qui credit 5

me

IVIZEA

V 213

sicut

dicit

qui loquitur

ad me

scriptura,

et bibat flumina

uentre eius fluent aquae uiuae. Hoc autem de spiritu, quem accepturi erant credentes.

17,14

V 215

in me,

dominum,

sitit, ueniat

LXXVII. Sana fac, et saluus

me, ero,

domine, quoniam

dixit

et sanabor ; saluum laus mea tu es ! Multi

Aa Lhct 155rf. 12 *Hief. 17, 15. 20 cf. Ps. 68, 29. Apoc. 5, 5. *Dhilu3::20. 23 Phil. 5, 19. 25 *Hier. 17, 15.

2 Ioh. 7, 37-39.

! de

21

* cf. Luc. 8, 43. Marc. 5, 26. Matth. 9, 20.

4 congregauit 74 a.c. z? 5/6 congregars*t (e eras.) L, congregauerit M a.r., congregaret P 6 quá 24 p.c. zi? dimittet 44 5.c. zz eum] cü 24 ri comprobabitur 74 p.c. »;* 10 relinqunt L, derelinquunt 4 V' P v cuz Vulg. 11 recedentes] a te add. (s. su.) AA eum Vulg.

derelinquerunt V

13düi V P, Mac.

scribentur M JA p.c. v cum Vulg.

— perdicem Mar.

— 14credentes

L.AÀP a. dno P» 15 ipsc] eni add. s. u. M est et excelsum v 2x sed] ut add. v 18 dereliqu**unt (et eras.) L 20 deliti P a.c. 21 nre P

V 214

22 caelestibusq; M 5.vc. si P, M .A a.c. quis P relinquunt L a.r., derelinquit v 93 scribitur L/ P, /4 p.c. — 24 manifestat M p.c. zz. rec. quur M 25 terra] uidelicet add. s. u. »? M — relinquerunt P, dereliquerunt v 1 düi (ex dim) P 6 sane V. a.c.

PL 791

IN HIEREMIAM

III, 77-78

169

medici in euangelio aemorousam curauerant, quae omnem substantiam suam perdiderat in eis et tamen a nullo curari IO potuit nisi ab eo, qui uerus est medicus et cuius sanitas in pennis eius. Vnde et nunc propheta a populo passus opprobria et crebro insidiis circumuentus ab eo curari et saluus fieri cupit, cuius uera laus ueraque medicina est. LXXVIII. Ecce ipsi dicunt ad me : ubi est uerbum 17, 15-17 Veniat! Ego autem non sum turbatus te 15 domini? pastorem sequens — siue non laboraui sequens te — et diem hominis non desideraui ; tu scis. Quod egressum est de labiis meis, rectum fuit in conspectu tuo — siue ante faciem iuam est —. Nom sis mihi tu for20 midini, spes mea in die afflictionis, siue non fias mihi alienus barcens mei in die pessimo ! 2. Qui non putant uentura, quae dicta sunt, loquuntur ad prophetam : ubi est uerbum domini ? ueniat ! dissimulationem sententiae dilationem arbitrantes. Illis autem inquit ista dicentibus:*ego non sum turbatus neclaboraui te pas/ 215 torem sequens siue post tua ingrediens uestigia ;nec hoc

/ 215

J 215

fui fine contentus, sed diem

^

hominis

non

desideraui

uel

uitam longiorem uel prospera quaeque huius saeculi'. Ipsumque uocat testem, quem et iudicem : tu nosti. 3. Sequitur : quod egressum est de labiis meis, rectum fuit in

PL 822

conspectu tuo, ut numquam mentitus sit, ut domini uoluntati aduersa non dixerit. Non sis, inquit, mihi tu formi-

dini, spes mea in die afflictionis ! 4. Quod perspicuum est iuxta Hebraicum ; iuxta id uero, quod LXX transtuIO lerunt dicentes: ne fias mihi in alienum parcens mihi in die malo, est sensus : *ne parcas mihi in praesenti saeculo, quod malum est, sed redde mihi iuxta peccata mea, ut requiem habeam sempiternam ! scio enim scriptum : quem diligit dominus, corripit ; flagellat autem omnem 15 filium, quem recipit'. Dies autem malus uel omne sae10 cf. Mal. 4, 2. 25 Hier. 17, 16. 2 Hier. 17, 16. 13 *Hebr. 12, 6.

16.19 *Hier. 17, 16. 20 *Iier. 17, 17. *Hier. 17, 16. Hier. 17, 16. 4.5 *Hier. 17, 16.

ug Iioc

r7, 7.

23 Hier. 17, 15. 10 *Hier. 17, 17.

8 aemoro usam P, haemorrhousam v cutauerant] curare laborauerant 74 p.c. ;? 10 et oz;. P 11 pinnis P, L 74 a.c., pannis K/oszermann, Texte und Unters., IN. .S.

I3 p.69 i2cerebro L 4 Mz.c. — 18 ego autem] et ego Mp.c. cum Vulg. — 18 fuit pos? tuo £r. Vulg. tuo s. 4. I, 19 tu mihi lg. tu Or. v formidinis P, M .A «.r. 20 mea] tu add. (5. 4.) M v cum Vulg. — 21 mei] mihi (ex me) M.AP,v 22 locuntur L P 24 dilatione P 26 tua (t s. 4.) V. 2 fui] in adZ. P 5 meis oz. V^ fuit s. ». J4 6 ut] et v * aduersum P mihi inquit v formidinis P 10 in oz. v alieno IZ, alienus v 11 malo] hic add. 5. . gp M — 12& P 13 quem] enim add. PD, /4 s. «. »?. 14 d8 P

corripet L a.c.

flagellat castigat I

15 recepit P a.c.

v 965 p 612

170

IN HIEREMIAM

III, 78-81

culum est uel dies iudicii his, qui propter peccata cruciantur. LXXIX. Coníundaniur, qui persequuntur me, et non confundar ego ! Paueant illi et non $aueam ego ! Induc super eos diem afflictionis et duplici 20 coniritione contere eos ! Inprecatur aduersum eos propheta, qui exprobrant ei uerbum domini et dicunt : ubi est uerbum domini ? ueniat, ut confundantur, qui persequuntur eum, et erubescant et redeant ad salutem, ut illi paueant mentientes et non iste, qui uera praedicit, cumque dies 2 ultionis aduenerit, duplici contritione conterat eos, fame et gladio. LXXX. Haec dicit dominus ad me : uade et sta in 17,19 . 20 joría — siue im portis — filiorum opuli, per quam — siue fer quas — ingrediuntur reges Iudae et egrediuntur, in cunctis portis Hierusalem et dices ad eos : audite uerbum domini, reges Iuda et omnis Iuda — siue Iudaea — cunctique habitatores Hierusalem, qui ingredimini per portas has ! 2.

17, 18

A

V 216

VA

*Quoniam', inquit, *'uerba tua audire contemnunt nec ad te ueniunt, ut requirant, quae sit sententia dei, tu perge ad loIO

17,21-27

1;

20

cum celeberrimum uel portarum templi uel urbis, per quas reges et omne uulgus ingreditur et egreditur, ut necessitate cogantur audire et inportune oportune praedices uerbum dei nec ulla apud eos remaneat excusatio, quod ideo non fecerint, quia non audierint'.

LXXXI. Haec dicit dominus : custodite animas uestras et nolite portare pondera in die sabbati nec inferatis per portas Hierusalem ! Et nolite eicere onera de domibus uestris in die sabbati et omne opus non facietis et sanctificate diem sabbati, sicu4 praecepi bairibus uestris ! Et non audierunt nec inclinauerunt aurem suam et indurauerunt ceruicem suam — et quod in Hebraico non habetur : sufer $aires suos —, ne audirent me et ne acciperent disci21 Hier. 17, 15.

V 216

2.3 *Hier. 17, 19. 23.

6 *Hier. 17, 20.

12 cf. II Tim. 4, 2.

22 *Hier. 17,

17 (— 22) persecuntut V, L a.c., persequntur P me persequuntur lV/ug. — 21 et—díiiz;g.lL, 23 erubiscant L &.c. — 24 praedicet P, IL; a.c. — 26 contereat L M .A a.r., contete ^

V 216

lins.z.7P 3iuda(aexe) Pveum Vulg. | 4tregrediuntur V, et add. (5. s.) M A eum Vulg. cuntis I Biudae;4 ^ "has]istas V/u/gg. |8nec—ueniunt om. M V P, A a.c. y? 9 requirat 74 a.c. z;? dioz.P,düi V . 10 portam»

utbes P a.c. 11 et egreditur o». M — 12 opportune (posfea add.) V^ domini» ^ 13 ne 4 p.r. ^ 18 honera V P, L A a.c. 19 et om. Vulg. sicut A V P, L a.c. v cum V ulg. 20 praecepit(tinras) M — 21et] sed M LA p.c. m? cum Vulg. ceruicem] autem M — 23 acceperent L a.c.

PL 792

IN HIEREMIAM plinam. DarT

2.

Et

erit,

inquit,

s?

III, 8r

I7X

audieritis

me,

dicit

2; dominus, ut non inferatis onera per portas ciuita1íis huius in die sabbati, et si sanctificaueritis diem sabbati, ne faciatis in ea omne opus, ingredientur per portas ciuitatis huius reges et principes sedentes super solium Dauid et ascendentes in curribus et ; equis, ipsi et principes eorum, uiri Iuda et habitatores

Hierusalem,

et

habitabitur

ciuitas

haec

im

sempiternum. 9. Et uenient de ciuitatibus Iuda et de circuitu Hierusalem et de terra Beniamin et de campesiribus et de montuosis et ab austro portantes horo locaustum et uictimas — siue thymiamata — et sacrijficium — siue manna — et tus et inferent oblaionem — siue laudem — in domum domini. 4. Si autem non audieritis me, ut sanctificetis diem sabbati ei ne portetis onus et ne inferatis per portas 1; Hierusalem in die sabbati, succendam ignem in porHs eius et deuorabit domos Hierusalem et nom extinguetur. 5. Ne praeceptum sabbati instauratum per Hieremiam in frusta discerperem, totum ponere placuit, ut simul omnia cognoscamus. Custodit animam suam, qui non portat 20 pondera peccatorum in die 'quietis' et sabbati nec infert ea per portas Hierusalem, quas uirtutes debemus accipere. Et nolite, inquit, eicere onera de domibus uestris — non enim portanda sunt, sed penitus abicienda —

opus

ne faciatis

2; est : esca

uentri

PL 823

v 964

et omne

— uel seruile uel illud, de quo scriptum et

uenter

escis

; deus

autem

et

hunc et illa destruet —, sed illud opus operandum, de quo saluator loquitur : *operamini opus, quod non perit !' 6. Sanctificate, 218

217

218

diem

sabbati,

ut omne tempus

10.11.12 *Hier. 17, 26. 20 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 15, 2. 75, 29. 78, 14. BI, 17. Si het. r7, 22. 23 *Hier. 17, 22. 26 *I Cor. 6, 13. 22 cf. Ioh. 6, 27. 28 Hier. 17, 22. 3 Hier. 17, 23 (22.23).

218

i217

inquit,

1 uitae nostrae in sanctificatione ducamus, sicut fecerunt patres nostri Abraham, Isaac et Iacob. Cumque ista praeceperit deus, non inclinauerunt aurem suam —- mentis utique, non

24 inquit, quod abest et a Vulg. et a LXX, pro Hiteremiae uerbis edidit v ; sed cf. p. 258, 12

25 honera V D, JA a.r.

2 eo Vul. 6 habitur (e s. j) P * ueniunt M a.c. 9 montosis v (— p. 218, 22) olocaustum L a.c. 10 uictimam Lg. thimiamata V, tim. P 11 thus AA P 12 domo P 14 honus A a.r. 16 cius ;. 4. M deuorauit P,LMa.. domusP extinguitur L. M a.c. 18 frustra M V P, L A a.r. ut]& M a.c. 21 portis P a.c. 22 honera P, A a.r. 24facietis P — 26 illas V, illam v 1 sanctificationem P

p 615

172 carnis —, EJ

IN HIEREMIAM sed indurauerunt

III, 81

ceruicem

suam

reicientes

iugum legis et per ueradopàv indomitorum animalium habentes similitudinem. *. Videamus, quod sit praemium eorum, qui non portant onera in die sabbati et sanctificant illum. Ingre- PL 795 dientur, ait, per portas ciuitatis huius reges, quorum cor in manu dei est et qui regnant corporibus suis, et principes sedentes super solium Dauid, ut Christi imitentur exemplum,

et

ascendentes

in curribus

quibus scriptum est: currus

dei decem

et equis,

de

milibus, multi-

plex, milia laetantium ; dominus in eis in Sinai, in sancto, et alibi: equitatio tua salus, omnis uir, qui

*confitetur' deum et qui habitat in Hierusalem, de qua dictum est: factus est in Salem, idest in pace, habitatio eius in Sion, et habitabitur

aeternum. 8. Venientque 20

locus eius et PL 824 ecclesia dei in

de ciuitatibus

Iuda

et de

circuitu Hierusalem, dequibusiam diximus, et de terra Beniamin, qui ffilius' est *uirtutis' et 'dexterae', et de cam-

pestribus, quod Hebraice dicitur 'sefela' et planam historiae significat intellegentiam, V 219

et

de

montuosis,

excelsis uide-

licet dogmatibus, et ab austro, dequo scriptum est : deus L2] ab austro ueniet, unde calor et plena lux et ubi omne frigus expellitur. 9. Portantes, ait, holocausta — se ipsos consecrantes deo — et uictimam siue thymiama, ut di- v 965 cant : sacrificium domino spiritus contribulatus Christi bonus odor sumus in omni loco et alibi: vA et: dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo ; et sacrificium, pro quo LXX ipsum uerbum posuere p 614 4 Hier. 17, 23 (22.23). V Elieri25: S.cf Ptonszr 9.11 Hier. 17, 25. 12 Ps. 67, 18. 14 *Hab. 5, 8. 14/15 qui confitetur] scil. Iuda (p. 217, 5) ; cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 7, 19. 61, 27. 74, 15. 78, 4. 16 *Ps. 75, 5. cf. Hieron. Nom. Hebt. p. 1o, 31. 78, 14. D527595: 18 *Hiet. 17, 26. 19 cf. lin. 15. Hier. 17, 26. CEA Gen2 25.018. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 3, 24. 16, 17. 74, 1. 76, 24. 8o, 14. Quaest. Hebr. in Gen. p. 55, 15. 20 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 55, 16. De sit. et nom. p. 154, 11. 20.22.23 Hier. 17, 26. 23 Hab. 5; 5-

V 219

2.3 *Hier. 17, 26. ToEDOEUTT 26:

4 *Ps. 50, 19.

B IlCotr.

2; 15.14:

6 Ps. 140, 2.

5 MHOAOQpAN (metaforan s. 4. 2) 4, 0-CHOaOOpaN V, -OQpAN P, metaphoram » 6 uidemus JA a.v. quid P premium L a.c. 9 portat P a.c., portabunt I7 honera P, L. A a.r. ingrediantur P $8 ait 5. v. V, inquit M » portas (por s. 4.) P 9 regnat P a.c., in add. s. u. .M corporib; (1 dib; s. porib; 77?) .4 13 sina V P, L a.c. 14 qui oz. V. 16 salem] hierlm P i7syonV ethabitabitur (habetur in 5. s. 77) 4 18 ueniantq;

P,uenientv sephela v V 219

^ iudae M . 20 dextere L 21 quod] qua P 22 uidelicet excelsis P 23 ab s. 4. .M

1 unde] et a7. ^ 3 tymiama M, thimiama V/, timiamam P sicut incensum fos/ tuo 7r. P

SEFCLa M, 4do P

6

IN HIEREMIAM Hebraicum

10

1;

20

220

1r

III, 8r

173

*manaa', quod pessima consuetudine, immo scrip- PL 794

torum neglegentia, *manna' in nostris libris legitur, et tus, dequo dictum est: ut quid mihi affertis tus de Saba ?, et inferent oblationem, quae Hebraice dicitur 'thoda' et in 'gratiarum actionem' uerti potest et quam 'laudem' LXX transtulerunt. In domum Dauid, hau dubium quin in ecclesiam. 10. Haec sunt praemia eorum, qui sanctificant sabbatum et nullo pondere praegrauantur. * Si autem', inquit, 'non audieritis praecepta mea et feceritis, quae non facienda mandaui, succendam ignem in portis eius' — id est Hierusalem, illum, de quo dicitur: omnes adulterantes quasi clibanus corda eorum —, 'qui deuoret domos siue v966 uicos Hierusalem' — quos LXX dpo9a, Aquila et Symmachus Bápes, id est 'turritas domos', interpretati sunt appellanturque Hebraice 'armanoth' — 'et numquam hoc extinguetur incendium' dicente apostolo :uniuscuiusque opus quale sit, ignis probabit et iterum : si cuius opus arserit, detrimentum

patietur,

ipse autem

saluus

erit, sic ta-

men quasi per ignem. 11. Sin autem nostri iudaizantes explanationem tropicam repudiarint, aut Iudaei esse cogentur et ; cum obseruatione sabbati circumcidere praeputia aut certe reprehendere saluatorem, qui iussit in sabbato paralytico, ut portaret lectulum suum euangelista dicente : propterea magis quaerebant eum Iudaei interficere, non solum quia soluebat sabbatum, sed et patrem suum 10 dicebat deum aequalem se faciens deo. 8 *Hier. 17, 26. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 46, 13. 9/10 Hier. 17, 26. *Hier. 6, 20. 11 Hier. 17, 26. 11.12 *Hier. 17, 26. 15.17 Hier. 17, 27. 18 Os. 7, 4. 20.21.22 *Hiet. 17, 27. 28 I Cor. 3, 15.

4220

1I Cor. 5, 15.

6 cf. Ioh. 5,8.

7 *Ioh. 5, 18.

8 Hebraicum posuere v manna L/ 9 libris om. v thus 74 p.e. v 10 quo qüó IL dictum] scriptum v qui P thus affertis v 12 accione P 13 domo P haud V, L a.r., aut M P, haut (h s. ».) A 13 z/;. in oy. L. P 14 cccla I^

V

15sinv

deuorat v

16 mea]& precepta mea adZ., sed eras. P

20 quod P

aMóAs

M, AMOO4a

AMOOAA P simmachus P 21 BAPIC .A, Bapeíc V, bareis P H2 22 armanoht P 23 quales I 220

19 clybanus

A, 240-CÓQDa

V,

domus

1 probauit 74, M P s.c. 2 patitur M, 7/4 a.c. — 4repudiarent P — 5 reprehendere certe v 6 reprehende P, M a.c. paralitico P 7?lectum V. 8 Iudaei quaerebant eum interficere v iterficere M 10 deo] add. Jii. fere maiusc. : expl lib tertius incp lib quartus L, explicit liber tertius incipit liber quart

amen M, expli lib III: incipit lib quartus emendaui 4, explicit liber III incipit III prologus V, explic eiusd liber tertius incipit liber quartus P

/—

LIBER

QVARTVS i. 613-614

15

Y 221

A

I [o]

I. Semper diabolus bono operi imminet, ubique gradientibus v 965-966 ponit laqueos narrante propheta de satellitum eius insidiis : PL 825 iuxta semitam scandalum posuerunt mihi et euangelio hoc ipsum plenius instruente, quod uolatilia caeli iuxta uiam iacta semina diripiant atque disperdant. 2. Cur hoc principio, frater Eusebi, usus sim, sequens sermo monstrabit. Multis et de toto huc orbe confluentium turbis et sanctorum fratrum monasteriique curis occupatus commentarios in Hieremiam per interualla dictabam, ut, quod deerat otio, superesset industriae, cum subito heresis Pythagorae et Zenonis dTajeías et àvapuaprqa(as, id est 'inpassibilitatis' et *'inpeccantiae', quae olim in Origene et dudum in discipulis eius Grunnio Euagrioque Pontico et Iouiniano iugulata est, coepit reuiuescere et non solum in occidente, sed et in orientis partibus sibilare et in quibusdam insulis, praecipueque Siciliae et Rhodi, maculare plerosque et crescere per dies singulos, dum secreto docent et publice negant. 3. Cui respondere diu tacens et do- v 967-968 lorem silentio deuorans crebra fratrum expostulatione conpul- PL 795 sus sum, nec tamen hucusque prorupi, ut auctorum nomina ponerem malens eos corrigi quam infamari ; neque enim hominum,

15

sed erroris inimicus sum.

14 *Ps. 139, 6. VES

Qui, mihi ut uicem talionis

et genuinum sui doloris inliderent, ueteres magistrorum suorum calumnias concinnantes in tantum elingues et miseri demonstrati sunt, ut ne maledicere quidem suis uerbis potuerint. 4. Quorum tunc temporis editis aduersum eos libris neniae

15 cf, Matth. 15, 4. Marc. 4, 4. Luc. 8, 5.

4 Grunnio] scil. Rufino ; cf. p. 4, 15. 205, 24. 267, 5. 9 cf. Epist. 133 et supta p.74, 11. — 17 editis - libris] scil. aduersus Iouinianum, Iohannem Hierosolymitanum, Rufinum.

12 diabulus P opete 44, M a.c. imminet] inuidet V,et ad7.v ^ ibiq. 1^ 13 ponet L a.v. laqueos] laqueum se P 15 ipsü* P 16 iactata P P.vc. quut M (passizz) 17 eusebius P ususus Z4, usi P sum l/ | monstrauit P 18 et] ex M p.c. de toto oz. M huc L, tohac (a ex o) M, hoc WP; a.c. urbe P, M p.c. confluentib (sic ; b ex à) 74] V 221

1 interballa M a.c., interuallo P

superesset] prestaret M f.c. zz. rec.

pythagotiae M, pithagorae V, phytagorae P

2

8 apateias s. ucez Graecam M,

alla6HO0ae V, aII2-CMCera P. pr.etom.V —anamartesias s. uocem Graecam M, aNaMaPOHCiae .4, HOaNaO-CapCHCOac V, NaMpaTHClaC P inpassibilitas I7, inpossibilitatis P peccantiae V 4olym 4 otigine JA, I, M a.c. B iouiano 44 tugulata M a.c.,uulgata V/ — cepit V P reuiuiscete. V/ P, 44 p.e. 6 occidentis v * pr.et]in quibus adZ. M precipieq. I^ 8 singulos dies 74 dum] dm P 9 pr. et oz. P 10 crebro P expostolatione V, .A a.c. iiauctore P X 12 mallens L M A V, malles P ; sed cf. p. 6, 18, ubi *mallens P" debebary adnotare infirmari V, infammari P 14suo I a.c. inlideret 74 a.c. 15 concinantes / — 17 aduersus v

IN HIEREMIAM

IV, 1-2

175

confutatae sunt ; quos qui legere uoluerint, liquido peruidebunt canes eos iuxta Isaiam esse mutos, qui latrare nesciant haben20 tes quidem uoluntatem et rabiem mentiendi, sed artem fingendi et latrandi non habentes. 5. Quibus loquar compendio : 222

: aut bona sunt, quae docetis, aut mala. Si bona, defendite li-

bere ; si mala, quid occulte miseros errore iugulatis rectaeque fidei ad decipiendos simplices quosque iactatis expositionem ? Quae si uera est, cur absconditur? si falsa, cur scribitur ?Ro; go, quae est ista insania ? Praecipiente apostolo, ut parati simus ad satisfaciendum omni poscenti nos rationem de ea, quae in nobis est, spe, et propheta clamante: loquebar in testimoniis

tuis

in conspectu

regum

et non

p. 615-616 PL 826

confunde-

bar, isti publicum fugiunt et susurrant in angulis perditorum Io dolentque quasi pro suis, quae sua metuunt confiteri. 6. Cumque generaliter aduersum uitia quid et hereticos dixerimus, se peti queruntur malumque conscientiae dissimulata diu indignatione pronuntiant. Quodsi cauendum nobis est, ne ueterem laedere uideamur necessitudinem, si superbissimam here15 sin spiritali mucrone truncemus, ergo sustinendae nobis erunt cruces proditae fidei et dicendum cum propheta : uersatus sum in miseria, dum mihi infigitur spina. 7. Quin potius audiant illud apostolicum : oboedire deo magis oportet quam hominibus et iterum : si hominibus 20 placerem, Christi seruus non essem. Verum haec in proprio, nisi tacuerint, opere plenius exsequemur. Nunc coeptum in Hieremiam carpamus iter et quartum in eum uolumen breuiter transcurrentes in his tantum, quae obscura fuerint, in-

moremur. 223

18,1

II.

p 615

Verbum,

-10 domino

quod

factum

est

ad

Hieremiam

dicens : surge et descende in domum

a

figuli,

19 cf. Esai. 56, 1o. 222

ICE T Petr. 5, 15. 4 Ps. 118, 46. 14 recessifudinez], quae fuerat ei cum Iohanne Hierosolymitano, innuere uidetur. ^ 16 *Ps. 5r, 4. 18 *Act. 5, 29. 19 Gal. r, 1o. 20/21 in proprio opere] scil. in dialogo adu. Pelagianos.

i8conputatae / — 19 esaiam M V P, .A a.c. compedio 74, M a.c. 222

2 occulto L a.c., hocculte P

nesciunt P

iugulatis errore v

20artteV/

21

recteque M, L a.

3

quoque P, M JA a.c. lactatis L 4 V, M a.c. — expositione V, M p.r. — out in ras. À sumus P, M .A a.v. "spesP . a/Lin]dePv» — 8confundar V/ 9 fugerunt L a.c. angelis V/ a.c. 10 qui M p.c. metunt P a.c. cum P iiuiti(sc) V — 11 /12 se pati P, 4 p.c., septi(sic) V — 12 quaeruntur MAAV/ P conscientia P 13 est nobis P sim M JA V, hresim (5i) P, haeresim v erunt nobis v 16 perdite 1^

obuedire M a.c. 1&r.u.V

17 figitur L a.c.

18 autdiant

21 exsequimur L a.c., exequemur M, exequimur P

eo P, L a.c.

223

nec JÁ a.r. 14 uideamus I^ here15 spirituali V, /4 5.c. — truncemur P

2 descendi M a.c.

M a.r.

223

v 967

176

x

IO

I5

20

IN HIEREMIAM

IV, 2

ei ibi audies uerba mea ! Et descendi in domum figuli et ecce ipse faciebat opus super rotam — siue lapides —. Et dissipatum est uas, quod ipse faciebat e luto manibus suis ; conuersusque —siue et rursum — [fecit illud uas alterum, sicut placuerat in oculis eius, ut faceret. 2. Et factum est uerbum domini ad me dicens : numquid sicut figulus iste nom possum facere uobis, domus Israhel ? ait dominus ; ecce sicut lutum in manu figuli, sic uos in manu mea, domus Israhel ! Repente — siue ad summam

ego paenitentiam super malo, quod cogitaui, ut facerem ei. Et subito — siue ad summam — loquar de gente et regno, ut aedificem et ut plantem illud. Si fecerit malum in oculis meis, ut non audiat uocem meam, baeniteniiam agam super bono, quod locutus sum, ut facerem ei. 4. Per omnes quidem sensus ad iudiet intellegentiam

animi

peruenitur,

auditu,

Vnde iubetur propheta ire ad domum figuli et ibi domini auMOV dire praecepta. *Cumque', ait, *perrexissem et descendissem in domum figuli, faciebat ipse opus super rotam', quam LXX uerbi ambiguitate seducti 'lapides' transtulerunt ; *abanim' enim pro qualitate loci et diuersitate pronuntiationis et I

'organum', id est 'rota' figuli, uocatur et 'lapides'. 5. 'Cumque',

inquit, 'cernerem uas e luto fieri, subito dissipatum est' hoc dei agente prouidentia, ut manus artificis, dum nesciret, errore suo parabolam figuraret. Rursumque ille figulus, qui uas e luto rota currente perdiderat, fecit aliud sibi, ut ei uisum est. Sta-

V 223

5 *Hier. 18, 5. 6 *Hier. 18, 4. 12.14 *Hier. 18, 7. 18 *Hier. 18, 9. 24 cf. Herod. I 8. Plat. Phaedr. 31 p. 250 D. Cic. De fin. II 52. De orat. II 557.

III 160. Hor. Epist. II 3, 180.181. Mact. Somn. Scip. I 21, 5. Rufin. Hist. mon. 1. Ambr. Hex. I 9, 34 (Otto, Sprichwórter p. XLV. 251. Weyman, Archiv XIII 393). V 224

AU*Elfer T8202.

8 *Hier. 18, 5.

4 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 44, 11.

3 audiens P descende P a.c. 4 ipsi I ? illum P 9 figulis I7 a.c. 10 possum] potero lug. uobis facere z cuz. Vulg. 12 (— 18) adsumam P 13 a//. aduersus Vulg. 14 distruam P 15 paenitentia L a.c. 16 aduersus

M .A P cum Vulg. 17 paenitentia L/ — malum L ac. ^ 18 eis M siue] sibi 44 a.c. »? 19 pr. et] de add. M cum V ulg., in P alt. ut oz. V uig. 20 audiant M V P, L .A c.r. 21mea V bonum L a.c. 22utom.M facere M p.r. 23/24 auditum odoratum gust*tü (5/c) tactü P 25 propheta oz. P ad d. f[ ire MAAV P v V 224

1 discendissem P a.c. 3 ambiguitatem 1 sibi] siue L P, M 74 a.c. sic V^ ei M

abanima P

PL 827

odoratu,

gustu, tactu, sed magis mente retinetur, quod oculis cernitur. V 224

v 968

— loquar aduersum gentem et aduersum regnum, ut eradicem — siue auferam — et destiruam et disperdam illud. 8. Si paenitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum aduersum eam, agam et

cium z

PL 796

B rotam P

9

v 969

IN HIEREMIAM IV, 2-3 IO

177

timque dominus ad prophetam : 'si figulus', ait, *hanc habet potestatem, ut ex eodem luto rursum faciat, quod fuerit dissipatum, ego in uobis, qui, quantum in uobis est, perisse uidemini, hoc facere non potero ?' 6. Et ut liberum significaret arbitrium, dicit se et mala annuntiare genti et regno illi uel illi

15 et rursum

bona ; nec tamen hoc euenire, quod ipse praedixerit, sed e contrario fieri, ut et bona malis eueniant, si egerint

20

paenitentiam, et peccata conuersi. illud gentem aut minem uoluntati

bonis mala, si post repromissiones fuerint ad Et hoc dicimus, non quo ignoret deus hoc uel regnum esse facturum, sed quod dimittat hosuae, ut uel praemia uel poenas suo merito

recipiat. 7. Nec statim totum erit hominis, quod eueniet, sed

25

eius gratiae, qui cuncta largitus est ; ita enim libertas arbitrii reseruanda est, ut in omnibus excellat gratia largitoris iuxta illud propheticum: nisi dominus aedificauerit domum, in uanum laborauerunt, qui aedificant eam ; nisi dominus custodierit ciuitatem, in uanum uigilauit, qui custodit eam. Non enim uolentis neque currentis,

sed

miserentis

est

i. 616

dei.

III. Nw«nc ergo dic uiro Iudae et habitatori Hie22; 18, 1113 rusalem dicens : haec — siue sic — dicit dominus : ecce ego fingo contra uos malum et cogito contra uos cogitationem ; reueriatur unusquisque a uia sua PL 797 5 mala et dirigite uias uestras et studia uestra ! Qui dixerunt : despberauimus — siue confortabimur — ; post cogitationes enim nostras ibimus et unusquisque prauitatem — siue quod placuit cordi suo malo — Íjfaciemus. Ideo haec dicit dominus : interrogate IO gentes : quis audiuit talia horribilia, quae fecit nimis uirgo Israhel ? 2. Implet dominus parabolam, quam et aspectu et sermonibus docuerat, et dicit: *ecce ego fin- v 970 go contra uos malum quasi figulus lutum' — malum autem iuxta Isaiam, qui dicit: faciens pacem et creans ma15 lum, non quo per se malum sit, sed quod patientibus malum

225

24 *Ps. 126, 1. 27 Rom. 9, 16. 2 *Hier. 18, 11. 6.8 *Hier. 18, 12.

12 Hier. 18, 1r.

cf. Hier. 18, 6.

14 Esai. 45, 7.

11 lutum L a.c. M.A,La:. M quod »

225

fuerat P, M a.c.

12 periisse v

i5 uenire P

— 16eon.

etom.P 17 repromissioné* 74, remissiones l^ 18 non ;. s. 19 demittat M a.c. 20 paenas M, sua uoluntate etadd.v ^ 21

totumoz. V. — 26uigilabit L v, uigilat V/, uigilant P currentis L, M /A a.c. 1 iuda 4 V eum Vulg. habitatoribus P cuz Vulg.

28 sed miserentis neque

6 (— 290) disperauimus E 7 nostras enim P $8 prauitatem] cordis sui mali add. s. s. 7; A cordis V v cum Vulg. sui v cum Vulg. malo oz. V', mali v cum Vulg. 9 facimus V . 12sermonibus et aspectu v ecce] &c P 14 esaiam M V D, 4A a.c.

18 pr.quod

M.4 V Pv

. perse]ipse V

facientibus 1^

178

IN HIEREMIAM

IV, 3-4

esse uideatur— *et cogito contra uos cogitationem" PL 828 — id est pro merito inferre sententiam — ; *mutate opera et dirigite uias uestras, ut et prosperis poena mutetur!' 3. 'Qui', inquit, 'e contrario

V 226

dixerunt

: confortabimur'

20 — in malis uidelicet operibus siue iuxta Aquilam desperauimus et iuxta Synmachum defecimus, quod utrumque offendit deum, ut aut nequaquam se putet posse saluari aut ad placandum deum animo defecisse — *et post cogitationes', inquit, '*nostras ibimus.' 4. Vbi est ergo absque FÀ w^ gratia dei liberi arbitrii potestas et propriae iudicium uoluntatis, cum grandis offensa sit dei sequi cogitationes suas et praui cordis facere uoluntatem ? Propterea infert dicens : *interrogate gentes et omnes in circuitu nationes, quis fecerit, quis audierit idolis seruiens, quae fecit nimis uirgo Israhel.' Virginem autem uocat eo, quod uni deo seruierit dicente pronotus in Iudaea deus, in Israhel magnum noV^ pheta: men eius. 18,14 IV. Nwmquid deficiet de petra agri nix Libani ? aut auellà bossunt aquae erumpentes frigidae et defluentes ? LXX : numquid deficient de petra ubera 10 aut. nix de Libano ? aut declinabit aqua uiolenter sublata uento ? 2. Tale quid et illud Vergilianum sonat : ante leues ergo pascentur in aethere cerui et freta destituent nudos in litore pisces, quam nostro illius labatur pectore uultus ; I et in alio loco : La

A^

in freta

20

dum

fluuii

current,

dum

montibus [umbrae

lIustrabunt, conuexa polus dum sidera pascet, semper honos nomenque tuum laudesque ma(nebunt.

16.17/18 Hier. 18, 11. 19 Hier. 18, 12. *Hief. 18, 12. 20 Hier. 18, 12. 21*Hier. 18, 12. — 28 Hier. 18, 12. 24/25 Vbi ...uoluntatis] Pelagianos notat;

cf. p. 55, 6. 139, 5. V 226

1.3 Hier. 18, 13. — 8 Ps. 75,2. 16-19 Verg. Aen. I 607-609.

18 paena M I7

V 226

9 *Hier. 18, 14. — 12-14 Verg. Ecl. I 59.60.65.

19 e s. s. L, 0m. cet. v

dixerunt contrario v

22 ut op. P

saluatorti P a.r. ad (d ex p) L 23 animam P 25 dei gratia v liber P 26 grandis] magis P ? numquit L (— Jis. 9) *libani (b v. 4) L — 8 euelli P cwz Vue. — 9 LXXta P (saepius) 10 declinauit M 4 P iiilum V uirgilianum M V P, 4A p.c., (et hic uergilianum is zzg. 74), v sona M a.c. 12 ante] te M a.c. h&ete P 13 distituent 4 P, La4.c. — 14 libatur JA, lauatut V7, laeuatur P 16 in freta] re /n ras. L. /A, infert*(aeras.) M — flubii M a.c. incurrent V a.r.,

currunt P nomen

I^

motibus 44 a.c.

18 populus P, L M .A a.c.

19 honus P

IN HIEREMIAM IV, 4-7 3. 'Quomodo',

179

inquit, 'nix de Libani summitatibus

deficere

non potest nec ullo, ut omnis liquescat, solis ardore superatur fluentesque de montibus riui nequaquam siccantur in fontibus, sic meum nomen, quod per se stabile est atque perpetuum,

p 617

non poterit immutari ; et tamen, cum cetera naturae ordinem

seruent, populus meus oblitus est mei.' Sequitur enim : V. Quia oblitus est mei populus meus jrustra libantes et inpingentes in uiis suis, in semitis saeculi — siue sempiternis —, ut ambularent per eas in itinere non írito. Qui obliuiscitur dei et relinquit eum, qui dicit : ego sum uia, libatque dis alienis, inpingit in uiis suis — nequaquam dei, sed suis — et antiquas sempiternasque semitas derelinquit, quae omnium sanctorum sunt tritae uestigiis colentium deum. Isti uero ambulauerunt in itinere non trito et relicto cultu dei idola uenerati sunt ; propter quae infertur poena, quae sequitur : VI. Vt fieret terra eorum in desolationem et in si18, 16 :o bilum sempiternum ; omnis, qui praeterit per eam, obstupescet et mouebit caput suum. 'Et quia derelique-

V 971

^

runt', ait, 'cultum

228

227

dei et prauas

idololatriae

semitas

M

4 Ioh. 14, 6.

25 *Hier. 18, 17.

21 sumitatibus I 22 omnes I^ 23 siccatur P a.c. 24 se op. .M potuit P immutare M 26 es M a.c. »* 21 es M .A a.c. p?

227

228

sunt

secuti, propterea terra eorum redacta est in solitudinem et in 1j miraculum omnium sibilumque, ita ut, qui terram quondam et urbem florentissimam uiderint in desertum et cineres esse conlapsam, ammirentur et stupeant et animae confusionem gestu corporis indicent' ; hoc est enim mouere caput et stuporem mentis sibilo demonstrare. 2. Quod plenius et rectius 20 post aduentum domini intellegimus esse conpletum, quando nullus Iudaeorum terram quondam et urbem sanctam ingredi lege permittitur, sed cum ad planctum uenerint, mirantur et deflent uaticinia prophetarum opere completa. VII. Sicut uentus urens dispergam eos coram ini18, 17? — siue inimicis — ; dorsum et mom [faciem 25 mico ostendam eis in die perditionis eorum. Vsque hodie sententia dei permanet in Iudaeis ; in toto orbe dispersi sunt 2 *Hier. 18, 15.

25

ipingentes / ^ suis] & add. s. u. A 2 eis P a.c. in M 3 reliquit ^ eum]illum v ^ 4 diis codd., (corr. L), v — 6 dereliquit V, M 74 ac.. — 9 infertur poena] infert eis poená 74 p.c. yz? paena M V, (alt. a ex e) P 11 praeterierit I7 cum V'ulg., (alf. er s. «.) M .A, praeteriit P 12 obstupiscet L a.c., obstupescit P, 4 &.c. — 13 dis.» L — idolatriae M 4 P, L a.c., idolatrice 1^ 14 sicuti M a.c. 15 terram] utbem 17 quondam eras. /A (— Jin. 21), condam V . 16urbem] quondá adz. s. u. A (— Jin. 21) uiderant P cinetis ( pr. i ex

e) M, cinere v — 19sibilum M,silentiov permittetur M a.c. — plantum L a.c, 2 iudaeos «codd., (corr. L)

PL 798

21 quandam V . 221lege s. ». L 23 defluent P

PL 829

180

IN HIEREMIAM IV, 7-9

coram inimico diabolo uel inimicis daemonibus et, cum diebus

ac noctibus in synagogis satanae inuocent nomen dei, dorsum et non faciem suam ostendit eis deus, ut intellegant eum semper recedentem et numquam ad se uenientem. 2. Dies autem perditionis Iudaicae omne tempus est post passionem saluatoris usque ad consummationem saeculi, ut, postquam subintrauerit plenitudo gentium, tunc omnis Israhel saluus fiat. VIII. Et dixerunt : uenite et cogitemus conira 18, 18 :o Hieremiam cogitationes ! non enim peribit lex a sacerdote neque consilium a sapienie nec sermo a propheta ; uenite et bercutiamus eum lingua et non attendamus ad wniuersos sermones eius ! 2. Ista et 15 tunc Iudaeorum contra Hieremiam siue dominum saluatorem et hodie hereticorum contra seruos eius cogitatio est, ut calumnias struant et sanctos uiros accusatione praeueniant nec cogitent, quid illi ueritatis loquantur, sed quid ipsi struant mendacii; iactant enim in sacerdotibus et in sapientibus et 20 pseudoprophetis suis legem dei et consilium et eloquium permanere dicente scriptura : in peruersam animam non intrabit sapientia. IX. Attende, domine, ad me et audi uocem aduer18, 19-22a sariorum meorum ! Numquid redditur bro bono ma25 lum, quia foderunt foueam animae meae? RecordaYe, Quod steterim in conspectu tuo, ut loquerer $ro V 229 eis bonum et auerierem indignationem iuam ab II

eis ! Propterea

IO

V 228

da filios

eorum

in famem

et deduc

eos in manus gladii ; fiant uxores eorum absque liberis et uiduae et uiri earum interficianiur morte, iuuenes eorum confodiantur gladio in proelio, audiatur clamor de domibus eorum ! 2. In typo quidem PL 799 saluatoris haec a populo Iudaeorum Hieremias uniuersa per- p. 618 petitur, qui postea Babylonio ueniente uastantur ; sed plenius atque perfectius conplentur in Christo. Et urbe subuersa Ro- PL 830 mano gladio trucidati sunt non ob idololatriam, quae eo tempore non erat, sed ob interfectionem filii dei, quando cunctus 4 cf. Apoc. 2, 9. 5, 9.

8 cf. Rom. r1, 25.26.

21 *Sap. r, 4.

3 diabulo P 4 sinagogis P 6 ueniente M a.c. ? post (t s. 4.) L, om. V. 8 consummationem] finem v 8 ut] & P a.c. 10 a//. et s. ». L, om. V. contra] aduersus » 11 periuit M a.c. a]ad M zr. 12 2/7. a] ad M a.r. 13 pr.etom..M eum] in add. v 14 intendamus (in s. ». ; d ex t) M 16 calumnia 17 instruant P accussatione 74, accusationem /, causatione P cogitant 74 a.c. z7* i8intsruant M.AT/P 19 4// et]in add. M» 20 et consilium dei v» 22 intrauit P a.c., introiuit I^ 23 et audi o». V^ 24 nummquit I. a.c. 26 loquerer—auerterem s. 4. IL

V 229

v 972

2 fame P, famam v B praelio MVP 6 tipo V, typum v ? heremias 74 8 ueniente s. s. I, 10 idolatriam V/ P, M p.r. 11 interfectione I^

IN HIEREMIAM

IV, 9-10

18r

simul populus conclamauit : tolle, tolle talem ; non habemus regem nisi Caesarem ! 3. Et inprecatio eorum aeterna damnatione conpleta est :sanguis eius super nos 1; et super filios nostros! Foderant enim Christo foueam et dixerant : auferamus eum de terra uiuentium ! qui tantae erga eos misericordiae fuit et stetit in conspectu patris, ut loqueretur pro eis bonum et auerteret indignationem illius ab eis, ut in cruce quoque diceret : pater, ignosce eis ! 20 Quod enim faciunt, nesciunt. 4. Manifesta transcurrimus, ut in obscurioribus immoremur nequaquam deliramenta quorundam et captiuitatem caelestis Hierusalem interpretantes, sed perspicuam historiam et manifestissimam prophetiam omni uerborum et sensuum confidentia persequentes.

230

18, XX. Adduces enim super eos latronem repente, quia 22b.23 foderunt foueam, ut caperent me, et laqueos absconderunt

pedibus

meis.

Tw

autem,

domine,

scis

omne

consilium eorum aduersum me in mortem ; ne pro; pilieris iniquitati eorum et peccatum eorum a facie iua non deleatur ; fiant corruentes —siue inpingenies — in conspectu tuo, in tempore furoris tui abuiere eis siue fac im eis ! 2. Si de Hieremia intellegimus, repentinum latronem referamus ad Nabuchodonosor ; si de 1o saluatore, quod uerius et melius est, ad Romanum exercitum.

Et ne iniusta uideatur sententia dei, exponit, quid fecerint contra Christum, filium dei, et quid passi sint. 9. Quod autem infert: ne propitieris iniquitati eorum et peccatum eorum a facie tua non deleatur, nequaquam priori 15 sententiae contrarium est, in qua pro populo deprecatur patrem ; sed postquam datum tempus paenitentiae praeteriit et illi in suo scelere perseuerant, non tam pro se puniuntur quam pro aliis, ne inultum peccatum ceteris noceat exemplo. 4. Quodque infert :fiant inpingentes — siue corruentes 229 230

12 *Toh. r9, 15.

14 Matth. 27, 25.

6.8 *Hier. 18, 25. 18, 25. Hier. 18, 23.

13 Hier. 18, 25.

16 *Hier. 11, 19.

19 *Luc, 25, 34.

15 cf. Hier. 18, 20.

19 *Hier.

|

12 simul o». V. 13 regem non habemus v et oz. V 14 sanguis is LL 15 foderunt V/ P enim] in adZ. I 16 dixerunt V/ P 17 tanta P misericordia P et stetit] ut stans v 18 ut oz. v et] ut v illius] suam v 20 nesciunt s. s. 7? M transcucurrimus L, M .A a.c. 21 abscutioribus P

|

22 quorondam M a.c. 24 et] id est 74 a.c. 7?

230 | | 2 |

23 perspicuam] I p spatiosam s. s. 77* 7A sensum Z4 P a.c. confidentià P

hystoriam P

iquiaoz. V 4aduersa M a.c. zz? mortem] et add. V — 6 deleantur P 4.f. 8 pr. eis om. P 9 nabucodonosor P L a.c. 10 quod] et add. M A V v

12 filium dei Christum v — sunt P — 14 prioris V/ — 16 praeterit 74 suascelera V/ — perseuerant] populi et seniores add. v 19 quodque] quoq; qd (q; qd ;z ras.) 4 13

— 17

18 exemplum 4 p.c. $. HIER. LXXIY

IV2975

182 20

IN HIEREMIAM

IV, ro-r1

— in conspectu tuo, illius Isaiae et Petri apostoli simile est: et non inpingetis sicut in lapidem offensionis et petram scandali ; cuius et in psalmis propheta meminit: lapidem, quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est in caput anguli ; a domino factum est

s; hoc.

A

Io

15

20

XI. Haec dicit dominus : uade et sume lagunculam liguli testeam et de senioribus $opuli ac de senioribus sacerdotum et egredere ad uallem filii Ennom, quae est iuxta introitum portae fictilis —siue Charsith —, et braedicabis —siue clamabis uel leges — ibi uerba, quae ego loquar ad te, et dices : audite uerbum domini, reges Iudae et habitatores Hierusalem ! 2. Pro "laguncula figuli', quae Hebraice dicitur *bocboc', LXX *doliolum' transtulerunt et pro 'porta fictili Aquila, Symmachus et Theodotio ipsum uerbum posuerunt Hebraicum *Harsith', pro quo LXX iuxta morem suum pro adspiratione 'heth' litterae addiderunt 'chi' Graecum, ut dicerent *Charsith' pro *Harsith', sicut illud est pro *Hebron' *'Chebron', et pro *Hieriho' *Hiericho'. 3. Vult autem scriptura diuina non solum auribus doceri populum, sed et oculis ; magis enim, ut iam diximus, mente retinetur, quod uisu quam quod auditu ad animum peruenit. Tolle, inquit, lagunculam — siue doliolum testeum — et de senioribus populi ac sacerdotum et egredere ad uallem filii Ennom, de qua supra diximus, ubi erat delubrum Bahal et nemus ac lucus Siloae fontibus irrigatus. 'Ipsa autem', inquit, *uallis iuxta portam est', quae Hebraeo sermone 'Harsith', hoc est 'fictilis',

21 *Esai. 8, 14. cf. I Petr. 2, 8.

V 231

IVa231I

23 Ps. 117, 22.*25. 9.4 *Hier. 19, 2. 7 Hier. 19, 1. 8*Hier. 19, 1. 9 *Hier. 19, 2. 10.12 ELuera19,2: 15 cf. p. 223, 24. 16 Hier. 19, *1.2. 16/17 *Hier. 19, 1. 19 cf. p. 29, 16. 105, 17. 21 *Hier. 19, 2.

20 esaiae V/ P, M .A a.c. 21 inpingitis L, z.c, inpingentis l/ ^ offensiones M a.c. 26 sume] accipe lg. langunculam24 1 et eras. A, om. Vulg. — pr. de] a Vulg. ac] et v cuz Vulg. alt. de] a Vulg. 2 ennon P, 74 p.c. 3 iusta M a.c. chatsit M 4 V, carsit P — 5 loquor M V P, .A a.c. 6 Iuda v» cuz Vulg. * langula V ebraicae M bodioc P LXXta.;4 . 8/9simmachus P — 9/10 harsit P — 10 asperatione M a.c. beth V 12 harsith L. M .A, charsith V, halsilit P, Arsith v ebron P hieRIBO M .4 P, hieticho V 13 diuina scriptura V — 14

docere P, M p.c. — enimoz. V — 135 uisum M z.r. quam ;.4. l/ ^ auditur P 16 inquit (quit 5. 4.) M laguculam V . 417 et eras. .4 18 fili I7 ennon M A P 19 ubi] in qua v» àcjac L, ac M — locus P 20 siluae M a.c., siloe V P v inrigatur P 21 hebreo 4 V P, Hebraice v sermohe 07. v alt. est] aüt add. P

PL 8oo

PL 831

p 619

IN HIEREMIAM

IV, r1-12

183

appellatur. 4. Et praedicabis — uel leges — ibi uerba, quae ego loquar tecum, ut ibi audiantur quae dictu232

233

| 232

Lal

rus sum.' Ideo autem, ut iam diximus, et *praedicabis' et 'cla-

mabis' et 'leges' ponitur, quia uerbum Hebraicum 'carath' tria significat. Vultque, quae dicturus est, et reges Iuda audire et habitatores Hierusalem, id est et stirpis regiae et omnem po5 pulum, ut inexcusabiles sint, qui audire noluerint. XII. Haec dicit dominus exercituum deus Israhel : 19, 3b-5 ecce ego inducam afflictionem — siue mala — super locum istum, ita ut omnis, qui audierit illam — siue illa —, tinniant aures eius eo, quod dereliquerint IO

I

E

me et alienum fecerint locum istum et libauerint in eo dis alienis, quos nescierunt ipsi et batres eorum et reges Iuda ; et repleuerunt locum istum sanguine innocentium et aedificauerunt excelsa Bahalim ad comburendos filios suos igne in holocaustum Bahalim, quae non jraecepi — siue cogitaui — nec locutus sum nec ascenderunt in cor meum. 2. Et hunc locum stulte quidam ad caelestem referunt Hierusalem. Quod ne semper ammoneam, tantum hoc dixisse sufficiat uitandam istiusmodi explanationem, immo heresim, quae ma-

2o

-

nifesta subuertit et praestigias quasdam ecclesiis Christi conatur inducere. Nulli autem dubium, quin in templo dei Bahal idolum posuerint siue in delubro, quod erat in ualle filii Ennom, ubi et lucus Bahal et ara eius fuit, super quam immolauerunt et incenderunt filios suos. 3. Quae dominus nec cogitauit nec locutus est nec ascenderunt in cor eius, non quo deus futura nescierit, sed quo indigna sua notitia ignorare se dicat iuxta illud euangelicum :recedite a me, operarii iniquitatis, 22 Hier. 19, 2.

! 233

22/28 *Hiet. 19, 2. B cf. Rom. r, 20. quidam] scil. Orige-

8 *Luc. 15, 27. cf. Matth. 7, 23.

| 233 | 232

*Hiet, 19,72:

S CE. 16, 22. 44, 18. Hier? 10.2: 2 *Hier. I9, 2. 9.9 *Hier. 19, 3. 15 *Hier. 19, 5. 17 cf. p. 229, 22. nistae.

23 ego—quae o». V

— ubi P

2 uerbum] de a4Z. P, eras. LL. M A hebraicu (5/c) M p.r., hebraico P haec aZ. v 3 uult I^ diciturus M a.r. 4 stirpes P, stirpem v

tria] regiam inexcussabiles P 9 deliquerint M a.c. 7;?, dereliquerit P libauerunt P cz Vwg. — 11diis JA V' P, L a.r. M p.c. cum

V b utom. V 10 fecerit P a.c. Vulg. 12 a//. et eras. cum Vulg. 18 nec M uitandum L M .4 «.&., trigias LM .A a.r. M a.c. in s. 4. L

/À 13 innocentum v cum Vulg. 14 igni (ex ignem) M P, L .A a.r. admoneamus v hoctantum» 18/19 uitanda V" 19 explanationem] esse adZ. v — 20 praesquaedam V . xpoP 20/21 conantur P 21 qui 22 fili P 23 pr.etom. M — locusP 24 pr. nec] ne

Ww icordeL | quod.4V P,Ma.r. 2quod V,.4p..v ^ digná suam notitiam P sed V iuxta L, *ut (a eras.) M, (est pos£ ut add. s. su. 5?) 44, ut V P 3 euüangelicum L discedite v

v 974

184

IN HIEREMIAM

nescio A^

Io

uos

! Nouit

19, 6

V 234

Lal

A

19,

1-9

XIII.

ei non ecce

Projterea

Ennom, dies

qui sui sunt,

PL 8o1

PL 832

de sublimibus disputare se dicunt, et

ecce

dies

ueniunt,

locus iste amplius

sed

uallis

ueniunt,

dicit

dicit dominus,

Tofeth et uallis

occisionis. dominus,

LXX

et non

: idcirco uocabitur

locus iste amplius ruina et moAváv8puvov fili Emnom, sed moAÀvávópiov occisionis. 2. Quae sit uallis filii Ennom, quae Hebraice dicitur 'gehennom', unde et 'gehennam' appellatam putant, supra diximus. Miror autem, quid sibi uoluerint LX X pro *Tofeth' ài£zroow, hoc est 'ruinam', ponere et pro 'ualle' zoAvávópiov, quod significat *uirorum multitudinem', nisi forte ex eo, quod ibi populus corruerit et caesa sit hominum multitudo uel spiritaliter in errore idololatriae uel iuxta litteram a Babylonio exercitu, quod in consequentibus manifestius legitur. XIV. Et dissipabo consilium Iudae et Hierusalem B *I Cor. 14, 58.

2:c£ p.106, 2:29:

4 que P a.c.

3.4 *Hier. 19, 6.

19 *Hier. 19, 6.

* cf. Hier. 19, 7-9.

5 aNOpvrOII400C (antritopatos in z2.) M, (antropopatos 5. ».) 44,

aNOPIIQII40QC

V 234

dum

uocabitur

4 *II Tim. 2, 19.

V 234

eos,

et comburunt filios suos idolo, quos in heresi genuerint. Quae omnia dominus ignorare se dicit nec umquam ascendisse in cogitationem suam. filii

20

dominus

et qui ignorat, ignorabitur. Vel certe àvÜpororaóós et haec de deo accipienda sicut et alia. 4. Omnis autem hereticus derelinquit deum et alienum facit locum habitatione dei, quem sua fraude polluerit, et libat dis alienis, quos nec ipse nouerat nec patres eius, apostoli uidelicet et apostolici uiri; reges autem Iuda, hoc est hereticorum patriarchae, implent locum quondam dei sanguine deceptorum et innocentium — nisi enim stultus et simplex fuerit, non cito subuertitur — et aedificant excelsa Bahalim,

15

enim

IV, 12-14

V, aNEpua8QC P

6 haec oz. M, hoc V a.c.

aliarn L

4 habitationis P quam P $84diis.4 V P, L a.r., (pr. i uel e s. u. eras.) Mv 10 patriarcae LL a.c. 13de;s... M 14conburent V. P heresim V genuerunt v 15 ds P ignorare se dicit dominus v 18 amplius locus iste Vulg. tofeth V (er alibi semper fere I uel primitus uel p.c.), thofeth ce., Topheth v cum V'ulg. (semper) ualles L a.v. 21 IIOAYaN**AP.ON L, IIOAYaNapiON (poliandtum ». 7.) M, (poliandrion s. 4.) 4, II2AUa Nap«2C V, IIOayaNaXON P (idem P lin. 22) 22 sed oz. P ITOLYaNApPiON (poliandrum s. 2.) M, IIOLIANAPION (poliandrion s. 4.) 24, II2AuaNAPwQN V — fli M 1ennon;4a.c,enom M . quod V hebreicae M X pr.gehennon JA p.v., geennom v 2 putam A 3 thofeth codd., (pr. h exp. L) aalITOCIN D, (aiaptosim s. 4.) M, AuaNTOCIN (diantosin s. 4.) 44, ALAIIOQCIN V^ 4

IIO«YaNAp.

(poliandri s. 4.) M, IIO&4YNAPION

(poliandrion s. ».) 24, IIO

AUaNapQN V, IIOAyANapION P significatur P multitudine P 5.r. B cesa M, excesa V, cegsa P 6 spiritualiter 4 5.c. ^ idolatriae codd., (corr. L)) * exercitum IL

9 Iuda Vulg.

:

v 975

IN HIEREMIAM

IV, 14-15

185

10 45 loco isto et subuertam eos gladio in conspectu inimicorum suorum etl in mamu quaerentium animas eorum et dabo cadauera eorum escam wolatilibus caeli et bestiis terrae et onam ciuitatem hanc in stuporem et in sibilum ; omnis, qui praeterit per obstupescet et sibilabit super uniuersa plaga 15 eam, eius.

20

235

I

19.

11a

IO

15

255

eos

carnibus

filiorum

suorum

et

carnibus filiarum suarum et unusquisque carnem amici sui comedet in obsidione et in angustia, in qua concludenti eos inimici eorum et, qui quaerunt animas eorum. 3. Quamquam haec et in Babylonia captiuitate accidisse populo nouerimus, tamen plenius referuntur ad tempora saluatoris, quando obsessi sunt a Vespasiano et Tito et ciuitas eorum Hadriani temporibus in aeternos cineres conlapsa est, ut, qui optulerant filios suos idolis, ipsi eos postea famis necessitate conpulsi in ciborum usum uerterent carnesque om-

5 nium

19,

2. Et cibabo

darentur uolatilibus caeli et bestiis terrae, ut, qui dei

muneribus abusi fuerant in impietatem et propria uiscera idolis immolarant, uentres suos sepulchra facerent liberorum. XV. Et conteres lagunculam in oculis uirorum, qui ibunt — uel egredientur — tecum, et dices ad eos : haec dicit dominus exercituum : sic conteram populum istum et ciuitatem hanc, sicut conteritur uas figuli, quod non potest ultra instaurari. 2. Perspicue non de Babylonia, sed de Romana dicitur captiuitate ; post Babylonios quippe et urbs instaurata et populus reductus in Iudaeam et abundantiae pristinae restitutus est. Post captiuitatem autem, quae sub Vespasiano et Tito et postea accidit

9 *Hier. 19, 1o.

10 conspectu] omnium add. P — 1$suorum ;. ». M, req (— require) add. s. u. 7? A et—pr. eorum (in. 12) in mg. M querentium I^ 12escas V P 13 besteis JA a.c. 14 sibilium M z.r. praeteriet P, L a.c., praeterierit V/ cum VUuig., (alt. ti s. u. 2?) M A 15 obstupescit P a.c. sibilauit P a.c. uniuetsas plagas M 20 et s. . L babylonica P 5.c. 21tam l7

255

1 obbressi (ob s. 4. z. rece. ; rex s) M — sü|(uirgula s. s. paene euanuit) IL ciuitates L^

2 eorum] de add. A V' P, L M a.c.

cinere P 3eosom. V diu M, quid in P, (d eras. ; Jeu P. ? immolarent / 2:6. languculam V. . mani P 14pr.etoz. V populis(os.i)M

siano V/ a.c.

235

| 620

adriani

MAJA

P

1/2 aeterno

postea]potestea V/ — 5 qui di L, qui düi V/ v, qui 1 uod s. uid 77?) 44 6 abusu P fuerat P a.c. in P sepulcrha P fecerunt V/ — 8conterens P, 4 11 hanc] istam lg. conteretur M a.c. 13 ro-

^ utbisM P, /JAa.r. —instaurate M f.c., staurata 17 reductos M p.c. 15 habundantiae / P 16 uaspa-

accedit M

6/7 cf. Ambros. Hex. V 3, 7 - CSEL xxxii, 1, p. 146, 11 sq.

PL 8o2

PL 835

186

2o

V 236

MT

I

IN HIEREMIAM

IV, 15-17

sub Hadriano, usque ad consummationem saeculi ruinae Hierusalem permansurae sunt, quamquam sibi Iudaei auream atque gemmatam Hierusalem restituendam putent rursumque uictimas et sacrificia et coniugia sanctorum et regnum in terris domini saluatoris. 9. Quae licet non sequamur, tamen damnare non possumus, quia multi ecclesiasticorum uirorum et martyres ista dixerunt, ut. unusquisque in suo sensu abundet et domini cuncta iudicio reseruentur. 4. Quomodo autem uas fictile et testeum, si fractum fuerit, in antiquam speciem non potest reformari, sic et populus Iudaeorum et Hierusalem subuersa statum pristinum non habebunt. Denique cassum nomen est ipsius hodie ciuitatis et ab Aelio Hadriano Aelia dicitur et cum habitatione pristina pristinum quoque nomen amisit ad decutiendam superbiam habitatorum eius. 9. Sanctae autem crucis et resurrectionis uocabula non urbem significant, sed locum, nec diuitiarum quondam magnitudinem,

per quam periit populus Iudaeorum, sed gloriam sanctitatis, quam nostra paupercula possidet Bethleem non habens aurum et gemmas, sed panem, qui in ea natus est. XVI. Et in Tofeth sepelientur — uel sepelient — 19, 11b-13a eo, quod non sit alius locus ad sepeliendum. Sic fa15 ciam loco huic, ait dominus, et habitatoribus eius, uti bonam ciuitatem istam sicut Tofeth — siue wt ruinam —. Et erunt domus Hierusalem et domus regum Iuda sicut locus Tofeth siue ruinae. Quod autem in LXX infertur: omnes domus regum Iuda sicut locus 2 [e] Tofeth, in Hebraico non habetur. Et sequitur : XVII. Immundae omnes domus, in quarum doma19, 13b libus — siue tectis — sacrificauerunt omni militiae caeli et làbauerunt libamina dis alienis. Quod supra 22 cf. Iren. c. heres. V 55, 2. Tert. adu. Marc. III 24. Lact. Inst. VII 24.26. Iust.

Matt. Dial. cum Tryph. 8o. Hieron. in Ezech. 56, 1-15 p. 422. in Esai. XVIII praef. p. 767-768

V 236

23 Rom.

14, 5.

1 cf. II Petr. 2, 4. 10 cf. Mich. 5, 2. 12 cf. Ioh. 6, 35. 48. 51. 13 *Hier. TONEDI: 16/17 *Hier. 19, 12. 18.19 *Hier. 19, 15. 22 *Hier. 19, 15. 17 adtiano

M.AVP

comsummationem

L, consumationem P

20 sacri-

ficium P 21 quae—rteseruentut (p. 236, 1) eras. zz? (?) LL sequamus P 22 uitorum s. . l/ — 23 iste P ista dixerunt] statuerunt M p.c. ut] et v habundet V/ P

V 236

Desthodie nomen ipsiusv — haelio 24 5.c., alio V/ P ^ adriano 4 V' P, M a.c. 6 he*lia M, haelia 74, helia P, et helia I^ 4 descutiendam 74, discutiendam P 8$ non]in P urbe V — 11bethlehem P i2panes V . 13tbofeth MP, L a.c., thopheth 74

sepellientur M (sezzper)

uel] siue v

i6ut L,et. AV Pv

cum Vulg.,om. M — thofeth M JA P, L a.c. (— lin. 20. 24, p. 237, 4, 11) siue ut] sicut M 17 domos P domos P 18 thofeth M .4A P 19 fertur 1^ omnis L, sávres LXX sec. eod. Marebal. (in mg.) domos P p.c. lotus M a.c. 20 ebraico V/ P a.c. 21 omnis M p.c. domos P dogmatibus Ts 23 diis 4 V/ P, L a.r. M p.c. v cum Vulg. (— p. 237, 10)

v 976

IN HIEREMIAM IV, 17-18 dixerat 2

;et

: non

uallis

uocabitur

filii

locus

Ennom,

sed

iste

187

amplius

uallis

Tofeth

occisionis,

nunc

1 ponit manifestius, quod tanta in ipso loco futura sit caedes, ut ibi aceruatim populus sepeliatur et locus quondam religionis fiat tumulus mortuorum, ipsa quoque ciuitas, quae huic imminet loco, fiat sicut Tofeth — pro quo LXX 'ruinam' transtulerunt —, domus quoque Hierusalem regumque palatia in ruinas similes conuertantur. 2. Causaque redditur eo, quod immundae fuerint et idololatriae pollutae scelere pro eo, quod in domatibus et tectis earum soli et lunae et stellis caeliimmolaue-

2:

A

[i 621

rint et tura incenderint nec hoc fuerint errore contenti, sed PL 805 PL 834 1o immolauerint daemonibus et liba fuderint dis alienis.

19,14.15

/ 238

XVIII. Venit autem Hieremias de Tofeth, quo v 977 miserat eum dominus ad prophetandum, et stetit in aíirio domus domini et dixit ad omnem $opulum haec dicit dominus exercituum deus Israhel : ecce I ;ego inducam super ciuitatem hanc et super omnes wrbes eius uniuersa mala, quae locutus sum aduersum eam, quoniam indurauerunt ceruicem suam, ut non audirent sermones meos. 2. Postquam in Tofeth praesentibus populi senioribus, quos duxerat secum Hiere2 o mias, confregit lagunculam siue dolium et prophetauit uerbis domini ad conterendum populum et ciuitatem Hierusalem, reuertitur et stat in atrio domus domini et uniuersae loquitur multitudini,quae ad locum Tofeth ire noluerat,quod inducturus sit dominus super ciuitatem Hierusalem et super omnes urbes eius mala, quae locutus sit aduersum eam. 3. Et ne putemus Lal

crudelem ^

esse sententiam,

reddit causas,

cur inducturus

sit

mala : *quoniam', inquit, 'indurauerunt ceruicem suam, ut non audirent sermones meos ne post multas quidem impietates uolentes agere paenitentiam." 24 *Hier. 19, 6. cf. Hier. 7, 52.

V 237

5.

V 238

2 cf. Hier. 19, 11. 3 cf. Hier. 19, 12. 18 cf. Hier. 19, 10-13.

8 cf. Hier. 19,

4 Hier. 19, 15. 24 dixer P

V 237

4 *Hier. 19, 12.

28 ennon M

1 caedis P 2 acerbatim P a.c. sepeliatur M — lucus» relegionis L a.C. 8tumultusv — 4ruina L a.c. 5 domos P palatias V/ — in ruinas om. V "fuerit L a.c. idolatriae M 4 V P eo s. y. P 8 domibus P stillis L a.c. caeli s. . VV — 9thuraz4p.e.v — neMa.r. 10 demonibusM . libamina P p.c. z^ v fundetint L, fuerint (f eras.) M A 11 autem om. V quo—dfis in mg. LL, oz. cet., ubi fuerat add. s. u. p»? .M 13 omne 1 16 loquutus M aduersus P 18 meos]suos V . thofeth M A P, L a.c.,

thofet V/

— 20 confrigit L a.c.

22atrium V, M.Aa.c..

X uniuersa I7

ef. p. 233, 18. 236, 16 etc.

Y 258

———

doliolum v

21 conterrendum .4 p.c. z?

23 Tofeth] thofeth L M A P, thofet V. ;

noluerü (sic ; a/7. n s. 4.) M

2eius*(iu;s.;5.) L, uniuersaadd.v ^ sit]estv 5nec V P

3 red dedit (5ic) P

quur M

188

20, 1. 2

IN HIEREMIAM

XIX.

Et audiuit

Phassur,

IV, 19

filius Emmev,

sacerdos,

qui constitutus erat princeps in domo domini, Hieremiam prophetantem sermones istos. Et percussit 10 Phassur Hieremiam prophetam et misit eum in neruwm, quod erat in fortia Beniamin superiore in domo

15

domini.

2. Pro 'Phassur LXX transtulerunt 'Phaschor',

qui interpretatur 'oris nigredo', et pro *'neruo', quem nos diximus, LXX et Theodotio uertere 'cataracten', Symmachus Bacsawwr/pwv siue oerpefAcrüpwv, quod utrumque 'tormenta' significat ; nos autem '*neruum' diximus more uulgari, quod tormenti genus etiam in Actibus apostolorum legimus, quando apostoli Paulus et Silas in custodiam carceris dati sunt. 9. Iste autem erat pontifex templi et data sibi sacerdotii digni-

20 tatein peruersum abutitur, non ut doceat et sermone corripiat, V 239

I

sed ut cruciatibus terreat. Vnde et saluator et apostolus Paulus iussione pontificis uerberantur. Nec mirum, si hodieque serui dei caedantur a Phaschor, mittantur in carcerem, horribili custodia reseruentur ; datur enim haec potestas a deo, ut

5

prophetarum ostendatur fides. Nec tamen maior est ille, qui caedit, sed fortior iste, qui caeditur. Et patienter propheta suscipit iudicium dei nec reclamat ad uerbera, sed considerat imperantem. 4. 'Emmer' *uerbum' sonat, de quo saepe 'nigredo' generatur, non parentis uitio, sed scelere degenerantis. "Tormentum' autem, quo cruciatur propheta, uidetur in parte

1o *dextera', quod interpretatur 'Beniamin', et in porta 'sublimi',

quae non ueritatem indicat, sed iniustam pontificis potestatem.

V 239

12 Hiet. 20, r. 13 *Hiet. 20, r. Let42042: cf. Hieron. Nom. Hebr. P. 54,14. 14.15 *Hier. 20, 2. 16 Hier. 20,2. 18 cf. Act. 16,253.24. 21 cf. Ioh. 19, 1. Act. 16, 22. 9.10 cf. Hieron. Nom. Hebt. p. 57, 20 - p. 3, 24. 16, 17. 74, 1. 76, 24. 80, 14. * Hier. 20, 1. 9 *Hietr. 20, 2. 10 Hier. 20, 2. c£ Gen? 35,08;

? (— 10) phasur M V, JA a.c. v 10 prophetam Ieremiam v» — 10/11 nerbum P a.c. (semper) 11 beniamen L a.c, in add. V P ^ superiori M JA V P, L a.c. v cum Vulg. ; cf. p. 205, 19 12phasur MV» paschor V/, phascotP v, ITacxóp LXX 14 uetere I, M 7A a.c., uetette P a.r. — caracten JA V', Li a.c., caracterem (ex caractem) M p.c. zz. rec., caractem (m ex n) P 15 Ba|BaC- (baganisterion s. s.) M, BaCaN«AHpION V, basanistetion s. wocezm Graecam .A P siue oz. P -BAQO|QT- L, CpeBaQTHpION (chebaotetion s. 4.) M, &* (p eras.) peBaQTHp1ON (rebaoterion s. 4.) 44, & peBaQOHp.QN V, op. P utrumque L V, (atq; s. que 7?) P, durumqüé M, durum atq; (at s. su. 7?) A tormentaq. M p.c. pi* i6dimus(;) lI ^ uulgiP 18 custodia I^ dati] traditi 74 p.c. id 19 data P 19/20 dignitatem P 20 sermo I7 V 239

1 odieque V, M a.c., hodie v et add. s. 4. »? 74 — mittanturque v uantut 4 a.v. enim s. 4. 4 ceditur V/ P 7/8 nigrido P, 10dextrav X portas M a.r.

2 — 4 M

occidantur v paschor V/, phascot P, carcere D, et add. (in ras.) Mv — 8 resermaior est] maiorem I7 B cedit V P a.c. 8 generantis l/ ac. — 9 quod P

v 978

PL 835

IN HIEREMIAM

20, 3

XX.

Cumque

IV, 20-21

inluxisset

im

189

crastinum,

eduxit

Phassur Hieremiam de neruo et dixit ad eum Hiere15 mias : non Phassur uocauit dominus nomen tuum,

sed pbauorem undique. Et hic tam nomen pontificis quam tormenti genus similiter omnes ut supra interpretati sunt. Mutatur autem nomen pontificis, ut ex nomine futurorum supplicium demonstretur. 2. 'Nequaquam', inquit, 'habebis 20 oris nigredinem et iniquae imperium potestatis, sed captiuus duceris Babylonem — hoc enim significat *pauor undique' siue *per circuitum' —, *ut tremens et propriae salutis incertus huc illucque circumspicias et uenientes contra te aduersarios reformides.' Pro *pauore', quod in Hebraico scriptum est *ma25 gur', LXX et Theodotio pérowov, id est *migrantem', Aquilae 40 secunda editio *peregrinum', prima 'circumspicientem', Symmachus 'ablatum' siue *'congregatum' et *Àcoactum' interpretati sunt. XXI. Quia haec dicit dominus : ecce ego dabo te 20, 4-6 pDauorem et omnes amicos tuos et corruent gladio V^ in inimicorum suorum et oculi tui uidebunt ; et omnem Iudam dabo in manu regis Babylonis et traducet eos in. Babylonem et percutiet eos gladio. 2. Et dabo uniuersam substantiam — siue fortitudinem — IO ciuitatis huius et omnem laborem eius omneque preiium — siue gloriam — et cunctos thesauros regum Iuda dabo in manu inimicorum eorum et diripient eos et tollent et ducent in Babylonem. Tw autem,

40

Lal

Phassur, IA

et omnes

habitatores

domus

captiuitatem et in Babylonem uenies ibique sepelieris et omnes amici tui, tasti mendacium. 3. Iuxta superiorem qua *Phassur' nomen fuerat inmutatum, ut 17. c£ p/ 238, 12. 22 *Hietr. 20, 3.

20 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 54, 14. 24 Hier. 20, 5. 25 *Hier. 20, 5.

12 *Hict; 20; 5.

i3luxisset

tuae

9.11 *Hier. 20, 5.

/ — 14(— 15) phasur V

ibitis

in

et ibi morieris quibus propheinterpretationem, appellaretur *Ma21. Hier. 20, 3.

1? cf. p. 239, 18.24.

v(sezper)

^ hieremia* (m s. *) L

14/15

heremias M a.c. 15 düs o». V 16 tam nomen] tamen P 18 ex oy. V. futurum M, JA p.r. — 20 nigridinem P, a.c. — iniquü (ü /5 ras.) M, iniq- 7

potestates 74 a.c. 21 duceres P a.c, in add. s. «. 4 — 22 proprie L a.c. 23 hu*c V^ 24 deformides I^ quod] quod aZZ., sed eras. LL. M .A bebraicum L a.c.

MeTOKON

23 teedotio (o s. a//. e) P

P

MerOIRON

M,

2-CHO£XAKON

V,

aquila P, & add. P

2 congregatum (I cretü s. gregatum 7?) /4

5 pauorem] te add. 7A a.c. V P

cum Vulg. — alt.etom. V — * manus V, manum v cup Vulg. $8 pr. eos opm. V 10 omnemque P 12 dabo eras. 74 in manu oz. P meorum l/ deripient

Vulg.

M — 13babilonem 4

14 superiore L a.c.

— 16 sepellieris M, 74 a.r., tu add. (s. wu. m?) M A v cum

18 appelleretur P

PL 804

p 622

I90

IN HIEREMIAM

IV, 21-22

gur', omnes similiter transtulerunt, ut significarent uel *pauorem' uel *peregrinationem' uel 'sublationem' et translationem" et Ácommigrationem'. 4. Comminaturque eum cum amicis suis iam iamque capiendum tradendumque hostium manibus et cunctum populum tribus Iudae Babylonii regis manibus opti241 I nendum aliosque interficiendos gladio et alios ducendos in captiuitatem et uniuersas diuitias tam urbis quam thesaurorum regiorum ab inimicis esse capiendas ipsumque Phassur cum omni cognatione sua et familia ducendum in captiuitatem et in 5 Babylone esse moriturum eo, quod populum suo mendacio deceperit nequaquam illi uera et tristia, sed per mendacium prospera pollicendo. 5. Simulque animaduertenda prophetae patientia atque prudentia, quod missus in carcerem tacet et silentio uincit iniuriam nec tamen dissimulat, quod scit esse IO uenturum, ut saltem sic pseudopropheta pontifex peccare desistat et dei clementiam deprecetur. XXII. Seduxisti me, domine, et seductus sum — 20, 7. 8a siue decepist? me, domine, et deceptus sum — ; foror me fuisti et inualuisti — siue optinuisti et po20

V

15

20

luisii

—

; factus

in

derisum

tota

die,

Iudaeorum,

sed contra diuersas in circuitu

nationes esse dicturum, unde et prophetiam libenter assumse-

19.20.21 *Hier. 20, 4.

V 241

13.14 *Hier. 20, 7.

19 transtullerunt migrationem (iz. cet. v cum eum ostium P V 241

17 *Hier. 20, 8.

20 *Hier. 1, 5.

PL 8356

omnes

subsannant me, quia iam olim loquor wuociferans iniquitatem et uastitatem clamito siue quia amaro uerbo meo ridebo, jraeuaricationem et miseriam inuocabo. 2. Dicit se propheta a domino esse deceptum, quia in principio audiens : prophetam gentibus dedi te et iterum : ecce constitui te hodie super gentes et super regna, ut euellas et destruas et disperdas et dissipes et aedifices et plantes, arbitratus sit nihil se contra populum

25

sum

979

21 Hier. I, 1o.

M 20 pelegrinationem M a.c. »;* uel sublationem—com21) in zzg. L 21 commigrationem L, congregationem (-e I7) M a.c. 22iamom. V P capiendum] dum a4Z., sed eras. .M 23 tribum P iudeae VW

2 quàs P 3 capiendos L a.c. 4 captiuitate lI/ P 5 populom M a.c. suum 44 V, Mp..v Otristitia V/ P, M.Aa.r. S patientia] sapientia L^ adque P(passim) ^ 9scis P a.c. 10saltim V/ P, 4 a.c. — 15 derisu V^ die]etaZZ. V — 16 qui V 20 prophetam] in add. 74 v ; sedcf.p. 7, 3. 15 21etozm.V | 22tegnas V, & add., sederas. V —— disttuas P — 25/26 assumsetit (sie semper fere L. p.c.)] as(d)sumpsetit codd.

PL 805

IN HIEREMIAM

IV, 22-23

I9I

rit ; et euenisse contrario, ut captiuitatem Hierusalem praedicans persecutiones et angustias sustineret. 9. Quodque intulit : 242

i factus sum in derisum tota die, omnes subsannant me, eo, quod aestiment illum uniuersa mentitum et cuncta,

quae praedixerit esse uentura, mendacia fuerint ; et propheta enim putauerat statim futurum, quod dominus minabatur, et ; populus aestimabat nequaquam ultra uenturum, quod statim non uenerat. 'Atque uociferor uastitatem Babyloniam et iniquitatem hostium, per quam opprimendus sit populus meus.' 4. Sin autem sequimur LXX in eo, quod dixere: quia amaro uerbo meo ridebo, praeuaricationem et miseriam 10 inuocabo,

1; 20,8b-10a

20

2;

245

Lal

M^

242

hic sensus est : 'scio praesentem tristitiam futuro

gaudio commutandam iuxta illud, quod scriptum est : beati flentes, quoniam ipsi ridebunt, et idcirco miseriam et iniquitatem afflictionemque libenter sustineo, ita ut cupiam et inuocem eas et breuitatem iniuriae felicitatis aeternitate compensem'. XXIII. Quia factus est mihi sermo domini in opprobrium et in derisum tota die. Et dixi : non recordabor eius — siue nom nominabo dominum — nec loquar ulira in nomine illius. Et factus est in corde £0 Quasi ignis exaestuans claususque in ossibus meis ei defeci — siue dissolutus sum — ferre non sustinens ; audiui enim contumelias — siue uituperationem multorum et terrorem in circuitu — siue congregatorum undique — : persequimini et persequa mur eum ! 2.'Clamante me atque dicente, quod iam Babylonius ueniret exercitus et omnia hostilis gladius praedaretur, uersus est mihi sermo domini in opprobrium atque derisum, dum tarditatem prophetiae putant esse mendacium ; quamobrem in mea mente decreui, ut ultra ad populum dei uerbis non loquerer nec nomen illius nominarem. 3. Quod cum pudore

1 Hier. 2o, 7. *Hier. 20, 9.

8 *Hier. 20, 8. 11/12 *Luc. 6, 21. cf. Matth. 5, 5. 22.24 *Hier. 20, Io. 25 cf. Hier. 20, 8.

18.21

26 contrario] contritio M V^, L a.c. 74 a.c. 72, contritionem P, 74 p.c. zz?

242

2 uniuersam V, uniuersü P a.c. — 3 praedixerat 4 P, praedixerint V^, L a.r. prophetam P 4 statim putauerat v 5 statim] in adZ. V^ uenturam A a.c. 6 uocifero lV/ — 6/* iniquitate LL a.c. * ostium P oprimendus Ww Sin om. P 9 uerba mea P 13 susteneo IL 14eam P aeternitateth L, aeternitati M 16 quia] et M 24 p.c. cum V'uig. di V . 18 neque Vulg. 19 ipsius v 20 exestuas I 21etoz.P siue]ansiue (undique» seribendum coll. L.XX sávroOev et p. 243, 8? 22 stinens (5c) V^ 23 errorem VP,LM .Aa..

1 ostilis P tarditate I^

24 congregatorem P a.c.

praederetur (5c) P p.c. 4 in om. V

25 clamantem P — dicentem P

2 atque M

derisu V/, om. M

3

p. 625

v 980

PL 837

192

IN HIEREMIAM

IV, 23-25

superatus uerecunde quidem, sed stulte constituissem, factus est', inquit, *in corde meo quasi ignis exaestuans claususque IO

in ossibus

ria ; necessitas

hi est, si non ago, 15

meis

(et defeci» siue undique

dissolutus sum, ita ut ferre non possim.' 4. Conceptus enim animo sermo diuinus nec ore prolatus ardet in pectore ; unde et Paulusloquitur: si euangelizauero, non est mihi gloenim

mihi

incumbit

euangelizauero.

mercedem

habeo

; si autem

; uae

Si enim inuitus,

enim

mi-

uolens

hoc

dispensa-

tio mihi credita est. Et in Athen;5 uidens idololatriae deditam ciuitatem incitabatur spiritu et tota mente feruebat ; et post modicum in eodem uolumine legimus : cum uenissent

autem

de Macedonia

Silas

et Timotheus,

in- PL 806

stabat uerbo Paulus testificans Iudaeis esse Chris20 tum Iesum. 5. Sed et plerique doctorum usque hodie in ecclesia similia sustinent audientes uituperationem multorum congregatorum aduersum se in circuitu atque dicentium : persequimini et persequamur eos! XXIV. Omnes uiri, qui erant pacifici mihi et cusV 244 20, 10b. 11a todienies latus meum : si quo modo decipiatur et jraeualeamus aduersum eum et consequamur ultionem ex eo ! Dominus autem mecum est quas? bellator fortis. Cum aduersarii surrexerint et amici quondam atque pacifici fuerint ad bella conuersi uoluerintque nobis insidias tendere, non magnopere curemus, sed optemus hoc dicere, quod et propheta loquitur : dominus autem mecum est quasi bellator fortis. XXV. Idcirco, qui persequuntur me, cadent et in20, 11b :o firmi erunt — siue ideo persecuti sunt et intellegere non

potuerunt

—,

conjundentur

uehementer,

quia

non intellexerunt opprobrium siue ignominiam sempiternam, quae numquam delebitur. Quia persecuti V 243 V 244

6 Hier. 20, 9. 17 Act. 18, 5. 8 Hier. 20, 11.

$8 *Hiet. 20, 9. 23 Hier. 20, 10.

11 I Cor. 9, 16.17.

15 cf. Act. 17, 16.

11.313 *Hiet. 20, X1.

6 uerecundia (ex -iae) M, uerecundae 74 a.r., uerecundiae V P stultae M JA a.r. 7inom. V 8 claususque] & defeci ad. s. ». »? JA et defeci ex Vulg. (cf. p. 242, 21) bic subbleui, om. codd. v undique s. 4. 7? Á 9 possem M .A V v, (e ex u) P conceptus est 44 12 incubuit M a.c. 13 si non] nisi v 14 dispenstiatio L a.v. 15 tradita LL idolatriae codd., (corr. L) ^ 17/18 uenisset

V 244

P a.c. 18 sileas L V P, M a.r. ; sed cf. p. 238, 18 thimotheus V/ — 20/21 in ecclesia usque hodie v 21 sustinent] student T^ 1 omnis L a.c., ab omnibus V/uig. uiris /ulg. mei V P v cum Vulg. 3 aduersus l/u/g. * magnó opere L Setom.v 10 persecuntur M V, L 4.€. me persequuntut v 11 sunt] me add. in ras. A et 5. 4. 7»? À 12 confundantur P a.c. v — 13/14 sempiternum quod » cowz Vulg.

IN HIEREMIAM IV, 235-27

193

15 sunt, ideo propheticum non potuerunt intellegere sermonem et ignorantiam confusio uehemens consecuta est nec intellexerunt ignominiam sempiternam, quae optinebit eos et nulla obliuione delebitur. 2. Dicant igitur, quod uolunt, uiri quondam pacifici et, qui custodiebant latus meum, et decipere 20 cupiant, dummodo iustum uirum atque doctorem ecclesiae post persecutionem tanta uindicta tantaque praemia conse-

v 981

quantur.

20,12 —

XXVI. Et tu, domine exercituum, probator iusti siue qui probas iusta —, qui uides renes et cor,

2; Wideam,

quaeso,

ultionem

tuam

ex

eis ! tibi

enim

reuelaui causam meam. Solus est dominus, qui nouerit 1 probare iustitiam, quomodo solus est, qui cordis interna con-

245

spiciat ; unde et Iesus sciens cogitationes hominum

non ex

profectu, ut quidam putant, sed natura deus est. Tale quid et in psalmis sonat : non iustificabitur in conspectu ; tuo

omnis

uiuens.

Si uiuens uirtutibus non iustificatur,

quanto magis, qui peccatis mortuus est ! 2. Cumque se sciat iustus habere propugnatorem deum, tamen inpatientia fragilitatis humanae,

quod nouit esse uenturum,

p. 624 PL 838

iam nunc uidere

desiderat. Cui et reuelauit causam suam, qui dicit in alio loco : 10 mihi uindictam, ego retribuam, dicit dominus. Felix autem conscientia, cuius causa domino reuelatur dicente

apostolo 20,13

XXVII.

: omne,

quod

Cantate

manifestatur,

domino,

laudate

lux

est.

dominum,

quia

liberauit animam pauperis de manu pessimorum ! 15 Qui pauper est spiritu nec habet diuitias, quae receperunt in isto saeculo consolationem suam et de quibus Paulus loquitur : tantum ut pauperum memores essemus, cum fuerit uindictam a domino consecutus, dominum laudat in spiritu et se de manu pessimorum erutum gloriatur. Hoc autem totum 20 fit non nostro merito, sed eius gratia, qui pauperem liberauit nec habet diuitias superbiae corruentis, sed humilitatem pauperis liberati.

18 cf. Hier. 20, 10.

245

245

24 *Hier. 20, 12.

2 cf. Luc. 6, 8. 4 Ps. 142, 2. *Hoh. 5, 15. 15 cf. Matth. 5, 5.

10 *Rom. 12, 19. *Hebr. 1o, 3o. chLuc. 6, 24: 1? Gal. 2, ro.

12

17 sempiternem IL optineuit M a.c. 19 meus IL; 4. — 20 cupiebant P, M pe 4A p.c. sP, cupiunt L4 p.c. zz dummodom L 23 probatur L P a.c. 24 uide*s P 26 nouit / P 1 interna] in aeterna 1^ b iustificabitur v 6 qui] pro ad. Erasmus v sciant l/ — ? propugnatorem habere v 8 nunc] non M a.c. 10 uindictam] et aZ. V P v 11 releuatur ILL 14 pessimorum] malorum lug. 15 quia P, M z.r. pauper est] pauperé P 16dequibusetv ^ 17pauperes V^ fuerint M a.r.

19 autem] enim I7

PL 807

194

20, 14-18

XXVIII.

25

V 246

IN HIEREMIAM

I

5

IO

15

Maledicta

IV, 28

dies, in qua

natus

sum,

dies,

in qua peperit Maledictus uir

me mater mea, non sit benedicta! — siue homo —, qui annuntiauit pa-

iri meo

: natus

dicens

est tibi filius

masculus,

et

quasi gaudio laetificauit eum ! Sit homo ille, ut sunt ciuitates, quas subuertit dominus et non baenituit eum ! Audiat clamorem mane et ululatum 1n tempore meridiano, qui — siue quia — mon me interfecit a uulua, ut fieret mihi mater mea sepulchrum et wulua eius conceptus aeternus ! Quare de wulua egressus sum, ut uiderem laborem et dolorem et consumereniur in confusione dies mei ? 2. Qui putant animas fuisse in caelestibus et de meliore in peiorem statum praecipitatas, hoc et huiuscemodi utuntur testimoniis, quod scilicet melius fuerit in caelestibus quam in terrenis commorari et corpus humilitatis assumere, noua quaedam, immo iam uetera hereseos suae argumenta quaerentes. 9. Nos uero legentes illud beati Iob : maledicta dies, in qua natus sum,

et nox

illa, in qua

dixerunt

: ecce

v 982

masculus,

et: maledictus homo, qui annuntiauit patri meo dicens : natus tibi est puer, huic testimonio coaptamus, quod scilicet melius sit non esse quam uiuere in suppliciis iuxta illud, quod scriptum est :mors uiro requies, cui clusit 20 deus uiam suam, et iterum : quare data est misero lux et uita his, qui in amaritudine animae sunt ? 4. Et in euangelio simpliciter dictumlegimus: melius ei fuerat, si natus non esset, non quo sit, qui natus non fuerit, sed quo melius sit non esse quam male esse ; aliud est enim 25 omnino non esse, aliud, cum sit, absque ulla intermissione cruciari, quomodo mortem quietam uitae miserae praeferimus. Vnde et Amos diem appellat tenebrarum diem afflictionis et V 247

I Iacob eo, quod uixerit in labore et angustia, dies uitae suae

paruos et pessimos uocat et Paulus apostolus dicit : ut eriperet nos de praesenti saeculo nequam et iterum: 25 *Hiet. 20, 15.

V 246

4. * Fiet. 20; 17. 8 qui] scil. Origenistae. CD 16 *Hier. 20, 15. 19 *Hiob s, 25. 26, 24.

V 247 V 246

14 *Hiob 22 *Matth.

24 cf. Am. 5, 18.

d1ícÉ Gen: 47; 9.

2/3 Gal. rz, 4.

25 maledictos P 26 filius] puer. V/uir. 4 meridianum L a.. . quiom. P, M p.r. siue quia os. v interfecit me » Ba]in JA p.c. »z* sepulcrum L a.c. 9 melioti codd., (corr. L. ; cf. p. 238, 11) 13 sua l/ i7 esttibi c4 V Pv 18 quod] ut P 19 clausit 4 P » 22 euangelium M a.c. similiter P 23 esset] fuisset v quod .A p.c. zi? v 24 quod V P, A p.c. zs? v 25 omnino] omni 24 a.c. 77, homini 24 p.c. zz? 26 misere P, miseriae v

V 247

12 cf. Phil. 5, 21. 20 *Hiob 25, 20.

2 prauos 24 p.c. »?

PL 839

IN HIEREMIAM IV, 28-29

195

redimentes tempus, quoniam dies mali sunt. ; 9. Hebraei quintum mensem, quo capta Hierusalem templumque subuersum est, natiuitatis Hieremiae supputant inextricabilibus quibusdam et incredibilibus argumentis. Quod si probare potuerint, quomodo testimonium Iob ualeant interpretari, nescio ; nisiforte et illum diem quadam praefiguratione 1o et uaticinio futurorum subuersionis templi autument. 6. Quodque inprecatur similitudinem subuersarum ciuitatum, de Sodoma et Gomorra dici arbitror, et omne tempus in luctu, ut

mane sit clamor et ululatus meridie. Quod autem infert : qui me non interfecit in uulua, deum significari putant. 15 7. 'Vt esset mihi', inquit, *'conceptus aeternus'; quae omnia 4625 dicuntur hyperbolice. Denique exponit causas, cur mortem praeferat uitae et omnino non esse quam male esse, subiungens: quare de uulua egressus sum, ut uiderem laborem et dolorem et consumerentur in confusione 20 dies mei ? 21,1.2

XXIX.

Verbum,

a domino, sur,

248

filium

quando

quod

factum

misit ad eum

Melchiae,

est

ad

Hieremiam

rex Sedecias

et Sophoniam,

filium

PhasMaa-

siae, sacerdotem dicens : interroga pro nobis domi- PL 808 2; num, quia Nabuchodonosor, rex Babylonis, proelia1 iur aduersum nos, si forte faciat dominus nobis sicuti omnia mirabilia sua et recedat a nobis.2. Supra pontifex Phassur siue Phaschor, qui percussit Hieremiam, patrem habuit Emmer, hic autem Phassur filius est Melchiae ;

5 hoc idcirco, ne quis eundem putet. Mittit autem Sedecias rex ad prophetam nolens uel populum scire uel principes, ut v985 occulto per legatos nuntio recognoscat, quam dominus super urbe Hierusalem et populo Iudaeorum habeat sententiam. Quodque infert : quia Nabuchodonosor, rex Babylo10 nis,

proeliatur

aduersum

4 Eph. 5, 16. 8 cf. p. 246, 14. 15 *Hier. 20, 17. 18 Hier. 20, 18. 248

S cf. Hiet. 20, 1,2.

nos,

ostendit

11 cf. Gen. r9, 25.

iam

obsessa

14 *Hier. 20, 17.

