Q. Horatius Flaccus: Tomus 2 [Editio Nova. Reprint 2022] 9783112635001

Citation preview

Q.

HORATIUS FLACCUS, E X R E C E N S I O N E E T CUM N O T I S

A T Q U E

EMENDATIONIBUS

R I C H A R D I

TOMUS

B E N T L E I I .

SECUNDUS.

E 1) I T I O

LIPSIAE, LIBRARIA G.

N O V A .

1826.

WEIDMANNIA R E I M E R.

ISirRESSIT

GEORGIUS

HENRICUS

MÄHET.

Q. HORATII FLACCI E P I S T O L A R U M L I B E R E

P

I AD

5

10

15

20

S

T

O

I. L

A

I.

MAECENATEM.

J P r i m a dicte mihi, srnnma dicende camena, Spectatum satis, et donatum iam rude, quaeris, Maecenas, iterum antiquo me includere ludo. Non eadem est aetas, non mens. Yeianius, armia Herculis ad postem fixis, latet abditus ag'ro; Ne populuin extrema totiens exoret arena. Est milii purgatam crebro qui personet aurem; Solve senescentem mature sanus equum, ne Peccet ad extreinum ridendus, et ilia ducat. Nunc itaque et versus et cetera ludicra pono: Quid verum at que decens, euro et rogo, et omnia in hoc sum: Condo, et conpono, quae mox depromere possim. Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter: Nullius addictus iurare in verba magistri, Quo me cuinque rapit tempest^, deferor hospes. Nunc agilis lio, et mersor c'Vilibus undis, Virtutis verae custos , rig'Jusque satelles : Nunc in Aristippi furtici' praecepta relabor, Et mihi res, non m? rebus, subiungere conor. Ut nox longa, qui bus mentitur arnica; diesque Lenta videtur rpus debentibus: ut piger annus v. 21. Vulg. Longa tid.

21. "Diesque Longa videtur opus debentibus] Satis Inconcinna vo^ petitio, Nbx longa, dies longa. Quamobrem libens amplector, ijuod ex vetusto codice prolulit Barlliius Adrers. XXXVII, 19. ,, Ut nox longa tjuibus mentitur arnica, diesque Lenta videtur opus debentibus, ut /¡i~ A2

4

Q. H O R A T H FLACCI Ptipillis, quos dura premit custòdia matrum: Sic mihi tarda Uuunt ingrataque tempora, quae spein Consiliumque morantur agendi gnaviter id, quocf 25 Aeque pauperibus prodest, locupletibus aeque: Aeque, negiectum pueris senibusqtie nocebit. Restat, ut his ego mé ipse regain solerque elementis : Noil possis oculos quantum contendere Lynceus : Non tarnen idcirco contemnas lippus mungili: 30 Nec, quia desperes invicti membra Glyconis, Nodosa corpus nolis prohibere cheragra. v. 28.

Vulg.

Oculo.

ger annus," Elegantius enim hoc e s t , quam u t librario cuipiaui a c ceplum referri debeat. V a r i a v i t a u t e m Noster d e d i t a o p e r a , D i e s longa, n o x lenta, a n n u s piger. D i e s l e n t a hie e s t , q u a e l e n t e sive t a r d o p r o c e d e r e v i d e t u r . O v i d . H e r o i d . I. y. 8 . quererer t a r d o s i r e relieta d i e s . " Silius I t a l . X I I I , 4 8 7 . ,,At gente in ScytJiica suff'ixa cadaputrì liquentia tabo.f Sollemnis autem vera truncis L e n t a dies sepelit, s c r i b a r u m l a p s u s a lentus a d longus. Sic O v i d . F a s t . II, 722. „Et paìiiur l e n t a s ob&idione m o r a s . i c Ita Nie. I l e i n s i u s o Tiiivv ex m e l i o r i b u a m e m b r a n i s r e p o s u i t ; c u m p r i u s longas c i r c i m i f e r r e l u r . Sic Marti.ilis S p e c t a c . X X I I I . , , / nunc, et. l e n t a s corripe , turba , m o r a s . " I d e m t a rnen a l i b i i n c o n s u l t e , ex p l u r i l j u s licet codicibus,^ longa in c o n t e x t u e d i d i t , u b i antea r e c t e l i a b e b a t u r lenta, T r i s t . I V , 1. v. 86. „Wie sollicitae iaceo novus incoia sedis : Heu nimium fati t e m p o r a l e n t a 771 ti.'i Q u e r i t u r p p e l a , dieni m o r t i s , q u a e se t a n t i s m a l i s e r i p e r e t , ' nimis l e n t e et t a r d e a c c e d e r e ; a u t e e r t e , v e r b i s S u e t o n i ì in Caesare c. 87. „lenlurn hoc genus mortis ( e x i l i u m ) aspernatussubitum sibi celeremque optata' 28. .Vnri possis oculo quantum contendere Lynceu$\ Lambini cod e x a p r i m a m a n u oculos; q u o d ille a d m i s i t : celeri o m n e s , u t n o s t r i et a l i o r u m , oculo. U t r u m q u e r e c t e dici v i d e t u r . Contendere oculo, ut voce contendete: Cicero p r o L i g a r i o c a p . III. „Quantum poterò voce ii c o n t e j i d a m , ut yopulus hoc Komunus exaudiat. S e d et hic vocem ex c o n i e c t u r a d e d i t L * m b i n u s , invitis m e m b r a n i s . A t q u i eo p a c t o et C o l si locus i n t e r p o l a n d o f u é r i t , I, 4 . „Scnbere , legere, voce c o n t e n iere, huic minime opus est \ utique post cenam " N c q u e t a m e n d u b i t o , quin vocem contendere p r o b e J j c a l u r ; linde i)ox contenni eidem Ciceroni in O r a t o r e c. X V I I . coMeuta v o c e atrociter dicere; et summissa , lenii er.11 Sic et oculi contenti S u e t o n i o in l i b . V I I . ,,Td semel umilino ex occursu visum Agrippinam adeo C O n lentis et tumeniibus oculis prosecutus est." E t acies ocuhrum contenta- Uucretio , I, 324. „Nulla potest o c u l o r u m acies c o n t e n t a lucri.il U n d e >4jam r i t e colligas , contendere oculos l e g i t i m a m esse l o c u t i o n e m . P o e t a X g t u s a p u d N o n i u m in D e r e p e n t e : , , C o n t e n d i t o c u l o s : derepente abiif~cel0x.li S e n e c a E p i s t . C'X. „Tanti putemus oculos i n t e n d e r e : iam appà>vlit quam brevis res, quam incerta, quam tuta timeatur." L u c r e t i u s I V , 8t)6. Nonne vides oculos et iam , cum, tenuia quae sint Cernere coeperunt, c o n t e n d e r e se atque parareIdem I, 6f). u t N o n i o M a r c e l l o cita t u r , ,,Vrimum Graius homo mortales t e n d e r e contra Est oculos aususVh'g. A f u . V , 508. „Alta petens, pariterque oculos telumque t e t e n d i t . " Sic u t r u m q u e a p u d sc-riptores i n v e n i a s , contendere animum et ani ino ; contendere nervos , et nervis. O u a r e u t r a m l i b e t l e c t i o n e m l u t o possis a d m i t t e r e . Pluralis t a -

EPISTOLARUM LIB. I. 1.

35

40

45

50

6

Est quadam p r o d i r e t e n u s , si n o n datur ultra. Fervet avaritia, miserocjue cupidine pectus? Sunt verba et v o c e s , quibus n u n c lenire dolorem l'ossis, et magnain m o r b i d e p o n e r e partem. Laudis amore tumes ? sunt certa piacula, quae te T e r p u r e lecto poterunt recreare libello. I n v i d u s , iraoundus, iners, vinosus, a m a t o r ; T \ T e m o adeo ferus e s t , ut non initescere possit, Si modo culturae patientem comniodet aur&m. Virtus e s t , vitium i u g e r e ; et sapientia prima, Slultitia caruisse. vides, quae maxima credis Esse m a l a , exiguum censum, turpemque repulsam, Quanto devites animi capitisque labore. Inpiger extremos curris mercator ad Jndos, P e r inare pauperiem f u g i e n s , p e r saxa, p e r ignis; Ne cures e a , quae stulte miraris et optas, D i s c e r e , et audire, et meliori credere non vis? 1 Quis circum pagos et circum compita p u g n a x Magna coronari contemnat O l y m p i a , cui spes, Cui sit conditio dulcis sine pulvere palmae ? Vilius est auro a r g e n t u m , virtutibus aurum. O cives, cives, quaerenda pecunia p r i m u m est; Virtus post n u m m o s ; haec Ianus summus ab imo T. 32. V u l g . Quodam.

52. Vilius arg. est auro.

men Iiic numerus arridet magis ; quia Noster utruinque oculum c o l l y l'io iiiuugere s o l e b a t , ut Scrm. I, 5. v. 30. . . I / / c oculis ego nigra meis collyria hpjnis Illinere." Nollet ergo singular! ambigue uti. 32. Est quodam -prodire tenus] Editiones priscae quoddam; codices plerique quodam: quod et plures editiones occupavit. A t in v e t u stissimo I'dandinio alteroque notae optimae libro qwulam inrenit C r u quius: idque recte in c o n t e x t u m r e c e p i t ; ut prior Wo L a m b i n u s ex c o n iectura. Germana sine dubio haec lectio e s t ; ceterae n e Latinae q u i d e m sunt. Tenus e n i m , ubi prononiinibus iungitur, ablativum f e m i n i num semper e x i g i t ; llaetenus , Eatenus , Qu&tenus , Aliquutenus , Quadamtenus. Ergo b o c v u l t , Est, tgeOTi, l-'cet, quadamtenus, sive aliquatenus prodire : si non datur ultra : aUqvantum saltern in philosophia pro/icere licet, si non plurimum. Fiinius XIII, 7. ,,llmc similis quadaintenus quae vacatur Cypria jicus ' X V , 28. f,Citreis odor acerrirnus, sapor asperrimus, quadamtenus et CotOTieis.'* X X I V , 14. „Alterum Rhamni genus est silvestre, nigrius , et quadamtenus rubens." Et alibi. 52. Vilius argentum f t «uro] Meliores codices T o r r e n t i i , „Vilius est" argentum auro, virt^'bus aurum." Liber Collegii Trinitatis, „Vilius est auro argentum , virtutibus aurum." q u o d dulcius nescio quid et numerosius in liabet. 54. Haec Ianus summus ah imo Perdoeet] Editiones Te teres Praedocet; i n d e Perdoeet paullatim obtinuit. A t membranae fere omnes Prodvcet, ut praeter alias yeterrimae nostrae Graevianae, Leidenses, Reginenses. Q u o d , ctsi haud alibi quod sciam o c c u r r a t , recte tamen

6

Q. HORATII FLACCI

55 Prodocet; haec recinunt iuvenes dictata senesque, Laevo suspensi loculos tabulamque lacerto. Est animus tibi, sunt mores, est lingua fidesque : Sed quadringentis sex septem millia desint; Plebs eris. at pueri ludentes, R e x eris, aiunt, 60 Si recte facies. Hie murus aeneus esto, v.. 55. T u l g . Perdocet. 57. Et lin. E t praecedit Versum 57.

6 8 . Si quad —

desunt.

admisisse videntur Lambinus Cruquiusque, ob unanimem tot priscovum codicum consensionem. Ceterum falluntur, qui lanos tres liinc sibi fjngunt, summum , medium, imum: cum unus fuerit virus , Iani nomine in-signitus. Ovidius Ibide v. 181. de T i t y o , ,,Tugeribusque novem qui summus diktat ab i m o , Visceraque assiditele debita praebet avi." A n et lies Tityos bine conuniniscentur ? Noster Serm. II, 3. v. 308. de s e ipso : -—j,ab imo A d summum totus moduli bipedaliset A r t . Paet. 154. j,Primus ad extremum similis sibi.ii Ergo Ianus summus ab imo est totus, universus. Medius autem Ianus d i c i t u r , quemadmodum media mulier Terentio j et alia sexcenta. 5 7 . • Est animus tibi sunt mores'J "Vel bic locus documento esse potest, quam aegre homines ab errore semel admisso et per manus t r a dito ad verum revocentur. E t libri vulgati et scripti plerique lioc o r dine versus exhibent : ,,>S7 quadri™gentis sex septem millia desunt ; Est animus libi, sunt mores, et lingua Jidesque; Plebs erisUbi qui» non, vel sola coniectura frelus, posteriorem versiculum loco suo motum, a t qu« adeo priori praeponendum esse pronunciaverit ? cum sententia s a virlute, tis sit manifesta , Quantumvis animi dotibus excellas , ingenio , eloquentia , fide ; si tamen sex vel septem millia nummorum de quadringentis millibus tibi desunt , si non integrarli quadringentorum Eliminarli in censu habes , Plebeius eris , lege Jioscia id sanciente. H o c , inrjuam , vel ipsius vi sententiae, pro explorato esse poterai cuivis lectori non adeQ naris obesae. Sed ecce tibi Cruquius, qui in vetustissimo codice Bus— lidiano sic piane scriptum invenit, idque optimo iure in contextum r e cepit : idem povtea ex duobus suis Pulmannus, ex uno suo Bersmannus prodidit, neque tamen quisquam adhuc exortus est, qui Cruquium a u aire et recte monemi auscultare vellet. In Magdalenensi nostro prior ille versus ultra alium, qui abbine quartus est reiicitur, hoc e x e m p l o : „¡Vii conscire sibi, nullo, pallescere culpa, Sed quadringentis sex septem millia desunt. Rascia, dii\sodes rnelior lex, an puerorum." Unde pa— lam , opinor, l i t , iam olim oscitante librario versiculum hunc omistum fuisse; posteaque in margine, ut fìt, appositum, per ignoranliam eorum, qui exemplar illud descrinserunt, in sedes non suas transiisse. • Sed et alia non desunt arguinenta, quae omnem scrupulum eximant et nullum dubitationi locum ìelinijuant. p r 0 Si quadringentis meliores tcripti Sed I i a b e n t , octo L a m b i n i , plerique T o r r e n t i i , tres Pulmanni, Eersmannique totidem, ex nostris veterriniKLeidensis, Graevianus, R e ginensis. Unde h o c , si iste versiculus, quem nunc tenet, locum s e m ier occupavit ? Nihil utique absurdius hac l e g i o n e ; nemo omnium tam plumbeus, qui banc coinminisceretK.r. A t eadem l o n ge aptissima est, si modo versus ad sedem vetustam reducatur ; p r a e sertim si pro desunt, cum Leidensi et Reginensi nostris inultisque a l l e luili substituas desini. Ne multis m o r e r ; sic totus locus ex niembranis legendus est, .,7'I1 animus tibi, sunt mores, est lingua fidesque: Sed quadringentis sex septem millia desint, Plebs eris.u Est lingua ill L a i n -

Ìibrariorum

EPISTOLARUM LIB. I. 1.

