Opera 2: Expositionis in Apocalypsin libri VI - X

Citation preview

vt nr;R A P Hl r'*

^

'

r*‘ c?» f' • 11 ' fL

NUNC

COGNOSCO

EX PARTE

THOMAS J. BATA LIBRARY TRENT UNIVERSITY

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0027unse_w6l4

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis XXYII

A

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXVII

A

AMBROSII AVTPERTI OPERA I

PARS

II

TVRNHOLTI

TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXX

Y

PONTIFICII

AMBROSII AVTPERTI OPERA EXPOSITIONIS IN APOCALYPSIN LIBRI

VI-X

CVRA

STVDIO

ROBERTI

ET

WEBER

O.S.B.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXX

V

PONTIFICII

R

c

v,

Cw

SVMPTIBVS Svpremo

atqve

SVPPE DITANTE

Belgarvm

PvBLICAE Optimis

A

Magistratv

INSTITVTIONI Artibvs

Praeposito

editvm

© Brepols 1975

No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

AMBROSII EXPOSITIONIS

AVTPERTI IN APOCALYPSIN

LIBRI

CVRA

ROBERTI

ET

VI -X

STVDIO

WEBER

O.S.B

INDEX

SIGLORVM

A. CODICES Pro libris 1 - \ ' :

0

Oxford, Bodl. Libr. Laud. Misc. 464 (767), S. VIII/1X.

C Paris, Bibi. Nat. lat. 12287, s. XI in. C, Sankt Gallen, Stiftsbibl. 244, s. XI in. Pro libris I 7 - X :

K

Citta dei Vaticano, Bibi. Apost. Regin. lat. 96, s. IX med.

C

Paris, Bibi. Nat. lat. 12288, s. IX med. uel IX2.

K G

Karlsruhe, Bad. Landesbibl. Aug. C, s. IX2. Sankt Gallen, Stiftsbibl. 245, s. XI in.

0 * Lectio codicis 0 ante correctionem O1 uel O2

Lectio primae ucl secundae

manus

; codicis 0 post correctionem.

B. EDITIONES Pro libris I - X :

a

Editio princeps, Coloniae, 1536.

y

Maxima Bibliotheca Veterum Patrum, tom. Xlll, p. 403-657, Lugduni, 1677, cuius paginae in margine textus notantur.

C. FONTES

V1CT

Victorinus, Comm. in Apoc. Citantur pag. et lin.

HIER

Hieronymus,

PRLM

AVG

(Haussleiter, CV

49, p. 16-152)

recensio comm. Victorini (ib., p. 17-153). Primasius, Comm. in Apoc. (PL 68, coi. 765-936) Citantur coi. et litt. Partes in PL omissae inueniuntur in PLS IV, 1211-1220.

ciu Augustinus, De ciuitate Dei (Dombart-Kalb, Citantur lib. , cap. et lin. ex. gr. 20, 7, 20.

CC

47

et 48)

UBER

SEXTVS

Infulgente gratia Redemptoris nostri, qua nullis praeceden¬ tibus bonorum actuum meritis, caelestibus indigni perfruimur donis, nuper in prioribus Apocalypsis partibus quinque edidi libros. Nunc autem eadem gratia annuente, immo etiam 5 inpellente, ad ea quae restant enodanda stilum conuerto. Et quia notariorum solatia deesse uidentur, ea quae dictauero manu propria exarare contendo. Et tunc quidem solius diuinae aspirationis instinctu, nunc uero adiuncta etiam admonitione fraterna id agere tempto. Cur autem io siastici

scriptores

siluerunt,

hoc

postquam

agere

studeo,

omnes

eccle-

in initio huius

operis, uera suffragante ratione, lectori satisfecisse me recolo, ostendens utique nequaquam me ausu temeritatis, sed diuina gratia ad hoc opus inpulsum ; sed nec mirum esse, si nunc Spiritus Sanctus per hominem utcumque christianum sua 15 uerba depromat, qui dudum per impios prophetauit, tempus¬ que per omnia Scripturas disserendi esse, si Spiritus Sancti gratia cuiquam dignetur adesse, nec praeiudicandum esse quo quisque tempore scribat, sed hoc solummodo discernendum utrumnam uera et catholica, an falsa et heretica sint quae 20 describit. Sed iam ne idipsum in mea excusatione repetens fastidium lectori generem, ad expositionis tantum exordium locutionis conuerto sermonem. Igitur postquam Iohannes factum in caelo proelium magnum atque antiquum hostem in terra deiectum fuisse, uocemque in caelo laetantium pro eius 25 deiectione

ac sua

sententiam

12b

audisse

se diceret,

ilico de reprobis

protulit, dicens:

VAE TERRAE HABENS

ereptione

IRAM

ET MARI, QVIA DESCENDIT MAGNAM,

SCIENS

QVOD

DIABOLVS

MODICVM

TEMPVS

AD

VOS,

HABET.

Iniquorum scilicet corda terrae marisque nomine designans, ad quae uersutus inimicus, ab electis exclusus, descendit, non 5 quo et ante in eis non esset, sed quo expulsus a non suis, quos ante iniuste possidebat, amplius suis, reprobis scilicet, domina¬ ri coepit. Qui recte uocabulo terrae designantur, quia contempnentes caelestia terrenis semper desideriis inhiant, despicien¬ tes aeterna adipisci temporalia desiderant. De quibus in pri10 mae maledictionis sententia ad antiquum serpentem dicitur :

Uber VI. Tit. in nomine sanctae trinitatis incipit expositio (expositionis C2) autperti presbyteri in expositione (libro C2) apocalypsis partis secundae R C ; incipit (pm. K ) pars secunda (~ sec. pars G) expositionis apocalypsis iohannis apostoli paruulorum (om . G ) speculi incipit liber sextus (~ lib. sext. incipit G )

K G ; d. ambrosii ansberti presbyteri in apocalypsin iohannis apostoli liber sextus 20 mea] ea a y 9/10 ~ siluerunt eccl. script. R C 7 nunc] tunc K G ay 12b, 3 nomina

R C

4 ad] at R*

C K*

7 coeperit G'2 a y

466 Terram

IN APOCALYPSIN

VI (12, 126)

comedes cunctis diebus uitae tuae. Bene

autem

maris

nomine idem ipsi designantur, quia semper et superbiae flucti¬ bus tumidi et uitiorum inueniuntur inlecebris amarissimi. De quibus recte ludas Apostolus dicit : Hi sunt fluctus ferocisma15

20

ris,

dispumant

dispumantes

suas

confusiones.

Quibus

scilicet

id¬

saeuitiam,

quanto

se

circo uae futurum praedicitur, non quo illis uae in aeternum deesset, etiam si inimicus ab electis non excluderetur, sed quo ualidius ab eo possessi, nequius per eos malitiae suae nequitias exercet, quam faceret si de Ecclesia eiectus non fuisset,

quique

tanto

fit

feruentior

ad

uiciniorem sentit ad poenam. Considerat quippe quod iuxta sit, ut licentiam nequissimae libertatis amittat, et quanto breuitate temporis angustatur, tanto multiplicitate crudelita¬ tis expanditur. Vnde et hic quoque recte dicitur : Vae terrae et 25

mari,

quia

descendit

diabolus

ad

uos,

habens

iram

magnam,

sciens quod modicum tempus habet. Quia enim praesens tempus quandoque debito fine concluditur, quamlibet prolixis mora¬ rum spatiis protuletur, ab ipso etiam exordio sui modicum esse ueraciter dicitur. Quanto magis aduersario nostro a tempore 30

redemptionis

ex

quo

Apostolica

uoce

clamatur

hora est, ad exercendam malitiam suam Absit autem a fidelium cordibus, ut hunc bus pugnare ualuisse credant, aut illam in hac Apocalypsi narrare existiment ; 35 demptoris

hoc

proelium

in Ecclesia,

: Nouissima

angustum uidetur ? in illis supernis sedi¬ primam eius ruinam sed in aduentu Re-

quae

caelum

est

Dei,

factum fuisse, ex quo in eodem caelo Apostolica uoce clama¬ tur : Non est uobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates, aduersus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritalia nequitiae in caelestibus ; 40 maxime cum et eo profecto statim in laudibus Dei dicatur : Cecidit accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos ante conspectum Dei nostri die ac nocte. In quibus scilicet uerbis patenter intellegi datur non de prima eius ruina hoc dictum fuisse. Si enim, ut uerum est, Angelus prima, homo uero sexta 45 die est conditus,

apostata

autem

spiritus, Domino

adfirmante,

in ner itate non stetit, ac per hoc statim ut creatus est, cecidit, unde et cum homo conderetur, iam ille serpens erat qui homini inuideret ; si, inquam, hoc ita est, quomodo in hac Apocalypsi cum proici de caelo dicitur, accusasse antea fratres die ac nocte

12b,

11 Gen

(PL 717 C) 40 Io76, 8, 44b

3, i4b

14 15 Iud

14 ~ maris ferocis a y a y

G2 a y

exerceret

i3a

30/31 1 Io 2, i8a

a y

15 dispumant 25 descendet

37 nobis a y

20

2«

GREG

37,3» Eph 6, 12

om. a y

K G

39 nequitia C K

M

in Iob

1. 34, n.

4142Apoci2

1» nequitia R C ; nequitiam

27 ~ fine debito

a y

1

iob

34 narrari

537

IN APOCALYPSIN 50 asseritur

? Et

certe quando

VI (12, i2b)

ille tunc

cecidit, homo

467

adhuc

non

erat quem accusaret. Restat ergo ut hanc eius ruinam et in aduentu Redemptoris nostri factam fuisse, et nunc usque fieri credamus. Hinc enim fortis Ecclesiae proeliator dicit : Nunc princeps huius mundi eicietur foras. 55 Sciendum uero nobis est, quia sic generaliter hoc praesens tempus ab aduentu Redemptoris modicum uocatur, atque in tribus annis et sex mensibus saepe describitur, ut illud specia¬ liter conprehendat, quod futurum est sub antichristo, in quo et diabolus solui describitur, dum de eo dicitur : Oportet eum 60 solui modico

tempore.

Cur

autem

totum

hoc

Ecclesiae

tempus

tribus annis et sex mensibus generaliter designetur patet ra¬ tio : propter euangelicam scilicet praedicationem, quae trium temporum et dimidii spatiis edita fuisse cognoscitur. Quamdiu ergo haec eadem mundum circuit, totum eius tempus in 65 quo

edita

est designat.

Sciendum etiam quia quamuis hoc quod dicitur, uae terrae, ad omnes generaliter reprobos pertineat, quos hostis antiquus possidens contra Ecclesiam desaeuit, specialiter tamen illi terrae ac principaliter congruit, de qua per Prophetam dicitur : 70 Vae

terrae

cymbalo

alarum,

quae

est trans flumina

Aethiopiae,

quae mittit in mari legatos in nasis papyri super aquas. Terra quippe cui uae dicitur, ille principaliter damnatus homo est, uidelicet antichristus, quem diabolus singulariter adsumet. Qui alarum cymbalum uocatur, quia hi qui per superbiam in 75 altitudinem

cogitationis

euolant,

eundem

peruersum

hominem

praedicando sonant. Quae scilicet terra recte trans flumina Aethiopiae esse perhibetur. Aethiopia enim nigrum populum mittit. Et omnem hominem mundus iste quia peccatorem profert, quasi nigrum Aethiopia populum parit. Sed terra cui 80 uae

dicitur,

damnatus

trans

flumina

Aethiopiae

esse

perhibetur,

quia

ille homo

tanta inmensitate iniquus est, ut omnium peccantium peccata transcendat. Qui mittit in mari legatos, quia praedicatores suos in saeculo spargit. De quibus recte subditur qualiter mittantur, dum dicitur : In uasis papyri su85- per aquas. Ex papyro quippe carta est. Quid itaque per papy¬ rum, nisi saecularis scientia designatur ? Vasa ergo papyri sunt corda doctorum saecularium. In uasis igitur papyri lega¬ tos super aquas mittere, est praedicationem suam in sapien¬ tium carnalium sensibus ponere, et defluentes ad culpam po-

70 71 Is 1 8, i-2a 71 90 GREG 50 «0 Apoc zo, 3b 58/54 Io 12, 3 ib 84 85 Is 18, za in Iob 1. 13, n. 13 (PL 75, 102; C - 1024 A)

00 - hoc totum a y 58 hic a y 72 ~ est homo a y quod orn. C 88 quia + per K G

02 - praedicationem scilicet C 70 praedicandum 74 per nm. y

M

00 R C

468 90 pulos

IN APOCALYPSIN

uocare.

Sic etiam

VI (12, i2b - 12, 13)

quamuis

generaliter

omnibus

reprobis

uae mari congruat, quod nunc diuino imperio propriis terminis refrenatur, ad illud tamen specialiter refertur quod in nouissimo ultra terminos egressum cunctam operit superficiem ter¬ rae. Dicatur ergo : Vae terrae et mari, quia descendit diabolus 95 ad uos, habens iram magnam, sciens quod modicum tempus habet. Ac si diceretur : Generaliter quidem uae terrae et mari, ad omnes pertinet iniquos, specialiter tamen illi peruerso ho¬ mini eiusque conplicibus pertinere uidetur, tamquam eisdem diuina uox diceret : Idcirco specialiter uae uobis futurum de100 nuntio,

quia

solutus

diabolus

cum

modicum

sibi superesse

conspexerit, uersutius per uos iratus contra Ecclesiam desaeuiet. Iratus utique non contra uos terra et mari figuratos, sed contra eos qui in caelo habitant, a quibus uictus excluditur. Vnde et sequitur : 18

ET

POSTQVAM

VIDIT

PERSECVTVS

5

10

15

20

DRACO

EST

QVOD

MVLIEREM

PROIECTVS QVAE

EST

IN' TERRAM,

PEPERERAT

MASCVLVM.

Ipsa designatur per mulierem quae et per caelum. Et cum diabolus de caelo proiectus persequitur mulierem, nimirum caelum insequitur in muliere. Electorum autem Ecclesiam, ut supra iam diximus, idcirco diuinum eloquium mulierem appellat, quia ab sponso caelesti tamquam sponsa anulo fidei subarratur, eique sacramentis caelestibus uita et moribus, ut uxor, coniungitur, atque eundem Christum praedicationis uerbo in cordibus Christianorum ut mater parere uidetur. Haec enim est illa sponsa, cui a Domino per Prophetam dicitur : Disponsaui te mihi in iustitia. Et cuius membra Paulus adloquitur dicens : Dispondi uos uni \iiro uirginem castam exhibere Christo. De qua etiam in hac Apocalypsi Angelica uoce ad Iohannem dicitur : Veni, et ostendam tibi sponsam uxorem Agni. Ipsa etiam, ut diximus, mater est, quae sponsa et uxor, quia nouos populos cotidie Deo gignit, ipso sponso uiro et filio Ec¬ clesiae attestante : Si quis fecerit uoluntatem Patris mei, qui in caelis est, hic meus frater, soror et mater est. Credendo ergo sponsa, operibus mherendo uxor, uocibus praedicando mater efficitur Christi. Totiens enim Christum parit, quotiens officio praedicationis membra eius quae nos sumus, ad fidem et ope¬ rationem conformat.

1 2,l.i, 50 12 Osee 2, 193

13 14 2 Cor 11, zb

15 Apoc

21, 9b

18/111 Mt

114 dicat K G

1.1, • sponsaj sponso C

15 et om. a y

12 paulus om. C*

sponsam om. C

parit christum a y

Ili dixi a y

per officium a y

13 dispondi

- enim

17 ecclesiae oni. a y

K G

>1 ~

IN APOCALYPSIN

VI (12, 13)

469

Et notandum quod malitiosus draco ab aduentu tantum 25 Redemptoris principaliter insectet mulierem, quia etsi in patriarchas atque prophetas gentilitatem adhuc inhabitans malitiam suae crudelitatis exercuit, Domino ad Apostolos dicente : Sic enim persecuti sunt prophetas qui fuerunt ante uos, tamen ad conparationem illius saeuitiae, quam posteaquam de 30 illa expulsus

est

inrogauit,

persecutio

dici

non

potuit.

Nam,

ut ita dixerim, hanc ueternosus serpens in exordio natiuitatis suae persecutus est, cum innocentem Abel parricidali Cain inuidia interfecit. Hanc usque ad aduentum Domini in singulis patribus tamquam adhuc adulescentulam ac fidei anulo sub35 arratam

persequi

nequaquam

destitit.

Sed

hanc

iam

Christo

coniunctam nouam intuens nuptam acrius persequi adgressus est. Cum hanc, inquam, fidei uerbo plenius grauidari aspexit, seque ab ea exclusum cognouit, uehementer ingemuit, atque ad argumenta persecutionum callidius semetipsum conuertit. 40 Alios

enim

hoc

in tempore

per

membra

sua

lapidibus

obruit,

alios igni consumpsit, alios terrae hiatu humanae uitae sub¬ traxit, alios gladio peremit, alios fluctibus aquae dimersit, alios per praeceps comminuit, alios crucis patibulo adfixit, alios uerberibus extinxit, alios ferarum dentibus laniauit, alios 45 serpentibus

exercuit.

tradidit.

Et

haec

quidem

religatus

contra

eam

Sed uehementissime tunc contra eam exsurget, cum et ipse uinculis diuinae potestatis absolutus, et Ecclesia Christum, quem diu parturiuit, gaudens enixa masculum fuerit. Tunc 50 quicquid

callidius,

illum damnatum

quicquid

hominem

malignius

excogitare

possederit, contra

ualuerit,

eam

cum

exercet.

Tunc etiam, quod adhuc nusquam apparuit, subtractis ab Ec¬ clesia magna ex parte signis et uirtutibus, persecutores eius¬ dem Ecclesiae, etsi falsis, miraculis coruscabunt. Vnde et in 55 Euangelio Dominus dicit : Tunc surgent pseudochristi et pseudo¬ prophetae, et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem inducantur , si fieri potest, etiam electi. 0 quam dura erunt corporis uulnera atque omnium cruciamentorum tormenta ; sed quam duriora erunt aduersariorum miracula ! Et quidem 60 Ecclesia

in prioribus

suis

persecutionibus

habuit

solatia

ex

miraculorum signis, sed in extremis et miraculis caret et grauissimas persecutiones sentit. Et cuius cor, quamuis robustis-

28 Mt

5, izh

32/33

cf. Gen

4, 8

33/37

Mt

24, 24

38 cognouit + haec ait diabolus postquam non praeualent 25 insectetur a y eius (ei C) deceptiones ad martyria se conuertit torpensque inhians non seducit R C 53 4« exercuit — 47 eam nm. K* 45 eum G 41 igne G 39 callidus y et] atque K G 5 et prodigia om. a y

470

IN APOCALYPSIN

VI (12, 13 - 12, 14)

simi, inter persecutorum miracula et sua uulnera non a fundo quatiatur, non formidolosa trepidatione moueatur ? Nullumne 65 erit adiutorium

? Erit

certe.

Tanto

namque

robustior

tunc

sanctorum erit constantia, quanto inmanior persecutorum saeuitia. Sed iam nunc uideamus quod sit maximum saluationis eorum adiumentum, per quod in stadio uitae praesentis hostem callidum ualent superando euadere. Denique sequitur : 14

ET

DATAE

SVNT

MVLIERI

DVAE

ALAE

AQVILAE

MAGNAE,

VT

VOLARET IN DESERTVM IN LOCVM SVVM, VBI ALATVR PER TEMPVS ET TEMPORA ET DIMIDIVM TEMPORIS A FACIE SERPENTIS.

