Pars I: Collectio Veronensis, Scholia in concilium Aquileiense, Fragmenta in Lucam rescripta, Fragmenta theologica rescripta

Citation preview

N

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

LXXXVII

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

LXXXVII

SCRIPTA ARRIANA LATINA PARS I

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXII

SCRIPTA ARRIANA LATINA

COLLECTIO VERONENSIS SCHOLIA IN CONCILIVM AQVILEIENSE FRAGMENTA IN LVCAM RESCRIPTA FRAGMENTA THEOLOGICA RESCRIPTA

CVRA ET STVDIO

R. GRYSON

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXII

(ob njt>. SI

svmptibvs svppeditante Svpremo Belgarvm Magistratv pvblicae Institvtioni atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

© Brepols 1982 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

VETERI DILECTAE

AVANT-PROPOS

Alors qu'au quatrième siècle, les bibliothèques ecclésiastiques étaient remplies d'écrits ariens, un seul volume suffit aujourd'hui à contenir ce que la tradition directe a gardé de la littérature arienne latine, si l'on met à part Y Opus imperfectum in Matthaeum, auquel le patronage usurpé de Jean Chrysostome a valu grand succès au moyen âge. Le seul livre arien qui nous soit parvenu intact est un recueil d'homélies et de traités conservé à la Bibliothèque Capitulaire de Vérone, où sa tendance hétérodoxe est passée inaperçue grâce à un ton particulièrement serein. Les scolies ariennes sur le concile d'Aquilée ont échappé à l'oubli ou à la destruction parce qu'elles figuraient en marge d'écrits nicéens sur la controverse trinitaire. Les textes palimpsestes de Bobbio ont traversé les âges sous le couvert de saint Augustin et des actes de Chalcédoine. Dans tous les cas, il a fallu des circonstances exceptionnelles pour que ces témoins d'une doctrine condamnée puissent survivre, à travers des vicissitudes de toute sorte, jusqu'à l'époque moderne. Ce n'était pas la fin de leur aventure, car les éditeurs du XIXe siècle les ont mis à la question de façon parfois brutale, et ils gardent les stigmates de ces mauvais traitements. La difficulté d'éditer un texte conservé par un seul manuscrit en mauvais état, qu'il est nécessaire de collationner longuement sur place, explique que les premières éditions des écrits ariens latins n'aient pas été excellentes ; elles sont, d'autre part, dispersées dans des revues et dans des volumes parfois difficilement consultables. Depuis plusieurs dizaines d'années, des voix se sont élevées de divers côtés pour demander que le travail soit repris à nouveaux frais, et que les résultats en soient présentés de façon à être plus commodément accessibles. Nous espérons que le présent volume répondra à cette attente. Au terme des longues années qui furent nécessaires pour meure au point cet ouvrage, en dépit des charges d'enseignement et des autres tâches qui sont le lot d'un universitaire, notre pensée va vers tous ceux qui nous ont prêté leur concours pour venir à bout de l'entreprise.

VIII

AVANT-PROPOS

Notre reconnaissance s'adresse en premier lieu aux biblio thécaires qui nous ont facilité l'accès aux précieux manuscrits dont ils avaient la garde : don Giuseppe Zivelonghi à la Bibliothèque Capitulaire de Vérone, M. Pierre Gasnault, puis M. François Avril à la Bibliothèque Nationale de Paris, Mgr Angelo Paredi à la Bibliothèque Ambrosienne, Mgr Paul Canart à la Bibliothèque Vaticane. Le service photographique de la Bibliothèque Nationale de Paris, alors dirigé par Mme Le Monnier, nous a procuré d'excellentes épreuves des scolies sur le concile d'Aquilée. M. Gianni Roncaglia nous a rendu le même service pour le recueil de Vérone, et M. Carlo Aschieri pour les manuscrits de Milan, ainsi que pour les feuillets Giustiniani Recanati. Mgr Paul Canart a veillé personnellement à ce que les feuillets palimpsestes de Bobbio conservés à Rome soient photographiés avec tout le soin voulu, en lumière ultra-violette, dans les ateliers de la Bibliothèque Vaticane. Le résultat était d'une qualité telle que nous n'avons pas cru devoir collationner une seconde fois ces feuillets sur place, ainsi que nous l'avons fait pour les autres documents, et que nous nous sommes borné dans ce cas à l'examen codicologique. M. l'abbé Louis Duval-Arnould a bien voulu vérifier pour nous les quelques leçons qui faisaient difficulté au vu des photo graphies. Nous songeons, d'autre part, à nos collègues de l'Université catholique de Louvain, car, si la vie universitaire implique des contraintes, que nous évoquions à l'instant, elle comporte aussi des avantages et des agréments, dont le moindre n'est pas le dialogue permanent avec des chercheurs de différentes disciplines. Le P. Pierre Bogaert nous a aidé plus d'une fois à repérer des citations scripturaires camouflées sous les multiples formes du texte vieux-latin. M. Paul Tombeur nous a accueilli avec enthousiasme au Centre de traitement électronique des docu ments ; sans l'aide de l'ordinateur, il eût été sans doute impossible de résoudre les problèmes de critique littéraire très complexes que posent les scolies sur le concile d'Aquilée et surtout les fragments théologiques de Bobbio. Le conseil de la Faculté de théologie et le doyen J. Ponthot nous ont généreusement accordé, en dépit de possibilités budgétaires de plus en plus restreintes, les moyens matériels de poursuivre nos recherches. Nous remercions également les autres collègues qui ont répondu de bonne grâce à nos demandes de renseignements et

AVANT-PROPOS

IX

qui nous ont épargné de longues recherches dans des domaines qui ne nous étaient pas familiers, en particulier MM. J. Doignon, R. Etaix, P. Verbraken. Le R. P. Dekkers nous a encouragé, tout au long de ce travail, par le témoignage d'un intérêt constant et nous a prodigué d'utiles conseils. M. Roel Vander Plaetse, secrétaire de rédaction du Corpus christianorum, a suivi avec son dévouement habituel la préparation matérielle de l'édition. On se représentera sans peine les difficultés de celle-ci ; l'imprimerie Grafikon et les éditions Brepols les ont acceptées comme un défi, dont on jugera certainement qu'elles se sont tirées à leur honneur. Que tous veuillent bien trouver ici l'expression de notre plus vive gratitude !

BIBLIOGRAPHIE CHOISIE

Nous renvoyons à la présente liste par la lettre B suivie du numéro d'ordre. I. Recueil de Vérone

1

Bibliographie plus complète dans B 30, p. 1 18-120. Sancti Maximi episcopi Taurinensis opera iussu PU VI P. M. aucta atque adnotationibus iIlustrata et Victorio Amedeo Sardiniae regi d. d., Romae MDCCLXXXIV, Typis Sac. Congr. de Propaganda Fide. Edition princeps du De nominibus apostolorum, des homélies De lectionibus sanctorum euangeliorum (à l'exclusion de la neuvième), du Contra iudaeos et du Contra paganos ; reproduite dans P. L., t. LVII, col. 781-832 ; très défectueuse (cf. В 30, p. 29).

2

Masotti (A.), Scipionis Maffeii Bibliotheca manuscripta Capitularis recognita, digesta, suppleta, Pars prima, Vérone, 1788, p. 135-143. Inédit ; ms. Verona, Bibl. Capit., DCCCCLXXVIII.

3 4

Reifferscheid (A.), Bibliotheca Patrum latinorum italica, Vienne, 1865-1870, p. 99-104. GiULiaRi (G. B. C.), Note paleografiche sui codici capitolari e indici dei medesimi, Vérone, 1865— 1870, p. 70. Inédit ; ms. Verona, Bibl. Capit., MXLVI.

5

Spagnolo (A.), Catalogo dei manoscritti capitolari, Vérone, s. d., p. I47-M3. Inédit ; consultable à la Bibliothèque Capitulaire de Vérone, sous la cote A/3-V-5.

6

Spagnolo (A.) - Turner (C. H.), An arian sermon from a ms in the Chapter Library of Verona (MS LI, foll. Iß}-I}6), dans Journ. theol. stud., t. XIII (1911/1912), p. 19-28. Edition princeps du Contra hereticos ; reproduite dans P. L. S., t. I, col. 728-731.

7

—, A fragment of an unknown latin version of the Apostolic Constitutions, ibid., p. 492-510. Edition princeps de la version latine des Constitutions apostoliques, à l'exclusion des canons des apôtres ; l'édition princeps de ceux-ci se trouve dans В 8 et В 9.

RECUEIL DE VERONE

XI

8

—, An early version of the eighty-fifth apostolic canon, ibid.,

9

Turner (C. H.), Ecclesiae Occidentalis monumenta iuris antiquissima, t. I, Oxford, 191 3, p. }za.-$zhh.

p. 5 1 1-5 14.

Edition complète de la version latine des Constitutions apostoli ques, avec les canons des apôtres ; texte nettement meilleur que dans В 7 et В 8.

io

—, Л primitive edition of the Apostolic Constitutions and Canons : an early list of apostles and disciples, dans Journ. theol. stud., t. XV (1913/1914), p. 53-65. Edition de la liste des apôtres figurant à la fin de la version latine des Constitutions apostoliques (S. 1 56v— 1 57") ; ce texte n'a jamais été reproduit ailleurs.

11

Spagnolo (A.) - Turner (С. H.), An ancient homiliary, ibid., t. XVI (1914/1915), p. 161-176, 314-322 ; t. XVII (1915/1916), p. 225-235. Edition princeps des sermons De sollemnitatibus (reproduite dans P. L. S., t. I, col. 731-763) ; brève introduction.

12

—, Maximus of Turin against the pagans, ibid., t. XVII (1915/1916), p. 321-337. Edition critique du Contra paganos.

13

—, St Maximus of Turin «Contra iudaeos», with a description of the Verona MS LI (4p), ibid., t. XX (1918/1919), p. 290-310. Edition critique du Contra iudaeos ; description sommaire du manuscrit.

14 15

Baxter (J. H.), St Maximus «Contra iudaeos» : Parallels in earlier writers, ibid., t. XXI (1919/1920), p. 175-177. Capeixe (B.), Un homiliaire de l'évêque arien Maximin, dans Revue bénédictine, t. XXXIV (1922), p. 81-108. Refuse l'attribution du corpus à Maxime de Turin et propose de l'attribuer à l'évêque arien Maximinus ; sur le second point, voir en sens contraire В 30, p. 21-29. Edition princeps de l'homélie IX.

16

Turner (С. H.), On MS Veron. LI (4p) of the works of Maxim[in]us, dans Journ. theol. stud., t. XXIV (1922/1923), p. 71-79. Description plus fouillée que dans В 1 3 ; édition de l'homélie IX ; souscrit pour l'essentiel aux conclusions de Capelle dans B15.

17

Capelle (B.), Optat et Maximin, dans Revue bénédictine, t. XXXV (1923), p. 24-26. Signale un parallèle entre le sermon VIII pour la fête des SS.

XII

BIBLIOGRAPHIE CHOISIE Innocents et un sermon attribué à Optat de Milève ; cette dernière attribution a été contestée depuis lors (v. ci-dessous, p. 71).

18

-, La liste des apôtres dans un sermon de Maximin, ibid., t. XXXVIII (1926), p. 5-15. Edition critique du De nominibus apostolorum ; étude du texte biblique et des etymologies proposées.

19

-, Les homélies «De lectionibus euangeliorum» de Maximin l'Arien, ibid., t. XL (1928), p. 49-86. Edition critique des homélies sur les évangiles ; édition princeps (incomplète et souvent incorrecte) des gloses gotiques et d'un fragment vieux-latin de Jean. Les éditions В 12, В i), В i8, В 19, tout en étant nettement meilleures que В 1, ne sont cependant pas pleinement satisfaisantes, pas plus que В 6-1 1 ; voir В 3o, p. 29-34.

20

Kraus (С. von), Gótica Veronensia, dans Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur, t. LXVI (1929), p. 209-213. Reproduit le texte des gloses gotiques d'après В 1 9, avec quelques brèves remarques.

21

GoTHEiN (P.), Zu den Gotica Veronensia, ibid., t. LXVII (1930), p. 207. Précisions à propos des gloses gotiques.

22

Dold (A.), Ein bisher unentzifferter Eintrag in einem Veroneser Codex und seine Bedeutung für das Problem der Datierung einiger Veroneser Handschriften, dans Atti del Congresso internazionale di diritto romano e di storia del diritto, Verona 1948, t. I, Milan, 195 1, p. 235-242.

23

Marchand (j. W.), Notes on gothic manuscripts. 2. The Veronese marginal notes, dans Journal ofenglish and germanic philology, t. LVI (1958), p. 215-217.

Edition princeps d'un fragment vieux-latin de Jérémie (fol. 1 }z").

Etude de la glose XVII, d'après le fac-similé figurant dans С L. A., t. IV, n° 504.

24

25

Friedrichsen (G. W. S.), Notes on the Gothic Bible : Gótica Veronensia, dans New Testament studies, t. IX (1962/1963), p. 39-43. Meslin (M.), Les ariens d'Occident (ßjj-fßo), Paris, 1967, p. 105-110.

(Jérôme, De uiris illustrious, 224).

26

Marchand (J. W.), On the Gotica Veronensia, dans New Testament studies, t. XIX (1972/1973), p. 465-468. Mise au point à propos de В 20, 21, 24.

SCOLIES SUR LE CONCILE D'AQUILÉE

27

XIII

Pagnin (B.), Codice sconosciuto in onciale del VI secolo, dans Ricerche medievali, t. X-XII (1975-1977), p. 3-17. Première étude sur les feuillets Giustiniani Recanati, dont l'auteur n'a toutefois pas reconnu l'appartenance au Veronensis LI.

28

-, // codice Giustiniani Recanati in onciale del sesto secolo ed il passo del «De Trinitate» di S. Agostino in esso contenuto, dans Atti e memorie dell'Accademia Patavina di scienze, lettere ed arti, t. XC (1977-1978), 3e partie, p. 171-182. Edition du fragment du et comparaison avec la tradition manuscrite de cette oeuvre.

29

30

Gryson (R.), Les citations scripturaires des oeuvres attribuées à l'évêque arien Maximinus, dans Revue bénédictine, t. LXXXVIII (1978), p. 45-80. —, Le recueil arien de Vérone : Ms. LI de la Bibliothèque Capitulaire et feuillets inédits de la collection Giustiniani Recanati, Steenbrugge, 1982 (Instrumenta patristica, XIII). Examen codicologique et paléographique ; les notes tironiennes ; les gloses gotiques ; les fragments vieux-latins de la Bible (édition princeps d'un fragment vieux-latin d'Isaïe). 40 planches.

31

-, Littérature arienne latine, t. II : Recueil de Vérone. Concordance et index, Louvain-la-Neuve, 1982 (Informa tique et étude de textes, XI, 2). II. SCOLIES SUR LE CONCILE D'AQUILÉE

32

Bibliographie plus complète dans B 52, p. 15-22. Waitz (G.), Ueber das Leben und die Lehre des Ulfila : Bruchstücke eines ungedruckten Werkes aus dem Ende des 4. Jahrhunderts, Hanovre, 1840. Edition princeps de la lettre d'Auxentius ; étude d'ensemble sur les scolies.

}}

34

Massmann (H. F.), Compte rendu du précédent, dans Gelehrte Anzeigen herausgegeben von Mitgliedern der K. Bayer. Akad. der Wiss., t. XII (1841), col. 201-247. Bessell (W.), Ueber das Leben des Ulfilas und die Bekehrung der Gothen zum Christenthum, Göttingen, i860. Etude critique pénétrante, principalement sur le second texte marginal.

35

Kaufmann (G.), Kritische Untersuchungen der Quellen zur Geschichte Ulfilas, dans Zeitschr. f. deutsches Altertum und deutsche Literatur, t. XXVII (1883), p. 193-261. Toujours à consulter, malgré la date ancienne.

XIV

36

BIBLIOGRAPHIE CHOISIE

Kauffmann (Fr.), Aus der Schule des Wulfila : Auxenti Dorostorensis epistula de fide uita et obitu Wulfilae im Zusammenhang der Dissertatio Maximini contra Ambrosium, Strasbourg, 1899 (Texte und Untersuchungen zur alt germanischen Religionsgeschichte, Texte, 1). Edition princeps de l'ensemble des scolies (reproduite dans P. L. S., t. I, col. 693-728) ; très défectueuse (voir В 52, p. 31-42).

37

38

Saltet (L.), Un texte nouveau : la Dissertatio Maximini contra Ambrosium, dans Bull, de litt, eccl., t. II (1900), p. 118-129. Vogt (F.), Compte rendu de B }6, dans Anzeiger für deutsches Altertum und deutsche Literatur, t. XXVIII (1902), p. 190-213. Il est regrettable que cette critique sévère, mais juste, n'ait pas été plus connue.

39 40

Zeiller (].), Les origines chrétiennes dans les provinces danubiennes de l'empire romain, Paris, 19 18, p. 483-490. —, L'activité' littéraire d'un évêque arien de la région danu bienne : Palladius de Ratiaria, dans Comptes rendus des séances de l'Académie des inscriptions et belles-lettres, Paris,

41

1918, p. 172-177. Capelle (B.), La lettre d'Auxence sur Ulfila, dans Revue bénédictine, t. XXXIV (1922), p. 224-233. Soutient que ce texte a été remanié par Maximinus.

42

Zeiller (J.), Le premier établissement des Goths chrétiens dans l'empire d'Orient, dans Mélanges offerts à M. Gustave Schlumberger, t. I, Paris, 1924, p. 3— il.

43

Giesecke (H. E.), Die Ostgermanen und der Arianismus, Leipzig-Berlin, 1939, p. 5-41.

Réfutation du précédent.

Nouvelle édition de la lettre d'Auxentius, d'après la collation de Kauffmann (В 36) ; P. L. S. reproduit le texte de Giesecke pour cette partie de la Dissertatio ; étude doctrinale.

44

Klein (К. K.), Die Dissertatio Maximini als Quelle der Wulfilabiographie, dans Zeitschr. f. deutsches Altertum und deutsche Literatur, t. LXXXIII (195 1/1952), p. 239-271.

45

—, Der Auxentiusbrief als Quelle der Wulfilabiographie, ibid., t. LXXXIV (1952/195 3), p. 99-152.

Complique inutilement les choses.

(Lippold) ; (Thompson).

SCOLIES SUR LE CONCILE D'AQUILEE

XV

46

-, Ist der Wulfilabiograph Auxentius von Durostorum identisch mit dem mailändischen Arianerbischof Auxentius Mercurinus ?, dans Beitr. z. Geschichte d. deutschen Sprache, t. LXXV (1953), p. 165-191.

47

Lippold (A.), art. , dans Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, zc sér., Hbd 17, 1961,

Réponse affirmative ; (Lippold).

col. 512-531. Bon état de la question.

48

Thompson (E. A.), The Visigoths in the time of Ulfila, Oxford, 1966. Voir le compte rendu de J. Fontaine, dans Latomus, t. XXVI (1967), p. 226-228.

49 50 51

Meslin (voir B 25), p. 104-105, III-II2. Hanssens (J. M.), Massimino il visigoto, dans Scuola cattolica, t. CIl (1974), p. 475-514. —, // concilio di Aquileia del 381 alla luce dei documenti contemporanei, ibid., t. CHI (1975), p. 562-644. Compilation dépourvue d'esprit critique ; voir В 52, p. 32, n. 5.

52

Gryson (R.), Scolies ariennes sur le concile d'Aquilée, Paris, 1980 (Sources chrétiennes, 267). Introduction (le texte, contenu des scolies, l'arianisme illyrien au IVe siècle, théologie des scolies), texte latin, traduction et notes.

53

54

-, Littérature arienne latine, t. I : Débat de Maximinus avec Augustin, Scolies ariennes sur le concile d'Aquilée. Concor dance et index, Louvain-la-Neuve, 1980 (Informatique et étude de textes, XI, 1). Gryson (R.) - Gilissen (L.), Les scolies ariennes du Parisinus latinus Spo/ : un échantillonnage d'écritures latines du Ve siècle, Turnhout, 1980. Examen paléographique ; fac-similé complet des scolies.

55

Hammond-Bammel (C. P.), From the school of Maximinus : the arian material in Paris MS Lat. Spo/, dans Journ. theol. stud., nouv. sér., t. XXXI (1980), p. 391-402. Etude codicologique réalisée sur l'édition de Kauffmann plutôt que sur le manuscrit.

56

Gryson (R.) - Gilissen (L.), Paléographie et critique littéraire : réflexions méthodologiques à propos du Parisinus latinus 8po/, dans Scriptorium, t. XXXV (1981), p. 334-340. Mise au point à propos du précédent.

57

d'Haenens (A.), De la trace hétérodoxe : paléographie et

XVI

58

BIBLIOGRAPHIE CHOISIE

histoire de l'hétérodoxie dans les travaux de Roger Gryson sur les scolies ariennes du concile d'Aquilée (381), dans Revue théologique de Louvain, t. XII (1981), p. 212-228 (= Centre interuniversitaire d'histoire de l'écriture, Publication n° 5). Duval (Y. M.), La présentation arienne du concile d'Aquilée de 38i, dans Revue d'histoire ecclésiastique, t. LXXVI (1981), p. 3I7-33I. III. Palimpsestes de Bobbio

59

Compléments de bibliographie dans B 80. Mai (A.), Scriptorum veterum nova collectio e Vaticanis codicibus edita, t. III, 2e partie, Rome, 1828, p. 186-239. Edition princeps des fragments sur Luc (= P. L. S., t. I, col. 327-344) et des fragments théologiques (= P. L., t. XIII, col. 593-632).

60

Krafft (W. L.), Commentatio historica de fontibus Ulfilae arianismi ex fragmentis Bobiensibus erutis, Bonn, i860.

61

Bessell (W.), Compte rendu du précédent, dans Göttingische gelehrte Anzeiger, t. LU (1861), p. 211-224. Seebass (O.), Handschriften von Bobbio in der Vatikanischen und Ambrosianischen Bibliothek, dans Centralblatt für Bibliothekswesen, t. XIII (1896), p. 1-12, 57-79.

Attribue les fragments à Ulfila (à tort).

62

Les palimpsestes ariens figurent au nombre des manuscrits de Bobbio qui furent transférés à l'Ambrosienne et à la Vaticane au début du XVIF s.

63

Mercati (G.), Antiche reliquie liturgiche ambrosiane e romane, con un excursus sui frammenti dogmatici ariani del Mai, Rome, 1902, p. 45-71 (Studi e Testi, 7). Nouvelle édition des fragments théologiques VII, XI, XII et XIX de Mai, et remarques critiques à propos de quelques autres.

64

65 66

Boehmer-Romundt (H.), Ueber den litterarischen Nachlass des Wulfila und seiner Schule, dans Zeitschr. f. wissenschaftliche Theologie, t. XLVI (1903), p. 233-269. Châtelain (E.), Les palimpsestes latins, Paris, 1903, p. 10-12. Ehrle (Fr.), Ai. Cornelii Frontonis aliorumque reliquiae quae codice Vaticano J/Jo rescripto continentur, Milan, 1906 (Codices e Vaticanis selecti phototypice expressi, 7). La qualité des reproductions laisse à désirer, mais l'introduction est excellente.

PALIMPSESTES DE BOBBIO

67

68 69

XVII

Zahn (Th.), Lateinische Predigten eines Arianen über das Lukasevangelium aus dem j. Jahrhundert, dans Neue kirchliche Zeitschrift, t. XXI (1910), p. 501-518. Zeiller (voir B 39), p. 490-502. De Bruyne (D.), Deux lettres inconnues de Theognius, l'évêque arien de Nice'e, dans Zeitschr. neutest. Wiss., t. XXVII (1928), p. 106-110. Nouvelle édition du fragment théologique XVI de Mai.

70

Bardy (G.), Recherches sur saint Lucien d'Antioche et son école, Paris, 1936, p. 204-214.

71

Giesecke (voir B 43), p. 46-51 et app. I : Quod audiens beatus Ioha(n)|5nes suplex suscipit d(omi)n(u)m. 4. Veniente(m) |igitur ad seipsum d(omi)n(u)m saluatorem |gaudebat et ipse fluminis albeus, |obsequentibus undis circa bestigia |d(omi)ni, Iordannesque sese cum suis fluc|10tibus humilabat. Ibant aquae leni me|atu currentes et dulce quiddam su|is uocibus resonantes. Aderat sine du|bio angelorum omnium chorus et ad | mirifica d(omi)ni sacra menta magnifice | 1 5laetabatur. Baptidiatur itaque d(omi)n(u)s |noster et mergitur in aquis, ut nos le | baret in caelis. Agnus inmaculatus, \agnus d(e)i qui tollit peccata

43r, 3 Matth. 3, 15. 7 cf. Gen. 2, 8-14 ; 3, 1-6. 43v, 17 cf. I Petr. i, 19. 18 loh. 1, 29.

13 cf. Is. 53, 12.

43r, 24/43v, 4 cf. 5 5v, 1-5. 43v, 12/13 cf. 72\ 22-24.