7

Nil conscire sibi* nulla pallescere culpa. Roscia,,dic sodes, melior l e x , an puerorum est Naenia, quae regnum recte facientibns offert, Et maribus Curiis et decantata Camillis ? 05 Isne tibi melius suadet, qui, Rem facias, rein, Si possis, recte; si non, quocumque modo rem; Ut propius spectes lacrimosa poemata Fupi; A n qui, fortunae te responsare superbae Liberuin et erectum, praesens hortatur et aptat? 70 Quod si me populus Romanus forte roget, cur N o n , ut porticibas, sic iudiciis fruar isdem; Nec sequar aut fugiam, quae diligit ipse vel odit: Olim quod vol pes aegroto caute leoni Respondit, referam: Quia me vestigia terrent, 75 Omnia te adversum speqtantia, nulla retrorsum. Belua multorum est capitum. nain quid sequar, ttut quem? r. 62.

Y u l g . Est

deest.

76.

Es.

b j n l q u i b u s d a m e x t a t , i n u n o P u l m a n n i o p t i m o , e t altero Colle— gii T r i n i t a t i s . Esto, i n q u i t , 7'ir probus ts, et pruders, et disertus s quis hoc potest tiegare! sed desit modo tavtillum tibi ad censum equestrem, sex puta vel septem millia de quadringentis / plebeiutt eris. Quis n o n "videat, si i l l u d a libraviis loco sed turn d e m u m s u b s t i t u t u m esse , p o s t q u a m versibus seruel l u x a t i s sed nuJIo sensu s e n t e n t i a m i n choareti 62. An puerorum Naenia\ Lege ex m e m b r a n i s p o t i o r i b u s , f « ' f t , die sodes, meliur lex, an puerorum est taenia.'1 Ita uno d e m t o onines C r u q u i a m , Lainbini sex , Iiersmanni q u a t t u o r , P u l m a n n i omnes, ex nostris G r a e v i a n u s , Leidensis , Zulichemiaiius. D e i n d e Tersu 6 5 . s c r i b e , Qui , rem facias, rem; eiecto illo u t, q u o d n e q u e in editionibua priscis , nec in meinbranis comparet. Q u i n et in T. 67. Pupi l e g e , n o n Puppi: sic enim libri y e t u s t i o r e s , L e i d e n s i s , G r a e r i a n u s , Reginensis. Ita L. Pupius primipili centurio, Caes. Bell. ( ¡Til. I, 13. Cn. Pupius duumvir, L i r . X X I I , 33. P. Pupius quaestor, I V . 53. /., Pupius ae~ dilis, X X X I X , 44. et X L . 19. M a l e yero e d i t u m Puppius, XXXIX, 39. Cn. Pupius , Cic. E p . F a m . XIII, 9 . Tupius Piso, Ascon. ad O r a t . in P i s o n e m . I n d e Ux Pupia, et Imp. C^cs. Pupienus in minimis et h i storiis ; in inscriptipnibus m u l t i Pupii ct Pipiae, n u l l i Puppii. Denique e t v. 69. lege , Hortatur et aptat, "On optat. Aptat scilicet te responsare fortunae-, sive, aptat te certa"i"i cum foriuna. Sic Yii'g. A e n . X , 588. — ,,proiecto dum pede lae*o A p t a t se p u g n a e . " Ouintil. Declam. I V . „Anna ipsa circumdedit, et suis ad p u g n a i n manibus aptavit. S e n e c a E p i s t . CI. „ Qui ho-' modo se a p t a b i t , cui vita sua quotidie fuit iota, securus e s t E t GVII. ,,Ad hanc legem animus noster aptandug e s t ; hanc sequatur, nuic pareat." Statius Acliil. II, 415. „ I a m q u e et ad ensiferos vicina pube tumultus A p t a b a r . " In bis o m n i b u s p l e r i q u e i n t e r p r e t e s hallucinati s u n t . 76. Belua multorum es capitum] C o r r i g e , Tel invitis librariis, „Belua multorum est capitum. —" Es a u t e m p r o est ideo s u p p o s u e r u n t , quod conlinuo praecesserant i s t a , Omnia te adversum etc. I n e p l s

8

Q. HORATII FLACCI

Pars hominum gestìt conducere publica: sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avaras, Excipiantque senes, quos in vivaria mutant: .80 Multis occulto crescit res fenore. verum Esto, aliis alios rebus studiisque teneri : Iidem eadem possunt horam durare probantes? Nullus in orbe sinus Baiis praelucet amoenis, Si dixit dives ; lacus et mare sentit ainorem 85 Festinantis h e r i : cui si vitiosa libido Fecerit auspicium; eras ferramenta Teanum Tolletisj fabri. lectus genialis in aula est? Nil ait esse prius, melius nil caelibe vita: Si non est y iurat bene solis esse marilis. 00 Quo teneam voltus mutantem Protea nodo ? Quid pauper? viden', ut mutat cenacula, lectos^ T. 91. Tulg. Ride,

mutat.

quidein et prave. Non enìm et hoc ex Aesopì fabula desumptum est ; neque ullo modo aptari ei potest. Leo certe nbn est multorum capii urn belua. Constat itaque non ex vulpis Aesopicae hoc, seti auctoris persona esse. Tolle igitur ambigui vitiuin ; et repone, lìelua est, persona tertia. Duplex, enim babes responsuin et sententiae piane diversae. Prius ostendit, imitationem yulgi periculosam esse; posterius, stultam esse et vanam. Nam quid sequar aut quem ? cum quot homines, tot fiint sententiae. 91. Quid pauper ? ride, mutat cenacula\ Ostenderat per exempla aliquot inconstantiam divitum ; iam idem in pauperibus redarguit : ,. (Juid pauper ì ride. Mutat cenacula , leclos , ]ialnea, innsores ; conduciti navigio aeque Nauseai, ac locuples quem ducit priva irirtmis.ii Sic editiones praeferunt constanter ; ut et manuscripti: nisi quod unus et alter notae sequioris , rides: quibus accedit ScboJiastes Cruquianus; a i t , Maecenatem ridere quasi praeseniem.*Profecto si riy)Fijigit des posuit Hoiatìus, f l l t g i i Maecenatem ridere; si ride, iubet, non fingit. Atqui si bis mvido verbis prolatis , Quid pauper ? continuo Jingit Maecenatem suum ridare, priusquam, quid Noster dicturus foret, r e scisceret ; ineptum sane euni et insulsum fìngit : Nam. risu inepto res ineptiur nulla est. Absit itaque, ut huic lectioni accedamus. Neque tamen multo melior est ilia Vetera, qua iubelur Maecenas, ut rideat. Quid enim hic risu dignum ? Verte nec in verbis quae sequunlur, nec in re quidquam est ridiculi. Nat* ridicula utique sunt singulorum aut paucorum, non quae ad ornne gè>-us bumanum pertinent: qualia illa sunt, loci mutatione gaudere, et in navigatone nauseare. Illud quoque mecum considera, quod paullo posKsequitur: Si occurro iibi inaequaliler tonsus , aut togam habens tunicae Sissidentem , rides , o Maecenas : at cum sententia mea tecum pugnat, et .tato vitae ordine sibi disconvenit, non rides. Cur non, sodes ? quia hoc sollemne et commune omnium viiium esse existimas. Negat ergo Maecenas rem sollemnem et omnibus innatam risu exciyiendam esse. Quid ergo ? an minus sollemnia erant, quae Noster in pauperibus castigat, mutare domos et balnea ? nulla igitur neque illic materia risus : et stulte profecto iubet r i dere, quem minime risurum fore, probe intelligit. Quare habeant sibi tunrn ride faceti illi librar» ; t u , si sap is, eie locum corriges, „ Quid

EPISTOLARUM LIB. ï. 1.

9

Balnea, tonsores; conducto iiavigio aeque Nauseai, ac locuples quem ducit priva triremis? Si curatus inaequali tonsore capillos 95 Occurro ; rides, si forte subucula pexae • Trita subest tunicae Tel si toga dissidet inpar; j* Rides. quid, me a cum pugnat sententia secuin; T. 94.

V u l g . Curtatus.

95.

Occurri.

pauper? v i d e n ' u t mutât eenacula, ledo s , lì aine a, tonsores?" Nulla f o r e a r e c e p t a s c r i p t u r a variaiio e s t , TI vt eniin a b s o r p t a s u n t a s y l l a b a s e q u e n t e mut : at iu s e n t e n t i a m i r u m q u a n t u m novae lucis e x o r i t u r . v i d e n ' u t Latonia virgo Accensas quaiiat Silius Italicus X I I , 7 1 3 . — Phlegethontis gurgite taedas?" T i b u l l u s II, 1. — „ T i d e n ' u t jelicibus lL tw/is Signified plaeidos nuntia fibra Deos? et II, 2 . — , , v i d e n ' u t trepidantibus advolet alis, J'iavaque coniugio vinculo, portet Arnor.ii At aniniadyerLis , c r e d o , v e r b a h i c a p p o n i m o d o s u b i u n c t i v o : u t a d ha r-c* e x o m p l a c o r r i g e n d u m e t i a m r e s l e t , mutet et nauseet. A t q u e id q u i d e m , si o p u s esset, sine c r i m i n e , o p i i i o r , f a c e r e l i c c r e t ; sed n i h i l n e cesse est. C a t u l l u s E p . L X I I . ,,P~irgo adest. V i d e n ' ' u t faces Splendiila. q u a t i u n t comas ? " e t L X I 1 I . . , S i r certe, viïleïi/ u t perniciter exi— l u e r e ? " V i r g i l ; Aeri. V I , 7 8 . — , , T i d e n ' u t geminae s l a n t 'ci/¿/.vt , 7.7 pater ipse suq -superiirtt iarn s i g n â t honore*" I d e m O u l i c e 215. — ,,YÌ(IeH* ìli flagranti^ taedis Lumina c o l l u c e n t infestili omnia templis't" 9 4 . 'Si curtatus inacquati ìonsóre capillos] I n on ti q u i s V e n e t i s curatus; i n Ijosclieriano curtatus. > Q u o r u m p o s t e r i u s , etsi i n c o d i c i b u s scriptis TÌX u s q u a m e x t a r e f a t e a n t u r , ( i n j n e o r u m fie u n o q u i d e m r e p e r i ) adniiseriint t a m e n m a g n i i n t e r p r é t é s ; r e i e c t o a l t e r o et p r i s c a r u m e d i t i o n u m et m a n u s c r i p l o r u m a n c t o r i t a t e n i x o . N o l l e m f a c t u m ; nam. a u t n i h i l h i c v i d e o , a u t curtatus inacquali tonsore t a m i n t e r se d i v e r s a s u n t , ut nullo paoto in eandem sententiam compingi queant. Inaequa— li s est tonsor , q u i t a m p r a v e c a p i l l u m s e c a t , u t a b u n a p a r t e b r e v i o r s i t , a b altera l o n g i o r : n e c i d e o c u l p a t u r , q u o d l a e v a m p a r t e m curtaverit ; sed q u o d p a r i t e r n o n c u r t a v e r i t d e x t r a m . N e c vero r i d i c u l u m e r a t curto captilo i n c e d e r e ; i d enim e r a t h o m i n u m severiorum : s e d sola i n a e q u a l i t a s , c u m tonsoris i m p e r i t i à v e l i n c u r i a crini? h i n c q u a m i n d e p r o m i s s i o r e r a t , risu e x c i p i e b a t u r . E r g o curtatus inaequali tonsore p i a n e àaùtrtttTOV e s t , et c o n i u n g i t dissociabilia. Revocanda igitur prisca lectio curatus capillos ; q u a e q u i d sibi velit,. p r i m u s e x r e c e n t i o r i b u s d o c u i t acutissimus G r o n o v i u s p a t e r . N e m p e i d e m h i c l o c i n o t â t ac tonsus , sectus. P e t r o n i u s , , , l u ì t i e r u n f enim > antequam conscenderent, ex— onerare capita molesto et supervacuo ( c a p ' H o r u m ) pondéré; sed celerior ventus distuUt c u r a t i o n i s propositumVide i p s u m G r o n o v i u m fusius h o c e n a r r a n t e m O b s e r v â t , l i b . I . c. £3. u t et J a n u m l ' r o u k h u s i u m a d P r o p e r t i i I I I , 12. I u l i u s q u i d e m Jttufinianus, i n t e r lUietoras P i t h o e i p . 32. Curtatus e x h o c loco exh^bet. ,,Epistrophe est," i n q u i t , „cum in eadem verba plures sententiae ¿esinuntf' ut ìioratius, „ S i curtatus inOc-urri, r i d e s . Si forte subucula pexae Trita acquali tonsore capillos sähest tunicae, r i d e s . " Sed h o c n i h i l m o r o r : c u m TÌx d u b i l e m , q u i n P i t h o e u s n o n a d s c r i p t ' e x e m p l a r i s fidern h o c e d i d e r i t , sed a d v u l g a tas I l o r a t i i e d i t i o n e s r e f i n x e r i t . 9 5 . Occurri. Hides.] Reginensis n o s t e r et Z u l i c h e m i a n u s , Occurro, et sic a l i q u o t a l i o r u m . P l a c e t : n a m et p r a e s e n s t e n i p u s xnagis i d o n e u n i ; et sunns a u r i b u s g r a t i o r . 9 7 . Quid, mea cum pugnat ttnienlia tecum] Très Torrenfiani,

