Principia iuris secundum ordinem digestorum seu pandectarum in usum auditorum vulgata: Tome 1 [Nova editio, Reprint 2022] 9783112632222

Citation preview

IO. ORTW. W E S T E N B E R G I I JURISCONSULTI E T

ANTECESSORE

PRINCIPIA JURIS SECUNDUM ORDINEM

DIGESTORUM S E

U

P A N D E C T A R U M IN

USUM AUDITORUM VULGATA.

NO FA

EDITIO.

BEROLINI I N

L I B R A R I A

S C H O L A E

i 8 i 4-

REALIS

IOANNIS ORTWINI WESTENBERGII

PRINCIPIA SECUNDUM

JURIS

ORDINEM

D I G E S T O R S E

UM

U

P A N D E C T A R U M . TOM US I. DIGESTORUM

PARS

I

—

III.

P R A E F A T I O A D

L E C T O R E M Q U AM A U C T O R

B E N E V O L U M

EDITIONI

SUAE A N N !

1732

FRAEMISIT.

E x quo ad Jurisprudentiam animum applieui, n o n íemel fubiit mirari fuperciliofum quo rundam de Jure Noftro Civili judicium, dum illud tanquam plurimis naevis fcatens defpiciunt, et in eos invehuntur, qui Jus JUSTINTAN E U M reduxerunt et in ufum revocarunt, imo inter máximos Reipublicae morbos referunt, quod Legibus utamur Romanis. Cum nullum u n q u a m Jus praeclarius conítitutum fit, n e q u e diligentius. JSon enim Librorum, quibus Jus J U S T I N I A N E U M continetur, folus J U S T J N I A N U S auctor eft; ne quis h a n c fapientiam ab ilio uno repeti p u t e t , fed exponuntur in iis J U R A P O P U L I R O MANI, uti ipfe Imperator fateri non erubefcit*). Quorum alia perita funt a fapientifllmis Athenienfium, aliorumque Civitatibus; alia vero ab iis, qui in Populo Romano aut Reipublic a e , aut Juri d i c u n d o , aut huic ipíi interpretando praefuerunt. Quales ab ultima memoria Urbis conditae, longa fucceffione, homines fummo ingenio, acerrimo judicio, et maxima doctrina praediti, p r o p e fuere innume')

S- I.

de J, 2V, G. et C,

*

P R A E F A T I O .

rabiles. Qui in tanto ac tam diuturno imperio altem aequi bonique in innuineris obve^nientibus callous exeolentes, et naturalem aequitatem ubique applicante.'., longo plurimaruni ac graviliimamm rerum ufu, et quotidiana experientia docti, facile viderunt, quid aequius melius effet, quidque Reipublicae recte coniti tuenda e r e g e n d a e q u e conven i net, e a q u e , quae cognpverunt, non minore fide, integritate, diligentia tradiderunt *). Ñ e q u e Leges continent tantum Civiles, fed et Deciiìones plerarumque caufarum incidentium, ex Acqui tate et J u r e N A T U R A L I col>le^tas et deductas. Q u o d cum ubique idem fit, non potuit fane non furti ma. Aequitatis ratio maximam buie J u r i conciliare auctoritatem, non tantum apud Romanos, eosque, qui Imperio R o m a n o f u e r e fubjecti, f e a etiam extráñeos. Ut a d quos Populos arma R o m a n a nunquam pertingere potuerunt, Leges R o manae line vi ulla, Juftitiae fuue vi triumphantes pervenerint, omnosque fere Gentes E u r o p a e a e ad L e g e m Romanam, ceiTante J u r e Patrio, cu]us utplurimum maxima eft anguftia, tanquain ad communein Lavo[¿lav, confugiendum cenfuerint. Quae Juris Romani Juftitia ex iingulis ejus partibus ufque adeo elucet, ut cuivis fìat obviam, maxime vero ex fanctiiTimo ilio Juftitiae T e m p l o D I G E S T Í S fc. feu P A N D E C T J S . Vix enim in P A N D E C T I S ullum fragmentum eft, in quo non gravitatis, prudentiae, aequitatis vis, non eruditae Vetuftatis Majeftas emineat. A'pparet ibi prifca in refpondendo fides et religio, a qua veteres illi Juris auctores, Servius Sul*) v. Donell. Praef.

et L.

I, Comm.. c.

16.

PttAEFATIO.

picius, Seaevola, aliique oommendabantur *). Ita oranes illi, quorum Refponfa in P A N D E C T I S habernus, fcripferunt, ut in fumma brevitàtfì nihil iit ap.ti.us aut convenientius, in Fumma dignitate rerum nihil elegantius aut jucundius. Gumijue in his auctoribus maxima varíelas fit, fi, numerum Cpectes, taraen ut in Jure veritatem, et eertitudinern in oratione agtiofcas, tantus ac tam lingularis intor omnes eft confenfus, ut fi fragmentis auctorum nomina et inicriptiones detraxeris, unum te auctorem in omnibus inmeri putes **). Neicias utrura. diìigentia an gravitas, prudentia an aequitas, l'cientia rerum an orationis dignità s praeftet, et majori laude digna effe videatur ***). Ut adeo Juri aequiflimo et utiliííimo operam dare, in veruni et genuinum ejus fenlum inquirere, id ipfum illuftrare, facilemque ad id iulitum praeftare, non pollit non utile effe ac neceffarium. Et quidem non pauoi Viri Confultiffimi, tum maximi judicii, tum folidae eruditionis fama celebei imi, in eo exponendo operam pofuere laudabilem, Commentariusqut; luni majoribus, tum minoribus (quos et veneramur, et in concinnandis hifce noftris P R I N C I P I A faepiflime confuluimus) tum alias Partes, tum D I G I STA. feu P A N D E C T A S illuftrarunt. Ut poft tot tanlorum Virorum egregios laboras, hi noftri conatus fupei'flui, imo inútiles viueri pofilnt. Sed vix eli, ut aliorum feutentiae ita quis addictus elle queat, ut in eoium l'criptis et me diodo non aliquando quaedarn defìderet, *) v. Cic. Phil. (j, p. j, et in Brut. c. 3g. "t feti" ) Don eli. d. I. " ' ) L. Vali. Eleg. L. 3.

Praef. *

3

P

II A E F A T I O .

maxime, fi erudiendae Juventini, et docendi muneri praepolitus fit. Qui utique maxime commode animi fui fenfa et cogitationes propria methodo cum Auditoribus fuis communicare poteft. Quae ratio uti jam dudum alios, fic et nos, qui, ut ftudiis Studioforum aliqua ex parte prodefle poffimus, hoc unice ftuaemuo, ad hoc fcribendi genus impulit. Quantum autem ad inititutum noftrum attinet, inprimis de Ratione Connexionis Titulorum praemittenda, quippe quae et ad intellectum ipforum Titulorum, et adjuvandam memoriam multum confert, fuirnus folliciti. Licet enim non pauci nullam omnino ordinis rationem reddi poil'e ftatuant, novamque Juris methodum exhibere fatagant, aliud tamen fateare n e e d l e eft, ii confideres, Jus P A N D E C T A R U M , ex ipiius Imperatoris juflu, fecundum Edicti Perpetui imitationem digeftura effe *). Qui ordo etii non ubique fervatus, neque forte fatis accuratus fit, non tamen nullus eft, fed talis, qui boni confidi pofiìt **). Deinde ex eadem ratione» et eonfilio Jurisconfulti dam viveret Celeberrimi, Bockelmanni ***), ipfum Edictum, Leges, Senatusconfulta, eorumque fragmenta, quantum difficultas rei et inftituti ratio perrmlit, indaganda vi fa funt. Sic fane fecere Antiqui. Ulpianus, Paulus, aliique, qui Edicti, aliai umque Legum fere lingula verba perfecuti funt. Atque ita faciendum etiam vifum Cujacio, Hotomano, Duareno, Wefenbecio, aliisque. Cum enim non pauci ex Jurisconfultis, quorum fcripta *) $ . 2 . Confi,

de Cane.

Dig.

»*) v. Cu). Parai,

ad

T. D.

"*)

ad

Dig.

Praef.

Comm.

i 3. D. de mand.

fiat.

horn.

PrAÌ.

PATIO.

in Digefta relata f u n t , in interpretandis faepe verbis E d i c t i , n e c n o n L e g u m , et Senatusconfultorum o c c u p a t i fint, u t m u l t a e leges P a n d e c t a r u m nihil aliud fint q u a m ad e a c o m m e n t a rii, res fane, d e q u a agitur, rectiuè intelligi nequit, q u a m 11 ipfum Edicti, Legis, vel Senatusconfulti c a p u t exliibeatur, e o q u e praemiffo res ipfa explicetur, lìmulque oitendatur, qua ration e Jurisconfulti h a e c vel ilia v e r b a expo fuerint. Q u a in r e ita verfatus fura, u t ipfa fragmenta, q u a e e x t a n t , litteris uncialibus ( q u a e Capii ales dici f o l e n t ) , r e l i q u a a u t e m capita, p r o u t p r o b a b i l i t e r vel c o n c e p t a funt, vel c o n cipi polle videbantur, f e c u n d u m fententiam m a xime GÌ. Ranchini, litteris Italicis, vulgo Curfivis, d e f c r i b e n d a curaverim. Àctiones p o r r o lìmiliter ex v e t e r u m m o r e , ita e x h i b e n d a s cenfui, ut c o n f t e t , Unde q u a e qiie Acbio nofcatur; Cui deLur ; AdverJ'us Qìiem.; Ad Quid; et Quamdiu duret, U b i q u e autem, q u a n t u m fieri p o t u i t , ipfa Legum v e r b a r e t i n u i ; tum q u i a cura .antiquis J u r e c o n f u l l i s loqul hand. d u i n e o p t i m u m e fi, t u m quia ex ipfis fontibus fondamenta Juris tutiffirne h a u r i u n t u r . Ab ailegationibus I n t e r p r e t u m vero, et collatione Juris H o d i e r n i abftinui; n e q u e enim ratio initituti noftri talia p a t i t u r ; q u a e magis Commentariis, q u a m Principiis hifce ( q u a e in maior e m jam m o l e m e x c r e v e r u n t , q u a m volueram) conveniunt. Jus eliam H o d i e r n u m , cum a J u r e noiiro recedit, pro varietate et diveriltate Re-gionum ac L o c o r u m , mire variat, ut in unì ver» fum vix certi aliquid de eo dici poflìt; a d e o q u e , ubi e re Àuditorum id effe videtur, viva v o c e potius de eo m o n e n d u m cenfeam. N o n p a u c a t a m e n elle, q u a e vel omiiTa funt,

PllAEFATIO.

