XIII sjednica Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine

Citation preview

UC-NRLF

$B

JN 9679 B66 S3

A3

no. 13 MAIN

581 234

IFORNIA

POLITIČKA

XIII

BIBLIOTEKA

SJEDNICA

CENTRALNOG SAVEZA

KOMITETA

KOMUNISTA

BOSNE I HERCEGOVINE

IZDAJE NP »OSLOBODENJE« — SARAJEVO

та

XIII

SJEDNICA [June 1957]

CENTRALNOG SAVEZA

KOMITETA

KOMUNISTA

BOSNE I HERCEGOVINE

LOAN STACK

Izdaje i štampa NP »Oslobođenje" Za štampariju Božidar Sekulić

79679 PS3 A? no.13 MAIN

Drugog juna 1967. godine održana je Trinaesta sjednica Centralnog komiteta SKBIH , sa sljedećim dnevnim redom : - Dosadašnja aktivnost na reorganizaciji Saveza komunista i naredni zadaci, Izvještaj o radu Predsjedništva CK SKBİH između IX i XIII sjednice CK SKBIH , Predlog kadrovskih promjena u organima Centralnog komiteta SKBiH , Predlog završnog računa Saveza komunista Bosne i Hercegovine za 1966. godinu, Razno. Sjednici su prisustvovali i članovi CK SKJ iz Bo sne i Hercegovine, te predstavnici CK SK Srbije dru govi Jože Nađ i Sveto Popović. Za prvu tačku dnevnog reda članovima Central nog komiteta prethodno je dostavljena informacija O aktivnosti SKBiH u vezi s Nacrtom teza za reorganizaciju SK i Predlogom zaključaka o promjenama u načinu i oblicima organizovanja komunista«, a na samoj sjednici uvodne napomene dao je Milenko Ostojić. U diskusiji su učestvasafi Ahmed Ajanović, Džavid Gunić, Sead Babović , Grujo Novaković, Osman Karabegović i Hajrudin Đulbić . Završnu riječ dao je predsjednik Saveza komunista BiH drug Cvijetin Mijatović. Na sjednici je usvojen Izvještaj o radu Predsjedništva CK između IX i XIII sjednice Centralnog komiteta SKBiH.

241

U okviru treće tačke dnevnog reda za sekretara Izvršnog komiteta Centralni komitet jednoglasno je izabrao DANILA BILANOVIĆA, umjesto Branka Mikulića koji je otišao na novu dužnost. Zbog odlaska na nove dužnosti na ovoj sjednici su razriješeni članovi Predsjedništva Bilanović Danilo, Gagović Rajko , Kunosić Šefket i Pantić Milan, a na njihova mjesta u Predsjedništvo su izabrani Bilan Stipo, Cvijetić Nikola , Savić Vojo i Terzić Redžo. Usvojen je, takođe , predlog da se poveća broj članova Izvršnog komiteta zbog obimnosti njegovih zadataka. Novi članovi Izvršnog komiteta su Bevanda Božo, Ćatić Ahmed i Halilović Kemal. Takođe zbog odlaska na nove dužnosti razriješeni su dosadašnji predsjednici komisija CK: Đuričić Blažo, Jurinčić Niko, Bijedić Džemal i Stijačić Radovan, a umjesto njih izabrani su : za predsjednika Komisije za idejno-politička pitanja u oblasti prosvjete, nauke i kulture Hukić Refik, - za predsjednika Komisije za rad Saveza komunista na razvijanju samoupravnog sistema Lopandić Sreten, - za predsjednika Komisije za reorganizaciju i razvoj Saveza komunista Ostojić Milenko, za predsjednika Komisije za ideološko- politička pitanja na selu Pantić Milan. Na sjednici su u Centralni komitet kooptirani Ka čar Svetko i Dikić Osman umjesto nedavno preminulog člana CK Kovačević Duška, te umjesto Nijaza Dizdarevića koji zbog svojih obaveza u Izvršnom komitetu CK SKJ i drugih zadataka nije u mogućnosti da neposrednije učestvuje u radu Centralnog komiteta SKBIH. Ujedno je Osman Đikić imenovan za predsjednika Komisije CK za međunarodnu saradnju i odnose u međunarodnom radničkom pokretu, a za članove te Komisije : Alikalfić Fazlija, Bulić Srpko, Galić Ale, Gajić Milorad, Kunosić Šefket, Latifić Dubravka, Marlović Josip, Mijanović Gašo, Milašin Tihomir, Peleš Aleksandar, Vražalić Ešref, Savić Vojo i Somun Hajrudin.

Centrali komitet je usvojio Završni račun Saveza komunista za 1966. godinu . U nastavku sjednice, nakon obrazloženja koje je dao sekretar Univerzitetskog komiteta SK u vezi s odlukom Univerzitetskog komiteta o raspuštanju osnovne organizacije grupe filozofija na Filozofskom fakultetu Centralni komitet je jednoglasno dao u Sarajevu saglasost na pomenutu odluku . Centralni komitet je usvojio i informaciju o savje. tovanju u Mostaru ( informacija je bila pripremljena za Dvanaestu sjednicu CK SKBiH, pa je tada zaključeno da se informacija proširi u smislu da se registruje ono šta je poslije savjetovanja preduzeto). Centralni komitet je upoznat i sa programom preslave 50-godišnjice oktobarske revolucije , pa je u vezi s tim naglašena potreba da se članovi Centralnog kamiteta uključe u njegovo realizovanje.

' AKTIVNOST

ORGANIZACIJA

I

RUKO-

VODSTAVA SKBIH U VEZI S NACRTOM TEZA ZA REORGANIZACIJU SKI PREDLOGOM ZAKLJUČAKA O NAČINU I OBLICIMA ORGANIZOVANJA KOMUNISTA (PRIPREMNI MATERIJAL)

Komisija Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine za razvoj i reorganizaciju SK, na svojoj proširenoj sjednici održanoj 26. maja 1967. godine, razmatrala je dosadašnju aktivnost na reorganizaciji Saveza komunista u Bosni i Hercegovini. U informaciji se daju neke ocjene i predlozi izneseni na sastanku Komisije i u nekim informacijama opštinskih komiteta, kako bi to poslužilo članovima Centralnog komiteta u pripremi za sjednicu CK na kojoj će se, lakođe, razmatrati dosadašnji rad na ovim pitanjima, dati primjedbe i predlog na Nacrt teza i Predlog zaključaka koje u junu ove godine treba da usvoji CK SKJ. Skoro nepunu godinu dana u organizacijama i rukovodstvima Saveza komunista vodi se živa diskusija ● reformisanju Saveza komunista . Napori su bili usmje-

reni na jasnije određivanje SK u današnjim uslovima, pronalaženje najefikasnijih oblika djelovanja SK u daljem razvoju društva, angažovanje šireg članstva Saveza komunista u kreiranju politike i na obezbjeđenje njihove jedinstvene akcije. Intenzivna politička aktivnost na ovim pitanjima poslije Četvrtog plenuma CK SKJ rezultat je shvatanja značaja i prihvatanja odluka koje je Plenum donio da bi se Savez komunista mogao suprotstaviti birokratskim i drugim pojavama koje koče razvoj samoupravljanja u našem društvu. Početne diskusije o reorganizaciji Saveza komunista bile su opterećene, uglavnom, konkretnim oblicima organizovanja Saveza komunista. Ispoljila su se izvje‐ sna nerazumijevanja o tom šta se želi postići reorganizacijom, Bilo je i takvih predloga koji su više zagovarali prevaziđeni stil rada. Uočene su i dileme, pa i zabune, oko nekih pitanja koja su najavljivana kroz štampu, radio i televiziju, a naročito oko pitanja demokratskog centralizma, tretiranja manjine u Savezu komunisti, pitanja odgovornosti i dr. I ovoga puta se potvrdilo da idejna nejasnoća kod jednog dijela članova Saveza komunista uslovljava nedovoljno razumijevanje mjesta i uloge Saveza komunista u novim uslovima. Međutim, većim naporima svih rukovodstava Saveza komunista u objašnjavanju ovih pitanja, javnim istupima pojedinaca putem javnih sredstava informisanja postepeno su prevazilažene početne slabosti i najveći broj organizacija je usmjeren na diskusiju o suštinskim pitanjima kvaliteta rada Saveza komunista, a naročito njegove efikasnosti u uslovima samoupravljanja. Lakše prevazilaženje ispoljenih slabosti u diskusiji od Četvrtog plenuma do izlaska Nacrta teza osjetilo se u prvom redu kod onih osnovnih organizacija i rukostava koje su i u ranijoj praksi u me8

todu rada šire koristile i prilagođavale razne oblike djelovanja Saveza komunista (savjetovanja, aktivi, komisije i drugo). Aktivnost Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine na reorganizaciji Saveza komunista odvijala se u dvije faze. Ranija komisija Centalnog komiteta za reorganizaciju Saveza komunista radila je na reorganizaciji Centralnog komiteta, o čemu je vođena šira diskusija u čitavoj Republici. Nova organizacija Centralnog komiteta usvojena je na Devetoj sjednici. Tada je formirana i sadašnja Komisija za razvoj i reorganizaciju Saveza komunista. S obzirom na program rada Centralnog komiteta, Komisija se više angažovala na realizaciji programa (pripremanje materijala za sjednice CK), pa je samo povremeno pratila aktivnost Saveza komunista i diskusije o reorganizaciji. Na sjednici Komisije konstatovano je da nije bilo dovoljno usklađenosti u radu pojedinih organa Centralnog komiteta (Komisija i Izvršni komitet) na poslovima oko reorganizacije, što bi znatnije doprinijelo efikasnijem angažovanju Centralnog komiteta. Međutim, Centralni komitet je, i pored toga, na svojoj Desetoj sjednici ocijenio aktivnost na reorganizaciji Saveza komunista i ukazao na različite prilaze i shvatanja koja postoje u nekim organizacijama. Komisija je, takođe, poslije Desete sjednice, na svom proširenom sastanku razmatrala mišljenja i predloge iz organizacija Saveza komunista, dajući svoj doprinos u formulisanju Naerta teza. Najavljene Teze o daljem razvoju i reorganizaciji SK nestrpljivo su očekivane kako od rukovodstava i osnovnih organizacija, tako i od drugih građana. Organizacije i rukovodstva Saveza komunista konkretnije su, prema svojim uslovima, razmatrali aktuelne pro-

bleme i pitanja pokrenuta na Četvrtoj sjednici CK SKJ. Očekivalo se da Komisija za reorganizaciju u ca nije najavljenim Tezama dâ orijentaciju i pravac diskusije o bitnim pitanjima razvoja Saveza komunista i razvitku samoupravnog društva. Međutim, to što Teze nisu izašle u najavljenom roku uticalo je na aktivnost oko reorganizacije i organizovanja komunista. Zbog toga su bile pomjerene i godišnje opštinske konferencije SK. Neposredno poslije objavljivanja Nacrta teza među komunistima i građanima primijećeno je živo interesovanje, razmjena mišljenja i komentarisanje. Stiče se utisak da je, što se tiče individualnog upoznavanja sa Nacrtom, interesovanje kod članstva bilo podjednako (u Sarajevu i drugim većim centrima nešto izraženije kod komunista u teritorijalnim organizacijama SK). Izborne konferencije u osnovnim organizacijama i opštinske konferencije koje su održane u ovom vremenu, ocijenile su da su Teze otvorile mogućnost daljih konstruktivnih i konkretnih diskusija o bitnim pitanjima razvoja Saveza komunista. Ističe se da su mnoga pitanja koja su diskutovana i istaknuta na Četvrtom i Petom plenumu CK SKJ, dosta uspješno postavljena i formulisana u Nacrtu teza. To je, prije svega, pitanje uloge Saveza komunista u dosljednjom sprovođenju privredne i društvene reforme, razvijanju samoupravnog sistema i demokratskih odnosa u društvu i u Savezu komunista. Mišljenja i prvi komentari o Nacrtu teza su različiti. Za jedan broj komunista i organizacija koji Teze shvataju kao skup organizacionih rješenja i promjena u Savezu komunista, Nacrt teza nije ispunio očekivanje. Za one koji su Teze shvatili kao bazu za diskusi10

Ju, Nacrt teza je dobar, jer je pokrenuo čitav splet pitanja koja se odnose ne samo na organizacione promjene, nego su sastavni dio cjelokupnog privrednog i društvenog razvitka i predstavljaju i platformu u traže nju rješenja u ostvarenju programskih zadataka Saveza komunista. Pored veoma pozitivnih komentara o Tezama zapažena su i neka mišljenja, kao što su: da su Teze dosta uopštene i opširne, da su neka pitanja nedovoljno razjašenjena i nedorečena, a da su neka i neprecizno formulisana (demokratski centralizam, pitanje izgradnje jedinstva u Savezu komunista, odnos klase i Partije, većina i manjina u Savezu komunista, vlast i Savez komunista itd.). Postoje i određena, istina, pojedinačna mišljenja koja polaze od izvjesne rezerve u pogledu reforme u Savezu komunista (spominje se razvodnjavanje odgovornosti u Savezu komunista, slabljenje uticaja Saveza komunista, bojazan da nove forme organizovanja na teritoriji neće dovoljno pospješiti društveno-političku aktivnost jednog broja kumunista itd.). Veći broj opštinskih komiteta i osnovnih organizacija utvrdili su konkretne programe aktivnosti povo dom diskusije o Nacrtu teza i Predloga zaključaka. Manji broj komiteta i organizacija su u fazi planiranja aktivnosti i preduzimanja konkretnih mjera. Pri nekim opštinskim komitetima formirane su i komisije - grupe sa zadatkom da prate i konkretnije usmjera vaju diskusiju o ovim dokumentima. U jednom broju opština ideološke komisije, a i mnogi radnički univerziteti, dopunili su svoje programe temama iz Nacrta teza. U pojedinim opštinskim organizacijama organizovani su sastanci sa rukovodstvima osnovnih organiza-

11

cija s ciljem da se zajednički utvrdi metod ----- pristup konkretnoj razradi Teza. Prilazi diskusiji o Tezama su različiti. Dok jedni prvo organizuju po osnovnim organizacijama načelno diskusije kako bi se shvatila suština Teza, a zatim zborovanja komunista po mjesnim područjima na kojima se konkretnije raspravlja o pojedinim pitanjima povezanim sa praksom dotične sredine, dotle drugi organizuju diskusije po dijelovima Nacrta teza. Zapaženo je, takođe, da se u nekim opštinama ide na diskusiju u osnovne organizacije bez prethodnih rasprava o načelnim pitanjima, a negdje se diskusije organizuju po oblastima djelovanja komunista. Međutim, u cjelini gledano, dosadašnja aktivnost imala je više predavački karakter (predavanja su držali članovi Centralnog komiteta i drugi društveno-politički radnici). Predavanja su, uglavnom, održavana za političke aktive u centrima opština, a manje u osnovnim organizacijama, iako za to postoje opravdani zahtjevi. Kroz predavanja na javnim tribinama, putem štampe, radija i televizije sa Nacrtom teza upoznavana je i šira javnost. Jedan broj članova Centralnog komiteta govorio je o Tezama članovima kolektiva većih radnih organizacija. Izvršni komitet i Komisija za reorganizaciju i razvoj Saveza komunista pratili su i usmjeravali tu aktivnost i konkretno pomagali opštinskim komitetima s ciljem da se ona pospješuje. Izvršni komitet posebno je formirao nekoliko grupa koje sada u 32 opštine vode konkretne razgovore o dosadašnjoj aktivnosti i daljim zadacima na razvoju i reorganijaciji -Saveza komunista. Ipak bi se moglo konstatovati da su jače izražene tendencije i razmišljanja koja idu za tim kako da se organizuju rukovodstva i organizacija SK. Konkretni12

je, to se ogleda: u orijentaciji na okrupnjavanje osnovnih organizacija, ukidanje preduzetnih komiteta i sekretarijata u manjim organizacijama, u novim oblicima djelovanja opštinskih komiteta, njihove unutrašnje organizacije i samostalnog djelovanja, drugačijoj pripremi i toku opštinskih konferencija itd. Iako ima pozitivnih tendencija u organizacionim mjerama koje su poduzete, a koje u izvjesnoj mjeri potvrđuju i Teze, ipak te organizacione mjere nisu sastavni dio jasnijeg i odlučnijeg orijentisanja SK kako na opredjeljenju njegovog mjesta i uloge, tako i rješavanja konkretnih društvenih pitanja u datim sredinama. Što se tiče novih predloga, u informacijama opštinskih komiteta ima zahtjeva i mišljenja da je u Tezama trebalo preciznije odrediti način organizovanja komunista u integrisanim radnim kolektivima, zatim u većim gradskim centrima i gusto naseljenim mjestima, povezivanje komunista iz JNA na teritoriji, organizovanje komunista na nivou mjesnih zajednica, stvaranje jedinstvene preduzetne organizacije, organizovanjo Saveza komunista u većim seoskim područjima itd. Ima i mišljenja da je potrebno formiranje koordinaci❤ onih tijela za pojedine regione bilo u okviru naše Republike ili sa susjednim opštinama drugih republika. Isto tako, date su primjedbe da u Nacrtu teza nije posvećeno dovoljno mjesta još nekim važnijim pitanjima, kao što su : odnos Saveza komunista i Saveza omladine, Savez komunista i Sindikat, Savez komunista i religija, kadrovska poliţika i Savez komunista, pitanje dekumulacije funkcije, konkretne odgovornosti komunista i rukovodstava, neshvatanje vodeće uloge Saveza komunista. Pored toga ističe se nepostojanje konkretnih stavova Saveza komunista o problemima nerazvijenih područja, izgradnje jedinstva u Savezu ko-

13

munista i međusobnim odnosima, o pitanjima vezanim za probleme zapošljavanja, mišljenja o politici miješanja i nemiješanja, odnos prema zaključcima i stavovima foruma itd. Postoje dileme i o nekim drugim pitanjima, kao što su: specifične forme i oblici okupljanja komunista koji bi se bavili određenim idejno-političkim problemima, odnos članstva prema ideološkom obrazovanju, uticaj Saveza komunista na bitna idejno-politička pitanja u odnosu na državu, JNA, državnu bezbjednost, međunarodnu politiku, oblici borbe protiv pojava birokratizma i njihovih nosilaca, autarhičnosti i sl. Osnovne organizacije i opštinski komiteti Saveza komunista najčešće od viših rukovodstava traže odgovore na konkretna pitanja, kao što su: da li formirati veće ili manje osnovne organizacije, na koji način učiniti odgovornim komuniste za rad ne samo u radnoj organizaciji nego i u mjestu stanovanja, da li zaposlene komuniste vezati za osnovu organizaciju u preduzeću ili mjestu prebivališta, šta će se postići formiranjem veéih osnovnih organizacija ako se one podijele na odjeljenja, da li formirati komitete ili predsjedništva, odnosno sekretarijate kao izvršna tijela konferencije, da li ili ne održavati (smanjivati ili povećavati) profesionalni aparat u Savezu komunista, kako regulisati statutarne odredbe u novoj organizaciji, na koji način mijenjati socijalnu strukturu Saveza komunista i obezbijediti veći uticaj neposrednih proizvođača itd. Poslije objavljivanja Predloga zaključaka o promjenama ù načinu i oblicima organizovanja komunista, pomenuta i mnoga druga pitanja u vezi s organizovanjem Saveza komunista postala su jasnija i određenija. Na osnovu diskusije na sjednici Komisije i mišlje nja iz nekih organizacija Saveza komunista, pokrenuta 14

su i neka konkretna pitanja iz Nacrta teza, a naročito iz Predloga zaključaka, o kojima treba u narednom periodu voditi konkretne diskusije i davati predloge: - s obzirom da Teze konstituišu organizaciju Saveza komunista u samoupravnoj radnoj organizaciji, u mjesnoj organizaciji i organizaciji u JNA, odstupa se od ranije najčešće isticane potrebe organizovanja Saveza komunista po oblastima djelovanja kao čvršće forme (u oblasti kulture, zdravstva, komunalne djelatnosti itd.), što bi omogućavalo izlaženje iz okvira sitnih praktičnih problema jedne radne organizacije i dalo akcenat na dogovaranje, razmjenu mišljenja, zauzimanje stavova i njihovu realizaciju o ključnim pitanjima iz te oblasti; nedovoljno je razjašnjeno pitanje demokratskog centralizma i odgovornosti komunista. Istaknuto je da je to jedno od centralnih pitanja kome u konačnom formulisanju Teza treba posvetiti posebnu pažnju ; - ima još dosta diskusija oko pitanja odnosa vlasti i Saveza komunista u samoupravnim uslovima; da se detaljnije razjasni šta se podrazumijeva pod samoupravnom radnom organizacijom gledano sa stanovišta predloga za organizovanje Saveza komunista (radne organizacije sa 15 i sa 3.000 članova kolektiva, zatim škole itd.); u Zaključcima bi trebalo preciznije odrediti koja su to statutarna prava koja se mogu prenositi na ogranke kod većih organizacija Saveza komunista ; --- nije dato rješenje kako organizovati Savez komunista u većim gradovima; -- nedovoljno je naglašena obaveza članova Saveza komunista za ideološko obrazovanje; - izražava se bojazan da se neće moći utvrđivati društvena i politička odgovornost komunista za aktiv-