io

Q. HORATH FLACCI

Quod petilt, epernit ; repetit quod nuper ofriisit ; Aestuat, et vitae disconvenit ordine toto ; 100 Diruit, aedifìcat, mutat quadrata rotundis ? Insanire putas sollemnia me, neque rides^ Nec medici credis, nec cnratoris egere A praetore dati; rerum tutela mearum Cum sis, et prave sectum stomacheris ob ungnein 105 De te pendentis, te suspicientis amici. A d summam, sapiens uno minor est l o v e , dives, Liber, honoratus, pulcher, rex denique regum; Praecipue sanus, nisi cum pituita molesta est.

EPISTOLA AD

II.

LOLLIUM.

Troiani belli scriptorem, maxime Lolli, Dum tu declamas Romaej Praeneste relegi: Qui, quid sit pulchrurtij quid turpe, quid utile^ quid non, Planius ac melius Clirysippo et Crantore dicit. T. 105.

V u l g . Respicientis.

4.

Plenius•

et nostri aliquot, etiam ex optimis, mecum, Sed recepta lectio est potior. Ovidius Metam. X V , 27. „ S u r g i t Alemonides, tacitaque recentia mente T~isa r e f e r J : pugnatque diu sententia secum. u 105. De te pendentis, te respicientis amici\ Ita scripti editique ; ncque quidquam hic interpretes offendit. S o l u s , quod s c i a m , Chabotius, vir eruditus, candide profìtetur, se nusquam alibi verbunx respicere in hoc sensu lenisse. Recte hoc : nam profecto Itespicere est actio s u p e r i o r s erga inferiorem , potentis versus inopem. Terent. Adolph. III, 2 . „Nam hercle alius nemo respicit n o i . " Et V , 8. „Nec- qui earn re— spiciat, quisquam esti sola est." Noster Carni. I, 2. ,,Sive neglectum genus et nepotes lìespicit auclorMartialis X , 10. »Qui me respiciet, dominum regemque vocab, sonipes discessit ab hotte. ' ' ubi sonipes i d e m erit ac equus : u l et e l e g a n t e r n o m c n hic v a r i e t u r , et p o s t v i c l o r i a m l a e l a n t i s , insultatio et gvessus s u p e r b i q u o d a m ì n o d o e x p r i i n a n t u r . V i r g i l . A e n . X I , 600. — fremii aequore loto Tnsultans s o n i p e s , et pressis pugnat habenisSed c u m in edilione C a d o m e n s i E p i s t o l a r u m H o r a l i i a n n o M C C C C L X X X , ex scriplo u t v e r i s i m i l e est e s e m p l a r e , m i r a p r o r s u s h a b e a t u r lectio, ,,Sed postquam vic t o r vieto discessit ab hoste ;ft s u b i i t a n i m u m suspicio , i l l u d vieto e x glossemate p r i m u m iwepsisse ; et p o s t e a a l i b r a r i i s , qui r e p e t i t i o n e illa victor vieto i u r e o f i e n d e b a n t u r , i n t e r p o l a t i m i esse violens, quod a d u c t i j l i t e r n r u i n n o n p r o c u l a b s c e d i t . l l u i c siquis suspicioni i n d u l g e r e v o l e t , sic l o c u m p o l e r i t r e f ì n g e r e : ,,Sed postquam d o m i t o v i c t o r discessit ab hoste." O v i d . M e t a n i . X ^ 569. ,,Restitit, ut v i c t o r d o m i t o remeabu-t 1 ab hoste.' et T r i s t . II, 177. . , H i c tibi sic redeat s u p e r a t o v i c t o r ab ho— « / e . " A u c t o r Consol. a d L i v i a r a 338. „Quod solus d o m i t o v i c t o r ab hoste tuli/." M a r l i a l i s I X , 44. , , Q u i cito p e r d o n a t o victor in orbe ia('i Caecus iter monsircire velit. ii T u v e r o s i c d i s t i n g u e , y ¡Disce, 6. ,,Anguis , ab Angue, vel Angui. IJoratius in I. Epist. ,, ,,Alter IVlileti textam 'cane peius et angui l ' i li titbit. chlamydem. " Sic et quattuor scripta l'risciani exemplaria : sie alibi in i n e versiculi ungui, imbri, igni. Vide quae diximus ad Serin. I, 5. v. 72. 43. Coram rege suo] Vide modo quod omnes ubi que editiones prae se ferunt, Coram rege suo de paupertate tacentes Plus pascente f e r e n t R e g e m hic recte accipies amicum divitem et potentem. Quid ergo? an nemo coram eiusmodi rege de paupertate loqui polest honeste ? non de -aliena paupertate • non ut inopi amico per alterius liberalitatem subveniat ? periit itaque gratissimum officii genus , et utilissimus amicitiae fructus. Ego vero rei ex coniectura corrigendum esse

EP1ST0LARUM LIB. I. 17. 18.

63

45 An rapias. atqui rerum caput hoc e r a t , hie fons. lndotala mihi soror est, paupercula mater, Et fundus nec vendibili.? nec pascere firmus, Qui dicit; clamat, Yictum date, succinit alter, Kt milii dividilo lindetur munere quadra. 50 Sed tacitus pasci si posset corvus, haberet Plus dapis, et rixae multo minus invidiaeque. Brundisium comes aut Surrentum ductus ainoenum, Qui queriter salebras et acerbum frigus et imbris, Aut cistam eilractam et subducta viatica plorat ; 55 Nota refert meretricis acumina, saepe catellam, Saepe periscelidem raptam sibi flentis : uti mox Nulla fides damnis ¡verisque doloribus adsit. Nec semel inrisus triviis attollere curat Fra d o crure planum, licet illi plurima manet 60 Lacrima; per sanctum iuratus dicat Osirin, Credile , non ludo ; crudeles, tollite claudum : Quaere peregrihum, vicinia rauca reclamat.

E P I S T O L A

XVIII.

AD LOLLIUM. Si bene te novi, inetues, liberrime Lolli, Scurrantis speciem praebere, professus ' amicum. Ut matrona meretrici dispar erit atcjue Discolor, inlido scurrae distabit amicus. 5 Est huic diversum vitio vitium prope maius, Asperitas agrestis et incóncinna gravisque : Quae se conmendat tonsa cute, dentibus atris ; Dum volt libertas dici mera, veraque virtus. Virtus est medium vitiorum, et utrimque reductum. 10 Alter in obsequium plus aequo pronus, et imi Derisor lecti, sic nutum divitis horret, v, 8. Vulg.

Mera

dici.

v i d i : „Coram tege sua de paupertate taeentes." Recte et prudenter praecipit : atque ita postea in codice Petrensi sine litura offendi. 8. Dum vult libertas] Ita libri typis editi, „Dum vult libertas mera dici, veraque virtus." Sed melius et concinnius omnes ubiqup meriibraiiae , „Dum vult libertas dici mera , veraque virtus." Equidem plus duodecim ita repperi, ne uno quidem dissentiente : atque itidem in suis Torrentius , Pulmannus, Bersmannus, et in Advers'ar. X X X Y I I , 22. Bartliius. Qui aurem eruditam liabet, quid intersit, facile pei— ripiet. 11. Sic nutum divitis horret, Sic iterai voce«] Codex Collegii

EP1ST0LARUM LIB. I. 17. 18.

63

45 An rapias. atqui rerum caput hoc e r a t , hie fons. lndotala mihi soror est, paupercula mater, Et fundus nec vendibili.? nec pascere firmus, Qui dicit; clamat, Yictum date, succinit alter, Kt milii dividilo lindetur munere quadra. 50 Sed tacitus pasci si posset corvus, haberet Plus dapis, et rixae multo minus invidiaeque. Brundisium comes aut Surrentum ductus ainoenum, Qui queriter salebras et acerbum frigus et imbris, Aut cistam eilractam et subducta viatica plorat ; 55 Nota refert meretricis acumina, saepe catellam, Saepe periscelidem raptam sibi flentis : uti mox Nulla fides damnis ¡verisque doloribus adsit. Nec semel inrisus triviis attollere curat Fra d o crure planum, licet illi plurima manet 60 Lacrima; per sanctum iuratus dicat Osirin, Credile , non ludo ; crudeles, tollite claudum : Quaere peregrihum, vicinia rauca reclamat.

E P I S T O L A

XVIII.

AD LOLLIUM. Si bene te novi, inetues, liberrime Lolli, Scurrantis speciem praebere, professus ' amicum. Ut matrona meretrici dispar erit atcjue Discolor, inlido scurrae distabit amicus. 5 Est huic diversum vitio vitium prope maius, Asperitas agrestis et incóncinna gravisque : Quae se conmendat tonsa cute, dentibus atris ; Dum volt libertas dici mera, veraque virtus. Virtus est medium vitiorum, et utrimque reductum. 10 Alter in obsequium plus aequo pronus, et imi Derisor lecti, sic nutum divitis horret, v, 8. Vulg.

Mera

dici.

v i d i : „Coram tege sua de paupertate taeentes." Recte et prudenter praecipit : atque ita postea in codice Petrensi sine litura offendi. 8. Dum vult libertas] Ita libri typis editi, „Dum vult libertas mera dici, veraque virtus." Sed melius et concinnius omnes ubiqup meriibraiiae , „Dum vult libertas dici mera , veraque virtus." Equidem plus duodecim ita repperi, ne uno quidem dissentiente : atque itidem in suis Torrentius , Pulmannus, Bersmannus, et in Advers'ar. X X X Y I I , 22. Bartliius. Qui aurem eruditam liabet, quid intersit, facile pei— ripiet. 11. Sic nutum divitis horret, Sic iterai voce«] Codex Collegii

64

Q. HORATII FLACCI

Sic iterat voces, et verba cadentia tollit ; Ut puerum saevo credas dictata inagistro lieddere, vel partis inimum tractare secundas : 15 Alter rixatur de lana saepe capi-ina, et Propugnai nugis armatus : Scilicet, ut non Sit milii prima lìdes? et, vere quod placet, ut non Acriler elatrem? pretium aetas altera sordet. Ambigitur quid enim ? Castor sciat an Dofcilis plus ; 20 Brundisiuni Mimici melius via ducat, an Appi. Ouem daranosa Venus, quern praeceps alea nudalj Gloria quern supra vires et vestit et unguit, Quem tenet argenti sitis inportuna famesque, Quern paupertatis pudor et fuga; dives amicus, 2 5 Saepe decern vitiis instructior, odit et horret: Aut si non odit, regit; ac, veluti pia mater, Plus quam se sapere et vijrtulibus esse priorem Volt : et ait prope vera : Meae (contendere noli) Stultitiam patiuntur opes : tibi parvula res est : T. 15.