vel minus recte pofita, cum errare humanum fit, et nihil humani a ine alienum putern, nullus dubito. Quae, ut et errata typographica (quorum quaedam graviora in calce notata funt), quemadmodum vel ipli, vel a Doctis moniti, vel in privatis fcholis, vel fecundis curis, fi ita fupremO rerum Arbitro vifum fuerit, vel fupplebimus, vel emendabimus; lie nos, contra obtrectatorum Theoninos dentes, et calumniantium iniquitates, iilentio et contemtu vindicabimus. Vale. Ita fere praefatus Turn, cam primum haec J U R I S P R I N C I P I A in lue em prodirent. Neque eft, quod longiori prologo T e B. L. morari velim. Quid in hac Editione praeftitum fit, in ejus commendationem pluribus addere, a genio meo alienum eft, ac proinde Judicio T u o lubens committo. Errata fane typographica ante commilTa, quantum fieri potuit, curavi ut emendarentur ; quaedam etiam obfeurius forte dicta elarius exhibui; quaedam mutavi; et non pauca, ubi res exigere videbatur, fupplevi. Licet non omnia ita curari potuerint, quin et nunc corrigenda occurraut, quorum quaedam in fine monita funt. Quantum vero ad calumniantium iniquitates attinet, quemadmodum vix ulli, 11c nec mihi eas effugere datum eft. Sed folalio cedit, quod fructus ex hifce P R I N C I P I I S , quos Iporare poteram, perceperim uberrimo.s, et quod peritis ac aequis rerum Arbitris ea non tantum non displicuifle, fed et probata intellexerim, ut et quidam ea in non paucis fecuti fint. Ut adeo, maxime cum auctor calumniarum latere potius, quam in publicum prodire maluerit, eas, uti ante conftitui, filentio potius praetereundas ac contemnendas, quam referendas et confutandas cenfeam. Iteruin vale.

PRINCIPIA SECUNDUJU

JURIS,

ORDINE M

DIGESTORUM, PANDECTARUM. PARS L i b e r

PRIMA.

I.

T i t u l u s

I.

D E

JUSTITIA D e

ET J U R E .

Justitia.

L F i n i s omnis Juris et J u r i s p r u d e n t i a l eft Tvfiilia, u t fcil. ea in R e p . r e c t e a d m i n i f t r e t u r ; Nov. fjg. pr. I. i. §. I. D. h. C. y . Prooem. Inft. Finis eniin in Jure Civili ffiy legit irn-tik' tic jijitataf, -in rebus caitjisqui: oivium, aequabilitalis confcrvatio. C i c . de Oral. Lib. x. c. ¿¡2. U n d e d e Juftitia h i e et i n Inft. p r i m o l o c o agitur. 2. Q u a e d e f c r i b i t u r , q u o d fit confians et perpelua voluntas, jus fuum cinque tribuendi, I. 10. pr. D. //-. t. pr. I. h. t. L. 31. g. I. D. den of. 3. D i c i t u r Voluntas, i, e. habitus voluntatis, v. A r i i t o t . ad Nicom. L. c. 1. C i c . de Invent. L. 2. c. 53» vel p o t i u s Propofitum. v . C o r n . N e p . in Lyfandr. c. 2. furt. Dion. c. 3. /. ,').}. pr. D. de D i c i t u r Voluntas confians et perpetua; eod e m fere t n o d o , q u o C i c . de Legg. L. 1. c. i y . Parad, 3. c. 1. Virtulcm ait t i l e confiantem ac perpetuam rationem vitae, et G e l l . L. 17. c. ,5. in f . Libei;alitatem perpettiae benignitatis confiantiam. 5. L i c e t enim n e m o c o n i t a n t e r et p e r p e t u o j u i t e agat, vel a g e r e p o f l l t , n o n tarn en h o c o b l t a t , q u e m i n u s jultitia f i c d e i c r i b i q u e a t , c u m ad h o c , u t q u i s Jiijius Wejienb. P. /. A

a

L I B . I.

T I T . I.

dica tur, fafficiat conftans et perpetuum Propojltum. v. Prov. c. 24. v. 16. g. 6. Additur Jus fuum arique tribuendi; I. 3 l . g. i. D. depof. Objectuin enim Juititiae Jus cujusquefuum eft; Finis, ut id quisque obtineat, i. e. ut cuique, quod ei debetur, tribuatur. v. Cic. de Fin. L. 5. c. 23. de Ojffic. L. i. c. 5. 7. Ad Herenn. L. 3. c. 2. de Invent. L. 2. c. 53. Nov. 69. Praef. 7. Eft autem Juititia alia Divina, alia Humaría. Q. Humana> de qua fola hie agitur, fecundum Ariit. ad Nicom. L. 5- c. 1. aliosque eum fecutos, eft Univerfalis, vel Particularis. 5. g. Univerfalis eft obfervantia omnium virtutum erga alios; feu V^irtus, per quam obediential praefiamus omnibus legibus, eum in finem, ut publica utilitas promoveatur, et Societas Politica inter homines conservetur. IO. Particularis eft virtus, quae in difiributione et commutatione rerum fervat jujtam aequalitatem, qua unicuique id tribuitur, quod ei debetur. 5. 11. Particularis fubdividitur in Difiributivam, et Commutativam. §. 12. Jiifiitia Diftributiva eft virtus, quae in dijtributione honorum vel malorum cjctarnoruni (praemiorum fcil. et poenarum) rationem habet et dignitatis perfonarum, et aequalitatis rerum, ut fingulis pro eorum inerito futi ni tribuatur. 13. Commutativa eft virtus, quae in contractibus et commntatione rerum eam fervat. aequalitalem, ut quisqtte fuum confequatur, et neutra pars dpfraudetur. 14. In Jufiitia Diftribuiiva fervanda Proportio Geometrica, feu refpectus perfonarum habendus eft: in Commutativa vero Proportio Arithmetica, nullusque refpectus perfonarum habendus eli. 15. Quae Juititiae diviílo multis involuta eit difficultatibus. 16. Vehementer enim inter Interpretes difputatur, de qua Juftitiae fpecie accipienda fit deferiptio tradita /. 10. pr. D. h. t. pr. /. h. t. Tum et, fecundum quam proportionem infligendae iìnt poenae, Geojnetricam, an Arithmeticam ? nec non, an proportio Arithmetica in contractibus femper locum habeat? (J. 17. Quibus difficultatibus ut obviam irent, Alii Proportionem Harmonicam exeogitarunt ; Alii tertiam Juititiae fpeciem f^indicativam fcil. commenti funt; Alii

D E

JUSTITIA

ET

JURE.

3

denique cum Grot, de J. B. ac P. L. i. c. i. g. ß. Justitiam , in Eocpletricem et slttributricem, commode dividi pofle cenfuerunt. rö- Juftitiam Expletricem Grotius vocat, quae docet cuique tribuere, quod plene et perfecte ad eii/11 pertinet, uti funt vita, bona, bonos cujusque. Ad quam et poenas refert, eo quod delinquentes poenas plene et perfecte mereantur. rp. t.riimlricem vero, quae cuique tribuere dictat, quod semiplene et probabiliter tantum ad eum pertinet; ut funt prgemia, officia mifericordiae, huinanitatis et gratitudinis. 20. Sed d m i i o illa Grotiana in fubdivifionem illam Ariftotelicam, qua Juiiitia Fu> ticularis in Difiributivam et ConimiUativam dividitur, re ipfa incidit; neqne omnem fcrupulum ejeimit. 21. Quantum autem ad Jus nofirum attinet, nulla in eo Jultitiae divifio occurrit. 22. Sunplicius itaque et rectius haud dubie ftatuitur, Juitiliam unicarn eife, minirneque dividendain. Eadem enim femper virtus eit, quae fuum cuique tribuere ] übet, licet diverfas b a beat funetiones, pro diverfitale cafuuiü et citcumitantiarum. D E

JURE.

5. 23. Jus, quod derivatione grammatics et etymologic« descendit a jubendo>f reali autem et phiiolbphica a Jufiilia appellalum eil, l. 1. pr. D. h. t. varie accipitur; v. /. pen. et ult. D. h. 1. Maxime pro Lege in genere, feu Regula et norma agendoruin , /. 1. 2. U . h. t. tit I. de J. N. G. et C. et Arte Juris, feu Jurisprudent ia l. 1. pr. D. h. t. 24. Jus pro Lege aeeeptum ab Ulp. in Li. 5.2. et frqq- D- h- t. dividitur 1. in Publicum et Privatum; 2. in Naturale, Gentium et Civile; add. §. ult. I. h t. a Gajo vero in l. g. D. h. t. in Commune et Proprium. 2 j . Sed, Ii acGiirate agamns, dividendum videtur in Divinum, cujus Deus Auetor eit, et Humanuni, cujus hoino eit conditor. v. c. I. Di.fi. 1. Divinum vero i n / « natum, feu cordibus hominum infitum , quod Naturale dici folet; et Promulgatum: quod recte fubdividitur in Morale, Ceremoniale et Forenfe. v. Deut. 5-, v - 3 i ; 6. v'. 1 ; 1 1 . v. 1. Genef. 26. v. 5§. 26. Jus Divinum morale eit, quod ad regimen morum fpect at, praeeipiens facienda ac prohibem A 2

4

LIB.

I.

TIT.

I.

contraria; et in praeceptis Decalogi proponitur, v. Exod. iq. et 20. v. r. et feqq. Dent. 5. 'v. .5. et feqq. Quod idem fere eit cum Jure Divino Innato i'eu Naturali, adeoque omnes obligat homines. 27. Jus Ceremoniale leu Rituale eit Lex prae* ceptorum, quae in rit litis pofua ejt; Epiit. ad Ephef. 2. v. 1.5- leu Jus clivi/ium fcrip tum de ceremoniis circa cultum divinum, Del propter fignificationem typicam, feu myfticam, vel propter ordinem EccleJiafiicum, a Populo Judaico olim obfervandis. Quod cum Servatore noilro cmci affix um, et ita i'ublatum eft. V. E p . ad Coloff. 2. i>. 14. et feqq. g. 2Q. Jus Foren fe elt, quod per tine t ad gubernationem Pvpuli Judaici Politicam, continetque praecepta de dpjenfione .difciplinae in civihbvs et eriniinalibus; ut in contraclibus, dominioruin diiimclionibus, hereditatum divifionibus, judiciis, officiis Magiitratuum, poenisque. Quod etiani, in quantum mere forenfe eft, cum Rep. Judaica, ad quam tantum pertinebat, jam dudum exttiuctum eft. gk 2q. Cum vero divifio Ulp. in I. 1. 5. 2. et feqq. I. 2. et IL feqq. h. t. ex profeffo exponatnr, fatius fuer i t , confulionis vitandae caufa, hunc ourinem fequi, ejusque divilionis membra paulo plenius vulere. §. 30. Hujus Jtudii itaque ait Ulp. d. 1.1. 2. h. t. i. e. Juris cui itudetur, duae funt pofitiones i. e. fpecies, Publicum et Privatum; feu potius Jus Publicum, et Privatum, uti habetur ult. I. h. t. 3 1 . Jus Publicum eft, quod ad fiatum rei i. e. Reip. Romanae fpectat; d. I. 1. §. 2. I). ult. I. h. t. feu quod ad utilitatem Reip. directo et primario pertinet. Status enim Reip. idem eit quod Refp. Quae nihil aliud eft, quam r«f

LIB.

