Civics 10 [10]

Citation preview

‫تعليمات مدني‬ ‫صﻨﻒ ‪10‬‬ ‫تعليمات مدنی‪ -‬صنف دهم‬

‫‪1398‬‬

‫هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫وزارت معارف‬

‫سرود ملی‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پښـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا ه‪５‬ــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫وزارت معارف‬

‫تعلﻴمات مدنﻲ‬ ‫صنف دهم‬ ‫‪1398‬‬

‫الف‬

‫ﻣشخصات‌کتاب‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫ﻣضﻤﻮن‪‌:‬تعلﻴمات مدنﻰ‬ ‫ﻣؤﻟفان‪‌:‬گروه مؤلفان کتابﻫاى درسﻰ دﻳپارتمﻨت تعلﻴمات مدنﻰ‬ ‫وﻳراستاران‪‌:‬اعضاى دﻳپارتمﻨت وﻳراستارى و اﻳدﻳت زبان درى‬ ‫صﻨف‪‌:‬دﻫم‌‬ ‫زبان‌ﻣتﻦ‪‌‌:‬درى‬ ‫اﻧکشاف‌دﻫﻨده‪‌:‬رﻳاست عمﻮمﻰ انکشاف نصاب تعلﻴمﻰ و تالﻴف کتب درسﻰ‬ ‫ﻧاشر‪‌:‬رﻳاست ارتباط و آگاﻫﻰ عامﺔ وزارت معارف‬ ‫سال‌چاپ‪ 1398‌:‬ﻫجرى شمسﻰ‬ ‫ﻣکان‌چاپ‪‌:‬کابل‬ ‫چاپ‌خاﻧﻪ‪‌:‬‬ ‫اﻳﻤﻴﻞ‌آدرس‪‌[email protected]‌‌:‬‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫حق طبع‪ ،‬تﻮزﻳع و فروش کتابﻫاى درسﻰ براى وزارت معارف جمﻬﻮرى اسﻼمﻰ‬ ‫افغانستان محفﻮظ است‪ .‬خرﻳد و فروش آن در بازار ممﻨﻮع بﻮده و با متخلفان برخﻮرد‬ ‫قانﻮنﻰ صﻮرت مﻰگﻴرد‪‌ .‬‬

‫ب‬

‫پﻴام وزﻳر معارف‬ ‫اﻗرأ باسﻢ ربﻚ‬ ‫سپاس و حﻤد بﻴﻜران آﻓرﻳدﮔار ﻳﻜتاﻳﻰ را ﻛﻪ بر ﻣا ﻫستﻰ بخشﻴد و ﻣا را از ﻧﻌﻤت بزرگ خﻮاﻧدن و‬ ‫ﻧﻮشتﻦ برخﻮردار ساخت‪ ،‬و درود بﻰپاﻳان بر رسﻮل خاتﻢ‪ -‬حﻀرت ﻣحﻤد ﻣﺼﻄﻔﻰ ﻛﻪ ﻧخستﻴﻦ پﻴام‬ ‫اﻟﻬﻰ بر اﻳشان «خﻮاﻧدن» است‪.‬‬ ‫چﻨاﻧچﻪ بر ﻫﻤﻪﮔان ﻫﻮﻳداست‪ ،‬سال ‪ 1397‬خﻮرشﻴدى‪ ،‬بﻪ ﻧام سال ﻣﻌارف ﻣسﻤﻰ ﮔردﻳد‪ .‬بدﻳﻦ ﻣﻠحﻮظ‬ ‫ﻧﻈام تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت در ﻛشﻮر ﻋزﻳز ﻣا شاﻫد تحﻮﻻت و تﻐﻴﻴرات بﻨﻴادﻳﻨﻰ در ﻋرصﻪﻫاى ﻣختﻠﻒ‬ ‫خﻮاﻫد بﻮد؛ ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻣتﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻛتاب‪ ،‬ﻣﻜتب‪ ،‬اداره و شﻮراﻫاى واﻟدﻳﻦ‪ ،‬از ﻋﻨاصر ششﮔاﻧﻪ و اساسﻰ ﻧﻈام‬ ‫ﻣﻌارف اﻓﻐاﻧستان بﻪ شﻤار ﻣﻰروﻧد ﻛﻪ در تﻮسﻌﻪ و اﻧﻜشاف آﻣﻮزش و پرورش ﻛشﻮر ﻧﻘش ﻣﻬﻤﻰ‬ ‫را اﻳﻔا ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬در چﻨﻴﻦ برﻫﻪ سرﻧﻮشتساز‪ ،‬رﻫبرى و خاﻧﻮادة بزرگ ﻣﻌارف اﻓﻐاﻧستان‪ ،‬ﻣتﻌﻬد بﻪ‬ ‫اﻳجاد تحﻮل بﻨﻴادى در روﻧد رشد و تﻮسﻌﻪ ﻧﻈام ﻣﻌاصر تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت ﻛشﻮر ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫از ﻫﻤﻴﻦرو‪ ،‬اصﻼح و اﻧﻜشاف ﻧﺼاب تﻌﻠﻴﻤﻰ از اوﻟﻮﻳتﻫاى ﻣﻬﻢ وزارت ﻣﻌارف پﻨداشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ راستا‪ ،‬تﻮجﻪ بﻪ ﻛﻴﻔﻴت‪ ،‬ﻣحتﻮا و ﻓراﻳﻨد تﻮزﻳﻊ ﻛتابﻫاى درسﻰ در ﻣﻜاتب‪ ،‬ﻣدارس و ساﻳر‬ ‫ﻧﻬادﻫاى تﻌﻠﻴﻤﻰ دوﻟتﻰ و خﺼﻮصﻰ در صدر برﻧاﻣﻪﻫاى وزارت ﻣﻌارف ﻗرار دارد‪ .‬ﻣا باور دارﻳﻢ‪،‬‬ ‫بدون داشتﻦ ﻛتاب درسﻰ باﻛﻴﻔﻴت‪ ،‬بﻪ اﻫداف پاﻳدار تﻌﻠﻴﻤﻰ در ﻛشﻮر دست ﻧخﻮاﻫﻴﻢ ﻳاﻓت‪.‬‬ ‫براى دستﻴابﻰ بﻪ اﻫداف ذﻛرشده و ﻧﻴﻞ بﻪ ﻳﻚ ﻧﻈام آﻣﻮزشﻰ ﻛارآﻣد‪ ،‬از آﻣﻮزﮔاران و ﻣدرسان‬ ‫دﻟسﻮز و ﻣدﻳران ﻓرﻫﻴختﻪ بﻪﻋﻨﻮان تربﻴت ﻛﻨﻨدهﮔان ﻧسﻞ آﻳﻨده‪ ،‬در سراسر ﻛشﻮر احتراﻣاﻧﻪ تﻘاﺿا‬ ‫ﻣﻰﮔردد تا در روﻧد آﻣﻮزش اﻳﻦ ﻛتاب درسﻰ و اﻧتﻘال ﻣحتﻮاى آن بﻪ ﻓرزﻧدان ﻋزﻳز ﻣا‪ ،‬از ﻫر ﻧﻮع‬ ‫تﻼشﻰ درﻳﻎ ﻧﻮرزﻳده و در تربﻴت و پرورش ﻧسﻞ ﻓﻌال و آﮔاه با ارزشﻫاى دﻳﻨﻰ‪ ،‬ﻣﻠﻰ و تﻔﻜر اﻧتﻘادى‬ ‫بﻜﻮشﻨد‪ .‬ﻫر روز ﻋﻼوه بر تجدﻳد تﻌﻬد و حس ﻣسؤوﻟﻴت پذﻳرى‪ ،‬با اﻳﻦ ﻧﻴت تدرﻳس راآﻏاز ﻛﻨﻨد‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫در آﻳﻨدة ﻧزدﻳﻚ شاﮔردان ﻋزﻳز‪ ،‬شﻬروﻧدان ﻣؤثر‪ ،‬ﻣتﻤدن و ﻣﻌﻤاران اﻓﻐاﻧستان تﻮسﻌﻪ ﻳاﻓتﻪ و شﻜﻮﻓا‬ ‫خﻮاﻫﻨد شد‪.‬‬ ‫ﻫﻤچﻨﻴﻦ از داﻧش آﻣﻮزان خﻮب و دوست داشتﻨﻰ بﻪ ﻣثابﻪ ارزشﻤﻨدترﻳﻦ سرﻣاﻳﻪﻫاى ﻓرداى ﻛشﻮر‬ ‫ﻣﻰخﻮاﻫﻢ تا از ﻓرصتﻫا ﻏاﻓﻞ ﻧبﻮده و در ﻛﻤال ادب‪ ،‬احترام و اﻟبتﻪ ﻛﻨجﻜاوى ﻋﻠﻤﻰ از درس ﻣﻌﻠﻤان‬ ‫ﮔراﻣﻰ استﻔادة بﻬتر ﻛﻨﻨد و خﻮشﻪ چﻴﻦ داﻧش و ﻋﻠﻢ استادان ﮔراﻣﻰ خﻮد باشﻨد‪.‬‬ ‫در پاﻳان‪ ،‬از تﻤام ﻛارشﻨاسان آﻣﻮزشﻰ‪ ،‬داﻧشﻤﻨدان تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت و ﻫﻤﻜاران ﻓﻨﻰ بخش ﻧﺼاب‬ ‫تﻌﻠﻴﻤﻰ ﻛشﻮر ﻛﻪ در تﻬﻴﻪ و تدوﻳﻦ اﻳﻦ ﻛتاب درسﻰ ﻣجداﻧﻪ شباﻧﻪ روز تﻼش ﻧﻤﻮدﻧد‪ ،‬ابراز ﻗدرداﻧﻰ‬ ‫ﻛرده و از بارﮔاه اﻟﻬﻰ براى آنﻫا در اﻳﻦ راه ﻣﻘدس و اﻧسانساز ﻣﻮﻓﻘﻴت استدﻋا دارم‪.‬‬ ‫با آرزوى دستﻴابﻰ بﻪ ﻳﻚ ﻧﻈام ﻣﻌارف ﻣﻌﻴارى و تﻮسﻌﻪ ﻳاﻓتﻪ‪ ،‬و ﻧﻴﻞ بﻪ ﻳﻚ اﻓﻐاﻧستان آباد و ﻣترﻗﻰ‬ ‫داراى شﻬروﻧدان آزاد‪ ،‬آﮔاه و ﻣرﻓﻪ‪.‬‬ ‫دﻛتﻮر ﻣحﻤد ﻣﻴروﻳس بﻠخﻰ‬ ‫وزﻳر ﻣﻌارف‬

‫ج‬

‫تعلﻴمات مدنﻰ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻓرﻫﻨﮓ‬

‫‪1........................................................................................‬‬

‫اﻫداف ﻓﺼﻞ‪2 ..........................................................................................................‬‬ ‫ﻓرﻫﻨﮓ ‪3 .................................................................................................................‬‬ ‫خﺼﻮصﻴات ﻓرﻫﻨﮓ‬

‫‪9..........................................................................................‬‬

‫ﻓرﻫﻨﮓ و جاﻣﻌﻪ‪13.....................................................................................................‬‬ ‫ﻓرﻫﻨﮓﻫاى ﻛﻮچﻚ‪17 .............................................................................................‬‬ ‫تﻤاسﻫاى ﻓرﻫﻨﮕﻲ‪21 ..............................................................................................‬‬ ‫خﻼصﺔ ﻓﺼﻞ‪26 ........................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﮔروهﻫاى اجتﻤاﻋﻰ‪27 ..............................................................................‬‬ ‫اﻫداف ﻓﺼﻞ‪28.........................................................................................................‬‬ ‫ﮔروه اجتﻤاﻋﻰ‪29......................................................................................................‬‬ ‫تشﻜﻞ ﮔروهﻫا‪33 .....................................................................................................‬‬ ‫رﻫبرى ﮔروه‪37 ......................................................................................................‬‬ ‫خﻼصﺔ ﻓﺼﻞ‪42......................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ سﻮم‪ :‬ﻧﻬادﻫاي اجتﻤاﻋﻲ‪43 ..............................................................................‬‬ ‫اﻫداف ﻓﺼﻞ‪44........................................................................................................‬‬ ‫د‬

‫ﻧﻬاد اجتﻤاﻋﻲ چﻴست؟(‪45 .......................................................................................)1‬‬ ‫ﻧﻬاد اجتﻤاﻋﻲ چﻴست؟(‪49........................................................................................)2‬‬ ‫ﻧﻬاد اجتﻤاﻋﻲ چﻴست؟ (‪53 ......................................................................................)3‬‬ ‫روابﻂ ﻣتﻘابﻞ ﻧﻬادﻫا‪57 ................................................................................................‬‬ ‫خﻼصﺔ ﻓﺼﻞ‪60..........................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ چﻬارم‪ :‬تﻮسﻌﻪ‪61................................................................................................‬‬ ‫اﻫداف ﻓﺼﻞ‪62...........................................................................................................‬‬ ‫تﻮسﻌﻪ ‪63 ...................................................................................................................‬‬ ‫تﻮسﻌﺔ ﻓرﻫﻨﮕﻰ‪67.......................................................................................................‬‬ ‫تﻮسﻌﻪ اجتﻤاﻋﻰ‪-‬سﻴاسﻰ‪71..........................................................................................‬‬ ‫تﻮسﻌﻪ اﻗتﺼادى‪75......................................................................... ............................‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ تﻮسﻌﻪ و ﻋﻘب ﻣاﻧدهﮔﻰ‪79 ...............................................................................‬‬ ‫تﻮسﻌﻪ و ﻣحﻴﻂ زﻳست‪85.............................................................................................‬‬ ‫خﻼصﺔ ﻓﺼﻞ‪91...........................................................................................................‬‬ ‫هـ‬

