XII sjednica Centralnog komiteta Saveza komunista Bosne i Hercegovine

Citation preview

JN 9679 .B63S4 12th . 1967

UNIVERSITY OF VIRGINIA LIBRARY

X030602901

ALDERMAN LIBRARY UNIVERSITY OF VIRGINIA CHARLOTTESVILLE , VIRGINIA

OLITIČKA

XII

BIBLIOTEKA

SJEDNICA

CENTRALNOG SAVEZA BOSNE I

KOMITETA

KOMUNISTA HERCEGOVINE

IZDAJE NP »OSLOBODENJE« < — SARAJEVO

XII

SJEDNICA

CENTRALNOG SAVEZA BOSNE

KOMITETA

KOMUNISTA

I HERCEGOVINE

JN

9679

36354

12th

1967

Izdaje i štampa NP »Oslobođenje« - Za štampariju Božidar Sekulić

Trinaestog aprila 1967. godine održana je Dvanaesta sjednica Centralnog komiteta SKBiH, koja je imala sljedeći dnevni red : ---- Izvještaj o radu Izvršnog komiteta izmedu Jedanaeste i Dvanaeste sjednice CK SK BiH, Aktuelni idejno-politički problemi koji proističu iz materijalnog položaja rudnika uglja u BiH,

- Informacija o savjetovanju održanom u Mostaru o osnovnim društveno-ekonomskim karakteristikama mostarskog sreza, posebnim osvrtom na neke idejno-političke probleme a zapadnoj Hercegovini, Finansiranje Saveza komunista dlozi odluka,

pre

- Predlog Izvršnog komiteta CK SKBIH o obrazovanju komisije CK za međunarodne veze i odnose u međunarodnom radničkom pokretu. Pored članova CK, sjednici su prisustvovali sekretari opštinskih i rudničkih komiteta SK iz rudarskih bazena. Sjednici su takođe prisustvovali i predstavnici centralnih komiteta SK Srbije C - Selma Hašimbegović, Slovenije Marijan Orožen i Hrvatske - Ico SimCIC.

Prije prelaska na dnevni red članovi Centralnog Comiteta odali su poštu preminulim drugovima Dušku Kovačeviću , članu CK SKBiH i Safetu Filipoviću , ranijem dugogodišnjem članu CK SKBIH . Pošto je izvještaj o radu Izvršnog komiteta (prva tačka dnevnog reda) bio prethodno poslat članovima Centralnog komiteta, odmah se prešlo na diskusiju u kojoj su učestvovali : Milan Knežević, Ivo Jerkić, Hamdija Pozderac, Bošką Šiljegović, Boško Baškot, Petar Dodik i Joco Marjanović . Nakon diskusije rezime je dao drug Cvijetin Mijatović, pa je zatim izvještaj o radu Izvršnog komiteta usvojen. O drugoj tački dnevnog reda uvodno izlaganje je podnio drug Jovica Lazarević, član Izvršnog komiteta CK SKBIH (informacija o materijalnom položaju rudnika uglja u BiH i o idejno-političkim problemima koji se javljaju u tim kolektivima dostavljena je ranije članovima CK kao pripremni materijal) . U diskusiji su učestvovali : Pavle Bošnjak, Ivica Atlija, Miloš Milošević, Mustafa Šabić, Ljubo Ivanić, Tidža Karabeg, Esad Horozić, Milenko Ostojić, Husein Sulejmanović, Bekto Zonić, Čedo Kapor, Hajro Kapetanović, Šefket • Kunosić, Hakija Pozderac , Jovica Lazarević, Miloš Milaković, Anto Krešić i Blažo Đuričić. S obzirom na ozbiljnost idejno -političkih proble ma koji proističu i iz materijalnog položaja rudnika uglja u Bosni i Hercegovini , zaključeno je da projekt zaključaka, koji je bio pripremljen za sjednicu , Izvršni komitet definitivno formuliše , uzimajući u obzir primjedbe i sugestije date na sjednici i naknadno, u toku konačne izrade zaključaka . Zaključci se objavljuju u brošuri. Poslije primjedbi koje su dali drugovi Niko Jurinčić i Ahmed Ćatić , zaključeno je da se informacija o savjetovanju u Mostaru proširi , odnosno da se infor macijom registruje sve ono što je učinjeno poslije savjetovanja i dostavi članovima Centralnog komiteta. nakon kraćeg objašnje U nastavku sjednice nja koje je dao drug Rade Jakšić, predsjednik Komisije za finansijske i materijalne poslove CK, kao i 4

nekih primjedbi i sugestija da se pitanje članarine SK i njene raspodjele temeljitije razmotri na jednoj od narednih sjednica CK --- Centralni komitet je usvojio Odluku o raspodjeli sredstava od naplaćene članarine SKBIH, Odluku o raspodjeli sredstava za rad CK SKBiH u 1967. godini, Predračun o korišćenju sredstava za djelatnost Centralnog komiteta u 1967. godini i Odluku o utvrđivanju i raspodjeli dotacija rukovodstvima SKBIH. Na kraju sjednice odlučeno je da se prihvati predlog Izvršnog komiteta CK SKBiH o formiranju komisije CK za međunarodne veze i odnose u međunarodnom radničkom pokretu, s tim da se komisija imenuje na narednoj sjednici Centralnog komiteta SKBiH. (Napomena : Zbog toga što se čekalo na konačnu izradu zaključaka CK u vezi sa drugom tačkom dnevnog reda Dvanaeste sjednice, brošura nije mogla izaćł ranije iz štampe).

1

IZVJEŠTAJ O RADU IZVRŠNOG KOMITETA CK SKBil . IZMEĐU XI I XII SJEDNICE CK SAVEZA KOMUNISTA BOSNE I HERCEGOVINE Problemi na čijem se razmatranju i rješavanju, između prošle i ove sjednice Centralnog komiteta, direktnije angažovao Izvršni komitet bili su brojni i raznovrsni. Oni su, najdirektnije bili vezani za sprovođenje intencija privredne reforme, reorganizaciju Saveza komunista, održavanje konferencija Saveza komunista u opštinama i političke zadatke članstva na sprovođenju izbora za predstavničke organe. Svako od ovih pitanja zahtijevalo je poseban vid angažovanja Izvršnog komiteta (organizovana su savjetovanja sa grupama članova opštinskih komiteta na kojimą su razmatrani aktuelni zadaci u sprovođenju zaključaka IV sjednice CK SKJ i IX sjednice CK SKBiH i problemi u sprovođenju reforme; praćene su i analizirane novonastale idejno-političke pojave i teškoće u kolektivima rudnika uglja; u pripreme i rad opštinskih konferencija bili su uključeni, manje-više, svi članovi Centralnog komiteta; praktikovani su različiti sastanci i razgovori, obilasci organizacija i prisustvovanje članova Izvršnog i Centralnog komiteta skupovima i konferencijama u toku političke aktivnosti vezane za izbore predstavnički organa).

