XIV sjednica Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine

Citation preview

JN

UC-NRLF

9679 B66S3 A43

JN

9679 B66

S3 A3

no. 14 MAIN

$ B 581

235

POLITIČKA

XIV

BIBLIOTEKA

SJEDNICA

CENTRALNOG SAVEZA

KOMITETA

KOMUNISTA

BOSNE I HERCEGOVINE

IZDAJE NP

OSLOBODENJE

1 SARAJEVO

XIV

SJEDNICA

CENTRALNOG

KOMITETA

SAVEZA KOMUNISTA BOSNE I HERCEGOVINE

Izdaje Centar za informacije, analize i dokumentaciju CK SKBiH. - Štampa NP » Oslobodenje« -- za štampariju Božidar Sekulić

JV9679 BMW 53 Bot

A3 00.14 MAIN

Pod predsjedništvom druga Cvijetina Mijatovića 12. jula 1967. godine održana je Četrnaesta sjednica Centralnog komiteta SKBiH . Sjednici su prisustvovali predstavnici CK SK drug Marko Koprtla, i Srbije - drug Hrvatske Radoslav Ratković. U radu sjednice učestvovali su i predstavnici Fakulteta političkih nauka, Centra za marksističko obrazovanje kadrova Tuzla, Saveza radničkih i narodnih univerziteta BiH i Univerzitetskog komiteta SK. Na ovoj sjednici Centralni komitet je radio prema sljedećem dnevnom redu: • Mjesto i značaj ideološkog obrazovanja u ostvarivanju vodeće idejno-političke uloge Saveza komunista ; Informacije o radu komisijâ Centralnog komiteta (od formiranja na Devetoj sjednici CK do jula 1967. godine) ; - Predlog odluke o načinu i oblicima orga nizovanja komunista BiH u smislu Zaključaka Sedme sjednice CK SKJ. Na predlog Ahmeda Ćatića, dnevni red je proširen tačkom »razno«. Članovima CK prethodno je bio dostavljen pripremni materijal Ideološko obrazovanje i njegov uticaj u društveno-političkoj akciji komunista , a uvod za diskusiju na sjednici dao je Džavid Gunić. U diskusiji su učestvovali : Dragiša Vasić, Stojan Tomić, Ismet Dizdarević, Sergije Elaković, Ahmed Catić, Zora Solomun, Danica Erak, Avdo Humo i Cvi-

947

jetin Mijatović, predsjednik Saveza komunista BiH , koji je dao završne napomene u vezi s ovom tačkom dnevnog reda. Centralni komitet je zatim usvojio informacije o radu komisija CK. U nastavku sjednice Hajrudin Dulbić je obrazložio Predlog odluke o načinu i oblicima organizovanja komunista. Predlog su pripremili Komisija za razvoj i reorganizaciju i Izvršni komitet CK SKBiH . Na predlog odluke stavili su primjedbe Stojan Tomić, Milan Knežević, Nisim Albahari , Miloš Milaković I Vehid Smajlović, a neka naknadna objašnjenja dao je Hajrudin Dulbić. Nakon toga zaključeno je da Izvršni komitet i Komisija za razvoj i reorganizaciju CK dopune tekst odluke u smislu usvojenih primjedbi (što je i učinjeno). Pod tačkom >> razno postavljeno je pitanje zahtjeva za namjensku dotaciju iz republičkog budžeta za kupovinu stanova za potrebe CK SKBIH, Ovlašteno je Predsjedništvo da to pitanje razmotri sa nadiežnim organima.

ISPRAVKA U brošurama XII i XIII sjednice CK SKBİH tehničkom omaškom pogrešno je navedeno prezime umrlog člana CK SKBiH Duška Kneževića, pa molimo da se ova ispravka uvaži.

IDEOLOŠKO

OBRAZOVANJE I NJEGOV

UTICAJ U DRUŠTVENO- POLITIČKOJ AKCIJI KOMUNISTA (Pripremni materijal) Programom rada Komisije Centralnog komiteta SKBiH za razvoj i reorganizaciju Saveza komunista BiH predviđeno je da se analizira ideološko obrazovanje i njegov uticaj u idejno-političkom djelovanju komunista. Potreba za ovakvom analizom javila se iz nekoliko razloga.

-

U Rezoluciji IV kongresa SKBiH o zadacima u predstojećem periodu pored ostalog je konstatovano: »Nužno je da ideološko-političko obrazovanje komunista bude predmet daleko veće brige osnovnih organizacija i rukovodstava Saveza komunista. Praksa da se taj rad prepusti samo obrazovnim institucijama nije pravilna. Da bi osnovne organizacije i rukovodstva Saveza komunista mogli pravilno da usmjeravaju ideološko obrazovanje članstva, neophodno je da u svakodnevnom životu u svojoj sredini sistematskije i redovnije prate i uočavaju idejna strujanja«.

3

- Centralni komitet Saveza komunista Bosne i Hercegovine posljednji put je razmatrao ideološko obrazovanje marta 1962. godine. Ova pitanja su kasnije razmatrana još dva puta u komisijama Centralnog komiteta, tokom 1963. godine. - Na nekoliko sjednica Centralnog komiteta u prošloj godini konstatovano je da rad jednog broja organizacija i članstva Saveza komunista u pojedinim sredinama prate krupne slabosti koje se ogledaju u zaostajanju svijesti, idejne borbenosti i političke aktivnosti.') Ukazivano je i na to da je jedan od razloga takve situacije nedovoljna aktivnost organizacija i rukovodstava Saveza komunista u povezivanju ideološkog obrazovanja i idejnih i političkih akcija.

U ovom materijalu je učinjen pokušaj da se daju neke osnovne karakteristike i istaknu problemi sadašnjeg sistema ideološkog obrazovanja, a naročito sadržaj, oblici i metodi ideološkog obrazovanja, djelatnost i uslovi rada institucija, koliko ideološko obrazovanje doprinosi osposobljavanju članstva i rukovodstva SK u ostvarivanju vodeće društvene uloge, a zatim i predlozi za unapređenje ideološkog obrazovanja. Međutim, nije pretenzija ovog rada da temeljito ocijeni naročito efikasnost ideološkog obrazovanja, jer to zahtijeva duže i svestranije izučavanje. Na sjednici Komisije Centralnog komiteta za razvoj i reorganizaciju Saveza komunista dogovoreno je da se predloži Centralnom komitetu da angažuje Fakultet političkih nauka u Sarajevu na daljem proučavanju i istraživanju ovih djelatnosti, kako bi se za naredni kongres pripremile cjelovi¹) Na IV, V, IX i X sjednici CK SKBİH,

tije ocjene ideološkog obrazovanja 1 njegove efikasnosti.

U proučavanju ideološko- obrazovne prakse, Komisija je angažovala širi broj kadrova i jedan broj institucija koje se bave idejnim obrazovanjem u Savezu komunista. ) O materijalima i ocjenama do kojih se došlo proučavanjem, konsultovani su politički aktivi u oko polovinu opština naše Republike. Održana su i regionalna savjetovanja , s ciljem da se iznesu mišljenja i daju predlozi. Ovo je doprinijelo da se Centralnom komitetu mogu prezentirati djelimični rezultati, aktivnost rukovodstava i organizacija u ovoj oblasti i predlozi za dalji rad.

Višegodišnje iskustvo upućuje na to da se u ideološko-obrazovnom radu javljaju jednostrani, pa i uprošćeni prilazi sadržinskim i metodološkim pitanjima idejno-političkog osposobljavanja komunista u našoj Republici. U ovom složenom i specifičnom procesu saznavanja društvenih pojava, zakonitosti i tendencija u socijalističkom razvoju , u izgrađivanju pogleda Saveza komunista na društvena kretanja i u njihovom pretvaranju u idejno -političku akciju organizacija i komunista susreće se niz međusobno povezanih radnji i či2) Grupe koje je formirala Komisija vršile su istraživanja u sedam opština : Goražde, Trebinje, Čitluk, Gornji Vakuf, Tuzla, Cazin i Banja Luka. Radnički univerzitet Sarajevo vršio je istraživanja u opštinama Centar i Novo Sarajevo, a Marksistički centar iz Tuzle u opštini Bijeljina. Pored toga, ostvaren je uvid u materijale 30 opštinskih komiteta koji su raspravljali o ideološkom obrazovanju.

7

njenica, koje treba objediniti i usmjeriti u jednom pravcu. To podrazumijeva utvrđivanje konkretnih obrazovno-političkih ciljeva, programiranje nastavnih sadržaja, odabiranje oblika i metoda realizacije i ustanovljavanje društvene vrijednosti ove djelatnosti. Pored Saveza komunista u tom radu sudjeluje čitav niz političkih i društvenih organizacija i institucija, pa je stoga dosta teško doći do ocjene efikasnosti ideološkog obrazovanja. U programiranju sadržaja stalno se javljaju nove i dopunske potrebe koje nameće naš socijalistički razvoj i kretanja u međunarodnim odnosima, dok su oblici relativno ustaljeni : večernje političke škole, seminari, kursovi, predavački centri, javne tribine, predavačko-diskusioni sastanci, zatim korišćenje sredstava informisanja i literature. Obim i forma ideološkog obrazovanja su različiti i po količini i po kvalitetu u pojedinim sredinama, zavisno od njihove društveno-ekonomske razvijenosti, brojnosti i organizovanosti organizacija i rukovodstava Saveza komunista, broja i sposobnosti kadrova za tu djelatnost, komunikacionih veza, te od razvijenosti i osposobljenosti institucija koje se bave ovim radom. Večernje političke škole Kao organizovane institucije za ideološko obrazovanje komunista u opštini, večernje političke škole su se javile prije devet godina. Nastale prvenstveno u razvijenijim gradskim i industrijskim centrima, škole su Iz godine u godinu osnivane u sve većem broju opština, pa i u većim radnim organizacijama. U devetogodiš-

njem periodu svaki šesti član SKBiH je prošao kroz ovaj oblik ideološkog obrazovanja. Godina 1964. predstavlja kulminaciju u razvoju ovih institucija. Tada je samo 13 opština u našoj Republici bilo bez večernjih političkih škola, a krajem 1966. godine u 39 komuna više ne postoje te institucije. Ta tendencija smanjivanja broja večernjih političkih škola i njihovih polaznika osjeća se i u 1967, godini.³) Realni ekonomski i kadrovski uslovi pojedinih sredina su uticali na širinu mreže večernjih političkih škola, svodeći ih na manji broj. To ne znači da nisu potrebne i da nema mogućnosti da škole rade i u sredinama u kojima ih sada nema, ili da se ukinu u nekim mjestima. Preovladavaju shvatanja da treba izbjeći eksperimentisanje i pristupanje njihovom osnivanju, ukoliko nisu izvršene solidne i temeljite pripreme Uostalom , i tamo gdje nema škola ili nema uslova za njihov rad, organizuju se najčešće druge pogodne forme ideološkog obrazovanja, prije svega kursovi i seminari koji, u osnovi, zadovoljavaju potrebe članova SK. Smanjivanje broja škola i njihova ustaljenost, po pravilu samo u razvijenijim sredinama, posljedica su više razloga. U manjim opštinama, posebno u onim koje su i ekonomski nerazvijene, teže je ili nemoguće obezbjeđivati, i po broju i po potrebnim predznanjima, slušalaca sa više godina. U tim sredinama je teže obez¹) U 1959. godini bilo je 19 večernjih političkih škola, u 1962. godini 66, u 1946. godini 93, u 1966. godini bilo je 67 večernjih političkih škola. Od 10 opština u kojima su vršena istraživanja škole rade u Sarajevu, (jedna za Centar i za Novo Sarajevo) Tuzli. Banjoj Luci, Bijeljini, Goraždu i Trebinju, dok su u Cazinu, G. Vakufu i Čitluku prestale da rade.

bijediti potrebne prostorije, kvalifikovane predavače, a takođe i neophodna finansijska sredstva. Zbog toga se i dešava da se škole osnuju pa rasformiraju ili rade godinu-dvije, pa prestanu sa radom. Programi večernjih političkih škola koncipirani su i prilagođavani tako da polaznicima pruže osnovna znanja iz istorije našeg i međunarodnog radničkog pokreta, da daju osnovne elemente idejne i misaone baštine marksizma, da ih upoznaju s iskustvima i problemima socijalističke izgradnje i aktuelne politike u našoj zemlji, te da im se pruže bitna obavještenja o odnosima u današnjem svijetu, posebno o odnosima u radničkim, komunističkim i drugim progresivnim pokretima. U cilju izrade adekvatnijeg nastavnog plana i programa VPŠ, Komisija za ideološki rad CK SKBiH zaključila je 1964. godine da Fakultet političkih nauka izradi tri varijante programa: za škole opšteg tipa, za škole za poljoprivredne proizvođače i druge članove SK koji žive na selu i za škole za kvalifikovane radnike i članove SKJ istog ili sličnog obrazovanja. Zahtjev za ovakvim programiranjem izražavao je potrebu diferencijacije sadržaja nastave prema predznanju polaznika škola i prema potrebama društveno-političke akcije komunista u različitim socijalnim strukturama. Grupa sa Fakulteta političkih nauka, koja je trebalo da izradi takve varijante programa, kasnije je odustala od toga. Umjesto toga, izradila je eksperimentalni, privremeni nastavni plan, koji je poslan večernjim političkim školama radi eventualnog prihvatanja. Pošto kasnije CK SKBiH nije insistirao na unifikaciji programa večernjih političkih škola, opštinski 10

komiteti su se opredjeljivali za one programe koje smatraju najpogodnijim. Otuda se u školama služe: privremenim programom koji je izradio Fakultet političkih nauka (Sarajevo), modifikacionim programom Radničkog univerziteta iz Beograda (Goražde, Bijeljina i Trebinje) ili modifikovanim programom svojevremeno izrađenim u Centru za marksističko obrazovanje kadrova pri CK SKBiH (Tuzla). U VPŠ Bijeljina nastava je diferencirana po programima za rad i za selo, što se po ocjeni OK pokazuje uspješnim. U nekoliko razvijenijih opština, nastava u večernjim političkim školama je bila stepenovana (prvi i drugi stepen, zavisno od predznanja i broja polaznika), što je uslovljavalo i različite programe. U ostalim školama programi su jedinstveni za sve slušaoce, s tim što su podijeljeni na osnovni i varijabilni dio. Varijabilni dio programa obuhvata konkretniju problematiku različitih sredina iz kojih su polaznici škola i komuna u kojima rade škole. Radi povezivanja teorijskog dijela nastave sa praktičnim tokovima društveno-ekonomskog razvitka polaznici škola u nekim opštinama, pored ostalog, posjećuju radne organizacije, prisustvuju sjednicama opštinskih skupština, opštinskih komiteta Saveza komunista i samoupravnih tijela u radnim organizacijama. I pored napretka u shvatanjima da program ovih škola nije uvršten u čvrst školski program, uz težnju da to bude elastična programska osnova, otvorena za svu značajniju i otvoreniju političku problematiku, ipak je po ocjenama većine opštinskih komiteta potrebno i dalje insistirati na razvijanju tih kvaliteta i njihovog izvođenja. To pretpostavlja da se i društveni or-

11

gani i organizacije, prije svega komiteti Saveza komunista, više angažuju na stvaranju potrebnih uslova za postojanje i djelovanje ovih institucija koje su namijenjene idejnom i političkom osposobljavanju članova Saveza komunista i drugih aktivista. Proučavajući ideološko obrazovanje u jednom broju opština i uvidom u materijale i ocjene opštinskih konferencija Saveza komunista vidljivo je da se večernje političke škole smatraju korisnim i stalnijim oblikom idejnog osposobljavanja komunista. Završeni polaznici ovih škola pokazuju više znanja o društveno-političkim zbivanjima kod nas i u svijetu i bolje razumiju procese i manifestacije društvene reforme i reorganizacije Saveza komunista. O sumi stečenih znanja u školama govore i rezultati testiranja na kraju pohađanja škole.') Njihovi kvaliteti posebno dolaze do izražaja kad se određenije društveno i politički angažuju (izborom za sekretara i članove sekretarijata organizacija SK, na primjer), iako nisu rijetki primjeri nedovoljnog društvenog angažovanja znatnog broja završenih slušalaca. Međutim, sada su mnogo izrazitiji i neki problemi koji su se ranije javljali u blažoj formi, a to ističu skoro svi opštinski komiteti Saveza komunista : Teškoće oko određivanja polaznika, ukoliko se uvažava princip dobrovoljnosti ; *) Na primjer, u VPŠ Trebinje u 1965/66. godini je uvedeno testiranje na kraju školske godine. U svakom testu je bilo prosječno po 35 pitanja. Rezultati su : iz oblasti međunarodni radnički pokret i politička situacija bilo je 76,7 % pozitivnih odgovora; iz oblasti društveno-politički sistem 70,8 % , a iz oblasti politička ekonomija i ekonomika SFRJ i preduzeća 85,0%. Na završnom testiranju 1965/66. godine bilo je 83% pozitivnih i 17% negativnih odgovora.

12

Postoji tendencija stalnog osipanja uključenih polaznika, pa i rasformiranja pojedinih odjeljenja i škola ; - Radnici s oskudnim obrazovanjem izbjegavaju i nerado pohađaju ove škole, jer nisu verifikovane i ne daju im kvalifikacije; - U škole se rjeđe uključuju članovi Saveza komunista sa raznih rukovodnih političkih funkcija, što radnici i drugi polaznici smatraju sopstvenom degradacijom ; -- Sastav večernjih političkih škola je dosta različit po obrazovnoj strukturi i socijalnoj pripadnosti polaznika, što otežava kvalitetno izvođenje nastave ; - Teškoće oko finansiranja ovih škola.') Zbog navedenih okolnosti u večernje političke škole znatan broj članova Saveza komunista određuju osnovne organizacije ili komiteti. Odsustvo dobrovoljnosti je negativan faktor. Iako u rukovodstvima organizacija i u komitetima Saveza komunista uviđaju i ovu činjenicu, ipak ističu da bi apsolutna dobrovoljnost vodila izrazitom smanjivanju obima i osiromašenju obli') Evo nekoliko karakterističnih podataka: - U školskoj 1965/66. godini u VPŠ Sarajevo upisalo se 98 polaznika, u Trebinju 36, u Goraždu 63, a tokom godine je prestalo pohađati škole: u Sarajevu 35, u Trebinju 15. u Goraždu 10. - U Goraždu je od 53 završena slušaoca 1965/66. bilo 43 radnika, 9 službenika ; u Tuzli od 207 bio je 161 radnik ; u Trebinju 21 bilo je 8 radnika i 11 službenika. - od U Goraždu školske 1965/66. godine školu nije pohađao nijedan član opštinskog ili nekog drugog komiteta SK, ni jedan sekretar ili član sekretarijata 00 SK, iako od 51 sekretara 00 SK 37 ih je sa nižom i srednjom stručnom spremom. - U VPŠ Tuzla školske 1965/66. godine od 48 anketiranih slušalaca na pitanje: »Kako si postao slušalac VPŠ?« 25 je odgovorilo dobrovoljno, 15 po preporuci 00 SK i OK SK, 8 po odluci organizacije iti komiteta SK,

13

ka ideološkog obrazovanja, pored ostalog i u slučaju večernjih političkih škola. U Bijeljini naglašavaju da se članovi Saveza komunista na selu nerado pojedinačno uključuju u školu i da je od toga mala korist za praktičan politički rad osnovnih organizacija, pa su u školu obuhvatali neke seoske organizacije u cjelin' ili većinu njihovih članova. Ovakvim načinom rada zadovoljni su članovi Saveza komunista na selu. Posljednjih godina se u večernje političke škole sve brojnije uključuju i aktivniji omladinci i građani koji nisu članovi Saveza komunista. Dosta polaznika ima iz redova školske omladine i iz rukovodstava društveno-političkih organizacija. U komitetima i organizacijama Saveza komunista smatraju da je to pozitivno i podržavaju ovakvu praksu.") U cjelini gledano, uzroci za mnoge ove probleme su u tome što je ovaj vid obrazovanja u dobroj mjeri prepušten radničkim i narodnim univerzitetima, što je nedovoljno povezan rad u školi sa potrebama aktuelnih zadataka komune i radnih organizacija i što je prisutna stihijnost u odabiranju slušalaca, pa i u kadrovskoj politici. Seminari i kursovi Poslije usvajanja novog Ustava i u toku diskusije o temama za Osmi kongres, kao i neposredno poslije IV kongresa SKBiH, seminari i kursovi su bili veoma čest i rasprostranjen oblik ideološkog obrazovanja članova Saveza komunista. Najmasovnije su održavani u ) Od 327 polaznika VPŠ u Bijeljini, 112 nisu članovi SK, u Tuzli 27 od 180 polaznika u 1965/66. godini.

