Opera 6: Expositio in Ezechielem 3528200166

Citation preview

DUQUESNE UNIVERSITY LIBRARY

eral

PL

EN (rud

2 :

5

Digitized by the Internet Archive in 2023 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/andreaedesanctov0053andr

^s

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualizs

LIII E

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

LIII E

ANDREAE DE SANCTO VICTORE OPERA TOMV'S VI

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMXCI

PONTIFICII

BONNET

ir

cci

X

NVCNOGE

ANDREAE DE SANCTO VICTORE OPERA

VI EXPOSITIONEM IN EZECHIELEM EDIDIT

MICHAEL

ALAN

SIGNER

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMXCI

PONTIFICII

PREFACE Andrew of St. Victor's Expositio in Ezechielem represents a unique development in the history of Christian exegesis of the Old Testament: it is the first commentary since the fifth-century commentary by Jerome exclusively devoted to the literal sense of the prophet Ezekiel. Both Jerome and Andrew often consulted with Jews concerning the literal meaning of the text. Andrew's Expositio records more Hebrew traditions than Jerome's, and provides the reader with insights into Jewish exegesis of the twelfth century. My interest in Andrew of St. Victor grew out of an attempt to explore Christian-Jewish relations within the context of the twelfth-century renaissance. The introduction to the text of the Expositio focuses on the historical setting for Andrew's 'dialogues" with his Jewish teachers and raises the questions: How much Hebrew did Andrew know? What were the sources used by the Jewish teachers? What type of exegesis did Jews share with him? Finally, does Andrew's commentary reveal an attempt to answer Jewish exegesis ? It is my pleasure to acknowledge the friends, colleagues, teachers and institutions who have aided and encouraged me throughout my years of work on this commentary. At the Pontifical Institute of Medieval Studies in Toronto I enjoyed the counsel of Msgr. Edward A. Synan. Rev. Leonard E. Boyle, O. P., my inentor, read the entire manuscript and offered helpful suggestions about paleography and codicology. During my years at Hebrew Union College-Jewish Institute of Religion in Los Angeles I have benefitted from the generosity of Rabbi Alfred Gottschalk, President; Rabbi Uri D. Herscher, Executive Vice President; Rabbi Lewis Barth and Rabbi Lee Bycel, Deans.

Professor Richard Rouse, Robert Benson and John F. Benton (of blessed memory) from Los Angeles have encouraged my work and offered valuable advice. During a sabbatical year at the University of Notre Dame the following colleagues provided friendship and assistance: Rev. Richard P. McBrien, Chairman of the Department of Theology; John Van Engen, Director of the Medieval Institute; Rev. David Burrell, CSC; Rev. Thomas

F. O'Meara, O.P. and Charles Kannengieser, all of the Department of Theology. Research funds for the preparation of the edition and introduction were provided by the Canada Council of Arts and Sciences;

Canadian

Foundation

for Jewish

Culture;

and

the

American Council of Learned Societies. A final word of acknowledgement is due to my family. Both of my children, Aliza and Hanna, have grown from infancy to young women with Andrew of St. Victor as a silent member of

VIII

INTRODUCTION

the family. They have shared their father with him in a spirit of generosity. My wife Betty has been a constant source of nurture and strength during the decade of work on Andrew. It is with a deep sense of gratitude that I dedicate this edition to her. Michael A. Signer Los Angeles, California

Hannukah 5750 The Feast of Dedication 1989

L THE LIFE OF ANDREW

OF ST. VICTOR

England seems to have been the land of Andrew's birth. Evidence from later bibliographical notices describes him as Anglus natione.(!)More convincing is that nearly all the Victorines who were called from Paris to daughter houses in England were English by birth. This would seems to indicate that Andrew was born there. (?) From England to the Schools of Paris was a familiar route in the twelfth century. Granted that he was English-born, Andrew arrived in Paris some time before the death of Abbot Gilduin in 1155.(?) We do not know when Andrew entered St. Victor, but since, as we shall see, he was probably taught there by Hugh of St. Victor this would have been after 1125, when Hugh began to teach at St. Victor. How long after II25 is equally uncertain. (*) Andrew thus arrived in Paris at St. Victor during its period of growth and development. The Abbey had been founded by William of Champeaux, master at the cathedral school of Notre Dame, who retired about rrro to a small hermitage dedicated to St. Victor with a group of his students to live the communal life there. Despite his professed retirement, William continued to give public lessons. (It was during these early years [before 1120] that Abelard studied with him at St. Victor) William became bishop of Chálons-sur-Marne in irir3, and obtained a royal charter for the Abbey in that year. Gilduin then assumed the post of abbot, and for the next forty years presided over the growth of St. Victor into one of the most powerful religious

(1) The following account of Andrew's life is based upon: Beryl SMALLEY, The Study oftbe Bible in tbe Middle Ages (1952 ;rpt., Notre Dame, Indiana: University of Notre

Wigmore:

Dame

Press,

1964), pp.

112-119.

*Andrew

of St. Victor,

Abbot

of

A Twelfth-Century Christian Hebraist," RecPerches de théologie ancienne

et "médiévale, 10 (1938), 358-373. It provides a setting for the study of the Ezekiel

Commentary. (2) J.C. DicKiNsoN, English Regular Canons and the Continent in the Twelfth

Century," Transactions of tbe Royal Historical Society, 5th series, Vol. I (1951), 7189. (3) SMALLEY, Szudy of the Bible, p. 112. Andrew is listed among members of the house who rose to distinguished positions outside it, and who were pupils of the Abbot Gilduin: ^Et magister Andreas in ecclesia sancti jacobi de guiguemora.. hi omnes canonici sancti victoris parisius et discipuli domini Gilduini abbatis." Printed in J.C. Dickinson, TZe Orzgins of tbe /Austin Canons and Their Introduction into England (London: S. P. C. K., 1950), p. 284, from a Victorine chronicle composed after 1190, now Ms. B. N. lat. 15009, £. T7z/v.

(4) SMALLEY,

S£udy of tbe Bible, p. 85. F. VERNET,

Dictionnaire de théologie catholique (Paris: 1915), VI, 240 ff.

"Hugh de St. Victor,"

X

INTRODUCTION

houses in France and one of the great intellectual centers of the twelfth-century renaissance. (5) Andrew's total absorption in biblical studies would further indicate that his teacher in Paris was Hugh of St. Victor who was one of the outstanding theologians of early scholasticism. Following St. Augustine, Hugh developed a theology which was grounded in Sacred Scripture as the source of all knowledge. (5) Three of his works were written to guide the reader to an understanding of Scripture. The Didascalicon demonstrated the place of the liberal arts and philosophy in the quest for a knowledge of Scripture. (?) In De scripturis et scriptoribus sacris, Hugh outlined a method for reading Scripture according to the literal and spiritual senses.() The De sacramentis christianae fidei elaborates Hugh's historical theology of Scripture. It was written to guide the student through the proper reading of the allegorical sense. (?) To supplement the development of a proper spiritual reading of Scripture, Hugh's works suggest a course of study, and it may well have been the course followed by Andrew. After a thorough study of the arts and sciences, the student was ready to commence read Genesis,

with the historical sense. Therefore, he should Exodus, Joshua, Judges, Kings, Chronicles, the

Gospels and Acts. He should attempt to memorize the events, the persons, their time and place. To facilitate this study, Hugh prepared historical and geographical aids in the form of two chronicles and a map of the world. The student could then pass on to allegory where he would begin with the books richest in doctrine: Matthew, John, and the Epistles. Next, he could move

from the New Testament to its foreshadowing in the Hexameron, the Law, Isaiah, the beginning and end of Ezekiel and Psalms. (!?)

(5) Fourier BONNARD, Histoire de Abbaye royale et de l'ordre des cbanoznes réguliers de St. V'icter de Paris (Paris: 1904-1907) I, 1-29. (6) This brief discussion of Hugh's works drawn upon SMALLEY, S/udy of the Bible, pp. 85-97

and

Roger

BARON,

Serene et sagesse chez Hugues de Saint-V'ictor

(Paris: 1947). (7) Hugh of St. Victor. Didasea/ion, ed. C. BuTTIMER

(Washington, D. C.: 1939); Didascalicon: /A Medieval Guide to tbe /Arts, trans. with an introduction and notes, Jerome Taylor, Records of Civilization: Sources and Studies 64 (New York: 1961). (8) Migne, P. L. 175:11-25. (9) Hugh of St. Victor, Or z/e Sacraments of tbe Christian Faith (De sacramentis), trans. R. J. DEFERRARI, Cambridge, MA: Medieval Academy of America, 1951.

(10) SMALLEY, Szudy ofthe Bible, pp. 86-88. On the influence of Hugh's chronicle in England, see Grover A. ZINN, Jr., ^The Influence of Hugh of St. Victor's Chronicon on the Abbreviationes Chronicorum of Ralph of Diceto," Speculum 52, No.

1 (January 1977), 38-61.

INTRODUCTION

XI

Hugh thus made the Old Testament and its narrative an important aspect of doctrinal study. ('!) In order to solve many of the difficult problems in the language of the Old Testament, Hugh consulted with contemporary Jews.(?) By seeking out Jewish scholars, Hugh was observing a practice which Stephen Harding had followed at Citeaux in his Correctoria,(3) and which the Italian Nicholas of Manjacoria of Trois Fontaines near Chálons-sur-Marne had used in his work on the text of the Psalter.('^) Hugh pushed beyond his Christian contemporaries and their concern for textual variants and evinced a readiness to accept the explanations of the Jews on matters of context. There is some indication that he revised his notes on the Octateuch when he found a better explanation of the Hebrew. (5) Some of his explanations are similar to those given by Rashi and other Franco-German Jewish exegetes, even though a precise attribution to a particular source cannot be determined. (!9) Andrew's commentaries on the books of the Old Testament indicate that he adapted many of his master's pedagogic methods for explaining the literal sense. Probably he began his teaching at St. Victor before Hugh's death in 1141, and composed his commentary on the Octateuch sometime in the 1140s before he left for Wigmore in England about 1147. (7)

(11) Hugh, Didascalon, V1: 3, pp. 134-139, for the literal sense, and VI: 4,

139-145 for the allegorical. SMALLEY, S£udy of tbe Bible, 94. See the introduction to Hugh's commentary on Ecclesiastes (Migne, P.L. 175:113-115), which Smalley translates on p. 100. H.J. PorLrrT states, "Where he [Hugh] is confronted with an allegorical explanation he prefers to transform it into a literal one. While his interest is clearly in the plain meaning of the text and historical questions he uses the literal sense without the symbolism of tropology to draw out the moral meaning

of Scripture." H.J. PorLrrT, "Some Considerations on the Structure and Sources of Hugh of St. Victor's Notes on the Octateuch", Recherches de théologie ancrenne et

7édiévale 33 (1966), 14-15. (12) SMALLEY, Szudy of tbe Bible, 102-105. (13) Harding described his conversations with the Jews in a letter which is

printed in: Heinrich DENIFLE, *Die Handschriften der Bibel-Correctoren des 13. Jahrhunderts," ;Arcbiv für Literatur und. Kirchengeschichte des Mittelalters, YV, 266268. (14) SuALLEY, Study of tbe Bible, 79-81. (15) H.J. Porrrrr, *Considerations," 7. (16) SMALLEY, S/iudy of tbe Bible, 103-104. C. LoHR and R. BERNDT [eds.] Andreas de Sancto Victore, Opera I: Expositio Super Heptateucbum (Turnhout: 1986) have not provided Hebrew sources in their apparatus fontium. See, however, R. BERNDT, *Les interpretations juives dans le *Commentarie de Heptateuque' d'André de Saint Victor," Recherches /Augustiniennes 24. (1989). (17) Bonnard thought that Andrew was in charge of the school at St. Victor after Hugh's death. This would mean that Andrew presided over the school

XII

INTRODUCTION

It is difficult to determine whether Andrew was able to compose any commentaries during his first stay at Wigmore. As abbot of a new colony which was depicted as most uncooperative by its Chronicle, he probably had little time for scholarship of any depth. It is unlikely that the technical kind of exegesis one finds in Andrew's commentaries would have been of much use to him in his administrative role. (5) However, the reading of Scripture and preaching to the canons would have been part of his daily regimen. He may have been alluding to this activity in the Expositio on Ezekiel when he claimed: It is often the perversity of the listeners which closes the mouths of the preachers." ('?) His study of Scripture during this period may also have met with occasions where objects in the world of nature would suggest themselves as illustrations of images in Scripture. Andrew contrasted the sheep in Palestine which enjoyed a dry climate to the sheep in his own part of the world which flourished best with a damp climate. (??) Another resource for Andrew's study might have been the opportunity for conversations with Jews. Although English Jewry began to live outside of London before the year 1130, there is no mention of them living in Herfordshire before the late twelfth century. (?') Even the possibility of Jews travelling through the city of Hereford would not have brought them near Wigmore, which was twenty miles north of the city. Andrew's Jewish information must have come to him in Paris. The History of the Foundation of Wigmore Abbey is not clear about the reasons for Andrew's departure in 1153/54. It states that a "difference" arose between

himself and the canons,

and

they appointed over them one of their own number who was more talented in administering the Abbey. (7?) There were also more disputes with the patron of the Abbey, Henry de Mortimer, about the Abbey's location. Smalley suggests that Andrew, tired of struggling with both his patron and his brethren, returned to Paris to resume his teaching. (??) The next nine years (1154-1163) were Andrew's most productive years at St. Victor in Paris. But it was a different Paris than the city he had left. The Abbey of St. Victor had grown

from 1141 until his first departure for England in 1147. Histoire .. de $4. Victor, Ixd16:

(18) SMALLEY, S£udy of tbe Bible, 116-117. (19) Andrew on Ez. 3:26. "Saepe perversitas auditorum causa est quare claudantur ora predicatorum". (20) Andrew on Ez. 34:13. (21) Cecil RorH, History of tbe Jews in England, 31d ed. (Oxford: 1964), 12. (22) SMALLEv, "Andrew of St. Victor", 365. (23) SMALLEY, S£udy of tbe Bible, 114, 116-117.

INTRODUCTION

XIH

in material wealth. (?*) It was also a period of great intellectual expansion. (?5) Resources from Jews in Paris at this period would also have enriched his commentaries. H. Gross's Gallia Judaica lists ten scholars active in Paris during the first three-quarters of the twelfth century.(?$)) Among them was Rabbi Samuel b. Meir, known as Rashbam, one of the best-known Biblical exegetes in the generation after Rashi. He records that he gave an interpretation of a Biblical passage in Paris, and that he gave a legal decision there.(7) There appears to have been a considerable amount of activity during this period in Biblical exegesis by the Parisian rabbis, almost out of proportion to the Talmudic activity. Andrew sought out his Jewish informants during this period while he wrote his commentaries

on Isaiah, Ezekiel, Jeremiah,

Daniel, the Twelve Prophets, and the Sapiential books. Beryl Smalley has dated these commentaries after the Octateuch on the basis of evidence supplied in Andrew's general prologue to the Prophets. (77) The Ezekiel commentary supports her argument: "From here (Ez. 43:3) up to the end of the book, if any difficulty should arise, let the reader consult my commentary on the heptateuch (ejíatico)'.(?) All of these commentaries reveal Andrew's creativity. Although the Commentary on the Minor Prophets appears to be a summary of Jerome, the explanations of Isaiah, Ezekiel, and Daniel reveal extraordinary efforts to explain very obscure texts. (9?)

(24) BoNNARD, Histoire, 19-29, 191-208. (25) J. CHATILLON, *La Bible dans les Écoles du XIIe Siécle", Le Moyen /Age e£ la Bible, P. Riche and G. Lobrichon [eds.] Bible de tout le Temps 4 (Paris:

1984), 163-199. (26) H. Gnoss, Ga/lia Judaica :Dictionnaire Géographique de la France d'aprés les sources rabbiniques (Paris: 18977), 508-519. (27) Solomon b. MER, Cormentary on tbe Torab (Hebrew) ed. D. Rosin (Breslau: 1881) on Numbers 11:35. Gross reads the comment according to Ms. 103 of the Breslau Rabbinical Seminary, *Thus I was asked in paris (Peparis)," rather than according to the edo primeps which reads "Thus I was asked explicitly (beferusb)," 508. Cfr. Rabbi Isaac of Vienna, 'Or Zaruz, Part I, f. 138v, quoted in GnOss, 508.

(28) SMALLEY, S£udy of the Bible, 114, referring to the commentary Octateuch

as, "Sicut o//z," and to the commentary

on the

on the Minor Prophets as,

"ita et nunc." (29) "Omnia fere que sequuntur ad finem usque voluminis in eptatico inveniuntur unde et explanatio si alibcubi dubitatum fuerit requiratur." See

below, 44, ll. 10-12. *Eptatico" is the title given in the medieval table of contents Corpus Christi College 30 to the Commentary on the Heptateuch. Cfr. Lohr and Berndt, super Heptateucbum who use the Ezekiel commentary to support their argument. (30) SMALLEY, S£udy of tbe Bible, 120-149.

XIV Between

INTRODUCTION the years 1161-1163, a letter was sent by Gilbert

Foliot, Bishop

of Hereford,

to Ernisius,

Abbot

of St. Victor,

with the request that its pastor be restored to the "weeping church" of Wigmore. (?!) The quarrels with Henry de Mortimer seemed to have been settled, and during the seven year absence of Abbot Andrew the brethren had learned how to conduct their lives more harmoniously. Andrew left St. Victor and Paris to return to England. The chronicle of the Abbey reports that he was received "with great joy." (€?) The last twelve years of Andrew's life in England remain obscure. The Latin annals of the Abbey reveal that the cornerstone was laid by Henry de Mortimer in 1172, and that three years later, on October 19, 1175, Andrew died and was buried by the canons with great honor. (33) Andrew probably wrote no commentaries during this period, but his commentaries were still the subject of controversy at St. Victor in Paris. Richard of St. Victor, who pre-deceased Andrew by two years, reports in his undated treatise De Emmanuele that some of Andrew's controversial explanations of the prophecy in Isaiah 7:14 were accepted by students at the Abbey. (?*) Beryl Smalley has demonstrated that Andrew's commentaries were utilized by Parisian masters and even by English monastic scholars shortly after his death. (35)

(31) C.N.L. BROOKE, T7e leters and Charters of Gilbert Foliot (Cambridge: Cambridge University Press, 1967), Letter 183, 181: *Nos vobis ad presens scribere vestreque benignitati preces affectuose porrigere caritas de cordibus fratrum vestrorum imperiosa compellit. Plorans enim ploravit in nocte doloris sui iam diu Wigomorensis ecclesia, nec poterunt herentes maxillis eius lacryme nisi per vos reprimi leviter aut exsiccari. Optans itaque post amissi damna pastoris patrem sibi de more substitui, recurrit ad pascua unde pastorem primo suscepit, unde primo canonice

sortita est. Unde cum

institutionis rudimenta, Domino

sic disponete,

rogante porrigimus, quatenus ecclesie quam plantavit

dextera vestra pastorem idoneum

provideatis, et qualem noveritis expedire de

collegio vestro concedatis, ut ipsos iugis obendientie et nos, si quid possumus, gratie et servitii debitores habeatis. Valere vos optamus in Domino, dilectissimi." (32) SMALLEY, *Andrew of St. Victor," 367.

(33) Ibid., 36. The source was the annals of Wigmore Abbey, John Rylands Library Ms. 215, ff. 2-3. (34) Richard of St. Victor, De Ezanuele, in Migne P. L. 196:601-666. SMALLEY,

Study of tbe Bible, 115. (35) Beryl SMALLEv, "The School of Andrew of St. Victor," Recbercbe de T héologie ancienne et médiévale 11 (1939), 145-167. See also, Szudy of tbe Bible, 196-263; and

Arthur M. LANDGRAF, Introduction a l'histoire de la littérature théologique de la scolastique nasissante, trans. from German by Albert M. Landre, O.P. and Louis B. Geiger, Université de Montreal, Publications de l'Institut d'Études Médiévales 22 (Montreal: Institut d'Études Médiévales, Paris: Librarie Philosophique J. Vrin,

1973), 158-172.

INTRODUCTION

XV

IL THE EXPOSITIO IN EZECHIELEM ANDREW OF ST. VICTOR: AN INTRODUCTION

BY

Sources and Scope In his prologue to the Exfositio in Ezechielem, Andrew reveals a temperament of both humility and adventure. As he wrote in his other prologues that St. Jerome would be his guide, Andrew makes the same acknowledgment in Ezekiel. However, for explaining a text of such difficulty as Ezekiel he asserts that he must rely only upon God: With God as leader who makes ways in the sea, paths in the stormy water, we take our way unfearing through unknown pathless places no end in sight. (?9) This sobriety was appropriate for any exegete who approached the linguistic difficulties and theological problems of the book of Ezekiel which, even for modern

Biblical scholars,

remains the subject of controversy. (?) Andrew's Expositio is the first attempt since Jerome to present a verse by verse commentary on the full prophetic book. (35) It lacks commentary only on the prophecies against the foreign nations (25:8-17) and the lament over the people of Tyre (27) where Andrew focused his efforts on chapter 28 which contains the admonition to the king of Tyre. The final vision of the Temple in chapters 40-41 is explained in great detail, while the visions of the new altar and the renewed sacrificial cult (43-44) receive only cursory attention. The description of purification of the Temple (45), the division of the promised land (45-46), and the new ritual calendar (47) are not included. Andrew informs his readers that the explanations to all these things are to be found in his commentary on the Heptateuch. (39) The unique scope of the Exfos:it;o on almost the entire book of Ezekiel has its parallel in the singular and highly specialized task that Andrew set for himself. As in the other commentaries,

Andrew

promised

to limit his discussion only to the literal

(36) Cfr. Infra, Prologus, 1. 10-13. (37) M. GREENBERG, Exekiej 1-20: JA New

Translation with. Introduction. and

Commentary, The Anchor Bible vol. 22 (New York:

1983); W. Zimmetli, Esechtel

Biblischer Kommentar Altes Testament 13 (Neukirchenedr/Vluyn: 1969). English translation by R. Clements, vol 1 (Philadelphia: 1979); vol. 2 (Philadelphia: 1983). (38) A history of Christian exegesis on Ezekiel from the Patristic period until the thirteenth century is presented by W. NEUSS, Das Buch Execbiel in Theologie und Kunst bis zum Ende des xiii. Jabrbunderts, Beitrage zur Geschichte des Alten Mónchtums und des Benediktinerordens, Heft 1-2 (Munster: 1912). (39) Infra on Ez: 44:8, ll. 10-12.

XVI

INTRODUCTION

sense. Given the difficulties in the text of Ezekiel, it must have

been more than literary convention which brought Andrew to claim,

Just as when we shall have hit on the right road of explanation, this is to be attributed to the skill of our guide, so too, when we shall have strayed off that road, this is to be attributed to our own wayward inexperience. (*?) Andrew acknowledged another master in his prologue, Jerome. He promised that he would draw together his own explanations along with those of Jerome for the common use of the reader. The reader could then choose for himself which explanation was more suitable. (*!) Perhaps the presentation of Jerome's commentaries, along with his own, provided Andrew with a greater sense of ease about his own departure from traditional allegorical explanations. In the next section, which discusses the manuscript traditions of the Exfositio, evidence will be presented that the earliest known manuscript conforms to this description in the prologue. (*) The Jerome material in that manuscript is a series of excepts, an epitome, from the full Jerome commentary on Ezekiel. The material which is excluded from the epitome includes the lengthy discussions of divergent textual readings and all explanations of the prophet Ezekiel according to the allegorical, tropological, and mystical senses of Scripture. What remains of Jerome's commentary in this manuscript is his effort to explain the historical background of a particular passage, or a paraphrase of the text in order to give the reader the sense of the verse, or several alternative meanings for a particular metaphor in the biblical text. Andrew's Expositio has a unique relationship to Jerome's commentary. Often it presumes that the reader has prior knowledge of Jerome. An example of this would be the descriptions of the northern and southern rooms in the Temple facing the empty space where the priests took their meals. From this place up to the description of the altar, everything is reasonably clear, and if difficulty should occur to anyone, the explanation of our holy father Jerome which we have almost everywhere put before our own should be consulted. (*3) In his explanation of chapter 12, Andrew

the chronology

set by Jerome.(**

There

seems

are

to presume

also occasions

(40) Infra, Prologus, M. 13-14. (41) Infra, Prologus, M. 19-21. (42) Ms. B.N. Lat. 14432, P in our apparatus is discussed below, pp. xxvi-

XLVII. (43) Infra on 42:13, ll. 84-87.

(44) Infra on 12:4, 1. 8.

INTRODUCTION

XVII

where he offers Jerome's explanation without mentioning him, or where he paraphrases Jerome. (55) Andrew's explanations of the prophet Ezekiel are more complex than a twelfth-century gloss on Jerome. Jerome's comment on the phrase "slain men about the altars" (ch. 6:13) is that it clearly means the Jews would be punished in the places where they had sinned. (^) Andrew gives a lengthier explanation which paraphrases and explains each section of the verse. His comment guides the reader through a progression of images in the prophetic invective against the worship of false gods which evokes reasons for Divine wrath. (*?) The focus on the individual word and its meaning within the context of the verse sets Andrew's commentary apart from Jerome.(4) Ezekiel described a famine which would be so devastating that only three men, Noah, Daniel, and Job would be saved by their righteousness (ch. 14:12-15). Jerome's commentary concentrates on the reason for selecting these three Biblical figures.(*) By contrast, Andrew explains each phrase in its context. The three Biblical figures receive only minimal attention as the commentary proceeds to gloss each phrase. (5?) Another example of Andrew's concern with individual words rather than the broader theological implications of a verse is the description of false prophets and divination (ch. r3:1-7). Andrew is interested in providing an explanation of the word divination, offering three or four definitions. (?!) A characteristic common to both Andrew and Jerome is the use of a word employed in a context elsewhere in Scripture to help define a difficult work in the text under consideration. Jerome freely uses the texts of both New and Old Testaments, while Andrew usually restricts himself to the Old Testament. On occasion Andrew makes use of the Septuagint, but these readings are derived from Jerome. It may be suggested that Andrew's restriction of himself to the Old Testament for defining difficult words was central to his approach to the Biblical text. Its original language was Hebrew and not Greek. (??)

(45) Infra on 10:9, ll. 53-54. (46) Hieronymus, Corentariorum in Hiezgobielem. Libri XIV, Corpus Christianorum Series Latina LXXV (Turnhout: 196) on 6:13, 68-69, 1l. 492-502.

(47) Infra, on. 6:13, 11. 92-98. (48) M. SITGNER, "St. Jerome and Andrew of St. Victor: Some Observations,"

Studia Patristica Vol. 18. E. LivINGSTONE [ed.] (Oxford: 1982), 333-336. (49) Hieronymus, on 14:13, 153-155. (50) Infra on 14:13, ll. 14-21. (51) Infra on 13:7, S. V. divinationem mendacem, M. 46-68.

(52) For Andrew's influence on thirteenth-century Christian exegesis of the Old Testament being restricted to its language alone cfr. M. SIGNER, "'Thirteenth Century Christian Hebraism: The Expositio on Canticles in Ms. Vat. lat. 1053",

XVIII

INTRODUCTION

Andrew's concern with the individual words in a verse means that his Expositio is punctuated by etymologies or distinctiones. These are derived from diverse sources such as Jerome, Augustine or Gregory as well as literary texts from classical authors. The Exfositio on Ezekiel does not permit us any generalizations on Andrew's knowledge of the classical authors. The few which appear seem to be derived from contemporary collections such as Hugh of St. Victor's De Grammatica. (5?) This is in marked contrast to the more extensive quotation from classical and patristic authors in the commentary on the Heptateuch. (54) A focus on language and definition was a Victorine characteristic as was interest in visual imagery. (5) Although he was not as skilled as Richard in architectural description, Andrew devotes much time to the physical features of the divine chariot of chapter r.(59 His Exfositio reveals the link between the world of nature and the world of Scripture. He sustains a lengthy explanation of why foxes are an appropriate metaphor for false prophets (13:4) (7) or why a wall smeared with pitch would not be able to withstand an invasion (13:11). (59) Andrew reveals considerable skill in linking visual and physical metaphors of Scripture with moral teaching. The human face and front side are the seat of shame. (?) The eye is quick to display compassion (€) and has the quality of awakening one

"Approaches to ]udaisz in Medieval Times, vol. 3, D. BLUMENTHAL

[ed] (Atlanta:

1988), 89-100. (53) Infra on. 17:2, p. 80, Il. 2-3. C£. Hugh of St. Victor, De Grammatica,

in

Hnugo de Sancto Victore: Opera Propaedeutica, ed. Roger BARON, Publications in Medieval Studies of the University of Notre Dame, XX (Notre Dame: 1966), p. 155, *Enigma

est obscura sententia per occultam

similitudinem

rerum,,

ut

"mater me genuit eadem mox gignitur ex me/ex aqua glaciem et ex glacie aquam profluere." The passage also occurs in Donatus 402.7. Another example of the possible use of Hugh's De Grazatica occurs in Andrew to chapter 40:4, ll. 78-79: "quod dicit vide oculis et auribus audi pleonasmos est iuxta illud poete, sic ore locuta est." C£. De Grammatica, p. 143, *Pleonasmos est adiectio verbi supervacua ad plenam significationem, ut 'sic ore locuta est",

superfluit enim, *ore'" This also appears in Donatus 395.6. One would have to correlate references from other commentaries by Andrew to determine his use of the Opera Propaedeutica by Hugh rather than Donatus. (54) LoHR and BERNDT [ed], Super Heptateuchum, index auctorum. (55) M.D.

La Téolegie (56) Infra (57) Infra (58) Infra (59) Infra (60) Infra

CHENU,

au on on on on on

"La Nature et l'homme:

la Renaissance du XIIe siécle",

Douzzéme Siécle (Paris: 1966), 19-51. 1:4, ll. 210-268. 13:4, ll. 13-20. 18:10, 1l. 84-98. 3:9, ll. 27-41. 5:11, ll. 22-25.

INTRODUCTION

XEX

to pious acts and moral conduct.(9) His explanation of 7:17, "their knees run with urine," is a striking example of his attempt to provide the reader with graphic explanation. (8) Andrew also takes great pains to describe the similarities between spiritual and physical fornication. ($) These examples reveal the pastoral dimension of Andrew's commentary. He did not feel it necessary to depart from the letter of the text to suggest moral lessons. The Exfositio also reveals Andrew as pastor and preacher. He tells us that faith should precede physical security. (8*) "The Word of preaching is not to be withheld even from the most desperate." (9) He suggests that, "Often it is the perversity of the listeners which is the reason the mouths of the preachers are closed. (8) (This idea would delight even modern pastors in their preparation of weekly sermons.) Andrew addresses himself only on rare occasions to the issues of human

conduct: "This

alone should suffice to draw a man away from sin, that upon turning his heart to his evil deeds he displeases himself" (8) Andrew is not given to lengthy passages about theological matters and, aside from his comments about the opening vision (1-2), he does not develop a theory of prophetic inspiration. In chapter 9 he explains the words, "I saw": As if in a vision of sleep whatever was revealed to him, just as all the other prophets saw except Moses. Only Moses spoke to God face to face like a friend... (89) Andrew explained the vision of the valley of dry bones and the restored Temple according to the prophet's claim that the hand of God was over him: Whenever the prophets say that they saw things where they were not present physically, it can be said that the hand of the Lord had been placed upon them. Hence this same prophet in his last vision, when [he says] that he saw in Judea as it were a city towards the south, uses these very same words, saying, "the hand of the Lord was upon me," and the meaning is this: It is not [by] my power or virtue that I, far away and absent, saw that city near me, but [by] the hand of the Lord, that is, the power and virtue

(61) (62) (63) (64) (65) (66) (67) (68)

Infra Infra Infra Infra Infra Infra Infra Infra

on on. on on. on. on on on

9:5, ll. 91-99. 7:17, ll. 94-98. 6:9, ll. 48-65. 2:4, ll. 63. 2:7, ll. 81-83. 3:26, ll. 142-143. 6:9, ll. 78-80. 9:2, ll. 6-9.

Xx

INTRODUCTION which came upon me when He carried me where no other power could transport me. (9?) Andrew explains that not only were the words of the prophets

a means of communication, but their actions were also a means

of bringing the divine word: Turn your face toward Sidon, and prophesy against her. Not only the words but even the actions of the prophets and the position of their body and dress are prophetic, as Scripture states with respect to Isaiah, "Go forth and walk barefoot .." The position and the direction of the face of the prophet toward Sidon signifies the harm and misfortune which will befall her. (7?) Prophetic action although directed by divine inspiration is rooted in human action: The prophet was ordered to turn his face toward the mountains so that he would demonstrate by the very turning away of the face that he prophesied against them. For we turn our face and not our backs toward those to whom we speak. (?!) Andrew's interest in the language of the Bible led him to explain difficult passages by attributing the lack of clarity to the unique form of expression (7d?oma, locutio) of Scripture: It says "the whole land (wnversam terram) instead of "Judea" in the manner of Scriptural language which is accustomed to use the word wn?versa terra when it speaks only of Judea. (??) There are occasions when Andrew adverts to /ocutio both to explain a metaphor and to simplify the meaning of the text: By the hand of Nebuchadnezzar, by his strength and power and battles; or, it is an idiomatic expression (/ocut:o) and is the same as if Scripture would have said "through" or "by means of" Nebuchadnezzar. (73) The figurative use of language in Scripture can be understood as the "usual manner of prophetic speech," Face of the house. Either the front of the house, or, following the usual turn of speech of the prophets, take "the face of the house" to mean the house itself. (7*) Andrew explains that what may appear inelegant in the text of the Latin Bible sounds quite sweet in the original Hebrew. (75)

(69) (70) (71) (72) (73) (74) (75)

Infra Infra Infra Infra Infra Infra Infra

on on on on on on on

37:1, M. 1-10. 28:21, ll. 303-310. 6:2, ll. 13-15. 35:14, ll. 63-65. 30:10, 1l. 62-64. 9:6, ll. 162-163. 77:2, M. 4-6.

INTRODUCTION

XXI

This approach to the language of Scripture and its nuance represents a major emphasis in Hugh of St. Victor's insistence on a proper understanding of the letter and semsus as preparation for the deeper meaning (sententia) Andrew used and presumed Jerome's discussion of the historical context and linguistic difficulties of Ezekiel. They enabled him to approach the sensus of the text. There was yet a further path charted by Jerome - the consultation with Jews on the difficulties of thestext. Andrew of St. Victor's Knowledge of Hebrew When commenting on the Scriptures, consulting with Jews was a practice established at St. Victor by Hugh. Andrew's contemporary, Richard, also called upon the Jews for assistance. Andrew went beyond both of his contemporaries in attempting to understand the Hebraica Veritas. Yet the extent to which Andrew of St. Victor "knew" Hebrew is somewhat enigmatic. The general impression of Beryl Smalley is that Andrew may have known some Hebrew, but that his reports of Jewish exegesis were the results of oral consultations. (7$)A. Saltman has made a thorough investigation of Andrew of St. Victor's use of the ninth-century Quaestiones of Pseudo-]erome in the commentaries on the historical books of the Old Testament. It is Saltman's opinion that Andrew knew very little Hebrew, and his commentaries represent a regression from the ninth-century Quaestzones. (7) Wilham McKane concurs with Saltman that Andrew was not a "Hebraist" in the modern sense of the term. He observes that Andrew did not experience the text of the Old Testament in the original languages of Hebrew or Greek but through the Vulgate.(7) It should be remembered that Andrew's commentaries on the historical books were composed before his first posting to Wigmore. The commentaries on the Prophets belong to Andrew's return to St. Victor, 1154-1163. The Exfosition in Ezechielem may, therefore, reveal a more mature scholar. The question of what it meant for any twelfth-century Christian scholar to "know" Hebrew is extremely complex. The Hebrew language had undergone extensive changes by the twelfth century. The language of the Hebrew Bible had devel-

(76) B. SuArLEY, Study of tbe Bible, 155-156. (77) A. SALTMAN, "Pseudo-Jerome in the Commentary of Andrew of St. Victor on Samuel," Harvard Tbeological Review 67, No. 3 (July 1974), 195-253. (78) William McKANE, Selected Christian Hebraists, Cambridge: 1989, 42-75. On

the whole, McKane gives a positive assessment of Andrew's exegetical achievement of finding a human and historical context for difficult passages in the Old "Testament.

XXI

INTRODUCTION

oped during the Intertestamental period into what is known as Mishnaic Hebrew. A combination of Mishnaic Hebrew and Aramaic yielded an idiom in which the Talmud was written. Exegetes of the Talmud and Biblical texts developed their own idiom. The written Hebrew of Andrew's contemporaries in Northern

France

was,

therefore,

an

idiom

which

combined

Biblical and Post-Biblical elements. It would probably be an error to presume that all twelfthcentury Jews had a knowledge of rabbinic Hebrew. Yet we know from both Jewish and Christian sources that Jews knew the Old Testament and the rabbinic traditions which expounded it. The source of their knowledge may have been a vernacular tradition which accompanied the reading of the Biblical text in the synagogues. There is also indication that this developed from the eleventh through the thirteenth century in France. Rashi's commentaries contain words in Old French (/a'azim). (7?) At least six manuscripts of paraphrases of Scripture, divided into columns of Biblical Hebrew, Old French in Hebrew letters,

and Old French, have survived. (8) M. Banitt believes that this vernacular tradition began as an oral practice used by the teachers of Scripture, known as Pofter?im, as early as the eleventh century.(8') These old French paraphrases formed the basis of the translation of the prophetic lesson read each week in the synagogue. One of these paraphrases, the Glossa?rve de BDále, indicates that sections of the prophet Ezekiel were translated in the synagogue on the Sabbath and at Festivals.(?) The medieval Jew would thus have had many avenues for understanding Scripture even if he was not fully at home in the language of the Jewish sages. If this could be true for Jews, it would certainly be true for Andrew of St. Victor. Andrew's Expositio shows a great affinity for the problem of Biblical Hebrew language. The conjunctive letter waw, translated by the Latin eZ, may be used as explanatory and an indication of sequence of events, or even as a superfluous word. (3) On several occasions Andrew indicates that Jerome's

(79) Menahem

BaANirT,

"The

Lz'z7z

of Rashi

and

the

French

Biblical

Glossaries," in World History of tbe Jewisb People: Tbe Dark Ages, ed. Cecil Roth (Jerusalem: Jewish History Publications,

1966), 291-296.

(80) Menahem Bawirrr, *Les Poferim," Revue des Études Juives 125 No. 1 (1966),

21-33. (81) M. BANrrT, "La'zzz of Rashi," 292. (82) Menahem BaANrrT, ed., Le G/ossaire de Bále (Jerusalem: Israel Academy of Arts and Sciences, 1972), 2 vols., vol. II (Text). Superscriptions indicating that the prophetic reading was taken from Ezekiel are to be found on 166, 201,

218, 229, 230, 231, 232, 239, 240, and 242. (83) On the many uses of the letter a»

in Biblical Hebrew,

see Gesenius'

INTRODUCTION

XXIII

translation of vehaya as et factum est ("it came to pass") is better rendered as e£ fuit ("it was"). Throughout the Exositio wherever Andrew uses the phrase 7n Hebreo he attempts to present the reader with a more literal translation of the Hebrew than Jerome. The Hebrew words vatehiyenna li of chapter 23:4 are properly rendered e£ habwi eas (I had them) by Jerome but Andrew's translation et fuerunt michi (they were to me) translates the Hebrew more literally and precisely. Andrew also takes issue with Jerome's rendering of the Hebrew Ze interrogativum by nonne or ne, and claims that it should be translated S294) These attempts to gloss Jerome's translation with a more literal sense of the Hebrew are not the only efforts by Andrew to help the reader understand the Hebrew text. On three occasions he ventures a generalized statement about the nature of the Hebrew language. In each case he is correct. However, his application of the generalization may not be appropriate to the given exegetical knot which he tries to resolve. In the opening phrases of Ezekiel's journey through the restored Temple the measurements of the threshold of the eastern gate are given as one cubit (40:6), and several verses later as ten cubits (qo0:ur) Jerome's translation of 40:6 adds an explanatory note which is not in the Hebrew, "zd est, limen unum

calamo uno in

latitudine" (that is, one threshold which is one cubit in breadth). Andrew resolves the problem by stating that the «num of the threshold really means "first" (primum) because the prophet came first to the threshold of the eastern gate: This is an idiom of Hebrew speech which puts cardinal numbers in place of ordinal numbers, as Scripture states (Gen. 1:5). "There was evening and there was morning, one day [the first day]." (85) The explanation of the use of wnwm for primum is correct with respect to the Hebrew use of ehad. However, the problem with the entire explanation is that Andrew used the Hebraic idiom to explain a gloss which was in the Vulgate and not in the Hebrew. This may not be an indication that Andrew had firsthand knowledge of the Hebrew text of the Bible, but simply that he had been informed of the use of cardinal and ordinal numbers in the Hebrew language. Access to knowledge about the Hebrew language is also revealed in the following comment: Daughters of the mighty nations. This means, "the mighty

Hebrew. Grammar, trans. A.E. Cowley, 2nd ed. (1909; rpt. Oxford: Clarendon Press, 1964), Index s.v. »aw. See also Andrew to chapter 1:18, 31:12, passz.

(84) Infra on 9:8, ll. 176-177; 22:2, l. 1. (85) Infra on. 40:6, 1l. 130-133.

XXIV

INTRODUCTION

nations. "It is the custom of Hebrew speech (Aebraice loculionis consuetudo est) to use daughters of this or that city for the city itself such as "daughter of Babylon" for "Babylon," and *daughter of Zion" for "Zion." Here also he uses "daughters of the nations" instead of "nations." And indeed in the masculine gender, the word "son," when attached to

a name indicating virtue or vice or some other quality, signifies that to which the name is attached has something worthy; just as a person who is peaceful is called "son of peace"; one who is sinful is called "son of iniquity"; one who is worthy of pity is called "son of pity; one who is angry or condemned to Gehinnom is called "son of anger," or *son of Gehinnom." Also, one is called a "son of dissension

or discord" who is a lover or doer of these things. One is called a "son of salvation or perdition" who is destined for either. There are many other types of speech such as these in Scripture. (85) In contrast to the generalization about the use of numbers in 40:6, this comment is an appropriate explanation. It also appears to reveal a knowledge of the Hebrew language and its modes of expression. (*) However, it is the only indication of this type of knowledge; and it would be difficult to construct an accurate assessment of Andrew's knowledge of Hebrew on the basis of one comment. One might claim that the /ocutzo of the Hebrew text was important to Andrew's exegesis in the same manner that his explanations of the Latin text led him to offer generalizations about the mode of speech (/ocutio) in Scripture. Andrew's generalizations about the Hebrew language brought him to considerations of other Hebrew linguistic idiosyncrasies. Chapter 3 begins with the phrase, "Terra cum iduxero super eam gladium." Here the difficulty lies with the redundance of ferra and swper eam. It is an idiom of Hebrew speech to put the noun in the nominative case and a pronoun in the accusative case in place of a noun in the accusative case, as Scripture has "Dominus in celo sedes eius (Ps. 10:4)" and "Filii hominum dentes eorum arma et sagittae (Ps. 56.5)," so in our case the meaning is "when I bring the sword over land." (85) Andrew's comment here displays a recognition of a pattern of translation but not direct knowledge of the Hebrew text. The words swper eam are a translation of a preposition ('al)

(86) Infra on 32:18, ll. 47-59. (87) Lexzcon in Veteris lestamenti Libros, L. KOEHLER

[eds.] (Leiden: 1958), s.v. bez. (88) Infra on 33:2, ll. 15-18.

and W. BAUMGARTNER

INTRODUCTION

XXV

with a suffix pronominal ending (54). Biblical Hebrew is quite vague on the use of accusative case endings.(8) Thus Andrew seems

to have

understood

the

senmsws

of the verse,

but

his

comment about the use of the accusative pronoun and a noun in the nominative case seems to be derived from a careful analysis of the Latin and transferring that analysis to Hebrew. (9?) These generalizations about the Hebrew language may have derived from Andrew's Jewish teachers. Indication of the oral nature of their communication is provided by the statements which are prefaced by, afud nos .. in hebreo, or ubicumque nos habemus .. hebrei habent, or hebrei.. legunt. The Expositio in Ezechielem contains further evidence which points toward these consultations in the vernacular: the use of Old French glosses. The phrases francorum lingua, gallorum lingua or nostra lingua introduce eight words from the vernacular into the Ezekiel commentary. Beryl Smalley claims that the use of these glosses was not common in Latin exegesis of the mid-twelfth century.(?) However, we know that this same period saw the growth of the use of Old French glosses in Jewish Biblical commentary. I have collated the glosses in the Exosito with Rashi's commentary on Ezekiel and with the thirteenth-century Glossaire de Bále. Of the eight glosses in the Exfos:it:o, three have a direct parallel either in Rashi or in the G/ossa:re. (9?) A significant link with the vernacular translation of the Hebrew occurs on chapter 21:22 where the Hebrew dayyeq means munitiones or bellica machina according to Andrew which are called "befra?" or "mangonel" which means a "siege apparatus." On

this verse

Rashi

offers

the /a'az "mangonel'.

There

are,

however, three Old French glosses in Andrew's Expositio for which I could discover no parallel either in the Hebrew exegesis or the Glossaire. (99)

(89) Gesenzus! Hebrew Grammar, Sections 101, 103, 118. (90) This would accord with McKane's evaluation of Andrew's Hebrew language ability in the Heptateuch and Isaiah commentaries. MCKANE, Selected Christian Hebraists, 50-61.

(91) SMALLEY, Szudy of tbe Bible, 118; 155. Andrew's French glosses on the Heptateuch have been collated by LoHR and BERNDT, Andrew of St. Victor, super Heptateuchum, "Index: verborum linguae vulgaris," 251. (92) a) Infra on 21:10 "furbeure"; Rashi: "forfiye" G/ossaire: "Forbiye" (Rashi's la'az here in my transcription). b) Isfra on 21:11 "brant"; g/osaire: "brandon", Andrew, swper Heptateucbum *brant" Deut. 5:6. C) Infra on 22:8, *Crusoel"; glossaire: "à fondrile cruyzel". (93) a) Infra on 41:5 "pillarios'" b) Infra on 43:14, "reilla"" c) Infra on 43:26 *manuferire."^ It should be noted that b and c are introduced by the phrase lingua francorum.

XXVI

INTRODUCTION

Andrew's teachers gave him explanations which are not reflected in contemporary twelfth-century Hebrew texts. This is the case with respect to the phrase ke/i masheto (9:1) which the Vulgate translated as vas imterfectionis (an instrument of destruction). Andrew explained these words as "an instrument for killing, (an axe' as the Jews think (securis sicut arbitrantur Hebrei)" There is no indication that the Biblical words mean an axe, but Andrew's Jewish instructors may have given him a concrete example of what the words meant in this context. The most outstanding error of interpretation in the Exfositio by Andrew's teachers occurs in his comment on chapter 20:29. Quid est excelsum ad quod vos ingrediemini? The Hebrews do not read "excelsum" (high place) in this verse, but "7n quo" (in what). The verse is to be understood in this way "What is it? What is it that you enter?" (9*) Andrew's teachers had informed him that the word excelsum (high place) as a translation of bama was incorrect in this context. The Hebrew text had mah ha-bamah and they suggested that the word Aa-bamah was a construct of the Hebrew interrogative word mah (what?) together with the bet-instrumentum (with or by means of), to which the interrogative Ze had been prefixed. Given the idiosyncrasies of the vocalization of Hebrew consonants this may be possible, but it is difficult to believe that a learned Jew would make such an error with respect to the Biblical text. Andrew's error may derive from Jerome's commentary :

For bama which we have translated as excelswm an error obtains in the Septuagint, so that it wrote "abama" which has no meaning in Hebrew. It is possible that if you divide bama

into two words

it means,

"in what," but this sense

does not fit the context here. Wherever it is written in the books of Kings and Chronicles bama in the singular and bamot in the plural, it means excelsa (high places). (95) However, Jerome's outright rejection of the meaning of bama as "in what" for this context makes it unlikely that Andrew derived his explanation from him. It would appear that Andrew's Jewish teachers led him into error. All of these examples point to Andrew's complete reliance upon his Jewish teachers for access to the Hebrew text of Scripture and the interpretations of words and phrases. The Expositio confirms Smalley's impression that the exchanges between Andrew and the Jews took place in the Old French vernacular. Andrew's teachers provided him with explanations of words. On occasion, they explained difficulties as originating

(94) Infra on 20:29, ll. 95-98. (95) Hieronymus, super Ezechielem 20:29, 268, ll. 1299-1306.

INTRODUCTION

XXVII

from the peculiarity of the Biblical idiom. Andrew faithfully recorded their linguistic interpretations, even their errors. Traditio Hebreorum: Jewish Exegesis in the Expositio in Ezechielem Andrew of St. Victor's unique contribution to the history of Christian exegesis of the prophet Ezekiel is revealed not only in his interest in the Hebrew text, but also in his reporting of explanations transmitted by contemporary Jews. Beryl Smalley provides a number of remarkable examples where Andrew accepts the Jewish explanation of a passage which contradicts a traditional Christian theological teaching. The two most notable examples are his explanation of the Emmanuel passage (Isaiah 7:14) and the Servant of the Lord passage (Isaiah 53). (96) Smalley also shows that Andrew did not accept every explanation the Jews transmitted. His commentaries reveal dialogues, perhaps imaginary, where he questions the Jews, attempts to refute them, and enjoys their inability to answer him. The Expositio contains one of these dialogues in chapter 9. (??) Our text appears to fit into the broad outline provided by Smalley with respect to Andrew and his contact with the Jews. ($$) That the interchanges were oral rather than the result of Andrew's ability to read the Jewish texts, is clear from his own

words:

Hebvei

... asserunt,

Hebrvei

...

tradunt,

Hebrei

...

autumnant. Andrew also uses the term 2wde: to describe the Jews: Iudei sibi .. promittunt. The Expositio seems to reveal that Andrew's use of the two terms follows the general medieval differentiation between Aebreus and ?udeus, the latter having a less positive connotation. (9) However, Andrew's reports of Jewish exegesis and traditions display rancor or accusation against the Jewish faith, only on rare occasions. It is difficult to trace the immediate sources which were used by Andrew's Jewish teachers. Almost all of the passages from the Talmud or classical Midrashim are cited by the major

(96) SMALLEY, Study of tbe Bible, 163-165. (97) Infra on 9:6, ll. 108-158 s.v. E£ a sanctuario eo incipite. SMALLEY discusses this package in Szudy of tbe Bible, 159. (98) SMALLEY, S£udy of tbe Bible, 155. For Andrew's Jewish sources on the Pentateuch one should consult the article by R. Berndt noted above (note 16). (99) On the distinction between Zebreus and zudeus sec Bernhard BLUMENKRANZ, Les auteurs chrétiens latins du moyen áge sur les juifs et le judaisme (Paris: Mouton, 1963), 42; James PARKES, Te Conflict of the Church and Synagolgue (New York: Meridian Books, 1964), 300-306 discusses the use of the word ;jsdeus as a term of abuse. For an interesting account of the Zebreus/iudeus distinction in medieval vernacular literature see Thomas D. HiLL, *Hebrews, Israelites, and Wicked Jews: An

Onomastic Crux in *Andreas' 161-7" Traditio 32 (1976), 358-361.

XXVIII

INTRODUCTION

exegetes of Franco-German Jewry, Rashi or Joseph b. Simon Kara. Jews living in France or England during the twelfth century would have had access to both the classical literature and, probably,

to the commentary

of Rashi.

It is, therefore,

proper to conclude that, when Andrew quotes a tradition of the Jews which can be found in classical rabbinic sources, his teachers had it either from their reading of the Talmud or from their knowledge of Rashi's or from the commentary ascribed to Joseph b. Simon Kara. An example of Andrew's use of a Jewish explanation derived from the Talmud is whether the phrase "et dixit et ait" (1o:i) had the same subject for both verbs: "The Hebrews refer the first to God and the second to Gabriel." (9?) The Expositio seems to be a paraphrase of Rashi's exegesis of the same passage.(!?') In his explanation of this verse, Andrew reports that Gabriel carried the coals from the fifth day of the sixth month of the sixth year of the deportation of Jehoiachin. (1?) This idea is attributed to a /rad?tio hebreorum and it is recorded in the commentary ascribed to Joseph b. Simon Kara as "Our Rabbis have taught." (!93) Another example of the use of the Talmudic tradition to resolve an apparent contradiction in the text occurs in the discussion of why the face of an ox appears in chapter 1 as the face of a cherub in chapter ro. Andrew begins his explanation with the solution offered by Richard of St. Victor: the bovine face is appropriate for a cherub. (^*^) Then he turns to the Jews: The Hebrews out of the tradition of their teachers assign the cause for this change as follows: Ezekiel the prophet who saw both the present vision and that wondrous vision at the beginning of this work, observing that a bovine face was present among the four animals — a cherub on which God sat — fearing that having seen the face, it would remind God of the sin that the children of Israel had committed adoring the head of the calf in the desert and worshipping the calf that Jereboam son of Nebat had made in Dan and Beth-E], and after He was reminded He would punish them,

Ezekiel begged God to change the bovine face into a human face. (195) The discussion of the request made by Ezekiel for God to change the bovine face to the face of a man is found in the

(100) Infra on 10:2, 1l. 8-26. (101) Rashi on 10:2. (102) Infra on 10:2, ll. 27-30. (103) Joseph b. Simon Kara on 10:2. The Talmudic source for both Rashi and Joseph b. Simon Kara is T. B. Yoma 772a. (104) Richard of St. Victor P.I. 196:533-534.

(105) Infra on 10:19, 1l. 74-85.

INTRODUCTION

XXIX

Babylonian Talmud, Tractate Hagigah, 13b. This Talmudic passage appears in the commentary ascribed to Joseph Kara. (!99) However, Andrew's teachers elaborated on the Talmud which does not mention the calves set up by Jereboam in Dan and

Beth-El. The Exfositio continues the discussion of the nature of the cherub in chapter ro by reporting a discussion between Andrew and the Jews: When it is asked of the Hebrews, "What is the proper face of a cherub ?" they reply, "Human." Then when it is objected that according to what they say a cherub has only one human face on two sides and thus there are only three faces in a cherub although he is said in Scripture to have four, they reply that this is the difference between a human and a cherub face: one [the cherub] is a representation of a puerile face, and the other would be a likeness of a male adult face. (197) The Jewish responses in the "dialogue" appear both in the Babylonian Talmud and in the commentary ascribed to Joseph b. Simon Kara: Rav Pappa said to Abbaye, "If you say this [ie. that the cherub had a human face] then the face of the cherub and the face of the man are one" Abbaye answered, "The man is a mature face and the cherub is a child's face for in Babylonia they used to call a child ravya! (198) If the explanations or traditions recorded by Andrew appear to have been elaborated for fuller explanation, there were occasions where his teachers may have only related parts of them. Chapter 24:7 describes the sins of Jerusalem: "The city had blood in her midst and she poured it out on the gleaming rock, and not on the ground: she did not pour it there for the dust to cover it." Andrew reports that the spilled blood was thought by the Jews to be the blood of Zachariah son of Yehoiada "which the ground was not able to swallow." (!99) According to the legend based on II Chron. 24:22, the blood boiled until Nebuzaradan avenged his death. This interpretation was reported by Rashi where he paraphrases a Talmudic account of the murder of the prophet. (!!?) One might therefore speculate about the reason why Andrew reported only that the

(106) Joseph b. Simon Kara on 10:14.

(107) Infra ibid., M. 85-93. (108) T.B. Hagigah 13b; Joseph b. Simon Kara on 10:14. (109) Infra to 24:7, l. 14. (110) T.B. Gittin 57b. Joseph b. Simon Kara to Ez. 21:28. On the history of this legend see Sheldon Blank, "The Death of Zachariah in Rabbinic Literature",

in Hebrew Union College Annual 12 (1937-1938), 327-346.

XXX

INTRODUCTION

ground was not able to swallow the blood, and did not give the complete account of the Talmudic legend. The answer may be that his Jewish teachers did not want to give further support to the idea that Jews were murdered for the slaying of their own prophets [Matt. 23:33-36]. In addition to reporting Jewish exegesis which may have been derived either from Talmudic or medieval Jewish sources, there are examples of exegesis which may have been transmitted exclusively by twelfth-century Jewish exegetes. One must be cautious in noting these passages because there may have been no influence at all by Jews on Andrew; he may simply have given an explanation based on the sequence of the Biblical narrative. An example of this type of parallel exegesis occurs in Andrew's interpretation of chapter 28:15 "until iniquity was found in you," as the King of Tyre: "The iniquity found in him may be that, raised up with pride, he said that he was God." (!!!) Rashi glosses the words "Iniquity in you" with the words, "In your saying, I am God". (!?) Both comments appear to derive from the Biblical narrative which attributes the words, "I am

God" to the King of Tyre in chapter 28:2. Andrew's Expositio reports Jewish liturgical practice when it elucidates the Biblical text. When the legs of the beast are described as "straight" (pedes rect?) Andrew reports, There are some among the Hebrews who claim that it is from this passage that during the prayer they do not bend their knees or cross their feet. (!!3) The prayer here is the 4»«da (standing prayer) or Eighteen Benedictions of the Jewish liturgy. Neither Rashi nor Joseph b. Simon Kara offers this explanation in their commentaries. However, a twelfth-century Jewish prayerbook, Mahzor Vitry, in its commentary on the Eighteen Benedictions, uses the text from Ezekiel as its Scriptural authority for keeping the legs straight and not bending during the prayer. (!*) When the prophet is informed that his wife will die, and that he is not to mourn by an outward display of mourning (ch. 24:17-19), both Rashi and the commentary ascribed to Joseph b. Simon Kara relate each portion of the verse to Jewish mourning practices. (!5) Andrew also reports these customs: There are seven or rather eight [relatives] on whose death (111) (112) (113) (114)

Infra to 28:15, 1l. 209-210. Rashi to 28:15. Infra on 1:7, ll. 355-362. Mazor Vitry, S.H. HoRovrrz [ed.], (rpt. Jerusalem: 1963), p. 15, which

quotes T.B. Berakhot 10a, *Rabbi Yosi b. Hanina said in the name of R. Eliezar

b. Jacob, "One who says the prayer must keep his feet straight together. This is the meaning [of Scripture] 'and their feet were straight." (115) Rashi and Joseph ben Simon Kara on 24:16-18.

INTRODUCTION

XXXI

the Jews do those things which are forbidden here: wife or husband, mother and father, son and daughter, brother and

sister. Sandals. They go about with bare feet. Eat the bread of mourners. The mourner returning from the tomb on the first day is not fed in his own house, but in the house of one of his friends. He also covers his mouth on that day so that he will not speak overmuch; and for a seven-day period, they do not shave their beard. (!!5) The Exfositio describes the obligations which are incumbent upon a Jewish mourner. Rather than indicating that these are traditiones H ebreorum, the expressions éudei ... faciunt, incedunt, lugens reficitur, barbam ... tondent may indicate that these were practices which Andrew personally observed. The familiarity between Andrew and his Jewish teachers becomes clear in the Exfositio. They shared their ideas with Andrew and they informed him of the special relationship between the Jews and their God. Andrew notes the exclusive nature of the Jews "who do not consider anyone from among the nations to be their kin."(!7) They interpret the Sabbath and the other Biblical festivals as a sign that they are God's unique possession. (!!9) The strong tie of Jewish sentiment to the land of Israel also appears in Andrew's explanation of ferra vivienttuwum |(33:34). Scripture here means the "land of the living" in comparison with the land of the other nations which is dead: The land which the Hebrew people inhabited after they were led out of Egypt could be called "the land of the living" by comparison with the land of the other nations which are thought neither to be nor to live. (!!9) Andrew reports that the Jews identify Christians with Biblical Esau which will be destroyed, while they turn the blessings upon themselves. (7?) This interpretation of chapter 17:24 is to be found in the interpretation of the commentary attributed to Joseph b. Simon Kara. (?!) The identification of Christianity with Esau or Edom goes back to the Talmudic period and was an issue of concern to twelfth-century Jewish exegetes. (7?) The

(116) (117) (118) (119)

Infra Infra Infra Infra

on on on on

24:17, ll. 19-25. 37:6. 20:12, ll. 49-52. 32:24, ll. 93-99. Cfr. M. SiGNER, "The Land of Israel in Medieval

Jewish Exegetical and Polemical Literature," in L. HOFFMANN of Israel: Jewish Perspectives (Notre Dame: 1986), 210-232.

[ed], T4e Land

(120) Infra on. 17:24, ll. 99-102. (121) Joseph b. Simon Kara on 17:24. (122) Gerson

A. ALTMANN 19-48.

D. COHEN,

"Esau as Symbol in Early Medieval Thought," in

[ed.], Jewisb Medieval and Renaissance Studies (Cambridge, MA:

1967),

XXXII

INTRODUCTION

connotation of Esau was both polemical and derogatory and it is somewhat surprising that Andrew transmits it with no refutation. This same matter-of-fact tone, we shall observe, char-

acterizes Andrew's reports of Jewish messianic expectations and the restoration of political power to the Jews in the Exfositio in Ezechielem. Contra Iudeos

Andrew's impartial tone in reporting Jewish traditions which were contrary to Christian theology evoked a strong rebuke from his contemporary, Richard of St. Victor: In many places of Scripture the teaching of the Jews (Judaeorum sententia) is included not as specifically Jewish, but as proper and as if it were true. Moreover, concerning that place, "Behold a virgin shall conceive and shall bear a son," he puts the objections or questions of the Jews and does not resolve them, and while he leaves them unresolved,

it appears that he gives the palm to them. (!23) The passages in which Andrew transmits Jewish messianic aspirations as well as their self-assurance of national restoration, offering no alternative explanation, must have been what disturbed Richard. (?*) Even when Andrew argues with the Jews in the Expositio to chapter 9:6, he leaves in doubt whether the Hebrew letter /au to be inscribed on the foreheads of those to be saved was a representation of the cross. (75) Beryl Smalley has demonstrated that "neutrality" does not describe Andrew's position with respect to Jewish exegesis. (76) She offers a number of examples which reveal Andrew as critical of Jewish explanations which drift from the context of a passage into allegory. In this type of criticism Andrew was joined by Rashi and his disciples. They also sought out new explanations of Scriptural passages which would provide a better understanding of the text according to the letter. There is evidence in the Exfositio that Andrew was critical of more than a particular Jewish allegorical explanation. These passages treat themes which had been the center of JewishChristian argument ever since the New Testament: Jewish messianic aspirations, Jewish hope for national restoration in

(123) Richard of St. Victor, De Ezanuele P.L. 196:607. (124) The following passages in the Expositio described Jewish messianic hopes: a) 54:22; b) 37:19; c) 38:8. In each of these passages the exegesis given by Andrew correlates with the explanation offered by Rashi or the commentary ascribed to Joseph b. Simon Kara. (125) Infra on 9:4, ll. 54-57. (126) SMALLEY, S/udy of tbe Bible, 156-161.

INTRODUCTION

XXXIII

Israel, and the restoration and reestablishment of the Temple cult of sacrifice and the priesthood. With respect to the vision in the valley of the dry bones (37), Andrew chastises "some unlearned Jews (quidam imfperitiores iudeorum)' who claim that the wind which blew over the bones was to be identified with the soul which animated the bodies. He balances this critical tone with a statement of doubt about those Christians who interpret this passage as referring to the general resurrection when it concerned only the dead of the household of Israel. (7?) Several lines below this he reports a statement which he places in the mouths of the Jews: Just as above it is hoped that the bones which have already been dried out and the cut-off branch will again be whole, we who are dispersed throughout the world under the power of mighty rulers will be called back to our own land. (!75) This statement has a parallel in the commentary ascribed to Joseph b. Simon Kara to the same chapter. We have no hope that the Holy One Blessed Be He will do good for us since we have been exiled from the land of the living ... I will open your graves and as to what you have said, "our hope is lost," ] [God] will bring you back to the land of Israel. (9) Andrew concludes his report of the statement by the Jews with a critical barb, "all this is somewhat

incredible."

The language of Andrew's Expositio becomes even more sharp when the Jews report that the metaphor of the branch at the top of the cedar tree refers to their messiah: I will take from the top of the lofty cedar. With its customary impudence, the Jewish impiety because it sees no one after Sedechiah whom it fits, refers this open prophecy of Christ to the messiah whom it still awaits. (!9?) Andrew's use of terms such as vmpietas iudaica and impuden4a moves from neutral reporting of Jewish exegesis into polemic. The Jewish claim for restoration to the Holy Land which would then belong to them forever evoked an acerbic response by Andrew: Which I have given my servant Jacob forever, The Jews deluded by vain hope promise this to themselves — that they will recover the land which was once theirs by means of their deliverer and that nothing will ever be lacking for

(127) (128) (129) (130)

Infra on 37:9, ll. 34-44. Infra on 37:11, ll. 47-52. Joseph b. Simon Kara on 37:11. Iyfra on 17:22, ll. 62-65.

XXXIV

INTRODUCTION

them again. Rather, they and their children will inhabit the land with no end of time. Animals which are utterly downcast and looking at a deserted land do not dare promise themselves a home which is superior and more noble.

In wretched nourishment of their error and as a false basis of their authority, they offer the words of the Psalm and assert openly, "The heavens are the heavens of the Lord; the earth He gave to man." Thus they give the dwelling place of the heaven exclusively to God, as if being so constrained to admit men, it would be weighted down and destroyed being so heavily burdened by the large number of inhabitants. Thus the Jews give the earth to man in a manner that excludes God which Scripture already testifies He fills together with heavens. (3?!) This passage expands Andrew's previous comment about the return of the Jews to their land. Not only are the hopes of the Jews "incredible, they are vain and delusory. The metaphor of "downcast animals" in reference to the Jews is not complimentary, but it does not have the vitriolic fervor of Peter the Venerable's accusation that the Jews are beasts, animals and swine (!3?2). Andrew's Jews were not stubborn; they were deluded. Their fantasies were supported by an erroneous exegesis of Psalm 115:6. (133) The problem with the Jews was the naive belief in their messiah, the restoration of their land, and even in the revival

of the sacrificial cult. Andrew seems to throw up his hands at the extent of Jewish credulity: And taking of its blood, you place, etc. What is the meaning that the Divine word ordered Ezekiel to take the blood of the calf and put it over the corners of the altar .. to purify it so that it would be expiated? Perhaps it concerned the altar which those returning from Babylon built. Or perhaps Ezekiel lived up until that time; and, returning with the

people from Babylon, he fulfilled all those things which he (131) Infra on 37:25, ll. 97-111. (132) Petri Venerabilis, ZAdversus Judaeorum inveteratam duritiem, Y. Friedman [ed.] CCCM LVII (Turnhout: 1985), VIII notes 5 and 6. (133) Andrew of St. Victor's contemporary Rabbi Abraham Ibn Ezra, in his commentary on Psalms, condemns this interpretation of Ps. 115:6 by "some Jews." *And there are those who lack understanding who claimed that the power of man on earth is like the power of God in the heavens and they have spoken incorrectly. God's power is over all things. The explanation of 'He gave to man' is that man is like a superintendent of God on earth over everything in it, and it all exists by the word of God."

INTRODUCTION

XXXV

was ordered to do here. Therefore, how can the tradition

of the Hebrews be true which holds that he perished in Babylon after the people stoned him, unless having completed all those things which he was ordered to do in Jerusalem, he returned to Babylon so that he could be stoned. Nevertheless, that altar and temple which is described above is incomparably grander than not only the temple and altar built by those who returned from Babylon, but also that built by Solomon. Perhaps the prophet is now ordered to perform this not at present, but on the day when he will be resurrected from the dead. But let it not be believed that when the resurrection of the dead has occurred that the Temple and the altar will be constructed again, and that again the burning of victims in the Temple will be renewed, and that there will be a renewal of the Judaic rites and justification. May God turn these things away from the pious minds of holy men. *Let the Jew Apella believe this." Perhaps it is to be read this way according to the letter .. even in the remaining verses where he is ordered to do anything, it can be explained that it concerns a time in the distant future. (!?*) This comment sets out a lengthy refutation of the Jewish traditional exegesis of the restoration of the sacrificial cult. Andrew holds to the letter of the text. He begins with a question of when the prophet could have carried out these instructions. The alternatives are presented with respect to whether or not it could have occurred within the prophet's lifetime. A Hebrew tradition is introduced that the prophet was stoned in Babylonia by his own people. This tradition is not found in the Jewish exegesis on Ezekiel, but appears in patristic literature. It does appear in a medieval Jewish chronicle, and could have been transmitted to Andrew. (55) Since it appears that none of the rites of purification could have taken place during the life of Ezekiel, Andrew proposes that they might be carried out after his resurrection. However, the resurrection was linked to the restoration of the sacrificial cult. To this idea Andrew replies with the words of Horace's

(134) Infra on 43:20, ll. 97-121. (135) L. GiNZBERG, Legends of tbe Jews (Philadelphia: 1959), 6, 422, n. 95. "The story of his martyrdom (a detailed description of this is found in liso Pauli 49) is certainly Christian; it was nevertheless copied by Gedaliah ibn Yahya, Sbalshelet, p. 100a top."

SONOSSUIE

INTRODUCTION

Satires, "Credat hoc iudeus apella.," This phrase in its original context mocked the credulity of the Jews.(?9) It suited Andrew's purpose completely. The Jews could continue to believe in the absurd notion that their sacrifices would again be offered in Jerusalem. This, however, could not be the literal meaning of the passage. All of the instructions to the prophet would be carried out "in the distant future." These passages indicate that Andrew did not leave the objections or questions of the Jews unanswered. He utilized Jewish exegesis on different levels. There are reports on the Hebrew meaning of a phrase when it served to explain the Vulgate text. If a Jewish tradition provided a solution to a chronological problem or the historical explanation of a metaphor, it was utilized. Even Jewish liturgy and ritual practice could be helpful to provide a clearer understanding of the Biblical text. Andrew set his own limits. He was interested in the historical dimensions of the text. When his Jewish teachers went beyond the historical context of the Biblical text and presented him with their understanding of its implications for the future, he stopped them: Since the Jews do not see these things fulfilled, they promise themselves that it will occur in the time of their messiah. We, however,

say that

these

things must

be understood

either spiritually or according to the letter — when all Israel shall be saved "and the full number of the Gentiles come in to be fulfilled." (19?) This passage is one of the few occasions where Andrew steps beyond his self-appointed role as exfos:tor litterae. The spiritual meaning or doctrine which could be built on the letter was taught by others at St. Victor, and Andrew follows Master Hugh and the Christian tradition in his understanding of the economy of salvation: It is most celebrated in sermons and in the hearts of the faithful that through this Elias a great and wonderful prophet, and the law placed in him, on the last day before the Judgment, the Jews will believe in the true Christ, that is, in our Christ. (!35) Beryl Smalley has indicated that Victorine scholars sought out contemporary Jews because they saw them as a direct link to the Biblical world. This "living link" may account for the

(136) Horace, Sermones I, 5, 100. Cfr. M. Stern, Greek and Latin /Autbors on Jews and Judaism 3 vols. (Jerusalem:

1974), I: 323, 128.

(137) Infra on 36:12, ll. 59-62. (138) Hugh of St. Victor, Or be Saeraments of tbe Christian Faith, trans. Roy J. DEFERRARI (Cambridge, Mass: Medieval Academy of America, 1951), Book II, Part XVII, Section VI, 453.

INTRODUCTION

XXXVII

great variety of explanations which Andrew accepted from the Jews. However, as we have seen, when the Jewish explanations conflict with the history of salvation, there was a different tone. There is a subtle shift in Andrew's language: traditio hebreorum became uude: ... sibi promittunt. It would be difficult to conclude that this linguistic change was supported by a latent anti-Jewish sentiment. Even Andrew's reference to the Jews as "downcast animals" seems to derive more from his sense of Jewish credulity than from enmity. It may have been Andrew's deep sense of security in the truth of his own theological tradition which enabled him to exert such effort in seeking out Jewish explanations. The Jews were part of God's plan, and could assist in the historical understanding of Scripture. Andrew was quite certain what would happen to the Jews: When they come into 1t [1.e., the land] they will do away with all their vile and abominable practices. .. And when from the lands in which it was dispersed Israel shall live securely, becoming united into one branch with its brother Judah, it shall believe in a most Christian way (CAhristianissimus) in the Father and the Son and the Holy Spirit. (!99) The national restoration of the Jews would take place under the conditions described by Paul: This partial blindness has come upon Israel only until the Gentiles have been admitted in the full strength; when that has happened the whole of Israel will be saved. [Rom. 1r:2526] Andrew's Expositio in Ezechielem reveals a remarkable achievement in the history of Christian exegesis. It demonstrates an unswerving dedication to the explication of the letter of Scripture, while upholding the integrity of the theological tradition of Christianity. The Exfositio provides a deeper insight into the work of Andrew as master of theology and Abbot of Wigmore. It is a witness to the extent of learning in the twelfthcentury Abbey of St. Victor which followed the dictum, "Omnia disce. Postquam videbis mihl esse superfluum." ('?)

(139) Infra on 11:18, 1l. 89-97. (140) Hugh of St. Victor, Didascalion, Book VI, C.3.

XXXVIII

INTRODUCTION

III. MANUSCRIPTS

AND

MANUSCRIPT

TRADITION

Of the twenty-two manuscripts, dating from the twelfth to the fifteenth

centuries, in which

the works

of Andrew

of St.

Victor survived, the commentary on the prophet Ezekiel is found in four. Since Ezekiel was one of the less studied prophets in the medieval schools, the survival of the four texts compares favorably with those of Andrew's commentaries on books of the Old Testament more frequently read. We have nine manuscripts of the commentary on the Heptateuch, five on Isaiah, five on Daniel, and two on Jeremiah. The four manuscripts of Andrew of St. Victor's Exfositio on the prophet Ezekiel are: (1r) Paris. Bibliothéque Nationale. Ms. Lat. 14432 (P) (2) Vatican. Vatican Library. Ms. Vat. Lat. 1053 (V) (3) Oxford. Bodleian Library. Ms. e Mus. 62 (0) (4) Salamanca. Biblioteca Universitaria 2061 (S) The manuscripts present the Exfos?tio in different formats. P is a continuous gloss on the book of Ezekiel utilizing Jerome and Andrew,

with the title G/osse ?n Ezechielem.

In V and S,

the full commentary on Ezekiel appears as part of the commentaries of Andrew of St. Victor on diverse books of the Old Testament. V has the title Expositio in. Iezechielem secundum Andream. S has no title, only a heading Ezek(chiel). O presents the commentary to Ezekiel 1-2, and 40-43, with the title De visione ezechielis prima et ultima secundum litteram. From the surviving manuscripts of all the commentaries ascribed to Andrew of St. Victor, only O identifies him with Wigmore (Andvee de Wiggemor).(!) In our discussion of the manuscript traditions of Andrew's Expositio on Ezekiel we shall describe each of the manuscripts individually, and evaluate its contribution to the history of the textual transmission. On the basis of these evaluations, we hope to advance some observations on the original format of the commentary.

Paris. Bibliothéque Nationale. Ms. Lat. 14432 This codex is composed of two independent twelfth-century works which were bound together in the sixteenth century as part of the library of St. Victor. The first work (ff. 1-81) isa continuous gloss on Ezekiel titled G/osse im Ezechielem; the second work (ff. 82-199) consists of a florilegiwm of patristic

(1) SMALLEY, S/udy of the Bible, 1777, states that this is the only indication of an attribution to Andrew of St. Victor which indicates his activity at Wigmore.

INTRODUCTION

XOT

texts and later masters. From the indications of provenance in the codex it may be assumed that the G/osse belonged to the Abbey of St. Victor itself. The florilegium belonged to both the Abbey of St. Victor and its daughter house Puiseaux, in the diocese of Sens. (?) The Glosse im Ezechielem was first studied by Wilhelm Neuss in his survey of the patristic and medieval exegesis of the prophet Ezekiel. He attributed the Glosse to an unknown author of the Victorine School It was claimed by Neuss that the commentary had two parts: first, a presentation of Jerome's commentary on Ezekiel which omitted all references to theological matters; second an anonymous commentary, "whose sobriety and complete independence from allegory is astounding." (?) The focus of the anonymous author on philological and historical ideas led Neuss to believe that the commentary was influenced by Rashi and the Northern-French School of Jewish Biblical exegesis. (*) In her survey of the manuscripts of Andrew of St. Victor's commentaries, Beryl Smalley attributes our P text to Andrew, and makes no comment about the passages from Jerome. (5) Fr. Stegmüller, however, attributes the entire commentary

to Jer-

ome. He offers this attribution despite the fact that the explicit in his Repertorium differs significantly from other manuscripts of Jerome's commentary listed there. (9) An immediate identification of the author of the Glosse is difficult. The beginning of the G/osse on f. 2r has no rubrication or other indication of an author. On f. 37v, where Andrew of St. Victor's prologue begins, there is a flourished capital letter, but no indication of another author. At the beginning of the eighth gathering (f. 58r), however, the abbreviations "Ier." (eronymus) and "A." (Andreas) appear in the margins of the text. (2) Puiseaux was the site to which the abbey was almost moved very early in the twelfth century. Cf. J.C. DICKINSON, "English Regular Canons and the Continent in the Twelfth Century," Transactions of tbe Royal Historical Society, 5th

Series, Vol. I (1951), 74. I am most grateful to Madame Denise Bloch for this information and to Professor Richard Rouse for suggesting the provenance of the florilegium. (3) Wilhelm Nrzuss, Das Buch Ezechiel in Tbeologie und. Kunst. bis zum. Ende XII Jahrhunderts, Beitrage zur Geschichte des Alten Mónchtums und des Benediktionerordens, Heft 1-2 (Munster: 1912), 136-137. (4) Ibzd., 138, n. 1. (5) SMALLEY, S/udy of tbe Bible, 175. Her transcriptions of Ezekiel 1:1 and the

prologue appear on 387-388, and 380 respectively. (6) STEGMÜLLER, Repertorium, 1I: 66, 3357. His full citation is: Paris. nat. lat. 14432. XIII ff. 1-81. Anon. Ez. Et factum est tricesimus annus, etc. Exp. a pristino rigore laxatis. Vobismetipsis propter vestrum non meum commodum. Omnia fere que sequuntur ad finem usque voluminis in eptatico inveniuntur. Unde et explanatio si alicubi dubitatum fuerit, requiratur.

XE

INTRODUCTION

These abbreviations continue throughout the remaining folios of the Glosse. P thus appears to be composed of three sections: (1) ff. 2r-37r. Jerome on Ezekiel; (2) ff. 37v-57v. Andrew of St. Victor on Ezekiel; and (3) ff. 58r-81v Jerome and Andrew on Ezekiel. However, an index of P which appears later in this chapter indicates that these are not three entirely discrete sections, but that they form a continuous gloss on the book of Ezekiel, 1-44. On the basis of these observations, two suggestions may be offered with respect to the compiler of the G/osse. The compiler may have been a twelfth-century Victorine who combined the writings of Jerome and Andrew in order to provide a commentary on the literal sense of Ezekiel. Such a commentary would have been useful at the Abbey of St. Victor, where some scholars claim that the Glossa Ordinaria was in its final stages of redaction.(^ However, it is also possible to ask whether the author of the Glosse might be Andrew himself whose Exfositto commences at f. 37v. I believe, the handwriting in P provides evidence for the unity of the gloss. The possibility of two scribal hands has been suggested. (?)) The work of Scribe I would be from ff. 2-57v, and Scribe II from ff. 58r-8rv. This would indicate that Scribe IT's work would have appeared in the last three gatherings of the text; precisely where the commentaries of Jerome and Andrew appear as alternating glosses. My examination of the handwriting indicates that there is a uniformity in the formation of letters throughout the entire text. Changes in the form of letters seem to be due more to the amount of space remaining on the page,(?) or the sharpness of the scribe's pen,('?) than to the work of different scribes. The changes in the last three quires of the commentary relate more to the form of presentation than to the ductus of the letters. The first change is in the signatures at the end of the gatherings. Gatherings I-VII have the signature written in the bottom margin of the verso side of the last sheet. The gatherings VII-X are marked on the bottom sheet of the gathering with a Roman numeral on the recto of the first page, and the last page verso is marked $rimus, secundus, tertius. The quire then appears as follows: (7) Guy LOBRICHON, "Une nouveauté: les glosses de la Bible," Le Moyen /Áge e! La Bibie, ed. P. Riche and G. Lobrichon, Bible de tous les Temps 4 (Paris:

1984), 95-114.

(8) Madame Bloch states further in her letter: *ces trois derniers cahiers (ff. 58-81) avaient peut-étre été confiés a un autre scribe que le premier, bien que les différences d'écriture soient imperceptibles." (9) Cfr., £. 45v. (10) Ibid., £. 66r-v.

INTRODUCTION

XPEI

61

62

60

63

59

64

ox XoXx

s8r viii

X |——————————————— primus 65

Thus f. 58r has VIII in the bottom margin and f. 65v frimus ; f. 66r, IX and 73v secundus; f. 74r X and 8rv tertius. Gatherings IX and X have internal marks indicating the order of the sheets. In IX, f. 68r is marked iii and f. 69r is marked iiii. X has f. 75r marked ii; f. 76r iii; f. 77r iiii. It should be noted that the Roman numerals marking quire signatures throughout the manuscript are written in the same hand. The gatherings VIII-X also reveal changes in the presentation of the text within the G/osse. In the first seven gatherings the Greek words in Jerome's commentary

are transcribed, ie. the

scribe attempted to copy the Greek letters which he had in his exemplar. In the last three gatherings the Greek words are transliterated into the Latin alphabet. Corresponding to this change is the line which appears above both Greek and Hebrew terms in the Jerome commentary in the first seven gatherings (saddai) does not appear in the last three gatherings. (!!) A change also occurs in the presentation of the portions of the Glosse attributed to Andrew in gatherings VIII-X. In the first seven gatherings, words or sentences from Scripture have been underlined, and Andrew's commentary follows. The last three gatherings do not present the portions from Scripture with underlined lemmata, but with a paragraph sign in the margin. These markings make it somewhat more difficult for the reader to distinguish Scripture from commentary. However, the material attributed to Jerome throughout all gatherings has Scriptural lemmata distinguished by the paragraph sign. It may be that the scribe attempted to bring the presentation of the Expositio into conformity. with the Jerome commentary. Harmonizing the format of presentation may also be an indication of the author's perception of a unified commentary on Ezekiel The following index of the G/osse (see Table A) should support this idea. The alternation of the commentaries of Andrew and Jerome in the Glosse was not indiscriminate. Jerome and then Andrew are presented on Ezekiel 1-26 as independent literary units. Ezekiel 28-29:1-16 has an alternation between Jerome and Andrew on each verse. The G/osse then presents longer sections of Jerome and Andrew on Ezekiel 29:16-32:32 and Ezekiel 34-39. (11) The critical edition of Jerome's commentary indicates manuscript traditions of both transcription

and translation.

Hieronymus,

Cozwwentarii im Hiezecbielem,

Corpus Christianorum Series Latina Vol. LXXV (Turnholt: Brepols: 1964), 42, 170107:9523818151157330:1- 151:

XLII

INTRODUCTION

The remaining portions of the commentary appear as independent literary units: Jerome on Ezekiel 40-48-33, and Andrew on Ezekiel 40-44.

Table A

Index to G/osse ;n Eech(ielezr) Ms. B. N. Lat. 14432

Folio 2r 4v 5r 6v 8r Or 10r 12r 13v 14v 15v 16v 17v 18r 19:2

Esekiel Chap. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

G/oss Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome

19:5

16:192

Jerome

21r Dr

16:19b 17

Jerome Jerome

24r* 26r^

18 19

Jerome Jerome

26v 29v* 29r

20:44 20:45 21

Jerome Jerome Jerome

30r^ 31rh 32v* 33v* 34v* 25:P 3v

22 23 24 25 26 27 1

Jerome Jerome Jerome

4ir

2

41v 42v* 42v^

3 L. $

43r^

6

43vh 44vP

7 8

A5vb

9

AT

10

4795 481^

11

Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew

ilg

Andrew

Jerome Jerome Jerome

INTRODUCTION Folio 48v 49v 50v? 50yb

52r:b 5ore 53yb 541

55rb bSrab 58r5-yb

Esekiel Chap.

XLIII Gloss

Andrew Andrew Andrew Andrew

Andrew Andrew Andrew Andrew

Andrew

Jerome Andrew

58yb-59rb 59rb-G0r*

Jerome

6012-G0rh

Jerome

Andrew

60rb-60v*

Andrew

60v?-60r*

Jerome

61r? 61rh 61v* 61v

62r? 62v? 62x 62y^ 63r? 63v? 63v? 641P 641^ 64vb

65r? 65r 651 65v? 65v? 65y^ 66r? 661b 66v 67:5 67: 67v? 67v 68r? 68r* 68r? 68y^

69r? 69v? 7701? 70r 70v

Andrew

Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome

Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew

Andrew

Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome

Jerome Jerome

Jerome Jerome

Jerome Andrew Andrew

Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew

XLIV

INTRODUCTION

Folio

Exzgkiel Chap.

"Ar? 71r 71v?

39 40:1-4 40:5-13

71v

40:4-16

71vb 2r

40:17-19 40:20-23

72:* 721b 725

40:24-31 40:35-43 40:44-49

72v*

41:1-2

72y*

41:3-4

72v? 72v?

41:5-12 41:13-22

Tob 73r* 731b 731b 73v*

41:22-26 42:1-12 42:13-14 42:15-20 43:1-9

73v?

43:13-17

73yb

43:18-22

73y5 74r?

23:222 44:1-3

741^ 74r*

44:6 44:9-16

74rb

44:17-21

"74r?

44:29

74v 75:*

45:1 45:9

ors

45:10

75r 75,5 75y*

45:13-14 45:16 45:18-23

TIS

46:1-7

75v 76r* 76r*

46:16 46:19-20 47:1-5

7615

47:6-12

76: 76v*

47:13-14 47:15-17

76v*

47:18

76v 76v 76v5 ZIr* yn sns TUB ZIP T7rP TUB TIw* 72 TV

47:19 47:20 47:21-23 48:1-7 48:8-9 48:13-15 48:16 48:17 48:18-20 48:21-22 48:23-29 48:30-35

Goss Andrew Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome

Jerome Jerome Jerome Jerome jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome Jerome

INTRODUCTION

XLV

Folto 78r? 80r? 80v* SIT 81r?

Eszekiel Chap. 40 41 42 43 43:13

Gjoss Andrew Andrew Andrew Andrew Andrew

81:5

43:18

Andrew

81v

44

Andrew

There appears to be an attempt by the author of the G/osse to separate the two commentaries which correspond to the literary units in Ezekiel. The format of the Glosse and its divisions might reveal a graphic presentation of its author's understanding of Jerome. Our gloss contains Jerome's commentary on Ezekiel only where it refers to the literal sense. Jerome's understanding of the moral or spiritual senses of individual words or verses is omitted. (?) It should be noted that technical discussion of variant translations such as the Septuagint, Theodotian, and Aquila, which also occupy much of Jerome's commentary, is also missing in the Gosse.(?) The author of our text was interested in Jerome's comment only for clarifying the immediate contextual meaning of the verse. The influence of the Jerome excerpts in the G/osse is also revealed in the internal division of portions of the gloss attributed to Andrew. The division of Biblical books into chapters was a product of the Schools of the early thirteenth century. (4) Our Giosse has some chapter indications in the margin of the first division of the Jerome excerpts, but they do not continue throughout the manuscript. (5) The divisions between the books of Jerome's commentary are indicated by large capital letters which occupy three lines of writing. Table B indicates the correlation between the divisions in the books of Jerome's

(12) Cfr. W. NEUuss, Das Bucb Ezekiel, 136. (13) Hieronymus, Commentarii in Hiezechielem, 12. My collations indicate that

the abridgement of Jerome in the Goss is essentially in agreement with the manuscript designated by the editor with the s/g/vz P. The codex belonged to S. Germain in Paris and may have been the dominant manuscript tradition of Jerome on Ezekiel in Paris during the late twelfth century. I have collated the readings unique to P of Jerome's commentary with the text of Hrabanus Maurus in Migne P.L. 110 and discovered significant disunctions between them. In every case the reading in our P agreed with the P manuscript of the Jerome commentary. (14) SuALLEY, Te Study of tbe Bible, 223. (15) These chapter indications are written in the outer margin with the letter *c." and the Roman numeral indicating the appropriate chapter. The formation of the lettter *c" seems to be contemporary with the text of the commentary but I cannot determine the precise date of these marks: They are to be found on: ff. 12r, 14r-v, 15v, 16v, 17v, 18r, 26r, 30r, 31r, 32v.

XLVI

INTRODUCTION

commentary and two manuscripts of Andrew. I have not considered S because its format appears to be derivative from V. The division of Andrew's Exfositio is also accomplished by use of the paragraph sign. From f.49v* (corresponding to Ezekiel I4 of our Vulgate text) almost every section of Andrew's commentary is divided by a paragraph sign. These signs correspond with the tradition of Jerome's division of the text of Ezekiel.

Table B

Relationship between Divisions of the Jerome Abridgement and the Divisions of Andrew of St. Victor's Commentary on Ezekiel Sigla: - — Decorated Capital & — Paragraph sign or other indication of division 0 — No indication of division

Book!

Jerome

I

Andrew

P

P

W

*

*

*

II

t

0

0

II IV

02 *

as *

fs *

*

*

*

3t * T

* E at

* * dt

V VI VII VIII IX

&

"m

03

X

*

*

*

XI

t

E

*

Tt

:

d

XII XIII XIV

* *

i 0

D 0

Notes :

!Books are given in accordance with the edition in Corpus Christianorum Series Latina. Vol. LXXV. ?C. VIII in margin of text. 5Ms. V/ lacks Andrew on Ezek. 28:1-10. ^Andrew's commentary does not include these chapters of Ezekiel.

This description of format has revealed a close relationship, if not a unity, between the commentaries of Jerome and Andrew of St. Victor in the mind of the compiler of the Glosse im Ezechielem. The unity of the two commentaries is suggested by Andrew himself in the prologue to his Expositio on f. 37v. Hystoricam egregii doctoris ieronimi expositionem nostre qualicumque sicut in ceteris operibus nostris premittentes quod dominus inspirare voluerit nostreque labor industrie

INTRODUCTION

XLVII

vel a se vel aliunde mutuari potuerit, ad communem legentium utilitatem in unum deo iuvante conferemus. Ea de causa utramque explanationem commiscuimus ut pro suo eligat arbitrio quod magis placuerit. Andrew promised to bring his own comments together with Jerome's into one place for the common benefit of the reader. The reader could borrow from either author and choose the interpretation he favored with his own judgment (w£ fro suo eligat arbitrio). The format of the G/osse is suggested by the phrase wtramque explanationem commiscuimus. The verb commiscere, meaning "to bring texts from different authors together in an alternating fashion," was used by Hrabanus Maurus (died 856) in a similar context. (6$) That Andrew envisioned his commentary on Ezekiel as including both Jerome's commentary and his own is again demonstrated in the prologue to the vision of the restored Temple (Ezekiel 40), "Litteralem beati ieronimi explanationem 1n iezechielis templum premittentes bede quo possumus sequemur." Andrew described himself as following in the footsteps of Jerome (fede quo possumus sequemur), and setting Jerome's words before his own (fremüittentes). A third passage within the Expositio supports these assertions that the G/osse represents Andrew's work. After a description of the Temple vessels in chapter 42:13, the Exfosit:o states: Ab hoc loco usque ad descriptionem altaris satis plana sunt omnia et si quis alicui scrupulus occurrit sancti patris nostri ieronimi explanatio quam ubique fere nostre presposuimus consulatur. The verb repono in this statement is used in the same manner as jremitto in the prologues. Andrew presumed that the reader would have Jerome's commentary, together with his own £xpositio. (7) The evidence presented above gives strong support to the suggestion that the G/osse present Andrew's Exfositio as he originally conceived it. If, however, Andrew is the author of the Glosse, ie. the "mixed" arrangement of Jerome and himself, then why does his prologue begin on f. 37v? One might suggest

that the author of the G/osse is not Andrew but someone who prefaced Andrew's undoubted work with Jerome, and that Andrew's preface at f. 37v refers to what follows and not to what precedes. A definite solution to the authorship of the Glosse cannot be given at this time. The history of the textual

(16) Mittellateinisches Worterbuch, 11.7, 967 lines 11-15. Hraban. episz. 10. variorum doctorum sententias alternando atque commiscendo. (17) Cfr Andrew of St. Victor, Expositio super Heptateucbum ed. C. Lohr and R. Berndt CCCM 53 (Turnholt: 1986) Prolegomena, ix.

XLVIII

INTRODUCTION

transmission of the Exfositio indicates that P is a very significant manuscript for establishing the text of Andrew's Expositio. Vatican City. Bibliotheca Apostolica Vaticana Ms. Vat. Lat. 1053 This codex is composed of two volumes bound together in the fourteenth century forming a volume of exegetical texts by Andrew and Richard of St. Victor.(?) The volumes within the codex can be distinguished by the size of the page, writing frame, and quiremarks. (9) The first volume (ff. 1-332) includes Andrew of St. Victor on the historical books of the Old Testament, as well as the Minor Prophets, Ezekiel, Daniel, and the

Sapiential books. It also includes Richard of St. Victor on Ezekiel and the Apocalypse. The second volume (ff. 332-378) includes Andrew of St. Victor on Isaiah, Bede, and an anonymous commentary on Lamentations. The table of contents (f. IIv), written by James of Fabriano, O.F.M. (??) in the fourteenth century, indicates that the volume originally belonged to Cardinal John de Murro (died 1313). The present codex is in the same order as it was when James of Fabriano assigned it to the convent. However, there are marks on the gatherings that indicate that the original order of the commentaries of the first volume was changed. Pencil marks on the recto side of the last folio in the gatherings are lettered from a-z, and a-e. The volume as presently collated has placed y, z, before p-x. This change put the Ezekiel commentary by Richard of St. Victor after Andrew's Ezekiel commentary. Table C indicates the order of the commentaries according to the pencil marks. Table C Ms. Vat. Lat. 1053. Arranged by Alphabetical Quire Signatures

Foto

Quires

"Alpbabet Signature

Content

1-151

1-13

a-o

Pentateuch Judges Kings Sapiential

Ezekiel

A n d r e w

(18) A. PELZER, Codiees Vaticani Latini (Rome: 1951), II, 1, 590-600. (19) The Isaiah commentary is set apart not only by handwriting

and measurement, but also by an entirely different method of quire signature. (20) James of Fabriano is also mentioned in connection with Ancona in C. EUBEL, Bullarium Franciscanum (Rome:

1898), V, 188-189, n. 405, ad annum 1320.

INTRODUCTION

Xd

187-260

17-23

p-t, vx

Daniel

152-186 261-272 273-332

14-16 24 25-29

yz

Minor Prophets Ezekiel Apocalypse

a-e

i h a r d

The alphabetical ordering of quires was likely not the intention of the "author" of the commentaries of Andrew of St. Victor in V. The Daniel commentary, marked "p," precedes the commentary on the Minor Prophets. However, f. 151v, the final folio of the Ezekiel commentary, contains Andrew's prologue to the Minor Prophets. Andrew concluded this prologue with the promise that he would begin with Hosea: Si eum quem prophete habuerunt in scribendo nos in exponendo ordinem servare vellimus ab Osee incipiendum esset. Principium enim loquendi domino fuit in Osee .. (?!) By placing the Daniel commentary before the commentary on Hosea and the Minor Prophets the alphabetical quire signatures also ignored Andrew's explicit statement: "Danzelem hebrei non inter prophetas sed agiographos mumerant." (2) While it may be stated that this literary evidence does not constitute a compelling argument to establish the order of the commentaries, there are indications in the format of the text that corroborate such an argument. Throughout the commentarles of Andrew

of St. Victor

in the first volume

of V, the

double-columned format is disturbed only twice by the use of the bottom margin. The first occurrence is f. 151r-v where the scribe made use of the bottom margin of f. 151r in order to complete the commentary on Ezekiel on 151v column a, and to add the prologue to the commentary on the Minor Prophets. The prologue occupies the last several lines of f. 151v column a, all of column b, and the entire bottom margin. All of this crowding would allow the commentary on the Minor Prophets to begin on the next quire. The second occurrence of the use of the bottom margin is f. 260r-v which is the final folio of the commentary to the Minor Prophets. The scribe utilized the bottom margins of both sides of the folio in order to complete the commentary. The crowding of the lines of writing at the end of the commentary on the Minor Prophets must be contrasted to f. 204v, the final page of the Daniel commentary. This page has a single column of writing which does not occupy the entire writing frame. It would appear that the commentary

(21) V. £. 151v; also SMALLEY,

of St. Victor super Danielez CCCM (22) LZXEX187t;

S/udy of tbe Bible, 377 and M. ZIER, Andrew

LIIIF, x1.

