Sjednice Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine (II, III, IV, V i VI)

Citation preview

JN

9679 .B63S4 2nd6th

196566

UNIVERSITY OF VIRGINIA LIBRARY

X030602897

ALDERMAN LIBRARY UNIVERSITY OF VIRGINIA CHARLOTTESVILLE , VIRGINIA

.

1

SJEDNICE CENTRALNOG

KOMITETA

SAVEZA KOMUNISTA BOSNE

I

HERCEGOVINE

(II, III, IV, V i VI)

Redakcijska grupa : Ahmed Ćatić

1

Zijo Filipović Mara Hadžović Mićo Morača

Sadržaj

Strana TREĆA SJEDNICA

9

DRUGA SJEDNICA

47

ČETVRTA SJEDNICA

89

PETA SJEDNICA

115

ŠESTA SJEDNICA .

139 JN

9679 36354 2nd -6th 1965-66 Izdanje NP » Oslobođenja« Sarajevo Štampa NP »Oslobođenje « Sarajevo Za štampariju Božidar Sekulić

Pošto se odavno osjeća potreba, a taj zahtjev je postavljen i prilikom diskusija o metodu rada Centralnog komiteta SKBiH, organizovanih povodom Šeste sjednice CK, Izvršni komitet je odlučio da se publikuju materijali dosadašnjih sjednica CK . Upravo, u ovoj brošuri objavljuju se uvodna izlaganja i zaključci II, III, IV i V sjednice, te opširniji materijal VI sjednice (napomena: u brošuri » Četvrti kongres SKBiH«, u izdanju NP »Oslobođenje« obuhvaćena je Prva plenarna sjednica, koja je održana 5. februara 1965. godine). Ubuduće će ovo izdanje izlaziti redovno, to jest povodom svake plenarne sjednice Centralnog komiteta, a namijenjeno je, prije svega, rukovodstvima i organizacijama Saveza komunista za njihovu praktičnu djelatnost.

DRUGA

SJEDNICA

CK SK BIH

21. i 22. maja 1965.

godine

SAVEZ

KOMUNISTA

I IDEJNO - POLI-

TIČKI PROBLEMI U INTERNOJ RASPODJELI U PRIVREDNIM RADNIM ORGANIZACIJAMA

1

UVODNO IZLAGANJE

Branko Mikulić : Programom SKJ, rezolucijama Osmog kongresa SKJ i Četvrtog kongresa SKBiH utvrđena je naša politika u razvijanju raspodjele i ukazano na mogućnosti i načine djelovanja organizacija SK i svih društveno-političkih snaga u njenom daljem usavršavanju. Napori za dosljedno primjenjivanje principa raspodjele prema radu, za neposredniju zavisnost materijalnog položaja proizvođača od rezultata njihovog rada i preduzeća kao cjeline praćeni su i nizom problema i protivrječnosti čije razrješavanje zahtijeva potpunu angažovanost svih činilaca društvenog razvitka. Radi još odlučnijeg i određenijeg usmjeravanja aktivnosti organizacija i rukovodstava Saveza komunista u rješavanju idejno -političkih problema raspodjele u radnim organizacijama u privredi trebalo bi kritički i cjelovito ocijeniti kretanja na području unutrašnje raspodjele i utvrditi stavove i zaključke, čije će sprovođenje ubrzati njeno dalje izgrađivanje i podstaknuti produbljavanje samoupravljanja . To je potrebno i zbog toga što su, u uslovima kada radne organizacije sve više postaju nosioci ekonomske politike jačanjem njihovog materijalnog položaja, prisutni i ostaci starih odnosa, ispoljenih u pojavama birokratizma, lokalističkih shvatanja, egoizma i drugim. Zbog toga je veća i odgovornost Saveza komunista i svih društvenih snaga, posebno u radnim kolektivima, za ostvarivanje naše privredne politike, jer i njihov uticaj na tu politiku postaje sve veći . Ovom prilikom nije moguće upuštati se u davanje cjelovitih ocjena o svim aspektima problematike unutrašnje raspodjele. Težište našeg razmatranja trebalo 9

bi usmjeriti na ona idejno -politička pitanja od kojih u sadašnjoj fazi najviše zavisi dalji razvoj unutrašnje raspodjele, uslovi života radnih ljudi i njihova afirmacija kao upravljača. Glavnu pažnju poklanjamo raspodjeli ličnih dohodaka zbog potrebe naglašavanja značaja ovog problema, koji se, naravno, mora posmatrati u vezi sa samoupravljanjem, rezultatima privređivanja i raspodjelom u cjelini.

Kretanje ličnih dohodaka u 1964. i prvom kvartalu 1965. godine Povoljniji rezultati poslovanja u prošloj godini, praćeni visokim porastom proizvodnje i porastom produktivnosti rada, kao i orijentacija na brži porast standarda, uticali su i na povećanje ličnih dohodaka . Ukupno isplaćeni lični dohoci u privredi Bosne i Hercegovine 1964. godine prema podacima Zavoda za statistiku porasli su za 38% u odnosu na prethodnu godinu. Prosječna primanja zaposlenih u privredi povećana su od 25.300 u 1963. na 32.900 dinara u 1964. godini ili za 30 %. Brži porast ličnih dohodaka nastavljen je i u prvim mjesecima 1965. godine. Ukupni lični dohoci za prva tri mjeseca ove godine povećani su za 44,5% u odnosu na isti period prošle godine, a po jednom zaposlenom 41,6 %, to jest iznosili su 38.800 dinara ili 11.400 dinara više nego u istom periodu prošle godine . U poređenju sa ličnim dohotkom po jednom zaposlenom u 1964. godini , povećanje za prva tri mjeseca 1965. godine iznosi 5.900 dinara ili 17,9 %, što je za 0,3% više od planiranog porasta ličnih dohodaka u 1965. godini. Ovakvo kretanje ličnih dohodaka i intenzivniji rad na primjeni principa raspodjele prema radu pozitivno su djelovali na porast produktivnosti rada zaposlenih, na mobilizaciju snaga radnih kolektiva za bolje iskorištavanje unutrašnjih rezervi, što je uticalo na povećanje proizvodnje i ekonomičnosti poslovanja. U prošloj godini proizvodnja u SRBiH porasla je za 15%, a produktivnost rada, mjerena fizičkim obimom proizvodnje, za 8,5 %. Postignuti su i povoljniji finansij-

10

ski rezultati poslovanja . Neto -produkt u privredi Bosne i Hercegovine porastao je za 33% , a produktivnost rada, mjerena neto -produktom po jednom zaposlenom , za 26 % . Čist prihod povećan je za 43 % , a fondovi radnih organizacija za 82 % . Na finansijske rezultate poslovanja uticao je, nesumnjivo, i opšti porast cijena, ali i veća ekonomičnost poslovanja, koja je u prošloj godini povećana za oko 4 % . Nešto povoljniji uslovi privređivanja u prošloj godini su objektivno omogućavali dalje usavršavanje unutrašnje raspodjele. U izvjesnom broju kolektiva koncem prošle i početkom ove godine ta mogućnost je i ostvarena, utičući i na postizanje boljih rezultata u proizvodnji i produktivnosti rada . U Željezari Zenica, na primjer, broj zaposlenih u prvom kvartalu ove godine smanjen je za 1,5%, a proizvodnja povećana za 4,2% u odnosu na isti period prošle godine . U Rudniku mrkog uglja Kakanj proizvodnja u prva tri mjeseca ove godine povećana je za 23,6%, a produktivnost rada za 14,4%. Ovakve rezultate postiže i niz drugih preduzeća . Međutim, u znatnom broju privrednih organizacija nisu postignuti odgovarajući rezultati . U njima je produktivnost rada 1964. godine rasla sporijim tempom nego u 1963. godini . Na primjer, u prošloj godini ostvarena je niža produktivnost rada nego u 1963 : u obojenoj metalurgiji za 8 % , crnoj metalurgiji za 1,9% i industriji nafte za 3,3 % . U nekim granama porast produktivnosti rada bio je znatno niži od prosjeka privrede. Tako je u 1964. godini produktivnost rada u industriji kože porasla za svega 0,8% , u tekstilnoj industriji 1,8 % i industriji papira 1,9% . I pored zaostajanja produktivnosti rada, u tim granama bio je relativno visok porast ličnih dohodaka. Tako je prosječan lični dohodak po jednom zaposlenom u prošloj godini porastao u industriji nafte za 30,9%, industriji kože 31,8 % , industriji papira 30,5% , itd. Takva neusklađenost kretanja ličnih dohodaka i rezultata poslovanja negativno se odražava na aktivnost kolektiva u savlađivanju uzroka koji uslovljavaju slabije rezultate poslovanja.

11

Lični dohoci i troškovi života

U dinamičnim privrednim kretanjima u prošloj godini ispoljile su se, kao što je poznato, i određene slabosti, naročito u prekomjernom porastu svih vidova potrošnje, a posebno investicione. Takva kretanja u uslovima strukturalnih neusklađenosti i znatnog zaostajanja ponude za potražnjom prouzrokovala su brz porast cijena, naročito u maloprodaji. Opšti nivo cijena u 1964. godini u odnosu na prethodnu godinu povećan je za 8% . Cijene poljoprivredno-prehrambenim proizvodima povećane su za 19%, a industrijskim za 6% . Osjetniji porast cijena uslovio je visok porast troškova života, čije je povećanje - · prema statističkim podacima u prošloj godini iznosilo 11 % . Najveći je bio porast troškova ishrane, ogrjeva, osvjetljenja i usluga. Takvo povećanje troškova života naročito se nepovoljno odražavalo na standard radnih ljudi sa najnižim ličnim dohocima, kod kojih troškovi ishrane najviše učestvuju u strukturi ukupnih troškova. Zbog toga se najveći broj radnih organizacija u politici raspodjele ličnih dohodaka orijentisao na brži porast primanja ovih kategorija. Takva politika u osnovi je bila ispravna, kako sa stanovišta poboljšanja njihovog standarda, tako i materijalne stimulacije za veću proizvodnju . I u prvim mjesecima 1965. godine nastavljen je brz porast cijena i troškova života. Ukupni troškovi života za prva tri mjeseca ove godine porasli su za 16,5% u odnosu na prosječne troškove u 1964. godini . U takvim uslovima , i pored osjetnijeg povećanja nominalnih ličnih dohodaka, usporen je porast realnih zarada. U prva tri mjeseca 1965. godine, u odnosu na prosjek 1964. godine, realne zarade porasle su svega 1,4% što je za 6,7% ispod nivoa predviđenog planom. Porast troškova života usporavao je povećanje realnih zarada, a uslovljavao je i trku između porasta ličnih dohodaka i troškova života . To se, pored ostalog, nepovoljno odražavalo i na stabilnost unutrašnje raspodjele. Da bi se obezbijedio porast realnih zarada ne rijetko se odstupalo od utvrđenih odnosa i kriterijuma, naročito u politici raspodjele čistog prihoda. To je 12

zahtijevalo česte izmjene pravilnika o raspodjeli, pa su odluke ponekad donošene na brzinu, čak i u suprotnosti s pravilnicima, bez širih sagledavanja i analiziranja rezultata poslovanja. Mjere Saveznog izvršnog vijeća za sužavanje svih vidova potrošnje, a posebno investicione, kao i odluka o zamrzavanju cijena, treba da doprinesu stabilizaciji privrednih kretanja, što će pozitivno djelovati na dalji porast standarda. U uslovima djejstva mjera Saveznog izvršnog vijeća o zamrzavanju cijena neophodno je uložiti veće napore i za smirivanje porasta ličnih dohodaka, uslovljavajući njihova kretanja porastom produktivnosti rada. Dalje neopravdano povećanje ličnih dohodaka izazvalo bi nove poremećaje na tržištu, nestašicu pojedinih proizvoda, špekulacije, nabijanje cijena i dr. Time bi se mogla dovesti u pitanje politika povećanja životnog standarda.

Važniji rezultati u razvijanju unutrašnje raspodjele Poslije Osmog kongresa SKJ pojačana je aktivnost organizacija i rukovodstava SK u usmjeravanju komunista na dalje razvijanje oblika neposrednog odlučivanja radnih ljudi i usavršavanje raspodjele prema radu. To je doprinijelo većem angažovanju svih organizacija i samoupravnih tijela u radnim kolektivima i dalo vidljive rezultate . Sa sigurnošću se može tvrditi da je u privredi otvoren pozitivan proces i da se ulažu veliki napori za dalju izgradnju sistema unutrašnje raspodjele. Ona je obogaćena novim elementima stimulacije ličnog rada i produbljivanjem sadržaja neposrednog samoupravljanja radnih ljudi u ekonomskim jedinicama. Rezultati su očigledni, naročito u većim radnim organizacijama, gdje su unutrašnje snage aktivnije a materijalni uslovi bolji i stabilniji. O tim kretanjima , međutim, u posljednje vrijeme čuju se i različite , pa i suprotne ocjene. Ima mišljenja da su postignuti rezultati minimalni, ili se gotovo sasvim poriču , zbog čega se izražava nezadovoljstvo i daju samo negativne ocjene. Nasuprot tome, druga

13

mišljenja su izraz potpunog zadovoljstva postignutim stepenom unutrašnje raspodjele, zbog čega se ističu samo pozitivne strane ovog procesa, prikazuje se valjanim i ono što očigledno nije dobro, pri tom previđaju problemi koji objektivno postoje ili pokušava da se umanji njihov značaj . Takve ocjene su posljedica površnog zaključivanja koje zanemaruje analizu prakse, zbog čega su pogrešne i ne podstiču na akciju. Realna ocjena o društvenim procesima koji se odvijaju u radnim organizacijama u privredi na području unutrašnje raspodjele dohotka i funkcionisanja samoupravnog mehanizma jeste objektivna nužnost za stalno unapređivanje tih odnosa . Neposredan uvid u radnim organizacijama i materijali kojima raspolažemo omogućuju izvođenje zaključaka o glavnim karakteristikama unutrašnje raspodjele dohotka u 1964. i na početku ove godine. U radnim organizacijama sve više počinju prevladavati shvatanja da raspodjelu ličnih dohodaka treba čvršće vezati za rezultate ličnog rada svih članova kolektiva. To podstiče subjektivne snage da preduzimaju konkretne mjere u usavršavanju raspodjele i izgrađivanju egzaktnih mjerila za stimulaciju ličnog rada. U skladu s tim velik broj radnih organizacija pristupio je analitičkoj procjeni radnih mjesta, koja je u znatnom broju preduzeća dala prve rezultate (Željezara Zenica, » Igman « , Konjic itd .) . U isto vrijeme intenzivno je rađeno na uvođenju pojedinačnih i grupnih normi i drugih mjerila za stimulaciju većih rezultata rada. Tako u Rudniku Kakanj 60% zaposlenih ima individualne, a 30% grupne norme ; u Tvornici »> Duro Salaj « u Mostaru elementima stimulacije ličnog rada obuhvaćen je cijeli kolektiv (izuzev 20-30 službenika u opštoj službi preduzeća) ; u Rudniku Kreka 70% proizvođača ima individualne norme, 2% grupni zadatak, a 28% zaposlenih ostvaruje lični dohodak u zavisnosti od ekonomskog učinka koji se mjeri obimom, ekonomičnošću i kvalitetom proizvodnje. Dosljednijn sprovođenjem principa raspodjele prema radu postignuti su pravilniji odnosi u raspodjeli ličnih dohodaka između pojedinih kategorija, a posebno između radnika i službenika. Anketa u 100 rad-

14

nih organizacija pokazuje da su u 1964. godini lični dohoci visokokvalifikovanih radnika rasli po stopi od 15 do 44%, kvalifikovanih radnika 22 do 47% , visokostručnih kadrova od 16 do 24% , a službenika sa srednjom stručnom spremom od 3 do 38 % . Druga anketa, sprovedena u 87 preduzeća, pokazuje da su lični dohoci visokokvalifikovanih i kvalifikovanih radnika u 1964. godini rasli za 5 poena brže nego visokostručnih kadrova i službenika sa srednjom stručnom spremom, dok je kod polukvalifikovanih radnika porast dohodaka bio veći za 6 poena nego kod službenika sa nižom stručnom spremom. U pojedinim preduzećima taj proces išao je još brže u korist radnika. Na primjer, u Željezari Zenica lični dohoci radnika u 1964. godini rasli su brže nego službenika za 8 poena, a u Tvornici duvana u Sarajevu za 28 poena (sve u odnosu na 1963. godinu). U tim preduzećima nema više slučajeva da radnici napuštaju neposrednu proizvodnju i odlaze na službenička mjesta. Naprotiv, oni radnici koji su se prekvalifikovali za službenike sada napuštaju te poslove i vraćaju se ranijem zanimanju. Tamo gdje je u raspodjeli dohodaka pravilnije riješen položaj radnika u proizvodnji, a nije riješen problem stimulacije rada na rukovodećim mjestima, pojavile su se teškoće kod izbora ljudi za ta radna mjesta (poslovođa, upravnika radionica) . Radnici u tim uslovima više ne prihvataju ove poslove (» Igman « u Konjicu i dr.) . Sve do ove godine u Zenici gotovo niko nije htio da se upiše u školu za kvalifikovane radnike , a sada je, međutim , kapacitet škole malen da bi mogao primiti sve kandidate. U prošloj i ovoj godini započet je rad i na prevazilaženju startnih osnova kao transformisanih tarifnih stavova. One se postepeno zamjenjuju nefiksiranim iznosom ličnog dohotka koji zavisi od rezultata poslovanja ostvarenih u svakom mjesecu (»Duro Salaj « ) . Osim toga, startna osnova se u nekim preduzećima počinje da pretvara samo u jedan od elemenata učešća pojedinaca u raspodjeli, a sve značajniji postaje promjenljivi dio ličnog dohotka. U » Trudbeniku« u Doboju taj dio ličnog dohotka iznosi u ukupnim primanjima od 37 do 48%, u Duvanskom kombinatu u Mostaru od 7 do 17 % . Sličnih primjera ima još.

15

U izvjesnom broju radnih organizacija pristupilo se utvrđivanju mjerila za raspodjelu ličnih dohodaka službenika i rukovodećeg osoblja sa ciljem da se uključe u raspodjelu prema radu . To utiče kako na ublažavanje suprotnosti između radnika i službenika, tako i na povećanje produktivnosti rada i odgovornosti službi preduzeća . U Željezari Zenica, na primjer, lični dohoci zaposlenih u finansijskom sektoru zavise od skraćenja rokova izrade mjesečnih i periodičnih obračuna i završnog računa, od izvršenja rokova i normi u obračunu ličnih dohodaka, smanjenja sudskih troškova i zateznih kamata, brzine izvršenja naplate potraživanja, smanjenja volumena povremenih i kratkoročnih kredita itd. Slične elemente stimulacije imaju i sve ostale službe. U tom kolektivu utvrđeni su i elementi individualne stimulacije rukovodećih kadrova. Njihov lični dohodak progresivnije raste i pada nego kod drugih članova kolektiva, zavisno od rezultata koji se postižu u poslovanju preduzeća ili pogona. Takvih primjera ima u još nekim kolektivima. Veoma je pozitivna pojava što stručni kadrovi ističu zahtjev da se rješava problem individualne stimulacije njihovog rada, a ne da na osnovu školskih diploma primaju jednake lične dohotke za nejednak rad . U velikom broju kolektiva je otvoren proces formiranja i raspodjele dohotka, a posebno ličnih dohodaka u ekonomskim jedinicama . Centralni pravilnici o raspodjeli ličnih dohodaka, koji su bili dominantni u najvećem broju radnih organizacija, postepeno se pretvaraju u pravilnike koji regulišu odnose u preduzeću i između ekonomskih jedinica, a kolektivi ekonomskih jedinica donose svoje pravilnike i utvrđuju kriterijume za raspodjelu ličnih dohodaka (»Jelšingrad« ) . Rezultati decentralizacije raspodjele su višestruki. U ekonomskim jedinicama lakše se otklanjaju anomalije u raspodjeli , jer u rukama neposrednih proizvođača ona postaje pravilnija, stimuliše produktivnost rada i postizanje većih efekata u proizvodnji . Samoupravljanje radnih ljudi na materijalnoj bazi ekonomskih jedinica počelo je da jača, čime je razvoj socijalističkih društvenih odnosa u radnim kolektivima dobio nove impulse i kvalitete . Na početku ove godine u velikom broju radnih organizacija intenzivno se vrše 16

izmjene u pravilnicima o raspodjeli, s jasnim kursom ka prenošenju formiranja i raspodjele dohotka na ekonomske jedinice. Rezultati koje su postigle spomenute i druge radne organizacije u razvijanju raspodjele prema radu su posljedica pravilne orijentacije, upornog i organizovanog rada organa samoupravljanja i društveno-političkih organizacija, prije svega Saveza komunista. U tim radnim organizacijama komunisti su aktivno radili na rješavanju konkretnih idejnih i političkih problema. To je, pored ostalog, doprinosilo i usavršavanju unutrašnje raspodjele.

Centralističke tendencije i raspodjela U 1964. godini vršene su obimne pripreme za donošenje statuta radnih organizacija. Vođene su opsežne diskusije o unutrašnjoj raspodjeli, decentralizaciji upravljanja sredstvima, položaju ekonomskih jedinica, organizaciji preduzeća itd. U najvećem broju radnih kolektiva ti odnosi su pravilno formulisani statutima, a u mnogima je, nakon usvajanja statuta, započelo i njihovo oživotvorenje. Međutim, u znatnom broju radnih organizacija odredbe statuta i pravilnika se ne sprovode i postoje velike razlike između politike utvrđene ovim dokumentima i prakse. Ponekad se stiče utisak da su statuti i drugi normativni akti namijenjeni nekom drugom, izvan radne organizacije, te da ovi važni dokumenti postaju samo formalnost. To izaziva kolebanje u kolektivima, dovodi u pitanje mogućnost radnih ljudi da kreiraju politiku, pa se zbog toga oni postepeno povlače iz svih diskusija i počinje da se razvija shvatanje da sve zavisi od volje pojedinaca ili užih grupa. U Rezoluciji Četvrtog kongresa SKBiH o tome je rečeno : »Upornim nastojanjem da o svim bitnim pitanjima odlučuju neposredni proizvođači, moramo čim prije otklanjati sve pojave manjih ili većih zatvorenih grupa u pojedinim radnim organizacijama koje rješavaju o pitanjima od životnog značaja za njihove radne zajednice. Loše posljedice ovako donesenih odluka redovno snose radni ljudi, a ne oni koji su ih na takav način donijeli« . 2

Sjednice CK SKBIH

17

Sporost i neodlučnost u sprovođenju decentralizacije upravljanja sredstvima najčešće se obrazlaže nedoraslošću ekonomskih jedinica, nužnošću centralizacije fondova u fazi rekonstrukcije preduzeća, jedinstvom tehnološkog procesa, potrebom studijskih ispitivanja i priprema itd. Takve i slične tvrdnje ponekad su tendencija za isključivim jačanjem pozicija centralnih organa u preduzećima. Neubjedljiv je, na primjer, pokušaj da se opravda centralizacija svih fondova isticanjem da će to biti samo do završetka rekonstrukcije preduzeća . Radne organizacije uvijek su u situaciji da se proširuju, obnavljaju mašinski park, otklanjaju uska grla, modernizuju se u skladu sa dostignućima nauke i tehnike, tako da prema spomenutom zaključivanju nikad ne bi ni bilo uslova za decentralizaciju fondova. Poznati su primjeri radnih organizacija u kojima nije izvršena takva centralizacija sredstava, a vrše se velika investiciona ulaganja (Rudnik Kreka, Srednjobosanski rudnici, IPK Sarajevo i druge) . U njima se vrši udruživanje sredstava organizacionih jedinica na bazi međusobnog kreditiranja. To je nov kvalitet koji stvara uslove za jedinstvo i stabilnost kolektiva . Najamnu psihologiju proizvođača, koju centralizacija pothranjuje, samoupravljanje pretvara u svjesnu solidarnost proizvođača-upravljača sredstvima koji u njoj nalaze vlastiti ekonomski interes i perspektivu kolektiva. Međutim, u spomenutim, a i drugim radnim organizacijama organizovanim na principu kombinata, ističe se problem odnosa pogona i ekonomskih jedinica. Naime, formiranje i raspodjela dohotka u kombinatima po pravilu se vrši na nivou pogona, a ekonomske jedinice raspolažu sredstvima za lične dohotke i dijelom sredstava zajedničke potrošnje. Isticanje tehnološko - organizacijskih problema kao nepremostivih prepreka za izgrađivanje unutrašnje raspodjele (što je osobito karakteristično za preduzeća u oblasti elektroprivrede, željezničkog i PTT saobraćaja) u suštini je samo pokušaj opravdavanja postojećih odnosa . »Problemi tehnološke prirode veoma lako mogu biti riješeni ako se definitivno pođe od toga da je samoupravljanje polazna tačka i osnova čitavog sistema. A dobija se utisak da su u diskusijama tehnološki razlozi samo izgovor za 18

odbranu određenih ostataka administrativnog centralizma, umjesto da se nađu adekvatni oblici demokratskog centralizma na osnovu samoupravljanja« (E. Kardelj , referat na Osmom kongresu SKJ) . U radnim organizacijama u kojima su unutrašnja raspodjela i upravljanje centralizovani po pravilu se ispoljavaju brojni problemi i u raspodjeli ličnih dohodaka. U njima radnički savjeti vrše raspodjelu mase ličnih dohodaka na ekonomske jedinice mehaničkim putem - množenjem broja zaposlenih sa njihovim startnim osnovama ili na osnovu ličnih dohodaka uračunatih u cijenu proizvoda. U tim kolektivima su diskusije o izmjenama u sistemu raspodjele usmjerene na povećanje mase sredstava za lične dohotke, što je, navodno, uslovljavala revizija startnih osnova i normi, a ne i na intenzifikaciju privređivanja i vezivanja porasta ličnih dohodaka za porast produktivnosti rada i ekonomičnosti poslovanja. To je vodilo osiromašavanju fondova radnih organizacija, razvijalo potrošačku atmosferu i egoizam ( » Slobodan Princip - Seljo«< , Vitez, »Vaso Miskin - Crni«, Sarajevo i druge) . U kolektivima koji su manje radili na produbljivanju sadržaja i razvijanju oblika unutrašnje raspodjele položaj službenika u raspodjeli mnogo je povoljniji nego položaj radnika. U startu ili analitičkoj procjeni radnih mjesta odnosi su, uglavnom, prilično ispravno postavljeni, ali se narušavaju dopunskim instrumentima, i to na štetu radnika . Iz ankete koja je sprovedena u 133 radne organizacije vidi se da kvalifikovani radnici imaju veću startnu osnovu od službenika sa srednjom stručnom spremom za 2.000 dinara, ali su ostvareni lični dohoci tih službenika u 1964. godini veći nego kvalifikovanih radnika za 4.000 dinara. U najvećem broju preduzeća službenici ostvaruju primanja na osnovu prosječnih rezultata ekonomske jedinice i preduzeća, što im omogućuje da uz manje napora realizuju veće dohotke nego radnici . Radnici u raspodjeli dohotka učestvuju uglavnom na osnovu izvršenja individualne ili grupne norme. Njihov dohodak se povećava ili smanjuje proporcionalno s normom, a službenicima i režijskim radnicima nisu normirani poslovi niti utvrđena druga mjerila rada. Tako se dešava da radnik prebaci normu za 5% , a 2* 19

ekonomska jedinica u prosjeku, na primjer, 20%, pa lični dohodak radnika raste za 5-10% a službenika 20%. To izaziva reagovanja radnika koji rade na normiranim poslovima. Oni kažu : »Ja proizvodim, a oni čekaju ; ja dobijem 5% varijabilnog dijela, a oni 20%. Kakva je to pravda«? (»Soko« , Mostar) . U preduzeću »Valter Perić«, Sarajevo radnici ostvaruju lične dohotke po učinku koji se mjeri vremenski i finansijski . Taj učinak varira zavisno od niza faktora, zbog čega i lični dohoci u ekonomskoj jedinici variraju. Međutim, u upravi pogona i preduzeća nije tako , jer oni za osnovicu obračuna uzimaju prosječne rezultate svih ekonomskih jedinica i po pravilu imaju veća primanja. Takva praksa mogla bi se tolerisati za neka rukovodna radna mjesta u preduzeću i pogonu, jer ljudi koji rukovode preduzećem ili pogonom mogu da utiču na rezultate rada ekonomskih jedinica i preduzeća. Ali, nema opravdanja da po tom kriterijumu ostvaruju primanja i službenici čiji uticaj na ukupne rezultate nije bitan. Njihov lični dohodak trebalo bi da bude uslovljen izvršenjem zadataka na radnom mjestu. Neka preduzeća (na primjer SPP » Risovac «< , Bihać) nastojala su da lične dohotke službenika direkcije uslove izvršavanjem određenih zadataka. U spomenutom preduzeću direkcija je , pored ostalog, bila stimulisana za naplaćenu realizaciju. Ali , od tog kriterijuma za raspodjelu se odustalo zbog teškoća u naplati isporučene robe. Postavlja se pitanje : kako bi proizvodne ekonomske jedinice mogle da napuste normative po kojima realizuju lične dohotke u slučaju da nastupe teškoće u njihovom izvršavanju? Sigurno je da to niko ne bi dozvolio, niti je to moguće dozvoliti . U službama preduzeća ipak ima takvih pojava. Sve dok se ne riješi problem mjerila vrednovanja rada za sve zaposlene, u kolektivima će se voditi diskusija samo o tome koliko je ko primio, a ne i koliko je ko doprinosio i javljaće se suprotnosti između radnika i službenika. Ove i slične pojave su posljedica nerazvijene samoupravne prakse, nedovoljno izražene svijesti i odgovornosti radnih ljudi u službama pojedinih preduzeća, birokratsko- administrativnih ostataka u mišljenju i praksi onih pojedinaca koji sebi uzimaju pravo da samovoljno mijenjaju utvrđenu politiku. To je omogu-

20 20

ćeno i slabim radom organizacija i rukovodstava Saveza komunista u takvim radnim organizacijama, koje ne utiču na rješavanje ovih idejno -političkih problema aktivnošću komunista u samoupravnim tijelima i podizanjem njihove odgovornosti. U relativno velikom broju preduzeća malo je rađeno na uvođenju makar i najjednostavnijih mjerila rada (norme, smanjenje troškova i škarta, neopravdani izostanci s posla i sl .) zbog čega nisu stvoreni uslovi za raspodjelu ličnih dohodaka i ona se svela na startne osnove. U tim kolektivima u suštini se zadržao sistem plata, sa svim negativnim posljedicama koje sobom nosi. U mnogim radnim organizacijama čiji položaj u društvenoj raspodjeli nije potpuno riješen samoupravni organi i organizacije Saveza komunista vode diskusije uglavnom o izmjenama u privrednom sistemu, a manje djeluju u pravcu postizanja većih rezultata u datim uslovima. Iluzorno je očekivati da će se izmjenama u društvenoj raspodjeli stvoriti uslovi u kojima će lični dohoci moći da se povećavaju bez napora za porast produktivnosti rada i smanjenje troškova poslovanja. Kolektivi koji su se u prošloj godini usmjerili na savlađivanje unutrašnjih slabosti u organizaciji rada i proizvodnje ostvarili su veće ekonomske efekte od onih koje su dobili prošlogodišnjim izmjenama u sistemu. A te mogućnosti su u gotovo svim radnim organizacijama veoma velike . U ŽTP Doboj , na primjer, radnici predlažu stimulaciju za veće komercijalne brzine i opterećenje vozova, uštede potrošnog materijala, kvalitet opravki, smanjenje vanrednih opravki itd., ali se to ne primjenjuje. U tom preduzeću svega 30% zaposlenih ima normirane poslove. Osnov za raspodjelu je startna osnova, a lični dohodak nije uslovljen izvršenjem plana, visinom materijalnih troškova i drugim pokazateljima uspjeha u poslovanju . Inače je karakteristika željezničkih preduzeća da nemaju norme niti drugih mjerila radnog učinka. U ŽTP Sarajevo 75% zaposlenih ostvaruje lične dohotke na osnovu vremena provedenog na poslu, a svega 25% radi po učinku. Ovakvih primjera ima i u drugim preduzećima (»Standard«< , Sarajevo ; » Grmeč « , Drvar ; » Livteks «< , Livno ; GSP, Sarajevo itd .).

27

21

Ima i slučajeva da se u kolektivima dijeli tzv. »višak plata« . U preduzeću » Gumitehnika« , Sarajevo, nakon pokrića ličnih dohodaka isplaćenih po startnim osnovama, prilikom periodičnih obračuna utvrđuje se procenat »viška» koji se linearno dijeli svim članovima kolektiva na njihova primanja. U preduzeću » Slobodan Princip - Seljo«, Vitez praktikuje se podjela tzv . »trinaeste plate« , za koju je u prošloj godini izdvojeno iz fondova 100 miliona dinara. Nema potrebe dokazivati da su »> viškovi plata« nespojivi sa raspodjelom prema radu i da su izrazit ostatak administrativnog sistema . Karakteristično je da se u nekim preduzećima izvršenje norme fizičkog obima proizvodnje uzima kao jedini instrumenat za raspodjelu, a zanemaruju se ekonomski efekti . Zbog toga ima slučajeva da se norma prebacuje čak i za 70 % , a na tim poslovima se pojavljuje gubitak . Još je veći paradoks da radnici realizuju lični dohodak na osnovu prebačaja takvih normi a i službenici primaju za te prebačaje varijabilni dio ličnog dohotka (» Soko « , Mostar). Osnovne organizacije Saveza komunista u preduzećima u kojima se pojavljuju ovakve slabosti nisu o njima određenije raspravljale niti su uspješno uticale na njihovo otklanjanje. Karakteristika rada ovih organizacija je nedostatak širih raspravljanja o pitanjima raspodjele u kolektivima. Diskusije se mahom svode na uopšteno proučavanje kongresnih i drugih materijala. Takav rad osnovnih organizacija SK doprinosio je nagomilavanju idejnih i političkih problema i nije onemogućavao pojavu centralizma u raspodjeli, čiji su nosioci bili i pojedini komunisti.