14

većim gradskim i razvijenijim industrijskim centrima. Tako je u opštini Centar i Novo Sarajevo tokom 1963/64. godine, seminarima i kursovima bilo obuhvaćeno 71 % od ukupnog broja članova SK.') Ali, u 1965/66. osjetno se smanjuje intenzitet ovog obrazovnog oblika, jer za njega opada interesovanje članstva i osnovnih organizacija, koje već tada značajnije učestvuju u ideološko-političkom osposobljavanju komunista. Ista tendencija se ispoljava i u opštinama Tuzla i Trebinje u posljednje dvije godine. U 1964/65. godini blizu 50 % komunista je obuhvaćeno seminarima i kursovima, a u narednoj 1965/66. godini oko 30 %.") Ova kretanja se susreću i a 20 opština iz kojih smo dobili rezultate i ocjene ideološko-političkog obrazovanja. U manje razvijenim opštinskim organizacijama Saveza komunista (Čitluk, Gornji Vakuf, i dr.) nij . bilo seminara za ideološko-političko obrazovanje, mada su neki komiteti predvidjeli seminare za novoprimljene članove i rukovodstva osnovnih organizacija SK Do smanjivanja broja kursova i seminara za članove Saveza komunista, naročito u posljednjoj godini, došlo je iz više razloga. Pojačano učešće osnovnih organizacija i članova Saveza komunista u utvrđivanju sadržaja i odabiranju oblika podstaklo je interesovanje i opredjeljivanje članstva SK za predavačko-diskusionu aktivnost u okviru osnovnih organizacija i radnih kolektiva. Ovaj oblik rada se mnogo lakše uklapa u raspoloživo vrijeme i za njega se dobrovoljno opredjeljuje većina komunista. Obrazovnim institucijama se

1) Prema izvještaju Radničkog univerziteta Sarajevo. Podaci iz izvještaja sa opštinskih konferencija Saveza komunista Tuzia i Trebinje.

15

povjerava organizovanje i izvođenje kursova i seminara, za koje teškoću predstavlja nedostatak pogodnih prostorija i oskudica u finansijskim sredstvima. Pored toga, jedan broj članova SK ne osjeća potrebu, a ni obavezu, da se na ovaj način ideološki i politički obrazuje. O tome najčešće nema izgrađenih stavova u osnovnim organizacijama. Naprotiv, kod usvajanja programa znatan dio osnovnih organizacija se ponaša formalistički. Radne organizacije, u posljednje vrijeme, izdvajaju manje sredstava za ovu vrstu seminara i kursova. To isto važi i za druge izvore finansiranja (budžeti društveno - političkih organizacija, fondovi za obrazovanje i kulturu i dr.). Iz izvještaja sa posljednjih opštinskih konferencija Saveza komunista i rezultata istraživanja u jednom broju opština, jasno se vidi da je briga većine opštinskih komiteta, u periodu poslije kongresâ, usmjerena na organizovanje seminara za sekretare osnovnih organizacija. Tome su značajan doprinos dali i sreski komitet SK. U 1965. godini, po prioritetu i redosljedu sadržaja, na seminarima su obradivane teme: metod i sadržaj rada osnovne organizacije, sekretara i sekretarijata; nove privredne mjere, odnosno privredna reforma; stavovi Osmog kongresa o SKJ kao vodećoj snazi u društvu ; primjena Statuta SKJ; odnosi država crkva i Savez komunista - religija; aktuelna pitanja međunarodnog radničkog pokreta; ideološko-političko osposobljavanje (idejna izgradnja) komunista ; problemi prijema i primjene disciplinskih mjera u SK ; odnos osnovnih organizacija prema samoupravnim organima;

16

saradnja osnovnih organizacija SK sa društveno-političkim organizacijama. Većina OK SK nastavlja održavanje seminara za rukovodstva organizacija Saveza komunista i u 1966. i 1967. godini. Oni ih organizuju ili po završetku godišnjih konferencija ili povodom značajnih političkih događaja (Četvrti plenum CK SKJ, odluke o daljem usavršavanju društveno-ekonomskog sistema, skupštinski izbori, razvoj i reorganizacija SK), a primjenjuju se razni organizaciono -metodološki postupci.") Rezultati anketa potvrđuju korisnost ovakvog osposobljavanja sekretara osnovnih organizacija, zainteresovanost za pojedine teme u datom trenutku, a često govore i o potrebi njihovog redovnijeg i češćeg održavanja. Primjedbe na organizaciju seminara se najčešće odnose na neblagovremeno dostavljanje materijala učesnicima, dok se u predlozima pledira za mnogo veće korišćenje metoda razgovora i, na taj način, obuhvatanja najaktuelnije problematike.

Predavačka djelatnost Posljednje dvije godine karakteriše vrlo intenzivna predavačka djelatnost, ne samo u okviru Saveza komunista, nego i uz masovno učešće drugih radnih ljudi. Od privrednih mjera SIV-a (zamrzavanje cijena), razjašnjavanjem ekonomske politike i reforme pri-

9) Seminari se organizuju u jedan, dva ili tri saziva, traju od 1 do 3 dana, uzastopno ili sa razmacima od nekoliko nedjelja. Za pojedine teme se najčešće daju uvodna izlaganja ili pak predavanja. Na većem broju ovih seminara sprovodi se anketiranje slušalaca. Prošle godine na seminaru u Tuzli anketirani su, na pitanje : » Koja će vam tema najviše koristiti u radu«? - odgovorili su 50% da jeto tema: Metod rada 00 SK i sprovođenje Statuta SKJ«. 17

vrednog sistema, pa do diskusije o reorganizaciji Saveza komunista, razvija se sve šira i raznovrsnija predavačka aktivnost u organizacijama SK i radnim kolektivima. Putem ovog obrazovnog oblika došle su mnogo više do izražaja inicijative većeg broja članova SK. JAVNE TRIBINE djeluju u skoro svim opštinskim centrima.") One su, za razliku od prije 3 - 4 godine, u posljednje vrijeme privlačnije za komuniste i druge radne ljude. To dolazi otuda što se biraju interesantnije i najaktuelnije teme, a izlažu ih mahom afirmisaniji politički, naučni i kulturni radnici. Dakle, napredak je ostvaren u tome što se za javnu tribinu ne planiraju odjednom sve teme i za nekoliko mjeseci unaprijed, nego se prate zbivanja u nas i u svijetu, pa se iz tih društvenih kretanja izvlače teme za predavanja. Ovaj oblik se pozitivno ocjenjuje u svim sredinama.") Međutim, poslije usvajanja Zakona o zajednicama obrazovanja, sada se u nekim opštinama postavlja problem finansiranja javnih tribina. Iako se veoma pozitivno ocjenjuje rad javnih i omladinskih tribina, društveno-političke organizacije se ne brinu dovoljno, naročito za obezbjeđenje sredstava, što dovodi do povremenog prekida rada posebno omladinskih tribina. U pojedinim opštinskim organizacijama SK, predavački centri, kao obrazovni oblik, doživljavaju raz10) U to nas uvjeravaju i ovi pokazatelji koji su dobijeni anketom u opštinama Centar i N. Sarajevo. Na pitanje : »Koji se oblici pretežno primjenjuju u ideološkom obrazovanju, dobijeni su odgovori: javna predavanja 70%, seminari i kursovi 18%, večernje političke škole 8%, ostali oblici 4%. 11) U Bijeljini djeluje 12 gradskih centara, sa prosječno po 700 prisutnih (oko 500 članova SK i oko 200 ostalih) i 26 seoskih centara sa oko 950 ljudi (oko 700 članova SK i oko 250 ostalih građana). U Trebinju, 19 predavačkih centara imaju 876 posjetilaca.

18

ličite korisne modifikacije. U nekim seoskim sredinama (Bijeljina, Trebinje, Cazin, Gornji Vakuf, Čitluk i drugi) javljaju se kao postojan i obavezan oblik obrazovanja članova Saveza komunista, s utvrđenim sadržajem i planiranom dinamikom realizacije. To je ciklus od nekoliko najaktuelnijih tema, koje izlažu članovi opštinskog političkog ili predavačkog aktiva. Posjećuju ih članovi SK i drugi građani.

PREDAVAČKO-DISKUSIONI sastanci komunista i drugih radnih ljudi su posebno razvijeni poslije reforme u znatnom broju, naročito većih organizacija. Ova obrazovna forma javila se kao rezultat sagledavanja sopstvenih problema i kao potreba da se što temeljitije i konkretnije razjašnjavaju društvena i privredna kretanja, povezana sa ciljevima, tokovima i problemima realizacije privredne i društvene reforme i reorganizacije Saveza komunista. Izučavanja su pokazala da u teritorijalnim organizacijama dominantno mjesto imaju teme o izgradnji SK, u preduzećima se najviše izučava privredni sistem , dok se komunisti u ustanovama zadržavaju na proučavanju društveno-političkog sistema. Iako malobrojne i sastavljene mahom od nepoljoprivrednika, seoske organizacije ispoljavaju podjednako interesovanje za međunarodni radnički pokret i izgradnju SK, a u poljoprivredno razvijenijim područjima i za našu agrarnu politiku. Metod realizacije ovih programa u 00 SK je bio dosta različit : klasična predavanja, čitanje materijala na sastancima, kombinovanje grupnog i individualnog izučavanja materije, kratka uvodna izlaganja sa veoma

19

tvrde u iscrpnom diskusijom. Ovaj diskusioni oblik Tuzli i Trebinju - dao je najbolje rezultate. Razmatranje pojedinih tema trajalo je i po nekoliko sati u nastavcima, što je privuklo i veliki broj nečlanova SK. Taj oblik su najčešće primjenjivale organizacije u preduzećima. Njegovu prednost mnoge organizacije vide u povezivanju i prožimanju teorijskih stavova sa problemima društvene prakse u njihovim sredinama. U većini teritorijalnih, seoskih i organizacija SK u ustanovama organizuju se pretežno klasična predavanja. Ocjenjuje se da predavači najčešće imaju suhoparan teorijski prilaz u razrješavanju sadašnjih društvenih i ekonomskih kretanja, da se dosta zadržavaju na interpretiranju normativne strane samoupravnih odnosa, a izbjegavaju polemiku o raznim pitanjima tekuće društvene prakse. Bježanje od konkretnog najčešće je posljedica nepoznavanja problema sredine kojoj se obraća predavač. Takav obrazovni rad malo osposobljava komuniste za idejnu borbu, pa ga nerado prihvataju. To je posljedica, dijelom, male i nedovoljno organizovanije pomoći, prije svega opštinskih komiteta SK, predavačima da bolje upoznaju konkretne društveno-ekonomske tokove i pojave u društveno-političkim zajednicama i radnim organizacijama, kako bi usp´vije i cjelishodnije povezivali teorijske aspekte s praksom izgradnje našeg samoupravljačkog društva. Nosioci ideološkog obrazovanja U programiranju i realizaciji ideološko-političkog obrazovanja 4 učestvuju : opštinski komiteti i njihove komisije za ideološko obrazovanje, 00 SK i preduzet-

´ni komiteti, radnički ili narodni univerzitet i večernje političke škole, dok u Sarajevu još i Fakultet političkih nauka. U jednom broju opština, opštinski komiteti u septembru i oktobru - na predlog 00 SK, svojih komisija i radničkih univerziteta - utvrđuju orijentacioni program ideološkog obrazovanja i dostavljaju ga na upotrebu organizacijama SK i obrazovnim institucijama. U drugim opštinskim organizacijama SK, opštinski komiteti određuju tematske sadržaje i oblike nji- » hove realizacije.

Komisije za ideološki rad i obrazovanje opštinskih komiteta često se pojavljuju u ulozi posrednika izmedu organizacija i rukovodstava SK i obrazovnih institucija. Ne rijetko, brinu se za odabiranje i angažovanje predavača, prate izvršavanje programa obrazovanja i zaključaka opštinskog komiteta u vezi s tim. Angažovanost opštinskih komiteta na pitanjima ideološkog obrazovanja je dosta različita. U nekim sredinama su aktivno uključeni u čitav proces programiranja i ostvarivanja utvrđenih zadataka (Bijeljina), što vrlo pozitivno utiče na efikasnost ideološkog i političkog rada organizacija i članova SK u procesima društvene reforme i reorganizacije Saveza komunista. U posljednje vrijeme se povećava participacija 00 SK u programiranju i organizaciji ideološkog obrazovanja. To znatno više dolazi do izražaja u razvijenijim sredinama, prije svega, u proizvodnim kolektivima, u odabiranju sadržaja iz područja sprovođenja reforme i reorganizacije Saveza komunista.

21

Angažovanost osnovnih organizacija u koncipiranju i realizaciji programa ideološkog obrazovanja, gledano u cjelini, prate razni problemi i slabosti : nepovoljna obrazovno-kvalifikovana struktura članova SK, naročito u nerazvijenim opštinama ; različit stepen znanja i interesovanja pojedinih socijalno- profesionalnih kategorija; rascjepkanost i usitnjenost jednog broja 00 SK ; manji interes za ovaj rad članova SK sa višim i visokim obrazovanjem ; nedovoljni napori i slaba saradnja između organizacija i rukovodstava SK ; pretjerivanje u institucionalizaciji rada i šablonizėvanju oblika; prilično visoka cijena knjige i slaba organizovanost njenog plasmana i korištenja. ") Teškoće dolaze i otuda što se ne sagledava nužnost integrisanja stručnog, opšteg, ekonomskog i ideološkog obrazovanja kako u školama, tako i u vanškolskom obrazovanju. Isto tako, stanovanje izvan mjesta zaposlenja i rad u smjenama jednog broja članova SK znatno otežava organizovaniji ideološko-obrazovni rad.

Iako se povećava učešće članstva u utvrđivanju i sprovođenju politike organizacija i rukovodstava SK, pored ostalog i u razvijanju ideološkog obrazovanja, uočljivo je i postojanje starih navika, pa i raznih konzervativnih shvatanja i postupaka kod članova Saveza komunista. To je dijelom posljedica i nedovoljno razvijene svijesti o potrebi idejnog i teorijskog sagledava12) Za prva tri mjeseca 1967. godine iz biblioteke tuzlanskog Radničkog univerziteta, koja broji 1.625 knjiga, pozajmljeno je svega 48 knjiga, iako ima 60 čitalaca, dok je iz biblioteke OK od 470 bilo na čitanju svega 86 knjiga, mada je na njeno korišćenje upućeno 230 članova Saveza komunista. Ipak ostaje nepoznato koliko se čita iz ličnih biblioteka, koje posjeduje znatan broj članova SK, kao i koliko se koriste biblioteke po preduzećima i ustanovama.

nja puteva i oblika socijalističkog razvoja, naročito kod komunista s oskudnim znanjima.") Takva shvatanja i postupci uslovljavaju malu političku angažovanost jednog broja članova SK koji izbjegavaju društvene obaveze i protive se organizovanom radu na idejno-političkom osposobljavanju. Odsustvo većeg interesovanja i ličnog napora za učešće u ideološko-obrazovnoj aktivnosti članova SK, često se opravdava željom i htijenjem da se što prije dostigne viši nivo ličnog standarda života. Takvih pogleda ima i kod radnika i kod intelektualaca, koji se odupiru uključivanju u one oblike koji im angažuju više slobodnog vremena i nameću veće obaveze u savladavanju programa (večernje političke škole i kursovi). Obrazovaniji članovi SK, mahom, prenaglašavaju ulogu oblika i sredstava samoobrazovanja (štampa i RTV), dok jedan broj radnika traži opravdanje u potrebi dalje dokvalifikacije i u situacijama kad nisu uključeni u stručno obrazovanje. U dosta organizacija se izbjegava polemika o ovim pitanjima i ne rasčišćavaju se stavovi. I to je jedan od razloga zašto znatan broj članova SK nije uključen u organizovane oblike ideološkog obrazovanja. Potreba da ideološko i političko obrazovanje bude stalno i dobro organizovano dovela je do toga da su radnički i narodni univerziteti u nekim mjestima skoro isključivi organizatori i nosioci ovih poslova. Neki univerziteti su preuzeli i one obaveze (utvrđivanje sadržaja i oblika) koje bi po samoj prirodi stvari trebalo 18) Na pitanje: »Na koji način najviše upoznaješ politiku SK?« samo 10% članova SK je odgovorilo da to postiže ideološkim obrazovanjem (anketa Radničkog univerziteta Sarajevo sa 850 članova SK sa područja ranijeg sarajevskog sreza). 28

da budu u domenu rada organizacija i rukovodstava Saveza komunista. Mada su univerziteti veoma značajan činilac u programiranju i realizaciji ideološko-političkog obrazovanja, uočava se da bez većeg angažovanja organizacije i rukovodstva Saveza komunjsta, oni nisu u satnju da u cjelini obave ove zadatke. Treba napomenuti da su u nekim mjestima, uglavnom zbog teškoća u budžetskoj potrošnji društveno-političkih zajednica, radnički i narodni univerziteti ostali bez najnužnijih materijalnih i finansijskih sredstava, zbog čega slabi ili prestaje njihova funkcija, pored ostalog, i u oblasti ideološkog obrazovanja. Štampa, radio i televizija U praćenju i upoznavanju savremenih tokova izgradnje socijalizma u našoj zemlji, te društvenih i političkih procesa i događaja u svijetu - štampa, radio i televizija imaju značajnu ulogu i uticaj na podizanje ideološkog i političkog obrazovanja.")

Stepen uticaja ovih sredstava na informisanje građana zavisi, u prvom redu, od uslova i širine njihove rasprostranjenosti. Tako je broj radio-prijemnika i televizora zavisan i od elektrifikacije, a od toga i uticaj ovih sredstava na informisanje građana. Na primjer, u opštini Bijeljina, čije je područje potpuno elektrificirano, ima 6.400 radio-prijemnika i oko 1.400 tele14) Od 1.300 anketiranih članova SK na području bivšeg sreza Sarajevo na pitanje: »Koji su izvori saznanja politike Sa42% je odgovorilo da je to štampa, a 11% veza komunista?« radio i televizija. 24

vizora, od čega značajan broj u društvenim prostorijama, što omogućuje veći broj gledalaca. ") Na televiziji je najgledanija i najcjenjenija emisija >>Aktuelni razgovori «, Razgovori se masovno prepričavaju i komentarišu. Ima i primjedaba na istupanja pojedinaca u ovoj emisiji. Primjećuje se da se neki razgovori tematski i sadržajem ne dovode do kraja, dio problema ostaje nerazjašnjen, a neka istupanja zbunjuju komuniste u političkoj akciji.") U Trebinju i nekim drugim opštinama, gdje je slaba čujnost naših radio-stanica i gdje su slabe TV veze ili ih nema, uticaj radija i televizije je znatno umanjen. Značaj štampe se posebno ističe kao vrlo moćan faktor informisanja, iako se u mnogim sredinama daje primat radiju i televiziji. I kod štampe su takođe značajne razlike u njenoj rasprostranjenosti po pojedinim područjima, posebno između grada i sela.") 15) Od 63 anketirana građanina u Trebinju na pitanje: »Da li su dovoljna postojeća sredstva informisanja (radio, televizija, štampa ...« - 31 učesnik je odgovorio da su sasvim dovoljna, 17 da su nedovoljna, 3 su kazala da i to ne koriste, a 12 da su njihove potrebe veće. 16) Na primjer, u izvještaju Õpštinskog komiteta SK Goražde za Opštinsku konferenciju SK piše : »U posljednje vrijeme nastupi pojedinaca na televiziji, na radiju i u štampi čine ozbiljnu prepreku u snalaženju i radu članova SK, pa i sekretara«. U Cazinu, u razgovorima u osnovnim organizacijama SK, komunisti prigovaraju televiziji na pretjeranom uticaju zapadnjačke razbarušenosti. 17) Na području Tuzle dolazi 6.480 dnevnih, 7.190 sedmičnih, 1.250 dječijih listova i 5.150 ostalih publikacija. Ima i 150 pretplatnika na list »Komunist«. U Bijeljinu dolazi oko 2.200 dnevnih i oko 3.200 nedjeljnih listova, zatim oko 1.200 zabavnih i oko 3.900 dječijih listova. U Goraždu je 470 članova SK pretplaćeno na »Komunist« i 46 na »>Socijalizam« U Gornjem Vakufu se prodaje samo 150 brojeva »Oslobođenja i mali broj drugih listova i časopisa. U Čitluku je 49 članova SK pretplaćeno na »Komunist«. U Trebinju se prodaje 300 primjeraka »Komunista« i 8.000 ostalih listova i časopisa. 25

Opšta je konstatacija da i članovi Saveza komunista nedovoljno prate štampu, pa i »Komunist«, U Čitłuku ističu da jedan broj članova SK, i koji su pretplaćeni na »Komunist«, ne čita taj list što se najbolje osjeća u istupima tih članova. Interesantno je da je na tom području najčitaniji »Zadrugar«. U dvije osnovne organizacije SK u opštini Gornji Vakuf, u kojima su vođeni razgovori, nijedan član nije pretplaćen na » Komunist«< . U Cazinu je svaki šesti član Saveza komunista pletplaćen na taj list. U Goraždu je konstatovano da dosta članova SK kupuje »Komunist« iz discipline. Na štampu ima prigovora da pretjerano mnogo piše o negativnim pojavama i da to demobilizatorski djeluje na članove SK, da se objavljuju iz nekih dijelova Republike samo napisi o ubistvima, provalama, saobraćajnim nesrećama i slično što umanjuje njen pozitivan značaj. U dosta sredina se tvrdi da je informisanje o zbivanjima u komuni i radnim organizacijama slabo organizovano, a postojeća sredstva informisanja se dovoljno ne koriste.18)

Analizirajući efikasnost ideološkog obrazovanja u opštinskim organizacijama SK dolazi se do ocjene da aktivnost organizacija i rukovodstava Saveza komunista na idejnoj izgradnji doprinosi da se Savez komunista 18) »>Nasuprot relativno dobroj informisanosti o zbivanjima u zemlji i svijetu, komunisti i građani su nedovoljno informisani o životu i radu na području svoje opštine jer nisu razvijena lokalna sredstva informisanja ni u opštini, ni u radnim organizacijama. Lokalno informisanje svodi se na povremene informacije i na usmeno informisanje putem sastanaka i konferencija (Iz izvještaja o ideološkom obrazovanju u Bijeljini). 26 26

brže snalazi u značajnim političkim akcijama, da uspješnije prevazilazi protivriječnosti u našem razvitku, da se brže oslobađa prakticizma i obezbjeđuje tješnje prožimanje idejne borbe i ideološkog obrazovanja. Praksa jednog broja organizacija i rukovodstava Saveza komunista koje su analizom idejnih problema usmjeravale ideološko obrazovanje i razvijale političku akciju, daje dobre rezultate, jer se teškoće koje izaziva privredna reforma brže savlađuju, efikasnije se idejno i politički razobličavaju birokratske i etatističke pojave i njihovi nosioci. Međutim , nije mali broj organizacija i rukovodstava Saveza komunista koje se u ideološkom obrazovanju još uvijek više zadovoljavaju kvalitetnim rezultatima, a manje pažnje posvećuju razjašnjavanju idejnih problema i s tim u vezi izvršavanju zadataka koji stoje pred članstvom Saveza komunista. To dovodi do odvajanja obrazovanja od tekućeg života, od aktuelnih problema i smanjuje njegovu efikasnost. U ostvarivanju društvene reforme i reorganizacije Saveza komunista, i odnosima koji se uspostavljaju, jasnije se izražavaju idejni problemi. Često dolazi do političkih sukoba i borbe različitih interesa, mišljenja i stavova. Jedan broj organizacija, njihovih članova, pa i rukovodstava Saveza komunista ne shvata ove procese i ne vidi uzroke tih pojava, pa zbog toga ne vode odlučniju akciju protiv ostataka birokratskih i administrativnih odnosa, niske produktivnosti rada, protiv navika i mentaliteta ekstenzivnog privređivanja. Jedan broj članova Saveza komunista se odnosi kritizerski prema stanju i problemima í nespreman je za političku akciju i idejnu borbu. 27

i mjerama sprovođenja društvene reforme i o reorganizaciji Saveza komunista postoje, ne rijetko, različita pa i suprotna shvatanja. U znatnom broju organizacija, pa i rukovodstava Saveza komunista, i pored postojanja takvih shvatanja nedovoljno se raspravlja o njima i malo se čini na ujednačavanju stavova radi zajedničke političke akcije. Pored ostalog i to je jedan od razloga što se u programima za ideološko obrazovanje, a još češće u njihovoj realizaciji, susreću teorijski i istorijski aspekti razjašnjavanja procesa razvoja našeg samoupravnog društva.