43r, 5 adquiesce р. с т. I : adquesce a. с no(n) a. с : noli р. с т. 2 6 temere a. с : timere р. с т. 2 43v, 1 baptidiantium a. с : baptizantium р. с т. 2 8 bestigia a. с : uestigia р. с т. 2 10 humilabat a. с : humiliabat р. с т. 2 15 baptidiatur a. с" ""'' : baptizatur р. с т. 2

54

COLLECTIO VERONENSIS

mundi, pu|rissimi fontis liquoribus lababatur, |20ut nos a peccatis ablueret et regnis |caelestibus sociaret, sicut ipse pos | tea in s(an)c(t)o aeuangelio tradidit dicens : \Nisi quis renatus fuerit ex aqua et \sp(irit)u s(an)c(t)o, non potent introire in reg\num d(e)i. 5. Adhuc audi mysterium. Moyses ||mare ingressus Farao- VII/jr = 44r nem cum suo |mersit exercitu, et Cr(istu)s baptidiatus |et per aquas digrediens diabolum cu(m) |sua caterua damnauit. Ie(su)s quoque |5filius Naue ad debellandam Hiericho |ciuitatem profectus, in qua hostilis ha|bebatur exercitus, per Iordannis flu | enta transgreditur, et Cr(istu)s d(omi)n(u)s et sal|uator noster ad expugnandas mun|10di huius insidias adque ad spiritales |nequitias destruendas ad Iordannis |fontem accedit. Audi adhuc. Ter decies |annorum circulis constitutus ad |baptismum d(omi)n(u)s uenit, ut per trium de|15cadarum mysterium et nobis prete|rita peccata donaret et presentia be|neficia conferret et de futuris bonis |securiores efficeret. Hic est d(omi)n(u)s d(eu)s |noster, cuius hodie sacri baptismaris, |20ut dixi, sollemnia celebramus. 6. De quo |refert s(an)c(tu)m aeuangelium, ut ipsius |lectionis ordinem prosequamur : Cum \baptidiatus esset, inquid, omnis populus, \et Ie(s)u baptidiato et orante, apertum \est caelum, et ecce sp(iritu)s s(an)c(tu)s corporali specie \\sicut VII/f = 44' columba uenit super eum, et uox \de caelo facta est : Hic est filius meus \dilectissimus, in quo bene conpla\cui, ipsum audite. Ie(s)u, inquid, bapti\5diato et orante. Orabat non pro se, - |quid enim pro se innocens preca|retur ? — sed pro nobis orabat, quos |suae piaetatis remedio a patre gu|uernandos acceperat. Orabat pa|I0trem ; quid, putamus, orabat

23 Ioh. 3, 5. 25 cf. Ex. 14, 27-28. 44r, 4 cf. los. 3, 1 5-16. 10 cf. Eph. 6, 12. Luc. 3, 21-22 ; cf. Matth. 3, 16-17 ; I7, 5.

12 cf. Luc. 3,23.

22

44r, 5/6 cf. I09v, 14-15. 44v, 5/7 cf. CY or 30 (108, 545-546).

19 lababatur a. с : lauabatur p. с m. 2 44r, 1 in initio lineae sup. I. iterauit m. 2 moyses 23 baptidiatus a. с baptizatus p. с m. 2 24 baptidiato a. с : baptizato p. с m. 2

FOL. 44r-45v

55

d(omi)n(u)s |patrem, nisi (ut) illud propter quod ue|nerat disceremus, ut nobis pater |manifestaret ipsum esse filium |suum dilectissimum ? Vnde stati(m) |1 5orante ipso uox de caelo facta est : \Hic est filius meus dilectissimus, in \quo bene conplacui, ipsum audite. |Pater qui nunc dicit : Ipsum audite, |ipse etiam ante plurimas genera) 20tiones ad Moysen locutus est dicens : \Profhetam suscitabo Ulis de fratribus \eorum sicut te, et dabo uerbum \meum in os eius, et loquetur ad eos \omnia quaecumque dixero ei, et \qui non audierit profhetam illum \\interiet de populo suo. Ergo ipse et nu(n)c VII/6r = 4f |ait : Ipsum audite. 7. Venit et sp(iritu)s s(an)c(tu)s cor\porali speciae sicut columba, ut Cr(istu)m |ostenderet. Hoc est quod d(omi)n(u)s per pro|5fhetam antea dixerat : Sp(iritu)s d(omi)ni super \me. Sed ne dicat aliquis quia qui su|per ipsum uenit superior est illo ! |Non est superior a Cr(ist)o sp(iritu)s s(an)c(tu)s, qui a Cr(ist)o |accipit quod annuntiet et post Cr(istu)m |10nominatur et a Cr(ist)o missus proba | tur ; sicut filius a patre mittitur, ita et |sp(iritu)s s(an)c(tu)s a filio. Non ergo quod super | ipsum uidebatur, superior est ipso ; |nam et stella super d(omi)n(u)m uenit, et cae|15lum super d(omi)n(u)m fuit, et tectum domus |super d(omi)n(u)m habebatur, et aquae in |baptismo super d(omi)n(u)m fluebant, et o(m)|nium Cr(istu)s est d(omi)n(u)s, quia, ut fidelis tes|tatur scribtura, omnia per Cr(istu)m \20facta sunt, et sine illo factum est ni\hil. Sed forte adhuc requirit aliquis |ubi remanserit uel ubi abierit illud | corpus columbe quod adsumpserat |sp(iritu)s s(an)c(tu)s. Eadem ratione interceptum |est qua et editum fuerat. Si uidisses ||cum de nihilo profere- VII/6" = 4j'' batur, scisses |et cum in nihilum subducebatur. |Si non fuit

44v, 21 Deut. i8, 18-19 , c^. ^ct. 3, 22-23. 45r, 5 Is. 6i, 1. 8 cf. loh. 16, 15. 9 cf. Matth. 28, 19. loh. 15, 26 ; 16, 7. 14 cf. Matth. 2, 9. 17 cf. Act. 10, 36. 1. У

10 cf. 19 loh.

44v, 21 profhetam р. с т. i"' ""1. : prometa a. с 45г, 3 speciae р. с т. I : specie a. с 1 superior/». с т. 1 : superor a. с

56

COLLECTIO VERONENSIS

initium uisibile, nec finis, |tamen corporis soliditas erat quo | 5momento corpus uidebatur. 8. Est er|go unus unigenitus aput ingenitu(m) |patrem, quem ipse sp(iritu)s s(an)c(tu)s ueneratur, |quem omnis adorat creatura, cui |est gloria et imperium in saecula. |10Amen. III. I In s(an)c(t)o pascha 1. |Desiderate sollemnitatis gaudia ce|lebrantes, fratres dilectissimi, in |trihumfis d(omi)ni nostri Ie(s)u Cr(ist)i tota |15mentis alacritate laetemur, sicuti |hodie cantauimus dicentes : Iste di\es quem fecit d(omi)n(u)s, exultemus et lae\temur in eo, quia in isto die et istos |dies fecit d(omi)n(u)s. Quid est quod diximus : ? Et no(n) |solum istos dies, sed et in Cr(ist)o crea\ta sunt omnia quae sunt in caelis \et quae sunt in terra, uisibilia et inui\sibilia. Ipse est dies aeternus, dies |cui numquam nox succedit. Iste dies Isibi duodecim horas VII// = ^6r constituit, id est |duodecim discipulos, quorum unus, | infelix luda Scariotes, nouissimus |uelut duodecima hora diem nocti tra|5didit, id est Cr(istu)m tenebrosis iudaeis. |D(omi)n(u)s tamen, etsi morti traditus est, dir|rupit tamen uincula mor tis ; ad ues|perum quidem demoratus est fletus, |et in matutinum nobis oborta est lae|10titia. Tergeamus lacrimas nostras, |quamuis eas iam deterserit Cr(istu)s, et plau|dentes manibus nostris, id est bo|nis operibus exultantes, dicamus cla|ra uoce cum beato apostolo Paulo : \l,Vbi est, mors, aculeus tuus ? Vbi est, inferi, uictoria tua ? Aculeus quidem ¡mortis peccatum, uirtus autem pec\cati lex. D(e)o autem grattas, qui dedit \nobis uictoriam per d(omi)n(u)m nostru(m) \20Ie(su)m Cr(istu)m.

45v, 16 Ps. 117, 24. 46r, 7 cf. Ps. 29, 6.

21 Col. 1, 16. 15 I Cor. 15, 55-57.

45v, 5/8 cf. MAXn cо 1, 13 (718, 24-26). 46r, 5 cf. 6Г, 15.

46r, 13 exultantes/». с т. i : exultates a. с

clara corr. Tur : clare cod.

FOL. 4бr-47г

57

2. Merito ergo trihumfali |gaudio gloriamur, qui peccatorum |nostrorum nexibus resoluti in li|bertate uitae perpetuae donata in|dulgentia respiramus. Natalis nunc, |fratres, geritur totius mundi, annua orbis ||e(s)t consecrata sollem- VII/f = 46'' nitas. Vicit om|nibus d(omi)(n)(u)s, qui causas omnium in se|metipso susceperat, et suae uirtutis | auxilio lugubres aliquando uultus |5et diuturno merore contractos in|aenarrabili letitiae suae splendore |perfudit. Ergo, sicut scribtum est, \hiems transiit, abiit sibi, flores appa\ruerunt in terram nostram, hoc |10est in terra animae nostrae uel corporis nostri, quia refloruit cor nos|trum et caro nostra in d(omi)n(u)m d(eu)m |nostrum. Mortuus est et resur|rexit Cr(istu)s pro nobis, ut nos et mori |15et resurgere in semetipso mons|traret, quia per hominem mors \et per hominem resurrectio mor\tuorum ; sicut in Adam omnes \moriuntur, ita in Cr(ist)o omnes ui\20uificantur. Vnde d(omi)n(u)s in sua passi|one et resurrectione dicebat : , quia utique in sua resur|rectione nostrae restaurationis ||glo- VII/Sr = 4f riam designabat. Cecidit illud trit|tici granum in terram, et toto orbe |surrexit fidelium seges. 3. Nam ut per |ordinem preterita omnia conside|5remus et in hac gratulatione positi |antiquas non sileamus angustias, - |quia scribtum est : In die bonorum \ne inmemor sis malorum, — audite, |fratres, causas antiquas omnium |1 0nos trum. Tenebatur antea humani |generis captiuitas peccato tamqua(m) | bello superata. In praeda ducti fue| rant omnes quos aut uitia saeculi |aut ignorantiae culpa aut uarius | 1 5diuersarum rerum et criminum |error inuoluerat. Iacebant singuli |peccatorum iaculis fixi et male da|tis uulneribus sauciati ; praedonis |superui, id est diaboli, inmania uincu 46v, 8 Cant. 2, 11-12. 11 cf. Ps. 27, 7; 83, 3. 21-22. 21 cf. loh. 12, 24-25. 47r, 7 Ecdi. 11, 27.

46v, 1 cf. 55\ 14-15.

16 I Cor. 15,

13/16 cf. %}', 23 - 83v, 1.

46v, 21 resurrectione р. с т. I : resurretione a. с (item 4/, 1)

22 trittici : ita cod.

58

COLLECTIO VERONENSIS

|20la sustinebant. Deprauata fuerat |humani generis forma delictorum |foeditatibus inquinata ; lugebat casus | nostros et ipsa natura. Patientia |uero d(e)i omnipotentis haec diutius | tacite sustinebat, quia causas mortis | ipse sibi homo effece- VII/Sl = 47" rat, qui libero |arbitrio factus et in deliciarum para|disso constitutus maluit diabolo |magis oboedire quam d(e)o. Sed cleme(n)|5tissimus d(omi)n(u)s miserationes suas |diutius differre non passus est. Mi | sit itaque saluatorem omnium Cr(istu)m, |qui suo aduentu suaque passione et re|surrectione uincula durae serui| 10tutis abrumperet et catenarum | nodos propria uirtute confringe|ret tantorumque uulneribus po|tentis medicinae suae auxilio sub|ueniret. 4. Adueniens itaque idem | 1 5d(omi)n(u)s et de illa sublimitate caelesti, |ut ait s(an)c(tu)s Cyprianus, ad terrena \descendens non est dedignatus \filius d(e)i carnem hominis induere \et, cum peccator ipse non esset, alie\20na peccata portare. Multis mirabi|libus gestis a superno et ingrato po| pulo contumeliis adficitur, conspui|tur, flagellatur, adhuc etiam cruci |adfigitur. Pendens itaque in crucem |orabat patrem pro interfectoribus ||suis dicens : Pater, dimitte Ulis, VIII/ ir = 48' nesci\unt enim quod faciunt. Non irascitur, |non commouetur ; ibi enim ira locum |omnino habere non poterat, ubi pietas |5omnia patientissime tolerabat. Dein|de conmendat suum spiritum patri, |ut se ostenderet patri semper esse sub|iectum, ut bonum a bono genitum, piu(m) |a pio, benignum a benigno. Sepellitur |1 0corpus eius et ponitur in monumen|to, in modica petra, in angusto forami|ne, cuius potentia et uisibüia et inuisi|bilia continet uniuersa. It deinde et per |infernas sedes et usque ad ipsius He|15rebi profunda pertendit. Terribili uisu |et aspectu d(omi)ni conruerunt con48r, 1 Luc. 23, 34.

6 cf. Luc. 23, 46.

10 cf. Matth. 27, 60.

47v, 11/12 cf. 42', 12-13. 15/20 CY pat 6 (121, 107-110) ; uerba est dedignatus loco aspernatur in textu Cypriani substituit noster, forte respiciens ad sequentiam textus (121, 113). 48r, 7/8 cf. MAXn cо 1, 10 (714, 7-8). 9/13 cf. 88\ 25 - 89/, 6.

47v, 8 suaque р. с т. I : sua a. с 48г, 9 benignum corr. Tur : benignus cod.

sepellitur : ita cod.

FOL. 47v-49r

59

trariae |potestates, et tenebrosi Uli inferni ianitores in|tra sua uiscera timuerunt. Aetemae |lucis fulgore perculsa dira facies mor|20tis expauit et duplicato in sese pallore co(n)|tremuit. D(omi)n(u)s uero propositum suae |maiestatis opus perficiens predam |de infernis sedibus rapuit, Adam quoq(ue) |illum nimio iam et antiquo labore sor|dentem et usquequaque deformem ||in nouo gloriae suae splendore res|tituit omni- VIII//'' = 48' busque credentibus ple|nissimam gratiam propriae maies| taris indulsit. 5. Ergo exultemus, caris|5simi, et gloriemur in d(omi)no nostro Ie(s)u |Cr(ist)o et istum diem laeti ducentes, |et per ipsum d(e)o patri semper grarias |agamus, cui est gloria in saecula. |Amen. IV. |10De ascensione d(omi)ni in qvadragesima 1. |Exoptatus uotis omnium cr(ist)ianoru(m) |dies aduenit. Saluator saeculi Cr(istu)s |filius d(e)i, qui altus humilis factus est |pro nobis et de caelestibus regnis |15ad terrenas habitariones aduenit |passusque insidias perfidorum et |crucifixus mortis uincla dissoluit |et die tertia resurgens a mortuis qua|draginta diebus cum discipulis co(n)|20moratus est, hodie in isto quadra|gesimo die ascendit in caelis. Nolu|it d(omi)n(u)s statim post resurrecrio|nem suam in caelis ascen dere, ne |non in ueritate resurrexisse, sed |fantasma fuisse potius putaretur. ||Ideo quadraginta diebus, ut dictum est, VIII/2r = 4^ |cum discipulis conmoratus est, fre|quenter apparens eis, ut et eos ad uita|lia precepta instrueret et discerent |5quae docerent. 2. Ascendit hodie in cae|lis, ut etiam aeternas illas sedes in |suo resuscitato ac uiuificato corpo|re uisitaret. Vnde in introitu eius |et in habitu corporis uenientem cae |l 0lestes 48v, 10 ss. Leguntur in codice nostro tres sermones de ascensione domini (IV, V et VI), quorum duo priores ualde similes sunt, tertius econtra ab istis haud parum discrepat. 11/12 cf. 42', 5-6. 12 cf. lr, 8-9. 49r, 5/8 cf. 5 5v, 9-12 ; 6i\ 5-7 ; 64', 25 - 64\ 1. 8/17 cf. 5 Г, 11-22.

17 ianitores add. sup. l. т. i" ""'

20 sese p. с т. 1 : sse a. с

6o

COLLECTIO VERONENSIS

uirtutes adtonite interroga(n)t | alias potestates dicentes : Quis est is\te rex gloriae ? Et dicitur eis : D(omi)n(u)s for\tis et potens, d(omi)n(u)s potens in proelio, |qui fortissi mum tyrannum diabolu(m), |15qui dictus est fortis armatus, capti|uum tenuit et uasa eius quae possi| debat diripuit ipsumque deuinctu(m) |cruci suae adfixit cunctosque cre| dentes salutaribus titulis in fronte |20signauit, ut Ule aduersarius uidens |signum fortis semper timeat et pa|uescat. 3. Audiuimus namque hodie |angelos exclamantes ad populum |et dicentes : Viri Galilei, quid statis \aspicientes in caelum ? Hic Ie(su)s qui receptus est | hodie a uobis in VIII/2" = 4p' caelum, sic ueniet \iterum quemadmodum uidistis \eum euntem in caelum. Gaudeat er|go aeclesia Cr(ist)i : d(omi)n(u)s noster caput |5nostrum iam nos precessit in cae|lum, secuturis membris uiam ad |sedes caelestes ostendens. Vbi est |caput, ibi erunt et membra, si tame(n) |ab omni se fece terrenae cupidita| 10tis aliena seruauerint. 4. Ascendit |d(omi)n(u)s ergo in altum, captiuam duxit \captiuitatem, quia qui descendit \ipse est et qui ascendit, sicut dicit | apostolus, super omnes caelos, |15«/ adinpleret omnia. Ascendit, bene | dictum est, in altum : qui antea ad | humilia altus descenderat, nunc |de humilibus altus ad alta consce(n)|dit, sp(iritu)s s(an)c(t)i donum suis suplicibus |20redditurus. Sic enim dixerat disci|pulis suis in s(an)c(t)o aeuangelio : Expe\dit uobis ut ego eam ; si ego non ha\biero, aduocatus non ueniet ad uos ; \si autem abiero, mittam Uluт ad uos. |Rogemus ipsum d(omi)n(u)m nostrum ||[I]e(su)m Cr(istu)m, ut nobis omnibus donum |sp(iritu)s VIII/f = jo' s(an)c(t)i dare dignetur, ipsoque sp(irit)u s(an)c(t)o |inluminemur, ab ipso instruamur |et doceamur, ut Cr(ist)i precepta 49r, 11 Ps. 23, 8. 15 cf. Luc. 11, 21. 16 cf. Matth. 12, 29. 18 cf. Col. 2, 14. 19 cf. Apoc. 7, 3. 24 Act. 1, 11. 49v, 10 Eph. 4, 8 ; cf. Ps. 67, 19. 12 Eph. 4, 10. 21 Ioh. 16, 7.

24/49v, 3 cf. 5 Г, 5-9. 49\ 3/7 cf. 52', 7-10. 10/15 cf. 5Г, 11-16. 20-22. 20/24 cf. 5ir, 18-22.

49v, 16 qui correxi : quia cod.

16/19 cf. Ó2v

FOL. 49v-5ov

6l

serue|5mus ipsique ut palmites uiti inherea|mus, iugum eius super nos semper |gestantes. Ergo ascendit in altum, \captiuam duxit captiuitatem ; etiam, |d(omi)n(u)s noster ascen dit in altum. 5. De hu|10ius descensu et ascensu audite, fra|tres. Iam hoc per mysterium et in sca|la illa figurabatur quam uidit Iacob |per somnium, ut scribtura dicit, de ter|ra ad caelum pertingentem. Illa ergo |15scala quam uidit Iacob de terra, ut dic|tum est, pertingentem ad caelum, des|censum et ajcensum d(omi)ni significa | bat, quia scala et descensum et as|censum habet, et lapis ad caput Iacob |20fuit, hoc est ipse Cr(istu)s, qui lapis dictus |est, quem etiam et uncxit Iacob, quia |ipse est unctus d(e)i. Duo trabes scalae |duo sunt testamenta, gradus prae|cepta diuina, quia ipsa duo testame(n)|ta et quia scala Cr(ist)i descensus et ascensus ||significatus est. VIII/ß" = jo" 6. Ergo istius s(an)c(t)i diei |sollemnia celebrantes semper d(e)o |patri per Cr(istu)m eius gratias referamus, |cui est gloria in saecula. Amen. V.

|5lN GLORIA D(OMl)NI ITEM DE QVADRAGESIMO

1. | Presentis diei festi donante d(omi)no solle(m)|nia cele brantes, fratres dilectissi|mi, exultemus et laetemur in d(omi)no |nostro Ie(s)u Cr(ist)o, qui primitus de cae|10lis adueniens pro nobis homine(m) |suscepit adque d(eu)s ille ambulans su|per terram multa operatus est in |partibus Iudeae circa benignos et |bonos, circa perfidos et ingratos, |15ut consolaretur humiles, ut laetifica|ret tristes, ut supernos lenket. Mor|rnos suscitauit, infirmos curauit, |demonas effugauit, caecos inlumi|nauit, glodos currere fecit, multa

50г, 5 cf. loh. 15, 5. 6 cf. Matth. 11, 29. 11-12. 19 cf. Gen. 28, 18. 20 cf. I Petr. 2, 4. 50r, 11/22 cf. CY te 2, 16 (52, 28-32). 50\ 16/20 cf. i2r, 5-9.

50r, 25 scala prop. Tur: sancta cod.

11 cf. Gen. 28,

62

COLLECTIO VERONENSIS

mi|20rabilia gessit, qui pro nobis pauper factus est, cum diues esset, ut illius ino\pia uos ditaremini, cuius inopia ditat, |sanat fimbria, fames satiat, mors ui|uificat, resuscitat sepultura. Ad cru|cem etiam et passionem pro nobis ueniens, ||multas contumelias iniuriasque per|pessus, occisus est et VIII/f = jir sepultus, tertio | die a mortuis resurrexit, quadragin|ta diebus cum discipulis conmoratus |5hodie ascendit in caelis, ut hominem |ipsum quem induit, quem dilexit, que(m) \a morte protexit, ad patrem uictor in\poneret. 2. De huius ascensu d(omi)ni iam an |tea prometa Dauid in psalmo (p)recanu|10erat dicens : Ascendit d(eu)s in strepitu, \d(omi)n(u)s in uoce tubae, et iterum : Ascendit \in altum, captiuam duxit captiuitate(m), \dedit dona in hominibus. Vnde et apos|tolus addebat : Qui descendit, ipse est et \l5qui ascendit super omnes caelos, ut \adimpleret omnia. Descendit ut iacen|tes erigeret, ascendit ut dona crede(n)|tibus exhiberet. Sic enim promiserat |in s(an)c(t)o aeuangelio dicens : Expedit uo\20bis ut ego eam ; si ego non abiero, aduo\catus non ueniet ad uos ; si autem \abiero, mittam illum ad uos. Et iteru(m) |ait : Rogabo patrem, et alium aduocatu(m) \dabit uobis. Ergo ascendit d(omi)n(u)s super \omnes caelos, ut adinpleret omnia. ||S[....]ua[ ]s [im]pçrauit VIII/^-ji'' auctori|tas s[...8...]os promissio contine|bat. 3. Ascendit ergo hodie in caelis, cla|mantibus angelis ad populum et dice(n)|5tibus : Y\r\, inquiunt, Galilei, qui(d) statis \aspicientes in caelum ? Hic Ie(su)s qui recep\tus est a uobis, sic ueniet iterum quem\admodum uidistis eum euntem in \caelum, id est in eodem corpore in |1 0quo ascendit, ut

50v, 20 II Cor. 8, 9. 23 cf. Matth. 14, 36 ; 4, 2. 51r, lOPs.46,6. llEph.4, 8; cf. Ps.67.19. HEph.4, 10. Ioh. 16, 7. 23 Ioh. 14, 16. 51v, 5 Act. 1, 11.

19

5Г, 5/8 CY id 14(31,2-4). 11/16 cf. 49v, 10-15. 16/17 cf. CY op 1 (55, 6-7). 18/22 cf. 49v, 20-24. 51v, 5/9 cf. 49r, 24 - 49v, 3. 9/11 cf. 64', 3-5 ; AN Ar 8 (680A).

51r, 14 addebat corr. Tur: adiebat cod.