Porast ličnih dohodaka i raspodjela Ozbiljna smetnja postizanju većih rezultata u raspodjeli je, pored ostalog, i potrošačka atmosfera, veoma izražena u nekim kolektivima. Ne rijetko se diskutuje samo kako podijeliti, a ne i kako stvarati dohodak. Tome su, u izvjesnoj mjeri, doprinosila i jednostrana tumačenja opšteg kursa za povećanje ličnih dohodaka i standarda, tendencije da se izjednače primanja u grani i na određenoj teritoriji . Pod utica22 22

jem djejstva tih faktora došlo je do izvjesnih pretjerivanja i odstupanja od proklamovane politike povećanja ličnih dohodaka, koja se izražavaju, pored ostalog, u znatno bržem porastu ličnih dohodaka od proizvodnje i produktivnosti rada. Takve deformacije su dale povoda dovođenju u pitanje ispravnosti cjelokupne politike povećanja ličnih dohodaka. O izvršenom povećanju najnižih ličnih dohodaka ima različitih mišljenja. Najčešća su razilaženja u ocjenama da li su u tome postignuti uspjesi i koliki su, da li je to povećanje bilo ekonomska ili politička nužnost. U postignute uspjehe ne može se sumnjati, jer se oni statističkim podacima mogu dokazati i konkretno ocijeniti u radnim organizacijama . Od 1963. godine do februara 1965. znatno je smanjen broj zaposlenih sa najnižim dohotkom. U kategoriji sa primanjima do 30.000 dinara u februaru o . g. bilo je oko 130 hiljada zaposlenih manje nego u 1963. godini ; u kategorijama sa primanjima od 30.000 -- 60.000 dinara broj se povećao za oko 106.000 zaposlenih , a preko 60.000 dinara za oko 37.000 zaposlenih. Sa primanjima do 30.000 dinara u 1963. godini u privredi BiH bilo je preko 70% ukupno zaposlenih, a u februaru o . g . taj broj smanjio se ispod 38%. To su krupne i pozitivne izmjene u strukturi zaposlenih prema visini ličnih dohodaka . I površna analiza rezultata koje je dalo ovo povećanje pokazuje više pozitivnih nego negativnih posljedica, jer je samo manji dio porasta ličnih dohodaka bio ekonomski neopravdan, (Porast neto ličnih dohodaka po jednom zaposlenom u 1964. godini bio je veći od rasta neto-produkta po jednom zaposlenom za oko 4%) . Interes društva bio je da se poboljša položaj zaposlenih sa neopravdano niskim primanjima u skladu sa postizanjem opštih uspjeha u radnim organizacijama, sa stanovištem da u cjelini treba drugačije tretirati značaj fizičkog rada i vršiti nužnu preraspodjelu dohotka u datim, konkretnim okolnostima, u korist zaposlenih sa najnižim primanjima. To je istovremeno bila i ekonomska i politička nužnost. U poznatom govoru u Splitu, govoreći o neophodnosti popravljanja položaja radnika u raspodjeli, drug Tito je rekao : 23

>>Ali, mora se gledati i dolje, na masu, na one obične, polustručne i stručne radnike, jer, zbog svih tih i takvih anomalija, do kojih je dolazilo, tako reći svakog dana, sve se to pojavljivalo kao jedna velika greška koja je, dobijajući politički karakter, činila da naši ljudi , tamo gdje su se greške događale, postaju nezadovoljni« . Uspjesi u smanjivanju broja zaposlenih sa niskim ličnim dohocima bili bi još veći da se čitav niz radnih organizacija, grana, pa i oblasti nije nalazio u nepovoljnom materijalnom položaju , zbog čega su lični dohoci u tim preduzećima i granama realizovani ispod prosjeka ukupne privrede. U deset privrednih djelatnosti u 1964. godini lični dohoci bili su niži od prosjeka ukupne privrede u Republici. U njima je zaposleno oko 183.000 radnika . U ukupnom broju zaposlenih sa primanjima do 25.000 dinara najviše je iz ovih djelatnosti. Zbog toga je u našim raspravama o ličnim dohocima nužno konkretnije sagledavanje problema u pojedinim privrednim djelatnostima, pa i radnim organizacijama. Operisanje prosječnim rezultatima privrede korisno je sa stanovišta ocjene ukupnih kretanja, jer oni pokazuju tendencije i omogućavaju izvođenje odgovarajućih zaključaka i ocjena za privredu kao cjelinu . Ali za praktičnu političku akciju potrebna je konkretnija analiza koja omogućuje usmjeravanje naše aktivnosti na rješavanje najaktuelnijih idejnih i političkih problema. U prošloj godini, na primjer, prosječni lični dohoci zaposlenih u poljoprivredi bili su 25.000 , u šumarstvu 25.200, u industriji drveta oko 27.000 dinara, a u projektovanju 60.000, u proizvodnji uglja i koksa 52.000 i elektroenergije 48.000 dinara. Prosječni lični dohoci u privredi u prva tri mjeseca o. g. iznosili su 38.800 dinara. U istom vremenu u poljoprivredi i industriji drveta oni su bili 30.700 , odnosno 31.300 dinara, u šumarstvu 29.400 dinara, a u projektovanju 71.400, u elektroprivredi 60.500, u hemijskoj industriji 53.500 dinara. Konkretnije sagledavanje ličnih dohodaka po oblastima i granama upućuje na zaključke : da položaj jedne grupe privrednih djelatnosti u društvenoj raspo2454

djeli nije dobro riješen i da je to, pored ostalog, imalo uticaja na depresiranje ličnih dohodaka u njima ; da se zbog velikih razlika u ličnim dohocima u pojedinim djelatnostima javljaju politički i ekonomski problemi ; da porast ličnih dohodaka u granama koje zaostaju iza prosjeka ukupne privrede može privremeno da bude brži od prosjeka privrede ; da u granama koje već imaju relativno visok nivo ličnih dohodaka treba uticati na usporavanje tempa njihovog porasta, jer je ekonomski neopravdan, vrši se na štetu fondova namijenjenih za proširenu reprodukciju i nezavisno od rezultata privređivanja. Drugi faktor koji je snažno djelovao na usporavanje porasta ličnih dohodaka je stalno povećavanje broja zaposlenih. U 1964. godini broj zaposlenih u privredi BiH povećan je za oko 36 hiljada ili 6,6% . Pod pretpostavkom da se bez tog broja novozaposlenih mogla izvršiti proizvodnja na nivou koji je dostignut te godine, dolazimo do zaključka da bi po jednom zaposlenom lični dohoci bili za 8 poena veći nego što su ostvareni. Opšta je karakteristika da se još ulaže malo napora za intenzifikaciju proizvodnje primjenom dostignuća nauke i tehnike, boljom organizacijom rada, usavršavanjem unutrašnje raspodjele itd., zbog čega se primjenjuju najjednostavnija rješenja u čijoj je osnovi ekstenzivan rad. To je, uz još neke manje važne uzroke, glavni razlog neracionalne upotrebe radne snage i stalnog povećavanja broja zaposlenih u privredi. Tako je i u prvom kvartalu ove godine, u odnosu na prosječno stanje zaposlenosti u 1964. godini, povećan broj zaposlenih za 6.700 , ili 1,6% . Gledano po oblastima, stanje je vrlo različito . Najveći porast zaposlenih je u industriji (4,4%) i trgovini i ugostiteljstvu (3,5%) , a smanjen je broj zaposlenih u šumarstvu, građevinarstvu i stambeno-komunalnoj privredi.

Rasponi ličnih dohodaka U neposrednoj vezi sa politikom povećavanja najnižih ličnih dohodaka u prošloj godini je izvršeno i sužavanje raspona, kako u pravilnicima o raspodjeli 25 25

ličnih dohodaka, tako i u primanjima pojedinih kategorija zaposlenih. Ta tendencija se osjeća i u prvom kvartalu o . g. Anketa sprovedena u 75 radnih organizacija pokazuje da je najveći raspon u startu 1964. godine bio 1 : 4,4, a u prvom kvartalu 1965. godine 1 : 3,8. Prosječan raspon u ovih 75 preduzeća u 1964. godini je bio 13,9, a u periodu januar mart o. g. je smanjen na 1 : 3,7. Na osnovu podataka prikupljenih u 87 radnih organizacija može se zaključiti da se smanjuju razlike u ostvarenim primanjima po kategorijama zaposlenih u ukupnom rasponu. Prosječna primanja kvalifikovanih radnika, na primjer, nisu veća ni za 50% od nekvalifikovanih, a lični dohoci zaposlenih sa fakultetskom spremom u prosjeku nisu ni tri puta veći od dohodaka nekvalifikovanih radnika. U periodu kada je najveća pažnja poklonjena povećanju ličnih dohodaka radnika sa najnižim primanjima , kako vidimo, nedovoljno je stimulisan kvalifikovani rad. To je jedno vrijeme tolerisano, ali ubrzo su se pojavila reagovanja, pa i opadanje produktivnosti rada, posebno kvalifikovanih i visokokvalifikovanih radnika, zbog čega su u 1964. godini vršene izmjene u pravilnicima o raspodjeli ličnih dohodaka kojima je položaj stručnih kadrova u raspodjeli ispravnije postavljen. U našim ocjenama o rasponima ličnih dohodaka koji se formiraju ostvarenim primanjima pojedinaca u radnim organizacijama, važno je utvrditi da li su oni nastali kao rezultat manjeg ili većeg rada pojedinih učesnika u raspodjeli, ili su posljedica nepravilnog položaja, u kojem jedni ostvaruju visoke lične dohotke sa manje, a drugi veoma niske i sa više rada. U diskusijama o rasponima često se operiše ekstremnim primjerima visokih ili niskih ličnih dohodaka i na osnovu njih se izvode zaključci. Pri tome se akcenat stavlja na to koliko je ko primio, a ne koliki su uloženi rad i postignuti rezultati. Prilikom ocjenjivanja raspona na osnovu podataka o ekstremnim ličnim dohocima uvijek je prisutna opasnost pogrešnog zaključivanja, jer se operiše iznimkama u raspodjeli , a ne tipičnim primjerima. Evo jednog izrazitog primjera. Direktor 28 26

1

>>Žitoprometa« u Brčkom je u decembru prošle godine imao lični dohodak 350.400 dinara. Ako ne bismo uzeli `` u obzir činjenicu da je njegov prosječni mjesečni lični dohodak 1964. godine . iznosio 117.000 dinara, mogli bi se izvesti sasvim jednostrani zaključci. To ne znači da ove ekstremnosti možemo zanemariti. Naprotiv, one pokazuju da u tim radnim organizacijama nije dobra unutrašnja raspodjela i da su zbog toga mogući ekscesi koje ne treba potcjenjivati, jer izazivaju krupne političke probleme. Našu pažnju trebalo bi još više usmjeriti na ocjenu politike raspona koja se formira pravilnicima o raspodjeli ličnih dohodaka i analitičkom procjenom radnih mjesta. Ti odnosi imaju politički, moralni i ekonomski značaj , iz njih se vidi položaj radnog čovjeka u unutrašnjoj raspodjeli. Na sve to se kasnije dograđuje, dobro ili loše, primjena principa raspodjele prema radu ili njihovo nepoštivanje. Već smo se uvjerili da su neopravdano veliki rasponi u ličnim dohocima prouzrokovali negativne ekonomske i političke posljedice. U posljednjoj godini ti rasponi su smanjeni i pokazuju tendenciju daljeg smanjivanja. U cjelini, premda ima izuzetaka, to je pozitivan proces, jer se radi o rasponima u startu i stvaranju uslova u kojima će uloženi ljudski rad biti osnovno mjerilo za raspodjelu. Treba težiti da se svi ljudi u raspodjeli dovedu u položaj da im lični dohodak zavisi od njihovog vlastitog rada. Zbog toga bi najveću pažnju trebalo posvetiti izgrađivanju konkretnih mjerila i kriterijuma za vrednovanje uloženog rada. U tim uslovima školska i stručna sprema biće samo jedan od elemenata učešća pojedinaca u raspodjeli, što daje prednost, ali ne garantuje visoka primanja. To bi učinilo bespredmetnim diskusije o pravu pojedinaca na izvjestan iznos ličnog dohotka makar ne izvršavali ni minimum svojih obaveza. U radnim organizacijama u kojima je otvoren proces usavršavanja unutrašnje raspodjele lični dohoci sve više zavise od rezultata ličnog rada pojedinaca i grupa proizvođača, a startna osnova gubi značaj . U tim uslovima radnici koji su stručno osposobljeni na radnom mjestu mogu da ostvaruju lične dohotke kao i u školama okvalifikovani radnici, pa i veće od njih,

27

27

a česti su primjeri da visokokvalifikovani radnici imaju veće lične dohotke od pojedinih fakultetski obrazovanih ljudi. To je ponekad povod za isticanje zahtjeva da se onemoguće veća primanja zaposlenih sa nižom kvalifikacijom od postignutih primanja onih sa višim kvalifikacijama. U suštini, radi se o zahtjevu za limitiranje primanja po kvalifikacijama, što bi značilo narušavanje principa raspodjele prema radu i usvajanje kvalifikacije i stručnosti kao najvažnijeg kriterijuma za raspodjelu . To je svojevrstan vid uravnilovke, koja se javlja kod pojedinih kvalifikovanih kadrova. Ona može da ugrozi usavršavanje raspodjele prema radu i da utiče na smanjivanje produktivnosti rada radnika koji su se na radnom mjestu stručno osposobili . To izaziva nove idejne i političke probleme, koje, pored ostalih, organizacije Saveza komunista treba da uočavaju i utiču na njihovo prevazilaženje. Suprotno tome, ima i slučajeva da se potcjenjuje značaj kvalifikovanih i visokokvalifikovanih radnika u raspodjeli, a u manje razvijenim sredinama i depresiraju lični dohoci visokostručnih kadrova. Poseban problem je položaj visokokvalifikovanih i kvalifikovanih radnika u radnim organizacijama koje posluju na granici rentabiliteta i u manje razvijenim sredinama. Njihovi lični dohoci po pravilu su niži od prosječnih ličnih dohodaka tih kvalifikacija u privredi . Zbog toga oni odlaze iz spomenutih radnih organizacija, što objektivno djeluje na dalje pogoršavanje stanja tih preduzeća . U Drvaru, na primjer, inženjeri koji ne vrše rukovodne funkcije u radnim organizacijama imaju lični dohodak od 48-60.000, a u Sarajevu 55-90.000 dinara. Poznato je da je i do sada bilo preporuka da u krajevima u kojima se ulažu napori za brži razvoj posebnu pažnju treba pokloniti položaju stručnih kadrova i da bi njihovi lični dohoci trebalo, po pravilu, da budu veći nego sličnih struka u gradskim sredinama (preporuka Glavnog odbora SSRN BiH). Međutim, zbog otpora koji se pružaju sprovođenju takve politike u najvećem broju slučajeva situacija je obrnuta. No, pošto se bez tih kadrova ne mogu rješavati problemi razvoja i izvršavati zadaci u proizvodnji , pribjegava se tzv. ugovornim platama u fiksnom iznosu (»Kombiteks «< , Bihać ; »Livteks « , Livno i dr.) .

28

Društveno usmjeravanje raspodjele i rad Saveza komunista Uzroci raznih idejno -političkih problema u radnim organizacijama su, pored ostalog, i u neefikasnom društvenom usmjeravanju unutrašnje raspodjele. Kriterijumi i mjerila na osnovu kojih se u unutrašnjoj raspodjeli mogu formirati sredstva za lične dohotke - utvrđeni sporazumom Saveznog sekretarijata za rad, Centralnog vijeća SSJ i Savezne privredne komore najčešće nisu sprovođeni jer to nije ni insistirano. Naprotiv, ta mjerila praktično su odbačena proklamovanjem iznosa najnižih ličnih dohodaka u Republici, komuni i radnoj organizaciji, pri čemu nisu dovoljno sagledani konkretni uslovi i mogućnosti radnih organizacija . To je bio i jedan od uzroka neopravdanih odstupanja između porasta ličnih dohodaka i proizvodnje i produktivnosti rada, pa i slabljenja aktivnosti subjektivnih snaga na usavršavanju raspodjele. Praćenje i poznavanje realnog stanja u unutrašnjoj raspodjeli otežano je i nerazvijenošću stručnih, naučnih i drugih službi i institucija koje bi trebalo da se kvalifikovano bave ovim pitanjima. Pored ostalog, i to je razlog da se zaključci ponekad izvode na osnovu nepotpunih podataka, na brzinu stečenih utisaka, kabinetskih konstrukcija i sl., što dalje ima za posljedicu statičko i nesistematično ocjenjivanje procesa koji se zbivaju u unutrašnjoj raspodjeli u radnim organizacijama. U tretiranju ove problematike neobično je važna i uloga sredstava informisanja. Mora se napomenuti da pored redovnog i uspješnog praćenja ove problematike u štampi, na radiju i sl. , ima i primjera objavljivanja nekvalifikovanih i vrlo površnih ocjena i informacija, što je, u izvjesnim slučajevima, izazivalo zabune u radnim organizacijama. Aktivnost opštinskih, sreskih i republičkih rukovodstava SK i drugih političkih organizacja u praćenju i podsticanju na rješavanje idejnih i političkih problema unutrašnje raspodjele takođe nije bila dovoljno intenzivna. Ona je bila povremena i manje usmjerena na otkrivanje onih idejnih i političkih problema u raspodjeli koji najviše usporavaju razvoj društvenih

29 29

odnosa u radnim organizacijama . Posljedica toga je da se o izvjesnim pitanjima daju različite ocjene, bez te• meljitih analiza aktuelnih pojava i bez dovoljnog uvažavanja specifičnih uslova pojedinih radnih kolektiva i njihovih iskustava. Iako ovom prilikom nije moguće dati potpuniju ocjenu aktivnosti SK u radnim organizacijama, može se reći da su komunisti i organizacije SK u velikom broju preduzeća bili aktivni u rješavanju idejno-političkih problema unutrašnje raspodjele (Željezara Zenica ; Fabrika duvana, Sarajevo ; Rudnik Kreka ; » Jelšingrad«, Banjaluka i druge) . Preduzetni komiteti i osnovne organizacije SK u tim kolektivima bili su nosioci idejno -političke aktivnosti u razradi i sprovođenju principa raspodjele dohotka prema radu. To je omogućilo članovima SK da u samoupravnim organima i društveno -političkim organizacijama (Sindikat, Savez omladine) utiču na formiranje pravilnih stavova. U pojedinim organizacijama SK razvija se praksa da članovi ili grupe članova SK koji imaju primjedbe na konkretna rješenja u raspodjeli ili različita gledanja na izvjesne probleme iz ove oblasti sami pripremaju materijale i izlažu ih na sastanku osnovne organizacije ili političkog aktiva. Na tim sastancima u diskusiji se usaglašavaju mišljenja i utvrđuju stavovi (Tvornica duvana Sarajevo) . U organizacijama SK takvi primjeri zapažaju se naročito poslije Osmog kongresa SKJ. Suprotno takvoj pozitivnoj praksi, u izvjesnom broju preduzeća organizacije SK još se nisu snašle u rješavanju idejno -političkih problema unutrašnje raspodjele. Neposrednim uvidom grupe članova CK SKBiH i Političkog aktiva u preko 30 radnih organizacija konstatovano je da ima organizacija SK koje u 1964. i 1965. godini uopšte nisu raspravljale o problemima iz oblasti unutrašnje raspodjele . U tim kolektivima je aktivnost u izgrađivanju politike raspodjele bila prepuštena inicijativi pojedinih komunista, rukovodilaca i predstavničkih organa, bez dovoljnog angažovanja osnovnih organizacija SK u cjelini. Zbog toga što u središtu rada nekih organizacija SK nije bilo razmatranje i rješavanje najvažnijih idejno-političkih problema njihovih kolektiva, kao i

30

zbog prilično niskog idejnog nivoa izvjesnog broja članova SK, bilo je nesnalaženja u ostvarivanju uticaja SK u razradi i primjeni politike raspodjele. U nekim radnim organizacijama je ispoljavano čak i mišljenje da Savez komunista ne treba da se bavi pitanjima raspodjele, što je pasiviziralo organizacije SK u tim kolektivima (Kožarski kombinat Visoko) . Takav odnos pojedinih organizacija i ispoljena neshvatanja pokazuju da ima komunista koji na raspodjelu prema radu gledaju prakticistički, kao na tehnički i pravni posao a ne kao na bitna društveno-politička i idejna pitanja od čijeg rješavanja zavise privredni razvitak i društveni odnosi u radnim organizacijama. Otuda i formalistički pristup pojedinih organizacija SK problemima unutrašnje raspodjele , čija se aktivnost svodi na objašnjavanje gotovih odluka i rješenja, a ne na uočavanje i rješavanje idejno-političkih problema. Ti problemi su brojni : centralističke tendencije u samoupravljanju i raspodjeli ; deformacije u rasponima ličnih dohodaka ; različiti oblici uravnilovke u raspodjeli ; nejednak položaj radnika i službenika u raspodjeli ; manifestacije egoizma, potrošačke psihologije, nehumanih odnosa i drugih negativnih pojava u redovima SK i u kolektivu ; negativne pojave u odnosima između ekonomskih jedinica itd . Moglo bi se navesti još dosta takvih idejno -političkih problema o kojima treba raspravljati i rješavati ih. Oni su, ponekad, posljedica pogrešnih shvatanja i stavova u organizacijama SK, a i nedosljednosti ili neodgovornosti pojedinih komunista. Zato je neophodno da organizacije SK, na osnovu politike SKJ o primjeni principa raspodjele prema radu i realne procjene specifičnih problema i uslova u kojima djeluju, stalno usmjeravaju aktivnost komunista na razvijanje unutrašnje raspodjele i rješavanje idejno -političkih problema koji se ispoljavaju u toj oblasti. Za izvjestan broj većih radnih organizacija karakteristično je da se u njima aktivnost SK odvija pretežno samo na nivou preduzetnih komiteta ili političkih aktiva, dok osnovne organizacije SK i veliki broj komunista nisu uključeni u taj rad . To naročito dolazi do izražaja u onim preduzećima u kojima je jače

31

izražena centralizacija u raspolaganju sredstvima i njihovoj raspodjeli i uticaj ekonomskih jedinica na politiku raspodjele manji. U nekim radnim organizacijama politički aktivi ostvaruju odlučujući uticaj na kreiranje politike u kolektivu i utvrđuju konkretne stavove bez konsultovanja radnih zajednica i osnovnih organizacija SK. Nije teško uočiti negativne posljedice takvog načina rada, bez obzira na motive koji vode takvoj praksi. Ustvari, politički aktivi mogu da imaju pozitivnu ulogu u izgrađvanju stavova i mišljenja tek onda kada se polazi od široko razvijene demokratske diskusije i borbe mišljenja u organizacijama SK i kolektivima radnih jedinica. Na takav način mogu se uspješno rješavati mnogi problemi društvenih odnosa i obezbijediti vođenje jedinstvene politike u radnim organizacijama na demokratskoj osnovi. Time bi se umanjili i otklonili mnogi konflikti i nesporazumi na relaciji radna jedinica - preduzeće, kao i između radnih jedinica. Komunisti bi tako bili u mogućnosti da svojom aktivnošću utiču na brže rješavanje otvorenih pitanja zauzimanjem objektivnih stavova u organima samoupravljanja u kolektivu. Kada ne postoji takva demokratska praksa, dešava se da stručne i administrativne službe imaju odlučujući uticaj na politiku unutrašnje raspodjele. To omogućava pojave birokratske prakse i uzurpiranja prava radnog kolektiva. Zbog toga što društveno -politički faktori nedovoljno poznaju suštinu problema unutrašnje raspodjele često se predlozi rješenja i stavovi stručnih službi nekritički usvajaju ili odbijaju. Ima slučajeva da se članovi SK pretvaraju samo u agitatore rješenja dobivenih od stručnih službi, što znači zanemarivanje sopstvene odgovornosti i političke uloge. To može da vodi slabljenju ugleda i izolaciji komunista i organizacija SK u kolektivima . Razumije se, ne treba umanjivati značaj stručnih službi u izgrađivanju unutrašnje raspodjele. Kvalifikovana razrada sistema raspodjele u radnim organizacijama ne može se ni zamisliti bez aktivne uloge stručnih službi . Na takav zaključak upućuju i primjeri koji pokazuju da tamo gdje su rješenja tražena bez odgovarajućeg učešća stručnih službi nisu postignuti zadovoljavajući rezultati. To je ponegdje vodilo vraćanju nazad, pa i kompromitovanju u osnovi pravilnih težnji .

22

32

Uzroci izvjesnog zaostajanja pojedinih organizacija SK iza procesa razvijanja samoupravljanja i raspodjele su različiti. Jedan od njih svakako je i u tome što dio organizacija i članova Saveza komunista ne poklanja dovoljnu pažnju idejno-političkom radu i obrazovanju, i pored činjenice da je najveći broj komunista obuhvaćen raznim organizovanim oblicima ideološko -političkog uzdizanja (predavanja, seminari, kursevi, političke škole) . Postignuti efekti često nisu adekvatni uloženim naporima i zbog nedovoljnog povezivanja sadržina i oblika ideološkog obrazovanja sa životom i problematikom radnih kolektiva, zbog čega, pored ostalih razloga, članovi SK nedovoljno sagledavaju konkretne idejno-političke pojave i zadatke u njihovom rješavanju. Organizacije i rukovodstva Saveza komunista u preduzećima biće u situaciji da se moraju sve više baviti problemima vezanim za složeni rad na ostvarivanju unutrašnje raspodjele u konkretnim uslovima. Zato će i naš Centralni komitet morati da se više angažuje na praćenju ovih problema, podsticanju razmjene iskustava i pružanju veće pomoći organizacijama i rukovodstvima Saveza komunista, pored ostalog i organizovanjem savjetovanja i seminara. U gotovo svim organizacijama SK koje su konsultovane tokom priprema za ovaj sastanak istican je zahtjev da članovi CK češće i kvalikovanije učestvuju u raspravama osnovnih organizacija SK o konkretnim idejno-političkim problemima unutrašnje raspodjele. Ima i prigovora što članovi Centralnog komiteta pretežno idu u velika preduzeća, a zanemaruju manja. Osim toga, kritikovane su i pojave da se prilikom dolaska u radne organizacije glavna pažnja poklanja investicijama i sličnim pitanjima, a o idejnim i političkim problemima u kolektivima govori se samo u granicama načelnih stavova. O tim primjedbama takođe bi trebalo voditi računa u narednom periodu, a na ovoj sjednici uzeti ih u obzir.

3 -- Sjednice CK SKBIH

33

ZAKLJUČCI DRUGE SJEDNICE CENTRALNOG KOMITETA SKBiH

3*

I Na bazi sve većeg produbljivanja samoupravljanja radnih ljudi, u čijoj osnovi je raspodjela dohotka i primjena principa raspodjele prema radu, u radnim organizacijama u privredi je znatno pojačan pozitivan proces izgradnje socijalističkih društvenih odnosa. Organizacije SK sve više pažnje posvećuju daljem razvitku samoupravljanja i izgrađivanja politike unutrašnje raspodjele. Aktivnost organizacije SK je intenzivirana u toku priprema za Osmi kongres SKJ, a poslije Osmog kongresa ona je postala još sadržajnija i plodnija. To je doprinijelo većoj aktivnosti političkih organizacija i samoupravnih tijela u rješavanju idejnih i političkih problema koji su usporavali ili kočili dalji razvoj samoupravljanja i raspodjele dohotka. Statuti radnih organizacija, a i praksa nekih kolektiva, ukazuju da se sve uspješnije savlađuju prepreke na putu decentralizacije i pune afirmacije samoupravljanja radnog čovjeka. Osobito je pozitivno što kolektivi sve samostalnije, vlastitim snagama, i prema svojim specifičnim uslovima iznalaze rješenja za bolju unutrašnju raspodjelu dohotka. Na razvoj samoupravljanja i usavršavanja kriterija raspodjele dohotka u prošloj i na početku ove godine imala je uticaja i ojačana materijalna osnova znatnog broja radnih organizacija . To će i ubuduće biti jedan od bitnih uslova za izgrađivanje društvenih odnosa u radnim jedinicama i preduzećima . Oslanjajući se na vlastite snage i mogućnosti , naročito u prošloj godini, u ne malom broju kolektiva postignuti su značajni rezultati u aktiviranju unutrašnjih rezervi.

37

To je imalo pozitivnog uticaja na razvoj samoupravljanja i unapređenja raspodjele i u onim radnim organizacijama čiji položaj u sadašnjem privrednom sistemu nije najpovoljniji . Sve to ukazuje na velike mogućnosti koje postoje u svim radnim organizacijama u rezervama proizvodnih kapaciteta, troškova poslovanja, radne snage i drugim, koje se primjenom bolje organizacije rada i tehnologije, organizovanom i većom aktivnošću radnih ljudi mogu otkriti i aktivirati. Na toj osnovi je moguće dalje intenziviranje proizvodnje, modernizacija i rekonstrukcija kapaciteta, itd., što bi podiglo privređivanjë u cjelini na viši nivo produktivnosti rada. I pored uspjeha postignutih u izgrađivanju unutrašnje raspodjele dohotka u privrednim organizacijama se i dalje ispoljavaju ozbiljni idejni i politički problemi (prenaglašena shvatanja u nekim radnim organizacijama da njihov položaj mogu popraviti samo spoljni faktori i na toj osnovi iščekivanje i pasivnost u otkrivanju unutrašnjih rezervi i vlastitih slabosti, nedostatak mjerila za vrednovanje rada i egzistiranje formalizma i subjektivizma u raspodjeli, protivrječnosti između radnika čiji je rad normiran i onih čiji se ne mjeri, a posebno između radnika i službenika, centralističke tendencije u formiranju i raspodjeli dohotka i nerazvijenosti samoupravljanja, nevjerica u mogućnost sprovođenja principa raspodjele prema radu i zrelosti članova kolektiva itd.) u čijem rješavanju je neophodna stalna i neposredna aktivnost organizacija i rukovodstava SK i drugih društveno -političkih organizacija. Ti problemi se, u različitim vidovima, ispoljavaju od samog uvođenja sistema unutrašnje raspodjele. S obzirom na to, oni su u pojedinim radnim organizacijama vrlo različiti, pa ih je jedino u konkretnim uslovima moguće otkrivati i pravilnije rješavati. Rješavanje tih problema moguće je jedino demokratskim putem, i neprekidnom aktivnošću svih subjektivnih snaga. U tom je velika odgovornost organizacija i rukovodstava SK, koji treba da pokrenu i mobilišu sve snage radnih kolektiva i podignu odgovornost svakog komuniste u izvršavanju ovih zadataka na viši nivo.

38

II Dužnost je komunista da se snagom svog idejno-političkog uticaja i ličnog primjera založe za još odlučnije razvijanje samoupravljanja radnog čovjeka u radnoj jedinici i radnoj organizaciji . Taj razvoj prate ozbiljne teškoće. Većina radnih organizacija u statutima je utvrdila formiranje i raspodjelu dohotka u radnoj jedinici i time naznačila jasan kurs u razvoju samoupravnog mehanizma. Ali, proces realizovanja te politike je jako spor. Mnoge organizacije i rukovodstva SK u praktičnoj djelatnosti su, u dosta slučajeva , nedosljedni u sprovođenju proklamovane politike, pa čak svojim načinom rada i pasivnošću objektivno podržavaju centralističke tendencije u samoupravljanju i raspodjeli. U praktičnoj aktivnosti se o ovim pitanjima ispoljavaju i određene nejasnoće . One se, pored ostalog, sastoje i u nedostatku ocjena šta je centralističko u negativnom smislu i nedemokratsko u raspolaganju sredstvima, a šta je opravdana koncentracija sredstava na osnovi demokratskog odlučivanja. Zbog toga je prisutna opasnost da se, s jedne strane, svaki oblik udruživanja sredstava okvalifikuje kao težnja ka centralizaciji raspodjele, čime se ekonomski i društveno opravdani metodi koncentracije sredstava sprečavaju, a s druge osjeća se tendencija da se pod plaštom nužnosti centralizacije formiranja i raspodjele fondova na nivou radne organizacije ili pogona skrivaju centralističke tendencije i tako usporava demokratizacija odnosa. Iz toga proističu krupna idejna i politička pitanja na kojima, prije svega, treba mjeriti zrelost i odgovornost organizacija i rukovodstava SK i svakog komuniste. Formiranje i raspodjela dohotka samo na nivou radne organizacije u uslovima postojanja radnih jedinica objektivno usporava razvijanje samoupravljanja i odvaja proizvođača od politike raspodjele i proširene reprodukcije, a organizaciju Saveza komunista orijentiše na periferna pitanja. Podizanje odgovornosti i inicijative svih članova kolektiva moguće je jedino uz stvaranje materijalne osnove samoupravljanja radnih ljudi . Stoga iznalaže39

nje konkretnih rješenja i brže prenošenje funkcija samoupravljanja na radne jedinice jedan je od osnovnih zadataka Saveza komunista i samoupravnih tijela u radnim organizacijama. Taj zadatak je posebno aktuelan u onim kolektivima u kojim ni do danas nisu izvršene nužne pripreme za ubrzavanje tih procesa (na primjer, uvođenje savremene organizacije rada, a u vezi s tim organizovanje blagovremene i sigurne evidencije poslovnih rezultata, utvrđivanje mjerila za vrednovanje rada, regulisanje odnosa između radnih jedinica, utvrđivanje internih instrumenata za formiranje i raspodjelu dohotka na nivou radnih jedinica) i još niz drugih pitanja. U organizaciji rada i sistemu raspodjele još nije do kraja pravilno riješen položaj stručnih službi. Zbog toga su nastale teškoće u izgrađivanju politike raspodjele i praćenju njenog sprovođenja. Te službe su u jednom slučaju bile kreatori politike raspodjele, a u drugom su isključene i iz onih poslova koje treba da obavljaju . Zbog toga je bilo slučajeva da se organizacije SK pretvaraju u >>popularizatore« dobivenih rješenja ili da primaju i one poslove koje treba da obavljaju stručne službe. U sprovođenju ovakve politike posebno mjesto pripada osnovnoj organizaciji Saveza komunista , čija se aktivnost svakodnevno odvija tamo gdje se neposredno izgrađuju proizvodni odnosi . Zbog takvog položaja u uslovima samoupravljanja - u radnim jedinicama jedan od najvažnijih zadataka rukovodstava Saveza komunista upravo se sastoji u osposobljavanju osnovne organizacije. III Izgrađivanju kriterija za raspodjelu ličnih dohodaka u posljednje vrijeme se poklanja veća pažnja. U znatnom broju radnih organizacija su postignuti vidni rezultati u usavršavanju metoda za vrednovanje rada i prevazilaženju formalizma i subjektivizma u raspodjeli ličnih dohodaka. Nasuprot tome, ima kolektiva u kojima su još izraženi ostaci administrativnog sistema plata. Oni se

40

manifestuju u izraženim centralističkim tendencijama u raspodjeli ličnih dohodaka, u mogućnosti sticanja dohotka na osnovu formalnih kvalifikacija mimo rezultata rada, u svođenju raspodjele na subjektivno određen startni osnov i njegovo linearno povećanje, u nejednakom tretmanu svih zaposlenih, a posebno radnika i službenika, u porastu ličnih dohodaka neovisno o rezultatima privređivanja, u formalističkom prilaženju rasponima ličnih dohodaka i njihovom prenaglašavanju itd. Iz toga niče niz idejnih i političkih problema koji nisu bili u središtu pažnje organizacija SK, a neke se, nisu njima ni bavile, uprkos činjenici da su pojedini članovi Saveza komunista bili čak i nosioci nama idejno tuđih stavova. Težina ovog problema je i u činjenici što i članovi Saveza komunista kao dio kolektiva , živeći u središtu tih problema, imaju različite poglede na pojedina pitanja, uslovljene njihovim objektivnim položajem i ličnim interesima. Da bi komunisti mogli pravilno prilaziti svim ovim pitanjima i zauzimati progresivne stavove dužni su poznavati osnove našeg ekonomskog i društvenog sistema, što treba da im omogući i dobro organizovano ideološko-političko obrazovanje zasnovano na konkretnim problemima svake radne organizacije. Društvenom usmjeravanju kretanja ličnih dohodaka u skladu sa produktivnošću rada, uz dogovore unutar privrednih grana, koji su u toku, komunisti treba da daju punu podršku kako bi to postala stalna praksa, i da se bore protiv mehaničkog upoređivanja i usklađivanja ličnih dohodaka u istoj grani, komuni, široj zajednici , neovisno od rezultata rada . Izmjenama u privrednom sistemu mijenjaće se uslovi privređivanja i odnosi u raspodjeli . One u osnovi pretpostavljaju još odlučniji kurs ka intenziviranju proizvodnje, boljem iskorišćavanju proizvodnih i drugih kapaciteta, daljem i širem razvoju integracije i drugih vidova poslovne saradnje - i dr. Sve to još više ističe značaj unutrašnje raspodjele kao važnog faktora za realizaciju predviđenih ciljeva. Polazeći od utvrđenih stavova da lični dohodak treba da zavisi od rezultata rada, komunisti će najbolje ostvarivati svoju vodeću ulogu ako njihova idejno-politička aktivnost bude svakodnevno prožimana

41

ovim osnovnim principom i ako se argumentovano i ličnim primjerom bore da se javno utvrđuju i primjenjuju konkretna mjerila rada, kao bitan faktor za utvrđivanje ličnih dohodaka. Međutim, ovo traži da članovi kolektiva i šire zajednice budu što konkretnije i objektivnije obavještavani o utvrđivanju i realizaciji tih mjerila putem biltena, štampe , radija, televizije i na druge načine . To bi doprinijelo da se uspješnije onemogući svaki vid primanja koji nije rezultat uloženog rada i da se organi samoupravljanja još više afirmišu i njihov rad bude efikasniji. To bi ujedno pružilo mogućnost radnim ljudima da lakše razlikuju konstruktivne ocjene i predloge od frazerskih i demagoških, da brže uočavaju i onemogućavaju one koji jedno pričaju, a drugo rade. Tavom praksom organizacije Saveza komunista će se lakše oslobađati od svih onih koji nisu dosljedni u realizaciji naše politike, a s druge strane, pospješiće se proces primanja u Savez komunista ljudi koji djelom i svojim moralno -političkim likom potvrđuju svakodnevno svoju privrženost politici Saveza komunista. Pored toga, nužno je da se komunisti zalažu u kolektivima za razvijanje i drugih moralnih oblika priznanja i javnog isticanja i pohvaljivanja najboljih radnika, njihovo biranje u organe samoupravljanja i rukovodstva društveno -političkih organizacija itd . I na ovaj će se način afirmisati rad kao najvažnije mjerilo vrijednosti čovjeka. Rukovodstva Saveza komunista, naročito opštinski komiteti, dužni su da svoj rad organizuju tako kako bi uspješnije pratili ove procese, naročito u proizvodnim radnim organizacijama, prenosili iskustva iz jedne organizacije u drugu i usmjeravali društvenu akciju komunista i tako doprinosili da Savez komunista bude na visini svojih zadataka . Posebno se stavlja u dužnost Centralnom komitetu da se preko svojih članova što neposrednije povezuje sa organizacijama SK u preduzećima i da poduzima blagovremeno odgovarajuće idejno - političke mjere.