Na društveno- političku aktivnost organizacija i rukovodstava SK, pa i na obim i oblike ideološkog obrazovanja, značajno utiče nivo društveno- ekonomske razvijenosti pojedinih komuna i regiona, položaj privrednih grana i radnih organizacija, kao i njihova perspektiva u procesu društvene reforme. I zbog toga postoje značajnije razlike u intenzitetu i kvalitetu ideološkog obrazovanja. U razvijenim sredinama postoji više optimizma u sprovođenju reforme, pa i više inicijativa u ideološkom obrazovanju . Interesantno je napomenuti da u semberijskim selima postoji živ interes za ideološko obrazovanje, posebno iz oblasti naše agrarne politike, što nije slučaj sa selima u drugim područjima koja nemaju takvu perspektivu .") 19) U anketi i razgovorima koji su objavljeni prema meto dologiji u gradu Sarajevu na pitanje: »Koliko ideološko obrazovanje doprinosi razrješavanju pitanja vezanih za sprovođenje privredne i društvene reforme?«, dobijeni su sljedeći pokazatelji: potpuno 74%, djelimično 15% i nedovoljno 11%. 28 .

Aktuelna pitanja iz oblasti međunacionalnih odnosa nedovoljno se izučavaju u rukovodstvima i osnovnim organizacijama Saveza komunista, iako o nizu problema iz te oblasti postoje različita, a nekad i suprotna shvatanja i među članovima Saveza komunista. Ta tematika je malo zastupljena i u programima ideološkog obrazovanja, Naglašeni idejni problemi u mnogim oblastima društvenog i političkog života, naročito u ostvarivanju reforme i reorganizacije Saveza komunista, zbog odsustva idejnog pristupa i niskog nivoa ideološke i političke obrazovanosti jednog broja članstva SK, često se pokušavaju riješiti na prakticistički i rutinerski način. Tako se i prilikom razmatranja ideološkog obrazovanja u nekim opštinskim organizacijama Saveza komunista insistira na većem broju predavanja, kursova i seminara, kao da se samo ideološkim obrazovanjem rješavaju idejni i politički problemi. Ono je samo jedan od uslova za razumijevanje procesa i za stvaralačko uključivanje u izgradnju društva. Međutim, zbog čestog odsustva idejne borbe u Savezu komunista i nedovoljne konfrontacije mišljenja, te malih napora na razvijanju demokratske prakse u izgrađivanju politike Saveza komunista, ni postojeće obrazovanje ne može da pokaže svoje pravu vrijednost. Zato se i kod jednog broja članova Saveza komunista, koji imaju šire obrazovanje, javljaju određeni otpori sprovođenju društvene reforme i politici Saveza komunista. Karakteristično je napomenuti da pretežan broj komunista iz neposredne proizvodnje traži sadržaje i oblike ideološkog obrazovanja koji osposobljavaju za konkretne političke akcije, dok komunisti ru29

kovodnih struktura i neprivrednih sfera naglašavaju značaj teorijskog obrazovanja. Nedovoljna usklađenost ideološkog obrazovanja i idejnog djelovanja je posljedica i problema u Savezu komunista, zbog kojih se vrši njegova reorganizacija. Zbog toga se u razgovorima sa članovima Saveza komunista posebno naglašava potreba za efikasnošću u političkom djelovanju Saveza komunista i za većom odgovornošću za ostvarivanje usvojenih stavova, Dosta kritike se upućuje rukovodstvima Saveza komunista, naročito centralnim komitetima, što ne pružaju veću pomoć organizacijama Saveza komunista radi idejnog i političkog objašnjavanja pojava u razvoju našeg društva i radi ostvarivanja vodeće idejne i političke uloge Saveza komunista.

Po raznovrsnosti oblika i stepena obuhvaćenosti članova Saveza komunista i drugih građana, ideološko obrazovanje je već razvijeno do nivoa koji zahtijeva pažljivije praćenje i temeljitije proučavanje, kako njegovog organizovanja i izvođenja, tako i njegove cjelishodnosti u idejnoj i političkoj akciji članova i organizacia Saveza komunista. Iz dosadašnjeg izučavanja i razmatranja može se izvesti nekoliko osnovnih karakteristika i ocjena.

Iako su postignuti relativno veliki kvantitativni rezultati u ideološkom obrazovanju dosadašnja saznanja pokazuju da oni nisu adekvatno doprinosili rasplamsavanju idejne borbe, jer je ideološko obrazovanje u dobroj mjeri bilo odvojeno od svakodnevnog 30

života i potreba komunista, pa je nedovoljno doprinosilo njihovom snažnijem uticaju na mijenjanje starih odnosa i prakse, naročito u samoupravnim odnosima. - U rukovodstvima i organizacijama Saveza komunista ideološko obrazovanje se često tretira kao poseban sektor rada, prepušten komisijama i institucijama. Iako je ovakva ocjena data i na IV kongresu SKBiH, za posljednje dvije godine nije došlo do bitnijeg mijenjanja odnosa rukovodstava i organizacija prema ideološkom obrazovanju. Posljedice toga ogledaju se u šabloniziranju oblika i rutinerskom izvođenju programa, u neblagovremenoj novaciji nastavnih sadržaja, pa i u komercijalizaciji ideološkog obrazovanja. Sve je to uticalo na opadanje interesovanja kod članstva Saveza komunista, naročito u pogledu studioznijeg izučavanja zakonitosti našeg socijalističkog razvoja. - Iz dokumenata opštinskih konferencija i sa sjednica opštinskih komiteta uočljive su konstatacije o prevaziđenosti nekih oblika ideološkog obrazovanja (večernje političke škole, predavačka aktivnost i sl.). Takav zaključak se izvodi najčešće na osnovu smanjivanja broja škola i polaznika, kao i na osnovu ocjene da se te institucije ne mogu održati ako se prihvati dobrovoljno opredjeljivanje članova SK za taj oblik ideološko -obrazovnog rada. Razrješavanje ovih problema prvenstveno se traži u mijenjanju oblika ideološkog obrazovanja. Međutim, u pitanju je odnos i akcija rukovodstava i organizacija SK koje treba da obezbijede provjeravanje i prilagođavanje pojedinih oblika na bazi praćenja idejne uzdignutosti i akcione

31

sposobnosti komunista, vodeći računa o njihovom interesovanju i potrebama. I ta pitanja su sastavni dio sadašnje reorganizacije Saveza komunista u traženju rješenja za njegovu veću efikasnost. - U periodu između Sedmog i Osmog kongresa SKJ bili su pogodniˇuslovi za razvoj radničkih i narodnih univerziteta i večernjih političkih škola, kao opštinskih ustanova za ideološke, ekonomske i druge vidove obrazovanja komunista i ostalih građana. U uslovima reforme ove institucije su došle u veće materijalne i kadrovske teškoće, jer se zaoštravaju i sužavaju izvori finansiranja njihove djelatnosti. Traže se stručnije koncipirani programi i kvalitetniji nastavno-obrazovni rad, što ne mogu dovoljno da osiguraju ove, u najvećem broju, patuljaste institucije. Tražeći trenutni izlaz iz materijalnih teškoća, što je najčešća preokupacija ovih institucija, nedovoljno se sagledava i ne saobražava mjesto i funkcija tih ustanova u integracionim procesima i novim obrazovnim potrebama. Na osnovu istaknutih ocjena, Komisija za razvoj i reorganizaciju Saveza komunista predlaže sljedeće : 1. Bez obzira na date ocjene, Komisija smatra da nije cjelishodno odmah se opredjeljivati za konkretne zaključke o ideološkom obrazovanju komunista. Ovaj materijal i raspravljanje na sjednici Centralnog komiteta treba još više da pokrene diskusiju u Savezu komunista BiH o problemima idejno-političkog osposobljavanja članova Saveza komunista u uslovima sprovođenja reorganizacije Saveza komunista. To bi omogućilo da se na osnovu široke javne diskusije dođe do konkretnijih zaključaka i o pitanjima koja su tretirana u ovom materijalu.

32

2. Sprovođenjem zaključaka o promjenama u načinu i oblicima organizovanja komunista u kojima se daje platforma za unapređenje idejno -političke prakse Saveza komunista, treba razvijati aktivnost u cijelom Savezu komunista u pravcu mijenjanja odnosa prema ideološkom obrazovanju. Pored ostalog, u dokumentima statutarnog karaktera koje će donositi opštinski komiteti, treba učiniti napor da se u njima ideološko obrazovanje postavi tako da odražava specifičnosti i potrebe svake sredine, kako bi se i time obezbijedilo idejno osposobljavanje članova Saveza komunista i veća efikasnost u političkoj akciji.

3. I u toku izrade ovog materijala došlo se do saznanja da među članovima Saveza komunista ima dosta dilema, nejasnoća, pa i nespremnosti za idejnu borbu o nekim veoma značajnim pitanjima našeg savremenog društvenog razvoja (problemi i teškoće oko reforme, međunacionalni odnosi, stavovi Saveza komunista prema kleru i religiji, međunarodni odnosi i sukobi u međunarodnom radničkom pokretu i dr.). U takvim uslovima često se dešava da na pojačano djelovanje klera, strane propagande i drugih neprijateljskih elemenata organizacije i rukovodstva Saveza komunista reaguju sa zakašnjenjem, pa i neorganizovano. Radi toga je potrebno da sva rukovodstva SK, a posebno Centralni komitet SKBiH, organizuju neposredniji i češći kontakt svojih članova sa članstvom Saveza komunista; da se češće istupa u radnim organizacijama, kao i sa napisima i raspravama u štampi, na radiju i televiziji, jer je i to jedan od osnovnih metoda kojim Savez komunista treba da obezbijedi svoj Idejni uticaj.

4ě U Centralnom komitetu i drugim rukovodstvima Saveza komunista bilo bi potrebno obezbijediti stalno praćenje ideološkog obrazovanja, zatim saradnju sa drugim društveno -političkim organizacijama i institucijama na ovim poslovima. Do sada je to bio ozbiljan nedostatak u radu Centralnog komiteta. 5. Komisija predlaže Centralnom komitetu da se na praćenju i izučavanju ideološkog obrazovanja angažuje Fakultet političkih nauka u Sarajevu, koji bi do V kongresa SKBiH pripremio temeljitiju analizu o ideološkom obrazovanju i njegovoj efikasnosti u društvenoj akciji Saveza komunista,

Džavid Gunić :

UVODNO

IZLAGANJE :

U izradi materijala o ideološkom obrazovanju, koga ste dobili, Komisija nije imala pretenzija da obradi sve aspekte ove problematike, jer bi to zahtijevalo znatno duži i studiozniji rad. Ipak, težili smo da ideološku izgradnju ne svedemo samo na forme obrazovanja i na broj članova Saveza komunista koji su obuhvaćeni tim formama, nego da institucije obrazovanja i njihovu sadržinu posmatramo kroz njihovo odražavanje ' u praksi, kroz idejne probleme sa kojima se Savez komunista svakodnevno susreće i sa koliko ih uspjeha uspijeva da razrješava. Smatramo da je i dalje jedna od krupnih slabosti cjelokupnog sistema ideološkog obrazovanja to što je nedovoljno prožet onim pitanjima i problemima koji izviru iz svakodnevne akcije Saveza komunista u iz gradnji socijalističkih društvenih odnosa.

Za temeljite sagledavanje efikasnosti ideološkog obrazovanja treba duži period i kvalifikovanije snage da to obrade. Do sada Centralni komitet se bavio rijetko i uzgred ovim pitanjima. Istina, ideološko obra35

zovanje, ideološki rad dobio je na svome značaju i kvalitetu pojačanom aktivnošću Saveza komunista na sprovođenju odluka Četvrtog plenuma Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, mjera privredne i društvene reforme, izbora za predstavničke organe vlasti, u življem praćenju i analizi međunarodne situacije itd. To nikako ne znači da ne treba ići dalje od toga. Naprotiv, to pretpostavlja dugoročnije, kompleksno sagledavanje efikasnosti ideološkog obrazovanja. Zbog aktuelnosti problematike ideološkog obrazovanja i njene najuže veze sa reorganizacijom Saveza komunista, kao i zbog stanja i slabosti u ovoj oblasti, a s obzirom i na činjenicu da je Centralni komitet Saveza komunista Bosne i Hercegovine samo parcijalno razmatrao ovu problematiku u sklopu drugih pitanja, Komisija se opredijelila za izradu ovakvog materijala koji bi trebalo da posluži članovima Centralnog komiteta kao baza za razmatranje problema ideološkog obrazovanja. U izradi materijala »O ideološkom obrazovanju 1 . njegovom uticaju u društveno-političkoj akciji komunista«< , Komisija je koristila, pored ostalih izvora, i podatke i mišljenja većeg broja opštinskih komiteta, kadrova i nekih institucija. Pored toga, članovi Komisije obišli su 11 opština odabranih da posluže kao uzorak koji treba da odrazi stanje u cijeloj Republici, Zato smatramo da, tako zasnovan, ovaj materijal može, pored svojih nedostataka, poslužiti kao baza za diskusiju na ovoj sjednici. Komisija zbog svega toga predlaže da se, nakon ove sjedrce Centralnog komiteta na kojoj bi, u stvari, trebalo započeti organizovaniju diskusiju, inicira ši-

36

roka razmjena mišljenja u i izvan Saveza komunista o političkom i društveno-ekonomskom obrazovanju čla▾ nova SK, radnih ljudi, građana i omladine. Javna diskusija bi se vodila na osnovu materijala sa ove sjednice i to ne u smislu samo registrovanja dosadašnjih iskustava i saznanja, nego, prije svega, u pravcu pronalaženja novih savremenih rješenja, kako bi se stvarao drugačiji odnos i interes u izgrađivanju marksističkog pogleda na svijetu. Centralni komitet bi, poslije tako svestrane razmjene mišljenja i predloga, bio u mogućnosti da donese realnije zaključke o ideološkom obrazovanju u SK. U sagledavanju svojih zadataka u vezi s tim, to isto bi trebalo da urade i sve organizacije Saveza komunista. Komisija takođe predlaže da Centralni komitet u dogovoru sa Fakultetom političkih nauka organizuje izradu detaljnije studije o ideološkom obrazovanju, kako bismo do Petog kongresa Saveza komunista Bosne i Hercegovine došli do cjelovitije oc jene ideološkog obrazovanja i njegove efikasnosti u Savezu komunista. Dosadašnja diskusija o reorganizaciji Saveza komunista, bolje rečeno, period od Četvrtog plenuma Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, ispunjen je veoma intenzivnom političkom aktivnošću. Pokrenuto je i niz teoretskih pitanja o mjestu i ulozi Saveza komunista, dajući mu jasnu idejno-političku platformu. Istovremeno, u bazi Saveza komunista sve intenzivnije traje proces transformacije i kristalizovanja tih kretanja u konkretnoj svakodnevnoj partijskoj djelatnosti na ostvarivanju vodeće idejno-političke uloge Saveza komunista u uslovima samoupravljanja i sprovođenja mjera privredne i društvene reforme.

37

Za ovakve idejne i društveno-političke zadatke pasivnost jednog dijela članova, nezauzimanje stavova, čekanje direktiva »odozgo« i tome slično, predstavlja objektivnu kočnicu osposobljavanju organizacija Saveza komunista u konkretnim uslovima sredina u kojima djeluju. U suštini, radi se o naslijeđenom prakticizmu i težnji da se zadrže stari odnosi. Nije mali broj organizacija Saveza komunista koje su, gubeći ranije pozicije, osjetile koliko su nemoćne da se i u vlastitim redovima razračunaju sa tendencijama birokratizma 1 drugim idejno suprotnim stavovima, jer proces transformacije Saveza komunista u uslovima dubljih demokratskih odnosa u društvu, a prema tome i u Savegu komunista, omogućio je, uz pozitivna kretanja , ispoljavanje nemarksističkih shvatanja kojima se u dosadašnjoj praksi nedovoljno suprotstavlja jedan dio članstva, pa i rukovodstava Saveza komunista. Zbog svega toga javlja se potreba da se Savez komunista mnogo više teoretski osposobljava za idejnu i političku borbu, kao i za razrješavanje niza protivrječnosti u pazvitku našeg društva. Bez idejne podloge, taj dio lanstva Saveza komunista ne može uspješno da prevazilazi birokratsko- etatistički način gledanja na savgemene probleme našeg samoupravnog društva. I Teze o daljem razvoju i reorganizaciji Saveza komunista daju posebno mjesto promjeni shvatanja i potrebi veće idejne borbe u Savezu komunista. Tako ge u Tezama na jednom mjestu kaže: »Savez komunista Je organizacija idejnih istomišljenika koji, p^ azeći od marksizma i lenjinizma kao svog pogleda na svijet, stvaralački na svakoj novoj etapi borbe za socijalizam otkrivaju stvarne društvene protivrječnosti i kroz de-

38

mokratsku političku akciju u praksi traže mogućnost njihovog razrješavanja«. Danas su vrlo složeni odnosi u političkoj aktivnosti članstva Saveza komunista, punoj raznovrsnih zbivanja u kojima idejna sposobnost i snalaženje Saveza komunista treba da dolazi do punog izražaja. Bez toga nema većeg stepena odgovornosti i samostalnosti članstva za sprovođenje u život generalne linije Saveza komunista, jer u tome i jeste osnovni smisao osposobljavanja i osamostaljivanja organizacija u procesu reorganizacije Saveza komunista. Ona pretpostavlja, prije svega, transformisanje svijesti i drugačiji odnos prema razvoju teoretske misli, obogaćivanje saznanja i njihove stvaralačke primjene u praksi. Društveno-politička aktivnost traži od komunista da u praktičnoj političkoj djelatnosti utvrđuju i lociraju negativne društvene pojave, individualiziraju njihove nosioce i dogovaraju se o sredstvima političke akcije i metodama idejne borbe. Prema tome, politički rad i ideološką obrazovanje u pogledu cilja i sadržaja ne mogu se i ne smiju podvajati i izolovano posmatrati. To je, dobrim dijelom, bila karakteristika dosadašnjeg odnosa rukovodstava i osnovnih organizacija SK prema ideološkom obrazovanju. Naime, rukovodstva i osnovne organizacije Saveza komunista su posvećivale više pažnje formama, organizacionoj strani, institucijama ideološkog obrazovanja, tj. praktikovao se više školski način rada. Vrlo često ideološki rad je uopšte potcjenjivan. Izostajala je idejna borba u zauzimanju stavova, nije bilo dovoljne konfrontacije mišljenja i ulaganja većih napora članstva na razvijanju teoretske misli i idejnog osvjetljavanja društvenih pojava i pro-

39

cesa, niti je bilo dovoljno demokratske prakse u izgrađivanju načelnih stavova i politike Saveza komunista. Sve je to logično vodilo ka površnosti, improvizacijama u realizovanju programa ideološkog obrazovanja ili nedovoljnoj povezanosti i angažovanosti političkih centara i kadrova kad se radi o angažovanju za to specijalizovanih institucija (radničkih i narodnih univerziteta) i prenošenju tih poslóva na njih. Programi ideološkog obrazovanja, mada su doživIjavali stalne promjene, ipak nisu u cjelini odražavali stvarne potrebe neposrednih proizvođača u uslovima ` samoupravljanja i društveno-političke prakse u radnim organizacijama, mjesnim zajednicama, oblastima djelatnosti i komuni, što bi upravo i trebalo da bude okosnica programiranja ideološkog obrazovanja. I ukoliko je i bila prisutna ta problematika u dosadašnjoj praksi, programi su se više oslanjali na proučavanje globalnih struktura našeg društva i kretanja u cjelini, a manje se vodilo računa o realnim odnosima u radnim organizacijama i drugim sredinama. To je imalo direktnog odraza na povećavanje kvantiteta ideološkog obrazovanja članstva Saveza komunista, a išlo je na štetu njegove efikasnosti.