I.

TIT.

I.

cipit, ad ea vel facienda vel non facienda, fefe obligatum effe, per neceflariam confequentiam finiul intelligit. g. 45Quod apertifiime docet confcientia, cujus tanta in utranique partem vis eft et efficacia, ut ñeque time ant, qui nihil commiferint., et p o e nam femper ante oculos verfari putent, qui peccarint. Cic. pro Miloit. cap. 2 3 . Nam Confeia mens ut cuique fuá efi, ita concipit intra Pectora pro facto fpemque métumque ftio. Ovid. L. i. Faftor. v. 485. et feq. v. Differì. Noitr. 1. de Caitf. Obi. c, 2. §. 2. et ff-qq. §. 46> Quin et ea, quae Juris funt naturalis, omnes homines in femetipfis deprehendunt. §. 47- Quae conGderari poiìunt vel ratione Dei, vel ratione Sui et Proximi. v. Matti). 22. v. 27. et feqq. Lue. 10. v. 27. Marc. 12. v. 2g. et feqq. 48- Ratione Dei, Juris naturalis effe religionem erga Deum, nemo fanus negaverit. v. l. 2. D, h. t. 49- Ratione Sui et Proximi nut et ritas, v. Genef. 4> i4* Genef. 4 2 44* v. 16. L e v . i8- v. 24. 25- et 20. v. 2 3 . E p . ad R o m . i. v. 18. 19- 2 0 ; 2. v. 14. 1 5 . et 1 2 . v. 17. Ex

DE

JUSTITIA

ET

JURE.

7

quibus o m n i b u s loci« manifeitiHImum e i t , omnium hom i n u m , e o r u m e t i a m , qui legem p r o m u l g a t a m n o n acceperunt, mentibus et cordibus iniliam et insculptam effe L e g e m , contra quam qui c o m m i f e r i n t , e o s , v e l ipiorum confcientia a c c u l a n t e , priminis r e o s p o e n a q u e dignos eiTe. ($. 5 2 . EJfectus i t a q u e Juris naturalis eit, ut omnes obliget h o m i n e s , ad fui o b f e y v a n t i a m , v e l ad p o e n a m . arg. /. 7. D. de LL. §• 53- C u m q u e ex recta r a t i o n e profluat, et D e u m 0 . M . ejusque immutabilem v o l u n t a t e m auctorem hab e a t , f e q u i t u r id i p f u m etiam effe immutabile. J. 1 1 . 1. de J. N. G. et C. Lact. 1. Die. L. 6. c. 6. S e n . L. 6. de Benef. c. 23. §. 5 4 . Circumitantiae tamen m u t a r i p o f f u n t , v. g r . fi Titius a p u d te gladium d e p o s u e r i t , p a u l o p o s t autem f u r e r e i n c i p i a t , J u s n a t u r a e et recta r a t i o , q u a e d o c e t , depofitum o r d i n a r i o d e p o n e n t i r e d d e n d u m eile, p r o p t e r fupervenientem. f u r o r e m , repetenti gladium min i m e r e d d e n d u m effe (Jictat. v< Plat. L. 1, de Legib. Q u o d et duobus. aliis exemphs. eleganter illuftrat T r y p h o n i n u s i n I. 3 1 . pr. et §. 1. D. depqf. A d d . Cic. de Off. L. 1. c. 3. et L. 3 . c. 24, 55. G e n e r a l i b u s etiam Juris naturalis p r i n c i p i i s , p e r Leges civiles addi a.liquid poteit, v e l d e t r a h i ; I. 6. D. h. t. de q u o deinceps §, 72. et Jeq< 5. 56. Dividi f o l e t Jus. n a t u r a l e i n Proprium, et Impropriniti, leu Praecipiens et Prr /nittens. el detrahit. 1, 6. pr. D. h. t. g. 73. j4ddit antem, vel confirmando quae Jure Naturae vel Gentium jam confiituta funt, vel non fatis definita determinando, folennitatesve adjiciendo. Der.rahit vero, vel calus aliquos a generalibus Juris naturalis praeceptis excijjiendo, veluti in ufucapione; v. /. 1. I). de u f u r p . et u f u c . pr. I. eod. junct. I. i z D . de condici, indeb. vel libertatem naturalem quandoque reftringendo, veluti per Legem Falcidiarci, SCtum Trebellianum et fìmilia. (¡¡. 74. Jus Civile duplex eff, Scriptum aut Non Scriptum. I. 6. I. D. h. t. 3. I. de J. N. G. et C. 75. ]\on tarnen eo fen fu, quo apud Graecos: run voftuv ci fùv tyygaipiu, oi ¿-/pxtpot, licet hoc videatur velie Ulp. d. I, et divifionis nujus originem, ab in^ lìitutis Athénienilum et Lacedaemonioriun, aperte petat Imp. in §. 10, I. de J. N. G. et C. 76. Jus f c r i p tum enim eit, qttod per e x p r e f f a m fanctionem promulgatimi e f t , et in genere Lex dici iolet; v. I. 32. pr. §. 1. I. 37. D. de il. Quale etiam fuit Jus non fcriptum Lacedaemoniorum. v. Juftin. L. 3. c. 2. Jus non f c r i p t u m a ut em, quod tacito populi conlenCu feu diuturni« moribus utentium introduetum eli. I. 32. pr. et i. D. de II. 3. g. /. de J. N. G. feqq. et C. v. i n f r . ad t. de L L. §. 3g. et 5. 77. Scriptum vero dicitur, non quafi fcriptura de Legis fit eflentia, fed quia majoris commodi caufa fcribi folet. Ita accip. de I. 33. I. 36. D. de II. 11. /. de R. D. §. 78. Juris fcripti fpecies fujat lex, Lex, Plebifcivum

io

LIB.

I.

TIT.

I.

turn., Senatusconfultum, Principum placita, Magijtratnum Edicta et Refponfa Prudentum. §. 3. I. de J . N. G. et C. I. 7. pr. et §. 1. D. h. t. §. 79. Leoc ( i n fpecie fcil. dicta) eit, quaitt Poputus Ronianus Senatorio Magifiratu rogante, veluti J . q. J . de J. N. Q. et C. v. Gell. Confute, conftituebat. L . 10. c. 20. D e qua plenius a d t. de L L . 80. Plebifcitum eit, quod Plebs, plebejo Magifiratu rogante, veluti Tribuno Plebis, conjtituebat. d. §. 4. I. de J. iV, G , et C. Gell. d. I. §. 81. Q u o d jus, cum plebs prirais temporibus n o n haberet, fuccefiu temp oris, uti et ipfos T r i b u n o s Plebis, Patriciis extorfit, g. 82. C u m q u e Plebifcitis Patricii n o n tenerentur, A, U, C. 304. v. Liv. L. 3. lata primiim Lege Horatia c. 55. D i o n . Halic. L . 11. c. 49. P o i i m o d u m Publilia A. U. C. 414. v. Liv. L. 812. tandemque A. U . a Q . Horteniio Dictatqre lie dicta, C. 467- Hortenfia, factum eit, ut eo jure, q u o d Plebs itatuiflet, omnes Q u i rites tenerentur; a d e o q u e Plebifcita n o n minus q u a m Leges valere coeperunt. d, 4- L de J . N. G. et C. I. 2. 5. 8- -O. de O. J . Plin, L . 16. c. 10. Gell. L . 15. c. 27. 83. U n d e L e g i s Hortenfiae d. 5. 4- I- de J. N. G. et C. d. I. 2. 8- D. de O. J . taritum /it mentio, n e q u e p r o Hortenfia Horatia legendum reitituendumve eit. 5. 84- 1Senatusconfultum ell, quod Senatus jubet atque confiituit. 5. I. de J . N. G. et C. I. 2. g. D. de O. J . De quo a d t. de LL. SCtis etc. §. 34. et Jeqq. 85- Principis Placitum, feu Confiitutio Prinplacuit, ut Legis habeat vicipis eit, quod Principi gorem. 6. I. de J. N. G. et C, I. 1. pr, D. de Conft. Pr. D e q u o ad t. de Conftitut. Princ. 5- 8b. Magiftratuum Edicta-, feu Jus Praetorium e i t , quod Praetores introdnxerunt, adjuvandi, fupplendi, i>el corrigendi Juris Civilis gratia. Q u o d et Honoraiium dicitur ab honore Praetorum lie appellatum. I. 7. §. 1. D. h. t. §. 7. I. de J . N. G. et C. I. 2. 10. D. de O. J . C u m enim Praetorum Edicta naturali ratione et aequitate p l e r u m q u e niterentur, P o p u l u s paulatim conceluJTe videtur, ut ea p r o jure obtinerent, et fecund u m ea fequentes q u o q u e Praetores jus dicerent. v. Cic. de Inv. L . 2. c. 22.

D E

JUSTITIA

ET

JURE.

