Q. Horatius Flaccus [Editio stereotypa. Reprint 2021] 9783112445280, 9783112445273

Citation preview

Q. HORATIUS FLACCUS.

RECOGNOVIT AUGUSTUS

liditio

MEINEKE.

st cr c otyp

BEROLINI G. II E X M E M D C C C X X X r .

a.

R

Q. H O R A T H C

A

R

M

LIBER 1

I

FLACCi N

PRIMUS.

Maecenas atavis edite regibus, O et praesidium et dnlee deous meum : Sunt quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse iuvat, metaque fervidis 6 Evitata rôtis palmaque nobilis Terrarum dominos evehit ad deos ; Hune, si mobilium turba Quiritium Certat tergeminis tollere honoribus ; ffium, si proprio condidit horreo 10 Quicquid.de Libycis verritur areis. Gaudentem patrios lindere sarculo A"tos Attalicis condicionibus o

Nunquam ¿imoveas, ut irabe Cypria Myrtoum pavidus nauta secet mare. IS Luctantem Icariis fluctibus Africum Mercator metuens , otium et oppidi Laudat rura sui; mox reficit rates Quassas , indocilis panperiem pati. Est qui nec veteris pocula Massici io Nec partem solido demere de die "Spernit, »une viridi membra sub arbuto Stratus , nunc ad aquae lene caput sacrae. Multos castra iuvant et lituo tubae Permixtus sonitus bellaque matribus *5 Detestata, manet sub love frigido Venator tenerae coniugis immemor, Seu visa est catulis cerva fidelibus, Seu rupit teretes Marsvs ape? pis gas, K0K4ÏÎVS.

2

CARMINUM Me doctarum hederae praemia frontium so Dis miscent superis, me gelidum nemus Nympharumque leves cum Satyris cliori Seoernunt populo, si neque tibias Euterpe cohibet nec Polyhymnia Lesboum refugit tendere barbiton. 35 Quodsi me lyricis vatibus inseres, Sublimi feriam sidera vertice.

2

l a m satis terris m vi s atque dirae G'randinis misit pater et rubenti Dextera sacras iaculatus arces Terruit urbem, 5 Terruit gentes, grave ne rediret Saeculmn Pyrrhae nova m on s tra questae, Omne cum Proteus pecus egit altos Visere montes, Piscium et summa genus haesit u l m o , io Nota quae sedes fuerat columbis, E t superiecto pavidae natarunt Aequore damae. Vidimus flavum Tiberim retortis Litore Etrusco violenter undis 15 Ire deiectum monumenta regis Templaque Yestae, Iliae dum se nimium querenti Iactat ultorem, vagus et sinistra Labitur ripa l o v e non probante u 20 xorius amnis. Audi et cives acuisse ferrum, Quo graves Persae melius perirent, Audiet pugnas vitio parentum Rara iuventus. 25 Quem vocet divum populus ruentis Imperi rebus ? prece qua fatigent

LIBER

3

I.

Virgines sanctae minus audientem Carmina Vestam ? Cui dabit partes scelus expiandi so Iuppiter ? tandein venias precamur Nube candentes liumeros amictus, Augur Apollo; Sive tu mavis , Erycina ridens, Ouam locus circum volat et Cupido; 35 Sive neglectum genus et nepotes Respicis, auctor Heu nimis longo satiate ludo, Quem iuvat clamor galeaeqne leves Acer et Mauri peditis cruentum 40 Voltus in hostem ; Sive mutata iuvenem figura Ales in terris imitaris , almae Filius Maiae , patiens vocari Caesaris ultor: 45 Serus in caelum redeas diuque Laetus intersis populo Quirini, Neve te nostris vitiis iniquum Ocior aura Tollat. hie magnos potias triumphos, 60 Hic ames dici pater atque prineeps, Neu sinas Medos equitare inuitos T e duce, Caesar.

3

S i c te diva potens Cypri, Sic fratres Helenae lucida sidera, Ventorumque regat patei Obstrictis aliis -praeter iäpyga , g Navis, quae tibi creditum Debes Virgilium , finibus Atticis ßeddas incolumem precor E t serves animae dimidium meae.

A »

4

CARMINUM rili lolmr et aes triplex to Circa pectus erat, qui fragile«! iruci Commisit p.elago ratem Primus , nee timuit praecipitem Africir Pecertantem aquilonibus, Nec tristes h y a d a s , nec rabiem n o t i , is Quo non arbiter Iladriae Maior, tollere sen ponere vult fveta. Quem mortis timuit gradum, Qui siccis oculis monstra natantia, Qui vidit mare turgiduui et 20 Infames scopulos Acroceraunia ? Nequicquam deus abscidit Prudens oceano dissociabili Terras , si tamen impiae Non tangenda rates transiliunt Vada. 25 Audax omnia Gens humana Audax Iapeti Ignem fraude

perpeti ruit per vetitum nefas. genus mala gentibus intulit:

Post ignem aetheria domo 30 Subductum macles er nova febrium Terris incubuit cohors , Semotique prius tarda necessitas L e t i corripuit gradum. Expertus vacuum Daedalus aera 35 Pennis non homini datis ; P e n u p i t Aclieronta Herculeus labor. Nil mortalibus arduum est: Caelum ipsum petimus stultitia, neqtie P e r nostrum patimur scelus 40 Iracunda Iovem ponere fulmina.

4

S o l v i tur acris hiems grata vice veris et f a v o n i , Trahuntque siccas machinae carinas,

LIBER

I.

5

Ac neque iam ?tabulis gaudet pecus aut arator igni, Nec piata canis albicant pruinis. 6 Iam Cytherea choros ducit Venus imminente luna, Iunctaeque Nymphis Oratine decente» Alterno terram quatiunt pede, dum graves Cyclopum Volcanus ardens urit officinas. Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto, 10 Aut flore terrae quem ferunt solutae ; Nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis, Seu poscat agna sive malit haedo. Pallida mors aequo pulsat p e r l e pnuperum tabernas Regumque turres. o beate Sesti, 15 Vitae summa b re vis spemnos vetat inchoare longam. Iam te premet n o x , fabulaeque manes, E t domus exilis Plutonia 5 quo simul mearis, Nec regna vini sortiere talis, Nec tenerum Lycidan mirabere', quo calet ìuventus 20 Nunc omnis et mox virgines tepebunt.

5

iafcuis multa gracilis te puer in rosa Perfusus liquidis urgel oiloribuj» Grato , Pyrrha, sub antro ? Cui flavam religas comam, 8 Simplex munditiis ? heu quoties iidern Mutatosque deos flebit et aspera Ni gris aequora ventis Emirabitur insolens, Qui nunc te fruitur credulus aurea, 10 Qui semper vacuam semper amabilem Sperat, nescius aurae Fallacis. miseri, quibus Intentata nites, me tabula sacet Votiva paries indicai uvida 15 Suspendisse potenti Vestimento maris deo.

6 6

CARMINUM Scriberis Vario fortis et hostium Victor, Maeonii carminis alite , Quam rem cumque ferox navibus aut equis Miles te duce gesserit. S Nos, Agrippa, ñeque haec dicere, nec gravein Pelidae stomachum cedere nescii, Nec cursus duplicis per mare Ulixei, Nec saevam Pelopis domum Conamnr, tenues grandia; dum pudor 10 Imbellisque lyrae musa potens vetat Laudes egregii Caesaris et tuas Culpa deterere ingeni. Quis Martern tunica tectum adamantina Digne scripserit, aut pulvere Troicó 15 Nigrum Merionen, aut ope Palladis Tydiden superis parem? Nos convivia, nos praelia virginum Sectis in iuvenes unguibus acrium o t Cantamus vacui, sive quid urimur, 20 Non praeter solitimi leves.

7

Laudabunt alii claram Ehodon , aut Mitylenen , AutEplieson, bimarisve Corinthi Moenia, vel Baccho Thebas vel Apolline Delphos Insignes , aut Thessala Tempe ; 5 Sunt quibus unum opus est intactae Palladis urbem Carmine perpetuo celebrare et Undique decerptam fronti praeponere olivam ; Plurimus in Iunonis honorem Aptum dicet equis Argos ditesque Mycenas : 10 Me ñeque tarn patiens Lacedaemon Nec tarn Larissae percussit campus opìmae, Quam domus Albuneae resonantis E t praeceps Anio ac Tiburni lucus et uda Mobiiibus pomaria rivis.

LIBER

I.

IS Albus ut obscurö deterget nubila caelo "Saepe notus neque parturit imbres Perpetuos , sic tu sapiens finire memento Tristitiam vitaeqne labores Molli, Plance, mero, seu te fulgentia signis 20 Castra tenent seu densa tenebit Tiburis umbra tui. Teucer Salamina patremque Quum fugeret, tamen uda Lvaeo Tempora populea fertur vinxisse corona, Sic tristes aflatus amicos: 25 Quo nos cumque feret meKor fortuna parente, Ibimus, o sodi comitesque : Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro; Certus enim promisit Apollo , Ambiguam tellure nova Salamina futuram. 30 0 fortes peioraque passi Mecum saepe v i r i , nunc vino pellite curas; Cras ingens ìterabimus aequor.

8

omnes T e deos oro, Sybaria cui properes amando Perdere; cur apricum Oderit campum , patiens pulveris atque solis ? S Cur neque militaris Inter aequales equitat, Gallica nec lupatis Temperai ora freràs ? Cur timet flavum Tiberini tangere ? Cur olivum Sanguine viperino io Cautius vitat, neque iam livida gestat armis Brachia, saepe disco, Saepe trans finem iaculo nobilis expedito ? Ouid latet ut marinae Filium dicunt Thetidis sub lacrimosa Troiae 15 Funera, ne virilis Cultus in caedem et Lycias proriperet catervas?

7

8

CARMINUM Videa ut alta stet nive candidimi Soracte, nec iam sustineant onua Silvae laborantes, geluque Flumina constiterint acuto. 5 Dissolve frigus ligna super foco Large reponens atque benignius Deprome quadrimum Sabina, 0 Thaliarche, merum diota. Permitte divis cetera, qui simul io Stravere ventos aequore fervido Depraeliantes, nec cupressi Nec veteres agitantur orni. Quid sit futurum cras fuge quaerere et Quem sors dierum cumque dabit lucro 15 Appone, nec dulces amores Speme puer neque tu choreas, Donec virenti canities abest Morosa, nunc et campus et areae Lenesque sub noctem susurrì 20 Composita repetantur hora, Nunc et latentis proditor intimo Gratus puellae risa» ab ongule Pignusque dereptum lacertia Aut digito male pertinaci.

10

Mercuri, facunde nepos Atlantis, Qui feros eultus hominum recentum Voce formasti catus et decorae More palaestrae, t T e canam magni Iovis et deorum Nuncium curvaeque lyrae parentem Callidum quicquid placuit iocoso Condere furto. T e , boves olirti nisi reddidisses io Per dolum amotas, puerum minaci

LIBER

I.

9

Voce dum tetret, viduus pharetra Risit Apollo. Quin et Atridas duce te superbos Uio dives Priamus relicto 15 Thessalosque ignes et iniqua Troiae Castra fefellit. T u pias laetis animas reponis Sedibus virgaque levem coerces Aurea turbara, superis deorum 20 Gratus et imis.

11

A u ne qtiaesieris scire, nefas, quem mihi, quem tibi Finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios Tentaris numéros, lit melius, quicquid erit, pati! Seu plures hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam , & Quae nunc oppositis débilitât pumicibus mare Tyrrlienum. sapias, vina liques et spatio brevi Spem longam reseces. dum loquimur fugerit invida Aetas : carpe diem quam minimum credula postero.