L

INTRODUCTION

on Daniel was intended to "conclude" the commentaries of Andrew of St. Victor in the first volume of V. As far as can be determined, the present codex went through at least three stages before binding: I. Discrete Sources: Text of the commentaries of Andrew of St. Victor on Old Testament books in a single hand; text of Andrew

of St. Victor on Isaiah in another hand; Richard of

St. Victor on Ezekiel; Richard of St. Victor on the Apocalypse (both from different hands). II. Alphabetical Quire Signatures: Daniel commentary placed between Ezekiel commentary and Minor Prophets commentary.

III. Binding: Quire signatures ignored; Richard of St. Victor's Ezekiel commentary placed after Andrew's Ezekiel commentary.(?) It should also be noted that the anonymous commentary on Canticles (ff. 114-117) and the excerpts from Bernard of Clairvaux (ff. 114-117) were added at this stage of the manuscript. (?*) The commentaries of Andrew of St. Victor in the first volume of V were written in a uniform Gothic hand, probably French,

during the latter part of the thirteenth century. Capitals, which occupy three lines of writing, are decorated with red ink, and are flourished with lines extending from the letter along the margin. That these flourished capitals were executed after the text itself is indicated by minuscule letters which have been placed outside the frame of writing. Prologues and individual commentaries are indicated by rubrics. Chapter numbers for all biblical books are indicated in the upper margins, and also in the left and right side margins. The reader can determine the specific chapters discussed on any given page by looking at the top margin, and note the individual chapters of the book

(23) It appears that the commentary on the visions of Ezekiel by Richard of St. Victor and his commentary on the Apocalypse came from different scribes. The handwriting in both texts is thirteenth century Gothic, but they differ with respect to the flourished capitals and rubrication. It should also be noted that the style of placing catchwords at the end of the gatherings differs in the two texts. The only catchword to appear in the Ezekiel commentary appears on f. 163v in the center of the bottom margin. The words have a rectangle drawn around them which has small point-like decorations on it. The catchwords in the Apocalypse commentary are written in the corner of the bottom margin nearest the sewing and have a rectangle drawn around them which has no decoration

(f. 273v, 284v, 296v, 308v, 320v). There

seems

to be a similarity

between the hand and decoration of the Apocalypse commentary and the commentaries by Andrew. (24) Cfr. M. SIiGNER, "Thirteenth Century Christian Hebraism: The Expositio on Cantices in Ms. Vat. lat. 1053" in Z4pproacbes to Judaism in Medieval Times, D. Blumenthal

(ed.), vol. 3 (Atlanta, GA:

Scholars Press, 1988), 89-100.

INTRODUCTION

LI

indicated in the side margins. Page headings for individual commentaries are as follows: the recto side of the folio has the biblical

book,

eg.

s(upe)r

Ezech(ielem),

the verso

side has

s(ecundum) Andream. (?) Chapter numbers and page titles seem to have been added after the body of the text was written. The conformity between the Richard of St. Victor headings and those from Andrew's commentaries confirms this later date. The Ezekiel commentary of Andrew and the Apocalypse commentary of Richard have annotations describing textual problems. These annotations

were

written in the same

hand, from

the second half of the thirteenth century, but they differ from the handwriting in the body of the text. The V text presents Andrew's commentary without the Jerome abridgement of P. There is, however, little significant variation from the text of P which is attributed to Andrew. It contains Andrew's prologue to Ezekiel, and the text of Andrew's Expositio, with the exception of Ezekiel 28:1-10. In my discussion of the textual traditions, the significance of this omission will be indicated. Editors of Andrew

of St. Victor's commentaries, G. Calandra,

A. Penna, C. Lohr and R. Berndt, used V. Calandra, who edited Andrew on Ecclesiastes, said that V was difficult to read and

an unreliable witness to the tradition. (7) Penna's introduction to the commentary on Jonah is not as harsh in the evaluation of V. However, his critical apparatus indicates that he corrected the manuscript on almost every line on the text. (7) Lohr and Berndt evaluated V as the worst textual witness to the Heptateuch commentary. (?3) The Ezekiel commentary in V has a significant number of omissions by homeoteleuton. It also has numerous misspelled words, and there is evidence that many readings are the result of abbreviations in the exemplar which were either not understood by the scribe or were improperly expanded by the scribe.

Oxford. Bodleian Library. Ms. e. Mus. 62 This codex, written in the last half of the thirteenth century, belonged to the Cistercian Abbey of St. Mary, Gloucestershire until the sixteenth century. It is composed of a single volume containing theological and exegetical works by Richard of St.

(25) Rubrication for Richard of St. Victor's two commentaries differs slightly: *rj? for Ezekiel and "Apoc." (26) G. CALANDRA, De historica "Andreae victorini expositione in Ecclesiasten (Palermo: 1948), Introduction.

(27) A. PENNA, "Andrea di s. Vittore il suo commento a Giona," Bib/ira 56 (1955), 305-331. (28) Andreas, Super Heptateucbum, Prologus, xvi.

LII

INTRODUCTION

Victor (ff. 2-Cro6r). These are supplemented by Andrew Victor,

an

anonymous

treatise

De

mirabilibus

britannie,

of St. and

devotional literature. The manuscript is written in a single Gothic hand. Texts are presented in two columns with rubrics written in red ink. There are several full page illustrations. Most treatises are presented with a title and an explicit. The titles in the upper margin of both recto and verso of each folio were written at the same time as the text. This manuscript has significance for the biography of Andrew of St. Victor. The table of contents lists his commentary on Ezekiel as, Tractatus Andree de Wiggemor. O is the only manuscript of all fifteen surviving manuscripts of Andrew's commentaries which links him with the Abbey of Wigmore. (??) O does not contain the full text of Andrew's commentary on the prophet Ezekiel; only the commentary on the visions in Ezekiel 1-2 and 40-43 appear, and Andrew's prologue to Ezekiel is also omitted. It would seem that this abridgement to Andrew's commentary in O was suggested by the exclusive focus on the visions of Ezekiel of Richard's commentary. The evidence for this appears both in the table of contents and in the £ztu; of Andrew's commentary. The table of contents lists the two commentaries: Liber eiusdem (Richardi de St. Victor) de visione ezechielis prima et ultima secundum litteram. Tractatus abbatis Andree de Wiggemor de eodem. (9) The de eodem of the table of contents

is expanded in the explicit to Andrew's "tractatus" which reveals the influence of Richard's commentary : "^Explicit tractatus domini andree abbatis super visiones ezechielis primam et ultimam ad litteram intellectas." (?) The £u? of Richard and Andrew's commentaries are identical

For

Ezekiel

1-2, the £uws

is de visione

ezechielis

rima; and for Ezekiel 40-43 it is de edificio in monte. O also contains annotations by an editor, probably the scribe himself. These annotations occur most frequently in the commentaries of Richard and Andrew on Ezekiel. The editor indicated his problem with the text of Richard's commentary on f. 75r: " Hic liber non est emendatus nisi secundum exemplaria duo mendosa quia aliud mon habuimus." His note on Andrew's

(29) Corpus (30) (31)

SMALLEY, S/udy of tbe Bible, 177. He is called Andreas Abbas in Cambridge. Christi College ms. 30. O. £. 1v. Ibd., £. 123r.

INTRODUCTION

LIII

prologue to Ezekiel's vision of the temple reveals his careful preservation of a significant passage in his exemplar: In ex (emplare) sic habebatur sed cancellatum fuit: litteralem beati ieronimi explanationem in iezechielis templum premattentes pede quo possumus sequemur. (?) There is another series of annotations which is unique to the Ezekiel commentaries by Richard and Andrew in O. In the outside margins of the text to both commentaries a letter "r" appears with a point before and after it (rr) This "r" also appears as .v. textum, and appears to mean respice textum. The O text of Andrew is written in the same clear Gothic hand as the rest of the manuscript. Punctuation is accurate and corresponds to the punctuation in P. A series of marginal glosses, written in the same hand as the text, calls the reader's attention

to important references within the commentary. Salamanca.

Biblioteca Universitaria 2061

The Salamanca manuscript belonged to the College of St. Bartholomew in the fifteenth century. The contents of this manuscript are identical to the Vatican manuscript. The only difference is that V contains Andrew on Isaiah. One treatise of Richard of St. Victor on the ark of the covenant supplements the Heptateuch Commentary by Andrew. The text of the Ezekiel commentary is presented in a format which is similar to V. The chapter and paragraph divisions are identical to V. There are flourished capitals which appear throughout the text. Many of these capitals have an indication in the margin. S has textual corrections in the same hand as the text itself. In S the text of the commentary appears to have been written by two hands: Hand A from r138'-151* and Hand B from 1i52"*- 164". Neither the form nor the text of 5 seems to contribute significantly to the biography of Andrew or to the history of the development of the Ezekiel commentary.

Summary Descriptions of the Manuscripts Containing the Ezekiel Commentary

Paris. Bibliothéque Nationale. Ms. Lat. 14432 The codex consists of two manuscripts bound together in the sixteenth century.

(32) Ibid, £. 115v.

LIV

Binding:

Foliation:

INTRODUCTION 280 mm x 190 mm. Medieval binding, pigskin over bevelled boards. Spine restored. At the top of the upper cover to the left of center are two nail holes and rust marks where a chain was once attached. Two square grooves (25 mm x 25 mm) appear 50 mm from both top and bottom where there were once three nailed clasps, now missing. There are two sets of corresponding double nail holes to the right of the center on the lower cover. i-ii * 199 folios. First two folios are unnumbered,

Table of Contents:

the others

are

numbered

consecu-

tively 2-200. Foliation is medieval with one later correction. f. rv. Written by Claude de Grandrue, with shelfmark: S. S.20

Manuscript I (ff. 2-81v) Provenance: a: f. 2r. Iste liber est sancti victoris parisiensis. Quicumque furatus fuerit vel celaverit vel titulum istum deleverit: anathema sit. (This is written in a late thirteenth-century hand which seems to be contemporary with the text itself.) : f. 2v. Ihesus. Maria. S. Victor S. Augustinus. Blue and gold shield drawn between names. (Written in ornamental Gothic script, perhaps fifteenth century.) Collation : (omitting the bifolium at the beginning) r105. Signed I-X. Measurements : fl. 2-57: 255/260 x 180 mm. Writing frame: 195 x 128mm. Writing column: 195 x 6omm. 47 lines of writing/column ff. 58-81: 265 x 175/190 mm. Writing frame: 200 x I34 mm. Writing column: 200 x 65 mm. 47 lines of writing/column. Handwriting: (on parchment) Late twelfth century French Gothic. Perhaps from Victorine scriptorium. Content : f. 2r. Glosse in Ezechielem. inc. Et factum est in tricesimo anno .. (f. 81v) si alicubi dubitatum fuerit requirat. FINIT.

INTRODUCTION

LV

Manuscript II (ff. 82r-198) Provenance: This florilegium belonged first to the daughter house of St. Victor at Puiseaux, and by the fifteenth century was transferred to the Abbey of St. Victor in Paris. a) f. 198. Iste liber est prioratus de Putelois (Written in thirteenth century Gothic hand.) b) f. 82. Hic liber est sancti victoris parisiensis,

inveniens quis, ei raddat amore dei. (Written in fifteenth century Gothic hand.) c) f. 198v. Iste liber est sancti victo(ris) parisiensis quicumque ... The page had been trimmed for binding. Written in fifteenth century Gothic hand. The letter "I" of "zste" has a caricature with eyes, an elongated nose and a beard. Several frobationes penne of the fifteenth century are to be found on this Collation :

Measurements:

Handwriting:

page based on the maxim "Nwmmous honoratur, sine nummo nullus amatur." I5 gatherings. I - XIV$, XV*. Some signatures have been trimmed off for binding. Those remaining are: III (ro4v), VI (ri29v), VII (139v), VIII (145v), X (161v), XIII (185v). |260 x 185 mm. Writing frame: 180 x 120/130 mm. Writing column: 180 x 58/60 mm. 30 lines of writing/column

| On parchment in early Gothic hand. Probably late twelfth century.

Contents : I. f. 82r Pope Pseudo-Clement. Letter to James, Bishop of Jerusalem. - Migne. P. L. 130:38-44. 2. f. roor. St. Basil. Admonatton. "ub. Incipit ammonicio sancti basilii. - Migne. P. L. 103:683-700. 3. f. r1ov. St. Jerome. Sermon. Not in Migne. P. L. or Vatasso. 4. f. r13v. St. John Chrysostom.Sententte. Not in Migne. P. L. or Vatasso. 5. f. 115v. St. Isidore of Seville.Sententie. Not in Migne. P. L. or Vatasso. 6. f. 116v. Anonymous. On the damnation of the Devil and Men. Not in Migne. P. L. or Vatasso. 7. f. 117r. St. Cesarius of Arles. Exposition of the Faith. Migne. P.L. 39:2233. 120v. St. Cesarius of Arles. On Penitence for Capital Crimes. Qo ILS Migne. P.L. 39:2226.

LVI

INTRODUCTION

9. f. 121v. St. Jerome. Admonition. Not in Migne. P.L. or Vatasso. Io. f. r20v Anonymous. G/osses on Prologues of Jerome to Old Testament Books.

Cfr. for a list of other mss. of the Glosses, cfr. Speculum 51:3 (July 1976) 417, note 32. Present s. is not included in that list. II. f. 138r. Ps.- Jerome. Sententie. A number of excerpts follow these passages from Ps.-Jerome's letters: I2. f. 156v. Ps.-Urban II. Letter. Not in Migne. P.L. or Vatasso. I3. f. 157r. Letter attributed to Pope Gregory. Not listed in Jaffee, or Caspar M.G.H. Efist. Selectae

-2. I4. Í. 157r. Excepts attributed to St. Augustine. Not in Migne. P.L. or Vatasso. IS. f. I57v. St. Augustine. Sermon on the Lord's Prayer. Not in Migne. P.L. I6. f. 158v. Anonymous. On the Eucharist. Not in Migne. P.L. or Vatasso 17. f. 159r. St. Augustine. Rwle of St. Augustine. Cfr. J.C. Dickinson, Te Origins of the Austin Canons and their Introduction into England (London: 1950), 275-279, where the text is presented according to de Bruyne in Revue Benedictine, vol. 42, 318-326. 18. f. 162r. Anonymous.

(Sententie.)

IQ. f. 164r. Pope Leo IX. On the Virtues and. Vices. - Migne. P.L. 143:5590ff. 20. f. 174r. St. Jerome. Sententie Not in Vatasso. 21. f. 180v. St. Augustine. On Drunkenness. Not in Migne. P.L. ZO LTISIV: Anonymous. Sententie. 24. Anonymous. "Gospel" of Nicodemus. Cfr. Edition of Latin text from Codex Einsiedlensis (Einsiedeln Stiftsbibliothek, Ms. 326) with variant readings from Bodleian Library, Ms. Laud Misc. 79, by H.C. Kim. Te Gospel of Nicodemus. Toronto: 1973. Vatican. Vatican Library. Ms. Lat. 1053

Two separate manuscripts bound together in the fourteenth century form the codex. Binding: Modern vellum over boards with paper pastedowns. Original point pastedown is now I of the original bifolium (-II) before the text. Tooled with Papal tiara on top spine. On the

INTRODUCTION

Provenance: Foliation:

LVII

bottom spine is a shield with the names: Pius VI and F.X. de Zelada. card. bibliothecarii. Originally belonged to Cardinal John de Murro (T1313), then to Franciscan convent of Fabriano in Ancona. (1) * II 4 380 * ii. Foliation is modern and

comes to has been there are endleaves numbered

378. This foliation is in error: f. 339 written twice as has f. 356, thus 380 written folios, with two modern at either ends, two original but unflyleaves at the beginning.

Manuscript I. (f. 1-332): Collation: (omitting the bifolium at the beginning) 1-3", 419, 5-812, 919, IO'?, r1!, 12-13"2, 1410, 15-1672, 17!,

IG! TIQI72051 1151-2 4171285 1261 2232910 12833112:

Quires are marked by catchwords. Measurements: Size of page after modern binding: 268 x 19 mm. Writing frame: 180 x 130 mm. Column r: 180 x 65 mm. Column 2: 180 x 58 mm. 42-42 lines of writing/column. Handwvriting: | Written on parchment in incaustum. Rubrics or titles in text or margin are in red. Illustrations on ff. 155r-186r jfassim. Texts have been corrected by several hands.

Contents : ri. f rr Andrew of St. Victor. Commentaries on. Pentateuch, Joshua and Judges. - Ed. C. Lohr and R. Berndt, CCCM 53. 2. f. 47b. Andrew of St. Victor. Commentary on Kings amd Chronicles Cfr. Cambridge. Corpus Christi College 30. f. 51-84; Trinity College 27. f. 104-131. Paris. Bibliothéque Nationale Lat. 14803. f. 146-164. 3. f. z1r. (Anonymous.) Table of Kings and Prophets in Israel Judah. Cfr. Cambridge, Corpus Christi College 30. ff. 84-87; Trinity College 27. ff. 131-135. 4. f. 71v. (Anonymous.) Corcordance of regnal years of Kings of Israel and Judah. - Migne. P.L. 196:241-248. 5. f. 73r. (Anonymous.) On the leaders of the Hebrews and their deeds from Moses to Agrippa II. Cfr. (for both 5-6) Cambridge. Trinity College 27. fI. 122-

LVIII

INTRODUCTION

Cambridge. Corpus Christi College 3o f. 73-84; Paris. Bibliothéque Nationale. lat. 14803. f. 164-193. f. 76v. Bede. De temporum ratione. chapter 66. (Abbreviated.) - Migne. P.L. 90:522C-535BC ; 548AB-561D. f. 79r. Isidore of Seville. Etymologiarum Bk. V ; 37-38. - Migne. P.L. iue f. 79r. Andrew óf St. Victor. Commentaries on. Books of Solomon. Cfr. G. Calandra (ed.) De historica Andreae victorimi in Ecclesiasten. (Palermo: 1948). f. ro5r (Anonymous.) Commentary on Canticles. inc. Salomon previdens in spiritu .. (f. z14v) quod est in monte moria. - S. Kamin and A. Saltman. Secundum Salomonem : A 13th Century Latin Commentary on the Song of Songs. (Ramat Gan: 1989). IO. f. r14v. Bernard of Clairvaux. Selections from Sermons on Canticles. Cfr. Migne. P.L. 183:7787-1156. f. ri8r. Andrew of St. Victor. Commentary on Ezektiel and LI Prologue to Commentary on Minor Prophets. on Vistons of I2. f. 152r. Richard of St. Victor. Commentary Ezekiel. I3. f. 187r. Andrew of St. Victor, Commentary on Daniel and Commentary on the Minor Prophets. - M. Zier, CCCM 53F. 14. f. 261r Richard of St. Victor. Commentary on the Apocalypse. Cfr. Migne. P.L. 196:683-888.

Manuscript II (f. 332-378 (3805): Collation: 1-4"? Quire signatures: f. 343v (primus), f. 355v (secundus) f. 366v (tertius), f. 378v (380) (quartus) Measurements: Size of page (after modern binding): 265 x I90 mm. Writing Columns: 190 x 60 mm. each. Handwriting: | Two different hands: a) f. 333r - 377r. Written in rounded Gothic script of thirteenth century. b) f. 377v - 378r. Written in Gothic cursive of late thirteenth, early fourteenth century. Contents : I. f. 333r. Andrew of St. Victor. Commentary on Isaias. 2. f. 377r. Bede. De temporum ratione. chapter 9. - Migne. P.L. 90:333B-338.

INTRODUCTION 3. f. 377v. (Anonymous)

LEX Commentary

on Lam-

entations. chapter 1. Bibliography A. Pelzer. Bibliothecae Apostolicae Vaticanae. Cod?ces Vaticini Latini. Vatican: 1931. Tom. I. Pars Prior. 690-596. OQ

Oxford. Bodleian Library. Ms. e. Mus. 62 (S. C. 3650)

Binding:

Provenance:

Foliation:

Collation :

Measurements

Handwriting :

Light brown leather (early nineteenth century). Blind-tooling around edges on both covers. Lettering in gold on spine: R. de S. Victore, and (at bottom) MUSEO 62. This binding was rebacked and repaired in 1950. Owned by Cistercian Abbey of the blessed Virgin Mary, Kingswood, Gloucestershire. Given to Bodleian Library by Sir Thomas Herbert in 1666. ii * 139. Folios i-i and 138-139 are paper flyleaves of the date of the binding, 1e. early nineteenth century. All foliation is in pencil. The numbers 5, 10, I5, 20 were written in bold heavy numerals, perhaps at the time of the early nineteenth-century binding. The intermediate numerals 1-4, 6-9, 11-14, etc. are probably twentieth century. I-95, ro?! (leaf 7 missing after 7.78), i1-10$, 17?! (leaf missing before f. 128), 18? (precise makeup now impossible to determine; f. 135136 may or may not be a bifolium). Quire signatures are as follows: f. 8v (I), f. 16v (IL), f. 24v (IIL), f. 32v (IV), f. 4ov (V), f. 48v (VL). 50v CVIDI £u6av. (V HD TP 72v LX) etf. 79v (X), f. 87v (XI), f. 95v (XIL), f. 103v (XIII), f. rx1v (XIV), f. 135r (XVIII). All catchwords and quire signs match. Size of Page: 316 x215 mm. Writing frame: 213 x 148 mm. Each column: 56 mm in width. Written on parchment in incaustum. The manuscript appears to be the work of one scribe (thirteenth century) in a large textual Gothic hand. Capitals are flourished and decorated with red and blue ink. There are several illustrations in blue and red: f. 78v, f. 8ov, f. 82r, f. 82v, f. 84r, f. 96r, f. 974, f. 97v, f. roor, IS 105r. The text has been corrected throughout and glossed by one hand, possibly contemporary with the scribe.

ILES

INTRODUCTION

Contents : I. f. 2r. Richard of St. Victor. De Tvimitate.

- De Trinitate. ed. J. Ribaillier (Paris: 1958). (Our text incomplete at the end; end of ch. 25 missing. Ribaillier identifies the present manuscript by the szg/wm K. pp. 58-59.) f. 46v. Richard of St. Victor. De exterminatione mali et $romotione bona. - Migne. P.L. 196:1074-1116 (chapter headings are lacking in Migne). f. 66r. Richard of St. Victor. De tribus processionibus. Cfr. 5. "L'edit d'Alexandre ou le Trois Processions," ed. J. Chatillon and W.J. Tulloch. Richard de Saint Victor. Sermons

et Opuscules spirituels inédits. Vol. I. Bibliothéque de Spiritualité Médiévale (Paris: 1951). . f. 75r. Richard of St. Victor. De visione ezechielis prima et ultima.

- Migne. P.L. 196:527-600. . f. ro6r. Description of the Temple (from Josephus and other authors). This is described in the Swmmary Catalogue as "an extra chapter" of Richard of St. Victor's commentary on Ezekiel. . f ror Andrew

of St. Victor. De vistone ezechaelis.

Cfr. Paris. Bibliothéque nationale. lat. 14432. Vatican. Vatican. Vatican Library. Vat. Lat. 1053. Salamanca. Biblioteca Universitaria 20061. f. 123r. (Anonymous.)) De mirabilibus britannie. Commendatio Britannie. f. 125v. (Anonymous.) De sacris locis. (An explanation of terms relating to a Church and its fittings.) . L 127r. Clemens prior. [Clements of Llanthony] De as seraphim. - Migne. P.L. 210:269-280. (As Alan of Lille.) f. 130r. Hereman (translator). Le asswmtiun de notre dame. Cfr. Cod. Ms. Digby 86. ed. E. Stengel (Halle: 1871), p. 69. JUGE f. 134r. Ps-Augustine. Ammonitio ut coniugalis castitas conservetur.

- Migne. P.L. 39:2291-2293. f. 134v Ps-Augustine. Sermo de castitate cum uxoribus conservanda. - Migne. P.L. 39:2300. I3. f. 135r. Ps-Augustine. De commendatione psalmorum. Not in Migne. P.L. I4. f. 135. (Anonymous.) Miraculum de sancta maria. Not in Migne. Swmmary Catalogue describes this as an account of a miraculous image of the virgin. IS. f. 135v. Ps.-Methodius of Olympus. Revelations. - Migne. P.G. 18:9-408. I2.

INTRODUCTION

TEXT

Cfr. Oxford. Ms. Rawl. poet. 241. f. 189-196. Ms. Bodl. 867. f. 299. University Coll. 99. f. 320-250. Bibltography : F. Madan, H.H.E. Craster, N. Denholm-Young. A Summary Catalogue of the Western Mss. in the Bodleian Library at Oxford. Vol. II. Part II (Oxford: 1937), 718. Salamanca.

Binding: Provenance :

Biblioteca Universitaria, 2061

Bound in parchment. Owned by the College of S. Bartholomew, University of Salamanca. Signature: S Ba3rL 15777202923

Foltation : Measurements:

Handwriting :

D:3 VIT EF.73

Ex bibliotheca Collegii S. Bartholomei. Part I (ff. 1-224): Part II (225-235), vacant, ff. 132, 165. |Part I: 225 x 328 mm, two columns of writing: 47 lines. Part II: 210/215 x 300/305 mm, one column of writing: 48-51 lines. Part I, single gothic hand, thirteenth century; part II, fifteenth century (1439).

Contents T.

2.

f. rr Andrew of St. Victor, Swper Heptateuchum — ed. Ch. Lohr and R. Berndt, CCM 53. f. 53v Richard of St. Victor, Explanatio difficultatum suborientium 1n expositione tabernaculi foederis —- P.L. 196:211-222.

. f. 73r Andrew of St. Victor, In IV Regum - Cambridge, Corpus Christi College 30 (M 9), ff. 51-67. Paris. Bibliothéque Nationale, BN lat. 14803, ff. 146-164. Vatican Library, Vat. lat. 1053, ff.47-67. . f. gar Andrew of St. Victor, In Paralipomenon - Cambridge, Corpus Christi College 30 (M), ff. 73-84; Paris, BN lat. 14803, 164-193; Vatican, Vat. lat. 1053, fI. 67-76. . f. rorr Andrew of St. Victor, Chronicon

- Cambridge, Trinity College 27 (B 129), ff. 131-135; Corpus Christi College 30 (M 9), ff. 84-87; Vatican, Vat. lat. 1053, fl. 6-79. Í 1o4r Andrew of St. Victor, In Pavabolas - Cambridge, Corpus Christi College 30 (M 9), ff. 87-113; Vatican, Vat. lat. 1053, ff. 79-96. f. 123r Andrew of St. Victor, In Ecclesiasten - ed. G. Calandra (Palermo 1948) f. 133r Andrew of St. Victor, In Ezechielem f. r66r Andrew of St. Victor, In XII Prophetas f. 225r Petrus de Frias, Semones academict

LXII

Bibliography:

INTRODUCTION

Inventario del Colegio de S. Bartolome de Salamanca. Codex Paris, BN 524. J. Roxas y Contreras, Historia del Colegio Viejo de S. Bartolome Mayor de la celebre universidad de Salamanca. Indice de todas las Obras manuscritas, pars II, t. III (Madrid 1770), p. 310. Textual Criticism

Our discussion of the four manuscripts in which Andrew's commentary on Ezekiel appeared has revealed a rich variety of formats for a commentary which was rarely studied. Despite the divergence in form of presentation there is a stability to the actual text of Andrew's Commentary.

P, S, and V contain

the text of the Exfositzo on all the chapters of Ezekiel on which Andrew wrote. Ó contains only Andrew's Exfositio on the visions in chapter 1-2, and 40-43. With so few witnesses to the tradition of the text it is difficult to establish families of manuscripts on the basis of "common variations." () Each one of the manuscripts has contributed to the formation of this edition. Therefore our discussion of textual criticism will focus on the reliability of each of the witnesses to the textual tradition and the interrelationships between the texts and their format of presentation. Ms. P by virtue of its date and provenance would seem contemporary with the life of Andrew of St. Victor. The date alone, however,

would

not establish

its reliability. P has the

most complete text of the Expositio. S and V lack Andrew's text on Ezekiel 28:1-10. P is the only witness in the tradition to this comment. The comment is not an interpolation, and we will discuss the reasons for its omission from V and S later in this section. P has relatively few scribal errors: only a few instances of reversals of letters (metathesis), or incorrect divisions of words. The punctuation of P is most reliable and in nearly all cases agrees with the punctuation of O, and of S and V wherever they are punctuated. P is the best candidate for the "base" manuscript for this edition. The previous editors of Andrew of St. Victor have judged V rather harshly. Lohr and Berndt considered it the worst exemplar ($ermala) of the Heptateuch commentary (?^) This neg-

(33) The term "common variations" is suggested by L.E. BOYLE, "Optimist and Recensionist: Common Errors! or 'Common Variations? in Lais Serzpt and Letters : Festschrifi, presented to Ludwig Bieler, ed. J.J. O'MEARA and B. NAUMANN

(Leiden: 1976), 264-273. (34) See above, note 17.

INTRODUCTION

LXIII

ative evaluation would be true for Ezekiel. The Critical Apparatus to the edition gives witness to scribal errors on almost every line which indicate misreading of abbreviations in the exemplar. These scribal errors are compounded by a number of homoeoteleuta. Another characteristic of the V text is that blank spaces appear several times in the middle of a line in the text. When the scribe could not decipher an abbreviation or a difficult word in his exemplar, he simply left a space for it. In the first 700 lines of our text and the final 800 lines there are not fewer than two hundred disjunctive readings between P and V. Most of them can be attributed to scribal error rather than to substantial differences in the text. These textual disjunctions are outbalanced by very important convergence of V with the P tradition. It is significant that the decorated capital letters in V correspond to the decorated capitals in P. Since the decorated capital letters in P are influenced by the divisions between books of Jerome's commentary, this convergence with V indicates the continuation of this tradition. The most significant evidence for the influence of the P tradition on

V is that on two occasions in V, the text of the

Jerome abridgement appears as part of Andrew's commentary. The first intrusion of Jerome is in ll. 112-123 of our edition where the text reads: Nec parcam tibi et non maiserabor. Solent hebrei inter ceteras fabulas suas et genealogias atque interminabiles questiones hec contra hyram regem tyri dicta intelligere, cum a salomone usque ad ezechielem anni sunt plurimi quos eo tempore homines non vixisse perspicuum est. Et sic pronuntiare quasi per yroniam propheta ad eum loquatur. Numquid tu es signaculum similitadinis dei plenus sapientie et perfectus decore, tu cunctis ornatus lapidibus, tu cherub, vel creatus

cum cherub, cum econtrario peccaveris et in cinerem dissolvendus sis? Adduntque fabule sue miraculum ut contra scripturam immo sine scripture auctoritate dicant hyram mille vixisse annis. Verum hec quam violentia sit interpretatio absque nostro iudicio prudens lector intelligit. (39) The lemma in the manuscript is not to be found in chapter 28 of Ezekiel. A note in the bottom margin, written in a script of the second half of the thirteenth century, indicates that the passage is not in proper sequence: hec non inveni contra t(irum) sed alibi

simile contra ierusalem et filios israel supra v(ersiculis) d(istinctionis) vii a b vii g Ier(emias) xiii d.

(35) V. £. 137v-138r.

LXIV

INTRODUCTION

The author of this note attempted to locate the origin of the lemma, using one of the verbal concordances to Scripture at the beginning or end of chapter 7 of Ezekiel, or in Jeremiah, chapter 13. (?9)

The scribe of V did not know that this passage corresponded to the commentary on Ezekiel by Jerome on chapter 28:r1iIQ. (*) It occurs in P on f. 59r precisely at the point where that manuscript changes format and presents Jerome and Andrew as alternating glosses. The exemplar before V probably began copying Andrew several lines above the "A" abbreviation in the margin. The failure to notice the marginal notations of "A." or "Ier." may also be the reason that V lacks Andrew's comments on Ezekiel 28:1-10. The second intrusion of the Jerome abridgement into the V text occurs 28:21 in the president edition in ll. 284-302. Fili hominis pone faciem tuam contra sidonem et prophetabis de ea. Consequenter autem post tirum sermo fit ad sidonem unius enim utraque urbs provincie est. Predicit autem sermo divinus quod a babiloniis capienda sit malorum cognoscat pondere quod ipse sit dominus cum iudicaverit eam et santificatus fuerit in illa, et fame eam ac pestilentia gladioque consumpserit, ita ut corruat in plateis illius et nequaquam ultra sit offendiculum populo dei nec eos frequenter impugnet. Cum autem hoc factum fuerit revertatur populus israel quos in diversas disperserat nationes in terram suam et sanctificetur in eis. Nequaquam ut in sidone in malam partem sed in bonam cum eis misertus fuerit, et habitaverint in terra quam dedit patri eorum iacob et habitaverint securi et in domino confidentes et edificaverint domos et plantaverint vineas, cum sua promissa compleverit tunc cognoscant quod ipse sit dominus cuius promissa firmissima sunt. Quod multi ad tempus referunt zorobabel ezre et neemie quando reversus est poulus israel et habitavit in terra iuda, alii vero in ultimo tempore et in M. annis sperant esse complendum. (35) There is no indication in V or S that this text is from Jerome and not Andrew. Perhaps the author of the note on the first intrusion perceived it because the lemma was not in the text of Ezekiel,

whereas

the second

intrusion

follows

the text

of

28:20. In P, the Jerome passage on 28:20 begins on f. 6or, column A, and

continues

for thirteen

lines

of column

B; Andrew's

comment on the same passage follows in column B.

(36) Cfr. R.H. and M.A. RousE, "The Verbal Concordance to the Scriptures," "Archivum Fratrum Praedicatorum 44 (19774), 5-30. (37) Hieronymus, Commentarii in Hiezecbielem, 398-399, ll. 434-446.

(38) Ibid., 399, ll. 472-495.

INTRODUCTION

LXV

The inclusion of Jerome's comment on Ezekiel 28:20-26 also reveals that it used an exemplar which had access to the Jerome glosses in P. The material from Jerome in P omits theological discussions. It also attempts to eliminate passages in which Jerome explains words and phrases in the Old Testament by use of New Testament passages. This is clearly the case before use) "4

Jerome

Consequenter autem post tirum sermo fit ad sidonem unius enim utraque urbs provincie est. Predict autem sermo divinus quod a babiloniis capienda sit

Consequentur autem post Tyrum sermo fit ad Sidonem; unius enim utraque urbs provincie est, et in evangelio Tyrus et Sidon pariter nominantur: 57 zz Tyro et Sidone factae essent virtutes quae fuerunt in /e, unde

et Chananaea,

cuius

filia a

daemonia vexabatur, quia egressa est de finibus Tyri et Sidonis quod postulaverat impetravit. Praedicit autem sermo divinus quod ab Babyloniis et ipsa capienda sit.

The inclusions from the commentary of Jerome proves the relationship of V to the tradition of P. Despite the significant number of textual variations between P and V, they belong to one tradition. Most of the textual disjunctions can be explained by scribal "errors." One might even claim that the scribe of V had an exemplar before him which was difficult to read. It is clear that his exemplar had problems with separating Jerome and Andrew precisely at the point at which the P manuscript presented Jerome and Andrew as alternating glosses rather than as individual, uninterrupted commentaries. S has the greatest affinity with V. There are common variations with V on the one hundred and sixty-one occasions in the manuscript. These occur most frequently in c.1 [27 common errors], c.15 [g common variations], c. 18 [14 common variations], and c. 40 [17 common variations] It should be noted that S and V have at least nine homoteleuta in common. (^) On four occasions there is a space left blank in $5 and the word is missing in V.(*) There are twelve places where a common reversal of word order occurs in S and V.(9) S shares with V the conjunction of Jerome's commentary in c. 28. In the margin of the

(39) V. £. 139v-140r. (40) Cfr. 1:174; 9:100/101; 17:13/14; 18:92; 20:21-23; 36:57/38; 37:40/ 43; 69/72; 40:273/274. (41): CE: :3:1535.10:1055 17:195:32:24. (42) Cfr. 3:108; 18:16; 21:33/34 ;23:8/9; 28:191,221,508 ;29:11/12; 31:36; 33:96/97 ; 36:51; 43:102.

LXVI

INTRODUCTION

text, one finds the word "deficit" There are also a number

of

disjunctive readings from V, but these appear to be misreadings of the exemplar. S reads conjointly with O and V ten times in c. 40. These common errors seem to be caused by difficulty reading the exemplar. With P there are very few common errors. There are a significant number of readings in S which are independent of the other three manuscripts. However, it is clear that most of these independent readings may be ascribed to difficulty in discerning minims or in division of words. It would seem that S has its greatest affinity to V and relates to P through a common archetype. This assessment agrees substantially with Lohr and Berndt's evaluation of the manuscript tradition of Andrew on the Heptateuch. (9) The O text, although it does not provide a witness to the entire commentary, is important for determining both the reliability of the other three texts and offers the possibility that other traditions existed. O lacks the prologue to the Expositio, but it does include Andrew's introduction to the visions of the restored temple in Jerusalem. It would be accurate to state, however, that O substantiates the tradition of the other

three manuscripts. Major textual disjunctions between O and the P and S/V can be explained either by a misreading of the exemplar or orthographic differences.(** In analyzing these disjunctions, there are only four examples of common variation between the V/S andsQitext: to: D.(5)

(43) LoHR and BERNDT, xvii. (44) [l. 49 zussa] a babiloniis. add. sup. Jin. O. (words seem to be added to make clear from whom the order was issued); l. 52 zolentium fugam] moriencium fugam V. fugere fugam O. (difficult passage, omission of zoZentiwz may have been an attempt to deal with the problem); l. 80. 44e is required by parallel to the rest of the sentence); l. 107 wider] vidit O. (sentence requires subjunctive with clause); l. 130 disponzmus] dispositionibus V. O. (misreading of dipoi); l. 173. zunitus celitus] celitus punitus O. (although there are a number of reversals between P and V, O usually agrees with P); l. 185. veruwmptazen] verumtamen O. (stylistic difference) ; l. 340 5o] 5 O. (misunderstanding of ze; i/i does not fit the sentence); l. 391 residens] sedens O. (perhaps an attempt to simply; however, sedezs does not convey the nuance of resdezs which means that God is ^at rest"); l 547 connectebantur| connectabantur V. O. (misunderstood exemplar since O. V.. make the verb first conjugation rather than third conjugation); l. 652 e] oz. V. O; l. 674. lamen| om. V. O; l. 674. tamen] om. V'. O. (in both 1l. 652 and l1. 674, the words in P help to clarify the sentence).] (45) l. 130 disponimus/ dispositionibus which represents the misreading of an abbreviation;

(2) l. 547. connmectebantur/ connectabantur which

represents

either a

misreading of "a" for "e," or a grammatical error; (3) The omission of (l1. 652) et and (l. 674) zamen which is not crucial for the understanding of the text.

INTRODUCTION

LXVII

In the text of the Exfositio to the first visions (Ezekiel r- 2) there are seventeen occasions when the text of O differs from both P and V. A sampling of the variations reveals that they are either stylistic, or differences in spelling (/. 463 hebraicum] ebraicum), or a misunderstanding of the author's meaning. With a larger sampling of variations in the sections of the commentary dealing with the visions of the restored temple (Ezekiel 40-43), there is a greater opportunity to examine the common variations. The pattern already observed appears in sharper focus. The V and S texts diverge from P and O with the greatest frequency. There are eighty-eight variations which indicate a different word from P or O. Twenty-five of the variations may derive from the scribe of V or S misreading minims

or

abbreviations.

However,

in contrast

to the

first

visions, the number of agreements between V or S and O against P increases to sixty-one common variations. There is, however, also an increase in the number of common where P, V, and S diverge from O.

variations

The increase in common variations in the commentary on the visions of the restored temple may be due to the quantity of text rather than to the appearance of divergent traditions. The type of variation does not change. There is a substantial congruence in the text of the commentary in all three manuscripts. The proportion of agreement remains constant in both the first and final sections of the commentary: P and O agree more

frequently

than

V, S, and

O; P, V, and

S agree

less

frequently than do P and O or V, S and O. The substantial agreement of all four manuscripts indicates that they belong to a common family. However, there is sufficient variation to assume

that the scribes of V, S and O had

access to exemplars which were strongly influenced by P. This is uniquely true for V and consequently for S. The influence of the Jerome abridgement of P is clear in two cases. V's scribe accepted both comments by Jerome as being written by Andrew. The content and style of both comments are congruent with Andrew's method. The comment on 28:1-10 discusses information obtained from Jews (solemt hebrei .. intelligere) on the length of King Hiram's reign in Tyre. There is a biting tone (inter ceteras fabulas suas ... et interminabiles questiones) which is reminiscent of Andrew's remarks on Ezekiel 9:2-11. The second passage on Ezekiel 38:20-26 also considers chronological questions. Both passages would be quite easy to attribute to Andrew. There is, however, sufficient disjunction between

V, S and P

to assume that there was an intermediate manuscript between them. Perhaps it was this manuscript which attempted to separate Andrew's commentary from Jerome's. In the process of extracting Andrew from Jerome either he did not observe

LXVIII

INTRODUCTION

the marginal notations in his exemplar, or his exemplar did not have such marginal notations. We might assume that the exemplar used by V was written in Paris during the thirteenth century, and that V used it in its preparation of the writings of Andrew of St. Victor which appearin the first three hundred folios of V. S joins the textual tradition as part of the V family of manuscripts. In contrast to O, it contains the full text of the Commentary. The common variations between S and V may be explained by misreadings from the same archetype. When compared to P and O there are enough significant variations to indicate a more disjunctive relationship. It is somewhat more difficult to place O in the history of the transmission of the text. Its variations have affinities with both P, V and S. The greater number of agreements is with P, yet a number of readings are unique to O. There is a notation on the bottom of O f. 115v. where Andrew's prologue to the commentary on Ezekiel's vision of the restored Temple appears: in ex. sic habebatur sed cancellatum fuit: litteralem beati ieronimi explanationem in iezechielis templum premittentes pede quo possumus sequemur. The scribe informs us that his exemplar cancelled the statement by Andrew that he would "follow in the footsteps of Jerome." The cancellation invites speculation. Did the exemplar have access to a copy of the text of Andrew like V which had no Jerome commentary? If it did, then it would make sense to suspect that the phrase which promises something from Jerome was an interpolation, and not authentically by Andrew. AII of this is conjecture. The notation in O does indicate that there was an exemplar available in England during the thirteenth century which cancelled a significant statement by Andrew of St. Victor about the format of his commentary of Ezekiel. On the basis of the above information it may be possible to construct a siemma codicum which would indicate the broad outlines of the textual transmission of Andrew's Commentary on Ezekiel. "X" would represent the archetype; a would represent the hyparchetype which separated Andrew from Jerome, and D would represent the exemplar used by O.

INTRODUCTION Saec. XII

DESSINS

X

P

Saec. XIII

a

B

|

SascoXIvV s P

5

(e

This s£emma would then indicate that both the scribe of V and the scribe of S had access to the hyparchetype which was the crucial stage in the transmission of the commentary. 'The Present Edition

The present edition of Andrew of St. Victor's commentary on the prophet Ezekiel represents a compromise between my original research interests and the P text which most likely represents the Exfos:t:o as Andrew envisioned it. My research interests are essentially in Andrew's development of Old Testament hermeneutic and exegesis at the School of St. Victor. It was Andrew's use of Jewish exegesis which originally brought me to study his commentaries. Therefore, it is desirable to provide the reader with immediate access to Andrew's own text.

Rather than present the text of P, therefore, I have supplied the foliation in the right-hand margin of the text. Where Jerome and Andrew appear as alternating glosses on Ezekiel, I have provided a space between the lines of the text, and noted the folios in P which contain the text of Jerome. The two intrusions of Jerome in V appear in my edition in square brackets. The reason for this is that the hyparchetype from which V copied seems to have considered both passages to have been Andrew's. In order to facilitate reference

to the Biblical

text, I have

divided the text according to the chapters in the Clementine Vulgate. The division of the text, according to the books of Jerome's commentary, has been preserved by placing an asterisk in the left-hand margin. The reader thus has easy reference to

Ex

INTRODUCTION

the Biblical text, and is able to follow the division of the texts preserved in the manuscripts. Biblical quotations in the Exfos?tio follow the manuscripts rather than the Vulgate. Significant disjunctions between Andrew's Biblical text and the Vulgate are noted in the Affaratus Criticus. For orthography and spelling, I have relied on the P text. Punctuation of the text has been given in accordance with P wherever possible.

INTRODUCTION Variants from ms. Salamanca Line

Text lezechielem temptare ineluctabilem subisemus benignitas

peritie hystoricam deo iuvante

Expositio ... Andream ubi his Chobar

concaptivos jussa moliencium

captivitate prosperitatis

S(alamanca) exechielem

scriptitare eluctabilem subiisemus bonitas pericie

hystorie autem domino irruante on. opt. hiis cobar captivos visa moriencium captivare

que rotarum forte

properitatis captivare 0r. totarum on.

informata

formata

nature spirituali

on.

52 54 58

velud

vel ut

asseruit ubi

aperuit 07r. ante formantur ymagines

60 64 66

reconditur esse non dubitamus nesciuntur cogitamus unde unde

occupamus utcumque

cognitione

cogitatione

seclusi collatum rerum attendat sedendo incredulus immortalis prenuntians qui

secludi collocatum

captivitate

rerum formantur ymagines

67 70 81 99 102 172 125 128 130 136 197 140 144/145 146 150 151 161 170

notavit et x ... annis

vidit tempore ita sine Buzi

recunditur non esse dubitamus nesciantur

indeque opt. dedenco mondulus mortalis prenuntiat

quid vocavit

ont. on. tempora rei

sub Buza

LXXI

INTRODUCTION

LXXII

174/176 179 223 228 234 262 269 273 289 292/293 301 306 331 341 346 370 376/371 383 423 424 440 452 458 483 485 494 496 525 526 530 533 533/534 572

ad eum ... gratia ubi eius sessorem deum

077.

omni

omnis

et

de electoribus on. ins. ex. marg. voluit 07r. 07r.

electioribus in hac voluerit

ignis ... involvens unde ... se preciosum concolor

videtur infra esse et indicetur

an

iuncteque ... alterum

a cepto collisione nubium quod recedebant suum

rerum maiestatis

ut

sessorem eius deum ns. ex "arg.

preciosus cum color 077. 07. esset 07r. vel

Ins. ex marg. on. sint 07x. 07r. alie accepto nubium collisione 07. cadebant 0n. 0n. 07.

corpus ipsarum

ipsarum corpus

rotarum plenum fuisse

totum

de alta rupe

eius

aquarum 07x. demittebantur op.

hec ... domini ego sermo

07x. 02r. domini voce sermo

et mittebantur

erat plenum

et

etsi

est

07.

salvare

salutare

susceperunt a illis suo

acceperunt

et

fuerent in lassam

ad israel

077. 07x. fuerant 07r. lavam

INTRODUCTION

TESSXSTET

65 66

mandata auctoritate

mandato op.

75 78

quare timore perfallacibus

07x. fallacibus

87

nobis nostra peccata vox

0p. peccata nostra on. scriptum

106

:

(cap. 3) 12

dictum

2 22 35 49

dominum suum sentire ad

51

61

proprie longe assumptus

quippe raptus assumpsit

73

alam

op.

90 100

quoque iniquitate

o7. impietate

107

iustitie

op.

108

opera illius

illius opera

ji) 115

domini presentiam

dominus presentiat

118 124

loquitur muros

07r. 07r.

et creatorem suum

dominum meum senuit a

130

terra ... seque

0.

140 153

privatus tale

post es Vatat

ex

et

suum

et creatorem

(cap. 4) 8

(cap. 55 contempsit 1 plusquam 5 11

videat aliquid ministerium

contempnit postquam videatur 077. iudicium

5

desertum terra

deserta id est terra

42

usque

07x.

55 59

multa satis vocatione

satis multa vocione

se solos in interire

sunt 077. 0p. inferior

(cap. 65 7 2l

5 45

vestra

07x.

64

spissum

pissum

renuntient

renuntiant

66

scriptura testatur

testatur scriptura

67 70 85

meus noverit

0px. cognoverit gladium

cladium

INTRODUCTION aliquid

quid

quod

0. om.

ea terre finis quod (2) ventura

finis terre

on. futura

quoniam secunda posuit

secunda quoniam possunt hoc

hic

quod vendit

07H. ingredi 07H. dissolvat

regredi mea dissolverat formido formidine

101 103 118

143 144 146

fortitudo fortitudine

on.

omnium luctis

luctus

id est idolum fendit

iniquitas deum

pollituri detinere sermonum et

of-

et ydolum in quo illorum iniquitas domini offendit

polluerunt sermonum om.

detinere

ep: 8) 10 1o» 16 17 21 34 54 97 116 122 123

136 140 149/150 153 158 162

visi erat

visio est ab ea aurem emissa aera dolor

et ab ea aurum et emissa Vacat

pagina in querendo vel

ipsa pro dolor

07x. 07x. 0n. 0p.

prohdolor superiori

superiore sacratiore

sacratiori

impendi in

impendit

vel sic secundum ... nares sacre consuetudo scripture in deum inhonesta prestat ad

07x. 07x. sacre scripture consuetudo inhonesta in deum parant 0n.

ultionem in numeris figuras

07x.

(cap. 9) 9

10/11 16 28 36 43 45 52

promptius

ad ultionem

.. quasi

sagittas

se

072. sese

ut

et

addubitet hebraicam

dubitet ebraicham

INTRODUCTION insculpserit

inscriptum potest assignari insidie ... eius

figura est

96/97 100/101 108 113 125 129 147 156 167

vim qui ... sui id est qui

manibus ... promeruit occidatis debuere mollior

cumque ... precipit nullius frontem

0". ont. ont. 0p. 07H. opt. on. debuerant melior 0n. frontem nullius a nullis

sit

0n. tibi miserere missi que 0n. on.

eum et

est iudicabant caloris ardebant tabernaculi nube ... interius

coloris

videbant tabernaculi dei

on.

replens

implens

vocem quia

dei 0.

sibi apparuisse descripta superius sunt rote sequerentur vero

apparuisse sibi descripta sunt superius

bethel videram loco verisimile videtur dedil

inscuplsent inscriptam assignari potest

an illis

placeat tibi parcere

LXXV

sequerentur rote on. betel vidi suo vacat

egredientibus illis

erant scilicet

quia per

on. pro

absportandos

asportandos

suffecit

sufficit edificandis on. on. xxviiii transactis

(cap. 115 2

9 13/14 23 28 31 43 45

reedificandis quia

credulis viti ... annis

gratione ieconie huiusmodi sic termini decem

huius et Vacat

due decem

iam

a transmi-

INTRODUCTION illos

non illorum

enim in designatione

tribum expediebant o.

qualibus

quibus

quo per

qua on. on. eorum

dubium expediebat

civitatem illorum

exprobata oppugnandum opponere suis maior assit quoniam autem

nec ... invenitur

est eum hebrei iudee etiam animas

manu liqueretur homo ipsum

pre illis futura scilicet eis et

140 155 157

ipsos 07. eorum

fere si et iudicio factas voluntati hoc lerant

reprobata propugnandum componere suis assit maior quam aut 0m. on. ont. ebrei ierusalem 07. dominus manibus loqueretur o homo

0n. pro 07. sit ei quia 0n. et si factas iusto iudicio vocati 077.

venerant

(cap. 15) 3

quattuor iudicia sua non vero inquam

camino

iudicia sua quattuor

07r. ait

opt. 072.

infanda

nefando

eorum tua (2) parente

07x. 07r. 07.

INTRODUCTION

LXXVII

39/40

ut .. accedat

077.

47 48 67 101 107 110 114 122

traxit Occutsu ego calceis regine victus calori alimenta quo

extraxit Occasu 0m. color regione virtus colori illimenta per

129 132/133

exponit illa circumdens

exposuit 077.

138 147 150 175 176 184

Bt casula vicis altum in perpetrato quia

inc. non cap. causa 077. altos interpretato quid

185

sic (2)

077.

251

olim

07.

2

vel

07r.

8 13/14 9)

et (2) magna speciosa stipatores

Off. on. vacat

34 38 42

bene in hebreo prosperabitur

bis in hoc loco prophetabitur

48 65

sedechias truncis

ezechias Vacat

68 74

tenerrima hec uti velut

pos quoque 077. velut uti

78/79

tenerum

84 89

nil supra

pos! eos super

95

ego

o7.

101 102

genus videlicet lignos

videlicet genus 077.

(cap. 17)

... cedri

cetera amputantur

on.

(cap. 18) 2 quis 5 puniri

qui pos! putabant

6

vero illa

illa vero

7

ex eisdem

cum eis

13

patres

07.

16

comedente acerba

acerba comedente

127 D 25 26 28

sic habebatur sinedochice a contrariis actor

sicut habetur sinodochice 07. auctor

INTRODUCTION

LXXVIII

120

sunt (2) adiungit per pro .. morietur vel iniustitiam et iustus arcto

07. iungit om. 0. 0t. bis arco

13

nechao

nechat istoria patre on. josue opt. rachat nabugodnosor suis on. chaldeorum

34

historia

matre sunt losie

est nechao nebuchadnosor sui eum caldeorum regem rex sit more nescio mater

tua

sit rex in ore noscit

post leena

tuus

onm.

quod

0r. columpna dicit o.

columna

dicens ut ... dicens veniet que

veniret quod

ibi

07x. posse legi 07.

portiunculae

portunculae

in ... servite munera domino

o7. post offere dicebant causa erat quare gentes nomen domini 07. volebant vulnerat om. fructuum

ut

legi

111 118/119

post fecit

124 126 137 138 140 146 151

gentes

165 167

doloris iubebatur

pos! faciem imponere pro hoc vel illum sermonem dirigere vel intendere coloris videbatur

10

pluraliter

prophetaliter

17

quod ... lignum (2)

07r.

nolebant viluerat

mecum fructum et factum ad illud

inc. oV. Cap.

(cap. 21)

INTRODUCTION 23/28 33/34

irrevocabilem ... tabescet sunt manus

36

per

44 56 57 61 50 83 116

more in alliciat huic sententiae acutione brant sunt sese conturbationem

in morem

225 131

partem duas paret

on. opt.

139 156

alia sagittis

158

invaderet

aliis saggitas evaderet

160 189 190

si tam illa

192 208 218 221 2277

dominum cuius

iam ita deum post iam vite

illi

ont.

hismahel hec

ismahel cuius inter lim.

exprobantes

on. manus sunt pro illiciat hoc consonat sententie acusatione

brannd sint illis sese

op.

reprobantes et

261 ut ... ab (2) (cap. 225

ont.

9 11 12 16

ne aucta

ut adaucte tue eras

nunc 18 24 50

vires significate luitur

LXXIX

tu

07. tunc viros

significat polluitur

(cap. 23) 8/9 illius populi fuit

fuit illius populi

14 20

id est incedebant

quasi incedebat

21

statum

statim

4

est

7

ponuntur

pos! vel obsessa civitate cum prius dubitasset quod eam caperet confirmatus est ponentur

(cap. 24)

(cap. 28) Za

que ... sum

119

cum cherub

129 131

invicem lavet

140

affluit

144 145 149

ut cera et

dotius deest om. P. V. in vocem

levet afflueris ont. cena opr.

INTRODUCTION undique speciosa nichil preparata condidit aurum

tibit prestant dilatione ex alia que et

sancto monte

quales posuissem sunt confundationem civitatis elatus est expugnati permisi

perdidi deum te in quo tuta et

ita facta sicut enim suam securi fili

119 (cap. 30)

4

utique undique pretiosa speciosa illi separata adidit post et speciosum premuit tibi dilectione exaltata qui 07. monte sancto qualis posuisse est fundationem or. elevatus post assumpsisti expugnari premis perdidisti te deum inquit vita o7. ista o. post feci ymaginem o7. 07x. se inc. noU. Cap.

significat contraria

contraria significat

que quassati

et

a platos

cessati a plateis

regum egypti nomen ponit

ponit nomen regum egypti

tue

me donantur

domantur squamis velut in in eo discretionem ... egiptus nunc israel tibi sua felicitate rerum cum

scamis

velat et

leo 077. nam ost tyrum

vel felicitate sua et in 07z.

INTRODUCTION xl

Ixx

enim

om.

quos timoris

Vacat

arefacturum dicit etati

terrore facturum subauditur on.

fili

inc. nov. cap.

dispergam

disperdam

in

pos! multitudine proprii tui et con-

(cap. 31) 6

nemorosus

latitudinem et amplitudinem et

enim ruina firmissimis

126

fidis memorosus amplitudinem et latitudinem o7. on.

ad mortem et reges eos merito ille

anima fortissimis perdita rege 07. o7. post in o. omnes multo ipse

maximum

post est

perterrita reges sunt

112

(cap. 32) 7

inserviebat

serviebat

aliquem

Vacat

erat

eras

minari

Vacat

et minoratio luminis

op. luminis minoratio

quod

quoniam

eorum fili

07r.

gehinnae omnes vindictam instar vivunt scilicet

111

LXXXI

inc. now cap. iehinnae 0px. vindicationem instat vixerunt op. op.

sed eorum

post in

crudelitatis et iniquitatis

iniquitatis et crudelitatis

incumbit

manebit inc. nov. cap. 0H. cum ot.

tu

hic [9]

equius

INTRODUCTION

LXXXII

94 96/97 103 122

(cap. 34) i

et

inc. nov. cap.

fuisse civitatem

civitatem fuisse inc. nov. cap.

fili quanta ostendens potius

90

pos supra

edom

et dom

correis que

Vacat

ego

op.

ergo

requirebat posiopesis 07. 07r.

inquirendo pascua sunt

qui per sim

eis

nichil

quibuslibet

cuiuslibet

insurgere estis letare abductus

tibi 07.

cetera in altum natura conculcatos dicit

opprimendos ... confusione fili extorris valentis

111/112 facere posse 121/122 cinis iuvence 124 iehu 132 illi quoque 137 sedes 139 quod 170 locutus sum 171/173 supra ... israel (cap. 37) 8 potentia

30 40/43

pos! quales erga seipsos 07.

erga requireret aposiopesis quia que requirendo sunt pascua quibus

percussuri

15 16 22 24

tanta

locum viderit bene sunt super cum insufflare ... intefectis

letari post est

circo nullus

exaltatos ont. op. inc. nou cap. excors valentibus

posse facere Vacat

iesu

aliquos fides

quia on. on. post vel sapientia loca

post transtulisse unde Opt. inter

causa 0p.

INTRODUCTION incredibile quodamodo

120/121

quodamodo incredibili observat

adhuc servat et :

inc. nov. cap.

in unum

sis

et ... ephraim si

o7. o7.

sibi appositis

suppositis

soli

ali tribuerunt alterum romano

o7. tribuerunt ali o7.

vel getas cohibeam

0n. beam

preciosi

preciosarum

nobilium inferant finitimi

om. inferantur

imperatus (1) imperitis

post et

(cap. 38)

29 securitate (cap. 395 3 peste (cap. 40) 1

iezechieli non convalle que non iudicaremur

accinctum peritis securitatis

pene ezechieli nos et valle post et pauce ut

presumemus

quia vel

qui

erat

israel lateris 0px. longitudinem in

latere in civitatem latitudinem et

eo a versas diceretur inter et atrii

que porta eum occupante actum

finis ... utrumque per portam infimam cuius thalamo cum porta

tibi

Ct

0p. illas dicerentur Vacat

0p. 0?r. enim occupantes dictum on. partas intimam eius vacat

0P.

porte

LXXXIII

INTRODUCTION

LXXXIV

230 232/237 246 253 260 273 273/274 281 282 307 308 309 314 320 339 341 342 350 360 362 367 9g 406 (cap. 41) 1

12

ibi interioris ... intrinsecus introductus

077.

triginta

Vacat

ne

077.

ins. ex marg.

introductis

istius

ipsius

atrii ... frontem satis

07r.

claret

daret

vel (1) / vel (2) ante celatura

ee

ad calamos

euntium

Vacat

est in vero forsitan

07. 077. 07. 07r. forte

ubicumque

Vacat

ii extra

0Pr.

quia pergitur

que

australem portam

reflecti sed

Vacat

v

Acti(2)

juxta per girum

inflecti sub

post vocat

Vacat

templum

post que

illi extendebant deferebant vidi inter sed in longitudine

illius extendebantur decurrebant onm. om. op.

ectece

Vacat

eduxit is nobis esse exterioris ... stratum quibus subintelligi

vocatur

adducens 07.

esse nobis 07x. post et

eisdem

intelligi eis

agit

077.

extendebatur et ante

quando non

ex

et

in ... ingrediencium

mensuris

op. eius 07x. mensura

tempus

post feci

illis per

INTRODUCTION ista Iste sunt

prime in terra ligneus item ... cubiti

et latitudinem hi

angulos tempus siquidem legitur

iuxta Inc. now cap.

post omnis 07. 07. lignibus o7. atque cubitis inc. toV. Cap. angulorum siquidem tempus 07.

LXXXV

ns

iT TL

"—

TEE

otl m

Mean.

EXPOSITIO IN EZECHIELEM

SIGLA-ABBREVIATIONES Paris, Bibl. Nat. Lat. 14432.

Vatican, Bibl. Apost. Vat. lat. 1053. Oxford, Bodl. Libr.

e Museo

62.

Salamanca, Bibl. Univ. 2061.

ed. Hie., Hieron. inc. nov. cap.

077.

addit, adds, add. "twice," a dittography by the scribe of the Ms. Corpus Christianorum Series Latina codices, all Mss. agree correxit, the reading of the Ms. is corrected within the text of the Ms. editor Hieronymus (Jerome) incipit novum capitulum, indicates a division of the Biblical text according to the Mss. omittit, the words of the text with which this variation deals with

not in the Ms. Patrzologia Latina cursus completus :Series latina, ed. J.P. Migne (Paris: 1844-1864) Talmud Babli Vulgata, Biblia Sacra iuxta Vulgatam Clementinam, ed. Alberto Colunga, O.P. and Laurentio Turrado, Madrid: 1965. asterisk indicates the chapter divisions of the Biblicaltext according to the Mss. parentheses - used as punctuation. Words enclosed in parentheses belong to the text, but their meaning is parenthetical within the thought of the sentence. square brackets - enclose words which, in the editor's judgment, do not belong to the text. pointed or diamond brackets - enclosed words which, in the editor's opinion, should be included in the text, but are not

found in Ms. Sources.

PROLOGVS ANDREE

10

15

20

Nostris longe uiribus impar ut parcissime loquar, nimis audac- 37v ter et presumptuose, ne dicam temerarie et impudenter, opus aggressi fuissemus in Iezechielem libros explanacionis temptare, si nostra et non illius qui infirmos fortes facit ope freti tante difficultatis laborem tanquam arduum et ineluctabilem summis etiam ingeniis subissemus. Illius inenarrabilis benignitas qui despecta contumacia et elatorum arrogantia dat humilibus gratiam, qui rudibus et imperitis in se confidentibus affluenter aspirat sapientiam nostre humilitati ruditati et impericie tanti conaminis prestat fiduciam. Hoc duce ignote regionis et inuie cecam et occultam peruentionis tamen propter ducem qui dat in mari uiam et in aquis torrentibus semitam non diffidentes uiam carpimus. Sic ubi rectum explanationis iter incesserimus ducis peritie, sic ubi erratum fuerit nostre deuianti ascribatur imperitie. Hystoricam egregii doctoris Ieronimi expositionem nostre qualicumque sicut in ceteris operibus nostris premittentes quod dominus inspirare uoluerit nostreque labor industrie uel a se uel aliunde mutuari potuerit, ad communem legentium utilitatem in unum, deo iuuante, conferemus. Ea de causa utramque explanationem commiscuimus ut pro suo eligat lector arbitrio quod magis placuerit.

Ti. prologus Andree] ow. P, Prologus totus deest O — 3 temptare] scriptitare P 5 ineluctabilem] eluctabilem V/ 6 benignitas] bonitas V ——— 11 propter] prope I 15 hystoricam] hystorie autem V/ — Ieronimi] rerum l^ 18 communem] omnem lV/ — 20 lector arbitrio] arbitrio lector P

Aran Zaitspihcnl-4 aD ^Mana er

inen

pir

bar

i-r aiam

ri

pepe

me n a

lie. . »

-

UCEDEU FT

à

I—

M

M T

á

1!

v

yenodi

e

OE EE

" wadrt

por

,

g E

mei

!

Ll pue

E

I

tá

DÀ

—

zu"

(d

"ni

loko Aus Tr "me, ehydr m insepg € Up rye ^ut dart on dil HH Jess

|

g^

í

pera

ve

hb

LI

te

2 wASSA LE

H

bz s

EU

I

E

TEILE

à

PEE

M» m

dto

[ndéelié

"

D

alliés fugi

it

1 e

"

*illpey mt «t

[aie

INI 1

deas

4 hec

E ies. [ja

1

um -

E

Aviation

-—

EXPOSITIO (IN) IEZECHIELEM SECVNDVM ANDREAM (Caprht) ni,1

10

15

20

25

30

Et factum est. In propheticis satis usitatum est scripturis capitalibus sententiis orationem huiuscemodi premittere. In hebreo: Et fwit. Sensus autem hic est: Fuit uel contigit hoc quod dicturus sum. Copulatiuam que preponitur coniunctionem non significationis cui nichil cooperatur necessitas, sed hebraice locutionis proprietas apponi coegit. Multis enim in locis apud hebreos ista precipue coniunctio quantum ad sensum superflue apponitur. In trigesimo anno in quarto in quinta mensis. etc. Tempus quando et locus ubi uisiones dei uidit, et status ipsius prophete paucis describitur ut melius his que dicturus est credatur. Eadem de causa de generis ipsius dignitate in sequentibus adiungitur. Cum essem in medio captiuorum iuxta. fluuium. Chobar. Cum inter concaptiuos essem, iuxta flumen quoddam tale nomen sortitum. Iuxta fluuios et inter iussa fuit sedere captiuitas ut et aqua potui et faciendo operi copiose suppeteret et clandestinam fugere molientem fugam inhiberet. leremias quoque suo se connumerans in psalmis populo huic rei contestatur captiuitatem inter babilonios consedisse fluuios dicens: Super flumina Babilonis illic sedemus et fleuimus. Hebraicum quod est: Cum essem infra captiwitate. Non inter quos sed in quo tempore et statu captiuitatis uidelicet fuerit cum iuxta fluuium Chobar positus uisiones dei uidit significat. Dominus qui est sicut in psalmis legitur eleuatio, oppressio, opportuna in angustia ; non in diebus prosperitatis sue sed infra captiuitate, id est, infra captiuitatis tempus. Nec iuxta Iordanem et Siloam prouinciales aquas sed iuxta Chobar peregrinum et Caldaicum flumen sui misterium consilii prophete reuelauit. Aperti sunt celi et uidi uisiones det. Consequens est ut cui aperiuntur celi uisiones del que supra celum sunt uideat. Et licet diuine maiestatis cuncta subiecta sint oculis et cuncta cernentem deum nichil latere possit, ea tamen precipue que supra celos sunt

(15, 1 et factum est] Ez. 1, 1. 3 et fuit] Heb. habet nm. 8 in trigesmo... mensis] Ez. 1, 1. 11/12 cum ... Chobar] Ez. 1, 1. 18/19 super ... fleuimus] Ps. 136,1. 22/23 eleuatio ... angustia] cfr. Ps. 140,2. 27 aperti -xdeil Ez.

Tit Expositio (in) Iezechielem secundum Andream] prima. abbas Andreas ad litteram. O ; deest P

de uisione Ezechielis

(15, 5/6 locutionis] lectionis I^ 9 ubi] o» V/ prophete] prophetis I^ 10 his] add. inter /in. P, hiis V..— credatur] corz ex audiaturP — 13 concaptiuos] 16 molientem fugam] 14 iussa] add. sup. Lm a babiloniis O captiuos [^ moriencium

fugam

V/, fugere fugam O

20 captiuitate] captiuare P

opportuna] opportunam V/ — in]et O, ow. V

23

prosperitatis] propertatis V/

4

IN IEZECHIELEM, I

uidere dicitur sicut quamquam ubique sit in celis specialiter esse commemoratur. Apertis itaque celis dei uisiones se dicit uidisse, quia ea uidit que supra celos sunt angelicas uidelicet uirtutes quas dei non hominis est in sua ipsorum forma et natura uidere. Et 35 quoniam ea uidit que nullius aciei perspicacitas penetrare ualet, que celorum interpositione a nullo terrestri animante uideri possunt, celos asserit apertos fuisse. Cum spiritualia sunt que uisa sunt nec ea corporis umquam luminibus uideri possunt, totam illam uisionem spiritualem fuisse perspicuum est. Spiritualem 40 autem uisionem iuxta hanc sententiam non secundum eam significationem appellamus qua spiritus a mente discernitur ut in apostolo: Ovrabo spiritu, orabo et mente, sed ex ea significatione qua dicitur: Renouamini spiritu mentis uestre. Mens namque spiritus dicitur iuxta quod legitur: Sfiritualis omnia iudicat. Mente 45 itaque et intellectu uisiones predictas prophetam uidisse non absurde dici potest. Vel si forte citra celum ea que predicta sunt in forma animalium et rotarum corporeis uidit luminibus uel si forte informata sunt, spiritui, id est illi nature spirituali in qua non corpora sed corporum similitudines exprimuntur. Que inferiores 50 habent uisiones quam illud mentis atque intelligencie lumen quo et ista inferiora diiudicantur, et ea quoque cernuntur que neque sunt corpora nec ullas gerunt formas similes corporum uelud est ipsa mens et omnis anime affectio bona ut ista uidet. Et non inconuenienter apertos fuisse celos asseruit, quia super celum 55 existentia non nisi apertis ad in terris positum celis descenderent, nec eorum forme in eius spiritu nisi celesti munere exprimi potuissent. Certum est, ut ait Augustinus, esse quandam spiritualem naturam in nobis ubi corporalium verum formantur similitudines. Siue cum aliquod corpus sensu corporis tangimus, et 60 continuo formatur eius similitudo in spiritu, memoriaque recondilur. Siue cum absentia corpora iam mota cogitamus wt ex eis formetur quidam spiritualis aspectus que iam erant in spiritu et antequam (ea) cogitaremus. Siue cum eorum corporum que non nouimus sed tamen esse non dubitamus similitudines que non ita ut

42 orabo ... mente] I Cor.

14, 15.

43 renouamini

... uestre] Eph. 4, 23.

44 spiritualis ... iudicat] I Cor. 2, 15. 57/1 certum ... facimus] Augustinus, De genesi ad litteram, X11, 23 (PL 34, 414-415).

35 que] o». V. O. 36 terrestri] terestri I^ 43 renouamini] renouamini autem Lj. 46/48 in forma ... sunt] ow. V 48 informata sunt] add. ;nt. dn. P nature] nec V/ — qua non] zzs. zarg. V non add. zmt. fip. P 50 uisiones] uisionem I/ — illud] illum I 53 uidet] uidit O 55 in terris] interiis V. — 58 formantur] ante formantur l/ —— 58/59 similitudines] /Azgustinus, imaginesO P,ymaginesl/ ^ 59sensu]sensum V/ — 60/61 reconditur] recunditur "4 63 ea] om. codd. 64 tamen esse non] tamen non esse. codd.

IN IEZECHIELEM, I 65

70

75

80

85

90

95

5

sunt illa sed ut occurrit intuemur. Siue cum alia, que uel non sunt, uel esse nesciuntur pro arbitrio uel opinione cogitamus. Siue cum unde unde, neque id agentibus neque uolentibus nobis uarie forme corporalium similitudinum uersantur in animo. Siue cum aliquid corporaliter acturi ea |ipsa disponimus que in illa actione futura 38* sunt, et omnia cognitione antecedimus. Siue iam in ipso actu uel cum loquimur uel cum facimus. Esse autem angelica et celestia spirituum administratoriorum corpora, licet eorum dimensiones formas et qualitates nesciamus. Diuersis sacre scripture testimoniis nisi alterius hoc esset negotii facile probaremus. Diuinorum scriptores eloquiorum hominibus in suis operibus loquentes, multa de hiis que supra homines sunt secundum ea loquuntur que apud homines fiunt. Dicturus propheta se uisiones dei que supra celum sunt uidisse quoniam apud nos que solidi cuiuspiam corporis interpositione a nobis disparantur nisi reseratione uel ablatione uidere non possumus, apertos fuisse celos premittere curauit. Sic Ysaias quoque domini celorum interpositione seclusi desiderans aduentum, licet optime nosset eum ad terras integris posse descendere celis, humane tamen rationi condescendens et consuetudini: Vtinam, inquit, dirumperes celos et descenderes. Moyses quoque dominum dixisse scribit : Clamor sodomorum uenit ad me. Descendam et uidebo utrum clamorem opere compleuerint, tanquam sine descensione qui omnia etiam antequam fiant uidet, hoc uidere non potuisset. Multe sunt in scripturis huiusmodi locutionum urbanitates. Vel uisiones dei uocat futurorum reuelationes quas totum subsequens opus explicat quas nisi diuino munere et inspiratione uidisse non poterat. Huic sententie hebraica ueritas consonare uidetur: Vid? wisionem a deo. Sensus est quod uidi uisionem et intellexi quid uobis et his qui in terra remanserunt et urbi superuenturum est. "Non a me sed a deo est," quibus uerbis et suam non ingrati humilitatem munus acceptum profitentis, et illos hiis que dicturus est tanquam diuinitus inspiratis adquiescere debere patenter aperit. Secundum hanc sententiam

84 utinam ... descenderes] Is. 64, 1. 85/86 clamor ... compleuerint] cfr. Gn. 18, 20-21. 925Vidit-Xdeo] Bz315*

66 nesciuntur] nesciantur I opinione] opinatione I^ cogitamus] occupamus/ — 67undeunde]unumcumque V/ — 68corporalium]temporalium W . 69disponimus] dispositionibus V/O — futura] finita V — 70 cognitione] cogitione P ^ siue iam] si nam l^ 71 uel .. facimus] o». V. ^ autem] oz. V. 72 corpora] corporaliorum V/ — licet] o». V 74 esset] fuisset corr. V/ 76 hiis] is P O — que] qii V loquuntur] loquntur V/ — 82 terras] terra W | 84consuetudini] consutudini V/ — 86 uidebo] uidebito V/ — 90 diuino] ex diuino lI 96 hiis] iis P O 97 adquiescere] acquiescere I^

6

100

105

18 110

IN IEZECHIELEM, I

apertio celorum quid aliud innuit nisi quod hoc munus celitus illi collatum fuit. Si quis contendere uoluerit apertos fuisse celos ut per eos radius oculorum prophete diuinitus deum et que in superioribus fiunt uideret, nos nichil impendimus quin in suo sensu habundet. Ipse tamen uiderit an ratio rerumque natura fieri sinat quod asserere contendit. Sin autem ad hoc confugerit ut dicat non per naturam sed per diuinam potentiam factum ut in terris homo positus ultra celos celorum aciem dirigat, scientes deo nichil esse impossibile nichil resistimus. Verumptamen in scripturarum expositione cum secundum naturam res de qua agitur nullatenus fieri potest, tunc demum ad miracula confugiendum esse nouerit. Jn quinta mensis ipse est annus quintus transmaigraHonis loachin. Quod superius neque ex ignorantia neque ex negligentia omiserat ut postea conuenientius apponeret, hoc per repetitionem adiungit. Dixerat in quinta die quarti mensis anni tricesimi se uisiones dei uidisse, sed cuius rei uel etatis scilicet sue

Tib5

120

12 Un

130

uel iubelei uel regni alicuius regis annus ille tricesimus esset uel a quo tempore numerari deberet non determinauerat, quod in hoc loco facit dicens eum esse quintum transmigrationis Ioachim, qui et Iechonias nominatus est. Sed cum in sacris scripturis ab annis quos iudices uel reges uel summi sacerdotes populo prefuerunt ubique fere tempora designari soleant, quid est quod a tempore transmigrationis Iechonie et non regni Sedechie tempus quo uisiones dei uidit propheta designauit? Sed hec questio citius soluitur, si quis diligenter attendat annum transmigrationis quintum istius esse quintum regni illius potiusque tempora designanda a tempore transmigrationis regis illius qui consilio prophete domini se sedendo paruit quam ab annis regis illius quem neque lex neque populus terre, sed rex babilonius creauerat qui iusiurandum in nomine dei factum perfidus uiolauit, qui consilio dei prophetarumque illius monitis incredulus, procerum suorum hominum certe mortalium et cum ipso periturorum timore semper uiuentis et immortalis dei timorem postposuit. Preterea postquam facta est transmigratio, ab annis illius tan-

109/110 in quinta ... Ioachin] Ez. 1, 2.

121/130 sed ... postposuit] cfr.

IV Rg. 24; Ier. 34.

98 munus celitus] celitus munus O 99 collatum] collocatum I 100 diuinitus] directus P O 102 rerumque] indeque I 104 non] uero V 106 uerumptamen] uerum tamen O —— 109/110 in quinta ... Ioachin] oz. V 112 quinta] post 7 quarti] quinta L//g. 117 scripturis] scripture I 120 regni Sedechie] Sedechie regni P — 123/124 quintum ... transmigrationis] om. V 125 prophete] lere. add. sup. 4m. O. 126 creauerat] creuerat I 128 monitis] motritis V/ — procerum] procerui I7 130 timore] timori P

IN IEZECHIELEM, I

135

140

145

150

155

7

quam notioribus quam alicuius regni cito desituri tempora designari ceperunt. Sed et diuinorum consuetudo scriptorum est ab alicuius notabilis euentus tempore potius quam ab annis quibus imperii reges regnauerunt tempora designare. Sic Ysaias in diebus Achaz subuersionem Samarie prenuntians a duobus annis ante terremotum qui contigit propter Ozie regis presumptionem tempus designauit dicens: Adhuc lx et w anni et desinet Eff raim esse fopulus. Amos quoque propheta ab eodem tempore sue tempora prophetie notauit dicens: Sermo domini factus est ad me ante duos annos terremotus. Hic etiam propheta quem pre manibus habemus hoc in loco si uigilanter attendatur ab euentu tempus quo uisiones dei uidit designasse reperitur. Superadditis namque quinque iam facte transmigrationis annis et xi quibus Ioachim Iechonie pater regnauit in Ierusalem xiiii ultimis regni Iosie annis qui xxx et i anno regnauit, annum quo propheta prefatas uidit uisiones ab xuiii regni Iosie anno quo liber deuteronomii inuentus est in templo. T'icesimum. Si studiosius quesieris inuenies, nec consuetudo scribentium est ut a sue uel etiam regum etatis tempore tempora designentur, nec ratio ut fiat admittit. Non enim ita scribentium uel regnantium ut regnorum in notitiam tempora ueniunt. Quem enim propheta de tempore certificaret si diceret toto uel toto mee natiuitatis uel etatis anno hoc uel illud factum est uel contigit. Quod ait /» quarto nec addidit mensem uel diem uel aliquid huiusmodi. Iccirco factum est quia statim annexum fuit /n quinta mensis unde substantiuum quod positum non fuerat sumi poterat. |Factum est uerbum domini ad Iezechielem filium 38v Buzi sacerdotem. Eodem die et eodem in loco ubi propheta uisiones dei uidit factum est ad eum uerbum domini, id est, locutus

160

165

est ad eum dominus sicut prophetis loqui consueuit, intus in mente sine strepitu uocis, futurorum illi noticiam inspirans. Hoc uerbum domini quod ad prophetam factum est, id est, ipsa reuelatio futurorum que facta est illi non inconuenienter ipsa uisio qua se uidisse superius dixit accipi potest, et suum et patris et officii nomen ponit ut tantorum auctoritas nominum maiorem

138/139 adhuc ... populus] Is. 7, 8. "Am

1:91

148 Tricesimum]

in quinta mensis] Ez. 1, 2.

Ez.

1, 1.

140/141 sermo ... terremotus] cfr. 154 in quarto] Ez. 1, 1.

156

157/158 factum ... sacerdotum] Ez. 1, 3.

132 regni] regem V/ — desituri] de futuri V/ 134 potius] oz. V 136 Achaz] Achat V^ 138 designauit] resignauit I^ 139/140 sue tempora prophetie] oz. P 140 notauit] uocauit I 142 si uigilanter] singulariter / 143 uidit] oz. V 150 tempore tempora] tempora tempora l^ 151 scribentium] scribentur I^ 153 uel!) ** V 154 nec] uero V 156 substantiuum] suburnum I 160 ad] quod ^ 161 sine] sub 164 potest] o». V

8

170

175

180

185

19 e

195

IN IEZECHIELEM, I

auditorum attentionem comparet. Proprium ipsius prophete nomen 7 consonantem primam habet litteram, tertiam ze/a inter duas E uocales. Quod idcirco dicimus quia quidam tam in scriptura quam in pronunciatione huius nominis errant. Ex eo quod dicit se sacerdotem esse datur intelligi quod et Buzi pater eius de sacerdotali genere fuerit. In terra chaldeorum. Quia fluuius Chobar iuxta quem ad se factum fuisse uerbum domini dixerat non unam solam forsitan regionem uel prouinciam pererrat, prouincie nomen in qua secus Chobar factum est ad eum domini uerbum ponere curauit. E1 facta est ibi super eum manus domini. Arrogantie uitande gratia eadem qua supra modestia usus et uerecundia cum dixit factum fuisse uerbum domini ad Iezechielem de se tanquam de alio loquens, super eum cum de ipso agat manum domini factam fuisse testatur. Et sicut ubi superius apud nos factum est in hebreo fuit legitur, ita et in hoc loco pro facta est fwit apud eos habetur. Quid aliud est manum domini super prophetam fuisse quam illum a uirtute potentiaque dei corroboratum et confortatum ut mirabilem illam que supponitur uisionem uidendo non deficeret ? Hec manus quondam super Danielem non fuit et quando uisionem satis hanc inferiorem uidit trium ebdomadarum diebus elanguit. Fragile et tanquam testeum sortitus animus noster diuersorium quasi quodam carcere ne ad aggrediendum aliquod preclarum facinus exeat coercetur, et uelut importabili quadam mole ne ad aliquod uirtutis opus assurgat, miserabiliter pressus detinetur. Hinc etiam debitos honestos et glorie fecundos subire labores grauatur et si cuius nature superioris uisone perstringitur totius magnitudinis impatiens consternatur. Manue uidens angelum cum fumo sacrificii in celum ascendere non modo consternatur sed et mori metuit dicens: Moriemur quia uidimus angelum det. Ipsi quoque prophete post factas diuinitus reuelationes in faciem corruunt nec nisi diuina uel angelica leuante dextra surgere possunt. Terrenum et corruptibile corpus nil nisi abiectum et humile sustinere ualens incorruptibilis et

171 in terra Chaldeorum] Ez. 1, 3. 175 et facta ... domini] Ez. 1, 3. 184/186 hec manus ... elanguit] cfr. Dn. 10, 2. 194/195 moriemur ...

dei] Idc. 13, 22.

169 nominis] o». V 170 pater] et pater V/— 174/176 ad eum ... gratia] om. VW 175 ibi super eum] super eum ibi Vg 177/178 Iezechielem] Ezechielem V^ 178 super] oz. V — de ipso] de se ipso P 179 ubi] ut 181 quid] qui 183 confortatum] confretatum I 187 diuersorium] diuorcium I^ 188 coercetur] cohercetur I 190 debitos] oz. V 192/ 193consternatur]consterniturP ^ 194sed]ow.V ^ moriemur] morte moriemur Vulg. 195 angelum] deesz Vig. dei] deum V. 197 et] o». V 198 abiectum] adiectum V/ —— humile] humiles I

IN IEZECHIELEM, I 200

205

210

celestis impatiens est consortii. Quod propheta prudenter aduertens antequam profundam illam et magnam se dicat uidisse uisionem manum domini cuius opitulatione tante uisionis pondus ferre sustinuit super se fuisse promisit, ac si diceret quod me tam grandis moles uisionis non oppressit manus domini super me facta presidio fuit. Non solum in hoc sed et in aliis quoque sacre scripture locis ubi super hunc uel super illum prophetam manus domini fuisse legitur. Si credimus hebreis, hoc significatur quod diuine ius inspirationis humane sese ingerens menti sic homine toto discedere pectore iusso totum sibi pectus uindicat ut etiam si uelit omne quod ex inspiratione secretum hausit silentio supprimere non possit. E? wid: et ecce uentus turbinis ueniebat ab aquilone et nubes magna et ignis inuoluens et splendor in circuitu eius. Ordine satis congruo duorum que premissa sunt quorum alterum est uisiones domini

215

220

225

230

9

se uidisse, alterum

uerbum

domini

ad se

factum fuisse primum prius exequitur. Manum domini nunquam esse ociosam nec suo priuari effectu modo cui superponitur dignum se prebeat. Propheta patenter insinuat qui postquam premisit manum domini super se fuisse statim adiunxit quod uisionem uiderit dicens: E? «w;d;. Quod autem uiderit ilico supponit: Et ecce uentus turbinis. etc. Dicturus qualiter uerbum domini ad se factum fuerit et quod ipse dominus apparuerit priusquam qualem ipsum et thronum in quo sedebat uiderit describat que sustinebant et portabant tam thronum quam eius sessorem deum paucis describit, humano more sicut hominibus loquens de domino sermo propheticus, agens tamquam de aliquo rege potentissimo super lecticam uel cathedram in curru suo residente cum multa tamen differentia de domino loquitur. Homo enim quantumlibet potens qui curru suo portatur non sicut ipse et animantia currum trahentia uiuunt et rote, nec sicut ille absque omni laboris molestia tam rote quam iumenta que currum trahunt pariter portantur. In hominis curru quantumlibet uolucri fuga iumenta destinatum precurrant ad locum, uolare tamen nequeunt, nec si

aliquatenus deuiauerint eorum error rotarum oculis corrigitur. Quantumlibet etiam peritus hoc in curru sedeat auriga sine inflexione iumentorum et quadrige non redibit nec ad dexteram

206/210 si credimus ... possit] Joseph Kara, Perwsb 'z/ Yebezkie] Ez. 1, 2. 210/211 et uidi ... eius] Ez. 1, 4. 218 et uidi] Ez. 1, 4. 219 et ecce .. turbinis] Ez. 1, 4.

199 celestis] celestiis P — 203 oppressit] oppresserit

/ — 204 et] add. nter

210 turbinis] 205 scripture] corr. ex scripturis P — super] o». P lin. P om. V. 220 quod] turbidinis V. — 218 ilico] illi O — 219 et ecce ... turbinis] o» V qui I 221 thronum] tronum V/ — describat] describit V7 223 describit]

om. V.

229 currum] curum P

233 etiam] te V. — inperitus] peritus P

IO

IN IEZECHIELEM, I

235 uel sinistram declinabit. Dominici uero currus tam rote quam animalia currum portantia nulla laboris molestia uexantur, quippe que non minus quam portent portantur. Totum quoque corpus

rotarum uolulbilium et uiuentium oculorum luminibus illustratur et animalium corpora faciebus et pennis in quattuor partibus 240 decorantur, ut in quamcumque partem tendere uoluerint absque conuersione et inflexione et aurige desuper sedentis admonitione, quadriformibus illa sequentibus rotis facillime procedere ualeant. Has hactenus differentias assignasse sufficiat, ceteras litteram legentes prout dominus donauerit persequemur. Eorum de quibus 245 in hac uisione agitur que sub ix cadunt numero. Primum, id est, uentum

250

255

2 [sy0

265

270

turbinis

tantum

portat, ultimum,

id est, dominus

in

throno residens, portatur et non portat, nisi forte eo sensu portare dicatur quo portans omnia sue uirtutis uerbo dicitur. Cetera que in medio sunt portant et portantur. Ventus turbinis, nubem magnam et ignem in ea inuolutum portat et ante se impellit. In medio ignis sunt iiii animalia que iiii rote sequuntur. Horum capiti firmamentum imminens thronum portat in quo dominus residere cernitur. Quasi duo currus hic describi uidentur, alter quo ipse dominus, alter quo animalia currum domini trahentia portantur. In primo curru quasi rote quadrige est nubes magna, reliquum uero corpus quadrige illius' animalis forma quod hebraice dicitur Aasmal lectica uel sedes ignis in quo quattuor animalia commorantur. Ventus qui hec omnia portat et impellit est quasi iumenta currum trahentia. In curru secundo rote et firmamentum totum quadrige corpus perficiunt. In throno super hoc collocato residet dominus. Hec omnia iumenta tanquam predicta iiii animalia trahunt et portitant. Vigilanter attende quod sicut in electioribus regum uel principum curribus iiii ad minus rote et iumenta totidem esse solent, ita et hic idem rotarum et animalium numerus ponitur. Venti quoque cardinales sunt iiii qui primum quo iussum fuerit currum sed uicissim deferunt. Nec opus est ut in mutuum conueniant auxilium cum singulorum tanta sit uis ut quocumque deferendus sit in oppositam partem singulus portare sufficiat. Et quoniam uentus primum est eorum de quibus in hac uisione agitur, prout exigit ordo de primo primum agamus. Quod dicit e£ uidi uel hoc innuere uidetur quod hec pariter contigerunt manum

256 hasmal] Heb. habet ^on.

270/271 et uidit] Ez. 1, 4.

236 molestia] melestia V 237 totum quoque] totumque 1 238 uiuentium] oz. V^ 247 residens] sedens O 251 sequuntur] secuntur O 252 thronum] tronum P 253 alter quo ipse dominus] /js V. 256 quod] qui l/ 260 throno] trono V P 262 portitant] portant V/ — quod] qui 7 electioribus] electoribus I 266 deferunt] defecerunt I

IN IEZECHIELEM, I

II

domini super se factam et se uidisse et uentum uenisse, uel more gentis sue copulatiuam coniunctionem superflue apposuit. Per demonstratiuum aduerbium ecce uentus adesse monstratur. Quod 2i Un

28 e

285

290

29 Un

300

30 Un

non absolute uentum sed uentum turbinis, id est, uim uenti cum

nimietate pluuie qui pernitioribus quam ceteri mundum transuolat alis dicit uenire, dominum quam celerrime in predicto curru suo ad quemcumque locum uoluerit posse transire insinuat. Vel quia premiserat wid; et uentus turbinis facilius quam ceteri uel propter puluerem quem orbiculatim ad alta tollit uel propter moti aeris spissitudinem uideri potest. Non simpliciter uentum sed uentum turbinis posuit quamquam et alio sensu aure scilicet uenti poterat sentire aduentum, uel quia suppositurus erat ab aquilone qui in Chaldea tamquam in sue uicina regione uehementior esse consueuit, et nubes magna que a minori uento portari non potest. Ventus autem turbinis impetuosus et uehemens esse solet. Ventus turbinis dixit ut uenti uehementiam designaret. E! nubes magna. Subauditur ueniebat, hanc predictus turbinis uentus agebat. E ignis inuoluens. Ignis qui erat in nube se ipsum erat inuoluens et includens, uel sinuosis uoluminibus intra nubem se agebat. In hebreo: Ignis occupans uel distringens. Sensus est quod nubem occupabat et per eam se diffundebat. Vnde sequitur: E4 splendor in circuitu eius. Quia ignis per nubem se diffundebat, extrema eius, id est, nubis splendore radiabantur. Non potest secundum hebraicum dici quod splendor esset in circuitu ignis, quia uox ea pro qua apud nos eius habetur pro diuersitate generis non potest ad eam referri que ignem significat. E! de med1o eius quasi species electri, id est de medio ignis. De medietate ignis species electri, id est, quiddam quod in forma et colore electro simile esse apparebat. Electri ut quibusdam uidetur tria sunt genera: Primum est naturale quod auro argentoque est preciosum. Secundum est quod ex permixitis auri argentique partibus fit. Hoc genus primo uilius, sed tertio preciosius est. Tertium est succinum quod ex electrinis desudat arboribus. Sed si naturale electrum de quo hic agi uidetur aurei sicut putatur coloris est, quomodo a colore ignis qui auro concolor est discerni potuit? Videtur nisi quia forte remissius

274 ecce] Ez. 1, 4. magna] Ez. 1, 4.

275 uentum

turbinis] Ez.

288/289 ignis inuoluens] Ez. 1, 4.

1, 4.

287 et nubes

292/293 et splendor

eius | E 2:1524; 297/298 et de medio ... ignis] Ez. 1, 4. 300/304 electri .. arboribus] cfr. Isidorus, Ezymologiarum, XVI, xxiu; cfr. Hieron., /z Hiezech. I, DE4bp39;

272 uenisse] o». V — 274 demonstratiuum] demonstratum O — monstratur] demonstratur P 275 uim] ui V^ 278 uoluerit] uoluit I^ 282 et alio] om. V. 284 Chaldea] Caldea P O 287 et nubes magna] zs. ex margine V^ 291 distringens] distinguens V/ — 292/293 unde ... nubem] o». V 295 hebraicum] ebraicum O 299 esse] esset P 301 quod] zi: P

I2

310

IN IEZECHIELEM, I

quam ignis dum in subiecta pascitur materia uel intensius quam candens flamma rutilat atque rubescit. In hebreo sic: E de infra ipsum species hasmal. Determinatio quedam apud nos apponitur, id est de medio ignis, non est apud illos, nec ut apponeretur opus erat. Infra ignem celestis cuiusdam animalis quod Aasmal appellant quasi species apparebat. Huius animalis usum in celestibus uel formam et colorem uel si ratio admittet ut ibi subsistat uel sic ubi in terris sit uel uisum fuerit, cum

1,5

315

320

325

330

335

1,6

340

ab illis

queritur non satis quid respondeant inueniunt. E n medto etus similitudo quattuor animalium. In medio ignis uel infra ignem uel speciem hasmal. Secundum hebraicum similitudo iiii animalium uel bestiarum. Similitudo dicit iiii animalium et non quattuor animalia uel bestie, quia non ipse res sed earum species ibi cernebantur. Vox hebraica que pro animali quod est ves «ua uel uiuens apud eos ponitur magis bestias id est indomita animantia quam domita significare habet. E? hic aspectus eorum, similitudo hominis in eis. T Quia bestias nominauerat ne bruta et inmitia 902 tantum putarentur animantia et ita ad homines minus pertinere, minusque homines quibus hec uisio scribebatur attenderent cum nichil in ea contineretur quod ad eos spectaret, annectit quod talis erat aspectus eorum, id est, tales erant ad aspiciendum quod similitudo hominis erat in eis. Non dicit quod in eis id est inter ea similitudo hominis esset quod pro uno etiam si hominis haberet similitudinem uerum esse posset, sed quod in eis omnibus hominis esset similitudo. Vel sic dixerat quod infra ignem erat similitudo quattuor animalium nec quorum illa similitudo esset animalium determinauerat, quod hic facit. De infra ignem apparebat quasi similitudo quattuor bestiarum et hic quem ego suppositurus sum eorum erat aspectus, a cernentibus et uidentibus ea qualia dicturus sum uidebantur et cernebantur. Similitudo hominis in eis. Non erat hec propria earum figura bestiarum sed ea que est cherubin, quia sicut in sequentibus dicturus est hec animalia que nunc uidit postea cherubin esse intellexit, sed hanc propter hominis dignitatem ceteris preposuit. Et ne sola hominis in eis forma putaretur esse et szmilitudo supponit. Quattuor facies uni et

311/312 quod *hasmal' appellant] T.B. Hagigah 13b. .. animalium] Ez. 1, 5. 322/323 et hic ... eis] Ez. 1, 5. sels EZNIoe5341/342 quattuor ... uni] Ez. 1, 6.