‫فرﻫﻨگ‬ ‫در اين فصل با درسهاي زير آشنا خوا هﻴد شد‪:‬‬ ‫فرهنگ‬ ‫خصوصﻴات فرهنگ‬ ‫فرهنگ و جامعه‬ ‫فرهنگ کوچک‬ ‫تماسهاي فرهنگي‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫توقع ميرود که شاگردان درپايان اين فصل بتوانند‪:‬‬ ‫با اصطﻼحات فرهنگ‪ ،‬قواعد‪ ،‬ارزش و جامعه آشنا شوند؛‬ ‫عناصرعمدۀ فرهنگ را فهرست نموده‪ ،‬توضﻴح داده بتوانند؛‬ ‫خصوصﻴات فرهنگي را توضﻴح داده بتوانند‪.‬‬ ‫مفهوم و روند تماسهاي فرهنگي را بشناسند‪.‬‬ ‫مفهوم فرهنگ کوچک‪ ،‬تضادهاي فرهنگي و تهاجم فرهنگي را توضﻴح‬ ‫دهند‪.‬‬ ‫فرهنگ ملﻰ را حفظ نموده به پذيرش قوانﻴن‪ ،‬قواعد و ارزشهاى اجتماعﻰ‬ ‫عﻼقهمند شوند‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫درس اول‬

‫فرهنگ‬

‫بحث و گفتگو نمايﻴد‬ ‫طﻮرىکﻪ در زﻧدهگﻰ اجتﻤاعﻰ دﻳده مﻰشود‪.‬‬ ‫ﻣردم در ﻫر روز سﻪ ﻧﻮبت غذا ﻣﻰخﻮرﻧد‪ ،‬بﻪ طﻮر عﻤﻮم غذاى صبحاﻧﻪ از غذاى چاشت‬ ‫تفاوت دارد‪.‬‬ ‫ﻣردم‪ ،‬فرزﻧدانشان را قبﻞ از شاﻣﻞ شدن بﻪ ﻣکتب بﻪ ﻣسجد ﻣﻰفرستﻨد تا اساسات‬ ‫تعﻠﻴﻤات دﻳﻨﻰ را بﻴاﻣﻮزﻧد و در سﻦ شش ﻳا ﻫفت ساﻟﻪگﻰ آنﻫا را شاﻣﻞ ﻣکتب ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫وقتﻰ دو اﻧسان با ﻫﻢ ﻣقابﻞ ﻣﻰشﻮﻧد بﻪ ﻳکدﻳگر سﻼم ﻣﻰدﻫﻨد‪ ،‬دست ﻳکدﻳگر را ﻣﻰفشارﻧد‬ ‫و ﻣﻮقع جدا شدن‪ ،‬خدا حافظﻰ ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫وقتﻰ اشارة ترا فﻴکﻰ سرخ شد‪ ،‬را ﻧﻨده ﻣﻮتر را عقب خط پﻴادهرو ﻣتﻮقف ﻣﻰسازد‪.‬‬ ‫وقتﻰ عضﻮى از ﻳک خاﻧﻮاده فﻮت ﻣﻰکﻨد‪ ،‬براﻳش ﻣجﻠس فاتحﻪگﻴرى برگزار ﻣﻰکﻨﻨد‬ ‫دوستان‪ ،‬آشﻨاﻳان‪ ،‬خﻮﻳشاوﻧدان بﻪ خاﻧﻮادة عزادار تسﻠﻴت ﻣﻰگﻮﻳﻨد‪.‬‬ ‫زﻣاﻧﻰ کﻪ غذا خﻮردن ختﻢ شد‪ ،‬ﻣردم دور دسترخﻮان دست دعا بﻠﻨد کرده‪ ،‬شکر خدا‬ ‫را بﻪ جا ﻣﻰآورﻧد‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫اﻳﻦﻫا چﻨد ﻧﻤﻮﻧﺔ از ﻫزاران‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ رفتارﻫاﻳﻰ اﻧد کﻪ در ﻣجﻤﻮع ﻳک فرﻫﻨگ را ﻣﻰسازﻧد‪.‬‬ ‫حاﻻ بﻪ ﻧظر شﻤا‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣردم چرا اﻳﻦ کارﻫارا اﻧجام ﻣﻰدﻫﻨد؟‬ ‫‪ -2‬اگر چﻨﻴﻦ ﻧکﻨﻨد با چﻪ ﻣشکﻠﻰ روبﻪرو ﻣﻰشﻮﻧد؟‬ ‫اﻧسانﻫا از ﻫﻤان روزﻫاي اول تﻮﻟد‪ ،‬شروع بﻪ ﻳاد گرفتﻦ ﻣﻲکﻨﻨد‪ ،‬بﻪ تدرﻳج اعضاي خاﻧﻮادة‬ ‫خﻮد را ﻣﻰشﻨاسﻨد و سخﻦ گفتﻦ را ﻳاد ﻣﻲگﻴرﻧد‪ .‬با ﻣﻬارتﻫا‪ ،‬عﻠﻮم و قﻮاعد اجتﻤاعﻰ‬ ‫آشﻨاﻳﻰ پﻴدا ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد و زﻣاﻧﻰ کﻪ بﻪ سﻨﻴﻦ باﻻ ﻣﻰرسﻨد با آنﻫا بﻴشتر آشﻨا ﻣﻲشﻮﻧد‬ ‫و در جاﻫا و شراﻳط ﻣختﻠف طﻮرى رفتار ﻣﻲکﻨﻨد کﻪ جاﻣعﻪ از اﻳشان تﻮقع دارد و در‬ ‫ﻧتﻴجﻪ فرﻫﻨگ جاﻣعﺔ خﻮد را ﻣﻲآﻣﻮزﻧد‪.‬‬ ‫ﻣردم از طرﻳق فرﻫﻨگ ﻣﻰتﻮاﻧﻨد‪ ،‬آن ﻣﻬارتﻫا را ﻳاد بگﻴرﻧد کﻪ براى زﻧده ﻣاﻧدن و بقاى آنﻫا‬ ‫در ﻣحﻴطﻫاى ﻣختﻠف طبﻴعﻰ ﻻزم است؛ بﻪ طﻮر ﻣثال‪ :‬چگﻮﻧﻪ ﻣﻮاد خﻮراکﻪ را جﻤعآورى‬ ‫و پختﻪ کﻨﻨد و چگﻮﻧﻪ بپﻮشﻨد و براى خﻮد خاﻧﻪ بسازﻧد؟‬ ‫تعريف فرهنگ‪ :‬در فرﻫﻨگﻫاى زبان‪ ،‬کﻠﻤﺔ فرﻫﻨگ بﻪ ﻣعﻨاى پدﻳدة کﻠﻰ وﻣجﻤﻮعﺔ پﻴچﻴدهﻳﻰ‬ ‫از آداب‪ ،‬رسﻮم‪ ،‬اﻧدﻳشﻪ‪ ،‬ﻫﻨر و شﻴﻮة زﻧدهگﻰ کﻪ در طﻰ تجربﺔ تارﻳخﻰ اقﻮام شکﻞ ﻣﻰگﻴرد‬ ‫و قابﻞ اﻧتقال بﻪ ﻧسﻞﻫاى بعدى است‪ ،‬ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫بﻪ اﻳﻦ ترتﻴب ﻣﻰتﻮان تﻤام داشتﻪﻫاى ﻣادى و ﻣعﻨﻮى ﻳک جاﻣعﻪ را فرﻫﻨگ ﻧاﻣﻴد‪.‬‬ ‫عناصر عمدۀ فرهنگ‬ ‫در تجزﻳﻪ و تحﻠﻴﻞ ﻣفﻬﻮم فرﻫﻨگ‪ ،‬ﻣﻰتﻮان عﻨاصر پراکﻨدهﻳﻰ را تشخﻴص داد کﻪ ﻫر ﻳکﻰ‬ ‫از آنﻫا در پﻴداﻳش فرﻫﻨگ و شکﻞگﻴرى آن ﻧقش‪ ،‬سﻬﻢ و تأثﻴر دارد‪ .‬در زﻳر عﻨاصر عﻤدة‬ ‫فرﻫﻨگ را کﻪ عبارت اﻧد از‪ :‬ارزشﻫا‪ ،‬قﻮاعد‪ ،‬باورﻫا‪ ،‬اعتقادﻫا و سﻤبﻮلﻫا ﻣﻰخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪ -1‬ارزشها‬ ‫بحث نمايﻴد‬ ‫در بارة ﻣطاﻟبﻰ کﻪ در زﻳر ذکر است‪ ،‬بحث ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫‪ -1‬احترام بﻪ واﻟدﻳﻦ و ﻣعﻠﻢ؛‬ ‫‪ -2‬شفقت و کﻤک کردن بﻪ کﻮدکان و ﻧﻮ جﻮاﻧان؛‬ ‫‪ -3‬دروغ گفتﻦ و اﻫاﻧت بﻪ دوستان؛‬ ‫در صﻮرت اﻧجام دادن و ﻳا اﻧجام ﻧدادن اﻳﻦ اعﻤال چﻪ احساسﻲ بﻪ شﻤا رخ ﻣﻲدﻫد؟‬ ‫احترام کردن بﻪ ﻣعﻠﻢ و وا ﻟدﻳﻦ ﻳک ارزش ﻣثبت است‪ .‬پدر و ﻣادر؛ ﻳعﻨﻰ واﻟدﻳﻦ براى تان‬ ‫تﻤام سﻬﻮﻟتﻫاى زﻧدهگﻰ را ﻣﻴسر ﻣﻰسازﻧد‪.‬‬ ‫ﻣعﻠﻢ براى ﻣا عﻠﻢ و ﻣﻬارتﻫاى زﻧدهگﻰ کردن را ﻣﻰآﻣﻮزاﻧد‪ ،‬ﻣعﻠﻢ در ﻣکتب و در‬ ‫صﻨف‪ ،‬پدر ﻣعﻨﻮى شاگردان خﻮد ﻣﻰباشد‪ .‬در دﻳﻦ ﻣقدس اسﻼم دروغ گفتﻦ واﻫاﻧت بﻪ‬ ‫دوست و برادر ﻣسﻠﻤان گﻨاﻫﻰ بزرگ پﻨداشتﻪ ﻣﻰشﻮد و اﻧسان باﻳد از آن پرﻫﻴز کﻨد‪.‬‬ ‫ارزشﻫا‪ ،‬ﻣﻲتﻮاﻧد ﻣﻨشأﻫاى ﻣختﻠف داشتﻪ باشد؛ ﻳعﻨﻲ اﻧسان بﻪ پدﻳدهﻫاﻳﻰ اﻣتﻴاز و‬ ‫ارزش ﻣﻲدﻫد کﻪ در بسﻴارى ﻣﻮارد‪ ،‬بتﻮاﻧد احتﻴاجﻫاى او را برآورده سازد؛ طﻮرﻣثال‪:‬‬ ‫وقتﻲ شخصﻰ گرسﻨﻪ است‪ ،‬غذا براﻳش با ارزش ﻣﻲشﻮد‪ .‬وقتﻲ تشﻨﻪ باشد‪ ،‬آب براﻳش‬ ‫ارزش پﻴدا ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫اسﻼم بﻪ کارﻫاﻳﻰ کﻪ تشﻮﻳق ﻧﻤﻮده و ﻳا دستﻮر صرﻳح داده‪ ،‬آن کار ارزش است و‬ ‫از کارﻫاى کﻪ ﻣﻨع کرده است‪ ،‬بﻰ ارزش ﻣﻰباشد؛ پس تﻤام باﻳدﻫا و ﻧباﻳدﻫاى دﻳﻨﻰ‬ ‫را ﻣﻰتﻮان از دﻳد ارزشﻫاى فرﻫﻨگﻰ و بﻰارزشﻰ فرﻫﻨگﻰ سﻨجش ﻧﻤﻮد‪ .‬درجرﻳان‬ ‫زﻧدهگﻲ بﻪ تدرﻳج اﻣﻮر خاصﻲ در جاﻣعﻪ براي ﻫﻤﻪ ﻳا اکثر افراد خﻮب و ﻳا ﻣﻬﻢ تﻠقﻲ‬ ‫ﻣﻲشﻮد‪ .‬بﻪ طﻮر ﻣثال‪:‬‬ ‫براى ﻳک ﻣﻠت‪ ،‬عزت و استقﻼل؛‬ ‫بﻴﻦ دوستان صداقت‪ ،‬صﻤﻴﻤﻴت و راستگﻮﻳﻲ؛‬ ‫براي ﻣسﻠﻤاﻧان خداپرستﻲ؛‬ ‫آنﻫا از تحقق اﻳﻦ اﻣﻮر اظﻬار خﻮشﻨﻮدي ﻣﻲکﻨﻨد‪ .‬ﻫرگاه کسﻲ بﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر تﻮﻫﻴﻦ کﻨد و‬ ‫ﻳا سد راه تحقق آنﻫا گردد‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧارضاﻳتﻰ و عکس اﻟعﻤﻞ افراد جاﻣعﻪ قرار ﻣﻲگﻴرد‪ .‬بﻪ‬ ‫‪5‬‬