12

Q u e m virum ant heroa lyra vel acri Tibia sumis celebrare, Clio? Quem deum? cuius recinet iocosa Nomen imago li Aut in umbrosis Heliconis oris, Aut super Pindo gelidove in Haemo; Unda vocalem temere insecutae Orphea silvae Arte materna rapidos morantem JO Fluminum lapsus celeresque ventos, Blandum et auritas fidibua canoris Ducere quercus. Quid prius dicam solitis parentis Laudibus a qui res hominum ac deorum

10

CARMINUM 15 Qm mare ac terras X'ariisque mundum Temperat lioris. Unde nil maius generatur ipso, Nec viget cjuicquam simile aut secundum. Proximos illi tamen occupavit so Pallas honores. Praeliis audax neque te silebo, Liber, et saevis inimica virgo Belluis, nec te , metuende certa Phoebe sagitta. 25 Dicam et Alciden puerosque Ledae, Hunc equis ilium superare pugnis Nobilem ; quorum simul alba nautis Stella refulsit, Defluit saxis agitatus h u m o r , 30 Concidunt venti fugiuntque n u b e s , E t m i n a x - d i sic v o l u e r e - p o n t o Unda recumbit. Romulum post hos prius an quietum Pompili regnum memorem, an superbos 35 Tarquini fasees, dubite , an Catenis Nobile letum. Regulum et Scauros animaeque magnae Prodigum Paullum superante Poeno Gratus insigni releram camena 40 Fabriciumque. Hunc et incomtis Curium capillis Utilem bello tulit et Camillum Saeva paupertas et avitus apto Cum lare fundus. «5 Crescit occulto velut arbor .aevo Fama Marcelli ; micat inter omnesIulium sidus velut inter ignes Luna minores. Gentis humanae pater atque custos, 50 Orte Saturno, tibi cura magni

LIBER

I.

Caesaris fatis data: tu secundo Caesare régnés. Ille seu Parthos Latio imminentes Egerit insto domitos triumpho , 55 Sive subiectos Oriontis orae Seras et I n d o s , T e minor laetum regat aequus orbem ; T u gravi curru quaties olympum, T u parum castis inimica mittes 00 Fulmina lucis.

13

C u m t u , Lydia , Telephi Cervicem roseam, cerea Telephi Laudas brachia, vae meum Fervens difficili bile tumet iecur. 5 T u m nec mens mihi nec color Certa sede manertt, humor et in genas Furtim labitur arguens Quam lentis penitus macerer ignibus. Uror seu tibi candido« io T u r p a r u n t humeros immodicae mero Rixae, sive puer furens Impressit memorem dente labris notam. Non , si me satis audias, Speres perpetuum dulcia barbare 15 Laedentem oscula quae Venus Quinta parte sui nectaris imbuit. Felices ter et amplius Quos irrupta tenet copula nec malis Divulsus querimoniis 20 Suprema citius solvet amor die.

14

U navis, referent in mare te novi Fluctus. o quid agis? fortiter occupa

0ARMINUM Poriom. nonne vulos ut Nudum remigio latus, 5 Et malus celeri saucius Africo Antennaeque gemunt, ac sine funibua Vix durare carinae Possunt imperiosius Aeqnor ? non tibi suut integra lintea, 10 Non di quos iterum Pressa voces malo. Qii am vis pontioa pinus , Silvae filia nobilis, Iaotes et genus et nomen inutile; Nil pictis timidus navita puppibus IS Fidit. tu nisi ventis Debes ludibrium, cave. Nuper sollicitum quae milii taedium, Nunc desiderium curaque non levis, Interfusa nitentes 20 Vites aequora Cycladas.

15

* astoi cum traheret per freta navibus Idaeis Helenen perfidus hospitam ; Inarato celeres obruit otio o Ventos ut caneret fera

8 Nereus fata. Mala ducis avi domum, Quam multo repetet Graecia milite, Coniurata tuas rumpere nuptias Et regnum Priami vetus. Heu heu quantus equis, quantus adest viris 10 Sudor! quanta moves funera Dardanae Genti ! iam galeam Pallas et aegida Currusque et rabiem parat. Nequicquam Venerw praesidicr ferox Pectes caesariem grataque feminis 15 Imbelli cithara carmina divides, Nequicquam thalamo graves

LIBER

I.

Hastas et calami spicula Cnossii Vitabis strepitumque et celerem sequi Aiacem : tamen heu serus adulteros 30 Cultus pulvere collines. Non Laertiaden , exitium tuae G e n t i , non Pylium Nestora respicis ? Urgent impavidi te Salaminius T e u c e r , te Sthenelus sciens 25 Pugnae, sive opus est imperitare equis Non auriga piger. Merionen quoque * Nosces. ecce furit te reperire ntvmc Tydides melior pâtre, Quem t u , cervus uti vallis in altera 30 Visum parte lupum graminis immemor, Sublimi fugies mollis anhelitu, Non hoc pollicitus tuae. Iracunda diem -proferet Ilio Matronisque Phrygum classis Achillei ; 35 Post certas hiemes uret Achaicus Ignis Pergameas domos.

16

0 matre pulchra filia pulchrior, Quem criminosis cumque voles moduin Pones iambis, sive ilamma Sive mari libet Hadriano. S Non Dindymene, non adytis qua tit Mentem sacerdotum incola Pythius, Non Liber aeque, non acuta S i geminant Corybantes aera, Tristes ut irae, quas neque Noricus 10 Deterret ensis nec mare naufragum Nee saevus ignis noe tremendo Iuppiter ipse ruens tumultu. Fertur Prometheus addere principi Limo coactus particulani undique

14

CARMINUM 15 Desectam et insani leonis Vim stomacho apposuisse nostro.

Irae Thyesten exitio gravi Stravere et altis urbibus ultimae Stetere causae cur perirent 20 Funditus imprimeretque muiis Hostile aratrum exercitus insolens. Compesce mentem: me quoque pectoris Tentavit in duloi iuventa Fervor et in celeres iambos 2S Misit furente™, nunc ego mitibus Mutare quaero tristia, dum milii Fias recantatis amica Opprobriis animumque reddas.

17 Velox amoenum

saepe Lucretilem Mutât Lycaeo Faunus et igneam Defendit aestatem capellis Usque meis pluviosque ventos.

s Impune Tutum per nemus arbutos Quaerunt latentes et thyma deviae Olentis uxores mariti, Nec virides metuunt colubras Nec Martiales haeduleae lupos , io Utcumque dulcí, T y n d a r i , iistula Vallès et Usticae cubantis Levia personuere saxa. Di me tuentur, dis pietas mea E t musa cordi est. hic tibi copia 15 Manabit ad plenum benigno Ruris honorum opulenta cornu. Hic in reducta valle canicuìae Vitabis aestus et fide Teia Dices laborantes in uno 20 Penelopen vitreamque Circen.

LIBER

I.

15

Hic innocentis pocula Lesbii Duces sub umbra, nec Semeleius Cum Marte confundet Thyoneus Praelia, nec metues protervum 25 Suspecta Cyrum ne male dispari Incontinentes iniiciat manus E t scindât haerentem coronam Crinibus immeritamque vestem.

18

William, V a r e , sacra vite prius severis avborem Circa mite solum Tiburis et moenia Catili. Siccis omnia nam dura deus proposuit, ne que Mordaces aliter dilTugiunt sollicitudines. S Quis post vina gravem militiam aut pauperiem crepat ? Q u i s non te potius, Bacche pater, teque, decens Venus? Ac ne quis modici transiliat munera Liberi, Centaurea monet cum Lapithis rixa super mero Debellata, mohet Sithoniis non levis Evius , io Cum fas atque nefas exiguo fine Iibidinum Discernunt avidi, non ego t e , candide Bassareu, Invitum quatiam nec variis obsita frondibus Sub divum rapiam. saeva tene cum Berecyntio Corna tympana, quae subsequitiir caecns amor Sdì, 15 E t tollens vacuum plus nimio gloria verticem, Arcanique fides prodiga perlucidior vitro.

19

M ater saeva Cupidinum Thebanaeque iubet me Semeles puei E t lasciva licentia Finitis animum reddere amoribus. 5 Urit me Glycerae nitor Splendentis Pario marmore purius ; Urit grata protervitas E t vultus nimium lubricus adspici.

10

CARMINUM In me iota ruens Venus 10 Cyprum deseruit, nec patitur Scythas E t versis animosum equis Parthum dicere nec quae nihil attinent. Hie vivum mihi cespitem, hie Verbenas , p u e r i , ponite thuraque 15 Bimi cum patera m e r i : Mactata veniet leniox hostia.

20

V i l e potabis modicis Sabin um Cantharis , Graeca quod ego ipse testa Conditum l e v i , datus in theatro Cum tibi plausus, S Clare Maecenas eques , ut paterni Fluminis ripae simul et iocosa Redderet laudes tibi Vaticani Montis imago. Caecubum et prelo domitam Caleno 10 T u bibes u v a m : mea nec Falernae Temperant vites neque Formiani Pocula colles.

21

D i a n a m tenerae dicite, virgines, Intonsum , pueri", dicite Cynthium Latonamque supremo Dilectam penitus Io vi. S Vos lactam fluviis et nemorum coma, Quaecumque aut gelido prominet Algido Nigris aut Erymanthi Silvis aut viridis Ciagi.

Vos T e m p e totidem tollite Iandibus io Natalemque, mares, Delon Apollinis, Insignemque pharetra Fraternaque humerum lyra.

LIBER

I.

Hic bellum lacrimosum, hic miseram famem Pestemque 51 populo et principe Caesare in 15 Persas atque Britannos Vestra motus aget prece.

22

IntegeT vitae scelerisque purus Non eget Mauris iaculis neque aicu Nec venenatis gravida sagittis, F u s c e , pharetra, S Sive per Syites iter aestuosas Sive facturus per inhospitalem Caucasum vel quae loca fabulosus Lambit Hydaspes. Namque me silva lupus in Sabina, 10 Dum meam canto Lalagen et ultra Terminum curis vagor expeditis, Fugit inermem: Quale portentum neque militari» Daunias latis alit aesculetis, i$ Nec Iubae tellus generat leonum Arida nutrix. Pone me pigris ubi nulla campis Arbor aestiva recreatur aura, Quod latus mundi nebulae malusque 20 Iuppiter urget: Pone sub curru nimium propinqui Solis in terra domibus negata ; Dulce ridentem Lalagen amabo Dulce loquentem.

23

V i t a s hinnuleo me similis, CJiloe, Quaerenti pavidam montibus aviis Matrem non sine vano Auiaruin et siluae metu.

CARMINUM

18 6 Nam seu Adventus Dimovere E t corde

mobilibus veris inhorruit foliis seu virides rubum lacertae, et o¡zenibus tremit.

Atqui non ego te tigris ut aspera io Gaetulusve leo frangere persequor: Tandem desine matrem Tempestiva sequi viro.

24

Q u i s desiderio sit -pudtrr 'aut modus Tarn cari capitis ? praecipe lugubres Cantus, Melpomene , cui liquidam pater Vocem cum cithara dedit. S Ergo Quintilium perpetuus sopor Urget? cui pudor et iustitiae soror, Incorrupta fides, nudaque verità» Quando ullum inveniet parem ! Multis ille bonis ilebilis occidit, 10 Nulli flebilior quam tibi Virgili. T u frustra pius heu non ita creditum Poscis Quintilium dees. Quod si Threicio blandius Orpheo Auditam moderere arboribus fidem, 15 Non vanae redeat sanguis imagini, Quam virga semel horrida Non lenis precibus fata recludere Nigro compulerit Mercurius gregi. Durum : sed levius fit patientia 20 Quicquid corrigere est nefas.

25

Parcius iunctas quatiunt fenestras Ictibus crebris iuvenes protervi Nec tibi somnos adimunt, amatque Ianua limen,

LIBER t

I.

Quae prius multum facilis movebat Cardines. audis minus et minus i a m , Me tuo longas pereunte noctes , L y d i a , dormis ?

Invicem moechos anus arrogantes 10 Flebis in solo levis angiporto T h r a c i o bacchante magis sub interlunia vento , Cum tibi llagrans amor et libido. Quae solet matres furiare equorum, IS Saeviet circa iecur ulcerosum, Non sine questu Laeta quod pubes hedera virenti Gaudeat pulla magis atque m y r t o , Aridas frondes hiemis sodali 20 Dedicet Hebro.

26

M u s i s amicus tristitiam et metus T r a d a m protervis in mare Creticum Portare ventis , quis sub Arcto Hex D «elidae metuatur orae *, S Quid Tiridat-en terreat, unice SéTcurus. o quae fontibus integris Gandes, apricos necte flores, Necte meo Lamiae coronam, Pimplea dulcis. nil sine te mei 10 Prosunt honores : hune fidibus novis Hunc Lesbio sacrare plectro T e q u e tuasque decet sorores.

