Q. Horatius Flaccus [Editio stereotypa, Reprint 2022] 9783112688847

Citation preview

Q. HORATIUS FLACCUS.

RECOGNOVIT AUGUSTUS

Editto

stereo

MEINEKE.

typa.

BEROLINI G. Il E I M E M D C C C X X X r .

R

Q. H O R A T H C

A

R

M

I

FLACCI N

I

L I B E R PRIMUS. 1

Maecenas atavis edite regibus, O et praesidium et duTce decus meum : Sunt quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse iuvat, metaque fervidis « Evitata rotis palmaque nobilis Terrarum dominos evehit ad deos ; Huno, si mobilium turba Quiritium Certat tergeminis tollere honoribus ; Illiim, si proprio condidit horreo io Quicquid .de Libycis verritur areis. Gaudentem patrios findere sarculo A eros Attalicis condicionibus Nunquam «iimovcas, ut trai) e Cypria Myrtoum pavidus nauta secet mare. IS Luctantem Icarii fluctibus Africum Mercator metuens, otium et oppidi Laudat rura sui ; mox refici rates Quassas , indocilis pauperiem pati. E s t qui nec veteris pocula Massici IO Nec partem solido demere de die Spernit, nunc viridi membra sub arbuto Stratus , nunc ad aquae lene caput sacrae. Multos castra iuvant et lituo tubae Permixtus sonitus bellaque matribus *5 Detestata, manet sub love frigido o Venator tenerae coniugi immemor, Seu visa est catulis cerva fidelibus, Seu rupit teretes Marcus aper plagas, KOP.VÎÏV 8.

/„

2

CARMINUM Me doctarum hederae praemia frontium so Dis miscent superis, me gelidum nemus Nympharumque leves cum Satyris chori Secernunt populo, si neque tibias Euterpe cohibet nec Polyhymnia Lesboum lefugit tendere barbiton. 35 Quodsi me lyriois vatibus inseres, Sublimi feriain sidera vertice.

2

l a m satis terris nivis atque dirae Grandinis misit pater et rubenti Dextera sacras iaculatus arces Terruit urbem, 5 Terruit gentes, grave ne rediret Saeculum Pyrrhae nova monstra questae Orane cum Proteus pecus egit altos Vis ere montes, Piscium et summa genus haesit u l m o , io Nota quae sedes fuerat columbis, E t siiperiecto pavidae natarunt Aequore damae. Vidimus flavum Tiberim retortis Litore Etrusco violenter undis 15 Ire deiectum monumenta regis Templaque Vestae, Iliae dum se nimium querenti lactat ultorem, vagus et sinistra Labitur ripa l o v e non probante u 20 xorius amnis. Audiet cives acuisse ferrum, Quo graves Persae melius perirent Audiet pugnas vitio parentum Rara iuventus.

t

55 Quem vocet divum populus ruentis Imperi rebus ? prece qua fatigent

L I B E R V i r eo i n e s sanctae m i n u s Carmina Vestam ?

I.

audientem

C u i dabit partes scelus e x p i a n d i so I u p p i t e r ? tándem v e n i a s p r e c a m u r N u b e candentes h u m e r o s a m i c t u s , Augur Apollo; S i v e tu mavis , Erycina ridens, Ouain Incus cirCum v o l a t et C u p i d o 5 35 S i v e n e g l e c t u m g e n u s et n e p o t e s R e s p i c i s , auctor H e u nimis Ionjio satiate l u d o ,

t

Q u e m i u v a t clamor g a l e a e q u e l e v e s A c e r et M a u r i peditis c r u e n t u m 40 Y o l t u s i n h o s t e m ; S i v e mutata i u v e n e m figura A l e s in terris imitaris , almae F i l i u s Maiae , patiens v o c a r i Caesaris u l t o r : 45 S e r a s in c a e l u m redeas d i u q u e L a e t u s intersis p o p u l o Q m n m , N e v e te nostris v i t i i s i n i q u u m Ocior aura Tollat. hic magnos potius triumphos , íü H i c a m e s dici pater atque p r i n c e p s , N e u sinas M e d o s equitare i n u l t o s T e d u c e , Caesar.

3

S i c te diva p o t e n s C y p r i , S i c fratres H e l e n a e l u c i d a s i d e r a , V e n t o r u m q u e regat pater Obstrictis aliis -praeter i ä p y g a , 5 N a v i s , quae tibi c r e d i t u m D e b e s V i i g i l i u m , finibus A t t i c i s ßeddas incolumem precor E t serves animae d i m i d i u m m e a e . A »

4

CARMINUM m i robur et aes triplex to Circa pectus erat, qui fragilem truci Commisit pelago ratem Primus , nec timuit praecipitem Africiua Decertantem aquilonibus , Nec tristes hyadas, nec rabiem n o t i , 15 Quo non arbiter Hadriae Maior, tollere seu ponere vult f^ta. Quem mortis timuit gradum, Qui siccis oculis monstra natantia, Qui vidit mare turgidum. et 20 Infames scopulos Acroceraunia ? Nequicquam deus abscidit Prudens oceano dissociabili Terras , si tamen impiae Non tangenda rates transiliunt vada. 25 Audax omnia Gens humana Audax Iapeti Jgnem fraude

perpeti ruit per vetitum nefas. genus mala gentibus intulit:

Post ignem aetheria domo 30 Subductum mactes ex nova febiium Terris incubuit ccihors , Semotique prius tarda necessitas Leti corripuit gradum. Expertus vacuum Daedalus aera 35 Pennis non homini datis ; Perrupit Acheronta Herculeus labor. Nil mortalibus arduum est: Caelum ipsum petimus stultitia, neqlie Per nostrum patimur scelus «0 Iracunda Iovem ponere fulmina.

i

Solvitur acris hiems grata vice veris et favoni, Trahuntque siccas machinae carinas,

LIBER

1.

5

Ac neque iam ptabulis gaudet pecus aut arator igni, Nec piata canis albicant pruinis. 6 Iam Cytherea choros ducit Venus imminente luha, Iunctaeque Nymphis Oratine decentes Alterno terrain quatiunt pede, dum graves Cyclopum Volcanus ardens urit officinas. Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto, 10 Aut flore terrae quem ferunt solutae ; Nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis, Seu poscat agna sive malit haedo. Pallida mors aequo pnlsat peio pnuperum tabernas Reguroque turres. o beate Sesti, 15 Vitae summa brevi» spemnos vetat inchoare longam. Iam te premet n o x , fabulaeque manes, E t domus exilis Plutonia ; quo simul mearis, Nec regna vini sortiere talis, Nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet iuventus 20 Nunc omnis et mox virgines tepebunt.

5

Vtuis multa gTacilis te puer in rosa Perfusus liquiclÌ3 -urgei odoribus Grato , Pyrrha, sub antro ? Cui flavam religas comam, S Simplex munditiis ? heu quoties fidem Mutatosque deos ilebit et aspera Nigris aequora ventis Emirabitur insolens, Qui nunc te fruitur credulus aurea, io Qui semper vacuam semper amabilem Sperat, nescius aurae Fallacis. miseri, quibus Intentata nites, me tabula sace» Votiva paries inilicat uvida 15 Suspendisse potenti Vestimento maris deo.

6 6

CARMINUM Scriberis Vano fortis et hostium Victor , Maeonii carminis alite , Quam rem cumque ferox navibus aut equis Miles te duce gesserit. 8 Nos, Agrippa, neque haec dicere, nec grave«» Pelidae stomachimi cedere nescii, Nec cursus duplicis per mare U l i x e i , Nec saevam Pelopis domum Conamur, tenues grandia; dum pudor io Imbellisque lyrae musa potens vetat Laudes egregii Caesaris et tuas Culpa deterere ingeni. Quis Martern tunica tectum adamantina Digne scripserit, aut pulvere Troico 15 Nigrum Merionen, aut ope Palladis Tydiden superis parem? Nos convivía, nos praelia virginum Sectis in iuvenes unguibus acrium Cantartius v a c u i , sive quid urioiur, 20 Non praeter solitimi leves.

7

Laudabunt alii claram Rhodon, aut Mitylenen , AutEplieson, bimarisve Corinthi Moenia, vel Baccho Thebas vel Apolline Delphos Insignes , aut Thessala Tempe ; S Sunt quibus unum opus est intactae Palladis urbem Carminé perpetuo celebrare et Undique decerptam fronti praeponere olivam ; Plurimus in Iunonis honorem Aptum dicet equis Argos ditesque Mycenas : 10 Me neque tam patiens Lacedaemon Nec tam Larissae percussit campus opîmae , Quam domus Albuneae resonantis Et praeceps Anio ac Tiburni lucus et uda Mobilibus pomaria rivis.

L I B E R

I.

li Albus ut obscuro deterget nubila caelo Saepe notus neque parturit imbres Perpetuos , sic tu sapiens finire memento Tristitiam vitaeque labores Molli, P l a n c e , m e r o , seu te fulgentia signis 20 Castra tenent seu densa tenebit Tiburis umbra tui. T e u c e r Salamina patremque Quum fugeret, tamen nda Lvaeo T e m p o r a populea fertur vinxisse corona, S i c tristes ail'atus amicos: 25 Quo n o s cumque ferfit melioi fortuna parente, I b i m u s , o socii comitesque : Nil desperandum T e u c r o duce et auspice T e u c r o ; Certus enim promisit Apollo , Ambiguam tellure nova Salamina futuram. 30 0 fortes peioraque passi Mecum saepe v i r i , nunc vino pellite curas ; Cras ingens ìterahimus aequor.

8

L y d i a , die, per omnes T e deos o r o , Rybarin cur properes amando P e r d e r e ; cur apricum Oderit campvim , patiens pulveris atque solis? S Cur neque militari» Inter aequales equitat, Gallica nec lupatis T e m p e r a t ora í'rerás ? Cur timet ilavum T i b e r i m tangere ? Cur olivum Sanguine viperino 10 Cautius v i t a t , neque iam livida gestat armis B r a c h i a , saepe d i s c o , Saepe trans finem iaculo nobilis expedito ? Ouid Iatet ut marinae Filium dicunt Thetidis sub lacrimosa T r o i a e 15 F u ñ e r a , ne virilis Cultus in caedem et Lycias proriperet catervas ?

7

8

C ARMINUM Videa ut alta stet nive candidum Soracte, nec iam sustineant onua Silvae laborantes, geluque Flumina constiterint acuto. j Dissolve frigus ligna super foco Large reponens atque benignili» Deprome quadrimum Sabina, 0 Thaliarche, merum diota. Permitte divis cetera, qui simul 10 Stravere ventos aequore fervido Depraeliantes, nec cupressi Nec veteres agitantur orni. Quid sit futurum cras fuge quaerere et Quem sors dierum cumque dabit lucro 11 Appone, nec dulces amores Speme puer neque tu choreas, Donec virenti canities abest Morosa, nunc et campus et areao Lenesque sub noctem susurri 20 Composita repetantur hora, Nunc et latentis proditor intimo Gratlis puellae ristia ab angulo Pignusque dereptum lacerti» Aut digito male pertinaci.

10

Mercuri, iàcunde nepos Atlantis, Qui feros cultus hominum recentum Voce formasti catus et decorae More palaestrae, S T e canam magni Iovis et deorum Nuncium curvaeque lyrae parentem Callidum quicquid placuit iocoso Condere furto. T e , boves olisi nisi reddidisses 10 Per dolum amotas, puerum minaci

LIBER

I.

9

Voce cium tenet, viduus pharetra Risit Apollo. Quin et Atridas duce te superbos Ilio dives Priamus relicto is Thessalosque ignes et iniqua Troiae Castra fefellit. T u pias laetis animas reponis Sedibus virgaque levem coerces Aurea turban», superis deorum 20 Gratus et imis.

11

l u ne quaesieris scire, nefas, quem mihi, quem tibi Finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios Tentaris numéros, ut melius, quicquid eiit, pati! Seu plures hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam, S Quae nunc oppositis débilitât pumicibus mare Tyrrhenum. sapias, vina liques et spatio brevi Spem longam reseces. dum loqnimur fugerit invida Aetas : carpe diem quam minimum credula postero.

22

*tuem v i 1 1 1 1 1 1 a t r t heroa lyra vel acri Tibia sumis celebrare, Clio ? Quem deum? cuius recinet iocosa Nomen imago S Aut in umbrosis Heliconis oris, Aut super Pindo gelidove in Haemo; Unda vocalem temere insecutae Orphea silvae Arte materna rapidos morantem 10 Fluminum lapsus celeresque ventos, Blandum et auritas fidibus can oris Ducere quercus. Quid prius dicam solitis parentis Laudibus, qui res hominuro ac deoram

CARMINUM is Qui mare ac terras variisque mundum Temperat horis. Unde nil mains generatur ipso, Nec viget quicquam simile aut secundum. Proximos illi tamen occupavit ao Pallas honores. Praeliis audax neque te silebo, Liber, et saevis inimica virgo Belluis, nec t e , metuende certa Phoebe sagitta. 25 Dicam et Alciden puerosqne Ledae, Ilunc equis ilium superare pugnis Nobilem ; quorum simul alba nautis Stella refulsit, Defluit saxis agitatus h u m o r , 30 Concidunt venti fugiuntque n u b e s , Et minax-di sic v o l u e r e - p o n t o Unda recumbit. Romulum post hos prius an quietum Pompili regnum memorem, an superbos 35 Tarquini iasoes, dubito, an Catonis Nobile letum. Regulum et Scauros animaeque magnae Prodigum Paullum superante Poeno Gratus insigni reieram camena 40 Fabriciumque. Ilunc et incomtis Curium capillis Utilem bello tulit et Camilluin Saeva paupertas et avitus apto Cum lare fundus. 45 Crescit occulto velut arbor aevo Fama Marcelli ; micat inter omnes Iulium sidus velut inter ig»eaLuna minores. Gentis luimanae pater atque custos, 50 Orte Saturno, tibi cura magni

LIBER

I.

Caesaris fatis data: tu secundo Caesare régnés. Ille seu Parthos Latio imminentes Egerit iusto domitos trinmpho , ss Sive subiectos Orientis orae Seras et Indos , T e minor laetum regat aequus orbem ; T u gravi curru quaties olympum, T u parum castis inimica mittes GO Fulmina lucis.

i

Cum t u , Lydia , Telephi Cervicem roseam, cerea Telephi Lau das brachia , vae meum Fervens difficili bile tumet iecur.

5 T u m nec mens mihi nec color Certa sede manent, humor et in genas Furtim labitur arguens Quam lentis penitus macerer ignibus. Uror seu tibi canrlirlos io Tniparunt hurneros immodicae mero Rixae, sive puer furens Impressit memorem dente labris notam. Non , si me satis audias, Speres perpetuum dulcia barbare 15 Laedentem oscula quae Venus Quinta parte sui nectaris imbuit. Felices ter et amplius Quos irrupta tenet copula nec malis Divulsus querimoniis 20 Suprema citius solvet amor die.

u navis, referent in mare te novi Fluctus. o quid agis? fortiter occupa

GARMINUM Portam. nonne vides ut Nudum remigio la tus , S E t malus celeri saucius Africo Antennaeque gemunt, ao sine funibus Vix durare carinae Possunt imperiosius A e q u o r ? non tibi sunt intégra lintea, 10 Non di quos iterum Pressa voces malo. Quamvis pontica pinus, Silvae filia nobilis, lactés et genus et nomen inutile ; Nil pictis timidns navita puppibua 15 Fidit. tu nisi ventis Debes ludibrium, cave. Nuper sollicitum quae mihi taedium, Nunc desiderium curaque non l e v i s , Interfusa nitentes ao Vites aequora Cycladas.

15

P a s t o r cum Tfaheret per freta navibus

Idaeis Helenen perfidus liospitam; Inarato celeres obruit otio o Ventos ut caneret fera 8 Nereus fata. Mala ducis avi domum, Quam multo repetet Graecia milite , Coniurata tuas rumpere nuptias E t regnum Priami vetus. Heu heu quantus equis, quantus adest viris 10 Sudor! quanta moves funera Dardanae Genti ! iam galeam Pallas et aegida O . D Currusque et rabiem parat. Nequicquam Veneria praesidio ferox Pectes caesariem grataque feminis 15 Imbelli cithara carmina divides, Nequicquam thalamo graves

L I B E R

I.

Hastas et calami spiovila Cnossii Vitabis strepitumcjue et celerem sequi Aiacem : tamen h e u serus adulteros 20 Cultus pulvere collines. Non Laertiaden , exitium tuae G e n t i , non P y l i u m Nestora respicis ? Urgent impavidi te Salaminius T e u c e r , te S t h e n e l u s sciens 25 P u g n a e , sive opus est imperitare equis Non auriga piger. Merionen quoque Nosces. ecce iurit te reperire ntvo-sc T y d i d e s melior p a t r e , Quem t u , cervus uti vallis in altera 30 Vi .su in parte lupum graminis i m m e m o r j Sublimi fugies mollis anhelitu, Non hoc pollicitus tuae. Iracunda diem -proferet Ilio Matronisque P h r y g u m classis Achillei ; 35 P o s t certas hiemes uret Achaicus Ignis Pergameas domos.

16

0 matre pulchra filia pulchrior, Quem criminosis cumque voles moduli» P o n e s i a m b i s , sive ilamma S i v e mari libet Hadriano. 5 Non D i n d y m e n e , non adytis quatit Mentem sacerdotum incola P y t h i u s , Non L i b e r a e q u e , non acuta S i geminant Corybantes a e r a , T r i s t e s ut i r a e , quas neque Noricus 10 Deterret ensis n e c mare naufra«um o Nec saevus ignis nec tremendo Iuppiter ipse ruens tuinultu.