(21. i 22. maja 1965. godine)

42

TREĆA

SJEDNICA

CK SK BIH 6. jula 1965. godine

ZADACI RUKOVODSTAVA I ORGANIZACIJA SAVEZA KOMUNISTA U SPROVOĐENJU ZAKLJUČAKA II PLENUMA CK SKJ

UVODNO IZLAGANJE

Sreten Lopandić : Na današnjoj sjednici CK mi treba da govorimo o dosadašnjoj aktivnosti i zadacima komunista na sprovođenju predstojeće privredne reforme. O toj temi raspravljamo neposredno poslije Druge sjednice CK SKJ, na kojoj su izloženi osnovni ciljevi, zadaci i društveno-politički značaj najavljenih mjera, ukazano na putove njihovog sprovođenja u život i zadatke organizacije Saveza komunista. U svjetlu stavova tih zaključaka II plenuma CK nužno je da ocijenimo dosadašnju društveno -političku aktivnost Saveza komunista i svih društvenih snaga, da sagledamo političke i idejne probleme koji će se javljati i zadatke koje treba rješavati. O privrednoj reformi vode se vrlo intenzivne rasprave u Saveznoj skupštini i njenim organima, Socijalističkom savezu, Sindikatu i drugim društveno-političkim tijelima. Sada se od načelnih diskusija prelazi na konkretne rasprave o projektima i nacrtima pojedinih odluka. U našoj Republici Socijalistički savez, Sindikat, Izvršno vijeće i Izvršni komitet još prije sjednice Centralnog komiteta upoznati su sa najavljenim mjerama i raspravljali o njima. Održano je više savjetovanja na kojima su društveno-politički radnici, poslanici, predstavnici privrede i drugih oblasti života upoznati sa suštinom reforme. Naročito poslije II plenuma CK i istupa pojedinih funkcionera u Skupštini razvila se življa politička aktivnost organizacija i rukovodstava Saveza komunista, Socijalističkog saveza i Sindikata. Od velikog značaja za pravilno shvatanje i organizovaniju političku i drugu aktivnost je održavanje 47

sreskih partijskih konferencija koje su najveći dio svoga rada posvetile zadacima Saveza komunista na sprovođenju ovih mjera. Sada su u toku široki sastanci opštinskih i sreskih komiteta, sindikalnih vijeća, Socijalističkog saveza, savjetovanja u okivru sreskih i opštinskih skupština , komora, a otpočele su i šire rasprave u radnim kolektivima i njihovim organima upravljanja, širi kontakti u organizacijama Socijalističkog saveza. Sve ovo nedvosmisleno pokazuje da ova aktivnost poprima širi karakter za dublji sadržaj i konkretnije oblike. Ispoljeno je veliko interesovanje, više nego i za jednu mjeru do sada, kod svih radnih kolektiva, društveno -političkih zajednica, političkih i društvenih organizacija, društvenih službi, među građanstvom uopšte. Svi su skupovi posjećeni, i u jednoj do kraja ozbiljnoj atmosferi vode se žive i polemičke diskusije, traže se objašnjenja, konfrontiraju mišljenja, ocjenjuje stanje i iznose slabosti, kritikuje, upozorava na opasnost i traži dosljednost, daju se sugestije i konstruktivni predlozi. Zajednička karakteristika svih diskusija je u tome da je u njima izražena jednodušna podrška najavljenim mjerama, ali istovremeno i odlučan zahtjev za idejno i političko jedinstvo, dosljednost i disciplinu, kao osnovni preduslov za njeno uspješno sprovođenje. Veoma je pozitivno što se u dosadašnjoj aktivnosti veći broj radnih organizacija odlučno orijentiše na ocjenu svoje situacije i položaja i što traži putove i rješenja u aktiviranju unutrašnjih rezervi sa ciljem da se brže prilagodi novim uslovima. Tako je niz kolektiva otpočeo da preispituje svoju proizvodnu orijentaciju, politiku investicija i potrošnje. Traže se izmjene u strukturi proizvodnje, asortimanu, svestranije se razmatraju mogućnosti boljeg iskorišćavanja kapaciteta , materijala i sirovina, radnog vremena, preispituje se organizacija rada, a već ima i konkretnih predloga oko podjele rada i specijalizacije itd., itd. U izvjesnom broju organizacija prave se konkretni programi akcija i mjera. To predstavlja dragocjen kvalitet i bitan preduslov da se mjere sprovode što uspješnije.

48

Uporedo sa pozitivnim reagovanjem i kritičkom analizom sopstvenih problema bilo je pojava i nerazumijevanja suštine reforme i neopravdane nervoze. Zbog toga što se nije brže započelo objašnjavanje značaja i suštine reforme javnosti, radnim kolektivima i organizacijama Socijalističkog saveza ispoljena je psihoza iščekivanja i izvjesnog nemira . U dosadašnjim diskusijama ispoljena su na nekim mjestima i nerazumijevanja . Ima shvatanja da su ove mjere diktirane teškom situacijom u privredi. Negiraju se krupni rezultati koji su postignuti u oblasti društveno-ekonomskog razvitka. Ne vidi se da je smisao reforme u prilagođavanju narasloj materijalnoj snazi naše privrede, da su odnosi u cijenama i kvalitetu dinara bili nerealni, otežavali bržu intenzifikaciju proizvodnje, jačanje materijalne baze samoupravljanja, da je to odlučan kurs ka sprovođenju odluka VIII * kongresa. Reformi se prilazi, na nekim mjestima, kao da je to kratkotrajna akcija, koja treba da uskladi odnose u cijenama, a ne jedan dugoročniji proces na liniji daljeg jačanja materijalne baze privrednih organizacija, stabilizacije i društvenog upravljanja . Ima i nevjerice, pesimizma kod nekih članova Saveza komunista koji izjavljuju da se ove mjere neće dosljedno sprovesti . Da će iz regionalnih , granskih ili drugih razloga doći do kompromisa. Oni obično uspjeh reforme vide u radu administrativnog aparata, a në i prije svega u aktivnosti kolektiva, društvenog samoupravljanja, jedinstvenoj akciji svih društvenih snaga. Neki shvataju da će reforma automatski unijeti nove kvalitete u privredu, donijeti sredstva i fondove. To govori da se u nekim preduzećima bazične industrije suviše idealizira djejstvo reforme i njihov značaj . To je nerealni optimizam. On nije konstruktivan i mobilizatorski. Problemi će se, prije svega, rješavati u novim uslovima djejstvom ne ovog ili onog propisa, nego svjesnom akcijom, prije svega samih radnih organizacija . Takođe se ponegdje shvata da se reforma odnosi samo na privredu, a ne na ostale oblasti . Opšti je zahtjev ispoljen na sastancima privrednih organizacija da privreda ne može sama podnijeti teret, jer

4

Sjednice CK SKBIH

49

nema za to potreban manevarski prostor, nego da se ulože vanredni napori i svih drugih faktora. Da svako, kako se kaže, » sredi stanje u svojoj kući « . Pogrešna su i rezonovanja u pojedinim preduzećima: » Ne možemo ništa raditi , čekamo odluke pa ćemo onda vidjeti « . Oni ne vide da treba odluke dočekati spremno, da bi sa što manje teškoća rješavali svoje probleme. Svako uzdržavanje, plašljivo iščekivanje, odsustvo inicijative i poslovne smjelosti može da ima negativne posljedice za te radne kolektive. Dosadašnje iskustvo u ovoj aktivnosti je pokazalo da se ove mjere ne mogu objašnjavati bez poznavanja njihove suštine, bez argumenata i podataka, upornosti i sposobnosti da se putem demokratske diskusije i konfrontiranja mišljenja tumače njeni ciljevi i zadaci. Najzad sve do prije izvjesnog vremena ova se aktivnost odvijala u užem krugu političkih rukovodstava , političkih aktiva, rukovodstava preduzeća a nedovoljno u radnim kolektivima, njihovim organima upravljanja , organizacijama Socijalističkog saveza i široj javnosti. Predviđena reforma duboko će utjecati na položaj svih oblasti i organa privrede, na razvoj svih društvenih djelatnosti i standard stanovništva. To djejstvo je danas nemoguće ocijeniti na bazi mehaničkog i statičkog proračuna , s obzirom da se nove mjere ne mogu prenijeti na stare odnose i rezultate koji su ostvareni u drugim uslovima privređivanja. pod djejstvom drugačijih kriterija, rasporeda sredstava, snaga i kadrova . Međutim, to ne znači da ovo sagledavanje nije potrebno jer ono služi i pomaže da svaka organizacija sagleda gdje se nalazi na ljestvici društvene produktivnosti rada da bi mogla na vrijeme usmjeriti sve svoje snage na aktuelne probleme i zadatke . Očigledno je da će se izmjene odnosa u cijenama , pariretu dinara i druge mjere različito odraziti na pojedine oblasti i grane . Doći će do promjena u odnosu između sirovinskih i prerađivačkih grana, industrije i poljoprivrede, saobraćaja i tercijarnih djelatnosti. Doći će i do krupnih promjena u vrijednosnoj strukturi privrede, naročito u odnosima između materijalnih troškova i nacionalnog dohotka. Poboljšaće 50 50

se akumulativnost pojedinih grana i oblasti privrede. Prve analize neposrednog odraza ovih mjera pokazuju da će se poboljšati ekonomski položaj radnih organizacija u sirovinskoj i bazičnoj industriji. Takođe će doći do poboljšanja položaja nekih radnih organizacija u poljoprivredi, saobraćaju i građevinarstvu. Time će se poboljšati i jačati materijalna baza radničkog samoupravljanja u ovoj grani privrede. Ovo govori da se problemi sada koncentrišu u prerađivačkim granama industrije, ali i u nekim preduzećima bazičnih i drugih grana. Podaci pokazuju da postoje značajne razlike u ekonomskom položaju pojedinih preduzeća, kako u bazičnoj , tako i u prerađivačkoj industriji, a isto tako i u drugim oblastima privrede. Sada dolaze do izražaja svi oni pozitivni napori u pravcu modernizacije proizvodnje i organizacije rada koje su mnoge organizacije učinile već ranije. Mada reformom sistema dolazi do poboljšanja položaja sirovinsko -energetske baze to ne treba shvatiti, kao što ima primjera, kao neko forsiranje ovih grana. Radi se o tome da se preraspodjelom i novim odnosima u cijenama uspostavi dalji skladan razvoj , otklone strukturne neusklađenosti i obezbijedi korelativno rašćenje privrede. Samo razvijena sirovinska industrija predstavlja zdravu osnovu za razvoj prerađivačke industrije. Bazična industrija će doći do većih sredstava, ali su i njeni problemi proširene reprodukcije složeniji i oštriji. To pretpostavlja istovremeno i obavezu da ih racionalno upotrijebi za modernizaciju i proširenje svojih kapaciteta . Nema mjesta nikakvom samozadovoljstvu jer će i ona jedino produktivnim radom, manjim troškovima i savremenom tehnologijom moći stvoriti uslove za povoljan položaj u utakmici sa drugim. Očigledno je da će se ispoljiti oštriji problemi u prerađivačkoj industriji. To je razumljivo, s obzirom da je niz preduzeća poslovalo u uslovima u kojima se pokrivala svaštarska i skupa proizvodnja, slab kvalitet, male serije, zaostala organizacija i tehnologija, usitnjenost kapaciteta, bez podjele rada i specijalizacije u proizvodnji. Ovo se naročito ispoljava kod jednog broja preduzeća u nerazvijenim područjima. 31

Zbog toga će biti nužno pomoći ovim preduzećima da se na vrijeme modernizuju i osposobe u tehničkom, tehnološkom i kadrovskom pogledu za produktivniju i ekonomičniju proizvodnju, razumljivo ukoliko za to imaju uslove i perspektivu. Znači, oko prilagođavanja novim uslovima biće mnogo raznovrsnih teškoća, krupnih idejno - političkih i ekonomskih problema. Privredna reforma neće pogodovati onima koji proizvode ispod prosječne društvene produktivnosti, ali će istovremeno snažno pokrenuti sve radne kolektive da traže takva moderna rješenja koja obezbjeđuju veću produktivnost, ekonomičnost i rentabilnost. Zato sve akcije i mjere moraju biti usmjerene na stabilizaciju i intenzifikaciju naše privrede. To je centralni kriterij svih naših praktičnih akcija i društveno -političkih zahvata. Bez obzira na teškoće i složene uslove, naša privreda ima takve materijalne, kadrovske, ljudske potencijale da uz veću organizovanost, poslovnost, produktivniji i bolji rad može uspješno da se adaptira i učini zaokret ka intenzivnijoj i modernijoj proizvodnji. Osnovno je da se rješenja traže prije svega u samim radnim organizacijama, u njihovim akcijama i mjerama. Sve dosadašnje analize pokazuju da postoje zaista velike unutarnje rezerve, čije aktiviranje predstavlja imperativ i osnovni preduslov za njeno uspješno i brzo prilagođavanje novim odnosima. Poznato je da velike rezerve postoje usljed nedovoljnog korištenja kapacitetima, naročito u prerađivačkoj industriji koji se iskorišćavaju 50-70% . U mnogo preduzeća 80% radnika radi u I smjeni . Dakle, neracionalno se iskorišćavaju materijal i energija, veliki dio radnog vremena otpada na izostanke sa posla zbog slabe organizacije rada, bolovanja i sl. Tako je svaki dan isključeno, prema raznim osnovama, oko 43.000 radnika ili oko 10% od ukupno zaposlenih. S druge strane, kod nekih preduzeća zaposlenost raste i još više podiže troškove, proizvodnju i umanjuje produktivnost i dohodak. Ističem u prvi plan problem ekonomije rada. To traži da se temeljno zaoštri kriterij zapošljavanja nove radne snage, analizira stepen angažovanosti postojeće radne snage, sagleda problem discipline, odgovornosti, organizacije rada itd.

124

52

Nove mjere će zahtijevati da se u više preduzeća preispita dosadašnja proizvodnja i razvojna politika : da li ona odgovara novim uslovima, kako će se najbrže i najracionalnije uključiti u domaće i međunarodno tržište. To će zahtijevati da se na programima razvoja angažuju sve stručne i kreativne snage kako bi se u širokoj diskusiji, u skladu sa materijalnim mogućnostima svakog preduzeća, našla moderna i perspektivna rješenja. Preorijentacija u strukturi proizvondje takođe će biti osjetljiv problem. Svaštarstvo u proizvodnji, male serije, proizvodi namijenjeni investicijama koje neće imati pokriće, ili koje će zbog otežanog plasmana na domaćem tržištu morati tražiti prođu na svjetskom tržištu sve su to problemi koji će zahtijevati brzo reagovanje, više znanja i poslovnosti i efikasnih mjera, a posebno daleko veću stručnu pomoć sa strane. Ako u ranijem periodu privreda nije bila dovoljno zainteresovana, a niti je sistem stimulisao za integraciju, podjelu rada i specijalizaciju , sada reforma tjera privredu da prihvata razne oblike poslovne saradnje i udruživanja . Integracija postaje okonomska nužnost jer se jedino putem nje može savladati ekstenzivnost i rješavati zadaci savremene tehnike, nauke i tržišta. Kod nas za to postoje velike mogućnosti a i potreba, naročito u nekim prerađivačkim granama (metalna, elektroindustrija, tekstilna, drvna, šumarstvo, građevinarstvo, crna metalurgija, saobraćaj ) . Već se u nekim kolektivima daju inicijative i prijedlozi a potežu se i stari integracioni projekti koji se , prije svega zbog lokalnih i uskih interesa , nisu mogli realizovati.

53 53

Ove procese treba ubrzati, naročito u nekim granama i preduzećima koji, da tako kažem, bez specijalizacije i podjele rada ne mogu dalje naprijed . Treba dati punu podršku zdravim integracionim rješenjima i stvoriti takvu društveno - političku atmosferu da radni kolektivi budu osnovni nosioci ovih procesa i samostalno, bez uticaja sa strane, da donesu odluke. Članovi Saveza komunista, a naročito rukovodni kadrovi, treba da stanu na čelo progresivnih inte-

gracionih kretanja i da ustanu protiv lokalističkih i uskih sebičnih interesa i pokušaja stvaranja takvih konstrukcija koje ne odgovaraju interesima radnih kolektiva i društva kao cjeline, ali istovremeno i protiv dezintegracionih pojava koje nastaju iz sličnih razloga. Ovi procesi moraju da imaju svoju društvenu i ekonomsku stranu, da obezbjeđuju ne samo veću produktivnost, ekonomičnost i rentabilnost nego i dalji razvoj unutrašnjih odnosa i samoupravljanja. Složenost uslova, materijalno - tehničkih odnosa ukazuje da je naša privreda došla do onog stepena razvoja kada je njen dalji uspon gotovo nemoguć bez šire primjene stručnog rada i naučnih rješenja u proizvodnji . U mnogo preduzeća zapostavljeno je naučno i stručno- ekonomsko prilaženje proizvodnji. Izražen je prakticizam, rutinerstvo i zanatski mentalitet u načinu rada i rukovođenja . Sada svaka mjera mora imati svoj izvor u ekonomskom ogledalu i analizi , u savremenoj primjeni naučnih rješenja u tehnologiji i organizaciji rada , modernizaciji proizvodnje i daljnjem razvoju. To je uslov za uklapanje naše privrede u stil intenzivnog privređivanja i racionalnog iskorišćavanja svih proizvodnih i ljudskih potencijala. Zato se još u oštrijoj formi postavlja pitanje jačanja naučnoistraživačkih ustanova i razvojnih centara u preduzeću , konstrukcionih, tehnoloških, analitičko - planskih, kadrovskih i drugih službi u organizaciji préduzeća. Istovremeno se ističe potreba za tješnjim povezivanjem nauke i privrede, boljim iskorišćavanjem postojećih institucija i kadrova , a prije svega usmjeravanjem na životne probleme privrede. Sa toga stanovišta treba cijeniti značaj stručnih službi i kadrova u privredi. Poznato je da niz preduzeća ima malo inženjersko - tehničkog i ekonomsko-komercijalnog kadra ili da i postojeći kadar nije uvijek dobro razmješten, pravilno i racionalno iskorišćen. Nedostatak kadrova je vrlo izrazit u nekim manjim preduzećima , a naročito u nekim nerazvijenim područjima , koja sada dolaze u posebne teškoće . Tome treba dodati i činjenicu da izvjestan broj rukovodnih ljudi po svom znanju, sposobnosti, poslovnosti i smislu za novo ne može biti na čelu novih, modernih procesa .

54

Zbog svega toga organi upravljanja i organizacije Saveza komunista moraju ovaj problem staviti među najvažnije koje treba rješavati u vezi sa predstojećom reformom. U realizaciji ove politike kadrovi moraju stati na čelo progresivnih procesa . Od njih se traži mnogo više napora, znanja, poslovne sposobnosti, odlučnosti i morala, smisla za novo, kako u organizaciji, ekonomici tako i u društvenim odnosima. Zato u nagrađivanju ovih kadrova njihov rad, fizički i umni napori, a ne diploma, moraju biti osnovni princip . Ove promjene, s obzirom da se vrše u uslovima postojećih materijalnih dobara i raspoloživog nacionalnog dohotka, traže preduzimanje odlučnih mjera da se investiciona i opšta potrošnja na svim nivoima, od Federacije do Republike, opštine i privredne organizacije, svede u naše materijalne okvire . Jedino se pod tim uslovom može obezbijediti stabilnost privrede i životnog standarda. Ove mjere će tražiti da se preispita i razvojna politika a, prije svega, da se sagleda djejstvo mjera na već izgrađene kapacitete i potrebu njihove konsolidacije. Izmjena strukture i obima investicija zahtijevaće revizije mnogih planova privrednih organizacija, opština i programa poslovnih banaka . Neki objekti će morati da čekaju i da ustupe mjesto onima koji rješavaju strukturne probleme zemlje. Takođe će trebati da se vide pravci razvoja pojedinih regiona sa stanovišta novih uslova i njihovih prirodnih bogatstava . U invest cionoj politici mora se tražiti puna disciplina i politička odgovornost. Problem investicija se još više zaoštrava, s obzirom da na jednoj strani imamo zaostajanje u ključnim objektima , a povećane investicije u manje značajnim , pa čak i neplaniranim objektima . Tome treba dodati i prekoračenja koja iznose oko 46 milijardi dinara . Ovo govori o potrebi uspostavljanja čvrste discipline i odgovornosti u investicionoj notrošnji, bržeg završavanja pojedinih objekata , efektuiranja investicija. Ne započinjati gradnju bez sredstava i jasne programske orijentacije, otkloniti paralelizam, pogrešno lociranje, jednom riječju spriječiti ekstenzivno investiranje. U narednom periodu moraće se voditi mnogo računa o strukturi investicija, 195

55

o dovršenju već započetih objekata , o pomoći da se kompletiraju i modernizuju kapaciteti prerađivačke industrije. Trebaće investicija i kod nekih objekata na nerazvijenim područjima koji imaju uslove za razvoj . Pored modernizacije i rekonstrukcije, s obzirom na privredne uslove i politiku razvoja, doći će do izgradnje nekih većih kapaciteta u energetici, obojenoj metalurgiji, hemiji, u povećanju proizvodnje čelika i uglja. Sve će to tražiti solidne procjene, temeljne analize u svjetlu ekonomskih efekata. Ali, isto tako će se pojaviti problem prikupljanja i integracije sredstava, razumljivo na osnovu poslovnih odnosa između radne organizacije i banaka kako bi se sredstva na svim tačkama mobilisala po određenom programu i davala tamo gdje su najnužnija i najvažnija. Poslovne banke se moraju znatno šire aktivirati i ispoljiti punu poslovnost i u tom pravcu treba ih organizaciono osposobiti i dati im punu podršku . Isto tako trebaće odlučno tražiti rezerve u opštoj potrošnji u neproizvodnim djelatnostima. Sa tog stanovišta treba preispitati sva sredstva opšte budžetske i druge potrošnje, raznih doprinosa, što sve tereti našu privredu i ograničava joj sredstva za njenu modernizaciju . Međutim, to ne znači da treba ići na linearno smanjivanje ove potrošnje, pogotovo budžetske, jer su mogućnosti različite . Jedno su izdaci za administraciju , a drugo za školstvo i zdravstvo . Prema tome, mora se vršiti d ferenciranje ovih vidova potrošnje. Takođe se mi moramo boriti protiv potrošačke psihologije, nerealnih želja i ambicija koje više ne odgovaraju našim materijalnim mogućnostima i snazi privrede. Povezano sa intenzifikacijom proizvodnje, u svim diskusijama ističe se problem viška radne snage. Svi ističu da viškova ima gotovo u svakom preduzeću , ali su različiti pogledi kako rješavati taj problem. Jedni su za rigoroznije mjere , a drugi za oprez i postepenost. Mi moramo realno sagledati i ocijeniti ovaj problem i prići mu sa punim političkim osjećanjem , ali ipak u maksimalnoj mogućoj mjeri bez štete po ekonomičnost i rentabilnost. To se mora rješavati u razvoju, na dugoročnijoj osnovi , organizovano i smišljeno, a ne kao prva i bezmalo jedina mjera u sklopu

56

niza mjera koje treba preduzimati. Rješenja treba tražiti u novoj proizvodnji , novim smjenama, prebacivanju radne snage iz pogona u pogon, iz jednog preduzeća u drugo, većom orijentacijom na tercijarne djelatnosti, većom pokretljivošću radne snage, bržom prekvalifikacijom, razvojem kooperacije na selu itd . Pošto je to osjetljivo pitanje, ono zahtijeva da se izrade kriteriji o tome ko i kako treba da bude otpušten. Svakako, to treba da bude, prije svega, stvar organa upravljanja. Međutim, viškova ima u upravama preduzeća, administrativnim i drugim ustanovama, društvenim službama . Į tu je potrebna racionalnost i produktivnost. Mi smo na prošlom plenarnom sastanku raspravljali o problemima unutrašnje raspodjele i kretanju ličnih dohodaka . Ovi zaključci su posebno značajni u ovoj situaciji . Novi odnosi u cijenama i druge mjere imaće različito djejstvo na ekonomski položaj radnih organizacija u pojedinim oblastima, granama i privredi, a to znači postojeće i različite mogućnosti privrednih organizacija za kompenzaciju povećanih troškova života . Nove mjere su usmjerene na ujednačavanje uslova privređivanja, pa treba očekivati i mogućnost približavanja nivoa ličnih dohodaka u granama u kojima su uslovi rada i dostignuti nivo produktivnosti približno isti . Ali, isto tako, mnoge radne organizacije su već ranije vršile raspodjelu dohodaka u korist lične potrošnje, pa su njihovi lični dohoci na relativno višem nivou . To govori da neće biti potrebe a ni prostora za dalje korekcije, sem za porast troškova života. Međutim, biće organizacija koje će morati kompenzirati porast troškova života. Dosadašnja kretanja ličnih dohodaka ukazuju na neophodnost čvrstog vezivanja ličnih dohodaka, produktivnosti rada i rezultata poslovanja. Ovaj princip usmjerava radne organizacije da kod povećavanja ličnih dohodaka traže rješenja u povećanoj produktivnosti, u okvirima svoje proizvodne orijentacije, svojih rezervi, na unapređenju svoga razvoja. Kolektivi će, kao osnovni nosioci proširene reprodukcije, morati da imaju stalno u vidu svoju perspektivu i razvoj . To će zahtijevati da dobro odmjere proporcije raspodjele između lične potrošnje i odvajanja za svoj razvoj ,

57

modernizaciju i neophodne rezerve. Ako to ne čine, oni će zaostajati, pretrpjeće neuspjeh na tržištu, što može dovesti do krupnih ekonomskih i političkih problema. Posebno je značajno da se kolektivi drže svojih pravilnika u raspodjeli , da stalno usavršavaju mjerila i kriterije sa ciljem da se bolje stimulišu neposredni proizvođači i kadrovi koji su osnovni nosioci veće produktivnosti rada. Brže uključivanje naše privrede u međunarodnu podjelu rada i svjetsko tržište vršiće se u uslovima vrednovanja rada i mjerenja produktivnosti, kvaliteta proizvoda i troškova proizvodnje. To ističe svu težinu i delikatnost zadataka, tako da se svaka organizacija mora najozbiljnije zamisliti kako da izlazi na svjetsko tržište . Ima kolektiva koji se moraju što prije orijentisati na veći izvoz, jer je to uslov njihove egzistencije . Ova činjenica ističe potrebu bržeg osposobljavanja naših preduzeća u organizaciono -tehničkom i ekonomsko - komercijalnom pogledu , a posebno kadrovskom. Sa tog stanovišta trebaće razmotriti i organizaciju spoljnotrgovinske mreže i odnose proizvodnih i spoljnotrgovinskih preduzeća . Nove mjere moramo dočekati sa pojačanim naporima da se obezbijedi određeni nivo proizvodnje za izvoz, da se uspješno realizuju zadaci plana. To je neophodni uslov da se sa najmanje teškoća i potresa vrše prestrojavanja i adaptiranja na nove uslove . Međutim , intenzifikaciju je nemoguće odvojiti i razvijati bez daljeg jačanja radničkog samoupravljanja, koje treba da otvori veće inicijative, interesovanje i još aktivniji odnos neposrednih proizvođača, posebno na sektoru tekuće i proširene reprodukcije. Ovdje treba istaći da je u nizu naših kolektiva u crnoj metalurgiji, metalnoj i elektroindustriji, hemijskoj i drvnoj industriji i rudarstvu već ranije otpočeo, istina u užim ramjerama, proces modernizacije proizvodnje i organizacije rada . Ovi kolektivi su , i pored svoga nepovoljnog položaja u sistemu, postigli vidne rezultate u povećanju produktivnosti , dohotka i ličnih dohodaka svojih radnika . Ali , ne treba zaboraviti da je to postignuto u jednoj vrlo povoljnoj društvenoj atmosferi, pri čemu je u visokom stepenu ispoljeno jedinstvo svih društvenih snaga sa razvije-

58

nim sistemom raspodjele, samoupravljanja i stimulacije, što je pokrenulo široku inicijativu i napore kako neposrednih proizvođača tako i intelektualnih snaga i stručnih kadrova. Ovakve procese moramo sada ubrzati, proširiti, dati im odgovarajuću sadržinu i pravilan smjer. Privredne mjere duboko zasijecaju u sve dosadašnje ekonomske i društvene tokove i imaju presudan značaj za dalji društveni i ekonomski razvoj i razvoj standarda. Reforma privrede je u prvom redu ekonomska, ali, s obzirom da zadire u položaj radnih kolektiva i životni standard ljudi i da zavisi od toga kako će je subjektivne snage prihvatiti i provesti, ona ima veliki politički značaj . Zato se može reći da ona, ma koliko bila dobro pripremljena i ma kako realno sagledavala sve posljedice, ne može automatski dovesti do željenih rezultata. Takav njen značaj traži široku opštedruštvenu političku akciju u kojoj treba da nađu svoje mjesto sve društveno - političke organizacije, samoupravni organi , a pogotovo Savez komunista. Mislim da je veoma važno da se realno sagleda sva složenost uslova i ozbiljnost zadataka koji su pred nama. Ako se brzo ne organizujemo i ne sagledamo, da tako kažem, prve posljedice novih mjera u nizu radnih kolektiva , možemo kasnije doći u teže uslove. Osnovno je da se shvati suština i neophodnost novih mjera i to, prije svega, u radnim kolektivima i društveno- političkim zajednicama i organizacijama Saveza komunista . Aktivnost u punom smislu mora se prenijeti u radne kolektive i organizacije Socijalističkog saveza . Aktivnost mora biti daleko organizovanija, demokratskija, ali sa većom društvenom disciplinom i odgovornošću , sa jedinstvenim stavovima na svakom zadatku i u svakoj situaciji . Ona će dobijati nove kvalitete , kako u idejno - političkom, tako i u stručno- tehničkom i u praktičnom pogledu. Treba se boriti protiv stare prakse i unositi nove kvalitete u privređivanje i metod rada . Iskustvo iz nekih akcija pokazuje da u nekim slučajevima nije bilo teško postići jedinstvo dok se načelno raspravlja o pojedinim problemima, ali, kada se pređe na donošenje konkretnih odluka, kada se radi o izvjesnim odrica59

njima, reviziji svojih nerealnih planova itd., onda se pruža otpor. Nema razloga da ne budemo vrlo kritični, ali ni da unosimo pesimizam ili nervozu. Naprotiv, nužno je stalno ukazivati na perspektivu. Treba se boriti protiv shvatanja koja negiraju postignute rezultate i izvrću smisao reforme i njen društveno-ekonomski značaj . U kolektivima treba otvoreno reći gdje leže teškoće i problemi, ali i gdje su putovi i rješenja za otklanjanje teškoća. Organizacije i rukovodstva Saveza komunista moraju se naći u središtu zbivanja, objašnjavanja i akcije. Praktično to znači da je nužno odlučno prevazilaziti praksu da o sprovođenju odluka Osmog kongresa govorimo načelno, deklarativno , da materijale Plenuma CK » prorađujemo« i govorimo samo o reformi u jugoslovenskom privrednom sistemu. Te odluke i zaključke treba prenijeti u konkretne uslove, a reformu shvatiti najkonkretnije, što znači programirati >>svoju reformu« u svakoj radnoj organizaciji i društveno - političkoj zajednici . Komunisti su dužni da se ličnim primjerom zauzmu u sprovođenju usvojenih programa u radnim organizacijama, društveno-političkim zajednicama i na drugim mjestima i da se odlučno suprotstave svakom vidu otpora na putu najprogresivnijih rješenja i pojava partikularizma i lokalizma, naročito kada se radi o području integracionih procesa i investicione politike. Bilo bi vrlo opasno da govorimo samo o negativnom djejstvu reforme a da se istovremeno ne iznesu programi mjera kojima se negativni rezultat pretvara u pozitivni. To bi moglo izazvati paniku i demoralizaciju. Organizacije i rukovodstva Saveza komunista ne bi smjeli krenuti na put dirigovanja šta ko treba da radi, već posvetiti veću pažnju aktivnosti i odgovornosti komunista u samoupravnim tijelima, na radnom mjestu . Ta odgovornost više ne može biti opšta , već konkretna. Naša politička aktivnost mora biti usmjerena na ispravno tumačenje reforme, na savlađivanje otpora i nevjerice u mogućnost postizanja postavljenih ciljeva i na podršku najprogresivnijih i najmodernijih rješenja u proizvodnji, suprotstavljajući se primitivizmu, skepticizmu , javašluku itd . Taj rad mora da

60

bude zasnovan na naučnom , stručnom i društveno-političkom osvjetljavanju uslova i rezultata poslovanja kako bi se izvršila najšira mobilizacija i obezbijedila društvena odgovornost i disciplina. Mi se ne smijemo povoditi za tim šta ko radi oko nas, na drugom mjestu i teritoriji, nego stalno preispitivati svoju aktivnost da li je u duhu usvojenih društveno -političkih stavova. Ovim mjerama otvara se široko područje društveno - političke aktivnosti koja idejni rad usmjerava na mnoštvo veoma složenih problema u materijalnoj proizvodnji i društvenim odnosima. Biće mnogo političkih problema. Na ovim pitanjima će se lomiti svijest. Trebaće istovremeno, organizovano i stalno, pratiti ove procese, pojave i tendencije u njima, kako bi se efikasno djelovalo na otklanjanju svega onoga što koči njeno uspješno sprovođenje . U metodu rada čuvati se svake kampanje, brzopletosti i nervoze i donošenja nepripremljenih odluka. Svakom radnom čovjeku treba objasniti da se ove nove mjere donose u njegovom interesu i da se njegov materijalni položaj može poboljšati samo boljim, intenzivnijim i produktivnijim radom . Pripremu i sprovođenje reforme moramo pratiti i pomagati na svim nivoima od opštine, sreza i Republike. Opštinski i sreski komiteti, skupštine društveno-političkih zajednica, komore, Socijalistički savez, Sindikat, Izvršno vijeće i organi upravljanja svi oni treba da nađu svoje mjesto na liniji uspješnije realizacije pojedinih odluka i pune pomoći radnim organizacijama u prebrođavanju njihovih teškoća, u rješavanju njihovih tekućih i dugoročnijih problema. Akcije ovih organa ne smiju biti polovične, bez jasnog smjera, preciznog programa i pune sinhronizacije .