315/316 et in medio 336/337 similitudo

309 quedam] que P 311 hasmal] a? al P 313 formam et colorem] formam uel colorem 1^ 315 in medio eius] ex medio eorum Vg. 317 hasmal]as mal P ^ 319 ipse res] res ipse P — 320 hebraica] ebraica O 322 habet] o» V' — 323 quia]quod V — et]oexw. V . 324animantia]ow V. — 330 uerum] unam l/ — quod] quia V 341 esse et] esset V — uni] iiii V/

IN IEZECHIELEM, I

345

I3

quattuor benne uni. Vnam iam faciem horum dixit, ceteras in sequentibus dicturus est. Non uni eorum tantum, sed unicuique eorum quattuor facies et pennas esse dicit. Pennas sinedochice pro alis posuit. Animalia currum domini trahentia pennata describuntur ut sic indicetur dominum ubicumque uoluerit quam celerrime adesse posse. E? fedes eorum pedes recti. Non protendebantur in partem anteriorem sicut omnium ceterorum animantium pedes eorum, sed a teretis cruris figura in nullo distantes, et

350

355

eis iuncture nulla colligatione coherentes, orbiculato terram signabant uestigio. Crura quoque eorum cum femoribus nulla poplitis copula connectebantur, sed nec opus erat cum illa potius a uento ferrentur quam graderentur. Aquile quoque translatio huic sententie qua pedum rotunditas asseritur consonat qui ait: E pedes eorum pedes rotundi. Sunt et de hebreis etiam qui pedes eorum rectos pedes equaliter sine omni obliquatione iunctos exponunt, hinc traditionem que iunctis sine omni excessione et inequalitate pedibus illos orare compellit, exordium habuisse asserentes, non enim orantibus

360

365

370

illis, licet aut sura femori aut

cruri crus superimponere aut alterum ultra alterum pedem extendere. E! planta pedis eorum quasi planta pedis wituli. In hebreo: Quas: planta pedis diuisi. Quod satis idem est. Vitulus enim diuisam habet plantam et ungulam. E: scintille quasi aspectus eris candentis. Quod mirum si ignee animalium forme in medio flammarum uise scintillas in morem ignis ex se emittebant, quas aspicere erat ac si es candens aspiceretur. Et manus hominis sub pennis eorum in qi partibus. Sicut a iii partibus pennas habebant superius dixit quod iiii facies et penne totidem essent unicuique sed non distinxit ubi eas haberent, utrum omnis ab una an singulas a partibus singulis, quod hic facit dicens, ea facies et pennas per quattuor partes habere. Non dicit quod plures in unaquaque iiii partium facies habuerint uel pennas, quod quidam decepti putauerunt asserentes unumquodque iiii animalium iiii

347 et pedes ... recti] Bz. 1, 7. 353/354 Aquile ... rotunditas] cfr. Hieron., In Hiezecb. Y, i, 6/8, p. 11. 355/361 sunt ... extendere] Maxzor Vitry, S.H.

Horouitz ed. (rpt. Jerusalem: 1963), p. 15. T.B. Bera&Zot 10b. 361 et planta ExuitulilBEz ele. 363/364 et scintille ... candentis] Ez. 1, 7. 366/367 et manus ... partibus] Ez. 1, 8. 372 quidam] qui?

345 currum domini] domini currum O 346 indicetur] o» V/ ^ uoluerit] uoluerunt I^ — 347 adesse] abesse O 348 ceterorum] cetaerorum P 349 tereti] teriti P 352 connectebantur] connectabantur O I7 355 sunt et] suntP 357traditionem]translationem V/ — excessione]expressione V/ — 359 illis] uel I7 361 extendere] contendere V7 364 si] non I^ 370 quod] qui I/ 373 unumquodque] quod I^

I4 375

15:9

380

390

IN IEZECHIELEM, I

ab unaquaque parte, id est simul xui facies et totidem pennas habere, sed quod a qualibet iiii partium unumquodque singulas facies et pennas haberent. Iwncteque erant penne alterius ad alterum. Sic propinqua sibi erant animalia in hoc curru ut ab utroque latere ala alterius alam tangeret. Vel iuncte erant ale alterius partis animantis ad alteram partem. Sic ale dextri lateris ipsum tegebant ut eas que anteriorem et illi appositam partem tegebant tangerent. Eodem modo et a sinistris erat. Non reuertebantur cum incederent sed unumquodque ante faciem suam gradiebatur. Cum ad destinatum aliquem locum agente uento deferrentur quod erat eorum incedere non erat opus ut a uia quam prius carpebant animalia siue rote reuerterentur sed ibant in quamcumque partem ante faciem suam absque omni reuersione et inflexione omni quoniam ab omni parte faciem habebant. 5zmilitudo autem wultus eorum facies hominis. Per iiii partes animalia facies habere dixit, hic quas facies a quibus partibus habuerint distinguit, cuique parti suam faciem assignans. Verum si a dextris ipsorum quattuor, ut littera sonare uidetur, facies hominis et leonis erat, bouis autem a sinistris cum tribus lam locatis faciebus

395

400

405

410

in duabus partibus, sola facies aquile locanda supersit. Due uero sunt partes anterior uidelicet et posterior, absque suis faciebus: aut aquile facies in duabus locabitur partibus aut una pars sine facie manebit. Si una facies in duabus erat partibus uel si pars una sine omni facie fuit, falsus est qui dicit facies per quattuor partes habebant. Ac dicet aliquis: Si faciem aquile per duas et tres reliquas per alias duas habuere, constat quod per quattuor partes facies habebant. Neque enim scriptura dicit quattuor facies diuersas aut per omnem partem diuersas habebant facies. Verum est, inquam, quod si solam hominis faciem in quattuor partibus habebant, facies per quattuor partes habebant, sed superius dictum est quattwor facies wni qui numerus non ad |singularitatem et indiuidua facierum sed ad diuersitatem referendus est. Denique in sequentibus ubi eorundem animalium facies easdem distinguens suo quamque assignat loco, faciei aquile quartum et ultimum assignat locum dicens: Quattuor facies habebat unum. Facies una facies cherub, et facies secunda facies hominis, et in lertio facies leonis, et in quarto facies aquile. Ecce unam solam

376/377 iuncteque ... alterum] Ez. 1, 9. gradiebatur]

Ez.

1, 9.

387/388

quattuor facies uni] Ez. 1, 6.

similitudo

381/383 non reuertebantur ... ... hominis]

Ez.

1, 10.

404

408/410 quattuor ... aquile] Ez. 10, 14.

375a]in V — 376 penne] penne eorum Vi. 378 alterius] 5s. P 383 ad] oz. WV 388 hominis] homines V^ 394 sunt] sint P O 401 uerum] unde l/ — 405 referendus] deferendus V — est] o». V. —— 407 assignat] assigna Ww 408 quattuor] quattuor autem V.

40*

IN IEZECHIELEM, I

IS

assignauit aquile partem et nullam sua facie reliquit uacuam. Quid ergo dicemus, an quod per errorem imperitus hic peccauit, ibi iam doctior factus et ad ueritatis uiam reductus castigauit? Absit hoc credere quod a spiritu sancto qui prophetas inspirat unctionem habens propheta in tante auctoritatis scriptura a uia ueritatis uel minimum deuiauerit. Redeamus ad sacri sermonem eloquii quem nichil in se contrarietatis uel falsitatis habere, clarebit si diligentem et peritum lectorem et explanatorem nactus fuerit. Si uigilanter lector attenderis, inuenies hoc in loco falsam 420 mendosorum codicum distinctionem potius quam sententie obscuritatem difficultatem peperisse et in errorem plerosque pertraxisse. Qui litteram sic legunt similitudo uultus eorum hec fuit, facies hominis et facies leonis a dextris ipsorum quattuor fuit, in supradictam absurditatem incidunt. Litteram sic distingue, et plana erit: Simalitudo uultus eorum facies hominis. Sensus est: In ea parte ubi erat similitudo uultus animalium, id est, in anteriore parte erat facies hominis, et facies leonis erat a dextris ipsorum quattuor, facies autem bouis a sinistris ipsorum quattuor. Hec ita plana sunt ut siquis explanare laborauerit asperiora efficiat. E? 430 facies aquile ipsorum quattuor. Cum premissum esset a quibus partibus tres predictas habebant facies, quid opus erat dicere a qua illam solam que restabat, cum tardis etiam hoc perspicuum esset, haberent. Quod in quibusdam codicibus scriptum inuenitur facies aquile desuper ipsorum 11:1, nec emendatiora latinorum 435 habent exemplaria nec in hebraica ueritate legitur. Hic forsitan aliquis insurgens aduersum nos inconsiderationi et imperitie nostre dicentium in animalibus ab omni parte facies habentibus partem aliquam anteriorem insultare temptabit. Sed licet quantum ad facies nulla illarum anterior dici posse uideatur. Secun440 dum inferioris tamen dispositionem corporis una facies uidelicet hominis locum anteriorem optinebat. Si humane ceruici occipitibus in unum confluentibus iiii facies superponas unicuique illarum, ea pars ad quam uersa est erit anterior, uerum totius hominis quam uenter et scapule respicient ea pars anterior iudicabitur,

429/430 et facies ... quattor] Ez. 1, 10.

434 facies .. iiii] cfr. Hieron,

In Hiezech, Ll, i; 10 et apud Vulg. codd. Amitianus, Bibl. mun. 8.

Ottobonianus,

et Amiens,

412 an] aut V 415 unctionem] unctrem I^ 417 falsitatis] felicitatis corr. in marg. V. 418 nactus] natus I 421 plerosque] populos I^ 422 legunt] legant I^ 424 et] o». V O 427 facies hominis, et] oz. V 429 432 solam] om. 430 aquile] aquile desuper l/z. laborauerit] laborare V 438 435/446 hic forsitan ... censebitur] ;zs. ex zzargine P etiam]e V V 441 440 tamen] o». VO 439 dici] dice V^ insultare] insalutare l^ 442 superponas] sunt occipitibus] occiptabus I^ optinebat] obtinebat P pennas l/

16

IN IEZECHIELEM, I

445 faciesque ea que in illa parte locata fuerit non inmerito nomine

450

455

460

uultus censebitur. Ef facies eorum et penne extente desuper. Tam facies quam pennas in inferioribus ubi incipiebant strictas et quasi complicatas habebant que in superioribus sui partibus ab illa sui quasi complicatione extendebantur et dilatabantur. Cui sententie hebraica ueritas consonat que pro extente desuper, diuwise desuper habet. Due penne singulorum iungebantur et due tegebant corpora eorum. Cum quattuor tantum essent ale et due singulorum corpora tegerent necessario due quibus uolabant currui quem trahebant iungebantur. Vel se inuicem in uolando tangentes in ipsis pennarum radicibus ultra caput animalium extentis iungebantur. Et unumquodque coram facie sua ambulabat. In terreno curru quando necessitate aliqua cogente uel retrogradationes uel inflexiones a cepto itinere fiunt iumenta currui supposita, non coram sed post faciem suam eunt. Quod in hoc celesti curru propter facies quas habent ab omni parte animalia contingere non potest, quia nec opus reuersione habent quocumque incedendum est, unde et subditur: Nec reuertebantur cum ambularent. Hec est

46

Un

causa quare unumquodque animalium coram facie sua semper ambulabat quia non fiebat reuersio que iugales ut post tergum eant quandoque compellit. Vb: erat impetus spiritus tlluc gradiebantur. Dixerat unumquodque animalium coram facie sua ambulare, sed ne quis putaret ea sicut cetera que currum trahere solent animantia

470

in ambulando

laboris

molestia

uexari, ait ea illuc

tantum gradi quo impetus spiritus, id est impulsio uenti, spiritus enim pro uento multis in locis accipitur, ea deferebat, sed et »ua hebraicum quod hoc in loco est tam uentum quam spiritum significat. E? similitudo amimalium et aspectus eorum quasi carbonum ignis ardentium et quasi aspectus lampadarum. Forma et figura animalium descripta qualitatem coloris quam nondum expressit adiungit. Similitudo animalium que apparuit et lumen quod ab oculis eorum scintillabat carbonibus ignitis et lampadibus accensis assimilabatur. Hec erat wisio discurrens in medio animalium. etc. Hec uidebantur discurrere inter animalia splen-

446 et facies ... desuper] Ez. 1, 11. 456 et unumquodque

Ez: 1512: 1913:

... ambulabat]

451/452 due ... eorum] Ez. 1, 11. Ez.

1, 12.

465/466 ubi ... gradiebantur] Ez. 1, 12. 473 carbonum

... lampadarum]

Ez.

1, 13.

462. nec

... ambularent]

472 et ... quasi] Ez. 477/478

hec erat ...

animalium] Ez. 1, 13.

445 in illa] nulla I 446 et penne] cum penne V/ — et penne] et penne eorum l/z/g. 447ubi]nisii V 448que]quiV/ — 449dilatabantur] dilabantur Ww 450 extente] existente I^ 452 ale] alie 453/454 currui quem trahebant] oz. V^ 458 a cepto] accepto 1 459 curru] currui P 470 rua] uia I est] oz VW 472 et] deest. Vulg. 473 ardentium] ardentis O aspectus] oz. V

IN IEZECHIELEM, I 480

485

490

500

505

17

dor qualis de igne procedere solet et fulgur quale de igne egreditur. Fulmen est telum illud quo de superioribus in terram misso multa cremantur, multa finduntur, multa sit strages et hominum et ceterorum que in terris sunt animantium. Fulgur quod ex aquosarum collisione nubium exprimitur non adeo rutilat et mortalium oculos prestringit sicut illud quod de igne egreditur. Vt intensum huius fulguris quod inter animalia discurrebat ruborem innueret quod de igne illud egredi pronuntiat. Vel uisio de oculis animalium sese mutuo aspicientium erat qualis est splendor ignis et de igne fulgur egrediens. Ef animalia ibant et rveuertebantur in similitudinem fulguris coruscantis. Non est hoc contrarium ei quod superius dictum est: Non reuertebantur cum ambulavent. Ibi namque dictum est quod cum agente uento quoquam deferrentur propter causas supradictas non reuertebantur. Hic uero dicitur quod in natura sui etiam constarent sicut animantia penitus | ignea subsiliebant et in momento in locum suum recedebant 40v fulguris instar, quod utique ignis est quod ad terras dicto citius descendit et eadem celeritate ad locum suum reuertitur. Cumque aspicerem animalia apparuit vota una super terram iuxta animalia habentia quattuor facies. Hactenus actum est de animalibus currum trahentibus, hic de rotis animalia sequentibus agitur. Subito se uidisse rotam cum animalia aspiceret innuit in eo quod dicit apparuit. Illa namque apparere dicuntur que ex inprouiso cernuntur, dicendo rotam super terram apparuisse iuxta animalia nichilominusipsasuper terram fuissesignificat. Et aspectus rotarum et opus earum quasi uisio maris. Secundum coloris et facture qualitatem rotas describit, tales erant rote et earum facture in coloris qualitate quale est mare ad uidendum. E? una similitudo ipsarum quattuor. Et in colore et in factura omnes quattuor rotas una similitudo tenebat. Rotarum dicit et quattuor cum premiserit rota una, quia forsitan prius unam uidit et demum relique sunt secute. Vel propter expressam earum similitudinem et uelud identitatem omnes quattuor unam appellauit. E? aspectus earum

488/489 et animalia ... coruscantis] Ez. 1, 14.

490 non ... ambularent]

BZw15912: 496/498 cumque ... facies] Ez. 1, 15. 503/504 et aspectus ... maris] Ez. 1, 16. 506/507 et una ... quattuor] Ez. 1, 16. 509 rota una] Ez. 1, 15. 511/512 et aspectus ... rote] Ez. 1, 16.

480 telum illud O] illud telum P, celum illum V/ — 480/481 multa cremantur] om. V 481 finduntur] funduntur l^ 482/483 aquosarum] aquos anni I7 484 intensum] incensum I 485 ruborem] oz. V^ 486 de igne] digne W 487 mutuo] minio IZ 489 hoc] lex l^ 490 non] nec Vs. 491 deferrentur] differentur I 494 suum] ow. V recidebant] cecidebant O 495 quod] qui P 496 suum] o». V O 498 habentia] habens I 505 et] o». V. facture] factura I^ 509 prius] oz. VO 510 uelud] uelum 1^

18

IN IEZECHIELEM, I

el opera quasi si sit rota in medio vote. Tales aspicientibus apparebant rote et earum factura ueluti si quadrato uel orbiculato modiolo radiis a quattuor partibus infixis canti a partibus eisdem 515

apponantur. Per quattuor partes earum euntes ibant et non reuerte-

bantur cum ambularent. Rote iuxta modum quem diximus fabricate in quamcumque partem uolueris uoluentur. Nec si redire uolueris ad locum unde mote sunt uel in dexteram siue in sinistram partem diuertere, reuersione uel inflexione opus habent. 520 Statura quoque erat rotis et altitudo. etc. Statura in longitudine et altitudine perpenditur. Sed quia in rotis altitudo potius quam longitudo attenditur, ideo statim postquam dixerat quod statura erat rotis, quasi exponendo adiunxit e£ altitudo, et pro :d est legitur. E£ horribilis aspectus. Nimis excelsa et ardua horrorem 525 quemdam aspicientibus ingerunt. Immensa quoque rerum dignitas et nimia uenerande maiestatis admiratio intuentium animis horrorem immittit. Hinc de sponsa in canticis legitur: Que est ista que uelut aurora progreditur, bulcra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata? Et totum corpus plenum oculis in 530 circuitu ipsarum quattuor. Ordo est et totum corpus ipsarum quattuor in circuitu plenum erat oculis. Potest et sic legi, totum corpus, subauditur rotarum, erat plenum oculis in circuitu ipsarum quattuor. Ex eo quod hic dicit totum corpus rotarum plenum fuisse oculis et quod in sequentibus dicturus est spiritum. wite 535 fuisse in rotis, ipsas etiam rotas animantia esse perspicuum est. Cumque ambularent animalia ambulabant pariter et vote. In curru quoque terreno sic esse solet ut motum iumentorum motus rotarum consequatur. E! cum eleuarentur animalia de terra eleuabantur simul et rote. Eleuantia se ad superiora animantia rote 540 sequebantur. Quocwmque ibat spiritus illuc eunte spiritu et vote pariter leuabantur sequentes eum. Non est mirum si eleuatis ad superiora animalibus eleuabantur pariter et rote, quia uentum qui impellebat animalia ad alta preeuntem quasi ducem quocumque ibat rote a terra sese eleuantes sequebantur. Vnde hoc habere

515/516 per ... ambularent] Ez. 1, 17. 9

520 statura ... altitudo] Ez. 1, 18. 524 et horribilis aspectus] Ez. 1, 18. 527/529 que ... ordinata] Cant. 6, 529/530 et totum ... quattuor] Ez. 1, 18. 534/535 spiritum ... rotis]

cfr. Ez. 1, 20. Ez. 1, 19;

536 cumque 540/541

... rote] Ez. 1, 19.

quocumque

... eum] Ez.

538/539 et cum

... rote]

1, 20.

512 si] deest V/ujg. 515 earum] zacat V^ 518 in?] o». P 524 legitur] legaturP O —— 528 que ... progreditur] que progreditur quasi aurora Vzg. 529 plenum oculis] oculis plenum V. 530 totum] o». W 533 quattuor] subauditur quattuor P 534 fuisse] erat I 536 ambularent animalia] animalia ambularent I 538 eleuarentur] eleuarent I^ 541 leuabantur] leuabantW — 543impellebat animalia ad alta] ad alta impellebat P — preeuntem] preminentum I7

IN IEZECHIELEM, I 545

IQ

possent ut ex se et suo motu rote iuxta animalia ambularent, et

cum eleuatis a terra pariter eleuarentur et spiritum preeuntem quocumque ibat sequerentur aperit dicens: Spiritus enim uite erat 1n votis, id est, rote uiuentes erant et ideo suo motu

E21 550

tam

animalia quam uentum sequi poterant. Cum euntibus ibant et cum stantibus stabant, et cum eleuatis a terra, pariter eleuabantur et vote sequebantur ea quia spiritus wite erat in rotis. Quedam eorum que hic dicuntur nostris quibus utimur iumentis et rotis conueniunt,

555

522

560

p 23 565

quedam nullatenus conuenire possunt. Ire cum euntibus iumentis et stare cum stantibus possunt et rote nostre, sed nec nostris a terra sese leuare iumentis nec rotis ea per mane sequi possibile est, quia ut hoc possit ut est in illis non esse in nostris spiritum uite perspicuum est. E similitudo super caput animalium firmamenti quasi aspectus cristalli horribilis et. extenti super capita eorum desuper. Descriptis iam rotis reliquum corpus dominici corporis a coloris ipsius qualitate describit. Similitudo firmamenti subauditur super caput animalium erat talis ad aspiciendum qualis est ad aspiciendum cristallus mire magnitudinis et decoris que horrorem propter admirationem aspicientibus incutiat et que sit extenta super capita animalium desuper. Sub firmamento autem penne eorum recte alterius ad alterum. Ale animalium sub firmamento, id est, celo quod capiti eorum imminebat erant recte, id est, eleuate

sursum aduersum celum, penne alterius animalis erant recte ad idem contra alterum. Vnuwmquodque duabus alis uelabat corpus suum et alterum similiter uelabatur. Sensus: Vnum et alterum, id 570

575

est, singulum eorum duabus alis corpus suum uelabat. E! audiebam sonum alarum. etc. Sonus quem alarum in aere motus reddebat talis erat qualis est sonus multarum de alta rupe descendentium aquarum, et qualis est sonus dei in sublimi residentis. Vox dei, siue sonus pro maiestatis illius immensitate grauis et tonitrus instar esse creditur, unde et sono aquarum multarum in scripturis assimilatur. Cum. ambularent quasi sonus erat multitudimis ut sonus castrorum. Ambulantibus non rotis sed animalibus sonus

547/548 spiritus ... rotis] Ez. 1, 20. 549/551 cum .. rotis] Ez. 1, 21. 557/559 et similitudo ... desuper] Ez. 1, 22. 564/565 sub ... alterum] Ez. 1523. 568/569 unumquodque ... uelabatur] Ez. 1, 23. 570/571 et audiebam .. alarum] Ez. 1, 24. 576/577] cum ... castrorum] Ez. 1, 24. 548 rote] et rote ^ 551 sequebantur] sequentes l/zg. 553 ire] ite 17 554/555 sed ... iumentis] o». V 556 esse] sese 1^ 557 caput] capita Vai. 558 cristalli] zzs. ex zargine V. extenti] contenti I^ 566 quod] qui V . imminebat] non uniebat V — erant] erat I7 567 aduersum] aduersus P 567/568 ad idem] ow. V. — 569 similiter] super V — unum]Jow. V — 571 alarum] in altum

in altum

I

574 tonitrus] eZ., tonitru P O, tonitrui

I^

20

IN IEZECHIELEM, I

erat qualis est multitudinis et castrorum. Cumque starent dimittebantur penne eorum. Stantibus eisdem animalibus penne prius ad 580

585

1, 26

590

595

127 600

605

uolandum

id est, deorsum

erecte | dimittebantur,

mittebantur.

Nam cum fieret uox supra firmamentum quod erat super caput stabant et submittebant alas suas. Vnde contingebat quod quandoque starent causam assignat. Cum uox aliquando fiebat super celum quod erat super caput eorum ne motu suo et erectarum interpositione alarum impedirentur audire quod diceretur stabant et alas suas submittebant. Bene dixi cum starent demittebantur penne eorum quia cum fieret uox super firmamentum tunc stabant et alas demittebant. Male quidam legunt hic gzmittebant, cum dimittere, id est, in diuersas partes mittere penitus aliud habeat significare. E! swper firmamentum quod erat imminens cafiti eorum quasi lapidis saphiri similitudo throni. Descripto curru describitur thronus. Super celum quod imminebat capiti animalium erat similitudo throni qui talis erat ad uidendum qualis est lapis saphiri qui aerii coloris est. E? super similitudinem throni similitudo quasi aspectus hominis desuper. Hic describitur sedens super thronum dominus propter quem cetera omnia descripta sunt. Super similitudinem throni erat talis ad aspiciendum qualis est homo. E? widi quasi speciem electri uelud si aspectum ignis intrinsecus eius per circuitum. A lumbis eius et desuper homo qui super thronum sedebat znirinsecus eius per circuitum id est, sursum uersus caput undique a lumbis et desuper talis erat ad aspiciendum quale est electrum uel ignis. E£ a /wmbis eius usque deorsum uidi quasi speciem ignis splendentis dn circuitu uelud aspectum arcus cum fuerit in nube qn die pluuie. A lumbis usque ad inferiora homo idem habebat speciem ignis non rutilantis sicut uersum caput sed candentis uel splendentis per circuitum et speciem arcus in pluuioso tempore. H?c erat aspectus splendoris per gyrum. Qualis est arcus talis aspiciebatur splendor per gyrum.

578/5779 cumque ... eorum] Ez. 1, 24. 590/591 et super ... throni] Ez. 1, 26. 15426:

598/599 et uidi ... circuitum]

pluuie] Ez. 1, 27-28.

Ez.

581/582 nam ... suas] Ez. 1, 25. 594/595 et super ... desuper] Ez. 1, 27.

602/604 et a lumbis

...

607/608 hic ... gyrum] Ez. 1, 28.

579 eisdem] hiisdem V, hisdem O 581 caput] caput quod]qui l/ —— 586/587 demittebantur] dimittebantur I7 V 591quasi] quasi aspectus Vig. — lapidis] lapis V/ — 72 593 erat!] erit V/—— throni] troni P 598 homo] prima uisione ezech. O uelud] uel I si] dees? Vig. 601 caput] apud V/ — 602 uel] aut V. 605 habebat]

eorum V. 584 590 quod erat] o». 592 thronus] tronus explicit andreas de 599 eius?] et I7 abebat P

41

IN IEZECHIELEM, II

2I

(Cap. 2)

2,1

Hec uisio similitudinis glorie domini. Hec quam ego descripsi uisio erat similitudinis glorie domini, id est, talis erat gloriosa

Un

10

2 2

similitudo domini ad uidendum qualem ego descripsi. Et widi et cecidi in faciem meam. Et hanc similitudinem uidi et tante maiestatis uisionem non sustinens cecidi. Et audiui uocem loquenlis ad me. Sic pronus in terram iacens, audiui uocem eius cuius similitudinem uidi F7/ hominis. Filium hominis prophetam sermo diuinus appellat ut quamuis super hominem sit uidere quod uiderit hominem trans se esse meminerit. Sia super pedes tuos et loquar tibi. Stare super pedes iubetur et sic diuinos audire sermones ut et ad audiendum attentissimum et ad exequendum quod iubet ipsa corporis positione se paratissimum esse demonstret. Et ingressus est in me spiritus postquam locutus est mihi, et cetera. Quia ex propria fragilitate infirmus propter diuinam et soni celestis auditionem in faciem cecidi, diuina locutione conforta-

20

D 3 25

30

35

tus, et spiritu potenti confirmatus, uires resumpsi et ut dominum ad me loquentem audirem robur immissum a domino me in pedes erexit. Quod dixit sa super pedes nisi forte et super genua statur pleonasmos est. Missurus prophetam dominus ad populum intractabilem, durum et crudelem corporis et cordis, eorum qualitatem prius eum instruit. Ne forte quales non sperabat eos inueniens ex metu uel diffidentia cepto desistat uel illis quia facile transitur ad plures similis fiat, unde in sequentibus illi dicitur: No/i esse exasperans quia domus exasperatrix est. Mitto ego te. Non est, cur ire metuas, mittentem non ad quos mitteris attende. Ego qui in medio crudelissimorum pro nichilo saluare possum te mitto. Ad filios Israel, Ad populum quondam meum. Ad gentes afpostatrices que recesserunt a me. Qui filii Israel olim meus, modo sunt gentes apostatrices a me domino suo deficientes et recedentes. Cetere terrarum nationes que domini cultum nunquam susceperunt absolute gentes sed filii Israel qui a suscepto apostatauerunt, id est, recesserunt, gentes dicuntur apostatrices. Quasi diceret ad profugos meos et a me deficientes ad me reuocandos mitteris. Nec subita et recens est hec illorum apostasia et a uia legis mee declinatio ut ab ea facile possint desistere, sed inueterata et

(25, 1 hec ... domini] Bz. 2, 1.

3/4 et uidi ... meam] Ez. 2, 1.

5/6

et audiui ... me] Ez. 2, 1. 7 fili hominis] Ez. 2, 1. 9/10 sta ... tibi] Ez. 21 13 et ingressus ... mihi] Ez. 2, 2. 23/24 noli ... est] Ez. 2, 8. 24 mitto ego te] Ez. 2, 3. 26/27 ad filios Israel] Ez. 2, 3. 27/28 ad gentes eme] z2505:

(2), 6 ad me] et dixit ad me V 8 quod] qui ^ 9 super] supra Vulg. tibi] tecum V. 14 quia] qui P 15 diuina] domini P ^ 24 quia] sicut lg.

22

40

IN IEZECHIELEM, II

tanquam hereditaria patribus a filiis derelicta usque ad abdita cordis penetralia transiens alterius subsedit. Hoc est quod subditur: si et patres eorum preuaricati sunt pactum meum usque ad diem hanc. Si pactum quod placuit cum illis dominus quando in populum peculiarem eos assumpsit preuaricata fuissent, uel sicut in hebreo est, falsassent et ad cor cito redissent, facilius ueniam

45

2,4

50

impetrassent, sed quia peccato preuaricationis peccatum pertinacie et obdurationis superaddiderunt, indulgencie ianuam ipsi sibi precluserunt dicens: Vsque ad diem hanc. Hoc illorum peccatum accusat. Per diem hanc innuit quod a tempore date legis usque ad eum diem quo dominus cum propheta locutus est tam patres quam filii pactum preuaricari non cessauerunt. Et fili: dura facie et indomabili corde sunt. A patribus habent filii quod in preuaricatione sunt pertinaces, sed a seipsis habent qui inuerecundi sunt et intractabiles. Vel sic, licet tanto tempore in peccato suo tam filii quam patres inueterauerunt et tanquam iumenta in stercore suo

55

60

225 65

computruerunt. Nullum tamen filiis uel sua uel parentum peccata pudorem incusserunt, nec ab inolita feritate ut ceruicem iugo legis dei supponerent domari potuerunt. Facti sunt sicut mulier meretrix frontem non habens, et fur deprehensus, et uelud que iugum | abiecit et uincula rupit uacca lasciuiens. Ad quos ego mitto te. Ad 41Y filios mittitur quia patres uel iam mortui fuerunt uel si qui uiuebant in Iudea remanserant ad quos cum in captiuitate teneretur facile ire non poterat. Babilonius enim rex cum Iechonia solos fortes uiros et iuuentatem non senilem et lassam etatem in easdem asportauit. Et quia dura facie et indomabili corde absterrere et a perficiendo domini mandato abstrahere poterant, supponit ego mitto te, quod fiduciam prestat et securitatem. E? dices ad eos : Hec dicit dominus si forte uel ipsi audiant et si forte quiescant. Et mea dicturus mandata in ipso capite orationis uel in fine dices ad eos. Hec dicit dominus, si forte audita mei nominis auctoritate

illi saltem audire uelint que mando et si forte a sue prauitatis peruersitate cessare uelint. Dubitationis aduerbium quod in hoc

38/39 ipsi ... hanc] Ez. 2, 3. filii ... sunt] Ez. 2,4

44 usque ... hanc] Ez. 2, 3.

47/48 et

54/55 mulier meretrix] cfr. Ez. 23, 44; Ier. 3, 3.

fur deprehensus] cfr. Ier. 2, 26

56 uacca lasciuiens] cfr. Os. 4, 16.

te] Ez. 2, 4.

... asportauit] cfr. IV Rg. 24, 14-16.

59/61

ego mitto te] Ez. 2, 4.

Babilonius

55

ade 63

63/64 et dices ... quiescant] Ez. 2, 4-5.

38 ipsi et] deesz Vui. 47 cessauerunt] cesserunt 17 48 indomabili] indomabiles P 50 suo] o». V 53 incusserunt] iniusserunt I^ 55 que] quem I 58 cum] vacat V' — teneretur] eorr. ex tenerentur P 59 poterat] corr. ex poterant P ^ babilonius] fabilonius I rex] rerum I Iechonia] Ieconia P ^ 60 iuuentatem] iuuentutem V — 64 dominus] dominus deus Vg. audiant]audiantte 4p, — 65dices]dicitV — 66mei]mein V auctoritate] om. V

IN IEZECHIELEM, II

2,6 70

loco habemus in hebraica ueritate non est. Tu ergo fili hominis ne timeas eos neque sermones eorum metuas. Licet ipsi crudeles sint et sermones

7

Un

80

B, 7

8 Un

NES

90

2.9

95

100

23

eorum

minaces, nec illos timeas nec sermones

eorum

metuas. Hec duo metus et timor sic a Stoycis distinguntur, ut metus sit opinio mali impendentis quod intolerabile uideatur, timor uero metus mali appropinquantis. Quoniam incredibiles et subuersores sunt tecum. Hec quoque sunt quare timeri possent ab eo cui dominus non esset adiutor quod tales sunt quibus nullus credere deberet. Vel qui nulli quoniam increduli facie credunt et perfallacibus uerbis et turpibus exemplis uite subuersores sunt aliene. Et cum scorpionibus habitas. Cum cruentis insidiatoribus et uenenatis. Huiuscemodi tamen hominibus uerba mea loqueris, hoc est quod subditur: E? loqueris uerba mea ad eos, et cetera. Claret ex his quod nec desperatissimis subtrahendum est uerbum predicationis. Et quia nunquam bene et sufficienter aliorum tollit errores qui facinoribus eisdem implicatur que ipse corrector accusat, luculenta namque manus nunquam bene sordes alienas tergit. Subditur: Noli esse exasperans sicut domus exasperans est. Dominum qui in sui natura mollis et leuis est per nostra nobis peccata durum facimus et asperum. Nouit dominus quod periculosum sit bono contubernalem esse malorum. Quicumque stultorum socius efficietur similis, et qui picem tangit inquinatur ab ea, quodque facile transitur ad plures. Ideo prophetam monet ne contra legis preceptum turbam ad malum sequatur. Afer: os twwm et comede quecumque ego do tibi. Quid sit quod iubeat eum comedere in sequentibus demonstrabit. Secure comedere potest quicquid, id est, cum hoc illi ad comedendum dominus tribuat. ££ uidi et ecce manus missa ad me. Quia rerum aliqua species demonstratur que uisus non auditus capit, e£ wid: dixit. Missa est ad eum manus in qua erat liber inuolutus, qui coram propheta expansus et explicatus intus et foris scriptus erat. Librum inuolutum rotulum intellige qui complicari et inuolui solet et ex una tantum interiori uidelicet parte scribi. Sed iste qui coram propheta

69/70 tu ... metuas] Ez. 2, 6. 74/'15 quoniam ... tecum] Ez. 2, 6. 79 et cum ... habitas] Ez. 2, 6. 81 et loqueris ... eos] Ez. 2, 7. 86 noli ... est] Ez. 2, 8. 89/90 stultorum ... similis] cfr. Prou. 13, 20. 90 qui ... ea] CEEMECCINMISINT:

tibi] Ez. 2, 8.

92 turbam

... sequatur] cfr. Ex. 23, 2.

92/93 aperi ...

95/96 et uidi ... me] Ez. 2, 9.

70 timeas] caueas V^ 72 distinguntur] distinguitur I^ 73 uideatur] uideat I 74 incredibiles] increduli Vg. 75 quare timeri] oz. V^ 76 cui] cur 77 deberet] debet I uel] et P qui] quod P nulli ... credunt] o». P — 81etloqueris]loqueris ergo Vsg. — 86 exasperans] exasperatrix Vulg. 88asperum]asupernil/ ^ quod]qui V/ — 89 quicumque] quodcumque Jp 90 et] ow. V 93 quecumque] que P 96 aliqua] autem 1 99 explicatus] expolieatus I^

24

IN IEZECHIELEM, II-III

morem forisetiam,idest,ex parteexteriori liberestextensuscontra

105

scriptus fuit. Que autem fuerunt scripta in eo subdit: Lamentationes carmen et ue. Lamentatio est, si stoycis credimus, egritudo flebilis. Carmen est scriptura uersibus et metro composita. Ve est uox defunctorum funera plangentium. Lamentatio penitentibus, carmen iustis et bonis, ue desperatis conuenit.

(Cap. 3) Sx 3:3 Un

3,4

25 m"Un

30

20

Comede uolumen istud et uade loquere filiis Israel. Volumen istud comedere est pro personarum et temporum congruentia et opportunitate tria que liber predictus continebat conuenienter distribuere. Venter tuus comedet. Comestus in uentrem transibit et sufficienter uiscera tua replebit. Szcut mel dwice. Quid melius anime palato sapit quam sapientia ? F?/; hom?nis. Frequenter iste propheta filius hominis uocatur ne propter celestium frequentiam uisionum aliquid supra hominem de se existimet. Vade et ingredeve ad domum Israel. Sin medio captiuorum erat sicut in principio legitur, quomodo dicitur ad eum quasi ab absentem «ade et ingredere ad domum Israel? Sed hebraica ueritas non habet 7» medio captiuorum sed infra captiwitate, sicut ibi dictum est, que littera nichil contrarietatis habet, ingredere ad locum quo conuenive solet familia Israel. Nom enim ad populum profundi sermonis et diffücilis lingue tu maitleris ad domum Israel, et cetera. Non est quare dubites ad illos ingredi, quoniam cum tu mitteris ad domum Israel non mitteris ad populum cuius sermonem tuo non possis attingere intellectu et cuius lingua ad intelligendum tibi sit difhicilis nec ad multos et diuersos populos quorum non possis intelligere sermonem. Domus autem Israel nolunt audire te quia nolunt audire me. Si me dominum et creatorem suum audire nolunt, non mireris si te conseruum suum non audiunt, inde est

25

quod te non audiunt quia me nolunt audire. Afírita fronte. Tractum est hoc a uia que multa attritione durescit. Vel frons domus Israel diminuta et pene annichilata est, quasi diceret (35, 1 comede ... Israel] Ez. 3, 1.

sicut mel dulce] Ez. 3, 3. Hz253. 4-

14/15 non

4 uenter tuus comedet] Ez. 3, 3.

6 fili hominis] Ez. 3, 4.

... Israel] Ez. 3, 5.

5

8/9 uade ... Israel]

20/21 domus

... me] Ez. 3, 7.

23 attrita fronte] Ez. 3, 7.

104 carmen] et carmen Vg.

106 uox] uos 7

(35, 1 ualde V, uadens Vu. 2 pro] per V/ — temporum congruentia] temporum et congruentia [/ 5 sicut] dicit I 8/9 et ingredere] deesz Vg. 10 et] te V 11 ad] ow. V | non] uero V 12 captiuitate] captiuare codd. 15 difficilis] ignote Vig — non] omnis ^ 17 possis] possit I^ 19 quorum]quare L/ ^ possis]possit V. — 21 nolunt] nolent lg; — suum] meum Ww 24 durescit] duraescit P 25 diminuta] durescit I

IN IEZECHIELEM, III

30

35

40

4 Un

25

domus Israel exfrons est. Duro corde, a peruersitate sua inflexibili et irreuocabili. Ecce dedi faciem tuam ualentiorem faciebus eorum et frontem tuam duriorem frontibus eorum ut adamantem et silicem dedi faciem tuam. In facie et fronte sedes locatur uerecundie. Anima placere naturaliter appetens metu displicendi affecta corpus concutit, et ad tegumentum sui ne feditas eius apparet in faciem et frontem sanguinem emittit. Hinc est quod quando animam puduit facies et frons rubescit. In faciem et frontem silicis et adamantis instar durus, sanguis non diffunditur, et idcirco anima tale |corpus uegetans pudorem sentire non creditur. Quia 42: predixerat dominus prophete domum Israel attrite frontis esse ne forte confundi metuens nisi contumelias exprobationes, et improperia passus esset ab inuerecundo populo cum eos sue peruersitatis argueret, et ea de causa domini mandatum exequi formidolosus omitteret, facies et frons faciebus et frontibus populi ualentior et durior illi iam data fuisse certificatur. Omnes sermones meos. Nullum pretermittas. Asswme in cor tuum et auribus audi. Ordo preposterus iuxta quod apud nos fieri consueuit, prius enim sermones audimus, dein in cor assumimus. Sed de auribus cordis interioribus intellectu uidelicet agere uidetur, quo uerbum iam ex desiderio cordis conceptum discutitur et inuestigatur. Vel ordinis est transmutatio sicut ibi, omnia quecumque locutus fuerit domanus faciemus et audiemus. Vel assume in cor iwwm, id est, uehementi desiderio ut ad te fiant desideria, et cum facta fuerint

5 [e]

5 Un

intelligentia cordis et executione operis audi. Ad transmigrationem. Magis proprie transmigrationem quam captiuitatem eos qui cum Iechonia qui sponte sua se tradidit caldeis asportati sunt appellat. Auribus audi. Pleonasmos est. Ad fitos populi twi. Ad populum tuum; hec locutio satis usitata est. E? asswmfsit me spiritus. Quomodo assumpsit eum spiritus nisi sicut de saluatore legitur: Assumpsit eum diabolus et in montem excelsum. Assump-

26 duro corde] Ez. 3, 7. sermones meos] Ez. 3, 10.

2/7/29 ecce ... tuam] Ez. 3, 9. 41 omnes 42 assume ... audi] Ez. 3, 10. 47/48 omnia

.. audiemus] cfr. Ex. 19, 8; 24, 7.

53 auribus audi] Ez. 3, 10. assumpsit ... spiritus] Ez. 3, 12.

50/51 ad transmigrationem]

Ez. 3, 11.

adstiliosseostui| Ez $5910 54/55 et 56 assumpsit ... excelsum] Matth. 4, 8.

28 et silicam] et ut silicam Vuig. — 30 anima] aliam V/ — 31 feditas] foditas VW 32quod]per V — 33 puduit] puduunt V. 34 instar] star P — durus] durasP 37/38 improperia]improporia P ^ 39 mandatum exequi] mandatum etexequi l/ — 42 in cor tuum] in corde tuo Vu. auribus] auribus tuis l/zg. ordo]dico V 45 interioribus] interitioribus V/ — 46 discutitur] discurritur

V 4. 50

49ad]aV 51 proprie] quippe V/ — 53 auribus ... est] »zeZus pos? audi 54 usitata] infinita V. 56 diabolus] oz. V

26

60

IN IEZECHIELEM, III

tus est corpore a fortitudine domini angelico forsan ministerio ut ad locum ad quem ire iussus erat sine suo labore deferretur. Sic Helyas frequenter a domini spiritu longe ab eo in quo erat ad alium locum transferebatur. E! audiui post me uocem commotionas magne. Assumptus a spiritu post tergum multorum de loco suo sese commouentium hanc uocem audiui Benedicta sit gloria domini. Vel benedicta, id est, laudata est gloria domini, id est,

65

70

gloriosus dominus de Ierusalem et templo uel celo quod spiritualiter domini locus appellatur. Potest et sic legi ut benedicta gloria domini ablatiui casus sint. Audiui uocem multorum de loco suo mouentium benedicta prius gloria domini. Vel sic potius legatur: Benedicta gloria domini de loco suo lerusalem uel templo, subauditur transit. Ob quem transitum dolens in sequentibus legitur, abiisse amarus in indignatione spiritus sui £E/ wocem alarum animalium percutientium alteram ad alteram, et cetera. Preter uocem mouentium audiuit et uocem, id est, sonum alarum

[5

3, 14

80

percutientium alteram alam ad alteram. In uolando ex collisione alarum sese inuicem percutientium et ex commotione rotarum animalia sequentium sonus procreabatur. Ef uocem commotionis magne. Vt supra. Spiritus quoque leuawit me. Ale leuauerunt animalia sequentibus rotis spiritus quoque leuauit me. E? assumfsit me. Vt supra. Et abii amarus in indignatione spiritus mei. Abi amaritudine plenus et angustia propter iram quam mea molestabatur anima. Manus domini erat mecum confortans me. Amarus et indignatione plenus, manum, id est, fortitudinem domini confor-

8 Un

tatricem habuit. Ad aceruwm nouarum frugum. Multitudinem iuuentutis, nouarum frugum uocat aceruum, uel in tempore quo noue fruges coaceruabantur uenit ad transmigrationem. E mansi. Hoc est quod supra dixerat sed?, sed ibi non determinauerat quamdiu sederit quod hic facit. I» medio eorum. Inter illos. Speculatorem dedi te domui Israel. Speculator in sublimi residet ut procul posita uideat que inferius positi uidere non possunt, et

58/60 sic ... transferebatur] cfr. III Rg. 19, 7-8. Bru9u

12

60/61 et audiui ... magne]

62/63 benedicta ... domini] cfr. Ez. 3, 12.

70/71 et uocem

...

alteram] Ez. 3, 13. 75/76 et uocem ... magne] Ez. 3, 13. 76 spiritus ... me] Ez. 3, 14. 71/18 et assumpsit me] Ez. 3, 14. 78 et abii ... mei] Ez. 974

80 manus

... me] Ez. 3, 14.

et mansi] Ez. 3, 15. 85 sedi] Ez. 3, 15. 87 speculatorem ... Israel] Ez. 3, 17.

82 ad ... frugum] Ez. 3, 15.

84

86 in medio eorum] Ez. 3, 15.

57 ministerio] misterio P 59 Helyas] Helias V — a] ad V 63 uel ... domini] ez. VW 69 transit] sit I7 in] oz. W 70 sui] suis Jr sequentibus] sequentis |^ 80 manus domini] manus enim domini Vs amarus|]auarus / — 81 manum] ow. V —— 81/82 confortatricem] confortans IE 82 aceruum nouarum] ceruum nominatum TZ 83 iuuentutis] o». V 85 quod] qui

IN IEZECHIELEM, III 90

95

100

105

B. 22

110

B. 25 3, 24

115

27

annuntiet ne improuisus hostis superueniens grauius imparatis incumbat. Prophete quoque in excelso sublimioris uite gradu consistentes uelud media sede residentes, que longe post futura sunt preuidentes superuentura peccatoribus mala quatenus caueantur annuntiant ne subito incumbentia fortius aflligant. Propter hanc quam cum speculatoribus conuenientiam nominis etiam eiusdem habent participationem. De ore meo uerbum. Nobis scriptura sic loquens condescendit quorum nisi de ore uerbum non auditur. Ex »e. Ex mea non ex tua sententia. Si dicente me ad impium morie morieris, et cetera. Si comminatus fuero impio mortem et hoc tibi reuelatum fuerit me illi comminari et non premunieris eum ut sic ab iniquitate sua recedens uiuat, ille prout sua iniquitas meruit morietur, sed mors eius abste requiretur. De manu tua pro abste locutio est satis usitata. S7» autem annuntiaueris impio, et cetera. Si uero tu premunieris eum et ille non se correxerit ille morietur, tu autem saluaberis. Sed ef s? conuersus )?ustus a iustitia sua, et cetera. Si iustus a iustitia sua ad

iniquitatem se conuerterit, offendam illum et puniam; ipse quia premunitus a te non fuit morietur et obliuioni tradentur iusticie illius opera ;ut in eternum propter illa non euadat interitum mors eius a te requiretur. Si premunitus a te non peccauerit ipse uiuet quia premunisti eum et tu penam euades. 757. In medio transmigrationis. Surge. Si iacenti uel sedenti dictum est, sensus est si stanti locutio sed sequentia magis uolunt ut sensus sit. G/oria domini. Honorabilis et gloriosa in qua domini forma uel species apparuit. Et cecidi in faciem meam. Tante maiestatis ferre non ualens presentiam. Ingressus est im me spiritus. Quis nisi ille creator spiritus qui in prophetis loquitur iuxta illud : 4udzam quid loquatur in me dominus deus ; et in apostolo: An uultis experimen-

95 de ... uerbum] Ez. 3,17. 97reximelBz35 ls 977/98 si J8z2.. 5, Msy101/102 de manu tua] Ez. 3, 18. 102/103 sin ... 3 JI9104/105 sed ... sua] Ez. 3, 20. 110 ibi] Ez. 3, 22. Ez49222 112/113 gloria domini] Ez. 3, 23. 114 et cecidi ... 35-23; 115 ingressus ... spiritus] Ez. 3, 24. 116/117 audiam 84, 9.

... morieris] impio] Ez. 111 surge] meam] Ez. ... deus] Ps.

117/118 an ... christus] II Cor. 13, 3.

91 uelud] uulum V/ — media]inedita V. — 92 quatenus] quamuis V/ — 100 102/103 102 sin] si non V. 101 meruit] metuit I^ ille] illa 107 non] uero 104 tu autem] tua V/— annuntiaueris] tu annuntiaueris lg. 108 in] fuit] fuerit l/ —— iusticie] o». V' — illius opera] opera illius V^ V 111 surge] surgens egredere Lg. 109 peccauerit] precauerit I^ om. P 116 loquitur] 115 presentiam] presentiat V. — est] oz. V —— nisi] om. V loquatur V. — 117/118 uultis experimentum] experimentum queritis Lu.

28

120

IN IEZECHIELEM, III

tum eius qui in me loquitur christus, quamquam non inconuenienter dici possit quod angelicus prophetam ingressus sit spiritus qui et ipse in populis loquitur secundum illud: Amge/ws qui loquebatur in me. Ingredere et includere in medio domus

125

130

3525 13 Un

35:26 140

14 Un

3. 27

tue, uel

infra domum tuam. In domum suam iubetur lingredi et infra eam includi, ut in hoc facto significet qui in Iudea remanserunt urbium suarum muros et domos suas intraturos et ab hostibus obsidendos. Non solum enim uerba sed et opera prophetarum prophetie sunt. Hec domus inclusio et uincula quibus alligari se fecit propheta neque enim inuitus uel inclusus uel alligatus est, urbis obsidionem significabat quam in consolationem transmigrationis prophetauit. Videns enim transmigratio eos qui in Iudea remanserunt tranquille et secure in terra natiuitatis sue degere, seque in terra aliena multis premi molestiis existimans cuius instinctu se tradidit fallaci spiritu deceptum fuisse, ualde penituit quod eius consiliis adquieuerit. Ecce data sunt super te uincula. A me sunt data super te uincula cuius uoluntatis est ut in significatione allgeris et te inter illos egredi non possis. In regum quoque uolumine propheta quidam cum Achab rex Israel contra uoluntatem domini Benadab regi Syrie quam in manus eius tradiderat parceret significationis gratia se percuti fecit et uulnerari Ef linguam tuam adherescere faciam palato tuo. Sic mutus eris inter eos et officii tui iure priuatus, ac si lingua tuo palato penitus adhesisset quod non propter tuum sed illorum erit peccatum quia domus exasperans est. Sepe peruersitas auditorum causa est quare claudantur ora predicatorum. Ecce propter exasperationem, domus Israel officio prophetali quod est in destructione et euulsione et perdicione et dissipatione in edificatione quoque et plantatione propheta spoliatus est. Cum autem locutus fuero tibi aperiam os tuum. Cum tibi quid loqueris inspirauero os tuum diu clausum tandem aperiam. Qwi audit audiat et qui quiescit quiescat. Qui domini sermonibus intendit amplius intendat et qui cessat a

120/121 angelus .. me] Zach. 1, 9. 121 ingredere ... tue] 133XeccemRutncala] Ez 29025. 135 regum] cfr. III Reg. 136/138 Achab ... uulnerari] cfr. III Rg. 20, 35-43. 138/139 .. tuo] Ez. 3, 26. 146/147 cum ... tuum] Ez. 3, 27. 148 qui

Ez. 3, 24. 20, 35-43. et linguam ... quiescat]

Ezu5m27

118 christus] christo 1^ 120 populis] prophetis V/ — secundum] iuxta I 128 transmigrationis]transmigrationes / — 128/129 prophetauit] prophetauis V . 130natiuitatis .. terra] oz. V — 132 quod]eam qui V — 133 adquieuerit] acquieuerit V — te] oz. V 135 alligeris] allegeris 1^ inter] necessario 4 136 uolumine] ox. P 137 Benadab] Benedab I 138 se] o». V percuti] oz. VW 139 adherescere] inherescere V^ mutus] mutatus |^ 147loqueris]loquaris V/ — 148 audiat] audi V — et qui quiescit] et quiescat V . 149/150 a malis amplius] a nullius ^

42Y

IN IEZECHIELEM, III-IV 150

155

29

malis amplius cesset, uel qui intendere et obedire domini sermonibus cessat amplius cesset. Huic sententie consonare uidetur quod subditur quia domus exasperans est, et edicio LXX,qui incredulus est incredulus sit. Tale quid alibi legitur ut, qui in sordibus est sordescat adhuc, et iustus amplius iustificetur. Quia domus exasperans est. Secundum priorem sensum hec littera sic legi potest: Ideo dico quod audit de parte populi non de toto agens quod pauci sunt qui audiant et quiescant quia domus exasperans est.

(Cap.4) 4,1

A Un

4,3

Sume tibi laterem, et cetera. Iccirco pluribus modis res una significatur ut certius futura esse credatur. Quod prophete dicta superius inclusio idem hic lateris significat descriptio. Ordinabis obsidionem. Ordinatam et bene dispositam describes obsidionem. Munationes. Turrita castella diuersis in locis super fossas obsessos cingentia in quibus manus armatorum locata obsessorum fugam cohibent, munitiones quidem obsidentium sunt non obsessorum. Comportabis aggerem. Agger non solum ex cespitibus crudis sed ex lignorum et lapidum et sabuli congerie construitur, ut uallo superposito et machinis ad muros deducendis stabile fundamentum prebeat. Et quoniam in eius compositionem plura comportanda sunt, ideo dixit comfportabis. Et dabis contra eam castra. Contra ciuitatem et in conspectu eius hostilis exercitus castra locabis. Ar?etes. Machine cornibus ferreis cornuteimpulsu quarum muri concutiuntur quod arietis instar cornu feriant arietes uocantur. E tu sume tibi sartaginem ferream et bones eam inter te et ciuitatem, et cetera. Ne munitiones et machine contra ciuitatem

20

facte minus firmitatis habere putarentur, iubetur propheta sartaginem ferream sumere et eam in murum ferream inter se et ciuitatem locare, ut hoc facto significet hostium munitiones et

152/153 qui ... sit] Hieron., Iz Hiezech., I, iii, 27, p. 41-42. .. iustificetur] Apc. 22, 11. 154/155 quia ... est] Ez. 3, 27.

(45, 1 sume tibi lantentem] Ez. 4, 1.

153/154 qui

3 superius inclusio] cfr. supra cap.

3, 120-146. 3/4 ordinabis obsidionem] Ez. 4, 2. 5 munitiones] Ez. 4, 2. 8 comportabis aggerem] Ez. 4, 2. 12 et dabis ... castra] Ez. 4, 2. 14 arietes] Ez. 4, 2. 16/17 et tu ... ciuitatem] Ez. 4, 3.

151 huic] hec V/ — consonare] et consonare V. tale] 42ca? V^ 156 quod] qui

— quod] qui V7

153 sit

(4), 1 laterem]Vz/e., latentem coda. 2 certius] cerciis I7 3 ordinabis] 12 dabis] o». V 7 cohibent] choibent P ordinabis aduersus eam zi. 16 pones eam] pones eam in murum ferreum 13 contra ciuitatem] ox. V Vulg. 16/17 et ciuitatem] et inter ciuitatem lug.

30

25

IN IEZECHIELEM, IV-V

machinas, sicut ferreus expugnari non potest murus, obsessis esse inexpugnabiles. Quod propheta Chaldee incolens urbem Ierusalem obsidione circumdat, chaldeos eandem significat obsessuros. Quod ipse faciem suam contra eos obfirmat, significat quod hostes super obsessorum miseria nulla fletentur miseria. Quod hec omnia in signum precepta sunt fieri perspicue patet ex eo quod subditur: Signum est domui Israel que obsidionem passura est. Impiam ciuitatem quam sicut caram et dilectam sibi in medio gentium et terrarum posuit ingratitudinis arguit.

(Cap. 5) 5,6

Un

Et contempsit iudicia mea. Iudicia sunt illa que cum suppositione pene precepta ponuntur, ut: Qwi maledixerit patri uel matri morte moriatur. Vel iudicia sua equitatem iudicii quam illos in lege sua docuit appellat. Vel plus esset impia quam gentes. Adeo contempsit ut cultui diuino plusquam gentes aduersaretur et ipsa in medio posita plusquam nationes in circuitu domini precepta contempneret quam que maior esse potest impietas. Proiecerunt, quasi uilia. Non ambulauerunt. Non ambulare in preceptis est non operari secundum quod in preceptis continetur. /deo hec dicit dominus. Quod premiserat causis quibus feriendus esset quas iccirco ponit ut iuste et non potenter contra eam agere uideat propter longam interpositionem repetit. Ecce ego ad te, subauditur conuertar. Ego ?pse. Non angelus non aliquid aliud ministerium. Iudicia. Vindictas punitiones feci hactenus. Abominationes. Abominabilia peccata. Patres comedent filios. Vltima famis necessitate compellente, quid hoc facto abominabilius? Reliquias tuas. Qui relicti fuerint a fame et peste et gladio. Jn omnem uentum. In

27 signum ... Israel] Ez. 4, 3.

(55, 1 et contempsit ... mea] Ez. 5, 6. 2/3 qui ... moriatur] Ex. 21, 17. 4 uel ... gentes] Ez. 5, 6. 7 proiecerunt] Ez. 5, 6. 8 non ambulauerunt] JB. 3. (n. 9/10 ideo ... dominus] .Ez. 5, 8. d2fecces ute B zo B: 13 ego ipse] Ez. 5, 8.

14 iudicia] Ez. 5, 8.

patres comedent filios] Ez. 5, 10. omnem uentum] Ez. 5, 10. 21 expugnari] compugnari obsumat L7

I

(55, 1 contempsit] contempnit V/

abominationes] Ez. 5, 9.

16 reliquias tuas] Ez. 5, 10.

23 chaldeos] caldeos VW

— 2 pene] o». V

15

17 in

24 obfirmat]

ut] ut est illum V

patri] patri suo l/zig. uel] et Vzig. 4 uel] ut Vz. 5 cultui] cultu I plusquam] postquam I^ 9 ideo] iccirco V. hec] oz. V^ 10 causis] causas [/ | feriendus] ferenda 13 subauditur] si auditur V ego ipse] ipse ego Vas. aliquid] modo V^ 15 peccata] peccato I 17 fuerint] fuerunt I

IN IEZECHIELEM, V 5. 11

31

omnem mundi partem. /ccirco uiuo ego dicit dominus. Premittit causam quare confracturus sit idola eorum quorum introductione 20

in templum et cultu secundum nominis eius habitaculum uiolauerunt,

25

30

35

40

45

et ut certissime

quod

comminatur

facturus

credatur,

iusiurandum interponit. E/ nom parcet oculus meus. Quoniam oculus pre ceteris sensibus animi rigorem in aliene compassionem miserie emollit, ipse cum parcitur parcere uel non parcere quando non parcitur dici solet. Tertia pars tu, et cetera. Quod non sit miseraturus supponit dicens quibus modis illos sit puniturus. /z medio twi. Infra urbem obsessam est pestis et fames, in urbis circuitu cum caperetur gladius illos consumpsit. Post eos. In omnem uentum dispersos. Ef implebo furorem meum. Saciabo quantum expetit ei tribuens. E! requiescere faciam indignationem meam, satis illi faciens. Et consolabor, ultione facta. Et scient quia ego dominus. Qui dum parcerem scire noluerunt. Zelo meo, ira mea. Desertum, desertionem, ut fias sicut desertum terra quam nemo mortalium incolat. E eris obprobrium et blasphemia exemplum et stupor in gentibus. Factus est populus iste in obprobrium et exprobrationem bonis parentibus a quibus originem duxit, uel ipsi domino qui tales elegit et in blasphemiam, quoniam causa erat quare nomen domini blasphemabatur, id est, indigna de eo dicebantur, iuxta quod alibi legitur: Tota de propter uos nomen meum blasphemabatur in gentibus. Et 1n exemplum et stuporem, quia grandis alicuius ruine exemplum proponere uolentes eos in medium adducebant, et quod tam sublimes et tam alti usque adeo sint humiliati uehementer stupebant. Cum fecero in te iudicia, et cetera. Tunc eris obprobrium blasphemia et exemplum et stupor cum fecero in te iudicia, non in leuitate et mansuetudine tranquillitatis et miserationis mee, sed in furore et indignatione et increpationibus quales expetit ira fieri. Sagitias famis. Duras et mortiferas famis punctiones. Vt disperdam uos. Has non immittam sicut olim ut affligens castigem, sed ut penitus perdam et destruam.

18 iccirco ... dominus] Ez. 5, 11. 22;et non... meus] Bz. 5; 11. 25 tertia pars tui] Ez. 5, 12. 26/27 in medio tui] Ez. 5, 12. 28 post eos] E2852;

29 et implebo ... meum]

Ez. 5, 13.

30/31 et requiescere ...

meam] Ez. 5, 13. 31 et consolabor] Ez. 5, 13. 31/32 et scient ... dominus] T2853015 3257closmeco]lEz 5.5: 33 desertum] Ez. 5, 14. 34/35 et eris ... gentibus] Ez. 5, 15. 40 tota ... gentibus] cfr. Is. 52, 5. 43 cum ...

iudicia] Ez. 5, 15. 5. dl:

47 sagittas famis] Ez. 5, 16.

48 ut disperdam uos] Ez.

19 confracturus] confacturus I idola] ydola I^ 22 parcet] paret I 25 pars tui] tui pars Vg. 26 miseraturus] misertus [^ 29 implebo] conpleam Vj. 32 noluerunt] noluit I^ 33 desertionem] desertiorem 1 34 blasphemia] blasfemei V 39 quod] qui 40 blasphemabatur] blassffemabatur [^ 42 quod] per V^

|

43r

32 50

25017,

55

60

IN IEZECHIELEM, V-VI

Congregabo. Vbicumque per alias dispersa sit terras uelud in ingentem aceruum super uos eam congregabo. Huic simile quod in cantico deuteronomii legitur: Congregabo swper eos mala, et cetera. Potest et de angeli illius qui fami preficitur ministris intelligi quod dicat super hunc populum in unum congregandos. Et immillam uos famem. Fames de qua multa satis dixerat ut cetera que sequuntur adiungat. Pessimas. Valde nociuas. Internetionem. Omnimodam interfectionem. E? festilentia et. sanguis transibunt ber te. Aeris nociui letifera corruptione et sanguinis effusione qui morbus grece dicitur apoplexia et gladii uoratione uastaberis. Et per sanguinem, fluxus sanguis qui per inferiores fit partes accipi potest. Ne dubites futurum esse quod tibi superuenturum esse predicitur nec manibus te nimis terreri credas, ego dominus qui mentiri non possum hec locutus sum.

(Cap. 6 6,1

Et factus est sermo domini ad me dicens. Non ignarus propheta peruersitatis et duricie auditorum et quam inuitis auribus saluberrimos domini monitus audiant, et mandata frequenter in ipsis dicendorum Un

6,2

exordiis, hec dicit dominus,

uel factus

est sermo

domini, ponit, ut uel sic quod expedit audire cogantur uel ne sermones quos loquitur ipse de corde suo fingere credatur. Pone faciem ad montes Israel, et cetera. Confracturum se idola que populus in templo suo cultu postposito colebat, dominus paulo superius comminatus est. Hic illis que in montibus et excelsis colebantur confractionem et montibus ipsis gladii superinductionem, et excelsis perdicionem et aris demolicionem comminatur,

prophete precipiens ut faciem suam ad montes Israel ponat et ad eos prophetet. Ponere iubetur faciem aduersus montes ut ex ipsa conuersione uultus ad eos se contra illos prophetare demonstret. Faciem enim et non dorsum ad eos quibus loquimur conuertimus.

50 congregabo] Ez. 5, 16.

52 congregabo ... mala] Deut.

et stamem] Ez $517. 56 pessimas] Ez. 5, 17. | e i 57/58. et pestilentia ... te] Ez. 5, 17. uastaberis] Isidorus E£yzologiarum YV, ui, 10.

(65, 1 et factus ... dicens] Ez. 6, 1.

32, 23.

55

56/57 internetionem] 58/60 sanguinis ...

6/7 pone ... Israel] Ez. 6, 2.

50 uelud] uelum 1^ 52 deuteronomii] deuteronomiis I 55 uos] in uos Lj. 56 sequuntur] secuntu P, sequantur I 56/57 internetionem] internitionem I/ 58 nociui] nociuii IZ 60 uastaberis] uastabilis L7 62 nimis terreri] minis terreri P

(65, 2 inuitis] mutis V. .— 3 frequenter] o». V idola] ydola 1^

faciem tuam Vj.

— 5 sic] sit V

7 faciem]

IN IEZECHIELEM, VI 5.3

33

Montes audite uerbum domini. Non inuitantur ad audiendum quibus omnem sensum natura negauit, sed tali figura significatur quod in eos domini sententia proferatur. An ideo forte in scripturis ad inanimata et insensibilia uerbum domini factum fuisse dicitur, 20

6,4 25

quoniam illi omnia uiuunt et eius audire uerba possunt que nostra non possunt. Nec ad solos montes, sed ad omnia que in montium confinio sunt uerbum domini dirigitur, unde subditur: Col/ibus et rupibus et uallibus. Gladium, duriorem quamlibet tribulationem, iuxta illud: E? tuam ipsius amimam pertransibit gladius, uel armatam militum manum. E xcelsa uestra. Excelsa erant quedam amena et delectabilia loca que in frondentibus collibus et in montium uerticibus parare cum magna diligentia et in circuitu frondosas, ut sunt tilie, arbores plantare solebant, ubi idolis suis

30 Un ON

B5 7

35

40

45

uel etiam domino propter loci amenitatem sacrificabant. Demohar. Destruam. Interfectos westros. Qui in uobis ab hostibus interficiendi sunt. Simulacrorum uestrorum. Que a uobis coluntur. Ossa uestra. Ossa eorum qui in uobis interficiuntur. /n omnibus habitationibus uestris. In omnibus locis ubi habitatur in uobis. Vrbes deserte erunt. De ciuitatibus que in montibus et in radicibus montium site erant loquitur. E? interibunt. Quid sit aras interire subiungit: E? confringentur delubra uestra. Templa que in uobis edificata sunt ab aquis prefluentibus quibus cesarum carnes hostiarum deluebantur et lauabantur, uel quod ibi peccata deluebantur templa delubrorum nomen sibi uindicauerunt. Ofera uestra. Omnia que in uobis in uenerationem et culturam idolorum facta sunt opera. Cadet interfectus in medio uestri. In eisdem locis idolatrie peribunt ubi deum offenderunt. Et hec omnia passi scietis meam | iam experti potentiam. Quia ego dominus. Nec 43v multis interfectis deerunt qui scituri sunt illud quoniam de gente uestra gladium fugientes relinquam inter gentes cum dispersero uos in terras, et de uobis liberati in medio gentium ad quas captiui

16 montes ... domini] Ez. 6, 3. 22/23 collibus ... uallibus] Ez. 6, 3. 23 gladium] Ez. 6, 3. 24 et tuam ... gladius] ubi? 25 excelsa uestra] Ez. 6, 9: 29/30 demoliar] Ez. 6, 4. 30 interfectos uestros] Ez. 6, 4. 31 simulacrorum uestrorum] Ez. 6, 5. 32 ossa uestra] Ez. 6, 5. 32/33 in ... uestris] Ez. 6, 6. 34 urbes deserte erunt] Ez. 6, 6. 35 et interibunt] Ez. 6, 6. 36 et confringentur ... uestra] Ez. 6, 6. 39/40 opera uestra] Ez. 6, 6. 41 cadet ... uestri] Ez. 6, 7. 43 quia ego dominus] Ez. 6, 7.

16 montes] montes Israel Vig. — domini] domini dei Vg. 19 inanimata] inanimam I7 21 solos] o». V 22 et!] deest. Vulg. 25 quedam] o». V 26 collibus] js V. 28 idolis] ydolis V — 29 uel] qeem V 31a] in P 35interire]inferior/ — 36in]ow.V 38uel]quem V —— 39uindicauerunt] uendicauerunt | 40 idolorum] ydolorum | 42 idolatrie] ydolatrie I^ 43 quia] quoniam l/.

34 5.0 50

55

60

65

70

7 Un

IN IEZECHIELEM, VI

ducentur mei recordabuntur. Re uera dispergam eos in terras et captiui ducentur. Qwia am contriwi cor eorum fornicans et recedens a me et oculos eorum fornicantes post idola sua. Cum cor eorum potius conterendum quam iam contritum esset, contriui dicit quoniam apud deum iam facta sunt que quantum ad nos adhuc facienda sunt. Vel contriui pro conterendum decreui dixit. Decreuit sane dominus cor eorum propter iniquas cogitationes et peruersas uoluntates et idolatrie fornicationem oculorum aspectu conceptam contere, dura tribulationum uexatione quasi pilo feriente desuper in pila. Oculis et cordi pre ceteris anime et corporis partibus ob fornicationis culpam satis conuenienter contritionem minatur, quoniam hec precipue fornicationis opus ad effectum perducunt et in hoc opere perficiendo uicissim sibi subseruiunt. Quandoque preeunti praue cogitationi peruersum oculus ministerium exhibet, quandoque foris uisum oculo ministrante intus cordi renuntiatur, unde fornicationis malum concipitur. Rationis igitur freno ne scelus concipiat cor acriter compesce, spissum oculis ne quid cordi quo deterius fiat renuntient uelamen oppone. Quod utrumque uirum simplicem et rectum et timentem deum Iob fecisse scriptura testatur dicens: S? secutum est oculus meus cor meum; et: Pepigi fedus cum oculis meis ut ne cogitarem quidem de uirgine. $i quis dixerit in corporali fornicatione quidem hoc solere fieri, sed in spirituali quomodo fiat se uidere non posse, certissime nouerit quod et illud idem ibi quoque fieri reperiet si modo diligentiam adhibuerit. Exterior enim idolorum pulchritudo in stupendi decore artificii et preciosa consistens materia per oculos interius cordi renuntiata. Concipiende non nunquam fornicationis existit occasio, frequenter etiam scelus idolatrie in corde conceptum intrinsecus oculorum perpetratur ministerio. Potest hec littera sic legi ut quia sit completiua coniunctio, et tunc precedentibus non continuabitur. Super malis. Propter mala. Et displicebunt sibimet. Hec sola causa ad abstrahendum a peccando hominem sufficere deberet quod in operibus malis ad cor quisque conuersus sibimet displicet. Non frustra. Non sine causa. Malum hoc. Afflictionem predictam. Percute manwm et allide bedem el dic :

48/49 quia ... sua] Ez. 6, 9. 55/56 quasi ... pila] cfr. Prou. 27, 22. 66/ 67 si ... meum] Iob 31, 7. 67/68 pepigi ... uirgine] Iob 31, 1. 77 super malis] Ez. 6, 9. T7/'I8 et displicebunt sibimet] Ez. 6, 9. 80 non frustra] Ez26»10; ilc

80/81 malum

hoc] Ez. 6, 10.

81/82 percute ... Israel] Ez. 6,

48 iam] deest Vuig. 54 idolatrie] ydolatrie I 66/67 oculus meus] oculos meos Lj. 67 ut] oz. WV 69 quomodo] quando 71 idolorum] ydolorum l^ 74 idolatrie] ydolatrie 1^ 81 manum] manu tua] V pedem] pedem tuum] V.

IN IEZECHIELEM, VI-VII

85

35

"heu" ad omnes abominationes malorum domus Israel. Future cladis enormitatem dominus per prophetam significari uolens, ea que in maximis et stupendis factitari malis solent in futuram significationem cladium manus simul complodere, pede pedem collidere, in uocem doloris aduersum abominabilia domus Israel

mala erumpere fieri precipit. Cur autem precipit statim subdit dicens: Quia gladio, et cetera. Qui sunt qui gladio uel peste uel fame ruituri sint distinguit suam singulis mortem assignans. E? comfplebo indignationem meam in eis. Plenam de eis ultionem capiendo quas suscitauerunt, ire et indignationi mee satisfaciens. In omni colle excelso, et cetera. In excelsis collibus et montium

95

summitatibus et subter omne lignum nemorosum, id est, tanta foliorum et frondium copia preditum ut quasi quoddam de se nemus faceret, et subter omnem quercum frondosam, siue in nemore siue extra positam umbra propter caloris intemperantiam uel delectabiliter amenitate locorum attracti, uictimas idolis suis

immolantes, conuiuiis et ceteris uoluptatibus indulgebant. Locum. Subter quercum frondosam, scilicet, locum ubi accenderunt. 100

105

Interfecti uestri. Interfecti de uobis, in eodem ubi per idolatria deum offenderunt loco grassantes illos hostes trucidauerunt. Extendi manum meam. In extensione manus percussuri gestus exprimitur. Desolatam et destitutam. Tunc terra desolatur et destituitur quando sola suis habitatoribus abductis relinquitur. A4 deserto deblata. Ab illo deserto quod in confinio deblata incipit ubicumque aliqui de uobis habitant, terra desolabitur et destituetur. Et scient. In captiuitatem asportati.

(Cap. 7) W. 2

Et tu fili hominis. Subauditur audi, uel dic, uel aliquid huiusmodi. Terre Israel. Qui superius montibus et collibus rupibus et

88 quia gladio] Ez. 6, 11.

inp

E27:256,913;

102 extendi

destitutam] Ez. 6, 14.

89/90 et complebo

... eis] Ez. 6, 12.

98/99 locum] Ez. 6, 13.

Nexcelso]aE7067015:

manum

meam]

Ez.

92

100 interfecti uestri]

6, 14.

103

104/105 a deserto deblata] Ez. 6, 14.

desolatam

et

107 et scient]

Ez. 6, 14.

(T), 1 et tu ... hominis] Ez. 7, 2.

2 terre Israel] Ez. 7, 2.

83 factitari] factificari I^ 85 cladium] gladium V complodere] complescere V/ — 88quia]quiV4ig — 90complebo]conpleam V. — 93 nemorosum] nemorsum | 94 preditum] predictum codd. 97 idolis] ydolis I 99 accenderunt] ascenderunt P 100 idolatria] ydolatria I^ 102 extendi] extendam 4g. — 106ubicumque]utcumque V/ — 106/107 destituetur] destruitur

v

36

IN IEZECHIELEM, VII

uallibus, hic toti simul terre comminatur. F?ns wenit uenit finis.

3:3

20

PR

2 un

30

3 Un

Hec orationis duplicatio et dictionum transmutatio si apud nos etiam non minimum suauitatis habet atque leporis, quam suaue in propria lingua sonare credenda est. Ne ex dilatione malorum aliquid consolationis haberent iam uenire et uenisse finem super totam terram illorum in quattuor partibus suis asserit. Nunc finis super te. Idem quod per iiii plagas superius dixerat hic repetit, ad ipsam terram sermonem conuertens. Non terre que finita non est sed adhuc manet, sed eorum que superuentura terre predicta fuerant finem uenisse denunciat. Instabat iam tempus quo finiri complerique deberent que super captiuitate uastationeque eius a domino predicta fuerant. Vel quasi quidam finis terre fuit que propter ea facta est ut inhabitaretur cum inhabitari desiit. Vel metonomice terre finis uenit, quoniam habitatorum illius finis aduenerat. Mittam furorem meum. Furentem chaldeorum exercitum in suarum ultionem iniuriarum quem misit in illos uel ipsam quam puniti sunt penam suum furorem appellat. /u42cabo te vuxta uias tuas. Furor quem se missurum in terram comminatus est, iniusti causa solet esse iudicii. Ne igitur secundum hunc potius quam secundum equitatem iudicii terram iudicare putaretur | dicit quod secundum quod operata est iudicabitur. Contra te. Ante 44* faciem tuam abominabiles tuas operationes ut negare uel dissimulare non possis constituam. Vias tuas ponam super te et abominaones tue in medio tui erunt. Tunc sue super te quemlibet uie ponuntur et abominationes sue in medio sui sunt, cum pro perpetratis facinoribus grauiter animaduersus punitur. E! scietis. Duris flagellati castigationibus, quem uoluistis scire parcentem dominum esse scietis percutientem. Afflictio wna afflictio ecce uenit; fimis uemit. uenit finis. Superius dicta cum adiectione paucorum repetit. Tanta predicitur afflictio uentura quod opus non sit ut adiciatur secunda quoniam ipsa finis erit afflictionum et completio. Hoc est quod dicit afflictio una. Ewigilauit aduersum ie. Animaduersioni tue que non differetur intendit. Contritio.

3 hnis

inis EZ

72"

8/9 nunc ... te] Ez. 7, 3.

17 mittam furorem

meam] Ez. 7, 3. 19/20 iudicabo ... tuas] Ez. 7, 3. 23 contra te] Ez. 7, 3: 25/26 uias ... erunt] Ez. 7, 4. 28 et scietis] Ez. 7, 4. 30/31 afflictio «nisl Ezoe7e5:6: 34/35 euigilauit aduersum te] Ez. 7, 6. 35 contritio] ET

(7), 3 uenit?] deest. Vulg. 4 orationis] orationibus I/ 9 quod] et 13 deberent] debent I7 14 fuit] sint I7 16 metonomice] methonomice v 17 mittam] emittam Vg. 18 iniurarium] in I in] ad I^ 19 quam] qui I7 23 quod] qui ^ 24 abominabiles] abhominabiles I 26 sue] o». V. — te] om. P 27 sunt] sint P — pro] o» V 28 scietis] scitis IZ 35 contritio] contractio l/z/g. 34 et] est V/

IN IEZECHIELEM, VII

40

45

Afflictio conterens atque diminuens. Terra, non tota sed Iudea. Prope est dies occisionis et non glorie montium. Totam terram quia montuosa est montes appellat. Hec in terris indita dum in cultu dei sui gradu stabili stetit tempus gloriationis habuit, nunc autem offenso protectore suo deo tempus illi perditionis et occisionis imminet. Vel metonomice montes pro sacerdotibus excelsorum et idolorum in montibus cultorum posuit. Possunt et ipsi principes et altiores quique in populo nomine montium intelligi. Effundam. Non stillabo sicut prius sed totam simul iram effundam. Reflicabo. Iterum et iterum inmittam. Egressa est contractio, floruit uirga, germinauit superbia, iniquitas surrexit in uirga impietatis. Multis et diuersis modis rem unam et eandem dicit ingruentem, scilicet, iam imminere

50

55

E 11 60

65

37

captiuitatem, ut certissime sicut dicitur

uentura credatur quam ex sua non inferentis passuri erant iniusticia. Virga que ab arboris stirpe per aera se diffundens et in longum extendens flores producit, dum in corpore materno latuit contractio quedam fuit. Pena qua populi peccantis afficienda fuit preuaricatio, nondum completis et ad summum productis preuaricantium peccatis, sicut in arboris corpore uirga latitauit, quibus completis iam egressa est et sicut ad florem uirgula ad opus destinatum peruenit. Hanc penam ipsorum germinare fecit superbia et propter iniquam sibi subditorum oppressionem et impiam et inmisericordem flagellationem hostilis incubuit illis iniquitas. Non ex eis non ex populo non ex sonitu eorum. Quod impia fuerit super subditos uirga dominantium his uerbis patenter declaratur. Non fuit hoc ex eis, scilicet, non fuit ex populo ex merito peccantis populi nec ex sonitu scilicet ex reclamatione et contradictione pro qua tam impia cedi uirga deberent. E «om erit requies ex eis. Propter supradicta que operati sunt mala non erit aliquis ex eis qui requiescere et in terra manere possit. Qu emat non letetur et qui uendit non lugeat. Quia nulli super terram requies et mansio danda est sed omnes pariter in captiuitatem ituri sunt, igitur qui emit non letetur quia quod emptum est retenturus, nec qui uendit

36 terra] Ez. 7, 7. 37 prope ... montium] Ez. 7, 7. 43 effundam] Ez. boy 44/45 replicabo] Ez. 7, 8. 45/46 egressa ... impietatis] Ez. 7, 10. 59 non ... eorum] Ez. 7, 11. 63 et non ... eis] Ez. 7, 11. 65/66 qui Elupcatl9Bz977912:

36 terra] trerra. V7 38 indita] inclita P 42 idolorum] ydolorum 1^ 44/45 replicabo] iudicabo Vg. 45 contractio] contritio l/z/g. 46 surrexit] fluxerit I 51 materno] manurio I 52. afficienda] afficicienda 58 inmisericordem] 55 uirgula] ungula V 53 nondum] nundum V/ Ww non ex sonitu] neque ex 59 ex eis] ex eis et Vue. uerum secundum TI^ 63 cedi] celi 62. et contradictione] o». V^ 61 hoc] hic I7 sonitu Lg. V deberent] eberunt V — ex eis] in eis Vg. 68 quod] qui I^

38 70

75

IN IEZECHIELEM, VII

lugeat tanquam si non uenderet quod uendit sibi reseruare posset. Quia ira super omnem pbopulum suum. Secundum hebraicum: multitudinem. Nullus excipitur, omnes simul asportabuntur, et iccirco non est cur uel emens gaudeat uel uendens doleat. Non reuertetur. Sicut in anno iubileo fieri solebat. E? adhuc in utwentibus uita eorum, quia uisio ad omnem multitudinem eius non vegredietur. Ira domini in populum eius in proximo adimplebitur quia in uiuentibus adhuc uita eorum, id est, in his qui adhuc uiuunt

80

85

90

95

uita sua. Vere adimplebitur quia prophetia ad omnem eius, id est, populi multitudinem directa non potest regredi, id est, sua ueritate priuari. Canite tuba, et cetera. Imperat illis dominus per prophetam quorum officium est tube sonitu multitudinem ad bellum uocare quatinus tubis clangant ut audito tubarum clangore omnes ad bellum se preparent. E! non est qui uadat ad prelium, et cetera. Et pro sed ponitur copulatiua pro aduersatiua coniunctione. Tuba canere precepi ut omnes ad bellum preparentur, sed non est qui uadat ad prelium quoniam ira mea super omnem ciuitatis lerusalem multitudinem effusa uiribus eam et audacia uirili spoliauit. E? salut erunt qui fugerint, et cetera. Soli in fugam conuersi saluabuntur quidam a tribus que predicta sunt malis, sed in montibus ad quos sicut coiumbe conuallium confugerint propter perpetratorum conscientiam peccatorum metu cruciabuntur. Omnes manus dissoluentur. Ecce quantus miseros fugientes metus afficiebat. Manus quibus se defendere debebant sic metus dissoluerat ut uix arma gestare ualerent. E? omnia genua fluent aquis. Terrore qui est metus concutiens totum corpus concutiente, quid mirum est fedam que uesica clauditur aquam per sexualis membri fistulam usque ad genua defluere cum eum terrorem dico pallor et tremor et dentium crepitus nonnumquam consequatur? Ef accingent se cilicits. Sicut in angustie grauioris tempore fieri solet. E? operiet eos formido. Tanta formidine qui est

70 quia ... suum] Ez. 7, 12; cfr. Hieron., Iz Hzezecb. 1I, uii, 12c, p. 78.

multitudinem] cfr. Hebr. n3i»5.

72/13 non reuertetur] Ez. 7, 13.

71

73/15

ed adhuc ... regredietur] Ez. 7, 13. ——79 canite tuba] Ez. 7, 14. 82 et non .. prelium] Ez. 7, 14. 87 et salui ... fugerint] Ez. 7, 16. 89 columbe conuallium] Ez. 7, 16. 91 omnes manus dissoluentur] Ez. 7, 17. 93/94

et omnia ... aquis] Ez. 7, 17 operiet ... formido] Ez. 7, 18.

98 et accingent ... ciliciis] Ez. 7, 18.

99 et

69 si non] sibi I 70 suum] sue P, eius Vg. 73 adhuc] ad hunc 74 quia uisio] uisio enim Vg. 75 regredietur] regredit 7 76 qui] quia I 78 regredi] ingredi I 82 preparent] preceparent 1^ 83 aduersatiua] aduersam ^ 84 precepi ut] precipuit I^ 87 salui erunt] saluabuntur l/z. 93genua]agencia V/ — 96 sexualis] saxualis V/— defluere] defluero I 99 solet] dolet V/ — formidine] fortitudine

IN IEZECHIELEM, VII 100

105

110

115

p. 20

120

125

130

39

metus manens afficientur ut uelut amictu toti formidine sint cooperti. In omni facie confusio. In omnium facie pudoris pedisecus et index rubor quem scelerum omnium conscientia creauerat rutilabat. Calwicium. Quod est grandis luctus et magni doloris indicium. Argentum eorum foris proicietur, et cetera. Preciosa queque cum ingenti cura studioque quocumque modo quesita tam parui uel etiam nullius erunt etiam apud ipsos quondam amatores suos | cum nec obsidionem per ea soluere nec penurie famis 44Y occurrere potuerint, ut tanquam inutilia et magis onerantia quam iuuantia proiciant et uelut sterquilinium uel quodlibet aliud uilissimum et inmundissimum illa contingere fugiant. Vel aurea et argentea illorum simulacra uelud inutilia proicientur et uilia tanquam sterquilinium reputabuntur, cum neque cultores suos de hostili manu in tempore tribulationis et angustie liberare nec duram famis molestiam ab eisdem depellere potuerunt. Qwia scandalum iniquitatis eorum factum est. Non inmerito aurum illorum et argentum nichil illis utilitatis et opitulationis conferet, quia ex eis fabricatum et factum est scandalum iniquitatis eorum, id est, idolum iniquitas deum offendit. Vel argentum et aurum, id est, idolum ex eis fabricatum est factum scandalum iniquitatis eorum, causa est quare illi iniqui offenduntur et captiuantur. ££ ornamenta monilium suorum in superbiam posuerunt. Monilia generaliter dicuntur omnia muliebria ornamenta. Proprie autem monile est ornamentum in pectus dependens quod et segmentum dicitur. Aurum et argentum que dominus illis in suorum ornatum ornamentorum dederat dum in recentem et domino contrarium erigentes deum in idolum conuerterunt, dei donis abutentes in superbiam posuerunt. Hoc est quod subditur: Et imagines abominationum suarum, et cetera. Huic simile quod in Osee legitur: Ego multiblicaui eis aurum et argentum que illi fecerunt baal. Idola gentium non sunt dii sed abominationes, unde in cantico deutero-

101 in ... confusio] Ez. 7, 18.

103 caluicium] Ez. 7, 18.

104 argentum

""Eprocictur| $Bz:- 07,919? 114/115 quia .. est] Ez. 7, 19. 120/121 et ornamenta ... posuerunt] Ez. 7, 20. 121/124 monilia ... dicitur] cfr. Isidorus, Etymologiarum, XIX :xxxi, 12-13. 127/128 et imagines ... suarum] Ez. 7, 20. 128/129 ego ... baal] cfr. Os. 2, 8.

101 omni] in facie confusio pudoris V/ — 101/102 pedisecus] pedissecus V^ 104 foris] foras Vg. proicietur] propicietur I 105 quocumque] quicumque quocumque / — 106 nullius] nullam V. — 109 proiciant] promeruit Ww aliud] oz. V^ 111 procientur] proiceitur I^ uilia] uelia I 112 121 118 idolum] ydolum I 117 quia] quia non P reputabuntur] oz. V^ 122 generaliter] generalia V — 123 monile] monilie monilium] monilia l4.

Ww

125 in] illud P

domino]

conuerterunt] conuerterit l/ om. V^ 129 idola] ydola I^

a domino

I

126 idolum] ydolum I^ 128 quod] V^

127 imagines] ymagines

40

TA

135

d.

140

223 145

1:26

150

LESE

155

IN IEZECHIELEM, VII

nomii legitur: Prouocauerunt ewm in diis alienis et in abominationibus ad iracundiam concitauerunt. Propter hoc dedit eis illud 1n immunditiam, et cetera. Quoniam dei donis abusi sunt conuertit ea illis in inmundiciam et in sterquilinium sicut superius expositum est. Contaminabitur. Secundum opinionem eorum quibus sancta uidebantur, et munda impiis in predam data polluentur et inmunda erunt. Et aueriam faciem meam ab eis. Magnum ire dei signum auersio faciei eius ab homine, unde in psalmis: Ne declines ?n ira a seruo tuo. Esmissarii. Emissarii dicuntur illi ministri qui a lateribus potentum ad exequendum eorum imperium ad diuersa loca mittuntur; sed et equi qui equabus admittuntur emissarii uocantur, unde legitur: Equi emissari? in feminas, predicitur quod huiusmodi introitu suo ministri ipsum aditum templi polluituri essent. Fac conclusionem. Noli longis eos detinere sermonum ambagibus sed festinum orationi finem impone. Hoc solum eis finem facturus denuntians quod ego, et adducam pessimos de gentibus qui possideant domus eorum et quiescere faciam potentium superbiam pessimis eisdem sanctuaria eorum possidentibus propterea quod terra plena est iniusto iudicio quo sanguis innoxius funditur et ciuitas Ierusalem iniquitate repleta est. E? auditus post auditum. Vnus e uestigio post alium malorum nuntius. E! querent uisionem de propheta. Subauditur et non inuenient. Sed nec a sacerdote a cuius ore lex requiritur legis expositionem nec a sapiente consilium impetrabunt, quibus non impetratis rex ciuis est alios confortare lugebit. /nduetur. Cooperietur. E£ manus populi terre. Populus terre sinecdochice, uel multitudo populi terre.

131/132 prouocauerunt ... concitauerunt] Deut. 32, 16. 132/133 propter .. immunditiam] Ez. 7, 20. 134 superius] Ez. 7, 19; cfr. supra, ll. 104-114. 135 contaminabitur] Ez. 7, 21. 137 et auertam ... eis] Ez. 7, 22. 138/ 239 mcr Stuoc]Ps2639 139 emissarii] Ez. 7, 22. 142 equi emissarii] Term 58 144 fac conclusionem] Ez. 7, 23. 146/148 et adducam ... possidentibus]

cfr. Ez.

7, 24.

150/151

152 et querent ... propheta] Ez. 7, 26. ctimanusm terre] Ez- 975927:

et auditus

...

auditum]

Ez.

155 induetur] Ez. 7, 27.

7, 26.

156

132 dedit] dedi V. 135 contaminabitur] contaminabunt Vg. 139 ira] furore Vig. 141 sed ... admittuntur] o». V 143 pollituri] polluituri P 144 detinere sermonum] sermonum detinere V/— 147 domus] domos V 149 quod] qui V 151 post] super Vg. 156 sinecdochice] sinodochie

IN IEZECHIELEM, VIII

4I

(Cap. 8)

8,1

Et factum est in anno ui in ui mense in u? mensis ego sedebam in domo mea. Tempus paucis designat quo uisio quam sequentia explicabunt ad illum facta fuit. Non uagus et per plateas discurrens sed in domo Un

B, 2 10

15

B.2

20

25

sua sedens, senioribus etiam Iuda coram

eo

sedentibus, uisionem dei uidere meruit. Ef cecidit ibi super me manus domini. De superioribus caditur. Manum itaque domini super se cecidisse dicit quia de superioribus super eum uenit. Similitudo. Cuius rei similitudo hoc fuerit non adiungit sed ex sequentibus quod hominis esset aperitur. Quasi aspectus ignis. Que similitudo talis ad aspiciendum erat qualis est ignis. Ab aspectu lumborum eius et deorsum ignis. Hic determinat in qua parte similitudo illa quam uidit erat quasi aspectus ignis. Ab ea parte qua lumbi eius aspiciebantur et deorsum uersus pedes erat ignis et a lumbis eius et sursum quasi uisio aure, id est, splendoris. Aura et leuem uentum et splendorem sicut ibi aurum nitet, aura significet. Aurum eo quod pre ceteris splendet metallis ab aura nomen suum deduxit. Emissa similitudo manus apprehendit me in cincinno capitis. Quasi quedam manus de superioribus emissa prophetam in cincinno capitis, id est, in capillorum portiuncula absque iniuria lesionis apprehendit. E? eleuawit me spiritus inter celum et terram. Eleuatum in aera prophetam spiritus uel angelicus uel fortitudo dei uel uentus in Ierusalem non corporaliter translatum, sed in uisione quam deus illi demonstrauerat adduxit. luxta ostium interius quod vespiciebat ad aquilonem, ubi erat statutum idolum, et cetera. In Ierusalem adductus iuxta introitum

uestibuli quod ostium interius respectu porte que forinsecus erat appellat positus fuit, quod ostium aquilonem respiciebat. Vbi erat idolum zeli ad brouocandam emulationem. In ostio interiori, id est, in introitu porticus aquilonem respicientis statutum fuit idolum 30

zeli, id est, ire quia ad iracundiam deum commouebat, ad emulationem, id est, in odium et inuidiam domini prouocandam.

Non est hec inuidia quedam emulatio sed ob uicinitatem — uicina namque sunt — plerumque alterum pro altero ponitur. Hec ita

(85, 1/2 et factum ... mea] Ez. 8, 1. 5/6 et cecidit ... domini] Ez. 8, 1. 8 similitudo] Ez. 8, 2. 9 quasi aspectus ignis] Ez. 8, 2. 10/11 ab ... ignis] Ez. 8, 2.

terram] Ez. 8,3.

17/18 et missa ... capitis] Ez. 8, 3.

20/21 et eleuauit ...

— 24/25 iuxta...idolum] Ez. 8, 3. — 27/28 ubi ... emulationem]

EZ 8205:

(8), 3 fuit] sunt V/ — plateas] platea V. 8 fuerit] sint I

5 ibi super me] super me ibi P

9 sequentibus] equentibus

I/ esset] esse I7 12 15 aurum] auri P 13 aspiciebantur] aspiciebant l7 aspectus] aspectu I 21 celum et terram] terram et celum Vg. aera] oz. V 26 erat] ox. 32 ob] ab I7 31 domini] deum I^ 27 quod] qui I^ Ww

42 35

40

8,4 515 45

50

8,6

55

60

RI

65

IN IEZECHIELEM, VIII

breuiter distinguit Augustinus: E»wlatio est dolor animi cum alius peruenit ad rem quam duo pluresue appetebant et nisi ab uno haberi nom potest; imuidia uero dolor animi est cum indignus uidetur aliquid assequi, etiam quod tu non appetebas. Ab imitatione uero quam nonnumquam significare uidetur emulatio, eam Nonius Marcellus peripateticus de proprietate sermonum distinguit dicens: Emulatio | ab imitatione hoc distat quod. imitatio 45r simplex et leuior est atque inuidiam non admittit ; emulatio autem habet quidem imitatum studium et cum malicie operatione. Et ecce ibi gloria dei Israel. Venerabilis diuine species substantie quam in campo uiderat prophete iuxta ostium interius apparuit. E dzx?t ad me. Gloria domini quam uidi. Leuwa oculos tuos. Modestie prophetalis uerecundia sic et humilitas insinuatur. Verecundorum enim est et humilium oculos habere demissos et terram sepius intuentes. Et ecce ab aquilone portum parte altaris. Posito demonstrationis aduerbio, uerbum substantiuum non ponere satis sollemnis est prophetarum et huius precipue consuetudo. Ab aquilonari parte porte altaris non procul uersus aquilonem a porta sed in ipso eius introitu fuit idolum zeli. Putasne, uides tu quid isti faciunt hic? Has duas dictiones sic coniunctas sacra frequenter pagina pro dubitationis uel interrogationis signo ponere consueuit. Sensus est: Numquid uides tu quid isti qui mei cultores esse deberent hic iuxta altare meum faciunt? Quid sit quod faciant, subiungit: Abominationes maximas. Statuam Baal quam ydolum zeli scriptura nominat in ipso introitu porte altaris domini statuere numquid non satis magna est abominatio? V£ frocul recedam a sanctuario meo. In loco mihi dicato abominabilia faciunt opera ut isto modo me procul inde expellant. Quasi diceret suis, quas in loco meo faciunt abominationibus me procul inde recedere compellunt. Conuersus. Ceteris quibus animum intendebas postpositis ad ea que fiunt, hic tota mentis intentione conuersus abominationes his quas hactenus uidisti maiores uidebis. E: introduxit me ad ostium atrii. Primo iuxta ostium interius in 34/37 emulatio ... appetebas] Augustinus, ExfoszZo epistolae ad Galatas, P.L. 35, 2141-2142. 40/42 emulatio ... operatione] Nonii Marcelli, De cozpendiosa doctrina, ed. W. M. Lindsay, Leipzig, Teubner, 1903, uol. 3, p. 437, 11, 3-6.