FOL. 5ir-52v

63

d(eu)s in templo, ut sacer|dos in agno, ut pastor in oue. Vnde in |eius ascensu adtonitae et obstupes|centes caelestes uirtutes clamant [ad inuicem dicentes : Quis est iste rex \l5gloriae ? Videbant enim ante eum |in obsequio precurrentes angelicas |potestates, daturque ad interrogantes |caeleste responsum : D(omi)n(u)s fortis et po\tens, d(omi)n(u)s potens in proelio. Ipse est \20d(omi)n(u)s potens in proelio, qui fortem ar|matum diabolum conligauit et uasa |eius diripuit, hoc est homines quos |ille antea in sua potestate tenebat |ab eo diripuit adque suae dicioni sub|iecit. Ideo et dictum est : Captiuam duxit \\captiuitatem, quia [...15...]|[..] superato VIII/f=12r tyrannif ]abit. Ergo |ipso nunc corpore [...15...]|so etiam ueniet in [...10...] iudica|5re uiuos et mortuos, sifcut dicjtum |est : Videbunt in quem conpunçxerunt. 4. |Ecce iam caput nostrum d(omi)[n(u)s] noster |nos precessit in caelum, sçcuturis |membris, id est aeclesiae suae, reg|10na caelestia paraturus. Vnde ex per|sona ipsorum menbrorum, id est |totius aeclesiae, cantatur in psalmo |et dicitur : Mihi autem adiungi d(e)o bo\num est, ponere in d(omi)no spem meam, |15adiungi d(omi)no, sociari capiti meo, d(omi)no meo, |qui me dilexit et tradidit semetipsu(m) |pro me, ut me ad caelestes perduce|ret sedes. Caritas ergo perfecta, d(omi)n(u)s |et d(eu)s noster Cr(istu)s, ascendit in caelis, ca|20ritatis pluuiam suis fidelibus largitu|rus, s(an)c(tu)m scilicet sp(iritu)m missurus, qui |flammeo imbre descendens pectori|bus s(an)c(t)is munera uirtutum infun|dat, carismatum dona distribuat. 5. | Et consideremus quia quadraginta dieb(us) ||conpletis VIII/j' = 12' d(omi)n(u)s ascendit in caelis. Qua|draginta diebus ieiunium

13 cf. Is. 6, 3. 14 Ps. 23, 8. 20 cf. Luc. 11, 21. 12, 29. 25 Eph. 4, 8 ; cf. Ps. 67, 19. 52r, 6 loh. 19, 37 ; cf. Zach. 12, 10. 13 Ps. 72, 28. 25. 18 cf. I loh. 4, 18. 11/22 cf. 49r, 8-17. 52r, 7/10 cf. 49v, 3-7.

52r, 18 d(omi)n(u)s a. с"' M : d(omi)no р. с. т. 2

21 cf. Matth. 16 cf. Eph. 5,

64

COLLECTIO VERONENSIS

celebra|uit, quadraginta diebus cum [epul]a(n)|tibus discipulis fuit, frequenter eis |5apparens et docens de regno d(e)i. |Quadraginta isti dies uel quattuor |decadas indicare uidentur, id est |quattuor aeuangeliorum sacrata |mysteria, quibus credentium popu|10lus de terrenis ad caelestia perueni|ret et sequerentur caput suum |Cr(istu)m. 6. Adtende adhuc et illud. Datur |primo statim post resurrectione(m) |discipulis sp(iritu)s s(an)c(tu)s, et nunc mitten|15dus e caelis. Primo quidem d(omi)n(u)s ait, |cum inspirar« in faciae discipulis : \ Acápite, inquid, sp(iritu)m s(an)c(tu)m ; si cut remise\ritis peccata, remittentur Uli ; si cu\ius tenueritis, tenebuntur. Et in pe(n)|20tecoste iterum mittit sp(iritu)m s(an)c(tu)m : duo |data diuersis uicibus, sed unus sp(iritu)s. |Haec duo data, ut arbitror, ideo d(omi)n(u)s |ordinauit, ut permaneant in nobis |illa mandata, dilectio d(e)i et proximi, |quod inplere in nobis poterit sp(iritu)s s(an)c(tu)s, | quem Cr(istu)s d(omi)n(u)s ad haec in VIII/6r=1y nobis firma(n)|da de caelestibus destinauit, ut sic spi|ritaliter proficiamus, per infinita(m) |uitam aeternam semper d(e)o patri per |5filium eius gratias agentes, cui est |gloria in saecula. Amen. VI.

|15Adhvc de qvadragesima dicendvm

1. |Ascendens d(omi)n(u)s in caelum primitias |obtulit corpus suum pro humano |genere, non omne genus humanu(m), |sed se unum pro omnibus. Sicuti de |20campo toto non omnis messis, sed |pars aliqua inde primo offertur, ita |et Cr(istu)s primitias corporis sui pro om|ni humano obtulit genere. 2. Condis|ce et in isto diae gaudium caelestium |potestatum. Quando d(omi)n(u)s noster Ie(su)[s] Cr(istu)s ||secun- VIII/6'=j)' 52v, 4 cf. Act. i, 3.

17 Ioh. 20, 22-23.

52\ 9/11 cf. 69\ 17-19! 52v, 6 isti corr. Tur : istos cod. 53r, 7/14 remanserunt istae octo lineae uacuae

FOL. 5 3r-54v

65

dum carnem natus est, cum re|concilia[tam (terram) u]idçrent, — nec enim ançça |descenderent cum summa gratula|tione in terra, - clamabant : Gloria in ex\5celsis d(e)o et in terra pax hominibus \bone uolumtatis. Vt discas quod ideo | gloria deo quia terra ea quae bona sunt |recepisse laetatur, declarant et cau|sam dicentes : In terra pax hominib(us) \l0bonae uoluntatis, |14hominib(us) |15qui debellati inimici fuerunt, qui ali|enati erant, qui contumaces iudica|ti sunt. Vides quemadmodum in alie|nis gratulantur, inmo in suis, nam | nostra bona suas utilitates arbitra(n)|20tur. Ideo et descendebant et ascen |debant ad d(omi)n(u)m festino ardore amo|ris, nouum et incredibile spectaculu(m) |uidere cupientes. Ideo et quando nas|cebatur d(omi)n(u)s noster, et quando resur|gebat exultabant angeli. Et hodie etiam | quando ascendit ad çaelum, ecce \ujr\ ^«0, ait, in alba VIII// = jf ueste — ut ex ipsis |indumentis gratulatio monstrare|tur — dixerunt ad discipulos : Viri Gali\5lei, iste Ie(su)s qui ascendit a uobis in cae\lum sic ueniet quemadmodum uidis\tis eum euntem in caelum. 3. Hic auditu(m) |mihi cum omni diligentia adconmo|date. Quur haec dicta sunt ? Numquid |10oculos discipuli non habebant ? Num|quid non uidebant quod gerebatur ? | Numquid non dixit aeuangelista quia \uidentibus eis ascendit ad caelum ? |Quur igitur angeli eis dicebant quod |1 5factum est ? Quid eis monstrabant |quod ascendit ad caelum ? Propter has | scilicet duas causas : unam, quia dolebant |Ie(s)u discessione desolati. Et quia dolebant |audi quid ad eos loquitur : Nemo me in\20terrogat ubi uadis, sed quia ista dixi, \tristitia repleuit cor uestrum. Et si |amicorum seu cognatorum separa|tione tristamur, quanto magis salua|torem, magistrum, d(omi)n(u)m misericor|dem mansuaetum cum a se uiderent | separan, non omnino cum dolore [tristarentur ? VIII// = 14" Ideo stabant angeli |et ascensionis tristitiam regressio|nis con53v, 4 Luc. 2, 14. 54r, 1 Act. i, 10.

20 cf. loh. 1, 51. 4 Act. i, 11. 13 Act. 1, 9.

19 loh. 16, 5-6.

53v, 6/10 ut discas - uoluntatis iterautt cod. (lin. 10—14) с т. i : dicas a. с 1 ea quae p. с т. 1 : equae a. c. 54r, 18 discessione p. с т. i : dicessione a. c.

6 discas p.

66

COLLECTIO VERONENSIS

memoratione consolaban| 5шr et separations dolorem adue(n)|tus futuri pollicitatione sedabant. |Nam addunt : hte Ie(su)s qui ascendit a uobis \sic ueniet. , inquid,

Et ne hoc faciant quod Helise|us fecisse edocetur conscindens |uestimentum, cum magistrum |suum uidisset eleuatum ad caelu(m) - |non enim habuit presentem angelu(m) |15qui ei Heliam promitteret aduenire -, |ne igitur isti hoc faciant, ideo angeli |stabant animi eorum tristitiam | solacio releuantes. 4. Et haec quide(m) |una causa est praesentiae angelo|20rum. Est et alia causa non minoris |rationis, nam addiderunt quia asce(n)|dit ad caelum. Et quia longum spatiu(m) |de terra tendebatur ad caelum et o|culorum acies portatum corpus |ad illam altitudinem minime poterat ||peruidere, sed VlII/Sr = jjr sicut auem cum altio|ra postulat, deficit aspect[u]s [i]nspice|re et noster oculus uolatu uincitur |caelsiore, sic et illud corpus quan|5to ferebatur ad summa, tanto ocu|lis uidentium aspectus inuecillitate |celabatur, deficiente natura altiora |conspicere. Ideo stabant angeli iter |caeleste monstrantes, ne quis arbi|10traretur quia tamquam in caelum | ascendit sicut Helias, sed in caelum |ascendit qui eleuatus est a uobis ad \caelum. VII. | In pentecoste 1. |15Hodie donante d(omi)no huius felicissimi |diei sollemnia celebramus, hic co(n)|pletur quinta festiuitas. Et ut per or|dinem festiuitatum ipsarum insignia |numeremus, est natiuitatis domi|20nicae prima sollemnitas, quando |uerbum d(e)i carne uesritum proces | sit in hunc mundum et d(eu)s homo huma | no generi iunctus inter homines |conuersatus est. Secunda sollem|nitas s(an)c(t)ae epifaniae, quando, ut a

54v, 7 Act. i, ii. 55r, 12 Act. i, ii.

10 cf. IV Reg. 2, 12. 23 cf. Bar. 3, 38.

22 Act. i, n.

54v, 7 addunt corr. Tur : adiunt cod. (cf. jlr, 14) dolore a. с

9 dolere p. с т. 2 :

FOL.

5 5r-5бг

(\1

patribus accepimus, | d(omi)n(u)s Cr(istu)s [a ser]uo suo VIII/ 8'' = jj" baptidiatur |Içhannç, [ut om]nibus per semetipsu(m) |baptifsmum accipi]çndum ostende|ret çalfutique omn]}um necessariu(m) |5demon§[traret]. Tertiaque et mag|na habeçyr çollçrnnitas passionis |et resurrectionis eiusdem d(omi)ni sal|uatoris, hoc sanctum pasca nomi|natur. Quarta sollemnitas ascen | 10sionis eius in caelis, quando cum | carne ipsa qua resurrexit aeter|nas et caelestes sedes intrauit. |Quinta huius presentis diei, ut dixi, |est pentecostes consecrata solle(m)|15nitas, in qua d(omi)n(u)s amplissimum suae |promissionis munus caelesti dig|natione concessit. 2. Desiderium eni(m) |suum hodie fidelis turba suscepit. |Sic enim antea dixerat d(omi)n(u)s discenti|20bus suis : Vos autem sedete in c'tuita\tem Hierusalem quoadusque indu\amini uirtute ab alto. Expectans |expectauit d(omi)n(u)m turba s(an)c(t)orum et res|pectu diuinae clementiae diffusu(m) |mentibus sp(iritu)m s(an)c(tu)m salubri animae austu potauit. ||Discipulis d(omi)n(u)s tutorern et jdçneum |aduocatum VIIII/ ir = j6r hodie 4çdii, [ut cum] omni |diligentia custodiret [eos adqjuç doce|ret ut caritatem [d(e)i per eum inl]atam |5suis mentibus conseruarçnç et pre|ceptorum eius semper meminissent |adque regni caelestis futururp premi|um sustinerent, et adhuç uçlut quida(m) |precipuus animarum colonus agru(m) |1 0pectoris eorum excoleret, ne aliquid |in eis incultum aut asperum uidere|tur, ne aut spinis saecularium uitio|rum orrescerent aut petrosa stul|ritiae congeriae desertarent aut qua|15libet neglegentiae solitudine labora|rent. Ideo d(omi)n(u)s eis sp(iritu)m s(an)c(tu)m, ut diximus, |destinauit, qui in eis et spinas exure|ret et terram mentis eorum caeles | tri fecunditate incenderet adque dita|20ret et totum circa eos bene ornateq(ue) |disponeret. Ergo diffusa est in

55v, 20 Luc. 24, 49. 56r, 4 cf. Rom. 5,5.

22 cf. Ps. 39, 2. 12 cf. Matth. 13, 5.7.

55v, 1/5 cf. 43r, 24 - 43v, 4. 49r, 5-8! 14/15 cf. 4б\ i.

1 cf. CY pat 6(121, 112).

55v, 23 expectauit p. с m. I : expecuit a. с

9/12 cf.

68

COLLECTIO VERONENSIS

eis |flamma sp(iritu)s s(an)c(t)i, ut tam uitali et salu|bri incendio salbarentur ceterosq(ue) |salbarent. 3. Nam ut per ignis huius |terreni similitudinem consideremus ||quantum prosit ignis iste caelestis, |dixit quidam VIIII/ 1" = j6' non incongrue, sed ne|cessariae, quia sepius steriles incen\dere profuit agros adque leuem stipulam crepitantibus urere flammis, \siue inde occultas uires et pabula \terrae pinguia concipiunt, siue Ulis \omne per ignem excoquitur uitiu(m) \adque exudat inutilis humor, seu \wplures calor Ule utas et ceca relaxat \spiramenta, nouas ueniat qua sucus \in herbas, seu durat magis et uenas \adstringit Mantis. Si hoc ad utilita|tem multam operatur ignis iste ter|15renus adque corporeus, multo ma|gis ignis ille caelestis, id est sp(iritu)s s(an)c(tu)s, |adueniens in apostolis totum uiti|um ab eis uetusti hominis abhole |uit nouumque in eis sensum fecun|20di germinis adimpleuit, ita ut fruc|tus uberrimos felici partu produce|rent. Fructus, inquid apostolus, sp(iritu)s \est caritas, gaudium, pax, et cetera. |Isti sunt fructus quos producit sp(iritu)s |s(an)c(tu)s ex terra fideli pectoris nostri, | istis fructibus semper exuberat aecle|sia d(e)i in s(an)c(t)is VIIII/2r=jf apostolis, in beatis mar|tyribus, in omnibus fidelibus cris|tianis. 4. Ergo ista est, ut diximus, quin|5ta sollemnitas, in qua datur uel mit|titur sp(iritu)s s(an)c(tu)s, sicut scribtum est : Sp(irit)u \s(an)c(t)o misso de caelis, in quo concupis\cunt angeli prospicere. Et uide qua|lis quantusque sit sp(iritu)s s(an)c(tu)s, cuius sple(n)| 10doris magnitudine delectantur [omnes caelestes uirtutes, cuius in|tuitu angeli gloriantur. Istius adue(n)|tum iam tunc in quinquagesimo |psalmo propter et quinquagesimu(m) |15diem precabatur s(an)c(tu)s Dauid profhe|ta dicens : Redde mihi laetitiam salu\taris tui

56v, 18 cf. Eph. 4, 22. 22 Gal. 5, 22. 57r, 6 I Petr. 1, 12. 16 Ps. 50, 14.

56r, 24/56v, 23 cf. 29r, 22 - 29\ 21. 56v, 3/13 Virgilios, Georg., 1, 84-92.

56v, 9 inutilis р. с : inhutilis a. с (h eras.)

FOL. 56v-5 8r

69

et sp(irit)u principali confirma \me. Quinquagenarius numerus |indulgentiae tenet sacramentum ; \20nam et quinquagesimus annus est \qui iobeleus dicitur apud Hebreos, \in quo et possessionum et seruitu\tis et debiti fit remissio, et d(omi)n(u)s in ae\uangelio, cum parabolam remissio\nis doceret et indulgentiae, debitores ||in quinquaginta et quingentis posu|it ; VIIII/2'' = jf nam et Abraham, cum de indulge(n)|tia Sodomorum ad d(omi)n(u)m loqueretur, |sciens huius numeri sacramentu(m), |5a quinquaginta interrogare exor|sus est dicens : D(omi)ne, si fuerint quin\quaginta in ciuitate, non saluabis \propter quinquaginta ciuitatem ? 5. |Ergo iste dies beatus et ad indulgen| 10tiam designatus est et ad caeleste |munus concessus, in quo mittitur |sp(iritu)s s(an)c(tu)s, ut trinitatis ordo noscatur. | Primo mittitur a patre filius, a filio |nunc mittitur sp(iritu)s s(an)c(tu)s, et tertia ora |15uenit, ut uere sese tertium et ter|tiam gerentem personam et tertiam |habentem substantiam demons |traret. Exultemus igitur et laete|mur, fratres, in d(omi)no d(e)o nostro, et ip|20si solo ingenito per unigenitum |gratias agamus, adorantes in sp(irit)u |s(an)c(t)o inluminatore et sanctifica|tore nostro per omnia saecula sae|culorum. Amen. VIII. |In natale infantvm 1. || De beatis infantibus hodie locuturus, |fratres, ipsorum VIIII/ßr= jSr preces mihi ad auxi|lium posco. Amicorum enim d(e)i facilis |est pro nobis ad inpetrandum oratio, |5si tamen nostra deuotio promta fue| rit ad petendum. Habemus enim pol|licitationem et d(omi)ni nostri Cr(ist)i dicentis : \Petite et

20 cf. Leu. 25, 8-55. 23 cf. Matth. 18, 23-35. 57\ 6 Gen. 18, 24. 14 cf. Act. 2, 15. 58r, 8 Matth. 7, 7 ; cf. loh. 16, 24.

57r, 18/57v, 8 cf. RUF Nm 5, 2 (28, 1-22). 57v, 6/8 Hanc textus biblici formam alias ignotam e fonte sua hausit noster. 58r, 3/4 cf. CY ep 76, 7 (833, 13-14).

57v, 16/17 et tertiam habentem substantiam eras.

7o

COLLECTIO VERONENSIS

accipietis, querite et inuenie\tis, pulsate et aperietur uobis. Ergo ef|10ficaciter impetramus quidquid fide|liter postulamus. 2. Hodie in psalmo pre|senti conuenienter pro sollemnitate |infantium recitatum est : Ex ore infa(n)\tium et lactantium perfecisti laude(m). 15Ipse dicitur perfecisse laudem ex ore \infantium et lactantium d(omi)n(u)s Cr(istu)s, qui |et dicebat in s(an)c(t)o aeuangelio : Nolite pro\hibere infantes uenire ad me, talium \est enim regnum caelorum. Si omniu(m) |20infantium est regnum caelorum, | multo magis pro d(omi)no occisorum. Ad ip|sum prometa Dauid in principio et in |fine huius psalmi dicit : D(omi)ne d(omi)n(u)s nos\ter, quam admirabile est nomen tuu(m) \in uniuersa terra. In principio et in fine ||Cr(istu)s est, quia ipse est initium et finis, |A VIIII/y=18' et ù), d(eu)s et homo, caput et pedes ; | caput in illo tenet diuina substan|tia, pedes humana. 3. Ergo ex ore in\5fantium et lactantium perfecis\ti laudem, ut qui necdum adhuc no|uerant loqui in terris, perfectas lau | des d(omi)no decantarent in caelis, et qui | necdum nouerant inter homines |10fabulari, discerent d(omi)n(u)m inter ange|los conlaudare. Propter inimicos, |inquid, tuos, ut destruas inimicum \et defensorem, id est diabolum, ini|micum omnis innocentiae adque |15iustitiae, defensorem inpietatis |malignitatisque suae, beniuolen|tiae inimicum, malitiae amicum, |qui maus defensionem temporalem |ostendit, bonis omnibus inimicus |20existit. Sed audiens hoc non timeat | omnis cr(ist)ianus, quia maior est d(omi)n(u)s \ad protegendum quam diabolus \ad inpugnandum. 4. Inimicum et defensorem iterum Herodem illum |pessimum demonstrabat, in quo ipse ||certiss[im]e diabolus habi- VIIII//=;/

13 Ps. 8, 3. 17 Matth. 19, 14. 23 Ps. 8, 2. 10. 58v, 1 cf. Apoc. 21, 6. 4Ps. 8, 3. 11 Ps. 8, 3.

13 cf. Act. 13,

10.

9/11 cf. 7зг, 22-23 ; CY or 5 (92, 65-66). 11/13 cf. 68r, 6-7. 58v, 2/4 cf. CHRO s 1 1, 4 (50, 93-97). 21/23 CY Fo 10 (198, 1-2) ; cf. 76', 19-20. 58r, 15/16 ipse . . . d(omi)n(u)s cr(istu)s corr. Tur : ipsi . . . d(omi)no cr(ist)o cod.

FOL. 58v-59v

71

tabat, qui in |odio sa[lu]atoris factus est inimicus | infantum et quasi defensor regni |sui, nesciens infelix quia illa eius |5defensio magis bet permanet crucia|tio-l. Quaerens d(omi)ni nеcет mittit in Be|tlhem, ut omnes infantes a bimatu \et infra crudeliter necarentur. Iam |et hinc significabatur quod omnis i(n)|10fanria in hoc saeculo esset laboratu|ra pro Cr(ist)o. Ibant itaque impii ab Hero|de missi carnifices, et uenientes in |Betlhem et in omnibus finibus eius |inuenerunt infantes nunc ad ube|15ra matrum, nunc in patrum conple|xu pendentes. Rapiunt, ferociunt, |cedunt, partim conlidentes ad ter|ram, partim astis infigentes, alios |mucronibus diuidentes, passimq(ue) |20ab impiis predonibus hinc inde diffu|sa innocens calcabatur infantia. |Flebant crinibus effusis matres et |dulcia oscula iacentibus paruulis |infigebant. O uere miseros ! O infe|lices, quibus реccarе licebat, qui tantum | nefas gerçrç festin[abant] ! [N]on VIIII/4' = jf dee|rit impiis poena, non , et iterum et iterum quando uo|lunt dicunt : . Quod utique si aequales |sunt, unus esse non possum, quia |aequalitas socio conparatur. Na(m) |unus unus est solus, et unum | duo aut tres uel multi intellegun|10tur. Quomodo autem potest esse |aequalis genitus ingenito, uisibi|lis inuisibili, et minister precep|tori, et suplex adque aduocatus |superiori ? Suplicem deinde et hu|15milem adque aduoca

133% 2 cf. Matth. 23, io;cf. Ioh. 13, 13. 18, 5 ; Rom. 10, 18. 23 cf. Gal. 1, 8.

8 cf. I Ioh. 1, 3.

133\ 5/10 cf. MAXn cо 2, 22 (737, 20-39).

133v, 9 aut tres p. с т. / (t1 sup. I.)

11 Ps.

FOL. i33r-i34v

143

tum prae|cum nostrarum non solum tu(n)ç |eum fuisse, dum inter homines |ut d(eu)s et homo haberet conuer|sationem, uerum etiam et nunc, |20quia iussus sedet ad dexteram pa|tris, non nostro argumento do|cemus, sed diuinis scribturis, |quantum ualet exiguitas nostra, |d(e)o adiuuante docemus, habentes |interea Paulum apostolum prae||dicatorem XVIIII/2r = 1 )4' et probatorem, ubi ad | Romanos de opera et uirtutem d(e)i |scribit : Secundum operationem, |inquid, potentiae uirtutis eius, Equam operatus est in Cr(ist)o, susci\tans eum a mortuis et constituons eum in dexteram suam in cae\lestibus. Et audet dicere hereti|cus : ! 3. Cui ita respondendum |est : ergo et aeclesia maior est |Cr(ist)o, quae non solum in hoc sae|culo, uerum etiam et in futuro |ad dexteram habebitur fili, sicut |15Dauid dicit : Adstitit regina ad dex\tris tuis, cui etiam dicit : Audi, filia, \et uide et inclina aurem tuam, \et obliuiscere populum tuum et \domum patris tui, quia concupi\20uit rex speciem tuam, quia ipse \est d(eu)s d(eu)s tuus, et adorabis eum. |Aduertendum est quoniam, li|cet in dextera habetur aecle sia, | interpellat tamen d(eu)m et d(omi)n(u)m suu(m) |Cr(istu)m ; et filius, licet ad dexteram | patris habeatur, tamen XVIIII/2" = 1)4' interpel|lat pro nobis suum genitorem, | sicut apostolus Paulus dicit : Cr(istu)s qui \est in dextera d(e)i sedens, qui et in\5terpellat pro nobis. Quod autem | aeclesia etiam in futuro ad dex|teram habebitur fili, in s(an)c(t)o aeua(n)|gelio ita docemur : Tunc dicit, in | quid, rex eis qui ad dexteram eius \wsunt : Venite, benedicti patris \mei, acápite regnum uobis pa\ratum ab origine mundi. 4. Audi|ens ergo, ut supra dictum est, he|reticus filium ad dexteram patris |15sedere, [si] pertinaciter dicit quia |, |quare non aduertit quia non |praesumptorjaç sedit, sed audi |ens patrem sibi 133\ 17 cf. Bar. 3, 38. 134r, 3 Eph. 1, 19-20. 15 Ps. 44, 10. 134v, 3 Rom. 8, 24. 8 Matth. 25, 34.