V u l g . Et deest,

T r i n i t a t i s , — „sic T u l t u m divitis horretTJtrumque sane iunxit Livius X X X I X , 5. ,,Suo quemque iudicio et homines odis.se aut diligere, et res probare aut improbare, debere : non pendere ex alterius Tultu ac liutu , nec alieni momentis animi circumagi." Praestat tamen nutum r e tinere cum ceteris codicibus. Ciccio Parad. V . ,,Hereditatis spes quid iniquitatis in serviendo non suscipit ? quem nutum locupletis orbi senis non observat ? loquitur ad voluntatemSic et alibi : Ad voluniatem nutumque ; Ad arbitrium nutumque. Plutarchus de Educatione Puero— r u m . „KóXaxa, ol 7IQÒ; TÒ i w c nXovahav NEYMA uòvi a; " Assenta tores , qui ad nutum divitum vivunt. Porro pro iterat voces , quod in memhranis omnibus r e p e r i , Barthius ex vetustissimo, ut n a r r a t , codice Advers. X X X V I I I , 22. sic verba exhibet, „Sic verat voces, et verba cadentia tollit.'1 hoc est, a i t : , , V e r a s voces esse iubet, calculo suo ve— rificat]5ellum sane hominem , qui tam casco et opico vocabulo pQetam nostrum impertit. Atqui et apud cinctutos illos verare absolute dictum erat pro vera dicere. Gellius XVIII, 2. ,.Quaesitum est, verbuni "Verant, quod signijicat vera dicunt, quisnam veterum poetarum dixetit ? nemo enim commeminerat dictum esse a Q. Ennio id verbum in A/1lt Annalium in isio versu, -— ,,,,satin vates verant aetate in agun— da?"" Nequeas itaque transitive dicere, verare voces: ut ne dicam sententiapi ipsam clare TO iterat flagitare. 15. Alter rixatur de lana\ Nostri omnes codices cum editionihu9 priscis, , , A l t e r rixatur de lana saepe caprina, Propugnai nugis armatusOuae cum hiulca et inconnexa editores merito offenderent, M u retus ex coniectura d e d i t , „Alter r i x a t o r . " Cruquius ex duobus, ut a i t , codd. ,,Alter r i x a t u s . " Nos addita coniunctione , quae in fine v e r s u s , si salvo fit metro, facillime solet excidere , sic locum refinximus, ,,Alter rixatur de lana saepe caprina, et Propugnat nugis armatus." Neque enim nomen rixator apud quemquam veterein reperimus ; nec rixatus admittere potuimus sine labe sententiae ; q u a e , si participio opus f o r e t , rixans omnino postulai, teinporis praesentis.

E P I S T O L A R U M L I B . I, 18.

65

30 Aria decet sanum comitetn t o g a : desine mecum Certare : Eutrapelus , cuicumque nocere volebat, Vestimenta dabat pretiosa. beatus enim iam Cum pulchris tunicis sumet nova Consilia et spea Dormiet in lucein; scorto postponet honestum 35 Officium ; nummos alienos pascet ; ad iraum Tlirex erit, aut olitoris aget mercede caballum. Arcanum neqne tu scrucaberis illius uinquam; (ontmssnmque teges, et vino tortus et ira. Kec tua laudabis studia^ aut aliena reprend«s: 40 Npc^ cum venari volet ille, poemata pnnges. Gratia sic iratriim geminormn Amphionis atque Zethì dissiluit ; donec suspecta severo Conticuit lyra. fraternis cessisse putatnr ' Moribus Ampliion: tu cede polentis amici 45 Lenibus imperiis : quotiensque educet in agros Aetolis onerata plagis iumenta canesque; Surge, et inhumanae senium depone Camenae, T. 3 7 .

Yulg.

Ullius,

3 7 . Arcanum ncque tu scrutaberis ullius umquam] Ita q u i d e m e x « liibent omnes u b i q u e editiones : sed si hop Noster consilium dedit viro ut L o l l i u s erat noXiTixm , e q u i d e m in e a i n d i r i u m eius et prudential^ l-equiro. Ouid eniin ? Nullius arcanum s c r u t a n d u m esse p r a e c i p i t ? n o n l i o s t i s ? non i n i m i c i ? non a e m u l i ? T a n t u m a b e s t , ut hoc 6i't vetitum ; u t ve) scolerà et adulteria magnorum p r i n c i p u m eo n o m i n e excusari s o l e a n t , t a m q u a m r a t i o n e cnminissa , quo faciline adversariorum a r c a n a possint e x q u i i e r e . (filare dudum est , cum vidi emendandum esse, ¿^Arcanum nfr/ue tu scrutaberis illius urnquam quod postea d a r e ox— )ressum reperi in Collegii R e g a l i s c o d i c e , et a p r i m a manu in JMagdaenensi. Illius autem intellige amici polenti*, T i b e r i i s c i l i c e t , in cuius c o m i t a t i ! t u m , ut videlur , e r a t JLollins. Ita i n o x , ., iWc , cum venari i/o lei i l l e , poemata panges." H o c scilicet E p i s t o l a e huius unicum a r g u m e n t u m e s t , p r a e c e p t a dare L o l l i o , quibus obtemperans T i b e r i o g r a t i o r et a c c e p t i o r fieret, et a m i r i l i a ci us in rem suam u t e r e l u r . Hue s p e c t a n t et illa v. 4 4 . — ,ytu cede p o t e n t i s amici Lenibus imperiis." et 7 3 . ,,¡Von ancilla tuum iecur ulceret ulta , puerve Intra marmoreum ven e r a n d i limen a m i c i . " R e c t e igitur illius, p a t r o n i nempe et d o m i n i , a r c a n u m s c r u t a l i vetat ; q u i p p e nihil i l i o c l i e n t u m genere magis e x o s u m e s t , qui clausa o m n i a r i m a n t u r , et ,,Scire volunt secreta dumus, aiqit* inde timeri.ii

Ì

4 6 . Aetolis anemia plagia iumenta'] Vossianus c o d e x , Aetholis ; s e d p l u r i m i h a b e n t Ae/holiis v e l Aetohis ; ut u b i q u e p e r p e r a m Edonii iidein l i b r a r i i d e d e r u n t p r o Edoni. H i n c arrepta o c c a s i o n e , vir s u m mus Ianus U l i t i u s ad G r a t i u m p . 1 0 4 . liunc l o c u m sic emendatum i b a t : — ¡.qualiesque educei in agros A e o l i i s onerata plagis iumenta, canesque.it Aeotias a a leni plagas Cumanas e x p l i c a t , e x P l i n i o I l i s t . X I X , 1 . et G r a t i o T. 3 5 . de L i n o C u m a n o : „Oprima CinypJiiae, nequid cunciere, paludes Lina dabunt : bonus A e o l i a e de valle Sibyllae Faetus , et aprico Tuscorum stupea campo Jìiessis." U b i revocalida est o b i t e r editionum priorum lectio, q u a m , d u m corrigere s t u d e t , c o r m u i t iusciena vir Tom.

II.

66

Q. HORATH FLACCI

Cenes ut pariter pulmenta laboribus emtat Romanis sollemne viris opus, utile famae, 50 Vitaeque, et membris : praesertim cum. valeas, et Yel cursu superare canem, vel viribus a]irum Non est qui tractet. scis quo clamore coronae Proelia sustineas campestria: denique saevam 55 Militiam puer et Cantabrica bella tulisti Sub duce, cfui templi® Partliorum signa refigit Nunc; et, si quid abest, Italia adiudicat armis. x. 56.

Vulg.

RefixiA

egregius; — !thonus Aeolia de valle Sìiyllae." Aeolìam vallem Cumas i n t e l l i g e , quae Aeolensium colonia. S c y m n u s C l i i u s : „ K i f v q , nQÓxtX>OV rjV XaXxidfìf ttTTfny.lCav. 7!ti AloleTg." Aeolia Sibyllae valle; ut 6Ìmili piane constructione Virgilius, , , l . t tandem. Euboicis Cumarum al— labiiur oris. Qualis in Euboico Baiarum litore quondam." Quod a d Flacci lectionem a t t i n e t , durius profecto esset Aeolus plagis, quam u t •vel Gratii vel V i r g i l i i locis cxcusari posset : et omnino, si q u i a in n o bis iudicii e s t , simpliciter potius et sine figura Noster dixisset, , , C u jnanis onerata -plagis lumen in., canesque.ii Ketinenius igitur Aetolisy cum membranis et vetere Sclioliasta, ob Meleagruin et api-uni Caly— doniuin. 56. Sub duce, qui templis Parihorum signa ref>xit\ Iiaesit haeo lectio ex editionibus priscis; omnes tamen interpretes i n plerisque co— dicibus r e f i g i t se reperisse d a r e testati s u n t : ita sane in veterrimis nò— stris e x t a t , L e i d e n s i , Reginensi,. et Vossiano. Ouid ergo dubitamus i n sedem pristinam postliminio r e v o c a r e ? „Sub duce, qui templis Partliorum signa refigit Nunc : et siquid abest Italis adiudicat armis." Seri— p t a scilicet haec epistola est, sub ipso tempore, quo Phraates Persarum r e x signa et captivos r e s t i t u i i , Augusto turn in B i t h y n i a agente; T i berio in Armenia ; IVI. Appuleio , P . Silio Nerva Coss. cum HoraliuS annum aetatis X L Y I . ingrederetur. Nunc r e j ì g i t ; sic enini distinguunt potiora e x e n i p l a r i a , ut scias pvaesens tempus lue denotali et r e q u i r i . Porro et illud mecum contemplare , ììNunc et siquid abest, Italis adiudicat armis quod callide salis dissimulant interpretes, et intactum fere praeteréunt. A t q u i huius orationis aut haec senlentia , aut nulla e s t : Non a Partkis solum signa recuperai, sed ab aliis gentibus, siqua per io turn terrarum orbem Romani s erepia sunt." Quo posito, bis ili Histor i a m p e c c a t u r : neque enim eo tempore aut ab ulla gente praeter P a r tlios signa reposcebantur ; aut usquam gentium erant praeterea , unde repeti possent. Equidem ex yi et nolione vèrbi adiudicat, sic locum, concinnandum et restituendum censeo : ,,iVunc , et siquid abest, Italis adiudicat a r v i s . " Quippe i d Tocabulum proprie usuipatur in contro— versiis De Finibus constituendis. Digest. X , 1. , , l u d i c i fmium regun— dorum. permiiiilur , ut, ubi non possit dirimere fines , adiudicatione con— u troversiam dirimat. Et m o x , ,,Si alter fundus duorum, alter trium sit; potest iudex uni parti adiudicaxe locum, de quo quaeritur, licetplures dominos habeat : quoniam magis fundo quam personis adiudicari fines inielligunlur." Cicero Offic. I, 10. de 0 . Fabio Labeone loquens, qui arbiter de Finibus datus e s t : JjItaque illorum fines, sicut ipsi dixe— runt, terminavit; in medio relictum quod erat, populo Romano adiudi-

EPISTOLARUM LIB. I. Ì8.

67

c«vit. { l V a l e r i u s M a x . de eodem L a b e o n e , V I I , 3» „Constitutis deinde f i nib us , ut ipsi terminaverant : quidquid reli qui soli f u i t , populo Rumano adiudicavit.*' Cicero De L e g e A g r a r i a , 2 2 . „Audivit, paóni der e agro a in ora mariti ma regem Hiempsalem , quos P. Afri c anus populo Iiomano adiiidicarit."* Suetonius A u g . X X X I I . })Loca in urbe puhlica iuris ambigui possessoribus adiudicavit. k C F r o u t i n u s de Coloniis : ,, Caudinum oppidum muro ductum a Caesar e coloni ae JBeneventanae cum territorio suo est a d i u d i c a t u m . " Seneca I l i p p o l y t o v. 109. JJ-ÌVW adire casti* precibus aut ritu pio A d i u d i c a t a e praesidem terrae deam,ii Recle igitur et proprie Noster, Itali« adiudicat arvis: quandoquidem fundo ìiiagis, ut P a u l l u s loco i a m dicto, q u a m personae a d i u d i r a r i fines i n t e l liguntur. Unde liaec demurn buius loci sententia u a s c i l u r : Sub eo duce militasti , qui iam nunc signa Romana a Parili is recipit9 Imperiique J/nts projert et constituit, Provìnciis ordinatisi et Armenia , quae ditio— ni nostrae deerat , populo Romano adiudicat a. Quippe eodeni lioc a n no et signa recepta s u n t , et A r m e n i a capta est. Velleius Patere. II, 94. jjA'ft- multo post missus ab eodem vitrico Tiberius cum erciiu ad visendas ordinandasque quae sub oriente sunt provincias , cum legionibus ingressus A r m e n i a m , r e d a c t a ea in potestatem populi R o m a n i , regnum eius Artavasdi ( T i g r a n i ) tradidit.ii Suetonius T i b e r i o , X I . , , D e i n d e ducto in Orient em ex erciiu, regnum A r m e n i a e Tigrani restituii , oc pro tribunali diadema imposuit : recepii et signa, quae AI. Crasso ademerant (i Parthi. Noster de e a d e m r e Epist. I, 12. v . 25. tamen ignores^ quo sit Romana loco res ; Canlaber Agrippae, C l a u d i v i r t u t e Neronis A r m e n i u s cecidit : ius imperiumque Phraates Caesar is accepit, geni bus minor," U b i , cum omnioo f a l s u m esse c l a m i t e n t , Phraaten flexis g e nibus ab Augusto accepisse i m p e r i u m , n e q u e tam foedae adulationi (si i d scripserit Horatìus) u l l u m colorem a u t e^cusationem dari posse ; vi— d e n d u m erit, ne interpolatori potius q u a m p o e t a e tam t u r p e et insigni— turn contra hisioriae fìdeni mendacium i i n p u t a n d u m sit. Certe a l i u d q u i d a Flacci m a n u profectum esse, fas erit s u s p i c a r i , — fìius imperiumque T i g r a n e s Caesaris accepit genibus minor."* Tigranem quidem ius et imperium Caesaris accepisse super Armenios , praeter S u e t o n i u m , etiatn T a c ì t u s , Iosephus , et Dio confìrmant ; genibus aulem jlexis co— ronatufa fuisse a T i b e r i o , ideo nobis persuasum e s t , quod Suelonius m e m o r a i , pro tribunali diadema impositum. Iiluin enim morem s e r v a v i ! postea Nero, cum aliuin A r m e n i a e r e g e m T i r i d a t e m c o n o r a r e t ; quem primo per devexum pulpitum subeuntem adinisit ad genua , allevatumque dextra exosculatus est ; dein precanii, tiara de duct a, diadema imposuit : S u e t o n , Ner. c. 13. Ceteruni ut cum h i s t o r i a e , ita et cum metri r a t i o n i b u s belle convenit Tigranes , secundam scilicet s y l i a b a m producens L u c a n u s II, 637. — }yPhaxios hinc concute reges, T i g r a n u m q u e meum ; nec Pharnacis arma relinquasPrima autem s y l l a b a , praesertim in nomine b a r b a r o , Tel corripi vel produci ad l i b i t u m potest ob liquidarli sequentem : ut Mithridates p r i m a brevi e f f e r t u r , M a n i l i o , M a r t i a l i et Iuvenali : ut i d e m M a n i l i u s Tigrimy tam cum fluvium, q u a m cum b e stiam n o t a t , c o r r i p i t ; q u a m vocem àlii soleut producere, I V , 804. T i g r i s , et rubri radiantia liiora ponti,si I V , 2^5. - , , E x o r a r e tigres, ra— biemque auferre leoni.ii S e d de lioc quisque s e n t i a t , ut volet : i J l u d u t i q u e , quod de arvis modo p r o p o s u i , egregie illustraiur et pene e v i n citur ex Nasonis loco , A r t . A mat. I, 177. , , E c c e par at Caesar domito, quod d e f u i t , orbi Addere; nunc, Oriens ultime, nosier erisnam prof e c t o , Quod d e f u i t , domito orbi addere, genuinum piane et g e u n a mim- est b u i e , de quo agi in u s , Quod ab est, It al is arvis adiudicare, Armis d e n i q u e pro arvis i a m ante l i b r a r i i substituerant Carm« III, 5 . — ,}Consenuit socerorum in a r n i i s . " u b i vide q u a e adnotavimus, E 2