Na ovoj sjednici, a i u predstojećoj diskusiji članstva Saveza komunista o ideološkom obrazovanju, nužno je posvetiti pažnju još nekim pitanjima o kojima je malo govoreno u materijalu. Ideološkom obrazovanju omladine, kako one u Savezu komunista, tako i van njega, nije u dosadašnjem radu poklanjana dovoljna pažnja, iako je relativno visok procenat radničke i seoske omladine bio obuhvaćen sistemom dosadašnjeg ideološkog obrazovanja u 40

Savezu komunista. Postojale su posebna omladinska odjeljenja pri večernjim političkim školama, organizovani su kursovi za mlade članove Saveza komunista i one koji su pripremani za prijem u članstvo Saveza komunista i sl. Odziv ovog dijela omladine bio je relativno visok. Ali, i ovdje se došlo do konstatacije da u ideološkom obrazovanju postoji mnogo formalizma, istoricizma i sl., da nedostaje povezanosti teoretskih saznanja sa konkretnim ideološko-političkim strujanjima u sredinama gdje živi i radi ta omladina. Posebnu pažnju zaslužuje pitanje zastupljenosti društvenih nauka u programima vaspitno-obrazovnog procesa kroz sva tri školska stupnja. Prema nekim podacima na fakultetima prirodnih i primijenjenih nauka Sarajevskog univerziteta, zajedno sa predmetom » Osnovi nauke o društvu«, društvene nauķe su zastupliene sa svega 0,8 % do 4,3 % od ukupne nastavne materije. U nekim socijalističkim i kapitalističkim zemljama taj procenat se kreće od 20 - 25 %. Slična je situacija i u školama II stupnja, izuzimajući gimnazije, \ učiteljske i ekonomske škole. Situacija je utoliko nepovoljnija što fakulteti i srednje škole raspolažu malim brojem nastavnika s odgovarajućom stručnošću. U materijalu je nešto detaljnije obrađena uloga sredstava javnog informisanja u praćenju i upoznavanju javnosti sa savremenim tokovima izgradnje socijalizma, društveno -političkom aktivnošću i praćenju političkih procesa, kao i njihov uticaj na ideološko obrazovanje članstva Saveza komunista i građana uopšte. Ipak, posebno bi trebalo naglasiti odgovornost komunista u redakcijama, njihov uticaj na formiranje javnog 41

mnjenja i obezbjeđivanje odgovarajućeg prostora u štampi za krupnija i fundamentalna pitanja iz društveno-političke aktivnosti na terenu, u organizacijama SK. Štampa je i do sada imala značajnu ulogu u pružanju pomoći organizacijama i članstvu Saveza komunista u njihovoj svakodnevnoj idejno-političkoj akciji. Međutim , ta pomoć bi bila i veća kad bi se češće i šire javnost obavještavala o događajima i zbivanjima iz života i rada komuna, o društveno-političkoj aktivnosti u raznim sredinama. Takođe, takvim informisanjem stvarala bi se mogućnost još efikasnije razmjene iskustava, zbližavanja, međusobnog upoznavanja itd., što je nesumnjivo daleko korisnije od senzacionalističkih napisa (o kriminalu i sl.), koji ne djeluju u smislu pravilnog informisanja i orijentacije ili su bez dru štvenog značaja. U društveno-političkoj praksi javljaju se i slučajevi potcjenjivanja političkog rada, političke aktivnosti, a samim tim i potrebâ ideološkog obrazovanja. Uz to, nisu rijetka shvatanja da je jedimo koristan stručni rad, pa prema tome i sticanje formalnih stručnih kvalifikacija, a da ideološko obrazovanje ne pruža materijalne koristi, da je to gubljenje vremena, te da je zbog toga predmet partijske discipline. Ovakva shvatanja najčešće se sreću u sredinama gdje sistem nagrađivanja nije mjeren stvarnim doprinosom svakog pojedinca u procesu proizvodnje, nego samo formalnim kvalifikacijama i radnim stažom. Radi se o neshvatanju stvarnih interesa svakog pojedinca i kolektiva kao cjeline, o neshvatanju mnogih komunista da će logika ekonomskog i društvenog razvitka sve više isticati potrebu i obavezu za širim društveno-ekonomskim a ne

42

samo usko stručnim obrazovanjem, jer u samoupravnom sistemu bez toga, bez cjelovitijeg razumijevanja ekonomskih i društvenih zakona kretanja nema ni razvoja produktivnosti snaga, ni privredne i društvene integracije i sl. Kao jedno od spornih pitanja koje bi u narednoj diskusiji trebalo raspraviti je finansiranje ideološkog obrazovanja. Ima mišljenja da bi se finansiranje trebalo vršiti iz istih izvora kao i enšte obrazovanje iz sredstava zajednica obrazovanja ; drugi smatraju da radne organizacije treba da izdvajaju posebna sredstva za ideološko obrazovanje njihovih članova Saveza komunista i drugih radnika; treći, da se pored sredstava radnih organizacija angažuju i sredstva opštinskih organizacija Saveza komunista i, četvrti, smatraju da ideološko obrazovanje treba finansirati isključivo iz članarine Saveza komunista.

Predloženu široku javnu diskusiju smatramo da ne treba voditi samo u okviru sadašnjih osnovnih organizacija Saveza komunista. Bilo bi veoma korisno organizovati razne skupove, sastanke, seminare, savjetovanja, razgovore na svim nivoima, a posebno u opštini. U te rasprave treba da se uključi što veći broj članova Centralnog komiteta, jer će to biti od obostrane koristi. Praćenju ove diskusije štampa i radio, kao i Informativna služba Centralnog komiteta posvetili bi odgovarajuću pažnju. Cjelokupna diskusija, ovako postavljena, bila bi sumirana za jednu od narednih sjednica Centralnog komiteta. Iz toga onda mogu proizaći konkretne akcije i mjere Centralnog komiteta koje bi, pored globalnih problema, ušle i u specifična područja idejne borbe Saveza komunista (selo , grad, razni slojevi i strukture društva i sl.).

Uz razmatranje organizacionih promjena, koje predstoje u narednom periodu, nužno je razmatrati idejnu borbu Saveza komunista, a uz to i aktuelnost ideološkog obrazovanja - ukazivanjem na društveno-ekonomske probleme u idejnoj borbi. Svjedoci smo da ima još niz pitanja na kojima se mnogi članovi SK spotiču, ne razumiju ih, pa su kao rezultat toga pasivni, ili šire shvatanja koja su jednostrana, a negdje i suprotna utvrđenoj politici SK. To se jasnije ispoljilo u vezi s krupnim mjerama koje su preduzimane u sprovođenju društvene reforme i u diskusiji o reorganizaciji Saveza komunista. Ima iskrivljenih predstava o ulozi Saveza komunista u uslovima samoupravljanja, ⚫ demokratskim odnosima, integraciji, o privređivanju i mnogim ekonomskim mjerama, te o jedinstvu Saveza komunista itd . Ako se tako postavi aktivnost na reorganizaciji Saveza komunista, ona će omogućiti da komunisti steknu šira saznanja izlazeći iz uskih okvira ranije osnovne organizacije Saveza komunista, živeći jednako sa problemima mjesne zajednice i komune kao i svoje radne organizacije. Poslije toga neće biti teško pronaći najprikladnije oblike ideološkog obrazovanja, koji će biti adekvatni ovako postavljenoj sadržini i metodu rada.

U vezi s tim posebno mjesto zauzima intenzivniji i organizovaniji rad rukovodećih političkih kadrova, bez čega je nemoguće uspješno usmjeravati društvena kretanja - ono što je jedan od osnovníh zadataka naših rukovodstava. Do sada skoro čitav taj rad prepuštan je stihiji i inicijativi pojedinaca, iako ima pitanja od velikog značaja za naš razvoj o kojima su, kao što jo već konstatovano, neujednačena mišljenja i stavovi. 14

DISKUSIJA

Dragiša Vasić, upravnik Centra za marksističko obrazovanje kadrova -- Tuzla : U materijalima koje smo dobili za ovu sjednicu konstatuje se različito stanje i tendencije idejnih kretanja, kao i različiti sadržaji, oblici i intenzitet ideološkog obrazovanja u pojedinim organizacijama i oblastima djelatnosti Saveza komunista, kao i to da je ideološko obrazovanje »već razvijeno do nivoa koji zahtijeva pažljivije praćenje i temeljitije proučavanje, kako njegovog organizovanja i izvođenja, tako i njegove cjelishodnosti u idejnoj i političkoj akciji članova i organizacija Saveza komunista«. Uzimajući riječ u diskusiji želio bih da iznesem neke poglede i mišljenja o ideološkom obrazovanju do kojih smo došli u Centru za marksističko obrazovanje kadrova u Tuzli radeći više godina na ideološkom obrazovanju članova SK neposrednih proizvođača iz radnih organizacija.

Iako su posljednjih godina evidentna nastojanja organizacija i rukovodstava SK da se na ideološkom obrazovanju članstva radi organizovanije, da se poboljša kvalitet tog rada, da se na tome poslu sve više angažuju osnovne organizacije i članstvo, da se ideološko obrazovanje sve više povezuje sa konkretnim ´društveno-ekonomskim problemima sredine u kojoj komunisti žive i rade, kao i sa njihovom neposrednom 45

idejno-političkom akcijom, ipak nam se čini da se u SK u cjelini ovom pitanju još ne poklanja dovoljno pažnje, odnosno onoliko koliko nam nalažu potrebe današnjeg razvitka kojeg karakterišu veoma dinamična kretanja i burne promjene u cjelokupnom ´našem društvenom životu, a naročito u sferi osnovnih društvenih odnosa - odnosa proizvodnje i raspodjele. Intenziviranje ideološkog obrazovanja je utoliko nužnije što je ono, izuzev nekih oblika, u periodu prije Osmog kongresa SKJ i privredne reforme, bilo zapostavljeno i nije bile dovoljno povezano sa konkretnom akcijom Saveza komunista, pa danas osjećamo posljedice toga u ozbiljnom idejnom zaostajanju jednog dijela članstva Saveza komunista iza tokova našeg društvenog razvitka.

Ako bismo htjeli preciznije odrediti u čemu se ogleda to zaostajanje a to je nužno da bismo mogli odrediti stepen današnjih potreba, sadržaje i forme ideološkog obrazovanja u skladu s tim potrebama čini nam se da se ono ogleda u prvom redu u veoma naglašenim ostacima stare etatističko- demokratske svijesti i političkom prakticizmu, i to ne samo kao lošem metodu rada, nego i kao ideologiji određenih snaga kojima ne ide u prilog razvoj samoupravljanja i raspodjele prema radu, i u romantičarsko - idealističkom shvatanju socijalizma kao društva u kome je već danas, na ovom stepenu razvoja, moguća potpuna pravda, sloboda i jednakost ljudi samo ako se dobro utvrde njegovi principi i ako se oni dosljedno sprovode. Ovakva shvatanja reprodukuju se u uslovima nedovoljno razvijenog samoupravljanja i raspodjele pre46

ma radu i sve više dolaze u sukob sa privrednom i društvenom reformom i reformom Saveza komunista. Iz takvog stanja moguće je dalje kretanje u dva pravca: u pravcu ostvarivanja intencija privredne i društvene reforme i sve brže i potpunije afirmacije samoupravljanja i raspodjele prema radu, ukoliko u svakodnevnoj idejno-političkoj borbi i društvenoj akciji budu odnosile prevagu istinski progresivne i revolucionarne socijalističke snage ili u pravcu konzerviranja postojećih odnosa i postepenog vraćanja na stare odnose, ukoliko se ove snage ne budu odlučno suprotstavljale etatističko-birokratskim i drugim konzervativnim snagama i shvatanjima u društvu i u Savezu komunista, kojim je, doduše, zadan odlučan udarac na Četvrtom plenumu i poslije njega, ali koje još nisu sasvim poražene i čije prisustvo je u društvenom životu još očevidno.

Odlučujući činilac u daljem kretanju našeg društva biće, svakako, materijalni i društveni interes neposrednih proizvođača i radnih ljudi, koji izrasta i sve više se afirmiše iz njihovog objektivnog položaja koji se konstituiše u udruženom radu društvenim sredstvima za proizvodnju i samoupravljanju. Ali značajan faktor tog kretanja je, nesumnjivo, idejno -politička akcija Saveza komunista koja u znatnoj mjeri zavisi od stepena svijesti njegovih članova, u prvom redu neposrednih proizvođača, njihovog ovladavanja zakonitostima razvitka socijalističkog društva i razumijevanja uslova, tokova i rezultata borbe za socijalizam u našim današnjim uslovima. Ako s te tačke gledišta pogledamo kakav nam je danas Savez komunista, koliko i kako radimo na nje47,

govom ideološkom obrazovanju uočićemo mnoge slabosti i nedostatke, kako onda kad je u pitanju naš unutrašnji razvitak, tako i kad su u pitanju međunarodni odnosi i odnosi u međunarodnom radničkom pokretu i naša spoljna politika. U vezi sa svim ovim pitanjima u Savezu komunista, naročito u njegovim pojedinim organizacijama, često koegzistiraju najraznovrsnija idejna shvatanja, od revolucionarno-marksističkih do etatističko -birokratskih i sitno - buržoaskih a a političkoj akciji dominiraju prakticizam i rutinerstvo, rasplinutost i neefikasnost kao izrazi nedovoljnog unutrašnjeg idejnog jedinstva Saveza komunista. Svojevremeno, u periodu revolucionarnog etatizma, mi smo u znatnoj mjeri oslabili vezu i narušili jedinstvo između revolucionarne marksističke teorije 1 naše praktične političke akcije, što je nužno dovelo do zanemarivanja teorijskog i ideološkog obrazovanja komunista i afirmacije političkog prakticizma. To je otvorilo vrata Saveza komunista raznim karijeristima, duhovno siromašnim i idejno konzervativnim ljudima koji su gurali Savez komunista dalje u tom pravcu, potcjenjujući značaj teorije i ideološkog obrazovanja i prenaglašavajući značaj prakse, iskrivljivajući suštinu marksističkog učenja o odnosu teorije i prakse, koje moraju stalno jedna drugoj stremiti, ne svodeći praksu na golu empiriju svakodnevnog života.

Sa uvođenjem i razvojem samoupravljanja i donošenjem novog Programa SKJ vratili smo se revolucionarnim izvorima i suštini marksizma. To je dalo nov podsticaj teoriji i ideološkom obrazovanju u Savezu komunista, ali kako se samoupravljanje dugo vremena razvijalo u tijesnim okvirima u tome nismo istrajali, 48

već smo ostali manje -više na pola puta, tako da nam veliki broj članova Saveza komunista nije suštinski ovladavao teorijskim i idejnim postavkama našeg Programa i nije bio u stanju da se bori za njihovo ostvarivanje u praksi, već je djelovao po inerciji i mimo naših programskih koncepcija. Privredna i društvena reforma dovele su radne ljude i Savez komunista u bitno nove uslove života i rada, čija složenost imperativno zahtijeva bolje i dublje poznavanje i razumijevanje današnjih uslova, tokova, rezultata i perspektiva borbe za socijalizam i razvoj socijalističkih društvenih odnosa. Radni ljudi uopšte, a posebno komunisti neposredni proizvođači sve više osjećaju potrebu za podizanjem svog idejno - političkog nivoa, za svojim društveno - ekonomskim i ideološkim obrazovanjem, jer vide da se bez toga ne može ići dalje. Ali oni ne prihvataju apstraktno teoretiziranje, odvojeno od života i problema koji ih tište, a to im se najčešće nudi u raznim formama ideološkog obrazovanja, već traže takvo društveno- ekonomsko i ideološko obrazovanje u kome će se ostvariti sinteza revolucionarnog marksističkog učenja i socijalističke društvene prakse, čiji su oni nosioci, i koje će im pomoći da uspješnije razvijaju socijalističke društvene odnose i savlađuju otpore raznih birokratskih, anarhističkih i drugih konzervativnih i antisocijalističkih snaga na putu ostvarivanja neposrednog samoupravljanja i raspodjele prema radu. Ostvarivanje ovog zahtjeva usko je povezano sa reformom Saveza komunista, čije ishodište treba da bude najšira aktivizacija i povezivanje članstva Saveza komunista na samoupravnoj osnovi i u samouprav-

49

nom sistemu u radnim organizacijama i u društveno-političkim zajednicama. Tako organizovano i idejno-politički aktivno članstvo Saveza komunista treba da bude i nosilac ideološkog obrazovanja, tj. ideološko obrazovanje treba da se ostvaruje, prije svega, u konkretnoj idejno - političkoj aktivnosti članstva na taj način što će komunisti, razmatrajući aktuelne probleme svoje sredine, prvenstveno sagledavati i osvjetljavati idejno -političku suštinu tih problema, njihove uzroke, mogućnosti i način njihovog rješavanja i ukazivati na perspektive daljeg razvitka, To treba da bude osnovni, stalni i najefikasniji oblik idejno-političke izgradnje komunista, a tome treba da doprinesu i drugi organizovani oblici ideološkog obrazovanja komunista, prije svega, neposrednih proizvođača, kao što su seminari, kursovi, večernje i druge političke škole, razne tribine, diskusioni sastanci, savjetovanja, simpozijumi i slično. Očigledno je da ideološko obrazovanje danas nije više isključivo stvar samo Saveza komunista i da ono sve više postaje stvar čitavog našeg društva, a u prvom redu radnih organizacija, jer se ono sve više javlja kao potreba našeg društvenog razvitka. Ako je to tako onda i u razne oblike ideološkog obrazovanja treba sve više uključivati pored komunista i ostale radne ljude koji to žele i time se, pored organizacija i rukovodstava Saveza komunista, moraju sve više baviti i drugi društveni faktori kao što su razne društveno- političke organizacije, organi samoupravljanja, prosvjetne, naučne i propagandne institucije, izdavačka preduzeća sl. Isto tako i pitanje finansiranja ideološkog obrazovanja ne može više biti isključivo stvar Saveza komu-

50

nista. Ono sve više mora biti stvar društva u cjelini, a naročito onih koji stvaraju dohodak. Kritičari ideološkog obrazovanja sa pozicija prakticizma razvijaju tezu da je ideološko obrazovanje uopšte, a posebno oni oblici u kojima se proizvođači privremeno izdvajaju iz procesa proizvodnje skupo i da se komercijalizuje i insistiraju na starim formama i metodama obrazovanja, čime u suštini razotkrivaju sopstvene idejne pozicije. Materijalna ulaganja u ideološko obrazovanje su nužna, jer nikakvo znanje ne može se steći bez određenih ulaganja. S tim moramo biti načisto. Efekat ovih ulaganja ne može se ispoljiti odmah i neposredno u povećanom dohotku. On se izražava neposredno i trajno u stepenu i kvalitetu društvene aktivnosti proizvođača i radnih ljudi i odnosa koji se izgrađuju u društvenoj reprodukciji, a preko toga i u povećanju produktivnosti rada i dohotka. Veoma pozitivna iskustva u tom pogledu ima Centar za marksističko obrazovanje kadrova u Tuzli. Ona su već prilično poznata i ja nemam namjeru da ih sada ovdje detaljnije izlažem, jer je ovo što sam govorio rezultat tih iskustava. Rekao bih samo toliko da je Centar veoma uspješno organizovao ideološko obrazovanje komunista neposrednih proizvođača putem 5-mjesečnog političkog kursa čiji je program koncipiran tako da se uspješno povezuju problemi naše socijalističke društvene prakse i marksističke teorije. Osim toga, Centar je razvio i druge oblike aktivnosti kao što su predavanja i seminari o raznim aktuelnim pitanjima našeg razvitka, istraživanja u oblasti razvoją i ostvarivanja smoupravljanja i raspodjele dohotka, sadržaja i metoda rada Saveza komunista, programi51

ranje ideološkog obrazovanja u SK i sl. Iako su ova iskustva evidentna i više puta javno konstatovana, ipak se već godinu dana vode diskusije o cjelishodnosti postojanja ove institucije u kojim se čuju prilično brojni glasovi da je ovakav način rada više neodrživ, navodno zbog otežanih uslova privređivanja u uslovima sprovođenja reforme. Nama se, pak, čini da upravo sprovođenje reforme i teškoće s kojima se u tom procesu suočavamo nameću potrebu još šireg, organizovanijeg i kvalitetnijeg ideološkog obrazovanja i da ono što smo već stvorili ne bi trebalo ukidati nego dalje razvijati i usavršavati u skladu sa našim potrebama i mogućnostima i razvojem našeg sistema.