16 Ps. 44, 11-12.

134r, 21 d(eu)s d(eu)s scr. m. 2 ; forte legebatur a. с d(omi)n(u)s d(eu)s, cf. lin. 24

144

COLLECTIO VERONENSIS

dicentem : Sede \20ad dexteram meam ? In hoc loco |ita intellegendum est quoniam |post passionem et resurrectio|nem suam in ipso statim trium|fu requiem laboris in dextera(m) |partem accepit. Quod et aeclesia, ||quae persecu- XVIIü/f= i)f tionibus creuit et |martyriis coronata sit, ideo me | ruit audire d(omi)n(u)m ita dicentem : Ve\nite, benedicti patris met, acápite \5regnum uobis paratum ab origi\ne mundi. Petrus quoque apos|tolus Cr(istu)m d(e)i filium passum et a |d(e)o patre suscitatum et in caelis |exaltatum iudaeçç [d]ç psalmiç |10huiusmodi docet tes[tim]onijs. : \Prouidebam, inquid, [d(omi)n(u)m] ante me \semper, quoniam ad dextris mi\hi est, ne conmouear ; propter hoc \delectatum est cor щuт e( exul\^tauit lingua mea, jnsuper autem \et caro mea requiesçjt iv fpf» qw\niam non derefánques jn infernç \animam meam, nec dabis s(an)c(tu)m \tuum uidere ççrruptionem, et |20paulo post dicit : Liceat mihi pala(m) \dicere ad uos de patriarcha Dauid \quoniam defunctus est et sepul\tus est, et caro eius uidit corrup\tionem ; quem autem d(eu)s excita\uit a mortuis non uidit corrup\\tionem. Dextera itaque d(e)i exaltatus, XVIIII/ß'= i )f \promissione sp(iritu)s s(an)c(t)i accepta a pa\tre, effudit hoc donum quod uide\tis et auditis. Non enim Dauid as\5cendit in caelum ; dicit autem \ipse Dauid : Dixit d(omi)n(u)s d(omi)no meo, se\de ad dexteram meam, donec po\nam inimicos tuos scabellum \pedum tuorum. Certissime ita\wque sciat omnis domus Israhel \quoniam d(omi)n(u)m eum \et Cr(istu)m d(eu)s fecit. Siue ergo ad dex|teram habeat filius patrem in | passionem, siue ad dextera(m) |15patris sit post resurrectione(m), |uolentibus et nolentibus here|ticis qui dicunt : , audit tamen |patrem iubendo sibi dicentem : \20Sede ad dexteram meam.

19 Ps. 109, 1. 135r, 3 Matth. 25, 34. 11 Ps. 15, 8-10 ; Act. 2, 25-27. 2, 29. 23 Act. 13, 36-37. 135v, 1 Act. 2, 33-36. 6 Ps. 109, 1-2. 20 Ps. 109, 1.

135v, 16 cf. AUX зо4\ 4 (236).

135v, 11 eum correx¡ : meum cod.

20 Act.

FOL. 135r-13бг

145

5. Quo|niam ergo caelum sedis est Cr(ist)i, |et terra est scabellum pedum |eius, iam omnis terra, id est om|nes gentes, seu heretici siue |iudaei, relicta uanitate ||et falsitate XVIIII/f = iß6r adorent d(eu)m in uera |unitate, cognoscentes unum d(eu)m |inuisibilem patrem per unigeni|tum eius uisibilem filium et sp(iritu)m |5[s](an)c(tu)m paracletum, non genitore(m) |[n]eque genitum, sed doctorem |et ducatorem et lumen anima| rum nostrarum ; et dent gloria(m) |et honorem d(e)o patri omnipote(n)|10ti per unigenitum [ei ]us filium |in sp(irit)u s(an)c(t)o, nunc e[t p]er omnia |saecula saeculorum. Amen. * *

*

Sequitur f. i }6r, 14 - 1 $f, 14, sine titulo, sermo ßjo S. Augustini, inc. Diuinarum scribturarum multiplicem abundantiam, expl. appareat in uestris moribus, gratias agentes deo patri per unigenitum eius filium dominum nostrum Iesum Cristum in spiritu sancto. Amen (cf. P. L., t. XXXIX, col. ijßj-ijßj). Deinde transcribitur f. 1}9", 16 - 1 jj", sine titulo, finis libri VIH Constitutionum Apostolicarum, a cap. 41 §2 (inc. Fecerit uel inuitus), cum Sj canonibus qui dicuntur apostolicis et appendice de XII apostolis, in quibus locis praedicauerunt et consummati sunt ; textus isti editi sunt a С. H. Turner in opere suo «Ecclesiae occidentalis monumenta iuris antiquissima», t. I, Oxford 191 $, p. ß2a-$2hh, et in periodico «Journal of theological studies», t. XV (191 }¡ 1 91 4), p. 6 ß—6 j ; denuo recensebuntur in serie graeca huius collectionis.

21 cf. Matth. 5, 34-35.

23 cf. Ps. 65, 4.

SCHOLIA ARRIANA IN CONCILIVM AQVILEIENSE IN QVIBVS LEGVNTVR MAXIMINI EPISCOPI DISSERTATIO ET Palladi

Ratiarensis

fragmenta

(Paris, Bibl. Nat., ms. lat. 8907)

FOL. 298r-298v

149

(MAXIMINI EPISCOPI DISSERTATIO)

1. | 1[...66...] |2jmpçratorum ci ççribçg.ç[. . .20. . .]§ç[. . .20. . .] 298' b[..]|3[...]§ç[...]^[...]inwî}[...7...]ç[...]9ç[..]f[.]m[.]çl ipsorum $(an)ç(t)i Palladi [ ]|4ijafçn§jç[. . .]»[. . . Ю. . .]Jçg[. . . .]fi[ ] nçri[...26...] |5prçfǧ[ ]$[.... ]ççnt[... 14... ]h[... 20...] ççribturarym |6l[...12...]çst[...10...]lçg[....]gviQ(;l[...][....][...12...] m[...7...]|7ft...12...]|8dig9[...]ç[ ]|9niqV[ ]r[..] |,0шс[.10...]|ut[...12...]|,2d[...12...] |13Ambr9$i[ ]|,4r[ Ш [...]|,5ter. 2. Ambrosius

[d](ixit) :

|16Ecce

quçd

cristi[a]|l7n[us

consrituit] i[m]|18pç[rator. N]olyit |19i[niuriam face]re |20s[acer]d[oti]bus ; |21ipso[s inter]pre|22tes [consti]tuit |23ep[iscopos. Ac] per |24h[oc quonia]m in $[a]|25cer[dota]li çonc[i]|26li[o conse]dimus, |27responde ad e[a] |2squae tibi propo| 29nuntur. 3. Max[i]|30minus episcopu[s] |31disserens dixit : |32Ecce [...9...]|33e[...7...]çr[ ]p[...7...]el[...8...]tçnsco[...7...]r[ ]t ç[...14...]|34tj[ ]n qui uçn[...20...]er[...13...]tate çonçoçd [ ]. |35Nam deniquç §a[...8...]mpçr[ ]p[.... : A»zbi]gua d[ogma]tum reuerent\ia\ \i6Щ dissjdant sac[erdote]s quam primum ex[pe]rjrj çupjentes, c[onuenire i]n [A^«;]|37/e¿ensi\umj ciuit[atem\ ex dio[cesi mentis exce]lle[ntia]e tuae çredjtam ep\is\\iHcopos iusse\ramus\. Neque enim [co]ntrouet[sia] dub[iae se]ntentiae rec[tiu]s pote\i9rat ex\pediri quam si obortae\ altercationis interpretes ips\os consti\40tuissemus antistites\, \\lu( \uidelicet a\ quibus profiçisçuntur jnstituta 298' dççtrinae, ab hisdem djs\2cordantis eruditionis repugnantia soluerentur. Hoc utique et respon|3sa continent s(an)c(t)i

298r, 15/29 CO-Aq 5 (SC 267, 332).

35/298\ 2 CO-Aq 3

(ЗЗ0-ЗЗ2). 298r, 3 ÍPívrJ : + [. . .] suP. l. additur sup. I. ante disserens

4 -tiarçç'çiç : + ftipç sup. I.

3 1 ad haec

I JO

SCOLIA IN CONCILIVM AQVILEIENSE

Palladi, ubi ait : Vestro studio factum est ut non esset ge\4nerale et plenum concilium. Absentibus consacerdotibus nostris \5nçs de fide dïiudiçqre non possumus. 4. Ambrosius d(ixit) : Qui cunt consortes uestri ? |6PaIladius d(ixit) : Orientales çpp]scopi. Ambrosius d(ixit) : Interim quia superiori|7bus temporibus |8concilium sic | '^fac tum est ut |10Orientales in |uOrientis par|12tibus constitu| l3ti haberent co(n)| 14cilium, Occiden| "tales in Occiden| 16te, nos in Occi|l7dentis partibus |18constituti con|19uenimus ad A|20quile(ie)nsium |21ciuitatem iux|22ta imperato|23ris preceptu(m). |24Denique etiam |25prefectus Ita|26liae litteras |27dedit ut, si uellent |28conuenire, in |29potestate habe|30rent. Sed quia |31scierunt consu|32aetudinem hu|33iusmodi ut in Oriente Orientalium esset concilium, intra Occidente |34Occidentalium, ideo putauerunt non esse ueniendum. Palladius d(ixit) : |3 5Imperator noster Gratianus iussit Orientales uenire. 5. Maximinus | 36episk(opu)s disserens d(icit) : Hoc utique et in dictis Ambrosii datur intellegi, |37ubi ait : Quia scierunt consuaetudinem huiusmodi ut in \O\riente |38 Orientalium esset concilium, intra Occidente Occ\iden\talium, \i9\ideo pu ta ] uerunt non esse ueniendum. 6. Palladiu[s d(ixit) : Imperator | 1noster Gratianus iussit 29/ Orientales uenire. Negas tu iussisse eum ? Ipse] |2imperator nobis dixit se Orientales iussisse uenire. 7. Maximinus e[pisk(opu)s di]|3cit : Ecce Ambrosius, qui superius non conuenisse Orientales propter [con]|4suaetudinem dixerat, nunc ad aliud uertitur argumentum dicens : \5Vtique iussit, qui non prohibuit huc uenire. 8. Palladius d(ixit) : Sed ne ue|6nirent tua petitio fecit. Sub speciae false uoluntatis hoc impetrast[i] |7et distulisti co[n]|8cilium. Ambr[o]|9sius epis(copus) d(ixit) : Eua-

298v, 3/5 CO-Aq 6 (332). 5/35 CO-Aq 6-8 (332-334). CO-Aq 7 (334). 39/299% 2 CO-Aq 8 (334). 299% 5 CO-Aq 8 (334). 5/14 CO-Aq 8-9 (334). 298v, 5 ^(jv^jçjre p. corr. (^jjy- in rasura, -çlifjre sup. I.) : [ 299r, 9/10 euag[as]|ti a. corr. : euag[a]|tus es p. corr.

37/39

] a. corr.

FOL. 299r-299v

151

g[as]|10ti diutius, respo[n]|nde nunc. Bene dj|12xit Arrius solu(m) | 1 3sempiternum |14patrem ? 9. Max[i]|15minus episk(opu)s di[s]|16serens dicit : Eç[ce] |17exclusus et ab |18hac ratione itç|19rum ad aliud |20conuerritur |21argumentum. |22Nam tam peti|23tio ipsorum qua[m] |24eriam et resp[on]|25sio imperator[is] |26declarat uer[e] \27sub speciae fa(\28sae uoluntatis |29hoc eos impetr[as]|30se. Ideo ergo co[n]|31uictus ad Arr[i e]|32pistulam se uç[r]|33tit, - si tamen Arrii potest dici. Quam non conprobauit, sicut sequens indpcat] |34textus : Et, adiecit Ambrosius, secundum scribturas hoc dixit Arrius a\n\ \i5non ? Et ut ipsi ahmt, Palladius d(ixit) : Non tibi respondeo. 10. Constantius epis(copus) [d](ixit) : |36Non respondes qui tamdiu blasfemasti ? Euseuius epis(copus) d(ixit) : Sed dçb[e]|37bis fidei tuae simpliciter prodere libertatem. Si a te gentilis exigeret |38quemadmodum in Cr(istu)[m crederes, c]onfiteri erubescere non deb [eres ]. 11. I 1[ Maximinus e]p[is]k(opu)s di$§çrçns d(icit) : Vti- 29? que gentilis fuit Demetrianus, ad quem |2[diu si]lentium tenens s(an)c(tu)s Cyprianus in ultimo sic respondit, - quod |3et iste s(an)c(tu)s fecisse conprobatur : Oblatrantem te et aduersum \4d(eu)m qui unus et uerus est ore sacrilego et uerbis impiis obstre\''pentem frequenter, Demetriane, contemseram, uerecundius \6et melius existimans errantis inperitiam silentio spernere |"1quam loquendo ^dementis insaniaam prouocare. \wNec hoc sine ma\llgisterii diuini |12 auctoritate fa\1iciebam, cum \14scribtum sit : In \15aures inprude(n)\l6tis ne quiquam \l7dixeris, ne cum \isaudierit inri\l9deat sensatos \20sermones tuos, \2let iterum : Noli \22respondere im\2iprudenti

299v, 14 Prou. 23, 9.

21 Prou. 26, 4.

27/28 cf. supra 299', 6. 34/35 CO-Aq 9 (334). (334). 299\ 3/300r, 39 CY Dem 1-2 (35-36).

29 eos a. corr. : eum/». corr. + in gestis suis sup. I.

35/38 CO-Aq 9

30 -se : + ut differretur sup. I.

35 aiunt ;

152

SCOLIA IN CONCILIVM AQVILEIENSE

ad im\2Aprudentiam \25eius, ne similis \26fias Uli, et sanc\27tum quoque iu\2Hueamur intra \29conscientiam \i0nostram reti\ilnere nec incul\i2 candum por\iicis et canibus exponere, loquente d(omi)no ac dicente : Ne dederitis sanc\i4tum canibus neque miseritis margaritas uestras ante porcos, ne eas pedibus suis et conuersi elidant uos, - quod |36[es]tis conati. Sequitur : Nam cum ad me magis contra\i1 dicendi quam uoto discendi uenires

\i5inculcent uos facere sepe studio et clamosis

uocibus personnans males tua inpudenter i\ngerere quajm nostra patienter \\l\audire, ineptum uidebatur congredi tecum, )oor quando facilius esset et leuius\ \2turbulenti maris concitos fluctus clamoribus retundere quam tuam rab\i\\iem tractatibus cohercere. Certe et labor irritus et nullus effectus offerre \4 lumen ceco, sermonem surdo, sapientiam bruto, cum nec sentire bru\5tus possit, neс сecus lumen admittere, nec surdus audire. Haec con\6siderans, ait, saepe conticui et inpatientem patientia uici, cum nec do\ 1cere indocilem \8possem, nec imp\ij\9um religione ç\om\\l0primere, nec f\_u\\llrentem leni\l2tate cohibere. \liSed enjm cum d\i\\l4cas plurimos \l5conqueri tecu\m\ \l6et quod bella cr\e\\l7brius surgant, \l8quod lues, quod \l9fames seuiant \20quodque imbres \2let pluuias sere\22na longa suspen\2idant nobis inpu\24tari, - quod et tu, |25o Ambrosi, feci[s]|26se conprobaris, |27etiam uastati[o]|28nem barbar[ae] |29incursionis no [bis] |30aplicans [....], - \iltacere ultra non |32 oportet, ne ¡am \iinon uerecundiae, sed diffidentiae esse incipiat quod tacemus, et dum \i4criminationes falsas contemnimus refutare, crimen uideamur agnoscere. \i5Respondeo igttur et tibi, Demetriane, pariter et ceteris quos tu forsita\n\ \i6concitasti et aduersum nos odia tuis maledicis uocibus seminando com\i\\i7tes tibi plures radicis adque originis tuae pullulatione fecisti, quos ta\i8men sermonis nostri admittere credo rationem ; nam qui ad malum \i9\motus est mendacio fallente,

multo

magis

ad

bonum

mouebitur

ueritate\.

33 Matth. 7, 6. 300r, 14 pjy¡rimos p. corr. (}\' sup. I.) : p[....]rimos a. corr. 20 quoque a. corr. 30 [....]: + [..] sup. I. 31 tacere p. corr. (ta- sup. I. ante -cere) 34 crimen sup. 1.

FOL. зооr-зо1г

153

|r[Ma]x[iminus e]p[is]k(opu)[s] dis§çren§ çliçit : [... po" 34...] |2offerre nisi sumus, attamen et hic sonat euangelii ueritas, quam s(an)c(tu)s Pal|3ladius cum suo comite defen disse probatur. Nam cum dicit s(an)c(tu)s Cypria|4nus : Oblatrantem te et aduersus d(eu)m qui unus et uerus est, nonne hoc con|5probauit Arrium docuisse ? Constat ergo Arrium episcopos secutu(m) |6fuisse, non episcopos Arrium. Ecce ante quantos annos, ante plurimas |7utique generatio |8nes Cyprianus |9beatissimus mar|10tur unum et solum |1ladseruit uerum |12d(eu)m, qui utique Cr(ist)i |13d(e)i n(ostri) d(eu)s ab ipso dei |14filio adprobatur ! |15Denique in tem|16pore transitus |17hac usus est uoce |18d(e)i filius Cr(istu)s, sicut |19Iohannes euange|20lista refert di|21cens : Leuauit Ie(su)s \22oculos ad celum \2iet dixit : Pater, \24uenit ora, hono\25rifica filium tuu(m), \26ut et filius tuus \27honorificet te, \2Bsicut dedisti ei \29potestatem om\i0nis carnis, ut om\ilne quod dedisti ei, \i2det Ulis uitam ae\3iternam ; haec est autem uita aeterna ut cognoscant te solum uerum \i4d(eu)m et quem misisti Ie(su)m Cr(istu)m. Te, ait, solum uerum d(eu)m, non , ut uos dicitis, , sed te solum uerum \i6d(eu)m. In sequenti uero, et quem misisti Ie(su)m Cr(istu)m, ostendit se missum, cre|37di uerum quidem d(eu)m et uitam aeternam, non tarnen connume|38rari uel conparari mittenti, sed missum uerum d(eu)m, ut ait et ipse : I 1[Elfte sum uia et ueritas et uita, nemo uenit ad\ )oir platrem nisi\ p\er me, testificans non]|2nisi per alterum missum ad alterum mittentem posse accessum inueniri, si|3cut apostolus dicit : Quoniam per ipsum accessum habemus ambo in uno sp(irit)u \4ad patrem.

300v, 2 cf. Gal. 2, y 14 ; Col. 1,5.

21 loh. 17, 1-3.

37 cf. I loh.

5. 20.

ЗОГ, 1 loh. 14, 6.

3 Eph. 2, 18.

300\ 3 comite : + secundiano et coepiscopo sup. I. 4 hocon- a. corr. 5 sepiscopos a. corr. 8 -nes : + huius altercationis sup. I. 12 d(eu)m : + secundum magisterium saluatoris ut cognoscant te solum uerum d(eu)m sup.l. 13n(ostri) : + testimonio solus sup. 1. üteiteratur 35 dicitis : + tres sup. 1.

154

SCOLIA IN CONCILIVM AQVILEIENSE

12. Sequitur in ipsis gestis. Sauinus episc(opus) d(ixit) : Tu petisti ut responde|5remus. Hodiae ex uoluntate tua et urguente te conuenimus, et non expec|6tabimus reliquos fratres qui poterant uenire. Proinde non tibi est liberum |7euagari. Cr(istu)m |8dicis esse craea|9tum, aut semp[i]|10ternum dicis e[s]|use filium d(e)i ? 13. |12Maximinus episk(opu)[s] | 1Misserens d(icit) : Ap[pa]|14ret uersutia in|15terrogantis, qu[i] |16sic uult filium sem|17piternum dici, ut |18incraeatus ess[e] |l9dicatur, non reç|20piciens ad sua |2 1dicta, in quibus ait : \22Cr(istu)m dicis esse cra\ej\21'atum, aut semp\i\\24ternum dicts ess\e\ \2'filium d(e)i, cum ut[i]|26que uocabu|27lum nonnisi unc|28torem requira[t], |29adaeque et |30patrem haber[e] |31demonstret. |32Vtique si filius ç |33principio non ç[rea]|34ret, de cuius principio arguens euangelista iudeos, qui ad solam carnis |35respiciebant natiuitatem, ait : In principio erat uerbum, prout di|36cat : ? Ipse est sane princi|37pium in quo d(eu)s fecit caelum et terram, qui et interrogatus a iudeis : |38, respondit : Principium quod et loquor uobis, |39quod Paulus interpretans dicit : Quia in Cr(ist)o craeata sunt omnia quae \40sunt in caelis et quae sunt in terra, uisibilia et inuisibilia. 14. ||1Palladiu§ d(ixit) : РШ íibi. n(?ç Íd?9 SÇfibçimuç i0i' uçbjs, ut uçnjrçmus et conujnçeççmuç |2quod non recte fecissetis subripere imperatori. Ambrosius d(ixit) : Legatur |3epistula Palladi, utrum nobis hoc mandauerit, et docebitur quod etiam nunc |4fallit. Palladius dixit : Legatur plane ! Episcopi dixerunt : Imperator |5cum presens esset Sirmio, 35 loh. i,i. Col. 1, 16.

36 cf. Gen. 1, 1.

38 cf. loh. i, 22 ; loh. 8, 25.

39

30Г, 4/11 CO-Aq 10(334). 30Г, 1/8 CO-Aq 10 (336).

1.

301r, 21 quibus p. corr. : quj a. corr. 40 terris p. corr. 30 lv, 3 mandauit a. corr.

37 -pium : + qui erat sup.

FOL. зоГ-зо2г

15 5

tu illum interpellasti an ipse te conpulit ? |6Et adiecerunt : Quid ad ista respondis ? Palladius dixit : Dixit mihi : Diximus : |7 15. Maxi|9minus interpre|10tans dicit : Ecce |net hic uersutia in|12tellegitur Ambro|13sii, qui legendam |14iusserat epistu|15lam Palladi. Exis|16tente uero Palla|17dio ut legeretur, |,8aut lecta est et |19uicti sunt et non |20est scribtum, |21aut non est lecta, |22quia utique ç[or]u(m) |23erant excepto|24res, qui Palladio |25non obtenpera|26bant. Et ideo merito |27in[...10...] : |28 16. Sequiçur |32Palladius inter|33rogans : Conuen|34ti sunt Orientales ? Respondit imperator : Conuenti sunt. Et adiecit : Numquid |35si Orientales non fuissent conuenti, nos conuenissemus ? Ambrosius d(ixit) : |36Sequestrata sit causa Orientalium. Sententiam tuam hodie quero. 17. |37Maximinus episk(opu)s interpretans d(icit) : Et hic apparet quoniam pro sua |38uoluntate scribserunt quod eos libuit. Videntes conuinci se respon|39derunt : Sententiam tuam hodiae quero. Arrii tibi epistula lecta est ; \\l \soles te )02r arrijanum nega\re ; aut damna hodie Atrium, aut defende. 18. Palladius d(ixit)] : |2Non est hoc auctoritatis tuae ut hoc a me quaeras. Euseuius d(ixit) : Non credimus re|3ligiosum imperatorem aliud dixisse quam scribsit. Episcopos iussit conuenire. |4Non potuit tibi soli contra rescribtum suum dicere ut sine Orientalibus causa |5minime diceretur. Palladius d(ixit) : Ergo Itali soli iussi sunt conuenire, exclusis eis ? |6Et hinc Euagrius presbyter et legatus dicit : Et ante quattuor dies et ante uiduu(m) |7respondere te [et] |8adfuturum dixe|9ras. Ergo expect[a]|10bas, ut dicis, tuorum sen|13tentiam ? Sic

28/31 cf. CO-Aq 34 (354); 69 (378). 31/35 CO-Aq 10 (336). 35/36 CO-Aq 11 (336). 39/302% 1 CO-Aq 11 (336). 302r, 1/28 CO-Aq 11 (336).

6 adiecerunt scripsi : adiecit cod. (ex abbr. adi falso resoluta) 9 -minus : + epis(copus) sup. I. 15 exis- a. corr. : insis- p. corr. 19 fo(n)uicti p. corr. sunt : + de pjçpositione façfa sup. 1. 26 -bant p. corr. : -bat a. corr. 32 sup. I. additur ut djçf[um est] 33 -rogauit p. corr.