61

Rukovodstva Saveza komunista u opštinama treba da pruže posebno veću pomoć osnovnim organizacijama u preduzećima, da pravilno usmjeravaju aktivnost komunista, a Centralni komitet treba da, putem svojih planova, djeluje u radnim organizacijama i društveno- političkim zajednicama u skladu sa odlukama Drugog plenuma CK SKJ i drugim stavovima koji se zauzmu u našem Centralnom komitetu. Takođe će biti potrebno da Centralni komitet o osjetljivim društveno- političkim i idejnim problemima raspravlja i zauzima stavove kako bi se uz puno idejno i akciono jedinstvo dosljednije sprovodili zaključci Osmog kongresa i Drugog plenuma CK SKJ.

62

IDEJNO- POLITIČKA KRETANJA NA SELU I DJELOVANJE SAVEZA KOMUNISTA

UVODNO IZLAGANJE

Milan Pantić: U periodu poslije IV plenuma CK SKJ ostvaren je određeni napredak u povećanju poljoprivredne proizvodnje, kao i u ekonomskom jačanju i materijalnom opremanju poljoprivrednih organizacija. Uporedo s tim uznapredovala su i shvatanja o mogućnosti i nužnosti odlučnije orijentacije na unapređenje poljoprivredne proizvodnje. Proces prevazilaženja pogrešnog gledanja na poljoprivredu , potcjenjivanje njenog značaja i uloge u sklopu cjelokupnog i društvenog razvoja je otvoren . Važno je ukazati na to da se taj proces odvijao i odvija u najtješnjoj vezi sa razvojem privredne i društveno-političke akcije i izmjenom ekonomskih uslova privređivanja, da su pozitivna shvatanja najviše poodmakla tamo gdje se, u praksi, na ostvarenim materijalnim i ekonomskim rezultatima u proizvodnji, učvrstilo uvjerenje da poljoprivredna proizvodnja može biti realna osnova za podizanje životnog standarda i razvoj određenog kraja. Međutim, i pored očiglednog napretka u idejnoj sferi još ima različitog gledanja na poljoprivredu , na njenu ulogu i značaj , kao i na karakter društvenih zadataka u poljoprivredi . Različita gledanja i odnos prema unapređenju proizvodnje otežavaju da se izgrađuje jedinstvo akcije u realizaciji naše agrarne politike. Zbog toga je neophodno da se, koristeći , se pozitivnim iskustvima društvene prakse, borbom mišljenja i odlučnijom akcijom u proizvodnji brže prevazilaze pogrešna gledanja i odnos, da bismo obezbijedili efikasniju akciju razvijanja poljoprivredne proizvodnje. Ovo je naročito neophodno sada, kad treba pojačati napore svih društvenih snaga na realizaciji naše agrarne politike . Orijentacija na izgra-

5

Sjednice CK SKBIH

65

đivanje dugoročnije politike u razvoju intenzivne poljoprivrede, kako na društvenim gazdinstvima tako i kod individualnih gazdinstava, u uslovima primjene novih mjera između privrednog sistema zahtijeva odlučniju društveno -političku akciju organizacije i rukovodstava Saveza komunista. Iako će izmjene u privrednom sistemu otvoriti nove mogućnosti za akciju društvenih snaga u poljoprivredi, zadaci postaju složeniji i odgovorniji . Njihovo uspješno ostvarivanje zahtijeva širi i cjelovitiji pristup problematici razvoja poljoprivrede i u tom smislu šire korišćenje isku stvima stečenim u dosadašnjoj društveno -političkoj akciji. Uopšteno govoreći, može se reći da postoje dvije krajnosti u gledanju na poljoprivredu i odnosu prema zadacima razvoja poljoprivrede. Jednu predstavlja shvatanje koje još dominira u mnogim organizacijama SK da poljoprivreda ne otvara perspektivu za sigurnu egzistenciju , za porast ličnog standarda, da se prema tome ne treba orijentisati na ulaganja u poljoprivredu, da se sigurna egzistencija može obezbijediti jedino zapošljavanjem u industriji i gradskoj privredi . Druga, koja počiva na nerazumijevanju suština i karaktera zadataka u konkretnoj realizaciji naše agrarne politike bez svestranog sagledavanja prirodnih, ekonomskih, socijalnih , i drugih uslova u kojima se realizuje politika u određenom regionu, radnoj organizaciji itd. Nepravilna shvatanja demobilišu komuniste i radne ljude na selu u naporima da iskoriste postojeće, ponegdje i minimalne mogućnosti za razvoj proizvodnje, slabi napore na jačanju i osposobljavanju poljoprivrednih organizacija, dovodi do besperspektivnosti i sl. Drugo, dovodi do toga da se stvaraju nerealne koncepcije i nerealni programi akcije koji su više izraz subjektivnih htijenja i želja, a manje realnih mogućnosti za unapređenje proizvodnje . Pri realizovanju takvih programa rađaju se krupne teškoće, dolazi do neuspjeha , do kolebanja u društveno- političkoj akciji i čestih promjena u razvojnim koncepcijama i investicionoj izgradnji. Sve ovo utiče da se

66

kod komunista i radnih ljudi rađa skepticizam i nevjerica u mogućnosti razvoja proizvodnje. Obje ove krajnosti podjednako su štetne i zato je neophodno raščišćavati sa ovakvim shvatanjima i praksom polazeći prije svega od pozitivnih iskustava stečenih u dosadašnjoj društvenoj akciji. Iskustva nam pokazuju da svugdje postoje određene mogućnosti za unapređenje poljoprivredne proizvodnje. Skala tih mogućnosti je vrlo široka : od mjera protiv zapuštanja obrade zemlje i manjih zahvata kojima je bio cilj unapređenje proizvodnje, mjera i akcija na zdravstvenoj zaštiti stoke i vještačkom osjemenjavanju , do razvijanja intenzivnije proizvodnje u kooperaciji i krupne intenzivne proizvodnje na društvenim gazdinstvima. Rukovodstva i organizacije SK svojom idejnom i političkom djelatnošću treba odlučnije da utiču na društvene snage koje djeluju na unapređenju proizvodnje da te mogućnosti prema datim prilikama i uslovima punije iskorišćavaju. U tom cilju neophodno je da rukovodstva SK, a napose opštinski komiteti, pružaju političku idejnu pomoć komunistima na selu kako bi sagledavali one pozitivne promjene u ekonomskoj politici društvene zajednice i društveno - ekonomskih kretanja na selu koje stvaraju realne preduslove za širu i uspješniju društvenu akciju u poljoprivredi. Uporedo s tim, u izgradnji konkretne politike i programa privredne i društvene akcije neophodno je raščišćavati sa subjektivizmom i površnim prilaženjem zadacima. Nužno je mnogo više imati u vidu sve specifičnosti poljoprivrede, ekonomsku strukturu sela , proizvodnu kulturu proizvođača , socijalna kretanja na selu, a napose materijalne mogućnosti društvene zajednice i svestrano sagledavati sve ove faktore i njihov uticaj pri izgradnji koncepcija i programa razvoja. Komunisti se moraju boriti za realnost programa akcije, protiv šablonskog prihvatanja iskustava organizacija koje su djelovale u drukčijim uslovima itd . Posebno je važno da se u izgradnji i ostvarivanju programa dosljedno polazi od ekonomskih interesa članova neposrednih poljoprivrednih proizvođača ― radnih zajednica i individualnih proizvođača a ne od apstraktnih interesa društva, da se mnogo više 5*

67

vodi računa o dugoročnosti karaktera zadataka na razvoju proizvodnje, koji proizilazi kako iz karaktera same poljoprivredne i ekonomske strukture sela, tako i iz uzajamne zavisnosti poljoprivrede od potrošnje tržišta, prehrambene industrije itd . Iskustva stečena u dosadašnjoj aktivnosti organizacije SK i drugih društvenih snaga ukazuju na to da su najveći ekonomski i društveni rezultati postizani tamo gdje se na osnovu ovakvog shvatanja zadataka razvijala smišljena i uporna privredna i društvena akcija. Ova iskustva morali bismo mnogo šire afirmisati u narednom periodu . Drugi plenum CK SKJ istakao je da je neophodno odlučnije razvijati modernu poljoprivrednu proizvodnju , socijalistička gazdinstva i kooperacije. Takođe je ukazao na to da je za takav razvoj nužno stvarati neophodne ekonomske i društvene uslove . Ne upuštajući se šire u analizu ekonomskih uslova, potrebno je ukazati na to da, pored odnosa cijena, krupan problem predstavlja sistem kreditiranja u cjelini. Postoje mnoge kritičke primjedbe u radnim organizacijama, kao i organizacijama SK i rukovodstvima, na sistem kreditiranja proširene reprodukcije, na kreditiranje obrtnih sredstava, na nedostatak srednjoročnog kreditiranja u kooperaciji itd . Kreditni sistem nije saobražen potrebama razvoja stabilne i intenzivne proizvodnje u poljoprivredi . Administrativni metodi u kreditiranju i česte promjene instrumenata pričinjavaju velike teškoće radnim organizacijama. Zbog toga se nameće kao nužno da se zajedno sa razvojem novog bankovnog menahnizma vrše i dublje promjene u kreditnom sistemu sa ciljem da se on prilagodi razvoju stabilne i intenzivne poljoprivredne proizvodnje. Pored toga, ako želimo da u narednom periodu obezbijedimo brži tempo proširene reprodukcije, nužno je povećati ulaganja u poljoprivredu. Društveno -političke zajednice u poljoprivrednim rejonima, kao i zajednice krupnih potrošačkih centara, morale bi se odlučnije orijentisati na obezbjeđenje sredstava za ulaganje u razvoj poljoprivrede . U proteklom periodu, kao što je već istaknuto, poljoprivredne organizacije u Republici ekonomski i 68

materijalno su ojačale i postigle određene rezultate u intenziviranju proizvodnje. Neke od njih, istina mali broj , dostigle su znatan stepen u razvoju intenzivne proizvodnje i postale značajan faktor unapređenja proizvodnje i razvoja društvenih odnosa na selu . Interesovanje individualnih proizvođača za unapređenje proizvodnje, naročito u nekim područjima, takođe je poraslo. Gledan u cjelini, proces konsolidacije i osposobljavanja poljoprivrednih organizacija za organizovanje savremene intenzivne proizvodnje sporo se odvija . Iako imamo prilično široku mrežu poljoprivrednih organizacija u Republici, naročito zemljoradničkih zadruga, mnoge od njih po svojoj tehničkoj opremljenosti i kadrovskom sastavu ne predstavljaju snagu sposobnu da odlučnije utiče na proizvodnju i procese na selu . Zbog toga se pitanje bržeg ekonomskog jačanja i materijalnog osposobljavanja poljoprivrednih organizacija, kao i razvijanje samostalne uloge radnih zajednica u vođenju razvojne i proizvodne politike postavlja kao najvažniji ekonomsko -politički zadatak u narednom periodu. Pri ostvarivanju tog zadatka nužno je prije svega imati u vidu nagomilane probleme i teškoće u poljoprivrednim organizacijama koje one svojim vlastitim snagama i sredstvima nisu u stanju savladati (veliki gubici u nekim radnim organizacijama, neke promašene investicije , ozbiljno zaostajanje ličnog i društvenog standarda) . Znatni gubici predstavljaju vrlo težak problem za mnoge privredne organizacije, a napose za neka poljoprivredna dobra . U takvim organizacijama ekonomsko i političko stanje je nestabilno. Sanacija gubitaka nije otklanjala ekonomske i političke smetnje u radnim zajednicama, stoga je nužno tražiti radikalnija rješenja ovih problema. Vjerovatno bi najcjelishodnije bilo tražiti rješenja kojima bi se brže i odlučnije otklonili uzroci gubitaka pojačanim ulaganjem u opremu, uređenjem i kompletiranjem zemljišnih površina, obezbjeđenjem nužnih stručnih kadrova itd ., kao i rješavati pitanje neaktiviranih osnovnih sredstava . Na taj način stvarali bi se normalni uslovi za privređivanje u takvim radnim organizacijama i otvorila perspektiva radnim zajedni69 69

cama da postepeno prevazilaze postojeće stanje . Subjektivne snage u radnim organizacijama morale bi istovremeno odlučnije otklanjati slabosti u proizvodnoj orijentaciji, u organizaciji rada, u neracionalnom iskorišćavanju živog rada idt. Usljed položaja poljoprivrednih organizacija radne zajednice često nisu imale odlučujući uticaj na vođenje razvojne politike i na proizvodnu orijentaciju. Dolazilo je do administrativnog uplitanja spoljnih faktora. To se negativno odražava na samostalnost organa upravljanja, na inicijativu i aktivnost komunista i društvenih snaga u radnim zajednicama i umanjuje njihovu odgovornost. U narednom periodu unutrašnje snage u radnim organizacijama moraju izrastati u odlučujući faktor u vođenju politike i nosioce progresa u proizvodnji . Njima je u tome potrebno pružiti svestranu društvenu podršku . Rukovodstva i organizacije SK svojim idejnim djelovanjem moraju odlučnije uticati na prevazilaženje pojava prakticističkog i tehnokratskog uplitanja u poslovanje radnih organizacija. Ona moraju uticati na društvene faktore van radnih organizacija da djeluju na podsticanje i unapređivanje pozitivnih procesa u proizvodnji i razvoj društvenih odnosa u skladu sa principima našeg privrednog i društveno - političkog sistema, da djeluju u pravcu razvijanja i jačanja samostalnosti radnih zajednica i organa upravljanja. Za takvu idejnu aktivnost organizacija SK i SSRNJ stvaraju se povoljniji preduslovi izmjenama u privrednom sistemu i jačanjem materijalne osnove samoupravljanja radnih zajednica. U naporima na jačanju samostalne uloge radnih organizacija neophodno je raščišćavati i sa idejnim zastranjivanjem u gledanju na poljoprivredne organizacije, a posebno na zemljoradničke zadruge. Nisu rijetke pojave gledanja na zadrugu kao » na niži oblik socijalističke organizacije «, na » privremenu prelaznu formu« , koje u praktičnoj djelatnosti dovode do potcjenjivanja zadruga i prepuštanja samih sebi. Često se , umjesto dubljim ulaženjem u suštinu problema razvoja organizacije i izgradnje društvenih odnosa u zemljoradničkim zadrugama, stvari nastoje rješavati organizacionim promjenama. Nedovoljna je po-

70 10

litička i idejna pomoć organima upravljanja u rješavanju kadrovskih problema. Idejno -vaspitni rad sa komunistima u zadrugama je nedovoljan, naročito ako se ima u vidu da one, pored ekonomske, imaju i značajnu društveno - političku funkciju . Zemljoradničke zadruge su zapostavljene iako se osjeća životna potreba da se one brže konsoliduju i razvijaju. Potrebno je učiniti odlučnije napore da se prevazilaze takva gledanja i odnosi prema zemljoradničkim zadrugama i pružati mnogo veću pomoć unutrašnjim snagama na izgradnji zadruge, a napose na izgradnji i razvijanju društvenih odnosa u zadruzi. Na liniji dalje izgradnje zemljoradničkih zadruga, a i poljoprivrednih dobara, vrlo je aktuelno pitanje njihovog kadrovskog jačanja . Jedan dio rukovodnog kadra, i to ne mali, po svojim stručnim i poslovnim sposobnostima, kao i po idejnom nivou, ozbiljno zaostaje za potrebama razvoja . Imajući u vidu zadatke koji u narednom periodu stoje pred poljoprivrednim organizacijama, neophodno je otvoriti proces dubljih i temeljitijih kadrovskih izmjena. Problemi su vrlo složeni i politički osjetljivi, zbog čega njihovom rješavanju treba prilaziti sa svom ozbiljnošću i širinom, ali i odlučno . Radnim zajednicama neophodna je puna podrška i pomoć rukovodstava SK i Socijalističkog saveza, jer bez takve pomoći one nisu u stanju uspješno rješavati ova pitanja . Takođe je aktuelno i pitanje daljnje izgradnje unutrašnjih odnosa u poljoprivrednim organizacijama . I pored očiglednog napretka u nekim organizacijama, razvoj unutrašnjih odnosa ozbiljno zaostaje , još se snažno ispoljavu birokratske i centralističke tendencije u upravljanju i raspodjeli dohotka. Odlučivanje o raspodjeli dohotka i drugim pitanjima koja često imaju presudan značaj za razvoj radne organizacije po pravilu je centralizovano, a u mnogim zemljoradničkim zadrugama individualni proizvođači - kooperanti nemaju nikakvog stvarnog uticaja na vođenje politike. Nisu rijetke pojave birokratskog shvatanja karaktera i društvene uloge zadruge. Naročito su ove pojave ozbiljne u nekim krupnim zadrugama koje djeluju na široj teritoriji, često na teritoriji cijele opštine. Ove su se zadruge zbog neadekvatne

71

organizacije i centralističkog načina upravljanja i svoje orijentacije u poslovanju odvojile od idividualnih proizvođača i njihovih interesa. Otuda imamo vrlo ozbiljne primjedbe proizvođača na poslovanje takvih zadruga i zaoštrene političke odnose između zadrugara - kooperanata i radnih ljudi zaposlenih u zadruzi. Rješenje za ove probleme ponegdje će se morati tražiti i u reorganizaciji velikih zadruga sa ciljem da se prilagode teritoriji na kojoj djeluju, strukturi i intenzitetu proizvodnje . Međutim, stvarni izlaz je u odlučnoj decentralizaciji i prenošenju upravljačkih prava na radne jedinice kao i uključikooperanata u vanju individualnih proizvođača upravljanje poslovima radne jedinice . Organizacije SK moraju se uporno boriti za izgradnju unutrašnjih odnosa u zadruzi na principima raspodjele dohotka i punom učešću članova radne zajednice i individualnih proizvođača u upravljanju zadrugom i radnom jedinicom. U tom smislu značajno je i razvijanje raznih oblika učešća individualnih proizvođača u rješavanju proizvodnih i ekonomsko -društvenih pitanja (zborovi proizvođača, savjeti kooperanata , ratara, stočara itd.). Snažniji tempo ulaganja i opremanja kao i odlučnija i organizovanija aktivnost na izgradnji poljoprivrednih organizacija ima odlučujući značaj za njihovo brže izrastanje, materijalno i društveno, u snažne nosioce razvoja proizvodnje i društvenih odnosa na selu. Međutim, da bi se one pravilno orijentisale u svojim nastojanjima da razvijaju proizvodnju neophodno je raščišćavati i sa određenim idejnim shvatanjima koja slabe napore subjektivnih snaga u radnim organizacijama na razvijanju proizvodnje, kao što su : konzervatizam, tehnokratizam , šablon itd. U razvijanju intenzivne proizvodnje na društvenim gazdinstvima, a donekle i kooperaciji, u proteklom periodu postignuti su značajni uspjesi. Međutim , i tu je došlo do zastoja i do samozadovoljstva zbog uspjeha postignutih u nekim radnim organizacijama . Došlo je do stagnacije prinosa najvažnijih ratarskih kultura, još je visoko učešće živog rada zbog nedovoljne opremljenosti itd. Određeni koncepti i projekti modernih kapaciteta 122 72

(plantažni voćnjaci, govedarske farme itd .) su nedovršeni, zbog čega se na njima neće moći ostvariti intenzivna proizvodnja i visoka produktivnost rada. Ovo nam govori da je ubuduće nužno dosljedno , do kraja realizovati određene koncepcije i projekte. Iako treba pokretati i podsticati inicijativu i akcije za intenziviranje proizvodnje gdje god za to postoje realni uslovi , ipak u granicama raspoloživih sredstava moramo težiti da se što brže efektuiraju mogućnosti u onim poljoprivrednim dobrima i zadrugama koje za to imaju najpovoljnije uslove. Da se dograde i kompleksno opreme prije svega takve radne organizacije. U uslovima naše Republike osposobljavanje zemljišnih kapaciteta za intenzivnu proizvodnju jedan je od prioritetnih zadataka, koji treba da bude u središtu akcije i od čijeg rješenja vazivisi i razvijanje interesovanja poljoprivrednih organizacija za dalje proširenje zemljišnih površina. Uz odlučnu orijentaciju na razvijanju intenzivne proizvodnje na društvenim gazdinstvima (poljoprivrednim dobrima, kombinatima i ekonomijama zemljoradničkih zadruga) neophodno je pojačati napore na razvijanju proizvodnje u kooperaciji sa individualnim proizvođačima . Postoje još značajne rezerve i mogućnosti za unapređenje proizvodnje na individualnom posjedu putem kooperacije, koje treba realno sagledavati i na osnovu toga razvijati akcije . U skladu sa tom akcijom potrebno je osposobljavati i izgrađivati zemljoradničke zadruge i poljoprivredna dobra kao nosioce proizvodno - ekonomske akcije u kooperaciji. Pored toga, pred komunistima i drugim društvenim snagama stoje i idejno -politički zadaci na razbijanju nevjerice u mogućnosti koje pruža kooperacija i prevazilaženju pogrešnog gledanja na individualnog proizvođača kao radnog čovjeka, prevazilaženju pogrešnog gledanja na kooperaciju kao akciju koju treba razvijati iz socijalnih pobuda itd . U društveno- političkoj akciji treba da se više iskorišćavaju i afirmišu pozitivna iskustva onih zemljoradničkih zadruga koje su na planu proizvodnje i razvoja društvenih odnosa putem kooperacije postigle značajne uspjehe ..

73

U materijalu je data opširnija analiza tendencija i procesa u ostvarivanju društvene uloge organizacije SK na selu, kao i njihovog idejnog osposobljavanja i brojnog jačanja. Ona pokazuje da je otvoren proces ozbiljnih promjena u sadržaju i metodu djelovanja jednog dijela organizacija SK na selu, da su postignuti i značajni rezultati u društveno- političkoj akciji i takvih organizacija, a napose u izgradnji društvenog standarda. Zadaci pred kojima se nalaze društveno - političke snage u oblasti razvoja poljoprivrede i društvenih odnosa na selu zahtijevaju da se organizacije SK u svojoj društveno -političkoj aktivnosti mnogo snažnije orijentišu premo poljoprivrednoj proizvodnji. Pri tome one ne smiju biti neposredni nosilac kampanjskih proizvodnih akcija (sjetva, žetva itd.) , što je sada karakteristično za mnoge od njih, nego na osnovu jasne koncepćije razvoja i na datoj materijalnoj osnovi nosilac borbe za izgradnju društvenih odnosa na selu. U ostvarivanju takve uloge pred komunistima i organizacijama SK na selu stoje veoma složeni idejno-politički zadaci, kao što su : stvaranje svijesti o neophodnosti orijentacije na razvijanje poljoprivrede, za razvijanje demokratske prakse u rješavanju ekonomsko-društvenih pitanja na selu , idejno usmjeravanje i politička mobilizacija snaga na razvijanju proizvodnje itd . Ostvarivanje navedenih i drugih zadataka traži veću političku samostalnost inicijativu organizacija SK, kao i relativno visok politički idejni nivo komunista na selu . Prema tome, uspješno ostvarivanje uloge organizacija SK čini nužnim jačanje napora na podizanju idejnog i političkog nivoa komunista, u čemu posebnu ulogu imaju opštinski komiteti SK. Neki opštinski komiteti postigli su značajne rezultate u tom pogledu . Njihovo iskustvo pokazuje, da je, pored sistematskog idejno -vaspitnog rada, od bitnog značaja pravilan i stvaralački metod u pružanju političke i idejne pomoći organizacijama na selu kao i demokratska društvena praksa u radu samog Komiteta. Ta iskustva je neophodno šire afirmisati. Uporedo sa pojačanim radom na idejnom i političkom osposobljavanju komunista potrebno je po74

svetiti i mnogo veću brigu brojnom jačanju osnovnih organizacija SK na selu i mijenjanju njihovog socijalnog sastava, odlučnijom orijentacijom na prijem neposrednih proizvođača u SK. Šira društveno -politička akcija u proizvodnji, razvijanje javnosti rada i demokratske prakse otvaraće nove mogućnosti za jačanje organizacija SK i redova neposrednih proizvođača. U naporima na brojnom jačanju organizacija SK neophodno je i odlučnije prevazilaziti i pogrešna gledanja i sektaški odnos prema radnim ljudima sela. Opštinski komiteti morali bi u rješavanju ovih pitanja pružati mnogo veću i sistematskiju pomoć osnovnim organizacijama SK . Zadacima na ostvarivanju društvene uloge organizacija SK na selu nužno je prilagođavati i organizaciono postavljanje osnovnih organizacija. Stečena iskustva ukazuju na to da bi bilo najcjelishodnije da se organizacija formira na teritorijalnom principu a jedinstvo akcije komunista u razvoju proizvodnje obezbjeđuje putem aktiva na teritoriji zadruge. Pitanje idejne i organizacione izgradnje organizacija SK na selu postavlja se kao jedan od najkrupnijih zadataka, od čijeg uspješnog rješavanja u znatnoj mjeri zavisi i razvoj materijalne proizvodnje, a napose razvoj društvenih odnosa na selu.

15

75

ZAKLJUČCI TREĆE SJEDNICE

CK SKBiH

IDEJNO-POLITIČKA KRETANJA NA SELU I DJELOVANJE SAVEZA KOMUNISTA U SVJETLU NAJNOVIJIH MJERA NAŠE PRIVREDNE POLITIKE I Organizacije i rukovodstva SK su u posljednjim godinama, razvijali aktivnost na sprovođenju politike razvoja poljoprivredne proizvodnje i izgradnje socijalističkih društvenih odnosa . Ta aktivnost je bila različita i zavisila je od objektivnih uslova, a i od stepena organizovanosti i idejno -političkih shvatanja rukovodstava i osnovnih organizacija SK. Različitost uslova koji proističu iz vrlo složene strukture poljoprivrede, počevši od prirodnih uslova po regionima pa do društveno - ekonomskog položaja poljoprivrede u našem privrednom sistemu, zahtijevala je i različit pristup i društveno - političku aktivnost organizacija i rukovodstava Saveza komunista. U tim uslovima su stečena značajna iskusta u izgradnji i realizaciji agrarne politike, koja mogu poslužiti kao solidna osnova za dalju društveno - političku akciju svih društveno - političkih snaga, a u prvom redu organizacija i rukovodstava Saveza komunista. Postepeno se prevazilaze shvatanja da će se u našoj Republici problemi sela, pretežno ili gotovo isključivo, rješavati razvojem industrije i drugih privrednih djelatnosti i prelaskom aktivnog seoskog stanovništva u gradsku privredu . Orijentacija na izgrađivanje dugoročnije politike u razvoju intenzivne poljoprivrede, kako na društvenom sektoru, tako i kod individualnih gazdinstava, u

79

uslovima primjene novih mjera izmjenom privrednog sistema stavlja organizacije i rukovodsva SK, kao i sve društvene snage, u nov položaj . Zadaci su mnogo složeniji i odgovorniji . Njihovo ostvarenje zahtijeva novi pristup i svestrano sagledavanje svih prirodnih, ekonomskih i društvenih ušlova , kao i odabiranje odgovarajućih sredstava, metoda i formi rada u društveno-političkoj akciji, kako Saveza komunista, tako i svih ostalih društveno -političkih faktora. II S obzirom na to da poljoprivreda predstavlja veoma značajan uslov za skladniji razvoj u cjelokupnoj privredi, kao i na njen značaj za podizanje životnog standarda, nameće se potreba intenzivnog i kontinuiranog rješavanja osnovnih problema u ovoj privrednoj oblasti. Prije svega, u sprovođenju reforme privrednog sistema nužno je, sagledavajući svu složenost i specifičnost poljoprivrede, iznalaziti takva rješenja koja obezbjeđuju povoljniji društveno - ekonomski položaj poljoprivrednih organizacija (cijene, tržište, kreditna politika itd .) . Sve to treba da obezbijedi trajnije i stabilnije uslove privređivanja koji će omogućiti utvrđivanje i realizaciju dugoročnije i realnije politike u razvoju poljoprivrede. Organizacije i rukovodstva SK u svom radu , a prije svega u opštinama , treba da poklone punu pažnju utvrđivanju dugoročne i konkretne politike unapređenja poljoprivredne proizvodnje, kako u poljoprivrednim organizacijama (poljoprivredna dobra i zadruge), tako i na selu u cjelini. Pri tom se mora imati stalno u vidu intenziviranje proizvodnje otkrivanjem i aktiviranjem svih rezervi i razvijanje socijalističkih društvenih odnosa. U vezi s tim, neophodno je odlučnije prići raščiš, ćavanju idejnih problema i shvatanja, kao što su : da je poljoprivreda neakumulativna oblast te da je perspektiva razvoja sela vezana samo za brz odliv seoskog stanovništva u grad ; površno i formalističko tretiranje problema poljoprivredne proizvodnje i oslanjanje isključivo na materijalne intervencije društvene

80

zajednice ; administrativno miješanje vanprivrednih faktora u neposredne ekonomske tokove u poljoprivredi i nametanje gotovih neekonomskih rješenja poljoprivrednim organizacijama ; zapostavljanje razvoja interne raspodjele dohotka i samoupravljanja ; razna sektaška shvatanja o karakteru zadruge, kooperaciji sa individualnim proizvođačima ; nepravilan odnos prema ulaganju investicija u poljoprivredu koje se izražava u nevjerici da je moguće postići odgovarajuće ekonomske efekte u ovoj oblasti privređivanja ; nervozno i nerealno ocjenjivanje uzroka zaostajanja u razvoju poljoprivredne proizvodnje itd . Postojanje ovakvih, pogrešnih, idejno neprevaziđenih shvatanja u rukovodstvima i organizacijama SK sije nevjericu i demobiliše društvene snage u rješavanju tako krupnih pitanja poljoprvirede. Sve to nameće potrebu razvijanja svestrane idejne i političke aktivnosti organizacija SK u borbi za utvrđivanje i realizaciju takvih programa razvoja koji proističu iz temeljite analize opštih i konkretnih uslova, ekonomskih mogućnosti i potreba, uz nastojanja da društveno-politička aktivnost bude usklađena i praćena konkretnim akcijama na unapređenju poljoprivredne proizvodnje. U vezi s tim, nužno je brže i odlučnije razvijati takvu idejnu i političku aktivnost Saveza komunista i svih društvenih faktora koji će pospješiti sve nosioce intenzivnijeg razvoja poljoprivredne proizvodnje i proširene reprodukcije. Na bazi dosadašnjih iskustava i postignutih rezultata biće potrebno odlučnije prići otklanjanju postojećih slabosti i grešaka u poslovanju, vodeći računa da se čim prije otklanjaju uzroci koji umanjuju akcionu sposobnost poljoprivrednih organizacija u postizanju još većih rezultata. Jedan od najvažnijih društveno -političkih zadataka u narednom periodu je jačanje samostalnosti radnih organizacija u vođenju proizvodne politike. Potrebno je voditi odlučnu borbu protiv nekonstruktivnog, tehnokratskog miješanja raznih faktora u vidu nametanja koncepcija razvoja, strukture investicionih ulaganja, kadrovskih rješenja itd., što je u nekim radnim organizacijama u poljoprivredi sputavalo inicijativu kolektiva i kočilo razvoj samoupravljanja u poljopri-

6

Sjednice CK SKBIH

81

vrednim organizacijama. Treba istaći da je uticaj spoljnih faktora potreban i koristan ako je zasnovan na takvoj pomoći koja podstiče unutrašnje snage svakog kolektiva u iznalaženju i iskorišćavanju optimalnih mogućnosti za razvijanje intenzivne i ekonomične proizvodnje i razvijanje socijalističkih društvenih odnosa. Osim toga, neophodno je razvijati društvenu aktivnost u stvaranju takve političke atmosfere i odnosa koji će omogućavati radnim organizacijama da svojim unutrašnjim snagama što uspješnije rješavaju veoma krupne zadatke, kao što su : jačanje materijalne baze, utvrđivanje realne poslovne politike, izmjena i poboljšanje kadrovske strukture, razvijanje unutrašnje raspodjele i samoupravljanja itd. U vezi s tim, idejna` i politička aktivnost organizacija i rukovodstava SK, u čvrstoj povezanosti sa društveno-političkim snagama u poljoprivrednim organizacijama, treba da bude usredsređena na ključne probleme radnih kolektiva . S obzirom na društveno-ekonomski značaj zemljoradničkih zadruga za unapređenje poljoprivredne proizvodnje i razvijanje socijalističkih odnosa na selu, kao i uslova u kojima oni djeluju, rukovodstvima i organizacijama SK predstoje veoma ozbiljni zadaci. I na tom planu je neophodno da se raščiste određena idejna shvatanja i problemi koji su ozbiljna koč– nica da zadruge uspješnije vrše svoje ekonomske i druge društvene funkcije na selu. Između ostalog, pojavljuju se shvatanja i nevjerice u potencijalne mogućnosti individualne proizvodnje na selu, kao i o mjestu i ulozi kooperacije zadruga sa individualnim proizvođačima. Često se ne gleda na zadrugu kao na ekonomsku organizaciju proizvođača na selu. Postoji neopravdana bojazan za bogaćenje seljaka i sektaški odnos prema materijalno sposobnijim proizvođačima, pa iako su njihova dobra stečena ličnim radom. Još su neizdiferencirana i pogrešna shvatanja o rentabilnosti zadruga, bez obzira na predmet poslovanja, zatim vode se diskusije o veličini zadruga na bazi proizvoljnih šema itd. Sve to nameće potrebu temeljitijeg sagledavanja odnosa na selu i utvrđivanja realne politike koja obezbjeđuje najširu inicijativu proizvođača i mogućnost intenziviranja poljoprivredne proizvodnje.

22

82

U tom smislu neophodna je pomoć političkih rukovodstava, a naročito opštinskih komiteta, da se razvijanjem samoupravljanja u zadrugama u najširem smislu jača uticaj individualnih proizvođača na izgrađivanje i realizaciju poslovne politike zadruge uz poštovanje njihovog ekonomskog interesa. Takve društvene odnose je nužno razvijati, posebno tamo gdje je razvijena robna proizvodnja i gdje je moguće uticati na njen ubrzani razvoj . Rješenja o organizaciji zadruga, razmještaja kapaciteta i proizvodno-ekonomski odnosi sa individualnim proizvođačima treba da izviru iz konkretnih uslova svake zadruge i svakog kraja, što će dati najpovoljnije rezultate, uz razvijanje njihove samostalnosti. To će ujedno biti i najefikasnija brana spoljnom uticaju vanprivrednih faktora u nametanju konkretnih rješenja i birokratskim pojavama unutar samih zadruga. Takođe je potrebno razvijati shvatanje da razvoj standarda na selu i svih vidova potrošnje treba da zavisi, u prvom redu, od unapređenja poljoprivredne proizvodnje i podizanja produktivnosti rada.