F e r t u r Prometheus addere principi L i m o coactus particulam undique

14

CARMIN UM tü Desectam et insani leonis V i m stomacho apposuisse nostro. Irae T h y e s t e n exitio gravi Stravere et altis urbibus ultimae Stetere causae cur perirent 20 Funditus imprimeretque muris Hostile aratrum exercitus insolens. Compesce mentem : me quoque pectoris T e n t a v i t in duloi i u v e n t a F e r v o r et in celeres iambos 25 Misit furentem. nunc ego mitibus Mutare quaero tristia, dum milii Fias recantatis amica Opprobriis animumque reddas.

17

V e l o x amoenum saepe Lucretilem Mutat L y c a e o Faunus et igneam Defendit aestatem capellis U s q u e meis pluviosque ventos. & Impune tutum per nemus arbutos Quaerunt latentes et tlivma deviae Olentis uxores mariti, Nec virides metuunt colubras N e c Martiales haeduleae lupos , 10 U t c u m q u e d u l c i , T y n d a r i , fistula Vallès et Usticae cubantis L e v i a personuere saxa. Di me t u e n t u r , dis pietas mea E t musa cordi est. hic tibi copia 15 Manabit ad plenum benigno Ruris honorum opulenta cornu. Hic in reducta valle canicuFae Vitabis aestus et fide T e i a Dices laborantes in uno 20 P e n e l o p e n vitreamque Circen.

LIBE A

I.

15

Hic innocentis pocula Lesbii Duces sub umbra, nec Semeleius Cum Marte confundet Thyoneus Praelia, nec metues protervum Suspecta Cyrum ne male dispari Incontinentes iniiciat inanus E t scindât haerentem coronam Crinibus immeritamque vestem.

JNi ìllam, V a r e , sacra vite prius su veris arborem Circa mite solum Tiburis et moenia Catili. Siccis omnia nain dura deus proposuit, ne'jue Mordaces aliter diif'ugiunt sollicitudines. Quis post vina gravem militiam aut pauperiem crepat ? Quis non te potius, Bacche pater, teque, decens Venus? Ac ne quis modici transiliat muñera Liberi, Centaurea monet cum Lapitliis rixa super mero Debellata, monet Sithoniis non levis Evius , Cum fas atque nefas exiguo fine libidinum Discernunt avidi, non e«o t e , candide Bassareu, Invitum quatiam nec variis oljsita lrondibus Sub divum rapiam. saeva tene cum Berecyntio Cornu tympana, quae subsequitur caecus amor scii, E t tollens vacuum plus nimio «loria verticem, Arcanique ftdes prodiga perlucidior vitro.

M a t e r saeva Cupidinum Thebanaeque iubet me Semeles puei E t lasciva licentia Finitis animum reddere amoribus. Urit me Glycerae nitor Splendentis Pario marmore purius ; Urit grata protervitas E t vultus nimium lubricus adspici.

10

CARMINUM In me lota ruens Venus 10 Cyprum deseruit, nec patitar Scythas Et versis animosum equis Parthum dicere nec quae nihil attinent. Hie vivum mihi cespitem, hie Verbenas , pueri, ponite thuraque IS Bimi cum patera meri: Mactata veniet lenioi hostia.

20

V i i « potabis fnodicis Sabinnm Cantharis, Graeca quod ego ipse testa Conditum l e v i , datus ili theatro Cum tibi plausus, S Clare Maecenas eques , ut paterni Fluminis ripae simul et iorosa Redderet laudes tibi Vaticani Montis imago. Caecubum et prelo domitam Galena 10 T u bibes uvam: mea nec Falernae Temperant vites nei|ue Formiani Pocula colles.

21

D i a n a m tenerae dicite, virgines, Intonsum , pueri", dicite Cynthium Latonamque supremo Dilectam penitus Iovi.

S Vos lactam fluviis et nemorum coma, Quaecumque aut gelido prominet Algido Nigris aut Erymanthi Silvis aut viridis Cragi. Vos Tempo totidem tollite lanelibus lo Natalemque, mares, Delon Apollinis, Insignemque pharetra Fraternaque humerum lyra.

LIBER

I.

Hie bellum lacrimosum, hie miseram famem Pestemque a populo et principe Caesare in IS Persas atque Britannos Vestra motus aget prece.

22

IntegeT vitae seelerisque purus Non eget Mauris iaculis neque aicu Nec venenatis gravida sagittis, Fusee, pharetra, S Sive per Syites iter aesluosas Sive facturus per inhospitalem Caucasum vel quae loca labulosus Lambit Hydaspes. Namque me silva lupus in Sabina, 10 Dum meam canto Lalagen et ultra Terminum curis vagor expeditis, Fugit inermem: Quale portentum neque militaris Daunias latis alit aesculetis, i s Nec Iubae tellus general leonam Arida nutrix. Pone me pigris ubi nulla campis Arbor aestiva recreatur aura, Quod latus mundi nebulae malusque 20 Iuppiter urget : Pone sub curru nimium propinqui Solis in terra domibus ne«ata ;J o Dulce ridentem Lalagen amabo Dulce loquentem.

23

Vitas hinnuleo me similis, Chloe, Quaerenti pavidam montibus aviis Matrem non sine vano Aurarum et siluae metu.

18

CARMINUM 6 Nam seu Adventus Dimovere E t corde

mobilibus veris inhorruit foliis seu virides rubum lacertae, et genibus tremit.

Atqui non ego te tigris ut aspera io Gaetulusve leo frangere p e r s e q u o r : T a n d e m desine matrem T e m p e s t i v a sequi viro.

24

Q u i s desiderio s i t p u d o r aut modus Tarn cari capitis ? praecipe lugubres Cantas , Melpomene , cai liquidara pater V o c e m cum cithara dedit. S Ergo Quintilium perpetuus sopor U r g e t ? cui pudor et iustitiae soror, Incorrupta fides, nudaque Veritas Quando ullum inveniet parem Í Multis ille bonis ilebilis occidit, 10 Nulli ílebilior quam tibi Virgili. T u frustra pius h e u non ita creditum Poséis Quintilium déos. Quod si Threicio blandius Orpheo Auditam moderere arboribus fidenti, 15 Non vanae redeat sanguis i m a g i n i , Quam v i r g a semel hórrida Non lenis precibus fata re d u d ere Nigro compulerit Mercurius gregi. Durum : sed levius fit patientia 20 Quicquid corrigere est nefas.

25

i arcius iunctas quatiunt fenestras Ictibus crebris iuvenes protervi Nec tibi somnos adimunt, amatque Ianua l i m e n ,

LIBER

I.

6 Quae prius m u l t u m facilis m o v e b a t Cardines. audis minus et minus iam , M e tuo Iongas pereunte n o c t e s , L y d i a , dormis ? I n v i c e m moechos anus arrogantes 10 Flebis in solo l e v i s angiporti! T h r a c i o bacchante magis sub interlunia vento , C u m tibi flagrans amor et libido Quae so let matres furiare e q u o r u m , 15 S a e v i e t circa iecur u l c e r o s u m , Non sine questu Laeta quod pubes hedera virenti Gaudeat pulla magis atque m y r t o , Aridas frondes hiemis sodali 20 Dedicet Hebro.

26

Musis amicus tristitiam et metus T r a d a m protervis in mare Creticum Portare ventis , quis sub A r c t o R e x gelidae metuatur orae , 5 Quid Tiridal-en t e r r e a t , onice Stfcurus. o quae fontibus integris G a n d e s , apricos necte flores , Necte meo Lamiae c o r o n a m , Pimplea dulcís, nil sine te m e i io Prosunt honores : hune fidibus novis H u n c Lesbio sacrare plectro T e q u e tuasque decet sorores.

27

N a t i s in u s u m laetitiae

scyphis

P u g n a r e T h r a c u m est : tollite barbarum Mo rem verecundumque B a c c h u m Sanguineis prohíbete rixis.

20

CARMINUM

5 Vino et luceriris Medus aoinaces Immane quantum discrepai : impium Lenite clamorem , sodales, Et cubito remanete presso. Vultis severi me quoque sumere 10 Partem Falerni ? dicat Opuntiae Frater Megillae quo beatus Vulnere qua pereat sagitta. Cessat voluntas? non alia bibam Mercede, quae te cumque domat venus 15 Non erubescendis adurit Ignibus ingenuoque semper Amore peccas : quicquid liabes, age Depone tutis auribus. ah miser, Quanta laborabas Charybdi, 20 Digne puer meliore fiamma. Quae saga, quis te solvere Tliessalis Magus venenis, quis poterit deus ? Vix illigatum te triformi Pegasus expediet Clrimaera.

28

T e maris et terrae numeroque carentis arenae Mensorem cohibent, Archyta, Pulveris exigui prope litus parva Matinum Muñera, nec quicquam tibi prodest 5 Aerias tentasse domos animoque rotundum Percurrisse polum morituro. Occidit et Pelopis genitor conviva deorum, Tithonusque remotas in auras Et Iovis arcanis Minos admissus, habentque 10 Tartara Panthoiden iterum orco Demissum, quamvis clipeo Troiana refixo Tempora testatus nihil ultra Nervös atque cutem morti coiicesserat atrae, ludico te non sordidus auctot

LIBER

I.

21

15 Naturae verique. sed omnes una manet nox Et calcanda semel via leti. Dant alios Ftiriae torvo spectacula Marti, Exitio est avidum mare liautis ; Mixta senum ac iuvenum densentur funera, nullum 20 Saeva caput Proserpina fugit. Me quoque devexi rapidus comes Orionis Illyricis notus obruit undis. At tu, nauta, vagae ne parce malignus arenae Ossibus et capiti inhumato 25 Particulam dure : sic quodcumque minabitur eurus Fluctibus Hesperiis Venusinae Plectantur silvae te sospite, multaque merces Unde potest tibi deiluat aequo Ab love Neplunoque sacri custode Tarenti. 30 Neslisis immeritis nocituram Postmodo te natis fraudem committere ? fors et Debita iura vicesque superbae T e maneant ipsum : precibus non Iinquar inultij, Teque piacula nulla resolvent. 35 Quanquam festinas , non est mora longa 5 licebit Iniecto ter pulvere ciirras.

29

* c c i , beatis nunc Arabum invides Gazis et acrem militiam paras Non ante devictis Sabaeae Regibus, horribilique Medo 6 Nectis catenas. quae tibi virginum Sponso necato barbara serviet ? Puer quis ex aula capillis Ad cyathum statuetur unctis , Doctus sagittas tendere Rericas 10 Arcu paterno ? quis neget arduis Pronos relabi posse rivos Montibus et Tiberim reverti,

22

CARMINITI» Cum tu coeiiitos undique n obi lis Libros Panaeti Socraticam et domuin 15 Mutare loricis Hiberis, Pollicitus meliora , tendis ?

30

U Venus regina Cnidi Paphique, Speme dileotam Cypron et vocantis T h u r e te multo Glycerae decoram Transfer in aedem. 8 Fervidus tecum puer et sol-utis Gratiae zonis properentque Nymphae E t parum comis sine te Iuventas Mercuriusque.

si

Q u i d dedicatum poscit Apollinem Vates ? quid orat de patera novum Fundens liquorem ? non opimae Sardiniae segetes feraces , 5 Non aestuosae grata Calabriae Armenta, non aurum aut ebur Indicum Non rura quae Lilis quieta Mordet aqua taciturnus amnis. Premant Caleña falce quibus dedit io Fortuna v i t e m , dives et aureis Mercator exsiccet culullis Vina Syra reparata merce, Dis carus ipsis, quippe ter et quater Anno revisens aequor Atlanticum 16 Impune, me pascunt olivae, Me cichorea levesque rnalvae. Frui paratis et valido mihi, L a t o e , dones et precor integra Cum mente nec turpem senectam 20 Degere nec cithara carentem.

LIBER

I.

Poscimur. si quid vacui sub umbra Lusimus tecum, quod et hunc in annum Vivat et plures age die Latinum , Barbite , carmen , S Lesbio primum modulate civi, Qui feiox bello tamen inter arma Sive iactatam religarat udo Litore navim , Liberum et Musas Yeneremque et illi lo Semper haerentem puerum canebat Et Lvcum nigns oculis nigruque Crine decorum. 0 decus Phoebi et dapibus supremi Grata testudo Iovis, o laborum 15 Dulce lenimen , inilxi cumque salve Rite vocanti.

33

A l b i , ne doleas plus nimio memor Immitis Glycerae neu miserabiles Decantes elegos, cut Ubi iunior Laesa praeniteat fide. a Insignem tenui fronte Lycorida Cyri torret amor, Cyrus in asperam Declinai Plioloen. sed prius Appulis Iungentur capreae lupis, Quam turpi Pholoe peccet adultero. 10 Sic visum Veneri , cui placet impares Formas atque animos sub iuga aenea Saevo mittere cum ioco. Ipsum me melior cum peteret Venus Grata detinuit compede Myrtale 1S Libertina fretis acrior Hadriae Curvantis Calabros sinus.

24 34

CARMINUM P arcui deòrum Insanientis dum Consultus erro , Vela dare atque

cultor et infrequens t sapientiae nunc retrorscm iterare cursus

6 Cogor relictos: namque Diespiter, Igni corusco nubila dividens Plerumque, per purum tonantes Egit equos volucremque currum, Quo bruta tellus et vaga ilumina, io Quo Styx et invisi hórrida Taenari Sedes Atlanteusque finis Concutitur. valet ima summis Mutare et insignem attenuat deus Obscura promens; hinc apicem rapax 15 Fortuna cum stridore acuto Sustulit, hic posuisse gaudet.

35

U diva gratum quae regis Antium, Praesens vel imo tollere de gradu Mortale corpus vel superbos "Vertere funeribus triumphos-y S T e pauper ambit sollicita prece Ruris colonus, te dominam aequoris, Quicumque Bithyna lacessit Carpathium pelagus carina.' T e Dacus asper, te profugi Scythae io Urbesque gentesque et Latium ferox Regumque matres barbarorum et Purpurei metuunt tyranni, Iniurioso ne pede proruas Stantem columnam, neu populus frequens 14 Ad arma cessantes ad arma Concitet imperiumque frangat. T e semper anteit fiaeva Necessitag Clavos trabales et cuneos manu

LIBER

I.

Gestans aena, nec severus to Uncus abest liquidumque plumbum. T e Spes et albo rara Fides colit Velata panno nec comitem abnegai, Utcumque mutata potentes Veste domos inimica linquis. iS At vulnus infici um et meretrix retro o Periura cedit, difl'ugiunt cadis Cum faece siccatis amici Ferre iugum paviter dolosi. Serves iturum Caesnrem in ultimos 30 Orbis Britannos et iuvenum recens Examen eois timendum Partibus oceanoque rubro. Eheu cicatricum et sceleris piulet Fratrnmque. quid nos dura relugimus SS A e t a s ? quid intactum nefasti L i q u i m u s ? unde manum iuventus Metu deorum continuit ? quibus Pepercit aris ? 0 utinam nova Incude diffingas retusum in 40 Massagetas Arabasque ferrum.

36 E t tliure et fidibus iuvat Placare et vituli sanguine debito Custodes Numidae deos, Qui nunc Hesperia sospes ab ultima 8 Caris multa sodalibns Nulli plura tamen dividit oscula Quam dulci L a m i a e , meraor Actae non alio rege puertiae Mutataeque simul togae. 10 Cressa ne careat pulchra dies nota, Neu promtae modus amphorae, Neu morem in S a l i u m sit reqnies ped HOKATIUS. B

26

CARMINUM Neu multi Damalis meri Bassum Threicia vincat amystide, 15 Neu desint epulis rosae Neu vivax apium neu breve lilium. Omnes in Damalin putres Deponent oculos, nec Damalis novo Divelletur adultero 20 Lascivis hederis ambitiosior.

37

N u n c est bibendum,

nunc pede libero

Pulsanda tellus, nunc Saliaribus Ornare pulvinar deorum Tempus erat dapibus, sodales. 8 Antehac nefas depromere Caecubum Cellis avitis, dum Capitolio Resina dementes ruinas o Funus et imperio parabat Contaminato cum grege turpinm 10 Morbo virorum, quidlibet impotens Sperare fortunaque dulci Ebria: sed minuit furorem V i x una sospes navis ab ignibus, Mentemque lymphatam Mareotico 15 Redegit in veros timores Caesar ab Italia volantem Re mis adurgens, accipiter velut Molle» columbas aut leporem citas Venator in campis nivalis 20 Haemoniae, daret ut catenis Fatale monstrum : quae generosius Perire quaerens nec muliebriter Expavit ensem nec latentes Classe cita reparavit oras, 25 Ausa et iacentem visere regiam Vultu sereno, fortis et asperas

LIBER

I.

27

Tractare serpentes, nt atrum Corpore combiberet venenum, Deliberata morte ferocior: 10 Saevis Liburnis scilicet invidens, Privata deduci superbo Non humilis mulier triumpho.

88

Pérsicos odi, puer, apparatus; Displicent nexae philyra coronae; Mitte sectari, rosa quo locorum Sera moretur. t Simplici myrto nihil allabores Sedulus curo: ñeque te ministran» Dedecet myrtus neque me sub arta Vite bibentem.

B '

Q. H O R A T I I

C

A

R LIBER

I

M

FLACCl

I

N

SECUNDUS.