1 56

SCOLIA IN CONCILIVM AQVILEIENSE

deb[u]|14isti mandare, n[on] |15promittere con|16flictum. Palla |17dius epis(copus) d(ixit) : h Quia qua|18si ad concilium |19plenum uenera(m) |20uidi non conue|21nisse consortes |22meos ut conue|23nirem uos et di|24cerem secundu(m) |25iussionem çgçrj|26tis sed in preiudi|27cium futuri con|28cilii egj§H . 19. Maximinu[s] |29episcopus interpr[e]|30tans d(icit) : Apparet |31in hoc loco ridic[u]|32lum potius ex ei[us] |33responsis, id est s(an)c(t)i Palladi, çç§ fecisse. Potuit sane dicere quia 20. Ambrosius epis(copus) d(ixit) : Vt hodie resideremus ipse 36exegisti. Denique etiam hodie tu ipse dixisti quia ; cr(ist)ianos nos probasti. Promisisti te conflictaturum, promisisti te |38oblaturum aut acceptaturum rationem ; libenter itaque accepimus |39oblationem tuam. ||l[O]p[tauimus] ut qu[asi] çr(is- )02" t)[ianus] vçniîçç. Qptuli tibi epistu[lam Arrii], |2quam scribsit Arrius, de cuius nomine dicitis uos frequenter iniu|3riam sustinere. Dicitis quod Arrium non sequamini. Hodie aper|4ta debet esse sententia : aut condemna illum, aut adstrue quibus|5uis lectionibus. Et adiecit : Ergo iuxta epistula Arrii, Cr(istu)s d(e)i filius |6non est sempiternus ? Palladius d(ixit) : Nos diximus probaturos nos cr(ist)ia| 7nos, sed in conci|8lio pleno. Non |9uobis respon| 10demus omnino |uin preiudicium |12concilii futuri. |13Eusebius episk(opus) d(ixit) : |14Sine callidita|15te fidei tue pro|16fessionem debe|17bis exponere. |18Palladius d(ixit) : |19Et quid conci|20lio reseruamus ? |21Amb(rosius) d(ixit) : Omnium |22ore condemna|23tio facta est |24in eum qui ne|25garet d(e)i filium 35/303v, 6 CO-Aq 12-17 (336-342)

302r, 20 uidi a. corr. : [....] uidip. corr. ([....] add. in initio lineae) 24 -cerem : + quare non sup. 1. 25 iussionem : + imperat[oris] sup. I. 28 egjs : + ti sup. I. 302v, 6 post sempiternus legitur sup. I. glossa haec, quae protrahitur etiam in pagina sequent! : frjnç [. . .] 4(e)j ui[ ] çfjsfj uocabulum n(on)nisi unctorem requid (forte pro requirid, cf. )0lr, 26-2S) duos [...]resf[...] uç»çafc)ulo[...?...]n illom[m] fufem[....]fjone }efat)untur iusti

FOL. 3o2v-303r

157

|26sempiternu(m). |27Negauit Arrius ; |28hunc sequitur |29Palladius, qui |30non uult con|31demnare Ar|32rium. Itaque |33utrum huius |34probanda sententia sit considerate ; et utrum secundum scribtu|35ras dicat aut contra scribturas intellegere liquet. Lectum est enim : |30 Sempiterna uirtus d(e)i adque dtuinitas. D(e)i uirtus Cr(istu)s est. Si igitur |37sempiterna d(e)i uirtus est, sempiternus utique Cr(istu)s est, quia Cr(istu)s est |38d(e)i uirtus. Eusebius d(ixit) : Haec fides nostra est, haec intellegentia |39catholica. Qui hoc non dixerit anathema ! Omnes ep(isco)p(i) d(ixerunt) : Anathema ! Ц1 Eusebius d(ixit) : Specialiter dicis solum _jo/ patrem sempiternum et filium aliquando |2coepisse ? Palladius d(ixit) : Arrium nec uidi, nec scio qui sit. Eusebius ep(iscopus) d(ixit) : Arri |3blasfemia prolata est in qua negat filium d(e)i sempiternum. Hanc perfidia[m] |4damnas cum auctore aut adseris ? Palladius d(ixit) : Vbi auctoritas pleni con|5cilii non est, non dico. Amb(rosius) d(ixit) : Dubitas damnare post diuina iudicia, cum |6crepuerit me|7dius ? Et adiecit : |8Dicant etiam |9s(an)c(t)i uiri leg(ari) Gall[orum]. | 10Constantius ep(iscopus) et |1Uegatus Gallorum , Euseuio uç|5ro adsessore tuo subiungente et ad augendam tuam ut iudicis auctoritatem |6dicente : 78. Et adhuc dicis concilium fuisse, sed et disputatio|7nem ex aequo inter partes habitam, ubi et infidelitas grassata et in iniuria[m] |8fidei a parte par|9ti dominatione i[ni]|10mica interclus[us] |"sermo probatur ! |12Et nec lingua tu[a] |13inesit, miser, n[ec] |14conpunctum es[t] |15cor, nec menbr[a] |16tremuerunt, u[t] |17tam male conc[e]|18ptum ac tam n[e]|l9fandum tamque | 20precipitem in |2 1sacerdotes d(e)i |22tu conprimere[s] |23conatum ! Dic, qua[e]|24so, aliqui potior[a] |25ac uera adser[en]|26tem, sed et cu[i] |27pro reatu suo | 28respondere n[on] |29possit cur pe[r]|30ditissimo suo n[on] |31adsentiatur |32mendacio, pr[e]|33sumta potest [ a ]|34te iudicat ? Si n[on] |35intellegis qu[id] |36fecisti, resp[ice] |37ad illam fun[es]|38tam tibi sent[en]|39tiam tuam et aduertes plangendum esse tuum furorem. Quod cum in om[ni]|40bus confutareris et perpe (rum) te cerneres esse, non propter fidei impia[m] |4 1professionem, sed propter solam suscribtionem, quae a te sacrileg[o] |42sp(irit)u poscebatur et quae tibi omnino non debebatur, sed concilii gen[e]|43ralis examini congrua consideratione reseruabatur, ad eiusmodi deme[n]|44tiam prorupisti. 79. Sed facile tibi fuit de sacerdotio diuino temere |4,ut tibi uidebatur iudicare, cuius tam obliqua ac tam facilis

I.

40 uolu(m)tate : ita cod. pro uoluptate 343r, 5 ad sup. I. 22 tu a. corr. : tuum p. corr. 43 examini sup. I.

40 et : + si sup.

FOL. 343r-344r

187

||1[...53... eccle]|2siastica disciplina neque praeeuntis. uel )4)' fidei uel uitae tuae meritum |3ab ordinatoribus tuis cogitaretur, sed amicali gratia suffragio ç[..] |4humano passim creareris indigne. Denique ex tuo tarn uo[..]li[...] |5merito etiam aliena merita te pensasse aduerte, quippe qui tam |6leuis tamque facilis in illorum iniuriam extitisti, utputa teme|7re ac sine ul|8lo examine des|9truendum es|1()se sacerdoti|"um, quam faci|12lem ac passi|13uam et non li|14bratam ex[15pertus es |16aedificatio|l7nem tuam. 80. |18Non mirum au|19tem tantam | 20sceuitatem in |21te esse reper|22tam, qui potu|23isti in iniuri|24am ipsius re|25ligionis ge|26neralis con|27cilii disposi|28tionem uer|29suto ac doli |30pleno infrin|3 1gere sugges|32tu, quo tu et de |33sacerdoti|34o iocare|35ris et de|36luderes et ae|37clesias d(e)i per humanum patrocinium dumtaxat et jn[....] sçue|3Sritate et Syagri feritate uastares, secundum profetam |39qui sp(iritu)s s(an)c(t)i inspiratione id tempus prospexerat, sub intellectu ac |40significantia populi de uineae uastatione dicente : Extermina\41 uit ea aper de silua et singularis ferus depastus est eam. 81. Praç|42terea cum nеc tu, Ambrosi, iudex esse, nеc conspiratio tua in duo|43decim isdemque uicinis et similiter impiis consistens concilii nomen | 1possçt habere, dic nobis )44' qua auctoritate etiam a Damaso missas, qui|2bus aliorum praesentia ab eo excusabatur, tres epistulas tib[i] |3ipsj çuiçque per temetipsum recitandas duxisti, cum utiq(ue) si et tu iudic[is] |4personam habere potuisses, non per temet ipsum epistulam legi[sses], |5ne iudicis auctoritatem officio deiceres ministri. Sed et si con|6cilium quod dispositum erat fuisset impletum, inter ceteros et[i]|7am ipsum Damasum ut unum ex multis, si tamen episcopum se cogn[os]|8ceret, ad conue[n]|9tum oportuerit [in]|10uitare, et inter|"roga 343v, 40 Ps. 79, 14.

343v, 4 uo[. .]}}[. . .] p. corr. : fuo[. .]lj[. . .] a. corr., ut uiditur ; forte additum est aliquid sup. I. 5 te sup. I. 29 ac scripsi : ad cod. 35 etde- iteratur 42 neconspiratio a. corr. 43 litterae -men in fine scribuntur infra lineam 344r, 3 si sup. I.

1 88

SCOLIA IN CONCILIVM AQVILEIENSE

turum et |1 interrogan! I3dum et auditu|14rum et audien|,5dum de fide. Sed |16forte sedes | 1 7beatissimi Pe|1stri praeroga|19tibam ues|20tram familial2 1rium et clien|22tulorum ad|23sensione uin|24dicat sibi. Cur |25non et ipse ad|26uertit et uos |27intellegitis |28Petri sedem |29omnibus episco|30pis et aequale[m] |31esse et com|32munem, siqui|33dem memora btus s(an)c(tu)s apostol 3,lus eandem |36non [sojlum ur|37bis Romae epi[s]|38copo, sed eti[am] |39cunctis diuina dedicauerit dignatione, ipse etiam non so|4()lum nullam praerogatiuam inter coapostolos uindicaue|4lrit sibi, uerum etiam officiosus fuerit eis, utpote quos pari dign[a]|42tione d(omi)ni ad officium apostolatus cognosceret delectos ? Of|43ficiosus autem extitit cum in Samaria adiuncto sibi ad comi|44tatu mittitur Iohanne, sicuti Actuum apostolorum scriptu|45ra no§ docet dicens : Cum uidissent autem qui Hierosolym^is\ \\lerant apostoli quod Samaria quoque recepit ц4' uerbum d(e)i, miserunt \2ad eos Petrum et lohannem, qui descenderunt et orauerunt pro |3ш, ut acciperent sp(iritu)m s(an)c(tu)m. Et si propter Samaritanos solos baea|4tissimus Petrus, qui pro primatu suo apostolorum columna erat, et hu|5milis et officiosus inuenitur, quae tanta, rogo, adrogantia est Da|6masi, ut generalis fidei causa non solum ipse uenire ad concilium |7non dignetur, |8sed etiam alios |9ne uel ipsi coeant, |10interposita sua |"auctoritate, per |1 Res tram coni|13bentiam ut pri(n)| l4ceps episcopa| 1 5tus excuset ? Sed |16esset hoc tole|17rabile et dissi|18mulatione dig|19num quod ues|20tra adulatio|2lne uindicat sibi, |22si non id religio|23sam lederet dis|24ciplinam. 82. Deni|25que ut Vrbani |26Parmensis epis|27copi ceterorum|28que causas pre|29termittamus, |30certe Leontiu(m) |3lSalonitanum |32ex eius audis|33tis mandato, |34auditum gradu sacerdotali ut reum detexistis. Et quomodo a uobis de|35iectum ipse in conmunionem sine uestro reatu suscepit, 344r, 45 Act. 8, 14-15.

14 audien- p. corr. : adien- a. corr. 16 sedes corr. Batiffol (Le Siège apostolique, Paris 1 924, p. 28) : fides cod. 19/20 uestram : ita cod. pro uestra 38 -copo sed scripsi : -copossed cod. 44 scriptu- p. corr. : sciptua. corr. 344v, 4 primatu suo p. corr. : primasuo a. corr.

FOL. 344v-345v

189

sicuti id tem|36pore conspirationis uestrae aput Aquileiam idem, cum spe etiam |37aput uos reparationis illo aduenisset, publias auribus intimasse |38cognoscitur ? Sed nec uos iudici uestri iniuria estis religioso do|39lore persecuti, sed in Leontium quidem, quem ille in destruc| 4ütionem uestri iudicii recepit, sententiam inmobilem cen|| 1[...56...] |2humi- ц1' les tenaci ac indiuidua sociaetate inesistis, cum utique aut pro ma|3li iudicii uestri conscientia Leontium ab eodem in conmunione recte |4susceptum etiam uos tarn in reuerentiam iusti indultoris quam ues|5tri iudicii emendationem recipere debuistis, quippe ut quod a uobis |6in eum perperam factum inueniebatur esse(t) humani erroris, cui |7tamen emendatio cum uestro ipsorum athiberetur consensu, aut cer|8te si iustitia iu|9dicii uos anima| 10ret, eum qui in1 1digna repara| 12tione non solu(m) |13iudicio uestro, |14sed etiam ipsi | 1 5sacerdotio gr[a]|l6uissimam et |17indignam in|18tulit iniuria(m), | 19conmunione quos meri|22tissimum iud[i]|23cium |25separauerat |26Leonti, Damas[i], cipem i[l]|29licita gratia |30fecerat,

|20uestra arcere, |21ne a consor|24tio criminosi |27quem reatus. |28partiindi[g]|3lna conmunio

|32macularet. |"Meminisse en[im] |34uos scribturar[um] |35oportuit, tam Dauid profetam ex persona d(e)i ad eiusmodi inmemore[m] |ndiscipline dicentem : Tu autem odisti disciplinam et abiecisti post te ^sermones meos ; si uidebas furem, concurrebas cum eo et cum adulte^ris portionem tuam ponebas, et paulo post : Existimasti iniquita\i9tem, quod ero tui similis ; arguam te et statuam illa contra faci\40em tuam, quam etiam Paulo baeatissimo apos tolo simili sententi[a] ||l[...42...] non solum qui faciunt ^f \2ea digni sunt morte, sed etiam qui consentiunt facientibus. 83. Sed non miru(m) |3uos tam uestri iudiçii inuersionem quam indignam erga deiectum gra|4tiam Damasi indiffe renter habere, sed et humanam pacem in iniuria |5religionis tueri, qui, ut iam rçprobi circa fidem, erga episcopatum de|6generç[ ] equidem a Demetriano d[..]tat[...15...]m de|7buistis tante im|8piaetatis habe|9re magistrum. |10Talem

345% 36 Ps. 49, 17-18. 21. 345v, 1 cf. Rom. 1, 32. 5 cf. II Tim. 3, 8.

190

SCOLIA IN CONCILIVM AQVILEIENSE

blasfemi|"am aput Sirmium | 1 2confirmanda(m) |13duxistis, quae o|l4mnibus retro | 1 5temporibus in|l6auditum idola|17triae malum |18ecclesiis [pr]çbe|l9re(t) d(e)i. Etenim |20sicut exposjtio |21libello inserta |22redarguit, uos |23tres omnipo|24tentes deos cre|25dendos duxisti(s), |26tres sempiter|27nos, tres ae|28quales, tres ue|29ros, tres coope| 3()rarios, tres con|31sessores, (tres) indifj 32ferentes, tres |33inresolutos, tres |34nihil inpossibilitatis habentes. 84. Nec meministis in omnibus scribturis, |3,licet et de filio scribtum ç[it] quod o[mnia] possit, dicente lob ad ipsum : \i6Scio quod omnia potes et nihil est quod non possis, tamen principa| 37liter unum omnipotentem patrem referri, inter ceteras | 38scribturas dicente dç ç[o] apostolo : Baeatus et solus potens, siqui|39dem inter eum qui absolute in singulari et unica ac summa | 1 auçtçritatç d(omi)n(u)ç )46' ççç, sçd et çum qui jng[...18...] impçrio çff[ ici 1 | 2ose omnia possit, differentia sit tenenda. Etenim pater quidem princip[a]|3liter omnipotens est, quod et filium ante omnia fecit et per eum cuncta |4craeauit, filius uero ita omnipotens ut omnia possit quae facienda sui genit[o]|5ris supereminens imperauit auctoritas. Talem namque ac tantum |6pro sua singulari omnipotentia pater genuit filium, qui in ostensione |7genitricis pot[en]|8tiae posset cu[nc]|9ta propria cra[e]|10are uirtute, si[cu]|"ti et apostolu[s] |12nunc differe[n]|,3tiae memor §[er]|14uato gradu un[um] |"auctorem et |l6unum opifice[m] |17rettulit cunç[to]| l8rum dicens : ^[»«j] \l9d(eu)s pater ex quç \20omnia et nos i\n\ \2)ipso, et unus d(omi)n(u)ls\ \22Ie(su)s Cr(istu.)s per que\m\ \2iomnia et nos \24per ipsum, |25nunc de soli [us] |26patris presta[n]|27tia : Vnus d(eu)s e\t\ \2Hpater omniu\m\, \2vqui super om\nia\ \wet per omne\s\ |31e/ in omnibu\s\ \s2nobis, item : Yltj \^^d(eu)s d(omi)ni n(ostri) Ie(s)u C\r(ist)i\ épater gloria\e\, |35item : D(eu)s et pater d(omi)ni n(ostri) 36 lob 42, 2. 38 I Tim. 6, 15. 346r, 18 I Cor. 8, 6. 27Eph. 4, 6. 3, etc. ; Eph. 3, 14-15. 34 5v, 16 idolola- p. corr. 346r, 4 ut : + ea sup. I.

32 Eph. 1,17.

35 II Cor. 1,

FOL. 34Ór-346v

191

Ie(s)u Cr{ist)i, item : Genua flecto ad patrem d(omi)ni n(ostri) Ie(s)u Cr(ist)i, \ex\ \i6quo omnis paternitas in caelis et in terris nominatur. 85. Quomodo u[os] |37etiam tres sempiternos dixistis, cum de uno scribtum sit : Sempiterna \iHquoque eius uirtus et diuinitas. 86. Sed et tres

aequales

rettulistis

nec p[o]|,vtuj$tis

meminisse de uno inconparabili esse scribtum, dicente Dauid |40[ad ipsum : Quis in] nubßus aequabitur d(omi)no, item : Quis d(eu)s magnus sicuti \d(eu)s\ \4)noster ? ||1[T]» es цб' d(eu)s qui facis mirabilia, sed et Esaias ex persona ipsius d(e)i patris equidem |2teste ipso filio suo dicente : Estote mihi testes et ego testis, dicit d(omi)n(u)s d(eu)s, et puer Уmeus quem elegi, ut sciatis et intellegatis et credatis quod ego sum, et ante \4me non fuit alius d(eu)s, et post me non erit ; ego d(eu)s et non est preter me qui \5saluum faciat. 87. Tres quoque ueros, cum in euangelio scribtum sit equide(m) |6ipso filio ad patrem dicente : Vt cognoscant te solum uerum d(eu)m et quem \7\m\isisti Ie(su)m Cr(istu)m, |8[s]ed et apostolus |9[d]icat : Vt seruia\u1\t\is d(e)o uiuo et ue\llro, et expecte\l2tis filium eius \l ''de celis, quem \l4excitauit a mor\^tuis Ie(su)m, qui eri\u'piet nos ab ira |!"'uentura. 88. Sed |18et tres coopera| i9rios, cum gene|20rale opus unius 2 1 opificis referatur, |22ut iam dictum |23est, dicente apos|24tolo : Vnus d(omi)n(u)s Ie(su)s \25per quem omnia, |26sed et rursus : \27 Qui est imago d(e)i \2Hinuisibilis, pri\29mogenitus toti\wus craeationis, \i1quoniam in ipso \*2craeata sunt |3''uniuersa in cae\i4lis et in terra, uisibilia et inuisibilia, et paulo post : Omnia per ipsum facta sunt y'et ipse est ante omnia et omnia constant in ipso, necnon ipse filius sa|36pientiae nomine de se : D(omi)n(u)s craeauit

37 Rom. 1, 20. 40 Ps. 88, 7 ; Ps. 76, 14-15. 346v, 2 Is. 43, 10-11. 6 Ioh. 17, 3. 9 1 Thess. 1, 9-10. I Cor. 8, 6. 27 Col. 1, 15-17. 36 Prou. 8, 22.

24

40 [ad ipsum : quis in] nubibus etc. a. corr. : d(eu)s qujs similis çst tibi p. corr. (in rasura) 346v, 21 opificis scripsi : opifex cod.

192

SCOLIA IN CONCILIVM AQVILEIENSE

me initium uiarum suarum in |3~ opera sua. Denique cum filius d(e)i, qui in figura uiri et Abrahe apparuit |38et cum Iacob conluctatus est et Iesum Naue uisus est, sed et in corpore |39a ueritate Ie(su)s Cr(istu)s mundo est manifestatus, omnia non ultro nec [..]|| 1[...63...] |2tam de patris pres- ц/ tantia quam eiusdem fili officiosa potestate adhuc scrib[tum] |Hegitur : Quoniam ipse dixit et facta sunt, ipse mandauit et craeata sunt, necn[on] \4unus d(omi)n(u)s Ie(su)s per quem omnia facta sunt referatur, tu probas s(an)c(tu)m pa[ra]|5cletum qui in figura columbae index Ie(s)u apparuit et per eum post resurrçç |r'tionem doctor euangelicae praedicationis per pentecosten apostolis |7missus est, alio|8quin erga craea|9turam mundi |10esse operatum. 89. | "Tres etiam con|l2sessores, cum sp(iritu)[s] | 1 3s(an)c(tu)s de unius eiusjl4demque sui d(omi)ni p[re]|15dicauerit sede |16per Dauid dicen[s] : |17 Dixit d(omi)n(u)s d(omi)no me\o\ : \IHSede a dextris m\e\\wis, sed et euange|2()lista Marcus so|21lum Ie(su)m Cr(istu)m as|22cendisse in caelu[m] |23et ad dexteram |24d(e)i rettulerit se|25dere dicens : Et \26d(omi)n(u)s quidem Ie(su)s, \27postquam locut\us\ \2Hest, receptus es\t\ \2í)in caelos et sed\et\

\M)ad

dexteram

d(e)i,

|31necnon

in

Acti[bus]

|32apostolorum an|33geli unius ascen|34sum indicent |3,populo dicentes : Viri Galilei, quid statis aspicientes in cae lum ? hte Ie(su)s qui гe\i6ceptus est a uobis, ita ueniet quemadmodum uidistis eum euntem in caeslum, apostolus quoque de uno sedente eodemque postulante pro nobis |38ita dicat : Ie(su)s Cr(istu)s qui mortuus est, immo magis qui resurrexit, qui est ad \y)dexteram d(e)i, qui etiam postulat pro nobis, item alibi : Quaerite ubi Cr(istu)s est \40ad dexteram d(e)i sedens. 90. Tres etiam indifferentes dicendo non aduertist[is] I 1[quod t]um et in appçllationibus tam patris quam fili, ц/

347r, 3 Ps. 32, 9. 4 I Cor. 8, 6 ; cf. loh. i, 3. Marc. 16, 19. 35 Act. i, 11. 38 Rom. 8, 34.

38 Iesu p. corr.

uisum a. corr.

17 Ps. 109, 1. 39 Col. 3, 1.

25

FOL. 347r-348г

193

et in generando utique |2[et nas]cendo, necnon in adsumendo corpus et non adsumendo, in moriendo |3[qu]oque pro nobis et non moriendo, sed çum alter alteri custodito gradu |4anteponitur affectus, id est filio pater prefertur, necnon quod pa|5ter filium mittit, filius mittit paracletum, pater filium tradit pas|6sioni, sp(iritu)s s(an)c(tu)s officio ministri passum prediçat filium, adhuc uero |7filius patrem, sp(iritu)s |8paracletus glori|9ficat filium, fili|10us patri testimo|"nium fert, tes|12tis fili cum apos|13tolis et per apos|14tolos existit sp(iritu)s | 1 5s(an)c(tu)s, filius quae |16a patre audit loqui|17tur, sp(iritu)s s(an)c(tu)s a fi|18lio audita ad a|19postolos perfert, |20filius in nomine |2lpatris, in nomi|22ne fili sp(iritu)s para| 23cletus mittitur, |24pater fili passi|25one eclesiam |26redimit, rede(m)|27ptam sanguine |2SCr(ist)i eclesiam |29sp(iritu)s s(an)c(tu)s sua et | "1procurat et ins|3ltruit cura, quip|32pe ipse in hono|33rem d(omi)ni sui et |34episcopos constituens in ea et ministeria dirigens et diuidens gratias, - |"euidens ac manifesta differentia in personis cematur, et omnino |36non çuffiçit tres indifferentes referre. 91. Tres etiam inresolu|37tos scribsistiç [....] prêter uos nemo uel in modum funium obli|38gauit uel nodorum ljgauit exemplo, siquidem propriaetas per| 39sonarum et distinctionem solutam et liberam ac differen | 1 tçm сpçraдсnçф ц8' [...13...]aç. Cum filius Ie(su)s in abitu hominis baptiz[are]|2tur, sp(iritu)s s(an)c(tu)s in speciae columbe caelitus superuenit baptizato ; çum etiam [...]|3l[....]su[...8...] patriç audjtur quippe testantis illum suum filium ; et |4quçm index sp(iritu)s s(an)c(tu)s ostendit, ei dybií?$ [ ]ae tam qui ostendit agnu[m] d(e)[i] |5quam qui ostensus est agnus [ ] etiam quj çoram ççtendit [....]ut n[..] |6[...23...]M. 92. Item tres nihil inpossibile habe[n]|7tes, cum utiqu[e] |8nec filius exe[m]|9plo patris opif[i]|10cem genueri[t] |"d(eu)m, çiquidem u[nus] |12sit unigeniti p[a]|13ter, nec uero |14sp(iritu)s s(an)c(tu)s simili [ tu] |15dine 347v, 36 indifferenter a. corr. 348r, 4 ostendit2 p. corr. : ostensus est a. corr. septimam circiter litteram additur non

6 [...23...] : sup. I. post

194

SCOLIA IN CONCILIVM AQVILEIENSE

fili aliquj[d] |16craeasse pro[be]|l7tur, eo quod |18unus sit Ie{su)s Cr(istu)[s], |19per quem om|20nia facta nos|2lcantur. Nihil a[u]|22tem inpossib[i]|23le eis jn his dum|24taxat quae |2,eis omnipote[ns] |26ac principal[is] |27auctoritas d(e)i |28patris congru [a] |29potestate ind[ul]|30sit, id est ut al[ter] |31quidem ante [om]|32nia a se genitu[s] |33d(eu)s cuncta cra[ea]|34ret, alter uer[o] |3,per filium ante omnia factus sanctificaret craeata. 93. $çd nç yideamu[r] |36haçç paucis testimoniis in destructionem uestrae adserere pr[o]|37fessionis, certe tam tibi quam Damasso prouincia est Italia, gene|38trix Roma, que uidere passiones apostolorum et reliquias eorum |3Vsanctas meruit possidere, sed et habere uiros qui cunctis ad sapientiam |40honestatemque sint exempla. Si confidentiam ullam fidei geritis, ||1aput senatum ipsius urbis fidem )48' continuis triginta uel quadraginta die|2bus secundum scribturarum omnium auctoritatem conscribtis trac|3tatibus profiteamur, etiam ipsos tractatus nostros auditoribus obla|4turi tam eidem urbi publica recitatione pandendos quam etiam |5ad totius orbis eclesias auditorum relatione per imperiale pre|6ceptum mittendos, scituris uobis quod si id placuerit inter cristia|7nos etiam gen|8çilitatis culto |9res, sed et uete|10ris legis studiosi |"audientiae sint |12athibendi, siqui|l3dem etiam ipsa | 1 4euangelica et apos| "tolica uocatio |16nullum religio|17so excipiat au|18ditu, eo quod Pau|l9lum quidem ad |20gentes, Petrum |21uero ad iudeos |22missum aposto|23lice doctrinae |24probet aucto|2,ritas. Sed et scri|26bturas diuinas |27omnibus notas |28esse dubium no(n) |29est, cum has |30et iudei et gen|31tiles antiquarii |32scribere nos|33cantur, adque ita diuina fides per omnium ora feratur. Sic enim fiet |34ut per plenum examen, respirante quae interim aduersa inpugnatio|35ne a uobis opprimitur ueritate, etiam qui nunc exteri esse uidentur |36fiant domestici d(e)i. 94. Et quamuis Aucxenti ita meministi ut non indi-

348r, 18 cf. I Cor. 8, 6.