42/43 et ecce ... Israel] Ez. 8, 4.

44/45 et dixit ... me] Ez. 8, 5.

45

leua oculos tuos] Ez. 8, 5. 48 et ecce ... altaris] Ez. 8, 5. 52/53 putasne -. hic] Ez. 8, 6i 57 abominationes maximas] Ez. 8, 6. 59/60 ut ... meo]

Z6

63 conuersus] Ez. 8, 6.

65/66 et introduxit ... atrii] Ez. 8, 7.

35 appetebant] apparebant I 37 appetebas] apparebas I 39 peripateticus] perypateticus P 40 quod] qui I^ 41 est] oz. P 44 ostium] hostium l/ —— 46 prophetalis] prophetarum V. 48 portum] des? V/uig. parte] porte Lg. 49 uerbum] ox. V^ 49/50 sollemnis] sollempnum 1^ 52 putasne] putane I 53 faciunt] faciant V. 57 Baal] Bahal P 63 compellunt] compellit I

IN IEZECHIELEM, VIII

70

8,8 7

Un

80

43

porticu porte aquilonaris fuit ubi ydolum zeli uidit. Demum per ostium illius exterioris atrii introductus intuebatur parietem exedrarum et cubiculorum in quibus seniores domus Israel quasi templo propinquiores et secretius orationum instantie uacantes dormiebant. E? ecce. Subauditur apparuit foramen unum in pariete. Paries iste cubiculorum uelud appendix muro atrium undique circumdanti coherebat. Fode farietem. Adauge foramen quod in pariete apparuit ut melius et liberius que interius fiunt aspicias. Et cum perfodissem parietem apparuit ostium. unum. Pariete per fosso foramen quod prius apparuit adampliatum conuersum est in ostium. Ingredere et wide abomiünationes bessimas quas isti faciunt. hic. Iraperat ut intra cubicula quorum parietem perfoderat pessima et abominabilia opera que seniores domus Israel ibi faciant uideat. Omnis similitudo veptilium et animalium abominatio et uniuersa idola domus Israel depicta erant in jariete. Ecce quid ingressus in cubicula uidit, omnis forma et figura reptilium, ut sunt colubri, buffones, rane, lacerte, et genus omne serpentium et abominabilia in animalibus, ut monstruosa,

85

8, 11

immunda, feda undique per totum parietem cubiculorum in circuitu depicta erant. Cur autem hec ibi depicta fuerint annectit. Et lxx uiri de senioribus domus Israel, et cetera. Isti Ixx uiri de

senioribus quorum erat erroneam iuuentutem et a domini cultu recedentem, auctoritatis sue uerbis et exemplis ad ueritatis uiam 90

95

100

reuocare, ante picturas stabant, et in medio illorum illic stantium

quasi princeps inter eos stabat etiam Iezonias, tanquam pictorum speculantes et stupentes artificium, uel gratam colorum uarietatem admirantes. Sed sicut in idolorum uenerationem autem quorum picturas stabant, thura cremantes et honorem diuinum demonibus exhibentes. Iccirco in omni parte domus omnia erant idola ut quodcumque cuique colere placeret statim occurreret, nec aliquid in querendo uel discurrendo seu temporis seu fusi laboris damnum sustineret. Dicendo Iezoniam in medio stantium ante picturas stare, principem illorum eum fuisse significat. Is enim principantium et uenerabilium uirorum locus esse solet iuxta illud: Et celsus medio conspectus im agmine cesar. Hinc alias legitur: Et medius iuuenum non dedignantibus ipsis ibat et inferior si comes unus erat. In manu sua. Onerosa et que minus cordi sunt

71 et ecce] Ez. 8, 7.

73 fode parietem] Ez. 8, 8.

715 et cum

... unum]

Ez:3898: T7/'18 ingredere ... hic] Ez. 8, 9. 80/82 omnis ... pariete] Ez. 8, 10. 87.et Ixx-— Israel] Bz- 8, 11. 101 et celsus ... cesar] ubi? 102/ 103 et medius ... erat] ubi? 103 in manu sua] Ez. 8, 11.

adauge] ab auge V 73 fode] fide V 70 uacantes] uocantes I ostium] hostium V/ — 79 perfoderat] perfederat V/. — 84 omne] etiam V7 102 non] in I7 98 damnum] dampnum TI^ a] om. V^

77 88

44 105

110

115

120

8, 16 — [2s]un

130

IN IEZECHIELEM, VIII

opera manu uicaria gestantur. Iuuantia et uoluptatis plena dulce est propria manu portare. Vafor nebule. Aura leuis et euaporatio uix sensibilis de fumo thuris in nebule modum se per aera leuante procreatus consurgebat. Vel ipsum thuris fumum se per aera instar nebule diffundentem uaporem appellat. In £enebris. Vel in nocturno tempore uel in absconsione cubiculi. Dzcunt enim, non uidet dominus nos. Hec est causa quare que superius dicta sunt mala faciunt. Putant enim se non uideri a domino, eo quod a cura protectionis sue dominus illos abiecerit. Ideoque ad alienorum patrocinium deorum confugiunt. /s£/. Populus iste qui meus esse deberet. Sepius is? dicit cum de diuersis agat propter unius populi communionem. Per ostium porte domus domini quod respiciebat ad aquilonem, et cetera. Porta proprie dicitur ipsa ianue siue sit ibi ostium siue non; apertura a rebus que per eam importantur et exportantur ; ostium quod clauditur et aperitur. Hec porta domus domini respicientis ad aquilonem erat atrii interioris, ultra quam populo progredi non licebat. / 57. Inilla porta. P/angentes adonidem. Veneris amasium ab apro interfectum, more gentilium feminarum filie lerusalem pro dolor plangebant. In eo forsitan hec abominatio superiore maior dicitur quod et in sacratiore loco sit, et quod a cultu domini magis quam thuris oblatio disparatur. Arum interius. Quod erat intra portam ubi mulieres sedebant, uel respectu exteriorum istud quod templo proximum erat dicitur interius. In ostio templi domini. In confinio ostii. Inter uestibulum et altare. Sub diuo inter altare holocausti et uestibulum templi. Dorsa habentes contra templum domini. |In contemptum domini ad templum eius dorsa uertebant. E/ faczes ad orientem. In uenerationem solis quem pro deo colebant. Certe widisti. Non est quod dubites hec illos mala perpetrasse quoniam certissime hec illos facere uidisti. Nur»quid leue est domui Iuda wt facerent

105 uapor nebule] Ez. 8, 12.

108 in tenebris] Ez. 8, 12.

109/110

dicunt .. nos] Ez. 8, 11. — 110 superius] Ez. 8, 9, supra ll. 77-80 — 113 isti] Bang plangentes

115/116 per .. aquilonem] Ez. 8, 14. adonidem] Ez. 8, 14. 124/125 atrium

120 ibi] Ez. interius] Ez.

127 in ... domini] Ez. 8, 16. 127/128 inter ... altare] Ez. 8, 16. dorsa .. domini] Ez. 8, 16. 130 et facies ... orientem] Ez. 8, 16. certe uidisti] Ez. 8, 17. 133/134 numquid ... fecerunt] Ez. 8, 17.

8, 14. 8, 16.

129 131

114 deberet] oberett l/.— isti] iste 7 115 quod] qui V. 117 per eam] pro eis I^ 120 adonidem] adonudem V 122 pro dolor] pro hodolor I forsitan] forsan P 123 superiore] superior I quod!] qui 124 thuris] o». V/ — disparatur] disparatio V7 129 contemptum] contemptu 17 131 uenerationem] uentationem P — inuenit accionem V. — 132 quoniam] om. V 133 domui Iuda] hoc domui Iuda Vg.

45Y

M—

IN IEZECHIELEM, VIII 135

140

14 Un

45

abominationes istas quas fecerunt. Videturne domui Iuda quod leue et portabile mihi pondus sit ut illi quibus tot beneficia impendi in loco mihi dicato supradictas facerent abominationes, et quia ipsi replentes terram iniquitate conuersi sunt ad irritandum me? Vel uere fecerunt abominationes quia repleta est terra iniquitate, conuersi sunt a bonis in quibus prius erant ad irritandum me. Vel sic, numquid leue piaculum et nullius ponderis nec aliquo puniendum supplicio uisum est domui Iuda facere abominationes quas fecerunt hic ? Et quod magnas fecerint abominationes ex eo quod subditur aperitur. Qwia replentes. Vel quia sit completiua coniunctio ut sit alterius uersus et sententie principium: replentes terram iniquitate, et cetera. Et ecce applicant ramum ad nares suas. In hebreo: Et ecce admouent sputum ad naves suas. Probat eos ad irritandum fuisse conuersos, ex eo quod dicit quod ramum palmarum ad nares suas sicut idolatrie facere solent applicant. Vel quod secundum hebraicum oris swi, sui sPutum uel

150

narium

155

effugient admouent. Vir sanctus abhorrens loqui quod illi facere non abhorrebant pro eo quod est ad nares dei, ad nares suas posuit. Sacre consuetudo scripture est quando aliqua in deum inhonesta fiunt uel quando de eo indigna et plena blasphemie uerba dicuntur, et contraria ponere, ut benedixit deo et regi, et ne forte

suarum

emunctionem

ad domini naves, ut uel sic illum

benedixevint deo in cordibus suis, et in ipsos inhonestatis actores,

160

165

inhonesta que faciunt retorquere. Huiusce rei presens locus exemplum prestat. Irritatores predicti sputis et emunctionibus suis in contemptum domini sanctuarium eius polluebant, quod erat quasi ad nares ipsius domini predictas sordes admouere. Scriptura igitur uerecundior in uerbo quam illi in facto abhorrens dicere ad naves domini sputum admouebant, ad nares suas dixit. Evgo et ego faciam in furore. Quandoque illi suis peruersitatibus me ad iracundiam et furorem irritantes prouocant, et ego faciam illis in ira et in furore que merentur. Voce magna, clamosa uel deuota.

143 quia replentes] Ez. 8, 17. 145/147 et ecce ... suas] Ez. 8, 17. 149/ 150 oris ... nares] Heb. habet Tiqqun Sopherim pro uel 155 benedixit ... regi] III Rg. 21, 10. 155/156 et benedixerint ... suis] Iob. 1, 5. 163 ergo ... furore] Ez. 8, 18. 165 uoce magna] Ez. 8, 18.

136 impendi] impendit V/ — 137 ipsi] quasi l^ 140 uelsic] o» supplicio] suplicio P 147 quod] qui I^ 151 effugient] effugent eo]eos V 152/153 est ad] o». V 154 blasphemie] blasfemie quandoque] quoniam 163 ergo et] o». V. prestat] parant I^ 165 furore] in furore I

V. 141 I7 152 I^ 158 quidem V^

46

IN IEZECHIELEM, IX (Cap. 9) Et clamawit

91

in auribus

meis.

Dominus

audiente

propheta

clamauit, facit quod comminatus fuerat, facit ut furibundus, unde non refrenat, sed subito ultionem adducit. Visitationes. PunitioUn

9:2

15

2e

2 Un

30

nes et castigationes. Vnusquisque. Visitatorum et punitorum urbis. Vas interfectionis. Instrumentum ad interficiendum: "securis", sicut arbitrantur Hebrei. E! widi. Quasi in uisione somnii quicumque sibi reuelabantur, sicut et omnis alii preter Moysen prophete uidebant. Solus Moyses ore ad os sicut amicus cum amico cum domino loquebatur sic ipse dominus ad Aaron et Mariam in numeris loquens testatur dicens: $6 quis est inter uos propheta domini, ber uisionem apparebo ei et quasi ber somnium loquar ad ilum ; ac non talis seruus meus Moyses qui est fidelis 1n omni domo mea: Ore ad os loquor ad eum et palam et non per enigmata et figuras uidet deum. De prophetis aliis, alias quid dicat audi: 7» manibus brophetarum assimilatus sum, id est, per assimilationes quasdam et figuras prophetis appareo. Sex wiri uentebant de uia forte superioris. Hi sunt de quibus premissum est: Vnusquisque uas interfectionis habet in manu sua. Audaces et strenuos et ad interficiendum paratos illos esse significat, in eo quod uiros illos appellat et interitus instrumenta tenere manibus asseuerat. /5 medio eorum. Sicut uenerabilior ceteris et qui immunes a cede futuri essent demonstrare uenerat. Vestitus lineis et atramentarium scriptoris ad renes eius. Virum qui medius sex ibat ab habitu describit et ab officio. Atramentarium scriptoris est repositorium ubi calamum et atramentum et cetera scriptoris officio necessaria reponuntur. Solis erat uestitus lineis ut facilius et expeditius per ciuitatem transiret et in signandis frontibus domini iubentis imperio promptius obediret. /ngressique sunt. Portam superiorem per cuius uiam ueniebant. Ef steterunt iuxta altare enewm. Iuxta altare holocausti qui sub diuo erat steterunt, templum in

(95, 1 et clamauit ... meis] Ez. 9; 1.

3 uisitationes] Ez. 9, 1.

4

unusquisque] Ez. 9, 1. 5 uas interfectionis] Ez. 9, 1. 6 et uidi] Ez. 9, 2. 10/14 si ... deum] cfr. Num. 12, 6-8. 14/15 in ... sum] Os. 12, 10. 16/ 17 sex .. superioris] Ez. 9, 2. 17/18 unusquisque ... sua] Ez. 9, 1. 20/ 21 in medio eorum] Ez. 9, 2. 22/23 uestitus ... eius] Ez. 9, 2. 28 ingressique sunt] Ez. 9, 2.

(95, 2 quod] qui I^

29 et steterunt ... eneum]

5/6 securis] securum I^

Ez. 9, 2.

6 et uidi] et ecce Vg.

8 uidebant] uidebat P 11/12 loquar ad illum] o». VW 13 per] o». V 14figuras]figura V. — 15 manibus] manu Vig. — assimilationes] afflictiones V 18habet]habent V/— 20 interitus] interius V/ « 21 sicut] dicit I/ et] om. W 22 uestitus] uestitus erat V/z/g. lineis] linies I 25 calamum] calami I 28 ingressique] ingressi l/zj. 29 eneum] aereum Vg.

IN IEZECHIELEM, IX

9:5

95

47

quo domini gloria erat intrare nisi iussi non presumentes. E gloria domini Israel assumpta est de cherubin que erat super eum ad limen domus. Ad se uenientibus dominus occurrit et appropinquantibus sibi festinus appropinquat. Gloriosa domini species de cherubin super quod sedebat iuxta illud, qui sedes super cherubin, usque ad limen orientalis porte templi ubi introitus erat se transportauit. Vel angelico ad eum usque locum assumpta est et portata ministerio. E? wocawit uirum, et cetera. Gloria domini de limine

t M—M—M—Á— ÉIRU —

9,4

40

domus quo se contulerat uirum lineis uestitum de medio uirorum iuxta eneum altare stantium uoce qua placuit uocauit. Tansi per mediam ciuitatem, et cetera. Viro qui calamorum thecam ad renes portabat ad se uocato, gloriosa domini species que se usque ad limen orientalis porte templi transportauerat ut per mediam ciuitatem transeat iniungit; et ne forte de qua ciuitate loquatur

4 Un addubitet, adiungit 2» med?o Ierusalem, id est, per mediam

50

5 Un

60

Ierusa-

lem, transi. E! s:gna taw super frontes uirorum. gementium et dolentium. Tau hoc in loco hebrei |signa uel signum exponunt. 46* Quod signum in frontibus uirorum gementium et dolentium signarunt, cum aliquod signasse constet in sequentibus enim statim legitur quod cui opus hoc iniunctum fuerat, se illud iam fecisse dixerit. Non immerito queritur si autem tau litteram hebraicam (sicut nostri uolunt propter crucis misterium cuius formam figura elementi quam prediximus exprimit), uir predictus ubi iussum fuerat signauit, qualiter hoc egerit, utrum uidelicet inciserit uel insculpserit uel quibuscumque modis impresserit, ut ab interfectoribus sex uiris, qui signatorem secuti sunt, signati ne perimerentur discerni possent, explicare qui poterit, explicet. Qualiter uero factum sit hoc cum tam factum fuisse negare non possumus, nisi forte quia scriptoris secum uasa et ea forsitan de causa ferebat illam in eorum frontibus figuram inscripsisse uel pittaciis inscriptum illic afflixisse dicamus: nos ignorare libere fatemur. Nec facile alia conueniens tam et satis ydonea potest assignari causa cur huiusmodi secum instrumenta portauerit nisi

31/33 et gloria ... domus] Ez. 9, 3.

35 qui ... cherubin] Ps. 79, 2.

38

et uocauit uirum] Ez. 9, 3. 40/41 transi ... ciuitatem] Ez. 9, 4. 45 in ... lerusalem] Ez. 9, 4. 46/47 et signa ... dolentium] Ez. 9, 4. 47 tau ... exponunt] Rashi, Perush '2/ Yebezkrel, Ez. 9, 4. 52/53 sicut ... exprimit] Hieron., in Hiezecb. III, ix; 4-6a, 106-107.

32limen]lumen V/ 38 uocauit] uocauit et V/ — limine] lumine V — 41 46/ 43 ut] et V7 42 gloriosa] gloria I^ ad] et V ciuitatem] o». V 47 hebrei] hebri 47 gementium et dolentium] dolentium et gementium W 51 tau] ox. V 50 quod] qui I^ 48 uirorum] o». V — cum] cui V Ww 61 dicamus] dicimus I 59 forte] for I^ 54 utrum] uerom I7

48 65

70

75

80

Da»

85

90

IN IEZECHIELEM, IX

ut uel nomen domini uel aliquod notabile signum quibus parcendum erat eorum frontibus inscriberet, qualiter ab interfectoribus ut eis parceretur discerni ualerent. Gementium. Qui propter proprias quibus premuntur angustias egrotancium more gemunt. Et dolencium. Tanquam grauiter lesi propter abominabiles aliorum operationes, uel sic: Ostendit eos propter aliena gemere mala, non penas et afflictiones sed abominabilia peccatorum opera, ut gemitus eorum in dolorem qui est egritudo crucians conuerteretur. Super cunctis abominationibus. De cunctis abominationibus In medio eius. Intra uel infra ipsam frequenter ubi nos med?twm, hebrei habent ?zfra. Vel in medio eius, id est, in communi et in publico abominationes fieri, dicit ut impudentiam eius que nec latebram suis pudendis querit operibus insinuet. In psalmis quod legimus: Scelus et dolor in medio eius. Insidie in witalibus evus et non recedit de plateis eius damnum et fraudulencia. Vel multitudinem peccantium significat. Nisi enim maior pars immo fere tota ciuitas grauissimis obligata peccatis esset, nullatenus in medio eius tam abominabilia sic licenter peccata fierent. J7/is. Sex uiris qui ueniebant de uia porte superioris. Nox farcat oculus uester. Vel figura est quia parti ascribitur quod totius est, sicut impia facere dextra dicitur quod quis impie facit, uel quia parcendi causa nonnumquam oculus esse solet, ueluti si in bello ciuili: Quzs 2n suos ciues el cognatos ducis sui qussu grassaretur, pater wel frater in aduersa parte conspiceretur, nisi immanissimus esset, pietas introrsus orta armate protinus dextre ferrum excuteret quod nequaquam, fieret si eosdem etiam obstantes ceca manu trucidaret. Hinc nobilis ille poeta ait: Cwi non conspecto languebit dextra bariente. Magnam immo ingentem uim ad suscitandam pietatem habet oculus. Hinc est quod plurimum illorum commendationem accreuit, et merito quos nec oculus a suorum

9 Un

nece, cum ex domini

imperio necandi essent, abstraxit. Perfectio et doctrina fuit uiro quem temptauit dominus, qui dixit patri suo et matri nescio uos,

66 gementium] Ez. 9, 4. abominationibus] Ez. 9, 4.

fraudulencia] ubi ?

68 et dolencium] Ez. 9, 4. 73 in medio eius] Ez. 9, 4.

81 illis] Ez. 9, 5.

82 non ... uester] Ez. 9, 5.

84 impia facere dextra] cfr. Ps. 143, 8; Matth. 5, 29.

ubi? 8-9.

90 cui ... pariente] ubi?

72 super cunctis 71/18 scelus ...

83/

85/89 quis ... trucidaret]

94/96 perfectio ... nesciunt] cfr. Deut. 33,

65 interfectoribus] interficientibus I 70 abominabilia] abhominabilia [/ 71 eorum] illorum V/ — in]et V 79 nisi] hoc V^ 83 figura est quia] om |^ quod] qui I 86 grassaretur] grassantur | pater uel frater] potest et super V/ —— 88 introrsus] introitus I 90 ille] oz. V^ 94 perfectio 95 nescio] nesci P et] perfectior I7

IN IEZECHIELEM, IX

100

9, 6 105

110

11

Un

120

et fratribus ignoro illos, qui filios etiam uteri sui nesciunt, id est, qui ita patrem et matrem fratres et filios licet coram cerneret immisericorditer trucidabat ac si minime illos dum necaret uideret. Et quoniam nulli propter domini oculus eius affectionem pepercit, manibus in suorum perditione consecratis, domus domini ministerium in sempiternum promeruit. Neque misereamini. Vllo etiam alio modo uel supplice scilicet positione uel gemitu uel apprehensione dextre, uel genu uel pedis uel quolibet alio modo quo misericordia prouocari potest. Senem, adolescentulum, et cetera. Nulli parcatis etati uel conditioni. Internecionem. Omnimodam consummationem. Omnem super quem wideritis tau ne occidatis. Nullum omnium eorum super quos predictum iam uobis signum uideritis occidatis. E! a sanctuario meo incipite. Sanctuarium domini, quid est nisi templum eius? A sanctuario, id est, ab omni qui templo circumiacebat loco, ut interficere incipiant imperat. Vndique autem circa sanctuarium mansio erat sacerdotum et ministratorum. Queritur a quisbusdam: quomodo ab his ut incipiatur iubeat, cum super istorum precipue frontes qui ceteris uita sanctitate et religione supereminere debere uidentur, quod tau littera uel signum inscribi debuere uideatur. Istiusmodi hominibus super aliorum peccatis et abominationibus gemere et dolere conuenit. Superius huiusmodi uirorum frontes signum inscribi iussum est. Parcendum igitur illis pocius erat quam ut ab eis strages inciperetur. Hebreorum quorundam est hec questio quam ipsi sic soluere conantur, si tamen soluere est arctius stringere et amplius implicare. Celestium quorundam spirituum hanc esse dicunt naturam, ut iusticie semper gaudeant districtione, et uoluntatem

125

49

habeant ut deus in omnibus

secundum

iusti

districtionem iudicii semper agat, nullum ad misericordiam habens respectum. Econtra sunt alii quibus natura mollior est animusque ad pietatem et misericordiam magis inclinatus. Quorum satisfaciens uoluntati dominus, ne totus omnino, sicut merue-

130

rat, deperiret populus, ut uel illis qui super aliorum peccatis delebant parceretur precipit. |Cumque ab aliis admoneretur 46* contra iudicii equitatem esse illis parcere qui alios a malis non studuerant retrahere, ab ipsis, quibus secundum quod prius fieri

6.

101 neque .. miseramini] Ez. 9, 5. 104 senem adolescentulum] Ez. 9, 105 internecionem] Ez. 9, 6. 106/107 omnem ... accidetis] Ez. 9,6 108 et a ... incipite] Ez. 9, 6. 119/129 hebreorum ... precipit] T.B. Shabbat

55a; Rashi Perush 'a] Yehez&iel, Ez. 9, 6.

96 uteri] ueteri I^ nesciunt] uestiunt I7 qui] quia lI manibus ... promeruit] oz. V/ 105 parcatis] paratis l^ 106 omnem] autem Ll/z/g. 107 occidatis] oz. V^ 125 mollior] melior I^ 126 et misericordiam] misericordiam et pietatem lV/ — 129/132 cumque ... om. V.

100/101 omnem pietatem precipit]

50

135

statuerat erat parcendum ut inciperetur precipit. Videsne mutabilis error et insipiens iniquitas de incommutabili ueritate et sapienti et clementi equitate quam temerarium affert iudicium? A misericordibus admonitus prius misericorditer agere disposuit, sed tanquam oblitus esset iusticie, nisi ab immisericordibus admonitus esset spiritibus, a clementia et pietate ad districtam seueritatem retractus est. Quod si uerum est, immo quia uerum non est, super nullius frontem signum quod scribi iussum fuerat

140

scriptum est, nec alicuius misertum est, sed uniuersos una strages

145

150

I5 Un

16 e

ou

inuoluit. Sed nec hoc eorum insipiens impudentia fateretur. Cumque de mutabilitate uoluntatis diuine et memorie insufficientia que monitoribus egeat illis obicitur, non nichil respondere uidentur. Sed cum de ipsius prophete uerbis que statim subiunguntur illis opponitur, quomodo scilicet uir uestitus lineis habens atramentarium scriptoris ad renes dicat: Fecé quod precepisti mihi, s$i super nullius frontem signum aliquod scripsit, cum hoc solum ut faceret illi preceptum sit, licet impudentissimi sint, obmutescunt. Quod opus erat huiusmodi friuolis et exsufflandis procul neniis in sacris presertim scripturis intendere, et in propheticis enigmatibus enodandis fabulas inducere, dum errantium errorem insectamur aliquando longius a proposito recessimus, quamquam preceptam illis esset uti nullius parceretur preter illos qui predictum supra se signum portarent. Quia tamen dubitare poterant an ministros domus domini illa generalis sententia una cum reliquis comprehenderet, an illis exclusis de ceteris uniuersaliter data esset, ut ab illis nominatim expressis inciperetur precipitur. Ceperunt ergo a uis senioribus. Quando quidem sicut illis a domino imperatum erat, ergo ceperunt, et cetera, Viros illos qui manebant ante domum non solum propter etatem sed propter consilii maturitatem uel ministerii dignitatem seniores appellat. Faczem domus. Vel frontem domus, uel usitata in prophetis locutione ipsam domum per faciem domus accipere. Contaminate domum. In eo contaminare, id est polluere, domum, id

16 Un

9:8

IN IEZECHIELEM, IX

est templum, iubentur quod atria undique templo circumposita, id est curtem interfectis implere precipiuntur, nisi forte credendum sit quod in ipso etiam templo aliquos occiderint. Egress? sunt. Vnde, nisi de atriis uel etiam de templo? Cede comfleta, remansi ego, et cetera. Occisis omnibus aliis solus propheta

146/147 feci ... mihi] Ez. 9, 11. 158 ceperunt ... senioribus] Ez. 9, 6. 162 faciem domus] Ez. 9, 6. 164 contaminate domum] Ez. 9, 7. 167/ 168 egressi sunt] Ez. 9, 7. 168/169 cede ... ego] Ez. 9, 8.

133 insipiens] incipiens I/ 138 retractus est] esset I7 V . 146quod]sicut Va. 152 insectamur]insertantur /— etiam] omni I 167 sit] oz. V. etatem] oz. V^

139 quod] qui 160/161 propter

IN IEZECHIELEM, IX 170

175

180

959 185

190

195

200

51

superfuit. Rwique super faciem. Supplicaturus domino pro sui perditione populi non molliter, ut noster tepor frigidam fundens orationem super genua descendit, sed uultus decori nichil parcens in faciem ruit et doloris angustia una cum desiderii uehementia, modestie uim inferente, in clamorem prorumpit. Heu. Vox ista dolencium et gemencium est. Domine. Quasi: seruorum miserere tuorum. Dews. Creature placeat tibi parcere tue. Ergome. In hebreo, sz. Sensus satis unus est: An penitus destrues omnes qui ex Israel relicti sunt et hostiles manus euadere potuerunt, uel destrues sic Israel ut ne reliquie quidem ulle supersint ex eo? Eff undens furorem tuum super Ierusalem. Qui olim super habitatores Ierusalera cum tibi peccarent furorem tuum et iram stillare faciebas, si nunc iram tuam sicut flumen super eos effundes? Iniquitas domus Israel et Iuda magna est nimis ualde. Ne uideatur non ex iustitia sed ex potentia contra populum agere fere penitus eum disperdendo sue operationis equitatem dominus ostendere non dedignatur. Israel et Iuda. Decem et duarum tribuum. Magna nimis ualde. Ista uerborum inculcatio peccati quantitatem insinuat. Terra. Non totus terrarum orbis, sed Iudea. Sanguinibus. Homicidiis uel peccatis. Et ciwitas repleta est auersione. Quia difficiliorum iudicia negociorum, non solum ciuitatis Ierusalem, sed totius terre promissionis in ipsa Ierusalem fiebant, iccirco ciuitatem equitatis auersione repletam esse testatur. Munera que etiam sapientium oculos excecant et ab equitate iudicii et ab itineribus iustitie ciuium Ierusalem mentis oculos auerterunt. Sed et ira et odium, metus, amicicia et spes lucri quibus uacuos esse decet omnes qui de rebus dubiis consultant, a recto et uero in agendis litibus et iudiciis sic illos elongauerat et sic a rectitudine iudicii et iustitia penitus auersi erant ut merito dictum esse uideatur: Refleta est ciuitas auersione. Ab equo autem et bono eo licentius auertebantur quo dominum terram dereliquisse et peccata sua non uidere existimabant, unde subditur: E! dixerunt, dereliquit dominus terram, et cetera. Hoc etsi non uerbo, facto

170 ruique super faciem] Ez. 9, 8. Ez. 9,8.

176 deus] Ez. 9, 8.

174 heu] Ez. 9, 8.

175 domine]

ergone] Ez. 9, 8. Heb. habet r»nun»n.

180

effundens ... lerusalem] Ez. 9, 8. 183 iniquitas ... ualde] Ez. 9, 9. 186 188 terra] 186/187 magna nimis ualde] Ez. 9, 9. Israel et Iuda] Ez. 9, 9. Ez::929;

sanguinibus]

Ez. 9, 9.

199 Repleta ... auersione] Ez. 9, 9.

189 et ciuitas ... auersione]

Ez. 9, 9.

201/202 et dixerunt ... terram] Ez.

3,9 176 parcere] 170 ruique] beatique V/ — supplicaturus] supplicamur l^ 187 186 magna] magna est l/z. 179 reliquie] relinque V^ misereri I^ 193 et!] 192 munera] minima I 189 uel] et 7 ista uerborum] ox. V^ 196 consultant] consistant V/ — 201 et dixerunt] dixerunt enim Vl/ug. om. V

52

IN IEZECHIELEM, IX-X

dixerunt ;uel etiam et uerbo que est illorum impudens insipientia hoc dicere ausi sunt. Cura et sollicitudine priori quam dominus super ea precipue terra habere solebat, se destructos uidentes dominum terram dereliquisse dicunt. Et quoniam patientia dei ad penitentiam illos expectans secundum quod male operabantur, non statim illis reddebat dominum non uidere que faciebant iudicabant. Igitur. Quia hec dixerunt et fecerunt. Vias eorum, et cetera. Iuxta quod operati sunt reddam illis. E? ecce wir, et cetera. Peracto quod iussus erat negotio, uir predictus lineis uestitus tanquam interrogatus a domino utrum iniunctum sibi ministerium complesset, se illud iam peregisse respondit. In eo quod dicit 47 respondit innuit illud interrogatum |fuisse. (Cap. 10)

10, 1

Un

1072

Et uidi. Quid uiderit subiungit: E? ecce in firmamento quod erat super caput cherubin. In hebraicum, pro quo nos firmamentum habemus, extensionem sonat. In illa extensione que capiti cherubin desuper imminebat quidam colorem saphiri lapidis qui concolor est celo ab omni nube nebulaque purissimo, sed figuram et speciem siue formam regalis sedis habens apparuit. In hebreo: Visio similitudimis sedes. Tale erat ad uidendum quod apparuit quale est similitudo sedis regie. Super ea, id est, super cherubin. E? dixil ad uirum qui indutus evat lineis et ait. Qui sedebat super sedem quam uiderat super cherubin, dominus uidelicet, dixit ad

uirum lineis indutum ea que supponitur. Cum premissum sit, e£ dixit, quare statim adiunxit, e£ a?£, cum hoc idem sit si utrumque

ad eandem refertur personam? Quod si ad eandem utrumque refertur personam, alterutrum superfluere uidetur; primum Hebrei ad dominum, secundum ad uirum lineis indutum Gabrielem

20

referunt. Gabrieli dixit dominus ut ingrederetur in medio rotarum que erant subtus cherubin et impleret manus suas prunis que erant inter cherubin et effunderet super ciuitatem. Gabriel uero ait ad cherubin ut illi carbones, unde manus suas implere iussus erat, porrigeret. Hinc est quod in sequentibus legitur: E extendit

iuc

209 igitur] Ez. 9, 10. uias eorum] Ez. 9, 10. 214 respondit] Ez. 9, 11.

210 et ecce uir] Ez. 9,

(105, 1 et uidi] Ez. 10, 1. 1/2 et ecce ... cherubin] Ez. 10, 1. 2/3 In hebraicam ... sonat] Heb. habet yp?n. 6/7 in ... sedes] non habet LXX uel uetus Latina, sed Heb. habet n157 ns»

etidixiteeteaiti Ez 109: Perusb 'al Yebezkiel, Ez. 10, 2.

203 est] o». V^

wo.

8 super ea] Ez. 10, 1.

8/9

14/30 primum ... traditio] T.B. Yoma 77a; Rashi, 20/24 et extendit ... est] Ez. 10, 7.

209 iudicabant] o» .V

(105, 1 in] o» V 5 nebulaque] 20 et] o». V egrederetur I

— Vias] Viam Vig.

nebularum

16 ingrederetur]

IN IEZECHIELEM, X

10,

10,

10,

10,

10, 10,

53

cherub manum de medio cherubin, ad ignem qui erat inter cherubin et sumpsit el dedit in manus eius qui indutus erat lineis qui accipiens egressus est. Iccirco dicunt Gabrielem potius de manu cherub quam de medio rotarum ignitos carbones accipere uoluis25 se, quia caloris eorum aliquid diminuentur dum de medio rotarum ubi ardebant tollerentur et in manus eius darentur. Hos Gabrielem carbones a quinto die sexti mensis anni sexti transmigrationis Iechonie usque ad finem anni undecimi Sedechie in manu sua portasse et ex eis super ciuitatem effusis cum uastaretur ipsam 3 30 incendisse hebreorum habet traditio. A dextris domus. A septentrionali parte, introitus enim templi sicut et tabernaculi partem orientalem respiciebat. Ingrederetur. Rotarum medium. Atrium interius. Atrium sacerdotum quod propinquius erat templo. E wmpleuit nubes atrium interius. Nubes atrium interius replens 3 Cn aduentum domini qui dixit quod in nube maneret significabat. Vnde subditur, quod gloriosa domini species eleuans se desuper 4 cherubin ad limen domus transiit. E? repleta est domus nube et atrium splendore glorie domini repletum est. Et exeunte gloria domini, domus que prius luminosa et splendida facta est sub obs40 cura et tenebrosa, et atrium prius tenebrosum lucidum factum est et splendidum, nec mirum cum totum atrium splendore glorie 5 repletum esset. Exterius. Huius respectu illud quod erat sacerdotum interius dicebatur. Vox dei. Vocem dei uocem magnam et grauem intelligitur qualem tantam decet habere personam. £E/ 8 4 Un apparuit in. cherubin similitudo manus hominis subtus pennas eorum. Quia premiserat cherubin carbones sumpsisse et dedisse quod manu fieri solet, adiungit cherubin sub alis tanquam manus hominum habere et illam manuum similitudinem sibi apparuisse. Et uidi et ecce quattuor vote iuxta cherubin, et cetera. Ne aliud 9 5 [7] intelligas cherubin quam animalia de quibus superius actum est que rote quocumque irent sequebantur, idem quod superius dixerat hic quoque de rotis adiungit. Omne corpus earum. In 12

26/30

hos .. traditio] Yosef Kara, Perwsb 'a/ Yebezkiel] Ez.

10, 7.

30 a

dextris domus] Ez. 10, 3. 32 ingrederetur] Ez. 10, 3. 32/33 atrium interius] EZ 8109. 33/34 et impleuit ... interius] Ez. 10, 3. 37/38 et repleta ... est] Ez. 10, 4. 42 exterius] Ez. 10, 5. 43 uox dei] Ez. 10, 5. 44/46 et apparuit ... eorum] Ez. 10, 8. 49 et uidi ... cherubin] Ez. 10, 9. 51 superius] Ez. 1, 19-21. 52 omne corpus earum] Ez. 10, 12.

23 accipiens] aspiciens V/ 25 caloris] coloris I 34 impleuit nubes] nubes impleuit Lzg. 36 se] o». V 38 splendore ... repletum] repletum est splendore gloriae Domini Vg. 39 prius] peius P 40 tenebrosa] tenebricosa P 43 uocem dei] ow. V^ 46 quia] oz. V^ 47 alis] animalis "4

54

IN IEZECHIELEM, X

hebreo: Omnis caro earum. Carnem et colla, manus et pennas, rotis 55

10, 13

60

10, 14

attribuit, ne similes illas istis que iumentis trahuntur existimes. E circuli. Omnem tam rotarum quam modiolorum et cantorum ligaturam nomine circulorum intellige. P/ena erant oculis, et cetera. Omnia rotarum que descripta superius sunt membra plena erant oculis ut in quamcumque partem animalia facies in quattuor partibus habentia tenderent, statim sine omni inflexione et conuersione rote sequerentur. Volubiles. Et ad currendum habiles et ad uoluendum faciles. Audiente me. Audiente propheta. Sic eas uel dominus uel angelus Gabriel appellauit. V»wm cherubin iiii erant, quorum unumquodque quattuor facies habebat. Si quattuor rotarum

6 Un

unaquaque

iuxta cherub

unum

erat, necesse

est ut

quot rote tot et cherubin essent. Facies wna, facies cherub erat. Quattuor facies uniuscuiusque cherub propheta distinguens, faciem unam id est primam faciem cherub, faciem secundam faciem hominis, faciem tertiam faciem leonis, et faciem quartam

70

7

Un

aquile faciem esse dicit, nulli sicut superius ubi de eisdem animalibus actum est parti suam faciem assignans. Queritur quare pro facie bouis quam a sinistris iiii animalium superius posuit, hic faciem cherub commutauerit? Sunt qui autumnant iccirco hoc factum fuisse quod facies bouina propria sit facies cherubin. Hebrei uero ex suorum traditione preceptorum huiusce commutationis huiusmodi causam assignant. Iezechiel propheta qui et hanc et mirabilem illam uisionem de qua in huius operis

quibus

dominus

sedet

(iuxta quod legitur:

Qw2 sedes

super

cherubin), bouinam inesse faciem aduertens, metuensque ne illa 80

dominum uisa peccati filiorum Israel quod uituli caput adorantes in deserto et in Dan let in Bethel uitulos quos Ieroboam filius Nabath

fecerat colentes commiserant, admoneret

et admonitus

puniret, ut in humanam facies bouina uerteretur domino supplicans obtinuit. Quod ut sese a domino impetrasse significaret ubi

53 omnis

v3.

caro

earum]

cfr. Hieron.,

54/55 et circuli] Ez. 10, 12.

uolubiles] Ez. 10, 13.

65 facies ... erat] Ez.

Ir Hiezech,

61 audiente me] Ez. 10, 13.

10, 14.

III, x, 9/15;

cfr. Hebr.

56 plena erant oculis] Ez. 10, 12.

60

62 unum] Ez. 10, 14.

72/74 sunt qui ... cherubin]

Hieron.

Iz

Hiezecb. MI, x, 15, ll. 786-795; Richardus a S. Victore, Iz uisiomem Ezechielis, P.L..

196, 533-534.

74/93 Hebrei ... imago] T.B. Hagigah 13b. Joseph Kara, Perush

'al Yehez&iel, Ez. 10, 14.

78/79 qui ... cherubin] Ps. 79, 2.

57 superius sunt] sunt superius I

traderent V/— erat deest Vig.

59 habentia] humana V/ — tenderent]

60 et] o» V. — 62uel!]et V — 63erant] eunt V — 65 erat] 68 leonis] oz. V. — 74 uero] ow. V — 78/79 iuxta ... cherubin]

Ins. ex margine P 81 filius] illius I uerteretur] conuerteretur I^

82 colentes] dolentes

et I^

83

4T

IN IEZECHIELEM, X

55

85

superius faciem bouis, hic faciem cherub posuit. Que uero sit

90

propria facies cherub cum ab hebreis queritur, humanam respondent. Cumque illis obicitur iuxta quod asserunt in duabus partibus cherub, in unam solam humanam uidelicet faciem habere, et ita non esse nisi tres illi facies cum quattuor diuersas habere describatur. Respondent hoc inter humanam et propriam cherubin faciem distare, quod altera illa uidelicet que sua est cherubin

puerilis representacio sit faciei, altera uero iam adulti perfecteque etatis hominis similitudo uultus sit et imago. Jfsum est animal quod uideram iuxta fluuium Chobar. Ne quia superius animalia hic 9 Un cherubin nominat, ibique faciem bouis hic faciem cherub ponit, diuersa putarentur esse, que uisa sunt ipsemet propheta idem esse 10, 16 affirmat. Cumque ambularent cherubin, et cetera. Hec et quedam alia que in proximo loco sequuntur quoniam uel iam alias a nobis 10, 18 exposita sunt uel satis per se patent consulto pertransimus. E 100 stetit super cherubin, que erant a dextris domus, sicut superius lectum est, sed utrum in templo uel extra non determinatur. Sed cum gloria domini paulatim a templo se elongare describatur, utpote que primum in templo fuisse et deinde ad limen ipsius templi transisse dicitur, cum a limine egressa stetisse super 10 [i cherubin dicatur. Verisimile uidetur quod in atrio a dextera parte domus a propheta cherubin uisa sint. Exaltata sunt a terra. De 10, 19 terra in altum se eleuauerunt ut cum gloria domini de loco in quo erant ad alium transirent. Egredientibus. Atrium in quo erant. Intellexi quia cherubin egredientibus ex eo quod eodem modo 110 uidit deum Israel super cherubin quo uiderat super animalia prius uisa, et ipsa cherubin in nulla re illis dissimilia intellexit quod illa essent cherubin. Et attende quod cum quattuor essent animalia que uiderit propter expressam similitudinem tanquam de uno loquens animali et quod dicit.

10, 15

90/93 respondent ... imago] cfr. supra ll. 74 ss. 93/94 ipsum ... chobar] Ez:5105915: 94 superius] Ez. 1, 10. Cfr. supra cap. 1, J. 375 ss. 97 cumque . cherubin] Ez. 10, 16. 99/100 et stetit ... cherubin] Ez. 10, 18. 100 superius] Ez.

10, 3. Cfr. supra JL. 30 ss.

106 exaltata ... terra] Ez.

10, 19.

108 egredientebus] Ez. 10, 19.

94/95 hic ... 91 quod] quia V^ 88 et] o». V 85 superius] o». V 107 105 uerisimile uidetur] 4acz? V^ 98 loco] o». V faciem] oz. V 114 111 quod] quia I^ 108 atrium] o». V cum] et V. — in] o» V animali] animal P

56

IN IEZECHIELEM, XI (Cap. 11)

10

15

20

25

Et eleuauit me spiritus. Quia in faciem ruerat occisis omnibus cum solus remanserat, uel quia per aera angelico portatus est ministerio ut ad portam domus domini orientalem introduceretur. Iccirco se a spiritu uel fortitudine domini uel angelico eleuatum fuisse dicit. Que respicit solis ortum. Repeticio est eius quod dixerat orientalis. Poríe, orientalis ad quam ut hoc uideret propheta introductus est. In medio eorum. Principes qui ceteros a malis reuocare debebant in medio mala tractantium consilia erant. Hi. Propter demonstracionem substantie quam per nomen demonstratiuum significare habet, uerbum substantiuum apponere non curauit. Viri. Audaces et temerarii usque adeo ut etiam contra domini sententiam dicerent se non in captiuitatem absportandos, sed potius in sua ciuitate id est Ierusalem morituros et sepulcrum habituros. Qwi cogitant iniquitatem. Sola cogitatio iniqua et iniusta, nullo damnabili opere consequente, ad damnationem sufficit. Per illam enim a iustitia sine qua nemo saluari potest sit discessio, psalmista testante qui ait: Sprewisti omnes discedenles a iusticiis tuis, quia iniusta cogitatio eorum, omnis cogitatio, que contra equitatem sit, iniqua est. Contra equitatem fuit istorum cogitatio cogitantium non euenturum quod dominus euenturum fore per prophetas suos prenunciauit, sed potius illud esse futurum quod illi fallaciter sibi futurum pollicebantur. Nec suffecit hoc intus apud se cogitare. Iam cogitatio tacita in uocem prorupit et in urbe cito peritura pessimum super edificandis domibus consilium tractabatur. Consilium est uere excogitata ratio, et cum per se dicitur non nisi in bonam partem accipitur, cum adiectione uero sicut et pleraque alia potest, et ad malum retorqueri. Quod quasi consultantes de reedificandis domibus ciuitatis

30

cuius iamiam

instabat

subuersio

inter se tractabant,

pessimum uocat consilium. I» urbe ista. Cuius imminet perditio, quia in ciuitate permansura diuque duratura si huiusmodi tractaretur et consilium non esset admiratione dignum. Nonne dudum edificate sunt domus ? Non hec dicunt quasi nescientes nondum edificatas fuisse, sed uelud admirantes quod necdum factum sit

(11), 1 et eleuauit ... spiritus] Ez. 11, 1. 5 qui ... ortum] Ez. 11, 1. 6 portelLEz «15 1 7 in medio eorum] Ez. 11, 1. z) Jansen. dil. 27 11 uirt|9Ez 911592! 14 qui cogitant iniquitatem] Ez. 11, 2. 17/18 spreuisti .. tuis] Ps. 118, 118. 30 in urbe ista] Ez. 11, 2. 32/33 nonne ... domus] EZ.

(11), 2 quia] o». V 6 ad] ut V ut] ad 10 substantiuum] subiectiuum I^ 11 temerarie] temarii P 15 nullo] illa I7 17 spreuisti] preuisti I/ 19 contra?] cura 7 22 quod] qui 7 23 suffecit hoc intus] sufficit habitus I 28 reedificandis] redificandis I 34 quod] qui I7

IN IEZECHIELEM, XI 35

Sv

quod olim factum fuisse debuisset, quasi diceret de domibus que olim facta fuisse debuerant, nos an fieri debeant consultamus. Ita

hoc dicitur tanquam siquis uidens prandium suum nondum paratum dicat: Nonne prandium nostrum iamdiu paratum fuit, sic innuit quod paratum fuisse debuisset. Hebraicum ad hunc 40 eundem sensum respiciens planius est: Non in proximo edificemus domus, quoniam prophete domini Ieremias in Iudea, Iezechiel in Babilone, subuersionem ciuitatis Ierusalem instare prophetabant. A nonnullis 45

50

js)

60

65

sermoni

oris domini

credulis,

domorum

suarum

edificatio penitus omissa fuit. Predicti uero uiri, transactis iam a transmigratione Iechonie ui annis, uidentes ciuitatem nichil mali passam fuisse, sese mutuo et ceteros ad edificationem domorum cohortati sunt causam quare hoc fieri debeat adiungentes: Edificemus nobis domos ad manendum; quia non in proximo, subauditur complebitur, uaticinium prophetarum, ac si diceretur quod a prophetis super euersione ciuitatis huius prophetatum est usque in longum tempus differetur, nec in nostris complebitur diebus et ideo secure domos nostras edificare possumus. H ec est lebes, nos autem carnes. Vere non in proximo nec nobis [superstitibus futura est urbis huius subuersio quia ipsa est lebes et nos sumus carnes; quia sicut carnes cesorum animalium in lebete ponuntur, ita carnes nostrorum cadauerum postquam decesserimus in hac ciuitate ponentur et sepelientur. Quod est aliis uerbis dicere, in hac ciuitate finito uite nostre cursu moriemur et sepeliemur. Iccirco. Quia huiusmodi locuti sunt. E?s. Sic loquentibus et seipsos spe uana decipientibus. Vaticinave. Ex eo quod repetit, innuit quod hoc fieri non leuiter uelit. /7ru:;t, quasi cum impetu. 7» me. In animam meam. Sfiritus domini. Spiritus prophetie immissus uel inspiratus a domino. Dixit ad me. Ipse dominus uel spiritus. Loquere. Sic incipiens. H ec dicit dominus. Vt mea et non tua solius esse uerba que loqueris credant. Vias, plateas et uicos ciuitatis. Intevfecti uestri, a uobis interfecti. H? sunt carnes. Isti sepelientur in ciuitate,

uobis

de

medio

eius

eiectis

et eductis.

Judicia.

Punitiones. In finibus Israel. Nec in ciuitate uestra nec in aliena

Ez

41 Ieremias] cfr. Ier. 29. dd 04 eis] Ez. 11, 4.

52/53 hec ... carnis] Ez. 11, 3. 59 iccirco] 60 uaticinare] Ez. 11, 4. 61 irruit] Ez. 11,

5: in' me] Ez. 11,5: 62 spiritus domini] Ez. 11, 5. 63 dixit ad me] Bz311595: 64 loquere] Ez. 11, 5. hec dicit dominus] Ez. 11, 5. 65 uias] Ez. 11, 6. 66 interfecti uestri] Ez. 11, 7. hi sunt carnes] Ez. 11, 7. 67 iudicia] Ez. 11, 9. 68 in finibus israel] Ez. 11, 10.

35 quod olim] zzter Ziz. P 39 quod] qui V^ 40 eundem] eiusdem l^ 41 Ieremias] Yeremias I^ 43a] ad V 44 fuit] sit V/ — uiri] annis V^ 50 prophetatum] prophetarum I7 57 dicere] oz. V 63 uel] et V/

48*

58 LR SUIS 11215

70

75

TEIG

80

85

TTE, 11, 18 90

95

11719

IN IEZECHIELEM, XI

terra sed in terminis uestre uos puniam. £1factum est. In hebreo: Et fuit. Et cecidi. Vt supra. Fratres tui. Decem tribus. Viri propinqui, uel superius proprii redemptionis, Tue et omnis domus Israel uniuersi. Per repetitionem planius aperit quos superius propinquos et fratres uocauit. Quibus dixerunt habitatores Ierusalem longe recedite a domino nobis data est terra in possessionem. Fratres tui et propinqui sunt illi quibus habitatores Ierusalem talia dixerunt. Habitatores Ierusalem tam his qui in transmigrationem cum [echonia ierant quam decem tribus insultantes dicebant, longe recedite a terra que est possessio populi domini, quod nos sumus quibus terra quam uos coluistis in hereditatem data est. Propterea, et cetera. Propter hoc quod longe feci eos a terra sua ita ut inter gentes commorarentur. Evo eis in sanctificationem modicam. Paucos de eis sanctificando et uenerabiles faciendo ut tam ipsis quam fratribus suis ex eorum sanctificatione melius sit. Hoc dictum uidetur propter illos qui in Babilonem cum Iechonia transmigrauerunt ; quod uero sequitur: Congregabo uos de popuHumwm Israel. lis, et cetera, ad decem tribus spectare uidetur. Hanc reuersis de Babilone non dedit, cum gentes quas Assaradon rex Assirius illuc miserat eam obtinerent. Omnes offensiones. Idolatriam et omnia in quibus offenditur deus. Abom?nattones. Idola ipsa et abominabiles sacrificiorum ritus. Hec de humo Israel non abstulerunt de Babilone reuersi, quia nequaquam gentes quas supradiximus ab eis expulse sunt, sed auferet Israel in illis diebus in quibus saluabitur Iuda, et ipse habitabit confidenter cum de terris in quibus dispersus est, adunatus terram suam ingressus fuerit et in unam cum Iuda fratre suo uirgam factus fideliter in patrem et filium et amborum spiritum christianissimus crediderit. Cor unum. Vt una sit omnium in dei fide et cultu uoluntas. Spiritum nouum tribuam. Non animam aliam et a priore diuersam sed a uetustate peccati innouatam et qualem prius non habuerant.

69 et factum est] Ez. 11, 13. 70 et cecidi] Ez. 11, 13. ut supra] Ez. 2, 1. Cfr. supra Jl. 915/921. fratres tui] Ez. 11, 15. 70/71 uiri propinqui] EZ Id 5: 71/72 tue ... uniuersi] Ez. 11, 15. 73/774 quibus ... possessionem] Ezd1515: 80 propterea] Ez. 11, 16. 81/82 ero ... modicam] Ez. 11, 16. 85/86 congregabo ... populis] Ez. 11, 16. 86 humum Israel] Ez. 11, 17. 87 Assaradon] cfr. I Esr. 4, 1-4. 88 omnes offensiones] Ez. 11, 18. 89 abominationes] Ez. 11, 18. 92/93 sed ... confidenter] cfr. Ier. 23, 6. 97 cor unum] Ez. 11, 19. 98 spiritum nouum tribuam] Ez. 11, 19.

70/72. uiri propinqui ... quos] oz. V^ 72 propinquos] om. V — TT ierant] erant V —— 80 propterea] o». V/ 84 om. V | Babilonem] Babilone I 85 de] esse V 87 assirius] assyrius I 95 in] oz. V 97 in] oz. V 99

fratres P 76 inj illos] eos V/ — in] non] ox. V 88 et] o». W

IN IEZECHIELEM, XI-XII 100

ET: 21

59

In wisceribus. Vbi uitalis spiritus est mansio precipua, unde uitalia uocantur. Lafideum. Durum et inflexibile et immisericors. Carneum,

molle, flexibile et misericors.

Horum

wiam

in

capite suo bonam. Opera illorum peruersa causa erant quare 11, 24 puniantur. Cafite. Sinecdochice. Et spiritus leuauit me. Vel ange105 lus uel fortitudo dei. I» wisione. Ne quis putet quod corporaliter adductus sit. (Cap. 12) g2:-1 [2.2 5 i2.3 12,4 10

82.6

15

d2, 7 12; 10 20

Exasperantis. In hebreo: "Rebellantis". Non dubium quin rebelles domino fere semper exstiterunt. Non wident. Neque uidebant necque audiebant quod eis uidere et audire expediebat. His duobus sensibus precipue futura que prenunciabantur percipere debebant. Quedam enim in designatione futurorum oculis obiciebantur, quedam auribus insonabant. Verum illi tam oculis quam auribus hoc neglecto, ceteris in rebus utebantur. Vasa transmigrationis. Qualibus transmigrantes uti solent. Per diem. Vt nullum eorum qui erant presentes transmigratio tua de loco ad locum lateat, ut omnibus qui uiderint quare hoc fiat querendi sit occasio. Si forte aspiciant. Facile contingere posset quod aspicerent et sic causam quare fieret interrogarent. Foras. De domo tua. Quas: uasa transmigrantis. Sicut erant omnia que de domo tua efferes qualia sunt ea que transmigrans secum in uia portare consueuit. In humeris portaberis. Que de rebus tuis portanda sunt. Velabis. Ne a persequentibus agnoscaris. Ef£ non widebis terram. Propter uelamen quo uelatam habebis faciem. Portentum. Vt operationes tue significationes essent domui Israel. Poríam. Sicut supra. Super principem, et cetera. Hic aperit quomodo ipse portentum eorum sit. Cetera que in proximo loco sequuntur ita plana sunt ut

100 in uisceribus] Ez. 11, 19. EZ

TT

2Jjl:

102/103 horum

eG spiritusv-- te] Ez

101 lapideum] Ez. 11, 19. ... ponam]

9115924:

(125, 1 exasperantis] Ez. 12, 1. uident] Ez. 12, 2.

12, 4. 71256:

11, 21.

105 in uisione] Ez. 11, 24.

rebellantis] Heb. habet ^7527.

11 si forte aspiciant] Ez. 12, 3. 16 et non

102 carneum]

104 capite] Ez. 11,

7/8 uasa transmigrationis] Ez. 12, 3.

uasa transmigrantis] Ez. 12, 4. BZ2

Ez.

2 non

8 per diem] Ez.

12 foras] Ez. 12, 4.

12/13 quasi

15 in humeris portabis] Ez. 12, 6. ^ uelabis]

.. terram] Ez.

12, 6.

18 portam] Ez. 12, 7? for; pro parietem.

17 portentum]

Ez.

12, 6.

19 super principem] Ez. 12,

10. 103 illorum] eorum

I^

(125, 3 quod] quia I^ 14 consueuit] oz V 20 cetera] o». V.

5 futurorum] futorum 1^

15 uelabis] uolabis I plana] plena V

10 quare] quasi 7

19 principem] ducem Ll.

60

IN IEZECHIELEM, XII

expositione non indigeant. Panem twwm in conturbatione comede.

12, 18

Raptim, ut homo conturbatus, id est, a tranquillitate mentis sue status excussus panem tuum comedere, id est, cibum sume. E 25

12.19 30

12:20 12722

40

4 Un

50

aquam tuam. Id est, potum tuum, panis enim et aqua pro quolibet cibo et potu secundum testamenti ueteris usum accipi solet. His namque solis etiam si nil aliud addatur natura contenta est. Vnde nobilis ille poeta ait: Satis est Populis fluuiusque ceresque. Mevore. Sic bibe potum tuum ut qui in egritudine flebili positus est. 44 populum terre. Populum terre uocat eam partem populi terre, non omnis sed Iudee qui in transmigratione erant. H ec, que sequuntur. In terra Israel. Hic terram Israel uocat totam terram xii tribuum. In sollicitudine. Vt etiam magnis curis et sollicitudinibus positi. In desolatione.|In ea mentis angustia qua terram habitationis sue 48Y solam et absque habitatore relicturi bibunt. Deso/ate. In solitudine redacte. Quod est jrouerbium istud uobis im terra Israel dicentium, in longum differentur. dies et. peribit. omnis uisi. Quidam nequissimi peruerseque mentis homines relique multitudini persuadere cupientes ne his que a prophetis dicebantur fidem adhiberent, hanc orationem, 2» longum differentur dies et peribit omnis wisio, in prouerbium usu frequenti et attricione continua uerterant. Effecerat enim in ore omnium tota die tanquam aliquod prouerbium, qui est sermo breuis usu frequenti tritus, laudabilem aliqua et memoria dignam continens sententiam uersaretur. Id autem ea faciebant intencione ut cum multitudini persuasum esset dies impletionis eorum que a prophetis dicebantur in longum tempus esse differendos, et omnem eorum uisionem falsam et inanem omnino perituram, non modo nulla prophetis fides esset, uerum etiam contra quod uaticinarentur fieret. Dominus autem ne prouerbium hoc ultra dicatur in Israel se hoc modo facturum comminatur quod quicquid futurum per prophetas annunciauerit ipsius rei festina completione ad effectum perduCe

21 panem

.. comede] Ez. 12, 18.

23/24 et aquam

27 satis ... ceresque] Lucan, Be/jux Ciuile IV, 381

tuam] Ez. merore]

Ez.

12, 18. 12, 18.

28/29 ad populum terre] Ez. 12, 19. 31 in terra Israel] Ez. 12, 19. 32 in sollicitudine] Ez. 12, 19. 33 in desolatione] Ez. 12, 19. 34 desolate] Iz

u122()

35/36 quod ... uisio] Ez.

202.

12, 22.

39/40 in ... uisio] Ez.

12,

26 contenta] contempta V — 29 populum terre] o». V — 34/35 solitudine] 41 effecerat] efferant I7

sollicitudinem I^

IN IEZECHIELEM, XIII

61

(Cap. 13) 15.2

10

15

Vaticinare ad prophetas. Non solum predicti nequam per sua seducebant populum prouerbia et a uero abstrahebant, sed et falsi prophete contra quos ut uaticinetur hoc in loco prophete precipitur. Prophetantibus de corde suo. Non a spiritu domini qui prophetas inspirat mutuantes sed a cordis sui figmentis accipientes ad miserorum subuersionem hominum suo quidem modo prophetabant. Non enim figmenta cordis eorum prophetie uel futuri alicuius ueri aliqua annunciatio erat sed a deceptis nominabatur. Prophetis insipientibus. Insipientes erant, quoniam in dictis ipsorum nichil sapientie sale conditum erat. Sequuntur spiritum suum. Proprie mentis impetum et sui cordis cogitatum et nichil quod a deo sit illis inspiratum sequuntur. Nzchil. Quod futurum sit. Quas? wulpes in desertis prophete tui Israel erant. Prophete tui Israel sicut uulpes que per deserta fugantur semper ad fugiendum et nunquam ad resistendum parati sunt ; uel sic: Vulpes infrequentatis commorantes locis, uel inpellibus aliquam conferunt utilitatem, cum ille que in desertis sunt locis, quo nullus

[5.5 20

25

hominum accedit, nulli penitus sunt usui. Falsis quoque qui in Israel erant prophetis nichil utilitatis inerat, unde subditur: Nox ascendisttis ex aduerso. Loquitur a simili ciuitatis sue menia defendentium qui ex aduerso oppugnantium super muros ascendunt ut per propugnacula ciuitatem ab hostili inpugnatione tueantur. Quod quoniam ab istis factum non est per inutiles deserti uulpes, illorum inutilitas illis a domino exprobrata est. Debuerant enim, cum dominus tanquam ad oppugnandam propter inhabitantium peccata terram uenerat, per uite sanctitatem et morum honestatem illi ex aduerso occurrere, et sanctorum more

30

15, 6

uirorum ceruice uicaria, quod esset seipsum pro domo Israel murum, id est, defensionem opponere, perire dignissimos ab imminenti clade liberare. /» de domini. In die damnationis et uindicte. 472 dominus. Hoc dicunt ut suis maior assit auctoritas uerbis et ne suum in his que dicunt sequi spiritum uideantur. Non miseril eos. Veri prophete mitti dicebantur a domino quia ad

(135, 1 uaticinare ad prophetas] Ez. 13, 2 13.23

9 prophetis

insipientibus]

Ez.

13, 3.

4 prophetantibus ... suo] Ez. 10/11

sequuntur

spiritum

suum] Ez. 13, 3. 12 nichil] Ez. 13, 3. 13 quasi ... erant] Ez. 13, 4. 19/ 20 non ... aduerso] Ez. 13, 5. 30 in die domini] Ez. 13, 5. 31 ait dominus] Ezu15x0: 32/33 non ... eos] Ez. 13, 6.

8/ 8 ueri] mihi 7 (13), 1/2 per sua seducebant] persuase ducebant V/— 9 nominabatur] nominabitur V. — 12illis] sit / — 15 resistendum] desistendum 20 17quein]qui V. — 18 usuijuisui V/ — 19 utilitatis] inutilitatis 12m V 28 quod] qui V^ 24 illorum] eorum I ascenditis] absecandistis I7

62

IN IEZECHIELEM, XIII

quasdam personas et gentes ab eo mittebantur ut Ysaias ad Achaz et Ezechiam, et Amos ad domum Israel ; uel quia sicut legati uerba mittentis sic illi domini uerba loquebantur ;uel ideo missi possunt dici quia non solum quid dicerent sed etiam cui dicerent inspirabatur eis quod erat quodammodo illos tanquam legatos mittere. Et perseuerauerunt confirmare sermonem. Parum fuit errasse; 40 ueniale quidem et leuioris uene peccatum est, quamquam hoc non de omni errore accipiendum sit. Maius aliquid uisum est illis committendum esse. Pertinaciam audacie supposuerunt et qui membratim distrahendus erat et abrumpendus sermonem confirmauerunt. Visionem cassam. Visionem eorum quam se uidisse 45 mendose iactabant non maioris quam sint casses aranearum uidelicet tele firmitatis et precii esse dicit. Diwinationem mendacem. Mendacium quasi comes indiuiduus diuinationis, quoniam fere semper esse solet, ideo mendacem eam appellat. Quod rarissime diuinatio si proprie accipiatur in bona significatione 50 accipiatur, testatur qui eam a populo dei separat dicens: Non est augurium in lacob nec diuinatio in. Israel. Cuius fallaciam ut euidentius pateat, et formulas eius et diuisiones et officium secundum philosophos ponamus. Diuinacionem quam Greci manticem appellant, id est presensionem et rerum sententiam futura55 rum, diffiniunt, quidam esse uim quandam et naturam que cum obseruatis longo tempore significationibus cum aliquo instinctu inflatuque diuino futura prenunciat. Alius sic: Rerum que in fortuna posite sunt presensio diuinatio est. Crisippus uero diuinationem diffinit esse uim cognoscentem et uidentem et explicantem 60 signa que a diis hominibus portendantur. Diuinandi uero duo sunt genera: alterum est artificiosum, alterum naturale. Que est autem gens atque ciuitas, que non, aut extis pecudum aut monstra aut fulgura interpretancium aut augurium aut astrologorum aut sortium aut ostentuum aut portentorum aut hominum: ea enim 65 fere artis sunt aut somniorum aut uaticinationum. Hec enim duo naturalia putantur, predicto moueantur. Officium autem eius est dei erga homines qua sint mente quidque significent quemadmodum | ea procurentur atque expientur predicte. Si omnis species et partes diuinationis diligenter scrutatus fueris, quid in 35

191

34 Ysaias] cfr. Is. 1, 1. 35 Amos] cfr. Am. 7, 15. 39 et perseuerauerunt ... sermonem] Ez. 13, 6. 44 uisionem cassam] Ez. 13, 7. 46/47 diuinationem mendacem] Ez. 13, 7. 50/51 non ... Israel] Num. 23, 223. 53/57 Diuinacionem ... prenunciat] Cicero, De diuzmatione, 1, 1, 1. 58 Crisippus] Cicero, De diuznatione 2, 63, 130.

57/58 alius] quis?

34 gentes] gratias V7 53/54 manticen] mauricen I 58 Crisippus] Crhissipus P 62 atque] aut que l/ — aut monstra] aministrat I 64 aut portendorum] oz. V hominum] omnium P 68 predicte] oz. P

49r

IN IEZECHIELEM, XIII

63

eis nisi fallaciam inuenies ;; paucissime sunt ex eis in quibus aliqua ueritas inueniri possit. Nec ilis in quibus aliquando aliqua inuenitur, ut sunt augurium et somnia, satis fidendum est.

Frequentissime enim fallunt. Merito igitur diuinacionem menda15; 8.0 75

80

135910

8 Un

90

cem appellauit. 4d wos, contra uos. Manus mea. Potestas opprimens et flagellum sumens. Concilio. Conuentu uel congregatione. In scriptura domus Israel. Non notabuntur nomina eorum in libro ubi notata sunt singularum que digne sunt de populo meo

personarum nomina. Hinc est quod Moyses ait ad dominum: Dele me de libro tuo, et in psalmis legitur: Deleantuv de libro wiuentium et cum iustis ne scribantur. Nec terram Israel ingredientur. Cum reducam Israel in terram suam de terris ad quas eieci eos illuc. Deceferint. Promittendo pacem que futura non erat. Pax pax. Pacem geminabant bis continue eam pronunciando, ut certius futura crederetur. E ise edificabat parietem. Deceptus fallaci promissione pseudoprophetarum, populus edificabat domos quas sinecdochice per parietes significat. Illi autem, id est, falsi prophete in edificando populum iuuando parietum superficies intus et extra dealbabant; uel in eo potest dici quod parietem linebant quia suis promissionibus alios ad hoc faciendum impellebant. Ewm luto absque paleis. Propheta adiunxit non quia uel populus uel prophete huiusmodi lituram facerent, sed uti sic edificii fragilitatem et repentinam iamiam impendentem ruinam significaret, uel totum hoc per quandam dictum est similitudinem, ac si diceretur, sicut paries, sic ut describitur

9 Un

13, 14 100

edificatur,

inundante in nimia pluuiarum et parietem impellente, corruentibus desuper eum immensis molaribus saxis turbine uentoque procelle fortiter eum dissipante, stare nullatenus posset, sic nec populus iste stare poterit. E£ reuelabitur in medio fundamentum eius. Non solum terre adequatus et complanatus erit paries, sed et fundamentum eius reuelabitur et discooperietur, non in extremitatibus ubi debilius sed in medio ubi firmissimum esse debet. E

74 ad uos] Ez. 13, 8. manus mea] Ez. 13, 9. 75 concilio] Ez. 13, 9. Zominge- Israel] PEz2815, 9. 78/79 deles Etuo]t Ex 929852. 79/80 deleantur

... scribantur]

82 deceperint] Ez. parietem] Ez. 13, 10.

zeius]0Ez219,14.

Ps. 68, 29.

80/81

nec

.. ingredientur]

13, 9.

101/102 et cadet] Ez. 13, 14.

71 possit] potest V/ — aliqua] anima I^ 72 ut] non seuiens IZ 79 tuo] uite V/ — 80 terram] in terra Vs. 91 lituram] literam I 93 per] quod V 95 in] o». Ww immensis] mensis I uentoque] ueteroque I7 Vui.

Ez.

13, 10. 83 pax pax] Ez. 13, 10. 84 et ipse .. 90 cum ... paleis] Ez. 13, 10. 98/99 et reuelabitur

I 75 sumens] 83 pax?] deest Vulg. V^ 96 eum] ox. 98 in medio] dees?

64

IN IEZECHIELEM, XIII

cadet, Paries. In medio eius. Vbi firmissime stare deberet, extremi-

Los 105

tates multis exposite sunt iniuriis a quibus immunis medius est paries. Dicamque wobis. Pariete una cum his qui liniunt eum destructo, dicam uobis habitatoribus Iudee: non est paries et non sunt qui linant eum, prophete scilicet Israel qui hoc et hoc faciunt quod subiunctum est. Pro /iniebant Hebrei habent sicut aiunt adieccionem edificabant in quo fragilitas operis significatur. Non enim

15217

110

135; 18 115

120

125

130

adieccio

que

muro

iam

perfecto

et siccato

adiungitur,

stabiliter et fideliter illi coherere potest. E? £u fili hominis fone faciem tuam contra filias bopuli tui. Hic de pseudoprophetissis que quod uere astruxerant destruere conabantur sermo est. Pone faciem tuam. Verte faciem tuam ad illas ut eas uideas et ad eas sermonem dirigas. Ve, illis. Que consuunt puluillos sub omni cubito manus, et faciunt ceruicalia sub capite uniuerse aetatis ad capiendas. Verisimile est quod sicut Sedechias fecit sibi cornua ferrea quibus significaret totam Siriam ab Achab rege Israel esse uentilandam, sic pseudoprophetissas de quibus hic agitur a se consutos et paratos in manibus et in brachiis suis portasse puluillos, sed et ceruicalia que supponerent acclinatorum et sedentium et capitibus in lectulis iacencium, ut sic cum pseudoprophetis pacem prophetantibus conuenientes habitatores Iudee molli blandique fruituros quiete in terra et ciuitate sua tanquam in blandientis strati mollicie significarent. Sub omni cubito manus, id est, sub omni cubito brachii ;manus enim pro brachiis cuius pars cubitus est sinecdochice posuit. Huiusmodi prophetissis «e, id est, dolor et miseria predicitur. Viwerse etatis. Ideo sub iunioris etiam capitibus aetatis ceruicalia ponebant ut diuturnitatem quiete mansionis eorum et inconcusse in terra sua insinuarent. Contra hec quod dominus festinum per suos prophetas mandabat principibus et subditis ciuitatibus et uillis casum et interitum inminere et quod pseudoprophete uerbo in longum differentur dicendo, hec iste cubitis ut capitibus puerorum puluillos et

102 in medio eius] Ez. 13, 14. 104 dicamque uobis] Ez. 13, 15. 107 bIebreilfickr EE715 215* 110/111 et tu ... tui] Ez. 13, 17. 112/113 pone faciem tuam] Ez. 13, 17. 114 ue] Ez. 13, 18. 114/116 que ... capiendas] Ez. 13, 18.

116/118

Sedechias ... uentilandam] cfr. III Reo22

sub ... manus] Ez. 13, 18.

wi

124

127 uniuerse etatis] Ez. 13, 18.

102 firmissime] firmissimo I 112 que] quod V . destruere] distinere sermo] sermonem I^ 116 cornua] cornuta I^ 117 Achab] Acab P 118 uentilandam] uenti laudam V sic] sibi I pseudoprophetissas] propheticas I 121 cum] ox. V 122 Iudee] Ierusalem V 125 brachii] brachiis I/ 126 huiusmodi] huius I 129 inconcusse] motus se I7 130 quod] qui I 132 uerbo] o». V 133 cubitis] cubitus V/— puerorum] oz. V

Ww

IN IEZECHIELEM, XIII 135

ES..19

140

ceruicalia supponendo facto prophetabant. Et cum caperent animas populi mei wiwificabant animas eorum. Animas quas illa queando et decipiendo secundum rei ueritatem illas solas uiuere predicabant. E? wiolabant me ad Populum meum propter pugillum ordei, et cetera. Pro uilissimo et leuissimo precio ueritatem mandatorum meorum corrumpebant, falsitatem pro ea commutantes. Hoc uero faciebant ad populum cui pro ueritate falsitatem committebant. Vel, in eo uiolabant, uel contaminabant

145

150

13, 20

155

160

15:22

65

sicut in

edicione uulgata habetur, dominum ad populum quod uiolationes templi eius et eorum que ad ipsum dominum spectabant, propter pugillum ordei et fragmentum panis si pauperibus darentur ad populum expiari posse dicebant. Populus autem fallaci seducencium muliercularum predicto deceptus, paruipendebat peccatum committere quod tam facile se posse putabat expiare. Ita fiebat ut et dominus frequenter uiolaretur et populus qui mendaciis stultus credebat in anima miserabiliter interficeretur. Sed et illas animas quelin ueritate uiuebant domini mandata seruando quoniam illarum mendaciis non adquiescebant interficiendas iudicabant. Ecce ego. Subauditur ueniam. Animas wolantes. Ad implenda que de celo uenerunt mandata transire parantes ; uel metaphorice loquitur, sicut auceps dolis et artibus aues etiam uolantes predam suam facere nititur, sic uos uestris blandiciis et fallacibus promissis populum insipientem uestram facitis predam. Et d?rumpam eos de brachiis uestris. Puluillos tollens de brachiis eorum dirumpit quando populum in captiuitatem duci permittens, fallacem esse quietem quam prophetauerant demonstrauit. Tunc etiam populum ne illarum ulterius preda esset liberauit quando mendacium esse quicquid ille uaticinare fuerant declarauit. Pro eo quod mevere fecistis, et cetera. Duabus de causis dicit tolli ab eis ne ulterius uana, id est falsa, uideant et diuinaciones non diuinent,

quia uidelicet et fallacibus minis iustum merore repleuerunt et 13, 23 165 impium nec correctus uiueret in malicia sua confortauerunt. E?

eruam populum meum de manu, et cetera. Ablatis uisionibus uanis et diuinacionibus a pseudoprophetissis de manu illarum domini

134/135 et cum ... eorum] Ez. 13, 18. T5219

152; ecce ego] Ez- 13, 20.

137/138 et uiolabant ... ordei] Ez. animas uolantes] Ez. 13, 20.

156/

157 et dirumperem ... uestris] Ez. 13, 20. 161/162 pro ... fecistis] Ez. 13, 224 165/166 et eruam ... manu] Ez. 13, 23.

138 qui I/ uestram fecistis] domini

et leuissimo] oz. V 141 committebant] continebant I^ 142 quod] 145 fallaci] om. V 152 animas] dominus / — ad] deo V/ 156 facitis] facitis uestram I 157 puluillos tollens] puluillens I^ 162 167/168 166 meum] o». V 165 malicia] mala I fecisti I populus] populus domini l^

49v

66

IN IEZECHIELEM, XIII-XIV

populus eruitur, et tunc ab eis quod prius scire nolebant, scilicet, quod dominus sit deus cognoscitur.

(Cap. 14) 14, 3

Un

10

Fili hominis uiri isti bosuerunt immunditias suas in cordibus suis. De senioribus domus Israel qui minoribus et honeste formula uite et religiose conuersationis exemplum esse deberent ad prophetam uenientes coram eo sederunt, uti consulto per eum domino quid eis responderet audire ualerent. Preueniens illorum interrogationem dominus prophete intimauit illos indignos esse quibus aliter responderetur quam spiritus et cor eorum et opera se habebant. Ostensurus quod sua responsione pro futura illis et commoda digni non sint. Dicit illos immunditias, id est, cogitationes tales quibus polluti reddantur et immundi in corde suo tanquam in thesauro posuisse huiusmodi cogitationes peruersas et immundas, non subitus aliquis casus, non fortuitus euentus, non

occasio repentina, cordibus impiorum ingessit, sed ipsi scienter et prudenter pereuntes tanquam diu reseruandas intus apud se reposuerunt. Ef scandalum iniquitatis statuerunt. contra. faciem suam. Scandalum est lapis paruus in quo pes nescientis impactus offenditur, unde et pro offensione in sacris precipue scripturis poni consueuit. Iniquitatem suam que facta est illis in scandalum dum in ea deum offenderunt, idola uidelicet sua, quorum domini 20

postposito cuius magna est iniquitas contra faciem suam posuerunt. Ideo coram facie sua idola statuebant ut et eorum culture non obliuiscerentur, et in uisione capti preciose materie fulgenti nitore delectarentur; uel in eo quod dicit immunditias,

29

14, 4

30

illos in

cordibus suis posuisse et scandalum iniquitatis coram facie statuisse uehementem affectum eorum erga idola significat. Illa enim in corde ponimus et libenter cum mente reuoluimus et contra cordis etiam oculos statuimus quod plurimum diligimus. Vel duas que maxime sunt delectationes cordium uidelicet et oculorum quibus in idolis suis impii delectabantur insinuat. Iuuabat enim eos non modicum et intus in corde de diis quos sibi elegerant cogitare et foris oculos illorum aspectu pascere. Respondebo eis. Non respon-

(145, 1/2 fili ... suas] Ez. 14, 3. 31 respondebo

15/16 et scandalum ... suam] Ez. 14, 3.

eis] Ez. 14, 4.

168 et] o». V

(145, 7 spiritus] secundum quod V 9 non] o» V 10 in] o». V 11 huiusmodi]huius V/ — 15 inquitatis] iniquitatis suae Vg. 16 paruus] paruulus UA 19 idola] ydola VW 24 scandalum] in scandalum | 25 illa] illum Ww 26 cordis] corporis I 28 delectationis] delectionis P 29 idolis] ydolis I^ 30 de] ox. P

IN IEZECHIELEM, XIV

67

dit eis, id est, talibus quales illi erant, quod eis expediret audire,

35

40

nisi forte quod talibus ut se corrigerent se non esse responsurum respondit. Propterea hoc loquere et dices ad eos. Quoniam indigni erant propter hoc quod premissum est, quod sic ut expediret eis, secundum quod interrogarent responderetur illis. Prophete dominus imperauit ut loqueretur eis hoc quod sequitur, uidelicet, omo homo de domo Israel, et cetera. Et priusquam his liqueretur diceret ad eos Zec, scilicet, que ipse dicturus erat d?cit dominus, id est, quod domini non eius essent uerba, que si forte non audirent,

grauius punirentur. Potest littera sic legi, ut loquere, eiusdem sit modi, cuius est, dices; sed editio LX X que sic habet — loquere et dic — quod imperatiue dictum sit, magis uelle uidetur. Homo homo. Israel in duo diuisus erat, iccirco geminauit, quod siue sit de 45 duabus siue de decem tribus; uel homo quilibet cuiuscumque conditionis sexus et etatis, fortune, professionis, et potentie: E?

50

14, 5 55

14, 6 60

14, 7 65

ego dominus respondebo ei im multitudine suarum, et cetera. Coniunctio copulatiua que in capite huius orationis est superflua esse uidetur. Ecce dominus ipse se huiusmodi hominibus responsurum ait, sed secundum hoc quod immunditiarum suarum multitudo ut respondeatur sibi promeretur et digna est. Respondetur quidem eis ad uoluntatem, non ad utilitatem ;audiunt quod delectat et placitum est, non quod expedit et necessarium est. V1 capiatur domus Israel 1n corde suo. Vtin eo decipiatur quod audiet quod cor suum audire delectat. Quo recessit a me. Satis equum est ut illud habeat homo sue materiam deceptionis quod a domino causam habuit pudende defectionis. Nec mirum si cor illud seipsum fefellit quod a domino et creatore suo deficere non puduit. Conuertimani et recedite ab idolis uestris, et cetera. Vide pietatem dei; recedentes et a se deficientes reuocat inuitis et nolentibus sese

misericorditer ingerens, et ab idolis recedere, et ab omnibus in quibus poluuntur facies auertere et se conuerti quid ad se conuersos conuertitur consulit. Quia homo de domo Israel et de froselytis, et cetera. Conuertimini inquam ad me quoniam non conuersos et alienatos a me hec mala sequuntur. | Proselytis. 50r Proselyti sunt qui de gentilitate ad Iudaismum conuersi sunt. Per

34 propterea ... eos] Ez. 14, 4. 37/38 homo ... 47 et ego ... suarum] Ez. 14, 4. 53/54 ut ... suo] me] Ez. 14, 5. 59 conuertimini ... uestris] Ez. proselytis] Ez. 14, 7. 65 proselytis] Ez. 14, 7.

Israel] Ez. 14, 4. 46/ Ez. 14, 5. 55 quo .. 14, 6. 63/64 quia ... 66/67 per me] Ez. 14, 7.

34 propterea] propter L7. loquere] loquere eis V. 46 et?] deest Vàig. 47 ei] eam V/ — multitudine] multitudine immunditiarum l/zz. 49 se] om. V 51 promeretur] prometur I^ 52 quod] qui I^ 53 et?] om. V^ 55 recessit] recesserunt lu equum est] equitatem I 65 alienatos] alienos

I^

68 14, 8 70

75

80

85

90 14, 9 95

14, 10 10 e

IN IEZECHIELEM, XIV

me. Non per prophetam sed per meipsum respondebo ei. Ef bonam faciem meam super hominem illum. Non ponit faciem suam super malos ut uideat quos prius non uiderat. Oculi enim domini contemplantur bonos et malos, sed ut premat aggrauet et puniat, ponit dominus faciem suam non super sed ad bonos, iuxta quod in psalmis legitur: Oculi domini ad ?ustos. Super malos uero quasi graue pondus ponit eam ad eorum grauamen et oppressionem, sicut legitur: Vultus domini super facientes mala ut perdat de terra memoriam eorum. Vel ne malus existimet quod possit latere oculis domini, raptim ab illo ad alios a uolantibus et ita quasi non uisus possit euadere et impunitus remanere, se faciem suam super eum positurum ut ibi non modo moram, sed quasi mansionem faciat dominus comminatur. Exemplum. Vt quicumque exemplo grauiter oppressi et miserabiliter tractati uti uelit ipsum adducat populum in medium. Prouerbium. Vt pre multitudine afflictionis sue in ore omnium communis omnium fabula fiat. Non enim hic prouerbium in propria significatione sed pro uerbo simpliciter ponitur. Vel hoc forte comminatur quod tanta sit afflictio illis futura, ut ex ea infelicitatis prouerbium oriatur, et ut, pro impia Medea, pro nepote Momentanus, pro feneratore Cicuta, sic illius nomen in designatione miseri ponatur. Et disperdam eum de meda10 populi mei. Etiam si in medio populi mei sit, ubi defensio maior inde nullo de manu mea eruente eum disperdam ; uel de communitate populi ut non sit, scilicet, unus de populo, uel de infra populum se disperditurum illum dominus comminatur. ££ sczetis quia ego dominus. His comminacionibus ad effectum perductis mee dominationis experti potentiam me dominum esse scietis. E? fropheta cum errauerit. Dixit superius quod per se ipsum responsurus esset eis uerbum, quod de uerbo decepcionis intelligendum est. Hic ait quod si contigerit prophetam errantem huiusmodi uerbum illis respondere, fallacia et decepcio non a propheta sed ab ipso sit qui illum falli permisit et decipi. Extendam, non leuiter percussurus. Delebo, sicut sordes uel scripturam de tabulis. E portabunt, tam propheta quam ab eo deceptus. Iuxta iniquitatem

67/68 et ponam ... illum] Ez. 14, 8. 72 oculi ... iustos] Ps. 33, 16. 74/ 75 uultus ... eorum] cfr. Ps. 33, 17. 79 exemplum] Ez. 14, 8. 81 prouerbium] Ez. 14, 8. 86 Medea] Ouidius, Metamorphoses 77, 9. pro ... Cicuta] Horatius, Satires 2, 63, 130; 2, 3, 69. 75. 87/88 et disperdam ... mei] Ez. 14, 8. 91/

92 et scietis ... dominus] 9. 94 superius] cfr. delebo] Ez. 14, 9. iniquitatem interrogatis]

Ez. 14, 8. 93/94 et propheta ... errauerit] Ez. 14, supra Ez. 14, 7. 98 extendam] Ez. 14, 9. 99 99/100 et portabunt] Ez. 14, 10. 100/101 iuxta Ez. 14, 10.

84 quod] qui V 86 feneratore] senatore codd. scripturam] scriptam l/ —— portabunt] portabant I7

93 mee] mei V^

99

IN IEZECHIELEM, XIV

69

interrogantis. Sicut punietur iniquitas interrogantis, sic et prophete illum decipiens, quod neuter eorum impunitus erit. Sicut hoc in loco non equalitatem pene sed utrumque puniendum esse significat, uel sicut malus est interrogans ita et malus ab eo propheta 105 interrogatus. Malicia namque interrogantis ut nonnisi talem 4-11 interrogare uellet procul dubio promeruit. V? «on erret domus Israel a me. Hec omnia hac intentione faciam ut uisa errantium;

deceptorumque et decipientium pena domus Israel ab errore sibi caueat. Fili hominis terra cum beccauerit mihi ut. preuaricetur

14, 13

110 freuaricans, et cetera. Tunc terra domino, id est, contra dominum, peccare dicitur, quando ab omnibus fere habitatoribus terre peccatum aliquod committitur. Terre uero sic communiter peccanti non quodlibet sed preuaricationis (sed fal/sationis, sicut est in hebreo) peccatum, scilicet, ut a domino declinet et deficiat, et ad 115

famem, bestias malas, gladium, et pestilentiam se dominus inducturum comminatur. Conteram wirgam panis. Panem qui est sustentamentum uite hominum, ut uirga uel baculus, in ipsis sese sustentantium 120

14, 14

et innitentium

diminuam,

et fere ad nichilum

redigam. Et immitam in eam famem. Idem aliis uerbis. Iumenta. De animantibus terre quelibet ut boues et huiusmodi adiutorium hominum facta. Et s? fuerint tres uiri isti in medio eius, et cetera. Ne forte licet ipsi mali essent maiorum suorum qui boni erant meritis se liberari existimarent, hoc remouet, dicens - Noe Daniel

125 et Iob — de quorum sanctitate nullus ambigit — si inter eos essent 14, 15 nec filios etiam proprios nec filias liberare posse. Qwod s et bestias pessimas. Leones, ursos, linces et cetera huiusmodi generis que hominibus et iumentis perniciosa sunt. [»w;a. Nullam habens uiam, ob timorem bestiarum nemine uiam carpente. Viuo ego. Vt 14, 16 5s? sol. Sua 130 firmius credatur iureiurando quod dicit affirmat. ipsos tantum liberabit iustitia. G/ad?wm. Armatam hostium 14, 17 manum. Eí si dixero gladio, transi. Dicere gladio transi est gladium tenenti inspirare ut transeat. /» sanguine. Immissa super 14, 19

106/107 ut ... me] Ez. 14, 11. 109/110 fili ... preuaricans] Ez. 14, 13. 117 conteram uirgam panis] Ez. 14, 13. 120 et inmitam ... famem] Ez. T4515. 120 iumenta] Ez. 14, 13. 122 etsi ... eius] Ez. 14, 14. 126/ 127 quod ... pessimas] Ez. 14, 15. 128 inuia] Ez. 14, 15. 129 uiuo ego] Ez. 14, 16.

130 ipsi soli] Ez. 14, 16.

et/si.-.. transi] Ez. 145 17.

131 gladium] Ez. 14, 17.

132

133 in sanguine] Ez. 14, 19.

101 interrogantis] o». V^ 103 puniendum] erret ultra Vg. 107 errantium] errantum P 109 fili] zw mouum cap. V torum quia l/ 120 iumenta] iumentum Vl. 125 et] o». V dicere gladio transi] o». 132 si] 4ees? Viuig. Ip Ww

puniendus I/ 106 erret] 108 deceptorumque] decep119 diminuam] diuinam I^ 131 iustitia] corr. znzer Zn. 133 immissa] in missa V^

70 135

14, 21 140

14, 22 14 Un

14, 23 150

15 Un

160

IN IEZECHIELEM, XIV

terram pestilentia, indignationem et iram suam se late fusam in sanguine dicit, quia sic ad mortem perducet sicut sanguinis solet effusio. Huic sententie LXX editio consonat que pro sanguine moriem habet. Vel forte talem se immissurum pestilentiam minatur que fluxu sanguinis uel per nares uel inferioris porte regionis hiatum noceat. Quoniam hec dicit dominus. Coniunctio premissa uacat. Judicia, punitiones iusto iudicio factas. Pessima. Noniniusta sed patientibus dura. Gladiwm famem bestias, et cetera. Ordinem premissum non attendit, sed hoc tantum curat ut numero satisfaciat. Saluatio educentium filios et filias. Saluati aliqui educentes capta urbe filios et filias. Egredientur ad uos. De ciuitate uastata illi pauci saluati ut ad uos in Babilonem ueniant egredientur. Viam. Opera etiam ab aliis aliquando facta. Ad?nuentiones. Noua que illi adinueniunt mala. Swfer malo. Afflictione et pena. Omnibus, malis. Portawi. Portari feci. Et consolabuntur uos. Quomodo egressi de Ierusalem captiui consolati sunt eos ad quos in Babilonem uenerunt, cum illi non minus sed potius magis miseri fuerunt? Non est simpliciter dictum consolabuntur wos sed consolabuntur cum wideritis uiam et adinuentiones eorum. Illi namque, qui in Babilone erant, |uidentes eos qui in Ierusalem remanserunt propter enormitatem scelerum suorum captiuatos esse, cum ipsi potius ut uoluntati domini parerent qui hoc eis per prophetam Ieremiam mandauerat quam propter peccata sua in transmigrationem ierant. Licet pares essent in captiuitatis pena, non minime consolati sunt quod pares non erant in culpa. Verissimum enim est quod quidam nobilis uersificator egregie ait : Est aliquid magnis crimen abesse malis.

139 quoniam ... dominus] Ez. 14, 21: Ez 14, 21.

141 gladium famem

140 iudicia] Ez. 14, 21.

bestias] Ez. 14, 21.

pessima]

143 saluatio ... filias]

Ez

14922: 144 egredientur ad uos] Ez. 14, 22. 146 uiam] Ez. 14, 22. 146/147 adinuentiones] Ez. 14, 22. 147 super malo] Ez. 14, 22. 148 omnibus] Ez. 14, 22. portaui] Ez. 14, 22. et consolabuntur uos] Ez. 14, 29: 155/156 per ... mandauerat] cfr. Ier. 15, 1-2. 160 est ... malis] Ouidius, Fasti 1, 484.

134 furam] sussurum V 137 forte] fortem V. se] os. V^ 139 regionis] om. V. 141 gladium famem bestias] gladium et famem et bestias Vg. 142 curat] durat IZ 144/145 de ... uos] o». V 148 portaui] importaui Ll. 152 adinuentiones] ad unum V 154 captiuatos] captiuitates I 155 ut uoluntati] uocati I^ 156 propter] oz. V 159 enim] eius I7

50v

IN IEZECHIELEM,

XV

zh

(Cap. 15)

15.2

Un

Fili hominis quid fiet ligno uitis ex omnibus lignis nemorum que sunt inter ligna siluarum? Superius dixerat quod quamuis quattuor iudicia sua pessima in Ierusalem esset missurus et hominem et iumentum de ea esset interfecturus tamen saluacio in ea relinqueretur. Ne forte putaretur ciuitas per eam que relicta erat portionem restaurari posse, infructuose uitis similitudinem adducens hoc remouet. Sicut enim ex siluestri uite nichil tollitur quod in alicuius necessarii uasis materiam uel cuiuslibet edificium fabricam ueniat, sic nec ex illa parte que remansit aliqua proueniet utilitas. Vel forte putarent quod bona prior eorum uita, licet modo mali essent posset eos restituere, ostendit hoc magis fieri non posse quam copiosa prior fructificacio uitem iam sterilem factam, presertim cum nichil necessarii operis ex ea fieri possit defendere. Littera sic legitur: Fili hominis quid ex omnibus lignis nemorum

i5, 5 20

15, 4 25

sunt inter ligna siluarum, id est, sunt siluestria, id est

non fructifera, fiet ex ligno uitis. Quod est dicere - quid quod non fieri soleat ex quolibet ligno nemorum quod est non fructiferum ut sunt ligna siluarum fiet ex ligno uitis, quasi diceret nulla ex uite materia fiet cum ex aliis nemorum lignis alia fieri possit. Numquid tolletur de ea lignum, et cetera. An findetur uitis sicut cetera findi solent ligna, ut dimidia uel aliqua pars eius in fabricam aliquam uel in opus quodlibet ueniat? Non! Neque enim minimum quid uero est paxillus de aliqua parte eius fieri potest. Ecce ?gni datum est. Quoniam lignum uitis nulli penitus usui preter ignem esse potest, ideo ad nutrimentum sui igni datum est. Víramque partem eius, superiorem, scilicet, et inferiorem. Et medietas illius redacta,

15.5 30

15, 6

et cetera. Robur quod medium inter radicem et frondes obtinet locum. Integrum. Ab igne intactum — secundum maiorem partem hoc de ligno uitis dicitur, alioquin uerum non esset quod asseritur. Quedam enim robora uitium tante crassitudinis inueniuntur ut non solum paxilli sed et ample capacitatis ciphi ex illis fieri possint. Propterea hec dicit dominus deus. Adaptat similitudinem, quomodo lignum uitis, et cetera, sicut illud lignum uitis quod est inter ligna siluarum, id est infructiferum, ut sunt in magna parte

415) 81/22] Ssiluarum] VEZz-915»92. 2 superius] cfr. supra Ez. 14, 21. 25/ 23/24 ecce ... est] Ez. 15, 4. 19/20 numquid ... lignum] Ez. 15, 3. 26 et medietas ... redacta] Ez. 15, 4. 26 utramque partem eius] Ez. 15, 4. 28 integrum] Ez. 15, 5. 32 propterea ... deus] Ez. 15, 6.

(155, 1 ligno] de ligno Vg.

4 iumentum] iuuentium V/ — 6 restaurari] necessarii] necessitata 23 uero] diuina I^ ligno] hoc] hic I^ 34 sunt] fere I^

8 quod] qui I^ 7 nichil] mihi V. restaurare I^ 21 dimidia] 10 quod] qui I7 9 que] quod Ww 29 26 illius] eius V. fieri] eius Vg. ait I 32 possint] possunt I/ lignis V/ — dicitur] esse V^

72 35

15V

IN IEZECHIELEM, XV-XVI

ligna siluarum, quod lignum uitis ego dedi igni ad deuorandum, sicut inquam, illud lignum traditum est igni, sic tradam habitatores lerusalem igni deuorandos. De ign? egredientur. De duro et omnia consummante tribulationis camino, cum captiuabuntur egredientur, et ab eodem cum in Chaldeam ueniunt, consumentur. Eo

15, 8 40

quod preuaricatores extiterint. Hec est causa desolationis terre.