ILI Posebno su krupni zadaci pred opštinskim komitetima SK da u svom radu pružaju takvu pomoć u osposobljavanju OO SK koja će pospješiti njihovu samostalnu aktivnost na razvijanju pozitivnih procesa, kako u poljoprivrednim organizacijama, tako i na selu. Izvršene promjene na selu, složenost uslova života i rada i krupni zadaci unapređenja poljoprivredne proizvodnje i razvijanja socijalističkih odnosa nameću potrebu temeljitijih promjena u organizacionom postavljanju, sadržaju i metodu rada OO SK. Nema važnijeg zadatka za komuniste na selu od borbe za intenziviranje poljoprivredne proizvodnje podizanjem produktivnosti rada i razvijanjem samoupravljanja. Posebnu brigu treba posvetiti brojnom jačanju OO SK na selu iz redova proizvođača koji svojom aktivnošću prihvataju i sprovode politiku SK i stoje na liniji progresa. To se može ostvariti, prije svega , 6*

83

ako su OO SK i komunisti u centru zbivanja, ako su otvorene prema proizvođačima i vode javnu politiku u direktnoj borbi za najbolja rješenja, oslobađajući se začaurenosti, uskosti i sektaštva u svom djelovanju. Praksa ukazuje na činjenicu da se uspješni rezultati na tom planu mogu postizati samo onda ako se svestranom idejnom i političkom aktivnošću organizacija SK doprinosi rješavanju osnovnih problema u svojoj sredini. Dužnost je i zadatak organizacija i članova SK da se snagom svog društvenog uticaja i vlastitim primjerom nalaze u centru rješavanja ključnih problema sela, da se, učvršćujući svoje idejno i akciono jedinstvo, bore za najprogresivnija rješenja. Tome cilju treba da bude prilagođeno i organizaciono postavljanje OO SK, metod i sadržaj rada, idejno i političko obrazovanje, a da se pri tome vodi računa o konkretnim uslovima svakog područja. Treba uložiti potrebne napore da se čim prije prevazilazi praksa da osnovne organizacije SK na selu pretežno raspravljaju o pripremama za izbore, radu Socijalističkog saveza, Saveza omladine, komunalnim akcijama i sl., a da o unapređenju poljoprivredne proizvodnje i razvijanju društvenih odnosa diskutuju rijetko i vrlo uopšteno, bez dovoljnog oslanjanja na konkretne uslove u kojima rade. U tom pravcu treba usmjeriti aktivnost svih rukovodstava SK i Centralnog komiteta SKBiH. (6. jula 1965. godine)

34 84

ČETVRTA

SJEDNICA

CK SK BiH

•

2. novembra 1965. godine

ZADACI SAVEZA KOMUNISTA U SOCIJALISTIČKOM VASPITANJU OMLADINE

UVODNO IZLAGANJE

Zaga Umićević : Briga za mlade generacije i njihove probleme, a naročito vaspitanje, predstavlja životno pitanje svakog društva, a posebno socijalističkog. Osnovno je kako mlade generacije što bolje uključiti u društveni život da zajedno sa svim radnim ljudima učestvuju i dijele odgovornost za brži napredak u ekonomskom i opštem društvenom razvitku. U našoj zemlji gotovo polovinu stanovništva predstavlja uzrast do 25 godina. Pretežni dio zaposlenih čine mlađe generacije. U omladini koja se školuje vidimo osnovni izvor kadrova koji će bitnije poboljšati kvalifikacionu strukturu radnih ljudi. Kao vrlo dinamičan dio društva, omladina je snaga sposobna da u sadašnjem vremenu tehničkih i naučnih otkrića najviše doprinese izgradnji moderne privrede , daljem jačanju ekonomske snage zemlje i izgradnji socijalističkog društva. Mladi ljudi danas žive u epohi našeg brzog ekonomskog i društvenog razvitka . Privredni i društveni razvitak uslovio je potrebe za novim kadrovima i novim radnim mjestima, utičući tako na brz porast broja radničke i školske omladine i na sve veće interesovanje društva za svestran razvitak mladih generacija. Uporedo s tim, naš društveni sistem predstavlja široku osnovu za socijalističko vaspitanje omladine i mogućnost za veći uticaj mladih u društvenom životu . Pokazatelji o zaposlenoj omladini na školovanju, o omladini u društvenim i političkim organizacijama, u organima upravljanja govore o položaju i ulozi omladine u našem društvu. Upravo zato što sadašnja generacija mladih živi i razvija se u periodu brzog napretka proizvodnih snaga i izgradnje sistema samoupravljanja, što smo svjesni snage koju ona predstavlja danas i u budućem razvit-

89

ku, veoma je značajno da Savez komunista raspravlja o svom djelovanju u oblasti vaspitanja mladih, o uslovima u kojima živi, radi i društveno sazrijeva omladina. Osmi kongres Saveza komunista Jugoslavije i Četvrti kongres Saveza komunista Bosne i Hercegovine istakli su probleme omladine i konstatovali da rukovodstva i organizacije Saveza komunista nisu bili dovoljno aktivni u radu među omladinom . Ova ocjena, data u referatu druga Tita, i kao zaključak u Rezoluciji, zasniva se na činjenici da su problemi omladine problemi svih društveno-političkih činilaca i da se prema njima moraju aktivno odnositi sve društvene snage, a u prvom redu komunisti. Postojeći akutni problemi koji se moraju rješavati, te činjenica da naš Centralni komitet nije dugo raspravljao o pitanjima života i rada omladine takođe su uticali da se na sjednici Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine postave na dnevni red zadaci Saveza komunista u socijalističkom vaspitanju radničke i školske omladine. Ovo je nužno i zbog toga što se, pored pojedinačnih mjera nekih opštinskih komiteta, aktivnost Saveza komunista poslije održanih kongreså u ovom pravcu nije bitno izmijenila, iako postoje mnogobrojni problemi u radu i vaspitanju omladine u našoj Republici. U materijalu pripremljenom za ovu sjednicu obrađena su samo neka pitanja vezana za vaspitanje mladih. Za ovaj Plenum obavljene su prilično obimne pripreme. Tako je održano preko 320 sastanaka i razgovora u radnim organizacijama, školama i raznim institucijama i političkim rukovodstvima u opštinama. Obuhvaćena je bila 41 radna organizacija i 43 škole II stupnja. U diskusijama je učestvovao veoma širok krug članova rukovodstava i organizacija Saveza komunista, Saveza omladine i drugih . O nekim konkretnim problemima obrazovanja i vaspitanja dao je svoja mišljenja i Zavod za unapređenje školstva SRBiH. U pripremi materijala bili su konsultovani — u manjoj ili većoj mjeri - mnogi organi čija je djelatnost posredno ili neposredno vezana za vaspitanje omladine. I ova priprema pokazala je koliko je vaspitanje mladih kompleksno pitanje i koliko činilaca neposredno

90

utiču na vaspitanje omladine. Pokazala je, dalje, aktuelnost i raznolikost problema koji se javljaju na ovom području društvenog djelovanja komunista. Pojedina rukovodstva Saveza komunista i njihovi članovi u opštinama založili su se ne samo u pripremanju materijala, već su, izvršavajući taj zadatak, sagledavali svoju aktivnost i propuste u vaspitanju omladine, preduzimajući i konkretne mjere. Na osnovu sačinjenog prijedloga materijala i zaključaka za ovu sjednicu, održan je sastanak izvjesnog broja članova Političkog aktiva Centralnog komiteta na kojem je vođena diskusija i date primjedbe. O dijelu materijala koji se odnosi na uticaj sredstava informisanja i nekih vidova kulturnog djelovanja na vaspitanje omladine raspravljano je na proširenoj sjednici komisija Centralnog komiteta iz Oblasti za idejno djelovanje Saveza komunista. U svim sreskim komitetima Saveza komunista održani su sastanci političkih aktiva o predlogu projekta zaključaka i date konkretne primjedbe. Osnovna karakteristika tih primjedbi jeste jednodušan zahtjev da se još konkretnije ukaže na zadatke Saveza komunista i preciziraju obaveze drugih činilaca u vaspitanju omladine. Tako se u primjedbama Političkog aktiva iz Sarajeva ističe da je , naročito u gradu Sarajevu, zanemareno rješavanje pitanja iz rada i života omladine. Organizacije Saveza komunista, kada raspravljaju i zauzimaju stavove o bilo kom značajnom problemu, treba određenije da kažu i šta je zadatak komunista u odnosu na mlade ljude. Posebno je naglašena potreba veće odgovornosti komunista kao roditelja, zatim komunista koji rade u izdavačkim preduzećima i štampi . Traženo je da se još konkretnije ukaže na odgovornost sredstava informisanja. Bilo je dosta mišljenja da bi trebalo određenije i daleko više raditi na otklanjanju negativnih pojava kod omladine. U razgovorima je posebno istaknuto da Savez komunista treba više da doprinese prevazilaženju problema podvojenosti radničke i intelektualne omladine. Sve primjedbe i sugestije, date na brojnim sastancima, nastojali smo, koliko je to bilo moguće, da uključimo u sačinjene dokumente i prezentiramo na ovoj sjednici. Svjesni smo da su mnoga takođe 91

važna pitanja, mišljenja i sugestije ostali neobuhvaćeni, što je uslovljeno širinom problematike i prostorom. Pokazalo se da je ovakav način pripremanja sjednica koristan, iako nije realno očekivati da se na jednoj sjednici daju odgovori na sve probleme vaspitanja omladine. Treba, međutim, napomenuti da se ne može usvojiti zaključak da se na sjednici Centralnog komiteta precizira šta će koji organ ili ustanova raditi, iako je, vjerovatno, taj zahtjev uvjetovan ozbiljnošću i aktuelnošću problema koje neodložno treba rješavati, Kako smo istakli, u okviru priprema za ovu sjednicu Centralnog komiteta pokrenut je veliki broj pitanja : počevši od zapošljavanja omladine, njene uloge i doprinosa u procesu proizvodnje, u organima upravljanja, u kvalifikovanju , u razvijanju međuljudskih odnosa, pa do mogućnosti školovanja omladine, njenog odnosa prema učenju, vaspitnosti nastavnog procesa i uloge nastavnika u njemu, uslova za ishranu i smještaj i niz drugih pitanja. U ovoj uvodnoj riječi potcrtaćemo neka pitanja sadržana u već poslanom materijalu. Osnovna karakteristika održanih sastanaka i jednodušna stanovišta učesnika u razgovorima o ovim pitanjima sastoje se u konstataciji da u našem društvu postoje mnogi problemi mladih ljudi, a da društvene snage, ističući tu Savez komunista, još čine malo za njihovo rješavanje. Ova konstatacija potvrđuje ocjenu datu na Osmom kongresu SKJ i potrebu znatno većeg angažovanja političkih snaga i društva uopšte u tom pravcu. Mnoga pitanja koja su pokrenuta nisu samo stvar omladine već društva uopšte, a njihovo rješavanje u najtješnjoj je vezi sa kretanjima i razvitkom čitavog društva, razvijenošću školskog sistema itd. Kod omladine se daleko brže ispoljavaju i neposrednije na nju utiču razne protivrječnosti koje sobom nosi razvitak socijalističkih društvenih odnosa. Mladi ljudi su specifičan dio društva, koji je , po svom mentalitetu i nedovoljnom životnom iskustvu, najviše izložen i podložan raznim uticajima - pozitivnim i negativnim. Zbog toga, pored krupnih rezultata koje omladina postiže u razvitku našeg društva, postoje i određene

26 92

slabosti koje se manifestuju u pojavama nedovoljne odgovornosti prema radu i sredini u kojoj živi, u pogrešnim shvatanjima o samoupravljanju i demokratiji uopšte, nekritičkom primanju raznih negativnih, idejnih i političkih uticaja itd. Neki problemi u radu s omladinom su više posljedica subjektivnih slabosti omladinske ili drugih organizacija (nedovoljan stepen učešća i afirmisanosti omladine u sistemu samoupravljanja, nepotpuna vaspitna uloga škola i društvenih organizacija u razvijanju cjelovite ličnosti i njihovih međusobnih odnosa, nebrižljiv odnos prema školovanju radničkog podmlatka, pojave veza i protekcije u rješavanju pojedinih pitanja mladih ljudi itd.) . Sve ovo ukazuje na potrebu preispitivanja i mijenjanja našeg odnosa prema problemima omladine. Ovo utoliko prije što se i u pripremi materijala pokazalo da izvjestan broj članova Saveza komunista čak i rukovodećih na raznim nivoima - ne prati i ne pokazuje interesovanje za probleme omladine, donoseći ponekad ocjene o mladim ljudima na osnovu pojedinačnih manifestacija, često uprošćeno gledajući sadašnje generacije samo kroz prizmu ranijih, posljeratnih, posmatrajući mnoge slabosti omladine kao isključivo njihove, a ne kao posljedicu odnosa u društvu iz kojih su one proizašle, jednostrano okrivljujući za njih omladinu . Nije potrebno posebno naglašavati koliko je ovakvo i slično prilaženje problemima mladih štetno. Takva jednostrana gledišta i olako donošenje ocjena o omladini često su vid nerazumijevanja promjena koje su se desile u našem društvu, a i vid umanjivanja odgovornosti vaspitača za razvoj omladine. Postoje takođe u suštini idejni problemi koji proističu iz idealizovanog gledanja na mogućnosti i uslove našeg sadašnjeg društveno- ekonomskog razvitka. Savez komunista bi u svom radu sa omladinom trebalo da prevazilazi takva neshvatanja i nerealna gledanja povodom rješavanja izvjesnih materijalnih i drugih problema, objašnjavajući omladini cjelovito naše stvarne mogućnosti i boreći se za njihovo stalno proširivanje. Sva ova i druga pitanja su duboko idejna i organizacije i rukovodstva Saveza komunista morali bi s mnogo više pažnje i sistematičnosti da prilaze ispiti93

vanju tih pojava, traženju njihovih uzroka i razjašnjavanju tih pitanja i komunistima i omladini . Trebalo bi sasvim konkretno rasčišćavatii postojeća shvatanja o vaspitanju u socijalizmu. Na primjer, da li je ispravno shvatanje nekih roditelja kada kažu : » Neka mi dijete uživa ako ja već nisam mogao«? Zatim , kakva je uloga porodice u vaspitanju, kako se roditelji odnose prema učenju i radu svoje djece itd. Naš društveni razvitak stvara neke nove probleme s kojima se ranije generacije nisu susretale, ili se oni nisu ispoljavali u tako oštroj formi. Životna preokupacija velikog broja mladih ljudi je kako se upisati u srednju školu i obezbijediti materijalne uslove za školovanje, a u posljednje vrijeme sve više gdje poslije završene škole naći zaposlenje. Nerazvijenost mreže škola drugog stupanja i sve veći prirast učenika, kao i usporeni tempo otvaranja novih radnih mjesta, sve određenije postavljaju ta pitanja i traže konkretne društvene mjere kada je riječ o novim generacijama omladine. Istakli smo da ima teškoća oko zapošljavanja omladine. Uzroci su, između ostalog, u nepostojanju dugoročnijeg plana potreba privrede za kadrovima i u tome da se radne organizacije sporo oslobađaju velikog broja zaposlenih bez potrebnih stručnih kvalifikacija. To utiče da jedan dio omladine sa stečenim kvalifikacijama nije u stanju da nađe zaposlenje i uključi se u privredu. U politici zapošljavanja, koja treba izričito da počiva na radnim i stručnim kvalitetima, ima raznih nepravilnosti, pojava konzervativnog odnosa prema stručnim kadrovima, protekcionizma itd . To zahtijeva stalno zalaganje Saveza komunista i ostalih organizacija da se pozitivni proces brže razvija, jer se veća produktivnost ne može postizati bez kvalifikovanog kadra. S tim u vezi je i potreba većeg podsticanja inicijative mladih ljudi, razvijanja njihovih sposobnosti, davanja mogućnosti talentovanim radnicima da se dalje školuju itd . Takav rad doprinosiće otklanjanju pojava nediscipline i nezalaganja na radnom mjestu, a povećaće odgovornost, želju za afirmacijom i ugledom dobrog proizvođača . Omladina je po svom položaju zainteresovana i odgovara joj princip raspodjele prema radu. Slabosti

94

koje se u tom pravcu pojavljuju negativno utiču na mlade ljude i njihovo vaspitanje. Dosljednom primjenom principa raspodjele prema radu započeti proces afirmacije proizvodnog rada treba još šire podržavati i boriti se za dalje otklanjanje nedostataka u tome. Demokratski i humani odnosi u radnim organizacijama, a naročito dalje razvijanje sistema samoupravljanja, predstavljaju značajan faktor u socijalističkom vaspitanju omladine. Zato je nužno dalje razvijanje drugarskih odnosa u radnim organizacijama, ispravnog odnosa rukovodećih ljudi prema radnicima, naročito majstora prema učenicima u privredi . Naša društvena zajednica još nije u stanju da svakom mladom čovjeku obezbijedi takve uslove da može, zavisno od svojih sposobnosti, u potpunosti realizovati svoje želje u pogledu obrazovanja, ali to ne znači da se u tom pogledu ne može više učiniti. I u okviru postojećih materijalnih uslova društva moguće je većom društvenom brigom (krediti, stipendije, đački domovi) smanjivati razlike koje nastaju među raznim kategorijama omladine zbog nejednakih materijalnih mogućnosti njihovih porodica. Pojava da se osjetno smanjuje taj neopodni vid društvene intervencije ne samo da pogoršava položaj djece iz porodica sa nižim primanjima nego i posebno djece iz manjih mjesta i nerazvijenih područja Republike, gdje je školstvo nerazvijenije . Neriješena pitanja finansiranja školstva, nedovoljni školski kapaciteti, nerazvijena mreža đačkih domova i restorana dovode do nedopustivo nejednakih uslova školovanja omladine. Prepuštanje cjelokupne brige za školovanje omladine na I i II stupnju isključivo užim društveno -političkim zajednicama opštinama dalo je negativne rezultate kako u pogledu obuhvatanja omladine školovanjem, tako i u pogledu strukture škola II stupnja. Otuda nesrazmjerno povećanje broja gimnazija i učenika u njima, a stagnacija ili smanjivanje broja stručnih i, naročito , škola u kojima se pripremaju kvalifikovani radnici. O ovim pitanjima ne može se više ― kao što je do sada obično činjeno - samo diskutovati ponavljajući konstatacije i zaključke koji se ne sprovode. Potrebno je njihovo rješavanje. Ta pitanja ne mogu riješiti samo komune, pa se ukazuje potreba određenije i konkretnije uloge 95

Republike u njihovom rješavanju . Pod ovim se podrazumijeva, kako je već naglašeno, veća uloga i Republike i opštinskih skupština, radnih organizacija u privredi , školskih kolektiva i drugih u sagledavanju mreže škola, strukture tih škola i njihovog usaglašavanja sa potrebama privrede društva uopšte. S tim u vezi je dalje jačanje materijalne osnove škola , obezbjeđenje minimalnog standarda za njihov rad , ustaljivanje nastavnih programa i udžbenika, rješavanje sistema školovanja nastavnog kadra i nagrađivanje nastavnika u skladu sa odgovornim društvenim zadacima koje vrše. Iz godine u godinu upis u škole II stupnja postaje sve teži problem, a u nekim sredinama prerasta i u političko pitanje. U narednih nekoliko godina to će biti još akutnije, s obzirom na stalan porast broja učenika sa završenom osmogodišnjom školom. Zato smatramo da je, pored zalaganja za izradu dugoročnijeg plana potreba za kadrovima, na kojem bi se zasnivao dalji razvitak školske mreže , potrebno već sada i konkretnije sagledavanje prilika i preduzimanje određenih mjera u svakoj komuni kako bi se spremnije dočekala situacija koja će uslijediti u novoj školskoj godini. To nalaže preduzimanje mjera za konsolidaciju postojeće mreže škola, proširenje kapaciteta stručnih škola, naročito škola za radnička zanimanja, obezbjeđenje minimalnog standarda za učenike, određivanje kriterija za upis itd. Privredna reforma je oštrije i dublje otvorila problem finansiranja škola, koji ni ranije nije bio riješen. U nekim opštinama škole su se našle u teškom položaju. Trebalo bi biti aktivniji u traženju i predlaganju rješenja, kao i u nastojanju da ta rješenja uđu u novi Zakon o finansiranju školstva. Ne bi trebalo da se taj zakon donese u Skupštini a da se o njemu prethodno sve do radnih kolektiva, kako šire ne raspravlja bi se iskoristila dosadašnja iskustva u skladu s našim mogućnostima koje podrazumijeva privredna reforma. Savez komunista i ostale političke organizacije morale bi mnogo više da rade na tome da sposobnosti učenika i njihov rad budu osnovni kriteriji za prijem u škole i za iskorišćavanje društvene pomoći u školovanju.

96

U materijalu je posebna pažnja posvećena problemima školovanja radničkog podmlatka. Ni po uslovima, ni po mogućnostima da prime omladinu koja se u sve većem broju opredjeljuje za radničke pozive, škole za kvalifikovane radnike ne zadovoljavaju. Ističemo ponovo da u školovanju mladih radnika ima najviše nedostataka i neriješenih pitanja. Iako su ta pitanja većinom poznata, nužno je bilo da se na njih ukaže upravo zato što su neophodne mjere koje ne smiju dalje da se odlažu . O vaspitnoj ulozi škole, o idejnim pojavama kod omladine, o saradnji porodice i škole u materijalima su istaknuti samo neki podaci. Neosporno je da mnogi od tih problema zahtijevaju dalju razradu i šire društveno angažovanje. Za bolje ostvarivanje vaspitne funkcije škole izvanredno je značajno da se škola daleko više usmjeri prema društvenoj sredini u kojoj djeluje. Da bi škola mogla da bude moćan faktor u formiranju socijalističke ličnosti, treba je sistematski i smišljeno osposobljavati za tu funkciju. Međutim, rukovodstva SK ne prate stalno i ne pružaju dovoljnu pomoć školama u razvijanju njihove vaspitne funkcije. U dosadašnjoj praksi ona su se češće pojavljivala u situacijama kada su izbijali razni ekscesi (nezadovoljavajući uspjeh u učenju, ponašanju omladine, odnosi među prosvjetnim radnicima i sl.) . Trebalo bi, međutim, da članovi rukovodstava SK i ostalih političkih organizacija neprestano i cjelovito prate život škole, da odlaze među nastavnike i učenike, pomažući i jednima i drugima da se još uspješnije uključe u naš opšti razvitak, jer nema pravog vaspitanja bez čvrste veze sa objektivnom stvarnošću . Razne negativne pojave i ekscesi takođe treba da budu predmet naše pažnje, ali u tom smislu da im tražimo uzroke, da ih dublje analiziramo i tražimo suštinska rješenja za organizovanije djelovanje u njihovom otklanjanju. Ne može samo škola biti obavezna da stvara radne navike, pruža nova znanja razvija sklonosti omladine, njene društvene aktivnosti , zdravu zabavu i zdrav kritički odnos. U tome je velika uloga i Saveza omladine, svih društvenih organizacija, sredstava informisanja, roditelja i drugih. 37

7 - Sjednice CK SKBIH

97

Uspjeh vaspitno-obrazovanog procesa u školama i na fakultetima zavisi od razvijanja pravilnih odnosa nastavnika i učenika i organizacije cjelokupnog rada i odnosa u ovim institucijama. Izvršena ispitivanja ukazala su na postojanje ne malog broja slabosti u demokratskim i humanim odnosima među ljudima na koje bi članovi Saveza komunista morali biti daleko osjetljiviji i uporniji u njihovom rješavanju. U samoupravnom mehanizmu omladina nije zastupljena u dovoljnoj mjeri. Ta zastupljenost nije adekvatna ni procentu zaposlene omladine, a ako je samo formalna, često ne zadovoljava interesovanje omladine za rad organa upravljanja. Tamo gdje još ima potcjenjivanja omladine u samoupravi, nepostojanja uslova za otvoreno i javno raspravljanje o slabostima, pojava represalija prema nosiocima takvih istupanja -- to dovodi do razočarenja i nevjerice da se može nešto učiniti. Neki komunisti, pa i organizacije Saveza komunista, nisu shvatili da je za omladinu samoupravljanje velika škola demokratije i izgradnje socijalističkih društvenih odnosa. Za to bi trebalo više zalaganja u osposobljavanju mladih ljudi za samoupravljanje, posebno u pomoći za sticanje potrebnih znanja za učešće u rješavanju problema radnih organizacija. Nedovoljno učešće školske i studentske omladine u samoupravljanju, pa čak i pojave izvjesnog stagniranja, štetno se odražavaju na formiranje mladih ljudi i njihovu pripremljenost za život. Otuda, dijelom, pojave nesnalaženja mladih kadrova po dolasku u privredu, bilo da dolaze od suviše apstraktnih predstava o samoupravi ili, pak, od indolentnog odnosa prema oblicima samoupravljanja. Samoupravljanje kao nov i jedinstven sistem organizacije našeg društva, kao izraz težnje za oslobađanjem rada i razvijanjem nove uloge čovjeka u proizvodnji i raspodjeli moralo bi u većoj mjeri da bude predmet interesovanja i pedagoške teorije i školskih radnika. 1 Da bi mladi čovjek bio dobar upravljač, da bi mogao dosljedno da se bori za humanije odnose u sredini u kojoj živi , on mora biti primjeran u izvršavanju svojih radnih obaveza i u preduzeću i u školi. Pojave neodgovornosti i nediscipline na radnom mjestu, slab uspjeh velikog broja đaka i studenata uka-

98

zuju na potrebu odlučnije borbe za ispunjavanje osnovnih radnih obaveza, za veću afirmacjiu rada. Savez komunista i Savez omladine ovim pitanjima nisu posvećivali potrebnu pažnju -- dobri učenici nisu dovoljno isticani kao uzor drugima, dok se lošima gleda kroz prste i oni ne osjećaju posljedice svoje neodgovornosti. Iako o materijalnim problemima mladih u materijalu nije posebno govoreno već je ukazano samo na treba reći da su i ona brojna, pojedina pitanja da znatno utiču na rezultate koje omladina postiže, a i na stepen njene političke aktivnosti (stipendije, krediti, đački domovi, samački stanovi, problemi ishrane, nedovoljna sredstva za rad društvenih organizacija itd.). I, na kraju, potrebno je ukazati na još neke momente iz aktivnosti Saveza komunista. Osnovne ocjene do kojih je došlo u ispitivanju bile su da se Savez komunista veoma uopšteno bavi ovim problemima, da nije dovoljno vodio računa o idejnim kretanjima među mladima, da je nedostajalo stalno praćenje i poznavanje životnih problema mladih ljudi, da je metod rukovodstava i organizacija Saveza komunista u radu sa omladinom zastario i da se ostaje na konstatacijama. U nekim sredinama ima pojava da se na omladinu i njenu organizaciju ne gleda kao na značajnu političku snagu u rješavanju svakodnevnih društveno -političkih problema u preduzeću, školi, komuni, da se ne poklanja dovoljno pažnje prijedlozima i inicijativama koje potiču od omladine, nego se područje aktivnosti Saveza omladine sužava najčešće na problematiku kulturno-zabavnog i sportskog života. Sve to otežava širu političku aktivnost omladinske organizacije i njen uspješniji rad. Isto tako, ima organizacija i rukovodstava Saveza komunista koji smatraju da omladinskim problemima treba isključivo da se bave omladinske organizacije, pa se veze sa omladinom održavaju gotovo isključivo putem rukovodstava Saveza omladine ili omladinskih predstavnika u pojedinim organima. Time se usporava postizanje osnovnog cilja - što masovnijeg uključivanja omladine u društveno -politički život i njenog

7* 99

punijeg učešća u radu i rješavanju društvenih problema kao jedino ispravnog puta za razvijanje njihove svijesti o odgovornosti i dužnostima u cjelokupnom razvoju zemlje i za ostvarivanje prava mladih ljudi. Uloga Saveza komunista, svih njegovih organizacija i rukovodstava, počev od Centralnog komiteta, upravo je u tome da ogromnu snagu koju predstavljaju mlade generacije usmjeri i uključi u rad na daljem razvitku naše zemlje. Upravo sada, u jeku sprovođenja privredne reforme, briga za takav društveni položaj i rast mladih generacija imaće neocjenjiv značaj .

100

ZAKLJUČCI ČETVRTE SJEDNICE CK SKBiH

ZADACI SAVEZA KOMUNISTA U SOCIJALISTIČKOM VASPITANJU RADNIČKE I ŠKOLSKE OMLADINE Socijalističko vaspitanje omladine je po svom društvenom značaju jedan od prvih zadataka organizovanih socijalističkih snaga našeg društva, a prije svega Saveza komunista. U uslovima izgradnje socijalističkog društva omladini se otvaraju široke mogućnosti svestranog učestovanja u svim oblastima života, što istovremeno omogućuje i njeno cjelovito socijalističko vaspitanje. Dosadašnji rezultati postignuti u materijalnoj bazi društva kao i razvitak socijalističkih društvenih odnosa u našoj zemlji otvorili su takve uslove života , rada i socijalističkog obrazovanja i vaspitanja kakve omladina nikad ranije nije imala. Zbog toga se svi uspjesi i slabosti u izgradnji socijalističkih društvenih odnosa neposredno ili posredno odražavaju na život , rad i formiranje ličnosti mladih ljudi u proizvodnji, školi, porodici i društvenom životu uopšte. Uspješno ostvarenje reforme u svim oblastima društvenog života traži da se realno sagledaju i riješe mnogi problemi u našem privrednom, društvenom, prosvjetnom i kulturnom životu. To istovremeno pruža i nove mogućnosti za još jače ispoljavanje stvaralačkih sposobnosti omladine i njenog socijalističkog vaspitanja. Nedosljedno sprovođenje i zanemarivanje odluka Osmog kongresa SKJ i Četvrtog kongresa SKBiH uticalo je na to da se u oštrijoj formi javi niz složenih problema iz rada i vaspitanja radničke i školske omladine. Na to je ukazano u referatu i diskusiji na sjednici Centralnog komiteta . Konstatovano je da su ti 103

problemi posljedica različitih uslova i protivrječnosti u društvenom, privrednom, prosvjetnom i kulturnom razvitku Bosne i Hercegovine, kao i nedostataka u radu Saveza komunista i samoupravnih organa u rješavanju pitanja značajnih za vaspitanje i obrazovanje omladine. Polazeći od toga, Centralni komitet Saveza komunista Bosne i Hercegovine smatra da se u narednom periodu po aktuelnosti i važnosti izdvajaju sljedeći zadaci :

I Neposredno učešće u društveno- političkom životu i društvenom samoupravljanju najefikasniji je način vaspitanja omladine. Svako potcjenjivanje i nedovoljno angažovanje omladine na bitnim pitanjima našeg ekonomskog i društvenog razvitka ima negativne posljedice na vaspitanje mladih. Sprovođenje privredne reforme pruža nove mogućnosti, ali znači i krupne obaveze i zahtjeve da svi društveno-politički činoci , pa i Savez omladine, rade na njenom ostvarivanju , boreći se za veću produktivnost, unapređenje tehnologije i organizacije rada, ekonomičnije poslovanje i dosljedniju primjenu principa dohotka u svim društvenim djelatnostima. Komunisti treba da se beskompromisno suprotstavljaju svim antisocijalističkim pojavama i tendencijama u samoupravnim organima i da prednjače primjerom u ostvarivanju principa raspodjele prema radu i u svakodnevnim odnosima među ljudima. Dosljedno zalaganje komunista i drugih socfjalističkih snaga obezbijediće sve puniju afirmaciju rada kao osnovne moralne vrijednosti, mjerila ugleda i osnove za učešće u raspodjeli društvenog proizvoda. Pojave zapostavljanja moralnih priznanja za rad u svim vidovima društvene djelatnosti imaju negativne posljedice na vaspitanje mladih radnika i učenika. Komunisti treba da se neprekidno zalažu na podizanju nivoa obrazovanosti i idejne i političke zrelosti mladih ljudi, kako bi oni, kao dio kolektiva, ravnopravno učestvovali u odlučivanju o svim pitanjima svoje radne organizacije i društveno - političke zajednice i da istovremeno neposredno pomažu da se Savez omladine i druge organizacije mladih, kao samostalna

104

politička i društvena snaga, bave i specifičnim pitanjima omladine, kao što su : školovanje, uslovi rada, ishrana, stanovanje, kulturni i sportski život itd. Pri tome je bitno da omladina ne bude jednostrano orijentisana u svojim zahtjevima prema društvu, nego da i sama aktivno učestvuje u ostvarivanju svojih životnih potreba i radnih uslova. Radne i druge zajedničke akcije omladine na izgradnji komunalnih objekata igrališta, čitaonica, domova i dr. imaju i danas značajnu funkciju u stvaranju radnih navika, razvijanju drugarstva i bratstva i jedinstva. Takođe treba njegovati i razvijati i druge vidove masovnih kulturnih, sportskih i drugih manifestacija omladine. One su značajan elemenat zbližavanja radničke i ostale omladine. IIU rješavanju problema obrazovanja i vaspitanja radničkog podmlatka nisu dosljedno sprovođeni stavovi Saveza komunista, a ni postojeći zakonski propisi. Pored niza objektivnih okolnosti, dobar dio odgovornosti za to snose neki organi za obrazovanje i radne odnose, kao i neka rukovodstva radnih organizacija. Rješavanju ovih problema treba da se priđe odgovornije i svestranije, polazeći od dugoročnijih interesa radnih organizacija i društva. Komunisti treba da utiču da se ovi problemi brže rješavaju u opštinama, preduzećima i republičkim organima kao i da se ubrza razrada i sprovođenje stavova utvrđenih u Skupštini SRBiH. Treba se odlučno zalagati da škole za obrazovanje radničkog podmlatka imaju isti društveni i materijalni tretman kao škole II stupnja. Centralni komitet SKBiH predlaže Skupštini SR BiH da se u okviru priprema za usvajanje srednjoročnog plana razvoja Republike sagledaju potrebe u kadrovima i na osnovu toga utvrdi planski razvoj mreže škola. Neophodno je poboljšati i stabilizovati materijalni položaj škola, utvrditi što stalnije i sigurnije izvore finansiranja. Finansiranje škola u nerazvijenim područjima zadatak je širih društveno - političkih zajednica, a ne samo komuna. Isto tako neophodno je, utvrđivanjem nastavnih planova i programa

105

škola za duži rok onemogućiti česte izmjene bez prethodnog naučnog istraživanja, jer one nanose ozbiljnu štetu i na planu obrazovanja i u ideološko -političkom pogledu. Centralni komitet obavezuje članove Saveza komunista da se, dok se ne utvrde društveno adekvatniji izvori finansiranja škola , založe za poboljšanje materijalnog položaja škola, posebno pri usvajaju budžeta i bilansiranju sredstava za 1966. godinu, kako bi se što uspješnije rješavali problemi i zadaci koji proističu iz privredne reforme. U nastojanju da se obezbijedi postizanje boljih radnih rezultata u školi, komunisti će se zalagati da organi upravljanja i društveno-političke organizacije u opštinama obezbijede još širi uvid javnosti u rad škola, za raspravljanje o problemima školovanja na demokratskim tribinama, boreći se tako protiv izolovanosti i začaurivanja koje usporava osamostaljivanje škole kao radne organizacije, osavremenjivanje obrazovanja i razvoj još humanijih odnosa u školi . Za potpuniji uspjeh obrazovanja i vaspitanja nužno je efikasnije pripremanje nastavnog kadra, njegovo prilagođavanje potrebama savremene škole, posebno njegovo svestranije obrazovanje. Daljim poboljšanjem materijalnog položaja i podizanjem društvenog ugleda prosvjetnih radnika i smišljenom politikom kreditiranja treba šire stimulisati i privlačiti sposobne mlade ljude na nastavnička zvanja. Nastavnici, a prije svega komunisti, ne smiju da zaborave da njihov ugled zavisi u prvom redu od njih samih, da i oni snose veliki dio odgovornosti za neuspjeh učenika i za njihovo vaspitanje . Komunisti treba da se još više zalažu da se u praksi ostvaruju principi jednakih prava i jednakih uslova školovanja za sve mlade ljude. Osnovni kriterij za upis u škole, na fakultete, treba da bude uspjeh i zalaganje učenika i studenata . U ostvarivanju tog principa treba se odlučno boriti za dosljedne demokratske odnose i veću samostalnost škola, protiv društveno neopravdanih pojava upisa učenika na bazi pripadni— štva opštini ili povoljnijeg materijalnog i društvenog položaja roditelja, protiv protekcija, veza i sl. Radi 106

toga neophodno je precizirati kriterije i proklamovati ih putem pravilnika ili konkursa o upisivanju . Centralni komitet stoji na stanovništu da je reformom nastavnih planova i programa za škole i fakultete neophodno obezbijediti veću zastupljenost društveno-političkog obrazovanja učenika i studenata. To je nemoguće postići bez većeg broja osposobljenih nastavnika za filozofiju, sociologiju i druge predmete društvenih nauka. Vanškolskim oblicima aktivnosti marksističkih kružoka, debatnih klubova, omladinskih tribina i katedri treba dopuniti ono što škola pruža i podsticati interesovanje mladih ljudi za društveno-politička zbivanja i društvene nauke. Međurepublička saradnja u izradi odgovarajućih jedinstvenih udžbenika dala je pozitivne rezultate. Nju treba još intenzivnije razvijati, jer se time obezbjeđuje i bolji kvalitet udžbenika a i njihova pristupačnost svim učenicima i studentima.