M o t u m e x Metello consule civicum Bellique causas et vitia et modos L u d u m q u e fortunae gravesque P r i n c i p u m amicitias et arma < Nondum expiatis uncta cruoribus, Periculosae plenum opus aleae, Tractas et incedis per ignés Suppositos cineri doloso. P a u l u m severae musa tragoediae 10 Desit theatris : m o x ubi publicas R e s ordinaris, grande munus Cecropio répétés cothurno, Insigne, maestis praesidium reis E t consulenti, P o l l i o , curiae, ts Cui laurus aeternos honores Dalmatico peperit triumpho. Iam nunc minaci murmure c o m u u m Perstringis aures, iam litui strepunt, Iam fulgor armorum fugaces O o 20 T e r r e t equos equitumque v u l t u s . A u d i r e magnos iam videor duces Non indecoro p u l v e r e sordidos, E t cuncta terrarum subacta Praeter atrocem animum Catonis. 25 Iuno et deorum quisquís a m i c i o r A f i i s inulta cesserai impotens T e l l u r e , victorum nepotes Rettulit inferías Iugurthae.

U

LIBER

II.

Quia non Latino sanguine pinguior 30 Campus sepulcris impia praelia Testatur auditumque Medis Hesperiae sonitum ruinae ? Qui gurges aut quae flumina lugubri» Ignara belli? quod mare Dauniae 35 Non decoloravere caedes ? Quae caret ora cruore nostro ? S e d ne relictis, Musa procax, Ceae retractes muneva neniae : Mecum Dionaeo sub antro 40 Quaere modos leviore plectro.

2

iocis

Nullus argento color est avaria Abdito terris, inimice lamnae Crispe Sallusti, nisi temperato Splendeat usu. 6 Vivet Notus lllum Fama

extento Proculeius aevo in fratres animi paterni ; aget penna inetuente solvi superstes.

Latius regnes avidum domando 10 Spiritum, quam si Libyam remoti» Gadibus iungas et uterque Poenus Serviat uni. Crescit indulgens sibi dirus hydrops, Nec sitim pellit, nisi causa morbi 1S Fugerit venis et aquosus albo Corpore languor. Redditum Cyri solio Pliraaten Dissidens plebi numero beatum Eximit virtus populumque falsi» 20 Dedocet uti Vocibus, regnum et diadema tutum Deferena uni propriamque laurum,

40

CARMINUM Quìsquis ingentes oculo irretorto Spectat acervos.

3

Aequam memento rebus in arcluls Servare mentem, non secus in bonis Ab insolenti temperatam Laetitia, moriture Delli, A Seu maestus omni tempore vixens, Seu te in remoto gramine per dies Festos reclinatum be aria Interiore nota Falerni. Qua pinus ingens albaque populus 10 Umbram hospitalem consociare amant Ramis et obliquo laborat Lympha fugax trepidare rivo, Hue vina et unguenta et nimium breve» Flores amoenae ferre iube rosae, is Dum res et aetas et sororum Fila trium patiuntur atra. Cedes coemtis saltibus et domo Villaque flavus quam Tiberis lavit, Cedes et exstructis in altum 90 Divitiis potietur heres. Divesne prisco natus ab Inacho Nil interest an pauper et infima De gente sub divo moreris, Victima nil miserantis orci. 2S Omnes eodem cogimur, omnium Versatur urna serius ocius Sors exitura et nos in aeternum Exilium impositura cymbae.

N e sit ancillaè tibi amor pudori, Xanthia Phoeeu: prius insolentem

L I B E R II. Serva Briseis niveo colere Movit Achillem; 8 Movit Aiacem Telamone natum Forma captivae dominum Tecmessae; Arsit Atrides medio in triumpho Virgine rapta, Barbarae io Thessalo Tradidit Pergama

postquam cecidere turmae victore et ademtus Hector fessis leviora tolli Graiis.

Nescias an te generum beati Phyllidis flavae deoorent parente»: ìs Regium certe gente et penates Maeret iniquo«. Crede non iflam tibi de «celesta Plebe dilectam, neque sic fidelem, Sic lucro aversam potuisse nasci ao Matre pudenda. Brachia et vultum teretesqne suras Integer laudo 5 fuge suspicarì Cuiue octavum trepidavit netas Claudere lustrimi.

5

N o n d u m subacta ferre ingum valet C e r v i c e , nondum munia comparò

Aequare nec tauri mentis I n venerem tolerare pondus.

6 Circa virentes est animus tuae Campos iuvencae, nunc fluviis gravem Solantis aestum_, nunc in udo Ludere cum vitulis salicto Praegestientis. tolle cupidinem 10 Immitis uvae : iam tibi lividos Distinguet autumnus racemo*

Purpureo varius colore.

CARMINUM Iam te sequetur: currit enim ferox Aetas et illi, quos tibi demserit, 15 Apponet annos: iam proterva Fronte petet Lalage maritum Dilecta, quantum non Pholoe f u g a * , Non Chloris, albo sic humero nitejis, Ut pura nocturno renidet 20 L u n a mari Cnidiusve G y g e s : Quem si puellarum insereres choro, Mire sagaces falleret hospites Discrimen obscurum solutis Crinibus ambiguoque vultu.

6

S e p t i m i Gades aditure mecum et Cantabrum indoctum iuga ferre nostra et Barbaras Syrtes, ubi Maura seniper Aestuat u n d a ; 5 T i b u r Argeo positum colono S i t meae sedes utinam senectae, Sit modus lasso maris et viarum Militiaeque. Unde si Parcae prohibent iniquae, 10 Dulce pellitis ovibus Galaesi Flumen et regnata petam Laconi Rura Phalanto. Ille terrarum mihi praeter omnes Angulus ridet, ubi non Hymetto 1S Mella decedunt viridique certat Bacca V e n a f r o j V e r ubi lon'gum tepidasque praebet Iuppiter brumas, et amicus Aulon Fertili Baccho minimum Falernis 20 Invidet u v i s . Ille te mecum locus et beatae Postulant arces, ibi tu calentem

LIBER

II.

Debita sparges lacrima favillam Vatis amici.

o saepe mecum tempus in ultimum Dediicte Bruto militiae duce, Quis te redonavit Quiritem Dis patriis Italoque caelo, S Pompei meorum prime sodalium ? Cum quo morantem saepe diem mero Fregi coronatus nitentes Malobathro Syrio capillos. T e c u m Philippos et celerem fugam 10 Sensi relieta non bene parmula, Cum fracta virtus et minaces T u r p e solum tetigere mento. Sed me per hostes Mercurius celer Denso paventem sustulit aere; 15 T e rursus in bellum resorbens Unda fretis tulit aestuosis. Ergo obligatam redde Iovi dapem Longaque fessum militia latus Depone sub lauru mea, nec 20 Parce cadis tibi destinatis. Oblivioso levia Massico Ciboria exple, funde capacibus Unguenta de conchis. quis udo Deproperare apio coronas as Curatve myrto ? quem Venus arbitrum Dicct bibendi? non ego sanius Bacchabor Edonis: recepto Dulce mihi fur ere est amico.

Ulla si iuris tibi peierati P o e n a , Carine, nocuisset uncjuam,

C ARM1NUM Dente si nigro fieres vel u n o T u r p i o r ungui, Crederem: sed tu simul obligasti Perfidum votis caput, enitescis Pulchrior multo iuvenumque prodis Publica cura. Expedit matris cineres opertos Fallere et toto taciturna noctis Signa cum caelo gelidaque divos Morte carentes. Ridet h o c , incjuam., Venus ipsa, rident Simplices Nymphae ferus et Cupido Semper ardentes acuens sagittas Cote cruenta. Adde quod pubes tibi crescit omnis, Servitus cresc.it n o v a , nec priores Impiae teclum dominae relinquunt Saepe minati. T e suis matres metuunt ruvencis, T e senes parci miseraeque nuper Virgines nuptae, tua n s retardet Aura maritos.

JMon semper imbres nub ib us hispido» Manant in agros aut mare Caspium Vexant inaequales procellae Usque, ñeque Armeniis in oris, Amice Valgi, stat glacies iners Menses per omnes aut Aquilonibus Querceta Gargani laborant E t foliis viduantur orni: T u semper urges flebilibus modis Mysten ademtum, nec tibi vespero Surgente decedunt amores Nec rapidum fugiente solem.

LIBER

li.

A t non ter aevo functus amabilem Ploravit omnes Antilochum senex IS Annos, neque impubem parentes Troilon aut Phrygiae sorores Flevere semper, desine mollium Tandem querelarum, et potius nova Cantemus Augusti tropaea 20 Caesaris et rigidum Niphaten, Medumque flumen gentibus additum Victis minores volvere vertices, Intraque praescriptum Gelonos Exiguis equitare campis.

10

i v e c t i u s v i v e s , Licini, neque altum Semper urgendo neque, dum procellas Cautus horrescis, nimium premendo Litus iniquum. 6 Auream quisquís mediocritatem Diligit, tutus caret obsoleti Sordibus tecti, caret invidenda Sobrius aula. Saepius ventis agitatur ingens 10 Pinus, et celsae graviore casu Decidunt turres feriuntque surumoa Fulgura montes. Sperat infestis, metuit secundis Alteram sortem bene praeparatunt js Pectus. informes hiemes reducit Iuppiter, idem Summovet. non, si male nunc, et olim Sic erit: quondam citharae tacentem Suscitât musant neque semper arcum sa Tendit Apollo. Rebus angustia animosus atque Forti» appare; . sapiente! idem

36

CARMINUM Contrahes vento nimium secundo Turgida vela.

11

Quid bellicosus CantaTier et Scythes, Hirpine Quinti, cogitet Hadrià Divisus obiecto, remittas Quaerere, nec trepides in vtsum 6 Poscentis aevi pauca: fugit retro Levis iuvenlas et decor, arida Pellente lascivos amores Canitie facilemque somnum. Non semper idem floribus est honor 10 Vernis, necjue uno luna rubens nitet Vultu. quid aeternis minoremConsiliis animurn. fatigas? Cur non sub alta v e l platano vel hae Pinu iacentes sic temere et rosa 15 Canos odorati capillos, Dum licet, Assyriaque nardo

Potamus uncti? dissipât Euius Curas edaces. quis puer ocius Restinguet arden tis Falerni 20 Pocula praetereunte lympha? Quis devium scottimi eliciet domo Lyden ? eburna die age cum lyra Maturet, incomtam Lacaenae More comam religata nodo.

12

Nolis

longa f e r a e bella o

Numnntiae

Nec dirum Hannibalem nec Siculum mare Poeno purpureum sanguine mollibus Aptari citharae modis, ä

?íéc saevos Lapithas et nimium mero Hylaeum domitosqutí Hercúlea mana:

LIBER

n.

Telluris i u v e n e s , untie peiiculum Fulgens contremuit domus Saturni veteris: tuque pedestribus 10 Dices historiis praelia Caesaris, Maecenas, melius ductaque per vias R e g u m colla minacium. Me dulcis dominae Musa Licymniae Cantus, me voluit dicere lucidum is Fulgentes oculos et bene mutuis Fidum pectus amoribus, Quam nec ferre pedem dedeeuit choris Nec certare ioco nec dare brachia Ludentem nitidis virgiuibus sacro 20 Dianae Celebris die. N a m tu quae tenuit dives Achaemcnes Aut pingùis Phrygiae Mygdonias opes Permutare velis crine Licymniae Plenas aut Arabuin domos ? 2S Dum ilagrantia detorquet ad oscula Cervicem, aut facili saevitia negar, Quae poscente magis gaudeat eripi, Interdum rapere occupat.

13

l i l e et nefasto te posuit die, Quicumque primum, el sacrilega manu Produxit, arbos, in nepotum Perniciem opprobriumque p a g i ; s Ilium et parentis credideiim sui Fregisse cervicem et penetralia Sparsisse nocturno craore Hospitis; ille venena Colcha E t quicquid usquam concipitür nefas 10 T r a c t a v i t , agio qui statuit meo T e triste lignum, te caducum,, In domini caput immerentis.

38

CAKMINUM Quid quisque vitet nunquam homini satis Cautum est in horas: navita. Bosporum is Poenus perhorrescit neque ultra Caeca timet aliunde fata, Miles sagittas et celerem fuO"am O Parthi, catenas Parthus et Italum Robur; sed improvisa leti 20 Vis rapuit rapietque gentes. Quam paene furvae regna Proserpinae E t iudicantem vidimus Aeacum Sedesque discretas piorum et Aeoliis fidibus querentem as Sappho puellis de popularibus, E t te sonantem plenius aureo, Alcaee, plectro dura navis, Dura fugae mala, dura belli. Utrumque sacro digna silentio 30 Mirantur umbrae dicere; sed magis Pugnas et exactos tyrannos Densum humeris bibit aure vulgus. Quid mirum, ubi illis carminibus stupens Demittit atras bellua centipeps 35 Aures et intorti capillis Eu.menidum recreantur angues. o Quin et Prometheus et Pelopis paren» Dulci laborum decipitur sono, Nec curat Orion leones 40 Aut tímidos agitare lyncas..

14

•t'heu fugaces, Postume Postume, Labuntur anni, nec pietas moram Rugis et instanti senectae Afferet indomitaeque morti; 5 Non si trecenis quotquot eunt die«, Amice, places illacrimabilem

L I B E R TI. Plutona tauris, qui ter amplum Geryonen Tityonque tristi Compescit u n d a , scilicet omnibus io Quicumque terrae munere vescimur Enaviganda, sive reges Sive inopes erimus coloni. Frustra cruento Marte carebimus Fractisque rauci fluctibus Hadriae, 15 Frustra per autumnos nocentem Corporibus metuemus austrum. Visendus ater flumine languido Cocytus errans et Danai genus Infame damnatusque longi io Sisyphus Aeolides laboris. Linquenda tellus et domus et placens U x o r , neque harum quas colis arborum T e praeter invisas cupressos Ulla brevem dominum sequetur. is Absumet heres Caeouba dignior o Servata centum clavibus et mero Tinget pavimentum superbo, Pontiiicum potiore coenis.

15

l a m pauca aratro iugera regiae Moles relinquent, undique latius Extenta visentur Lucrino Stagna lacu, platanusque caelebs 5 Evincet ulmos. tum violaria et Myrtus et omnis copia narium Spargent olivetis odorem Fertilibus domino priori: T u m spissa ramis laurea fervido» 10 Excludet ictus, non ita Romuli Praesctiptum et intonsi Catonis Auspiciis v e t e i u m q u e norma.

40

CARMINUM)

Privatus illis census erat brevis, Commune m a g n u m : nulla decempedis IS Metata privatis opacam Porticus excipiebat arcton, Nec fortuitum spernere cespitem L e g e s sinebant, oppida publico S u m t u iubentes et deorum 20 T e m p i a novo decorare saxo.

16

Otium divos rogat in patena Prensus A e g a e o , simul atra nube» Condidit lunam neque certa fulgent Sidera nautis : S Otium bello furiosa T h r a c e , Otium Medi pharetra decori, G r o s p h e , non gemrnis neque purpura venale neque auro. N o n enim gazae neque consularis 10 S u m m o v e t lictor miseros tumultua Mentis et curas laqueata circum T e c t a volantes. Vivitur parvo b e n e , cui paternum Splendei in mensa tenui salinum, 15 Nec leves somnos timor aut cupido Sordidus aufert. Quid brevi fortes iaculamur aevo M u l t a ? quid terras alio calentes Sole mutamus ? patriae ouis exsul 20 S e quoque fugit ? Scandit aeratas vitiosa naves Cura nec turmas equitum relinquit, Ocior cervis et agente nimbos Ocior euro. 25 Laetus in praesens animus quod ultra est Oderit curare et amara lento

LIBER Temperet risu: Parte beatum.

II.

nihil est ab omni

Abstulit darum cita mors Achillem, 30 Longa Tithonum minuit senectus, E t mihi forsan tibi quod negarit Porriget hora. T e greges centum Siculaeque circum Mugiunt vaccae, tibi tollit hinnitum 35 Apta quadrigis equa, te bis Afro Murice tinctae Vestiunt lanae; mihi parva rura et Spiritum Graiae tenuem Camenae Parca non mendax dedit et malign um 40 Spernere vulgus.

17

V ur me querelis exanimas tuis? Nec dis amicum est nec mihi te prias Obire, Maecenas, mearum Grande decus columenque rerum. 5 Ah te meae si partem animae rapit Maturior v i s , quid moror altera, Nec carus aeque nec superstes Integer? ille dies utramque Ducet ruinam. non ego peiTidum 10 Dixi sacramentum : ibimus, ibimus, Utcunque praecedes, supremunx Carpere iter comités parati. Me nec Chimaerae spiritus igneae Nec si resurgat centimanus Gyas 15 Divellet unquam: sic potenti lustitiae placitumque Parcis. S e u libra seu me scorpius adspicit Formidolosus, pars violentior Natalis horae, seu tyrannus 20 Hesperiae caprieoinus unda»,

42

CARMINUM Utrumque nostrum incredibili modo Consentit astrum. te Iovia impio Tutela Saturno refulgens Eripuit volucrisque fati 35 Tardavit alas, cum populus frequens L«etum theatris ter crepuit sonum,: Me truncus illapsus cerebro Sustulerat, nisi Faunus ictum Dextra levasset, Mercurialium so Custos virorum: reddere victimas Aedemque votivam memento, Nos humilem ferîemus agnam.

18

Won ebur neque aureum Mea renidet in domo lacunar, Non trabes Hymettiae Premunt columnas ultima recisas a Africa, neque Attali Ignotus heres regiara occupavi, Nec Lacónicas mihi Trahiint honesta« purpuras clientae. At fides et ingeni io Benigna vena est, pauperemque dives Me petit: nihil supra Déos lacesso nec potentem amicum Largiora flagito, Satis beatus unicis Sabinis. 15 Truditur dies die, Novaeque pergunt interire Iunae. T u secanda marmora Locas sub ipsum funus et sepulcri Immemor struis domos so Marisque Baiis obstrepentis urges Summovere litora, Parum loouples continente ripa.