68

Q . H O R A T I I FLACCX

A c nè te retrahas, et inexcusabilis abstes; Ouamvis nil extra nuinerum fecisse modumque 60 Curas , interdum nugaris rure paterno. Partitur lintris exercitus: Actia pugna, T e duce, per pueros hostili more refertur : Adversarius est f r a t e r ; lacus H a d r i a : donec Alterutrum velox victoria fronde coronet. 65 Consentire suis studiis qui crediderit te, Fautor utroque tmnn laudabìt pollice ludum. Protenus ut moneam; (si quid monitoris eges tu) Q u i d de quoque viro., et cui dicas, saepe videto. Percontntorem fugilo: nam garrulus idem est: 70 Ree reliuenl patulae comnissa lìdeliler aures; Et semel emissum volat inrevocabile verbum. JNon anelila tumn iecur ulceret ulla puerve, Intrq, marmoreum venerandi limen,amici: Ke doininus, pueri pulcliri caraeve puellae 75 3'Junere te parvo beet, aut incommodus angat. Qualem conmendes, etiam atque etiam aspice: ne mox • Jncntiant aliena tibi peccata pudorem Fallón ur, et quondam non dignum tradìipus : ergo, Q u e m sua culpa premet, deceptus omitte tueri. 80 À t penitus notum si tentent crimina, serves v. 58.

V u l g . Absis.

6 0 . Vt

pen.

58. K/ inexcusabilis ab-sis\ I t a qtiidem l i b r i , absis; sed aliquanto e i e g a n t i u s p o t e r a i d i x i s s e , et d i x i t , s i q u i d i u d i c o , ,,Sed ne te retrahasy abstes." Q u i e n i m retrahit s e , ' a c c u r a t i u s et i u s t i u s ei inexcusabilis e.-t ut e u m ahitare sive a b s i s t e r e d i c a s , q u a j n abessc. A d d e , q u o d ab— in praecerìeute' v e t s u v e n i l ; ut i n c o n c i n n a sit r e p e t i l i o . Ñoster in A r t e P o è t i c a : ,. 1/ pictura, poesis : crii quae si propius síes, Te -capiet inagis , et quaeOam si lor.gius abstes.£i 68'. Quid de qua que vito , et cui dicas saepe videto] H o c ita v u l g o a c r i p i t u r , ut d e quoque v i r o p e r i n d è sit a c quocumquc. S e d vide, Hii d i v i i l e n d a p o t i u s et i n t e x c i d e n d a sit o r a l i o , , i \ indicare , n o u qui. Orare quae > lit C a r m . J^ 3 J . ¡^Quid dedicatum poscit -lpolUnem Vates'! quid orat et C a r m . S a e c u l . 4 9 . , , Q u a e q u e vos bubas vei i c r a t u r a Ibis:sRestat, fu eri t ; illud certe veri est siinillimum , cum codices aliquot hoc ordine verba p r a e f e r a n t , yyl)et vitam-, det opes : animurn mi aequum ipse pa— rubo alter autem i l l e cum Sarisburiensi sic exhibeat, yìDet vitam, det opes: animum mihi ego ipse parabo:'* aut pro ego rò aequum, aut c o n tra pro aequum xò ego ab indiligente librario casu suhstitutum esse. j 0 . Hoc simul edixit\ Locus hoc permultum negotii iam dudum facessit doctis interpretibus ; Prisco si credis, Maecenas docte, Cratino ; Nulla piacere diu nec vivere carmina possunt, Quae scribuntur aquae pòtofibus , ut male sanos, Adscripsit Liber Satyris J'aunisque po'c/as. fina fiere dulces oluerunt mane Camenae. Ijaudibus arguitur vini vinosus Homerus, Enrtiu* ipse pater numquam nisi pò tu« ad arma Pro si luit dieta-

74

Q . H O R A T I I FLACC1 Nocturno certare mero, putere diurno. Q u i d ? si quis voltu torvo f e r u s , et pede nudo,

da, Forum puiealque Libonis Mandabo siccis, adimam cantare teveris. Hoc Sirnul e d i x i t ; non cessavere poetae Nocturno certare mero , putere Ubi principio, quod Noster de Cratino narrat, eius verbis diurno." s i c f e r e b a t u r : ,, YDCUQ (!é nlvoiv ^jirflibv uvSiv « V TÌXOIS vel ut alibi Jiabent, ,"YSXIrbe?n neri ue pro maiestate imperii o r n a t a in , et inundationibus incendiisque obnoxiam y excoluit adeo , ut* iure sit gloriai us , marmoream se relinquere, quam latenti am accepisset. — Sed et. c et eros prineipes viros saepe horta— tus est f ut pro facuii ate quisque monumentis vel novi% vel refectis et excultis urbem a d o m a r e n t . " U b i i d o b i t e r n o t a b i s , TO ornare p r o p r i u m ac l e g i t i m u m esse i n h a c s e n t e n l i a vocabuluxn. I d e m in lulio X L I Y .

Q. HORATH FLACCI EPISTOL. LIB. II. 1.

83

Si longo sermone morer tua tempora, Caesar. ö Romulus, et Liber pater, et cum Castore Pollux, Post ingentia fata Deorum in tempia recepti, v. 6.

Vulg.

Facia.

„Tarn de o r n a n d a instruendaque urbe, item de t u e n d o ampUUndoque imperio, plura. ac maiora in dies destinabili.'' Ubi pariter i u n c l a T i d e s , urbe m ornare, et imperium tueri. I b i d e m , X X V I I I . „ A s i n e quoque et Graeciae poteniissimas urbea operibus e x o r n a n s . " Tacitus A n n a l . I, 9. u b i laudes A u g u s t i c o n g e r i t , y)Ius apud cives , modestiam apud sociost Urbem ipsam magnifico o r n a t u . " I d e m III, 72. ,,Nec Augustus arcuerai Tauruvi, Philippum , Salbum, hostiles exuvias aut exundanies opee o r n a t u m ad urbis et posterum gloriam conferred' Moenia vero n o n mu— ros verbis Iiic a c c i p e , sed t e c t a et aedifìcia i n t r a u r b e m , Suetonius N e r o n e X X X Y 1 I I . ,,Sed nec populo aut m o e n i b u s patriae pepercit : — nam quasi offensus deformità-te veterum aedifciorum, incendìt urban,u Vide lioc fuse docentem G r o n o v i u m p a t r e m Observ. II, 12. Quid? i a n m e v i d e t u r satis b e l l e p r o c e d e r e ? E n i m v e r o siquis ex angulo codex lectionem h a n c p r o d e r e t , m u l t o s e a , n i f a l l o r , amatores inveniret. Q u i n et sine codicis praesidio suas f o r t e p a r t e s t u t a b i t u r . Q u o d enim d e moribus hic n a r r a t u r , levis est i a c t u r a , si absit : q u i p p e q u o d altero ilio legibus sat p e r c i p i t u r et c o m p r e h e n d i t u r : mores siquideni ipsi l e gibus e m e n d a n t u r et a m b o r u m r e g i m e n simul recepit A u g u s t u s . A t si moenibus h u e a d s c i v e r i s , nova n e c t e m e r e o m i t t e n d a l a u d e A u g u s t u m m a c t a s . Ipse enim a p u d S e n e c a m i n A p o c o l o c y n t o s i haec de se in coetu Deorutn : „in hoc terra marique pacem peperi? ideo civilia bella compescui ? ideo legibus urbem fundavi , o p e r i b u s ornavi ? i f Quid aliud quaeso sunt opera., q u a m mocnia sive aedifìcia? ut p r o i n d e , si moenia h i c r e p o n a s , i d e m prorsus de Augusto N o s t e r , q u o d ille de s e , d i x e r i t . T r i a enim u t e r q u e p o n e r p t : yjArmis tatari sive terra, marique pa-' cem parere ; legibus emendare , sive Jundare ; Operibus , sive moenibus ornareCerte moribus ornare n u s q u a m alibi legisse m e memini. 6. Post ingentia facta\ Molestus ac difficilis l o c u s , quantumvis i n t e r p r e t e s levi p e d e p r a e t e r e a n t : , , R o m u l u s et Liber pater et cum Castore Pollux, Post i n g e n t i a f a c t a Deorum in tempia receptietc. ubi h o c velie v i d e t u r , u t e x sequentibus p a t e t , R o m u l u m , Bacchum , H e r c u l e m , etc. p o s t o b i t u m d e n i q u e n e q u e ante finem vitae in d e o r u m n u m e r u m adscitos fuisse. Q u o d et ex historia n o t i s s i m u m , et diserte n a r r a t Callisthenes a p u d C u r t i u m VIII^ 5. ,fHerculem modo et patrem Liberum consecratae immortaliiatis (forte consecrata immortalitati) exem— pia referebas. Credisne illos unius eonvivii decreto deos Jactos ? p r i u s eos a b oculis m o r t a l i u m amolita n a t u r a e s t , quam in caelum fama per— veheretUnde in p l u r i b u s , quos versavi, codicibus ad verba i l i a , Post ingentia facta sic i n t e r lineas a d n o t a t u m e s t , Post mortem. Post finem vitae, A t q u i e x illis verbis m t n j q u a m i d efficies, q u o d et h i v o l u n t , e t auctor ipse , u t v i d e t u r . Nullis , i n q u a m , tormentis e x p r i m e s , u t post ingentia facta p e r i n d e sit ' ac post mortem. Q u i d enim ? a n n o n i p s e A u g u s t u s praesens, u t a i t , et vivus inter divos relatus e s t ? at n o n nisi post facta ingentia. F l o i u s I V , 12. de A u g u s t o : , , 0 6 haec tot f a cta ingentia Dictator perpetuus, et Pater Patriae dictus." A n n o n in vivis e r a t , c u m i d c o g n o m e n est oonsQCutus ? Claudianus in II. Cons. S t i l . v. 38. — ,,nulli pars aemula defuit umquam , Quae gravis obstre— peret lavdes ; stimulisque malignis F a c t a sequebaiur quamvis ingentia livor." Vive» u t i q u e d e s i g n a i , c u m n o m i n a t livorem, q u i in yivis s o -