(Cap. 16) 1672 16:53 Un

20

Fili hominis notas fac lerusalem. abominationes, et cetera. Abominabilia in quibus me offendit opera Ierusalem, que quoniam oculum ab eis auertit sibi iam penitus exciderunt et ignota sunt, ea ad memoriam reducendo, fac eam cognoscere. Hec dicit dominus. Que in sequentibus dicturus sum. Radix tua et generatio tua de terra Chanaan. Sicut commendabilis uita parentum ad bonorum commendationem filiorum spectat, sic eorundem peruersitas et uicia ad malorum uituperationem filiorum nichil operatur. Iniqui namque filii ex iniquis patribus orti quasi hereditariam uidentur habere maliciam. Nonnumquam enim parentum uicia filiis adherere solent. Hinc quidam egregius uersificator ait: Vix fieri si sint uires in semine amorum, et louis et Lede filia casta potes, et quoniam patria uniuscuiusque nonnullum principium est ad commendationem uel ad uituperationem, non nichil refert de qua ciuitate et terra quisque natus sit. Explicaturus itaque preuaricatricis Ierusalem abominationes, sermo propheticus a uiciosa illius origine patria uidelicet et parentibus exordium sumpsit. Sic et magnus ille babtista Iohannes tamquam hereditariam eorum quos arguebat maliciam ostendere uolens ab originis peruersitate cepit dicens: Genimina wiperarum quis ostendit fugere a wentura ira ? Et aduerte quod ad huius uituperium pertinere credidit illius iniquitas terre unde eius origo egressa est dicens: Radicem et generaciones, id est, primas generationes eius et gentis sue

37 de igni egredientur] Ez. 15, 7.

39/40 eo ... extiterint] Ez. 15, 8.

(165, 1 fili ... abominationes] Ez. 16, 2.

4/5 hec dicit dominus] Ez. 16,

ox 5/6 radix ... Chanaan] Ez. 16, 3. 11/12 uersificator ... potes] Ouidius, Heroides 16, 293/294. 20/21 genimina ... ira] Luc. 3, 7.

36 inquam illud] illud inquam V desolationis] dissolucionis I

38 camino] o». V^

40 quod] qui I

(165, 2 offendit] ostendit I 4 reducendoJ deducendo I fac eam] om. V 18 babtista Iohannes] Iohannes baptista V/ — 21 uituperium] uiperium V credidit] zac V 23 primas] primos codd.

IN IEZECHIELEM, XVI 25

30

35

16, 4 40

45

73

principium fuisse de terra Chanaan. Pater tuus Amoreus et mater tua Cethea. Probat quod de terra Canaan originem traxit, quia et paternum genus ab Amorreis et maternum a Cetheis - que gentes indigene fuerunt, et habitatores terre Canaan habuit. Ad magnam illorum uerecundiam qui de patriarchis et sanctis et amicis dei uiris orti sunt, dicitur quod de illis sunt nati quos propter infanda eorum scelera deleuit, et eorum terram istorum maioribus in hereditatem dominus concessit. Idem est ac si illis diceretur de genere: O popule, radix tua et generatio tua non de Mesopotamia uel Caldea unde fuit Abraam cui nec inmodico sicut filius esse debet patri similis es, sed de terra Canaan cuius habitatoribus in omnibus similis factus est. Nec de utroque parente Israelita, sed de Amorreis et Cetheis uel Etheis, quod idem est, parentibus quibus in omnibus peruersis operibus similis es, in hanc lucem prodidisti. E quando nata es in die ortus tui |non est frecisus umbilicus tuus. Vt ad enumeranda dei in ipsam impensa affluenter beneficia conuenientius accedat, prius ostendit quot et quantis indiguit. Et quoniam huius capituli continentia sufficienter secundum litteralem sensum exposita est, illam ad alia properantes succincte transcurrimus. Quando nata es. Ne hoc de tempore, et non de ipso die natiuitatis acciperetur, subdit: I» die ortus tw:. lpso namque die quo puer nascitur umbilicus ei preciditur. Et in aqua non es lota in salutem. Infans statim natus lauatur, ut his quas secum ab utero traxit emundetur, et ut ab his

50

16, 5

que sordes facere possent si lauacri illis non esset occursu subuentum periculis saluetur. Hinc est quod dicit de illa qui lota non fuit: Non es lota in salutem. Lauatur frequenter et diu puer recenter natus non solum ut a sordibus accipiat purgamentum, sed ut a lauacro sicut ab alimentis corpus nonnullum habeat fomentum. Nec pannis es inuolutum. Pannorum inuolucro corpus infantile inuolutum atque constrictum, et membrorum rectitudinem recipit et contra intemperiem aeris protectionem. Prozecta es super faciem terre. Vt uilis et nemini cara. In abiectione anime tue.

24/25 pater ... chethea] Ez. 16, 3. 38/39 et quando ... tuus] Ez. 16, 4. 43 quando nata es] Ez. 16, 4. 44/45 in ... tui] Ez. 16, 4. 46 et in ... salutem] Ez. 16, 4. 50 non ... salutem] Ez. 16, 4. 53 nec ... inuolutum] Ez. 16, 4.

55/56 proiecta ... terre] Ez. 16, 5.

56 in ... tue] Ez. 16, 5.

24 pater tuus] pater uus V/.— Amoreus] Amorrhaeus Vig. 24/25 et mater quod] qui V — Canaan] Chanaan V 25 Cethea] Chethea V. tua] bis V7 26 genus] genum genus V7 27 habuit] fuerunt I 30 infanda] nefanda 39/40 ut ... 36 parente] oz. V 32 et generatio tua] corr. inter in. P l2

43 ne] nec V accedat] o». V essent l/ — occursu] occasu I7 inuoluta pannis l/z/g., tuum

Ww

48 esset] 44 natiuitatis ... die] o». V 53 inuolutum] 50 es] om. V deest. Viuig.

51r

74

16, 6

65

IN IEZECHIELEM, XVI

In uilitate uite tue. Sic proiecta es quia uilis et abiecta habita est uita tua. Vilem habuerunt uitam tuam qui te sic proiecerunt. Vel sic, quod sic super terram proiecta es, abiectio et ablatio uite tue desuper terram fuisset nisi tibi subuentum esset. Transiens autem per te uidi te conculcari in sanguine tuo. De se tanquam de aliquo per uiam transeunte et tale aliquid uidente loquitur fer fe, per locum ubi proiecta iacebas. Sane quoniam abiecta conculcari solent, ideo dicit se uidisse conculcatam. I» sanguine tuo. Vnde lota non fueras. Cwm esses in sanguine tuo, wuiue. Cum in te moriendi causa esset et plurimum aliena ope indigeres ipsa in nullo tibi adesse ualente, dixi ego, cuius dicere facere est, wwe.

16,7 70

7

Un

80

8 Un

16, 8 90

Dixi, inquam. Repetit ut hoc illius ingrate beneficium memorie altius imprimat. Mwltiplicatam quasi germen agri dedi te. Dono gratuite bonitatis mee innumerabiliter, sicut innwmerabilia sunt agri germina te multiplicaui. Et ingressa es, in thalamum meum mea coniunx futura. Vel potius utrumque et :mgressa es et feruenisti ad mundum muliebrem referre debent, ita tamen ut sequens precedentis sit expositio. Vel ita: Ingressa es ad mundam muliebrem quod ad ipsum peruenisti, tunc ad mundam muliebrem peruenit quando ad hoc etatis peruenit ut iam illi mundus, id est, ornatus non quilibet sed muliebris qui sexus ornatior incedit et cultior accommodari debuit. Quod mundus muliebris non uirilis sed feminei cultus nomen sit, his a philosopho uerbis edoceris: Adeoque omnia indiscreta sunt diuersissimis artibus ut, quicquid mundus muliebris wocabatur, sarcine uirilis sint ; omnes dico etiam militares. Mos erat antiquis, sed adhuc quibusdam gentibus est, ut ante nubiles annos puelle etiam nobiles incultius incederent, illis uero aduentantibus mundum muliebrem quo melius futuris placerent maritis acciperent. Vbera tua intumuerunt et bilus tuus germinauit. Hec secum anni nubiles afferre consueuerunt. Ef eras nuda et confusione plena. Cum iam tempus adesset quo maritali iugo copulanda splendide uestiri deberes, nuda fuisti et ex nuditate tua erubuisti. Tempus tuum tempus amancium. Yllius eam etatis et temporis uidit cuius sunt qui sese inuicem tempore

cum

60/61 transiens ... tuo] Ez. 16, 6. 64 in sanguine tuo] Ez. 16, 6. 65 ... uiue] Ez. 16, 6. 68 dixi inquam] Ez. 16, 6. 69 multiplicatam ...

te] Ez. 16, 7. 70/71 innumerabilia ... multiplicaui] Gen. 22, 17. 71 et ingressa es] Ez. 16, 7. 73 peruenisti] Ez. 16, 7. 79/82. his ... militares] Seneca, Naturalium quaestionum, 1, 17, 10.

jq.

86/87 et eras ... plena] Ez. 16, 7.

85/86 ubera ... germinauit] Ez. 16,

89 tempus ... amancium] Ez. 16, 8.

57 uilitate] utilitate V. —— 65 in?] uite V

68 repetit] respicit I/

80

adeoque] a deo codd. sunt] fuit I/ 85 ubera] uerba I 88 copulanda] copulanda eras P ^ uestiri] uestri V/ — 89 erubuisti] aerubuisti V/ — 90 etatis] eratis /

IN IEZECHIELEM, XVI

95

16, 10

100

75

congruo amare incipiunt futuri coniuges. Jgnominiam. Arcanam iam muliebris alui ianuam, eo quod uerecundia suo illam nomine nominari non permittat, ignominiam appellat. E? 2uraui tibi et ingressus sum pactum lecum. Ea se fecisse commemorat que futurus postmodum maritus facere consueuit. Hoc etiam ut obsequentiorem illam sibi redderet preter ceteros adiecit, ut immundam emundaret et nudam uestiret, et frigore ceteraque rerum etiam necessarium penuria debilitate olei fomentum apponeret. E! facta es mihi. Subauditur, sponsa uel uxor futura. Discoloribus. Diuersorum colorum uestibus. lacintino. Coloris iacintini calceis. B7sso. Zona bissina. Swbtilibus. Tenuissimis, et

16, 11 16, 13 105

110

115

16, 14

120

grandis fili uestibus. E? ornawi te auro et argento. Omni preciosissimi genere metalli. Hec enim duo pro omni precioso poni solent metallo. Polimzito. Veste subtili et delicata. Similam et mel et oleum commedisti. Simila est delicatissima frumenti farina. Aduerte quod cum ad cultum et ornatum multiplicia se illi ornamentorum genera contulisse dicat tria tantum regine in cibum sufficere putauit, additis pani quem per suam significauit materiam duobus tantum obsoniis. Cum omnes quidem homines modesta uictus continentia et sancta frugalitas deceat, precipue tamen mulieres adornant cum uero neque uini neque alicuius sincere mencionem faciat, aperte dat intelligere simplicem aque potum uel lactis et alicuius huiusmodi ut est serum et similia que hausta innato calori uires et alimenta non prebent mulieribus quidem etiam reginis conuenire. Non est enim utile satis consilium oleum addere camino. £f Cue in regnum. Ex multa paupertatis humilitate meis in reginam beneficiis excreuisti. E? egressum est nomen twum. Vsque ad gentes longe lateque distantes et remotas tui nominis fama peruenit. Propter speciem tuam. Species tua causa fuit quare omnes de te loquerentur, et quod perfecte speciosa fuisti non ex te sed ex me habuisti. Quod enim Israelite

91 ignominiam]

Ez.

16, 8.

et facta ... mihi] Bz. 16, 8. 16, 10.

101

bisso] Ez.

93/94 et iuraui ... tecum] Ez.

100 discoloribus] Ez. 16, 10. 16, 10.

101

subtilibus]

Ez.

16, 8.

99

lacintino] Ez. 16, 10.

102 et

ornaui ... argento] Ez. 16, 11. 104 polimito] Ez. 16, 13. 104/105 similam .. commedisti] Ez. 16, 13. 116 et profecisti ... regnum] Ez. 16, 13. 117/ 118 et egressum ... tuum] Ez. 16, 14. 119 propter speciem tuam] Ez. 16, 14.

P

94 pactum tecum] oz. V. — commemorat] os. V. — 95 postmo- dum] potest 100 dicoloribus] discoribus P iacintino] ianthino V7/g, iacintim. l^ 102 fii] illi 1 auro et argento] ornamento Lug. 103 poni solent]

solent poni V/ — 104 polimito] polimita V^, corr ex polimitaP — 105 commedisti] om. V. simila] scilicet 7 106 quod] qui I^ 107 regine] add. zuter zn. P regione V/ — 110 uictus]uitus V. — 111adornant]adornat P — 113 serum) 121 sed] aad. znter in. P ad V^ 119 peruenit] prouenit I^ socium I^

SMS

76

IN IEZECHIELEM, XVI

gentis regnum, de quo metaphora mulieris perfecti decoris agitur, inter cetera sic eminuit in diebus maxime Dauid et Salomonis, non

16:315

16, 16

16; 17

16, 18 16719 16, 20 TON 16525 16, 24

16,25

illorum meritis sed diuine pietatis misericordia factum est. Ef 125 fornicata es in nomine tuo. Ex eo quod nominabilis et gloriosa facta es in superbiam elata in alienorum declinasti culturam deorum. Exposuisti fornicationem tuam omni transeunti. Methaphoram meretricis exequitur que iuxta uiam posita omni transeunti sue fornicationis merces exponit. Fecisti tibi excelsa hanc inde consuta. 130 Delectabilia tibi ut sunt excelsa in quibus propter suam amenitatem idolatrie ritibus et cultui populus insipiens inseruiebat, loca parasti uestimentis tuis in unum consutis tanquam cortinis illa circumdans. Vasa decoris tui. Decora et concupiscibilia uasa tua. Vasa uero decoris regni erant preciosa uasa templi. Masculinas. 135 Quia methaphoram meretricis prosecutus est, iccirco eam imagines huiusmodi, quibuscum meretrices fornicari amant, fecisse dicit. Et oleum mewm et tyymiama meum posuisti coram eis. Hec omnia et a me tibi data et mihi debita idolis obtulisti. E? factum est ait dominus deus. In hebreo: E! fuit. Immolasti eis ad deuorandum. 140 Istud nisi ad idola referri non potest, quibus filios suas et filias immolauerunt tanquam illos deuorare deberent. Meos. Qui mihi seruire deberent. E accidit fost omnem malitiam tuam ue ue tibi. Miseria et tribulacionis angustia postquam omnem tuam operatus es maliciam, tibi accidit. E? ed?ficasti tibi lupanar. Vbi lupanar 14 Un edificauerit per eiusdem sensus per alia uerba repetitionem subiungit: E£ fecisti prostibulum in cunctis blateis. Meretricalis casula que ab inhabitantibus lupis, id est meretricibus, que propter rapacitatem lupe dicuntur, lupanar ab eo quod ibidem lupe prostant prostibulum dicitur. /» cunctis platess, id est, in 150 omnibus uicis ciuitatis hec sibi meretrix prostibulum edificauerat ut a quibuslibet absque omni querentium labore facile posset haberi. E? ad omne caput uie edificasti signum prostitutionis tue. Vt omnis transiens uiso prostitutionis tue signo ad te diuertens,

124/125 et fornicata ... tuo] Ez. 16, 15. 127 exposuisti ... transeunti] Ez. 16, 15. 129 fecisti ... consuta] Ez. 16, 16. 133 uasa decoris tui] Ez. 16, JU

134 masculinas] Ez. 16, 17.

137 et oleum ... eis] Ez. 16, 18.

138/

139 et factum ... deus] Ez. 16, 19. 139 immolasti ... deuorandum] Ez. 16, 20. 141 meos] Ez. 16, 21. 142 et accidit ... tibi] Ez. 16, 23. 144 et edificasti ... lupanar] Ez. 16, 24. 146 et fecisti ... plateis] Ez. 16, 24. 149 in cunctis plateis] Ez. 16, 24. 152 et ad —— tue] Bz- 16; 25.

122 quo] quorum V 125 in] o» V/ et] deest Vulg. 126 declinasti] dedignasti I/ 129 exponit] exposuit Y^ 132 tuis] oz. V 135 quia] quod Ww 136 quibuscum] quibus I 137 coram eis] o» P 138 obtulisti] optulisti I Bt] zme nouum cap. V. 146 Fecisti] fecisti tibi Vg. 147 casula] causa I^ 148 ibidem] ibi I^ 152 et] deest Vujg.

IN IEZECHIELEM, XVI 155

16, 26 160

165

16,27

170

175

16, 28

16, 30 180

16; 51

16, 36

7

suam in te libidinem expleretur. Et abominabilem fecisti decorem iuum. Amabilem satis speciem tuam si ea pro ut decuit ueteris uite turpitudo tue inuisam reddidit et odiosam. Diwisisti pedes tuos. Vt tecum fornicaturis ad te facilis esset accessus. Et multiplicasti fornicationes tuas. Quomodo multiplicauerit, id est, multas fecerit fornicationes suas subiungit. E? fornicata es cum filiis Egypti. In eo fornicationes suas multiplicauit, id est, multiplices fecit quod sue gentis fornicatoribus non contenta, cum uicinarum sibi gentium Egiptiorum uidelicet et Assyriorum egregiis forma iuuenibus ut commisceretur adiecit. Magnarum carnium. In crassis et multa carne dilatatis hominibus quam in aridis et gracilibus magis abundare libido creditur. Et multiplicasti fornicationem tuam ad irritandum me. Que fornicationes multiplicat maritum ad iracundiam prouocat. Inique mentis mulieres sic maritorum nonnumquam iniurias ulciscuntur et iras, ut quia nichil esse nouerunt quo magis ledi possint adulterium committant. lustificationem tuam. Omnia argumenta tua et probationes quibus te iustam et immunem ab hiis quibus notaris probare conaris infirmabo. E: dabo te in animas odiencium te filiarum Palestinarum. Talem te faciem qualem te esse Palestine mulieres te perose desiderant. Que erubescant in uia tua scelerata. In tantum scelus tuum excrescit et in altum caput extollet ut sceleratissime mulieres in perpetrato a te scelere erubescant. In fili:s Assirtorum. In Assiriis, uel quia cum iunioribus fornicacionis peccatum frequentius committitur mencionem facit filiorum. Expleta. Repleta et saturata. In quo mundabo cor tuum, cum facias. Tu tot et tantas tibi sordes coaceruas quod non est facile inuentu quo cor tuum mundari possit. Procac?s. Procaciter et pertinaciter implende libidini insistentis. Fast?d?o. Assidua uenerii operis frequentatione fastidiose mulieres auctius solito pretium a suis amatoribus expetere solent, quia ista non fecisse dicitur, Effuswm est tuum.

154/155 et abominabilem ... tuum] Ez. 16, 25. E29216,25;

.. Bgypti] Ez. 16, 26.

163 magnarum

multiplicasti ... me] Ez. 16, 26.

173 et dabo 176/177 in. facias] alil: 184

156 diuisisti pedes tuos]

157/158 et multiplicasti ... tuas] Ez. 16, 25.

carnium] Ez. 16, 26.

159 et fornicata

165/166 et

170 iustificationem tuam] Ez. 16, 27.

172/

... palestinarum] Ez. 16, 27. 174 que ... scelerata] Ez. 16, 27. in filiis Assiriorum] Ez. 16, 28. 178 expleta] Ez. 16, 28. 179 Ez.- 16,30. 181 procacis] Ez. 16, 30. 182 fastidio] Ez. 16, effusum es tuum] Ez. 16, 36.

154 in te libidinem] libidinem in te V/ — 156 inuisam ... odiosam] in meam 169 adulterium] adulterii V7 170 iustificationem tuam] ius tuum L/z. 172 in animas] misericordias V — animas] animam Vu. 174 erubescant] erubescunt Vg. 176 in perpetrato] interpretato l7 179 tuum] zd. ait 184 non fecisse] fecisse 180 inuentu] inuentua I^ dominus deus Lg. non l^

Ww

78 185

190

16757 195

16, 38 16, 42 200

16, 44 16, 45.47 16, 48 205 16, 49.50

16551:52

IN IEZECHIELEM, XVI

Vel perditum sicut liquor effusus quia sic datum, uel sic copiose amatoribus datum ut magis effusum dici debeat quam numeratum. E! reuelata est ignominia tua. Accedentibus ad te fornicatoribus tuis ubi sit effusum es et reuelata ignominia tua. Subdit: /n fornicatione tua super amatores tuos, et super idola abominationum tuarum. Super abominabilia idola sua es suum effudit, quia et de preciosa facta sint materia et operis artificium a fabre compositum non parui constitit. I» sanguine filiorum tuorum quos dedisti eis. In eo maxime abominabilia erant idola quod immolari sibi homines expetebant. Congregabo. Vt in unum congregentur faciam. Et omnes quos dilexisti cum uniuersis, et cetera. Id est omnes quos et amicos et inimicos habuisti. Super te. Ad oppressionem tui. Et nudabo. Nudari permittam uel faciam In |sanguinem furoris et zeli. In tantam sanguinis effusionem quantam furibundis et iratis hostibus effundere placuerit. Reqwiescet indignatio mea imn te. Cessabo indignari quicquid egeris contra te tanquam ad me nichil pertinentem. Zelus. Quod zelus hic pro ira ponatur ostendit quod subditur: Et quiescam nec irascar amplius. Sicut mater ita et fil1a. Ipse propheta quam matrem lerusalem uocet in sequentibus aperit dicens: Mater tua. Paulo minus pene sceleratiora fecisti. Parum defuit quin pene sceleratiora operata sis opera. F?/7e etus. Vici castella munitiones et oppida. Abwndantia, omnium deliciarum. Ocium. Ociositas inimica est anime. E/euate sunt. Superbi erunt. Coram me. Non melatebant praua eorum opera. Abstuli eas. Sodomam et filias eius abstuli de medio conuersationis humane. lustificasti. lustas comparatione tui demonstrati. Et t£w porta confusionem tuam. Ille confusionem pro peccatis suis minoribus portauerunt, et tu quoque pro tuis maioribus porta, quod portabis sicut et ille portauerunt. Quoniam confusis ad sustinendum grauis est confusio, iccirco quasi graue pondus portanda predicitur. E! tu

187 et reuelata

... tua] Ez.

16, 36.

188/190

in ... tuarum]

Ez.

16, 36.

192/195 in... eis]: Bz-. 16;: 36. 194 congregabo] Ez. 16, 37. 195 et omnes ... uniuersis] Ez. 17, 37. 196 super te] Ez. 16, 37. 197 et nudabo] Hz:16 27 197/198 in ... zeli] Ez. 16, 38. 199 requiescet ... te] Ez. 16, 42. 201 zelus] Ez. 16, 42. 202 et quiescam ... amplius] Ez. 16, 42. sicut ... filia] Ez. 16, 44. 204 mater tua] Ez. 16, 45. paulo ... fecisti] Ez. 16, 47. 205 filie eius] Ez. 16, 48. 206 abundantia] Ez. 16, 49. 207 ocium] Ez. 16, 49. eleuate sunt] Ez. 16, 50. 208 coram me] Ez. 16, 50. abstuli eas] Ez. 16, 50. 210 iustificasti] Ez. 16, 51. 210/211 et tu .. tuam] Ez.

16, 52.

214/215 et tu ... conuertimini]

185 perditum] per dictum

V^

sic?] o»

fornicatione tua] fornicationibus tuis Vg. 4 194 in] oz. V 195 et!] o». V tui] tue V/ iustificasti] iustificati V.

V

Ez. 16, 55.

187 est] o». V

189

190 abominabilia] ab hominabilia 203 paulo] pauxillum Vg. 210

526

IN IEZECHIELEM, XVI 215

16, 53

79

et filie conuertimini, et cetera. Quia hactenus perterruit aduersis, hic lenire incipit rebus secundis, reuersionem et restitutionem illi in terra sua promittens. Conuersione Sodomorum, et cetera. Sicut Sodomam et Samariam in antiquum conuersurus sum statum, sic

16, 54 220

16, 55

DS

16, 56 230

16,57 235

240

16, 59 245

et tequein medio earum sortita es sedem olim restituam. V1 fortes ignominiam tuam. Hec iccirco tibi futurum predico, ut interim confusionem tuam equanimiter sustineas. Ef soror tua Sodoma et filie eius veuertentur ad antiquitatem suam. Sodomam quam terra os suum aperiens absorbsit in antiquum restitutam statum necdum uidemus, nec quod ad litteram aliquando restituenda sit credimus. Credat autem iudeus Apella ! lerusalem uero et filius eius non solum ad suam antiquitatem sed ad ampliorem multo reuersuram esse uidemus dignitatem. Non fuit Sodoma soror tua audita in ore iuo 1n die superbie tue. In tempore exaltationis et glorie tue. Superbia enim pro altitudine et gloria ponitur iuxta illud: Ponan le 1n superbiam seculorum. Cum in omnibus terre bonis floreres, non fuit in ore tuo ut diceres Sodoma quoque olim sicut ego, nunc alta fuit et gloriosa et floruit, sed quoniam impie egit corruit. Antequam reuelaretur malitia tua sicut hoc tempore im obprobrium filiarum Syrie et cunctarum in circuitu filiarum Palestinarum que ambiunt te per gyrum. Non fuit, inquam, Sodoma soror tua in ore tuo antequam per aduersitatem et penam denudata esset quam tectam corde gerebas malitia sicut in hoc tempore reuelata est, ita ut tu sis in obprobrium Syriarum et Palestinarum mulierum; quod est dicere: dum bene tibi fuerat nullam infelicitatis tue sororis mentionem faciebas, sed ingruente aduersitate, ne sola uideris passa fuisse miseriam, alienam infelicitatem reducere cepisti ad memoriam. Nec ad sororis tue miserie compassionem, nec ad tui ipsius per exemplum emendationem, sed ad infortunii tui consolationem illam in ore habuisti E/ faciam tibi sicut despexisti iuramentum ul irritum faceres pactum. Iccirco quecumque comminatus sum ita tibi faciam sicut tu despexisti iuramentum matrimonii inter nos contrahendi, ut irritum faceres pactum futuri inter nos coniugii quia que predicta sunt mala commisisti.

54.

217 conuersione Sodomorum] Ez. 16, 53. 221/222 et soror ... suam] Ez. 16, 55.

219/220 ut ... tuam] Ez. 16, 222/223 Sodomam ... absorbsit]

cfr. Gen. 19, 24-26. 225 credat ... Apella] Horatius, Sazires 1, 5, 97. 228 non ... tue] Ez. 16, 56. 229/230 ponam ... seculorum] Is. 60, 15.

235 antequam ... gyrum] Ez. 16, 57. 59-

2271/ 233/

244/245 et faciam ... pactum] Ez. 16,

215 conuertimini] reuertimini l9. 216 secundis] sceleris V 218 conuersurus] conuersus / — 227 non fuit] non fuit autem Vu. 234 circuitu] circuitu tuo Ll/z. 238 tu] o». V 245 despexisti] dispexisti L/z/s. 246 ita] add. inter lis. P. — tu] om. V

80 16, 60 250

16, 61 255

16, 63 260

IN IEZECHIELEM, XVI-XVII

Et vecordabor ego pacti mei tecum. Non cadit in deum obliuio, sed nobiscum loquens nostro more loquitur. Cum fecero tibi secundum quod meruisti recordabor pacti mei tecum, olim quod pepigi et ob intermissionem quasi sopitum suscitabo. Semfpiternwm. Quia nullus ei terminus constituitur. Ef confunderis cum receperis sorores tuas tecum maiores cum minoribus tuis. Cum sorores tuas maiores Sodomam et reliquas que subuerse sunt et absorpte ciuitates cum minoribus Samaria et uiculis eius, non ex pacto quod pepigimus debitas sed in eo munere datas tibi receperis, tam beneuolum offendisse sponsum erubesces. E/ nom sit tibi ultra aperire os fre confusione tua. Non habebis pudore uetante quid contra me dicere possis cum ego pro malis bona tibi reddiderim. Hoc est quod ait cwm placatus fuero tibi in omnibus que fecisti.

(Cap. 17) 17,2

Un

Fili hominis fropone enigma, et cetera. Obscuram quandam illis propone uel similitudinem. Est enim enigma obscure species allegorie, ut »ater me genuit, et eadem mox gignitur ex me. Narra parabolam. Parabola est, si proprie accipiatur rerum natura discrepantium sub aliqua similitudine facta comparatio. Enigma est quod supponitur aqw2la grandis et cetera. Dictum est enim allegorice, quoniam alius est sensus qui ex his concipitur uerbis ab eo quem uerba sonare habent, dictum est et obscure est et parabola. Conferuntur enim et similes esse demonstrantur actiones aquilarum et regum que sunt res natura discrepantes. Aqw?/a grandis. Bene per aquilam que regiam inter aues obtinet dignitatem reges accipiuntur. Hec aquila magna describitur et speciosa ; magna, tam in alis quam in quantitate corporis et plumis, speciosa, in uarietate coloris. Venit ad Libanum. Libanus est mons altissimus terre Phenicis proceras et odoriferas habens arbores, cedros uidelicet et cupressos. Conuenienter itaque aquila medul-

249 et recordabor ... tecum] Ez. 16, 60. 253/254 et confunderis ... tuis] Ez. 16, 61. 16, 63.

261 cum

252 sempiternum] Ez. 16, 60. 258/259 et non ... tua] Ez.

... fecisti] Ez. 16, 63.

(175, 1 fili-z. enigma] Ez. 17,.2.

2/3 enigma ... allegorie] Hugo a S.

Victore, De grammatica, ed. R. Baron, Hugo de Sancto Victore Opera propaedeutica, (Notre Dame, Indiana, 1966), p. 155. 3 mater ... me] Donatus, /Ars grazzmatica, 402, 7. 3/4 narra parabolam] Ez. 17, 2. 10/11 aquila grandis] Ez. 17, 2.

14 uenit ad Libanum] Ez. 17, 3.

254 tecum] te Vg.

(1752 illis] o». V — enim] ow. V — 11 per aquilam] ad4. zzzer Jin. P 14 magna ... speciosa] o». V 14 Libanum] librum I

13/

IN IEZECHIELEM, XVII

17,4

1/55

17,6

81

lam cedri asportatura ad montem qui cedris abundat uenisse dicitur. Bene per medullam quod est intimum arboris, rex, qui medius inter stipatores incedere solet accipitur. Per Libanum ad 20 quem aquila uenit et per ipsam aquilam et cedri medullam quam inde tulit et frondium summitatem quam euulsit qui accipi debeat, ipse propheta in sequentibus exponit dicens: Ecce uenit vex Babilomis |in Ierusalem et assumet regem et principes, et cetera. In terram Chanaan. Eadem ratione qua urbem Babilonem, uideli25 cet, propter multas quibus abundabat diuicias urbem negotiatorum appellauit totam Chaldeam, cuius metropolis erat Babilon terram Chanaan, id est, mercatorum uocat. Mercator enim lingua hebreorum Chanaan dicitur. Terre. Iudee in quam semen quod de ipsa tulit posuit. V£ firmaret radices super aquas multas. Semen 30 super aquas plantauit ut earum irrigatione radix altius descenderet et uitis uberius proueniret. I» superficie posuit illud. Quamquam super aquas semen illud plantauerit, tamen in summitate soli ut non satis stabili radice uideretur semen predictum posuit, in loco plantationis satis bene semini prouidit, sed in plantandi 35 diligentia aliquid quod conferre potuit subtraxit. Cumque germinasset, semen

illud. Latiorem.

In latum se extendens

effuse se

dilatauit, sed in altum minus ascendit. Hoc est quod subditur humili statura. Eam. aquilam. I//a. aquila. Et factum est. In hebreo 145 7 planius et fuit. Vt irrigaret eam de areolis germinis sui. Vt opem ei 40 ferret de areolarum germine suarum quod est quodammodo irrigare. Plantawit eam. Aquila prior. Dzc, Vinee. Ergone prospera17, 8.9 bitur? An prosperabitur? Non. Prior enim aquila faciet illi hoc quod subiungitur, Distringet. Prelo et manu premet. Nom in brachio grandi. Non in multa fortitudine faciet contra uineam ut I7, 10 45 euellat eam. Ventus urens. Qui omnem uinee uirorem et humorem ebibit. /s£a. Que de uinea premissa sunt. Ecce uenit rex, et cetera. 175.12 Hic propositum enigma euoluit et parabolam edisserit. Ewm. 17, 15 Regem Babilonis cuius irritum fecit Sedechias iuramentum.

22/23:ecce

—

principi] 3Ez.

17,912;

24 in terram

Chanaan]

Ez.

17, 4.

2BXterre|FEz 2017505: 29 ut ... multas] Ez. 17, 5. 31 in ... illud] Ez. (07395: 35/36 cumque germinasset] Ez. 17, 6. 36 latiorem] Ez. 17, 6. 38 eam] Ez. 17, 6. illajs Ez 17536: et factum est] Ez. 17; 7. 39 uteeusuilkbz 7e. 41 plantauit eam] Ez. 17, 8. dic|REZ- c1559941/ 42 ergone prosperabitur] Ez. 17, 9. 43 distringet] Ez. 17, 9. 43/44 non ** grandi] Ez. 17.9; 45 uentus urens] Ez. 17, 10. 46 ista] Ez. 17, 12. ecce uenit rex] Ez. 17, 12. 47: eum] Ez 1175919:

19 stipatores] «a4 V Libanum] librum 1^ 36 latum] corr. ex altum P 36/37 se dilatauit] o». V^ 38 factum] facta lu. 41 plantauit eam] plantata est lug. 41/42 prosperabitur] perpetrabitur I^

52Y

82 L8 17, 20

Fedus, cum Babilonio factum. Dedit manwm 50

17,21 55

1:0022

60

65

105.25

IN IEZECHIELEM, XVII

70

75

80

suam. Sedechias se

potestati regis Egiptii tradidit. E! comprehendetur. Vt fera uel piscis. Sagena que est genus retis. In freuaricatione que despexit me. Pro transgressione uel falsatione qua despexit me, iuramentum per nomen meum factum irritum faciendo. Profugi eius. Profugos procul de terra sua fugatos, iuxta illud: J/aiiam fato jrofugus accipere solemus. Verumptamen hoc in loco profugos principes cum rege de iamiam ciuitate capienda fugientes appellat. Vniuerso agmine. Hec erat militaris manus et robur belli regem undique circumuallans. Residwique. Reliqua plebis multitudo. In omnem uentum. In omnem principalem orbis quadrifidi parte. Et sumam ego de medulla cedri sublimis. Hanc apertam de Christo prophetiam impietas iudaica, quia neminem post Sedechiam uenisse uidet cui conuenienter adaptari possit, solita ad suum quem adhuc expectat messiam impudentia retorquit, per metaforam inserentium qui tenellos fructiferarum arborum ramos amputantes truncis inserunt loquitur. De uertice. De summitate. Summitas enim ramorum eo quod tenerrima sit plantationi aptissima est, unde subditur: Tznerum destringam et plantabo. Distringuntur et artantur. In hebreo, £enerum amputabo. Et quoniam de cedris que in montanis melius proueniunt locis agit, super montem excelsum se plantaturum asserit. In monte sublimi Israel. Hunc montem sublimem Israel hebrei montem Syon arbitrantur ubi suum messiam regnaturum esse somniant. Ef erumpet in germen et faciet fructum. Metaphoram arborum prosequitur, quarum hec natura uti uelut ab interioribus primum in germen erumpatur et dein post flores fructus sequatur. Vel, si forte cedri infructifere sicut putantur arbores sunt, in nomine fructus quem plurimum in cedris esse nullus ambigit usus potest intelligi. Si per germen et fructum in que tenerum de sublimis cedri medulla plantatum erumpet prolis et cognationis messie multitudinem accipiunt per hoc quod sequitur: £t erit in cedrum magnam, quod procere futurus sit stature et impinguati dilatati-

49 fedus] Ez. 17, 18; cfr. IV Reg. 24, 18-20. TENTRS

50 et comprehenditur] Ez. 17, 20.

dedit manum

suam] Ez.

51 sagena] Ez. 17, 20.

51/

b2line mel Ez 417220! 53 profugi eius] Ez. 17, 21. 54/55 Italiam fato profugus] Vergilius, /4eze;d, I. 1. ^ 56 principes] cfr. ler. 39, 5-8. — 57 uniuerso agmine] Ez. 17, 21. 58 residuique] Ez. 17, 21. 59 in omnem uentum] Ez: 17217 60 et sumam ... sublimis] Ez. loquitur] Rashi, Perwsb '2/ Yebeziel Ez. 17, 22.

67 tenerum ... plantabo] Ez. 17, 22.

17, 22. 61/65 impietas ... 65 de uertice] Ez. 17, 22.

70/771 in ... Israel] Ez. 17, 23.

72 hunc ... somniant] Abd. 21; Mich. 4, 7, Zach. 9, 9.

fructum] Ez. 17, 23.

71/

72//13 et erumpet ...

80/81 et erit ... magnam] Ez. 17, 23.

51 que] quod V 54 procul ... fugatos] os. V^ 79 messie] add. znter lin. P autem lug.

58 residuique] residue

IN IEZECHIELEM, XVII-XVIII

83

que corporis eadem mentiendi licentia possunt accipere, quamquam quod dicitur: E? erit in cedrum magnam ad dignitatis et potentie illius magnitudinem nil referre prohibet. E? habitabunt 85 sub eo omnes uolucres. Tota x et ii tribuum multitudo sub eius protectione commorabuntur et requiescent sicut sub magne cuiusdam arboris frondibus omne genus uolucrum commorari solet et requiescere. Vniuersum uolatile. In hebreo, omnis ala, id

est, omne alatum quod supra uolucrem extenditur, omne enim 17, 24 90 uolatile alatum sed non conuertitur. Et scient omnia ligna regionis. Certo edoctus documento totus sentiet populus qui per ligna et regionis intelligitur. Sicut cedrus ipsa sui eminentia et montana positione principes et superiores, sic ligna regionis per plana terrarum diffusa et humilia conuallium loca uulgus et inferiores 95 quosque significant. Quia ego dominus humiliaui lignum sublime, et cetera. Hoc scient ligna regionis quod ego dominus ipse ad abiectum et humilem statum lignum prius sublime perduxi et ad sublimem et eleuatum lignum prius humile adduxi. E? szccaui lignum uiride. Idem sensus aliis repetitur uerbis. Lignum prius 100 sublime et uirens quod a domino humiliandum et siccandum predicitur posteritatem Esau genus, uidelicet, omnes quod secundum illos nos sumus hebrei significare autumnant. Bona que ligno prius humili et arido promittuntur ad se retorquentes. Ego dominus locutus et fect. Ne quis hanc tantam rerum mutationem 105 fortune uel casul ascriberet, dicit dominus se hoc facturum esse

per prophetas et locutum fuisse et opere complesse. | (Cap. 18)

18, 2

Quid est quod. inter uos parabolam uertitis in. prouerbium, et 195 cetera. Contra illos hic sermo propheticus agit quis dum suam commendare iustitiam uiderentur deum quodammodo iniustitie arguebant. Volentes namque se iustos, deum uero iniustum 5 ostendere parabolice se ab illo iniuste puniri dictabant. Parabola

84/85 et habitabunt ... uolucres] Ez. 17, 23. 88 uniuersum uolatile] Ez. 172823? 90/91 et scient ... regionis] Ez. 17, 24. 95 quia ... sublime] Ez. 17, 24. 98/99 et siccaui ... uiride] Ez. 17, 24. 101/102 Esau ... autumnant] Joseph Kara, Perusb 'a Yebezkiel, Ez. 17, 24.

103/104 ego ... feci] Ez. 17, 24.

(185, 1 quid ... prouerbium] Ez. 18, 2.

82 possunt ] prius sunt V. — 101 genus uidelicet] uidelicet genus V. — 103 105 ascriberet] ascribet 1

retorquentes] torquentes T7

(18), 2 illos hic] hic illos corx V — 3/4 iniustitie] /s marg. V^

84

10

15

18, 3 20

18, 4 25

IBS

30

IN IEZECHIELEM, XVIII

uero illa iam ex frequenti usu tamquam prouerbium in ore omnium uersabatur. Hinc est quod in sequentibus de eisdem dicitur: E! dicitis non est equa uia domini. Istud in terra Israel dicentes, istud quod subiungitur, uidelicet, Patres comederunt wuam acerbam, et cetera. Dicentes in terra Israel parabolam ut dictum est in prouerbium uertebant. Parabole uero sensus hic est dentes filiorum qui non gustauerunt uuam acerbam pro ea quam comederunt patres obstupuerunt. Quod est dicere, sicut immerito stuporem dentium sustinent qui nichil acerbi comederunt, sic nostra inmerito punitur innocentia qui nichil cur puniamur peccauimus, et sicut contra morem est ut altero comedente acerba alterius qui nichil gustauit dentes obstupescant. Sic contra equitatem est ut in filiis innocentibus peccata patrum puniantur. S? erit uobis ultra farabola hec in prouerbium in Israel. Iureiurando affirmat ut melius sibi credatur qui non erit ultra unde dici possit in Israel huiusmodi parabola. Huic sententie editio uulgata consonat in qua sic hic habebatur: S? fuerit wltra ut dicatur hec parabola. Anima que peccauerit ipsa morietur. Non erit ita ut altero peccante alter puniatur, sed homo quilibet qui peccauerit. Animam enim sinecdochice pro homine posuit, ipse suam non uicariam securi ceruicem supponet. E? wir si fuerit iustus. A contrariis ostendit quod dixerat ipsum actorem malorum pro illis puniendum esse. Sicut enim pro bonis operibus ipse actor et non alius remuneratur ad uitam ita et pro malis que illa commisit damnatur ad mortem, iustum pro bono posuit. E? fecerit iudicium |et iustitiam. In dimittendis malis et faciendis bonis iustum iudicium,

18, 6

35

uel per iudicium discretionem, per iustitiam equitatem accipe. /» montibus mon comederit. Primum ponit mala que dimissa sunt, dein adiungit bona que facienda sunt iuxta illud psalmiste: Declhina a malo et fac bona. Non est peccatum in montibus comedere si absque idoli fiat ueneratione et omni noxia superstitione. E? oculos suos non leuauerit ad 1dola domus Israel. Ad eos in quibus confidimus et a quibus auxilium speramus, oculos leuamus. Hinc in psalmis legitur: Ad £e leuaw? oculos meos qui habitas in

8 et dicitis ... domini] Ez. 18, 25. 8/9 istud ... dicentes] Ez. 18, 2. 9/ 10 patres ... acerbam] Ez. 18, 2. 18/19 si ... Israel] Ez. 18, 3. 23 anima . morietur] Ez. 18, 4.

26 et uir ... iustus] Ez. 18, 5.

30/31 et fecerit ...

iustitiam] Ez. 18, 5. 32/33 in ... comederit] Ez. 18, 6. 35 declina ... bona] Ps. 36, 27. 37 et oculos ... Israel] Ez. 18, 6. 39/40 ad ... celis] Ps. 1255:

6 uero] o» V.

ex] cum V

11 est] oz. P

13 patres] oz. V

16

comedente acerba] acerba commedente I 18 uobis ultra] ultra uobis Vg. 21 uulgata] uulga V. — 27 actorem] auctorem V/— 34 sunt] o». V. dein adiungit] deiungit I 35 est] o». V 36 idoli] ydola I 39 legitur] oz. 1

IN IEZECHIELEM, XVIII

45

85

celis. In idolis uero non est fidendum, nec aliquid ab eis auxilii sperandum, unde ad illa oculi non sunt leuandi Proximu sui. Hominis cuiuslibet de gente et cognatione sua. Neque enim Iudei quemlibet de nationibus proximum suum iudicabant. Nox accesserit. Non de quolibet, licet omnis ad talem accessurus accendentum immundum redderet, sed de illo uenerii operis accessu agitur. Non contristauerit. q|mmeritum uel indignum contristari. Debitori. Non omni sed cui secundum legem reddendum est. Per uim nichil rapuerit. Nichil in proximum uiribus inferiorem uiolenter agendum, et secundum solam committendam uiolentiam. Panem suum

50

18, 8

55

18, 9 60

6 Un

18, 10 70

19; 15

esurienti. Hic enumerat bona que facienda sunt. Panem more scripture pro qualibet ponit refectione. Et amplius non acceperit. Repetitio est eius quod supra dixerat, ad usuram non commodauerit. Ad iniquitate auertit manum suam. Licet omne peccatum iniquitas dici possit a quo semper manus auertenda est, hic tamen manus ad subuersionem equitatis et iustitie accepte proprie iniquitatem uidetur appellare. Vnde subditur: Iudicium uerum fecerit antev uirum et uirum. Inter uirum et uirum, hec est inter quoslibet rectum faciendum est iudicium. I» $receptis meis ambulauerit. Precepta adimplere est in ipsis ambulare. /Judicia mea custodserit. Illa domini precepta iudicia appellantur quibus pena supponitur ut: Qui hoc uel illud fecerit morte moriatur, uel hoc uel illud patiatur. Veritatem. Non est mirum si ueritatem pro iusticia ponit, cum et poeta uerum pro iusto posuit: Quecwmque hec fortuna mea est me uerius unum ro uobis fedus luere et decernere ferro. Hic. Qui a predictis se obseruauerit malis et prescriptis inuigilauerit bonis. Vita w?uet. Vel diuturnitatem uite significat sermonis geminatio, uel est commendatioris uite expressio. Quod si genuerit filium. latronem, et cetera. Hic probare inchoat quod bona opera alicuius non nisi eum qui illa operatus est saluat, quia filium malum bona parentis opera a morte non liberant. Sanguis eius in ipso erit. Ipse est causa quare moriatur

41 proximi sui] Ez. 18, 6.

43/44 non accesserit] Ez. 18, 6.

contristauerit] Ez. 18, 7. debitori] Ez. 18, 7. AS. TE 49/50 panem suum esurienti] Ez. 18, 7. Ez

oS

53 ad ... suam] Ez. 18, 8.

46 non

47/48 per ... rapuerit] Ez. 51 et amplius ... acceperit]

56/57 iudicium ... uirum] Ez. 18,

8. 58/59 in ... ambulauerit] Ez. 18, 9. 59/60 iudicia mea custodierit] Ez. 18, 9. 61/62 qui ... patiatur] cfr. Leu. 20, 9. 62 ueritatem] Ez. 18, 9. 63/65 quecumque ... ferro] ubi? 65 hic] Ez. 18, 9. 66 uita uiuet] Ez. 18, 9. 68 quod ... latronem] Ez. 18, 10. 71 sanguis ... erit] Ez. 18, 13.

40 ab eis auxilii] auxilii ab eis P 41 unde] o». V 48 nichil] nil V/ 52 repetitio est] repetitione I7 55 manus] munus P, munis I^ 65 se] om. V 67/68 expressio] impressio V^

86 18, 14

18, 18 15.519

75

18, 20 80

18.25 18, 24 18,25

uel peccatum eius in ipso et non in alio punietur. Quod s? genuerit filium qui uidens omnia peccata patris, et cetera. Sicut malum filium bonus pater non saluabit, ita bonum filium malus pater non damnabit. In medio populi sui. Vbi non solum sibi nocuit sed alios mali operis exemplo corrupit. Et dicitis quare non portauit filius, et cetera. Vos, qui frequenter ita rationem querendo, dicitis quare non portabit filius iniquitatem patris, audite quare quia maliciam patris imitatus non est, insuper et bene operatus est. Non portabit, ut moriatur pro ea. In lege quoque mandatum erat ut filii pro patribus, uel patres pro filiis nequaquam morerentur. Numquid uoluntatis mee est mors impii? Non est in beneplacito meo ut moriatur impius, sed potius michi placet ut a malis operibus suis ad me conuertatur et ita uiuat. Non erunt in memoria, ad hoc ut

8 Un

18, 26 90

9 Un

100

18, 27

IN IEZECHIELEM, XVIII

saluus fiat per ipsas. Et dixistis non est equa uia domini. Hanc per parabolam superius dictam sicut iam diximus dicebant. E? non magis wie uestre braue sunt? Numquid non est magis hoc uerum quod uie uestre praue, id est torte sunt, quod non mea ? Vel magis electiue positum est. |Cum enim auerterit se iustus a iustitia sua, et cetera. Non solum pater filium impium a morte non liberabit sed nec prior iustitia sua a qua deficiens ad iniquitatem contulit. /» iniquitate quam operatus est morietur. Pro iniquitate sua in qua deprehensus est et inuentus morietur, priore iustitia nichil eum ad hoc quod iuuante ut de manu mortis eruatur. Coniunctio premissa completiua est et quantum ad sensum uacat. Vel sic, uere uie uestre sunt praue qui contenditis patrum meritis filios uel mori uel a morte liberari debere et mea usque adeo equa est ut non solum propter parentum merita impius non moriatur uel saluetur, sed nec etiam propter priorem iustitiam uel iniustitiam. Neque enim qualis quis fuerit sed qualem eum dies meus inuenit attento. Iudicium et iustitiam. Quod discretio et equitas distauerit et iustum iudicium iudicauerit et piis operibus inuigilauerit. Iustitia pro misericordia et iustus pro misericorde in ueteris enim testamenti scripturis frequenter inuenitur, cum in psalmis de retribu-

72/73 quod .. patris] Ez. 18, 14. dicitis ... filius] Ez.

18, 19.

259810

sur] EZ

79 non portabit] Ez.

TS M18:

18, 20.

76 et

80/81 In lege

.. morerentur] cfr. Deut. 24, 16. 81/82 numquid ... impii] Ez. 18, 23. 84 non .. memoria] Ez. 18, 24. 85 et dixistis ... domini] Ez. 18, 25. 86/87 et non

.. sunt] Ez.

morietur] Ez. 18, 26.

18, 25.

89 cum

..

sua] Ez.

18, 26.

91/92

in ...

101 iudicium et iustitiam] Ez. 18, 27.

79 patris] patres I 84 non ... memoria] non recordabuntur Vu. 88 mea] me V 91 nec] ne V — 91/92 in iniquitate] in iniustitia V/zg. 92/ 93 pro ... morietur] ox. V 92 in qua] add. zster Jin. P 98 impius] ox. V^ 99 uel iniustitiam] oz. VW

53Y

IN IEZECHIELEM, XVIII-XIX

18, 28

105

tione miserentis et commodantis hominis agitur, non dicitur: In memoria eterna erit misericors et commodans, sed iustus. Et paulo post, premissaelemosinarumlargitione,nonsubiungitur misericordia sed Justitia eius manet in seculum seculi. Ipse, non patris sui merita. Vriutficabit. In uita conseruabit, id est, ipse est causa quare

110

non moriatur. Considerans enim, et cetera. Attendens et uidens

ER, 29

18, 30

87

115

120

periculum instans, uel diligenter quid agendum uel quid non apud se deliberans. E£ nom morietur pro prioribus quas operatus est iniquitatibus. E? dicunt filii Israel, non est equa uia domini. Cum tanta mee sit equitas uie, dicunt filii Israel: Non est, et cetera. Iccirco. In hebreo certe. Iuxta uias suas. Vt sciatis quod mea equa sit uia, unusquisque uestrum iuxta quod operatus est iudiciario ordine tractabitur. Conuertimini. Qui a me per peccatum auersi eratis ad me conuertimini. E? agite penitentiam. Malitie prioris uos peniteat. 4b omnibus iniquitatibus uestris. Vno quandoque postico admodum arcto ciuitas capitur, et ab una plerumque scintilla ignis augetur et rogus accenditur. Nec unus ex eis superfuit qui cum pharo populum domini Egipto retinere temptauit, sed omnes uia persequentes unda rubri maris inuoluit. Hic hostis usque ad internetionem delendus est. Iccirco et hic dictum est agite penitentiam ab omnibus iniquitatibus uestris, et statim subiunctum est: Prozcite a uobis omnes preuaricationes uestras. Et quare moriemini domus Israel. Cum prior iniquitas ruere uos non faciet si ad me conuersi fueritis nec michi mors peccatoris placeat, quare uos moriemini ? Vt certissime sciatis quia uestra michi mors non placeat, ecce do uobis consilium quo mortem euadere possitis. Reuertimini. Ad me reuertendo uiuetis. Quod imperatiue dicit wuiuile Ydem est ac si diceret, et sic uiuetis. (Cap. 19)

Et tu assume planctum super principes Israel, et cetera. Ego hactenus populum planxi, plange et tu propheta. Quod dicit,

105/106 in ... commodans] cfr. Ps. 111, 7.

9.

ipse] Ez. 18, 27.

Ez. 18, 28. Ez. 18, 29.

108 iustitia ... seculi] Ps. 111,

109 uiuificabit] Ez. 18, 27.

110 considerans enim]

112 et non morietur] Ez. 18, 28. 113 et dicunt ... domini] 115 iccirco] Ez. 18, 30. iuxta uias suas] Ez. 18, 30. 117

conuertimini] Ez. 18, 30.

118 et agite penitentiam] Ez. 18, 30.

. uestris] Ez. 18, 30. 126 proicite .. uestras] Ez. 18, 31. quare ... Israel] Ez. 18, 31. 131 reuertimini] Ez. 18, 32.

A19»

119 ab 126/127

et

etiturqisrael| Ez-19590t

109 merita] metiti I^ 114 mee] me internetionem] interuencionem I7

V

115 quod] quia I

124

88

19,3

19, 4

19-5

IN IEZECHIELEM, XIX

assume blanctum idem est quod ac si diceret plange uel uerba plangentis et habitum ut assumat imperat. Principes Israel Iosie uocat. Istorum mater, principum Ierusalem scilicet in qua Un filios nati sunt, leena propter crudelitatem et superbiam dicitur. Hanc ut leene metaphoram seruet inter leones cubasse et in medio leunculorum catulos enutrisse dicit. Potest etiam non inconuenienter dici quod aliarum in circuitu ciuitatum siue terrarum principes leones et eorum filios leunculos appellauerit in quorum medio Ierusalem posita regiam stirpem qui metaphorice leunculi dicuntur educauit. Edux?t. E grege aliorum ad regni gubernaculum. Iste leunculus fuit Ioachaz quem occiso patre suo Iosia a pharaone Nechao rege Egipti, populus terre regem constituit. Leo 15 factus est. Ferine crudelitatis et intolerabilis superbie homo fuit iste Ioachaz, sicut de eo liber regum his uerbis testatur: Fecit loachaz malum coram domino iuxta omnia que fecerant patres evus. Capere jredam hominemque comedere. Non sufficiebat ei hominem bonis suis spoliare tanquam preda sine sanguine uilesceret 20 nisi adiecisset et spoliatum gladio iugulare. Vel metaphoram leunculorum exequitur qui hoc agere discunt. Gentes. Egipti a quibus est captus et uinctus et in Egiptum portatus. Sic hoc testante scriptura, uinxit eum pharao Nechao in Reblata que est in terra Emath ne regnaret in Ierusalem, et tulit et duxit in 2 Un Egiptum. E! non absque uulneribus suis ceperunt eum. Hoc non habetur ex historia sed auctoritati prophete credendum est qui hoc aliquomodo scire potuit. Cathenis. Vel cathenas pro quibuslibet uinculis posuit, uel hoc quoque ex se dicit : /nfirmata est. Rege suo et qui cum eo ceciderunt spoliata. Exfectatio eius, quam de 30 rege habebat. Tulit unum de leunculis suis leonem constituit eum. Quomodo dicitur hic a propheta quod Ierusalem que per leenam accipitur tulerit et constituerit eum regem, qui Ioachaz in regnum uel continue nullo medio inter eos regnante uel aliquo uel aliquibus in medio regnantibus successit, cum Ioachim qui statim 35 post illum regnauit non a populo terre sed a pharaone Nechao rege Egipti sicut sacri libri regum et paralipomenon testatur historia

30.

12 eduxit] Ez. 19, 3. 13/14 Ioachaz ... constituit] cfr. IV Reg. 23, 2914/15 leo factus est] Ez. 19, 3. 16/17 fecit ... eius] cfr. IV Reg. 23,

92. 18 capere ... comedere] Ez. 19, 3. 21 gentes] Ez. 19, 4. 22/25 sic ... Egiptum] cfr. IV Reg. 23, 33. 25 et non ... eum] Ez. 19, 4. 27 cathenis] Ez. 19, 4. 28 infirmata est] Ez. 19, 5. 29 expectatio eius] Ez. (Oe 5 30 tulit ... eum] Ez. 19, 5. 32/37 tulerit ... constitutus] cfr. IV Reg. 23, 34, II Par. 36, 4.

(195, 13 Iosia] Iosta I^ 19/20 tanquam ... iugulare] o». V 23 est] om. V . Nechao] Nechat V 27 cathenis] cathonis I7 28 ex] ox. V 33 aliquo] autem V^ 35 Nechao] Nechano V

IN IEZECHIELEM, XIX

89

rex sit constitutus? Sed et Ioachin qui et Ieconias qui patri successit in regnum et patruus eius Sedechias qui capta ciuitate 40

19..6 19, 8

Ierusalem in Babilonem in cauea clausus est quasi fera portatus, 54* quomodo a matre leena, id est, ciuitate Ierusalem leones, id est,

reges sunt constituti, cum iam ipse terra in alienam ditionem redacta sit et potestatem? De Ioachim in filio Iosie qui prius dictus est Eliachim et de Sedechia fratre eius quorum nomina uerterunt qui eos reges constituerunt. Nam Sedechias prius dictus 4 Un est Mathanias quod a populo terre reges non sunt constituti certissimum est. Alterum enim id est Ioachim pharao Nechao Egipti, alterum Nabuchodonosor rex Babilonis regem constituit. Ioachim uero qui et Iechonias filius Eliachim patri succedens in regnum in medio regnauit, sed a quo rex sit constitutus scriptura 5 [U non determinat. Esto quod a matre regnum acceperit quodque ipsa cum sui iuris non esset regem sibi pro sua uoluntate preficeret, quod subiungitur: I» wuineribus earum cajtus est, miserunt eum in caueam in cathenis adduxerunt eum ad. vegem Babilonis nullatenus illi competit. Sedechie uero quomodo conue5 5 nire potest et non conuenerunt aduersus eum gentes undique de prouinciis et expanderunt super eum rete suum, cum exercitus Caldeorum eum fugientem persecutus in planicie Ierico comprehenderit ? De Ioachim qui dictus fuit Eliachim in presenti capitulo nobis sicut et Iudeis agi uidetur. Hunc quoniam ex uoluntate 6 [e] populi terre rex Egiptus regem non inconuenienter dici potest quod a populo terre rex sit constitutus. Didicit predam capere homines deuorare, et cetera. Malitiam eius que hic per partes explicatur alias paucis scriptura uerbis comprehendit dicens: E fecit malum coram domino iuxta omnia que fecerant patres eius. Et 6 Un conuenerunt aduersus eum gentes undique de prouinciis, et cetera. Que de prouinciis in circuitu positis aduersus eum gentes conueni-

37/38 sed ... regum] cfr. IV Reg. 24, 6.

38/39 Sedechias ... portatus] cfr.

IV Reg. 25, 4-7. 42/43 de ... Eliachim] cfr. IV Reg. 23, 24. 43/45 de ... Mathanias] cfr. IV Reg. 24, 17. 46/47 alterum ... constituit] cfr. IV Reg. 23,

34.

50/52 esto ... preficeret] cfr. IV Reg. 24, 8-12.

52/54 in ... Babilonis]

Ez. 19, 8-9. 54/58 Sedechie ... comprehenderit] IV Reg. 25, 4-6; Ier. 39, 4-6. 58/59 de ... uidetur] Rashi, Perusb 'a/ Yebeziiel, Ez. 19, 5. 61/62 didicit

.. deuorare] Ez. 19, 6. 63/64 et fecit ... eius] IV Reg. 23, 37. conuenerunt ... prouinciis] Ez. 19, 8.

39 Iaacba Ww bis. V sit rex Ww

64/65 et

cauea]clauea V. — 40 matre] patre V — 41 sunt] o». V. — 42 Ioachim] 47 Nabuchodonosor] Nabug. 43 est] o». V^ Iosie] Iosue I VW 51 non esset] 50 a matre] amatur l7 48 Iechonias] Checanias V^ 61 terre rex sit] 53 miserunt] et miserunt Va. V — eum] ox. V 63 alias paucis] alia spanas 62 homines] et homines V. terre I 65 aduersus] aduersum Vg. 64 iuxta] iusta V/ — que] qui V

90

70

1999

75

19-10

80

8 Un

IN IEZECHIELEM, XIX

rent liber regum sic aperit: Ipmisitque ei, id est Ioachin, /atrunculos Moab et latrunculos filiorum Ammon latrunculos Caldeorum et latrunculos Syrie, et immisit eos in Iudam ut disperderent eum. In uulneribus earum captus est. Hec duobus modis intelligi potest, scilicet, uel quod captus sit per uulnera que pertulit, uel que dum caperetur intulit. E? miserunt eum in caueam, et cetera. Methaphoram leonis qui caueis includi solet exequitur. /» cathemis, in uinculis quibuslibet. Potest etiam fieri ut uinctus cathenis more leonis adductus fuerit. Ne audiretur uox eius super montes Israel. In Babilonium carcerem missus fuit ut ultra non imperaret in Iudea, sed nescio quibus conditionibus rex Babilonius eum resignauit. Vel in eo potest dici quod audita non sit uox eius super montes Israel quod despectui post reditum habitus est, nec eius sed Babilonii regis obtemperabatur impiis et mandatis. Mater tua quasi uinea in sanguine tuo super aquam fplantata. Planctus adhuc super principem est, cui ex quanta altitudine et gloria in quantam humilitatem et miseriam mater sua deuenerat sub methaphora uitis frondose et fructifere commemoratur. Littera sic legitur: O $rinceps mater tua que erat uinea in sanguine tuo, id est, culus uinum

9e

19x14

9 Un

100

et uindemia

ut tuus sanguis rubebat.

Mater,

inquam, /ua íialis uinea ut uberius fructificaret. super aquam plantata fuit. Vel in sanguine, id est, in genere et patribus eius a quibus suus sanguis descendit, fuit mater illius quasi uinea super aquam plantata, pulcherrima uidelicet et uberrima, unde subditur: Fructus etus et frondes creuerunt ex aquis multis. Facte sunt ez urge solide in sceptra dominantium. In tantum profecit ut reges et late dominantes principes ex sese produceret. E: exaltata est statura eius 1n frondes. Stature illius proceritas que terminatur in frondes sublimis et alta fuit. E£ wide altitudinem suam in multitudine balmitum suorum. Gloriam suam que erat ex multitudine palmitum suorum ut magis sibi ipsi placeret, ipsa oculis suis uidit. Multo amplius nos bona nostra que oculis cernimus uiuant quam quorum tamen auditum habemus. Vel dominus exaltationem cordis eius et extollentiam oculorum propter multitudinem

67/69 liber ... eum] cfr. IV Reg. 24, 2.

et miserunt ... caueam] Ez. 19, 9. Israel] Ez. 19, 9. multis] Ez. 19, 10.

69/70 in ... est] Ez. 19, 8.

73 in cathenis] Ez. 19, 9.

72

Z5Enem-

80/81 mater .. plantata] Ez. 19, 10. 91 fructus ... 91/92 facte ... dominantium] Ez. 19, 11. 93/94 et

exaltata ... frondes] Ez. 19, 11.

95/96 et uidit ... suorum] Ez. 19, 11.

67/68 latrunculos ... caldeorum] latrunculos Caldeorum et latrunculos Moab et latrunculos filiorum Ammon I7 73 cathenis] chatenus I 777 conditio-

nibus] conditionis V. — 81 plantata] o». V Ww 92 et] om. V 94 in] inter lug.

83 mater] oy. V. 96 suam] ox. V

86 tuus] ox.

IN IEZECHIELEM, XIX-XX E19, 12

105

19. 13

[o

palmitum suorum exortam uidit, et in ira ipsius euulsa est. I» terramque proiecta est. Bene quam altam dixerat in terram dicit esse proiectam. Queritur:quantum deici potuit et deiecta est ? Non est quo inferius aliud cadat. Vel tamquam uilis et ad nichilum utilis in terram proiecta est. Ventus wrens. Qui fructus solet siccare et frondium et palmitum uirorem ebibere. Ignis comedit eam. In igne consummatam uastationem innuit. E? nunc transplantata est in desertum. Que prius super aquam plantata fuit,

nunc transplantata est in desertum in terra, scilicet, i4wia et 19, 14 110 sitienti. Et egressus est ignis de uirga ramorum eius, et cetera.

Ignis qui uirgam ramorum eius pascebat egrediens de ramis eius qui sunt uirge fructum apprehendit et post ignem non remansit in ea uirga que sceptrum dominantium esse posset. Planctus est, et cetera. Planctus est rex et adhuc plangetur. (Cap. 20)

20, 1 20, 5 20, 4 Un

20, 5

10

Et factum est. In hebreo et fwit. Et sedebant coram me, ut per me audirent quod interrogaturi uenerant. Nwmquwid ad interrogandwm me uos uenistis ? Questio. Si ad hoc uenistis ut me interrogaretis, frustra uenistis, quia indigni estis quibus ego respondeam. 5: iudicas eos, et cetera. Non quod querunt sed iudicium quod capiti eorum imminet, ostende illis. S; ?4d?cas pro ?udica locutio nobis inusitata est, apud Hebreos forsitan satis est usitata. In die qua elegi Israel. Dies qua elegit Israel fuit quando Abraham de Hur Caldeorum eduxit. E! leuaui manum meam ro stirpe domus Iacob. Hoc |tunc factum est quando sopore irruente in Abraham 54Y iuxta sacrificium suum, dominus

illi ita firmiter ac si iurasset

promisit quod semen suum futurum in terra non sua peregrinum ad terram in qua tunc erat reuerti faceret. In leuatione manus tam iusiurandum (iurantes enim manus leuare solent) quam liberantis potentia intelligi potest. E? apparu: eis in terra Egipti. In hebreo,

101/102 in ... est] Ez. 19, 12. ignis comedit eam] Ez.

19, 12.

105 uentus urens] Ez. 19, 12. 107/108 et nunc

110 et egressus ... eius] Ez. 19, 14.

... desertum]

106/107 Ez. 19, 13.

113 planctus est] Ez. 19, 14.

(205, 1 et factum est] Ez. 20, 1. et sedebant ... me] Ez. 20, 1. 2/3 numquid ... uenistis] Ez. 20, 3. 4/5 si iudicas eos] Ez. 20, 4. 7/8 in ... Israel] Ez. 20, 5. 8/9 quando ... eduxit] cfr. Gen. 12, 1. 9/10 et leuaui zIacoblEBz: 920755. 10/15 hoc ... faceret] cfr. Gen. 15, 12-16. 15 et

apparui ... egipti] Ez. 20, 5.

102 est] 4ees? Vulg. adhuc] add. zmter 4m. P W

106 ebibere] bibere I^

108 que] et I^

(205, 1 sedebant] sederunt lg. 2 numquid] num V. . de Hur] debur 7 11 si iurasset] sumisset l/

114

8 Israel?] o».

92

20

20, 6 20,7

25

20, 8

30

35

20-9 40

2011 4 Un

IN IEZECHIELEM, XX

cognitus fui eis. Sinecdochice dici potest quod eis in Egipto apparuerit quia Moysi et Aaron apparuit. Vel in signis et portentis que propter eos liberandos fecit et precipue in columna ignis et nubis illos preeunte, illis in Egipto apparuit uel cognitus fuit. Leuaui manum meam pro eis dicens. Ad quid manum suam pro eis leuauerit dicens ut fiducialiter agerent: Ego dominus deus uidetur per repetitionem subiungit dicens : n d?e illa leuaui manum meam Bro eis ut educerem eos de terra Egipti. Hic uersus sic incipit : /n d?e qua elegi Israel, et ibi terminatur, inter omnes terras. Pro egregia hebraicum habet, ut dicunt, cerua, id est pulchra. Vnusquisque abominationes oculorum suorum $roiciat. Abominationes quas ante oculos suos ponebant ut in eis aspiciendis delectarentur idola erant que ipsi adinuenerant. Nichilominus tamen cum idolis fornicabantur, unde subditur: E! in idolis Egipti nolite pollui. Vel sic exponit que sunt offensiones oculorum. Ego. Non idola. E? d?x: ut eff underem indignationem meam super eos. Iniquitas eorum qui noluerunt audire me ut que preceperam adimplerent hec promeruit ut sic dicerem, sic me facturum proponerem. Quod subditur: Etimplerem iram meam in eis, per alia uerba repetitio est eius quod premissum est: Effunderem indignationem meam super eos. Tunc ira impleta est et satiata cum pro uoto irascentis in eos qui eam suscitauerunt satis punitum est. Im medio lievre Egipt:. Intra terram Egipti. E? non feci propter nomen meum, et cetera. Hoc ut proponerem et facerem illi promeruerant, sed non feci non propter illos quidem puniri dignissimos, sed ne apud gentes quibus inmota erat quod eos de medio earum educere uolebam meum nomen in contemptum ueniret, que forte si non educerem quod uere ducere possem estimarent, et ita meum nomen tanquam infirmi et impotentis facere quod uellet blasphemantes uiolarent. Ostendi ;ülis. Per legem in qua continentur. Que faciat homo et uiuat in eis. Faciens mandata hoc premium consequitur, uel quod diuturniori uita donabitur iuxta illud Salomonis: Longitudinem dierum et annos uite apponent tibi, uel quod non ut transgressor interficietur.

20 leuaui ... dicens] Ez. 20, 5. 22/23 in ... Egipti] Ez. 20, 6. 23/24 24 inter omnes terras] Ez. 20, 6. 25/26 unusquisque 29 et ... pollui] Ez. 20, 7. 30 ego] Ez. 20, 7.

in ... Israel] Ez. 20, 5. -. proiciat] Ez. 20, 7.

30/31 et dixi ... eos] Ez. 20, 8.

34 et ... eis] Ez. 20, 8.

35 effunderem

X" cos|MEz 2088: 37 in ... Egipti] Ez. 20, 8. 38 et non ... meum] Ez. 20 Gr 44/45 ostendi illis] Ez. 20, 11. 45 que ... eis] Ez. 20, 11. 47/ 48 longitudinem

... tibi] Prou. 3, 2.

20/22 dicens ... subiungit] oz. V 24 qua elegi] contra legi abominationes] offensiones Vg. proiciat] promat V/ abiciat l/zg. non] lz. 44 blasphemantes] blassffemantes V/ — 45 illis] eis Vig. faciens lug. 46 premium] premum I

26 38 et faciat]

IN IEZECHIELEM, XX

93

P0, 12

Signum inter me et eos. Hebreorum ferie in die sabbati illos eius 50 populum esse qui in eo ferians ab omni opere requieuit significabant. Vel per sabbata quaslibet eorum festiuitates accipe que significabant illos eius esse populum qui eas celebrari constituit. Et scirent quia ego dominus sanctificans eos. Cum a me sabbata et cetera in quibus sanctificantur se habere uiderent me suum 20, 13. 55 sanctificatorem esse cognoscerent. E? ?rritauerunt. Ad iracundiam 20, 16 prouocauerunt. Post idola enim cor eorum gradiebatur. Labiis et DO, 17 specie dominum, sed corde et uoluntate idola colebant. Consumfsi eos 1n deserto. Plurimam quidem multitudinem eorum interfecit,

sed non penitus deleuit. Sed et in Egipto quoque sicut se habet hebreorum traditio, quoniam sicut superius dictum est, noluerunt eum audire ut abominationes oculorum suorum proicerent et in idolis Egipti non se polluerunt, tanta in eos in tribus palpabilium tenebrarum diebus strage debacchatus est ut uix unius partis pars quinta de Egipto exiret. Hinc in exodo ubi legitur: Arati 65 ascenderunt filii Israel de terra Egipti quinta, ut subaudiatur parte, unius scilicet partis, ascenderunt filii Israel de terra Egipti legi 20, 18 asserunt. In preceptis patrum, traditionibus pessimis et adinuen20, 25.25 tionibus. Ventzlarem, ut puluerem, uel paleam. Precefta non bona. Desiderüs cordis eorum tradidi eos, ut ea tanquam precepta 60

70

sequerentur, quod eis minime bonum, id est utile, fuit. E? zudicia

in quibus non wuiuent. Eadem sunt iudicia que et precepta. Vel permisit ut ea iudicarent esse sequentia unde mortem incurrerent. Et pollui eos in muneribus suis. Munera in quibus deus polluit eos, 20, 26 id est, pollui permisit, pecorum et filiorum erant primogenita que 75 deo debita idolis immolabant. Vel in eo muneribus suis sunt polluti quod hec cum dei essent, et non sua, propter delicta, offerebant. Sed priorem sententiam uult editio uulgata que pro offerentes habet traducentes. Per medium enim duorum hinc inde constructorum ignium, primogenitos suas traducebant et sic 20, 28 s0 tandem idolis immolabant. Viderunt omnem collem excelsum. Hoc est in quo blasphemauerunt deum quod gentilium more diligenter

49 signum ... eos] Ez. 20, 12.

49/52 eius ... constituit] Joseph Kara, Perwsh

"al Yebezkiel, Ez. 20, 11. 53 et scirent ... eos] Ez. 20, 12. 55 et irritauerunt] Ez. 20, 15. 56 post ... gradiebatur] Ez. 20, 16. 57/58 consumpsi ... deserto] E782017 59/67 sed ... asserunt] cfr. Joseph Kara, Perush 'a/ Yebezirel, Ez.

20r 60/62 noluerunt ... polluerunt] cfr. Ez. 20, 8. 64/65 armati ... Egipti] Ex. 13, 18. 67 in preceptis patrum] Ez. 20, 18. 68 uentilarem] T22620925* precepta non bona] Ez. 20, 25. 70/71 et iudicia ... uiuent] 420207025: 73 et pollui ... suis] Ez. 20, 26. 74 pecorum ... primogenita] CÍrmEx15.

2!

80 uiderunt ... excelsum] Ez. 20, 28.

51 uel] uel quia I ln. P 78 inde] oz. V

53 sanctificans] oz. V^

63 debachatus] add. imer

94

85

IN IEZECHIELEM, XX

exquirebant colles excelsos et ligna nemorosa, siue sicut in hebreo planius est 72mosa, ut ibi uictimas suas immolarent. Blasphemia est in deum cum illud quod est proprium est diuinitatis scilicet excellentia — qui suus est honor quem alteri dare non uult nec potest — aliis ascribitur. Igitur isti qui uictimas suas in excelsis idolis immolabant,

90

diuinum

illis honorem

cum

dii non

essent

exhibentes, deum blasphemabant. Irritationem oblationis sue. Oblationem suam que erat irritatio et ire prouocatio. E: /ibauerunt ibi libationes suas. Libationes dicuntur omnia que in liquidis offeruntur, ut sunt uinum, oleum et huiusmodi, que isti in excelsis

20529 95

100 20, 30 204551:32 20.33 20, 35 105

20, 36 20,531.38 20, 39 110

offerebant. Vel portiuncule quas de singulis oblationibus tollebant et tamquam ad pregustandum idolis dabant, parte reliqua in usum suum cedente, libationes possunt appellari. Qwid est excelsum ad quod wos ingrediemini ? Hebrei hoc in loco non legunt excelsum sed in quo hoc modo: Quid est? In quo est illud ad quod | uos ingrediemini? Questio nullius precii nullius ualoris est, GE despectiue dicitur: Quid est hoc, in quo subditur precio est hoc, idem est ac si diceretur: Nichil es?, in nullo precio est. /» hunc diem. Vsque in eum diem quo hec scribebantur excelsus et editus locus quo idolis immolabatur tali nomine uocabatur. Off endicula. Idola in quorum me offenderunt. Vobis. Talibus. Cognattones terre. Gentes qui sibi inuicem cognate sunt. Viuo ego. Iurat ut firmius sibi credatur. Manw forti. Virtute ualida. Brachio extento ad percutiendum. 7n furore effuso. Inira grandi et ampla. In desertum fopulorum. In quod adduxi populum meum cum exiret de Egipto. In deserto terre Egipti. Vbi magna strages illa facta de qua superius locuti sumus. Sceptro. Regno. Transgressores. In hebreo: Rebelles. De terra incolatus eorum. Vt aliena et incognita terra cumulo miseriarum accedat. S?nguli post idola uestra ambulate et seruite eis. In hebreo: Homo dola uestra ambulate et seruite. Sensus horum

88 irritationem oblationis sue] Ez. 20, 28. Ez. 20, 28. ingrediemini]

94/95

quid ... ingrediemini]

89/90 et libauerunt ... suas] Ez. 20, 29.

cfr. Hieron., Iy Hzez., VI, xx, 27/29.

E7:820829!

101

offendicula]

cognationes terre] Ez. 20, 32. forti] Ez. 20, 33.

Ez.

20,

30.

95/97

99/100

102

uobis]

103 uiuo ego] Ez. 20, 33.

brachio extento] Ez. 20, 33.

Hebrei

in hunc

Ez.

...

diem]

20,

31.

104 manu

105 in furore effuso] Ez.

20995: 105/106 in desertum populorum] Ez. 20, 35. 107 in ... Egipti] E7:5208856: superius] cfr. supra ll. 57 ss. 108 sceptro] Ez. 20, 37. transgressores] Ez. 20, 38. 109 de ... eorum] Ez. 20, 38. 110/111

singuli ... eis] Ez. 20, 39.

82 nemorosa] nemorsa V^ 82/83 siue .. ibi] o». VW 83 blasphemia] blassffemia V/ — 84 scilicet] add. znter ii. P — 88 blasphemabant] blassffemebant L2 90 ibi] deesz Vig. 91 sunt] oz. V 94 libationes] labationes P 99 nichil est] oz. V^ in hunc] ad hanc Vi. 107 strages] trages V^ 108 transgressores] transgressiones T 111 in ... seruite] o». V

IN IEZECHIELEM, XX

115

120

12 Un

130

13 Un

20, 40

140

95

uerborum secundum eos hic est: Vos rebelles ambulate ad idola uestra et seruite eis ita ut singulis homo de uobis eat et seruiat. Si el in hoc non audieritis me, et cetera. Quod est dicere: In hoc non audietis me quod eatis ad idola et eis seruiatis et ita polluetis, id est pollutum et uile haberi facietis nomen meum in muneribus uestris michi que datis idolis uestris. Illi dum se cultores domini et non idolorum simulabant, et sua que idolis offerebant munera domino tamquam pollutum et uile despiciebant, eo quod cultores suos et munera sibi offerentes nulla ope iuuaret. Nullius enim eum potentie et fortitudinis quod suis multifaria tribulatione laborantibus non adesset, nescientes quod hoc pro idolorum cultura sustinerent falsi iudicabant. Imperat igitur illis ut ad idola eant et eis palam seruiant, ne immerito apud gentes nomen eius polluerant. Illi uero uolentes nomen domini agentibus contempni et despectui haberi ad idola sic transire nolebant ut eorum cultores haberentur cum tamen essent, sed domino specie tenus adherebant ut eum apud gentes uilificarent. Hoc est quod dicitur: Si et n hoc non audieritis. Istud s? affirmatiue ponitur quasi: Certum est quod non audietis, si et nomen meum pollueritis in muneribus uestris. Certum est quod polluetis. Iactatis uos offere michi munera uestra cum idolis illa offeratis, et ita quod suscipietis munus uestrum nullam uobis opem feram (sed) culpor agentibus ueram uestre tribulationis causam ignorantibus. Et si in idolis uestris pollueritis? Certum est quod polluetis. Quoniam idolis seruiebant a domino destituti erant, ob quam destitutionem nomen eius tamquam pollutum gentibus uiluerat. /» monte sancto meo. In monte quem michi sanctificaui ut esset nomen meum ibi in monte, scilicet, Sion. Ibi non in excelsis seruiet michi omnes domus Israel. Primitias, fructum. Imitium decimarum uesitrarum. Pri-

mam partem et optimam: In hebreo cafut conspersionis uestre primam scilicet partem conspersionis, id est, parte uestre. Sanctificationibus. Id est, in quibus uos sanctificatis, ut in oblationibus et

huiusmodi. Sanctificabor in uobis in oculis nationum. Ex his que 20, 41 20, 43 145 uobis facturus sum sanctus in conspectu gentium apparebo. I7 eis. Hoc uacat. Et factus est sermo domini ad me dicens. Vbicumque 20, 45 fere apud nos est et factus est sermo domini uel uerbum domini, n hebreo est et fuit sermo uel uerbum domini ad me ad dicendum. 113/114 si ... me] Ez. 20, 39. 138 in ... meo] Ez. 20, 40.

128/129 si ... audieritis] Ez. 20, 39.

140 primitias] Ez. 20, 40.

137/

initium decimarum

uestrarum] Ez. 20, 40. 142/143 santificationibus] Ez. 20, 40. 144 santificabor .. nationum] Ez. 20, 41. 145 in eis] Ez. 20, 43. 146 et factus ... dicens] Ez. 20, 45.

114 non!] ut 116 haberi] habere I^ haberentur] non haberentur I 12912qnasil S et] zm. nouum cap. V P. — ad me dicens] o». V

122 pro] o». V^ 127 QE TZP 146 uacat] uocat

96 20, 46 150

155

160

20, 47 20, 48 20, 49 165

IN IEZECHIELEM, XX-XXI

Pone faciem tuam. Quoniam ad eum faciem ponimus et uultum conuertimus ad quem sermonem dirigimus, ad hoc uel ad illud sermonem dirigere uel intendere sacra scriptura ponere consueuit. Iubetur propheta uertere faciem et immotam tenere uersus uiam australem que de Babilone Ierusalem ducit, ut ex ipsa positione faciei quod ad Ierusalem sermonem dirigat appareat. S/7//a ad Affricum. Breuem aduersus Ierusalem prophetie sermonem dirige. Propheta ad saltum agri meridiani. Fere ubicumque nos habemus saltum hebrei habent s?i/uam. Agrum et siluam Ierusalem appellat ut secundum Michee prophetiam ipsam tamquam agrum arandam et in siluam conuertendam esse significat. Ait enim Micheas: Sion quasi ager arabitur et Ierusalem in aceruum lapidum erit et domus in excelsa siluarum veputabitur. Omnis facies. Quia uiridis et aridi facies ligni. Vnzwersa caro. Omnis homo et qui in ipsa est et qui eam oppugnat et qui in circuitu eius commoratur. Nec extinguetur, donec penitus consumpta sit. E! dixi ha. Vel populo ciuitatique sue propheta compatiens in doloris uocem prorumpit, uel quia obscurum et quasi parabola erat quod dicere iubebatur, unde subdit: Js? dicunt de me. Conqueruntur quod obscure eis et parabolice loquitur. (Cap. 215

un

Pone faciem tuam ad Ierusalem, et cetera. Quia dixerat propheta illos inde conqueri, uel potius indignari quod quasi per parabolas loquebatur ad eos; hic manifeste et absque ulla obscuritate et parabola ut ab omnibus quid significare uelit intelligi possit loqui iubetur. Et stilla ad sanctuaria. Cum non esset nisi unum solum sanctuarium, id est, templum in Ierusalem, |cur pluraliter dicit sanctua- 55 "ia? Satis facile ab hac questione expedire nos possumus si dicamus pluralem pro singulari numero positum esse. ludei propter duo sanctuaria que in Ierusalem fuerunt quorum alterum

149 pone faciem tuam] Ez. 20, 46.

154/155

stilla ad Affricum] Ez. 20,

46. 156 propheta ... meridiani] Ez. 20, 46. 160/161 Sion ... reputabitur] Mich. 3, 12. 161/162 omnis facies] Ez. 20, 47. 162 uniuersa caro] Ez. 20, 48.

164 nec extinguetur] Ez. 20, 48.

164/165 et dixi ha] Ez. 20, 49.

167 ipsi ... me] Ez. 20, 49. 5

(215, 1 pone ... ierusalem] Ez. 21, 2.

4/5 et stilla ... sanctuaria] Ez. 21,

155 Affricum] Africum l/ — prophetie] prophaetie P 159 et ... conuertendam] om. V 160 in aceruum] quasi aceruus zip. 161 domus] mons templi Lug. reputabitur] dees? Vuig. 165 doloris] coloris I

(215, 3 per] o».

V — 4 qui] quid V

7/8 si dicamus] ow. V

IN IEZECHIELEM, XXI

15

20

25

30

35

tunc erat, alterum adhuc futurum erat, pluraliter sanctuaria prophetam posuisse autumnant. Ad te. Subaudis, ueniam. Iustum. Hoc est quod supra gnum wiride. Et impium. Hoc est lignum aridum. Gladius meus. Gladium regis Babilonis suum uocat gladium, quia eius uoluntati preuaricatores ulciscendo deseruit. Ad omnem carnem ab austro usque ad aquilonem. Si in eis usque adeo non peperci quod passim et iustum et iniustum occidi, certum sit quod nulli ab austro usque aquilonem parcam. Iccirco potius hos duos mundi cardines austrum uidelicet et aquilonem nominat, quoniam ad inter hos commorantes populos et gentes precipue illo in tempore eius, id est, domini egressus est gladius. Ab ultimis enim Egipti finibus que ad austrum sita est usque ad Scithiam et glacialem oceanum uel nullus uel rarus populus fuit qui Babilonii regis gladium euaserit. Irreuocabilem. Donec in peccatoribus trucidandis meam compleuerit uoluntatem. I» contritione lumborum. Sic ingemisce coram populo sicut qui lumborum contritionem patitur. Gràuiter coram populo, ideo gemere iubetur ut causam requisitus respondeat. Pro auditu. Pro eo quod audiui a domino quod iam uenit. Tabescet. Defluet et adnichilabitur sicut cera ante faciem ignis. Verisimile est quod grauissima ingruente doloris angustia et ingenti super incumbente pauore, cor in angustum contrahatur et quodammodo diminuatur. £f dissoluentur. In hebreo planius /axabuntur. Timidorum manus laxe dependent et dissolute. Econtra strenuorum rigide sunt manus et extenta brachia, unde supra: In brachio extento. Spiritus. Voluntatis impetus. E£ per cuncta genua fluent aque. Vt hec aqua per genua fluens fedus urine humor accipiatur, editio LX X uelle uidetur in qua sic habetur: E? omnia femora polluentur hwmore. Quidam similiter fer hoc modo legunt, omnia genua fluent, id est uacillabunt

40

97

et tremulo

motu

fluctuabunt.

Genua,

dico, fluent ut aque. Vel ipsa genua sunt aque, id est, mobiliter et fluide instar aque sese habentia. Natura namque totam uires suas

dd radite] tBz-321555-

et impium] Ez. 21, 3. meus] Ez. 21, 4. 215

iustum] Ez. 21, 3.

12 lignum uiride] Ez. 20, 47.

12/13 lignum aridum] Ez. 20, 47.

13 gladius

15 ad ... aquilonem] Ez. 21, 4.

23 irreuocabilem] Ez.

24/25 in contritione lumborum] Ez. 21, 6.

27 pro auditu] Ez. 21,

T. 28 tabescet] Ez. 21, 7. 31/32 et dissoluentur] Ez. 21, 7. 34 supra .. extento] Ez. 20, 33-34. 34/35 spiritus] Ez. 21, 7. 35 et per ... aque] Ez 2-0 38 quidam] qui?

10 tunc ...'erat?] adhuc futurum erat tunc erat alterum V/ — 11 autumnant] intimant / — 12 quod ... est?] o» V. 15 usque] dees Viu. 16 et iniustum] om. V 17 usque] usque ad V 25 coram] o». V^ 26 contritionem] contritione V/ —— 28 defluet] o». V. — 33/34 sunt manus] manus sunt V 41 totas] totam I

98

45

50

21-10

55

60

65

70

715

IN IEZECHIELEM, XXI

ad cordis sustentationem admouente ne forte principale membrum deficiat et genua sanguinis et aliorum quibus iuuabantur suppetiis destituta, more in aque nunc huc nunc illuc tremula fluctatione stagnantia, sese inuicem alterna collisione feriunt et titubantia deficiunt. Gladius gladius exacutus est et limatus. Hic est gladius quem superius de uagina sua se educturum comminatus est. Bis dicit gladium propter duos qui illos deuorauerunt gladios, gladium uidelicet regis Babilonis et Hismahelis filii Nathanel, hominis de stirpe regia qui Godolian filium Haican et Chaldeos qui cum eo erant interfecit. Quare gladius iste sit exacutus et limatus subiungitur, V4 cedat wictimas. Exacutione opus est ut bene cedat. Quicquid mactatur et occiditur siue in sacrificiis siue in conuiulis siue in priuatis commesationibus wzcttma potest appellari. Hinc in prouerbiis fatua mulier illa irretito blandiciis iuueni ut epularum inuitatione fortius alliciat se uictimas suas occidisse iactitat. Hebraica ueritas huic sententie consonat que pro wictimis occisiones habet. Et ut splendeat limatus est. Lima gladio ut amplius splendeat apponi non solet, sed uel mala uel cos uel leuigatio que in nostra lingua furbeure dicitur. Secundum Hebreos primum de acutione agitur, de leuigatione dein annectitur. Vbi nos est //matus apud eos est secans. Sensus est secundum eos, gladius erat ad cedendos occisiones exacutus, et ex ipsa acutione splendens et secans. Ex acutione namque hec duo his que exacuuntur conferre solet, ut et melius secent et amplius splendeant. Fortasse leuigatio a quibusdam lima uocatur et ideo lima pro leuigatione a translatore posita est. Qui moues sceptrum filii mei succidisti omne lignum. Sic in hebreo habetur: Quomodo gauderem uel hilarescerem ego cum baculus filii mei abominetur omne lignum? Hanc litteram illi sic exponunt. Quomodo possem ego aliquo affici gaudio, inquit dominus, cum baculus, id est, flagellum quo filius meus Israel ceditur, abominetur? Omne lignum, id est, abominabile et contemptibile omne aliud flagellum ad sue magnitudinis immensitatem comparatum iudicet. His uerbis pium sue paterne pietatis affectum erga indignos et filios

46 gladius ... limatus] Ez. 21, 9. 2t

52 ut cedat uictimas] Ez. 21, 10.

1-27.

5barectute

estie Ez

210:

48/51 bis ... interfecit] cfr. Ier. 41, 155/57 hinc ... iactitat| cfr. Prou.

60 furbeure| Godefroy,

7,

IV, 63c-64a:

*forbear". 60/61 secundum ... annectitur] Rashi, Perwsh 'z] Yebez&iel, Ez. 21, 14. 67/68 qui ... lignum] Ez. 21, 10. 70/72 hanc ... abominetur] Rashi, Perusb 'al Yebezkiel, Ez. 21, 15.

V

43 iuuabantur] o». V^ 44 destituta] destructa I7 more in] in morem 46 exacutus] acutus V/— 54 priuatis commesationibus] priuatis continet

commesationibus

l/

59 apponi] opponi V

splendeant]splenderit V —— 66 lima!]leuia V. et] oz. V — 75 pium] paterni V

65 et?] et ut V uocatur..lima?]ow. V

65/66 73

IN IEZECHIELEM, XXI

21:11 80

21, 12

85

90

95

99

dominus patenter ostendit. Huic sententie editio uulgata partim concordat, in ea sic habetur: Interfice contem$me vepelle omne lignum. Eum. Gladium. Vt teneatur manu. Ideo ad leuigandum dominus gladium dedit ut ad cedendum manu teneatur. Leuigatus enim gladius qui francorum lingua brani dicitur, et facilius uictimas cedit et fulgore suo acie oculorum perstringens cordi metum incutit. C/ama et ulula. Vlulatu et clamore future stragis dolorem exprime. Qui sunt quos strages inuolutura sit, annectit, quia hic fuit uel factus est in bopulo meo. Nec in populo solum set et in ipsis ducibus fuit gladius ut qui equales fuerunt in cullpa equales sint in pena. Qui fugerant gladio traditi sunt cum populo meo. Si quos ab obsidione fuga liberauit uel cum capta ciuitate fugientes Caldeorum persequeretur exercitus. Si quis fuga euadere potuit, uel qui in ipso aduentu hostium ad uicinas fuga elapsus est terras, nichilominus cum populo qui in urbe fuit obsessus gladio traditus est. Iccirco plaude super femur. Quoniam gladius iste ad capiendam de his qui a me recesserunt ultionem bonus et probatus inuentus est in signum exultationis et letitie plaudens, femur percute, et hec facias cum gladius iste sceptrum, id est, regnum populi destruxerit et ipsum regnum iam non erit. Vel in hoc probatus est domino gladius quod sceptrum, quod subuerti uolebat, sic ut non esset subuertit. Hinc est quod alibi regem qui in hoc uoluntati sue seruiuit, seruum suum appellat. Vel sic, et hoc, id

est, gladius acutus et secans cum imperium filii mei destruxerit 100

21514

105

21,17

110

etiam, id est, etiam non erit. Nec dubites sic esse futurum quia hec

dominus deus dicit qui mentiri non potest. T4 ergo fili hominis. Quoniam ita sine dubio futurum est, tu cuius officium est annuntiare futura propheta illis quod passuri sunt. Percute manu ad manum. Plaudentis more manum manu complode. Posset uideri quod hec pre dolore et stupore futuri male agere iubetur, si non in sequentibus inueniretur in persona loquentis domini : Quin et ego blaudam manu ad manum. Et duplicetur gladius et triplicetur interfectorum. Gladium interficientium duplicandum ac triplicandum esse annuntia. Interfectorum. Genitiuus iste ab hoc nominetertiedeclinationis"interfector" "-ris" descendit. Horumtrium 76/78

huic

... lignum] cfr. Hieron., Iy Hieze».

VII, 21, 8-17, ll. 235/240

"editio uulgata" cfr. Ixx. 78 eum] Ez. 21, 11. ut teneatur manu] Ez. 21, jus 80 £ran/| Godefroy, I, 723a: *brant". 82 clama et ulula] Ez. 21, 12. 84 quia ... meo] Ez. 21, 12. 86/87 qui ... meo] Ez. 21, 12. 91 iccirco

2. femur] Ez: 21, 12; 97 alibi] cfr. Ier. 25, 9. 101 tu ... hominis] Ez. 21, 14. 103/104 percute .. manum] Ez. 21, 14. 106/107 quin ... manum] Ez 2219817. 107/108 et duplicetur ... interfectorum] Ez. 21, 14. 109 interfectorum] Ez. 21, 14.

80 brant] brannd I7 79 teneatur] 5s V^ 88 persequeretur] persequatur uel] deest Vulg. 100 id est etiam] om. V percute] saca? V^

83 sunt] sint I7 93 est] o». l^

V

84 fuit 94

56*

IOO0

IN IEZECHIELEM, XXI

gladiorum primus Nabug(adnosor), secundus Nabuzoradan qui templum incendit, tertius Hismahelis qui Godolian interfecit. Portis. Ciuitates sinecdochice per portas accipe. Ded? conturbatio21515 nem gladii. Ne tot et tanta mala, quibus premebantur, potentie et 115 uiribus hostium ascriberent, et se immeritos a fortioribus oppressos quererentur, ipse dominus hanc sese conturbationem illis dedisse et fecisse asserit, hanc in quam conturbationem que fiebat a gladio secanti et exacuto ut magis fulgeret, et amicto uel uagina uel quolibet propter sordes uelamine ut fortius cederet. E xacuere, 21. 16 120 uade ad dexteram siue ad sinistram. Exacuto ut magis exacuatur, imperat ut facillime quecumque inuenerit trucidet, ne per hoc quod dictum est «ade ad dexteram siue ad simistram alteram tamen partem et non utramque concessam esse sibi gladius putaret. Illud adiungit in quo nichil excipit dicens: Quocumque 125 faciei tue est appetitus, quod est dicere: Passim uade ad quamcumque partem uadere appetis et desideras. Quod dicit facte? tue pro tibi satis usitata locutio est. Quin ego blaudam manu. Tu propheta plaude insuper et ego ipse plaudam. Implebo iram meam. Satiabo iram meam, uel satisfaciam ire mee, sufficientem ultionem acci-

21, 19 130 piens. Pone tibi duas uias. lubetur prophete ut ab uno loco incipiens, duas paret uias per quas ueniat exercitus regis Babilonis. Facta prophetarum sic frequenter diximus prophetie sunt. Due uie a propheta parate duas uias per quas rex Babilonis primum ad lerusalem post ad Rabath metropolim filiorum 135 Ammon uenturus erat, significabat. De terra wna egredientur ambe. De una terra scilicet Caldea ambe uie que predicte sunt egredientur. Ef manw capiet coniecturam. Ipse rex propria manu dubitationis sue solutionem et eius quod illi obscurum et incognitum est interpretationem sagittarum commixtione et alia quibus 140 futura inquirit modis capiet. Dubitabat si quidem ad quam predictarum iter dirigeret ciuitatum et obscurum et incognitum erat illi

111/112 primus ... interfecit] cfr. Rashi, Perush 'z/ Yebezeiel, Ez. 21, 19.