‫اﻳﻦ اﻣﻮر کﻪ بﻪ جاﻣعﻪ قابﻞ اﻫﻤﻴت است‪ ،‬ارزش گفتﻪ ﻣﻲشﻮد؛‬ ‫بﻨابر اﻳﻦ ارزش ﻣعﻴار ﻣعﻨﻮى و فرﻫﻨگﻰ است کﻪ ﻣردم از طرﻳق آن ﻣطﻠﻮبﻴت‪ ،‬جذابﻴت‪،‬‬ ‫زﻳباﻳﻲ و خﻮبﻲ شخص ﻳا چﻴزي را ارزﻳابﻲ ﻣﻲکﻨﻨد و آنرا رﻫﻨﻤاي زﻧدهگﻲ اجتﻤاعﻲ‬ ‫خﻮد قرار ﻣﻲدﻫﻨد‪.‬‬ ‫‪ -2‬قواعد‪ :‬قﻮاعد از ﻧقطﻪ ﻧظر عﻠﻢ جاﻣعﻪشﻨاسﻰ عبارت از ﻣقررات و طرزاﻟعﻤﻞﻫاى‬ ‫است کﻪ از طرﻳق آن‪ ،‬جاﻣعﻪ رفتاراعضاى خﻮد را ﻫداﻳت ﻣﻰکﻨد‪ .‬زﻧدهگﻲ فرد در جاﻣعﻪ‬ ‫در حاﻟﻰ کﻪ ازحقﻮق و آزاديﻫاﻳﻰ برخﻮردار است‪ ،‬براي او ﻣحدودﻳتﻫاﻳﻰ را ﻧﻴز اﻳجاد‬ ‫ﻣﻲکﻨد‪ .‬فردي کﻪ در جاﻣعﻪ زﻧدهگﻲ ﻣﻲکﻨد‪ ،‬ﻧﻤﻲتﻮاﻧد بﻪ آزادى ﻣطﻠق و ﻫر طﻮريکﻪ دﻟش‬ ‫ﻣﻲخﻮاﻫد عﻤﻞ کﻨد‪ .‬او باﻳد براي بقاي جاﻣعﻪ کارﻫاي خاصﻲ را اﻧجام دﻫد‪ .‬شﻤا اگر عضﻮ‬ ‫تﻴﻢ فﻮتبال ﻫستﻴد‪ ،‬باﻳد قﻮاعد بازي فﻮتبال را رعاﻳت کﻨﻴد‪ .‬شﻤا آزاد ﻧﻴستﻴد کﻪ با تﻮپ‬ ‫بﻪ ﻫر شکﻞ کﻪ ﻣﻲخﻮاﻫﻴد بازى کﻨﻴد؛ بﻨابر اﻳﻦ‪ ،‬اعﻤاﻟﻰ را کﻪ فرد ﻣﻨحﻴث عضﻮ جاﻣعﻪ‬ ‫باﻳد آنﻫا را اﻧجام دﻫد و در صﻮرت رعاﻳت ﻧکردن آنﻫا با ﻣجازات روبرو شﻮد‪ ،‬قاعده‬ ‫ﻣﻲگﻮﻳﻨد‪ .‬قﻮاعد‪ ،‬ﻣقرراتﻲ اﻧد کﻪ ﻣردم را ﻣکﻠف ﻣﻰسازﻧد در شراﻳط خاص‪ ،‬چگﻮﻧﻪ عﻤﻞ‬ ‫کﻨﻨد‪ ،‬چﻪ بگﻮﻳﻨد و ﻳا چگﻮﻧﻪ بﻴﻨدﻳشﻨد؛ طﻮرﻣثال‪ :‬ﻣﻴﻬﻦ دوستﻰ ﻳک ارزش است؛ ا ّﻣا رعاﻳت‬ ‫و احترام عقاﻳد جاﻣعﻪ‪ ،‬ﻳک قاعده است‪ .‬قﻮاعد راﻫﻨﻤاي ﻫﻤﻪ اعﻤال ﻣﻰباشد‪ .‬بعضﻰ از‬ ‫قﻮاعد براي ﻣردم ﻣقدس ﻫستﻨد و بﻲ حرﻣتﻲ و ﻧقض آنﻫا غﻴر قابﻞ تحﻤﻞ و جرم است‪.‬‬ ‫بعضﻰ از قﻮاعد تاحدى اختﻴاري ﻫست وعدم رعاﻳت آنﻫا بﻪ طﻮر ﻣعﻤﻮل ﻣجازاتﻲ را در‬ ‫پﻲ ﻧدارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع قﻮاعد‪ ،‬رواجﻫاي قﻮﻣﻲﻳا عرف عام گفتﻪ ﻣﻰشﻮﻧد‪ .‬و قﻮاعد فرﻫﻨگﻲ کﻪ‬ ‫بﻪ صﻮرت رسﻤﻲدرآﻣده اﻧد و براي ﻧقض آنﻫا ﻣجازات پﻴشبﻴﻨﻲ شده است‪ ،‬قاﻧﻮن ﻧاﻣﻴده‬ ‫ﻣﻰشﻮد‪ .‬اداراتﻰ ﻣاﻧﻨد‪ :‬پﻮﻟﻴس‪ ،‬ﻣحاکﻢ و زﻧدانﻫا وساﻳﻞ اجراي اﻳﻦ قﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻲباشﻨد؛ طﻮر‬ ‫ﻣثال‪ :‬کِشت‪ ،‬استعﻤال و اﻧتقال ﻣﻮاد ﻣخدر‪ ،‬ﻣجازات رسﻤﻲ را در پﻲدارد‪.‬‬ ‫‪ -3‬عقايد‪ :‬عقاﻳد دﻳﻨﻲ ﻫﻢ بخشﻲ از باورﻫاي اجتﻤاعﻲ ﻣﻲباشد‪ .‬ﻣردم ﻣا از عقاﻳد اسﻼﻣﻲ‬

‫‪6‬‬

‫پﻴروي ﻣﻲکﻨﻨد‪ .‬اسﻼم بﻪ عﻨﻮان دﻳﻨﻲ کﻪ تﻤام شؤون حﻴات اﻧساﻧﻲ را در بر ﻣﻲگﻴرد‪ ،‬خﻮد‬ ‫از فرﻫﻨگ غﻨﻲ و پر بار برخﻮردار است‪ .‬اﻳﻦ فرﻫﻨگ ﻣبتﻨﻲ بر(وحﻰ) است و از تعاﻟﻴﻢ‬ ‫اسﻼﻣﻲسرچشﻤﻪ ﻣﻲگﻴرد‪.‬‬ ‫خﻼصﻪ اﻳﻦ کﻪ‪ ،‬عقاﻳد عبارت از اصﻮل اعتقادي و عام در جاﻣعﻪ ﻣﻰباشد کﻪ با ضﻤاﻧت‬ ‫اجراﻳﻰ ﻫﻤراه است و ارزشﻫاي واﻻي جاﻣعﻪ را ﻣﻨعکس ﻣﻲسازد؛ ﻣاﻧﻨد اصﻮل اعتقادﻫاى‬ ‫دﻳﻨﻲ‪ ،‬خداپرستﻲ‪ ،‬اداى ﻧﻤاز‪ ،‬دادن زکات‪ ،‬روز ه گرفتﻦ‪...‬‬ ‫‪ -4‬سمبولها‪ :‬سﻤبﻮلﻫا عﻼﻳﻤﻲﻫستﻨد کﻪ ﻧشان دﻫﻨده حاﻻتﻲ ﻣﻰباشد کﻪ اﻧسانﻫا‬ ‫در زﻧدهگﻲ روزﻣرة خﻮد با آنﻫا سرو کار دارﻧد‪ .‬ﻧشاﻧﻪ بﻪ ﻫر ﻧﻮع پدﻳدة فﻴزﻳکﻲ‬ ‫(کﻠﻤﻪ‪ ،‬شﻲ‪ ,‬صدا‪ ،‬احساس‪ ،‬راﻳحﻪ (بﻮى)‪ ،‬حرکت‪ ،‬طعﻢ و غﻴره) گفتﻪ ﻣﻲشﻮد کﻪ‬ ‫ﻣردم براي آن ﻣعﻨا و ارزشﻲ قاﻳﻞ ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫سﻤبﻮلﻫا عﻼﻳﻤﻰ اﻧد کﻪ ﻣعﻨا را بر ﻣﻲاﻧگﻴزﻧد و ﻣتجﻠﻰ ﻣﻲﻧﻤاﻳﻨد؛ ﻣاﻧﻨد عﻼﻣت ﻫﻼل‬ ‫احﻤر‪ ،‬بﻴرق‪ ،‬سرود ﻣﻠﻰ‪ ،‬ﻣجسﻤﻪ و غﻴره‪ .‬ﻫﻤچﻨان حضﻮر ﻳک ﻧﻬاد را در جاﻣعﻪ براي ﻣا‬ ‫ﻳاد آوري ﻣﻲکﻨد؛ ﻣثال‪ :‬وقتﻰ بﻴرق را ﻣﻰبﻴﻨﻴﻢ دوﻟت ﻣا را بﻪ ﻳاد ﻣا ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦگﻮﻧﻪ‬ ‫سرود ﻣﻠﻰ سﻤبﻮل وحدت تﻤام اقﻮام و باشﻨده گان کشﻮر ﻣﻰباشد‪ .‬ﻳﻮﻧفﻮرم ﻣکتب بﻪ ﻣا‬ ‫ﻧشان ﻣﻰدﻫد کﻪ ﻣتعﻠﻢ ﻣکتب ﻫستﻴﻢ‪.‬‬ ‫اساسﻲترﻳﻦ ﻧظام سﻤبﻮﻟﻴک ﻳا ﻧشاﻧﻪ در ﻳک جاﻣعﻪ زبان است‪ .‬زبان ﻳکﻲ از ﻧﻴازﻫاى‬ ‫زﻧدهگﻲ اجتﻤاعﻲ است و کار گرفتﻦ از آن ﻳکﻲ از وﻳژهگﻰ ﻫاى اﻧسان اجتﻤاعﻲ بﻪ شﻤار‬ ‫ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫زبان وسﻴﻠﺔ تروﻳج و اﻧتقال فرﻫﻨگ در جاﻣعﻪ است‪.‬‬ ‫رشد زبان از طرﻳق فرﻫﻨگ پذﻳرى صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ .‬زبان در افراد ﻧﻪ تﻨﻬا ﻣﻮجب عﻤﻞ‬ ‫ﻣتقابﻞ و دوام فرﻫﻨگ ﻣﻰشﻮد؛ بﻠکﻪ رشد و شکﻮفاﻳﻰ اﻧدﻳشﺔ افراد را ﻧﻴز سبب ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫فکربﻪ وسﻴﻠﺔ زبان بﻪ زﻧده گﻰ قدم ﻣﻰگذارد‪ .‬واضح است کﻪ پﻴشرفت‪ ،‬تﻤ ّدن و وجﻮد‬ ‫فرﻫﻨگ غﻨﻲ‪ ،‬ﻣربﻮط بﻪ افکار ﻳک قﻮم است کﻪ از طرﻳق زبان ظاﻫر ﻣﻰشﻮد‪ .‬بدون زبان‬ ‫اﻧسان ﻧﻤﻰتﻮاﻧد آنچﻪ است‪ ،‬باشد‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫مرورى بر درس‬ ‫‪ -1‬اصطﻼح فرﻫﻨگ بﻪ روشﻫاﻳﻰ از زﻧدهگﻲ اطﻼق ﻣﻲشﻮد کﻪ اعضاي ﻳک جاﻣعﻪ آن‬ ‫را ﻳاد ﻣﻲگﻴرﻧد و عﻤﻞ ﻣﻲکﻨﻨد و از ﻧسﻠﻲ بﻪ ﻧسﻠﻲ دﻳگر اﻧتقال ﻣﻲدﻫﻨد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ارزش عبارت از اﻳدهﻫاي ﻣتداول و راﻳجﻲ است در بارة اﻳﻦکﻪ چﻪ چﻴز درست است‪.‬‬ ‫‪ -3‬قﻮاعد‪ :‬ﻣقررات و طرزاﻟعﻤﻞﻫاﻳﻰ است کﻪ از طرﻳق آن جاﻣعﻪ رفتار اعضاي خﻮد‬ ‫را ﻫداﻳت ﻣﻲکﻨد‪.‬‬ ‫‪ -4‬عقاﻳد عبارت از اصﻮل اعتقادى و عﻤﻮﻣﻰ جاﻣعﻪ اﻧد کﻪ ضﻤاﻧت اجراﻳﻰ دارﻧد‪ .‬و‬ ‫ارزشﻫاي واﻻي جاﻣعﻪ راﻣﻨعکس ﻣﻲکﻨﻨد‪.‬‬ ‫‪ -5‬سﻤبﻮل ﻳا ﻧشان چﻴزي است کﻪ ﻣعﻨا را تحرﻳک ﻧﻤﻮده و ﻳا تجﻠﻲ ﻣﻰدﻫد؛ ﻣاﻧﻨد بﻴرق‪،‬‬ ‫عﻼﻣت ﻫﻼل احﻤر وغﻴره‪.‬‬ ‫‪ -6‬زبان از ﻣجﻤﻮعﻪ سﻤبﻮلﻫا و ﻣقررات شفاﻫﻰ و تحرﻳرى تشکﻴﻞ شده کﻪ ترکﻴب‬ ‫آنﻫا تﻮﻟﻴد کﻨﻨدة ﻣعاﻧﻲ و برقرار کﻨﻨدة ارتباط با افرد است‪.‬‬ ‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬فرﻫﻨگ چﻴست؟‬ ‫‪ -2‬در فرﻫﻨگﻫاى زبان از کﻠﻤﺔ فرﻫﻨگ چگﻮﻧﻪ تعرﻳف داده شده است؟‬ ‫‪ -3‬ارزش را تعرﻳف ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪ -4‬رعاﻳت ﻧکردن قﻮاعد براي فرد چﻪ عﻮاقب را در پﻲ دارد؟‬ ‫‪ -5‬بﻪ ﻧظر شﻤا‪ ،‬اﻧسان زبان را چطﻮر‪ ،‬کجا و از کدام طرﻳق ﻳاد ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫‪ -6‬آﻳا بﻪ اشﻴاي؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬بﻴرق‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴفﻮرم ﻣکتب و سرود ﻣﻠﻰ سﻤبﻮل گفتﻪ ﻣﻲتﻮاﻧﻴﻢ؟چرا؟‬ ‫‪ -7‬عﻨاصر عﻤدة فرﻫﻨگ چﻴست؟ ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫ﻫر کدام ﻳک ﻣثال ازقاعده‪ ،‬ارزش و سﻤبﻮل را درخاﻧﻪ ﻧﻮشتﻪ کرده‪ ،‬در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫درس دوم‬

‫خصوصﻴات فرهنگ‬

‫بحث کنﻴد‬ ‫در ﻣﻨطقﻪﻳﻰ کﻪ زﻧدهگﻰ ﻣﻰکﻨﻴد و ﻳا در شﻬرﻫا و کشﻮرﻫاى دﻳگر‪ ،‬آداب‪ ،‬رسﻮم و‬ ‫رفتارﻫاى ﻣتفاوتﻰ وجﻮد دارﻧد‪.‬‬ ‫عﻠتﻫاى تفاوت در رفتار‪ ،‬رسﻮم و آداب چﻴست؟‬ ‫آﻳا ﻣﻲتﻮان ﻳک فرﻫﻨگ را از فرﻫﻨگ دﻳگر بﻬتر ﻳا بد تر داﻧست؟‬ ‫آﻳا کدام ﻣعﻴار خﻮبﻰ و بدى بﻴﻦ فرﻫﻨگﻫا وجﻮد دارد؟‬ ‫جﻮاب اﻳﻦ سؤاﻻت را دراﻳﻦ درس خﻮاﻫﻴد ﻳافت‪.‬‬

‫‪ -1‬فرهنگ خاصة انسان است‬ ‫خداوﻧد بﻪ اﻧسان عقﻞ و شعﻮر داده و بﻴشتر با آگاﻫﻰﻫاﻳﻰ کﻪ در زﻧدهگﻰ اجتﻤاعﻰ‬ ‫بﻪ دست ﻣﻰآورد‪ ،‬عﻤﻞ ﻣﻰکﻨد‪ .‬در حاﻟﻰکﻪ حﻴﻮاﻧات بﻪ طﻮر ارثﻰ ﻳا فطرى خﻮد عﻤﻞ‬ ‫ﻣﻰکﻨﻨد و قدرت ﻳاد گرفتﻦ آنﻫا‪ ،‬کﻢ است‪ .‬در جرﻳان زﻧدهگﻰ اﻧسانﻫا حتا چﻴزﻫاى‬ ‫سادهﻳﻰ کﻪ ﻣﻮجﻮدات زﻧده ﻧﻴز بﻪ آن ضرورت دارد‪ ،‬در قاﻟب فرﻫﻨگ داخﻞ ﻣﻰشﻮد؛ﻣثال‪:‬‬ ‫در تفاوت با دﻳگر ﻣﻮجﻮدات‪ ،‬اﻧسان اگر چﻪ گرسﻨﻪ ﻫﻢ باشد‪ ،‬در وقت ﻣعﻴﻦ غذا ﻣﻰخﻮرد‪.‬‬ ‫در عﻴﻦ حال ﻫﻨگاﻣﻲکﻪ گرسﻨﻪ و تشﻨﻪ ﻧﻴست‪ ،‬ﻣﻲخﻮرد و ﻣﻲﻧﻮشد‪ .‬بشر‪ ،‬بال ﻧدارد کﻪ‬ ‫پرواز ﻧﻤاﻳد؛ ا ّﻣا طﻴاره ﻣﻲسازد‪ .‬قادر بﻪ تﻴز رفتﻦ ﻧﻴست‪ ،‬ا ّﻣا ﻣﻮتر ﻣﻲسازد‪ ،‬ﻣﻲتﻮاﻧد‬ ‫در سﻪ وقت غذا بخﻮرد‪ ،‬و ﻳا با آداب خاصﻲ وارد ﻣسجد شﻮد‪ ،‬عطسﻪ کردن ﻳک عﻤﻞ‬ ‫طبﻴعﻰ است؛ ا ّﻣا پس از عطسﻪ کردن اﻧسانﻫا عکساﻟعﻤﻞﻫاي ﻣتفاوتﻲ ﻧشان ﻣﻰدﻫﻨد‪ .‬کﻪ‬ ‫از فرﻫﻨگﻫاي ﻣختﻠف پﻴروي ﻣﻲکﻨﻨد‪ ،‬ﻳکﻲ ﻣﻲگﻮﻳد ببخشﻴد‪ ،‬دﻳگري ﻣﻰگﻮﻳﻨد‪( :‬اﻟحﻤدﷲ)‬ ‫و در جﻮاب ﻣﻰگﻮﻳﻨد‪َ :‬ﻳ ْر َح ُﻤ َک اﷲ ﻳا ﻫﻢ دعاﻳﻲ ﻣﻲخﻮاﻧد‪.‬‬

‫‪ -2‬فرهنگ‪ ،‬درخﻼل زمان غنا مﻰيابد پس قابل اعتﻼ و تكامل است‬ ‫زﻣان ﻫر چﻪ زﻳادتر باﻻى قﻮﻣﻲگذشتﻪ باشد و فرصتﻫاي بﻴشترى بﻪ دستش رسﻴده باشد‪،‬‬

‫‪9‬‬

‫بﻴشتر خﻮاﻫد تﻮاﻧست سرﻣاﻳﺔ ﻣعﻨﻮي ذخﻴره کﻨد‪ .‬روشﻫاي بﻬتر را جايگزﻳﻦ روشﻫاي‬ ‫بد سازد‪ .‬ذخﻴرة فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬زﻣا ﻧﻲ روي ﻣﻲدﻫد کﻪ طﻲ ﻳک دورة ﻣعﻴﻦ‪ ،‬چﻴزﻫاﻳﻰ کﻪ بﻪ فرﻫﻨگ‬ ‫اضافﻪ شده‪ ،‬بﻴش از چﻴزﻫاﻳﻰ باشد کﻪ دور گذاشتﻪ ﻣﻲشﻮد ﻳا طرد ﻣﻲگردد؛ بﻨابراﻳﻦ فرﻫﻨگ‬ ‫بﻬترﻳﻦ ﻣﻮازﻳﻦ اخﻼقﻲ و ﻣعتقدات دﻳﻨﻲ و تفکرﻫا و آداب و سﻨﻦ را ﻣﻲگﻴرد و خﻮد را از آن‬ ‫ﻣﻲپروراﻧد‪ .‬فرﻫﻨگ اﻣر زﻧده است؛ بﻨابراﻳﻦ باﻳد ﻣتحرك و روان باشد‪ .‬تﻮقف او ﻣرگ اوست‪.‬‬

‫‪ -3‬فرهنگ پديدۀ نسبي است‬ ‫ﻫﻴچ گروه و قﻮﻣﻰ ﻧﻤﻰپذﻳرﻧد کﻪ فرﻫﻨگ آنﻫا پاﻳﻴﻦتر و ﻳا بدتر است‪ .‬ﻫﻤﻪ فرﻫﻨگﻫا‬ ‫داراي زبان و شکﻞ ﻣشخصﻲ از ﻧظام خاﻧﻮادهگﻲ استﻨد‪ .‬شﻨاخت ﻣا از درستﻰ و ﻧادرستﻰ‬ ‫اعﻤال اﻧسانﻫا‪ ،‬ﻣطﻠﻮب و ﻧا ﻣطﻠﻮب بﻮدن آنﻫا بﻪ طﻮر کاﻣﻞ بستﻪگﻰ بﻪ فرﻫﻨگ‪ ،‬آداب‪،‬‬ ‫رسﻮم و سﻨﻦ ﻣروج آن جاﻣعﻪ دارد‪ .‬آداب و رسﻮم اجتﻤاعﻰ ﻣﻲتﻮان ﻫر ﻧاگﻮارى را‬ ‫ﻣﻤکﻦ و ﻣطﻠﻮب جﻠﻮه دﻫد و آنچﻪ روزى ﻣطﻠﻮب بﻮد‪ ،‬ﻣﻤکﻦ است روزى ﻧا ﻣطﻠﻮب‬ ‫شﻨاختﻪ شﻮد‪ .‬ﻫﻤچﻨان آﻧچﻪ در جاﻣعﻪﻳﻰ ﻣطﻠﻮب ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ ،‬در جاﻣعﻪﻳﻰ دﻳگر‪ ،‬ﻣﻤکﻦ‬ ‫است اشتباه بﻪ ﻧظر آﻳد‪.‬‬

‫‪ -4‬هر فرهنگ قابل انتقال و آموختني است‬ ‫ﻫر جاﻣعﻪ‪ ،‬فرﻫﻨگﻰ دارد و ﻣﻨحﻴث ﻣﻴراث فرﻫﻨگﻲ از ﻧسﻠﻰ بﻪ ﻧسﻞ دﻳگر ﻣﻨتقﻞ ﻣﻲشﻮد‬ ‫و ﻳا از ﻳک جاﻣعﻪ‪ ،‬بﻪ جاﻣعﺔ دﻳگر اﻧتقال ﻣﻰﻳابد؛ ﻳعﻨﻲ وقتﻲ تجربﻪ از ﻧسﻞﻫاي گذشتﻪ‬ ‫بﻪ ﻣا اﻧتقال ﻣﻰ ﻳابد بﻪ ﻣا ﻳاد ﻣﻰدﻫد کﻪ چگﻮﻧﻪ ﻣساﻳﻠﻲ را کﻪ ﻣا با آن ﻣﻮاجﻪ ﻣﻲشﻮﻳﻢ‪،‬‬ ‫حﻞ کﻨﻴﻢ‪ .‬چگﻮﻧﻪ احتﻴاجﻫاى خﻮد را بﻬتر رفع ﻧﻤاﻳﻴﻢ و بﻬتر زﻧدهگﻲ کﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳک فرﻫﻨگ‬ ‫است کﻪ بﻪ ﻣا ﻣﻨتقﻞ ﻣﻲشﻮد‪ .‬اﻳﻦ فرﻫﻨگ‪ ،‬ﻧﻬادﻫاي دﻳﻨﻲ‪ ،‬زبان‪ ،‬ارزشﻫا‪ ،‬باورﻫا‪ ،‬قﻮاﻧﻴﻦ‪،‬‬ ‫سﻨﻦ‪ ،‬عﻠﻮم و صﻨاﻳع را در بر ﻣﻲگﻴرد‪.‬‬