Stojan Tomić, docent Fakulteta političkih nauka Sarajevo :

Mislim da je dobro što se pruža mogućnost nekim institucijama da uzmu učešća u diskusiji na ovom Plenumu, prije svega zbog toga da bi oni koji neporedno rade na tom poslu provjerili svoje koncepcije. Mislim da je Centralni komitet najpozvaniji da cijeni političku i samoupravnu praksu i djelatnost u političkom obrazovanju. Na Fakultetu političkih nauka prije dvije -tri godine diskutovalo se o potrebi političkog obrazovanja građana i tom prilikom su konstruisane nekakve koncepcije. Dvije- tri godine se već radi po tim koncepcijama i postoje skromna iskustva koja su, po našem mišljenju, vrijedna pažnje odnosno kritike. Dozvolite

52

da u okviru ove materije, koja je predmet današnje rasprave, kažem nekoliko riječi o tome kako Fakultet političkih nauka odnosno Centar za političko obrazovanje osjeća taj problem. Htjeli bismo da čujemo vaše mišljenje, odnosno primjedbe. Pošli smo od činjenice da postoje izvjesne pretpostavke za uspješno političko obrazovanje građana u socijalističkoj zajednici, samoupravnoj zajednici jugoslovenskog tipa. Te pretpostavke mogu se svesti na sljedeće : 1. Neophodno je, po našem mišljenju, proučavati ideološke i političke procese i odnose u cjelini u našoj Republici, u svakoj sredini, ne samo kao refleks ekonomskih i drugih procesa i odnosa nego i kao izvjesnu snagu koja može da utiče na te procese. Zatim, za svako političko obrazovanje, ovo možda izgleda malo protivrječno, neophodna je minimalna politička orijentacija i politička socijalizacija građana koji se uključuju u političke zajednice. Smatramo da u našoj Republici, ne znam kako stoji stvar u drugim republikama, u izvjesnim sredinama ima pojava političke apatije, političke apstinencije kod nekih slojeva. Ako je ta ocjena tačna, onda bi bilo vrijedno pogledati kakva je funkcija škola, fakulteta i drugih institucija i organizacija u procesu političke orijentacije, socijalizacije, prije svega omladine i radnika. Mislimo da ne radimo ni onoliko koliko radi jedno demokratsko građansko društvo u ovoj oblasti, ako ne po sadržaju, ne treba ni da kopiramo sadržaje, a ono bar po obimu.

2. Druga pretpostavka uspješnog političkog obrazovanja sastoji se u tome što za svaki aktuelni poli53

tički i drugi problem neophodno je imati fundamentalne naučne alternative, rješenja, kako bi politička i samoupravna praksa mogla birati, odlučivati na principu svrsishodnosti. Bez toga neka predavanja liče na disciplinske sastanke gdje predavači nude komunistima samo jednu jedinu varijantu rješenja, obično onu za koju se zalažu u datoj situaciji radnički savjeti ili opštinska skupština ili neki drugi organ. Nije ni to nekad loše, ali ne prave se dovoljne razlike između trenutnih naših teškoća i odluka koje su izašle iz tih teškoća i mogućih drugih alternativa koje daje savremeno društvo. Tako može da izgleda da i u politici i u teoriji, u svakoj situaciji, postoji samo jedna jedina alternativa, jedan izlaz a bez te alternative loše će se proći. Međutim, život je uvijek bogatiji od naših uskih koncepcija. Zato smatramo da je neophodno ubaciti naučne alternative u ovu komponentu, u političko obrazovanje, i zbog toga što već u fabrikama, u komunama, u skupštinama, u svakoj našoj samoupravnoj državnoj i drugoj radnoj jedinici dolazi do saradnje i sukoba nauke i političke i samoupravne prakse. Čini nam se da je tu neophodna kvalifikovanija intervencija. Neće biti na odmet da se malo podsjetimo da je Marks govorio da je osnovni princip ponašanja politike volja, a od volje do samovolje nije velika razlika. A princip ponašanja nauke je egzaktnost. Politička i samoupravna praksa može da uputi mnogo primjedbi nauci zašto ne daje više alternativa radničkom savjetu, mjesnoj zajednici, skupštinama i drugim organima. Ali, isto tako mogu se i s druge strane uputiti izvjesne primjedbe političkoj samoupravnoj praksi da ni ono što je dala nauka nije dovoljno angažovano (u šamo-

54

upravnoj i političkoj praksi). Osjeća se, po našem mišljenju, potreba da izvjesne institucije popune taj vakuum , da budu »posrednik« između nauke i samoupravne i političke prakse na taj način što bi se kroz razna stručna i druga savjetovanja, seminare povezivali ljude iz jedne i druge sfere, (u stvari, sve je to jed• na sfera: i politika i nauka) i tako maksimalno pružala pomoć ljudima u zasnivanju savremenijih koncepcija. Sada je otprilike ovakvo stanje, ako smijem da nešto kažem o tome: dominiraju određene političke koncepcije koje, po našem mišljenju, ne bi mogle izdržati ozbiljniju kritiku ni pred samoupravnom praksom, a pogotovo pred jednim naučnim skupom. Dalje, postavlja se pitanje da li mi, Savez komunista, treba da tretiramo političko obrazovanje samo kao funkciju, kao sredstvo, kao jedan instrumenat koji će pomoći radnom čovjeku da se nekako lakše snade. Ja bih tom momentu dao prednost. Jeste političko obrazovanje funkcija samoupravnog društva. Međutim, sve više, bar po našem iskustvu, sve više ima ljudi koji žele da se politički obrazuju iz obične intelektualne radoznalosti, iz obične potrebe. Na Fakultetu političkih nauka radi večernja politička škola sa 200—300 komunista godišnje. Svake godine javi se po 3-4 Ijekara, inženjera, pravnika koji žele da slušaju predavanja. Naravno, nema smisla potcijeniti takvu publiku i uvrstiti ih u kurs osnovnog obrazovanja. Svakodnevno inženjeri iz fabrika, ljekari sa klinika traže određena predavanja od odgovarajućih institucija. Nekad su im ta predavanja potrebna kao funkcija, nekad im to treba zato što prosto žele da nešto saznaju. Mislim da bi trebalo postepeno njegovati i ovaj vid politič-

55

kog obrazovanja - kao ljudsku potrebu, kao vid intelektualne radoznalosti. Treći problem odnosi se na sadržaj političkog obrazovanja. Mislim da se tu, da ne budem baš tako oštar kritičar, sve ubacuje: i filozofsko, i ekonomsko, i stručno i svi vidovi obrazovanja se pod taj vid svode. Naravno, stručno, ekonomsko i drugo obrazovanje je važno i Savez komunista je zainteresovan za te vidove obrazovanja. Međutim, u tom svaštarenju izostala je jedna, po našem mišljenju, osnovna koncepcija. Prije svega, sadržaj političkog obrazovanja treba usmjeriti na oblast posredovanih društvenih odnosa, gdje je neophodna intervencija političke vlasti, usmjeriti političko obrazovanje na političke pojave, na političke procese i odnose koji se postepeno treba da transformišu u društvene, u šire procese i odnose. Prema tome, nekada je problem raspodjele itekako oštar politički problem. Nekada je tehnološka rekonstrukcija fabrike politički problem (kad se grupa radnika suprotstavlja tom procesu pa političke organizacije i institucije treba da intervenišu). Dobro bi bilo da poslije Plenuma, što je rečeno u prethodnom izlaganju, o tom problemu diskutujemo i gradimo jednu usmjereniju i egzaktniju koncepciju o sadržaju političkog obrazovanja. Mislim da u sadržaj političkog obrazovanja treba ubaciti još jedan momenat, a to je obučavati širi krug političkih aktivista : od radničkih savjeta, mjesnih zajednica, zborova birača, pa do opštinskih i drugih skupština, obučavati amatere i profesionalce. Kako izučavati političke fenomene? Svaka institucija pravi analize. Mi, vjerovatno, nekoliko tona analiza godišnje na-

56

pravimo u našoj Republici. Kakav je kvalitet tih analiza? Znamo da predstavnički organi donose odluke na osnovu takvih analiza. Mislim da smo tu najzaostaliji, da smo tu najmanje učinili. Ovdje postoje dvije stvari. naučno i amatersko istraživanje političkih fenomena, a drugo je obučiti ljude da znaju da se koriste rezulPrvo, osposobiti određen broj ljudi za kombinovano, tatima naučnih istraživanja i da znaju to prezentirati samoupravnoj, političkoj praksi. Ima dosta knjiga o rezultatima naučnog istraživanja koje leže po ladicama, a da nemamo dobrih »čitača«, dobrih »prevodilaca ovih djela na jezik samoupravne i političke prakse.

Sljedeći problem je pitanje: koga treba obrazova-. ti? Najlakše je kazati sve ljude, sve komuniste, sve radne ljude, sve samoupravljače . Da li smo stvarno za to spremni? Imamo li snaga, imamo li koncepcija šta to znači obrazovati sve? Ako se opredijelimo za jedan uži krug ljudi, naravno idemo odmah ka birokratskoj koncepciji. Možemo se opredijeliti za ovu ili onu koncepciju ako smatramo da je političko obrazovanje to što organizujemo 300 predavanja, odvojimo 10 miliona, pošaljemo 300 predavača. Kvantitativni pokazatelji, bar koje sam ja gledao u nekim opštinama, su tako impozantni da je prosto šteta što nemamo prikazano u materijalu sve to što se radi u našoj Republici : omladina, komiteti, sindikati ; ulažu se ogromna sredstva i napori u toj oblasti. Međutim, kad je Komisija diskutovala kakav je efekat toga rada onda smo stali. I mislim da je materijal na tome stao. Mi ne možemo da kažemo kakav je efekat svih tih vidova političkog obrazovanja. 57

Prema tome, mogla bi se zagovarati druga koncepcija političkog obrazovanja : vršiti selekciju ljudi koje treba obrazovati. Po kom kriterijumu? Naše iskustvo govori da bi trebalo otprilike razmišljati o ovome.

Prije svega, obrazovati glavne nosioce političkih procesa i odnosa. Ponekad se varamo ako kažemo da su glavni nosioci političkih procesa i odnosa samoupravljači, da su oni nosioci društvene moći. Znate šta kažu nama komunisti kursisti? Kažu : »Molimo vas ova predavanja što ste govorili nama, držite drugim ljudima, jer mi kad pokušamo da sprovodimo to u praksi, to ne ide, ne zato što mi nećemo, nego zato što postoje druge tačke otpora«. Oni imaju čak i konkretne predloge koja predavanja bi kome trebalo držati u njihovim fabrikama. U svakoj sredini postoje određene tačke, određeni krugovi koji se suprotstavljaju koncepcijama koje zagovara naša politička i samoupravna praksa. I ako mi samo obrazujemo »nemoćne>predizbornom uzbuđenju«, itd . da bi kasnije u otvorenoj idejnoj borbi došli do pravih uzroka koji se nalaze u društveno - ekonomskoj i političkoj strukturi komune, u nedemokratskoj praksi, u ozbiljnim pojavama birokratizma u rukovodstvima Saveza komunista. U sredinama gdje se tako radilo mnoga pitanju su bolje razjašnjavana i komunisti su mnogo naučili za svoj budući rad . Bez spoznaje pravih uzroka nije bilo moguće pravilno se orijentisati kako u prevazilaženju negativnih pojava, tako i u izvlačenju potrebnih pouka ne samo za buduće izbore, nego za budući rad SK. Ove primjere sam naveo sa namjerom da više naglasim potrebu da u diskusiji o ideološkom obrazovanju, koju danas otvaramo, ukažem na značaj svakodnevnog idejnog i političkog angažovanja komunista za podizanje njihovog idejnog nivoa, što će opet, § druge strane, djelovati stimulativno na jačanje intere- , sa za učenje. Niko ne može negirati da smo i do sada imali veliki broj kursova, seminara, večernjih političkih škola, itd . koje je pohađao veliki broj komunista. Međutim, od toga mnogi od njih nisu imali veće koristi, što nije bio jedini razlog u neadekvatnim programima. Isto tako, materijal za ovu sjednicu više odražava staru praksu nego što upućuje na nova rješenja. Prilika je da u diskusiji koju ćemo voditi, a polazeći od podataka reforme SK, dublje uđemo u suštinu problema ideološkog obrazovanja članova Saveza komunista. 76

Zora Solomun : Odavno se nije isticala veća potreba ideološkog rada u SK kao što je to slučaj danas. Ona se naročito ističe u diskusijama 0 reorganizaciji SK i veže za uspješnije i brže sprovođenje društvene reforme. Od uvođenja mjera privredne i društvene reforme i od IV plenuma CK SKJ, u našem društvu su jasno izbile na površinu idejne pojave, koje su posljedica protivurječnosti koje se ispoljavaju u našem društvenom razvitku. Zato se više nego ikada ističe potreba za idejno zrelim akcijama i idejno jakim snagama koje će te akcije nositi. Jasnije nego ikada izdiferencirale su se i u SK i u društvu mišljenja i raspoloženja, a to je osnovna podloga za sagledavanje stvarnih potreba organizovanog rada na ideološkom obrazovanju. Praksa pokazuje da smo u posljednje vrijeme ili bolje rečeno od VIII kongresa SKJ ovaj rad pokušali što više aktuelizirati i učiniti ga efikasnim. U tome su postignuti i odgovarajući rezultati, što ilustruju i konkretni podaci u materijalima koje smo dobili za ovu sjednicu . Međutim, ja želim da govorim o tome da rad na ideološkom obrazovanju do sada nije odgovarao stvarnim potrebama SK, kao i o tome da ga ubuduće moramo shvatiti sastavnim dijelom uloge SK u društvu, zapravo osnovnim uslovima daljeg razvoja organizacije , a u sadašnjem momentu temeljom reorganizacije. Godinama je ideološko obrazovanje u SK tretirano uzgred. U mnogim sredinama, a naročito nerazvijenim, ovaj rad je bio prepušten stihiji. Rukovodstva SK su ga s vremena na vrijeme površno razmatrala. 77

Činjenica da ga ni naš Centralni komitet nije stavljao godinama na dnevni red, ukazuje na to da mu se nije pridavao stvarni značaj . Malo je i rasprava u teoriji SK i studijskih radova uopšte koji potenciraju stvar . ne potrebe ove aktivnosti u SK. U posljednjih par godina SK je ovaj posao prepustio institucijama, zato su se i rukovodstva manje osjećala odgovornim za njegovo uspješno organizovanje. Od VIII kongresa učinjen je pokušaj da se centar rada na ideološkom obrazovanju prenese u osnovne organizacije. To je, u stvari, pokušaj da one postanu noci ove aktivnosti, što je vrlo pozitivno sa stanovišta demokratizacije odnosa u SK i sa stanovišta aktivnijeg odnosa članova prema ovom i drugim zadacima. Međutim, zbog nedovoljnog angažovanja rukovodstava, a i nedovoljne inicijative članova, ovaj rad je u mnogim sredinama, kako sam rekla, prepušten stihiji. Sve se svodilo na inicijativu pojedinaca i isticanje obaveza da se samostalno uzdižu. S obzirom ną razvijen sistem informisanja kod nas, a zbog nedovoljno organizovanog rada na ideološkom obrazovanju, komunisti su, najčešće informativno, obaviješteni o mnogim pitanjima, procesima i kretanjima kod nas i u svijetu, ali zato nisu u stanju da dublje u njih po niru, da aktivnije učestvuju u produbljavanju borbe mišljenja i da demokratiju u SK shvate kao osnovni uslov uspješnog ostvarivanja njegove uloge u društvu. To je razlog da ima mišljenja koja se ispoljavaju u diskusiji o reorganizaciji, a ona se svode na to : da s ovom reorganizacijom i novom ulogom slabe pozicije SK u društvu, da on u društvu ne može vršiti nikakav uticaj bez vlasti, kritikuje se sve ono što smo postigli, 78

bez imalo pokušaja da ta kritika bude afirmativna, administrativni period socijalizma smatra se našim grijehom , a ne nužnom etapom u našem razvitkų, ne gledaju se procesi u razvoju, pa ni transformacija SK koja proističe iz potreba našeg razvoja, na ulogu generacija gleda se odvojeno, zato su dosta izražena negativna mišljenja o omladini danas itd. Ova mišljenja nisu svakako brojna, ali ih ima i ona moraju biti u centru idejne borbe SK s ciljem da se brže prevazilaze. Ideološko obrazovanje, uostalom, kao i svi drugi oblici aktivnosti, ima svoj cilj. Cilj mu je da komuniste osposobljava za idejne akcije u svakodnevnom društveno-političkom životu. Međutim, mislim da taj cilj nismo uvijek i svugdje ostvarivali. Razlog je sigurno i u tome što su komunisti ideološko obrazovanje često shvatili i doživljavali kao sferu van svojih interesa i potreba. Uzrok ovome je što ni programi nisu bili dovoljno povezani s našom praksom. Prenebregavali smo često i činjenicu da marksizam ne popularišemo nego ga primjenjujemo u praksi, bogatimo, i zbog toga je u ovim oblicima rada nedostajalo nužnog analiziranja stvarnih potreba o prožimanju teorije i prakse, jer ideološko obrazovanje nije samo sebi cilj. U SK nedostajalo je analitičkog pristupa o efikasnosti ideološkog obrazovanja, jer i danas vrlo bojažljivo i opreznó prilazimo ovom pitanju. Međutim, činjenica je da su idejne akcije SK sastavni dio naših opštih kretanja, da je SK organizovana snaga koja prednjači u društvu, ali odnos ovih akcija i ideološkog obrazovanja, tj. njihova uzajamna povezanost i uslovljenost je oblast s kojom smo se mi u SK najmanje bavili, a koja je u stvari

79

temelj i osnovni uslov ostvarivanju uloge SK u društvu. Diskutujući o reorganizaciji SK često se čuju mišljenja, a ona su vrlo realna, da oni koji ne mogu i koji neće moći da se aktivno uključe u akcije SK moraju otpasti. Objektivni uslovi će ih sve više stavljati u takavj položaj. Zato je, mislim, vrlo pozitivno to, što se u diskusiji o reorganizaciji stavlja poenta na potrebu organizovanog rada na ideološkom obrazovanju u SK. Jer, nama nije cilj da kroz SK prodefiluju desetine i stotine onih koji se u njemu neće snaći, pa će zbog toga i otpasti, nego nam je cilj da ogromna većina onih koji su u SK i onih koji će u njega doći, svojom ulogom u organizaciji, a potom i svojim položajem u društvu, shvate osnovne ciljeve našeg društva, ulogu SK u njemu i značaj svog vlastitog doprinosa. Iz ovog će sigurno uvijek proisticati i lične potrebe za stalnim idejnim usavršavanjem svakog komuniste. Partija je oduvijek osposobljavala svoje članstvo za borbene akcije, koje su proisticale iz potrebe njene uloge u društvu. Toj ulozi su bile adekvatne i forme idejnog osposobljavanja. Savezu komunista je to danas takođe neophodno, s obzirom na složena kretanja, na protivrječnosti koje su nužne, a od akcije subjektivnih snaga zavisi njihovo brže ili sporije prevazilaženje. Zato je pozitivno to što je u SK sve dominantnije mišljenje da se bez poznavanja osnovnih zakonitosti kretanja našeg društva ne može ni u konkretnoj sredini aktivno djelovati ni afirmativno odnositi prema problemima koji se rađaju u svakodnevnoj društveno- političkoj praksi. Tamo gdje se ovo nije shva-

80

tilo, komunisti zapadaju u uski prakticizam, ne vide perspektivu, ne vide svoju ulogu, demorališu se, a ovo je naročito karakteristično za nerazvijene sredine. Shvatajući samoupravno društvo kao naš osnovni cilj, mislim da moramo shvatiti i to, da od idejne zrelosti komunista zavisi hoće li se brže ili sporije stvarati uslovi u kojima će se svi društveni problemi rješavati u sferi samoupravnih odnosa. Međutim, bilo bi pogrešno stvari idealizirati, pa ne polaziti od realne strukture SK (idejne, obrazovne i dr. koje mi često s opravdanjem ističemo), ali bi isto tako bilo pogrešno uzimati samo ovo u obzir i ne boriti se u SK u svim sredinama za minimum onoga što spada u njegovu istoriju i tekovinu, kao i istoriju i tekovine našeg društva i društva uopšte, i onog što je osnovno za perspektivu. Vrlo je pozitivno to što smo u SK uvidjeli da nema recepata po kojima bi za sve sredine i za sve uslove propisali jednoobrazne forme ideološkog obrazovanja, a s tim smo u stvari pokušali da ovo obrazovanje vežemo za konkretne uslove, za praksu. Sasvim je drugo pitanje gdje i koliko smo uspjeli u tome. Činjenica je da to ostaje kao zadatak i ubuduće i da iz ovoga moraju proisticati stvarne potrebe komunista za vlastitim idejnim uzdizanjem , jer samo tako te stvarne potrebe i mogu postati sastavni dio ličnosti komunista. Tako je jedino moguće eliminisati osjećaj i mišljenje da je ideološko obrazovanje van sfere i potreba komunista, nešto što im je nametnuto spolja, ili posebna sfera u SK koja je apstraktna. Samo idejno uzdizanje koje proističe iz stvarnih potreba osnovni je uslov da u SK postižemo stvarno jedinstvo u mišljenju i akcijama.

Rezime ove moje diskusije bio bi u tome: da koristimo pozitivna iskustva iz dosadašnjeg rada na ideološkom obrazovanju u SK, da shvatimo, da bilo kad bilo gdje, stihija u ovom radu čini komuniste inertnim prema društvenim problemima, ne zato što oni to hoće, nego i zato što često i ne znaju kako bi se aktivno odnosili prema njima. Zatim, kod rukovodstava i članova SK nužno je da ovlada shvatanje da je ovaj rad uslov za uspješno društveno- političko djelovanje i da ga, prema tome, ne smijemo prepustiti samo institucijama, nego, povezujući ga s praksom, da stalno analiziramo njegovu efikasnost, a prije svega da ga smatramo osnovnom komponentom od koje zavisi ostvarivanje uloge SK u našem društvu. S obzirom da je ovo u posljednje vrijeme prvi ozbiljan pokušaj da ovom pitanju pridemo svestranije, slažem se i s predlogom koji je dat u materijalu, da se o njemu razvije diskusija u SK, pa da se poslije toga donesu zaključci, a da se istovremeno angažuju naučne institucije koje mogu dati kvalitetan doprinos ovoj diskusiji i zaključcima.