24 quae in a. corr. (in canc.)

32 -nia : + nec sup. I.

38 quae p. corr.

FOL. 348v-349r

195

|37cares de quo dixeris, utrum de supersrite, id est Dorostorensi, an |38de Mediolanensi, qui sine successore decessit, tamen scito tam | 1Palladium Ratiarensem (quam) Auxen- ц9г tium inter ceteros consortes s(an)c(t)o et omn[i] |2reuerentia digno ac fidelissimo doctori Demonlo ubicumque examen h[a]|3beri placuerit, d(e)o omnipotente per unigenitum suum Ie(su)m d(eu)m n(ostrum) auxiliu[m] |4ferente, glo rioso ac salutari certamini non defuturos. (Nota a Maximino addita) 95. Vnde et cum (cum) s(an)c(t)[o] |5Hulfila ceterisque consortibus ad alium comitatum Constantinopolim ue unis sent ibique etiam et imp(eratores) adissent adque eis promissum fuisset conci[li]|7um, ut s(an)c(tu)s Aux[en]|8tius exposuit, ç [ о ] | 9gnita promiss [ io ] | 1 0ne prefati pr [ e ] | " positi heretic[i] |12omnibus uiribu[s] | 1 3institerunt y[t] |14lex daretur q[uae] |1 5concilium pro[hi]|l6beret, sed nec p[ri]|17uatim in domo [nec] |18in publico uel i[n] |19quolibet loco di[s]|20putatio de fide |2lhaberetur, sic[ut] |22textus indicat [le]|23gis : Imp(eratores) V\a\\24lentinianus, T\heo\\"dosius et Arct>\adi\\26us Aug(usti) Tatia\no\ \21'p(re)ßecto) pretorio. \2HNulli egressum |2S^publicum nec d\is\\i0ceptandi de ne[/i]|31 gione uel tra\c\\i2tandi uel consi\lium\ Vali quid deferen\di\ \i4patescat occa\sio\ ; |35e/ si quis posthac \i6ausu graut adque damnabili contra huiusmodi legem ueniendum esse crediderit |3''uel insistere motu pestifere perseuerationis audebit, conpetenti poena et digno su{pj \wpitcio coherceatur. Data XVI kal(endas) iulias Stobi Theodosio et Cynegio cons(ulibu)s. |39Item alia : Idem imp(eratores) ad Eusignium p(re)flectum) pretorio. His qui sibi tantummodo

349r, 23/38 LEX Theod 16, 4, 2 (8 5 3-854). 4. 1 (853).

39/43 LEX Theod 16,

349% 6 et sup. I. imp(eratores) abbr. impp 23 imp(eratores) abbr. imppp 26 aug(usti) abbr. auggg 38 Stobi scripsi : Stoli cod. 39 imp(eratores) abbr. imppp

196

SCOLIA IN CONCILIVM AQVILEIENSE

existima\nt\ \40colligendi copiam contributam, si turbulentum quippiam contra nostrae tranq\uilli\\4l tatis preceptum facien dum esse temtauerint, ut seditionis auctores pacisque \42\turbatae ecclesiae sint supp\Uicia\ (ujturj. Data X kal(endas) februar\ias \4* Constantinopoli Honorio et Euodio cons(ulibu)s\.

ARRIANI CVIVSDAM EXPOSITIONS EVANGELII SECVNDVM LVCAM FRAGMENTA RESCRIPTA (Milano, Bibl. Ambr., S. P. 9/9)

FOL. f-f

199

(EXPOSITIO EVANGELII SECVNDVM LVCAM)

1, 1. * * * * * * (Desunt 4 paginae) *** *** I a plenitudine Cr(ist)i, ut repleti dicamus cum | apostolico f (p. 20) choro : De plenitudine eius nos \omnes accepimus gratiam ex gratia, et : Re\pleti fructum iustitiae per Cr(istu)m Ie(su)m in glo\5riam et laudem d(e)i. Pulchro autem euange|lium ordinationem et narrationem reru(m) |describsit, quia disci plina ornata est, et |res sp(irit)alis, non corpus est pietas et iusti|tia, s(an)c(t)itas et ueritas, frugalitas et tempe |10rantia, et si qua de uirtutibus dicitur uirtus, |quae oculis non uidetur et corde puro |consideratur, aspectu non tenetur et men | te conplectitur : Beati mundo corde, \quoniam ipsi d(eu)m uidebunt. Quomodo, euan|15gelista, in uobis conpletae sunt narratio|nes rerum edicito. 1, 2. Sicut TRADiDERUNT no | bis priores et praecessores apostoli, gu|uernatores fidei et rectores, uetusti. an|tistites et pontifices noua credulitate |20refecti, qui ab initio electi et bocari, |s(an)c(t)ificati et honorati, apostoli ordinati et |supra homines d(e)i erTecri sunt. Ipsi non |audierunt, sed uiDERUNT non corporeis, ||sed sp(irit)alibus oculis in corpore )" (p. 19) d(eu)m, miracula |et uirtutes, beneficia et eximia commoda, ¡quae uisum superauerunt prestantia, as|pectum largitate, praeconium donis, rela|5tionem muneribus. Et ministri fuerunt |uerbi, sequentes et imitantes, uidentes |et con templantes, obsequentes et hono|rantes ; aut ministri fue runt uerbi unige|niti d(e)i, qui non locis uel circumscribtio|10nibus continetur, sed ubique pietate est |praesens, maiestate diffusus, accepta po|testate torquentes sp(iritu)s inmun dos non |argumento, sed diuina potentia, curantes |infirmos

У, 2 loh. i, 16.

3 Phil. i, 11.

13 Matth. 5, 8.

3r, 7 ornata .forte corrigendum or(di)nata 20 qui scripsi : qui qui ut uid. cod. (non quiqui, quia interpunxit antiquarius post priorem i) ; forte dittographia ? quique corr. Mai, quod minus placet

200

FRAGMENTA IN LVCAM

et egrotos non figmento, sed |15caelesti uirtute, operantes super natu | ram miraculam. Similes facti gratia, non |sub stantia ministrauerunt, ita ut glorie | tur Iohannes cum apos tolico choro : \Quod uidimus et audiuimus et oculis nos\20tris prospeximus et manus nostrae \palpauerunt de uerbo uitae. Tali et tanto |auctore et talibus traditoribus traden|tibus ueritatem, quia illorum conamen * * * (desunt 4 paginae). 1, 3.

***

||inbolutus est ut absolbat commissa, in 6r (p. )o)

prae|sepe angusto est positus qui latus in reg | no est, stellae lumen significatus ab an|gelis infans ut imperator est conlauda|5tus, a magis deuotae est ueneratus, a pas|toribus d(eu)s in corpore religiosae est ado | ratus ; quomodo Zaccharias benedixit, | Elisabeth conlaudauit, Symeon deprae|catus est, Anna praedicauit, Iohannes |10uociferatus est, uox uerbum, pater filiu(m) |deprae(di)cauit ; quomodo daemones non |argumento, sed potentia torsit et in mul|tis aegrotorum dispendiis plura sanita|tum commoda intulit, quae omne inge|15nium stupore constringunt, miraculo |uincunt ; quomodo parabolarius cae|lestis doctrinae extendit parabolas, |in obe nos requisiuit, in dragma inue|nit, in filio perdito affectu suscepit, in |20uilico paenitenti indulgentiam dedit, |in agricola et pastore remunerauit, in |iudice et uidua exaudiuit, in merchatori|bus seruis diuitias contulit, in uinea ||frugiferos fecit, in lapide probatos aedifi|cauit ; 6" (p. 29) quomodo publicanos euangelistas, |peccatores iustos, auaros misericordes, | meretrices uirgines castas, latrones | 5confessores perfecit, inter supplicia |paradissum praemium intulit, per passio|nem perfugia, per mortem uitam, per re|surrectionem gloriam, per ascensionem |honorem ; quomodo angeli ascendenti tes | 10tificantur, pater honorat uictorem, filius |ut rex petit, pater ut imperator sp(iritu)m donat ; |haec omnia ex ordine tibi scRiBERE, OPTIME |Theofile, placuit. Et des-

3v, 19 1 loh. 1, 1.

6r, 17/18 parabola |sin cod. 6v, 13 descendente : discedente corr. Mai

FOL. 6r-6v, 9r-9v

20 1

cendente persona |scribtura loquatur, et cessante ingenio | 1 5uirtutum series personet. 1, 4. Et placuit non |ut audias tantum aut legas, sed ит coGNOs|cAs, c[r]edas et intellegas, et intellectu ope|ris fructum ostendas eorum uerborum |non saecularium aut legalium aut pro[20phetarum tantummodo, sed euangelioru(m) |sp(irit)alium et piorum, in quibus salutaris con|fessio generat praemium praetiosum. De | quibus non edoctus est uel instructus * * * (desunt 4 paginae). 1, 6. *** ||ne uituperentur et blasfementur, sed ante f (p. 40) |d(eu)m, qui omnia uidet, examinat et scrutatur, |uentilat et denudat celata et abscondita |perficit manifesta, cui latere nihil patitur, |5quia discussor est secretae mentis et lu|minis. Dic, euangelista, iustitiae fructus |et moralia officia : incedentes, non ambu|lantes, sed dignitatem sacerdotii pudicitia | adornantes, non in paucis mandatis aut |1 0decem legis uerbis - non adulterauis et oc|cides -, sed in omnibus mandatis testimo|nia legis teste d(omi)no adimplentes, dicentes : \Concupibi mandata tua et testimonia tua, |et : Viam mandatorum tuorum cucurri, \l5cum dilatasti cor meum, et : A mandatis tuis, \d(omi)ne, non erraui. Conuersationis infert |uitam inmaculatam, quam pulcerrime | lectio coronabat. Et iustificationibus d(e)i, |ut mundi uictores, desiderii carnis seda| 20tores gloriarentur ex acribus : Lex d(omi)ni in\repraehensibilis conuertens animas, \testimonium d(omi)ni fidele sapientiam pres\tans paruulis, praeceptum d(omi)ni luçidum \\inluminans oculos, timor d(omi)ni f (p. ßp) s(an)c(tu)s perma\nens in saeculum saeculi, iudicia d(omi)ni uera \iustificata in semetipsa, et : Iustificationes \tuas non sum oblitus. Quomodo inceden|5tes erant ? Sine quaerella, id est sine macu|la et crimine, sine denotatione et accusa|tione mortalium ; a foris bonum testimo|nium, ab intus praeclaram laudem habe|bant, qui probatorem euidentissimum |10d(omi)n(u)m possidebant. Huius exemplo tale(m) episcopum esse inrepraehensibilem | Paulus praecepit, qui

32.

9r, 10 cf. Luc. 18,20. 13 Ps. 1 18, 40; cf. Ps. 118, 168. 14 Ps. 118, 15 Ps. 118, no. 20 Ps. 18, 8-10. 9\ 3 Ps. n8, 83. 7 cf. I Tim. 3, 7. 11 cf. I Tim. 3, 2.

202

FRAGMENTA IN LVCAM

mentis clarus su|mat cum d(e)o loquendi fiduciaire. |0 miranda euangelica sapientia ! Laudat |1 5parentes, ut filium generosum nasci sig|nificet, praedicat originem uberrima(m), |ut uberiorem orire commendet proge|niem. 1, 7. Condemnationis sententiam : |Ет non erat illi Filius. Ingrata sine fecun|20ditate possessio, sine fructu ager, sine |floribus ortus, sine ornamento para| dissus, sine muneribus iustitia, sine suc|cessore hereditas, sine filio paterna * * * (desunt 12 paginae). 1,

17.

***

||ille quinquagenarium

igni exussit,

iste i6r (p. 42)

|phariseos corripuit ; ille Iordannen me|lote scidit, iste aquas Iordannis s(an)c(t)itate |repleuit ; ille curru igneo raptus ductus |5ad caelum est, ne terra noceret malitia, |iste deposito corpore incorruptus uic|tor regnum petiuit. Helias dicitur , Tesbites , et iste et conuersor. Vt hoc faceret, praeces| 10sit ante illum conuertere corda patrum |in filios, ut patres diligant filios, filii af|fectu suo honorent parentes, ut non |immolent eos demoniis, sed uictimas re|ligiosas in sacerdotii cultu praecones | 1 5constituant d(e)o, ut Abraham Isaac, Iacob |Leuui, Leuui Aaron, Manoe Samson, An|na Samuelem, Iesse Dauid, Dauid Solomo|nem. Et incredibiles ad prudentiam |iustorum, ut prudentiam iustorum |20insipientes prudentes, peccatores ius|ti, incredibiles credibiles fierent. Para|re uia d(omi)no, qui in forma serui uenturus |est post Iohannem, plebem perfectam ||in 16' (p. 41) auditorio ad doctrinam, ut audientes |perfecri perfectam doctrinam perfecta(m) |consequantur salutem : Ipse saluum faci\et populum suum a peccatis eorum. I6r, 1 8. 4 cf. cf. Matth. 16\ 3

cf. IV Reg. i, 10. 12 ; cf. Matth. 3, 7-12. 2 cf. IV Reg. 2, IV Reg. 2, n. 22 cf. Is. 40, 3 (Matth. 3, 3) ; cf. Phil. 2, 7 ; 3, 11. Matth. 1, 21.

I6r, 7 cf. HI nom 45, 20 (115) ; 72, 14 (150). (113); 69, 16 (146); 76, 19 (155). 9v, 17 ut corr. Mai : et cod.

8 cf. HI nom 44, 1-2

FOL. i6'-i6\ г i'

203

1, 18. [Et di|5xit Zaccharias ad angelum : Vnde hoc sciaM ?] |Peregrinam et stupenda enarras. Vnde |hoc sciam ? Nulla me exempla admonent |scribturarum quod talis ac tantus filius |nascitur, praesertim cum natura frau|10datam deficienti aetate generandi de|negat fructum. [Ego

enim

sum

senex,

|et

uxor

mea

processit

in

diebus suis], |amisit iubenalem calorem feruore ces|sante. Incuruus et deflexus uicinus sum |15sepulturae, et nulla spes mihi procrean|do munimen transmittit, et uxor mea |processit in diebus suis, tota defecta et |extincta mortis imaginem possidens, |ut pallore utrisque deceptis nulla semi|20nalis ad filium messis adsurgat. 1, 19. [Et res|pondens angelus dixit ei : Ego sum Gabriel], |, Danihelis instructor et inuita|tor caelestis, qui adsto ante d(eu)m ut famulus * * * (desunt 12 paginae). 1, 24. *** || ut in deficiente aetate crescens germen 2у (p. 17) as|cenderet et ex (s)terili fecunda progenies, |ex mortua uiua, ut incredibilibus montibus |d(e)i credibilis potentia monstraretur. |5[Ет occultabat se mensibus quinqué. Non] |quattuor, in quibus infans carne forma|retur liniamentisque membrorum de|pingeretur, aut uteri pondere et magni|tudinis honere accusaretur, sed occulta |I 0bat se mensibus quinqué, donec descende|ret in puero anima et sp(irit)u s(an)c(t)o confirmaretur. |[Ет occultabat se men sibus quinqué, ut in] |agro uirgineus campus eius exemplo con|cipiendi roboraretur flore salutis. Occul| 1 5tabat se et erubescebat, usquequo puer |uelut milex deuotus saltaret ante caeles|tem imperatorem et matrem suam ma|tris

22 cf. Dan. 8, 15 ss. ; 9, 20 ss. 16v, 22 cf. WuTZ, Onomastica sacra, p. 184: TaßpiriX ocvSpconoç Seou.

16v, 7 sciam corr. Mai : suam cod. 9 praesertim corr. Mai : praesentim cod. 15/16 procreando : procreandi corr. Mai 19 ut corr. Mai : et cod. 23r, 3 montibus cod. a. corr. : mortibus p. corr. m. 2" ""I' motibus corr. Mai ; utraque correctio non placet, cf. Luc. I, ßp. 6j 17/18 matris corr. Mai : matrem cod.

204

FRAGMENTA IN LVCAM

d(omi)ni faceret laudatricem ; usque tunc |abscondebat se. 1, 25. Postquam autem salutis |20progenies coepit uirginis pubescere ute|ro et ad uisitandum saeculum propinqua|re, gloriabatur dicens : Quid mihi sic fecit |d(omi)n(u)s ? Non Zaccharias, sed d(omi)n(u)s, quia a nullo ||humano 2f (p. iS. adiutorio, sed diuino beneficio gau|deo. Euua semel castigata didicit discipli|nam dicens : Adquisiui hominem per d(eu)m, |et ego marito et sacerdote taciturnitate |5damnato emendata non debeo loqui ? |Quid sic fecit mihi d(omi)n(u)s, nouam Sarram et Ra|chel ostendens in mundo, Manoe coniu|gem et Annam s(an)c(t)issimam, in diebus in QUI | BUS

REXPEXIT

AUFERRE

OBPROBRIUM

MEUM

| 10INTER

homines ? Homines enim uicini et | parentes maledicta(m) me et opprobrio ha|bitam, despectam et contemptam habebant ; ut uicini Dauid et amici lob sine reg | no et diuitiis uidentes in stercore foe|15tidum considentem, qui iustitiae fragla|bat odoribus, ita et me contemplantes |arbitrabantur eiusmodi. Respexit ius|tus oculus, iudex arbiter secretorum, |et maledictam me benedictam perfecit, |20abstulit obprobrium et dedit honorem, |tulit despectum et reuerentiam intulit, amouit contumeliam et prestitit gloria(m). |Super naturam naturae beneficium * * * (desunt S paginae). 1, 31. *** \\pater meus es tu, d(eu)s meus ; et ego 2Sr (p. 7) primoge\nitum ponaт Uluт. Ecce concipio et |pario filium. Sine nomine ? Non : Et uocabis |nomen eius Ie(su)m. Vocabis, non inpones, |5quia qui ante saecula genuit, ille donans |nomen inposuit et donauit Uli nomen \quod est super omne nomen, ut inuocan|tibus multa nascuntur reme dia, aegro|tis sanitas, debilibus incolumitas, in| 10firmantibus fortitudo, aduersis tor|mentum, subiectis defensio, extinctis |uiuificatio, ut dicat Petrus : Non est aliud \sub caelo datum

23v, 3 Gen. 4, 1. 4 cf. Luc. 1, 20. 22. 28r, 1 Ps. 88, 27. 28. 6 Phil. 2, 9. 12 Act. 4, 12.

23 quia a : forte dittographia 23v, 9 rexpexit : ita cod. pro respexit fragrabat 28г, 7/8 ut . . . nascuntur : ita cod.

15/16 fraglabat : ita cod. pro

FOL. Z}\ 28r-29г

205

nomen hominibus, in \quo oportet nos saluos fieri. Ecce uoco 1 5nomen eius Ie(su)m. 1, 32. Forsitam natus filius jdedecus procedit aut deuilis aut paruus, |sicut Zaccheus natura fraudatus ? Non : |Erit enim Magnus, non ut Moyses aut |lohannes s(an)c(t)issimus, quia ambo magni |20et prophetae inuenti sunt [...8...] | factum est cum magnus fuisset Moyses ; |et erit mAgnus non ut Iohannes, et uinu(m) \et siceram non gustauit, sed magnus I ut unigenitus d(eu)s : Magnus d(omi)n(u)s et 28" (p. 8) lauda\bilis nimis ; expectantes beatam spem et \aduentum gloriae magni d(e)i et saluatoris \nostri Ie(s)u Cr(ist)i. Hic magnus non tuus filius, |5non Ioseph, non Dauid et Abraham, sed | filius altissimi uocauitur, non altissimus, |sed altissimi, non paracletus, non pater, |sed filius, non unus et solus, sed alter al|terius, de quo scribtum est : Altissimum \l0posuisti refugium tuum, et : Tu solus altis\simus super omneт terram, et : Tu autem \altissimus in aeternum, d(omi)ne, et : Ipse fun\dauit eam altissimus, et multa alia : [Qui habitat in adiutorium altissimi, non |15ut adiubet patrem, sed ut adiubet mundu(m), |et : Ie(s)u fili d(e)i altissimi. Erubescat Paulus, |Fotinus et Ebion, quia quem Maria con|cepit et peperit, non Mariae est et homo |hominis filius, sed filius altissimi uoca|20uitur. Ecce uocabitur altissimi filius. |Ne unam dignitatem habet cum patre ? | Ne unam sedem et honorem ? Non. |Ет dauit illi d(eu)s, qui a nemine accipit et omnibus ||prestat, if (p. p) sedem patris sui. Sicut ante saecu|la sedem dedit non sibi conparem, sed |subiectam rex regalem constituens, pa|ter filio affectualem, non aequalem, de |5qua s(an)c(t)i clamant : Cum iustitia paratur \sedes principatus, et : Sedes tua, d(eu)s, in sae\culum saeculi, et : Parata sedis tua ex tunc,

19 cf. Ex. 11, 3 ; cf. Luc. 1, 15. 20 cf. Deut. 18, 15. 18 ; 34, 10 ; cf. Luc. 1, 76. 22 Luc. 1,15. 28v, 1 Ps. 47, 2, etc. 2 Tit. 2, 13. 9 Ps. 90, 9. 10 Ps. 82, 19. 11 Ps. 91, 9. 12 Ps. 86, 5. 14 Ps. 90, 1. 16 Luc. 8, 28. 29r, 5 Prou. 16, 12. 6 Ps. 44, 7. 7 Ps. 92, 2.

19 quia ambo : forte legendum qui ambo (dittographia ?) 28v, 22 sedem : iteratur in cod.

2o6

FRAGMENTA IN LVCAM

\a saeculo tu es, ita et in saeculum dedit |sedem rex regalem, ut rege sedente uitia [ 10conculcentur, uirtutes saluentur. 1, 33. | Et regnauit in domo Iacob, super omnem |aeclesiam, super fidelium et credentiu(m) | animas aeternus, non in tempore, sed |in aeternum, de quo scribtum est : \l5lacob puer meus, suscipiam eum, Israhel \dilectus meus, adsumsit eum anima mea. |Ет regni eius non erit finis. Habet prin|cipium, nescit finem, quia sjç perfec|tus pater perfectum filium genuit, ut |20in genitura prestaret initium et in reg | no nulla inuidia successionem pernce | ret. De principio haec est uera signifi |cario : In principio erat uerbum ; \\Ego principium, quod et loquor uobis ; Te\cum 2f (p. 10) principium in die uirtutis tuae ; \Haec dicit d(omi)n(u)s, principium uiarum eius ; \D(omi)n(u)s creauit me principium ; Ego alfa \5et ego 0, id est principium et finis ; et | multa alia quae dicenda sunt ad fine. |Haec est confirmatio : Regnum tuum reg\num omnium saeculorum et domina\ tio tua in omni generatione et genera\wtione ; Regnauit d(omi)n(u)s super omnes gen\tes, d(eu)s sedet super sedem s(an)c(t)am suam ; |et : Rex magnus super omnem terram ; \quoniam rex omni terrae d(eu)s, psallite \sapienter ; et : Videbitis regem cum glo^ria uenientem, [regni eius non erit finis] ; \D(omi)n(u)s regnauit, decorem induit, d(omi)n(u)s reg\nauit, exultet terra ; et similia plurima |quae describenda sunt. - Lege. 1, 34. | Dixit autem Maria ad angelum : Quomo|20do fiet (i)stud, quod uirum non noui ? Super |naturam et substantiam extendis ser|monem. Dictum tuum non solum me, |sed totum mundum stupescere facit * * * (desunt 10 paginae).