II

88. Adjuvit autem Praetor Jus Civile, cafus jure rivili comprehenfos ad l'aciliorem exilum perducendo, pr. I. de bon. pojf. actionesque fecundum Jus Civile conccdendo. v. I. i . e t 3 - D. de neg. gefi. I. i . D. commod. I. i. pr. et 3. D. Ji quadr. paup. fec. dic. I. 1. pr. D. Ji pars her. pee. Suppleyit, €xtendendo Jus civile, et cafus omiflos pro comprehenfis habeniio; dum dedit fcil. Actiones in factum, ex. gr. in caufa L . Aquiliae; l. f i . D. def.V. Actionem rublicianam, t. t. D. de Public, in rem act. /j. I. de Act. íimilesque. Correocit, reítringéndo Jus Civile, et admitiendo quod Jure Civili generaliter yetitum videbatur, dando v. gr. boriorum poffefllonem contra tabulas, pr. 1 . 1 . de bon. poff". t. t. D. et C. de bon, pojf. cont, tab. 3. I. de ííxfier. ¿ib, §'. gg. Leges enim abrogare, et, aperte contra Jus Civile aliquid íiatuere non poterat. I. 12. §. 4de Publician. in rem act. I. 12. §• I. D. de bon. pojf. §. 90. Sub Jure Praetorio autem etiam continetur Aedilitium, ab Aedilibus Curulibus fcil. conítitutum. §. 7. I. de J. N. G. et C. v. I. 2. §. 21. 26. £>. de O.J. Q u i fub Praetoris nomine latius accepto comprehenduntur. v. Paul. Z , 1. Sent. T. 15. et §. 2. I. de divif. Jtipy §. Ql. Refponfa Prudentum funt fententiae et opiniones eorum, quibus permijfum erat de Jure refpondere. §. Q. J. de J. N. G. et C. §. 92. Qnae Tab libera Rep. tum demum vim juris habebant, cnm receptae essent fententiae, fed lub Auguíto et feqq. Imperatoribus ex auctoritate Principum. d. S. 8. I. 2. 47. D. de O. J. §. g3. J"s non Jcriptum eít Jus moribus conjtitutum, quod ufus approbavit, feu quod tácito Populi confenlu (in libera fcil. Rep.) et diuturnis moribus utentium introductum eít; et uno nomine dicitur Confite tudo. I. 32. pr. D. de 11. 5. g. J. de J.N. G. et C. D e qua ad t. de 11. SC. et long. confuet. §. 3g. et feqq. §. g4- Dum qnis autem Juri fedulo incumbit, acquirit Artem Juris, quae eft ars aequi et boni, l. 1. 1. D. h. t. feu Jurisprudentiam, quae est divinarum et humajiarum rerum notitia, jujti atque injufíi fcientia. I. 10. §. I. h. t, 5. g5- Jurisprudentia enim ab Arte juris non eít diltincla, nam Praxis et Theoria hic concurrunt, quemadmodum et ab Ulp. conjunguntur in k 1. §. 1. D.h.t.

IS

LIB,

I.

TIT.

TITUL. D E

II.

II.

ORIGINE JURIS, & OMNIUM MAGISTRAT u u M, & SUCCESSIONE P R U D E N T I UM.

x. A c t u m eit de Jure, tum Naturali, tum Gentium, tum Civili. Sequitur de Juris Civilis Origine, nec noil Magifiratuum, et Succejfione Prudentium, a quibus iotiflìmum o r t a , condita, aucta, t r a d i t a , et illuitrata iint J u r a Populi Romani,

Ì

DE

ORIGINE

JURIS.

J. 2. Et q u i d e m , quemadmodum principio rerum arbitria Regum pro Legibus fuifle monet Jultin. Lib. 1. c. 1. pr. fic initio civitatis R o m a n a e , Populus fine L e g e c e r t a , fine jure certo agere inltituit, omniaque m a n u a Regibus gubernabantur. I. 2. §• 1. D. h. t. D i o n . Hal. L . 4- c. 25. L. 10. e. 1. Tacit. Annul. L. 3. c. 26. 3. Romulus tamen Leges Curiatns, fequentesque Reges, maxime Servius T u l l i u s , leges quasdam ad pop u l u m tulerunt. d. I. 2. 2. Tacit, d. I. Quarum Regiarum Legum fragmentum et mentio occurrit in l. 2. JD. de mori, infer, add. Plin. L . 14. 12. g. 4- Quas in unum librum collegit P. Papirius, quod inde Jus Papirianum dictum eft. 1. 2. 2. junct. §. 36 à. t. add. /. 144. 1). de V. S. 5. Exactis deinde Regibus L e g e Tribunicia, Leges R e g i a e pleraeqùe exoleverunt, iterumque coepit Pop u l u s Romanns incerto magis jure et conlìietudine uti. I. 2. §. 3- £>• h- t. 6. Quod ne diutius fieret, A. U. C. 2gg. placuit p u b l i c a auctoritate mitti tres viros, ( n o n decern, uti habetur l. 2. §. 4fi modo locus fanus e i t ) Sp. feil. Poithumium Album, A. M a n l i u m , et P. Sulpitium C a m e r i n u m , per quos peterentur Leges a Graecis civitatibus. I. 2. 4- k. t. Liv. L. 3. c. 3 1 . Dion. Hal. L . 10. c. 5g. 64. 7. Iisque triennio polt reverfis, A. U. C. 302. confìituti flint Decemviri lumina cum poteltate, per quos civitas fundaretur Legibus. Liv. L. 3. c. 33. Dion. H a l . L. 10. c. 64. 65g. Qui Leges in X. Tabulas aereas (Ile leg. vid.) t perferiptas pro roltris compofuerunt. I. 2. §• 4- Ä v. Liv. d. /. Dion. Hal. L. xo. c. 66.

D E

ORIGINE

JURIS

&C.

I3

§. g. Cnmqne Decemviri iequentis anni animadvertiffcnt, aliquid deeffe iftis primis Legibus, alias duas ad easdem tabulas adjecerunt; atque ita A. U. C. 3o3(fecundum Liv. d. L. 3. c. S5-) ante Chrißum natum A. 44q. latae, et ex accidenti appellatae funt Leges X I I . Tabularum. d. I. 2. §. 4- h- f., Dion. Halic. L. 10. c. 6869. add. GelL L. 17.' c. 21. g. 10. In quibus omnis civilis fcientia, defcriptis omnibus civitatis utilitatibus, continebatur ; Cic. 1. de Orat. c. 43- Ut merito fons publici et privati juris, imo Corpus omnis Romani juris, dicantur. Liv. L. 3. c. 34. 11. His legibus latis, coepit, ut naturaliter evenire folet, ut interpietatio deflderaret Prudentium auctoritateni, neceffariaque effet (ile leg. vid. ) Difpiitatio fori. Quod Jus communi nomine appellator Jus Civile l.

2.

§.

5•

h-

t-

12. Deinde ex Iiis Legibus, eodem tempore fere, Actiones {i. e. Actionum formulae) compoiitae funt, quibus inter se homines difeeptarent: quas Actiones, ne Populus, prout vellet, infiitueret, certas folennesque efle voluerunt. Et appellato haec pars Juris Legis Actiones ; l. 2. 6. 1J. h. t. Diverfae a Legis Actionibus, de quibus l. 3• D- de off. Procons. nec non ab Ac ti bus legitimis, de quibus h 77. D. de JR. J. 13. Quas cum Appius Claudius propofuilTet, et ad formam redegiffet, Cnejus Flavius feriba ejus furreptum librum populo tradidit, qui Liber appellator Jus Civile Flaviu.mim. I. 2. 7. D. h. t. v. Liv. L. g. c. 46. Jj. l i . Quia nutem deerant quaedam genera agendi, non polt multum temporis fpatium Sextus Aelius alias Actiones compoluit, et Librum Populo dedit, qui appellator Jus Aelianum. I. 2. 7. I). h. t. 15. AcceJTerunt variis temporibus Plebifcita, V. /. 2. 5. (J. D. Zt. t. ; SCta, v. d. I. 2. y. Praetorum 10. et Pub fiatu monarchico ConEdicta ; v. d. I. 2. Jtiiutiones Principimi, v. I. 2. 11. D. h.t. De quibus ad tit. praeccd. jam moniturn, et ad feqq. tit. 3. et /¡. plenius agendum. D E

O R I G I N E

M A G IS T R A T U U M .

16. Magi fir atus ( a Magifiro fic dictos; l. 57. D.de V. S.) latius aeeeptus, eft omnis Poteitas Politica ; quo fenfu Magiitratibus Reges annumerantur a Pomponio in /. 2 . i3- i4- h- t- add. Liv. L. 45. c. 5« 5. 17. Strictiori fignificatione vero eit Perfona publiccif (juae jurisdietioni praeeft.

LIB.

I.

TIT.

II.

5. 18- Sunt autem 1) Magiitratus vel Ordinarli, vel Ecctraor dittarli. §. ig. Ordinarli flint, qui itatis temporibus et Temper in Rep. fuerunt; uti Confules, Tribuni plebis, yiediles, QuaeJto res, Practores, v. /. 2. §. 16. 20. 21. 22. 26. 27. 2Q. D. h. t. §. 20. Eoctraordinarii, qui neque itatis temporibus, neque Temper in Republic« fuerunt; ,puta Cenfores, Dictatores, Decemviri, Tribuni militum Con fu'lari potentate, Praefecti Vigilum, iimilesque. v. I. 2. §. 17. 18- 24. 25. 33- D. h. t. 21. 2 ) Alii funt Majores, alii Minores. I. 2. D. de in jus voc. I. 32. D. de injur. 22. Majores iunt, qui majoribus creabantur aufpiciis, et lictores viatoresque habebant, veluti Confides, Praetores. v. Geli. L. 13. c, 14. 23. Minores, qui minoribus aufpiciis creabantur, et lictores viatoresque non habebant; quales erant Aediles et Quaeitores. v. Geli. d. I. et L. 13. c. 12. §. 24. 3 ) Alii iunt Urbani, alii Provinciates. g. 25. Urbani funt, qui in Urbe poteitatem et jurisdictionem exercent. 26. Provinciates, qui in Provinciis. 27. S e d , cum de plerisque Magiitratibus, eorumque officio, fìngulares poitea occurant T i t u l i , ulteriori eorum expolxtione hie fuperfedere licet. D E

SUCCESSIONE

PRUDENTIUM.

23. JCtus eft, ( f u i Jus profitetur, refpondet, interpretatur : vel Vir bonus, Legum ac morum, ad rèfpondenduin at que interpretandum, peritus. v. Cic. 1. de Oral. c. 48. 5. 23. Juris Civilis fcientiam autem plurimi et maximi viri profeffi funt I. 2. 35- -D- h- t30. Inter quos celebres funt , Tiberius Coruncanius, qui primus publice pro/iteri coepit. 1. 2. J. 3.5D. h. t. P. Mutius, Brutus, et Mani.lius, qui Jus Civile fundarunt. I. 2. §• 39. D. h. t. Q. Mutius P. Filius, qui Jus Civile primus conitituit, id generatim in libros decern et octo redigendo. /. 2. 4fh. t. Nec no£ A. Ofilius, qui poit illos libros de Jure Civili plurimos, et qui omnem partem operis fundarent, reliquit. /. 2. 44. D. h. t. 31. Maximae vero auctoritatis fuerunt duo ilia p a d s decora, Atejus Capito, qui Ofilium fecutus eli, et Antiftius Lab co, iiuftitutus a Trebatio, I. 2. §. 47-

D E

LEGIBUS

&C.