Danica Erak : Smatram da je veoma značajno što smo stavili na dnevni red Plenuma ovo pitanje, pogotovo danas kad se radi o reorganizaciji Saveza komunista i osposobIjavanju sve većeg broja članova Saveza komunista da budu nosioci razvoja našeg samoupravljačkog društva. Mislim da rad na izradi ovog materijala i neki zahvati opštinskih komiteta već ohrabruju, pa mi se

čini da ulazimo u period kad možemo daleko serioznije pristupiti analizi idejnih kretanja ne samo u Centralnom komitetu, nego i u opštinskim komitetima. Mi smo unazad izvjesnog vremena dobili određene materijale koji govore na nov način o idejnim problemima kao, na primjer, materijal Opštinskog komiteta Mostar o idejnim shvatanjima i sprovođenju reforme, zatim Opštinskog komiteta Brčko o idejnim kretanjima na selu. Ocjene u tim materijalima daju vrlo široku platformu za akciju komunista. Zatim, osvrt na idejnu izgradnju u Bijeljini isto tako daje široku lepezu problema koji govore šta dalje treba učiniti da Savez komunista bude idejno spreman i sposoban da bude nosilac aktivnosti u sadašnjem periodu. Mislim da smo školovanjem većeg broja kadrova na političkim fakultetima stvorili kadrovsku bazu koja može danas znalački i drukčije da se postavi u izučavanju idejnih problema. Zato predlažem da se u tački 5. zaključaka, pored predloga da Fakultet političkih nauka prati i temeljitije izuči probleme efikasnosti ideološkog obrazovanja, pozitivno ocijene zahvati jednog broja opštinskih komiteta koji su ovoj problematici posvetili pažnju, kao i da se postavi zahtjev da se i u opštinama paralelno radi na izučavanju ovih problema, da se angažuju postojeći kadrovi, što će doprinijeti da se serioznije, šire i konkretnije izuči ova problematika kako bi zaključci bili što realniji. I, drugo, pošto je Komisija za obrazovanje, nauku i kulturu programirala zadatak da izuči idejnu usmjerenost nastave, dobro bi bilo zajedno sa Komisijom za reorganizaciju razmotriti problem kako obezbijediti da društvene nauke dobiju odgovarajuće mjesto u redovnoj školskoj nastavi. Meni je nenormalno,

83

recimo, da redovne učenike srednjih škola uključujemo u posebne omladinske škole da steknu određeno društveno obrazovanje. Nastava sociologije i drugih humanitarnih nauka morala bi da više utiče na formiranje markističkog pogleda na svijet. Mislim da tu postoji defekt i da bi redovna nastava morala u tom pravcu više da dâ. Isto tako i na fakultetima sveden je na najminimalniju mjeru obim nastave društvenih nauka, zato mimo redovnog školskog sistema, putem kursova i slično, kao da smo u ilegalnom periodu, moramo posebno da skupljamo omladinu i ideološki obrazujemo. Smatram da bismo morali tu napraviti prekretnicu, pogotovo što smo danas spremniji nego što smo to bili juče i da kroz redovan školski sistem osiguramo sadašnjim i budućim komunistima, a i drugim građanima koji stiču srednje ili visoko školsko obrazovanje, marksistički pogled na svijet. Zato predlažem da ovo pitanje razmotre nadležne komisije i da utičemo da se mijenja postojeće stanje u školama i na fakultetima.

Avdo Humo : Dao bih nekoliko predloga u vezi s ovim materijalom. Očito se vidi da je ovaj materijal rađen malo prije nego što je naše društvo zahvatila i privredna i društvena reforma i reforma Saveza komunista. Polazeći od ovoga materijala, vidimo da se u njemu zadržalo staro gledanje, zastarjele ocjene i konzervativno ideološko shvatanje, kako u pogledu ocjene i značaja ideološkog rada, tako i u pogledu načina i

84

ostvarivanja ideološke akcije kao teoretskog rada i kao ishodišta za jednu praktičnu idejno - političku akciju Saveza komunista u mijenjanju i transformiranju našeg društva. Pošto ovaj materijal neće kao takav ići na javnu diskusiju nego će poslužiti, zajedno sa današnjom diskusijom i na bazi vjerovatno nekih daljih, širih konsultacija, za stvaranje odredene platforme, odnosno odredenih teza na kojima bi se razvila diskusija u Savezu komunista i još šire i van njegovih redova, ja bih, s jedne strane, htio da iznesem neke kritičke primjedbe na sam materijal, a, s druge, da dam neke sugestije o kojima bi, čini mi se, trebalo voditi računa, kada se budu radile same teze.

Prvo, misim da bi ukupan i ideološki front i rad trebalo postaviti u jedan kontekst našeg samoupravljačkog društva i integracije društvenog rada na bazi društveno - ekonomskih odnosa koji se danas razvijaju u samoupravljačkom društvu. Prema tome, i sam ideološki rad ne bi mogao više da ima izvorište nekoga monopola u vidu opštinskih komiteta ili onih organizacija koje samo opštinski komitet stvara. Jer, čim pređemo, a to je očigledno iz ovoga materijala, na traženje uzroka slabosti, na određene kritičke primjedbe u ideološkom radu, na uzroke pasivnosti kod određenog broja komunista, kod nekih članova Saveza komunista na nezainteresovanost za program u ideološkom radu, u ovome materijalu izlaz se traži ili u nedovoljnoj aktivnosti samih komunista ili u nedovoljnoj angažovanosti partijskih foruma. Ja se slažem da komiteti moraju više da budu organizovani i više zainteresovani za ideološki rad kao bazu idejno-političke

85

prakse i akcije. Međutim, jednome društvu koje ide ka integrisanju, ka razvoju samoupravljanja cjelokupne naše aktivnosti, organizacija i karakter ideološkog rada mora isto tako da proističe iz samoupravnog mehanizma i njegovih potreba i da razvija određene procese ka jednoj integraciji koja će okupiti na toj osnovi sve ono što može dati jedan teoretski osnov i teoretsko obrazloženje idejno - političkog rada. Prema tome, ako bi teorijski pošli da izvorište bude samo opštinski komitet ili neki drugi komitet, u tome slučaju htjeli ili ne stvaramo određene punktove monopola, koji u krajnjoj liniji znače iskakanje iz današnjih samoupravljačkih odnosa i sužavanje mogućnosti da na ideološkom frontu okupimo sve centre kreativne teoretske misli.

Prema tome, u uslovima samoupravljačkog društva i samoupravljačkih odnosa, po mom mišljenju, ne samo da dobija ideološki rad i ideološka akcija jedno vrlo značajno i vrlo esencijalno mjesto u daljoj aktivnosti Saveza komunista da bi on mogao osmisliti postupke u akciji i transformaciji društva, i da bi kao politička avangarda društva mogao sagledati zakone kretanja u našem društvu, nego SK treba na jednoj vrlo širokoj bazi da okupi sve ljude i institucije koji mogu uticati na osmišljavanje i objašnjavanje naše političke akcije i praktičnog rada, ali opet kroz jednu određenu integraciju i integralno povezivanje cijelog ideološkog fronta. Čini mi se da je dosadašnji rad u tom pogledu trpio što nije bio dovoljno povezan, što su određene institucije koje rade na ideološkom planu svoj rad i akcije zasnivale na stihijnim potrebama. Taj rad ne sa-

26

mo što je bio različit po nivou i kvalitetu, nego on ie imao i različite pristupe programima vaspitanja usljed odredenih i suprotnih interesa koje su komunisti kao komunisti u društvenim odnosima nosili. Prilikom izrade teza o ideološkom radu i vaspitanju trebalo bi voditi računa i o određenim realnim odnosima i nivoima idejnih manifestacija u Bosni i Hercegovini. Prvo, mi u Bosni i Hercegovini imamo dosta razvijenu svijest i kod samih komunista na regionalnoj osnovi. Regionalno opredjeljenje, razmišljanje i, na toj osnovi, stvaranje neformalnih grupa i političkog monopola posljedica je ne samo istorijskog razvoja i razvoja iz narodnooslobodilačkog rata, nego je posljedica i sasvim stihijnog razmještaja proizvodnih snaga u Bosni i Hercegovini na jedan uzak teritorijalni dio. Samim tim su određeni regioni ostali po svojoj socijalnoj strukturi pretežno seljački, bez industrije i razvijene privrede, sa nerazvijenom nadgradnjom itd. Takav jedan disparitet u razvoju proizvodnih snaga kočio je razvoj samoupravljačkog društva, gurao na jače zadržavanje etatizma i takvo stanje zadržavalo je stare regionalizme i vuklo na raubovanje jedne, tako da kažem, integralne svijesti u samoj Republici ka jedinstvenoj svijesti u pogledu položaja i odnosa prema Republici, kao i odnosa prema njenim najkrupnijim problemima. Prema tome, ni ona svijest koja se rađala u samom okviru privredno i društveno razvijenog rejona, nije mogla da bude tako dinamična snaga da jače djeluje na svijest partikularističkih shvatanja u pojedinim zaostalim regionima. A posljedica toga je, po mom mišljenju, vrlo dalekosežna, vrlo jaka u smi-

87

slu nedovoljne samosvijesti , nedovoljnog sluha ne samo za integralne društveno -ekonomske procese nego i nedovoljnog sluha za idejnu reakciju, a i progresivno idejno-političku akciju o mnogim pitanjima koja su se javljala kao problem ove Republike. Druga stvar, koja je isto tako važna a koja ima svoju težinu i uticaj na tempo razvoja samoupravljačkog društva, jeste velika raznorodnost u interesima u samome procesu društvenog rada, s obzirom na strukturu radničke klase i strukturu proizvodnje, jer je pretežan dio industrijske strukture ekstraktivna industrija, koja u prvoj svojoj fazi mogla je da zadovolji sa svojom polukvalifikovanom i nekvalifikovanom radnom snagom određeni tempo razvoja. Međutim, u sadašnje vrijeme interesi pojedinih dijelova radničke klase jako su se zaoštrili usljed dugogodišnje ustaljene prakse uravnilovke u nagrađivanju i jednog » uprosvjećenja«, tako da kažem, socijalističke svijesti kod radnog čovjeka, dok, s druge strane, suprotnost između kvalifikovanog i intelektualnog rada i ogromnog broja nekvalifikovanih i polukvalifikovanih djelovao je u pravcu jačanja birokratizma, otuđenja rukovodstva od samoupravljačkog mehanizma i autonomizacije privrednih organizacija i djelovanja u antiintegracionom pravcu. Prema tome, i problemi koji proizilaze iz takvog jednog odnosa pred procesima razvoja integracije i radnog čovjeka koji danas u cjelokupnom procesu društvenog rada teži ka integraciji, komplikuje odnose i traži jednu dublju analizu sadašnje i konzervativne i progresivne svijesti. S druge strane, baš takav karakter i struktura bosanske privrede, po mom mišljenju, stvo88 88

rila je i jednu situaciju da integracija kao društveno-privredni proces, a prema tome i kao idejno-politička akcija, nije dovoljno uhvatila korjena u našoj društvenoj sredini. Stvorena je jaka autarhičnost, autonomiziranje privrednih organizacija, a na toj osnovi i slabiji proces borbe protiv birokratskog etatizma i slabiji proces razvoja samoupravljanja unutar pojedinih privrednih organizacija, a, s druge strane, i javljanje u ime društvenog vlasništva određenih grupnih interesa koji su deformisali svijest, otuđili je od demokratskog samoupravljačkog mehanizma, koja se postavlja nasuprot jednom normalnom ekonomskom pa prema tome i društvenom integrisanju u socijalizmu koji se razvija na ovoj teritoriji. Dakle, svi ti problemi moraju da nađu svoga mjesta u jednom bosansko-hercegovačkom sklopu društveno-političkog dinamizma i razvoja samoupravljačkog društva. Ako toga ne bi bilo, onda bismo čini mi se, teško mogli da realno sagledamo i naše polazne pozicije i u ovoj sadašnjoj situaciji da postavimo realan pristup, dinamiku i samu organizaciju ideološkog rada. Meni izgleda, da ipak, s obzirom na mogućnosti, kadar itd., povezivanje i to svjesno povezivanje, odavde iz centra sa određenim regionalnim centrima na terenu i sa jednom čvršćom radnom integracijom na programskom, kadrovskom i teoretskom planu sa svim centrima ideološkog rada bio bi izlaz iz sadašnje zaostale i nedovoljno razvijene situacije. Ne bi imalo smisla, kao što se predlaže ovdje, da se oslonimo isključivo na političku školu. Politička škola ima svoj određeni zadatak i svoju određenu teoretsko-idejnu fizionomiju i ne može ona da iscrpi sve ideološke probleme pred kojima danas stojimo i da u idejnoj i idejno-političkoj 89

sferi bude osnovni nosilac za dublju razradu političke akcije. Ideološki rad mora da postane, čini mi se, jedna živa praksa u ovom dinamičnom društvu, koje se transformiše u samoupravljačko, stotinama i stotinama ljudi i van političke škole bi mogli da daju svoj prilog organizaciji i akciji podizanja na viši nivo ideološke. svijesti Saveza komunista. Eto, to bi bila moja sugestija da bi teze, koje će se sačiniti, sadržavale određene analize o problemima o kojima sam govorio, kako bi se razvila široka diskusija i o tim pitanjima i na osnovu jedne demokratske diskusije donijeli zaključci. Za nas je vrlo važno u ovom momentu, da diskusija bude otvorena, slobodna, demokratska, da se najšire može ispoljiti jedna konfrontacija mišljenja i da kroz tu konfrontaciju dođemo do konkretnih rezultata, jer bez toga vjerovatno ne bismo niti kao polaznu poziciju, niti kao krajnji cilj mogli da ostvarimo ni realni program ideološkog rada, određene specifičnosti i organizacije na progresivnom i idejnom obrazovanju. Mislim da je u ovoj Republici to vrlo značajno, a značajno je i zbog jednog krupnog razloga. Taj problem, iako ovo nije mjesto da se o njemu diskutuje, sigurno opterećuje svijest i onemogućava jedan brži razvoj samoupravljačkog društva i integracionog procesa kod nas, a to je da se mi već dugo nalazimo u fazi ekstraktivne privredne strukture koja vuče ka jednoj niskoj akumulativnosti, koja ne stvara mogućnosti da se izvrši brža rekonstrukcija privrede, brža promjena tehnologije, a to znači u jednom sklopu opštejugoslovenske privrede dalje zaostajanje. U takvoj situaciji oštrije se postavlja pitanje zaposlenosti, pitanje niskih 90

budžeta i zaostalosti pojedinih regiona. Sve se to mora odraziti i na idejnu sferu i idejno shvatanje kod ljudi, te može pobrkati objektivne i subjektivne prilaze pojavama koje će izrasti na takvoj privrednoj strukturi. Prema tome, i to je jedan od elemenata koji sigurno ima svoje djejstvo na idejnu sferu i taj bi problem trebalo malo analizirati, odnosno bar ga postaviti kao jednu od tačaka u tezama da bi se mogla da povede diskusija na terenu i o tome problemu.

Cvijetin Mijatović : Mislim da bismo mogli da završimo ovu tačku dnevnog reda usvajanjem predloga koji je dat u uvodnom izlaganju. Naime, Komisija za razvoj i reorganizaciju SKBiH, Izvršni komitet i Predsjedništvo predlažu Centralnom komitetu da se ne donose zaključci nego da poslije ove sjednice organizujemo široku, opštu i javnu diskusiju o problemima ideološkog obrazovanja, koji su ovdje pokrenuti, i o drugim problemima -- idejnom stanju i idejnim i političkim problemima uopšte u Savezu komunista. Za tu diskusiju trebalo bi predvidjeti dovoljno vremena. Drugo, u organizovanju ove diskusije neophodno je primijeniti ideje o novom metodu rada u Savezu komunista koje su inicirane Tezama i dosadašnjom diskusijom o preobražaju Saveza komunista. Potrebno je prevazići uobičajeni način rada preko opštinskih

91

komiteta, a oni preko sekretara osnovnih organizacija itd. To je ostatak hijerarhijskog načina rada. Nužno je izvršiti solidniju pripremu koja će omogućiti direktnije povezivanje Centralnog komiteta, pa i šireg republičkog aktiva sa opštinskim organizacijama i tako ostvariti zajedničko, puno angažovanje na ovom zadatku. Ova pitanja treba temeljito raspravljati u opštinama, pa možda negdje preći granice jedne opštine i pretresati ih u širim aktivima, na savjetovanjima, ili na još širim skupovima, težeći da se uključi najveći broj članstva SK, a posebno onih kadrova koji su za to kvalifikovaniji i upućeniji, kako bi i na taj način doprinijeli što uspješnijem političkom radu. Ukoliko se usvajaju ovi predlozi, mislim da nije potrebno da sada sumiramo današnju diskusiju. Kritičke primjedbe treba uzeti u obzir pri izradi analize koju ćemo raditi na bazi dosadašnjeg materijala i diskusija koje će se voditi. Na ovom zadatku treba da se angažuju Komisija za razvoj i reorganizaciju SK i drugi organi Centralnog komiteta. Smatram da treba prihvatiti sugestije u pogledu organizovanja diskusija i van Saveza komunista, uključujući i stručne institucije koje se bave problematikom ideološko- političkog rada, pa i druge društveno -političke organizacije. Tom poslu treba prići sa stanovišta da je to jedno od suštinskih pitanja reorganizacije Saveza komunista i da je upravo vrijeme da ovu problematiku pokreće i razmatra i Centralni komitet. Ideološko obrazovanje u Savezu komunista, inače, moramo posmatrati u ovom svjetlu, jer je nužno temeljitije sagledati njegovo mjesto i značaj u daljem cjelokupnom preobražaju Saveza komunista. 92

Na to nas upućuju i nezadovoljavajuće ocjene o dosadašnjem radu i o nedovoljnom idejnom nivou znatnog dijela članstva. Takvu ocjenu potvrđuju sva naša ispitivanja, podaci izneseni u ovom materijalu, kao i diskusija na ovoj sjednici. Naravno, da će to, sa svoje strane, vršiti i u buduće određen negativan uticaj na tempo transformisanja Saveza komunista. Moramo biti toga svjesni i uporedo sa reorganizacijom, u opštoj diskusiji, koja nam predstoji, široko i temeljito raspravljati i o budućem sistemu ideološko-političkog obrazovanja i o njegovom sadržaju. Potrebno je pažljivo razmotriti koji oblici su do sada pokazali najbolje rezultate i njih šire primjenjivati i razvijati. Sada se u tom pogledu, kako vidimo iz ove diskusije, stanje mijenja. Isprepliće se dosta starog načina rada sa novim pokušajima, pa bi neposredni zadatak diskusije bio u tome da sagledamo gdje smo došli, kakve promjene i kakvo reformisanje treba vršiti i u pristupu i u konkretnoj organizaciji ideološkog obrazovanja. Očito je da društvena i privredna reforma, reorganizacija Saveza komunista i preobražaj cijelog društva zahtijevaju mijenjanje mnogih kriterijuma i shvatanja. Jer, ukoliko Savez komunista u ovakvim složenim uslovima u društvu djeluje kao vodeća idejno-politička snaga, utoliko on mora da mijenja svoju ideološku fizionomiju, da se daleko više nego dosad idejno izoštrava, da postaje daleko više idejno - politički sposobniji, borbeniji, homogeniji da bi to njegovo osnovno oružje moglo doći do punog izražaja. A to je vrlo složen i delikatan idejno-politički zadatak. Kad pođemo od značaja i složenosti ovog zadatka, onda moramo biti svjesni da je sve ovo, što smo danas nPo dili na ovoj sjednici, samo jedan pokušaj sagleda-

93

vanja nekih aspekata toga stanja. Sa tog stanovišta treba cijeniti i materijal za ovu sjednicu. On ima nedostataka, ali sa nekim postavkama u njemu možemo koristiti, tim prije, što smo zaključili da današnjom sjednicom CK samo otvaramo diskusiju o ovoj problematici. Svakako da bi jedan od osnovnih zadataka, i najvažniji rezultat te diskusije, trebalo da bude iznalaženje takve orijentacije za izgradnju sistema ideološkog obrazovanja koji bi omogućavao da većina članstva u praktičnoj akciji bude osposobljena da se samostalno snalazi, da bude u stanju da shvata dublje probleme našeg razvoja i da ih zajedno sa drugim snagama društva uspješno rješava. I ne samo to, nego da prednjači u razrješavanju tih problema. I, naravno, ukoliko tako postavimo sistem ideološkog obrazovanja i idejnog rada, onda će to doprinijeti bržoj idejnoj i političkoj diferencijaciji u Savezu komunista. Sigurno da će, gledano sa tog stanovišta, idejna opredijeljenost i sposobnost za idejnu borbu biti jedan od osnovnih uslova za prijem u članstvo Saveza komunista. Upravo će ideološki nivo i određena sposobnost shvatanja dubljih zakonitosti našeg društva, snalaženja u njegovom razvoju postajati jedan od najvažnijih kriterijuma za prijem u SK . Zato je i diskusija, koja se ovdje vodi, protkana nastojanjima da se što bolje objasni uloga ideološkog obrazovanja u reformisanju Saveza komunista sa gledišta da Savez komunista sve više postaje faktor svijesti i svjesne idejno-političke društvene akcije. 94

Mislim da bi trebalo da se svi članovi Centralnog komiteta, više nego do sada, angažuju na obavljanju ovog zadatka. To je neophodno iz više razloga. Prije svega, da se sami članovi Centralnog komiteta što više približe tim problemima, da ih upoznaju i da se prak tično više uključe i pomognu organizacijama i rukovodstvima SK u izvođenju programa ideološkog obrazovanja. Tako bi bolje upoznali i idejno stanje u Savezu komunista i u tom pogledu pomogli donošenju što boljih zaključaka o ideološkom obrazovanju i ideološkom radu, čije bi sprovođenje podsticalo komuniste u idejno - političkoj borbi za razvoj socijalističkih odnosa. Komisija CK za razvoj i reorganizaciju, zajedno sa Izvršnim komitetom i Predsjedništvom, treba da izradi teze za ovakvu opštepartijsku diskusiju u Savezu komunista, da se u tom pogledu organizuju širi skupovi na kojima bi se razmatrala ova problematika. Na bazi diskusije, koja bi se vodila sa cjelokupnim članstvom u periodu od tri do četiri mjeseca, napravio bi se projekt zaključaka koje bi Centralni komitet razmotrio i usvojio na jednoj od narednih sjednica.