‫‪ -۵‬فرهنگ عام‪ ،‬ولي خاص است‬ ‫فرﻫﻨگ بﻪ عﻨﻮان دستاورد ﻣادى و ﻣعﻨﻮى اﻧسان‪ ،‬در ﻫﻤﻪ جﻮاﻣع اﻧساﻧﻲ عام است؛‬ ‫ﻳعﻨﻲ در ﻫﻤﻪ جﻮاﻣع اﻧساﻧﻲ (کﻮچک ﻳا بزرگ‪ ،‬ساده ﻳا پﻴچﻴده) فرﻫﻨگ ﻣشترك و‬ ‫عﻤﻮﻣﻲدﻳده ﻣﻲشﻮد؛ وﻟﻲ با وجﻮد عام بﻮدن فرﻫﻨگ‪ ،‬ﻫر گروه اجتﻤاعﻲ داراي ضﻮابط‬ ‫خﻮﻳشاوﻧدي‪ ،‬روش اقتصادي‪ ،‬ﻣقررات‪ ،‬ﻣﻨاسک دﻳﻨﻰ‪ ،‬زبان‪ ،‬ادبﻴات و ﻫﻨر ﻣختص بﻪ‬ ‫خﻮد ﻣﻲباشد و ﻫﻴچ کدام از زﻣﻴﻨﻪﻫا و پدﻳدهﻫاي فرﻫﻨگﻲ ﻧﻴست کﻪ در دو جاﻣعﻪ و ﻳا‬ ‫دو قﻮم ﻳا دو گروه اجتﻤاعﻲ بﻪ صﻮرت کاﻣﻞ شبﻴﻪ بﻪ ﻳکدﻳگر باشد‪ ،‬بﻪ عبارت دﻳگر‪،‬‬ ‫فرﻫﻨگ ﻫر جاﻣعﻪ خاصة ﻫﻤان جاﻣعﻪ است‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫‪ -6‬فرهنگ ثابت ولي متغﻴر است‬ ‫برخﻰ پدﻳدهﻫاي اجتﻤاعﻲ‪ ،‬بﻨابر ﻣقتضﻴات زﻣان و ﻣکان‪ ،‬ضرورتﻫا‪ ،‬اختراعات‪ ،‬تجارب‪،‬‬ ‫ﻣﻬاجرتﻫا و غﻴره تغﻴﻴر و تحﻮل ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ ،‬وقتﻲ فرﻫﻨگﻲ در ﻳک جاﻣعﻪ آﻣﻮختﻪ و کسب‬ ‫ﻣﻲشﻮد‪ ،‬ثبات و دوام پﻴدا ﻣﻲکﻨد‪ .‬در واقع ﻫرگاه عﻮاﻣﻠﻰ کﻪ فرﻫﻨگ را تغﻴﻴرﻣﻰدﻫد‬ ‫قﻮي و قدرتﻤﻨد ﻧباشد اعضاي جاﻣعﻪ در برابرتغﻴﻴر و دگرگﻮن شدن فرﻫﻨگ ﻣقاوﻣت‬ ‫و ﻣخاﻟفت ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد بﻪ طﻮر ﻣثال‪ :‬در ﻫر فرﻫﻨگ‪ ،‬شﻴﻮة خاصﻲ براي ﻟباس پﻮشﻴدن‬ ‫وجﻮد دارد‪ ،‬فقط ﻫﻨگاﻣﻲ اﻳﻦ شﻴﻮه تغﻴﻴر ﻣﻲﻧﻤاﻳد کﻪ تحت تأثﻴر عﻮاﻣﻞ فرﻫﻨگ ﻧﻮ و‬ ‫جدﻳد (ﻧﻮآورى فرﻫﻨگﻲ) قرار گﻴرد و ﻣﻮرد پذﻳرش اکثرﻳت افراد جاﻣعﻪ واقع شﻮد؛ وﻟﻲ‬ ‫اﻳﻦ تغﻴﻴر‪ ،‬در زﻣﻴﻨﻪﻫاي فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬بﻪ قدري کﻨد و آرام صﻮرت ﻣﻲگﻴرد کﻪ درﻣشاﻫدات‬ ‫روزﻣره‪ ،‬احساس ﻧشده و کﻢبﻴش ثابت ﻣعﻠﻮم ﻣﻲشﻮد‪.‬‬ ‫‪ -7‬قبول فرهنگ‪ ،‬اجباري؛ ولي درعﻴن حال نﻴز اختﻴاري است‬ ‫اﻧسان از بدو تﻮﻟد‪ ،‬غذا خﻮردن‪ ،‬ﻧشستﻦ‪ ،‬حرف زدن‪ ،‬پﻮشﻴدن و باﻻخره شﻨاخت ارزشﻫا‬ ‫را چﻪ بخﻮاﻫد چﻪ ﻧخﻮاﻫد در خاﻧﻮاده ﻳاد ﻣﻰگﻴرد‪ :‬فرد براى آنکﻪ بتﻮاﻧد در جاﻣعﻪ زﻧدهگﻰ‬ ‫کﻨد‪ ،‬ﻣجبﻮر است‪ ،‬زبان‪ ،‬دﻳﻦ و ﻣذﻫب‪ ،‬شﻴﻮة غذا خﻮردن‪ ،‬ﻟباس پﻮشﻴدن‪ ،‬آداب و رسﻮم و‬ ‫سﻨﻦ و خﻼصﺔ ﻫﻤﻪ اعﻤال و ا فکارى را کﻪ ﻣﻮرد قبﻮل جاﻣعﻪ‪ ،‬طاﻳفﻪ‪ ،‬قشر‪ ،‬طبقﺔ اجتﻤاعﻰ‬ ‫و باﻻخره شﻬر و ﻣحﻠﻰ کﻪ در آن زﻧدهگﻰ و ﻧشﻮ ﻧﻤا ﻣﻰکﻨد‪ ،‬ﻳاد بگﻴرد؛ بﻨابراﻳﻦ آﻣﻮختﻦ‬ ‫فرﻫﻨگ با اجبار و فشار ﻫﻤراه است؛ وﻟﻲ اﻧسان بﻨابر خصﻮصﻴات جسﻤاﻧﻲ‪ ،‬فکري‪ ،‬رواﻧﻲ‪،‬‬ ‫عﻠﻤﻲ و اجتﻤاعﻲاش در چارچﻮب آﻧچﻪ کﻪ ازجاﻣعﺔ خﻮد ﻳاد ﻣﻰگﻴرد‪ ،‬باقﻲ ﻧﻤﻲﻣاﻧد و‬ ‫ﻣختار است کﻪ پﻴش برود و خﻮد را بﻪ حرﻳﻢ اختﻴار برساﻧد‪ .‬فرد در برابر اجبار‪ ،‬اختﻴار‬ ‫ﻫﻢ دارد‪ .‬در غﻴر آن اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اختراعﻫا وکشفﻫاصﻮرت ﻧﻤﻰگرفت و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ پﻴشرفتﻫا‬ ‫حاصﻞ ﻧﻤﻰشد‪ .‬اﻳﻦﻫا ﻧشان ﻣﻰدﻫد کﻪ فرد داراى اختﻴار است و قدرت اﻧتخاب دارد و‬ ‫ﻣﻰتﻮاﻧد خﻮد را از چارچﻮب اجبار‪ ،‬بﻴرون ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع دﻳگري ازخصﻮصﻴتﻫاى عام فرﻫﻨگﻲ تﻮسط اﻧسانشﻨاسان تشخﻴص داده شده اﻧد‪ .‬از جﻤﻠﻪ‬ ‫وجﻮد ﻫﻨر‪ ،‬اتﻦ ﻣﻠﻰ‪ ،‬بازيﻫا‪ ،‬ﻫدﻳﻪ دادن‪ ،‬شﻮخﻲ کردن‪ ،‬آراﻳش بدﻧﻰ و قﻮاعد صحﻰ را ﻣﻲتﻮان‬ ‫ﻧام برد‪ .‬خصﻮصﻴات فرﻫﻨگﻰ بﻪ وﻳژهگﻰﻫاى رفتار افراد جاﻣعﻪ تأثﻴرى قاطعﻰ دارد‪ .‬ﻫر جاﻣعﻪ در‬ ‫چﻮکات فرﻫﻨگﻰ آن بﻴشتر ازخصﻮصﻴات فرﻫﻨگﻲ جاﻣعﻪ سر کشﻰ ﻧﻤﻲکﻨﻨد‪ .‬بﻴشتر ﻣردم از فرﻫﻨگ‬ ‫جاﻣعﻪ خﻮد تابعﻴت ﻣﻲکﻨﻨد؛ زﻳرا ﻣستقﻴﻢ و غﻴر ﻣستقﻴﻢ آنﻫا را ﻳاد گرفتﻪ اﻧد‪ .‬آﻧان شاﻳد بﻪ اﻳﻦ طرﻳق‬ ‫از تﻨﻬاﻳﻲ ﻧجات ﻳافتﻪ و با گروه ﻳکجا ﻣﻲشﻮﻧد و در ضﻤﻦ ﻧظﻢ در زﻧدهگﻲ اجتﻤاعﻲ را ﻣفﻴد ﻣﻰداﻧﻨد‬ ‫‪.‬‬ ‫‪11‬‬

‫مروري بردرس‬ ‫فرﻫﻨگ پدﻳدهﻳﻰ است اجتﻤاعﻲ و ﻣتکﻲ بﻪ روابط اجتﻤاعﻲ‪ .‬از ﻧظر عﻠﻢ جاﻣعﻪشﻨاسﻲ‬ ‫ﻫر کس داراي فرﻫﻨگ است و اﻧساﻧﻲ وجﻮد ﻧدارد کﻪ فاقد فرﻫﻨگ باشد‪.‬‬ ‫ﻫر فرﻫﻨگ قابﻞ اﻧتقال و آﻣﻮختﻨﻲ است‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﻣﻨحﻴث ﻣﻴراث فرﻫﻨگﻲ از ﻧسﻠﻲ بﻪ‬ ‫ﻧسﻞ دﻳگر ﻣﻨتقﻞ ﻣﻲشﻮد‪.‬‬ ‫فرﻫﻨگ خاصﺔ اﻧسان است و تﻤاﻳز و فرق اصﻠﻲ اﻧسان و حﻴﻮان در اﻳﻦ است کﻪ اﻧسان‬ ‫فرﻫﻨگ ﻣﻰآفرﻳﻨد‪.‬‬ ‫فرﻫﻨگ در خﻼل زﻣان غﻨا ﻣﻲﻳابد پس قابﻞ اعتﻼ است‪.‬‬ ‫گرچﻪ فرﻫﻨگﻫاي جﻮاﻣع ﻣختﻠف با ﻳکدﻳگر ﻣتفاوت استﻨد؛ ا ّﻣا فرﻫﻨگﻫا داراي وجﻮه‬ ‫ﻣشترکﻲ ﻧﻴز ﻫستﻨد؛ ﻣثال‪ :‬درﻫﻤﻪ کشﻮرﻫا ﻣردم ازدواج ﻣﻲکﻨﻨد‪ ،‬و فرزﻧدان خﻮﻳش را‬ ‫تربﻴت ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ ،‬بﻪ دﻳﻦ و اﻳدﻳﻮﻟﻮژي ﻣشترك اعتقاد دارﻧد و ﻧﻴز از زبان ﻣشترك براي‬ ‫بر قراري ارتباط با ﻳکدﻳگر استفاده ﻣﻲکﻨﻨد‪.‬‬ ‫پرسشها‬ ‫‪-1‬آﻳا فرﻫﻨگﻰ وجﻮد دارد کﻪ ﻧسبت بﻪ فرﻫﻨگ دﻳگر اﻣتﻴاز داشتﻪ باشد؟‬ ‫‪-2‬خصﻮصﻴات عام فرﻫﻨگ کدامﻫا اﻧد؟ ﻣثال بﻴاورﻳد‪.‬‬ ‫‪-3‬چرا ﻣﻲگﻮﻳﻴﻢ کﻪ فرﻫﻨگ خصﻮصﻴت اﻧسان است؟‬ ‫‪-4‬آﻳا اﻧساﻧﻲ را ﻣﻰشﻨاسﻴد کﻪ فاقد فرﻫﻨگ باشد؟‬ ‫‪-5‬ﻣطاﻟب زﻳر را ﻣطاﻟعﻪ ﻧﻤﻮده جﻤﻼت صحﻴح را با عﻼﻣت (√) و جﻤﻼت غﻠط راباعﻼﻣت‬ ‫( ‪ ) x‬ﻧشاﻧﻲ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫‪ -1‬تفاوت اصﻠﻲ اﻧسان و حﻴﻮان در اﻳﻦ است کﻪ اﻧسان فرﻫﻨگ ﻣﻰآفرﻳﻨد‪.‬‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫‪ -2‬فرﻫﻨگ پدﻳده ﻧسبﻲ ﻧﻴست‪.‬‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫‪ -3‬فرﻫﻨگ بﻪ ﻣرور زﻣان غﻨا ﻣﻲﻳابد‪ ،‬پس قابﻞ اعتﻼ و تکاﻣﻞ است‪.‬‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫چﻬار خصﻮصﻴت فرﻫﻨگﻰ کشﻮر ﻣا را با ﻣقاﻳسﺔ کشﻮرﻫاى خارج ﻳادداشت ﻧﻤﻮده در‬ ‫صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫درس سوم‬

‫فرهنگ وجامعه‬

‫بحث کنﻴد‬ ‫طﻮرىکﻪ در درسﻫاى قبﻠﻰ ﻳاد گرفتﻴﻢ‪ ،‬اﻧسان در جاﻣعﻪ ﻣتﻮﻟد شده‪ ،‬در بﻴﻦ جاﻣعﻪ بزرگ‬ ‫ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻳادﻣﻰگﻴرد و ﻳاد ﻣﻰدﻫد‪ .‬با قبﻮل ﻳک سﻠسﻠﻪ قﻮا ﻧﻴﻦ و ﻣقررهﻫا بﻪ زﻧدهگﻰ اجتﻤاعﻰ‬ ‫خﻮد اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫد و سبب اﻳجاد ﻳک سﻠسﻠﻪ عﻨاصر فرﻫﻨگﻰ ﻣﻰشﻮد‪ .‬بﻪ ﻧظر شﻤا‪:‬‬ ‫فرﻫﻨگ کدام بخش زﻧدهگﻰ جاﻣعﺔ بشرى را تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫد؟‬ ‫در صﻮرتﻰکﻪ جاﻣعﻪ وجﻮد ﻧداشتﻪ باشد‪ ،‬عﻨاصر فرﻫﻨگﻰ چگﻮﻧﻪ اداﻣﻪ ﻣﻰﻳابﻨد؟‬ ‫اصطﻼحات اﻧسان‪ ،‬جاﻣعﻪ و فرﻫﻨگ را ﻣﻰتﻮان از ﻟحاظ ﻣفﻬﻮم از ﻫﻢ ﻣتﻤاﻳز کرد؛ اﻣا‬ ‫در واقعﻴت‪ ،‬ارتباط بسﻴار ﻧزدﻳک‪ ،‬قطعﻲ و عﻴﻨﻲ بﻴﻦ آنﻫا وجﻮد دارد‪ .‬ﻫﻴچ فرﻫﻨگﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲتﻮاﻧد‪ ،‬بدون جامعه وجود داشته باشد و هﻴچ جامعهيﻰ بدون فرهنگ نﻴست‪ .‬جامعه‪ ،‬نظام‬ ‫روابط متقابل اجتماعﻰ است که ا نسانها بﻴن خود برقرار ميکنند‪ .‬فرهنگ‪ ،‬روش زندهگي‪،‬‬ ‫ارزشها‪ ،‬عادات و رسوم و محصوﻻتﻰکه آنها تولﻴد ميکنند‪ ،‬مﻰباشد‪ .‬براى اﻳﻦکﻪ در ﻣﻮرد‬

‫فرﻫﻨگ شﻨاخت پﻴدا ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪ ،‬باﻳد بﻪ جﻨبﻪﻫاى قبﻠﻰ و کﻨﻮﻧﻰ فرﻫﻨگ تﻮجﻪ ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫جنبههاي قبلﻰ فرهنگ‪ ،‬آداب و رسوم و سنتها را در بر ميگﻴرد‪.‬‬ ‫جنبههاي کنوني‪ ،‬فرهنگ نو و خصوصﻴات آن را که به چشم ميخورد‪ ،‬معرفﻰ مﻰکند‪.‬‬

‫خداوﻧد اﻳﻦ عاﻟﻢ خاکﻰ را از عدم بﻪ ﻫستﻰ تبدﻳﻞ کرد‪ .‬و ا ﻧسانﻫاﻳﻰ کﻪ در اﻳﻦ‬ ‫عرصﻪ زﻧدهگﻰ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ ،‬ﻫﻤﻪ از ﻧﻴستﻰ بﻪ ﻫستﻰ پا گذاشتﻨد و بعد از پراکﻨده شدن‬ ‫اﻧسانﻫا در ﻧقاط ﻣختﻠف زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻧده گﻰ کردن را شروع کردﻧد و باز اﻳﻦ گروهﻫا براى‬ ‫خﻮدشان آداب و رسﻮم خاصﻰ داشتﻨد‪ ،‬طﻮرىکﻪ اﻣروز ﻣشاﻫده ﻣﻴﻨﻤاﻳﻴﻢ‪ ،‬با ازدﻳاد‬ ‫جﻤعﻴت و کشﻮرﻫا‪ ،‬آداب و رسﻮم و فرﻫﻨگﻫاى جدﻳد بﻪ وجﻮد ﻣﻰآﻳﻨد‪.‬‬ ‫اصطﻼح فرﻫﻨگ‪ ،‬در اصطﻼح ﻣحاوره‪ ،‬بﻴشتر براي اشاره بﻪ سﻠﻴقﻪﻫاي دقﻴق وظرﻳف‬ ‫‪13‬‬

‫ﻫﻨري‪ ،‬ادبﻲ‪ ،‬بﻪ کار ﻣﻲرود؛ اﻣا از ﻧقطﻪ ﻧظر جاﻣعﻪ شﻨاسﻰ اصطﻼح ﻣذکﻮر بسﻴار‬ ‫وسﻴعتر است و بﻪ ﻣعﻨاي آن است کﻪ ﻫرکسﻲ کﻪ درجاﻣعﻪ زﻧدهگﻲ ﻣﻲکﻨد‪ ،‬داراي‬ ‫فرﻫﻨگ است‪ .‬فرﻫﻨگ شاﻣﻞ تﻤام اشﻴاﻳﻰ و ﻧعﻤتﻫاﻳﻰ ﻣﻲشﻮد کﻪ خداوﻧد در روى‬ ‫زﻣﻴﻦ براى استفادة بﻨدهگان خﻮﻳش خﻠق ﻧﻤﻮدهاست‪ ،‬و اﻧسانﻫا در آن شرکت دارﻧد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اشﻴا بﻪ دو ﻧﻮع است‪ :‬ﻣادي و ﻣعﻨﻮي کﻪ فرﻫﻨگ ﻧﻴز بر اساس آنﻫا بﻪ دو بخش؛‬ ‫فرﻫﻨگ ﻣادى و فرﻫﻨگ ﻣعﻨﻮى تقسﻴﻢ گردﻳده است‪:‬‬ ‫فرهنگ مادي‪ :‬شاﻣﻞ ﻫﻤﻪ اشﻴاي ﻣادي ﻣﻲشﻮد کﻪ خداوﻧد آن را خﻠق ﻧﻤﻮده‪ ،‬تا‬ ‫اﻧسانﻫا از آن ﻣستفﻴد شده و آنﻫا را بﻪ ﻣصﻨﻮعات و وساﻳﻞ رفع ضرورتﻫاى خﻮد‬ ‫تبدﻳﻞ ﻧﻤاﻳﻨد‪ ،‬ﻣﻰباشد‪ .‬از قبﻴﻞ‪ :‬ﻣاشﻴﻦﻫا‪ ،‬ﻟباسﻫا‪ ،‬ﻣدارس‪ ،‬کارخاﻧﻪﻫا‪ ،‬شﻬرﻫا‪ ،‬کتابﻫا‪،‬‬ ‫سفﻴﻨﻪﻫاي فضاﻳﻲ‪ ،‬و ﻣجسﻤﻪﻫا‪.‬‬ ‫فرهنگ معنوي‪ :‬شاﻣﻞ زبانﻫا‪ ،‬افکار‪ ،‬عقاﻳد‪ ،‬قﻮاعد‪ ،‬آداب و رسﻮم اجتﻤاعﻰ‪ ،‬ا فساﻧﻪﻫا‪،‬‬ ‫ﻣﻬارتﻫا‪ ،‬ﻣثالﻫاﻳﻰ از خاﻧﻮاده و ﻧظامﻫاي سﻴاسﻲ ﻣﻲشﻮد‪.‬‬ ‫جاﻣعﻪ بﻪ گروﻫﻲ از افراد گفتﻪ ﻣﻲشﻮد کﻪ ﻣدت درازي با ﻫﻢ زﻧدهگﻲ کرده‪ ،‬سرزﻣﻴﻨﻰ‬ ‫را در تصرف خﻮد داشتﻪ باشﻨد‪ .‬سر اﻧجام تﻮاﻧستﻪ باشﻨد خﻮدشان را بﻪ عﻨﻮان ﻳک‬ ‫واحد اجتﻤاعﻲ جدا از گروهﻫاي دﻳگر‪ ،‬سازﻣان دﻫﻰکﻨﻨد اگر جاﻣعﻪ را گروﻫﻲ ﻧسبت ًا‬ ‫پاﻳدار تصﻮرکﻨﻴﻢ‪ ،‬کﻪ ﻣرکب از زن و ﻣرد و اطفال کﻪ براى رفع احتﻴاجﻫاى خﻮد با ﻫﻢ‬ ‫ﻫﻤکاري ﻣﻲکﻨﻨد‪ ،‬فرﻫﻨگ ﻫﻤان ﻣجﻤﻮعﻪﻳﻰ از ارزشﻫا و وساﻳﻞ ﻣشترك جاﻣعﻪ است‬ ‫کﻪ براي رفع ضرورتﻫا تﻮﻟﻴد ﻣﻲشﻮﻧد و از ﻧسﻠﻲ بﻪ ﻧسﻞ دﻳگر اﻧتقال ﻣﻰﻳابد‪.‬‬ ‫ﻫﻴچ جاﻣعﻪﻳﻰ بدون فرﻫﻨگ خﻮدش ﻧﻤﻲتﻮاﻧد‪ ،‬وجﻮد داشتﻪ باشد‪ .‬جاﻣعﻪ‪ ،‬شاﻣﻞ‬ ‫ﻣردﻣﻲاست کﻪ در ﻳک فرﻫﻨگ اشتراك دارﻧد و واضح است کﻪ ضﻤﻦ استفاده از فرﻫﻨگ‬ ‫ﻧقش فعال ﻧﻴز در آن اﻳفا ﻣﻲکﻨﻨد‪ .‬فرﻫﻨگ در واقع عبارت است از روش زﻧدهگﻲ اجتﻤاعﻲ‬ ‫ﻳک گروه و تجﻤع سازﻣان ﻳافتﺔ افرادي است کﻪ شﻴﻮة زﻧدهگﻲ ﻣعﻴﻨﻰ را دارا استﻨد‪ .‬بﻪ‬ ‫عبارت ساده‪ ،‬جامعه يعني مردم و فرهنگ يعني رفتار مردم‪ .‬با ذکر اﻳﻦ وﻳژهگﻰﻫا‬ ‫بﻪ اﻳﻦ ﻧتﻴجﻪ ﻣﻲرسﻴﻢ کﻪ در ارتباط با تفاوت بﻴﻦ فرﻫﻨگ و جاﻣعﻪ ﻣﻲتﻮان گفت کﻪ‬ ‫جداﻳﻲ فرﻫﻨگ از جاﻣعﻪ اﻣکان ﻧدارد؛ زﻳرا جاﻣعﻪ بدون فرﻫﻨگ‪ ،‬ﻣجﻤﻮعﻪﻳﻰ است از‬ ‫افراد بﻲﻫﻮﻳت‪ .‬درست است کﻪ جاﻣعﻪ ﻣﻬد پرورش فرﻫﻨگ است؛ وﻟﻲ ﻣفﻬﻮم زﻧدهگﻲ‬ ‫ﻣشترك و ارتباطات اجتﻤاعﻰ بﻪ وسﻴﻠﺔ فرﻫﻨگ ﻣﻴسر و بﻪ دست آورده ﻣﻰشﻮد بﻪ طﻮر‬ ‫ذﻫﻨﻲ اﻣکان پذﻳر است کﻪ فرﻫﻨگ را از جاﻣعﻪ ﻣتﻤاﻳز کﻨﻴﻢ‪ .‬فرﻫﻨگ ﻣتشکﻞ ازطرﻳقﺔ‬ ‫زﻧدهگﻲ جاﻣعﻪ است و جاﻣعﻪ ﻣتشکﻞ از ﻣردﻣﻲاست کﻪ با ﻫﻢ عﻤﻞ ﻣتقابﻞ دارﻧد و‬ ‫در ﻳک فرﻫﻨگ شرﻳک ﻣﻲباشﻨد؛ اﻣا اﻳﻦ دو ﻣفﻬﻮم با ﻫﻢ ارتباط ﻧزدﻳک دارﻧد؛ چﻨانکﻪ‬

‫‪14‬‬

‫ﻳک فرﻫﻨگ بدون جاﻣعﻪﻳﻰ کﻪ آن را حفاظت کﻨد ﻧﻤﻲتﻮاﻧد وجﻮد داشتﻪ باشد و بدون‬ ‫فرﻫﻨگ‪ ،‬فرد و جاﻣعﺔ اﻧساﻧﻲ ﻧﻤﻲتﻮا ﻧد بﻪ حﻴات خﻮد اداﻣﻪ دﻫد‪.‬‬ ‫بحث نمايﻴد‬