15

nost i djelovanje u mjesnoj organizaciji, kao i to da će niz problema tehničke prirode (veliki broj komunista koncentrisan je na teritoriji pojedinih mjesnih zajednica, nedostatak prostorija, finansijskih sredstava itd.) biti zapreka realizaciji suštinskih rješenja koje daje Predlog zaključaka. Komisija je dala nekoliko konkretnih predloga za dalju aktivnost Centralnog komiteta i njegovih organa na pitanjima reorganizacije Saveza komunista: - da se u okviru zajedničkog programa Centralnog komiteta na pitanjima reorganizacije uskladi rad Komisije i Izvršnog komiteta i da se neposrednije uključe u ove poslove ; - da se formira grupa političkih radnika u Centralnom komitetu koja će sistematski pratiti aktivnost na reorganizaciji Saveza komunista, informisati i predlagati organima Centralnog komiteta mjere koje treba preduzimati ; - potrebno je da se do 10. juna, tj. do sjednice CK SKJ na kojoj će se usvojiti pomenuti dokumenti, prikupe svi konkretni predlozi koji idu za tim da se poboljša tekst Teza i dopune rješenja u Predlogu zaključaka; pored diskusije u organizaciji Saveza komunista, organizovati i druge forme razmatranja pojedinih rješenja i stavova naznačenih u Tezama (seminari, savjetovanja po pojedinim regionima u Republici, u naučnim institucijama itd.) Posebno je naglašeno da bi trebalo koristiti Fakultet političkih nauka da u zajednici sa Komisijom organizuje razmatranja i naučne rasprave o pojedinim ključnim pitanjima koja se pokreću u diskusiji o reorganizaciji Saveza komunista; - da se obezbijedi mnogo veća javnost razmatra. nja ovih dokumenata putem štampe, radija 1 televizija 14

IDEJNO-POLITIČKA

AKTIVNOST NA

REORGANIZACIJI SAVEZA KOMUNISTA (UVODNO IZLAGANJE)

Milenko Ostojić : Nakon raznovrsne i bogate političke aktivnosti poslije Četvrtog plenuma CK SKJ i plodne diskusije u organizacijama i rukovodstvima oko reorganizacije Saveza komunista, izraženih mišljenja i datih predloga, nedavno je objavljen i Nacrt teza o daljem razvoju i reorganizaciji Saveza komunista, kao i Predlog zaključaka o promjenama, načinu i oblicima organizovanja komunista. Stavljanjem na javnu disku siju ovih značajnih dokumenata za dalju izgradnju i razvoj Saveza komunista završen je jedan dio obimnog posla u iznalaženju pravaca transformisanja Saveza komunista u još snažniju idejno- političku snagu samoupravnog društva, koja će i u ovoj etapi razvoja najadekvatnije izražavati istorijske interese radničke klase i biti sposobna da usmjerava cjelokupni društveni razvoj. Nacrt teza, kao što je više puta isticano, ne treba shvatiti kao jedan formaino-regulativni dokument u kome se utvrduje organizaciono ustrojstvo Saveza komunista, niti kao voluntarističku kombinaciju or17

ganizacionih rješenja, nešto što nije objektivno uslovljeno odredenim društveno - ekonomskim odnosima. Nacrt teza je izraz, prije svega, nastojanja da se odgovori na zahtjev naraslih potreba same radničke klase u ostvarivanju njenih istorijskih ciljeva i dubokih promjena u strukturi društvenih odnosa. Ako Savez komunista treba da bude predvodnik i prvoborac u razvijanju samoupravnih odnosa, a on to i jeste i time opravdava svoju vodeću ulogu, onda on treba da doživljava i svoj vlastiti preobražaj, iznalazi nova efikasnija politička sredstva koja će pružiti veće mogućnosti neposrednom proizvođaču da se kroz samoupravne odnose sve više afirmiše kao subjekt političkih i revolucionarnih akcija u ostvarivanju svojih sopstvenih ciljeva, kao i da ima odlučujući uticaj u samom Savezu komunista. Poslije Osmog kongresa SKJ, a naročito poslije Četvrtog plenuma i u našoj Republici vođene su vrlo žive diskusije u organizacijama į rukovodstvima oko mjesta i uloge Saveza komunista u uslovima samoupravljanja. Isticane su u početku mnoge nejasnoće oko uloge Saveza komunista kao idejno-vodeće snage u društvu, a naročito oko ostvarivanja te uloge u praksi, o demokratskom centralizmu unutar Saveza, njegovoj strukturi, o jedinstvu, odgovornosti itd. Ima diskusija i ocjena da je Savez komunista u nekim sredinama došao u političku krizu, da izrasta u idejno-heterogenu organizaciju, da u njemu struje idejna shvatanja koja su strana marksizmu, da se javljaju kako birokratska tako i anarho-liberalistička shvatanja ulozi Saveza komunista i sl. Takve ocjene i shvatanja zahtijevaju dublju idejno -političku analizu, izučavanje suštine tih pojava i utvrđivanje njihovih realnih dimenzija. Potrebno je kritičko posmatranje idej18

nog i političkog djelovanja Saveza komunista, ali u smislu stvaralačkog usmjeravanja i iznalaženja novih kvaliteta u njegovom razvoju. Nacrt teza na mnoga pitanja daje jasan odgovor. U njima su i teoretski i praktično utvrdeni pravci daljih kretanja u transformisanju Saveza komunista, kao i složenost i specifičnost uslova u kojima se to osivaruje. Teze ističu zahtjev adekvatnog idejnog i političkog sadržaja angažovanosti komunista, njihovu veću akcionu sposobnost i veći stepen organizovanosti kao neophodne pretpostavke ostvarivanja vodeće uloge Saveza komunista. Ta nova uloga pretpostavlja šire angažovanje cjelokupnog članstva u konstituisanju odluka i stavova, ali i puno jedinstvo političke i idejne akcije u sprovođenju usvojenih stavova i odluka. Tako se jedino može dati snažniji impuls daljem revolucionisanju Saveza i učiniti ga politički efikasnijim u svakodnevnoj akciji. Bilo bi pogrešno shvatiti da je s objavljivanjem Nacrta teza i Predloga zaključaka posao koji je započet poslije Četvrtog plenuma CK SKJ sada dovršen i da su za sve praktične probleme nađena rješenja. Ovi dokumenti, prije svega, definišu idejno -političku osno❤ vu na kojoj je mogućc tražitį najadekvatnija rješenja unutar Saveza komunista za unapređenje sadržine idejno-političke aktivnosti i oblika organizovanja komunista. Dalja diskusija o tim pitanjima, kao i mnogi predlozi, doprinijeće definitivnom konstituisanju osnovnih stavova o ulozi Saveza komunista u samoupravnim odnosima. Takav pristup potvrđuje novu demokratsku praksu, koju treba dalje razvijati, da se • svakoj značajnijoj odluci, prije njenog usvajanja, konsultuje članstvo i obezbjeđuje njegovo učešće u iz• građivanju i realizovanju idejno -političkih stavova.

19

Sve to nalaže da se u narednom periodu do Devetog kongresa razvije što snažnija idejno - politička aktivnost u razvijanju oblika i sadržine rada Saveza komunista i njihovom istovremenom provjeravanju u praksi. Predlog zaključaka o promjenama, načinu i oblicima organizovanja kemunista u svojoj osnovi, od preduzetih osnovnih organizacija do opštinskih konferencija, potvrđuje i dosadašnju diskusiju koja je vođena u tom pravcu. U tom smislu već ima dosta korisnih iskustava i rezultata, naročito u većim radnim organizacijama. U Nacrtu teza su sintetizirana mišljenja, predlozi i iskustva koja su stečena u periodu praktične djelatnosti poslije Osmog kongresa i širokih diskusija u organizacijama i rukovodstvima koje su prethodile ovim dokumentima. Prema tome, sve što je sadržano u Nacrtu teza i Predlogu zaključaka ne treba shvatiti kao nešto što je izvan određenih diskusija i predloga koji su datį iz organizacija i što je izvan svakodnevne prakse i života Saveza komunista. To ne znači da neke od postavki u Nacrtu teza ne treba šire izdiskutovati i svestranije razraditi, pa preciznije i adekvatnije formulisati. U prethodnim diskusijama oko reorganizacije Saveza komunista prevalirale su diskusije u jednom broju organizacija oko traženja oblika i načina organizovanja komunista. Ta pitanja, iako su značajna, ne možemo prihvatiti kao glavna i jedina u reorganizaciji. Način kako da se komunisti najbolje organizuju u suštini treba shvatiti i kao idejno pitanje, kao sredstvo u ostvarivanju strateških zadataka i funkcije Saveza komunsta u samoupravnom društvu. Drugačiji pristup izložen je opasnosti šematizma i formalnog logiciranja, kretanja po površini a ne po suštini reorganiza-

20

cije. I zbog toga Predlog zaključaka nije ni težio za tim da precizno odredi organizaciona rješenja i fiksira recepte za sve sredine i uslove. Naprotiv, dat je dovoljan prostor da i Centralni komitet Republike, az puno učešće članstva i analogno potrebama, svojom odlukom utvrđuje forme okupljanja i organizovanja komunista. Mi se danas nalazimo u stvaralačkom naponu sprovođenja društvene i privredne reforme, a reorganizacija Saveza komunista samo je integralni dio tih opštih društvenih kretanja. Zato i svakodnevne praktične idejno-političke akcije u primjeni Teza ne mogu se odvajati od tekućih zadataka različitih sredina u kojima rade i žive komunisti. U razvijanju samoupravnih odnosa javljaju se razne protivurječnosti i sukobi a Savez komunista, kao idejni nosilac tih odnosa, još snažnije treba da usmjerava i svoju političku akciju, kako bi ti odnosi u životu i praksi postali vladajući u punom smislu riječi. Na području razvijanja raspodjele prema radu do sada su postignuti značajni rezultati, ali taj se princip još nije dovoljno afirmisao kao dominirajući faktor proizvodnih odnosa. Sve dotle dok postoje mogućnosti prisvajanja društvenog proizvoda, a ne samo pojedinačno uloženog rada u uslovima robne proizvodnje i raspodjele toga proizvoda, postojaće i različitost interesa, a to znači i otpora pojedinaca i grupa razvijanju raspodjele prema stvarno postignutim rezultatima. Za Savez komunista je imanentno da u ostvarivanju ciljeva društvene i privredne reforme bude prisutan u konkretnim odnosima i idejni nosilac svih progresivnih kretanja. S obzirom na kratko vrijeme od objavljivanja Naerta teza, nemamo mogućnosti da dajemo analizu o tome kako su ovi dokumenti prihvaćeni u organizaci-

21

jama i kakve se sve mjere preduzimaju za njihovu primjenu. Međutim, izvjesna reagovanja i prethodne diskusije mogu da nas upute na određene ocjene i zaključke. Prije svega, Nacrt teza primljen je kao značajan dokumenat u kome su pokrenuta mnoga pitanja iz rada Saveza komunista. Smatra se da je uspješno dat odgovor, kake teoretski tako i praktično, na niz pitanja koja su do sada bila prilično nejasna. U tom pogledu naročito se ističe jasno definisanje Saveza komunista kao organizacije ideoloških istomišljenika i potrebe razgraničenja sa idejno suprotnim shvatanjima i pojavama, zatim jasnija pozicija Saveza komunista kao idejne snage društva, na jasan i precizan način utvrden je princip demokratskog centralizma, vrlo elastično koncipirani su oblici i način organizovanja komunista, što će omogućiti znatno širu aktivnost u pronalaženju najadekvatnijih formi idejnog i političkog djelovanja članstva prema konkretnim uslovima. Značajno je i to što se u reorganizovanju ne polazi od hijerarhijskog odnosa, kakav je ranije bio u Savezu komunista, nego se pretpostavlja široko participiranje članstva u tekućoj i programskoj aktivnosti organizacija i potreba da se svaki pojedini član ispoljava kao idejni faktor na svim mjestima gdje živi i radi. Složenost uslova u kojima djeluje Savez komunista ističe i potrebu ne samo bolje organizovanosti članstva, nego i veći stepen idejne zrelosti i ideološke obrazovanosti. U uslovima kada komunisti, kroz samoupravne odnose, ostvaruju svoj uticaj snagom argumenata, poznavanjem društveno - ekonomskih zakonitosti i kretanja i isticanjem ličnog primjera, potreban je njihov inventivniji i suptilniji način djelovanja. Uz ovo ima i primjedbi da je u Nacrtu teza trebalo šire razraditi sta22

+

nje kakvo je sada u Savezu komunista, naglasiti više meralno- političke norme i njegovu odgovornost. Ima i suprotnih mišljenja. Po njima je u Nacrtu teza izražena tendencija da se što misaonije izraze neki pojmovi, te ih to čini nerazumljivim za jedan dio članstva, čiji obrazovni nivo nije takav da bi ih mogao shvatiti, da Teze ne unose neki novi kvalitet jer su uslovi rada i uloga Saveza komunista već definisani na Osmom kongresu SKJ, a što se tiče formi organizovanja Statut je omogućio, manje ili više, slične oblike organizovanja koji se predviđaju i u Predlogu zaključaka. Ovakve i slične primjedbe polaze od toga da su se očekivale radikalnije izmjene u načinu rada 1 organizovanja komunista. Jednt su izmjene očekivali kao vraćanje na stare metode, a drugi kao uspostavljanje anarho- liberalističkih odnosa. Takva očekivanja i pretpostavke ne polaze od konkretnih društveno-ekonomskih odnosa u kojima djeluje Savez komunista, Keorganizacija traži nov kvalitet u radu komunista, njihovo organizovanje na nov način i efikasnije idejno djelovanje u izgrađivanju istinskog samoupravnog društva. Mi bismo, bez sumnje, došli u protivrječnost kada bi ed Saveza komunista stvarali organizaciju političke sile izvan ili iznad društva, ili kada bi je identifikoval sa pojmom državne vlasti. Savez komunista je samo dio toga društva i idejna snaga koja se demokratskim sredstvima kroz razvijanje samoupravnih odnosa bori za ostvarivanje istorij . skih ciljeva radničke klase kao njenog integralnog dijela. Još je Marks u Manifestu Komunističke partije istakao: »Komunisti su, dakle, u praksi onaj dio radničkih partija svih zemalja koji je najodlučniji, koji stalno gura dalje, oni teoretski prednjače ostaloj masi proletarijata razumijevanjem uslova, toka i opštih re-

23

zultata proleterskog pokreta«. Ovo nas upućuje na zaključak da se reorganizacija ne može posmatrati samo kao praktično pitanje, nego i kao teoretsko i naučno, koje u sebi sadrži jedan dubok preobražaj u vlastitom biću Saveza komunista, kako bi ispunio istorijske zahtjeve. Bez obzira kakve su primjedbe na Nacrt teza i Predlog zaključaka , ukoliko imaju zajedničku platformu u smislu stvaralačke aktivnosti na iznalaženju novih kvaliteta. organizovanijeg i idejno - efikasnijeg rada Saveza komunista, i novi predlozi, usmjereni u tom pravcu, biće korisni i predstavljaće nov doprinos. Stoga ove dokumente treba shvatiti kao značajan prilog i solidnu osnovu koja pravilno usmjerava dalju diskusiju o reorganizaciji SK . Pred nama je period do kongresa koji treba ispuniti raznovrsnom političkom i idejnom aktivnošću u pravcu traženja adekvatnijih rješenja u transformisanju Saveza komunista. Na osnovu izloženog, Centralni komitet mora i za sebe, za svoju političku akciju, da izvuče jasne i ødredene zaključke. Predlažem da se usvoje predlozi koji su dati u informacija. Pored toga, predlažem i sljedeće : Prije svega, organi Centralnog komiteta da prate aktivnost organizacija oko primjene Teza i Zaključaka, a i sami da dublje izučavaju određene pojave, kako bi do kongresa dali doprinos u iznalaženju najcjelishodnijih idejno -političkih rješenja. U najvećem broju opštinskih komiteta nalaze se mladi i sposobni kadrovi, ali bez dovoljnog iskustva koji traže najneposrednije učešće članova Centralnog komiteta u idejno -poiltičkoj aktivnosti opštinske organizacije. Veće prisustvo članova Centralnog komiteta u opštinskir organizacijama, kao i njihova veća ak-

24

tivnost na sprovođenju reorganizacije još je nužnija poslije ukidanja sreskih komiteta. Centralni komitet, poslije usvajanja Nacrta Teza 1 Predloga zaključaka na jednoj od narednih sjednica da donese odluke i uputstva, razradi i konkretizuje rješenja koja će biti specifična za rad organizacije Saveza komunista u Republici, da podstiče dogovore donosi zaključke o načinu organizovanja komunista na području više opština. Centralni komitet da prati pozitivna iskustva 11 drugim republikama i da ih prenosi na opštinske organizacije. S objavljivanjem Nacrta teza ulazimo u drugu fazu političke aktivnosti kada je potrebna i praktična akcija. Ako se ima u vidu mali vakuum koji je nastao u periodu predizborne aktivnosti, onda se, tim prije, ističe zahtjev intenzivne idejno - političke aktivnosti cjelokupnog članstva na sprovođenju reorganizacije. Istina, ostalo je malo vremena do naredne sjednice Centralnog komiteta SKJ na kojoj treba da se usvoje ovi dokumenti, ali bi, ipak, trebalo uložiti truda u smislu poboljšanja teksta Nacrta teza i predlaganja, eventualno povoljnijih rješenja. I na kraju, ove uvodne napomene imale su za cilj da pokrenu i intenziviraju dalje diskusije oko reorganizacije Saveza komunista i da upute na potrebu praktične idejno -političke akcije, a o tome je dat i dosta iscrpan materijal na Desetoj sjednici Centralnog komitet SKBİH

25

DISKUSIJA

Ahmed Ajanović : Nije potrebno posebno naglašavati da je Nacrt teza o razvoju i reorganizaciji SKJ primljen sa velikim interesovanjem, s obzirom na to da se na Teze čekalo duže nego što se predviđalo iako je diskusija u članstvu, kao što je poznato, aktuelizirala reorganizaciju u Savezu komunista i mnogo ranije od izlaska Nacrta teza. Upravo zbog toga je u prvi mah jedan dio članstva očekivao da Teze predstavljaju završnicu u organizacionom smislu. Ipak je vrijeme od izlaska Nacrta teza do naše sjednice dosta kratko da bih mogao šire i produbljenije analizirati aktivnost u organizacijama i rukovodstvima Saveza komunista na proučavanju Teza i njihovoj primjeni. Zbog toga ću više govoriti o samom pristupu njihovog proučavanja, o tome kako se odvijaju prve diskusije, šta se ocjenjuje kao posebno značajno, šta kao nedostatak u Nacrtu, koja se pitanja najčešće postavljaju, kakve su dileme i predlozi javljaju, kao i pravcu dalje aktivnosti na proučavanju Teza.

27

Na zajedničkim sastancima članova Opštinskog komiteta i sekretara osnovnih organizacija SK, koje smo držali po grupama organizacija, prvo smo, na osnovu izvršene analize izbora u osnovnim organizacijama, razmatrali stanje i probleme idejno - političke i organizacione izgradnje članstva i organizacija SK, što je u neposrednoj vezi s pokrenutim pitanjima na Desetoj sjednici CK SKBiH, da bismo sagledali realnu idejnu i organizacionu situaciju sa kojom ulazimo u reorganizaciju i sa kojom neminovno moramo računati. Tom prilikom dogovoreno je da se proučavanju Nacrta teza pristupi organizovano - bilo na sastancima organizacija ili po grupama, odjeljenjima, smjenama i sl., već prema tome koja je forma najpodesrija za koju organizaciju. Negdje se počelo sa čitanjem, negdje s uvodnim izlaganjem, ali se svugdje nastojalo da što veći broj članstva učestvuje u diskusijama, komentarisanju, postavljanju pitanja i davanju predloga. Ova aktivnost mogla se zapaziti već u prvim informacijama iz organizacija u kojima se pojavljuje čitav niz ocjena i pitanja na koje treba davati objašnjenja i odgovore, a što, po mom mišljenju, stavlja rukovodstva SK -- posebno opštinske komitete i Centralni komitet i njegova radna tijela u situaciju nužnog aktivnog i odgovornog odnosa i stalnog kontaktiranja s organizacijama. Posebno se pozitivno ocjenjuje što se u Nacrtu teza naglašava prisustvo brojnih protivrječnosti, teškoća i otpora koje prate naš razvitak i u domenu ekonomskog i političkog sistema, jer njihovom spoznajom komunisti mogu svjesno i organizovano da im se suprotstavljaju i da ih prevladavaju.