Nepostojanje sreskih komiteta Saveza komunista nametnulo je pred Izvršnį komitet složenije obaveze. Zato se on još neposrednije morao uključivati u idejno-političku problematiku na terenu, jer su bil¡ uočljivi zahtjevi organizacija i rukovodstava Saveza komunista da Izvršni komitet i Grupa političkih radnika, neposrednije utiču i pruže pomoć u razjašnjavanju i razrješavanju idejno-političkih problema u pojedinim sredinama. Udovoljavanje ovakvim zahtjevima tražilo je da članovi Izvršnog komiteta veći dio vremena provode u organizacijama Saveza komunista i da se više angažuju na konkretnim pitanjima, a posebno u pomaganju, iznalaženju mogućnosti i uočavanju pravaca osamostaljivanja organizacija į rukovodstava u opštinama i radnim organizacijama. U ovakvoj situacij¡ Izvršni komitet je nailazio na određene teškoće. To je, prije svega, bila opterećenost, jer je, s jedne strane, težio da što više udovolji zahtjevima organizacija i rukovodstava Saveza komunista, a, s druge je, po pravilu, obavljao većinu poslova oko pripremanja materijala za sjednice Centralnog komiteta (analiziranje problematike, izrade referata i slično), što je, takođe, tražilo mnogo vremena i što je uticalo na blagovremenost obavljanja pojedinih zadataka. Zato se ukazala potreba da Izvršni komitet razmotri način ostvarivanja vlastite funkcije kao organa Centralnog komiteta, kako bi još uspješnije djelovao kao njegovo izvršno političko tijelo. Ovim pitanjima se on i do sada bavio, ali parcijalno i najčešće prilikom sprevođenja konkretnih mjera i obaveza. Povodom toga; kao i razloga koji su već navedeni, ima mišljenja i ● potrebi povećanja broja članova Izvršnog komiteta, što će biti neophodno posebno razmotriti i odgovarajućo predloge dati Centralnom komitetu.

AKTIVNOST SAVEZA KOMUNISTA U TOKU POLITIČKE AKTIVNOSTI ZA IZBORE PREDSTAVNIČKIH ORGANA Neposredno pred održavanje pretkandidacionih skupova, Izvršni komitet je razmatrao vidove učešća Saveza komunista u predizbornoj aktivnosti, ističući potrebu cjelovitog aktiviteta članstva u svim fazama i na svim zadacima u okviru Socijalističkog saveza. Prateći angažovanost organizacija Saveza komunista, Izvršni komitet je, na jednoj od sjednica, konstatovao da je bilo, naročito u početnoj fazi predizborne aktivnosti, nesnalaženja i pogrešnih stavova i gledanja na potrebu organizovanog političkog nastupanja komunista, a posebno razmatranja ovih pitanja u forumima i organizacijama Saveza komunista. Takve pojave javljale su se zbog navodnog straha od sužavanja demokratičnosti predizbornog procesa. U nekim sredinama se smatralo da je to isključiva dužnost Socijalističkog saveza, što je u izvjesnoj mjeri pasiviziralo komuniste, a time stvorilo pogodnu klimu za djelovanje raznih neformalnih grupa. Usljed toga javljale su se i razne nezvanične personalne kombinatorike, isticanje potencijalnih kandidata na osnovu ličnih veza, simpatija i slično. Ukazujući na štetne posljedice takvih pojava, Izvršn¡ komitet se, prije svega, zalagao da se komunisti aktivno uključe u tok predizbornih priprema i da, stavovima i ličnom aktivnošću, doprinesu da on bude usmjeren u pravcu afirmacije dosadašnjih rezultata i ciljeva sprovođenja privredne i društvene reforme. U tom smislu Izvršni komitet je sugerisao elastične forme okupljanja komunista (aktivi komunista po izbornim jedinicama, zajednički sastanci komunista iz teritorijal-

nih i preduzetnih organizacija i sl.), gdje bi se izgra đivali zajednički stavovi za koje se trebalo direktnije zalagati na skupovima SSRN. Posebno je naglašeno da zadaci koji stoje pred skupštinama treba da odrede profil kandidata, vodeći računa o nacionalnoj i socijalnoj strukturi, predlaganju i isticanju žena i omladine kao potencijalnih kandidata, oficira JNA i drugih kategorija radnih ljudi.¹) Članovi Izvršnog komiteta i politički radnici Centralnog komiteta vodili su s komunistima u opštinama, u svim prilikama koje su se ukazale, razgovore o ovim pitanjima (opštinske konferencije, redovni sastanci i savjetovanja). Poslije završenih pretkandidacionih skupova Izvršni komitet je, na osnovu prispjelih informacija i zapažanja članova Centralnog komiteta, uočio da struktura isticanih kandidata ne odgovara nekim osnovnim principima za koje se Savez komunista zalaže. To se, prije svega, odnosilo na predlaganje malog broja neposrednih proizvođača, čiji uticaj u društveno-političkom životu i radu predstavničkih organa treba da bude veći. Čak i u razvijenijim sredinama, sa pretežnim brojem radničkog stanovništva, za odbornike i poslanike predlagano je veoma malo radnika - neposrednih proizvođača. Slično je stanje bilo i u pogledu kandidovanja žena. Ovom prilikom treba istaći da društveno-političko angažovanje neposrednih proizvođača nije bilo zadovoljavajuće, pa su, iz toga, proisticale teškoće kod kandidovanja, jer nisu bili dovoljno poznati širem biračkom tijelu. Zbog toga cijeli kompleks pitanja koja se tiču afirmacijc neposrednih proizvođača u društveno-političkom životu treba posebno izučiti. 10

Na sve ove probleme Izvršnį komitet je ukazao i pismom upućenim opštinskim komitetima Saveza komunista, a o njima su vođenj i razgovori sa komunistima i organizacijama na redovnim sastancima i savjetovanjima, koja je, po centrima bivših srezova, organizovao Glavni odbor SSRN BiH. Na tim savjetovanjima su učestvovali članovi Izvršnog i politički radnici Centralnog komiteta. Izvršni komitet na vrijeme je upozorio na političke reperkusije kandidovanja za Savezno i Republičko vijeće više kandidata različite nacionalnosti, s obzirom da su takvu početnu praksu tolerisala i neka međuopštinska koordinaciona tijela, koja su sinhronizovala akciju oko izbora kandidata za poslanike Savezne skupštine. I to je pokazivalo da se komunisti nisu s dovoljno upornosti borili za realizaciju stavova Izvršnog komiteta CK SKJ. Cijeneći konkretnu situaciju u našoj Republici, Izvršni komitet je stao na stanovište da ima posebnih razloga da se u nacionalno izmiješanim sredinama ne dozvoli kandidovanje za Savezno i Republičko vijeće više kandidata različitih nacionalnosti, Zato je sugerisano opštinskim komitetima da pokreću inicijative da se taj problem ponovo razmatra u izbornim komisijama i izvršnim odborima Socijalističkog saveza, uz prisustvo poslaničkih kandidata. Izvršni komitet je zauzeo stav da se ulože napori kako bi pojedinci shvatili suštinu i politički značaj pomenutog zahtjeva, a u protivnom da se preduzimaju političke i disciplinske mjere, kako bi se odstranila mogućnost eventualnih političkih teškoća na toj osnovi. Članovi Izvršnog i Centralnog komiteta pomagali su opštinskim komitetima na realizaciji ovog stava. Sve 11