95 95

INFORMACIJE O RADU KOMISIJA CENTRALNOG KOMITETA SKBIH Komisija za razvoj i reorganizaciju Saveza komunista Od formiranja Komisije na Devetoj sjednici Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovi→ ne do 30. juna 1967, godine, Komisija je svoju aktivnost usmjerila na sprovođenje programa Centralnog komiteta SKBiH i zadataka u vezi sa reorganizacijom Saveza komunista. U ovom periodu održala je šest sjednica. Na nekim od njih učestvovali su i pojedini sekretari opštinskih komiteta, članovi Centralnog komiteta, jedan broj političkih radnika koji rade u Centralnom komitetu, a neposredno su bili angažovani na određenim poslovima u izradi materijala koji su pripremani za Centralni komitet. Najveći dio svoje aktivnosti u ovom periodu Komisija je posvetila izradi analize o ideološkom obrazovanju i njegovoj efikasnosti u idejno-političkom djelovanju komunista, predviđenoj programom Centralnog komiteta SKBiH. U prilazu ovom zadatku Komisija je na svoje dvije sjednice vodila diskusiju o načinu izu-

35

čavanja ovog pitanja, a zatim usvojila teze i metodologiju za izradu analize. Cilj analize je da se izuči kako ideološko obrazovanje u Savezu komunista doprinosi osposobljavanju članova, organizacija i rukovodstava za ostvarivanje vodeće uloge Saveza komunista, naročito u razvijanju socijalističkih odnosa kroz samoupravljanje, raspodjelu prema radu i neposrednu demokratiju. U izradi analize Komisija je angažovala širi broj kadrova i institucija koje se bave ideološkim obrazovanjem komunista. Formirano je šest grupa, a angažovani su Radnički univerzitet »Đuro Đaković« i Centar za marksističko obrazovanje kadrova u Tuzli. Njihov zadatak je bio da se u 11 opštinskih organizacija izuči kako se rukovodstva i organizacije Saveza komunista angažuju u idejnom osposobljavanju i kakav je njihov doprinos u ideološkom obrazovanju članova Saveza komunista. Sprovodeći ove zadatke, grupe i pomenute institucije održale su niz sastanaka osnovnih organizacija Saveza komunista koje djeluju u raznim oblastima društvenog života i sa njima vodile razgovore o ideološkom obrazovanju. Sastanci su održani i sa opštinskim političkim aktivima kojima su prisustvovali i sekretari opštinskih komiteta sa pojedinih regiona. Na traženje Komisije, nekoliko opštinskih komiteta dostavilo je svoje materijale o ideološkom obrazovanju, zatim su korišteni materijali sa godišnjih opštinskih konferencija Saveza komunista na kojima je razmatrano i pitanje ideološkog obrazovanja. Na osnovu neposrednog uvida u rad osnovnih organizacija i rukovodstava Saveza komunista na ideoloCom obrazovasju i nekih materijala, Komisija je izraCO

dila analizu koju je razmatrala na svojim sastancima. Nakon toga, analiza je usvojena i dostavljena Centralnom komitetu. Komisija je takođe pratila aktivnost organizacija i rukovodstava Saveza komunista na reorganizaciji i razvoju Saveza komunista. Organizovane su diskusije oko priprema za izradu Nacrta teza, zatim aktivnost na proučavanju Nacrta teza i primjedbi na Nacrt zaključaka o promjenama u načinu i oblicima organizovanja komunista. Na svojoj proširenoj sjednici, početkom marta ove godine, Komisija je razmatrala predloge i mišljenja iz organizacija i rukovodstava Saveza komunista u vezi sa pripremom za izradu Nacrta teza o daljnjem razvoju i reorganizaciji Saveza komunista. Poslije objave Nacrta teza i Predloga zaključaka, organizacije i rukovodstva razvila su intenzivnu aktivnost u vezi s ovim dokumentima. Komisija je u zajednici s Izvršnim komitetom pratila ovu aktivnost i pružala neposrednu pomoć rukovodstvima i organizacijama putem savjetovanja, razgovora, predavanja itd. Na osnovu svestrane diskusije u rukovodstvima i organizacijama SK, Komisija je, u maju ove godine, održala proširenu sjednicu na kojoj su razmatrane primjedbe i predlozi u vezi sa Nacrtom teza i Predlogom zaključaka, te na osnovu toga sačinila materijal za Trinaestu sjednicu Centralnog komiteta, na kojoj je dato uvodno izlaganje o aktivnosti Saveza komunista u vezi sa reorganizacijom. Dato je nekoliko konkretnih predloga za daljnju aktivnost Centralnog komiteta i njegovih organa na sprovođenja reorganizacije Save99

za komunista. Centralni komitet je razmatrao i usvojio predlog mjera koje je dala Komisija. Komisija je prikupila konkretne predloge organizacija i rukovodstava Saveza komunista, koji idu za tim da se poboljša tekst Teza i dopune rješenja u Zaključcima Centralnog komiteta SKJ. U vezi s tim organizovan je sastanak sa članovima Izvršnog komiteta i političkim radnicima u Centralnom komitetu. Nakon diskusije, izrađen je konačni tekst primjedaba i predloga i upućen Centralnom komitetu SKJ. U cilju što boljeg organizovanja daljnje aktivnosti na razvoju i reorganizaciji Saveza komunista, odnosno na sprovođenju Teza i Zaključaka Centralnog komiteta SKJ, Komisija je izradila poseban program svog rada Za period juni 1967. --- juni 1968. godine. Komisija za rad Saveza komunista na razvijanju samoupravnog sistema i socijalističke raspodjele

Od mjeseca januara ove godine, kada je formirana, Komisija je održala tri sastanka. Na prvom sastanku je načelno diskutovano o programu rada za 1967. godinu, kao i o metodu rada Komisije. Zaključeno je da se u vezi sa izradom programa rada konsultuje 15 opštinskih komiteta SK i jedan broj članova Centralnog komiteta i rukovodstava društveno-političkih organizacija. Na osnovu izvršene konsultacije, grupa od 6 članova Komisije izradila je nacrt programa rada za

100

ovu godinu. Na drugoj sjednici definitivno je usvojen program rada i izvršena pojedinačna zaduženja po tematskim oblastima. Naime, Komisija je stala na stanovište da se članovi Komisije rasporede u četiri grupe i zaduže za obradu pojedinih problema iz programa rada. Na trećoj sjednici Komisije razmatrane su i usvojene teze o nekim idejnim i političkim problemima koji se ispoljavaju u sprovođenju privredne i društvene reforme u našoj Republici. Ova tema treba da se, po programu rada CK SKBiH, razmatra na jednoj od sjednica Centralnog komiteta. Teze za ovu temu izradila je grupa članova Komisije, proširena s jednim brojem drugova iz Republičke privredne komore, Republičkog zavoda za plan i Ekonomskog fakulteta. Na sastanku je odlučeno da se teze upute svim opštinskim komitetima SK, da oni organizuju diskusiju u političkim aktivima i većim radnim organizacijama i daju svoje primjedbe i sugestije. Da bi se stekao neposredniji uvid u probleme pokrenete tezama, formirano je 12 grupa u koje je ušlo 30 drugova i drugarica, članova Komisije, i drugih društveno-političkih i javnih radnika koji su zaduženi da vode razgovore u 8 opštinskih komiteta, 22 radne organizacije i 8 republičkih institucija. Ovaj posao je priveden kraju. Opredjeljujući se za ovakva široka konsultovanja članstva o pokrenutim pitanjima u tezama, Komisiją se rukovodila sljedećim: da se članstvo SK aktivira i mobiliše, i na ovaj način, na rješenje problema i zada◄ taka pokrenutih reformom, kao i da se pruži mogućnost članovima Saveza komunista da izravno cijene šta Je postignuto u realizaciji zadataka reforme, a šta je

201

propušteno da se uradi. Na ovaj način pruža se mogućnost članovima Saveza komunista da ne budu samo realizatori nego i kreatori politike SK, a što je u saglasnosti sa odlukama VIII kongresa SKJ i IV plenuma CK SKJ. Ovakav način rada Komisije, iako postoje parcijalne ocjene, naišao je na podršku i odobravanje rukovodstava i članstva SK. Istina, događaji na Bliskom istoku poremetili su da se ovaj posao u komitetima i organizacijama obavi u planiranom roku. Komisija je na svojoj trećoj sjednici razmatrala i materijal u kome se tretiraju problemi koji nastaju u vezi sa radnom snagom, mogućnostima zapošljavanja i raznim oblicima migracije u Republici. Ovaj materijal izrađen je na osnovu podataka stručnih službi republičkih organa i neposrednog uvida grupe članova CK i političkih radnika u ovu problematiku na terenu. Predloženo je da se o ovom materijalu raspravlja na sjednici CK SKBiH kada se budu razmatrali aktuelni problemi privredne i društvene reforme. Pošto su Predsjedništvo i IK CK SKBiH ranije kod ove Komisije pokretali pitanje problema zapošljavanja, to je zaključeno da se preporuči ovim tijelima da prije sjednice CK razmotre materijal o problemima radne snage u BiH. Radeći na realizaciji programa rada, Komisija je pokrenula i pitanje dovršenja materijala o problemima integracije u BiH. Materijal je izrađen prije nekoliko mjeseci, ali s obzirom da su uopštavanja vršena na osnovu podataka iz pretprošle i prošle godine, to je odlučeno da jedna grupa članova Komisije aktuelizira i dopuni ovaj materijal.

102.

Komisija se u dosadašnjem radu uglavnom orijentisala na realizaciju programa rada za 1967. godinu, a prije svega na obradu teme koja će biti razmatrana na plenarnoj sjednici CK. U ostvarenju programa rada uzeli su učešće svi članovi Komisije. Međutim, Komisija je za obradu pojedinih pitanja angažovala i druge članove CK, društveno-političke i javne radnike. Komisija je za sagledavanje problematike koju prati koristila stručnu pomoć i materijale republičkih organa uprave, Republičke privredne komore i drugih društveno - političkih organizacija. U ovom periodu ostvareni su kontakti sa istovjetnim komisijama CK SKJ i CK SK Slovenije. Pored obilaska osnovnih organizacija SK od strane članova Komisije u vezi konkretnih pitanja koja proizilaze iz programa rada, Komisija ima namjeru da u narednom periodu ostvaruje češću razmjenu mišljenja i kontakte putem raznih sastanaka, savjetovanja i drugih dogovora. Komisija za unapređenje međurepubličke saradnje i razvoja međunacionalnih odnosa U izvještajnom periodu Komisija je radila na sljedećim pitanjima : izradi i donošenju programa i načina rada Komisije; razradi pitanja iz programa rada; organizovanju priprema za analiziranje problema iz oblasti međunacionalnih odnosa i međurepubličke saradnje u okviru programom predviđene teme za plenum Centralnog komiteta;

-

103

- Razmatrala materijale u pripremi za predstojeći plenum Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije o pitanjima iz oblasti međunacionalnih i međurepubličkih odnosa; -- Pripremila poslovnik o svom radu. U ove svrhe Komisija je organizovala četiri sjednice, tri dogovora prije njenog konstituisanja i više radnih sastanaka. Postavljajući sebi kao prevashodan zadatak analiziranje aktivnosti Saveza komunista Bosne i Hercegovine u rješavanju problema međunacionalnih odnosa, Komisija je izradila i usvojila odgovarajući materijal sa kojim su takođe upoznati članovi Centralnog komiteta. U materijalu su date ocjene o karakteru aktivnosti SK i načinu rješavanja aktuelnih problema međunacionalnih odnosa, o sredstvima i metodu idejne borbe u Savezu komunista u vezi s tim i o slabostima i propustima koji se već duže u ovoj sferi uočavaju u radu Saveza komunista. Materijal je objavljen i u Biltenu CK SKJ, tako da su sa kretanjima o aktivnosti SK Bosne i Hercegovine u rješavanju ovih pitanja upoznati članovi CK SKJ i centralni komiteti republika. To je imalo uticaja na veću razmjenu, istina, samo materijala iz rada odgovarajućih organa centralnih komiteta drugih republika, što je svakako pozitivno, ali što još nije ni izdaleka dovoljno, pogotovo što su oblici saradnje i organizovanje zajedničkih akcija uski i nedostatni. Konstatujući to, Komisija je prilikom razrade programa svoga rada vodila računa da se njena aktivnost usmjeri jače u cilju podsticanja međupa»tijske saradnje, tako da se već sada u razradi

204

programa rada predviđaju ili su u toku neke akcije. takvog karaktera. U prvom redu to se odnosi na organizovanje dogovora komunista na graničnim područjima o karakteru i dosadašnjem radu na unapređenju međuopštinske saradnje i mjestu Saveza komunista u njenom podsticanju i jačanju. U čitavom ovom periodu Komisija je težište svoga rada usmjerila na pripreme za plenum CK SKBiH o pitanjima aktivnosti Saveza komunista na unapređenje međurepubličkih i međunacionalnih odnosa u procesu društvene reforme. U tu svrhu Komisija je organizovala dva sastanka koji su poslužili za utvrdivanje osnovne platforme rada na ovom pitanju. Komisija je, u vezi s tim, izradila opsežniji nacrt teza koje se odnose na ovo pitanje, predvidjela održavanje sastanaka u tri punkta u Republici i razradila dalje metodologiju na izradi nužnih i potrebnih materijala i dokumenata za rad plenuma CK SKBiH, kako je i njegovim programom to predvideno. Nacrt teża predviđa analiziranje aktivnosti Saveza komunista Bill u rješavanju problema međunacionalnih odnosa. Težište teza je u tome da se daju ocjene o problemima međurepubličke saradnje i njihovom odrazu na međunacionalne odnose, o problemima skladnog razvoja republikâ i mjestu Saveza komunista u tome, posebno o reperkusijama privrednog razvoja BiH na međunacionalne odnose. Teze posebno obrađuju probleme međuopštinske saradnje na graničnim područjima i probleme u primjeni proporcionalne nacionalne zastupljenoști u sprovođenju kadrovske politike pri izboru predstavničkih tijela i rukovodstava društveno- poli-

105

tičkih i drugih organizacija. U rad Komisije uključeni su, pored članova Komisije, i pojedini politički i društveni i javni radnici iz Republike. Na sastancima koji će se održavati u opštinama učestvovaće oko 300 aktivista Saveza komunista. Sastanci s aktivistima iz opštinskih organizacija treba da doprinesu daljem utvrđivanju orijentacije u radu Komisije na analiziranju pitanja koja se odnose na programom predviđenu temu iz međunacionalnih i međurepubličkih odnosa, da aktiviraju članstvo na rješavanju aktuelnih problema sredine i da posluže za dopunu teza za pripremu plenuma CK. Pored članova Komisije, u njenom radu učestvovao je i jedan broj aktivista, članova Saveza komunista iz opštinskih organizacija, što se pokazalo opravdanim i nužnim.

Pored pitanja koja su predviđena programom rada Komisije, ona je u izvještajnom periodu razmatrala i neka tekuća idejno-politička pitanja koja imaju neposrednog odraza na međunacionalne odnose. Pojava Deklaracije o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika i Predloga za razmišljanje grupe književnika Srbije ukazala je, i pored jasne i nedvosmislene političke osude tih dokumenata od strane svih organizacija i foruma SK u Republici, na potrebu dubljih i temeljitijih proučavanja pitanja koja se na našem terenu specifično ispoljavaju i koja imaju posebne istorijske i društvene korijene. U tom smislu Komisija je stala na stanovište da se u tekućim pripremama za predstojeći plenum CK SKBiH o međunacionalnim odnosima, posebno analizira aspekt ovih problema, kako bi se pru-

106

žila neposredna osnova za zauzimanje adekvatnih i političkih nužnih stavova i zaključaka . Komisija je, rukovođenja Odlukom o reorganizaciji Centralnog komiteta, pripremila i usvojila poslovnik o svom radu i zaključila da se, u saradnji sa drugim organima Centralnog komiteta, zajednički prodiskutuje i, ukoliko se pokaže opravdanim, napravi jedinstven poslovnik za rad svih organa Centralnog komiteta. To bi pretpostavljalo donošenje stava Centralnog komiteta koji bi opovrgavao postojeće odredbe iz Odluke o reorganizaciji Centralnog komiteta. U dosadašnjem radu Komisija je konstatovala da se jedan broj njenih članova ne odaziva na pozive za sjednice Komisije, što otežava rad i održavanje sjednica na kojima se razmatraju pitanja iz programa rada. S druge strane, Komisija je konstatovala da u njenom sastavu nema dovoljno aktivista iz opštinskih organizacija i većih radnih kolektiva, pa se ukazuje potreba njenog proširenja kadrovima iz tih sredina. Komisija za idejno-politička pitanja na selu

Prema odluci o reorganizaciji i orijentacionom programu rada CK SKBiH, predlozima i mišljenjima nekih opštinskih komiteta SK i republičkih organa, odmah poslije formiranja Komisija je usvojila program rada. · Program rada sastoji se od tri dijela. Tema »> Sadašnja idejno-politička pitanja na selu i aktivnost Saveza komunista« iz orijentacionog programa rada CK 107

SKBiH razrađena je u prvom dijelu na osnovna pi. tanja : razvoj i djelovanje Saveza komunista na selu u uslovima društveno - ekonomskih kretanja; -- idejno-politički problemi razvoja samoupravnih odnosa na selu; -- aktuelna idejna pitanja u Savezu komunista u vezi sa shvatanjem uloge individualnih poljoprivrednih proizvođača u socijalističkom preobražaju sela ; kadrovsko jačanje poljoprivrednih organizacija i drugih službi potrebnih poljoprivredi i selu ; politički problemi u rješavanju imovinsko - prav◄ nih odnosa na selu. Komisija će pratiti i izučavati navedena pitanja, a o najaktuelnijim idejno - političkim pojavama pripremiće materijal za jednu od narednih sjednica CK. Drugi dio programa sadrži dvije teme koje će se izučavati u dužem vremenskom periodu: a) Aktuelna idejno-politička pitanja koja su od značaja za omladinu sela, b) Idejno-politička pitanja u životu zadruge i njene realne uloge u razvitku novih društvenih odnosa na selu. Ove teme, pored Komisije, izučavaće odgovarajuće stručne institucije. U trećem dijelu programa govori se o načinu rada Komisije. Predviđeno je da se rad Komisije na izradi materijala za sjednicu CK organizuje putem radnih grupa, u koje bi se uključili i drugi društveno-politički radnici, Dogovoreno je da se rad grupa usmjeri na izučavanje idejno-politički pojava na selu i aktivnost komunista, zatim, da se u izučavanju idejnih pojava

108

dâ isti tretman pozitivnim iskustvima, radi afirmacije današnjih procesa, kao i problemima i slabostima, da u razgovorima učestvuje što više neposrednih proizvođača članova SK i da se pojave ne posmatraju statički. Zaključeno je da grupe , u dogovoru sa ÔK SK, organizuju i obave razgovore u 10 opštinskih komiteta, karakterističnijim seoskim organizacijama SK i 13 osnovnih organizacija SK poljoprivrednih radnih organizacija. Ta opštinska područja, sela i radne organizacije predvidjela je Komisija, uz prethodno konsultovanje OK SK. Nastojalo se da predviđena opštinska područja i radne organizacije približno odražavaju prosječne uslove rada SK na selu u Republici. Pored toga, dogovoreno je da se za rad Komisije koriste materijali o poljoprivredi i selu sa opštinskih konferencija SK, republičkih organa, institucija i drugih. Rad Komisije se uglavnom odvijao prema predviđenom programu. U proteklom vremenu Komisija je održala tri sjednice. Na prvoj i drugoj sjednici raspravljano je o pitanjima koja bi trebalo svestranije pratiti i izučavati u toku godine i o načinu rada Komisije. Na trećoj sjednici usvojen je program rada i formirano 5 radnih grupa sa zadatkom da sa opštinskim komitetima organizuju sastanke u organizacijama Saveza komunista o pitanjima predviđenim u programu. U rad grupa je uključeno, pored članova Komisije, 23 društveno-politička

radnika iz republičkih ustanova,

opštinskih komiteta i osnovnih organizacija SK,

109

Dvije grupe su održale svoje sjednice, na kojima je dogovoreno o načinu rada i odlasku na sastanke. Prema zaključcima Komisije izrađen je plan organizovanja sastanaka u opštinskim komitetima i organizacijama SK. Taj plan i program rada Komisije dostavljen je opštinskim komitetima SK. Do sada je obavljen 31 razgovor na područjima opštinskih komiteta : Bijeljina, Brčko, Orašje, Prijedor, Sanski Most, Bosanska Gradiška, Bosanska Dubica, Bihać, Rogatica, Čapljina, Čitluk, Grude, Zvornik, Trebinje, Goražde i Modriča. Ovim razgovorima prisustvovalo je oko 550 članova SK, a u diskusiji je učestvovalo oko 230 prisutnih.*) Na osnovu do sada obavljenih razgovora može se uočiti da opštinski komiteti i osnovne organizacije SK poljoprivrednih radnih organizacija i sela sa različitim intenzitetom prilaze realizaciji

donesenih zaključaka

CK SKJ i SKBiH o poljoprivredi i selu. Pored toga, zapaža se da ima i nejasnih načelnih idejno-političkih, a posebno praktičnih pitanja i dilema u vezi s ostvarivanjem društvene i privredne reforme na selų. Najviše se ističu idejno-politički problemi koji na.