28

Zatim, iako se smatra da neka pitanja nisu dobila dovoljno prostora u Tezama, koji bi im po njihovom značaju pripadao, o čemu ću kasnije nešto reći, ipak se ističe da Teze predstavljaju široku idejno-političku platformu za razvijanje aktivnosti Saveza komunista na planu jačanja i učvršćivanja ņašeg društveno-političkog i ekonomskog sistema na samoupravnim osnovama. Što se tiče pitanja postavljenih u organizacijama u veza s Nacrtom, mi smo već neka od njih registrovali i u vidu informacije dostavili Centralnom komitetu SKBiH, ali smo istovremeno organizovali i razgovor 8 članstvom SK u vezi s tim pitanjima, u kome je učestvovao i drug Budisav Šoškić, član IK CK SKJ, članovi našeg Predsjedništva i članovi IK CK SKBiH. Tako na primjer, traže se preciznija objašnjenja na pitanja u vezi s pojmovima : radnička klasa, radni čovjek, neposredni proizvođač. Zatim, zašto se forsira prijem neposrednih proizvođača - radnika, kad je već i u samom Ustavu bez diferenciranja radnih slojeva, prihvaćen pojam »radni čovjek«, odnosno »radni ljudi«. I dalje, u Nacrtu teza kaže se da je: >>Savez komunista - organizacija idejnih istomišIjenika, koji polazeći od marksizma- lenjinizma kao svog pogleda na svijet stvaralački na svakoj novoj etapi borbe za socijalizam otkriva stvarne društvene protivrječnosti i kroz demokratsku političku akciju u praksi traži mogućnosti njihovog razrješavanja«. Postavlja se pitanje, s tim u vezi, koliko je marksizam-lenjinizam u praksi, realno postao svojina članstva Saveza komunista, odnosno njihov pogled na svijet i čime obezbjeđivati, kako stvarati uslove da on to postaje? Od organizacionih pitanja posebno se ističu ona koja se odnose na rad mjesnih organizacija

29

SK i to prije svega u vezi s načinom obezbjeđivanja discipline i odgovornosti za sprovođene stavova, dosovora´i zaključaka, na što ih upućuje to što će u organizacijama biti veliki broj članstva, a pri čemu se skoro uvijek polazi od postojećeg stanja, sadržaja i metoda rada u postojećim teritorijalnim organizacijama. Problem odgovornosti i discipline više se posmatra s formalnog nego sa suštinskog stanovišta, pa se nekad dolazi do toga da su oni sami sebi cilj, a ne sredstvo za postizanje određenih ciljeva. Zatim, postavljena su i neka konkretna pitanja organizacionog karaktera, kao što su: vrijeme i način održavanja izbora u Savezu komunista, da rukovodstva treba birati na dvije, tri ili četiri godine, da treba šire razraditi ulogu ogranaka mjesnih organizacija i njihova statutarna prava i dužnosti, kao i to da bi trebalo nešto mijenjati u načinu finansiranja SK (stvaranje mogućnosti da dio članarine osnovne organizacije zadrže za svoje potrebe). Ima predloga da treba i dalje da ostanu osnovne organizacije SK u državnoj upravi, s obzirom na započete samoupravne procese, ali je svugdje prihvaćeno i to, kako je već i u Tezama naglašeno, da komunisti i iz ovih organizacija i iz organizacija SK u privredi ostvaruju aktivnost i mimo okvira »svoje organizacije«, odnosno da budu obavezni u radu mjesne organizacije.

330

U diskusiji o Nacrtu teza, pored pitanja i dilema, date su i primjedbe i sugestije za širu i konkretniju razradu onog dijela Teza koji se odnosi na ulogu SK u vaspitanju omladine. Smatra se da je taj dio jako uopšten, neodređen i da bi mu trebalo dati više mjesta i značaja. Isto se odnosi i na nedovoljno razrađenu ulogu članstva Saveza komunista u Sindikatu. Slične primjedbe su stavljene i u pogledu mjes-

ta i uloge članstva i organizacija Saveza komunista na selu u razvijanju socijalističkih društvenih odnosa i unapređenju poljoprivredne proizvodnje. Smatra se da je ta, veoma značajna oblast u strukturi naše privrede i društva u cjelini, stvarno površno razrađena i da je treba šire i produbljenije sagledati da bi se idejno -politička aktivnost SK mogla i dugoročnije i konkretnije usmjeravati. Iz ovoga kratkog presjeka naše dosadašnje aktivnosti na proučavanju i primjeni Teza može se zaključiti kako veliki, obimni i odgovorni zadaci stoje pred organizacijama i rukovodstvima na dosljednom sprovođenju suštinskog značaja Nacrta teza o reorganizaciji i razvoju SKJ. Kao neposredni zadaci s tim u vezi, i to odmah na startu, po mom mišljenju su: svestrana idejno- politička aktivnost, produbljenije analiziranje dostignutog stepena razvoja u različitim sredinama, konkretnije usmjeravanje komunista na jasnije formulisanje stavova i zadataka, aktivniji i odgovorniji odnos na izgrađivanju i sprovođenju prihvaćene politike, izvlačenje komunista iz uskih okvira djelovanja u svojoj organizaciji na šire probleme komune i drugih društveno -političkih zajednica. U tom smislu mi već radimo jednu analizu o idejno -političkom stanju i problemima na selu u vezi s pitanjima razvoja poljoprivrede i socijalističkih odnosa, a koja polazi od ocjene da se intencije privredne i društvene reforme sporo i nedovoljno organizovano sprovode u ovoj oblasti djelatnosti. Inače, smatramo da planovi idejno-političkog rada i idejne izgradnje komunista moraju biti bazirani na realnom stanju i da opšte principe, stavove i ciljeve zacrtane u Programu Saveza komunista moramo dosljednije i razrađivati 1 31

sprovoditi, pri čemu treba koristiti različite forme, s obzirom na različitost društvenih sredina na koje se pojedini zadaci razvoja i aktivnosti odnose. Džavid Gunić : Govoriću o Predlogu zaključaka, s obzirom da će oni biti usvojeni na narednoj sjednici Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije. Poslije toga siijede odluke našeg Centralnog komiteta, odnosno centralnih komiteta republika, a zatim odluke opštinskih komiteta. To će biti veoma ozbiljan posao i zato smatram da bi u Zaključcima, a s tim u vezi, ¡ u Tezama, u konačnoj formulaciji trebalo mijenjati, dopuniti, pojasniti sve ono što ide u prilog vitalnijem odnosu prema oblicima organizovanja komunista u opštini. Teze su dočekane sa velikim interesom i već se osjeća živost u osnovnim organizacijama Saveza komunista naročito u teritorijalnim. Niz pitanja, poslije objavljivanja Teza, otpadala su postepeno u diskusiji kada se počelo ulaziti u suštinska pitanja vezana za promjene u društveno - političkom sistemu i shvatanja potrebe transformisanja Saveza komunista u skladu sa tim promjenama. Objavljivanje Predloga zaključaka pomoglo je da se Nacrt teza lakše shvati. Najve´u pažnju, pored suštinskih promjena u organizovanju komunista, kod velikog broja članova Saveza komunista privlači stanovište o obavezi komunista da pored djelovanja u radnoj organizaciji aktivno rade i na teritoriji gdje žive. To je u vezi aktivnosti Saveza komunista problem koji se već duže vremena DOstavlja. Naime, organizacije Saveza komunista na te32

893 33

ritoriji bile su se već duže vremena jedino odgovorne za aktivnost na teritoriji, počev od zborova birača pa do svih oblika društveno -političkog života koji se odvija na teritoriji. Komunisti u radnim organizacijama u većini smatrali su da se njih ta aktivnost ne tiče, jer oni imaju svoje obaveze, svoje zadatke, kojima su optercćeni Mali je broj bio onih koji su se aktivno odnosili u radnoj organizaciji i na terenu. U vezi s tim , poslije objavljivanja Predloga zaključaka ima različitih diskusija, pa i stavova. U teritorijalnim organizacijama dominiraju dva gledišta. Jedno, koje ističe da ni dosadašnji rad osnovnih organizacija Saveza komunista na teritoriji nije imao naročitog sadržaja. Uz to se postavlja i pitanje šta će raditi druge društveno- političke organizacije posebno Socijalistićki savez, sekcije Socijalističkog saveza, organizacije žena, omladine, zborovi birača, savjeti mjesnih zajednica, udruženja boračkih organizacija, tribine građana itd. ako se komunisti u teritorijalnim organizacijama budu bavili svim praktičnim pitanjima terena. Drugo gledište je da sada kada budu zajedno, baviće se i privrednim i drugim pitanjima, pa će sadržaja ipak biti. U organizacijama SK u radnim kolektivima takode dominiraju dva stanovišta. Jedno koje želi dokazati da su komunisti prezauzeti raznim formama djelovanja posebno kroz samoupravna tijela u radnoj organizacij i da se teško mogu angažovati i u aktivnosti na teritoriji i, drugo, koje smatra da komunisti u radnim organizacijama, iako zauzeti svojim problemima, ako se na terenu budu tretirala životna pitanja, pitanja koja privlače pažnju Saveza ko.nunista, moći će stići da i tamo budu aktivni. I zaista postavlja se niz pitanja za koja će se u praksi trebati da nađu rješenja,

od onih tehničke prirode (prostorije za sastanke, pozi. vanja utvrdivanje odgovornosti, kontakt s organizacijama SK u radnim organizacijama itd .) do sadržajno-suštinskih pitanja u radu i aktivnosti komunista na teritoriji. Mjesna zajednica u svakom slučaju´ jeste okosnica aktivnosti i ona će to biti, ali stoji i to da je na teritoriji nekih mjesnih zajednica, posebno u gradu, prevelik broj, komunista skoncentrisan u njima, što će tražiti ozbiljne napore da se bar veći broj aktivira. Ja bih podržao zahtjeve u informaciji, a i u uvodnom izlaganju, koji idu za tim da se neka pitanja jasnije formulišu i u Tezama, a posebno u Zaključcima, a naročito da se jasnije formuliše što se to podrazumijeva pod samouprovnom radnom organizacijom. Prema Predlogu zaključaka to nisu kolektivi državnih organa. Međutim, u skoro istom samoupravnom odnosu su i komore i poslovne banke, jer i one imaju svoje skupštine , skoro isto kao što imaju i skupštine u vlasti (skupštine opština imaju tijela koja formulišu, vode, kreiraju politiku, a isto tako imaju i samoupravne organe u radnoj zajednici). Isto tako, postavlja se i pitanje razlika koje postoje između radnih organizacija (one ispod 15 i 20 zaposlenih a i onih koje imaju 3.5 i 10 hljada zaposlenih). Dalje, ako se išta misli mijenjati u stavu o demokratskom centralizmu onda to jasnije treba da se kaže, a ako ne neka se kaže da ostaju dosadašnja programska načela i statutarne odredbe u vezi s tim bez promjena. Zatim, da se formulacija o komisijama ne svodi samo na komisije kao stalna tijela, kao trajniji oblik kako u Predlogu zaključaka stoji, nego i kao povremene komisije za kojima se u različitoj aktivnosti osjeća potreba.

342

34

Prema Predlogu zaključaka i Nacrtu teza organizacije SK formirale bi se u samoupravnoj radnoj organizaciji, u mjesnoj zajednici i u Jugoslovenskoj narodnej armiji. Bojim se da će biti formalizma u tome i da će pravo na osnivanje organizacija Saveza komunista imati samoupravna radna organizacija bez obzira kolika je. Sigurno, biće velikih zahtjeva da se ona tu formira, a opštinska organizacija neće imati dovoljno manevarskog prostora, mogućnosti da formira organizaciju SK onakvu kakvu treba i tamo gdje se sa stanovišta zadataka SK, potrebe transformisanja SK u skladu sa cjelokupnim shvatanjima i promjenama u našoj socijalističkoj demokratskoj praksi javi potreba za njom. Zato predlažem da se ovo dopuni i da se dâ mogućnost da opštinska organizacija može formirati jednu organizaciju Saveza komunista za više radnih organizacija istorodnih po svojoj osnovnoj djelatnosti. Mi smo naročito u pripremama opštinske konferencije u Banjoj Luci došli do zaključaka da je od neobične važnosti i koristi za aktivnost Saveza komunista djelovanje poblastima, susreti komunista jedne oblasti radi razmjene mišljenja, iskustava, dubljeg sagledavanja niza pitanja što nije moguće u maloj, zatvorenej osnovnoj organizaciji, u radnoj organizaciji, kao ni zauzimanje stavova i dogovora za akciono jedinstvo komunista u sprovođenju tih zaključaka i zauzetih stavova. Neka savjetovanja po oblastima redovno se završavaju zaključkom da treba formirati jednu osnovna organizaciju za oblast djelovanja da bi se prije svega probile granice radne organizacije u formiranju politike u komuni .To je zahtjev ¡ velikog broja komunista iz radnih organizacija. To se naročito odnosi na

35

djelatnost u oblasti kulture, obrazovanja, komunalnoj djelatnosti, trgovini i ugostiteljstvu. Za gradove kakva je Banja Luka neophodno je, a i moguće, da se taj princip organizovanosti primijeni. Iznijeću samo neke ( podatke. Mi imamo 7 radnih organizacija koje se bave komunalnom djelatnošću. U 4 postoje osnovne organizacije sa 63 člana, samo zato što te četiri radne organizacije imaju po preko desetak komunista. Međutim, jedna organizacija za sve te radne organizacije brojala bi svega 85 komunista. U oblasti obrazovanja u 9 srednjih škola ima oko 250 komunista, u 14 osmogodišnjih na teritoriji grada ima takođe oko 250 komunista. U oblasti kulture samo pozorište ima osnovnu organizaciju sa 23 člana, a ostalih 6 institucija, koje se bave kulturom, imaju takođe 23 člana. Dakle, jedna osnovna organizacija Saveza komunista za svu oblast kulture imala bi oko 40 do 50 komunista, a tu se naročito osjeća velika potreba jedinstvenijeg djelovanja komunista. Njima se samo povremeno pruža prilika za zajedničku razmjenu mišljenja i uticaj na formiranje zajedničkih, jedinstvenih stavova za djelovanje komunista. Tri osnovne organizacije u ugostiteljstvu imaju 90 članova. Osam organizacija u trgovini broji 260 članova i kad bi im se dodalo oko 50 komunista koji rade u industrijskim prodavnicama, bilo bi ih ukupno 300. Za sve ove oblasti od velike je važnosti formiranje zajedničkih, jedinstvenih stavova za djelovanje komunista na nivou komune, pa i šire. Pr

33

S ovih nekoliko primjera pokušao sam obrazložiti predlog da se opštinskoj organizaciji SK omogući da može ovisno od konkretnih uslova formirat jednu osnovnu organizaciju za više samoupravnih radnih organizacija. Prema tome, predlažem da se na kraju člana 3. u glavi II Predloga zaključaka ili kao druga rečenica u tački 4. takođe u glavi II Predloga zaključaka doda formulacija --- jedna rečenica: »Opštinska organizacija Saveza komunista može na istom principu formirati jednu osnovnu organizaciju Saveza komunista (na tom mjestu se kaže na samoupravnom principu), za više po djelatnosti istorodnih radnih organizacija (komunalna djelatnost, trgovina, ugostiteljstvo, obrazovanja, kulture i sl.)« . Mislim da će ovo omogućiti pored vitalnijeg odnosa u formiranju organizacija, u prilagođavanju organizacionih oblika potrebama suštinskog transformisanja Saveza komunista i provjeru odredenih stavova datih u Tezama. Na kraju mislim da bi u narednoj organizovanoj diskusiji o Tezama za reorganizaciju Saveza komunista trebalo maksimalno analizirati i koristiti sva dosadašnja iskustva i ne posmatrati ih odvojeno od Programa Saveza komunista Jugoslavije i zaključaka ( smog kongresa, a posebno sprovođenje mjera privredne i društvene reforme i promjena u našoj demokratskoj praksi. Takođe mislim da bi sve diskusije, sve rasprave trebalo voditi u hodu, ne zapostavljajući nimalo tekuće zadatke koji pred nama stoje. Sead Babović : Diskusija o reorganizaciji Saveza komunista na našoj opštini počela je neposredno poslije Četvrtog plenuma CK SKJ. Ona je u početku bila veoma živa 37

i raznovrsna, pa je u njoj uzelo aktivno učešće kako sve članstvo na opštini, tako isto i veliki broj drugih radnih ljudi i građana koji nisu članovi Saveza komunista. Očekujući najavljene Teze, diskusija o ovim pitanjima je dobijala karakter rasprava o konkretnim organizaciono-tehničkim pitanjima. U ovim početnim raspravama ne samo da je data puna podrška reorganizovanju, nego je ono shvaćeno kao nužnost prilagođavanja rada Saveza komunista novim uslovima djelovanja i aktivnosti. U tom periodu Opštinski komitet je organizovao diskusiju u svim osnovnim organizacijama. Godišnje izborne konferencije, kao i Opštinska konferencija, uglavnom su tretirale pitanja reorganizacije i na tom planu su utvrđivale i naredne zadatke. Taj period bio je popraćen i poduzimanjem nekih konkretnih organizacionih mjera, u prvom redu na okrupnjavanju nekih osnovnih organizacija, Ove promjene u organizacionom postavljanju bile su rezultat dužih diskusija į rasprava u osnovnim organizacijama, a imale su za cilj prilagođavanje rada organizacije novim uslovima djelovanja komunista. Tako smo u tom periodu u Rudniku »Kreka« izvršili pripajanje nekih osnovnih organizacija i sveli ih sa 36 na 22, koliko ih ima i sada, a ukinuti su i pogonski komiteti koji su djelovali dugi niz godina u pogonima Rudnika »Kreke«, Na Rudarskom i Tehnološkom fakultetu imali smo po 6 osnovnih organizacija i fakultetske komitete, a u ovoj godini imamo samo po jednu osnovnu organizaciju i sekretarijate osnovnih organizacija. Tako je i na Višoj pedagoškoj školi. U Industriji mašina i livnici bilo je 6 osnovnih organizacija i preduzetnih komiteta, a sada jedna osnovna organizacija sa sekretarijatom i odjelje38

njima po radnim jedinicama. Slična spajanja su izvršena i kod nekih teritorijalnih organizacija Opštinskog komiteta i njegovih tijela, a zaključeno je da se održavaju savjetovanja komunista i po oblastima i po konkretnim pitanjima - na čemu se već radi. Htio bih da istaknem činjenicu da su prva iskustva, iako se ona temelje na kratkom vremenskom periodu veoma pozitivna, što osjećaju i sami komunisti ovih osnovnih organizacija. U prethodnim diskusijama na fakultetima bilo je otpora stvaranju jedne organizacije i ukidanju komiteta, smatralo se da će komunisti slabije i manje raditi, da će biti problema ako nastavnici i studenti budu zajedno, da je teško komuniste svih godina vezati u jednu organizaciju i drugo. Dužim raspravama i argumentovanim predlozima ovi otpori su prevaziđeni i prilikom izbornih sastanaka, krajem prošle godine, izvršene su ove promjene. Dosadašnja praksa, aktivnost, zauzimanje jedinstvenih stavova, jedinstveno razmatranje problema, zajedničko dogovaranje i rezultati koji su ostvareni govore da smo dobro uradili, a to misle 1 komunisti ovih organizacija. Mnogi ranije neriješeni problemi, nerazumijevanja, neusklađenosti, nejediostvo i ostalo su u dobroj mjeri prevaziđeni. U Industriji mašina i livnici u posljednje dvije godine vrlo često su praktikovani zborovi komunista - kojima su prisustvovali svi komunisti iz preduzeća, a na njima su se pretresala važnija pitanja iz rada i razvoja radne organizacije. Ta praksa je potvrdila mišljenja da bi tamo mogla biti jedna osnovna organizacija i da nije potreban preduzetni komitet, što je i urađeno početkom ove godine. Dosadašnja iskustva ove spojene organizacije govore da će bitl i moguće i da je realno da i u drugim kolektivima 20

priđemo ovakvom organizovanju . Ove osnovne organizacije broje sada oko 200 komunista i u praktično-tehničkom smislu ovaj broj ne predstavlja nikakvu smetnju njihovog sastajanja. Neosporno je da ovako organizovanje komunista traži mnogo bolje i kvalitetnije pripremanje sastanaka od strane sekretarijata organizacije, a i bolji i odgovornijį rad komunista u odjeljenjima. Ovih nekoliko primjera i njihova iskustva pomoći će nam u diskusijama i pripremama za reorganizovanje i drugih organizacija Saveza komunista na opštini. Sada bih htio da kažem nekoliko riječi i o nekim mišljenjima i predlozima o Nacrtu teza i Predlogu zaključaka, do kojih sam došao na osnovu većeg broja obavljenih razgovora sa članovima političkog aktiva i sekretarima osnovnih organizacija. C organizacijama Saveza komunista vladalo je iščekivanje objavljivanja Teza, a bilo je i nervoze naročito zbog toga što je njihovo objavljivanje odlagano nekoliko puta. To je uslovilo da se u posljednje vrijeme malo diskutovalo o suštinskim pitanjima reorganizacije. O Nacrtu teza je bilo organizovanih diskusija, ali više u rukovodstvima osnovnih organizacija nego na sastancima tih organizacija. Poslije objavljivanja Predloga zaključaka, počelo se organizovanije samo o njima diskutovati. Sve te do sada obavljene diskusije mogu se svesti na sljedeća pitanja i probleme: da su Teze pisane dosta visokim stilom, da su nepristupačne i nerazumljive jednom velikom dijelu članstva, da se nedovoljno jasno govori o Savezu komunista i vlasti, posebno kad se radi o osnovnoj organizaciji i organima upravljanja i rukovođenja u radnoj organizaciji. Ističe se nužnost samostalnog djelo-