ovo, uz aktivnost Glavnog odbora SSRN, doprinijelo je da se lista poslaničkih kandidata, u skoro svim izbornim srezovima, za Savezno i Republičko vijeće uskladi 9 proklamovanim zahtjevima. Neophodno je istaći da se u pojedinim područjima manifestovala lična agitacija aspiranata na poslaničke funkcije, što je praćeno demagoškim postupcima pojedinaca. Bilo je organizacija į rukovodstava Saveza komunista koje nisu ovakve pojave blagovremeno uočavale ¡ na njih reagovale. O ovome se, takođe, rasprav◄ Ijalo na pomenutim savjetovanjima s predstavnicima društveno-političkih organizacija iz opština. Od tada se osjetilo nešto jače reagovanje komunista i organizacija na ovakve tendencije i postupke, ali još uvijek one nisu dovoljno sagledane i odstranjene. Zato Izvršni komitet smatra da se cjelokupna organizacija Saveza komunista treba jače mobilisati u eliminisanju ne samo demagoških, već i drugih postupaka koji nisu u skladu s društvenim zahtjevima i zadacima koji očekuju buduće predstavničke organe. Izvršni komitet, takođe, smatra da vrijeme do izbora treba iskoristiti za pojačanu političku aktivnost u kojoj bi težište trebalo da bude na afirmaciji pozitivnih rezultata i sagledavanja narednih zadataka. Izvršni komitet će poslije sprovedenih izbora izraditi analizu o aktivnosti Saveza komunista, sagledavajući različita shvatanja i pojave koje su se i ovom prilikom ispoljile. Iz tog će biti moguće izvući određena iskustava, kojim bi se trebalo koristiti u ovakvim i sličnim političkim akcijama. 12

SAMOUPRAVLJANJE NA UNIVERZITETU Ranije započeta praksa zajedničkog razmatranja univerzitetske problematike, između organa i članova Centralnog komiteta sa organizacijama i rukovodstvima Saveza komunista na Sarajevskom univerzitetu, nastavaijena je i održavanjem zajedničke sjednice Izvršnog i Univerzitetskog komiteta Saveza komunista o samoupravalajanju na Univerzitetu²). Tom prilikom u materijalima į diskusiji, pored ostalog, istaknuto je da se Savez komunista na Univerzitetu suočava sa mnogim idejno-političkim i drugim problemima u razvoju samoupravljanja (institucionalno zatvaranje, težnje za administrativnim rukovođenjem, birokratski postupci pojedinaca i grupa na bazį raznih interesa, hijerarhijski odnosi i sl.) . Savez komunista na Univerzitetu nije dovoljno jedinstven, mobilan i efikasan u savladivanju tih problema, a često ostaje i pasivan. Takođe, nisu dovoljno istraženj uzroci takvog stanja, pa je ukazano da bi bilo korisno u tom svjetlu razmotriti aktivnost komunista u razvoju samoupravljanja u cjelini. U tom sklopu su i pitanja učešća studenata u samoupravlja nju, rad spoljnih članova savjeta fakulteta, o čemu takođe sada ima oprečnih gledanja. Raspravljano je i o ostalim pitanjima koja su značajna za intenziviranje samoupravljanja na Univerzitetu i ostvarivanje jedinstvene idejne akcije Saveza komunista. Napomenuto je da se veoma često govori o nezadovoljavajućoj strukturi i organizovanostį komunista, ali da se malo ispituju stvarni razlozi i traže konkretna rješenja za prevazilaženje tih slabosti. Isticano je da ima ozbiljnih problema u oblasti materijalnog položaja studenata i da se za njih moraju tražiti

13

brža rješenja. U Izvršnom vijeću SRBiH u toku je obrada ovog problema, o čemu će raspravljati i Skupština SRBiH. Prisutno je dosta nejasnih pitanja i u domenu raspodjele i nagrađivanja prema radu. Posebno se ističu neke manifestacije međusobnih odnosa između studenata i profesora i odnosa SK prema procesima decentralizacije. Pažnju Univerzitetskog komiteta zaokupljaju neraščišćeni problemi na relaciji Univerzitet - društvo, ostvarivanje osnovnih zadataka visokoškolskih ustanova, sukobi različitih interesa i struktura itd. Postoje divergentna shvatanja o mjestu Univerziteta i njegovim ingerencijama prema fakultetima okviru razvoja samoupravnih odnosa. U vezi s tim istaknut je zahtjev da se mjesto i uloga Univerziteta | preciznije odrede zakonskim propisima. Sve to zahtijeva brižljiviji odnos i veću upornost u idejnoj i političkoj akciji Saveza komunista. Napomenuto je da su ovakve sjednice korisne ne samo za ocjenu stanja, nego i kao doprinos zajedničkim nastojanjima da se smišljeno i postupno ono mijenja. Izvršni komitet će, stoga, češće ostvarivati ovakve kontakte. Aktuelni razgovori o međunacionalnim odnosima, organizovani na Univerzitetu i djelimično

emitovani

na TV, izazvali su različite komentare. Imajući u vidu značaj pokrenutog pitanja, Izvršni komitet je zaključio da bi bilo korisno analizirati pomenute razgovore i, na taj način, izvući zaključke za rad Saveza komunista u narednom periodu. 1 14

AKTUELNA PITANJA SARADNJE S LISTOM KOMUNIST » Deklaracije« i »Predloga za razmišljanje«, kao i o poHitičkim posljedicama i reagovanjima u vezi s njihovim donošenjem . Oba ova akta ocijenjena su ne samo kao įzraz nacionalističkih i šovinističkih gledanja i opredjeljenja nji◄ hovih potpisnika, nego i kao pokušaj otvorene političke diverzije protiv bratstva i jedinstva, ravnopravnost¡ i socijalističkog patriotizma naroda Jugoslavije. Na sjednici su, posebno, razmatrane političke implikacije i tendencije inicijatora i potpisnika ovih akata u odnosu na Bosnu i Hercegovinu. Ocjene i stavovi Izvršnog komiteta o »Deklaraciji« i »Predlogu objavljeni su u saopštenju za javnost. pa nije potrebno da se to ovom prilikom ponavlja³). Treba napomenuti da je saopštenje u javnosti prihvaćeno kao konstruktivan prilog političkoj osudi spomenutih akata i suzbijanju štetnih posljedica koje bi oni mogli izazvati.

Izvršni komitet je, takođe, zaključio da organizacije 1 rukovodstva Saveza komunista treba još dosljednije da rade na sprovođenju već utvrđene politike, odlučno se suprotstavljajuć¡ nacionalističkim i šovinističkim ispadima i blagovremeno reagujući na sve pojave i tendencije koje bi se i ubuduće, eventualno, javljale u sferi odnosa među nacionalnostima i republikama. Izvršni komitet je konstatovao da je potrebno da se nastavi sa još organizovanijim praćenjem i obezbjeđivanjem sprovođenja politike ravnopravnosti, i u nastavi i inače u praktičnoj primjeni srpskohrvatskog odnosno hrvatskosrpskog jezika u našoj Republici. Na osnovu diskusije, vođene na ovoj sjednici, Izvršni komitet će donijeti zaključke u kojima će biti sadržani praktični zadaci komunista u Bosni i Hercegovini na sprovođenju stavova Saveza komunista u specifičnim uslovima naše Republike. Izvršnį komitet će, pored toga, kompleksnije razmotriti probleme u oblasti kulture i ideologije, s posebnim osvrtom na uslove u Bosni i Hercegovini. O AKTIVNOSTI NA REORGANIZACIJI SAVEZA KOMUNISTA Uz učešće članova IK, o reorganizaciji Saveza komunista dosta se raspravljalo na raznim sastancima, na opštinskim konferencijama SK, regionalnim savjetovanjima sa predstavnicima opštinskih komiteta, na sastancima opštinskih komiteta i osnovnih organizacija i na sastanka Komisije CK za razvoj i reorganizaciju SK. Diskusija o reorganizaciji, kao aktuelnom pitanju potpunijeg ostvarivanja idejno -političkog uticaja SK na društvena kretanja, prisutna je u svim organizacijama. 18