9 Hier. 21, 2.

B hebrei M, aebraei P captam P 6est] & P natiuitati v inextricalibus P * quo L M .A a.c. Sualeat V. — interpretari ualeant v 10 quoque M .A a.c. 11 similitudine L a.c. de oz. V 12 luctum P 13 et] ut V 14 interficit P, M a.c, — 18 ut oz. V . essent P — inquit mihi v inquit] in aZ., sed exp. L 16 exponet L a.v. 17 quam male esse oz. V^ 19 consummerentur l/ —— 22 sedechias M 4 V P (semper fere) 23 melciae P sofoniam P 25 nabucod. P, L a.c. (semper) praeliatur 74 P 248

me "odium em

2 nobis sicut] nobiscum secundum M .4 p.c. »? v cum Vulg. 3 phascor .A, pascor / P 4abuit M — emer P B rex Sedecias v 6 ut] & P a.c. 7 nuntios / — Surbem M.AV v populum V/ P, M.A p.c. »?v | 100bsessam

MAVP

196

I^

IN HIEREMIAM

IV, 29-30

Hierusalem hoc a propheta sciscitari Sedeciam. 3. Et notandum, quod in prophetis, maximeque in Hiezecihele et Hieremia, nequaquam regum et temporum ordo seruetur, sed praepostere, quod iuxta historiam postea factum sit, prius referri et, quod prius gestum sit, postea ; aliud est enim historiam, aliud prophetiam scribere, ut in praesenti loco Sedecias, qui cum urbe Hierusalem captus est, mittens scribitur ad Hieremiam et eo tempore, quo obsidebatur Hierusalem, et postea narratur historia Ioiacim fratris eius, qui ante eum rex fuit,

A^

Xo

I

I

et Ioiachin, id est Iechoniae, qui fuit filius Ioiacim, super quibus dicetur in consequentibus. XXX. Et dixit Hieremias ad eos : sic dicetis Sedeciae : haec dicit dominus deus Israhel : ecce ego conuertiam uasa belli — siue arma bellica —, quae suni in manibus uestris et quibus bugnatis aduersum regem Babylonis et Chaldaeos, qus obsident uos in circuitu murorum, et congregabo ea — siue eos — in medio ciuitatis huius et debellabo uos in manu extenta et bracchio forti — siue excelso — et in furore et àn àndignatione et in ira grandi et percutiam habitatores ciuitatis huius ; homines et iumenta peslentia magna morientur. 2. 'Frustra', inquit, 'repugnare uultis Chaldaeis obsidentibus et arma bellica praeparatis, quorum in media tantum urbe usum habebitis, ut armati esse uideamini. Ceterum illis obsidentibus ego uos debellabo in manu extenta et bracchio forti meoque furore et indignatione percutiam, ut et uos et omne, quod spirat, fame et pestilentia in media urbe moriatur.' Quod quidem et factum legimus ; absque ulla enim corona strepituque pugnantium

20 cf. p. 259, 9. 261, 17. 264, 8. 266, 17.

V 249

1.4 *Hiet. 21, 4.

6 *Hiet. 21, 5.

12 *Hiet. 21,. 5.

11 hierusalem] & ad4. s. s. 77? A ad M ar. a propheta hoc v 12 prtophetas V/ — ezechiele M, iezechiele (pr. i s. 5.) :4, hiezechiele P, hezechielem 1^ et] in adZ. P

scribetur M a.c.

hieremiam

V/ P, M a.r.

18 et eras, A

14 quod]ut P

quod V a.r.

17? est om. V

obsedebatur P

19

ioacim P, L a.c. v, jioachim M V,(hs. 4.) 4 — 20 ioachin M A V,L a.c. v, ioacim 15 hiechoniae M, iechonia 74 ioachim M 44 V, L a.c, ioacim P » — 21

V 249

dicitur V/ P, L a.c. sequentibus v 1 bellica] belli ea 74, bella V/ —— 2 sunt fos£ uestris £r. Vulg.

quibus] uos

add. Vulg. 8 chaldeos L 4 I7 obsedent L a.c., obsidunt P 4 uos] eos P eossiueeav XB debellabo]ego a4. Vwiz. |6pr.et]in add. Vulg. brachio A V P (— lin. 13) 9 sec. in s. 4. M. 8 iumenta] bestiae lug. 10 uultus 1^

a.C. M.A

chaldeis 44 V, L/ a.c. — iif urbe]tantum add. M JA P —— 414 sec. et s. s. IL. sperat L a.v. 15 pistilentia I. quidem et] qd é& P 16 ullo enim] incursu add. V^

:

PL 840

IN HIEREMIAM

IV, 30-32

I97

urbs tantum obsidione capta est, ut, quos uincerent, non haberent, sed quos tantum caperent; meliores, ait, fuerunt

uulnerati 21,

2o

XXXI.

gladio Et ost

quam

occisi

haec,

fame.

ait dominus,

dabo

Sedeciam,

regem Iudae, et seruos eius et bopulum eius et, qui derelictà sunt in ciuitate hac a peste et gladio et fame,

in manu

Nabuchodonosor,

regis Babylonis,

et

in manu inimicorum eorum et in manu quaerentium 250 animam eorum et percutiet eos in ore gladii et non flectetur neque parcet nec miserebitur. 2. Hoc, quod nos transtulimus : in manu Nabuchodonosor, regis Babylonis, et in manu inimicorum eorum, in LXX habetur et pro eo, quod diximus : non flectetur neEI non que parcet nec miserebitur, LXX transtulerunt non parcam nec miserebor. 3. Meliusque est iuxta Hebraicum, ut crudelis sententia et inflexibilis magis regis Babylonii quam domini esse uideatur. Primum autem de uniuersa E o urbe prophetatum est ; nunc proprie Sedeciae praedicitur et populo eius, qui residui fuerint post pestem, gladium et famem, quod a Nabuchodonosor, Babylonio rege, capiendus sit interficiendusque cum amicis suis gladio nec ullam eius speret misericordiam, cuius foedus et necessitudinem periurio deseruit. 21, 8-10 :; XXXII. Et ad fopulum hunc dices : haec dicit dominus : ecce ego do coram uobis uiam uitae et uiam mortis. Qui habitauerit in urbe hac, morietur gladio et fame et peste ; qui autem egressus fuerit et transM

Í[ugerit ad Chaldaeos, 20

Lal

qui obsident

uos,

uiuet

et erit

ei anima sua quasi spolium ; posui emim [aciem meam super ciuitatem hanc in malum et nom in bonum, ait dominus ; in manu regis Babylonis dabitur et exuret eam igni. 2. His, qui a rege missi sunt et ad prophetam uenerant deprecandum, ut interrogaret pro eis dominum, superiora responderat et, quae referrent regi Sede18 *Thren. 4, 9.

250

BILHEC ST. 7.

Hier. 21, 3-6.

5 *Hiet. 21, 7.

33cf.Hier. 21, r.2.

Eiet2: 7.

17 urbes M . tantum] A zz 7, tanta JA p.c. n? v 5.4)M — 19gladiouulnerativ — 211Iuda V;/g.

250

251

VESEiier 21.097

9 cf.

— 24 cf. Hier. 21, 5-7. captae M — est]sunt (nt pr.ciusom.V 23tegiV

2(—.5)flectitur P,L a.c. patcent Ma.r. 3transtullimus M. nabuchodosot (51e) M ; de cet. cf. p. 247, 25 5 quod] nos adZ. v 4 parcat (a//. t ex t) P

est oz. V * ebraicum P 8 babylonis P 9 primá 74 p.c. 9/10 uniuersam utbem 4 a.r. 12 nabocod. 74 a.c. 7;?, nabughod. 74 p.c. »? ; de cet. cf. p. 247, 25 rege Babylonio » 13 suis] eius I^ misericordiam speret v 16 do ox. V P,L M a.c, pono 24 a. 18ettransfugerit oz. M V — 19ad]a V chaldeos L obsedent L a.c. 20spolia V 21 meam o». V ?2 manus V | 23eaL a. igni] red a/ibi (cf. p. 105, 12. 106, 6. 232, 14 etc.) L ceterique codd. fere omnes igne his] hii uero P 24 interrogarent I^ 1 referent M .4 a.c. regis I^ I4

$. MIER, LXXIV

v 984

PL 809 p. 626

198

IN HIEREMIAM

IV, 32-33

ciae ; nunc hortatur, ut respondeant populo, datque consilium,

^

ut transfugiant ad Chaldaeos contra regiam uoluntatem ; quod periculosum fuisse prophetae nullus ignorat. 9. Vnde et mortem sibi inprecatur et dicit: maledicta dies, in qua natus

sum,

et : quare

de uulua

egressus

sum,

ut

ui-

derem laborem et dolorem ?, non quo leue sit necdum captis dare consilium se ultro tradere captiuitati, quasi si passuris naufragium imperetur, ut ante naufragium et dissipatam IO nauem remos tabulasque corripiant et se undis tradant, sed quo tolerabilius sit utcumque captos uiuere quam gladio, fame et peste consumi. 4. Sunt, qui hunc locum secundum tropologiam sic edisserant melius esse saecularibus se tradere disciplinis, et maxime philosophiae, quam in illa permanere eccle15 sia, in qua famis sit sermonis dei et cunctus populus hereticorum gladio doctrinaeque paenuria et heretica peste moriatur. XXXIII. Et? domui regis Iuda : audite uerbum do21, 11. 12 mini, domus Dauid ! Haec dicit dominus : iudicate mane iudicium et eruite ui oppressum de manu ca20 lumniantis, ne forte egrediatur —siue ut non egrediaiur — quasi ignis indignatio mea et succendatur et non sit, qui extinguat ; quodque sequitur : frojpter malitiam V 252

^

V 251

studiorum

uestrorum,

in LXX

non habetur.

2. Quia supra dixerat : et ad populum hunc dices haec dicit dominus, consequenter nuncinfert: et domui regis Iuda, ut subaudiatur : 'dices : haec dicit dominus' ; d7zOó kowo) enim et superiora et inferiora iunguntur, ut sit sensus : *et ad populum hunc dices : haec dicit dominus, (et domui regis Iuda dices: haec dicit dominus". Proprie autem sermo fit ad domum regiam, ob cuius maxime

5 Hier. 20, 14.

6 Hier. 20, 18.

20 *Hier. 21, 12.

22 *Hiet; 21, 12.

24 Hier. 21, 8.

iVo252

Ter

2111.

4.5 Hier. 21, 8.11.

2ortatur V, a.c. z^ ut] & P a.c. 3chaldeosV, La... |. quod MP, A pov 8ses. 4. M X passuri naufragio V/— 9 ut] quod P 10 nauim

V 252

"Ap... tabolasquezAa.c,ettabulasv — 1i quodP,.4p.c»*v tollerabilius p captus P gladio] et aZ7. P i2consummi l/ ^ trophologiam 74 zs.r. 13 edisserunt » 14 phylosophyae P ins. L i5fames;4 p.v X 16 paenutia M e£ alibi (cf. p. 175, 12. 176, 4 etc.) uel primitus uel p.c. L, penuria cef. 19 eruete L a.c. ul oz. v 19/20 calumniantes L,a.c, — 20 egrediantur V, M a.f. Utt ND 21 quasi] ut lg. ignis] indignis L. M .4 a.r. 22 extinguatur D, 74 a.r. propter malitiam studiorum uestrorum add. v — quod v 24 dices hunc P 1 consequenter—dfis (//n. 2) in zsg. zi? M — etom. V 2dices]dicens P, M p.c. 3 aIIQKOINON V, AIIOROINOS P enim eras. /Á pr. et alt. et] ad add. f. 4. m* A — iungitur 74 p.c, iuguntur V/ — 5 et—dominus supp/leui, om. codd. v 6 sit P,etadd. V — regis V

PL 841

v 985

IN HIEREMIAM IV, 33-34

199

culpam ciuitas obsidetur, ut emendet errorem paenitudine et clementiam domini consequatur. 3. 'Iudicate', inquit, 'mane iudicium' — non in tenebris iniquitatis, sed in luce IO iustitiae — *et eruite ui oppressum de manu calumniatoris, ut non accipiatis personam in iudicio, sed diuitibus pauperes opprimentibus magis apud uos dei imperium ualeat quam potentia persequentis! Et si', inquit, *hoc feceritis, nequaquam succendetur in uobis ignis furoris mei nec inueniet 15 materiam, quam consumat.' 4. Incredibilisque in hoc loco dei clementia demonstratur, ut, de quibus supra dixerat : posui enim faciem meam super ciuitatem hanc in malum et non in bonum ; in manu regis Babylonis tradetur et exuret eam ignis, iam domini ingruente sententia 20 eos prouocet ad salutem, non quo ignoret urbem Hierusalem

PL 810

esse capiendam, sed quo liberum homini seruetur arbitrium, I ut non ignorantia futuri, sed uoluntate propria perire uidean-

p. 627

253

5

tur; 9. quomodo et saluator sciebat populum negaturum et se esse crucifigendum, quippe qui hoc apostolis saepe praedixerat, et nihilominus commonebat uolens eos corrigere ad paenitentiam, ut, quicquid postea sustinuerunt, suo uitio eis acciderit, non duritia comminantis.

21, 13. 14

IO

XXXIV. Ecce ego ad te, habitatricem uallis solidae atque campestris, ait dominus, qui dicitis : quis percutiet — siue terrebit — nos et quis ingredietur domos nostras? Et uisitabo super uos ; quodque sequitur : iuxta fructum studiorum uestrorum, dicit dominus,

15

in LXX

E£

succendam,

inquit,

ignem in saltu eius et deuorabit omnia in circuitu eius. 2. Pro 'habitatrice uallis solidae atque campestris' LXX transtulerunt : ecce ego ad te, qui habitas in ualle Sor campestri, pro quo Symmachus 'petram', Theodotio

8 Hier. 21, 12. Iac. 2, 6.

253

non habetur.

10 *Hier. 21, 12. 10 *Hier. 21, 1o.

E cft Deut: 12:17:16, 19. Lens I9, 15;

2 cf. Matth. 16, 21. 17, 21. 22. 20, 17-19. 26, 2. Marc. 10, 32-34. Luc. 18, 31-33. p *Hiet. 21, 15. 12 *Hier. 21, 14. 14 Hier. 21, 13. — 15.16 *Hier. 21, 15.

*? obsedetur

L a.c.

errorem]

p add. P

paenitudiné P

10 et v. 4. M

12 opprementibus L a.c. aput M 13 potentiam P — 14 succenditur P, I. M .A a.c. inueniat l/ — 15 consummat L/ incredibilis » — in oz. M 16 clementiam I

253

19 igni M p.r. v

düs M A

incruente M a.c.

sentia

M 20quod.Ap..m?v inuerbis utbem hierusalem desinit pars prior L 21 quod 4 P» liberi V a.c. 1 aperire (a 5. &., sed eras.) M — uideantur perire » 2 populum] apostolum v 3 qui oz. R. 4nihilhominus T M 5sustinerent V/P 10 domus T V, A 44v d3etV,om.OTR DP,M .Aa.c. — deuorauit V P,M p.c. a.c. — omnia om. V

14 habitratricem 74

atque] eius ag.

O R. D

15 uallem V a.r.

PL 842

200

V 254

IN HIEREMIAM

IV, 34-35

*obsessam' interpretati sunt, Aquilae prima editio 'solidam', secunda 'Tyrum' ; 'Sor' enim siue 'Sur' lingua Hebraea et "Tyrum' et 'silicem' et *coartatam' sonat. 3. Loquitur autem 20 contra Hierusalem, quae obsidione uallata est siue in similitudinem Tyri quasi mari grandi ita Babylonio exercitu cingitur et euadere non potest aut certe, quae se instar petrae durissimae inexpugnabilem putat atque robustam pro soliditate murorum et magnitudine et dicit : *quis terrere nos poterit 2 et quis ingredietur domos nostras ?', cum e contrario Mo loquatur deus : *ego uisitabo uos, meum euadere oculum non poteritis. 4. Visitabo autem uos in perniciem et reddam uobis fructum malitiae uestrae et ego succendam ignem in saltu

v 986

uestro, non Babylonius, ut putatis, non rex Chaldaeorum, sed ^

I

^

22, 1-5

20

mea haec omnia ira perficiet.' 'Saltum' autem uocat Hierusalem et omnem circa regionem, quae frugiferas arbores bonorum operum non habet, quod sit incendio praeparatus. Pulchreque 'uallem" appellat *'campestrem', quod peruia sit hostibus, et non 'montem excelsum', qui difficulter ascendi potest, iuxta quod et in Isaia dicitur : uisio uallis Sion. 5. Quicquid ad domum regiam et ad urbem metropolim prophetatur, referamus ad ecclesiasticum ordinem et principes ecclesiarum, eos dumtaxat, qui se superbiae et diuitiis lasciuiaeque tradiderint. Nec statim quia domus regia est, ab interitu liberabitur, quomodo et, qui de stirpe fuere Dauid, pauci admodum sunt inuenti, qui placuerint domino, ut ipse Dauid, Ezechias et Iosias, magnaque pars principum et stirpis regiae in uniuersum populum iram domini prouocauit. XXXV. Haec dicit dominus : descende in domum

regis Iuda et loqueris ibi uerbum uerbum

domini,

rex

Iuda,

qui

hoc et dices : audi sedes

super

solium

Dauid, tu et serui tui et bopulus tuus, qui ingredimini ber porías istas! Haec dicit dominus : facite 17.18 *Hier. 21, r5.

18 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 14, 29. 30, 20. 55, 13. 63, 27.

71, 27. De sit. et nom. p. 154, 22.

V 254

9 cf. Esai. 40, 9.

25 Hier. 21, 15.

10 *Esai. 22, I.

15 cf. Eccli. 48, 22 (25). 49, 4 (5). j

17 aquila et (t s. z., sed eras.) M, aquila P solida V P 18 hebraica R. 19 tirum I cohortatá O T D, quoattata V/ || autem] hoc 7 21 grandiq; M

V 254

p. — iaom.M 924magnitudinem P dicat V. potuerit 4 a.r. ingreditur P domus O T R V, A p.c. v 1 loquitur 4A a.c. düs R — 3nrae V ^ 4babillonius T, babylonios chaldeotum codd. 5ira]ita 7 — 6 omnem] quae aZ. M X circa] 44M 10ctozy. DVP esiaMVP,Dp.c./Aa.c syonD V et] ad add. v 13 qui] in a44., sed eras. A 14 liberatur 74 styrpe P p.c. 16 sunt] & adZ. T ut]u;"5ras. M, ait P. a.c. m

pode.

20 uerbum] et a42. 1^

alt. et oz. T

—— 28 74 a.c. € adZ. - 42

18 de o». D — ezecias O, M.

dicens T P.c,

. 21 sedis

PL 811

IN HIEREMIAM

1255.

IV, 35

20I

iudicium et iustitiam et liberate ui oppressum de 2; manu calumniatoris et aduenam et bupsllum et uiduam nolite contristare neque opprimatis inique — siue 2mie — et sanguinem innocentem ne effunda1 £s in loco isto ! 2. Si enim facientes feceritis uerbum istud, ingredientur ber portas domus huius veges sedentes de genere Dauid super thronum eius et ascendentes currus et equos, ipsi etl serui et populus

; eorum. Quodsi non audieritis uerba haec, per memet ipsum iuraui, dicit dominus, quia in solitudinem

erit domus

haec.

3. Haec uisio, immo hic sermo do-

mini, uel ante fit ad prophetam, quam Sedecias ad eum nuntios mitteret, uel certe postquam nuntiis praecepit, quid regi re- v 987 10 ferre deberent, praecipitur Hieremiae, ut nequaquam per nun- PL 845 tios loquatur ad regem, sed ipse uadat ad palatium et ibi 4628 loquatur ei. 4. Simulque animaduertamus diuinam sapientiam, quod per nuntios iubet tristia nuntiari mixtis et prosperis, si agere uoluerit rex paenitentiam. Hic uero, quia ipsi 15 imperatur, ut pergat, non tristia nuntiat et captiuitatem iam iamque uenturam, sed monet, quid facere debeat, ut uitet in-

pendentem sententiam dei. Regum autem proprium est facere iudicium atque iustitiam et liberare de manu calumniatorum ui oppressos et peregrino pupilloque et uiduae, qui facilius 20 opprimuntur a potentibus, praebere auxilium. 5. Et ut curam eis praeceptorum dei maiorem iniceret, intulit : *nolite contristare, ut non solum eripiatis, sed ne patiamini quidem per uestram coniuentiam ab aliis contristari, et sanguinem innocentem non effundatis in loco isto !' Homicidas 2; enim et sacrilegos et uenenarios punire non est effusio san256

1 guinis, sed legum ministerium. 6. 'Si', inquit, 'haec feceritis, o

reges Iuda, tenebitis pristinam potestatem et cum ambitione

24 *Hiet. 22, 5.

255

8 cf. Hier. 21, 1.

cf. Hier. 21, 3-7.

21 Hier. 22, 5.

23 *Hier. 22, 3.

23 effundetis P 3 trono (Y s. 2//. o) M, throno 44 &.c. — 4cutros M Aa.

— b per] in Vulg.

26 contristari R. p.c.

1255

' 256

6 ipso l/uiz.

eum» p.e.

iurauit R

O9teR 12 eis P

4.r., tristitià F P

7/Sdi T

$8 sedechias D P, 74 a.c.

9/10 referri F, T a.c. 77, refferre 74 13 tristitia

T R M JA V a.c.,tristitià

iam om. V

16 uentura P

— nuntios ad

10 praecipiturq; M F P — 18 tristitia V/, 4

17 regnum P z.r.

18 atque]et Dv — de manuoz. V . calumniatorem R P a.c. 19 pr. et om. .M 20 oppraemuntur M a.c. 21 eis pos; dei zr. D maiore M inicirent P contristari R. p.c., id add. s. 4. »? 4 — 22solum] non add. v patimini I^ 23 conhibentiam O T R, conibentiam F, cohibentiam D V, conuentiam P

innoctem M.

— non om. M

1 ministeriom P ^ 2 ambitione M z.r.

24

202

IN HIEREMIAM IV, 35-36

ingrediemini portas Hierusalem ; sin autem facere nolueritis, o

domus regia, non tam domini erit crudelitatis quam tuae uoluntatis, ut omnis ciuitas redigatur in solitudinem.' 7. Quicquid regiae domui dictum est, intellegant episcopi sociique eorum, presbyteri atque diaconi, et omnis ordo ecclesiasticus, quod, si fecerint, quae praecepta sunt, et inter cetera innocentem sanguinem non fuderint scandalizantes minimos quosque IO et percutientes conscientias singulorum, optineant traditam sibi a domino dignitatem ; sin autem facere noluerint atque contemserint, ipsi redigant ecclesiam in solitudinem. 8. Ingrediuntur autem de genere Dauid per portas Hierusalem et sedent super thronum eius, qui interpretatur 'fortis manu', et I V^ ascendunt currus et equos, quando refrenant et suas et populi perturbationes et conposito in ecclesia ingrediuntur gradu et multarum uirtutum choro sibique ex omni parte concinentium. Et ut hoc uerum esse credamus, iurat per se, qui iuxta apostolum maiorem alium, per quem iurare possit, non habet. XXXVI. Quia haec dicit dominus super domum — 22, 6-9 2o siue ad domum — regis Iuda : Galaad tu mihi, caput — siue principium — Libani, si non posuero te in solitudinem, urbes inhabitabiles. Et sanctificabo 257 M super te interficientem uirum et arma eius et succident electas cedros iuas et jpraecipitabunt — siue milient — in ignem. Et periransibunt gentes multae per ciuitatem hamc et dicet unusquisque proximo : quare fecit dominus sic ciuitati huic magnae ? I suo Et respondebunt : eo, quod reliquerint bactum domini dei sui et adorauerint deos alienos et seruierint eis. 2. Galaad, quam possedit dimidia tribus Manasse, trans VA

V

V 256

9 cf. Matth. 18, 6. Marc. 9, 41. Luc. 17, 2. cf. I Cot. 8, 12. 14 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 35, 11. 61, 9. 68, 13. 77, 29. 79, 5. 16 cf. Esai. 5, 16. 19 cf. Hebr. 6, 15.

I2

7

21.22 *Hier. 22, 6.

SUCEIICE22/7; Num. 32, 29.

8.ct. Deut; 5:113. 108, 13, 290,513: P31:127252 37

8/9 cf.

8 ingredimini T D, O p.c. M a.c. si T, P a.c. — nolueris facere P — nolueris MAV?P 4 tam] tantum P crudelitas O T' a.c. quam tuae uoluntatis om. M B5 ciuitas] hec add. s. u. 7? A reddigatur (g ex c) M 4 presb(p)iteri

R D(P)

9quoque P, M AA a.c. zi?

10 obteneant

P — 1iisiT . 12con-

temserint (57e sezzper fere L p.c.) ]contempserint cog. ecclesiam] dei ag. v 15 curtos P pr. et eras. T 16 perturbatione lV/ —— ecclesiam P gratu R, gradum P 17 uirtutum] coacerbant add. s. «. z M ^ choros ibique M V F, (queeras.) T ^ ^ continentium R. 18 uerü hoc D quia M a.r. v 19 posset F, possint v 22 principum l/ — 23 in oz. Vulg. inhabitabilis P V 257

1 succidentem P bunt (/iz. 6) oz. R.

2 electos 7A p.c., lectas P 3 emittent 74

5 magna 4 a.c. zz", grandi Vu/g.

tuosP a.«.

^|siue—responde-

in]teadd.inzg.»? M — A4dicit P, T Ma.c.

— 6 dereliquerint D, O JA p.c. cum V'ulg., deteliseruierunt v 8

querunt 7 6/7 di oz. T, P a.c. ? adorauerunt P » quam T RF M V P, quem A, O p.c. D a.c. y?

PL 812

v 988

IN HIEREMIAM

IV, 36

203

Iordanen scriptura commemorat ; in quo monte Laban fu1o gientem consecutus est Iacob et mons iuxta Genesin nomen PL 844 accepit o«pós, id est 'tumulus testimonii', eo, quod ibi Iacob

258

Labanque iurauerint in aceruum lapidibus congregatis. 3. Est autem caput siue principium Libani, montis excelsi, qui uniuersus cedris consitus est iuxta illud Dauid canentis: et com1; mouebit dominus cedros Libani et alibi: uidi impium exaltatum et eleuatum sicut cedros Libani ; et in Zacharia legimus : aperi, Libane, portas tuas et comedat ignis cedros tuas ! 4. Igitur praesenti loco, quia ad domum regiam loquebatur, per peraóopàv loquitur 20 ad templum siue ad domum stirpis Iuda, quod ipsa sit in excelso siue quod de templo atque sacrario omnium peccatorum remedia poscebantur ; unde et hic idem propheta commemo1i rat: numquid resina non est in Galaad aut medicus 4629 non est ibi ? quare non ascendit curatio filiae populi mei ? 5. Comminatur igitur regiae domui et urbi Hierusalem et templo, quod uocat caput Libani, quod redigendum ; sit in solitudinem

cum

uniuersis

urbibus

suis non

potentia

regis Babylonii, sed domini iussione, qui dicit : sanctificabo super te interficientem. 'Sanctus' autem uocatur Nabuchodonosor et omnis eius exercitus, quia exsequitur sententiam dei. 6.

'Et

succident',

inquit,

*electas

cedros

tuas'

10 — potentes quosque et principes ciuitatis — *et mittent in ignem, ut omnia deuorans flamma consumat. Cumque deleta fuerint uniuersa, transibunt gentes multae per ciuitatem et templum, quod eis prius ingredi non licebat, et unusquisque loquetur proximo suo, quare fecerit dominus ciuitati inclytae PL 81:5 15 et magnae tam subitam et tam grandem euersionem. ' Respondebuntque', inquit, *qui interrogati fuerint, et exponent causas ruinarum dicentes: quia reliquerunt pactum domi9/10 cf. Gen. 31, 23. 10/11 cf, Gen. 31, 46 (48)-48. 11/12 cf. Gen. 51, 46 (48)-54 (53). cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 7, 4. 13, 17. Quaest. Hebr. in Gen. P- 50, 29. 12 cf. Gen. 51, 45. 46. 14/15 *Ps. 28, 5. 15/16 *Ps. 56, 55. 17 Zach. rr, 1.

258

1 *Hier. 8, 22.

6.9 Hiet. 22, 7.

10 *Hier. 22, 7.

Av THief. 22. 9.

9 Iordanem v 10 iacob] a quo a2. s. x. »z? M ^ mons]moxP genesim 74 b«c v 11 CQpc R, COpQC V, COpaCP — testimonia P — ibi] sibi laban (sic) V/ 12inaceruum oz. V. 13labani V . 13/i4uniuersis R p.c. — 14 constitutus T 4.r. 14/15 commedit T a.c. z? 15 cedro P impium] & a44. T 16 superexaltatum D v i7zacchartia M — 18commedat V igitur] in add. s. wv. »pM 19 loquebantur R MHO0A9OQpAN .A, 2-CHOaOQpaN V, MeeaQ-

paN P, metaforá D F, metaphoram » ^ 20 strippis P —— 21sacro T — 22 258

pascebantur P iresynaV/ . S3urbe P 4 alt. quo T R, O p.c. »?* interficiente / —— 2/8 nabucod. P 8 quia] que P 9 succedent 74 a.c., sucscendent (5/c) V^, succidet P

rediendum R P 7? exequitur M P, R a.c.

10 quoque T

in om. M

AVP 11 consumant R. i4loquitur P, 4 a.. — inclytae O D A, -cli- cef. 16 exponant T P — 17 requirunt O, requerunt R, T a.c. z7*, relinquerunt V, dereliquerunt v

——

44

IN HIEREMIAM IV, 36-37

ni dei sui et pro deo idola uenerati sunt.' 7. Audiat hoc et nostrae urbis domus regia et principes eius et cedri, quae 20 eleuant usque ad nubes uerticem suum et per superbiam loquuntur : *quis nos non uidebit ?', quod cito flamma domini consumantur, si noluerint illius praeceptis adquiescere. Alia

v 989

autem est sanctificatio interfectoris et armorum eius, alia saV 259

cerdotum et eorum, qui ministrant domino. XXXVII. Nolte flere mortuum neque lugeatis su22, 10-12 pev eum ! fletu plangite eum, qui egreditur, quia non vreuertetur ultra nec uidebit terram natiuitatis suae ! Quia haec dicit dominus ad Sellum, filium regem Iuda, qui vegnauit bro Iosia patre ^ lIosiae, suo, qui egressus est de loco $sto : nom reuertetur huc amplius,

morietur

sed in loco, ad quem

et terram

istam

non

transtuli

uidebit

eum,

amplius.

ibi

2.

Iosias, rex iustus, tres filios habuit, Ioachaz et Ioiacim et Sede-

I

I

ciam, quorum primum rex Aegypti Pharao Nechao captiuum duxit in Aegyptum ibique mortuus est et constituit pro eo regem fratrem eius Eliacim (uertitque nomen eius Ioiacim). Quo mortuo regnauit filius eius Iechonias, qui a Nabuchodonosor, rege Babylonio, cum matre et principibus ductus est in captiuitatem, pro quo patruus eius regnauit Sedecias, qui capta Hierusalem ductus est in Babylonem. 3. Quaeritur itaque, qui sit iste, qui fleri non debeat ducendusque sit in captiuitatem et ultra non reuersurus, cum tres capti sint atque transducti. Hebraei putant hoc omnibus conuenire, id est et Ioachaz et

20

V 259

Iechoniae et Sedeciae, appellarique omnes filios Iosiae 'Sellem* siue 'Sellum', quod interpretatur 'consummatio' uel *conpletio' eo, quod regnum Iuda in ipsis finitum sit. Mihi autem proprie hoc dici uidetur de Sedecia, de quo et praesentis et praeteriti

10 cf. IV Reg. 25, 53. 34. II Par. 36, 3. 4. 15 cf. IV Reg. 25, 1.6. 21 Lucr. 22. x.

13 cf. IV Reg. 24, 6. 12. 14. 15. 17. Hier.o22 11.

19 eius oz. V . caeli (dti s. li »?) M 20 leuant T nubem M 21 nos non scripsi, nos oz. R. Dv, nonozm. O TM.AV P,nos(exnon)F — 22consumen-

V 259

tut 4Á p.c., consummantur T7 1 mortuorum P 2 fleta P plangite fletu » alt.eums.u. m? M X egtrediétur O B iude P a.c. "VatM | 9(- 19) ioachat R, ioacaz P ioiacim (sic semper fere I, p.c. uel primitus)| ioacim T R. P, ioachim D F JA V,(h s.4.) O M, Iacim v sedetiam R, sedechiam D, O 4 p.c. (sie semper fere) — 10 aegipti M farao R faraone chao P 11 dixit M a.v. 12 Eliacim fratrem eius » eliacim M P, eliachim V/ F, R 5.c., elyachim D, ioachim (h s. ».) O, JA p.c. m, (ex eliachim) z^ T uertitque nomen eius Ioiacim supp/eui col]. IV' Reg. 23, 34 13ieconias P(sezper) ^ nabucod. P 16 babylone P quis V, que (is s. e) R.

17 flere D a.c.

iSreuersurum P — tresom.O a.c.

om. .M Sellem] sollem R 21 qui M p.c. uel] siue D v» conplectio O P

— suntM .— 20etsedeciae consumatio P (— p. 260, 3) Seit

PL 846

IN HIEREMIAM IV, 37-38

205

1 capituli prophetia est, in quo uere regnum Iuda finitum est, sub quo et urbs capta est ductusque in Babylonem ibi mortuus scribitur. Iste est 'Sellum', id est *consummatio' atque 'conpletio', filius Iosiae, rex Iuda, qui regnauit pro Iosia pa; tre suo. 4. Iechonias autem non fuit filius, sed nepos Iosiae, filius Ioiacim, ut a principio uisionis, quando misit ad Hie-

V 260

remiam rex Sedecias Phassur, filium Melchiae, et Sophoniam, filium Maasiae, sacerdotem, usque ad

istud capitulum omnia ad regem et de rege Sedecia dici intelle10 gamus. 22,19-17 — XXXVIII.

V 261

1

^

Vae,

domum

suam

in in-

v 990

ne

i. 630

comedit

et bibit

et fecit

iudicium

et iustitiam

iunc, cum bene erat ei ? Iudicauit causam pauperis 20 e£ egeni in bonum suum ; numquid non ideo, quia cognouit me ?, dicit dominus. Tui uero oculi et cor ad auaritiam et ad sanguinem innocentem fundendum et ad calumniam et ad cursum mali operis. 9. LXX : o qui aedificas domum tuam non cum iustiiia et cenacula tua non in iudicio ! abud eum proximus operatur gratis et mercedem ei non reddet. Aedificasti tibi domum baruulam, cenacula perílatilia, distincta fenestris et contignata cedro et lita sinopide. 4. Numquid regnabis, quia tu contendis conira Achaz, patrem tuum? Non comedent et non biLal

A^

bent ; melius

erat tibi facere

bonam. Non cognouerunt,non V 260

T calViReg)25, 4-7.

V 261

1 *Hier. 22, 13-17.

V 260

qui aedificat

iustitia et cenacula sua mon im iudicio, amicum suum opprimit [rustra et mercedem eius non reddit ' qui dicit : aedificabo mihi domum latam et ceboss spatiosa, qui aperit sibi fenestras et facit laquearia cedrina pingitque sinopide ! 2. Numquid regnabis, quoniam confers te cedvo ? pater tuus non-

2 urbis M a.r.

3.4 Hier. 22, 11.

babylone P

iudicium

6 Hier. 21, 1.

ibiq; M p.c. z?

rex O T P, regis F, R a.c., regis téx D, ex V, M .A a.c. O p.c., ioacim T M P, ioachim D F 74 V (sic semper)

fasur T

helchiae(pr.heras.)M,elchiae

et iustitiam

iudicauerunt yudicium

3/4 complectio V/

—4

6 ioiacim R, ioiachim 4 fassur A, phasur F V,

T — $sofoniam P ^ 9regem]poplm

$ regem m? A, reges P et de rege O D F (regie) R, sed (5/c) de rege eras. T, et ad rege M, et ad regem V P 5! 4, uel de rege »? 4 sedecia T F, sedechia D, O p. AA n, sedecià M P, sedechiá (h s. s.) »;! JA, sedeciae R, sedechiae V^ 1iinow.V 12inom. T a.c. 7 13 oppmit P, opprimet Vulg. reddet P, JA a.c. cum Vulg. — 34 domum mihi P 15 apperit D I7 17/18 nonne] numquid non lg. 22 auarià P alt. ad om. R. P 23 pr. ad om. V.

1 quia edificas O R. 2 eum] qué ex cü 7? ;4A 3 reddet V P, (is s. et) »? .A, reddit O T R, M p.c v, redit D — & caedro O M (semper) — litas inopide P Li acazP . commedent T V $tibieratv ^ iustiam O 9 bonü I^

PL 814

206

IN HIEREMIAM

IV, 38

r humili neque iudicium pauperis. Nonne hoc est ignorare te me ?, dicit dominus. Ecce nom sunt oculi iui

recti

nec

cor

iuum

bonum,

sed

ad

auaritiam

iuam ei, ut sanguinem innocentem effundas, et ad iniquitatem et homicidium, ut facias ea. 5. Vtramque

V 262

15 editionem ex integro posui, ut et Hebraica ueritas et difficultas uulgatae editionis facilius cognoscatur. Est autem sermo contra Ioiacim, filium Iosiae, regem Iudae, de quo supra diximus, quem constituit Nechao Pharao, rex Aegypti, pro Ioachaz, fratre suo, quem uinctum duxit in Aegyptum. Legimus 20 autem et tam Regum quam Paralipomenon narrat historia undecim annis regnasse in Hierusalem Ioiacim, filium Iosiae, et regnasse crudeliter et exstitisse impium et postea mortuum ; nec tamen eius sepultura narratur hanc habente scriptura sancta consuetudinem, ut omnes reges et mortuos referat et 1 sepultos. Hunc autem proprie narrat mortuum et non sepultum, de quo.dicemus in posterioribus. 6. Plangit itaque supra dictum regem, quod confidat in iniustitia et putet esse perpetuam regiam dignitatem faciatque sibi cenacula et amicos op; primat operantibusque non reddat mercedem suam et aeternam palatii sui aedificationem arbitretur. 7. 'Numquid', ait sermo diuinus, (regnare poteris in perpetuum, quoniam conferre te cupis cedro excelsae, patri tuo Iosiae uidelicet, regi iusto ? Pater', inquit, 'tuus et comedit et bibit et fruitus est 10 opibus regiis; nec tamen in eo offendit deum, quod habuit diuitias, sed in eo placuit, quod fecit iudicium atque iustitiam, et idcirco tam in praesenti saeculo quam in futuro bene ei fuit et erit. 8. Iudicauit', inquit, 'causam pauperis et egeni et in eorum refrigerium, quos audiuit, et proprie in bo- v 99: 1; num suum. Haec autem omnia euenerunt ei prospera, quia me

V 262

cognouit,

dicit

dominus.

Tui uero, o Ioiacim, oculi

17cf.p.259,9. cf.IV Reg. 25, 33.34. 20 cf. IV Reg. 23, 36.57. 24, 6 (5). IIPafg926,15. 24 cf. I Reg. 25, 1. 51, 6. 15. III Reg. 2, 10 etc. 1 cf. p. 264, 15. cf. p. 261, 17. 13.14 Hier. 22, 16. 15/16 *Hier. 22, 16. 10 humilis D a.r. v

11 ignora P te ignorare v i2adow.T,R Pa. 14 et]ad a4. P facies P, JA a.c. ioetut R. pr.etom. MP — 14 regem Engelbrecbt, regis codd. ; cf. p. 259, 5. 260, 4. 264, 2. 8 iSfarao P ^ 18/19 achaz V,acazP 19 legemus M a.c. 20 et oz. M A p.c., ut v tegnum M R. a.c., in regnorum M p.e. 4A p.c. z?

V 262

quam] i add. JA p. c. 7?

narrat M, narrante 74

p.c. zy? patalipemenon R. 22 extitisse D F V, (pr. iex e) M, extisse T, extetisse P — impium] amplum T — 23 habentes M a.r. 7A a.c. z?, habens (ex habentes) z;? 4 — 24 sactav consuetudine P f.r. ^ pr. et op. T 1 hanc R a.c. »?* autem corr. z? JÀ ex? 2 dicimus P 3 confidet P in om. AA V . potet M a.c. 5 reddet D a.c, reddeat V. mercedem suam non reddat P et om. V . * diuinis M .A a.c. im T . 8 excelso

Op..Ma.. 4..,quod V

regeMa.. 15 omniaautem

d1idiuitiis Mac — 12ei]egit T eis V . 160omz.P

R — 14quas T TT

IN HIEREMIAM

IV, 38

207

declinant ad auaritiam et, ut innocentem sanguinem fundas,

ad calumniam et ad cursum mali operis.' 9. Iuxta LXX uero quem sensum habeant, intellegere non possum ; cum enim 20

cetera sibi aliqua ex parte consentiant, illud, quod infertur :

numquid regnabis, quoniam tu contendis Achaz patre tuo ?, pro quo in Hebraeo scriptum

in est

'araz', et hic sermo 'cedrum' significet, manifestum est, quod 2

5 Lal

A

nullum sensum habeat, illudque, quod sequitur: non comedent et non bibent et cetera, quae ita inter se dissipata sunt atque confusa, ut absque ueritate Hebraicae lectionis nullam intellegentiam habeant. 10. Possumus autem hunc locum iuxta avayoy?7v contra hereticos accipere, qui aedificant sibi domum non magnam et ecclesiae ubertate latissimam, sed paruulam. Aedificant autem non cum iustitia atque iudicio aliena diripere cupientes ; unde dicitur : aedificasti tibi domum paruulam, cenacula perflatilia, quae circumferuntur omni uento

IO

I

I

doctrinae,

et

distincta

fenestris

;

non enim habent perpetuum aedificium nec solidam firmitatem. 11. Et contignata, inquit, cedro : uidentur quidem contignationem habere pulcherrimam, sed ad imbres et persecutionum tempestatem cito putrescunt et corruunt. Litaque sinopide : et ipsi enim passionem domini et sanguinem pollicentur, sed in perpetuum non regnant, quia contendunt et ad iracundiam prouocant 'araz', id est 'cedrum', patrem suum. Omnis

enim

hereticus

nascitur

in ecclesia,

PL 815

p. 631

sed de ecclesia

proicitur et contendit et pugnat contra parentem. 12. Quodque infert 2o

: non

comedent

et non

bibent,

subauditur 'cor-

pus et sanguinem saluatoris' ; ceteraque his similia. Erroremque omnem dicit inde descendere, quod ignorauerint deum nec habeant rectos oculos, sed cor eorum pronum sit ad auaritiam,

21 *Hiet. 22, 15.

65

6 *Hier. 22, 14.

24 *Hiet. 22, 15. 4 cf. Eph. 4, 14.

8.10.12 *Hier. 22, 14.

18 *Hier. 22,

15.

17 fundens 24 p.c. »? ceteras M

19 sensus

21 num P f.r.

23 et] ut Engelbrecht

lV/ . habeat V a.r.

tu om. P

22 acaz P

24 illud V, illud quoque v

possunt P suo I/

25 que R

20

ebreo I^

ita] secun-

tur 7 2 autem exp. M, op. F

3 aNarOL'HN

T M, aNaTOTHN

R, ANAI'OUHN

F, aNaI'T'QrYivi (anagogen s. 4.) 4, aNaTQTeN P, anagogen D v heredicos M, ereticos P quià edificant R. aedificat P 4etom.P ubertatem P 6 aedificas 74 tibi ozz. P ? circumferunt P Sfenestras V/ — 9 habet P 10 contignata—quidem oz. V^ 11 pulchaerimam (5/c) 74, pulcerrimam P ad]ab V imbre*(meras) V — 12tempestate V/ P litaque] 8 add. s. s. M 13 eni y». 4. ,4, quidem v 16 sed de ecclesia s. ». M ^ de om., ab add.

$. 4. m* R.

17 contra] suü add. ín mg. zy?

& roremque (5/c) V, errorem quem P

M — quoque 4 ac. 5

20 dám P

21 erectos I

— 19is T

PL 847

208

V 264

IN HIEREMIAM

IV, 38-40

ut aliena diripiant et deceptorum sanguinem fundant ; hoc est enim facere homicidium. Obscura latius disserenda sunt. 221 XXXIX. Propterea haec dicit dominus ad Ioiacim, 18. 19 filàum Iosiae, regem Iudae : non blangent eum : uae frater et uae soror ! non concrepabunt ei : uae domine et uae ànclyte ! sed sepultura asini sepelietur et proiectus extra portas Hierusalem. j puirefactus Hoc, quod nos de Hebraico posuimus: non plangent eum : uae

frater

et uae

soror,

in LXX

non

habetur.

2. Pro-

v 992

prieque dicitur contra Ioiacim, regem Iuda, et aperitur aenigma, quod prius uidebatur occultum, et inter tres fratres amIO biguum soluitur, ut non sit sermo de Ioachaz neque de Sedecia,

sed proprie de Ioiacim, quem interfectum a latrunculis Chaldaeorum, Syriae, Ammanitarum et Moabitarum Hebraea nar-

rat historia ; unde et in Malachim mortuus scribitur et sepultus tacetur. In libro Dierum legimus uinctum catenis et ductum 15 in Babylonem nec ultra quid refertur de eo. 3. Pulchreque 'sepultura asini' dicit eum sepeliendum, ut aliis uerbis significet insepultum, hoc est a bestiis auibusque lacerandum. Haec est enim asini sepultura. XL. Ascende Libanum et clama et in Basan da 22, 20-23 20 uocem tuam et clama ad transeuntes, quia contriti sunt

omnes

amatores

iui!

Locutus

sum

ad

te, in

abundantia tua dixisti : non audiam ! Haec est uia iua ab adulescentia, quia non audisti uocem meam. V 265

I Omnes

pastores

ius et amatores V 264

V 265

—

— siue amici

tui in captiuitatem

—

tuos

pascet

uen-

6 Hier. 22, 18. * *Hiet. 22, 18. 9 cf. p. 259, 17/18. 11 cf. IV Reg. 24, 2. 13 ;» Malachim] i. e. in libris Regum ; cf. IV Reg. 24, 6(5). 14 cf. II Par. 36, 6. 16 Hier. 22, 19. Ua5ner)22,22.

22 deripiant P V 264

— siue amatores

23 latas (5ic) P

2 regis (iex e) T iuda T F, JA p.r. cum Vulg. — 4inclyte O, (-ae) M .A, inclite ze7. sed oz. D, O p.c. v eum Vulg. et LXX | sepellietur M — Bet] est P portas O R. D .4, portam TMV P Saperietur M ^X aenigma V P, enigama (pr. a eras.) A, enigma cef. 9 tres oz. P 10 soluitur ozz. v ioachaz O T D F, (z ex t) R, (o s. «. 7?) M .A, achaz V, acaz P 11/12 chaldaeorum O F M P, chaldeotum ce. 12 siriae D P, sirtiac I7 amanitarum F I7 P, amminatarum (o s. i) 4, ammonitarum D »v mohab. T hebraica (ca s. s. z:/?) M 13 in (s. 4. 77?) R. A, oz. cet. malacim P, ioachim D uerba rmortuus—huius

(p. 267, 20) desun? in T — A4tactetur P —— cathenis M, 4 a.r. ^ d5ósepulchreque V . 16 sepulturam P 17 besteis P 19 uasan P — 22 habundantia V/ P, O a.r.(saepius) — tua] et add. Vulg. uita D V a.r. 23abo»s.V adulescentia] tua add. s. u. »;? .M cum Vulg.

V 263

23 obscura latius disserenda sunt] cf. Praef., p. vr.

PL 816

IN HIEREMIAM

IV, 40-41

209

ibunt. ; el tunc confunderis et erubesces ab omni malitia tua. Quae sedes àn Libano et nidificas in ces dris, quomodo congemuisti, cum uenissent tibi dolores quasi dolores parturientis ! 2. Per peradopàv Libani et Basan, regionum et montium trans Iordanen, ad Hierusalem sermo dirigitur, quod frustra in Aegypto sit confisa, siue ad ipsum Ioiacim, qui eo tempore regnabat in Hierusalem et 10 ab Aegyptiis rex fuerat constitutus, quod frustra Aegyptiorum speret auxilium et quod ipsi quoque a Babylonio rege superandi sint et ducendi in captiuitatem. 3. Quodque ait : *locutus sum ad te' — hoc est ipse deus per prophetas — siue: *locuti sunt ad te' — ut subaudiatur *prophetae mei' — *et

1; tu in abundantia tua dixisti : non audiam', arguit eam superbiae et, quod diuitiarum magnitudine abusa sit in contemtum

dei, et narrat,

quod

non

solum

hoc

tempore,

PL 848

sed et ab initio, quando educta sit de Aegypto, non audierit uocem dei ; unde et omnes pastores eius et principes huc illuc20 que dispersi sint et captiuitati Babyloniae colla summiserint.

4. Quodque infert : quae

sedes in Libano

et nidificas

in cedris, adrogantiam suggillat, quae de omnium rerum creuerat abundantia, et quod instar mulieris puerperae repentinus ei dolor et subita ueniat captiuitas. Quod autem nos diximus : 2; clama ad transeuntes et in Hebraico scriptum est *meabarim', LXX Theodotioque uerterunt 'trans mare', Symma-

266 22,24-2*

1 chus 'de contra', ut significent, quod uox prophetae de Hierusalem usque ad montem Libanum et Basan debeat peruenire. LXI.

Viuo

ego, dicit dominus

: quia, si fuerit Ie-

chonias, filius Ioiacim, regis Iuda, anulus in manu ; dextera

mea,

inde

auellam

eum

10 cf. IV Reg. 25, 34. II Par. 56, 4.

13/14 *Hier. 22, 21

28 Hier. 22, 20.

265

et dabo

et in manu, Nabuchodo-

12/13 Hier. 22, 21.

sec. LXX codd. Sin., Alex., Marchal.

266

— siue te —

ie in manu quaerentium animam iuam quorum tu formidas faciem, et in manu

21 Hier. 22, 23.

26 *Hiet. 22, 20.

1 *Hier. 22, 20.

3 erubescis

14/15 *Hier. 22, 21.

5 *Hiet. 22, 24.

P — 4 sedens P

4 *Hier. 22, 25.

6 Meia- M, MHTa- .A, 2-CHOaOQpaN

V,

metaforam D, (-an) F, metaphoram v * Iordanem v ad]ab P, Ma.c. — 10 constitus I^ 128P 13 per] pto P a.c. »?* 15 arguit] enim a4Z. D, itaq; add. s. u. y? M — 16superbia P etom.M | 19? contemtum (s£c sezzper fere I. p-4.)] contemptum codd., (-u P) düi P 18 et O R. D F, om. cet. v. — eductus

"A a.c. p? 20captiuitate P, 712.c. 2» babyloniaz4a.c.7? ^ submisserint I^ 21 nidifices P 22 sugillat O D P ; ef. p. 204, 3 23 puerpera P 25 mea BaRicoó M

266

3ieconias P, Choniasv

^ 4anullus

O

Ma.r.

— S5dextraM . euellam D V,

O p.c. v cum V'ulg., auellem P ; cf. p. 267, 3. 268, 8. 269, 9 bachod. M, nabucod. (sie semper) P

? formides P

na-

v 995 &6sz

210

IN HIEREMIAM

IV, 41

nosor, regis Babylonis, — quod in LXX non habetur — et in manu Chaldaeorum. Et mittam te — siue froi10 cam ie — et mairem tuam, quae genuit te, in terram alienam, in qua nati non estis, ibique moriemini ; in lerram autem, ad quam ipsi leuant animam suam, ui reuertantur, illuc non reuertentur. 2. Supra dixerat: *domui regis Iuda haecloqueris' et deinde: descen15 de in domum regis Iuda et iterum: haec dicit dominus super domum regis Iuda et praepostero ordine, postquam locutus est de Sedecia, qui ultimus regum fuit in Hierusalem, reuertitur ad Ioiacim, fratrem eius, qui ante eum

regnauit. Qua uaticinatione conpleta nunc loquitur ad filium 20 Ioiacim, nepotem Iosiae, regem Hierusalem, Iechoniam, qui et

V 267

alio nomine appellatur Ioiachin, qui captus a Nabuchodonosor PL 8:7 cum matre sua principibusque et artificibus et multis nobilibus ductus est in Chaldaeam ibique mortuus. 3. Hoc igitur 1 dicitur : 'si, quomodo anulus non recedit de manu portantis et de digito difficulter elabitur, sit in manu mea Iechonias, tamen auellam eum et tradam regi Babylonio ibique cum matre et omnibus sociis suis morietur et ultra terram Iudaeam, quam ; desiderat, non uidebit.' 4. Miserabilis Grunnius, qui ad calum-

niandos sanctos uiros aperuit os suum linguamque suam docuit mendacium, Sexti Pythagorei, hominis gentilissimi, unum librum interpretatus est in Latinum diuisitque eum in duo uolumina et sub nomine sancti martyris Xysti, Romanae urbis PL 849 1o episcopi, ausus est edere, in quibus nulla Christi, nulla spiritus sancti, nulla dei patris, nulla patriarcharum et prophetarum 9 *Hier. 22, 26. Reg. 24, 12-16.

V 267

14 Hier. 21, 11.

Hiet. 22, 1.

B Grunnius] scil. Rufinus; cf. p. 221, 4. 9:154 3.8.12 cf. Rufini sent. Sext. praef.

15 Hier. 22, 6.

21cf.IV

6 cf. Iudd. 11, 35 etc. cf. Hier. 9 Xys1i] scil. papae Sixti (Xysti) II

9 siue] et R a.c. proiéciam M . 11 moriemini] et add. O a.c. »* v cum Vulg. 12 autem oz. O a.c. zn? v cum Vulg. ipse P lebant M a.c. 13 reuertuntur "v 14 discende P 15 et om. v et iterum—iuda o». V, O a. 5? — 16 iudae 74 iochim I^

V 267

17 de »! e? »? A, ad JA p.c. »* sedechiá* (5/c) 7A a.c. p? 20 regem] tege in P ieconiam P, ioachim I7 21 ioiachin (5/c L

p.c. ; ef. p. 248, 20)] ioachin F A4, (n s. ».) M, ioaci*|n (n /& zz.) D, ioiacim O R, ioachim V, ioacim P 22 principibus » artibus / — 23 inductus R p.c. »* esti. 4. 4,07. DF chaldea P mottuus]estadd. D, M p.c. p? — igitur om. V, itaque D 1 si dicitur 7r. M, sic dicitur (pr. c s. s. »;?) tr. A. — siinras. z? R.—— anullus Ma.r. 2 elauitut 74 a.c. 7?, auellitur »; 74, eleuabitur V sit] sic D, sic sisit (si sit poszea add.) M, si sit JA, sic sit Eiraszzus v ieconias P (— in. 15) 3 euellam D V | 4iudeàO R D 5 quia JA a.r. 6linguaquesua l/ . 4 sixti JA p.c. p? phythagoraei (h s. 4.) O, pythagorae R, pytagorei D, pithagora & P 8 est om. V. 9 xysti M A, xisti O R V P,syxti D — romanae JA D, M p.c., to-

manice/. V 26;

urbis Romanae v

11 patriarrarum M P

4 sqq. cf. Hieron. Epist. 133, 3.

etom.v

profetarum I7

IN HIEREMIAM

IV, 41

OTT

et apostolorum fit mentio, et hunc librum solita temeritate v 994 et insania 'Anulum' nominauit, qui per multas prouincias legitur, et maxime ab his, qui àzá2euav et inpeccantiam prae15 dicant. 5. Quomodo igitur dominus Iechoniam instar anuli de manu sua et digito proiecturum se comminatur, ita lectorem obsecro, ut nefarium librum abiciat legatque, si uoluerit, ut ceteros philosophorum libros, non ut uolumen ecclesiasticum.

6. Soloe in commentariis

et explanationibus,

quorum

20 mos est diuersas interpretum sententias ponere, huiuscemodi miscere sermonem

268

: 'quidam hoc dicunt, alii hoc autumant,

nonnulli sic sentiunt.' Quod et ipse miserabilis Grunnius et post multos annos discipulus Iouiniani et illius calumniati sunt 1 et calumniantur me sub alienis nominibus proprias sententias ponere, quod ego causa beniuolentiae facio, ne aliquem certo nomine uidear lacerare. ?. Quia igitur benignitas uersa est in calumniam, nunc dico et illi, qui mortuus est, et isti, qui uiuit

; et heresin illius instaurare conatur, magistrum eorum Origenem hunc locum referre ad Christum, quod de manu dei patris instar anuli auulsus sit et missus in terram captiuitatis, in uallem lacrimarum, crucique traditus, matrem quoque eius — hau dubium quin synagogam — captam atque proiectam. 1o 8. Et non pertimescit ista commemorans hoc, quod sequitur : terra,

terra,

terra,

audi

uerbum

domini

! Haec

di-

cit dominus : scribe uirum istum abominatum siue sterilem, et reliqua intellegere de domino maiestatis. Scribit autem hoc, ne discipuli eius negare audeant, in quinto Stroma15 tum libro.

268

14 ab /i:] scil. ab Origenistis ; cf. p. 221, 4. 22 Grunnius] cf. p. 267, 5. — diseipulus—illius] Pelagium dicere uidetur ; cf. p. 268, 5. 4ili]scil. Rufino — is7]scil. Pelagio ; cf. p. 151, 14. 8 cf. Ps. 85, 7. 11 *Hier. 22, 29.30. 13 Hier. 22, 30. 12 fit non V,sit ;4 solita temeritate] soliditate merita M a.c., soliditate erit a te JA a.c. 7», pro soliditate 74 p.c. »z* 13 & insania »/! e/ 7? JA, insaniae 7A p.c. »*

anullum 4A a.r., nullum P 14 aIIa30IaN M P, aIIaOTGN (apaten s. s.) A, AII9AOAN V et op. P inpeccantia V, inpeccantium P a.c. 16 se proiecturum » comminatus R, comminaturü M a.r. 18 filosofforum P uolumen] & aZ. P 20 sententias ponere interpretum v 20/21 a uerbis

-cemodi miscere rursus incip T —— 21 sermone P — 22 et ow. T — ipsi V mirabilis O a.c. 77?

268

uinianus M p.c. »? ime;45.7^M qui] aliqui O, alii qui D M p.c. n 5 heresin

23 discipulos P, discipuli v, eius add. s. su. »? M

io-

illius] finulli alii n ras. 5»? M 2/3certo nomine o». T — 4calumnia Ville P illi a.c. estom. V istius(s s. us 77) M, iste P uiuunt T, heres in O D a.c., heresim R. V P, heresis in M, (I sim

f. Sis 7») 4, haeresim v

missus] sit a4Z. D, exp. R.

originem P, T M a..

Straditur

6 patris /n mg. 5? T

34

P — 9 hau (sie seziper fere ante dubium IL

p.c. uel primitus ; cf. p. 88, 4. 211, 8 etc.)] haud O R D, haut (ex aut) T 74 V, aut M P qui M a.c. 7? sinagogamO TRWVP 10 loquitur T 11 7er7. terra

om.M . i12abhominatum A f.c. i3des.4. scribo R. p.c. 5 — 14 audiant P

M — düi M p..

maiestate M

4655

212

IN HIEREMIAM

IV, 42-43

22,28

V 269

| XLII. Nwmquid uas fictile atque contritum wir isle Chonias ? numquid uas absque omni uoluptate — siue utilitate — ? quare abiectà sunt ipse et semen eius eli proiecti in terram, quam ignorauerunt ? Pro 20 eo, quod nos diximus: numquid uas fictile atque contritum, Symmachus transtulit: numquid purgamentum siue quisquiliae uiles atque proiectae ?, pro quo in LXX nihil habetur, sed hoc tantum interpretati sunt : inhonoratus est Iechonias quasi uas, in quo nulla est Lal

utilitas. ^

2. Et cum

hoc de Iechonia

dicarur, filio Ioiacim,

audet quispiam ad typum referre Christi et ex eo, quod apostolus dicat dominum saluatorem imaginem esse dei inuisibilis, primogenitum

omnis

creaturae,

id est sapientiam,

est domini nomen, aufertur et dicitur 'Chonias', ut subaudia-

15 tur *perditioni et interitu praeparatus'. 22,29.30

— XLIII. Terra, terra, terra, audi sermonem domini! Haec dicit dominus : scribe uirum istum sterilem,

uirum, qui in diebus suis non jrosperabitur ; nec enim erit de semine eius uir, qui sedeat super so20 làum. Dauid et potestatem habeat ultra 4n Iuda. 2. Si uoluero per loca notare singula, quanta LXX uel praetermiserint uel mutauerint, longum fiet, praesertim cum possit diligens lector ex utraque editione considerare, quid mutatum, quid additum, quid subtractum sit. Pro 'sterili' in Hebraeo est 'ariri', quod Aquilae prima editio 'sterilem', se^ scriptum 18 *Hier. 22, 28.

2 *Hier. 22, 28.

20 Hier. 22, 28.

21 *Hier. 22, 28.

B quispiam] scil. Origenes ; cf. p. 268, 6.

6 cf. Col. r, 15.

"7 cf. Ioh. 14, 6. 8 cf. Hiet. 22, 24.25. 10 *Hier. 22, 28. 12 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 35, 29. 54, 18. 62, 5. 14 *Hier. 22, 28. 24.25 Hier. 22, 30. 28 *Hier. 22, 30.

V 269

16 uictile P — 17chonias R, iechonias T D M .A V, O a.c. cum V ulg., ieconias P ; cf. p. 269, 12 18 sint P ipsi V 19 terra P 21 purgat uentum 1^ 1 quisquiliae uiles] quisquilibiles P proiccte V/ — in s. 2. 4 3 ieconias (semper)P ^ 4utilitatis O a.c., uilitas T a.c. 7; dicitury ^ GS audeat.A p.c. 7? referre ad typum P etozm. V $6dicit.A p... — dümin ras. M, om. V. inuisiblem M . ^4 sapientia P 8 uitam in zg. 7? T, exp. V — atque uitam et v

eum oz. T

9 traditur P

nabucod.

995

uerbum,

ueritatem, uitam atque iustitiam, eum appellari anulum, qui proiciatur uel auellatur de manu domini et regi tradatur Na10 buchodonosor ? 9. Abiecti sunt, inquit, ipse et semen eius et proiecti in terram, quam ignorabant, quod de Iechonia factum nemo dubitat. 'Iechonias' interpretatur 'domini praeparatio', cui in praesenti loco prima syllaba, id

V 269

PL 818

MP . 10 ipsi codd., (corr.

M) 12dubitet P, M p.c. 13inoz.F silabaR DFJV 14iechonias T V, (iec eras.) M, ieconias P 15 interitui D, /4 p.c. z; v — 20 hab& T a.c. »* iudea V 21per]pro V 22 possint M a.r. 24 auditum (d ex t) IZ alt. quidue M p.c. z?, qd T — hebraico M X 25 aquila et O, M a.r.

PL 850

IN HIEREMIAM IV, 43 270

213

cunda dva/£qrov, id est *'non crescentem', Symmachus *uai cuum', LXX et Theodotio 'abominabilem' et *abdicatum' in-

terpretati sunt. 3. Et oritur quaestio, quomodo possit stare prophetia de stirpe eius nullum esse generatum, qui sederit super thronum Dauid nec princeps fuerit ultra in Iuda, cum ; dominus atque saluator de huius natus sit semine, super cuius ortu loquitur Gabrihel ad Mariam : ecce concipies in utero et paries filium et uocabis nomen eius Iesum. Ipse erit magnus et filius altissimi uocabitur et dabit ei dominus deus sedem Dauid patris sui et 10 regnabit super domum Iacob in aeternum et regni eius non erit finis. 4. Possumus ergo hoc dicere, quoniam illud, quod deest in LXX,

7t

1.2 *klier, 22, 30. Enc 1. 532.35. 71

7o

uidelicet

in diebus

eius

non

prosperabitur siue non crescet, ignorantibus fecerit quaestionem. LXX enim transtulerunt : scribe uirum 1; istum abdicatum hominem, quia non crescet de semine eius uir, qui sedeat super thronum Dauid, princeps ultra in Iuda, quod in Hebraico bis positum est ; quod putantes, qui ab initio scripserunt, in Graecis libris additum, subtraxerunt. 5. Respondeamus igitur, quod in die20 bus Iechoniae non successerit ei uir, qui sederit super thronum eius, sed multo post tempore de semine eius natus sit, qui solium eius optinuerit. Potest autem et sic solui : non sedebit quidem super thronum Dauid uir et homo, sed sedebit deus regnumque eius non erit terrenum et breue, ut fuit Dauid, sed 25; perpetuum atque caeleste dicente scriptura : regnabit super domum Iacob in aeternum et regni eius non 1 erit finis. 6. Natusest ergo de Ioiacim Iechonias, de Iechonia Salathiel, de Salathiel Zorobabel et per ordinem uenitur ad 6. Luc) 3 31,522.55.

12.13.14 *Hier. 22, 30.

25

1-3 cf. Matth. 1, 12-16.

26 -eTON (e in ras.) O, -ZHTON T, (anauzeton 5. ».) 4, -NTONa (a add. z?) R, -HYON (anaizeion s. v. z^) M, -HI'QN V, -LHTON P simmachus ;4 1 abhominabilem D V, 74 p.c. 2 stare possit » 3propheta P — 4principes M a.c.

judea V a.c.

V,ortum P . gabriel M . 9dauit M a..

5 super] suo pro M, suo per P, A a.r.

— 6 hortu

T R— concipiens M X Sipserit T, R a.c. — uacabitur ei] illi F patti V/ — sui] eius F 10 regnauit M

V P (— Jin. 25) ,teg (sic) F super] in F domo F 11 ergo o». P haec Ti 12 eius] suis 24 p.c. z?* 13 crescit P fuerit O 15 addicatum I crescit P 1? *ebraico D 18 grecis T, M p.r., crecis P — 20 quis M a.r. 21 postempore P 22 solium] sem*** 74 optinuerunt O sic] ita F 23 sed s. 4. M 1estomz. T et ante alf. de add. F iechonia] ieconiae P 2 et ante de add. F salathiel R. 74 V e alibi (cf. p. 46, 12) L, salathihel O T D F M, salatiel P zetobabel VW (— /im. 5) 15 i

$. HIRR,

LXXIV

PL 819

v 996

214

IN HIEREMIAM IV, 43-44

Christum. Sed in diebus Ioiachin non successit ei rex filius, quomodo patri ipse successerat, sed fuit in captiuitate et Sala-

thiel et Zorobabel et usque ad Christum nullus regiam optinuit potestatem. Hoc autem idcirco, quia in Hebraico scriptum est : in diebus eius et in tempore ipso, quo ille fuit, non erit uir, qui sedeat super solium Dauid. Omnes enim fuere captiui et de stirpe Dauid nullus deinceps in terra Iudaea IO tenuit principatum. 7. Vnde et Iosephus refert de sacerdotali genere ac tribu Leui fuisse principes, quibus successerit Herodes, Antipatri proselyti filius, et postea sub Vespasiano regnum huius generis, immo imaginem imperii, penitus fuisse deletam. XLIV. Vae $astoribus, qui disperdunt et lace1-4 I v^ rant gregem pascuae meae —siue o pastores, qui disperditis et dissipatis oues pbascuae meae —, dicit dominus. Ideo haec dicit dominus deus Israhel ad $astores, qui bascunt $opulum meum : uos dispersistis gregem meum, eiecistis eos et mom uisitastis ; ecce 2 [9] ego wisitabo super uos malitiam studiorum wuesirorum, ait dominus. 2. Et ego congregabo reliquias m gregis mei de omnibus terris, ad quas eiecevo eos V^

29,

Va272

illuc, et conuertam

I

scriptum : terra, IO

V 272

eos

ad. yura

sua —

siue restituam

illos ad pascua sua — et crescent et multiplicabuntur. Et suscitabo super eos pastores et pascent eos ; non formidabunti ultra et non fauebunt et nullus quaeretur ex mwumero, dicit dominus. 9. Ad pastores siue de pastoribus propheticus sermo est et, quia de Iechonia, paenultimo rege Iudaeae, qui fuit de stirpe Dauid, legimus ni ! Scribe uirum

* Hier. 22, 30. *Hiet222 X. 2sriero:

terra,

istum

terra,

audi

sermones

abdicatum —

domi-

siue sterilem

10 cf. Ioseph. Antiq. Iud. XIV 490.491. XX 249-251. 9 *Hier. 22, 29.30.

15

10 Hier. 22, 30.

3 Ioiachin scripsi, ioiachim R, (g//. i eras.) Ojjoachim D F M JA V,ioacim T P v ;

cf. p. 248, 20. 266, 21

4quomodo]sicut

v ^ pate(ris.e) V — ipse patriv

ipse—captiuitate oz. V^ 4/6 salatihel P (cez. u Jin. 2) 6 haebraeico M, ebraico V, D p.c., hebreo T * eiusozm. V . ipso]suov quod T ille] ipse» 8 solium] thronum P fure (sic) V, fuer P 9 nullus deinceps de st. Dauid v iudea O T D, iudae (e s. 4.) R. 10 iosepphus P sacerdotale R. 74

a4.

— liqui M «c. 7? — 12 antip|*atri R, anthipatri M 74 V, antepatri P

proselii funditus » (in mg. 2?) O add. Vulg.

V 272

D V P subues pasiano O, sub ues passiano R 13 penitus] 14/15 dilacerant M JA p.c. z? cum Vulg. 15 meae] dic dás aZ. D. o om. V,ut P 19 meum] et add. P cuz Vulg. uisitastis] eos 19/20 ego ecce R 21 dominus] d P et] Ac B

1 eiecerim (ex eicere) R. 7/?, eieceram v 6 queretur R. M, queritur P 7 de $4 M. quM ieconia R P 8 paenultimo T R F (e a/ibi L), pae(e)ne ultimo D MAAV P,0a.r. iudeae T D, iudae V. P 9 sermones] uerbum P

p. 634 PL 851

IN HIEREMIAM IV, 44-45

— et non erit de semine eius uir, qui sedeat super solium Dauid, omnisque spes regni Iudaici fuerat amputata, transit ad principes ecclesiae et synagoga cum suis pastoribus derelicta atque damnata ad apostolos sermo fit, de quibus X II dicitur: et suscitabo super eos pastores et pascent eos ; non formidabunt ultra et non pauebunt et nullus quaeretur ex numero, dicit dominus. 4. Apostoli enim confidenter et absque ullo timore pascent ecclesiasticum gregem et reliquiae populi Israhel saluabuntur de omni20 bus terris et conuertentur ad rura siue ad pascua sua et crescent et multiplicabuntur. Super malos autem pastores, scribas et Pharisaeos, uisitabit dominus propter malitiam studiorum ipsorum. 5. Possumus hoc iuxta tropologiam et de ecclesiae principibus intellegere, qui tamen non digne regunt oues domini, quod illis abiectis atque damnatis saluetur populus alis traditus, qui digni exstiterint, et reliquiae saluae fiant. Perdunt oues pastores, qui docent heresim ; lacerant et dissipant, qui schismata faciunt ; eiciunt eas, qui contra iustitiam separant ; non uisitant, qui paenitentibus contra^ de ecclesia hunt manum. Quorum omnium miserebitur dominus reddens eis pristina pascua et malos pastores auferens.

273

(6a)

IO

XLV.

Ecce dies ueniunt,

I

^

dicit dominus,

et suscita-

bo Dauid germen iustum —siue orientem iustum — et regnabit rex et sapiens erit — siue intelleget — et faciet iudicium et iustitiam in terra. In diebus illis saluabitur Iudas et Israhel habitabit confidenter et hoc est nomen, €um — : dominus

quo wocabunt eum — siue iustus noster siue iustitia

wocabit nostra,

quod Hebraice dicitur 'sadecenu'. 2. Hoc, quod in LXX male 15 Hier. 25, 4. 21 cf. Matth. 25, 2. 14.15 etc. 6:c£, Deut. 15, 7. 9.10 *Fier. 25. 5. Hieron. Nom. Hebr. p. 40, 3. 653, 9.

13.14 *Hier. 25, 6.

14 cf.

12 dauit P omnesque M a.c. amputatum .P 13sinapggaO RFVP 14 fuit Ma.r,sit R P 16 2/7. et o. V^ 17 quaereretur M a.r., queretur R,

173

iV. 097.

PL 820

MT

29, 5. 6

£73

215

quaeritur P 18 eclesiasticum M — 19 saluabunt R a.c. 2? 20 comuertentur M . 22pharisaeos 7A DP, -eos ce? ; ef. p. 111, 1 iusitauit P, M a.c., au7 add. 2. propter] sup V/ — 23 possumus] autem adZ. v trophologiam R 24 principibus] sic a4g. P 2 alius P traditur V/, traditis R p.c. digne P extiterint T DM AV,R a.c., exstiterit P

38heresem M — 4quis chismata »;' O R, qui scismata z? O R,

DM.AVP,T pr. 4 cieciunt O a.r. eos M p.v. — b ecclesiam M ar. seperant P R a.c. 5/6 contrahunc / — 6quarum.A p.c. zh —— dominus] & add. P ? pristiná pascuá 74 et om. /À T, p.r. | 8 uenientO p.c. D a.c. 9 germen] regem M P, JA a.c. z* i0regnauit P, M 74 a.c. — intellegit P — 12 saluantur M p.c., saluabuntur 44 z.«.

Vul. Vulg.

— iudas T M, iuda R D V P, O A p.r. v cum

habitauit V P, Mac. 13quo O0 R M A, quod D V P, T p.c. »? eum ait.uocauit P — 13/14 siue u. eum fo; noster /r. P. — 15 aebraice P

sadec»** M, sadeceno (v s. 9) 4, sadecemi 17

PL 852

216

V 274

IN HIEREMIAM

IV, 45

additum est : in prophetis, penitus amputandum; aliud enim capitulum sequitur, quod ab eis praetermissum est, quo finito titulus est: ad prophetas siue contra prophetas, de quo in suo dicemus loco. 3. Abiectis ergo pastoribus syna20 gogae, scribis uidelicet et Pharisaeis, et saluatis reliquiis ex Israhel apostolisque euangelii in locum priorum principum L2] constitutis inducitur pastor pastorum et princeps principum et rex regum et dominus dominantium, Christus uidelicet saluator noster, qui proprie est 'germen iustum' siue *'oriens iustus', de quo legimus : orietur in diebus eius iustitia MA

etin alioloco:

ecce

uir, oriens

nomen

p.635

eius et subter

eum orietur et aedificabit templum domino, ut, quomodo in Isaia *'Emmanuhel appellatur, hoc est 'nobiscum deus', sic in Hieremia nomen accipiat 'iustitia nostra' ; unde et

apostolus loquitur : qui factus

est

sapientia

nobis

a

deo et iustitia et sanctificatio et redemtio. Cui contrarius Antichristus et habitator eius diabolus in Zacharia 'stultus pastor' dicitur. 4. Et faciet, inquit, iudicium et iustitiam in terra ; non enim pater iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio. In diebus illis T

A

et duae et decem tribus, Iudas et Israhel, pariter saluabuntur

et de duabus uirgis iuxta Hiezechiel una uirga fiet nomenque eius, si iuxta LXX uocauerit eum dominus, appellabitur Iosedec, id est dominus iustus ; si secundum Hebrai20

cum, qui dixerunt :nomen eius uocabunt, dicetur: dominus iustitia nostra ; hoc enim significat adonai sadecenu, pro quo Symmachus uertit : domine, iustifica nos ! 16 *Hier. 23, 6. — 17 *Hier. 25, 7.8. 18 Hier. 23,9. *Hier. 25, 9. .cEp. 275: 10. 19 cf. Hier. 25, 2. cf. Matth. 23, 2. — 20 cf. Hier. 25, 3. Iudd. 5, 13 sec. Vulg. etc.

V 274

1 cf. I Tim. 6, 15. Apoc. 17, 14. 19, 16. ADSIT. B Zach. 6, 12. Li cf. Esai. 7, 14. cf. Hieron. Nom. Hebt. p. 49, 3o. 7/8 cf. Matth. r, 23. 8 *Hiet. 25, 6. 9 * TI Cort1739: 11/12 cf. Zach. r1, 15. 12 Hier. 25, 5. 13 Ioh. 5, 22. 16 cf. Ezech. 57, 17.19. 18 *Hier. 25, 6. cf. Hieton. Nom.

Hebt. p. 52, 23. Hier. 25, 6. 19.20.21 *Hier. 25, 6. 19 cf. Origen. Lexic. Nom. Hebr. s. u. *A8ovat (XXIII 1207 M). Hieron. Nom. Hebr. p. 40, 3. 65, 9.

16 penitus]

ÉadZ. s. s. M ^ i8siue]uel D — 19inoz.v dicimus P sinaP,sina goge R. 20 scribe P phatiseis R. D M, farisaeis P reliquis M a.c. 21 principium R 9 regx R. uidelicet] & add. s. v.M ^ 6 aedificauit V/ P, M a.c., aedificabitur (b ex u) .A *? esaáia M V P, D JA p.c. — emmanuel R. P, enim manuhel V^ $8 nostra] a Ctrario (/n ras.) M, om., sed 6 fere litt. eras. A 10 scifitio (s/c) P tedemtio z;* O, redemptio cef. 11 anthichristus M, anty- 74, anticr. T D P, est gogae T V

V 274

add. P eius habitator v zacchatia (h s. s.) M 13 pateroz. T 140mnem M a.r. i5iudaVW Pv 16deoz.D,R ac. hiezechiel R. V, hiezechihel O T M, (hi eras.) D, iezechiel(pr. i s. 4.) 44, ezechiel P i7si]siue R MI/ ^ uocarit T, uocabit 74 p.c. z7* 18 iosedec O D V, iosedech T R, (-sae-) P, iosedee M

4.c., iosedesin 74 p.v.

si] siue M p.c.

v 998

IN HIEREMIAM 275

IV, 46-48

217

29, XLVI. Profiter hoc ecce dies ueniunt, dicit domi3. 8 nus, et non dicent ultra : uiuit dominus, qui eduxit

PL 821

filios Israhel de terra Aegypti, sed : uiuit dominus, qui eduxit et adduxit semen domus Israhel de terra ; aquilonis et de cunctis terris, ad quas eieceram eos illuc, et habitabunt in terra sua.2. Hocomne capitulum in LXX non habetur ; cuius hic sensus est, quod nequaquam per Mosen populus dei de Aegypto liberetur, sed per Iesum Christum de omni orbe terrarum, in quem dispersus fuerat. I o Quod ex parte et nunc completur in mundo et ex toto complebitur, quando de oriente et occidente, septentrione et meridie uenient et discumbent cum Abraham, Isaac et Iacob, ut,

postquam subintrauerit plenitudo gentium, tunc omnis Israhel PL 855 saluus fiat. 25,9a :;; XLVII. Ad $frojphetas siue iv frophetis uel contra (6b) prophetas. Hic titulus, ut supra diximus, in editione LXX finis anterioris capituli positus est, ubi scriptum legimus : et hoc est nomen, quod appellabit eum dominus Iosedec in prophetis. Quod plerique ignorantes uaria expla2 o nationis deliramenta confingunt ; multoque melius fuerat simpliciter inscientiam confiteri quam imperitiae suae alios heredes facere. 2. Est autem sermo contra prophetas, immo pseudoprophetas Hierusalem et Samariae, quos nunc communi et uulgato nomine *prophetas' uocat, de quibus scriptum est in 2716 Ll consequentibus : et in prophetis Samariae uidi iniquitatem statimque: et in prophetis Hierusalem uidi horribilia.Quando autem ponit coniunctionem 'et', ostendit superiora de prophetis dicta domini, qui et ipsi pseudopro5 phetarum similes exstiterunt.

23,9b(9)

275

276 275

276

XLVIII.

Contritum

siue ix me

omnia

—,

ossa

O *Hict. 25, 7.8. 23, 9.

mea

; factus

11 cf. Matth. 8, 11.

EcL p.272: 25.

1*Hier.235, 13.

est cor meum

coniremuerunti

sum

quasi

uir

mei — sunt

ebrius

13 cf. Rom. r1, 25.26.

17 * Fer, 257 6.

2 *Hicr.23,14.

in medio

— siue commota

—

et

15 *Hier.

22 *Hier. 25, 9.

7 *Hiet. 25, 9.

iuenient D, O p.c. i — dicit düs ane ecce £r. P — 2 quia M — beiceram P, O p.r. V a.c. 6habitabitur T — ? quod om. O, Da.c.;.— 8 mosen O, moysen c.v — de] die R 9 xpm om. V . orbi O D, utbe V a.c. ; ef. p. 228, 2 quo JÁ p.c. iideow.P septentrioné O a.r. — 12habrahan T R P,O 4., & add. P — isac M 13intrauerit T — 14 fiet D V a.c. — 18 ad]a R inogz. M.AAVP X 16LXXtainaedition P 17 anterioribus R a.r. ubi om.M adscriptum M 18 quod O D, quo ee. v — appellauit cod., (corr. M 44) | eumoz. T, P a.c. iosedech T R V/ P 20 delerementa P — fuerit ^ 21 inscitiam 74 v 23 pseudo] seudo (ex spe a dó) M, ipse ad* (ex spe a dó) 74 hierusalem exf., et oz. R. 1 praedicant] scil. Pelagiani etom.V | 3Sorribilia R P, Ma.e. —eteras. M B extiterunt

T

DM.AAVP

8 ebreus R, ebriosus P

218 IO

IN HIEREMIAM IV, 48-49

quasi

homo

facie

domini

madidus et a

—

facie

siue

superatus

uerborum

—

wino

sanctorum

a

eius

V 999

siue e£ a facie decoris gloriae eius. 2. Considerato uultu omnipotentis

dei, hoc est patris, et considerato

uultu filii,

qui iuxta apostolum 'splendor gloriae' illius appellatur et *forma substantiae dei', propheta et animo et corpore perhorrescit I II et intellegit esse se nihili, secundum quod et in alio loco dicitur: ut iumentum factus sum apud te, siue uictimam conscientiae et humilitatis suae offert deo iuxta illud, quod in psalmis scribitur : sacrificium deo spiritus contribulatus ; cor contritum et humiliatum deus non sper20 nit. 3. Ossa autem, quae contremuerunt siue commota sunt, illa intellegamus, de quibus idem Dauid canit : omnia ossa mea dicent : domine, quis similis tui? Factus est quasi ebrius et quasi homo madidus — siue superatus — uino nullam habens intellegentiam nullamque sapien25

V 277

Ll

tiam;

dominus

enim

nouit

cogitationes

n. 636

hominum,

quoniam uanae sunt. 4. Si autem hoc ita est, ubi sunt, qui perfectam in homine iustitiam praedicant ? Quodsi responde-

PL 822

rint de sanctis se hoc dicere, non de semet ipsis, certe nullum

puto sanctiorem esse Hieremia, qui uirgo, propheta sanctificatusque in utero ipso nomine praefigurat dominum saluatoHieremias enim interpretatur 'domini excelsus'. II rem. XLIX. Quia adulteris repleta est terra, quia a fa29, 10 cie

Io

V 277

—

siue

2uramenti

—

luxit

terra,

9.11 *Hier, 23, 9. ^ iS8cf.Hebr. t, 5. — 16 Ps. 72,22 (23). 18 SPS SEE 21 *Ps. 34, 1o. 23 Hier. 23, 9. 24 *Hier. 25, 9. 28 *Ps. 95, 11. 1 praedicant] scil. Pelagiani. 8 cf. Hier. 16, 2. 8/4 cf. Hier. 1, 5. — B cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 46, 9. 54, 18. 62, 6.

10.

V 277

maledictionis

arefacta sunt arua — siue fascua — deserti ; factus est cursus eorum malus et fortitudo eorum dissimilis. Hoc, quod nos de Hebraico posuimus : quia adulteris repleta est terra, in LXX non habetur, qui 'iuramentum' dixere pro *maledictione'. 2. Redditque causas, quod propter adulteria et maledicta siue superfluum iuramentum, immo periuria, frugum sterilitas consecuta sit. Quicquid de terra

11.12 *Hier. 25, 10.

9.8 *Hier. 25, 1o.

10 Hier. 23,

12 Hier. 25, 1o.

9(— 23)sopotatus v — a ante uino add. T p.c. »?* cum Vulg. iietow.T V ao07.v considerate R 13illus gloriaev ^ 14 perorrescit l/, M JA a.c. i5seozs.T nihillM.AP 18 scribitur] legitur v 21 item M a.v. 22 tui] tibi MAT P 23 pr. quasi] uit add. s. u. »? A superatur P 25 enim om. T 1 hominem P, M a.c. 2 hoc sev semet] se » nullo V/ — 3 hieremiam P G6pr.quaM.Aa.. adulteriis D, O M A p.c. Sarefacte P — deserti] etadd.v | 9 currus V 10 ebraico P, D p.c. — possuimus M, possumus P adulteriis M P, D .A p.c. z? 12 dicere P 14 periuriü 74 p.c. »??

PL 854

IN HIEREMIAM 15

23,

11.

12

! 278

I278

I

inueni

malum

eorum,

ait dominus.

Id-

ait

dominus.

Quando in ecclesia dei, et maxime

in

principibus eius, inueniuntur mala, sciamus esse conpletum: propheta et sacerdos polluti sunt ; in domo mea inueni

278

mea

circo uia eorum erit quasi lubricum in tenebris ; inpellentur et corruent in ea, quia afferam — siue inferam — super eos mala, annum uisitationis eoYum,

25

219

Iudaea iuxta litteram intellegis, refer ad congregationem credentium, quoniam propter adulteria et mendacia siue periuria uirtutum et donationum dei sterilitas in ecclesiis sit. L. Propheta namque et sacerdos folluti sunt et in domo

20

IV, 49-50

mala

eorum,

ait

dominus.

2. Domus

autem

Christi ecclesia est, de qua et Paulus scribit ad Timotheum : ut scias, quomodo oporteat te in domo dei conuersari,

quae

est ecclesia

dei uiui,

columna

et firma-

mentum ueritatis. In propheta doctorem accipe, in sacer5 dote ministerii dignitatem ; qui si praua mente consenserint, erit uia eorum in lubricum et in tenebris nec habebunt dominum loquentem : ego

lux in mundum

ueni,

ut omnis,

qui credit in me, in tenebris non maneat. Vnde sanctus loquitur omnes tenebras fugiens: signatum est super IO nos

lumen

uultus tui, domine

; dedisti laetitiam

in

corde meo. 3. Cum autem fuerint in tenebris et in uia lubrica, errore uidelicet heretico, ad omnem motum inpellentur et corruent. Et infert super eos dominus mala, non quo mala sint, ut dominus 15

mala

inferat, sed mala

his, qui sustinent

supplicia ; alioquin eadem et mala et bona sunt : mala iuxta eos, quos cruciant, bona iuxta eos, quos emendant. 4. Et hoc

20

notandum, quod annus uisitationis domini correctio peccantium dicatur atque cruciatus iuxta illud, quod scriptum est : uisitabo in uirga iniquitates eorum et in uerberibus peccata eorum ; misericordiam autem meam non dispergam ab eo. 22 *Hier. 25, 12. 31 Ims 15iudea

tis.

T RD

25 *Hiet. 25, 11. 7 loh. r2, 46. tefert V P, M A a.r.

9 Ps. 4, 7. 8(7).

18 Ps. 88, 55.34.

16 adulteriam P a.r.

— 17 domina-

tionum M, O a.c., donationem P 19 domü meá P mala v ait] dicit T 20 lubricum] lubri siue inferá cum P 21 implentur V7, enim adZ. D, O M A p.c. m? cum V uig. quia afferam] afferam enim V/ug. 24 inueniunt TR

sciemus T

25 sunt] & add. s. u. »* A

domum meam P

26 ma-

la] maculam V iPaulus]apostolusv ^ ad]a V . thimoteum M — 2quoP teopotrteat v 4 sacerdotem P B prauam mentem l/ — 6 erint P 8 nom P 11 cor meum 44 P v 12 hereticorum P 13 inferet V, D p.c. A p.c. p? eum P 14sunt T — ut] aut M p... 15 a/1. ct og. V P sunt et bona D v 16 pr. quos—eos in zi. M V — immendent P 18 cruciatur O, D a.c. — 19

alt. in om. V, M a.c.

20 pecca M

v IOOO

220 293, 13 25

V 279

L2]

IN HIEREMIAM IV, 51-52

LI. Et in prophetis Samariae uidi stultitiam — siue iniquitatem — ; prophetabant in Bahal et decipiebant populum meum Israhel. Ego prophetas Samariae iuxta mysticos intellectus proprie hereticos dici puto et omnes, qui iactant falsi nominis scientiam. 2. Quomodo autem prophetae Samariae, quicquid loquebantur, prophetabant in Bahal,

idolo

uidelicet

daemonibus

consecrato,

sic heretici,

quicquid loquuntur in ecclesia siue extra ecclesiam, ut supplanpopulum 'Israhel', qui prius cernebat deum', loquuntur ^ tent in daemonibus ; unde et significanter ait : et in prophetis Samariae uidi stultitiam ; non enim habent eum, de quo dicitur : 'Christus dei uirtus et dei sapientia. LII. Et in prophetis Hierusalem uidi similitudi23, 14 IO

nem

— siue horribilia

—,

adulterium

PL 825

p. 637 PL 855

et iter menda-

cii ; el conforiauerunt manus pessimorum, ut non conuerteretur unusquisque a malitia sua —siue a uia sua pessima — ; facti sunt mihi omnes Sodoma et habitatores

V 280

eius

quas?

Gomorra.

2. 'Non solum', inquit,

jn hereticorum conciliabulis haec reperta sunt, sed in prophetis quoque Hierusalem, id est doctoribus ecclesiae, uidi similia siue horribilia adulterantium uerbum dei et ingredientium per uiam mendacii, ut hereticorum fallaciis adquiescerent et confortarent manus pessimorum eorumque mala suis sceleri2 o bus adiungerent et, quos corrigere debuerant, ducerent in interitum. 3. Qui hoc fecerint, non se aestiment inpunitos! Erunt enim et ipsi et hi, quibus fauent, quasi Sodoma omnesque, qui habitant cum eis nec recedunt a talibus, quasi Gomorra'. Exultet igitur, quantum uult, doctrina pessima et glorientur pro2 phetae Hierusalem, quod optinuerint per mendacium et conMCA fortauerint manus pessimorum, finis eorum erit quasi Sodoma I

EI

et Gomorra. 22 *11ie1:235 13.

V 279

5 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 13, 21. 65, 22. 74, 15. 76, 8.20. Quaest. Hebr. in

Gen. p. 52, 9.

6 *Hier. 25, 13.

22 stultitiam] fatuitatem V/uig.

V 279

et decipiebant misticos R. F 1 aut P locuntut orribilia R M

8 cf. I Cor. 1, 24. 23 prophetant M a.c.

10.13 *Hier. 23, 14. baal T R. V P (semper)

in ba(h)al aZ. V" P, M .A a.c. 24 propheta M a.c. 5? — 25 V, mixticos P intellectos D M .A a.c. omnis T D 4 locuntur T F b primus M X cernebant V/ P, tenebat R F MV . 6significantur F P *? stultitia P habet P 10 V P . adulterantium 74 p.c. »;?^ cuz Vulg. etom.T — itéWV

11 comfortauerunt /4

ut] & T

non oz. O, D a.c. p?

12 conuerterentur

Pa.r. conuettetur T — 13 omnis T,ut poszea add. JA cum V ulg., quasi add. Erasmus V ; ef. lin. 22 et p. 280, 1 14 eius et I gomurra T R 15 repperta 4 17 orribilia R F MP 20 debuerent M a.c. in ozz. M a.c. m? haec V a.c. 22 hii O P, D p.c. 23 habitantur v» recedent » 23 gomorrae P 24 glotrientur] n s. »., sed eras. M, glorietur 44 a.c. zz? — 25 op(b)tinuerunt V/ (O), D a.C. V 280

confortauerunt P a.c.

2 gomurra T

V IOCI

IN HIEREMIAM

IV, 53-54

225

25,15

LIII. Projfierea haec dicii dominus exercituum ad prophetas : ecce ego cibabo eos absinthio — siue doloribus etiuxta Symmachum amaritudine — et fotabo eos felle — siue aqua amara —, quia a $rophetis Hierusalem est egressa pollutio in omnem terram. 2. Vtamur hoc testimonio aduersum eos, qui epistulas plenas mendaciorum et fraudulentiae atque periurii in orbem diri10 gunt, ut et aures polluant audientum et existimationem simplicium laedant, quod impleatur in eis hoc, quod scriptum est: a prophetis Hierusalem est egressa pollutio in omnem terram ; non enim eis sufficit iniquitatem propriam deuorare et proximos laedere, sed, quos semel oderunt, per 1; uniuersum orbem infamare conantur et ubique seminare blasphemias. 25,16.17 LIV. Haec dicit dominus exercituum : nolite audire uerba prophetarum, qui prophetant uobis et deciA

piunt uos

(81

(8o :81

! uisionem

cordis

su? loquuntur

et non

de

20 0oré domini. Dicunt his, qui blasphemant me — siue abiciunt uerbum meum — : locutus est dominus pax erit uobis ; et omni, qui ambulat in prauitate cordis sui, dixerunt : non uenient super uos mala. 2. Ne putaret se populus alienum esse a culpa, si peruersis ad2 ^ quiesceret doctoribus, *nolite', inquit, *'audire uerba prophetarum, qui uobis prophetant mendacium et decipiunt uos', — par enim erit poena et magistro et discipulo — '*non loquuntur ex ore domini, sed ea, quaein suo corde PL 824 LL] simularunt. Dicunt his, qui blasphemant me' — hereticis uidelicet atque peruersis— 'siue qui abiciunt sermonem meum, quid dicunt ? : locutus est dominus : pax erit uobis ; ne timeatis dura supplicia nec uanis commina- PL 856 terreamini; pax erit uobis atque tranquillitas et, - tionibus quicquid dicimus et annuntiamus uobis, locutus est dominus ; nec ueniet super uos malum, quod timetis pro vrooz 5.6.12 *Hier. 23, 15. 8 qui] scil. Pelagiani ; cf. p. 151, 10.13. 23.17. 25 *Hier. 25, 16. 1 Hier 25, 17.