40

vanja svakog člana Saveza komunista i na svakom mjestu. Tu su i naše slabosti u nedosljednosti : nesprovođenju zaključaka i stavova, a ako ovo želimo otkloniti moći ćemo samo sa mnogo višim idejnim i opšte - obrazovnim nivoom članstva. Međutim, o obrazovanju komunista i njihovoj odgovornosti prema ovom svom osnovnom zadatku ništa se ne govori. Ima mišljenja da su Teze nedovoljno realne, da ne sagledavaju stvarno stanje i probleme u osnovnim organizacijama. Postavlja se pitanje zašto se u Tezama govori o političkoj snazi, a ne političkoj partiji. Ima mišljenja da su nedovoljno iskristalisani elementi selekcije i zahtjeva da se Savez komunista administrativno očisti od svih elemenata koji nisu za njega, odnosno da se pojasne kriteriji za prijem. Ima mišljenja da su nedovoljna i nejasno razrađena pitanja Saveza komunista i kadrovske politike ne samo u Savezu komunista nego uopšte. Posebno se ističe da je malo i nedovoljno jasno razrađen odnos Saveza komunista prema omladini i niz drugih pitanja. Predlozi za organizovanje komunista, kako je to u Zaključcima formulisano, uglavnom se prihvataju iako i o tom ima različitih mišljenja i predloga. Smatra se da je pitanje odgovornosti, zbog svoga značaja, moralo dobiti posebno mjesto, da treba omogućiti odgovornost komunista i poduzimanje disciplinskih mjera prema njima ne samo u matičnoj radnoj organizaciji nego i u mjesnoj, da bi trebalo jedinstveno utvrditi koja se statutarna prava mogu prenijeti na ogranke, da treba više pojasniti pitanje organizovanja komunista u velikim radnim organizacijama, naročito u onima koje se protežu na više opština i republika. Isto se traži i za mjesne organizacije (koje bi u nekim sredinama brojale po nekoliko hiljada ko-

41

munista), a posebno bi trebalo šire razjasniti prava i zadatke konferencije tih organizacija. Postoje mišljenja da će se u tako velikim organizacijama razvoduiti pitanje odgovornosti, jedinstva i uticaja Saveza komunista, kao i to da postoji mogućnost da se ostane na istom ako se ogranci pretvore u osnovne organizacije. O svim tim i drugim pitanjima vode se diskusije medu članstvom i pojedina pitanja se razjašnjavaju u toku tih diskusija. Kako su Zaključci dokumenat, koji, kada bude usvojen, predstavlja odluku na 09novu koje ćemo se dolje u opštini i osnovnoj organizaciji organizovati, htio bih nešto više o njemu da kažem i da dam neke predloge. Takode i Teze predstavljaju dokumenat trajnog karaktera, koji će biti na diskusiji sve do IX kongresa, a kako pokreće niz veoma značajnih pitanja našeg daljeg društvenog razvitka, a ne samo Saveza komunista i s obzirom na njegovu usku povezanost sa Programom SKJ, to će biti nužno u narednom periodu razraditi programe po kojima bi se vodile rasprave u osnovnim organizacijama, na aktivima i drugim raznim skupovima komunista i građana. U tom cilju će biti nužna veća pomoć Centralnog komiteta svim opštinskim komitetima, a posebno Fakulteta političkih nauka koji bi trebalo da pokreće diskusije o nizu aktuelnih pitanja, ali ne samo u Sarajevu, nego i u razvijenim opštinskim centrima. U prethodnim diskusijama o organizacionom postavljanju osnovnih organizacija koje su vođene ne samo u opštinama, nego i od strane većeg broja dru gova koji su pisali ili nastupali na televiziji, zagovarano je formiranje osnovnih organizacija i po granama djelatnosti u okviru opštinske organizacije.

42

Tu mogućnost sada Zaključci ne daju, osim formi aktiva i savjetovanja. Založio bih se za izmjenu tog predloga iz više razloga. Mi smo u Tuzli, kroz ranije diskusije, predlagali formiranje organizacija Saveza komunista po vrstama djelatnosti i to bi, prema našim predlozima, izgledalo ovako: bila bi jedna organizacija Saveza komunista za sve komuniste srednjih škola (brojala bi oko 130 članova), jedna organizacija Saveza komunista osnovnih škola (sa oko 300 komunista), jedna organizacija komunalnih preduzeća koja su u neposrednoj vezi sa građanima, odnosno za čiji rad su građani neposredno zainteresovani (brojala bi oko 159 komunista), jedna organizacija Saveza komunista u trgovini (brojala bi oko 210 članova Saveza komunista), jedna u oblasti kulture (sa oko 70 komunista), jedna organizacija za oblast zdravstva (brojala bi oko 300 komunista) itd. Kada se o ovome diskutovalo bilo je predloga i mišljenja da se iz sv0• jih matičnih, a posebno mjesnih organizacija, mogu i treba da opredijele pojedini članovi Saveza komunista za rad u ovim organizacijama, a prema svojim sklonostima. U takvim organizacijama Saveza komunista pretresala bi se opšta, zajednička pitanja i problematika i zauzimali zajedničkj stavovi samo o suštinskim i zajedničkim pitanjima, a sve ostale ba• veze komunisti bi izvršavali u ograncima koji bi í dalje ostali po radnim organizacijama. Na ovaj način bi mogli veoma uspješno razrješavati niz zajedničkih pitanja i obezbijediti punu aktivnost velikog broja članova Saveza komunista iz mjesnih organizacija. U diskusijama o budućem radu mjesnih organizacija Saveza komunista već se insistira na tome da će se morati tražiti i dati veća prava - posebno materijalnog karaktera, mjesnim zajednicama, da će tre-

43

ststirati na davanju većih prava kućnim savbati jetima itd. Ovi, kao i drugi primjeri, govore da se komunisti u teritorijalnim organizacijama Saveza komunista pripremaju za reorganizovanje ne samo ་ formi, već i u suštini, u sadržaju rada, kao i to da nove predloge organizovanja komunista prihvataju. Shvata se da sama forma neće izmijeniti ništa, kao i to da stare forme i nov sadržaj ne idu zajedno. U Zaključcima bi trebalo preciznije nešto reći o načinu povezivanja komunista iz JNA sa mjesnim organizacijama Saveza komunista, o njihovoj aktivnosti, obavezama i drugo, kao i o drugim komunistima iz radnih organizacija. Predlažem da naš Centralni komitet što prije, odmah poslije usvajanja Zaključaka, donese svoje odluke i utvrdi rok za reorganizovanje. Ovo, po mom mišljenju, ne bi trebalo dužiti nego bi trebalo odmah prići konkretizaciji zaključaka, kako bismo de sljedećih izbornih konferencija imali neka iskustva da bismo na njima mogli vršiti i odgovarajuće izmjene. Mislim da je dobro što Zaključci ostavljaju mogućnost da organizacije Saveza komunista prenose neka statutarna prava na ogranke, jer sigurno uslovi rada i djelovanja komunista nisu isti u svim sredinama, pa i ta prava treba da budu različita. Možda bi trebalo u Zaključcima predvidjeti formiranje ogranaka po radnim jedinicama u organizacijama privrede, bez obzira na broj komunista u njima, jer bi time mnogo više uticali na dalji razvoj neposrednog upravljanja i odlučivanja u radnim jedinicama. Isto tako trebalo bi pojasniti samoupravnu radnu organizaciju (jesu li to škole, fakulteti, ustanove i drugo) i da li iu njima zadržati organizacije Saveza komunista jer je u Zaključcima izričito rečeno samo 44

za državnu upravu da nema svoje organizacije Saveza komunista. Grupu članova Centralnog komiteta, koju predlaže naša Komisija za reorganizaciju, treba zadužiti da se bavi samo ovim pitanjima, da prati sve diskusije i predloge u opštinama, da priprema predloge, mišljenja i sugestije i da obezbijedi što je moguće veću razınjenu iskustava između pojedinih opštinskih organizacija, ne radi toga da bi se kopirali nego da bi iznalazili što bolja rješenja.

Grujo Novaković : Želio bih da iznesem svoje mišljenje o nekim pitanjima koja se tretiraju u ovom materijalu povodom diskusije o Tezama. Prije svega mislim da Teze odražavaju jedan kvalitetan napor da se pođe dalje u siodređivanju produbljenijem stematskijem i idejno mjesta i uloge Saveza komunista u veoma složenim uslovima našeg društvenog razvitka i u daljoj izgradnji metoda rada i adekvatnog organizovanja u uslovima razvitka neposredne demokratije i samouprave. Društveni, politički i privredni uslovi našeg razvitka u kojima se odvija reorganizacija Saveza komunista veoma su složeni. Po mom mišljenju, djeluju, ne samo protivrječnosti i suprotnosti kao zakonite pojave, da tako kažem, klasičnog karaktera koje su razrađene u marksističkoj teoriji u prelaznom periodu izgradnje socijalizma, nego isto tako složenost puta izgradnje neposredne demokratije u veoma različitim konkretnim uslovima, nosi sobom i nove naše dileme i posebne karakteristike. Tu u svakom slučaju dolaze i posebnosti Republike i pojedinih područja unutar naše Republike. Poznate su već, i ovaj forum je više puta tretirao ta

45

pitanja, ekonomske složenosti i problematika naročito u sprovođenju privredne i društvene reforme, ozbiljni politički problemi koji se javljaju u složenim uslovima, kao i idejne i razne druge slabosti. U tim uslovima nije lako kreirati politiku. To je jedan složen put i metod gdje uloga šireg članstva mora potpunije da dođe do izražaja, kako se postavlja u Tezama i kakav je čitav kurs našeg daljeg razvijanja i idejnog osvjetljavanja osnovnih problema, da u odnosu na stanje u vezi na idejni nivo i značaj svjesnog faktora u organizaciji SK. Treba da pomognemo koliko je moguće da i oni pođu jedan korak naprijed, ne samo da gledaju praktički probleme nego da ih više Mislim da postoji jedan dosta širok prostor između naših političkih foruma kad donose zaključke, kad određuju stavove, kad utvrđuju smjernice daljeg razvitka, kad kreiraju politiku i baze koja se, s jedne strane, bori da izađe iz prakticizma, ali i da vrlo kreativno sve te naše odluke primijeni. Mislim da u tom prostoru moramo nastojati obostrano da pođemo nešto dalje od teoretskog razradivanja, političkog uopštavanja i idejnog osvjetljavanja osnovnih problema, usmjeravamo naše stavove da budu bliži akciji koliko je to moguće, boreći se da ne upadnemo u prakticizam. Isto tako mislim da nas očekuju veoma veliki napori u odnosu na stanje u vezi na idejni nivo i značaj svjesnog faktora น organizaciji Saveza komunista. Treba da pomognemo koliko je moguće da i oni роди jedan korak naprijed, ne samo da gledaju prakticistički probleme nego da ih više osvjetljavaju i idejno produbljuju, tražeći uzroke i korijene nekih pojava. Faktor svijesti, kako je drug Tito više puta rekao, postaje jedno od centralnih pitanja daljem razvitku i ostvarenju idejno-političke uloge Saveza komunista. Na taj način će komunisti kreativnije

46

prihvatiti odluke koje donose razni naši rukovodeći organi i organizovanije, dosljednije i upornije sprovoditi u praksi. Htio bih da kažem nekoliko riječi i o osnovnom pravcu organizacionog usmjeravanja, uspostavljanja organizacionog mehanizma i opšteg značaja formi i oblika djelovanja . Ima dosta različitih mišljenja i dilema u diskusiji oko Teza - gdje je najvažnije područje akcije Saveza komunista? Jedna nalaze u radnim organizacijama i kolektivima glavni pravac i organizovanja i akcija Saveza komunista, polazeći od osnovnih pitanja da se tu razvija samouprava u svojoj bazi, da se tu većim dijelom vodi bitka za oslobođenje rada, nagrađivanje prema radu, za stvaranje novih vrijednosti i za podjelu dohotka. Sve su to ključna pitanja čitavog soci→ jalističkog razvitka. U tom samoupravnom mehanizmu mora naći osnovni pravae djelovanja Savez komunista, mora se adekvatno organizaciono usmjeravati da odgovori svojim daljim zadacima. S druge strane, postoje prigovori takvoj jednostranoj orijentaciji, pa se kaže da ne možemo zatvarati organizacije u uže okvire, da ne možemo organizacije, kao dio avangarde i radničke klase, zatvarati da ne rješavaju ona druga isto tako važna društvena, privredna i politička pitanja na višem nivou od privredne organizacije, a u prvom redu na nivou komune, kao osnovne ćelije našeg šireg društvenog mehanizma. Na tom nivou se objedinjavaju širi interesi područja komune i kolektiva i rješavaju razna druga pitanja od interesa za život čitavog područja, kako u oblasti društvenih

47

službi, tako i u rješavanju komunalnih i drugih pitanja. Čini mi se da jednostrano naglašavanje samo jednog sklopa problema, suviše potenciranje i zaokruživanje samo u tom vidu organizacionog ustrojstva, ne ni bilo dobro ni pravilno, kao ni isključivo gledanje samo problema komune, ne videći probleme razvitka samouprave i značaj drugih pitanja koja se rješavaju u kolektivima. Nužno je naći jedan skladan pravac organizacionog smjeravanja, imajući u vidu i jedan i drugi problem. Ne može se suviše apostrofiratj jedno, a suviše zanemarivati drugo pitanje i ići u krajnost. U jednoj homogenoj cjelini, koliko je to moguće postići, potrebno je voditi računa da nađemo takve organiza- : cione forme da rješavamo i jedno i drugo pitanje. Želio bih još nešto da kažem o pitanjima unutarnjeg života i razvitka odnosa u Savezu komunista. Ta pitanja su istaknuta i u Tezama ali nisu, čini mi se, neki važni momenti pobliže razrađeni, Savez komunista u čitavom svom razvitku ne odnosi se samo prema problemima i pojavama koje se dešavaju izvan njega u društvu kao takvom - prema samoupravi, prema problemima vlasti, prema problemima političkih organizacija, nego ima vrlo važan zadatak i prema samom sebi, prema izgradnji organizacija Saveza komunista i razvitku unutarnjih ljudskih i demokratskih odnosa. Čitav taj složeni mehanizam unutarnjega života je, po mom mišljenju, u izvjesnom smislu zapostavljen i sveden na sporedniji značaj, a prema Tezama i opštem kursu razvitka SK dobiva sve veću važnost. Ja to govorim zato što često u našim informacijama susrećemo konstatacije da organizacije ne treba da se bave spo. rednim pitanjima kao što je prijem u Savez komunista, kao što je isklju.čivanje iz Saveza komunista i primje na disciplinskih mjera, kao i rješavanje unutarnjih

43

pitanja i međusobnih odnosa. Ja mislim da je to uopšte pogrešan pristup i pogrešno tretiranje tih pitanja. Kako može prijem u Savez komunista da bude sporedan zadatak ? Kako mogu ljudski odnosi da budu sporedan vid aktivnosti i djelatnosti Saveza komunista? Imamo toliko ljudi, pa i sami smo odrasli u takvim situacijama kad nam je osnovni životni ideal bio da uđemo u Savez komunista, da postanemo članovi i borci te organizacije. Takva pitanja i te probleme ne možemo svesti na sporedni kolosjek, degradirati ih i dati im drugorazredni značaj. Problem međuljudskih odnosa je veoma značajan. Imamo niz pojava gdje nam drugovi govore, naročite stariji članovi i borci iz NOR- a, da se gubi atmo- : sfera kakva je bila u partijskim organizacijama u toku rata i neposredno iza rata kad se sa znatno više pažnje prilazilo ljudima, kad im se pomagalo u borbi za otklanjanje subjektivnijih slabosti, kao i u rješavanju nekih njihovih ljudskih problema, kad je čovjek osjetio bliskost komuniste kao veliku snagu i svoju i imao povjerenja da mu iznese probleme koji ga muče. Imali smo jednu ljudsku solidarnost razvijenu do najvišega nivoa, a poslije toga zavladao je jedan dosta hladan odnos, jedan pomalo zvaničan i krut stav. Imamo pojava i degradiranja ljudske ličnosti, nipodaštavanja izvjesnih vrijednosti i nerazumijevanja za Jjude i i njihove probleme, zbog čega mislim da ta pitanja zaslužuju veoma ozbiljnu pažnju. Izricanje administrativno-disciplinskih mjera na liniji jačanja odgovornosti se sprovodi često puta opravdano i pravilno, jer je situacija u Savezu komunista takva da imamo niz ozbiljnijih slabosti koje ne preovladavamo pored svih političkih napora da konfrontiramo činjenice, da se izborimo za jasnost stavova, da se ubijedimo. Neki 49

ljudi ostaju tvrdokorni, uporni, skreću sa linije. Pošto smo Savez komunista, savez idejnih jednomšij.nika mi moramo obezbijediti normalno čišćenje i pročišćavanje organizacija od tih ljudi koji danas nisu u stanju da slijede ovaj naš kurs i da se adekvatno založe za njega. To je jedno pitanje. Ali, imamo i drugo pitanje vezano s tim da se često puta kaznama i disciplinskim mjerama administrativno rješava, da se često puta njima maše kao Damoklovim mačem iznad glave čovjeka koji vrijedno radi pa ponekad i napravi nekakvu grešku, a mi odmah izričemo te kaznene mjere. Dakle, i ova druga strana je vrlo prisutna u našim organizacijama. Ja ne mogu ovdje da plediram da se ne donose te mjere kad su one nužne, kad su politički i idejno pravilno osvijetljene, kad znače jedan pozitivan kurs i kad imaju vaspitni značaj za Savez komunista, Često koristimo taj instrumenat mnogo, a ne posvećujemo dovoljno pažnje onim drugim načinima kritike, upozoravanja, razgovaranja, konftrontiranja činjenica, dužih napora i upornijih aktivnosti da pomognemo čovjeku, što je mnogo konstruktivnije i ima znatno veći vaspitni efekat.