27

JMatis in usum laetitiae scyphis Pugnare Thracum est : tollite barbarum Morem verecundumque Bacchum Sanguineis prohíbete rixis.

CARMINUM

20

6 Vino et lucernîs Medus acinaces Immane quantum discrepati impium Lenite clamorem, sodales, Et cubito remanete presso. Yultis severi me quoque sumere 10 Partem Falerni ? dicat Opuntiae Frater Megillae quo beatus Vulnere qua pereat sagitta. Cessât voluntas? non alia bibam Mercede, quae te cumque domat venus, 15 Non erubescendis adurit Ignibus ingenuoquè semper Amore peccas : quicquid liabes , âge Depone tutis auribus. ah miser, Quanta laborabas Charybdi, 20 Digne puer meliore fiamma. Quae saga, quis te solvere Thessalis Magus venenis , quis poterit deus ? Vix illigatum te triformi Pegasus expediet Cliimaera.

28

T e maris et terrae numero que carentis aienaö Mensorem cohibent, Archyta, Pulveris exigui prope litus parva Matinuiñ Muñera, nec quicquam tibi prodest S Aerias tentasse domos animo que rotundum Percurrisse polum morituro. Occidit et Pelopis genitor conviva deorum, Tithonusque remotas in auras Et Iovis arcanis Minos admissus, habentque 10 Tartara Panthoiden iterum orco Demissum, quamvis clipeo Troiana refixo Tempora testatus nihil ultra Nervös atque cutem morti concesserat atrae, ludica te non sordidus auetot

LIBER

I.

21

15 Naturae verique. sed omnes una manet nox E t calcanda semel via leti. Dant alios Furiae torvo spectacula Marti, Exitio est avidum mare nauiis ; Mixta senum ac iuvenum densentur fanera, nullum 20 Saeva caput Proserpina fugit. Me quoque devexi rapidus comes Orionis Illyricis notus obruit undis. At t u , nauta, vagae ne parce malignus arenae Ossibus et capiti inhumato 25 Particulam dare : sic quodcumque minabitur eurus Fluctibus Hesperiis Venusinae Plectantur silvae te sospite, multaque merces Unde potest tibi defluat aequo Ab love Neptunoque sacri custode Tarenti. 30 Ne "li " is immeritis nocituram Postmodo te natis fraudem committere ? fors et Debita iura vicesque superbae T e maneant ipsum : precibus non linquar inultis, T e q u e piacula nulla resolvent. 3S Quanquam festinas, non est mora longa ; licebit Iniecto ter pulvere curras.

29

*cci, beatis nunc Arabum invides Gazis et acrem militiam paras Non ante devictis Sabaeae Regibus, horribilique Medo 6 Nectis catenas, quae tibi virglnum Sponso necato barbara serviet ? P u e r quis ex aula capiüis Ad cyathum statuetur u n c t i s , Doctus sagittas tendere Séricas 10 Arcu paterno ? quis neget arduis Pronos relabi posse rivos Montibus et Tiberim revertí,

22

CARMINUIYI Cum til coemtos undique nobilis Libros Panaeti Socraticam et domuin 15 Mutare loricis Hiberis, Pollicitus meliora, tendis ?

30

U Venus regina Cnidi Paphique , Speme dilectam Cypron et vocantis Thure te multo Glycerae decorarci Transfer in aedem. t Fervidus tecum puer et 6oIutis Gratiae zonis properentque Nymphae Et parum comis sine te Iuventas Mercuriusque.

SI

Quid dedicatum poscit Apollinem Vates ? quid orat de patera novum Fundens liquorem ? non opimae Sardiniae segetes feraces , s Non aestuosae grata Calabriae Armenta, non aurum aut ebur Indicum , Non rura quae Lilis quieta Mordet aqua taciturnus amnis. Premant Caleña falce quibus dedit io Fortuna vitem, dives et aureis Mercator exsiccet culullis Vina Syra reparata merce, Dis carus ipsis, quippe ter et quater Anno revisens aequor Atlanticum 16 Impune, me pascunt olivae, Me cichorea levesque malvae. Frui paratis et valido mihi, Latoe, dones et precor integra Cum mente nec turpem senectam 20 Degere nec cithara carentem.

LIBER

I.

P o s c i m u r . si quid vacui sub umbra Lusimus t e c u m , quod et hunc in annum Vivat et plures age die Latinum , Barbite , carmen , $ Lesbio primum modulate civi, Qui ferox bello tamen inter arma Sive iactatam religarat udo Litore navim , Liberum et Musas Veneremque et illi 10 Semper haerentem puerum canebat E t Lycum nigris oculis nigroque Crine decorum. 0 decus Phoebi et dapibus supremi Grata testudo Iovis, o laborum 15 Dulce lenimen , rnllu cumque salve Rite vocanti.

t

A l b i , ne doleas plus nimio memor Immitis Glycerae neu miserabiles Decantes elegos, cur tibi iunior Laesa praeniteat fide.

S Insignem tenui fronte Lycorida Cyri torret amor, Cyrus in asperam Declinai Pholoen. sed prius Appulis Iungentur capreae lupis, Quam turpi Pholoe peccet adultero. 10 Sic visum Veneri, cui placet impares Formas atque animos sub iuga aenea Saevo mittere cura ioco. Ipsum me melior cum peteret Venus Grata detinuit compede Myrtale 15 Libertina fretis acrior Hadriae Curvantis Calabros sinus.

24

CARMINUM

84 JParou» cleOtum

cultor et infrequeas, Insanientis dum sapientiae Consultus erro , nunc retrorstim Vela dare atque iterare cursus

6 Cogor relictos: namque Diespiter, Igni corusco nubila dividens PÌerumque, per purum tonantes Egit equos volucremque currara, Quo bruta tellus et vaga ilumina, 10 Quo Styx et invisi hórrida Taenari Sedes Atlanteusque finis Concutitur. valet ima summis Mutare et insignem attenuat deus Obscura promens; hinc apiceru rapax 15 Fortuna cum stridore acuto Sustulit, hic posuisse gaudet-

35

0 diva gratum quae regis Antium, Praesens vel imo tollere de gradu Mortale corpus vel superbos Vertere funerlbus Uiuinph.es, s T e pauper ambit sollicita prece Ruris colonus, te dominarti aequoris, Quicumque Bithyna lacessit Carpathium pelagus carina. T e Dacus asper, te profugi Scythae 10 Urbesque gentesque et Latium ferox Regumque matres barbarorum et Purpurei metuunt tyranni, Iniurioso ne pede proruas Stantem columnam, neu populus frequens 11 Ad arma cessantes ad arma Concitet imperiumque frangat. T e semper anteit saeva Necessitas Clavos trabales et cuneos manu

LIBER

I.

Gestans aena, nee severus »0 Uncus abest liquidumque plumbum. T e Spes et albo rara Fides colit Velata panno nec comitem abnegai, Utcumque mutata potentes Veste domos inimica linquis. JS'At vulnus infidnm et meretrix retro o Periara cedit, diffugiunt cadis Cum faece siccatis amici Ferre iugum pariter dolosi. Serves iturum Caesarem in ultimos 30 Orbis Britarmos et iuvenum recens Examen eois timendum Partibus oceanoque rubro. Ehen cicatricum et sceleris piulet Fratrumque. quid nos dura relugimus 35 Aetas ? quid mtactum nefasti Liquimus? unde manum iuventus Metu deorum continuit ? quibus Pepercit aris ? 0 utinam nova Incude diffingas retusum in 40 Massagetas Arabasque ferrum.

36

E t tliure et fidibus iuvat Placare et vituli sanguine debito Custodes Numidae deos, Qui nunc Hespevia sospes ab ultimo t Caris multa sodalibus Nulli plura tamen dividit oscula Quam dulci Lamiae, memor Actae non alio rege puertiae Mutataeque simnl togae. 10 Cressa ne careat pulchra dies nota, Neu promtae modvis amphorae, Neu morem in Salium sit reqnies ped HORATIUS. B

26

(JARMINUM

Nen multi Damalis meri Bassum Threicia vincat amystide, ti Neu desint epulis rosae Neu vivax apium neu breve lilium. Omnes in' Damalin putres Deponent oculos, nec Damalis novo Divelletur adultero 20 Lascivia hederis ambitiosior.

37

Wunc est bibendum, nunc pede libero Pulsanda tellus, nunc Saliaribus Ornare pulvinar deorum Tempus erat dapibus, sodales. S Antehac nefas depromere Caecubum Cellis avitis, dum Capitolio Regina dementes ruinas Funus et imperio parabat Contaminato cum grege turpium 10 Morbo virorum, quidlibet impotens Sperare fortunaque dulci Ebria: sed minuit furorem V i x una sospes navis ab ignibus, Mentemque lymphatam Mareotico 15 Redegit in veros timores Caesar ab Italia volantem Remis adurgens, accipiter velut Molle» columbas aut leporem citus Venator in campis nivalis 20 Haemoniae, daret ut catenìs Fatale monstrum: quae generosius Perire quaerens nec muliebriter Expavit ensem nec latentes Classe cita reparavit oras, 25 Ausa et iacentem visere regiam Yultu sereno, fortis et asperas

LIBER

I.

27

Tractare serpentes, ut atrum Corpore combiberet venenum, Deliberata morte ferocior: SO Saevis Liburnis scilicet invidens, Privata deduci superbo Non humilis mulier triumpho.

88

Pérsicos odi, puer, apparatus; Displicent nexae philyra coronaej Mitte sectari, rosa quo locorum Sera moretur. 1 Simplici myrto nihil allabores Sedulus curo: ñeque te ministrum Dedecet myrtus neque me sub arta Vite bibentem.

B «

Q. H O R A T I I

C

A

R LIBER

I

M

FLACCl

I

N

SECUNDUS.

M o t u m e x Metello constile civicum Bellique causas et vitia et modos L u d u m q u e fortunae gravesque P r i n c i p u m amicitias et arma 1 Nondum expiatis uncta cruoribus, Periculosae plenum opus aleae, Tractas et incedis per ignés Suppositos cineri doloso. P a u l u m severae musa tragoedîae 10 Desit theatris : m o x ubi publicas R e s ordinaris, grande munus Cecropio répétés cothurno, Insigne, maestis praesidium reis E t consulenti, P o l i i o , curiae, 15 Cui lauras aeternos honores Dalmatico peperit triumpho. Iam nunc minaci murmure c o m u u m Perstringis aures, iam litui strepunt, Iam fulgor armorum fugaces 20 T e r r e t equos equitumque v u l t u s . A u d i r e magnos iam videor duces Non indecoro p u l v e r e sordidos, E t cuncta terrarum subacta Praeter atrocem animum Catonis. 35 Inno et deorum quisquís amicior A f i i s inulta cesserai impotens T e l l u r e , victorum nepotes R etto lit inferias Ingurthae.

U

LIBER

II.

Quia non Latino sanguine pinguior 30 Campus sepulcris impia praelia Testatur auditumque Medis Hesperiae sonitum ruinae ? Qui gurges aut quae flumina lugubris Ignara belli? quod mare Dauniae 35 Non decoloravere caedes ? Quae caret ora cruore nostro ? Sed ne relictis, Musa procax, Ceae retractes munera neniae : Mecum Dionaeo sub antro 40 Quaere modos leviore plectro.

iocis

IN alius arçento color est avaris Abdito terris, inimice lamnae (Crispe Sallusti, nisi temperato Splendeut usu. 6 Vivet Notus Ilium Fama

extento Proculeius aevo in fratres animi paterni ; aget penna metuente solvi superstes.

Latius regnes avidum domando JO Spiritual, quam si Libyan» remotis Gadibus iungas et uterque Poenus Serviat uni. Crescit indulgens sibi dirus hydrops, Nec sitim pellit, nisi causa morbi IS Fugerit venis et aquosus albo Corpore languor. Redditum Cyri solio Pliraaten Dissidens plebi numero beatum Eximit virtus populumque falsis 20 Dedocet uti Vocibus, regnum et diadema tutum Deferens Uni propriamque laurum,

30

CARMINUM Quisquís ingentes oculo irretorto Spectat acervos.