Veliki broj komunista pokrenut je na razmišljanje i traženje konkretnih rješenja. Prevazilaze se pojednostavljena shvatanja o reorganizaciji, koja su se svodila na usko organizacione promjene, na veće ili manje osnovne organizacije, dileme oko naziva rukovodstava u opštini - konferencija ili komitet, predsjedništvo ili sekretarijat itd. Diskusija se sve više orijentiše na suštinska, idejna i politička pitanja reorganizacije i praktične realizacije vodeće uloge Saveza komunista u samoupravnoj socijalističkoj praksi. Mada su postignuti izvjesni rezultati u ostvarivanju te uloge, još uvijek postoji niz dilema, a i neshvatanja. Aktuelna su sljedeća pitanja: - kako komunisti da utiču na progresivna kretanja, a da forumi į organizacije SK ne donose odluke koje bi autoritetom SK obavezivale samoupravne organe i organizacije; kako treba izgrađivati jedinstvenu idejno-političku poziciju SK i šta u praksi znači idejno-politički pristup problemima; - šta znači i kako u praksi treba da izgleda »distanciranje SK od vlasti«; - kako će se izgrađivati jedinstvena organizacija SK u opštini i kako će se, inače, graditi jedinstvo u SK u uslovima djelovanja dohotka, tržišta i zakona vrijednosti i egzistiranja različitih interesa koji su uslovljeni strukturom u Savezu komunista; -- šta treba raditi s onim komunistima koji nisu aktivni, u kojoj su mjeri balast za organizaciju, kako je to moguće rješavati i je li izlaz u »čistki« i sl. Nalazeći se pred ovim i drugim problemima izvje stan broj članova Saveza komunista pada u malodušnost. Kod njih se osjeća zbunjenost, zabrinjava ih sud-

10

bina Saveza komunista, pa izlaz iz toga često vide u vraćanju na stare pozicije i metode rada. Ima organizacija koje, zbog bojazni da ne pogriješe, padaju u pasivnost. U sklopu diskusija o reorganizaciji SK održana je proširena sjednica IK na kojoj su razmatrani predlozi o reorganizaciji postojećih rukovodstava i formiranju Gradskog komiteta SK u Sarajevu. O tome su, prethodno, raspravljali mjesni, preduzetni, opštinski komiteti i osnovne organizacije. Nakon šire diˇkusije i sagledavanja svih okolnosti od kojih polazi predlog nove organizacije (prije svega nužnosti vođenja jedinstvene politike u gradu Sarajevu), Izvršnį komitet se načelno saglasio za predloženu reorganizaciju. Međutim, na sjednici su date neke sugestije: da se preciznije definišu iį razrade uloga i zadaci Gradskog komiteta, način njegovog djelovanja, položaj opštinskih komiteta u odnosu na Gradski komitet i sl. Izvršnį komitet je, istovremeno, ukazao i na potrebu diskusije o cjelokupnoj organizaciji Saveza komunista u gradu Sarajevu. U tom smislu trebalo bi temeljitije analizirati sadašnju organizovanost komunista u gradu (rad fabričkih i mjesnih komiteta i osnovnih organizacija, a posebno mogućnost korištenja elastičnijih formi okupljanja komunista u vidu zborovanja, savjetovanja, sastanaka komunista koji rade, na primjer, u oblasti zdravstva i prosvjete itd.), rezultate dosadašnjeg rada, idejne i političke probleme koji izviru iz privredne, društvene, kulturne i socijalne strukture grada. Izvršni komitet smatra da je potrebno postojeće materijale dopuniti datim sugestijama, a zatim ih razmotrit¡ na predstojećim opštinskim konferencijama Saveza komu→ nista. Održane opštinske konferencije su prihvatile ini-

20

cijativu za formiranje Gradskog komiteta SK u Sarajevu. U vezi s ovim, Izvršni komitet je zaključio da će biti nužno njegovo veće angažovanje na izučavanju i usmjeravanju rada Saveza komunista u razvijenijim sredinama (Sarajevo, Banja Luka, Tuzla, Mostar, Doboj, Zenica, Bihać, Travnik, Trebinje i drugi). Problem profesionalizma u Savezu komunista je stalno prisutan, a o tome je i na savjetovanjima s članovima opštinskih komiteta govoreno. Danas u Savezu komunista BiH radi 177 društveno - političkih radnika, od čega 132 u opštinskim komitetima, 28 na stalnom radu u Centralnom komitetu i 17 privremeno neraspoređenih, koji su do sada radili u sreskim i Centralnom komitetu. Ovom problemu bi trebalo prilaziti veoma ozbiljno i studiozno, povezujući ga s uslovima u kojima Savez komunista ostvaruje svoju ulogu. To ne znači da treba odlagati diskusiju i rješavanje ovih pitanja. Na primjer, realno je da se diskutuje da li je potrebno da profesionalno politički rade sekretari opštinskih komiteta u opštinama gdje, recimo, ima manje od 300 članova Saveza komunista. Ovo pitanje treba ocijeniti i sa stanovišta boljih kadrovskih rješenja u nekim sredinama, ako se funkcija sekretara ne bi profesionalno obavljala. SAVJETOVANJE S ČLANOVIMA OPSTINSKIH KOMITETA SAVEZA KOMUNISTA Kao što je u prošlom izvještaju nagoviješteno, Izvršni komitet je organizovao savjetovanje s grupama članova opštinskih komiteta Saveza komunista, na kojima je razmatrana aktivnost Saveza komunista poslije Četvrte sjednice Centralnog komiteta SKJ i 21

Devete sjednice Centralnog komiteta SKBiH, kao i aktuelni problemi informisanja u Savezu komunista. Savjetovanja su održana u mjesecu februaru u 7 centara u Republici.4) Za razmatranje aktivnosti Saveza komunista poslije Četvrte sjednice Centralnog komiteta SKJ i Devete sjednice Centralnog komiteta SKBiH korištena je »Informacija o aktivnosti organizacija i rukovodstava Saveza komunista u sprovođenju zaključaka Centralnog komiteta SKBiH«, koja je ranije dostavljena svim članovima Centralnog komiteta. Informisanje u Savezu komunista razmatrano je na osnovu materijala »Aktuelni problemi informisanjt u Savezu komunista«, o kome je šire govoreno u prošlom izvještaju o radu Izvršnog komiteta. Pomenute informacije nije potrebno interpretirati, niti iznositi mišljenja i ocjene istaknute na savjetovanjima u vezi s aktivnošću Saveza komunista poslije Četvrte sjednice CK SKJ i Devete sjednice CK SKBiH, jer je to sadržano u bilješkama članova CK i političkih radnika.³) Zato ćemo se ovdje ograničiti na to da istaknemo kako su na savjetovanjima ocijenjeni ovakvi oblici aktivnosti. Materijal koji sadrži zapažanja članova Izvršnog komiteta i političkih radnika sa sastanka u organizacijama i rukovodiocima Saveza komunistaº), a koji je poslužio kao osnova za diskusiju, pozitivno je ocijenjen. Konstatacije i ocjene date u njemu su, uglavnom, potvrđene na svim savjetovanjima, a neke pojave i tendencije jače naglašene. Na savjetovanju je podržana inicijativa Izvršnog komiteta u smislu praktikovanja ovakvih oblika rada, dogovaranja i tretmana društveno-političke problema-