2 *Hier. 25, 17.

21 *Hier.

3.5.6.7 Hier. 23, 17.

4 uos D absenthio P, V a.c. 6 quia a prophetis] a prophetis enim Vr. ? estom. V egressa est l/ulg. v, ante a prophetis £r. v in] super l/uig. 8 testimoniü F, P a.c. eas T — 9 urbem M a.c. JA a.c. m ef p.c. py? 10 ut] quod P pr.etom. M . audientum O T .A, -ium ce/. v estimationem L^ 12esteras. R.

.81

"Y— 9

13 iniquitatem propria M

15 uniuersa P

16 blasphemiam

V . 18uobis] mendatiü agg. P 19 locuntur V/, O p.c. 74 a.c. 9? — eteras. A, om. Vulg. 20 plasphemant P (— 9. 281, 1) 21]loquu*tus P 22 ambulant V, R a.c. 23 ueniant R a.c., ueniet l/u/g. malum Vg. — 24se s. u. y? A 26 mendatio T 28 ea quae] eaq. I^ 3 qui codd., (corr. p 4) — 4nec] ne P 6 quicquid] qui V — ? nec] non P

222

IN HIEREMIAM

IV, 54-56

mala conscientia, sed bonum, quod uobis locutus est dominus.' LV. Quis enim affuit in consilio domini et uidit 23,18 1o et audiuit sermonem eius ? quis considerauit uerbum illius et audiuit ? Vbi nos interpretati sumus *in consilio domini' et in Hebraico scriptum est 'bassod', Aquila 'secretum', Symmachus

'sermonem',

LXX

et Theodotio

'substan-

tiam' siue 'subsistentiam' interpretati sunt. 2. Et est sensus : *nolite credere, o uulgus indoctum, prophetis uobis falsa annuntiantibus, qui dicunt haec : locutus est dominus : pax erit uobis ; non ueniet super uos malum! Vnde enim possunt dei nosse secreta aut quo annuntiante domini 20 didicere consilium ? Quomodo ad eos diuinae dispositionis sermo peruenit ?' Ouidam nostrorum in hoc loco se repperisse putant, ubi dei scribatur substantia. LVI. Ecce turbo — siue tempestas et commotio — 25, 19. 20 dominicae indignationis egreditur et tempestas erum282 pens super caput impiorum ueniet et nom reuertetur [uror domini, usque dum faciat et usque dum comleat cogitationem cordis sui ; in nouissimis diebus intellegetis consilium eius. 2. Qui supra dixerat : *locutus est nobis dominus : pax erit uobis' et quos corripuerat, quod non possent uentura cognoscere nec dei nosse 15

V

sententiam, nunc ostendit per contraria eos omnino nescire ;

IO

15

V 282

V 282

pro pace enim et securitate tempestatem uenire Babyloniam et uenire non super quoslibet, sed super capita impiorum uel uniuersi populi uel eorum, qui falsa populo nuntiabant. Nec sicut in praeteritis temporibus dei iram furoremque placandum, sed, quod praedixit et saepissime comminatus est, opere complendum et cogitationem illius atque sententiam impiorum suppliciis conprobandam. 3. *Cum', inquit, *extremum captiuitatis tempus aduenerit et optinuerit uos uictor 12 Hier. 25, 18. 4 Hier. 25, 17.

14.15 *Hier. 25, 18. 6 cf. Hier. 25, 18.

17 Hier. 25, 17.

23 *Hier. 25, 19.

8 nobis 24 p.c. locutus est uobis V/ — 10 in o». P consilio M 44 V' P, concilio O T R D (— /in. 12) ; cf.p. 282, 20. 283, 22 uid& M a.c. 13 domini 0zm.V ebraicoP basod» i4symachus P ^ substantia T ^ 15 subsistentiáe T 19 noscere M, 7A p.c. »? quo—consilium oz;. R. dfo P, dei » 20 dedicere P eos] qui ad. R. dispensationis 74 $.c. 7?, dispersionis I^ 21 reperisse se v reperisse T V P 22 describatur » ^ substantiam O a.r. 24 egredietur v ewz Vulg. 1etox. Vulg. reuertitur P 3cogitationesv — 4intellegetis T V, intellegitis P, R D M .A a.c. O p.c. quae 74 dixerant Erasszusv —— Dest]in add. 4 6 possunt T, possint P 8 securitates M a.r. babiloniam R 12 praedixerit M 74 5.c., praedixi P 14 conprobandum P 15 tempus captiuitatis M, D a.c. obstinuerit M a.r. nos M V P, .A a.c.

p. 638

IN HIEREMIAM IV, 56-57

223

exultans et manus stridore uinxerit catenarum, tunc intelle-

getis consilium eius, quod uos frustra nunc scire iactatis'. LVII. Non mittebam prophetas, et ipsi currebant ; 23, 21. 22 non loquebar ad eos, et ipsi prophetabant. Si stetis20 sent in consilio meo et nota fecissent uerba mea populo meo, auertissem utique eos a uia sua mala et pessimis cogitationibus suis. 2. Hunc sensum et apostolus explicat ad Romanos : et sicut non probauerunt deum habere in notitia, tradidit eos deus in reprobum sensum, ut faciant, quae non conueniunt,

2

285

repletos omni iniquitate, malitia, fornicatione, nequitia, auaritia et ceteris. Cum enim semel se tradiderint falsi doctores mendaciis atque periuriis et mortibus deceptorum, non pedetemptim nec considerato gradu, sed praecipites currunt ad interitum et suum et eorum, quos deceperint. 3. Nec loquitur eis dominus, sed ipsi loquuntur quasi ex ore domini, de quibus et dicitur: 'si stetissent in consilio meo — hoc est : si meae uoluissent adquiescere uoluntati — et nota fecissent uerba mea populo meo non blandientes eis et adulatione perdentes, ut dicerent : non habetis peccata, perfectam iustitiam possidetis, sanctitas et pudicitia atque iustitia in uobis tantummodo repperitur ; et ego non tradidissem eos in inmunditiam et ignominiam, ut facerent, quae non conueniunt, et sequerentur cogitationes suas pessimas'. 4. Contemplemur hereticos, quomodo semel despe-

LEM

^

IO

I bl

rantes salutem gulae se tradant et deliciis, uescantur carnibus,

20

285

frequentes adeant balneas, musco fraglent, unguentis uariis delibuti quaerant corporum pulchritudinem. Semelenim futura non sperant nec credunt in resurrectionem. Quod cum sermone non pandant, ostendunt operibus ; si enim crederent, ista non 16 Hier. 25, 20. 23 *Rom. r, 28.29. 7.9 Hier. 25, 22. 17 cf. Am. 6, 6. 16 manus] ex add. T tridore T a.c. »?* uincxerint intellegitis P, T 44 2.c. 1? quod]quos V, Ta.»

M ^ cathenarum M .4 — 21et]aadd. DM..A

P, O p.c. v cum Vulg., om. T R.V 22 pessimis pos suis 7r. Vulg. dm P notitiam T M JA P 25 conueniant P 285

1 repletus P

rint V

2 cetera M p.c., uitiis (mali) add. in zg. 7. ree.

. 4 pedetempti F V, pedetimtim P

M a.c. zi*, locuntur 4 7

"7 etom. F

et] nec D — dicerint M a.c. om. R.

tantumodo I^

5 corruunt P in] hij M

11 pudititia

reperiuntur v

— 24 habere M(R) — trade-

6 a/7. loquunt

8 me P

10 eos F

R V/ — 12 atq. iustitia s. z. V,

13 non o». M

inmundicitiam I^

15 contemplemus P 16 tradunt F, & disperantes salutem «ZZ. P — 1? frequentes T R P, O a.c. z?, frequenter D F M 74 V v ; cf.p. 35, 19. 38, 10 balnea F,Mp.r.ballneasP a.c. ^ musto Mf.. fraglent z/* A, frag*rent (ex fraglent ?) V v, fragrent (ex flagrent) R, flagrent ce/. ungentis R M V, 4 p.c. — 18 delibati P, M .A a.c. quer P 19non]nec I . nec]nequev ino. V, exp. p sermoné I^ 20 pendant T crederint 74 a.c., crediderent (ex credederint) M

v I003 PL 825 PL. 857

224

IN HIEREMIAM

IV, 57-58

facerent. Et in hoc loco, ubi scriptum est : si stetissent consilio

meo,

in

Aquila, Symmachus et Theodotio et LXX ut

supra similiter transtulerunt. V 284

LVIII. Numquid deus e uicino ego sum, dicit do23, 23. 24 minus, ei non deus de longe ? si occultabitur uir in

absconditis,

et ego

nom

uidebo

eum

?, dicit

do-

minus ; numquid non caelum et terram ego impleo ?, dominus. LXX : deus appropinquans ego, dicit v^ ait dominus, et non deus de longe. Si abscondetur homo in absconditis, et ego non uidebo eum ?, dicit dominus ; numquid non caelum et terram ego imfleo ?, dicit dominus. 2. Aquila et Synmachus similiter interpretati sunt : numquid deus de propinquo — siue uicino n. 659 — ego sum et non deus de longe ? LXX uero et Theodotio sensu uertere contrario, ut dicerent : deus appropin-

15

2o

quans ego, dicit dominus, et non deus de longe, quod scilicet superiores asserant deum non tantum uicina, sed et ea, quae longe sunt, cognoscere nec praesentia, sed futura conspicere ; isti uero ubique deum aestiment esse praesentem nec aliquem esse locum, ubi non assit deus. Omnibus enim et praecipue sanctis appropinquat deus, quomodo si uestimentum adhaereat cuti ; peccatores autem longe recedentes ab eo peribunt. 3. Hunc sensum et in psalmislegimus: quo ibo ab spiritu tuo et a facie tua quo fugiam ? Si ascendero in caelum, tu illic es ; si descendero in infernum, tu ades ; si sumsero pinnas meas diluculo et habitauero in extremis maris, etenim illuc manus

25

V 285

T

tua deducet me et tenebit me dextera tua. 4. Amos quoque in haec uerba consentit dicens : si descenderint usque ad infernum, inde manus mea educet eos, et 21 Hier; 23, 22.

22 cf. p. 281, 15.

V 284

5 *Hier. 23, 23.24.

V 285

1 Am. 9, 2.5.

21 hocJalio V

V 284

V 285

10.11.12 *Hier. 235, 23.

— ubi oz. V

20 Ps. 138, *7. * 8,938.

22 Aquila] et adZ. v

1 nüqui O R a.c., putasne lug. uicdinio /,. 4(— 8) implebo V . 5ait OTR,dicit DMAAWV Pvceum Vul. |6absconditur O T P, Da.c.»? — V absconditos P a.c, absconditi / — 9 simmachus P a.c. 10 siue] e adZ. s. ». M, de add. v 12sensum V/ D 14 düm R. uicina] e uicino M p.c. 16 aestiment 44 V, aestimant M, R a.c. T p.c. v, aestimantes D, (antes zz ras.) O, exstiment (sic) P 17 nec] ne P absit P 18 adpropinquant M a.r. uestimenta M 19 adhaereat O V, adhereat T D .4, R. a.c., adheteant M p.c, adereat P — 20 ab O, (ex ad) T, Ma.r.,acet. v. 21quooz.V —22es]etadd. D V, M p.c. — ascendero P alt. in] ad D a.c. ? v 28tuOR MAA,oxm. TDF VP X sumsero T, R a.c,-ps-ceA. pinnas O T P, pennas R DF MV,.4p.. ^ meas om. D deluculo P, M a.c. 25 deducit P a/1. tua] mea R a.c. 1 discenderunt P

2 meae ducet O, R a.c.

v 1004

IN HIEREMIAM IV, 58-59

225

si ascenderint usque in caelum, inde detraham eos; et si absconditi fuerint in uertice Carmeli, inde scrutans auferam eos, et si celauerint se ab oculis

meis in profundo maris, ibi mandabo serpenti et mordebit eos. Rursumque in superiore psalmo : quia te-

PL 826

nebrae, ait, non obscurabuntur a te et nox sicut PL 858 dies inluminabitur ; sicut tenebrae eius, ita et luIO

men

eius. 5. Quod autem in prophetis crebro dicitur : 'haec

dicit dominus', propterea semper infertur, ne contemnantur

quasi uerba prophetarum, sed ammoneantur iugiter dei sermones esse, quos loquuntur. LIX. Audiui, quae dixerunt frophetae brophetan25, 25-27 I 5 tes in nomine meo mendacium atque dicentes : somniaui, somniaui — siue uidi somnium —. Vsquequo istud in corde est prophetarum uaticinantium mendacium et brophetantium seductiones —siue uoluntaties — cordis sui ? Qui uolunt — siue cogitant — Ífa20 cere, ut obliuiscatur populus meus nominis mei propter somnia eorum, quae narrat unusquisque ad froximum

286

suum,

sicut obliti sunt patres eorum

nominis

mei propter Bahalsiue in Bahal. 2. Quia superior titulus contra prophetas est siue ad prophetas, quos perspicue 2 pseudoprophetas intellegimus — sunt autem multa genera oA M prophetandi, quorum unum est somniorum, quale fuit in Danihel —, idcirco et ad eos prophetalis sermo dirigitur, qui credunt somniis et omnia, quae cernunt, putant reuelationem esse diuinam, quae proprie sanctis et seruis dei aperitur. Quodsi Pharao et Nabuchodonosor impios reges uidisse somE legimus nia, quae uera fuerint, non eorum fuit meriti, qui uiderunt, sed ut per occasionem eorum sancti uiri Ioseph Danihelque clarescerent et dura corda atque indomabilia tyrannorum propria conscientia sentirent domini maiestatem. 3. Sunt hodieque "LP5,I58, 12. 24 *Hier. 23, 9.

der Tan, 2. T.

286

16 *Hier. 25, 25. Hiet. 235, 9.

19 *Hier. 25, 26.

b cf, Gen. 41, 1. Dan. 2, 1.

19.23 *Hier. 25, 27.

8 cf. Ezech. 2, 4.

3 descenderint T a.c. inladv X traham V 6 profundum T *? superiore O T R, superiori D 44 V/ P, M p.e. v ; ef. p. 238, 11 psalmo] ait add. s. s. M

$8 ait oz. V, M p.r.

quantur /

11 nec R. M a.c.

17 est in corde » cuz Vulg.

uatiginantium M a.c. 5; (— p. 286, 13)

ductioné (— add. z?) T ^ uoluptates & P

286

12/13 esse sermones»

— 13 lo-

|16 somniaui a. s. ». »;? D, oz. cef. v (cf. p.286, 12) ^ uide M a.c. 18 se-

P — siue] seque (que s. ». 7?) T — 20 ut]

21 natrant V, D z?, M .A a.r.

25 speudopr. T

idestoz.P ^ somnium M 5.c, somniarum P — 2daniale P, Danielev — et om. V — 8 somniis oz. T — cernant P — 4apperitur T D — 5 legemus P nabucod. P impius P 7 ut] & R. per]super R, pro V occasionem V a.r. eorum occasionem » — 8thyrannorum M | 9constientia M hodie quoque v

226

IN HIEREMIAM

IV, 59-60

somniatores in ecclesia, et maxime in nostro grege, qui errores suos domini iactant prophetiam et crebro ingerunt: somniaui, somniaui ; quos corripit dominus dicens : '*usquequo istud in corde est prophetarum uaticinantium mendacium et prophetantium seductiones cordis sui ? 4. Hoc autem faciunt, ut, quomodo antiquus populus, qui de Aegypto egressus est, oblitus est nominis dei, sic et posteri eorum obliuiscantur mei. Huiuscemodi autem prophetatio non est in nomine domini, sed in nomine Bahal, quod proprie idolum Sidoniorum est siue Babylonium et uicino nomine 20 appellatur Bel. LX. Propheta, qui habet somnium, narret somnium 29, 28. 29 et, qui habet sermonem meum, loquatur sermonem meum uere ! quid $aleis ad triticum ?, dicit domi287 nus ; numquid non uerba mea sunt sicut ignis, ait dominus, et quasi malleus — siue securis — contevens petram ? Eorum est exponere somnium, qui dei merentur habere sermonem et dicere : *haec dicit dominus', quiIO

V

^

11 Hier. 25, 25. 12 *Hier. 23, 26. 2 *Hiet. 25, 29. $8 cf. Matth. 3, 12. Luc. 5, 17. scil. Origenistae et Pelagiani ; cf. p. 221, 2. 225, 24.

11 P8755.9;

15 Peretici]

iiiactent F ^ prophetia P 12somniauiomz.P,somnia F ^ 13estincordev prophetantium v mendantium P 14 etom. M . seductionis 74 a.c., seductioné l/ —— 15 antiquis R a.c., antiquos M a.c. qui oz. M A 16 est eras..M A — posterior Ma.r. | 1?meM.4 19sydoniorum D 74 uicino R .A V P, uitino M a.c. z?, uiciniO T F, D a.c. zi? beher V, beel P 23 tritticum M (rezzper)

V 287

p. 640

bus locutus est dominus, in quibus ueritas est et non menda-

cium fraudulentum. 2. Quid sibi uolunt hereticorum paleae ad triticum ecclesiae ? de quo Iohannes Baptista plenius loquitur, quod purget Christus aream suam et uentilabro paleas uentorum flatibus dispergendas urendasque ignibus derelinquat, triticum autem condat in horrea, ut fiat caelestis panis et loquatur unusquisque credentium : gustate et uidete, quoniam suauis est dominus! Et pulchre doctrina peruersa paleis conparatur, quae medullam non habent nec possunt nutrire credentium populos, sed de inanibus stipulis conte15 runtur. 3. Et quia solent semper heretici prospera polliceri et caelorum regna peccatoribus pandere, ut dicant : *parata sunt tibi regna caelorum, potes imitari maiestatem dei, ut absque

V 287

v I005

— 20 behel M, (hel zz ras.) .A,

1 mea uerba D sicut] quasi V/zg. ait] dicit v cu Vulg. 2 securus P a.C. 3 eorum] quorum P 4 dicit ozz., dt (sic) in zug. add. p? M — 6 qui M a.c. palleae 24 a.r.(sezper) ^ V iohannisO, T a.. ^ SxpsO T R F D, düs cer. v

uentilabro et 74 p.c. 10 orrea P 12quam desinit TL — 14 populus haeretici semper v» 16

Victorius ^ 9 dispergendasq; P urendasque oz. P T M.AP X pulcte M 13 7n werbis quae me(dullam) O manibus l/ p.c. conterentur VP a.c. 15 partita (sic) P 17 potest V P, M A a.r.

PL 859 PL 827

IN HIEREMIAM

227

peccato sis ; accepisti enim liberi arbitrii potestatem et legis scientiam, per quam consequaris, quod uolueris', decipiuntque blanditiis miseros, et maxime mulierculas oneratas pec-

20

catis,

25

288

IV, 60

E

quae circumferuntur omni uento doctrinae,

semper

discentes et numquam ad scientiam ueritatis peruenientes, et omnes auditores suos adulatione decipiunt, idcirco dominus uerba sua hereticorum paleis conparans dicit: 'numquid non uerba mea sunt quasi ignis, dicit dominus, et quasi malleus conterens petram ? 4. Meus enim", inquit, 'sermo nuntiat futura supplicia, ut deterreat homines a peccando', et paleis peccatorum minatur incendium, ut hereticorum corda dura et instar silicis indomabilia

^

1O

I

^

sermonis sui malleo conterantur, auferens cor lapideum, ut ponat pro eo cor carneum, molle uidelicet et, quod possit dei suscipere et sentire praecepta. 5. Tale quid et per Hiezechiel dominus loquitur, quod pseudoprophetae blanditiis suis linant parietem absque temperamento, qui postea imbre uehementi et ueritate iudicii subruatur, et pseudoprophetides consuant ceruicalia sub omni cubito manus, ut faciant peccatores requiescere et nequaquam iram dei lacrimis mitigare. 6. Pro 'malleo' LXX 'securim' interpretati sunt, illam uidelicet, de qua Baptista Iohannes loquitur: iam securis ad radices arborum posita est. Haec securis infructuosas succidit arbores et hic malleus conterit durissimos lapides. Vnde et Naum propheta loquitur: furor eius — hau dubium quin dei— consumet principatus et petrae conterentur ab eo. Hoc contra hereticos. Ceterum de ecclesiasticis uiris Ze.S1 Ii Tim, 5. 6.7.

288

2 cf. Ezech. 2, 4. cL Hzech. 15, 18. 15 *Nah. r, 6.

288

21 cf. Eph. 4, 14.

25 Hier. 235, 29.

8 cf. Ezech. 11, 19. 36, 26.

6cf.Ezech.13,14.1;.

8/9

*FTIEE, 25,29.

12 *Matth. 5, 10.

20 oneratis R. D a.c., honeratas M 5.«c., honoratas P (V ?) M, conterent R a.c.

26 conterens s. 4. 7?

iappeccando

11 Hier. 23, 29.

^ comminaturv

^ 3 sermones M P, 74 a.c. — conterat 74

p. 4etom.M . posset M .A a.c. b alt. etom. Z M, P p.r. — hiezechiel R, hiezechihel O Z, hiezecihel M, iezechiel (pr. i s. 4.) 74, ezechiel V P, D p.r., Ezechielem v 6 quod] quia v plandiciis P ^ linant O P, liniant V, R Z M .A p.^., laniant (1 s. pr. a) D 8 ueritatem uetitate M iudicis Z pseudoprophetides C .$ e£ Monacensis 14425, -pheti des R, -phetaedes V^ (des eras.) A, -phetidas P, -phetae M f.r., speudo prophetae*** O pseudopropheti descusant Z 9 cubito I7, cubitum O R a.c., cubitu Z D P, M p.c. /A a.c. — manus s. 4. P ut] et V a.c. 9/10 requiesceres 74 a.r. 10 et] sed M a.v. nequaquam] nonrelinquant Z — iisecuremZ P — 12 qua] & add. Z iohannis (h s. 4.) P ad—securis o». Z

succidet 74 a.c.

rissimas petras

12/13 radicem arboris M

14 et hic oz. Z

13 infructuosis O V a.c.

malleos 24 a.c.

Z — et]in add. Z — 15 najum R, Nahum »

conteret P

211, 8 etc.)] haud O D, (h s. ».) M, (d ex t) R, haut (h s. 4.) 4 V, aut cum P 16 dài (». »«.) Z principatüà P petrae] praeter R. d

——

du-

hau (vf. p. 88, 4. ZP quin] 17 haec R

v 1006

228

IN HIEREMIAM

IV, 60-61

scriptum est, quod malleus et securis non sint audita in domo dei. LXI. Propterea ecce ego ad prophetas, ait. domiV 289 23, 3032 (32) nus, qui furantur uerba mea unusquisque a proximo suo ; ecce ego ad prophetas, ait dominus, qui assumuníi linguas suas et atunt : dicit —siue dormitant — ;ecce ego ad prophetas somniantes I dormitationem

mendacium, ait dominus, qui narrant ea et seducunt populum meum in mendaciis suis et in miraculis — siue séuporibus atque terroribus — suis, cum ego non misissem eos nec mandassem eis, qui nihil profuerunt populo huic, dicit dominus. 2. Semper imitatur mendacium ueritatem et, nisi habuerit aliquam recti similitudinem, decipere non potest innocentes. Quomodo igitur in priore populo mentiebantur prophetae atque dicebant : *haec dicit dominus' et : *uidi dominum' et : *uerbum

IO

I v^

20

: et

aiunt

: dicit,

ut subaudiatur

'dominus' aut certe 'sermo diuinus'. 9. Comminatur

itaque

dominus seipsum contra huiuscemodi magistros esse uenturum,

V 289 V 290

M

qui seducant populum eius in mendaciis suis et in stuporibus atque miraculis. Magna enim et incredibilia et ingentia repromittunt, ut seducant miseros ; qui nihil profuerunt po18 cf. III Reg. 6, 12 (7). d.esEl1et. 22.021. 8 *L1Ief23; 32; 19 *Hier. 25, 51. 20/21 *Ps. 75, 6. 8 Hier. 25, 32.

18 adita M a.c.

V 289

V 290

PL 828

domini, quod factum est ad illum siue illum', sic heretici as-

sumunt testimonia scripturarum de Veteri et Nouo Instrumentoet furantur uerba saluatoris unusquisque a proximo suo, prophetis et apostolis et euangelistis, et assumunt linguas suas, ut cordis uenena ore pronuntient, et dormitant dormitationem —- de quibus uere dictum est : dormitauerunt somnum suum et inuenerunt nihil — siue iuxta Hebraicum

V 290

PL 860

1*7 Hier. 25, 30. 22 *Hier. 23, 31.

18 Hier. 23, 51.

19 domini »

1ait O R Z D F, dicit ce/. v 2adDP,Mza.r. S3ait]dicitv — dominus o». Z 4 dicit] dfs add. O p.c. »;?. D a.r., M (in ras.) cum Vulg. ; cf. lin. 22 — 8 dotmitatione P 6 narrauerunt l/z/g. — seducunt] sequ(c)untur O Z V P, R D .A a.c., seduxerunt M (m ras.) cum Vulg. * mendacio suo Vg. alt. in om. Z M $8 erroribus co//. L.XX, vAávows Field, Origenis Hexapl. II 634 9 mis sis sent O 4.c. 7?*, mississem R. 10 proderunt Z iiimitantut P, O 5.c. —— habuerint O i2similitudinem recti» — 13 priore O Z F, priori D M .A V P, R p.c. zv ; ef. p. 285,7 16 ueteri(izn ras.) M — strumento V, JA a.c. 7^, testamento Z D v 17 et] ut R p.c. 7? furentur R 5.c. »?^, fraudantur vA ad M A a.r. 19 pronuntiant Z dormitent D 20/21 dormiez V/ P 21 somnium M .A a.r. nihil inuenerunt » 24 uenturos M .A a.c.

1 seducant O, D a.c. 77, se|dicant (v s. i; v s.a 77") R, seducunt Z FEM A V P, D populüs R eius] meüs R. 3 quin 'R proderunt Z

po. mv

p. 641

IN HIEREMIAM

IV, 61-62

229

pulo dei et illud implent apostolicum docentes, quae non oportet, turpis lucri gratia ; qui solent malis prospera et contraria nuntiare. LXII. 57 igitur interrogauerit te populus iste uel 23, 33-36a (33-36) propheta aut sacerdos dicens : quod est onus domini — siue quae est assumtíio domini — ?, dices ad eos : IO wos estis onus — siue assumiio — ; proiciam quippe — siue allidam — uos, dicit dominus. Et prophetes et sacerdos et populus, qui dicit : onus —siue assumtio — domini, uisitabo —siue ulciscar — super uirum illum et super domum eius. 2. Haec dicetis unusI quisque ad amicum suum et ad fratrem suum : quid respondit dominus et quid locutus est dominus ? et onus —siue assumtio — domini ultra non memorabiiur, quia onus —siue assumtio — erii unicuique sermo suus. 93. Verbum Hebraicum 'massa' Aquila dppa, id est 2 o *onus' et *pondus', interpretatur ; Symmachus, LXX et Theodotio 'assumtionem'. Vbicumque ergo graue est, quod dominus comminatur, et plenum ponderis ac laboris et inportabile, in titulo quoque dppa, hoc est *pondus', dicitur ; ubicumque autem prospera dominus pollicetur sine post comminationem 5

V 1007

^

291

M

meliora promittit, ibi *uisio' dicitur uel certe 'aerbum domini' ;

A

et perspicuum erat ex ipso titulo prophetiae 'ponderis' siue *uisionis' et *uerbi dei', qualis uaticinatio sequeretur. 4. Quia igitur prophetae solebant populo peccatori tristia nuntiare et comminari supplicia, ut eos retraherent ad paenitentiam, clemens autem et miserator dominus diu sententiam differebat,

putabat deceptus populus et pseudoprophetarum fraude seductus non uentura, quae dominus minabatur, et rem seueram IO

291

in ludum et iocum conuerterant prophetantibusque prophetis quasi inridentes dicebant : *'rursum hic uidet pondus et onus Tit, I1; 9:10:31 *Hier: 25, 52. 13 *Hier. 23, 54. 17.18 *Hier. 25, 36. 20.21 *Hier. 23, 23.34.56. 20 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 8, 2o. 5/6 cf. Ex. 34, 6. Ion. 4, 2 etc. 4 dicentes D a.c.

B turpi P, M a.c. zz?

]****(uctis.ras. 57) M

— 6contraria]

bonis add. V, D p.c. »?, bonis contrariav — 8 quid zz ras. O, Da.r. |.honus Z D, "Aa.r.(sicsemper) — deiv 9 assumtio (zc sezzper fere L, p.c. R. a.c. O) Jas(s)umptio cf. iiprophetes O D, JA z?^, -as A s D, (s eras.) M, -ae (ex -as) R, propheta V/v cum Vulg. | A2sacerdotes P, M 4 a.c. populos P, R 4. — 14/15 unusque M . 15amicum suum] proximum L/zig. 19 apMa M V^, (arma s. u.) JA, araa P, AHMMa

O D, aNMa

R. Z, dppa (bic et lin. 23) v

22 comninatur (5/c) V^

23arma M .A V P,lemma O D Z F,lemna R — hoc]id Z — 24 díüs prospera £ÀP commotionem l7 3 uerbum R 4 tristitia R 74 V/ P a.c. 5 comminare M, JA D a.v. 6 misericors Z D diferebat P ? decepturus V/ — 9 in ludum et] inludentes (ex inludunt et), in add. s. u. M

O R D, uerterant 16

iocü (cà 5os/ea add. z;?) O R.

Z F M V P v, (b s. zr) .A

conuerterant

10 uidit Z S. HIER. LXXIV

PL 861

230

IN HIEREMIAM

IV, 62-63

domini'. Atque ita fiebat, ut nequaquam ultra *uisio', sed per iocum atque derisum *onus' et *pondus' appellaretur. 5. Praecipit ergo dominus, ut, siue populus siue propheta siue sacerdos interrogauerint Hieremiam, quod sit pondus uel quae assumtio domini, respondeat eis et dicat: *uos estis onus et uos assumtio ; assumam enim uos et proiciam allidamque et interire faciam. Si quis autem deinceps uel prophetarum uel sacerdotum uel populi ausus fuerit onus et pondus domini nominare,

uisitabo', inquit, 'super uirum

illum et su-

per domum illius et eum delebo in perpetuum'. 6. Dicat itaque unusquisque proximo et amico suo nequaquam : quod est onus domini ?, sed : *quid respondit dominus et quid locutus est dominus ? Veteris obliuiscimini ; onus et pondus siue assumtio in ore uestro ultra non resonet, 2 ^ quia singulis hominibus sermo suus et opus suum in onus 292 I pondusque reputabitur secundum illud, quod scriptum est : ex ore tuo iustificaberis et ex ore tuo condemnaberis'. LXIII. E? $eruertitis uerba de? uiuentis, domini 23, 36b-40 (34-40) ; exercituum, dei nosiri. Haec dices — siue dicetis — ad prophetam : quid respondit tibi dominus et quid locutus est dominus ? 2. Si autem onus domini dixeritis — hucusque in LXX non habetur ; et sequitur: $7opter hoc haec dicit dominus : quia dixistis sermoIO nem istum : onus — siue assumtio — domini et misi ad uos dicens : nolite dicere onus — siue assumtionem — domini, propterea ecce ego tollam — siue assumam — uos portans et derelinquam uos et ciuitaiem, quam dedi uobis et pairibus uestris, a facie 15 mea et dabo uos im opprobrium sempiternum et ignominiam aeternam, quae numquam obliuione delebitur. 9. Praecepit dominus, ut nequaquam -*oneris' et *ponderis' et 'assumtionis' sermo diceretur in populo, sed 20

V

15 Hier. 23, 335.

16 *Hier. 25, 55.

19 *Hier. 23, 34.

21/22 Hier. 235, 33.

22/23 Hiet. 23, 55.

V 292

2 *Matth. 12, 57.

23, 58.

3 *I165, 23.27.

13 *Hier. 23, 39.

12 derisum 74

V 292

8 *Hier. 23, 36-58.

10.12 *Hier.

1* cf. Hier. 23, 36.35.

praecipit O D .A, -caepit R. a.c, -cepit

quid (zz ras.) O, D a.c. 9? v

PL 829

Z FE

MV Pv

14

pondus (1 onus s. ». 7?) /4. — 16 assummá O a.c.,

adsummam / . alludamq. V — 22a4/f.dominusos.O D — 33ueteres M V P, (v s. es) .A obliuiscemini M, 4 a.v. 2iustificaueris M P ^ condemnaueris P, M a.c. — 4 peruertistis F, M p.c. eum Vulg. uerbum d£fi Z 6 respondet P 4 sin ZA p.c. 11/12 adsumptio I^ 12/13 assummam 1^ 13 portans et derelinquam uos 7s zg. 7? M .A, orr. cet. derelinquam] proiciam v 15 a//. et] in add. .A P, M p.c. m* cum Vulg. 16 acternam] sempiternam D obliuioniZ ^ 417 praecipit Z ^ 18 pondus etom.V . setmoom. V | sermo—responsionis (//n. 19) oy. R.— diceturZ

B 642 v 1008

IN HIEREMIAM

IV, 63

23I

'responsionis' et *uerbi dei'. Quod quia populus implere con20

temserat,

ipsum

uerbum

interpretatur

super

eis et dicit

PL 830

:

*quoniam dixistis, quod nolui, et hoc, cum saepe prophetas mitterem et iuberem, ne diceretis, propterea sermonem uestrum assumtionis, oneris et ponderis in uobis opere conplebo ; assumam quippe uos et tollam atque portabo et allidam ac de 295

m

EJ

IO

sublimibus in terram corruere faciam — non solum autem uos,

sed et urbem uestram, quam dedi patribus uestris — et dabo', inquit, 'in opprobrium et ignominiam sempiternam, quae numquam obliuione delebitur'. 4. Hoc autem et tempore Babyloniae captiuitatis factum esse nouimus; sed plenius atque perfectius post saluatoris passionem resurrectionemque completur, quando locutus est dominus : relinquetur uobis domus uestra deserta, et usque ad finem eius sententia permanebit. 5. Dicamus et aliter dumtaxat iuxta LXX : Mj non solum 'assumtionem', sed et *'donum munusque' significat. Quia igitur sibi populus semper prospera promittebat, dicit eos nequaquam ultra hoc debere dicere ; indignos enim esse eos donis dei atque muneribus, quin potius abiciendos et a dei auxilio penitus relinquendos. 6. Et uerbis autem et interpretatione nominum saepe res ostenduntur, ut

PL 862

v I009

Abraham, Sarrae et Petri et filiorum Zebedaei uocabula com-

mutata significant rerum mutationem et in hoc eodem propheta 'Phaschor' dicitur *pauor' siue 'translatio' et *colonus' siue *peregrinus'. Notandum, quod uerba : dei uiuentis, domi20

ni exercituum,

dei

nostri

Latini et Graeci codices non

habeant et Hebraei in suis uoluminibus contra se legant, quod proprie mysterium significat trinitatis. 223

2 *Hier. 25, 40. 7 Luc. 15, 55. 10 *Hier. 25, 38. 16 cf. Gen. 17, 5. 15.16. cf. Marc. 5, 16.17. Ioh. r1, 42. 16.18 cf. Hieron. Nom. Hebt. p. 2, 2028250)

B1 72;1132.73, 23-170,124 14:0775:/25. 81, 9. —

p. 16,22. 28. 46, 7. 72,

25. 75, 7. 75, 1. 78, 14. Quaest. Hebr. in Gen. p. 26, 29. — p. 27, 18. 26. — Nom. Hebr. p. 66, 9. 14. 75, 15. — p. 54, 14.

18 cf. Hier. 20, 3.4.

19 Hier. 23, 36.

20 *Hier. 25, 36. 19/20 contemserat (5c sezzper fere L. p.c.)] -tempserit Z F, -tempserat cef. 20 eos A p.c. m? et og. F dix F 21 quod] quo O, D p.c. — 22 diceretis eis (pr.is s. 4. 7?) M, dicereteis 74, dicerent eis P, disceretis I^ 23 oneris o». M A V^ P 24 adlidam (ad s. ».) M

293

1 consuere /Á a.c. 7?

babiloniae Z

3 inquit] uos add. Eraszus v

6 refectius M a.c. 77?

et] in add. s. u. M

*? reliquetur M .A a.c.

5

10 z2NMMa R,

lemma Z, a4HMMa P, (lemma s. ».) M 10/11 donum munusque] d. manusque Z, domus munus munusque sit M, donus (5/z) munusque sit ^4, donum unusquisq; n 12 ulla M a.c. debere] habere V/ — 13 eos oy. M .A domis M a.c., domus (o s. us 5?) A 14 abieciendas Z a]ad P,om..4 V, M a.c. — alt. et] ex DM v, .ÀA p.c, om. P — 15 interpretationem R 74 a&.£. — nominum] omnium

M V,.Aa.c,ominum P, R a.c.

— utozm.P

. 16 habraham M — sarae D F, A

prov zebedei D M 17 significarent O commutationem Z 18 phaschor Z .A, faschor O, phascor R. D P, fascor F, paschor M V, Phasut v ; cf. p.

238, 12

20 greci R Z 21 habent D a.c. 5? v 22 misterium D V P trinitatis] add. /i/£. fere maiusc. : explicit liber IIII in hieremiam incipit liber

V IOIO

V 294

LIBER QVINTVS

I

I. 643-644

I. Quintus commentariorum in Hieremiam liber a duobus, v 1009IOIO frater Eusebi, calathis habebit exordium, quorum alter rectae fidei dulcedinem, alter hereticorum perfidiae amaritudinem 5 demonstrabit. Quamuis Ananias, filius Azur, repugnet Hieremiae et Semeias Nehellamites prophetam mitti cupiat in carcerem et Sophonias sacerdos in pseudoprophetarum uerba coniuret, tamen ueritas claudi et ligari potest, uinci non potest, quae et suorum paucitate contenta est et multitudine hostium 1o non terretur. 2. Erige itaque cum Mosi ad caelum manus et antiquum serpentem in heremo suspende, statimque et Amalec delebitur et uenenati morsus non praeualebunt securusque populus domini cum Iesu Iordanis fluenta transibit et post uastam solitudinem comedet panem, qui in Bethleem nostro PL 865 I5 natus est uiculo. p. 645 II. Ostendit mihi dominus et ecce duo calathi — Vv 1009 24, 1-10 V 295 I siue iuxta Symmachum cojfhini — leni ficis positi ante templum domini, bosiquam transtulit Nabuchodonosor, 5

nem.

solent

V 294

rex

Babylonis,

Iechoniam,

filium

Io-

jacim, regem luda, et principes eius et fabrum et inclusorem de Hierusalem et adduxit eos in BabyloCalathus

ficus

unus

esse

1 cf. Hier. 24, r.

ficus

primi

bonas

temporis,

5 cf. Hier. cap. 28 (55).

habebat

nimis,

et calathus

ut

unus

6 cf. Hier. 29 (36), 26.29.

8 cf. Polyb. XIII 5, 6. Liu. XXII 39, 19. Publil. 63. Sen. Tro. 614. August. in Psalm. 61, 16. Hieron. adu. Pelag. I 25 (cf. Otto, Sprichwótrter p. 367 sq.)

10.11

CAELI 10.12 cf. Num. 21, 8.9. Ioh. s, 14. 12 cf. Num. 16, 5 etc. CE. lOS: 35/218 1-2: 0177 13 cf. Ios. 5, 11. 14 cf. Matth. 2, r1. V 295

1 *Hiet. 24, T.

V O R, explicit in hieremiam prophaetá commentariorum liber quartus incipit in hieremiam prophaetá commentariorum liber quintus Z, explic cómtariorü (s. s. 71?) lib -IHI* cóm: s: hier. prophet cotrá not (sz) icipit lib qnt? (/ zzg. 27?) D, (nulla subscriptio in F), expl in hieremiam prophetam commentariorum lib. IIII. incp lib. V. amen M, (emendaui add.) 4, explicit in hieremia commentatiorum liber quatt* incipit lib quint" 7, expl in hieremia propheta sci hieronimi liber quartus incipit eiusdem lib quintufid supra P

V 294

2 hieremia I7 8 calatis P, L a.c. habet I 4 dulcidinem P hetetichorum M 5 demonstrauit M DP, JA a.c. annanias M repugnàet L^ 6 semei[|arne hellamites (h ex b) V^ ne*ellamites L,, neelam. P, Nehelamites v

cupiat]iubeat V/ — carcere ^ ? sofonias L, soponias V a.c., soffonias P 10 moyse M V P v, (e ex i) .A 11 amalech V/P 13 populos M a.c. hiesu LU. 14 commedet 16 calati P

V 295

V, comedit P

bethlem M P

15 est oy.

M P

iliuxta Symmachum oz.v ^ simmachum V coffiniP ^ 2nabucod. MP — ioiachim L a.c., ioachim (h s. 2. 7) 44, jioacim MV P v

3ieconiam P, 4 V/ a.c.

4 iudae I^ B babilonem 24 ? (— 10. 14) ficos P ette n

6 chalatus L, calatus calatus P (sic semper)

M P

ficos bonos P

IN HIEREMIAM

V, 2

233

ficus habebat malas nimis, quae comedi non poterant eo, quod essent malae. 2. Et dixit dominus ad 10 $e : quid tu uides, Hieremia ? Et dixi : ficus bonas, bonas

ualde,

et

malas,

malas

ualde,

quae

comedi

non possunt eo, quod sint malae. Et factum est uerbum domini ad me dicens : haec dicit dominus deus Israhel : sicut ficus hae bonae, sic cognoscam trans15 migrationem Iuda, quam emisi de loco isto in terram Chaldeorum, in bonum. 98. Et ponam oculos meos super eos in bonum et reducam eos in terram hanc et aedificabo eos et non destruam et blantabo eos et non euellam. Et dabo eis cor, ut sciant me, quia ego 20 Sum dominus, et erunt mihi in populum et ego ero eis in deum, quia reuertentur ad me in toto corde suo. 4. Quia sicut ficus pessimae, quae comedi mon possunt

296

| 296

| 296

eo, quod sint malae,

PL 831

haec dicit dominus,

V

IOIO

sic

dabo —siue tradam — Sedeciam, regem Iuda,et prin2; cipes eius et reliquos de Hierusalem, qui remanse:runt in urbe hac et qui habitant in terra Aegypti. 9. Et dabo eos in uexationem afflictionemque — siue dispersionem

—

omnibus

regnis

terrae,

in

oppro-

brium et in parabolam et in prouerbium. et in male; dictionem uniuersis locis, ad quae eieci eos. Et mittam in eos gladium et famem et pestem, donec consumantur de terra, quam dedi eis et batrvibus eorum. 6. Duos cophinos siue calathos bonarum et malarum ficorum quidam interpretantur in lege et in euangelio, synagoga et 1o ecclesia, Iudaeorum populo et Christianorum, gehenna et regno caelorum, quorum alterum ad supplicium pertinet peccatorum, alterum ad sanctorum habitaculum. 7. Sed nos scientes iuxta apostolum Paulum legem bonam et sanctam et mandatum

24 *Hier. 24, 8

3 *Hier. 24, 9.

13 cf. Rom. 7, 12.

8 ficus bonas M X commedi .A a.r. 10 ficus izeraui! (s. u. m?) JA cum Vulg. 12 malae sint v 14 haec P, L .A a.c. i5 iuda* 4 — interra (sic) y. uu. 2; M 16 chaldaeorum 74 V/ P 17 in bonum] ad placandum Vulg. 18 distruam P p« — 22quiaét L, quia et M 24, et V v eum Vulg. — sicut s. «. i? M — comidi LM 23dt5545 M — 24sedechiam 7A p.c., sedetiam P 1 hurbe P 4 parabulam P, M a.c. Zert. in om. P maledictionem] in add. (5. u. m?) M v cum Vulg. 5 ad quae] atq; 74 a.c. 7? que L a.c., quam P eice M a.c. 6 eis l/ulg., in add., sed exp. M ^ donec haec M | consummantur V, L a.c, consummarentur P — $co*finos P calathus M a.v. bonorum et malorum P, /Á a.c. v 9 interpretatur l/ ^ euuangelio L sinagoga M V, sinagogam P alt.et** M — 10ecclesiam P, et add. Migne — populus P — et populos (si&) M — regna M JA V P 12 scientes om. V, post apostolum 7r. P

V IOII

234 15

20

V 297

v^

IN HIEREMIAM

V, 2

bonum et sanctum et unum esse utriusque Testamenti deum, uel ad eos magis referamus, qui in aduentu domini saluatoris crediderunt et non crediderunt, ut, qui a scribis et sacerdotibus concitati clamauerunt dicentes : crucifige, crucifige talem, sint calathus ficorum malarum ; qui uero post ascensionem eius de populo crediderunt, ad bonas ficos et ad calathum cophinumque optimum referantur. 8. Simplicem autem et ueram sequamur historiam, quod bonarum ficorum calathum p. 644 dixerit Iechoniam, qui se Hieremiae consilio et imperio dei PL 864 tradiderat regi Babylonio, cui et prospera dominus pollicetur ; malarum autem Sedeciam, qui contradicens sententiae dei captus sit caecatusque oculis ductus in Babylonem ibique mortuus. 9. In tantum autem deus posuit oculos suos (super eos» in bonum, qui imperio eius adquieuerunt, et reduxit illos in terram suam et aedificauit et non destruxit et plantauit et non euellit deditque eis cor, ut scirent eum, quod ipse esset dominus, et fierent illi in populum et ipse eis esset in deum, ut etiam in captiuitate posuerit oculos suos super illos et exercere terram, aedificare domos, plantare pomaria in Babylonia re-

gione permiserit, Danihel signorum miraculis de captiuo subito princeps factus sit et tres pueri gloriose de fornacis incendio liberati sint et expletis annis septuaginta sub Zorobabel et Hiesu sacerdote magno et Ezra ac Neemia plurima pars reuersa sit Hierusalem, quorum numerus in eiusdem Ezrae uolumine I v^ continetur. 10. Notandum quoque, quod haec uisio Sedeciae temporibus facta sit ad prophetam, postquam Iechonias ductus est in 'transmigrationem' ; non enim dixit 'captiuitatem', quia se ultro tradiderat. Fabros autem et inclusores uel legis interpretes atque doctores debemus accipere uel artifices clu20 soresque auri atque gemmarum, quae ars apud barbaras IO

17 *Luc. 23, 21.

V 297

1 cf. IV Reg. 25, 5-7. 10 cf. Dan. 5, 29. I Bst. 5 (2), 7. 8 (1.2). II Est. 2 (7), 1.2 (6.7).

11 cf. Dan. 5, 50.88. 12 cf. 14 cf. I Esr. 5 (2), 41 (64.65). II

Est. 2 (7), 64.65 (66.67). 15 aduentum M V^

16 ut quia (& cü s. 4. 272) M

chalathus (2/7. h s. 4.) L, calatus V 297

MP | malorum

a om.M,ab

MV P,L 74 a.c. v

V

18

19 ficus

MVP,Ap..v 20cofÍnnmqueL MP . 21bonotum.APv» calatum MP 1 sedechiam 24 p.c, sedecia V/ — 2 cecatisque M oculos P a.c. ductus] est add. v babylone* (m s. ras.) L 3 mortuus]estadd. Mv ^ suos]sup eos JA p.c. pr? 3/4 super eos supp/eui (ef. lin. 8 et p. 295, 17), om. codd. v 4 bonum] his add. v &] ut M p.c. reduxerit M p.c. zz. rec. B distruxit M — 6 euulsit 7 7 fierint L a.c, fietit(e s. 2/7. i) V — eisom, MV P, Aa. 9 domus M babilonia P ^ 10 daniel (sed a/rbi semper fere danihel) L.—— captiuitate 1^ 11 fornaces L a.c. 12 zerobabel M 13 ezdra M, JA p.c. »?*, esdra P nemia L a.c. 14 uolumine 7r.) P 15 sedechiae 74 5.c. 16 iehonias L 16/17 dictus V/ — 18clusores M a.c. 7. rec. leges L A

resque »

iesu V P etom. V ezdrae M, esdre (post a.«c., ieconias 74 P a.c. a.v. 19/20 incluso-

PL 832

IN HIEREMIAM

La]

A^

parat autem calathum, qui bonas ficos habebat, et bonas nimis,

ficis primi temporis — quae Graece appellantur mpóua —, Abrahae uidelicet et Isaac et Iacob et Mosi et Aaron et Iob et ceteris sanctis uiris, de quibus unus duodecim loquitur prophetarum : sicut uuam in deserto inueni Israhel et sicut ficos in ficulnea inueni patres eorum ; unde et nos appellamur filii Abraham et e contrario dicitur ad Iudaeos: Si

pater

uester

esset

Abraham,

faceretis

V IOI2

opera

eius. Hi autem calathi, qui bonas habebant et malas ficos, I o non erant foris et extra ecclesiam, sed ante templum domini eo, quod cuncta illius scientiae pateant. 12. Nec tantam habent amaritudinem hae ficus, quae foris sunt, quantum illae, quae post confessionem fidei praeuaricatione mutatae sunt ; nec tantam suauitatem bonae ficus, quae non sunt in conspectu I 5 templi dei — quales fuerunt mundi philosophi, qui naturali bono et intellegentia creatoris non tam sequi uisi sunt quam laudare uirtutes —, quantam habent suauitatem ficus, quae sunt A 645 in templo dei, quarum fuerunt prophetae et apostoli, de quibus una ficus loquebatur : lac uobis dedi, non solidum 2o

cibum et : filioli mei, quos iterum parturio, donec Christus formetur in uobis. Vnde dicitur, quod in con-

spectu templi dei ficus bonae fuerint bonae ualde et ficus malae fuerint malae ualde. 13. Ac ne putemur nostrum sensum ponere, ipsa scriptura se pandit. Sicut, inquit, ficus hae bonae, 299

-

sic cognoscam transmigrationem Iuda, quam emisi de loco isto in terram Chaldeorum, in bonum

Iechoniam

21 Hier. 24, 1. ;

298

4

298

|

235

nationes pretiosissima est. Pro 'inclusoribus' LXX *uinctos' interpretati sunt, ut captiuitatis significarent malum, et de suo addidere 'diuites', quod in Hebraico non habetur. 11. Con7 298

t

V, 2

et principes, qui cum

eo capti sunt, significans.

21.23 *Hier. 24, 1.

2 *Hier. 24, 2. B *Os. 9, ro. 4 cf. Act. 15, 26. 8 *Toh. 8, 39. itct Prou. 16, 2 sec. Vulg. 19 *I Cor, 3; 2. 20 *Gal. 4, 19. 24 Hier. 24, 5.

22 de se M

299

»

1(-—9)ficus V P, M JA p.c. v — 2 appellatur 74 a.c. IIpOIMa L, (prima 5. 4.) 4, HPOIMa (proima s. s.) M, IIpQ2-CQ V, IIPOILCa P, mpóipa v 3 abraae L a.c, et abraham V pr.etom.v isac L a.c. moysi MAAV Pv aron L ; sed cf.p. 100, 5. 200, 21 4unus]de(s/c) add.» 6ficusMV P,.A os 9hi M P, L 4 «.r. malos 4 a.c. 10 et oz. P 11eo]et V tantum 17 12 hae* 4 que (e ex o) P quantum M.AV P ille A, L a.c. 13 confusionem l/ ^ praeuaricationem l/ — 14 suauitatem] habent add. s. sw. »?* in ras. A 15 qualis M a.c. filosophi L M, philosofi P 16 uisi sunt sequi v 17 quantum M . habet P 20 quas V 28 hac P putemus M, potemus (u s. o) V 2 terra M

chaldaeorum 74, caldaeorum P

3 iechoniae P, L. M A c.c.

PL 865

236

IN HIEREMIAM V, 2-3

14. Et e contrario de calatho, qui malas habebat ficos: et siA

V 300

cut ficus, ait, pessimae, quae comedi non possunt eo,quod sint malae, sic dabo Sedeciam, regem Iuda,

et principes eius et eos, qui in Aegyptum transífugerunt et, qui remanserunt in urbe hac, in uexationem afflictionemque omnibus regnis terrae, ji o quando in Aegypto quoque capti sunt et Nabuchodonosor posuit in Taphnis solium suum misitque super eos dominus gladium, famem et pestem, donec consumerentur de terra, quam dedit patribus eorum. 15. Quod autem dixit de ficis bonis : dabo eis cor, ut sciant me, quia ego sum 15 dominus, illi simile est apostolico: deus est, qui operatur in uobis et uelle et perficere, quod non solum opera, sed et uoluntas nostra dei nitatur auxilio. 16. Delirat in hoc loco allegoricus semper interpres et uim cupiens historicae facere ueritati de caelesti Hierusalem captos refert atque 20 translatos in terram Chaldeorum rursumque ad locum pristinum reuersuros, ut Hieremiam et ceteros sanctos prophetas ; alios uero, qui peccatores fuerint, in terra hac et in ualle lacrimarum esse morituros. Totam uisionis huius simul proposui mepwkom»v, ne sensum in expositione diuiderem. III. Verbum, quod factum est ad Hieremiam de om25 , 1a(1) ni populo Iudaeae — siue super omnem populum Iuda — in anno quarto Ioiacim, filii losiae, regis Iuda. Haec priora sunt praeterita uisione ; illa enim sub SeIechonias translatus est Babylonem, ^ decia facta est, postquam haec autem sub Ioiacim, filio Iosiae et patre Iechoniae. 2. Non enim curae erat, ut ante iam dixi, prophetiae tempora conseruare, quae historiae leges desiderant, sed scribere, utcumque

V 299

4 *Hier. 24, 8.9. 10 cf. Hier. 42 (49), 16. , cf. Hier. 43 (50), 1o. 14 LHicto 2457. 15 Phil. 2, 13. 18 a/legoricus interpres] scil. Origenes. 22 cf. P$:82557:

V 300

2 *Hier. 29 T.

Sg cf, IV Reg 24. 154 Hier, 245 3:

* cf. p. 248, 11-13.

4 pr. etog. M A ficus MAVP»v» 4/8 etsicutficus oz. V — 6sedechiam vp. iude P a.v. 8/9 uexatione T^ 10 quanto l . aegyptum V^ nabucod. P, L c.c. 11 tafnis (sed cf. p. 25, 5. 11. 26, 4) L, tainis M .A, tapnis / — 12 gladium] & add. M ^ consumeretut i (ic) A a.c., hi (hii) ad2. M. (P) 16 perfecere M a.c. 17 delerat l7 181oco] cum add. M alligoricus LM .A a.c.

V 300

19 referet M JA a.c., referret P

20 chaldaeorum V/P

rutsus-

queM.AV X 833totum V^ posui v 24 IIepKOIINN (peticopen s. s.) M, IIepKOIIHN P, .A a.c. (perichopen s. ». 74), IIHPBKOIIHN V expositionem diuiderim P 2 iudeae L .A, iudae ce7., Iuda v ewz Vulg. | 3quattum La. — ioacimV P, L 4.£., joachim M .A filio I 4 haec—facta est (/in. 5) oz. P praeteritae M p.e. o) uisioni M p.c. 7?, uisionem I^ 4/8 sedechia 74 p.c. z;* B ieconias

jH P P,

babylone P 6 ioacim V/ P, ioachim M .A, L a.c. ieconiaeP erant dixit L a.c. profetiae M, prophetia P, prophetis v .e.

^ 7cura $8 legis

PL 8353

V IOI3

IN HIEREMIAM

V, 3-5

237

audientibus atque lecturis utile nouerant ; unde et in Psalterio male quidam iuxta textum historiae psalmorum requirunt ordinem, quod in lyrico carmine non obseruatur. IV. Ipse est annus primus Nabuchodonosor, regis 25, 1b. 2(2) Babylonis, quod in LXX non habetur ; et sequitur: quod locutus est Hieremias propheta ad omnem $opulum dicens. 15 Iuda et ad uniuersos habitatores Hierusalem

301

| 301

! 301

IO

Quarto anno regis Ioiacim, filii Iosiae, patris Iechoniae, Nabu-

20

25,8

chodonosor in Babylone suscepit imperium atque ita factum est, ut annus, qui primus erat Nabuchodonosor in Babylone, quartus esset in Hierusalem regis Ioiacim. 2. Denique octauo anno regni sui Iechoniam cum matre et principibus duxit in captiuitatem, qui tribus tantum post interfectionem patris Ioiacim regnarat mensibus. Interfectus est autem Ioiacim undecimo anno regni sui in Hierusalem. V. A tertio

5

IO

decimo

anno

Iosiae,

filii Amon,

PL 866

vegis

Iuda, usque ad diem hanc, iste est tertius et uicesimus annus, factum est uerbum domini ad me et locuius sum ad uos de nocte consurgens et loquens ; et non audistis. 2. Tertio decimo anno regni Iosiae, qui regnauit in Hierusalem annis triginta et uno, Hieremias prophetare exorsus est et prophetauit sub eo annis decem et nouem, cui successit in regnum filius eius Ioachaz ; quo statim ducto in captiuitatem a Nechao, rege Aegyptio, regnum optinuit Ioia-

p. 646

cim, frater eius, in cuius regni quarto anno iste ad Hieremiam

sermo fit domini. Ac per hoc uicesimus tertius annus erat Hieremiae prophetae, ex quo loqui coepit ad populum et numquam praedicare cessauit, sed singulis diebus diluculo et de nocte consurgens loquebatur ad populum ; et

non,

13 *Hier. 25, 1. RESTI Pat:36, 9.

21 cf. IV Reg. 24,

19 cf. IV Reg. 24, 12.14.15. Hier. 24, 1. 22 cf. IV Reg. 23, 36. II Par. 36, 5.

inquit,

B cf. Hier, 1,.2. IV Reg. 22:15 ID Pat 34, T. ? cf. IV Reg. 25, 30-34. II Par. 36, 2-4. 13 cf. Hier. 25, 4. 14 Hier. 25, 5.

9 lectoris M a.c. z?, lectores P tem I7

10 male] quale

nabucod. M P, L a.c. (semper)

M — 1tilirico P

13 babilonis M

12 est] au-

all.quo V

15

ad om. P 16 ioachim M, L a.c., ioacim 4 V/ P filio V — 19 ioachim M .A, ioacim P, iochim V 20 dixit M a.c. — 22 ioachim M .A, L a.c., (h s. ».) P, ioacim I^ regnauerat l/, regnaret P 22 est oz. V, 4A a.c. 5? — ioachim M .A P, ioacim I^ 1fli P amos M V P, .A a.c. 2 est oz. Vulg. — uicensimus L a.c., uincensimus M, uigensimus (g ex c) 74, uigesimus lug. 5 regis v 6 annos M

V P, L.A a.c. XXXI. P . ?profetaut M — annos P xvuuiv 8 regno 4 V P, L M a. ioacaz P quod P 9 captiuitate P regi P aegyptiorum

VP

10fr€ V.

M.AV Pv

optenuit L2.c.

1ifitsermov

ac] hac P

— ioachim M .A, L a.c., ioacim

uicensimus L e.c., uigensimus (g ex c) 4, XXmus V, & add. P — Illus V 12 ad populum coepit v» 13 sed]in a7. V deluculo L M .A a.c. de o». P

PL 834

238

IN HIEREMIAM VY, 5-7

1; audistis. 3. Sin autem, ut noui ex ueteribus heretici uolunt,

v 1:014

lex semel in adiutorium data est et constituta praecepta, quae nostri arbitrii uoluntate uel facimus uel non facimus, quomodo propheta se semper ingerit et cotidie replicat mandata dei, quae utique semel accepta suffecerant eis, quibus data fuerant, 20 nisi ut hoc ostendat dei nos indigere semper auxilio et numquam posse sufficere, quod semel datum est, nisi cotidie do-

V 302

25, 4a

mini ammonitione renouetur? VI. Et misit dominus ad uos

omnes

seruos

suos,

: $rophetas, consurgens diluculo mittensque ; et non audistis. Non per unum prophetam, sed per omnes populum suum deus semper ammonuit et quasi ipse in uigiliis atque excubiis constitutus surrexit diluculo, ut suum populum com-

; moneret.

Et

non,

inquit,

audistis,

ut, quanto

crebrior

admonitio, tanto contemnentium fuerint peccata maiora.

25, 4b. 5

VII. Neque

inclinastis

aures

uestras,

ut audiretis,

cum dicerem : reueriimini unusquisque a uia sua mala et a pessimis cogitationibus uestris, et habita10 bitis in terra, quam dedit dominus uobis et patribus uestris a saeculo et usque in saeculum. 2. Tanta fuit duritia populi, ut ne habitum quidem audientis assumeret et inclinaret aurem suam praecipue domino commonente, ut reuerteretur unusquisque a uia sua mala et a pessimis cogitatio15 nibus suis. Et o infinita clementia, non supplicium inferre pro scelere, sed ad paenitentiam prouocare tam malorum operum, quae significat uia mala, quam pessimarum cogitationum, quae et ipsae absque opere reputantur in peccatum ! 3. Et promittit praemium, si fecerint, quod praeceptum est, ut habi20 tent in terra, quae data sit patribus et propter filiorum uitia sublata. Quodque ait: a saeculo et usque in saeculum siue: ab aeterno usque in aeternum, ostendit dei dona perpetua, si digni exstiterint hi, quibus data sunt. 18 noui ex ueteribus beretici] scil. Pelagiani ex Origenistis.

V 302

V 302

b Hier. 25, 3.4.

21 IHert.25.5.

22 *Hiet. 25, 5.

18(— 21)cottidie V/ — 19 sufficerant V, L M a.c., sufficerent P, 4 p... — 20 nos iteradit V —— semper indigere M. AV Pv 23 d$ M .A, om. V. 1 deluculo M, L A a.c. (— Jin. 4) diliculo P 2 prophetas V / omms zz! ef y? A, omem »?* A 3 ipsi V, P a.c. 5 non audistis I 6fierent 4 p.c. 8 dicere V/, diceret V/z/g. teuertimini] ad me ad. v 9 pissimis IL uestris] ut audiretis adZ. P habitatis P 10 terrà P et om. V pattribusq. V. 11 et oz. v 12 habitu P audientes L a.c. 13 reuertetur P 15etoL, ergo V, et cef. suplicium L infert 4 p.c. — 16 prouocaret** M, prouocat A p.c. tam oz. M 17 quam pessimarumqg; M p.c. 18 ipse 4 V P, L a.c. putantur M a.c.277, reputentur v peccatum] pactum M a.c, z?* 19 premium IL 20 terrá P 21 quoque P, M 4A a.c. 5»? 22 aeterno] & add. P» donadiM 23extiterint M. AV P,L ac. hiMP,L Aar.,in V

PL 867

IN HIEREMIAM

305

V, 8-10

239

VIII. E£ nolite ire $ost deos alienos, ut seruiatis 25, 6. 7a eis adoretisque eos, neque me ad iracundiam jrouo-

5

cetis in operibus manuum uestrarum, et non affligam wos ; eti non audistis me. 'Et haec', inquit, *monebam cum superioribus, ne alienis dis seruiretis et adoraretis eos et ne ista faciendo me prouocaretis ad iracundiam propter opera manuum uestrarum, ut facerem, quod nolebam, et affli-

gerem uos; et non audistis me'. 2. Quodque sequitur: 25, *?b dicii dominus, ut me ad iracundiam brouocaretis in IO operibus manuum uestrarum in malum uestrum, in LXX non habetur. IX. Propterea haec dicit dominus exercituum : pro 25, 8. 9a eo, quod non audistis uerba mea, ecce ego mittam et assumam wniuersas cognationes aquilonis, ait do1 minus,et

Nabuchodonosor,

regem Babylonis,

V IOIj

PL 855

seruum

mewm. 'Quia me ad iracundiam prouocastis et fecistis malum in interitum uestrum et prouocantem ad paenitentiam super-

bo calcastis pede, mittam', inquit, (ad uniuersas cognationes

304

siue nationes aquilonis et adducam principem earum Nabu20 chodonosor, regem Babylonis, seruum meum'. 2. Mittit autem dominus uel angelos, ut concitent gentes, uel certe huiuscemodi mouet cogitationes, ut faciant domini uoluntatem. Quodque uocat 'seruum suum' Nabuchodonosor, non sic 'seruus' uocatur ut prophetae et omnes sancti, qui uere seruiunt do25 mino, sed quo in euersione Hierusalem domini seruiat uoluntati, secundum quod et apostolus loquitur : quos tradidi I satanae, ut discant non blasphemare. In aquilonis autem parte esse Chaldeos iuxta situm Hierusalem nulli dubium est. X. Et adducam eos super terram istam et super 25, 9b habitatores eius et super omnes nationes, quae in circuitu

illius

sunt,

et interficiam

eos

et bonam

eos

in stuporem et in sibilum et in solidudines sempiternas. 2. Ista sunt praemia contemtorum et dei uerba au-

305

B cf. Hier. 25, 5. 26 I Tim. r, 20.

S Hier. orm

TI *Hjer 25.7.

303

ietogz. MAAV P deos]eos V . setuitetis P 2 adoratisque P me om. V . 4 me] dicit dominus, ut me ad iracundiam prouocaretis in operibus manuum uestrarum in malum uestrum a4. v ; cf. Jin. 9

alienisv — diis 4 V P, Li a.c. M p.c. (tis in ras.) JA a.c. y? 8 quoque P,

16 cf. Hier. 25, 7.

5 neq; P a.r.

diis

*adotetis MV P, L 74a.c. — "? faceretis M 24 a.c. — 15 (— 19) nabochod. V, na-

bucod. P, L a.c. 16 me ox. V 17 superbos V, super uos M a.c. 18 calcasti V — 21 huiusmodi v 22 mouetozm. V cognationes M .A P, L a.c.v 23 nabucod. P, L a.v. 26 apostulus P, M a.c. isathanae L/ ^ plasphemare P — 2chaldaeos 4 V P — 5 nationes omnes v "7stupoteP — a//L.etom. MV P, /A4a.c. $9? 8contemptorum M V D, L p.c. p*

|. 647

240 Io

IN HIEREMIAM

V, ro-12

dire nolentium ; quicquid igitur super nos mali adducitur, nostra peccata fecerunt. Omnesque gentes, ut tunc adductae sunt contra Hierusalem,

sic hodie adducuntur

contra eccle-

siam neglegentem, ut interficiat eos et ponat in stuporem et in sibilum et in solitudines sempiternas, ut in exemplo sint omnium atque miraculo. Sibilus autem miraculi et stuporis indicium I ^ est et solitudo sempiterna in his deprehenditur, qui praesidem non habent deum. 25, 10. 11a XI. Perdamque ex eis uocem gaudii et uocem laelitiae, uocem 20

25

V 305

et uocem

sponsi,

uocem

PL 868

molae

et lumen lucernae. Et erit uniuersa terra eius in soHtudinem et in stuporem. 2. Hoc in conciliabulo malignantium et hodie conprobatur, ut magistri eorum non doceant uerbum dei, sed instar colubri sibilent. Peritque in eis uox gaudii uoxque laetitiae, ut numquam audiant illud apostoli: gaudete, iterum dico gaudete ! uox quoque sponsae : ecclesiasticae fidei, et uox sponsi : domini saluatoris ;

I qui

5

sponsae

enim

habet

sponsam,

sponsus

est

; uox

molae,

v 1016

ut non conterantur in ea frumenta et populis uescenda tribuantur, et lumen lucernae, doctrina uidelicet et scientia prophetarum ; denique et de Iohanne Baptista dicitur: ille erat lucerna lucens, et alius propheta : lucerna, inquit, pedibus meis uerbum tuum, domine, et lux semitis meis. 3. 'Vniuersa', inquit, *terra hereticorum erit in

solitudinem et in stuporem, cum nouissimum eius insipiens fuerit demonstratum'. 25, 10 XII. Et seruient omnes gentes istae reg? Babylo- PL 836 nis septuaginta annis. Cumque impleti fuerint anni 11b-13 septuaginta, uisitabo super regem Babylonis et supev gentem illam, dicit dominus, iniquitates eorum et super terram Chaldaeorum et bonam illam in soliI5 tudines sempiternas. Et adducam super terram illam omnia uerba mea, quae locutus sum conira eam, omne, quod scriptum est in libro isto, quaecumque

V 304

20 cf. Ps. 21, 17.

V 305

4 Ioh. 5, 35.

24 Phil. 4, 4. Bj *Ps, 118, 105.

25 Ioh. 5, 29. Vi Eheesos

TI.

8 cf. Hier. 17, 11.

9 mali supet nos v addicitur / ^ 12 stupo M a.c. z? alt. et og. P. 13 etozm.V exsemplum L a.c. stMAVP 14 pr. miraculum P, L a.c. M P. silus P iudicium P 1? perdatque V P, M.A a.c. 18 sponsi et uocem sponsae v cuz Vulg. etuocemsponsis.*. P ^ 19a//.etom. V, L. M .A 4.C. eius] haec l/u/g. 19/20 solitudine P 20 pr.inom.M stupote P 22 düi V colubris M, L 4 a.v. 23 a/1. uox P a.c. 25 et oz. P

V 305

imale V a. 2 populus V 10iste V — 11/12 LXXta anni P cuz Vulg. 12 LXX M V (— Jin. 19) 13 iniquitatem Ig. 14 chaldeorum M, L a.c. 16 eum P

IN HIEREMIAM

20

V, 12-14

241

prophetauit Hieremias aduersum omnes gentes. 2. Sicut Hierusalem post septuaginta annos recipit pristinos habitatores et expletis suppliciis, quia oboediuit sententiae dei, felicitate pristina fruitur, sic rex Babylonis, quia elatus est in superbiam et suarum arbitratus est uirium, quod regnauit in gentibus, et non domini uoluntatis, Medis Persisque uenienti-

bus destruetur. 3. Denique usque hodie urbis Babylonis reliquiae tantum manent et posuit illam dominus in solitudinem sempiternam et impleuit omnia uerba, quae in istius ipsius prophetae uolumine continentur. Nam in consequentibus, quae mala passura sit Babylon, Hieremiae sermo describit. XIII. Quza seruzerunt eis, cum essent gentes multae 25, 14 reges magni ; et reddam eis secundum opera eo^ et Yum et secundum facia manuum suarum. Hocin LXX non habetur. Significat autem, quod non solum contra Babylo2

306

E

Lal

nem

prophetauerit

Hieremias,

sed et contra

ceteras gentes,

quae in Babylonio fuere exercitu et contra domini populum I o dimicarunt. 2. Denique in sequentibus dicitur contra Aegyptum et Philistiim et Moab et Ammon et Idumeam et Damascum et Cedar et regna Asor et Aelam et ad extremum contra Babylonem terramque Chaldeam. XIV. Quia sic ait dominus deus Israhel ad me ' 25, 15-17 (32, 1-3) :5 sume calicem uini furoris — siue meri — huius de manw mea et bropinabis de illo cunctis gentibus, ad quas ego mittam te ; et bibent et inebriabuntur — siue uoment — et insanient a facie gladii, quem ego mitiam inter eos. Et accepi calicem de manu domini 2 o ei ropinaui cunctis gentibus, ad quas misit me dominus. 2. Propinatio calicis, et calicis *meri' siue *'non mixti',

21 cf. I Tim. 5, 6.

306

! 306

2 cf. Hier. cap. 50.51 (27.28). 10 cf. Hier. 25 (32), 19 (5)-26 (12).

6 *Hier. 25, 14. 9.23 cf. Num. 16, 5 etc. 15.21 *Hier. 25 (32), 15 (1). 18 *Hier. 25

(32), 16 (2).

18 aduersus M 19 recepit oboediit M 74 V^, oboedit P

V/ P 20 supliciis L. a.c. obidiuit IL, a.v., scientiae 74 21 perfruitur v babilonis P

(— Jin. 24) quia (sed a exp. uidetur y?) L, qui O DF MAVPv p.e o? 22 superbia P uirum P 23 uoluntates P, M a.c. B

24 distruetur P, L. M a.c.

1 inplebit M munuum

IL

urbs M a.c.

in istius] inscius P Setoy.

MAVPv

eleuatus 74 me dispsisq;

25 d$ V^

3 discribit P

5 operam M

cetera V/, ceteros P a.c.

6

9 fuerant

M.AVPv exerckituü V/ — 10 consequentibus V, M p.c»? — 11 philistim M A DP, Philisthiim » idumea I P 12 caedar 4 assut 4Á P, assor V

elam P » 13 chaldaeam 4 V^, caldeam P 14sic P ait] dicit l/z/g. dominus] exercituü add. s. s. »;? M A eum Vulg. ad me oz. Vulg. 17 inebr.] turbabuntur V//g. 18 et 5. 5" L quae V . 19 accipi L a.c. 21 pr. calicis] furoris add. s. v. 7; 74 — misti M a.c., myxti 4

p. 648

PL 869

V IOI7

242

V 307

P

5

IN HIEREMIAM

V, 14-16

quae Graece dicitur aàxpárov, dominici furoris indicium est, ut omnes gentes, quae contra dei populum militarunt, bibant de calice furoris domini, de quo scribit et Isaias contra Hierusalem : scyphum furoris, calicem ruinae ebibisti et euacuasti; propterea consurge! Iste autem calix idcirco bibitur a cunctis gentibus, ut uomant et insaniant. 3. Quod quidem prauus interpres in bonam partem accipit, ut instar catharticae potionis, quidquid cholerum et pituitae et noxii umoris in pectore est, foras exire conpellat et restituat pristinam sanitatem. Pro Hieremia quoque saluatorem accipit, quod ipse cunctis gentibus propinarit, ad quas et missus est, ut abiecta idololatria deise cultui dedicarent. Quod contrarium

IO esse scripturae sanctae monstrabunt sequentia ; non enim pro

remedio, ut ille uult, sed pro poena meraco calice propinantur. XV. Hierusalem et ciuitatibus Iuda et regibus eius 25, 18

(32, 4)

et principibus eius, ut darem eos in solitudinem et in stuporem et àn sibilum et àn maledictionem, sicut 15 est dies ista. 2. 'Putabam', inquit, *quod solis gentibus propinarem, et ideo me huic ministerio laetus optuleram ; sed inter ceteras gentes, immo ante ceteras, propinaui Hierusalem et ciuitatibus Iudae et regibus eius et principibus, ut darem eos in stuporem et in solitudinem 20 et in sibilum et in maledictionem, sicut et praesenti probatur exemplo'. Vnde dicit et supra: seduxisti me, domine,

25, 19. 20a

(32, 5. 6a)

V 308

V 307

I

et seductus

sum,

inualuisti

et potuisti

!

XVI. Pharaoni, regi Aegypti, et serus eius et principibus eius et omni populo eius (et uniuersis generaliter». Post Hierusalem bibit Pharao, rex Aegypti, et socii eius, biberunt principes et uniuersus populus cunctusque, qui non quidem est Aegyptius, sed in eius regionibus commoA *Esal. $1,.17. 4 prauus interpres] scil. Origenes. *Hiet. 25 (32), 18 (4). 21 *IHier. 20, 7.

V 308

10 cf. p. 314, 1.

17

1 cf. Hier. 25 (32), 18 (4).

22 aKPary L a.c., aKRaT (R ex P) M, aKpar. (acrati s. 4.) 4, aKpaer V, AKpATI P

wut]quodP

23quiL a.c.

24ctom.

M.AV

Pv — esaias

MV P, .A

a.c.

V 307

1scifum P

bibisti

MA V/ P

4quidam»

accepit P

B catarticae P

colerum M .A, L a.c., cultrum P, cholerae » 6noxiLa,noxinP Mhumotis M V/ P, tumoris 74 a.r. * saluatorem] saluator uinum P accepit P $propinatet P, Lac. ets. L — est] sit MAAV P, L a.c. v 9 idolatria codd.,(corr. L) | 1ipropinnantur Pa.r. 12iudaeM — 14pr.cetog,. MAAV P 15 est] et V P, A a.c. 17 ante v. ». 7; M 181udav 19 solitudine 1^ 20 pr. etos, MAAV P immaledictionem LL et] in P 21 seduxisti$ L 22sum] & add. V ^ posuisti L a.c. 23 faraoni M P rege P p.c. 24 et

V 308

uniuersis generaliter ex /ulg. suppleui? v, om. codd. iuiuit M a.c, bibat P — farao MP 2 prisci|cipes(5c)

L'— populos M a.c.

PL 837

IN HIEREMIAM

25, 20b

V, 16-19

243

ratur, quos LXX uertere evpgékrovs, id est *misticios', uulgus 5 non Áegyptiae regionis, sed peregrinum et aduenticium.

XVII. Cunctis regibus terrae Ausitidis. Quae Hebraice appellatur 'Vs', de qua et Iob fuisse narrat historia : homo quidam erat in regione Ausitidi, nomine Iob. Et tamen sciendum hunc uersiculum in LXX non haberi IO Theodotionemque pro 'Vs' interpretatum esse 'insulam'. XVIII. Ef cunctis regibus terrae Philistiim et 25, 20c (32, 6b) Ascalomis et Gazae et Accaron et reliquiis Azoti.

PL 870 v IO18

Generaliter posuit Philistiim, hoc est terram Palestinorum, et specialiter urbes eorum Ascalonem, Gazam, Accaron, Azo-

tum ; solam tacuit Geth, quae continetur in 'reliquiis'. Hoc est enim, quod scriptum est : et reliquiis Azoti ; uicina enim atque confinis est Azoto, quae Hebraice dicitur Esdod, regio urbis Geth. Palestinos autem a Babyloniis captos atque uastatos scribit et Isaias. XIX. Idumeae et Moab et filiis Ammon et cunctis 25, 09 21. 22a regibus Tyri et uniuersis regibus Sidonis. Idumea, (32, 7. 8a) in qua sunt montes Seir et quae Hebraice appellatur Edom ; p. 649 Moab et Ammon ipsi sunt filii Lot, proximi Maris Mortui. Tyrus et Sidon in Phoenicis litore principes ciuitates, quae et ipsae Babylonio ueniente superatae sunt, quarum Carthago colonia ; unde et Poeni sermone corrupto quasi Phoeni appellantur, quorum lingua Hebraeae linguae magna ex parte confinis est. 15

A

4 *Hier. 25 (32), 20 (6). 6 cf. Hieron. De sit. et nom. p. 158. 26. Quaest. Hebr. in Gen. p. 18, 11. 8 *Hiob r, r. 9.10 *Hier. 25 (32), 20 (6). 16 Hier. 25 (32), 20 (6). 17 cf, Hieron. De sit. et nom. p. 9o, 30. 91, 14. 19 cf. Esai. 14,

30.31. 2.3 cf. Hieron. De sit. et nom. p. 130, 33.—p. 149, 10.

4 cf. Gen. 19, 37.58.

4 quod M cum MIKTOUC M, CUMMIKTOUC (symmictos s. s.) 7A ; magis corruptum in V. P mistitios (v s. o) M, mysticios 74, misticos V/, mestitius P, mixtitios v uulgum M A V P, L a.c. 5 sed] ad P aduentitium P 6 et cunctis v regibus M .4 V, gentibus L,regionib; P ? (— 10) hus P et om.V narratur P 8 quidem .A a.c. ausitidis P 9 sciendum] é az. P 10insula V — 11phylistiim L, philistim cez., Philisthiim v (Dic e£ Jin. 13) cuz V'ulg. 12 Ascaloni l/zig. pr. et alt. et op. v gazae—teliquiis 5 zzg. add. zi? D, om.

cet. Accatonis v ; sed cf. /in. 14. 13 phylistiim L, philistim M 7/4 P terra PR phalestinorum M V palaest. P 14 Accaron] & add. V — 15 continentur l7 reliquis L, M 5.r. 16 et] in P reliquis M f.r., reliquias P — 17 azoti M. AV P ebraice P — esdod] & ad2. P 18 phalestinos V/, palaestinus P

captus P

uastatus P, M a.c.

19 et om. v

esaias V P, JA a.c.

1 idomeae M, idumaeae P, et Idumaeae Vg. ^ «/f.etom. V filius V amon 44 2 thyri M, tiri l/ — sydonis .4 idumaea P, é add. 5? .A 3 et om. A hebraicàe L, hebreice M ^ appellaütur L 4loth MAVP b sydon A phonicis L, M a.c. z?, phoenis V — littore P — ciuitatis L 74 a.c. 6ipselL a.c,ipso V uenient et superate LL a.c. chartago M P, kartago 74

|

|

4 pr. phoeni P, L a.r., phoenis (issa s. is »?) M, phoene (a//. e ex i) 4, phenici (h 44)V — alt.pheniV . 8quorum] »;? A, quarum zz? e£ y? .A hebreae M, hebrea 74 linguae M

244

25, 22b 1o (32, 8b) 25, 23 (32, 9)

IN HIEREMIAM

V, 20-25

XX. Et regibus insularum, quae sunt trans mare. Transit Cyprum et Rhodum et insulas, quae appellantur KvkAá8es ;et hae enim a Babyloniis occupatae sunt. XXI.

Et

Daedamn

et Theman

et Buz

et uniuersis,

qui attonsi sunt in comam. Hae gentes in solitudine sunt, I 5 uicinae et mixtae regionibus Ismahelitarum, quos nunc Saracenos uocant et de quibus dicitur : qui attonsi sunt in comam. XXII. Et cunctis regibus Arabiae. Hoc in LXX non habetur. Post Daedan igitur et Theman et Buz et Ismahelitas regionum ordinem sequitur. XXIII. Et cunctis regibus (occidentis, qui habitant in deserto, et cunctis regibus» Zamri. Hocquoque in LXX non habetur. XXIV. Et cunctis regibus Aelam cunctisque regibus Medorum. Ex eo, quod Zamri sequuntur Aelam regesque Medorum, arbitramur et Zamri regionem esse Persidis, nisi forte ex eo, quod praecessit Arabia, et hi reges solitudinis accipiendi sunt. Aelam autem regio Persidis trans Babylonem; unde et Aelamitae, Medi quoque atque Persae, a quibus capta I o et destructa est Babylon ; et ipsi enim meracum calicem Alexandro, rege Macedonum, propinante potarunt. XXV. Et cunctis regibus aquilonis de prope et de 25, 26a (32, 12a) longe. Quia Persidis et Babylonis, Aelam atque Medorum enumerauerat regiones, nunc generaliter ponit omnes reges I I aquilonis, qui prope sunt et longe. Pro 'aquilone', qui He15 cf. Hieron. De sit. et nom. p. 123, 1.

— 16 Hier. 25 (32), 25 (9). — 18 *Hier.

251124;

V 310

2 *Hiet. 25 (32), 24.25 (10). 9 cf. Hieron. De sit. et nom. p. 84, 29. cf. Hier. 25 (32), 25 (11). 15 Hiet. 25 (32), 26 (12).

13

10 regibus] terrae add. s. u. z? M A cum Vulg. qui Vz/jg. | mate] & add. M, 4A p..z? — 1ditransit L. M P, trans V, JA p.c. v, mate add., sed eras. P — hrodum V . 12 KUkKzadec (cycla s. 4. 7?) M, (cucaades s. s. 77? ; ciclades s. s. 7?) A,

KUK2AAHC V, KyKAAdec P haec MAAV P est add. P 13 (— 19) dedan M V P v eum Vulg. 'Thema Vig. uniuetsi / — 14 haec P, A a.r. solitudines M ^ 15 myxtae 74 saracinos L a.c., sarracenos M 4A V p ; cf. p. 22, 3/4. 127, 27

16 detonsi 4 — 18 Arabiae] et cunctis regibus occidentis,

qui habitant in deserto Aic add. v ex Vulg. ; sed cf. p. 310, 1

19 themam P

20

regionem P

V 310

1 occidentis—regibus ex Vulg. suppleui, om. codd. v ; cf. p. 309, 18 2 zambri P cum Vulg. 3habeturs. 24.27 M — 4aclam (sie alibi semper fere L, Aiàg LX X)] elam L V v cum V'ulg., selam P, M .A a.r. alt. cunctis P, et cunctis Vulg. — tegionib. V 5 zijamti 74, iambri P sequitut MAAVP» elam L v, helam autem P reges M p.r. 6 ziamti Z4, zambri P ? processit P ethi M ISTETHRI E DA D 8 (— 13) elam V », helam P bylonem V . 9 aelamita M a.c. z^, helamitae P, Elamitae v, & add. M i0 distructa P ^ meraco A p.c. z? alexsandto M a.r. 11 regem / . machedonum M V . potantur V P,(n s. 4.) M.A 12 et cunctis] cunctis quoque I/z/g. aquilonis] babylonis L 14 enumerat P ponet L a.c. 15 et] qui adZ. v

PL 8358

v IOI9

IN HIEREMIAM V, 23-27

245

braice dicitur 'safun', LXX uertere à$qAwrqv, quem nos *subsolanum' possumus dicere. 25, 26b XXVI. Vnicuique contra fratrem suum et omnibus (32, 125) regnis terrae, quae super faciem eius sunt. Ne cunc20 tas orientalis prouinciae regiones enumerare per partes longum fieret, generaliter posuit omnia regna terrae, quae moran31I I tur in terra. Quod autem dixit : contra fratrem suum,

PL 871

subauditur *dedi meracam potionem', ut omnes furerent, uome-

rent, insanirent et mutuis inter se proeliis dimicarent. Quodque intulit : 25, 26c ; XXVII. Rex Sesach bibet ost eos etin LXX non habetur, hunc habet sensum

: *'Omnes', inquit, 'in circuitu na-

tiones Babylonio imperio subiacebunt et cuncta suae subiciet potestati, ita ut uniuersae, quas praeteritus sermo narrauit, gentes ipsi seruiant et bibant de calice eius' ; unde et in uisione IO contra Babylonem scribitur: calix aureus Babylon inebrians omnem terram. Nouissimus autem rex Babylonis bibet hanc potionem propinante sibi ascensore bigae, cameli et asini Cyro, rege Medorum atque Persarum. 2. Quomodo autem Babylon, quae Hebraice dicitur 'Babel', intellegatur 1$ 'Sesach', non magnopere laborabit, qui Hebraeae linguae saltim paruam habuerit scientiam. Sicut apud nos Graecum alfabetum usque ad nouissimam litteram per ordinem legitur, hoc est 'alfa, beta' et cetera usque ad *'o', rursumque propter memoriam paruulorum solemus lectionis ordinem uertere et 20

primis extrema miscere, ut dicamus

*'alfa o, beta psi', sic et

apud Hebraeos primum est 'aleph', secundum *beth', tertium *gimel' usque ad uicesimam secundam et extremam litteram 16 *Hier. 25 (32), 26 (12).

31I

1 Hiet. 25 (32), 26 (12). 2 cf. Hier. 25 (32), 16 (2). 5 *Hiet. 25 (32), 26 (12). 8 cf. Hier. 25 (32), 18 (4)-26 (12). 10 LHer. $1(28), 7. ^ 13 cf. Esai. 21, 7.9. 18 cf. Quint. Inst. I 1, 25.

16 rafun V, fasun P, saphon v aóNNOTHN M, aóHNQYHN (aphenoen 5.4.) 4, QOHNaTHN V P 17 subsolamum P 19 nec P 20 orientales MVP,L A a.. prouintias / P ^ enumeraret P — partes]etadd. V P, LL.M A a.c. logü P 21 terrae om. V. memorantur v

3II

1 terram P suum oz. P 2 dedi] de I7 metacum L a.c. ut] et 3 pliis ^ quoque M A a.c. B et ante tex add. zy? M Aveum Vulg. — 8serac ds bibit et P, LM .A a.c. et om, P, A p.r. habetur] et add. 4 ri cunctas l/ — subicient P $8 praeteritis P 9 de] da (57e) P p.c. 10 Babylon]babylonis V/ ^ inhebrians P, inclinans I7 12bibit M LA P, L a.c. — propinantem M a.r. bigae] uige P camili L, 2.c., camelli M a.c. 13 Cyro om. L pesarum P 14 hebraicae L, 44 a.v. intellitur (zz) P 15 sesagh V, serach P magno opere P laborauit V P, M ;4a.v. — hebteae M, hebraicae (i i9 ras.) 74, hebraice

P

saltem

74 a.c.

16 paruam

aput M — grecum M 18 o V, M p.c. p*v 19 lectiones uetere L a.c., inuertere v 20 extrema P alfa beta « psi a alfa: beta da: pysi P c (inras) M — bet*M 21alepP V P, L .A a.«. uic(g)ehsimam L, (g ex c) 74, uinpcensimam M, 17 ea

saltem

v

P, M .A a.c. (c s. ».) V, 22 gemel M uigesimam v $. HIER. LXXIV

PL 839 p 650

246 V 312

I

IN HIEREMIAM

V, 27

'thau', cui paenultima est 'sin'. 3. Legimus itaque 'aleph thau, beth sin', cumque uenerimus ad medium, 'lamed' litterae occurrit *chaph' ; et ut, si recte legatur, legimus 'Babel', ita ordine

5

IO

commutato legimus 'Sesach'. Vocales autem litterae inter *beth et beth cet» lamed' (et 'sin et sin» et chaph' iuxta ióícpa linguae Hebraeae in hoc nomine non ponuntur arbitrorque a sancto propheta prudenter fuisse celatum, ne aperte eorum contra se insaniam commoueret, qui obsidebant Hierusalem et iam iamque eius potituri erant. 4. Quod et apostolum contra imperium Romanum fecisse legimus scribentem de Antichristo: non meministis, quod, cum apud uos essem adhuc, haec dicebam uobis ? Et nunc quid detineat,

scitis, ut reueletur

in suo

tempore,

Antichristus. Iam enim mysterium 1j tur

; tantum,

qui tenet

modo,

subauditur

iniquitatis opera-

donec

de medio

fiat.

Et tunc reuelabitur iniquus, quem dominus Iesus interficiet spiritu oris sui et destruet inluminatio-

ne 20

V 515

-

^

aduentus

sui.

'qui tenet',

Romanum

PL 872

ostendit

imperium ; nisi enim hoc destructum fuerit sublatumque de medio, iuxta prophetiam Danihelis Antichristus ante non ueniet. Quod si aperte dicere uoluisset, stulte persecutionis aduersum Christianos et tunc nascentem ecclesiam rabiem concitasset. 5. Longius, quam commentariorum breuitas patitur, de hoc capitulo diximus, quod Graeci forsitan Latinique fastidient, quia in suis codicibus non habetur. Sed quid proderit, cum in consequentibus hic ipse propheta dicat : quomodo capta est Sesach et conprehensa est inclyta uniuersae terrae, quomodo facta est in stuporem Babylon inter gentes ? 6. Allegoriciinterpretes istum omnem locum ad cunctas referunt nationes, quas inebriauerit dia-

Vas12

11 II Thess. 2, *5.6.*7.*8.

V 315

4 Hier. 51 (28), 41.

V 312

Eum,

1tau P

18 II Thess. 2, 7.

paene ultima 44, peneu.

lamet M, lameth 74

8 caph V P, A a.c.

MV P

20 cf. Dan. 7, 23-27.

sin] sic P

alep tau P

si L .A, sic cer.

2

rectaàe L, — le-

gamus M » legimus oz. V babyl M .A V P, L a.c. ordiné / 4 serach V P, .A a.c. D beth] heth L, sec. et add. Erraszzus v — lamed] lameth L M V,lamech .A P et sin et sin adZ. Erasmus, om. codd. v et chaph om. v caph L M V P ; sed ef. lin. à iduoua LM V, (idioma s. s.) 44, idioma P » Set qui V 9etom.V apostolorum L M .A z.r. 10 (— 14.20) antechristo L a.c., antycht. 74, anticr. P 12 nunc quid] numquid 17 14 misterium V, ministerium P a.v. 15 tantum] ut add. s. u. M .A modo] teneat add. MAVP de|midio L 16 reuelabitur] ille a4Z. v 17 destruit L a.c., distruet P inluminationis M, IL. 74 a.c, -es P 19 imperium ostendit v distructum M P saluatumque P 20 danielis L ; cf. p. 297, 10 antechr. M (de cet. u. Jin. 10) — 21stultae M .A persequutiones M, persecutiones v

V 515

2 forsitant (jjc) L. — latineque L a.v. serac P

inclita V/ P

6 stupore P

v IO20

4 quum L, quod vef.

B sesac M,

8/9 diabulos M, diabulus P

IN HIEREMIAM IO

V, 27-29

247

bolus calice peccatorum meracissimo ; nouissimum enim etiam ipsum bibiturum supplicia atque cruciatus, de quo scribat apostolus : quem dominus Iesus interficiet spiritu oris

sui, unde et in alio loco dicat

: nouissimus

autem

inimicus destruetur mors. Quod magnarum uirium est posse diuersarum uocabula nationum transferre sub érvpoAo15 (avs Suis et singula uitia singulis nominibus coaptare. XXVIII. Et dices ad eos : haec dicit dominus exer25, 21 (32, 13) cituum deus Israhel : bibite et inebriamini et uomite et cadite et nolite consurgere a facie gladii, quem ego mittam in uos ! 'Postquam', inquit, 'cunctis 2 o gentibus propinaris et impleueris praeceptum domini, rursum haec uerbis domini imperabis et dices: bibite et ineHM briamini et uomite et cadite et nolite consurgere !' 314

PL 840

2. Si *bibere, inebriari, uomere et cadere' salutis indicium est,

ut instar catharticae potionis noxia quaeque pellantur, quomodo sequitur : et nolite consurgere ? quae sit autem quae eos cadere faciat in aeternum, ponit manifestius, A potio, id est : a facie gladii, quem ego mittam inter uos. XXIX. Cumque noluerint accipere calicem de ma25, 28. 29a

32, 14. 152)

IO

nu, ut bibant, dices ad eos : haec dicit dominus

11 II Thess. 2, 8.

314

exer-

cituum : bibentes bibetis, quia ecce in ciuitate, in qua inuocatum est nomen meum, ego incipio affligere ; ei uos quasi innocentes immunes eritis — siue ei uos munditia mundi eritis — ? non eritis immunes siue non eritis mundi.2.Latenter ostendit praecep-

12: *F. Cof£txs 26.