LIBER

II.

Quid quod usque proximos Revellis agri terminos et ultra 95 Limites clientium Saks avarus? pellitur paternos I n sinu terens deos E t uxor et vir sordidosque natos. Nulla ceitior tamen 30 Rapacis Orci sede destinata Aula divitem manet Heruin.

quid ultra t e n d i s ? aequa tellus

Pauperi recluditur Regtimque pueris, nec satelles Orci 35 Callidum Promethea Revexit auro captus: hie guperbuni Tantalum atque Tantali Genus coercet, hie levare functum Pauperem laboribus 40 Vocatus atque non vocatus- audit.

19

JtJacchum in remotis carmina ropibus Vidi docentem, credite posteri, Nymphasque discentes et aures Capripedum Satyrorum acutas. s Euoe recenti mens trepidai metu Plenoque Bacchi pectore turbidum Laetatur. euoe parce Liber, Parce gravi metuende thyrso. T a s pervicaces est mihi- Thyiadas 10 Vinique fontem lactis et uberes Cantare rivos atque truncis Lapsa cavis iterare mella, Fas et beatae coniugis additum Stellis honorem tectaque Penthex 11 Disiecta non leni ruina Thracis et exitium Lycurgi.

44

CARMINUM T u flectis amnes, tu mare barbarum, T u separatis uvidus in iugis Nodo coerces viperino ?o Bistonidum sine fraude crines. T u , cum parentis regna per arduum Cohors Gigantum scanderet impia, Rhoetum retorsisti leonis Unguibus horribilique mala, SS Quanquam choreis aptior et io ci 3 Ludoque dictus non sat idoneus Pugnae ferebaris, sed idem Pacis eras mediusque belli. T e vidit insons Cerberus aureo 30 Cornu decorum leniter atterens Caudam et recedentis trilingui o Ore pedes tetigitque crura.

20

N o n usitata nec tenui ferar Penna biformis per liquidimi aetliera Vates, neque in terris morabor Longius, invidiaque maior 5 Urbes relinquam. non ego pauperum Sanguis parentum, non ego, quem vocas, Dilecte Maecenas, obibo Nec Stygia cohibebor unda. lam iam residunt cruribus asperae 10 Pelles et album mulor in alitem Superne nascunturque leves P e r digitos humerosque plumae. Iam Daedaleo ocior Icaro Visam ge*nentis litora Bospori 11 Syrtesque Gaetulas canorus Ales Hypeiboreosque campos.

LIBER

II.

Me Colchus et qui dissimulât m e tu m Marsae cohortis Dacus et ultimi Noscent Geloni, me peritus 20 Discet Hiber Rhodanique potor. Absint inani funere neniae Luctusque turpes et querimoniae : Compesce clamorem ac sepulcri Mil te supervacuos honores.

Q. H O R A T I I C

A

R

M

LIBER 1

FLACCI I

N

TERTIUS.

O d i profanum vulgus et arceo : Favete Unguis: carmina non prius Audita Musarum sacerdos Virginibus puerisque canto. I Regum timendorum in proprio» greges, Reges in ipsos imperium est Iovis, Clari Giganteo triumpho, Cuncta supercilio moventis. Est ut viro vir latius ordinet tu Arbusta sulcis , hie generosior Descendat in campum petitor, Moribus hie meliorque fama Contendat, illi turba clientium Sit maior: aequa lege necessitas 15 Sortitur insignes et imos, Omne capax movet urna nomen. Destrictus ensis cui super impia Cervice pendet, non Siculae dapes Dulcem elaborabunt saporem, 80 Non avium citharaeque cantus Somnum reducent. somnus agrestium Lenis virorum non humiles domos Fastidit umbrosamque ripam, Non zephyris agitata T e m p e . 9i Desiderantem quod satis est neque Tumultuosum sollicitât mar», Nec saevus Arcturi cadentis Impetus aut orientis haedi,

U

LIBER

III.

N o n verberatae grandine vineae SO Fundusque m e n d a x , arbore nunc aquas C u l p a n t e , nunc torrentia agros S i d e r a , nunc hiemes iniquas. Contracta pisces aequora sentiunt Iactis in altum molibus: hue frequens 34 Caementa demittit redemtor C u m famulis dominusque terrae Fastidiosus: sed timor et minae Scandunt eodem quo dominus, neque Decedit aerata triremi et «0 Post equitem sedet atra cura. Quod si dolentem nec Plirygius lapis, Nec purpurarum sidere clariov Delinit u s u s , nec Falerna Vitis Achaemeniumque costum, 45 Cur invidendis postibus et novo Sublime ritu mollar atrium ? Cur valle permutem Sabina Divitias operosiores ?

A n g u s t a m amice pauperiem pati Robustus acri militia puer Condiscat et Parthos feroces V e x e t eques metuendus liasta ( Vitamque sub divo et trepidis agat I-n rebus, ilium e x moenibus hosticis Matrona bellantis tyranni Prospiciens et adulta virgo Suspiret, elieu, ne rudis agminum 10 Sponsus iacessat regius asperum T a c t u leonem, quem cruenta P e r medias rapit ira caedes. Dulce et decorum est pro patria m o r i : Mors et fugacem persequitur vitum,

OARMINUM IS Nee parcit imbellis iuventae Poplitibus timidoque tergo. Virtus repulsae nescia sordidae Intaminatis f u lo s e t h_o n o r i b u s*, N e c sumit ant ponit secures *0 A r b i t r i o p o p u l a r i s a u r a e . V i r t u s r e c l u d e n s i m m e r i t i s mori C a e l u m negata tentat iter v i a , C o e t u s q u e v u l g a r e s et u d a m Spernit humum fugiente penna. 2S E s t et fideli tuta s i l e n t i o M e r c e s : v e t a b o , q u i Cereria sacrum Vulgarit arcanae, sub isdem S i t trabibus f i a g i l e m v e m e c u m S o l v a t pliaselon : s a e p e D i e s p i t e r 3« N e g l e c t u s ince.sto addidit i n t e g r u m ; Raro antecedenlem scelestum Deseruit pede poena claudo.

I u s t u m et t e n a c e m p r o p o s i t i v i r u m N o n c i v i u m ardor p r a v a i u b e n t i u m , N o n v n l t i i s instantis t y r a n n i Mente quatit solida, neque auster, S D u x inquieti turbidus Hadriae, N e c f u l m i n a n t i s m a oo n a manus Iovis : S i f r a c t u s illabatur orbis, Impavidum ferient ruinae. H a c arte P o l l u x et v a g u s H e r c u l e s 10 K n i s u s arces attigit i g n e a s , Ouos inter A u g u s t u s recumbens P u r p u r e o bibit ore n e c t a r . Hac te m e r e n t e m , B a c c h e p a t e r , V e x e r e tiiires i n d o c i l i i u o« u m O IS C o l l o trahentes. hac Quirinus M a r t i s e q u i s A c h e r o n t a fugit,

tuae

LIBER

III.

Gratum eloquuta consiliantibua Iunone divis: Ilion, Ilion Fatalis incestusque iudex 20 Et mulier peregrina vertit In pulverem, ex quo destituit deos Mercede pacta Laomedon-, mihi Castaeque damnatum Minervae Cum populo et duce fraudulento. as Iam nec Lacaenae splendet adulterae Famosus hospes, nec Priami domus Periura pugnaces Achivos Hectoreis opibus refringit,. Nostrisque ductum seditionibus 30 Bellum resedit : protinus et graves Iras et invisum nepotera, Troica quem peperit sacerdos, Marti redonabo-; illum egó lucidas Inire sedes, ducere nectaris J5 Succos et adscribi quietis Ordinibus patiar deorum. Dum longus inter saeviat Ilion Romaraque pontus, qualibet exules In parte regnanto beati: «0 Dum Priami Paridisque busto Insultet armentum et catnlos ferae Celent inultae, stet Capitolium F u l g e n s , triumphatisque possit Roma ferox dare iura Médis. 46 Horrenda late nomen in ultimas Extendat oras, qua médius liquor Secernit Europen ab Afro, Qua tumidus rigat arva Nilus, Aurum irrepertum et sic melius situm, So Quum terra celât, spernere fortior Quain cogéré humanos in usus Omne sacrum rapiente dextia, HOBATIUS.

C

50

CARMINUM Quicumque m un do termifras obstititj Hunc tangat armis,' visere gestiens D o 65 Qua parte debacchentur ignes, Qua nebulae pluviique rores. Sed bellicosis fata Quiritibus Hac lege dico, n e nimium pii Rebusque fidentes avitae 60 Tecta velint reparare Troiae. Troiae renascens alite lugubri Fortuna tristi clade iterabitur, Ducente victrices catervas Coniuge me Iovis et sorore. G5 T e r si resurgat murùs aeneus Auctore Phoebo, ter pereat meis Excisus Argivis, ter uxor Capta virum puerosque ploret. Non hoc iocosae qonveniet lyrae. 70 Quo Musa tendis? desine pçrvipax Referre sermones deorum et Magna modis tenuare parvis.

4

O e s c e n d e cáelo et die a j e tibia Regina longum Calliope melos, Seu voce nunc mavis acuta, Sen fidibus citharaque Phoebi. £ Auditis an me ludit amabilis Insania? audire et videor pios Errare per lucos, amoenae Quos et aquae subeunt et aurae. Me fabulosae Vulture in Appulo 10 Altricis extra limen Apuliae Ludo fatigatumque somno Fronde nova puerum palumbes Texere, mirum quod foret omnibus, Quicumque celsae iiidum Acherontiae

LIBER

HI.

IS Saltusque Bantinos et arvura Pingue tenent humilis Forenti, Ut tuto a t atris corpore viperis Dormirem et ursis, ut premerer sacra Lauroque collataque myrto, 20 Non sine dis animosus infans. Vester, Camenae, vester in arduos Tollor Sabinos, seu mihi frigidum Praeneste, seu Tibur supinum, Seu liquidae placuere Baiae. 21 Vestris amicum fontibus et choris Non me Philippis versa acies retro, Devota non extinxit arbos, Nec Sicula Palinuros unda. Utcumque m e c u m v o s eritig, libens 30 Insanienteltt navita Bosporum Tentabo et urentes arenas Litoris Assyrii viator, Visam Britannos hospitibtóí feros E t laetum equino sanguine Concanum, 35 Visam pharetratos Gelonos E t Scythicum inviolatus amnem. Vos Caesarem altvim militia slinul Fessas cohortes reddidit oppidis, Finiré quaerentem labores 40 Pierio recreatis antro. Vos lene consilium et datis et dató Gaudetis almae. scimus ut impios Titanas immanemque turmam Fulmine sustulerit caduco, 45 Q u i terram inertein, qui mare temperat Ventosum et urbes regnaque tristia, Divosque mortalesque turbas Imperio regit unus aequo. Masnum illa terrorem intulcrat Iovi ÍO Fidens iuventus hórrida bracliiis,

C »

32

CARMIÑtM Fratresque tendentes opaco Pelion imposuisse Olympo: Sed quid Typhoeus et validas Mimas, Aut quid minaci Porphyrion statu, SS Quid Rhoetus evulsisque truncis Enceladus iaculator audax

Contra gonantem Palladis aegida Possent ruentes? hlnc avidus stetit Vulcanus, liinc matrona Iuno et CO Nunquam humeris positurus arcum, Qui rore puro Castalias lavit Crines solutos, qui Lyciae tenet Dmneta natalemque silvam, Delius et Patareus Apollo. 6S Vis consili expers' mole ruit sua, Vim temperatain di quoque provehunl I n maius; idem odere vires Omne nefas animo moventes. Testis mearum centimanus Gyas. 70 Sententiarum, notus et integrae Tentator Orion Dianae, Virgínea domitus sagitta. Iniecta monstris Terra dolet suis Maeretque partus fulmine luridum 7Í Missos ad Orcum; neo peredit Impositam celer ignis Aetnam, Incontinentis nec Tityi iecur Reliquit ales, nequitiae additus Custos; amatorem trecenlae 80 Pirithoum cohibent catenae..

5

C

V i x i puellis nuper idoneus E t militavi non sine gloria ; Nunc arma defunctumque bello Barbiton hic paries habebit,

S Laevum marinae qui Veneri« latus Custodii, hic hic ponite lucida Funalia et vectes et arcus Oppositis foribus minaces. 0 quae beatam diva tenes Cyprum et io Memphin carentem Sithonia nive, Regina, sublimi flagello T a n g e Chloen semel arrogantem.

27

Impios parrae recinentis omen Ducat et praegnans canis, aut ab agro Bava decurrens lupa Lanuvino Fetaque vulpes. t Rumpit et serpens iter institutum, S i per obliquum similis sagittae Terruit mannos. ego cui timebo Providus auspex, Antequam stantes répétât paludes 10 Iinbrium divina aivis imminentum,

UBEtt

HI.

Oscinem corvmn prece acsoltabo Solis ab ortu. Sis licet felix ubicwnqtip mavis, E t memor nostri, Galatea, vivas, IS T e q u e necodaevug vetat ire picus Nec vaga comix. Sed vides quanto trepidet tuniulttt Pronus Orion, ego quid sit ater Hadriae novi sinus et quid alb us 20 Peccet iapyx. Hostium uxores puerique caecos Sentiant motus oiientis austri et Aequoris nigri fremitum et treméwtes Verbere ripas. 28 Sic et Europe niveum doloso Credidit tauro latus et scatentem Belluis pontum mediasque fraudes Palluit audax. Nuper in pratis studiosa florum et SO Debitae Nymphis opifex coronae Nocte sublustrl nihil astra praetei Vidit et undas. Quae simul centum tetigit potentem Oppidis Creten, Pater o relictum 3S Filiae nomen pietasque, dixit, Vieta furore! Unde quo v e n i ? levis una mors est Virginum cufpae, vigilansne ploro Turpe commissum, ari vitiis carentem 40 Ludit imago Vana, quae porta fugiens eburna Somnium ducit? meliusne fluctug Ire per longos fuit, an repentes Carpere flores? 45 Si quis infamem mihi nunc iuveneum Dedat iratae, lacerare ferro et

CARMINUM Frangere enitar modo multum amati Cornua monstri. Impudens liqui patrio» penate», to Impudens orcum moror. o deorum Si quis haec audis, utinam inter errem Muda leones. Antequam turpis macies decentes Occupet malas, teneraeque succus manet Assaraci tellus, quam frigida parvi Findunt Scamandri flumina lubricvis et Simoisy 15 Unde tibi reditum certo subtemine Parcae Rupere, nec mater dotrmm caerula te ìevehet. lUip ornili BJalum vino cantuque levato, Deformis aegvimoniae ànlcibus allequiis.

LIBER. 14

M o l l i s inertia cur tantam diffuderit imis Oblivionem sensibus, Pocula Lethaeos u t si ducentia somnos Arente faace traxerim, 5 Candide Maecenas, occidis saepe rogando: Deus deus nam me vetat Inceptos, olim promissum carmen, iambos Ad umbilicum adducere. Non aliter Samio dicunt arsisse Bathyllo •10 Anacreonta Teium, Qui persaepe cava testudine flevit amorem Non elaboratum ad pedem. Ureris ipse miser : quodsi non pulchrior ignis Accendit obsessam Ilion, IS Gaude sorte tua; me libertina neque uno Content». Phryne macerat.

15

> 0 * e rat et cáelo fulgebat luna sereno Inter minora sidera, Cum tu m a p o r u m numen laesura deorum In verba iurabas mea, S Arctius atqne hederá procera adstringitur i l e * Lentis adhaerens brachiis, B u m pecori lupus, et nautis infestas Orion Turbarit hibernum mare, Intonsosque agitarit Apollinis aura capillos, 10 Fore hunc amorem mutnum. O dolitura mea multum vii-tute Neaera: Nam si quid in Fiacco viri est, Non feret assiduas potiori te dare lioctes, E t quaeret iratus parem : ìs Nec semel offensae cedet constantia formae, Si certus intrarit dolor. At tu, quicumque es felicior atqne meo nunc Superbus incedis malo, Sis pecore et multa dives tellure licebit, 20 Tibique Pactolus flnat, Nec te Pythagorae fallant arcana renati, Formaque vincas Nir«a,

109

ito

EPG90N Eheu translates alio maerebis amore» r Ast ego vicissim risero.