22

tike, jer oni doprinose angažovanju većeg broja političkih kadrova u razmjeni mišljenja o aktuelnim idejnim i političkim pitanjima, a korisni su i radi provjeravanja ranije utvrđenih stavova i zaključaka Centralnog komiteta SKJ i Centralnog komiteta SKBiH. Istina, upućena je kritika što je na savjetovanjima pokretano više pitanja, pošto to umanjuje mogućnosti da se široko i temeljito prodiskutuju i ujednače gledišta o najaktuelnijim problemima, tendencijama i strujanjima u Savezu komunista i van njega. Zahtijevano je da se drži više specijalizovanih savjetovanja, ne samo u okviru područja bivših srezova, već i za uže regione. Izvršni komitet smatra da su ove sugestije korisne i da ubuduće O tome treba voditi račun a. O informisanju u Savezu komunista skoro se nije ni diskutovalo, izuzev što su učesnici pozitivno ocijenili prezentirani materijal. Jedan od razloga za to svakako je činjenica što je savjetovanje bilo opterećeno prvom tačkom dnevnog reda, koja je bila vrlo obimna. Izvršni komitet će razmotriti na koji će način naknadno raspraviti sa OK cjelokupan sistem informisanja u Savezu komunista. Izvršni komitet očekuje da se u okviru ove tačke dnevnog reda na osnovu »Informacije o aktivnosti organizacija i rukovodstava Saveza komunista u sprovođenju zaključaka Centralnog komiteta SKBiH« i zabilješki članova Centralnog komiteta koji su prisustvovali savjetovanjima, vodi diskusija u smislu davanja sugestija za dalji rad na praćenju i usmjera⚫ vanju aktivnosti organizacija i rukovodstava i na sprovođenju odluka IV sjednice CK SKJ i IX sjednice CK SKBiH. U vezi s tim treba imati u vidu da će se jedan

23

broj najaktuelnijih pitanja, istaknutih u materijalima i na savjetovanjima, studioznije izučavati u Centralnom komitetu, što se vidi iz programa rada Centralnog komiteta i komisijā. Međutim, sva pitanja pokrenuta ovom prilikom, a kojih je mnogo, objektivno neće moći biti predmet detaljnijeg razmatranja na sjednicama Centralnog komiteta, već će Izvršni komitet u direktnim kontaktima s opštinskim komitetima pomoći u njihovom razrješavanju. IDEJNO- POLITIČKI PROBLEMI U KOLEKTIVIMA RUDNIKA UGLJA Dvadeset petog marta 1967. godine održana je proširena sjednica Izvršnog komiteta na kojoj je razmatrana Informacija o idejno- političkim kretanjima u kolektivima rudnika uglja u Bosni i Hercegovini. Pored članova Izvršnog komiteta, sjednici su prisustvovali i predsjednik CK SKBiH, predstavnici nekih republičkih rukovodstava i organa, jedan broj sekretara rudničkih komiteta Saveza komunista i politički radnici iz Centralnog komiteta. Kao što je poznato, ranije je bila formirana grupa drugova koja je, nakon boravka u organizacijama Saveza komunista u sedam rudmika, izradila materijal koji je poslužio kao osnova za diskusiju na ovoj sjednici. Nakon svestranijeg razmatranja ovih pitanja, Izvršni komitet je, između ostalog, došao do sljedećih konstatacija i ocjena: - · U kolektivima rudnika uglja, kako je to rečeno a informaciji, javljaju se krupni idejno - politički probHemi. Oni su posljedica sadašnjeg materijalnog položaja rudnika. Diskusija je potvrdila da se to stanje

iz dana u dan i sve više pogoršava i to gotovo u svim rudnicima u Bosni i Hercegovini. Ovakvo stanje je rezultat, prije svega, teškoća u plasmanu uglja, smanjenju proizvodnje, a tim i porasta cijena koštanja po jedinici proizvoda, kao i osjetnog smanjivanja dohotka, što je već dovelo do znatnog pada i ličnih dohodaka. - Kolektivi rudnika preduzeli su niz konkretnih mjera, s ciljem da se postojeće teškoće ublaže. Tako, na primjer, preduzimaju se mjere u pravcu povećanja produktivnosti rada, prije svega, modernizacijom otkopnih metoda i transporta, zatim zatvaranjem nerentabilnih pogona i kritičkim preispitivanjem perspektivnih planova razvoja. Preduzete su značajne mjere i na učvršćivanju radne discipline, smanjenju troškova poslovanja, oslobađanju od viškova radne snage, na znatnim restrikcijama u izdvajanjima za društveni standard (društvena ishrana, prevoz i smještaj radnika). Sve ovo potvrđuje da su se kolektivi u prevazilaženju nastalih teškoća, prije svega, orijentisali na vlastite snage. Organizacije Saveza komunista u rudnicima u cjelini i u ovako složenim i teškim uslovima bile su politički veoma aktivne i, zajedno sa drugim subjektivnim činiocima, uporne i dosljedne na usvajanju i sprovođenju mjera koje su doprinosile poboljšanju nastalog stanja. Preduzete mjere značajan su doprinos sprovođenju zadataka privredne i društvene reforme u rudnicima uglja. - Položaj rudarstva kao granė veoma je značajan i sa stanovišta cjelokupne privrede Bosne i Hercegovine, a posebno pojedinih regiona. Osjetno smanjenje proizvodnje i dohotka u ovoj grani nepovolj25

no se održava na privrednu aktivnost u Republici, kao i na sve vidove opšte potrošnje. Ovaj problem je tim značajniji i teži jer sadašnje stanje u rudnicima uglja nije rezultat samo nekih trenutnih teškoća, već ima svoje dublje korijene, što se može vrlo nepovoljno odraziti i na realizaciju srednjoročnog plana razvoja Bosne i Hercegovine. - Iz svega ovoga proizilazi potreba energičnijeg preduzimanja kompleksnih mjera u cilju ne samo otklanjanja trenutnih teškoća, nego i iznalaženja rješenja koja treba da trajnije obezbijede adekvatniji i stabilniji položaj rudarstva u privrednom sistemu, odnosno u skladu sa mjerama reforme. U iznalaženju dugoročnijih mjera istaknuta je potreba utvrđivanja energetskog bilansa u okviru čitave Jugoslavije koji bi mogao poslužiti kao sigurniji oslonac razvoja rudarstva. S tim u vezi, nužno je da se, zajedno sa radnim kolektivima, angažuju svi faktori u okviru Republike na daljoj razradi razvojnih koncepcija, planiranja i podizanja potrebnih kapaciteta, modernizacije proizvodnje, izučavanja tržišta i uslova za potrošnju uglja, dugoročnijeg utvrđivanja potrebnog broja i strukture radne snage itd. Pored toga, naglašena je i potreba preduzimanja hitnih mjera koje bi, u što kraćem roku, ublažile postojeće teškoće u rudnicima uglja, kao što su, na primjer, oslobađanje viškova radne snage putem prekvalifikacija, zapošljavanja u drugim radnim kolektivima i blagovremenog penzionisanja (pa i po posebnom postupku), razrada adekvatnijih i stimulativnijih oblika nagrađivanja, a naročito stimulisanja stručnih kadrova, čije je osipanje već zabrinjavajuće. 26