84

Q, H O R A T H

FLACC1

Duiri ferras h o m i n u m c p e colunt g e n u s , aspera Conponimt, agros adsignant, oppida condunt:

bella

lummodo pascitur. Seneca Here. F a r , t . 441. — „Post tot ingentls rivi Memoranda facta, posique pacaium manu Quodcumque Titan ortus et Atqui ab eo, Tabens vìdei , Nonduin liquet de pair e ? mentimur Jovem?" qui !i;i»c loquitur, Hercules in vivis esse, ut e r a t , credebatur. Vada quidem ingentia recte alias dixeris , quod et iam vidisti ; neque phrasin moveo aut vitupero: nam sic etiam Ammianus Marc. X X I I , 2. de Iu— liano loquens : , , A d u l t u m adhuc iuvenem , txiguo corpore , factis prae— ètantem. ingentibus." E t Alcimus Avitus lib. V . ,,Et quos deposcent ingentia facta labores." Sed in hac Flacci sententia, manca quantum video et debilis est o r a t i o , cum hue solum perveniat: Hamulus et Liier, post sire propter facta ingentia inter deos recepii, dum res gerunt, questi kuTìt se minorem meritis gratiam apud homines consequi. Non— dum ex his intelligiinus, post mortem deiuum pro diis habitos: quidAi enim post res gestas , post facta ingentia , placitam degentibus sene— ctutem divini honores, ut postea Augusto, vivis obtigerint? Tollunt quidem hanc diffìcultatem., qui ilia quae sequuntur, „Dum terras ho— minumque colunt genus ," sic e n a r r a t , ut interpres Gallus nuper adeo f e c i t , Dum in tcrris inter homines vivunt : quo pacto , qut>d in priore orationis membro deficit, in posteriore suppletur. Atqui eos fugit r a tio t cum colere terras perinde accipiunt ac terras habitare : quid enim l an habitabant quoque genus hominum ? Immo vero colere terras et hu— matium genus est curam eomm habere, bella scilicet componendo , agroi , oppida condendo. Virgil. Eclog. Ili, 60. ,,AÌ> love princiassignando pili ni Alusae; Tonis omnia plena: Ille colit t e r r a s ; Uli mea carmina cu— rae." Ilaerebit i l a q u e , quocumque te verlas, sententia; nisi aliquid elicunde subsidii inveniatur. Enijnvero omne punctum tülisset, si posi fata , non "utique facta , in deorum tempia reCeptos tradidisset. Post fata siquidem e s t , cum vivere desiimus. Propertius I V , 2. v. fì4. Lepide, et tu Pauile, meum post fata lev a men ; Condita sunt vestro lumina nostra sinu.i( Martialis in simili piane querela , ac hic Noster T. 10. ,,fos iamtn o nostri ne festinate libelli: Si post fata venit gloria, hon propero." E t Ovidius quoque, Amor. I, 15. „ P a s c i t u r in vivis livor ; post fata quiescit : Cum suus ìt.v merito quemque tuetur honos." Facta pro fata soleinnis librariorum error est : et fuit quidem , cum in liane correctionem pronus propenderei» : etsi terruìt tum me , ut adhuc t e r r e t , epilheton i 1 lud ingentia, non nisi dure, ut videtur et invite ad sententiam hanc perlrahendum : „Post ingentia fata deorum in tempia recepii." Tentetmis tarnen , an exemplis fortassis et argumentorum d u ctu paullatini flecti et aitici queat. Ergo ubi post fata passim dicitur p r o p o s i obitum, manifestum est subintelligi post fata completa: sic Ovidius Trist. I V , 10. ,,Et iam compierai geni tur sua fata hoc est, mortem obierat. Ouidni igitur recte dicatur, Post ingentia fata, completa scilicet et peracta? si modo uspiam fatum ingens recte itidem dicitur, et hi i p s i , de quibus agit Noster, ingentibus fatis ad superos iervenerunt.

De

utroque iam videbimus.

Martialis Epig. I, 51. de

cui leo pepercit: , , D e s p e r a n d a tibi est ingentis gloria f a t i : Non fpoiepore es hnc tenuis praeda sub hoste mori." Rutilius Itin. I, 92. de Roma :

,, Quod regnas minus est, quam quod regnare mereris : Excedis factis grandia fata tuia." Ita liquido emendandum est; vulgo ineptissime f e r t u r , grandia facta. Polhinus apud Lucanum , X , ÌS84-. — „non sanguine clari , ( Q u i d referi ?) nec opes populorum ac regna movanus : Ad scelus ingentis fati sumus." Ubi iterum, ut codices quidam liersmanni, ita «t in Collegio Trinitatis unus, Ingente* facli pro solito stupore e x -

E P I S T O L A R U M LIB.. II. 1.

85

Ploravere suis non r i s p o n d e r e f a r o r e m 10 Speratum meritis. d Irani qui contudit H y d r a m , Notaqtie fatali portenta laLore subegit, Conperit invidiam supremo fine domari. Urit enirn vul^ore suo, qui praegravat arti» Infra se positas: exlinctus amabitur idem. 15 Praesenli tibi malnros largimur honores, Itirandasque tuum per numen poniinus aras, • T. 16.

Vulg. JVomt'. usquam, Nec prave factis deeorari rersibus opto : Ne rubeam pingui donatus m u ñ e r e , et una Cum scriptore meo cansa porrectus operta, D e f e r a r in vieum veijdentem tus et odores, 270 Et p i p e r , et quicqiiid chartis amicitur ineptis.

EPISTOLA AI)

5

10

15

20

25

I U L I U M

II.

FLOIIUM.

F l o r e , bono claroque fidelis amice Neroni, Si qiiis f o r t e Teilt pueruin tibi vendere natum T i b u r e vel Gabiis , et tecum sic agat : Hic et Candidus, et talos a vertice puiclier ad iiuos, Fiet eritque tuus n u m m o r u m minibus o d o -, V e r n a ministeriis ad nutus aptus herilis : Liternlis Graecis inbutus , idoneus' arti Cuilibet: argilla quidvis imitaberis u d a : Quin etiam canet i n d o c t u m , sed dulce • bibenti : Mulla fidem proinissa l e v a n t , ubi plenius aequo L a u d a t venalis, qui volt e x t r u d e r e , merces : Res urguet me nulla ; meo sum pauper in aere : Nemo noe mangonum faceret tibi : non temere a me Quivis f e r r e t i d e m : semel hic cessavit, et (ut fit) I n scalis latuit metuens pendentis liabenae : Des Jiummos, excepta nihil te si fuga laedit. Ille ferat p r e t i u m , poenae securus, opinor. P r u d e n s emisti vitiosum : dieta tibi est lex : Insequeris tamen liunc, et lite moraris iniqua. D i x i me pigrum proficiscenti t i b i , dixi Talibus officiis p r o p e m a n c u m : ne mea saevus I u r g a r e s , ad te quod epistola nulla veniret. Quid tum p r o f e c i , inecum facientia iura Si tamen attentas? quereris super hoc e t i a m , quod Exspectata tibi non inittam carmina m e n d a x ? T. 16.

Tulg.

Laedat.

1 6 . Excepta nihil te sì fuga laeilal] Editiones quidejn sed anliquissirnius C r u q u i ì B l a n d i n i u s c u m u n o ex nostris, ,,Det excepta nihil te si fuga l a e d i t . " magia e z . i n o r s IXoraliano.

laedat; nummo*,

E P I S T O L A R E LIB. IL 2.

30

35

40

45

50

55

60

105

Luculli miles collecta viatica multi s Aerurnnis, lassus dum noctu stertit, ad assein Perdiderat: post hoc vehemens lupus, et sibi et hosti Iratus pariter, ieiunis dentibus ac«r, Praesidium regale loco deiecit, ut aiunt, Summe munito, et multarum divi Le rerum : Clarus ob id factum, donis ornatvir honestis, Accipit et bis dena super sestertia uummum. Forte, sub hoc teinpus castellum evertere praetor Nescio quod cupiens, hortari coepit eundem Verbis, quae timido quoque possent addere mentem : I , bone, quo virtus tua te vocat : i pede fausto, Grandia laturus meritorum praemia : quid stas ? Post haec ille catus, quantumvis rusticus, ibit, Ibit eo quo vis, qui zonam perdidit, inquit. Romae nutriri mihi contigit, atque doceri Iratus Graiis quantum nocuisset Achilles. Adiecere bonae paullo plus artis Athenae: Scilicet ut possem curvo dignoscere recium, Atque inter silvas Academi quaerere veruni. Dura sed emovere loco me tempora grato ; Civilisque rudem belli tulit aestus in arma, Caesaris Augusti non responsura lacertis. Unde simili primum me dimisere Philippi, Decisis humilem pennis, inopemque paterni Et laris et fundi, et paupertas inpulit audax, Ut versus facerem: sed, quod non desit, habentem Quae poterunt umquam satis expurgare cicutae, Ni melius dormire putem, quam scribere versus ? Singula de nobis anni praedantur euntes ; Eripuere iocos , venerem, convivia, ludum ; Tendunt extorquere poemata. quid faciam vis ? Denique non omnes eadém mirantur amantque. Carmine tu gaudes : hic delectatur iambis : Ille Bioneis sermonibus, et sale nigrol Tres mihi convivae prope dissentire videntur, Poscentes vario multum diversa palato. Quid dein? quid non dem? renuis quod tu, iubet alter : Quod petis, id sane est invisum acidumque duobus. v. 63.

V l i l g . B-enuis

tu,

quod.

63. Hevuift fu , quoti iubet cilter~\ C o d e x veterrimus Leiclensis , et K e g i u s , et alter Regiae Societatis c u m u n o K e r s n i a i m i , v o c a b u l i s i n v e r a

106

Q. H O R A T I I FLACC1

65 Praeter cetera, me Romaene poemata censes Scribere posse, inter tot curas totque labores ? Hie sponsnm vocat, hie auditum scripta, rèlictis Omnibus officiis : cubat hie in colle Ouirini, Hie extremo in Aventino; visendys uterque: 70 Intervalla vides humane cominoda. verum Purae sunt plateae, nihil ut ineditantibus obstet. Festinat calidus mulis gerulisque redemtor: Torquet nunc lapidem^ nunc ingens machina tignum : Tristia robustis luctantur fuñera plaustris: 7 5 Hac rabiosa fu git canis, hac lutulenta ruit sus. I nunc, et versus tecum meditare canoros. Scriptorum chorus omnis amat nemus, et fugit urbis, Rite cliens Bacchi somno gaudentis et umbra: T u me inter strepitus nocturnos alque diurnos 80 Vis canere, et non tacta sequi vestigia vatum. v. 80.

Vulg.

Contacta*

sis e x l n b e n t , )yQuid dem? quid non dem? Tenuis quod t u , iubet alter: Quod petis , id sane est in visum acidurtque duobusUbi ordo est, Quod 1u renuis , alter i uh ti ; quod petis, alien's invi sum est: sim— plicius certe et e l e g a n t i u s , quam quod vulgo circumfertur. 8 0 . 7ris canere et. contada secjui vestigia vatum\ T u r b a n t Iiic mi— r u m in modum codices scripli ; quorum plures contacta habent, contracta non p a u c i , tinus apud Cruquiiim Cantata, a l t e r cúndala , Galeanus e x nostris cinctutà. E x his posteriora illa , tamquam manifeste niendo— sa , reiiciunt interpretes ; de prioribus litigant et in partes discedunt. Q u i contacta F i a c c o a d i u d i c a n t , sic verba e n a r r a n t , P'is me sequi contada «ilatum vestigia , V i s me ita s e q u i , ut tangam , et pedem p e d e p r e m a m . Out vero fieri p o t e s t , ut sequaris contada? ut sequaris quae iam contigeris et assecutus sis ? haec piane p u g n a n t , et a sensu usuque abhorrenl. A t alii contrada liic a d s c i s c u n t , hoc e s t , a i n n t , angusta, exigua. Quorsum autem exigua? quasi veropoétae» quo nobiliores, non eo maiora et ri a ri ora" vestigia post se relinquant ; quae quidem a l o n g i n qito faciie v i d e a s , propius attingere frustra coneris. Ouid multis t e moror ? ¿»ege minima mutalionc ; me inter Crepitus nocturnos at— que diurnos 7'is canere, et non tacta sequi vestigia vatum.il Hoc est, T u , L o l l i , qui carmine sive odis gaudes (v. 5 9 . ) , vis m e canere , sive carmina scribere , et sequi vestigia L y r i c o r u m Latinis ante me intacta. H o c quippe e s t , quo saepe g l o r i a t u r , ut E p i s t . I, 1 9 . v. 2 1 . , , L i b e r a "per vacuum posui vestigia princeps • jVtm aliena meo pressi pede.ií i n o x , — , , P a r i o s ego primus /ambos Ostendi Latió." et iterum de A l c a e o , V. 3 2 . , , U u n c ego non alio dictum prius ore Latinus Tulgavi jidicen,íí ubi nos plura ad ha ne sententiam p r o d u x i m u s . Quae intacta sint vestigia , iam , o p i n o r , vides. Nosler de E n n i o S e r m . I, 10. v. 6 6 . rudis et Graecis intacti carminis audo?\ii JVIanilius apposite, 99Quarn l i b . I l l , 1 . jfTn nova surgentem maioraque viribus ausum , J\ec per i n a c cessos metuentem vadere saltus Ducite ì Pierides. — Non annosa canam Messanae bella nocentis , — A on reges magnos , spati o maiore canen da y Quam si tacta loquar,ii l i a e o quidem pulchre ad F l a c c u m f a c i u n t ;

et

EPISTOLARUM LIB. H. 2.