Sic dicitur : Datae sunt mulieri duae alae aquilae magnae, •i tamquam

diceretur

: Hoc

donum

ipsa mulier

meruit,

ut aquila

magna efficeretur. In duabus autem eiusdem mulieris alis, siue duorum Testamentorum eloquia, siue duo caritatis prae¬ cepta, in quibus tota lex pendet et prophetae, siue actiuam uitam atque contemplatiuam, non incongrue dicimus figurari,

10 quibus

subuecta

Ecclesia,

inquietos

uitae praesentis

tumultus

deserens, solitudinem petit, in qua locum suum inueniat. Et quae est illa solitudo, nisi corda electorum a terrenorum desideriorum tumultibus quieta ? Sancti etenim uiri seipsos desertum quietis faciunt, ut habeant quo fugere possint. Prius 15 namque a senretipsis inordinatos desideriorum motus manu sanctae considerationis eiciunt, ut postmodum quietis locum in ipsa cordis solitudine quo fugere possint inueniant. Quia enim transitoria cuncta despiciunt, ex his nascentes cogita¬ tionum insolentias non patiuntur ; solam namque aeternam 20 patriam appetunt. Et quia nulla huius mundi diligunt, magna mentis tranquillitate perfruuntur. In qua uidelicet solitudine locum inueniunt quo fugientes saluentur, quia uidelicet in secreto mentis a quaerentibus Deus inuenitur. Cui per Psal¬ mistam dicitur : Esto mihi in Deum protectorem et in locum re 25 fugii, ut salitum me facias. Ad hanc solitudinem, in qua locus inuenitur refugii, auolare concupierat idem Psalmista cum diceret : Quis dabit mihi pennas sicut columbae, et uolabo et requiescam ? Ad quam uidelicet solitudinem iuxta desiderium uoluntatis suae deductus, locum quo quiesceret quaerebat 30 dicens

: Ecce

elongaui

fugiens

et mansi

in solitudine.

Expecta-

bam eum qui me salitum jaceret a pusillo animo et tempestate. Ad hanc idem ipse confugerat cum diceret : V nam petii a Do-

14, 24 25 Ps 30, 3h

27 28 Ps 54, 7

20 21 Ps 54, 8-9

22 22 Ps 26, 4a

14, 5 diceret a y 0 atque] siue a y 12 a terrenorum] aeternorum K G 18 despiciunt ut R C 10 patiantur R24 locum] domum a y 22 ^

ipse idem a y ; diem ipse K *

IN APOCALYPSIN

VI (12, 14)

471

mino, hanc requiram : ut inhabitem in domo Domini. A frequen¬ tia quippe terrenorum desideriorum fugiens, ad magnam uide35 licet solitudinem

semetipsum,

ubi

eo

tutius

nihil extraneum

conspiceret, quo incompetens nihil amaret, a tumultu rerum corporalium magnum quoddam secessum petierat quietam mentem, in qua tanto purius Deum cerneret, quanto hunc cum se solo solum inueniret. 40 Quis uero huius mulieris cibus est, quo uescitur in deserto, nisi ille qui et locus deserti ? Ipse enim temporalia fugientibus, uia ; ipse ad solitudinem peruenientibus, locus ; ipse in eadem solitudine esurientibus, cibus. In loco autem deserti per tem¬ pus et tempora et dimidium temporis hoc cibo mulier uesci 45 perhibetur,

subaudis,

per totum

hoc

tempus

uitae praesentis,

quo Euangelica perfectio eorundem temporum quantitate pro¬ lata, electorum numerum Creatoris sui amore succensum, ad aeterna ac sublimia contemplanda a terrenorum desideriorum tumultibus remouens, dum perficit solitarium reddit. De qua 50 solitudine

Hieremias

Domino

dicit

: A

facie

manus

tuae

sede¬

bam solus. Hinc ipsum perfectorum caput per Psalmistam loquitur dicens : Similis factus sum pelicano in solitudine, factus sum sicut nicticorax in domicilio. Vigilaui, et factus sum sicut passer solitarius in tecto. Illa ergo mulier persecutionem 55 conis

euadit,

quae

duabus

alis

utens,

in

desertum

in

dra-

locum

suum auolat, quia uidelicet electorum Ecclesia, siue duorum Testamentorum uerbis et exemplis, siue duobus caritatis prae¬ ceptis a terreno amore suspensa, ac per hoc solitudo effecta, Deum intra se locum refugii inueniens, eius uirtute ac pro60 tectione,

et

occultas

inimici

insidias

persecutiones nouit contemnere.

praecauere,

et

apertas

Qui uidelicet fit ei etiam cibus,

quia omnipotens Deus quos protectione defendit, interna con¬ templatione reficit. Sic denique dudum populus ille hebraicus persecutionem 65 Pharaonis

fugiens,

columna

nubis

in

die

et

ignis

in

nocte,

ueluti duabus alis mystice fultus, in desertum quo manna uesceretur, peruenit. Pharao namque Israhelem persequens, figuram gerebat huius draconis, a cuius facie mulier ista auolare dicitur in desertum. Vnde et in typo cuidam Pharaoni dici70 tur

: Pharao,

Populus

draco

autem

magne,

qui cubas

Israhel hanc

in medio

eandem

fluminum

mulierem

33/30 GREG M in Iob 1. 4, n. 57 (PL 75, 668 D - 669 A) 52/54 Ps 101, 7-8 65 cf. Ex 13, 21 70 Ez 29, 3 b

35 eum tempus

K G

R C

36 nil a y

hoc totum

a y

42 ipse1 +

enim

46 profectio a y

nocticorax C ; nycticorax a y

R C

tuorum.

designabat,

50/51 Ier 15, i7b

ipse2 4- est G

47 amorem

R C

45

~

53 sicut1 ont.

IN APOCALYPSIN

VI (12, 14)

472 immo magis in ipsis ista mulier erat. Columna uero nubis in die et ignis in nocte, ut dictum est, Vetus et Nouum Testa¬ mentum figurabant, quae ad patriam euntibus iter ostendunt. 75 Nubes

etenim

in

die,

uisionis

lene

blandimentum

est ; ignis

uero in nocte, terror aspicientibus. Per nubem ergo in die, Nouum Testamentum figuratur, in quo non uindicta peccanti¬ bus, sed misericordia lenitatis ostensa est. Vnde et ipse Auctor Noui Testamenti cuidam in adulterio deprehensae dicit : Nemo 80 te condemnauit

? Cui

cum

diceret

: Nemo

Domine,

ait illi : Nec

ego te condemnabo ; uade et amplius noli peccare. Et bene in die apparuit columna nubis, quia Nouum Testamentum a sole iustitiae, id est Christo, initium sumpsit. Per ignem uero in nocte, qui terror est uisionis, recte Vetus Testamentum desi85 gnatur,

in quo

peccantibus

non

uenia

promittebatur,

sed

sup¬

plicium minabatur. Vnde et illic frequentius inculcatur : Si quis hoc uel illud fecerit, morte moriatur, lapidibus obruatur. Et bene in nocte apparuit, quia necdum in mundum Christus aduenerat. Desertum quoque ad quod ille tunc populus uenit, 90 mentium

solitudinem

designabat.

In qua

etsi igniti

serpentes

uirus malitiae conantur infundere, non nocent, quia de eisdem in solitudine commorantibus dicitur : Serpentes tollent, et si mortiferum quid biberint, non eos nocebit. Et nec mirum si non nocent, cum habitantes in heremo indesinenter serpentem 95 aeneum, id est mortem Redemptoris, aspiciunt. Manna uero quo ille populus usus est, internam mentis refectionem, id est diuini uerbi contemplationem designabat, de quo caelesti manna per Psalmistam dicitur : Panem Angelorum manducauit homo. Hinc idem electorum manna loquitur dicens: Ego sum 100 panis

uiuus

qui de caelo

descendi.

Hinc

Ecclesiae

a Domino

per

Prophetam in munere repromittitur : Sustollam te super altitu¬ dines terrae, et cibabo te hereditate Iacob patris tui. De qua etiam ad iustum uirum dicitur : Numquid ad praeceptum tuum eleuabitur aquila, et in arduis ponet nidum sibi ? In petris manet, et in 105 praeruptis contemplatursilicibus escam. atque inaccessis rupibus commoratur', inde Potest autem deserti nomine illa regio designari quam apostata Angelus et homo deseruit. In hoc enim deserto nonagintanouem oues remanserant, quando Dominus unam in terra no quaerebat. In qua certum refugii locum inuenit Ecclesia, quae undique persecutionibus angustatur in terra \ ibi cibum inde-

70/81 Io 8, 10-11 101/102 Is 58, i4b

74 figurabat a y altitudinem a y

02/03 Mc 16, 1 8a »8/0» Ps 77, 2$a 99/100 Io 6, 41 103/100 Iob 39, 27-293 108 cf. Luc 13, 4-6

»3 eis a y »4 nocet 111 indeficienter a y

a

100 a domino om. K G

101

IN APOCALYPSIN

VI (12, 14 - 12, 15)

473

fidentem repperit, quae hic dum adfligitur iustitiam esurit. In alis autem mulieris, ipsa suspensio intellegitur contemplatio¬ nis. Solet autem hoc donum proprium esse sanctorum, ut quo 115 magis pressuris angustantur in terra, eo amplius contempla¬ tionis pinna eleuentur ad summa. Hinc Paulus tribulationibus circumdatus, pressuris angustatus, et fortasse catena con¬ strictus dicebat : Nostra conuersatio in caelis est. Hinc idem ait : Quando infirmor, tunc fortior sum. Et quia iustorum Ecclesia, 120 secundum eundem Apostolum, ea quae retro sunt obliuiscitur, ad ea uero quae in ante sunt extenditur, eique de mundo euolanti antiquus aduersarius, malitiae suae mole depressus utpote serpens terrae inherens, obuiare non ualet, quid a tergo contra eam exerceat, audiamus. Sequitur : ET

MISIT

SERPENS EX ORE SVO POST MVLIEREM AQVAM TAMQVAM FLVMEN, VT EAM FACERET TRAHI A FLVMINE.

Solent per aquas in Scriptura sacra persecutionum impetus designari, Psalmista attestante, qui uoce martyrum ait : Cum 1 insurgerent homines in nos, forsitan uiuos deglutissent nos ; cum irasceretur animus eorum aduersum nos, forsitan uelut aqua absorbuisset nos. Per os uero antiqui serpentis suasio illius non incongrue accipitur, quia consiliis eius agitur, ut contra Eccle¬ siam reprobi eleuentur. Post mulierem ergo in desertum uo10 lantem ex ore suo serpens flumen emittit, quia Ecclesia pro¬ pinquante caelestibus, antiquus hostis suasione iniquitatis suae infidelium hominum multitudinem in eius necem commouet, ad hoc utique, ut eam in corpus suum traiciat. Sed quid impe¬ dimenti praestabit aqua, quamlibet elationum fluctibus tumi15 da, quamuis impetus sui uelocitate rapidissima, ei qui ad uolandum alis utitur ? Nihil omnino. Occidi potest, sed trahi a flumine non potest. Occiduntur martyres in carne, sed post mortem carnis ueraciter dicunt : Torrentem per transiuit anima nostra. Quia uero hanc persecutores eius in corpus suum trai20 cere non ualuerunt, funditus delere conati sunt. Sed quam Deus uoluit usque in finem perseuerare, nec de mundo potest eius memoria perire, nec in corpus draconis a flumine trahi. Vnde et bene sequitur :

118 Phil 3, 2oa

119 2 Cor

12, iob 18/19 Ps 123, ;a

15, 3/7 PRIM

877 C

4/7 Ps 123, 2b-4

116 eleuantur C; leuentur a y om. R* 123 a tergo] ergo R

118 nostra + C

autem

K*

121 ad —

extenditur

15, 2 ~ trahi faceret a y 5 nos2 + et a y 7 absorbuissent R G2 9 uolantem om. R* 10 appropinquante a y 12 commouit R* C K G* 15 quauis a qui] quae R G 16 nil a y

IN APOCALYPSIN

474 16

ET ET

AVDIVIT

TERRA

ABSORBVIT

MVLIEREM,

TERRA

FLVMEN

VI (12, 16)

ET

APERVIT

QVOD

MISIT

TERRA

DRACO

OS

EX

SVVM,

ORE

SVO.

Solet in sacro eloquio terrae nomine humana natura desi¬ gnari. Vnde et primo homini peccanti dicitur : Terra es, et in 5 terram

reuerteris.

Quam

uidelicet

naturam

ipse Conditor

susci¬

pere dignatus est, sicut de illo scriptum est : Cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinaniuit, formam serui accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inuentus ut homo, et rursus : Factus 10 est primus

homo

in

animam

uiuentem,

secundus

in

spiritum

uiuificantem, et iterum : Primus homo de terra terrenus, secun¬ dus de caelo caelestis. Quae uidelicet humana natura in Adam maledictionis sententiam, in Christo autem benedictionis gratiam consecuta est. Vnde per Psalmistam dicitur : Benedi15 xisti, Domine, terram tuam, auertisti captiuitatem Iacob. Hoc autem in loco quid aliud terrae uocabulo designari credimus, nisi humanam in Christo naturam ? Quae tempore passionis persecutorum impetus sustinuit ex carnis infirmitate, sed ter¬ tia die resurgens, abundantia uitae suae mortis principem 20 degluttiuit, et inundantes passionum fluctus absorbuit poten¬ tia diuinitatis. Et quia de eo scriptum est : Ad hoc Christus mortuus est et resurrexit, ut et uniorum et mortuorum dominetur , et de quo rursum dicitur : Dedit illi Deus nomen quod est super omne nomen, ut in nomine lesu omne genu flectatur caelestium, 25 terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur , quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris, praeualente uictoria eius in caelo et in terra, qua impetus persecutionum in se suscipiens superauit, electorum Ecclesia non sinitur per¬ secutionis flumine in corpus diaboli trahi. Ac si ipsa terra 30 flumen

absorbens

diceret

: Corpus

meum,

quod

est

Ecclesia,

propterea non potest flumine persecutionis dimergi, quia prior ego passiones eius bibi, bibensque superaui. Frustra ergo draco flumen euomit quod iam terra absorbuit, quia nihil ultra amplius praeualebit in corpore, quam quod praeualuit in 35 capite.

Sed

quia

idem

malitiosus,

ut iniquo

uoluit

consilio,

eam

nec in corpus suum

trahere, nec de mundo funditus eradere ualuit, per singulas hanc generationes persequi arctius non desti¬ tit, recte subiungitur :

16, 4/5 Gen 3, I9b 47 14/15 Ps 84, 2 Phil 2, 9-1 1

16, 10

secundus]

11/12 secundus

+

6/9 Phil 2, 6-7 9 11 i Cor 15, 45 17/20 PRIM 878 A 21/22 Rom

nouissimus

homo

a y

a

spiritu R C K*

19 abundantiae

quia R* a y 28/29 ~ flumine persecutionis 37 acrius C, et in marg. a y

K G a y

11

11/12 1 Cor 15, 14, 9 23/26

uiuificante

23 rursus y 33 nil a y

RC

27 qua]

36 uoluit C

IN APOCALYPSIN 17-18

ET

IRATVS

CVM ET

DRACO

RELIQVIS HABENT

DE

IN

VI (12, 17-18)

MVLIEREM,

SEMINE

EIVS,

TESTIMONIVM

ABIIT

QVI

IESV,

FACERE

CVSTODIVNT

ET

STETIT

475

PROELIVM

MANDATA

SVPER

DEI

HARENAM MARIS.

5 Quanto namque a praecedentibus diuino munere roboratis uincitur, tanto amplius in subsequentibus Ecclesiae membris deseuire probatur. Hinc est enim quod cum ab homine expul¬ sus exire dicitur, cum septem aliis spiritibus se nequioribus reuerti describitur. Et notandum quia iratus draco, cum his 10 tantum

proelium

inire

cuntur, et mandata

dicitur,

qui

et de

semine

Dei custodire et testimonium

mulieris

nas¬

Iesu habere

uidentur. Semen enim mulieris uerbum intellegitur praedica¬ tionis, quo in credentium cordibus prolis concipitur caelestis. Tunc uei/o nascitur, cum baptismatis unda perfunditur. Hunc 15 enim nouum hominem cotidie molitur extinguere diabolus, qui leges eius contemnens, Dei se mandatis humiliter subdit. Quis autem iniquum contra suos bellum gerit ? Quis sibi oboe¬ dientes expugnat ? Hinc certe, hinc probare se possunt homi¬ nes, utrum custodiant mandata Dei et habeant testimonium 20 Iesu.

Ait

namque

Apostolus

: Omnes

qui pie uolunt

uiuere

in

Christo Iesu persecutionem patientur. Si ergo quisquam perse¬ cutionem non patitur, adhuc pie uiuere non probatur. Si pie uiuere non uidetur, ab aduersario persequi dedignatur. Sed cum uideamus homicidas et maleficos, fures et latrones tor25 mentis affici, suppliciis consumi, quomodo tantum electos per¬ secutionem pati sermo diuinus hoc loco pronuntiat ? Sed scien¬ dum nobis est, quia aliud est subiectum quempiam cum uoluerit quisque interfici, aliud uero sibi repugnanti persecu¬ tionem ingerere. Cum his ergo, ut dictum est, solummodo bel30 lum

draco

facit,

quos

bellum fieri potest tes. Vbi enim non altero subcumbat, mala tolerant, sed

sibi

depugnare

uidet,

quia

nequaquam

nisi inter duas partes altrinsecus concertan¬ est qui percutienti resistat, et si unus ab proelium non fit. Sic ergo iniqui quilibet et nequaquam aduersus eos diabolus bellum

35 intorquet.

Sed iam uideamus quae sint mandata Dei et quod testimo¬ nium Iesu. Aliud enim sunt mandata, aliud testimonia. Man¬ data namque Dei sunt quibus ad bene uiuendum instruimur. Vnde est illud : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo 40 et ex tota anima

17-18, 7/9 cf. Luc

tua

et ex tota mente

11, 26

17-18, 1(5 qui] quia R C unquam tur G

in textu a y 25 consummi

a y ; uel repugnare

tua, et proximum

20/21 2 Tim 3, 12

tuum

sicut

38/41 Mt 22, 37-39

17 iniquum] in marg. ay ; iniquam C* ; inquam R ;

23 uidetur] proba¬ 21 patiuntur R G* / patienter X* 30 repugnare est2] sit a y 27 est1 om. R * R*

G2 in marg.

39 diligis G

476

IN APOCALYPSIN

VI (12, 17-18)

te ipsum. In quibus duobus mandatis, secundum Apostolum, tota lex pendet et Prophetae. Testimonium uero Iesu est, quo testificati sunt Prophetae, immo Spiritus Sanctus per Prophe¬ tas de Christi et Ecclesiae Sacramentis. Hinc est illud primi 45 prophetantis testimonium : Relinquet homo patrem suum et matrem suam, et adherebit uxori suae, et erunt duo in carne una. Quod Apostolus exponens ait : Magnum est hoc Sacramentum. Ego autem dico in Christo et in Ecclesia. Ergo mandata ad caritatem, testimonium uero ad fidem pertinere probatur. 50 Quamobrem

prolis

huius

mulieris

caritate

et fide

contra

anti¬

qui aduersarii machinamenta erigitur. Ne autem dubium sit, utrumnam testimonium ad fidem pertineat, Angelus Iohanni inferius declarat dicens : Hic patientia sanctorum est qui custo¬ diunt mandata Dei et fidem Iesu. Sed cum prius sit credere, ac 55 deinde fidem operibus fulcire, quid sibi uult quod hoc loco mandata praeponuntur fide, nisi quod aperte innuitur, quia quamuis ad caelestem patriam uia fides sit, tamen caritas, quae in mandatis constat, maior esse uidetur, Apostolo attes-* tante qui ait : Nunc manent fides, spes, caritas, tria haec : 60 maior

autem

his

est caritas.

Et

idcirco

quae

fidei

altitudinem

supergreditur, iure eidem saepe antefertur. Notandum uero quod idem teterrimus draco contra sanctos proelium exercens, non super petram, non super solidam ter¬ ram, sed super harenam stare perhibetur. Cunctis autem 65 liquet,

quia

serpens

in petra

uestigium

inprimere

non

ualet,

in harena uero, quaeque loca tetigerit, signa sui corporis relinquit. Quid autem sunt corda sanctorum, nisi quaedam soliditas petrae ? In quibus idcirco malignus hostis uestigium inprimere non ualet, quia peccata uoluptatis ea nequaquam 70 emolliunt.