‫به نظر شما‪ ،‬چرا جوامع بشرى به فرهنگ نﻴاز دارند؟‬ ‫اﻧسانﻫا بﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻧظامﻫاى فرﻫﻨگﻰ را بﻪ و جﻮد ﻣﻰآورﻧد کﻪ بﻪ آنﻫا ضرورت دارﻧد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧظامﻫا‪ ،‬تﻮسعﻪ ﻣﻰﻳابد تا عﻤﻞ ﻣتقابﻞ و سازﻣاﻧدﻫﻰ را آسان سازد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ضرورتﻫا‬ ‫و تبدﻳﻞ شدن آنﻫا بﻪ ﻳک فرﻫﻨگ‪ ،‬قﻮاعد‪ ،‬ارزشﻫا و رسﻮم را تشکﻴﻞ ﻣﻰ دﻫد کﻪ وسﻴﻠﺔ‬ ‫ﻧظﻢ در جاﻣعﻪ ﻣﻰگردد؛ ﻫﻤچﻨان ﻣﻮجب تقﻮﻳت‪ ،‬ﻫﻤبستﻪگﻰ و ارتباط قﻮى ﻣﻴان اجتﻤاعﻰ کﻪ‬ ‫اﻳﻦ فرﻫﻨگ را پذﻳرفتﻪ اﻧد‪ ،‬ﻣﻰگردد‪ .‬جﻮاﻣع کﻪ در رشد و حرکت خﻮد بر ﻫﻤﻴﻦ فرﻫﻨگﻫا و‬ ‫عقاﻳد استﻮار باشد‪ ،‬طبق ﻫﻤﻴﻦ فرﻫﻨگ کﻪ ﻣﻮرد قبﻮل عام ﻣردم است‪ ،‬بﻪ رفع ضرورتﻫاى‬ ‫اجتﻤاعﻰ ﻳکدﻳگر ﻣﻰپردازﻧد‪ .‬اﻧسانﻫاي ﻣتفکر با تﻮاﻧاﻳﻰﻫاى دست داشتﻪ‪ ،‬تﻮاﻧستﻪ اﻧد‪.‬‬ ‫کﻮهﻫا ودرهﻫا‪ ،‬جﻨگﻞﻫا وبﻴابانﻫا‪ ،‬ﻣﻨاطق ساحﻠﻲ و قطبﻲ را تصرف کﻨﻨد؛ زﻳرا ﻫﻤﻮاره‬ ‫وساﻳﻞ تخصصﻲ براي زﻧدهگﻲ دراﻳﻦ ﻧﻮع ﻣحﻴط را آﻣاده و ﻣﻬﻴا ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫بﻪ ﻧظر شﻤا کدام عﻮاﻣﻞ باعث ﻣﻮ فقﻴت بﻰ سا بقﺔ بشر شده است؟‬ ‫‪ -1‬ﻧﻮ آورى و عﻠﻤﻴت اﻧسانﻫا؛‬ ‫‪ -2‬ضرورتﻫاى ﻣادى و ﻣعﻨﻮى اﻧسانﻫا؛‬ ‫‪ -3‬فرﻫﻨگ‪.‬‬ ‫جﻮاب در ﻳک کﻠﻤﻪ‪ ،‬فرﻫﻨگ است‪ .‬فرﻫﻨگ ﻣشترك ﻣا ﻫﻤان است کﻪ زﻧدهگﻲ اجتﻤاعﻲ را‬ ‫اﻣکان پذﻳر ﻣﻲسازد‪ .‬بدون اﻧتقال فرﻫﻨگ از ﻧسﻠﻲ بﻪ ﻧسﻞ دﻳگر‪ ،‬ﻻزم ﻣﻲبﻮد ﻫر ﻧسﻞ جدﻳد‬ ‫حﻞ سادهترﻳﻦ ﻣساﻳﻞ حﻴات اﻧساﻧﻲ را از ﻧﻮ آغاز ﻧﻤاﻳد؛ چﻨاﻧچﻪ ﻣجبﻮر بﻮد ﻧظام خاﻧﻮادهگﻲ‬ ‫را از ﻧﻮ اختراع کﻨد‪ .‬زبان ابداع ﻧﻤاﻳد‪ ،‬آتش را کشف کﻨد‪ ،‬ﻣاشﻴﻦﻫا را بسازد و غﻴره‪.‬‬ ‫جاﻣعﺔ ﻣا ﻧﻴز ﻣاﻧﻨد ﻫرجاﻣعﻪ دﻳگر فرﻫﻨگﻲ دارد کﻪ از ﻳک ﻧسﻞ بﻪ ﻧسﻞ دﻳگرى ﻣﻨتقﻞ‬ ‫شده است‪ .‬اﻳﻦ فرﻫﻨگ؛ تکﻨاﻟﻮژى‪ ،‬ﻧﻬادﻫاي ﻣذﻫبﻲ‪ ،‬زبان‪ ،‬ارزشﻫا‪ ،‬عقاﻳد‪ ،‬قﻮاﻧﻴﻦ و‬ ‫سﻨتﻫاي ﻣا را در بر ﻣﻲگﻴرد‪ .‬اﻳﻦ فرﻫﻨگ‪ ،‬از طرﻳق ﻧﻬادﻫاي رسﻤﻲوﻧﻬادﻫاي غﻴر‬ ‫رسﻤﻲاﻧتقال داده ﻣﻲشﻮد‪.‬‬ ‫ﻫر جاﻣعﻪ بر اثر تحﻮﻻت خﻮد دچار احتﻴاجات جدﻳدي ﻣﻲشﻮد‪ .‬براي رفع اﻳﻦ احتﻴاجات‬ ‫جاﻣعﻪ وساﻳﻞ جدﻳدي را بﻪ وجﻮد ﻣﻲآورد کﻪ درﻧتﻴجﻪ ظﻬﻮر وساﻳﻞ و عﻮاﻣﻞ جدﻳد‬ ‫و دوام عﻮاﻣﻞ کﻬﻨﻪ‪ ،‬بﻪ صﻮرت دواﻣدار‪ ،‬ﻫﻤﻴشﻪ عاﻣﻞﻫاي اضافﻲ بر فرﻫﻨگ جاﻣعﻪ‬ ‫افزوده ﻣﻲشﻮﻧد و ذخﻴره فرﻫﻨگﻲ بزرگﻲ پدﻳد ﻣﻲآﻳد‪ .‬تارﻳخ ﻧشان ﻣﻲدﻫد کﻪ جاﻣعﻪ‬ ‫در ﻫر ﻣرحﻠﺔ از رشد اقتصادي‪ ،‬روحﻲ دارد کﻪ ﻫﻤان فرﻫﻨگ است‪ .‬اگر ﻳک جاﻣعﻪ را بﻪ‬ ‫‪15‬‬

‫ﻣثابﺔ ﻳک جسﻢ درﻧظر بگﻴرﻳﻢ‪ ،‬فرﻫﻨگ روح آن جاﻣعﻪ است و بﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻫﻴچ جاﻣعﺔ‬ ‫بدون فرﻫﻨگ وجﻮد ﻧدارد؛ چﻮن جاﻣعﺔ ﻣا جاﻣعﺔ اسﻼﻣﻰاست و فرﻫﻨگ ﻳک جاﻣعﻪ بﻪ‬ ‫ﻣقام روح جاﻣعﻪ زﻣاﻧﻰ ﻣﻰرسد کﻪ جﻮ حاکﻢ بر آن جاﻣعﻪ‪ ،‬جﻮ کاﻣ ً‬ ‫ﻼ اسﻼﻣﻰ باشد‪.‬‬ ‫ﻣردم بﻪ اخﻼق اسﻼﻣﻰ خﻮ گرفتﻪ باشﻨد‪ ،‬بﻪ قﻮاﻧﻴﻦ و ﻣقررات دﻳﻨﻰ آشﻨا و بﻪ آداب‬ ‫اسﻼﻣﻰﻣؤدب شده باشد؛ ﻳعﻨﻰ در جاﻣعﻪ فرﻫﻨگ اسﻼﻣﻰپﻴاده شده باشد‪.‬‬ ‫مروري بر درس (‪)1‬‬ ‫ﻫﻴچ جاﻣعﻪﻳﻰ بدون فرﻫﻨگ بﻪ خصﻮص خﻮد ﻧﻤﻲتﻮاﻧد وجﻮد داشتﻪ باشد‪ .‬بﻪ زبان‬ ‫سادهتر‪ ،‬جاﻣعﻪ؛ ﻳعﻨﻲ ﻣردم و فرﻫﻨگ؛ ﻳعﻨﻲ رفتار و عادات ﻣردم‪.‬‬ ‫جداﻳﻲ فرﻫﻨگ از جاﻣعﻪ اﻣکان ﻧدارد‪ ،‬زﻳرا جاﻣعﻪ بدون فرﻫﻨگ ﻣجﻤﻮعﻪﻳﻰ است از‬ ‫افراد بﻲﻫﻮﻳت‪.‬‬ ‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬جاﻣعﻪ را تعرﻳف ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪ -2‬چﻪ فکر ﻣﻲﻧﻤاﻳﻴد‪ ،‬جاﻣعﻪ بدون فرﻫﻨگ ﻣﻲتﻮاﻧد وجﻮد داشتﻪ باشد؟‬ ‫‪ -3‬فرﻫﻨگ از ﻧسﻠﻲ بﻪ ﻧسﻠﻲ دﻳگر اﻧتقال ﻣﻲﻳابد؛ ﻳعﻨﻲ چﻪ؟ﻣثال بﻴاورﻳد‪.‬‬ ‫‪ -4‬جﻨبﻪﻫاى قبﻠﻰ وجﻨبﻪﻫاى فعﻠﻰ فرﻫﻨگ باﻫﻢ چﻪ تفاوت دارﻧد؟‬ ‫‪ -5‬چﻨد ﻣثال از فرﻫﻨگ ﻣادى را ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪ -6‬چﻨد ﻣثال از فرﻫﻨگ ﻣعﻨﻮى را بﻴان دارﻳد‪.‬‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫ارتباط بﻴﻦ جاﻣعﻪ و فرﻫﻨگ را در جدول زﻳر بﻪ طﻮر ﻣختصر بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫جاﻣعﻪ‬

‫فرﻫﻨگ‬

‫(‪ )1‬شاگردان عزﻳز از اﻳﻦ درس بﻪ بعد بﻪ کﻤک ﻣعﻠﻢ صاحب خﻮد خﻼصﺔ درس را بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫درس چهارم‬

‫فرهنگهاى کوچک‬

‫در درس قبﻠﻰ خﻮاﻧدﻳﻢ؛ زﻣاﻧﻰکﻪ اﻧسانﻫا درﻧقاط ﻣختﻠف زﻣﻴﻦ زﻧدهگﻰ را آغاز ﻧﻤﻮدﻧد‬ ‫اﻳﻦ گروهﻫا آداب و رسﻮم خاصﻰ از خﻮد ﻧشان دادﻧد کﻪ با آداب و رسﻮم دﻳگر گروهﻫا‬ ‫تفاوت داشت‪ .‬اﻳﻦ تفاوت با جﻮاﻣع دﻳگر و ﻫﻤچﻨان در خﻮد جاﻣعﻪ ﻧﻴز دﻳده ﻣﻰشد‪،‬‬ ‫طﻮرىکﻪ اﻣروز ﻣشاﻫده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ با ازدﻳاد جﻤعﻴت و کشﻮرﻫا‪ ،‬آداب و رسﻮم و فرﻫﻨگ‬ ‫جدﻳدترى بﻪ چشﻢ ﻣﻰ خﻮرد‪ .‬در اﻳﻦ درس با دادن ﻣعﻠﻮﻣات در بارة فرﻫﻨگﻫاى کﻮچک‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮضﻮع را ﻣﻰخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫مقا يسه کنﻴد‬ ‫اعضاى خاﻧﻮاده ﻳا ﻫﻢ صﻨفﻰﻫاىتان را در ﻧظر بگﻴرﻳد‬ ‫چﻨد ﻧﻤﻮﻧﻪ از خﻮصﻴتﻫاى ﻣشترك وتفاوتﻫاى آنﻫا را بر شﻤارﻳد‪ .‬حال در ﻣﻮرد‬ ‫گروهﻫاى بزرگتر فکر کﻨﻴد‪ .‬ﻣردم ﻣﻨاطق ﻣختﻠف کشﻮر وسﻴعﻰ چﻮن افغاﻧستان را در‬ ‫ﻧظر بگﻴرﻳد‪ .‬چﻨد ﻣثال از وﻳژهگﻰ ﻫاى ﻣشترك آنﻫا را بﻴان و بﻪ چﻨد ﻧﻤﻮﻧﻪ از تفاوتﻫاى‬ ‫آنﻫا اشاره کﻨﻴد‪.‬‬ ‫فرﻫﻨگﻫاى کﻮچک‪ ،‬طرز زﻧدهگﻲ ﻳک گروه در درون ﻳک فرﻫﻨگ بزرگ است‪ .‬شﻴﻮة‬ ‫زﻧدهگﻲ گروه کﻮچک از ﻳک سﻮ با فرﻫﻨگ پﻴراﻣﻮﻧش ﻫﻢ جﻬت است و از سﻮي دﻳگر‪،‬‬ ‫از آن تفاوت دارد‪ .‬فرﻫﻨگﻫاﻳﻰ کﻮچک بسﻴاري ازشﻴﻮهﻫاي زﻧدهگﻲ فرﻫﻨگ بزرگ‬ ‫را ﻣﻲپذﻳرد؛ اﻣا در زﻣﻴﻨﻪﻫاﻳﻰ کﻪ ﻣربﻮط بﻪ قﻮاعد اﻣﻮر ﻣادي و شﻴﻮهﻫاي کارکردن‬ ‫ﻣﻰشﻮد‪ ،‬اعضاي گروه در بارة آن‪ ،‬ﻧظرﻳات ﻣتفاوتﻰ دارﻧد‪ .‬از ﻣﻴان اﻳﻦ فرﻫﻨگﻫاى‬ ‫کﻮچک‪ ،‬فرﻫﻨگﻫاي ﻣﻨطقﻪﻳﻰ‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ‪ ،‬شغﻠﻲ‪ ،‬سﻨﻲ‪ ،‬قﻮﻣﻲ‪ ،‬طاﻳفﻪﻳﻰ‪ ،‬قبﻴﻠﻪﻳﻰ‪ ،‬گروهﻫاي‬ ‫ﻣﻨطقﻮى و ﻣحﻠﻲ‪ ،‬گروهﻫاي کسبﻰ‪ ،‬خﻮﻳشاوﻧدى‪ ،‬اقﻠﻴتﻫاي ﻣذﻫبﻲ و باﻻخره قشرﻫاي‬ ‫ﻣختﻠف اجتﻤاعﻲ ﻳک جاﻣعﻪ‪ ،‬ﻫر کدام فرﻫﻨگ کﻮچک و ﻣخصﻮصﻲ دارﻧد کﻪ ﻣربﻮط ﻫﻤان‬ ‫گروه اجتﻤاعﻲ خاص ﻣﻰشﻮد‪ .‬بﻪ طﻮر عﻤﻮم‪ ،‬در ﻫر ﻳک از اﻳﻦ گروهﻫا‪ ،‬ﻫﻮﻳت وشکﻞ‬ ‫‪17‬‬