15

D. h. t. Tacit. L . 3' .Ann. c. 70. 75- Qui primum diverfas fectas conitituerunt. d. I. 2. ¿fj. 32. Nam ¿4tejus Capito in his, quae ei tradita fuerant, perfeverabat; Labeo ingenii quali ta te, et fiducia doctrinae, qui et caeteris operis iapientiae operam de'derat, plurima innovare inítituit. d. I. 2. §. ¿fj. add. Tacit, d. c. 75. Geli. L . 13. c. 12. §. 33. Atejo Capitoni fuccefllt Maffurius Sabinus (a quo Sabiniani dicti flint) et C. Cajfius Longinus { a quo CaJJlani et Schola CaJJìana. v. Plin. L. 7. Ep. 24.) Calilo Coelius Sabinas, Coelio Sabino PriJet ts tavolemis, Javoleno u4lburnius V^alens, Ti/fcianus feu potius Volnfius Maecianus, et Salvius Julianus. d. I. 2. 5. 47• g. 34. Labeoni fuccefllt Nerva Pater, Nerva e Proculus (unde Proculejani vocati funt) et Nerva Filius, Proculo fegafus (unde Pegafianì) Pegaso Celfus, Patri Celfo Celfus Filius, et Prifcus Neratius. d. I. 2. $. 47. §• 35- Quorum, ut et diflenfionis eorum, in Jure noítro frequens eít mentio. v. /. i r . 3- D. de don. int. l'ir. et uoc. I. 35. 3. 1). de mort. cauf. don. I. 18. D. de furt. 25. I. de R. D. 5. 2. I. de emt. vend. g. 8. de mand. Ulp. Fragni. T. r i . §. ult.

TITUL. D E

LEGIBUS, ET

III.

SENATUSQUE

LONG A

CONSULTIS

CONSUETUDINE.

C . 1, 14. 1 6 . v i r i , ,53« 5. 1. P o i t caput de Jure ejusque de partibus quibusdam Juris Civilis fpecie, de Legibus lei], SCtis, Longa t. et Conftitutionibìis Principiim. tit. D E

Origine fubjicitur conltituentibus in Confuetudine, h. feq, 4.

LEGIBUS.

5. 2. Lex (quae a legendo, vel quod legenda proponeretur, Yarr. de L. L. Lib. 5- Ifidor. L. 2. c. 10. L. 5. c. 3. vel quod delectus vis in Lege poneretur, Cic. de Leg. L. 1. c. 6. dicta eft) varie accipitur. 3- Vel enim latijjime pro onini jure ponitur, quo utimur in República, ut et ipium jus non fcriptum lomprehendat; v. /. 6. I. I. 9. D. de J. et J. $. 1. I. de J. N. G. et C.

iG

LIB.

I.

TIT.

III.

V e l late, pro oznni jure icripto; I. r. et 32. D. h. I. I. I. I. D. de o f f . ejus, cui tnand. eft jurisd. ut et Jus Honorarium c o m p l e c t a t u T . I. 1. 2. D. und. cogrt. Paul. Rec. fvnt. L. 3. T. 3. Y e l Jlricte, pro ea Juris fcripti fpecie, quam P o ulus Romanus Senatorio Magiftratu rogante conftitueat. §. 4. J. de J. N. G. et C. vel denique ftrictiffime, pro L e g e X I I . T a b b . I. 7 . g. 14. in, fin. D. de pact. I. 13. 3. in f . D. de S. P. R. junct. I. 8- D. eod. I. i&. D. qui teft. fac. poff. I. 51. D. de acq. her. junct. I. 1. D. de cur. fur. I. Le6. 1. D. de re jud. I. 130. D. de V. S. t. I. de git. Patron, tut. Ali&ve quadam L e g e fingulari. 4. Lex. late accepta defcribilur, quod Gt commune praeceptum, virorum prudentium conj'ultum, delictorum, quae fponte vel ignorantia contrahuntur, cocrcitio, communis Reipublic. fponjio ; vel Reg 11 la juftorum et injujiorum, praeccptrix faciendorum, prohibit rix au tem non faciendorum; I. 1. 2. D. h. t. feu, uti alii malunt, quod fit commune praeceptum fummae poteftalis, omnes ei fubjectos, ipjorum bono, ad parendum obftringens. 5L e g e m lerre poteft fummus rerum arbiter D e u s O . M . omnesque, penes quos eft TO kup' Majeltas in R e p . v. /. g. D. de J. et J. r. I. de J. N. G. et C. I. 32. (J. 1. D. I. ult. C. h. t. 5. G. U n d e Lex alia Divina e f t , alia Humana. vid. fupr. ad t. de J. et J. 5. 25. et Jeqq. 7 . Feruntur Leges de rebus honeilis et' licitis, v. Act. 4- v * 1 9 ! 5' 29. et quidem futuns, non praeteritis, ad quas vis et poteftas legum non extenditur. I. 2 2 . L>. h. t. I. j. C. h. t. I. 2 9 . v: Quae in pofterum. C. de t cftam. I. 23. ult. C. /nana. I. 1 7 . v: Quag tam. C. de fid. injirum. I. pen. C. de Decur. Nov. gg. c. 1. 2. c. f . x. de coJiftit. g. Niii 1) nominatim et de praeterito tempore et adhuc pendentibus negotiis cautum fit.; d. I. 7 . ('. h. t. v. I. ult. C. de pact. pign. I. 2r. in f . I. 22. 1. C. de SS. Ecclef. I. un. 4• de contr. jud. I. 2. g. C. de jure/, propt. cat. I. 17. v: Quae tam. 6'» de fid. injir um. N. i g . Praef. N. 115- c - IV e l 2) Lex, lata tantum fit declaratoria Juris antiq u i ; v. N. i g . praef. in f . N. 143. pr. in f . quia per declarationem nihil additur novi. I. 2 1 . 1. D. qui trji. fac. pojf. J, 9. Feruntur etiam de 11s, quae ut plurnnum et fre-

De

Legibus

&c.

17

frequenter, lion perraro contingunt: quod enim ant bis exiftit, 10. D. h. t.

praetereunt

Legislatores,

femel

I, 3- 4 - 5- 6.

10. Quod tamen non impedit, quominus et de raris et infolitis Legislatores quandoque fint folliciti. v.

22. 23. I. de R. D. I. 14. I), de fiat. hom. I. 3. D. Ji pars hered. pet. I. 36. 1). de fol. I. q. 1. I. 22. et 23. D. de reb. dub. I. 12. C. de legit, liered. 1. 16. p.

de don. ant. nupt. N. 5• c - 2. Port,

legit.

C. 3. §. a t . et

feqq.

i . Differt. N. 3. de

5. 11. Modus ferendae legis coniiftit in promulgatione, ut fcil. voluntas Legislator-is manifeita fiat, et ab omnibus intelligatur. I. 32. §. 1. 1>. I. g. C. h. t. §. 12. Simul atque enim Lex proinulgata eit, oblige t lubditos; v. I. pen. in f. C. de Decur. Non demum poft duos menfes, uti quidam volunt ex male intellecta Nov. 66. c. 1. Nill certum tern pus nominatirri L e g e comprehenfum l i t , ex quo vim demum obligandi habeat. Nov. 116. c. 1. §. 13. Legis itaque promulgatae effectus eft, obligare fubditos, omnes fcil. cives et incolas in territorio Legislatoris degentes, I. ult. D. de jurisd. I. 7. §. 10. D. de interd.

et releg. I. 3. I. 13. D.

de Off.

Praes.

ad fui obfervantiam. I. 10. C. h. t. etiam in confcientia; r - ^ p . Peuv c. 2. Ep. ad. R o m . c. 13. v>. 1. 2. 3- 4i). 13. et feqq. vel, il contra fiat, ad poennrn; imperare fcilic. vetare, permittere, punire, ut ait J C . I. 7. I), h. t. a d d . Nov. Leon. pr. Q u i n t . Infi. L. 7. c. 5.

5. 14. Non etiam J'uadere; v. Sen. Ep. cj^. licet non pauci in jure noitro lint textus f u a l o r i i , m e n i m con (ilium Legislatoris continentes. v. 3. J. de pup. subji.

5. I. de hered. qual. et diff. j u n c t . I. ult. §. 14. C. de jur. delib. ult. J. de V! O. I. 34. D. h. t. I. 24. /. 36. D. de R. V. I. 1. 3- D- de peric. et comm. rei vend. I. g. D. de ftifp. tut. I. 2. C. de anna I. exc. N. 22. c. ult. pr.

15. Sed et hie Legis efFectus eit, ut, fi quid contra L e g e m fiat, ordinario lit ipfo jure nullum ; 1. 5. C. h. t. J . 12. J. de nupt. pr. I. de exher.

lib.

Niii Le-

gislator actum fubfiitere patiatur, et lantuin poenain adjiciat, arg. 1. 2J1. I). de poen. uti in SCto Y e l l e j a n o et M a c e d o n i a n o ; tt. D. et C. ad, SC. Maced.

et

Vellej.

vel refciflionem exprefle defideret, uti in Nov. 115. c. 3. J. ult. et c. 4. §. ult. §. 16.

Contra legem autem facit,

n o n tantnm q u i

contra verba legis f a c i t , fed et qui contra mentein Le-> I'Veftenb. P. I.

B

I.

LIB.

i8

gislatoris et sententiain,

TIT.

III.

qui proprie

fraudem

legi f a -

dicitur. /. sq. et 30. D. h. t. I. 5. C. h. t. v. L 3.

cere

§ . 3 . / . 7. § . j . D. aä SC. Maced. I. 123. J. 1. de legat. 1. 17. O b l i g a t autem L e x fubditos, non etiam Princ i p e m ; qui L e g i b u s , n o n Julia tantum et P a p i a , fed omnibus loiutus eft. /. 31. D. h. t. I. 23. D. de legat.

3. §. ult. I. (¡nib.

mod.

t e f t . i n f . I. 3. C. de

teftam.

io5- c . 2. ult. D i o n Call'. L. 53. i8Cicilibus feil., n o n etiam Naturalibus et R e g n i i'undamentalibus, n e q u e D i V i n i s moraljbus. v. Deuteron. c. 17. v. 18. it). g. i g . Sed et officium b o n i Principis eft, dignaque vox majeitate r e g n a n t i s , fe l e g i b u s , qui bus loiutus eft, allig-itum profiteri. /. l C . h. t. j . ult. I. quib. mod. t e j t . i n f . 1. ^i. C. dp teftam. C l a u d , in Panegyr. de Noe.

quart.

Conful.

Honor,

i>. 2. de pign. et hyp. uti ex Confuetudinilrns Feuddhbus ahisque manií'eítum eít. 43- I'raeter taciturn autem Populi vel Principia confenfum, nihil defideratur. 44. De quo tamen ut conltet, probari debet Actuum

frequentiti,

temporis long,

C.

I. 3 3 -

quae

D.

Jit

long,

confuet.

t. tit. Cod.

h.

I. 9.

C.