16

A l t e r a iam teritur bellis civilibus aetas, Suis et ipsa Roma viribus ruit: Quam neque finitimi valuerunt perdere Marsi Minacis aut Etrusca Porsenae manus, 5 Aemula nec virtus Capuae, nec Spartacus acer Novisque rebus infidelis Allobrox, Nec fera caerulea domuit Germania pube Parentibusque aboniinatus Hannibal; Impia perdemus devoti sanguinis aetas, 10 Ferisque rursus òccupabitur solum. Barbarus heu cineres insistet victor et urbera Eques sonante verberabit ungula, Quaeque carent ventis et solibus ossa Quirini, Nefas videre, dissipabit insolens. 15 Forte quid expediat communitei aut melior pars Malis carere quaeritis laboribus : Nulla sit hac potior seotentia, PhocaeQnjm Velut profugit exsecrata civitas Agros atque lares patrios, habitandaque fan» »0 Apris reliquit et rapacibus lupis, Ire pedes quocumque fevent, quocumque per Onda Notus vocabit aut protervus Alricus. Sic placet, an melius quis habet suadere? secunda Ratem occupare quid moramur alite ? 15 Sed imemus in haec : simul imis s.axa renarint Vadis levata, ne redire sit nefas; Neu conversa doraum pigeat dare lintea, quando Padus Matina laverit cacumina, In mare seu celsus procurrerit Apenninus, 30 Novaque monstra iunxerit libidine Mirus amor, iuvet ut tigres subsidere cervia, Adulteretur et columba miluo, Credula nec flavos timeant armenta leones, Ametque salsa levis hircus aequora. 9$ Haec et quae poterunt reditus abscindere dulces Eamus omnis exsecrata civitas,

LIßER, Aut pars indocili melior grege ; mollis et ex»pes Inominata perprimat cubilia* Vos quibus est virtus, muliebrem tollite luctum, 40 Etrusca praeter et volate litora. Nos manet Oceanus circumvagus arva beata; Petamus arva divites et Ínsulas, Reddit ubi cererem tellus inarata quotannis E t imputata floret usque vinea, 45 Germinat et nunquam fallentis termes olivae, Suamcjue pulla ficus ornat arborem ; Mella cava manant ex ilice, montibus altis L e v i s crepante lympha desilit pede. Illic iniussae veniimt ad mulct ra capellae, 10 Refertque tenta grex amicus libera; Nec vespertinus circumgemit ursus ovile, Ñeque intumescit alta viperis humus. Pluraque felices mirabimur: ut ñeque largi» Aquosus eurus arva radat imbribus, SS Pinguia nec siccis urantur semina glebis, Utrumque rege temperante caelituni. Non hue Argoo contendit remige pinus, Neque impudica Colchis intulit pedein ; Non hue. Sidonii torserunt cornila nautae, 00 Laboriosa nec cohors Ulixei. Nulla nocent pecori contagia, nullius astri Gregem aestuosa torret impotentia. luppiter ilia piae secrevit litora genti, Ut inquinavit aere tempus aureum ; OS Aerea dehinc ierro duravit saecula, quorum Piis secunda vate me datur i uo" a . 37

l a m iam efficaci do manus scientiae S u p p l e x et oro regna per Proserpinae, P e r et Dianae non movenda numina, Per atque libros carminum valentium s Refixa caelo devocare sidera, Canidia, parce vocibus tandem sacris Citumque retro solve solve turbinem. Movit nepotem T e l e p h u s Nereium

112

EPODON

In quem superbns ordinarat agmina 10 Mysorum et in quem tela acuta torserat, Unxere matres Iliae addictum feris Alitibus atque canibus homicidam Hectorero, Postquam relictis moenibus rex procidit l i e u pervicacis ad pedes Achillei. 15 Setosa duris exuere pellibus Laboriosi remiges Ulixei Volente Circa membra ; tunc mens et sonus Relapsus atque notus in vultus honòr. Dedi satis superque poenarum tibi, 20 Amata nautis multum et institoribus. Fugit iuventas, et verecundus color Reliquit ora pelle amicta lurida, T u i s capillus albus est odoribus, Nullum ab labore me reclinai otium ; 25 Urget diem nox et dies noctem, neque est Levare tenta spiritu praecórdia. Ergo negatuin vincor ut credam miser, Sabella pectus increpare- carmina, Caputque Marsa dissilire nenia. 30 Quid ainplius v i s ? o mare, o terra, ardeo Quantum neque atro delibutus Hercules Nessi cruore, nec Sicana fervida Furens in Aetna fiamma ; tu, donee cinii Iniuriosis aridus ventis ferar, 35 Cales venenis officina Colchicis. Quae finis aut quod me manet stipendium? Effare; iussas cum fide poenas luam, Paratus expiare, sen poposceris Centum iuvencos, sive mendaci lyra 40 Voles sonari, tu pudica, tu proba Perambulabis astra sidus aureum. Infamis Helenae Castor offensus vice, Fraterque magni Castoris, vieti prece Ademta vati reddidere lumina: *t E t tu, potes nam, solve me dementia, 0 nec paternis obsoleta sordibus, Neque in sepulcris pauperum prudens ami)» Novendiale« dissipare pulveres.

LIBER. Tibi îiospitale pectus et purae matins, so Tuusqne venter Pactumeius, et tuo Cruore rubros obstetrix pannos lavitUtcuroque ibrtis exsilis puerpera. Quid obseratis auribus fundis preces? Non saxarnudis., surdiora navitis SS Neptunus alto tundit hibernus salo. Inultus ut tu risçris Cotyttia Vulgata, sacrum liberi Cupldinis, Et Esquilini pontifex venefici Impune ut urbem nomine implèris meo? 60 Quid pfoderat dïtasse Pelignas anus, Velocmsvo miscuisse toxicuin ? Sed tardiora fata te votis manent; Ingrata misero vita ducenda est in ho« Novis ut usque suppetas laboribus. SS Optat quieterà Pelopis infidi pater, Egens benignae Tantalus semper dapis, Optat Prometheus obiiga'us àliti, Optat suprèmo collocare Sisyphus In monte saxum; sed vetant leges Idvis. 70 Voles modo altis desilire turribiis, Modo ense pectus Norico te eludere, Frustraque vincla gutturi nectes tuo Fastidiosa tristis aegrimonia. Vectabor humeris tilnc ego inimicis eques, M Meaeque t^rra cedet insolentiae. An quàe movere cereas imagines, Ut ipse nosti curiosus, et polo Detipere lunam vocibus possim meis, Possim crematos excitare mortuos 80 Desiderique temperate pocula, Plorem artis in te nil agentis exittìm?

313

Q. H O R A T I I S

A

T

I

R

A

FLACCI R

U

M

L I B E R PRIMUS. I

Q u i fit, Maecenas, u t nemo, quam sibi sortesi Seu ratio dederit seu fors obieperit, ilia Contentus vivat, laudet diversa sequçntes ? O fortunati mercatores ! gravi» annis Miles ait multo iam fractus membra labore. Contra mercator, navim iajiantibus austris: Militia est potior, quid e n i m ? concurritur: h orai Momento aut cita mors Tenit aut victoria laeta. Agricolam laudat iuris le'gumque peritus, 10 Sub galli cantum consultor ubi ostia puisât. Ille dati? vadibus qui rure extractus in urbem est, Solos felìces viveri tes clamat in urbe. Cetera de genere hpc, adeo sunt multa, loquacem Delassare valent Fabium. ne te morer, audi is Quo rem deducam. si qui; deus, E n ego, dicat, Iam faciam quod vultis: eris tu, qui modo miles, Mercator; tu, consultus modo, rusticus: hipc vos, Vos hinc mutatis disoedite partibus. eia. Quid statis ? — nolint. atqui Ucet esse beatig. so Quid causae est merito quin illis Iuppiter ambas Iratus buccas inflet neque se fore posthac Tarn facilem dicat, votis u t praebeat a u r e m ? Praeterea ne sic u t qui ioculafia ridens Percurram : quanquam ridentem dicere v e r u m 25 Quid vetat? ut pueris olim dant crustula blandi Doctores, elementa velint ut discere p r i m a : Sed tamen amoto quaeramus seria ludo, llle gravem duro terram qui vertit aratro, Periidus hic caupo, miles nantaeque per omne so Audaces mare qui currunt, hac mente Iaboreur»

SATIRARUM

LIBER

I.

115

Sese ferre, senes ut in otia tuta recedant, Aiunt, quum sibi sint congesta cibaria : gicut Parvula, nam exemplo est, magni formica labori* Ore trahit quodcumque potest atcjue addit acervo, 35 Quem struit, haud ignara ac non incauta futuri. Quae, simul inversum contristai Aquarius annum, Tion usquarri prorepit et illis utitur ante Quaesitis sapiens, quum te neque fervidus aestus Demoveat lucro, neque hiems, ignis, mare, fezium, 40 Nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter. Quid iuvat immensuin te argenti pondus et auri Furtim defossa tim dum deponere terra? Quod si comminuas, vilem redigatur ad asseuj. At ni id fit, quid habet pulchri constructus aoervus? 45 Millia frumenti tua triverit area centum, Non tuus hoc capiet venter plus ac meui; ut si Reticulum panis venales inter onusto. Forte vehas humero, nihilo plus accipias quam Qui nil portarit. vel die quid referat intra tu Naturae fines viventi, ìugeva centum an Mille aret? at suave est ex magno tollere acervo. Dum ex parvo nobis Untumdem haurire relinquas, Cur tua plus laude« cumeris granaria nostri« ? Ut tibi si sit opus liquidi non amplius urna &g Vel cyatho et dicas : magno de iluniine malim, Quam ex hoc fonticulo tantumdem sumere, «o fit Plenior ut si quos delectet copia iusto, Cum "ripa simul avulso« ferat Aufidus acer. At qui tantuli eget quanto est opus, is neque limo DO Turbatam haurit aquam, neque vitam amittit in undis. At bona pars hominum decepta cupidine falso, Nil satis est, inquit, quia tanti quantum habeas sis. Quid facias illi? iubeas miserum esse, liberaler Quatenus id facit. ut quidam memoratur Athenia 65 Sordidus ac dives, populi contemnere voces Sic solitus: populus me sibilai, at mihi plaudo Ipse domi, simul ac nummos contemplo! in arca. Tantalus a labris sitiens fugientia captat Flumina . . . . quid rides ? mutato nomine de te TO Fabula narratili: congesta undique saccis

11«

TIRARUM

Indormia iohians, et tanquam parcere sacria Cogeris aítt pictis tan'quam gaudere tabellis. Nescis quo va]eat nummus, quem praebeat usum. Pañis ematur, olus, vini sfextarius, adde 7S Quis humana sibi doleat natura negatis» An vigilare metu exanimem, noctesque diesquB Formidare malos fures, incendia, servos, Ne te compilent furientes, hoc invat? fio rum Semper ego optarim pauperrimus esse bonorum. 80 At si condoluti tentatimi frigore corpus, A u t aljus casus lecto te adilxit; habes qui Adsideat, fomenta paret, medicum roget, ut te áuscitet ac natis reddat carisque propinquis. Non uxor salvum te vult, non filius; o i i n c s ?5 Vicini oderunt, noti ; pueri atque puellae. Miraris, quum tu argento post omnia ponas, Si nemo praestet quem non merearis amore tu? A t si cognatós, nullo natura labore Quos tibi dat, retiñere velis servoreqiife amicos, 90 Iní'elix operam peídas : ut si quis aselium In campo doceat parentem currere frenis. Denique sit finis quaerendi, quumque habeas plus, Pauperism metuas minus et finire Iaborem Incipias, parto quod avebas, ne Facias quod OS Ummidius quidam : non longa est fábula : dives U t taetiretur nummos, ita sordidua u t se Non unquam seivo melius vestirei, ad usque Sur Vernum tempus ne se penuria victua Opprimeret metuebat. at hunc liberta securi lboDivisit medium, fortissima Tyndaridarum. Quid mi igitur suades? ut vivam Maenius? aut si* Ut Nomcntanus? pergis pugnantia secum Prontibus adversis coinponere: non ego avarum Quùm veto te fieri, vappam iubeo ac nebulonem. 105Est inter Tahain quiddam socerumque Viselli. Est modus in rebus, sunt certi denique fines, Q'uos altra citraque nequit consistere rectum, llluc unde abii redeo. nemon' ut avaras Se probet, ac potius l.iudet diversa sequentea; iioQuodque sirena capella gerat distentius über,

L I B Kit

I.

117

T a b e s c a t ; neque se maiori panperiorum T u r b a e comparât, hunc atque hunc superare laboret. Sic festinanti semper locupletior obstat: U t quum carceribus missos rapit ungula currus, llSlnstat ecjuis auriga suos vincentibus, ilium Praeteritum temnens extremes inter euntem. Inde fit ut raro, qui se vixisse beatum Dicat' et exacto coutcntus tempore vita Cedat uti conviva satur, reperire queamus. l i u l a m satis est. ne me Crispini scrinia lippi Compilasse putes, v e r b u i » non amplius addam.

2

A m b u b a i a r u m collegia, pharmacopolae, Mendici, mimae, balatrones, hoc genus omne Maestum ac sollicitum ^st cantoris morte T i g e l l i : Quippe benignus erat. contra hie, ne prodigus esse S Dicafur metuens, inopi dare nolit amico, Fri^us quo duramque famem propellere possit. Hunc si perconteris, avi cur atque parentis Praeclaram ingrata stringai malus ingluvie rem, Omnia conductis coemens obsonia n u m m i s : IO Sordidus atque animi quod parvi nolit haberi, Respondet. laudatur ab his, culpatur ab illis. Fufidius vappae famam timet ac nebulonis, D i v e s agtis, dives positis in fenore nummis l Quinas hic capiti mercedes exsecat, atque 1S Quanto perditior quisque est, tanto acrius u r g e t ; Nomina sectalur, modo sumta veste virili, S u b patribus duris tironum. Maxime, quis non, Iuppiter ! exclamat, simul atque audivit. at iti se Pro quaestu sumtum facit l)ic. v i x credere possi», 20 Qua1*1 sibi non sit amicus, ita ut pater ille, Terenti Fabula quem miserum gnato vixisse fugato Inducit, non se peius cruciaverit atque lue. S i quis nunc quaerat: quo res hacc pertinet? ì l l u c : D u m vitant stulti vitia, in contraria currunt. as Malthinus tunicis demissis ambulai; est qui Inguen ad obscaenum subductis usque facetus. PastiUos Rulìllus olet, Gargonius liircum.

118

S A T I R A R U M

N i l medium esf. sunt qui nolint tetigisse nisi illas. Qiiarum subsuta talos tegat instita v e s t e , 10 Contra alius nul'lam nisi olenti in fornice stantem. Quidam notus homo quum exiret fornice, maçte Virtute esto, inquit sententia dia Catonis: Nam simul ac venas inflavit tetra libido, Hue luvenes aequum est descendere, non aliénas M P e r m o l e r e uxores. Nolim laudarier, inquit, S i c me, mirator cunni Cupiennius albi. Audire est operae pretiuin, procedere recte Qui moechos non vultis, ut omni parte laborent, U t q u e illis multo corrupta dolore voluptas 40 Atque h a e c rara cadat dura inter saepe perieli^ Hic se praecipitem tecto dédit; ille ilagellis Ad mortem caesus ; fugiens hic decidit acrem Praedonum in t u r b a m ; dédit hic pro corpore nuuirnos ; H u n e perminxerunt calones; quin etiam illud «S Accidit, ut quidam testes caudamque salacem D e m e t e r e t ferro, iure o m n e i . Galba negabat. T u t i o t at quanto m e r x est in classe secunda, Libertinarum dico : Sallustius in quas Non minus insanii quam qui moechatur, at hic si,

Astuta ingenuum vulpes imitata leonem. Ne quis humasse velit Aiacem, Atrida, vetas c u r ? Rex sum. nil ultra quaero plebeius. et aequam Rem imperito, ac si cui videor non iustus, inulto muDicere quod sentit permitto. Máxime regain, Di tibi dent capta classem deducere Troia. Ergo consulere et mox respondere licebit? Consule. Cur Aiax heros ab Achille secundus Putescit, toties servatis clarus Achivis, 105 Gaudeat ut populus Priam i Priamusque inhumato, Per quem tot iuvenes patrio caruere sepulcro? Mille ovinm insanus morti dedit, inclytum Ulixen Kt Menelaum una mecum se occidere clamans. T u quum pro vitula statuis dulcem Aulide natam

m

SATIRARUM

200 Ante aras spargisque mola caput improbe salsa, Rectum animi servas? quorsum? Insanus quid enim Aiax Fecit, quum stravit ferro pecus? abstinuit v i m Uxore et gnato : mala multa precatus Atridis, Non ille aut Tencrum aut ipsum violavit Ulixen. 205 Veruni ego ut liaerentes adverso litore naves Eriperem pvudens placavi sanguine divos. Nempe tuo furiose. Meo, sed non furiosus. Qui species alias veri scelerisque tumultu Permixtas capiet, commotus habebitur, atque 2ioStultitiane erret nihilum distabit an ira. Aiax quum immeritos occidit desipit agnos: Quum prudens scelas ob titulos adinittis inanes, Stas animo, et purum est vitio tibi, quum tumidum est c o r ? Si quis lectica nitidam gestare amet agnam, 215 Huic vestem, ut gnatae, paret ancillas, paret aurum, Rufam aut Pusillam appellet fortique marito Destinet uxorem; interdicto huic omne adimat ius Praetor, et ad sanos abeat tutela propinquos. Quid ? si quis gnatam prò muta devovet agna, 22ulnteger est animi ? ne dixeris. ergo ubi prava Stultitia, hic summa est insania: qui sceleratus, E t furiosus erit: quem cepit vitrea fama, Hunc circumtonuit gaudens Bellona cruentis. Nunc age luxuriam et Nomentanum arripe mecum: 22SVincet enim stultos ratio insanire nepotes. Hic simul accepit patrimoni mille talenta, Edicit, piscator uti, pomarius, auceps, Unguentarius ac T u s c i turba impia vici, Cum scurris fartor, cum Velabro omne macellum 230 Mane domum veniant. qui quum venere frequentes, Verba facit leno: Quidquid mihi, quidquid et horum Cuique domi est, id crede tuum et v e l nunc pete vel cras. Accipe quid contra iuvenis responderit aequus : In nive Lucana dormis ocreatus, ut aprum 235 Cenem ego. tu pisoes hiberno ex aequore verris. Segnis euo indignus ciui tantum possideam. aufer.

LIBER

II.