- Pored svih do sada učinjenih napora Saveza komunista i drugih društveno - političkih faktora, na sjednici je naglašena potreba ulaganja još većih napora u mobilizaciji kolektiva na sprovođenju započetih mjera i onih zadataka koji će se, u cilju prevazilaženja postojećih problema i traženja trajnih rješenja, definisati u periodu koji je neposredno pred nama. Na tim zadacima treba do kraja istrajati sa svom potrebnom odlučnošću, pri čemu se ne može popuštati pred pritiscima da se vraćamo nazad i onim snagama koje pokušavaju unijeti zabunu među radne ljude u pogledu dosljednog sprovođenja zadataka privredne reforme. - Izvršni komitet je konstatovao da se kolektivi rudnika kritički odnose kako prema vlastitim slabostima, tako i prema onim koje su ispoljene kod državnih i predstavničkih organa društva i političkih foruma. S tim u vezi je ukazano na potrebu da se kolektivi blagovremeno i realno informišu o mjerama koje su u toku i da se kritika još više podstiče i usmjerava u pravcu afirmisanja i podrške mjerama koje doprinose prevazilaženju postojećih teškoća i aktivnog doprinosa u traženju boljih i trajnijih rješenja za proizvođače uglja. Time će se spriječiti eventualne pojave širenja nevjerice u mogućnost izlaženja iz sadašnjih teškoća i još više afirmisatį kreatorska uloga rudničkih kolektiva u društvu. - Na sjednici je zaključeno da se Predsjedništvu CK SKBiH predloži da se na sjednici Centralnog komiteta ova pitanja razmotre i da se materijal, pripremljen za ovu sjednicu, uputi svim članovima Centralnog kenniteta.

27

OSTALI ZADACI NA KOJIMA SE ANGAŽOVAO IZVRŠNI KOMITET Izvršni komitet je, na osnovu donesene odluke o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta u službama CK, obavio konsultovanja i razgovore sa političkim radnicima koji rade u CK SKBiH u cilju pribavljanja njihovih mišljenja, želja i orijentacije za rad. Izvjestan broj drugova, koji su bili na stalnom radu u CK SKBiH, izrazio je želju da se bavi stručnim poslovima za koje se okvalifikovao. Zauzet je stav da se svima njima omogući da nađu odgovarajuća mjesta u struci i da se takva praksa primjenjuje i ubuduće. Izvršni komitet je razmotrio i konkretne predloge i izvršio, u okviru svojih nadležnosti, postavljenja na radna mjesta (izuzev u kabinetima predsjednika CK i sekretara IK, za koje nisu još pronađeni odgovarajući kadrovi). Popunjavanje ostalih radnih mjesta u službama CK spada u nadležnost Savjeta radne zajednice. Izvršni komitet je sugerisao da se u grupu analitičara u Centru za analize i informacije postave stručna lica i sposobni kadrovi koji će uspješno obavljati analitičke poslove. Neka od ovfh radnih mjesta nisu popunjena.

Na sjednici održanoj 20. i 22. februara 1967. godine Izvršni komitet je informisan o konstatacijama, ocjenama i stavovima o pitanjima iz oblasti našeg društveno - ekonomskog sistema, koja su 17. februara o. g. razmatrana na sjednici Izvršnog komiteta CK SKJ. Izvršni komitet je, takođe, upoznat s nekim mišljenjima vezanim za diskusiju koja je vođena u Vijeću naroda na inicijativu delegacije Bosne i Her-

28

cegovine. Na istoj sjednici razmotrena su aktuelna pitanja kadrovske politike u vezi s izborom za predstavničke organe i donesen program rada Izvršnog komiteta. Razmatrajući organizovanje sistematskog tretiranja i angažovanja Saveza komunista na pitanjima spoljne politike i međunarodnog radničkog pokreta, Izvršni komitet CK SKBiH smatra da je neophodno više koristiti javnu riječ i izlaganja o temama iz oblasti međunarodne politike, kako bi članstvo bilo u toku tih događaja. Radi organizovanijeg praćenja događaja u svijetu, upoznavanja sa našim stavovima i držanja u kursu članstva i rukovodstva Saveza komunista, zaključeno je da se Centralnom komitetu predloži formiranje komisije koja bi intenzivnije i stalno pratila međunarodne događaje i stanje u MRP i organizovala redovno informisanje SK o tim pitanjima. U republičkom političkom aktivu organizovano je predavanje o međunarodnoj situaciji i odnosima u MRP. Na osnovu predavanja i drugih materijala, članovi Izvršnog i Centralnog komiteta i jedan broj političkih radnika održali su u bivšim sreskim centrima izlaganja na pomenutu temu za političke aktiviste iz opština. Na istu temu održana su predavanja širim aktivima u više opština.

Opštinske konferencije Saveza komunista, čiji je najveći broj održan u ovom vremenu, takođe su tražile angažovanje Izvršnog komiteta. Na ovom zadatku, prema rasporedu i vlastitoj želji, angažovali su se članovi Centralnog komiteta SKBiH. Bilješke sa kon-

29

ferencija objavljene su u »Političkim aktuelnostima«. Programom rada Izvršnog komiteta predviđeno je da se izvuku sva karakteristična zapažanja i ocjene opštinskih konferencija, jer i to može poslužiti korisno pri širim diskusijama o tezama za reorganizaciju SKJ. 1) Ove stavove sa nešto širim obrazloženjem Izvršni komitet je dostavio svim opštinskim komitetima i objavio saopštenje u listu »Oslobođenje«. 2) Materijal sa ove sjednice objavljen je u Biltenu CK SKBiH. ³) Materijali s ove sjednice Izvršnog komiteta objavljeni su u vanrednom broju »Političkih aktuelnosti« od 1. 4. 1967. i sastavni su dio ovog izvještaja. 4) Banja Luka, Bihać, Doboj, Mostar, Sarajevo, Tuzla i Zenica. 5) Bilješke sa savjetovanja su objavljene u »Političkim aktuelnostima« od 31. III 1967. godine. 6) O ovim sastancima Centralni komitet je šire upoznat na prošloj sjednici.

DISKUSIJA

Milan Knežević: Govoriću samo o jednom pitanju koje ovih dana zaokuplja pažnju naše javnosti. Na 10. i 11. strani izvještaja kojeg smo dobili za ovu diskusiju i za ovu sjednicu, govori se o aktivnosti Izvršnog komiteta povodom Deklaracije o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika i Predloga za razmišljanje. U izvještaju piše da su »oba akta ocijenjena kao izraz nacionalističkih i šovinističkih gledanja i opredjeljenja njihovih protagonista i kao pokušaj otvorene političke diverzije protiv bratstva i jedinstva, ravnopravnosti i socijalističkog patriotizma naroda Jugoslavije«. Mislim da je takva ocjena opšte prihvaćena, ne samo u javnosti Bosne i Hercegovine, nego u cijeloj Jugoslaviji u svakoj socijalističkoj republici naše federacije. Isto tako možemo reći da članovi Saveza komunista i radni ljudi ove Republike Hrvati, Muslimani i Srbi i cijela javnost Bosne i Hercegovine stoji iza ocjena i stavova koje je Izvršni komitet iznio u svom saopštenju povo31