Quid

uero

sunt

iniquorum

mentes,

nisi quaedam

ha-

renae mobilitas ? In quibus idem antiquus aduersarius eo foeditatis suae uestigia informat, quo eas per terrena delecta¬ menta fluidas inuenit. Ibi ergo stat, ubi molliter quiescere ualet, non ibi ubi petrae duritiam sentit. Hinc est enim quod 75 eum

Dominus

sub quadam

figurata

locutione

in locis humenti-

bus dormire perhibet. Loca namque humentia sunt terrenorum hominum mentes, quas humor carnalis concupiscentiae, quia replet, fluidas facit. In quibus malignus aduersarius iniquitatis suae uestigia tanto altius imprimit, quanto in eisdem mentibus

42 Mt 22, 40 45/40 Gen 2, 24 47/48 Eph 5> 32 50/00 1 Cor 13, 13 75/70 Iob 40, 16 70/80 GREG (PL76,

50/54 Apoc 14, 12 M in Iob 1. 33 n o '

674 B)

42 pendit C

45 prophetantis] potentis C

fidei a y 59 nunc super1] supra R C

+ autem R2 a y manet 70 namque] ergo a y

52 utrum R* C

(nam om.) G

00 his] horum

R2

50 03

540

IN APOCALYPSIN

VI (12, 17-18 - 13, 1)

477

80 per transitus illius quasi in fluxa terra descendit. Loca quoque humentia sunt opera uoluptuosa. Pes quippe in arida terra non labitur, fixus uero in lubrica uix tenetur. In locis ergo humentibus iter uitae praesentis faciunt, qui in hac recti ad iustitiam stare non possunt. In his itaque locis humentibus hostis noster 85 dormit, quia in reproborum hominum lubrica operatione re¬ quiescit. Quem ergo Dominus in locis humentibus dormire perhibet, hunc Iohannes super harenam stare adfirmat. Sequitur : 13, 1 ET VIDI DE MARI BESTIAM ASCENDENTEM HABENTEM CAPITA SEPTEM

ET

CORNVA

DIADEMATA,

Hanc 5 disse

ET

DECEM,

SVPER

bestiam quam

iam

dixerat,

ET

CAPITA

SVPER EIVS

CORNVA NOMINA

EIVS

DECEM

BLASPHEMIAE.

nunc de mari, superius de abysso ascen-

quatenus

nobis

ostenderet

hoc

esse

in signi¬

ficatione mare, quod est abyssus. Videamus ergo quod ad rem magis pertinere uidetur, quid significet abyssus, et tum demum quae sit haec bestia requiramus. In sacro enim eloquio abyssi nomine aliquando inscrutabilia Dei iudicia, aliquando hoc 10 ipsum sacrum eloquium, aliquando inferni profundum, ali¬ quando designantur infidelium corda Christo ecclesiaeque resistentia. Abyssi nomine inconprehensibilia Dei iudicia figurantur, Psalmista attestante, qui Domino dicit : Iudicia tua abyssus 15 multa. Iudicia enim Dei recte abysso conparantur, quia inmensitas ac profunditas eorum a nobis non conprehenditur. Huius inmensitatem abyssi penetrare non quiuerat Apostolus, qui dicebat : 0 altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam inscrutabilia sunt iudicia eius, et inuestigabiles uiae eius ? 20 Eiusdem abyssi nomine sacrum eloquium figuratur, ipso Psalmista dicente : Abyssus abyssum inuocat in uoce catarac¬ tarum tuarum. Abyssus namque abyssum inuocat, quia Vetus Testamentum Nouum praestolatur in uoce cataractarum, id est, in uoce praedicantium. Qui ueluti cataractae caeli consti25 tuuntur, dum quibusdam retinent, quibusdam uero benedic¬ tionis imbrem effundunt. An non caeli cataractam modo clau¬ sam, modo apertam in Helia cognoscimus, qui oratione orauit ut non plueret super terram, et non pluit annis tribus et mensibus sex / et rursum orauit, et caelum dedit pluuiam et terra dedit 30 fructum suum

1, 4 cf. Apoc 21/22

? Quod tunc historialiter factum, nunc spiritali-

II, 7

Ps 41, 8

4/6 PRIM

877 D

14/1» Ps 35, 7

18/19 Rom

n,

27/30 lac 5, 17-18

80 terra] terrena a y 17 13 ~ iudicia dei C 7 tunc a y 5 hoc] hos K* G* 1, 2 supra C 30 factum 27 orationem C* K* 20 effodiunt G* abyssus R* C K* G* — spiritaliter om. R C

478

IN APOCALYPSIN

VI (13, 1)

ter fieri cernimus, cum praedicatores sancti nunc quidem propter peccata populi praedicationis imbrem retinent, nunc uero propter electos eosdem largiter effundunt. Hinc est quod Hiezechieli prophetae a Domino dicitur : Adherescere jaciam 35 linguam tuam palato tuo, et eris mutus, nec quasi uir obiurgans, quia domus exasperans est. Ecce propter exasperantem domum, reprobos scilicet, caeli cataractam clausam. Videamus nunc utrumne propter electos aperiatur. Ait namque : Cum locutus fuero ad te, aperiam os tuum, et dices ad eos : Haec dicit Dominus 40 Deus. Vel certe accepta potestate ligandi atque soluendi more cataractarum quibusdam claudunt, quibusdam uero aditum regni caelestis aperiunt. Rursum abyssi nomine signantur inferni profunda, sicut in Euangelio legimus legionem ab homine eiectam Dominum pos45 tulasse ne eos imperaret in abyssum ire, quin potius permitte¬ ret porcos introire. Hinc est quod Psalmista de persecutoribus Ecclesiae, fluctibus eos conparans, dicit : Ascendunt usque ad caelos et descendunt usque ad abyssos. Vsque ad caelos namque ascendunt, quia usque ad summae sanctitatis uiros persequen50 dos

elationis

uento

eleuantur.

Sed

usque

ad

abyssos

descen¬

dunt, quia unde temporaliter super bonos eriguntur, inde ad inferni profunda dimerguntur. Rursum abyssi uel maris nomine figurantur infidelium cor¬ da, Christo Ecclesiaeque contraria, sicut iusto uiro narrante 55 didicimus,

qui

de

Sapientia

Dei

Patris

ab

ipsis dictum

perhi¬

bet : Abyssus dicit, non est in me, et mare loquitur, non est mecum. x4c si aperte diceret : Infideles et reprobi uita et moribus loquuntur, quia aeterna Dei Sapientia nec in illis, nec cum illis inuenitur. In illis enim non est, quia per respectum gratiae 60 longe

abest,

quibus

tamen

per

retributionis

uindictam

praesens

adest. Hinc enim scriptum est : Longe a peccatoribus salus. Cum illis uero non est, quia eam omnino neque esse suspicantur. Vnde Psalmista ait : Dixit insipiens in corde suo : Non est Deus. Quia enim abyssi nomine iniquorum atque infidelium 65 corda

signentur,

eodem

Psalmista

testante

didicimus,

qui

de

Domino loquitur dicens : Fundauit terram super stabilitatem eius, non inclinabitur in saeculum saeculi. Abyssus sicut pallium amictus eius, super montes stabunt aquae. In quibus scilicet uerbis quasi historialiter inchoasse uidetur. Sed sequentis uersi7° culi

finis indicat,

non

tellegi debere. Cum Ez 3, 26

haec

historialiter,

38/40 Ez 3, 2 7

56/37 Iob 28, 14

sed

mystice

dicta

in¬

enim dicit : Qui fundauit terram super sta44/46 cf. Luc

61 Ps 118, 155

8, 31-32

63/64 Ps 13, 1 ; 52, 1

47/48 Ps 106, 26

66/74 Ps 103

5-6

32 peccatum a y

a y

53 rursus

33 eundem ay

a y

61 longe +

44 abiectam a y

est R C

46 ~ introire porcos

IN APOCALYPSIN

VI (13, 1)

479

bilitatem eius, non inclinabitur in saeculum saeculi, ac deinde subiungit : Abyssus sicut pallium amictus eius, terrae utique amictus, adderet autem : Super montes steterunt aquae, totum 15 iuxta

litteram

accipi poterat.

Sed

melius

ostendimus

quemad¬

modum spiritaliter intellegatur, si qualiter abyssus sicut pal¬ lium terrae amictus historialiter fuerit, demonstramus. Ter¬ ram namque super stabilitatem suam consistentem, in diebus Noe legimus dudum abysso adopertam fuisse, sicut in ipsa his80 toria

dicitur

: Rupti

sunt

omnes

fontes

abyssi

magni,

et cataractae

caeli apertae sunt. Quae utique abyssus, dum eam undique cir¬ cumdedit, quasi pallium amictus eius fuit. Cuius etiam abyssi inmensitas non solum ad cacumina montium peruenit, uerum etiam quindecim cubitis altior illis fuit. Sed si hoc Propheta 8y secundum litteram, et non secundum sensum intellegi noluis¬ set, nequaquam, ut praefati sumus, cum diceret, A&vssms sicut pallium amictus eius, adderet : Super montes stabunt aquae, sed : Steterunt. Videamus 90 eius, quid

ergo quid significet haec terra, quid stabilitas

abyssus

eam

amictans

ac

montium

cacumina

trans¬

cendens. Sicut in malo frequenter terram accipimus propter terrenos terrena quaerentes, sic saepe in bonum propter illud quod a Saluatore dictum est : Ignem ueni mittere in terram, et quid nolo nisi ut accendatur ? terram utique sanctorum corda 95 esse designans.

Hoc

autem

in loco terram

Ecclesiam

intellegi¬

mus. Et quae huius terrae alia est stabilitas super quam fun¬ data non inclinabitur in saeculum saeculi, nisi Christus qui hanc super se construi uoluit ? Hinc est quod Petro, figuram eiusdem Ecclesiae gerenti, dicit : Tu es Petrus, et super hanc 100 petram

aedificabo

Ecclesiam

meam.

Tamquam

diceret

: Super

me aedificabo te. Quod enim Psalmista de Domino dicit : Fundauit terram super stabilitatem eius, hoc ipse Dominus Petro ait : Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Et quod ab eodem 105 culum

saeculi,

hoc

Psalmista a Domino

dicitur : Non confirmatur

inclinabitur in sae: Et portae

inferi non

praeualebunt aduersus eam. Hinc per Paulum dicitur : Funda¬ mentum aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, quod est Christus Iesus. Terram autem abyssus circumamictans operuit, quia Ecclesiam 1 10 dedit.

Cuius

altitudo

undique persequentium cacumina

montium

turba circum-

transcendit,

80/81 Gen 7, 11 80/87 Ps 103, 6 93/94 Luc 12, 49 10) 105 Ps 103, 5 106/108 1 Cor 3, 11

quia

99/10« Mt 16, 18

74 stabunt K G

aquae + et non stabunt a y

dicit G magnae + mysticum a y quam — 103 meam

G2 a y 81 quae] quod C 84 illius C 85 seciindum2 100 tam¬ 94/95 ~ esse corda K G 91 terram om. R C om. C 110 altitudo + diuitiarum C

77 demonstremus a y

80

480

IN APOCALYPSIN

VI (13, 1)

Apostolos etiam eadem persecutorum numerositas interfecit. Vel certe terram simul et montes abyssus operuit, quia ante aduentum Spiritus Sancti, propter metum persecutorum, ne¬ que Apostoli neque alii discipuli manifeste Christum praedi11 5 care

ram

audebant.

Quia

et montes

aquae

ergo

metu

hominum

silebant,

super

stabant ; sed quia adueniente

ter¬

Spiritu

Sancto super discipulos metus populi persequentium contemp¬ tus est, bene illic subditur : Ab increpatione tua fugient, a noce tonitrui tui formidabunt. Ab increpatione etenim Dei aquae 120 fugerunt,

a uoce

tonitrui

eius

formidauerunt,

quia,

ut

dictum

est, adueniente Spiritu Sancto super discipulos, alii ex eis nouis linguis, signis et uirtutibus, metu etiam fidelis populi terri¬ ti, frementes siluerunt ; alii salubriter conuersi, crediderunt, et coeperunt apparere cacumina montium ac terrae soliditas in 125 eis,

qui

dudum

fuerant

persecutorum

fluctibus

adoperti.

Sicque adimpletum est quod in eodem Psalmo subiectum est : Ascendunt montes et descendunt campi in locum quem fundasti eis. Ac si aperte diceretur : Apostoli siue credentes, qui metu persequentis populi tamquam quibusdam fluctibus fuerant 130 adoperti,

in

sublime

erigentur,

et

idem

persecutores,

abyssi

more intumescentes, uiribus exsiccati atque aridi effecti, in imis apparebunt campi. Quis autem locus eorum sit a Deo illis fundatus, exponi necesse non est, cum uideamus eos in loco subiectionis et seruitutis nunc usque manere, qui dudum in 135

sublimi

solio

regni

stare

uidebantur.

Huic

sensui,

quem

de

per¬

secutorum multitudine sub figurata abyssi locutione sequimur, Ionas Propheta concinit, qui ex uoce Capitis nostri dicit : A byssus uallauit me, pelagus cooperuit caput meum. Tempore etenim passionis humani generis Redemptorem abyssus ualla140 uit, quia

a persecutoribus

hinc

sputa,

illinc

flagella,

hinc

male¬

dicta, illinc sustinuit probra. Pelagus uero operuit caput eius, quia ab eisdem persecutoribus facie uelatus, harundine cere¬ bro percussus, spinis etiam fuit coronatus. Ista persequentium abyssus Christum operuerat cum diceret : Saluum me fac, Deus, 145

quoniam

intrauerunt

aquae

usque

ad

animam

meam.

Quid

autem hoc loco abyssi uel maris nomine figuretur, de quibus ista bestia ascendere dicitur, cum quid significet eadem bestia subtiliter inuestigauerimus, necessario proferemus. Nunc ergo quae sit praedicta bestia, quibusue modis acci¬

ti» cf. Io 20, 19 144/145 Ps 68, 2

118 11«) Ps 103, 7

12« 127 Ps 103, 8

l»8 Ion

2

6

111 interficit R* C 112 aperuit C 115 metu] propter metum a y ll(i ~ stabant aquae a y quia om. G 121 eis om. a y 122 infidelis K G 124 ~ montium cacumina a y 125 persecutionum a y 128 aperte om. K G 1»0 abyssus R* C K* l»(i figura K G 140 quia a] qui a R C 142 uallatus G* 145 introierunt K G

541

IN APOCALYPSIN 150 piatur,

requiramus.

In

alia

enim

VI (13, 1)

Scriptura

cum

481

nomen

bestiae

singulari numero ponitur ipse malignorum spirituum princeps per illud designatur, cum uero plurali, aut uniuersa daemonia, aut bestiales hominum motus demonstrantur. Bestiae nomen 155

cum

singulari numero

pem

designat,

sicut

ponitur malignorum

per

Prophetam

contra

spirituum princiEphraim

Bestia agri scindet eos. Vel sicut Esaias ait : Mala

dicitur

:

bestia non

transibit per eam. Cum autem plurali, uniuersa daemonia figu¬ rat, sicut Dominus ad Iob de iniquorum cordibus dicit : Omnes bestiae agri ludent ibi. Eiusdem nomine bestiae plurali numero 160 posito

bestiales

Apostolus quid mihi cuiusdam mendaces, 165 adfirmat

hominum

motus

exprimuntur,

sicut

beatus

ait : Si secundum hominem ad bestias pugnaui Ephesi, prodest si mortui non resurgunt. Vel sicut gentilis testimonio usus loquitur, dicens : Cretenses semper malae bestiae, uentres pigri. Quod etiam ex seipso dicens

: Testimonium

hoc

uerum

est.

In

hac

uero

Apocalypsi cum singulari numero bestiae nomen ponatur, generale quidem est Agno contrarium, quo cuncta generaliter complecti dicimus. Sed in locutionis textu subtiliter considerandum est, quae 170 pars bestiae

interseratur.

riae unius eiusdemque

Aliquando

uocabulo

enim

auctor

huius

bestiae diabolum,

histo¬

aliquando

autem corpus eius, uidelicet omnes infideles et reprobos, ali¬ quando uero unum ex capitibus eiusdem bestiae, antichristum scilicet, quod quasi occisum resurrexit, simulatione utique, non 175 ueritate,

aliquando

quoque

solos praedicatores

eiusdem

per-

uersi hominis atque ministros designat. Quod utrum ita sit, ex hac eadem Apocalypsi necessarium ducimus adfirmare. Quia enim per huius bestiae nomen diabolus designetur, paulo inferius innuitur, cum de bestia a reprobis adorata clici180 tur

: Adorauerunt

bestiam

dicentes

: Quis

similis

bestiae,

et quis

poterit pugnare cum ea ? Et post paululum : Data est ei potestas in omnem tribum et populum et linguam et gentem, et adorabunt eum omnes qui inhabitant terram. Nonne bestiae nomen femi¬ nini generis positum fuerat, et quid sibi uult quod sequitur : 185 Adorabunt

eum

? Cur

non

feminini

generis

pronomen

sub-

iectum est nomini, sed masculini, nisi quia per hanc bestiam, ut dictum est, plerumque diabolus designatur ? Et cum quae¬ libet pars huius bestiae adorari dicitur, diabolus in ea sine

150 Osee 32

13, 8

163/165

181/183

150 enim

Apoc

+

156/157

Is 35, 9

Tit 1, 12-13

165/176

158/15» PRIM

Iob 40, 15 877 D

101/162

1 Cor

15,

180/181

Apoc

13, 4b

a y

167 generale]

13, 7b-8a

bestia C

156 scindit K G

166 ponitur

171 — unius uocabulo eiusdemque G ; ~ uoc. un. eiusd. K2 generaliter a y 186 quia om. K* 183 bestia a y 172 infideles + scilicet significat G2

IN APOCALYPSIN

VI (13, 1)

82

4 dubio adoratur, quia in omnibus eius officiis, in omnibus eius 190 partibus diabolus est, qui est bestia. Quia uero huius bestiae nomen corpus diaboli, omnes scilicet reprobos, figuret uox angelica inferius indicat, quae Iohanni dicit : Veni, et ostendam tibi damnationem meretricis magnae, quae sedet super aquas multas. Quid autem significarent istae 195

aquae,

hoc

ipsum

illi exponens

ait

: Aquas

quas

uidisti

ubi

meretrix sedet, populi sunt et gentes et linguae. Et si forte quaere¬ remus, utrum aquae istae populos et gentes et linguas desi¬ gnantes bestia uocarentur, postquam hanc meretricem eidem super aquas sedentem Angelus ostendisset, secutus Iohannes 200 exposuit

dicens

: Et

uidi

mulierem

sedentem

super

bestiam

coc¬

cineam, plenam nominibus blasphemiae, habentem capita septem et cornua decem. Quia ergo simul super aquas, id est super populos et gentes et linguas, et super bestiam meretrix sedet, hoc est utique bestia, quod populi et gentes et linguae. 205 Rursum, quia unum ex capitibus huius bestiae tota ipsa uocetur bestia, locus ille indicat quo cum dictum esset : Et tinum de capitibus suis quasi occisum in mortem, et plaga mortis eius curata est, post paululum de secunda bestia subinfertur : Et facit terram et inhabitantes in ea adorare bestiam primam 210 cuius curata est plaga mortis. Rursum, quia praedicatores soli atque ministri antichristi bestia uocentur, idipsum locus ille insinuat, quo per Iohannem dicitur : Et uidi- aliam bestiam ascendentem de terra, et habebat cornua duo similia agni, et loquebatur sicut draco, et potestatem 215 prioris bestiae omnem faciebat in conspectu eius. Sed quia iam ostendimus quid haec significet bestia, quibusue modis accipiatur, uideamus nunc quid eius septem capi¬ ta, quidue figurent decem cornua. Hoc utique significant sep¬ tem capita, quod omnis bestia, hoc omnis bestia septemque 220 eius capita, quod decem cornua, regnum uidelicet diaboli, Christo Ecclesiaeque contrarium, quia septem et decem non numero sunt, sed significatione uniuersitatis regni terreni. Quia enim hoc sit tota bestia, quod septem eius capita, locus ille declarat, quo cum meretricem super hanc bestiam sedere 225 Angelus

Iohanni

ostendisset,

post

paululum

subdidit

: Hic

est

sensus, qui habet sapientiam. Septem capita septem montes sunt, super quos mulier sedet et reges septeni sunt, et paulo post :

11)3/194 Apoc Apoc 13, 3 Apoc 17, 9

17,1 195/196 Apoc 17, 15 290/202 Apoc 17, 3 209/210 Apoc 13, I2b 2137215 Apoc 13, n-iza

192 ~ angelica uox a y soli praedicatores a y angelus sedere a y

197 populus

a y

221 contraria C

205 bestiae +

et a y

224 hanc om. a y

206/208 225 227

211

~

224/225 ~

IN APOCALYPSIN Aquas,

VI (13, 1)

inquit, quas uidisti ubi meretrix sedet, populi sunt et

gentes et linguae. Si super bestiam 230 tem

483

capita,

quae

reges

simul

sedet, quomodo

et montes

dicuntur

super sep-

? Et

si super

septem capita, quomodo super aquas sedet, quae populi et gentes et linguae uocantur ? Nisi quia hoc est, ut diximus, omnis bestia, quod septem capita, hoc etiam septem capita, quod aquae multae, regnum 233

huc

bestia

uoce

angelica

uidelicet huius saeculi. De qua ad-

Iohanni

dicitur

: Bestia

quae

erat

et

non est, et ipsa octaua est, et de septem est, et in interitum uadet. Nonne superius unum caput tamquam occisum in mortem dixerat reuixisse ? Nunc quid sibi uult quod hic non unum caput ex septem capitibus, sed bestiam uocat tamquam ex 240 septem

bestiis,

nisi quia

quaeque

loca

bestiae

tangit,

in septi-

nario numero, quo spiritus nequam significatur in malum, totam bestiam collocat. Caput ergo tamquam occisum, et ex septem capitibus est, id est ex bestia septinario numero desi¬ gnata, et octauo loco positum cum septem capitibus est, tamnumerum

septinarium

septinaria,

nequior

pars

245 quam

excedens.