I. ult.

de C.

t. tit. C. h.

I. ult. jur. de quae

C.

fife,

priv. fit

I. 3 5 .

h.

h.

t.

confuet,

et

per

jugi-

(fbfervata,

et I. 35-

inveterata,

Jit

antiqua,

et jugiter injer.

confuet.

I. 3 3 .

et

tenacitcr

lo?ig.

longa,

long, D.

fit

vetuftiffima

Schol.

t. diuturna,

objerrata.

quae

et

quae

confuet.

§. 4'")• Unde conmetudo dicitur

ter fervala,

D.

I. 1 .

diuturnitas

D.

I. 3 2 .

plurimos

h. 5-

I.

annos

t.

46- Quot Actus, quantum temporis fpatium requiratur, nuf'quam decifum eít: adeoque relinquendum hoc eít prudenti® judicis arbitrio. f\rg. I. 1. 2. D. de jur.

delib.

47- Sive autem Actus ílnt judiciales, five extrajudiciales, nihil intereít: ; l. 38- D. h. t. Tacitus enim Populi coní'enfus ex actibus extrajudicialibus etiam colligi poteít, et cenfaetudo extrajudicialis, aeque ac rerum judicatarum auctoritas, vim leéis obtinet. d. A 38JD. h. t.

§. 40Effectus Confuetudinis introductae, cum fpecies íit Juris Civilis, g. J. de J. N. G. et C. idem eít, qui Legis ; d. §. g. I. de J, N. G. et C. I. ult. C. €juae U.

fit

t.

temfuam I. h.

long,

confuet.

I. 3 2 . pr.

Nihil enim intereít, de claret,

t.

an

rebus

Jujfragio ipjis

§. 1 .

/.

33.

I. 3 5 .

populas et fe aq. quot. et aeftiv. el. C. 3. §. 7. 24- Privilegia Caufae feu Realia funt, quae caufae vel rei conceffa funt, et cum ea ad baeredes aliosque fucceffores, etiam Ungulares, tranleunt, d. I. jg6. de R. J. I. 1. §. 43- de aq. quot. et aeftiv. Qualia funt immunitas praediis data; /. 3T. de cenfib. I. 4I), de jur. imm. bene/icium quod datur judicatis; l. 2g. D. de re jud. I. ult. í. C. de ufur. rei jud. nec non. privilegium praelationis, quo funeris impenfa omne creditum praecedit. /. pen. D. de relig. d. C. 3- §• 8§. 25• Perfonae vero leu Perfonalia, quae perfo-

26

LIB.

I. T I T .

V.

nae concejfa, cum eadem extinguuntur, d. I. 196. /. 68de R. J. I. 1. §. D. de aq. quot. et aeftiv. Q liilia funr: beneficiuin competentiae; /. 12, I. ¡8- D- J o i . ma.tr. I. 63- §• r. pro foe. D o t i s ; /. un. ('. de priv. dot. I. 12. §. I, C. qui pot. in pign. Pupillorum, I. ig. §. 1. D. de reb. auct. jud. pojf. Minorum, Prol'effo^ rum, .Studioiorum, ilmiJiumq'ie. d. C. 3. §, g. 10.

TITUL. D E

STATU

V. HOMISUM.

J. r. E x p o f i t i s partibus Juris cpnltituentibus, fequitur de Jure Conltituto. §. 2. Omne jus autem, quo utimur, vel ad Perforins perfinet, vel ad Res, vel ad Actiones. I. 1. D. h. t. §. ult. J. de J. N. G. et C. Q u a e tria Juris Objecta, did folent. 3. C u m igitur hominum caufa omne jus confiitutum lit, primo de Perfonarum Jtatu, ac polt de caeteris, ordinem Edicti Perpetui fecuti, et his prox.imos atque conjunctos applicantes títulos, lit res pa~ titur, dicemus. I. 2. D. h. t. Status in jure noitro vel genera-liter accipitur, pro qualitate et conditione rerum, veluti dignitatis, l. 5. §. 1. _D, de extraord. cogn. obligationis, I. toQ. §. 1. D. de J/. O. I. g. §. 1. D. de duob. reis. et Reip. §. f . I. de J. et ./, I. 2. §. ift f . D. de O, J. vel fpecialiter pro conditione h o m i n u m , ' fecundum quam hoc vel illo jure utuntnr. h, t. §. 5- E o q u e fenfu vel iignificat conditionem et qualitatem hominum naturalem, vel civilem. 6. Rntione condiljonis naturalis homines font j) vel Nati feu editi, vel Nafcituri feu nondum editi. §. 7. Nafcituri intfelligiinlur partus, qui adhuc J'unt in útero materno. Qui ílmul ac animad funt, hominibus mérito annumerandi íünt. Q. Unde li quis partum animatum abegerit, vel abortum procuraverit, ultimo fupplicio afFicitur; Exod. 20. v. 22. I- 38539- D. de poen. 11 n o o aniniatum, exilio. /. 8. D. ad L. Corn, de fie. I. 4. D. de extr. crim. d. 38. §. 5, d. I. 3g. §. g. Et quidem in genere ei, qui in utero elt, tributum eft, ut in toto pene jure civili perinde habeat u r , ac 11 natus et in rebus humanis eílet, quoties de commodo ipfius partus quaeritur; /. 7. I. 26. D. h. t.

De

Statu

H o mi n u m .

27.

omniaque jura in tempus nafcendi integra retineat. /. 3. U. Ji pars hcred. pel. v. I. ]fj. h. t. d. I. 26. D. h. t. L 23. D. de capt. et poftl. 5- 1• 'ie tut el. §. 10. Quae tamen i ta demurn procedunt, fi. ille, qui in útero elt, vivus nafcatur, I. 3o- §• 1. JD. de acq. her. I. 29. de neg. geft. 1. ig. §. 2. de tefi. Cut. I. I2g. J), de V. S. perlectus, /. 3. C. de poji. hered. 'injtit. I. 141. D. de V. S. I. rs. D. de lib. et pojt. et ñ o n prodigiofus. d. I. 3- C. de hered. injt. 11. Monítra enim non funt homines, /. i4- Dh. t. licet ad evitañdas orbitatis poenas liberorum numero etiam fint habita. I. 135. D. de K. S. §. 12. Sunt autem monltra partus, qui contra for111am humani generis procreantur. I. 14. D. h. t. I. 30. 1). de V. S. Ñon etiam, qui membrorum humanorum officia ampliarunt; d. I. i4- h. t, veluti 11 quis natus lit tribus manibus forte aut pedibus, aut qua alia parte corporis, quae naturae contraria elt. d. 1. 38- -D- de V. S. Qui tamen una cum monltris oftenti nomine veniunt. d. I. 33. add. Cic. de Nat. Dear. L. 2. c. 3. §. 13. Licet autem partus, qui in utero elt, cum de ipñus commodis agitur, pro nato babeatur; d. I. 7. /. 26. D. h. t. aliis tamen, antequam nafcatur, nequáquam prodeít. d. I, 7. I, 231. D. de V, S. §. 14. Nifi ipfuis partus commodum concurrat; veluti fi mulier praegnans ultimo luppjicio vel corporali poena afficienda elTet, quo cafu ilia fervanda, p o e n a q u e differenda, ufque ih:-;i partum ediderit. /. 18- D. h. t. I. 3. D. de poeri. add. /. 1. §. 3- O, de ventr. in voff. mitt. i.5. Nati f u n t , qui poit tempus a natura finitum, v. I. 12. D. h. t. /, 3, penult, et ult. de fids et leg. her. Gell. L, 3- c< f6, in lucem prodeunt, Quod li excifus lit partus ex utero materno, non quidem proprie natus, I. 132. §• 1. D, de V. S. fed editus dicitur I. 141. D. de V. S. I, 1. §, 5- D- ad SC. Tertull. §. 16. Nati funt vel Mafculi., vel íoeminae; I. 152. 1. I. D. de V. S. I. 6?. D. de (eg. 3. (J. 17. Et ordinario quidem malculi et foeminae eodem jure gaudent; v. /. 4- C, de lib. praeter. adeo ut ea, quae de mafculis conltituta funt, etiam ad foeminas producenda fint, d. I. 1. I. icp. D. de K. S. g. 18- In multis tanien mafculorum melior elt conditio; v, I. 2. D. de R. /• I- fin. D. de tutel. 1. fin. D. de fid. injtrum. 1. g. D. de his qui not. infam. I. 30. pr. v. in primis. C. ad L. Jul. de adult. I. I. I. 8. D. de

LIB. I. T I T .

V.

Senat. I. r3- C. de diqn. et foeminarum contra dcterior. v. /. g. D. h. t. d. I. 2. D. de It J. L 12. I), de jud. I• 45- Pr- de legat. J. 10. I. de adopt. 3. I. de hered. qua', et differ. I. 20. §. 6. D. do teftam. I. 6- D. de pop. act. I. rg^. §. 2. D. de V. S. 19. Sed et foeniinis, maxime ob fexus fragilitat e m , privilegia quae dm 11 conce/Tn f u n t , turn ralione rerun! confervandaruin, v. I. li:. 1. C. qui pot. in pign. tt. D. et C. ad SC. Vellej. turn p o e n a r u m . v. I. I S 4. 5. D. ad L. Corn, de Falf. I. 5. 1. 3. C. ad L. Jul. Ma.j. Nov. 134- c- 9* (O. I. 6. pr. D. ad L. Jul. Pec. I. g. pr. D. de jur. et fact. ign. junct. I. 3 8 - 2 . I). ad L. Jul. de adult. I. 3. et Auth. feq. C. de cujtod, reor. §. 20. Q u o d fi Hermaphroditus feu Androgynns nafcatur, ejus fexus aeitimandus erit, qui in eo praevalet. I. 10. D. h. t. I. 15. §. 1. de teftib. I. 6. §. /• D. de lib. et poft. §. 21. 2) H o m i n e s funt v e l Minores 25 annis, vel Majores. t. t. D. de minor. . §. 22. Minores funt vel Puberes, vel Impuberes. pr. I. quib. mod. tut. fin. §. 23. Impuberes funt vel Infantes, vel Infantine, proximi, vel Pubertati proximi. q. I. de inut. ftip. §. 24* lnfans eft, qui fari nequit, I. 1. §. 2. D. de adm. tut. I. 70. D. de V. O. I. 6 5 §• 3- D. ad SC. Treb. et quidem jure noitro ufque ad annum feptimum c o m p l e t u m , L. iQ. C. de jur. delil-. d. I. 1. §. 2. D. de adm. tut. Ifid. Origv L. 2. c. 2. 25- Infantiae proximus eit mafculus, qui n o n dum explevit annum decimum et d i m i d i u m ; et foemina, quae n o n d u m implevit annum n o n u m et dimidium. Pubertati proximus' vero, qui quaeve id tempus quidem exceffit, fed fubltitit intra annum 14. vel 12. arg. §. g. I. de iunt. flip. §. 26. Impuberes funt vel fimpliciter tales, mafculi fcilicet p o l l annos i4> foeminae, p o l t annos 12, pr, I. quib. mod. tut. fin. vel plene puberes, mafculi fcil. p o f t annum io 3 f o e m i n a e poit annum 14* 4• de adopt. I. 4". §• 1. D. eod. I. 14. 1. D. de alim. leg. 27. Majores 2$ annis funt v e l Junior es , vel Senior es. §. 2Q. Juniores a Servio T u l l i o ad annum quadragefimum fextum, 1'upra eum annum autem Seniores appellati funt. Gell. L. 10. c. 8- Sed aliis Senes ab a n n o 50- aliis demum ab anno 60. dicendi videntur.