3

Aequam memento rebus in arduis Servare mentem, non secus in bonia Ab insolenti temperatam Laetitia, moriture Delli, 8 Seu maestus omni tempore vixeris, Seu te in remoto gramine per dies Festos reclinatum bearis Interiore nota Falerni. Qua pinus ingens albaque populus 10 Umbram hospitalem consociare amant Ramis et obliquo laborat Lympha fugax trepidare rivo, Huc vina et unguenta et nimium breve» Flores amoenae ferre iube rosae, is Dum res et aetas et sororum Fila trium patiuntur atra. Cedes coemtis saltibus et domo Villaquo flavus Hoc age, ne mutata retrorsum te ferat aura. Oderunt hilarem tristes tristemque iocosi, 00 Sedatum celeres, agilem gnavumque remissi,. Potores porrecta negantem pocula, quamvis Nocturnos iures te formidare vapores. Deme supercilio nubem \ plerumque modestus Occupat obscuri speciem, taciturnus acerbi. 05 Inter cuncta leges et percontabere doctos,

L I B E R I.

193

Qua ratìone queas traducere leniter aevum, Nam te semper' inops agitet vexetque cupido, Num pavor et rerum mediocriter utilium spes, Virtntem doctrina paret naturane donet, 100 Quid minuat curas, quid te tibi reddat amictim, Quid pure tranquillet, honos an dulce lucellum An secretum iter et fallentis semita vitae. M e quoties reficit gelidus Digentia rivus, Quem Mandela bibit, rugosus frigore pagus, 106Quid sentire putas, quid credis amice precari? Sit mihi quod nunc est, etiam minus, et mihi vivam Quod superest aevi, si quid superesse volunt di. Sit bona librorum et proyisae frugis in annum Copia, ne fluitem dubiae spe pendulus horae. n o S e d satis est orare lovem quae donat et aufert; Dct vitam, det opes, aequum mi animum ipse parabo. " r i s c o si credis, Maecenas docte, Cratino, Nulla piacere diu nec vivere carmina possunt, Quae scribuntur aquae potoribus. ut male sanos Adscripsit Liber Satyris Faunisque poetas, 8 Vina fere dulces oluerunt mane Camenae. Laudibus arguitur vini Vinosus Homerus; Ennius ipse pater nunquam nisi potus ad arma Prosiluit dicenda. forum Putealque Libonis Mandabo siccis, adimam cantare severis. 10 Hoc simul edixi, non cessavere poetae Nocturno certare mero, putere diurno. Quid ? si quis vultu torvo ferus' et pedef nudo Exiguaeque togae simulet textore Catonem, Virtutemne repraesentet moresque Catonis? 15 Rupit Iarbitam 'Timagenis ftemula lingua, Dum studet urbanus tenditqüé disertili haberi. Deèipit exemplar ' vitiis imitabile ; quod si Pallerem casu, brberent exsangue cuminum, O imitatores, servum pecus, ut mihi saépe 20 Bilem, saepe iocum vestri movere tumultua. Liberar per vacuum posui vestigia princeps, Non alièna -ineo pressi pede-: qui sibi fidit

19

H9RATIV«

I

194

EPI ST

OLARUM

D u x regit examen. Parios ego primus iambos Ostendi Latió, números animosque: sequutus JS Archilochi, non res et agentia verba Lycamben. A c ne me foliis ideo brevioribuj ornes, Quod timui mutare modos et carminis artem; Teijiperat Archilochi Musatn pede mascula SapphOj Temperat Alcaeus, sed rebus et ordine dispar, SO Neo socerum quaerit quem versibus obünat atris, Nec sponsae laqueum famoso carmine nectit. Hanc ego non alio dictum prius ore Latinus Vuigavi íidicen; iuvat immemorata ferentem Jngenuis oculisque legi manibusque teneri. 35 Scire velis mea pur ingratus opuscula lector Laudet ametque domi, premat extra limen iniquus ? Non ego ventosae plebis suffragia venor Impensis cenarum et tritae muñere vestis; Non ego nobilium scriptorum auditor et ultor to Grammaticas ambire tribus et pulpita dignor. Uinc illae lacrimae. spissis indigna theatris Scripta pudet recitare et nugis addere pondus, S i dixi; rides, ait, et lo vis aimbus-ista Servas; fidis enim manare poética mella 45 T e solum, tibi puleher. ad haec ego naribus uti Fonnido; .et luctantis acuto ne secer ungui, Displicet iste locus clamo, et diludia poseo. Ludus enim genuit tre.DÍdum certamen et iram, Ira truces iniuiieitias et .fúnebre, beiliim.

20

"Vetiummtm Ianumque, liber, spectare videris, Scilicet ut prostes Sosiorum pumice roundus. Odisti '«laves et grata- sigilla pudico-; Paucis ostendi, g.emis et communia laudas, * Non ntitritu», fu^e quo descenders gestis. Non erit emisso-reditijs tibi. quid mise® e g i ? Quid yolvu? slices, ulii quid te laeserit; et scis In breve te .cogi, quum plenus languet, amator. Quod, si non odio, peccautis desipit augur, 10 Carus oris .Romae, doneo te deserat aetas; Contreetatus ubi manibus sordescere vulgi

LIBER

I.

Coeperis, aut tineas pasces taciturnus inertes, Aut fugies Uticam aut vinctus mitteris llerdam. Ridebit monitor non exauditus ut ille, 15 Qui male parentem in rupes protrusit asellum Iratus: quis enim invitum servare laboret ? Hoc quoque te manet ut pueros elementa docentem Occupet extremis in vicis balba senectus. Quum tibi sol tepidus plures admoverit aures, 20 Me libertino natum patre et in tenui re Maiores pennas nido extendisse loqueris, Ut quantum generi demas, virtutibus addas ; Me primis urbis belli placuisse domique; Corporis exigui, praecanum, solibus aptum, as Irasci celerem, tomen ut placabilis essem. Forte meum si quis te percontabitur aevum, Me quater undçnos sciât implevisse décembres, Collegam Lepidum quo dixit Lollius anno.

195

Q E

P

I

HORATH S

T

LIBER 1

Ö

L

FLACCI A

R

U

SECUNDUS.

Q u u m tot sustineas et tanta negotia solus, R e s Italas armis tuteris, moribus ornes, L e g i b u s emendes ; in publica commoda peccem, S i longo sermone morer tua tempora, Caesar. * Romulus e t . Liber pater et cum Castore P o l l u x , P o s t i n g e n t i i facta deorum in tempia recepti, D u m terras hominumc|ue colunt genus, aspera bella Componimi, agros adsignant, oppida condunt, P l o r a v e r e suis non respondere favorem to Speratum meritis. diram qui contudit hydram Notaque fatali portenta labore subegit, Comp«rit invidiam supremo fine domari. Urit enim fulgore suo qui praegravat artea Infra se positas, extinctus amabitur i d e m . IS honores t Praesenti tibi maturos largimur Ö lurandasque tuum per n u m e n ponimus aras, N i l oriturum alias, nil ortum tale fatentes. S e d tuus hie populus sapiens et iustus in uno T e nostris ducibus, te Graiis anteferendo, JO Cetera nequaquam simili ratione modoque Aestimat, et nisi quae terris semota suisque T e m p o r i b u s defuncta v i d e t , fastidii et odit, S i c fautor veterani, ut tabulas peccare vetantes Quas bis quinque viri sanxerunt, foedera regum 25 V e l Gabiis v e l cum rigidis aequata Sabinis, Pontificum libros, annosa volumina v a t u m Dictitet Albano Musas in monte loquutas. S i , quia Graecorum sunt antiquissima quaequo Scripta v e l optima, Romani pensantur eadem SO Scriptores trutina, non est quod multa l o q u a m u r j

L I B E R II.

197

Nil intra est oleain, nil extra est in nuce duri, Venimus ad summum fortunae, pingimus atque Psallimus et luctamur Achivis scitius unctis. S i meliora dies, ut vina, poeirtata reddit, 35 Scire velim chartis pretiurrt quotus adroget annwr. Scriptor abhinc annos centum qui decidit, intei Perfectos veteresqué referri debet an inter Viles atque novos ? excludat iurgia finis. E s t vetus atque probus centum qui perficit annos« nno, Inter quos referendus e r i t ? veteresne póetas, An quos et praesens et posterà respuat aetas ? Iste quidem Teteres inter ponetur honeste, Qui v e l mense brevi vel toto est iunior anno. «5 Utor permisso caudaeque pilos ut eqnmae Paullatim vello et demo unum, demo ifidem unum, Dum cadat ehisus ìatione ruentis acervi, Qui redit in fastos et virtutem aestimat anni» Miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. to Ennius et sapiens et foriis et alter Homerus, U t critici dieunt, leviter curare videtur Quo promissa cadant et somnia Pytfiagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret P e n e r e c e n s ? odeo sanctum est vetus òmne poema. 13 Ambigitur quoti e s titer utro sit prior, aufert Pacuvius docti fhiriam senis, Attius alti, Dicitur Afrani toga convenisse Bfenandro, Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi, Vincere Caecilius gravitate, Terentius arte, «o Hos ediscit et hos arto stipata theatro Spectat Roma potens; habet hos numeratane poeta» Ad nostrum tempus L i v i scriptoris ab aevo. Interdum vulnus rectum videt, est ubi peccat. S i veteres -ita miratur laudatque poeta» 65 Ut pihil anteferat, nihil illis eomparet, errat. S i quaedam nimis antique, si pleraque dure Dicere cedit eos, ignave multa fatetnr; E t sapit et mecum faeit et love indicai aequo. Noi» equidem insector delendaque carmina Livi 70 Esse reor, memini quae plagosum mifii parvo

198

EPISTOLARUM

Orbilium Vietare; sed emendata videri Pulchraque et exactis minimum distantia miror : Inter quae verbum emicuit si forte decorum, Si versus paullo concinnior unus et alter; 7S Iniuste totum ducit venditque poema. Indignor quidquam reprehendi, non quia crasse Compositum illepideve putetur, sed quia n u p e r ; Nec veniam antiquis, sed honorem et praemia posci. Ree te necne crociim floresque perainbulet Attae 80 Fabula si dabitem, clament periisse pudorem Cuncti pene patres, ea quum reprehendere coner, Quae gravis Aesopus, quae doçtus Roscius ©git ; Vel quia nil rectum nisi quod placuit sibi ducunt, Vel quia t u r p e putant parere jninoribus et quae 85 Imberbi didicere senes perdenda fateri. Iam Saliare Numae carmen qui laudat et illud, Quod mecum ignorât, solus vult scire videri, Ingeniis non ille favet plauditque sepultis, Nostra sed impugnai, nos nostraque lividus ocLit. 00 Quod si tam Graiis xiovitas invisa fuisset Quam nobis, quid nunc esset veti»»? aut quid haberet, Quod legeret tereretque viritim publicus u s u s ? Ut primum positis nugari Graecia bellis Coepit et in vitium fortuna labier ¡aequa, 85 Nunc athletarum studiis nunc arsit equorum, Marmoris aut. eboris fabros aut aeris amavit, Suspendit pietà vultum mentemque tabella, Nunc tibicinibus nunc 1 est gavisa .tragoedis ; Sub nutrice puella- velut si luderet infans, too Quod cupide petiit, mature plena reliquit. Quid placet aut odio est, quod non mutabile credas ? Hoc paces habuere bonae ventique secundi. Romae dulce diu fuit et sollemne reclusa Mane domo vigilare, clienti promere iura, 105 Cautos nominibus rectis expendere nummos, Maiores audire, minori dicere per quaé Crescere res posset, minui damnosa libido. Mutavit mentem populus levis et calet uno Scribendi studio ; puerique patresque' severi ilo Fronde comas vincti cenant et carmina dictant.

LIBER

II.