21 *Hier. 25 (32), 27 (13).

2 si...indicium est] *prauum interpretem' (p. 307, 4) innuit. 4 *Hier. 25 (32), 2" T1127). 6 Hier. 25 (32), 27 (13). 12.13 *Hier. 25 (32), 29 (15).

9 meracissimo—bibiturum (//z. 10) o». M ^ meracissimo] et add. .A V P v, exp. L, nouissimo P enim add. s. u. L,, oz. cet. v 10 ipsum] enim ad4. P, exp. L,

eum add. A V ^ bibitur P suplicia L a.v. scribebat 74 p.c. z/^, scribit MVPv 1i2undeom.;4v ^ dicitM JA p.c. v — autem os. P 13 distruitur P quod] qm V . uirum L M a.c. 14 uocabulo P sub oz. V ETOILoXoTIEIC

314

L, etymologiis (n ras.) M v, ito .MOALHIEIC (pr. iex e;

ethymologiis s. ».) 44, H8XO-(GQAQruf. V, &d4MOATaC P 15 singula] singulis I^ 16 dices] dicis P — 18 cadete P, L a.c. (— p. 314, 1) et nolite consurgere] neque surgatis lg. 19 in] inz M .A p.c. »? cum Vulg. 20 propinaueris y —— 20/21 rursum—domini oz. l/ —— 21 dicis P 2 bibere] et aZ. v inebri M a.c. »? 8 catartice P quaeq. (q. *. ) L B cadere] adherere M a.c. 7? facit M 6 id s. 4. L, om. cet. — esteras. M, aü hec add. s. u. 9? A 7/8 manu] tua add. L a.c. M p.c. m*, v cum Vulg. et LXX (excepto cod. Alex.) $8 dices] dicis P, L .4 a.c. 9 bibitis P 10 incipiam Vulg. 11 innocentes] et add. V eum Vulg. eritis siue—immunes (/ir. 12) om. V . 12 non—siue (/in. 13) in mg. P immunis L a.c. 13 hostendit M a.r.

V IO2I

248 IE

IN HIEREMIAM V, 29-31

tum dei, qui uoluntate facere noluerint, suscepturos necessitate et audituros: bibentes bibetis. 'Velitis', inquit, *noli- PL 875

tis, dei conplenda sententia est. Si enim ciuitas Hierusalem, in qua notum fuit nomen dei dicente propheta : notus in Iudaea

deus

; in

Israhel

magnum

nomen

eius,

465:

bibit

meracum calicem furorisque, quanto magis uos non eritis 20 mundi, qui pro dei nomine idola colitis !' 25,29b — XXX. Gladium enim ego uoco super omnes habitaV315

(82,

15b)

r tores

terrae,

dicit

dominus

exercituum.

Ista est potio

| meracissima, iste calix furoris domini, qui non super solam Hierusalem, sed super omnem uocatur terram et cunctas in circuitu nationes ; de quo supra dixerat : *et mittam ad NaEI

buchodonosor,

regem

Babylonis,

seruum

meum,

et

adducam eos super terram istam et super habitatores eius et super omnes nationes, quae in circuitu illius sunt.' 25,90.931 — XXXI. Et tu prophetabis ad eos omnia uerba haec (32,16.17) 1o e? dices ad illos : dominus de excelso rugiet — siue responsum dabit — et de habitaculo sancto suo dabit wocem suam ; rugiens rugiet super decorem suum— siue respondebit super locum suum —, celeuma quasí calcantium concinetur aduersum omnes habitatoI A res terrae. Peruenit sonitus —siue interitus — usque ad extrema —siue su$er partem — terrae, quia iudicium domino cum gentibus ; iudicatur ipse cum omni carne ; impios tradidit gladio, dicit dominus. 2. Primum dicamus, ut se interpretationis ueritas habet. 20 *'Cunctis', inquit, 'gentibus prophetabis et dices, quod dominus de excelso rugiat, hoc est : det sui furoris indicium iuxta illud, quod scriptum est : leo rugiet, et quis non ti- v 1ozz mebit ? dominus locutus est, et quis non prophe15 Hier. 25 Eun. 1058. Mus. Rhen. Archiv IX V 315

(32), 28 (14). cf. Cic. Nat. deor. I 17. Donat. ad Ter. Andt. 214. August. In euang. Ioh. 9, 13. Paul. Nol. Epist. 16, 5 etc. (Wolfllin, X XXVII [1882] p. 88. Otto, Sprichwótrtet p. 362. Sonny et Weyman, 78. XIII 402). 1OEPs:.75,2.

4 Hier. 25, 9. 11.13 *Hier. 25 (32), 3o (16). 16 *Hier. 25 (32), 31 (17). 22 *Am. 5, 8.

15 *Hier. 25 (32), 51 (16).

14 uolumtatem M, uoluntaté V nolluetint L a.c. 15 bibitis V P, L a.c. uellitis—nollitis IL a.c. 16 dei] de (mea s. de) »? M sententia complenda » scientia M a.c. z? 18 nomen magnum v 19 calice P furotis Mp..v 2910mnes;s.1L V 315

2 iste 5. ». 72 M calidis V — 3 super s. s. »z? M — 4 nabucod. L a.., nabochod. V, nabogod. P B babilonis M 6eos]eum» . 10dicis P, LL.M a.C. 11 7r. dauit M a.v. et—dabitiszg.V ^ des.w»M suoom.V 13/14 quas L a.c. 14 concinentur M a.r. (— p. 316, 2) aduersus P cum Vulg. 17/18 omne P 18 tradidi JA p.r. v cum Vulg. 21 rugiet V — det L A4, de cu indicio (o ex u) M, JA p.c. 23 loquutus M A 23/24 prophetauit A P, M a.

IN HIEREMIAM V, 31 tabit 25

316

Lg

v^

?' et de habitaculo

sancto

249

suo

dabit

uocem

suam, ut cunctos terreat audientes. 9. Rugiet autem super decorum suum, hoc est super templum. Cumque ille rugierit, instar calcantium in torcularibus celeuma cantabitur et in effusione sanguinis mutui carmen lugubre concinetur, quod Symmachus xaráAeypua, Aquila iacpóv uocat, cuius celeumatis et carminis sonitus usque ad terrae extrema perueniet, quia iudicium domini cum gentibus. 4. Si autem iudicium domini cum gentibus est, sunt et gentium merita diuersa. Ad exponendum illum locum, ut quidam uolunt : qui non credit, iam iudicatus est. Iudicatus quidem est in eo, quod non credidit ; sed ipsi, qui non credunt inter se, diuersis afficien-

Io

tursuppliciis. Iudicatur ipse cum omni carne, ut nullus iniudicatus abeat. Impios autem — hoc est, qui domino non credunt, — tradit gladio sempiterno. 5. Allegorici interpretes iuxta LXX hunc locum sic disserunt, ut ad bonam partem referant apertam domini comminationem. *Dominus', in-

15 quiunt,

*de

excelso

responsum

dabit,

his uidelicet,

quos saluaturus est, et de loco sancto suo dabit uocem suam respondebitque sermonem in loco suo. Illi autem quasi uindemiantes pleni fructibus illius sententiae respondebunt. Super omnes habitatores terrae

20

317

Ll

ueniet interitus, non super uniuersam terram, sed super partem terrae, eorum uidelicet, qui non credunt ; iudi-

cium enim (domino» erit in gentibus et ipse iudicabitur cum omni carne, impii autem tradentur gladio'. 24.25 Hier. 25 (32), 30 (16).

316

3 *Hier. 25 (32), 3o (16). 4 *Hieri2s (32)531 (17). * Ioh. 3, 18. 10 Hiet. 25 (32), 31 (17). 14.16 *Hier. 25 (32), 3o (16). 19 *Hier. 25 (32), 30.51 (16). 20.21 *Hier. 25 (32), 31 (17).

25 terreat] tette ad P

316

26 ille] ad te P

1 torcolaribus M A a.c. 2 lucubre M a.c., lugrubre /4 3 xaráMeypa L. Bos (Vetus Testam. ex uersione septuaginta interpretum. Franequerae 1709. Proleg. c. IIT) et. Field, Origenis Hexapl. II 640, KaTaAHI'Ma L v, KuraAHMa M, Kal'aMHMa

(cagalema s. 4.) 4, KOTQAHO-CQO V, KATAAHMMA iacmon V, iasmon P, (s. wxcem Graecam 44), alaouóv Bos

P — 0 do

'"UCMON M, 4 V

— 6 düo

A p.c. 8 eras. M * locum] iuuat add. in »g. »? M — 9 ipsi] hi JA p.c. 7? qui oz. P, L. M .A a.c. credunt] dum adZ., sed exp. IL. — 10 supplicis L a.c. 11 habeat P, M .A z.r. quid*no (5c) L 12 tradet M f.c., tradidit V/ —13

edisserunt /v —— 15 dabit] dauid M a.v. alt.super]per P —— 21/22 indicium P coll. LXX xvpic, om. codd. v 1 omne L a.c.

1 cf. Esai. 65, 2.

20 uienet] autem aZ. M 24 P, exp. L 22 enim oz. v domino supp/eui

PL 841

DIS A

250

25, 32.33 (82, 18. 19) v^

Io

I

20

25, 34. 35 (32, 20. 21) V 318

25 I

I

V, 32-33

XXXII. Haec dicit dominus exercituum : ecce afflictio — siue malum — egredietur de gente in gentem et turbo magnus —siue tempestas — egredietur a summitatibus —siue extremis — terrae. Et erunt inLerfecti domini — siue uulnerati a domino — in die illa a summo terrae usque ad summum eius ; non plangentur et non colligentur neque sepelientur ; in sterquilinium super [faciem terrae iacebumt. 2. Erubescant, qui uim scripturae sanctae facere conantur in bonam partem ea, quae comminationis plena sunt, disserentes. De hoc autem loco puto dixisse et dominum : consurget gens

L

IN HIEREMIAM

aduersum

gentem

et

regnum

contra

regnum

et cetera, quae in ipsa euangelii sententia continentur. 3. Intellegamus autem haec facta iuxta historiam, quando a rege Babylonio cunctae nationes in circuitu subiugatae sunt et imperium eius sensere crudele, uel iuxta prophetiam longo post tempore in consummatione mundi futura. Dicunturque interfecti a domino, non quod dominus ipse percutiat, sed quo in interitu pessimorum uoluntas et imperium domini conpleatur. XXXIII. Viulate — siue ?ubilate —, $astores, et clamate et aspergite uos cinere, optimates gregis — siue plangite, arietes ouium —, quia conpleti sunt dies

uesiri, ut interficiamini,

eti dissipationes

ues-

irae et cadetis quasi uasa pretiosa — siue quasi arietes electi —. Et peribit fuga a pastoribus et saluatio ab optimatibus — siue arietibus — gregis. 2. Notandum, quod in hoc tantum loco LXX "iubilum' in malam partem posuerunt, pro quo alii interpretes *ululatum', ut in Hebraeo scriptum est, transtulere. Inter pastores et arietes siue optimates gregis ista distantia est, quod pastores ratio-

IVASTT

4.5.6 *Hier. 25 (32), 32 (18). 23.25 *Hier. 25 (32), 34 (20).

V 318

2 *Hiet. 25 (32), 34 (20). 4-*Liier.'2$ (32), 34. (21) B in boc fantum loco] immo etiam *Hiet. 4,8.25 (32), 36 (22). 47 (29), 2.49 (30), 5 ; cf. p. 319, 5. *Hier.

V Eier. 29:(22)2 2319);

18 *Luci21,; x6.

25 (32), 34 (20). — 6 Hier. 25 (32), 34 (20).

V 318

Y 1025

4egreditut MV P,L 44a.c. — Ajo gentem]te Ma.c.z — Begtreditur LL.M V, .A a.C. 6 sumitatibus V — 8a summo] assumo V . sumum V . 9 sepellientur M 24 11 erubiscant L a.c. 12 plana L 13 consurgit LM 4 a.c. 14 aduersus 4 P v 15 ipsius v continetur L a.c. M p.c. 18 iuxta] hanc (nc s. 4.) A longe P 19 consumatione P futurá 74 dicunturquae IL 4.C., (quae exp.) M, d. qi V — 20 quo M p.r. 21 quod D, 44 p.c. v — interitun MAVP imperio l/ ^ 24aspargite P optimate M a.c. »;* greges L M .A a.c. 1 dissipationis M P, L a.c. 2 cadatis M p.c. zy? ^ uasa—quasi n zg. P arietis L, M a.c. 4 gregis oz. /À 6 posuetint v *? hebreo M .A, ebraeo V/ ^ atietis M a.c. 8 optimatis M a.c. greges P, L. 74 a.c.

p 652

PL 842

PL 875

IN HIEREMIAM

V, 33-34

25I

nalium sunt, arietes autem et optimates referuntur ad diuites,

1o qui et ipsi pars gregis appellantur. 9. Quodque infert : conpleti

sunt

dies

uestri,

ut

interficiamini,

tunc con-

plebuntur dies eorum, quando fuerint peccata conpleta, et dispergentur et cadent sicut uasa

pretiosa,

ut confracta non

ualeant instaurari et, quanto ante fuere pretiosa, tanto maius 15 eorum in confractione sit damnum; siue quasi arietes electi, ut pinguis hostia sit deuorare cupientium. 4. Peribit, inquit, fuga a pastoribus, quando non egerint paenitentiam. Denique dicitur ad Phariseos : genimina uiperarum, quis ostendit uobis fugere ab ira uentura ? 20 Et in Psalmis legimus: periit fuga a me. Et saluatio, inquit, ab optimatibus gregis siue arietibus ; dmó Kowo) subauditur 'peribit'. 20,960.99

—XXXIV.

Vox clamoris pastorum

(32, 22. 23) tium gregis | 319

i 41$ dominus

et ululatus optima-

— siue dubzlum

arietum

$ascua

Et conticuerunt

eorum.

—,

quia

uastaarua

—

siue speciosa — pacis a facie irae furoris domini. Et hic notandum, quod apud LXX *"iubilum' pro 'ululatu' positum sit. 2. Inter pastores autem et arietes ista diuersitas est, quod pastores putentur in ecclesia, qui praesunt gregi cum sapientia et eruditione atque doctrina, arietes uero, qui prin- v 1024 cipes quidem uidentur in populo, sed nihil habent in se doctrinae atque sapientiae et per nimiam simplicitatem propemodum stultitiae uicini sunt. 39. Ouando autem habuerimus paro cem et non intellexerimus uel bona uel speciosa pacis, sed luxuriae nos et otio et uoluptatibus dederimus, tunc conquiescent PL 845 siue conticiscent bona pacis et auferentur a nobis propter iram furoris domini et implebitur illud, quod scriptum est : cum dixerint : pax et securitas, tunc repentinus eis A

10.13 Hier. 25 (32), 54 (20). 15 *Hier. 25 (32), 34 (20). 16 Hier. 25 (32), E2000 458 *Lc;,:7. 1.020 Ps. 141535; Hier, 25 (32), 35 (21).| .21 *Hiet.

25(32), 35 (21. — 24 *Hier. 25 (32), 36 (22). V 319

2 *Hiet. 25 (32), 37 (23). 3 cf. p. 318,5. 25 (32), 36 (22). 18 Thess; 5,3.

*Hiet. 25 (32), 36 (22).

Hier.

| | |

9 arietis M 10 quoque M .Á a.c. 13ut] q(— quae) M p.c. »P, et V. 14 ualent M ^ quando 4 a.c. fuerint P pretiosiora v ^ 15 arietis M, L a.c. 18 pharisaeos 74 P ; cf. p. 44, 7, ubi Pharisei praeferendum uidetur — 19 fugire P a uentura ira v 20 perit L 21 arietes T/ a.c. 21/22 -OYT' M, -OYf

|

(apocenu s. 4) 44, alIQK(XNfAC

V, AIOOKOINOYC

P

23 ululates P

optimatum M JA V P v cum Vulg.

1 earum P, M a.c.

arba M a.c.

2 spetiosa V/ P

3hoc

. ululatum

PE a. 4arietis M a.c. — 5 putantur V, 4 p.c. — 6 arietis M a.c., aries 74 4.£. 4 in populo os. M 8 pet om. ; p add. s. uw. »? M — nimia simplicitate M p.r. 9 stultitia V/ —— 10 uel bona s. 4. LL spetiosa V, (e ex a) P 11

uoluntatibus I^ om. V

12 conticescent /4, L, M a.c., contisiscent l/ p.c.

14 cis

252

IN HIEREMIAM

V, 34-36

15 superueniet interitus, quo ueniente omnia conticiscent. XXXV. Dereliquit quasi leo umbraculum — siue

25, 38 (82, 24)

26 (33),

cubile

—

suum

—et, ut uerius est, fabernaculum

; hoc

enim 'soccho' Hebraicum sonat —, qwia facta est terra eorum in desolationem — uel inuia — a facie irae 20 columbae — siue a facie gladii magni — et a facie irae furoris domini. 2. Dominus, de quo supra dixerat : PL 876 de excelso rugiet et de habitaculo sancto suo dabit uocem suam ; rugiens rugiet super decorem suum, ipse derelinquet tabernaculum suum, de quo scriptum est : factus est in pace — siue in Salem — locus eius et habitatio eius in Sion, ipse deseret sedem suam et conplebit, quod per hunc eundem prophetam locutus est : dimisi domum meam, dereliqui hereditatem meam. 3. Reliquit autem quasi leo cubile suum, ut bestiae uastandi terram eius habeant potestatem. LeoI omnes ne enim custode et praeside nullus ad eandem audet accedere. Facta est, inquit, terra eorum — hau dubium quin uel p 655 populi Iudaeorum uel certe uniuersarum gentium — in desolationem et in inuium a facie irae columbae. 4. Non IO mirabitur *columbam' domini intellegi Nabuchodonosor, qui supra eum uocari 'seruum' domini legerit — pro quo LXX transtulerunt 'gladium magnum' —, licet *columbam' et in persona Hierusalem possimus accipere, quod irascatur et tristis sit se leonis sui perdidisse custodiam et terram suam uenisse I5 in desolationem. 1-3 XXXVI. In principio regis Ioiacim, filii Iosiae, regis Iuda, factum est uerbum istud a domino di17.19.20 *Hier. 25 (32), 38 (24). 17 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 14, 29. 21, 1. 20:412. 21 Hier. 25 (32), 3o (16). 28 Ps. 75, 3. *Ps, 75, 5. cf. Hieron: Nom. Hebr. p. 1o, 31. 78, 14.

V 320

8 *Hier. 12, 7. 4 *Hier. 25 (32), 38 (24). *.8 Hier. 25 (32), 38 (24). 8 *Hier. 25 (32), 38 (24). 10 cf. Hier. 25, 9 sec. Vulg. 12 *Hier. 25 (32), 38 (24).

15 supetuenit 4 a.c., ueniet VP, Aac.r. i7uts. 5». L

M ^ 15 conticescent 44 V, M p.c. — 16 derelinquit hoc]hunc V — 18succhot (t s. ». »*) M, socchot

P, succho v hebreicum 24 a.c. 19 desolatione P 21 irae oz. V. — 24 ipse—suum oz. MAAV P derelinquit L a.c., relinquet v 25 salem M .A V, salutem L, hierlm P ; cf. p. 218, 16.

V 320

1 deserit L. c.c., relinquet v 2 con(m)pleuit P, M a.c. eumdem hunc v 3 demisi L a.c. 5/6 leonem P 6 eadem V, Li a.c, eam M — accidere M a.c. 9 hau (sic alibi semper fere ante dubium LL p.c. ue]. primitus cf. p. 268, 9)] haut L, (h s. 4.) 4, haud V, (ex aut) M, aut P 8 populo M, L 74 a.c, populis P — 10 colu*bam (m s. *) L, columba V — nabucod. MP, L 2.c,nabochod. V — 12 &

columbam 7r. P

13 personam 4 V, M a.r.

14 se oz. V, si M p.c.

possumus M V P, L 74 a.c.

perdidisset M p.c. »?, perdedisse P.

16 regni v cum

Vulg. ioiacim (ze a/ibi semper fere IL. b.c. uel primitus ; cf. p. 300, 3. 6. 16. 19. 22 etc.)] ioachim M .4 P, (h exp.) L, ioacim V — fili P 14 istud s. 4. 5!) M

IN HIEREMIAM cens

: haec

dicit

dominus

mini et loqueris ad omnes 20 ueniunt,

321

ut adorent

: Sia

V, 36

253

in atrio

domus

do-

ciuitates Iuda, de quibus

in domo

domini,

uniuersos

ser-

mones, quos ego mandausi tibi, ut loquaris ad eos ; noli subtrahere uerbum ! Si forte audiant et conuertantur unusquisque a uia sua mala, et paeniteat 1: 34€ mali — siue quiescam a malo —, quod cogito facere eis propter malitias studiorum eorum. 2. Haec prophetia superior est priore, licet sub eodem rege sit facta. v 1025 Illa enim facta est in anno quarto Ioiacim, filii Iosiae ; regis Iuda, haec autem in principio eiusdem regis scriptura dicente : in principio regis Ioiacim, filii Iosiae, regis Iuda, factum est uerbum istud a domino dicens. Non igitur, ut saepe iam diximus, in prophetis historiae ordo texendus est, cum in praesentiarum sub eodem rege 10 priora postea et posteriora ante dicantur. 3. Qui autem uerbum dicturus est domini, debet stare cum Mosi et audire cum psalmista: qui statis in domo domini, in atriis domus dei nostri. Et praecipitur illi, ut loquatur ad omnes ciuita- PL 844 tes Iuda, licet 'ciuitates LXX non transtulerint, ne indeco1; rum forte uideretur in atrio domus domini loqui ad urbes,

quae coram non erant; sed quando ad populos loquitur, ipsis ciuitatibus loquitur. Pulchre autem atque uestibulo templi domini, ut per occasionem mini' et adorandi eum sermones prophetae audire

et ad ciues stat in atrio orationis docogantur. 4.

20 ' Noli', inquit, 'subtrahere uerbum ; licet triste sit,licet PL 877 aduersum te audientium rabies concitetur, tamen dicito, quod

322

321

tibiimperatum est, non formidans persecutiones eorum, quiaduersum te concitandi sunt, sed domini iubentis imperium !' 5. 1: Forsitaninquit, audiant et conuertantur. Verbum ambiguum *forsitan' maiestati domini non potest conuenire, sed 3 cf. Hier. 25, 1. 4 Hier. 25, 1. 6 *Hier. 26 (33), 1. 1 *Hier. 26 (35), 5. Ti ctoDeutisi3100 2142 Ps. 124; 2. 8 cf. p. 248, 11-13. 300, 6. 14 Hier. 26 *Hier. 26 (33), 2. 20 Hier. 26 (33), 2. (33), 2

322

1 *Hier. 26 (55), 5.

22/23 conuertatut 74 a.c. 7?

;21

1 mali] mala V . 2 malitiam Vg.

m^

hoc P a.c.

3 superior] prior 74 p.c.

ptiore] superiore 74 p.c. »z*

facta oz. V — 4 ioachim M ehdge PS 7 dicens L, oz. cef.v — 9 tege] 6 ioiachim L a.c. ; de cet. cf. Jin. 4 joacim I^ posteriora] postea M a.c. 7?, priora 10 postea] postera P ut add. s. «. v» M 14 transtuleante M uerbum ante 74 11 moyse MAAV Pv add. M

indecorem P a.c. 15 atriis 74 16 populum v 18 occansionem 21te] & M 22que M p.c. 23 conci19 sermonis V, M .A a.c. imperio P, si add. v tande M p.c. iubentes L a.c. et om. M, audient V/, L a.c., audientes M, (es s. w. 7?) /A 1 forsit ant L a.c. 2 forsitam L a.c. (— in. 13) ma*gestati P conuertentur M 74 p.c. ut V

runt 7 L a.c.

122

———

D—

254

I

Io

V, 36-37

nostro loquitur affectu, ut liberum homini seruetur arbitrium, ne ex praescientia eius quasi necessitate uel facere quid uel non facere cogatur ; non enim ex eo, quod deus scit futurum aliquid, idcirco futurum est, sed quia futurum est, deus nouit quasi praescius futurorum. 6. Et tamen sciendum iuxta hunc eundem Hieremiam, et si mala praedixerit dominus et egerit populus paenitentiam, quod et ipse acturus sit paenitentiam super his, quae facere comminatus est ; et si prospera pollicitus fuerit et egerit populus neglegenter, mutet deus sententiam et pro bonis mala inferat. Tale quid et illud in euangelio est : mittam

tA

IN HIEREMIAM

filium

meum,

forsitan

uerebuntur

eum

;

quod utique ex persona dei omnipotentis dicitur. 7. Denique et in praesenti ait : *si forte audiant et conuertantur unusquisque a uia sua mala, ut, cum illi conuersi fuerint, et me meae sententiae paeniteat et non faciam, quod eis

2o

26 (33), 4-6

V 323

facere cogito. Cogito autem facere propter malitias studiorum illorum; quae si fuerint immutatae, et mea sententia commutabitur.' Legamus historiam Ionae et Nineue. XXXVII. Et dices ad eos : haec dicit dominus : si non audieritis me, ut ambuletis n lege mea, quam

v 1026

dedi uobis,

p 654

ut audiatis

sermones

seruorum

meorum,

prophetarum, quos ego misi ad uos de nocte consur2 gens et dirigens ei non audistis, dabo domum istam OMA M sicut Silo et urbem hanc dabo in maledictionem cunctis gentibus terrae. 2. In nostra est ergo positum potestate uel facere quid uel non facere, ita dumtaxat, A

Io

8 cf. Hier. 18, 8.10. 13 *Luc. 20, 15. (XR UE 20 cf. Ion. cap. 3.4. V2

ut,

quicquid boni operis uolumus, appetimus, explemus, ad dei gratiam referamus, qui iuxta apostolum dedit nobis et uelle et perficere. Sin autem sufficit semel ambulare in lege, quae nobis data est per Mosen, ut stulta heresis suspicatur, quomodo addidit: ut audiatis sermones seruorum meorum, prophetarum ? qui utique post legem missi sunt et non semel, sed frequenter, nec otiose et a securo, sed semper et a sollicito.

D cf. Phil. 2, 15. Hier. 26 (33), 5.

4 cf. Deut. 5, 7-21.

15 Hier. 26 (33), 5.

18 *Hier. 26

beresis]scil. Pelapgianorum.

^

8

3 hominis I/, M a.r. seruet P 4 psentia P 6 sed—est oz. M . deus] eni add. s. u. y? .M 4 et] sed A 1ipopulos Ma. X negligenter 4 V P, M 4.C., & add. P 15 conuertatur 74 p.r. — 17 me O D, (s. s. z/?) cod. Monacensis 14425, opi. cet. v meàé L, o». O D sententiae] me add. (s. u. »;*) AA v 20 niniuae M, niniue P, /4 p.c. v ; cf. p. 03, 3 21dicis D, L/ Ma... 22ut]etv 23 sermones seruorum] mones ser s. 4. L

5225

1 maledictione L a.c., maladictionem P 2 ergo est positum L a.c., é positü ego P, ergo positum est » 3 quiequid L ista JA a.r. 4 uolumus] aut

add. s. uw. y? M — appetimus] aut add. s. s. z? M — 8qua MP, Aar. 9perfecere M a.c. sufficet L a.c. ? moysen MAAV P 7/8 addit M P 10a oz. V assollicito I

IN HIEREMIAM

V, 37-38

255

9. ' Misi', inquit, 'ad uos seruos meos cotidie et de nocte consurgens ; quos si audire nolueritis;, dabo domum

istam' — hoc est templum dei — *'sicut Silo', ubi fuit tabernaculum. Cumque templum destructum fuerit, conse1; quenter et ciuitas erit in maledictionem cunctis gentibus terrae. 4. Sicut autem exstructo templo in area Ornae et in monte *Moria', hoc est 'uisionis', in quo Abraham

Isaac

filium optulisse narratur, cessauit religio Silom nec postea ibi sunt celebrata sacrificia, sic exstructa ecclesia et spiritalibus 20 in ea uictimis immolatis cessauerunt legis cerimoniae et data est urbs Iudaeorum in maledictionem cunctis gentibus terrae, de qua nos dominus liberauit dicente apostolo : i Christus redemit nos de maledictione legis, factus 324 pro nobis maledictio. 6(93),7-9a — XXXVIII. E: audierunt sacerdotes et brophetae — siue $seudoprophetae — et omnis populus Hiere; miam loquentem uerba haec in domo domini. Cumque conplesset Hieremias loquens omnia, quae fraeceperat ei dominus, ut loqueretur ad uniuersum populum, apprehenderunt eum sacerdotes et $ropheiae — siue $seudoprophetae — et omnis populus diro cens : morte moriatur, quia prophetauit dn nomine domini dicens : sicut Silo erit domus haec et urbs ista desolabitur eo, quod nom sit habitator. 2. Sacerdotes et prophetae, quos *pseudoprophetas' LXX manifestius transtulerunt, irascuntur Hieremiae, quod uera praedicat et 15 subuerso templo et ciuitate deserta sit peritura religio et lucra ex religione uenientia ; idcirco apprehendunt eum et consentiente sibi populo morti destinant, quare dixerit in nomine

11 Hier. 26 (353), 5. 12.15.21 Hier. 26 (33), 6. 13 cf. ludd. 18, 31 etc. — cf. Hieron. De sit. et nom. p. 152, 1. JU CE ID Pat. 5, T. 17 cf. Gen. 22, 2. cf. Hieron. Quaest. Hebr. in Gen. p. 33, 18.

324

15 Gal. 5; 15.

4.13 *Hier. 26 (35), 7.

9.13 *Hiet. 26 (33), 8.

11 meos] prophetas ad4. v cottidie / — 12 quod P 14 distructum M P 16 extructo M .A V P, L a.c. 17 montem oriá P — 18 filium] suum add. M .4 VPv fliumsuum Isaac v selom M .A V, silo P, Z»Aóp, LXX sec. codd. Sin., Alex., Marchal. u. 6. 9 et alibi (Iudd. 18, 31. I Reg. 1, 24 etc.) 19 extructa M AA V, L a.c., instructa P spiritualibus 74 5.c. v — 20 cessarunt 5 leges 4 ceremonie L a.c., caerimoniae (a//. e s. 4.) M, caeremoniae 7A, caeremonia P ; ef. p. 181, 23, ubi cerimoniae anzeponendum uidetur 21 maledictione L a.c. 22

324

düs nos P liberabit M 1 maledictionem M a.r. 3sacerdote V/ — 4siue pseudopr. s. ». L| 5/6 cum plesset V — ?ut]et V/ — 95iue pseudopr. oz. .M 10 quia] quare Tig. in om. v 13 quod P manifestius LXX v — 16 relegione D, L a.c., et add., sed eras, .M

quia pte 44 p.c. »?

16/17 consentienti M- V/ P, L a.c.

dixerat 74

i7destinent

PL 845

P ^ quare]

PL 878

256 2o

26(33), 9b.10 V 325

25 I

^

IN HIEREMIAM V, 38-40

domini: sicut Silo erit domus haec et urbs desolabitur eo, quod non sit habitator.3.Si quando igitur propter mandata domini et fidei ueritatem uel sacerdotes nobis uel pseudoprophetae uel deceptus populus irascitur, non magnopere curemus, sed exsequamur sententiam dei nequaquam praesentia mala, sed futura bona animo cogitantes. XXXIX. Et congregatus est omnis populus aduersum Hieremiam in domum domini. Et audierunt principes Iuda uerba haec et ascenderunt de domo regis in domum domini et sederunt in introitu portae domini nouae. 2. Hieremias in templo uerba domini prophetabat et dixerat :dabo domum istam sicut Silo et urbem hanc in maledictionem cunctis gentibus terrae statimque a sacerdotibus et prophetis et populo seditione commota

IO

I

^

omne

uulgus aduersum

prophetam

congre-

gatur in templum, ubi erat propheta et sacerdotum ac prophetarum uulgique manibus tenebatur. 93. Quod cum audissent principes ciuitatis, qui in domo regia uersabantur, transierunt siue ascenderunt de domo regis in domum domini. Notandumque, quod ire ad domum domini semper ascensus sit. Sederuntque in introitu portae domini nouae. Principum enim erat officii sedere in porta domus domini et ibi negotii et seditionis cognoscere ueritatem. *Noua' autem porta dicitur, quia, qui sedebant

v 1027

in ea et iudicio praeerant,

p 655 PL 846

sacerdotum et pseudoprophetarum calumniae resistebant. XL. Et locuti sunt sacerdotes et prophetae ad prin26 (33), 11 cipes et ad omnem populum dicentes : iudicium 20 mortis est uiro huic, quia prophetauit aduersum ciwuitatem

istam,

sicut

audistis

auribus

uestris.

2. Se-

dentibus urbis principibus in porta templi et in porta noua, qui de regis palatio ad templum cucurrerant, ut seditio populi

V 325

18 *Hier. 26 (33), 9. 4 *Hier. 26 (33), 6. cf. Hier. 26 (33), 10.

11 Hier. 26 (33), 10.

18 domus]tua edZ. V. exequamur M .A, P a.c. Tet

y P

domus add. Vulg. DAI uw» 9 tenetur 74 f.r. introito M a.c. M, LL .A a.c.

dein

21/22

et] ut add., sed eras. M —— 21 pseudopropheta P 22 scientiam P düi M 23 bono .4 a.c. 24/25 285 domo P cuz Vulg.

aduersus P v cuz Vulg.

V 325

13 *Hier. 26 (35), 1o.

V

P,Ma.c. zz

domum VP,L M.ÁAa..

X2/8 portae]

templo] dfi aZ. P düi uerba V/v — 4dabo op. M V 5 maledictionem] dabo a4. v 62aom. V — "V aduetsus » 10 regi auersebantur (n s. &.) P transtulerunt L/ — 13 14 principium M z.r. officium v 16 qui o». V. — eam praeceperant /4.—

20 aduersus » cuz Vulg.

1? calumnia M — 19 dicens P, L M .A a.c.

22 templi—porta s. . V

— 23 ut] et V

PL 879

IN HIEREMIAM V, 40-41

sedaretur, et contione populi congregata accusant sacerdotes et pseudoprophetae perieratque propheta, quantum fuit in sacerdotibus et prophetis, si accusatores ipsi habuissent iudicii potestatem. Ex quo intellegimus crudeliores fuisse in prophetam per inuidiam sanctitatis, qui religioni uidebantur dediti ; quam qui necessitatibus publicis praeerant.

326

I

(33),12-18—

Io

I5

2o

2

327

I

Lad

XLI. E: ait Hieremias

principes et ad

iem ecce in manibus uestris sum ; facite mihi, ut bonum et rectum est in oculis uestris —siue ut expedit uobis — ! Verumtamen scitote et cognoscite, quod, si occideritis me, sanguinem innocentem tradetis contra uosmet ipsos et contra ciuitatem istam ei habitatores eius ; in ueritate enim misit me dominus ad uos, ut loquerer in auribus uestris omnia uerba haec. 9. Cum praesente populo sederent in porta principes ciuitatis et accusarent sacerdotes et prophetae Hieremiam prophetam et mortis crimen intenderent, Hieremias ad principes loquitur et ad uniuersum populum, quos sacerdotum et pseudoprophetarum factio concitauerat, prudenter pariter et humiliter atque constanter. 4. Prudenter, quod a domino missum esse se diceret, ut contra templum et ciuitatem daretque

8.9 *Hier. 26 (33), 12. 22 cf. Hier. 26 (33), 9-11.

24 sedetetur JÁ a.c.

consilium,

quod,

si uellent

13 *Hier. 26 (53), 15.

concione M, contentione

eius audire

16 *Hier. 26 (33), 14

V/ P

1 pseudoprophetae] Hieremiam add. Eraszms v, pphetá add. s. wu. m* JA ; cf. p.

326, 23. heremias 74 12nri V

2abuissent

P — iudici V

— 3 propheta V

$8 siue s. domum ;. 4. 7? À malioz. V 13 et] ad P

quod V. 16 bonum és&t L traditis LL, P ^ 20 ueritatem V — ciuitates L/ a.c. — 24 intenderet V P, 4A a.c. 26 facti V, faccio P

327

ad omnes

uniuersum $jopulum dicens :dominus misit me, ut prophetarem ad domum —siue super domum — istam et ad ciuitatem — siue super ciuitatem — hanc omnia uerba, quae audistis. Nunc ergo bonas facite uias uestras et studia uestra et audite uocem domini dei uesíri, el baenitebit dominum mali, quod locuius est aduersum uos — siue et quiescet dominus a malis, quae locutus est contra uos —. 2. Ego au-

loqueretur

326

257

1 atque] at L a.c.

4inuidiaV

. 6

9super]ad V/ . ciuitam (/7.) P quiescit V P, L M ;Aa.c. — 15 ut]

17 uos V . 18 occideretis M — 18/19 22 sederint V . 23 ciuitatis principes v L a.c., intenderint M a.c, z;?. 25 quod M ^ concitauerit P

prudenter oz. L M V P, .A a.c.

quo A, L M a.c., se

add. s. u. A 2 missus L/ — essese L P, se esse(pr. se pos/ea add.) M, esse A, et V ut]in P a. 3 sion. P eius uellent v

v 1028

258

IN HIEREMIAM V, 41-443

^

consilium et agere paenitentiam, dominus quoque suam sententiam commutaret. Humiliter autem in eo, quod ait : ecce

IO

rectum est in oculis uestris! Porroconstanter: in ueritate misit me dominus ad uos, ut loquerer in auribus uestris omnia uerba haec. 5. Aliusque sermonibus loquitur : 'si irascimini, cur contra templum et urbem domini

in manibus

uestris

sum

; facite

mihi,

ut bonum

et

sim locutus, et curae uobis est salus urbis et templi, cur augetis

peccata peccatis et sanguinis mei tam urbem quam habitatores eius reos facitis ?' 6. Si quando igitur et nobis pro necessitatis angustiis humilitate opus est, sic eam assumamus, ne uerita15

26 (33), 16 20

V 328

Lal

^

tem et constantiam deseramus ; aliud est enim superbe contumeliam facere iudicanti, quod signum stultitiae est, aliud sic inpendens uitare discrimen, ut de ueritate nil subtrahas. XLII. Et dixerunt principes et omnis $opulus ad sacerdotes et prophetas : nom est uiro huic iudicium mortis, quia in nomine domini dei nostri locuius est ad nos. 2. Populus, qui prius a sacerdotibus et pseudoprophetis fuerat supplantatus, iungitur principibus ciuitatis et pro Hieremia loquitur, quod nequaquam reus mortis sit, sed in nomine domini et ex ore illius prophetarit ; cito enim uulgus indoctum accepta ratione mutat sententiam. Dolor autem accusantium, praecipue sacerdotum et pseudoprophetarum, non potest immutari ; et ideo illis accusantibus et in accusatione perseuerantibus populus commutatur, quod spem eis dederat indulgentiae domini, si bonas facerent uias suas et audirent uocem

26(93),1*-19 IO

V 327 V 328

domini dei sui, ut et dominus suam senten-

tiam flecteret. XLIII. Swurrexeruntque uiri de senioribus terrae ei dixerunt ad ommem coetum fopuli loquentes Micheas de Morasthi fuit propheta in diebus Ezechiae, regis Iuda, et ait ad omnem populum Iudae dicens : haec dicit dominus exercituum : Sion qua5 *Hier. 26 (33), 14. Db cf. Hier. 26 (33), 15.

* Hiet. 26 (33), 15.

21 cf. Hier. 26 (33), 8.9.

4 ds quoque sententiam suam (sic) s. s. 4 5 comutaret 74 10 irascemini JA a.c. quut M 5.c., quod 7A a.c. 72, v 11 quur M — 13 necessitatibus angustis humiliter / — 14 summamus V. . 15 deseremus P a.c. enim est P 16 iudicandi V a.v. stultiae I 17 niil MV Pv detrahas ;4 18 omnes L M a.c. ad V,.4p.c.,eteet. — 19et]adadd. Vulg. — prophetas V, A

V 328

p^, prophetae ce. ueto P, M a.c. 212a;.4.7? .4,ad V a.r. — 22 fuerant M .A a.r. ciuitatibus V/ — 23 pro] per V^ isitoz.lL a.. ^ dominiozm. V ^ etom.V P prophetaret P, 44 a.c. — 8 accussantium 44 (saepius) 4 mutati l/ — et—perseuerantibus i5 »;g. V — 6 düs M.AAPv»,utadd.s.u.. z;ó M — bonaV "uteras. M;,om. V ets.su.L 9 surrexeruntque] surrexerunt ergo Yu. 10 cctum P 11 michaeas P (semper) cum. Vulg. morasti P, L a.c., motasthi M p.c. z;" — 12 a/7. Iuda v cum Vulg.

PL 847

PL 880

p.656

v 1029

IN HIEREMIAM

si ager arabitur

et Hierusalem

V, 43-44

259

in aceruum

lapidum

15 erit eti mons domus in excelsa siluarum. 2. Numquid morie

condemnauit

nis Iuda?

precati

eum

Numquid

sunt

faciem

Ezechias,

non

timuerunt

domini

vex Iudae,

et om-

dominum

et de-

et baenituit

dominum

mali, quod locutus erat aduersum eos ? Itaque nos facimus malum grande conira animas mosítras. 9. Principes ciuitatis et populus intellegunt iudicii ueritatem; senes autem, quorum proprie erat nosse uetera, replicant historiam et prophetiam Micheae de Morasthi, qui prophetauit sub rege Ezechia, conparant prophetiae Hieremiae, pro qua 2 ei mortis crimen intenditur, ostenduntque illum dixisse grauiora et tamen a iusto rege Ezechia nihil esse perpessum, sed conuersos ad paenitentiam domini in bonam partem uertisse sententiam. 4. Micheas enim dixit : Sion quasi ager arabitur et Hierusalem in aceruum lapidum erit et domus in excelsa siluarum ; porro Hieremias : v^ mons 20

329

LEM

dabo, inquit, domum

IO

istam

sicut Silo et urbem

hanc

dabo in maledictionem cunctis gentibus terrae. 5. Dantque consilium putantes nequaquam futurum, quod Micheas praedixerat, quia multo tempore non sit factum propter populi paenitentiam, et hoc quoque, quod Hieremias locutus est, nequaquam fore, si iuxta consilium eius bonas faciant uias suas et studia sua et audiant uocem domini dei sui, ut dominus non inferat malum, quod eis fuerat comminatus. 6. Si-

15

mulque frangunt accusatorum rabiem et se miscent cum eis dicentes : itaque nos facimus malum grande contra animas

(33), 20-24

nostras,

non quo facere debeant, sed quia, si fece-

rint, nequaquam noceant accusato, sed animabus suis, quas mutatione sententiae potuerint liberare.

XLIV. Fuit quoque uir prophetans in nomine do-

20 mini,

Vrias,

filius

Semes

de Cariathiarim,

et pro-

phetauit aduersum ciuitatem istam et aduersum terram hanc iuxta uniuersa uerba Hieremiae. Et audiuil rex Ioiacim et omnes potentes et principes eius 21 cf. Hier. 26 (33), 16.

129

25 cf. Hier. 26 (53), 8.

3 Hier. 26 (33), 18. *Mich. s, 12. 13. 15 Hier. 26 (33), 19.

6 Hier. 26 (33), 6.

11 cf. Hier. 26 (33),

14 agerarabitur P 16 cam P Iuda Vul. 17/18 et deprecati—dominum om.V 19 maliom. L V P, M .A a.c. y? ; cf. p. 326, 12. 329, 13. fuerat v cum Vulg. aduersus V/ 5... — nos L, non MV P, /J4a.c. — 20 faciamus M V P, L .A a.c. 23 morasthi M p.c. »/", morasti P 24 prophetiá M p.c. 25 discrimen v

329

iabisto V

— 2 conuerso V, conuersus P, M p.c. (sic)

8dansqe

MV P

13 comminatur P 15 nos iferauit V, non P faciamus P 18 potuerant L p..m* liberari P 20 cariatharim L a.c. 21 pr. aduersus v cum Vulg. alt. aduersus Vulg. 21/22 terra L a.c. 22 uniuersa] omnia T/u/g. 23 ioiacim (a/7. i s. sw. ; sed exp.) L, ioachim ce. (— in. 26), Ioacim v (semper)

PL 848

260

IN HIEREMIAM

V, 44

uerba haec et quaesiuit vex interficere eum ; et audiuit Vrias et timuit fugitque et ingressus est Aegyptum. 2. Quodque sequitur : ez misit rex Ioiacim uiros in Aegyptum,

V 330

i

filium Achobor,

et uiros

cum eo in Aegyptum,in LXX non habetur. Dein iungitur: et eduxerunt Vriam de Aegypto et adduxerunt eum ad regem loiacim ; et percussit eum gladio et proiecit cadauer eius in sepulchris uulgi ignobilis. Verumiamen

manus

Achicam,

Hieremia,

ut non

traderetur

terficeret IO

Elnathan,

V I030 PL 881

eum.

filà$

Saphan,

in manu

erat

populi

cum

et in-

9. Quaeritur, cur, cum Vrias, filius Semei de

oppido Cariathiarim, eadem quae Hieremias prophetarit, timore perterritus fugerit Aegyptum et inde retractus occisus sit, Hieremias potuerit euadere, qui certe non fugerat, sed au-

V 331

dacter in priore sententia perseuerans liberatus sit tam uulgi principumque iudicio quam consilio seniorum aduersum accusatores, sacerdotes et pseudoprophetas. 4. Ad quod breuiter I 5 respondendum nequaquam dei sciri posse iudicium, dum eadem causa eademque sententia alius punitur et alius liberatur ; nisi forte hoc respondere possimus, quod Vrias in condemnationem et accusatorum et populi trucidatus sit, Hieremias autem reseruatus iudicio dei, ut reliquiis infelicis populi 2 o praedicaret et eos retraheret ad paenitudinem. Quod quidem et in apostolorum Actibus legimus Iacobum apostolum statim Herodis pertulisse sententiam et martyrio coronatum, Petrum autem et ceteros apostolos doctrinae domini reseruatos. 5. Et animaduertenda constantia prophetalis, quod ne de Aegypto quidem retractus Vrias mutauerit sententiam, sed uidens sibi mortem nihilominus sit locutus, quae praeceperat II intentari M

V 330

2a *Efier, 26 (33), 22.

V 3531

2 cf. Act. 12, 5-18. 25est]in adZ.

V 330

21 cf. ACtT22E

M ^ 26 quoque M .A a.c. zz?

1 Elnathan v cuz V'ulg., elnatham L M A V, elnatam P achabor M A P v, achbor I 2 deinde 4 V^ 3adduxerunt V — 4 ioachim M A V. P, L a.c. 4/8 proicit M a.c. 5 ignobiles L a.c. 5/6 uerumtamen] igitur Ig. 6 manus Achicam] manac haiam P, magnus Ahicam v achiam L p.r. M a.c., aicham (i s. 4.) 4, Ahicam V'ulg., 'Axeáp LXX 5ef.p. 331, 18 filius P safanM.AP erat]fuit Vulg. — * manus A p.c. v cum Vulg. — «[8 interfeceret L a.c., interficerent M 7A V' P v cum V'ulg. Scutozm.V | semei V, M A p.r. cum O D, semeiae cef. ; cf. p. 329, 20 — 9 cariathgarim M f.c., cariathiari* I7, qui ad. 4, & add. P — que V, A a.c. prophetauetrit /, prophetaret P, 74 p.c. 10 fugeret L a.c., in add. M 7A p.c. v, v iliquiaP certeow. P — non] nunc D 12 priori codd., (corr. L. ; cf. p. 246, 9. 289, 13. 321, 3)v —— 13 principiumque VW seniorum] se suorum I7 15 scire P 17 possumus ZÁ p.c. zyP,v — 18 pr. etom.v accusationem (i s. 4. 7/?) M, causationé 74 p.c. »? alt. et om. M.

4A p.c.

19 reliquis

penitudinem

V 331

12 cf. Hiet. 26 (33), 16.17.

/ P

infelices

V, plenitudinem P

1 coronatum] beatum add. v

M a.c.

20 retraheret] traderet

21 actibus—apostolum s. s. L

1/2 autem Petrum v

b intentarem P

1^

p 657

IN HIEREMIAM V, 44-46

261

dominus. Quodque timuit et fugit et ingressus est Aegyptum, non infidelitatis, sed prudentiae indicium est, ne frustra nos

offeramus periculis. Alioquin et dominum saluatorem de manibus persequentium lapsum legimus et praecipientem aposto10 lis: cum

I

^

uos

persecuti

fuerint

in hac

ciuitate,

fugi-

te ad aliam! 6. Quaeritur quoque, quomodo Ioiacim, rex Iuda, parui imperii et debilitati et iam iamque perituri, mittendi in Aegyptum habuerit potestatem et inde Vriam educere. Quod facile soluitur, si consideremus eum a rege Aegypti Nechao principem constitutum et hanc prophetiam factam esse in principio regni eius. 7. Quamquam autem Hieremias domini adiutorio liberatus sit, tamen et illi reputatur in mercedem,

332

Lal

ratione siluisse, ne secundo

dicere uiderentur ; iam enim in

principio posuerant : in principio Iosiae,

27,2-4 10

(34,1-3)

regis

Iuda,

factum

regis

lIoiacim,

est uerbum

istud

filii a do-

mino dicens. XLVI. Haec dicit dominus ad me : fac tibi uincula et catenas — siue xAowys, qui Hebraice appellantur *mutoth' et sermone uulgari 'boias' uocant — $onesque eas in 8 cf. Luc. 4, 3o. Ioh. 8, 59

332

1o *Matth. ro, 25.

14 cf. IV Reg. 25, 34. II Par.

36,4. 1b5cf.Hier.26(53),1. —19cf.Hier. 538(45), 7-15. — 24 *Hier. 27 (34), 1. 4 cf. Hier. 26 (33), 22. CÍ. p3331,. 14. 5 *Hier. 27 (34), I. 7 *Hier. 26

(33) 1. — 11 *Hier. 27 (34), 2 (1). 6 quoque M a.c. zz? fugiit P * infidelitates P a.v. iudicium P 8 inferamus v 11 ioiachim L a.c., ioachim cez. (— /in. 22. p. 332, 3. 7. 20) 13 ducere V/, educeret P, educendi v 14/15 nechau M a.c. 15 anc P facta V, factum P 18 Achicam (cf. p. 330, 6)] achi*an (c eras.) LL M, aichcan (sic ; ex achican) JA, achichan V/, acican P, Ahicam v 19 filio Saphan] filios aphat V,

fili iosafat P safá L, safat M, (n s. t »?) JA, Sephan v ; ef. p. 330, 6 19 sumus]siadd. M .A V P quando] quidé M p.c. 7? 20 abdamalech A P, abdemelech V/v 21 liberetur l/ P, M .A a.c. iheremiam P

332 |

1

23 iudae 44

^ hoc]istud Vg.

1 capitulis M a.r. 2 dictum] rectum M 4 Aegyptum] et add. V^ ad om. P 6 soluisse P 4 posuerat P a.c. 8 istum M a.c., ad Ieremiam add. v 10 uinculas P 11 cathenas 74 KaQ.OYE M, KaO.OYC P, (Kamore s. 4. 7? ; £, b. e. require, in zig.) A, KiQYc WV que JA p.c. 11/12 muttoh M .4

muttoth V ]

v 1:05:

per quem prophetam suum dominus liberauit, Achicam uidelicet, filio Saphan, quod in posterioribus lecturi sumus, quando 2 o de cisterna luti Abdamelech spadonis consilio atque praesidio Hieremias de mortis periculo liberatur. 24,1 XLV. In principio regni Iotacim, filii Iosiae, vegis Iuda, factum est uerbum hoc ad Hieremiam a PL 849 domino dicens. Hoc in editione LXX non habetur et multi PL 882 putant sequentis capituli esse principium, quod nequaquam ita est, sed iungendum superiori, ut, quicquid dictum refertur et factum, in principio regni Ioiacim factum esse credamus ; unde et mittendi in Aegyptum quasi ad amicum regem habuit 2. Videntur autem mihi LXX titulum istum hac wA potestatem.

18

12 ponesque] et pones V/z/z. $. HIER. LXXIV

262

V 3335

IN HIEREMIAM

V, 46

collo tuo et mittes ad regem Edom et ad regem Moab et ad regem filiorum Ammon et ad regem Tyri et ad 15 regem Sidonis ber manum nuntiorum, qui uenerunt Hierusalem ad Sedeciam, regem Iuda. Et praecipies eis, ut ad dominos suos loquantur : haec dàcit dominus exercituum deus Israhel : haec dicetis ad dominos uestros. 2. Praeterita uisio in principio facta est 2 o ad prophetam regni Ioiacim, filii Iosiae, regis Iuda, haec autem sub Sedecia, qui extremus regnauit in Hierusalem et sub quo urbs capta est atque subuersa. 3. Praecipiturque Hieremiae, ut catenas siue furcas ligneas, quae, ut diximus, Hebraice appellantur *mutoth', inponat collo suo et mittat [2] eas ad reges Edom, Moab, filiorum Ammon, Tyri, Sidonis per legatos, qui uenerant ad Sedeciam, et praecipiat suis dominis nuntiare, quod regi Nabuchodonosor seruire debeant et audire, quae sequens prophetae sermo prosequitur. Ac ne forsitan legati et reges istarum gentium responderent : *cur hoc tuo populo non praecipis ?', Sedeciae quoque regi similia loquitur et sacerdotibus ac prophetis. 4. Hunc locum allegoricus semper interpres et historiae fugiens ueritatem interpretatur de caelesti Hierusalem, quod debeant habitatores eius sponte IO assumere corpora et descendere in 'Babylonem', id est 'conA

fusionem' mundi istius, qui in maligno positus est, et seruire

regi Babylonio, hau dubium quin diabolo. Quodsi hoc facere noluerint, nequaquam eos grauia corpora portaturos, sed perituros gladio et fame et peste et nequaquam homines futuros, 15 sed daemones.

5. Hoc ille dixerit, ne defensores eius nobis ca-

Iumniam faciant. Ceterum nos simplicem et ueram sequamur historiam,ne quibusdam nubibus atque praestigiis inuoluamur.

19 cf. Hier. 26 (33), 1. 27, 1.

V 555

20 Hier. 26 (33), 1. 27, 1 sec. Vulg.

Hebr. p.43; 18725, 6148001163, 013. 72, 20. 80:167

V 333

|.22 c£. IV

Reg. 25, 9.1o. II Par. 36, 19. 24 cf. lin. 11. 3 cf. Hier. 27 (34), 6-11 (5-9). B cf. Hier. 27 (34), 12-22 (10-18). 92/8 allegoricus interpres] scil. Origenes ; cf. p. 299, 18. 10 cf. Gen. 11, 9. cf. Hieron. Nom. 11 cf. I Ioh. 5, 19.

13 mittis M a.c., eas add. v cum Vulg. 14 filiorum—pr. regem s.v. P — 15 per] in Vulg. manu lue. 16 (— 21) sediciam L a.c., sedechiam cef. (semper) 18 dicitis P aLV a.c 20 profetam M iude V a.c. 22 que 17 subuersam 1^ 283utom. V P,L M .Aa.c. — 23/24 Hebraice ut diximus v 24 hebraicae 74 V' P, L a.c. muttoth 74, muttoh 1^ 1tiro I7 2uenerunt V. — 3nuntiate V/ — nabucod. M P, L a.c., nabochod. V | audiM.AA V P, L a.c. 4forsitam L M JA — 8 responderunt M a.c. »* quur M 7? hac M . allogoticus M 8 storiae M a.c. 9 caeleste 74 4.€. 10 discendere P 12 hau (vf. p. 320, 7)] haud A V, (ex aut) M, haut (d

5. tz?) L, aud P quiinP diabulo P, Ma.c.(— p. 334, 23) 13 grauiora l7 portaturus P, L. 2.c., portatur eos lV/ — periturus P 14 pr.cetom.P . 15 demones l/ — 16 faciat P a.c. 17 nugibus P ^ inuoluamus P

p. 658

v 1032

IN HIEREMIAM V, 47-48

263

24,5 XLVII. Ego feci terram et hominem et iumenta, (34,4) quae sunt super faciem terrae, in fortitudine mea 20 agna et in bracchio meo extento et dedi eam ei, qui placuit in oculis meis.2.Licet dvÜpwrora?os haec scriptura loquatur, quomodo nos homines loqui possumus et in-

PL 885

tellegere, tamen 'fortitudo' dei et "bracchium' eius ille est, de

1 quo et apostolus loquitur : *Christus dei uirtus et deisapientia',

334

et Isaias : domine,

quis

credidit

auditui

nostro

et

bracchium domini cui reuelatum est ? Scribit et Iohannes euangelista: omnia per ipsum facta sunt et siipso factum est nihil. Dauid quoque in suo carmine v^ ne loquitur: uerbo domini caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. 3. Quod autem ait : dedi eam ei, qui placuit in oculis meis, hocsignificat, quod omnia humano generi per dei gratiam sint tributa. 15 Ego, inquit, feci terram et hominem et iumenta. Ordo contrarius ; in Genesi enim primitus fiunt animantia et extremus

homo, sed hic prius hominem

nominat

et postea,

quae subiecta sunt homini. 21, 6. 1a XLVIII. Nwnc itaque ego dedi omnes terras istas (34,5) 1:5 in. manu Nabuchodonosor, regis Babylonis, serui mei ; insuper et bestias agri dedi ei, ut seruiant illi. Et seruient ei omnes gentes et filio eius et filio filii eius. 2. Cuius infelicitatis est Israhel, quando conparatione eius Nabuchodonosor 'seruus dei' appellatur! Scriptum est in 2 [e] euangelio: mundus per ipsum factus est et mundus eum non cognouit ; in propria uenit et sui eum non receperunt. Recte itaque conditor creaturam suam tradit, cui uoluerit. Denique et diabolus, in cuius typum praecessit Nabuchodonosor, confitetur: haec 2

234

^

omnia

mihi

tra-

dita sunt. 3. Quod autem intulit : insuper et bestias agri dedi ei, ut seruiant illi, uel simpliciter omne geT1 ct.IGot.r, 24. 2 *Esal. 55, 1. 4 Ioh. rz, 5. 0/P5r227 6. 8 Hier. 27 (34), 5 (4). 10 *Hier. 27 (34), 5 (4). 11 cf. Gen. 1, 25-27. 20 Ioh. 1, IO.II.

22 cf. Hier. 27 (34), 5 (4).

24 cf. Matth. 4, 9 et Luc. 4, 6.

25

Hier. 27 (34), 6 (5). 18pr.ets.4.L ea V,LAp.c.z?

homines Vg. 20ins.4.72 M X brachioD4V P — eam] ^ qui]cui V P, AA a.c. v 21 QNOP. M, ANOP. (antropopatos

5. 4.) A, -ITGII46QC V, aNepdIOIlaeQC P 2 esaias V P, .A a.c. 8brachium iohannis L a.c. 6 uerbum L a.c.

23 brachium ,4 V P, L. M pec.

4 VP etoy, MAV P,La«c. 8/4 8 eam] ea V,.A p.c. »? qui] cui v»

9 dis. 4. M 11 genese M a.c. primi L a.c., primü (ü ex i z/?) M v, prima V, (a ex i) .A i2hicow.V 14etnunc M A p.c. m cum V'ulg. 15 naboch. V, (h s. 4.) L, nabuc. MP 17 seruiant M V P, .A a.c. filios Ma.r. 19 nabucod. M P, L a.c., nabochod. V (— /in. 24. p. 335, 8. 336, 1. 6. 23) — 22 receperunt] cognouerunt M — 23 tradidit M A V' P, L a.c. typo I/

—

-—

PL 850

264 V 555

V 336

ait

V 355

V 336

dominus,

donec

consumam

eos

im

mamwu

satanae,

ut

discant

non

blasphemare

6 cf. Dan. cap. 5 10 Hier. 27, 7. 11 * Hier: 27, 7. ct. Jin?«: 2790. 15 *Hier. 27, 7. 18 Hier. 27, 6.*7. 22 *Hier. 27, 6.7. IST 6 cf. Hier. 27 (34), 6.7 (5). * I Tim. 1, 20.

1animalium

M.AV Pv

intelligere I p.c. z?*

hominem L

V 10533

p. 659

PL 884

eius.

2. Non solum dominus peccatrices gentes subicit Nabuchodonosor, sed et apostolus de peccatoribus loquitur: quos tradidi

V 336

V, 48-51

nus animantium intellegere debemus — cum homine enim et ea traduntur, quae ei subdita sunt — aut certe 'bestias' feras gentes accipiamus, quod etiam illae seruiant, quae prius seruire non nouerant. 'Filium' autem eius et 'filium fili — iuxta Hebraicum — Baltasar uocat et Euilmarodach, de quibus scribit Danihel. XLIX. Domec ueniat tempus terrae eius et ipsius. Pulchre, ne perpetuum Nabuchodonosor putaretur imperium, et ipsum dicit a Medis Persisque capiendum; hoc est enim, quod significat : donec ueniat tempus terrae eius et ipsius. Sed nec hoc habetur in LXX. L. Et seruient ei gentes multae et reges magni. Non dixit *'omnes' — hoc enim proprie Christi debetur imperio —, quamquam iuxta Symmachum non legatur : seruient ei gentes multae et reges magni, sed: subicient eum seruituti gentes multae et reges magni, ut ipse quoque seruiat Medis et Persis, cui omnes gentes ante seruierant. 2. Hoc, quod ex Hebraico posuimus : dedi ei, ut seruiant illi, et seruient ei omnes gentes et filio eius et fi20 lio filii eius, donec ueniat tempus terrae eius et ipsius et seruituti eum subiciant gentes multae et reges magni, in LXX, ut iam diximus, editione non legitur. LI. Gens autem et regnum, quod non seruierit Na29,8 (34, 6) buchodonosor, regi Babylonis, et quicumque non curuauerit collum suum sub iugo regis Babylonis, im gladio et fame et peste uisitabo super gentem illam, A

V 355

IN HIEREMIAM

; et in

14 Hier. c£. lin.

2ferans

USER: 3 etiam s. 4. P ille V, L a.c., illi P 4filii]filiI;a.c. ^ 5balthasar V v, baldhasar P etom. V euilmerodac P, Euilmerodach v» 6 daniel L ; cf. p. 312, 20 *? ipsius] & add. M 12 (— 15.22) regis L a.c. 13 imperium V,L M .Aa.. 165 sed—magni oz. V, M a.c. subici P ei MP 17 omnes] multae 74 p.c. z7? ante omnes gentes v 19 seruiant M V P, JA a.c 20 ueniant I^ terrae y. 4. P 21 seruituti eum] seruient ei M p.v. eum] eius l/ . subicient P,:4 p.c. v, sciant eras. M — 22 in—legitur s. 4. 7; 74 — aeditionem M non oz. M AP legitur] igitur I^

1 seruierat P 3 Babylonis] et ad. v 4 pr. e£ a//. et] in add. V'ulg. 5 consummam Y/ 6 subiecit P, L a.c. 4 et om. v 7/8 tradedi P $8 sathanae V (— Jin. 9), in interitu carne add. P plasphemare M

PL 851

IN HIEREMIAM

V, 51-52

265

alioloco: tradidi huiuscemodi satanae in interitum 19 carnis, ut spiritus saluus fiat. Potestatibus quoque oboediendum monet non solum propter iram, sed et propter conscientiam, ne condemnemur ab eis. 274,9-11 LII. Vos ergo nolite audire prophetas uestros et (94, *-9) diuinos et somniatores et augures et maleficos, qui 15 dicunt uobis : non seruietis regi Babylonis, quia mendacium jrophetant uobis, ut longe faciant uos de terra uestra et eiciani uos et pereatis. Gens autem, quae subiecerit ceruicem suam sub iugo regis Babylonis et seruierit ei, dimiitam eam 4n terra sua, di20 cil dominus, et colet eam et habitabat in ea. 2. Delirat

et in hocloco allegoricus interpres et hortatur in caelesti positos Hierusalem, ne audiant prophetas suos atque diuinos, somniatores et augures et maleficos, sed ut potius seruiant Nabucho337

donosor et corpus humilitatis assumant, infantiam, uagitus v 1034 : et incunabula paruulorum ; si enim hoc fecerint, expleto famu-

latu et condicione mortalitatis humanae reuersuros eos ad terram suam et habitaturos in ea et operaturos, quae prius operati sunt. Dicitque se suspicari eos, qui dei praecepta ; contemserint, humanis corporibus praegrauari, futuros daemonas et immundos spiritus et sedem pristinam nequaquam recepturos. 9. Nos autem simpliciter exponamus et prophetas esse in gentibus, qui simulent se diuino spiritu uentura praedicere,

et diuinos,

de quibus

et uulgare

prouerbium

est

10 'ajunt diuinare sapientes', et somniatores, qui imitantur Ioseph et Danihel, et augures, qui uolatu auium et oscinum uocibus faciendum quid uel non faciendum denuntiant, et maleficos,

quos uel ueneficos possumus appellare uel daemonum fasmatibus seruientes, qui Hebraice dicuntur 'chassane'. 4. 'Omnes $:*I Cor. 5, 5. 10 cf. Rom. 15, 1. 11 *Rom. 15, 5. scil. Origenes; cf. p. 333, 7/8. 24 cf. Phil. 5, 21.

(337

$8 cf. Hier. 1, $. 9 tradedi

21 a//egoricus interpres]

— 10 cf. Donat. ad Ter. Hec. 696.

M ^ huiusmodi v

12 condemur I

15 seruiatis P

qui L a.c.

16 uos faciant lg. 17 gens autem] porro gens T/u/g. 18 subieceret L a.«., subicerit P 19 demittam P p.c. terram suam P 20 colit P, LL M .A a.c. eam om. M V P, A a.c. etí. 4. L habitauit P, Ma... . deli**«rat D,

(337

delerat V/, deliberat L. 74 P, deliberatae M ; cf.p. 229, 21. 275, 20. 299, 17. 3406, 21 etc. ortatur P caelestis P a.r. 22 diuinos] et add. v 24 assummant I^ infantium Eraszus v ; sed cf. p. 397, 21 1i haec» ficerint L 1/2 famulato P 2 conditione 4 V P reuersurus P 3 habitatores V, (e ex o) M 4 sint M a.c. »? dicetque 74 a.c. se (s ex r) A, om. P B contempserint 44 l/ P, contempserunt (u ex i) M

futurus L a.c, — 5/6 demonas V, daemones Pv — 6inmundo V spos 4 recepturus M a.c. eteras, M — S8 uentura] futura v 9 uulgati 10 que P mittantur L/ — 13 beneficos P 13/14 fantasmatibus

A a.c. 1 a.r.

(tas s. 4. m*) M .A, phantasmatibus v

14 cassane M PD, cassaphe v

266 I IA

IN HIEREMIAM

V, 52-53

isti decipiunt', inquit, 'uos atque supplantant, ne seruiatis regi Babylonis'. Multo enim melius est seruitutem sponte suscipere et amicum habere, cui seruias, et genitalem terram colere quam ui et necessitate seruire captiuos.

LIII. Et ad Sedeciam, regem Iuda, locutus sum 27, 12-15 (94, 10-12) 2o secundum omnia uerba haec dicens : subicite colla uestra sub iugo regis Babylonis et seruite ei et $opulo eius, et uiuetis. Quare moriemini tu et populus tuus gladio, fame et peste, sicut locutus est doV 338 minus ad gentem, quae seruire noluerit regi Babylonis ? 2. Nolite audire uerba prophetarum diceniium wobis : molite seruire reg? Babylonis, quia mendacium ipsi loquuntur uobis, quia mom misi ait dominus, et ipsi brophetant in nomine meo VA eos, mendaciter, ut eiciam uos et pereatis tam uos quam prophetae, qui uaticinantur uobis. 93. Post uniuersas Lal

gentes transit Io

I5

2o

V 338

ad Sedeciam,

regem

Iuda,

et isdem,

quibus

gentibus comminatus est, sermonibus loquitur ;neque enim meretur priuilegium gentis Israheliticae, qui ceteris gentibus aut similia aut maiora peccauit. Denique quia audire contemsit populus perduellis, gladio, fame et peste consumtus est. 4. Obseruandum autem in scriptura sancta, quod pro *pseudoprophetis' appellet *prophetas', qui uaticinentur in nomine domini

mendaciter.

'Hoc

autem

faciunt,

ut

ego',

PL 852

p. 660

inquit,

'eiciam uos et pereatis tam uos quam prophetae, qui uaticinantur uobis' ;eteorum igitur, qui decipiuntur, et eorum, qui decipiunt, similis interitus est. 5. Hoc, quod de Hebraico posuimus : sub iugum regis Babylonis et seruite ei et populo eius, et uiuetis. Ouare mo- v 1035 riemini tu et populus tuus gladio, fame et peste, 8 cf. Hiet. 27 (34), 6 (5)-11 (9). 10 cf, Num. 16, 5 etc. 15 (12). 19. Hier, 27, 122] T3:00147

15 *Hiet. 27 (34),

15 inquit decipiunt » 16 seruitute IL a.c. 16/17 suscepere M a.v. 17 seruiatisv — 18quan(s)P captiuü* Z4, captiuus V P, Mp... — d9adom. V. sedechiam 74 V' P, M p.c. s? (— p. 338, 8)

— 20 secundumq L

omnia]

uniam (5c) L a.c. subiecite I 21 iugum P, L M A a.c. tegi V babyllonis L a.c. 23 tuos M, et add., sed eras, V. — gladio] et add. v eum Vulg.

V 338

PL 885

iregis ^ 3nolite seruire] non seruietis lg. rege 4 — 4locuntur V, L»a.6, 6 eiciamus M, eiéciant L, eiciant P » cwz Vulg. ; cf. lin. 16, p. 339, 13 pr. uos om. M a.c. 8 hisdem L V, eisdem (fr. e ex h) .A, iisdem v 10 priuilegi**um (le s. 4.) L gentes M a.c, gen**s /À p.r., mentis 74 p.c.»? israliticae (sic) L, israhelitica* (1 € ». a* 77?) 74, hisrahel. I/ a.r., israhelite P qui] z/! e z? JA, que JA p.c. z? iiquiV,Mzaz.-* contempsit M.A V, contempnit P 12 populos M a.c. perduelles L a.c., perdueillis M, 7A a.r. consumptus codd., (corr. L)) 13 pro oz. V . 15 autem] inquit add. v ego inquit oz. v

4A p.u.r? ^ deom.P gladio] et ad. v

16 eiciant L a.c. v, deiciam M

18 eorum] horum M,

19 iugo V (cf. etiam p. 337, 21), iugom(oex u) M

21

IN HIEREMIAM

sicut locutus est dominus noluerit regi Babylonis phetarum 339

Lal

27, 16. 17

(34, 13) H

Io

15

20

27, 18-223

(34, 15-18) 25

340

T

dicentium

V, 53-55

267

ad gentem, quae seruire

? nolite audire uerba pro-

uobis,

in LXX

non habetur ; et

idcirco ammoneo, ut prudens lector intellegat, quantum desit per singula Graecis codicibus et Latinis. LIV. Et ad sacerdotes et ad populum istum locutus sum dicens : haec dicit dominus : nolite audire uerba jrophetarum uestrorum, qui brophetant uobis dicentes : ecce uasa domini reuertentur de Babylone nunc cilo; mendacium enim frophetant |uobis. — Hoc, quod posuimus *nunc cito', in LXX non habetur et illud, quod sequitur : — nolite audire eos, sed seruite regi Babylonis, ut uiuatis ! Quare datur haec ciuitas in solitudine ? 2. Post gentes autem et regem sacerdotibus loquitur et populo, quia iam prophetis supra interitum nuntiauerat dicens: ut eiciam uos et pereatis tam uos quam prophetae, qui uaticinantur uobis. Loquitur autem eadem, quae locutus fuerat regi et gentibus, ne audiant uerba prophetarum suorum et dicant uasa templo domini reportanda iam nunc, quae cum Iechonia principibusque et matre eius fuerant asportata, monetque, ut deseruiant regi Babylonis et uiuant et ciuitas sponte subiecta nequaquam tradatur incendio. Et in hoc clementia domini leuiori poenae tradere, ne sustineant grauiorem. LV. Et si frophetae sunt et est uerbum domini in eis, occurrant — quodque sequitur et subdituri sumus usque ad finem huius capituli, in LX X non habetur — domino exercituum, ut non ueniant uasa, quae derelicta [uerant in domo domini et in domo regis Iuda et in Hierusalem, in Babylonem. 2. Quia haec dicit dominus exercituum ad columnas et ad mare et ad ba24 *Hier. 27, 12-14.

359

$8 Hier. 27, 16. *Hiet. 27 (34), 16 (13). 9 *Hier. 27 (34), 17 (14); 11 cf. Hier. 27 (34), 6 (5)-15 (12). 13 *Hier. 27 (34), 15 (12). 15 cf. Hier. 27 (34), 14 (11). 9 (7). 1o (8). 17 cf. IV Reg. 24, 12-15. II Par. 36, 10. 24 *Hier. 27

(34), 18 (15)-22 (18). 22 dominus oz. P

339

5 qui] quod l/ — 6 dicentes—uobis (/i. ?) bis posui? V ——— babylonem L ar. $8 quod oz. V^ 9 nolite] ergo add. Vulg. 10 babilonis 74 11 solitudinem M.A V P vw cum Vulg. i2quiMAVPv 12/13 nuntiauerant M 13 eiéciam IL 16 dicent P templi M .AVP»v reportandam L M a.c.

17 nunc oz. v quaequae M — ieconia P 18 fuerat T^ 20 hoc] est 244. 5.4.7.4 . clementiam V, &add. s. v. M ^ leuiori] eos add. s. u. zz? A paene VP 23 quoque M .A a.c. domum P erf. in op. .M 1 Hierusalem] et add. v

24 usque] que M a.c. »7* qui M a.c. »*

24 düe V/

uases M a.c., uasis P

26 ajt.

268

IN HIEREMIAM V, 55

Ses — pro quibus in Hebraico scriptum est *mechonoth' — et ad relàiqua uasorum, quae remanserunt in ciuita^

IO

gem luda, de Hierusalem in Babylonem et omnes optimates Iuda et Hierusalem. 8. Quia haec dicit dominus exercituum deus Israhel ad uasa, quae derelicta sunt in domo domini et in domo regis Iuda et in Hierusalem : in Babylonem transferentur et ibi erunt

nus,

usque

ad

et afferri

diem

uisitationis

faciam

4. Haec, ut diximus, in LXX I

II

2o

M

V 340 V 341

et restitui

dicit

in

loco

et ad mare

isto.

non habentur, sed de Hebraica

et ad bases

v 1036

et ad reliqua uasa,

ut auerteret iram furoris eius ;

Samuhel quoque idem fecit. Et dominus ad Mosen : dimitte me, ait, percutiam populum istum ! Quando autem dicit : dimitte me, ostendit se precibus sanctorum posse retineri. 6. 'Occurrant', inquit, 'prophetae et, quaecumque

3 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 42, 21. 46, 19. 14 cf. p. 339, 25. 16 *Hier. 27 (34), 18 (15)-22 (18). 21 Hier. 27, 19. 22 cf. Ion. 4, 7. 23 *Marc. 4, 39.

1 *Hiet. 27 (34), 18 (15). Hiet. 27 (34), 18 (15). B cf. I Reg. 8, 6.21. *Hx,052; 10;

Ex. 32, 11-15.

4 cf. Hier, 35, PE ? Ex. 32, 1o.

8 in oz. M a.c. ebraico lV/ — est] me add. V e.c. 4rceliquias V/ — 5 nabucod. M P, L a.c. babylones P a.c. 6 transferet /4 — ieconiam P (— Jis. 18) ioiachim L a.c, ioachim ce. * deoz. V P,Lac,av Hierusalem]

V 341

PIZ:855

domi-

quae remanserant in Hierusalem, quasi non legamus et uermi matutino increpuisse dominum et ad mare locutum : tace et ommutesce ! 5. Quodque ait : occurrant mihi siue domino exercituum, illud ostendit uerum prophetam posse domino precibus resistere, secundum quod et Moses stetit in percussione contra dominum,

^

ea

suae,

ueritate translata sunt, pro quo aliud, quod scriptum non erat, posuere dicentes: mihi, quia sic dixit dominus : et reliqua uasa, quae non tulit rex Babylonis, quando transtulit Iechoniam de Hierusalem, in Babylonem intrabunt, dicit dominus sensum magis quam uerba ponentes, forsitan inrationale arbitrati, ut deus loqueretur ad columnas

V 341

PL 886

tie hac, quae non tulit Nabuchodonosor, rex Babylonis, cum transferret Iechoniam, filium Ioiacim, ve-

quia haec dicit dfis exercituum adZ. L a.c. —babilonem 74 — 9 ad o». P — uasa] uersa 74 a.c., uniuersa add. M, aduersa add. P 11 pr. in oz. A V P v cum Vulg. transferuntur P 13 faciem V, M a.c. ea] meam M a.r., ean V P restituá M 14 habetur P, JA a.c. 16 mihi 4 dicit V/ a.c. — dominus] mihi ag. s. s. z;?? A 20 ponentis P forsitam L 21 uases M a.c. (— p. 341, 10) 22 remanserunt M 23 ad oz. MAAV P, L a.c. v mari V$-4À p.c. v 1ommutiscel ac. occurrat MA AV P,La.. 2ilum M.AV P, L a.c.

3moyses M A »,v

MAAVPv — 5samuedllPv . moysen * demitte P p.c. 8 retinere M

M.JAV Pv — 6ait] ut add.

p 661

IN HIEREMIAM V, 55-57

269

praedicunt, opere conpleta demonstrent, et tunc ueritate ua10 ticinium conprobabitur'. Columnas autem et mare et bases et reliqua uasorum in Malachim et in extremo huius prophetae uolumine legimus ; et enumerantur, quae uasa translata sint in

248,1-3a 35, 1-3)

Babylonem, quando captus est Sedecias et incensa ciuitas templumque subuersum. :; LVI. E: factum est in anno illo, in principio regni Sedeciae, regis Iuda, im ammo quarto, in mense quinto dixit ad me Amanias, filius Azur, propheta de

Gabaon,

in

domo

domini

coram

sacerdotibus

omni bopulo dicens : haec dicit dominus 0 deus

Israhel

: contriui

iugum

et

exercituum

regis Babylonis

; ad-

huc duo anni dierum et ego referri faciam ad locum istum omnia uasa domini. 2. Quos Hebraicum 'prophetas', hoc est 'nebeim', LXX 'pseudoprophetas' interpretati sunt, ut manifestiorem facerent intellegentiam. Denique et in : praesenti loco 'propheta' dicitur, hoc est 'nebia', et non *pseudopropheta'. Fit autem sermo domini sub rege Sedecia, in quarto anno regni eius et in mense quinto — necdum propheta Hiezechiel uaticinante in Babylone ad eos, qui cum Ie; chonia fuerant transmigrati — habetque fiduciam in templo domini loqui contra prophetam, quia prospera populo pollicetur et libenter audiuntur mendacia, praesertim quae laeta promittunt. 3. Hieremias dixerat etiam cetera uasa uel templi uel domus regiae et uniuersi populi, quae Nabuchodonosor

342

10 dimiserat,

transferenda

Babylonem ; hic autem

e contrario

etiam ea, quae translata fuerant, referanda promittit. 28,9b.4

LVII.

(35,4) de loco

Quae

isto

tulit

Nabuchodonosor,

et transtulit

rex

Babylonis,

ea in. Babylonem.

Iecho-

11 i» Malacbiz;] i. e. in libris Regum III. IV (cf. p. 264, 13) ; cf. IV Reg. 25, 13-17. Hier. 52, 17-23.

3142

23 *Hier. 28 (35), 1.

1 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 46, 25. *Hier. 28 (35), 1. 4 ct. Ezech?1; 7.

cf. Hieron. Nom. Hebt. p. 46, 23.

cf. p. 338, 15. Hier. 28 (35), 1. 8 cf. Hier. 27 (34), 19-22 (16-18).

2

90pera V/ tunc]in adZ. s. v. M — 11 malachia M — 12uasaquae» sunt VP i3sedechias Jd V P — 16 sedechiae 44 V P, M p.c. v? — iudae V alt. in om. V (semper) | azorV

342

17 quinto] et ad7. 1 — 18galaon P, M a.c.

annanias M .4, Hananias l/uir. 22uasa]domus add. Vulg. 22/23

propheta L/ —— 23 nebeiim 74, nebeum V; L a.c., neueim P 1 neuia P 2 fuit 74 a.c. 7, fiat P supr MAAVP sedechia V/, M p.c. »?, sedechiam 74 P — 4 iezechiele (pr. add.) /A, Ezechiel v babylonem P 4/5 ieconiam P populo ow. V — * lata L a.«., lecta M z.r. S8uelow. MP,La.. 10demiserat P, L a.c. — transferenda] in add.

regem 4 V P i e? quar?. e postea 6 domini o». V^ V . 9 nabucod. M. AV P baby-

lone P e op. P iictiam]eam V fuerat M a.c. refrenanda ^ 12 transtulit v nabucod. M P, L a.c, nabochod. V. . 13 babylonem] et ad. (s. u. m?) M .A, v cum Vulg. 13 ieconiam P (semper)

PL 887

V 1037 PL 854

270 niam, I5

20

V 345

I

filium

Ioicim,

Iudae,

et omnem

irans-

destruendum eius imperium, et hoc necdum conpleto futurum

— LVIII.

5

Io

5

2o

E: dixit Hieremias

propheta

ad Ananiam

prophetam in oculis sacerdotum et in oculis omnis jopuli, qui stabat in domo domini, et ait Hieremias jropheta : amen, sic faciat dominus ; suscitet dominus uerba iua, quae jrophetasti, ut referantur uasa de domo domini et omnis transmigratio Babylonis ad locum istum ! 2. Optat 'fieri', quod pseudopropheta mentitur — hoc enim significat 'amen', quo uerbo saepe dominus abutitur in euangelio : amen, amen dico uobis —, et cupit pro rerum prosperitate magis illum quam se uera dicere. Vnde et alius propheta testatur dicens: utinam non essem uir habens spiritum et mendacium potius loquerer! E contrario Ionas contristatur, quare mentitus sit, et arguitur a domino utilius prophetae esse mendacium quam tantae ruinam multitudinis. Ac ne uideretur pseudoprophetae conprobare uaticinium, sub aliorum exemplo absque iniuria mentientis adicit ueritatem : 18 *Hier. 28 (35), 3.4 (4).

V 343

regem

migraiionem Iudae, qui ingressi sunt. Babylonem, ego conueriam in locum istum, ait dominus ; conLeram enim iugum regis Babylonis. 2. Pro quibus LXX transtulerunt : Iechoniam et transmigrationem Iudae, quia conteram iugum regis Babylonis breuiter Hebraicae ueritatis sensum magis quam uerba ponentes. Pollicetur autem Ananias 'prophetes' — ut tunc populo uidebatur — non solum uasa, sed et regem Iechoniam reducendum esse Hierusalem et iugum regis Babylonii conterendum, hoc est biennio, ut gaudii magnitudinem uicinum tempus repromissionis augeret.

28(95),5.6

I

IN HIEREMIAM V, 57-58

22 cf. Hier. 28 (35), 3.

1 cf. Hier. 28 (55), 5. 11 Hier. 28 (35), 6. cf. p. 142, 9.15. 51 etc. 14 Mich. 2, 11 sec. Vulg. 16 cf. Ion. 4, 1-3.11.

12 Ioh. r,

14 ioiachim L «z.c., ioachim cef. Iuda v ewz Vulg. 15 Iuda Vulg. sunt] in add. Vulg. 16 in] ad Vui. loco L a.c. 20 hebraica M a.c., hebteicae A a.c. pollicitur L 2c. — 21 annanias M 74, Li &.c., qui add. v — prophete P ut 077. V 23 babylonis M V P v, babilonis 74

V 343

1 distruendum L a.v. con(m)pletum M V P, 74 a.c, & add. s. n. y^ M futurum] in add. s. s. z? M 2ut]et V 3 augeret] haberet P 4 annaniam M .A (sezzper) 6 qui| qui L stabant M P, L a.c. A p.c. z?. 8tua om. V | 9deeras. M, ad A p.c. zB, in v cum Vulg. — domus M p.c., domum v cum Vulg. Babylonis] de Babylone Vz/g. 12 utitur 4 p.c. v 14 alius] uere add. s. u. n? AÀ i5nonc(vs.o) M . 17utilius L V — 18 ruinae codd., (corr. 44), v multitudinem » ac] haec P 19 exempla V/ — 20 adi**scit

L, adiecerit O F, D z/', ad(s)serit

V 545

M 44 V P, D p?»

T"

18 ruinam] Hrabanus Maurus (PL. 111, 1014 4), cf. Reiter in Berl. pemWochenschr. 1917, 1607-1608

IN HIEREMIAM

38 (35), 7-9

2

^

A

I

^

uaticinatus

est pacem,

cum

uenerit

ante me

et te multi alii, quorum

, 10. 11)

345

344 345

2o

diunt, rerum exitum praestolentur. LX. Et tulit Ananias propheta [urcam,

—

uel

4e collo Hie-

remiae prophetae et confregit eam. Et ait Ananias in conspectu omnis populi dicens : haec dicit dominus : sic confringam iugum Nabuchodonosor, regis 2 Babylonis, duobus annis dierum de collo omnium ow M gentium. Et abiit Hieremias in uiam suam. 2. 'Duos annos' non transtulere LXX, *prophetam' quoque non dixere

2 *Hier. 28 (35), 11. 21 audire 17

344

catenam

quae Hebraice dicitur *muthoth', —

16 cf. Deut. 18, 22.

21 *Hier. 28 (55), 1o.

* Hier. 28 (55), 1o.

23 et] ante ad4. V uig.

te] ecce P

26 uaticinatur P

1 quae V misit Vulg. B ego 4A P a.c. ad s. y. P * te et me v esaias V/ P, /4 a.c. — oseae 7A P, & add. P — 10 paenutiam .4 ; cf. p. 251, 16. 359, 4. 387. 11 eo V 12 adolatione V/, adultionem P 13 igitur] ergo v & (Lt ad s. s. 7?) .A annania M D, (1 À s. Zerz. a y?) A 15 per moysen locutus est P moysen MAAVP»v 16 prophetia 24 p.c. z? uaticini M a.c. 17 truculenter P, JA 5.c., (2/4. e ex u) M,trunculenter V/ — 19

exitium M P praestulentur M ^" 20 cathenam M (sezper) — 21 hebraicae 4, La.. | mutot V . 22 Ananias] ppheta add. s. 4. »;? 4 — 24 nabucod. MD, L a.c.,, nabochod. V (— 5. 346, 5) — 25 Babylonis] in ad. s. s. »? M, post add. s. w. m* A cum Vulg. duos .A p.c. nm? cum Vulg. annos 4A p.c. z? cum Vulg.

1 Hieremias] propheta add. V'ug.

2 transtulerunt v

V 1038

PL 888

fuit Isaias, Osee,

Iohelet Amos et ceteri. Prophetauerunt', inquit, *contra terras multas et regna non parua, sed magna bellum illis et aduersa et rerum omnium penuriam nuntiantes ; et e contrario fuerunt alii, qui pacem pollicerentur et prospera. Vtrorumque sententia non adulatione mendacii, sed rerum exitu conprobata est'. 4. Sub aliorum igitur exemplo de se loquitur et Anania, quod, cum rerum finis aduenerit, tunc prophetarum ueritas ostendatur. Hoc idem et dominus locutus est per Mosen, quod propheta uaticinii fine monstretur. Et hoc animaduertendum, quod non minaciter, non truculente, sed fiducia ueritatis increpet mentientem et differat in futurum, ut, qui au-

JT 10-12a

p 662

uerbum

eius, scietur propheta, quem miserit dominus in ueritate. 2. Poterat Hieremias Ananiae dicere : 'falsum loqueris, decipis populum, non es propheta, sed pseudopropheta'. Quod si dixisset, poterat et pseudopropheta in Hieremiam eadem retorquere ; ergo non facit iniuriam et quasi ad *prophetam' loquitur. 3. *Non solum', inquit, 'ego sum propheta et tu, sed fuerunt

IO

TY

LIX. Verumtamen audi uerbum hoc, quod ego loquor in auribus iuis et in auribus uniuersi populi : prophetae, qui fuerunt ante me et te ab initio, et prophetauerunt super terras multas et super regna magna de proelio et de afflictione et de fame ; propheia, qui

MT

V, 59-60

PL 855

272

IN HIEREMIAM

V, 60-61

Ananiam, ne scilicet prophetam uiderentur dicere, qui propheta non erat, quasi non multa in scripturis sanctis dicantur opinionem illius temporis, quo gesta referuntur, et non v^ iuxta iuxta quod rei ueritas continebat ; denique et Ioseph in euangelio *pater' domini uocatur et ipsa Maria, quae sciebat se de sancto spiritu concepisse et responderat angelo : quomodo erit istud, quia uirum non cognoul ?, loquitur ad fiIO lium : fili, quid fecisti nobis sic ? ecce ego et pater tuus dolentes quaerebamus te. 3. Simulque consideranda prudentia Hieremiae et humilitas atque patientia. Pseudopropheta rebus facit iniuriam et arreptam furcam de ceruice eius conterit — quod utique in ferrea facere non poterat —, I

II

quid loqueretur, fuerat reuelatum, ut tacite sancta scriptura demonstret nequaquam prophetas suo tantum arbitrio loqui, sed et domini uoluntate, maxime de futuris, quorum solius dei notitia est. 4. Abiit, inquit, et recessit

2o

28, 12b-14 (35, 12-14) 25

V 346

in uiam

suam

—

siue faciam

Yum

—

$fro eis f[urcas (— siue catenas

—»)

gentium

istarum,

ut seruzant

Nabuchodonosor,

regi Babylonis. Quodque sequitur: e£ seruient ei ; insuper et bestias terrae dedi illi, 1n LXX non habetur. Et in praesenti loco iuxta LXX Ananias 'propheta' non scri4 cf. Luc. 2, 33.48.

V 346

8 *Luc. 1, 34.

(11). 20 *Ps. 37, 15. 1.2 *Hier. 28 (35), 15. 17.

10 *Luc. 2, 48.

25 *Hier, 28 (35), 12. ? *Hier. 28 (35), 14.

19 Hier. 28 (35), 12

8 *Hier. 28 (35), 5.10.12.15.

b referunt L a.c. 6 contineat 74 p.r. $8 spiritu sancto v 9 quia] quoniam » cognoui (ui /" ras.) P, cognosco V v a.C. 13 areptam V/, abreptam P 15 dolorem qui V . 16 quod P 17 demonstrat M p.c. z? V a.c. propheta V, tum] notandum P tantum s. 4. LL arbitrium L a.v. audiens] et adZ. P v nec] non » 26 catenas JA p.c. z/?, v

V 346

PL 889

quasi uictus et illud implens propheticum : factus sum quasi homo non audiens nec habens in ore suo increpationes. LXI. Et factum est uerbum domini ad Hieremiam, postquam coníregit Ananias propheta catenam — uel furcam — de collo Hieremiae prophetae, dicens : uade et dices Ananiae : haec dicit dominus : catenam — uel furcam — ligneam coniriuistii et facies ferreas. 2. Quia haec dicit dominus exercituum deus Israhel : 4ugum ferreum posui super collum cuncta-

A

V 1039

iste tacet doloremque dissimulat ; necdum enim ei a domino,

respondeat 1 11 querebamus L ei] & JA a.c. z? L a.c. — suo tan18 et] ex v 21 eum Vulg.

1furcas 4 p... »?, v ligneas 44 p.c. »?, v cum Vulg. — 2 eis] hibis (sic) P furcas] catenas LL p.c. z/^, siue catenas suppleui coll. Vulg. et lin. 19. 23 (cf. p.79, 165. 118, 21. 165, 9. 230, 19. 268, 13), oz. codd. v, catenas uel furcas Vieforius ^ catenas] furcas (sei/. xAovovs) LXX 4 collum oz. V 6 babilonis 74 quoque M a.c. »?* et om. M — *ill] ei Vg.

PL 856

IN HIEREMIAM IO

V, 61-62

273

bitur et in consequentibus, ne scilicet, ut prius dixi, *pseudoprophetam' appellare uiderentur 'prophetam' ; sed quid ad Hebraicam ueritatem ? 3. Postquam abiit Hieremias prophetes

p. 665

in uiam et iniuriam silentio deuorauit, factus est sermo domini

ad eum, ut non suis uerbis propheta loqueretur ad pseudoprophetam mendacio gloriantem, sed diceret : haec dicit do15 minus, quamquam et Ananias confringens furcam ligneam eadem auctoritate in conspectu domini sit locutus: haec dicit dominus ; imitatur enim semper mendacium ueritatem. 4. Quodque intulit: furcas ligneas contriuisti et facies —siue

fecisti —

pro eis catenas

ferreas, hoc ostendit,

quod minorem rennuens poenam maioris supplicii causa fuerit in populo. 5. Delirat et in hocloco allegoricus interpres furcas et catenas ligneas aetheria appellans et aeria corpora, daemonum uidelicet et aduersariarum potestatum, furcas autem siue 1 catenas ferreas nostra corpora crassiora, quae neruis et ossi-

20

347

bus, carnibus uenisque contexta sint, ut, qui noluerint de cae-

lesti Hierusalem pro qualitate peccati minores subire cruciatus, in catenas nostrorum corporum condemnentur et infanuincula sordesque sustineant et sers tiae uagitus, pannorum uiant diabolo, regi Babylonis, id est mundi huius, dicente scripturà: mundus in maligno positus est, cum bestiis terrae, quae in brutorum animantium sint corpora religatae. 6. Compulit me tractator indoctus et sectator calumniae GrunIO nianae aperte ponere aliena uitia, quae prius cum dissimulatione dicebam lectoris prudentiae derelinquens. LXII. Et dixit Hieremias propheta ad Ananiam 3 (35), 15-17 prophetam : audi, Amania, non misit te dominus et tu confidere fecisti populum isium in mendacio. haec dicit dominus : ecce emittam — siue 15 Idcirco 9 c£. p. 345, 3. Hier. 28 (35), 11

11 cf. Hier. 28 (35), 12 (11). 14 Hier. 28 (35), 15. 16 18 *Hier. 28 (35), 15. Hiet. 28 (35), 135. 19 *Hier. 28 21 allegoricus interpres] scil. Origenes ; cf. p. 336, 21.