DK STATU HOMIKUM.

29

§. 2g. D e q u o cum nihil certi fiatutam r e p e r i a t u r , m u l t u m hie r e l i n q u e n d u m eft jndicis arbitrio, arg. I. 1. §. 2. D. de jur. aelib. I. 2. §• 7. D. de vac. muri. §. 30. 3) H o m i n e s f u n t vel Sanae mentis, vel Dementes ; et hi i t e r u m vel Mente capti, vel Furiofi. v. §. 3. 4. I. de Curat. I. D. de R. J. I. 6- D. de Cut. dat. §• 3 C o n d i t i o f e u Status Civilis triplex e f i , Libertatis, Civitatis, et Familiae. I. ult. D. de cap. min. §. 32. R a t i o n e Libertatis d i v i d u n t u r homines, q u o d alii lint Liberi, alii Servi. I. 3- -Ü- h. t. pr. I. de jur. perfon. 33- T e r t i u m genus, q u o d m e d i u m lit inter liber o s et l'ervos, n o n datur. §. 34. S u n t f a n e q u i d a m Statu liberi, i. e. q u i i t a t u t a m in t e m p u s , vel Tub c o n d i t i o n e libertatem liab e n t ; /. 1. D. de fiat. lib. Sed i n t e r i m revera fervi f u n t . I. 9. D. eod. §. 35. Licet p r o p t e r f p e m f u t u r a e libertatis in q u i b u s d a m p r o liberis h a b e a n t u r , I. ult. D. fi ex noxal. cauf. ag. I. de quaefi. I. g. §. ult. D. de poen. §. 36. S u n t etiam Adfcriptìtii, i. e. qui f u n d o vel g l e b a e t e r r a e adferipti f u n t , u n a q u e cum f u n d o t r a n s l e m n t u r ; fed et illi fervi funt. I. 2 r . in f . C. de etgric. et cenfit. N. 162. c. 3. §. 37- L i c e t fpecialia q u a e d a m ipfis q u o q u e c o n celTa lint. v. N. 123. c. 17. 30. Libertini q u i d e m tertium dicuntur genus; I. 4- de J. et J. pr. I. in Jin. de Libertin. Sed id f a n o f e n f n accipiendum e f t ; noil enini f u n t tertium genus inter liberos et fervos, fed m e d i i quali inter fervos et ingenuos. §. 3g. S u n t a u t e m Liberi, qui julta liberiate f r u u n t u r ; Servi, qui juitam ferviunt fervitutem. 40. Liberias efi naturalis facultas ejus, quod cuique facet e libet, nifi quid vi vel jure prohibeatur. I. 4- D. h. t. i. I. de jur. perf. 4 r . Servitas efi confiitutio Juris Gentium, qua. quis dominio alieno contra naturarti (i. e. n a t u r a l e m et p r i m a e v u m homirium Ita tum, §.2. in f . J.deJ.N. G. perfon. et C.) fubjicitur. I. 4- §• 1• h. t. §. 2. I. de jur.. §. 42. Servi a u t e m in d o m i n i u m n o i t r n m rediguntur a u t Jure gentium, aut Jure Civili. I. 5. §• f. D. h. t. fervi n o f t r i iìurtt, qui ab h o §. 43- Jure Gentium itibus c a p i u n t u r ; aut qui ex ancillis noitris n a f e u n t u r . d. I. 5. §. x. U. §. 4.1- de jur. perf. y. I. 24. D. de capt.

3o

Lib.

I.

Tit.

V.

44- Jure Civili, il quis fe major viginti annis ad pretium participandum venire paflus eli. d. I. 5. §. I. h. t. d. 4- I- de jur. perf. §. 45- Poteitas Dominica in fervos olim fuit maxim a ; quantum enim ad perfonam fervi attinet, dominus in euin jus vitae et necis habebat; I. 1. 1. D. de his, qui fui vel alien, jur. funt §. 1. I. eod. omniaque, quae fervus acquirit, domino acquiruntur. dd. II. §. 3I. per quas perf cuique acq. §. 46. Sed jure novo non licet dominis line caufa ultra modum in feivos fuos faevire, /. 1. §. 2. I), de his, qui fui vel alien, jur. funt §.2. I. eod. et modica eis tantum caitigatio permittitur. I. un. C. de emend, ferv. §. 47- Quod il quis contra fecerit, et fine caufa fervum occiderit, incidit in Legem Corneliam de Sicariis; d. I. 1. §. 2. JL). de his, qui fui -vel alien, jur. fune d. §. 2. I. eod. I. 1. §. 2. D. ad L. Com. deficar. Si vero aliter in eum fàevierit, bonis conditionibus eum vendere cogitur. d. I. 1. §. 2. I. 2. D. de his qui fui. d. §. 2. I. eod. §. 48- Ut frri>nru?n quidem una eli conditio, licer, varia eorum lint miniiteria ; v. I. 15. §. r. D. de ufufr. I. 1. 5- D- iiaut. caup. Jlab. I. 12. §. l\2. D. de injftr. et iiijir. leg. I. 15. §- 44de injur. Liberoruin autem liominurn quidam Ingenui funt, quidam Libertini. I. 5- pr. D. h. t. §. ult. I. de jur. perf. §. 49- Ingenui funt, qui ex maire, libera nati funt. Quam vel eo tempöre quo concepit, vél quo partus- nafeitur, vel etiairt medio, liberam fuifle fufficit. /. 5. §. 2. 3- -D- h. t. pr. I. de ìngen. §. :')(!. Libertini funt, qui ex. jufia fervi tute manumijfi funt. I. 6. I), h. t. pr. I. de Libertinis, vel potius, qui ex jujta fervitute libertatem adepti funt, feu qui defierunt ejjjé fervi. 51. Sunt enim modi et cafus, quibus fervi etiam fine manumiflìone, ipfo jure feil, et beneficio Legis, liberi fieri poffunt. t. t. D. qui fin. man. ad lib. perven. §. 52. Libertini vero triplicis erant conditionis, vel enim Cives erant Romani, vel Latini Juniani, qui minorem confequebantur libertatem, vel Dedititii, quorum peflimus itatus erat> et fervili proximus. §. 3- I- de Libertin. Ulp. T. x. §• 5- et feqq. Caj. 1. Inft. T. 1. pr. §• 1. et feqq. §. 53. Sea Imp. nofier, cum jam ante eum AntoJÙnus (i'c. Caraoalla) Imper. omnes ingenuos feciiTet Ci-

DE

STATU

HOMINUM.

Ves Romanos, l. 17. D, h. t. confiituit, ut omnes liberti (falvo tarnen jure Patronatos) fint ingeniii, adeoque omnes homines Liberos, qui funt in orbe Romano, cives eifecit Romanos, d. §. 3- I- de Libertin. I. un. C. de Latin, liberi, toll. I. un. C. de deditit. lib. toll. Nov. 78. c. 2. 5. §. 54. Ratione Civitatis dividuntur homines, in Cives et Peregrinos. §• 55• Cives Romani funt, qui jure et privilegiis Civitatis Romanae gaudent. §. 56. Quoium fummam quali exhibet Cic. II. de Leg. agrar. contr. Rull. c. an. dum ait: Retínete ifiam p o j f e f f i o n e m gratiae, libertatis, f u j f r a g i o r u m , dignitatis , urbis, Jori, ludorum, feftorum dierum, caeterorum omnium commodorum, quibus jus fere Quiritum, tum Publicum, tum Privatum, complexus efi. 57. Jus Quiritum Publicum enim confiltit in Jure cenfus, militiae, tributorum, vectigalium, fuffragiorum, honorum et facrorum. 58- Privatum vero in jure libertatis, connubiorum, patrio, legithni dominii, nexus, teítamenti et ufucapionis. Vid. Sigon. de jur. Civ. Rom. L. 1. c. 6. *tfeqq. . . . 5g. Peregrini lunt, qui a civjtate romana ejusque communione excluí! funt, v. pr. I. de nupt. I. j. §. 2. D. de Leg, 3- I- 1. C. de Iter ed. Infi. I. 2 f . pr. C. de teftam. I. 10. 6. D. de in jus voc. I. 17. §. j. D. de poen. §. 60. Quam differential!!, quantum ad teítamenti factionem attinet, fultulit Fridericus Imp. in Auth. Omnes Peregrini. C. comm. de s u c c e j f , TITUL. DE i.

HIS

Ratione

QUI

VI.

S U I VEL A L I E N I SUNT.

Familiae

dividuntur

JURIS

homines,

quod

alii fint Sui juris, i. e. Pat res familias feu Familiae fuae Principes et capita ; alii vero Alieni juris, ut lervi §. ùp.. et fecjq.') familiares (de quibus ad tit. praeced. I. 1. pr. I. l^. D. h. t. I. I. pr. h. t. Filiicjue familias. 2. Patresfamihas funt, qni funt fuae poteitatis, et in domo dominium liabent; ñeque intereit, an liberos h.ibeant, an púberes lint, an impúberes. /. 4ht. I. 195. $. 2. D. de F. S.

32

Lib.

I.

TIT.

VI.