III Jedan od bitnih uslova za sprovođenje reforme sastoji se u tome da radni kolektivi što realnije sagledaju potrebe za stručnim kadrovima i da se u razumnom roku doškoluju i zamijene svi oni čija stručnost i radna sposobnost ne zadovoljava . Komunisti, stoga, treba da se što više zalažu na ostvarivanju ovih važnih zadataka. Komunisti i organizacije Saveza omladine dužni su da utiču i da se u samoupravnim organima više zalažu na rješavanju problema stanovanja i ishrane, iskorišćavajući sve realne mogućnosti i prema potrebama svake radne organizacije i opštine . Potrebno je založiti se da se u Skupštini i prosvjetnim organima Republike, kao i u skupštinama opština, komorama i radnim organizacijama u toku ove školske godine izuče pitanja sistema finansiranja i sigurnijih izvora sredstava za rad postojećih i otvaranje novih đačkih domova i restorana, naročito u većim školskim centrima. Posebno bi trebalo uložiti napore na iznalaženju mogućnosti izgradnje samačkih stanova u novim uslovima razvoja stambene privrede . 107

I u sadašnjim materijalnim uslovima naše Republike postoje mogućnosti za povećanje sredstava za kreditiranje studenata i učenika. Kreditiranje treba da bude jedan od osnovnih vidova materijalne pomoći za školovanje studenata i učenika iako je to osnovna dužnost roditelja u skladu sa njihovim mogućnostima. Kreditiranje treba postaviti na takve principe da stimulišu bolje učenje. Sredstvima koja zajednica izdvaja treba da se koriste samo oni koji izvršavaju svoje obaveze u školi i na fakultetu. U radnim organizacijama i komunama treba se odlučnije zalagati za stvaranje novih i jačanje postojećih fondova za kreditiranje. Stipendije bi trebalo i dalje, iako u manjem obimu, iskorišćavati tako da u osnovi služe za pomaganje talentovanih učenika i studenata. Materijalni uslovi za društveni i kulturno-zabavni život omladine utiču na efikasnost vaspitanja. Komunisti u organima samoupravljanja i skupštinama opština trebalo bi da pokažu više razumijevanja za ove potrebe omladine, zalažući se za to da se utvrde i poštuju planovi realizacije tih predmeta. Neophodno je da veći gradovi, posebno Sarajevo, ovom problemu poklone veću pažnju , jer se to godinama zapostavljalo . Objekte bi trebalo izgrađivati prvenstveno pri školama i pri Univerzitetu. Istovremeno treba insistirati na odgovornijem iskorišćavanju postojećih objekata i sredstava i većem učešću mladih ljudi u stvaranju potrebnih uslova za sve vrste društvenih aktivnosti. Imajući u vidu svu ozbiljnost istaknutih problema, kao i zbog objektivnih, posebno materijalnih, teškoća komuna i radnih organizacija, ne treba insistirati niti očekivati da se sve potrebe istovremeno zadovoljavaju, niti postavljati nerealne zahtjeve . Treba izdiferencirati potrebe i zadatke, precizirati one koji su u datom momentu i u datoj sredini najvažniji , kao i realne rokove i sredstva za njihovo ostvarenje. Instistirajući na naprijed navedenim zadacima, Centralni komitet podvlači svu odgovornost i obaveze omladine za uspješniji rad , učenje, društveni aktivitet i neposredan doprinos u realizaciji ovih zadataka, ukazujući na potrebu da se mladi ljudi i sami bore protiv shvatanja prema kojem je društvo obavezno da za-

108

dovoljava potrebe omladine bez neposrednog učešća mladih u njihovoj realizaciji.

IV Rješavanje najznačajnijih društvenih i vaspitnih problema radničke i školske omladine traži organizovanu i kontinuiranu aktivnost i punu odgovornost osnovnih organizacija i rukovodstava SK i svakog komuniste kao roditelja i člana kolektiva. Takvim radom mogu se prevazilaziti dosadašnje slabosti u bavljenju Saveza komunista vaspitanjem omladine : uopštena razmatranja problema, potcjenjivanje značaja idejnog vaspitanja mladih ljudi, apstraktne diskusije o vrijednosti današnje generacije omladine, nedostatak stalne i neposredne veze sa životom mladih ljudi itd. U rukovodstvima Saveza komunista izražena je praksa svođenja zajedničke aktivnosti sa Savezom omladine na forumske kontakte. I to je djelimično pothranjivalo pojave formalizma, prenaglašenu ulogu rukovodstava u Savezu omladine. Na rad omladinske organizacije posebno se negativno odražavalo neuvažavanje i zaobilaženje konstruktivnih stavova i realističkih zaključaka i prijedloga koji su dolazili iz omladinskih organizacija. Komunisti koji rade u Savezu omladine, osnovne organizacije SKJ u preduzećima i školama, kao i tvornički i opštinski komiteti zalagaće se za brže osposobljavanje Saveza omladine da uspješnije obavlja svoje zadatke, da se bavi najznačajnijim idejnim pitanjima mlade generacije, kao i društvenim, političkim i idejnim problemima u radnim organizacijama i školama , preovladavajući jednostranosti u sadržaju rada i shvatanja prema kojima bi Savez omladine trebalo da se bavi samo nekim društvenim aktivnostima , organizovanjem zabave, razonode, sporta itd. Komunisti članovi kulturnih, sportskih , izviđačkih, ferijalnih, tehničkih i drugih organizacija treba svoju aktivnost da usmjere na jačanje idejno- vaspitne funkcije ovih organizacija , uz punu ličnu i kolektivnu odgovornost za rad koji obavljaju . Pozitivne rezultate i nastojanja u nekim organizacijama treba više pod-

109

sticati i društveno priznavati stvarajući materijalne i druge uslove za dalji brži napredak tih organizacija . Neposredan zadatak komunista predstavlja i organizovaniji rad na pripremi i prijemu omladine u SK, jer je broj mladih radnika i učenika koji mogu biti članovi SK veći od njihovog priliva u Savez komunista. Pri tome je potrebno pridavati punu pažnju mišljenjima i prijedlozima omladinske organizacije. Pored praćenja i angažovanja na sprovođenju zaključaka sa ove sjednice , Centralni komitet će u narednom periodu posebno izučavati pojedina pitanja iz ove oblasti i uticati na njihovo rješavanje. (2. novembra 1965. godine)

110

PETA

SJEDNICA

CK SK BIH

1 24. decembra 1965. godina

NEKA AKTUELNA IDEJNO- POLITIČKA PITANJA SAVEZA KOMUNISTA U USLOVIMA SPROVODENJA PRIVREDNE REFORME

8 -- Sjednice CK SKBIH

UVODNO IZLAGANJE

Blažo Đuričić : Odmah u početku bih napomenuo da ću se u uvodnom izlaganju osvrnuti samo na nekoliko pitanja koja su već istaknuta u materijalu. U programu rada Centralnog komiteta, koji smo usvojili u aprilu ove godine, bilo je predviđeno da tema ove sjednice bude orijentisana na razmatranje razvoja Saveza komunista poslije Osmog i našeg Četvrtog kongresa Saveza komunista. U tom pravcu bile su postavljene osnovne teze i usmjeren čitav istraživački rad u izvjesnom broju organizacija Saveza komunista u većim preduzećima i nekoliko opštinskih komiteta, na čemu je bio angažovan veći broj članova Centralnog komiteta i društveno -političkih radnika. Ali, prilikom diskusije o tim tezama u Izvršnom komitetu, ocijenjeno je da je sada potrebnije da se na ovoj sjednici Centralnog komiteta istaknu samo neka idejno-politička pitanja iz rada Saveza komunista u vezi sa privrednom reformom. To znači da je krug naznačenih i ispitivanih problema sužen i do izvjesne mjere modificiran i podređen zahtjevu neposredne političke prakse i njenoj aktuelnosti. Ostala pitanja koja su obrađivana na terenu biće predmet razmatranja na nekoj od narednih sjednica Centralnog komiteta ili na savjetovanjima i seminarima u toku naredne godine. Mislim da ćemo se složiti i sa tim da nam je i ovogodišnja praksa nešto intenzivnijeg rada Centralnog komiteta pokazala da je bolje i racionalnije održavati sjednice sa manjim brojem konkretnih pitanja, nego kao što smo to radili do sada. Izvjestan napredak u tome ne znači da možemo ocijeniti da je naš rad time postao i dovoljno efikasan. Ovo uzgred napominjemo kako zbog ove sjednice, tako i zbog programa 8* 115

Centralnog komiteta za narednu godinů, kojim bi trebalo još više uticati na pojačavanje efikasnosti djelovanja Centralnog komiteta i Saveza komunista. U materijalu koji je poslat za ovu sjednicu Centralnog komiteta istaknut je izvjestan broj pitanja iz rada Saveza komunista, koja su istovremeno povezana sa sprovođenjem u život stavova i odluka Osmog i Četvrtog kongresa Saveza komunista. U proteklom periodu uglavnom su u radu Saveza komunista dominirala pitanja iz naše ekonomske politike, jer su stavovi II plenuma Centralnog komiteta Jugoslavije i privredna reforma, koja je uslijedila iza toga, opravdano orijentasali Savez komunista i ostale društvene snage u tom pravcu. Može se reći da ovaj period karakteriše veća angažovanost i pojačana politička odgovornost komunista u ostvarivanju u ostvarivanju stavova i odluka u vezi sa privrednom reformom. Izvjesne ocjene i utisci navode na zaključak da je u početku sprovođenja privrdne reforme preovladavala aktivnost komunista na popularizaciji novih mjera u našem privrednom razvoju. Ta aktivnost se u toku reforme postepeno i sve šire razvijala na konkretnim pitanjima svake radne organizacije, ali je njen intenzitet bio različit, zavisno i od objektivnih uslova i shvatanja osnovnih zadataka koji proističu iz novih privrednih mjera. U tome su bile najaktivnije one organizacije kojima se značajnije mijenjao položaj u novim uslovima privređivanja. To su, prije svega, preduzeća sirovinske industrije. Ali, iz materijala se vidi da to ne važi u tolikoj mjeri i za neke druge grane, u kojima su nove privredne mjere, takođe, uticale da se one nađu u povoljnijem ekonomskom položaju. Bez obzira što postoje razlike u prilazima i pravcima aktivnosti u pojedinim radnim organizacijama, nove mjere u privredi su pokrenule sve društvene snage da preispituju i traže putove intenzivnijeg poslovanja. To se ne odnosi samo na privredne organizacije, jer je reforma široko otvorila procese i u svim drugim djelatnostima : u prosvjeti i kulturi, u zdravstvu, u radu uprave itd. Nema, tako reći, nijedne oblasti društvenog života u kojoj nove mjere nisu zaoštrile problem produktivnosti rada, pokrenule kolektive na šire 116

diskusije i iznalaženje konkretnih rješenja za bolje poslovanje i intenzivniji rad.

U toku sprovođenja reforme reljefnije su se pokazale neke nedograđenosti u našem privrednom sistemu. U veoma širokim diskusijama na raznim nivoima isticani su zahtjevi da se odlučnije rješava niz pitanja, kao što su : način finansiranja proširene reprodukcije, bankarski i devizni sistem, način finansiranja nerazvijenih rejona, dalja dogradnja sistema finansiranja u prosvjeti, zdravstvu itd. Orijentacija na to da se preispituju svi uslovi rada i privređivanja, da se traže najbolja i najadekvatnija rješenja za dugoročniji razvoj pojedinih privrednih organizacija, jedini je i najkorisniji na koji treba pristupiti ostvarivanju kongresnih odluka i stavova II plenuma Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije. Djelimično na Drugoj i na Trećoj sjednici našeg Centralnog komiteta data je puna politička podrška najavljenim mjerama reforme i doneseni su zaključci da bi se obezbijedila njihova konkretizacija u našim uslovima. Sva ta pitanja povezana su i sa daljim razvojem demokratskih odnosa i unapređenja rada samoupravnih organa. Krug pitanja iz idejno- političkog djelovanja Saveza komunista, razmatranih na pomenutim plenumima, usmjeravao je i na efikasnije otklanjanje izvjesnih slabosti u radu tih organa. Iz materijala koji je pripremljen za ovu sjednicu vidi se da postoji različita praksa, pa prema tome i nejednaki rezultati u razvoju socijalističkih društvenih odnosa. Bez obzira što su privredne organizacije dosadašnjim mjerama reforme postavljene u ravnopravnije uslove privređivanja i što im se omogućuje veća samostalnost i odgovornost za vlastiti razvoj , ne bi se moglo reći da su i organizacije Saveza komunista u svim radnim organizacijama prilagodile svoj rad novonastaloj situaciji. Djejstvo raznih faktora, pa i protivrječnih odnosa u pojedinim sredinama, ne daje za pravo nikome da čeka bolje, objektivnije uslove (povoljniji ekonomski položaj preduzeća, omogućavanje da se uvedu savremeniji tehnološki procesi itd .) , za intenzivniji rad na daljem usavršavanju raspodjele dohotka .

117

Primjeri nekih preduzeća, koji su već istaknuti u materijalu, gdje su inicijative komunista bile usmjerene na dalju i odlučniju orijentaciju za unapređenje raspodjele i dogradnju samouprave u uslovima traženja objektivnih mjerila privređivanja, ubjedljivo govore koliko je progresivna takva idejno- politička orijentacija Saveza komunista u postepenom mijenjanju društveno-ekonomskih odnosa i shvatanja ljudi. Vrijedni su pažnje i oni primjeri, koji su istaknuti u materijalu, karakteristični za veći broj organizacija Saveza komunista koje u ovom periodu nisu pošle dalje, očekujući » povoljnije uslove« ili tražeći pomoć, pa i rješenja, isključivo u nekim spoljnim faktorima. Jedno od pitanja koje zaslužuje posebnu požnju, a isticano je na nekoliko sjednica našeg Centralnog komiteta, posebno na II sjednici, jeste pitanje uravnilovke. Sve dosadašnje ocjene kreću se oko toga da je ona u toku ove godine, kao tendencija, jače i šire izražena. Baš zbog toga ova pojava zaslužuje pažnju. Bilo bi dobro da se i na ovom mjestu više pozabavimo tim pitanjem, iz dva razloga. Prvo, da se sagledaju uzroci zašto je uravnilovka jače izražena u toku reforme, i, drugo, kakve mogu biti posljedice za rad radnih organizacija, a naročito za njihove dugoročne zadatke. Ovo pitanje zaslužuje pažnju i zbog toga što se ono pojavljuje kao idejno-politički problem koji je na neki način prisutan, manje ili više, u svakom radnom kolektivu. Kao razlozi za to navode se da je u toku reforme bilo mnoštvo tekućih zadataka u ekonomskom preračunavanju radnih organizacija na nove uslove u privređivanju i da je valorizacija ličnih dohodaka u vezi sa porastom troškova života mnogo više odvlačila pažnju kolektiva, tako da se nije radilo na tome. Pored toga, ističe se da je pad standarda, u odnosu na prošlu godinu, takođe uslovio veću uravnilovku. Iako se ne mogu odbaciti svi ovi argumenti, jer su opravdani, i oni do izvjesne mjere i djeluju, ne bi se moglo reći da su oni glavni i odlučujući . Osnovni korijeni dubljeg neshvatanja ovog pitanja su u nedovoljno usvojenom stavu da svakog treba nagrađivati prema njegovom radu i sposobnostima. U radnim organizacijama djejstvuju istovremeno : nerealni sistem nagrađivanja

118

iz vrhova preduzeća i administracije i uravnilovke odozdo, od najvećeg broja nekvalifikovanih radnika. I jedno i drugo ima negatvine posljedice za ostvarivanje socijalističkih principa u radu i društvenim odnosima. Koegzistencija jednog i drugog shvatanja rezultat je nerazrađenih ili nedovoljno razrađenih principa nagrađivanja stručnjaka, pa preovladavaju školska diploma kao mjerilo i, s druge strane, snažan pritisak onih koji imaju niske dohotke i koji nedovoljno cijene vrijednost kvalifikovanog rada. To nam govori da se sporo razrješavaju odnosi u raspodjeli, da nedostaje kontinuiran i sistematski rad na usavršavanju stimulativnih oblika raspodjele ličnih dohodaka i njihovo povezivanje sa individualnom i društvenom produktivnošću. Za rješavanje ovih pitanja traži se i odlučujuća akcija Saveza komunista, ali ne u tome da odredi raspone i startne osnove, nego da organizacije i članovi Saveza komunista u društvenim organima utiču na shvatanja koja sputavaju razvoj socijalističkih odnosa i narušavaju principe raspodjele prema radu. Dalje sprovođenje u život privredne reforme i dogradnja sistema još više zahtijevaju da se raspodjela dohotka vrši na bazi produktivnosti rada i ekonomičnosti poslovanja. Stalna idejno-politička borba protiv narušavanja i iskrivljavanja socijalističkog principa u nagrađivanju dobija i svoje odlučujuće mjesto u novim uslovima privređivanja, jer su njene posljedice daleko štetnije nego u dosadašnjim uslovima povlašćenog položaja pojedinih privrednih organa. Stabilno i realno povećanje ličnih dohodaka nekvalifikovanih radnika prije svega zavisi kako od dobrog rada stručnjaka i kvalifikovanih radnika, tako i od njihovog ličnog zalaganja. Ne bismo pretjerali ako bismo rekli da uspjeh reforme na dugoročnim zadacima privrednih organizacija presudno zavisi od kvalifikovanog rada stručnjaka i proizvođača i jasne orijentacije u specijalizaciji i organizaciji proizvodnje. Prema tome, nagrađivanje takvog rada (za razvoj socijalističkih odnosa u kolektivu i za prelaženje na intenzivan način privređivanja), jeste jedan od bitnih faktora našeg privrednog razvoja. Baš radi toga i pravac idejno - političke akcije komunista, Centralnog komiteta, a posebno op-

119

štinskih komiteta i organizacija Saveza komunista u preduzećima, ima veliki značaj za odlučniju borbu protiv konzervativnih shvatanja u nagrađivanju, jer ona vuku porijeklo iz starih uslova privređivanja. Ne postoje neke velike razlike među većim ili manjim preduzećima u orijentaciji i karakteru borbe protiv takvih zastarjelih shvatanja. Ipak, posebno treba istaći potrebu odlučnije orijentacije protiv takvih shvatanja o nagrađivanju u nerazvijenim opštinama. Zaslužuje pažnju da se i ovdje spomene i pitanje lične odgovornosti za rad svakog pojedinca, o čemu je bilo govora i u materijalu. Iako to treba svestranije izučiti, ovdje ćemo se osvrnuti na neka mišljenja koja su šire rasprostranjena i u Savezu komunista. Na primjer, rasprostranjeno je shvatanje da uzroke pojavama grubih grešaka i izrazitih deformacija pojedinaca, kao i za druge negativne pojave u našem društvu, treba isključivo tražiti u objektivnim uslovima u kojima se razvijaju naši socijalistički odnosi. Prema takvim shvatanjima, ove pojave su nužne i prateće za jedno društvo koje se dinamično razvija, jer proizilazi iz veoma zaostalih materijalnih uslova. Suvišno je dokazivati da su ovakva shvatanja jednostrana, da ona često služe kao paravan za nerad, nesposobnost i neodgovornost. Ona ujedno parališu djelovanje subjektivnog faktora čiji je zadatak ne da ostaje na moralnim pridikama nego da pomogne razotkrivanju uzroka negativnih društvenih pojava i da preduzme blagovremene i cjelishodne mjere za njihovo sprečavanje i otklanjanje . Tačno je, ako ne bismo priznavali i prihvatali objektivnu situaciju i sve ono što iz nje proizilazi, da bismo došli do besmislene tvrdnje da možemo sve riješiti onako kako želimo. Ali svako zaklanjanje za objektivne uslove i onda kada se radi o narušavanju osnovnih društvenih normi bilo da to rade pojedinci ili neki društveni organi idejno zamagljuje ličnu odgovornost pred društvom. Ovo je utoliko teže ako se radi o članovima Saveza komunista ili komunistima koji se nalaze na isturenim društvenim funkcijama, jer bi bilo kakvo opravdanje njihovih grešaka nanosilo velike političke štete. Nedavni slučajevi u Sarajevu , Zenici i nekim drugim mjestima, potvrđuju kako neki članovi Saveza

120

komunista na odgovornim društvenim funkcijama znaju ne samo da se ogluše o osnovne društvene norme, nego i da na grub način posegnu za društvenom imovinom u svoju ličnu korist. Svjesni smo toga da su takvi slučajevi propratna pojava, ali obaveza komunista pred radnim ljudima je da se energično založe za preduzimanje odgovorajućih mjera kako bi takvih pojava bilo što manje i da svako odgovora za svoje postupke. Iz shvatanja koja teže da po svaku cijenu opravdaju greške objektivnim okolnostima razvija se nevjerica i nemoć, rađa se veoma štetan idejni komformizam koji nagriza naše društvene norme i sputava svaku idejno-političku akciju u borbi protiv raznih neželjenih pojava u našem društvu. Vrijedno je pomenuti i još jedno pogrešno mišljenje, prisutno i u Savezu komunsita, koje pravda greške pojedinaca rasprostranjenošću negativnih pojava, a još mnogo češće isticanjem fraza » zašto da mi poduzimamo mjere kada toga ima na drugom mjestu još i više«. Pri tome se prave upoređenja među preduzećima, komunama, pa i republikama . Takve izgovore najčešće čujemo među komunistima, poslovnim ljudima u privrednim organizacijama . Neodgovorno je i nesavjesno trošenje društvenih sredstava, nezakonito podizanje cijena, pravljenje lažnih računa među preduzećima (pod izgovorom da se radi za račun takozvanih društvenih interesa kolektiva i komuna, a ponekad i sa odobrenjem samoupravnih organa) ne daje nikome pravo da štiti ljude koji čine takve prekršaje. Kada su u pitanju članovi Saveza komunista, neovisno od zakonskih sankcija, treba poduzimati i druge mjere društvene odgovornosti. U našem društvu prava čovjeka su zagarantovana našim Ustavom i Programom Saveza komunista , ali time je istovremeno i svaki pojedinac dužan da snosi i odgovarajuće društvene obaveze. Pri tome ne treba poistovjećivati ličnu i kolektivnu odgovornost. Ako neko, svojim uticajem i autoritetom, izdjejstvuje donošenje takvih odluka u društvenim i samoupravnim organima, koje su istovremeno nesocijalističke i društveno negativne, ne bi imao pravo da svoju ličnu odgovornost prebacuje na kolektivne organe i da se zaklanja za takve odluke. U našoj političkoj praksi

121

mi imamo primjera takvog rada pojedinih članova Saveza komunista, koji zbog svoje nestručnosti, površnosti ili nedostataka osjećanja lične odgovornosti dovedu pojedine privredne organizacije u veoma loše stanje. Imajući u vidu uslove i okolnosti u kojima se kreću društveni procesi, naši odnosi se sve više demokratizuju. U donošenju odluka aktivno učestvuje sve veći broj ljudi i samoupravnih organa. Istovremeno se dosljednije podvrgava društvenoj kritici sve ono što koči naš razvoj i što je prevaziđeno i negativno. Takvi uslovi i okolnosti pogoduju da se i osjećanje lične odgovornosti stalno razvija i jača. U posljednje vrijeme, zbog nekih izrazito negativnih pojava čiji su nosioci bili pojedini komunisti , neki opštinski komiteti primijenili su odlučnije mjere kažnjavanja. Na osnovu ovih primjera ne bismo smjeli olako davati ocjene i ukalupljivati ih u neke opšte šeme, ne vodeći dovoljno računa o mišljenjima okoline i argumentima koji se iznose. Što u ovim slučajevima osnovne organizacije Saveza komunista nisu imale potrebne inicijative uzroke treba tražiti u njihovoj nedovoljnoj samostalnosti, i to ne zbog toga što ih neko ometa, nego zato što se i pojedini komunisti na rukovodećim dužnostima služe demagogijom, monopolišu svoja prava u kolektivu, nemaju na umu svoje društvene obaveze i ne poštuju argumente koji se suprotstavljaju njihovim sebičnim interesima. Olako zaboravljanje društvenih obaveza od strane nekih komunista i pasivno posmatranje svega što se oko njih dešava nije daleko od malograđanskog spokojstva, koje djeluje suprotno našim društvenim normama. Ako je osnovna organizacija nedovoljno inicijativna i nedosljedna u izgrađivanju kriterijuma odgovornosti svojih članova, a takvih primjera ima dosta, onda nju treba više i odlučnije razvijati, umjesto da se sve uzima u svoje ruke. U protivnom se neće otići daleko od toga da osnovne organizacije za sva pitanja traže rješenja od rukovodstava, što bi značilo znatno sužavanje idejno - političke borbe u ovim i drugim pitanjima. Potrebno je da se o ovome nešto više kaže u diskusiji na ovoj sjednici, jer nas na to obavezuju 122

odluke VII kongresa, a i naša praksa u tom pogledu je bogatija. Moramo biti svjesni toga da samo ukazivanjem na negativne primjere i deformacije pojedinaca a nepoduzimanjem odgovorajućih mjera zbunjujemo i pothranjujemo nevjericu u borbi protiv raznih negativnih pojava. U materijalu je dosta mjesta dato radu osnovnih organizacija Saveza komunista u privrednim organizacijama i odnosu opštinskih komiteta prema osnovnim organizacijama u cilju njihovog osamostaljivanja. Potrebno je da se i na ovoj sjednici tome pokloni puna pažnja, jer od toga koliko će organizacija Saveza komunista biti samostalna i inicijativna u dograđivanju društveno- ekonomskih odnosa zavisiće veće i konkretnije usaglašavanje njenog rada sa našim ideološkim i političkim stavovima, kao i napori da stvaralačka shvatanja proizvođača dobijaju odgovarajuća konkretna rješenja u društvenim organima. Pažnju ovog foruma privlače i ukupni rezultati koji su do sada postignuti u privredi i drugim djelatnostima u procesu sprovođenja novih privrednih mjera. Nije nam zadatak da ih ovom prilikom dokumentujemo raznim privrednim pokazateljima, jer to već rade Skupština, Izvršno vijeće i drugi organi pozvani za to. Bez obzira na to što se još ne mogu sumirati svi rezultati postignuti djejstvom privredne reforme na privredna kretanja, početni rezultati su veoma pozitivni. U toku iduće godine potpunije će se osjetiti određene teškoće u nekim privrednim organizacijama, koje treba rješavati postepeno. Istovremeno, ona preduzeća u kojima su očiti krupniji pozitivni rezultati ne bi trebalo da na tom ostanu i da ih uspavaju početni uspjesi. U ovim pozitivnim kretanjima vidi se i udio aktivnog političkog rada Saveza komunista, pored rada svih drugih društveno- političkih i samoupravnih organa. I dalje će jedan od zadataka Saveza komunista biti da aktivno afirmiše sve pozitivne rezultate. Ali, taj zadatak nije ni glavni ni jedini. Savez komunista mora svoje polje rada proširiti i pojačati , i to ne kampanjom, nego stalnim angažovanjem u razrješavanju društveno- ekonomskih odnosa, u borbi za najprogresivnija socijalistička rješenja, za veću i dosljedniju demokratizaciju odnosa među ljudima .

123

Uspjesi u sprovođenju privrednih mjera zavisiće i od toga koliko će se Savez komunista aktivno i odlučno odupirati starim navikama ekstenzivnog privređivanja i do koje će mjere podržavati savremene procese u organizaciji i tehnologiji proizvodnje. Mjere reforme široko su podstakle idejne poruke VIII kongresa Saveza komunista da treba oživiti argumentovanu ekonomsku misao u privređivanju i dosljedno je sprovoditi u praksi. Dosadašnji uspjesi samo su početak da se na čvršćim i trajnijim osnovama izgrađuje naš privredni sistem i društveni odnosi uopšte. U ovom momentu pred čitavim Savezom komunista stoje obaveze da odlučno i dosljedno podstiče i oživljava u praksi borbu protiv svega onoga što po inerciji vuče nazad i što sputava rehabilataciju objektivnih ekonomskih mjerila u načinu privređivanja. Stari način privređivanja ostavio je duboke korijene na svijest ljudi i na njihov način mišljenja. Dosadašnje mjere, i one koje predstoje u dogradnji sistema, stavljaju sve radne organizacije u objektivnija mjerila, ali ona nisu dovoljna da obezbijede trajnije i brže kretanje naprijed bez odlučne i konkretne idejne orijentacije svih radnih ljudi . Mi smo svjedoci da, u toku sprovođenja novih mjera u privredi i društvu u cjelini , ima komunista , pa i organizacija Saveza, koji na stvari još gledaju na stari način i starim mjerilima. Nije isto usvajati principe i sprovoditi ih u djelo, jer se u ovom drugom javlja najviše dilema, nesporazuma i nedostataka odlučne idejno -političke akcije. Sprovođenje mjera reforme nije obično prilagođavanje novim uslovima, nego odlučna, neposredna i dugoročna orijentacija na nov način privređivanja i na nov način mišljenja. Trebalo bi da Savez komunista bude nosilac još više napora za dalje unapređenje socijalističkih društvenih odnosa u čijem središtu se nalazi radni čovjek, radi kojih se sve ove mjere i preduzimaju. Ukratko, novi uslovi traže od Saveza komunista i svih njegovih organa veći stepen angažovanosti u proučavanju novih aktuelnih društvenih idejno-političkih pitanja našeg razvoja i njegov veći i odlučniji uticaj u rješavanju tih društvenih problema.