347

347

(35), 13. VD ioh2 5, 19. 9 ;ractator—Grunnianae] Pelagium, Rufini discipulum, dicere uidetur ; cf. p. 4, 7. 267, 22.

9 dixit M a.r. pseudopropheta l/ P 10 uideatur P hebreicam L 11 habiit P propheta* M, prophetaes V . 13 pseudopr.] in add. s. w. 5? M 15 confringes M P a.c. »7* 16 auctoritatem 74 conspectum M . 17 ueritate B 19 fecisti] faciá (à /n ras.) M, /Ap.c. z?. — 20 trenuens L a.c. /A p.r. ; cf. p. 66, E719. 3) 192, 93 maiores P a.c. fuerint V P, JA a.r. 21 et oz. V. alligoricus L a.c. 22 aetherea 74 p.c. v aerea L, a.c. /À p.c. v, heria P 23 aduersariorum P

potestatem

l/ a.c.

2uenisque]uenisse/ — contecta cire V/, subicere P cruciatos P uincola M a.c.

sordesquae

M a.r.

M — sunt M.AP 4 catenis 74 p.c. susteneant

3 minore I7 subiinfantiam 4 a.c. 5 P, L a.c.

6 diabulo P

regis P ? malignus V/ — $Ssint]sine I7 corpotib; 74 p.c. »?* corporasintv relegate L a.c., religata M 5.c., religate V/, relegate P 9 tractor 2» 10 aliana 1^ i1 prudentia l/ — 13 ananiam V, ananiae P d P 15 ecce] ego add. Vulg. mittam V/ P v» cum Vulg.

V IO40

PL 890

274

2o

2

V 348

^ Ll

^

IN HIEREMIAM V, 62-63

eiciam — ie a facie terrae ; hoc anno morieris. Quodque sequitur : quia aduersum dominum locutus es. Et moriuus est Ananias propheta 4n anno 1llo, mense septimo, in LXX non habetur, pro quo tantum posuerunt : e£ mortuus est mense septimo. 2. Et hic in LXX Ananias 'propheta' non dicitur, cum — secundum Hebraicum — scriptura sancta 'prophetam' uocet, licet in eo, quod arguit eum Hieremias dicens: audi, Anania, non misit te dominus, 'prophetam' tacuerit; quomodo enim *prophetam' poterat appellare, quem missum a domino denegabat ? Sed historiae ueritas et ordo seruatur, sicut supra dixi- PL 857 mus, non iuxta id, quod erat, sed iuxta id, quod illo tempore putabatur. 'Decepisti', inquit, 'populum mendacio, ne dei sententiae adquiesceret ; unde scias te hoc anno esse moriturum !' 3. Si, quando morimur, de carceribus corporum libera-

mur secundum illud testimonium, quod male interpretantur heretici : educ de carcere animam meam, quomodo nunc pseudoprophetae pro supplicio mors inrogatur? Sed et hoc notandum, quod Hieremias a pseudopropheta passus inI o iuriam necdum ad se facto sermone domini silet, postea uero missus a domino audacter arguit mentientem et mortem propinquam nuntiat. 4. Quodque in mense 'septimo' mortuus est, qui semper interpretari solent 'requiem' sub hoc numero demonstrari, forsitan eum idcirco mense 'septimo' mortuum X II mentientur, ut de malis corporis liberaretur iuxta illud, quod scriptum proferunt : *mors uiro requies'. Nos autem nouimus corpora credentium templa esse dei, si tamen spiritus sanctus habitet in illis. 29(36),1-Y — LXIII. Et haec sunt uerba libri, quem misit Hie- v1043

V 348

16 *Hier. 28 (35), 16. 19.20 *Hier. 28 (35), 16.17 (17) 21 cf. p. 346, 8. *Hier. 28 (35), 15. 23 Hier. 28 (35), 15. 1 cÉ^p..345; 44 *Ps. 141, 8. 9 cf. Hier. 28 (35), 10-12 (10.11). 13 ct. Gen. 2,2, Ex; 31, x siete. 16 cf. Eccli. 22, 11. 17 cf. I Cor. 3, 16. 6, 19. II Cor. 6, 16.

16 ciéciam IL 17 quoque M a.c. z;? quia oz. V'ulg., qui M a.c. »? aduersus P, enim add. Vulg. iSest]es V illoJinadZ. M.AV v 20est] annanias add. M p.c. y? mense—LXX om. V hincP 21secundo MAAV P 21/22 Hebraicum] cum L a.c., (e s. c 7) 44, cun MV P 23arguet V — ananias l/ — 25 potuerat V. 348

1supra diximus L, praediximus ce. v 4 a.c. populo V . 4/5 moriturum suplicium P et] sed (sic) V, et oz. v

add. V . as.u m^ M arguet L a.v.

p?

ut] & P

M,&siadd.P

18 habitat

psudopr.P

13 solet P, Li a.c.

liberatur V a.c. ^ prof**erunt L.—

2 illo] in add. s. s. »? 74 3 decipisti esse P 8 supplicium L 24 a.c., 9 hoc] loco aZ. M v quod] p (5c)

páàssü$ passus

M p.c.

L. — 10adJaP

— 11

— 18 mentientur M, mentientes 74 p.c.

16 scriptum] est add. JA V, (ee s. est zy?) uiro s. s. V, ueto DP, L a.c., (iusti s. uero 77?) A

v — 19 quem L .4, quae ce/.

hieremia L a.c.

IN HIEREMIAM

349

et Gamariae,

Iuda,

Io

I

5

2o

La]

filii Helchiae,

ad Nabuchodonosor,

bylonem,

349 350

275

20 remias propheta de Hierusalem ad reliquias seniorum iransmigratiionis et ad sacerdotes et ad rophetas et ad omnem populum, quem transduxerat Nabuchodonosor de Hierusalem in Babylonem postT quam egressus est Iechonias rex et domina — siue regina — et eunuchi et principes Iudae et Hierusalem — siue de Hierusalem siue optimates — et artifices de Hierusalem, in manu Hellasa, filii Safan, ^

350

V, 63

dicens

: 2. Haec

quos misit Sedecias,

regem Babylonis, dicit dominus

vex

in Ba-

exercituum

deus Israhel omni transmigrationi, quam transtuli de Hierusalem in Babylonem : aedificate domos et habitate et blantate hortos — siue pomaria — et comedite Í[ructum eorum ! Accipite uxores et generate filios et filias, date filiis uestris uxores et filias uestras date uiris et pariant filios et filias et multiplicamini et nolite esse bauci numero ! Et quaerite pacem ciuitatis — siue terrae —, ad quam transtuli uos, et orate pro ea ad dominum, quia in pace illius erit bax uobis ! 9. Haec epistula, immo libellus Hieremiae prophetae per legatos Sedeciae Hellasa et Gamaria mittitur in Babylonem ad eos, qui cum Iechonia et matre eius translati fuerant a Nabuchodonosor, ut per occasionem legationis regiae suum quoque opus propheta compleret et moneret populum transmigratum, quae sibi a domino fuerant imperata. 4. Pulchreque dixit: egressus est Iechonias rex et domina, eunuchi et principes Iudae et ceteri et : haec 2.8 *Hier. 29 (36), 2. 1 *Hier. 29 (36), 2.

10 *Hier. 29 (36), 5.

15 *Hier. 29 (36), 7.

2 Hier. 29 (36), 4.

20 transmigrationis seniorum P 22 quae V . traduxerat v ewz Vulg. 23 nabucod. M P, L a.c., nabochod. V (sie semper fere) in babylonem de hierusalem P

349

1 ieconias P (seziper) 2 eunuci JA a.c. iuda M cum Vulg. feri. et] ex M 3 siue de Hierusalem oz. v 3/4 artifices] faber et inclusor Vs. 4 ellasa P, Ellassa v, Elasa Vg. saphan V eum Vulg. 5 gamaliae M p.c. z? chelchiae M, L a.c., celchiae V, caelciae P, Helciae Vig. 8 transtulit M v 9 domus M a.c. 10 ortus P, LL a.c. 10/11 commedite 44 z.r. — 11accepite I. M a.c. 12 filias] et add. Vulg. date—filias is zg. »"* M, s. u. m* A, om. cet. 13 uestras -filias /n zz. V. uitis] ui /mras. ; ris s. «. 5? M — pr.et s. su. m? .M patient L a.c., parcant 74 a.c. 13/14 multiplicemini P, L. 74 a.c. v, ibi add. 5. 4. 7? M LA cum Vulg. 15 ciuitati P 15/16 transtuli uos] transmigrare uos

feci Vulg. MAV

a.c.

16 eo L .A a.c.

dfo M a.c.

17? epistola

18 Ellassam » — gamatiam (1 s. r »/*) M, JA p.c. 5? ,v — mittentur M

19 iechoniam L a.v.

|destom. V M a4. n*

o MÀ

ad] a M (sed eras.) 20 occansione L a.c.

iechonia L a.c.

22 fuerant imperata a dfio

1/2 domina] et ad4. v

p. 664

2 eunuci 74

iuda

PL 891

276

A

Io

II

2o

IN HIEREMIAM

V, 63

dicit dominus exercituum deus Israhel omni transmigrationi, quam transtuli de Hierusalem in Babylonem, ut non potentia regis Babylonis, sed domini uoIuntate translati esse uideantur. Et primo ad senes, deinde ad sacerdotes, tertio ad prophetas, quarto ad omnem populum dei sermo dirigitur, ut secundum ordinem aetatis prophetae quoque ad eos, qui monebantur, litterae peruenirent. 5. Monet autem eos non suis uerbis, sed domini, ut aedificent domos et

habitent in eis et plantent hortos siue pomaria et comedant fructum eorum, accipiant uxores et generent filios et filias et multiplicentur in loco transmigrationis et non sint pauci numero quaerantque pacem ciuitatis siue terrae, ad quam eos transtulerit dominus, et orent pro ea ad dominum. Causasque reddensait:'quia in pace illius terrae erit pax uobis'. 6. Hieremiae, quia post breue tempus erat Hierusalem secutura captiuitas, imperatur, ne accipiat uxorem, ne faciat filios. Vnde et nobis per apostolum dicitur: tempus breuiatum est

; superest,

si non

ut, qui habent

habeant.

uxores,

sic sint, qua-

Quodsi propter angustiam temporis ha-

bentibus usus uxorum tollitur, quanto magis non habentibus,

2^

ESSI

m

I

ne accipiant, imperatur ! 7. Hoc autem totum praecipit uaticinium prophetale, ne adquiescant pseudoprophetis, qui eis post breue tempus in Hierusalem reditum promittebant, sed ut sciant multo se in Babylone tempore moraturos, ita ut uxores accipere, plantare pomaria hortosque serere, aedificare domos et generare filios debeant. 8. Quodque intulit : quaerite pacem ciuitatis siue terrae etiterum : quia in pace illius erit pax uobis, illud apostolicum conprobatur, in quo iubet : obsecro igitur primo omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus, pro regibus et cunctis, qui in sublimitate sunt, ut quietam et tran16 Hier. 29 (36), 7.

18 cf. Hier. 16, 2 (1.2).

19 *T Cor*74*29

35 cf.

Hier. 27 (34), 16 (13).

V 351

2 Hier. 29 (36), 7.

8 *Hier. 29 (36), 7.

Hier. 29 (36), 7.

5 *I Tim. 2,

1.2.

4 quae

I

transtulit v

5 regi M a.c. »?*

6 uiderentur (re s. s. z?) M

prima M a.c. 10 domus IL. M a.c. 11 ortus D, L a.c. pomeria P 12 accipiantqg. / — 14 quaerque P 15 ea] eis v 17 heremiae L a.c. erit P 18 imperator P — pr.ne]nec V cipiat lV/ &.c. — a/t. ne] nec ZA p.c. v 19 apostolus M a.c., apostolos JA a.c. dicitur s. ». IL breue V» 20 ut] & V a.c. sic—habeant] tamquam non habentes sint v 21 habent L 4.£. 23 inperator P praecepit M 24 V, L a.c. 24 pseudophetis P a.c. 25 redditum P promittebam P

V 551

PL 858

1 ortusque P, L a.., horttusquee M quaerete LL a.c. 4 comparabitur v

2 domus M V . quoque M a.c. »? 5 primü V/ a.c. v 8 sunt in subl. »

v 1042

IN HIEREMIAM V, 63

quillam uitam agamus in omni pietate et castitate. 9. Porro secundum mysticos intellectus : postquam de Hierusalem, id est ecclesia, propter nostra peccata eiecti fuerimus et traditi Nabuchodonosor — de quo dicit idem apostolus :

IO

'tradidi

huiuscemodi

et obsetrices in Exodo, 20

La]

IO

carnis,

quia timebant

et seruabit

te ; circumda

illam,

et exaltabit

1 Prou. 5, 18.

15 I Tim. 1, 20: 17 cf. Matth. 7, 24-26. Luc. 6, 48.49. 20 cf. Gen. 2, 8.9.

3 *Prou. 4, 6.8.

5 *Sap. 8, 2.

9 caritate M 10 misticos V P intellectos P, M a.c. — 11 peccata nostra v 12 nabucod. P, L a.c., nabocod. M, nabochod. V/ — apostulus M 13 tradere MAVP

sathanae /(— /in. 15), satane P

tradidisti P a.r.

ins. s. P

blasphimare L a.c., plasphemare P

14 die s. ». P

15

17 disperare D, LL a.c.

domus M (— /jn. 18) 17/18 arenam M V P 19 et op. v obsetrices M P, (pr. s ex t corr. uid.) L, obstetrices 74 p.c. »?, v, optetrices V ; cf. p. 389, 11 exhodo L a.c. quia] I que s. 4. »? JA deinde V P v 20 ortus P 21 paradysum 24 p.c. zz* eden L V, eaden (n ex m) M, aedem .4, eadem P de quo scriptum est] unde dr (s. s. »;*) M

352

551 552

PL 892

dominum ; 10. Dein

te, et in alio loco : hanc exquisiui sponsam accipere mihi et amator factus sum decoris eius. Nec sufficit nobis una coniux, sapientia, nisi habeamus et reliqua : fortitudinem, temperantiam atque iustitiam, ut plures ex eis generemus filios. 11. Filias quoque nostras demus uiris, ut et fidei ueritas, quae interpretatur in filiis, bonis operibus copuletur, quae referuntur ad filias, et opera bona iungantur fidei saniIS XL Cot. S. A9 ct *Ex 1, 21.

852

in interitum

plantare hortos siue pomaria, qualem et dominus plantauit paradisum in Eden et posuit in eo lignum uitae, de quo scriptum est: lignum uitae est his, qui apprehenderint eam ; et qui tenuerit eam, beatus ;tertio accipere uxores, quarum una est sapientia, de qua scribit Salomon : ama illam,

A

satanae

ut spiritus saluus fiat in die domini' et iterum : quos tradidi satanae, ut discant non blasphemare —,non debemus esse securi nec torpentes otio salutem penitus desperare, sed primum aedificare domos — non super hare- p. 665 nam, sed super petram — et tales domos, quales aedificauerunt

15

352

277

1 lignum uitae s. 4. »;?? M

adphenderit P

2 tenuerint P, L. M .A a.c.

3 salamon L a.c. 4 seruauit M P, A a.c. te] et add. v — circumdam L a.v. exaltauit M P, 74 a.v. b accepere L a.c. 6 sufficet L; 2.4. ? coniunx A p.c. sapientiae P reliquas M p.c. »? e£ Klostermann, Texte etc. p. 71 10 ueritas s. 4. P filiab; M p.c., filios P a.c. bonisq; M p.c. z? conpulentur (alt. n in ras.) M iiferuntur P a.c. — fidei] & adZ. s. ». vy? M — sanctitati M, 4A p.c. n?

19 obsetrices] cf. Reiter in Berl. phil. Wochenschr. 1919, 642-645. 1/8 cf. Cic. De off. ; De quattuor uirtutibus (uide Hagendahl, Latin Fathers and the Classics, 1958, p. 377 sq. ; Hieron. in Zachar. r, 18-19).

19

$. HIRR.

LXXIV

PL 859

V 1043

278

IN HIEREMIAM V, 63-64

tati. Talesque filios generantes et filias multiplicemur numero, ut destruentes ea, quae paruuli sunt, et in perfectum crescentes uirum audire mereamur : scribo uobis, patres, quoI5 niam cognouistis eum, qui ab initio est, et cum apostolo dicamus liberis nostris : in Christo enim Iesu per euangelium ego uos genui. 12. Quaeramus quoque pacem ecclesiae ciuitati et terrae nostrae, ut ad eam redire mereamur, de qua domini iudicio translati sumus, ut habitare20

V 353

mus in 'confusionis' errore ; si enim illa susceperit nos, habebimus pacem. Simulque consideranda clementia domini ; orare praecipit pro inimicis nostris et bene facere his, qui persequun-

I tur nos, ut non simus nostra tantum salute contenti, sed ini-

29 (56), 8. 9

micorum quoque quaeramus salutem. LXIV. Haec enim dicit dominus exercituum deus Israhel : nom wos seducamnt prophetae uestri, qui

5 sunt

in medio

uestrum,

et diuini

uestri

et ne atten-

datis ad somnia uestra, quae uos somniatis, quia falsa isti prophetant uobis in nomine meo et mon misi eos, dicit dominus. 2. Prophetas, immo pseudoprophetas, et diuinos et somniatores fuisse in Babylone inter eos, IO quos Nabuchodonosor cum Iechonia et matre eius abduxerat, Hiezechiel propheta testatur scribens contra eos, quibus Hieremias quoque praecipit non credendum. Necdum autem eo tempore, quo haec epistula dirigebatur, Hiezechiel in Babylone coeperat prophetare ; hic enim sermo in principio Sede15 ciae regis mittitur, Hiezechiel autem quinto anno transmigrationis Iechoniae exorsus est prophetare, qui idem annus regni Sedeciae erat. 3. Porro secundum tropologiam pseudoprophetas eos debemus accipere, qui aliter scripturarum uerba accipiunt, quam sanctus spiritus sonat, et diuinos eos, qui coniecturam 14 I Ioh. 2, 15.

16 *I Cot. 4, 15.

2553 /6..48; T1. 63, 15. 72, 202 809 15. 6, 27.28.

V 353

10 cf. Ezech. cap. 13.

20 cf. Hieron. Nom. Hebt. p. 5, 18.

"c£; p.333, IO.

14 cf. Hier. 28 (35), 1.

12 multiplicaremur V in add. v

21 cf. Matth. 5, 44. Luc.

15 cf. Ezech. 1, 2.

13 paruli L a.c., paluuli P

14 mereamus 1^

15 cognouisti l7, agnouistis v innitio P a.r. 17 queramus IL, 18 ciuitatis M p.c. »* et terrae] &c^ ere A 19 iudicium L a.c. habitaremut M a.c.

20errorem L M, /Aa.r. praecepit cez. v

V 355

— habemus V,

persecuntut I/ P, L a.c.

AP a.c.v

— 22praecipit(pr. iin ras.) L,

nos s. 4. V/

1 tantum nre P salutem I 8 exercitum L a.c. $ medium P atendatis ? falso M p.c. m? cum Vulg. ipsi(pr. i s. 4. 7?) M cum Vulg. 8 immo] & add. P 9 babylonem P 10 nabucod. M DP, L a.c., nabochod.

adduxerat

v —— 11 ezechiel M, iezechiel 44

12 quosque l/

praecepit

VP 13 eo om. V . epistola V, M .A p.c. ezechiel 74, hiezechil (sic) V^ 14/15 sedechiae M .A V P (semper) 15 iezechiel (pr. i postea add.) A 16 iechoniae (ex iezechiel) V/ — idem] qui|dem (qui add. z;) M regis P 18 & eos P demus .4 a.c. zz? quialiter] qualiter V/ — 19 qua Li zc.» spifitus sanctus

»

conieturam

I^

PL 893

IN HIEREMIAM V, 64-65

354-

279

20 mentis suae et incerta futurorum quasi uera pronuntiant absque diuinorum auctoritate uerborum ; somniatores quoque, qui non audiunt illud scriptum : ne dederis somnum oculis tuis neque dormitationem palpebris tuis, de qui1 bus et Iudas apostolus loquitur: similiter et hi somniantes carnem quidem maculant, dominationem autem spernunt, quorum mens nequaquam uigilat, sed arrogantiae et erroris sopore depressa noctis horrore circumdatur, quibus ; loquitur et apostolus Paulus : eleuare, qui dormis, et exsurge a mortuis, et inluminabit te Christus. Y 1044

29,10-14a

LXV.

Quia

haec

dicit

dominus

: cum

coeperint

(36, 10-14) impleri in Babylone septuaginta anni, uisitabo uos et suscitabo super uos uerbum meum bonum, ut re10 ducam uos ad locum istum. Ego enim scio cogitationes, quas cogito super uos, ait dominus, cogitationes pacis

et non

afflictionis,

ut

dem

uobis

finem

PL 860

et

patientiam — siue spem —. Et inuocabitis me et ibiiis — siue iuxta Symmachum 2nuenietis — et orabitis 1; me, et exaudiam uos. Quaeretis me et inuenietis, cum quaesieritis me in toto corde uestro, et inueniar a uobis siue apparebo uobis. 2. 'Nolite', inquit, 'credere pseudoprophetis, diuinis et somniatoribus uestris, qui uobis uicinum in Hierusalem reditum pollicentur! Nisi enim septua20 ginta anni expleti fuerint — Cyro, rege Persarum, laxante captiuos —, nequaquam in patriam reuertemini ; et tunc mea promissa conplebo,

2 2^^

ut reducam

uos

ad locum

istum

666

;

ego enim scio cogitationes, quas cogito super uos, ait dominus'. Se dicit nosse, quid cogitet, illos autem cum suis prophetis, diuinis et somniatoribus ignorare ; futurorum igitur scientia soli deo competit. 3. 'Vt dem uobis,' ait,

LEE

22 *Prou. 6, 4. /354

355

1 *Iudas 8. 5 *Eph. 5, 14. 13 *Hier. 29 (36), 11. 14 *Hier. 29 (36), 12. 17 *Hier. 29 (56), 14. cf. Hier. 27 (34), 9 (7). 29 (36), 8. 22 Hier. 29 (36), 1o.*11 (10).

1 Hier. 29 (36), 11.

21 auctoritatem (m ;. s., sed exp.) L 22ne]nec. neque—tuis oz. V^ palphebris M P, 7A a.r.

354

iletog.v

. hi MP,.4ar.

A4terroris

MAAVP

AV v

somnium P

— ertoteMAVP

23

5

quid v 6exurge V, L a.c, exsurges P — inluminauit P, M 7A a.c. ? ceperint V, coeperit P a.c. 8(— 19) LXX V,LXXta P 8/9 uos et suscitabo oz. V^

11 quas] ego add. ug. V ait] dicit L. p.c. m? cum O D ; sed cf. lin. 24 cogitationis L a.v. 13 et ibitis oz. V^ 14 simmachum 1^ adorabitis M4 V P 15 pr. et] ego add. V uig. quaeritis I/ P, M .A a.c. 16 mes. 4. L.. 17? adparabo P a//. uobis] ait dis add. »* .M eum Vulg. (cf. p. 356, 3), dicit dominus add. v 21 patria V/ P, L a.c. reuertimini P, L M a.c. 22 & P

| 355

1 di M a.c.

280

IN HIEREMIAM

V, 65-66

'finem et patientiam: finem captiuitatiset patientiam laborum praesentium siue spem fururorum. Tunc inuocabitis me A

Io

et ibitis Hierusalem

misit, et reducamur I

A

et orabitis,

et exaudiam

uos.' Certe absque inuocatione et oratione captiuorum poterat implere dominus, quod promiserat, sed hortatur eos ad preces, ut, quod promissum est, mereantur accipere. Quaeretis et inuenietis me, cum quaesieritis in toto corde uestro, iuxta illud euangelicum : petite, et accipietis ; quaerite, et inuenietis ; pulsate, et aperietur uobis. 4. Secundum dvayoyr7v tam diu in saeculi huius 'confusione' uersamur, quamdiu 'requiem' septenarii numeri mereamur accipere et accepta paenitentia deus impleat, quod proad locum

nostrum,

ecclesiam ; idcirco

PL 894

enim dominus percutere uisus est, ut sanaret, dabitque nobis finem laboris nostri atque patientiae. Et inuocabimus eum et reuertemur in ecclesiam et orabimus, et exaudiemur. Quaeremus et inueniemus eum, cum toto corde quaesierimus illum, et

2o

V 556

La

29, 14-20 (86, 14. 15) I

tunc apparebit nobis. 5. Quidam 'septuaginta annos' iuxta illud interpretatur, quod scriptum est : dies annorum nostrorum in ipsis septuaginta anni ; qui cum fuerint expleti, tunc ad dominum reuertamur in toto corde nostro et exaudiamur et finis sit laboris nostri atque patientiae ; nunc enim in umbra nos omnia et imagine possidere. LXVI.

x: Et inueniar

a uobis,

ait dominus,

et re-

ducam cajiiuitatem uestram et congregabo uos de uniuersis gentibus et de cunctis locis, ad quae expuli uos, dicit dominus, et reuerti uos faciam de loco, ad quem transmigrare uos feci, quia dixistis : susciiauit nobis dominus $rophetas in. Babylone. 3 *Hier. 29 (36), 11. *Hier. 29 (36), 12. 3 *Hiet. 29 (36), 15. 9 *Matth. 73:7: *Luco11; 9: 11 confustone] scil. Babylone ; cf. p. 333, 10. Gen. r1, 9. 12 requiem] cf. p. 348, 13. Gen. 2, 2 etc. 14 cf. Deut. 32, 39. Hiob 5, 18. Os. 6, 1(2). Esai. 19, 22. 20 Ps. 89, 1o.

V. 356

1 cf. Hiob 8, 9. 14, 2. Ps. 145, 4.

2 cE..Ps. 38, 7. 1.Cot. i13; x25

2ali.patientia V/ — 4ibitis] in adZ. P otatibitis L, adorabitis V/ — 6 honoratut 4A a.c. 7/?, ortatut / P ? accepere L a.c. quaetitis M P v, 74 a.c. zz*, me add. M V v,(s. u.22) .A — 8meoz. MAV Pv 10quaeritis M P, JA a.c. z?* 11 UNUIIOI'NN M, ANA- .A, -rOI'HN P, anagogen s. 4. 77? A v tamdiu in] tam diuini I^ 13 accepere L a.c. di V . imimpleat P 15 est om. P ut] et L a.c. dauidque M a.v. 16 inuocabis I] 17 reuertimur P in]ad V quaerimus M P 18 inuenimus Y/ a.v. 19 LXX MV (2 Jin. 21), LXXta P (passip) ^ 20 interpretantur 74 p.c. z?, » — 21 annis codd, (s exp. L)

V 356

1 exaudiemur l/ patientia M a.c. z? 2 omnia *. s. L et] in add. v 3 asteriscos exhibent I, A in mg. singulorum uersuum usque ad lin. 8 (recurrit asteriscus in JA lin. 24), om. cet. ; fotum locum usque ad p. 357, 1 asteriscis praenotaui ex ipsius Hieronymi sententia (cf. b. 357, 1-4) pr. et—dominus oz. v ; cf. p. 354, 16 5 ad quae]atquae M — 6 serba et reuerti usque ad fame (p. 358, 6) desunt in M (excidit folium) ^ S suscitabit C /4, G p.c. babylonem P

v 1045

IN HIEREMIAM

357

V, 66

281

2. Haec enim dicit dominus ad regem, qui sedet su10 fer solium Dauid, et ad omnem populum habitatorem urbis huius et ad fratres uestros, qui non sunt egressi uobiscum in iransmigrationem ; haec dicit dominus exerciiuum : ecce mittam in eos gladium, famem et pestem et onam eos quasi ficus malas, comedi nom possunt eo, quod pessimae sint. 1j quae 9. Et persequar eos in gladio, in fame et in pestilentia et dabo eos in uexationem uniuersis regnis terrae, in maledictionem et in stuporem et in sibilum et in opprobrium cunctis gentibus, ad quas ego eicio 20 eos €o, quod non audierint uerba mea, dicit dominus, quae misi ad eos per seruos meos, prophetas, de nocte consurgens et mittens ; et non audistis, dicit dominus. Vos ergo audite uerbum domini, omnis iransmigratio, quam emisi de Hierusalem in Baby- lonem ! 4. -x. Hucusque in LXX non habetur, quae asteriscis praenotaui ; cetera enim, in quibus uel singuli uersus uel pauca ab eis praetermissa sunt uerba, uictus taedio annotare nolui, ne fastidium legenti facerem. Pollicetur autem dominus his, qui erant in transmigratione, quod post septuaginta annos captiuitatis redire eos faciat de uniuersis gentibus et de cunctis locis, ad quae expulerit eos, et captiuitate laxata pristinum statum et patriam recipere. 5. 'Et cum ego haec', inquit, *mea sponte facturus sim et certo tempore redditurus uos, IO frustra decipimini et putatis uos habere prophetas in Babylone, qui uobis falsa promittunt ; ita autem sciatis nequaquam uos reditum nunc sperare debere, sed aedificare domos, plantare pomaria, accipere uxores et generare filios et multiplicari numero et tempus exspectare promissum. 6. Audite, quid do1j minus loquatur ad Sedeciam, qui nunc regnat in Hierusalem,

PL 861

A^

357

1 *Hier. 29 (36), 14-20 (15). 12 cf. Hier. 29 (36), 5.6.

5 cf. Hier. 29 (36), 10.

10 cf. Hier. 29 (36), 9.

9 haec enim] quia haec Ig. 11 et oz. V ulg. 13 ecce] ego add. v eos L, cis cef. gladium] et adZ. P cum Vulg. 14 ficos malos P 165 commedi C, A a.fr. pessime V, L a.c. 16 eos eras. V^ gladio] et add. G V P wv eum Vulg. alt. in om. V P ert. in op. C G pesti(e)lentiae C, L a.c. 17 eos C V, uos L G DP, 4A a.c. uexatione V, Li a.c. — i8stupore P eiecio LL 4.C., eiciam v, eieci l/u/g. 20 audierunt » 23 ergo] auté 74 p.c. z;* domini] & aZ4. C, exp. G oms G a.c. 24 transmigrationi I

357

1 habentur Migne in editione anni. 1865 8 tedio C G.A V — 4legenti L, legentibus ce. v 5 transmigrationem V, L a.r. LXX GV X96facit C a.c. ? adque C, ad quam P Sp*a*t*riáà T; 9 redditurus O PF, (pr. d s. ».) L, reddi-

turos P, redituros C G JA V v, reducturus D p.c. n? 10 decipimini (pr. e£ a//. i in ras.) L, decipiemini cez., (2//. e eras. A) deputatis V/ — babyloné P 11 promittunt L, promittant ce/. 12domus C,La.. 13multiplicare LG V P 4.€. 14 spectare L a.c., expectare cef. pmissum IL

n 667

PL 895

282

IN HIEREMIAM V, 66

et ad omnes

2o

V 558

T

habitatores urbis eius, id est ad fratres uestros,

v 1046

qui noluerunt meae oboedire sententiae et Babylonem migrare uobiscum, quod nequaquam captiuitatem possint effugere, sed gladio et fame et peste moriantur, et ponat eos quasi ficus malas', quas Theodotio (et Aquilae prima editio» interpretatus est 'sudrinas', secunda -*pessimas',, Symmachus 'nouissimas' ; quae Hebraice appellantur 'suarim', sed scriptorum uitio pro media syllaba siuelittera *alpha' Graecum *'delta' inoleuit, ut pro 'suarim' legatur 'sudrim'. 7. Quomodo autem cofinus siue calathus, qui habebat ficus bonas, *primitiuas' habuisse dicitur, sic alter cofinus, qui habebat ficus malas, ha-

^

Io

I

A

buisse ficus 'nouissimas' scribitur. 8. 'Et persequar', inquit, *eos, qui nunc in Hierusalem urbe uersantur, gladio, fame et pestilentia, ut primum obsidione confestim, qui remanere et effugere potuerint, dispergantur in uniuersas terras et exemplo sint omnibus maledictionis, stuporis et sibili et opprobrii, ad quos ego eiciam eos, quia non audierunt uerba mea, dicit dominus, quae per seruos meos locutus sum ad eos de nocte consurgens et mittens, et numquam monere cessaui, ut imitarentur uos, qui nunc in transmigratione securo otio perfruimini, donec promissio domini conpleatur. Vos autem, qui meae oboedistis sententiae et regi uos Babylonio tradidistis, audite, quae dicturus sim'. 9. Et in hoc loco delirus interpres somniat ruinam caelestis Hierusalem et ad eos prophetiam dirigi suspicatur, qui in huius mundi Babylonia regione uersantur, quod bene fecerint in haec corpora 19 Hier. 29 (36), 17.

V 358

V 358

20.21.22.23 *Hier. 29 (36), 17.

1.4 *Hier. 29 (36), 17. 2 cf. Hiet. 24, 2. 4.5 *Hier. 29 (36), 18. 9 *Hier. 29 (36), 19. 11 Hier. 29 (36), 19. 16 de/irus interpres] scil. Origenes ; cf. p. 346, 21. CE. Hebrr222!

16 huius / — 17 noluerant » et] in ad. V', 4A p.c. z? iSeffugire P — 19 ponat L, ponam cef. v 20 mala P quos theodotion V et Aquilae ptima editio suppleui cum Hurmfredo Hodio (De bibliorum textibus etc. Oxonii 1705. p. 584), nisi quod eadem uerba omisso et lacunaque pos? editio accepta post sudrinas transponi uult (cf. b. 163, 7. 253, 17 et p. 12, 4, 12, 18. 195, 10) ; om. codd. » 21 secundas l/ ^ pessima G a.c. simmachus l/ — 22 hebtaicae C ;4 scripturorum C 23 medio P alia 4 V deltha 4A 1ut]et V7 a.c. subrim C P, 44 Ga.c,sutim V/ — cophinus V» X 2calatus C GP 7A gu ficos JA a.c, — primitias C 4, G a.c. z;?. 3 cophinus V P v» ficos P

4 ficos D, L p.c. JA a.c.

6etom.P

confestim] confecti coni.

Vallarsius, conferti Engelbrecht ^— V manerent V — poterint 74 a.c., poterant I^ 8 maled.] & adZ. V siuili M a.v. 9opptoprii M eiéciam L eos] uos LMV P,A a.. 10 loquutus M X 11 consurgens IL, 13 otio] eicio 1^ petfruemini M D, L JA a.c. donechaec M — 15 trandidistis V/, tradedistis P sun MAAVP €os] deos M a.c. v?

V 557

16 dilerus L 74 a.c., delerus M P, delerans ^ 18 hac M, L a.c., hoc V^

20 additamentum improbat Jülicher

17 ad

PL 862

7 359.

IN HIEREMIAM 20

La]

A^

IO

V, 66-67

sponte descendere et in terra Chaldeorum aedificare domos, plantare pomaria, accipere uxores, filios generare bonisque operibus restitui post septuaginta annos in locum pristinum et in caelestem Hierusalem ; 10 illos autem, qui noluerint propria uoluntate ad terrena descendere, haec passuros, quae dominus Sedeciae et eius populo comminatur, qui noluerunt imitari fratres suos nec uenire in Babylonem, quod mittat in eos gladium et famem et pestem, hoc est rerum omnium paenuriam, et ponat quasi ficos pessimas, quae penitus comedi non possunt, et persequatur eos gladio sempiterno et det in uexationem uniuersis regnis terrae, quo scilicet nequaquam homines, sed daemones fiant, aeriae potestates, et sint apud cunctos angelos, qui praesint singulis prouinciis, in maledictionem et in stuporem et in sibilum et in opprobrium cunctis gentibus. 11. Et hoc eos idcirco passuros, quia uerba prophetarum in caelesti Hie-

7 359

7 359

/ 360

/ 359

V 1047

PL 896

rusalem audire noluerint, qui eos hortabantur, ut ad terrena I^

descenderent et corpus humilitatis assumerent et acta paenitudine post uerum sabbatismum locum pristinum possiderent. 12. Haec ille dixerit ; quae cum audiunt discipuli eius et

Grunnianae familiae stercora, putant se diuina audire mysteria nosque, qui ista contemnimus, quasi pro brutis habent animantibus et uocant z»Aovaewras eo, quod in luto istius cor-

poris constituti non possimus sentire caelestia. 9 (36), 21-22. LXVII. Haec dicit dominus exercituum J 360

283

20

I hel ad Ahab,

filium

Culiae,

deus Isra-

et ad Sedeciam,

filium

20 cf. Hier. 29 (36), 5.6. 21 cf. Hier. 29 (36), 10. 22 cf. Hebr. 12.22. 5 *Hier. 29 (36), 17. Hier. 29 (36), 17. 4.10 Hier. 29 (36), 18. 12 cf. Hebr. 12, 22. 14 cf. Phil. 5, 21. 15 cf. Hebr. 4, 9. p. 355, 12. 17 Grunnianae fam. stercora] Rufini discipulos dicit ; cf. p. 347, 8. cf. Cic. De orat. III 164. 19 cf. Strab. XVII r, 21 p. 803. Hieron. Epist. 84, 9. 19etor.P

et—Chaldeorum o».

21 operibus] insistere a47. V

M ^ caldaeorum P ; descendere adZ. L. /A a.c.

— 22 caelesti V/ — nolluerint L a.r.

1 terrena] aeterna 74 2 nolluerunt L a.r., noluerint V/ P 3 babilonem 4 4 est s. 4. LL 4/6 penuriam M V P, Li a.c. ; cf.p.344, 100 8 &cusMAAVPv

pàenitus LL

6 sequatur P a.c.

* uexatione L a.c.

quos V, que P

8 aereae 74 p.c., etheriae (et y. s. zy. rec.) P 8/9 potestatis M V' P, JA p.c. 9 praesunt V, M p.c. 10 im P 11 opproprium M cuntis P — 12 passurus L a.c. caelestis M a.r. 13 ortabantur P 14/15 poenitentia v 15 post uerum 77? A, (e ex i) L, posuerunt »;* /A, post ierunt »;? /4, post uerbum P sabbatissimum P 15/16 possederent L, M p.c. 16 dixerint L a.r. 17 grunniane L a.c, grunniant M stercore P se M 17/18 misteria I^ 18 nosque] nos quoq. l^ 19 IJIHAOYCIOTOC M, IIHa- (pelusiotas s. 5») 44, magis corruptum in V P 20 possumus 17 1 achab M p.c. v eum Vulg. (— lin. 7),aab V,haab P ^ coliae 74 p.c. v cum V'ulg., guliae V/, goliae P

9 cf. Eph. 2, 2.

p. 668

284

V 361

IN HIEREMIAM

V, 67

Maasiae, qui prophetant uobis in nomine meo mendaciter : ecce ego tradam eos in manu Nabuchodonosor, regis Babylonis, et percutiet eos in oculis ues2. Et assumetur ex eis maledictio omni iransA iris. migrationi Iudae, quae est in Babylone, dicentium : ponat te dominus sicut Sedeciam et sicut Ahab, quos [rixit rex Babylonis in igne pro eo, quod fecerunt stultitiam — siue iniquitatem — in Israhel et moechati sunt uxores amicorum — siue ciuium — suorum ei locuti sunt uerbum in nomine meo mendaciier, quod non mandaus eis ; ego sum iudex et testis, dicit dominus. 9. Aiunt Hebraei hos esse presbyteros, qui fecerint stultitiam in Israhel et moechati sunt uxoI ^ res ciuium suorum, quorum uni loquitur Danihel: inueterate dierum malorum et alteri: semen Chanaam et non Iuda, species decepit te et concupiscentia peruertit cor tuum ! Sic faciebatis filiabus Israhel et illae metuentes loquebantur uobiscum ; sed non filia Iudae sustinuit iniquitatem uestram. 4. Quodque propheta nunc loquitur : et locuti sunt uerbum in nomine meo mendaciter, quod non mandaui eis, illud significari putant, quod miseras mulierculas, quae circumferuntur omni uento doctrinae, sic deceperint, quo dice-

PL 865

rent eis, quia de tribu erant Iuda, Christum de suo semine esse

v^

V 360 V 361

generandum ; quae inlectae cupidine praebebant corpora sua quasi matres futurae Christi. 5. Sed illud, quod in praesentiarum dicitur : quos frixit rex Babylonis in igne, uidetur Danihelis historiae contraire. Ille enim asserit eos ad sententiam Danihelis a populo esse lapidatos ; hic uero scriptum est, quod frixerit eos rex Babylonis in igne. Vnde et a plerisque

9.10.14 *Hier. 29 (36), 23. 16 Dan. 13, 52.*56.*57 (Sus. 52.56.57). Hier. 29 (36), 23. 23 cf. II Tim. 3, 6. cf. Eph. 4, 14.

5 Hier. 29 (36), 22.

6 cf. Dan. 135, 61.62 (Sus. 61.62).

2 maassiae P ptophetant] in 222. P bucod. P, L a.c., nabochod.(r. o ex u) V 8 fixit V/ P babilonis M ^ igné 4 mechati V, moecati P, M a.c.

P a.c. V

3 ecee (sic) L manus l/uig. na6Iuda Vulg. ^" haab(a/f.a5.9.) V fecerint M 74 p.c. cum Vulg. 9/10

10 sunt] in aZ. s. s. 7»? M cum Vulg.

— 12 testes

13 hebrei M — eosP práesbyteros L, prae(e)sbiteros 74 (P), pbros 14 fecerunt P moecati L M P, mechati 1 sunt] in add. s. u. »? .A

15/16 inueterati 74 a.c.

V 361

21

(alt. a s. u. 19 ille 4 quoque M 3inlecte

16 malorum ;s. s. V^

chanam L a.c, chanaan

V,

»?) M, chanan 24, canan P, Channam v ; cf. p. 24, 10 18 subuertit » V, L a.c. non s. 4. P 20 Iuda v sustenuit L a.c. 20/21 a.c. 23 putat P V/ P prebeant V — B fixit V/ 6 historia MP,L /4a.«. contra-

hire 74, contrariae

fixerit V/ p.c.

I7

illa 4A p.c. »?

plerique L a.c.

adserit ad M

* ad M zs.r.

8

v 1048

IN HIEREMIAM V, 67-68 IO

I A^

285

ac paene omnibus Hebraeis ipsa quasi fabula non recipitur nec legitur in synagogis eorum. 6. 'Qui enim', inquit, 'fieri poterat, ut captiui lapidandi principes et prophetas suos haberent potestatem ?' Magisque hoc esse uerum affirmant, quod scribit Hieremias, conuictos quidem esse presbyteros a Danihele, sed latam in eos sententiam a rege Babylonis, qui in captiuos ut uictor et dominus habebat imperium. 7. Quanti et de nostro grege similes Ahab et Sedeciae prophetant in nomine domini mendacium et faciunt stultitiam in Israhel et moechantur uxores ciuium suorum, qui in eadem ecclesiae sunt urbe generati !

20

362

MT

wA

29 (36), 24-29

IO

15

Quos uerus Nabuchodonosor friget in igne peccati dicente Osee propheta : omnes adulterantes quasi clibanus succensus a coquente. 8. Felix, qui tollit iugum ab adulescentia sua et sedet solus, quia amaritudine repletus est, potestque dicere cum Dauid : non sedi in concilio malignantium et cum iniqua gerentibus non introibo ! 9. Quodque intulit nunc propheta : ego sum iudex et testis, dicit dominus,

hunc habet sensum

13 cf. Dan. 15, 61 (Sus. 61).

362

362

: 'haec, quae dico de duobus

pseudoprophetis, qui loquuntur uerbum in nomine meo mendaciter, quod non mandauerim eis, nequaquam opinione cognoui, sed ipse scio uera esse, quem celare nemo potest nec effugere mei iudicii ueritatem'. LXVIII. Et ad Semeiam Nehellamitem dices ; et quod sequitur : haec dicit dominus exercituum deus Israhel : bro eo, quod misisti in nomine tuo libros ad omnem populum, qui est in Hierusalem, in LXX non habetur ; rursumque addidere de suo : »o» mis? te in nomine meo et consequenter iuxta ordinem : e£ ad Sofpho20 Os. 7, 4.

21 cf. Thren. 5, 27.

1 cf. Thren. 5, 28.15. a *Psioss 4. 4 Hier. 29 (36), 23. 13, 9 sec. Vulg. Rom. 2, 3. 13.14 *Hier. 29 (36), 25.

8 cf. Hiob

9 ac] & M, hac P pene MV P hebreis I^ quasi ipsa V a.v. recipietur M 10 sinagogis I/ P qui (1 quomodo s. zs. 77?) 4 inquiunt 74 5.c. m*,v 12 magis qui L/, et magis v — 13 conuinctos P praesbyteros M .A, pspiteros P 14 prolatam 4 p.c. »? — pr.in L V P, ad M, A p.c. »^. rege (ge s. «) L 15 dominus (omi s. ».) L habeat V quanti (n s. &) L 16 similis L a.c. achab V/v Ahab et] habent P — 17? moecantur P, M a.c. zi", mechantur V, in add. s. s. »? A 18 orbe I7 19 uero M, uiros V P, A €.c. p nabucod. P, L2. nabochod. V frixit M, JA p.c. »?, frigit V. — in opi, P oseae 44 l7 20 clybanus 74 21 quoquente 74 P felix] fixit ^ ab om. M .A a.c. adulescentiae 74 a.c. »? 1 suae (5i) .A qui / | potesque M .A a.c. z? 2in]cum V . conci-

lium Lz..,consiiov

— 3cumow.V

loquitur M a.c., locuntur V/ P

. quoqueMza.z?

*? mandaueram v

4intulitM

opiniones P

— 6

8 sed] &

add. P ueta L, V, uerba M D, A a.r. quem M . càelare LL 9effugire P me V 10Semeian lV/u/g. (— p. 365, 11.15) necllamitem I7, Neelamitem (sie semper) v, Nehelamiten V/u/g. (— p. 365, 11,15)

habentur P 5.c.

de om. M V, A a.c. m?

— 14 habebantur M, L .A a.r.,

15ad]aP

PL 897

286

IN HIEREMIAM V, 68

niam,

20

V 365

^

IO

I

v^

filium

Maasiae,

sacerdotem

et iterum

de He-

PL 864

braeo : et ad omnes sacerdotes ; 2. ac deinde historia texitur : dominus dedit te sacerdotum $ro Ioiadae sacerdote, ut sis dux —siue praeceptor et episcopus — in domo domini super omnem uirum arrepticium et prophetantem, ut mittas eum in neruum et in carcerem — siue in custodiam et in cataracten, quem Symmachus puoyAóv, Aquila ipsum uerbum Hebraicum posuit 'sinac' —. 9. Et nunc quare mon increpuisti Hieremiam Amnathothiten, qui pbrophetat uobis ? quia supev hoc misit ad nos in Babylonem dicens : longum est ; aedificate

domos

et habitate

et blantate

n. 669 Y 1049

hortos

et comedite fructum eorum ! Legit ergo Sophonias sacerdos librum istum in auribus Hieremsiae brophetae. 4. Semeias deloco 'Nehellami', qui interpretatur 'torrens', cum rege Iechonia ductus fuerat in Babylonem et prophetabat populo mendaciter eo, quod celeriter essent Hierusalem reuersuri. Fuisse autem eum pseudoprophetam sequentia Hieremiae uerba demonstrant : haec dicit dominus ad Semeiam Nehellamitem : pro eo, quod prophetauit uobis Semeias et ego non misi eum. 5. Quia igitur Hieremias ad eos, qui erant in Babylone, litteras miserat dicens : aedificate domos

et habitate

; plantate

hortos

et comedite

PL 898

fructum eorum ; accipite uxores et generate filios! Et post alia iunxerat :non uos inducant prophetae

uestri, qui sunt

17 *Hier. 29 (36), 25.

V 365

uestri, et diuini

ues-

19.22 *Hier. 29 (36), 26.

1.2 *Hier. 29 (36), 26.

8 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 39, 16.

27 (34), 15 (12). 29 (36), 21.

14 cf. Hier. 29 (36), 1.

in medio

10 cf. Hier. 27(34), 16(13).

15 Hier. 29 (36), *5.6.

9 cf. Hier.

— 12 Hier. 29 (36), 51.

18 *Hier. 29 (36), 8.

16 hebreo M 4 17 omnes] uniuersos l/zig. sacerdotes] dicens add. in mg. 2? L eum Vulg. istoria P 18 pr. sacerdote I^ p ioiada sacdote 5. s. »? A ioiade P, (alf. is. 4.) V,v cum Vulg. — 20 arreptitium 74 a.c., atepticium WP 21ut]et 7 — eruum P carcere P 22 custodia P caracten 74, cataracte l/, catharacten P 22 simmachus 74

V 365

1 moclon s. uocez Graecam A, 2-COXAON V. hebra*icum L, ebraicum P 1/2sinassM AV P 2 inctepasti (a zn ras.) M, 4A p.c. p? cum Vulg. — 2/8 hieremia P 8 anathothithen 74, anatothiten P 4 in Babylonem ad nos Vulg. dicens longum € s. 4. I^ 5 domus M V a.c. inhabitate 44 p.c. z^ (— lin. 16) hortus M a.c., ortos P 6 fructus v cuz Vulg. ? istum] hunc I7 8 nehellaim M, neellami / P, Neelami v interpretatur (etatur s. s. 77?) 4 9 hieconia M, ieconia P babylone P populo prophetauit P 10 esset M a.c., in add. v 11 pseudopropheta V/ P 12 demonstrent P 13 neellamitem / P 14 et oz. P 15 babylonem P aedificare P 16 domus M hortus M, ortus P

adiunxerat 74 p.c. z?

17 fructus M p.c. v

uxotis M

seducant V P, M .A p.e. v

18 iuncxerat M,

:

IN HIEREMIAM

V, 68

287

20 tri ! Ac deinde : quia falso isti prophetant nomine

64

165

meo

et non

misi

eos,

dicit

uobis

dominus,

in

intelle-

gens Semeias sub communi nomine pseudoprophetarum contra se scriptum mittit litteras Hierusalem ad Sophoniam, filium Maasiae, sacerdotem et ad reliquos sacerdotes contra Hieremiam, quare non increpetur a Sophonia sacerdote, cuius officium est discernendi inter prophetas, qui spiritu sancto qui contrario, et recludi iubeatur in carcerem, ut ^ loquantur, mendacii sui poenas luat et populum ultra supplantare desistat. 6. Ioiadae sacerdos fuit, qui Ioas post interfectionem Gotholiae imperium tradidit et interfecit sacerdotem Bahal. Hoc est ergo, quod scribit : *quare non imitaris Ioiadae sacerI o dotem et interficis Hieremiam pseudoprophetam ? Dominus enim te pro Ioiadae constituit, ut habeas curam templi et praecipue discernas, qui sancto spiritu loquantur, qui daemonico' — discretiones autem spirituum dominicae esse gratiae et apostolus memorat — ; '*cur', inquit, *non increpuisti I 5 Hieremiam Anathothiten ?' 7. Quod ipse merebatur quasi pseudopropheta, refert in prophetam et praeuenit mendacio ueritatem. Vnde et prudentiores putantur filii tenebrarum filiis lucis in generatione hac nobisque agentibus patienter et exspectantibus miserorum salutem praeueniunt heretici et 2 o nos suo appellant nomine ducentes caeci caecos in foueam. 8. Misit, inquit, ad nos in Babylonem dicens : longe est. Hoc est omne, quod dolet, quare aduersum suum mendacium Hieremias scripserit ueritatem longe esse reditum et post septuaginta annos redituros in Hierusalem ; unde debere eos aedificare domos, plantare pomaria et comedere fructum eorum, accipere uxores et facere filios, quae praeteritus —

4.12 cf. Leu. ro, 10.

365

4 cf. IV Reg. 11, 18-21. II Par. 25, 17-21.

Cor. 12, 10. I Ioh. 4, 1-6. Matth. 15, 14. Luc. 6, 39. 1 cf. Hier. 29 (36), 10.

20 qui V

364

v 1050

T

20 *Hier. 29 (36), 9.

364

PL 865

istifalsov

1 scribstum P

sophonia P 5 p.r., ioiade V^ P, p.«4v — 9ioiade loquentur P diuinae v

13 cf. I

14 *Hier. 29 (36), 27. 17 cf. Luc. 16, 8. 21 *Hier. 29 (36), 28. 2 cf. Hier. 29 (36), 5.6.

20 cf.

— 21 misit ^

mitt&

P a.c.

2 naasiae D, (n s. ».) V^

3 sacerdote

loquuntur M, et add. v qui] e add. s. u. »? A 4 ioiada Ioiades v 8 otholiae M 74 f.r., Athaliae v — sacerdotes P, Ioiadem v 11loiade» constituit pro ioiade P daemoniaco v 13 discretionis V/ ^ dominicae ow.

esse oz. V.

14 quur M

increpuistis M, crepuisti P a.c.

M M 13 V, 15

anathothithen M, anathotiten l/ —— quodque v» 16 reffert P propheta L^ 10/17 mendacium L a.c. 19 expectantibus V/ DP, L a.v. 21 babilonem .M 22 est op. .M .2 unde] & a42. P

fructus v

3 domus

4 accepere L a.c.

M

commedere

praeteritur P a.c.

;4 a.r.

3/4 fructos P,

nu 670

288

IN HIEREMIAM V, 68-69

; sermo narrauit. Quas litteras cum accepisset Sophonias sacerdos, ad cuius specialiter nomen scriptae erant, legit Hieremiae quodammodo suggillans eum et ipsa increpans lectione, quare auderet in Babylonem talia scribere. 29(36),20-32 LXIX. Et factum est uerbum domini ad Haiere10 /jià0s. dicens : militie ad ommem iransmigrationem dicens : haec dicit dominus ad Semeiam Nehellamiien : pro eo, quod brophetauit uobis Semesas et ego

V 366

non

misi

eum

et fecit uos

confidere

in menda-

19 cf. p. 365, 8.

V 366

22 cf. Hier. 29 (36), 25.26.29. 5 Hier. 29 (36), 32. 9 *Ps. 88, 35. 12 Hier. 29 (36), 32.

B natrabit (1 ex a) P accipisset M, LL a.c. 6 hieremias P — 7?quomodo M 4 IZ PI ipse P increpens P lectionem P 8 babylone P alia Pp 9 factüs (5/c) P 11 neellamitem P (semper) 16 erit] ei add. M p.c. v cum Vulg. 18 aduersus V P v cum Vulg. 20 alipnas 74 a.c. z?, alifnas V/ P turbidas M 74 V v, turpidas P sumpserat M4 V/ P, L a.c. — 22 epistolas V, .A a.c. quur M . prophetam | 23 reclaudi P carcete M P, (re $. 4.) L, in carcerem (in s. s. 77) JA, in carcere 17 24 propheta l/ — accussat A a.r. epistolam M V, .A a.v.

V 366

PL 899

cio, idcirco haec dicit dominus : ecce ego uisitabo I ^ super Semeiam Nehellamiten et super semen eius ; non erit uir sedens in medio populi huius et nom uidebit bonum, quod ego faciam populo meo, ait domainus, quia jraeuaricationem locutus est aduersum dominwm. 2. Pseudopropheta Semeias uere 'Nehellamites', 2 o qui de 'torrente' alienas et turbatas aquas sumserat, irascitur contra mendacium suum uera scripsisse Hieremiam et ad Sophoniam sacerdotem mittit epistulas, cur ausus sit propheta scribere ueritatem, et cupit eum recludi carcere, ne loquatur. PL 866 Sophonias quoque prophetam latenter accusat, dum legit episi tulam mentientis et accusationem eius habere se iactitat. 3. Quanto magis sceleris rei sunt, qui defendunt pseudoprophetas et mentientes fouent et aliorum male inuenta sua faciunt esse peccata ! Audiat itaque pseudopropheta, intellegat sacerquid per eum et ipse audire mereatur: haec dicit doi dos, minus : ecce ego uisitabo super Semeiam. Haec dominus loquitur, non propheta, quod uisitet super Semeiam PL 9oo Nehellamitem non in remedium, sed in supplicium mentientis iuxta illud, quod scriptum est : uisitabo in uirga iniqui10 tates eorum et in flagellis peccata eorum. 4. Nec solum super pseudoprophetam uisitat, sed et super semen eius, omnes discipulos, quos suo errore decepit. Non erit, inquit,

i accussationem 74

eius accus. P ^ iactat L &.. ^ 92 quanti JA p.c. »?

3a sua M 6 hoc v 8 nehellamiten M V cuz O D uirgam V/ P iniquitatis L a.c. 10 et—eorum ;. y. LL V, prophetam pseudo P etom. V

suplicium P a.c. 9 11 pseudopropheta

67

IN HIEREMIAM VY, 69-VI, 1 15

289

uir sedens in medio populi huius. Deleatur de sanctorum conciliabulo stirps pessima nec sedeat in medio quiescentium, qui cum stantibus stare non potuit nec audiuit illud: si stetisset in substantia mea. Cumque dominus perfectionem uirtutum

omnium

V 105I

finito septenario tempore pro-

mittat, ille non uidebit bonum, quod sibi in praesenti tempore uindicabat. 5. Hoc autem totum fiet, quia praeuarica20

tionem

locutus

est

aduersum

dominum,

ut diceret

v 1052

iam soluta peccatorum captiuitate reuersuros esse in Hierusalem, quibus apostolus comminatur : iam saturati estis, iam 25

diuites

utinam cum !

facti

estis,

regnaretis,

ut

sine

et

LIBER

nobis

nos

regnastis

regnaremus

; et

uobis-

SEXTVS i. 669-670

i

IO

I. Prolixitas uoluminis Hieremiae prophetae uincit nostrum propositum, ut quamuis breuiter, tamen multa dicamus. Vnde et praesens sextus liber commentariorum in Hieremiam repromissiones mysticas continebit, quas Iudaei putant et nostri iudaizantes in consummatione mundi esse conplendas ; necdum enim sub Zorobabel possunt expletas conuincere. 2. Nos autem sequentes auctoritatem apostolorum et euangelistarum, et maxime apostoli Pauli, quicquid populo Israhel carnaliter repromittitur, in nobis spiritaliter conpletum esse monstramus hodieque impleri nec inter Iudaeos et Christianos ullum aliud esse certamen nisi hoc, ut, cum illi nosque credamus Christum dei filium repromissum, et ea, quae sunt futura sub Christo,

15 cf. Ezech. r, 21. 16 zLiuer 22022 (36), 32. 22 *I Cot. 4, 8.

14 pessime P a.c.

i6stetisses

cf. Hier. 29 (36), 1o.

/ — substantiam meam

19 Hier. 29

M V P, /Aa.r.

| 16/17

perfectionum P, 74 a.c., perfecti numeri tutum (eri /» ra.) M — 17 omnium uirtutum M 19 fiat P a.c. qui I 20 aduersus M » 21 etiam I solutam... captiuitatem LM V P, ;Aa.r. reuersus L a.c., reuersos M V D, JA a.c. y?

23 regnatis V, L a.c.

— 24/25 uobiscum] add. /i//. fere maiusc. : expt lib V* in

hieremiá- proph incp lib' sextus L, expl in hieremia propheta. commentarior lib. V. amen. incp hieremia propheta explanationum lib. VI. amen. M, explic in hieremia propheta cómentariorü lib quintus incipit lib VI emendaui .4, explicit in hieremia propheta commentariorum *** V incip liber VI. V, expl. lib quintus

incip lib sextus ufid supra P 2 prolexita L a.c., prolixas M a.c. uicit P 4 hieremia M V . repromissionem 24 a.c. z7/), promissiones l/ — *? zorobabyl L explere V, expletos (o ex u) P 8 auctoritates M 9 isrlitico 1^ 10 spiritualiter 74 p.c. z?, v 11 impleri L cw» O D, com(n)pleti ce£. v ; cf. p. 84, 14. 20. 185, 6, 369, 2.3, 402, 13. 17 ne V et]jut V 12 illis AA a.c. 7? nos quoque 74 p.c. »* 13 et de. 5»? A sunt] dicunt /z ras. s. sunt »* ,Á futura] uentura I^

V IO5I1052

290

IN HIEREMIAM

VI, 1-2

a nobis expleta, ab illis explenda dicantur. 3. Qui igitur Chris15 tum uenisse iam credimus, necesse est, ut ea, quae sub Christo futura dicuntur, expleta doceamus nosque esse filios Abraham,

V 368

I

de quibus scriptum est : potest deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham, ad quem facta est repromissio: et in semine tuo benedicentur omnes gentes. Quam benedictionem uas electionis in Christo expletam docens:

non

dixit, inquit, in seminibus,

sed in semine,

qui est Christus. 4. Ora igitur, frater Eusebi, dominum 5 Iesum Christum, ut eodem labore et spiritus gratia, quo aliorum prophetarum, et praecipue Isaiae, repromissiones interpretati sumus, etiam huius prophetae explanare ualeamus, qui, quantum in uerbis simplex uidetur et facilis, tantum in maiestate sensuum profundissimus est. II. Hoc uerbum, quod factum est ad Hieremiam 30 (31), 1o a domino, dicens : haec dicit dominus deus Israhel 1-3 dicens : scribe tibi omnia uerba, quae locutus sum ad tie, in libro ! Ecce

nus, 15

hel

et conuertíam et Iuda,

ait

enim

dies

uenient,

comuersionem dominus,

jopuli

et conueriam

p 671

V IOSI

dicit domi-

mei eos

Isra-

v I052

siue

PL 867

—

sedere faciam — in terram, quam dedi patribus eorum, et fossidebunt eam. 2. Promittentibus in Babylone pseudoprophetis cito populum, qui cum Iechonia captus fue- V 1053

rat, reuersurum et Anania, filio Azur, in Hierusalem eadem 20 praedicante Hieremias propheta et illud quidem futurum asse-

ruit non intra biennium, ut illi mentiebantur, sed finitis septua-

V 369

V 367 V 368

ginta annis et nunc scribere iubetur in libro et memoriae tradere, quae dominus uentura praenuntiet. 9. Ex quo maniI festum est nequaquam uicinum tempus esse uaticinii, sed

17 *Matth. 5, 9. 1 *Gen. 22, 18. 26, 4. *Act. 5, 25. 8 cf. Act. 9, 15. *Gal, 3, 16; 16 *Flert39(37) 2. 17 cf. Hier. 27 (34), 16 (123). 19 cf. Hier. 28 (35), 1-4. 21 cf. Hier. 29 (36), 1o.

14 ab illis] a nobis M, (exp. 77?) A

V 368

abrahae M p.c. z?

17

quod M A P ar. 6 M — ets.2. M facilis] Vulg. 14 conuertam $4. LM.A,on.V P conuetsionein P ^ 16in]ad Vg. terra P, M p.r. v 17 babylonem M .A a.r. v 18 iechoniarh L, ieconia P 19 annaniae M, annania 74 P azuri P 20 praedicanté P hieremia V . illuc V, M.A a.C. 21 ut] et V/ — mentienbantur LL finitis] cà finiti fuerint M p.c. »? 22 anni M 5.r. tunc » . iubetur in libro scribere v memoria M X 23

praenuntiat M 5.«., pronuntiet 74

V 569

explenda dicantur (credantur s. dicantur 77")

P 15 iam uenisse P antichristo M p.c. z? 16 potest] potens est 74 5.c. 7, v 18 abram 1 et s. 5. M, eras. A semini P 4 oro V B esaiae V/ P, /4 a.c. — repromissionis P p.c. — 8 uideatur effabiis M ^ 12 scribae 74 13 ueniunt 4 V/ P v eum

1 esse tempus uaticiniis P

PL 901

IN HIEREMIAM

70

7o

go-

291

multa post tempora haec explenda, quando Israhel et Iuda reuersuri sunt in terram suam, et inplendum illud, quod Hiezecihel prophetauit, duas uirgas sibi pariter copulandas et 5 imperaturum Dauid regem, de quo scribit: et seruus meus Dauid rex super eos et pastor unus erit omnium eorum. 4. Si quid igitur in illa prophetia diximus, etiam in praesenti loco intellegendum est, praesertim cum eadem et eo tempore Hiezecihel in Babylone et Hieremias in Hierusalem 10 prophetauerint. III. Et haec uerba, quae locutus est dominus ad Israhel et ad Iudam, quoniam haec dicit dominus : uocem terroris —siue éàómoris — audiuimus ; formido et non est pax. Interrogate et uidete, si generat mas! Quare ergo uidi omnis uiri manum super II culus lumbos suos quasi parientis et conuersae sunt uniuersae facies in auruginem ? 2. Primum tristia nuntiantur, ut post malorum magnitudinem laeta succedant ; gratior quippe est sanitas aegrotatione depulsa et doloris magnitudo 2 o in magnitudinem uertitur gaudiorum. Quod autem dicit, hoc est : tantus erit timor tantaque formido, ut fugata pace bellis et sanguine omnia conpleantur et uiros quoque, quorum proprium est contra aduersarios dimicare, muliebris terror optineat manusque nequaquam ad arma, sed ad renes tenendos conferant, quasi si mulier pariens ilia lumbosque contineat. Vnde et cunctorum facies uertentur in auruginem pauorem cordis uultus pallore testantes. 3. Quidam hunc locum secuntropologiam sic interpretantur, ut ponant illud testimo^ dum -

nium : a timore

69

VI, 2-3

tuo,

domine,

concepimus

et partu-

8 cf. Ezech. 37, 16-25. — 8 Ezech. 37, 24. ? cf. Hieron. in Ezech. 37, 15-28 p. 438-441. 13 *Hier. 30 (37), 5. 18 cf. Hier. 3o (57), 7-24. 6 *Esai. 26, 18.

2 multo M p.c. z?

tempore M p.c. 7? V a.c.

3/4 (— 9)ezechiel M, iezechihel

A, hiezechiel V P 4 siue M P, A a.c. patiaetes (5/7) P copulendas I^ 6 erat P 7? quiid Lar. | Séintellegendum (€ pos/ea add.) .A, int. puto (puto f. 4. n ; estom.) M praeserti I^ €0] an eodem seribendum ? 9 babylonem

"x 10 prophetauerit L/ — 15 omnes V uir L a.c. manus L/ P 16 lumbyV M p.c. cum Vulg. suV M p.c. cum V'ulg., eius V parientes (n s. s. ; a/7. e ex i) M, parturientis 74 p.c. z? cum Vulg. conuerse L a.c. 17 oruginem P prius M. AV P tristia (2 ////. pos? ti s. u. eras.) L, tristitia V/ P, M JA a.r. nuntiatur P, annuntiantur v» 19 quippe] & a47. P sanitas est v 20 inim ras. M — magnitudine L a.c., multitudinem I^ 21 uellis P 23 mu-

lieres P — timor v — obteneat (pr. e ex i) M 2 conferat P a.v. lumboque M a.c. conteneat L a.c, contineant M P 3 cuntorum L a.v.

reuertentur 1

auriginem V P, & add. s. u. m. rec. M,

ut add. s. u. p A 4 testentur M 74 Bet V .— ponant L, potant (v s. o) M, z* A, putant / P, putent »;? ,4, v — 6/4 parturibimus M P a.c. sps L4, M a.€.

292

30, 7 (94,9.82)

IN HIEREMIAM VI, 3-5

riuimus et peperimus ; spiritum salutis tuae fecimus super terram, et illud apostolicum, in quo dicit : filioli mei, quos iterum parturio, donec Christus IO formetur in uobis, huic exemplo conparant ; quod manifestum est non ad terrorem, sed ad gaudium pertinere, cum praesens scriptura uastationis Israhel et ruinae tempus significet. IV. Vae, quia magna dies illa nec est similis eius v5 tempusque tribulationis est Iacob ! et ex ipso saluabitur. Praedicit tempus miseriae, ut inferat tempus gaudii. *Cum', inquit, 'tanta praecesserint mala, ut dolor uirorum omnium dolori parturientis feminae conparetur, tamen tempus tribulationis Iacob, hoc est populi dei, mutabitur in prospera 20 et ex ipso quoque saluabitur' — subauditur tempore —, 'de quo sermo processerat'. 'Iacob' autem duodecim tribus intellege, quae nequaquam sub Zorobabel, ut nonnulli falso putant, sed euangelica uocatione saluatae sunt.

V 571: 30,8.9 (37, 8b. 9)

V.

Et

erit

in

die

illa,

ait

dominus

17 cf. Hier. 30 (37), 6.

19 cf. Num. 16, 5 etc.

20 Hier. 30

(37), 7 (8). VESTI

4 *Hier. 30 (37), 9. 6 Luc. 1, 75-75. 9 cf. I Cot. x$,/45 47: Matth. 1, 18.20. Luc. r1, 35. 14 *Hier. 3o (37), 8.

13 cf.

9 donec** (ecín ra.) M — 10 huic L, huius vef. comparati v 11 est op. M pertinerent M, L. JA a.r. 12 uastationé M p.v. 15 tempus lV/ — est om.

V

16 ferat P a.c.

gaudi M a.c.

17 praecesserit

V/, P a.c.

18

tempus 5. 4. I, 22 intellegit P nequam Pa... utom.MP,L AAa.c., et V 23 putauit M, 74 a.c. 7?, putauerunt 4À p.c. 7? — sed] de a4. M 44 V P v, om. L eum OZDF

VETT

Y I054 PL 868

exercituum,

conteram iugum eius de collo tuo et uincula sllaus disrumpam et non dominabuntur ei amplius alieni, sed seruient — siue operabuntur — domino deo suo Dauid, regi suo, quem suscitabo eis. 2. Iste est vA ei Dauid, cuius et euangelium meminit : daturum se nobis, ut sine timore de manu inimicorum nostrorum liberati seruiamus illi in sanctitate et iustitia coram ipso omnibus diebus nostris. Quomodo enim priIO mus Adam et secundus Adam scribuntur iuxta corporis ueritatem, sic et Dauid dominus atque saluator, quia iuxta carnem ex Dauid totum in eo sancta Maria conferente, quicquid fuit ex stirpe Dauid, et habente originem atque conceptum de spiritu sancto. 9. Quodque ait: conteram iugum eius de collo I5 tuo et uincula illius disrumpam, non dubium, quin sub typo Nabuchodonosor de diabolo sentiendum sit. 9 *Gal. 4, 19.

p 672

2 illius] eius Ig. 3 ei] e* (15. *) M, eis v D rege P 6 et oz. P 8 seruiemus P 9 primus s. 4. L 12 conferentem (m ». s., sed exp.) L. quicquid (I que s. s. 7?) JA extirpe I^ i3habenté P — 14 quoque D, A a.c. »*, quod V eius;feraw? V — 15 dubio V quiin M a.r. 16 nabochod. V, nabucod. P, L a.c. diabulo P, 44 a.v.

PI902

IN HIEREMIAM

30, 10. 11

VI.

20

T«

72

72

La

A

ne

timeas,

serue

293

meus

Iacob,

ait do-

minus, neque baueas, Israhel, quia ecce ego saluum te faciam de terra longinqua et semen tuum de terra captiuitatis eorum et reuertetur Iacob et quiescet et cunctis afluet et non erit, quem formidet, quoniam lecum

72

ergo

VI, 6

sum,

ait dominus,

ut saluem

te. Faciam

enim

consummationem in cunctis gentibus, in quibus dispersi te ; te autem non faciam in consummationem, sed castigabo —siue erudiam — te in iudicio, ut non tibi uidearis innoxius siue e£ mundans non mundabo te. 2. Haec crepuwor) in LXX non habetur et in plerisque codicibus uulgatae editionis sub asteriscis de Theodotione addita est. Pollicetur autem sermo diuinus et familiarius uocat 'seruum suum' Iacob et Israhel, sicut Abraham, Isaac et

Iacob uocantur 'serui dei' — Moses quoque et alii prophetae et apostolus Paulus in principio epistularum suarum hoc titulo gloriatur —, ut et duae et decem tribus, id est duodecim, sciant Io

se de terra longinqua esse saluandas et soluendam captiuitatem reddendamque pacem et omni eos replendos abundantia iuxta illud, quod in psalmo dicitur: fiat pax in uirtute tua et abundantia

I

^

tuis

qui enim

non

credit,

iam

iudicatus

est, hoc

est praeiudicatus in interitum. 4. Quod autem intulit: ut non tibi uidearis innoxius siueiuxta Symmachum: et mun1:3 *Hier. 30 (37), 11. 3.4 *Hier. 30 (37), 10.11. 9, 27. II Mach. 1, 2. 7 c£, Ex. 4; I0; NUID. 11, I1. 50, IO etc.

DR r21. 5

cEERomir

17 seruem M a.r. et;.4.m* AA

O cETEXx 527 15. Deut: cf. Ps. 115, 7 (16). Esai.

3. Tit. x, 1- Pbilem: 1, x.

12

19.20 *Hier. 30 (37), 11.

18ecceom. V ^ saluum te faciam] saluabo te Tug.

19

— 20reuertitur P, LL M A a.c., reuertatur V/ — quiescit P, LL M A

a.c., requiescet v

21 affluet

bonis add. V v cum Vulg.

et V a.c.

ax Phil EOS DNUS,

18 Ioh. 5, 18.

saluum M P

4 V' P, (pr. £ ex d) M, affluent v (cf. p. 394, 1. 22),

22 tecum] ego add. (s. u. z?) M LA v eum V'ulg.

te] faciam add.

M ^ enim]in P

ut]

23 comsumma-

tionem L, consumationem (Aie e£ Jin. 24) P

2 uideatis tibi l/z/g. 3 TTep.KOLIIH (haec tericope 75 zg. z?) M, IIHPIKOIIH (pericope s. 4.) 4, IIHfPYKOIIH V, IIep.KOIIN P in LXX oz. V abetur P alf. im V^ 5 familiaris V P, IL a.c. M .A a.c. z?, familiariter v 6 abracham M a.r. alt. etom. MAVP 7 uocatur P a.c. moyses M A WP 8 epistolarum M 74 l/ — suarum oz. P 9 gloriantur l/ — pr. et om. A, V a.c. v duodicé L a.c, XILV P — 10seox. V . sedeterra] sed & ertat (t s. 4. 5») M esse] heresis M p.c. »? saluandos MV P, 4a... 11 rendendamque P eas replendas » — habundantia M V P 13 habundantia V,Ma.r. i5coeperant MA V, Lia. exv | 16docentque L a.r. — paenae 74, penae I^ 17 proprii] et ad. v 20 simmacum P 20

V 1055

! 3. Hoc autem erit,

quia praesentia domini perfruentur, quando et gentes aduersariae, quae eos ceperant, disperibunt et isti liberabuntur e gentibus. Docetque eos nequaquam poenae, sed eruditioni traditos, ut iudicarentur quasi proprii, non perderentur quasi alieni;

20

in turribus

p. 675

$. HIER.

LXXIV

PL 869

204

V 375

La

A

30, 12-15 (37, 12-14) IO

20

IN HIEREMIAM VI, 6-7

dans non mundabo te ueliuxta Aquilam: cum te erudiero per iudicium, nequaquam innocentem Íaciam, illud significat, quod omnis mundus indigeat misericordia dei et nullus, quamuis sanctus sit, securus pergat ad iudicem ; contra nouam ex ueteri heresim, quae putat in isto saeculo et in ista carne mortali, antequam corruptiuum hoc induat incorruptionem et mortale induat inmortalitatem, perfectionem esse in quoquam et omnes simul iustum posse implere uirtutes. VII. Quia haec dicit dominus : insanabilis fractura iua, pessima plaga tua. Non est, qui iudicet iudicium tuum ad alligandum ; curationum utilitas non est tibi.

Omnes

amatores

tui obliti

sunt

tui, te non

quaerent ; blaga enim inimici percussi te, castigatione crudeli —siue forti —. 2. Propter multitudinem iniquitatis tuae dura facta sunt — siue multiplicata sunt — peccata tua. Quid clamas super contritione tua? Insanabilis est dolor tuus ; propter multitudinem iniquitatis tuae et propter dura peccata tua feci haec tibi. 3. Quasiad speciosam mulierem loquitur, cui supra dixerat : castigabo te in iudicio, ut non tibi uidearis innoxius siue innoxia ; et per ueradopaàv loquitur ad Hierusalem, quod dei iudicio pessime uulnerata sit et nequaquam alio nisi ipso, qui percusserat, possit curante sanari — non

est, ait, qui iudicet

iudicium

tuum —- nec altissi-

mo uulneri cutem cicatricis obducere. 'Quocumque te conuerV 374

E

teris, utilitas

non

est tibi, quia offendisti eum, qui uerus

et solus est medicus. 4. Omnes amatores tui obliti sunt tui, uel sacerdotes uel principes aut certe angelorum praesidia, quibus, priusquam offenderes dominum, uallabaris. Te non 21 *Hier. 50 (37), 11.

V 375

V 374

2 contra nouam ex ueteri beresim] scil. contra Pelagianos ex Origenistis ; cf. p. 246,

8.277,:1:301, 15« *EHier, 39. (37), 15.

1 Hier. 30 (37), 13. 23 indegeat L a.v.

V 375

V 374

4 cf. I Cor. 15, 55. 22 Hier. 30 (37), 13.

2 Hier. 50 (37), 14.

12.13 *Hier. 30 (37), 14. 18.19 23 cf. Hier. 8, 22. 30 (37), 17.

4 *Hiet. 30 (37), 14.

miseticordiam M .4 a.c. 2 noua V, L a.c. 4correptiuum P a.c. — in corruptione P — mortale] hoc add. s. u. y? ,À — inmortalitate V/ — 56 quoqua V inpleti (g//. i ex e) M 7/8 factura P a.c. 9 aligandum I 190 te] teq; M p.c. v? 2A p.c. p? cum Vulg. 11 plaga (m ». z. add., sed exp.) L percussit M — 11/i2castigationes / — 12 multitudine M 14 qui P clama M a.c. 15 tua V, (tu in ras.) M .A4, mea L P proz P 16 tuae oz. P 19 metafora s. uocem Graecam m. rec. M, MHO0A90PAN .A, )-CHOaOQpaN V, meTAOQbDAN P, metaphoram (s. s. 4A) v loquitur o». MAAV Pv 21 aliono L a.c. ipse P poss& P 22 ait] dominus aZ. v 23 uulneri] ualeat ag. v cute V/ cicatrices V a.c. 4offenderis P ^ uallaueris M 74 a.c. 7?, uallauatis P 5.«. — teteq; non quaerent (teq; s. ».) s .A, te i quer »? 74

PL 903

IN HIEREMIAM VI, 7-8

295

; quaerent facientes contra apostolum, qui quaerebat credentes et non ea, quae erant credentium ; plaga enim inimici percussi te castigatione crudeli.' 5.Aliter amicus, aliter inimicus

percutit ; aliter pater, aliter hostis. Ille caedit, ut

corrigat, iste percutit, ut occidat ; unde et propheta lacrimabi10 liter dicit: domine, ne in furore tuo arguas me neque in ira tua corripias me! Hoc autem factum est, quia propter multitudinem iniquitatis tuae dura facta sunt peccata tua. 6. Quodque sequitur: quid clamas super contritione tua ? Insanabilis est dolor 1; tuus propter multitudinem iniquitatis tuae, in LXX non habetur, uidelicet quia secundo dicitur: propter multitudinem

2o

75

:

34), 16.17

b)

;

iniquitatis

tuae

et dura

peccata

te, dicit douocauerunt

ie, Sion, haec est, quae non habebat requirentem. 1:10 2. Et sub Zorobabel haec facta cognoscimus. Quando Assyrios, hoc est Nineuen, uastauere Babylonii atque

5/6 cf. II Cor. 12, 14. 6 Hier. 30 (37), 14. 10 P5562. 3752. 30 (37), 14. 13 Hier. 30 (37), 15. 15.10.23 *Hier. 30 (37), 15.

12 Hier.

8 *Hier. 30 (37), 17.

9 quaerebant v 4.€. amicos P cedit V/ P

6 qua L M .A a.c. alt. alter M a.c.

? castigationem V/ a.r. — pr. alter M Sinimicos P z/£aliter oz. P, M A a.c. 10 dicens P, M .A a.c. »* furore tuo]iratua M ;4 X 11ira

tua]furoretuo M74 — tuoP . 13quodque(ques.4.575).4 |quod P, M A a.c. 15 pr. tuos M a.c. multitudine L a.c. 18 scribebat P 19 plagam A a.r.

ut] et »

cederem M P, L. &.«, tederem.

17

PL 870

tua et,

qui scribebant a principio, additum putauerunt. 7. Et est sensus : *ut inimici te plaga percuterem, ut caéderem castigatione crudeli, fecit multitudo iniquitatis tuae et dura peccata tua, quae sanari non poterant nisi mordacissimo puluere et ardente cauterio et ferro acutissimo, quo putridas carnes et insanabiles amputarem. Et tamen propter multitudinem iniquitatis tuae et dura peccata tua feci hoc tibi non mea uoluntate, sed medicinae ratione cogente'. VIII. Projfterea omnes, qui comedent te, deuorabuntur et uniuersi hostes tui in captiuitatem ducentur et, qui te uastant, uastabuntur cunctosque praedatores tuos dabo in praedam. Obducam enim cicairicem tibi et a uulneribus tuis sanabo minus, quia eiectam —siue dispersam —

v 1056

21 poterat P a.c.

ardenti v 22 carnes s. 4. P insanabilis V/ — 23 amputare L a.c. 1haecv — 2rationem P cogentem l/ — 3 comedunt M P, JA p.c. v cum Vulg. 4 captiuitate P b ets. uM 5/6 praedatores] uastatores / — 6 inter 2as.« M —S9quia s. &. »? M — eiectam] quia dilectam add. M 9(—13)syon V/ — 10factam M cognuscimus M — 1ininiuen M A, P p.c. v, in nineue l/ ^ babilonii (Zerz. i s. 4.) P

B 674 PL 9o4

296

I

A

30, 18-22 (37, 18. 21) 20

Chaldaei et rursum Babylonios et Chaldaeos Medi Persaeque ceperunt et Babylon destructa est, tunc Sion coepit habere dominum requirentem et obducta est cicatrix uulneri illius et sanata est a plagis suis, quod plenius atque perfectius conpletur in Christo. IX. Haec dicit dominus : ecce ego conuertiam conuersionem tabernaculorum Iacob et tectis — siue captiuitatài — eorum miserebor et aedificabitur ciuitas in excelso suo et templum iuxta ordinem suum [undabitur. Et egredietur de eis laus uoxque ludentum et multiplicabo eos et nom minuentur ; quodque sequitur : e£ glorificabo eos et non attenuabo eos, in LXX

V 516

V 316

IN HIEREMIAM VI, 8-9

non habetur. 2. E? erunt,

inquit,

fli?

eius

sicuti

a principio et coetus eius coram me permanebit et uisitabo aduersum omnes, qui tribulant eum. Et erit dux eius ex eo et princeps de medio eius broducetur et applicabo eum et accedet ad me ; quis enim iste qui applicet cor suum, ut appropinquet mihi ?, VA est, ait dominus ; rursumque quod in Hebraico «sequitur, in Graeco» non habetur : e£ eritis mihi, ait, in $opulum et ego ero uobis in deum. 9. Quorum typus praecessit in Zorobabel et Ezra, quando reuersus est populus et coepta aediIO ficariciuitasin excelso suo templique obseruari religio et cetera, quae ipsius Ezrae uolumine continentur ; plenius autem atque perfectius in domino saluatore apostolisque conpletum est, quando aedificata est ciuitas in excelso suo — de qua scriptum est : non potest abscondi ciuitas, quae in I ^ monte sita est — et templum iuxta ordinem suum ceremoniasque fundatum, ut, quicquid in priore populo fiebat 19 *Hier. 30 (37), 18. 7 *Hier. 30 (37), 22.

24 *Hier. 50 (37), 19. 13 Hier. 5o (37), 18.

14 *Matth. 5, 14.

15 Hier.

30 (37), 18. 12 caldaei (z//. a s. ».) L Chaldaei —2//. et ozz. V^ caldeos L, chaldeos I^ 12/13 persaeque (a s. .) L, (Zerf. e ex i) M, (ex persequi) P, persique 74, persiqui 1^ 13 coeperunt M V. P, caeperunt (pr. e s. 4.) A cepit / — 14 obductam V^ uulneribus M v, uulnerum I 15 et] ut I7 24.2. Lr 18 siue] sibi P 19 eorum] eius l/z/g. 21 de eis] dies T/ a.c. 21/22 laudantium P 22 inminuentur M p.c. quoque M a.c. 23 attenuabo eos] attenuabuntuf v cum Vulg. eos exp. M, om. v 24 sicut v» cuz Vulg.

V 316

2 aduersus P

— eum oz.

V

3 eius om.

Vulg.

producentur Jd — 4

accedet V, ascendit L, M A a.c., accedat M p.c., ascendet P D ut] et Vg. 6 quod in Hebraiéco sequitur, in Grae»co séripsi, quod iin hebraico codZ., et hoc in

Hebraico fa/so post Erasmum Martianaeus, et hoc in LX X. Victorius v ;: df.p. 377, 14 4 ait oz. v Srecessit — 9 zerobabel V — ezdra M cepit I7, est add. y 9/10 aedificare M 10 relegio L a.c. 11 ezdrae M continetur Pa.c, . 12 perfectus P a.c. 13 ciuitas—sctiptum est Qin. 14)in mg. V .. 15 posita MP 16 cerimoniasque M V P, caerimoniasque (pr. iex e) 4A ; cf. p. 46, 21/22, 66, 6J7.

323, 20

. priore (sic alibi semper l, uel pue

330, 12)] priori codd. v

uel t M

203, 21. 321, 3.

V I057

PL 871

IN HIEREMIAM

p77

VI, 9-10

297

carnaliter, in ecclesia spiritaliter conpleretur. 4. Tunc egressa est laus siue gratiarum actio — hoc enim significat 'thoda' —, ut omnes apostoli dicerent : gratia uobis et 20 pax, uoxque ludentium non illo luso, quo manducauit populus et bibit et surrexit, ut luderet, sed eo, quo coram arca : domini lusit Dauid. Et multiplicati sunt et non inminuti, ut totus orbis crederet in deum saluatorem, et glorificati sunt, ut impleretur, quod scriptum est : gloriosa dicta sunt de te, ciuitas

PL 9o5

dei! Fueruntque filii eius, hoc est apostoli, sicut

;» fuerunt a principio Abraham, Isaac et Iacob, principes generis Israhelitici. 5. Tunc uisitauit dominus aduersum omnes, qui tribulauerunt populum dei, aduersarias uidelicet potestates. Et fuit dux eius ex eo — hau dubium quin dominus et saluator secundum carnem ex genere Israhel — et princeps 19 de medio eius productus est. Applicauit eum pater ad se et accessit ad eum, ut diceret filius: ego in patre et pater in me, quia nullus potest sic suum cor applicare domino nec ita ut filius patri esse coniunctus. 6. Quodque dicit iuxta «Hebraicum tantum, sed non iuxta» LXX

: et eritis

mihi

1; in populum et ego ero uobis in deum, cernimus opere conpletum ex parte in Israhel et ex toto in gentium multitudine.

1(39),23. 2A.

X. Ecce

turbo

domini,

furor

egrediens,

procella

ruens in capite impiorum conquiescet. Non auertet 20 àjYam. indignationis dominus, donec faciat et conpleat

cogitationem

18 Hier. 30 (37), 19. 19 cf. Ex. 32, 6.

377

cordis

sui ; im

*Hier. 30 (37), 19.

1 cf. II Reg. 6,5.

3 Ps. 86, 5.

9 Hier. 30 (37), 21.

11 Ioh. 14, 11.

mouissimo

JO D Cors.

8 cf. Num.16, 5 etc.

die-

20 Hier. 30 (37),

8 *Hier. 30 (37), 21.

14 *Hier. 50 (37), 22.

Hier. 30 (37),

22.

17 spitaliter M a.c. 77^, spiritualiter 74 p.c. z? 20 laudantium P

non] in adZ. V^

18 haec P

19 ut—uobis o». V

luso L cwz O Z D C S et codd. Vercell.

CLIV 50, Monac. 14425, ludo M .A p.c. v, lusu P F p.c., luxu V manducabit P 4.€. 21 uiuit M a.c. surrexerunt /— utozm. V . ludere V — que P

577

1 inminuit M a.c. ut (5. 4. 7?) M, (in ras.) .A 2 totus orbis ut crederet (totus orbis pos; crederet reperiui? s. u. n^, sed exp.) A credetit P a.c. düm M.A V v, dno P 3 groriosa P 5 fuit I^ Abraham] et adZ. v generis

£u. 7? 4

— ShauO

(et alibi semper fere ante dubium L p.c. uel primitus ; cf. p. 88,

4. 211, 8 etc.), haud JA V,, (d ex t s) L, (ex aut) M, aut P

M ad düm

eum]autem V, deo v

V

1dadow.V 13 ut] patris add. 1^

12corsuum»v

10 est] & add. s. u. »?

dio (o zn ras.) M,

quoque M a.c. z?*

dicet P a.c.

juxta M iuxta LXX expungere uult Vallarsius ; cf. p. 376, 6 14 Hebraicum tantum, sed non iuxta supp/eut (cf. p. 382, 10. 389, 1), om. codd. v 14 LXX L V, (s. u. n?) M, (s. u. p?) JA, om. P 15 dim M . cernemus L a.v. 16 parte (t s. s. 7»? ; einras.) M genium a.c. M »;* 18 egrediens] et ad. » 19 conquiescit M 4 a.c. auertit L|. M 74 a.c., auertat P a.c. 20ut V 21 cogitatione L a.c.

v 1058

298 V 378

La]

^

31 (38), 1

I

^

A^

V 378

V 579

VI, r1o-12

rum intellegetis ea. 2. Turbo furoris domini et procella ruens atque tempestas requiescet in capite impiorum, uel daemonum uel eorum, qui dei filium blasphemarunt ; et non auertet iram indignationissuae, donec faciat et con- p 675 pleat cogitationem cordis sui et circumdetur exercitu Hierusalem et penitus deleatur. Quomodo autem artifex non potest intellegi nisi opere conpleto nec medicinae industria nisi, postquam fuerit sanitas consecuta, ita, cum euersio fuerit Hierusalem et prioris populi abiectio, tunc intellegent credentes, quod repulsio Iudaeorum nostrae salutis occasio sit. XI. In tempore illo, dicit dominus, ero deus uniuersis cognationibus Israhel —siue generi Israhel— et ipsi erunt mihi im bopulum. Nisi cogitatio domini fuerit impleta et furor eius requieuerit super impiorum caput, uniuersitatis dominus cognationibus Israhel deus esse non poterit ; hoc autem dicit reliquiis, quae saluae factae sunt. 2. Quodsi opponitur nobis id, quod dictum est : ero deus generi Israhel

20

IN HIEREMIAM

siue

uniuersis

cognationibus

Israhel,

assu-

mamus exemplum : 'si filii essetis Abraham, faceretis opera patris uestri' ; et apostolus scribit : uidete Israhel iuxta carnem. Ex quo docet esse alium Israhel iuxta spiritum. Ille est igitur Israhel, qui mente cernit deum siue rectissimus domini est, et huiuscemodi Israhel erit populus dei. XII. Haec dicit dominus : inuenit gratiam in deserio populus, qui remanserat gladio ; uadet ad requiem suam Israhel. LXX: sic dixit dominus : inueni calidum in deserto cum his, qui perierant gladio ; ite et nolite interficere Israhel ! 2. Ridicule in hoc loco Latini codices ambiguitate uerbi Graeci pro 'calido' 'lupinos' interpretati sunt ; Graecum enim OEPMON utrumque significat, quod et ipsum non habetur in Hebraeo. Est enim scrip8 cf. Matth. 27, 39.40. Marc. 15, 29. Luc. 22, 65. Hier. 30 (37), 24. 1a *Hiet. 31 (58), 1. 13 cf. Hier. 50 (37), 24.25. 16 cf. Hier. 51 (38), 7. 17 *Hier. 31 (38), 1. 18 Hier.31(38) 1. — 19 cf. Ioh. 8, 59. 20 *I Cor. 1o, 18. 22 Irrabel] cf. Hieron. Nom. Hebt. 13, 21. 63, 22. 74, 15. 76, 2o. Quaest. Hebr. in Gen. p. 52, 1-23. 23 cf. Num. 16, 5 etc.

1.4-8. *Hier. 31 (38), 2.

V 378

1 intellegentis I, M JA a.r., intellegentes P futoti M a.c. z?* 2 requiescit MV P,.A a.c. impiorum serzpsi, eorum codd. v 5 cf. lin. 14 et p. 377, 19 — 2/8 demonum L/ ^ 83 blasphemauerunt v 4 auertit P, L a.c. B exercitutà I 6 paenitus 44, L a.v. 10 occansio M P i2cogitationibus V/ — generis 4 V^ P 13 mihi oz. P 16 qui P 19 abraham] israhel M, Abraae v 20 apostolis (v s. pr. o) P iuxta] secundum » 21 iuxta] secundum » alium esse V . 22 igitur Israel est v 25 remanserat] a add. (s. 4.) M cum Vulg. uadat v

V 579

1 dicit v 8 rediculae(is.pr.e) V 4Latinicod. in h. loco» ambiguitatem P 5 GEPMOI L, OH22-CON V, (termon s. s.) A 6 quodque M .A V P, L a.c. hebreo 4 1

PL 872

PL 996

IN HIEREMIAM

VI, 12-13

299

tum *hen', quod Aquila, Symmachus et Theodotio xyápw, hoc est 'gratiam', interpretati sunt ; soli LXX posuere 'calidum' putantes ultimam litteram *m' esse. Si enim legamus *hen' per litteram *'n', 'gratia' dicitur ; si per *m', 'calor' interpretatur.