153

S u m e tibi decies. tibi tantumdem. tibi triplex, Unde uxor media currit de nocte vocata. Filius Aesopi detractam ex aure Metellae, 240Scilicet ut decies solidum absorberet, aceto Diluit insignem baccam: qui sanior, ac si Illud idem in rapidum flumen iaceretve cloacam? Quinti progenies Arri, par nobile fratrum, Nequitia et nugis pravorum et amore gemellum, 245Luscinias soliti impenso prandere coemtas, Quorsum abeant? saniti' creta an carbone notandi? Aedificare casas, plostello adiungere mures, Ludere par impar, equitare in arundine longa Si quem delectet barbatum; amentia verset. 250 Si puerilius his ratio esse evincet amare, Nec quidquam diiTerre, utrumne in pulvere, trimus Quale prius, ludas opus, aji meretricis amore Sollioitus plores ; quaero, faciasne quod olim Mutatus Polemo? ponas insignia morbi, 255 Fasciola«, cubital, focalia, potus ut ille Dicitur ex collo furtim carpsisse coronas, Postquam est impransi correptus voce magistri? Porrigis irato puero quum poma, recusat ; Sume Catelle ; negat : si non des, optot : amatoc 26cExclusus qui distat, agit ubi secum, eat an n o n , Quo rediturus erat non arcessitus, et haeret Invisis foribus? Ne nunc, quum m e vocat nitro, Accedam ? an potius mediter finire dolores ? Exclusit; revocai, redeam? non, si obsecret. ecce 265Servus non paullo sapientior: 0 here, quae res Nec modum habet neque consilium, ratione modoque Tractari non vult. in amore haec sunt mala, bellum, .Pax rursum : haec si quis tempestati prope ritu Mobilia et caeca fluitantia sorte laboret 27oReddere certa sibi; niliilo plus explicet ac si Insanire paret certa ratione .modoque. Quid ? quum Picenis excerpens semina pomls Gaudes, si cameram percusti forte, penes te es ? Quid? quum balba feris annoso verba palato, »75Aedificante casas qui sanior? adde ciuor;;m Stultitiae atque ignem gladio scrutare modo, inquam.

154

SATIRARUM

Hellade pereussa Marius quum praecipitat se, Cerritus fuit ? an commotae crimine mentis Absolves hominem et sceleris damnabis eundem, aaoEx more imponens cognata vocabula rebus ? Libertinus erat, qui circum compita siccus Lautis mane senex manibus currebat et, Unum (Quid tam magnum? addens) unum me surpite morti, Dis etenim facile est, orabat; sanus utrisque aesAuribus atque oculis. mentem nisi litigiosus Exciperet dominus, quum venderei, hoc quoque vulgus Chrysippus ponit fecunda in gente Meneni. luppiter, ingentes qui das adimisque dolores, Mater ait pueri menses iam quinque cubantis, 200 Frigida si puerum quartana reliquerit, ilio Mane die, quo tu indicis ieiunia, nudus In Tiberi stabit. Casus medicusve levarit Aegrum ex praecipiti, mater delira necabit In gelida fixum ripa, febrimque reducet. 295Quone malo mentem concussa? timore deorum. Haec mihi Stertinius, sapientum octavus, amico Arma dedit, posthac ne compellarer inultus. Dixerit insanum qui me, totidein audiet atque Respicere ignoto discet pendentia tergo. SCoStoice, post damnum sic vendas omnia pluris, Quam me stultitiam, quoniam non est genus unum, Insanire putas ? ego nam videor mihi sanus. Quid ? caput abscissum manibus quum portat Agaut Gnati infelicis, sibi tum furiosa videtur ? 305 Stultum me fateor, liceat concedere veris, Atque etiam insanum; tantum hoc edissere, quo me Aegrotare putes animi vitio. Accipe: primum Aedificas, hoc est longos imitaris, ab imo Ad suiMinm totus moduli bipedalis ; et idem 310 Corpore maiorem rides Turbonis in armis Spiritum et incessum : qui ridiculus minus ilio ? An quodcumque facit Maecenas, te quoque verum est, Tantum dissimilerei et tanto certare minorem? Absentis ranae pullis vitali pede pressis, 315 Unus ubi effugit, matri denarrat, ut ingens Bellua cognatos eliserit. ilia rogare:

L I B E R II.

155

Q u a n t a n e ? num tantum, suiTIans se, magna f u i s s e t ? Maior dimidio. Num tantum ? quum magis atque S e magis inflaret ; Non si te ruperis, inquit, SioPar eris. haec a te non multum abludit imatjo. Adde poemata nunc, h o c est, oleum adde c a m i n o ; Quae si quis sanus facit, et sanus facies tu. Non dico horrendam rabiem. Iam desine. Cultum Maiorem censu. T e n e a s Damasippe tuis te. 325 Mille puellarum, puerorum mille furores. 0 maior tandem parcàs insane minori.

l i n d e et quo Catius? Non est mihi tempus aventi P o n e r e signa novis praeceptis, qualia vincant Pythagoran Anytique reum doctumque Platona. P e c c a t u m fateor, quum te sic tempore l a e v o S Interpellarim ; sed des veniam bonus oro. Quod si interciderit tibi nunc aliquid, repetes inox, S i v e est naturae h o c sive artis, mirus utroque. Quin id erat curae, quo pacto cuncta tenerem, Utpote res tenues tenui sermone peractas. 10 E d e hominis nomen, sitnul et Romanus an hospes. Ipsa memor praecepta canam, celabitur auctor. L o n g a quibus facies ovis erit, illa m e m e n t o , Ut succi melioris et ut magis alma rotundis, P o n e r e ; namque marem cohibent callosa vitellum. 15 Caule suburbano qui siccis crevit in agris Dulcior, irriguo nihil est elutius horto. S i vespertili us subito te oppresserit hospes, Ne gallina malum responset dura palato, Doctus eris vivam musto mersare Falerno ; j o Hoc teneram faciet. pratensibus optima fungis Natura est, aliis male creditur. ili e sulubres Aestates peraget, qui nigris prandia moris F i n i e t , ante gravem quae legeiit arbore solem. Aufulius forti mibcebat niella Falerno, 25 Mendose ; quoniom vacuis comniittere veni» Nil nisi lene decet leni praecordia mulso Prolueris melius, si dura morabitur alvus, Mitulus et viles pellent obstantia conchae

156

SATIRA RUM

E t lapathi brevis herba, sed albo non sine Coo. 30 Lubrica nascentes implent conchylia lunae; Sed non omne mare est cenerosae fertile testae. Murice Baiano melior Lucrina peloris, Ostiea Circeiis, Miseno oriuntur echini, Pectinibus patulis iactat se molle Tarentum. 35 Nec sibi cenarum quivis temere adroget artem, Non prius exacta tenui ratione saporum. Nec satis est cara pisces averrere mensa Ignarum, quibus est ius aptius et quibus assis Languidus in cubitum iam se conviva reponet. «0 Umber et iligna nutritus glande rotundas Curvet aper lances carnem vitantis inertem; Nam Laurens malus est, ulvis et arundine pinguis. Vinea submittit capreas non semper edule». Fecundae leporis sapiens sectabitur armos. 45 Piscibus atque avibus quae natura et foret aetas, Ante meum nulli patuit quaesita palatum. Sunt quorum ingenium nova tantum crustula promit. Nequaquam satis in re una consumere curam; Ut si quis solum hoc mala ne sint vina Iaboret, SO Quali perfundat pisces securus olivo. Massica si cáelo suppones vina sereno, Nocturna si quid crassi est tenuabitur aura, E t decedet odor nervis inimicus ; at illa Integrum perdunt lino vitiata saporem. 55 Surrentina vafer qui miscet faece Falera» Vina, columbino limum bene colJigit ovo, Quatenus ima petit volvens aliena vitellus. Tostis marcentein squillis recreabis et Afra Potorem cochlea, nam lactuca innatat acri 60 Post vinum stomacho ; perna magis ac magis hillis Flagitat i ni mors us refici, quin omnia malit, Quaecumque immundis fervent aliata popinis. Kst operae prelium duplicis pernoscere iuris Naturam. simplex e dulci constat olivo, G5 Quod pingui miscere mero muriaque decebit Non alia quam qua Byzantia putuit orca. Hoc ubi confusum sectis inferbuit herbis Cor"cioque croco sparsum stetit, insuper addes

LIBER

II.

157

Pressa Venafranae quoti bacca remisit olivae. 70 Picenis cedunt pomis Tiburtia succo; Nam facie praestant. Venucula convenit ollis, Rectius Albanam fumo duraveris uvam. Hanc ego cum malis, ego faecem primus et allec, Primus et invenior piper album cum sale nigro 75 Incretum puris circumposuisse catillis. Immane est vitium, dare millia terna macello Angustoquc vagos pisces urgere catino. Magna movet stomaclio fastidia, seu puer unctis Tractavit calicem manibus, dum frusta ligurrit, 80 Sive gvavis veteri cralerae limus adhaesit. Vilibus in scopis, in mappis, in scobe quantus Consistit sumtus? ne^leotis, ingens. O ' flagitium O o T e n ' lapides varios lutulenta radere palma, E t Tyrias dare circum illota toralia vestes, 85 Oblitum quanto curam sumtumque minorem Haec habeant, tanto reprehendi iustius illis, Quae nisi divitibus nequeant contingere mensis? Docte Cati, per amicitiam divosque rogatus, Ducere me auditum perges quocumque memento. 90 Nam quamvis memori referas niihi pectore cuncta, Non tamen interpres tantumdem iuveris. adde Vultum habitumque hominis, quem tu vidisse beatus Non magni pendis, quia contigit ; at milii cura Non mediocris inest, lontes ut adire remotos 95 Atque haurire queam vitae praecepta beatae. 5

H o c quoque, Tiresia, praeter narrata petenti Responde, quibus amissas reparare queam ves Artibus atque modis. quid rides ? Iamne doloso Non satis est Ithacam revehi patriosque penates 5 Adspicere ? O nulli quidquam mentite, vides ut Nudus inopsque domum redeam, te vate, neque illic Aut apotheca procis intacta est aut pecus: atqui E t genus et virtus nisi cum re vilior alga est. Quando pauperiem missis ambagibus horres, 10 Accipe qua ratione queas ditescere. t u r d u s Sive aliud privum dabitur tibi, devolet illuc,

158

8ATIRARUM

Res ubi magna nitet, domino s e n e ; dulcia poma E t quoscumque feret cultus tibi fundus honores, Ante larem gustet venerabilior lare d i v e s ; 15 Q u i quamvis periurus erit, sine gente, cruentus Sanguine fraterno, fugitivus, ne tarnen illi T u comes exterior, si postulet, -ire recuses. Utne tegam spurco Damae latus? haud ita Troiae Me gessi certans semper melioribus. Ergo 20 Pauper eris. Fortem hoc animum tolerare iubebo; E t quondam maiora tuli. T u protinus unde Divitias aerisque ruam die augur acervos. Dixi equidem et dico: captes astutus ubique Testamenta senum, neu, si vafer unos et alter 35 Insidiatorem praeroso fugerit bamo, Aut spem deponos aut artem illusus omittas. Magna minorve foro si res certabitur olim ; Vivet uter locnplcs sine gnatis, iinprobus, ultro Qui meliorem audax vocet in ins, illius esto 30 Defensor; fama civem caussaque priorem Sperne, domi si gnatus erit fecundave coniux. Quinte, puta, aut Publi, gaudent praenomine mollet Auriculae, tibi me virtus tua fecit amicum; Ius anceps novi, caussas defendere possum; 35 Eripiet quivis oculos citius mihi, quam te Conterntum cassa nuce pauperet; haec mea cura esl Ne quid tu perdas, neu sis iocus. Ire domum atque Pelliculam curare iube; fi cognitor ipse, Persta atque obdura, seu rubra canicula findet 40 Infantes statuas, seu pingui tentus omaso Furius hibernas cana nive conspuet Alpes. Nonne vides, aliquis cubito stantem prope tangens Inquiet, ut patiens, ut amicis aptus, ut a c e r ? Plures adnabunt thunni, et cetaria crescent. 45 Si oui praeterea validus male filius in re Praeclara sublatus aletur; ne manifestum Caelibis obsequium nudet te, leniter in spem Adrepe officiosus, ut et scribare secundus Heres et, si quis casus puerum egerit Oreo, 50 In vacuum v e n i a s : perraro haec alea fallit. Qui testamentum tradet tibi cumque legendum,

L I B E R n.

159

Abnùere et tabulas a te removere memento, Sic tarnen ut limis rapias, quid prima secundo Cera velit versu; solus multisne coheres, SS Veloci percurre oculo. plerumque recoctus Scriba ex quinqueviro corvum deludet hiantem, Captatorque dabit risus Nasica Corano. Num fuvis an prudens ludis me obscura canendo? 0 Laertiade, quidquid dicam, aut erit aut n o n : 60 Divinare etenim magnus mihi donat Apollo. Quid tamen ista velit sibi fabula, si licet, ede. Tempore, quo iuvenis Parthis horrendus, ab alto Demissum genus Aenea, tellure marique Magnus erit, forti nubet procera Corano 65 Filia Nasicae, metuentis reddere soldum. T u m gener hoc faciet : tabulas socero dabit atque Ut lesat orabit:i multum Nasica negatas o t> Accipiet tandem et tacitu^ leget, invenietque Nil sibi legatum praeter plorare suisque. 70 Illud ad haec iubeo : mulier si forte dolosa Libertusve senem delirum temperet, illis Accedas socius; Iaudes, lauderis ut absens. Adiuvat hoc quoque, sed vincit longe, prius ipsum Expugnare caput, scribet mala carmina vecors: 75 Laudato, scortator erit : cave te roget ; ultro Penelopam facilis potiori trade. Putasne, Perduci poterit tam frugi tamque pudica, Quam nequiere proci recto depellere cursu? Venit enim, magnum donandi parca, iuventus, 80 Nec tantum Veneris quantum studiosa culinae: Sic tibi Penelope frugi est, quae si semel uno De sene gustarit tecum partita lucellum, Ut canis a corio nunquam absterrebitur uncto. Me sene quod dicam factum est : anus improba Thebìk 85 E x testamento sic est elata : cadaver Unctum oleo largo nudis humeris tulit heres, Scilicet elabi si posset mortua; credo, Quod nimium institerat viventi, cautus adito, Neu desis operae, neve immoderatus abundes; 90 Difficilem et morosum offendes garrulus ; ultro Non etiam sileas. Davus sis comicus atque

ICO

SATIRAHUM

Stes capite obstipo, multom similis metuenti. Obsequio grassare; mone, si increbuit aura, Cautus uti velet carum caput; extrahe turba 95 Oppositis humeris; aurein substringe loquaci. Importunus amat laudari: donec Ohe iam! Ad caelum manibus sùblatis dixerit, uxge, et Crescentem tumidis infla sermonibus utrem. Quum te servitio longo curaque levarit, ICO lit certum vigilans, Quartae esto partis Ulixes, Audieris, heres. Ergo nunc Dama sodalis Nusquam est? unde mihi tam fortem tamque fidelem? Sparge subinde et si paullum potes illacrimare; est Gaudia prodentem vultum celare, sepulcruin 105 Permissum arbitrio sine sordibus exstrue. funus Egregie factum laudet vicinia. si quis Forte coheredum senior male tussiet, huic tu Die, ex parte tua seu fundi sive domus sit E111 tor, gaudentem nummo te addicele, sed me no Imperiosa trahit Proserpina; vive valeque.

H o c erat in votis: modus agri non ita masnus, O O 7 Ilortus ubi et tecto vicinus iugis aquae fons Et paullum silvae super his foret, auctius atque Di melius fecere. bene est. nil aniplius oro, S Maia nate, nisi ut propria haec mihi munera faxis. Si neque maiorem feci ratione mala rem, Nec sum facturus vitio culpave minorem ; Si veneror stultus nihil horum, 0 si angulus ille Proximus accedat, qui nunc denormat agellumi io 0 si urnam argenti fors quae mihi monstret ut illi, Thesauro invento qui mercenarius agrum Ilium ipsum mercatus aravit, dives amico Hercule : si quod adeat gratum. iuvat, hac prece te oro: Pingue pecns domino facias et cetera praeter 15 Ingenium, utque soles custos mihi maximus adsis. Ergo ubi me in montes et in arcem ex urbe removi, Quid prius illustrem satiris musaque pedestri ? Nec mala me ambitio perdit nec plumbeus auster

L I B E R n.

161

Autumnusque gravis, Libitinae quaestus acerbae.