199

Ipse ego, qui mtllos me adfirmo scrivere versus, Invenior Parthis mendacior et prius orto Sole vigil calamum et chartas et scrinia posco, Navim agere ignarus navis timet, abrotonum aegro lis Non audet nisi qui didicit dare; quod medicorum est Promittunt medici; tractant fabrilia fabri: Scribimus indocti doctique poemata passim. Ilio error tamen et levis haec insania quantas Virtutes habeat sic collige: vatis avarus 120Non temere est animus: versus amat, hoc studet unum ; Detrimenta, fugas servorum, incendia ridet, Non fraudem socio puerove incogitat ullam P u p i l l o ; v i v i t siliquis et pane secundo, Militiae quamquam pigér et malus, utilis urbi, 125 Si das hoc, parvis quoque rebus magna iuvari. Os tenerum pueri balbumque poeta figurât; Torquet ab obscenis iam nunc sermonibus aurem, Mox etiam pectus praecéptis format amicis, Asperitatis et invidiae corrector et irae, UORecte facta refeit, orientia tempora notis Instruit exeinplis, inopem solatur et aegrum. Castis cum pueris ignara puella mariti Disceret tmde preces, vatem ni Musa dedisset ? Poscit opem chorus et praesentia numina sentit, 135 Caelestes implorât aquiis docta prece blandus, Avertit morbos, metuenda pericola pellit, Impetrai et pacem et Iocuplefem frngibus annum. Carmine di superi placantur, .carminé maries. Agricolae prisci fortes parvoque beati 140 Condita post frumenta levantes tempore festo Corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem Curn sociis operum, pueris et coniuge fida, Tellurem porco, Silvanum lacte piabant, Floribus et vino genium memorem brevis aevi. HSFescennina per hunc inventa licentia morem Versibus alternis opprobria rustica fudit, Libertasque récurrentes accepta per annos Lusit amabiliter, donec iam saevus apertnin In rabiera coepit verti iocus et per honestas

200

EPISTOLARUM

150 Ire domos impune minax. doluere cruento Dente lacessiti. fuit intactis quoque cura Condicione super communi, quin etiam lex Poenaque lata, malo quae nollet carmine quemquam Describi; vertere modum formidine fustii 155 Ad bene dicendum delectandtunque redacti. Graecia capta ferum victorem cepit et artes Intulit agresti Latió: sic horridus ille Defluxit numerus Saturnius et grave virus Munditiae pepulere ; sed in longum tamen aevum ìooManserunt hodieque manent vestigia ruris. Serus. eniin Graecis ndmovit acumina chartis, Et post Punica bella quietus quaerere coepit, Quid Sophocles et Thespis et Aeschylus utile ferrent. Tentavit quoque rem si digne vertere posset, 165Et placuit sibi natura, sublimis et acer; Nam spirai tragicum satis et felieiter audety Sed turpem putat inscite metuitque lituram« Creditur, ex medio quia res arcessit, habere Sudoris minimum, sed habet cotnoedia tanto 170 Plus oneris, quanto veniae minus, adspice Plautus Quo pacto partes tutetur anantis ephebi, Ut patris attenti, lenonis nt insidiosi, Quantus sit Dossennua edacibus in parasitis, Quam non adstricto percurrat pulpita socco. 175 Gestit enim numum in loculos demittere, post hoc* Securus cadat an recto stet fabula talo. Quem tulit ad scenam ventoso gloria curro, Exanimat lentus spectator, sedulus inflat: Sic leve, sic parvum est, animum quod laudi» «varum 18ü Submit aut reficit. valeat res ludiera, si me Palma negata macrum, donata reducit opimum. Saepe etiam audacem fugat hoc terretque poetam, Quod numero plures, virtute et honore minores, Indocti stolidique et depugnare parati, 185 Si discordet eques, media inter carmina poscunt Aut ursum aut púgiles; his nam plebecula plaudit. Verum equiti quoque iam migravit ab aure voluptas "Omnis ad incertos oculos et gaudia vana. Quattuor aut plures aulaea premuntur in horas,

L I B E R n.

201

MoDum fugîunt equitum turmae pectitumqne catervae ; Mox trahitur manibus regum fortuna retortis* Esseda festinant, pilenta, petorrita, naves, Captivum portatur ebur, captiva Corinthus. S i foret in terris, riderei Democritus, seu i95 Divers um confusa genus paxitliera camelo S i v e elephas albus vulgi converteret ora; Spectaret populum ludis attentius ipsis Ut sibi praebentem mimò spectacula plura, Scriptores au te m narrare putaret asella jOoFabellain surdo. nam quae pervincere voces Evaluere sonum, referunt quem nostra theatra? Garganum mugire putes nemus aut mare Tuscum» T a n t o cum strepitìi ludi spectantur et artes Divitiaeque peregrinae, quibus oblitus actor SO5 0uum stetit in scena, concurrit dextera Iaevae. iDixit adhuc aliquid? nil sane, quid placet ergo? Lana Tarentino violas imitata veneno. Ac ne forte putes me, quae Tacere ipse recusem, Quum recte tractent alii, laudare maligne ; Siollle per extentum funem mihi posse videtur Ire poeta, meum qui pectus inaniter angit, Irritât, mulcet, falsis terroribus ìmplet, Ut magus, et modo me Thebis modo ponit Athenìs» Verum age et his, qui «e lectori credere malunt aisQuam spectatoris fastidia ferre superbi, Curam redde brevem, si munus Apolline dignum Vis compiere libris et vatibus addere calcar, Ut studio maiore petant Helicona v i r e n t e » . Multa quidem nobis facimus mala saepe poetae, aio Ut vineta egomet caedam mea, quum tibi librum Sollicito damus aut fesso ; quum laedimur, unum Bi quis amicorum est ausus reprendere versum y Quum loca iam recitata revolvimus irrevocati; Quum lamentamur, non apparere labores 225Nostros et tenui deducta poemata filo; Quum speramus eo rem venturam, ut simul atqvte Carmina rescieris nos fingere, commodus ultro Arcessas et egere vetes et scrìbere cogas. Sed tamen est operae pretium cognoscere, quales

E P I S T 0 L A R U »I jioAedituos habeat belli spectata domique Virtus indigno non committenda poetae. Gratus Alexandro roci fuit il le o nianno e Choerilus, incultis qui versibus et male natis Rettulit acceptos, regale nonlisma, Philippos. 235 Sed veluti tractata no tam labemque remittunt Atramenta, fere scriptores Carmine foedo Splendida facta linunt. idem rex ille, poema Qui tam ridiculum tam care prodigus emit, Edicto vetuit ne quis se praeter Apellein 24oPingeret aut alius Lysippo duceret aera Fortis Alexandri vultum simulantia. quodsi Iudicium subtile videndis artibus illud Ad libros et ad haec Musarum dona vocares, Boeotum in crasso iurares aere natum. 245 At neque dedecorant tua de se iudicia atque Munera, qua e multa dantis cum laude tulerunt, Dilecti tibi Virgilius Variusque poetae ; Nec magis expressi vultus per aenea signa, Quam per vati» opus mores animique virorum iSoClarorum apparent. nec sermones ego mallera Repentes per humum quam res componere gestas, Terrarumque situs et flumina dicere et arces Montibus impositas et barbara regna, tuisque Auspiciis totum confecta duella per orbem, 155 Claustraque custodem pacis cohibentia Ianum, E t formidatam Parthis te principe Romani ; S i , quantum cuperem, possem quoque: sed ncq parvum Carmen maiestas recipit tua, nec meus audet Rem tentare pudor, quam vires ferie recusent. seoSedulitas autem, stulte quem diligit, urget, Praecipue quum se numeris commendai et arte ; Discit enim citius meminitque libentius illud, Quod quis deridet, quam quod probat et veneratur. Nil moror officium, quod me gravat, ac neque ficto 265 In peiu* vultu proponi cereus usquam, Nec prave factis decorali versibus opto ; Ne rubeam pingui donatus munere et una Cum scriptore meo capsa porrectus operta

LIBER

IT.

203

D é f é r a i in vicum vendentem thus et odores 270 E t piper et quidquid chartis amicitur ineptis.

F i ore, bono claroque fidelis amice Neroni, S i quis forte vélit puerum tibi vendere natum T i b u r e v e l Gabiis et tecum sic agat: Hic et Candidus et talos a vertice pvtlcher ad imos 5 F i e t eritque tuus numorum millibus octo, Verna ministeriis ad nutus aptus heriles, Literulis Graecis imbutus, idoneus arti Cuilibet; argilla quidvis imitabitur uda, Quin etiam canet indoctum sed dulce bibenti. 10 Multa fideïn promissa levant, ubi plenius aequo Laudat venales qui v u l t extrudere mei • es. R e s urget me nulla, meo sum pauper in aere. Nemo hoc mangonum faceret tibi; non temere a me Quivis ferret idem, semel hic cessavit et, ut lit, l& In scalis latuit metuëns pendentis habenae; Des numos, excepta nihil te si fuga laedat: l l l e ferat pretium poenae securus opinor. Prudens emisti vitiosum, dicta tibi est l e x : Insequeris tamen hunc et lite moraris iniqua. 20 Dixi me pigrum proficiscenti tibi, dixi Talibus officiis prope mancum, ne mea saevus Iurgares ad te quod epistola nulla veniret. Quid turn profeci, mecum facientia iura S i tamen attentas? quereris super hoc etiam, quod asExspectata tibi non mittam carmina mendax. Luculli miles collecta viatica multis Aerumnis, lassus dum noctu stertit, ad assem Perdiderat; post hoc vehemeris lupus et sibi et hosti Iratus pariter, ieiunis dentibus acer, 30 Praesidium regale loco deiecit, ut aiunt, Summe munito et multarum divite rerum. Clarus ob id factum donis ornatur honestis, Accipit et bis dena super sestertia mimimi. F o r t e sub hoc tempus castellum evertere praetor 35 Nescio quod cupiens hortari coepit eumdem Verbis, quae timido quoque posscnt addere mentem :

204

EPISTOLARUM

I bone quo virtus tua te vocat, i pede fausto« Grandia laturus meritorum praemia. quid stas? Post haec ille catus quantumvis rusticus, ' Ibit, 40 Ibit eo quo vis qui zonam perdidit, inquit. Romae nutriri mihi contigit atque doceri Iratus Graiis quantum nocuisset Achilles. Adiecere bonae paullo plus artis Athenae; Scilicet ut possem curvo dignoseere rectum, 4S Atque inter silvas Academi quaerere verum. Dura sed emovere loco me tempora grato, Civilisque rudem bejli tulit aestus in arma Caesaris Augusti non responsura lacertis. Unde simul primum me dimisere Philippi, (0 Decisis humilem pennis inopemque paterni Et laris et fundi paupertas impulit audax Ut versus facerem ; sed quod non desit habentem Quae poterunt unquam satis expurgare cicutae, Ni melius dormire putem quam scribere versus? (S Singula de nobis anni praedantur euntes; Eripuere iocos, Venerem, convivia, ludum; Tendunt extorquere poemata : quid faciam vis? Denique non omnes eadem mirantur amantque: Carmine tu gaudes, hie delectatur iambis, 60 Ille Bioneis sermonibus et sale nigro. Tres mihi convivae prope dissentire videntur, Poscentes vario multum diversa palato. Quid dem? quid non d e m ? renuis quod tu, iubet alter ; Quod petis, id sane est invisum acidumque duobus. 6S Praeter cetera me Romaene poemata censes Scribere posse inter tot curas totque labores ? Hie sponsum vocat, hie auditum scripta relictis Omnibus officiis; cubat hie in colle Quirini, Ilio extremo in Aventino, visendus uterque; 70 Intervalla vides humane commoda, verum Purae sunt plateae, nihil ut meditantibus obstet. Festinat calidus mulis gerulisque redemtor, Torquet nunc lapidem nunc ingens machina tignuni} Tristia robustis luctantur funera plaustris, 75 Hao rabiosa fugit canis, hac lutulenta ruit sus:

L I B E R D.