15 Is. 42, 1. 23 loh. 1, 1. 29v, 1 loh. 8,25 ; Ps. 109, 3. 3 unde ? textus corruptus uidetur, cf. lin. seq. 4 Prou. 8, 22'; Apoc. 1, 8. 7 Ps. 144, 13. 10 Ps. 46, 9. 12 Ps. 46, 3. 13 Ps. 46, 8. 14 cf. Matth. 16, 28 et par. 16 Ps. 92, 1 ; 96, 1. 29r, 1 3 aeternus : forte corrigendum aeternas

FOL. 29v, 3 5r-35v

207

1, 43. *** ¡ mater uiuorum d(eu)s pater. Non debet ßf (p. ß6) esse | ante filium pater, qui uitam filio dedit et | nihil accepit a filio, sicut de illo filius glo|riatur : Sicut pater habet uitam in se, sic \5dedit et filio uitam habere in semetipso, \et ego uiuo propter patrem, non pater | propter me, et uos uiuitis propter me ? 1, 44. | Et ne diceret s(an)c(t)a Maria : , infert Elisabeth iustissima - lege - : |[Ecce enim UT

FACTA

EST

UOX

SALUTATIONIS]

|TUAE

IN

AURIBUS

MEis, deuotionem hono|ris et reuerentiae mihi obsequium por|tans, salutem mundo, de lucro iustoru(m), |15de aumento s(an)c(t)orum, de fidelium incolu|mitate et gaudio, quod et angelis est fu|turum in caelo et confessoribus uicto|ribus praeparandum, [exultauit in gau|dio infans in utero meo. Vt minister] |20ante regem, ut seruus ante d(omi)n(u)m, ut prae|co ante imperatorem caelestem, ille exul|tauit in utero et me matrem fecit tuam |et d(omi)ni laudatricem. 1,

45.

[Et

beata

quia

credidisti,

||quoniam

perfi- )j" (p. )j)

ciuNTUR EA quae dicta sunt. Non] |perseuerasti incredulus, ut uocis dispen|dium acciperes cum linguae iacturam, |sed beata suscipiens a beato beatum auge|5as uocem cum lingua uerbo nascente, |nec times de praeterito peccatorum, nec | in praesenti damnationem, sed excludes | timore et credulitate iudicium. Quaprop|ter quoniam perficiuntur ea - non incho|10antur, sed perficiuntur ea de perfecto |perfecta - quae dicta sunt non ab angelo, |sed a d(omi)no, per singula creuit mulieris fi|des, ut uirginitatem credulitatem con|firmet anicula, et in angelo loquentem |15d(omi)no, et in d(omi)no cognoscas d(eu)m. - Lege. 1,

46.

[Et

|ait

Elisabeth :

Magnificat

anima

mea

d(omi)n(u)m. Quia] |de me talia beneficia et praeconia prae|dicauerunt, non me extollo, sed d(e)o grati|as ago. 35r, 4 Ioh. 5, 26.

6 Ioh. 6, 57.

7 cf. loh. 14, 19.

35v, 15 d(omi)no1 : ita cod. pro d(omi)n(u)m d(eu)m corr. Mai : dnm (z. e. dominum) cod. 16 de uerbo Elisabeth restituendo, ut in quibusdam codicibus euangeliorum latinis, ci. 6r, 8 ; 40*, 20—23

2o8

FRAGMENTA IN LVCAM

Magnificat anima mea d(omi)n(u)m, |20quia paruam me magnam fecit, exiguam |eximiam, despectam uisitatione respec|tam. Non enim omnis anima magnifi|cat d(omi)n(u)m ; peccatoris et iniusti non magnificat * * * (desunt 4 paginae). 1,

52.

***

||non iustificantem se, sed potius crimi- )8r (p. 46)

|nantem, qui dum alterum percutiebat |se extollebat. Vide publicanum inclina|tum oculis in terram, erectum mente |5in caelo, qui multitudinem peccatorum |brebi lacrimarum mutauit conmercio |et in plancto conparauit iustitiae gau|dium, et intelleges : Deposuit potentes |de sede et exaltauit humiles. 1, 53. Et quia pa|10ter panem caelestem, panem uiuum |transmisit in terram, esurientes im|pleuit bonis, ut repleti clament : \Repleuimur in bonis domus tuae. Quos |autem esurientes repleuit ? De quibus |1 5dixit : Beati qui esuriunt et sitiunt [ustitiam. Et gentes legis, euangelii, |prophetarum et apostolorum pascens | sermone repleuit bonis, et diuites iu|daeos populos, qui ad nuptias et cena(m) |20rogati sunt et rogati noluerunt uenire, |dimisit inanes : Dico enim uobis quod \nemo uirorum illorum qui rogati sunt \gustabunt caenam meam. 1, 54. Pro his quos suscepit ||in caena et nubtias )8" (p. 4j) suscepit Israhel , fide laudantem, sine dolo |et macula conuersantem, simplicitate |et innocentia concordantem : Israhel \5puer meus, suscipiam eum. Vt quid ? Memo | rare misericordiae suae, ut quos iusti|tia inclinabat, ampla misericordia eri|geret. 1,

55.

Abraham :

Sicut

Erit

LOcuTUS

semen

est

tuum

ad

patres

adue\wnam,

nos|tros,

et

38r, 11 cf. cf. Luc. Luc. 18, 18, 10-14. 10-14. 10 cf. cf. loh. loh. 6, 6, 51. 5i. 10 13 Ps. 64, 5. (\ 71 TLuc. nr тл .> л Matth. 5,6. 21 14, 24. 38v, 4 Is. 42, 1. 9 Gen. 15, 13 (cf. Act. 7, 6).

38v, 1 cf. HI nom 13, 21 (75).

38r, 16 euangelii correxi : euangeliis cod.

ad

extendam

15

FOL. 38r-38\ 40r-40v

209

misericordiam mea(m), |et educam eos de malignitate Aegyptio|rum, et Semini Eius in SAECULUM : Sicut \miseretur pater filiis, ita misertus est \d(omi)n(u)s timentibus eum, et : Quoniam confir\1''mata est super nos misericordia eius. 1, 56. |[Mansit autem Maria cum illa mensibus] |tribus, ut castitatem suam et pudicitiam |stabiliret et uirginitatem et continen|tiam confirmaret, ut exemplo sterilis |20gratum uirgo pondus sufferret in ute|ro, ut diligeret Cr(istu)m ut uirum sponsum, |ut custodem, ut ante Pauli dicta quae sunt | Pauli seruaret : Anus ut adulescentulas * * * (desunt 2 paginae). 1, 57. * * * I condonauit, ut oculus stupeat miracu|lum, 40' (p. ß1) mens intendat repentinum myste|rium. Credo enim Elisa beth, dum oppro|prio haberetur, cum propheta orabat : |5Miserere nobis, d(omi)ne, miserere nobis, quia \multum repleti sumus contemtione, \multum repleta est anima nostra obpro\brium abundantium et despee tione su\peruis ; quia taliter sincere orauit, iusti|10tia remunerationem suscepit ad laude(m). | [Elisabeth autem impletum est tempus pa]|riendi. Non omnium tempus pariendi im|pletur ; qui dam deformata carne iactan|tur, quidam mortui proiciuntur ex ute|15ro, plerique ut peccatores et impii necan|tur in partu, sicut scribtum est : Alienati \sunt peccatores ab utero, errauerunt \a uentre, locuti sunt falsa, et lob : Quare \autem a bulua non sum proiectus et ex \20utero procedens statim obii ? Haec autem |quia iusta erat et filium iustum parturie|bat, impletum est tempus ut praeconem |plenitudinis pareret. Non inplebit tempus ||Iohannes, sed imple- 40" (p. ß2) tum est ab illo qui om|nia implet, caelum gloria, terram miseri|cordia. [Elisabeth autem impletum est | tempus pariendi et peperit filium], |5heredem substantiae, restauratorem sa|cerdotii. Peperit filium non sibi, sed d(e)o, non |terrae, sed caelo, non saeculo, sed paradis|so, non mundo, sed regno, non hominibus, |sed sacro martyrio. Sicut enim mater |10filiorum Macchabeorum peperit marty|res, qui

12 Ps. 102, 13. 14 Ps. 116, 2. 23 cf. Tit. 2, 3-5. 40r, 5 Ps. 122, 3-4. 16 Ps. 57, 4. 18 lob. 3, 11.

2IO

FRAGMENTA IN LVCAM

septimanam felici passionem or|narunt, ita et haec peperit filium qui mun|dum saluauit praeconio, regnum orna|uit uictoria. 1, 58. [Et audierunt uicini et cog|15nati eius quia MAGNiFiCAUiT d(omi)n(u)s, alii] |qui proximi domui erant, alii qui familiari|tate conmixti originis, qui primum esse | opprobrium iudicabant et audierunt no|uam gloriam factam, et auditus factus est |20miraculo oculus, quia magnificauit d(omi)n(u)s |paruam faciens magnam, deiectam erec|tam, humilem gratiam exaltatam, sterilem |fecundam, fraudatam beneficiis uisitatam * * * (desunt ipj paginae). 4, 5. * * *

|| et iactura, et ipse altus crudelitate altio|rem i )Sr (p. 22)

ruinam perficeret. Super hunc mon |tem dies d(omi)ni sabaoth est, ut temtator |magnus maiore poena iudicis condem|5netur. [Et ostendit illi omnia regna or | bis terrae in momento temporis]. Quia |est inuisibilis et aerius angelus et uolu|cer sp(iritu)s, circuit mundum ut cito subuer|tat, 'ustrat in ictu oculi ut subuersis |10citius parturiat motten. Ostendit au|tem regna cuncta scienti, ut quae ipse |ded' sua deceptione perficeret : \Per me reges regnant et potesta.js \scribunt iustitiam et tyranni obtineV'bunt terram. 4, 6. [Et ait ad illum diabolus] : - |o temeritas, cuius fiducia citius d(e)i dam|natur potentia ! - [Tibi dabo POTESTATEM

|hANC

UNIUERSAM

ET

GLORIAM

ILLORUM],

| quia mihi TRADiTA sunt. Ambitionem et |20contemtum hominum erumpente pro | imperio et sublimitate, pro coronis et |diuitiis concertantibus, a satanan mihi |tradita sunt, meo auctore [tradita sunt, ||et cui uolo do 1 )8" (p. 21) illa] ; tantum meis inesca|tus insidiis me ministems placet, honoret |obsequiis. 4, 7. [Tu ERGO SI PROCIDENS ADORAUe|rIS ANTE ME], non me, sed ante me satanan |5et idolorum eius culturam,

138% 13 Prou. 8, 15-16. 138r, 11 scienti p. corr. : scientia a. corr. (a eras.)

FOL. i38r-i38\ I43'-I43v

21 1

in quibus inli|ciens ueneratur, horam [erunt tua omnia], | quae deceptione mea propria facta sunt. |Infelix, ultro confiteris qua te uicto futu|ras[....]§umta te spondes, qua pietate |10sunt corrigenda, ut omnes gentes muta|tis moribus, non natura, pro id(ol)is uenera|tores d(e)i exhistant in caelo. Non habes spa|tium in terra, locum in mare, perfugium | in deserto. Deserte omnia mea mihi dare |15promittis. In porcos non habes potesta|tem porcorum possessor, et regna regi, |gloriam glorioso polliceris ? 4, 8. [Et respon|dens dixit illi Ie(su)s : Vade re tro, Satanas], |non retro me, ut imiteris et sequaris, |20sed UADE retro, temerarie, condemnate, |audax, calcate, inferno digne, morte et | interitu depurate, ut ultra gentibus |non praecedas, sed quicumque reuertitur * * * (desunt 8 paginae). 4, 17. * * * ||constantiam non deposuit, sed poena 14)' (p. 28) in|gentem et felicem confessionis requi|em consecutus est. [Et ut reuoluit librum] |qui caelum inuoluit, ut librum conpli|5cuit, ut cameram construxit, ut taber|naculum extendit, ut pellem scribsit |sine atramento stellarum fulgoГе, |flNUENIT LOCUM UBI SCRIBTUM ERAT : SpURITU)S JD(OMl)NI SUPER ME, PROPTEREA UNCXIT ME |10EUAN GELIZARE], non euentu, sed scien |tia sua. Nihil enim inuentu, sed cogni|tione diuina agit unigenitus d(eu)s ; quod | scribsit inuenit et quod dictauit mag| no opere conpraehendit, ut disposita |15rebus, dicta factis impleret. 4, 18. [Sp(iritu)s d(omi)ni |super me, non] ut quidam male accipi|unt quod sicut sub lege, ita sub sp(irit)u fac|tus est, sed sp(iritu)s d(omi)ni non d(omi)n(u)s super illum |est, ut çum d(omi)n(u)m suum signaret et paths |20uolumtatem beneplacitam declararet |dicentis : [Tu es filius meus dilectus]. |Vbi sunt qui alterum legis structorem, |alterum euangelii adserunt ? Erubescant ||et cognoscant quia utro- 14? (p. 2/) 138v, 15 cf. Luc. 8, 32-33. I43r, 5 cf. Is. 40, 22.

6 cf. Ps. 103, 2.

21 Luc. 3, 22.

138v, 5/6 inliciens . . . horum corr. Bessell (B 61, p. 221-224) '. ¡nucientes hore cod. 14 deserte : ita cod. pro diserte

212

FRAGMENTA IN LVCAM

rumque ordina| tor ipse est, et ideo sp(iritu)s super illum exten|sor est. Propterea uncxit me, propter |praeterita, praesentia et factura om|5nia beneficia, quae primum Gali leis |et post haec toto intulit mundo. D(eu)s an|te saecula uncxit me d(eu)m : Propterea unc\xit te d(eu)s d(eu)s tuus. In saecula uncxit me \s(an)c(t)o sp(irit)u et uirtute, iuxta Petrum, ut unc|1 0tus athleta de malignitate diaboli re|portet uictoriam, uel unctus unguam credentes misericordiae oleo. Euange|lizare pauperibus uncxit me, ut unguen|do euangelistam suum perficeret et | 1 5denuntians caelestes eius prouisio|nes, pauperes qui facultates suas ho|nesto sp(irit)u erogauerunt, aut pauperes |qui ignorantia et perfidia erant, ad di|uitias paternas et thensauros perdu|20cere sapientiae, ut in diuitiis diuitem |praedicarent et cuius beneficiis corde |gaudebant ore proferrent : Diuex in om\nibus qui inuocant eum. [Misit me] * * * (desunt 22 paginae). 4, 43.

* * *

||QUOD ET ALUS CIUITATIBUS OPORTET ME 1 J Jr (p. ¡2)

euan|gelizare regnum d(e)i, ad hoc enim missus |sum, Ut missus mittentem, regnator reg|natorem designaret, ut promissa rebus, 5dicta factis determinaret. 4, 44. [Et erat prae|dicans in synagogis Galileae] |praeco patris, minister altissimi, nuntius |celsitudinis, sacerdos d(e)i summi, doctor |beatitudinis. Et erat praedicans. Quid prae|10dicauit ante retulit dicens : [Dimittere \confractos in requiem, praedicare annum] \d(omi)ni acceptum misit me. Et erat praedicans |rex constitutus a rege, filius a patre, uni|genitus a genitore, qui pro iudaeis et is|15tas gentes in hereditate et possessione |suscepit. Erat praedicans praeceptum d(omi)ni non ut uanus, sed ut sapiens in synagogis | Galileae, ut synagogas Galileae pietatis |gratia enutriret, cognitione inlustra|20ret, ueritate inluminaret, uita aeterna |firmaret. O praedicatio scientiae, cogni|tionis salus profectus !

143\ 7 Ps. 44, 8. 9 Act. io, 38. 22 Rom. 10, 12. 155r, 8 Gen. 14, 18. 10 Luc. 4, 18-19. *3 cf. Ps. 2, 6.

155r, 4 promissa rebus correxi : promissis a rebus cod. corrigendum salu(ti)s, cf. i76r, 1 ß

22 salus ..forte

FOL. 15 5r-15бг

213

5, 1. Ita enim suauiter |praedicauat, ita dulcius mellifluo sermone ||decurrens, ut non solum conuenirent, sed |inrue- //;" (р. и) rent turbae : [Factum est autem, |cum turbae inruerent in eum], uelut apes |ad tymum (a)ut flosculos cateruatim, ita ad |5rosam salutiferam uirginis et lilium odo|riferum patris, non ut speciosam perso | nam uiderent aut pulcerrimam tantum |facie(m) mirarentur, sed ит audirent uerbum |d(e)i, non mosaycum et propheticum solum, |10sed euangelicum uerbum, in quo creata |sunt omnia et firmata, saluata et repara|ta. O auditus credulitatis principium, |intellectus sacramentum, operis uirtus, |uirtutis fecundissimus fructus ! Et nos |15taliter audiamus ut auditum in opere, |intellectum in facti magnitudine osten\damus, ut dicatur de nobis : Non enim au\ditores legis iustificabuntur, et : Qui fe\cerit et docuerit, hie magnus uocauitur \20in regno caelorum. [Et ipse stabat]. Conpel|let nos euangelicus sermo honorare |auctorem, glorificare om nium condito|rem. Et ipse iuxta ceteros prophetas, Iet ij6r (p. 14) ipse, quia et Moyses stans ad ripam cae|lum rupit clamoribus, et Ie(s)u Nauue me|ritis Iordannen discidit, Helias et Helis|seus mortua pelle, et praece lonas de |5profundo pelagi et de uter(o) coeti superna |caeli regia penetrauit. Iuxta illos | [et ipse stabat secus stagnum Genne|sareth]. Gennesareth est ciuitas Pales |tinae ; ab hac lemnisçi palus habet in|10ductum, quae argenteo stagnatum co|lore possidet aquam, periculosa naui|gio, piscibus copiosa, naufragio perfida, |multitudinem fructuum fida. Iusta | stabat piscator, fons caelestis, portus |15salutis, - Gensareth ipse namque la\cus uelut quodam maris ambitu si\nus amplissimus in longitudine \centum quadraginta extenditur \stadia, latitudine centum quadra\20ginta diffunditur, crispantibus aquis

155v, 17 Rom. 2, 13. 18 Matth. 5, 19. 156r, 1 cf. Ex. 14, 10-22. 2 cf. Ios. 3, 14-17. 14. 4 cf. Ion. 2, i—11.

3 cf. IV Reg. 2, 8.

156г, 4 praece corr. Mai : praeces ut uid. cod., sed ultima littera dubia est 9 lemnisçj : ita legit Niai, sed legi potest etiam lemnis et 10 stagna tum : stagnantem corr. Mai 13 iusta: ita cod. pro iuxta 15/156v, 1 glossa ex HEp ß, 26, 1 (2ßß, 9-14) 16 ambitu corr. Mai : ambitus cod.

214

FRAGMENTA IN LVCAM

\auram de se ipso excitans, unde Gen\nesar d¡citur greco uocabulo, quasi \generans sibi auram, aqua dulcis \\et ad i16" (p. i)) potandum habilis, — ut pro piscibus sus|ciperet hominis et ex hominibus electos |ministros adsumeret. O status Cr(ist)i, meri|torum probatio, electionis primilegiu(m), |5uocationis honor, honoris gloriosa s(an)c(t)i|ficatio ! 5, 2. [Et uidit duas ñaues stare secus |stagnum], quas ante praeuidit diuinita|tis oculo, maiestatis prescio lumine, in |quibus naute remigantes et piscatores |10superfluum nauigium uacuumque diges|serant artificium. [Et UIDIT

DUAS

ÑAUES

| STARE

SECUS STAGNUM] ;

ПиПС

uidet

| non duas synagogas, legiferam et profe|ticam, sed per omnem orbem terrarum |1 5multiplices fide rectas aeclesias stare |iuxta fontem uitae, laudis muneribus ple|nas, et gra tias agere patri : Quoniam aput \te fons uitae, in lumine tuo uideuimus lumen. | [Piscatores autem descenderant], |20ut confessione beata ascenderent ad ae|clesiam et pro piscibus ad uitam conprae|henderent homines sine iactura tracta|tu salutis. [Et lauabant retía], futurae ||praede se ijf (p. 4) praeparantes. Tunc retia lauabant, |nunc animas fidelium baptismate s(an)c(t)o ; |tunc sordes deponebant a lino, nunc pec|cata de mentibus auferunt mala, ut serui |5baptizati filii perficiant bona. Quod Esaias |praecepit aeloquiis, hii adimplebant mu|neribus : Lauamini, mundi estote, auferte \malum et discite facere bonum. 5,

3.

[Ascen|dens

autem

in

unam

nauem

quae

erat |10Simonis]. lllis descendentibus ipse ascen|dit in (unam nauem, ut) hii post ipsum et per ipsum creduli|tate ascendere(n)t unam nauem, unica(m) |sibi domum perficerent, illis pulcrum |mansor(i)um, quam propheta orabat : Vna(m) | 1 5peti a d(omi)no, hanc requiram, et inbabitem \in domo d(omi)ni. Hanc ascendens sibi habitacu-

156v, 17 Ps. 35, 10. 157r, 7 Is. 1, 16-17.

14 Ps. 26, 4.

1 56v, 2 hominis : ita cod. pro homines 4 primilegiu(m) : ita cod. ; forte corrigendum priuilegium 157% 12 ascendere(n)t : sequuntur ante unam quattuor litterae erasae 15 peti : ita cod. pro petii

FOL. I56v-i58r

215

|lum, credentibus templum perficit ; fes|tinat per ligni genus crucis deformare |uictoriam. Non enim in alia naue ascen|20dit nisi quae erat Simonis disciplinosi, |oboedientis et subiecti, in quo manebat |alacer animus, mens calida, uolumtas |et propositum ardens. Vt subiecto sermone ||erectum fide discipulum faceret, rogauit eu(m). |0 ijf (p. )) humilitas ! D(omi)n(u)s serúum rogat, creator |creaturam, guuernator caeli et terrae |piscium piscatorem, quia nouit plus sub|5iecta praece quam imperio eligere, potius |obsecratione quam terrore perficere. |Qua causa ? Vt induceret a terra aliquan|tulum et proximo constitutos prouisio|nem terrae perficeret. Audis : Vt a terra |10induceret aliquantulum ; intellege a ter|renis operibus et saeculi cura, ut pau|latim relinquendo bonis credulitatis | operibus caelum sibi patriam facerent. |Et te hodie d(omi)n(u)s rogat, qui inperat ut na|15uiculam corporis tui aliquantulum |a terra inducas et terrena uitia dere|licta caeli uirtutibus splendeas. Cur aute(m) |ascendit et cur rogauit ? Audi profectum. |[Ет sedens docebat de nauicula turbas]. |20Primum naui sedens thronos doctorum |et doctrinae conposuit et in litore ba|silicam turbis, ut docendo legem in euan|gelio commutaret et quidquid uetus ||possidet ij8r (p. 6) instrumentum, noua gratia re|formaret, uindicta in indulgentia copiosa |transferret, mores componeret, celsi|tudinem et eminentia patris narraret, |5maiestatem suam et magnitudinem prae|dicaret. O doctrina, paterna traditio, |inmensa ipsius auctoritas, meditatio |et officiositas fili, fidei status, ueritatis |columna, credulitatis salus ! 5, 4. [Vt cessauit |10autem loqui] qui numquam tacet, sed iu|giter loquitur, quia uerbum et praeco |est natus, [dixit ad Simonem : Duc |in altum]. Aspicio desiderium, probo re|ligiosum propositum et ideo festino

157r, 21 cf. HI nom 71, 4 (148).