113

portis] Ez. 21, 15. 113/114 dedi conturbationem gladii] Ez. 21, 15. 119/ 120 exacuere ... sinistram] Ez. 21, 16. 124/125 quocumque ... appetitus] Ez. 2/1816: 127 quin ... manu] Ez. 21, 17. 128 implebo iram meam] Ez. 21, dE

130 pone ... uias] Ez. 21, 19.

137 et manu

135/136 de terra ... ambe] Ez. 21, 19.

... coniecturam] Ez. 21, 19.

116 sese conturbationem illis] illis sese conturbationem V/ quocumque [/ | ne] nec V 122 dextram] ex ceteram om. V 126 et desideras] o». V 127 quin ego] quin et om. P 128 ipse] a4d. mter 4m P iram] indignationem uias] oz. V 132 prophetarum] add. zm£er Jm. P 136 Caldea] Chaldea I

— 121 quecumque] I^ 123 partem] ego V. manu] V/z. 131 paret ambe] ambo V.

IN IEZECHIELEM, XXI

145

21, 20 ul 150

IOI

utrum cum illuc uentum esset aliud perficeret, cuius rei coniecturam manu propria cepit. /n cajfite wie ciuitatis comiciet. Hic apertius ipsi prophete explicatur quomodo coniectura capienda sit. Exiens de ciuitate sua rex Babilonius in initio ipsius uie se ad predictas ciuitates diuidebat, diuinationi intendens conicere cepit duas sibi ponens uias scire uolens utrum ad hanc uel ad illam ciuitatem tenderet. Jerusalem munitissimam. Vel loci positione uel diuine protectionis presidio uel murorum firmitate. Stetit. Preterito propter certitudinem utitur. Diwinationem querens. Diuinatio est ut iam dictum est presensio futurarum scientia. Hec autem ille querebat ut futuri scientiam haberet, id est, ut sciret

quid super hec quod agere intendebat futurum esset. Commiscens sagittas. Hec erant que hic ponit diuinationis genera quibus super 155 hoc quod futurum esset certificari querebat, inscriptis nominibus ciuitatem quas expugnare parabat in sagittis commiscebantur et concutiebantur in pharetra, ut cuius ciuitatis sagitta exiret illam inuaderet. Im£errogawit idola, et cetera. Ideo post sagittarum commixtionem idola interrogauit et exta. Vel sicut in hebreo est, 160 epar consuluit ut si a sagittis non dissentirent certior redderetur et fiducialius ciuitatem in cuius expugnationem unanimiter consentirent oppugnare, de expugnatione certus et de uictoria non dubius adoriretur. Vel forsitan postquam per sagittas ad cuius ciuitatis oppugnationem iturus esset certior redditus est de 21, 22 165 oppugnationis modo et idola et exta consuluit. Ad dexteram etus facta est diuinatio super Ierusalem. Vt ad dexteram, ad oppressionem Ierusalem tenderet, sagittis edoctus est.| V4 fonat arietes. Ad hoc et ad cetera que sequuntur facienda idolis attractus est et extis. Vt aperiat os in cede. Vt ad suos in cedem instigandos sicut 170 pugnaturi facere solent imperatores, persuasoria oratione utatur. Vt eleuet uocem in ululatu. Vt in tumultuantis exercitus fremitu clamosa uociferatione intonet. V£ fonat arietes contra portas. Vel illas que arietum nomine uocantur bellicas machinas, uel principes qui in Ieremia contra uel supra portas sedisse leguntur. Vt comportari JUnfs) comhporlet aggerem. Vt terram et lapides in unum faciat unde struatur agger super quem tracte muris admoueantur

143 in ... coniciet] Ez. 21, 19. 148 Ierusalem munitissimam] Ez. 21, 20. 149 stetit] Ez. 21, 21. 150 diuinationem querens] Ez. 21, 21. 153/ 154 commiscens sagittas] Ez. 21, 21. 158 interrogauit idola] Ez. 21, 21. 165/166 ad ... Ierusalem] Ez. 21, 22. 167 ut ponat arietes] Ez. 21, 22. 169 ut cede]tBz 2215922. 171 ut ... ululatu] Ez. 21, 22. 1725£ — portas] Ez. 21, 22. 173/174 principes ... leguntur] cfr. Ier. 39, 3. 174/ 175 ut comportet aggerem] Ez. 21, 22.

147 scire] siue I7 151 presensio] presencio I^ 161 in cuius] uicus I^ 1620ppugnare]zrrexexpugnareP —— 170facere]factaV/ — 171tumultuantis] tumuluantis

IZ

56*

102 21523 180

185

190

2I 195

200

21, 25

IN IEZECHIELEM, XXI

machine. Munitiones. Pro munitionibus in hebreo habet be//ca machina que berfrai uel manguinel appellatur. Eritque eis quasi consulens frustra oraculum. Habitatoribus Ierusalem hec faciens Nabuchod(nosor) quasi falsam diuinationem faciens reputabitur. Et sabbatorum ocium imitans. In hebreo, et wii seftene eis. Sensus secundum eos est: Habitatoribus Ierusalem uidebuntur falsam diuinationem facere, et tamen septies septene eis, id est, cum septies idola et exta uel epar et cetera diuinationis sue genera consuluissent septies idem responsum est eis, uel sic uel alios iuramentum iuramentorum eis — quod est dicere quod Caldeis resisterent habitatores lerusalem firmissime iurauerunt. /jse autem recordabitur iniquitatis ad capiendum. Rex babilonius licet eis uideatur deceptus delirus et amens, qui tam munitam oppugnare ciuitatem moliatur, recordabitur iniquitatis eorum et ita fiducialius ad capiendum ciuitatem inuigilabit. Quod nouit eos iniquitatibus suis dominum adiutorem suum offendisse ad oppugnandam ciuitatem animos illi dabit. Jcczrco hec dicit dominus deus. In hebreo, certe. Potest tamen hebraicum quod hic positum est uerbum idem significare quod iccirco apud nos significat. Pro eo quod in memoriam veuocati, et cetera. Causa redditur quare a Chaldeis capiantur, iccirco, uidelicet, quod per eas quas nouiter operati fuerant iniquitates priores quasi iam obliuioni datas et uelatas et non apparentes in memoriam domini reuocauerunt et oculis eius reuelauerunt et apparere fecerunt. Iccirco et pro eo quod primum ponitur et quod subinde repetitur ad idem significandum posita sunt. T4 autem profane impie dux Israel. In hebreo: T4 ergo occidens inique dux Israel. Inique secundum eos aduerbium est. Sensus: O tu dux qui ex iniquitate tua ad occisionem populum tuum attraxisti, id est, cuius iniquitas occisionis populi tui causa est. Cuius uenit dies, et cetera. Cuius interfectionis et mortis iam uenit dies tempore iniquitatis tue completo, id est, cuius ultimum uenit tempus completis iniquitatibus tuis ut completa sunt Amorreorum peccata quando deleti

177 munitiones] Ez. 21, 22. 'al Yebez&eiel, Ez. 4, 2.

177/178 in ... appellatur] cfr. Rashi, Perush

178 Pverfrai] Godefroy, I, 624c: *berfroi".

Godefroy, V, 145b: *mangonable". 181 et sabbatorum

... imitans] Ez. 21, 23.

Rashi, Perusb 'a] Yehezkiel, Ez. 21, 28.

manguinel|

178/179 eritque ... oraculum] Ez. 21, 23. 187/188

182/187 sensus ... iurauerunt]

ipse ... capiendum]

Ez. 21,

23.

193 iccirco ... deus] Ez. 21, 24. 195/196 pro ... reuocati] Ez. 21, 24. 202 tu ... Israel] Ez. 21, 25. 203/204 inique ... est] ubi? 206 cuius uenit dies] Ez. 21, 25.

177 machine] o». V munitiones] communitiones I7 181 imitans] imitantes / — 185/187 uel! ... iurauerunt] add. ex zargine P. 190 ciuitatem] om.V . 193hec]ow.V 196in memoriam] deest Vzjg. — reuocati] recordati Vau. 207 uenit] uite P

IN IEZECHIELEM, XXI

103

21, 26 210 sunt. Tolle coronam. In hebreo, exalta coronam, coronam qui de capite suo leuat exaltat. In eo quod sequitur hebraica ueritas translationi Simachi concordat in qua sic habetur: Neque hoc nec illud, neque corona neque cidaris, id est, nec regia nec sacerdotalis fotestas erit. Humilem sublimauit et sublimem humiliauit. Hoc ita legunt: Godoliam humilem et priuatum nec de regia stirpe hominem dominus sublimauit et Sedechiam sublimem humiliauit. 21; 27 Iniquitatem iniquitatem iniquitatem. Pro iniquitate nostra triplici triplicem illi uastitatem habent. Litteram uero sic legitur: ponam 220

22 Un

21; 28

230

21, 29 240

eam, id est Ierusalem, uastitatem, et hoc, id est, ultima

uastitas, que ceteris maior non fiet donec ueniat ille cuius est iudicium et ego tradam illi iudicium. Is fuit Hismahel filius Nathanel qui Godoliam occidit cuius erat damnationis in eos exercere iudicium eo quod de regia stirpe descendisset. Ter uastitatem ponit propter triplicem quam passi sunt uastationem: primam sub Ieconia, sub Sedechia secundam, tertiam quando Iohannes filius Charee cum omnibus reliquiis in Chaldeam portatus est. Hec dicit dominus ad filios Ammon et ad opprobrium eorum. Id est, ad ipsos filios Ammon opprobria ingerentes et exprobantes filiis Israel quod a Chaldeis captiuati essent. Vel potius opprobrium - confusione — plenum erat filiis Ammon quod arma et cetera bello necessaria parauerant ad capiendam Ierusalem et ceteras in aliena terra ciuitates, cum ipsi in sua terra capti sint et uastati. Ad arma igitur eorum que illi uana uisione et mendaci diuinatione decepti parauerant sinecdochice gladium proomnibus ponens sermonem propheta conuertit. Mwucro mucro euaginate ad. cedendum, et cetera. Vnde hic contigit quod tam paratus esset iste gladius ut iam ad cedendum de uagina eductus esset et exacutus ut interficeret et fulgeret annectit dicens: Cum uiderentur tibi uana et diuimarentur mendacia. Que autem fuerint uane uisiones et mendaces diuinationes supponit : Vt daretis super colle wuulneratorum impiorum, et cetera. Quod est dicere: O filii Ammon quia uidebantur uobis uisiones uel prophetarum uel

210 tolle coronam]

Vix 182 5/2274

Ez. 21, 26.

iniquitem iniquitatem] Ez. 21, 27. Yebezkiel, Ez. 21, 23.

211/214

in ... erit] Hieron., Iz Hiezech.,

214 humilem ... humiliauit] Ez. 21, 26.

217 iniquitatem

223/227 ter ... est] cfr. Rashi, Perwsh 'a/

227/228 hec ... eorum] Ez. 21, 28.

235/236 mucro

. cedendum] Ez. 21, 28. 238/239 cum ... mendacia] Ez. 21, 29. 241 ut ... impiorum] Ez. 21, 29.

240/

210 in ... coronam?] ox. V 214 sublimauit] subleuauit l/z. ita] ideo W 221 Hismahel] Ismahel V/ filius] cuius filius V/ 229 exprobantes] reprobantes l7 filiis] et filiis ^ captiuati] captiuitanti P 233 uastati] uastiti / — 236cedendum]occidendum V — 239 uiderentur tibi] tibi uiderentur W 241 daretis] dareris Vg.

104

IN IEZECHIELEM, XXI

somniorum, et diuinabantur diuinationes quas res ipsa uanas esse probat et falsas, quod gladius uester daretur super colla filiorum 245 Israel iam ab aliis uulneratorum et quorum uenit dies in tempore iniquitatis prefinita, iccirco ad illos oppugnandos sic uobis arma parastis. Ita facilem sibi spondentes uictoriam filii Ammon dixisse uidentur. Filiis Israel iam fractis et debilitatis et quasi uulneratis | ad resistendum nobis nullas habere uires potuerunt. Secure et SE fiducialiter inuadamus eos quia iam uenit illis prefinita et statuta in tempore iniquitatis sue dies et uite terminus. Rewerte ad uaginam tuam. O mucro sic euaginate et acute quia diuinarentur tibi que predicta uel etiam que cum adhuc uiderentur et diuinarentur ad uaginam tuam de qua temere et prepropere existi 255 reuertere, n loco in quo creatus es. In terra. Non in alieno sed in tuo loco ad maiorem tui confusionem et opprobrium damnationis iudicium portabis. Magnum dedecus et magne debilitatis signum est in terra sue natiuitatis et habitationis ab alienis expugnari. Non minimum enim si non ad uictoriam uel ad defensionem 21, 31 260 notitia locorum confert. Indignationem. Iram. Sufflabo in te. In te, in igne posito sufflabo ut ab igne posito sufflabo ut ab igne consumaris. Fabricantiwm corruptionem. Fabricatores corruptionum sunt qui destruunt que facta sunt et corrumpant. Igni cibus 2152 eris. Ab igne deuoratus consumeris. Sanguis twus erit in medio 265 terre. Hoc magis populo quam gladio conuenit cuius sanguis intra terre sue terminos fusus fuit. Obliutoni traderis. Vsque adeo in nichilum redigeris ut obliuioni tradaris. Qui hec omnia ad Babilonium regem referunt quomodo hic aliquid prophetatum et dictum sit ad filios Ammon ad quos nichil de his omnibus que dicuntur pertinet, set ad regem Babilonis omnia ? Quomodo etiam uana fuit uisio et mendax diuinatio quod gladium eius super colla uulneratorum impiorum daretur ? Qui utique datus est nec ipse a sagittis uel idolis uel extis in aliquo falsus sit omnium ueritatem ipsius rei confirmauit euentus, ipsi uiderint.

251/252 reuerte ... tuam] Ez. 21, 30. 260 indignationem] Ez. 21, 31. fabricantium corruptionem] Ez. 21, 31.

264/265 sanguis ... terre] Ez. 21, 32.

255 in loco ... terra] Ez. 21, 30. sufflabo in te] Ez. 21, 31. 262 263/264 igni cibus eris] Ez. 21, 32.

266 obliuioni traderis] Ez. 21, 32.

245 iam] nam V 248 debilitatis] debilitis ^ 251 reuerte] reuertere Vulg. 255 quo] add. imter hm. P in terra] oz. VW 262 corruptionem] interitum. l/ui. 263 facta] sat V 263/264 cibus eris] eris cibus Vg. 267 hec] add. inter bin. P

IN IEZECHIELEM, XXII

I05

(Cap. 22)

2275 22,3 Un

10

2256 22, 7 22:0

20

22

2212

25

30

Nonne iudicas ciuitatem sanguinum ? In hebreo: S? non castigabis ciwitatem sanguinum, et cetera. Castiga populum multi sanguinis fusorem et crudelem et ostende illi operum suorum abominationes. Cciwitas effundens sanguinem, et cetera. Hec est ciuitas non hostium foris sed ciuium suorum intra muros suos sanguinem fundens. V ueniat tempus eius. Tam istud quam illud quod in fine uersus sequitur £ consecutiuum est. Non enim iccirco uel sanguinem fundebat uel idola faciebat ut uisitationis eius tempus ueniret uel ut polluentur, sed hec inde consequebatur. Dies tuos. Vltimum tempus tuum. Tempus. Finem. Sordida nobilis grandis interitu. In hebreo: Sordida nomine adaucta interitu. Sic Mudebatur ei et ab his qui procul et ab his qui prope erant. Tue cuius olim nomen sanctum erat et ideo frequens in ore omnium erat, nunc ita es sordida nomine ut nullus nomen tuum nominare uelit. Os enim nominantium te nomine tuo tamquam polluto pollui crederetur, et que quondam populosa eras nunc es in numero diminuto quoniam interitio tua uehementer accreuit. I» brachio suo. Principes non secundum equitatem iudicii sed secundum uires et potentiam agebant ad effundendum sanguinem. Contwmeliüs. Iniuriosis dictis uel factis. Detractores. Sua aliis si aliter non possent effusione sanguinis auferentes. Scelus. Hebraicum: Zemma quod hic apud Hebreos est illicitum uel nephas significare habet. Pollwit nefarie. Hic item apud eos est zemma. Vnde uerisimile quod illicitum uel nefas significate. F?/zam patris sui. Huiusmodi sorori quia aliqua dubitatio esse poterat, an soror esset magis, licere commisceri putabant. Vswuram et superabundantiam accefisti. À sue gentis hominibus contra legem usuram quam illi morsum uocant, uel etiam superabundantiam, id est, aliquid super quod commodatum erat abundans accipiebant. Vel superabundantia usure est expositio. Vel usura est determinata pecunie uel cuiuslibet rei quantitas que datur supra quod commodatur.

(22), 1 nonne ... sanguinum] Ez. 22, 2.

4 ciuitas effundens sanguinem]

7282251 6muoe eius ]REZ 2295: 9 dies tuos] Ez. 22, 4. tempus] Ez. 22, 4. 10 sordida ... interitu] Ez. 22, 5. 17 in brachio suo] Ez. 22, 6. 19 contumeliis] Ez. 22, 7. 20 detractores] Ez. 22, 9. 21 scelus] [782280 554/570.

22/23 quod ... habet] cfr. Hieron., Iz. Hiezeh. VII, xxii, 1/16, ll. 23 polluit nefarie] Ez. 22, 11. 24 filiam patris sui] Ez. 22, 11.

26/27 usuram ... accepisti] Ez. 22, 12.

27/28 a ... uocant] cfr. Deut. 23,

20. Heb. habet 371.

(22), 1 nonne iudicas] num iudicas num iudicas lg. 3 fusorem] frisorem UA 12 olim] add. imer £n. P 13 frequens in ore] in ore frequens I^ 14 os] eorr. in marg. V — te] de V^ 16 que] oz. V eras] o». V^ 17 suo] tuo Ww 18 uires] uiros I7 22 nephas] nefas I^

106

22. ]89 22. 18

35

40

oU 45

22522 22, 24

IN IEZECHIELEM, XXII-XXIII

Superabundantia uero quod in xeniis et muneribus et in non determinata pecunia accipitur. Proximos. In hebreo: Socios. Comhplosi manus meas. Instar stupentis inter se manuum mearum palmas percussi et collisi. /» scoriam. Hebraica ueritas cum editione uulgata in hoc nomine conuenit, pro scoría commixtionem ponens. Domus [Israel que purum prius erat argentum nunc uersa est michi in commixtionem. Que metalla cum puro prius argento sese commiscuerint, subiungit :Omnes isti. Ciues Ierusalem tamquam digito prophete demonstrans, ait omnes isti. Fornacis. Instrumentum in quo metalla funduntur, quod in nostra lingua crusoel uocatur, fornacem appellat. Isti omnes existentes aes, et cetera, intra fornacem mixtura argenti facti sunt. Quod in scoria uersis facturus sit, subiungit: Congregabo uox in mea ira. Vt metalla in fornacem, sic uos in medio Ierusalem congregabo. £t requiescam. Vestra satiatus pena. In igne furoris mei. Qui non erit uobis in examinationem sed in consumptionem. Non comfpluta. In hebreo: Non irrorata, id est, nullo boni operis rore furoris mei

22,725 22,90

50

22591

flammam extinguere ualens. Coinquinabar. Ac coinquinatis et lutulentis quicquid tangitur coinquinatur et luitur. Qu interponeret maceriam. In hebreo: Qu sepiret sepbem. Qui aliquem obicem torrenti ire mee opponeret. Vias eorum in caput eorum reddidi. Secundum cogitationes eorum et opera illis reddidi. | (Cap. 23)

23s 2919 Un

Due mulieres füte matris unius fuerunt. He due mulieres Samaria uidelicet et Ierusalem unius matris filie fuisse dicuntur quia de unius radicis stirpe, id est, de femore Iacob processerunt. Fornicate sunt in Egipto. Idolatriam nomine fornicationis appellat. Quasi enim fornicari et meretricio operi deseruire idolorum cultui mancipari et nefariis sacrificiorum ritibus pollui. He mu-

33 proximos] Ez. 22, 12. 34 complosi manus meus] Ez. 22, 13. 35 in scoriam] Ez. 22, 18. 39 omnes isti] Ez. 22, 18. 40/41 fornacis] Ez. 20183 42 crusee]] Godefroy, II, 378c: *croiseul". 44 congregabo ... ira] Ez292420) 45/46 et requiescam] Ez. 22, 20. 46 in ... mei] Ez. 22, 22.

47 non compluta] Ez. 22, 24. 48 non irrorata] Heb. habet n»U3. 49 coinquinabar] Ez. 22, 26. 50/51 qui interponeret maceriam] Ez. 22, 30. 51 qui ... septum] Heb. habet «75 774. 52 uias ... reddidi] Ez. 22, 31.

(235, 1 due ... fuerunt] Ez. 23, 2.

4 fornicate ... Egipto] Ez. 23,3.

42 isti] li V/ — existentes] exuntes I7 43/44 in scoria] o». V. 44 uox] deest Vulg. mea iua] furore meo Vi. 46 uestra satiatus] corr. P 51 maceriam] sepem Vg. 52 uias] uiam Vua.

(235, 4/5 appellat] appellantur |

E

IN IEZECHIELEM, XXIII

23,4 23.5

07

lieres in patribus suis in Egipto fornicate sunt, quoniam ibi in illis idola coluerunt. I» adolescentia sua. Quia adolescentia illius populi fuit quando in Egipto idola colunt. Subacta. In hebreo: 10 Pressa. Et fracte. Puellarum mamme rigescunt corruptarum uero fracte mollescunt et dependent. E! habwi eas. In hebreo: Et fuerunt michi, id est, cognoui eas. Filios et filias. Eius filii et filie fuerunt qui eius cultui adheserunt. Sufer me. In hebreo: Post me, id est,

quod postquam eas habui uel iuxta me, id est, simul et me et 15 adulteros habentes. Insaniuit. In hebreo: Desiderauit ad amato23,8 ves. Appropinquabant. Qui propinqui et uicini eius erant. Poberta23, 10 &s. Adolescentie in qua pubescunt uirgines. Famose. Vt omnes 25.12 loquerentur de illis. Forma cunctis egregia. Cunctis adolescenti23.13 bus qui egregia forma erant se prebuit et exposuit. Vx. Vna et 20 eadem peccatorum uia utraque soror incedebant, fornicariarum mulierum metaphoram exequitur que formosis iuuenibus com25. 17 misceri gaudent. Cubile mammarwum. Vt inter et super mammas 25520 iacerent. Saturata. Fastidia. Quorum carnes sunt. Egiptos per descriptionem significat de quibus superius dictum est quod 25 magnarum carnium essent. Carnes asinorum. Certum est quod in ea carnis particula que generatio celebratur tam asini quam equi abundant, fluxus generatiui humoris. Visstastt scelus adolescentie. 25. 21 Frequenter oculis mentis uidisti non ut dimitteres sed ut iterum 23, 22.24 simile committeres. Suscitabo. Tamquam dormientes. Rota. Qua23,2530 drigas quibus necessaria portabantur per rotam accipe. Zelum. Inuidiam et iram. Remanserint, precisis auribus et naso. Labores 25, 20 tuos. Omnia in quibus laborasti. Calicem. Vt bibas sicut et illa 25.32 bibit. Capacissima. Que multum potum capere potes. Ebr:etate. 23, 33 Tanta doloris angustia ut pristinum mentis statum amittas et 23, 34 35 mentis alienationem patiaris. E! epotabis usque ad feces. In hebreo:

8 in adolescentia sua] Ez. 23, 3. 9 subacta] Ez. 23, 3. 10 et fracte] Ez3259. 11 et habui eas] Ez. 23, 4. 12 filios et filias] Ez. 23, 4. 13 super me] Ez. 23, 5. 15 insaniuit] Ez. 23, 5. 16 appropinquabant] Ez. 2325.

16/17 pubertatis] Ez. 23, 8.

17 famose] Ez. 23, 10.

18 forma

cunctis egregia] Ez. 23, 12. 19 una] Ez. 23, 13. 22 cubile mammarum] 722917. 23 saturata] Ez. 23, 17. quorum carnes sunt] Ez. 23, 20. 25 carnes asinorum] Ez. 23, 20. 27 uisitasti scelus adolescentie] Ez. 23, 29 suscitabo] Ez. 23, 22. rota] Ez. 23, 24. 30 zelum] Ez. 23, 21 25: 31 remanserint] Ez. 223, 25. 31/32 labores tuos] Ez. 23, 29. 32 calicem] !Ez:225, 952.

33 capacissima] Ez. 23, 32.

ebrietate] Ez. 23, 33.

35 et epotabis ... feces] Ez. 23, 34.

12 id est] idem 13 id 8/9 illius populi fuit] fuit illius populi I/ 22 gaudent] gauderit est] oz». V — 16 appropinquabant] propinquantes l/z. 32 et] o». V VW | mammarum] amarum I7 29 rota] tota I

108

IN IEZECHIELEM, XXIII-X XIV

Etsuges. Cum sugitur nichilin calice relinquitur. Ecus. Calicis. Post corpus. In hebreo: Post dorsum. Porta scelus tuum et fornicationes tuas, id est, penam condignam sceleribus tuis et fornicationibus. Numquid non iudicas, et cetera. In hebreo: S? won castigas Oollam, et 23536 25,391.42 cetera. Sanguis, innocentium, uel quem sacrificant idolis. E? ?n uiris. Ductu uirorum. Viri ergo iusti sunt. Viri etiam illi qui ad eas 23, 45 ingrediuntur adulterarum comparatione iusti sunt. Addwc. Pre23, 46 23:35

dic, adducendam

ad eas multitudinem

et eas esse tradendas in

tumultum et in rapinam lapidandarum in morem adulterarum. 23, 47 45 Interficient, populi. Et discent omnes mulieres. Vestris territe penis et exemplo.

(Cap. 24) 24, 2

24,4 Un

24, 6 24,7

Scribe nomen diei huius. Scripto et annotatione huius presentis diei nomen signa. Confirmatus. Fluctuabat prius in animo donec idolorum responsione et predictis diuinationum generibus ut Ierusalem obsideret confirmatus est uel obsessa ciuitate cum prius dubitasset quod eam caperet confirmatus est. Frusía. In hebreo: membra. Membra uel frusta olle sunt ea que supponuntur femur et armus quoniam in ea coquuntur. Electa ex ossibus. Meliora que sunt inter ossa. Reliqua enim non in ea sed sub ea ponuntur. Rubigo. In hebreo: spuma. Per partes, et cetera. Prenuntia

10 illi, spumam, id est, immunditiam suam esse per partes eiciendam

ex ea. Sors. Vt pars domini esset. Super limpidissimam petram. Sanguis innocens effusus ab illa sic se cernere uolentibus ingerit, ut qui super mundissimam et planissimam petram effunditur. 24,8 Hoc putant Iudei dictum fuisse propter sanguinem Zacharie filii 245 T1 15 Ioiade quem terra ebibere non potuit. V? super. Istud wt conse24, 16 cutiuum est. Liquefiat es eius. Hic incendium ciuitati comminatur. 36 eius] Ez. 23, 34.

36/37 post corpus] Ez. 23, 35.

37/38 porta ...

tuas] Ez. 23, 35. 39 numquid non uidit] Ez. 23, 36. 40 sanguis] Ez. 23, Of. 40/41 et in uiris] Ez. 23, 42. 41 uiri .. sunt] Ez. 23, 45. 42

adduc] Ez. 23, 46. 722948:

45 interficient] Ez. 23, 47.

(24), 1 scribe ... huius] Ez. 24, 2.

et discent ... mulieres]

2 confirmatus] Ez. 24, 2.

4 frusta]

Ez. 24, 4. 6 electa ex ossibus] Ez. 24, 4. 7 rubigo] Ez. 24, 6. 8 per partes] Ez. 24, 6. 9 sors] Ez. 24, 6. 10 super limpidissimam petram] Ez. 24, 7. 12/14 hoc .. potuit] T.B. Gittin 57b, Rashi, Perwsh 'a/ Yebezkiel], Ez. 24, 7. 14 ut super] Ez. 24, 8. 15 liquefiat es eius] Ez. 24, 11. 15/16 desiderabile oculorum] Ez. 24, 16.

43 esse] o». V sciente [7

44 morem] moram

1^

(245, 1 scribe numen] scribe tibi nomen Vg. et l/ujg. 14 super] superinducerem Vg.

46 uestris] unde V

territe]

2 nomen]oz V ^ 6 ex]

IN IEZECHIELEM, XXIV, XXV-XXVI

24. 17

20

IO9

Desiderabile oculorum. Vxorem tuam quam occuli tui uidere desiderant. Corona. Pulchritudo quelibet capitis ut pilleus et thiara, et huiusmodi. Septem sunt uel potius octo in quorum mortuorum luctu Iudei faciunt que hic fieri uetantur: uxor siue maritus, pater et mater, filius et filia, frater et soror. Calciamenta.

24, 21 2 Un

In luctu nudis pedibus incedunt. Nec cibos lugentium. Lugens a sepultura rediens primo die non in sua sed alicuius amicorum suorum domo reficitur. Ora quoque lugens uelat eo saltem die ut pauca loquitur sed nec per eam septimanam barbam tondent. Superbiam. Altitudinem. Desiderabile oculorum uestrorum. Sanctuarium quod uos uidere desideratis. Pazet, ne destruatur. (Cap. 25)

Un

Contra filios Ammon. Repetit de filiis Ammon de quibus pauca in superioribus dixerat. Euge. Interiectio. Hec geminata gaudium mentis eorum exprimit. Gauisi sunt enim filii Ammon sicut et cetere in circuitu gentes sunt uastatione lerusalem et iccirco propheticus ad illos sermo conuertitur que superuentura illis mala sunt prenuntians. Sicut omnes gentes domus Iuda. Sic uastata est domus Iuda a Chaldeis sicut cetere terrarum nationes. Judicia. Vltiones.

(Cap. 265 26,2

Pro eo quod dixit Tyrus, et cetera. Tyrus uastate Ierusalem insultare cepit, promittens sibi frequentiam populorum qua illa frequentabatur, ut nauis pulcherrima et electissima habens armamenta et tandem periclitata, et contrita Tyrus describitur. |

17 corona] Ez. 24, 17. tondent] T.B. Moed

Katan

20/24

in ..

15b; Rashi, Perwsb 'a/| Yebezkiel, Ez. 24, 17.

20 calciamenta]

21

nec cibos lugentium] Ez. 24, 17. oculorum uestrorum] Ez. 24, 21. (255, 1 contra filios Ammon]

Ez. 24, 17.

24 superbiam] Ez. 24, 21. 26 pauet] Ez. 24, 21. Ez. 25, 2.

.. luda] Ez. 25, 8. — 7 iudicia] Ez. 25, 11.

25 desiderabile

2 euge] Ez. 25, 3.

6 sicut

(265, 1 pro ... Tyrus] Ez. 26, 2. 22 suorum] zzs. ex 19 luctu] lutu I7 18 potius octo] add. imer Jin. P 25 sanctuarium quod] err. ex quod sanctuarium P margine V^

(26), 3 et electissima] oz. V^

IIO

IN IEZECHIELEM, XXVIII (Cap. 28)

Un

28,2

10

15

20

25

Que in superiore contra Tyrum uisione dicta sunt ne ad solius 58' ignobilis uulgi et et non ad optimatum et principis ipsius perniciem spectare uiderentur, neue minoris damni consideratione principibus cum rege saluis unde cita ciuitatis reparatio sperari posset, Tyriorum animos facta superius comminatio leuius feriret, sicque minoris uel nichili penitus penderetur: que sunt ipsi superuentura principi statim annectuntur. Et ne potius fortitudine brachii quam equitate iudicii aduersus illum dominus agere uideretur, quibus de causis feriendus sit sermo propheticus premittit dicens: Eoquod eleuatum est cor tuum, et cetera. Quia non solum te in cogitatione uelud taurus extulisti sed etiam eleuati cordis et superbe cogitationis et execrabilis plena blasphemie uerba, turgidus et inflatus protulisti dicens: Ego deus sum et in cathedra dei sedi in corde maris. Tu cum omnibus quibus delectari solebas in manus hostium traderis. Deus ego sum. Forsitan regni potentia et multarum quibus supra ceterarum modum ciuitatum Tyrus abundabat et diuiciarum opum exuberantia super se uecors princeps elatus hec secum loquebatur, unde et premissum est: Eleuatum est cor tuum. Vel si huiusmodi palam publiceque proferre presumpsit, cum ut amplius coleretur et honoraretur tum ut uehementius timeretur, nec difficile nec laboriosum hoc persuadere suis illi fuit cum Herculem, Mercurium, Esculapium et alios quam plures homines olim defunctos pro diis uenerarentur, colerent et eorum aras et templa celebri cultu frequentarent et quis uerus et super omnia deus esset ignorarent. Quod autem subdit e£ 2n cathedra sedi, uel eiusdem sensus per alia uerba repetitio est, idem est enim ac si diceret deus ego sum, quia in cathedra dei non sedet nisi deus, ueluti si quis diceret: Rex ego sum et in regni solio sedi, cuius probationem subdit, i» corde maris,

30 subaudis, sed?, 1d est, in tam munito et cunctis inaccessibili loco medio, scilicet, mari, quam ille locus est ubi dei solium et cathedra

est ; uel probatio est quod ipse deus sit qui sedem et habitationem habeat ubi non nisi deus habere potest |in medio, scilicet, maris

ubi non est hominum habitatio. Aliarum uero insularum cultores 35 pre se cuius insula undique mari cincta est homines reputat, uel quia continenti terre aliqua coherent ex parte illorum insule uel in profundum maris quia non a deo recesserunt. Huic ultime (28), 1 superiore] cfr. Ez. 26-27. ego ---"tnatis] Ez- 28; 2:

tuum] Ez. 28, 2.

10 eo ... tuum] Ez. 28, 2.

15 deus ego sum] Ez. 28, 2.

26 et ... sedi] Ez: 28; 2.

13/14

19 eleuatum

...

29 in corde maris] Ez. 28, 2.

(285, 1/104 que ... sunt] capitulum totum deest V/ 4/5 sperari posset] corr. ex. posset sperari P 6 penitus penderetur] cz. ex. penderetur posset P 13 ego deus] deus ego Vg. 19 publiceque] corr. ex puplice P

58v

IN IEZECHIELEM, XXVIII

40

45

III

sententie translatio LX X consonare uidetur in qua sic habetur: Habitationem dei habitaui in corde maris. Cum sis homo et non deus. Tu dixisti, deus sum, ait dominus uel propheta, cum tu sis homo et non deus. Et dedisti cor tuum quasi cor dei. In corde sapientia. Cor suum quasi cor dei dedit quia sapientiam suam auditoribus suis diuinam esse sapientiam dixit. Dave enim pro dicere poni consueuit. Siue quia sapientiam suam a seipso esse et quia nullius more dei uel consilio uel documento se egere presumptuosus et arrogans reputauit cor suum quasi cor dei dedit. Sibi enim ipse et non alius reputatione sua cor suum, id est, sapientiam suam dedit, sicut deus a nullo alio suum cor, id est, sapientiam

28, 3 50

55

28, 4 60

65

20,5 70

5

28, 6

suam accepit. Ecce sapientior es tu Daniele ? Hec et que sequuntur usque j$ropterea hec dicit dominus uel yronice uel secundum stultam et presumptuosam existimationem eius dicuntur. Daniel in tantum in Babilone sapiens habitus est ut ei tamquam deo prius adorato hostias immolari et sacrificia fieri Nabuchodnosor iusserit et sanctorum eum spiritum habere deorum dixerit. Omne secretum non est absconditum a te. Negatiue accipiendum est sic: Nullum de omnibus secretis est quod tibi sit occultum sicut nec Danieli quem in misteriis reserandis plurimum potuisse compertum est. In sapientia et brudentia tua fecisti tibi fortitudinem. Et si hec differant ut sapientia proprie sit diuinarum et celestium cognitio rerum, prudentia humanarum, frequenter tamen pro se inuicem ponuntur et per alterum utrumque intelliguntur. Sensus est: Per prouidentiam tuam et sensus tui uiuacitatem. Hic enim 2x pro er ponitur. Fecisti tibi fortitudinem, id est, inexpugnabilem loci munitionem uel magnam miliciae manum uel certe ingentes diuiciarum copias secundum illud: Substantia hominis urbs fortitudinis eius ;unde et sequitur: Et adquisistt aurum et argentum, et cetera. Secundum ultimam sententiam e/ pro 2d est legendum est. Vel sicut fortitudinem ita et in sapientia tua tibi opes adquisisti. In negotiatione tua multiplicasti tibi fortitudinem. Notum est Tyri tamquam in totius orbis emporio maxime negociatorum studia floruisse. Hinc est quod dicit principem Tyri non ut superius adquisisse sed usque adeo sibi fortitudinem, id est, diuicias multiplicasse, ut ex ipsis eleuatum sit cor eius, et hec est quod subditur: Et eleuatum est cor twwm in robore tuo. Idem hic robur quod superius fortitudinem diuicias, scilicet, et opes appellat. Propterea hec dicit dominus. Propter causas predictas repetens

39/40 cum ... deus] Ez. 28, 2. 41 et dedisti ... dei] Ez. 28, 2. 49 ecce 51/54 Daniel 50 propterea ... dominus] Ez. 28, 6. 2v Daniele]. E2::28:5; 582310 54/55 omne ... te] Ez. 28, 3. .. dixerit] cfr. Dan. 2, 46-48. 65/66 63 fecisti tibi fortitudinem] Ez. 28, 4. fortitudinem] Ez. 28, 4.

substantia ... eius] cfr. Prou. 10, 15. 4.

69 in ... fortitudinem] Ez. 28, 5.

76 propterea ... dominus] Ez. 28, 6.

66 et adquisisti ... argentum] Ez. 28, 74 et eleuatum

... tuo] Ez. 28, 5.

Irg 28:7

IN IEZECHIELEM, XXVIII

propter longam interpositionem primam quam posuerat causam dicit eum dominus in manu inimicorum tradendum. Addwcam

super te alienos gentium. Ecce ductu domini ad oppugnandum 80 Tyrum uenit rex babilonius. Suwfer te, in oppressionem tui. A4/7enos, quos ad parcendum nulla adducet familiaritas. Robuwstissimos, quibus nullatenus resisti poterit. Gentiwm, barbarica feritate crudelium. Gentes enim proprie dicuntur qui nulla lege, nullo iure in eo quod geniti sunt permanentes tenentur astricti. Super 85 pulcritudinem sapientie tue. Speciosa in metallis, lapidibus preciosis, et sericis uestibus armata uiolentaque manu diripient que tu tibi tua sicut estimas adquisisti sapientia. E? polluent decorem tuum, uel templa cedibus et sacrilegiis uel thorum impuritatibus et stupris. Ef detrahent. Nec mortuo tibi pax erit. Interfecti 28,8 90 cadauer tui per tue quondam ciuitatis uicos et plateas ut suis satisfaciant odiis detrahi facient. Vel modum interfectionis dicendo detrahent ostendit. Forsitan enim aut equis est distractus aut manibus membratim descriptus. Jn ?nteritu occisorum. Dura et acerba morte sicut solent occisi et non molli ut qui naturaliter 95 moriuntur morieris, et hic in ipsa insula tua in cuius munitionibus fiduciam habuisti, et quam dei cathedram et habitationem stultus existimasti. Nwmquad dicens loqueris deus ego sum coram interfi28, 9 cientibus te. Tu qui olim in prosperis cum nullus esset qui obstaret et omnia tuis responderent uotis ultra humanum elatus modum 100 deum te esse dixisti, numquid in conspectu et presentia interficientium te certo infirmitatem fragilitatem humaneque tue imbecillitatem nature edoctus experimento illud idem dicens loqueris. 28, 9.10 In manu occidentium te morte morieris incircumcisorum. Vsque adeo tecum crudeliter acturi sunt hostes tui quod inter ipsas 105 illorum manus ea morieris morte qua solent et digni sunt mori, homines immundi et qui legi dei non sunt subiecti. Et hec erit in manu alienorum qui ex nulla familiaritatis cognitione miserturi 28, 10 sunt. Quia ego locutus sum ait dominus deus. Hec omnia que locutus sum certissime euenient quia ego ueritas locutus sum, quia 110 mentiri non possum. 4/4 dominus, quicquid comminatus sum implere potens sum.

78/79 adducam ... gentium] Ez. 28, 7. Ez::28; 7.

81 robustissimos] Ez. 28, 7.

superscestuelbBz$287:

80 super te] Ez. 28, 7.

alienos]

82 gentium] Ez. 28, 7.

84/85

87/88 et polluent ... tuum] Ez. 28, 7.

89 et

detrahent] Ez. 28, 8. 93 in interitu occisorum] Ez. 28, 8. 97/98 numquid eutel8E725287597 103 in ... incircumcisorum] Ez. 28, 9-10. 108 quia ...

deus] Ez. 28, 10.

93 occisorum] V/g., tuo P incircumcisorum morieris l/z/g.

103 morte morieris incircumcisorum] morte 110 ait] et P

IN IEZECHIELEM, XXVIII

115

120

28, 1] 12 Un

13 0

13 [5

28, 12 140

14 Un

II3

[Nec parcam tibi et mon miserebor. Solent Hebrei inter ceteras fabulas suas et genealogias atque interminabiles questiones hec contra Hyram regem Tyri dicta intelligere, cum a Salomone usque ad Ezechielem anni sunt plurimi quos eo tempore homines non uixisse perspicuum est. Et sic pronuntiare quasi per yroniam propheta ad eum loquitur. Numquid tu es signaculum similitudinis dei plenus sapientie et perfectus decore ut cunctis ornatus lapidibus tu cherub, uel creatus cum cherub, cum econtrario peccaueris, et in cinerem dissoluendus sis? Adduntque fabule sue miraculum, ut, contra scripturae immo sine scripture auctoritate, dicant: Hyram mille uixisse annis. Verum hec quam uiolenta sit interpretatio atque nostro iudicio prudens lector intellegit.] Fili hominis leua planctum super vegem Tyri, et cetera. Leuata uoce et clamosa uociferatione ut a pluribus audiri possis, super regem Tyri lamentationem fac et planctum, ut se interiturum et cito periturum non dubitet quem iam quasi interierit et perierit a propheta planctum uidet et lamentum. Siue quia leuatis in altum etinuicem complosis manibus planctus et lamentationesfierisolent imperatur prophete, ut super regem iamiamque periturum planctum leuet et lamentationem, uel tamquam grauem sarcinam ceruicem et humeros portantis oppressuram super predictum principem planctum leuet. O quanta prophetalis certitudo uisionis! Regem adhuc sanum et incolumen |tamquam iam mortuum propheta deplangit. Consuetudo plangentium more prius bonorum quibus olim princeps Tyrus florebat recolit ut eo post ruinam cunctis appareat miserior quo pene pre omnibus ante fuit felicior. Tu signaculum similitudinus, et cetera. Tu expressa. Similitudinis dei in eo representatio fuisti quod sicut ille nulli obnoxius nulli incommodi metuens, secure et tranquille degens omnibus aflluit bonis, ita et tu secundum humane infirmitatis modum tamquam si in paradiso dei fuisses, id est, in illo omnium deliciarum orto que dominus ipse plantauit et primo homini excolendum tradidit. Signaculum enim, ut aiunt, est illa cuiuslibet representatio expressa que in cera apparet cum aliquid mollisime cere imprimi-

112/123 [nec ... intelligit]] Hieron. Iz Hiezec?, IX, xxviii, 11/19, ll. 433/446. 114 fabulas ... interminabiles] cfr. 1 Tim. 1, 4. 124 fili ... Tyri] Ez. 28,

1r

138 Tu ... similitudinis] Ez. 28, 12.

144/146 signaculum ... figuram]

Joseph Kara, Perush 'a/ Yehezeiel, Ez. 28, 12. Hieron., In Hrezecb. IX, xxviii, 11/

19, Il. 210/211.

112 nec] ler. ;4 arg P, hec non inueni contra ierusalem et filios israel supra u.d. uii 114 hyram] Iram V 119 cum cherub] D 139 nulli] o». V 140 affluit] afluens

contra (t) a. b. uiii g. o». codd. 1^ 144

irum sed alibi simile ier. xiii d. ;7 zazg. V^ 126 fac] add. inter in. enim ut] o». V^

X)

II4

150

28.13 155

160

165

170

17 Un

180

IN IEZECHIELEM, XXVIII

tur et eius imaginem exprimat atque figuram. P/enus sapientia. Sapientes fuisse Tyrios, et ex eo liquet quod Salomonem temptauerunt in enigmatibus et quia cum sapientibus Dauid et Solomon familiaritate amicitia et societate confederati fuerunt. Sicut stultorum socius efficietur similis, ita et qui cum sapiente graditur sapiens erit. Pro amplitudine decoris et sapientie quibus plurimum pollebat dicit eum et sapientia fuisse plenum, et decore perfectum. Quomodo autem perfectus decore, id est, rerum preciosarum pulcritudine fuit, subiungit dicens: Omnis lapis preciosus operimentum tuum. Patet Tyrum propter negotiatorum frequentiam qui undique illuc nauigio confluebant preciosarum tamquam cooperta fuerit splendore gemmarum ita preciosis abundasse lapidibus. Sardius topazius aspis, et cetera. Hos x iccirco nominatim lapides ponit quod hi forsitan Tyri precipue inueniebantur. Aurum opus decoris tui et foramina tua, et cetera. Templa regis Tyrii que sunt decor eius et fenestre ceteraque que in illis sunt foramina, sunt preparata opus auri, id est tam speciosa sicut quod sit opus ex auro, et hec 7» die qua conditus es. Id est, genitus nichil in tantis operibus adquirendum laborauit, quia antequam natus esset illi parate sunt. Vel decorem eius uocat pulcra et speciosa gazophilacia et foramina repositoria minora, quia in foraminibus reponi res solent quorum erat tanta pulcritudo ac si totum opus aureum esset, et hec preparata sunt illi a patribus antequam esset. Huicsententie translatio LX X consonat inqua habetur proaurum opus decoris tui et foramina tua auro replesti thesauros tuos et horrea tua. Vel aurum dicit opus decoris eius quia sic auro abundabat ac si ipsa gazophilacia eius aurum operarentur et facerent. Secundum hanc sententiam foramina preparata in die conditionis eius dici possunt abditi terrarum specus et uene ex quibus effoditur aurum que dominus ab initio parauit quando hominem condidit. Vel propter nimiam quam in operibus habebat pulchritudinem tamquam de pulcherrimo quod undique plenum sit foraminibus instrumento musico sic de eo loquitur. Awrwm opus decoris tu:. Factura tua et artificium unde constat pulchritudo tua est aurum, id est, ita pulchrum et speciosum sicut aurum. Et foramina tua que magnum tibi prestant decorem statim tibi quando conditus es parata sunt omnia que ad tuum

146 plenus sapientia] Ez. 28, 12.

1-12.

E7825 813: E7z828913:

Ww

147/149 ex ... fuerunt] cfr. III Reg. 5,

149/150 sicut ... similis] cfr. Prou. 13, 20.

154/155 omnis ... tuum]

158 sardius topazius iaspis] Ez. 28, 13. 160 aurum ... tua] 163; mv XeslE pz 28 lo! 178/179 aurum ... tui] Ez. 28, 13.

148 et?] o». V^ 153 quomodo] quando I 157 abundasse] habundans 158 topazius] topacius I 160 aurum] annum I 162 opus] adZ.

Inter lip. P

169 pro] per

180 pulchrum] pulchrum sunt I

IN IEZECHIELEM, XXVIII

IIS

spectant decorem similis et sine omni dilatione tibi collata sunt. Vel, tota materia decore operationis tue est aurum

cum

cetera

huiusmodi instrumenta ex alia soleant fieri materia. Simachi quoque interpretatio huic sententie consonat que principem Tyri 14 auri timpanum uocat. Tu cherub extentus et brotegens. Tu tanta fulgoris opum tuarum luce fulgebas quanta cherub aureus in latitudine oraculi se extendens et arcam alis suis protegens 19 [-] refulget. Poswi te in monte sancto dei. Ita te insule tue munitione munitum reddidi, ac si in sancto monte meo Sinai scilicet, qui mons dei est appellatus et cuius ingens altitudo est, te posuissem. In medio lapidum ignitorum. Ita etiam munitum te reddidi ac si posuissem inter lapides flammas euaporantes quo nullus homi195 num accensus est, quales colia Lipparae uulcanus et Ethna constat habere. Vel ita gloriosum posui te ac si posuissem in templo meo in monte Moria que est mons dei propter templum, in medio ignitorum lapidum qui sunt in sacris uestibus meis super humano et rationale, uel hec dicit propter accessum forsitan quam habebat ad 14.15 templum ob supradictorum regum familiaritatem. Ambulasti berfectus 1n utis tuis. Opera tua et negotia omnia ad consummationem perduxisti a tempore quo regnare cepisti. Vel conditionem principis, conditionem et confundationem ciuitatis appellat, et est sensus. A tempore quo condita et fundata est ciuitas Tyrus 15 205 perfecte secundum iustitiam gentium operata est. Donec inuenta est àniquitas 1n te. Hec iniquitas quod secundum id quod secundum quod Amos ait, captiuitatem perfectam et consummatam degente Iudeorum Tyrii in Idumea concluserint et federis fratrum non sint recordati. Vel hec est iniquitas que in principe Tiri 210 inuenta est quod in superbiam elatus deum se esse dixit. Vnde autem hec orta sit iniquitas subdit: In multitudine negotiationis 16 iue, et cetera. Multitudo diuitiarum negotiatione adquisitarum tante causa elationis extitit. Peccast?. In eo quod tibi homini quod dei est ascripsisti. Ef eiec? te de monte det. Loci tui munitionem 215 expugnati permisi uel gloria tua priore te spoliaui, uel accessum quem ad templum meum habebas tibi abstuli. E? perdidi te o cherub frotegens, et cetera. Te qui ita gloriosus eras sicut cherub aureus arcam protegens de medio tuarum splendore gemmarum 185

28,

28,

28,

25.

187 tu ... protegens] Ez. 28, 14. in ... ignitorum] Ez. 28, 14.

190 posui ... dei] Ez. 28, 14.

200/201 ambulasti ... tuis] Ez. 28, 14-15.

193 205/

206 donec ... te] Ez. 28, 15. 207/209 captiuitatem ... recordati] cfr. Amos 1089. 211/212 in ... tue] Ez. 28, 16. 213 peccasti] Ez. 28, 16. 214 et eieci ... dei] Ez. 28, 16. 216/217 et perdidi ... protegens] Ez. 28, 16.

191 sancto monte] monte sancto l^ 195 Lipparae] codd., Liparae, Pius, Nat. Hist. 2, 9, 14, 93 200/201 ambulasti perfectus] ambulasti. Perfectus l/z/g.

201 omnia] oz. V 208 concluserint] concluserunt I^ 215 accessum] accessis I^

209 sint] fuit I

I16

IN IEZECHIELEM, XXVIII

auferens tradendo hostibus perdidi. Eleuatwm est cor tuum. Pre 220 nimia diuitiarum pulchritudine adeo supra hominem eleuatum est ut miserabiliter desipiens deum te esse diceres, hec eadem cordis tui elatio ex eadem causa procedens, fuit causa quare quicquid sapienter egeras, perditione daretur, et hec est : Perdidisti sapientiam tuam decore tuo in terram proieci te. De altitudine 225 solii tui uel celi in quo falsa opinione ascenderas super faciem terre manu hostium te proieci Sicque proiectum et abiectum ante faciem regum dedi te ut oculos suos tuis pascerent opprobriis et talem te cernentes gauderent de te inimici tui. Regum dicit pluraliter quia et rex babilonius Nabugodnosor et magnus 230 Alexander Macedon Tirum expugnauit uel quia uterque eorum | reges in suo secum exercitu habuit. In multitudine iniquitatum 60* 28, 18 tuarum, et cetera. Si quid sanctitatis in iustitia et ceteris naturalibus bonis prius habuisti, iniquitatum tuarum multitudo et negotiationis tue iniquitas que multiplex est in iniquis ponderibus et 235 mensuris imperuiis et mendatio quo difficile negotians exuitur, polluit et immundum reddidit. Vel si quid olim domino in uotis et muneribus dum amicus eras regibus Israel sanctificasti superadditis iniquitatibus tuis et negociacionis iniquitate polluisti, et ita deo non gratum et tibi inefficax reddidisti. Producam ergo ignem de 240 medio tui. Incendium quo te incineres usque consumptus sum non a terre tue finibus sed ab ipso sui medio ubi maxime tuta et inconcussa manere deberet tamquam fortis grassator et fortis bellator cui resisti non potest. Suscitabo et in conspectu omnium qui super malis suis gauisuri sunt te in omnimodam consumptio28, 19 245 nem super terre faciem dabo. Omnes qui uiderint te in. gentibus obstupescent super te. Quicumque in gentibus gloriam tuam priorem nouerunt cum te ita annichilatum uiderint pre admiratione stupebunt. Nzchili factus es. Prioris tui status comparatione sic es quasi penitus non esses, et ne quas in futurum spes bona daret 250 uires, quasi grandem omnium malorum cumulum omnis in tem29,17

pus futurum boni desperationem super apponit dicens: Non eris in perpetuum. Non est intelligendum quod nunquam postea Tyrus reparata sit, que sicut scribit Ysaias, post Ixx annos restituta est, 255

sed quod ad pristine dignitatis sue et diuitiarum gloriam consequenter non peruenerit. Secundum aliquid igitur non fuit in

219 eleuatum ... tuum] Ez. 28, 17. 223/224 perdidisti ... 228/231 regum ... habuit] ubi? 231/232 in ... tuarum] Ez. 240 producam ... tui] Ez. 28, 18. 245/246 omnes ... te] Ez. nichili factus es] Ez. 28, 19. 251/252 non ... perpetuum] Ez. post esti cfpNIs 2215

te] 28, 28, 28,

Ez. 28, 17. 18. 239/ 19. 248 19. 253

221 deum te] te deum V/ — 223 tuam decore] tuam in decore V. Maceton codd. 246 super te] etc. adZ. V 248 factus] fetus I^

230

IN IEZECHIELEM, XXVIII

265

Il7

perpetuum, lxx planius: »oz eris in secula. Seculum autem est spatium uel annorum, quod autem dicunt in secula, et non in seculum, figura satis usitata est qua pluralis numerus pro singulari ponitur. Vel quia in Ixx annos seculum unum et pars alterius continetur. Sinecdochiche Ixx annos secula appellauit. Vel sic iuxta hebreos: Dixisti deus ego sum: Tu que non solum deus non es, sed nec illa es creatura que expressam habet dei similitudinem angelus scilicet, et hec est: T4 signaculum similitudinis. Quasi diceret non es. Interrogatio enim plerisque in locis uim habet negationis. Es tu plenus sapientia et perfectus decore sicut angelus fuisti in deliciis paradisi dei sicut ille? Es tu ita lucidus ac splendidus ac si omnis lapis preciosus esset operimentum tuum ? Aurea templorum in gazophilaciorum tuorum opera sunt tua? Vel

a te

facta?

Non

sunt

a

te, sed

a domino

cum

tu

creareris facta et tibi preparata. Es tu cherub extentus et protegens ? Hunc pro quolibet ordine ponit, quod est dicere: Es tz angelus ? Extentus autem et protegens dicit respiciens ad figuram cherubin que erat in templo siue tabernaculo. Posui ego te in monte sancto dei et in medio lapidum ignitorum sicut cherub? Non. Ambulasti perfectus in uiis tuis, et cetera? Vsque adeo hoc factum non est quod inuenta est iniquitas in te. Cetera sicut superius exposita sunt. Si queras quis fuit iste princeps Tiri ad quem hec dominus per prophetam mandauerat, respondit: Quis nisi ille sub quo Tirus a Chaldeis siue Macedonibus subuersa est ? 280 Nec specialiter ad personam unam sed indeterminate ad principem Tiri sermo directus esse uidetur. Planctus tamen ad eos sub quibus uastata est ciuitas posteros uidelicet Hiram quod pertineat dubium non est. [F24d hominis fone faciem tuam contra Sidonem et prophetabis de 25.21 285 ea. Consequenter autem post Tirum sermo fit ad Sidonem, unius enim utraque urbs prouincie est. Predicit autem sermo diuinus quod a Babiloniis capienda sit, et malorum cognoscat pondere quod ipse sit dominus, cum iudicauerit eam et sanctificatus fuerit in illa et fame eam ac pestilentia gladioque consumpserit, ita ut 290 corruat in plateis illius, et nequaquam ultra sit in offendiculum populo dei nec eos frequenter impugnet. Cum autem hoc factum fuerit reuertatur populus Israel quos in diuersas disperserat nationes in terram suam et sanctificetur in eis. Nequaquam ut in 270

260/261 iuxta Hebreos] cfr. Eliezar of Beaugency, Perush 'a/ Yebezkiel, Ez. 28, 224"

261 dixisti ... sum] Ez. 28, 2.

28912!

263 tu signaculum

2777 superius] cfr. supra ll. 205 ss.

similitudinis] Ez.

284/302 [fili ... complendum]]

cfr. Hieron., Ir Hiezecb. IX, xxuiii, 20/26, ll. 472/495.

284/285

fli ... ea]

[8z; 28, A

280/281 ad ... principem] o». V. post I/

284 fili] Ier. ;z zarg.

P — 292 populus]

118 295

IN IEZECHIELEM, XXVIII

Sidone in malam partem sed in bonam, cum eis misertus fuerit, et habitauerint in terra quam dedit patri eorum lacob et habitauerint

300

305

310

28, 22

315

320

afllixero

28.23 325

securi et in domino

confidentes,

et edificauerint

domos et plantauerint uineas, cum sua promissa compleuerit; tunc cognoscant quod ipse sit dominus cuius promissa firmissima sunt. Quod multi ad tempus referunt Zorobabel, Ezre et Neemie quando reuersus est populus Israel et habitauit in terra Iudea, alii uero in ultimo tempore et in mille annis sperant esse complendum.] Fili hominis fone faciem tuam contra Sidonem. Non solum dicta sed et facta prophetarum et positio corpus et habitus prophetie sunt, ut est illud quod Ysaias: Vadens nudus et discalceatus. Et hic idem propheta fosso domus sue pariete in humeris est extra portatus, et in dextro et in sinistro latere Iudea et Israel peccata portans multis iacet diebus. Positio ergo faciei et directio uultus prophete contra Sidonem significat contraria et aduersa illi fore que dicuntur. Et frophetabis de ea. Que illi in futura euentura sunt immobili ueritate pronunties. Ecce ego ad te. Subaudis ueniam. Et glorificabor in te, 1d est, gloriosus apparebo et laude dignus in his que operabor in te. Et scient quia ego dominus. Prophetali more personam mutat. Ipsa rei experientia sentient et intelligent quia ego sum potens inimicis meis ultionem reddere et iis qui oderunt me retribuere. E? non erit ultra domui Israel offendiculum amaritudinis. Non erit Sydon ulterius offensio dura et grauis et amaritudinem inferens filiis Israel. Nec erit Sydon aduersariis suis undique aculeus et punctio que dolorem inferat. Vel sic potius: Cum fecero iudicia mea cum pena equitate iudicii illata Sydonem et ita in ea sanctificatus

fuero, id est, sanctus

esse

apparuero. Tunc scient uerberati et afflicti et multa miseriarum mole quassati quod prius scire noluerunt, quia ego sum potens inimicis meis ultionem reddere et iis qui oderunt me retribuere. E? immattam ei pestilentiam et sanguinem, et cetera. Hec sunt iudicia que in Sydonem se facturum paulo superius comminatus est. Quod dicit se immissurum pestilentia, id est, morbum fere omnes inuadentem qui ex corruptione aeris nasci solet. Et sanguinem, id

303 fli ... Sidonem] Ez. 28, 21.

305 uadens

305/308 et hic ... diebus] cfr. Ez. 12, 5-6. 281217

22.

311iecce pute ]bBz 328922.

311/312 et glorificabor in te] Ez. 28,

313 et scient ... dominus] Ez. 28, 22.

Ez. 28, 24.

324/325 et immitam

... discalceatus] Is. 20, 2-3.

310 et prophetabis ... ea] Ez.

316/317 et non ... amaritudinis]

... sanguinem] Ez. 28, 23.

326 superius]

I8z. SV 220.

309 significat contraria] contraria significat I/ 312 in te] in medio tui Vg. 313 que] non

310 dicuntur] domini 315 sum] o». V

IN IEZECHIELEM, XXVIII-XXIX 330

28, 24 335

340

IIQ

est, sanguis effusionem in plateis que a platos grecis, quod apud nos latitudinem significat, multam et pestilentiam et cedem futuram innuit. Corruent interfecti in medio eius. Non in angulis nec in occulto sed in communi et palam interficientur. E? scient quia ego dominus. Vt supra. Et non erit ultra domui Israel offendiculum amaritudinis et spina dolorem inferens. Sidoniis in medio platearum suarum cede, et pestilentia confectis, nulla erit domui Israel

oflensio amaritudinem ingerens uel punctio dolorem inferens undique per circuitum omni aduersariorum suorum. V/tra. Hyperbolice, neque enim post euersam Sidonem statim inconcussa pax et nunquam finem habitura filiis Israel a domino concessa est, sed longa cccc et eo amplius annis perlseuerans, et ideo dictum 60* est hyperbolice. Quia ultra non erit offendiculum amaritudinis et spina dolorem domui Israel cum bene eis fecero, et in omnem uentum dispersos ad terram suam eos reduxero, quia ego sum dominus mortificans et uiuificans, deducens ad inferos et reducens

345

28.25

350

pauperem faciens et ditans humilians et subleuans, suscitans de puluere egenum et de stercore eleuans pauperem ut sedeat cum principibus et solium glorie teneat. Ef ?n eis congregatis sanctificabor, id est, sanctus apparebo in conspectu gentium. E? habitabunt 1n lerra sua, et cetera. Cum in omnibus aduersariis iudicia fecero, id est, iustas penas intulero, iustamque uindictam exercuero,

scient quia ego sum dominus potens de manu inimicorum suos cum uoluerit liberare.

(Cap. 29) 2o r2

Un

202

In anno decimo in mense duodecimo in una mensis factum est uerbum domini ad me dicens : fili hominis pone faciem tuam contra fpharaonem regem Egipti, et cetera. Ad certiorem parandam cognitionem quo anno, anno quarto, ipsius anni mense, et quarto ipsius mensis die que essent Egipto regique suo euentura a domino, audierit propheta paucis declarat. Pone faciem et prophetabis de

331 corruent ... eius] Ez. 28, 23.

235 Gfrsuprasiu512 515: ultra] Ez. 28, 24.

332/333 et scient ... dominus] Ez. 28,

333/334 et non ... inferens] Ez. 28, 24.

341/347 quia ... teneat] cfr. I Sam. 2, 6-8.

in ... sanctificabor] Ez. 28, 25.

337

347/348 et

348/349 et habitabunt ... sua] Ez. 28, 25.

(295, 1/3 in ... Egipti] Ez. 29, 1-2

6/7 pone ... eo] Ez. 29, 2; cfr. supra

]l. 302/309.

322 apparuero] apparitio 316/317 amaritudinis] o». V. — 319 que] quo V 349 347/348 sanctificabor] sanctificabor in eis coram gentibus lg. ID fecero] ow. V

61*

120

20:35

20

25

29,4

3e

35

2995

IN IEZECHIELEM, XXIX

eo. Vt supra. De eo et de uniuersa Egipto loquere. Non separatim ut de Tyro et de rege Tyri sed mixtim, nunc de pharaone nunc de Egipto agit propheta. Ecce. Non differetur uastatio tua, quia ecce, id est, in presenti. Ego. Discretiue, non nuntius aliquis meus sed egoipse,subaudis, ueniam ad te perdendum. PAarao. Commune regum Egipti nomen ponit quia forsitan ille cui loquitur dignus non erat quod proprie designaret et nomine. Draco magne. Draconem merito uocat magnum, quia omnibus que in terra sunt animantibus magnitudine prestat. Regem Egipti draconem iccirco uocat quod sicut draconis partim in terra partim in aquis est conuersatio, sic et illius Egiptium incolentis quam totam certo anni tempore Nilus superinfundit. Eandem quoque seruans metaphoram subdit: Quz cubas. Quasi cubat draco dum se in longum super aquas extendit. Jm medio fluminum tuorum. Flumina pluraliter pro magnitudine Nilum appellat, uel propter septem eius riuos quamquam ipsi postea a Romanis facti esse credantur, uel forsitan sunt et alia in Egipto flumina. E? dicis meus est flumen et ego feci meipsum. Nimia supra se elatus potentia et sui et Nili fluminis actorem se esse asserebat. Vel ita arroganter se habebat, ac si fluminis actor esset et nullum supra se deum haberet, sed potius ipse deus et a nullo factus esset. E£ ponam fremum 1n maxillis tuis. Impetuosum insolescentis superbie tue impetum. Sicut freno indomiti domantur equi, potenti dextra domabo. £f agglutinabo pisces fluminum. tuorum. Quoniam de rege Egipti tamquam de aquatico animante in superioribus egit, omnes qui cum illo sunt pisces uocat quos quasi quodam tenaci glutine se squamis eius adherere facturum comminatur, et ipsum pariter et illos de medio fluminum extracturum et sic omnis simul interempturum. Extractio enim piscium de flumine si nullis reddantur aquis eorum est interemptio. Squamis dicit uel quia de illo quasi de pisce propter aquarum Nili abundantiam agit, uel quia cum superius draconem appellauit qui squamas uelut piscis habere putatur. Et froiciam te, et cetera. De te, de tuis, ut de uilibus fiet

Judcs loquere |Ebiz20 2» cfr EZ 28: 9recce] Ez 3295797 ak

13 draco

magne]

Ez.

29, 3.

8 de Tyro] cfr. Ez. 26-27 de rege Tyri] 10 ego] Ez. 29, 3. 11 pharao] Ez. 29, 19 qui cubas]

Ez.

29, 3.

205 nee

tuorum] Ez. 29, 3. 23/24 et dicis ... meipsum] Ez. 29, 3. 27/28 et ponam . tuis] Ez. 29, 4. 29/30 et agglutinabo ... tuorum] Ez. 29, 4. 39 et proiciam te] Ez. 29, 5.

(295, 7 uniuersa Egipto] Aegypto uniuersa Vzjg. ^ Egipto loquere] eorum 8 mixtim] muxtim I 12 regum Egipti nomen] nomen regum Egipti 13 quod] qui V 17 totam] taitam I 18 Nilus] a44. zn arg. V 23 flumen] Buuius Vg. 24 meipsum] memetipsum Vg. 28 tue] me V . 29domantur] donantur V — 34 simul] o». V 38 piscis] corr. ex pisces D 39 tui] tuis I^ W Ww

IN IEZECHIELEM, XXIX 40

I2I

piscibus qui de aquis extracti, nec colliguntur nec reponuntur sed proiciuntur, et nullo recipiente super faciem terre cadunt, et bestiis

29, 6 45

50

29, 8 55

60 29, 9

et uolucribus in predam relinquuntur. Vnde subiungit: Non collageris nec congregaberis. Et scient omnes. Vt supra. Pro eo quod factus es baculus arundineus. Nesine causa uideretur et ex potentia potius quam ex iustitia tot et tanta Egipto regi que suo intulisse causam subdit quare hoc facturus sit. Causa autem hec est multis magnisque promissis in eo fefellit Egiptus populum deum ut in ipsa spem et fiduciam ponens minus de domini consideret auxilio. Qua de causa et Egiptus cui uelud quis baculo domus Israel innitebatur domino in manus hostium tradente periit, quia ipsa fuit baculus illi innitentibus arundineus qui facile strangulatur, et Israel qui fracto innixus est baculo humeros laceratus et renes dissolutus domino illum sibi relinquente graue periculum incurrit. Propterea hec dicit dominus ecce ego adducam, et cetera. Quia fuisti in laqueum et in deceptionem populo meo faciens eum in te fiduciam habere, ego ipse adducam super te gladium, Caldeos in gladiis pugnantes. Hominem et iwmentum. Homines tamquam hostes peremerunt, iumenta uero in cibum quedam forsitan hostiliter ut asinos et equos et cetera esui minus apta, qua uel uendere uel secum ducere minus poterant. Vel ita iumentis uacue fecerunt terram ac si omnia interfecissent. Iw desertum. In discretionemet derelictionem,ueliumentiset cultoribusinterfectis

erit Egiptus quasi desertum quod a nemine incolitur et per quod nec uia nec transitus est; unde subditur: »on transibit per eam 65 fes hominis nec pes qàumenti gradietur in illa. Ecce ego ad te et ad flumina tua, et cetera. Ad regem perdendum qui in manus hostium traditus ab ipsis est peremptus quod uenerit dominus perspicuum est. Ad flumina perdenda in hoc uenisse putari potest quod ea siccitate nimia arefecerit uel quod Nilum in riuos ab hostibus 70 diuidi fecerit. | Et factum est im xx et uit anno in primo et una die mensis, factum 29.17.18

29, 10.11

est uerbum domini ad me dicens: Fili hominis Nabug(odnosor)

42/43 non ... congregaberis] Ez. 29, 5.

43 et scient omnes] Ez. 28, 22,

1120912/315* 43/44 pro .. arundineus] Ez. 29, 6. 52/53 humeros ... dissolutus] cfr. Ez. 29, 7. 54 propterea ... adducam] Ez. 29, 8. 57 hominem et iumentum] Ez. 29, 8. 61 in desertum] Ez. 29, 9. 64 non transibit]

E2329 11 Ez. 29, 17-18.

65/66 ecce ... tua] Ez. 29, 10.

71/74 et factum ... Tirum]

41 et?] oz. P 42in]et V 43 nec] neque Vig. Vig. 46 facturus] corr ex fecturus P 50 tradente] dominus] dominus deus Vg. 55 in laqueum] illaqueum qualis V^ 64 transibit per] per transibit L/z/g. 65 nec] ea Vulg. 67 est] add. inter lin. P om V. — 71 et] in Vwjg una mensis l4.

44 factus es] fuisti et dente I^ 54 I 59 qua uel] neque V. illa] — una die mensis]

62*

122

75

IN IEZECHIELEM, XXIX

vex Babilomis seruire fecit exercitum. suum seruitule magna aduersus Tirum. In superioribus Egipto dominus comminans se gladium super eam adducturum et a termino usque ad terminum eam perditurum et in desertum redacturum, nunc ut certiorem eam sue predicti faciat et ita nichil illi securitatis nichil fiducie uel spei tanta mala declinandi relinquet, in quorum hostium manus tradenda sit aperit dicens: F?/i hominis

29, 18

Nabug(odmosor)

vex Babilomis seruire fecil exercitum suum, et cetera. Seruiuit michi et rex Babilonis et exercitus eius in oppugnanda Tyro inimica michi, populoque meo ciuitate restat ut iustam pro mercede laboris sui recompensationem | accipiat. Remuneratur Nabug(odnosor) non quia domini seruire uoluntati studuerit 85 cum potius sue cupiditati seruierit, sed quia labor eius et suorum quicquid ipse intenderit domini militauit et iniuriam quam filiis Israel intulerant uindicauit. Serwire fecit exercitum suum. Duro et seruili opere prescit uehementer in saxis et cespitibus portandis quorum graue pondus portantium tibi capita decalcauit et hu90 meros depilauit. Ecce ego dabo Nabug(odnosor), et cetera. Me inspirante, iuuante, faciente et iter prosperante, ueniet in terram Egipti, etin multitudinem auferet. Non est quare in multitudinem populi sui confidat Egiptus populosa, quia auferet rex Babilonius multitudinem eius. Et defredabitur manubias eius. Manubias a 9 Un preda hoc distare ueteres existimauerunt, teste Marcello perhipathetico, de proprietate sermonum, ut sit preda corpora ipsa rerum que capiuntur, manubie pecunie ex preda uendita redacte; pecuniam quam Egiptus ex aliorum preda uendita congregauerat depredabitur. Et dripret spolia eius. Spolia proprie sunt in 29, 20 10 [u uestibus quibus ablatis corpora nudantur, unde dicitur: E? sfolantur eos et corpora nuda relinquant. Et bro opere quo seruiwit aduersum eam dedi ei terram Egipti. Non estimet Egiptus quod Nabug(adnosor) suorum uirtute militum uictor exstiterit, sed quia me ad iracundiam prouocauit, ego dedi illi terram Egiptorum 10 potius quam ipse eam ceperit. Quareautem proillo opere Egiptum 80

un

illi dederit, subdit: Pro eo quod laborauerunt michi. Ad honorem

74/776 in ... redacturum] cfr. Ez. 29, 10- 12. 79/80 fili ... suum] Ez. 29, 87 seruire ... suum] Ez. 29, 18. 90 ecce .. Nabug (odnosor)] Ez. DOMO: 94 et depredabitur ... eius] Ez. 29, 19. 95/977 teste ... redacte] 18.

Nonnii

27. ubi?

Marcelli, De cozzpendiosa doctrina, ed. W. Lindsay, Vol. III, p. 697, ll. 25-

99 et diripiet ... eius] Ez. 29, 19. 100/101 et spoliantur ... relinquant] 101/102 et pro ... Egipti] Ez. 29, 20. 106 pro ... michi] Ez. 29, 20.

76 in] o» V nunc] non I/ 83 remuneratur] remeriatur 84 Nabug(odnosor)] ualis V/ 86/87 et ... intulerant] oz. V 88 cespitibus] corr: exlaspitibus P — 92auferet] accipiet Vue; — in]ow. V ——— 95/96 perhipathetico] perapathoco I/ 96 sit] oz. V

63*

IN IEZECHIELEM, XXIX-XXX

20. 21 110

123

meum et ultionem de inimicis faciendam laborauerunt. Quamquam ipsi ad hoc non laborarent, hec tamen inde prouenit si quidem mihi in meis illorum laborum profuit. n die illo ullulabit cornu domui Israel. Vt populis in captiuitatis merore positus non solum de audito hostium interitu, sed etiam de sua felicitate et

115

120

liberatione futura consolaretur, quid illi uastatis hostibus boni prouenturum sit supponit, in die, id est, uastationis Egipti, pullulantium instar arborum in Babilonium sublimitas domus Israel progenies, uidelicet, eorum qui in sublimitate et regali fastigio positi fuerunt, succrescet. Patet quod Iechonie posteritas uastata Egipto in Babilonio pullulabant. E tibi dabo apertum os in medio eorum. Hec omnia ad implendo et adactum pertrahendo, os tuum quod quasi clausum comprimebat dubius rerum euentus aperiam. Et scient. Cum hec omnia euenerint. Quia ego sum dominus, potens implere quecumque promisero.

(Cap. 30)

30, 4

F4lt hominis propheta et dic, hec dicit dominus deus, ululate ue ue diei. Ne inferendorum sperata dilatio malorum uel in aliquo miseriam minueret miseriarum iamiam impendentem ululare precipit ruinam. V/wlate ue ue diei. Cum ululatu et gemitu diei uastationis uestre plangite miseriam. Dzes domin:. Dies uastationis et miserie quam dominus superinducet uobis. Dies nubis, dies aduersitatis et iustitie. Serenus aer et dies naturaliter letitiam in animantibus procreat. Nubila quoque quedam celi tristitia esse uidetur, unde et triste celum dicitur cum aer uel potius ether nubibus nobis intercluditur hinc et translate tempora si fuerint nubila solus eris. Tempus gentiwm erit. Gentes proprie dici solent aquilonarium crudelis et effera barbaries nationum, quarum tunc tempus est cum passim grassari et seuire licet. E? ueniet gladius in Egiptum. Gladium pro quibuslibet armis ponit. Expressio est quod

109/110 in ... Israel] Ez. 29, 21. 117/118 et tibi ... eorum] Ez. 29, 21. 120 et scient] Ez. 29, 21. 120/121 quia ... dominus] Ez. 29, 21.

(305, 1/2 fili. diei] Bz. 50, 2: 4 ululate ... diei] Ez. 30, 2. 5 dies domini] Ez. 30, 3. 6 dies nubis] Ez. 30, 2. 11 tempus gentium erit] Ez. S083:

13/14 et ueniet ... Egiptum] Ez. 30, 4.

110 Israel] oz. V 116 succrescet] o». V — Iechonie] Ieconie V^ 120 hec] o». V 119 rerum] non V adactum] ad dactum I^ quoniam Vg. sum] deest Vig.

118 quia]

6 superinducet] (30), 3 minueret] et pos? P — 5 uastationis] uastitationis V/— 14 Egiptum] 13 seuire] seruire I/ 12 effera] esseni I^ superinduet I^ Egipto I^

124 15

20

S055 25

30

30, 6

35

40

3087 4 Un

IN IEZECHIELEM, XXX

dicit gladium uenire cum potius portari soleat. Tanta erit hostibus armorum copia ac si ipsa per se nullo portante in Egiptum uenirent. Vel gladius ueniet, id est, uiri gladiis armati uenient, et fortissimo prelii genere quod sit gladiis debellabunt Egiptum. E erit bauor in. Ethtopes cum ceciderint uulnerati in Egipto. Timebunt Ethiopes et ceteri Egiptiis uicini cum uiderint eos uulnerari et de terra sua in captiuitatem auferri, et urbium illorum fundamenta destrui, nam tua res agitur paries cum proximus ardet. Ethiopia et Libia et cetera. Quicumque de Ethiopibus et de ceteris que hic nominantur gentibus repertus in Egipto fuerit a Chaldeis, siue illuc negociator uel opem laturus preliator uenerit, siue inquilinus uel quolibet alio modo ibi manserit una cum indigenis corruet. Omne reliquum wulgus. Quicumque de aliis quam qui supra nominati sunt populis repertus fuerit peribit. E? filüi terre federis. LX X planius, filii testamenti mei. Illo quoque qui sunt filii terre federis uel pacti, id est, filii Israel qui sunt in illa terra cum qua pepigit dominus fedus et pactum, qui in Egipto reperti fuerunt, cum eis cadent. Hoc impletum fuisse uidetur in Iohanna filio Caree et ceteris qui occiso Godolia filio Aichan contra uoluntatem domini et consilium Ieremie prophete propter metum Chaldeorum in Egipto descenderunt. Fwlcientes Egiptum. Auxiliaria manu destruetur superbia imperii eius. Non ipsa Egiptus omnino nec imperii eius quia post xl annos et ipsa et imperium eius restitutum est. Sed superbia imperii eus destruetur. SY quidem in terra sua collocati fuerunt, quidem in regnum, sed non superbum, id est altum et gloriosum, iuxta illud: Ponam te in superbiam seculorum et in principatum, sed humilem. Inter cetera enim regna iuxta quod dominus per prophetam promiserat fuit humillima, nec postea super nationes fuit eleuata nec gentibus imperans. E dissipabuntur in medio terrarum desolatarum, et cetera. Neque spes auxilii in uicinis gentibus et populis Egipto relinquatur, dissipandos dicit eos in medio terrarum undique desolatarum. Ex omni latere tuo Egipto et parte terre erunt desolate et urbes deserte a quibus nullum sperare poteris auxilium. Omnes namque

18/19 et erit ... Egipto] Ez. 30, 4. 23 Ethiopia et Libia] Ez. 30, 5. 27 omne reliquum uulgus] Ez. 30, 5. 28/29 et filii ... federis] Ez. 30, 5. 32/ 35 hoc ... descenderunt] cfr. Ier. 40-43. 35 fulcientes Egiptum] Ez. 30, 6. 37 post xl annos] cfr. Ez. 29, 13-14. 38 sed ... destruetur] Ez. 30, 6. 40/41 ponam ...seculorum]Is. 60, 15. — 43/44 et dissipabantur... desolatarum] E27 30257:

25 uel opem] at apem 33 Iohanna] Ionanan Vg. 34 consilium] vorz. ex consilio destruetur] et destruetur superbia Egipte] ad4. inter Zn. P, egipto V

30 pacti] picti I 32 fuerunt] Godolia] Gadolia I Aichan] P 37 imperium] imperii I/ imperii eius lug. 42 fuit] o».

fuerim Aschan 38 sed VW

I^ |] ... 47

IN IEZECHIELEM, XXX

30,8 50

50, 9

125

uicinas Egipto terras sicut et ipsam uastauere Chaldei. Cum dedero ignem. Cum hostili manu incendio uastauero Egiptum, uel uastationis consummationem uel omnimodam consumptionem. Iz die ?/la, uastationis Egipti a presentia mea uastantis. Egredientur nunc in irieribus, id est, in nauibus tres ordines remorum habentibus. Ad conterendam ei, id est, ad conterendam Ethiopie in

55

qua confidunt Egipti. Ne forte propriis minus tangerentur dum bene

60

30, 10 30, 12

et amicis, ad maiorem

miserie

cumulum

dubio ueniet, subaudis, dies uel uastatio. In manu Nabug(odnosor». In uirtute et potentia et bellis eius, uel locutio est. Idem est 65

70

50, 13

50, 21

sociis cederet

conterendos esse predicit dominus Ethiopes, audita per nuncios Egipti ruina, quos iccirco a facie sua dicit egressuros quia eo uolente et inspirante ad conterendos timoris angustiis Ethiopes transituri erant et quantum sociorum afflictionem uiderint nunciatur(i). In die Egipti, uastationis eius, uel fatali illi. Absque ac si diceret per Nabug(odnosor) Hic est gladius quem superius in Egiptum uenturum esse predixerat. |E£ faciam alueos 659 fluminum aridos. Ne aliquam in altitudine fluminum fiduciam haberent Egiptum dicit se dominus eos arefacturum ut nullo fuit hostibus impedimento, unde dicit: Et tradam terram in manu fessimorum. Siccatis fluminum alueis tradidit eos dominus in manus pessimorum, id est, immisericordium, qui nulli pepercerunt etati, sexui, uel conditioni. E! d?sperdam simulacra, et cetera.

75

80

In Memphis frequens erat idolorum cultus qui ea subuersa cessauit. Et dux in terra Egipti non erit amplius. Etsi aliqui postea fuerunt in Egipto duces et principes, sed non secundum pristinam priorum potentiam et gloriam. F7/? hominis brachium pharonis vegis Egipti confregi. De rege Egipti tamquam de confractum habente brachium loquitur. Sicut qui fractus brachium si non obuoluitur pannis et ligatur ut partes hinc inde sibi conueniant et inuicem coniungatur, et si non sarciatur, id est, reparetur et suatur uel obuolutum ne ab inuicem resilire partes queant uel interposi-

49/50 cum dedero ignem] Ez. 30, 8.

51/52 in die illa] Ez. 30, 9.

52/

53 egredientur ... trieribus] Ez. 30, 9. 54 ad conterendam ei] Ez. 30, 9. 61 in die Egipti] Ez. 30, 9. 61/62 absque dubio ueniet] Ez. 30, 9. 62/

63 in manu Nabug (odnosor)] Ez. 30, 10. 65 superius ... praedixerat] cfr. 65/66 et faciam ... aridos] Ez. 30, 12. 68/69 et tradam ...

Ez. 30, 4.

pessimorum]

Ez. 30, 12.

dux ... amplius] Ez. 30, 13.

71 et disperdam simulacra] Ez. 30, 13.

73 et

75/76 fili ... confregi] Ez. 30, 21.

50 incendio] incendum I^ 54 ei] Aethiopiae lg. id est] timoris] teroris I^ 67 eos] om. V. 69 dominus] 5s V 71 73 in] de Vui. 75 fili] zzc. nouum cap. P V^ pharonis] 76 regis] o». V. confregi] confragi V7 7'] fractus] fructus . sarciatur] oz. V

oz. V^ 59 etati] oz. V Pharao V/g. IZ "9ret

126

IN IEZECHIELEM, XXX-XXXI

tis ad puris extractionem linteolis, id est, latioribus fasciolis, nec

20:25 85

sanitatem sperare nec robur ut gladium teneat recipere potest, sic nec pharo cuius ego olim forte brachium, sed a me modo confractum comminuam et sic de manu eius gladium deiciam. E dispergam Egiptum in. gentes. Hoc post captiuitatem factum est quando qui fugere poterant huc illucque per diuersas gentes dispersi sunt, et sicut palee in uentilatione messium et annonarum uento ferente per diuersa feruntur loca, ita per diuersas Egiptii dispersi sunt terras. Gladium meum. Mee seruientem uoluntati, uel nemo resistere poterit, sicut nec michi.

(Cap. 315

Un

Fili hominis dic pharaoni regi Egipti et populo eius. Cui similis factus es in magnitudine tua ? A simili ostendit non debere uideri mirum pharaoni et suis licet magna sit eorum multitudo si a Chaldeis destruendi dicantur, cum Assyrios multo illis fortiores et plures et latius imperantes idem iam superauerint. Cw: similis, et cetera. Gloriaris pharo in ea, sed cui es tu similis in ea? Non es in ea similis Assyrio qui tamen a Chaldeis superatus et interfectus est et pene deletus? Ecce Assur quas: cedrus, et cetera. Describit sub similitudine altissime arboris cedri quanta sublimitas dignitatis Assyrii fuerit quam lata potentia quanta diuitiarum et omnimodarum opum copia. Ad ultimum qua de causa corruerit et quanta eius ruina fuerit, ostendit. Jn Libano, ubi altissime cedri sunt.

Pulcher ramis. Pulchritudo arboris in ramis est in eorum directione et multitudine frondibus nemorosus, ita copiosus in frondibus et foliis ac si quoddam nemus esset. Frondes sunt tenere ramorum summitates. Inter frondes aliarum arborum eleuatum est cacumen, id est, suprema altitudo Assyrii, quod est dicere, omnibus

20

aliis sublimibus et altis altior fuit ipse et sublimior. Aqwe nutrierunt illum. Causam reddit quare hec arbor ad tantum altitudinem et pulchritudinem prouenire potuit. Satis omnibus claret nulla sic alia re quam aquarum irrigatione arbores prouenire solere. Arborem autem hanc non quelibet aqua, sed abissus

84/85 et dispergam ... gentes] Ez. 30, 23.

89 gladium meum]

Ez. 30,

24.

«91521/2:6li*xtualBz 9951.82: 5 cui similis] Ez. 31, 2. 8 ecce ... cedrus] Ez. 31, 3. 12 in Libano] Ez. 31, 3. 13 pulcher ramis] Ez. 31, 3. 16/17 cacumen] Ez. 31, 3. 18/19 aque nutrierunt illum] Ez. 31, 4.

84 confractum] confructum V —— 85 dispergam] disperdam V

O1»15et]ow V — 18et!]ow V sic] add. znter lin. P

20 prouenire] corr marg. pro V — 21

IN IEZECHIELEM, XXXI

127

leuauit et in altum crescere fecit, et circa radices eius in circuitu 25

30

Bl, 6

flumina cum tanta manabant copia quod ad cetera regionis ligna riuos ex ipsis profluentes ipsa quasi iam saturata emittebat. Propterea eleuata est, et cetera. Hec aquarum tam ingens copia causa est cur tam in altum super cetera excreuerit ligna. Mwitiflicata sunt arbusta eius. Arbusta sunt inutiles rami qui ex arboris robore prorumpunt. Que quoniam ad pulcritudinem arborum de qua hic agitur non pertinent pro ramis posita esse intelligi debent. Cumque extendisset umbram suam. Magna arbor et lata magnam et late extensam efficit umbram. Quod dicit in ramis eius omnia uolatilia celi nidos fecisse et sub frondibus eius ramorum summitatibus uel foliis omnes bestias saltuum genuisse et fetus procreas-

3 Un se, et sub umbra illius coetus uniuersarum gentium habitasse; uel

hyperbole est, uel ad latitudinem et amplitudinem imperii Assyriorum, qui omnibus fere gentibus imparabant, respicit. Cedri non fuerunt altiores illo in paradiso. Altissime cedri qui sunt in illo deliciarum orto in quo deus primum hominem posuit non fuerunt 4 (mÓÀ altiores Assyria cedro, quod est dicere, in paradiso quem deum plantauit positi non maioribus quam ille affluxere deliciis. Abzetes non adequauerunt. Cedris inferiores cetere arbores ut sunt abietes et plante altitudini illius comparari non potuerunt. Omne lignum paradisi. Nullum de omnibus paradisi lignis pulcritudini eius 4 Un adequauit, quia et si in paradiso positi magnis abundarent deliciis, in pulcritudine tamen et gloria latitudinis imperii et regalis fastigii potentia inferiores illo (Assyriorum dico regem) fuerunt. E? emulata sunt eum omnia ligna uoluptatis. Tanta eum comparaui pulcritudine et gloria in multo diuitiarum et quarumlibet opum 50 splendore ut ad emulationem etiam felicissimos prouocare posset. Pro eo quod sublimatus est. Hec est ruine illius causa quia exaltatum est cor eius, et quia dedit summitatem suam uirentem,

id est, quia lactanter dixit summitatem uirentem quam habebat esse suam, id est, a se uel quia summitatem suam uirentem se sibi 55

91,9 Bl, 11

dedisse reputauit, cum potius eam acceperit sicut ipse per prophetam ait: Sfeciosum feci eum multis condensisque frondibus. Fortissimi. Nabug(adnosor) cui nemo resistere poterat. Factens

26 propterea eleuata est] Ez. 31, 5. 27/28 31 cumque ... suam] Ez. 31, 6. 37/38 41/42 abietes non adequauerunt] Ez. 31, 8. E2310 47/48 et emulata ... uoluptatis] Ez. 31210! 56 speciosum ... frondibus] Ez. 31, 9. 577/58 faciens faciet ei] Ez. 31, 11. 5I

multiplicata ... eius] Ez. 31, cedri .. paradiso] Ez. 31, 8. 43/44 omne lignum paradisi] 31, 10. 5I propmest] B7. 577 fortissimi] Ez. 31, 11.

32 late extensam] vor per reuers. P 36 latitudinem et amplitudinem] amplitudinem et latitudinem V^ 38 illo] eo V7 48 comparaui] coparui P 52 uirentem] oz. V^

128

IN IEZECHIELEM, XXXI

faciet ei. Huiusmodi

geminationes

Sensus est: Preualebit 60

91:12

65

frequentes sunt in hebreo.

ei. Faczet ei, id est, in eum;

subaudis:

Quecumque sibi placuerit. Juxta impietatem eius eieci eum. Sicut absque misericordia crudeliter egit in alios et sic in ipsum egi. Succident illam, arborem. Alieni. Qui nullam cum ea cognitionis familiaritatem habuerit. Alieni qui succiderunt Assyrium possunt intelligi barbare nationes que in auxilium uenerant Nabug(adnosor). Neque enim Chaldei eis erant alieni et incogniti cum et ab eis descendissent secundum originem Assyrii et eis eatenus fere imperauissent. Vel ipsi Chaldei dicti sunt alieni quia in morem alienorum dure eos tractauerunt, unde subditur: Ef crudelissi-

70

1/5

31, 14

mi nationum. Hoc et secundum priorem sententiam consequenter sequitur. Et froicient eam super montes. Loquitur de Assyrio arboris succise, metaphoram seruans que super montes proicitur cuius et rami in uallibus corruunt | et arbusta in rupibus franguntur. Et recedunt de wumbraculo eius. Omnes qui sub umbra et protectione stantes habitauerunt a ruina corruentis recesserunt. Si quidem, ut superius dictum est, et in umbra ramorum eius et uolatilia celi habitauerunt et in ramis eius uniuerse regionis bestie fuerunt. Quamobrem non eleuabuntur, et cetera. Quoniam huius

80

tam

eminentis

et firmissimis,

ut putabatur,

radicibus

stantis arboris tam grauis futura erit ruina; cetera rigata aquis ligna perditionis huius exemplo perterrita non se per superbie typum in altum erigent. Quia omnes traditi sunt ad mortem. Ceteri terrarum reges non se extollent in altum quia iam cum Assyrio similem in mortem traditi sunt. Ad terram ultimam, uel infernum

8 Un

cy Pr 90

uel profunda terrarum ubi mortuorum corpora conduntur. /7 medio filiorum hominum. Non separatim et ambitiose ut regibus fieri solet, sed inter ceteros homines sepelientur. Ad eos qui descendunt in lacum. Traditi sunt ad eos qui descenderunt iam sepulti in concaua terrarum loca quasi in lacum, id est, ad eos qui iam mortui et sepulti sunt. I» die quando descendunt ad inferos induxi luctum. Iam quasi per edictum a me exiit ut fiat luctus et

5b9:faciettei] Ez 931501017 60 iuxta ... eum] Ez. 31, 11. 62 succident illam] Ez 965 17912; alieni] Bz. 31, 12. 68/69 et crudelissimi nationum] Ez-09912/ 70 et proicient ... montes] Ez. 31, 12. 73 et recedunt ... eius] E2385198812;

75

superius]

eleuabuntur] Ez. 31, 14. ultimam]

Ez. 31, 14.

lacum] Ez. 31, 14.

cfr.

supra

Ez.

31,

6.

7T! quamobrem

81 quia ... mortem] Ez. 31, 14. 84/85

In ... hominum]

Ez. 31, 14.

non

89 ad terram 86/87

ad ...

89/90 in ... luctum] Ez. 31, 15.

60 sibi] aZ. inter zz. P — eum] om. V — 62succident] succedent V. — illam] illum. ug. cognitionis] conitionis P 67/68 quia ... tractauerunt] £s I 80 perterrita] perdita V 81 ad] in Va. 84 terrarum] terra I mortuorum corpora] corpora mortuorum I7 89 sunt] o». V

64*

IN IEZECHIELEM, XXXI

95

129

planctus magnus in die quo descenderit ad inferos Assyrius. Pene ubicumque nos habemus nferos uel infernum, hebrei, ut aiunt, foueam habent. Oferui eum abysso. Ita demersus est in mortem ac si abyssus caput eius uallasset et eum deuorasset. Prohibui flumina eius et coercui. Ne sicut prius irrigaretur eis. Contristatus est super eum. Libanus. Quia cedrum Libani superius Assyrium dixerat, iccirco nunc eo succiso Libanum dicit contristatum esse

100

91 16

tamquam de speciose sue arboris amissione. E! omnia ligna agri concussa sunt. Pre timore ne idem patiantur. A sonitu ruine eius commowi gentes. In casu magnorum commotio fit multorum et sublimia et grandia cum grandi corruunt ruina. Quam gentem non mouit auditus dominatorum orbis Assyriorum casus ? Cum deducerent eum, hostes sui, Chaldei, scilicet, ad infernum. Ad sepulture

fossam uel ad arborem succisores ad ima terrarum loca. Cum his 10 Un qui descendebant in lacum. Cum aliis per mortem sepulturam descendentibus, uel cum aliis arboribus per succisionem ad ima ruentibus. E£ consolata swnti in terra infima. Ceteri potentes terrarum principes et reges uidentes eum qui inter eos potentissimus fuerat simili morti succumbere pene aliquam accipient 110 consolationem. Leuius enim fertur quicquid cum multis fertur. Minus onerosa uidetur in plures pena partita. Leuia et importabi51, 17 lia iudicamus si ea non solos portare putamus. Nan et ipsi sic cum ea descendent, et cetera. Merito dico consolata, nam et ipsi pariter cum eo Assyrio scilicet descendunt ad infernum ad uulneratos 31, 18 115 gladio. Cu? assimalatus es o inclite atque sublimis, et cetera. Ad pharonem conuertit sermonem, /4& ?nclitus, id est gloriosus et sublimis, id est superbus. Cw assimilatus es? Nisi inclito et sublimi Assyrio. Ecce, in presentiarum sicut ille, ita et 44 deductus 120

es, cum tuis proceribus et seruis ad terram ultimam. A simili arboris que de supercilio montis ubi crescat ad ima uallium succisa detruditur. /n medio incircumcisorum dormies. Non tran-

93 foueam] Heb. habet nv. prohibui ... coercui] Ez. 31, 15.

operui eum abysso] Ez. 31, 15. 94/95 95/96 contristatus ... Libanus] Ez. 31, 15.

96 superius] cfr. supra Ez. 31, 3-4.

98/99 et omnia ... sunt] Ez. 31, 15.

99/100 a ... gentes] Ez. 31, 15. 102/103 cum deducerent eum] Ez. 31, 16. 103 ad infernum] Ez. 31, 16. 104/105 cum ... lacum] Ez. 31, 16. 107 et consolata ... infima] Ez. 31, 16. 112/113 nam ... descendent] Ez.