205

I nunc et versus tecum meditare canoros. Scriptorum cliorus omnis amat nemus et fugit urbes, Rite cliens Bacchi somno gaudentis et umbra: T u me inter strepitus nocturnos atque diurnos SO Vis canere et contracta sequi vestigia vatum ? Ingenium, sibi quod vacuas desumsit Athenas Et studiis annos septem dedit insenuitque Libris et curis, statua taciturnius exit Plerumque et risu populuín quatit; hie ego reruia 85 Fluctibus in mediis et tempestatibus urbis Verba lyrae motura sonum connectere digner ? Frater erat Romae consúlti rhetor, ut alter Alterius sermone meros audiret honores, Gracchus ut hic illi foret, huic ut Mucius ille, 00 Qui -minus argutos vexat furor iste poetas ? Carmina coínpono, hic elegos. mirabile visu Caelatumque novem Musis opus! adspice primum, Quanto cum fastu, quanto molimine circumspectemus vacuam Romanis vatibus aedem; 05 Mox etiam, si forte vacas, sequere et procul audi, Quid ferat et quare sibi »ectat uterque coronam. Caedimur et totidem plagis consumimus hostem Lento Samnites ad lumina prima duello. Discedo Alcaeus puncto illius; ille meo quis? IOOQUÍS nisi Callimachus? si plus adposcere visus, Fit Mimnermus, et optivo cognomine crescit. Multa fero, Ut placem genus irritabile vatum, Quum scribo et supplex populi suíTragia capto; Idem, finitis studiis et mente recepta, I05 0bturem patulas impune legentibus aures. Ridentur mala qui componunt carmina; verum Gaudent scribentes et se venerantur et ultro, Si taceas, laudant quidquid scripsere beati. At qui legitimum cupiet fecisse poema, 110 Cuna tabulis animum censoris sumet honesti; Audebit, quaecumque parum splendoris habebunt E t sine pondere erunt et honore indigna ferentur, Verba movere loco, quamvis invita recedant Et versentur adhuc intra penetralia Vestae; ni Obscurata diu populo bonus eruet atque

206

EPISTOLARUM

Proferet in Iucem speciosa vacabula rerum, Quae priscis memorata Catonibus atque Cethegis Nunc situs informis premit et deserta vetustas; Adsciscet nova; quae genitor produxerit usus. 12()Vehemens et liquidus puroque simillimus amni Furidet opes Latiumque beabit divite lingua; Luxuriantia compescet, nimis aspera sano Levabit cultu, virtute carentia toilet, Ludentis speciem dabit et torquebitur Tit qui 135 Nunc Satyrum, nunc agrestem Cyclopa movetur. Praetulerim scriptor delirus inersque videri, Dam mea delectent mala me vel denique fallant, Quam sapere et ringi ? fuit haud ignobilis Argis, Qui se credebat miros audire tragoedos 130 In vacuo laetus sessor plausorque theatro; Cetera qui vitae servaret munia recto More, bonus sane vicinus, amabilis hospes, Comis in uxorem, posset qui ignoscere servis. Et signo laeso non insanire lagenaè, 1J5 Posset qui rupém et putéum vitare patentem. Hie ubi cognatorum opibus curisque refectus Expulit elleboro morbum bilemque meraco, Et redit ad sese, Pol me ocoidistis, amici, Non servastis, ait, cui sic extorta voluptas' 140 Et demtus per vim mentis- gratissimus error. Nimirum sapere est abiectis titilè1 nugis, Et tempestivum pueris concedere ludum, Ac non verba sequi lìdibus modulanda Latinis, Sed verae numerosque módosque ediscere vitae. 143 Quocirca mecum loquor haec tacitusque recordor: Si tibi nulla sitim finiret còpia lymphae, Narrares medicis : quod quanto plura parasti,' Tanto plura cupis, nulline faterier audes ? Si vulnus tibi monstrafa radice vel herbà 150 Non fieret leviùs, fugeres radice vel hefba Proficiente nihil curarier: audieras, cui Rem di donarent, illi decèdere pravam Stultitiam, et quum sis nihilo sapièntior ex quo Plenior es, tameri uteris monitoribus isdem? 155At si divitiae prudentem reddere po«sentj

LIBERI!.

207

Si cupidum timidumque minus te; nempe ruberes, Viveret in terris te si quis avarior uno. Si proprium est quod quis libra mercatur et aere, Quaedam, si credis consultis, mancipat V i s u s ; ieuQui te pascit. ager, tuus est, et vilhcus Orbi, Quum segetes occat tibi mox (rumenta daturas, T e dominum sentit, das numos, accipis uvam, Pullos, ova, cadum temeti: nempe modo isto Paullatim mercaris agrum, fortasse trecentis tosAut etiam supra numorum millibus emlum. Quid refert vivas numerato nuper an ohm? Emtor Aricini quondam Veientis et a ivi Emtum cenat olus, quamvis aliter putat; emtis Sub noctem gelidam lignis calefactat aenum; i7üSed vocat usque suum, qua populus adsita certis Limitibus vicina refugit iurgia; tamquam Sit proprium quidquam, puncto quod mobilis horae Nunc prece, nunc pretio, nunc v i , nunc morte suprema Permutet dominos et cedat in altera iura« 175 Sic quia perpetuus nulli datur usus et heres Heredem alterius velut unda supervenit undam ; Quid vici prosunt aut horrea ? quidve Calabria Saltibus adiecti Lucani, si metit Orcus Grandia cum parvis non exorabilis auro? l8oGemmas, marmor, ebur, Tyrrhena sigilla, tabellas, Argentum, vestes Gaetulo murice tinctas, Sunt qui non habeant, est qui non curat habere. Cur alter fratrum cessare et ludere et ungi Praeferat Herodis palmetis pinguibus, alter 185 Dives et importunus ad umbram lucis ab ortu Silvestrem flammis et ferro mitinet agrum, O O ' Seit Genius, natale comes qui temperat astrum, Naturae deus humanae, mortalis in unumquodque caput, vultu mutabilis, albus et ater. lOoUtar et ex modico quantum res poscet acervo Tollam, nec metuam quid de me iudicet heres, Quod non plura datis invenerit; et tarnen idem Scire volam, quantum simplex hilarisque nepoti Discrepet et quantum discordet parcus avaro.

208

J E P I S T . L I B . II.

löäDistai enim «pargas t'ua prodigus an neqüe sumtum Invitus facias, neque plura parare labores, Ac pötius, puer ut festis quinquatribus olim, Exiguo gratoque fruaris tempore raptim. Pauperies immunda * * * procul absit:' ego iitruin 200 Nave ferar magna an parva, ferar unus et idemi Non agimur tursiidis velis aquilone secundo, Non tarnen adversis aetatem ducimus austris ; Viribus, ingenio, specie, virtute, loco, re Extremi primoruin, extremis usque priores. SOS Non es avarus: abi. quid? cetera iam simili isto Cum vitio f u g e r e ? caret tibi pectus inaili Ambitione? caret mortis formidine et ira? Soinnia, terrore» magicos, miracula, sagas, Nocturnos lemures portentaque Thessala rides ? 2ioNatales grate numeras? ignoscis amicis? Lenior et melior fis accedente senecta? Quid te exemta levat spinis de pluribu» una ? Vivere si recte nescis, decede peritis. L11 sisti satis, edisti satis atque bibisti, 315 Tempus abire tibi est, ne potum Iargius aequo Bideat et pulset lasciva decentius aetas.

Q. I Í O R A T I I F L A C C I

DE

A R T E

P O E T I C A

LIBER. l í u m a n o capiti cervicem pictor equinam Iungere si velit et varias indücere plumas Undique collatis membris, ut turpiter atrum Desinat in piscem mulier formosa superne; t Spectatum admissi risum teneatis amici? Credite, Pisones, isti tabulae fore librurn Persnmlem, cuius velut aegri somnia Vanae Fingentur species, ut nec pes nec caput uni Reddatur formae. Pictoribus atque poetis io Quidlibet audendi semper f'uit aequa potestas. Scimus et hanc veniam petimusque damusqua v i cissim, S e d non ut placidis coeant ìmmitia, non u t Serpentes avibus geminentur, tigribus agni. Inceptis gravibus plerumque et magna professis IS Purpureus late qui s'plendeat unus et alter Adsuitur pannus; quum lucus et ara Dianae E t properantis' aquae per amoenos ambitus agros, A u t flumen Rhenum, aut pluvius describitur arcus. Sed nunc non erat his locus, et fortasse cupressum 20 Scis simulare t quid hoc, si fràctis enatat exspes Navibus, aere dato qui pingitur? amphora coepit Instituí; cúrrente rota cui* urceus e x i t ? Denique sit quidvis, simplex duntaxat et unum. Maxima pars vatum, pater et iuvenes patre digni, 25 Decipimur specie recti: brevis esse laboro, Obscuras fio ; sectantem lenia nervi Deficiunt animique; professus gran dia turget Serpit humi tutus nimium timidusque procellae ; Qui variare cupit rem prodigialiter unam, 30 Delphinum silvia appingit, fluctibus aprum.

210

DE A R T E

In vitlum ducit culpae fugn, si caret arte. Aemilium circa ludum faber unus et ungues Exprimet et molles imitabitnr aere capillos, Infelix operis summa, quia ponere totum 35 Nesciet. hunc ego me, si quid componere eurem, Non magis esse velim, quam naso vivere pravo Spectandum nigris oculis nigroque capillo. Sumite materiam vestris qui scribitis aequam Viribus et versate diu, quid ferre recusent, 40 Quid valeant humeri, cui Iecta potenter erit res, Nec facundia deseret hunc nec lucidus ordo. Ordinis haec virtus erit et venus aut e"0 fallor, o

*

Ut iam nunc dicat iam nunc debentia dici, Pleraque differat et praesens in tempus omittat. •s In verbis etiam tenuis cautusque serendis Hoc amet, hoc spernat promissi carminis auetor. Dixeris ejrretiie, O O ' notum si callida verbum Reddiderit iunetura novum, si forte necesse estIndiciis monstrare recentibus abdita rerum, »0 Fingere cinctutis non exaudita Cethesis . _ . . . ° Continget, dabiturque licentia sumta pudenter. E t ,nova fictaque nuper habebunt verba fidem, si Graeco fönte cadant parce detorta. quid autem Caecilio Plautoque dabit Romanus ademtum 55 Virgilio Varioque ? ego cur acquirere pauca Si possum invideor ? quum lingua Catonis et Enni Sermonem patrium ditaverit et nova rerum Nomina protulerit. lieuit semperque lioebit Signatum praesente nota proeudere nomen. 60 Ut silvae foliis pronos mutantur in annos, Priina c a d u n t ; ita verborum vetus interit aetas, Et iuvenum ritu florent modo nata virentque. Debemur morti nos nostraque: sive reeeptus Terra Neptunus classes aquilonibus arcet, 65 Regis opus, sterilisve diu palus aptaque remis Vieinas urbes alit et gtave sentit aratrum, Seu cursum mutavit iniquum frugibus amnis Doctus iter melius ^ mortalia facta peribunt, Nedum sermonum stet honos et gratia vivax. 70 Multa renascentur quae iam cecidere, cadentque

POETICA.