Osman Karabegović: Mislim da se problemi koji su pred nama * koji se tretiraju u Tezama ne svode samo na organizacione probleme u Savezu komunista. Doduše to je već rečeno, pa ja ništa novo ne kažem, ali bih htio da podvučem da su Teze u stvari jedna idejno -politička platforma, kako je malo prije i drug koji je dao uvođnu riječ naglasio, idejao -politička platforma vrlo dobro napravljena, stavovi u tim Tezama zasnovani su, po mom misljenju, na našem daljem društvenom razvit50

ku i izgradnji socijalizma na demokratskim i samoupravnim osnovama, a da, samo kao konsekvenca iz toga i svih tih procesa koji se razvijaju u našem đruštvu i stadija do kojeg je ono došlo, proizlaze i novi organizacioni oblici Ja mislim da je ova koncepcija već vrlo dugo sazrijevala u našim redovima i sve ove postavke koje su izložene u Tezama, ova realistička ocjena procesa koji su se otvorili u našem društvu, revolucionarnog kretanja u društvenoj bazi, a onda prema tome i sagledavanje djejstva Saveza komunista u tim novim uslovima, sagledavanje njegovog mjesta, njegove nove uloge itd. Zato kažem da se ne radi samo o organizacionin problemima, već i o svim krupnim problemima našeg društva u cjelini. Ja potpuno podržavam stavove u Tezama i mislim da će one postati jedan vrlo značajan dokument u našem daljem demokratskom razvoju, u borbi za demokratski razvitak i izgradnju socijalizma na demokratskim osnovama, razumije se ukoliko budemo dosljedno i energično sve to sproveli u praksi. Ako se tako i organizujemo, onda će Teze značiti jedan prelom u životu Saveza komunista i uopšte u našem daljem idejno -političkom radu. Zato podvlačim da u toj ocjeni ima naučne osnove, jer je realistički ocijenjeno stanje. Nisu preuveličani naši uspjesi nego je ukazano kako je trnovit naš put, da se tako izrazim, i kako će na tom putu izgradnje novih društvenih odnosa biti i otpora od strane etatističkih elemenata, biće i birokratskih otpora. Zatim tu su prisutni i elementi zaostale svijesti, da ne govorim o drugim faktorima. Meni se čini da je to baš ono što daje tim Tezama vrlo ozbiljan karakter i čini ih našim značajnim dokumentom. Zato smatram da mi ovdje, diskutujući o Tezama diskutujemo u stvari o tom kako na nov način da radimo,

51

kako da se oslobodilo starih metoda, starih prilaza, starih gledanja i kako da u taj čitav proces, koji se otvorio reformom, kada smo otvorili revolucionarni proces u bazi i gdje smo kroz sve te zakonske i druge mjere utvrdili i ojačali ulogu onog činioca u našem društvu koji stvara nove vrijednosti - neposrednog proizvođača, kako sada tog idejnog predvodnika, kako taj faktor socijalističke svijesti, kako taj integracioni faktor da djeluje, tj. kakvo je mjesto SK u tom cijelom društvenom procesu. Ja mislim da je u Tezama izvučen jedan sasvim pravilan zaključak, naime, da je osnovno pitanje u tome kakvo je i koje je mjesto Saveza komunista u našem društvu, njegov način prilaza stvarima itd. Ona misao u Tezama o tome da se Savez komunista svojim metodom, svojim radom treba da integrira u cijelo naše društvo, da živi i djeluje u svim ćelijama toga društva, to je po mom mišljenju ono novo što mi tek sada počinjemo da ostvarujemo. Ako bi Savez komunista ostao na starim pozicijama, sa starim prilazima, razumije se da on ne bi mogao odigrati revolucionarnu ulogu. Nije svugdje u Tezama dovoljno jasno izneseno što je stvarnost a što je perspektiva odnosno što tek treba da ostvarimo. Ja mislim da smo mi učinili velike i krupne korake u tom pravcu, u pravcu iznalaženja novih metoda u radu Saveza komunista i ne bi smjeli to potcjenjivati. Ali bez obzira na to, pred nama je, po mom uvjerenju, borba za njegovo pravo mjesto u našem društvu, za ostvarenje njegove istinske uloge idejnog i političkog predvodnika. Ja mislim da se u suštini sve svodi na dalji razvitak demokratskih odnosa u našem društvu, na afirmaciju prava onih koji su osnova našeg društva, koji su najesencijalniji dio našeg društva, a to su neposredni proizvođači. Na tom planu smo dosta postigli, ali ne 52

možemo kazati da smo sve to i ostvarili, nego da smo otvorili taj proces. Ali i danas se postavlja pitanje koliko radnika ima u rukovodstvima Saveza komunista. Mi takođe treba da vidimo i ocijenimo koliko radnička klasa, koliko taj najprogresivniji dio našeg društva, koliko on ima uticaja na našu cjelokupnu politiku , posebno na politiku SK, koliko smo institucionalno u našem društvu obezbijedili da radnička klasa ima takvo djejstvo, koje je neophodno s obzirom na njeno mjesto, na njenu ulogu, na njenu funkciju u tom društvu. Na tom putu ćemo imati još mnogo posla da obavimo. Nama je važno da vidimo glavni smjer, glavnu tendenciju razvoja, da utvrdimo pravac, da smo svjesni da je taj proces otvoren, a ne da statički na njega gledamo. To je dijalektički način mišljenja, što se podvlači u Tezama, da su ti procesi otvoreni, da se vidi njihov pravac, da oni nisu završeni, da su negdje intenzivniji, negdje manje intenzivni (na primjer u privredi su intenzivniji, u neprivrednim djelatnostima su manje intenzivni), što je na kraju, logično. Htio sam još prije da kažem da je jako važan onaj dio u Tezama koji govori koliko je još našem društvu potrebno djelovanje Saveza komunista. Vi znate da su se u raznim društvenim sredinama javljale ideje o tome da je usljed određenih povremenih kriza u Savezu komunista, sljed njegove iskopčanosti ponegdje iz glavnih društvenih procesa bilo teorija kako nam nije ni potreban Savez komunista. A ja mislim da je osnova tim i takvim shvatanjima bila i u tome da Savez komunista svugdje nije našao svoje mjesto, da se svugdje nije uspješno uključio u društvene procese koji su išli brže, da se svugdje nije

našao u čvornim mjestima gdje se bije 53

bitka za te nove odnose itd. Ja mislim da ovako nosta vijen Savez komunista, tj. da komunisti delajo a svim ćelijama društva najbolji je odgovor na ove anar ho-liberalističke ili građanske ili ne znam kako bih nazvao teorije da nam je nepotrebna takva organizacija. Ona bi vjerovatno postala nepotrebna, ona bi vjerovatno preživljavala unutrašnje teške krize, ako mi ne bismo uočili da je potrebno da se ona drukčije postavi, da se komunisti nađu u središtu borbe za nove društvene odnose, za afirmaciju prava neposrednih proizvođača, za nagrađivanje prema radu itd. Napominjem da Savez komunista treba da se izbori za to svoje novo mjesto, da postane zaista onaj najznačajniji fakter integrisanja u našem društvu. To je uslov da on bude i revolucionarna organizacija, to je i preduslov da on od sebe odstrani etatističke elemente, da se idejno razgraniči sa raznim karijerističkim, šovinističkim i birokratskim elementima. To će mijenjati ajegovo unutarnje biće. To se tiče nas svih, članova CK, opštinskih komiteta, jednom riječju rukovodećeg kadra komunista, da se u praksi tih tijela i u cijelom metodu moraju izvršiti vrlo jake i temeljite promjene. Od mjesta i uloge Saveza komunista zavisiće i otvaranje procesa u samom Savezu. Da bi bio sposoban da nosi te demokratske procese, da bi bio sposoban da usmjerava izgradnju našeg demokratskog socijalističkog društva, on se neminovno mora unutar sebe demokratizirati, on mora kroz novi metod rada da obezbijedi uticaj članstva na formiranje politike Saveza komunista, da iznade takve stvaralačke organizacione oblike koji će omogućiti članstvu da govori u Savezu komunista, da afirmiše unutar sebe iste one principe za koje se bori u cijelom našem društvu demokratske rasprave, sučeljavanje mišljenja, izgra-

54

đivanje na jedan demokratski način stavova, na demokratski način prevazilaženje protivrječnosti u raznim oblastima života, u raznim institucijama itd. Mora, znači, da se usvoji jedan potpuno demokratski metoď života i rada naše organizacije. To od nje traži današnja stvarnost, to od nje traži njen istorijski zadatak. Sigurno je da ćemo to mi postići. Mislim da su veoma dobro, i na marksistički način objašnjena cna pitanja koja se tiču odnosa Saveza komunista prema vlasti. Nas su malograđanski elementi tjerali na to da zauzimamo neutralne stavove prema vlasti. Mi moramo imati u vidu da je ta vlast nikla iz revolucije, da ta vlast ima revolucionarni karakter, da je njena suština diktatura proletarijata i da iz svih tih razloga komunisti ne mogu biti neutralni, ne vodeći o tome računa kakva će ta vlast biti i kako će ona raditi. Ali u isto vrijeme se u Tezama ukazuje na veliki preobražaj ove vlasti, na to da ona nije više samo izvršna vlast, da su to predstavnička tijela, velike demokratske samoupravne institucije u kojima se isto tako razvija vrlo intenzivan demokratski život i praksa. Ovo pitanje razdvajanja rukovodnih organa Saveza komunista od izvršnih organa vlasti i onemogućavanje srastanja ovih tijela je isto tako dobro razrađeno u Tezama. Ukazano je da je težište rada Saveza komunista na idejno-političkoj ulozi, a manje kao činioca vlasti, s čim mislim da se svi slažemo. Može biti da nemam pravo, ali imam utisak, da u vezi sa pitanjem rada drugih društveno-političkih organizacija, nije se ništa novo reklo, a mi znamo da je naš život u neku ruku preorganiziran. Čuje se to mišljenje, a i ja isto imam takav utisak. Uzmimo na primjer u preduzeću gdje postoje organizacija Saveza komunista, Saveza sindakata, omladine, samoupravna tijela itd. Da li neku pouka treba 55

Izvući iz toga svega? Ima primjedaba od odredenih kadrova da smo previše organizacija stvorili, naročito u preduzećima, zato bih volio da čujem i druga mišljenja o tom pitanju. Mislim da je insistiranje u Tezama da na naučnim osnovama Savez komunista sagleda procese u našem društvu, i da kao idejno- politička snaga svoje stavove što više bazira na naučnim ocjenama opravdano, i da će se samo na taj način moći da pravilno postavlja prema određenim pojavama i problemima u našem društvu. Važno je ukazati da mi nismo dovoljno na naučnim saznanjima izgrađivali politiku Saveza komünista. Ja mislim da će se u budućem radu i rukovodstva i organizacije više oslanjati na naučnu analizu problema, situacija u raznim oblastima itd. jer bilo je kod nas mnogo improviziranosti u stavovima. a često smo zauzimali stavove i u nedostatku važnih činjenica. Sve složeniji društveni i ekonomsko-politički život neće nam to više dozvoljavati. Ako ostanemo prakticisti, ako budemo opterećeni rutinerstvom, ako se stvarno naša gledišta ne zasnivaju na naučnim saznanjima i ne sagledavamo sve te komplikovane procese jednim naučnim metodom, moraćemo povući ozbiljne konsekvencije. Ja ne kažem da je Savez komunista naučna institucija. On je u prvom redu organizovana politička snaga našeg društva, ali on se mora služiti radom raznih naučnih institucija, on mora u svom prilazu što više da primjenjuje naučno sagledavanje stvari. Iz svih tih razloga meni smeta da ovo nije diskusija o ovim problemima našega društva u cjelini, naše borbe za demokratske odnose, borbe za dalje razvijanje naše socijalističke demokratije i njenog organa i da se to svodi na nekoliko predPoznati su loga za nekoliko organizacionih oblika.

56

predlozi koji su u organizacionom smislu dati u Tezama. Ova značajna debata, ovi veliki problemi našeg društva koji su kroz Teze dodirnuti svode se na nekoliko organizacionih zaključaka. Ja Teze tako ne bih shvatio, ja ne bih tako ni vodio diskusiju u širem krugu komunista o njima, ja bih je vodio, ako sam uspio u ovom kratkom izlaganju da te probleme koje Teze tretiraju dodirnem , ja bih tu diskusiju vodio o tim pitanjima, odnosno o svim krupnim pitanjima našeg društva, pa prema tome i o ulozi i metodu i mjestu Saveza komunista. Prema tome, ja bih bio za to da ovu idejno -političku platformu, koju predstavljaju Teze, ovaj dragocjen dokument iskoristimo za raspravljanje o svim problemima našeg društva i Saveza komunista, njegovog metoda, a ne bih sve to sveo na organizacione probleme.

Hajrudin Dulbić : Ako danas ocjenjujemo šta smo uradili na reorganizaciji Saveza komunista, naročito od IV plenuma, mislim da ne bismo mogli kazati da se Centralni komitet i organizacije Saveza komunista nisu bavile nizom veoma aktuelnih pitanja iz rada Saveza komunista. To , pored ostalog, potvrđuje i naša sjednica i veoma široka diskusija o metodu rada Centralnog komiteta u novim uslovima, zatim naše rasprave koje smo imali na nivou Centralnog komiteta o razvoju Saveza komunista i tendencijama u kretanjima u Savezu komunista poslije Osmog kongresa, sa akcentom na to koliko nam radnička klasa i stvaraoci iz drugih oblasti učestvuju u formiranju i sprovođenju politike. U vezi s tim je i činjenica da smo i u praksi imali dosta široku aktivnost. No, čini mi se da pojedinačno, 57

kao članovi Centralnog komiteta, zavisno od mogućnosti u organizacijama gdje se nalazimo i u rukovodstvima u kojima djelujemo, nismo dovoljno uradili na dosljednijem sprovođenju svega onoga što smo se ovdje dogovorili. Mislim da to, pored ostalog, ilustruju i rezultati i izvjesni problemi koje smo imali u našoj praksi kad smo morali, kako znamo, i od strane i po stavovima Izvršnog komiteta intervenisati u vezi s izborima, mada smo to mogli na terenu i prije te intervencije svojim djelovanjem da uradimo. Dalje, koliko smo se reorganizovali pokazuju unekoliko i naše sjednice, pojedine akcije i naša nedovoljna istupanja u osnovnim organizacijama ili, pak, ukoliko istupamo, koliko smo se svi na svim mjestima za to i pripremili. Kad govorim o našoj nejednakoj aktivnosti mislim na primjedbe i iz osnovnih organizacija da ima jedan broj drugova koji su aktivniji u osnovnim organizacijama, ali i onih koji su tome malo pažnje posvećivali. Ja sam rekao da bi dobro bilo da o ovim pitanjima malo prodiskutujemo, da vidimo koliko smo svi prema svojim mogućnostima na tome radili. No, kad je govor ♦ našoj aktivnosti na pitanju reorganizacije, isto tako mislim da, pored toga što imamo dosta rezultata u našoj praksi, naročito u pojedinim oblastima, pojedinim organizacijama, nismo dovoljno organizovano radili na sprovođenju dogovorenih stavova sa naših sjednica koja se tiču i ovog pitanja. Mislim da smo i kao Centralni komitet mogli mnogo više postići i da smo u tome u zaostatku, jer nemamo danas ocijenjenih i izanaliziranih niz pojava, niz problema koji se pojavljuju u organizaciji Saveza komunista i koje otkrijemo tek onda kada organizujemo neke akcije kao što su bile ove posljednje. U vezi s dosadašnjom aktivnosti na reorganizaciji htio bih da naglasim da bi bilo dobro da 339

58

u našim diskusijima i u našim daljim aktivnostima istaknemo i pozitivne rezultate do kojih smo došli u toj aktivnosti. O tome bi, pored ostalog, trebalo više govoriti i zbog toga što će biti od značaja da u aktiv. nosti povodom Teza nastavimo i dalje produbimo onu pozitivnu praksu koju smo razvijali poslije pisma Izvršnog komiteta, poslije Osmog i Četvrtog kongresa, a naročito poslije IV sjednice Centralnog komiteta. Činjenica je, kad ocjenjujemo cjelokupnu aktivnost u proteklom periodu, da smo imali veoma intenzivan privredni i politički život, da su pokrenuta i mnogobrojna pitanja razvoja društva, posebno razvitka društvenih odnosa, pa i Saveza komunista. Čini mi se da nikada nismo imali tako puno pokrenutih problema i živ lju aktivnost na njihovom rješavanju, kao i masovnije učešće i veći interes svih radnih ljudi. Ovaj period bio je pogodna prilika u kojoj su se brže otkrivale mogućnosti i putevi reorganizacije Saveza komunista, pri čemu ne možemo kazati da nije bilo i rezultata, naročito u jednom broju osnovnih organizacija u preduzećima, Kad posmatramo njihovu aktivnost mislim da možemo kazati da sve više preovladava nova praksa, odnosno praksa u kojoj se utvrđuje nov odnos Saveza komunista prema samoupravljanju. Sprovođenje odluka IV plenuma doprinijelo je da brže pobjeđuje saznanje o potrebi radikalnijih promjena u pozicijama Saveza komunista i u stvaranju usiova za punije izražavanje samoupravne pozicije radnih ljudi, kao i slobodnijeg i samostalnijeg djelovanja samoupravnih i društvenih organizacija u kojima se Savez komunista manje javlja kao faktor vlasti, a više kao unutrašnja politička snaga. Mislim da smo svjedoci da se u nizu osnovnih organizacija, ponajviše u radnim kolektivima, osjeća dosta novog u njihovoj praksi, kako

59

u sadržini rada, tako i u načinu djelovanja. Takođe mislim da možemo konstatovati da je u radničkim centrima proces reformisanja i demokratizacije Saveza komunista uveliko otpočeo, naročito poslije IV plenuma. Ima puno pokazatelja koji govore da su organizacije i opštinski komiteti mnogo više prisutni tamo gdje se rješavaju životna pitanja i da se mnogo razlikuje način njihovog tretiranja. To ilustruju pitanja kojima se bave organizacije Saveza komunista, na primjer, na željeznici, u rudnicima, te u nizu drugih kolektiva. Kad govorimo o ovoj orijentaciji evo šta pokazuju neka sociološka istraživanja u Sarajevu i nekim drugim mjestima: Osnovne organizacije se u posljednju godinu dana uglavnom bave pitanjima proizvodnje i razvoja samoupravljanja. Od ukupnog broja sastanaka u osnovnim organizacijama koje su analizirane, 38 % posvećeno je pitanjima proizvodnje, 24 % društveno-političkoj aktivnosti, a 11 % idejnoj izgradnji Saveza komunista. Život, znači, nameće osnovnim organizacijama čime će se baviti i samo je pitanje iznalaženja načina na koji će se ta pitanja rješavati. Ili, dalje, istraživanja su pokazala da sastanci organizacija po svojoj osnovnoj usmjerenosti imaju kritički cilj. Najveći broj osnovnih organizacija organizovao je sastanke o zbivanjima i to u proizvodnji i privređivanju. To pokazuje kuda i kako je usmjerena politička participacija članova Saveza komunista. Na 63 % sastanaka komunisti su se kritički odnosili prema društvenim problemima, na 16 % firmativno, a na 21 % imperativno. Uglavnom, razmatranja problema proizvodnje bila su više s određenim zahtjevima kako bi trebalo da ih određeni organi rješavaju. U analizi kvaliteta participacije primjećuje se proces stalnog podizanja kvaliteta učešća komunista. 60

Prema tim najuspješnijim oblicima učešća, ističu se: samostalnija procjena situacije, samostalno iznošenje problema i dosta samostalno donošenje zaključaka. Ispitivanja su pokazala na još neke pozitivne procese. Sve je manje komunista koji žele da raspravljaju o svim pitanjima. Svega 11,2 % od ispitanih je raspravljala o dva i više problema, a ostali o jednom konkretnom pitanju. Zapažena je i veća aktivnost učesnika u iznošenju problema i pojava u čemu preovlađuju svakodnevni sitni problemi radnih organizacija i opština. Mislim da su ovi podaci značajni sa stanovišta reorganizacije Saveza komunista kad se tiče orijentacije na životna pitanja. Činjenica je da borba za dohodak sve više ulazi u radne organizacije i čini ih odgovornim i za dohodak i za perspektivu, što nameće određenu orijentaciju i komunistima u njihovom radu. Iz ovog primjera i niza drugih može se izvući zaključak da članstvo Saveza komunista sve više osjeća potrebu da bude u žiži onih problema koji su im najbliži. Reforma je veoma jasno pokazala gdje se ko nalazi, koje su slabosti i problemi koji se javljaju i to najneposrednije u radnoj organizaciji i opštini. Mislim da tu težnju članova Saveza komunista, koja je neophodna, treba realizovati i stvarati uslove da se realizuju i u vezi sa reorganizacijom Saveza komunista. Interesantno je da to žele i komunisti sa teritorije, samo im je teže u tome što oni stanje u privredi saznaju više iz štampe, a to je nedovoljno. Za nas je veoma značajan napredak i u načinu bavljenja aktuelnim problemima. Uočljive su težnje, a i praksa, da se osnovne organizacije, a i rukovodstva, više postavljaju kao unutrašnja idejna snaga nego sa stanovišta kako su se postavljale prije godinu ili dvije dana. Brojniji su i praktični rezultati ne samo u otvaranju procesa radi promjene stanja, nego