Ac per hoc muenimus quod supra non proposueramus, hoc etiam esse unum caput bestiae, quod septem capita, quia ipsum caput ex septem capitibus capita septem habere descri¬ bitur, super quae nomina blasphemiae inesse dicuntur, dum 250 Christum

spernens,

se uult

haberi

pro

ipso.

Et ut hoc esse septem capita quod decem cornua ostenda¬ mus, Danihelem ad medium deducamus, qui dum quartam bestiam diceret decem cornibus fultam, protinus adiunxit dicens : Considerabam cornua, et ecce cornu aliud panmlum est de medio

255 ortum

eorum,

et tria de cornibus

prioribus

euulsa

sunt

a facie eius ; et ecce oculi quasi ocidi hominis erant in cornu isto, et os loquens ingentia. Omne enim peccatum undenarium est, quia dum peruersa agit, praeceptum decalogi transcendit, et quia in cilicio peccatum plangitur, hinc est quod in taber260 naculo

uela

undecim

cilicina

fiunt.

Hinc

per

undecimum

Psal¬

mum dicitur : Saluum me fac, Domine, quoniam defecit sanctus, quoniam diminutae sunt ueritates a filiis hominum. Hinc Petrus in undenario numero remanere Apostolos metuens, Matthian duodecimum sorte missa requisiuit. Nisi enim significari cul-

265

pam

tam

per

undenarium

cerneret,

festine duodenario

non

impleri

Apostolorum

numerum

curaret. Quia ergo per undena-

254 228 22» Apoc 17, 15 235/23« Apoc 17, 11 237/238 cf. Apoc 13, 3 202 204 cf. Act 25!> 200 cf. Ex 36, 14 2«1 2 Ps 50, 7

7 quemlibet R2 C2 K2 ; quamlibet quemlibet G2 (»8 beato om. K * anteferri a y 7« quae] in textu a y ; quae de in marg. a y 72 alii a y exuperat G2 a y ; ex ubere K G* 78/7!) cum iugem K* ; cum coniugem K2 G 87 inueniri a y !)0 quod om. K * !)2 ~ ecclesiam sanctam a y 95 ~ uirgines sunt et corpore a y

IN APOCALYPSIN

VI (14, 2-4a)

529

100 patriam peruenisse. Et tamen qua ratione hi qui confessores et uirgines esse uidentur, in illo inmortali regno qualiter mar¬ tyribus praelati sint, similiter ignoramus. Vnum est quod saepius replicamus, quia quo pacto ignorantes, tamen est ibi quaedam egregia gloria uirginum, iuxta quam non potest 105 habere

grex

reliquus

Christi.

Dicere

forte

possumus,

quod

ueraciter adfirmare non audemus, quia non omnes uirgines in illo beato regno coniugatos praecedunt, sed hi specialiter qui et uita et moribus ac tormento passionis, uirginitate insuper custodita, coaequantur coniugatis martyribus. Verbi gratia, no si Iohannes Apostolus in cruce fuisset leuatus ut Petrus, si uerum est quod de Petro dicitur, utique praecelleret eum, quia ille uirgo, hic uero esset non uirgo. Sic duo martyres, sic duo monachi sibi praeire uidentur. Sed quid agimus, quia hanc differentiam in hac scriptura 115 non

inuenimus

? Neque

enim

hic dicitur

: Quidam

uirgines

cantant illud canticum nouum, quod nemo alius potest dicere, nec dicitur : Quidam uirgines Agnum sequuntur, quo nemo eum alius potest sequi, sed indefinite hoc de cunctis uirginibus pronuntiatur. Et forte idcirco, quia in tantum uirginitas carnis 120 et cordis omnes uirtutes antecellit, ut etiam martyrio superior sit, ac per hoc meritum dignitatis uirginum omnes eminere in hac praecipue Scriptura testatur diuina auctoritas. Sed quid nos intellectu pauperes, quid in his ambages cir¬ cuitus facimus, cum beatissimus Augustinus, ut doctor facun125 dissimus in libro quem de sancta uirginitate edidit, de his plenissime inueniatur disputasse ? Cuius etiam hoc in loco ex¬ positione usus fuit Primasius, qui ante nos ista tractauit. Veniat ergo ipse ad medium, de quo nullus dubitat fidelium. Veniat, inquam, et dicat quid ipse de his sentiat. Ait enim in 130 eodem

libro inter

cetera

sua

: Habeant

coniugia

bonum

suum,

non quia filios procreant, sed quia honeste, quia licite, quia pudice, quia socialiter procreant et procreatos salubriter instan¬ ter que educant, quia thori inuicem fidem seruant, quia sacramen¬ tum conubii non uiolant. 135

Haec

tamen

omnia

humani

officii sunt

munera.

Virginitatis

autem integritas et per piam continentiam ab omni concubitu inmunitas angelica portio est et in carne corruptibili incorruptionis perpetuae meditatio. Cedat huic omnis fecunditas carnis, cedat pudicitia coniugatis .

130/219 PRIM 887 AB 4- PLS IV, 12 17-12 19, ex AVG 130/139 AVG uirg n. 12 (Zycha, CV 41, 244, 19-245, 8)

uirg, ut infra notatur

101 mortali C*~ 102 sunt C 103 ~ ibi est a y 104 iuxta quam] in niarg. a y ; quam in textu a y 105 habere] habitare C2 113 uiderentur R C 110 ~ potest alius a y 118 indiffinite a y 127 fuisse y 129 enim] autem a y

530

IN APOCALYPSIN

VI (14, 2-43.)

14° Et post paululum : Habebit, inquit, magnum aliquid praeter ceteros in illa communi inmortalitate , qui habet aliquid iam non carnis in carne. Et iterum : Propterea, inquit, praeceptum Domini de uirginibus nullum est. Sed quoniam deuitatis remissisue peccatis adeun145

da

est

uita

aeterna,

in

qua

est

quaedam

egregia

gloria

non

omni¬

bus in aeternum uicturis, sed quibusdam ibi tribuenda, cui conse¬ quendae parum est liberatum esse a peccatis, nisi aliquid ipsi liberatori uoueatur, quod non sit criminis non uouisse, sed uouisse et reddidisse sit laudis. 150 Et post pauca in subsequentibus dicit : Quia ipsa uita aeter¬ na pariter erit omnibus sanctis aequalis denarius adtributus , quia uero in ipsa uita aeterna distincte fulgebunt lumina meritorum, multae mansiones sunt apud Patrem. Ac per hoc in denario qui¬ dem non inpari non uiuit alius alio prolixius, in multis autem 155

160

165

170

175

180

mansionibus

honoratur

alius

alio

clarius.

Pergite itaque sancti Dei, pueri, puellae, mares ac feminae, caelibes et innuptae, pergite perseueranter in finem. Laudate Dominum dulcius, quem cogitatis uberius ; suspirate felicius, cui semitis adtentius / amate ardentius, cui placetis attentius. Lumbis accinctis et lucernis ardentibus expectate Dominum, quando ueniat a nuptiis. Vos adferetis in nuptias Agni canticum nouum, quod cantabitis in citharis uestris, hoc est in cordibus dicatis laudibus ; non utique tale quale cantat uniuersa terra, sed tale quale nemo poterit dicere nisi uos. Sic enim uos uidit in Apocalypsi quidam prae ceteris dilectus Agno, qui discumbere super pectus eius solitus erat. Ipse uos uidit duodecies duodecim milia sanctorum citharedorum, inlibatae uirginitatis in corpore, inuiolatae ueritatis in corde. Et quia sequimini Agnum quocumque ierit, scripsit ille de uobis. Quo ire putamus hunc Agnum, quo nemo eum sequi uel audeat uel ualeat nisi uos ? Quo putamus enim ire ? In quos saltus et prata ? Vbi credo sunt gramina gau¬ dia, non gaudia saeculi huius uana, nec gaudia qualia in illo regno Dei ceteris non uirginibus, sed a ceterorum omnium gau¬ diis sorte distincta, gaudia uirginum Christi. Quo, inquam, eum putamus ire, nisi de Christo in Christum, cum Christo post Christum, per Christum propter Christum ? Gaudia propria uirginum Christi non sunt eadem non uirginum, quamuis Christi. Nam sunt aliis alia, sed nullis talia. Ite in haec, sequi¬ mini Agnum, quia et Agni caro utique uirgo. Hoc inserit in corporibus et cordibus uestris, quod matri non abstulit conceptus et

140/142 AVG uirg n. 12 (ib. 245, 11-13) 143 cf. 1 Cor 7, 25 143/140 AVG uirg n. 14 (ib. 246, 22-247, 4) 150/195 AVG uirg n. 26-28 (ib. 262, 21-265, 13) 153 Io 14, 1 159/101 cf. Luc 12, 35 105/100 cf. Io 13, 25

148 ~ non quod a y

150 pueri -f- et a y

matres G

101 in] ad K*

556

IN APOCALYPSIN

VI (14, 2-4a)

531

natus. Merito eum sequimini uirginitate cordis et carnis, quo¬ cumque ierit. Quid est enim sequi, nisi imitari ? Quia Christus pro nobis passus est, relinquens nobis exemplum, sicut ait Apos¬ tolus Petrus, ut sequamur uestigia eius. Hunc in eo quisque se185 quitur quo imitatur, non inquantum ille Filius Dei est unus, per quem facta sunt omnia, sed inquantum filius hominis, quae oportebant, ipse praebuit imitanda. Et multa in illo ad imitandum omnibus proponuntur , uirginitas autem carnis non omnibus. N on enim habent quid faciant ut uirgines sint, in quibus iam 19° factum est ut uirgines non sint. Sequuntur itaque Agnum ceteri fideles, qui uirginitatem cor¬ poris amiserunt, non quocumque ille ierit, sed quousque illi potuerint. Possunt autem ubique, praeter cum in decore uirginitatis incedit. Beati pauperes spiritu. Imitamini eum qui propter 195 uos pauper factus est, cum diues esset, Beati mites. Et ceteris beatitudinibus perite decursis, subiungit dicens : Sed certe etiam coniugati possunt ire per ista uestigia, etsi non perfecte in eadem forma ponentes pedem, uerumtamen in eisdem semitis gradientes. Sed ecce ille Agnus graditur itinere uirginali. 200 Quomodo

post

eum

ibunt

qui

hoc

amiserunt,

quod

nullo

modo

recipient ? Vos ite post eum virgines eius, uos et illuc ite post eum quia propter hoc unum quocumque ierit sequimini eum. Ad quodlibet enim aliud sanctitatis donum quo eum sequantur hor¬ tari possumus coniungatos, praeter hoc quod inreparabiliter ami205 serunt. Vos itaque sequimini eum, et tenendo perseueranter quod uouistis ardenter. Facite cum potestis, ne uirginitatis bonum a uobis pereat, cui facere nihil potestis ut redeat. Videbit uos cetera multitudo fidelium, quae Agnum ad hoc sequi non potest. Videbit, nec inuidebit, et conlaetando uobis, quod in se non habet, habebit 210 in

uobis.

Nam

et illud

canticum

nouum

non poterit, audiri autem poterit, lenti bono. Sed uos, qui et dicitis et a uobis auditis, felicius exultabitis maiore tamen uestro gaudio nullus 215 Agnus

quippe

ille, quem

uos

proprium

uestrum

dici

et delectari uestro tam excel¬ auditis, quia hoc quod dicitis iucundiusque regnabitis. De maeror erit quibus hoc deerit.

quocumque

ierit

sequimini,

nec

eos deserit qui eum quo uos non ualent sequi. Et uos enim praei¬ bit, et ab eis non abibit, cum erit Deus omnia in omnibus. His sancti Augustini dictis ostenditur quali debeat hic locus inten-

182/184 217 AVG

1 Pi 2, 21

194 Mt

5, 3

194/195

uirg. n. 28-29 (ib. 266, 7-267, 8)

2 Cor 8, 9 217 1 Cor

195 Mt 5, 4

197/

15, 28

181 eum] enim R C 182 enim] eum a y 185 nobis2] uobis a 185/184 ~ petrus apostolus a y 184 sequamini a y 185 quo] qui a y 187 illo 4~ homine a y 190 perite] per rite R ; pariter a y ; om. C 197 ista om. a y 20« nec C

207/208

~

multitudo

cetera a y

trum y dici + ab eis a y 211 audire 213 auditis om. R 214 hoc om. R C

R C

208 sequi om. G excolenti

R

210 nos¬ 212 quia —

532

IN APOCALYPSIN

VI (14, 2-4a - 14, 4b)

tione cognosci. Ipsi credatur, ipsi consentiatur, qui in omnibus 4b

220 egregius

prae

ceteris

HI EMPTI

tractatoribus

SVNT

EX

habetur.

OMNIBVS

Sequitur

PRIMITIAE

DEO

:

ET AGNO.

In quibus uerbis ueraciter intellegere possumus in illo regno beatitudinis eminentiores existere uirgines Christi illis, in qui¬ bus actum est ne esse possent iam uirgines, quamuis sint 5 familia

Christi.

Et

quid

mirum,

si in caelestibus

regnis

sunt

eminentiores atque clariores qui in hac uita sunt mundiores ? Qui enim non ait : Hi omnes empti sunt, sed : Hi empti sunt ex omnibus, ostendit proculdubio quia egregii de ceteris ac melio¬ res praelecti sint. Digne autem primitiis frugum conparantur, 10 ex omnibus frugibus ad emendum electis, hi qui uirginitatem carnis et cordis habere uidentur, quia primum sanctitatis fru¬ ctum ac centesimum adferre uidentur. Nam cum alii sexagesi¬ mum, alii dicantur adferre tricesimum, hi tamquam primitias seipsos offerentes centesimum referunt. Quantae namque sit 15 celsitudinis

uirginale

decus,

apertissime

locus

ille euangelicus

indicat, quo cum discipuli insolubile coniugale uinculum, ex¬ cepta causa fornicationis, a Domino audissent, carnis integrita¬ tem coniugio praeferentes, aiunt ad eum : Si ita est hominis causa cum uxore non expedit nubere. Et ne forte alio modo 20 Apostolorum dictum quis intellegere uellet, cum Dominus illis ad haec respondisset : Non omnes capiunt uerbum istud, sed quibus datum est, subiecit et exposuit causam dicens : Sunt enim eunuchi qui de matris utero nati sunt, et sunt eunuchi qui facti sunt ab hominibus, et sunt eunuchi qui seipsos castrauerunt 25 propter

regnum

Dei

; adiciens

raritatem

imitantium

: Qui

potest

capere, capiat. Ac si diceret : Ego non impero, ego non praeci¬ pio, ^ sed admoneo, ut propria uoluntate qui potest capere, capiat, id est ad huius rei notitiam non coactus, sed spontaneus obseruantia sancta pertingat. Hinc est etiam quod Apostolus 30 ait

: De

autem do.

uirginibus

praeceptum

Domini

non

habeo,

consilium

O beata uirginitas carnis, sed si adfuerit integritas mentis. Nihil enim prodest esse urginem corpore, si contigerit mente corruptum quempiam esse. Sed nec proderit cuiquam uirgini35 tatem

carnis

non

iussam

custodire,

nisi ea quae

a Domino

iussa

sunt studuerit adimplere. Et quis potest cuilibet gratus appa¬ rere non iussa faciens, nisi ea quae iussa sunt faciat ? In Scrip¬ tura etenim sacra quaedam prohibentur, quaedam praeci4b, 7/9 PRIM,

PLS

IV, 1219

IS 2 (i Mt

19, 10-12

30/31 i Cor 7, 25

220 tractatibus y 4b, 1 omnibus] hominibus C S egregia C 9 praeelecti a y C* 29 pertingat] pergat y

4 ne] non sunt K G

G 7 ~ empti 23 enim om. C

sunt omnes C 24 ab omnibus

IN APOCALYPSIN piuntur, aliqua conceduntur, 40 scilicet

mala,

praecipiuntur

VI (14, 4b)

nonnulla suadentur. bona,

conceduntur

533

Prohibentur

media,

suaden¬

tur perfecta. Et in duobus namque illis quae priori loco sunt peccatum omne concluditur atque in utrisque Dei imperium continetur, quia non solum praecipere, sed etiam prohibere ipsum iubentis est. Generaliter namque omnibus iustitia man45 datur,

quam

Saluator

in

Euangelio

breuiter

quidem,

sed

plenissime conprehendens, ait : Quaecunque uultis ut faciant nobis homines bona, haec et uos facite illis. Ac si diceret : Et bona quae iuste uobis ab aliis inpendi desideratis, ipsi proximis uestris inpendite, et mala quae omnino pati a quibuslibet non 50 uultis,

nulli

inferre

praesumite.

Haec

sententia

aequo

iure

praecepti uniuersos tenet adstrictos. Nec uni omnino trans¬ gredi licet quod omnibus imperatum est. Apertus enim con¬ temptus Dei est facere prohibita et iussa non facere. Duo uero reliqua quae sequuntur, quorum unum conceditur,

55 suadetur

aliud,

in nostra

potestate

dimissa

sunt,

ut, aut

cum

minori gloria concessis utamur ac licitis, aut ob maius prae¬ mium etiam ea quae nobis permissa sunt respuamus. Conce¬ duntur quidem nuptiae, carnium esus ac uini, sed horum om¬ nium abstinentia consilio perfici suadetur. Ad uirginitatis 60 autem honorem pertinet licentia nuptiarum, escarum uero in¬ dulgentia uirtutem abstinentiae clariorem facit. Ex conparatione namque illorum ista fulgescunt. Sed numquid a lege man¬ datorum solutus est qui tantummodo non iussa custodire con¬ tendit ? Minime, Domino adtestante qui adulescenti ait : Si 65 uis

ad

ingredi

uitam,

serua

mandata.