211

Quae niinc sunt in honore vocabula, si volet usus, Quem penes arbitrium est et ius et norma loquendi. Res gestae regumque ducumque et tristia bella Quo scribi possent numero, monstravit Homerus. 75 Versibus impariter iunctis querimonia primum, Post etiam inclusa est voti sententia compos. Quis tamen éxiguos elegos emiserit auctor, Grammatici certant, et adhuc sub iudice lis est. Archilochum proprio rabies arinavit iambo : 80 Hunc sooci cepere pedeni grandesque cothurni, Alternis aptum sermonibus et populares Vincentem strepitus et natum rebus agendis. Musa dedit fìdibus divos puerosque deoruni E t pugilem victorem et equum certamine primum 85 Et iuvenum curas et libera, vina referre. Descriptas servare vices operumque colore« Cur ego si nequeo ignoroque poeta salutor? Cur nescire pudens prave quam discere malo ? Versibus exponi tragicis res comica non vult. 00 Indignatur item privatis ac prope socco Dignis carminibus narrari cena Thyestae. Singula quaeque locum teneant sortita decentem. Interdum tamen et vocem comoedia tollit, Iratusque Chremes tumido delitigat ore ; 05 Et tragicus plerumque dolet sermone pedestri Telephus et Peleus, quum panper et exul nterque Proicit ampullas et sesquipedalia verba, Si curat cor spectantis tetigisse querela. Non satis est pulchra esse poemata ; dulcia sunto 100 Et quocumque volent animum auditoris agunto. Ut ridentibus arridente ita flentibus adilent Humani vultus : si vis me fiere, dolendum est Primum ipsi tibi; tunc tua me infórtunia laedent, T e l e p h e vel Pelen ; male si mandata loqueris, 105'Aut dormitabo aut ridebo. tristia maestuni Vultum verba decent, iratum piena minarum, Luclentem lasciva, severum seria dictu. Format enim natura prius nos intus ad omnem Eortunarum habitum, iuvat aut iinpellit ad iram, n o Aut ad h i m u r a maerore g ravi-deducit et angit;

212

DE

ARTE

Post effert animi motus interprete lingua. Si dicentis erunt fortunis absona dieta, Romani tollent equites peditesque cachinnum. Intererit multum Davusne loquatur an heros, llsMaturusne senex an adliuc fiorente iuventa Fervidus, et matrona potens an sedula nutrix, Meroatorne vagus cultorne virentis agelli, Colehus an Assyrius, Theb-is nutritus an Argis. Aut famam sequere aut sibi convenienti» finge. 120 Scriptor honoratum si forte reponis Achillem; Impiger, iracundus, inexorabilis, acer I m a neget sibi nata, nihil non adroget armis. Sit Medea ferox invictaque, ilebilis Ino, Perfidus Ixion, Io vaga, tristis Orestes. 125 Si quid inexpertum seenne committis et audes Personam formare novara ; servetur ad imura Qualis ab incepto processerit et sibi constet. Difficile est proprie communia dicere ; tuque Ree tiro Iliacum carmen dedueis in actus, l30Quam si proferres ignota indictaque primus. Publica materies privati iuris erit, si Non circa vilem patulumque moraberis orbem» Nec verbum verbo curabis reddere fidus Interpres, nec desilies imitator in artum, 135Unde pedem proferre pudor vetet aut operis Iex. Nec sic incipies, ut scriptor cyclius olim : Fortunam Prianii cantabo et nobile bellum. Quid dignum tanto feret Iiic promissor hiatt» ? Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus. 140 Quanto rectius hie qui nil molitur inepte : Die mihi Musa virum, captae post tempora Troiae Qui mores hominum multorum vidit et urbes. Non fumum ex fulgore, sed ex fumo dare lucem Cogitai, ut speciosa deliinc miracula promat, 145 Antiphaten Scyllamque et cum Cyclope Cliarybdinj Nec reditum Diomedis ab interitu Meleagri, Nec gemino bellum Troianum orditur ab ovo ; Semper ad eventum festinat et in medias res Non secus ac notas nuditoi em raprt et quae lSoDesperat tractata nitescere posse relinquit,

POETICA. Atque ita mentitur, sic veris falsa remiscet, Primo ne medium, medio ne discrepet imum. T u quid ego et populus mecum desideret audi: Si plausoris eges aulaea manentis et usque ISSSessuri, donee cantor Vos plaudite dicat. Aetatis cuiusque notandi sunt tibi mores, Mobilibusque decor maturis dandus et annis. Reddere qui voces iam seit puer et pede certo Signat humum, gestit paribus colludere et iram ìeoColligit ac ponit temere et mutatur in horas. Imberbis iuvenis tandem custode remoto Gaudet equis canibusque et aprici gramine campi, Cereus in vitium flecti, monitoribus asper, Utilium tardus provisor, prodigus aeris, lCSSublimis cupidusque et amata relinquere pernix. Conversis studiis aetas animusque virilis Quaerit opes et avnicitias, inservit honori, Commisisse cavet quod mox mutare laboret. Multa senem circumveniunt incornino Ja, vèl q u e l 170 Quaerit et inventis miser abstinet ac timet uti, Vel quod res omnes timide gelideque ministrata Dilator, spe longus, iners, pavidusque futuri, Difficilis, querulus, laudator temporis acti Se puero, castigator censorque minorum. 175 Multa ferunt anni venientes commoda secum, Multa recedentes adimunt : ne forte seniles Mandentiw iuveni partes pueroque viriles. Semper in adiunctis aevoque morabimur aptis. Aut agitur res in scenis aut acta refertur. i80Segnius irritant animos demissa per aiTrem Quam quae sunt oculis subiecta fidelibus et quae Ipse sibi tradit spectator : non tarnen intus Digna "eri promes in scenam, multaque tolles E x oculis qnae mox narret facitndia praesens, issNe puevos coram popttlo Medea trucidet, Aut humana palam coquat exta nefarius Atreus, Aut in avem Procire vertatur, Cadmus in anguem. Quodcumque ostendis mihi sic incredulus odi. Neve minor neu sit quinto produetior actu 190 Fabula, quae posci vult et spectata reponi.

213

214

DE

ARTE

Nec deus intersit, nisi d i g n u s v i n d i c e n o d u s I n c i d e n t : nec quarta loqui persona laboret. Actoris partes chorus officiumque virile Defendat, n e u quid medios intercinat actus, 105 Quod n o n proposito conducat et haereat apte. Ille bonis faveatque et consilietur amice, E t regat iratos, et amet pacare tumentes, l l l e dapes laudet mensae b re vis, ille salubrem Iustitiam legesque et apertis otia portis, 200 Ille tegat commissa, deosque. precetur et oret, Ut redeat miseris, abeat f o r t u n a superbis. T i b i a non u t n u n c orichalpo iuncta tubaeque Aemula, sed tenuis simplexque foramine pauco Adspirare et adesse choris erat utilis atque 205 N o n d u m spissa nimis compiere sedilia ilatu:' Quo sane p o p u l u s numerabilis u t p o t e p a r v u s E t f r u g i castusque v e r e c u n d u s q u e coibat. P o s t q u a m coepit agros e x t e n d e r e victor et urbe* Latior amplecti m u r u s v i n o q u e diurno aio Placali genius festis i m p u n e diebus, /accessit n u m e r i s q u e modisque licentia maior, I n d o c t u s quid; enim saperet liberque laboruin Rusticus urbano coufusus, turpis honesto ? Sic priscae m o t u m q u e et I u x m i e m addidit arti 2 l 5 T i b i c e n traxitque v a g u s per pulpita v«stem ; Sic etiain fidibus voces crevere s e v e r i s t E t tulit eloquium insolilum facundia praeceps, Utiluimque sagax rerum et divina f u t u r i Sorlilegis non discrepuit sententia Delphis. 220 Carmine qp.i tragico vilem certavit ob h i r c u m , RIox etiam agrastes Satyros n u d a v i t et asper I n c o l u m i gravitate iocum tentavit eo, quodIllecebris erat et grata novitate inorandus Spectator f u n c t u s q u e sacris et p o t u s et e x l e x . ais Veruni ita risóres, ita commendare dicaces Conveniet Satyros, ita v e r t e r e seria l u d o , Ne, q u i c u m q u e deus quicurpque adh^bebitur heros, Regali conspectus in auro n u p e r et ostro, Migret in obscuras h u m i l i s e r m o n e tabernas, 230 Aut dura vitat h u m u m , n u b e s et inania captet«

POETICA.

215

Eflutire leves indigna tragoedia versus, Ut festis matrona moveri iussa diebus, lntererit Satyris paullum pudibunda protervis. Non 6'>o o inornata et dominantia nomina solum 2J5 Verbaque, Pisones, satyrorum scriptor amabo, Nec sic enitar tragico differre colori, Ut nihil interbit Davusne loquatur et audax Pythias emuncto lucrata Simone talentum, An custos famulusque dei Silenus alumni. 2 « E x noto fictum Carmen sequar ut sibi quivis Speret idem, sudet niultum frustraque laboret A usus i d e m : tantum series iuncturaque pollet, Tantum de medio sumtis accedit honoris, ¡silvis deducti' caveant me iudice Fauni, 243 Ne velut innati'triviis ac pene forenses A ut nimiutn teneris iuvenentur versibus unquam, Aut immunda crepent ignominiosaque dieta : OH'enduntur enim quibus est' equus et pater et res, Nec si quid fricti ciceris probat et nuci's emtor 55oAequis accipiunt animis donantve corona. Sillaba longa brevi subiecta vo'Gatur' iambus, Pes citus, unde etiam trirnetris accréscere iussit Nomen iambeis,. qimm senos redderet ictus Primus ad extremum similis sibi: non ita pridem, 255 Tardior ut paullo graviorque veniret ad aures, Spondeos stabiles in iura paterna recepit Oommodus et patiens, non ut de sede secunda Cederei aut quarta socialiter. hic et in Atti ]\obilibus trirnetris apparet rarus, et Enni 20i)In scenam missos cum magno pondero versus Aut operae céleris nimium curaque carentis Aut ignoratae premit artis crimine turpi. Non quivis videt immodulata poemata iudex, Et data' Romanis venia est indigna poetis. 2GäIdcircone vager scribamque licenter? ut omnes Visuros peccata putem mea, tutus et intra Spem veniae cautus : vitavi denique culpam, Non laudem roerui. vos exemplaria Graeca Nocturna versate manu, versate diurna'. 2?oAt vestri proavi Plautino» et numeros et

216

DE

ARTE

Laudavere sales, nimium patienter utrumque Ne dicam stulte mirati, si modo ego et vos Scimus inurbanum lepido seponeie dicto, Legitimumque sonnm digitis callemus et auro. 275lgnotum tragicae genus invenisse camenae Dicitur et plaustris vexisse poemata Thespis, Quae canerent agerentq'ue peruncti faecibus ora. Post hunc personae pallaeque répertor honestae Aeschylus et modicis instravit pulpita tignis 280Et docuit magnumque loqui nitique cothurno. Successit vetus his- comoeclia non sine multa Laude, sed in vitium libertas excidit et vim Dignam lege regi; lex est accepta chorusque Turpiter obticuit sublato iure nocendi. 285 Nil intentatimi nostri liquere poetae, lieo minimum meruere decus vestigia _ o Graeca Ausi deserere et celebrare domestica facta, Vel qui praetextas vel qui docuere togatas. Nec virtute foret clarisve. potentius armis 29oQuam lingua Latium, si non offenderei u n u m quemque poetarum limae labor et mora, vos, o Pompilius sanguis, carmen reprehendite, quod non Multa dies et multa litura coercuit atque Perfectum decies. non castigavit ad unguem. 20Slngenium misera quia fortunatius arte Credit et excludit sanos Hellcone poetas Democritus, bona pars non ungues ponere curat, Non barbarci, secreta petit loca, balnea vitat. Nanciscetur enim pretiuin nomenque poetae, S00SÌ tribus Anticyris caput insanabile nunquam Tonsori Licino commiserit. o ego laevus, Qui purgQi- bilem sub verni temporis lioram. Non alius fageret meliora poemata : vervrm Nil tanti est. ergo fungar vice cotis, acutum 305Reddere quaé ferrum valet exsors ipsa secandl} Munus et officium nil «cribens ipse docebo, Unde parentur opes, quid alat foTmetque poetam, Quid deceat quid non, quo virtus quo ferat error. Scribendi recte sapere est et principium et fons: iioRem tibi Socratica« poterunt estendere chartae,

POETICA.