124

ZAKLJUČCI PETE SJEDNICE CK SKBiH

s

NEKA AKTUELNA IDEJNO -POLITIČKA PITANJA SAVEZA KOMUNISTA U USLOVIMA SPROVODENJA PRIVREDNE REFORME Polazeći od toga da ostvarivanje privredne reforme ima prvorazredan značaj za sprovođenje društvenih ciljeva koje je postavio Osmi kongres SKJ, Centralni komitet SKBiH, na sjednici održanoj 24. decembra 1965. godine, raspravljajući o aktuelnim idejno-političkim pitanjima koja se u sprovođenju reforme ispoljavaju i usvajajući ocjene date u materijalu, ukazao je na sljedeće : Organizacije i rukovodstva Saveza komunista ulagali su i ulažu velike napore u sprovođenju politike koju su Osmi kongres SKJ i Četvrti kongres SKBiH odredili u cilju dalje izgradnje privrednog sistema i socijalističkih društvenih odnosa. Izraženo je jedinstvo i odlučnost svih radnih ljudi da se dosljednije sprovode kongresni zadaci, čija je razrada i primjena reformom snažno pokrenuta. Ujednačavanje uslova privređivanja koje je reforma postavila kao jedan od osnovnih zadataka pozitivno se odrazilo na privredu Bosne i Hercegovine, a posebno na dio industrije i rudarstva. Za jedanaest mjeseci ove godine u odnosu na prošlu, industrijska proizvodnja je porasla za 8,5%, a izvoz za 17 %. U istom periodu su znatno povećani fondovi preduzeća i produktivnost rada, što ukazuje na pozitivna kretanja u razvoju privrede . Reforma je unijela i veću stabilnost i sigurnost u pogledu perspektivnog razvoja privrede i standarda. Dosad postignuti materijalni rezultati i dublje i šire shvatanje stvarnih 127

ciljeva reforme ne daju osnovu za nevjericu i kolebanje. Istovremeno , ukazuje se da će se i u narednom periodu sve više zaoštravati ekonomski uslovi privređivanja, što može dovesti pojedine kolektive u teškoće zbog slabe tehničke opremljenosti, zastarjele organizacije rada, loše poslovne orijentacije, nedovoljnog broja stručnih kadrova, nesnalaženja u novim uslovima itd. Idejno-politička aktivnost organizacija i rukovodstava Saveza komunista postaje šira i kvalitetnija. Međutim, veće angažovanje članova i organizacija Saveza komunista na aktuelnim pitanjima društveno- ekonomskog razvitka ističe u prvi plan potrebu daljeg izgrađivanja metoda i prilagođavanja sadržaja rada Saveza komunista novim uslovima. Znatan broj organizacija i komiteta nije se uspješno organizovao u izvršavanju zaključaka donesenih na Drugoj i Trećoj sjednici Centralnog komiteta SKBiH. Zbog toga Centralni komitet ponovo ukazuje na dosljednost i nužnost odgovornijeg odnosa svih organizacija i rukovodstava Saveza komunista prema tim zadacima. Dužnost je svih komunista da u sprovođenju društveno - ekonomskih ciljeva reforme budu još dosljedniji tumači njene suštine i da beskompromisno izvršavaju zadatke koje ona postavlja. Trenutni problemi na koje nailaze pojedine radne organizacije, pa i neke grane privrede ne bi smjeli biti povod da se njihovi uzroci i rješenja traže isključivo u nedograđenosti društveno- ekonomskog sistema , jer bi se time otupljivala oštrica borbe za njihovo prevazilaženje . Zato je zadatak članova i organizacija Saveza komunista da se bore za takva shvatanja i odnose u kojima će radni ljudi doći do punog izražaja u rješavanju problema i teškoća, prije svega, unapređenjem organizacije rada i upravljanja, intenzifikacijom i povećanjem proizvodnje, specijalizacijom putem podjele rada, kooperacije i drugih oblika poslovne povezanosti, porasta produktivnosti rada i, naročito, nastojanjem da se još brže i više afirmiše dohodak kao osnova društvenih odnosa i principa raspodjele prema radu. U narednom periodu predstoji ozbiljan rad na dograđivanju društveno -ekonomskog sistema u čijoj

128

osnovi je dalje jačanje materijalne baze društva i veća afirmacija radnog čovjeka kao upravljača. Za cjelokupan naš razvoj to je, u ovom trenutku, zadatak od prvorazrednog značaja, jer dosljedna izgradnja i primjena ovog sistema jeste osnovni, primarni uslov za puno oživotvorenje intencija Osmog kongresa o razvoju našeg društva u narednom periodu. Zato u ovaj izuzetno važan posao treba da se najaktivnije uključe komunisti, naročito oni koji su članovi samoupravnih i predstavničkih tijela. Posebno se ističe potreba veće odgovornosti u sprovođenju najvažnijih zadataka koji proizilaze iz izmjena u društveno-ekonomskom sistemu (proširena reprodukcija, planiranje, kreditni i bankarski sistem , devizni i spoljnotrgovinski režim i sl .) . Neposredno samoupravljanje još se sporo razvija u velikom broju radnih organizacija, naročito u jačanju uloge radne jedinice afirmacijom dohotka . Zbog toga je nužna veća aktivnost i preduzimanje odlučnih mjera radi suzbijanja birokratsko- centralističkih tendencija koje koče ovaj razvoj . One se, pored ostalog, javljaju u formiranju i raspodjeli dohotka na nivou radne organizacije, u neekonomskim odnosima između radnih jedinica, tendencijama uravnilovke u raspodjeli dohotka između ekonomskih jedinica, kao i ličnih dohodaka unutar pojedinih kategorija zaposlenih. Pojave onemogućavanja prijema stručnjaka i kvalifikovanih radnika u radnim organizacijama mogu imati veoma štetne posljedice na dugoročniju orijentaciju privređivanja. Stručni i kvalifikovani kadrovi imaju, a u uslovima sprovođenja reforme imaće presudnu ulogu u savremenijoj proizvodnji i porastu ličnih dohodaka uopšte, pa i dohodaka radnika sa nižim kvalifikacijama. Ovi problemi su često uočavani i isticani i detaljnije su razmatrani na Drugoj sjednici Centralnog komiteta SK BiH, čiji zaključci i dalje treba da budu osnova u radu Saveza komunista. U vezi sa svim ovim ističe se potreba veće angažovanosti, posebno opštinskih komiteta u osposobljavanju osnovne organizacije Saveza komunista za efikasnije djelovanje u novim uslovima. Razvitkom neposrednog samoupravljanja stvaraju se uslovi za prenošenje mnogih sadašnjih funkcija centralnih organa upravljanja na neposredne proizvođače i za izgrađi-

9 -

Sjednice CK SKBIH

129

vanje njihove vlastite odgovornosti za poslove koje obavljaju i odnose koje izgrađuju. To će doprinositi da se brže prevazilaze sadašnje slabosti u metodu i sadržaju rada, tj. da organizacije i rukovodstva Saveza komunista rade onako kako rade stručne službe i upravni organi, a zanemaruju svoj osnovni zadatak: da u idejno-političkoj aktivnosti demokratskim metodama razvijaju društveno-ekonomske odnose u kojima se jedino mogu uspješno rješavati društveni problemi. Zaostala organizacija rada i proizvodnja i birokratska shvatanja u nekim radnim organizacijama onemogućavaju dosljedniji razvoj samoupravnih odnosa u osnovnim radnim jedinicama. Upravo nesavladane slabosti u radnim organizacijama, koje su nezvanične, upućuju osnovne organizacije na jednostran, a često i pogrešan metod i neadekvatan sadržaj rada. Sve to zahtijeva mnogo veću idejno-političku borbu komunista u organima samoupravljanja. Sve većim jačanjem funkcija radnih organizacija u upravljanju materijalnim sredstvima smanjuju se neposredne ekonomske funkcije društveno-političkih zajednica. To je izazvalo pogrešna mišljenja da se umanjuje značaj i uloga opštine kao društveno-političke zajednice. Međutim , radi se o daljem podruštvljavanju funkcija opštine , pa je zadatak komunista da se suprotstavljaju birokratskim i etatističkim tendencijama i shvatanjima, zalažući se da se opština brže oslobađa neposredne ekonomske vlasti prenoseći je na radne organizacije, a da se razvijaju njene funkcije kao zajednice neposrednih proizvođača. Uspješniji razvitak neposrednog samoupravljanja doprinosiće bržem prevazilaženju lokalne i preduzetne zatvorenosti koja smeta normalnom društveno - ekonomskom razvoju , saradnji i slobodnim integracionim kretanjima, jačanju saradnje među komunama, regionima i republikama, u čemu su već postignuti određeni rezultati . Na taj način će se stvarati uslovi za društveno-ekonomski razvoj svih područja i prevazilaziti pojave isključivosti , prenaglašenog suprotstavljanja pojedinačnih interesa u međusobnim odnosima, raznih vidova političke demagogije i uskogrudnog lokalizma koji, ne birajući sredstva, prenebregava i, čak, zloupotrebljava nacionalna osjećanja, što može da ne-

130

povoljno utiče na međunacionale odnose. Potrebno je da se stalno na svim nivoima, a naročito na nivou Republike, izučavaju ova pitanja i odgovarajućim kritičkim odnosom prema vlastitoj praksi i problemima daje konstruktivan doprinos otklanjanju objektivnih teškoća, kao i nerazumijevanja u ovim odnosima i gubljenja osjećanja za zajedničke interese. Stvarni rezultati integracije postižu se tamo gdje se ona zasniva na društveno-ekonomskoj potrebi i na podjeli rada, bez obzira na oblike u kojima se razvija. Međutim, o tome se još ne vodi dovoljno računa i integracija se svodi na fuzije, često nametnute izvana. U daljem razvoju integracije treba imati povjerenje i oslanjati se na zrelost i sposobnost kolektiva, ali i ulagati veće napore da se oni osposobljavaju da u tom pogledu uspješnije uočavaju svoje potrebe i mogućnosti. Radi toga treba još više pospješavati razmjenu iskustava i saradnju organizacija i rukovodstava Saveza komunista, kao i drugih društveno-političkih organizacija. Otvoreni dugoročni procesi i zadaci u društveno-ekonomskom razvoju traže od rukovodstava i organizacija Saveza komunista da dublje analiziraju te procese i da iz njih izvlače odgovarajuće političke zadatke. U uslovima kada se društveni odnosi brže demokratizuju i jača društvena kritika sve više raste politička odgovornost članova Saveza komunista za stavove koje zauzimaju. Takvi uslovi pogoduju da se i lična odgovornost učini konkretnijom, da svaki pozitivan doprinos dobije adekvatno javno priznanje, a neodgovoran odnos odgovarajuću kritiku. Nameće se i veća potreba da organizacije i rukovodstva Saveza komunista redovno pozivaju na političku odgovornost komuniste koji ne sprovode usvojenu politiku, zaključke i stavove i koji svojim držanjem u praktičnoj društveno-političkoj djelatnosti koče, odlažu i ometaju njihovo sprovođenje . Ponovo se ukazuje i na potrebu dosljednije primjene zakonitosti i sprovođenja odluka samoupravnih organa. To će još više doprinijeti jedinstvu Saveza komunista, njegovom većem političkom uticaju i efikasnom djelovanju. Potrebno je ponovo istaći da komunisti treba više da shvataju značaj javne riječi, argumentovanog i kva-

9*

131

litetnijeg istupanja u razjašnjavanju politike, zadataka i perspektiva razvoja društva. U sadašnjim uslovima povećan je i značaj masovnih sredstava informisanja. Štampa, radio i televizija dali su značajan doprinos obavještavanju i angažovanju radnih ljudi tokom sprovođenja reforme. Međutim , to se nedovoljno primjenjuje u tekućoj društveno- političkoj aktivnosti, a često nedostaju blagovremene akcije u cilju otklanjanja slabosti i rješavanja problema na koje se ukazuje javnom riječju. Aktivnost društveno-političkih organizacija nužna je i u razvijanju kontakata sa redakcijama radi rješavanja teškoća koje se javljaju u njihovom radu i razvijanju obostrane odgovornosti za cjelovito i konkretno informisanje. Takav pristup treba da omogući i prevazilaženje izvjesnih tendencija štetne jednostranosti, nesrazmjernog davanja značaja ponekad i sitnim negativnim pojavama u odnosu na nedovoljno afirmisanje rezultata koji se postižu u reformi. Sve ovo traži da i Centralni komitet dalje unapređuje metod vlastitog rada kako bi još više doprinosio uspješnijem ostvarivanju uloge Saveza komunista u razvoju društva. To zahtijeva da se na jednoj od narednih sjednica Centralnog komiteta posebno razmotri ovo pitanje. Centralni komitet postavlja zadatak svojim članovima da u narednom periodu budu aktivniji i odgovorniji u sprovođenju zaključaka sjednica Centralnog komiteta uopšte, a naročito u osnovnim i opštinskim organizacijama Saveza komunista. Takav rad će omogućiti šire shvatanje mjera reforme i odnosa za koje se treba boriti i pomoći će Centralnom komitetu da se direktnije uključi u te procese i iz njih crpe svoje zadatke. To traži ravnomjerniju i veću angažovanost svih članova Centralnog komiteta, kako bi Centralni komitet kao ajelina uspješnije vršio svoju dužnost.

132

ŠESTA

SJEDNICA

CK SK BIH 22. marta 1966.

PAM

Sjednica je imala sljedeći dnevni red: 1) Osvrt na izvršenje prošlogodišnjeg programa i unapređenje rada Centralnog komiteta SKBiH, 2) Program rada Centralnog komiteta SKBiH za 1966. godinu, 3) Izvještaj o radu Izvršnog komiteta CK SKBiH između Pete i Šeste sjednice CK i 4) Završni račun i predlog pred-računa prihoda i rashoda Centralnog komiteta za 1966. godinu. Kao osnov za diskusiju o prvoj i drugoj tačci za koje je odlučeno da se u diskusiji spoje - poslužile su Teze o unapređenju metoda rada, povodom kojih su prethodno obavljeni razgovori u svim srezovima, zatim predlog programa rada CK koji je takođe prethodno poslat članovima Centralnog komiteta, te uvodno izlaganje druga Cvijetina Mijatovića, političkog sekretara CK SKBiH. Objavljujemo materijal za I, II i III tačku, uvodno izlaganje i diskusiju (neznatno skraćenu).

1

TEZE O UNAPREĐENJU METODA RADA CK SKBiH

Osmi kongres SKJ posvetio je posebnu pažnju ulozi Saveza komunista kao vodećoj idejno-političkoj snazi u uslovima društvenog samoupravljanja. Rezolucija Osmog kongresa naročito naglašava obavezu Saveza komunista da angažuje sve društvene snage u ostvarivanju jedinstvene politike razvoja društva koja je usmjerena da usklađuje i povezuje opšte interese i napore cijelog društva sa težnjama, interesima i aktivnošću radnih kolektiva, komuna i drugih nosilaca samoupravljanja. Na toj akcionoj platformi nužna je duboka povezanost društvenog i materijalnog interesa radnog čovjeka i šire društvene zajednice. Zato svjesne snage mogu i moraju suzbijati kako birokratske tako i lokalističke i partikularističke tendencije koje slabe napore za brži i harmoničniji razvitak privrede i društva u cjelini. Na Osmom kongresu SKJ, u referatu »Aktuelna pitanja daljeg rada i uloge Saveza komunista Jugoslavije«, između ostalog je rečeno : >>Ono što obično nazivamo metodom rada i što se ponekad posmatra sa tehničko-organizacione strane u stvari je znatno šire pitanje : to je sastavni deo borbe za neposrednu demokratiju, za dalje razvijanje društvenih odnosa . Ukoliko komunisti to ne shvataju, oni deluju na način koji ne odgovara vodećoj ulozi i političkim zadacima Saveza komunista , oni čine ozbiljne i idejne i političke greške. Iako je takvih grešaka sve manje, iako smo i u metodu rada postigli veliki napredak, potrebno je da se ubuduće još više zalažemo za takav način delovanja koji će stalno držati komuniste u središtu društvene akcije, koji će im omogućavati da najneposred-

139

nije prate društvene procese, da brže reaguju na određene pojave, da budu u stanju da uočavaju šta je socijalističko a šta nije, da se svestrano bave odnosima među ljudima, da ne dozvole da ih birokratizam i druge negativne tendencije bacaju na periferiju problema. Komunisti i organizacije treba da budu sposobni ne samo da registruju određene probleme i pojave nego i da, zajedno s ostalim radnim ljudima, što pre nalaze i odgovarajuća rešenja, da što brže uopštavaju i prenose nova iskustva ...prosjeka>Natronki « i drugim, zatim priličan broj seminara za sekretare osnovnih organizacija koje organizuju opštinski i sreski komiteti - između ostalog mogu da posluže kao primjeri nastojanja da se odlučnije prevazilazi verbalizam, formalizam, istoricizam i apstraktni pristup idejnom obrazovanju političkih kadrova, jer se programi sačinjavaju i izvode na bazi istraživanja i utvrđivanja realnih i konkretnih potreba. OSNOVNE KONCEPCIJE POLITIKE DRUŠTVENOG RAZVOJA REPUBLIKE OD 1965-1970. Aktuelnost razmatranja osnovne koncepcije politike razvoja Bosne i Hercegovine u periodu od 19651970. godine dobija veći značaj pogotovo kada se imaju u vidu izmijenjeni društveno - ekonomski uslovi i nova situacija stvorena reformom .

11 *

163

U svjetlu novih uslova i društveno - ekonomskih odnosa i zahtjeva reforme nameće se potreba temeljitog sagledavanja svih aspekata politike razvoja i utvrđivanja osnovnih stavova i zadataka. Niz otvorenih idejnih i političkih pitanja o osnovnim koncepcijama politike privrednog i društvenog razvoja Republike - razvoj pojedinih oblasti i grana privrede, s obzirom na prirodne i druge uslove i komparativne prednosti u okviru Jugoslavije, razvoj pojedinih regiona, a naročito nedovoljno privredno razvijenih područja, razvoj poljoprivrede, društvenih djelatnosti (obrazovanje, kultura, nauka i drugo) , zaposlenost, opšta i lična potrošnja, itd. već su i do sada izazivali određene probleme, čijem rješavanju treba bitno da doprinese utvrđivanje osnovne politike ekonomskog i društvenog razvoja Republike. U sklopu niza pitanja razvoja privrede naročito se ističe potreba usvajanja odlučne orijentacije na razvijanju onih proizvodnih kapaciteta, koji će, s obzirom na prirodne i ostale uslove privređivanja, davati najoptimalnije ekonomske efekte, pri čemu osnovni nosioci proširene reprodukcije treba da budu radne organizacije i njihove asocijacije (poslovne banke). Na to se nadovezuje potreba vođenja takve politike koja će obezbijediti intenzifikaciju proizvodnje u postojećim kapacitetima (putem rekonstrukcija , uvođenjem savremene organizacije rada i tehnologije, razvijanja kooperativnih odnosa i poslovne saradnje na bazi podjele rada i specijalizacije itd.) . U tom pravcu je neophodno dalje izgrađivati i usavršavati društvene instrumente (kreditni i bankarski sistem, devizni režim i spoljnu trgovinu itd .) , koji će pospješiti brži razvoj . U vezi s tim, potrebno je utvrditi politiku obrazovanja, posebno stručnih kadrova za privredu, vodeći računa o potrebama intenzivne proizvodnje i potrebnoj strukturi. U obimnoj skali pitanja i neriješenih problema, takođe, ističu se pitanja razvijanja tercijarnih djelatnosti, a posebno turizma i turističke privrede. Premda su problemi obrazovanja, kulture i nauke specifični, njihovo razmatranje neophodno je zasnivati na bazi cjelokupnog plana razvoja. U tom pravcu treba kritički ocijeniti realne mogućnosti povoljnijeg

164

društvenog i ekonomskog situiranja ovih oblasti, što je zadatak koji proističe iz stavova Osmog kongresa SKJ i Četvrtog kongresa SKBiH . Posebnu pažnju treba pokloniti usaglašavanju niza oprečnih ili neujednačenih stanovništa koja danas postoje u ovoj oblasti (na primjer, povodom pitanja obuhvatanja djece osnovnim školovanjem, suzbijanja nepismenosti, strukture školske mreže II i III stupnja, nastavnog kadra, do sada siticane koncepcije o konsolidaciji postojećih kulturnih ustanova i djelatnosti, povezanosti naučnog i istraživačkog rada sa praksom i potrebama društva itd .) . Pri tome se posebno mora voditi računa o isticanju priroriteta, jasnom određivanju stvarnih mogućnosti, kao i naglašavanju društvene sadržine i programske orijentacije u toj oblasti. Na osnovu priprema koje će obaviti, radne grupe za pojedina pitanja daće svoja mišljenja i stavove kao doprinos izradi materijala za sjednicu SK. U tom smislu posebno se ukazuje potreba konsultovanja i samih ustanova i udruženja iz raznih oblasti. Sva ova pitanja aktuelizirana su u periodu reforme, tako da će se u Oblasti za idejno djelovanje SK, na osnovu materijala i iskustava kojima se s tim u vezi raspolaže , projekcije razvoja obrazovanja, nauke i kulture posmatrati sa ovog stanovišta. Sarajevska Visoka škola političkih nauka i neke katedre na fakultetima i visokim školama mogle bi da organizuju čitav niz raznih specijalističkih i informativnih seminara sa različitom namjenom i dužinom trajanja za potrebe dopunskog osposobljavanja kadrova u novinarstvu, kulturnim i umjetničkim institucijama, društveno - političkim organizacijama , privrednim i drugim radnim organizacijama itd . Zalaganje opštinskih komiteta u utvrđivanju sadržaja i ocjenjivanju rezultata ideološkog obrazovanja često nije pratila odgovarajuća aktivnost osnovnih organizacija Saveza komunista. Današnje potrebe, međutim, zahtijevaju znatno veće i odgovornije angažovanje osnovnih organizacija u idejnom osposobljavanju komunista. To podrazumijeva njihovo cjelovitije učešće u sagledavanju obrazovnih zadataka i metoda, praćenju i u praksi provjeravanju rezultata ideološkog obrazovanja komunista.

165

Neka iskustva Centralnog komiteta u praćenju i određivanju zadataka ideološkog obrazovanja takođe zahtijevaju temeljitiju ocjenu, posebno u pogledu organizovanja seminara i drugih oblika za rukovodeće kadrove u opštini, u utvrđivanju obaveza Visoke škole političkih nauka i sagledavanju uloge opštinskih komiteta u domenu idejnog osposobljavanja komunista. Polazeći od potreba organizacija i komunista u različitim društvenim sredinama trebalo bi ocijeniti ciljeve, oblike i metode ideološkog obrazovanja; djelatnost i uslove rada institucija za obrazovanje komunista i radnih ljudi ; odnos i aktivnost organizacija i komiteta Saveza komunista prema ideološkom obrazovanju ; slabosti obrazovnog sistema u domenu društveno-političkog obrazovanja omladine i odraslih; ulogu televizije, radija, štampe i izdavačke djelatnosti za potrebe ideološkog obrazovanja.

SKICA TEZA O OSNOVNIM IDEJNIM I POLITIČKIM PROBLEMIMA ISPOLJENIM U DRUŠTVENIM ODNOSIMA 1 RASPODJELI U USTANOVAMA DRUŠTVENIH DJELATNOSTI I AKTIVNOSTI ORGANIZACIJA SAVEZA KOMUNISTA NA NJIHOVOM RJEŠAVANJU Prema programu rada Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine, Komisija za društveno-ekonomske odnose u društvenim službama i društveno- političkim zajednicama predvidjela je da se održe dva savjetovanja o osnovnim idejnim i političkim problemima ispoljenim u društveno- ekonomskim odnosima i raspodjeli i aktivnosti organizacija Saveza komunista na njihovom rješavanju u oblasti zdravstva i socijalnog osiguranja i obrazovanja i kulture. Nakon održanih savjetovanja, Komisija će pripremiti Izvještaj za Centralni komitet SKBiH, u kojem će obuhvatiti sljedeća pitanja : Društveno- ekonomski i idejno -politički problemi koji se ispoljavaju u oblasti zdravstva usljed nedo-

166

voljno izgrađenih odnosa u finansiranju djelatnosti zdravstvenih ustanova, neusklađenosti organizacije zdravstvene službe i nedovoljno razrađenih principa za njeno međusobno funkcionalno povezivanje ; neriješenih pitanja u vezi sa ulaganjem u proširenu reprodukciju ; nedovoljne orijentacije na preventivnu zdravstvenu zaštitu, zatim posljedice nedovoljno izučene organizacije komunalnih zajednica i zavoda za socijalno osiguranje i u vezi s tim ostvarivanja načela o uzajamnosti i solidarnosti u finansiranju zdravstvene zaštite, i konačno posljedice neujednačenih stavova i shvatanja na nivou Republike o konkretnom rješavanju svih ovih problema : - Koliko i kako su se organizacije i rukovodstva Saveza komunista zalagali da se organi samoupravljanja u zdravstvenim ustanovama i socijalnom osiguranju afirmišu na : izgrađivanju unutrašnjih odnosa u kolektivima; primjeni sistema nagrađivanja prema rezultatima rada ; prenošenju prava na radne jedinice 1 njihovom osamostaljivanju u raspodjeli ; uspostavljanju mjerila za nagrađivanje prema radu sa pozitivnim efektima takvog nagrađivanja ; koje su metode organizacije SK bile korisne i suprotstavljanju pojavama formalizma i shvatanjima da je nemoguće vrednovati intelektualni rad, mehaničkom prenošenju iskustava u raspodjeli od drugih, pojavama uravnilovke i zagarantovanih plata, linearnoj raspodjeli , nezamjeranju, pasivnom odnosu prema vrednovanju rada pojedinaca, zapostavljanju nižih kategorija itd. - Osnovni problemi i pojave koje se ispoljavaju u sadašnjem načinu finansiranja, obrazovanja i kulture, a naročito koliko neizgrađeni kriteriji za dodjelu sredstava za rad utiču na : stvaranje i raspodjelu dohotka prema rezultatima rada u ovoj oblasti i izjednačavanje uslova sa ostalim djelatnostima ; sprovođenje i usavršavanje vaspitno-obrazovnog rada i jačanje opštedruštvene odgovornosti na tom planu, kao i mogućnosti za izgradnju objekata, modernizaciju opreme , poboljšanje opštih uslova rada, poboljšanje kvalifikacione strukture zaposlenih itd. Dosadašnji rezultati i uloga Saveza komunista i samoupravnih organa u pronalaženju odgovarajućih mjerila za raspodjelu dohotka i prevazilaženje počet-

167

nih teškoća ; suprotstavljanju otporima i birokratskom odnosu pojedinaca prema uvođenju nagrađivanja na osnovu rezultata rada ; otklanjanju raznih drugih deformacija koje se u vezi sa raspodjelom i razvojem samoupravnog mehanizma u kolektivima ispoljavaju i slično .

DJELOVANJE NOVOG PRIVREDNOG SISTEMA I AKTUELNA IDEJNO- POLITIČKA PITANJA U VEZI S TIM Izvršene izmjene u privrednom sistemu u vezi s reformom potpunije će se odraziti i ispoljiti njihovo djelovanje na cjelokupna privredna i društvena kretanja u toku ove godine. Sprovođenje pripreme i postupno prilagođavanje novim uslovima privređivanja i rada u prošloj godini omogućili su da privreda od početka ove godine startuje u kvalitetno izmijenjenim uslovima. S tim u vezi postoje mogućnosti da se u toku ove godine da jedna realnija i kompleksnija ocjena o prvim rezultatima i iskustvima djelovanja privrednog sistema i reforme. Ispitivanja koja bi se u vezi s ovim izvršila imaju za cilj da se sagleda kako se sprovode odluke o reformi, koji se idejni i politički problemi ispoljavaju i kako Savez komunista i druge društvene snage rade na njihovom otkrivanju i prevazilaženju (stara shvatanja o proizvodnji i društvenim odnosima, lokalizmi i partikularizmi , otpori najmodernijim rješenjima u organizaciji rada, raspodjeli , tehnologiji itd .) . Za izradu materijala o ovim pitanjima Komisija će izraditi poseban program, a o njemu bi raspravljao Centralni komitet u drugoj polovini ove godine.

168

UVODNO

IZLAGANJE

Cvijetin Mijatović : >>Prije svega, ja bih naglasio da našu današnju sjednicu održavamo neposredno poslije Treće sjednice Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije. Čitava sjednica , a posebno riječi druga Tita i zaključci imali su snažan odjek u Savezu komunista i u našoj javnosti . Razumljivo je da u duhu te sjednice treba da se odvija i naš današnji rad. I po širini diskusija koje su vođene , i po otvorenosti u iznošenju gledišta, po ispoljenom jedinstvu pri donošenju zaodlučnosti kursa na daljem ključaka, dosljednom sprovođenju privredne reforme, kao i po tome kako je primljena i prihvaćena u najširim krugovima naših radnih ljudi može se očekivati da će Treća sjednica imati veliki značaj i uticaj na naš dalji razvitak. Ona je, istovremeno, još oštrije postavila i pitanje odgovornosti komunista, a naročito rukovodstava za sprovođenje u život donesenih odluka. Zaključci Treće sjednice Centralnog komiteta SKJ su dalja konkretizacija i primjena odluka Osmog kongresa na izgradnji privrednog sistema i sprovođenja reforme. Iako će se na narednoj sjednici našeg Centralnog komiteta podrobnije razmatrati osnovne koncepcije politike razvoja naše Republike, naravno u duhu reforme i na liniji zadataka Treće sjednice Centralnog komiteta SKJ, neophodno je i ovom prilikom ukazati na neke momente i postavke Treće sjednice , koje se moraju imati u vidu kada razmatramo rad našeg Centralnog komiteta. Prije svega, i prvo : mi smo sada svi dužni ne da više diskutujemo o zaključcima, već da ih tamo gdje radimo u duhu demokratskog centralizma dosljedno 169

sprovodimo u život. Dalje, potrebno je više raditi na daljem razjašnjavanju osnovnih idejno-političkih pozicija u razradi ekonomske politike i sistema i na utvrđivanju zadataka za rukovodstva i organizacije Saveza komunista u osnovnim organizacijama, na većoj pomoći da oni sada te zadatke utvrde i sprovode. Razumije se, ne radi se o kratkoročnim zadacima. Ostvarivanje ovih zadataka i ciljeva privredne reforme predstavlja i prioritetan i dugotrajan zadatak za Savez komunista i za sve društvene snage. U tom smislu osjeća se potreba za većim naporima da se, u specifičnim uslovima svake sredine, pored tekućih, razrade i dugoročniji zadaci i ciljevi koji bi stalno morali biti u središtu pažnje Saveza komunista. Zaključci Treće sjednice Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije su solidna osnova i za to su čvrsta obaveza za sve komuniste. Tu su sasvim jasno utvrđeni stavovi Saveza komunista u bitnim pitanjima dalje ekonomske politike i razvoja sistema, a posebno zadaci vezani za razvoj samoupravljanja i ostvarenja prava radnih ljudi da raspolažu viškom rada. Jasno su formulisani stavovi o raspodjeli, o proširenoj reprodukciji, o modernizaciji privrede, stabilizaciji tržišta, jačanju socijalističkih odnosa među narodma i narodnostima Jugoslavije i, pri svemu tome, u prvom planu su interesi radnih ljudi i demokratizacija društvenih odnosa. U ovim zaključcima posebno se ističu zadaci na unapređenju rada Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije i republičkih centralnih komiteta . Tu se sasvim konkretno stavlja u zadatak republičkim centralnim komitetima da svestranije analiziraju svoj rad, insistira se na njihovoj boljoj organizaciji, boljem metodu djelovanja, većoj efikasnosti, a na kraju posebno se traži da se centralni komiteti, prije svega, angažuju u idejnoj borbi i razradi naše generalne linije. U svjetlu ovih i drugih postavki u zaključcima Treće sjednice Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije smatramo da teme koje su danas na našem dnevnom redu programska orijentacija i unapređenje našeg rada — postaju još aktuelnije. Stoga i materijali, koje ste u vezi s tim dobili ranije, mogu

170

biti dobra osnova za naš današnji rad, pa nema potrebe za nekim širim izlaganjem ni za proširivanjem tematike. Ja bih jedino htio dati nekoliko napomena. Tretiranje ove problematike, koja je danas na našem dnevnom redu, počelo je ranije. Široke diskusije u sklopu priprema ove sjednice vođene su u opštinskim i sreskim komitetima i sa članovima CK. Zato će današnji naš rad u neku ruku biti završni akt svih tih diskusija i zbog toga moći će, nadamo se, da se kreće oko najvažnijih pitanja i da dā korisne i nužne sugestije za naš budući rad. Sve prethodne diskusije koje su bile vrlo žive i bogate, pokazuju , prije svega, da kod naših kadrova Data je vlada veliko interesovanje za ovo pitanje. jednodušna podrška odluci da se ova pitanja stave na dnevni red sjednice Centralnog komiteta, da se pokuša ocijeniti jednogodišnja aktivnost našeg Centralnog komiteta sa stanovišta sprovođenja zadataka Osmog i Četvrtog kongresa. Ja se ovdje ne bih zadržavao na daljem izlaganju svih mišljenja i prijedloga koji su u diskusiji došli do izražaja. Sugestija za poboljšanje našeg budućeg rada je bilo takođe mnogo u fazi priprema ove sjednice, ali mislim da bi trebalo da članovi Centralnog komiteta, posebno oni koji su učestvovali u diskusijama u opštinama, iznesu ono što je najbitnije i najkorisnije za poboljšanje našeg rada. Diskusija je, pored ostalog, potvrdila ocjenu u tezama da je znatan broj naših organizacija i rukovodstava u izvjesnom zaostatku za bržim demokratskim razvitkom našeg društva. To naročito važi za stepen naše efikasnosti u radu, organizovanosti , za metod našeg rada, itd . Jednom riječju , radi se o tome da su vrlo aktuelni problemi brže demokratizacije u Savezu komunista, preispitivanja naše afikasnosti u radu, naše organizacione sposobnosti i prilagođenosti zadacima današnjeg razvitka, a posebno stepena ostvarenja društvene reforme, kao trajnijeg revolucionarnog zadatka koji zadire u sve pore našeg društva. U stvari, radi se o ostvarenju takvih demokratskih odnosa u Savezu komunista u kojima će se zaista široko angažovati kadrovi i članstvo, u kojima će oni ravnopravno učestvovati i u određivanju , kao 171

i u sprovođenju politike u Savezu komunista, u kojima će sve više sudjelovati i radni ljudi, a posebno radnička klasa, u kojima će sve više dolaziti do izražaja socijalističko javno mnjenje, jer je politiką Saveza komunista politika našeg socijalističkog društva. U tom smislu su rad i zaključci Treće sjednice Centralnog komiteta SKJ jedan korak naprijed i po tome kako je pripremana ta sjednica i po diskusiji koja je vođena, i po tome kako je javnost, a naročito radnička klasa, živo reagovala , posebno na riječi druga Tita i na zaključke. Metod rada Centralnog komiteta ne može se poIsto smatrati odvojeno od sadržine njegovog rada. tako on je u logičnoj vezi sa metodom rada ostalih rukovodstava i cijele organizacije SKJ. Zato ga treba i u diskusiji povezivati sa ocjenom izvršavanja zadataka u protekloj godini i s prijedlogom programa rada za ovu godinu, a posebno sa zadacima koji proističu iz Treće sjednice CK SKJ. Isto tako, moramo imati u vidu i potrebe unapređenja rada i nižih rukovodstava i osnovnih organizacija. Problemi koji u narednom periodu stoje pred nama posebno zaoštravaju ova pitanja — bolje organizacije i veće efikasnosti rada Centralnog komiteta i njegovih organa. Tako je jedna od teškoća prilična nagomilanost raznorodne problematike u radu i izvršnog i Centralnog komiteta, koja bi, nama se čini, trebalo, bar jednim svojim dijelom, da se drukčije rješava, tj . da se rješava po nekom nužnom prioritetu, da se vrši bolja selekcija i podjela poslova između raznih organa, jer i danas ima dosta neorganizovanosti, površnosti i prakticizma u našem radu. Često glavni idejno -politički problemi ostaju neraščišćeni ili se njihovo rješavanje odlaže. Pored poboljšanja rada ima i dalje ponavljanja, preuzimanja poslova drugih i »miješanja«, ima tu starih navika, inercije itd. Ima dosta i nejednakog opterećenja kadrova. Ima još ljudi sa više i previše odgovornih funkcija, državnih i političkih, od kojih svaka traži cijelog čovjeka . Iz tih razloga ni odgovornost ne može da se traži i postavi kako treba. Dalje, mislim da je rad Centralnog komiteta još previše uslovljen radom Izvršnog komiteta. Stanje je

172

još takvo, ali trebalo bi da se brže razvija baš u obrnutom pravcu, tj . da se Centralni komitet više oslanja na niža rukovodstva i organizacije i da se više povezuje sa institucijama i kadrovima kvalifikovanim za određena pitanja iz oblasti društvenih nauka, kulture itd., da razvija bolje nego do sada idejno-politički rad, rad u izgrađivanju principijelnih komitet više prilagođava stavova, a da se Izvršni tome i takvoj orijentaciji. Centralni i Izvršni komitet treba, dakle, da se još više bave glavnim, najaktuelnijim idejnim problemima i da u tom pogledu pomažu usmjeravanje rukovodstava i organizacija, kao i da razvijaju adekvatnu idejnu i političku borbu , obezbjeđujući jasnim stavovima veće jedinstvo u akciji. O ovim i drugim slabostima u ovoj oblasti bilo je više govora i u Izvršnom komitetu, a neke od njih su opravdano pominjane u diskusijama koje su prethodile ovoj sjednici . Sve to traži da preduzimamo odgovarajuće mjere u pravcu poboljšanja organizacije i metoda rada našeg Centralnog komiteta . Mislim da se to može reći i za niža rukovodstva. Naravno, to su stvari koje bi trebalo još razmotriti, odnosno solidno sabrati već stečena iskustva i, ne držeći se šablona, popraviti naš način organizacije rada kako nam najbolje odgovara, za što nam i Statut daje dovoljno mogućnosti. Opšta atmosfera sve življe političke aktivnosti u posljednje vrijeme, naročito podstaknuta reformom, traži i stimulira rješavanje ovih pitanja o kojima mi upravo danas treba da razgovaramo. Toj atmosferi doprinijela je i Treća sjednica Centralnog komiteta SKJ, kao prvorazredan politički događaj , ali, istovremeno, ona je još više istakla našu obavezu i odgovornost, posebno kada imamo u vidu slabosti koje prate naš rad. Za naš dalji rad takođe će biti od značaja i sljedeća sjednica Centralnog komiteta SKJ, koja će pretresati pitanje razvoja nerazvijenih područja i republika, kao i neka pitanja međunacionalnih odnosa. Za nas su ta pitanja od posebnog interesa i zbog toga što smo nerazvijena republika i zbog naše specifične nacionalne strukture, zbog problema međunacionalnih