In

causa

enim

iustitiae

unum debemus omnes, uirgo, uidua, nupta, medius, summus et infimus gradus, aequaliter iubentur omnibus implere prae¬ cepta, nec a lege soluitur qui supra legem esse proposuit, quinimmo nullus magis inlicita uitare debet quam qui respuit 70 quae licebant, nec quisquam ita a se mandata pollicetur im¬ plenda, ut ille qui amore perfectionis supra mandata conscen¬ dit, quique dum amplius statuit facere quam praeceptum est, ostendit minus sibi praeceptum esse quam facere potest. De uirginitate namque dicitur : Qui potest capere, capiat ; uero

iustitia

75 de

non

potest

: Qui

dicitur

faciat,

facere,

sed

dicitur : Omnis arbor quae non facit fructum bonum excidetur et in ignem mittetur. Ac per hoc multum a consilio distat impe¬ rium. Ibi aliquos excipit, hic omnes generaliter conprehendit ; ibi praemium proponit, hic poenam ; ibi inuitat ut fiat, hic fuerit

80 nisi factum

-40/47 Mt 7, 12

47

~

et haec

C ; illa ay 79 praeponit

comminatur.

b, 4 Apoc Dan 4, 26-27

18, 20 l(i (7 Prou 18, 12 27 30 Dan 4, 28-29

18 21 Ps 72, i8b - 2oa

23 2

IN APOCALYPSIN

VIII (18, 15 - i7a - 18, 19)

695

20 quoniam mercatores tui erant principes terrae. Et qui alii prin¬ cipes terrae nisi reges terrae ? Cum ergo ipsi sint reges qui mercatores, in hac Reuelatione sententiae innuitur nobis, quia pro magnitudine fletus et planctus, in uno locutionis genere diuersas species tangens, ingeminando synonima facit. Aliis 25 sane

pereuntibus

terrenisque

rebus

sublatis,

propter

metum

tormentorum perfidae duitatis, superstites eius, ut supra meminimus, a longe stare, est talia perpeti, si fieri posset, omni mentis adnisu fugere. Quod uero una hora tantas diuitias perisse denuntiat, a passione Domini usque ad finem saeculi 30 hoc

ipsum

clamatur

debemus

intellegere,

: Filioli, nonissima

ex

quo

scilicet

apostolica

uoce

hora est. Sequitur :

,17b-18ET ET

OMNIS GVBERNATOR, ET OMNES QVI IN LOCVM NAVIGANT NAVTAE, ET QVI MARIA OPERANTVR, LONGE STETERVNT ET CLAMAVERVNT, VIDENTES LOCVM INCENDII EIVS ET DICENTES : QVAE

5

Eosdem

ipsos

repetit

SIMILIS

quos

HVIC

CIVITATI

praecedenti

uersu

MAGNAE

iam

?

fleuisse

descripserat. Locum autem incendii ciuitatis uidere dicuntur, subaudis per indicium fumi, id est per praesentium tribulatio¬ num angustias futurarum poenarum notitiam praegustare. Quid uero lugentes dicant audiamus. Aiunt enim : Quae similis 10 huic duitati magnae ? Carnalium quippe animus nil nouit mag¬ num nisi quod corporeis oculis ualet intueri. Terrenam enim peregrinationem pro habitatione deputat caelestis patriae ; salutem corporis, pro summa ducit felicitate ; carnis speciem in uisu atque concubitu Dei amori praeponit ; consortia car15 nalium filiorum consortiis praefert Angelorum ; auri fulgorem, argenti claritatem, gemmarum pulchritudinem anteponit uitae coronis ; errorem nequitiae praefert ueritati ; et idcirco sublatis de mundo habitatoribus atque diuitiis certi super¬ stites negando inferunt dicentes : Quae similis duitati huic 20 magnae ? Ac si dicerent : Nulla. De quibus adhuc subditur : 19

ET

MISERVNT

RVNT

MAGNA, IN MARI 5

PVLVEREM

FLENTES

Quid

ET

IN QVA DE

DIVITES

PRETIIS

per

SVPER

LVGENTES FACTI

EIVS,

caput,

ET

nisi

CAPITA

SVNT

QVONIAM hoc

SVA,

DICENTES

quod

OMNES VNA

ET

CLAMAVE¬

: VAE,

VAE, CIVITAS HABENT NAVES

QVI

HORA

DESOLATA

principale

nostrum

EST. est,

mens uidelicet, uocatur ? Et quid per puluerem, nisi terrena concupiscentia signatur ? Quid est autem mundo ab statu suo 31 1 Io 2, 18

21 sunt

C*

K*

K*

17b-18,

G

24 synonimiam

29 denuntiatur 1 locum]

7 fumi] sui G

mundo]

lacum

a y

G2 ; longum

26 superstes

a y

18 certi] caeteri in marg. a y

19, 2 et2 om. R*

tur C

C

ciuitas + illa ay

modo

G

R

C K G*

2 in maria

28 fugire

R* ; in mari

5 ~ principale quod

ay

R*

R2 a y

7 designa¬

6g6

IN APOCALYPSIN

VIII (i8, 19 - 18, 20)

cadente reprobos super capita sua puluerem mittere, nisi ter¬ reno amore, ne caelestia possint intueri, mentis suae oculos 10 corrumpere

? Quod

nunc

nos

fieri aspicimus.

dolentes

quoque

Iam enim mundus a propria gloria cecidit, iam transeuntibus annis a iuuentute ad senectam perductus est ; et tamen, ut ita dixerim, ad conparationem praecedentium, ipsi qui remanse¬ runt homuntiones, hunc rursum in pristinum statum, etsi non 15 ualentes, conantur erigere ; terrenarum rerum fucis illam diu inueteratam faciem exornare ; strictisque complexibus deos¬ culari, qui si deformitatem eius conspicerent, proculdubio talem amare erubescerent. Sed cur deformis pulcher apparet in 20 rum

est, super capita sua pulue-

oculis, nisi quia, ut dictum

eorum

spargunt,

id est terreno

oculos

amore

praecordiorum

suo¬

rum caecant ? Quo contra conuersorum personae Angelica uoce dicitur : Suadeo tibi emere a me aurum ignitum, probatum, ut locuples fias, et uestimentis albis induaris, ut non appareat confusio nuditatis tuae, et collyrio inungue oculos tuos ut uideas. emundatis

25 Quibus

audire

consequenter

: Beati

mereantur

mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt. Sed iam quid diuina uox admonendo subiungat, audiamus : PROPHET

AE,

QVONIAM

IVDICAV

IT

DEVS

In quibus uerbis ualde notandum 5 turae

auctoritatem

Deus

mortem

DE

est, cum non

EA

IVDICIV

VESM TRVM.

secundum

fecerit

nec

Scrip-

laetetur

in

perditionibus impiorum, cur hoc loco de desolatione reprobae ciuitatis electos admoneat gaudere, quos suos imitatores fieri uoluit, quibus et dicit : Diligite inimicos uestros, benefacite his qui oderunt uos, et orate pro persequentibus et calumniantibus 10 uobis, ut sitis filii Patris uestri qui in caelis est, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super iustos et iniustos. Et rursum : Estote perfecti sicut et Pater uester caelestis perfectus est. Hinc Paulus admonet dicens : Estote imitatores Dei sicut et filii carissimi. Si enim Deus non laetatur in perditionibus 15 impiorum, quomodo isti qui Deum imitari iubentur, de inte¬ ritu malorum laetari admonentur ? Et certe Psalmista huic intellectui concinit dicens : Laetabitur iustus cum uiderit uindictam impiorum ; manus suas lauabit in sanguine peccatorum. Sed sciendum nobis est quia non super damnis impiorum, sed 19, 22/24 Apoc 3, 18 20, 5/6 cf. Sap 1, 13 17/18 Ps 57, 11

25/26 Mt 5, 8 8/11 Mt 5 , 44-43

12/13 Mt 5, 48

13/14 Eph 5,1

1

8 20 EXV 12 senectutem a y 14 remanserunt + sunt G humuntiones LT , A SVPER E A C A E6 Lcur] VM,qui ER 20, 1 et2 om. KG 10 uobis] uos T Sde ANom. CTIay fecti — 13 estote om. G 14 et om. a y ET APOKST 17 uindicta OLI

R*

C

a y

ET

12 per-

IN APOCALYPSIN

VIII (18, 20)

697

20 super iudiciis Dei, quibus Deus iuste mundum examinat, electi hilarescere praecipiuntur. Vnde et hoc loco cum dicitur : Exulta super eu caelum, et Sancti et Apostoli et Prophetae , protinu s causa subinfertur qua dicatur : Quoniam iudicauit Deus de ea iudicium uestrum. Sed nec Psalmista ait : Laetabitur iustus in 25 perditione

impiorum,

sed

signanter

: cum

uiderit

piorum. Iusto enim iudici non concordarentur, ciis eius non gauderent.

uindictam

im¬

si super iudi¬

Sciendum etiam idcirco electos in mundi desolatione super iudiciis Dei delectari, non quo, ut dictum est, ipse perit, sed 30 quo

eorum

mundi iunxit capita diceret

gloria

citius

adpropinquat.

Hinc

Dominus

cum

desolationem futuram denuntiasset, admonendo subdicens : His autem fieri incipientibus, respicite et leuate uestra, quoniam adpropinquat redemptio uestra. Ac si . Cum ex mundi desolatione finem eius adpropinquasse

35 cernitis,

leuate

uos

capita,

id est

ad

amorem

caelestis

patriae

alacriter mentem erigite, corda exhilarate, quia cum diuino iudicio mundus desolatur, his suis tribulationibus aeternas delicias adpropinquasse denuntiat. Dicatur ergo : Exulta super ea caelum, subaudis electorum Ecclesia. 4° Quod autem esset hoc caelum, distincte exposuit dicens : Et Sancti et Apostoli et Prophetae. Vt quid uero super ea exultare debeant, causa manifestatur cum dicitur : Quoniam iudi¬ cauit Deus de ea iudicium uestrum, ac si diceretur : Quia iusto iudicio mundus a Deo fornicans desolatur, gaudete super his 45 iudiciis,

quia

prope

est

Verum

ut

aeternis

bonis

perfruamini.

quia multos ex hac contritione nouimus ad fructuo¬ sam paenitentiam saepe confugi, libet breuiter strictimque ea quae de reprobis diximus, qualiter conuersorum possint aptari personis percurrere, quidue sit eis, aliis pereuntibus, a longe 50 stare,

aut

cur

ex

mundi

destructione

dicantur

flere

ac

super

capita sua puluerem iacere. Plures enim, ut certis tenemus exemplis, quos diuina praedicatio non potuit ad melioris uitae studium inmutare, huius saeculi aduersitatibus fracti, caelestia repedarunt. Hinc est quod de talium persona Dominus per 35 Prophetam dicit : Ecce ego sepiam uias tuas spinis, et sepiam eas maceria, et semitas suas non inueniet, et sequetur amatores suos, et non adprehendet eos, quaeret et non inueniet eos. Tunc dicet : Vadam et reuertar ad uirum meum priorem, quia bene mihi erat tunc magis quam nunc. Siue ergo ex regibus terrae, siue ex

32/33 Luc 21, 28

55/59 Osee 2, 6-7

24/25 imperditione K G 26 concordarent a y 28 ~ electos idcirco K 32 et eleuate C 36 erigere C 43 uestrum] uerum G 46 contentione hac G 47 saepe om. G confugisse G ; confugere a y 52 quod C 53 inmutare] inuitare a y caelesti K* ; celerius G 55 tuas] eius a y 59 terrae om. C*

698

IN APOCALYPSIN

60 mercatoribus,

ex

nauium,

nautis

uel

gubernatoribus

ex

seu

VIII (18, 20)

uniuerso scilicet potentatu saecularis regni, aliis cadentibus mundique desolationem patientibus, propter metum tormen¬ torum a longe stare, est ea mala quae post has tribulationes passura est impia ciuitas paenitendo praecauere. Ille etenim a 65 damnatione

nunc

qui

perhibetur,

esse

longe

reproborum

con¬

fessionis lamento ab eorum prauis operibus elongatur. Ille a ruina malorum longe stare creditur, qui iram districti iudicis 606 confessionis lamento praeoccupare nititur. Vnde et Psalmista admonet dicens : Praeoccupemus faciem eius in confessione. Et

70 notandum

quod

ciuitatis

incendium

indicium

per

in-

fumi

tuentes conuersi, non sedere, sed prae timore stare perhi¬ bentur. Ac si diceretur : Hi qui aeternum incendium prae¬ cauere desiderant, quamquam per confessionem iam ab eo elongauerint, nequaquam in torporis neglegentia sedent, sed 75 rectae

fidei

stabiliti,

operatione

sito intentionis pedem

huc

sancto

a

illucque

mouentes,

non

propo¬

in eo quod coeperant

erecti contra uitia persistunt. Quibus iam per Apostolum prae¬ cipitur : Vigilate et state in fide, uiriliter agite, et confortamini. De hac stabilitate cuidam superbienti idem egregius Praedica80 tor dicit : Tu qui stas, uide ne cadas. Et iterum : Tu quis es qui iudicas alienum senium ? Suo Domino stat aut cadit. Stabit autem. Potens est enim Deus iterum statuere illum. Quod

non

loci corporalis status, sed animi debet intellegi inmobilis con¬ stantia fidei atque operationis. Quorum uidelicet conuersio, 85 gratia

praeueniente

diuina,

ex

eo

initium

dare

uidetur,

quo

uiso ciuitatis flammarum fumo, easdem incendiorum flammas pertimescunt. Reputant enim plerumque tales sibi in animo dicentes : Si praesentes tribulationes quas praecessores nostros pati conspicimus, ad momentum ferre non ualemus, quo pacto 90 de

perpetratis

iniquitatibus

aeterna

Ac si aliis uerbis dicant : Si fumum

supplicia

arsurae

sustinebimus

ciuitatis nunc

?

sustinere non ualemus, quomodo flammas incendiorum eius sustinebimus ? Quod autem sublatis temporalibus lucris idem conuersi lugere dicuntur sic intellegendum est tamquam dice95 retur

: Iam

in

statu

fidei

et

operationis

solidati,

pro

eorum

dementia lamentabunt, qui ea solummodo concupierant, quae unius horae spatio, id est temporaliter perierunt. Ac si dicant : Vae tibi impia ciuitas. Vae tibi saeculum in maligno positum,

69 Ps 94, 2 78 1 Cor 16, 13 84 PRIM 907 C

80 cf. i Cor io, 12

60 seu] siue a y 64 ille enim K G* 74 corporis G uum om. C 815 loco G 80 ualemus] possumus G clementia a y qui] quia a y concupierat R* C K

80/82 Rom

14, 4

82/

75 recte y 81 ser94/05 dicerent G 96

IN APOCALYPSIN

VIII (18, 20)

699

quia ibi thesaurizare quaesisti ubi omnia perdidisti ; et tem100 poralia amisisti et ad aeternas miserias peruenisti. Quid uero sit talibus conuersis prae ingenti tristia puluerem super capita sua mittere adtendamus. Vt enim supra meminimus, capitis nomine hoc quod principale nostrum est, mens uidelicet, designatur. Pulueris quoque uocabulo conside105 ratio infirmitatis ac reatus nostri demonstratur. Hinc Psal¬ mista ait : Memento Domine quod puluis sumus. Hinc Abraham Dei usus locutione dicit : Loquar ad Dominum meum, cum sim puluis et cinis. Hinc probatissimus Iob dicit : Vnum locutus sum, quod utinam non dixissem, et alterum, quibus ultra non no addam ; sed superponam digitum ori meo, et agam paenitentiam in fauilla et cinere. Puluerem ergo conuersis super capita spar¬ gere est ex considerato propriae actionis reatu, humilia de seipsis sentire. Vel certe ab errore ad ueritatem conuersi, pul¬ uerem super capita sua mittunt, ac si diceretur : Principum 1 1 5 suorum faciem exprobrant, a quibus seducti periebant. Subiungitur autem uox exhortantis conuersorum personis congruens, qua dicitur : Exulta super ea caelum, et Sancti et Apostoli et Prophetae, quoniam iudicauit Deus indicium uestrum de illa. Pridem enim fuerant ipsi illa reproba ciuitas, sed 120 iam

per

gratiam

Redemptoris

ad

caelorum

et

Sanctorum,

Apostolorum quoque et Prophetarum numerum transierunt. Omnis autem Ecclesia a principio usque ad finem decurrens istis conprehenditur nominibus. Hanc quoque regulam Do¬ minus tenens ait Apostolis, utique nequaquam usque in finem 125 saeculi in hac uita mansuris : Ecce ego uobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Quae scilicet uerba omni electorum Ecclesiae conuenire nullus ambigit. Hanc Paulus tenens dicit : Nos qui uiuimus, qui residui sumus in aduentu Domini, non praeueniemus eos qui dormierunt. Et rur130 sum

: Deinde

nos

qui uiuimus,

qui relinquimur , simul

rapiemur

cum illis in nubibus obuiam Christo in aera, et sic semper cum Domino erimus. Secundum ergo hanc regulam ipsi conuersi sunt caelum, ipsi Sancti, ipsi Apostoli, ipsi et Prophetae. Dica¬ tur ergo : Exulta super ea caelum, et Sancti et Apostoli et Pro135

phetae,

quam

quoniam

iudicauit

Deus

diceretur : Gaudete

iudicium

ad Christum

uestrum

de

illa.

Tam¬

conuersi, quia cum

106 Ps 102, 14 107/108 Gen 1 8, 27 108/111 Iob 39, 35.34 ; 42, 6 113/115 PRIM 907 B 125/126 Mt 28, 20 128/129 1 Thes 4, 15 130/132 1 Thes4, 17

99 quia] qui C* quoque] uero G R2 a y

ibi] ubi a y ubi] ibi a y 103 nomen y 106 quod] quoniam a y 114 sua om. a y

118 et1 om. R G

~ reproba illa G om. G

131 in nubibus

~ conuersi ad christum

uestrum]

uerum

121 transeunt G om. G*

G

132

G

hic G 104 115 peribant

119 ipsi om. C

127 omnia K G

~ hanc ergo G

illi a y

129 et rursum

135 de] in G

136

700

IN APOCALYPSIN

VIII (i8, 20 - 18, 21)

essetis Babylon impia ciuitas et contra salutem uestram age¬ retis, uindicauit in uobis Deus quod illi displicuit in uobis, sed pro uobis. Iudicium enim uestrum exercuit, cum uestris car140 nalibus desideriis obuiauit, ac per hoc et se et uos de uobis uindicauit. O quam saeuus ipse sibi extiterat Saulus ille perse¬ cutor, qui omni conamine contra semetipsum pugnabat. Et quis pro illo contra ipsum repugnaret, nisi uox illum de caelo prosterneret ? Quamobrem gaudere et exultare debemus cum 145 aliqua aduersa in hac peregrinatione rebelles patimur, scientes proculdubio quia paterno affectu pro nobis ipse Conditor noster iusto iudicio contra nos obpugnat. Huic sensui Psalmista con¬ cinit dicens : Eripe me, Domine, ab homine malo, a uiro iniquo libera me, subaudis, a meipso. Hinc rursum dicit : Domine, 150 libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Hinc iterum exorat dicens : Iudica iudicium meum, et redime me. Ac si diceret : Fac mihi uindictam de me. Et postquam uindicaueris a seruitute diabolicae dominationis redime me. His igitur conuersorum personis congruenter aptatis, quae repro155 borum etiam conuenire uidentur, ad propositum nunc exposi¬ tionis ordinem reuertamur. Sequitur :

18, 21

ET SVSTVLIT VNVS ANGELVS ET

MISIT

IN

MARE

MAGNA

DICENS

CIVITAS

FORTIS QVASI MOLAREM I HOC

ILLA,

ET

IMPETV VLTRA

MAGNVM,

MITTETVR

IAM

NON

BABYLON

INVENIETVR.