107

Ingenirim, sibi quod vacuas desumsìt Atheiias, Et studiis annos septem dedit, insenuitque Libris et curis, statua taciturnius exit Plerumque, et risu populum quatit : hie ego rerum 85 Fluctibus in mediis, et ternpestatibus Urbis, Verba lyrae motura sonum connectere digner? Frater erat Iiomae consulti rhetor; ut alter « e d , u t i n g e n u e f a t e a r , m e n d o s a s u n t , s i e u t i n f i n i t a a l i a in i l i o o p e r o a libraries pessime a c c e p t o : sic autem emendimela sunt e libris meliori— L u s : , , .Vii/;, Hegis Ma^ni spaliti maiore canaula , Quam s i n t a c t a , /()— quar." A r g u t e , u t s o l e t M a n i l i u s : Non Alexandri Magni gesta lo— quar, maiore spatio canenxla, quam acta sint : s i q u i d e i n i l l e p a u c i s anuis stupenda celeritate totam Asiani subegit. Statins Silv. I, 2 . ,,Quaerit llymen thalamis i n t a c t u m dicere c a r m e n . " el ibidem III, 1. j,Assidue moresque viri , pacemque , novosque Pieridum Jlores , intarlaque c a r m i n a discens." I u v e n a l i s S a t . V I I . d e i p s o S t a t i o : — %,sed cum jregit subseliia versu; Esurit, i n t a c t a m Paridi nisi vendat. Agaven." Non tacla a u t e m , u t N o s t e r E p i s t . I , 1 4 . v . 2 7 . — ,,et tamen urget lam pridem n o n t a c t a ligom'but arva." M a r t i a l i s I I , 1 9 . ,,Et toga non t a c t a s vincere iussa nives. " e t V j 3 7 . „ N i v e s q u e primas liliumque non tactum." 87. Frater erat Rornae consulti rhetor] Celeberrimi!» D a n i e l Heinsius, p r a e s t a n t e vil- i n g e n i o , q u a t t u o r h o s e t q u i n q u a g i n t a v e r s u s , n i m i r u m a b 8 7 . u s q u e a d 1 4 0 , e x sede sua, q u a m p e r tot s a e c u l a l i b r a r i i eis assignarunt, p r o i m p e r i o e i i c i t , et in E p i s t o l a m p r i o r e m a d A u g u s t u m p o s t versura 2 2 9 . t r a n s d u c i t e t c o l l o c a i ; u b i , si l l e i n s i o f i d e s , t a m o p p o r l u n u s e i s e t d e b i l u s l o c u s est , q u a m h i e i n c o m m o d u s , a l i e n u s , e t n u l l u s . Post a u t e m e x o r t u s est C I . l ì o i v i n u s , q u i i n I l e i n s i i s c n t e n t i a m h a c t e m i s c o n c e d i t , u t n u l l a m eis in b a c E p i s t o l a s e d e m esse p r o n u n c i c i ; c e t e r u i n ut p o s t ver— t u r n s u p e r i o r i s E p i s t o l a e 1 1 8 , n p n u t I l e i n s i u s 2 2 9 , t a m q u a m in amis— sani possessionem r e p o n a t . U t e r q u e t e m e r e et p e r p e r a m , Ouod enim hos 5 4 nulla r a i i o n e b u e f a c e r e , sed ab E p i s t o l a e argumento alíenos esse c l a m i t a n t , f u g i t eos r a t i o . Sunima siquidem argumenli est, e x c u sationes et defensiones ad L o l l i u m p a r a r e , cur c a r m i n a quae p r o m i s e rat L y r i c a m e n d a x non iniserit. I n b i s p r i m a e s t , s e l a m dtvitern esse ( v . 2 t ì . ) , ut m e l i u s n u n c d o r m i r e sit q u a m versus s c r i b e r e : a l t e r a , se i a m senem esse ( v . 5 5 . ) , n e c q u a e o l i m i n v e n í s f e c e r a t , n u n c p e r a e t a t e n i posse ; tertia , nescire q u a e potissinium s c r i b a t ( v. 5 8 . ) , alios alia poscere ; q u a r t a , R o m a e inter tot curas et strepitus ( v . 6 5 . ) otium et s i l e n t i u m sibi deesse ; quinta, q u a e liis 5 4 v e r s i b u s c o n t i n e t u r , dur a m a c m i s c r a m esse p o e t a r u m o m n i u m c o n d i t i o n e m : r i d e r i e n i m , q u i m a l e s c r i b a n t , u t c u m q u e stulte s i b i p l a c e o n t , ( v. 8 7 . ) et m u t u o se ut m u l i s c a b a n t ; r i n g i a u t e m et t o r q u e r i ( v. 1 0 9 . ) , qui e x a c t u m q u i d e t l e g i t i m u m p a r i a n l : se q u i d e m e x his c o n d i t i o n i b u s v e l p r i o r e m m a l i e ( v . 12(ì.), ut delirus aliis v i d e a t u r , dum sibi p l a c e a t , q u a m a n g i et c r u c i a r i , ut aliis p l a c e a t : q u i vero sapiat ( v . 1 4 1 . ) , nihil omnino s e r i p t u r u m e s s e . , , 7 V i m i r u m sapere est abiectis utile nugis, JLi tempest ìvum pueris concedere ludum.ts E a n t n u n c , et haec optime cohaerere negent. " V i d e a m u s i a m p o r r o , q u i d i n p r i o r e E p i s t o l a l a c e r u m et h ì u l c u m esse praedicent, q u o h i 5 4 t . i m c o m m o d e ( s i M u s i s p l a c e t ) a b b i s Du— umviris ut nova colonia deducantur. Verum age, inquit, o Auguste ( v . 2 1 4 . ) et poetìs E p i c i s , L y r i c i s , alìisque, qui l e c t o r i , non scenaa

108

Q. HORATn FLACCI Alterius sermone meros audiret honores:

scribimus, curam ali qua m i m p e n d e . Multa quidem nobis mala facimus, (v.. 220.), cu*11 librum tibi tra di in us fesso vel occupato, tempore a l i e n o ; cum amicis reoitantes tepide ac neglegenter audiri querimur ( v . 2 2 4 . ) , Tel o f f e n d i m u r , si unum quis r e r s u m reprehendat ; cum speramus fore, (T. 226.) ut, cum primurn non scribere audieris , arcessas u l t r o , et p e cunia Tel fundo locupletes. Utcumque autem haec inepte et inveite saepe faciamus : interest tamen e o r u m , qui res memoria aignas" gerunt ( y . 2 2 9 . ) , ut praestantiora ingenia lionore praemiisque ad scribendum excitentur : tamen est operae pretium cognoscere, quotes iedituoa habe— at belli sped aia domi(jue Virtus, indigno non commitlendà potine,Ouid i a m v i d e t u r ? enimvero tam arete haec cohaerent, tam apte coagoafintant u r , u t , si intra commissuras versus illos 54 cum Heinsio intrudere Telis , m a x i m a n i epistolae labem et ruinani intuleris, Boivinus vel ipso Heinsio infelicior e s t , cum ante versum 118. inserendos esse contendit. Dixerat p a u l l o ante Noster, totum fere p o p u l u m Komanum , pueros patresque , doctòs pariter et indoctos uno scribendi póeinata studio c a l e r e ; r i d i c u l u m quidera lioc esse , cum nemo Tel nayem agere , vel me— dicamenta mispere , Tel quaecunque id genus tractare a u s i t , nisi prius didicerit. Ubi haec d i x e r a t , continuo i n f e r t , iyHic error tamen, et le— vatis avarus iVo» vis haec insania quantas Virtutes habeat, sic colligez temere est animus ett. ubi p a l a m e s t , errorem eum et insaniam insa— n u m i l l u d scribendi studium denotare. Insere iam cum Jìoivino yersuS illos 5 4 ; et eorum e x t r e m i , qui de Argivo ilio agunt in vacuo thea— t r o miros ludos imaginante , sic cum primis bis coaiescent : — me occidistis , amici , NoU servasiis , ait ; cui sic exiorta voluptas , Et dem— tus per vim mentis gratissimus error ; Hie error tamen et lev is haec insania quantas Virtutes habeat y sic collige. p e l i e t u r ; c u m a l i a s d o m i et i n t r a l i m e n , ZCÀ tT.Y.IQVI T&KOV V.QX a o ' d ò ? ÀOIÓÒ) B u t e r q u e u t r i q u e i n v i d e m u s e t m a l e v o l u m u s . A t q u e h j n c m a x i m e coniu-jQiatur e m e n d a t i o n o s t r a pactus erat ; a b s q u e q u a e s s e t , C o n s u l t u s i l l e et R h e t o r n o n c o m posito, sed vere et e x animo laudavisse invicem m e r i t o crederentur. N e q u e vero t a m longe abscedit a vulgata l e c t i o n e , . quam, harum r e r u m i m p e r i t i s p o t e s t v i d e r i : c u m , si l i l e r a m i n i l i a l e m d e m s e r i s , et t e r m i n a tiones notis p r o librariorum more-, non literis scripseris, residua e erunt h a e tanLum l i t e r a e rat et act, lippientein scribani facile decepturae. Livius X L I V , 26. p a c t i e r a n t , eques denos praesentes aureos , pe-

des quinos," i C i c e r o p r o S e x t i o c . 2 5 . , ? U t Gabinio pro ilia sua Ciliciay quam sibi si remp. prodidisset p a c t u s e r a t , Syria daretur.u Digest, I I , 1 4 . 1 7 . ,}Hoc lulianus scribit in Patre, qui p a c t u s e r a t , ne a se neve a / i l i a peter etur, yConsulares multi et triumphales, Crassi atque jlntonii, el cum Philippis Scaevolae aliique numerosiS6 90. Qui minus argutos vexat furor iste poetas~\ Vexat quidem hie exhibent scripti editique: minus apte meo quidem iudicio; cuin

E P I S T O L A R ™ LIB.: Il 2.

lit

Carmina conpono, hic elegos : mirabile visa Sacratumque novem Musis opus, aspice priinum, T. 9 2 .

Vulg.