10 Maturine pater, seu l a n e libentius audis, Unde homines operum primos vitaeque labores Instituunt, sic dis placitum, tu carminis esto Principium. R o m a e sponsorem m e rapis. Elia, Ne prior officio quisquam respondeat, urge. 25 S i v e aquilo radit terras, seu bruma nivalem Interiore diem gyro trahit, ire necesse est. Postmodo quod mi obsit, clare certumquue loquuto; Luctandum in turba et facienda iniuria tardis. Quid vis, insane, et quas res a g i s ? improbus urget 90 Iratis precibus, tu pulses omne quod obstat, A d Maecenatem memori si mente recurras. H o c iuvat et melli est, non m e n t i a r ; at simul atras Ventum est E x q u i l i a s , aliena negotia centum P e r caput et circa saliunt latus. Ante secundam 35 Roscius orabat sibi adesses ad P u t e a l eras. i ) e re communi scribae magna atque nova t e Orabant liodie meminisses, Quinte, reverti. Imprimat his cura Maecenas signa tabellis. Dixeris, E x p e r i a r : Si vis, potes, addit et instat. 40 Septimus octavo propior iam fugerit annus, E x quo Maecenas me coepit habere suorum In numero, duntaxat ad hoc, quem tollere rheda Vellet iter faciens, et cui concredere nngas H o c g e n u s : Hora quota e s t ? T l i r a x est Gallina Syro par? 45 Matutina parum cautos iam frigora mordent. E t quae rimosa b e n e deponuntur in aure. P e r totum h o c tempus subiectior in diem et horam Invidiae n o s t e r : ludos spectaverit una, Luserit in c a m p o : Fortunae filius, omnes. So Frigidus a rostris manat per compita rumor : Quicumque obvius est, m e consulit: 0 bone, nam te S c i r e , deos quoniain propius contingls, oportet, Num quid de Dacis audisti ? Nil equidem. Ut tu S e m p e r eris derisor. At omnes di exagitent m e , 85 Si quidquam. Quid ? militibus promissa T r i q u e t r a Praedia Caesar, an est Itala tellure d a t u r u s ? luranteni m e scire nihil miratur ut u n u m

162

SATIRARUM

Scilicet egregii mortalem altique silenti. Perditur haec inter misero lux non sine votis: 60 0 rus, quando ego te adspiciam, quandoque licebit Nunc veterum libris nunc somno et inertibus horis Ducere sollicitae iucunda oblivia vitae ? 0 quando faba Pythagorae cognata simulque Uncta satis pingui ponentur oluscula lardo? 65 0 noctes cenaeque deum, quibus ipse meique Ante larem proprium vescor vernasque procace» Pasco libatis dapibus. prout cuique libido est, Siccat inaequales calices conviva solutus Legibus insanis, seu quis capit acria fortis 70 Pocula, seu. modicis uvescit laetius. ergo Sermo oritur, non de villis domibusve alienis, Nec male necne Lepos saltet; sed, quod magis ad nos Pertinet et nescire malum est, agitamus, utrumne Divitiis homines an sint virtute beati ; 71 Quidve ad amicitias, usus rectumne, trahat nos ; E t quae sit natura boni summumque quid eius. Cervius haec inter vicinus garrit aniles E x re fabellas. si quis nam laudat Arelli Sollicitas ignarus opes, sic incipit: Olim 60 Rusticus urban um murem mus paupere fertur Accepisse cavo, veterem vetus hospes amicum ; Asper et attentus quaesitis, ut tamen artum Solverei hospitiis animum. quid multa ? neque ille Sepositi ciceris nec longae invidit avenae, 8S Aridum et ore ferens acinum semesaque lardi Frusta dedit, cupiens varia fastidia cena Vincere tangentis male singula dente superbo; Quum pater ipse domus palea porrectus in horna Esset ador loliumque, dapis meliora relinquens. 90 Tandem urbanus ad h u n c : Quid te i u v a t , inquit, amice, Praerupti nemoris patientem vivere dorso? Vis tu homines urbemque feris praeponere silvis ? Carpe viam, mihi crede, comes; terrestria quandr Mortales animas vivunt sortita, neque ulla est 95 Aut magno aut parvo leti fuga: quo bone circa, Dum licet, in rebus iucundis vive beatus,

LIBER

II.

163

Vive memor, quam sis aevi brevi«. Haec ubi dieta Agrestem pepulere, domo levis exsilit; inde Ambo propositum peragunt iter, urbis aventes tOoMoenia nocturni subrepere. iamque tenebat Nox medium caeli spatium, quum ponit uterque In locuplete domo vestigia, rubro ubi cocco Tincta super lectos canderet vestis eburnos, Multaque de magna superessent fercula cena, 105 Quae procul exstructis inerant hesterna canistris. Ergo ubi purpurea porrectum in veste locavit Agrestem, velati succinctus cursitat hospes Continuatque dapes, nec non verniliter ipsis Fungitur officiis, praelambens omne quod affert. liollle cubans gaudet mutata sorte bonisque Rebus agit laetum convivam, quum subito ingens Valvarum strepitus lectis excussit utrumque. Currere per totum pavidi conclave, magisque Exanimes trepidare, simul domus alta Molossis llsPersonuit canibus. t u m rusticus: Haud mihi vita Est opus hac, ait, et valeas; me silva cavusque T u t u s ab insidiis tenui solabitur ervo.

t a m d u d u m ausculto et cupiens tibi dicere servus Pauca reformido. Davusne? Ita, Davus, amicum Mancipium domino et frugi quod sit satis, hoo est, Ut vitale putes. Age liberiate Decembri, S Quando ita maiores voluerunt, utere, narra. Pars hominum vitiis gaudet constanter et urget Propositum, pars multa natat, modo recta capessenj, Interdum pravis obnoxia. saepe notatus Cum tribus annellis, modo laeva Priscus inani, to Vixit inaequalis, clavum ut mutaret in horas ; Aedibus ex magnis subito se conderet, unde Mundior exiret vix libertinus honeste ; lam moechus Romae, iam mallet doctus Athenis Vivere, Vertumnis cjuotquot sunt natus iniquis. 1S Scurra Volanerius, postquam illi unta clieragra Contudit avticulos, qui pro se tolleret atque Mitteret in phimum talos, mercede diurna

164

S A T I R A R U M

C o n d u c t u m p a v i t ; quanto constantior ¡ s d e m I n vitiis, tanto l e v i u s m L e r ac prior ille, 20 Qui i a m contento i a m l a x o f u n e laborat. N o n dices liodie q u o r s u m liaec tam putida tendant, F u r c i f e r ? A d te, inquam. Q u o pacto p e s s i m e ? L a u d a s F o r t u n a m et mores antiquae plebis et i d e m , S i quis ad ilia d e u s subito te agat, usque recuses, 25 A u t quia i«on sentis q u o d clamas rectius esse, A u t quia non firmus r e c t u m del'endis et haeres N e q u i c q u a m coeno c u p i e n s e v e l l e r e plantam. R o m a e rus optas, a b s e n t e m rusticus u r b e m T o l l i s ad astra l e v i s . si n u s q u a m es forte v o c a t u s 30 A d c e n a m , laudas s e c u r u m olus ac, v e l u t u s q u a m V i n c t u s eas, ita te f e l i c e m dicis a m a s q u e , Q u o d n u s q u a m tibi sit p o t a n d u m . iusserit ad s e M a e c e n a s s e r u m sub l u m i n a prima v e n i r e C o n v i v a m ; N e m o n ' o l e u m fert ocius ? e c q u i s 35 A u d i t ? c u m m a g n o blateras c l a m o r e f u r i s q u e . M u l v i u s et scurrae tibi n o n referenda precati Discedunt. e t e n i m fateor m e , d i x e r i t ille, D u c i v e n t r e l e v e m , n a s u m nidore s u p i n o r , I m b e c i l l u s , iners, si quid v i s , adde, p o p i n o . «0 T u q u u m sis q u o d ego et fortassis n e q u i o r , nitro I n s e c t e r e v e l u t melior, v e r b i s q u e decoris O b v o l v a s v i t i u m ? q u i d , si m e stultior i p s o Q u i n g e n t i s e m t o draclimis d e p r e n d e r i s ? aufer Me vultu terrere; manum stomachumque teneto, 45 D u m quae Crispini docuit m e ianitor edo. T e c o n i u x aliena capit, meretricula D a v u m ; P e c c a t uter nostrum c r u c e d i g n i u s ? acris u b i me Natura intendit, sub clara nuda l u c e r n a Q u a e c u m q u e e x c e p i t turgentis v e r b e r a caudae, So C l u n i b u s aut agitavit e q u u m l a s c i v a s u p i n u m j Dimittit n e q u e f a m o s u m n e q u e sollicitum, n e D i t i o r aut lormae m e l i o r i s meiat e o d e m . T u cjuuni proiectis insignibus, annulo equestri R o m a n o q u e habitu, prodis e x i u d i c e D a m a 55 T u r p i s , odoratum caput obscurante l a c e r n a ; N o n es quod s i m u l a s ? m e t u e n s i n d u c e r i s , a t q u e A l t e r c a n t e libidinibus tremis ossa p a v o r e .

L I B E R

II.

165

Quid refert, uri virgis ferroque necari Auctoratus eas, an turpi clausus in arca, 60 Quo te demisit peccati conscia herilis, Contractum genifius tangas c a p u t ? estne marito Matronae peccantis in ambo iusta potestas? In corruptorem vel iustior. illa tarnen se Non habitu mutatve loco, peccatve superne, 65 Quum te formidet mulier neque credat amanti; Ibis sub furcam prudens, dominoque furenti Committes rem omnem et vitam et cum corpore famam. E v a s t i ; credo, metues doctusque c a v e b i s : Quaeres, quando iterum paveas iterumque perire 70 P o s s i s , o tolies servus. quae bellua ruptis Quum semel ell'ugit, reddit se prava catenis ? Non sum moechus, ais ; neque ego, hercule, fur, ubi vasa Praetereo sapiens argentea: tolle periclum, Iam vaga prosiliet frenis natura remotis. 75 T u n e mihi dominus, rerum imperiis liominumque T o t tantisque minor, quem ter vindicta quaterque Impcsita liaud unqnam misera formidine p r i v e t ? Adde super, dictis quod non levins v a l e a t : nam, S i v e virarins est qui servo paret, ufi mos 80 Vester ait, sen c o n s e r v u s ; tibi quid sum e g o ? nempe T u , mihi qui imperitas, aliis servis miser atque Duceris ut nervis alienis mobile lignum. Quisnam igitur l i b e r ? sapiens, sibi qui imperiosus, Quem neque pauperies neque mors neque vincula terreni, 85 Re«ponsare cupidinibus, conlemnere honores Fortis, et in se ipso to'ns teres atque rotundus, E x t e r n i ne quid valeat per leve morari, In quem manca ruit semper fortuna, potesne E x his ut proprium quid noscere ? quinque talenta 90 Poscit te mulier, vexat foribusque repulsum Perfundit gelida, rursus v o c a t ; eripe turpi Colla iugo, L i b e r , liber sum, die age. non quis : Urget enim dominus mentem non lenis, et acres Subiectat lasso stimulos versatque negantem. 95 Vel quum Pausiaca torpes insane tabella, Qui peccas minus atque ego, quum F u l v i Rntubaeque Aut Placideiani contento poplite miror

166

S A T I R A R U M

Praelia rubrica picta aut carbone, v e l u t si R e vera pugnent, feriant, vitentque moventes 100 Arma viri ? nequam et cessator D a v u s ; at ipse Subtilis veteruin index et callidus audis. Nil ego, si ducor libo f u m a n t e : tibi ingens Virtus atque animus cenis responsat opimis? Obsequinm ventris mihi perniciosius est cur ? lOsTergo plector enim. qui tu impunitior ilia, Quae parvo sumi nequeunt, obsonia captas ? Nempe inamarescunt epulae sine fine petitae, Illusique pedes vitiosum ferre recusant Corpus, an hie peccat, sub noctem qui puer u v a m l l o F u r t i v a mutat strigili? qui praedia vendit, Nil servile gulae parens habet ? adde quod idem Non horam tecum esse potes, non otia recte Ponere, teque ipsum vitas fugitivus et erro, l a m vino quaerens iam somno iallere curam ; l l i F r u s t r a : nam comes atra premit sequiturque fugacem. Unde mihi l a p i d e m ? Quorsum est o p u s ? Unde sagittas? .Aut insanit homo aut versus facit. Ocius hinc te N i rapis, accedes opera agro nona Sabino.

8

I j t Nasidieni iuvit te cena b e a t i ? Nam mihi convivam quaerenti dictus here illic De medio potare die. S i c ut mihi nunquam In vita fuerit melius. Da, si grave non est, S Quae prima iratum ventrem placaverit esca. In primis Lucàiius aper; leni fuit austro Captus, ut aiebat cenae p a t e r ; acria circum Rapula, lactucae, radices, qualia lassum P e r v e l l u n t stomachum, siser, allec, faecula Coa. 10 His ubi sublatis puer alte cinctns acernam (Jausape purpureo mensam pertersit, et alter Sublegit quodeumque iaceret inutile quodque Posset cenantes o f f e n d e r e ; ut Attica v i r g o C u m sacris Cereris procedit fuscus Hydaspes 15 Caecuba vina ferens, A l c o n Chium maris expers. Hie h e r u s : Albanum, Maecenas, sive Falernum T e magis appositis delectat, habemus utrumque.

L I B E R II.

i 67

Divitias miseras. sed quis cenantibus una, Fundani, pulchre fuerit tibi, nosse laboro. 30 Summns ego et prope me Viscus Thurinus et infra, Si memini, Varius, cum Servilio Balatrone Vibidius, quas Maecenas adduxerat umbras. Nomentanus erat super ipsum, Porcius infra, Ridiculus totas simul absorbere placentas, is Nomentanus ad hoc, qui, si quid forte lateret, Indice monstraret digito: nam cetera turba, Nos, inquam, cenamus aves, conchylia, pisces, Longe dissimilem noto celantia succum ; Ut vel continuo patuit, quum passeris atque iio Ingustata mihi porrexerat ilia rhombi. Post lioc me docuit, melimela rubere minorem Ad lunam delecta ; quid hoc intersit, ab ipso Audieris melius, tum Vibidius Balatroni: Nos nisi damnose bibimus, moriemur inulti; .5 Et calices poscit maiores. vertere pallor Tum parochi faciem nil sic metuentis ut acrea Potores, vel quod maledicunt liberius, vel Fervida quod subtile exsuvdant vina palatum. Invertunt AHifanis vinaria tota Hi Vibidius Balatroque, sequutis omnibus ; imi Convivae lecti nihilum nocuere lagenis. Affertur squillas inter murena natantes In patina porrecta. sub hoc herus, Haec gravida, inqtiit, Capta est, deterior post partum carne futura. 15 His mixtum ius est: oleo, quod prima Venafri Pressit cella; garo de succis piscis Hiberi; Vino quinquenni, verum citra mare nato, Dum coquitur, cocto Chium sic convenit ut non Hoc magis ullum aliud, pipere albo non sine aceto, io Quod Methymnaeam vitio mutaverit uvam. Erucas virides, inulas ego primus amaras Monstravi incoquere; illutos Curtillus echinos, Ut melius muria, quam testa marina remittit. Interea suspensa graves aulaea ruinas SS In patinam fecere, trahentia pulveris atri, Quantum non aquilo Campanis excitat agris. Nos inaius veriti, postquam nihil esse perieli

68

SATIRARUM

Sensimus, erigimur; Rufus posito capite, ut si Filius immaturus obisset, fiere, quis esset 60 Finis, ni sapiens sic Nomentanus amicum Tollcret: lleu, Fortuna, quis est crudelior in nos T e deus? ut semper gaudes illudere rebus Jlumanis. Varius mappa compescere risum \ i x poterai. Balatro suspendens omnia naso, 65 Haec est condicio vivendi, aiebat, eoque Responsura tuo nunquam est par fama labori. T e n e , ut ego accipiar laute, torquerier omni Sollicitudine districtum? ne panis adustus, Ne male conditimi ius apponatur, ut oinnes 70 Praecincti recto pueri comtique ministrent ? Adde hos praeterea casus, aulaea ruant si, lit modo; si patinam' pede lapsus frangat agaso. Sed convivatoris uti ducis ingenium res Adversae nudare solent, celare secundae. 75 Nasidienus ad h a e c : Tibi di quaecumque preceris Commoda dent; ita vir bonus es convivacjue comis. E t soleas poscit. tura in lecto quoque videres Stribere secreta divisos aure susurros. ftullos his mallem ludos spentasse; sed illa 80 Redde age quae deinceps risiati. Vibidius dum Quaevit de pueris, mim sit quoque fracta lagena, Quod sibi poscenti non dantur pocula, dumque Ridetur fìctis rerum, Balatrone secundo ; Nnsidiene, redis mntatSe frontis, ut arte 85 Emendaturus fortunam : deinde sequuti Mazonomo pueri magno discerpta ferentes Membra gruis sparsi sale multo non sine farre, Pinguibus et ficis pastura iecur anseris albae, Et leporum avulsos, ut multo suavius, armos, 90 Quam si cara lumbis quis edit. tum pectore adusto Vidimus et merulas poni et sine clune palumbes, Suaves res, si non caussas narraret earum et Naturas dominus, quem nos sic fugimus ulti, Ut nihil omnino gustaremus, velut illis 95 Canidia afflasset peior serpentibus Afris.

Q. E

P

I

HORATII S

T

O

LIBER 1

L

FLACCI A

R

U

M

PRIMUS.