Quis igitur iste Angelus est, nisi ille de quo, ut saepe iam 5 diximus, a Propheta dictum est : Vocabitur nomen eius magni consilii Angelus, uidelicet Dominus Iesus Christus ? Quia enim Angelus interpretatur nuntius, et Dominus de beata Virgine natus euangelium, id est bonum nuntium, hominibus primus attulit, recte uocabulum Angeli singulariter inter cete10 ros praedicationis suae nuntios accepit. Qui bene et unus, et fortis uocatur, quia et unus est Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, et ad debellandas aereas potes¬ tates is qui in carne infirmus apparuit per internam diuinitatis suae uirtutem fortis et potens extitit. De quo scriptum est : 15 Dominus fortis et potens, Dominus potens in proelio. Et rursum : Dominus uirtutum , ipse est rex gloriae. Quid autem significatur per lapidem magnum molarem, nisi pondus peccatorum quod ex temporali contrahitur actione ?

148/149 Ps 139, 2

149/150 Ps 119, 2

21, 5/6 Is 9, 6 LXX 908

11/12

1 Tim

151 Ps 118, 154

2, 5

15/16

Ps 23, 8.10

17/29

PRIM

B

137 uestram

+

cauit om. R *■ 21, 1 fortis +

et] sed G

impie G

138 ~

deus in uobis G

140 ac —

141 uindi¬

147 pugnat G lapidem

R

C

5 nomen

eius om. G

10 et unus

om.

G

12

IN APOCALYPSIN

VIII (18, 21)

701

Quia enim per molam figuratim actio temporalis exprimitur, 20 potest congruenter lapis molaris pro pondere peccatorum ac¬ cipi quod ex eadem actione contrahitur, tropica scilicet locu¬ tione, ab efficiente illud quod efficitur ostendente. Recte nam¬ que per molam actio saecularis designatur, quae mentes homi¬ num dum pro appetendis terrenis uoluptatibus exercitatas 25 reddit,

quasi

quibusdam

rotatibus

in gyrum

uertit.

Nam

quia

temporalis actio molae significetur uocabulo, testatur Domi¬ nus qui de hominibus in extremitate saeculi positis loquitur dicens : Tunc erunt duae molentes in mola, quarum una adsumetur et altera relinquetur . Quod tale est tamquam si diceret : 30 Cum

dies

iudicii

inprouisus

aduenerit

in

actione

saeculari,

et

electae animae quae in supernis adsumantur et reprobae quae deorsum mergendae relinquantur inuenientur, propterea sci¬ licet, quia quaedam earum frumentum ex quo reficiantur, quaedam uero zizania molendo conterunt ex quibus caecentur, 35 quaedam subaudis uirtutes, quaedam autem uitia in ipsis contrahunt actionibus. Si ergo per molam actio saecularis ex¬ primitur, non incongrue, ut diximus, pondus peccatorum quod ex ipsa contrahitur actione, ipsius molaris magni nomine dicimus figurari. 40 Quid uero profundum significat maris nisi extremam dam¬ nationem peccatoris ? Quid itaque Angelum unum ac fortem quasi molarem magnum in mari mittere et ad instar illius Babyloniam submergi denuntiare, nisi Dominum nostrum Iesum Christum, manentes sententias transeuntibus uerbis de 45 reproborum extrema damnatione figuratim proferre ? Quod 607 tunc mihi uidetur per semetipsum primum fecisse cum dixit : Qui scandalizauerit unum de pusillis istis qui in me credimt, expedit ei ut stispendatur mola asinaria in collo eius et demer¬ gatur in profundum maris. Quod non de solo litis scandalo 50 debemus

accipere,

sed

de

omni

specie

peccatorum,

secundum

illam regulam quam sancta Scriptura frequentat. Hinc Domi¬ nus ait : Si scandalizat te oculus tuus, manus uel pes, abscide eum et proice abs te. Et quid per oculum, manum uel pedem, nisi carnalis cogitationum propinquitas hoc loco debet intel55 legi ? Numquidnam qui inimicos iubemur diligere, propter scandalum litis propinquos debemus abicere ? Absit. Sed prop¬ ter illud scandalum peccati quod ex eorum imitatione contra¬ hit anima nostra. Hinc est quod Mariae Magdalenae post ab-

28/29 Mt 24, 41 55 cf. Mt 5, 44

26 temporalis — + est R2 a y 57 peccanti C

47/49 Mt 18, 6

49/53 PRIM

908 A

52/53 Mt 18, 8-9

uocabulo om. R* 37 dicimus C 38 ex om. K * 41 itaque 42 mare a y 45 reproborum om. G 54 cognationum C 58 nostra] nam G

702

IN APOCALYPSIN

VIII (18, 21)

iecta crimina dicitur : Vade in pace. Ac si ei diceretur : Nunc scandalo

in peccati

60 usque

in paceuirtutum

fuisti, sed iam

per¬

fice cursum. Quod enim ad omnem peccatorum speciem scan¬ dali nomen pertineat testatur etiam Paulus dicens : Quis infir¬ matur, et ego non infirmor ? Quis scandalizatur , et ego non uror ? subaudis non scandalizor ? In ipsa enim sua ustione, scandali inclusit, quia

65 nomen

ratio

consequens

fuit, ut sicut

negando

dixit : Quis infirmatur , et ego non infirmor ? sic etiam diceret : Quis scandalizatur , et ego non scandalizor ? Quod utique com¬ passione tantum ac pia simulatione eum fecisse dubium non est. Sed multum est quod dico, si hoc ex ipsius uerbis non ad70 firmo.

Ait

enim

idem

egregius

Praedicator

: Cum

liber essem

ex omnibus, omnium me seruum feci ut plures lucrifacerem; et factus sum Judaeis tamquam Iudaeus ut Iudaeos lucrarer ; his qui sub lege sunt, quasi sub lege essem, cum ipse non essem sub lege, ut eos qui sub lege erant lucrifacerem ; his qui sine lege 75 erant, tamquam

sine lege essem,

cum

sine lege Dei

non

essem,

sed

in lege essem Christi, ut lucrifacerem eos qui sine lege erant. Factus sum infirmis infirmus, ut infirmos lucrifacerem. Quod si forte quis temere contendat ustionem non pertinere ad scandalum peccati, respondeat quisquis ille est qualiter 80 accipiendum

sit quod

huic

sensui

consona

uoce

Psalmista

concordans dicit : Per diem sol non uret te, neque luna per noc¬ tem. Et qui alii hoc loco per diem et solem, lunam et noctem intellegendi sunt, nisi Christus et Ecclesia, uel certe prosperi¬ tas et aduersitas ? Illos etenim per diem sol non urit neque 85 luna

per

noctem,

qui

Ecclesia, nequaquam

in eo

quod

recte

sentiunt

erroris scandalum

de

Christo

et

incurrunt, uel certe

neque in prosperis elatione depereunt, neque in aduersis des¬ peratione succumbunt. Quid est ergo dicere : Qui scandalizauerit unum de pusillis istis qui in me credunt, expedit ei ut sus90 pendatur

mola

asinaria

in collo eius et demergatur

in profundum

maris, nisi : Tolerabilius est quempiam ut saecularium actio¬ num adgrauatus peccatis ultima poena solus damnetur, quam ut religiosam uitam degentibus semet adsocians atque exem¬ plum malae operationis praebens, tot caelibatum tenentes 95 ad

peccati

uoraginem

trahat,

et

ad

extremum

cum

pluribus

suis sequacibus, immo pro pluribus aeterna supplicia susti¬ neat ? Patet certe, ut mihi uidetur, omnes transgressionum species nomine scandali generaliter designari. 59 Luc 7, 50 62/03 2 Cor 11,29 70/77 1 Cor 9, 19-21 AB 81/82 Ps 120, 6 87/91 Mt 18, 6

80/84 PRIM

908

60 uirtutum om. G 64 ~ ustione sua G 65 quia] quoniam G 67 non scandalizor om. R 69 ex om. C ~ non ex ipsius uerbis G 70 ait enim] aut non G 75 ~ dei lege a y 78 si om.y 82 alii om. G solem + et a y 84 uret K 91 est om. G ut quispiam a y saecularium] singularium y 95 et] atque G

IN APOCALYPSIN Quod 100

Et

autem

amplius

VIII (18, 21 - 18, 22a)

post reprobae ciuitatis subuersionem

non

inuenietur

: subaudiendum

est

in

703

dicitur :

Hierusalem,

id est in electorum Ecclesia, in qua nunc communiter mali cum bonis praesentem uiam peragant. Quodque ad similitudinem molaris magni mergenda praedicitur, non Dei uoluntatis esse, sed suis probatur perire iniquitatibus, cuius uox, ut arbitror, 105 in Psalmis resonat dicens : Iniquitates meae supergressae sunt caput meum ; sicut onus graue grauatae sunt super me. Insinuat ergo Dominus quo merito prauorum damnetur iniquitas, seque ab his inmunem esse denuntiat dicens : Nolo mortem peccatoris , sed ut magis conuertatur et uiuat. Sequitur :

18, 22a

et vox citharedorvm

et mvsicorvm,

et

tvba,

non

et tibia canentivm

avdietvr

in ea

amplivs.

De illis quinque corporis sensibus sonum Spiritus Sanctus supra distulerat, quem nunc repetendo conplectens, simul de 5 mundo inter alia auferri praedicit. Ex cuius autem persona hoc idem Spiritus Dei dixerit curiosus fortasse animus inquirit. Cui ad haec respondere nobis quidem non pigrum, illi autem exis¬ timamus necessarium. Nisi enim fallor, iam saepe in hoc nos¬ trae expositionis opere dixisse me memini, quia praefatus 10

Spiritus

in

hac

Apocalypsi

cum

per

Iohannem

loquitur,

modo

ex persona propria, modo ex uniuersalis Ecclesiae, modo au¬ tem ex eiusdem Iohannis, modo uero de Domini Saluatoris uerba depromit. Ex persona scilicet propria cum dicit : Qui habet aurem audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis. Ex uniuersalis 15 autem Ecclesiae cum dicit : Audiui alteram uocem de caelo, dicentem : Exi de ea populus meus. Et illud : Venit ad me unus ex septem Angelis, habentibus septem fialas plenas septem plagis nonissimis , et locutus est mecum dicens : Veni, et ostendam tibi sponsam, uxorem Agni. Ex Iohannis uero persona, cum per 20

eum

dicit

: Et

ego

Iohannes

qui

audiui

et uidi

haec.

Et

postquam

audissem et uidissem, cecidi ut adorarem ante pedes Angeli, qui mihi haec ostendebat. De Domini quoque Redemptoris, cum dicit : Vidi Angelum descendentem de caelo, habentem claritatem magnam, et terra inluminata est a claritate eius. Rursum hoc 25

quod

supra

praemissum

105/106 Ps 37, 5

Apoc

16/19

unus

Angelus

fortis

quasi

908

Apoc

B

13/14

21, 9

Apoc

20/22

2, 7.11.17.29

Apoc

22, 8

; 3, 6.13.22 23/24

Apoc

15/16

18, 1

Apoc 25/27

18, 21

101/102

~

tas K G

mali

cum

bonis

106 meum

17 fialas —

20 et1 om.

a y

+ lapidem C

communiter

-f- et a y

22a, 5 aufert praedicat

a y

: Sustulit

108/100 Ez 33, 11

2 2 a, 3/5 PRIM 18, 4

est

G

10 iohanni

18 nouissimis]

22 haec

om. K

G*

G

102 peragunt

107 quo plagas

utique G

(per om.) R

C

nouissimas

de] ex a y

G a y

14 aurem

y

103

uolun-

100 *— - magis ut y +

17 plenas

24 rursumque

C

audiendi

om.

K*

25 fortis

704

IN APOCALYPSIN

molarem

VIII (i8, 22a - 18, 23b)

magnum,

et misit illum in mare dicens : Hoc impetu mittetur Babylon magna, et ultra iam non inuenietur . Et ut breuiter quae ad huius loci pertinent consonantia perstringamus, praemisit idem Spiritus Dei Filium in forti uoce exclamasse, 30 ac derfidae

duitatis

ruinam

iam

factam

narrasse

persona Ecclesiae subiunxit qualiter ab eodem

; deinde

ex

sit caelesti uoce

conpulsa de medio Babylonis exire ; atque in extremis uindictam suis persecutoribus iubeatur rependere, qualiterque omnia terrena atque caduca de mundo 35 pria consequenter

ostendit

sint peritura, ex persona pro-

; rursumque

ad personam

Filii Dei

redit et ipsum loquentem introducit, qualis ad ultimum ruina malorum sit ; indeque ad propriam apostrofon facit et hoc quod in praemisso uersu dicitur, ex sua commendat. Sed iam sequentia uideamus. 40 tae pertineant

Adhuc

enim quae ad usum

prosequitur

et dicit

18, 22b- ET OMNIS ARTIFEX ET OMNES ARTES NON 23a AMPLIVS, ET VOX MOLAE NON AVDIETVR LVMEN 5

LVCERNAE

Haec

humanae

ui-

:

INVENIENTVR IN TE IN TE AMPLIVS, ET

NON LVCEBIT TIBI AMPLIVS, ET VOX SPONSI ET SPONSAE NON AVDIETVR IN TE ADHVC.

quia aperta

sunt

expositione

non

indigent.

Quia

uero

expositione non egent, silentio praeteriri debent. Cur autem his bonis fraudetur inpudens meretrix, causa subinfertur qua dicatur : 18, 23b

QVIA MERCATORES

TVI ERANT

VENEFICIIS

PRINCIPES

TVIS

TERRAE,

ERRAVERVNT

ET QVIA IN

OMNES

GENTES.

Quod tale est tamquam si diceretur : Quia in uita tua male usa es temporalibus bonis, et ipsis iuste ultra fraudaberis et 5 suppliciis

aeternis

damnanda

submergeris.

Ex

ipsis enim

prin¬

cipibus terrae ac mercatoribus, sed et ex omnibus gentibus, ipsa impia ciuitas constat ; et cum mercatores eius principes terrae fiunt, ipsa infelici commutatione pro terrenis lucris suo¬ rum animas uenales tradens, elationis fastu super subiectos 10 in sublime

tollitur, atque

cum

in ueneficiis

eius, id est in male¬

ficiis eius omnes gentes errant, ipsa proculdubio suis se maleficiis nutabundam reddit. Sed more solito diuiditur genus in species, ut intellegamus eos qui principatum super ceteros tenent amplius auaritiae studere, ac magnorum nefandis 13 exemplis

uulgi

2 ;ib, 3/5 PRIM

multitudinem

deperire.

Sequitur

:

908 C

28 consonantiam a y 31 ~ caelesti sit G ultimum G 37 apostrofam R ; apostrofonam

22b-23a, 3 tibi] in te a y 23b, 3 mala y maleficiis + ut a y

30/37 ~ ruina malorum C ; apostrophen a y

sit ad

8 dicitur a y

10 sublimi K G

eius] suis G *

11 se om. K*

12

608

IN APOCALYPSIN 18, 24

ET IN EA

SANGVIS EST,

VIII (18, 24 - 19, 1-2)

PROPHETARVM

ET

OMNIVM

QVI

ET

SANCTORVM

INTERFECTI

705 INVENTVS

SVNT

IN TERRA.

Vsus diuinae locutionis est, ut cum ad praesentem personam sermo loquentis dirigitur, subito tamquam de absente uerbum 5 proferatur,

quod

in

hac

praemissa

locutione

prudens

lector

saepissime fieri facile animaduertit. Ita enim uariatur in sin¬ gulis, ut modo ad secundam personam, modo de tertia sermo proferatur. Kt ut in dubium non ueniant quae dicimus, supe¬ riori uersu tamquam ad secundam praesentemque personam

10 dictum

fuerat

: Et omnis

artifex et omnes

artes non

inueniuntur

in te amplius , et uox molae non audietur in te amplius , et lumen lucernae non lucebit tibi amplius, et uox sponsi et sponsae non audietur in te adhuc ; quia mercatores tui erant principes terrae, et in uenepciis tuis errauerunt omnes gentes. In hoc uero sequen15 ti quasi

de tertia absenteque

dicitur

: Et in ea sanguis

tarum et Sanctorum inuentus est, et omnium in terra. In quibus utique uerbis apertissime in una ciuitate Babylonia corpus diaboli de crepari. Si enim omnium qui interfecti sunt 20 ea inuentus

est, sine

dubio

per

totum

Prophe¬

qui interfecti sunt declaratur totum suis excessibus in¬ in terra sanguis in

orbem

quo

martyres

interfecti sunt, ipsa execrabilis ciuitas crudelitatem necis exer¬ cuit. Sanguis autem in ea inuentus dicitur, subaudis peccatum ex effusione sanguinis perpetratum. Sciendum uero quia, ut saepe iam diximus, et illi sanguinem Prophetarum atque Sanc-

25 torum

fudisse

inueniuntur,

qui

dicta

illorum

in

alium

sensum

quam prolata sunt deriuantes, prauae hereseos dogma con¬ scripserunt, eo uidelicet locutionis modo, quo dicere solemus, cum quis sermones nostros contra uotum cassare uoluerit : Occidis me. Secundum hunc etiam locutionis modum nunc 30 usque

19, 1-2

ab

hereticis

Christus

occiditur.

Siue

autem

carnalium

uitiorum auctores, siue martyrum interfectores caelestis irae uindicta damnentur, super eorum perditionem iudicia Dei dignis necesse est laudibus cumulari. Vnde et sequitur : POST HAEC AVDIVI QVASI VOCEM MAGNAM TVBARVM MVLTARVM

DICENTIVM

: ALLELVIA,

LAVS

ET

GLORIA

ET

VIRTVS

DEO

NOSTRO EST, QVIA VERA ET IVSTA SVNT IVDICIA EIVS, QVI IVDICAVIT DE MERETRICE MAGNA QVAE CORRVPIT TERRAM IN PROS5 TITVTIONE

24, 10/14 Apoc

MANV

EIVS.

18, 22-23

24, 1 et1 om. C

ET

SANGVINEM

ITERVM

17/10 PRIM

SERVORVM

DIXERVNT

18 de] ex a y

27 locutionis om. y 33 commulari R C R

25 sensum

om. K

30 ~ christus ab haereticis a y

C

SVORVM

: ALLELVIA.

908 D

et2 om. R C K G, sed cf. infra l. 10

12 tibi] in te a y

1-2, 3 qui] quia

VINDICAVIT

ET

SVA,

DE

10 dictum om. K G 26 diriuantes

R2 C2 a y

32 uindicta om. C*

706

IN APOCALYPSIN

VIII (19, 1-2)

Si quaerimus ex cuius persona haec Spiritus Sanctus dicat facile inuenimus, quia ex uniuersalis Ecclesiae, cuius figuram tunc gerebat Iohannes ; hanc enim uocem ipsa profert, hanc 10 ipsa

audit.

Sciendum

uero

quia

in

eo

quod

dicit

Post

haec,

quantum ad uisionem pertinet huius Reuelationis, non est diuersitas temporis, sed ordo narrationis. Quae sit autem uox quam audierit aperit cum subiungit : Quasi uocem magnam tubarum multarum. Magna scilicet, quia ualde magnum est 15 quod loquitur. Tubarum autem multarum, subaudis praedica¬ torum multorum. Multae tubae, sed una uox, quia omne quod loquuntur, in unius fidei concordia altrinsecus sibi coeunt. Istae etenim sunt sacratissimae iubelei illae tubae, quae septinario dierum numero quibus praesens tempus euoluitur, mu20

ros

hierichontinos

mystice

deiciunt.

Vbi

autem

haec

uox

audi¬

tur, nisi in caelo quod est Ecclesia ? In ipsa enim auditur, per quam et profertur. Sed ianr quid dicat audiamus. Alleluia, laus et gloria et uirtus Deo nostro est, quia uera et iusta sunt iudicia eius. Hoc praece25 dentes fortissimi patres, hoc nos infirmantes paruuli dicimus, hoc dicere admonemus, scilicet ut omnes in eo laudem et glo¬ riam et uirtutem Dei praedicent, quo uera et iusta sunt iudicia eius. Alleluia enim interpretatur Laudate Dominum uel laus Domini. Hinc namque in Psalmo canimus : I ustus es, Domine, 30 et rectum

indicium

tuum.