dom Deklaracije i Predloga. Zbog toga ne želim da se osvrćem na pojedine stavove iz tih dokumenata. Radije ću se osvrnuti na neka reagovanja i mišljenja koja su došla do izražaja u vezi sa tim dokumentima. Čim su progresivne snagė našeg društva Deklaraciju i Fredlog nazvale pravim imenom, tj. nacionalističkim i političkim subverzivnim aktima, čim su počele da se poduzimaju disciplinske mjere protiv začetnika i kreatora tih akata, neki od njih su digli galamu kako se prema njima primjenjuju kineske metode, kako se oni anatemišu, kako im se onemogućava ravnopravan dijalog i još mnogo toga. Dakle, nastojali su da se prikažu kao nevine žrtve društva, kao ljudi kojima se čini nepravda koji se, eto, na pravdi boga progone i maltretiraju. Nema sumnje oni su se držali one poznate da je napad najbolja odbrana. Čovjek se mora upitati : kakav to ravnopravan dijalog oni traže? Zar Savez komunista, socijalističke i progresivne snage ovog društva mogu i pomisliti da na ravnopravnoj osnovi polemišu sa nacionalističkim i šovinističkim idejama i shvatanjima, a još manje mogu tolerisati nacionalističke političke ispade i akcije ! U Ustavu SFRJ član 41. stav 3. doslovno piše: »protivustavno je i kažnjivo svako propagiranje ili sprovođenje nacionalne neravnopravnosti kao i svako raspirivanje nacionalne, rasne ili vjerske mržnje i netrpeljivosti«. Zar i Deklaracija i Fredlog po svom sadržaju, po svojim političkim implikacijama, a naročito po štetnim društvenim posljedicama koje su izazvale ne spadaju pod udar citiranog člana Ustava? Sa nacionalističkim pojavama i shvatanjima ne može biti ravnopravnog dijaioga, njih treba onemogućiti, protiv njih se treba boriti, njihove uzroke treba iz korijena čupati.

32

Pa ipak, pored sve njihove vike i galame o kineskia metodama koje se tobože primjenjuju prema njima, desilo se da su u ovim ili onim listovima i oglasima objavljeni ne samo Deklaracija i Predlog nego i istupanje čak i onih najzagriženijih aktera i nosilaca tih dokumenata. I to je još jedan opipljiv argumenat i dokaz ne samo o snazi i čvrstini nego i demokratičnosti i toleranciji našeg društva i našeg socijalističkog uređenja. U mnogim zemljama koje sebe smatraju i nazivaju demokratskim tako nešto im ne bi bilo omogućeno. Neki su, da bi se odbranili od kritike napredne javnosti izbacili parolu da ljudi prave greške i da je ljudski griješiti. Time su željeli da umanje težinu svog prestupa i da upute prijekor društvu i javnosti da ih dovoljno i ljudski ne razumije. Ali su pri tome zaboravili istaći i drugu stranu medalje. Naime, stvar je u tome da zaista nema bezgrešnih ljudi i u tom smislu se možemo složiti da je ljudski praviti greške. Alt zar u isto vrijeme nije ljudski i priznati greške kada su već učinjene? Vjerujem da je priznanje greške ljudskije nego njeno činjenje. Pa ipak neki još ni dan danas nisu javno izjavili da su ljudski pogriješili, nešto dakle u takvom postupku nije u redu. Narcisoidno istrajavanje na čuvanju vlastitog prestiža pod izgovorom da se ne treba »posipati pepelom po glavi« u ovom slučaju ne može izdržati kritiku jer se radi o odveć važnoj i ozbiljnoj stvari koja duboko zadire u temelje ovog društva, u najosjetljivije tkivo društvenog organizma, u međusobne odnose naroda Jugoslavije. To je u ovom času mnogo važnije nego lični prestiž bilo kojeg pojedinca ili grupe. Osim toga, ovdje nije riječ o nikakvom posipanju pepelom, već o priznavanju činjenica onakvim kakve one jesu. 33

Neki su opet pošli linijom diskreditovanja političkog rukovodstva. Pojavu Deklaracije su iskoristili da optuže političko rukovodstvo da je doživjelo debakl, da nije u stanju da rješava goruće probleme zemlje, pa i to da je i samo kumovalo rađanju tog dokumenta. To nisu samo smišljene insinuacije nego i pokušaj da se u vlastite ruke uzmu politički prerogativi, pokušaj da se politici dade drugi smjer i karakter. Ovo ne iznosim radi toga da bih branio političko rukovodstvo, jer zato nema nikakve potrebe, nego zato da se vidi na kakve sve korake su spremni tvorci Deklaracije i Predloga i kakvim se sve metodama služe da bi prodrli sa svojim shvatanjima i da bi se nametnuli društvu, a sve pod izgovorom nevinih lingvističkih rasprava i polemike. U nekim napisima se kritikuje nacionalni ključ pri izboru i naimenovanju kadrova na rukovodeće funkcije i tvrdi se da se više vodilo računa o ključu nego o kvalitetu ljudi i u tome autori tih napisa vide jednu od anomalija i jedan od uzroka nacionalističkim pojavama, Naravno, i to se stavlja na teret i dušu političkih rukovodstava. Ali treba upitati te »borce« za kvalitet kadrova na račun nacionalnog ključa što to njima smeta. Kao tobože nacionalni ključ se primjenjuje na štetu kvaliteta kadrova i sastava rukovodstava, a oni »zaboravljaju« da danas raspolažemo tako masovnom kadrovskom bazom da nema te funkcije partijske ni državne u republikama ili u federaciji za koju se ne može naći u svakoj republici više kvalitetnih i sposobnih ljudi koji su u stanju da uspješno obavljaju te funkcije. Pored toga taj nacionalni ključ predstavlja bitan elemenat nacionalne ravnopravnosti. Biće da se iza takvih shvatanja krije nešto drugo, a ne briga o kvalitetu rukovodećih tijela i organa.

34

U jednom dijelu štampe se vode diskusije o političkim dimenzijama i društvenoj težini Deklaracije i Predloga i svega onoga što se u vezi s tim dogodilo i događa. Jedni optužuju neke faktore da nastoje cijelu stvar minimizirati, a ovi pak odgovaraju njima da oni opet stvari dramatizuju i maksimiziraju. Mislim da nam takve diskusije ne mogu koristiti iz jednostavnog razloga što zamagljuju suštinu problema, što nas vuku od bitnih ka nebitnim pitanjima. To je isto kao kada bi u slučaju da čovjek padne sa stabla i povrijedi nogu počeli raspravljati da li je pao sa visine od 5 ili 7 metara umjesto da mu potražimo lijeka i pružimo ljekarsku pomoć. Društvu i socijalizmu neće pomoći ni oni koji tu stvar minimiziraju, ni oni koji je maksimiziraju. Savez komunista treba da što objektivnije, što realnije utvrdi i sagleda političke i idejne dimenzije, ne samo Deklaracije i Predloga nego i drugih nacionalističkih i šovinistički pojava i ekscesa, i to ne samo političke dimenzije nego i uzroke i posljedice tih pojava. Jedino na taj način bićemo u mogućnosti da se efikasno borimo protiv pojava i deformacija. Naročito je značajno da se odmah na licu mjesta na odgovarajući način reagira na svaki nacionalistički ispad, na svaku šovinističku pojavu, na sve ono što može da truje odnose medu našim narodima. Međutim, moramo reći da u prošlosti nismo u tem pogledu uvijek bili na visini zadatka. U nekim listovima i časopisima, na nekim javnim mjestima i tribanama napisano je i izgovoreno mnogo nacionalističkog otrova, ali nije bilo dovoljno reagovanja, nije bilo dovoljno suprotstavljanja tim pojavama. Mislim da potvrdu za ovu tezu nalazimo u materijalima sa proširene sjednice Izvršnog komiteta CK SKBiH od 27. marta 1967. godine. 35 i