IO

3. Est autem sensus iuxta Hebraicum : populus Iudaeorum, qui Romano remanserat gladio uel certe iram furoris domini potuerat euitare, inuenit gratiam in deserto gentium, ut inter turbam I II

20

nationum

in ecclesia saluetur ; unde

uadet et inueniet requiem suam Israhel, quam semper sperauerat, quam ei prophetarum promiserant uaticinia. 4. Porro iuxta LXX haec intellegentia est : dominus inuenit calidos atque uiuentes apostolos et socios eorum in deserto gentium inter eos, qui infidelitate sua interfecti fuerant nec habebant calorem uitae. Vnde praecipitur angelis et his, qui in ministerio dei sunt, ne omnes interficiant, ne Israhel penitus deleatur, diciturque eis : *ite et nolite interficere Israhel ;sint aliqui, qui uiuant, sint, qui caleant ardore fidei, sint, qui frigus

infidelitatis et mortis effugiant, quos dominus inueniat in deserto !' XIII. Longe dominus apparuit mihi —siue e — : 31 (38), 3-6 et in caritate perpetua dilexi te ; ideo attraxi te miserans. Rursumque aedificabo te et aedificaberis, uirgo Israhel. Adhuc ornaberis tympanis tuis — siue assumes tympana iua — et egredieris in choro ludenlium. Adhuc plantabis uineas in montibus Sama380

La

wA

riae IO

; plantate

plantaria

10-12 *Hier. 31 (58), 2.

380

3 *Hier. 51 (38), 5.

7 hem

380

et uindemiate

! erit

enim

dies, in qua clamabunt custodes in monte Ephraim : surgiie et ascendamus in Sion ad dominum deum nosirum ! 2. Quia offenderat Israhel dominum et dixerat : non habemus regem nisi Caesarem et: uenite et in-

L MV

13 Hier. 31 (38), 2. 7 *Hier. 31 (38), 4.

P, A a.c.

22 *Hier. 51 (38), 2. 13 Ioh. r9, 15.

*Marc. 12, 7.

cotin s. uocem Graecam y? M, XaPYN (catin s. s.) 4

S8posuerunt»

9m]memvr

m] mem 7» 12 remanser P

11 autem] ut P Hebraicum] cum adZ. L M V P, A a.r. 13 poterat ^ gratia M 14 intra v unde] et ad. M A

hanLMV,.Aac,anP

10n]nunv

nisiV/

v 15 uadet] ualde V inuenit P 16 eis P promiserat P a.v. 17 callidos V/ P 18 apostolus M a.c. sotios (a//. o ex u) M 19 habebunt IL, P, M a.c., (1 uerunt s. ebunt 77/5) 7A 20 calore L a.c. 23 alioqui v caleant] legant (g s. 4.) M, 74 p.c. z? ardorem M, JA p.c. »? 4 ideo] id est I^ 5 rursusque M p.c. aedificaueris M a.v. 6 ornaueris I. M P a.c. tymphanis;4 P,timph. / — 7?asume V — tymphana JA P, timph. V . choro(cs. 4.) L(— p. 381, 1) 8 adhoc M a.v. 9 plantate—etrit enim] plantabunt plantantes et, donec tempus ueniat, non uindemiabunt, quia erit 74g. pomatia M . uindimiate L a.c. 10 quo 11 syon V, & add. P 13 a//. et oy. P

V 1059

300

IN HIEREMIAM

VI, 13-14

terficiamus eum, et nostra erit hereditas et longe 15 recesserat a deo, propterea dominus post multum tempus apparuit ei — non tempore Zorobabel et Ezrae, postquam rursum capti sunt —, sed in caritate perpetua dilexit eum, quae nullo fine delebitur, et attraxit eum miserans ; nequaquam enim merito, sed clementia saluatus est. 9. Rursumque, 20 ait,

V 381

I

5

aedificabo

te

et

aedificaberis,

uirgo

Israhel.

Hoc proprie intellegamus in ecclesia ; delirant enim, qui auream atque gemmatam suspirant Hierusalem suam auaritiam in mysterio urbis domini consecrantes. Adhuc ornaberis tympanis tuis, ut canas domino in ecclesiis omni in te malorum operum carne consumta, et egredieris in choro ludentium cum gentium turbis, plantabis uineas in montibus Samariae', nequaquam in uallibus et humilibus locis, sed in montibus Samariae, qui post captiuitatem populi Israhel ab alienigenis possessi sunt, quibus dicitur: plantate plantaria et uindemiate ! 4. Tunc fuit dies domini, in qua clamauerunt custodes— apostoli uidelicet et apostolici uiri — in monte 'Samariae' et in monte 'Ephraim', quorum alterum 'custodiam', alterum *ubertatem' sonat ; quid uero

IO dicunt

custodes

Samariae,

Ephraim ? *Surgite, —,

quid clamant

in monte

qui iacetis, humilia relinquite, uictima-

rum hostias spernite' — contribulatus

immo

sacrificium

*ascendamus

domino in

Sion,

spiritus hoc est in

ecclesiam, ubi est 'speculatio' et intuitus dei ; cumque fuerimus I5 in Sion, immo ascenderimus ad eam, ascendemus pariter ad dominum deum nostrum'.

31 (98), *

XIV. Quia haec dicit dominus : exultate in laetiHa, Iacob, et hinnite contra caput gentium ; perso-

15 *Hier. 31 (38), 5. 19 Hier. 51 (38), 4. 2235, 18. 23 Hier. 31 (38), 4.

V 581

1 Hier. 31 (38), 4.

2 Hiet. 351 (38), 5.

21 delirant] scil. chiliastae; cf. p.

5 *Hier. 31 (38), 5.

9 custodiam -

ubertatem] cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 47, 12. 50, 26. 66, 5. 71, 4-5. 26. 17, 25. 66, I$ 081,812: 11.13 Hier. 31 (38), 6. 12 *Ps. 50, 19. 14 speculatio] cf. Hieron. Nor. .Hebt./p359, 25:045, 12, $05.25. 75, 2. 078 015.0 8 1209:272

14cü;.z. V — 16ezdtae M X 1*dilexerit M V P, .4a.r. | 19-que] qd M..A p.e. c) 20 a//. aedificauetis M 21 delerant V, P a.c. quiaP 22suspi**rant L, suspicantur /, M p.c. zi? 23 in] & P urbis] uerbis 74 p.c. z? constituentes M p.c. 4A p.c. z?, consecrentes T7 a.c. ornauetis M 74 P a.c. 24 tymphanis 4 V/ P chanas A

V 381

PL 875 p. 676

1 consumta (sic sezzper fere L. p.c.)] consumpta codd. 2 uineam P 4 populü P 6 plantaria 72 Zex£u pomaria in zg. M 7?quoV 10 mente P a.c. iiquia V reliquite(li s.4.) V — 12d6 V P 13 ascendamus] imo ascenderim' add. s. u. z? /A — inom.V . 14eccdesiaM . 15syon V pr.ascenderemus (/erz. e ex a) P alt. ascendimus V P, M /A a.c, ascendamus » ^ pariter ante ad £r. L 17 laetia P 18 innite M D, /4A a. — personate] et ad2. Vulg.

PL 907

v 1060

IN HIEREMIAM nate, canite 20

et dicite : saluum

301

fac, domine,

populum

tuum, reliquias Israhel ! Significanter non totus saluatur Israhel, sed reliquiae Israhel praecipiente domino atque dicente

382

VI, 14-15

: *exultate

in

laetitia,

qui estis de Iacob,

et

hinnite ad caput gentium cuncta referentes, quia cauda quondam uersa est in caput ; personate et canite et di25 cite !' Quid est illud, quod iubentur dicere ? 2. Saluum fac, H domine, populum tuum. Quem populum? Vtique reliquias Israhel, quae secundum electionem saluae factae sunt, de quibus et Paulus assumens testimonium Isaiae loquitur: nisi dominus sabaoth reliquisset no5 bis semen,

sicut

Sodoma

facti essemus

et sicut Go-

morra similes fuissemus. XV. Ecce ego adducam eos de terra aquilonis et 31 (38), 8 congregabo eos ab extremis terrae ; quodque sequitur: in solemnitate Phase ; et generabit filios multos, IO in Hebraico non habetur, sed in LXX tantum legitur, pro quo apud Hebraeos scriptum est : nter quos erunt caecus et claudus et braegnans et bariens simul, ecclesia magna reuertentium. huc. 2. Congregantur reliquiae populi Israhel per apostolos et apostolicos uiros, de quibus supra le5 gimus : clamabunt custodes in monte et quibus praecipitur : personate et canite et dicite, ut saluae fiant reliquiae Israhel. 3. Ipseque dominus pollicetur se reducturum eos de terra aquilonis, qui est uentus durissimus, nomine 20

autem

dexter

uocatur,

de incredulitate,

dominicae caritatis et congregare eos ab extremis terrae non in alio tempore, sed in solemnitate Paschae, hoc est feriis dominicae passionis, quando crucifixus est dominus impletumque 22.23.24 Hier. 51 (38), 7.

23 cf. Deut. 28, 13.44. Esai. 9, 14.15.

25 *Hier.

31 (58), 7. 282

1 Hier. 51 (38), 7. 2 Rom. t1, 5. 4 Rom. 9, 29. cf. Esai. 1, 9. 9 *Hier. 31 (38), 8. 15 Hier. 31 (38), 6. 16 Hier. 31 (38), 7. cf. Hier. 31 (38), 7. 18 *Prou. 27, 16. 22 ct I Corus 7 19 saluum fac] salua Vulg. 21 Pr. istahel saluator (v s. o) P M a.r. qui—gentium (//s. 23) oz. V 23 innite M .A a.c. tes] haec cuncta ad ecclam referentes L/, referentes cuncta v 25 iuuentur P

382

1/2 reliquia 1^

2/3 salua facta P a.c.

22 laetitiam cuncta referen24 pr. et og. v

4esaiae V, 74 a.c, in esaiae P — sa-

baoht P 5/6 gomora L, gorra l/, gomurra P 9 sollemnitate M 7A V, sollempn. P (— is. 21)

6 similis L a.c. 8 quod v pascae L a.c., phasee M, phasec (— $ácek LXX) JA, paschae V. — generauit 44 P, M a.c. 11 hebreos M .A 17 12 pr. et om. Vulg. pregnas L a.c., pregnans M 12/13 ecclesia magna] coetus magnus l/uig. ecclesia—huc s zg. L, or. cet. 13 populi oz. V 14 pr.

apostolus M a.c. AVP»v

et] per add. P

dicit L a.c.

14/15 legimus supra /

ut (t s. 4.) L, om. JA a.c.

PL 874

de frigore

— 16 pr. et op. .M

salui M a.c.

17 -que]

quoque» X se]sed P — reductorum M a.c. 5? — 19 incrudelitate M, L JA a.c. 20 congregar& P in om. V 21 Paschae] Phase v ferus (sic) P 22 dominus est v impleturumque 24 p.c. 77^, € add. s. u. v? M

PL 908

302 V 385

IN. HIEREMIAM

1 illud, quod ipse in euangelio

^

VI, 15-16

repromisit

fuero, omnia traham ad me. populum, ut illud impleretur Isaiae semel ; uno enim die tria milia et crediderunt. 4. Quodque in Hebraico erunt

caecus

mul,

ecclesia

et claudus

magna

: cum

exaltatus

v roó:

Tunc generauit multum : quia nata est gens quinque milia hominum scribitur : inter quos

et praegnans

reuertentium

et pariens

si-

huc, quamquam

et iuxta litteram impletum sit, quod caeci uiderint, claudi am-

bulauerint, tamen melius iuxta aàvayovy5sv intellegi potest, quod, 10 qui prius caeci erant perfidia, postea crediderint saluatori et, qui claudi, quibus quondam loquebatur Helias : usquequo claudicatis utroque pede ?, postea ambulauerint et populus, qui sedebant in tenebris et umbra mortis, magnum lumen aspexerint claudique cucurrerint et praegnans pepererit I ^ filios, ecclesia magna reuertentium ad fidem. 5. Iudaei putant hoc esse conpletum, quando sub Ezra post diem Paschae egressi sunt de Babylone, ut reuerterentur Hierusalem, in quo typus fuit et non ueritas ; neque enim in illo tempore uniuersa, quae legimus et lecturi sumus, fuisse conpleta poterunt appro20 bare. 31(398,9 XVI. Im fletu uenient — siue egredientur — et in misericordia reducam eos et adducam eos per torV 384 venies aquarum in uia recta et nom injingent — siue n0n errabunt — in ea, quia factus sum Israheli pater et Ephraim brimogenitus meus est. 2. Si iuxta Hebraicumlegerimus: in fletu uenient — hoc enim indicat La]

A

V 383

V 384

V 385

'iabu' —, dicemus, quod interdum et nimii gaudii fletus indi-

cium sit iuxta illud : lacrimo

gaudio.

Sin autem iuxta

1 *Ioh. 12, 32. 8 *Esai. 66, 8. 4 cf. Act. 2, AI. 4, 4. 5 *Hier. 51, 8. 8 cf. Matth. 11, 5. Luc. 7, 22. 11 *III Reg. 18, 21. 13 cf. Ps. 106, 10. Esai.

9, 2. 15 *Hier.51 (38), 8. 16 cf.lEsr.8(7),5-6(6-9). | 21*Hlier. 31 (38), 9. 2 *Hier. 31 (38), 9. 4 Hier. 31 (38), 9. 6 Ter. Ad. 409.

2 fuero] a terra add. v

8 esaiae V P, A a.c.

alteto v D inter] in P 6 cladus P pregnans M 4 ecclesiae M p.c. 7?

M, hunc P

quaquam

4simul7/

. diem V

et]

sec, et og; P praegnas (pr. a s. 4.) L, teuertentium] turba add. z? M huc

V . $S uiderunt V — 8/9 ambulauetit P a.c., ambu-

lauerunt L^ 9 -TIOCHN M, ANA- (anagogen s. 4.) 44, 4aNNNaTATHN P, anagogen 7 10 qui oz. V erant caeci v ctedetint L a.c., crediderunt 1^ et om. V | 11]loquebantur 24 c.r. Elias v 12 ambulauetint postea £r.,uidetint ad. P ^ ambulauetint M, 74 p.c. z?, uidetint LL V/, 7; /4 — 13 sede-

bat V, JA p.r. v

et]in add.

M.A ^ 14aspexetit V, M JA a.c. v — currerint I.

a.€. ptegnas L a.c., pregnans M, praegnas 24 P a.c. pepeterint L, 7A a.r., pepetit P 15 ecclesiam magnam v iudae L a.c. 1i6ezdra M X Paschae] Phase v 19 potuerunt P 22 misericordiam V, L M a.c. | et—eos in mg. V^

V 384

2 Israel v 8 (— 22) effraim 74 meus V, om. P, L M A a.c. siue V,L a.C. 4legimus V 6 dicimus L a.c. nimi V . 6sits.4. 7^ M X illud] terentii aZ. s. u. P lacrimosum V^, lacrymor v gaudium V . si V :

4677

IN HIEREMIAM

VI, 16-17

303

LXX, qui dixerunt : in fletu egredientur et in misericordia — siue in consolatione — reducam eos, illum sensum ponemus, qui et in Psalmis dicitur : euntes ibant IO

15

et flebant portantes semina sua ; uenientes autem uenient in exultatione portantes manipulos suos. 3. Fleuerunt enim, quando captiui ducti sunt, et consolationem maximam receperunt, quando misericordia domini sunt reducti. Et adduxit eos dominus per apostolos et apostolicos uiros plenos aquarum et largissimi fluminis in uia recta, uidelicet fidei, non in perfidia Iudaeorum. Et non, inquit, inpingent in ea, quia caeci esse cessarunt, quibus quondam dictum est : Sj caeci essetis, non haberetis peccatum ; nunc uero dicitis, quia uidemus ; peccatum uestrum

20

385

M

manet. 4. Possumus 'uiam rectam' et Christum intellegere, in qua, quicumque ambulauerit, non impinget. Factus sum, ait, Israheli pater, qui reductus est, et Ephraim primogenitus meus est ; ubi enim quondam abundauit peccatum superabundauit gratia. Ephraim autem in typo esse populi de gentibus congregati scriptura testatur. 5. Fuit enim posterior filius Ioseph et subripuit primogenita Manasse, qui natura primitiuus erat ; sed in mysterio crucis decusatis manibus, qui stabat ad sinistram Iacob, dextrae manus

eius suscepit benedictionem et, qui steterat ad dextram, sinistra benedictus in secundum redactus est gradum. Et quomodo Iacob Esau, sic Ephraim Manasse rapuit primogenita omnisque populus decem tribuum uocatus est Ephraim, quia Hieroboam, filius Nabat, ex hac tribu regnum primus optinuit IO in Samaria. (38),10-14 XVII. Audite uerbum domini, gentes, et annunHate insulis, quae procul sunt, et dicite: qui dispersit Israhel, congregabit eum et custodiet eum

585

^

37.8 *Hier. 51 (38), 9. Hier. 31 (38), 9. 18 Ioh. 9, 41. 21.22 Hier. 51 (38), 9.

9 *Ps. 125, 6. 16 Hier. 31 (38), 9. 22 *Rom. 5, 20.

1 cf. Gen. 48, 19. 2 cf. Gen. 48, 135-15. S'CE HT Reg. 1r, 26, 12, 20. 1l Pat. 15, 6.

4 cf. Gen. 25, 31-34. cap. 27.

* quid .4 a.r. egredietur v 8 consolationem v redducam M a.r. sensu v 10 portantes] mittentes v 11 in] cum » manipolos P a.v. *m*ia / — 15 uiae A a.r., uiá P tectae L P, M .A ar. ; cf. lin. 1. 20

perfidiae M p.c. »?

quit P a.c.

9 13 16

19 uero] quia add. (s. «. »;?) -4,v —— dicetis 74

a.c. m* quia om. v uestrum] in uobis add. s. u. M 20 ex (sic) P 21 quam P im(n)pingit L 24 a.c. 22 ait] aur P Istael v et] in add. V^ 23 habundauit V/ P 24 superhabundauit l/ P gratiam IL

3/4 demutatis M p.c. 7^, decussatis 44 p.c. »?,v ^ 4dextere P — B dexteram 4 V7 P v et alibi omnes codd. sinistram P, L /4 a.c. — 8quia]abadd.P ^ 9 hieroam L a.c., ieroboam P v Nabath v 11 annuntiate] in add. v cwz Vulg. (— p. 386, 4) 13 congregauit I/ P, M a.

v 1062 PL 875

PL 909

304 15

20

IN HIEREMIAM

VI, 17

sicut pastor gregem suum, quia redemit dominus Iacob eí liberauit eum de mamw potentioris — siue fortioris —. Et uenient et laudabunt in monte Sion et confluent ad bona domini super frumento et uino et oleo et fetu becorum et armentorum. Erit anima eorum quasi horius inriguus — siue quasi lignum [ructiferum — et ultra non esurient. 2. Tunc laetabitur uirgo in choro — siue uirgines — et iuuenes ac senes simul et conuertam luctum eorum in gaudium et consolabor eos et laetificabo a dolore suo et ine-

briabo animam sacerdotum pinguedine — siue filiorum Leui — et bopulus meus bonis meis adimplebiiur, ait dominus. 9. Perspicue uocatio gentium demonstra-

V 386

tur dicente scriptura : audite VA

rum, sed domini uoluntatis — IO

uerbum

domini,

gentes,

et annuntiate insulis, quae procul sunt, et dicite ! Quid annuntiant insulis, quae procul sitae sunt ? quod dominus, qui dispersit Israhel, ipse congregabit eum — nequaquam ergo, ut dispergerentur, potentiae fuit aduersarioet

custodiet

eum

p. 678

sicut

pastor gregem suum —- pastor enim bonus ponit animam suam pro ouibus suis —, quia redemit dominus Iacob pretio sanguinis sui et liberauit eum de manu potentioris siue fortioris. 4. Per quae ostenduntur fortiores aduersariae potestates natura fragilitatis humanae et, quantum in utrisque uirium est, illas fortiores esse natura, sed

1j

nos fortiores fide, si tamen mereamur liberari ab eo, qui potest alligare fortem et domum eius diripere. 5. Et uenient, inquit, — hau dubium quin liberati de manu potentium — et laudabunt liberatorem suum in monte Sion, hoc est in ecclesia, et confluent ad bona domini, rerum om16 *Hier. 31 (38), 11.

19 *Hier. 31 (38), 12.

21 *Hier. 31 (38), 15.

24

Hiet. 31 (38), 14.

V 386

V 386

8 *Hier, 31 (58), 10. — 6.8 Hier. 31 (38), 10. 9 *Ioh. 10, 11. — 10 *Hier, 31 (28) I. 11 Hier. 51 (38), 11. 12 *Hicr.31(58)) 21. 15/16 cf. Matth. 12, 29. 16.18.19.21 Hier. 31 (38), 12.

14 quia redemit] redemit enim T/z/g. redimet 24 p.c. 7? 15 liberabit 74 5.c. potentiotes M a.c. siue] de manu add. » 16 fortiores M a.c. syon I7 i8foetu 4 V . etitque M JA p.c. v cum Vulg. 19o0rtus D, 4 p.r. —91etom. Vulg. iuuenis M a.c. ac] et v cuz Vulg. 24 animas P pinguidine L 4.c., pinguidiné P 1/2 adinpleabitur M ^ 3 scriptura dicente v 4 annuntiate] in aZ. v 5 quid] qui P an(d)nuntiant O Z D, an(d)nuntiat M 4 V P, L a.c. 5/6d P 6 congregauit M, 7A a.c. ? dispergentur 17 7/8 aduersatium P a.c. — 8uoluntas 74 a.c. z? 9 ponet P, L a.c. 10 redim& P 13 naturam P 14 utriusque M P uerum V illa V, P c.c. naturas P, AA a.r. 15 fidem A a.r. 17 hau (sic alibi semper fere ante dubium L. p.c. uel primitus)] haud A V, (d ex t »;?) L, (ex aut) M, aut P 18 montem P syon V

v 1065

IN HIEREMIAM VI, 17 20

387

La

305

nium abundantiam, quae non in frugibus et cibis carnis istius, sed in uirtutum uarietate sentitur. 6. Super frumento, inquit, et uino et oleo — de quo conficitur panis domini et sanguinis eius impletur typus et benedictio sanctificationis ostenditur dicente scriptura: unxit te deus, deus tuus PL 876 oleo laetitiae pràe consortibus tuis — et fetu pecorum,

qui in ecclesia simplices sunt,

et

armentorum,

quae cornuta sunt et aduersarios uentilant. *. Vt autem sciamus benedictiones has nequaquam ad corpus, sed ad animam pertinere, sequitur: eritque anima eorum quasi hortus irriguus siue quasi lignum fructiferum, quod plantatum est secus decursus aquarum, et paradisus domini in deliciis. 8. Et ultra, ait, non esurient ; nequaquam ea esurie, de qua scriptum est : beati, qui esuriunt IO

15

20

388

et sitiunt

iustitiam,

sed ea, quae saturitate mutatur et

rerum omnium excludit paenuriam. Tunc laetabitur uirgo in choro — de qua scribit apostolus: despondi enim uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo — et iuuenes — ad quos loquitur Iohannes : scribo uobis, iuuenes, quoniam uicistis malignum —- et senes, ad quos idem mystico sermone testatur : scribo uobis, patres, quoniam cognouistis eum, qui ab initio est. 9. Et conuertam, inquit, luctum eorum in gaudium — ut, quos terruerat crux, laetificet resurrectio — et consolabor eos et laetificabo a dolore suo — iuxta illud,

quod dominus loquitur : beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur — et inebriabo animam sacerdotum, qui habent scientiam dei, de quorum ore interrogant legem domini, qui credunt in eum, ad quem propheta canit : tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem

24 Ps. 44, 8

387

388

1.2 Hier. 51 (38), 12. 8 cf. Ps. 45, 6. B Hier. 51 (38), 12. 6 *Hier. 31 (38), 12. Egi 3. 4 cf. Gen. 15, 1o. Ezech. 28, 135. 8 Hier. 51 (38), 12. 9 Matth. 5, 6. 11 Hier. 51 (38), 13. 12 II Cor. 11, 2. 13/14 *Hier. 51 (38), I3. 14 *I Ioh. 2, 135. 15 Hier. 31 (58), 15. 16 I Ioh. 2, 15. 18.19 Hier. 31 (38), 15. 21 *Matth. 5, 5. 22 Hier. 51 (58), 14. 23 cf. Mal. 2, 7. 1 Ps. 109, 4. Hebr. 5, 6. 7, 17.

20 habundantia P Pila

387

inop.

22 sec. et s. u. L,

MAVP

ciuis M a.c., cybis P

23 sanguis V/ P, M .A a.c. y?

21 uatietati 24 uncxit I/

1 feturn L, foetu JA, foetus I^ 1/2 peccorum I^ 2 et armentorum—sunt mum B ortus JA P ? paradysus M, JA p.c. Sultra(as.».) L| esurient] seruient M 4A a.c. 7? 9 esurie] esurient L, 74 a.r., esurire P 10 saturate M 4.C., securitate L^ 11 penuriam M P 12 dispondi P, L a.c. 13 exibere

AP 14 (— 15) iuuenis M a.c. 16 mistico / P resurtexio L 20laetificabor P — | 21 quod oz. V^ V 24diWV . credant V a.c. prophetam I^

16/17 patris L a.v. 19 23 de quorum] decorum

PL 910

306

IN HIEREMIAM

VI, 17-18

Melchisedec. 10. Quod autem sequitur iuxta LXX : filiorum Leui, in Hebraico non habetur et perspicuum est nequaquam hic dici de his sacerdotibus, qui sunt filii Leui, sed de A

his, in quorum typum praecessit Melchisedec. *Ebrietas' autem sacerdotum et in apostolis conprobatur, quando feruebant fide et musto pleni dicebantur ; unde et locus, in quo conprehensus est dominus, uocatur *'Gessemani', quod in lingua nos-

Io

est lamentationis, 20

V 389

^

fletus

et luctus

Rachel

$lorantis

filios suos et noluit consolari super filiis suis, quia non sunt. LXX : sic dixit dominus : uox in Rama audita est, lamentatio et fletus et luctus Rachel plorantis filios suos et noluit conquiescere, quia non sunt. 2. Neciuxta Hebraicum nec iuxta LXX Mattheus sumsit testimonium ; legimus enim in eo post descriptionem infantum necis: tunc impletum est, quod dictum est per Hieremiam prophetam dicentem : uox in Rama audita est, ploratus et ululatus multus Rachel flentis filios suos et noluit consolari, quia non sunt. Ex quo perspicuum est euangelistas et apostolos nequaquam ex Hebraeo interpretationem alicuius secutos, sed quasi He2 *Hier. 51 (38), 14. 50.

$:

6cf.Rom.12,11.

8 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 61, 22.

12 Hier. 31 (58), 14.

— 7 Act. 2, 15.

cf. Matth. 26, 36.

10 cf. Gen. 43, 34.

13 cf. I Cor. 13, 9.10.12.

11 *Ps. 22;

15 cf. Phil. 5, zr.

20 *Hier. 51 (38), 15.

V 389 V 388

V 389

v 1064

tra *uallem pinguedinis' sonat. 11. Cumque sacerdotes pingues fuerint doctrina domini et inebriati in conuiuio Ioseph dixerint: calix tuus inebrians quam praeclarus, tunc erit et hoc, quod nunc dominus pollicetur : et populus meus bonis meis adimplebitur. Quae omnia nunc ex parte tribuuntur ; tunc autem dabuntur in pleno, quando uiderimus facie ad faciem et corpus humilitatis nostrae fuerit resurrectionis gloria commutatum. XVIII. Haec dicit dominus : uox in excelso audita

3 *Matth. 2, 17.18.

2(— 5) melchisedech 4 V P 3 ebraico MV X prespicuum M a.c. 4 hic L, id V P, M p.c. »?, v, hit (id s. s. 7?) .A BtypoP X 6ferebant L a.c., ferbebant M a.c. fidem .A z.r. ? dicebantur] loquebantur (n s. ».) P E] dominus est v getsemani O D, gethsemani F », (th s. s. 77?) Z, getsemmani (t

5.4.) M, getsamani P — linguam nostram M a.r. 9 ualis(iex e) M pinguidinis P, L. M a.c. 10/11 dixerintq; 74 p.c. 11 praeclarus] est (5os/ea) add. M Av 14 uideremus P 18 luctus et fletus Vig. luctus] ululatus 1^ plorans P, M a.c. 19 nolentis lV/u/z. — super f. suis o;z. V, super eis Vulg. a1. filios M p.c. suos (ex sinus) M 20 dicit v 21 lamentationis M pr.etom. M 21/22 plorans P, M p.r. 1hebraico(h;s.5.; V 5.0) M . matheus V P (— Jin. 15) 1/2 sumpsit M ;4 VWEP, Lac. 2 discriptionem P 2/3 infantium v 3 nescis V a.r. 5 est] & add. M 5/6 flentis 44, (ti n ras.) M, flentes L a.c., plorans V, plorens P * quo] enim aZd., sed eras. .M 8 hebreo 4 17 hebreos (o ex u) M, hebreus 17

p. 679

PL 877

PL 911

j9o

9o

9o

IN HIEREMIAM

VI, 18

307

braeos ex Hebraeis, quod legebant Hebraice, suis sermonibus 10 expressisse. 9. Rachel, mater Ioseph, cum ueniret Bethleem,

subito partus dolore correpta peperit filium, quem obsetrix, quia moriebatur pariens, uocauit

Benoni,

hoc est filius

doloris mei ; pater autem Iacob mutauit uocabulum et appellauit eum Beniamin, hoc est filius dexterae. I ^ 4. Quaeritur itaque, quomodo Mattheus euangelista testimonium prophetae ad interfectionem transtulerit paruulorum, cum perspicue de decem tribubus scriptum sit, quarum princeps fuit Ephrathae, et nequaquam sit in tribu Ephraim, sed in tribu Iuda. Ipsa est enim et Bethleem uwivvpos, unde et 2 nomina utriusque concordant; 'Bethleem' uocatur 'domus "M O panis', *Ephratha' kapzoóopía, quam nos 'ubertatem' possumus dicere. 5. Quia igitur Rachelin Ephratha, hoc est in Bethleem, condita est — sicut et scriptura sancta et titulus sepulchri eius hodieque testantur —, flere dicitur pueros, qui iuxta se et in suis regionibus interfecti sunt. 6. Quidam Iudaeorum hunc locum sic interpretantur, quod capta Hierusalem sub Vespasiano per hanc uiam, Gazam et Alexandriam infinita milia captiuorum Romam directa sint ; alii uero, quod ultima captiA

uitate sub Hadriano, quando et urbs subuersa est Hierusalem, Io

innumerabilis populus diuersae aetatis et utriusque sexus in mercato Terebinthi uenundatus sit ; et idcirco exsecrabile esse

Iudaeis mercatum celeberrimum uisere. 7. Dicant illi, quod uolunt, nos recte testimonium sumsisse dicemus euangelistam 10 cf. Gen. 35, 16.17. 12.13 *Gen. 55, 18. 14 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 5, 23.24. 16, 17. 74, 1. 76, 24. 80, 14. 14 cf. Gen. 55, 16. 18 cf. Mich. 5, 2. Matth. 2, 1.5.6. 20 cf. Hieron. Epist. 108, 1o. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 5, 24. 32, IO. 48, 17.

2 cf. Gen. 55, 19. 20. 48, 7. 10 cf. Hieron. in Zach. 11, 4. 5 p. 885. Sozom. Hist. eccl. II 4 p. 49. 13 cf. Matth. 2, 18.

9 hebreis M V . legebat V . khebtaicae M

10 uenisset l/ ^ betthleem

(alt. e s. 4.) M, om. P — liobsetrix Z, L p.r. P a.c., obstetrix

M JA V, L a.r. P p.c.

cf. p. 351, 19 12 motiebaütur L — beneni V . filia 74 p.c. (— Jin. 14) 13 mutabit (s. ».) P 14 dextere L a.c., dextrae v 15 euüuangelista IL 16 transtullerit M ^ paruolorum M a.c. 17 respicue Pa .c. de oz. P 17/18 princeps 5e//. Iacob ; non fa/so add. Victorius v 18 fuit .4 Ephrathae Enge/brecbt, ephratha M v, (ex ephraim) L, (r pos/ea add.) A, ephrata V^, ephratam P et oz. M V P, eras. A sit] fuit M .A 19 pr. et op. P bethlem M, bethlehem P (— p. 390, 2/3) dI- (I ex Y) L, 4Y- M, AYQNIO-CQC (dionimos 5. 4.) A, DYQYO-CQC V, dyo- P, 8vevójus v 20 utriq. ^ bethlem M a.c., bethlehem P

1 ephatha M 2A a.c, ephrata V Pv KaplIQ- M, L a.c, KApIIQOQp.A (carpofotia s. 4.) 4, Kap8.2o0pua V, KASvQbOpna P 2 ephrata MV Pv 3 scripturae scac M — 4 testatur P — B in os. V. — * gaiam M — alexandream L a.c., alexandria V^ est] in add., sed eras. P

9 adtiano M.AAV P Ierusalem subuersa est v» 11 terebinti P exectabile 74 P 12 uirere P

dicunt P ^ dicant—uolunt] al lib quis pdicent s. s. »? 4 13 rectae M, M.A V P, Li a.c. dicimus V P, a.c. — euangelista MP

erecte P — sumpsisse

v 1065

308

IN HIEREMIAM

VI, 18-20

Mattheum pro loco, in quo Rachel condita est et uicinarum in circuitu uillarum filios quasi suos fleuerit. 31(38),16. 17 XIX. Haec dicit dominus : quiescat uox tua a ploratu et oculi tui a lacrimis, quia est merces operi 15

iuo,

ait dominus,

siue 2nimicorum 20

et reuertentur

—

La]

I

inimici

—

iuis, ait

dominus, et reuertentur filii ad terminos suos.2.Hoc iuxta litteram necdum factum est — neque enim decem tribus, quae in ciuitatibus Medorum

V 391

de terra

et erit sbes nouissimis

exsulant atque Persarum,

reuersas in terram Iudaeam legimus —, sed iuxta spiritum et in passione domini completum est et hucusque completur, quando de toto orbe saluatur Israhel et Rachel dicitur : quiescat uox tua a ploratu et oculi tui a lacrimis ! et est sensus : *plorare desiste — priora enim opera tua respexit dominus— et reuertentur filii tui de terra inimici nec praesenti dolore tenearis! est enim spes in nouissi-

PL 912 PL 878

mis tuis, ait dominus, et reuertentur filii tui ad terminos suos, quos habuerunt patres eorum, Abraham,

Isaac et Iacob'. 3. Melius autem de paruulis intellegimus, quod mercedem habeant effusi pro Christo sanguinis et pro terra Herodis inimici teneant regna caelorum et reuersuri sint in sedem pristinam, quando pro corpore humilitatis corpus receperint gloriosum. Ista est spes nouissima,quando iusti fulge15 bunt quasi sol et infantes quondam paruuli atque lactantes absque aetatum incremento et iniuriis ac labore corporeo resurgant. In uirum perfectum, in mensuram plenitudinis Christi.

IO

31(38),18.19 20

XX. —

sum

V 391

Audiens

audiui

siue lameníaniem sicut

iuuencus

—

Ephraim

indomilus

—

siue

me

sicut

uitulus

ut v 15 circuito M a.c., circuitum fleuerint M, fleret / — 17 mercis M P 19 erit oz. P, est Vulg. 21 22 exulant L a.c, exultant V^ P, (t

1 reuersos L7, reuersus P sed ox. M .A 2 passioné V/ — 3saluatori M p.c, saluator P B et] E hic s. 4. 7? 4 desistere M 6 fili 4 7nev

in om. v SaV effusio P sanguinis pro sunt P i4estom. lactentes 74 p.c. v 17 mensuram] aetatis add. quasi l/u/g. iuuenculus

p. 680

et eruditus

19 *Hier. 51 (38), 16. 4.6 Hier. 51 (38), 16. V *Elier! 51:(38)5 17. 10 cf. Matth. 2, 16. 12 cf. Matth. 18, 5. 4. 19, 14. 13 cf. Phil. 5, 21. 14 *Matth. 15, 43. 15 cf. Ps. 8, 5. Matth. 21, 16. 17 *Eph. 4, 15. 20.21 *Hier. 31 (38), 18.

14 matheum V P, ut add. s. u. 2^ L et] A a.r. uillarum] illarum V^ P, 74 a.c. a.C. 18 ait] dicit M ^ dominus] d$ aZ. littera L, a.c. est ox. P decim M eras.) M, (1 les erant s. 1«ant 27?) JA

V 391

iransmigrantem

: castigasti

10 patruolis L 11 habebant V effusi o». V, Christo v sanguis / — 12teneantut M V P, A a.c. V . spe V p.r. 15 quasi] sicut v patuoli L P 16 absque] atque M, JA a.c. z»?* 16/17 resurgent * Victorius — 19 Ephraim] iin add. s. 4. M — 214 pr. pm V P, M p.c. JA p.c. zy? cum Vulg. -

v 1066

IN HIEREMIAM et non $92

didici —

me,

309

et conüuertar,

cognowi — siue ostendisti mihi —, percussi femur meum — siue ingemui — ; confusus sum et erubui — siue ex die confusionis et ostendi te —, quoniam ; sustinui opprobrium adulescentiae meae. 2. Loquitur deus, quid Ephraim dicentem audierit et lamentantem. Nulli autem dubium, quin decem tribus significet, quibus primus imperauit Hieroboam, filius Nabat, qui et uitulos aureos fecit in Dan et Bethel, ut hoc populus errore seductus deum Israhel 1o colere et adorare desisteret. Castigasti me,inquit, et castigatus sum. Omnis correptio proficit in salutem, quae ad praesens uidetur esse tristitiae et postea fructus affert pacificos. 9. Quodque ait : quasi iuuencus indomitus siue et non

didici,

hoc significat, quod multo labore

15 atque uerberibus eruditus sit, ut ad paenitentiam uerteretur, et non profecerit. ' Conuerte', inquit, * me, et conuertar' — ergo et ipsum, quod agimus paenitentiam, nisi dei nitamur auxilio, implere non possumus — ; *postquam enim conuerteris me et ad te conuersus fuero, tunc cognoscam, quia tu do20 minus deus meus es et nequaquam errores mei atque peccata. Et postquam conuertisti me, egi paenitentiam'. 4. Vide, quantum sit auxilium dei et quam fragilis humana condicio, ut hoc ipsum, quod agimus paenitentiam, 1 nisi dominus nos ante conuerterit, nequaquam implere ualeamus.

Et

postquam', ait, ostendisti

mihi

paenitentiam uel tui notitiam siue cognoui

992 395

quia tu

dominus deus meus. Posiquam enim conuertisii me : — siue capíus sum —, egi paenitentiam et, postquam

uitulus

595

; conuerte

VI, 20

uel ipsam

te, percussi

1.2.3.4 *Hier. 31 (38), 19. 8 cf. III Reg. 12, 20.28.29. 10 Hier. 51 (38), 18. 10/11 *Hier. 31 (38), 18. 11 cf. p. 12, 4. 13.14 *Hier. 51 (358), 18. 16.19 Hiet. 31 (38), 18. 21 Hier. 31 (38), 19. 2 Hier. 51 (38), 19. 3 *Hier. 31 (38), 19. 8 Hier. 51 (38), 19.

22 pr. et eiecit. Victorius coll. LXX 5 sed ef. p. 392, 14

23 düe M V P, A p.c.

meus] es add. V^

392

2 ostendisti mihi siue cognoui s/ne causa £r. Victorius ; cf. p. 346, 2 om.V

B sustenuiL a..

$1leroboam v

595

postquam

ostendisti mihi] postquam cognoui (sc//. arepov roO yvàvai pue) LXX phemur l^ 3ingenui I^ 4 ostendite (1 disti s. dite 7?) 4 ostendi te quoniam

| opproptium

nabath 74 v, nabaot P

M

6dns V

$ errori P

quod V v, qui de P düm isral (m ex i ; i s. s.

m?*)M . 10 desisterent M 11 proficet LL à.c. 13 quoque M 4 a... — iuuenculus P, JA p.c. 7? siue] sicut add. v 15 conuerteretur 74 p.c. p, v 16 proficerit I/ P 17 ergo] ego P et] id » ipsimus (57) P paenitentia 74 p.r. (— Fin. 23) 19 ad te o». M 19/20 dne V^ 20 erroris P 21 peccata] interficient me add. v et f. 4. L conuertis P 23 conditio ;4 P 1 nos dominus v ante nos 74 p.c. 2 uideamus (I ualeamus 5. s. z7/) ;4 ait] inquit v 21

$. HIER.

LXXIV

310 5

IN HIEREMIAM

VI, 20-21

femur meum.' Quod dolentis et plangentis et super errore pristino plorantis indicium est, ut femur manu percutiat et stultum se ante fuisse fateatur. 5. Confusus

-o

sum,

inquit, :

et erubui siue ex die confusionis. Quod enim tempus non est confusionis nostrae, si recordemur antiqua peccata et omnium, quae male egimus, capiamus memoriam ? Quodque dixere LXX : et ostendi te, significat, quod, postquam ingemuit et sua delicta cognouit, tunc in tantum profectum

PL 913 PL 879

uenerit, ut etiam aliisignorantibus deum ostenderit iuxta illud,

I

V 394

^

I

31 (38), 20

quod et Dauid paenitens loquitur : docebo iniquos uias tuas et impii ad te conuertentur. 6. Quoniam sustinui, inquit, opprobrium adulescentiae meae. Per aetatis ignorantiam peccasse se dicit, ut facilius ueniam consequatur iuxta illud, quod et Dauid canit: delicta iuuentutis meae et ignorantias meas ne memineris! Vnde et in consequentibus dominus 'paruulum' eum uocat et 'deliciis afluentem' ; hoc autem dicit propter diuitiarum magnitudinem et terrae fertilitatem, qua Ephraim tribus hucusque luxuriat. XXI. Si filius honorabilis — siue dilectus — mihi Ephraim, si puer delicatus ? quia, ex quo locutus

5 sum

de eo —siue werba mea in eo —, recordabor eius adhuc ; idcirco conturbata sunt uiscera mea super €0, miserans miserebor eius, ait dominus. 2. Paeni-

IO

tentiam agente Ephraim et dicente in principio : erudisti me et eruditus sum quasi iuuencus indomitus et in fine: quoniam sustinui opprobrium adulescentiae meae, respondet dominus et plena ad se mente conuersum 6 Hier. 51 (58), 19. 7.10 *Hier. 351 (38), 19. 13 Ps. 50, 15. (358), 19. 1* Ps. 24, 7. 19 cf. Hier. 31 (38), 20 et p. 394, 22.

V 394

8.5 *Hier. 31 (38), 20.

8 *Hier. 51 (38), 18.

14 Hier. 51

10 Hier. 51 (38), 19.

4 dolentis] loquentis M 6 inquit sum 7 8 nostrü (u ex a) M si] est ut (ut 5.4.77) M antiquam peccatam IL 9 egimus] gessimus P 10 dixerat P ostendi te] ostendit& M, ostendite V, (a//. te exp.) .4 quod DWISE 11 delecta L. a&.c., peccata V 12 uerba ut etiam aliis «sque ad dedisse pactum (p. 405, 7) desunt in L. (excidit quaternio) et O T R D aliis] diis M OStenderet Z, 74 p.c. 7;?, (ostenderit z;! e£ 7; 74) illud] id v i3etom.v X14 conuertur M a.c., et quod dicit a2. v qmo F 15 inquit s. 4. 7? JA, inique M,q;B,omZFV3$v 16 dicit se P 17 et op. v canit] ait F 18 meae oz. F ignorantias Z .$, ignorantiae cef. meas Z F .$, meae cef. in Z F $,om. V P, M A a.c. m* 19 das Z F, dé ce. » —paruulum] enim a4d., sed eras. V.

V 394

1 afluentem Z, adfl. M, affl. cef. v ; ef. p. 371, 21 haec F 2 et ow. EF quae L P,Z. a. efraim (raim is ras.) M ^ hucusque] usque hodie » luxuriatur 24 p.c. 7?

3 si] sit 24 V/ p.c.

mihi oz. Z

4 siue Z, sit

4pm pZacm B si M a.c. 7? eo]recordans add.v ^ 6 adhuc om. V, ante recordabor zr. Vulg. ? eo] eum Vig. 8 agentem M z.r. dicentem P, M zs.r. 9 iuuenculus 5 10 sustinuisti Migze — 11 respondit cogd., (corr. p^ 4), v

v 1067

V 395

7 395

" 395

IN HIEREMIAM

E

A

E

31I

tali sustentat oraculo : *filius dilectus mihi Ephraim, quem in tantum dilexi ab initio, ut fratri praeferrem Manasse. 8. Filius honorabilis, qui contra naturae ordinem honorem primogeniti domini dignatione suscepit; puer delicatus, de quo scribit : filii Ephraim intendentes et mittentes

20

VI, 21

arcum

conuersi

sunt

p. 681

in die belli, contra

quem et ad quem totus Osee prophetae liber est, cui benedicit Iacob. *Delicias' autem in hoc loco iuxta illud accipiamus, quod in psalmo dicitur: delectare in domino, et dabit tibi petitiones cordis tui, pro quo in Graeco et in Hebraico habet : deliciis aflue ; unde et paradisus in Eden *deliciarum' paradisus appellatur. 4. * Quia', inquit, 'fuerunt uerba

mea

in eo,

recordatione

memor

ero

eius

ad-

huc.' Ne putaretur gratuita benedictio et ex indulgentia potius largitoris quam merito eius, in quem conferebatur, esse ^

IO

conlata, ideo ait : 'recordabor eius, quia uerba mea fuerunt in eo, non in ore eius, non in labiis, sed in imo cordis

affectu ; propter quam causam et conturbata sunt uiscera mea super eo'. 5. Cuiloquitur et per Osee : quid tibi faciam, Ephraim ? quid tibi faciam, Israhel ? quasi Adama ponam te et quasi Seboim ? conuersum

est in me

cor

meum,

conturbata

sunt

uiscera

mea. Non faciam furorem irae meae et non disperdam Ephraim. Miserans miserebor eius, ait dominus. *Fuerunt quidem sermones mei in eo et omnia mandata mea auido suscepit animo et in suo corde seruauit ; sed

12 *Hietr. 31 (38), 2o.

13.14.18 cf. Gen. 48, 19.20.

14.15 Hier. 51 (58), 20.

16 Ps. 77, 9. 20 Ps. 56, 4. 22 *Ps. 356, 4. cf. Gen. 2, 8.10.15. 3, 23.24. . cf Hieron. Nom. Hebr. p. 5, 15. Quaest. Hebr. in Gen. p. 4, 31. 5, 14. De

sit. et nom. p. 116, 32. 1 *Hier. 51 (38), 20. 5 Hier. 31 (38), 20. *Hiet. 51 (38), 20. 6 cf. Esai. 29, 15. Matth. 15, 8. Marc. 7, 6. * *Hier. 31 (38), 20. 8 *Os. 6, 4. 11, 8.9. 13 Hier. 251 (58), 20.

12 talis P delicatus Z F 13 praeferretur .$ mannasse l7, manasse P 16 scribitur 74 v ; sed scribit »/ inquit, ait zzzpersona/ifer —— filii oz. 7A effrem F 17 arcum Z F .$, arcus cef.

F et alibi L, ose Z, oscae cet. benedic& P, benedixit v F V, p&iones P

18 et ad quem oz. Z F

ad (d s. 4.) M .A

osee

liber est prophetae v liberi (2/7. i ex e) P 19 iacob; Z 20 psalmis PF 21 petitionem

21/22 ebraico F, hebreo 74 p.c. 7?

22 habetur 24 a.c. z?

afluae M, afflue cez. v (cf. p. 371, 21), &add. V — etia V paradysus P "A p.c., in—patad. (pag. 395, 1) in mg. V — aedem P 1 paradysus P, 74 p.c. 2 eo] ore Z, recordare add. P recordationem P memoto (a/f. o s. 4.) Z ero 0m. Z 3 gratuita] adhuc agg. Z F benedictione V ets.» P 3/4 largitotis potius F 4 largitoris Z F .$ V, (t 4$. 4. 7^) JA, largioris M P in quem—eius (in. 2) om. Z F 6 in eo fuerunt P imo om.ZF Vetom.V ^ $0seZ,oseae V P 9 Ephraim] et a2Z. Z F 10 adama Z .$, adamanten V/ P, adamam M A v 13 (— 16) miserabor M P 5$

v 1068

312 tamen

IN HIEREMIAM miserans

eius', ut ostenderet omnem

PL 9:4

hominum iustitiam indigere misericordia dei. 31(38),21.22 XXII. Statue tibi speculas, pone tibi amaritudines, dirige cor tuum in uiam directam, in qua ambulasti;

PL 88o

20 reterlere,

V 396

M

miserebor

VI, 21-22

uirgo

Israhel,

reuertere

ad ciuitates

tuas

istas ! Vsquequo deliciis dissolueris, filia uaga ? quia creauit dominus nouum super terram : femina circumdabit uirum.2. LXX : statue tibi speculatores, fac $oenam, da cor tuum in humeros tuos ; uiam, qua ambulasti, reuertere, uirgo Israhel, reuertere

in in

ciuitates tuas lugens ! Vsquequo conuerteris, filia despecta ? quoniam creauit te dominus salutem in plantationem nouam ; in salute tua circumibunt homines.9. Vbinosdiximus: usquequo deliciis dissolueris ?, Symmachus posuit: usquequo demergeris in profundum ? Vtramque autem editionem ex toto posui, ut caput 10 obscurissimum et ecclesiae continens sacramenta a LXX — siue quis alius hunc prophetam interpretatus est — aut ignoratum aut omissum ostenderem. 4. Verbum Hebraicum *'sionim' uel in 'speculatores' uel in 'speculas' uertitur, ut Aquila i]

et Symmachus interpretati sunt. Vnde miror, quid sibi uolue-

rit uulgata editio, ut pro 'sionim', hoc est 'speculatoribus', '"Sion' poneret turbaretque lectoris intellegentiam, quo putaret post Ephraim ad Sion et ad tribum Iuda repente dei factum essesermonem, cum perpetua oratio sit ad Ephraim, cui etsupra locutus est: audiens audiui Ephraim et: filius hono20 rabilis mihi Ephraim siue puer delicatus, cui et nunc I

IA

16 Hier. 31 (38), 20.

V 396

1*Hier. 31(38),21.22. 19 Hier. 31 (38), 18.

V 396

— 7.8 *Hier. 31 (38), 22.

12.13.15 *Hier. 51(38), 21.

Hier. 31 (38), 20.

16 miserans oz. F eius] ait dominus a4. v omnem] omnium 44 p.c. »? 17 indigere (1 i deserere s. s. 77?) 4A miseticordiam V, 4 p.c. »? — 18statu& ibi P speculás M a.r., speculá F cuz Vulg. pon& ibi P amaritudines (sic) M. 19 rectam Vulg. 21 istas oz. 5 1 circumdabitur P, M .A a.r. statuae M statu& sibi P ^ tibi speculatotes] te ipsam, Sion co//. LXX, oríájoov eecavráv, Zewóv Victorius ; sed cf. lin. 15 2umetos M, numeros V — uia MP b despecta] desponsata l/ ^ despecta— nouam] despectationem nouam qnm creauit te diis salutem in planta M, (qi creaü te düs salutem in planta s. 4. 5) À te oz. P 6 circuibunt v 6/7 omnes Z * diliciis P 8 simmachus P .$ dimergeris P 9 utraque aut editione P posui Z V, posuit ce£. (t exp. M 74) ut Z V,om.cet. — 10 sacramentum AM, ut add. »? JA aZ .A V, on. cet. LXX] dubitans d&ransla-

tione septuaginta add. P, (in mg. »?) 4A —— 11 est poszea add. y? M 11/12 ignoratiuam (5/c) P, uertbü add. s. u. z^ .M 12 emissum P ostendit M p.e. P, ostendere P .$ 13 a//.specula V — 14 unde] & add. Z 15 est] pro add. v 16 ponere M a.c, z? tutbaret. 5 — quod V P 17syon V . tribuum P,

Vac.

18adom.v,deZ

etom.v . 19 et—Ephr.omz. V | . 20 delicaturP

IN HIEREMIAM VI, 22 / 397

313

: loquitur :*statue tibi speculas siue speculatores, qui tibi praenuntient aduenire tantam rerum omnium felicitatem.' 9. Quodque sequitur 'amaritudines', quae Hebraice dicuntur 'themrurim', pro quibus Symmachus interpretatus est 'trans; mutationes', hoc indicat, quod flere debeat uel antiqua peccata uel gaudii magnitudine et tota ad deum mente conuerti et ponere siue dirigere cor suum in uiam, per quam profecta est ; inde enim illam esse redituram. 6. Quodque pro hoc dixere LXX

: da

cor

tuum

in humeros,

illud significat, quod

10 cogitationes debeat operibus iungere siue humeros contemplari portantium se, de captiuitate reducentium ; quod Isaias plenius exsequitur in camelis et curribus ac basternis eos asserens reducendos. 7. ' Reuertere',

inquit, *uirgo

Israhel,

reuertere ad ciuitates tuas, quas captiuas deseruisti ! I ^ Vsquequo neglegentia dissolueris et profundo errore uagaberis? Respice, quid dicturus sum et, unde tibi tanta beatitudo speranda sit, diligens attende ; audi, quod numquam ante cognoueras ! nouam rem creauit dominus super terram : absque uiri semine, absque ullo coitu atque conceptu femina circumda20 bit uirum gremio uteri sui, qui iuxta incrementa quidem aetatis per uagitus et infantiam proficere uidebitur sapientia 598

397

398 397

i 682

Lal

et aetate, sed perfectus uir in uentre femineo solitis mensibus

PL 915

A

continebitur.' 8. Vnde et Symmachus et Aquila iuxta nostram editionem interpretati sunt. Quid sibi autem in loco hoc uoluerit editio uulgata, possem dicere et sensum aliquem repperire, nisi de uerbis dei humano sensu argumentari esset sacrilegum.

PL 88r

1 *Hier. 51 (38), 21. 3 Hier. 31 (38), 21. 3.4.9 *Hier. 31 (38), 21. 11 cf. Esai. 6o, 6. 13 Hier. 31 (38), 21. 19 Hier. 51 (38), 22. 21 cf. Luc. 2, $2; 2 *Hiet, 31 (38), 22.

istatuae 5, M a.r.,statuet l/ — statu& ibi P — pr.specula MV X 2ptronuntient / — tantum P 3 sequitur] pone tibi adZ. s. s. 5»; Z dicitur P 4 thesuri P simmachus V 6 magnitudinem P pr. et om. F dominum 7 cor suum] cursum F uitam M a.r. profecta] prophetia (i s. s.) A SilaF credituram P 9 da] mihi aZ. Z numeros V $, (n eras.)M, (h v. n).A illud—humeros o». V^ 10 umeros M, 44 a.c. — 11 sede Eraszus v, se et de Engelbrecht, sed et codd., a add. s. u. p? A captiuitatem Z I/ P redeuntium Z

isaias a/ibi L, (pr. i ex e) JA, asaias P a.c., esaias cer.

12 exsequi-

tur Z V, exequitur cef. hac P 13 reducendus P inquit o». F 14 reuertere ane inquit £r. Z ad]in lV/ captiuas V, captiuus Z M P .$, s e£ n? A, v, captiua A p.c. 7; — 15 uagabetis Z V .$, »/" .A, uacabetis (b ex u) M, uacaueris 7; /4, uagaueris P, »; 4 16 tibi o». Z F 16/1? speranda] exspectanda v 17 diligens Z F, diligenter ce/. v ; cf. p. 283, 16. audiui V/ — 18 creabit F .$ uiris I^ 19 coito P concepto P 21 sapientiae P

398

v 1069

1 uentre femineo Z F, uentrem in eo ceZ., (m eras. 4)

2 pr. et opi. v

simmachus .$ — nim P

possem Z V, possim M P, (v s. i) 4

ee pP

sagrilegum M

— solutis Z a.c., solitus P

4 uulgata] fà add. s. u. 5»? M p? .A aliquem oz. Z

B de 4, on. M

314

IN HIEREMIAM

VI, 22-23

Theodotio autem et ipse uulgatae editioni consentiens interpretatus est: creauit

dominus

salutem

nouam,

in sa-

lute circumibit homo singularem ponens pro plurali; simulque et hoc notandum, quod natiuitas saluatoris atque 10 conceptus dei 'creatio' nuncupetur. 31(98), 29. 24. XXIII. Haec dicit dominus exercituum deus Israhel : adhuc dicent uerbum istud in terra Iuda et in urbibus eius, cum conuertero captiuitatem eorum : benedicat tibi dominus, pulchritudo iustitiae, sanctus ! Et habitabunt in eo Iudas et omnes 15 mons ciuitates eius simul, agricolae et minantes greges. 2. LXX : sic dixit dominus uirtutum deus Israhel : adhuc dicent sermonem istum in terra Iuda et in urbibus eius, quando reduxero transmigrationem eius : 20 benedictus dominus super iustum montem sanctum eius et, qui habitant in terra Iudaea et in omni ciuitate eius cum agricola ; et eleuabitur in grege. 9. Iuxta Hebraicum manifestum est, quod in reditu Israhel et in terram suam captiuitate conuersa habitent urbes Iuda et dicatur eis per singula: benedicat tibi dominus, qui est uere V 399 pulchritudo iustitiae et mons sanctus, in quo qui habitauerit, nullas timebit insidias ; et habitabit absque iniquitate Iudas in ciuitatibus suis eruntque agricolae et pecorum multitudo. Quod ex parte uidetur sub Zorobabel et Ezra esse completum, plenitudo autem uaticinii ad Christi tempora referatur : uel in primo aduentu, quando spiritaliter haec A

facta sunt, uel in secundo, quando uniuersa complentur, iuxta IO

nos spiritaliter, iuxta Iudaeos et nostros iudaizantes carnaliter. 4. Porro iuxta LXX hic sensus est : 'adhuc sermo iste dicetur

? *Hiet. 31 (38), 22.

V 399

1 Hier. 31 (38), 235.

17 *Hiet. 31 (38), 23.24.

2 *Hier. 51 (38), 25.

6 ipsa uulgata Z 6/7 interpretatur Z 7 est om. Z creabit 74 p.c. 8 circumibit (5c a/ibi sezper L)], circuibit codd. v ; cf. p. 396, 6 $ singularem Z V, singulati (g//. i ex e) M, singulare 44 P .$ v 10 conceptio Z 11 düs Z .A $5, düs d$ ce/. 14 d M pulctitudo M P 17 dicit V/ . 18 ad hunc I dicens M .A a.c. 20 benedicitur P 21 iudaeae M 23 reditur P 24 suam] de aZ. F captiuitatem M, JA p.c. z? conuersam M, 4A p.c. »? habitent M P, »;! 74, habitentur V/, 44 p.c. z^, bibent Z F — utbes Z F P .$, n? A, utbis M a.c., in (postea add.) utbe z/ 74, ab eis I7 iude 44 p.c. z?

V 399

2 pulctitudo M . qui oz. P 3 nullus V a.c. habitauit M ^ absque $,(ex ab) z£? MzBA,abZEVP 3/4 iniquitate (ini s. ». 77?) M, liberatus add. Z F 4 pecodum (v s. 0) M 5 hesdra Z, ezdra F M 6 ad (d s. z. z?) M 7 spiritualiter 44 5.c. z;? (— Jin. 9) 8 quando Z F, oa. cet. v 9 nos] nfos I^

10 est oz. A a.c. y?

dicitur Z, M 4A a.c.

v 1070

IN HIEREMIAM VI, 23-24

315

in terra Iuda et in ciuitatibus eius, quando conuertero captiuitatem eius'. Quid dicetur? Benedictus dominus super iustum montem sanctum eius. Mons, qui "iustitiae et sanctitudinis' mereatur nomen accipere, nullus est alius nisi 15 saluator ; ceterum stultum est inrationalem et insensibilem montem errore Iudaico *iustum et sanctum' credere. 5. Ipse est,

de quo et in consequentibus scribitur: et in omni ciuitate eius — subauditur saluatoris — cum agricola ; non dubium, quin deum significet, de quo et in euangelio scriptum 20 est: ego sum uitis, uos palmites et pater meus agriEoo cola ; unde et apostolus loquitur : dei agricultura, dei aedificatio estis. Quodque sequitur : et eleuabitur in grege, hocostendit, quod in singulis gregibus iustus et sanctus et agricola ipse dominus eleuetur et in seruis suis atque cre5 dentibus ad excelsa conscendat. 1(38),25.26 XXIV. Quia inebriaui animam lassam —siue quia inebriaui omnem animam sitientem — et omnem animam esurientem saturaui — siue repleui —, ideo expergefacius sum et uidi et somnus meus dulcis fuit IO mihi. 2. Mutatio personarum obscuram facit intellegentiam prophetarum. Dixerat dominus : adhuc dicent uerbum

V 400

istud

15

in terra

Iuda

et in urbibus

eius,

cum

con-

uertero captiuitatem eorum. Quid autem dicent ? Hau dubium quin hoc, quod sequitur : benedicat tibi dominus, pulchritudo iustitiae, mons sanctus et cetera. Rursumque illis ista dicentibus respondet dominus : quia inebriaui animam lassam —siue sitientem — et om-

12 *Hier. 31 (38), 24.

1:*T Cor. 3;'9. Hier. 31 (38), 25.

17? *Hier. 31 (38), 24.

2. *Hier s1:(38)/024J 16 Hier. 31 (38), 25.

20 Ioh. 15, 5.1.

6.8 *Hier. 31 (38), 25. 17 *Hietr. 51 (38), 25.

11.14

12 quid »/* .4, qui »/! e/ »?? A,cet. ; cf. p. 281, 3. 381, 9.25. 3806, 5. 400, 13 dicetur z* A, V. .$, dicitur M P, diceretur Z, dicit »;? 74 super] monté add. s. su. 7? .À 13iustum.;4,istum M — 14sanctitudinis Z F .4 V.,sanctitatis M P.$v ^ mereatur nomen Z F, nomen meteatur V, (nomen 5. 1.) »? M z? /A, meteatur P .$, mereatur significationem v — 15 est] & add. P — irrationabilé F, inrationabile P — insibilem (sic) P 17 pr.etom. V P 18 agricola] & add. s. u. »;? A 19 dominum »

sCificet V/ — etom.v 1 agricultura] estis add. v et opt. P .S in v. 4. Z

Sideoom. V

20 uitis] et ad. P et Z F, om. cet. v 4 pr. et om. M, exp. A agricultura Z F $ conscendet Z F

alt. ? sicientem—animam s. s. P

9experefactus M JA a.c., quasi de somno suscitatus Tug. fuit fuit Z (— in. 21) 10 facit obscuram v 12 13 illorum Z F quid autem] quidam 1 dubium L p.c. ue/ primitus)] haut (h s. 4.) Z, aut P, 15 pulcritudo M P 16 ili L/ — ista o». V codd. (— /in. 19) ; cf. p. 189, 19. 194, 15. 394, 11

om. V cum Vulg. 9/10 mihi iudae M . a/f in o». Z F hau (sic alibi semper fere ante haud F 4A V $, (ex aut) M respondet seripsi, respondit

PL 916

PL 882

p. 685

316

20

V 401

x

IN HIEREMIAM

VI, 24-25

nem animam esurientem saturaui. 3. Illoque ista dicente respondet populus, qui de captiuitate uenerat : ideo expergefactus sum et uidi et somnus meus dulcis fuit mihi. Quia dominus inebriat animam lassam siue sitientem et dicit in euangelio: qui sitit, ueniat ad me et bibat et : qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae et omnem animam esurientem satiat atque sitientem, de qua siti et esurie idem in euangelio contestatur: beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. 4. Notandumque, quod *'ebrietas' in hoc loco in bonam partem ponatur, de qua et in Cantico dicitur

: comedite,

amici,

bibite et inebriamini, carissimi ! Qua ebrietate et Ioseph inebriatus est cum fratribus suis in meridie. Inebriati autem IO

atque saturati hi, qui lassi fuerant

atque esurierant,

agunt gratias respondentes : *expergefactus sum et uidi dominum:', scilicet suscitantem atque dicentem: surge, qui dormis,et eleuare a mortuis, et inluminabit te Christus. 9. ' Et somnus', inquit, meus dulcis fuit mihi,

ut imitarer domini mei uerba dicentis: ego dormiui et soporatus sum ; et exsurrexi, quia dominus suscepit 15 nie; 31(38),27-90 XXV. Ecce dies ueniunt, dicit dominus, et seminabo domum Israhel et domum Iuda semine hominum ei semine iumentorum. Et sicut uigilaui super eos, ut euellerem et demolirer et dissiparem et dis20 pevderem et affligerem, sic uigilabo. super eos, ut aedificem et plantem, ait dominus. In diebus illis non dicent ultra : patres comederunt uuam acerbam et dentes filiorum obsiupuerunt, sed unusquisque in iniquitate sua morietur ; omnis homo, qui comede-

19 *Hier. 31 (38), 26.

V 401

2 Matth. 5, 6. 10 *Eph. 5, 14.

21 inebriauit M a.v. V 401

23. 510b. 7, 37.

23 Ioh. 7, 38.

5 *Cant, 5, 1. 6 cf. Gen. 45, 34.25. 12 *Hier. 31 (38), 26. 13 Ps. 5, 6.

22ad me ow. Z F

9 *Hier. 51 (38), 26.

23 dicit Z F V $, dixit

MA P

1satiat oz. Z F 2 esutire P testatut Z F » 4 notandum Z F hebrietas I^ B etom.v amici] et add. F 6 a/;. eto. Z F * é inebriatus RE in oz. .$ $ hii P, $ a.r. 10suscitantem scilicet F — 11 inluminauit P 12 inquit 5057 dulcis zr. F fuit oz. .$ 13di F 14 exsurrexi Z, exurrexi .$,

exresurrexi F, resurrexi M V, surrexi 4 P quia Z F, quoniam ece/. v — suscipiet .$ 16 uenient Z .$ 17 et d. Iuda o». F hominum] homine P a.c. 19 demuliret V. — 22aceruam M V P .$, JA aà.e. — 23 obstipuerunt V/ P, obstupescent v in 74 5$, om. V P, M a.c. 24 morietur oz;. V^

V 1071

IN HIEREMIAM

25 ril uuam 402

acerbam,

VI, 25

obstupescent

317

dentes

eius. 2. 'Do-

i mum' et *'domum', id est domum Israhel et domum Iuda, in LXX non habet, sed tantum : Israhel et Iudam,

utsit: et seminabo semine

Israhel et Iudam. Quodque intulit :

hominum

et semine

iumentorum,

ad rationa-

; les et simplices referre debemus. Et sicut in principio Hieremiae dictum est ad eum : *ecce constitui te hodie super gentes et super regna, ut euellas et destruas et disperdas et dissipes et aedifices et plantes, —et uigilaui super eos, ut facerem, 10 Sic', inquit, 'nunc uigilabo super

quod minatus sum, eos, ut aedificem

plantem ; dei enim agricultura, dei aedificatio estis." 3. Omnes huiuscemodi repromissiones iuxta Iudaeos et nostros iudaizantes in mille annorum regno putantur esse complendae. Nos autem dicente apostolo : ego plantaui, Apollo 1; rigauit, sed deus incrementum dedit et Isaia propheta, quod saluator aedificator saepium et domorum esse memoretur, in primo aduentu Christi spiritaliter impleta defendimus — et impleta ex parte, non ex toto, quia nunc in speculo uidemus et in aenigmate et nescimus, sicut 20 Oportet nosscire ;cum autem uenerit, quod perfectum est,

[o3

[o2

o3

lo2

03

tunc,

quod

ex

parte

est,

destruetur

—

1 Hier. 51 (38), 27. 2.3 *Hier. 31 (38), 27. 4 Hier. 31 (38), 27. 6 Hier. 1, 1o. 8/9.10 Hier. 31 (38), 28. Lirtb Cor 5-9. 14 I Cor. 5, 6.

16 Esai. 58, 12.

18 cf. I Cor. 15, 9.10.

21 *I Cor. 15, 10.

2 I Cor. r5, 28.

18/19 *I Cor. 15, 12.

22 cf, Matth. 25, 31.

cf. Rom.

20 cf. Rom. r1, 25.26.

3 Hier. 31 (38), 29.

25 aceruam M P $, A a.c.

eius] eorum M .$

2 habet M P, habetur Z 44A V .$ w ; cf. p. 28, 2. 394, 22 tantum] tamen Z IudaZ 3 sit] sensus aad. Z seminabo] sem I^ iuda I^ 4 semine h.etom.. alt.semine om. v rationale .$ 4 distruas M $8 quart. et] sic add. s. u. p A 10 nunc oz. Z uigilabo nunc 7 11 estis Z F V P, est M.A.$ 13 regnum P 14 appollo Z I 15etom. V isaiaa/ibi semper L, esaia M V P, JA a.c., e(y)saie Z (F), esaias .$

A V, sepium cef. ; cf. p. 110, 16 19 enigmate M, egnimate Z

pot pr. est (Jin. 21) tr. v aduentu Z F, oz. cet. v

2sit]erit

4 p.c. »?

15/16 prophete F

17 spiritualiter /4 p.c. »;*

— düs F

16saepium

impleta] ee a42. F

nescimus] necdü scimus (dà s. s.) Z

21 destruetur Z F .$, destruitur

M V P,

PL 885

aut certe

in secundo complenda credimus aduentu, quando in sua maiestate dominus apparebit et subintrauerit plenitudo gentium, ut : omnis Israhel saluus fiat et nequaquam ex parte per singulos, sed sit deus omnia in omnibus. 4. Quodque infertur: in diebus illis non dicent ultra : patres comede-

8, 26.

PL 917

— et

20 uenerit

44...

— 22

v 1072

318

V^

IO

15

2o

IN HIEREMIAM

VI, 25-26

runt uuam acerbam et dentes filiorum obstupuerunt etreliqua, in explanationibus Hiezechiel plenius disseruimus, quando interpretati sumus illum locum : fili hominis, p. 684 quid uobis et parabolae isti inter filios Israhel dicentium : patres comederunt uuam acerbam et dentes filiorum obstupuerunt ? Viuo ego, dicit dominus, si fuerit adhuc haec parabola in Israhel! quia omnes animae meae sunt, sicut anima patris, sic et anima filii ; anima quae peccauerit, ipsa morietur. Per quae discimus mortem non facere dominum, sed peccatum ; anima enim, quae peccauerit, ipsa morietur. 5. Hocque in praesenti loco dicitur, quod nequaquam peccatis patrum in aeternum offenderit Israhel, sed propriis meritis et fide in Christum post tempora multa saluetur. Et obseruandum, quod uitia atque peccata *uua acerba' dicatur, ut comedentium dentes obstupescant et non possint suauitatem eius sentire, de quo dicitur: gustate et uidete, quia suauis est dominus ! 6. Quicumque scripturas non ita intellegit, ut rei ueritas habet, uuam acerbam comedit ; unde

V 404

La

et omnes heretici peruersa credentes panem de caelo descendentem comedere non possunt, sed obstupescunt dentes eorum non ciborum austeritate, sed uitio dentium.

31(38),91-94 ^

— XXVI. Ecce dies ueniunt, dicit dominus, et feriam — siue disponam — domui Israhel et domus Iuda pactum — siue teséíamenium — nouum non secundum jacium — siue testamentum —, quod pepigi cum patribus

rum,

uestris in die, quando

ui educerem

siue festamentum IO

eos —,

quod

Aegypti,

irritum

pactum

fecerunt

eo-

—

; et ego

dominatus sum eorum —siue ego neglexi eos —, dicat dominus. 3. Et hoc erit pactum — siue testamentum B cf. Hieron. in Ezech. 18, 1-4 p. 200.202. 18, 4.

V 404

adprehendi manum

de terra

14 Ezech. 18, 4.

4.5 *Hier. 31 (38), 51.

6 *Ezech. 18, 2-4.

20 * Ps. 35, 9.

13 cf. Ezech.

23 cf. Ioh. 6, 5o etc.

6.9.10 *Hier. 31 (358), 32.

11 *Hier. 51 (38), 55.

4acetbam F V, acetuam Z M P, A 5 a.c. 4/8 obstipuerunt Z F (sed cf. p. 22, 1), obstupescent v 5 reliqua] haec add. V^ ezechihel Z, iezechiel 74 .$, Ezechielis y 5/6 deseruimus Z V iste Z S, istae v Sacetbam (b ex u) JA, acetuam cef. 9 obstipuerunt Z V/ P 10 **erit 74 adhuc] ultra 5 v parabula haec P

12 fli

MP

qui 44 a.c. zz?

13 quae] haec

F

dicimus

5

dmP

15

discitur I7 16 patruum P z.r. 17 fideZ F $5, fidem MV P,/4a.. X18 acetba Z F P, acerua M V $, JA a.c. dicatur M P, dicantur V v, JA S p.c. »?*, dicuntur Z F 19 possunt F, possent P 19/20 eius suauitatem v 20 quia Z M P, (1 quà s. s. 7?) A4, quoniam F V S» 21 est s. ». 7? LÀ scripturá I^ 22 acerbam Z F, aceruam M V P, .A a.c. 23 et Z F, om. cet. v V 404

1 obstupescent M 3 uenient Lug. 4 ufr. domum M 5 pactum] foedus Vulz. nouum 0z. Z nouum-—-test. oz. V 6 siue test. oy. Z F 7 uestris] eorum F cuz Vulg. qua » eun Vulg. 8 aegipti P 11 et] sed Vulg. 2

IN HIEREMIAM —,

15

20

25

pj

[05

105

IO

quod

feriam

cum

domo

VI, 26

Israhel

319 post

dies

illos,

dicit dominus : dabo legem meam in uisceribus — siue in menie — eorum et in corde eorum scribam eam et ero eis in deum et ipsi erunt mihi in fopulum. 3. Et non docebunt ulira unusquisque roximum suum et unusquisque fratrem suum dicens cognosce dominum, quia ommes scient me a minimo eorum usque ad maximum, ait dominus, quia propitiabor iniquitati eorum et peccati eorum non ero memor amplius. 4. Hoc testimonio apostolus Paulus — siue quis alius scripsit epistulam — usus est ad Hebraeos omnesque deinceps ecclesiastici uiri in primo saluatoris aduentu dicunt uniuersa completa et Nouum Testamentum, hoc est euangelium, successisse Veteri Testamento, a quo legem litterae lege spiritus commutatam, ut omnia quoque sacrificia et circumcisio et sabbatum spiritaliter complerentur. Quod autem *pactum' pro 'testamento' ponimus, Hebraicae ueritatis est, licet et testamentum recte pactum appellatur, quia uoluntas in eo atque testatio eorum, qui pactum ineunt, continetur. 9. Quando eductus est Israhel de terra Aegypti, tanta dei in populo illo familiaritas fuit, ut manu eum adprehendisse dicat et dedisse pactum, quod illi fecerunt irritum ; et propterea dominus neglexit eos. 6. Nunc autem in euangelio post crucem, resurrectionem et ascensionem dare se pactum non in tabulis

lapideis,

sed

in

tabulis

cordis

carnalibus

pollicetur, cumque scriptum fuerit domini testamentum in mente credentium, ipsum esse eis in deum et illos esse ei in populum, ut nequaquam Iudaicos quaerant magistros et traditiones et mandata hominum, sed doceantur a spiritu sancto, 15

si tamen audire mereantur : templum

dei estis et spiri-

14*Hier.31(58),53. — 21 cf.Hebr.8,8-12. — 26 cf. Rom. 2, 29. 7, 6. II Cor. 5,6. 2 Hier. 31 (38), 32.55. *LHief 31428)531.32.23. Hebraicae ueritatis] scil. beritb ; cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 31, 25 et supra p. 46, 8. 140, 17.18. 9 II Cor. S25. 13 cf. Marc. 7, 8. Col. 2, 8. 15 I Cor. 5, 16.

14 mentem P

et—eorum oz. M A

158 eam] eum P

16 docebit 74 5.c. »?

cum Vulg. unusquisque] uir lug. 16/17 prox.—unusquisque oz. V, unusquisque] uir I/;/g. 18 cognoscite » quia o. scient] o. enim cognoscent Vul. omnes oz. 5 19 eorum s. s. 7»? JA, om. S 20 propitiabo M a.c. z7*

iniquitatis

L/ ^ 20/21 ero memor]

memorabor

Vg.

22 est om. M

25 a quo] ac Z f.r. 26legi M.$,inlegem V . ut]et.$ 1 spiritualiter 74 5.c. z7* 2 est om. F 3 et Z F A, om. cet. v appellatur Z F P, appelletur ce. v 4 meo M a.r. continentur lL/ — 6 illo populo v illo o». Z F manum F $ » eius .$, eorum v adprebendisse] se a4. $4. 4. n Z M A dicatur v 6/* dicat et dedisse o». V^ ? pactum] quae fecisse add. V. quod] rursus incipit L 9inow.V . 12ciL,om. MV P, .A a.c, n 13quaerant]quierant P — 13/14 traditionis M, Li/4 à... — 14ab V D, om. M

PL 918

PL 884

v 1073

320

2 [o]

V 406

IN HIEREMIAM

VI, 26-27

tus dei habitat in uobis. Spiritus autem spirat, ubi uult, et diuersas habet gratias notitiaque unius dei omnium uirtutum possessio est. *. 'Et hoc', inquit, 'fiet, quia propitius ero iniquitati eorum et peccati eorum non recordabor amplius.' Ex quo perspicuum est secundum huius zepiorís intellegentiam superiora in primo intellegenda p. 685 saluatoris aduentu, quando uterque sibi populus Israhel et Iudas copulatus est. 8.Sicuiautemscrupulum facit, quare dixerit : disponam domui Israhel et domui Iuda pactum — siue testamentum

—

nouum

non

secundum

pactum,

quod pepigi cum patribus uestris, intellegat primam ecclesiam Christi ex Iudaeis et ad illos uenisse dominum saluatorem atque dixisse : non ueni nisi ad oues perditas domus Israhel et id ipsum apostolos confirmasse : uobis quidem oportebat primum loqui uerbum dei ; sed quoniam repellitis illud et indignos uos iudicatis aeterna uita, ecce conuertimur ad gentes. 9. Non ro enim oportebat panem filiorum dare canibus, sed quia filii patrem in sua uenientem suscipere noluerunt, dedit omnibus poA

testatem, ut, qui receperint eum, fiant filii dei.

XXVII. Haec dicit dominus, qui dat solem in lu31, 35. 36 (38, 396. 9*) mine diei,ordinem lunae et stellarum in lumine noc15 [?5, qui turbat mare et sonant fluctus eius ; dominus exercituum nomen illi. S4 cessauerint leges

PL 919

istae — siue staiuta haec — coram me, dicit dominus, tunc et semen Israhel deficiet, ut non sit coram 2o

me cunctis diebus. 2. Etin Genesis principio legimus solem in caelo positum in lumine diei, lunam quoque et stellas in noctis lumine et in psalmo: dies diei annuntiat uerbum et nox nocti indicat scientiam, quod inuicem sibi dies 16 *Ioh. 5, 8.

V 406

ctatTiCUr 274.

18 *Hier. 31 (38), 34.

1.2 *Hier. 31 (38), 51. 2 *Hier. 31 (38), 32. 5 *Matth. 15, 24. 6 *Act. 15, 46. 10 cf. Matth. 15, 26. ChXIoht E TÉ TZ: 17 *Hier. 31 (38), 36 (37). 20 cf. Gen. 1, 14-18.

16 habit& P

inspirat

21 *Ps. 18, 5.

M4 V P

17 notitia|quàe L, notitiáque 74 f.c. 7,

notitia quam I7 18 possessio est] possessioné 74 5.e. 7? 19 peccatis 4 V/ P, (orum s. is 25) M — 21 IJIHP.KOTT HOC .A, IIHAAKOIIHC V, pericopes P, (s. s 44A) intellegenda L| V, z? .A, intellegentia de exp. M, intellegenti de z;/' 74, intelligi »; 74, intellegenti a P 22 populus sibi » ut 22/23 Iuda » 23 si cui] sicut (quis s. cut z7?) 44

V 406

1r. domum P, JA a.c. alt. domum P, M.4a.. S3ptrimumv . 6 domos LÁ a.c. id] ad P aposto(u)lus M (P), apln V — * primum oportebat v sed om. v 8 repellistis M, 74 a.r., reppullistis (sic) P iudicastis M, (a//. S5. 4.) P 9 aeternae uitae 74 v 10 dari 74 p.c. »? 11 suscipire I 12 teciperint L a.c. 15 turbaüt L sonat P 16 cessauerint] defecerint /u/g. 17 iste I7 18 sit] gens add. s. u. »? JA cum Vulg. 19 cuntis 4 genesi M, g*enessis (ne s. 1.) P 20 diei (ex di) P 21 lumine noctis » 22/23 nox diesque »

V 1074

8

8

07

o8

IN HIEREMIAM VI, 27-28

321

noxque succedant. 3. 'Ouomodo', inquit, (rerum et maxime caelestium astrorum non potest ordo mutari et sonantis maris fluctus uoluuntur ad litora fragorque gurgitum et undarum intumescentium terribilis auditur nec potest ultra procedere, quam dei iussione praeceptum est, iuxta illud : terminum posuisti, quem non transibunt, neque conuertentur operire

IO

15

20

I

terram, sic', inquit, 'semen et genus Israhel domini

erit uoluntate perpetuum nec aliquando deficiet.' 'Leges' autem hic non Mosaicae intellegendae sunt, sed constitutio et ordo naturae. 4. Interrogemus Iudaeos : 'si caeli peribunt et omnes quasi uestimentum ueterescent et ad deum dicitur: tu autem ipse es et anni tui non deficiunt, quomodo semen Israhel potest esse perpetuum ?' Aut enim pereuntibus caelis peribit et semen Israhel aut, si fuerit perpetuum, ergo nec caeli peribunt. Quodsi scriptura mentiri non potest et perituri sunt caeli, peribit igitur et semen Israhel, maxime cum et Iacob loquatur ad filios: uenite, et annuntiabo uobis, quid futurum sit in nouissimis diebus ; quando autem dicitur: in nouissimis diebus, ergo mundus esse cessabit et alia fiet rerum dispensatio. Hoc aduersum illos. 5. Ceterum nostris mundum istum non esse perpetuum etiam euangelium demonstrat dicens: caelum et terra pertransibunt et: ecce ego uobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Dicamus et aliter : quamdiu mundus iste fuerit, semen Israhel et gentem Iudaicam permansuram non in his, qui nunc increduli sunt, sed in his, qui cum apostolis et per apostolos crediderunt, ut reliquiae saluae fierent. XXVIII. Haec dicit dominus : si mensurari potuerint caeli sursum et inuestigari fundamenta terrae

1 cf. Hier. 46 (26), 7. S *Pps; 10270. S CESI0T, 27: 10 *Ps. ror, 28. 12.13.14 cf. Ps. 101, 27. 15.17 *Gen. 49, 1. 20 *Matth. 24, 35. *Marc. 15, sr. Luc. 2I, 35. 21 Matth. 28, 20. SCE Rom. 6, 27. 11, 5.

24 caelesti I

2 auditur oz;. V', sonus add. s. u. n? M ultro M P cedere M 5 opeti M a.c. zi? 6 defeciet L a.c. * Mosaicae non Migne moysaicae M V' P, moysiacae 7/4 sunt intelligendae v 9 ueterascent v din MVP 10 dicitur oz. V ^ autem] idem add. Eraszus v cum Vulg. est L deficient M ZA p.c. v 11 aut enim-—perpetuum oz. V/ — 12 periuit M a.c. et] aut si 74 p.e. ni

aut si P, (s. 4.) L, om. cef., (cà v. «. zi? M) — 13 ergo] aut M p.c. z?

quod] qm M p.c. z» (ex quia) 44

mentire

diebus diebus M

P — 14 pr. et] aut si M p.c. »?— 17 ergo] cü add. 5. u. »? M

16 qd

18 esse s. 5». A,

esset P a.r. cessauit M 4 a.c. dispositio v 20 demonstrans V ram V, L M a.c. 21 transibunt v ,. suü l/ — 22 consumationem P 2a/t.apostolus M 3ut] & P hferint (ric) P p.c.

ter-

PL 88;

322

IN HIEREMIAM VI, 28

deorsum, et ego abiciam uniuersum semen Israhel propter omnia quae fecerunt, dicit dominus, LXX : haec

10

1;

20

2; V 409

:

;

dicit dominus

: si eleuatum

fuerit caelum

su-

blimius et si humiliatum auimentum terrae deorS15, ei ego non reprobabo genus Israhel, dicit dominus, pro omnibus, quae fecerunt. 2. Multum in hoc loco distat Hebraicum ab editione uulgata. Dicamus primum iuxta Hebraicum : *si mensurari potuerint caeli sursum et eorum altitudo cognosci uel inuestigari fundamenta terrae et extrema eorum ratione conprehendi, et ego',inquit,'abiciam uniuersum semen Israhel propter omnia, quae fecerunt, dicit dominus. Quomodo autem illud inpossibile est, ut caelorum summitates et terrae fundamenta noscamus, sic et hoc inpossibile erit, ut abiciam uniuersum semen Israhel. Sin autem abiecero uniuersum semen Israhel, ergo mensurabitur caelorum summitas et extrema terrarum'. 9. Hic syllogismus et in euangelio texitur, quando inpossibile inpossibili conparatur: facilius camelus intrabit per foramen acus quam diues in regna caelorum. Quomodo enim illud fieri non potest, sic nec hoc fieri poterit ; quodsi hoc factum fuerit, ergo fiet et illud, quod inpossibile putabatur. Errant ergo, qui hunc locum aliter edisserunt ponentes et illud testimonium, quod potuerit petere patrem filius et duodecim legiones angelorum adducere in suum auxilium. 4. Huic sensui LXX contrarium transtulerunt dicentes : si exaltatum fuerit caelum sublimius et humiliatum pauimentum terrae deorsum, et ego, inquit, non reprobabo

propter

omnia,

quae

semen

Israhel,

fecerunt.

dicit dominus,

Quod si ita est, repro-

babitur gens Israhel; quomodo enim caelum non potest eo, 10 quod est, esse sublimius nec terra humilior esse eo, quod est,

sic et genus Israhel nequaquam poterit conprobari. 5. Si uiderimus Iudaeos iuxta Hebraicum hoc testimonio gloriari. S*Hier. 31(38), 37 (35).

15.19 Hier. 31 (38), 37 (35).

V 409

2/3 cf. Matth. 26, 53. 6 et —uniuersum £7 zg. /Á

13 Hier. 31(38),57 (35). — 14 *Hier. 51 (58), 57 (35). 23 *Matth. 19, 24 etc.

5 *Hier. 31 (38), 357 (55). 9sioz. V . 411/121oco hoc P

12 destat L a.c.

Hebraicum] et a4Z., sed eras. LL. M **edi*tione L, editionem V a.r. ratio LV 18 summitas M 2.4 D, L a.c. 77", sumitas V, summitatem v»

V 409

15 19

noscantur 74 p.c. z? 20 hisrahel M p.c. z;? abicero V P, L a.c. M .A a.c. m* 21 sumitas l/ — 22 syllogysmus M, syllogissimus P 23 al/. possibili V, M pe. ert iexe)P — camilus L a.c. 24 intrauit M P, 4 a.c, — diues] intrare possit add. v regnum l/ — 28 sic—poterit (//n. 26) in zug. V 25/26 hoc fieri nec P a.c. 26 et om. v 1 putatur M 4 erant M P a.c. 3 *»duodecim L, de XII M V, (de exp.) A, duodecim milia P ?semin M — 9genus M.Av X11 reprobari 74 p.c. 9», v 12 testimoniü P a.v.

p. 686

PL 920

v 1075

PL $86

IN HIEREMIAM VI, 28-29 Adsentiamur

eis, quod non

sit abiectum

323

uniuersum

semen

Israhel; neque enim omnes abiecti sunt, sed hi tantum, qui 15 fuerunt increduli. XXIX. Ecce dies ueniunt,

41 (38), 38-40

| 410

dicit dominus,

et aedifi-

cabitur ciuitas domino a turre Ananehel usque ad poriam anguli. Et exibit ultra norma — siue iuxta Symmachum fwniculus — mensurae eius contra eam 2 o super collem Gareb et circumibit Goatha — siue iuxta LXX de electis lapidibus — et omnem uallem ruinarwum — pro quibus Theodotio ipsum uerbum Hebraicum posuit Phagarim — et cineres et omnem Asaremoth — quod melius legimus Asademoth, pro quo Aquila 2 suburbana interpretatus est — usque ad torrentem CeLES dron et usque ad angulum portae equorum orientalis, sanctum domini ; non euelletur et non destruetur usque in aeternum. 2. Qui mille annorum in terra Iudaea regnum Christi recipiunt, Iudaei uidelicet et nostri iudaizantes, A^

conantur ostendere turrem Ananehel et portam anguli et collem Gareb et Goatha et uallem Phagarim et omnem Asademoth et torrentem Cedron et locum anguli portae equorum

v 1076

orientalis et ibi dicunt sanctuarium domini, id est templum, Io

esse condendum mansurumque in perpetuum. 3. Quod quia post captiuitatem temporibus Zorobabel et Ezrae non possunt monstrare conpletum, transeunt ad Christi tempora, quem in consummatione

IA

19.21 *Hier. 31 (38), 39.

' 410

mundi

dicunt

esse

uenturum,

ut aurea

atque gemmata iuxta Apocalypsin Iohannis descendat Hierusalem et hoc terrae spatio, hoc est ab illo loco usque ad illum locum, aedificetur per circuitum. 4. Suspicionisque suae hanc aurulam capiunt, quod a turre Anathoth, quae hodie appellatur Hieremiae, tribus ab Hierusalem milibus separata 23.24 *Hier. 31 (38), 40.

12 cf. Apoc. 21, 2.10.11.18-21.

i3adsentiamus P — nonow.V | 14neque]non» hiP 17 Hananeel Vuig. 18 angeli P a.c. exiuit P, M a.c., exiliet /4 p.c. 7? normá M X19 eius contra eam] in conspectu eius Lg. 20circuibit M.AV/ P 21 iuxta oz. V | LXX]pGgirü age. s. s. »? A 22 ruinarum] cadauerum V/ujg. 23 fagarim P cyneres P, cineris M euwz Vulg. omnem Asaremoth] uniuersam

410

regionem mortis l/u/g. 23/24 asare JA a.c. z?, asseremoth V/ — 24 quod— asademoth 7» zg. L, os. V, 744 a.c. »? — quo Aquila] qua aliqua P 28 cedrom L a.c. 1 etom.v porta*(es. *) M — 2noneuelletur] bone uellitur P distrue(i)tur M (P) 2/3 usque] ultra Vue. 3 aeternum] perpetuum v cum Vulg. 4 iudaizates I, B turrim 44 p.c. — ananahel AV P 6 garep P goatham P fagarim P 6/4 sademoth 74 p.r. asedemoth V *? cedrom L 8 tibi M a.r. 10 zorobobel P ezdrae M A 12 consummationem LL. M V P esse u, dicunt P auream I 13iuxtas.4.77 M — apocalypsi M s.c. »?, apocalipsin V/, Apocalypsimv ^ 142//hoc]id» ^ 15suspic(t)ionesque P, L 74 a.£. 16 anathoh L z.c., anatoth V P 17ab]ad V,av

PL 921

324

IN HIEREMIAM VI, 29

usque ad torrentem Cedron — qui scribitur in euangelio et est in ualle Iosaphat, ubi hortus erat, in quo et Iudas proditor 20 tradidit saluatorem — ciuitatis fundamenta iaciantur. 5. 'Lecturi', inquiunt, 'sumus in consequentibus Anamehel, filium Salom, patruelem fuisse Hieremiae, cuius emit agrum ; et haec

V 411

est turris Ananehel' ignorantes Hebraicam ueritatem ; hic enim : iuxta Hebraicum scribitur : a turre Ananehel, per 'nun' uidelicet mediam litteram, ibi autem : ecce Anamehel, filius Sellum, patruelis tuus, ueniet ad te, per meA^

Io

diam *m' litteram. 6. Inuocantes igitur dominum saluatorem, qui habet clauem Dauid, qui aperit, et nemo cludit, et qui cludit, et nemo aperit, qui signatum quo- PL 887 que Isaiae librum et omnium prophetarum aperuit et adorauerunt uiginti quattuor seniores tenentes citharas, quod solus potuerit diuina reserare mysteria, aggrediamur aedificium ciuitatis, ad quam propheticus sermo dirigitur: gloriosa dicta

sunt

de

te,

ciuitas

dei,

et

:

fluminis

impetus

laetificat ciuitatem dei. 7. Aedificatur itaque ecclesia a turre 'oboedientiae' siue 'gratiae' et *donorum dei' — hoc enim interpretatur Ananehel — usque ad portam an1; guli ; quae licet uideatur initium habere sublime, quamdiu in ista carne consistimus, rectam ueritatis lineam non possumus possidere, sed in angulo stamus et fractis lineis exitque ultra funiculus mensurae contra eam, id est portam anguli, super collem Gareb, qui in linguam nostram 2o

V 411

uertitur aut 'incolatus' aut 'scabies', ut doceant nos aduenas 18 cf. Ioh. 18, 1.2.5. 1 Hier. 51 (38), 58.

20 cf. Hier. 32 (39), 7-9. 2 Hiet. 32 (39), 7. B * Apoc. 5, 7.

? cf. Esai. 29, 11.

8 cf. Apoc. 5, 8. 10 Ps. 86, 5. 1i Psy 13.14 Hier. 51 (38), 58. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 52, 30. 55, 10.11. 18 *Hier. 51 (38), 39. 19 Hiet. 31 (38), 39. cf. Nom. Hebtr. p. 38, 24. 54, 17. 20 cf. I Par. 29, 15. Ps. 38, 135.