In

quo

autem

iusta

et

uera

sunt

iudi¬

cia eius, nisi in eo quo iudicauit de meretrice magna, quae corru¬ pit terram in prostitutione sua. Terram itaque in prostitutione sua meretrix corrumpit, cum carnales quilibet corpora sua simul et corda uoluptatibus enutriunt, quibus per Iacobum 35 exprobrando dicitur : Epulati estis super terram, et in luxuriis enutristis corda uestra in die occisionis. Subiungitur autem adhuc causa iudiciorum Dei cum dici¬ tur : Et uindicauit sanguinem seruorum suorum de manu eius, subaudis in eo uera et iusta iudicia eius, quod se facturum esse 40 per semetipsum repromisit, cum in Euangelio de huius cor¬ poris persona generaliter iustorum sanguinem exigendum sub specie Israhelis praedixit. Ait enim : Ecce mitto ad uos sapientes et scribas, et ex illis occidetis et crucifigetis, et ex eis flagellabitis in synagogis uestris, et persequemini de duitate in duitatem, ut 45 ueniat super uos omnis sanguis iustus, qui effusus est super ter¬ ram, a sanguine A bel iusti usque ad sanguinem Zacchariae filii

1-2, 19/20 cf. Ios 6, 4

29/30 Ps 11 8, 137

35/30Iac5,5

42/47 Mt 23, 34-35

10 uero + est G 12 temporum G* 17 coit a y 18 ~ illae iubilaei a y 20 ierichuntinos a y 26 admonemur a y 27 quo] quoniam G 29 psalmis

C

31 quod G

43 et2 om. R* G

IN APOCALYPSIN

5°

55

60

65

70

VIII (19, 1-2 - 19, 3)

707

Barachiae, quem occidistis inter templum et alture. Quod utique ad Iudaeorum quidem gentem specialiter pertinet, sed in illa specie, ut Scripturae moris est, genus locutionis interseritur. Quantum enim ad significationem, templi atque altaris nomine populorum ac sacerdotum summa conplectitur, quia tem¬ plum ad populum, altare uero ad sacerdotes pertinere uidetur. Inter templum itaque et altare sanguis Prophetae effunditur, quia nimirum populorum ac sacerdotum crudelitate Christi martyres iugulantur. Quod non solum in Iudaica plebe atque in incredulis nationibus corporaliter factum fuisse, uerum etiam nunc usque in falsis Christianis spiritaliter ac per hoc nequius heri cernimus. Et utinam nunc crudelius non perse¬ querentur Dei populum, malo imitationis exemplo animas occidendo, quam tunc persecuti sunt gladiis, sola corpora tru¬ cidando. \ tinam, inquam, non deterius nunc persequerentur sacerdotes Christianorum tacendo ac male operando, quam tunc persecuti sunt pontifices Iudaeorum contra Christum oblatrando. De quorum scilicet manibus auditorum sanguis, Propheta adtestante, exquiritur. Quod autem de electis subditur : Et iterum dixerunt : Alleluia, in repetitione uerbi indeficiens atque succrescens eorun¬ dem laudis affectus super iudiciis Dei declaratur. Ex quorum persona Psalmista loquitur dicens : Benedicam Dominum in omni

tempore,

semper

laus

eius

in

ore

meo.

Quae

scilicet

laus

in

hac quidem uita perfecta monstratur, sed post hanc uitam tunc erit perfectior, quando de reproborum damnatione nullus remanserit compassionis dolor. Sequitur autem adhuc de im¬ piorum manentibus poenis sub specie ciuitatis meretricantis 75 ac dicitur : 19, 3

ET

FVMVS

EIVS

ASCENDET

IN SAECVLA

SAECVLORVM.

Ac si diceretur : Aeternalis et tetra erit flamma, cuius fumus ascendere non desinet. Ecclesia enim in praemissa perseuerante laudis laetitia, perditionis fumus permanet impiorum. Sed 5 si superius hunc arsurae ciuitatis fumum in praesenti adhuc uita reprobi degentes atque a praefata ciuitate longe stantes uidisse perhibentur, quaerendum nobis est, si de corporeo fumo ex corporeo utique igne ascendente dictum est, quomodo eum idem reprobi ualuerint intueri ? Et certe, quia nihil aliud quod 10 sano intellectui congrueret inuenire potuimus, per fumum eius-

50/52 PRIM

909 A

3, 3/4 PRIM

05 cf. Ez 3, 18 ; 33, 8

00/70 Ps 33, 2

909 A

48 quidem om. G. 51 summa — 54 sacerdotum om. G 53 prophetarum 58 ~ non crudelius nunc ay ; non crud. non C 71 perfecta — uitam om. K* 3, 4 laudat C

5 hunc om. R

10 congrueret] conueniret G

a y

potui G

708

IN

APOCALYPSIN

VIII

(19, 3 - 19, 5)

dem arsurae ciuitatis, praesentes tribulationes figuratas fuisse exposuimus, tamquam scilicet specimen ignis aeterni, quod nunc reprobi ualent uidere. Nunc enim ipsa meretrix ciuitas ligna sibi quibus cremetur, id est peccata adgregans, praesen15 tium tribulationum angustiis fumat, quas uidelicet, quia in 609 futurum aeterna poena subsequitur, quasi post fumum flamma erumpit. Sed quia aeternarum poenarum fumus in saecula sae¬ culorum ascendere dicitur, praesentes uero ac temporales pressuras cum tempore finire ueraciter dicimus, cogimur fateri, 20 non uno modo fumum eiusdem ciuitatis intellegi debere, sed unum esse figuraliter expressum, qui nunc a reprobis aspicitur et quandoque finitur ; alterum corporeum, qui nunc ab eisdem non uidetur, quos cum inuoluerit numquam finietur. Sequitur : 19, 4 ET CECIDERVNT SENIORES VIGINTIQVATTVOR ET QVATTVOR ANIMALIA,

ET ADORAVERVNT

DEVM

SEDENTEM

DICENTES

SVPER

: AMEN,

THRONVM ALLELVIA.

Sicut plerumque in Scriptura sacra genus in species diuidi5 tur, sic saepe genus generi iungitur, cum unum horum ad nar¬ randum sufficere probetur. Hoc enim generaliter significant vigintiquattuor seniores quod quattuor animalia, electorum uidelicet Ecclesiam. Quia enim subiectorum facta uice Dei examinat, recte per seniores, quia uero internae uiriditatis 10 pascua inquirit, digne per animalia figuratur. Quod autem idem seniores atque animalia adorantes cadere dicuntur, Ec¬ clesiae humilitas ac deuotionis intentio in hoc facto declaratur. Quid uero adorantes

dicant, audiamus.

Aiunt enim dicentes :

Amen, Alleluia. Ac si iustorum Ecclesia, quod supra iam fece15 rat, ingeminando dicat : In eo uere laudandus es, quo siue propter uoluptatum inlecebras, seu propter sanctorum sangui¬ nis effusionem, non nisi iuste reprobos condemnas. Amen quip¬ pe interpretatur : Vere, Alleluia autem, ut supra meminimus : Laudate Dominum, uel Laus Dei. Sciendum sane quia idem 20 ipsi generaliter thronus Dei sunt, qui sedentem super thronum adorantes conlaudant et idem specialiter in vigintiquattuor thronis sedere describuntur, quia una eademque Ecclesia et generaliter in cunctis suis membris ut unus thronus praesidetur a Christo, et specialiter in quibusdam bis duodenos mystice 25 praesidet thronos. Sequitur : 19, 5 ET VOX DE THRONO EXIVIT DICENS ! LAVDEM DICITE DEO

12 specimen] speciem a y 14 ligna] signa y 15/16 in futurum] post fumum G 17 ~ fumus poenarum G 19 finire] uenire y 4, 8 ecclesia C a y 10 figuratur — 11 animalia om. X* 12 ac om. y 15 uero Cay 10 seu] siue G 19 dominum] deum G 21 et om.ay in om. K G

22 describuntur]

nos mystice praesidet G

dicuntur

G

23 praesidentur

G y

24/25 ~ thro¬

IN APOCALYPSIN NOSTRO

OMNES

SERVI

EIVS,

ET

VIII (i9) 5)

QVI

TIMETIS

EVM

7o9

PVSILLI ET MAGNI.

Hoc non semel, sed iam secundo in praemissa locutione Ec5 clesia fecisse narratur, quod hic fieri iubetur. Iam enim in tubis caelestibus praedicans, iam in uigintiquattuor senioribus quattuorque animalibus adorans, Deum super iudiciis eius conlaudasse describitur. Sed ut haec eadem laus indeficiens perseue ret, mutua membrorum suorum exhortatione semetipsam in¬ io format. Nam cum uox de throno exiens seruorum aures pene¬ trat, nimirum serui ad conseruos exhortationis sermonem proferunt. Pusilli itaque sunt in Ecclesia, ad quos Apostolica uox dirigitur qua dicatur : N on potui uobis loqui quasi spiritualibus , sed quasi carnalibus / tamquam paruulis in Christo lac uobis 15 potum dedi, non escam. Nondum enim poteratis, sed nec adhuc potestis. Magni uero sunt, de quibus Saluator in Euangelio ait : Qui fecerit et docuerit sic homines, magnus uocabitur in regno caelorum, subaudis, in Ecclesia electorum. De quibus etiam per Apostolum dicitur : Sapientiam loquimur inter per 20 fectos. De utrisque autem iustus homo et ore Domini laudatus, dicit : Paruus et magnus ibi sunt, subintellegis in regno Filii dilectionis Dei. Inter haec autem quaeri potest, cum Iohannes in Epistola sua dicat : Timor non est in caritate, sed perfecta caritas foras mittit timorem, quoniam timor poenam habet, qui 25 aiitem. timet, non est perfectus in caritate, cur hoc loco simul magni cum seruis pusillis Deum timere dicantur, quem amare iubentur ? Si enim magni sunt, utique in caritate perfecti sunt, ac per hoc iam non est timor in caritate, sed perfecta caritas foras mittit timorem. In qua tamen soluenda quaes30 tione

nullus

nos labor

adstringit,

quia hanc

sanctorum

Patrum

sedulitas ad plenum enodauit. Est enim timor dilectionis cari¬ tati coniunctus, quo timent magni perfectique serui, ne in ipsam dilectionem peccent, ne ipsam dilectionem amittant propter quam omnia in hac uita peragunt. Deus enim caritas 35 est, et qui manet in dilectione, in Deo manet et Deus in eo. In hac itaque dilectione positus, tantum quis bonum ope¬ ratur, quantum sobrie metuit, et tantum sobrie metuit ac bonum operatur, quantum caste diligit. Rursum est timor seruilis, a caritate seclusus, quo timent serui inperfecti ne 40 caedantur, ne torqueantur, ne damnentur ; et ideo prae-

12/20 PRIM 909 B 2, 6

21 Iob 3, 19

13/1« 1 Cor 3, 1-2 23/25 x Io 4, 18

17/18 Mt 5, 19

19/20 1 Cor

34/35 1 Io 4, 16

5, 0 in om. K G 8 describitur] dicitur G 11 profertur C 13 dicitur a y ~ loqui uobis K 19 etiam om. G 22 dilectionis om. G 23 dicit G 35 33 dilectionem1 — ipsam2 om. C 30 adstringat R C 26 dicuntur G dilectione] charitate a y

7io

19, 6

IN APOCALYPSIN

VIII (19, 5 - 19. 6)

cepta Domini sui implere contendunt, nequaquam scilicet pro eo quia Dominum diligunt ac ne eius dilectionem amittant iussa peragunt, sed quia, ut dictum est, damnari metuunt. Sequitur : ET AVDIVI QVASI VOCEM TVBAE MAGNAE, ET SICVT VOCEM AQVARVM MVLTARVM, ET ! ALLELVIA, DICENTIVM

5

MAGNORVM SICVT VOCEM TONITRVVM DEVS DOMINVS REGNAVIT QVONIAM NOSTER OMNIPOTENS.

Hoc loco iustorum Ecclesia quod fieri monuerat agens, non solum iam super iustitiam qua damnat iniquos, sed etiam super misericordiam qua saluat electos, Deum dum praedicat conlaudat. In tuba itaque praedicatio exprimitur, de qua per Esaiam dicitur : Quasi tuba exalta uocem tuam. Et quia haec

10 non aliis nisi populis congruunt, idcirco uox tubae, praedica¬ tionis scilicet uox, aquarum multarum, id est populorum mul¬ torum esse perhibetur. In uoce autem tonitruum magnorum, non solum ille timor seruilis, quo diem iudicii serui pauescunt pusilli, uerum etiam ille designatur castus et sobrius, quo 15 diligendo timentes eundem diem aduenire desiderant magni. Quid itaque Ecclesia siue concorditer praedicans, siue dis¬ similiter metuens dicat, audiamus. Ait enim : Alleluia, quoniam regnauit Dominus Deus noster omnipotens. Ac si singula eius dicerent membra : In eo fortiter a nobis conlaudandus 20 est, quo super nos, qui dudum regnum eramus diaboli, regnare uoluit, moriens et resurgens pro nobis. Cuius etiam omnipo¬ tentia in eo principaliter esse cognoscitur, quo is qui potuit in principio temporis mirabiliter hominem formare, potuit etiam in fine temporum idem Deus homo factus mirabilius reformare. 25 Sed huius magis est diligenda, magis est amplectenda caritatis misericordia quam admiranda potentia. Denique is qui omni¬ potens est, poterat, si uellet, quolibet alio ingenio redimere perditos homines, ut ipse Deus non fieret pro hominibus homo, sed pietatis uisceribus tactus, ut ostenderet inquantum eum 30 diligeret, formam serui accipiens, paulominus quam Angeli minoratus, semetipsum exinaniuit. Hac sua caritatis miseri¬ cordia eos qui perierant quaesiuit ; hac sua humilitate quos quaesiuit inuenit. Inuenit autem puniendos, sed ex eis quos uoluit misericorditer elegit saluandos. Ex his denique per san35 guinem passionis suae Ecclesiam sibi adunauit, quamque ad tantae dignitatis gloriam perduxit, ut eam sibi eligeret spon¬ sam, quae nec utilis esse meruerat serua. Quamobrem de tam 6, 8/12 PRIM PRIM 909 D

909 C

41 nequam

41/42 pro eo om. a y

y

6, 13 pauescunt ex eis] eis R*

+ et C

C* ; eos C2

9 Is 58, 1

30/31 cf. Phil 2, 7 ; Hebr

18 deus om. K G 37 utilis om. R*

2, 7

20 ~ eramus regnum G

31/37

33

IN APOCALYPSIN

19, 7

VIII (19, 6 - 19, 7)

7n

ineffabili pietatis sacramento mutua exhortatione laetari nar¬ rantur electi, cum eorum uoce protinus subinfertur : GAVDEAMVS VENERVNT

ET EXVLTEMVS NVPTIAE AGNI,

ET ET

DEMVS GLORIAM EI, QVONIAM VXOR EIVS PRAEPARAVIT SE.

Quis hinc non gaudeat, quis hinc non exultet, nisi is qui se extraneum a Christi consortio existimat ? Tempus autem nup5 tiarum non iam illud hoc loco significatur, quo toto isto in tempore per fidem et spem Ecclesia Christo coniungitur, sed illud quo in fine saeculi eidem per speciem unitur ; nec illud quo eadem Ecclesia hic se uirtutibus praeparat, sed illud quo 610 iam remuneranda illic peractas suas uirtutes enumerans, ad io sponsi sui speciem se aptat. Denique audi tempus huius prae¬ parationis. Scriptum est enim : Media nocte clamor factus est : Ecce sponsus uenit, exite obuiam ei. Tunc surrexerunt, omnes illae uirgines et ornauerunt lampades suas. Audi etiam tempus coniunctionis. Sequitur in eadem lectione et dicit : Venit spon15 sus, et quae paratae erant intrauerunt cum eo ad nuptias, et clau¬ sa est ianua. Si quod igitur gaudium, si qua exultatio in hac peregrinatione electis esse potest, immo quia potest, hinc proculdubio principaliter est. Inter mundi namque pressuras, inter saeculi aduersitates hinc gaudent electi, in spe per fidem am20 bulantes,

et

non

per

speciem.

Quod autem istae nuptiae quae in fine saeculi celebrandae sunt iam aduenisse dicuntur, sic intellegendum est tamquam diceretur : Illa Christi Ecclesiaeque ultima per speciem coniunctio, quae adhuc futura est, iam in praescientia Dei facta 25 est. Quia enim nunc per fidem ambulat Ecclesia, nec tamen specie fraudandam se credit, profecto quod futurum est tenet. Hanc igitur fidem et nos habentes, ad illam coniunctionis spe¬ ciem spe anhelantes, dicamus singuli, dicamus omnes, atque inter suspiria et gemitus, inter angustias ac tribulationes, his 30 uerbis adhortemur : Gaudeamus et exultemus et demus gloriam ei, quoniam uenerunt nuptiae Agni, et uxor eius praeparauit se. In eo autem illi damus gloriam, quo nullis praecedentibus bonorum actuum meritis, sed sola nos eius misericordia, ad tantam dignitatem peruenisse fatemur. 35 Potest autem hoc quod iam istae nuptiae aduenisse ab exultantibus narrantur, ita intellegi, ut illo in tempore Spiritus Sanctus ista dicentem perhibeat Ecclesiam, quo ad ipsam con¬ iunctionis laetitiam peruenerit. Iuxta consuetudinem sane

7, 11/13 Mt 25, 6

38 mutua] muta

14/16 Mt 25, 10

G * ; multa G2

7, 5 in om.G gines illae R C

7 in fine — 8 quo1 om. y 8/9 ~ iam quo C 13 ~ uir¬ 30 et2 — 31 ei] gloria eius C 34 fateamur a y 36 in

om. a y

ad] quod

37 quo

K* ; quam

G* ; qua ad G2

712 40

45

50

55 19, 8

IN APOCALYPSIN

Scripturarum sponsa hoc loco uxor uocatur. Vnde et Angelus sponso Mariae dicit : Ioseph, fili Daaid, noli timere accipere Mariam coniugem tuam. Sic etiam et sponsus uir uocatur iuxta illud quod in hac Apocalypsi dictum est : duitatem sanctam Hierusalem nouam uidi, descendentem de caelo a Deo, paratam sicut sponsam ornatam uiro suo, uel certe quia nunc per fidem et spem Ecclesia Christo coniungitur, ideo iam uxor uocatur. Quia uero adhuc illi non inheret per speciem, sed beatos ac desideratos eiusdem sponsi sui futuros expectat uisionis am¬ plexus, idcirco interim tamquam anulo fidei atque spei subarrata, sponsa uocatur. Quamobrem quantum ad fidem et spem, iam uxor, quantum uero pertinet ad speciem, adhuc per fidem atque spem sponsa praedicatur. Sicque fit, ut una eademque fides atque spes in praesenti uita modo arrae disponsionis, modo uocentur nuptiae coniunctionis. Ne autem tantae digni¬ tatis gratiam suis meritis tribuat, causa protinus subinfertur qua dicitur : ET DATVM CANDIDVM.

5

10

15

20

VIII (19, 7 - 19, 8)

EST ILLI VT COOPERIAT SE BYSSINVM SPLENDENS BYSSINVM ENIM IVSTIFICATIONES SVNT SANCTORVM.