157v, 5 eligere : ita cod. pro elicere 8 constitutos : ita cod., forte pro constitutus, ut uoluit Mai 158r, 7 meditatio ..forte corrigendum mediatio 10/1 1 iugiter corr. Mai : iu|dici ter cod. (forte adludit auctor ad Luc. 22, 68-/0 ; 2ß, ß)

2l6

FRAGMENTA IN LVCAM

|15simpliciter credulitate et actu firmare. |[Duc in altum], ubi multiplex maris est |et aqua, ubi copiosae unde et fecundissimi fluctus, |inmensurauile tibi, non mihi. Perficit |pelagus ut ex multitudine aquae ad melio|20rem crescas profectum. Due in altum, ubi \abyssus legis abyssum euangelii inuocat \in uoce cataractarum diuinae prestan |tiae, ubi est mysteriorum profunditas. ||Dic cum lona, uelut ij8" (p. ¡) sponsus coeti talamo | clausus, erumpe et clama : De pro fanáis \clamaui ad te, d(omi)ne. Duc in altum, ubi altitu|do diuitiarum, ubi sapientiae et scientiae |5pendet thensaurus. Praedica cum Paulo Ioratore Cr(ist)i, filosopho fidei et gratiae ins|tructore : 0 altitudo diuitiarum sapien\tiae et scientiae d(e)i, et : Radicati et fundati, \ut possitis conpraehendere cum omnï\ wbus s(an)c(t)is quae sit altitudo, longitudo, \latitudo et profundum, scire superemi\nentem scientiam caritatis Cr(ist)i, ut nul | la possit uos altitudo daemonis et pro|fundum ab amore meo et martyrio separare. |15[Ет laxate retía uestra in capturam]. |Quae lauta a bobis sunt et implicita, ea | laxate in captura piscium ; extendite | orbes conpositos et constrictos mo|do in captura piscium, postea in com|20prensione fidelium hominum. Requi|rendum quia non potuit d(omi)n(u)s rebus | aliis et miraculis ad credulitatem per|ducere nisi ex piscium praeda. Sed intellegi * * * (desunt 6 paginae). 5, 8. *** | incrementum. Cum rogasti inducere |a 162' (p. 26) terra, cognoui in prouisione prouisore(m), |in doctrina doctorem, in humilitate al|tum, in piscibus omnium conditorem. |5[Exi A me, d(omi)ne]. Etsi in naue es, d(omi)n(u)s es ; caelu(m) |tibi famulatur, terra obsequitur, mare |piscibus cunctis deseruit. Nouiscum es |ut seruus, qui ubique es d(omi)n(u)s et sedes d(omi)n(u)s |ad dexteram patris. [Exi

158r, 21 Ps. 41, 8. 158v, 2 Is. 54, 1 ; Ps. 129, 1.

7 Rom. 11, }}.

17 ubi copiosae add. sup. lin. т. i 158v, 14 ab add. sup. lin. т. i 162r, 5 es p. corr. : est a. corr. (t erasum uidetur)

8 Eph. 3, 17-19.

FOL. 158\ i62r-i63r

217

a me, d(omi)ne]. |10Non superuia te expello, ut Amissias sacer|dos Amos expulit extra templum et iu|daçj çum retjbus teteros expulerunt |in prophetas, sed ego cum Gerassenis |humilitatis et paenitentiae causam ro|15gantem erogo. [Viso eo rogabant \ut transiret a finibus eorum], |donec paenitentia et ieiunio digni effec|ti dignum mererentur suscipere ; instar | eorum et ego donee emendes me peto, |20[quia homo PECCATOR sum], ne iniustitia |mea te iustum offendat, ne iniquitas ti|bi s(an)c(t)o displiceat. Nubilo delictorum ple | nus non fero solem coruscum iustitiae ||sustinere, tenebris coopertus diem cum |lumine contemplare, 162" (p. 2j) pauper diuitias pa | tris uidere, egenus sapientiae pruden |tiae thensaurum. 5, 9-10. [Stupor enim habebat illu(m), |5similiter autem Iacobus et Iohannes] |filii Zebedei. Non Pe trus solus, nec socii |nauis, sed Iohannes et Iacobus filii Zebe|dei socii artificii, quia non poterant ex mul|titudine piscium prestatorem dignae |10laudare, miraculo tenebantur. Visus per|fecit stuporem, aspectus mentis excessu(m). |Mirantes credo dicebant quod hic est |qui aquae molem separabit a terra et pe|lagus piscibus fecundabit. [Noli timere, |15ex нос iaM ERis homines uiuiFicANs]. Non |enim ueni peccatores perdere, sed pecca) tores requirere, non iniquos punire, |sed s(an)c(t)os perficere, non damnare inte|ritu, sed misericordia reparare, non |20mortificare, sed uitam donare. Me time |et neminem times. Ex нос iam eris tem | pore euangelico acceptabili dies salutis |non [...] in uos quo luminç [.]n[ ] |et marmoreis pelagi undis orbibus 16f (p. )7) retiu(m) |maculosos tristis contextu insidiosa ar|te piscium greges educas ad mortem, |sed homines captos duo milia et 162r, 10 cf. Am. 7, 12. 15 Matth. 8, 34. 162v, 21 cf. II Cor. 6, 2. I63r, 4 cf. Act. 2, 41 ; 4, 4.

14/15 rogantem erogo : ita distinguendum uidetur, cf. supra I /7", I—18, et i62r, 1-2 ; cod. falso interpungit rogante. me Togo 162v, 10/11 perfecit corr. Mai : profecit ut uid. cod. 22 dies : forte corrigendum die (dittographia ?) 163r, 2 insidiosa : о add. sup. lin. т. 1 4 duo : forte corrigendum tres (fieri potest ut MM pro МММ scriptum sit in exemplari anteriore) ; cf. Act. 2, 4¡

2l8

FRAGMENTA IN LVCAM

quinque |5milia retibus euangelicis conpraehensos |per aquam et sp(iritu)m deducas ad uitam, ut |impleatur quod per Hieremiam est dictu(m) : \Et mittam piscatores et piscabunt eos, \et uenatores et uenabuntur. 5, 11. [Et sub|10ductis ad terram nauiculis relictis] |omnibus SEcuti sunt saluatorem et sa|lutaria dicta. Credo dicebant : Sed et filius li|bentissime hoc ipsut * * * Fragm. 3 *** \\ire et exterminabais \malum ex uobis. |Item in A 29 Deuteronomi|um. Describet sibi Deu\5 teronomium istum \in libro leuuitis et sa\cerdotibus, ut sit cum \eo, et leget eum omnes \dies uitae suae, ut dis\10cat metuere d(omi)n(u)m d(eu)m \suum et obseruare \omnia precepta eius \et iustitias has face\re, ut non exaltetur |15£w eius a fratribus \suis, sed et non trans\gredietur a praecep\tis dextra uel sinistra, \ut sit longaeuus in \20principatu suo, ipse \et filius in Istrahel. |Item in Deuteronomi|um. Et non solis uobis \ego dispono testame(n)\25tum hoc et maledicta, \sed et his qui comitan\tur uobiscum hodie \in conspectu d(omi)ni d(e)i \uestri, et his qui

20 cf. Ps. 109, 1. 23 cf. Rom. 8, 34. 25 cf. I Cor. 15, 26. cf. I Cor. 15, 26. 38 Ioh. 3, 35. 40 Matth. 11, 27. A 29, 1 Deut. 13, 5. 4 Deut. 17, 18-20. 23 Deut. 29, 14-15 .

37

V 196, 47/49 cf. 202, 44-46 !

A 29, 21 forte legendum fili(i ei)us uel filii sui (LXX 01 moi otUTöu) ; sed auctor textum sciens mutare potuit, respiciens ad principem suo tempore regnantem et ad filium eius

2 34

FRAGMENTA THEOLOGICA

non /30 sunt uobiscum hodie. |Item in Deuteronomiu(m). \Et dicent omnes gen\tes terrae : Quare fecit \d(omi)n(u)s sic terrae huic ? \i5Quae est haec ira furo\ris ingens ? Et dicent : \Propter quod dereli\querunt testamen\tum d(omi)ni d(e)i patrum \40suorum, quod dispo\suit patribus ipsoru(m), \cum eduxit illos de \terra Aegypti, et eun\tes seruierunt diis \45alienis, et adoraue\runt eos quos non \nouerant, et non per\manserunt ad d(omi)n(u)m \d(eu)m suum, et iratus fu\rorem d(omi)n(u)s super terra(m) \\illam induxit super \eam A 30 secundum om\nia maledicta tes\tamenti quae scripta sunt in hoc libro, \et abstulit eos d(omi)n(u)s \a terra eorum in fu\rore et ira et exacer\uatione magna ni\wmis, et proiecit eos \in terram aliam, et |cetera. Hoc ius |diuinum, has scrib|turas sanctas defe(n)|15dit Constantinus | senior dicens : Licet \me sublimissimu(m) \adque omnium \d(omi)n(u)m me sentiam, \20mortalem me esse \cognosco et quan\doque huius regni \gloriam relicturum \intellego. \25Quaerenda igitur \iam aeterna ad(que} subli\mia illa quae ab aeter\no d(e)o et a sublimi d(e)o \discendunt, quae di\i0uinae leges promit\tunt, quod sacra fili \d(e)i pollicentur, quae \post huius uitae de\cursum ab ipso filio \i5d(e)i sponsore exhiben\ tur. Brebis igitur hu\ius temporis gloria \deponatur, ut per fi\dem sine fine possi\40deatur, quo ipsç secundum \sacram d(e)i legem post \uinculi mortem da\turam immortalita\tem post breuissima(m) \4buПaт sine fine pol\liceri, et cetera. |Hoc ius diuinum, has |scribturas sanctas | defendit Constan | tius scribens ad syno*** 32 Deut. 29, 24-28. A 30, 16/45 De hoc textu alias ignoto uide quae disseruit Meslin, В 75. 49/50 Extat epistula Constantii imperatoris ad synodum Ariminense ; graece seruatur apud Socraten, Hist. eccl., 2, 37, et apud Athanasium, De synodis, 5 5 . Scimus etiam Constantium epistulam direxisse ad patres synodi Mediolanensis a. 355, quae reuera ab Vrsacio et Valente episcopis arrianis conscripta erat (cf. SUL chr 2, 39 ; HIL syn 78). 45/46 forte

legendum

adorauerunt

(d)eos

(LXX

eXaxpeuoav

Oeoiçj

A 30, 23 relicturum corr. Mai : relectum cod. 30 leges correxi : legis cod. 40 ipsp : forte legendum ipse secundum scripsi cum Mai : scum cod. (littera s expuncta et cancellata uidetur)

FRAGM. 3-4

235

Fragm. 4 * * * Wprouisor, omnium iu\dex et despensator, \d(eu)s qui V 27J omnia creauit \et construxit, qui fe\5си omnia ex nihilo. |Iterum idem ipse |Athanasius antiquo|rum profert memo|riam ac Dionisi epis|1ocopi, ut ostendat an|te esse patrem quam |filius generaretur, |dicens : Ita pater qui\dem pater et non fi\l5lius, non quia factus \est, sed quia est, non \ex aliquo, sed in se \permanens ; filius \autem et non pater, \20non quia erat, sed \quia factus est, non \de se, sed ex eo qui eu(m) /ecit filii dignitate(m) \sortitus est. Deinde |2,ipse Athanasius : No(n) \enim se erigit filius \contra patrem neque \putat paria esse cum \d(e)o, cedit autem patri \wsuo et fatetur docens \omnes quia pater ma\ior, (maior) autem non uasti\tate neque magnitu\dinem, quae quidem \^corporum propria \sunt, sed perpetuita\te et innarrabili eius \paterna aс generan\di uirtutem, et quia \40ipse quidem sempi\ternus est et in se ple\nitudinem habens \et a nullo uitam ha\bens. Similiter etiam |45Bithenus episcopus |Teognius ad pa pam : \Ergo filium genitu(m) \dicimus, filius autem \ingenitus numqua(m) \fieri potest ; solum \\autem patrem sciences inge- V 2j6 nitum de \sanctis scribturis \ueneramur autem |"'filium, quia apud nos \certum est hanc eius \gloriam ad patrem \ascendere. Et post |pauca idem : Cum er\wgo maiorem se patre (m) \ostendat, certum \esse quia non solu(m) (secundum) \operationem crea\turae, sed quia inge\l5nitus est. Similiter |idem ipse in alia epis|tula : De patre aute(m) \et fili(o) dicere, sicut \scis, super nubecu\20lam est ambulare. | Ergo uero primum |deprecabor d(omi)n(u)m |ut ueniam mihi tri|buat propter neces 25sitatem, et ita de is |incipiam, V 275, 28 cf. Phil. 2, 6.

V 275, 1 ss. De his textibus alias ignotis uide quae disseruerunt De Bruyne ( В 69) et Bardy (В 70).

V 275, 46 teognius corr. De Bruyne : etcognius ut uid. cod. (uel cteognius ?) V 276, 13 operationem : ob rationem prop. Mai, consensu De Bruy ne 17/20 de patre - ambulare corr. De Bruyne : de patre aute(m) |et fili diceris sicut |scis superna bacu|lum est ambulare cod.

236

FRAGMENTA THEOLOGICA

non de plu|rimis quaestionibus, |neque per circuitum, |sed per conpendium. Fragm. 5 *** | et regantur, non uiuet |in aetemum, sed po|tius V 28J damnabitur in |metallum ignis aeterni. 5Hoc etiam tenore cre|dimus solum d(eu)m patre(m) | omnipotentem omnia creasse et regere |uniuersa. Legem tra| 10didit, sp(iritu)m sanctum de|dit et dat semper sanc|tis, profetas instruxit, |templum quod filius |sumpsit de Maria uir|15gine et in cruce dimi|sit pater suscitauit, mu(n)|dum sibi reconcilia uit, peccata demisit |et demittit cottidie, |20omnes mortuos re|suscitaturus et om|nes uiuos et mortu|os iudicaturus, bonis |et fidelibus requiem |25et gloriam aeternam |daturus, malos et per|fidos in gehenna mis|surus, primum quia ip|sum filium sciens po|30tens uolens ante om|nia creauit fundauit |genuit fecit, secundu(m) |quod ipse d(eu)s pater om|nipotens uoluit defi|35niuit iussit filio ut per |ipsum omnia creata | facta fundata nata subs|titerunt et reguntur |iussu patris. Per filium |40legem tradidit, filius |sp(iritu)m sanctum dedit |et dat semper sanctis, |profetas instruxit, te(m)|plum suum quod sump|45sit ex Maria uirgine |et in cruce dimisit ip|se filius suscitauit, mu(n)|dum patri suo et sibi |reconciliauit, peccata | dimisit et dimittit cot||tidie, omnes mortuos |resuscitaturus et iu|dicaturus om- V 286 nes ui|uos et mortuos, bonis |5et fidelibus requie(m) |et gloriam aeternam |daturus, malos et per|fidos in gehennam |missurus. |10Vnum autem imperiu(m) |et unam potestatem |sic dicimus esse, quia |secundum patris im|perium filius omnia

V 285, 16 cf. II Cor. 5, 19.

29 !

V 285, 3/4 cf. (7) 203, 46-48. 5/286, 9 cf. (6) 277, 4 - 278, 285, 28/38 cf. (2) 202, 32 - 195, 4 ! V 286, 13/15 cf. (7) 204, 14-16.

29 antiquarius nihil scripsit ultra quartam lineam alterius columnae

FRAGM. 4-6

237

|15perficit, sed et sp(irit)ui |sancto, angelis et ho|minibus ea imperat |filius facere secun|dum quod pater uult |2üet iubet filio, ut filius |imperet ceteris om|nibus. Eos aute(m) |qui dicunt : , |et ex eo esse Ie(su)m Cr(istu)m |3()ex eo quod de Maria |natus est, antea non |fuisse, sicut Fotinus |et antecessores eius |adseruerunt, a com|35munione nostra alie | nos habemus. |Vnum autem d(eu)m et pa|trem omnium sic di|cimus et credimus, ut |40istum sp(iritu)m sanctum, |quem tertio loco a pa|tre post filium in sym|bolo et in baptismo |tradimus, non esse |45d(eu)m creatorem dici|mus, quia nihil ab illo |et per illum creatum |est, quia omnia a patre | per filium creata sunt, |neque ipsum regere * * * Fragm. 6 *** Ipatrem et filium, hoc |est inter lumen na|tum et V 277 inter lumen |non natum. Nos uero | 5cr(ist)iani, quibus inposi|tum est falsum nome(n) |arrianos, sic credi|mus et honorifica|mus, ut supra scrib|10tum est, quia d(eu)s pater |omnipotens ipsum |filium ante omnia |uoluit esse et est et |permanet, et quia d(eu)s |"pater omnia et nos |creauit per filium, |quia pater iussit filio |et statim filius fecit. |Regimur a patre per |20filium, quia pater ius|21sit filio |24et fi|25lius regit nos. Pater |dedit legem Moysi |per filium, profetas |instruxit per filium, |quia pater iussit filio |30et legem dedit et pro|fetas instruxit. Rede|mit nos pater et remi|sit nobis peccata per |filium, quia filius ius|35su patris et redemit |nos et remisit nobis |peccata. Dedit nobis |pater sp(iritu)m sanctum |per filium, quia pater |40iussit filio et statim |filius dedit nobis

26/27 cf. (7) 203, 24-25. 27-28. V277, 2/4 cf. (8)283, 9-12. 4/278, 29 cf. (5)285, 5 -286,91(8) 283, 29 - 284, 3.

V 286, 24 scribtura diuina corr. Mai : scribturas diuinas cod. V 277, 18/21 et statim - filio iterautt cod. lin. 21 /24

2j8

FRAGMENTA THEOLOGICA

|sp(iritu)m sanctum. Exau|dior,i.

5,64-65 De fide

V 83',2.

1,41-42

1.43-47

S3з6',i. S336r,45.

1,62

T(l)20,36.

1.79 De uirginibus 1,46

T (1)20,21.

3.2

V4iv,9. V 40r,4;

4i\i3. Arrius Epistula ad Alexandrum S 3о4r.4; Incipit

339'.43. Athanasius Alexandrinus Epistula ad uirgt nеs

V4iv,9. P.93

Sermones Caillait V68r,i2. 2,83,2 Sermones Mai V66\2; 55.1 73r.25; io9r,3. V68r,i2. 64 Chromatius Aquileiensis Sermones V 58v,2. II.4 Cicero (M. Tullius) Hortensius Fragmentum V ioir,i. Pseudo-Clemens (interpretante

Rufino) Recognitions 3,6o,i

З.бо.З 5.5.З 5.6.1-4 5,8,2 5,9,1-10,2

Augustinus De emítate dei II, Il 12,20 18,23

V79\13. V79v,l3.

Epistulae 140,21

In epistulam lohannis V4ir,io. 1,2 Sermones l84,3 De trinitate 1.24

V4o',5.

V79V3.

Pseudo-Augustin us Sermones 215,1 V62\I3.

Vii3r,6. Vii3r,i3. V IOIv,20.

5.15.5

V ioor,24. Vii4r,24.

5.Ï7.1

5.17.4 5,19,1-20,1

V83'.9.

V II2r,2 5. V II2v,I2.

5. M. i

5.17.2 VlI2r,II.

V n8r,i8-24. Vii8v,i7.

5.22,9 5,26,1 5,26,2-4 5,26,7 5,27,2-28,1

5,28,5 5,29,1-3 5.29.5 6,6,4-7,2 7.6,4 7.З5.З-7

Vii4\3. Vii4\8. Vii4v,i2. Vii5v,io. Vii5v,i5. Vii5v,i8. Vii6r,7. Vii6r,n. Vll6v,22. Vii7r,3. Vii7r,23. Vn7\8.

V65^,i5. V8v,i.

INDICES

282 8,4,1-2 8,25,5

V 64v ,22. V »}' 29; 85M.

Codex Theodosianus 16.4.1 S 349r,39. 16.4.2 S349r,23.

Cyprianus Acta proconsularia 1 V 76r,4. Ai/ Demetrianum 1-2 2 5 9 11 14 Ad Dnnatum 4 8 Epistulae 10,2 10.4 10.5 58.6 58,8,3-9,2 58,9 76.7 Ad Fortunatum 10 Qiiod idola 2 3 5 6 8 8-9

S299v,3. V89r,25. V ioov,9. V9iv,4. V93r,i. V Ю4r,23. Vi8\i5. Vi07r,i8; i07v,4.

V44v,5.

De patientia 6

23

V42r,i5; 47v,i5; 55v,i. V9lv,7.

Testimonia ad Quirtnum 1,8 ' V85\i5; 86r, 5 ; 88r,7. 1,10 V94r,4. 1.16 V98r,2o. 1.17 V94r,i. 1.18 V93v,i9. 1.19 V79r,6; 87r,3. 1.20 V 87r,9. 1.21 V78v,9.i8; 79r,13. 2.3 V8ov,i9. 2.4 V82r,i4. 2.5 V94r,i9; 94v,i.4; 97',i5; 97v,i.

V 72r,4. V68r,i. V67v,i9. V59v,i4. V73v,2i. V74\22. V ,8',3.

2.6

V8i',i7; 82r,4.2I.

2.7 2.8 2.9

V8i\23. V8ov,23. V82r,i9.

2.10 2,16 2,19

V82\i9. V 50r,n. V97r,i9;

2,26 2,29

98',i.i2. V8iv,2. V98r,i7.

V58v,2i; 76r,i9. V io5',io. 16. V I07\i8 V 59r,i6. Viiir,6; ii8v,i 5.

De imitate ecclesiae 1 V35v,io. 9 V66r,i5. De zelo et liuore 17

V9v,3.

Vuo\4. V iiov,ii

14 15

V5i',5. V83v,io.

De mortalitate 2 12

VÓ9v,I7. V73r,25.

De opere et eleemosynis I Vi\i7; 5ir,i6. 15 V22r,l8. 26 VÓ9v,i7. De oratione 5

30

Cyprianus Gai.i.us De lona 89 Viior,8. 102-103 V iior,io. Didache 1,2

Vi5v,4; 74v,i7.

PSEUDO-FULGENTIUS

Sennones 2

V 58',9.

VÓ2v,i3.

283

SOURCES ET LIEUX PARALLELES

lesta concili ¿ Aquileiensis S298',35. 3 S 337r,54. 4 S298r,i5. 5 6 S298\3. 6-8 S 298\ 5. S298\37. 7 8 S 298\ 39; 299r.5. S299r,5. 8-9 S299r,34.35. 9 S 3oir,4; 10 30iv,i.3i. 11 12-17 12 24-25

34

S3оi\35.39; 302r,I. S302r,35. S 3o8v,38; 3ior,i8. T (20)17,42. S 30iv,28. S30iv,28.

Maximinus AiÍRIANUS Collatio cum Augustino V48r,7. 1,10 1.13 2.7 2,8 2.13 2,15 2,22

V45\5. V8ir,8. V82v,25. V8i',8. V8i',8. Vi33v,5.

NOVATIANUS

De trinitate V I03v,2o; 1,1

i i i',i9. Optatus (Pseudo -) Sermo in natali infantum V 59\8. 4 Oracula Sybillina V II2r,II. 8,217-250

% HlERONYMUS

Liber interpretationis bebraicorttm nominttm L38v,i. 13,21 L i6r,8. 44,1-2 L i6r,7. 45.20 V 90r,2 3. 60,16 V78r,23. 60,18 67,16 69,16 71.4 71.13 72,4 76,19

V l'A. L i6r,8. L i57r,2i. V 78r,24. L i6r,7. L i6r,8.

Hebraicae qttaestiones in Genesim 1,1 V79v,i3. HlJ.ARIUS PlCTAVIENSIS

De synodis 38

1(20)17,32.42; (21)31,12.40.

De trinitate 7.29 7.3° 8,46 9,61 12,54

T (2)201,1.25. T (2)201,33.43. TU)20i,i4. T(2)20I,II. T (1)19,1.

Marius Victorinus De generatione diuini uerbi 27 V79v,i3.

Orígenes (interpretante Rufino) Homiliae in Genesim i, i V79v,i3. Homiliae in Librum lest/ Natte 2,4

V 11', 14.

Homiliae in Numeros 5,2 VJ7',i8. Pai.i.adius (interpretante Rufino) Historia monachorttm 7 V i ir,i4. Passio SS. Petri et Pauli 50-60 V66v,i8. Phoebadius Contra arríanos 8 18 27

T (1)20,42.

T(1)i9,9. T (1)20,47.

Pl.lNIUS

Historia naturalis V83r,2. 10,80,166 V84v,i6. 10,82,170 Sermo arrianorum 7 8 '9 22 32

T (20)17,42. V5i> 1(23)207,19. T (23)208,17. T(17)7i,25.

284

INDICES

Symbolum apostolicum 7 V24r,l2. T(2l)3I,I2 Tertullianus Aduersus Hermogenem 20,1-5 V79v,I3. Aduersus Marcionem 4,9,5 L i66r,9. Aduersus Praxean 12,1-7 V8or,7. De resurrectione mortuorum 58,8 Viio'.io.

VlRGILIUS Aeneis 1,28 1,46-47 3.104

7,48-49 8,320 8,323 Georgica 1,84-92

V I05v,i5 V V V V V

105\ 15 I05\n Ю5r,14. Ю5r,9. I05r,i2.

V29',25;

56\3.

TABLE DES MATIERES Avant-propos Bibliographie choisie Introduction Abréviations et conventions Collectio Veronensis Scholia in concilium Aquileiense Fragmenta in Lucam rescripta Fragmenta theologica rescripta Indices I. Citations scripturaires II. Sources et lieux parallèles

Imprimé par les Usines Brepols S.A. - Turnhout (Belgique) Printed in Belgium D/1982/0095/25 ISBN 2-50f-00872-0 broché ISBN 2-505-00871-2 relié ISBN 2-50f-00000-2 série

vu x xviii xxvn i 147 197 227 267 269 281