217

Verbaque provisam rem non invita sequentur. Qui didicit patriae quid debeat et quid anucis, Quo sit amove parens quo frater amandus et hospes, Quod sit conscripti quod iudicis officium, quae 3ir, Partes in bellum missi ducis, ille profecto Recidere personae seit convenienza cuique. Respicere exemplar vitae morumque iubebo Doctum imitatorem et vivas hinc ducere voces. Interdum speciosa locis morataque recte 320 Fabula nullius veneris sine pondere et arte Valdius oblectat populum meliusque moratur, Quam versus inopes rerum nugaeque canorae. Graiis ingenium, Graiis dedit ore rotundo Musa ioqui, praeter laudem nullius aVaris. 325 Romani pueri longis rationibus assem Discunt in partes centum diducere, dicat Filius Albini, si de quincunce remota est Uncia, quid superet. poterat dixisse: triens. en. Rem poteris servare tuam. redit uncia, quirl fit ? 330Semis, an, haec animos aerugo et cura peculi Quum semel imbuerit, speramus carmina fingi Posse linenda cedro et levi servanda dipresso ? Aut prodesse volunt, aut delectare poetae, A ut simnl et iucunda et idonea dicere vitae. 335 Quidquid praecipies, esto brevis, ut cito dieta Percipiant animi dociles teneantque fideles. Omne supervacuum pieno de pectore manat. Ficta voluptatis caussa sint proxima veris : Ne quodeumque volet poscat sibi fabula credi, 340 Neu pransae Lamiae vivum puerum extrahat alvo» Centuriae seniorum agitant expertia frugis, Celsi praetereunt austera poemata Rhamnes : Omne tulit punctum qui miscuit utile dulci Lectorem delectando pariterque monendo. 945 Hic meret aera l i t e r Sosiis, hie et mare transit E t longum noto scriptori prorogat aevum. S u n t delieta tamen quibus ignovisse velimus : Nam neque chorda sonum reddit quem vult ir anus et . mens, Poscentique gravem persaepe remit tit acutum, HOIUTU'S. K

21ä

DE A R T E

350 Nec semper feriet quodcumque minabitur arcus. Verum ubi plura nitent in carmine, non ego paucis Offendar maculis, quas aut incuria fudit, Aut humana parum cavit natura, quid ergo e s t ? Ut scriptor si peccat idem librarius usque, 355Quamvis est monitus, venia caret; ut citharoedus Ridetur, chorda qui semper oberrat e a d e m : Sic mihi, qui multum cessat, fit Choerilus ille, Quem bis terve bonum cum risu m i r o r ; et idem Indignor quandoque bonus dormitat Homerus. 360 Verum operi longo fas est obrepere somnum. Ut pictura, poesis erit quae si propius stes T e capiat magis, et quaedam si longius abstes, Haec amat obscurum, volet haec sub luce v i d e r i , Iudicis argutum quae non formidat a c u m e n ; 365 Haec placuit semel, haec decies repetita placebit. O maior i u v e n u m , quamvis et v o c e paterna Fingeris ad rectum et per te sapis, hoc tibi dictum T o l l e memor, certis medium et tolerabile rebus Recte concedi (consultus iuris et actor 37oCaussarum mediocris abest virtute diserti Messalae, nec seit quantum Cascellius A u l u s , S e d tarnen in pretio est) medioeribus esse poetis Non homines non di non concessere columnae. U t gratas inter mensas symphonia discors 375 Et crassum unguentum et S a l d o cum melle p a p a v e r Offendunt, poterat duci quia cena sine istis, S i c animis natum inventumque poema iuvandis, S i paullum summo decessit, v e r g i t ad imum. L u d e r e q u i nescit, campestribus abstinet armis, 38olndoctusque pilae diseive trochive qniescit, N e spissae risum tollant impune coronae; Qui nescit versus tarnen audet fingere, q u i d m ? Liber et ingenuus, praesertim census equestrem S u m m a m numorum, vitioque remotus ab omni. 385Tu nihil invita dices faciesve M i n e r v a : Id tibi iudicium esto, ea mens, si quid tarnen olim Scripseris, in Meti descendat iudicis aures E t patris et nostras, nonuinque prematur in annum, M u n b r a n i s intus p o s i t i s : delere licebit

POETICA. 300 Quod non edideris; nescit vox missa reverti. Silvestres homines sacer interpresque deorum Caedibus et victu foedo deterruit Orpheus, Dictus ob hoc lenire tigres rabidosque leones. Dictus et Amphion Thebanae conditor urbis 305 Saxa movere sono testudinis et prece blanda Ducere quo vellet. fuit haec sapientia quondam, Publica privatis secernere, -sacra profanis, Concubitu prohibere vago', dare iura maritis, Oppida moliri, leges incidere ligno. 4oo Sic honor et nomen divinis vatibus atque Carminibus venit. post hos insignis Homerus Tyrtaeusque mares animos in Martia bella Versibus exacuit; dictae per carmina sortes, E f v l t a e monstrata via est, et gratia regum 405 Pieriis tentata modis, ludusque repertus, Et longorum operum finis: ne forte pudori Sit tibi Musa lyra sollers et cantor Apollo. Natura fieret laudabile carmen an arte, Quaesitum est : ego nec studium sine divite vena, 4ioNec rude quid possit video ingenium; alterius sic Altera poscit opem res et coniurat amice. Qui studet optatam cursu contingere metam, Multa tulit fecitque puer, sudavit et alsit, Abstinuit venere et vino; qui Pythia cantat 4t5Tibicen, didicit prius extimuitque magistrum. Nec satis est dixisse: Ego mira poemata pango; Occupet extremum scabies; mihi turpe relinqui est, Et quod non didici sane nescire fateri. Ut praeco, ad merces turbam qui cogit emendas, 420 Adsentatores iubet ad lucrum ire poeta Dives agris, dives positis in fenore numis. Si vero est unctum qui reote ponere possit, Et spondere levi pro paupere, et eripere artis Litibus implicitum ; mirabor, si sciet inter425 noscere mendacem verumque beatus amicum. T u seu donaris seu quid donare voles cui, Nolito ad versus tibi facto» ducere plenum Laetitiae ; clamabit enim Pulchre, bene, recte, Pallescet super his, etiam stillabit amicis

220

DE

ARTE

« o E x oralis rorem, saliet, tundet pede terram. U t qui conduct! plorant in funere, dicunt E t fnciunt p r o p e p l u r a d o l e n t i b u s e x a n i m o , s i c Derisor vero plus laudatore movetur. R e g e s d i c u n t u r m u l t i s u r g e r e oulullis » « E t torquere mero quem perspexisse laborant, A n sit a m i c i t i a dignus : si c a r m i n a c o n d e s , N u n q u a m te fallant a n i m i sub v u l p e l a t e n t e s . Qnintilio si q u i d r e c i t a r e s , Corrige s o d e s Hoc, aiebat, et hoc. melius te posse negares 440 B i s t e r q u e e x p e r t u m frustra, d e l e r e i u b e b a t E t male tornatos incudi reddere versus. S i d e f e n d e r e d e l i c t u m q u a m v e r t e r e fnalles, N u l l u m ultra v e r b u m a u t o p e r a m ì u s u i n e b a t i n a n e m , Q u i n s i n e rivali t e q u e et t u a s o l u s a m a r e s . 445 V i r b o n u s e t p r u d e n s v e r s u s r e p r e h e n d e t i n e r t e s , C u l p a b i t d u r o s , i n c o m t i s a d l i n e t atrurtt T r a v e r s o calamo signum, ambitiosa recidet O r n a m e n t a , p a r u m claris l u c e m dare « o g e t , Arguet ambigue dictum, mutanda notabit, 4 5 o F i e t A r i s t a r c h u s : n o n dicer, C u r e g o a m i c u m Offendali! in n u g i s ? h a e n u g a e seria d u c e n t In mala derisum semel exceptumque sinistre. Ut mala quem scabies aut morbus regius urget Aut f a n a t i c u s e r r o r e t i r a c u n d a D i a n a , * 5 5 V e s a n u m t e t i g i s s e t i m e n t f u g i u n t q u e poeta'm Q u i s a p i u n t : agitant p u e r i i n c a u t i q u e s e q u u n t u r . H i c d u m s u b l i m i s v e r s u s r u c t a t u r et errat, S i veluti merulis intentus decidit auceps In puteum f o v e a m v e ; licet Succurrite longum «eoClamet I o cives ! non sit qui tollere c u r e t . S i curet quis opem ferre et demittere funem, Q u i scis an p r u d e n s h u e s e p r o i e c e r i t a t q u e S e r v a r i n o l i t ? dicam Siculique poetae N a r r a b o i n t e r i t u m . d e u s imanórtalis h a b e r i 495 D u m c u p i t E m p e d o c l e s , a r d e n t e m f r i g i d u s A e t n a m Insiluit. sit i u s l i c e a t q u e p e r i r e p o e t i s . Invituin qui servat idem facit occidenti. N e c s e m e l h o c f e c i t , n e c si retractus erit i a m F i e t homo et ponet famosae mortis amorem.

POETICA. 470Nec satis apparet cur versus factitet, utrum Minxerit in patrios cineres, an triste bidental Moverit incestus: certe furit, ac velut ursus Obiectos caveae valuit si frangere clathros,' o Indoctum doctumque fugat lecitator acerbus; 475 Quem vero arripuit, tenet occiditque legendo, Non inissura cutem nisi plena cruoris hirudo.

INCERTI A U C T O R I S

VITA Q. HORATH FLACCI. Q . Horatius Flaccus Venusinus, patre, ut ipse qnidem tradii, libertino et exauctionum coactore; bello Philippensi exeitus a Marco Bruto imperatore tribunus rnilit u m meruit ; victisque partibus, venia impetrata scriptum quaestorium comparavit. ac primo Maecenati, deinde Augusto insinuatus non mediocrem locum in amborum amicitia tenuit. Maecenas quantopere eum dilexerit, satis demonstratur ilio epigram mate : Ni te YÌsceribus meis, Horati, Plus iam diligo, tu tuuni sodalera Ninuio videas strigosiorem. sed multo magis extremis iudiciis tali ad Augustum elogio : „ H o r a t i Flacci, ut m e i , memor esto." Augustus ei epistolarum ofiicium obtulit, ut hoc ad Maecenatem scripto significat ,., Ante ipse scribendis epistolis amicorum sufficiebam: nunc occupatissimi« et infirmus Horatium nostrum a te cupio abducere. veniet ergo ab jsta parasitica mensa ad hanc regiam, et nos in scribendis epistolis iuvabit." Ac ne recusanti quidem aut succensuit quicquam aut amicitiam suam ingerere desiit. Exstant epistolae, ex quibus argumenti gratia pauca subìeci. „ S u i n e tibi aliquid iuris apud m e , tamcjuam si convictor milii fueris; quoniam id usus niilii tecum esse volui, si per valetudinem tuam fieri possit." et rursus „ T u i qualem habeam memoriam, poteris ex Septimio quoque nostro audire; nam incidit ut ilio coram iìeret a me tui mentio. neque si tu superbus amicitiam nostram sprevisti, ideo nos quoque àvd-VTttQ(fQovot>f.uv. praeterea sa epe inter alios iocos „putissimum penem' 4 et „ h o -

224

V I T A Q. H O R A T H

FLACCI.

irmncionem lepidissiinum" appellai, unaque et altera liberalitate locupletavit. scripta quidein eius usque adeo probavit mansuraque perpetuo opinatus est, ut non modo saeculare carmen componendum iniunxerit, sed et Vindelicam victoriam TiberiiDrusiqueprivignorum, enmque coegerit propter hoc tribus carminum libris ex longo i n tervallo quartum addere: post Sermones quoque r Lcctos sui nullam mentionem habitant ita sit questus „Irasct me tibi scito, quod non in plerisque eiusmodi scriptis mecum potissimum loquaris. an vereris, ne apud posteros tibi infame sit, quod videaris familiaris nobis e s s e ? " expressitque eclogam cuius initium est: Cum tot sustìneas et tanta negotia solus, res Italas armis tuteris, moribus ornes, legibus emendes: in publica commoda pecceni, si longo sermone morer tua tempora , Caesar.

Horatius habi.tu corporis hrevis fuit atque obesus: qualis a se ipso et in Satiris describitur, et ab Augusto hac epistola „Pertulit ad me Dionysius libellum tuum, quem ego, ne accusem brevitatem, quantuluscunque est, boni consulo. vereri autem mihi videris, ne maiores libelli tili sint, quam ipse es. sed si tibi statura deest, corpusculum non deest. itaque licebit in sextariolo scribas: quum circuitus voluminis tui sit òyy.iodtoTuzog, sicut est venlriculi tui." Vixit plurimum in secessu ruris sui Sabini aut Tiburtini : domusque eius Osten di tur circa T i b urti luculum. Venerunt in rnanus et elegi sub titulo eius, et epistola prosa oratione, quasi commendantis se Maecenati: sed u tra que falsa putb. nam elegi vulgares, epistola etiam obscura: quo vitio minime t e nebatur. Natus est sexto Idus Decembres, Lucio Cotta et Lucio Torquato Consulibus. decessit quinto Kal, D e cemb. Caio Marcio Censorino, Caio Asinio Gallo Consulibus, post rìonum et quinquagesimum annum, berede .Augusto palam nuncupato: quum urgente vi valetudinis non suflìceret ad obsignandas testamenti tabulas. h u matus et conditus est extremis Esquiliis iuxta Maecenati» tumulum.