3• Filiifamilias contra, qui funt in poteitate patria, feu Patrumfamilias. d. I, zj. JJ. h, /. §. 4. Eft auterri Patria potejlas Jus, quod cives Romatii mafculi liabent in liberos fuos, §. 5- Quae origine et fundamento ell juris Gentium, Ariit. 3. Eth. 12. et 1. Pol. 1, 2. Plin. in Paneg. Trajan, c. 38.' determinatione vei o Juris Civilis Roman o r u m . §. 2. I. de patr. p\)t. §. 6. Lege Regia enim, a Romulo l a t a , v. D i o n . Hal. L. 2. c. 27. 28. Collat. Leg. Mof. et Rom, tit. 4. et a Decemviris in XII. Tabb, confirmsta, conititutum, moribusque receptum, v. /. 8. -D. h, t, ut Patres in liberos liberrimam poteitatem haberent, 7. Adeo quidem, ut patribus in liberos idem jus competeret, quod dominis in fervos. §. 8- In perfonam enim liberornm pater etiam vitae necisque poteitatem habebat; Dion. Halic. L. 2. c. 27. 28- L. Q. c. 91. add. Val. Max. L. 5. c.Q.l.u. D. de lib. et poft. I. ult. C. de patr. pot. E t quidquid ad liberos pervenerat, hoc fine ulla diftinctione parentibus fuis acquirebant. Dion. Hal. L.Q. c.qi. pr. I. per quas perf. cuique acq. §. p. Sed jus illud vitae necisque poitea fublatum, I. 11. D. de lib. et pojt. I. ult. C. de pat/\ vol. et 1110dica tantum caitigatio parentibus conceifa est. I. 3. C. de patr. pot. I. un. C. de his qui j>ar. vel lib. occid. I. un. C. de emend, propinq. add. Pro v. ig. v. 1810. Graviora filiorum admiffa n u n c folus MagiItratus vindicat, fententiam tamen dictivrus. quam pater dici voluerit, /. 3- C. de patr. pot. add. Deut. 21. v. 18- at feqq. Exod. 21. v. 15. 17. i t. Poteitas etiam vendendi, ad cafum I. 2. C. de patrib. qui Jil. diftr. reitricta eft; v. I. ult. C. de patr. pot. ut Icil. patri tantum egeno filium filiamve fanguirioletitos (i. e. recenter natos v. I. 1. C. Theod. de expof. rubr. C. Theod. de his qui fanguinolentos empt. vel nutriend. accep. Juv. Sat. 7. v. 19.).) vendere liceat. add. Exod. 2E. v. 7. 2. Reg. 4- v. 1. Nehem. 5- v. 2. §. 12. Quin et /iliofam. conceffum, ut in cau{is publicis habeatur pro Patrefamilias. /. 9. Z>. h. t. 13. N o n pauci tamen Patriae poteftatis, in perfonam liberorum, effectus etiamnum fuperfunt notabiles ; yeluti quod pater liberos ex Jure Quiritum poflit vindicare; l, r. 2. D. de R, V, actionibus praejudicialibus petere; §. 13. I. de j4ct. et ad exhibendos eos agcre; I, 1, pr, 1, D, lib, exhih, Q u o d pater liberis

D E

HIS

QUI

SUI

VEL

ALIENI

JUR.

33

in teltamento tutor em dare p o f f i t ; §. 3. I, de tut. 1. 1 . pr. D. de teft. tut. quod liberi fine confenfu parentum nuptias contra here nequeant; pr. J. de nupt. I. 2. D. de R. N. I. 12. C. eod. fimilesque. §. 14. Sed et jus acquirendi per liberos jure novo coarctatum elt, introducta diltinctione p e c u l i o r a m , ut filius Peculium Caftrenfe et Quq/l cafiretife pieno jure libi acquirat; §. I. I. per qHas perf. cui que acq. I. . g. 1. I. h. t. omni loco et tempore; arg. A 36. JD. h. t. I. 2. I. 8- C. de fer. adhibita, fecundum dieta, in arrogatione auctoritate tutorum vel curatorum. /, 2. C. h. t. I. ult. C. de auct. praeji. I. 8- U. h. t. §. 18. Effectus Adoptionis eft, qnod liberi adoptivi tranl'eant in pote/ìatem patris adoptantis, et quidem Arrogati fimpficiter, una cum liberis ibis; l. 2. (J. f . I. 15. pr. I. 40. pr. D. h. t. §. 11. I. li. t. Ad optivi vero jure novo turn demum, fi ab Afcendentibus adopiati lint; I. pen. C. h. t. 2. /. h. t. quod accipiant jus agnationis (non etiam fangumis et cognationis) l. 23- l. 44- D. h. t. dignitatem, adeoque et nobilitatelo, aliaque jura familiae; l. 13. D. h. t. I. pen, pr. et f . C. h. t. §. 2. J. h. t. I. 5. 6. IO. D. de Sen. I. 4. C. de desur. I. xi. 2. D. de bon. poff. fee. tab. quodque

38

Lib.

I.

TIT.

VII.

i n plerisque cauíis habeantur pro legitime natis. I. h. t. D e

Emaístcipati o n i b u s , QUIBUS

P O T E S T A S

e t

a l u s

8-

M o d i s ,

SOLVITUR.

§. i g . Quemadmodum autem Patria poteítas non uno modo acquiritur, ita et variis modis folvitur. 20. Et primum quidem i ) Emaucipatione, quae eít actus legitimas, quo liberi non inviti, e manu, i. e. poteítate patris volentis, dimittuntur. §. 6. I. quib. m. jus patr. pot. f o l v . I. 3i. h. t. f . I. quib. m. jus pat. pot. f o l v . I. 5. C. de emane. N. 09- c- 1 ])r21. Uti enim Jllius invitus non emancipa tur, d. I. 5- C. de emane. Nov. Qg. c. i i . pr. sic et pater ad emancipandum nullo pene modo cogi poteít; d. I. 3iD. h. t. junct. ult. I. quib. m. jas patr. pot. f o l v . niíi fcil. juíta cauí'a aliud fuádeat. v. /. 32. í>. h. t. I. I. 3- l- ult. D. Jl a par. quis man. I. 12. C. de Ep. aud. I. 3- §• 6. D- de min. §. 22. Emancipatio autem pro varia temporum diverfitate triplex coníiitui poteít: Legitima, Anaftafiana, et Jujtinianea. 23- Legitima e j t , quae per antiqitam Legis XII. Tabb. obfervationem procedebat, et per imaginarias •venditiones et intercedentes manumisiones celebrabatur. d. 6. I. quib. m. jus patr. pot. f o l v . I. ult. C. de Emane, v. ü l p . T. xo. $. i . Gaj. L. x. T. 8• §• 3Theoph. ad d. §. 6. 2^. ¿4jiaftafiana, quae ab Anaítafio Imp. introducta eít, et fit per Principis referiptum d. §. 6. I. pen. C. de emane. 25- Jujtinianea, quae ex coTiflitutiane Imp, Juítiniani, fine Principis referipto, fit auctoritate Magijtratus; d. ¡S. 6. I. ult. C. de emane, omniqueloco et tempore celebrari poteít. /. 36. D. h. t , l. pen. C. de emane. I. 2. 8- C. de f e r . 26. 2) Solvitur patria poteítas Dignitate; et primum quidem fola Patriciatus dignitate; 4quib. ni. jus patr. pot. f o l v . I. ult. C. de Conf. N. Ql. c. 2. poítea vero etiam omni ea, qtiae liberat ab onere Decurionatus: N. 8'- Pr- c§• 1. qualis eít Confulatus, Coníularitas, Praefectura Praetorii et Urbis, Magiítemun mililum, Patronatus fifci, /, ult. C. de Decur. et Epifcopatus. d. N. 8r. e. 3. §. 27. 3) Denique Morte Naturali, vel Civili i.

D e

Divisione

Rerum

&c.

39

e. maxima et media capitis deminutione patri», vel fìlii. pr. 1.3. I. qiLib. m. jus patr. pot. folv. 28. Q u o d fi tamen deportati, ex indulgentia P r i n c i p i a , per omnia i. è. pleniflime reftituti i'ueriuf, priitinum itatum recipiunt. d. §. 1. I. quib. m. patr. pot. folv. I. I. C. de sent. paff. TÌTUL. D e

V i l i .

D i v i s i o n e R e r u m Q u a l i t a t e .

e t

5. 1. E xpofita differentia et varia qualhate hominum leu Perfonartim, fequitur de ZHvifione et quali tate Rerum. 2. Summa Rerum divifio autem in duos articulos deducitur : nam aliae Divini juris funt, aliae vero Humani. I. 1. pr. D. k. t. §. 3. Res Divini Juris funt, quae nullius in bonis funt ; i>elIL ti Res Sacrae, Religìofae,, et Sanctae. d. I. z. pr. I. 6. 2. h. t. g. 7. I. h. t. g. 4- Res facrae I'unt, quae publice i, e, publica auctoritate confacraCae funt; veluti aedes facrae, et donaria, quae rito ad iriiniiterium D e i dedicata funt. I. 6- §. 3. 1. y. pr. i. D. li. t. 8- !• h. e. Feft. in voc. Sacer Möns. .1 5- Q u a e aoftimationem n o n r e c i p i u n t , l. g. §. tilt. D. h. t. xieque alienari poffunt ; §. g. I. h. t. niiì captivorum rediinendoruin ; d. ß. I. 21. C. de SS. Eccl. N. 120. c. 1. pauper un: a l e n d o r u m , d. I. 21. C. de SS. Ecclef. et debitorum E c c l e i i a e folvendoruiu gratia, in cafu neceflitatis. Nov. 12.a. c. 10, §. 6. Adeo, ut femel confecrata femper S a c r a fint, et diruto aedificio facro, locus adhuc lacer maneat. d. I. 6. 3- h. t. §. ß. I. h. t. I. 73. D. de contr. empt. Cic. pro Dom. c. ¿jo. Plin. 10. Ep. 76. 7. Q u o d il tamen facra ab ho/tibus capta fint, facra effe definunt. I. 36. D. de relig, Confecrata Sutern ab Ethnicis fifeo vindicantur, l. 5. I. 9. C. de Pagan. ab Haereticis vero, in alium pium tifum transferuntur. v. I. 13. C. de jud. I. 3- l- 5cimctis. I. 8§. 3. C. de haeret. N. 13t, c. 8- c. 14. add. I. 16. D. de ufu et ufufr. leg. g. 8- -A. rebus facris autem dilferunt bona Ecclefiaftioa, quae funt i n p a t r i m o n i o E c c l e i i a e , et dictis

4o

LIB.

I.

Tit.

VIII.

n o n t.intnm caiibus, fed et aliis, fuadente utilhate, aliexiari poffunt. v. I. 14. 17. §. 1. C. de SS. Ecclef. N. 120. c. 7. 5. g. Religiofum locum untisquisqtw Jiia volnntate facit, chart iriortuum infert in locum fuum. I. 6. §. 4. D. h. t. §. g. I. h. t. 10. Ceaotaphium itaque, i. e. Monunientum f e u , fepuJchrnm inane (quod tumulum ¡¡.onorarium vocat Sueton. in Claud, c. 1,) locus religiofus noil eft; I. bp... I). de relig. licet Marciaiius aliique moti auctoritate "Virgilii L. 3- ¿ten.-v. 303- et fe(!