Caelatumque,

îuvet potius et d e l e c t e t , quam vexct. Quare repono e x conîectura, „Qui minus argutos versât furor iste poetai ? " Noster Serra. II, 3 . T. 2 4 9 . ,, Ludtrt: par irnpar, equitare in arundine longa Si quern delectet barbatum, amentia -verset." ubi similiter unus ex nostris vexet, alter vexat vitiose praeferunt, et passim sane haec a librariis confunduntur. "Sic et spes , t i m o r , p a y o r , p u d o r , a m o r , cura ver/tare dicuntur. En— K i l l s apud Ciceronem , — , , c u r q m q u e levasso , Quae mine te coquit et versât sub pectore fixaPropert. I l l , 15. ,,Spesque timorque animum versât utroque meum." Seneca tameii Epist. X X X I X . ,,Quorum impo— tentiae ' atque insanae libidini oh hoc unum po$sis ignoscere , quod, quae fecere, patiuntur ; nec immerito lue illos furor v e x a t , " Sed hos apud Se— necarn Yere furor vexat et male habet ; illos apud Nostrum versât qui— d e m , sed voluptate et lucro afficit. •92.. Caelatumque novem Musis opus~\ Locus et olim et nunc cum maxitne doctorum virorum disceptationibus celeber : ,,Carinina comporto^ hic elegos ; mirabile visu , Caelatumque novem Musis opus. aspice, p,ri— mum , Quanto cum fastu , quanto rnolimine eircum — Spectemus vacuarti Jlomanis. vatibus aedem," ubi primo scire velim , quid sit et quo r e f e rendum ìllud mirabile vì*u. Est qui ad utrumque opus et Carmina et Elegos r e f e r a t , ne id quidern videns, pluralem eo pacto numerum n e cessario hic exigi, mirabilia et caelata opera. Quare alii de sol is Miegit accipiunt : sed et hos interrogatos v e l i m , quo spgctet illud visu : certa non ad bonitatem et vìrtutem poëmatis: haec enim nop visu sed mento c e m i t u r ; neque vero ad ornatum l i b r i , umbilici^ scilicet et purpureo croceove tegmine superbi. Ut enim in libro-' nonduin pubticatp, sed intra privatos parietes adhuc latente liturisque ut fit maculosQ, talis ornalus locum non liabet : ita niliil esse potuit in eo genere visu mirabile , vel si Sosiorum pumice rnundus prostaret. Illa porro vereoï ut recte accipiant interprétés, Caelatumque novem Musis opus: hoc e s t , , u t aiunt , ipsis Musavum manibus factum et elaboratum. Atqui si ex a n i mo hoc dicit Noster, ipse absurdus atque impudens e s t , qui hoc opus postea deridet et sugillat : si sal.se et per ironiam , vel non ex sua sed ex scriptoris (filavrou sententia, stulte profecto et inepte id iani o c c u pât et d o c e t , quod postea multis versibus ceu nonduin intellectum p e r sequitur. Sed et errant omnino, cum Musis caelatum enarrant, a M u sis elaboratum : etsi probe sciam ykvmàv xaì TOQÌVIOV ino;, sculptum. et tornatum poema recle alias dici. Quippe novem Musis caelatum opus nihil aliud Latine notât, quam quod novem Musas caelatas sive inscul— ptas habet. Ovid. Metani. X I I I , 110. de Clypeo Achillis : „Nec ctypeus vasti caelatus imagine mundi Conveniet timidae nataeque ad furia sinistrae." et ibidem yDixti q u i t , hoc spernito : an tu in Poetica ut singulare quiddam mones, quod in omnibus n e g o t i i s , in omni vitae genere notissimum e s t , quaedam fugienda e s s e , quaedam petenda ? „Hoc facito : recte sane. Hoc fugito : callide." Quin et i n culina aeque ac in libris locum Iiabet : „lìoc salsum est, hoc adustum est, hoc, lautum est parum : Jllud recte est : ìterum sic memento. " M u l t o scilicet doctiores et ad P o e t i c a m i n s t r u ctiores discedimus, h o c arcano praecepto onusti. A t nuper CI. D a c i e r i u s , qui locum hunc ante suas Notas diffìcillimum et obscurissimum fuisse c o n f ì t e t u r , sic pulchre r e m expedire sibi visus e s t , cum ita e n a r r a t : spernat hoc, veì illud, n e q u e omnia singillatim e x e q u a t u r , quae quovis modo in argumentum et n a r r a t i o n e m incidimi. Novam r e m , si Musis p l a c e t , et intactam aliis d i x i t , cum incidentia nominavit : quid h o c sodes aliud e s t , quam delectus rerum? quid a l i u d , quam quod versu demum 1 5 0 . h a b e t u r , — „ e t quae Desperat tractata nitescere posse , relinquit ?" A t neque bis idem d i c e r e t Noster ; n e q u e tam inutus aut verborum pauper e r a t , ut praecepto i l i o de Incidentibus tam b r e v i t e r leviterque d e f u n g e r e t u r , Hoc amet, hoc spérnat. Quid multa ? Restituo huic versili suum locum et ordinerà iam plus m i l l e a n n o s , ut e x Servio p a t e t , amissnm ; eoque indignius , quod de ordine iam nlinc t r a c t a t u m e r a t . , , O r d i n i s haec virtus erit et venus , aut ego fallar, Ut iam nunc dicat iam nunc debentia dici; Pleraque differat et praesens in tempus omittat. In verbis etiam tenuis cautusque serendis, Hoc amet, li oc spernat promissi carminis a u c t o r . Dixeris egregie, notum si callida, verbum RedJiderit iunctura novum." Y i d e s , unius versiculi traiectio uas turbas d e d e r i t , quot coactas e t ineptas cominentationes pepererit. ubtilis, i n q u i t , et cautus ac difficili« i n verbis «dmittendis, Hoc ( v e r b u m ) a m e t , .hoc s p e r n a t : h o c ut p r o b u m r e c i r * a t ' illud ut r.ctxov xoufictiog r e p u d i e t atque a b i i c i a t , uteumque populari usu quasi civitate At ui d o n e t u r . S i c et E p i s t . ad F l o r u m I I , 2 . 109- » 1 legitimum cu•piet fecisse poèma, Cum iabulis anima"* censoria sumet honesti nt quaecumque parum splendoris habeby j "Verba movere loco , quamvis invita recedant, Et versentur adhv- intra penetralia Vestae : Obscurata diu populo bonus eruet, atque Proferet in lucem speciosa vocabula rerum, " etc. S e n t i s , o p i n o r , io promisso et legitimo carmine haec verba p o e tae amanda, haec spernenda esse. Quin et sequentia i l l a , Dixeris egregie, iam cultius et concinnius post h a n c emendationem feruntur : n a m antea , cum sic i u n c t a p o n e r e n t u r , „In verbis etiam tenuis cautusque serendis. Dixeris egregie notum si callida verbum ; £ < verbis utique e t verbum tam propinqua repetitione meram scabiem et sordes prae se f e r e b a n t . Iain autem similis piane in plerisque libris traiectio est E p i s t . I , 1 . v. 5 7 . illic tamen unus et alter c o d e x rectam seriem s e r v a v i t , liic nullus. Nempe p r i o r et antiquior luxatio haec e s t , quam altera. Cetevum illud sancte affìrmare p o s s u m , m e nullum usquam aut Horatii Tom. I I . I

:

Audebit

Q. HORAT1I FLACCI

130

Continget: dabiturque licentia snmta pudenter¡ Et nova factaque nuper habebunt verba iidem; si Graeco fonte cadent, parce detorta, quid autem Caecilio Plautoque dabit Romanus, ademtum 55 Virgilio Varioque ? ego cur adquirere pauca, Si j ) O s s u m , invideor? cum lingua Catonis et Ennì Sei'inonem patrium ditaverit, et nova rerum Nomina protulerit. licuit, semperque lice bit Signatum praesente nota procudere numnium. V. 62.

V u l g . Ficta.

59. Producers

nome».

ant cuiusvis p o e t a e veteris manuscriptum exemplar versavisse, in qoo scriba versum aliquem casu non omiserit. O u i e r r o r , ubi aliquandiu J a t u i t , in margine d e m u m corrigitur : ubi statini deprehensus e s t , v e r sus extra seriem scribitur ; et iiterulis ab ad suam sedeui revocandus notatili' ; scilicet ne l i b r u m venalem aut mercede scriptum litura delio— nestet. Ubi vero bae in margine literulae negleguntur aut evanescunt ; eo t a n d e m res v e n i t , ut longo temporis tractu librarli unius erratio p e r Ofiinia deinceps apographa propagetur. 52. Ft nova fictaque nuper habebunt verba fidern\ Ficta verba barb e n ! codices n o s t r i , ut editiones oranes ; recte quid em , si alio loco e s Bet. A t n u n c versa abbine altero praecesserat eodem sensu fingere. Q u a m o b r e m , n e ta ni p u t i d a repetitione nitidissimum carmen m a c u l e t u r , adsciscimus certissimam l e c t i o n e m , q u a m ì'abricii codices subministra— r u n t j ,, Ft nova iaclaque nuper habebunt verba Jidem, si Graeco fonte cadentCicero in Oratore c. 20. ,,Ego autem etiam si quorundam grandi* et ornata vox est poetarum , tamen in ea licentiam statuo maio~ rem esse faciendorum iungendorumque v o c a b u l o r u m . " E t c. 24. ,,Frgo ille tenuis orator, modo sit elegans , nec in faciendis verbis erit audax, et in transferendis verecundus, ep parent in priscis.li E t c. 52. ,,Fst enim Isocrates, ut in transferendis faciendisque verbis Iranquillior, eie in ipsis numeris sedatiorIdem de Oratore III, 38. „Novantiir autem verba, quae ab eo qui dicit ipso gignuntur ae fiunt." J)e Partit. Oral. c. 2Í. „Utendurn erit iis in oratione singulorum verborum insignibus , quae habent plurimum suavitatis ; id est, ut factis verbis aut vetustis aut translatis frequenter htamur. " D e Finibus III, 15. „Cum uterelur Zeno in lingua copiosa facti^ tanien nominibus ac n o v i s . " E t ileruui : „Sed. non alicnum est, quo f a c t H v { s verbi intelligatur, rationem Jiuius v e r b i faciendi Zenonis exponere." Qellius X I I I , 15. „QuUverba Latina f e c e r n n t , quique his probe usi sum, humanitatem uppellaverunt id propemodum quod Graeci naitiflav votvjit, " Ita Graeci dicunt óvó¡iaxa noitiv fit iitnoi>¡¡Átvn. ^ 59. Signatum praesente nota] Etiaift }ùc locus describi m e r e t u r : CUT ac{ u '— »eo° ] irere pauca Si possum invidvor V cum lingua Catania et Funi Sermonem patrium ditaverit, et nova rerum Nomina protulerit. Licuit semperque licebit Signatum praesente nota producere nome». " Mirificum sane epiphonenia : Licuit semperque licebit nomen producere. {jur i g i t u r , si h o c ita certuni et concessum e r a t , t o t versibus defensionein p a r a s t i , quod pauca nomina produxeris ? Vides, o p i n o r , vitiuni : cum in hac a c c l a m a t o n e , u t n u n c quidem f e r t u r , nihil arguii s i t , ñ e q u e q u i d q u a m , quod non in ipsa xaTKtíxtvrj si ve narratione iisdem v e r bis continebatur. Illud etiam vide , nomina protulerit et continuo rur— sus producere nomen: quis ferat tam inficetam repetitionem tain brevi

ARS POETICA.

131

60 Ut silvis folia privos raulantur in annos; v. 60.

Vulg. Silvae follia

pronoti

intervallo ? neque enim aliud est producere quam prof erre. Ouamobrem aut vai eie fallor, aut sic scripsit Horatius , — ,,licuit sernperque licebit Signatum praesente noia procudere nummum." Et procudere quidein firmatur ex scriptis , apud Lambinum , Acliillem Statium , Iasonejn de Nores , et Franciscura Luisinum : quorum novissimus et nummum se l i bentius legere ait, sequentibus tameu editori li us non potuit hoc persuadere. Atqui ut lectio recepta , prout iain vidimus , inanis est et putida ; ita quae nunc a nobis adsciscitur egregia prorsus et perquam venusta est. Claudit nempe arguinentationem nota illa similitudine a nummo petita : verba siquidem ut nummus sunt, cui forma pulitina est. Cum igitur nummum praesente nota signare semper licuit et licebit ; quidni et idem ius erit verbis procudendis ? Notissima , ut dixi, comparatio est sermonis cum moneta : adeo ut nude apud Nostrum p o sita neque probatione neque accommodatione indigeret. Symmachus Epist. I, 4. ffUnus aetate nostra, monetimi Latiaris eìoquii Tulliana in— cude fìnxisti.ic Ouintilianus I, 9. ,,Consuetudo certissima loquendi ma— gistra : utendumque piane sermone, ut nummo cui publica forma est. ci Curius Fortunatianus lib. III. „Vir perfectissimus dixit, Utendum est verbis, ut nummis publica moneta signatis." Et iterum : ,,Aperta quomodo erit elocutioì Si utemur verbis propriis, uaitaiis, sicut nummis, ut dixi, publica moneta signatis." Iuvenalis VII, 55. ,,Sed vatem egregium, cui non tit publica vena, Qui nihil expositum toleat deducere, nec qui Communi feriat carmen triviale moneta. ts Seneca de Benef. Ili, 35. ,,/flm tempus est quaedam ex nostra, ut ita dica ni, moneta proferì ri." Itecte autem nummum signatum : ita Minutius Felix c. 22. »Litems imprimere , nummos signare , instrumenta eonficere." Tertulliauua Apolog. c. 10. ,,Imagine signatus numntus." Prudentius Peri Steph, X I , 100. ,,ÌYÌ fallor, haud ullam tuus Signat deus pecuniam." Cicero iu Topic, c. 13. ,,Si pecunia signata argentum est, legata est mulieri t est autem pecunia signata argentum; legata igiturGellius II, 10. „Non rude aes argentumque, sei fiata et signata pecunia." S. Hiero«yrnus in vita Pauli Eremitae : „in quibus scabrae iam incudes et mallei, quibus pecuniae oliin signatae, visebantur." Seneca de Tranquill, c. 11. „Ego vero factum signatumque argentum, ilo mum famtliamque meam reddo , restituo." Recte itidem et signatwi nota. Aurelius V i u ctor in Aureliano : „Monetae opifices delet, 1 od nummariam notam eorrupissentVarrò de Re Rust. II, 1. ,, quod aes antiquissimurn pecore est notatum." Plinius Hist. X V I t y 68. figurate : „Ihcebat hoc discrimen indubitatis notis signasse nr-turam.',1 Noia igitur in nummis idem est de forma, cuin in locis p«pra citatis, tum et indillo Senecafe de lienef. V, 29. „Non est mah* denarius, quern barbarus et ignarun formae publicae reiecit." E r a " » inquit Flaccus, ut cuivis aetati licuit et licebit, vel nummos e* nova materia cudere, vel veteres iam tritos et obsoletos conflare ac praesente nota denuo signare ; ita verba quoque licuit et licebit vel nova prorsus fingere et facere, vel antiquata et desita recenti incude reformare, nova terminations vel modulation» variare, nova iunctura alio declinare et fleeter e. 60. Vt silvae foliis prono» mutantur in annoi ] In&olens profecto loquendi genus, silvae foliis mutantur; quodque nullo, ut opinor, exemplo defendi aut excusari potest. In bac constructione legeriin potius, mutatione minima, „Ut silvae foliis pronos nudantur in annos." Cicero in Arateis :. „Denudant foliis ramott et cori ice truncos.". Clau-

132

Q. HORATH FL ACCI Prima eadunt: ita Verborum vetus interit aetas, Et iuvenum ri tu flojent modo nata vigentque.

dianus de Bello Getico v. 166. f>Frigida ter decies nudatum frondibus Ilaernum Tendit hiems vestire gelu.li Sen. Hippol. 966. „Ut nunc canoe frigora bruttine Nudent Silvas: nunc arbustis Redeant umbrae," Severus , poeta Christiamis : „ Quam multi3 folifs silva cadentibus Nudatur. gelidis iacia aquilonibusVel eadem prorsus sententia legerini, levi item mutatione, , , s i l v a e f o l i i s pronos viduantur in annos.lt Plano ut Noster Garin. II, 9. „Aut foliis viduantur orni." Virgil. Georg. IV, 518. y,Arvaque Hiphaeis numquam viduata pruinis." Silius Ilal. Ili, 601. ,,A't'