18 torrem L a.v. cedrom L a.c. eudangelio IL et] id L 19 ortus M.A 20 iaceantur P 20/21 lectur M a.c. 7? 21 ananechel (2/7. n ex m) L, anamahel V ( ?), anamechel P 22 sallom ( pr. 1 s. s.) 44, salon P (V ?), Sallum v 23 ananahel I^ hinc M V P .A a.r.

V 41I

4687

ihebraicam P — scribitur a L V, scriptura M a.c. z?, scriptü é a (a s. s. 7?) JA, tutte 5. 4. 2D JA ananahel V/ (— /in. 14) 2 anamahel V,

scripturam P ananehel P 3 379, 9. 10 5/6 VPv claudit qué JA p.c. z?*

Sallum » 3/4 medium P 4 mem (em add. 7?) L, v ; ef. p. cludet M a.-., claudet (i s. e) 4, claudit / P 6 pr. et om. .M .A V/ P *esaiae MV P, 4 a.c. — alt. et] non add., sed eras. M,

8 cytharas 44 P zP? A, re sacrae zi' A, pandere z? 4 hobedientiae P 15 iniü (jc) V in mg. mL

16 i*sta IL

9 pot*erat 74 a.c. »?, potuit l/ —— reserare 10 quem A a.c. i2ecclesiam P . 13 sublimen V, L a.c. quamdiu] tain add.

consistimur M a.c., subsistimus v

19 gereb L, gaureb P ; cf. p. 409, 20

17 exit M p.r.

linguam nostram seripsi, lingua nostra

codd. v ; cf. p. 416, 22 . 20 uertitur oz. M .A — incolatur P add. s. u. m2 .A doceat P v

iscabies P, dr x

IN HIEREMIAM 412

VI, 29

325

1 esse atque peregrinos et auribus prurientes et ad nouitatem dogmatum pessimorum facile praebere consensum. 8. Et circumibit, inquit, Goatha, pro quo interpretati sunt LXX : per gyrum electis lapidibus, qui uoluuntur super fa; ciem terrae et angulari lapide constringuntur dicente apostolo Petro: et ipsi tamquam lapides uiui superaedificamini, domus

spiritalis, sacerdotium

sanctum,

V 1077

offe-

rentes spiritales hostias et acceptabiles deo per Iesum Christum. 9. Et omnem, inquit, uallem Phaga10 rim — quod interpretatur ruinarum — et cineres — subauditur

415

'(circumibit'

—,

ut, quamquam

nobis

uideamur

in

collibus, tamen semper timeamus ruinas et consideremus cineres et paenitentes dicamus cum Dauid : quia cinerem quasi panem manducaui et poculum meum cum 1; fletu miscebam. Vnde et iacentibus dicitur : numquid, qui cadit, non resurgit ?, dicit dominus. 10. Et uniuersam, inquit, Sademoth, quod nos uertimus in regionem mortis unum nomen in duo uerba diuidentes : 'sade', quod dicitur 'regio', et *moth', quod interpretatur 20 *mortis', pro qua Aquila uertit 'suburbana' siue 'arua' et *rura'. 'Regio' autem *mortis' regio peccatorum est et 'suburbana' regio uoluptatum, quae pergit usque ad torrentem Cedron —- ubi traditus est dominus —, qui interpretatur 'tene1 brae'. 11. Vide, quanta habeat loca ecclesia et quod illud apostolicum : *ut sit sine macula et ruga', in futuro et in caelestibus reseruetur. Audis angulos, audis scabiem, audis ruinas et

cineres et regionem mortis et tenebras, et de tua uirtute et 412

ZicC II Dim. 4, 5. 2 Hier. 31 (38), 39. 4 *Hier. 51 (38), 39. cE Zach. 9, 16. B cf, Eph. 2, 20. I Petr. 2, 6. a * Pott: 2, v. 9.10 *Hier. 31 (38), 40. IS Ps 10$, IO. 15 *Hier. 8, 4. 15.17 Hier. 31i (38), 40. 17 *Hier. 31 (38), 40. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 49, 1. 20 *Hier. 51 (38), 40. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 47, 22. 55, 1o. 21 cf. Ezech. 18, 4. 22 Hier. 51 (38), 40. 22/23 cf. Ioh. 18, 1.2.5.

415

412

1 cf. Origen. Lexic. Nom. Hebr.s.u.

Kvódp (XXIII 1221 M).

1 pr. et] non add. v 2 facile] non add. v

Nom.

prudentes M a.c. JA a.c. 7?, purientes T7 alt. et M praeberet M 2/3 circuibit L 2.c., circumiuit P 6

tamquam (quam 5. s. 7?) M

* domos

L a.c., spirituales (u s. s. 7?) JA, spale V^

413

— cf. Hieron.

Hebr. p. 4, 6. 48, 13. 57, 5. Epist. 39, 5. 108, 1. Tract. in Ps. p. 228, 26 Morin (Anecd. Maredsol. III 2). 2 cf. Eph. 5, 27. 4/8 de tua uirtute - gloriaris] Otigenistas notat; cf. p. 267, 13.

V, M p.c. .A a.c. pi?

spiritales M D,

sacerdotum

$8 spirituales 74

I^

p.e. ne 9/10 phagarim uallem P 12 semp (sup ». «. 77?) 4A 12/13 cinere P 14 quasi L V', sicut ce/. 15 fletum L 44 a.c. — 16cad& P resurget V, M JA p.e. P a.c. düm P a.c. 17 uniuersa V asademoth L p.c. »P, sademooth lV/ . 18 regione V 19 asade L p.c. z? et om. V mooth MAVP quoM.AAVv 20 siue—suburbana £z zg. z? L 22 uoluptatu (5c) V quem P 22/23 cedrom L a.c. 1 hebeat L a.c. quo M, :4 a.c, quomodo v — 3 reseruetur (pr. r /n ras.) A, $e serujetur M, seruetur v angelos V iscabi est P 22

$.

HIER. LXXIV

PL 922

326

IN HIEREMIAM

VI, 29-30

; inpeccantia gloriaris! 12. Denique sequitur : et usque ad angulum portae. Et hic angulus, ne ulla uera iustitia, ne certa uictoria in isto saeculo demonstretur. Ipse quoque angulus portae quamquam sit 'orientalis', unde lumen egreditur, tamen 'equorum' appellatur, ut indigere nos doceat cursu 10 atque certamine et tandem cum domino audire mereamur : ascendisti equos tuos et equitatio tua salus. 13. In porta orientali, in porta quadrigarum sanctificatio domini est, ut tunc nos perfectos arbitremur, quando dixerimus ad dominum : currus dei decem milium multiplex, miI

A

lia laetantium

; dominus

PL 888

in eis. Istiusmodi aedificatio,

quae super fundamentum Christi posita est, de qua loquitur et apostolus : ut sapiens architectus fundamentum posui, numquam destruitur, sed manebit in perpetuum. Obscura et difficilia latius disserenda sunt, ut manifesta bre-

20 uius percurramus. 32(99),1-3a —XXX. Verbum, quod factum est ad Hieremiam a domino in anno decimo Sedeciae, regis Iuda ; ipse est annus octauus decimus Nabuchodonosor. Tunc exercitus regis Babylonis obsidebat Hierusalem et V 414 Hieremias propheta erat clausus in atrio carceris, qui erat in domo regis Iuda. Clauserat enim eum Land

^

Sedecias, rex Iudae, dicens : quare uaticinaris dicens : haec dicit dominus ? 2. Non solum uerba, sed et

opera prophetarum nobis exemplo sunt ad uirtutem. Poterat Hieremias prospera nuntiare et regis Sedeciae frui amicitia, sed malebat deo magis oboedire quam hominibus et ei, qui potest et animam et corpus occidere in gehenna 10 quam illi, qui tantum in corpus habere poterat potestatem. 34. Et hoc considerandum, quod decimus annus erat regni Sedeciae obsessa iam Hierusalem et gladio, fame ac peste

II. V 414

5.8.9 Hier. 31 (38), 40. 1* I Cor. 5, 10. 8 cf. Act. 5, 29.

11 *Hab. 5, 8.

*Matth. 10, 28.

14 *Ps. 67, 18.

16 cf. I Cor. 5,

10 cf. Matth. 1o, 28.

5 inpeccatia L a.c., in peccata M f.r. 6 a/z angelus V — pr. ne] I nec s. ne s»? .4,utnec V . alt.nec V, p.e. v? * demonstratur 74 p.c. z? 8 ingreditur JA p.c.z;? 9 equorum (e s. 4.) LL. M adpellant (n s. 4.) P indegere L a.c., ingredere P 10 adque L a.c. 13 ut] et v arbitremus .P 14 milium làétant L 15 eis] in Sina in sancto a4Z. v 17 ut s. architectus oz. V^ arcitectus P 18 nequaquam lV/ destruetur 74 p.c. v permanebit » 21 factum] dictum Migne 22 sedecie LL M a.c. 23 decimus octauus l/ug. nabucod. L e.c., nabochod. V, nabocod. P

V 414

1 obsedebat L a.c.

2 clausus erat v

3 claususerat M

4 sedecia M a.c.

Iuda Vu. B sed om. v etog.M . 6exempla V, JA p.c. p»? — à renuntiare P reges L a.c., regi P 8 magis dó M magis eras. 44 9 occidere] perdere v gehennam 44 P v 10 illis 24 a.c. z? qui s. 4. 2? M poterant P, M .A a.c. 12 hac M a.r., etv

v 1078

p. 688

IN HIEREMIAM

VI, 30-31

327

consumta et captiuitate uicina et tamen Sedecias perstat in sententia ; et ex parte aliqua illius clementiae demonstratur, 15 quod nequaquam eum in carcere, sed in uestibulo recludi iusserit carceris, libera

uidelicet

custodia,

ne posset effugere,

quasi non omnis Hierusalem clausa munitionibus communis carcer fuerit habitantium. 4. Ipse est annus duodeuicesimus PL 925 regni Nabuchodonosor, qui quarto anno regis Ioiacim cepit 20 imperium. Omnis autem causa irae regis ista est, cur loquatur ex domini nomine, quae ei fuerant imperata.

V41; 32(39, — XXXI. Ecce ego dabo ciuitatem istam in mamu 9b-9 regis Babylonis et capiet eam. Et Sedecias, rex Iuda, non

effugiet

de manu

Chaldeorum,

sed tradetur

in manw regis Babylonis et loquetur os eius cum ; ore illius et oculi eius oculos illius uidebunt. Et in Babylonem ducet Sedeciam et ibi erit, donec uisitem eum, ait dominus. Quodsi bugnaueritis contra Chaldeos, nihil prosperum habebitis. 2. Haec erat causa irae regiae, quare praeferret mendacio ueritatem et tam urbem 19 Hierusalem quam Sedeciam regem diceret esse capiendum; quodque grauius est, uisurum eum ora regis Babylonii et locuturum humilem atque captiuum cum inpotentissimi regis insania. Grauior enim terror est uidere, quem timeas, et ante

PL 889

increpationem uerborum quam poenarum sustinere cruciatum. 15 9. Et

in Babylonem,

inquit, ducet

Sedeciam

et ibi

erit, pro quo LXX transtulerunt : et Babylonem ingredietur ; quorum alterum inuitum trahi, alterum uoluntate v 1079 pergere significat. Et ibi, inquit, erit : uerbum ponit ambiguum, ne uideatur cruciatus et miserias prophetare. 4. Quod20 que sequitur: donec uisitem eum, ait dominus. Et, si 18 cf. Hier. 25, r. V 415

15 Hier. 32 (39), 5. *Hier. 32 (39), 5.

16 *Hiet. 32 (39), 5.

13 consumpta codd. (p exp. L) mentia M JA p.r. v

st MP

^ captiuitati

15 carcerem M

17 munditionibus

M .A a.r.

p-^. v, uicesimus L, duodecimus

P.

V 415

Í !

18.20 Hier. 32 (39), 5.

M JA P

16 liberaui I^

i8annusestv

20

i4sententiam l7 — cleuidelicet M 74

pos-

^ duodeuigesimus 4

V P — 19 nabucod. M, L a.c., nabochod.

V, P

ioiacim (sic alibi semper fere L, p.c. uel primitus)] ioacim IL, ioachim cef. coepit M JA P, L a.r., cepit V — 20 ita V/ loquitut M, 744 p.c, z^ 21

dei v 1 manus l/u/g. 2 sedechias A (sezzper) 8 chaldaeorum M.AV P traditur P 4 manus l/uig. loquitur P 9 alt. oculis V/ a.c, oculus P 6 babylone D, L a.c. ducit P, L M .A a.c. 4 ait] dicit M a.c, v quodsi— contra] si autem dimicaueritis aduersum ^g. */8 chaldaeos M 4 P 9 praeferre L. M .A a.c. mendacium L, a.c. 10 dicere M a.c. 7 11 eum] ei ue] P babylonis P 12 potentissimi 44 l/ P, M p.r. v 13 insaniae P 15 ducit P, L a.c. 16 quo o». P 17 uoluntatem M 74 a.r. — 18 pergeret P 4.f. ibi inquit] quid M 19 miseria I^

328

IN HIEREMIAM

VI, 31-32

pugnaueritis aduersum Chaldeos, nihil prosperum habebitis, in LXX non habetur. Prudenterque sententiam temperauit, quae ad bonam et ad malam partem referri potest ; *'uisitatio' enim, ut saepe dixi, et *consolationem' signi25 V 416

92 (39),

ficat et 'supplicium'. XXXII. Et dixit

Hieremias : factum est uerbum ad me dicens : ecce Anamehel, filius Sellum siue Salom —, patruelis tuus — quod Hebraice dici-

6.4 domini

I

— tur 'dodach' —, «enit ad te dicens : eme tibi agrum meum, qui est in Anathoth ; tibi enim conjpetit ex propinquitate emtio.2.Occultum ad Hieremiam dei factum esse sermonem nemo scire poterat nisi ipso indicante, ad quem factus fuerat. Et praedicitur ei, quod uenturus sit ad eum Anamehel, patruelis suus, et possessionem agri, qui suus

fuerat, delaturus ; esse autem ipsum locum in Anathoth de suburbanis, quae sacerdotibus per singulas tribus et ciuitates dabantur ex lege; nec licitum erat possessionem de tribu transire ad tribum nec de familia ad aliam familiam — unde et filiae Salphaad accipiunt sortem inter fratres suos — praecisuburbana sacerdotum nulli alii poterant uenundari vA pueque usque ad annum remissionis nisi ei, quem propinquitas sanguinis expetebat. 3. Venit ergo ad eum patruelis frater suus et offert emtionem, quae illi ex propinquitate debetur. Chelchias et Sellum fratres fuere germani ; Chelchiae filius Hiere2 o mias, Sellum Anamehel. *Chelchias' interpretatur 'pars domini', 'Hieremias' 'sublimitas domini'; recteque 'altitudo domini' de *parte domini' nascitur. 'Sellum' uero in linguam nostram Io

V 416

22 *Hier. 32 (39), 5. 24 cf. p. 69, 18. Hieron. in Esai. 24, 21-23 p. 337. in Ezech. 05314D:2102: 100A 10:925 41.200082 $2* 8 *Hier. 32 (39), 7. 11 cf. Num. 55, 2.5. Ios. 21, 2.5. 12 cf. Num. 36, 7. 14 cf. Num. 27, 7 (6). 56, 10.11. 15 cf. Leu. 25, 34. Num. 36, 4. 19 cf. Hier. IIS

20.22 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 53, 27. - p. 46, 9. 54, 18. 62, 6. - p. 1o,

51. 78, 14.

21 aduersus codd., (m s. alf. s L))

V 416

2 dicens oz. V^ (sic semper) Vulg.

chaldaeos M P

23 temperabit P

anameChel L, ananehel P, M 5.c., anamahel V, Hanameel sella P 3 selom M, sallom 74 v, sollom V . tui* P

4dodac V . ueniet V, JA p.c. »? cum Vulg. em& ibi P B anatoth I/ P ex] quo add. V 6 emtio (sic alibi semper fere L. p.c.)] emptio codd., ut emas Vulg.

ocultum 1^

di s. 24..L

* esse] di add. P

9 ananehel P, M p.v.,

anamahel l/ ^ possionem P 10 fuerat s. w. 44 aut P — anatoth 44 atoth P 12 dabuntur P 14 sortes P i5alio V — 16 nisi oz. P patruelis L, fratruelis cez., (pa s. fra 7? 74) frater exp. »?* JA tuus V emptionem codd. (ef. Jin. 6) chelcias P ; cf. p. 5, 8. 417, 12 19 chelciae M 20 ananehel P

(s. u. m?) .A

chelcias M V, celchias P

nos; (s. s. 7?) M, nostra V. P

22 lingua V P

V, 17 18 P:

nostram L,

p. 689 PL 924

IN HIEREMIAM

V 417

VI, 32-33

329

1 uertitur *pax' siue 'pacificus', 'Anamehel' 'donum' uel 'gratia dei' ; nec mirabimur, quod sibi 'pax' iungantur et 'gratia', cum etiam apostolicarum epistularum hoc principium sit : gratia uobis et pax. Primum ergo pacem meremur dei et post pa; cem nobis gratia nascitur, quae non in possidentis, sed in donantis arbitrio est. 4. Defert autem emtionem 'gratia dei' illi, qui in 'sublimibus'

conlocatus est, ut, quamuis uideatur ex-

celsus, tamen gratia dei indigeat. Illud, quod in Cantico saepe cantatur a sponsa: fratruelis meus, id est ó aóeAQu8ós nov, 1o in Hebraico 'dodi' dicitur ; ergo non *fratruelis', sed *patradelfus', id est 'patruelis', dicendus est. Fuisse autem Hieremiam v 1080 filium Chelchiae de sacerdotibus, qui erant in Anathoth, in terra Beniamin, et uoluminis huius testatur exordium.

32(39),8a

V 418

V 417

V 418

V 417

/ 418

XXXIII.

Et uenit

15 he1, secundum

c

Anamehel,

domini

filius patrui

ad uestibulum

—

siue

airium — carceris et aii ad me : posside — siue eme — agrum meum, qui est in Anathoth, in terra Beniamin, quia tibi conpetit hereditas et tu propinquus, utí possideas siue emas. 2. Quod futurum prophetae uerbum domini nuntiarat, statim opere completum est. ' Venit', inquit, 'ad me

^

ad me

uerbum

Anamehel'

—

'gratia dei' —,

'filius

pa-

trui mei' — hoc est 'filius pacis' — ; 'uenit autem in uestibulo carceris dixitque ad me ea, quae dominus ab eo dicenda praedixerat'. 3. Ager autem iste sacerdotalis, cuius emtio atque possessio Hieremiae deferebatur, in 'Anathoth' est, in terra

1 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 52, 30. 53, 10.11. 3 Rom. r, 7. etc. p- 416, 20. 9 *Cant. 1, 15 etc. 11 Hier. 32 (39), 7. ct Hiero.

6 cf. 16

*Hier. 32 (39), 8. *Hiet. 32 (39), 8. 1 *Hier. 32 (39), 8. CE CTIeT 122107015:6:7.

3 cf.

DXWuIT., T.

2 Hier. 32 (39), 8.

4 cf. p. 416, 22.

d1uertatur P — anamahel V, ananehel P domum M a.c. gratiam M 74 a.f. 2sibi]si V/ — iungatur Mv 3aplicarum(pr.anras.) V epistolarum apost. v eplarü (ex aplorà) V/ — 4 pr. pacem] pro pace M, JA p.c. »? mereamut 7r dei] donü add. s. u. 5»? M 5 quae] 1 qualis s. 4. »? ;4 possidentes L a.c., possidente P 6 arbitrio donantis v 6 emptionem codd., (p exp. L) * conlatus P 8 indiget M 92s. u. 7? M,abP a sponsa] absconsa I 9 fratuelis M P OaaeaduuOCMOY MA, (-MOO9) P, OaD4.AQCO-CQV. V d6eAdiBoüs v 10 dodi] dó P, (exp.) M fratuelis P, L a.c., patruelis M 10/11 patradelfius /4 5.c., rarpádeAos v 11 hirm I^ 12 chelchiae 74, (pr. c exp.) L, chelciae M, helciae V' P ; cf. p. 416, 18. 19. 20 anatoth 4 V^ 14 ananehel L a.c. M p.c. 7), anamahel V, ananahel P 17 anatoth V (na s. 4.) P 18 tu] es add. (s. 4.) A, v propinquus] es add. V^ cum Vulg.

2 nuntiaret P 3 ananehel M f.c., anamahel V, ananahel P dei om. V. b ea—praedixerat (//n. 6) in mg. V — 6 emptio eodd., (p exp. LL. ; sie semper fere) — 8 anatoth 4 P, anatot V. — estos. V

PL 89o

330

IN HIEREMIAM VI, 33-34

'Beniamin', quorum prius 'oboedientiam', secundum "filium dexterae' sonat ; et consequenter eius appetit emtionem, in IO quo 'oboedientia' et *uirtus' domini uersabantur. Pro 'propinquo' LXX mpeofrepov, id est 'seniorem', interpretati sunt, quod loco huic non conuenit. 32(39), 8b-11 XXXIV. Intellexi autem, quod uerbum domini esset, 15

2o

V 419

[zl

et emi

tellexi', vA

IO

agrum

ab

Amnamehel,

filio

patrui

mei,

qui est in Anathoth, et appendi e$ argentum, stateves septem et decem argenteos. Et scripsi im libro et signaui et adhibui testes et appendi argentum in statera. Et accepti librum possessionis signatum, stijulationes et rata et signa forinsecus. 2. Durum quidem erat et prope inconsequens risuque dignum eum, qui iam iamque capiendam prophetabat Hierusalem et omnes ducendos esse captiuos uel gladio, fame et peste perituros, agrum in Anathoth emere, quem non erat possessurus. 'Sed ininquit,

*uerbum

esse

domini

et emtionem

meam argumento et uaticinio domini coaptandam ; et ideo adquieui praecepto eius, ut emerem, nec frustra ad me super huiuscemodi re dei factum esse sermonem et appendi argenti decem et septem siclos', quos nos in 'stateres' uertimus. Siclus autem uiginti habet obolos, ut in Hiezecihelis extremo uolumine scribitur. 3. Emitque propheta 'decem et septem' siclis, in quo numero cantauit puer domini Dauid in die, qua eruit eum dominus de manu omnium inimicorum eius et de manu Saul et dixit : diligam te, domine,

fortitudo

mea

! Dominus

firmamentum

$8 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 24, 28. 53, 7. cf. Gen. 55, 18 (sec. Vulg.). Hieron. Nom. Hebt. p. 5, 24. 16, 17. 74, 1. 76, 24. 80, 14. 10 uirius — dextera (lin. 9) ;

cf. p. 440, 8.

Hiet. 32 (39), 8.

11 *Hier. 52 (39), 8.

20 cf. Hier. 32 (39),

575.

V 419

2 *Hier. 32 (39), 8. etc.

* Hier. 32 (39), 9.

*Ezech. 45, 12.

10 cf. Ps. 17, 1

PSITU EIDEA,

8 Beniamin] in adZ. P primus P 10/11 propinquo (pto ». ».) L, quo cef. v 11 IIpCBY TepON M, IIPHCBYOHPpQON (presbiteron s. 2.) 44, IIpbHCBilepOIN V, IIpeCB.GepONN P seniores P 14 ab anamahel V, anabamehel M A a.v., ab anenehel M p.c. zz 15 in oz. V ^ ananatoth V, anatoth P adpendii (alf. is.u.z9)M statetas 44 a.c., state P septem stateres l/z/g. 17 adibui pt argente P 18 statere D a.c. accipi M, V a.c. signatum] et add. Vulg. 18/19 stipulationes M 19 sata P forensecus L a.c., forensicus M 20 eum L, oz. cet. iam oz. M ?1 capiendum 17

V 419

1/2 in anatoth agrum P

2 anatoth I7

3 esse] est L a.c.

ets. 4. M — 4coaptanda P D adquieui] atq; ibi P ne P 6 rem V, tei P, M A a.r. dei os. M .A P pr. syclos A siclos—septem (//s. 10) oz. V quod M .A iezechihelis (pr. i s. 2.) 74, hiezechielis P

eius oz. V. — etom. P, M .A a«.

domini esse v

praeceptü JA a.c. appende I^ i 8 hiezecielis M,

10 puer] aüt add., sed eras. P

deligam L a.c.

12

PL 925

IN HIEREMIAM VI, 34-35

331

meum et refugium meum et liberator meus. Deus 1; meus adiutor meus et sperabo in eum ; protector meus et cornu salutis meae. 4. 'Denarium" numerum esse mysticum ostendit decalogus, quae scripta fuit in tabulis lapideis digito dei, et dies ieiunii et propitiationis mensis septimi; 'septem' quoque, in quo uerus est sabbatismus et re20 quies, esse sanctum multis scripturarum testimoniis conprobamus, V

de quibus saltem pauca posuissem,

Neri, filii Maasiae, in oculis Anamehel, patruelis mei, et in oculis testium, qui scripti erant in libro

ro emíionis, in oculis omnium Iudaeorum, qui sedebant in atrio carceris. 2. Quamquam statim esset possessio relinquenda, immo emenda posteris, et ab eo emenda, qui

filios non habebat — neque enim uxorem acceperat —, tamen oboediens imperio domini omnia rite celebrat signatumque li15 brum possessionis dat Baruch, filio Neri, filii Maasiae.

'Ba-

ruch' in lingua nostra *benedictus' dicitur, qui erat filius *Neri', qui interpretatur 'lucerna mea' dicente propheta : lucerna pedibus meis uerbum tuum et lux semitis meis ardens ; Neri quoque, pater Baruch, filius 'Maasiae', id est 17 cf. Ex. 51, 18. Deut. 9, 10. cf. Zach. 8, 19. Leu. 16, 29-31. 25, 27.28. 25, 9. Num. 29, 7. ID CE Gen. 2; 2:3. 12x 416, 25:20, I1..35, 2. Leu. 16, 31. 25, 3.24. 39. 25, 4. Deut. 5, 14. Hebr. 4, 4. 19 cf. Hebr. 4, 9. cf. Hieron. Nom. Hebr. DIES

ZU

29.38, 14. 81, 17.

13 cf. Hier. 16, 2 (1.2). 16 cf. Hieron. Nom. Hieron. Nom. Hebr. p. 65, 15. *Ps. 118, 105.

Hebr. p. 53, 19. 17 cf. 19 cf. Hieron. Nom. Hebr.

p- 54, 24.

V 420

15 et sperabo—meus 7n zg. P in eras. V scriptus v 18/19 septimi] septim (i ex e) P sabbatissmus 1^ 20 scam M p.c. zi? mota P sim p Tet]la P scribiturquae L p.c. »;! M a.c. 3 ut] in edd. s. s. 7? A

pr. testimonia P quidem o». masiue scripti v quenda P 17 quae L, ———

17 esse m. numerum 7 qui 19 septem] septenariü 74 p.c. z? 21 saltim P, M p.c. A a.c. 22

2 et op. P

4 possessionis M, sponsionibus v

nec V, M p.c. n?

V 7? baruc P (— /in. 15. I a.c. ananehel P, M p.c, 10 emtionis] et adZ. V/uig. posteris—emenda £5 zg. L M a.c. 18 lux] lumen v

p. 690

nisi otiosum esset

docere, quae nota sunt. 5. In hoc igitur numero a propheta 420 1 et sacerdote emitur possessio scribiturque in libro atque signatur et adhibentur testes argentumque diligenter appenditur, ut omnia uenditionis et emtionis iura seruentur et sit certa possessio stipulationibus et responsionibus roborata. Vel hoc ; audiant, qui falsa testamenta et interdum ne testamenta quidem sibi adhibitis testibus uindicare conentur ! 32(99)12 XXXV. E! dedi librum possessionis Baruch, filio

V 420

v IO8I1

deligenter L a.c. 5 audiant hoc P

alt. testamento 74 p.c. z?

5/6

15/16) 8 neeti M p.c. »?, Neriae v anamahel V/— 9 etom. Vulg. — erant sedebat L^ 12 relinquendarn L, reli15 5r. filii M a.c. »? alt. filio ^ 19 filium I^

PL 891

332

IN HIEREMIAM VI, 35-36

20 'facturae' et 'operis domini'. 9. Animaduertamus ergo, quantis uirtutum priuilegiis discipulus Baruch Hieremiae ministrauerit dicente Dauid : ambulans in uia inmaculata hic mihi V 421

Ll

v

ministrabat.

Vnde et Heliseus, minister Heliae, in

tantum placuit deo, ut post translationem magistri etiam duplicem spiritum mereretur accipere. Hoc dico ad commonitionem eorum, qui malorum hominum abutuntur ministeriis et non audent abicere, quos malae conscientiae norunt sibi glutino copulatos. 4. Traditur autem liber Baruch, tanto et tali uiro,

uidente Anamehel, qui uendiderat, et testibus, qui suscripserant et quorum

nomina in emtionis uolumine

in conspectu, inquit, omnium Iudaeorum, qui sedebant in atrio carceris, qui uidelicet uel ad prophetam IO uenerant consolandum uel studio timoris dei domini uerba audire cupiebant. XXXVI. Et $raecepi Baruch coram eis dicens 32 (39), 13-15 haec dicit dominus exercituum deus Israhel : sume libros istos, librum emtionis hunc signatum et li15 brum hunc, qui apertus est, et bone illos in uase fictili, ut bermanere possint diebus multis. Haec enim dicit dominus exercituum deus Israhel : adhuc possidebuntur domus et agri et uineae in terra hac. 2. Cunctis, quos praeteritus sermo narrauit, praesentibus et 20 uidentibus Baruch ministro praecipitur et discipulo, non sermonibus praeceptoris, sed dei iubentis imperio, ut assumat libros, unum signatum, alterum apertum — quae emtionum consuetudo hucusque seruatur, ut, quod intrinsecus clausum V 422

T

signacula continent, hoc legere cupientibus apertum uolumen exhibeat —, utrumque in uase fictili, ut permanere possint diebus multis. Firma igitur erat et longo post tempore futura possessio, quae tanta custodia seruabatur, ne 22 Ps. 1oo, 6.

23 cf. IV Reg. 2, 9.

V 421

8. *Hier. 32 (39), 12.

V 422

1 Hier. 32 (39), 14.

19 cf. Hier. 32 (39), 12.

20futurae M ^ animaduertamur I7 heus (5c) P V 421

V 422

PL 926

tenebantur, et

21 priuilegiis] plebi legis P

23 helys-

2 meretur P 2/3 commonionem L a.c. 3 hominum o». M 4 audient I4 abiécere L, eos add. v norunt] I ministros s. 4. 77? 7À glutine 74 p.c. z?, gluttino V/ P, habent add. s. s. z? .A 6 ananehel M 5.c., anamahel V, annanehel P 6/4? subscripserant 74 V, (sub s. 4.) M, (n s. s.) P * emptiones M a.c., emptione P uoluminis P 14 istos] tuos M a.c. 15 apertus] signatus M a.c. 7? uasis M.AAV P 16 fictilibus codZ., (bus exp. L.) 18 domos V,M.Aa..P p.. uineaP,/4a.. »? in]& P,.4a..2-^ hac]ista Vulg.

19 narrabit P — 22 quem P. 23 ut s. s. A iexibeat / — utom.V 2eratog. M . et]ut P longo (a s. 2/7. o z? ; los. a 2?) A 2/3 postempore P 3 tempora 74 a.c. zi? tantae M — nec PETZSM Aa.

v 1082

IN HIEREMIAM

VI, 36-37

333 uel foris emtionis libri positi paterent rapinae uel humo cons diti umore terrae soluerentur. 3. Hoc autem totum fit, ut intellegant, qui uidebant, rursum habitandam Hierusalem et PL 892

possidendos agros; quod licet absque sermone Hieremiae debuerant per se intellegere, tamen domini sermonibus commonentur et dicitur ad eos: haec dicit dominus exerci12 tuum deus Israhel : adhuc possidebuntur domus et agri et uineae in terra ista. Hoc est illud, quod Hieremias dudum dixerat : intellexi uerbum esse domini ; et idcirco emit agrum, quem possessurus non erat. 32(39), 16-19 —XXXVII. Et oraui ad dominum, postquam tradidi

469:

15 librum. bossessionis Baruch, filio Neri, dicens heu, heu, heu, domine deus — siue qui es, domine deus —, ecce tu fecisti caelum et terram in fortitu-

dine

tua

excelso

20

V 423

L]

A

magna

—

et in

; non

bracchio

tuo

erit tibi difficile

extento

—

siue

— siue inpossibile

— omne uerbum —vueliuxta LXX nihil apud te est absconditum —, qui facis misericordiam in milibus et reddis iniquitatem pairum in sinum filiorum eorum post eos, fortissime, magne, potens — quod Hebraice dicitur 'gibbor' —, dominus exercituum — siue uirtuium — nomen tibi ! 2. Magnus consilio et inconprehensibilis cogitatu, cuius oculi aperti sunt super omnes

uias

reddas

unicuique

[ructum

filiorum

Adam

secundum

adinuentionum

—

siue

uias

hominum

suas

suarum.

—,

ut

et secundum

9. Post

emtionem

agri iure celebratam et post sententiam domini, qua pollici- v 1:085 tus est domos, agros et uineas deinceps possidendas, orat propheta ad dominum et dolorem cordis gemitibus exprimit di- PL 827 10 cens : heu, heu, heu, domine deus, pro quo LXX transtulerunt ó óvw, id est qui es, domine deus, iuxta illud,

9 Hier. 32 (39), 15. — 12 *Hier. 532 (39), 8. — 16.19.20 *Hier. 52 (39), 17. I 423

l 423

! 422 (

1 *Hier. 32 (39), 18. cf. Hier. 32 (39), 15.

4 *Hier. 32 (39), 19. 10 Hier. 32 (39), 17.

6 cf. Hier. 32 (39), 9-14. 10.11 *Hier. 32 (39), 17.

7

4 homo .A c.c. z;? 5 humore V/ P, M p.c. »? soluentur L a.c. M JA a.c. »? 6 habitandum M a.v. z? ? quos L Sdeburant V. diVP 10 domos V P, M .A a.c. »* 11 uiniae P 12 €e uerbum I7 13 emi V, M A p.r. eram M .A V 15 Neriae v 18 brachio M.JAV/P 19 siue] non erit tibi «dg. P possibile P a.c. 20 uel] etiá add. s. u. »? A est om. M 22 reddes P (V ?), L M a.c. — iniquitatem] et peccata add. P — senum L a.c., sinurh M, sinu v 23 magnae M a.c., et add. Vulg. 1 gibor M .A P, cebor T^ 6 suarum] eius Vue. emptationem P 7 celebrata P 9 dolore P expremit P, L a.c. 10 pro—deus 5 zg. 5^ M 11 O*N P p.r., oon *. uculas Graecas 4A es] est V, A a.r.

b humore recte /uet. Jülicher

334

IN HIEREMIAM

VI, 37

quod Mosi dicitur: uade, dic populo

Israhel : qui est,

misit me ; non quo non sint alii, sed aliud est creatoris esse beneficio, quod subsistat, aliud aeternitate naturae. 4. Laudat I

5

20

V 424

deum et ex creaturis praedicat creatorem ; primumque potentiam eius et misericordiam atque iustitiam in omne hominum genus eleuat uocibus, dein transit ad Israhel et, quanta ei praestiterit, celebri sermone describit. Et post tanta beneficia dicit eos immemores bonorum illius clementiam in amaritudinem

prouocasse, ita ut obsideatur ciuitas et, antequam hos-

tium in eam fiat inruptio, gladio et fame et peste consumta sit. 5. Haec autem uniuersa praemisit, ut consequenter illud inferret, quod in reprehensione diuinae sententiae facere uidebatur: et tu dicis mihi, domine deus : eme agrum argento et adhibe testes, cum urbs data sit in manus Chaldaeorum ? Haec interim tota loci istius continet ; nunc ad singula reuertamur. 6. Tu fecisti caelum II mepworn; et terram in fortitudine tua magna. Et Iohannes dicit de filio : omnia per ipsum facta sunt et sine ipso

Lj

factum To

est

nihil,

quod

factum

13 *Ex. 5, 14. 17 cf. Hier. 32 (39), 20-25. 6, 12 (13). cf. Hier. 32 (39), 24. V 424

est ; haec est enim

domini 'fortitudo' apostolo conprobante : 'Christus dei uirtus et deisapientia'. Y. Et in bracchio tuo extento siue excelso, quorum utrumque percutientis indicium est ; hoc autem 'bracchium', de quo et Isaias loquitur: et bracchium domini cui reuelatum est ? Non erit tibi difficile omne uerbum — quae enim apud homines inpossi19 cf. Os. 14, 1 sec. Vulg. Am.

2 Hier. 32 (39), 25. 5 Hier. 32 (39), 17. * Ioh. r1, 5. 9 cf. I Cor. 1, 24. 10 Hier. 32 (39), 17. 10/11 *Hier. 52 (39), 17. 12 Esai. 55, 1. 13 Hier. 32 (39), 17. 14 *Luc. 18, 27. cf. Matth. 19, 26. 12moysiM.AAVP »! 15 düm M v deinde 4 V P».

13 me] ad uos add. (s. «. »?) A,v — 14 aliud] qd ad4. s. s. praedicta L. a.c. 16 iustiam P 17 cleuat oz. P eis M .A p.c. 17/18 praestiterint P, LL M A a.r.

19 eos] debere add. in ras. zi? M imemotres (ime add. 7?) M, in memoriis P illius] & add. s. 4. »? M 19/20 amaritudine P 20/21 ostium M 21

cea MV P,L A a.. fameetgladiov ^ consumpta L a.c., consumptu|ta (tu i ti. fite add. y?) M, consupta P 22 uniuersas P sequenter P

V 424

V 423

1 reprehensionem M 24 V^ v manu L a.c. 4 continent P

2 düs M .A P (V?) 8 testis L a.c. 3/4 5 IIENKOTHN MP, IIHPIKOOHN .A, IIHAYKOIIHNN V, peticope (s. s. 74) v 6 iohannis P, L; a.c. — * a//. ipsum M 8 quod factum est eras. /À ert. est] autem V a.c. enim oz. P 10 brachio (sie sezper) M . AV P 11 hoc] est ad4. v 11/12 autem] est poszea add. .M 12 pr. brachio V/ — pr.etom. Pv esaias M V P, JA a.c. 13 difficile] siue impossibile add. 5. s. z;* 74 ; an recte ? cf. p. 422, 19. 429, 9. 430, 8 14 enim oz. M 14/15 inpossibilia] sunt aZ. I^

16 cf. Sap. 15, 5.

PL 893

IN HIEREMIAM

15

20

42

! 425

| 425

335 bilia, apud deum possibilia sunt — siuecui nihil est absconditum iuxta illud psalmografi dicentis : quia tenebrae non obscurabuntur a te et nox sicut dies inluminabitur. 8. Qui facis misericordiam in milibus et reddis iniquitatem patrum in sinu filiorum eorum post eos. Grandis clementia creatoris misericordiam suam in mille generationes extendere et iustitiam statim in altera generatione monstrare, quae tamen et ipsa mixta est misericordiae ; non enim statim punit delinquentem, sed exspectat paenitudinem, ut, si liberi imitati fuerint parentum uitia, diu dilata poena reddatur. 9. Fortissime, magne,

IO

potens,

20

dominus

exercituum

—

siue

fructum

adinuentionum

suarum,

hoc in-

dicat, quod interdum pro nimia sapientia iudicia eius uideantur iniusta ; quem locum apostolus plenius explicat ad Romanos: ignoras, quoniam benignitas dei ad paenitentiam te hortatur ? Secundum duritiam autem tuam et inpaenitens cor thesaurizas tibi iram in die irae et reuelationis iusti iudicii dei. Quanto igitur serior uindicta peccantium est, tanto iustior, in similitudinem Pha-

15 *Hier. 32 (39), 17. 2.3 *Hier. 32 (39), 18. cf. Hiob 13, 9 sec. Vulg.

18.Ps- 135, 002)

v 1084

uirtutum

— nomen tibi! Ista nomina potentiam indicant creatoris ; ceterum proprie nomen dei *pater' est, quod in euangelio per dominum reuelatur dicentem: pater, manifestaui nomen tuum hominibus. Magnus consilio : et audet se quisquam domini inserere secreto et de illius iudiciis iudicare! Et inconprehensibilis cogitatu: quem non conprehendit cogitatio, quomodo potest sermo conprehendere ? Cuius oculi aperti sunt super omnes uias filiorum Adam : frustra ergo homo putat se dei celare notitiam. 10. Quodque infert : ut reddas unicuique secundum uias suas et secundum

15

VI, 37

18 *Hier. 32 (39), 18.

6 Ioh. 17, 1.5.6. 7.9.10 Hiet. 32 (39), 19. 13 *Hier. 32 (39), 19. 17 *Rom. 2, 4.5.

12

15 apud din possibilia oz. M P, L 4 a.c. »?* 16 psalmographi .4, -graui V7, psalmigrafi P dicentes P 19 reddes P, M p.c. JA a.c. iniquitates P sinu L M A V, sinum P eur O D F ; cf. p. 422, 22 22 alteram generationem P 23 myxta 74 est mixta v 1 expectat codd., (corr. L)) paenitudinem s. y. M 2paena V/P 4nomina] proptie (prie s. ». 77) add. A 5 cerum P 6 dicente V, L a.c. 7 magna V . audit P 9 cogitatum I^ 10 sermone M 12 ego M a.c. »?* se putat v 5e 5, x. P notitiae M p.c. quoque 44 a.c., quod V a.c. 13 reddat M P 14fructum s. . L.— 15 patientia 44 p.c. 72, v, (pexss) M — 18 cohortatur M, ortatur 74 a.c. duritiam] iniustitiam (in s. s. 77?) M autem duritiam L a.c. 19 cor impoenitens v 21/22 pharaonis 74 p.c. s, v

i. 692 PL 928

336

V 426

IN HIEREMIAM VI, 37-38

rao, qui decem plagis ammonitus, non punitus et in duritia perseuerans ad extremum Rubri Maris fluctibus obrutus est. 32 (39), XXXVIII. Qu posuisti signa et portenta in terra 20-23 Aegypti usque ad diem hanc et in Israhel et in hominibus — siue terrigenis — et fecisti tibi nomen sicut dies haec. Et eduxisti populum tuum Israhel de Aegypii in signis et in portentis et in manu ^ terra robusta et in bracchio extento et in terrore magno. 2. Et dedisti eis terram hanc, quam iurasti fairibus eorum,

IVA

ut dares

eis terram

fluentem

lacte

et melle.

Et ingressi sunt et possederunt eam ; et non oboeI o dierunt uoci tuae et in lege tua non ambulauerunt. Omnia, quae mandasti eis, ut facerent, nom feceYuni ; et euenerunt eis uniuersa mala haec. 98. De generali transit ad speciale et, quid proprie praestiterit Israheli, breui sermone percurrit. Qui posuisti, ait, signa et I I portenta in terra Aegypti, quibus afflicta est Aegyptus, usque ad diem hanc et in Israhel et in hominibus siue terrigenis. 4. Hoc, quod dicitur : *'usque ad diem hanc', posterioribus copulandum est, ut legamus : *et in Israhel et in cunctis mortalibus cotidie tua signa conplentur' ; siue aliter : 20 'signa atque portenta non solum in Aegypto perpetrasti, sed usque hodie eadem tuae misericordiae fortitudo saluauit populum tuum et uniuerso generi humano creatoris subuenis potestate'. Et hoc notandum, quod *Israhel' ab *hominibus' separat atque 'terrigenis' iuxta illud : filius primogenitus Ll meus Israhel. 5. Et fecisti tibi nomen sicut dies haec

: 'elaudes', inquit, tuae totius orbis sermone celebrantur.'

Et eduxisti populum tuum Israhel de terra Aegypi : pulchre dixit *populum tuum'; eo enim tempore, quo

22 cf. Ex. 7, 20 - cap. II.

V 426

V 427

3 *Hier. 32 (39), 20. 1*7 *Hier. 32 (39), 2o. 1 *Hier. 32 (39), 20.

22 admonitur P

V 426

CEAEX 7. 2 etc:

23 cf. Ex. 14, 27.28.

13 cf. Hier. 32 (39), 17-19. 14.16 Hier. 32 (39), 20. Hiet. 32 (39), 20. 24 *Ex. 4, 22. 3.4 Hier. 32 (39), 21.

non] é add. s. u. zy? M

2 hominibus] omnibus I7

punitur /

3 siue] in add. P

. duritià

terriginis P a.c.

M .4 3/4 sicut]

est add. (s. u. 9?) M A, v cum Vulg. isthl s. v. M Dsec.inom.P alt.etom. P 6pr.inom.v extento] excelso M V P, 74 a.c. p 8lacet mdlV P, IL a.C. M a.c. yf LA a.c. m? 9 possiderunt M V P, L .A a.c. 9/10 obaudierunt P

10 ambulauerunt] et add. 5. ». zy? M — 12 uenerunt

P — uniuersa] omnia Tug.

13 generale P specialem P quod V . 15 porta M a.c. 16 usque— dicitur (//n. 17) in zug. L.— A8 pr. et om. V. — alt. inom. MP 19 cottidie I7 21 odie L a.c. saluabit I7 P, JA a.c. 22 subuenisse M — 23 nontandum P seperat P 24 meus primogenitus v

V 427

1 sicut] est add. s. su. 5? A

2 urbis P

3ets.u. 5L

PL 894

v 1085

IN HIEREMIAM

5

IO

VI, 38-39

337 eductus est, domini imperiis seruiebat. 'Eduxisti autem signis et portentis, quibus percutiebatur Aegyptus, et in manu robusta et in bracchio extento et in terrore magno', quando Mare Rubrum transeunti populo Israhel uiam praebuit et Aegyptium oppressit exercitum. 6. Et dedisti eis terram hanc, quam iurasti patribus eorum, ut dares eis, Abraham uidelicet et Isaac et Iacob. Ergo non suo merito terram repromissionis, sed patrum accepere uirtutibus, terram

fluentem

lacte

et melle

; necdum enim solidum

PL 929

poterant cibum capere, sed melle et lacte nutriebantur infan15 tiae uel certe melle et lacte, rerum

428

I

cerent,

non

fecerunt

Et euenerunt 5 tibus,

2 (39), 24. 25

omnium ubertate et abun-

dantia. Et ingressi sunt et possederunt eam. Statimque inter possessionem et inoboedientiam nihil fuit medium ; ubertas enim securitatem, securitas neglegentiam, neglegentia contemtum parit. Y. Et non oboedierunt, inquit, uoci tuae et in lege tua non ambulauerunt. Frustra ergo in heremo promisere dicentes : omnia, quaecumque dominus praecipit, faciemus ; non enim in sponsione, sed in opere praemium est ; ad retundendam eorum inpudentiam, qui putant hominem omnia posse conplere, quae se facturum esse pollicitus est. 8. Omnia, quae mandasti eis, ut fa- i. 695 ceterum

unicuique XXXIX. sum

mala haec

iuxta domini sententiam

; 'mala' patien-

*bona', quae reddit

secundum uias suas. Ecce munitiones exstructae

ciuitatem,

ut capiatur,

nus Chaldaeorum,

Biker. 32 (39), 21. Hier. 32 (39), 22. 32 (39), 22.

; et certe se facturos promiserant.

eis uniuersa

et urbs

qui proeliantur

data

sunt

aduer-

est in ma-

aduersum

eam,

a

6 Hier. 52 (39), 21 (21.22). 8 cf. Ex. 14, 21.22. 9 VIE UEx22ISCIc: 12 cf. Hebr. 11, 9. 13 Hier.

cf. Hebr. 5, 12-14.

16.19 Hier. 52 (39), 23.

21 *Ex. 19, 8.

23 eoru] scil. Pelagianorum. 428

2 Hier. 32 (39), 23.

4 *Hier. 32 (39), 25.

Simperio

MAAV Pv

pressis IL

11 pr. et oz. v

6 Hier. 32 (39), 19.

autem] in add. M p.c. y, v 12 accipere P, L 2A a.c.

6a/t.ets.u. LL, 13íluente L, a.c.

9op— lac

MV,.Aa. melM 14 poterat / | cibum poterant P mel M a.c. zz 15 lacte et melle v 15/16 abundantiam L, habundantia V/, habundatia P 16 possiderunt M V P, JA a.c. 1? inobidientiam L a.v. 18 neglegentia eras. P 19 conteptum L a.c., contemptum cef. 20 ego P cet. promisere in eremo 7» 21/22 precepit düs sponsiofi P 23 premium L a.c. 428

21 in heremo L, interim I^ 22 praecepit P v

2 est] ait add. s. u. y? M. 3nonfeceruntom. V — facturos se(se s. u. 2?) M,v 4 uenerunt 74 P alt. mala oz. P 4/5 facientibus 74 p.c. bonam V/ P, M

4.f. qui 4A V, eras. .M ? extructae M 4 V, L a.c. — aduersusv — 8 manu M, manib; P 9 chaldeorum V (saepius) praeliantur M, preliantur L^ aduersus M 2A v cum V'ulg.

338

IN HIEREMIAM

VI, 39-40

10 facie gladii et famis et pestilentiae et, quaecumque locutus es, acciderunt, ut ipse tu cernis ; et dicis mihi, domine deus : eme agrum argento et adhibe lestes, I

v^

cum

urbs

data

sit in manu

Chaldaeorum ?2.

Decimus annus erat regis Sedeciae ; ita enim scriptum est : v 1086 uerbum, quod factum est ad Hieremiam a domino

anno

decimo

Sedeciae,

regis Iuda

; tunc

exerci-

tus regis Babylonis obsidebat Hierusalem et Hieremias propheta erat clausus in atrio carceris. Recteque nunc dicitur : *ecce munitiones exstructae 20 sunt

aduersum

ciuitatem,

ut capiatur,

et urbs tra-

dita est in manu Chaldaeorum nec habent, quos uincant, sed quos capiant ; iam enim gladio, fame et peste consumti sunt et, quaecumque

dixisti, uidemus

quomodo ergo mihi dicis, domine: eme V 429

D]

adhibe

testes,

cum

urbs

data

esse conpleta ; PL 89;

agrum sit

argento et

in manu

Chal-

daeorum ?' 3. Igitur non reprehendit, sed interrogat nec tam sibi quam aliis uult discere, qui sedebant in atrio carceris et forsitan taciti reprehendebant, quomodo idem quem uerum nuntiare credebant, et urbem dicat esse V^ propheta, capiendam et agrum emat quasi possessurus. 32(39),26-29 XL. Et! factum est uerbum domini ad Hieremiam dicens : ecce ego dominus deus uniuersae carmis ; numquid mihi difficile — siue inpossibile — erit — 10 aut abscondetur a me — omne uerbum ? Propterea haec dicit dominus : ecce ego tradam ciuitatem istam in manu Chaldaeorum et in manu regis Babylonis et capiet eam.

2. Et uenient

Chaldaei

—et ingredien-

iur — proeliantes — siue uenient Chaldae? — aduer1; stum urbem hanc et succendent eam igne et combu-

15 Hier. 32 (39), *1.2. V 429

3 Hier. 32 (39), 12.

11es]ei V, € P v cum Vulg. 13 iudae L p.c. zz? 19 -que] quoque v 21 manus D, consumpti V 429

19 *Hier. 32 (39), 24. 9.10 *Hier. 32 (39), 27.

24 *Hier. 32 (39), 25. 14 *Hier. 32 (39), 29.

accederunt P tuipse Lug. ^ et]tu add. (s. s., sed eras.) M, manus :4 V P v cum Vulg. 14sedechiae ZA (semper) ^ 16 17 obsedebat L a.c. 18 clausus erat v clusus L a.c. P extructae M 44 V, P p.r. 20 sunt exstr. aduersus /Á p.c. v 21/22 uincat P 22sed]autv | etow.v 22/23

M 4A V, (p exp.) L, cosumpti (i ex e) P

1 manus P, JA p.c.

2 ne L a.c.

3 alitos (os s. tos) P

4 forsitam L,

forsan v quomodo—credebant (//z. 5) oz. M —— S credidebant P — ut M p.c. 10 absconditur P, L a.c. 12 ur. manus 24 p.c. cum Vulg, manum V^ — pr. manum 13 capit V, capient l/zg. 13 et (— siue, uel) eu omnibus codd. [egendum ;cf. 171, 20. 189, 13 et Ind. uerb.(C 5E L. 59, p. 530) s. u. siue et ingredientur uf glossema e p. 431, 11 buc illatum delendum censet Engelbrecbt — 14 preliantes V, praeliantes P (— p. 430, 22) — siue oz.v Chaldaei o». M 14/15 aduersus v 15 ignem (m ». s., sed eras. uid.) L, igni* (ex ignem) 4, igni V v cuz V'ulg.

PL 950

IN HIEREMIAM rent

2o

eam

et domos,

in quarum

VI, 40

339

domatibus

sacrifica-

bant Bahal et libabant dis alienis libamina ad irritandum me. 3. Tristibus laeta subiungit et post euersionem Hierusalem captiuo populo reditum pollicetur. Primumque causas exponit offensae et iusti furoris dei, ut, quanto maior culpa peccantium, tanto amplior in peccatores clementia creatoris. 4. Ego, inquit, dominus

deus

uniuersae

carnis

;

nequaquam cunctarum gentium nec populi Israhel aut certe, ut

430

Lad

A^

IO

I MA

20

430

| 430

de sanctis crebro dicere solet : *deus Abraham, deus Isaac, deus Iacob, sed deus, inquit, uniuersae carnis, ut et

rationalia et bruta animantia ipse fecisse credatur. Sunt enim, qui prouidentiam creatoris usque ad rationalia confiteantur, bruta autem fortuitis casibus asserant uel perire uel uiuere ; propheticusque sermo declarat nihil esse, quod fugiat prouidentiam et scientiam dei, quia alia propter se, alia in usum hominum sunt creata. 5. Numquid mihi erit difficile — aut inpossibile aut certe abscondetur a me — omne uerbum ? Et supra diximus : quae apud homines inpossibilia, apud deum possibilia sunt, '*uerbum' autem hic et in multis aliis locis pro *trebus' debemus accipere. Quid est autem, quod factum est uerbum : propterea haec dicit dominus ? Quid enim praecesserat, ut causalem coniunctionem poneret dicens : propterea haec dicit dominus ? 6. 'Quia', inquit, 'curae meae est omnia regere, uniuersa disponere et reddere singulis iuxta uias suas, idcirco ego tradam ciuitatem istam in manu Chaldaeorum et in manu regis Babylonis et capient eam' ; primum enim uallatur exercitu et absente capitur Nabuchodonosor 18 cf. Hier. 32 (39), 37-44. 20 cf. Hier. 32 (39), 23. 29-35. 27. 1 cf. Ex. 5, 6. Matth. 22, 32. Marc. 12, 26. Luc. 20, 57. 3 cf. Hier. 27 (34), 5 (4). 18, 27. cf. Matth. r9, 26.

39, 2 p. 477-

2 Hier. 32 (39), 27. 8.9 *Hier. 32 (39), 27. 10 cf. p. 424, 14. *Luc. 12 cf. Hier. 32 (39), 17. Luc. 1, 57. Hieron. in Esai.

13.15 Hier. 32 (39), 28.

16 c£. Sap. 15, 1.

(39), 19. —— *Hier. 52 (39), 28. 16 domus

M V

22 Hier. 32 (39),

. dogmatibus P

17 libant M a.c.

17 cf. Hier. 32

dis M .A a.c. e£ alibi

semper L, uelprimitus uel p.r., diis L V P, M 2A p.c. aliis M az.c. — 19 captiuum populum Ya.v. 20utoz.M . quanta P 21amplius M, 74 a.c. — peccatoris P

23 aut] ut I/

1 habraham M p.c. z^, et add. V^ Isaac]etadd. V 2inquit] dixit » confitentur M V. DP, JA a.c. 5 uidere P, sed add. s. u. z»? M — 6 propheticus fugiant P, LLM 74 a.c. — ? uso(v s. 0 ; sedo ef v eras. ; sus s. u. 7) M, usu Seritopy.v ^ 9autinpossibile oj». M ^ absconditur L P ; cf. p. 429, 10 diximus] quia add. s. u. »? .À 11 dnm M a.r. **possibilia (2/7.) M

4 M I7 10 12

debemus] ait add. P

17

13 autem Engelbrecht, ait codd. v — 14 causale P

ergo V P, M A ar. 18 manus D, JA p.c. P a.c. nabucod. P, L a.c.

19 manus .Á p.c.

20 exercito

v 1087

340

IN HIEREMIAM

VI, 40-41

Sedeciasque ducitur Reblatha et ibi regi traditur. 7. Et uenient, inquit, Chaldaei proeliantes aduersum urbem hanc. Melius Aquila, qui pro eo, quod scriptum est *ueI nient', transtulit eieeAe/covra, hoc est 'ingredientur' ciuitatem ; neque enim absentes erant, ut 'uenirent', quippe qui circumdederant Hierusalem, sicut scriptura testatur : tunc exercitus regis Babylonis obsidebat Hierusalem ac ecce munitiones exstructae sunt aduersum i deinde:

V 451

ciuitatem,

ut capiatur,

Chaldaeorum.

Quomodo

et urbs

I

V 432

I

sacrificabant Bahal, idolo Sidoniorum, dis alienis libamina ad irritandum me,

irae dei subiacent.

Sunt,

qui contentiose

illud, quod

scriptum est : 'locus, in quo crucifixus est dominus atque saluator, spiritaliter Gomorra et Aegyptus uocatur', ad ipsa loca referant. Alii uero uniuersum mundum sub nomine Aegypti et Gomorrae significari putant ; ut enim Gomorra diuino igne deleta est, ita et mundum

32 (39), 30a

XLI.

Erant

dei iudicio concremandum.

enim filii Israhel

21 cf. Hier. 39 (46), 5. 52, 9. IV Reg. 25, 6.

V 431

urbem, ingredientur', in-

ut non errore religionis, sed contentione quadam et in creatorem contumelias facere uiderentur'. 9. Quomodo autem periturus scribitur mundus iuxta illud, quod scriptum est : caelum et terra pertransibunt eo, quod in maligno positus sit, sic et domus ipsae et loca, in quibus flagitia perpetrata sunt,

2 [*]

est in manus

quit, 'et capient eam et succendent et ad solum usque comburent' — uerbum enim Hebraicum 'bau' ambiguitate sui et 'uenient' et "ingredientur' sonat — *et domus, in quarum domatibus et libabant

T

et filàd Iuda iugiter

Hier. 32 (39), 29.

1 Hier. 32 (39), 29. *Hier. 32 (39), 29. 3 Hiet. 32 (39), 2. 5 Hier. 32 (39), 24. ?.11 Hier. 32 (39), 29. 8.11 *Hier. 32 (39), 29. 11.13 Hier. 32

(39), 29.

16 *Matth. 24, 55. *Marc. 15, 51.

c£. I Ioh. 5, 19.

20 cf. Apoc.

LI.

V 432

1 cf. Gen. 19, 24:25.

21 sedecias I

V 431

d*citur (u s. *) L, in add. v

reblatha*« M

23 qui s». 4. L

1 eiceMYcon[ai (v 5. C) 4, ecce HYCQNIIa V, eice aeDCONTa P hoc est A 4 obsedebat L a.c. 5 extructae M AA V,L a.c. aduersus P 6 manu M V * chaldeeorum P 8 hii M D, A zs.r. obsedebant L a.c.

10 ambiguitatis M, 74 a.c. 7;*, ambiguitati V, P a.c. — 11 ingrediuntur P domos v ; ef. p. 429, 16 12 dogmatibus I/ P sydoniorum .A 13 libant 1^ di*s L, dis MV P, 4p... —4relegionisL;a.. — 14/15 creatore 44 V P, T, a.C.

V 432

PL 896

igitur *uenient', qui praesentes

erant ? 8. 'Sed hi, qui obsidebant IO

data

p. 694

15 contumeliam M 74 V' P, contumelia v

17 terram M .A a.r.

18

ipsa 44 a.c. z?? 21 spiritualiter 74 5.c. gomurra M 1 pr. gomotte L a.c., gomuttae M a.c. significare v alt. gomotrae M a.r. 2 mundus I iud. dei v iudicium L a.c. concremandus V 3 filii Iuda et f. Israel »

PL 931

IN HIEREMIAM VI, 41-42 A

341

— siue soli — facientes mala in oculis meis ab adulescentia sua. Verbum Hebraicum 'ach' Aquila interpretatus est zXjv, quod coniunctionem *uerumtamen' significat, Symmachi prima editio et LXX et Theodotio 'solos' interpretati sunt ; secunda quippe Symmachi uertit 310Aov, quem et nos

in praesentiarum

secuti

sumus,

ut diceremus

v 1088

"iugiter'.

1o 2. Dicamus igitur primum iuxta Hebraicum : filii Israhel et filii Iuda iugiter facientes malum. 'Et decem', inquit, 'et duae tribus malum sine cessatione fecerunt et iugis eis fuit in pessimis operibus perseuerantia'. Si autem iugis et semper in toto populo, ubi est iustitia sempiterna ? 9. Porro iuxta LX X, I ^ qui dixerunt : soli facientes malum, oritur quaestio : num et aliae gentes eo tempore, quo Israhel Iudasque peccabant, malum non fecerant ? Quod sic soluitur : qui habet notitiam dei et recedit ab eo, solus peccat in oculis dei ; qui uero increduli permanserunt, quasi illo non uidente et neglegente 20 delinquunt.

435

La

Vnde

et Dauid,

uir sanctus,

quia corruerat

in

peccatum uxoris Vriae Bethsabee, agens postea paenitentiam loquitur: tibi soli peccaui et malum coram te feci, id est *in conspectu tuo'. 4. Denique iungitur : soli facientes malum in oculis et in conspectu meo ab adu-

32 (39), 30b lescentia sua. Quodque sequitur : f/7/ii Israhel, qui us-

,

que nunc

exacerbani

me

in obere manuum

suarum,

s dicit dominus,in LXX non habetur et de Hebraico additum

est. Quia autem ab adulescentia sua usque ad praesentem diem iugiter deliquerunt, ideo iusta sententia dei est et merito scriptura contexit : 32(89),91 — XLII. Im furore et in indignatione mea facta est 10 3hihi ciuitas haec a die, qua aedificauerunt

4.6.7.8 *Hier. 32 (39), 30. 20 cf. II Reg. 11, 3-5. 27.

433

435

9.10 Hier. 32 (39), 3o. 22 Ps. 50, 6

eam,

us-

15 *Hier. 32 (39), 30.

1.5 *Hier. 52 (39), 30. 4 malum Vir. 4/5 adulescentiam (m 5. s., sed eras.) I, adulisc. M, adolesc. V, "A p.c., adolisc. P B ach] hac P 6 IIaHN M, IIaeN P, paen s. suocem Graecam 4A significat uerumt. v 7 simmachi P, & add. s. u. z^ M solus P 8 AYOAQY (dioloi s. &.) ^4, D«QAQy V, editio A01 P, 8iAov v et om. V

10 hebraicum] erant a4. s. s. n ;A iifacientes iug. » — decim L e.c., dem 12 fuit eis v i5questio 4 V/ — 16 nam JA p.c. ? quod .A P, (d exp.) iudaque P 17 fecerint 4 V, (v s. i 7?) M, fecerunt P v» 18 et oz. 19 increduli (in ex non) P permansetint » 21 bethsabe M, bethsabae $. 4.) JA, bethsabee V, betsabae P 2ectom.v 2/3adulisc. M, adolisc. P — 3 quoque L a.c. 4 exaceruant operibus M .4 V P adulisc. M, adole(i)sc.

M

B et (x x. t) A de om. A 6 qui M P, .A a.c. V (P), 74 p.c. ad] in I * iugiter oz». V de-

linquerunt M I/ P iuxta V P, Ma. sententiam V/ P in add. Vulg. ^ alf.in om. V P (— /in. 22) 23

V L.M P (h

9 quia anre pr. C. €. Cxxvi

PL 897

342

15

32 (39), 352 2o

IN HIEREMIAM VI, 42-45

que ad diem istam, Si ex eo tempore, quo in hanc diem, quando conspectu domini, fuit se domini prouocauit, peccatorum quies ?

qua aufertur de conspectu meo. ciuitatis iacta sunt fundamenta, usque capta est atque succensa et sublata de semper in uitio et indignationem contra ubi est — ut saepe iam diximus —

p. 695

XLIII. Propter malitiam, inquit, f?lzorum Israhel et filàorum Iudae, quam fecerunt ad iracundiam me

jrouocantes ipsi et reges eorum, principes eorum et sacerdotes eorum et prophetae eorum, uiri Iuda et habitatores Hierusalem. Quia supra dixerat : in furore et in indignatione mea facta est mihi ciuitas haec a die, qua

aedificauerunt

eam,

usque

ad

diem

PL 932

is-

tam, qua aufertur de conspectu meo, et nullum generaliter absque peccato fuisse monstrauerat, nunc per partes

V 434

enumerat et reges et principes et sacerdotes et prophetas eo-

rum et uno cuncta sermone conprehendens : uiri, inquit, Iuda et habitatores Hierusalem. 2. Pulchreque non dixit : 'reges mei et principes mei et sacerdotes mei et promei', sed quia peccauerunt : reges eorum et prinvA phetae cipes eorum et sacerdotes eorum et prophetae eorum. 32 (39), 33a XLIV. Et wuerterunt ad me terga et mom facies. Iuxta illud, quod alibi scriptum est : et uerterunt contra IO

me

scapulam

recedentem.

Qui enim precatur, inclinata

ceruice in terram pronus funditur ; qui uero tergum uertit, ipso gestu corporis indicat se neglegere comminantem. *Et hoc',

32 (39), 33b 15

alt, 'faciebant'.

XLV. nollent

Cum docerem eos diluculo et erudirem et audire, ut acciperent disciplinam. 'Fugatis

erroris tenebris et omni idolorum cultu, mea sententia confutata cotidie corda eorum inluminare cupiebam et docere, quae

V 434

13 cf. Hier. 32 (39), 29. 21 *Hiet. 32 (39), 31.

15 cf. p. 215, 15. Hieron. in Esai. 57, 17-21 p. 685. 24 cf. Hier. 32 (39), 30.

2 Hier. 32 (39), 32. 2, 10 sec. Vulg.

5 *Hier. 32 (39), 32.

9 *Zach. Tt.

1*7 cf. Eccli.

11 auferetur (etur s. s. 77?) M, JA p.c. zy? cum Vulg. i3in]ad» 14 fuit] & add. $u. nz? M et] in add., sed exp. L 15 prouocabat P 18 iuda 74 p.r. eum Vulg. 19 pr. eorum] et add. MP v 20 pr. et op. v 21 dixeraüt (15. a3) LL 24 auferetur (etur s. 4. 2?) M

V 434

2 cuncta uno v cunctos M f.c. z? uir V P, L M .A a.c. $8 tergam P faciem I 9 alibi o». P 10 praecator é (o ex u ; € s. s. z?) M 11 in—funditur 7» fine pag. om. L 12 gesto L a.c. »7? se negligere (i ex e »;?) L, neglegere se ve/. v 13 ait] ita L a.c. 77? faciebant ait P 14 deluculo L M a.C. 15 reciperent 74 p.c. z? 16 dolorum L cultum ea P, Li a.c. — confutato 74 p.c. »?? 17 quotidie L p.c. 77^, cottidie I^ : :

v 1089

IN HIEREMIAM VI, 45-47

343

recta sunt'. Et ut liberum seruaret arbitrium, iungit et dicit : et nollent audire, ut acciperent disciplinam. Se20 quitur : XLVI. E posuerunt idola sua in domo, in qua 32 (39), 94 inuocatum

est nomen

meum,

ut bolluerent

eam.

Non

solum eo tempore Iudas posuit in templo dei statuam idoli, quam in Hiezecihelis principio legimus, sed usque hodie in do! 435

: mo

dei, quae interpretatur ecclesia, siue in corde animaque

credentium ponitur idolum, quando nouum dogma construitur et iuxta Deuteronomium

32 (39), 35a

tis, inquit, quia templum 5 bitat in uobis ? XLVII. Bahal,

E£

quae

adoratur in abscondito;

nesci-

dei estis et spiritus dei ha-

aedificauerunt

excelsa

—

sunt in ualle filii Ennom,

siue

aras

—

ut initiarent

filios suos et filias suas Moloch. Pro 'initiarent' in Hebraico scriptum est 'ebir', quod Aquila et Symmachus 'trans10 ducerent', LXX et Theodotio 'offerrent' interpretati sunt. De *ualle filiorum Ennom', quae Hebraice dicitur *'Gehenna', su-

pra plenius diximus, quod subiaceat Siloae fontibus et amoenitate sui, quia locus inriguus est, populum prouocauerit ad lu15

xuriam, quam idolorum cultus sequitur. 2. Notandumque, quod 'arae' et 'excelsa' Hebraico sermone appellentur *bamoth' ; propter eos, qui, in Samuelis et in Regum uolumine quid significet hoc uerbum, dubitant. Moloch idolum Amma-

nitarum est, quod in 'regem' uertitur; significat autem scriptura diuina, quod non solum Bahal idolo, sed et Moab 20

19 Hier. 32 (39), 35.

435

cunc-

tisque daemonibus in ipso loco populus seruierit. 23 cf. Ezech. 8, 5.

3 cf. Deut. 27, 15. Iota. 35. 9.10 *Hier. 32 (39), 55. et nom. p. 128, 9. 15 *Hier. 32 Hebr. p. x6, 17. 25, 9. 16 cf.

16. 6 *Hier. 32 (39), 35. S Hier. 32 (39), 11 cf. p. 29, 16. 105, 16. 231, 19. Hieron de sit. (39), 35. Hier. 32 (39), 35. cf. Hieron. Nom. II Reg. r, 19 (18). 25. 22, 34. cf. III Reg.

Za ee IV Reg. I2, 3 etc. i19 cEDEeg Hieron. Nom. Hebr. p 46, 17. 54, 24. 70, 5. IV. Reg. 23, 15.

I5 $ ($5.7). 33. 1V .Rer. 25, 13. 19/29 cf. III Reg. 11, 5 (7). 33.

18 pr. et add. (y?) L eum O D, om. cet. (cum Z F) seruarent P iuncxit M dicet L a.c. 24 hiezecihelis (pr. i s. 4.) L, hiezechielis M V^, iezechielis D, (b. 1-444.) d principium P, L M .A a.c. legis V. hodie s. ». L

455

2 dogmatü L 4/8 habitet P

p.e.

2/3 constituitur v — 3/4 nescitis—uobis (//z. 5) in mg. M 6 et om. V^

8 suas] idolo a4.

ebraico P — 9cuirP rent v

haras 4Á a.r., ats V^

v —— moloth 4,M P a..

"fli P

transtulerunt P — 10theodotion P

11 ennon 4, emnomJD,"M a.c.

ennon V/, 4

initiauerunt M p.c. z?

interpr. s. offe-

genna L a.c., Geennom »

11/12

super P 1i2sile V P v 13/14 luxoriam 24 a.c. 14 quam] qd .A a.c. 7? -que]quoque» appellantur M ;4 V/P» — 15/16 hamoth V/ — 16 pr. in om.V

18 rege

samuhels.4 V

^ a/Linogz.M.AAWVwv

M — 19 Moab] moloch M p.c. z?, v

20 demonibus LV — in ox. V

17/18 ammonitarum M P v

19/20 cunctisq;Ué( ; add. 5?) L

PL 898

344 V436 382(39),

IN HIEREMIAM VI, 48-50

XLVIII.

35b

Quod

nom

mandaui

eis

nec

ascendit

im

cov meum, ui facerent abominationem hanc ei imn peccatum. deducervent Iudam. Proprie tribus Iuda et PL 95;

Beniamin in fano Bahalis et Moloch daemonum

simulacra

s ueneratae sunt ; uitulos autem aureos in Bethelet Dan decem v 109o

tribus, quae appellabantur Samaria, Ioseph et Ephraim, coluisse perspicuum est. Tantumque mali fuit, quod a populo factum est, ut testetur deus se numquam cogitasse nec ascendisse in cor suum, quae illi facturi fuerint. Omnia autem haec 10 àvÜ porroàs. 32(39),36 — XLIX. Et munc jropier ista haec dicit dominus deus

Israhel

ad ciuitatem

hanc,

de qua

uos

dicitis,

quod tradatur in manu regis Babylonis in gladio et in fame et in peste. Sicut sperantibus auxilium et in mu1; rorum firmitate fidentibus prophetatur, quod subuertenda sit Hierusalem et populus iam iamque capiendus et ante captiuitatem gladio et fame et peste periturus, sic desperantibus et post subuersionem urbis nullam salutem exspectantibus suum auxilium pollicetur, ut et confidentia atque superbia 20 justam sententiam et desperatio atque humilitas dei mereatur auxilium. 32(39),99-41 L. Ecce ego congregabo eos de uniuersis terris, ad quas eteci eos in furore meo ei in ira mea et in indignatione grandi, et veducam eos ad locum istum et V 457

Lal

habitare eos faciam confidenter et erunt. mihi im populum et ego ero eis in deum. Et dabo eis cor unum ei uiam

v^

unam,

ut timeant

me uniuersis

diebus

et be-

ne sit eis et füliis eorum post eos. 2. Et feriam eis pactum sempiternum — siue disponam testamentum aeternum — et non desinam eis bene facere et tàmorem meum dabo in corde eorum, ut non recedant a me. Et laetabor super eis, cum bene eis fecero — siue

V 436

B cf. III Reg. 12, 28.29.

15 cf. Hier. 32 (39), 24.28.29.

19 cf. Hiet. 32

(39), 37-44V 437 V 436

V 437

5 *Hier. 52 (39), 40. 2 abhom. P p.c. 8 propriae M 4 V a.c. 4 demonum V . 5 Dan]et add. A P, L. M a.c. v 6 tribubus 74 p.c. appellantur » samatiae M — et om.V .efraim .A 6/7 coluisse L, 74 5.c. cuz O D Z F, incoluisse cez. v 9 omnia a. haec oz. V^ 10 ANOPOIIQ- (antropopatos s. 4.) 44, aNOpo- V, ANTPOIIOIIAGOO0C P 13 traditur P, tradetur Vue. manus (s ex m) A cum Vulg. etom.V 414se.inom.V altets.u.p M 15 firmitatem J^ 16 iam oz. V 19 pr. et op. v perituros P, M JA a.c. sic om. V 18 expectantibus M V P, L a.c. 19 ut oz. M &(vs.ez?)M . adque M, absq; P 20 iusta sententia l/ —— disperatio M P 23 eicio VU ^ eosom.v pr. mea P Zert. in oz. P 23/24 indignationi L a.v.

8ut] et benefecero v

P

. 6facerem.V

"7 corda

P

8etow.V

. eosV

eis

696

I 438

| 438

| 438

IN HIEREMIAM VI, 50 IO

345

et uisitabo eos, ut bene eis faciam —, et plantabo eos in lerra ista in ueritate — siue in fide — in toto corde meo et in tota anima mea. 3. Multi hoc putant tempore Zorobabel, filii Salathiel, et Hiesu, filii Iosedec, sa-

I

I

cerdotis magni, quando Aggeus et Zacharias prophetarunt sub Ezra sacerdote, conpletum, quando et aedificatum est templum et sub Neemia exstructi muri per circuitum, ut, quos ante eiecerat in furore et ira et in indignatione grandi de Hierusalem et in toto orbe disperserat, postea reductos habitare fecerit confidenter, et fuisse eos in populum dei et dominum fuisse in deum eorum et cetera, quae scriptura contexit. 4. Sed quomodo hoc possit illi tempori coaptari : habitare eos faciam confidenter et feriam eis pactum sempiternum siue disponam illis testamentum aeternum, penitus non potest approbari, quippe quos legerimus et sacra narret historia non solum a uicinis gentibus, sed a Persis quo-

que et Macedonibus et Aegyptiis Romanisque saepe captos et hucusque seruire. 5. Omnia igitur ad aduentum referenda sunt saluatoris, quae nostro et fidei tempore uidemus expleta, iuxta apostolum — reliquiarum salua facta est et v^ et electio — in Christo habitant confidenter et datum est eis cor unum iuxta illud, quod scriptum est: multitudinis autem credentium IO

erat

cor

et anima

una.

6. Et uiam,

inquit,

unam — illum, quidicit: ego sum uia et uita et ueritas —, ut timeant me uniuersis diebus ; principium

enim

diebus

sapientiae

timor

domini.

Vniuersis,

ait,

: quod si Iudaeis non conpetit, de nostro populo acci-

piendum est, cui et bene fuit et est et erit, non solum ipsis,

sed et filiis eorum

post

eos ; nobiscum enim pactum

9.10 *Hier. 32 (39), 41. Ti ct(D Bst. 5, 2.8. 5; 1.2. Eccli, 49, 1x (13). 12 (14). 15 cf. II Esr. 12 (2), 17.18.20. 16 (6), 15. Eccli. 49, 15 (15). 20.21

Hier. 32 (39), 37.40. Nct Rom.

ix".

10 Hier. 52 (39), 39.

22 *Hier. 32 (39), 40. 7 *Act. 47 32.

8 Hier. 32 (39), 39.

9 *Ioh. 14, 6.

Prtou9, 10: $104 * P8. 130; "10. "Eccli? 3, 16.

11.14

Hier. 32 (39), 39. 9ut] & P babil L a.c. M cet. v

eis benefaciam v 10 terram istam P salathihel V — iesu P v iosedech

toto ox. M . 12zotoM.AV P 13 zaccharias prophetauerunt v 14 ezdra M sacerdotem P, JA a.r. et L, om. 15 extructi M JA V, L a.c. quod I7 16ante]sce lV/ ^ eicerat D,

L a.c., deiecetat v pru Lure P »?M ?22iliM M, eos V

pr. et] in add. M V^ P (Migne) alt. in op. V P 17 19 scripta L a.c. 20 tepr P coaptari] & add. s. s. 23paenitus A, L a.c, poenitus P 5.&, ^ quos] cum (z ras.)

1 narrat V, M p.c. y?, v, narraret P

historiam L. — ufr.aom.V

2mache-

donibus — 4tepr P D reliquarum P —— a//. et] qui ad. v 6 habitante P et 071. V eis] illis » 7 multitudines L a.v. 8 cor] unum add. (s. u. 7?) 4A,v | uaMP 9 una P, M p.r. illud P — pr.etom.v ^ ueritas et uitav 10 ut] et » 14etom. V . 14/15 pepigit pactum P

PL 934 PL 899

V IO9I

346

IN HIEREMIAM VI, 50-51

1; pepigit sempiternum nec desinet nobis ultra bene facere. 7. Quodque sequitur : et timorem meum dabo in corde eorum,

20

V 439

ut

non

recedant

uerba sunt saluatoris, v^

32 (39),

10

42-44

a me,

sic liberum donat arbi-

trium, ut tamen ipse timor, qui tribuitur, gratia permaneat largitoris. 'Cumque eis', inquit, *bene fecero, laetabor et gaudeam', creaturam uidelicet suam esse saluatam ; unde et gaudium angelorum est in caelis super uno peccatore agente paenitentiam. 8. Et plantabo, inquit, eos in terra ista in ueritate siue — ut LXX transtulerunt — in fide, ut proprie significet populum Christianum, cuius religio fides est. In toto corde meo et in tota anima mea :si domini recte cor et anima

eius creditur, qui

dicit in euangelio : '*potestatem habeo ponendi animam meam et potestatem habeo iterum sumendi illam' ; sin autem ex persona dei patris accipimus, secundum illud intellegendum est : numenias uestras et sabbata et dies festos odit anima mea. LI. Quia haec dicit dominus : sicut adduxi super populum istum omne malum hoc grande, sic adducam super eos omne bonum, quod ego loquor ad eos. Et possidebuntur agri àn terra ista, de qua uos diciLis, quod deserta sit eo, quod non remanserit homo et

iumenium,

et

data

sit

in

manu

Chaldeorum.

2.

Agri pecunia ementur et scribentur in libro, inprimetur signaculum et testis adhibebitur in terra Beniamin 2o

ei in circuitu

16 Hier. 32 (39), 40.

V 439

V 439

Hierusalem,

in ciuitatibus

Iu-

da et in ciuitatibus montanis et in ciuitatibus campesiribus — siue sephela — et in ciuitatibus nageb — hoc est : quae ad austrum sunt —, quia conuertam capiiuitatem eorum, ait dominus. 9. Haeciuxtalitteram licet in typo praecesserint post reditum de Chaldaeis, quando

1 *Hier. 32 (39), 41. 20 *Hiet. 32 (39), 44.

2E CEULUCOIS. 7.

22 Hier. 32 (39), 41.

3 Hier. 31 (39), 41. 5 *Ioh. 1o, 18. 23 cf. II (I) Est. r1, 1-5.

8 *Esai. x, 14.

15 nec] & P desinit P 16 cor P 17 donatur V 18 timor tamen ipse P tribuetur P, in ad. s. 4. »y? M X 19inquit eis » et oz. v 19/20 gaudet v, quippe quia uidet a4. v 20 uidelicet ozz. v 21 est angelorum P 21/22 poen. agente v 22 plantaui M X terram istam P 1/2 propria 44 2 significent M X fide P est] se P 7 si P ac. 8 neomenias V/, L. M 4A p.c. z??, v, neomoenias P ; cf. p. 69, 23/70, 1 8/9 sabbata] uraadd. V ^ 9 etd.festosom. V 13 possed. La. |quoP 14eo M A p. nP,etcet. — 15 manus M p.c. cuz V'ulg., manum v — chaldaeorum MAP — 16 ementur pecunia l/uig. scribuntur P libro] et add. v cum Vulg. 16/17 inprimentur 74 c.r. 17 signum lg. testes P, L, 4 a.c. adhibentur P 20 sephala P ^ nageb LXX, quae—sunt Vujg.' — 21 quae ad] quod P 23 praecesserit M V^ P, L .A a.c.

chaldeis V...

p. 697

PL 99oo v 1092

IN HIEREMIAM

VI, 51

347

ad Cyri regis imperium reuersus est populus in Iudaeam, ta2; men spiritaliter in Christo et in apostolis uerius pleniusque PL 935 complentur. Tunc et homines et iumenta reducti sunt in ecclesiam iuxta illud, quod scriptum est: homines

440

et iumenta

4. In

terra

circuitu

Beniamin,

Hierusalem,

ubi est domini 'fortitudo' ; et in

in qua est 'uisio pacis' et aeterna

securitas ; in ciuitatibus Iuda, in quibus est Christi uera 10 *confessio' ; et in ciuitatibus montanis, de quibus una est, dequa dicit: non potest ciuitas abscondi in mon-

te posita ; et in ciuitatibus campestribus — quae Hebraice appellantur 'sephela' —, ut de profundis atque depressis per camporum aequalitatem ad summa gradiamur; 1; et in ciuitatibus, quae ad austrum sunt — quod 'nageb' LXX transtulerunt —, ubi est *meridies' et plena lux ueritatis. 5. Cum autem haec omnia facta fuerint, implebitur,

quod scriptum est : conuertam captiuitatem eorum, ait dominus, de quo scriptum est : ascendens in altum z0 captiuam duxit captiuitatem ; accepit siue — ut apostolus ait — dedit dona hominibus. 27. *P5,35. 7.

440

2cf. Luc. 16,9.

4cf. I Reg. 25, 29. Ps. 68, 29. 7-10. 12, 15. 18. Hier. 32 (39),

449 cf. p. 418, 8.10. 9.9.13 cf. Hieron. Nom. Hebt. p. 50, 9. 62, 5. 74, 1:1029.23—p. 7,19 etc.-p. 55, 16. 11 *Matth. 5, 14. 13.16 *Hier. 32 (39), 44. cf. Hieron. De sit. et nom. p. 154, 11.-142, 7. 19.21 Eph. 4, 8. cf. Ps. 67,

19. 24 reu. e. populus] 7z bis uerbis desinit L iudeam l/ . 25 spiritualiter 74 p.c. alt. in O D F V, om. cet. v ueritus P p.c. z;? 26 completur I^

440

2 emti O, empti ce.

facerem O

de oz. O D

3 mamona

M .A V^

recipient O D, receperint P 4 hau (cf. p. 386, 17)] haut O, (h s. 2.) 4, haud MV,aut P quin] in O 4/5 inpressus P 5 uexillü 24 6 martires M

9 é post confessio /r. V/ — 10/11 estuna .M 11 dicit O D, dicitur ce£. (cuz Z F), V ; cf. p. 361, 10. 394, 16 13 hebraicae M V, A a.r. apell. M — sepala V,

——

698

: saluos facies, domine, rationales quique et simplices. Tunc agri emti sunt pecunia, ut faceremus nobis amicos de iniquo mammona, qui nos reciperent in aeterna tabernacula, et scripti in libro — hau dubium quin uiuentium — et in; pressum est signum uexilli dominicae crucis atque uictoriae et testes adhibiti sunt, martyres et omnis sanctorum chorus.

sephala P 13/14 opressis (77) P 14 adsumàá I^ 15 in oz. v 16 negeb O a.c., negab P 17 facta] cópleta M 20 accepit oz. M 21 hominibus] finit add. z^, explic lib' sext' sci ieroi in ieremià pphm add. ». rec. O ; cet. add. litt. fere maiusc. : expliciunt cómentariorum (i s. orum) hieronimi in hieremia libri * VI: feliciter 42-CH2- M, exp commentariorum in hieremia proph lib sextus dó gratias amen .4, explicit lib VI in hieremia V7, explicit explanationum in hieremiam liber sextus sci hieronimi P

PL 956

pU

2

|

!

à

,

E7

j

^A

"

$

!

'

L]

À

TL

í E

"

'

,

"

A

,

LS

x

m

MD

L]

b

t À

*

EI

l D t

r à

*

r4 ,

A

LI

;€ LA

*e

34

grow,

»

EXIT ons ^ s^epi tmalA v4

c rH a AR

LM "X

UR

ebbe Co A udi

b EE

hi l NI

RR

i

2"

vu ]T

IL

-

*

INDICES INpEx LocoRvM SACRAE SCRIPIVRAE IxpEx ScRrIPrORVM

$4.

t

INDEX Genesis : 1, 14-18 1, 25-27

LOCORVM

cf. 406, 20. (?)

3, 24

cf. 184, 5.

cf. 184, 5. cf. 141, 14. 2II, 9. — cf. 109, 21. 211, I2. — cf. 109, 21. CES TAT. T4. 24, IO. CL.72. 15. CL1325110.355, 11: Cf. 587; 7.

13291536 € cf. 141, 25. T9. 17, 17, 18, I9,

18 4-9 5.15.16 32 17 10824.24 19, 25 10027,5809

21421:30

26, 8. eti I41, 23. cf. 293, 16. cf. 65, 15. 9I, 23. Cf. 432, I, CLI249 711, €Cf. 155, 2. 309, 4: CEA 174, 9.

228 NSNIS

CÍ2 222: 17. 368, 1. 25, 31-34 cf. 3585, 7. *26, 4 368, 1. 26, 18-22.32 cf. 174, 9. 27 CEA3 85; 7. 31:123 cf. 257, 9/10. 2155,46 cf, 217, 12. 31, 46 (48)-48 cf. 257, 10/11. 31, 46 (48)-54 (53) cf. 257, 11/12. 32, 28 cf;18. 2T.

35, 16 35. 16,17.

Genesis : *35, 18

cf. 334, 11.

1N2 132, 18. 252 651348313. 355, 12: 22202 cf. 419, 19. 2, 8.9 Cf. 351,20. 2, 8.10.15. cf. 394, 22. 22325 IIJ I$. 29 T CL: 01, 17. *5, 16 48, 25. TIMTS II$, 15. 2022,24 PCÍ)304; 22. 4, 16 «S I 6, 5 8, 21 9, 6 EoN2s IO, 9 II, 9 13, IO

S. SCRIPTVRAE

cf, 389, 17. «cf, 389, To.

()

389, 12.13. —

cf. 218,

20. 259, IO. 418, 8.

255119.20 A1 T 43, 25 43, 34 *4759 47, 19 48, 7 48, 13-15 48, 19 48, 19.20

1016£. 396,72; cf. 286, 5. cf. 401, 6. cf. 388, 10. 401, 6. I3, 4. — cf. 247, 1. CE 1x35: 6. 157, 22. cf. 390, 2. cf. 385, 2. C385, T. cf. 394, 13.14.18.

*49, 1

407, 15.17.

Exodus INT 3, 6 *3, I4. 4, IO *4, 22 6, 12 7b

CES STI cf. 430, 423, 12. CÍ. 8,712. 426, 24. CE. 80. cf. 425,

I9. 1. 372,71 22.

7520-11, IO. |C£/ 425, 22, 12, II cf. 32, 6. 14521.22 9 CÍ? 427; 8, 12,127.28 CE, 425, 25. 16, 25 cf. 419, 19. 17, 4-6 cf. 185, 20.

17, 1I *19, 8

cf. 294, 10.11. 427921:

20

cf. 36, 5.

20, 5

cf. 18, 235.

20, 23, 25, 30, 31, 31, 32, 32,

cf. 419, 19. Cf, 157,22, cf. 9o, 1. CÍ,'90; 1. cf. 348, 13. CÉ/*102,22::419, 17. cf. 376, 20. CÍA 102,022;

II 29

6 25 15 18 6 8 32,9 32, IO

8211 1-135. 32, 11-14.

cf, 102,27 "100, 1, *185, 23. *205, 10.3 AT, 5.7.

Cf2 241, 4. cf. 185, 20.

(?) Loci asterisco notati cum Vulgata non concordant. Veteris Testamenti loci secundum LXX interpretum numeros afferuntur exceptis Hieremiae capitibus nonnullis

et uersibus, ubi utriusque uersionis numeri

inter se discrepant.

Sed

cum Hieronymus in his explanationibus in Hieremiam proficiscatur a uersione a se confecta, Vulgatae numerorum notas priore loco dantur, Graecae uersionis

numeros uncis inclusos apponuntur. (2) Reuocatur lector ad paginam et lineam editionis Sigofredi Reiter, quae sub siglo V in margine adnotantur. Indicem generalem in omnia opera s. Hieronymi inuenies in uol. LX XXII huius collectionis.

352

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

Exodus : 22913 35

CÍA272 56. C42 TET CÍa2 0

Deuteronomium : 16, 19 cf. 252 PIN 18, 22 cf. 344, 16.

33, 5-5

34, 6 34, 9 252. 35, 8

Leuiticus : ZI IO, IO 16, 29-31

cf. 105, 21.

cf. C. cf. cf.

206, 16. 291, 5/6. T0352. 419, 19. 90, 1.

cf. 66, 25. cf. 364, 4.12. cf. 419,057.

16, 31 I9, I5

cf. 419, 19. Cf. 252 51;

23, 3.24.39

Cf. 419, I9.

27, 15

cf. 455, 5.

32, 59

Cf. 355.424:

28, 13.44 30, 6 * 2f 32, 9 222115 32, 29

cf. 581, 23. cf. 84, 8. 2349 cf. 155, 18. 78, 6. Cf. 212,312;

Iosue : I2 IT 2E SI

cf. 294, I2. cf. 294, 12. cf. 294, 135.

23.27.28 — CÉ 4107117.

13,120.31 9 Cf:1257 88.

25,4 2520 25, 34

15, 18, 18, 21, 22,

cf. 419, 19. C AIDIELT. Cf. 4Ib, 15.

Numeti :

59

6, 20 IIj4 T1, TT II, 20:41. I4, I3-20 16, 5

cf. 17, 25.

CES 0E Z2: cf. 185, 21. CÍ.:372: 70. cfi 26; 207 cf. 185, 20. cf. 69, 22. 294, 12. 306,

0:22:82 16, 46-48 17, 8 21,8 27, 16) 29, 7 22» XX 32, 29 2552.5 36, 4 36, 7 30, 10.31.

5 8 EBTODSZJOIETU.

377» T- 318, 25.

cf. 100, 5. CLA1239) cf. 294, 10.12. 6E 416,84: cf. 419, 17. Cf. 47,25» cf. 257, 8/9. cf. 416, 11. cf. 416, 15. cf. 416, 12. oct 416, 814-

Deuteronomium : IJ CL T2$2 ET?

I, 43 33.13 4» 24 4, 29

cf. [MP CE. Cf.

5,6

25, 9.

5, 7-21

GÍS323, 07;

Eod

45, 8. TS AED 12 22 15872;

25, 1I.

8 1 6 2.3 16

cf. cf. CÍJ Cf, c^

105, 23. 98, 2. 99, 6/7. 1035123. 416; X1. 97, 1.

Iudices : d

cf. 70, 15. 73; AXB 84,.22..273, 20. ME 6, 18 CE T7655; II, 31.34.39 cf. 106, 9. II, 35 GE 269045.

I8, 51 IReg.: 255 4, 3 7, 8-10

8, 6.21 12, I8 *16, 7 2927 25, 29 28, 5-8 31, 6.13

GE 222 912 187, 14. cf. 98, 2. 99, 6/7. ct:183. 20. CE. 541,05. cf. 185, 20. 163, 24. cf. 261, 24. cf. 440, 4. cf. 144, I9. Cf. 2 I ZA,

IL Reg: I, 19 (18). 25.

227 6, 5 II, 3-5.27 12/25

cf. 455, 16. cf. 151, 8. 6f.:277, 415 cf. 432, 20. Cf. 92, 16;

13, 14.19

cf. 39, 5.

2317

cf. 146, 15.

22, 54

cf. 435, 16.

5, 14

cf. 419, 19.

9, 6.13

cf. 105, 21.

2, 10

cf. 261, 24.

9, IO 9, 14

Cf. 102, 227419, 17cf. 183, 23. 205, IO.

3:2 6, 12(7)

cf. 435, 16; cf. 288, 18.

$»3X

9, 27 Io, 16 15, 7

178,/6.:32 313.

CÉ,.572, 0. cf. 84, 8. Cf: 273.6.

III Reg. :

11, $ (5.7) 5CÍEA3 2E 11, 5 (7) cf. 435, 19/20. 11, 26 cf. 385, 9.