173

odnosa u našoj Republici, kao i problema naših odnosa u jugoslovenskoj federaciji. To su, ja mislim, ona najprioritetnija pitanja, a upravo kada se radi o njima mi smo u zaostatku . Mi moramo uzeti čvršći kurs i uložiti veće napore da raščistimo i razjasnimo ova naša pitanja i da istovremeno više učestvujemo u izgrađivanju stavova u toj oblasti na jugoslovenskom planu . To je naša dužnost kao političkog rukovodstva. Mi se, takođe, moramo više aktivizirati i založiti za dosljedno sprovođenje utvrđenih stavova u toj vrlo važnoj oblasti našeg društvenog života i odnosa u našoj Republici, i u našoj jugoslovenskoj zajednici. Ovo posebno naglašavam, jer se radi o vrlo osjetljivim pitanjima i zbog toga što postoje birokratski pritisci, pojave republičkog etatizma, kao i regionalnog podvajanja, a prisutne su i pojave potcjenjivanja uloge Republike itd., pa je i naša odgovornost vrlo velika, a naročito u utvrđivanju jasnijih stavova i u njihovom dosljednom sprovođenju . Već iz ovoga, a i iz mnogih drugih krupnih pitanja, mislim da se može jasno shvatiti i uvidjeti koliki je značaj sinhronizacije rada našeg Centralnog komiteta sa radom Centralnog komiteta SKJ, kao i zadataka na uspješnijem i dosljednijem sprovođenju odluka koje donosi Centralni komitet SKJ. Istovremeno, htio bih podvući još jednu od naših trajnih dužnosti od kapitalnog značaja, a to je razvijanje i podsticanje svestrane saradnje naše Republike sa ostalim republikama. Za to postoje velike potrebe i mogućnosti. Dosadašnjim stepenom te saradnje mi ne možemo biti zadovoljni, iako se ona pozitivno razvija, naročito s nekim republikama. Mi sami treba da pokažemo i ispoljimo još više inicijative i da produbljujemo tu saradnju. Moram reći da politička saradnja među nama, u centralnim komitetima, zaostaje za saradnjom koja se razvija u republikama na drugim linijama i oblastima, na primjer u oblasti prosvjete, kulture, privrede i slično. Karakteristično je da je u diskusijama koje su vođene bilo, s punim pravom, dosta govora o odgovornosti u Savezu komunista, a posebno o problemu odgovornosti rukovodilaca. Tu je bilo dosta oštre

174

kritike, Prvo, na to da se još uopšteno govori o našim slabostima, da se tolerišu krupne razlike u gledanjima, da se tolerišu razlike u istupanjima, da nema dovoljno otvorenosti. Isticani su zahtjevi da se konkretnije razmatra odgovornost kadrova, posebno u privredi, zatim nekih kadrova u republičkim organima vlasti i uprave, zatim komunista koji rade u sredstvima javnog informisanja (štampi , radiju, televiziji i dr.) , zatim u nekim organima gonjenja, organima inspekcije i kontrole, u nekim neprivrednim djelatnostima (socijalno osiguranje, prosvjeta, neki časopisi itd .) . Mislim da su dobre ove primjedbe i da je razumljivo što se pitanje odgovornosti zaoštrava na svim nivoima, svim linijama. To nije pitanje nečije subjektivne volje ili nekog čistunstva, nego je to imperativ vremena. To ima svoju logiku i svoju stvarnu osnovu u sve većoj demokratizaciji našeg društva. Ja mislim da se mi nemamo šta mnogo zadržavati na osnovnim kriterijumima odgovornosti. Osnovni kriterijumi , u stvari, su jasni, oni su zauzeti na kongresima (Osmom i Četvrtom) , a i u drugim partijskim dokumentima i odlukama. Neki su još jasnije izraženi u odlukama Treće sjednice Centralnog komiteta. Kurs koji je u toku i koji se prihvata u našoj javnosti mislim da treba još dalje, dosljednije sprovoditi i nastaviti, tim prije što je primjena pomenutih načela zaista nedovoljna. Mi moramo iznalaziti efikasnije načine, takve forme našeg djelovanja i razvijati takvu praksu da, zaista, svako više nego do sada, mnogo konkretnije nego do sada, odgovara za svoj rad. Mi moramo jačati principijelne odnose među nama, a oslobađati se »gledanja kroz prste « kad se radi o našoj vlastitoj odgovornosti i drugarskoj kritici našeg rada ; ne davati » hrane « , nego se odlučnije boriti protiv kritizerstva, pokušaja podrivanja Saveza komunista i jedinstva u našoj zemlji. Mi moramo poći od toga da je jačanje političke odgovornosti u Centralnom komitetu i svakog pojedinog njegovog člana, danas veoma važan faktor jedinstva u Savezu komunista i u cijelom našem društvu. Stoga moramo u našem predstojećem radu , i na sjednicama Centralnog komiteta , i ne samo na sjed-

175

nicama, mnogo više nego do sada ići odlučnije sa riječi na djela, sa opšteg na konkretno. Jer, i politička praksa nam je uvijek pokazivala da, i u ovim pitanjima, uopštena apelovanja ne daju rezultata, a neprincipijelni liberalizam uvijek se sveti . U našem načinu rada još ima dosta nekonkretnosti, neke anonimnosti i formalizma, tj . nedovoljnog obraćanja pažnje na efekat, na stvarne rezultate rada organizacija i pojedinaca. To, naravno, pogoduje neodgovornosti. Kod nas se još održava neka vrsta političke uravnilovke, u kojoj su za uspjeh svi podjednako zaslužni, a za neuspjeh svi podjednako krivi ; u stvari, svi mogu sebi pripisivati zasluge, a za nečiji neuspjeh mogu odgovarati i oni koji nisu krivi. Mi takvo stanje ne smijemo više tolerisati, nego se moramo boriti na djelu da svako s punim pravima i nezavisnošću nesmetano obavlja dužnost koja mu je povjerena, ali da, istovremeno, u punoj mjeri i odgovara za svoj rad ; da za kršenje linije Saveza komunista, nedostatke, greške, nesavjestan rad povlači sve odgovarajuće konsekvence sve do smjenjivanja s funkcije, isključenja iz Saveza komunista i drugih sankcija. Naravno, sve to u prvom redu treba da važi za nas same. Takav kurs je i politički nužan i moralno opravdan i human, jer se tako zaštićuju interesi radnih ljudi. U tome je osnovni smisao tog kursa. Iznio bih još neka zapažanja i sugestije koje su vrlo važne, a izražene su u diskusiji . U diskusijama o predlogu programa rada Centralnog komiteta bilo je vrlo mnogo predloga od kojih su većina korisni i konstruktivni. Pomenuću samo neke : da se razmotri uloga i mjesto komune u uslovima sprovođenja reforme, problemi međunacionalnih odnosa i sl . Takođe, traži se da se spoljna politika naše zemlje i odnosi u međunarodnom radničkom pokretu više i češće tretiraju među kadrovima i uopšte u Savezu komunista . Mislim da su to predlozi koji stoje i koje treba uzeti u obzir. Što se tiče načina prilaženja problemima i metodu rada Centralnog komiteta, i tu ima dosta predloga. Tako, na primjer, opšti je zahtjev da se više

176

štampaju materijali Centralnog komiteta. Da Centralni komitet više kontaktira sa opštinama, sa opštinskim komitetima i osnovnim organizacijama ; da se ne zapostavljaju nerazvijeni krajevi kad se radi o kontaktima i pomoći od strane Centralnog komiteta; da se češće organizuju kontakti i dogovori u Centralnom komitetu sa sekretarima opštinskih komiteta, da oni prisustvuju sastancima pojedinih komisija, pa i nekim sjednicama Centralnog komiteta ; da Centralni komitet bolje prati materijale opštinskih komiteta, jer se u njima nalaze često stavovi i mišljenja sa terena koja Centralni komitet mora uzimati više u obzir i na njih reagovati ; da rukovodeći ljudi mnogo češće javno istupaju, da više objašnjavaju aktuelna pitanja ; primjećuje se da se mnogi članovi Centralnog komiteta nedovoljno osjećaju u svojoj sredini i uopšte kao članovi Centralnog komiteta, da funkcioneri iz republičkog centra rijetko dolaze na teren i u opštine, a mnogi od njih kad dođu suviše se, kako se kaže, resorski postavljaju, malo se interesuju za šira politička zbivanja područja na koja su došli . Na kraju , po našem mišljenju, u diskusijama su došla do izražaja i neka stara shvatanja, izvjesna nerazumijevanja , nerealne i jednostrane ocjene. Vidi se da izvjestan broj drugova preuveličava, na primjer, mogućnosti i obaveze Centralnog komiteta, a umanjuje značaj inicijative i samostalnosti nižih rukovodstava i osnovnih organizacija. U nizu prijedloga osjeća se tendencija da Centralni komitet uzima u ruke i one stvari i probleme čije je rješavanje dužnost drugih tijela u našem samoupravnom sistemu ili nižih rukovodstava i organizacija Saveza komunista. Jednom riječju, takvi prijedlozi karakteristični su po jednostranom zahtjevu za inicijativom odozgo . 12 ― Sjednice CK SKBIH

177

Manje se govori o potrebi veće inicijative odozgo, a ja bih upravo to htio da podvučem kao problem. Mi mislimo da se tu stvarno radi o jednoj velikoj slabosti. U nas još nema razvijene prakse obraćanja Centralnom komitetu sa važnijim, najosjetljivijim pitanjima, nema dovoljno prijedloga, primjebi, zahtjeva, koji se mogu na razne načine postaviti i davati i usmeno i pismeno, malo ima dolazaka u Centralni komitet. Jednom riječju, nema jednog stalnijeg i bogatijeg političkog strujanja i aktivnosti odozdo do gore, a i obratno. A bez takve životne i svestrane inicijative mislim da se ne može ni zamisliti brži napredak u demokratizaciji i razvijanju jednog savremenijeg idejnog i političkog života u Savezu komunista.

tre ko US

m

178

DISKUSIJA

Bekto Zonić : Teze Izvršnog komiteta dostavljene su na vrijeme svim članovima Centralnog komiteta, sekretarima sreskih i opštinskih komiteta i o njima je diskutovano u svim sreskim komitetima. Kako se vidi iz vanrednog broja »Političkih aktuelnosti niste moju ideju morali usvojiti Biltena « informiše da bismo kao članovi Centralnog komiteta bili jedinstveni na terenu, gdje realizujemo stavove i zaključke koje usvajamo na sjednicama Centralnog komiteta.

197

Jusuf Zjakić : Detaljnije ne poznam metod rada i angažiranost ranijeg CK , ali sigurno mogu reći da se metod rada i angažiranost sadašnjeg SK povoljno ocjenjuju. Namjerno razdvajam metod rada i angažiranost, jer se oni i mogu razdvojiti. Mislim, naime, da smo mi postigli visok nivo u angažiranosti, brzini, prilaženju i ocjenjivanju pojedinih pitanja i kretanja. Ta angažiranost se vidi na broj plenarnih sjednica, zapravo u pitanjima u kojima je raspravljano na plenumima, broju obilazaka na terenu, razgovora itd . To stvara utisak i o metodu rada, koji, mislim, zaostaje za ovim prvim, iako je i tu postignut očit napredak. U metodu rada, s obzirom da on nije statičan, trebalo bi stalno nešto dograđivati. Rekao bih nešto o tom dograđivanju , a počeću od zaključaka. O njima je, naime, bilo najviše riječi i u pripremama za ovu sjednicu CK, na sastancima na terenu na kojima su se vodili razgovori o unapređenju metoda rada CK SKBiH. Ja bih se pridružio mišljenjima koja su istaknuta da se kvalitet jedne sjednice i njena dalekosežnost u praksi najbolje može ocijeniti na osnovu donesenih zaključaka. Možda je to suviše uprošćena definicija kvaliteta naših sjednica, ali je u suštini ona veoma bliska pravoj ocjeni. Da budem jasan. Prigovara nam se, a i ja mislim tako, da nam zaključci pate jednim dijelom od uopštenosti, nejasnosti i nedorečenosti. Možda se jednim dobrim dijelom iz tog razloga zaključci teško sprovode, a još teže prati njihovo sprovođenje u praksu. Čini mi se , zapravo, da mi posebno dosta griješimo u tome što dovoljno ne analiziramo sprovođenje zaključaka , jer bismo tako najlakše i ocijenili njihovu valjanost budući da je praksa najbolji sudac. U tom pravcu pomoćna tijela CK trebalo bi da budu više okrenuta analiziranju sprovođenja zaključaka nego izradi novih materijala za plenume CK, kako su ona (to je moj utisak) sada postavljena. Drugo pitanje o kojem bih nešto rekao vezano je za ocjenu nekih kretanja na pojedinim područjima i dijelovima naše Republike . Mislim, naime, da bi CK ili IK, ili bilo ko, ali kompetentan, morao da daje konkretne odgovore ili bolje rečeno ocjene mišljenja o nekim pitanjima sa kojima se susrećemo u praksi.

198

To je, prije svega, međurepublička saradnja, koja je zbog našeg geografskog položaja specifičnija nego kod ostalih. U praksi se mi susrećemo sa onim što je »procurilo> Samoupravljanje i raspodjela u zdravstvu i socijalnom osiguranju « je pokazalo da su problemi na relaciji zdravstvena služba - građani i pitanje osnovne zdravstvene zaštite vrlo važni . Jer , nismo u cjelini riješili pitanje osnovne zdravstvene zaštite, imamo najslabiju zdravstvenu patologiju u zemlji. Da li možemo sa pomenutog savjetovanja ići s konstatacijom da zdravstvo i socijalno osiguranje raspolažu relativno velikim sredstvima, odnosno takvim sredstvima koja mogu zadovoljiti potrebe u oblasti zdravstva, a jedina smo Republika koja je registrovana u Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji da u njoj postoji pjegavac. To je ocjena i Savjeta Republičkog zdravstvenog centra. Istaknuto je da se u zdravstvo godišnje ulaže oko 35 milijardi dinara i postavljeno pitanje : kad već raspolažemo tako velikim sredstvima, zašto su prilike zdravstvene zaštite na području Republike takve?

201

Iako imamo više organa i institucija nadležnih za zdravstvo, u metodu rada nismo uspjeli da se organizujemo da naš rad bude efikasan. Radimo na više kolosijeka i gubimo mnogo vremena na sastancima tretirajući slična pitanja. Kad je riječ o metodu rada Centralnog komiteta, ne možemo ga odvajati od metoda rada drugih društveno-političkih faktora. U republičkim organima, izvršnim i predstavničkim tijelima rade na rukovodećim funkcijama devet članova Centralnog komiteta samo u zdravstvu i socijalnoj politici, ali naš rad nije dovoljno efikasan i među nama nema organizovane saradnje . Mi bismo morali biti efikasniji i organizovaniji u radu , kako na horizontalnoj liniji, tako i vertikalnoj . Posebno mislim da treba podržati stav Izvršnog komiteta o unapređenju vrhunskih stručnih ustanova u Republici i obezbjeđenju visokim stručnim kadrom i naučnim radnicima tako da postojeće ustanove osposobimo za naučno -istraživački rad i stručnu obrakoja praksa nameće u razvijanju du niza pitanja svih oblasti društveno- političkog života. Iz predloženog Programa rada CK i rada organa CK ne vidi se da su obuhvaćena aktuelna pitanja iz oblasti socijalne politike, koja u Programu SKJ zauzimaju značajno mjesto . Problematici socijalne politike do sada nije dato odgovarajuće mjesto, odnosno sličan tretman kao i drugim društvenim službama i aktivnosti komunista u vezi sa ovim pitanjima. Zato predlažem da se u program rada Centralnog komiteta ili njegovih organa unese razmatranje teme » Aktuelni problemi socijalne politike u Bosni i Hercegovini « . Cilj je da se sagledaju faktori nastajanja socijalnih problema, koji su danas aktuelni, i stanje socijalne zaštite u našoj Republici. Posebno bi bilo dobro razmotriti pitanje finansiranja, organizacije i kadrova u ovoj oblasti. O tome će biti riječi u srednjoročnom planu, kao i u drugim oblastima. Na ovome bi mogao da se angažuje veći broj članova Centralnog komiteta, posebno onih koji direktno rade na ovim pitanjima, odnosno bave se problematikom socijalne zaštite , koja prevazilazi resorsku politiku.

202

bo ra po Ko za VO ra

tu no no a ni

12

Posebno bi trebalo, iako je bilo riječi o nekim boračkim pitanjima i u Izvršnom komitetu, ponovo razmotriti neka aktuelna pitanja boraca i njihovih porodica, kao što su problemi kasnih posljedica rata kod učesnika NOR u vezi sa narušenim zdravljem, zatim pitanje rano penzionisanih ratnika, ne samo vojnih već i drugih lica i njihovo uključivanje u radnu aktivnost. U vezi sa boračkim pitanjima javlja se problem djece umrlih i živih učesnika NOR, čija materijalna pitanja nisu još dobro riješena, na primjer pitanje školovanja i druga. Sva su ova pitanja za našu Republiku vrlo aktuelna i trebalo bi ih razmotriti sa stanovišta aktivnosti, odgovornosti i stavova Saveza komunista, odnosno Centralnog komiteta prema ovoj problematici, a posebno pitanje odnosa opštinskih komiteta i osnovnih organizacija Saveza komunista. Treba istaći i činjenicu da je u Bosni i Hercegovini učinjen veliki napor u rješavanju ovih pitanja iz oblasti socijalne politike, naročito od strane organizacija Saveza boraca i Izvršnog vijeća , ali to ne eliminiše činjenicu da ovoj problematici u Savezu komunista nismo dali odgovarajuće mjesto, kako je to postavio Program Saveza komunista Jugoslavije. Takođe se zalažem da se u Komisiji za istoriju Centralnog komiteta ponovo pokrene pitanje Zbornika o učešću žena Bosne i Hercegovine u NOR- u . Za ovaj Zbornik prikupljeno je oko 700 dokumenata o radu i borbi žena u toku narodne revolucije i o ulozi KPJ. Materijal je pohranjen u Institutu za izučavanje radničkog pokreta. U Bosni i Hercegovini, kao što svi znamo, odigrali su se vrlo značajni događaji u razvoju AFŽ - a. Prva konferencija AFŽ Jugoslavije održana je 1942. godine u Bosanskom Petrovcu, i bilo je i mnogo drugih aktivnosti, što nas obavezuje da prikupljenu dokumentaciju sredimo i objavimo da bi poslužila kao istorijska građa . U tom pravcu trebalo bi daleko veću aktivnost da pokažu Konferencija za društvenu aktivnost žena BiH i organizacija Saveza boraca , koristeći se dostignućima i iskustvom nekih drugih republika.

203

Muhidin Begić: I sam tok ove naše sjednice govori o tome koliko je aktuelno i ozbiljno pitanje kritičkog sagledavanja rada Centralnog komiteta. Ja mislim da je ovo bilo vrlo korisno da se postavi na dnevni red ne samo zbog toga što nas je i Treći plenum Centralnog komiteta SKJ na to obavezao nego i zato što mi niz godina nismo to činili. Poznato je da je i na Četvrtom kongresu Saveza komunista BiH rad Centralnog komiteta, samo uzgred, djelimično tretiran. Drug Majo u svom uvodnom izlaganju rekao je sa kakvom se ozbilnošću postavilo pitanje odgovornosti republičkih organa u Savezu komunista, na što je drug Tito posebno ukazao na Trećem plenumu. Mislim da se u tezama koje smo primili i u ovim pripremnim materijalima, kao i uvodnom izlaganju, jasno ukazuje na aktuelne probleme i zadatke koji stoje pred Centralnim komitetom na unapređenju rada. Moj je utisak iz konsultativnih razgovora koji su vođeni u sreskim komitetima da neka pitanja dobijaju veći politički značaj i težinu nego što je u * tezama istaknuto . Na primjer, pitanje jedinstva pogleda i akcije u Savezu komunista, pa i kod nas u našoj praksi, odgovornost u sprovođenju usvojenih stavova, veze Centralnog komiteta sa rukovodstvima i organizacijama na terenu i usavršavanje i prilagođavanje metoda rada, iznalaženje elastičnijih oblika djelovanja radi efikasnijeg usmjeravanja djelovanja organizacija Saveza komunista itd. Ja potpuno usvajam mišljenje izneseno u diskusiji i slažem se sa konstatacijama u ovim materijalima da se u radu našeg Centralnog komiteta osjećaju pozitivne promjene u metodu, u sadržaju rada i programskoj orijentaciji . To se može ocijeniti i po broju održanih sjednica Centralnog komiteta, po ozbiljnosti priprema i obradi tematike koja je tretirana, po programima rada koji omogućuju šire i svestranije sagledavanje i izučavanje aktuelnih problema, komitet na po već ustaljenoj praksi da Centralni iako i sa izsvojim sastancima donosi zaključke vjesnim manjkavostima , kao što je u razgovoru u sreskim komitetima i rečeno - po sve širem angažovanju članova Centralnog komiteta na zadacima koji 204

bilo učešćem u radu stalnih tijela, se postavljaju, komisija, bilo u drugim akcijama koje organizuje Centralni komitet. Sigurno je da sve to ima pozitivnog uticaja na aktivnost Saveza komunista u našoj Republici. Mi iz ovih teza i pripremljenih materijala dobijamo, uglavnom, sliku kvantitativno uloženog rada i oblika djelovanja . Međutim, ono što je, po mom mišljenju, nedostatak i što nam otežava da sa potrebnom objektivnošću analiziramo rad Centralnog komiteta to je da nemamo jedne cjelovitije analize i ocjene kakvi su rezultati svega toga što smo dosad poduzeli, kakvi su rezultati i kakva je sudbina svih zaključaka koje smo donijeli na plenarnim sjednicama Centralnog komiteta i na sjednicama Izvršnog komiteta. Sigurno je da bi nam jedna solidnija analiza o sprovođenju zaključaka omogućila da kritički ocijenimo njihovu vrijednost i realnost i sa koliko uspjeha i efikasnosti Centralni komitet ostvaruje svoju rukovodeću ulogu u djelovanju SK u našoj Republici. Pošto u ovim materijalima nije bilo govora, o tome a kaže se i u ovim tezama da Izvršni komitet nije uspio da cjelovitije sagleda i ocijeni svoj rad , mislim da bi bilo vrlo korsino da i u programu rada koji ćemo donijeti za naredni period predvidimo mjere kojima će biti cilj praćenje i sprovođenje zaključaka, bar koliko je moguće, imajući u vidu da ti zaključci imaju i dugoročniji značaj , ali da se ipak Centralni komitet upoznaje sa problemima i pojavama koje iskrsavaju kako bi se konkretno mogla ocijeniti i opravdanost tih zaključaka i donošenje drugih mjera. Moj je utisak da smo u metodu našeg rada dosta uspješno došli do pola puta u organizovanju, pripremanju, u obradi materijala itd. i kao da smo tu stali, a ostalo nam je da na ovoj , drugoj polovini puta savladamo mnogo teže probleme i prepreke da bismo postigli određeni cilj . Poznato je da od načelnih stavova, pa i razrađenih zaključaka, do njihovog oživotvorenja i potvrde njihove realnosti u praksi predstoji dugačak i naporan put, da je potrebno uložiti ogroman organizacioni i idejni rad , da bi se oni sproveli u praksi.

205

Mislim, da bi Izvršni komitet trebalo daleko više da dođe do izražaja u organizovanju rada na ostvarenju zaključaka Centralnog komiteta, kako je to predviđeno i u Statutu SKJ. Izvršni komitet bi trebalo - ja ovo govorm jer se i u tezama sugerira da se to razmotri, da se o tome nešto kaže i eventualno daju predlozi - da više sinhronizuje rad komisija po sektorima rada u Centralnom komitetu i praćenje kako se izvršavaju ovi zaključci i provjeravanje Centralnog komiteta i kakvi se rezultati postižu. Ponekad se dobija utisak kao da smo i u Centralnom komitetu, a i na drugim područjima, preorganizovani, kao da smo previše institucionalizirali taj mehanizam, što donekle i smeta da bismo mogli uspješnije i efikasnije da djelujemo. Meni se na primjer, nameće pitanje čime objasniti to da od formiranja komisija nismo uspjeli da izvršimo širu razmjenu mišljenja svih komisija, pa čak to nisu učinili ni politički radnici koji su na stalnom radu u Centralnom komitetu . Ja ovo govorim što sam imao priliku da o tome razgovaram u jednoj komisiji i takvih sugestija je bilo, a ipak se nije uspjelo to ostvariti. Da li se možda u ovom ne krije opasnost od izvjesnog sektorskog rada, sa svim lošim konsekvencama koje iz toga proizilaze? Kada se predlog programa rada CK pročita, stičem utisak da je opterećen mnogim pitanjima, o čemu je i drug Majo govorio u svom uvodnom izlaganju i da se krije opasnost da se ova pitanja razmatraju iz jednog ugla koji , ipak, nije u skladu sa ulogom Saveza komunista U vezi s tim, podsjetio bih na jedno pitanje koje je za našu Republiku od izuzetnog značaja. Izvršni komitet je u dva navrata, 1963. i prošle godine, razmatrao aktuelne probleme Univerziteta . Dobili smo u >»Biltenu « taj materijal i zaključke. Ako se pogledaju zaključci iz 1963. i 1965. godine, moj je utisak, drugovi, da je i tu više došao do izražaja ugao posmatranja onih pitanja iz oblasti visokog školstva i Univerziteta, koje bi trebalo da tretiramo i u Izvršnom vijeću i u Skupštini, a idejni problemi, položaj i djelovanje organizacije Saveza komunista, gdje i

206

ZA

za

tra va

SV

Pr zn da

du nj

ko da ne น to

21

leži suština sadašnjih aktuelnih problema na Univerzitetu, kao da su ostali periferni. A upravo tu je suština mnogih problema zbog kojih se određena pitanja na Univerzitetu sporo ili nedovoljno efikasno i uspješno rješavaju . Mi smo, po programu rada, putem grupa Centralnog komiteta obišli znatan broj opština, organizacija SK i komiteta i na osnovu teza koje su pripremane konačno izradili i podnijeli izvještaje Centralnom komitetu. Znam da smo u Komisiji diskutovali o tome koliko je pravilno i dobro da se tako široko postavi ta problematika i da li je moguće tako sveobuhvatno izučiti materiju s obzirom na njenu širinu i kratkoću vremena predviđenu za taj posao. Predložili smo u Komisiji da se Izvršni komitet upozna sa tim našim mišljenjem. Međutim, ipak je ostalo da se tako radi . Mi smo završili taj posao i podnijeli izvještaje, koji su objavljeni u >» Biltenu« CK. Mi međutim, nismo našli vremena da razmijenimo mišljenja o tome do čega smo došli, a desetine političkih kadrova i članova Centralnog komiteta angažovano je na tome poslu. Plenum koji je bio predviđen i za koji se pripremao taj materijal, prema obrazloženju datom u materijalu, nije održan u prošloj godini nego se planira u ovoj godini, ali očito se pokazalo u praksi da ipak nismo realno postavili stvari. Zbog toga mislim da bi bilo korisno da Izvršni komitet cjelovitije sagleda koliko je njegova dosadašnja uloga u skladu sa odredbom statuta SK, u kojoj se kaže da Izvršni komitet, pored ostalog, treba da organizuje sprovođenje zaključaka CK . Drugo jedno pitanje koje se postavlja u tezama istaknuto je i u razgovorima u sreskim komitetima. To je jedinstvo pogleda i akcije u Savezu komunista i Centralnom komitetu i odgovornost funkcionera. Sigurno je da među nama egzistiraju različita mišljenja o mnogim pitanjima što se manifestuje i u našoj aktivnosti. Bili bismo nerealni, idealisti, ako bismo prenebregavali činjenicu da u našem društvu, u materijalnim i društvenim odnosima postoje i rađaju se određene protivurječnosti, koje uslovljavaju i razlike u mišljenjima , pa i sukobe i nesporazume među pojedincima, među pojedinim socijalnim 207

grupacijama, radnim pa i širim društveno- političkim zajednicama. Do toga dolazi zbog njihovog različitog materijalnog položaja u društvenoj podjeli rada. Slabosti u sistemu to samo pothranjuju i podstiču . Ali i najsavršeniji sistem i zakonodavstvo nisu u stanju sami po sebi da eliminišu te protivurječnosti i moguće konflikte, pa i razlike u mišljenjima. Postojanje tih razlika ne znači i tolerisanje nejedinstva u našem društvu, pa i u Savezu komunista. Naprotiv, razlike u mišljenjima i njihovo konfrontiranje u principijelnoj borbi mišljenja snagom argumenata i činjenica da bi se na istinski demokratskoj osnovi došlo do ujednačavanja pogleda i stavova i najboljih rješenja, pa i do jedinstva misli i akcije, jedan je od bitnih preduslova progresivnog razvoja našeg društva i ostvarivanja vodeće uloge Saveza komunista, pa i usmjeravajuće uloge Centralnog komiteta. Mislim da je to jedno od centralnih pitanja u našem radu, u djelovanju Centralnog komiteta i njegovih organa. Mi još nismo do kraja uspjeli da stvorimo takvu atmosferu da mnogo otvorenije i slobodnije iznosimo svoja mišljenja tamo gdje treba - na organizovanim skupovima, plenumima, sjednicama, u razgovorima i međusobnim kontaktima članova Centralnog komiteta, posebno između članova Izvršnog komiteta i Centralnog komiteta itd. Zato se i dešava da često sa sastanka Centralnog komiteta, pa i drugih društveno-političkh foruma odlazimo sa svojim mišljenjima, nezadovoljni stanjem stvari, što onda, razumljivo , povlači sve druge negativne posljedice. Otuda i zaključci takvih sastanaka ostaju često na papiru , više deklaracija nego putokaz, obaveza i zakon za akciju . A onda ona »anonimnost« i »uravnilovka« u odgovornosti, kako reče drug Majo u uvodnom izlaganju, što ima za posljedicu da smo svi odgovorni za sve, a niko ne odgovara ni za šta. Potpuno usvajam mišljenje drugova koji su govorili o tome kako u današnjim uslovima treba da postavimo pitanje odgovornosti funkcionera. Mislim da bi i na ovom pitanju organizovanije razmjene i konfrontiranja različitih mišljenja, naročito u procesu utvrđivanja političkih stavova, takođe trebalo više da dođe do izražaja uloga Izvršnog ko-

208

miteta i komisija CK . Neophodno je da uklon u tretiranju bude daleko više na liniji idejnog raščišćavanja spornih pitanja i uloge i zadataka Saveza komunista. U vezi sa ovim mislim da bi i u programu našeg rada trebalo voditi računa upravo o mišljenjima koja su došla do izražaja na sastancima u srezovima, a koja su izražena i na ovoj sjednici. Iskustvo iz prošle godine nam govori da ne bi trebalo program rada natrpavati sveobuhvatnim, kompleksnim izučavanjem problema, koje angažuje sve komisije za jedan duži period , zbog čega nisu u stanju da prate tekuću aktuelnu problematiku , tekući život da bi se efikasno moglo reagovati . Stoga bi trebalo izdvojiti ključna pitanja o kojima ima najviše dilema i razlika da o njima raspravljamo na sjednicama CK . Kao primjer iznosim pitanje >» Idejno - politička uloga i zadaci Saveza komunista u ostvarivanju stavova Osmog kongresa na području obrazovanja, nauke i kulture«. Ja ne znam kako možemo na jednom plenumu ovako široku materiju , kao i mnoga pitanja koja tu postoje, realno sagledati i o njima zauzeti konkretne stavove. Meni se čini da bi trebalo za razliku od prošle godine daleko više praktikovati da se , prije sjednice Centralnog komiteta, putem savjetovanja, konsultocija, angažovanja i stručnih institucija, o čemu je ovdje bilo riječi, dođe do onih pitanja koja bi trebalo izdvojiti iz toga kompleksa i iznositi na plenarne sjednice kao pitanja o kojima bi trebalo zajednički da zauzemo stavove, i da se tu gdje postoje dileme i razlike u gledanjima, ta pitanja zajednički razmatraju . Ili, recimo, kada se radi o temi »> Osnovne koncepcije politike razvoja Republike do 1970. godine >ubismo Koncepcije razvitka BiH« i » Problemi prosvjete, nauke i kulture «. Mislim da možemo da prihvatimo sugestiju da se u obradi ove problematike koncentrišemo na ono što je bitno i koje bi aspekte trebalo da sagleda Savez komunista i da o tome Izvršni komitet prilikom izrade teza i utvrđivanja detaljnog materijala vodi računa. Drugi predlog druga Begića je da se na jednoj sjednici CK-a razmatraju kadrovska pitanja . To je vezano za posao koji je sada u toku u Izvršnom komitetu i u CK SKJ, s obzirom na probleme u 1967. godini, oko izbora i rotacije. Osim toga, ova problematika dijelom će se raspravljati u okviru ovogodi-

213

šnjih izbora u SK, a predviđeno je i jedno savjetovanje o nekim pitanjima kadrovske politike. Mislimo da je ovo za sada dovoljno s tim što će ova savjetovanja i prethodne konsultacije koje su u toku staviti Izvršni komitet pred zadatak da u izvještaju Centralnom komitetu dâ dalje predloge o radu na tom pitanju . Dakle, da to ne uzimamo posebno kao temu na plenarnoj sjednici, nego da dalji rad dovedemo u zavisnost od rezultata onoga što je planirano . U uvodnoj riječi, kao dopunu predviđenog programa rada, drug Majo je predložio neka nova pitanja na osnovu diskusija koje su se odvijale na terenu . Među tim pitanjima je i to da se problemi međunarodnog radničkog pokreta i spoljne politike u Savezu komunista više tretiraju. Moramo reći da je to opšta primjedba, koja je izražena u toku diskusije o tezama. Mislim da ovo treba da usvojimo i da CK u cjelini i njegovi izvršni organi moraju više voditi računa o toj potrebi u radu Saveza komunista. Što se tiče međunacionalnih odnosa, o kojima je bilo riječi u uvodnom izlaganju , mi smo ovo pitanje inače obavezni da tretiramo u pripremama za sjednicu CK SKJ koja će raspravljati o tom pitanju. U te pripreme uključićemo pomoćna tijela i drugove iz CK, što će pomoći da se specifični odnosi i međunacionalni problemi u našoj Republici rasvijetle, s jedne strane, a, s druge , raspravljaćemo ga na određeni način na narednoj sjednici, kada bude govora o perspektivama razvitka naše Republike. U vezi sa predlogom da se raspravljaju i prostudiraju problemi samoupravljanja u komuni ovo pitanje predviđeno je u programu Sektora za društveno-ekonomske odnose. Predviđeno je da se drži jedno savjetovanje. Izvještajem Izvršnog komiteta Centralni komitet će biti obaviješten o rezultatima toga savjetovanja i, ukoliko bude kakvih problema o kojima je potrebno da raspravlja na sjednici CK , možemo o tome odlučiti na sjednici na kojoj bude pretresan taj izvještaj . Povodom diskusije druga Ostojića o zaključcima i o tome na koga se sve odnose predlažem da se pri-

214

hvate sugestije da se u pojedinim konkretnim slučajevima i na pojedinim sjednicama, kada se donose zaključci ukaže na one zadatke koji se isključivo tiču članova CK, već prema karakteru pitanja. Drug Babović je diskutovao, u vezi sa tezama, o većoj angažovanosti članova CK koji žive u radnim organizacijama i , kako se to kaže, na terenu. Mislimo da je to ispravno, da je to prije svega pitanje organizovanosti CK i njegovog aparata da omogući svim članovima CK punu aktivnost i da je u tom pravcu potrebno obostrano nastojanje, i drugova članova CK, koji žive u unutrašnjosti i onih koji rade u sjedištu CK. Napomena: Plenum je prihvatio sva obrazloženja u vezi sa predlozima datim u diskusiji koje je u ime Sekretarijata Izvršnog komiteta dao drug Nijaz Dizdarević .

215