61

i sve većeg podsticanja I usmjeravanja mnogih započetih akcija. Mislim da je nov kvalitet, po mom mišljenju, u praksi i to što je otvoreno mnogo problema, što o njima diskutuju svi radni ljudi, a to je dobro upravo zbog toga što ćemo lakše saznati njihovo mišljenje o tom, a i oni na koji način će se mnogi problemi rješavati. Kad govorim o pitanjima reorganizacije, onda mislim da je značajno istači da je u procesu reorganizacije potrebno i kritički preispitati dosadašnju aktivnost komunista. U vezi sa dosadašnjim radom imamo izvjesnih jednostranosti. Ima, na primjer, diskusija i konstatacija da imamo dvojak pristup diskusiji o reorganizaciji, jedan je uži, organizacioni, drugi je mnogo dublji, itd. Donekle je i normalno što imamo takva kretanja. Normalno je utoliko šta nama treba više vremena da onu drugu stranu reorganizacije Saveza komunista prodiskutujemo, da više kritički proanaliziramo, produbimo određene probleme i vidimo na osnovu čega dalje da orijentišemo naš posao. Ja ne bih htio šire da komentarišem izvjesne slabosti o kojima je ovdje bilo riječi, ali bih htio da kažem da nas, kao Centralni komitet, obavezuje mnoštvo nejasnoća izraženih u diskusiji o reorganizaciji Saveza komunista, nesnalaženja oko toga kako postaviti diskusiju i o Tezama i o ulozi Saveza komunista i da bi bilo potrebno da upravo ovom akcijom koju je organizovao Izvršni komitet, a u koju su uključeni svi članovi Centralnog komiteta, više doprinosimo na razjašnjavanju ovih pitanja u osnovnim organizacijama. Ja mislim da ima nekoliko pitanja kojima bi posebno trebalo posvetiti pažnju. Kao prvo i osnovno mislim da je diskusija u vezi reorganizacije, reformisanje SK u bazi. To je za nas centralno pitanje 2

reorganizacije, pitanje opštinske organizacije Saveza komunista i organizacije u preduzeću. Činjenica je da bez reformisanja Saveza komunista u preduzeću teško možemo zamisliti afirmaciju samoupravljanja u radnim kolektivima, a uspješan razvoj samoupravljanja u komuni isto tako ako uspješno ne riješimo pitanje forme organizacije Saveza komunista. Zašto mi moramo ovaj problem posmatrati ovako? Činjenica je, na primjer, da razvoj samoupravljanja u komuni već duže vremena stagnira, da u tom pogledu stagnira i djelovanje i ostvarenje uloge Socijalističkog saveza koji već duže vremena nije onaj neophodni i nezamjenjivi faktor neposredne demokratije i opšti okvir političke aktivnosti, da u dobroj mjeri stagniraju zborovi birača, da se ne razvijaju mjesne zajednice i da se opravdano postavlja pitanje, kako je već istakao drug Osman, zašto radnik iz proizvodnje kod nas brže ne osvaja opštinu i ne postaje glavni faktor u politici opštine u cjelini, pa, preko toga, zašto brže ne postane i osnovni faktor u društvu kao cjelini itd. To se isto može kazati za uticaj opštine na Republiku, na federaciju i tome slično. Vjerovatno je da ima i objektivnih razloga zašto je to tako, ali je činjenica da je jedan od bitnih , kako je to ovih dana istaknuto i na savjetovanju u Skoplju, to kako ćemo organizovati Savez komunista u bazi. Ovaj problem je pred nama tim veći i za nas odgovorniji, ako se slažemo da se u Tezama imperativno postavlja prevazilaženje ćelijskog sistema, što je sasvim dobro, i da se pred nas kao ozbiljno pitanje postavlja reformisanje organizacije Saveza komunista u opštini i u preduzeću na nov način . Nas ovo tim više obavezuje što se zna da osnovno idejno djelovanje može doći do izražaja samo ondje i preko onih komunista koji su neposredno sa radnim ljudima, to znači u radnoj orga63

nizaciji I opštini. I to je velika promjena koja zahtijeva promjene i unutar Saveza komunista i unutar rukovodstava Saveza komunista. Navešću još neka pitanja koja se ističu u osnovnim organizacijama. Teze postavljaju da je osnovni zadatak komunista da budu u prvim redovima borbe za samoupravljanje, za razvoj neposredne demokratije, za društvenu reformu, za razvoj cjelokupnog političkog sistema i da u svemu tome ne samo više preko Saveza komunista nego samostalno, neposredno i aktivno treba učestvovati. Međutim, ima jedan broj komunista koji to objektivno ne može. Zato se postavlja pitanje kakve su obaveze i Centralnog komiteta, i opštinskih komiteta i organizacija Saveza komunisti da pomognu ovim drugovima da shvate zakonitost kretanja i da se prema njima, svako prema svojim mogućnostima, odredi. Dalje, činjenica je i to da jedan dio članstva u Savezu komunista iskreno žali za ranijim pozicijama Saveza komunista. Mislim da je to ljudski i razumljivo i da o tome moramo više razgovarati unutar osnovnih organizacija i objašnjavati osnovne potrebe reformisanja Saveza komunista. Na kraju htio bih da istaknem da se postavlja i pitanje poštovanja ličnosti i maksimalne tolerancije među komunistima i to na novim osnovama, pitanje izgradnje drugarskih odnosa, pitanje mjerila prema tome kako ko radi, a manje prema tome kako ko priča itd. Ova pitanja su značajna i zato će biti potrebno da o tome i sa naše strane povedemo više računa. I na kraju, činjenica je da kadrovi u Savezu komunista,počev od osnovne organizacije preko opštinskog komiteta, političkog aktiva, do Centralnog komiteta nalaze se u poziciji da govore o samoupravi, o dohotku, o raspodjeli prema radu, a da su objektivno 64

izvan tih procesa. Radnici to kritikuju i mislim da imaju pravo. Stoga smatram da bi bilo potrebno i u ovom pogledu u našoj daljoj aktivnosti da o tome povedemo više računa.

Cvijetin Mijatović : Mislim da, i pored toga što diskusija nije bila dovoljna i svestrana, možemo konstatovati da je bilo opravdano i korisno što smo pitanje dosadašnje aktivnosti na reorganizaciji Saveza komunista BiH postavili na dnevni red današnje sjednice Centralnog komiteta. Naime, mi smo tu imali ograničene ambicije. Smatramo da bi trebalo da poslije objavljivanja Teza i Zaključaka Izvršnog komiteta iznesemo neka dosadašnja iskustva iz rada organizacija na cjelokupnom tom kompleksu problema oko reorganizacije i preobražaja Saveza komunista i da na bazi prvih razgovora i diskusija o Tezama i Zaključcima vidimo koji nam zadaci predstoje u neposrednoj budućnosti. Razumljivo je što smo ovo pitanje sada razmatrali kao tekući zadatak, jer je to neposredno vezano sa predstojećom sjednicom Centralnog komiteta SKJ, na kojoj će se šire raspravljati i usvojiti Teze i Zaključci. Poslije toga treba da uslijedi i aktivnost Centralnog komiteta i svih organizacija na daljoj razradi Teza. Naravno, cijela pretkongresna aktivnost i politička atmosfera narednih mjeseci biće u znaku toga. U diskusiji, a i u materijalima koje ste dobili za ovu sjednicu, naznačeno je i izneseno više pred-

GS

loga i mišljenja o daljem organizovanju našeg rada. Ovi predlozi i mišnjenja proističu iz Nacrta teza i Zaključaka o reorganizaciji Saveza komunista. Zato će to korisno poslužiti za razvijanje što bogatijeg dijaloga i diskusije iz koje će proizlaziti najadekvatnija rješenja. Mislim da našu diskusiju nije potrebno posebno sumirati, jer je današnja sjednica CK samo jedan početni dio čitave naše predstojeće aktivnosti koja će se tek imati da razvija kada se radi o ovoj problematici

Iz dosadašnje aktivnosti i rasprava o reorganizaciji SK sasvim jasno dolazi do izražaja da su Teze vrlo značajan dokumenat o kome mi danas nismo raspravljali u pojedinostima. Ali, u osnovi, u onom što u njima sačinjava političku platformu za pravac razmišljanja i orijentaciju u traženju adekvatnih rješenja, Nacrt teza predstavlja dobro obavljen posao i, u svojoj suštini, je pozitivno prihvaćen među našim kadrovima. Teze ukazuju na osnovni pravac transformacije Saveza komunista kako po sadržini, tako i po načinu i oblicima organizovanja. Naravno, mislim, da je sasvim dobro što su one tako postavljene, jer će to omogućiti dalji dijalog i podsticati diskusiju na osvjetljavanje niza društveno- političkih pitanja. Istovremeno će Teze, kao solidno fundirana baza, pomoći da diskusija poprimi jedan viši, sadržajniji idejni i politički nivo. Teze, u stvari, predstavljaju još jedan stimulans našim kadrovima, rukovodstvima, organizacijama, članstvu Saveza komunista, a i našoj javnosti uopšte za slobodnije, smjelije, samostalnije, stvaralačkije pristupanje diskusiji o budućem naC3

šem radu na reorganizaciji. U tom pogledu bilo je do sada, možda, i izvjesnog iščekivanja, kolebanja, sporosti i neodlučnosti. Zato je i aktivnost u našim organzacijama dosta nejednaka. Iz dosadašnjeg izlaganja vidimo da ima više komiteta i opštinskih organizacija koje su uzele dobar pravac i ne samo otišle prilično daleko u diskusiji, nego su i počele samostalnije primjenjivati u praksi neke svoje koncepcije i ideje. Naš razgovor danas o tim problemima trebalo bi da podrži i podstakne samostalno i smjelije iznalaženje konkretnih rješenja i njihovu provjeru u praksi. Vrijeme do kongresa je dragocjeno i treba ga iskoristiti za provjeru nekih naših koncepcija, kako bismo na sljedećem kongresu mogli donijeti što bolje i dalekosežnije odluke o daljoj idejno-politnčkoj fizionomiji, mjestu i organizacionoj strukturi Saveza komunista. S druge strane, u nekim organizacijama nije povoljna situacija. To se vidi i iz pojedinih današnjih izlaganja, a znamo i iz drugih materijala da ima sredina i organizacija u kojima politički život, društvena kretanja i inicijative ■ praksi idu ispred angažovanosti rukovodstva. Svako čekanje ili postavljanje prema Tezama i Zaključcima kao prema nekakvoj direktivi, koju samo treba sprovesti, bilo bi pogrešno. Ponegdje i među kadrovima postoje raznovrsna idejno-politička shvatanja : od onih najnaprednijih pa do konzervativnih, primitivnih i sektaških. Zato mislim da su, s te strane, Teze takav dokumenat koji će pomoći da se, baš diskutujući o njima i o pozicijama na kojima stoje, omogući jasnije diferenciranje u stavovima i shvatanjima 67

uloge Saveza komunista, kao i koncepciji šta to u stvari znači reforma, reorganizacija i preobražaj Saveza komunista. To će pomoći da se ujednače mišljenja i da se razjasni šta ko pod odredenim pojmovima podrazumijeva. Istovremeno će to, a što je vrlo važno, doprinijeti da se jedan broj članstva SK i kadrova, koji se teže snalazi u ovoj situaciji, bolje orijentiše i više aktivizira u idejno-političkoj borbi za transformaciju Saveza komunista ―― onako kako to postavlja i zahtijeva dostignuti stepen našeg društvenog razvitka. Mislim da možemo usvojiti predloge koji su dati u informaciji, koju ste dobili za ovu sjednicu CK, kao i u uvodnoj riječi druga Ostojića, i da bi trebalo da, na bazi tih predloga i današnje dikusije, Komisija za razvoj i reorganizaciju SK, Izvršni komitet i drugi organi CK temeljno prodisku tuju i preciziraju svoje zadatke i predvide konkretne planove svoje aktivnosti. Pri tome treba težiti da se iznađu što adekvatniji i što pogodniji oblici koji bi sadržajno obogatili aktivnost u pravcu razrade pitanja pokrenutih u Nacrtu teza i u Predlogu zaključaka. U daljoj aktivnosti na reorganizaciji Saveza komunista potrebno je nastojati da se uključi cjelokupno članstvo, a i drugi slojevi našeg društva, tako da diskusija bude javna, koliko je to više moguće. To će doprinijeti da reorganizacija u praksi bude dio cijelog društva, kao što u suštini i jeste .

Mislim da i dalje treba organizovati praćenje raznovrsne aktivnosti unutar organizacija Saveza komunista i društva u cijelini, kako bi se moglo efikasnije uticati na stvaranje takve atmosfere i takvih odnosa u kojima bi Savez komunista 68

svom prestrojavanju držao kurs i bio usmjeren na najaktuelnije probleme društva i tako, sprovodeći politiku Saveza komunista u rješavanju najaktueInijih pitanja, istovremeno vršio i svoju vlastitu transformaciju. U tom pogledu imamo čitav niz slabosti o kojima je i ovdje govoreno. Neke slabosti su došle do izražaja i na više opštinskih konferencija koje su nedavno držane. Iz rada tih organizacija, pa i opštinskih konferencija SK, vidi se da se neke organizacije nisu posebno i dovoljno pozabavile aktuelnim problemima. Pojedine od njih su se kretale u okvirima stare prakse i stereotipnosti. Ima i akcija Saveza komunista koje su prakticističke, jednostrane. U takvim akcijama često nisu ni prisu' tne aktuelne teme društvenog razvoja. Mnoge organizacije sporo, a često i nikako, ne reaguju na vrlo krupne političke pojave u svojoj sredini, pa i u svojim redovima. Ima više slučajeva pasivnosti, apolitičnosti, nerazumijevanja društvenih kretanja, apatičnosti i formalizma u pojedinim sredinama i organizacijama. Te i druge pojave ukazuju da su principi i oblici organizovanja Saveza komunista vrlo važna stvar i da ne treba to ni malo potcijeniti. Jer, i najbolje postavke i jasne načelne pozicije o ulozi Saveza komunista u društvu ne bi dale očekivane rezultate ako ne bismo u pogledu organizovanja Saveza komunista bili dosljedni, odnosno ako ne bismo pogledali stvarno istini u oči i uočili da se zaista ra'di o tome da smo se dugo zadržali na jednom klasičnom tipu političke organizacije. Naravno, ta organizacija je doživjela neke promjene, ali ne suštinske. U tom pogledu smo, kao što je već konstatovano, zaostajali za vremenom. To nije ni potreb-

69

no dokazivati nekom analizom, jer dovoljno je poći od činjenice da je takav tip organizacije stvaran prije više od 50 godina, u sasvim drukčijoj istorijskoj situaciji i u drugim uslovima. Ako samo to imamo u vidu, onda je krajnje vrijeme da preispitamo takvu organizacionu šemu i sagledamo kako se komunisti treba da organizuju danas, poslije toliko vremena i u sasvim drugim uslovima. Polazeći od činjenice da su samoupravni socijelistički sistem i neposredna demokratija dominantni u našem razvoju, da je front borbe za socijalizam postao vrlo širok, da su radni ljudi usvojili samoupravljanje kao neotuđivu svojinu, mi idemo i na temeljit preobražaj Saveza komunista, kako bi on vršio avangardnu funkciju u uslovima izgradnje samoupravnog društva, odnosno kako bi bio idejni predvodnik u ostvarivanju i afirmisanju samoupravljanja. U mnogim organizacijama ima dosta slabosti. Kod nekih se rađa i kriza. Zato treba brže tražiti nove organizacione oblike koji će biti adekvatni no vim zadacima SK. Mislim da mi, u tom pogledu, nedovoljno cijenimo čitav niz predloga koji dolaze iz pojednih organizacija Saveza komunista i da ubuduće moramo tome pokloniti veću pažnju. Iskustvo iz naše revolucionarne prakse upućuje nas na to da je potrebno više pažnje poklanjati i onim oblicima iz života koji se po svom uticaju još uvijek pokazuju slabi, jer tu se često nalaze ona rješenja koja praksa nameće. Zadatak je svih nas pojedinačno, a Centralnog komiteta i njegovih organa posebno, da se više i studioznije, u ovom periodu koji je pred nama, pozabavimo tim pitanjima. Potrebno je stalno imati na umu da je malo 70

vremena do narednog kongresa i da od zajedničkih Sanapora Centralnog komiteta i organizacije veza komunista u cjelini, kao i od drugih slojeva našeg društva ovisi do kakvih ćemo rezultata doći u transformaciji Saveza komunista, koliko ćemo uspješno odgovoriti na pitanje ove etape našeg socijalističkog razvitka. To je veoma složen i izuzetno značajan zadatak, čije ostvarenje omogućava Savezu komunista da i dalje ide ukorak s vremenom, da uz sposobnost transformisanja održi i svoju revolucionarnu svježinu, kako bi i ubuduće otvarao perspektive radničkoj klasi i ostalim radnim slojevima našeg socijalističkog društva, vodeći ga stalno naprijed. Ovo nikad nije bilo zauvijek dato samo sobom - to je uvijek trebalo potvrđivati i provjeravati u životu. Toliko sam htio da kažem o ovom ptanju i još jednom da predložim da ne donosimo nikakve zaključke osim onih koji su predloženi u informaciji o dosadašnjoj aktivnosti i u uvodnoj riječi. Naravno, poslije sjednice Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, koja se uskoro očekuje, biće potrebno da utvrdimo zadatke u sprovođenju cjelokupnog preobražaja Saveza komunista radi njegovog uspješnijeg idejnog i političkog djelovanja u uslovima samoupravnog socijalističkog društva.

71

IZVJEŠTAJ O RADU PREDSJEDNIŠTVA CK SK BIH IZMEĐU IX I XIII SJEDNICE CK SKBiH Po Odluci o reorganizaciji CK SKBiH, usvojenoj aa IX sjednici Centralnog komiteta u oktobru prošle kodine, Predsjedništvo je dužno da povremeno, a najmanje jedanput u 6 mjeseci, podnosi Centralnom komitetu izvještaj o svom radu. Pošto su članovi Centralnog komiteta (a i šire opštinski komiteti) bili redovno informisani o radu Predsjedništva objavljivanjem skraćenih zapisnika u Biltenu CK, smatra se da je dovoljno ako se u izvještaju dâ kraći presjek rada i ukaže na nekoliko osnovnih problema, kako bi članovi CK mogli da ocijene rad Predsjedništva u proteklom periodu, Dosadašnja aktivnost Predsjedništva CK ispoljavala se u razmatranju nekoliko osnovnih grupa problema. 1. Predsjedništvo je nastojalo da u organizovanju svoje djelatnosti izgrađuje takav sadržaj i način rada koji bi omogućavao da se što više doprinese ostvarivanju uloge Centralnog komiteta, kako je to predvideno Statutom i Odlukom o reorganizaciji Centralnog komiteta . Sa tog stanovišta se prišlo izradi

73

Poslovnika o radu Predsjedništva, pripremanju programa rada Centralnog komiteta za 1967 , godinu, kao i razmatranju drugih pitanja. Nekoliko sjednica Predsjedništva bilo je posvećeno izradi programa rada Centralnog komiteta. Pri tome se težilo da se odaberu najaktuelnija idejno-politička pitanja u Savezu komunista BiH kojima je trebalo više da se bavi i Predsjedništvo i Centralni komitet. U pripremi programa rada uzeli su učešće članovi CK, komisije Centralnog komiteta, članovi Izvršnog komiteta i opštinski komiteti Saveza komunista BiH. (Preko 60 opštinskih komiteta pismeno je da lo i obrazložilo svoja mišljenja i predloge). U sarad⚫ nji sa komisija į Izvršnim komitetom, Predsjedništvo je predložilo program rada, koji je usvojio Centralni komitet. Diskusije o programu rada Centralnog komiteta, koje su vođene na sjednicama Predsjedništva, dale su niz sugestija u pogledu što cjelishodnijeg organizovanja komisija, kao i sadržaja njihovog rada. To je doprinijelo bržem razvijanju njihove aktivnosti na realizaciji programa rada Centralnog komiteta. Predsjedništvo je sazivalo sjednice Centralnog komiteta pretežno na inicijativu Izvršnog komiteta, na bazi njegovih predloga. To se može zapaziti i iz dnevnih redova sa dosadašnjih sjednica Centralnog ko. miteta (izvještaj o radu IK; razvoj i organizovanje SKBIH; aktuelni idejno -politički problemi koji proističu iz materijalnog položaja rudnika uglja ; organizacija službi CK). Razmatrajući pitanja koja je pokretao Izvršni komitet, kao i ona koja su proizašla iz programa rada i zaključaka Centralnog komiteta, ili iz drugih političkih potreba, Predsjedništvo je nastojalo da se šire uključi i uklopi u opštu djelatnost 74

organa Centralnog komiteta težeći pri tom da ne preuzima funkcije drugih, nego da doprinosi koordinaciji i boljoj organizaciji rada. Predsjedništvo se, u tom smislu, posebno angažovalo na što boljoj pripremi sjednica Centralnog komiteta, razradi i realizaciji njihovih stavova i efikasnijem radu organa Centralnog komiteta. 2. Kao što se vidi iz ranije objavljenih zapisnika, Predsjedništvo je po svojoj inicijativi ili na inicijativu drugih (pojedinih članova CK, Glavnog odbora SSRN i Izvršnog komiteta) posebno razmatralo i neka značajnija idejno-politička pitanja, kao što su: pripreme za opštinske konferencije SK, aktivnost Saveza komunista u periodu izbora za predstavničke organe, ocjenu savjetovanja koje je održano u Mostaru prošle godine, informaciju o stavu delegacije Bosne i Hercegovine u Vijeću naroda Savezne skupštine, predlog organizacije informisanja u Savezu komunista BiH i sl. Neka od ovih pitanja nisu razmatrana na sjednicama CK, bar ne u posebnim tačkama dnevnog reda. Predsjedništvo je raspravljalo o ovim pitanjima, kako zbog njihove aktuelnosti, tako i radi toga što je smatralo da treba dati političku podršku usvojenim stavovima Izvršnog komiteta, Glavnog odbora SSRN i delegacije u Vijeću naroda ● poznatim problemima društveno - političkog života. Povodom skupštinskih izbora, Predsjedništvo je ukazalo na svu važnost idejno-političkog angažovanja komunista u tom značajnom poslu, dajući podršku stavovima Izvršnog komiteta i Glavnog odbora SSRN, posebno onim koji se odnose na ostvarivanje društvene i privredne reforme, razvijanje i povezivanje izborne aktivnosti sa tim zadacima. U cilju sumiranja iskustava i izvlačenja potrebnih pouka i 75

zaključaka za budući rad Saveza komunista u cjelini, kao i Centralnog komiteta i njegovih organa, Predsjedništvo će, zajedno sa Izvršnim komitetom, analizirati aktivnost komunista u izborima za predstavnička tijela. Predsjedništvo je raspravljalo i o nekim pitanjima u vezi s održavanjem opštinskih konferencija Saveza komunista, uočavajući pozitivne tendencije i demokratske pristupe u njihovom organizovanju . Pri tom je ukazalo na određene slabosti, kao što je šematizam i stereotipnost u tretiranju društveno - političkih problema aktuelnih za pojedine sredine. U vezi s tim, Predsjedništvo je konstatovalo da je na mnogim mjestima dominirala stara praksa i proceduralna pitanja izbora opštinskog komiteta, a manje suštinski i za određenu sredinu najaktuelniji problemi. Polazeći od toga Predsjedništvo smatra da u sklopu sa cjelokupnim radom na reorganizaciji SK, treba razmotriti položaj, funkciju i kvalitetno nove obaveze i zadatke opštinskih organizacija u cjelini i komiteta posebno. Razmatrajući idejno - političke implikacije Deklaracije o nazivu i položaju hrvatskog književnog ' jezika i Predloga za razmišljanje grupe književnika iz Srbije, Predsjedništvo je dalo punu podršku ocjenama i stavovima Izvršnog komiteta CK SKBiH. U vezi s tim ukazano je da i u našoj sredini postoje i djeluju pojedinci i grupe koje su u suštini na istim idejnim i političkim pozicijama. Tom prilikom Pred sjednštvo je konstatovalo da članci Muhameda Filipovića i Fuada Muhića, objavljeni u »Životu «, »Pregledu« i »Odjeku «, sadrže političke i idejne stavove suprotne Programu Saveza komunista Jugoslavije. Istovremeno je dalo punu podršku naporima za idejno