P r i m a dicte m i h i , s u m m a d i c e n d e C a m e n a , S p e c t a t u m satis et d o n a t u m i a m r u d e quaeris, M a e c e n a s , i t e r u m antiquo m e i n c l u d e r e l u d o . N o n e a d e m est aetas, n o n m e n s . V e i a n i u s armis S H e r c u l i s ad p o s t e m fixis latet abditus agro, N e p o p u l u m e x t r e m a toties e x o r e t arena. E s t m i h i p u r g a t a m crebro qui p e r s o n e t aurem S o l v e s e n e s c e n t e m m a t u r e sanus e q u u m , n e P e c c e t ad e x t r e m u m ridendus et ilia d u c a t . 10 N u n c itaque et v e r s u s et cetera l u d i c r a ponoi Q u i d v e r u m a t q u e d e c e n s , euro et r o g o et o m n i s i n hoc sum; f o n d o et c o m p o n o q u a e m o x d e p r o m e r e p o s s i m . A c n e forte r o g e s quo m e d u c e , q u o lare t u t e r : N u l l i u s addictus iuraTe i n v e r b a magistri, is Q u o m e c u m q u e rapit t e m p e s t a s deferor h o s p e s . N u n c agilis fio et mersor c i v i l i b a s u n d i s , V i r t u t i s v e r a e custos r i g i d u s q u e satelles, N u n c in Aristippi f u r t i m p r a e c e p t a r e l a b o r E t mihi res, non m e r e b u s s u b i u n g e r e c o n o r . 20 U t n o x l o n g a q u i b u s m e n t i t u r arnica d i e s q u e L o n g a v i d e t u r opus debentibus, u t p i g e r a n n u s P u p i l l i s , quos dura p r e m i t custodia m a t r u m ; S i c mihi tarda iluunt ingrataque t e m p o r a , q u a e s p e m C o n s i l i u m q u e m o r a n t u r a g e n d i g n a v i t e r i d , quod as A e q u e p a u p e r i b u s prodest, locupletibus a e q u e , A e q u e n e g l e c t u m p u e r i s s e n i b u s q u e nocebit. R e s t a t ut his e g o m e i p s e r e g a m s o l e r q u e e l e m e n t s . N o n p o s s i s oculo q u a n t u m c o n t e n d e r e L y n c e u s , N o n t a m e n idcirco c o n t e m n a s lippus i n u n g i j HOR1T1US. H

170

EPISTOLARUM

SO Nec, quia desperes invicti membra Glyconis, Nodosa corpus nolis prohibere cheragra. Est quadam prodire tenus, si non datur ultra. Fervet avaritia miseroque cupidine pectus: Sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem (S Possis et magnam morbi deponere partem. Laudis amore tumes: sunt certa piacula, quae te T e r pure lecto poterunt recreare libello. Invidus, iràcundus, iners, vinosus, amator, Nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit, ti) Si inodo culturae patientem commodet aurem. Virtus est vitium fugere, et sapientia prima ¡Stultitia caruisse. vides, quae maxima credis Esse mala, exiguum censum turpemque repulsam, Quanto devites animi capitisque labore; 15 Impiger extremos curris mercator ad Indos Per mare pauperiem fugiens, per saxa, per ignes : Ne cures ea, quae stulte miraris et optas, Discere et audire et meliori credere non v i s ? Quis circum pagos et circum compita pugna* (0 Magna coronari contemnat Olympia, cui spes, Cui sit condicio dulcis sine pulvere palmae? Vilius argentnm est auro, virtutibus aurum. 0 cives, cives, quaerenda pecunia primum est, Virtus post numos. haec Ianus summus ab imo SS Prodocet, haec recinunt iuvenes dictata senesque. Est animus tibi, sunt mores, est lingua fidesque, Sed quadringentis sex septem millia desunt; Plebs eris. at pueri ]udente«, rex eris, aiunt, Si recte facies, hic murus aeneus esto : 60 Kit conscire sibi, nulla pallescere culpa. Boscia, die sodes, melior lex an puerorum est Nenia, quae regnum recte facientibus offert, E t maribus Curiis et decantata Camillis? Isne tibi Melius suadet, qui rem facias, rem, 65 Si possis recte, si non, quocumque modo rem, Ut propius spectes lacrimosa poemata P u p i : An qui fortunae te responsare superbae Liberum et erectum praesens hortatur et aptat? Quodsi me populus Romanus forte roget, CUT

LIBER

171

I.

TO Non ut porticibus sic iudiciis fruar isctem, Nec sequar et fugiam quae diligit ipse vel odit : Olim quod vulpes aegroto cauta leoni Respondit referam : Quia me vestigia terrent, Omnia te adversum spectantia, nulla retrorsum. 75 Bellua multorum es capitum. nam quid sequar aut quem? Pars hominum gestit conducere publica, sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avaras Excipiantque senes, quos in vivaria mittant; Multis occulto crescit res fenore. verum «J Esto aliis alios rebus studiisque teneri: Idem eadem possunt horam durare probantes? Nullus in orbe sinus Baiis praelucet amoenis, S i dixit dives, lacus et mare sentit amorem Festinantis heri ; cui si vitiosa libido 85 Fecerit auspicium : Cras ferramenta T e a n u m Tolletis, fabri. lectus genialis in aula est : Nil ait esse prius, melius nil caelibe vita ; S i non est, iurat bene solis esse maritis. Quo teneam vultus mutantem Protea nodo ? 00 Quid pauper ? ride, mutat cenacula, lectos, Balnea, tonsores, conducto navigio aeque Nauseat ac locuples, quem ducit priva triremis. Si curatus inaequali tonsore capillos Occurro, rides; si forte subucula pexae 95 Trita subest tunicae vel si toga dissidet impar, B i d e s ; quid, mea quum pugnat sententia secum, Quod petiit spernit, repetit quod nuper omisit, Aestuat et vitae disconvenit ordine toto, Diruit, aedificat, mutat quadrata rotundis ; loolnsanire putas sollemnia me neque rides, Nec medici credis nec curatoris esere o A praetore dati, rerum tutela mearum Quum sis et prave sectum stomacheris ob unguem De te pendentis, te respicientis amici? 10« Ad summam : sapiens uno minor est love, dives, Liber, honoratus, pulcher, rex denique regum, Praecipue sanua, nisi quum pituita molesta est. H«

172 2

EPISTOLARUM

T r o i a n i belli scrìptorem, maxime Lolli, Dum tu declamas Romae, Praeneste relegi ; Qui quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non, Planius ac melius Chrysippo et Crantore dicit. i Cur ita crediderim, nisi quid te detinet, audi. Fabula, qua Paridis propter narratur amorem Graecia Barbaiiae lento collisa duello, Stultorum regum et populorum continet aestus. Anterior censet belli praecidere caussam. 10 Quod Paris, ut salvus regnet vivatque beatus, Cogi posse negat. Nestor componere lites Inter Peliden i'estinat et inter Atriden ; Hunc amor, ira quidem communiter urit utrumqu®. Quiilquid delirant reges, plectuntur Achivi. 15 Seditione, dolis, scelere atque libidine et ira Iliacos intra muros peccatur et extra. Rursus quid virtus et quid sapientia possit, Utile proposuit nobis exemplar Ulixem, Qui domitor Troiae multorum providus urbes 20 E t mores hominum inspexit, Iatumque per aequor, Dum sibi, dum sociis reditum parat, aspera multa Pertulit, adversis rerum immersabilis undis. Sirenum voces et Circae pocula nosti ; Quae si cum sociis stultus cupidusque bibisset, 25 Sub domina meretrice fuisset turpis et excors Vixisset canis immundus vel amica luto sus. Nos numerus sumus et fiuges consumere nati, Sponsi Penelopae, nebulones, Alcinoique In cute curanda plus aequo operata iuventus, 30 Cui pulchrum fuit in medios dormire dies et Ad strepitum citharae cessatum ducere curam. Ut iugulent homines, surgunt de nocte latrones; Ut te ipsum serves, non expergisceris ? atqui Si noles sanus, curres hydropicus; et ni 3S Posces ante diem librum cum Iumine, si non Intendes animum studiis et rebus hon«stis, Invidia vel amore vigil torquebere. nam cur Quae laedunt oculum festinas demere, si quid Est animum differs curandi tempus in annum?

LIBER

I.

17»

40 Dîmidium facti qui coepit habet: sapere aude : Incipe. qui recte vivendi prorogai horam, Rusticus exspectat dum defluat amnis, at ille Labitur et labetur in omne volubilis aevum. Quaeritur argentum puerisque beata creandis 15 Uxor et incultae pacantur vomere silvae. Quod satis est cui contingit, nil amplius optet. Non domus et fundus, non aeris acervus et auri Aegroto domini deduxit corpore febres, Non animo curas: valeat possessor oportet, Co S i comportatis rebus bene cogitat uti. Qui cupit aut metuit, iuvat illuin sic domus et res, Ut lippum pictae tabulae, fomenta podagram, Auriculas citharae collecta sorde dolentes. Sincerum est nisi vas, quodcumque inf'undis acescit. (5 Sperne Yoluptates, nocet emta dolore voluptns. Semper avarus eget, certum voto pete fmem. Invidus alterius macrescit rèbus opimis; Invidia Siculi non invenere tyranni Maius tormentum. qui non moderabitnr irae, 60 Infectum volet esse dolor quod suaserit et mens, Dum poenas odio per vim festinat inulto. Ira furor brevis est: ani mum rege, qui nisi paret, Imperat; hunc frenis, hunc tu com pesce catena. Fingit equum tenera docilem cervice magister 65 Ire viam qua monstre^ eques; venaticus ex quo Tempore cervinam pellem latravit in aula, Militât in silvis catulus. nunc adbibe puro Pectore verba puer, nunc te melioribiis offer. Quo semel est imbuta recens servabit odorem 70 Testa diu. quodsi cessas aut strenuus anteis, Nec tardum opperior nec praecedentibus insto.

l u l i Flore, quibus terrarum militet oris Claudius Augusti privignus, scire laboro. Thracane vos Hebrusque nivali compede vinctuí, An freta vicinas inter currentia turres, i An pingues Asiae campi collesque morantur? Quid studiosa cohors operum struit? hoc quoque curo.

174

EPISTOLAIiUM

Quis sibi res gesta» Augusti scribere sumit? Bella quis et paces longum diilundit in a e v u m ? Quid Titius Romana brevi venturus in ora? IO Pindarici fontis qui non expallait haustus, Fastidire lacus et rivos ausus apertos. Ut v a l e t ? ut meminit nostri? fidibusne Latinis Thebanos aptare modos studet auspice Musa, An tragica desaevit et ampujlatur in arte ? is Quid mihi Celsus agit? monitus multumque monendus, Privatas ut quaerat opes et tangere vitet Scripta, Palatinus quaecumque recepii A p o l l o ; Ne si forte suas repetitum venerit oliai G r e x avium plumas, moveat cornicula risum JO Furtivis nudata coloribus. ipse quid audes? Quae circumvolitas agilis thyma? non tibi parvum Ingenium, non incultum est et turpiter hirtum; S e u linguam caussis acuis seu civica iura Respondere paras »eu condis amabile carmen, 25 Prima feres hederae victricis praemia. quodsi Frigida cnrarum fomenta relinquere posses, Quo te caelestis sapientia duceret ires. Hoc opus, hoc Studium parvi properemus et ampli, Si patriae volumus, si nobis vivere cari. 30 Debes hoc etiam rescribere, si tibi curae Quantae conveniat Munatius, an male sarta Gratia nequicquam coit et rescinditur. at v o s S e u calidus sanguis seu rerum inscitia v e x a t o Indomita cervice feros, ubicumque locorum 35 Vivitis indigni fraternum rumpere foedus, Pascitur in vestrum reditum votiva iuvenca.

4

A l b i , nostTorum sermonum candide iudex, Quid nunc te dicam facere in regione P e d a n a ? Scribere quod Cassi Parmensis opuscula vincat, A n taciturn silvas inter reptare salubres, S Curantem quidquid dignum sapiente bonoque est? Non tu corpus eras sine pectore: di tibi formam, Di tibi divitias dederunt artemque fruendi. Quid v o v e a t dulci nutricula maius alumno,

LIBERI. Qui 6apere et fari possit quae sentiat, et cui io Gratia, fama, valetudo contingat abunde, E t mundus victus, non deficiente crumena. Inter spem curamque, timores inter et ira9 Omnem crede diem tibi diluxisse supremum: Grata superveniel quae non sperabitur hora. 15 Me pinguem et nitidum bene curata cute vises, Quum ridere voles Epicuri de grege porcum.

5

S i potes Archiacis conviva recumbere lectis Nec modica cenare times olus omne patella Supremo te sole domi, Torquate, manebo. Vina bibes iterum Tauro diffusa palustres e Inter Minturnas Simiessanumque Petrinum. Sin melius quid habes arcesse vel imperium fer. Iamdudum splendet focus et tibi munda supellex. Mitte leves spes et certamina divitiarum E t caussam Moschi : eras nato Caesare festns to Dat veniam somnumque dies ; impune licebit Aestivam iermone benigno tendere noctem. Quo mihi fortunam, si non conceditur uti ? Parcus ob heredis curam nimiumque severus Adsidet insano; potare et spargere flores 15 Incipiam patiarque vel inconsultus haberi. Quid non ebrietas desigfiat ? operta recludit, Spes iubet esse ratas, ad praelia trudit inertem, Sollicitis animis onus eximit, addocet artes. Fecundi cálices quem non fecere disertum ? so Contracta quem non in paupertate solutum? Haec ego procurare et idoneus imperor et non Invitus, ne turpe toral, ne sordida mappa Corruget nares, ne non et cantharus et lanx Ostendat tibi te, ne fidos inter amicos 25 Sit qui dieta foras eliminet, ut coeat par Iungaturque pari. Butram tibi Septiciumque E t nisi cena prior potiorque puella Sabinum Detinet adsumam ; locus est et pluribus umbrii, Sed nimis arta premunt olidae convivía caprae.

175

176

EPISTOLARUM

30 T u quotus esse velis rescribe et rebus omissis Atria servantem postico falle clientem.

6

ya admirari prope res est una, Numici, Solaque, quae possit facere et servare bealum, Hunc solem et stellas et decedentia certis Tempora momentis sunt qui formidine nulla 1 Imbuti spectent. quid censes munera terrae ? Quid maris extremos Arabas ditantis et Indos? Ludicra quid plausus et amici dona Quiritis? Quo spectanda modo, quo sensu credis et ore ? Qui timet his adversa, fere miratur eodem 10 Quo cupiens pacto ; pavor est utrobique molestus, Improvisa simul species exterret utrumque. Gaudeat an doleat, cupiat metuatne, quid ad rem, S i quidquid vidit melius peiusque sua spe Defixis oculis animoque et corpore torpet? 15 Insani nomen sapiens ferat, aequus iniqui, Ultra quam satis est virtutem si petat ipsam. I nunc, argentum et marmor vetus aeraque et artes Suspice, cum gemmis T y r i o s mirare colores; Gaude quod spectant ocnli te mille loquentem; so Gnavus mane forum et vespertinus pete tectum, Ne plus frumenti dotalibus emetat agris Mutus et, indignum quod sit peioribus ortus, Hie tibi sit potius quam tu mirabilis illi. Quidquid sub terra est in apricum proferet aetas, 25 Defodiet condetque nitentia. quum bene notum Porticus Agrippae et via te conspexerit Appi, Ire tamen restat Numa quo devenit et Ancus. Si latus aut renes mo'rbo tentantur acuto, Quaere fugam morbi: vis recte v i v e r e : quis non ? 30 S i virtus hoc una potest dare, fortis omissis Hoc age delieiis. virtutem verba putas et Lucum ligna: cave ne portus occupet alter, Ne Cibyratica, ne Bithyna negotia perdas, Mille talenta rotune'entur, totidem altera, porro et 35 Tertia succedant, et quae pars quadret acervum. Scilicet uxorem cum dote fidemque et amicos

LIBER

I.

177

E t genus et formam regina pecunia donat, Ac bene numatum decorat Suadela Venusque. Mancipiis locnples eg-et aeris Cappadocum r e x : 40 Ne fueris hie tu. chlamydes Lucullus, ut aiunt, S i posset centum scenae praebeve rogatus, Qui possum tot ? ait, tamen et quaeram et quot Iiabebo Mittam; post paullo scribit sibi millia quincjue Esse domi chlamydum, partem vel tolleret omnes. 49 Exilis domus est ubi non et multa supersunt E t dominum fallunt et prosunt furibus. ergo S i res sola potest facere et servaro beatuin, Hoc primus repetas opus, hoc postremus omittas. Si fortunatum species et gratia praestat; so Mercemur servum qui dictet nomina, Iaevum Qui fodicet latus et cogat trans pondera dexlram Porrigere. Hie multum in Fabia valet, ille Yelina ; Cui libet hie fasces dabit eripietque curule Cui volet importunus ebur. frater, pater adde, t i Ut cuique est aetas, ita quemque facetus adopta. S i bene qui cenat bene vivit; lucet, eamus Quo ducet gula, piscemur, venemur, ut oliin Gargilius, qui mane plagas, venabula, servos, Differtum transire forum populumque iubebat, 00 Unus ut e multis populo spectante referret Emtum mulus aprum. crudi tumidique lavemur, Quid deceat quid non obliti, Caerite cera Digni, remigium vitiosum Ithacensis Ulixi, Cui potior patria fuit interdicta voluptas-. 65 Si, Mimnermus uti censet, sine amore iocisque Nil est iucundum, vivas in amore iocisque. Vive, vale, si quid novisti rectius istis, Candidus imperti; si non, his utere mecum.

Quinque dies tibi pollicitus me rure futurum Sextilem totum mendax desideror. atqui S i me vivere vis recteque videre valentem, Quam mihi das aegro dabis aegrotare timenti, 5 Maecenas, veniam, dum ficus prima calorque Designatorem decorat Iictoribus atris,

178

EPISTOLABUM

Dum pueris omnis pater et matercula pajlet, Officiosaque sedulitas et opella forensis Adducit febres et testamenta resignat. 10 Quod si bruma nives Albanis illinet agris, A d mare descendet vates tuus et sibi parcet Contractusque leget ; te, dulcis amice, reviset Cum zephyris, si concedes, et hirundine prima. Non quo möre pyris vesci Calaber iubet hospes l t T u me fecisti locupletem. Vescere sodes. lam satis est. At tu quantum vis tolle. Benigne. Non invisa feres pueris munuscula parvis. Tarn teneor dono quam si dimittar onustus. Ut libet; haec porcis hodie comedenda relinquis. 20 Prodigus et stultus donat quae spernit et odit; Haec se