Si

115 cui .. sublimis] Ez. 31, 18. 117 sublimis] Ez. 31, 18.

18/75 SNL USE i, 1I.

116 tu inclitus] Ez. 31, 18.

cui assimilatus es] Ez. 31, 18.

118/119 tu deductus es] Ez. 31, 18.

118 ecce] 121 in ... dormies] Ez.

97 succiso] sucud I7 100 fit] o». V 102/103 deducerent] deducerem Vauig. 107 infima] ox. V 108 principes] et principes V. — eos] omnes V^ 112 sic] deest Vg. 113 ea] eo Va. 118 sicut ille ita] sic est meta W tu] deest Va. 121 incircumcisorum] circumcisorum I7

130

125

IN IEZECHIELEM, XXXI-XXXII

quilla morte non amicis prosequentibus funus, ut qui domino seruiunt morieris, sed sicut unus de incircumcisis et immundis qui uiolenta et crudeli morte mori consueuerunt. J5se est pharao et omnis multitudo eius. Talis est pharao et omnis multitudo eius qualem descripsi superius Assyrium uel ille cui dixi, cui assimilatus es o inclite, ipse est pharao, id est, hec ad pharaonem locutus

sum.

(Cap. 32) 2252

Un

Fili hominis assume lamentum super pharaonem regem Eevpti et dices ad eum, leoni et cetera. Ne magis potentia quam iustitia uideretur dominus contra pharaonem agere quare sic cum illo agat, causas supponit. Duo ponit quibus similem dicit fuisse pharaonem leonem et draconem: quorum alter omnium rex est animalium et ad nullius pauet occursum, alter quantitate corporis omnium maximum animantium. Inter gentes more leonis se habebat pharo uiolenter agens et omnis per potentiam opprimens. In insulis draconis more seruiebat et rapinis iugiter inseruiebat. Ventzlabas cornu in fluminibus tuis. Ferocis cornupete tauri more qui agitatione capitis dum cornu aliquem petit uentum facit, per multitudinem populi qui te sequebatur quoslibet gentes et populos exagitabas. Conturbabas aquas pedibus tuis. Aquas terrarum per quas transibas pedibus multitudinis que tecum erat turbidas reddebas. Propterea, et cetera. Quia hec que predicta sunt faciebas, multitudinem adducens super te populorum capite faciam et interfici et super faciem terre abici in cibum et predam uolatilibus et bestiis terre. Loquitur a simili fere uel auis uel piscis qui reti superexpanso inuoluti capiuntur et extrahuntur. Et in lerram proiciuntur. Ad pisces tamen magis proprie hec spectare uidetur qui ex aquis extrahuntur et in terram proiciuntur. Operiam, cum extinctus fueris, celum et migrescere faciam, et

124/125 ipse ... eius] Ez. 31, 18. (32), 1/2 fili ... leoni] Ez. 32, 2.

9/10 uentilabas ... tuis] Ez. 32, 2.

conturbabas ... tuis] Ez. 32, 2. 15 propterea] Ez. 32, 3. proiciuntur] Ez. 32, 4. 22 opetiam ... faciam] Ez. 32, 7.

13

19/20 et in ...

126 ille] ipse I^

(325, 4 duo ponit] o» V — quibus] qui V

— 5 omnium] ox. V —— 6 pauet]

paues |] 8 in] o». V 10 cornu] zzs. ex margine V/ fluminibus] facie tuis] oz. V 13 conturbabas] zzs ex margine V 14 transibas] o» V tecum] rerum TI 19/20 et ... proiciuntur] et proiciam te in terram Vg. 20 spectare] corr. ex conuenire P 22 Celum] Caelos Vg.

IN IEZECHIELEM, XXXII

25 32, 8 32,9 30 52. 10 35 B2. 11:15

I3I

cetera. Mortuo pharaone se tenebras in diuturnum super Egiptum minari dominus uidetur. Vel ex putrescentibus interfectorum cadaueribus tantus in celum fumus et exhalatio conscendebat ut opertum fuerit, inde tamquam nube celum et stelle nigruerint et sol et luna lumen non dederint. Omnia luminaria celi merere faciam. Ypsa luminarium contenebratio minoratio luminis quidam eorum meror et luctus esse uidetur. Et irritabo. Ad iram concitabo cor multorum contra pharaonem uisa captiuitate eius. Multi qui prius seruierant pharaoni cum uiderint eum captiuum irascentur contra ipsum et reliquias eius persequentur uel sibimet irascentur quod umquam tali seruierant. Et stwpescere super te faciam, et cetera. In stuporem et admirationem populos et reges eorum adducam tum propriis que in te feci tum propriis que in ipsis facturus sum. Veniet tibi. Adquisitiue ueniet in malum tuum. Non conturbabit eas pes. Deficientibus de terra hominibus et iumentis non est qui turbidas reddit aquas, nisi forte bestie hec faciant et fere. Et flumina eorum quasi oleum. Pura et limpidissima erant

32, 14 32, 16 40 eorum flumina in olei morem nullo eas turbante. Planctus est, Ei qui fecit que futura sunt iam planctus est quasi mortuus qui adhuc 32, 18 regni sceptra tenebat. Fz/; homimis cane lugubre super Egipti multitudinem et detrahe eam ipsam, et cetera. Precipitur prophete ut lugubre carmen super multitudinem Egipti (populosa enim 45 ualde terra est Egipti) canat, et eam ipsam detrahat, id est, detrahendam predicat. | Et filias gentium robustarum, id est, G4Y gentes robustas. Hebraice locutionis consuetudo est filias huius uel illius ciuitatis pro ipsa ciuitate ponere, ut filia Babilonis pro Babilon, filia Syon pro Syon. Hic quoque filias gentium pro 50 gentibus posuit. Sed et in masculino genere filius cum nomine uirtutum uel uitium uel aliam quamlibet qualitatem significante coniunctus significat, illud cui adiungitur in aliquo redundare, uel aliquod illo dignum esse, ut filius pacis dicitur qui pacificus est, filius iniquitatis qui iniquus, filius misericordie qui est misericor55 dia dignus, filius ire uel gehenne perditus quilibet ira uel gehenna dignus. Dicitur quoque filius dissentionis et discordie qui earum

27/28 omnia

... faciam] Ez. 32, 8.

29 et irritabo] Ez. 32, 9.

33 et

stupescere ... faciam] Ez. 32, 10. 36 ueniet tibi] Ez. 32, 11. 36/37 non "EDes]8E7 8522905; 39 et flumina ... oleum] Ez. 32, 14 40 planctus est] E2532: 016: [-7.8922818;

42/43 fili ... ipsam] Ez. 32, 18.

23 pharone se] zaca? V 30 uisa] corr. ex uisi P

46 et filias ... robustarum]

26 nigruerint] nigruent T^ 24 minari] ox. V super te faciam] faciam 33 quod] quoniam V/

42 fili] zmc. nouum 38 forte] fore V/ 34 eorum] ow. V^ super te lug. 47 huius] cap.P V^ — 42/43 Egipti multitudinem] multitudinem Egipti Vulg. add. inter ir.

132

36 14

60

65

32, 20 4 21 70

32:22

80

32, 23

85

90

IN IEZECHIELEM, XXXII

actor et amator est. Dicitur et saluationis et perditionis filius qui saluationi ac perditioni deputatus est. Multa sunt preterea in scripturis sacris huius locutionum genera. Ad terram ultimam, ad inferiora ora terre. Lacum, terre profunditatem. Quo fulcrior es? Dico te pariter cum filiabus gentium ad terram ultimam detrahendum quia quo illis es pulcrior ?Quid pulcritudinis et uirtutis in te est, quare tibi parcatur ut illis descendentibus tu non descendas? Sed et pulcris corporibus cum deformia pareant, nonnumquam parcitur. Descende, subaudis in lacum. De regalis solii fastigio descendes et in medio inimicorum et interfectorum gladio corrues. Gladius enim datus est, subaudis super te. Attraxerunt eam, et cetera. Egiptum et omnes populos eius hostes Chaldei, scilicet, ad inferos attraxerunt. Loquentur ei potentissimi robustovum, et cetera. Ceteri potentes qui ante Egiptum ad inferos descenderunt uidentes eam ad se descendisse insultationis illi uerba locuti sunt. Nemo putet prophetam existimare in inferis uel sepulcris mortuos mortuis insultare, sed figura utitur qua dicitur aliquid fieri etsi non fiet quod fieret si fieri posset. Satis credibile est mortuis Egiptiis alios mortuos olim ab eis oppressis, si licet insultaturos et super eorum interitu gauisuros. /57 Assur et omnis multitudo eius. Ceteros oppressores Israelis hic breuiter enumerat quos omnes in uindictam populi domini crudeliter deperisse dicit, utidem Egiptius periculum, cum in eademsit causa se incursurum intelligat. In circuitu illius sepulcra eius. In circuitu sepulcri ducis Assyriorum, aliorum qui in exercitu suo sub ipso militauerant, pariterque cum illo perierant locata fuere sepulchra. Quorum data sunt sepulcra in nouissimis laci. Non in superficie soli quo apud posteros eorum maneret memoria sepulcra sortiti sunt, sed ducem una cum tota multitudine sua instar lacus fossa grandis inuoluit, in cuius medio rex ipse iacuit ceteris in circuitu lacentibus, hoc est quod subditur: ££facta est in multitudo eius per girum sepulcri evus. Vniuersi interfecti. Nullus eorum senio uel placida morte uitam finiuit, sed uniuersi crudeliter interempti gladio corruerunt. Qui dederant quondam formidinem suam in terra

59 ad terram ultimam] Ez. 32, 18. — 601acum] Ez. 32, 18. — quo pulchrior csIhEZ 3221197 65 descende] Ez. 32, 19. 67 gladius ... est] Ez. 32, 20. 67/68 attraxerunt eam] Ez. 32, 20. 69/70 loquentur ... robustorum] Ez.

32:21: 76/T ibi ... eius] Ez. 32, 22. Bügin c ens]pE2 32:201 83 quorum ... laci] Ez. 32, 23. 87/88 et facta ... eius] Ez. 32, 23. uniuersi interfecti] Ez. 32, 23.

82/ 88

90/91 qui ... uiuentium] Ez. 32, 23.

57 est] om. V. 63/64 descendas] descedas V. 67 enim] dees? Viuig. 73 mortuis] mortuus / — 79 incursurum] incursum l/ — 80 illius] corr. ex illorum D 81 aliorum] o». V 82 fuere] sue re V^ 85 lacus] locus 90 suam] deest Vulg.

IN IEZECHIELEM, XXXII-XXXIII

133

wuwuentiwm. Hec interfectionis illorum causa quod dederant formidinem suam in terra uiuentium, id est, formidabiles et crudeles

32, 24 95

B2, 27

100

105

fuerunt dum in terra ubi uiuunt homines et ipsi uixerunt. Terra wiuentium. Hec quam nos uiuentes incolimus. Dicitur terra autem mortuorum interiora terre ubi defunctorum corpora condita iacent. Vel infernus qui in medio terre creditur esse solet appellari. Vel terra quod iam Hebreorum populus ex Egipto eductus inhabitabat terra uiuentium dici potest, comparatione gentium que sicut non esse, ita non uiuere reputate sunt — in Hester legitur: Ne tradas sceptrum tuum hiis qui non sunt. Qui descendevuni in infernum cum armis suis. Apud supradictas gentes Moloch scilicet et Tubal hic sepeliendi uiros fortes mos esse uidetur ut armis suis armati gladiosque sub capitibus habentes, in signum quam studiosi fuerint armorum et belli in infossa humo condiantur. Et fuerant iniquitates eorum in ossibus eorum. Vsque adeo notat eos iniquos fuisse ut non solum cor et uiscera iniquitate essent repleta, sed hic etiam usque ad ossuum medullam ipsa eorum iniquitas descendit. Vel iniquitatis et crudelitatis eorum signum et instrumentum arma, uidelicet, et gladii non solum cum

110

uiuentium corporibus sed et cum mortuorum ossibus fuerunt. Vel crudelitatis et iniquitatis eorum uindicta non solum carnes eorum,

32, 28 92, 31

sed et ossa comprehendit et comminuit. E! £u ergo, et cetera. Quia similis in culpa eris et similis in pena. E£ consolatus est, quia non solus punitus est.

(Cap. 33) 53, 12

B3, 2 Un

Et factum est uerbum domini ad me dicens, fili hominis loquere ad filios bopuli tui, et cetera. Quod autem dicit ad filios fopuli tui pro ad populum tuum locutio est. Terra cum induxero super eam gladium. Excusare uidetur dominus prophetam erga populum qui propter dura et aduersa que predicebat in odium illorum incidere poterat, quasi diceret: Nemo moueatur aduersus prophetam propter mala que futura pronunciat, nemo illi molestus sit; necessitas illi incumbit, meum urget imperium, quod sine periculo

93/94 terra uiuentium] Ez. 32, 24.

100 ne ... sunt] Est. 14, 11.

100/

101 qui ... suis] Ez. 32, 27. 101 supradictas gentes] cfr. Ez. 32, 26. 105 et fuerant ... eorum] Ez. 32, 27. 112 et tu ergo] Ez. 32, 28. 113 et consolatus est] Ez. 32, 31. (33), 1/2 et factum ... tui] Ez. 33, 1-2.

3/4 terra ... gladium] Ez. 33, 2.

92 terra] add. znter Jin. P 93 uiuunt] uixerunt l/ 97 quod] quam V 101 in] ad Vz. 102 scilicet] o. V mos] add. znter Jin. P 106 notat] uocat I/ 107 sed] o». V hic] his V^ (335, 3 terra] terram V^

67*

134

IN IEZECHIELEM, XXXIII

non exequi non potest. Ad cuius rei declarationem similitudinem adducit eius quem speculatorem supra se populus constituit. Qui sicut reus est effusi sanguinis illius quem gladius tulerit quem uenientem uidit nec annunciauit, ita et propheta reus est mortis ilius quem moriturum esse domino inspirante cognouit nec premonuit. Terra cum induxero super eam gladium. Hebree locutionis idioma est rectum nominis et obliquum pronominis pro obliquo nominis ponere, ut est illud: Dominus 1n celo sedes euus, et

20

33:03 35,4 25

23.:5:6 30

filii hominum dentes eorum arma el sagitte, Ita et in hoc loco sensus est: Cum induxero super terram gladium. G/ad?um metonomice pro bello ponit uel pro armatis Vowm de nowissimis. Ad bella minus idonei in speculatores locati solent ut oculis suppleant quod manibus minus possunt. Vltimi et nouissimi homines uiles accipi debent iuxta illud: Et clausum et nouissimum in Israel. Gladvum uenientem, armatos uenientes. E! cecinerit buccina. Clangore buccine hostium aduentum annunciauerit. Qu2squis ille, quilibet. Tulerit, de medio uiuentium abstulerit. Sangwis ?psius super caput eius. Effusio sanguinis ipsius et mors sibimet ipsi et non speculatori imputabitur, eo quod ab illo premonitur cauere sibi non curauerit. 4»751am, uitam temporalem. Non se custodierit. Eo quod a speculatore non fuerit premonitus. Animam. Animam sinecdochice pro homine posuit, iuxta illud: E? lacob im Ixx animabus descendit in Egiptum. Ille in iniquitate sua captus est. Cum premissa sit anima, non ille et captus, sed illa et capta sequi deberet ; sed ad intellectum sit relatio, ne uideretur iniuste occisus

35

S T

40

quem non a speculatore premonitum adductus a domino super terram gladius abstulit, et ita immerite necis reatus in ipsum dominum refunderetur in iniquitate sua priore quam operatus est, captum eum esse dicit. Sanguinem, et cetera. Pro sanguinis ipsius effusione quod iniuncti negligens officii non premonuerit a speculatore rationem exigam. Quod dicit de manu speculatoris pro a speculatore locutio est satis usitata. Ef tu fili hominis. Adaptatio similitudinis. Aud?ens ex ore meo sermonem. Os domini in scriptu-

14 terra ... gladium] Ez. 33, 2. 16 dominus ... eius] Ps. 10, 5. 17 filii .. Sagitte] Ps. 56, 5. 19 unum de nouissimis] Ez. 33, 2. 22 et clausum .. Israel] III Reg.

14, 10.

22/23

gladium uenientem]

Ez.

33, 3.

23 et

cecinerit buccina] Ez. 33, 3. 24 quisquis ille] Ez. 33, 4. 25 tulerit] Ez. 33,24. 25/26 sanguis ... eius] Ez. 33, 4. 28 animam] Ez. 33, 5. non se custodierit] Ez. 33, 6. 29 animam] Ez. 33, 6. 30/31 et Iacob .. Egiptum] cfr. Gen. 46, 27. 31'illeeestlhBz333:6: 37 sanguinem] Ez. S96: 39 de manu speculatoris] Ez. 33, 6. 40 et tu ... hominis] Ez. 33, 7 41 audiens ... sermonem] Ez. 33, 7.

P

16 sedes] sedis V. 20 speculatores] speculis P 23 clangore] cangore 28 non se] se non V. 32 ille] ille quidem Vg. 41 audiens] ergo

IN IEZECHIELEM, XXXIII

45

33,8

135

ris prophete dici solent, iuxta illud: E£ os domini non interrogastis. Numquid iste propheta ab alio quolibet propheta audiebat quod populo annunciaret? Sed more nostro quicquid dicimus ore dicimus de domino loquens, occultam inspirationem eius dictionem appellat. Domini enim prophete dicere est occulte menti eius quod placuit inspirare. S? me dicente ad impium, et cetera. Si me inspirante et intrinsecus cordis tui oculis reuelante comminan-

50

B3, 9 55

53, 10 60

53, 11 65

B5. 12 70

B3 13

75

dum esse et dicendum impio cito illum morte esse periturum quauis de causa retacueris nec imminens capiti eius periculum ut se custodiat annunciaueris, et a uiis suis prioribus quibus iram meruit declinet admonueris, ipse morietur, et a te sanguis requiretur. Sr autem annunciante, et cetera. Si tu quod tuum est diligenter executus fueris, et ille negligenter agens uiis suis pristinus institerit, ille peribit, tu autem animam a periculo quod incursura erat si tacuisses, liberabis. Ex his sacre scripture uerbis patet quod qui impio impendentem sibi ruinam et se custodiat non annunciat animam suam a periculo non liberat. 7 ergo fili hominis dic ad domum, Israel, sic locuti estis dicentes : Iniquitates, et cetera. Quos iniquitatis sue multitudo in desperationis baratrum demerserat, ad apprehendendam salutis uiam dominus per prophetam inuitat dicens peccatorem non ideo perire quod mors eius sibi placeat, sed quod impietatis sue peruersitatem non delinquatur. Et ut certius credatur quod dicitur, iusiurandum adiungit: Vzwo ego dicit dominus. Per memetipsum uiuentem iuro quod non est beneplacitum coram me ut peccator moriatur, sed potius ut a malitia sua ad me reuertatur et uiuat. E! quare moriemini domus Israel? Cum ego non solum uos uiuere uolo, sed etiam ad me conuertimini inuito que causa est ut mori malitis? Justitia ?ust;, et cetera. Non esse desperandum impiis si ab impietate sua reuerti uoluerint ostendit, quia non pro iniquitate in qua fuerunt dampnabuntur, sed pro iustitia ad quam conuersi fuerint saluabuntur, sicut econtrario iustus a iustitia auersus et ad iniquitatem conuersus, non pro iustitia quam deseruit saluabitur sed pro impietate ad quam conuersus est dampnabitur. E?iam si dixero tusto, et cetera. Si per prophetas et familiares meos iusto promisero quod uiuat, et impio quod moriatur comminatus fuero, nec ille promissis meis confidat si a iustitia recesserit, nec ille minas meas metuat, si ab

42 et eos ... interrogastis] cfr. Is. 30, 2. 47 si ... impium] Ez. 33, 8. 53 si autem annunciante] Ez. 33, 9. 58/59 tu ... iniquitates] Ez. 33, 10. 64/65 uiuo ... dominus] Ez. 33, 11. 67 et quare ... Israel] Ez. 33, 11. 69 iustitia iusti] Ez. 33, 12. 75 etiam ... iusto] Ez. 33, 13.

52 admonueris] admonuerit I 70 desperandum] desperans I^

58 tu] zzc. nouum cap. V^ 73 iustus] iustiis I^

67 sua] oz. V^

136 80

S316

85

9 [e

33, 21 95

IN IEZECHIELEM, XXXIII

impietate decesserit. Saluabitur enim hic in ipsa ad quam se conuertit iustitia. Ille autem in impietate in qua inuentus fuerit dampnabitur. Non imputabuntur |ei. Quomodo et non imputa- 68* buntur cum nullum peccatum impunitum relinquitur? Non imputabuntur que ad dampnationem, quia conuersus ad iustitiam pro prioribus non dampnabitur peccatis si tenax iustitie permanserit. Et cum tanta sit apud me equitatis obseruatio, populus tuus o propheta dicit opera mea non esse iustitie libra ponderata cum eius opera potius sint distorta et peruersa. Vere mea iusta sunt opera. Quid equius quam ut iustitie premium consequatur qui iustitie tenaciter adheserit, et econtrario qui iniquitatem super benignitatem dilexerit periculum et mortem non euadit? Hoc est unumquemque iuxta uias suas iudicare, quo nichil est equius iudicio quam ut iustitie premium consequatur qui iustitie tenaciter adheserit, et tamen tante estis impudentie ut uiam domini non esse rectam dicatis. Et factum est in xii anno in mense x in u mensis. Nonob itineris longitudinem tantum temporis impensum est post captam ciuitatem usque ad huius fugitiui qui captam fuisse ciuitatem nunciabat aduentum,

33,22

100

33, 24 105

33; 25 110

sed metuens

et latitans solum

forsitan nocturnum iter peragebat. In Ezra legitur quod de Babilone in lerusalem ascendentes uii mense quo tendebant peruenerunt. Manus domini, uirtus et potentia domini que prophetalem conferebat gratiam. Aferwitque os meum. Ad eloquenda ea que narraturus erat qui capta urbe fugerat. Nom siwui amplius, sicut prius antequam fugitiuus uenisset silueram. F7/; hominis qui habitant im vwinosis, et cetera. Destructe urbis parietinas ruinosas appellat. Vsus erat Abraham, et cetera. Numerum attendunt non meritum; pluralitatem non uirtutem. Nobis data est terra in possessionem. Deleti sunt alii et in captiuitatem abducti, ut nobis preciose possessiones quibus indigni fuerant in hereditatem darentur. Qwi in sanguine comeditis, et cetera. Qui uictimarum uestrarum quas in esum carnium uobis occiditis secundum quod in lege scriptum est: Sanguinem super

81 non imputabuntur ei] Ez. 33, 16.

85/87 et cum ... peruersa] cfr. Ez.

183925532" 91 unumquemque ... iudicare] Ez. 33, 20. 94 et factum ... mensis] Ez. 33, 21. 98/100 in .. peruenerunt] cfr. I Esdr. 3, 1. 100

manus domini] Ez. 33, 22. 101 aperuitque os meum] Ez. 33, 22. 102/ 103 non silui amplius] Ez. 33, 22. 103/104 fili ... ruinosis] Ez. 33, 24. 105 unus erat abraham] Ez. 33, 24. 107 nobis ... possessionem] Ez. 33, 24. 109 qui ... comeditis] Ez. 33, 25. 111/112 sanguinem ... funditis] ubi?

fort. Leu. 17.

80 in!] ab I7 84 peccatis] precans V7 94 et factum] ue. nouum cap. V^ in!]ew.P 96/97 fuisse ciuitatem] ciuitatem fuisse V/ — 100 peruenerunt] peruenerint codd. manus] 5os£ autem V 103 fili] inc nouum cap. V

IN IEZECHIELEM, XXXIII-XXXIV

137

terram non funditis. Verum more gentium cum carnem et idolorum simulacris supplicantes innocentium sanguinem funditis, et

B3. 27

115

120

p5. 51

125

B3: 33

rapinis et cedibus uacantes proximorum uestrorum uxores adulteriis pollutis, possidebitis terram hereditatem ?Minime. Qui in Yuinosis, inter ruinas uastate ciuitatis. [n agro. In speluncis et specubus ruris et siluarum munitionibus que presidia uocat ;hec gallorum lingua f/esse?z nominantur nec parietine poterunt eos a facie gladii protegere nec agrorum latitudo a bestiis, qui ut gladium et bestias euadant ad succisarum undique siluarum septa confugerint peste peribunt. Quas: egrediatur Populus. Cum tanta hominum frequentia ueniunt ad te cum quanta multitudine de theatris et templis populus egredi solet. I» canticum oris sui. Sermones prophetarum memoriter in ore habebat populus et non in operatione. E? auaritiam suam, et cetera. Hec est causa quare dicta prophetarum opere non complebant. Cwm wenerit quod predictum est, et cetera. Cum opere adimpletum uiderint quod prophete illis predicere solebant, tunc uelint nolint cognoscent quod propheta inter illos fuerit.

(Cap. 34) Et factum est uerbum domini ad me dicens, fili hominis propheta de pastoribus; propheta et dices pastoribus, hec dicit dominus deus: we pastoribus Israel qui pascebant semet (ipsos). Hic ad principes et sacerdotes et ceteros minores Israelitici populi magistratus sermo prophetalis conuertitur. Ve fastoribus Israel, et cetera. Sub similitudine pastorum agit de principibus et magistratibus ostendens quales erga subditos fuerint, et quid dominus in eos sibi nimis indulgentes ultionis exercuerit, et quid subditis nimiam prelatorum austeritatem passis misericordie et consolationis

misericorditer

contulerit.

Ve, id est tribulatio

et

angustia superueniet pastoribus Israel qui cum sibi commissos greges pascere deberent se ipsos potius pascebant, postposita gregum cura qui ut pascerentur illis commissi fuerant. Nonne 114/115 proximorum ruinosis] Ez. 33, 27.

*plaisseis". 95917

... hereditatem] cfr. Ez. 33, 26. 116 in agro] Ez. 33, 27.

121 quasi egrediatur populus] Ez. 33, 31. 125 et auaritiam suam] Ez. 33, 31.

115/116 qui in

phesseiz] Godefroy, VI, 192a:

123 in ... sui] Ez.

126/127 cum

... est] Ez. 33,

33. (34), 1/3 et factum ... semet(ipsos)] Ez. 34, 1-2. Ez. 34, 2.

5 ue pastoribus Israel]

13/14 nonne ... pascuntur] Ez. 34, 2.

113 supplicantes] suplicantes P 116 ruinosis] corr. ex interuinosis P 121 122 quanta] tanta 1 egrediatur] ingrediatur l/zg. quasi] quasi si lg. 123 canticum] canticis V^ 128 predicere] oz. V

(345, 1 et factum] zzc. nouum cap P V

3 semet (ipsos)] semet coad.

3

IN IEZECHIELEM, XXXIV

Len] [9 2

m Un

34/3

34, 4

greges a. pastoribus pascuntur? Sicut in brutis animantibus a pastoribus pascuntur greges non a gregibus pastores, ita et uos prelati subditos pascere non ab ipsis pasci deberetis, uel nonne ita esse debet ut greges pascantur a pastoribus ? Lac commedebatis, et cetera. Fructum qui prouenit ex gregibus in lacte et carne ad esum et lanis et pellibus ad indumentum accipientes, se non greges pascebant. Ecce quales erga seipsos fuerunt facientes que facere non debuerunt ;quales autem erga subditos fuerunt non facientes ilis que facere debuerunt. Subditur quod infirmum fuit. Non solidastis. Quique ponit que facere omisit peruersorum negligentia pastorum: ZInfirmum, id est macilentum et fame confectum.

Lp Solidare, id est, ad soliditatem et firmitatem pertrahere; egrotum,

34, 5 34, 6

id est, morbo quolibet affectum adhibita cura sanare; fractum pedem uel cornu, uel quodlibet membrorum alligare; abiectum a fortioribus arietibus uel hircis de ceterorum consortio ad gregem reducere ;quod periit, id est, perditum fuit, iuxta illud perierant (23[-] asinecis sollicite et diligenter querere. Sed cum austeritate et potentia, et cetera. Hec que facienda erant facere omisistis et que non facienda erant fecistis, quorum quod promissum est proprie dicitur delictum, quod uero subiunctum est peccatum. Austeritate. Duritia intolerabili; austerus ab austro procelloso nimbosoque [99]Un uento et obstantia quelibet subuertente, sicut et collateralis eius Affricus unde creberque procellis Affricus originem ducere uidetur. Ef potentia. Obliti misericordie solam in subditos exercuistis potentiam. Ef disperse sunt oues mee. Pastoribus negligenter agentibus uel penitus deficientibus et disperguntur greges, et a bestiis deuorantur. Errauerunt greges, et cetera. Quam late dispersi greges nullo eos requirente errauerunt ostendit. Errauerunt et in maioribus et in minoribus terre tumoribus unde si quis esset qui quereret facile uideri possent et super faciem agri, id est, super latitudinem camporum et planitiem sunt dispersi. Ef »on s erat qui requireret. Et cum facile inueniri possent, non erat qui requireret. Non erat, inquam, et cetera. Ipsa orationis repetitio sententie confirmatio est. Propterea: O pastores audite uerbum domini, cum paulo superius dixisset disperse sunt oues eo quod

17 lac comedebatis] Ez. 34, 3. infirmum] Ez. 34, 4.

Ez. 34, 4.

22/23 non solidastis] Ez. 34, 4.

30/31 sed ... potentia] Ez. 34, 4.

37 et potentia] Ez. 34, 4.

40 errauerunt

greges] Ez. 34, 6.

24

33/34 austeritate]

38 et disperse ... mea] Ez. 34, 5. 44/45 et non

... requireret] Ez. 34, 6.

46 non erat inquam] Ez. 34, 6.

14 a pastoribus pascuntur] pascuntur a pastoribus debet] deberet 1 21/22 quales .. debuerunt] consolidastis luis. 31/32 et? .. erant] b V intolerabilia P

lg. 16 pasci] om. P 17 ow. | 23 solidastis] 34 intolerabili] crx ex

IN IEZECHIELEM, XXXIV 50

34,8

5 Un

34, 10 6e

139

non esset pastor quomodo hic ad pastores loquitur? An quia nominetenus erant pastores, et secundum officium sacerdotii non erant ? Quia in delictis et peccatis superius lectione comprehensis dominum offendistis quod ad uos fit, audite uerbum domini. Viuo ego dicit dominus, et cetera. Vt nullatenus dubitent quin in ea que comminatur illis superueniant, iureiurando se obligat. Littera sic 68* legitur: Viuo ego ipse, subauditur, uenio, super pastores ;ego ipse, non alius homo uel angelus, requiram ab eis que commiseram gregem et de pastorali officio illos deponam. Hec est quod dicit: Cessare eos faciam ut mon ultra bascerent gregem meum. Causas autem quare hec faciat ne uiderentur iniuste opprimi interponit dicens: Pro eo quod facti sunt greges mei, et quia talia commiserunt sicut supra, inuitat eos ad audiendum super se uerbum domini, et

34, 7

65

34, 11

70

ne a seipso putetur hec uerba proferre, adiungat: Hec dicit dominus deus. Vel forte aposiopesis est qua irati frequenter uti solent, et sic legenda est littera: Viuo ego quia puniam uos pro eo quod hec et hec fecistis. Et in principio alterius uersus, quia causas posuerat quibus puniendi erant, repetit quod superius dixerat: Propterea pastores audite. Et nec bascant amplius pastores semet?psos, subintelligendum: de gregis mei oppressione. Et liberabo, graui seruitute oppressum uel tanquam de carcere et uinculis. Requiram owes meas, que pastorum incuria disperse perditeque fuerant, et uisitabo eas infirmas et dispersas; uel quas dum

34, 12 7 Un

8 [e

34, 13

in

dispersione erant uidere non putabar, in requirendo uisitare putabor. Sicut uisstat pastor, et cetera. In hoc uersu qui sic incipit sicut uisitat pastor, ostendit se sic oues suas uisitaturum et unde unde ubi disperse fuerant in tempore aduersitatis, quod diem nubis et caliginis uocat, liberaturum. Sicut pastor uisitare solet gregem suum quando fuerit in medio est ouium suarum dissipaturum. Diligenter singulas perscrutatur et inuestigat ne quid molestie uel lesure uel morbi uel lassitudinis in ipsa dissipatione contraxerunt. n die nubis et caligimis. Facile dispergi et aberrare et pastoris aspectum fugere solent greges cum caligine et nubium tenebrositate terra contegitur. Jm v?wis. Vbi propter uiciniam

52/53 uiuo ... dominus] Ez. 34, 8. 58 cessare ... meam] Ez. 34, 10. 60 pro... mei] Bz. 34, 8. 62/63 hec ... deus] Ez. 34, 10. 67 propterea pastores audite] Ez. 34, 7. 67/68 et nec ... semetipsos] Ez. 34, 10. 68 et liberabo] Ez. 34, 10. 70 requiram oues meas] Ez. 34, 11. 773 sicut uisitat pastor] Ez. 34, 12. 80 in ... caliginis] Ez. 34, 12. 82 in riuis] Ez. 34, 13.

58 non ultra] ultra non V. 53 dominus] ox. V 51 quia] quod V^ 72 putabar] putabat V/ — in requirendo] inquirendo V — 74/75 unde unde]

unde V. — 77est]ow. P. — 77/78 dissipaturum] dissipatur V. — 82 tenebrositate] post 81 et pastores V/

140

85

34, 14 90

34, 16 54. 17 95

100

34, 20 34, 21

105

34, 23 110

IN IEZECHIELEM, XXXIV

aquarum uberiora sunt pascua. In siccioribus apud nos locis salubriora sunt ouibus pascua ;Palestine autem oues cum alterius sunt nature, humidioribus forsitan gaudent locis, sed in montibus et collibus pascuntur et ille i» sedibus terre, in locis humilioribus ubi terra subsidere uidetur; uel ubicumque sunt sedes hominum (uel) mansiones in terra ibi pascentur. I» fascwis pinguibus, id est, fertilibus uel ab effectu. Super montes Israel. Hec sunt pinguia de quibus locutus est fascwa accubare faciam ne stando lassentur uelin tam pinguia adducam pascua ut accubantes pascere possint. Quod perierat requiram, et cetera. Ecce bonus pastor promittit se omnia illa facturum que peruersi pastores facere omiserant. Ecce ego iudico inler pecus et pecus. Hactenus contra pastores. Et quoniam in ipso populo quidam erant maiores et ditiores qui minores et pauperiores opprimebant, sicut de pastorum ita et de manu illorum se gregem suum liberaturum promittit. Oppressores autem illos hircos et arietes oppressos autem oues appellat. Ne putetis me indifferenter et indiscrete habere et oues et capras que premuntur et arietes et hircos qui premunt, sed potius iudico, id est, discerno inter pecus et pecus arietum et hircorum, id est, inter eos qui plus ut hirci et eos qui minus ut arietes ledunt et inter ipsos et oues et capras que leduntur. Iudico inquam illas saluando et illos humiliando ne greges mei sint illis ulterius in rapinam. Pingue et macilentum. Pingue pecus arietes et hircos macilentum oues et capras accipe. Pvo eo quod lateribus et humeris, et cetera. Hoc modo fortiora pecora infirmiora quoque et debilia molestare solent. Foras, ab ouili. E? swscitabo super eas pastorem unum. Pastorem bonum et equitatis amatorem sicut fuit Dauid, et unum ut non sit diuisus Israel et Iuda ;suscitabo super gregem meum de pastorum et arietum et hircorum manu liberatum. Hunc pastorem quidam Iudeorum suum elimenum, qui de Dauid nasciturus est, ut autumnant;

34, 24

alii ipsum

Dauid

suscitatum

a mortuis

arbitrantur. Ego ero eis in deum. Ego, non idola, non dii gentium

86 in sedibus terre] Ez. 34, 13. 89 super montes Israel] Ez. 34, 14.

88 in pascuis pinguibus] Ez. 34, 14. 90 pascua accubare faciam] cfr. Ez.

34, 15.

92 quod perierat requiram] Ez. 34, 16.

Sy dU

105 pingue et macilentum] Ez. 34, 20.

93/94 ecce ... pecus] Ez.

106 pro ... humeris] Ez.

34, 21. 108 foras] Ez. 34, 21. et suscitabo ... unum] Ez. 34, 23. 111/ 113 hunc ... autumnant] Rashi, Perwsh 'a/ Yebezfiel, Ez. 34, 223. 113/114 alii .. arbitrantur] ubi?

114 ego ... deum] Ez. 34, 24.

83 sunt pascua] pascua sunt I 86 sedibus terre] cunctis sedibus terre Vuig. 88 mansiones] uersiones V/ — 90 quibus locutus] quibus supra locutus I2 91 ut| ubi V possint] possunt I7 105 pingue et macilentum] oz. V — 111arietum et hircorum] hyrcorum et arietum V/— 112 elimenum] codd., fort. elimatorem 113 Dauid] o». P

IN IEZECHIELEM, XXXIV-XXXV 115

34, 34, 34, 34,

25 26 27 29

I4I

qui sunt demonia, ero eis in deum. Ego dominus locutus, qui mentiri non possum et cui idem est loqui quod facere. Bestias pessimas, leones, ursos, lupos, et cetera huius generis. Co//is me: ubi templum meum. Benedictionem multiplicationem. Cathenas iugi eorum, fortissima domini alienorum uincula. Germen nominatum,

120

34, 31

magni nominis posteritatem. E! «on sunt ultra et cetera. Hec omnia que usque ad finem capituli sequuntur in tempore christi sui quem uenturum putant sibi promittunt. Homznes estis. Hic ostendit se figuratiue locutum.

(Cap. 355 55, 2

Un

25.3

Fili hominis pone faciem tuam aduersum montem Seyr prophetabis de eo, et cetera. Positio siue conuersio uultus prophete aduersum montem Seyr quod dominus Idumeis aduersabatur significabat. Facta et positiones et habitus prophetarum sicut et sermones, ut iam superius diximus, prophetie sunt. Montem Seyr. Idumeorum regio, quam frater Iacob Esau qui et Seyr et Edom dictus est expulsis in ore gladii correis possedit, montuosa est et iccirco potius aduersum montem Seyr quam aduersum Seyr uel Idumeam dixit. E? prophetabis de eo. Que euentura sunt illi annunciabit, et ne in aliquo dubitet quod que locutus fueris non eueniant, dices hec que in sequentibus ego dicturus sum, dominus qui mentiri non potest, dicit: Ecce ego ad te, subauditur uenio. In proximo est quod ego ipse ad te perdendum uenio. Ego, discretiue. Et extendam manum meam super te. More nostro de se dominus loquitur qui percussuri manum leuamus et extendimus. E? dabo te desolatum, me dante et permittente solus relictus eris et in desertum redigeris. Vel locutio est. Idem est enim ac si diceret:

115 ego dominus locutus] Ez. 34, 24. 116/117 bestias pessimas] Ez. 34, 25. 117 collis mei] Ez. 34, 26. 118 benedictionem] Ez. 34, 26. 118/ 119 cathencis iugi eorum] Ez. 34, 27. 119 germen nominatum] Ez. 34, 29. 120 et non ... ultra] Ez. 34, 29. 120/122 hec ... promittunt] Joseph Kara, Perusb 'al Yebezkel, Ez. 34, 29.

o5»

1/2€f1

col

EZ

122 homines

9522:

estis] Ez. 34, 31.

5 superius] cfr. supra 28, 303-309.

montem Seyr] Ez. 35, 2. 6 quam .. est] cfr. Gen. 36, 1-8. -) Gk prophetabis de eo] Ez. 35, 2. d2reccet MteltEz 0255: 13 ego] Ez. 35, 3 14 et extendam ... te] Ez. 55, 3. 15/16 et dabo ... desolatum] Ez. 35,

9k

119 eorum] ea V/ capituli] capitulis V^

— domini] dicuntur 7 122 estis] istis V^

(355, 2 et cetera] om. V 4 et!] oz. euentura] uentura I 11 ego] o». V percussum

I^

120 sunt] erunt Vg.

V 6 Edom] 14 et] o». V

121

et dom V 9 15 percussuri]

I42

20

IN IEZECHIELEM, XXXV

Faciam te mons Seyr captiuatis cultoribus tuis desolatum atque desertum. Demoliar, deiciam atque subuertam. Inimicus semprternus. Filiis Iacob filii Esau semper erant inimici antiquum patris sui in fratrem odium in posteros reseruantes. Attende quantum displiceat domino in ira et odio pertinacitas. Desolationis Idumeorum causa extitit quod antiquum et quasi hereditarium in filios Israel odium

exercuerunt.

Ef comcluseris,

et cetera.

Vna

cum

Babiloniis armatus obsederis. In tempore afflictionis eorum, et cetera. Quando potissimum eis uel compatiendum esset. /niquitalis extreme. Captiuitatis et angustie quam pro sua sustinuerunt iniquitate. Extreme dicit quia non semel captiuati sunt, uel extremam iniquitatem dicit quod federis initi cum Caldeis pre30 uaricationi etiam |periurium addiderunt: uel iniquitatis hostium 69* extreme summe et ultra quam nulla alia posset inueniri. Sanguinz 356 tradam te, filiis Israel, qui de tuo sunt sanguine, uel aliis quibuslibet cognatione tibi coniunctis, uel morti et sanguinis effusioni. Querenti quando in manus Israelis traditus sit Idumeis respondit 35 in tempore Machabeorum. Legimus enim in eorum gestis quod Iudas Machabeus Idumeos sibi subiungit. Ewntem et redeuntem, omnem hominum et iumentorum frequentiam. E implebo montes eius, et cetera. Per partes ostendit totam cadaueribus occisorum implendam esse. Cum dominus esset ibi. Hec dicere presumpsisti 40 cum ibi, id est, apud duas illas gentes, duas uidelicet et x tribus, dominus, id est, templum et lex et cultus et ceremonie domini essent quod non apud te. Juxta ?ram, et cetera. Satisfaciam ire mee et zelo meo in te puniendo, sicut et tu satisfecisti ire tue et zelo, id est, inuidie et odio tuo populum meum persequendo. Zelum quem 45 fecisti. Odii tui ultionem quam exercuisti. E? notus efficiar tibi, et cetera. Cum secundum iudicii equitatem te ultus fuero, ipsa SN P uexatione tibi dante intellectum tibi notus efficiar. Opprobria tua. Opprobrium ingens et ignominia grandis erat montibus Israel quod a suis deserti cultoribus inimice terre populis ad deuoran50 dum dati erant, quod est dicere, probrosum et ignominiosum erat filiis Israel quod terra earum que montuosa est et ad defendendum habilis data erat ad uastandum acerrimis et infes25

19 demoliar] Ez. 35, 4. 19/20 inimicus sempiternus] Ez. 35, 5. 24 et concluseris] Ez. 35, 5. 255:n9 eorum]iEz 935285: 26/27 iniquitatis extreme |EEZ 855 u5* 31/32 sanguini tradam te] Ez. 35, 6. 35/36 legimus .. Subiugauit] I Mach. 5, 3. 36 euntem et redeuntem] Ez. 35, 7. 37/38 et implebo ... eius] Ez. 35, 8. 39:cumt sIbI]EBZ 835210: 42 iuxta iram] E35 44/45 zelum quem fecisti] Ez. 35, 11. 45 et notus ... tibi] E7351. 47 opprobria tua] Ez. 35, 12.

23 et] o». V 27 extreme] arg. V captiuitatis] captiuis I^ euntem] euertere /— 39 hec] contra V. — 44 zelum] zelum tuum Vg. tibi] per eos ls.

36 45

IN IEZECHIELEM, XXXV-XXXVI

B5. 13 55

60

35, 14

143

tissimis eorum hostibus Idumeis. Et insurrexistis super me ore uestro. Quod montibus me protectioni deputatis, magnifice insultastis et exprobrationis iniuriam insolenter irrogastis super me fuit ore insurgere et nomen meum quodammodo blasphemare. Ef rogastis aduersum me. Verisimile est quod uel deos suos uel uictores Caldeos supplici prece rogauerunt ut terra filiorum Israel daretur eis in possessionem, quod erat aduersus dominum cuius hereditatem obtinere uidebantur. LXX planius: Vociferati estis contra me. Letante uniuersa terra, et cetera. Vt grauiore torqueantur dolore, dicit quod, ceteris omnibus terris letantibus, illi soli

6 Un

sint opprimendi. Vel uniuersam terram pro ludea dicit more scripture que de sola Iudea agens uniuersam terram uel totam terram dicere solet. Grauissimum est, uel omnes alios uel eos quos oderis omnibus bonis affluentibus letare uidere, te solum omnibus

55, 15

70

circumdatum infortuniis in miseria et merore cernere. Sicuti gauisus es, et cetera. Gauisus quod Israel, quod est mea hereditas, huc illuc in captiuitatem abductus dispersus est ;uel quod hereditaria eorum terra multis et diuersis tradita cultoribus in uarias partes dispersa est. Quamobrem tu quoque mons Seyr, sed et omnis tecum Idumea dissipabitur. Sapam dicunt acutissimi genus esse fossati quo terra hinc inde spargitur, unde dissipare dispergere dicitur.

(Cap. 36) 56, 1

36, 2

Un

Tu fili hominis propheta super montes Israel, et dices montes Israel, et cetera. Populum suum qui Babilonica captiuitate premebatur consolari uolens dominus pollicetur quod ad terram suam et ad montana que prius possederat et de quibus exultans dixerat inimicus Idumeus uidelicet, euge altitudines sempiterne in. possessionem nobis date sunt, eum sit reducturus, et in bonis omnibus multiplicaturus, et quod de cetera terram Israelis eiectis cultoribus suis, non sit in solitudinem redacturus. Vtitur autem

53/54 et insurrexistis ... uestro] Ez. 35, 13. OD NIIS:

61 letante uniuersa terra] Ez. 35, 14.

56/577 et rogastis ... me] Ez. 67/68 sicuti gauisus es] Ez.

O55 456

21/2:

SIstacl]g Ez 256/01

6/7 euge ... sunt] Ez. 36, 2.

56 insurgere] oz. V^ 57 rogastis] derogastis l2. 58 supplici] corz. ex supplice P 60 uidebantur] nidebantur P 66 uidere te] uidete I 73 fossatorii] fosorii V/ — hinc] huc V spargitur] o». V^

W

(365, 1 tu fili] tu autem fili zs. 4 suam] o». V —— possederat] possedat 6 possessionem] hereditatem lg. nobis date sunt] datae sunt nobis

144 10

IN IEZECHIELEM, XXXVI

tali figura ut ad montes Israel sermonem dirigat, eisque promittat et deiis quibus fuerunt opprobrio et despectui ultionem et sibimet ipsis multiplicem germinationem et fructificationem et ruinarum instaurationem. Euge. Hac interiectione letitiam mentis significante utentes inimici gaudium suum expresserunt. A/tctudines sempiterne. Montes Israel uocant altitudines sempiternas, id est,

15

30,3

36, 4

36,5

36.7

durabiles et naturales. Non enim sunt tumuli quos humanum opus erexit, sed montes quos in altum natura leuauit. E? conculcati, et

cetera. Quomodo conculcatos eos dicit quos premisit esse desolatos? Sed conculcati erant quia uiles et contemptui habiti uelud id quod pedibus conculcatur. Per circuitum. Ab illis qui in circuitu 20 uestro commorantur. Et ascendistis super labium lingue. Montes Israel ascenderunt super labium lingue, id est, locutiones eorum quando insultantes inimici et opprobria ingentes de illis loquebantur. Vel summitatem lingue labium appellat cum de abiectis et humilibus rebus sit sermo, quidam earum ascensus uidetur cum 25 in os magnorum et sublimium uirorum ueniunt ut de eis loquantur. Ascendistis ergo dicit secundum hostium existimationem parui uel nullius momenti montes Israel reputantium. Propterea montes Israel, et cetera. Istud fropterea repetitio est illius quod iam premissum est fro eo quoniam in ira domini quem uestra 30 exacerbauere peccata desolati estis et conculcati, nunc ipso cuius pietatis est elisos erigere et miseros consolari ad clementiam conuerso, in eorum que perpessi estis malorum consolationem audite uerbum domini. Hec d?cit dominus. Non ad iam dicta sed ad dicenda istud hec referri debet. Parietimis. Destructorum quelibet 35 edificiorum stantes reliquie parietine dici possunt ; proprie tamen in lapideis edificiis cum destructa sunt, soli qui remanent parietes parietine dicuntur. Propterea. Iterum repetit causam superius positam. Hec dicit dominus. Hec scilicet que dicturus sum. Iz igne zeli mei, in ardore iracundie mee. Ex ammo, ex multo 40 desiderio. Ezecerunt eam, et cetera. Despexerunt, et uilem habuerunt sicut id quod proicitur. V? wastarent eam, ut uastata et inculta remaneret potius quam coleretur. Leuaui manum meam. Eleuaui

12 euge] Ez. 36, 2. conculcati] Ez. 36, 3. lingue] Ez. 36, 3.

13/14 altitudines sempiterne] Ez. 36, 2. 16 et 19 per circuitum] Ez. 36, 3. 20 et ascendistis ...

27/28 propterea montes Israel] Ez. 36, 4.

est] cfr. supra Ez. 36, 3.

33 hec dicit dominus] Ez. 36, 4.

29 premissum

34 parietinis]

Ez. 36, 4. 37 propterea] Ez. 36, 5. 38 hec dicit dominus] Ez. 36, 5. 38/39 in ... mei] Ez. 36, 5. 39 ex animo] Ez. 36, 5. 40 eiecerunt

eam] Ez. 36, 5.

41 ut uastarent eam] Ez. 36, 5.

42 leuaui manum meam]

Ez. 36, 7.

12 euge] ruge 13 utentes] corr. ex gautentes P 26 existimationem] estimationem 17 28 illius] eius P 29 pro eo] oz. V 39 iracundie] iradie I 40 eam] deesz V^

IN IEZECHIELEM, XXXVI et extendi

ultionem

faciendam,

uel iuraui

I45 et firmiter

statui.

Iurantes enim leuata et extenta manu iurare solent. I se confusio45 nem suam portent. Iccirco manum meam leuaui ut gentes que in circuitu uestro sunt existimantes uos et ignominia et confusione 36, 8 50

36, 9 55

36, 11.12 60

56, 15 65 56, 17

70

75

perpetua opprimendos esse, ipsi sine ulla spe deponendi ignominiosa et confusione plena que uobis irrogabant portent. Vos autem monies Israel, et cetera. Ita gentibus captiuitatis et miserie confusioni perpetue subiectis ;uos montes Israel expandite, id est, extendite nemorum et uirgultorum uestrorum ramos ut germinetis et populum meum fructu uestro pascatis, quod est |dicere: 69v Ramos expandetis germinabitis et bopulo meo fructum afferetis, nec quod polliceor differetur, sed prope est ut ueniant. Ecce ego ad 40s, Sübauditur ueniam. Ef comuwertar ad wos. Qui prius pro peccatis uestris auersus eram a uobis, nunc ad uos conuertar, sicut a principio quando de Egipto in partibus uestris egressi estis. Donabo, honorabo. Vt absque eis. Et hec et cetera que usque ad finem huius capituli sequuntur, quia necdum impleta uident in diebus sui messie promittunt sibi Iudei. Nos autem hec uel spiritualiter esse intelligenda dicimus, uel ad litteram quando omnis Israel saluus erit et gentium plenitudo intrauerit implenda. Deuovratrix hominum et suffocans gentem tuam. Deuoratrix hominum et gentem suam suffocans dicta est terra illa, quia media inter Syriam et Egyptum et plures alias infestas gentes frequentibus bellis ubi deuorantur et suffocantur homines, quatiebatur. Fili hominis filii Israel habitauerunt in. terra sua, et cetera. In superiori capitulo multa et magna se illis bona facturum dominus per prophetam promisit. Que, ne forte magis pro suorum bonis operui meritis debita soluenda quam gratis donanda uiderentur, paucis ostendit et illos propter iniquitatem suam procul a finibus suis expulsos esse et se ex sola benignitatis sue clementia et propter nomen suum quod in gentibus polluerant ad terram suam populum indignum et male sue respondentem indulgentie reuocasse. Domus Israel habitauerunt in terra sua. Terram quam

44/45 ipse ... portent] Ez. 36, 7. 48/49 uos ... Israel] Ez. 36, 8. 53 ramos ... afferetis] Ez. 36, 8. 54/55 ecce ... uos] Ez. 36, 9. 55 et conuertar 7 1u0s]kEz-:0367:9; 58 donabo] Ez. 36, 11. uc eis bz 96:212: 58/ 60 et hec ... Iudei] Rashi, Perusb '2/ Yebezkiel, Ez. 36, 12. 62 gentium plenitudo intrauerit] cfr. Rom. 11, 25. 63 deuoratrix ... tuam] Ez. 36, 13. 67 fli

-sualEz$96517.

75 domus ... sua] Ez. 36, 17.

47/48 opprimendos ... confusione] oz. V^ 50 subiectis] subtis I^ 53 ramos expandetis germinabitis] ramos uestros germinetis ug. — populo afferetis] fructum uestrum adferatis populo meo Vl. 63 hominum et] hominum es et V5. 63/64 deuoratrix ... suam] o». V 67 fili] zzc. nouum cap. V. — filii] domus Vg ^ terra] humo Vig. 70 soluenda] eorr. marg. et inter lin. P^ uiderentur] uidentur P 75 terra] humo Vis.

146

IN IEZECHIELEM, XXXVI

pollicitus sum domui Iacob meo munere iam obtinuit iam possedit iam ut suam inhabitauit, quod igitur exul et extorris et captiuus Israel in gentibus dispersus est, non mee fuit impotentie uel imbecillitatis qui in promissam illum terram introduxi, sed illius 80 iniquitatis et culpe qui terram suam suis sceleribus polluit, unde et eam merito perdidit. Im wiis swis et studiis. In operibus peruersis et idolorum cultibus quos iccirco uocat studia, quia multum in illis exercendis impendebat studium. Iuxta immunditiam menstruate. Hac nulla fedior est immunditia et quod magis 85 quicquid accesserit polluat. Coram e, in cuius oculis cuncta cernentibus multa que hominibus munda sunt immunda. Effudi. 36, 18 Effusionis sermo eius rei cui adiungitur abundantiam significat et copiam. Pro sanguine quem fuderunt. Duas precipue causas dispersionis eorum ponit, homicidii crudelitatem et idolatrie 36, 19 90 impietatem. I» idolis swis polluerunt eam. Ecce idolatria. Ef uentilati sunt. Sicut in messium uentilatione uento ferente palea raptatur et in diuersa portatur, sic a uictoribus permittente domino populus ille domini peculiaris per diuersas regiones est deportatus. Ef adinuentiones. Non quelibet hominum peccata 95 eorum adinuentiones dicuntur, sed noua peccandi genera que suis adinueniunt studiis sollicitudineque et industria. E? ?ngressi sunt 36, 20 ad gentes, et cetera. Iuxta peruersitatem operum suorum iudicaui eos grauiter peccantes, grauiter puniens et ex equitate iudicii ad gentes ad quas introierunt captiui et exules ingressi sunt. Ef 100 folluerunt nomen sanctum meum. Tanquam pollutum quid et immundum et fetens displicere fecerunt. Vilificatum est apud gentes nomen domini et tanquam pollutum et fetens reputatum quod populus suus et de sua terra egressus captiuus in terra non sua tenebatur quasi suis adesse et laborantibus opem ferre non 36, 21 105 posset. E£ peperci nomini sancto meo. Ne nomen meum tanquam impotentis et imbecilli et suis adesse non ualentis a gentibus in perpetuum contemneretur, tollere uos de gentibus dispersos hinc inde in unum congregare et in terram uestram adducere decreui.

81 in ... studiis] Ez. 36, 17.

83/84 iuxta immunditiam

menstruate] Ez.

SX6- dg 85 coram me] Ez. 36, 17. 86 effudi] Ez. 36, 18. 88 pro ... fuderunt] Ez. 36, 18. 90 in ... eam] Ez. 36, 18. 90/91 et uentilati sunt]

E24556197 94 et adinuentiones] Ez. 36, 19. 96/97 et ingressi ... gentes] Ez. 36, 20. 99/100 et polluerunt ... meum] Ez. 36, 20. 105 et peperci zemco]sk2 $96 02/1-

78 Israel] add zmfer kn. P 88 fuderunt] e. codd. 93 domini peculiaris] peculiaris domini l/ — 95que]quod. V — 104tenebatur] s V/ — laborantibus] laborantur V/ — 105 sancto meo] meo sancto V. 106 ualentis] uallentibus Ww 107 tollere] tolle 1

IN IEZECHIELEM, XXXVI

56, 22 56, 25

110

56, 25 115

Non fropter uos. Non quia uos digni, sed nomine meo parcens ne despiciatur uobis succurro. Sanctificabo. Mundum et uenerabile haberi faciam. Vt sciant quia ego dominus. Vt tollendo uos de medio earum certo edocte experimento sciant me facere posse quicquid libuerit. E? effundam super uos aquam mundam. Perfecta et plenaria mundatione mundabo uos. Immunda siquidem aqua perfecte quod sordidum est mundare non potest. Ef ab uniuersis ?dolis uestris mundabo uos. His uerbis significatur multorum et uariorum

120

125

130

135

56. 26

140

147

illos subditos

esse

seruituti

idolorum,

sed necdum

captiui in Babilone tenerentur idola coluisse leguntur neque nunc per mundum dispersi idolatrie sordibus pollui cernuntur. Qui sunt ergo illi quos de uniuersis terris congregatos et in terram suam adductos et aqua munda (quam nos lustrationis aquam cui cinis iuuence rufe immixtus erat accipere possumus) aspersos uel mundatos ab uniuersis idolis se mundaturum promittat? Qui autem sub Zorobabel et Iehu et Ezra et Neemia in Iudeam reuersi sunt non de terris uniuersis sed de Caldea sola, de Perside

et Medea, si qui tamen de illis redierunt congregati sunt, de iis igitur uerisimile est quod agat propheta qui in ultimis diebus de toto orbe in unitatem fidel post mortem antichristi congregandi sunt, quando lignum Ioseph et Iude dominus unum faciet lignum. Et quoniam illi qui gentilium dominationi subditi sunt forsitan idola colunt, ut clementius tractentur, propter illos dictum est: 4b wniuersis idolis uestris mundabo uos. Forsitan illi quoque qui apud nos erunt quando filius homo ueniens raram inueniet fidem super terram idolorum cultu polluentur ;uel ipsam uenerationem quam antichristo quem suscipient exibituri sunt, idolatriam scriptura appellat. Cor nowwm et spiritum nowwm. In corde dicitur esse sedes anime a quo nonnullam qualitatem contrahere putatur, iuxta illud quantum non noxia corpora tardant. Promittit itaque dominus se cor nouum illis daturum quod non sicut ad id temporis uoluntati specie aduersetur, et spiritum nouum promptiorem ad credendum et paratiorem ad obediendum domino. Cor lapideum. Durum et indomabile et incredulum. Cor carneum, mole, tractabi-

109 non

propter uos] Ez. 36, 22.

ut ... dominus] Ez. 36, 23.

110 sanctificabo] Ez. 36, 23.

111

113 et effundam ... mundam] Ez. 36, 25.

115/

116 et ab ... uos] Ez. 536, 25. 122 iuuence rufe] cfr. uacca rufa Num. 19, 1272): 129 quando ... lignum] cfr. Ez. 37, 19. 131/132 ab ... uos] Ez. 36, D5. 136 cor ... nouum] Ez. 36, 26. 141 cor lapideum] Ez. 36, 26. 142 cor carneum] Ez. 36, 26.

121 lustrationis] corr: 111 sciant] sciant gentes V7. 109 uos?] oz. V^ sunt] oz. V 126 si] sed V^ 124 Iehu] Iehun I^ ex illustrationis P 127 qui] quidem I^ 138 itaque] igitur I^ 139 illis] uel I^ quod] quia V. — ad id] odio V — 140/141 ad credendum] adiciendum I7

148 36.27 145

IN IEZECHIELEM, XXXVI

le et credulum. Et spiritum meum, uel spiritum sanctum quo spiritualibus gratiis abundent se eis daturum promittit; uel animam bonam et sanctam sicut suus bonus et sanctus spiritus. In medio uestri, in communi ut nemo uestrum sed huius muneris

expers, sed omnibus equaliter tribuatur, uel in corde quod in medio animalis esse dicitur. E! faciam wt inm preceptis meis ambuletis, et cetera. Gratiam spiritualem conferendo inspirando; uoluntatem immitendo opportunitatem et possibili-| 150 bonam tatem tribuendo facit dominus ut in preceptis suis quis ambulet, id est, ut precepta custodiat et obseruet et operetur. E? :ud?cia mea custodiatis. Que superius frecepta hic uocat ?udicia. Vel precepta uocat quibus simpliciter mandatur aliquid uel prohibetur fieri, 155 iudicia uero sunt ubi pena supponitur. Preceptum est: Patri uel matri ne maledixeris; iudicium est: Qwi maledixerit patri uel matri morte moriatur. Et oberemini. Hoc est ambulare in preceptis, operari que per illa mandantur. Factores enim legis et non auditores tantum apud deum iustificabuntur. Doctrina quidam ut 36, 30 160 in psalmis legitur: Bona est sed et facientibus eam. Vt non portetis ultra obprobrium famis in gentibus. Vt non sit uobis opprobrium et exprobatio inter gentes quod macie confecti et fame attenuati pereatis. Et recordamini wiarum uestrarum pessimarum. Cum 36, 31 bene uobis fuerit et omnibus bonis abundaueritis pessimas opera16 5 tiones uestras priores quibus me ad iracundiam prouocastis ut uos 36, 32 affligerem, ad memoriam reuocabitis et displicebunt uobis. Cozfundimini et erubescite, et cetera. Vere non quia uos digni sed quia mitis ego bene uobis faciam quia talia fuerunt opera uestra ut super eis confundi et erubescere debeatis. Hoc est quod ait: Li 0 Confundimini et erubescite, et cetera. Locutus sum per prophetas meos me facturum restaurationem predixerim. Supra cetera bona in quibus inuenit me domus Israel ad hoc in hoc inueniet me quod 36, 38 multipliciter multiplicabo illos. V? gregem samctwm, et cetera. Vsqueadeo multiplicabo eos ut tantus sit eorum numerus quantus 17 Un esse solet eorum qui de tota terra confluentes in sollempnitatibus pasche uel pentecoste uel scenopegie se sanctificant domino ut acceptabilem fiat eorum oblatio.

143 et spiritum meum] Ez. 36, 27.

145/146 in medio uestri] Ez. 36, 27.

148/149 et faciam ... ambuletis] Ez. 36, 27. — 152/153 et iudicia ... custodiatis] EH2996927: 156/157 qui ... moriatur] Ex. 21, 17. 167 et operemini] Ez. 56:527. 160 bona ... eam] cfr. Ps. 110, 10. 160/161 ut ... gentibus] Ez. 36, 30.

163

et recordamini

... pessimarum]

confundimini et erubescite] Ez. 36, 32.

Ez.

36, 31.

166/167.170

173 ut gregem sanctum] Ez. 36, 38.

147 omnibus] os? ut V 152 operetur] add zzzer /in. P 153/154 uel ... uocat] o». V 162 morte] o». V 176 scenophagie] senophegie I recordabimini lug.

153 hic] oz. V 163 recordamini]

70*

IN IEZECHIELEM, XXXVII (Cap. 37) B7. 1

Un

10

57, 2ie

37, 6 B7, 7 2 Un

30

57,9

149

Facta est super me manus domini et eduxit me in spiritu domini et dimisit, et cetera. Quotiens parabolice aliqua se uidisse ubi corporali presentia non erant narrant prophete dici potest manus domini super illos facta fuisse. Vnde et hic idem propheta in ultima uisione ubi se in Iudea uidisse quasi edificium ciuitatis uergentis ad austrum, hec eadem uerba ponit dicens: Facta esí super me manus domini. Et est sensus: Non mea uirtus uel potentia est quam procul posita est procul remotus et absens uidi, sed domini manus, id est, uirtus et potentia que facta est super me quando mihi contulit quod nulla alia conferre potuit. Et eduxit me ?n spiritu domini. Ipsa manus que facta est super me eduxit me in impetu flatus uenti qui dicitur in scripturis spiritus domini sicut in genesi legimus: Spiritus domini ferebatur super aquas. Tamquam sompnis uidisset propheta dominum manum suam super se posuisse et superuentum collocatum ad locum ubi ossa arida uiderit, sic de hac uisione loquitur solet et spiritus pro uoluntate poni Edwxit me im spiritu domini. Eduxit me ex uoluntate domini; uel sicut dominus in spiritu et non in assumpta forma ducere solet, id est, spiritualiter et non corporaliter. Putasne? An existimas futurum quod te sum interrogaturus ? Vruent ossa ista ? Ossa tam arida, tam sicca potuerunt uitalem flatum accipere. Dabo super wos neruos, et cetera. Bene corporee compositionis ordinem exequitur. Proximo namque loco post ossa sunt nerui, sunt super hos carnes quas extrinsecus cutis cooperit. Factusque sonitus prophetante me. Forsitan sonitus iste fuit erigentium sese ossuum et future motioni parantium uel ipsorum iam sese mouentium ossuum, et prius a propheta auditus quam motio uisa esset. Vel sonitus iste fuit diuine iussionis que angelico ad ossa facta est ministerio ut reuiuiscerent. LXX :E! facta est uox. Cuius fuit hec uox que prophetante propheta facta est cum nondum spiritum ossa recepissent, nisi forte domini uel angelorum? Possumus tamen dicere quod illi uocem pro sonitu posuerunt. 4 quattuor uentis ueni spiritus, a iv partibus orbis unde principales flant uenti. Precipit ut spiritus, id est, uentus ueniat et insufflet super

(37), 1/2 facta ... dimisit] Ez. 37, 1. 5/7 ultima ... 10/11 et eduxit ... domini] Ez. 37, 1. 13 spiritus 17 eduxit ... domini] Ez. 37, 1. 19 putasne] Ez. 37, ista] -Bz-437, 3. 22 dabo ... neruos] Ez. 37, 6. 24/25 iL

STER

domini] cfr. Ez. 40, ... aquas] Gen. 1, 2. 3. 20 uiuent ossa factusque ... me] Ez.

32/33 a ... spiritus] Ez. 37, 9.

(375, 10 conferre] ferre V/.— 13 domini] dei Vzz. 14 uidisset propheta] propheta uidisset V/ — se] zs ex marg. P — 24super]ow. V —— factusque] factus

est autem V. posuerint P

28 diuine iussionis] anime

uisionis

I

32 posuerunt]

150 35

IN IEZECHIELEM, XXXVII

interfectos et reuiuiscant. Hinc est forsitan quod quidam imperitiores Iudeorum nichil aliud animam quam uentum esse putant. Verum propheta nequaquam ait spiritum qui a iv uentis super interfectos ibi insufflauerit illorum esse animam. Sed cum insufflauerit eos reuixisse

40

ADT 45

50

27,12

55

37,14

60

37:416

65

recepta,

uidelicet, prius anima.

Sed

nec

spiritus qui iussus est uenire et super interfectos insufflare pro anima accipi potest eo quod anime insufflare non conueniat. Mirum est quomodo quidam hic de generali resurrectione propheta agere putauerunt, cum nonnisi de interfectis de domo Israel agat. Ossa hec uniuersa domus Israel est. Non in subsistentia, sed similitudine et significatione ossa, hec est uniuersa domus Israel. Ipsi dicunt aruerunt ossa nostra, et cetera. Hic aperit quomodo ossa hec sint omnis domus Israel. Sicut supra omnem spem est quod ossa que iam aruerunt reuiuiscant et herba uel arbor abscisa pristinam recipiat integritatem sic quod nos pauci per orbem dispersi et sub potestate fortium et dominatorum terre suppositi in terram nostram reuocari debeamus, incredibile quodammodo putatur. Ecce ego aperiam tumulos, et cetera. Metaphoram ossuum que in tumulis et sepulcris condi solent adhuc seruat. De casulis in quibus uelud in sepulcris per orbem latitatis ac si ossa de cumulis extraherem uos educam et super excelsam hereditatis uestre terram constituam. E: dedero spiritum meum in uobis, et cetera. Tanquam de mortuis loquitur; uel quia ipsi uite sue miseriam magis mortem quam uitam iudicant; uel quia exilium et qui captiuitatis angustia nonnullam gerunt mortis imaginem. Locutus sum et feci. Per prophetas meos uestram liberationem predixerim, et sicut predixi me facturum, ita et feci. E? tu fili hominis sume tibi lignum unum et scribe super illud Iude, et cetera. Quid hec duo ligna et eorum in unum coniunctio significet ipse propheta in sequentibus edocebit. Iude et filiorum Israel sociorum eius. Hoc scriptura lignum super quod scripta erat significabat ad Iudam et ad eos de filiis Israel qui Iude per societatem adheserant pertinere. Joseph lignum Ephraim domusque Israel sociorumque eius. Hec erat alterius ligni scriptura significans lignum illud esse

42/44 mirum

"est|EEz 7

... agat] cfr. Hieron., zz Hiezecb., XI, xxxuii, 1/14.

1s

46 ipsi ... nostra] Ez. 37, 11.

Joseph Kara, Perusb 'a/ Yehbezkiel, Ez. 37, 11.

44 ossa

47/52. sicut ... putatur]

52. ecce ... tumulos] Ez. 37, 12.

56 et dedero .. uobis] Ez. 37, 14. 59/60 locutus ... feci] Ez. 37, 14. 61/62 et tu ... iude] Ez. 37, 16. 64 iude ... eius] Ez. 37, 16. 66/67 Ioseph ... eius] Ez. 37, 16.

40/43 insufflare ... sint] sit codd. sicut quodamodo incredibile sociorum] Israel sociis lignum] ligno Vz.

interfectis] o». V^ 44 Israel] Israel domus V 47 supra] add. zmter bs. P 51 incredibile quodamodo] V/.— 61 et?] oz. V/ — tu] zuc. nouum cap. V. 64 Israel lu. uel sociorum 1^ 65 super] supra / 67 domusque] et cunctae domui Vg.

IN IEZECHIELEM, XXXVII

ISI

lignum Ioseph. De Ioseph autem due nate sunt tribus Ephraim et Manasses, cum igitur premisisset Ioseph qui utriusque tribus actor exstitit ut distinguat secundum quam tribum ad Ioseph lignum illud pertineat, statim subdit Ephraim de qua tribu natus est Ieroboam, qui primus facta separatione populi sub Roboam B7, 17 filio EnLoRodiell super x tribus regnauit. Ad?unge illa, et cetera. 75 Duo ligna ab inuicem separata adiungens sibi in unum redige 57, 18 lignum. Filii fopuli tui. Locutio est ut superius diximus. Nonne ?ndicas nobis ? Nonne indicare debes nobis, uel indicas pro indicabis 70

dixit, ac si dicerent, non indicabis tu nobis. Vel forte comminatio est, quasi nisi indicaueris, punieris. Quid in his, subauditur lignis

uel in his que facis. Ve/is tibi. A te et operatione tua qua duo in unum ligna unificas portendi, uel a nobis intelligi. Quod est in manu Ejhraim. Quod ait in manu Ephraim locutio est. Sensus est: Assumam lignum cui superscriptus est Ioseph quod non est per Manassem, sed per Ephraim. E! dabo pariter, regiam tribum 8 Un scilicet tribum Ephraim cum ceteris omnibus que sibi apposite sunt pariter dabo cum ligno Iuda, id est, cum tribu Iuda, quam significat lignum cui superscriptus est Iudas. Et faciam eas, et cetera. Ephraim et tribus que cum eo sunt, sic cum tribu Iuda unificabo, ac si duo ligna in unum conglutinarentur, ita tamen ut 90 non Iudas in manu Ephraim sed ipse cum omnibus sibi appositis in manu et potestate Iude teneantur. Post unionem siquidem, ut putant Iudei, de sola tribu Iuda et de domo Dauid super uniuersitatem totius populi reges imperabunt. /» oculis, in con37, 20 spectu et presentia eorum. Similis in Samuele locutio: In oculis D7. 23 95 huius solis. Sedibus, suis mansionibus ubi in captiuitate manserunt. Quam dedi seruo meo Iacob. Specialiter data fuisse dicitur Canaan Iacob, licet patribus suis promissa fuerit et data, quia ipse in filiis suis eam hereditate possedit. Vsque in sempiternum. Hoc sibi spe uana delusi promittunt Iudei quod postquam per elimenum suum 100 terram illam semel recuperauerint, nunquam ulterius sint eam 80

D7, 19

74 adiunge illa] Ez. 37, 17. 75/76 filii populi tui] Ez. 37, 18. 76 nonne indicas nobis] Ez. 37, 18. 80 uelis tibi] Ez. 37, 18. 81 quod ... Ephraim] Ez. 37, 19. 84 et dabo pariter] Ez. 37, 19. 87 et faciam eas] E2905/72819; 91/93 post ... imperabunt] Joseph Kara, Perwsb 'a/ Yebezkiel, Ez. 2728227 93 in oculis] Ez. 37, 20. 95 in ... solis] II Sam. 13, 6. sedibus] E2227223: 95/96 quam ... Iacob] Ez. 37, 25. 98 usque in sempiternum] TE72851/2025: 98/102 hoc ... inhabituri] cfr. Joseph Kara, Perwsh '2/ YebezKiel,

Ez. 37, 25-26.

69/72 et ... Ephraim] o». 84 dabo] dabo eas Vulg. 89 unum] lignum V 91 siquidem] si qui P

80 uelis tibi] tibi uelis 79 his!] o». V^ V 87 eas] eos Vg. 85 cum] omni I^ Vix. appositis] oppositis I^ 90 in manu] imanu P 99 elimenum] codd., fort. elimatorem

70*

152

105

110

37, 24

37. 26

115

120

IN IEZECHIELEM, XXXVII-XXXVIII

amissuri, sed ipsi et posteri sui absque ullo temporis termino sint eam inhabituri. Prona nimirum animalia solamque terram spectantia superiorem illa nobilioremque nullam audent sibi promittere mansionem. In huius tam miserabilis sui erroris pabulum et sue fallacis sententie firmamentum illud psalmi etiam reuoluunt et in medium afferunt: Celum celi domini, terram autem dedit filii hominum. Sic soli domino mansionem celi tribuerunt tamquam si homines admitteret angustatus premeretur et nimia cohabitantium frequentia pressus grauiter elideretur. Sic terram hominibus dant ut domini excludant quam tamen sicut ipse testatur cum celo implet. Ef seruus meus Dauid princeps eorum in perpetuum. De Dauid et non de alia qualibet familia in populo principes erunt omnibus diebus. Asserunt quidam Iudeorum quod Dauid a mortuis sit resuscitandus et in terra promissionis super populum Hebreorum in perpetuum regnaturus. Ef fundabo sanctificationem, et cetera. Fuit tabernaculum quod fecit Moyses in deserto sanctificatio, sed sanctificatio fundata non fuit quia succedente sibi templo inueterauit. Sed nec templum uel a Salomone constructum uel sub Zorobabel et Iehu sacerdote magno populus de Babilone reuersus edificabit quia alterum Babilonio, alterum Romano

igne conflagrauit. Fundata, id est, stabilita et firma et

immobilis sanctificatio fuit. Quod enim cecidit stabili non erat illud gradu.

(Cap. 38) Fili hominis pone faciem tuam conira Gog et ierram Magog principem capitis. Fuere qui putarent immo, et assererent Gog septentrionalis regionis gentem crudelissimam eandem esse gentem quam nos Gotos uel Getas appellamus. E? terram Magog. Terram eorum qui subditi sunt Gog. Principem capitis Mosoch. Gog uocat principem capitis, id est, principis Mosoch et alterius populi qui dicitur Tubal. Vel principem capitis illorum populorum

106/107 celum ... hominum] Ps. 113, 16. Abraham Ibn Ezra, Perwsb 'a] Tebillim, Ps. 113, 16. Hz: 37524: 113/115 asserunt .. regnaturus] sanctificationem] Ez. 37, 26.

(38), 1/2 fili ... capitis] Ez. 38, 2. principem capitis Mosoch] Ez. 38, 3.

105/111 sic ... implet] cfr. 111 et seruus ... perpetuum] qui? 115/116 et fundabo

4 et terram Magog] Ez. 38, 2.

5

102 eam]causa / — 111 Dauid] Dauit V 113 omnibus ... asserunt] o». v 115/116 et fundabo sanctificationem] et fundabo eos et multiplicabo et dabo sanctificationem Lug. 119 Iehu] Ihun I^ 122 fuit] sum 1^ (38), 2 fuere] fuerunt I7

4 et] deest Vig.

IN IEZECHIELEM, XXXVIII

uocat Gog quia capite censi et serui illius erant. Ecce ego ad te,

subauditur, ueniam. E£ circumagam te. More indomiti equi

38, 4

15

25

30

38, 10 58, 11

153

35

circumagitur ut fatigatus facilius edometur. Vel a trocho sumpta est similitudo qui flagello circumagitur nec requiem habere permittitur. E? onam frenum in maxillis tuis. Vt inordinatos tui lasciuientis et indomiti motus cohibeam, nec pro tuo euagaris arbitrio, sed meo regaris imperio. Vestitos loricis. Hoc tam ad equos quam ad equites referri potest. Solent enim et preciosi nobilium uirorum equi in bellis et certaminibus loricis aduersum tela diligenter operiri, ne si forte inermes ad pugnam ueniant, letalibus acceptis uulneribus suo casu ascensoribus suis graue periculum inferant. Hastam et clipeum arrijientiuwm, strenuorum et ad bella idoneorum. Latera aquilonis, frigide finitimi zone unde flat aquilo. Prepara et instrue te. Nunc interim ante uisitationis tue tempus ad bellum te prepara, et instrue te, artem bellandi disce ne imperatus rudis et bellandi imperitus ad certamen accendas. Esto eis in preceptum. In imperatorem precipiens eis ut subditus, uel in doctorem et preceptorem bellicis eos imbuens preceptis. Visstaberis, flagellaberis. Im nowissimis ammorum, in fine temporum. Ad terram. Metonomia est. A gladio, ab interfectione. Populis multis. Multi sunt populi apud quos peregrinantur Iudei ; a quibus, ut putant, in ultimis diebus ad terram sunt reuersuri. Deserti a suo naturali populo, et qui eos hereditario iure possederent. H:?c, quia in terra metonomice intellexit populum, ad sensum masculini generis pronomen retulit. Ascendent sermones super cor tuum. Secundum superbiam cordis tui uerba superbie et tumoris plena proferes. Cogitationem pessimam, inutilem et tibi ualde nociuam. Terram absque muro. Pro nimia diuine protectionis securitate nec muris, ut aiunt Iudei, nec ferris nec uectibus qui tunc in Iudea morabuntur munientur, sed nec ulle erunt illis porte,

8Sreccee nte] Bz358525: 9 et circumagam te] Ez. 38, 4. 12 et ponam "ostuis PEZ 58414 uestitos loricis] Ez. 38, 4. 19 hastam ... arripientium] Ez. 38, 4. 20 latera aquilonis] Ez. 38, 6. 21 prepara... tel Ez--38, 7; 23/24 esto ... preceptum] Ez. 38, 7. 25/26 uisitaberis] Ez. 38, 8. 26 in nouissimis

annorum]

gladio] Ez. 38, 8.

Ez. 38, 8.

Rashi, Perush 'a] Yebezkiel, Ez. 38, 8.

9x8: 38, 10.

26/27 ad terram] Ez. 38, 8.

populis multis] Ez. 38, 8.

27 a

28/29 multi ... reuersuri]

29 deserti] Ez. 38, 8.

30 hic] Ez.

32 ascendent ... tuum] Ez. 38, 10. 34 cogitationem pessimam] Ez. 35 terram absque muro] Ez. 38, 11. 35/38 pro ... custodiente]

Rashi, Perusb 'a/ Yehezieiel, Ez. 38, 11.

10 trocho]certo V. 12 ponam] s V — 13cohibeam] choibeam V — 20 finitimi] finitum I 24 et] vor. ex tet V/ 23 bellandi imperitus] bellandum 30 26 nouissimis] nouissimo lg. 26 accendas] attendas V. peritus I hic] hec Vulg. 34 cogitationem] cogentem V7 35 protectionis securitate] protectione securitatis I/

154

IN IEZECHIELEM, XXXVIII

domino cuncta que ad eos pertinent protegente et custodiente. Deserti,

51:9 WA

a deo. Vmbilici terre, nec totius terre sed huius nostre

habitabilis. Zone medium locum sortita putatur Iudea, ab oriente et occidente equaliter distans. Saba et Dedan. He gentes cum 38, 13 transieris per eas, o Gog, dicent tibi: Nwmquid ad assumenda spolia tu uenis? Quod est dicere apparet quod ideo cum tanta multitudine tu uenis ut omnem terre predam assumas et absportes. 45 Non esset opus contra paucos et inermes tot et tantis comitantibus uenire nisi predam diripere statueres. Aíqwe substantiam. In substantia quaslibet opes intellige. Manwbias. Vendite pretium 38, 16 prede. In nouissimis diebus. Non desines esse populus priusquam compleantur que dico, sed in ultimis seculi diebus quando hec 50 futura sunt que loquor eris. Addwcam te. In eo adducet dominus Gog super Iudeam quod permittit a malis angelis immitti illi et inspirari ut super eam ascendat. E sciant o Gog. Cum uenerabilis et metuendus esse apparuero in conspectu cunctarum gentium te puniendo o Gog ille scient me, id est, ad notitiam mei uenient et 40

55

2517 38, 18 38, 19

60

35.21 29.22 65

38.23

relictis idolis, me colent ;uel certiores de mea reddentur potentia,

uel intelligent me deum et dominum esse. 7 ergo ille es. Hoc a prophetis illius temporis ex persona domini dicetur in diebus illis antiquis. Ascendet indignatio mea. Tunc ascendit indignatio quoniam excrescit et non cohibetur, et iratus prout ira dictauerit operatur. Zelo, ira. In 1gne, in ardore ire mee. Locutus sum. De subuersione Gog. Commotio magna. Tantus erit terremotus ut omnia que in terra uiuunt et etiam inanimata simul cum terra moueantur. Gladius uniuscuiusque. Mutuis et suis Gog et omnes qui cum eo erint occumbent uulneribus. Pese. Nec solis interibunt gladiis sed peste morbo fere omnes simul inuadente. Et sanguine. Id est, sanguinis fluxu et nimio intolerabili imbre et lapidibus de aere ruentibus. E? magnzficabor et sanctificabor. Magnus et sanctus, id est, mundus et uenerabilis esse cognoscar.

38 deserti] Ez.

38, 12.

39 umbilici

terre] Ez. 38, 12.

41 Gaba

et

Dedan] Ez. 38, 13. 42 numquid ... uenis] Ez. 38, 13. 46 atque substantiam] Ez2158:3- 19; 47 manubias] Ez. 38, 13. 47/48 in nouissimis diebus] Ez. 38, 16. 50 adducam te] Ez. 38, 16. 52 et sciant ... Gog] Ez. 38, 16.

56 tu ... es] Ez. 38, 17.

58 ascendet indignatio mea] Ez. 38, 18.

60

zelo] Ez. 38, 19. in igne] Ez. 38, 19. locutus sum] Ez. 38, 19. 61 commotio magna] Ez. 38, 19. 63 gladius uniuscuiusque] Ez. 38, 21. 64 peste] Ez. 38, 22. 65 et sanguine] Ez. 38, 22. 67 et magnificabor ... sanctificabor] Ez. 38, 23.

42 assumenda] sumenda Vg. 54 id est] add. inter bin. P corr. in marg ex locus V^ 64 occumbent] occumbunt P

60 locutus]

qc

IN IEZECHIELEM, XXXIX

I55

(Cap. 39) 39, 6

Emittam ignem in Magog. Superius dixit quod Gog et Magog, id est, omnes dictioni Gog subditi mutuis gladiorum suorum ruituri essent uulneribus et peste, sanguine, imbre uehementi et lapidibus de celo ruentibus perituri. Quando ergo nunc dicit emissurum se ignem in Magog possumus per ignem omnimodam accipere consumptionem. Solet et in scripturis sacris nomine ignis quelibet tribulatio dura significari. Vel etiam gladiis et ceteris que supra dicuntur additus fuit et ignis, unde et premissum est: Et fluam super eos ignem et sulphur. Vel illis Magog, id est, suppositis 10 dictioni Gog qui domi remanserant incendium comminatur, unde et subditur: E in his qui habitant in insulis confidenter. Vel de insulanis Magog, uel domi remanentibus agit qui ita secure uiuebant ac si in insulis habitarent. Secundum hanc sententiam et 39,8 pro id est deberet accipi. Ecce wenit, et factum est. Ita certissime B9, 11 15 eueniet quod dico futurum ac si iam euenisset et factum fuisset. E? erit. Huius uersiculi duarum dictionum - hic sensus et cum ceteris que futura esse dixi istud quod in proximo dicturus sum erit. Nominatum sepulchrum. Notum et magni nominis. Obstupescere faciet. Promagnitudinesui.Os ual/is. Aperturametintroitumuallis. 59, 14.15 Post menses wu, ab interfectione Gog. Titulum. Erectionem lapidis uel ligni in signum quo facilius reducantur ad iam inuentum os sepeliendum. Po//;nctores, curatores funerum. Jud:59, 21 cium meum, penam ex equitate iudicii de Gog sumptam. Manum, percussionem et cedem manu mea factam. Et assumam zelum pro B9, 25 25 nomine ira. Pro nomine sancto meo, quod polluerant inter gentes. Et portabunt. In terra sua meo munere confidenter habitantes 39, 26 confundentur quia preuaricati sunt in me qui tot bona illis fecerim.

(395, 1 emittam ... Magog] Ez. 39, 6.

2/4 superius ... perituri] cfr. supra

Ez. 38, 18-23. 8/9 et pluam ... sulphur] Ez. 38, 22. 11 et in ... confidenter] E7:5986: 14: ecce -— Pest] Bz: 7397. 8: 15/16 et erit] Ez. 39, 11. 18 nominatum sepulchrum] Ez. 39, 11. 18/19 obstupescere faciet] Ez. 39, 11. 19 os uallis] Ez. 39, 11. 20 post menses uii] Ez. 39, 14. titulum] Ez. 30x15: 22 pollinctores] Ez. 39, 15. 22/23 iudicium meum] Ez. 39, 21. 23 manum] Ez. 39, 21. 24/25 et assumam ... zelum] Ez. 39, 25. pto meo]-Ez2.39; 25; 26 et portabunt] Ez. 39, 26.

25

(395, 1 emittam] imittam V. 8/9 et pluam super eas ignem et sul15 et! .. fuisset] o». V phur] ignem et sulphur pluam super eium Vig.

19 os] deest. Vuig.

22 pollinctores] polinctores P

I56

IN IEZECHIELEM, XL (Cap. 40?

| Templum quod lezechieli super montem nimis excelsum 78' celesti ductu posito in uisionibus dei demonstratum est, non in alta cecitatis et ignorantie conualle demersi, si nostris confisi uiribus que uel nulle sunt, explanare presumeremus, non immeri5 to presumptuosi iudicaremur. De illius itaque presumentes adiutorio qui neminem in se confidentem confundit, qui desiderium pauperum misericors exaudit, qui pias supplicium preces minime spernit, que parum ipsi nouimus alios docere presumimus, et clausa nobis ipsis hactenus misteria aliis aperire contendimus. 10 Litteralem beati Ieronimi explanationem Iezechielis templum 40, 1

premittentes pede quo possumus sequemur. In xx et u anno transmigrationis Iechonie in exordto, et cetera.

Tempus quo mirabile illud inexplicabilis illius templi edificium prophete demonstratum est designatur. Transmagrationis. Trans15 migratio est eorum qui sponte sua hostibus sese dedentes ad locum quo iubent hostes de terra sua transmigrant. Captiuitas uero eorum qui a uictoribus capti quo captiuantibus libet inuiti deportantur. lechonias igitur qui et Ioachin filius Ioachim filii Iosie cum obsessus esset a Chaldeis usus consilio Ieremie, cum

20 matre sua et multis aliis tradidit se Nabugad(nosor) regi Babilonis. Vnde et in transmigrationem non in captiuitatem abiit. Ioachim autem pater eius et Sedechias patruus eiusdem quia ui capti sunt, captiuitatem non transmigrationem passi sunt. Transactis uero a tempore transmigrationis Iechonie quo cum Daniel et 25 tres pueri qui in fornacem missi sunt, et Iezechiel transmigrauerunt xxiiii annis, xx autem u incipiente in exordio, huius x scilicet die primi mensis eius mirabilem de qua in sequentibus agit uisionem propheta uidere promeruit. Percussa est ciuitas. lerusalem ab hostibus capta et ciues eius magna clade percussi; uel 30 ipsius muri ciuitatis crebris arietibus et ceteris diuersi generis (405, 12 in ... exordio] Ez. 40, 1.

14 transmigrationis] Ez. 40, 1.

14/

18 transmigratio ... deportantur] cfr. Hieron., Ir Hiezecb. l, ii, 2-3. 18/21 Iechonias ... abiit] cfr. IV Reg. 24, 8-16; Ier. 27, 20-22. 22/23 Ioachim ... sunt] cfr. IV Reg. 24, 1-4; 25, 4-7. 24/25 Daniel ... sunt] cfr. Dan. 1, 1-7; 3218-23 28 percussa est ciuitas] Ez. 40, 1.

(40), 1 templum] me. zouuz cap. P. V', idem de edificio in monte O

Ezechiel IO

2 ductu] ducto

3 conualle] et ualle I^

Iezechieli]

7 supplicium]

supplicum I/O 8 ipsi] ipsius I/ 10 litteralem] in ex. sic habebatur sed cancellatum fuit: litteralem beati Ieronimi explanationem Iezechielis templum premittentes pede quo possumus sequemur 77 zrg. O 12 Iechonie] Ieconie V, nostrae Va. 14 demonstratum] demonstrantium 1] 15 est eorum] eorum est O 19 chaldeis] caldeis O 21 in!] o». V captiuitatem] captiuitate I 22 autem] ante V —— quia] qui 24 quo cum] cum quo O

IN IEZECHIELEM, XL

I57

machinis concussi et ad solum usque prostrati. I» hac i$sa die. Decima, scilicet, mensis primi quem diem supra anni nominat exordium. Facta esi super me manus domini, In eo fortassis super se manum, 35

id est, uirtutem

et potentiam

domini

factam

esse

testatur quod aliquid quo potentia et humana uirtus aspirare nequit in se factum esse intelligit. Supra uires enim humanas et potentias est tot seculis post futura quasi presentia uidere, hominem in Chaldea corpore positum, que in Palestina fiunt ac si presens esset cernere. ///uc. Ad ciuitatem, scilicet, quam dixit esse

40, 2

percussam. Zn terra Israel. Et ad ciuitatem Ierusalem que erat in Iudea et in sorte Beniamin adductus est, et ad terram x tribuum

4 Un

50

que proprie dicta est Zerra Israel, quamquam post transmigrationem Babilonis indifferenter et hec et illa Judea dicta est et Israel. Et dimisit me. Hic subaudiri debet uel manus quam super se factam dixit, uel dominus. Ita autem loquitur tamquam per tanta terrarum spacia de Chaldea in terram Israel manu domini transportatus sit, et super unum ibi montium positus. Super montem excelsum nimis. Quis sit iste mons nimis excelsus super quem teste propheta erat quasi edificium ciuitatis non satis patet. Ierusalem enim in qua et primum Salomon et postea Iehu et Zorobabel templum construxerunt et quam dominus elegit ut nomen suum esset ibi, nec in monte nimis excelso nec in talis latere

montis constructam

fuisse legimus. Mons Syon que et ciuitas

Dauid et arx ciuitatis Ierusalem dicta est, mons quidem est, sed 55

60

65

nec magnus neque nimis excelsus. An despecta forte Ierusalem et Iudea in aliqua ciuitatum Israel super montem nimis excelsum posita nobile illud templum construetur? An potius credendum est quia mons ipse lIerosolimis super quem fundata erat domus domini iubente deo usque in immensam altitudinem excrescet iuxta quod in Ysaia legitur: Erit sons domus domini in uertice montium et eleuabitur super colles. Quasi edificium ciuitatis. Bene quasi edificium et non simpliciter edzficiwm esse super montem nimis excelsum asserit, quia non res ipsas corporeis oculis, sed earum imagines in spiritu contemplabatur. Vergentis ad austrum. In cliuo qui meridianam plagam uersus erat et in meridiano latere

31 in ... die] Ez. 40, 1.

33 facta ... domini] Ez. 40, 1.

39 illuc] Ez.

47/ 44 et dimisit me] Ez. 40, 2. 40 in terra israel] Ez. 40, 2. 40, 1. 61 quasi 60/61 erit ... colles] Is. 2, 2. 48 super .. nimis] Ez. 40, 2. edificium ciuitatis] Ez. 40, 2. 64 uergentis ad austrum] Ez. 40, 2.

31 prostrati] prostati P hac ipsa] ipsa hac V. 33 fortassis] fortasse 35 humana] habencia |] 40 terra] terram Vzg. 44 uel] et I 50 Iehu] ihs. VO — et] ox. V 53 constructam] constructum TI^ 55 forte] fortitudine I/O 56 ciuitatum] ciuitum I wo

158 40, 3

70

40, 4 75

80

85

IN IEZECHIELEM, XL

montis pars bona ciuitatis a summo montis iugo se inclinans collocata uidebatur. Introduxit me. Hic quoque subaudiri debet dominus uel manus. //uc, in ciuitatem. E ecce wir cuius erat species. In urbem introducto, subito in specie uiri angelus apparuit in cuius uultu tantus splendor apparebat quantus eris splendentis esse solet. Et funiculus lineus, et cetera. Funiculus et calamus mensorum et edificantium instrumenta sunt. Calamus mensure ad calami scriptoris differentiam dicitur. Virgam longam uel perticam qua uti mensores solent. I» forta, ciuitatis. F?/i hominis. Conditionis sue fragilitas frequenter prophete in memoriam reuocatur, ne magnitudine reuelationum supra se elatus inaniter tumescat hominemque se esse nesciat. Vide oculis, ea que facio. Auribus audi, ea que loquor. Quod dicit uide oculis et auribus audi pleonasmos est luxta illud poete: Szc ove locuta est. Et pone cov tuwm, et cetera. Diligenter intende et applica animum tuum ad ea que ego ostendam tam faciendo quam loquendo. Et annuncia omn1a, et cetera. Non iccirco iubetur propheta hec populo qui secum in Babilone captiuus tenebatur annunciare ut ad construendam ciuitatem et templum quale illi demonstratur ;uel in se uel in filiis suis proximeque exsurrectio posteritate aspirare presumant, sed ut de futura sue ciuitatis et templi quandocumque tam gloriosa restauratione, non minimam consolationem recipiant, et captiui-

tatis iugum tandem aliquando in posteris suis, licet longe post secuturis se excussuros intelligent. Potest quoque intelligi quod 90

40, 5

9 Un

40, 6 100

etiam illi qui in nouissimis diebus futura est, domui Israel per hanc quam scripto commendabat prophetiam annunciare deberet. Ecce murus forinsecus in circuitu domus undique. Vbi in ciuitatem introductus est propheta primum omnium que in templo uel circa templum uidit, murus qui pariboli more templum undique cingebat fuit. E£ mensus est. Quis nisi ille in cuius manu calamus erat ui calamorum et palmi? Latitudinem edifici. Supradicti spissitudinem muri. A/tztudinem. Eiusdem quantitatis altitudo cuius et spissitudo. |4d fortam orientalem unde introitus templi patebat. Venit primum uir supradictus et ad eandem portam per gradus ipsius ascendit. Porta autem hec sicut et cetere de quibus in

67 introduxit me] Ez. 40, 3. 68 illuc] Ez. 40, 3. eteeccem Especies] Ez. 40, 3. 71 et funiculus lineus] Ez. 40, 3. 74 in porta] Ez. 40, 3. fili hominis] Ez. 40, 4. 77 uide oculis] Ez. 40, 4. auribus audi] Ez. 40, 4. 79 sic ... est] Vergilius, Aeneis, I, 614. et pone ... tuum] Ez. 40, 4. 81 et annuncia omnia] Ez. 40, 4, cfr. Hugo, De grammatica, 143. 91/92 ecce ..

undique] Ez. 40, 5. Ez. 40, 5.