76

i političko raščišćavanje sa takvim stavovima i upozorijo na mogućnost raznih drugih šovinističkih i sličnih istupa u našoj Republici. Pri tom je ukazalo na potrebu budnosti i pojačane idejno - političke borbe protiv raznih zastranjivanja u pojedinim sredinama. Raspravljajući o savjetovanju u Mostaru, konstatovano je da je na njemu pokrenuto niz veoma značajnih problema tog područja, naročito sa stanovišta brige za dalji razvoj nacionalne ravnopravnosti i učešća radnih ljudi u kreiranju i realizaciji naše politike Data je puna podrška osnovnim ocjenama u inaterijalu i zaključeno da treba upornije insistiratį na realizaciji utvrđenih stavova, od kojih se neki mogu riješiti relativno brzo, a drugi u dužem periodu. Pozitivna iskustva,kao i ona koja su proizašla iz nedovoljne razrade nekih problema na ovom savjetovanju, mogu poslužiti pri organizovanju sličnih savjetovanja o aktuelnim problemima na širim i užim regionima. Rasprave o informisanju u Savezu komunista već su doprinijele da imamo solidniju službu i sadržajnije informisanje. Međutim, za sada još nema dovolj, no elemenata za davanje potpunije ocjene o postignutim rezultatima. Od članova Centralnog komiteta i opštinskih komiteta nije bilo primjedbi i predloga u smislu kritike ili podrške za unapređivanje ovakvog načina informisanja. Zato je teško zaključivati koliko se prate i koriste u političkoj aktivnosti objavljeni materijali. Inače, može se konstatovati da je još nedovoljno i drugih inicijativa Predsjedništvu, Izvršnom komitetu i komisijama od članova Centralnog komiteta, organizacija i rukovodstava SK u Republici. Te inicijative, ukoliko i pristižu , često su jednostrane i mogu se svesti na traženje pomoći za rješavanje problema kada oni postanu akutni, a organizacije ili

77

pojedinci nisu u stanju da se snađu u njihovom razrješavanju. Predsjedništvo je, zajedno s Izvršnim komitetom, upućivalo članove Centralnog komiteta na pojedine sjednice centralnih komiteta drugih republika i na taj način se upoznavalo sa njihovim radom . To je doprinosilo boljoj razmjeni iskustava. Radi toga bi trebalo još više í na razne načine kontaktirati sa organizacijama i rukovodstvima SK drugih republika. Predsjednik CK SKBiH je redovno informisao Predsjedništvo o aktuelnim problemima koji su razmatranj na sjednicama Predsjedništva CK SKJ, kao i o razgovorima koji su vođeni sa drugovima iz CK SK Hrvatske i CK SK Srbije povodom Deklaracije o položaju i nazivu hrvatskog književnog jezika i Predloga za razmišljanje. Obavljajući poslove koji su mu povjereni Odlukom o novoj organizaciji rada Centralnog komiteta, predsjednik je održavao redovne kontakte s Izvršnim komitetom i predsjednicima komisija u cilju sinhronizovanja rada, pripremanja sjednica i uspješnijeg djelovanja organa Centralnog komiteta. Na inicijativu Predsjedništva, kao i iz sopstvenog uvida u rad CK, organizacija i rukovodstava SK u Republici, predsjednik je davao niz inicijativa i sugestija organima Centralnog komiteta. U tom cilju je razmjenjivao mišljenja o aktuelnim idejno-političkim pitanjima sa većim brojem članova Centralnog komiteta i drugim političkim aktivistima. Predsjedniku i Predsjedništvu Centralnog komiteta SKBiH obratilo se u ovom periodu oko 200 stranaka. Od toga je oko 150 lica pismeno tražilo angažovanje predsjednika na rješavanju raznovrsnih prob-

78

fema, dok su ostala lica primljena na usmeni razgovor u Kabinetu, a već broj je primio i predsjednik. Najveći broj predstavki je iz oblasti radnih odnosa, boračke zaštite, stambene problematike, socijalne zaštite, dok je manj broj prigovora na rad 1 rukovodstava i organizacija Saveza komunista. Među predstavkama sa političkim implikacijama ističu se prigovori na ponašanje pojedinaca ù izbornoj aktivnosti (Grude, Nevesinje, Foča, Čitluk, Derventa, Pale) ili zahtjevi za rješavanje međuljudskih odnosa u pojedinim sredinama. S obzirom da rješavanje zahtjeva stranaka u većini predstavki nije u nadležnosti Predsjedništva ni predsjednika Centralnog komiteta, one su, u smislu Uputstva o prijemu stranaka u CK, upućivane nadležnim organima. U stvari, ove predstavke i žalbe upućuju na to da se ljudi obraćaju najodgovornijim funkcionerima najčešće zbog nedovoljne efikasnosti upravnih i samoupravnih organa, nedemokratičnosti u postupku pri rješavanju njihovih zahtjeva, kao i zbog nedovoljne obaviještenosti i starih navika građana da posredstvom Saveza komunista rješavaju ovakve svoje probleme, a ne redovnim putem i preko nadležnih organa. Istovremeno treba reći da ima jedan broj građana, pa i članova SKJ, koji žele da na ovaj način izbjegnu redovan postupak i objektivno rješavanje stvari. Pri tome se najčešće služe netačnim či`njenicama i poluistinom na kojoj zasnivaju pritužbe na rad pojedinih odgovornih ljudi u raznim institucijama i radnim organizacijama. Takve ljude bi trebalo javno upozoravati na njihove postupke, a komuniste pozivati i na partijsku odgovornost. Zbog toga je Predsjedništvo odlučilo da na jednoj od svojih narednih sjednica razmotri postupak i 39

79

probleme koji proističu iz žalbi i predstavki koje se upućuju Predsjedništvu i predsjedniku Centralnog komiteta. Kao što se vidi iz pregleda rada, Predsjedništvo je u pripremi svojih sjednica i sjednica Centralnog komiteta najviše pažnje posvećivalo ostvarivanju usvojenog programa rada i razmatranju predloga Izvršnog komiteta i komisija. Sagledavajući sadržaj svoga djelovanja, Predsjedništvo smatra da je to bilo nužno i da to i ubuduće ostaje značajan dio njegove aktivnosti. Pri ocjeni dosadašnjeg rada Predsjedništva treba imati u vidu da je to novi organ Centralnog komiteta, da je ovo tek početak njegovog rada i da nije bilo iskustva iz ranije prakse. Zbog toga je i razumljivo što je Predsjedništvo dosta vremena provelo u diskusijama oko iznalaženja svoga mjesta, sadržaja i metoda rada. Međutim, iskustvo pokazuje da je Predsjedništvo trebalo više da raspravlja neka značajnija pitanja razvoja i djelovanja Saveza komunista u Republici, kao i pitanja od šireg političkog značaja. Potrebno je rasvijetli niz krupnih idejnih i političkih problema u Republici, koji su od trajnijeg i šireg značaja, a djelimično su samo pokrenuti. U tom pravcu Predsjedništvo je, na jednoj od posljednjih sjednica, zaključilo da u program svoga rada unese temeljitije proučavanje principijelnih problema naše politike kada se radi o odnosima razvijeni- nerazvijeni, ne samo u okviru naše Republiike; da se šire i načelno razmotre neka otvorena i dublja politička pitanja koja proističu iz stanja i potreba dalje perspektive razvoja našeg komunalnog sistema, kao i podrži rad na rješavanju problema dru-

8Q

štvenog i materijalnog položaja boraca. Za prva dva problema formirane su grupe koje će razraditi koncepciju izrade materijala. Na osnovu toga Predsjedništvo . bi se odlučilo da li, kako i na kome širem forumu ih treba razmotriti. O trećem pitanju Predsjedništvo je usvojilo stav da se razmatra na zajedničkoj sjednici sa Izvršnim komitetom i rukovodstvom Saveza boraca. Predsjedništvo, takođe, smatra da bi u Centralnom komitetu trebalo redovnije i šire razmatrati pojedine probleme iz oblasti spoljne politike. U vezi s tim treba pratiti informisanost članova SK, kao i kakvih ima shvatanja u Savezu komunista, i izvan njega. o aktuelnim zbivanjima u međunarodnim odnosima i međunarodnom radničkom pokretu. Sadašnja saznanja upućuju na to da o ovim pitanjima znatan broj članova Saveza komunista i građana nije pravilno i dovoljno obaviješten, da ima dosta nerazumijevanja određenih zbivanja u svijetu, pa čak da ima i shvatanja koja direktno odudaraju od osnovnih i principijelnih stavova SKJ i naše spoljne politike. To je, pored ostalog, bio razlog što je Predsjedništvo prihvatilo predlog Izvršnog komiteta o formiranju komisije koja će se baviti problemima međunarodne saradnje i odnosa u međunarodnom radničkom pokretu. Pored toga, posebno valja naglasiti da je bilo nužno i do sada, a pogotovo u budućem radu, da se i Predsjedništvo više angažuje na reorganizaciji Saveza komunista i da što više doprinese razradi i utvrdivanju osnovnih principa idejne aktivnosti u tom pravcu kako bi se odlučnije podsticao preobražaj SK u sa. vremeno organizovanu i vodeću društvenu snagu našeg samoupravnog društva. Iskustvo nove organizacije rada Centralnog komiteta pokazuje da je neophodna stalna veza, dogo-

81

vor ↑ sinhronizacija u radu svih organa u duhu Odluke o reorganizaciji Centralnog komiteta. Ponekad je nužno da gotovo svi, ili veći dio organa Centralnog komiteta istovremeno, razmatraju određenu problematiku, kao i da se dogovaraju o zajedničkoj djelatnosti i idejno -političkoj akciji, Predsjedništvo smatra da organj Centralnog komiteta ne bi trebalo da čekaju na druge, nego da samoinicijativno razmatraju pojedina pitanja, a u toku rada će se vidjeti da li to mogu obaviti sami, u saradnji sa drugim , ili predlagati sjednicu Centralnog komiteta, odnosno organizovati neki širi skup, savjetovanje ili dati inicijativu da to uradi neki drugi društveni organ. Mogućnost za takvu aktivnost proističe iz Odluke o reorganizaciji Centralnog komiteta. Zbog svega navedenog, za ovakvu aktivnost Predsjedništva i drugih organa CK, pa i samog Centralnog komiteta, bili bi korisni predlozi Centralnog komiteta, organizacija Saveza komunista, kao i drugih organa i organizacija, uključujući i pojedinačne inicijative. Predsjedništvo očekuje da će diskusija o njegovom radu dati nove ideje i sugestije koje će mu omogućiti da uspješnije doprinosi ostvarivanju svojih zadataka koji su mu Odlukom o reorganizaciji Centralnog komiteta namijenjeni.

2

Centralni komitet SKBIH na XII sjednici dao je saglasnost na Odluku Univerzitetskog komiteta SK o raspuštanju 00 grupe filozofije na Filozofskom fakultetu. Objavljuje se Odluka, kao i obrazloženje sekretara UK SK.

ODLUKA UNIVERZITETSKOG KOMITETA SK Na svojoj sjednici, održanoj 18. maja 1967. godine, Univerzitetski komitet SKBiH donio je odluku o raspuštanju osnovne organizacije Saveza komunista grupe filozofija na Filozofskom fakultetu u Sarajevu. Odluka je donijeta povodom stava ove organizacije zauzetog u vezi s odgovornošću dra Muhameda Filipovića, docenta Filozofskog fakulteta i člana ove osnovne organizacije za napis » Bosanski duh u književnosti -- šta je to?«, objavljen u časopisu »Život« br. 3/67, i napis pod naslovom » Povodom jednog shvatanja o nacionalnim i opštedruštvenim razlikama i jedinstvu«< , objavljenom u časopisu » > Pregled« br. 3/67. Kao što je poznato, odmah po štampanju, oba napisa izazvala su reagovanja i različite komentare. O njihovoj sadržini govoreno je na prošlom Plenumu CK SKBiH i istaknuto da je nužno analizirati neka idejna kretanja u oblasti nadgradnje. Zato je na nivou grupe javnih, kulturnih i političkih radnika o ovim tekstovima organizovan razgovor u Centralnom komitetu SKBiH. Na ovom skupu, održanom 25. aprila 1967. godine, ukazano je na političku štetnost ovih napisa. Iza ovoga je uslijedila Vanredna konferencija

83

SK Univerziteta (7. maja 1967) na kojoj je pokrenuto vrlo oštro, otvoreno i precizno pitanje odgovornosti komunista za svoje istupanje, odgovornosti redakcija za ono šta i kako dozvoljavaju da bude objavljeno i data je precizna ocjena napisa dra Muhameda Filipovića i Fuada Muhića. Napisi dra Filipovića ocijenjeni su kao atak na bratstvo i jedinstvo i kao muslimanski nacionalizam, a napis Fuada Muhića (»Tamo gdje počinje dogmatizam«, objavljen u prvomajskom broju »Odjeka« ) kao antimarksistički i antisocijalistički Izvršni komitet CK SKBiH podržao je ocjenu Univerzitetske konferencije podovom ovih napisa. Ovu akciju, iako sa zakašnjenjem, slijedili su razgovori komunista na Filozofskom fakultetu. 6. maja 1967. godine održan je sastanak Fakultetskog komiteta SK Filozofskog fakulteta, sekretarijata svih osnovnih organizacija i Sekretarijata aktiva nastavnika, na kome je ukazano na politički štetne momente iz napisa dra Muhameda Filipovića, Članovi Komiteta tvrdili su da su Filipovićevi tekstovi pisani neznalački i da svojim načinom pisanja Filipović istiće muslimansku naciju, a za srpske i hrvatske pisce kaže da su više učinili na razjedinjavanju nego mnoge vojske i ratovi. Na ovom sastanku je zaključeno da grupa stručnjaka komunista obavi razgovor sa drom Muhamedom Filipovićem, ukaže mu stručno na slabosti njegovih tekstova i o tome upozna osnovnu organizaciju SK grupe za filozofiju »koja treba dalje da utvrdi stepen političke odgovornosti i izrekne odgovarajuću kaznu« (prema zapisniku sa sastanka FK SK Filozofskog fakulteta). Grupa je zakazala razgovor za 11. maj 1967. go'dine, a 00 SK svoj sastanak za 12. maj 1967. godine. B4

Grupa je obavila razgovor i svoja mišljenja prezentirala organizaciji. Na ovom razgovoru ukazano je na pogrešnost i štetnost stavova Filipovića u oblasti jezika i književnosti. Istaknuto je da napis u »Životu« provocira svakog ko živi u Bosni, jer se »našao u situaciji da sa bosanskim duhom identifikuje samo muslimanski udio u stvaranju bosansko -hercegovačke literature>00 SK grupe filozofija smatra da postoje političke implikacije koje proizilaze iz napisa, a koje se sastoje u mogućnosti da se neki stavovi, izloženi u pomenutim napisima, interpretiraju kao stavovi koji ne doprinose otklanjanju problema u sferi međunacionalnih odnosa. 00 SK stoji na stanovištu da navedeni napisi ne predstavljaju po sebi političke akte, nego podstiču određene interpretacije, te da se s tim u vezi stepen političke odgovornosti autora svodi na mjeru koja ne zahtijeva odmjeravanje bilo koje posebne formalno-disciplinske kazne, nego na upozorenje da autor ubuduće uzima u obzir i političku dimenziju kada razmatra aktuelna i otvorena pitanja kulture i međunacionalnih odnosa. 00 SK smatra da je dosadašnja diskusija i drugarska kritika dovoljno ukazala na probleme i postigla pozitivni efekat, pa bi svako insistiranje na formalnoj kazni značilo neadekvatno tretiranje okolnosti i stepena odgovornosti autora, kao i uloge Saveza komunista na sadašnjem stepenu razvitka našeg društva«. Iz ove odluke proizilazi da ne postoje političke implikacije u samom tekstu, već u mogućnosti da se pojedini stavovi samo tumače kao stavovi »koji ne doprinose otklanjanju problema u sferi međunacionalnih odnosa« . Znači, ovi stavovi se sami ро sebi ne mogu ni tumačiti kao negativni. Njihov je zaključak, nadalje, da preporučuju autoru da »ubuduće uzima u obzir i političku dimenziju kada razmatra aktuelna i otvorena pitanja kulture i međunacionalnih odnosa«< . To znači da autor mora djelovati kao političko biće ubuduće, a ako to nije činio do sada 86

onda mu sama organizacija indirektno ¡ nehotice ukazuje da kao takav nije za političku organizaciju kakva je SK. Na osnovu ovakvog stava 00 SK grupe za filozofiju na Filozofskom fakultetu, i pored jasnih ocjena tekstova dra Muhameda Filipovića, Univerzitetski komitet je na svom sastanku, održanom 18. maja 1967. godine, nakon petočasovne diskusije odlučio da raspusti ovu organizaciju. Univerzitetski komitet je analizirajući tekstove dra Filipovića i sve postupke organizacije SK grupe filozofija zaključio (ov• dje ne ukazujemo na kritična mjesta, jer je to sadržano u stenogramu sa Plenuma) : ― osnovna organizacija je javno iznesenim kritikama i mišljenjima na članak dra Muhameda Filipovića a priori prišla kao ataku na ličnost autora, zanemarujući suštinu pitanja pokrenutih u njegovim napisima iz kojih su proizilazile ozbiljne političke implikacije; 00 SK ne samo što nije argumentovano opovrgla opravdanost kritike iznesene u javnosti, nego nije nikakvim argumentima utvrdila suprotno, tj. dokazala političku oportunost iznesenih stavova u napisima dra Muhameda Filipovića, Otuda je oslobađanje autora od političke odgovornosti došlo kao rezultat emotivnog odnosa članova organizacije prema samom autoru, ne vodeći računa o naučnoj istini | političkim implikacijama koje je članak objektivno izazvao; -- 00 SK se na ovom konkretnom idejnom pitanju nije pokazala zrelom da izvrši političku analizu, da zauzme komunistički stav prema napisima, što je dovelo do neprincipijelne diskusije u organizaciji į raspravljanja o tome da li je opravdano postavljati pitanje političke odgovornosti autora;

— a priori uvjereni u neopravdanost i nekvalifikovanost kritike stavova iznesenih u napisu, članovi 00 SK nisu ni osjećali potrebu da raspravljaju o političkim implikacijama stavova iznesenih u napisima: pošlo se od ubjeđenja da je čitava rasprava o tome nametanja od strane partijskih foruma, te nije ni včinjen napor da se dođe do vlastitog ubjeđenja o političkoj štetnosti napisa po interese izgradnje jedinstvene zajednice radnih ljudi i naroda koji žive u BiH. Iz svega proizilazi da je organizacija neozbiljno i neodgovorno prišla čitavom problemu. Univerzitetski komitet stoji na stanovištu da je ova situacija jasno pokazala političku nezrelost organizacije i njenu nesposobnost da djeluje kao organizacija Saveza komunista. Kako prema Statutu SKJ odluku o raspuštanju osnovne organizacije donosi nadležni opštinski komitet uz saglasnost CK SK republike, molimo vas da nas izvijestite o svom stavu.