Htio bih da skrenem pažnju na još jednu pojavu. Riječ je o tome da se ponegdje ova rabota male grupe intelektualaca u Zagrebu i Beogradu pripisuje inteligenciji kao takvoj, inteligenciji kao društvenom sloju. Međutim, takve su tendencije štetne i opasne. Mi znamo da je ogromna većina i tehničke i humanističke inteligencije sa indignacijom osudila i odbacila Deklaraciju i Predlog isto onako kao što je to učinila radnička klasa, kao što su to učinili radni ljudi uopšte. Zato se moramo otvoreno i odlučno suprotstavljati svakome pokušaju da se inteligencija u cjelini čini odgovornom za ta akta. I ne samo to, mi treba javno i otvoreno da kažemo da ni svi potpisnici Deklaracije i Predloga nisu podjednako odgovorni, da među njima ima dosta onih koji su prosto na prepad i na prevaru uvučeni u tu akciju, ima onih koji su bili poneseni trenutnom atmosferom, koji nisu ni mogli da sagledaju kada sve to vodi. Takvim ljudima i javno treba dati mogućnost da se distanciraju od one šačice aktera koji su svjesno i namjerno stupili u tu akciju, koji su znali šta rade, šta žele da postignu. Takav pristup nam može samo pomoći, može doprinijeti da se stvari postave na pravo mjesto i svaki čovjek nađe na onoj poziciji na kojoj se cbjektivne nalazi. U nekoliko posljednjih godina pod vidom naučnih lingvističkih rasprava ispoljeno je mnogo »dušebrižja« i patronatskog nadzora nad jezičkom praksom u Bosni i Hercegovini. Jedni su uporno dokazivali da se jezik u Bosni i Hercegovini srbizira, drugi su, pak, dokazivali da se pismo hrvatizira. A iza te »naučne brige« krila se stvarna želja i namjera pojedinaca da se po svaku cijenu nametne jedna ili druga svoja i isključiva varijanta u njenom najužem obliku. Čovjek

86

ne mora biti stručnjak pa da osjeti i vidi da svako insistiranje na jednostranom rješenju, pa ma i u oblasti jezika, krije u sebi nešto problematično. Ljudima u Bosni i Hercegovini ništa ne smeta da se u svom govoru služe svim bogatstvom riječi i izraza hrvatskosrpskog, odnosno srpskohrvatskog jezika. U stvari, oni to i čine kako u svakodnevnom usmenom kazivanju, tako i u pismenom izražavanju što je potpuno normalno i razumljivo. Na kraju krajeva stvar je svakog pojedinca kojim će se fondom riječi služiti, koji će izgovor i pismo upotrebljavati. Zato i ovom prilikom treba reći da je narod Bosne i Hercegovine i te kako zainteresovan da na ravnopravnoj osnovi aktivno učestvuje u rješavanju svih političkih i naučnih pitanja koja se tiču hrvatskosrpskog, odnosno srpskohrvatskog jezika, jer je to i njegov jezik. Narod Bosne i Hercegovine, kao i drugi narodi Jugoslavije, odavno je postao alergičan na razne usrećitelje i patrone koji žele da govore u njegovo ime, a osobito na one koji su obojeni nacionalističkim bojama, jer su ga takvi i slični njima, mnogo puta u istoriji, dovodili do provalije i bratoubilačke borbe. Životni interes svih naroda Jugoslavije leži u tome da izgrađuju i učvršćuju veze i odnose bratske saradnje i prijateljstva, da razvijaju duh uzajamnog poštovanja, međusobne pomoći i razumijevanja u svim oblastima svoje aktivnosti, uključujući tu i oblast jezika. Naravno oni pri tome poštuju nužne i normalne nacionalne razlike. Nasuprot tom interesu , nacionalistički elementi koriste svaki povod i priliku da podvlače i dramatizuju razliku, da kopaju provaliju između pojedinih naroda, da unose smutnju i razdor. Na toj liniji su i Deklaracija i Predlog. Interesantno

37

je da je čak i »Nujork tajms«, koji je inače sa neskrivenim simpatijama primio oba dokumenta, u svom broju od 8. aprila napisao i to da su »razlike između srpskog i hrvatskog jezika tako male da zahtjev za izdvajanje izgleda isto kao kad bi Amerikanci s juga tražili da se za južnjake koji žive na sjeveru otvore posebne škole«. Sve u svemu mi smo svjedoci činjenice da se u našim uslovima nacionalizam još nije iživio, da su nacionalističke pojave u većem ili u manjem obimu prisutne u svim oblastima života, a ne samo u oblasti lingvistike ili na užem području kulture. Mi takođe moramo konstatovati da je jedan broj članova Saveza komunista opterećen nacionalističkim natruhama i predrasudama. Vidjeli smo da među tim članovima Saveza komunista ima i onih koji su odavno u Savezu komunista. Neke možda to zbunjuje, ali čini mi se, da je to više zakonita pojava nego slučajnost. Savez komunista ne živi pod »staklenim zvonom«. On djeluje u konkretnoj društvenoj sredini. U njegove redove ulaze ljudi svih slojeva stanovništva sa različitim opterećenjima, interesima i shvatanjima. Sve što se zbiva u društvu, sve ideje i shvatanja koje egzistiraju u društvu, razni partikularni, egoistički i drugi interesi, sve to na ovaj ili onaj način, do ovog ili onog stepena utiče i na Savez komunista odnosno na njegove članove, kao što utiču i napredna shvatanja i napredne koncepcije. Nacionalističke pojave i ekscesi imaju više uzroka. Neki od tih uzroka dublje sežu u historiju kao što su nacionalne i vjerske razlike i netrpeljivosti koje još žive, ostaci klasne svijesti svrgnutih klasa koje su, istina. poražene, ali ne i potpuno eliminisane. To su ego-

38

Istički i nacionalistički interesi koji nacionalisti shvataju u smislu apsolutnog primata svoje nacije u svim domenima i svim prilikama i istovremeno potcjenjivanje i degradiranje drugih naroda i nacionalnosti. 'Ali, postoje i određeni uzroci novijeg datuma, uzroci koji se reprodukuju u našim savremenim uslovima. To su različit ekonomski i kulturni nivo razvoja pojedinih nacija i krajeva, borba oko podjele zajedničkog društvenog »kolača«, nastojanja da se za sebe osigura povoljnija pozicija u sistemu raspodjele, povoljnija pozicija u predstavničkim institucijama, traženje da se svoj egoistički interes ili uži interes realizira čak i na štetu opravdanog interesa drugih itd. Može se predvidjeti i pretpostaviti da će ukoliko privredna reforma bude zaoštravala pitanje borbe protiv raznih privilegija, pitanje borbe za primjenu, stvarnu primjenu principą raspodjele prema radu kako pojedinaca tako i kolektiva i grupa, da će se i nacionalistički otpori i umnožavati i pooštravati. Sve su to faktori koji rađaju nacionalističke apetite i pojave. Osim toga, ne treba gubiti iz vida i činjenicu da su i neki spoljni faktori zainteresovani za potpirivanje nacionalizma i šovinizma u našoj zemlji, koji su zainteresovani da razjedine i oslabe našu zemlju kako bi ostvarili svoje ciljeve. Evo, čak je i Enver Hodža osjetio da može loviti u mutnom. Neki dan je »Zer i populit