95 et mensus est] Ez. 40, 5.

97 altitudinem] Ez. 40, 5.

96 latitudinem edificii]

98 ad portam orientalem] Ez. 40,

6.

77 auribus] auribus orientalem lg.

tuis Vg.

98 orientalem]

quae

respiciebat

uiam

78Y

IN IEZECHIELEM, XL

105

110

i15

120

125

159

sequentibus agitur in illo forinseco quem prefati sumus muro qui undique domum ambiebat erat. Murus autem ille quoniam super montem fundatus erat ad portas que in ipso erant ab equore et humili camporum planicie nisi per gradus ascendi non poterat. Graduum autem quibus ad hanc de qua agimus portam ascendebatur numerum scriptura non determinat, secundum editionem uulgatam uii esse dicuntur. E? mensus est limen porte. Porta hec orientalis sicut et cetere ob multam sui capacitatem tam in latitudine quam in longitudine et uarias distinctiones thalamorum et uestibulorum plures in se continebat portas, unde et diuersa illius describantur limina. Porta hec ab exteriori parte constrictior et angustior paulatim in latum excrescere uidetur et quo magis uersus atrium interius et templum appropinquabat, eo latior et amplior erat. Itaque in exterioribus erat angustissima. In intimis autem et proxime atrium et templum latissima. Hinc est quod cum primum quod ingredientibus limen occurrebat, unius calami latitudine cubitorum et palmi, secundum porte latitudinem esse dicat, statim in sequentibus latitudinem liminis porte x cubitorum esse dicit. Potest et littera sic legi: Mensus est uir ille splendidus limen porte calamo uno, et ut distinguat secundum quam dimensionem mensus sit illud subdit, /atitudinem; et ut apertius faciat quod dicit, sensum suum ipse exponit, id est, limen unum mensus est calamo uno in latitudine sua. Secundum hanc expositionem eadem erat muri forinseci et liminis porte in transuersum latitudo. Secundum aliam sententiam littera sic legitur: Et mensus est uir iam dictus a calamo uno latitudinem, scilicet, porte. Quod quia obscurius dictum erat e uestigio quid dicere uelit explanat, id est, limen unum calamo uno in latitudine

130

40, 7

135

porte non liminis. Vnum dicit pro primo; de illo enim agit quod primum orientalem intrantibus portam occurrit. Idioma est enim hebree locutionis cardinales numeros pro ordinalibus ponere, iuxta illud: E? factum est uespere et mane, dies unus pro primus. Ft thalamum uno calamo in longum, et cetera. Iuxta introitum porte proxime limen hinc inde erant thalami iii, id est, cubicula iii singula tam in longum quam in latum calamum unum habentia. Sed cum undique equalis essent dimensionis per quadrum disposita, quid est quod dicit i» longum et in latum? Longum enim lato

107 et mensus ... porte] Ez. 40, 6. 132 et factum ... unus] Gen. 132/133 et thalamum ... longum] Ez. 40, 7.

1, 5.

101 forinseco] forinsteco I 102 autem ille] ille autem l/ ^ quoniam] 111 106 numerum] numerorum V/ quamquam V/ — super] supra O oz V^ 117 113 eo] in eo V7 limina] liminia I^ discribantur] discribuntur O 128 126 a] o». P 121 dimensionem] diuersionem V7 palmi] psalmi V7

uelit] zdd. zarg. O

130 enim] eorr. ex et V^

160

IN IEZECHIELEM, XL

in quacumque re simul sunt superabundare solet, in ceteris ubi he dimensiones reperiuntur edificiis secundum dispositionem fron140 tium attendi solet longitudo. Et quoniam que prediximus cubicula frontes ad uiam orientalem quam respiciebant uersas habebant, ab occidentali fronte cubiculi usque ad orientalem longitudo eius reputabatur. Vel secundum totius porte longitudinem et latitudinem thalamorum longitudo et latitudo attendebatur, ut cubiculo145 rum spacia que secundum longitudinem porrigebantur eorum diceretur longitudo et que secundum latitudinem latitudo. E/ inter thalamos. Spacium quod medium inter thalamos uacuum iacebat et quo ipsa inter se cubicula utraque parte porte distinguebantur, u erat cubitorum. Portarii et custodes porte et atrii in his 40, 8 150 mansitare cubiculis credibile est. Et /imen porte iuxta uestibulum porte intrinsecus. Non est ita intelligendum quod limen istud interius uestibulo et propius atrium esset, sed quod erat limen porte que porta erat iuxta uestibulum quod uestibulum erat intrinsecus, id est, intra et non extra portam positum. Ecce alia 155 porta et aliud limen eius intra ipsam portam propter distinctionem uestibuli. Non est necesse ad extrinseci distinctionem uestibuli intrinsecus eum dixisse uestibulum, quamquam lxx diuersa ibi esse uestibula dixerint. Intrinsecus dicendo uestibulum, hoc

tantum significare uoluit ubi positum esset uestibulum. Neque illum forinsecum usquam legimus aliquid 160 enim extra murum 40, 9 fuisse uestibulum. E? mensus est uestibulum porte uiti cubitorum, uestibulum cubicula uiii cubitorum superat. E£ frontes 11 cubitos. Hoc duobus modis potest intelligi: Vel quod apertura uestibuli cetera omnia occupante frontes in ii artauit cubitis, quamquam 16 Un frontes unum uestibulum habere non possit, nisi forte pluralis numerus positus sit pro singulari; uel quod stantia quedam in modum columnarum quas frontes uocat ornatus causa ante 40, 10 uestibulum facta fuerant. Mensura una frontiwm, et cetera. Idem .in thalamis quod in uestibulis frontes appellamus. Quocumque 170 modo thalamorum frontes accipiantur, hoc certum ex scriptura tenetur quod ex utraque parte porte, id est, a meridie et septen40, 11 trione una est mensura et dimensio frontium. Ef mensus est

146/147 et inter thalamos] Ez. 40, 7.

150/151 et limen ... intrinsecus]

Ez. 40, 8. 161 et mensus ... cubitorum] Ez. 40, 9. 162 et frontes cubitos] Ez. 40, 9. 168 mensura una frontium] Ez. 40, 10. 172/173

... et

.. cubitorum] Ez. 40, 11.

L3

138 simul]similis VP — 146 diceretur] dicerentur V/P — medium] modium 151 ita] ov. VO — 156/157 non ... uestibuli] oz. V^ 158 hoc] hec VP

160 usquam]

usque O

162 frontes] frontem

eius Vg.

ii cubitos]

duobus cubitis Vg. 166 numerus] munerus stantia] constantia I7 170 accipiantur] o» VW 171 parte porte] porte parte 1 171/172 septentrione] septentrionale V^ 172 dimensio] diuisio 7

IN IEZECHIELEM, XL

175

180

40, 12

185

19 0

I6I

latitudinem liminis porte x cubitorum. Ecce secundum incrementum quod prefati sumus huius iiii limen porte superiora ii limina im pene exsuperat cubitorum. Sunt tamen qui putant illud limen de quo hic agitur et illud de quo supra actum est unum et idem esse et quod ibi dimensus sit illud uir supradictus in transuersum et secundum apertum porte hiatum. Sed mirum est si porte xxu cubitorum latitudinis apertura non fuerit nisi x cubitorum. E mensus est altitudinem xiii cubitorum. Ab imo usque ad summum xiii hec porta altitudinem cubitorum habebat. E! marginem ante thalamos cubiti unius. Margo finis est et pars extrema cuiuslibet rei. Thalami que in imo habebant calamum tam in latum quam in longum in summo margine in uno cubito artabantur. Et cubitus unus finis utrimque. Finis et margo thalamorum utrimque, id est, ab utraque parte porte, id est, a meridie et a septentrione cubiti unius erat. Hunc marginem ante thalamos fuisse dicit, quia extrema quam in summo sub ipso tecto ambiebantur hora quam franci rabat appellant in anteriori parte, id est, in ea que uiam quam intrantes per portam transibant spectabat precipue apparebat. Sunt qui putant hunc marginem spacium esse terre quod medium interiacet inter infimam thalamorum partem et uiam, ita

40, 13 19 5

200

20 Un

ut semis inde; et quia pars cubiti unius finis est hinc thalamorum et pars altera finis inde, ideo dictum putant cubitus unus finis. E? mensus est portam a tecto thalami, et cetera. Qui uolunt thalamos eiusdem quantitatis esse in summo cuius sunt et imo, id est, calami unius de latitudine totius porte, hic agi putant asserlentes lateralem murum porte eiusdem esse altitudinis cuius erant thalami et quarti parietis eis uicem conferre. Secundum hos, idem est tectum porte et thalamorum. Hi dicunt ab eo loco ubi lateralis murus porte thalamis ab austro coniungitur usque ad eum locum ubi alter collateralis paries a septentrione thalamo copulatur cubitorum esse xxu. Quod sic probare contendunt: Thalamus ui habet cubitorum et palmum et margo semis cubitum tantundem ex altera parte et sunt in summa xiii cubitorum et duo palmi. Via autem que media interiacet secundum latitudinem liminis porte x est cubitorum. Que priori summe coniuncta faciunt cubitorum

174 prefati sumus] cfr. supra ll. 102 ss. 175/178 sunt ... hiatum] qui? 179/180 et mensus ... cubitorum] Ez. 40, 11. 181/182 et marginem ... unius] Ez. 40, 12. 184/185 et cubitus ... utrimque] Ez. 40, 12. 189 raba!] Godefroy,

VI, 528c-529a:

"rabast".

mensus ... thalami] Ez. 40, 13.

191/194

sunt ... finis] qui?

195 et

195/205 qui ... palmi] qui?

173 liminis] o». VP 175 exsuperat] exuperat O 176 supra actum] supradictum l/O 178 mirum] murus V 179/180 et mensus ... altitudinem] et longitudinem portae V. 180 mensus] usus V/— 183 rei] o». V — in?] om. V 185 finis ... utrimque] o». V O 189 rabat] rabath I7 190 quam] qua l/O 203 thalamus] thalamum I/O 207 priori] priore P

9s

162

210

215

IN IEZECHIELEM, XL

xxiii. Duo ferme cubita que supersunt spissitudini parietum hinc inde deputant. Tectum quippe ab exteriore parte muri parietis alterius incipit et usque ad extremam partem parietis alterius pertendit et ita in summa colligunt xxu cubitorum esse in latitudine porte. Enim uero illi quantum ex littera quod asserunt probare non possunt. Nusquam enim in toto hoc libro reperitur quod sic, ut aiunt, dispositi essent thalami et quod eodem cum porta participarent tecto. Sed nec littera uidetur illud quod dicunt significare uelle sed potius illam et non omnimodam porte latitudinem designare, que est a tecto thalami hinc usque tectum thalami inde. Ostium contra ostium, uel subaudiendum est mensus

est uel erat ut sit sensus: Mensus 220

40, 14 22 5

23 0

40, 16

23 5

est uir supradictus ostium

thalami contra sese, uel ostium erat in thalamis contra ostium uel

porta quam prius mensus est, et porta interioris atrii erant contra X X consonant dicentes: Porta contra portam. sese. HuicsententieL Et fecit frontes ber lx cubitos. Frontes ut superius diximus appellat quedam columnarum stantia ornatus causa. Hec intra portam interiorem et templum hoc modo disposita esse uerisimile uidetur, ut ab exitu interioris porticus uersus templum seriatim in uno uersu xxx frontes posite essent et ex alia parte totidem, ita ut frons contra frontem staret et per earum medium iter esset ad templum. Et ad frontem atrium porte, ubi frons incipiebat iuxta porticum, ibi incipiebat atrium porte interioris, uidelicet, undique per circuitum, id est, tam in lateribus quam in facie porte. Ef in uestibulis fenestre per girum intrinsecus. Interioris porte duo erant ut nobis uisum est uestibula, unum respiciens ad portam exteriorem, alterum ad templum in quibus erant fenestre per girum, id est, in facie et lateribus. Has fenestras ideo forsitan dicit

fuisse intrinsecus, quod ab exterioribus quia ex ea parte latioris erant magis apparebant. Vel erant quedam uestibula per girum atrii, id est, intra portam et edem in quibus erant fenestre. Et ante frontes pictura palmarum. Palme depicte erant ante frontes uel in 24 [—) anteriori parte frontium, id est, in ea parte que uersus uiam que ad templum ducebat erat; uel in aliqua materia que ante frontes 40, 17 posita erat. Et eduxit me ad atrium exterius. Istud atrium quod

14.

218 ostium contra ostium] Ez. 40, 13. 223 et fecit ... cubitos] Ez. 40, 229 et ad ... porte] Ez. 40, 14. 230/231 undique per circuitum] Ez.

40, 14.

231/232

et in ..

palmarum] Ez. 40, 16.

intrinsecus]

Ez.

40, 16.

238/239

et ante

...

242 et eduxit ... exterius] Ez. 40, 17.

210 extremam] ox. O 211ita]ista V/ — 212 quod]o» PV 214 cum] om. WO 215 porta] porte VO 222 huic] huius I 227 ita] ipsa WO 229atrium]atrii V — 230ibi]ow. V incipiebat] incipiebant I7 interioris] anterioris I 233 uisum] iussum I 239 palmarum] palmum Y

IN IEZECHIELEM, XL

245

250

40,18 255

260

163

exterius appellat ad differentiam interioris in quod soli sacerdotes introibant, post uestibulum templo propinquius porte quam superius descripsimus statim occurrebat. In ipsum enim ingredientes templum porta quam prefati sumus introducebat. In hoc atrium introductus protinus gazophilacia quedam thalami, scilicet, uel exedre in quibus leuite conuersarentur occurrebant. Per horum circuitum gazophilacia in ipso atrio ubi erant et gazophilacla. Erat bauimentum lapide stratum. Quoniam nonnumquam ligno uel laminis aureis sicut de templo legimus, uel generis alterius crustis pauimentum sterni solet, ad horum distinctionem pauimentum lapide dicit fuisse stratum. Tvzginta gazophilacia. Hic certum numerum ponens gazophilacia in circuitu pauimenti dicit ea locata fuisse. Errauimusne ergo dicentes superius ea in atrio fuisse? Minime. Nam et pauimentum in atrio fuit. Et bauimentum ?n fronte porte. Sicut in circuitu gazophilaciorum, ita in fronte, id est, in facie portarum erat pauimentum in eam se extendens longitudinem que erat et portarum. Inferius. Vel ipsum pauimentum dicit inferius fuisse ne quis in aliquibus cenaculis ante faciem portarum illud esse putaret, uel extensionem pauimenti in longum tantam fuisse dicit quanta erat longitudo portarum inferius, id est, in inferioribus partibus.

Non eandem enim fortas-

sis in inferioribus et superioribus longitudinem habebant, uel 2 [Nj5 quanta erat longitudo portarum inferius, id est, uersus inferiorem sul partem, id est, forinsecam. Forinseca enim portarum pars erat infima. In cliuo enim posite cum templum adducebant in summo montis uertice fundatum esset quo magis foris tendebant eo magis 40, 19 inferiores erant. E mensus est latitudinem a facte porte inferioris, 270 et cetera. Portam quam superius descripserat respectu illius que atrii interioris erat uocat inferiorem, quia remotior a templo et magis forinseca erat et iccirco inferior erat. A fronte et a facie istius inferioris usque ad frontem atrii sacerdotum quod interius dicitur usque ad frontem huius qui extrinsecus, id est, a templo 275 remotus erat, mensus est in latitudine atrii c cubitos ad orientem

et ad aquilonem. Egressus ab anteriori atrio ad atrium exterius

250 erat ... stratum] Ez. 40, 17. 253 triginta gazophilacia] Ez. 40, 18. 256/257 et pauimentum ... porte] Ez. 40, 18. 259 inferius] Ez. 40, 18.

269 et mensus ... inferioris] Ez. 40, 19.

243 quod] quo V. 247 introductus] introductis V/ — 248 exedre] excedre 250 erat] dees? Vulg. — lapide stratum] stratum lapide V&g; ^nonumquam] Ww nonunquam O 253/254 fuisse ... dicit] o». V^ 257 porte] portarum Vg. ita] posz et O 261 pauimenti] pauimentum I/P 266 enim] o». V 273/274 atrii ... frontem] o». VO 275 c] etc VO 276 ad aquilonem] ab aquilone O

164

IN IEZECHIELEM, XL

mensus est latitudinem atrii uersus orientem et aquilonem. Portam quoque aquilonis, et cetera. Nil aliud fere de aquilonari quam descripta superius porta dicitur nisi quod certus graduum 40, 22 280 illius numerus qui superius tacitus est ponitur. E? uestibulum ante eam. Non satis ex prophete uerbis claret utrum istud uestibulum quod ante portam fuisse dicit uel ex parte forinseca uel interiori uersus atrium interius fuerit. E? eduxit me ad uiam australem, et 40, 24 cetera. Post orientalem et aquilonarem portam ad australem 285 propheta perducitur de qua eadem que de superioribus dicuntur. Frontem eius. Faciem exteriorem uel quedam in modum columnarum causa ante ipsam posita. Vestibulum eius, extrinsecum uel forinsecum. Non incongrue tamen dici potest quod ornatus causa uel secundum aliquem qui apud Hebreos est locutionis modum pro plurali ponit, iuxta illud: Ascendit 290 singularem numerum coturnix et oberuil castra ; Àtem alibi: Mzszt cinomiam et comedit eos el vanam, et cetera. Et in secularibus litteris: Penus hispanis auxilio fuit et miles Cesaris uicit Pompeium. Et fenestras eius et 40, 25

40, 20

uestibula in circuitu eius. Et fenestras eius, id est, porte mensus est 295

300

40, 26 30 Un

uir supradictus, que fenestre tam in lateribus quam in frontibus porte erant undique. Cum in eodem uersu premisisset : Mensus est frontem eius et uestibulum eius statim subiecerit frontes uestibulum eius. Probabile uidetur quod de alio et alio agat uestibulo ibi de extrinseco, hic de interiori; uel intelllectione utens de his agit uestibulis que uersus atrium in medio thalamorum interioris latera ambiebant uestibuli. Secundum hanc sententiam in circuitu tam ad uestibulum quam ad ceteras referri debet fenestras aliarum scilicet portarum. E? uestibulum ante frontem eius. Vel de uestibulo repetit ut de palmis addat ; uel hic primum de intrinseco agit uestibulo; uel hoc uestibulum non porte sed frontium eius erat. Vnde non sicut superius uestibulum eius, sed uestibulum ante frontem eius dixit, in fronte, et cetera. Due palme. Palmarum

278 portam quoque aquilonis] Ez. 40, 20. 280/281 et uestibulum ... eam] Ez. 40, 22. 283 et eduxit ... australem] Ez. 40, 24. 286 frontem eius] Ez. 40, 24. 287 uestibulum eius] Ez. 40, 24. 290/291 ascendit ... castra] Ex16,13. . 291/292 misit..ranam]Ps. 77,43. ^ 292/293 penus... Pompeium] ubi? 293/294 et fenestras ... eius] Ez. 40, 25. 296/297 mensus ... eius] Ez. 40, 24.

303 et uestibulum ... eius] Ez. 40, 26.

eius] cfr. supra Ez. 40, 22.

278 claret] 288 idenus Vulg.

306 superius uestibulum

307 due palmae] Ez. 40, 26.

portam ... aquilonis] portam quoque que respiciebat uiam V. 281 daret I 283 eduxit] duxit V. 285 perducitur] producitur I/O dici] dicit V/ — 291 operuit] cooperuit V. — 292 e] o». V/O penus] I 293 eius] dees? V'uig. 294 et] o». VP 297 frontem] fenestras 303 frontem] fores Vg. 307 ante] ad V —— due] celatae Vj.

[9

IN IEZECHIELEM, XL

165

scilicet arbores uarias habentes celaturas a dextra et a leua euntium in templum erant, in fronte porte exterioris et portam, id

40, 27 40, 28

310 est, contra frontem et portam, uelin fronte et porta, in facie scilicet frontis uestibuli et porte atrii interioris. A orta usque ad portam. A porta atrii exterioris usque ad portam atrii interioris. Ef introduxit me in atrium interius, et cetera. In exterius atrium per portam orientalem primo est introductus, in interius uero per 315

australem. De hac porta eadem dicuntur que et de portis exterioris atrii, nisi quod uestibulum eius per girum, id est, a fronte et

lateribus ambiens portam longitudinem habebat xxu cubitorum iuxta latitudinem porte et u cubitorum latitudinem. Patet quod longitudo huius uestibuli secundum latitudinem porte porrecta 320 erat, et quod uiii gradibus ad eandem australem portam ascendeba40, 32 tur. Et introduxit me in atrium interius per uiam orientalem, et cete40, 35 ra. Eadem que deaustraliet de porta dicuntur orientali. E? introduxit me ad portam que respiciebat ad aquilonem, et cetera. Huius aquilonaris porte atrii interioris uestibulum iccirco forsitan in 325 atrium exterius respicere dicit quia solum exterius habebat 40, 37 uestibulum. I» fronte illiws. Vel in facie ab utraque parte ingrediencium et exeuncium, uel in his que ornatus causa a dextra et a leua posita erant. [m wii; gradibus ascemsus eius. Nemo miretur si uno gradu plus ad interioris atrii portas quam ad 330 exterioris ascendebatur, quia quanto magis ad templum quod in summo uertice montis erat accedebatur, tanto magis pro arduitate montis maiori graduum numero opus erat. Ef! per singula 40, 38 gazophilacia ostium in frontibus portarum. Vbi posita fuerint hec gazophilacia ex uerbis prophete non satis elucet. Verisimile autem 335 est ea in exteriori atrio contra fores porte aquilonaris fuisse, hinc est quod dicit singulum eorum ostium habere in foribus portarum. Portarum dicit pro porta, usitata figura pluralem numerum pro singulari ponens. Neque enim hinc inde de sola aquilonari porta agitur. Portam uero uocat ipsam aperturam, fores uero quibus 340 ipsa obstruitur cum clauduntur et quibus reclusis et apertis ipsa manet aperta. Vel forsitan generaliter dictum est quod ante quamlibet portarum ubicumque fuissent gazophilacia sic erant

311 a ... portam] Ez. 40, 27. 312/313 et introduxit ... interius] Ez. 40, 28. 321 et introduxit ... orientalem] Ez. 40, 32. 322/323 et introduxit ... aquilonem] Ez. 40, 35. 326 in fronte illius] Ez. 40, 37. 328 in ... eius]

Bz. 40, 37.

332/333 et per ... portarum] Ez. 40, 38.

313 in exterius] interius I/O 314 in] o». VO 316 uestibulum] uestibulorum P 319 porte] add. inter 4m. P 320 australem] oz. V O corr. ex orientalem P in atrium] oz. WO 323 huius] huius ad add. zmter Ls. O 326 illius] eius V. 328 ascensus] asensus O 330 exterioris] posz. 229 atrii I/O 331 accedebatur] ascendebant I^ 332 maiori] maioris L/O 338 inde] nec O 339 uero] o». V 340 apertis] cor. ex apertas P

166

40, 39

350

355

IN IEZECHIELEM, XL

disposita ut per singula eorum ostium esset in foribus portarum. Ibi, id est, in gazophilacia. Ex eo quod dicit in gazophilacia lauari holocaustum, datur intelligi quod in exteriori atrio essent gazophilacia, ubi probabilius est quam in interiori atrio holocaustum lauari debere. Et in uestibulo porte due mense hinc, et cetera. In introitu huius aquilonaris porte uestibuli quod in atrium exterius respicere superius dixit a dextris et a sinistris introeuntium et exeuntium ii mense ut uictime que in holocaustum et pro peccato et delicto offerebantur super eas potius quam super nudam humum occiderentur. Immolare pro occidere ponit, iuxta quod stulta mulier et fatua uecordem iuuenem alliciens et ad lautum inuitans conuiuium ait: Imoolawi wictimas meas. Vt immoletur super eas holocaustum, et cetera. Vt occidatur super mensas illas uictima destinata in holocaustum et uictima destinata in sacrificium pro piando peccato et delicto. Peccatum in hoc distat a delicto, quod tunc peccamus quando quod fieri non debet perpetramus. Delinquimus cum facere quod faciendum est omitti-

40, 40 360 mus. Et ad latus exterius, et cetera. Extra uestibulum in latere et

prope faciem ipsius erant due mense. Qwod ascendit ad ostium forte. Hoc latus dicit ascendere ad ostium porte quia ut prediximus prope faciem porte erat, unde et alterum latus dicit esse ante uestibulum porte quia satis prope erat. Qwod pergit ad aquilonem. 365 Determinat de qua porta agit, de aquilonari, scilicet, ostium porte 40, 41 ad aquilonem pergere dicit quod illuc per ipsum pergitur. Per latera porte, et cetera. Vltra uestibulum in altero latere porte uiii erant mense et in altero totidem. In summa uero xxuiii mense uestibulum habebat iii, latera eius extrinsecus prope tamen 40, 42.370 faciem eius uiii, latera porte xui. Quattuor mense, et cetera. De numero mensarum supra positarum quot ad holocaustum immolandum delegate erant, et earum tam materiam quam formam breuiter describit. Quadris. Propter firmitatem. Vasa. Quelibet instrumenta ut cultra et cetera huiusmodi. Ho/ocaustum et uicti40, 43 375 me. Victimas hic uocat que sunt alie ab holocausto. Labia earum

344 ibi] Ez. 40, 38. 347 et in ... hinc] Ez. 40, 39. 349 superius] cfr. supra ll. 322 ss. 353 stulta .. iuuenem] cfr. Prou. 7. 354 Immolaui uictimas meas] cfr. Prou. 7. 354/355 ut immoletur ... holocaustum] Ez. 40, 30 360 et ad ... exterius] Ez. 40, 40. 361/362 quod ... porte] Ez. 40, 40. 364 quod ... aquilonem] Ez. 40, 40. 366/367 per latera porte] Ez. 40, 41. 370 quattuor mense] Ez. 40, 42. 373 quadris] Ez. 40, 42. uasa] Ez. 40, 42. 374/3775 holocaustum earum palmi] Ez. 40, 43.

et uictime] Ez. 40, 42.

352 immolare] in molare I 354 conuiuium ait] corr. O 361 prope faciem] faciem prope IO 362 hoc] hec P 364 quod] que Vig — 370 quattuor] quattuor autem Vg. 374/375 uictime] uictima Vg. propositarum O

375/3716 labia

357 in] et V/ 363 et] oz. O 371 positarum]

IN IEZECHIELEM, XL

40, 44

380

167

palmi, et cetera. Labia uocat eminentias que sunt in ultimis mensarum lateribus ab continenda que superponuntur ne forte excidant. Reflexa intrinsecus. Solent in quibusdam mensis labia extrinsecus reflecti ad quorum differentiam dicit hic intrinsecus esse reflexa. Per circuitum. In lateribus et capitibus mensarum erant huiusmodi labia. E? extra portam interiorem, et cetera. Vbi erant gazophilacia in quibus morabantur cantores describit, que iccirco dicit extra portam interiorem, id est, interioris atrii fuisse,

quia non in ipsa sed in atrio erant. Quod erant in latere, et cetera. Designat in qua parte atrii interioris erant, in latere scilicet porte que ducebat ad aquilonem. Facies eorum, et cetera. Frontes gazophilacii uerse erant ad austrum. Vma ex lateve forte. Vna facies eorum erat ex latere illius porte que ducebat ad aquilonem, quod est breuiter dicere alteram faciem habebant ad austrum, 40, 45 390 alteram ad aquilonem. Hoc est gazophilacium et cetera. Ordo uerborum est hoc gazophilacium quod respicit uiam meridianum 385

est sacerdotum, id est, sacerdotibus delegatum illis, uidelicet, qui

excubant in custodiis templi. Excubatores sunt proprie qui 40, 46 diurnas sicut uigiles qui nocturnas agunt uigilias. Qui excubant ad 395 manisteria altaris. Qui summo studio ministeriis inuigilant altaris, qui sunt autem illi subdit: /s£? sunt filii Sadoch. Iste Sadoch cuius posteritas ministeriis delegatur altaris fuit quem Salomon abiecto 40, 47 Abiathar in summum constituit sacerdotem. Ef mensus est atriwm, et cetera. Istud est atrium sacerdotum quod in quadrum c habet 400 cubitorum. E a/tare. De altari holocausti quod sub diuo ante introitum erat agitur. E? mensus est u cubitorum. Queri potest 40, 48 quomodo mensus sit uestibulum hinc et inde u cubitorum cum necque secundum longitudinem necque secundum latitudinem necque secundum altitudinem hec mensura conueniat illi. Longi405

tudo

eius xx

cubitorum,

latitudo

eius xi De

altitudine

non

diceretur mensus est hinc et inde, sed intelligendum est locum in quo steterat quando hinc et inde uestibulum mensus est in

378 reflexa intrinsecus] Ez. 40, 43. 380 per circuitum] Ez. 40, 43. 381 et extra ... interiorem] Ez. 40, 44. 384 quod ... latere] Ez. 40, 44. 386 facies eorum] Ez. 40, 44. 387 una .. porte] Ez. 40, 44. 390 hoc est gazophilacium] Ez. 40, 45. 394/395 qui ... altaris] Ez. 40, 46. 396 isti ... Sadoch] Ez. 40, 46. 397/398 Salomon ... sacerdotum] cfr. III Reg. 2, 35. 398 et mensus est atrium] Ez. 40, 47.

400 et altare] Ez. 40, 47.

401

et mensus ... cubitorum] Ez. 40, 48.

379 differentiam] differentium l^ 391 est hoc] hoc est V/O 394/395 ad ministeria] £s» P — ministeria] ministerium lug. 395 studio]ow. V. . 399 sacerdotum] o». P 400 et altare] et ex altare O 401 mensus est] pos; uestibulorum l/z/e. 402 quomodo] quando I^ 406 sed] sub I/O 407 uestibulum mensus est] mensus est uestibulum I/O

168

IN IEZECHIELEM, XL-XLI

metiendo non conclusisse qui satis unius cubitus esse poterat. La410

40, 49

titudinem itaque uestibuli mensus est quod cum u hinc haberet cubitorum, addito in quo steterat loci cubito cubitorum esse poterat. |Et colwmne erant, et cetera. quas in superioribus ut beatus scribit Ieronimus, frontes re consueuit.

et u inde satis xi He sunt 80* appella-

(Cap. 41) 41, 1

Un

15

20

Et introduxit me in templum. Conuenienter post uestibulum in ipsum introducitur in templum. E? mensus est frontes, et cetera. Vel faciem superiorem templi uocat frontes, uel quedam sicut prediximus que ibi ornatus causa posita fuerant. Latitudinem tabernaculi. Latitudo frontium uocat /atitudinem tabernaculi quia frontes que ante templum erant in obumbrando uicem illi tabernaculi conferebat. Vel sic: Mensus est latitudinem tabernaculi, id est, mensus est tantam spacii in latum quanta erat latitudinem tabernaculi quod Moyses in deserto construxit, quod xi cubitorum latitudinis fuisse legitur, cuius autem rei hec esset latitudo statim subiungit: E? /atitudo porte x cubitorum erat et latera porte, et cetera. Latera porte uocat quedam murorum edificia que ab utraque parte porte ob maiorem firmitatem et sustentationem porte fundata erant. Et mensus est longitudinem xl cubitorum. Illius partis templi longitudo et latitudo describitur que a sanctis sanctorum diuersa erat. Ef ingressus intrinsecus. Cum esset in templo in quod prophetam introduxerat, quid est quod dicit eum intrinsecus ingressum? Non est intelligendum quod a foris templum sit ingressus, sed quod interius quam prius erat, ultra

scilicet

xl cubitorum

uersus

occidentalem

domus

frontem ubi erat interior pars domus et secretior. Et mensus est in

411 et columne erant] Ez. 40, 49. Hiezech., XII, xl, 24/31, ll. 794-802.

411/413 he ... consueuit] Hieron. zz

(415, 1 et introduxit ... templum] Ez. 41, 1. 41, 1. 4 prediximus] cfr. supra 40, 163/168. Ez. 41, 1.

2 et mensus ... frontes] Ez. 4/5 latitudinem tabernaculi]

9 tabernaculi ... construxit] cfr. Ex. 26, 1-26.

11/12 et latitudo

EU DOrtc|BEz Eo 14/15 et mensus ... cubitorum] Ez. 41, 2. 16 et ingressus intrinsecus] Ez. 41, 3. 21/22 et mensus ... cubitorum] Ez. 41, 3.

409 et inde] inde et VO

411 poterat] poterant O

(41), 1 conuenienter] add. i» mang. V 5 uocat] uocatur VO 6 obumbrando] obumbraculo V/O — illi] illius IO 11 erat] erant V/O 12 murorum] minorum I^ 14 sustentationem] sustentatationem P longitudinem] longitudinem eius Vg. 16 ingressus] introgressus V/zg. 21 et?] deest. Vulg.

IN IEZECHIELEM, XLI

25

30

35

fronte i cubitorum. In fronte penetralis et aditus ipsius porte ii cubitorum ipsamque portam ui cubitorum in altitudinem et uii in latitudinem. Et mensus est longitudinem eius. Non de porte sed de totius sancti sanctorum quantitate secundum longitudinem et latitudinem agitur. An£e faciem templi. Nomine totius uocat partem illam templi que a sanctis sanctorum uersus introitum erat eo quod in eo maior pars contineretur. Quod dicit ante faciem eius uel locutio est uel faciem uocat frontem occidentalem domus. Hoc. Spacium, scilicet xx cubitorum longitudinem et latitudinem quod mensus sum. E! mensus est parietem domus, et cetera. De spissitudine parietis agitur, quam uii esse cubitorum asserit. Ef latitudinem lateris, et cetera. Latera ista que iiii cubitorum in latitudine sua habebant. Putant quidam deambulacra fuisse que undique circuibant domum et in summitate sui quibusdam quasi proceribus de pariete templi prorumpentibus quas eminentias liber appellat, iungebantur. Hec deambulacra uel latere ui cubitorum in longum extendebant.

40

45

50

55

169

Hec continebant

et sustentabant

domum ubi in superioribus sui partibus eminentiis iungebantur nec parietem templi contingebant, sed ab ipso tanto separabantur spacio quantum deambulantibus et templum circumeuntibus sufficere posset. Non incongrue quoque fulcra quedam quos Franci filarios uocant latera possunt intelligi que undique, id est, a tergo et a lateribus circumibant domum. Hec ita erant disposita ut latus huius parietis essent. Ad, id est, contra latus alterius parietis, et

erant numero bis xxxiii latera. Secundum priorem sententiam continuus erat paries laterum. Secundum hanc equali spatio hinc inde latus a latere distabat. E? platea erat in rotundum, et cetera. Lata quedam et immense quantitatis columna quam plateam uocat erat in qua ordinatis oblique in modum uitis gradibus ab inferioribus usque ad extrema templi cenacula ascendebatur. Iccirco latius erat templum, et cetera. Quoniam super eminentias erant columne que in cenaculum templi per girum deferebant, iccirco in superioribus latius templum esse uidebatur. Et sicut de eminentiis usque ad suprema cenaculi per plateam ascendebatur, ita et ab inferioribus ad superiora usque ad medium templi ascendebatur.

Ef widi im domo

altitudinem,

et cetera.

Vidi in

altitudinem et in superioribus templi partibus latera per circui24 et mensus ... eius] Ez. 41, 4.

hoc] Ez. 41, 4. lateris] Ez. 41, 5. *pilhar".

26 ante faciem templi] Ez. 41, 4.

30

31 et mensus ... domus] Ez. 41, 5. 32/33 et latitudinem 34 putant quidam] qui? 43 puzr;os] Godefroy, VI, 159b:

45 ad] Ez. 41, 6.

48 et platea ... rotundum] Ez. 41, 7.

iccirco ... templum] Ez. 41, 7.

57 et uidi ... altitudinem] Ez. 41, 8.

52

22 fronte] fronte portae Vg. — 23altitudinem] altum VO —— 25 secundum] scilicet O 32 et] pos? in VO 34 que] pos in V^ 41 quantum] quam

WP

44 hec ita] habito V

56 templi] corr. ex. templum V^

170

IN IEZECHIELEM, XLI

tum fundata, habentia ui in altitudine cubitorum et in latitudine

60 u cubitorum. Hec autem latera a pariete lateris cui eminentie iungebantur, ab ipso procedere u distabant cubitorum. E/ interior in lateribus domus. Sicut forinsecus ita et intrinsecus erant in domo latera. Et inter gazophilacia, et cetera. Vidi inter gazophilacia que undique erant in circuitu templi spacium esse xx 65 cubitorum et ostium lateris scilicet ad orationem. Inter cetera que propheta uidit, uidit quoque in latere extrinseco ostium quod uel in templum ad orandum ducebat uel in quo orabatur. E! /atitudine lateris. Quanta esset latitudo loci uel latum esse locum in quo orabatur u scilicet cubitorum per circuitum, id est, in rotundum.

41, 12 b: Et edificium quod erat separatum. Vidit quoque domum procul a templo separatam quod separatum uocat edificium habere in latitudine Ixx cubitorum cuius paries in spissitudine u habebat cubitorum. Longitudine autem eius edificii ix erant cubitorum. E? mensus est domus longitudinem, et cetera. Longitudinem templi 75 quam superius lxx esse cubitorum diximus, hic c esse cubitorum dicit. Verum sciendum est quod hic sub nomine domus et uestibulum et latera comprehendit et frontes. Sed et parietum spissitudinem in longitudine domus concludit. E/ quod separatum erat edificium, et cetera. Cum paulo superius dixerat separatum 80 edificium longitudinis esse xc cubitorum quomodo hic dicit c ? Ibi longitudinem illam significauit que intra parietes erat, hic autem ipsos parietes comprehendit. Ipsi autem parietes hinc et inde u 41, 14 erant cubitorum. Latitudo autem faciem domus, et cetera. Platea que erat ante templum et edificium separatum c habebat cubito41, 15 s5 rum in latitudine. E£ mensus est longitudinem edificit quod separatum ad dorsum. Edificium quod erat contra separatum dicit fuisse ad dorsum quia a posteriori parte templi, id est, ab occidentali situm erat. Eius edificii longitudo per ectecas suas quas ex utraque parte c fuisse cubitorum dicit demonstrat. Sunt 41, 16 90 autem ectece eminentia de parietibus cenaculorum solaria. Fenestras obliquas. Oblique fenestre sunt que exterius stricte interius

10.

61/62 et interior ... domus] Ez. 41, 9. 63 et inter gazophilacia] Ez. 41, 67/68 et latitudine lateris] Ez. 41, 11. 70 et edificium ... separatum]

E4112;

73/714 et mensus ... longitudinem] Ez. 41, 13.

78/79 et quod

. edificium] Ez. 41, 13. 79 paulo superius] cfr. supra Ez. 41, 12. 83 latitudo ... domus] Ez. 41, 14. 85/86 et mensus ... dorsum] Ez. 41, 15. 90/91 fenestras obliquas] Ez. 41, 16.

62 interior] os domus Vg. — 67latitudine]ostium Vig. — 69 per circuitum .. rotundum] rotundum per circuitum IO 73 longitudine] longitudinem P 76 sciendum] sciens V/ 78 domus concludit] cry; P 80 hic] o». V 83 autem] oz. VO post ante Vuig. 85 edificii] aedificii contra faciem eius V2. quod erat Vg.

IN IEZECHIELEM, XLI-XLII

95

41, 17 41, 18 41, 21

100

41, 22

105

41, 23 110

41, 25 41, 26

I7I

dilatantur. Per (ii partes. Per iii tantum partes erant ectece quia ab orientali parte ubi introitus erat esse non poterant. Ef contra wnvuscutusque, subauditur partis. Stratwmque ligno, pauimentum, et a pauimento usque ad fenestras ligneis tabulis omnia erant strata et cooperta. Terra autem usque ad fenestras. Hoc forsitan ad munimentum factum est parietum. Sura ostia. Fenestre erant contra ostia que sub ipsis erant. E! usque ad domum, et cetera. Tam in domo interiori quam forinsecus omnia in lignis cuncta uestientibus erant ad certam composita mensuram. Fabrefacta. Artificiose composita. Limen quadrangulum. Limen ostii sancti sanctorum propter firmitudinem quadrangulum erat. Ef facies sanctuarii aspectus, et cetera. Facies sancti sanctorum spectabat contra aspectum altaris, altare thimiamatis de quo hic agitur positum erat foris extra uelum contra faciem sancti sanctorum. Anguli €i4s, cornua que in angulis erant. Longitudo, hora extrinsecus tabulas ex quibus altare construitur ambiens, coram propiciatorio ubi dominus |apparebat. Et duo erant ostia. Apertura porte tam templi quam sancti sanctorum duobus claudebatur ostiis quorum utroque in duo ostia in se inuicem complicantia diuidebatur. Quamobrem grossiora. Vt melius sculpturas ob sui firmitatem recipere possent. Jn hwmerulis, et cetera. Postes superliminaris propter quandam portandi similitudinem et humeruli metaphorice a propheta non incongrue dicuntur.

(Cap. 42) 42, 1

Et eduxit me in atrium exterius. Quia exterius atrium templum undique circuibat, quo ductus sit in exterius atrium determinat

92 per iii partes] Ez. 41, 16. 93/94 et contra uniuscuiusque] Ez. 41, 16. 94 stratumque ligno] Ez. 41, 16. 96 terra ... fenestras] Ez. 41, 16. 97 supra ostia] Ez. 41, 16. 98 et usque ... domum] Ez. 41, 17. 100 fabrefacta] Ez. 41, 18. 101 limen quadrangulum] Ez. 41, 21. 102/103 et facies ... aspectus] Ez. 41, 21. 105/106 anguli eius] Ez. 41, 22. 106 longitudo] Ez. 41, 22. 108 et duo ... ostia] Ez. 41, 23. 111 quamobrem grossiora] Ez. 41, 25. 112 in humerulis] Ez. 41, 26. (42), 1 et eduxit ... exterius] Ez. 42, 1.

94 stratumque] stratum 1 95 tabulis] stabulis V^ 96 terra] teri I7 97 munimentum] monimentum l^ supra] super V. 102 et facies] in facie I 103 aspectus] et aspectus I^ 108 erant ostia] ostia erant l/zs. 110 utroque] utrumque «codd. 111 quamobrem grossiora] quam ob rem 113 et] oz. 112 superliminaris] superluminaris I7 erant et grossiora lg.

D

(42), 1 eduxit] educens /O

80v

172

42, 2

15

IN IEZECHIELEM, XLII

dicens ad uiam ducentem ad aquilonem. Et eduxit in gazophilacium. Gazophilacium singulari numero pro gazophilaciis dicit, unde statim subdit: Et ante gazophilacium deambulatio x cubitorum. Separatum edificium. Ad quod ministerium hoc edificium erat separatum, id est, diuisum et sequestratum a templo et ceteris ad ipsum pertinentibus edificiis huius operis sequentia declarant. Et contra Edem wergentem ad aquilonem. Edis hec orientalem simul et partem respiciens septentrionalem magis tamen ad aquilonem sese inclinabat. I facie longitudimis c cubitos. Sensus horum et ordo uerborum is nobis esse uidetur: Gazophilacium istud tendebatur c cubitos longitudinis, id est, in longitudine in facie ostii aquilonis contra ostium spectans ad aquilonem. Ostium autem istud uel templi uel separati erat edificii; tendebatur quoque idem gazophilacium l cubitos latitudinis, id est, in latitudine sua contra xx cubitorum atrii interioris et

42,3

42, 4

20

25

30

contra pauimentum atrii exterioris quod pauimentum erat stratum lapide. Pauimentum lapide dicit stratum ad differentiam eius quod ligno uel alia qualibet materia sternitur. Vbz, in quo gazophilacio uel in quo pauimento lapide strato. Porticui triplici. Porticus que erat in hoc gazophilacio uel in pauimento lapide strato iuncta erat porticui triplici; uel iii porticus erant quibus a fronte et a lateribus predicta porticus iungebatur quam triplicem uocat, uel una grandis porticus erat per iii diuersa distinctiones. E? ante gazophilacia. Ecce quod supra gazophilacium dixerat hic gazophilacia nominat. Deambulatio, et cetera. Spacium quoddam erat latitudinis x cubitorum ante gazophilacium per quod in gazophilacio mansitantes spaciari et deambulare poterant. Hoc autem spacium erat contra interiora, id est, templi partes propinquas arte cuiusdam semite quam unius cubiti uiam appellat et hoc est quod dicit: E? ad interiora respiciens uie cubiti unius. Et ostia eorum. Ostia gazophilacii uersa erant ad aquilonem. Si uero in libro habetur earum debet subintelligi exedrarum quo nomine

3/4 et eduxit ... gazophilacium] Ez. 42, 1. 4.

6 separatum edificium] Ez. 42, 1.

5/6 et ... cubitorum] Ez. 42,

9 et contra ... aquilonem]

Ez. 42,

jl11/12 in facie ... cubitos] Ez. 42, 2. 20 ubi] Ez. 42, 3. 21 porticui triplici] Ez. 42, 3. 25/26 et ante gazophilacia] Ez. 42, 4. 27 deambulatio] Ez. 42, 4; 4.

32 et ad ... unius] Ez. 42, 4.

32/33 et ostia eorum] Ez. 42,

3 eduxit] eduxit me V. 11 inclinabat] inclinabit VO corr. P 13 in] om. PV 14 longitudine] et cetera pos V — contra ostium] £i: V^ 17 et] om. WO 20 quod] qui VO — uel] et VO 23/24 a fronte] et a fronte O 25 diuersa] diuisa O— 27 quoddam] quedam V 32et]deest Vug; — cubiti 34 habetur] hoc V. — exedrarum] excedrarum unius] unius cubiti IO

IN IEZECHIELEM, XLII

42, 5

35

173

ipsa appellantur gazophilacia. Vbi erant gazophilacia, et cetera. Vel de eisdem de quibus et supra gazophilaciis agit que dicit in superioribus mansionibus suis, cenaculis, uidelicet, humiliora, id

40

4 [9

42, 6

50

est, minus alta esse quam in inferioribus erant uel quam aliorum erant cenacula gazophilacia, uel de illis forte gazophilaciis que in interioribus uie unius cubiti erant. Qwia supportabant porticus. Hinc est quod minus erant alta in cenaculis gazophilacia, quia uicem columnarum porticibus agebant que super illa in altum ferebantur de inferioribus et de mediis edibus edificii templi, scilicet, uel domus separate. Vnius edificii et edes inferiores et medias edes propter diuersarum distinctiones mansiuncularum nominat. T'istega enim erant. Causam reddit quare de inferioribus et de mediis edificii edibus dixerit quia uidelicet ipsa edificia erant tristega, id est, tribus plus minus cameris et mansionibus distincta, hinc est quod ubi in Genesi legimus /7?stega facies in archa, LXX

dicunt bicamerata uel tricamevata. Et non habebant

columnas. Non habebant edificia illa columnas quibus sustentarentur quemadmodum atria columnis supportabuntur. Propterea emanebant de inferioribus. Iccirco quod tristega, id est, distincta mansionum diuersitas columnis a terra in altum non efferebatur 55

42, 7

42, 9

60

42, 10 65

de inferioribus

et de mediis edificii, a terra in altum 1l cubitis

eleuabantur. E: feribolus exterior. Murum describit qui ante gazophilacia predicta que erant, scilicet, ante edificium separatum secundum longitudinem atrii exterioris extendebatur 1 scilicet cubitorum extendebantur et ante faciem templi peribolus idem c cubitorum Ef subter gazophilacta, et cetera. De eisdem adhuc agit gazophilaciis in que uenientes de exteriori atrio ab orientali plaga per gradus ascendentes de subtus introibant. Ex his uerbis patet quod in inferioribus sui partibus gazophilacia hec terre non iungebantur. In latitudine periboli atrii. Ad hoc respicit quod premiserat ingredientium in ea de atrio exteriori, ingrediencium inquam in latitudine periboli atrii. Peribolus atrii quod erat contra uiam orientalem in facie edificii separati longitudinem et

35 ubi erant gazophilacia] Ez. 42, 5. 40 quia supportabant porticus] Ez. 425: 46 tristega enim erant] Ez. 42, 6. 49/50 tristega ... archa] Gen. 6, 16. 50/51 et non ... columnas] Ez. 42, 6. 52/53 propterea ... inferioribus] Ez. 42, 6. 56 et peribolus exterior] Ez. 42, 7. 60 et subter gazophilacia] Ez. 42, 9. 64 in ... atrii] Ez. 42, 10.

36 eisdem] isdem O —— que] qui V7 38 uel] o». V 41 hinc] hic VO erant] erat I 43 uel] illis ^ 46 tristega] trigesta V7 47 quia] quod PA 50 archa] ea Vg. non] add. inter iin. O 53 tristega] trigesta 1^ 56

eleuabantur] eleuabuntur l^

59 extendebantur et ante] quomodo non Y/ et 61 exteriori] uel aZ.

corr. ex quoque P 60 et subter] et erat subter lu. 1240) 62 ex] et V^

174

70

IN IEZECHIELEM, XLII

latitudinem habebat. In latitudine autem eius erat ingressus in gazophilacio ab oriente de atrio exteriori. Et erat ante edificium gazophilacia. Hactenus egit de illis gazophilaciis que ab aquilonari parte edificii separati erant. Hic uidetur agere de his que a frontibus ipsius edificii separati erant ab oriente, scilicet, et occidente; ante quorum faciem uiam deambulationem scilicet,

dicit esse iuxta similitudinem predictorum gazophilaciorum que 42, 11

75 erant in uia aquilonis. Secundum longitudinem eorum, et cetera.

Quanta erat longitudo eorum tanta et latitudo. Ostiwm ?n cafite uie. De ea uia uidetur agere per quam ingrediebantur ab orientali parte uenientes in separati edificii uestibulum. In cuius uie capite, id est, principio ostium fuisse dicit per quod in ipsam intrabatur, 80 nec ulterius extra ostium hec uia protendebatur quia forte euntium et redeuntium de foris ex ea parte non erat frequentatio. Et dixit ad me, gazophilacia aquilonis, et cetera. Gazophilacia que 42, 13 sunt ab aquilonari et australi porte edificii separati sacerdotibus erant delegata ut uescerentur in illis. Ab hoc loco usque ad 85 descriptionem altaris satis plana sunt omnia et siquis alicui scrupulus occurrit sancti patris nostri leronymi explanatio quam ubique fere nostre preposuimus consulatur. Qwi appropinquant. Sacerdotes ad dominum appropinquare dicuntur quia sancta loca adeunt et ad propitiatorium accedunt, ubi dominus apparere 9 e solet. Et ibi ponent sancta sanctorum. Illa sacrificia ex quibus nulli unquam hominum nisi solis sacerdotibus esse licet sancta sancto42, 15 rum appellat. Cumque complesset mensuras domus interioris. Interiorem domum templum appellat in cuius ipsius et que ad ipsam pertinent mensuris, huc usque immoratus est; quibus 95 tandem completis per eandem qua ingressus est orientalem educitur portam. Et! mensus est eam undique. Ab omni plaga mundi oriente, scilicet, et occasu austro et septentrione mensus est orientalem portam ex qua parte introitus erat | in templum. 42, 16 Mensus est autem ab orientali plaga. Quamquam uersum d 100 calamos (mensus fuisse dicatur) ut muri uulgi locum a sanctuario diuidentis tam in longum quam in latum quantitatem ostende42, 12

69/70 et erat ... gazophilacia] Ez. 42, 10. eorum]

Ez.

42, 11.

76/T7] ostium

... uie] Ez.

75 secundum 42, 12.

longitudinem 82 et dixit ...

aquilonis] Ez. 42, 13.

87 qui appropinquant] Ez. 42, 13.

90 et ibi ...

sanctorum] Ez. 42, 13. . undique] Ez. 42, 15.

92 cumque ... interioris] Ez. 42, 15. 99 mensus ... plaga] Ez. 42, 16.

96 et mensus

69 erat] erant Vig. 70 illis] eius V^ 76 et latitudo] o» VW 81 redeuntium] re add. znter Jin. P 90 et] dees?. V'uig. ibi ponent] inponent I^ 91 unquam] nunquam I/O 93 in cuius] oz. V 94 pertinent] pertinet O mensuris] mensuram I/O 95 eandem] eundem V/ corr. ex eundem O 98 parte] porte V/ 99 ab orientale plaga] contra uentum orientali lug. 101 tam] o». VP

81*

IN IEZECHIELEM, XLII-XLIII

175

ret, portam uero dicitur mensus fuisse eo quod a porta undique per girum supradictum mensus est spatium.

(Cap. 43) 43, 2

[91]

10

43, 6

43, 7

1 Un

20

43, 8

30

Ecce gloria dei Israel. Gloriosa et uenerabilis dei forma in qua apparuit. Quasi uox aquarum multarum. Fragorem et sonitum quem de altis rupibus aque cadentes faciunt, inproprie uocem appellat; huic propter grauitatem — grauis etenim uox summis conuenit potestatibus et personis — uocem dei comparat. Ef terra splendebat a maiestate eius. A magnitudine splendoris qui in ipso erat uicina in circuitu terra splendebat. Ma:zestas domini. Ipse dominus magnus immo immensus. E! /euauwit me spiritus. Vel uento leuante, uel spirituali et angelico ministerio in atrium interius propheta introductus est. Gloria domini. Splendore lucis unde gloriosus et honorandus apparebat dominus. De domo, foris in atrio propheta positus dominum de domo templo, uidelicet, in quo ipse erat ad se loquentem audiuit. Vir qui stabat. Hic est uir qui ductor et doctor prophete in omnibus superioribus fuisse legitur. Locus uestigiorum pedum meorum. In persona domini uir predictus loquitur. Sensus uerborum hic est: Locus iste templum, scilicet, ubi sunt uestigia, id est ex planta pedum meorum. Vestigium enim inferior pars pedis est, locus est ubi habito in medio fihorum Israel Im eternum. Non recedam de loco isto; non deseram eum sicut ante hoc tempus, sed in eternum et sine omni fine inter filios Israel conuersabor. In ruinis regum suorum. In iniustis cedibus et homicidiis que innocentes regum Iuda et Israel impietas exercuit, unde merito ruinam incurrerunt. Vel ipsa fornicacio idolatria, uidelicet, et excelsa in quibus idolis immolantes dominum offenderunt causa ruine eorum extitit. E? murus erat inter me. Nullo existente inter templum meum et regias domos interuallo et spatio, solus parietum murus nos ab inuicem separabat. Polluerunt nomen sanctum meum. Quantum in ipsis erat pollutum et immundum reddiderunt, uel contemptibile et uile tanquam immunditiam et sordes haberi quantum ad illos specta-

A3»Meccer3IsraelluEz 6 et terra ... eius] Ez. 43, 2.

-- spiritus] Ez..45,.5;

4352. 2 quasi ... multarum] Ez. 43, 2. 5/ " maiestas domini] Ez. 43, 4. 8 et leuauit

10 gloria domini] Ez. 43, 5.

11 de domo] Ez. 43,

6. 13 uir qui stabat] Ez. 43, 6. 15 locus ... meorum] Ez. 43, 7. 19 in eternum] Ez. 43, 7. 21 in ... suorum] Ez. 43, 7. 25/26 et murus ... me] Ez. 43, 8.

28 polluerunt ... meum]

Ez. 43, 8.

(435, 1 forma .. qua] o». V 2 fragorem] fingerem V^ 8 leuauit] eleuauit Vg. 21 in] oz. VO 25 extitit] existit I/O erat] est O 26 existente] exeunte I^ 27 parietum] pariter I^

176 43, 10 43, 11 35

43, 12

IN IEZECHIELEM, XLIII

bat fecerunt. In abominationibus, peccatis suis abominabilibus et abominatione et odio dignissimis. Confundantur ab iniquitatibus. Erubescant propter iniquitates quas perpetrauerunt. Cwunctum ordinem, dispositionem et situm. Omnes leges. Precepta quibus construi iussa est. In oculis eorum. In presentia et in conspectu eorum. Js£a est lex domus. Domus in summitate montis posite hec est lex quam dicturus sum, quod omnes fines eius per circuitum sanctum sanctorum est. Iste autem mensure altaris est, et cetera.

43, 13

Post templi conuenienter sequitur altaris descriptio. Altare autem holocausti hic describitur cuius sunt iste prime mensure que sequuntur. In cubito uerissimo. Verissimus cubitus quis sit in quo altaris mensure facte sunt subiungit dicens: Qw? habebat cubitum et balmum in sinu eius erat cubitus. Fossam illam que in medio altaris parata erat ad ea que in ipso consumebantur suscipienda, 45 habens cubitum in altitudine et profunditate sua et cubitum in latitudine, a simili sinum appellat eo quod in secreto et intimo et abdito altaris loco erat. Et defimitio eius usque ad labium. Verisimile uidetur quod sinus ille quem prediximus, fossa uideli-

40

cet, in terra facta, tabulis quibusdam ad quantitatem illius factis 50

55

43, 14 60

in lateribus undique uestiebatur, quarum in circuitu summitatem ubi reliquit humo iungebatur; ligneus quidam limbus in corone modum ambiebat quem liber quia ibi tabule sinus altaris finiebatur diffinitionem appellat, et quoniam limbus ille ultra spissitudinem tabularum aliquantulum sese extendebat illud quod in limbo tabulas supergradiebatur labium nominat. Limbus ille supradictus cum labio eius — istud enim usque inclusiuum est — id est, tam illud quam tabulas operiebat quam illud quod de foris dependebat per girum latitudine palmum unum habebat. E? de sinu terre usque ad crefidinem, et cetera. Ab imo sinu altaris usque ad eius infimam crepidinem duo erant cubiti. Ipsa autem crepido latitudo erat cubiti unius. Crepido uero hoc in loco eminentia quedam in tabularum quibus altare construebatur iuncturis dici putatur. Huiuscemodi eminentia in lapideis vebat in ligneis uero domibus

31 in abominationibus] Ez. 43, 8. 32 confundantur ab iniquitatibus] Ez. 43, 10. 33/34 cunctum ordinem] Ez. 43, 11. 34 omnes leges] Ez. 43, 18:

35 in oculis eorum] Ez. 43, 11.

36 ista ... domus] Ez. 43, 12.

38

Iste* vest lPEz $4919; 41 in cubito uerissimo] Ez. 43, 13. 42/43 qui ... cubitus] Ez. 43, 13. 47 et definitio ... labium] Ez. 43, 13. 58/59 et de . crepidinem] Ez. 43, 14. 63 rebat] Godefroy, VI, 528c-529a: "rabast".

35et] om. VP — 38est!] ESTP O — iste] inc nouum cap. codd. — Vu. 39 templi] templum V/O — altaris descriptio] descriptio altaris iste] omnes iste mensure lV/ — prime] oz. V 43 medio] medi P deest Vulg. — ad] om. P 49 in terra] o». V| — 52 modum] modis VP liber] quamlibet 17 53 limbus ille] lignibus

est?] deest V/ — 40 47 eius] — quem

IN IEZECHIELEM, XLIII 65

43, 15 70

127

reilla, lingua Francorum appellatur. Et a crepidine minori usque ad crepidinem maiorem, et cetera. Item a crepidine quadam quam minorem uocat usque ad crepidinem maiorem iiii erant cubiti. Crepidinis autem latitudo unius cubiti sicut et supra. Verum cur hanc crepidinem minorem et illam maiorem cum secundum hanc sententiam eiusdem sint quantitatis appellet, non uideo. Ifse autem ariel i11 cubitorum. Altare uocat aviel, id est, leonem dei,

eo quod uictimarum carnes more leonis deuoret et consumat. 7 fse autem ariel. Id est, ipsum altare per se consideratum absque respectu crepidinum iiii erat cubitorum. Et ab ariel usque sursum cornua.

Ordo

uerborum:

Cornua

ab ariel, id est, altari usque

sursum, id est, usque ad summitatem ipsorum iiii erant cubito43, 16 rum. Vel ab altari sursum iiii procedebant cornua. Vsque. Vacat. Et ariel xii cubitorum. Hic summatim quantitatem altaris ostendit dicens ipsum xii cubitorum habere tam in longitudine quam in latitudine, unde et quadrangulatum illud esse dicit, eqwis Jateri43, 17 80 bus. Et crepido xiii cubitorum. Sicut altaris ita et crepidinem eius quantitatem summatim demonstrat, ab infima crepidine usque ad summam in longitudine xiiii erant cubitorum et totidem latitudinem ab angulo usque ad angulum. Iccirco ii cubitis in latitudine crepido superat altare quia ultra tabulas protensa ipsa hinc inde 75

85

unius cubiti est latitudo. Ef coroma

im civcuitu eius, et cetera.

Coronam in circuitu crepidinis quam dimidii cubiti esse dicit ligneus limbus eius supremas ambiens horas in circuitu intelligi potest. Hec corona in latitudine sua cubiti, in altitudine uero quam sinum uocat unius cubiti fuisse non incongrue credi potest. Hinc 90 etiam est quod crepido ii in longitudine sua cubiti ipsum altare superat quia sinus corone eius unius cubiti et angulorum cornua unius forsitan cubiti super excrescebant. Gradus autem eius. Gradus crepidinis ad orientem uersi erant a qua parte introitus erat in templum et immolantium multitudo uictimas adducebat. 43, 18 95 Hi sunt ritus altaris. Hec sunt que rite, id est, recte et secundum morem fieri debent in expiationem et consecrationem altaris in

64 reil/a] Godefroy, VI, 754b-c: *reille".

14. 1i5:

69/70 ipse ... cubitorum] Ez. 43, 15. 73/14 et ab ... cornua] Ez. 43, 15.

et ariel ... cubitorum] Ez. 43, 16.

85 et corona ... eius] Ez. 43, 17. hi ... altaris] Ez. 43, 18.

64/65 et a ... maiorem] Ez. 43,

71/72 ipse autem ariel] Ez. 43, 76 usque] Ez. 43, 15. "76/1

80 et crepido ... cubitorum] Ez. 43, 17.

92 gradus autem eius] Ez. 43, 17.

95

64 crepidine minori] crepidine maiori l/. 65 item] ita O — quadam] quandam O — crepidinem maiorem] crepidinem minorem V. 65/66 item .. cubiti] oz. V^ 71 more] in ore O 75 iiii erant] erant iiii /O 79

quadrangulatum] quadrangulum V/O 81 erant cubitorum] cubitorum erant (0) 90 est] oz. V^ 95 hi] zu. nouum cap. codd.

178

IN IEZECHIELEM, XLIII

43, 19.20 die cum perfectum fuerit. E! dabis, dices et ex me annunciabis. E? assumens de sanguine eius pones, et cetera. Quid est quod Iezechieli sermo diuinus iniungit ut sumat de sanguine uituli et 100 ponat super iu cornua et super angulos |crepidinis altaris superius descripti et mundet illud et expietur? An forte de eo agit altari quod de Babilone reuersi fabricati sunt ?Ad illud usque tempus siquidem Ezechiel forsitan uixit et de Babilone cum populo reuersus omnia que hic precipiuntur ut faciat compleuit ? Quomoest quod habet Hebreorum traditio quod in 105 do ergo uerum Babilone lapidante eum populo perierit, nisi forte omnibus que facere iussus erat in Ierusalem expletis in Babilonem rediit ut lapidaretur? Verumtamen quod superius descriptum est templum et altare non modo quod a Babilone reuersis constructo 110 templo et altari sed et illo quod a Salomone fabricatum est, multo immo incomparabiliter augustius est. An forte modo prophete iniungitur quod non modo sed in die cum a mortuis suscitatus fuerit faciat ?Sed absit credere quod facta mortuorum resurrectione rursus templa construantur et altaria, rursus uictimarum in 115 templo renouetur immolatio, rursus iudaicarum iustificationem et ceremoniarum fiat renouatio. Auertat deus hec credere a sanctorum mente pila. Credat hoc iudeus Apella! An forte sic legenda est littera: Suwmens de sanguine. Sumendum et ponendum annunciabis et mundandum et expiandum predicabis. Iuxta 120 hunc modum et in reliquis ubi ipse iubetur aliquid facere quod ad 43, 22 tanto post futurum tempus spectat exponi potest. Hzrcwm cafra"Yum. Subaudiendum est de grege. Idioma est Hebree lingue sic loqui, unde Ysaias: In de illa nutriet homo uaccam boum et alibi: 43, 24 Induti sunt arietes outwm. In conspectu domini. Contra faciem 43, 25 125 templi ubi dominus, uel sub diuo. Facies hircum, sacrificabis. 43, 26 Implebunt manum eius. Quid est manus altaris? Metaphora est

ducta ab eo quod cum

97 et dabis] Ez. 43, 19.

sacerdotio uel alio quouis magistratu

97/98 et assumens ... pones] Ez. 43, 20.

104/

108 quomodo ... lapidaretur] cfr. L. Ginzberg, Legends of tbe Jews, Vol. 6, p. 422. 117 credat ... apella] Horatius, Sazyrae, I, 5, 97. 118 sumens de sanguine]

Ez. 43, 20. qi 2

121/122 hircum caprarum] Ez. 43, 22.

124 induti ... ouium] Ps. 64, 14.

125 facies hircum] Ez. 43, 25.

123 in ... boum] Is.

in conspectu domini] Ez. 43, 24.

126 implebunt manum

eius] Ez. 43, 26.

99 Iezechieli] Ezechieli V/O uituli] iuuentum V/ — iuuenculi O 102/ 103 usque tempus siquidem] usque siquidem tempus I/O usque] arg. P 104/105 quomodo] quando ^ 105 quod?] o». V.P 109 modo] in illo v 110 et?] oy. V 111 augustius] augustus V 117 hoc] hec O 118 sumens] summetes l/ assumens V. 119expiandum]expiationem /P 120 ad] a VO 121 hircum] habentium I/O

81Y

IN IEZECHIELEM, XLIII-XLIV

130

13 Un

179

quilibet sublimabatur dextra manus eius — dextra illius qui eum promouebat — in signum collocate dignitatis complodebatur. Hoc hodieque Francorum lingua manuferire dicitur. Hoc est quod de sacerdotibus legitur: Quorwm implete sunt manus ;et in Malachim primo: Quicumque implebat manum etus et fiebat sacerdos. Manum altaris impletam esse quid aliud est quam per consecrationem et emundationem et expiationem ius et dignitatem altaris ut scilicet super eo holocausta et sacrificia fierent accepisse.

(Cap. 44) 44,1

44,3 44,4 44,6

Un

Sanctuarii exterioris. Exterius sanctuarium dicitur respectu interioris ubi erant sancta sanctorum. Clausa. Subaudiendum est porta. Princifi, Nec ipse princeps et dux populi transibit per eam. In conspectu domus, templi. Gloria domini. Forme in qua dominus apparuit gloriosus splendor et immense lucis claritas uenerabilis. Sufficiat uobis scelera uestra. Satis superque satis est quod uos ipsi scelerati intratis sanctuarium meum, et si non inducatis immun-

44,7 44,8 10

das et extraneas gentes in illud. Disso/witis, a pristino rigore laxatis. Vobismet ipsis, propter uestrum non meum commodum. Omnia fere que sequuntur ad finem usque uoluminis in eptatico inueniuntur unde et explanatio si alicubi dubitatum fuerit requiratur. Finit.

131 quorum

... manus] ubi?

132 quicumque ... sacerdos] III Reg. 13,

33: (445, 1 sanctuarii exterioris] Ez. 44, 1.

2 clausa] Ez. 44, 1.

3 principi]

Ez. 44, 3. 4 in conspectu domus] Ez. 44, 4. gloria domini] Ez. 44, 4. 6 sufficiat ... uestra] Ez. 44, 6. 8 dissoluitis] Ez. 44, 7. 9 uobismet ipsis] Ez. 44, 8.

128 illius] o». V

134 ut] o». V

(44), 6 sufficiat ... uestra] sufficiant uobis omnia scelera V. om. VP

ad ... uoluminis] oz. V^

10 fere]

12 finit] oz. O, introitus andree prophetas

rubrica in marg. V^, explicit tractatus domini andree abbatis super uisiones iezechielis primam et ultimam ad litteram O

Marii Vra

ursa

2

dis

v ipa " T

sid.cas Prin: fepesdemlgge rcsem Old

- beca seeds sam C pcd) aint »

- ies

)

ped

d

a

n a

ew.

"^

PhesurucLusiéenmihlt aes amc:

NI —

c^ wn - 2 MMEESUTe E

mus

: 2

d alpPRNEN ams

u^

tu t

21e

easJA

gts

E: Booeo DENM c

osiut:

unt fedeqam

:

di Pen ed mra Socr

mera

a idee

INL

sh

TTTE

ébencer sitis mini pal

ingfir

vei

eta $3 —

A irm Rursus

|

uan

as eqni oda rite aam om àen acide o cameras 4

*wep eng —opdes

»

sua

o MuR

cce

vidacme - airs).

mop

d^.

As uunc

pae rns

ome

— 35050305

d avia

*z UA bul 3

sts

as

rocas qoos Tusfhue,.

"han gr. Das pterdigww d rM

i'wmntem v

avec pur

EULUDUTLIDUUu—m——TT FPRMECT Last itg! etl e Fett b mud gv sor

Ah)

ai

|

"um

£:

^

cademue ssh

m

"

yligd. ^ ÜrxAJ

4

mn Anar uw085 t.t i

TES

9

INDICES INDEX

LOCORVM

INDEX

Enumerationem

formarum,

S. SCRIPTVRAE

AVCTORVM

concordantiam

formarum a tergo ordinatarum inuenies Instrumentorum lexicologicorum latinorum.

formarum

in fasciculo

et indicem

66 seriei

A

| VE MITT

T.

"

;

ursoa

A

jewrsth

"ud

:

— LAO CH AE TÉ

«1

Y;r8

nar

a^ row

o

INDEX Genesis il. 15 6, 16 12241 15; 12-16 18, 20-21 19, 24-26 222617, 36, 1-8 46, 27

Exodus 1322 1:55:218 16, 13 19, 8 2159177 202 24, 7 26, 1-26

cfr

cfr cfr cfr cfr cfr

cfr

cfr

cfr cfr cfr

922852 Leuiticus Tz deum? 20, 9

— rese cfr

LOCORVM

3795 40, 132 42, 49/50 20, 8/9 20, 10/15 1, 85/86 16, 222/223 16, 70/71 35,6 33, 30/21 20, 74 20, 64/65 40, 290/291 3, 47/48 5, 2/3 36, 156/157 2. 92 3, 47/48 41,9 13, 78/79 33, 111/112 18, 61/62

SACRAE

SCRIPTVRAE

5, 1-12

cfr 28, 147/149

1152533 14, 10 19, 7-8 20, 35-43

43, 132 9922 cfr 3, 58/60 cfr 3, 135 cfr 3, 136/138

2/2. Si

8, 155 cfr 13, 116/118

23, 24

cfr 19, 42/43

23, 29-30

cfr 19, 13/14

232232 23:535 23, 34 25937

cfr 19, 16/17 cfr 19, 22/25 CÍC3192292/737, cfr 19, 46/47 19, 63/64

24

cfr 1, 121/130

24, 1-4 24, 2 24, 6

cfr 40, 22/23 cfr 19, 67/69 cfr 19, 37/38

24, 24, 24, 24, 24,

8-12 cfr 19, 50/52 8-16 — cfr 40, 18/21 14-16 cfr 2, 59/61 17 cfr 19, 43/45 18-20 cfr 17, 49 19, 54/58 25, 4-7 cfr 19, 38/39 cfr 40, 22/23 "n

Numeri 12, 6-8

cfr

23:225

9, 10/14 13, 50/51

II Paralipomenon 36,4

Deuteronomium

2322) 24, 16 5216 025 33, 8-9

cfr cfr

cfr

22, 27/28 18, 80/81 7, 131/132 5, 52 9, 94/96

I Esdrae

255 4, 1-4

1, 194/195

I Regum 2, 6-8

cfr

28, 340/346

II Regum 1336

37795

III Regum

2:435

cfr 40, 397/398

cfr 33, 98/100 cfr 11, 87

Esther 14, 11

Iudicum 2922

cfr 119332757.

32, 100

Iob

TAE Su. 1l 3197

8, 155/156 6, 67/68 6, 66/67

Psalmi 10, 5 26, 9 33, 16 555917

33, 16 7, 138/139 14, 72 cfr 14, 74/75

INDEX

184

LOCORVM

30:127 56, 5 64, 14 68, 29 TT, 43 uos

18, 33, 43, 13, 40,

84, 9 110, 10 LE12 LIT TIS TO 118, 118 1251 13601 140, 2 143, 8

3, 116/117 36, 160 18, 105/106 18, 108 37, 106/107 11, 17/18 18, 39/40 1, 18/19 1, 22/23 9, 83/84

cfr cfr

cfr cfr

35 17 124 79/80 291/292

S. SCRIPTVRAE

25,9 271:120-22

cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

21, 97 40, 18/21 11,41 1, 121/130 21, 173/174 19, 54/58 17, 56 30, 32/35 21, 48/51

M — 00 —

ho-0

M

Prouerbia

2 -

20, 47/48 40, 353 40, 354 21, 55/57 28, 65/66 2, 89/90 28, 149/150 6, 55/56

2122

cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

Canticum

canticorum

7, 1-27 10, 15 13. 20

6,9

155527529

Ecclesiasticus

1551

cfr 2, 90

Isaias

cfr cfr

2:26

cfr cfr cfr cfr

13, 34 40, 60/61 1, 138/139 43, 123 28, 304 28, 253 33, 42 5, 40 16, 229/230 30, 40/41 1, 84 2, 55 2, 54/55 7.142 14, 155/156 11, 92/93

173

109/110 156 206/210 157/158 TT L1 -— x.2 — , 175 1-2»: 1, 210/211 1, 218 1, 219 1, 270/271 1.274 1, 275 QJ oRn 1, 288/289 1, 292/293 1, 297/298 1, 315/216 1, 322/323 1, 336/337 1, 341/342 1, 404 1, 347 1, 361 1, 363/364 1, 366/367 1, 376/377 1, 381/383 1, 387/388 1, 429/430 10, 94 1, 446 1, 451/452 1, 456 1, 462 1, 465/466 XJ iy"[5 tram »

1,4

— Un4A

INDEX

15916

LOCORVM

1, 490 1, 472 1, 473 1, 477/478 1, 488/489 1, 496/498 1, 509 1, 503/504 1, 506/507 1, 511/512 1, 515/516 1, 520 1, 524 1, 529/530 1, 536 1, 538/539 10,51 cfr 1, 534/535 1, 540/541 1, 547/548 1, 549/551 1, 557/559 1, 564/565 1, 568/569 570/571 » 576/577 »M 578/579 gje B» » 581/582 1, 590/591 1, 594/595 1, 598/599 1, 602/604 1, 607/608

S. SCRIPTVRAE

185

2, 23/24 2, 86

2,8

MES CN ona ab iN[9 SESS

F2[Ee] bh

UnoRA QS — l2

Uno2

cfr

-j-joo oO oo A02 NSNONS NADA p-i

SEES ooi]

2817

CO-]) OO «O «XO NO Cn Os —] U) -] 4 ASAMloo

, 102/103 , 104/105 110 111 112/113 114 115 Vd [odd 121 ryeeiat v 133 , 138/139 , 146/147 m 148 , 154/155 » 1 » 3/4 O9v» 5 C9 Q9 CO Q0 C) Ge DOG

186

INDEX 4, 8 4, 12

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE 6, 9

4, 14

4, 3 5, 6

5,8

5; 9 5, 10

512

6:7

4, 16/17 4, 27 55

6, 10

6, 77/18 6, 80 6, 80/81

5,4

6, 11

6, 81/82

5T 5,8 5, 9/10 55 12 Sx dle 5, 14 5, 14 5»ul5

5. 16 5212 Sx

5. 18 5:122 5525

5, 26/27

6; 12 (5. T5

6, 14

88 89/90 92 98/99 100 102 103 104/105

6, 107 xia

T5 3)

(ELS i. 9 7, 8/9

2,47

7, 19/20

52529

5, 30/31

6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6,

rise

5, 28 Sls

6, 43 6, 48/49

1 23

7,4

5:231

7, 25/26 7, 28

53 31732. 5432

7, 5-6 756;

550731 7, 34/735

5. 14

5, 33

Ty

7, 85

55515

5, 34/35 5, 43 57:47

256

7, 36 5537 7, 43

5950 5:155

7:210 75.381

7, 45/46 M2o59

5. 56 5, 56/57

T35

7, 63 7, 65/66

56

5, 48 5:217

7, 44/45

5, 577/58

7, 70

6.31

(nd

17915

d u127 13

6,2 6, 3

6, 6/7 6, 16

714

2, 93775 7, 79

6, 22/23

6,4

6, 23 6:25 6, 29/30

72 82 7, 16 Tuy

37 7, 89 91

ESTIS

7, 98

6, 30

7, 93/94

0x5

6:191

6, 32

7, 99

6, 6

6:592/33

720101

6, 34 6, 35

6, 7

7, 19

7, 103 7, 104

6, 36

7, 114/115

6, 39/40

7, 134

6, 41

7, 20

7, 120/121

INDEX

LOCORVM

7, 127/128 7, 132/133 7, 135 7, 137 7, 139 7, 144 cfr 7, 146/148 7, 150/151 7, 152 7, 155 7, 156 8x2 8, 5/6 8, 8 8, 9 8, 10/11 8, 17/18 8, 20/21 8, 24/25 8, 27/28 8, 42/43 8, 44/45

S. SCRIPTVRAE 9, 1

ox

9, 3 9, 4

qr G

8, 45 52/53 57 59/60 63 65/66 73 75 77/18 110 87 103 109/110 105 108 113 115/116 120 124/125 127 127/128 129

9, 8

8, 143 8, 145/147 8,E 163

104 105 106/107 108 158

9, 9, 9, 9,

164 167/168 168/169 170

9/3174

9, 9

9, 10 9, 11

8, 130

8, 131 8, 133/134

9, 9, 9, 9, 9,

9, 162

9, 7

8, 80/82

8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8,

9, 81 9, 101

9, 6

i vil

8, 8, 8, 8,

8, 165 9,1 9, 3 9,4 9, 5 9, 17/18 9, 6 9, 16/17 9, 20/21 9, 22/23 9, 28 9, 29 9, 31/33 9, 38 9, 40/41 9, 45 9, 46/47 9, 66 9, 68 9872 9, 73 9, 82

8, 48

8, 8, 8, 8, 8,

187

9, 9, 9, 9, 9, 9, 9, 9, 9, 9, 9, 9,

175 176 180 183 186 186/187 188 189 199 201/202 209 146/147

9, 210

10:1

10,2

9, 214 10,1 109172. 10,8

10, 8/9

INDEX LOCORVM

10, 30 10, 32 10, 32/33 10, 33/34 10, 100 10, 37/38 10, 42 10, 43 10, 20/24 10, 44/46 10, 49 10, 52 10, 54/55 10, 56 10, 60 10,61 1, 408/410 10, 62 10, 65 10, 93/94 10, 97 10, 99/100 10, 106 10, 108 111 11,5 11,6 qn 7 11,9 11911 11, 14 11, 30 11, 32/33 11, 52/53 11, 59 11, 60 11, 61 11, 62 11, 63 11, 64 11, 65 11, 66 11, 67 11, 68

itg

11, 81/82 11, 85/86

S. SCRIPTVRAE

1117 1118 115019

102/103 104 104 105

12/13 304/307

INDEX

LOCORVM

13, 82 13, 83 13, 84 13, 90 13, 98/99 13, 101/102 13, 102 13, 104 13, 107 13, 110/111 1311127115 13, 114 13, 114/116 13; 124 13, 127 13, 134/135 13, 137/138 13, 152 13, 156/157 13, 161/162 13, 165/166

13,

135

134 il (17

13, 157 13; 15; 14,

S. SCRIPTVRAE 14, 17 14, 19 14221

14, 14, 14, 14, 14, 14, JI

189 131 132 133 139 140

14, 22

14, 23

15, 4

— NU

Un O^ —1 O0 h2 O9

14,

14, 14, 14,

-1

cfr

14,

16, 7 14,

16, 8

14, 14, 14,

14, 14,

14,

14, 106/107 14, 109/110 145117. 14, 120 14, 122 14, 126/127 14, 128 14, 129 14, 130

16, 10 16, 11 16, 13

16, 14

104 104/105 116 117/118

190

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE 16:555

16, 15

16, 16 OE 16, 18 16:919 16, 20 16, 21 16, 23 16, 24

16,25

16, 26

16:227

16, 28 16, 30 16, 31 16, 36

ilée S

16, 38 16, 42

16, 16, 16, 16, 16,

16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16,

137 138/139 139 141 142 144 146 149 152 154/155 156 157/158 159 163 165/166 170 172/173 174 176/177 178 179 181 182 184 187 188/190 192/193 194 195 196 197 197/198 199

16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16, 16,

214/215 221/222 227/228 233/235 244/245 249 252 253/254 258/259 261

17, 35/36 17, 36 17, 38 17, 38 17, 39 17,41 17,41 17, 41/42 17, 43 17, 43/44 17, 45 17, 22/23 17, 46

44 45 47 48 49

16, 50 16, 51 l652 d59 16, 54

16, 16, 16, 16,

210 210/211 217 219/220

17, 24

18, 2

17, 84/85 17, 88 17, 90/91 17, 95 17, 98/99 17, 103/104 18,1

INDEX

18, 3 18, 4 18, 5 18, 6

15:7 18, 8 18, 9

18, 18, 18, 18, 18, 18, 18, 18, 18,

10 13 14 18 19 20 23 24 25

18, 25-32 18, 26 18, 27 18, 28 18, 29 18, 30

18, 31 18, 32 191 19, 3 19; 4

LOCORVM

18, 8/9 18, 9/10 18, 18/19 18, 23 18, 26 18, 30/31 18, 32/33 315,37 18, 41 18, 43/44 18, 46 18, 47/48 18, 49/50 18, 51 18, 53 18, 56/57 18, 58/59 18, 59/60 18, 62 18, 65 18, 66 18, 68 18, 71 18, 72/73 18, 75 18, 76 18, 79 18, 81/82 18, 84 18, 8 18, 85 18, 86/87 cfr 33, 85/87 18, 89 18, 91/92 18, 101 18, 108 18, 109 18, 110 18, 142 18, 113 18, 115 18, 117 18, 118 18, 119 18, 126 18, 126/127 18, 131 19, 1 19, 12 19, 14/15 19, 18 192521

S. SCRIPTVRAE

19, 5 19, 6 19, 8 19, 8-9 19, 9 19, 10 19, 11 19.712 19, 13 19, 14 20, 20, 20, 20,

1 3 4 5

20, 6 207 20, 8

20, 9 2014 20, 12 20, 13 20, 16 20.917 20, 18 20, 23 20, 25

19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, cfr 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20, 20,

IQI 25 27 28 29 30 61/62 64/65 69/70 52/54 72 73 75 80/81 91 91/92 93/94 95/96 101/102 105 106/107 107/108 110 113 1 2/3 4/5 7/8 9/10 15 20 23/24 22/23 24 25/26 29 30 30/31 34 35 37 60/62 38 44/45 45 49 53 55 56 57/58 67 68 68

20, 70/71

INDEX

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE 2l 10l 21812

21, 14

21515

105/106 107 108 108 109 110/111 113/114 128/129 137/138 140 142/143 144 145 146 149 154/155 156 161/162

2/2816 2/199177

21-919

120) 2/1592

2i, 2

215822 164 167

21594 ajos 21, 26 lo A DIM

SSIUON

21, 29 21295() 2/191

21, 2l

21932

21, 67/68 21, 78 21, 82 21, 84 21, 86/87 21,91 21, 101 21, 103/104 21, 107/108 21, 109 21,113 2153113114 21, 119/120 21, 124/125 21, 106/107 21:927 21, 128 21, 130 21, 135/136 21937 21, 143 21, 148 21, 149 21, 150 21, 153/154 21, 158 21, 165/166 21, 167 21, 169 21, 171 21, 172 21, 174/175 21577 21, 178/179 21, 181 21, 187/188 21, 193 21, 195/196 21, 202 21, 206 21, 210 21, 214 215217 214027208 21, 235/236 21, 238/239 21, 240/241 21, 251/252 21, 255 21, 260 21, 262 21, 263/264 21, 264/265

INDEX

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE 23295 23, 36 228517 23, 42 23, 44 23, 45 23, 46 23, 47 23, 48 24, 2

24, 17

23, 36 23, 36/37 23, 37/38 23, 39 23, 40 23, 40/41 2, 54/55 23, 41 23, 42 23, 45 23, 45 24, 1 24.2 24, 4 24, 6 24, 7 24, 8 24, 9 24, 10 24, 14 24, 15 24, 15/16 24, 17 24, 20 24, 21 24, 24 24, 25

E03

194

INDEX

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE 29, 1-2 202

A. Tl

208

28:15

28, 14

28, 21

28, 22

28, 23

28, 24

28, 25

28, 263 28, 154/155 28, 158 28, 160 28, 163 28, 178/179 28, 187 28, 190 28, 193 28, 200/201 28, 205/206 28, 211/212 28, 213 28, 214 28, 216/217 28, 219 28, 223/224 28, 231/232 28, 239/240 28, 245/246 28, 248 28, 251/252 28, 284 28, 302 28, 309 28, 310 28, 310/211 29.1312 29, 43 28, 323/324 28, 325 28, 330 28, 331/332 28, 315/216 28, 332/333 28, 336 28, 346/347 28, 347/348

cfr

cfr

100/101 106 109/110 116/117 120 120/121 1/2 4

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

30,61 30, 61/62 30, 62/63 30, 65/66 30, 68/69 30,71 30, 73

31, 31, 31, 31, 31, 31,

I95 116 117 118 118/119 121 124/125

3/1812

cfr

31, 14

515

31, 16

EX im 31, 18

31, 112/113 31, 115

32, 100/101 32, 105 32, 112 30; 113 33, 17/2 33, 3/4 33, 14 33, 19 3,525/23 39, 25 33, 24 33, 25 33, 25/26 33, 28 33, 28 33, 29 33,31

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE 34, 14

34, 15 34, 16 34, 17 34, 20 34521 $5, iLil

34, 23 34, 24

0222

cfr

93427

33, 33, 33, 33, 33, 33, 33, 33, 33, 98. 33, 33, 33, 34,

101 102/103 103/104 105 107 109 114/115 115/116 116 121 123 125 126/127 1/3

34, 11 34, 12

36, 4 34, 13

cfr

cfr

34, 34, 34, 34, 34, 34, 34, 34, 34, 34, 34, 34, 54. 34, 34, 34, 34,

88 89 90 92 93/94 105 106 108 108 114 115 116/117 117 118 118/119 119 120

INDEX

36,5

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

36, 37 36, 38 36, 38/39 36, 39 36, 40 36,41 36, 42 36, 44/45 36, 48/49 36, 53 36, 54/55 36, 55

37, 24/25 37, 32/33 37, 44

37;

372 51 Sc 3174

37, 115/116 38, 1/2

975 38,

38, 38,

36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36, 36,

113 115/116 131/132 136 141 142 143 145/146 148/149 152/153 167 160/161 163 166/167 170

38, 38,

[o

38,

38, 38, 11 38, 12 38,

38,

38,21 38, 23/24 38, 25/26 38, 26 38, 26/27 38, 27 38, 29 38, 30 38, 32 38, 34 38, 35 38, 38 38, 39 38,41 38, 42 38, 46 38, 47 38, 47/48 38, 50 38, 52

197

198 3828177 38, 18

38, 18-23 S019 Ast vA 59222

INDEX 38, 38, cfr 39, 38, 38, 38, 38, 38,

LOCORVM

56 58 2/4 60 61 63 64 65

S. SCRIPTVRAE 40, 8 40, 9 40, 10 40, 11 40, 12 40, 13

DHNS 5916

40, 14

9955 39-211

40, 16 40, 17 40, 18

39, 14 995

59:21 99:25 39, 26 40, 1

cfr

40, 5

40, 132/133 40, 146/147

40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40,

150/151 161 162 168 172/173 179/180 181/182 184/185 195 218 223 229 230/231 231/232 238/239 242 250 253 256/257 259 269 278 280/281 306 283 286 287 296/297 293/294 303 307 311 312/313 321 322/323 326 328 332/333 344 347 354/355 360 361/362 364 366/367 370 373 374/375 375/376 378 380 381 384

INDEX

40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40, 40,

LOCORVM

386 387 390 394/395 396 398 400 401 411

S. SCRIPTVRAE 42, 2 42, 3

42. 11/12 42, 20

42,4

41, 101 41, 105/106

43, 14 43, 15 43, 73/74

I909

INDEX

LOCORVM

43, 76 43, 76/71 43, 80 43, 85 43, 92 43, 95 43, 97 43, 97/98 43, 118 49: 121/122 43, 124 43, 125 43, 126 44,1 44,2 44,3 44,4 44,6 44,8 44,9 cfr cfr cfr cfr

cfr cfr

cfr cfr cfr

40, 24/25 28, 51/54 40, 24/25 1, 184/186 7, 128/129 2, 56 9, 14/15 1, 140/141 28, 207/209 13, 35 17. 71/72

S. SCRIPTVRAE Michaeas

2 397 4, 7

20, 160/161 1728717272

Zacharias

1, 9 9, 9

93120/2121 18725741272.

I Machabaeorum AES

551555436

Matthaeus

4,8 5920

O956 cfr 9, 83/84

Lucas

207

16, 20/21

Ad Romanos

115025

cfr 36, 62

I ad Corinthios DIETS 14, 15

1, 44 1, 42

II ad Corinthios 13:59

3, 117/118

Ad Ephesios 4, 23

1, 43

I ad Timotheum 1, 4 cfr 28, 114 Ad Hebraeos

151

cfral eS

Apocalypsis 229211

99815372154.

INDEX AVCTORVM Abraham

Ibn Ezra

VII, xxii, 1/16

Perusb 'al Tebillim :

Psu1916

37, 107/111

XII, xl, 24/31

1, 57/1

Expositio eb. ad Galatas:

(PL 35, 2141-42)

8, 34/37

Berakbot 10b

1, 355/361

Cicero

1329593757, 1150858

rs grammattea :

17:3

Eliezar de Beaugency

Perusb 'al Yehezyetel : Ez. 28, 2-4 Gztin

577b

Hagigab

13b 13b

Horatius

Satyrae: 15157197 1505:977 2863-9130 27E326075

De grammatica :

(Baron, p. 155)

Eitymologtae : IV, vi, 10 XVI, xxiv XIX, xxxi, 12/13

In Hiezechielem :

IL, vii,12 III, ix, 4-6 III, x, 9/15 III, x, 15 VI, xx, 27/29 VII, xxi, 8/17 VII, xxi, 25/27

1722/3

5, 58/60 1, 300/304 7, 121/124

joseph Kara

28, 260/261

24, 12/14

Perusb. 'al. Yebezieiel :

Ez1592 Ez730,7

1, 311/312 10, 74/93

Hieronymus

5b 4

43, 117 162225 14, 86 14, 86

Isidorus

Donatus

402, 7

20202725 28.1112 7123 28, 144/146 28, 284/302 37, 42/44 40, 411/443

Hugo a S. Victore

De diutinattone :

dois 2, 63, 130

IX, xxviii, 20/26 XI, xxxvii, 1/14

Augustinus

De genesi ad litteram: XII, 23

IX, xxviii, 11/19 IX, xxviii, 11/19

1, 300/304 1, 353/354 1, 434 40, 14/18 3, 152/153 7, 70 9, 52/53 10, 53 10, 72/74 20, 95/97 21, 76/78 21, 211/214

37, 25/26

1, 206/210 10, 26/30 10, 74/93 17, 101/102 20, 49/52 20, 59/67 28, 144/146 34, 120/122 37, 47/52 37, 91/93 37, 98/102

Lucanus

Bellum Ciuile:

IV, 381

Mabzor Vitry

12307 1, 355/361

Moed Katan 15b

24, 20/24

INDEX AVCTORVM

202

Nonnius

Seneca

Marcellus

De compendiosa doctrina : (Lindsay, p. 437) 8, 40/42 (Lindsay, p. 697) 29, 95/97

Ouidius Fasti: 1, 484

14, 160

Heroides : 16, 293/294

16, 11/12

lNaturalium quaestionum: 1081772810)

16, 79/82

Sbabbat 55a

9, 119/129

'Talmud uide Bera&bot Gittin

Hagigab Sbabbat

Metamorpboses :

27529

Vergilius

Plinius

Naturalis bistoria :

34014593

28, 195

Rashi

"Aeneis : ip f IL, 614

17, 54/55 40, 79

Yoma

77a

Perusb 'al Yehezkeiel:

Bz-4, 2 Ez. 9, 4 Ez. 9, 6 Ez21022 Bzw1722 Ez. 19, 5 Ez. 21, 14 E2221215 Ez. 21, 19 z93212923 Bz221228 Ez 2477 Ez. 24, 17 Ez: 34723 Bz2362512 Ez. 38, 8 Ez. 38, 11 Richardus

Yoma

14, 86

2139177178 9, 47 9, 119/129 10, 14/30 17, 61/65 19, 58/59 21, 60/61 2175707272. 215 11174112. 21522372271 21, 182/187 24, 12/14 24, 20/24 34, 111/113 36, 58/60 38, 28/29 38, 35/38 a S. Victore

In uistonez Emechielis :

(PL 196, 533/534)

10, 72/74

10, 14/30

loci non reperti: q1N572 6, 24 8, 102/103 9, 77/78 9, 85/89 9, 90 1535577758 18, 63/65 21, 203/204 29, 100/101 34, 113/114

37, 40, 40, 40, 40, 41,

113/115 175/178 191/194 195/205 292/293 34

CONSPECTVS DREPACEM

DE ER

INTRODUCTION

E

CM

MATERIAE aru

o RO NRLSB

. ..

I

m

VII-VIII IX-LXXXV

I. The Life of Andrew of St. Victor . . IX-XIV IL The Exfositio in Ezechielem by Andrew of 5toVictor:tAn introduction s ds s XV-XXXVII — Sources and Scope . . XV-XXI — Andrew of St. Victor's Knowledge of Hebrew o XXI-XXVII — Traditio Hebreorum: Jewish Exegesis iin the Expositio in Ezechielem . . . .. XXVII-XXXII — Contra Iudeos. . . . . . XXXII-XXXVII III. Manuscripts and Manuscript Tradition . . XXXVIII-LXXXV — Summary Descriptions of the Manuscripts containing the Ezekiel Commentary exta

Libclsim

—The'presenteBdition

qm

T7757

s.

2

s

— Variants from ms. SUCHE

SIGPACSABBREVIAXIONESSOQ

«E

IV

INDICES

.

LIII-LXII TESGLIS E XX:

PE

OUO

TET

LXIX-LXX DUSSSSIEIEXSX GV.

LXXXVIII

CERTE

ud crar

.

qe

EP.

181-202

xc

drum

183-200

9

201-202

Index Locorum S. Scripturae [ncdexwAUCCODuIme

9909

2

927

ide

I-179

e

Composition, impression et reliure: Usines Brepols S.A. - Turnhout (Belgique) Printed in Belgium

D/1991/0095/24 ISBN 2-503-50077-3 relié ISBN 2-503-50078-1 broché ISBN 2-503-03000-9 série

m

Y o

!

2:4 uie be

[Üomdond

o.»

" verme

fers l

] »$. Thr emnpost — ZU-RELL

"o iare [ —M

—Q

" ., ambu Él

niae

nz

m

Cima] tM.

d

a

Ait

$n

sw

z

IRA 4

ex afgbrerd

&eEAM E^

Eum

—

qei uo

Aul

Agreed

tc

a" pUifuaT -—

11

eiareetgbes usato

v

au

'RETA

(|

T TITRM T

|»

-

ti

rera.

GÀ

*

bor

-

|

^ ys

x

m

rp

$

|

E

|

— à

-—

2

— r

-— dv

té

Ó— à

-

ncm

-

y

f

"

LS LE

Ps JU

H

—À

Á

—

3 5282 00166

7669

DATE

DUE

E —1 — ———

BS32r65

D» 1986x

vof. 6