staju iz sadašnje ekonomske organizovanosti sela i različitih shvatanja o ulozi individualnih poljoprivrednih proizvođača u socijalističkom preobražaju sela (promjene u položaju zadruga i, u vezi s tim, dalji razvoj ko*) Razgovori su obavljeni u 11 OK SK i komisija OK za selo, 2 mjesna komiteta SK, jednom zadružnom komitetu, 9 osnovnih organizacija SK poljoprivrednih radnih organizacija i 8 seoskih organizacija SK,

110

operacije, problemi tržišta poljoprivrednih proizvoda, nedovoljna uključenost seljaka u samoupravljanje u cjelini, a posebno na selu, različiti pogledi o ličnom radu i privatnoj inicijativi na selu i sl.). Uporedo s ovim, u organizacijama SK na selu dolazi do niza nejasnoća o načinu rada na prevazilaženju nastalih idejno-političkih problema, što se odražava i na djelovanje SK na selu u cjelini (sadržaj i način rada, politika prijema zemljoradnika u SK odnos prema ekonomski jačim zemljoradnicima i nejasnoće u vezi sa religijom idejni nivo članstva SK i kvalitetniji razvoj organizacije SK u cjelini itd.). Više nego ranije upućuju se zahtjevi Centralnom komitetu da bi trebalo organizovanije i svestranije raditi na razjašnjavanju nedovoljno jasnih idejno-političkih pitanja, pored ostalog zbog dinamičnijeg razvoja sela i nepostojanja sreskih komiteta SK. Poslije obavljenih razgovora, a prema zapažanjima, predlozima i mišljenjima OK i osnovnih organizacija SK i materijala sa opštinskih konferencija SK i drugih, izrađena je kraća informacija o idejno - političkim pojavama i tendencijama na selu. Informaciju će proučiti grupa (sastavljena od članova Komisije), te na bazi svih materijala izraditi teze za temu koja će se razmatrati na sjednici CK . O nacrtu teza raspravljaće Komisija u mjesecu julu. Nakon toga predlog teza Komisija će dostaviti svim opštinskim komitetima i osnovnim organizacijama SK u kojima su obav. ljeni razgovori, odgovarajućim republičkim organima i institucijama - da ih izuče i daju primjedbe i predloge. Na osnovu toga Komisija će izraditi materijal za sjednicu CK SKBIH.

111

U radu Komisije na organizovanju sastanaka opštinski komiteti i osnovne organizacije SK dali su odgovarajuću pomoć. Komisija za idejno- politička pitanja u oblasti obrazovanja, nauke i kulture S obzirom na širinu područja koga ova Komisija obuhvata (obrazovanje, nauka i kultura) i brojne i veoma izražene idejne i političke probleme u ovoj oblasti, Komisija je, neposredno poslije formiranja, posebnu pažnju posvetila sagledavanju ovih problema sa ciljem da svojim programom rada zahvati najaktuelnija pitanja. U tom pravcu dvije sjednice Komisije bile su posvećene razmatranju programskih zadataka. Pored toga što su članovi Komisije bili podijeljeni u tri grupe, čiji je zadatak bio da izdiskutuju aktuelne probleme posebno iz svake oblasti, konsultovan je i širi krug naučnih i kulturnih radnika. Zaključeno je da se po jedna tema obrađuje iz oblasti obrazovanja, kulture i nauke. Kako su ovo i osnovna pitanja iz programa rada, u okviru Komisije formirane su podgrupe sa zadatkom da izvrše obradu ovih tema i pripreme ih za sjednicu Komisije. U periodu od njenog formiranja Komisija je održala četiri sjednice. Programom rada Centralnog ko-

miteta SKBiH predviđeno je da se na jednoj od plenarnih sjednica razmatraju aktuelni idejno-politički problemi u oblasti obrazovanja, Zbog toga je i Komisija najviše pažnje u svom radu posvetila obradi ove teme. Poslije više sastanaka i razgovora utvrđeni su, 112

po mišljenju Komisije, osnovni idejno -politički problemi obrazovanja koje treba pokrenuti na sjednici Centralnog komiteta. Na osnovu toga razrađene su i usvojene teze u kojima je osnovna pažnja posvećena idejnoj usmjerenosti vaspitno-obrazovnog procesa, razvijenosti samoupravljanja i idejnim problemima u primjeni principa raspodjele prema radu, kao i sagledavanju mjesta i uloge organizacija i članova Saveza komunista na ostvarivanju aktuelnih zadataka u obIsti obrazovanja.

Komisija je razradila i metodologiju izrade materijala. Zaključeno je: da se tekst teza dostavi jednom broju nastavničkih vijeća u školama i na fakultetima, organima upravljanja, predstavničkim tijelima, društveno-političkim organizacijama i vaspitno - obrazovnim ustanovama, stručnim institucijama itd.; da se prikupe raspoloživi materijali koji bi se mogli koristiti u izradi materijala; da se u većem broju školskih centara organizuju diskusije o pitanjima koja su u tezama pokrenuta. Posebno se željelo da se obezbijedi razmjena mišljenja sa što većim brojem ljudi koji neposredno djeluju u oblasti obrazovanja. Sprovođenje ovih zadataka je u toku. Polovinom juna teze su dostavljene na teren i upravo se radi na prikupljanju datih predloga i mišljenja. Takođe, organizovan je jedan broj sastanaka i razgovora u opštinama. Započete pripreme za sjednicu Centralnog komiteta naišle su na široko interesovanje i zadovoljstvo kod prosvjetnih radnika. S obzirom na nedovoljnu aktivnost Saveza komunista u ovoj oblasti

113

i prisutne probleme, bilo bi potrebno da Centralni komitet raspravlja o ovim pitanjima i zauzme određene stavove. Na izradi materijala, pored članova Komisije, angažovani su i neki drugi politički i javni radnici kao i pojedine stručne službe. S obzirom na nastale odmore realizacija sačinjenog programa je nešto usporena, dok će biti intenzivnije nastavljena koncem avgusta mjeseca. Zajedno sa Izvršnim komitetom CK SKBiH Komisija je organizovala sastanak naučniḥ i kulturnih radnika povodom objavljenih članaka Muhameda Filipovića u »Pregledu« i »Životu«. U cilju usaglašavanja programskih zadataka republičkih rukovodstava društveno-političkih organizacija na teme iz oblasti obrazovanja, kulture i nauke, Komisija je organizovala sastanak, na kome su dogovoreni osnovni nosioci za pojedine teme uz zajedničku saradnju na njihovom ostvarenju. Time će se obezbijediti koordinacija u radu ovih organizacija.

114

U cilju sprovođenja Zaključaka Sedme sjednice Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, Centralni komitet Saveza komunista Bosne i Hercegovine, na Četrnaestoj sjednici koja je održana 12. jula 1967. godine, usvojio je sljedeću ODLUKU o promjenama u načinu i oblicima organizovanja komunista 1. Organizacione promjene Saveza komunista u Bosni i Hercegovini treba sprovesti do 1. decembra 1967. godine u skladu sa Zaključcima Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije. 2. Najveće rukovodeće tijelo opštinske organizacije Saveza komunista je opštinska konferencija. U većim opštinskim organizacijama biraju se delegati za konferenciju. Konferencija može brojati do 160 članova. Ključ i način biranja delegata za opštinsku konferenciju utvrđuje opštinski komitet, a ubuduće to će utvrđivati opštinska konferencija Saveza komunista.

115

U opštinskoj organizaciji, koja broji do 250 članova, konferenciju mogu da čine svi članovi Saveza komunista. Konferencija bira opštinski komitet, kao izvršni organ, koji može da broji najviše do 23 člana. Konferencija se bira na dvije godine i sastaje se prema potrebi, a najmanje dva puta u toku jedne godine. Radom konferencije rukovodi predsjedništvo koje bira konferencija, a mandat predsjedništva traje do naredne sjednice. Konferencija, po pravilu, odlučuje koja će se pitanja razmatrati na narednoj sjednici i utvrđuje orijentacioni rok održavanja sjednice. Opštinska konferencija donosi svoj plan rada. Pripreme za sjednicu opštinske konferencije obavlja opštinski komitet, a saziva je predsjedništvo konferencije. Konferencija bira kontrolnu i revizionu komisiju, Pored opštinske konferencije, u slučaju kada to potreba nalaže, može se za više opština formirati regionalna, odnosno gradska konferencija Saveza komunista. Konferencija se konstituiše na delegatskom principu. Izvršni organ regionalne, odnosno gradske konferencije može da bude predsjedništvo koje bira konferencija. Predsjedništvo može imati najviše do 27 članova. O formiranju regionalne, odnosno gradske konferencije, odluku donose opštinske konferencije uz sa-

146

glasnost sa Centralnim komitetom Saveza komunista Bosne i Hercegovine. 3. U cilju sistematskog praćenja i proučavanja određenih društvenih i idejno - političkih problema, opštinska konferencija može da formira i potreban broj komisija. Komisije su odgovorne za svoj rad opštinskoj konferenciji. Opštinska konferencija može da formira aktive komunista, u cilju dogovaranja i usmjeravanja idejno-političke aktivnosti i akcije. Aktivi se formiraju u ustanovama gdje ne postoje organizacije Saveza komunista, zatim u omladinskim, kulturnim, sportskim i drugim društvenim organizacijama i u udruženjima. U skladu s usvojenom politikom, aktivi imaju pravo da utvrđuju stavove koji su obavezni za sve komuniste koji njima pripadaju. Radi potpunijeg sagledavanja društveno - političkih kretanja, razmjene iskustava i pokretanja određenih inicijativa, opštinska konferencija, njena pomoćna tijela i opštinski komitet mogu organizovati savjetovanja i druge oblike dogovaranja komunista. Savjetovanja se organizuju po potrebi, određenim problemima i po djelatnostima. U cilju izučavanja i sagledavanja pojedinih konkretnih pitanja, opštinska konferencija može da formira povremene komisije, radne grupe i sekcije, a po potrebi i druge oblike aktivnosti. 4. Organizacija Saveza komunista konstituiše se u samoupravnoj organizaciji i mjesnoj zajednici. Za potrebe pripremanja konferencije i sprovođenja zaključaka, organizacija bira sekretarijat do 11 članova. 117

U većim organizacijama Saveza komunista mogu se formirati ogranci. Način rada ogranaka utvrđuje konferencija organizacije Saveza komunista. Organizacija Saveza komunista u samopravnoj radnoj organizaciji i mjesnoj zajednici može na ogranke da prenosi i određena statutarna prava i obaveze, kao: plaćanje članarine, prijem novih članova, poduzimanje disciplinskih mjera i sl. 5. Opštinska konferencija jom odlukom može da razradi ove odluke i precizira podjelu ljučcima Centralnog komiteta goslavije i svojim potrebama.

Saveza komunista svoi konkretizuje sadržinu rada u skladu sa ZakSaveza komunista Ju-

6. Proces preobražaja Saveza komunista zahtijeva da svaki član Saveza komunista Bosne i Hercegovine, prema svojim mogućnostima, organizovano i aktivno uzima učešće u diskusiji o Tezama za razvoj i reorganizaciju Saveza komunista Jugoslavije, da usredsređuje svoju pažnju na suštinska pitanja rada i razvoja Saveza komunista i u procesu realizacije novih oblika organizovanja i idejno - političkog djelovanja. 7. Stavlja se u dužnost Izvršnom komitetu i Komisiji za razvoj i reorganizaciju Saveza komunista da prate, analiziraju i usmjeravaju rad na reorganizaciji, da o tome obavještavaju Centralni komitet i da predlažu donošenje i drugih potrebnih odluka i uputstava o sprovođenju reorganizacije. Sarajevo, 12. jula 1967. CENTRALNI KOMITET SAVEZA KOMUNISTA BOSNE I HERCEGOVINE

118

Hajrudin Dulbić : OBRAZLOŽENJE ODLUKE o nekim promjenama u načinu i oblicima organizovanja komunista Prema zaključku Centralnog komiteta SKJ, centralni komiteti SK republika ovlašćeni su da prema sopstvenim uslovima i potrebama donesu potrebne odluke i uputstva u cilju razrade i konkretizacije Zaključaka CK SKJ o promjenama u načinu i oblicima organizovanja komunista. U tom smislu Komisija za razvoj i reorganizaciju SK i Izvršni komitet izlaze s predlogom ove odluke, kako bi se preciznije i konkretnije utvrdili izvjesni principi i način organizovanja Saveza komunista u BiH. Cjelokupna društvena i politička aktivnost, naročito poslije IV plenuma CK SKJ, i nova iskustva i rezultati u praktičnoj aktivnosti Saveza komunista, ukazuju na stvorene uslove i nužnost preduzimanja konkretnih mjera i u pogledu organizovanja komunista. Polazeći od toga i od stava u Tezama da iz karaktera i uloge Saveza komunista proističe potreba za određenim čvršćim formama stalnog organizacionog

119

povezivanja komunista, smatramo da bi bilo korisno da se utvrde jedinstveni okviri za izvjesne oblike organizovanja i povezivanja komunista. Ovo svakako ne bi trebalo shvatiti kao tendenciju ka određivanju organizacione šeme, jer bi to suzilo onaj neophodni prostor u razvijanju novih oblika djelovanja komunista. Shvatiti tako, značilo bi u stvari još dalje sputavanje ionako jednostrane i uske strukture Saveza komunista. Predlozi koji su sadržani u Odluci imaju za cilj samo to da se osnovni oblici povezivanja komunista konkretnije utvrde i njihova cjelishodnost provjeriˇu praksi, a što još uvijek ne znači uskraćivanje mogućnosti u traženju efikasnijih političkih rješenja.

U procesu sprovođenja reorganizacije vjerovatno će se postaviti zahtjev pred Centralni komitet da donese i druge slične odluke statutarnog karaktera. To će, takode, biti dužne da urade i opštinske konferencije, kao i konferencije Saveza komunista u samoupravnim organizacijama i mjesnim zajednicama. Iz jedne tako bogate prakse neće biti teško dati definitivne predloge i rješenja za izradu Statuta SKJ. U Odluci se predlaže da se reorganizacija SK u Republici sprovede do 1. decembra 1967. godine. Dakle predložen je relativno dug vremenski period za sprovođenje ovog zadatka. Opštinske organizacije Saveza komunista koje imaju manji broj članova i čija struktura nije složenija, reorganizaciju bi trebalo i mogu znatno ranije da sprovedu. To će, međutim, biti znatno teže sprovesti u razvijenijim centrima sa složenijomn i društveno-ekonomskom strukturom i strukturom Saveza komunista. Zato, da bi se izbjegle moguće improvizacije u takvim sredinama, data je vremenska mo-

120

gućnost za temeljitije pripreme i razrade najadekvatnijih rješenja. Naročito u većim radnim organizacijama, čiji se pogoni protežu na više opština ili republika, ne bi trebalo površno i na brzinu utvrđivati oblike organizovanja koji bi se poslije kraćeg vremena pokazali neracionalni. U traženju adekvatnijih rješenja u takvim organizacijama SK treba prethodno koristiti iskustva sličnih organizacija i iz drugih republika. U Predlogu odluke date su dvije mogućnosti konstituisanja opštinske konferencije. U manjim opštinskim organizacijama (do 250 članova) cjelokupno članstvo čini opštinsku konferenciju , dok u većim opštinskim organizacijama konferencija se konstituiše na delegatskom principu i broji najviše do 160 članova. To se predlaže, prije svega, zbog tehničke nemogućnosti da se cjelokupno članstvo sastane na jednom mjestu, kao i zbog drugih teškoća koje bi se mogle pojaviti - bilo materijalne , ili druge prirode. Mandat konferencije traje dvije godine i njen je sastav za to vrijeme stalan. Ovako ograničeni mandat se odnosi samo na one konferencije koje su sastavljene od cjelokupnog članstva. Konferencije se sastaju najmanje dva puta godišnje. To se predlaže iz dva razloga : s jedne strane, zbog veoma dinamičnog kretanja i potrebe da članstvo bude u stalnom kursu idejno-političkih zbivanja, i, s druge, zbog potrebe učešća što većeg broja članstva u donošenju stavova o osnovnim pitanjima iz rada organizacije. Predlaže se da radom konferencije rukovodi predsjedništvo koje bira konferencija i čiji mandat traje do naredne sjednice . S obzirom na ulogu 121

1 karakter opštinske konferencije predloženo je da se u opštinske komitete bira najviše do 23 člana. Što se tiče rada kroz razne aktive i komisije ostavlja se mogućnost da, u cilju izučavanja i sagledavanja određenih konkretnih pitanja, opštinska konferencija formira povremene komisije, radne grupe i sekcije, kao i da koristi, prema potrebi, i druge oblike aktivnosti.

U Predlogu odluke nije se konkretnije govorilo o organizovanju komunista u samoupravnoj organizaciji i mjesnoj zajednici, kao i o radu ogranaka, jer se smatra da će biti cjelishodnije da to konkretnije kažu u svojim odlukama opštinske konferencije. U izboru opštinske konferencije Saveza komunista 1 opštinskog komiteta, a i inače u sprovođenju reorganizacije, veoma značajno pitanje je socijalna struktura Saveza komunista. S obzirom da uloga neposrednih proizvođača kako po broju, tako i po njihovom uticaju u forumima do sada nije bila dovoljno izražena, promjeni stanja u tom pravcu treba posvetiti posebnu pažnju. Preobražaj cjelokupnog društva i bića klase neminovno zahtijeva i određene promjene u socijalnoj strukturi Saveza komunista kao avangardnog dijela radničke klase. Prema tome, u forumima, kao i u Savezu komunista u cjelini odlučujući uticaj treba da imaju neposredni proizvođači. Neophodno je strukturu Saveza komunista poboljšavati i većim prilivom omladine, što je jedna od bitnih pretpostavki daljeg razvoja i reorganizacije Saveza komunista. U redovima Saveza komunista nalazi se veliki broj starih revolucionara i boraca koji poslije penzionisanja nisu dovoljno angažovani. To je veoma značajna idej-

122

na snaga u Savezu komunista i bogato revolucionarno iskustvo takvih kadrova treba organizovanije i znatno više koristiti u svakodnevnoj aktivnosti. U Predlogu odluke data je mogućnost formiranja regionalne, odnosno gradske konferencije Saveza komunista. To se odnosi na veće gradske centre i na šire regione u kojima će se, prema konkretnim uslovima i potrebama, konstituisati i konferencija i odgovarajuća koordinaciona tijela, o čemu treba samostalno da odlučuju opštinske konferencije Saveza komunista. Treba imati u vidu da ostaje još niz neriješenih pitanja u načinu organizovanja komunista, koja u Predlogu odluke nisu pomenuta, ali koja ne treba odlagati, s obzirom da je pred nama dosta kratak period do Devetog kongresa. Ovo vrijeme treba koristiti za pronalaženje novih formi i oblika koji će omogućiti organizaciji Saveza komunista da efikasnije djeluje. I, na kraju, posebno ističemo da se cjelokupna aktivnost na reorganizaciji ne bi trebalo i ne može odvajati od svih tekućih zadataka i aktivnosti na rješavanju problema koji, svakodnevno i u svakoj sredini, proizlaze iz procesa sprovođenja privredne i društvene reforme. Ovo je Predlog odluke i svaka sugestija, predlog i mišljenje koje, je u okvirima Teza i zaključaka CK SKJ, može dobro doći.

123

SADRŽAJ

Uvod

3

IDEOLOŠKO OBRAZOVANJE I NJEGOV UTICAJ U DRUŠTVENO-POLITIČKOJ AKCIJI KOMUNISTA (pripremni materijal) UVODNO IZLAGANJE Džavić Gunić

5

35

DISKUSIJA

Dragiša Vašić Stojan Tomić Ismet Dizdarević Sergije Elaković Ahmed Catić Zora Solomun Danica Erak Avdo Humo Cvijetin Mijatović

45 52 • 63 65 73 • 77 • 82 84 91

INFORMACIJE O RADU KOMISIJA CK SKBIH ODLUKA O PROMJENAMA U NAČINU I OBLICIMA ORGANIZOVANJA KOMUNISTA

Hajrudin Dulbić -

Obrazloženje Odluke

•

•

•

97

115

. 119

1

OUT- 12 1800