Si enim datum est illi, proculdubio non a se habuit, sed desu¬ per accepit. Vnde et Apostolus dicit : Quid habes quod non accepisti ? Hinc Iacobus ait : Omne datum optimum et omne donum perfectum de sursum est, descendens a Patre luminum. Quod sit autem operimentum byssinum quo sponsa nuptura induitur, ipsius Reuelationis uerba testantur : Byssinum enim iustificationes sunt Sanctorum. Sed nobis quaerendum est, in quo maxime iustificationes Sanctorum constant. Paulus deni¬ que ait : Histi ficati ex fide, pacem habeamus ad Deum per Do¬ minum nostrum Iesum Christum. Idem etiam Apostolus ex fide dicit Abraham iustificatum, non ex operibus, sed quia fides sine operibus otiosa est, iunguntur fidei opera, ut prosit fides credenti quae per dilectionem operatur. Et quidem in hac uita non nisi in his iustificatur homo, in fide scilicet quae per cari¬ tatem operatur atque in eisdem operibus fidei caritatisque coniunctis. Sed quia cum ad amplexus sponsi caelestis nouissime peruenerit Ecclesia transit fides, permanet caritas, nequaquam tunc fidei indumento, per quam nunc iustificatur, induitur, sed sola caritate, quae uestis est nuptialis, uestitur.

40/41 Mt i, 20

42/44 Apoc

8, 4/5 2 Cor 4, 7 5/6 lac 16 cf. Gal 5, 6

21,2 i, 17

11/12

Rom

5,1

13 cf. Rom

4,5 ; lac

2, 17

40 sponsae K G 41 et om. R derandos C futuris R C 8, 1/2 byssino

17 hisdem

G

splendente

42 hac om. a y 46 heret G a y 51 atque -f- per a y 55 dicatur C

candido

charitatique a y

a y

2 enim

om.

20 iustificata a y

C

4 quid

+

47 desi¬

enim

a y

IN APOCALYPSIN

VIII (19, 8 - 19, 9a)

713

Restat ergo ut cum Christi sponsam ad nuptias ingre dientem byssinum, per quod iustificationes figurantur Sanctorum, coopertam audimus, caritatem in bysso intell egamus, quae 25 praemium est fidei nostrae atque operationis. In ipsa itaque omnes Sanctorum iustificationes principaliter consistunt, propter quam cuncta per fidem operantur. Bene autem bys¬ sinum quo induitur, splendens et candidum uocatur, quia ne¬ quaquam delictorum maculis iam tunc ipsa electorum con3° scientia respergitur,

quibus

nunc

quamuis

in fide atque

operi¬ bus caritatis iustihcetur, carere ad integrum minime ualere probatur. Sed iam quid optata iubentis uox dicat audiamus. Ait enim :

19, 9a

ET

DICIT

MIHI

: SCRIBE

: BEATI

QVI

AD

CENAM AGNI

NVPTIA RVM VOCATI SVNT.

Et quis hoc dicit, nisi qui hanc Reuelationem per Angelum misit ? Cui autem hoc ipsum dicit, nisi Ecclesiae suae, nisi 5 dilectae suae, nisi sponsae suae, cui singulariter notas facere uoluit diuitias gloriae suae ? Hinc enim idem Ecclesiae sponsus ad discipulos loquitur dicens : Omnia quaecumque audiui a

P atre meo, nota feci uobis. Ait ergo : Scribe : Beati qui ad cenam nuptiarum

10 scribat

Agni

uocati sunt. Tunc

dicit, quando

per

internam

itaque hoc Ecclesiae ut aspirationem

ad

amorem

hanc bonorum supernorum accendit. Scribit autem ea quae iubentur, immo quae diuinitus de aeterna refectione aspiran¬ tur, non tantum in tabulis aut membranis stilo uel atramento, quantum in emundatis cordibus Spiritu Dei uiui. Quae sit au15 tem nuptiarum cena, id est interna diuinae contemplationis refectio, dicere non ualemus, quia nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparauit Deus diligentibus se. Desiderantes solummodo dicere ualemus, quod scribere iubemur : Beati qui ad cenam nuptiariim Agni uocati 20 sunt. De hac quidem in Euangelio Dominus dicit : Beatus qui manducabit panem in regno Dei. Ad hanc cenam anhelabat Psalmista cum diceret : Satiabor dum manifestabitur gloria tria. In qua scilicet cena ipse Dominus ministraturum se fidelibus repromisit dicens : Arnen dico uobis, quod praecinget se, et faciet 25 illos discumbere, et transiens ministrabit illis. 0 beatum conuiuium, quod sic incipitur ut numquam finiatur ; sic ab appe¬ tentibus sumitur ut appetitum satietas et satietatem appetitus

9 a, 7/8 Io 15, 13 16, 15

24/25

23 byssino a y

Luc

16/18 i Cor 2, 9 ; Is 64, 4

20/21 Luc 14, 15

22 Ps

12, 37

24 audiamus

K G

25 operationis] orationis G

9a, 5 dilectae suae nisi om. a y 7 discipulos + suos a y 10 quantum y 11 hunc y 13 in tabulis — 14 quantum om. K* 22 dum] cum y 26 incipit a y

7i4

IN APOCALYPSIN

VIII (19, 9a - 19, 9b)

epulari quam nubere, nec aliud ut in carnalibus nuptiis quidam sed omnes nubent. Quod autem : In resurrectione neque nubent ¬ neque nubentur , sed erunt sicut Angeli Dei in caelo, de carnali it. respond ipsum hoc ibus sapient utique a carnali bus nuptiis ri Quia itaque istae nuptiae in fine saeculi debeant celebra rum nuptia cenam ad quae r, testatu 35 haec eadem Apocalypsis Agni uocatos secundum praedestinationem electorum beatos appellat. Constat enim et uerum est, nequaquam omnes qui has praesentis temporis nuptias, quibus per fidem et spem Ecclesia Christo coniungitur, intrant, beatos futuros, sed eos 40 solummodo, qui per electionis gratiam ad illas transeunt, quibus iam non per fidem et spem, sed per speciem eadem Ec¬ clesia sponso suo sociatur. Istae etenim communiter bonos et malos, illae uero solos recipiunt bonos. Has multi exituri in¬ trant, sed illas quisquis intrauerit ulterius foras non exibit. Ad 45 has quidam sine nuptiali ueste conueniunt, ad illas uero omnes induti byssino occurrunt. Patet certe de quibus nuptiis hoc loco mentio fiat, ad quarum cenam uocatos haec Scriptura beatos appellat. Inter haec autem sciendum est nobis, quia non uno modo 50 in hac Apocalypsi cenae uocabulum accipitur. Sed aliquando etiam illud conuiuium per eum designatur, quo in unitatem fidei electi adgregantur, ut in corpore Christi traiciantur. Vnde et Petro dicitur : Surge, macta et manduca. Ad quam scilicet mactationem cenae, cum electis reprobi etiam deducuntur. 55 Sed uno eodemque gladio bis acuto, Dei uidelicet uerbo, hinc electi feriuntur, ut in corpore Christi traiciantur, illinc reprobi iugulantur, ut uolatilibus caeli, id est malignis spiritibus esca tradantur. Quod paulo inferius in hac Reuelatione, Domino adiuuante, certis documentis declarabimus. Sequitur :

comitetur ; ubi non est aliud nubere quam epulari ; ubi non 30 nubent, quidam non nubent, in Euangelio Dominus dixit

ET

DICIT

MIHI

: HAEC

VERBA

DEI

VERA

SVNT.

Tunc Ecclesiae hoc ipsum diuinitus dicitur, quando ei Ver¬ bum Dei eademque Veritas reuelatur. Quasi enim uerba Dei ad hominem fiunt, cum occulta atque interna aspiratione mo5 tus

cordis

sine

strepitu

uocis

idem

Dominus

erudit.

Quod

mihi

omnium minimo, quamuis peccatorum ponderibus adgrauato, quamuis ad capiendum minus idoneo, in hoc opere diuinitus factum fuisse, si tamen ita est ut sensi, cum gratiarum actione

31/32 Mt 22, 30 9b, 2/3 PRIM

53 Act 10, 14 910 A

29 ut] sicut a y 39 ~ futuros beatos a y 42 suo om. y 45 quidem a omnes om. K * 49 ~ nobis est a y 51 eum] ipsum a y unitate a y 52 corpus a y 54 ~ etiam reprobi K G 56 corpus a y

61

IN APOCALYPSIN

VIII (19, 9b - 19, iob)

715

recolo. Huius enim Reuelationis uerba in eo uera esse audiui, 10 si tamen utcumque audiui, quo Spiritum qui uiuificat sequens , ne a littera occiderer, mysticis tantummodo sensibus deseruire,' ut minus sapiens, intellexi et docui. Sequitur : lOa ET CECIDI ANTE PEDES EIVS VT ADORAREM EVM. ET AIT MIHI

: VIDE

NE FECERIS, CONSERVVS TVVS SVM ET FRATRVM TVORVM HABENTIVM TESTI MONIVM IESV. DEVM ADORA.

Hic iam a genere ad speciem sermo recurrit, et Angelus et 5 Iohannes proprias personas resumunt. Notandum autem quod is qui apparuit Angelus, ex aere corpus assumpsit et idcirco pedes habere describitur, ante quos Iohannes ut adoraret ruisse se dicit, cui protinus ab eo respondetur : Vide ne feceris, conseruus tuus sum et fratrum tuorum habentium testimonium 10 / esu. Deum adora. Ac si ei diceret : Caue ne honorem qui soli competit Deo ad creaturam referre coneris, quin potius adtende, gratiasque persolue, quia is quem adorare niteris, in nullo tibi superior, in nullo iam tibi excellentior inuenitur, quia unius Domini conserui, unius ciuitatis estis conciues, licet pro 15 dispensatione sacramenti nunc tibi uideatur esse praelatus. Hinc certe agendae sunt gratiae Redemptori omnium, quia natura illa quae dudum Angelos adorabat nec prohibebatur, iam per eius aduentum ab eis et adorari rennuitur, et in nullo inferior iudicatur. Et ne hanc dignitatem soli competere Iohan20 ni crederemus,

cum

eidem

Angelus

dixisset

: Vide

ne feceris,

17, 3

11 Io 5, 46

conseruus tuus sum, statim subiecit atque ait : Et fratrum tuo¬ rum habentium testimonium Iesu. Quod sit autem testimonium Iesu, ipse aperiat, ipse exponat. Denique sequitur : 10b TESTIMONIVM ENIM IESV EST SPIRITVS PROPHETIAE. Hinc per Iohannem dicitur : Spiritus est qui testificatur, quo¬ niam Christus est ueritas. Omnis quippe summa prophetiae in testimonio Iesu Christi consistit, cui omnis lex et prophetia 5 deseruit. Hinc est quod in monte sancto coram tribus discipulis idem dator legis ac Dominus prophetarum gloriam suam ex parte demonstrans, inter Moysen et Heliam uultus uestisque suae claritate resplenduit, ostendens scilicet testimonium se a lege et prophetis habere, cui hinc conscriptor legis, inde con¬ io loquitur propheta. Hinc est quod ipse Moysi testimonium per¬ hibet dicens : De me enim ille scripsit. Hinc post resurrectionem suam discipulis dicit : Necesse est impleri omnia quae scripta

10b, 2/3 1 Io 5, 6

12/13 Luc 24, 44

3/30 PRIM

910 BC

» cf. Mt

lOa, 5 resumant R C 7 ut oraret G 10 ei om. G 14 estis] sumus a y 20 ei idem a 23 iesu om. a y

lOb, 6 ~ dominus dator legis et a y ac] et a y implere R* C K * 12 dixit G ; dicens R C

13 ~ tibi iam K

prophetarum

+ doctor a y

7i6

15

20

25

30

IN APOCALYPSIN

VIII (19, iob)

sunt in lege Moysi et Prophetis et Psalmis de me. Hinc Lucas de ipso Domino in uia cum duobus discipulis conloquente ait : Incipiens a Moyse et omnibus Prophetis interpretabatur illis in omnibus Scripturis quae de ipso erant. Vbi subaudiendum est, non omnia quae in lege et prophetis scripta sunt mysteriorum enigmatibus obtecta fuisse, cum ea solummodo in breuitate temporis interpretatus sit illis, quae de eo scripta erant in omnibus Scripturis, in quibus scilicet pro his quae aliquid significant, etiam illa quae nihil significant conexa uidentur. Sicut enim in citharis et eiusmodi organorum musicis, non quidem omnia quae tanguntur canorum aliquid resonant, sed tantum cordae, cetera tamen in toto citharae corpore ideo facta sunt, ut esset ubi conecterentur et quo tenderentur illa quae ad cantilenae suauitatem modulaturus est artifex, ita in propheticis narrationibus quaeque dicuntur aut aliquid sonant in significationem futurorum, aut si nihil sonant, ad hoc inter¬ ponuntur, ut sit unde illa significantia tamquam sonantia conectantur. Sic itaque omnis lex et prophetia Christo deseruire perhibetur, cum non omnia quae lex et prophetia narrant de illo dicta uideantur. Habent autem hoc testimonium Iesu

hi, qui non solum uerbotenus ea quae de illo prophetata sunt credunt, sed qui ea fide pollent quae per dilectionem operatur, 35 quia etsi per Iohannem dicitur : Qui credit in Filium Dei, habet testimonium Dei in se, Paulus tamen ad haec obuiat et de qui¬ busdam dicit : Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Sed iam ubi omnis summa fidei de Christo enuntiata concludi¬ tur, ibi tandem huius prolixitas libri debito fine terminetur, 40 quatenus ad modicum per silentium uiribus receptis ad ea quae restant exponenda ualidius exsurgamus.

15/16 Luc 24, 27

21 significant1]

35/36 i Io 5, 10

resonant

a y

etiam

28 interponunt y 33 hi om. K* liber octauus R C K G

37 Tit 1,16

—

significant2

om. R

35 etsi om. R*

27 quaecumque

41 exsurgamus

a y

+ explicit

LIBER NONVS Scriptura sacra diuinitus promulgata, quia diuersorum ho¬ minum uariis qualitatibus congruit, uariis uocabulis nuncupa¬ tur. Aliquando enim lactis nomine, aliquando autem cibi, aliquando uero potus, aliquando quoque uoluminis, aliquando 5 etiam

speculi

designatur

; et nunc

quidem

gladii uel sagitta¬

rum, nunc autem spiritus et uitae, nunc uero defluentium aquarum, nunc quoque pluuiae descendentis in terram, nunc etiam tenebrosae aquae in nubibus aeris uocabulo figuratur, plerumque autem abyssus profunditati conparatur. i° . Quia enim rudes adhuc in fide sola superficies pascit histo¬ riae, recte lactis nomine designatur. Vnde et Paulus ad Chris¬ tum nuper conuersis dicit : Tamquam paruulis in Christo lac uobis potum dedi , non escam, nondum enim poteratis, sed nec adhuc quidem potestis, adhuc enim estis carnales. Ad quorum 15 personam

Spiritus

Sanctus

per

Salomonem

loquitur

dicens

Sufficiat tibi lac caprarum in cibos tuos. Ac si diceret : Vsquequo tenera aetas solidum cibum non potest insumere, id est altitu¬ dinem diuini eloquii non ualet adtingere, solo contenta sit lacte caprarum, subaudis, ea doctrina praedicatorum quae sola his20 toria

nutrit

animas

:

paruulorum.

Quia autem succrescente aetatis intellectu quidam ab hac inchoatione ad maiora percipienda perueniunt, iure tamquam perfectus eis et solidus cibus eadem Scriptura occurrit. Vnde et per eundem egregium Praedicatorem dicitur : Perfectorum est 25 solidus

cibus.

Hinc

rursum

dicit

: Sapientiam

loquimur

inter

perfectos. Sicut enim solidus cibus ut gluttiatur diu manditur, sic in Scriptura sacra obscurae sententiae diu retractantur, ut in intellegentiae corpus traiciantur. Sed quia is qui summa capit, etiam faciliora ad intellegen30 dum

uilia aestimare

non

debet,

recte

post

cibum

potum

se

praebet. Quia enim facilius potum quam cibum gluttimus, non incongrue eiusdem potus nomine apertiora quaeque in diuinis 61 uoluminibus designantur, quaeque plus solent ad amorem patriae caelestis auditorum animos excitare, quam illa quae 35 figurarum umbris adoperta multimoda indigent expositione. Vnde et per Psalmistam Deo dicitur : Poculum tuum inebrians quam praeclarum est. Liber IX. 12/14 i Cor 3, 2 1 Cor 2, 6

16 Prou 27, 27

24/25 Hebr 5, 14

25/26

36/37 Ps 22, 5

Liber IX. Tit. incipit liber nonus R C K G ; d. ambrosii ansberti presbyteri in apocalypsim iohannis apostoli liber nonus a y 2 congruit — uocabulis om. C

6 et om. a y 21 aetas

R * C

capit om. C

7 ~ pluuiae quoque C 23 eis om.

a y

9 abyssi ay

24 eundem

om.

~ ad intelligendum faciliora a y

ay

14 ~ quidem adhuc a y 28 in om. K * G *

29

(Prol.)

IX

APOCALYPSIN

IN

7i8

Quia uero is qui summa intellegendi ingenium percepit, nequaquam in exterioribus saeculi occupari debet actionibus, 40 sed indesinenti meditatione diuinis eloquiis inherere, bene post cibum uel potum Scriptura sacra legentibus uolumen se prae¬ bet. De quo scilicet per Psalmistam dicitur : In lege Domini uoInntas eius et in lege eius meditabitur die ac nocte. Hinc rursum idem Psalmista ait : Quomodo dilexi legem tuam, Domine. Tota est.

mea

meditatio

45 die

Hinc

Paulus

dilectum

discipulum

admo¬

net dicens : Dum uenio, adtende lectioni. De hac assidua me¬ ditatione Scripturarum Propheta admonetur, cum ei diuina uoce dicitur : Fili hominis, comede uolumen istud quod ego do tibi. Hinc Iohanni, immo etiam Ecclesiae in Iohanne dicitur:

50 Accipe

librum

et deuora

illum.

uerbis

utique

Quibus

memetip-

loquendo percutio, qui accepto intellegendi ingeniolo, plerumque nulla cogente necessitate per inania diffluo, plerum¬ que etiam sub obtentu praedicationis diuinae saecularibus uiris plus quam decet familiaritate coniungor. Cui contraria opponi-

sum

55 tur

sententia

qua

dicitur

: Sapientiam

in

scribe

tempore

otii,

et qui minoratur actu, ipse percipiet eam. Sed in uno horum quae dixi occurrit nobis magna consolatio, quia quo propter multorum utilitatem caritate exigente ad ima descendimus, eo ualenter ad summa intellegenda consurgimus. Sed nec mirum 60 si hoc

agentes

plus

scimus,

cum

scriptum

nouerimus

: Plenitu¬

do legis est dilectio. Inter haec glutem necesse est, ut cum a familiari Scripturarum meditatione ad officium egredimur praedicationis, atque ab officio praedicationis ad familiarem rursum Scripturarum meditationem reuertimur, sollicita in-

65 quisitione

nosmetipsos

discutiamus,

et quae

uel

quanta

sint

in

quibus aut profecimus aut detrimentum passi sumus, sagaci intentione perpendamus, quatenus hinc inde et formidine et spe animum pulsantibus, nec elatio per praeceps inpingat, nec rursum desperatio in profundi uoraginem mergat. 70

Et

lum acta tem Dei 75 Tunc

ut

ea

quae

coepimus

exequamur,

quasi

quoddam

specu¬

Scriptura sacra nobis se obicit, in qua sanctorum dicta et considerantes, siue pulchritudinem uirtutum seu feditauitiorum nostrorum inspicere ualeamus. An non eloquia quasi quoddam speculum facta fuerant ei qui dicebat : non

confundar , dum

respicio

in

omnia

mandata

tua

?

An non diuina praecepta speculum humano generi facta con¬ spexerat qui dicebat : Estote factores uerbi, et non auditores 42/43 Ps 1, 2 44/45 Ps 118, 97 46 1 Tim 4, 13 Apoc 10, 9 55/56 Eccli 38, 23 60/61 Rom 13, 10 lac 1, 22-24

48/49 Ez 3, 1 50 75 Ps 118,6 77/81

38 percipit a 46 lectioni] dilectioni G 47 commonetur a y 51 qui] quia R C 52 fluo i