Aleksandar Peleš, sekretar UK SK :

S obzirom na iscrpnost obrazloženja Odluke Univerzitetskog komiteta, kao i na iscrpnosti informacija koje su o svemu ovome bile dostavljene Centralnom komitetu, ja ću se u ovom kratkom izlaganju ograničiti samo na neke napomene. Moguće je da se ovdje postavi pitanje zašto Univerzitetski komitet nije pokušao još nešto, prije nego što se odlučio na izricanje najoštrije mjere. Zato ću da dam odgovor na to. 88

Univerzitetski komitet se, zauzimajući upravo takav stav rukovodio prije svega time da je zadatak koji se našao pred osnovnom organizacijom grupe filozofija na Filozofskom fakultetu sa idejnog stanovišta bio sasvim jasan. Vi ste se svi upoznali s tekstovima objavljenim u časopisima »Pregled« i »Život«, tj. napisima koje je objavio jedan član te osnovne organizacije Muhamed Filipović, pa mislim da ste mogli da uočite koliko su vidljivo štetne političke implikacije tih tekstova. Obrazovni nivo članova osnovne organizacije koja je trebalo da raspravlja o tim tekstovima, o toj političkoj odgovornosti njihovog autora je takva da isključuje pretpostavku da članovi organizacije možda nisu razumjeli ili shvatili o čemu se tu radi. Lično sam mišljenja da tu neki poseban obrazovni nivo nije ni bio neophodan. No, iz svega toga, na osnovu te činjenice, Univerzitetski komitet je došao do 78ključka da osnovna organizacija ne da nije mogla, nego nije htjela da vidi političke implikacije tih napisa. I upravo stoga je Univerzitetski komitet jednodušno stao na stanovište da bi svaki dalji razgovor, svako dalje ubjeđivanje s organizacijom bilo izlišno, necjelishodno, ovo tim prije što je osnovna organizacija prije svog sastanka na kome je raspravljala o tome imala sasvim pouzdanu orijentaciju u Vanrednoj konferenciji komunista cijelog Univerziteta, u stavu Izvršnog komiteta Centralnog komiteta Bosne i Hercegovine, kao najzad i u zaključcima stručne grupe sastavljene upravo od članova nastavničkog kolektiva Filozofskog fakulteta, koja je u tim svojim zaključcima nedvosmisleno potvrdila tačnost ranije iznesenih 0cjena. Na kraju i sam Muhamed Filipović je na sastanku o kome je riječ nedvosmisleno izjavio da uočava 69 89

štetnost svojih napisa i da je sigurno da snosi politička odgovornost. Stoga mislim da bi bile sasvim proizvoljne tvrdnje da je Univerzitetski komitet u ovom slučaju postupio nepromišljeno. prenagljeno ili brzopleto, jer čitav dosadašnji rad Univerzitetskog komiteta u ovom sadašnjem sastavu potvrđuje da je on uvijek s maksimalnim strpljenjem pristupao rješavanju političkih problema koji su iskrsavali na Univerzitetu. S organizacijom SK na Elektrotehničkom fakultetu, na primjer, Univerzitetski komitet je održavao zajedničke sastanke u svom punom sastavu, nastojeći zajedno s njom da nađu izlaz iz teškoća u koje je ona zapala. No, ovdje se radilo o veoma komplikovanim situacijama u kojima je trebalo iznaći prave političke uzroke problema, a u slučaju o kome sada razgovaramo, u slučaju grupe filozofija na Filozofskom fakultetu, o tome ne može biti ni riječi. Na kraju bih još htio samo da Centralni komitet obavijestim o jednoj skorašnjoj činjenici koja može doprinijeti tome da se do kraja razvijetli ova situacija. Prije dva dana na svojoj redovnoj godišnjoj konferenciji komunisti čitavog Filozofskog fakulteta dali su punu i bezrezervnu podršku Odluci Univerzitetskog komiteta, bez obzira na njen konačan ishod, s obzirom na saglasnost Centralnog komiteta. I još jedna napomena. Univerzitetski komitet ne smatra da je sa donošenjen ovakve Odluke završen »slučaj«, nego će upravo zahvaljujući tim zbivanjima da izvuče pitanja koja će staviti na svoj dnevni red i red partijske organizacije na Univerzitetu u cjelini. Mislim da prva etapa slijedi sa nastavkom Vanredne koferencije komunista Univerziteta 12. maja, kada će se između ostalog raspravljati i na temu - djelovanje Saveza komu-

90

misva u voiasti naucnog stvaranja. Možda sa ogradom da će se tada uzeti u obzir, prije svega, društvene nauke. Imao sam samo toliko da kažem. Ukoliko bude kakvih pitanja ili traženja informacija u vezi s radom Univerzitetskog komiteta, spreman sam da te informacije dam.

01ម

INFORMACIJA O SAVJETOVANJU U MOSTARU U Mostaru je 30. septembra prošle godine održano savjetovanje na temu : »Osnovne društveno - političke karakteristike bivšeg mostarskog sreza s posebnim osvrtom na neke idejno- političke probleme u zapadnoj Hercegovini« . Savjetovanje je pripremano duži period vremena. Naime, Izvršni komitet CK SKBiH je još u oktobru 1965. godine formirao grupu sa zadatkom da obradi pomenutu materiju, Grupa je radila od oktobra 1965. do februara 1966. godine. Na izradi materijala pored članova grupe, učestvovalo je i nekoliko podgrupa, u kojima je bio uključen veći broj društveno -političkih radnika s tog područja. Grupa se koristila i različitim materijalima kojima su raspolagali sreski i republički organi. Tako pripremljen materijal razmatrao je i Izvršni komitet CK SKBİH na proširenoj sjednici od 30. maja 1966. godine. Početkom juna 1966. godine Izvršni komitet, u dogovoru sa Sreskim komitetom Mostar, odlučio je da se savjetovanje održi. Organizatori savjetovanja bili su Izvršni komitet Centralnog komiteta i Sreski komitet Mostar. 93

Na savjetovanju su učestvovali članovi CK SKJ i članovi CK SKBiH sa tog područja, kao i članovi Kontrolne i Revizione komisije, savezni i republički poslanici, generali JNA, članovi Sreskog komiteta, raniji društveno-politički radnici iz Hercegovine koji sada žive u drugim centrima i veći broj aktivista iz opština, te predstavnici CK_SK_Hrvatske, Kotarskog komiteta Splita i Garnizona JNA Mostar. Za savjetovanje je vladalo veliko interesovanje među širokim krugom društveno-političkih radnika, s obzirom da je u materijalu pokrenut veći broj značajnih idejno -političkih pitanja, kao što su : problemi u razvoju Saveza komunista, neki aspekti kadrovske politike, odnosi na liniji SK-religija, problemi u međunacionalnim odnosima, pojave nacionalizma i šovinizma, uticaj SK na javno mjenje, pitanja iz oblasti obrazovanja i kulture, nesporazumi i neujednačeni stavovi a vezi s odlaskom radne snage u inostranstvo, odnosi između organa vlasti i konfesionalnih zajednica, izvjesne teškoće i problemi koji su se već ranije javljali u vezi sa školovanjem omladine, pitanja međukomunalne saradnje sa posebnim osvrtom na ulogu Mostara kao najrazvijenijeg centra u Hercegovini, problemi u opštinama koje graniče s drugim republikama itd. Neka od ovih pitanja postavljena su po prvi put na razmatranje pred tako širokim skupom. S obzirom da su svi članovi Centralnog komiteta ranije dobili materijal koji je poslužio kao baza za diskusiju na savjetovanju, to nema potrebe da se u ovoj informaciji detaljno govori o svim pitanjima koja su raspravljana na savjetovanju. Savjetovanje je proteklo u znaku potvrđivanja osnovnih ocjena iznesenih u materijalu, s tim što su neki problemi oštrije naglašeni, s obzirom na činje94

nicu da se ono držalo kratko vrijeme poslije Brionskog plenuma CK SKJ. Naročito oštro su kritikovane neke deformacije i greške iz ranijeg perioda, Savjetovanje je pozitivno ocijenjeno i prihvaćeno u svim opštinama, a naročito na području zapadne Hercegovine. Ipak, treba istaći da su došla do izražaja i neka jednostrana mišljenja i pogrešne interpretacije pojedinih stavova koji su izneseni na savjetovanju, a prije svega da su izvjesne deformacije iz oblasti međunacionalnih odnosa suviše naglašene i dramatizovane, te da će se to štetno političk; odraziti. Ta shvatanja su dobrim dijelom posljedica nedovoljne obaviještenosti i cjelovitijeg poznavanja materije o kojoj se raspravljalo, a dijelom starih navika i gledanja. Ipak treba reći da se ta shvatanja prevazilaze, jer vrijeme i iskustvo pokazuje da je savjetovanje odigralo pozitivnu ulogu ■ rasvjetljavanju čitavog spleta pitanja i problema koji su se tokom vremena nataložili. Otvoreno raspravljanje o određenim problemima uklonilo je predrasude da se radi o delikatnim pitanjima, pa se na njih danas gleda otvoreno i sa više realizma. Danas je moguće konstatovati da je savjetovanje kod većine kadrova u Hercegovini primljeno i protumačeno pozitivno. U rukovodstvima zapadne Hercegovine izražavaju se mišljenja da su i sami trebali neke probleme prije i otvorenije postaviti i da u budućoj praksi mora biti prisutna veća otvorenost u tretiranju svih političkih pitanja. Kompleks političke inferiornosti koji je bio prisutan kod jednog broja kadrova, pa i među stanovništvom ovog područja, postepeno nestaje jer je savjetovanje još jednom potvrdilo pravilnost kursa koji se u posljednje vrijeme vodi i obavezalo na dosljednost i istrajnost na tom putu. 95

U tretiranju privrednih problema koji su u ovom području dosta oštri jednodušan je zaključak da se oni mogu rješavati samo u duhu novog privrednog sistema i reforme, i u sagledavanju u regionalnim okvirima´s obzirom na komparativne prednosti. Opštinski komiteti su razmatrali pitanja pokrenuta na savjetovanju. Isto tako (Izvršno vijeće, Privredna komora i dr.) dijelom su postavljali na dnevni red određena pitanja ovog područja. U Mostaru je obavljen razgovor sa predstavnicima Armije i društveno-političkih organizacija o prijemu omladine iz zapadne Hercegovine u vojne škole. Razmatrana su i pitanja budžetske potrošnje i školstva u nekim od ovih opština. Iznalaženje rješenja za probleme, o kojima je raspravljano na savjetovanju, postaje sve aktuelnije u toku sprovođenja privredne i društvene reforme. Naravno za rješavanje određenih problema potreban je duži vremenski period i detaljnija razrada načina rješavanja nekih od njih. S obzirom da na savjetovanju nisu usvojeni zaključci i da nije bilo moguće široko razmatrati sve elemente društvenih odnosa, sve idejne i političke probleme njihove uzroke i posljedice, stavljeno je u zadatak Izvršnom komitetu da sa drugim organima i ´organizacijama, a naročito opštinskim komitetima ovog područja, pronađe najpogodnije oblike za temeljitije razmatranje nekih od tih pitanja ili da inicira njihovo rješavanje. Pri tome su kao prioritetna istaknuta sljedeća pitanja: Savez komunista u zapadnoj Hercegovini je malobrojan, organizacije su uglavnom činovničkog sastava i u njima je mali broj neposrednih proizvođača, a naročito poljoprivrednika. Smatra se da razvijeniji 96

sistem samoupravljanja omogućava brže jačanje Sayeza komunista, Zbog toga bi ovo pitanje trebalo šire razmotriti, a pogotovo dublje ući a uzroke koji sputavaju brži razvoj organizacija. U tom smislu trebalo bi razmotriti i odnos Saveza komunista prema ovome pitanju, jer je konstatovano da se duže vremena na području zapadne Hercegovine izrazitije javljaju pojave sektaštva, odbojnosti i nepovjerenja prema prijemu novih članova, a posebno prema prijemu omladine. S Posebni problemį javljaju se na relaciji Savez komunista- religija. Ponegdje još uvijek osnovna mjerila za prijem u SK polaze od stepena religioznosti sredina i porodica onih koji zaslužuju članstvo u Savezn komunista. I mnoga rukovodstva ne snalaze se u vezi s tim, pa su otuda vidljive različite slabosti i di◄ vergentni prilazi ovim pitanjima, posebno u seoskim organizacijama. Ovo stanje bi, zato, trebalo temeljitije rasvijetliti, a posebno idejni rad u Savezu komunista, efekte različitih oblika obrazovanja i praktično političkog djelovanja. U tom smislu trebalo bi naročito pažnju obratiti problemima u vezi s idej, nim radom s mladom generacijom, sa školskom, radničkom i seoskom omladinom. U vezi s odnosima između državnih organa i crkve, i pored toga što su Ustavom SFRJ i Zakonom o položaju vjerskih zajednica regulisani principi tih odnosa, javljaju se i dalje nesporazumi, različiti prilazi i nejednaki tretman izvjesnih zahtjeva sveštenstva triju konfesija, a posebno sveštenstva RKC sa kojom je, odnosno Vatikanom, sklopljen sporazum što ubuduće treba imati u vidu. U tom pogledu još uvijek nisu ujednačeni kriteriji. O ovim pitanjima ódržano je više sastanaka, teži se više nego prije izgrađivanju čvršćih

97

↑ jedinstvenijih stavova u čemu treba biti odlučniji. - Zbog prisutnih problema, različitih shvatanja í reagovanja u vezi s odlaskom radne snage iz nekih područja na rad u inostranstvo potrebno je šire razmotriti ovo pitanje, u interesu sagledavanja uslova pod kojima živi i radi radna snaga vani i u cilju stvaranja čvršće saradnje između radnika koji odlaze i naših društvenih organizacija. - Da bi se došlo do dublje spoznaje o nekim pojavama u vezi s uticajem emigracije, potrebno bi bilo napraviti ozbiljniju analizu ovog pitanja. Uz razmatranje svih pozitivnih političkih i ekonomskih kretanja, koja su nesumnjiva u opštinama, gdje se sporadično osjeća uticaj neprijateljske propagande, naročito bi bilo potrebno obratiti pažnju na neriješene ekonomske probleme. Ima i prigovora da nije poklonjeno dovoljno pažnje na prava onih ljudi koji su pomagali naš pokret što bi trebalo vidjeti i riješiti. -- Neophodno je razmotriti i neka pitanja iz oblasti međukomunalne saradnje opština zapadne Hercegovine i Dalmacije, jer se već otvaraju neka politička pitanja u vezi sa različitim pristupima i rješenjima koordiniranim privrednim i nekim drugim pitanjima (naročito na nivou Republike). S obzirom na neistraženost političkih i ekonomskih kretanja iz predratnog i ratnog perioda u Hercegovini, trebalo bi angažovati Institut za radnički pokret, ili druge ustanove, na naučnoj obradi istorijskih zbivanja u ovom području. U tom smislu moguće bi bilo angažovati i Fakultet političkih nauka u Sarajevu . Pošto je od ranije bilo dosta primjedbi na nastavne planove osnovnih i srednjih škola u smislu ravnopravnije zastupljenosti građe iz istorije i isto-

98

rije književnosti svih naroda Jugoslavije, a posebno srpskog i hrvatskog naroda, kao i primjedbama o ravnopravnoj upotrebi obje varijante srpskohrvatskog ili hrvatskosrpskog jezika, bilo bi nužno da nadležne ustanove vide da li ti problemi još postoje. Takođe je neophodno pravilno i sistematski, kroz školske programe i na drugi način, obavještavati omladinu o događajima iz novije istorije, a naročito o događajima iz NOB- a. Dosta primjedaba odnosi se na tretman narodnooslobodilačke borbe u nastavnim programima i udžbenicima, pa se ističe potreba štampanja priručnika za istoriju NOB-a. Predsjedništvo Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine je razmotrilo širu informaciju o savjetovanju u Mostaru, a na sjednici od 28. 3. i 12. 4. o. g. usvojilo je tekst ove informacije. Predsjedništvo je pozitivno ocijenilo savjetovanje i osnovni tok političke aktivnosti koja je iza toga uslijedila. Predsjedništvo takođe smatra da i dalje treba voditi brigu i pratiti proces realizacije stavova i onih zaključaka koji su sugerisani na savjetovanju. Tom prilikom je naglašeno da savjetovanje treba posmatrati u kontekstu širih veoma pozitivnih društveno-političkih kretanja na području čitave Hercegovine i dostignutog stepena demokratizacije odnosa u našem društvu. Jąčanje bratstva i jedinstva naroda i u području Hercegovine je nepobitna činjenica. Mnoge negativne i teške posljedice prošlosti već su u mnogome prevaziđene. Već su izrasle nove generacije koje ne nose negativna opterećenja. Razvitak socijalističkih društvenih odnosa, a narečito samoupravljanja i na njemu utemeljenog jedinstva radnih ljudi, duboko utiče na formiranje socijalističke svijesti, predstavlja

99

novu stepenicu u razvitku bratstva i čini najkrupniju prepreku svakoj vrsti nacionalizma i šovinizma . Međutim, komunisti ne smiju nikada smetnuti s uma da još postoje i akutni ostaci klasnih snaga, da postoje zaostaci stare svijesti i da je konačno prisutan i neprijateljski uticaj iz inostranstva, da ima veza sa političkom emigracijom, da se na radnike koji su zaposleni u inostranstvu vrši jaka propaganda itd. Na Predsjedništvu je takođe istaknuto da će i ubuduće, bez obzira na ukidanje sreza, biti značajna uloga Mostara kao političkog, privrednog i kulturnog centra Hercegovine. Rečeno je da u uslovima samoupravljanja novi odnosi među komunama mogu se razvijati, prije svega, na bazi obostranog interesa radnih ljudi, radnih organizacija i komuna u cjelini, ali bi isto tako bila politički veoma štetna svaka tendencija vještačkog zatvaranja Mostara i sprečavanja normalnih integracionih procesa u raznim oblastima društvenog života. Zbog toga je obaveza Saveza komunista i drugih političkih snaga da se stalno aktivno odnose prema tim problemima, ali i da ih više nego do sada posmatraju i razrješavaju u jednom širem kontekstu kretanja našeg samoupravljačkog društva. Ta problematika i ubuduće treba da bude predmet pažnje odgovarajućih tijela Centralnog komiteta SKBiH (Izvršnog komiteta, komisija i Predsjedništva), i drugih nadležnih faktora u opštinama i Republici. Izvršnom komitetu je sugerisano da u realizaciji zadataka koji se odnose na rad i aktivnost Saveza komunista više angažuje opštinske komitete da udruženim snagama 100

1 uz pomoć Centralnog Komiteta pristupe i sami temeljnijem izučavanju onih pitanja o kojima već po- . stoje osnovni stavovi Centralnog komiteta (razvoj Saveza komunista, omladina).

101

SADRŽAJ Strana UVOD AKTIVNOST ORGANIZACIJA I RUKOVODSTAVA SKBİH U VEZI S NACRTOM TEZA ZA REORGANIZACIJU SK I PREDLOGOM ZAKLJUČAKA O NAČINU I OBLICIMA ORGANIZOVANJA KOMUNISTA (Pripremni materijal) . IDEJNO-POLITIČKA AKTIVNOST NA REORGANIZACIJI SAVEZA KOMUNISTA (Uvodno izlaganje Milenko Ostojić) DISKUSIJA Ahmed Ajanović . Džavid Gunić Sead Babović Grujo Novaković Osman Karabegović Hajrudin Dulbić Cvijetin Mijatović .

73

83

Univerzitetskog

INFORMACIJA O SAVJETOVANJU U MOSTARU

69

Aleksandar Peleš, sekretar komiteta Saveza komunista

27 31 37 45 50 57 65

1333

IZVJEŠTAJ O RADU PREDSJEDNIŠTVA CK SK IZMEĐU IX I XIII SJEDNICE CK SKBiH ODLUKA UNIVERZITETSKOG KOMITETA SK .

17

89 93

COLE

15753

14 DAY USE RETURN TO DESK FROM WHICH BORROWED

LOAN DEPT. RENEWALS ONLY-TEL . NO. 642-3405 This book is due on the last date stamped below, or on the date to which renewed . Renewed books are subject to immediate recall.

DEC 10 1968

LD 21A-38m-5 ,'68 (J401810 ) 476B

General Library University of California Berkeley

Gaylord GAYLAMOUNTⓇ PAMPHLET BINDER Syracuse, N.Y. Stockton , Calif.

U. C. BERKELEY LIBRARIES

Cobb715753