28S

INDEX LOCORVM III Reg. : 17553 I2, IOC.14 12, 20 12, 20.28.29 12, 28.29 14, 15.16 RES IV Reg. : 1, 8 2, 9 4, 29

cf. 435, 17.19/20. cf. 140, 5. cf. 385, 9. cf. 392, 8. cf. 45, 3. 456, 5. cf. 99, 8/9. 383, 11.

cf.-14, 12. cf. 420, 23. cf. 197, 5. 144, 2. cf. 364, 7. cf. 455, 16. cf. 42, 19. cf. 106, 6. cf. 203, 19. €f. 145, 7. cf. 185, 7. CÍA 62 I2 501, 5. cf. 435, 17.19/20. cf. 301, 7.

23, 51

cf. 6, 4.

1249, 10. 261, 17. 6, 5. 265, 10. 331, 14. 6, 1."300, 22. 261, 20. 38, 19. 264, 11. 24, 4 Cl. 38907: 24, 6(5) | cf. 261, 20. 264, 13. 2156:12.14.15.X7! 65. 259, 15. 24, 8 C£ 6; 41360, 21. 24, 12-15 cf. 339, 17. 24; 12.14.15 Cf. 300, I9. 24, 12-16 cf. 266, 21. 24, 15 €f. 6; 4. 500, 5.

CE cf. CE. cf. cf. cf.

24, 18

cf. 6, 2.

26 25, 25, 25, 25,

cf. CE c£. CE cf.

L2 1.6 4-7 5-7 6

II Paralip. : 22, 9 23, 17-21 28, 13 28, 21 28, 22 30, 9 213 2I

33

1I, I4 1I, 18-21 12, 3 17, 6.23 17517 E523 2I 21, 16 22, I 22 I3 23, 30-34

22822:34:2€ 22, 34 23, 36 23, 36.37 24 24 2

S. SCRIPTVRAE

106, 299, 260, 299, 450,

33, 34, 36, 36,

I3 I 2 2-4

cf. 158, 2. cf.364)m cf. 200, 7. cf. 38, 16. cf. 86, 20. cf. 142, 20. cf. 138, 2.

cf. 145, 7.

cf. cf, cf. cf.

184, 25. 67 11301, 5. 6, 4 301271

36, 3.4 36, 4

cf. 259, 1o. Cf? 6,571265; 10, 331; 14.

36,5 36, 6

Cf:6210261, 20,300, 22. cf. 264, 14.

36, 9 36, 10 36, 11

cf. 6, 4. 300, 21. CÍ60:52/239, 17. ct. om

36, 19

CD332222;

M Eug $(2)5 7.8. (1.2)

5$ (2), 41 (64.65)

8(7), 3-6 (6-9) EDO BST I, I-5 TX.9 22 222.8 $2 1:2

1c£./207; 12.

cf. 297, 14.

cf. 385, 16.

cf. 439, 23. cf. 46, 10. cf. 46, 10. cf. 457, 11. CLA: ETE.

IDHst.: 2:7)51:2- (677)8865.1207, 122(7), 64. 65 (66.67) cf. 297, 14. 12(2),17.18.20 cf. 437, 15. 16(6), 15. cf. 437; 15.

17(7,7 18. 15. 1. T; 21.

353

Psalmi : 1,5 *1, 4 21.2

cf. 46, 10. 209, 11. 387, 6. 171. fT. IO, 14.

24/4010

cto 342,122.

22

67, 21.

259 13-17.

CE441, 11.

3, 6

401, I5.

4, 7.-8(7)

] Paralip. : *16, 28 (29) 165, 18. 27, 2I cf. 257, 8. 29, 15 cf. 411, 20.

$4 (4.5) 6, 2 8, 5 9 (10), 26 EI

II Paralip. :

278, 9.

98, 24. 139, I8. 374, IO. cf, 391, 13. (5) 54, 9. 109, 24.

11, 7

120, 3.

AI

cf. 323, 16.

"EMEN

*109, 22. 168, 10. — cf.

10, IO 15, 6

cf. 140, 35. cf. 585, 9. cf. 194, 20.

*15, I4 r5

I5 7 15, 12 21, I9

cf. 138, 2. cf. 196, 14.

17 "1.2.35. 17212

178, 5. 45, 15. — cf. 21, 2. cf. 419, 10.

419, 10, cf. 167, 6.

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE Psalmi :

185, 14.

22; *r2.,*5

406, 21.

72,2

88, 19. 2XI, 7

cf. 304, 20. II, 20.2I. 388, r1. 25, 18.20.

*72, 9 72, 22 (23) 276, 16. 72, 28

73, 2 75,2 755

CÍ, 125; T4. 395; 17.

*75 6

362, 2. 195, 7.

79, 2 79, 15.14 *80o, II

cf. 59, 23. 76, 5. 114, 4. daba

82,17:

257, 14/15.

152, IO. 51; 12; 206, 24. — cf. 74, 9.

77,9

71, 6o

85, 7 85,8

162, 15. $103,122» 17422) 226, 5.,3 X45 X7 218, 16 (*16). 520, 1 (*1). 289, 20/21.

394, 16.

98, 5.

47, 10.

cf. 146, 21. 8,11.

cf. 268, 8. 299, 22. 118, 10.

ct; $5.05. 222, 16.

86, 5

334, 6. 133, 16/17.

87, 16

cf. 146, 15.

88, 55

69, 20. *366, 9. — 169, 1.

88, 55.34

278, 18.

287, 11. *403, 20. 276, 21.

ct. 27.2» 439, ?7. cf. 23, /826:9; 394, 20.*22. 139, 5.

257, 15/16. 139, I8. 574, IO. 14, 16.

345, 20. 150,15; Cf. 250227 I3, 2. — cf. 411, 20.

Cf. 38725. CÉL379 02421152. 176, 25. 386, 24. 411, II. 69, 15. CES DES cA I2202 21, 8. 147; 19: 422, 22.

— cf. 176, 5.

45, 22. 393, 13.

219, 4. 276, 18. 381, 12. c XE

cf. 95, 18. cÉ 231, E18;

47, 17.

50, 7.

133, 216 218, 12. *415, I4. cf. 440, 19-21.

165, 18. cf. 213, 20. 440, 4. 116, 10.

274, 4-

*88, 45 *89, I 89, 10

15, 23. 46, 19. 377, 5.

411, IO.

cf.

182,21.

205, T. 355, 20.

90, I 91, 5

203, 8. cf. 66, G. 276, 25.

95,3 98, 6.7

cf. 70, 16. c£. 185, 20. 209, 9. 420, 22. 412, I3 407, 8. — cf. 407, 12-14. 407, I0. 497, 5. OO, 5. cf..383; 15.

*93, 11 *99, 3

100, "ron "TOT, *roI,

*105, *IO$, 106, 108, 109, *IIO,

6 Io zT 28 9 30.31 10 14.*15 4. IO

182, 12.

588, r1. 438, 10.

II5, I3. 14. (5.6) 113, 16 (8) 19,

115, 7 (16)

116, 1.*2 117,122, 725 IIB8, 2.10

118, 46 118, 69 *r118, 105

II9, I 119, 5.*6 120, 4 I2 *125, 6 *r26, 3 "123.2

135, I 134, I.2

5755.2. 12002

5. 75, 5-

cf. 372, 7.

205, 6. 250, 23. CÍ.158. 27 222, 7. cL. 82, 16.

305, 5. 420, 17.

176, 2. 22, 6. 176, 26. 372,12:

384, 9.

Cf. 224, 24. 89, 12.

20, 4. 178, 6.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Psalmi : 134, 2

$21, I2; 2124: 16.172.17$, 24

134, 18

19, 5. 75, 5-

138, *7.*8.9.10 284, 20. 158, 12 285, 7. 424, 16.

*139, 6

I40, *140, I41, *141, 142, 143, 148,

2 IO 5 8 2 4 6

Prouetbia : 1, 6 PICT I, 16 Oe *4, 6.8 4, 23 5, 2-6

*6, 4

7. 5-23

UtO2INE 9, 10 EIS 8 16, 2 21, 24, I2

220, 14.

219, 6. 193, IO. 318, 20. 348, 7. 29584163, 214245; 4. CE. 356, T, 75. 26. cf. 167, 7. 438, 10. CET178,)5. 2521. 2452,93 120, IO. CE.31, 11:40, I7

355, 22.

I3, 8. 382, 18. — cf. 47, 23. 191; 4.

417, 9. 401, 5.

TE I I, 20 *2,2

308, 8. CÍAI045 25. 197, 21; 54, 10.

*3, 3

246, 14.

5, 18

13, 4

13, 9 I4, 2 26, 15

28, 28 31, 28

6,6(7) 8,2 33:5 14, 3 15. I Ecclesiasticus *r, 16 2:4 2. 10 6, 18 19, 18 22 II 25, 16 39, 28 (34) 48, 22 (25)

49,4)

228, 21.

8, 9.

cf. 158, 2o. 352, 5. CÍ2423: 157 cf, 127,.9:155, I8. cf. 430, 16. : 438, 10. CÍ. IIS 12. cf. 434, 17. CES T74: 7. cf. 61, 18. cf. 348, 16. CÍOTS1S 8. cf. 202, 9. cf. 254, 15.

c£. 254, 15.

49, 13 (15) c£. 437, 15.

Hiob :

8, 9

*4, 9

CE 31, II. 27, 4» 151; 6. 458,. I0; 96, 8. €15298; 11, GE $53 105218, 9. cf. 148, 20.

Canticum :

12,20 2523

Sapientia : *r. 4

246, 20. 246, 19.

Esther : 16, 5

355

cf. 14, 1o. CLAXALIS.

HO II. I2 (I3. T4) 0C£. 4375 13,

Ecclesiastes : 6, 5 cf. 87, 6. 8, 17 cf, 127; I0.

*I, 13 *$, 1

40, II

CES4017.

*24 (31), 74 (6) 197, 10. E27 16

Hiob : 40, 2

cf. 206, 26.

Iudith :

5.17.19

8, 22 8, 27

Osee : (osea *6, 4 7:4 *7, 4.6

*9, 10 *11, 8.9

14, I

Amos : 3. 8

*$; 15

5, 18 6, 6

cf. 97, 1.

CEI24 0. CÉ I2 I. TemE e vs 395, 8. 219, 18. 361, 20. 24, 22.

298, 5. 395, 8.

cf. 59, 24. 114, 5. 425, 19.

ST5 22,

117, 27.

cf. 246, 27. CL A283. I4.

cf. 355, 14.

6, 12 (13) cf. 59, 23. 114, 5. 423,

cf. 25, 17. 54, 20. 95, 25.

8,9

Cf. 356, 1.

cf. cf. EET cf.

362, 8. 425, 12. 556, 1. ENTER 61, 18.

19.

9, 2.5

cf. 175, 7. 289.1.

Micheas :

cf. 21. 13:

25.5, CRY

38, 5

cf. 14, 10.

oU EI

39, 5.6

c£. 175, 6.

4,2

ER ATUE 343, 14. 329, 5.

CL. Or, $5.

356

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

cf. 236, 10. 389, 18.

Esaias : *6, 6-7

Micheas :

18, 7.

7,14

188, 9.

*8, I4

230; 21.

188, 14.

*8 I8

88, 22.

119, 6. 136, 25.

9,2 9, 14.15

cf. 74, 7.

*26, 9

98, 25.

*26, 18 2T

*27, 5

29, II *20:13

8, 19

9, 16

3, 16 5,2

M6

"53125 6, 5

15, 24. cf; 4r1, 7. 152, 21. —

cf. 65, 24.

395, 6.

53, 14. 88, 8. — cf. 254,

47, 6

$0, 2 56, Io

*51, 17

257,47.

53.7

53, I

cf. 274, 11/12.

55, 8 56, 10

:

58, 12

cf. 387, 25.

1, 6 1/9 *1 I4 HAB 253 322122

370, 6.

c£ 135,4

47, 1

419, 17.

2,7

1,3

cf. 355, 14.

cf. 155, 16/17. cÍÉASII 12. 254, IO.

45, 22

274, 5. 33, 15. 434, 9.

cf. 9o, 6.

Esaias : S22

cf. 151, 1o/11.

45. 7

86, 7.

15:13 4, I 4,2

cf. 308, 19.

*45, 26

cf. 412, 4.

TIMT II, I$

Malachias

*40, 9

166, 12.

53, Tt

165, 21. 166, 8.

14, 14 I4, 30.31 1882 19, 22 19, 25 21, 7.9 *22 T

Sophonias :

Zachatias : 6, 12

12,8)

ys cf. 322, 20. c£. 63, 10 cÍ15335. cf. 345, 16. cf. 291, 6. cf. 340, 22.

218, 23. 218, 14. 4135, II.

Aggeus : S2 IU(12)

TINY

*13, IO

Habacuc :

*1, 15

cf. 385, 15. cf. 381, 235.

cf. 65, 10.

288, 15.

5.3 stp

8, 22. cf;274, 7:

59, I

59, 7

307, I.

*334, 2.4247 121 cf. 148, 9.

210, 23. cf. 351 14; 221; TR 402, 16. CESy6P 15. cf. 178, 5.

cf. 141, 16.

6o, 6

cÉ 1872. 122214, 10:

65, 2

cE/39711: cf. 316, 1.

64, 9

CÍX49 3.

66, 19

cf. 70, 16.

*66, 8 235/4389: 2; *11o, 15. — cf. 61, 10. 146, 13. 156, 17.

252 325

Hieremias :

TUE

cf. 46, 16. 582, 4.

69, 23. 459, 8.

I, I-3

58, 10.

cf. 91, 24. 205, 1.2. cf. 256, 16. cf. 28, 2. 76, 19. — cf. 135, 174, 17/18. 209, 24. 85, 27.28.

c£io, d

1:2

HD 1,44 rs

25.

385, 5.

1,6 1, 6.7 1; 7. *8 1, 8

6, *12.12/13. — cf. 416, 19. 417, II. 5, 8.

CÍ/43, 22.301, 5:

6, 19.*21.

Tit.

T7; 15. 241, 20. — cf. 277,

3/4. 337, 8.

7; 24.925. CE) 4 22x. 8, 4. 8,15.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Hieremias :

1,9 I, IO

8 *iBIoE 9; *14:17 (*17). 241, 21. 402, 6. — cf. 7, 17.

Ii

2(*2).*13.14.*15.

12, 7 (*7). cf. 14, 4.

12; 12) 12, 15.22. — cf. 26, 14. 13. 11) 145:9.*22.*24. *15; 8.

15, *12.*19(19).*20.

16,

1.*4.

i9412: 16, 9.*13. 16, 19.*20. 15:8525(522)-

917, 1254:

15.*16. 17,137.24. 19, 7.12(*12).*13.18.20 (*20).22.

5,2

35.2.5 292 *3,4 3, *4.5 35.5

522 40, 6.*8.8(*9).14.*24. — cf. 40, 19. 40, 24. 4X, *a.g. to.

41,21. 41, r7. 414271

cf. 45, 5.

3, *6-*8.9. IO 42, 3. 3, IO 45, 19.

43, 24.

44, *9.*11-*13.19 (*19).

*3, 14

25714:15.*1 6 46, 1. *3, 16 46, 8.

47, 5. *55, 25. 47, 19.

48,

25, 5.

48, 17.

85,5:

49, 5. 49, 5-

2722 524. 28, x'(*T). *146, 18/19. 2819 13 150^ 16. *29, 5. 29, *10-*"12.18. 30, 4. 18.20.*22.

49, *7.*8.13.

49, 24.

* 49, 26. 50, 2.

50, 4. 50, II.2I. 50, 26.*27. 51, 10. $2415 718:21.

$2514 52, *7-*10.22. - cf. 84, 8.

53, *9.17.

$3, 18.19.20 (*20). — cf.

30, 7. 30, II. 31, 6.10.17-20.

58, 20.

—

cf.

134, 17.

32, 1.*4.*14.18.*19.

32y 24. 35; 5. 1O.I9.

33, 22. *34, 5.9.

54, I.8(*8).21. — 55, 7.19.

5.9.10.*14.16.*18.

55, 21.*22. - cf. 56, 17. 56, 14.

^ 20.22. 55, 4.*7 (7).

56, 135.

36, 14.

cf.

$4, 23.*25. *318, 5.

34, 12.*18.

2, 30.31 (30) 35, 11.*12. $4, 22. *36, 2. ERES:

*1,5. *G. *8.11.*12.

*20:

*255 21.26, *1(1).*3. 26, 16 (*16). 27, 6.*7.*9.11. — cf. 45,

*2, 32

37, 28.

2, 36.*57(36) 38, 12. 2, 37 (36) 38, *15.23. 39, I. 39, —*3.1T. *12.*16.2r. 3I

*21:23:*24. *495/21.

25; 9. 10,

2, 28

37, 331

44» 944, 16. — cf. 45, 7. 46, 1-3.13.

cE26;5.

2,29 2, 30

*58, 6741, II.

20, 20. 213 $-10/11. 21:15. 2221222 22.22; cf. 26, 9-14. 24, 3. 24, 12.

2,25 2.26 2, 27

2, 35

20, 8.

21, 18.19.

T2 23.24 *2, 24.

37, 4575. F6: 0.13. * 13 (12.15. *13:9:539/*21.

5»

18, 12.

2, 23.*24

2, 53.*34 2, 34 2; 35.536 *25.36

IO, 23.

2,23

357

Hieremias :

57, 1.8. — cf. 134, 17. 57, 14.22. 58, 4.*7. 58, 5.8.

58, 16.*17.

INDEX LOCORVM

358

S. SCRIPTVRAE

Hieremias :

*4, 16.17

82, 5.

59, 1.

59, 17.

*4, 18

59, 26.

4, *19.20

4, 21

6,9

6o, 23. 61,/3.13.21,*22. 4.22 4, 23.24.*25.26 . 62, 1. 4, 27.*28 62, 27.

4, 29 4, 30

65, 12.*13-*16. 63, 25-9645. *1.*4:16.

4, 31

64, 21.*22. 65, 5.

ET SAN IZ

*65, 17.18/19. 66, 5. 65, 10.

53 *5,4

v -o ONv rz] Ll

5» 4-5

85, 12.*13.*24-*26.

'e

. III, 921,25. *rI2, 20, 86, 10. 86, 16.21.24. — cf. 87, IQI15,21

wvMou d A

*87, 11.12.26. 88, r. ei p * RI

08» 92510, 11.

*13.16, *70, 12..—

57

cf. x

69, 7-9.

59 69, 20. — c£. 120, 16. 5, IO 79:: 56. 58:27; *18. $:310.1125570, 5)

$, 12

*70, 26. 71, 4(*4).5.

*5, 12.15 ESI 9M Id

29709 25 71, 3.11.18. — cf. 72, 11. 71, *15.20.21.

Tu

72, 12-17.

$, 15-17. 18. 1715298 5, 16 72, 19.*20. 5,19 75, *8.*10.15 (*14).*15.

$5,120.21 $322

9074027 753. 10/525. 514:21.23.

$,22.*23.24

89, *15.20. 212

[2323 ON Q^ [2x

68, 21;

*5, 8

88, 3.10. 89, 1o.

*87, 15-17. 88, 12.16. *19, 10; 89, 1.5.*6. 9o, 4.

"n -— o [7

69, 4.5.

$, 7: *8.9.9.

87, 8.

Mon -1 oo wow

11, 6,

*5, 25

18. £oz 85, 86, - *2.4,

X oM mMoM "aram ww oM MOM

67, 15.20. *78, 24. 7. 7. 67, 23:241

y 27 »27-30

95, 8 (*8).*9.*10. 92, 24.

, 28 ,29

*92, 26. *95, ti 95, *3.5. 520.21.

» 30 95, 25 (*23). 7, 1.2 (2) 93, 26. *94, 4.5. ^2 94, 2. 725 94, 15.*14-*16.18 (*19). ON ON ONONON CV OS ONON

76, 12.

24 95, *12.17. 97, 24. 7, *4.*5.6.*7 94, 26. *5n3 95, 3.20. 76

95, *6.*23.24.26.

27

95, *9.26. 96, 2.*4.

$5, 26

77, 8.*9.*10.

$, 20.27

1926,24:

5, 27

78, 4.

*7, 8

*27422.221879,89 1: 14. 78, 16. — cf. 120, 16. 78, 20.

*7, 10

96, 17.

LAS UI

97, 21.

79:813: 515: 5160580,

51.

86, 6. 8o, *8.23.

*80, 10.25. 81, 2.*6.*8. * 10,15:

7T

98, 18 (*18).

l4 7, 16

cf. 102, 15. 99, 16.*17.*22, 100, X7.

7,13-15

98, ro.

7,*17.18.19

7,18

1oo, 9.

100,

*12,*13.20, 21,22

(*22). 101,

81, *8.17.19.

81, 21.22. 82, 3.4. — cf.

97, * 5. 4.25.

7, 13

81, 5.

82, 7. 82, 5.

96, 12.

75 5*8. 9.101962 t1

77, 19.

*78, 20.24. 79, 7.

219:10;

90, II.I3. S 96, 24. i *9o, 26.27. 91, 7. oT 2s 9I, 20. 92, 7. w N 92,.: 53.54-57.12. *123.SDE. D] NNHNHM lw [*) *wNnaog wwww vwow 18.* 19.

22. 254

75, 9.

16, 6.7.*9.*11 (ir) — cE176; 20:77; 5-

5, 27.28.29

T2485.

84, 25.

66, 16.

56

23.*26. *85, 9. — cf. 11. 139, 23. 11. *149 24.*25.

84, 13.* 14: 20 *8.9. N

*65, 25. 66, 5.9. 66, 17.

55 5, 5.6

5,24

82, 66, 83, 83,

6o, 5.*6.*8.

4, 19

2:119 7, 20

147, 17.

1.3. —

cf.

1039 $117. IOI, *12.*13.*18.23.*24. 102, 4.5. — cf. 103, 20.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Hieremias :

7, 21-25

*7, 22 7,25

7.24

*7, 24.25 7,25 *73, 25.26 7, 26

7.27

102, 7.

fosIx

102, I8.

0: I2.13.14 20322204 *9, I4 12253224

105, 6. 143, 14. I05, *2.7.

7, 29

*30.31

7,31 7.32 7, 32.*35 *» 34 RTT 2:3 8,2

8, 4

9, *15.16.

9:17 *9, 17-I9 *9, 18

104, 8.

9, I9

IO5, 24.

104, IO.I8. *105, 5 104; 20. 2I. I05, 2.

*9, 24 *412,

5.7-9. I2.I9. IIO, 2. w oo oo oo IIO, 5.8.*9.*1o(ro).12. v Tis) * 110, 23. w III, 4.8.*9. — cf. 111, 18. oo No Ov *III)II1.23. *I12, 20, wvzi o TILIILI. w IO.II (10) w

*

Lal €

w

-N

NE Oo 9o OO OO,14

111, 132 112, 8.

9, 6

X19, F2. 5.13.16;

9, 7 9, 8.*9

I19, 20.*21.*25. 120, 5.

20,9

9, 10

128, 18.

IO, *3.4.*5 129,4 IO, 4

10, 5 129, 20.23.26. *130, 2. 1o, *6.7.*8.9.*10 (9) 130, t5.

*r1o, 6-10

*120,

19.20.22.24.

5.*6.*8.15.

131,17. 11s

10, 8.9 (9) IO, 9

cf. 134, 22. *1305. 21324:

130, t *16.

20.

IO, I3 IO, I4

TOXI

132, 7.8.9.11.15.

132, 16. *132:220133, 25914. 132, 22.

153,4

C458 :191*25. 24.

*134, 4.7-

134, 9.*13.14.16.

134, 20. 135, 3.

16, 16 135, 6.9.11.13/14.*15. IO, UI7,18 ^155. 17. TIOUITI8

135,20.

*ro, 18

136, 6-11.

IO, I9

136, 15.*16.21.*22,

IO, 20

1373,52, 4 5 10,7 XI.

12.*13.16(*16).18/19. — cf. 138, 20. IO, 2I

IO 22

IO, 25 *10, 25

I2I,

1313.1.

10, 7

IO, 24.*25

120, 14.

129, 14.17.

*10, 4(5) — 129, 7.18.

IO, I2 *1Oo, I2-IÓ

117,12. 117,.20,722. IIB, 5. 118, Pr1.15. 118, 17. *118, 21.24. II9, 9.*10. — cf. 267, 6.

127, 17 128, 1.9

128,:126/1129, 1.11. 15.

IO, II

375, 25.

127, I.4

IO, I-5

IO, IO

—

170, 23. — cf. 170, 25. 126, 19

10, 3

* 4.6.* 18.19.

8, 17 115. *2,*8,9, 11.12, TES IT (17.18) &115,. 1-19. 8, 18 I1$, *4.17. 8, 19 116, 4.7.15. 8, 20 116, 19. 8, 21 116, 24. 822 117,255.50 5258, 1, :—, CE *9, T 9,2 012.5 9, 3 9, *4.5.6 9, 5

9, *25.26 9, 26

II2, IO.17. — cf. 115, 2 TI12.2925 1123, 5.8.9. *1I3 16-19. rI4, *r.*5.

Bt 14.130313, 15. 8, 15 114, 6. 8, 16 I14, I3.*14.*16.20. CÍs. 115, 3/6.

124,9 552410113. Sr $416. 18.19. 124,25.

IO. 9, 23 9, 23.*24

107, 8

16. 14. 37, 519.*25.

123, 4

151251.21:25 2022 $105. I23, 20. 123321.25; 124,1.

9, *20.21 9, 21 125, 9. 9:21. *22 (21) . «126, 7. 9,22 125, 22.*23.*24. 126, *9.

105, 7 IO$, *10.14.*15. cf. 236, 24. 106, 15. 107, 126, 198.1 15. 109, 109,

I2I, I9.20.

*9, 15 — 125,6.

IO5, I. IO35, II. 103, 16. cf. 104,5

7, 27.28 (28)

7, 28

359

Hieremias :

137, 22, 138, 22/[23..— cf. 158, 23/24. 138, 6.8-10. — cf. 157, 8/9.

139, *1.4

159, IO.

139, I3.16

LI; *1.*2.4: II, £ I1; 5*4

140, B. 140, *9.*17.*18 (9. 140, 2I.

II, 4

I4I, I5. 145, I4.

INDEX LOCORVM

360 Hieremias :

II, 5 I1 *rr de 15 *IrS Il; i1, II II *1r, 11, Il II 15 115 TIS I1

6 6.8

7

141, 20.*24. 142, 8.*9. MIOFIA. €1s. 142, 17.*18. 143, IO.

143, 14.

145, 8.

8

145, 8/9.

143, 23 (*23).

13 14

145, 4145, 13.

15, 20 13, 20.*21 *rssor I3, 21.22! PERPE

145, 17. 1441L

15 15.16. 16

146, 23. 147, 1. 146, X. cf. 147, 10.

17

147, 7-

19

148; 013.515. *101

13, 23

13, 24-25

97477121;

*229,

16.

IY: II, wi 12, 12: T2: r2 XT2» 12. 12, I2; 12, 12, *r2 12, 125 12, 125 12,

20

148, 21.

I

152, 2;

21-23.

15231 152, 6. — cf. 155, 5.

3 4

5 6

152, 155, 1545 154,

7

155, 18. *320, 5.

8 9 IO

cf. 156, 13. 156, 5.*6.*18/19. 156425002971 3.3.

IO.11

./4z56,25;

II

157/55235040517:18,19;21;

23.*27. 13: 16; 5-5. 19.

*14, 2-4 14, 5 14, 4

155, IO.

165, 8.10. 0016586

*165, 12. 166, *2.5 (*3). *22 (22). *167, 2.4.5.7/8. 167, 12.14. 168, 12.13.14. 1092 123

167, *17.*18.22.24. *168, 1. — cf. 168, 2. 168, *15.22. 168, 15. 168, 25. «1169/9. 169, 15.

170, 5.9. CETTE

rss 171, 6.18. I3, 235.326.2717 13037. *13, 26 171, 19. 15,27 *171, 22. 172, 6.14. 516. *19.23.

14, I *14, 2

149, 9.

El 2

7.8

12017

13, I9

9

I8.*19.*20

*I3 15 *r155160:17 *I5, I8 13:38. *T9

*7.8 (8) 145, 1. 7.8

9.10 ILI2

S. SCRIPTVRAE Hieremias :

173, 5. 183, 5. 173, 13-15. 175, 15.

*175, 17.189,20, 172099 312 (*12). *123, 21:22. 17: P T5 (*15).*17. — cf. 175, 19.

*14, 5

174, 23-25.

*14, 6 14, 7

T7531. 175, 176, 4.

14, 5.6

174, 23.

*r5, 17.520237

14, *7.8 — 175, 14.

14, 7-9 *14, 8 *14, 8.9

cf. 190, 17. 177, 18. — cf. 177, 7. 176, 7.10.

I1. 1240157, 120 12 158, 6.

14, 9

I3

14, IO

* 0-10. 01 177, *13-*16.*21.22.

14, I1.'12

178,9.

190» 92:505817: 2486159; I. — cf. 159, 9. 12, *Y3.14.*1577 158223. 14

159,

15

159, 6.8.

5E:

16.17

159; 2X

I 160, 9.11. 1-3.*4.5-9.*10.*11 4 166, 14.

178, 2.

"14,12

160, 8.

6 Jy

160, 20. 160, 24.

9 10 II 12

166, 26. *r161, 4. 162, 6/7. 162, 9.12. 162, 22.24.26. 163, 7-9. 164, 20.

*12715.1411162, 22;

13

165, 2. 164, 8. — cf. 164, 21

14 15

*163,* 6:164, *12.13: 164, 19.23. *165, 1.14.

*176, 22. 177, * T1950

14, 13 14, I3.*14 *14:1$.10 *14, 16

14, 17

179, 14.

*178, 25. 178, 24. 90179, 222 186, 4.

18o, 14.*15.*17.

14, 19

181, 5. 181, 1.5] 181, 17.24.

14, 19-22

cf. 190, 17.

14, 20

192; 7.

*r14, 18

FID ST *14, 22

I5,I

15, 2.5

15,4

179, $93 90137

—

cf.

182, 16. 183, 1.

*185, 18.19. 184, 3 (*3).

— cf. 341, 4. 184, 7.

184, 21 (*21).*22.

4 (*4).

185,

INDEX LOCORVM Hieremias :

15, 5 15, 6

185, 11. — cf. 185, 18. 185, 17.23.*24.*25. 186, 186, 6.7.13. 186, 15.23.24. I7 AI (MI). 2,54. *8, fo.

175 8

16. 187, 19.*20.*21. 188, 8. 18.5104501.23.*25. 1189; ETEE2 085.7. 17.25. *190, T

15: 12 *rs, I3

190, I9.*20.*21. II, II.

IS4 T I3.14.0191, IO. 15, I4 19I, *13.18.(*18).

15, 15

192, 7 (*7).

*ET$215.16 | 191,25: 15, 16 102: 052055.9, 12; 15102, 19. 195, 6,11: 724. 1192. 18. 25102. 21125.25. 104, 724.

25. *rs, 19

194,

I5, I9.*20.21

*15, 2I

15.16/17.18/19.

I94, 5.

194, 14.

I6, 1,*2.3,8 2305, 7. 16.2 (1,2) 4cf» 2775:50,550,.18..420;

17, 9

175 9.*10 ET. Ir 17, 12.512. SIT I3 Es I4

16, 5

16, 5-7.*8 *16, 6

197, 15

196, 17 197, 18.

16, 9.10.*rr.12

198, 7.

16, 11 16, 12 T0212:13 16, 15 16, 16, 16,

16, 16, 16, 16, 16, 16,

*198, 25. 199, 2.4-5.7. 199, I2. 1200, 15. 2001 52.4. — cf..3199; 26. 14.15 200, 9. 15 200, 22. 202, 4. 16 cf. 203, 19. 16.*17.*18 aor, 8. 17 203, 1. *2. 18 202, 19(*19).20.23. 19 203, 5.*4.14.*16.*22. 20 204, I. 21 204, *6.11.21.

17, I

204,

16.*18.*19 (19).25.

*Xastr2Ds, 17:0 2.3.54- 206, 5. *r7, 2-4 206, 11.

AE

206, 23.

17, 4

206, 15.

17, $

*207,

6. 208, *4.5.8. *21I, 53. — cf. 209, 6.

17, .*6 — 207, 5.

*r7, 6

12:.13.*22.23.

208, 9.11.13.15.16.

208, 19. 208:1123:10209; 3*24; 14-15.18.20.*21.*25. 210,

*rr.*r5(15).*16-

*17. — cf. 122, 20. :2210;8. 211, 9:20.25. 213, 2 —— cf. 24, 24. 60, 21. 305, 8. 10213,.8;

2125 12:25. 214, 6.

215, 2.*4.*5.

MI 17

517, 18 IT, 19

214, 20. 215, 7.IO. 2255. Ig

216,12.24

17, *19:20. .216, 1. 216, 6. ET 20 17. 2:1:522-524:250*26.27

216.45.

2135 21:523:28. 17, 22 17 23 (22.23) 218, 3.4. *216, 22. 1. 23

17,

25

ID 26

218. 7.9: 11.

T217:510-I2.

218,

"r8.

19-20.22-23. 219, *2.*5. I7, 27

126, 14

*208, 20. 209, 8. 210, 35.

21445234215, 217; 17 15 I7; 1$. *16.^17* 12145 14. 214. 085163 519/25 (525). I7; 16

ET 16, 4

361

21I, 4.

175 7.*8

EIS IO:LIS4190;3. I5 TT 189, II;*153. 190, I.*II.

I$. T7 15. *17.18 15, 18

Hieremias : HA 5

*3 (3). — cf. 186, 9. *r5,7 15, 8 15,9

I5, IO

S. SCRIPTVRAE

7-*8.9/10.11 (*11).*12. 219, 15.17.*20-*22.

18, 1-5.*6.7.8.*9.10 225, I1. 223,.511224, 2:3. *18, 3 225, 6 *18, 4 Cf.1225,113: 18, 6 225, 12.14. *I8, 7 18, BorOS9cf6 32228. 223, 18. *18, 9 18, II 225, *2.12.16.17/18. 18, SII I2.13 €294)41. 22$, . *6,*8.19(*19).20. 18, 22 I 21123. 226) 1:9 18, I3 *18, I4 226, 7.9. 226052727227, 2. 18, 15 227,10; *18, 16 2275 244*25. 18, 17 228, 10. 18, 18 228,235. 18, 19-22 cE 239,15. 18, 20 452309 Te 18, 22:22 230, *6.*8.13.*19(19). 18, 25 251, 1.7.*8.16/17. 19, I 251, 16. 19, ED 19, 11,213 2002402126) 231) 8*3, *4. fo ro; * r2. 19, 2 *21.22(*22).*22/[23. 232, 1042;

*r19, 3

,15232., 7/9.

362

INDEX LOCORVM

Hieremias : 19,3.*4.5 ' 232, G.

*19, 5 *19, 6

232, 15. 235, 17.19. 234, 3.4. 236, 24.

I9, 7.*8.9 —234, 9. — cf. 234, 7. *I9, 10 235, 9. 19, 10.511.

25$ 28;

19, IO-I3. cf. 237, 18. "EO NIT 236, 13. — cf. 2357, 2. 10x10 1271580236; 12: *19, I2 256, 16/17. 237, 4. — cf. 2357, 5. I9, I3 236, *18.*19.21.*22. —

S. SCRIPTVRAE Hieremias : 21, I3 253, *9.14.*15-*18.25. 21,1514 $2537 31 *21, I4 293. 12 22. 266, 14. 22, I-4.*5 254, 19. 22:5 *254, 27.255, 21:523. 22, 6 *256, 21.22. 266, 15. 22, *6,7.*8.*9 11256726

22,7

*257, 3. 258, 6.9.*10;

'*22,6

258, 17.

22, IO-I2.

259, I.

22, II

259, *21 (21). 260, 3.4.

22, *13.14.*15.16.17

260, 11,

cf. 25985.

*22, 13-17

49201) 3:

19,114.15

1080237 4117

19, 15

238, 4.

*22, I4 *22, I$ 22, 16 22, 18 22, 18.*19

265, 262, 262, 264, 264,

22, 19 22, 20

264, 16. 265, 25.*26. *266, 1.

20, 1 20, 1.2 20, 2 20, 3

238; 512,513. 1239; 7; 238, 7. — cf. 248, 5. 2538, 13.*14.*15.16. 239, *9.10. 2207088 013:21:5227247 525.

20, 3.4

cf. 295, 18.

*240, 1-2. *20, 4 240, 19.20.21. 20, *4.5.*6 240, 4. 320,06 240, 9.II. 20, 7 *241228913.147 *207,:21. 20, 7.8

*20, 8

22, 20.*21.22.23 22, 21 265,

1242,41

-1.

241, I7. 242, 8. —

cf.

241, I2.

20, *8.9.10 242, 16. *242, 18.21. 245, 6.*8. 20,9

20, *10.11

20, II 20, 12 ZCORIS 20, 14

*242, 22.24. 243, 23. —

Cf. 244, 18. 244, 1. 244, 8.*10.* 11.15. 244, 23.*24.

245, 13. 251555:

20, 14.*15.16-18

"30, 14 *20, 17 20, 18

245, 23.

245, 25. 246, 16. 246, 247, 260, 247,

4. 247, 14.15. 18. 251, 6.

6. — cf. 255, 8. 2I 21. — cf. 250, 23. 21, 1.52 21,2 248, 9. 21, 3.*4-*6 248, 22. — cf. 250, 9. €f:/250424.:255.19; 21, 5-7 249, 1.4. *21, 4 249, 6.12. T21,5 249, 20. 250, 3.*5 (5).*7. 21, 7 21,8 21, 8-10

21, 9 *21, IO 21,23 2I, 1x. "12 21, 12

6.*7. 1.

264, I9. 12/13.*13/14.*14/

I5.

242, 25. 20, IO

6.8.10.12. 21.24. 265, 18. 13.14.*15/16.

251, 24. 252, 4.

*22, 22 265, 1.2. 22, 25 265, 21. *22, 24 266, 5. 22, 24.25 CÍ,269, 8 22, *24.25.26.*27 266, 5. *22. 25 266, 7. *2226 266, 9 22, 28 268, *16.*18.20.*21. *269, 2.10.14.

22,29.30

22, 30

*270,./1.2.12.15: 14, 02719

935272, 20. '*23, T 271, 15: 23, *1,*2.5,4 27 1,44.

2352 *23, 3

*251,.20.22, 252, 8.*1Io,

cf. 273, 19. 272, 2. — cf. 273, 20.

23, 4

272, 15.

23, b

*273, 9.10/12745

235

*275, 13.14.16. 274, *8. *18(18).*19-*21. *275,

2357.8

*273, 17. 275, 30960

23, $.*6 (62)

120

273, 8.

17,

25,9a (6b) 273, 23, 9b (9) 23, IO

250, 15.

€f, 114,14. 252, 16. 252, 1.5. 266, 14. 251,3.

*268, 11; 269, 16182272:

9. 268, 13. 269, 24.25 (*25).

*25, 1I

24,11. 12 *22,8 *23413

18(*18). 275,

15

(*15).*22. 285, *24 (24). 276, 6.*3.*9.*11:237*24; 277, 6.*7.*8.10.* 33.12 (12).

277, 25.

277,58] 277,221 276, 1. 278, 22.23. 279,

INDEX LOCORVM Hieremias : *23, 14. *22; 15 *23, 16 *23, 16.17 Zr

276, 2. 279, 9.10.15. 280, 3.5.6.12. 280, 25. 280, 17. T28c0E2240281, 101,23. 281,

I10.12.*14.*15.

—

cf. 282, 6.

223210 *23, 19:207. 23, 20 23, 21,*22' 222022 $2223

281, 23. 281, 23; 282, 16. 282, 18. 2511107:9:21.722, 3 *266; 16.

285, 19.23.

23, 32

*289, 8. 290, 5.

23, 55

*290, 9-II. 291, 15.*16.

291, 21/22.

23, 33.34.*55.36 (53-36)

*23, 33.34.36 — 290, 20.21. 25, 35

290, 7.

290, 13. 291, 19. 291, 22/23.

23,35.36 — cf. 292, 17.

292, 4.

722238

292, 10.12. 295, IO.

*23, 39 *25, 40

292, 15. 295, 2.

24, 1

22054217297," 21(*21). *23. — cf. 6, 5. 294; 2. 300, 5.19. 24, 1.2,*3,4.5.*6.7.*8-*10 294, 16. *24, 2 298, 2. — cf. 358, 2. ZEE s

24, 7 *24, 8

*24, 8.9 *24, 9 25, T

298, 24.

299, 14. 295, 24. 299, 4. 296, 5.

*300, I.2.13. 321, 4. — Cf. 321, 5. 414, 18.

25, 1.2 (2)

300, 12.

25,3

301, *I.14.

Mod

25,4

1308, 5:

30I, 23. — cf. 301, I3.

cf. 305,

25, 8.9

305, 12.

25,9

304, 4. 315, 4. — cf. 320, I0.

125: 10,11.

93045 17:

*25, 1I

305, 7.

25, II.*12.13 305, IO. 25, 14 306, 4.*6.

*25 (32), 15 (1). 306, 15.21. — cf. 7, 17. 16, I9.

25 (32), *15.*16.17 (1-3) 25 (32), 16 (2)

306, 14.

306, 18. —

cf. 311,

25(32),18(4)

307, 12.*17. — cf.

308, 1. 25 (32), 18-26 (4-12)

25 (32), 19.20 (5.6)

cf. 311, 8.

307, 25.

25(32), 19-26 (5-12) cf. 306, 10. 25(32),20(6) 308, *4.6.*9-*r11.16. 25 (32), *21.22 (7.8) 309, 1.

*25(32),22(8) 309, 1o. 25(32),23 (9) 309, 15.16. 25, 24 509, 18 (*18).

25(32),24.25 (10) 310, r.*2. *25(32),25 (11) 510, 4. — cf. 510, 14.

25(32),26 (12)

310, *12.15.*16.18.

25(32),27 (13)

"315,

STTUIS$

16.21. 314,

25(32),28 (14) 314, 15. *25 (32), 28.29 (14.15) 314, 7.

25(32),29 (15) 514, *12.*15.21. 25(32), 30 (16) 315, *rr.*13.24.25. *2516, 3.14.16. 319, 2I. *25 (32), 30.31 (16) 316, 19.

25 (32), 30.*531 (16.17). 315, 9. *25 (32),31(16) 315, 15. 25(32),31 (17) *315, 16. 516, "4. I0.*20.*2I.

*25 (32), 532 (18). 517, 4-6. 25(32),32.53 (18.19). 317, 5. *25(32),33 (19). 317, 7 25(32), 34 (20) *317, 23.25. *2,*5.6.10.13.*15.

25(32), 34.35 (20.21) 25(32),55 (21)

318,

317, 23.

318, *4.16.20.*21.

25(32),36 (22) *318, 5.24. 319, "5 3 P

25 (32), 36.57 (22.23) 318, 25. *25(32),37 (23) 319, 2. 25(32),38 (24) 3519, 16.*17.*19.

*20. 320, *4.7.8 (*8).*12.

302, 21.*22. — cf. 303,

*321, 6. 332, "7.20. — €f/ 331,152 352, 19. 26 (33), *1.2.*3 320, 16.

$-

26(33),2

25,4.*5 — 302,].

25; 5

303, 9.*11. — 16.

* 4.6.

25, 36 *290, 17.18. 295, 19.*20. *23, 36-38 — 292, 8.

23, *36b.37-59.*40 (37-40) *23, 57 292, 5.

305, I.

25517

2

23, 28.*29 286, 21. 23, 29 287, *2.25. 288, 11 (*11). 25, 30 289, 17. 232530,131.532 (32). 289; 1; 23, 31 289, *4.18.*19.*22.

*23, 34

25, 6.7

284, 10-12.

7241123,24 $284, 1.5; 23125 *285, 16. 286, 11. 2311291726,275 285. T4. *23, 26 285, 19. 286, 12. 2:027

363

Hieremias :

557.17. 282, 4.

25, 18

S. SCRIPTVRAE

26 (33), 1

321, 14 (*14).20.

364

INDEX LOCORVM

Hieremias : 261(55)93,

95521: 3:220

Hieremias :

209 MO T-TS-

*18.

26(53), 4-6 322, 21. 26(33), 5 — 323, 8.11. 26(53), 6 525, 12.15.21. *325, 4 329,6 *26(53), 7 324, 4-13. 26(33), 7.8.*9 324,3

*26(33),8 324, 9.13. — cf. 328, 25. 26((33),8-9 16£13221121;

*26(33), 9. 5324, 18. *26 (33), 9.10 324, 24. 26(33), 9-11 cf. 326, 22.

26(33), 10

325, 11.*13. — cf. 525,

21/227

26 (33),I1 325, 18.

*26 (33), 12 326, 8.9. 26 (33), 12.13.*14.15 326, 6. *26(33),13 326,13. — cf. 328, 6.

329, II

*26 (33), 14. 526, 16. 527, 5 *26(33), 15 327,7

*26 (32), 16. 327, 18. — cf. 328, 21. 26 (33), 16.17 cf. 330, 12. 26 (33), *17.18.*19 328, 9.

26 (33), 18 329,3 26 (33), 19 329, 15.

26 (33), *20.21-23.*24

*27(34), 17 (14) 339, 9 27(34),18 (15). 341, *1 (1). 27 (34), 18-20.*21.22 (15-18)

*27 (34), 18-22 (15-18)

329, I9.

27, 19

540, 21.

27 (34), 19-22 (16-18)

c£. 342, 8.

cap. 28(35) 28(35), 1

cf. 294, 5 "341, 23. 342, 1.*2, — uh 355, 14. 28 (55), 1.2.*3. 341, 15. 28(35), 1-4. cf. 268, 19. 28(35),5 cf. 542, 22. 543,1 28 (55), iu (4) 342, 12. *28 (35), 3.4 (4) 342, 18. *28(35), 5— 346, 8. 28(35), 5.*6. 343, 4 28(35), 6 — 345, 11. 28 (35), 7.*8.*9 343, 21. *28 (35), IO. 3544, 21. 345, 2. 346, 8. 28 (35), 10.*11.*12 (10.11) — cf. 348, 9.

344, 20.

28 (355), I1. *345, 2. 346, 16. 28(35), I2 (11) 345, 19. — cf. 546, 28 (35), 12.*13.*14

*27 (34), 2 (1) 332, 11. 27 (34), *2.*3.4 (1-3) 332, 10. 27(34), 5 (4) *333, 18. 334, 8.*10. — cf. 9, 5. 334, 22. 430,5. 27 (34), 6 (5) 334, 25. 27 (34), *6. p 334, I4. — cf. 356, us 18.

*27, 6.7 355, 22. 27 (34), 6-11 An9) Ccf.333,3.

5338,

"xo.

*28 (35), 28(35), 28 (35), *28 (35), *28 (35),

14. 346, 7. 15 *346, 8. 347, *21.25. 15.*16.17 347, 12. 16. 347, 16 16.17 (17). 347, 19.20.

*28(35), 17. 346, 8.

29(36), 1 cf. 365, 14. 29 (36),1.*2.3.4.5.*6.*7 348, 19. *29(36), 2. 349, 2.3. 350, 1. 29(36),4 350, 2. *29(36),5 349, 10. 29(36), 5.6.

335; ET3OPSET:12.14. 15.

3 au 8(6) 536, 1. 27(34), 9 (7) ct. 554, 17.

cf. 339, 15. 336, 15.

275, *12,* 13.14 19338: :107 *27, 12-14. 338, 24.

12.*13-*15 (10-12) 337, 19. 12-22 (10-18). cf. 335, 5. 14 (11) cf. 339, 15. 15 (12) 538, 15. 339, 13. — EA AE 9.

27, 16

*27 (44), "iM RIA 8. cÉ. 356, 25. 363, 10. 368, 17.

27 (34), 16.*17 (13). 339, 3.

234920283

28(35), 13. 346, —*1.*2.14.*18(18).

$ Bo e G- 12) cf. 539, 11.

27 (34), 27 (34), 27(34), *27 (34),

339, 24. 340,

14.16.

II

27/(34), 1.95523 12022124:0222: 0*5, 20. —. ct. 332, I9.

27(34), 9.10 (7.8) 27 (24), 9.*10.*11

339,

22.

*28 (35), 12. 345, 25. 346, 8.

*26(33), 22 330, 2. — cf. 332, 4

27, 6:57,

S. SCRIPTVRAE

cL

3597)

129855:

RO

65, 2.

29 (36), *5.6 365, 15. 29(36),7 *349, 15. 350, 16. 351, 2.*5 (3).

*29(36),8 565, 18. — cf. 354, 17. 29(36),8.*9 355, 5. *29(36),9 — 363, 20. — cf. 357, to. 29 (36), 10. cf. 357,5. 358, 21. 365, 1. 366, 16. 568, 21. 29 (36), 1o.*11 (10) 354,22. 29 (36), 10.*11.*12.13.14 99 540

29 *29 *29 *29

(36), (36), (36), (36),

11. 12 13. 14

*354, 13. 355, 1.*5. 354, 14. 355, 3. 355, 7. — cf. 158, 2. 354. 1T.

29 (36), 14.15.*16-*18.19.20 (14.15) -

356, 5.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Hieremias :

*29 (36), 14-20 (15). 557, 1. 29 96, 17. 357, 19.*20-*25. Esc8. : 4- 559, *5 (5). 29 (36), 18. *358, 4.5. 359, 7.10. 29 (36),19 Da *9.11.

Hieremias : 31 (38), 7. I.

29 (36), 21. cf. 365, 9. 29 (36), *21.22.*23 359, 21.

361, 5.

29 (36), 23

360, *9.*10.*14.21.

3562,

4.

*31(38), 8 —582, 7.9. 385, 5.15. 31(38)9 383, 21 (*21). 584, *2.4.

*7.*8 (8).16.21.22. 586, *5.6.8. 31(58), *10-*13.14 385, 11. 21(58):1.1155285,7316:0286, *TO. I1. 127 31(38), 12. *585, 19. 386, 16.18.19.

362,

IO.

21.387,/11.2. 5.56.8;

*20:(30))2$9 362, 15.14.17 29 (36), 25.26.29. cf. 365, 22. *29 (36), 26 362, 19.22. 365, 1.2. 29(36),26.29 cf. 294, 6

*29 (36), 27. 564, 14. *29 (36), 28.

3564, 21.

B8)

15.373;

30 (37), *18.*19.20.*21.22 (18.21) 375 3.17

30 (37), 19 *375, 24. 376, 18 (*18). 20.

21. 577, *8.9. 22. *576, 7. 577, *14 (14). 23.24 377, 18. — c£. 378, 15. 24 378, 5. 2378; 11:/512.*17.18,

*378, 24. 379, *1.*4-*8.

*10-*12.13.*22.

580, 5.15.

31(38), 4 380, *7.19.23. 581, 1 31(38,5 381, 2."5. 31(38), 6 25

581, 11.13. 3582, 15.

391, 19.

(3).6.*7.*10.14.

2128), 20

15. 374, 13.*15.* 16,5227 "16.17. 375, 5. 17. 375, 8. — cf. 375, 25. 18. *575, 19. 376, 15.15.

31 (358), 3.4.*5.*6 —580, 5.

TI

31(38), 19 392, *1-*4.21. 595, 2.*5

12.

*531(38), 5

20125020:.21. 080202: (5x1)5515, 14.16.19.

*394, 8. 396, 19.

30 (37), 12.13.*14.15 (12-14). 375, 7. 30 (37), 13. 373, 22. 374, 1 30 (37), 14. *373, 12.13. 374, 2.*4.6.

31(538),2

IS

531(38), *18.19

18.19.

EI(38)3.

388, 17.20.

21/(58)516:5172:290, 16.

*30(37) 8 371, 14. 30(37), *8.9 371, 1. *30(37»9 371, 4*30(37), I0.11 371, 17. 372, 3.4.

30 (37), 30 (37), 30(37), 30 (37),

$212:

*31(38), 17. 391, 7.

3 368, 16. 4.5.*6 —569, 11. 5 369, 15. 6 cf. 570, 17. 7 (7.8) 370, 14. 7(8) 370, 20. 7-24 3569, 18.

30 (37), 30(37) *30(37), 30 (37),

i» 18.19.

31 (58), 14 EET 24. 387, 22. 388,

31 (38), 16. *590, 19. 391, 4.6.

29 (36), 32. 366, 5.12.19. 30 (37), 1.2.*3 368, 10.

239/(37)/11947291.2.19.20.2

31 (38), 13. *585, 21. 587, 11.*15/14.

*31(38), 15.

29 (36), 30.31.*32. 365, 9 29 (36), 531. 565, 12.

*30(37) 30 (37), *30(37) 39(37), 39(37), 39 (37), 30 (37),

-381, 5.*17.22.23,24.*25.

382, 1.16. — cf. 578, 16. 382, 16.

31(38), 10.

29(36),22

29 (36), 24.*25.26.27.*28.29

365

394, 1o.

304: 8 82. *$-*T2. 14.15.

395, 0 *1.5(*5).*7. 13.16, 396, 19. — cf. 393, 19. 31 (38), 21 *596, 12.13.15. 397, *1. 3 (*3).*4.*9.15.

31(58), *21.22 395, 18. 221/38),21:.22. 3060, I.

31(38), 22 *596, 7.8. 397, 19. * 31(38), 23

2 399, 1.*2. 400, II.I4.

31(38), 23.24 398, 11.*17. *31(38), 24. 399, 12.17. 400, 2.

31(38), 31(38), *31(38), 21/38), 31(38), 31(38),

25 400, *6.*8.16.*17. 25.*26 400, 6. 26 400, 19. 401, 9.12. 27. 402, 1.*2.*2.4. 27-30 401, 16. 28 402, 8/9.10.

31(38), *31(38), 31(38), *31(38),

29 405, 3. — cf. 199, 11. 31. 404, 4.5. 406, 1.2, *31.32.33 405, 2 (*2). 31-34. 404, 3.

*31(38), 32. 404, 6.9.10. 406, 2. *31(38), 533. 404, 11.14.

*31(38), 34. 405, 18. 31 (38), 35.*36 (36.37) |406, 15. *31 (38), 356 (37) 406, 17. 31(38),57 G5) 408, — 4.*8.15.*14. 15.19. *409, 5. 31(38), 58^ 411, 1.13.14.

51 (38), 38.*39.*40

31(38), 39

409, 16.

*409, 19.21. 411, *18.19.

412, 2,74. $.

HIER.LXXIY

366

INDEX LOCORVM

Hieremias :

31 (38), 40 *409, 23.24. 412, *9.*10.

15717:(517):520:22- 9413; 5.8.9.

32(39), *1.2 428, 15. 32(39), *1.2.5. 413, 21. 32(39),2 431, 5. 3239), 2:24"

cf. 82; 2;

*32(39), 3-5. 415, 1. — cf. 418, 20. 32 (39), 5 415» 15. *16.18.20 (*20). «*22;

32(39),6.*7

416, 1. — cf. 418, 1.

411, 2. *416, 5. 417, 11.

32(39),7

32(39), 7-9 cf. 410, 20. *417, 14.16. 418, *1.2. 32(39),8 16,*11:05419:92:217422, 12.

32(39), 8.*9.10.*11

418, 15.

32(39)5,9 419, 7. 32(39),9-14 cf. 425, 6. 32 (39), 12. *420, 7. *421, 8. 429, 5. — cf. 421, 19.

32(39), 13.14.15 421, 12. 32(39), 14. 422, 1. 32(39), 15. 422, 9. — cf. 425, 7

32 (39), 16.17.*18.*19

422, 14.

—

cf. 9, 5.

cf. 426, 15.

32(39), 17-19

Hieremias :

32(39), 33. 434, 8.14.19. 32(39), 34 434, 21. 32(39), 35. 435, 6 (*6). 8.*9.*10.*15 (15). 436, 1. — cf. 29, 16. *42 (39), 356. 436, 11. 32(39), 37. 437, 20. 32(39), 37-41 436, 22. 32(39), 37-44 cf. 429, 18. 456, 19. 32 (39), 39. 438, 8.10.11.14.

32 (39), 40. 437, *5.21.*22. 438, 16. 32 (39), 41

*32 (39), 18. 425, 1. 424, 18. 425, 2.5.

32 (39), 19. *423, 4. 425, 7.9.10.*13.

NEL 9.10. 438, 22. 439,

I.3.

32 (39), 42.*43.*44 —439, 10. 32(39), 44 *439, 20. 440, 7-10.12. *13.15.*16.18.

38 (45), 7-13. cf. 331, 19. 39 (46), 5. cf. 430, 21. 42 (49), 16 43(50),8 45 (50), 10

cf. 299, 1o. cf. 6, 10. cf. 299, 10.

46(26, 7. cf. 407, 1

s (26), I1

32(39), 17 *422, 16.19.20. 425, 10 (*10).*11. 424, 5.10.*10/ II.13.*15. 430, I2.

S. SCRIPTVRAE

c£ 115167

*47(29),2 518, 5. *49(30),5 318,5 49 (30), 28 (6) 25 22, 4. $0.51(27.28)

cf. 306, 2.

$1(28), 7

311, 10. — cf. 164, 17/

$1(28,8

cf 117,6

18.

$1(28), 41

313, 4.

52,9

cf. 430, 21.

$2, 17-23

cf. 341, I1.

428, 6. — cf. 430, 17.

*3.14.16.*17(17).

426,

32(39),20

427,

32 (39), *20.21.22.*23

32(39), 21

'Threni :

427; 3.4.55.

3, 15

427, 6.

32(39), 22. 427, 9.15. 32(39),23 427, 16.19. 428, 2.*4. 32(39), 23.29-35 cf. 429, 20. 32(39), 24 *428, 19. 431, 5. — cf.

425, 19.

*32(39),24.25

32(39), 24.28.29

32(39),25

428, 7.

cf. 436, 15.

32(39),27

429, 7

429, *9.*10.22. 430, 2.

wl:Petr

32 (39), 28 430, 13.15.*17. 32(39),29 *429, 14. 430, 21. 451, I (*1).5.*8.11(*11).33.

—

cf. 435, 13. *5.*4.*6-*8.9.10. 32(39),30 432, *I5. 433, *1.3.*5. — cf.

435, 24. *32 (39), 31. 433, 9.21. 32 (39), 32. 433, 17. 434, 2."*5.

3, 24

3, 27 3, 28 3, 30

cE1:62, 0: 155, 9.

cf. 361, 21. cf. 117, 272 3622822 cf. 194, 1

*4, 9

249, 18.

Ezechiel : 1; 1

c£/ 6,122;

1,2

424, 2. *428, 24.

32 (39), 26.27.*28.29

CE! 103, 21:

426, 1. — cf.

425, I7.

32(39),21(21.22)

Baruch :

2, 30

I.

II 2,4 27 8.301]

*3, 17

cf. 342, 4. 353, 15.

cf. 366, 15. cf. 286, 8. 288, 2. GE 10,07

88, 5.

8

cf. 105, 14.

8, 3

cf. 42, 24. 434, 23.

II, I9

cf. 288, 5.

13, 16

cf. 353, 10. cf. 288, 6. cf. 47, 14.

15, 18 14, 2I

cf. 288, 8/9. cf. 184, 15.

15 I3, 14.15

INDEX LOCORVM Ezechiel : 16, 8-13 16, 16, 16, 16,

11 25 26 52

18, 2

*18, 2-4

18, 4

CÍ. 2455555. 387, 21. — cf. 242, 12.

405, 6.

cf. 352, 21.

403, I4. — cf. 403, I3.

141, I2.

412, 2I.

CEXIIISHT. cf. 171, 16.

CE. 12: 19:

24, 375 28, 15

32,7 33, II 33, I2-I15

37, 16-25 37, 17.19 37, 24

Daniel : 2 3, 50.88 4, 24 5 5, 29 7,5

cf. 58, 5/4.

cf. 233, 5.

369, 5.

e Eo275: 1X. cf. 59, 14. cfíJ214,.7. CÍ I9, 37.

286, 1.5. 297, 11. 9o, 6. 335, 6. 297, 10. 68, 1

68, 6. cf. 312, 20. 169, 25. 52.*56.*57 (Sus. 52.56.57) 360, 16 53 (Sus. 53) cf. 82, 10. 54.58.61 (Sus. 54.58.61) cf. r1, 9. 61 (Sus. 61) cf. 361, 15. 61.62 (Sus. 61.62) cf. 361, 6.

7, 25727 Eo

13, 15, 13, 13, 13,

II Machab.

12

$2, X0.

cf. 587, 7. cf. 175, 7.

cf. cf. cf. cf. cf. ct.

* 6

376, 14. 440, 11. — cf. I5, 22. CESTA

cf. 6, 14/19.

419, 7.

*45, 12

387, 9. 401, 2.

355, 9. 125, 20. — cf. 128, 16, €f. 30,112 cf. 87, 26. 125, 18.

cf. 288, 5. cf. 369, 5. cf. 274, 16.

36, 26

367

cf3117::6. GÉITS 12, CÍl127.20. 31, I4: CE 25 Ya cf. 44, 6. cf. 199, 10.

cf. 87, 6. 69, 11.

22, 26 *23, 20

S. SCRIPTVRAE

:

CE 372, 6.

CÍ.1351,.17.

CÍ:9 22:

331, IO. 414, 8. — cf. 414, 10. 119, 6. cf. 385, 8.

84, 9.

155, 2.

cf. 386, 15/16. CÍ. 110,13, 157, 6/7. 2022. cf. 220, 15. CE $2, XS.

F1.

ct. $2: 14.

391, 14.

cf. 87, 20. 65163124:

152, 121.9395,

6. 9, 21. cf. 364, 20. 122:21,5— Cf, 52, 7.158,

I3. 199, 2I. Matth. : I, 12-16 1, 18.20

[1427 zr 2571.5.6 2, 16 *2, 17.18

CE 27II-3. CL33 71:913.

cf. 274, 7/8.

406, 5.

cf. 406, 10. cf. 202, 12. cL29312.

cf. 294, 14.

et. art, 1.18.

cf. 389, 18. cf. 391, 10.

117, 25/26. ETE CÍ:3391, 12. cf. 95, 24. 256, 9.

389, 5.

cf. 390, 13. cf. 14, 12.

18, 10.

367, 17.

cf. 391, 12.

288, 12.

408, 23.

cf. 74, 1. 287, 8. cf. 10, 11. 212, 18. — cf. 334, 24.

cf. 170, I3. 424, 14. 430,

202,7.

368

INDEX LOCORVM

Matth. :

M

NEE]

21, 16 Op. m PESQDEI

23542-14159. 23: 12 25, 14 23422 24, I2 24, 14 24: T7188 24, 29

*24, 55 *25, 29 23:21 26, 2 *26, 24

S. SCRIPTVRAE qc

97, 7

*2, 48

CÍSJOPNIS. cf. 88, 11. CÍ- 430, I.

CÍ:5272212 1:272

2:52 $327 25117.

510

4, 6

cf. 146, 15. cf. 45, 16. CÉTI82)8IO; cf.82) 19: cf. 202, 9. cfA40D:22: CÉST73, 07:

4» 6, *6. *6, 6, 6, 6,

407, 20. 451, 16. 51, 3.

30 8 21 24 27,28) 38 39

2555 327 *8, 17

26,236.50

cf. 388, 7.

*8, 18

26, 55

cf. 409, 2/5.

28, 20

90, I8. 205, 20. 229, 14. cf. 378, 5. 407, 21.

Marc. :

3; 10:170

Cf. 334, 24. cf. 551, 8. cf. 245, 2. 242, I1I/12. 97, 19. — cf. 245, 15. cf? 252,20. : cf. 171, 14.16. cf. 364, 20.

6, 48.49 — cf. 551, 17. 7, 22 cf. 385, 8.

cf. 402, 22. CÍ A252 2 246, 22.

27, 25 27,539.40

345, I0. — cf. 345, 7.

cf. 397, 21. 318, 18. cf. 74; 1. 287, 8.

8,32.33

CE 220, 15. cf. 52; I5. 169, 24. 51,05.

cf. 59, 14.

8, 43 9, 41 I6, 4

CE Z4 T: CE ITLIS cf. 197, 4.

*ION22 IO, 30

19242. cf. 40, 12.

CÉO3EE6:

*IYNO

355, 9.

4,4 4, 7 4, 18 *4, 22 45 24 *4, 25

GE S220; 5. CES52. 15. cf. 52, 14. 169, 24. CF 171,816. $1231

I2, I9 *r2, 20 *12732 12, 55 vi PX Py) 12, 48

78, 9. ZI281J7. 88, 21. cfi TAX TR 20213. GÍ. T9 BP 2T:

*4, 39 $5 12.13. 5, 26

340, 25. 4€£:559, 14:

12.152 T2295 E1277

cf. 119, 8. CUT I01s

7, 6 »8 9, 18 9, 4I I0, 32-34

11,135.14 IÍQ2IT PPS,

cf, 21457.

cf. 65, 24. 152, 21. 395,

13, 35

6. cf. 405, I5. cE 117425: cf... 256, 9;

14, 16-20 15,07 15527 16, 8

cf. 253, 2.

16, 9

€f. 209226. CÍ.107, 67. 380, 13.

17,2 17, 34 *18, 8

12, 26

cf. 430, I.

18, 14

I2, 40

cf. 45, 17.

*18, 27

12, 41-44

2312202

15, 29

ACESTA 5081

407, 20. 431, IT.

18, 31-33

cf. 378, 3.

*19, 26

I9, 4I 19, 46 T2075 20, 37

345, 8.

12:35 I, 37 141.428

cf. 371, 13; cf. 430, 12. MGÍ LT da"

1, 73-75 2, 53

371,6. cf. 345, 7.

*2:54

188, 2.

155, 15. 295, 7.

cf. cf. cf. cf.

88, 11. : 438, 21. 49, 10. 61, 15. 364, 17.

cf. 440, 2.

cf. 256, 9. : cf. 64, 18/19. 98, 8. CÍ, 44, 7;

424, I4. 430, 10. —

cf.

170, 13;

Luc. : I, 31.*32.32 2706,46 1,:522:331 5270312 5;

*t, 34

2225125

20, 47

:

1 cf. 253,2:

51, 3.

cf. 6o, 13. Gf075 7. 67,.3..322, 13. cf. 430, 1.

cf. 45, 16.

21, I-4 *2TIO *212133

ct ras. 317913. 407, 20.

22, 65 *25, 21

cf. 378, 3. 296, 17.

T2594

148, 24. 190, 16. 229, 19.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE ACTU 2:15 2, 4I

334» 4- 424, 7. 334, 20.

cf. 406, 10. FABMTSIERAT, IO)

*3, 25

57, 2. cf. 293, 16. 343, 12. 97, 9.

EE 5720

4» 4

405, 16.

cf. 294, 10. 21617. 372, 18. 36, 19. 198, 23. 25. cf. 220, 6. 22077. 274, 15. 305, 4$0, 24. DÍ1217027. C[.2226: 12. cf. 49, 19. cf. 236, 12. cf. 403, 23. 148, 14. —

cf.

12. 222 12:8400322PUE T 400, 23. 24, 5.

304,

256,

187, 25. 384, 18.

386, 9.

cf. 368, 5. CE 03320721.

CL33142. CL 208 07.

*13, 46

88, 15. 406, 6. cf. 148, 20.

X5) 16, 16, Y7;

67, 16. cf. 238, 21. cf. 238, 18.

IOT 22

23.24 I6

CÍ!243; 15.

245, 17.

cf. 134, 19. 417, 5. cf. 2325,51 CÍ122; 13.208, 3. cf. 68, 19. 282, 23.

cf. 362, 8.

425, 17.

cf. 101, 8. Cl. 2112 31.18. CITISXTOYI2, dj

CÍOIZR 5) cf. 84, 8. 404, 25.

Cf. 17835. CIT2g22 7, T.

384, 22. cf. 210, 6.

2524 1.

22917. cf. 404, 25. cf. 296, 15.

t£:36, 22. V12822:

I9, I I9, 15

9, 15 12:12 12, 3-18 13, 26

CET 22; cf. 6o, 13. 48, 11. 278, 7.

18, 1.2.5

222, 18. — cf. 414, 8.

21,18. I47, I9.

70, 4. 155, 20. 439, 5.

17, 5.6

438, 7.

cf. 372, 7.

166, 6.

15, 14.*15 IT. 1.5.6

CE 2832045 cf. 148, 9.

18, 5

CE T2457. 298, 8. — cf. 378, 19. 207, 16. CE 33$; 8;

14, IO.II 14, II *14, 30 cPYEEN Ys 15, 5

388, 7.

cf. 385, 4. 368, 1.

8, 32

15, 8

210,

10220155 7: $2275;:05

*438, 9. — cf. 269, 7. cL 7. 22; 377,

11.

54, 13. 149, 2. 155, 14.

28, 10. 399, 20.

399, 20. 141, 4.

425, 6.

369

204, 15. cf. 410, 18. 412, 22/23. cf, 238, 21. *155,:8..*229, 12.380, 13.

165, 16. 165, 17.

157, 25.

cf. 23, 6. cf. 402, 20.

224, 27.

cf. 56, 25. 70, 15. 75, 485, 18. 84, 22. 408, 2.

* 46, 16.382, 4.

cf. 210, 20. 382, 2. — cf. 46, 15. 56,

25. 70, 15. 73, 4. 85, 18. 84, 22. 408, 2. 438, 5.

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE COR

Cf. 47, 3. 200, 24. 228, 8.

275, 13. 402, 22. 45, 9. 82, 13. — cf. 388,

6. 245, IO. CÉ350; 16. 32 T1.

*14, 58 *rs$, IO *T$220

15, 28

15, 45.47

235, 25.

c£. 157, 6.

15, 49 15, 53

15, 54

376, 19.

120.2

Cf. 2035.6: I51, I2. eei. dur Cf. 135, 15. 204, IO. 279,

8. 334, I. 424, 9.

Ta IS

127, 16.

47

298, 19.

402, 14. 10,19.151745

119-20; 1400;

I. 402, 1I. — cf. 132, 20.

413, 17.

cf. 4135, 16. CE 7152523191122:

*29, 4. 2I9, 23. 220, 1;

405, 15. 435, 5. — cf. 348, 17.

CÉSTONA Ch IINE.

21. 22. I. 16.

*6, 8, 106, IO, 11, I2, I2,

16 9 5 17 2 9 I4

*2, 20

II, I8. 336,

*5, 16 2t

Galat. : 12 1:2 1,4 I, IO TINIS.IO 2,9 2, IO

CET32397 170, 366, 134, 552,

ID Gorges *25 DX 2, 15.14 3,3

3, 6

134, 12. 274, 9.

3, 18.19

I3, 9.10,12/CE. 388 15. *12, Io 402, 21. "125 12 402, 18/19. — cf. 356, 2.

91-331,

45, 1I.

15;

cf. 382, 22. CE. X97, 1: 2173025 cf. 348, 17. cf. 195, 24.

cf. 195, 18.20.

—

cf.

*5, 13 *5, 16 4, 16

*4, 19

235, 5.

17075121 313912.

405, 2.

cf, 271503 cf. 16, 9.

cf. 373, 4.

cf. 207, 26.

151,19; 219, 5.

405, 9.

cf. 52, 24/25. 80, 21. 167,

3/4- 404, 25.

174, 13.

102: 12. 207, 20. 148, IX.

122, 3. — cf. 348, 17. re Ty Arigf chos: I223. 16. 387, 12.

cf. 190, 8.

cf. 574, 5/6. 207, 22. 203, II. 247, 2/5.

222, 19. 7» 9cL 16:2 245, 1T. 176, I9. 324, I.

368, 2. cf^15, 6; 298, 20. 370, 9.

cf. 559, 9.

cf. 66, 7. cf. 208, 5. cf. 412, 5.

440, 19-21.

242131. cf. 202, 12/15. 578, 20.

cf. 155, 4/5. CE 196, 15. cf. cf. cf. cf.

405, 364, 131, 402,

16. 13. 9/10. 18.

19, 23. *391, 17.

cf. 265, 7. 287, 219800. 23: cf. 99, 2. 245, 12. 14, I8. 554, 5. 401, IO.

203, I2. 247, 4. Cf. 36, 19. 413.23

CET32, 9

INDEX LOCORVM Philipp. : IST

2, 13

CE 3725 7;

5,6

5, 12-14

299, 15. — cf. 323, 5.

cf. 103, 9. 185, 20.

3, 19

199, 2.*3. 213, 23. —

2521

cETr62 82 215121. cf. 168, 5. 246, 12. 536,

24. 359, 14. 388, 15. 391, 15.

4, 4

*4, 13 Coloss. : IIS

2, 5

2,8 2, I4

198, 2I. 304, 24.

5, 12.14 6, 15

7517 8, 8-12

IO, *IO, II, *12,

I 30 9 6

cf. 59, 23. 76, 5. 114, 4. 412, 6.

519, 15.

C412, S. CÍ.1230, 2 1. C222 15.

54, 6. II Petr. :

303, 26. 556, 7. 351, 15.

2.7 3, 6 d

CE. $1; 26. cf. 305, 21. 16,2. 278, 1.

6, 15

35

I:05.

M d 2; 17

*2, 19 3, 6

5,7

4,2 4, 3 4, 7 Aib s Éx

TDII

199, 4.

CE, .243 7:

84, 4. 111, 22. — cf. 77,

CESIZ2S. 1T.

DI. CE 274. I.

cf. 564, 135.

cf. 372, T.

347, T. — cf. 555, II. 431, 17.

54, 16. 75, 20. 178, 14.

c£. 51, 26. cf. 198, 5.

235, 4.

45, I2. 287, 20. — 360, 23.

45; 13. 287, 21.

cf. 216, 12. CDI X. 201, 3. DE 2372,75 290, 4.

cf.

197, 5. 354, 1.

cf. 228, 4. CÍ211, 1:18, cf. 215, 20.

411, 5.

cf. 228, 4.

cf. 411, 8. cf. 194, 17/18.

ciosT22

Hebr. : i$

phi275.15.

4, 4

c£1256,. t1:

CÉS36; 6. 352, 14. 587, *14.16. —

Philem I

3, 15

2, 4 2, I9 » I9

196, 2.

II Tim. :

n4

3559, 12.

CE. 12 46:

I, 20

*6, 10

245, IO. Cf, 26, 7.47, 254427, 012; 215, I3. — cf. 85, 5. 139,

CET292 IT;

134, 8.

cf. 405, I3. Ch IQ I2.

BEeTim-

*$, 15

388, 1.

cf. 404, 21. cf. 104, 15.

cf. 269, 6.

Ii Ihess ge 0 52 BATA, TY. 247 3125 15. 2,9 313, 1I. — cf. 9, 24.

Sot.

388, 1.

CE A274 13: CL T4257 cf. 256, 19.

22: Cf. 5358, 16.22.

1706, 16.

I Thess. : 55

371

Hebr. :

2:133

Bao

S. SCRIPTVRAE

cf. 15, 20.

cf. 419, 19. cf. 359, 15. 419, 19.

12, 2$. 80; 1, cf. 431, 20. CLIIS IS. CE. 274 1: CEA T. CcEL114435. 20, 2 cf. 410, I2. 21, 2.10.11.I8-21

INDEX

SCRIPTORVM Augustinus

Aelianus

Tractatus in Euang. Iobannis :

De natura animalium : Il 9

cf. 175, 4.

III 16

CL 2I2 I5;

726

CÍ 151,59

9, 13

cf, 51415

Enarrationes in Psalmos : Ambrosius

61, 16

"Apologia Dauid altera : 11556 cf. 185, 8. Epistulae :

Cicero

Brutus de claris oratoribus : 187

32, 6

CEA 21225

Expositio Euang. sec. Lucam :

VII 75

II 141

CETTSON S: CET 1S0, IO.

I18(IV 5 p. 408 Müller)

cf. 223, 24.

V5,7

cf. 235, 6/7.

I:7

cf. 50, 16.

De Tobia :

cf. 151, 5.

Antigonus

—

CÉ352:9/8; De oratore :

1DI37

cf. 223, 24.

III 160

c£.223. 03

III 164

CÍX259,:01m.

De quattuor uirtutibus : -—

cf. 212, 15.

cf. 552, 7/8.

Tusculanarum disputationum liber : cf. 205, 24.

Historia mirabilium :

39 (45)

CETSIADISS

De officiis :

Cf, 212255.

De institutione uirginis :

9, 55

I 48

Ps.-Cicero

Aristoteles

Epistula ad Octauianum : Historia animalium :

VI; VI 8 IX 8 IX 29

cf?21274 CÍ. 212, 153 CL 21214. cf. 212, 4.

7j

cf. 50, 16.

Cyprianus Testimoniorum liber :

Il 10 Ps.-Aristoteles

cf. 210, 19.

Dio Chrysostomus

De mirabilibus :

3

cf. 12, 6.

De natura deorum :

I9, 34

JU

CE. 2232221

Incertorum librorum fragmenta :

Hexameron :

VIs, 13

cf. 205, 24.

De finibus : II 52

I 6, 46 IIl 1, 4

cf. 150, 15.

De diuinatione :

cf. 184, 4/5.

De fide :

cf. 294, 8.

CÉ,.. 212,45

Orationes :

LXXVIII 1:8.

Athenaeus Naucratita

Diomedes

Dipnosophistarum libri XV : IX, p. 389 b-c cf. 212, 15.

p. 310, 2 (Keil)

cf. 150, 15.

rs grammatica :

cf. 12, 6.

INDEX SCRIPTORVM Donatus grammaticus "Ad Terentii AAndrian : 214

GÍASIASIN.

"Ad Terentii Eunuchum :

1058

CÉ! 314,5.

"Ad Terentii Hecyram : 696

cf..557, ID,

Eusebius

De situ et nominibus locorum Hebratcorum (transl. ab Hieronymo — ed. Lagarde) : p. 84, 29 906, 30 91, 14 94, I II 27 1I3, I4 116, 32 119, 9 12351 124, II 128, 9

cf. 310, 9. cf. 308, 17. cf. 308, 17. cf. 6, 15. 149, 20. f.223 2j iES21222) C, 594,22. cf. 79, 18. cf. 309, 15. cf.:261 316. cf. 106, 2.20. 435, II.

130, 33

cf. 309, 2.

149, IO 15240

cf. 309, 3. cf. 98, 2. 99, 6/7. 325, I5.

154, II

cf. 218, 20. 440, I3.

154, 22 158, 26

CÍÉ. 233, 15. cf. 308, 6.

142, 7

cf. 440, 16.

32, 50

33, 18

42, 30 50, 29 52,

1-25

52,9 557 55, 15 6o, 18

CE I2T2,. 9.

Herodotus Historiarum libri IX : cf. 223, 24.

Hesiodus

578, 22.

135, 1I. 279, 5. 389, 20. 218, 20.

187, 6.

p. 2, 28. 5, 5 CE, 293, 16. 3, 18

c f. 355, 10. 352, 20. 355,

3, 25 5; 24

cf. 389, 14.

II.

cf. 80, 2. 218, 20. 239, IO.

2 4, 6 52 57 515 5,17 5,24 5, 26 7,4 2 I 7, 19 8, 20 8, 25

1022; 28 IO, 31

11, 3 12, 19 12, 22 15, 17 X322 14, 29 1522 16, 6 16, 17

Opera et Dies : 260 sqq. cf. 185, 8. Hieronymus (uide etiam apud Eusebium et Origenem)

Hebraicae quaestiones in libro Geneseos (ed. Lagarde — C.C. LXXII, 1-56) :

P.4, 31. 5, 14. Cf. 394, 22. 18, 11

cf. cf. cf. cf. cf.

389, 14. 418, 8. 440,

cf. 415, 1. cf. 80, 5. 58, 24.

394, 22. 210, I5. 389, 20.

381, 9.

41057, 11/12.

31305, 21. 16:142 43, 11.193,12;

13. 174591; 218, ^14/15.

440, 9.

ct cf. cf. rt

290, 20. 95, 8. 295, 16. 218, 16. 319, 25. 416,

. 418, 4.

Diuersarum bereseon liber. :

18

cf. 187, 6. cf. 253. 111/12,

Liber interpretationis bebraicorum mominum (ed. Lagarde — C.C. LXXII, 58-161) :

Filastrius praef. 2

Ss ct 187, 6. cf. 325, 17.

cf. 308, 6.

26, 29 cf. 395, 16. 27,318.26 ,, cf. 295, 16.

IT$, XE. 86, 35. 58, 24.

257::21/12;

135, II. 279, 5. 3578, 293,28. 319, IT. 217, 20. 419, 19. 208, 10. 25580) 227 IOS, I4. 206, . 218, 20. 239, 10. 389,

- 418, 8. 435, 15. 440, 17, 25 2141 25, 28

381, 9.

25,6

319, 208, 149, 335,

25,9

105, 14. 206, 23. 455,

26, 7.18

20, 12.

26, 9

89, 20.

24, 28

17. 10. 2I. 418, 8.

IO. 352, 20. 355,

INDEX SCRIPTORVM Gf. 519,017;

54, 24

ct.o60xr:

557

cf. Cf. cf. cf.

253, 18. 140,17. 405, 2; 389, 20. 205, 15.

55, 16 555 57, 20

58, 6

cf.28327 cf. 256, 14. cf. 269, 12. CIATASM ES. cf. A11, 19.

60, 8 6o, 14

61, 9

cf. 92, 16. Cf. 365, 8. 365, 19. CÉAS2:0 19:580, 8132 2812

61, 21 61, 22 61, 27

cf. 413) 0

cf. 2359, 7. cf. 69, 9. cf. 295, 16. cf. cf. cf. cf. cf. I3.

142, 14. 256, 14. 106, 2.20. 588, 8. 16, 14.43, 112382 EN 174, I. 218, 14/15.

449,

9.

CÍ..2752014:1274, 19. cf. 293, 16. CLAaoM cf. 20, 12. C72 A cf. 340, 5.

cf. 269, 12. cf. 47, 13. 53, I2.13. 440, "s cf.10, IO. 273. 9 BO 20. 417, 6. cf. 275, 14. 274, I9.

cf. 55, 19. 80, 13. 381, 14.

cf. 155, 1I. 279, 5. 378,

cf. CÍ. 20. cf.

224, 05 417, 219,

4. 10.1277, 6. 8.

99 416,

22. cE./255, 18;

cf. 210, 15. cf. 420, 17. cf. 581, 9.

cf. 455, 17.

cf. 340, 3.

cf. 295, 16. cf. 381, 9.

cf. 381, 9.

cf..256, r4: GÍ. 43; 13; $3, 22: 13

Cfa241423.024.2: T: cf. 412, 19.

CE 90.832.233, 20. 355, II.

10.1252;

cf. 455, 17.

CÍI A12, 117.

cf. Cf. cf. C£,

cf. 274, 7.

cf. 555, 10. 352, 20. 355,

cf. 28, 2. CE2535 30. 80,. 123/125;

cf. cf. cf. cf.

CÍJAIS.I.

cf. 389, 20. cf. 47, 13. 553, I2.13. 440,

15. 381, 14.

cf. 581, 9. cf. 80, 3.

418, 5.

cf. 149, 21. 418, 8.

cf. 412, 19. CE ATI

418, 5.

cf. cf. cf. cf.

417, 208, 420, 100,

381, .2953, 295, 135)

295, 295, 295, 80,

9. 18; 16. 18.

16. 16. 16. 2. 218, 20. 239,

10. 389, 14. 418, 8. 440,

cf. 274, 18. cf. 411, 13.14. 417, r.6.

,II

55, 13

cf. 420, 19. 435, 17. cf. 131,21 cÍ.26, 1:295 908Cf. 218, 20. 440, I3.

0417) 5126;

6. 418, 5. ro. 16. 22. 416, 20.

cf. 238, 13. 239, 20. 295, 18.

cf. 411, 19. cf. 10, 10. 269, 12. 277, 5. 416, 20. 417, 6.

7 cf. 16, 14. 45, 11. 55, I2. I5. 135, 11:174:

142287

I4/15. 279, 5. 578, 22. 440, 9. Cf. 47, 13.53, 12:13 40.

"i cf. 155, 15. 293, 16. cÍ.:55, 19. 8c) USRMRHEI 14. cf. 293, 16. Cf. 47, 13. 55, 12.13. 440, y cf. 217, 20. 419, I9. cf. 295, 16.

cf. 279, 5.

cf..47, 13; 33, 101a

INDEX SCRIPTORVM 76, 20

CÉ/ 135, 11.279, 317578;

16, 24

CEC 80:2.

T», 25 T7, 29

7. cf. 293, 16. cf. 256, 14.

22.

218, 20. 220:

IO. 389, 14. 418, 8. 440,

78,4

18, 14

142, IO.I6

cf. 5345, 11

142, 2I

cf. 145, 16

012.0381,

cf. 142, 14. cf. 80, 2. 218, 20. 239,

81, 9 81, 12 81, 17

cf. 149, 17

204, 25

cf. 206, 15

215, 15

225, 229, 231, 258,

24 2I I9 12

cf. 433, 15

CL. 231,15 Cf 232; 17. Cf. 435, II cf:229, 17

2239, 18.24

246, 14 CE 247,191 248, 11 CR1200,17..321, 8; 259, 9 cf. 248, 20. 259, IO CE 261, 17. 259, 17 cf. 264, 9. 261, 16 Cf 218,1207262, 1: 264, 8. 266, 16 cf. 248, 20. 264, 15 cf. 262; X. 275, 15 Cf. 275,116. 279216 CET272:018. 281, 13 cf. 285, 22. 300, CET221,.8; 314, I cf. 307, 10. 319, 3 cf. 318, 5.

Maredsol

III

2 —

C.C.

LXXVIII) : CET: 14. CEAI3, X.

Tractatuum in psalmos series altera (ed. Motin — Anecd. Maredsol. III, 5 — C.C. LX XVIII) : p. 3I, II

148, 6

IO. 389, 14. 418, 8. 440,

Tractatus LIX in psalmos (ed. Motin-

p. 86, 18 228, 26

CÍAX143, 16

2 C:1323.010:3 42, 20.555, II: Cf. 295, 16. CES H2/2281:; 9. CEUSa A Ig 90, 13. 217, 20. 381, 14. 419, I9.

Anecd.

C27 19109 042 $411. Ch252: cf. 145, 16 cf. 405, 2

440, 9.

cf. 256, 14.

8o, 15

cf. 103, 23. 145, 16.

1229 17 140, 17.18 141, 16

CINES 2019-580, 14.

79, 5

98, 19 sqq.

IO2:421::102,:5.2G SCLGTASS TG, 104, 4 cf. 145, 16.

CE16, £4045,11:153) 12. I3 EIJA II 2T9 I4/T$;

4. 419, 19

8o, 10 80, 14

CÍ. 2215.0;

105, 16 106, 2.20

cf. 217, 20. 218, 16. 295, 16. 319, 25. 416, 22. 418,

78, 15

375

74, 1I

cf. 187, 6.

cf. 240, 17

331, I4 335, 9

cf. 332, 4. cf. 352, 19. 355, II.

230012 339, 23

CÉ342, 1. cf. 340, 14.

345. 5

cf. 346, 9.

24, 21-23 39,2 $4, 1

Cf. 415, 24. CE. 430, 12. cf. 187, 6.

348, 15

cf. 555, 12.

$7, 17-21

cf. 455, 15.

365, 8

cf. 365, 19.

Comment. in Esaiam :

Translatio libri Hieremiae prophetae : praef. CÉPaASIS. In Hieremiam prophetam libri VI : cf. 195, 23.

p- 4, 21 $^

12, 16, 29, 44, 46, 62,

cf. 68, 14.

4 22 16 18 8 14

62, 22 69, 17 sqq.

CE. 392; 15, AMTISE GE231219:2(25. T1. CL. 232,3. cf. 405, 2. cf. 121, 10.

cf. 65, 21. cf. 78, 18.

69, 18

cf. 415, 24.

69, 21sq.

cf. 104, 15.

345, 4 346, 8

355, 12

394, 22

418, 8.10 424, 14 440, 8

cf. 348, 2. cf. 347, 20.

cf. 559, 15.

cf. 395, 18. cf. 440, 7. cf. 430, 10. cf. 418, 10.

Commentarii in Ezechielem : 9, I 18, 1-4 36, 1-15

cf. 415, 24. cf. 403, 5. 61:1234.122;

37,15-28

cf. 569, 7.

Commentarii in prophetas minores : in Amos 5, 1.2. cf. 415, 24. in Zachariam 11, 4.5 cf. 390, 1o.

Comment. in IV. epist. Paulinas : c f, 4553s

in Ephes. I praef. fin.

376

INDEX SCRIPTORVM

Epistulae : 39, 3 CE 415,3. 49 Hilb. (48 Vall) cf. 5, x. $50, 2.3 CE 140, 18.

84, 9

108, 108, 120, 122, 129 133

1 10 I 3.7

cf. 359, 19.

CESA13. Tj cf. 389, 20. ct 77; 14. cf. 195, 23.

cf. 47, 26. Cio 74 119 221,9.

133, 3

cf. 267, 7 sqq.

Liuius

"Ab Vrbe condita liber :

XXII 39, 19. cf. 294, 8. Lucretius De rerum natura :

VI 765s8q-. Macrobius

In somnium Scipionis :

"Adu. louinianum : I 14.15

CEA 05025;

I 15 fin.

4, 21.

"Adu. Pelagianos : I25 I28

cf. 294, 8. CÉ. 151, $5.

Leg

Fragmenta (ed. Kock) :

294 52

Odyssea :

CS 130211.

XII 184-191

cf. 150, 10.

cf. 77, 14.

Origenes

Homiliae in Hieremiam (transl. Hieronymo — ed. Vall.) :

Horatius

Epistulae : 12214 Ch185. 8. TI:25x80/5q.985612222:24.

IV p. 783 sq.

"c£. 2129348

V p.796 sqq.

134, 1.

Lexicon

XXIII) :

Iosephus

"Antiquitates Indaicae : CI 131; 17. CL2241CÍ. 175,4.

CIAISIIT. cf. 271, 10. cf. 271, 10.

De bello Iudaico : VII 238 CÍ.T13 3, 07 Irenaeus

Contra bereses ]

và

€L225 0224

Iustinus Martyr

Dialogus cum Trypbone : 8o cf225922. Lactantius

Diuinae institutiones :

cf. 210, 19. cf. 235,22.

nominum

s. u. '"ABovat

(col

ab

Hebratcorum (P.L.

1:207

274, 19.

[12635])

s. u. dci8a (col. 1209 [1267])

10.Oo s. u. Kvüáp (col. 1231 [1289]) I*

cf.

cf. 110,

cf. 413,

Orosius

Liber apologeticus contra Pelagianos : CE 1S7, 19:

2125

Ouidius Amores :

I 8, 104

IV 15, 1o VII 24.26

cf. 77, 14.

Monosticba (ed. Meineke) :

XII 177

Ms

CÍ22232241

Menander

Hometus

I127 I 128 II 246 IX 208 XIV 49osq. XX 249-251

cf^173246

con

Metamorpboses : XIII 732 sq. cf. 150, 9. XIV 6o

cf. 150, 9.

Paulinus Nolanus

Epistulae : 16, 5 cf. 314, 15.

INDEX SCRIPTORVM Praefatio in sententias Sexti :

Persius Flaccus Saturae

—

:

1; 37

377

cf. 164, 4.

Seneca

Phoebadius Agennensis Contra Arianos :

3

CEAISISS.

Troades : 614

Liber de moribus :

Fabulae JAesopiae. : cf. 185, 8.

94

CÉSS0, 16.

Solinus

Plato

Collectanea rerum memorabilium :

Leges :

V iz(p.743 C) cf. 77, 14. Phaedros : 3r(p.25o0 D)

cf. 294, 8.

Ps.-Seneca

Phaedtus I 5o, 1

cf. 267, 7.8.12.

7, 30 27, 24

C212, I5. cf. 156, 21.

Sozomenus cf. 225, 24.

Historia ecclestastica :

Plinius

Il 4

Naturalis bistoria : VIII 106 cf. 156, 21.

Strabo

X 26

cf. 212, 4;

X 100 XXVIII 149.

CLSPT2 TS. cf. 175, 4.

cf. 390, 1o.

Geographica :

XVII r, z1 (p. 803)

cf. 559, 19.

Symmachus papa Plutarchus

Epistulae :

Moralia : p. 976 D

DX*EIS(105)/ 2

CE.X50; 13.

CEAT7S. 4.

Symphosius

Polybios

"Aenigmata :

Historiae :

XIII 5, 6

praef. 6

cf. 205, 24.

cf. 294, 8. Terentius (uide etiam apud Donatum)

Prudentius Hamartigenta :

355 Sq.

ELOISIS.

Sententiae :

CEA 15: 6.

"Tertullianus

cf. 294, 8.

De carne Christi :

15

Quintilianus

Institutiones oratoriae : CEUSIISIS.

L2;

cf. 210, 19. "Adu. Iudaeos :

IO, I2

cf. 148, 15.

"Adu. Marcionem :

Rufinus Historia monachorum :

I

384, 6.

"Andria : 68

Publilius Syrus 63

"Adelpboe : 409

cf. 225, 24.

ET

cf. 210, 19.

III 24 IV 40, 5

nS iijsrEr cf. 148, 15.

378

INDEX SCRIPTORVM

Ps.- Tertullianus

Vergilius

Carmen adu. Marcionem : I 86

Cf. 1141,15:

'Theophrastes

Cons. plantarum : Il 17, 9

Valerius Maximus

15-

57, 9-

89, 19. v 226, 16-19. 150, 6. cf. 150, 9.

I 59.60.65 I 82 sq. III 89

226, 12-14. $1, 13. 142, 27

III 102

cf. 181, 7/8.

Vl74sqq.

Facta et dicta memorabilia : ctr,

I 416 sq. I 607-609 III 120 III 426

D

CÍ 21255.

II, ext220

o

I155

beet:

cf.:50, 7 sqq.

15332

142, 4.

IIl280sq.

172,9.

Imprimé par les Usines Brepols S. A. — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium.

B

-

À

Á-

err "-

in:

n

Ü

SOU

i INO

NRAC

S NU

;

RUN

n^ some

Ru

Y

t

desv

T

M

d

NEA

UCRRUSTA

Ho Pun EN Hn

VR

BANDA inf AE

RN

it

RN

a v: a

$