‫اختصاصﻲ فرﻫﻨگ وجﻮد دارد کﻪ فرﻫﻨگ کﻮچک ﻳا بخشﻰ از فرﻫﻨگ ﻧام دارد‪.‬‬ ‫بﻨابر اﻳﻦ‪ ،‬فرﻫﻨگ کﻮچک بﻪ عقاﻳد‪ ،‬قﻮاعد‪ ،‬و آداب و رسﻮم راﻳج در گروﻫﻰ از ﻣردم گفتﻪ‬ ‫ﻣﻰشﻮد کﻪ با عقاﻳد‪ ،‬قﻮاعد‪ ،‬آداب و رسﻮم ﻣتداول وراﻳج در عﻤﻮم جاﻣعﻪ تفاوت دارد؛‬ ‫بﻪ عبارت دﻳگر ﻣفﻬﻮم فرﻫﻨگ کﻮچک‪ ،‬بﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬فرﻫﻨگﻫاى گفتﻪ ﻣﻰشﻮد کﻪ بخشﻰ از‬ ‫جاﻣعﻪ را از کﻞ آن جدا ﻣﻰکﻨد‪ .‬فرﻫﻨگ کﻮچک را درطبقﻪﻫا و قشرﻫاي اجتﻤاعﻲ ﻳک‬ ‫کشﻮر ﻳک جاﻣعﻪ شﻬري و ﻳا دﻫاتﻲ ﻧﻴز ﻣﻲتﻮان ﻣشاﻫده کرد؛ بﻪ طﻮر ﻣثال‪ :‬زبان را در‬ ‫ﻧظر بگﻴرﻳﻢ‪ ،‬درست است کﻪ ﻫر جاﻣعﻪ داراي زبان ﻣعﻴﻦ است کﻪ با زبان جاﻣعﺔ دﻳگر‬ ‫فرق دارد؛ وﻟﻲ با آساﻧﻲ ﻣﻲتﻮان تشخﻴص کرد کﻪ کﻮدکان و ﻧﻮجﻮاﻧان و پﻴران‪،‬کارﻣﻨدان‬ ‫دوﻟت‪ ،‬کارگران‪ ،‬ثروتﻤﻨدان‪ ،‬ساکﻨﻴﻦ جﻨﻮب شﻬر و شﻤال شﻬر و‪ ...‬ﻫر ﻳک داراي کﻠﻤات‪،‬‬ ‫اشارﻫا‪ ،‬ضرب اﻟﻤثﻞﻫا‪ ،‬شﻮخﻲﻫا‪ ،‬تعارفﻫا و سراﻧجام‪ ،‬ادبﻴات و زبان ﻣختص بﻪ خﻮد‬ ‫ﻣﻲباشﻨد‪ .‬سخﻦ زدنﻫاي ﻣحﻠﻲ‪ ،‬شﻴﻮهﻫاي خاص ازدواج و تشکﻴﻞ خاﻧﻮادهﻫاي ﻧﻮ‬ ‫ظﻬﻮر‪ ،‬در اجتﻤاعات اﻳﻠﻲ و دﻫاتﻰ ﻧﻤﻮﻧﻪﻳﻰ از فرﻫﻨگ کﻮچک بﻪ شﻤار ﻣﻲروﻧد‪..‬‬ ‫افراد ﻣﻲروﻧد و ﻣﻲآﻳﻨد؛ اﻣا جاﻣعﻪ؛ ﻫﻤچﻨان پاي برجاست‪ .‬اﻧسان در ﻫر جاﻣعﻪﻳﻰ‬ ‫ازطرﻳق داشتﻦ فرﻫﻨگ راﻳج‪ ،‬با دﻳگران احساس ﻫﻤرﻧگﻲ وﻫﻤبستﻪگﻰ ﻣﻲکﻨد و از‬ ‫ﻣردم و جﻮاﻣع دﻳگر خﻮد را ﻣتفاوت و جدا ﻣﻲﻳابد‪ .‬اﻳﻦکﻪ بﻴﻦ فرﻫﻨگ کﻮچک در ﻳک‬ ‫جاﻣعﻪ و ﻳا ﻫﻢ بﻴﻦ جﻮاﻣع ﻣختﻠف تضادﻫاي فرﻫﻨگﻲ کﻪ ﻧاشﻲ از تفاوتﻫا در طرﻳقﺔ‬ ‫زﻧدهگﻲ کردن و طرز رفتار افراد جﻮاﻣع بﻪ ﻣﻴان ﻣﻰآﻳد‪ ،‬ﻳک اﻣر طبﻴعﻰ است‪.‬‬ ‫در بعضﻰ ﻣﻮارد فرﻫﻨگﻫاى کﻮچک‪ ،‬تﻨﻬا ﻣتفاوت از فرﻫﻨگ اصﻠﻰ جاﻣعﻪ ﻧﻴستﻨد‬ ‫بﻠکﻪ؛ در عﻤﻞ ﻣخاﻟف ارزشﻫا و قﻮاعد جاﻣعﻪ عﻤﻞ ﻣﻰکﻨﻨد‪ .‬جاﻣعﻪ شﻨاسان اﻳﻦ ﻧﻮع‬ ‫فرﻫﻨگﻫاى کﻮچک را پاد فرﻫﻨگ ﻳا ضد فرﻫﻨگ ﻣﻰگﻮﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻰتﻮان ﻫﻮﻳت فرﻫﻨگﻫاى کﻮچک را بﻪ اساس وﻳژه گﻰﻫاى فزﻳکﻰ‪ ،‬قﻮﻣﻰ‪ ،‬سابقﺔ‬ ‫ﻣذﻫبﻰ‪ ،‬ﻣﻨطقﺔ جغرافﻴاﻳﻰ‪ ،‬سﻦ‪ ،‬جﻨسﻴت‪ ،‬ﻣقامﻫاى اقتصادى اجتﻤاعﻰ ﻳا شغﻠﻰ و غﻴره‬ ‫تعﻴﻴﻦ کرد؛ ا ّﻣا باﻳد در ﻧظر داشت کﻪ قضاوت در بارة فرﻫﻨگ کﻮچک ﻣردم وظﻴفﺔ‬ ‫ﻣشکﻞ‪ ،‬پﻴچﻴده و قابﻞ دقت است‪ .‬ﻧﻤﻰتﻮان ﻣردم را تﻨﻬا بﻪ دﻟﻴﻞ داشتﻦ خصﻮصﻴتﻫاى‬ ‫ﻣشترك در ﻳک ﻣقﻮﻟﺔ فرﻫﻨگﻰ جاى داد؛ بﻪ طﻮر ﻣثال‪ :‬اﻧتخاب ﻣقﻮﻟﺔ قﻮﻣﻴت بﻪ عﻨﻮان‬ ‫ﻣعﻴار تعﻴﻴﻦ ﻫﻮﻳت فرﻫﻨگ کﻮچک ﻣﻤکﻦ دقﻴق ﻧباشد‪ .‬اﻣروز ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫا تﻦ از ﻣردم‬ ‫جﻬان از ﻧظر ﻧژادى و فرﻫﻨگﻰ با ﻫﻢ ترکﻴب شده اﻧد و ﻧﻤﻰتﻮان بﻪ آساﻧﻰ آنﻫا را‬ ‫درﻣقﻮﻟﻪﻫاى سفﻴد‪ ،‬سﻴاه‪ ،‬افرﻳقاﻳﻰ‪ ،‬ﻣکسﻴکﻮﻳﻰ و غﻴره جاى داد‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫ﻧکتﺔ قابﻞ اﻫﻤﻴت اﻳﻦ است کﻪ تﻨﻬا ﻳک خصﻮصﻴت‪ ،‬بﻪ خصﻮص خصﻮصﻴت فزﻳکﻰ‬ ‫ﻧﻤﻰتﻮاﻧد‪ ،‬ﻣعﻴارى براى تعﻴﻴﻦ ﻫﻮﻳت فرﻫﻨگ کﻮچک افراد باشد‪ .‬جاﻣعﻪ شﻨاسان‬ ‫براى ﻧشان دادن اﻳﻦکﻪ آﻳا گروﻫﻰ از ﻣردم‪ ،‬سازﻧدة ﻳک فرﻫﻨگ کﻮچک ﻫستﻨد ﻳا ﻧﻪ‪،‬‬ ‫بﻪ خصﻮصﻴتﻫاى ذﻳﻞ تﻮجﻪ ﻣﻰکﻨﻨد؛‬ ‫زبان‪ ،‬ارزشﻫا‪ ،‬قﻮاعد و قﻠﻤروﻫاى ﻣشترك داشتﻪ باشﻨد‪.‬‬ ‫عﻤﻞ ﻣتقابﻞ اعضاى اﻳﻦ گروه ﻧظر بﻪ اعضاى خارج از گروه با ﻫﻢ گروﻫﻰﻫاى‬ ‫خﻮد بﻴشتر ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫ﻳکﻰ از خصﻮصﻴتﻫاي ﻣشترك ﻫﻤﺔ فرﻫﻨگﻫاى کﻮچک اﻳﻦ است کﻪ اعضاى آنﻫا‪ ،‬از‬ ‫بعضﻰ جﻬات‪ ،‬خﻮد را از دﻳگر اعضاى جاﻣعﻪ جدا احساس ﻣﻰکﻨﻨد و ﻣﻨزوى ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻧزوا ﻣﻰتﻮاﻧد داوطﻠباﻧﻪ و ﻳا ﻧتﻴجﺔ عﻮاﻣﻞ دﻳگر باشد‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ دورى ﻫر چﻪ باشد‪،‬‬ ‫فرﻫﻨگﻫاى کﻮچک (از بعضﻰ جﻬات)جدا از راه اصﻠﻰ فرﻫﻨگ جاﻣعﻪ حرکت ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫در اجتﻤاعاتﻰ بﻪ خصﻮص در دﻫات آنﻫاﻳﻲ کﻪ بﻪ صﻮرت گروهﻫاي خﻮﻳشاوﻧدي‬ ‫و قﻮﻣﻰ بﻪ طﻮر جدا از ﻫﻢ و اﻣا در ﻧزدﻳکﻰ ﻳکدﻳگر زﻧدهگﻲ ﻣﻲکﻨﻨد‪ ،‬تﻨﻮع و تفاوت‬ ‫فرﻫﻨگﻫاى کﻮچک دربعضﻰ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﻮجب روابط خصﻤاﻧﻪ و جﻨجال بر اﻧگﻴز ﻣﻴان‬ ‫آنﻫا ﻣﻲشﻮد و گاﻫﻲ بﻪ زد و خﻮرد و ﻧزاع ﻣﻲاﻧجاﻣد‪.‬‬

‫فعالﻴت‬ ‫درﻣﻮرد پرسشﻫاي زﻳر بحث و گفتگﻮ ﻧﻤاﻳﻴد؛‬ ‫‪ -1‬بﻪ ﻧطر شﻤا‪ ،‬اﻧکار از ﻳک فرﻫﻨگ و ﻧادﻳده گرفتﻦ دستاوردﻫاي آن درﻳک جاﻣعﻪ‬ ‫چﻪ عﻮاقبﻲ را در پﻰ دارد؟‬ ‫‪ -2‬تعﻠﻴﻢ و تربﻴﻪ و بﻪ خصﻮص ﻣحﻴط ﻣکتب چﻪ ﻧقشﻲ در اﻳجاد و تروﻳج شﻨاخت‬ ‫صحﻴح فرﻫﻨگﻫاي ﻣختﻠف اﻳفا ﻣﻲﻧﻤاﻳد؟‬ ‫اﻧکار از ﻳک فرﻫﻨگ و ﻧا دﻳده گرفتﻦ دستاوردﻫاي آن‪ ،‬در واقع اﻧکار از شخصﻴت‬ ‫افراد ﻣتعﻠق بﻪ آن فرﻫﻨگ است‪ .‬ﻫر فرﻫﻨگ شخصﻴت اعضاﻳش را ﻣﻰسازد‪ .‬زﻣاﻧﻲکﻪ‬ ‫فرﻫﻨگ ﻳک گروه را ﻧادﻳده ﻣﻲگﻴرﻳﻢ‪ ،‬در واقع ﻳک پارچﻪگﻲ وجﻮدي اعضاي آن‬ ‫فرﻫﻨگ را با تﻬدﻳد ﻣﻮاجﻪ ﻣﻲکﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫درﻧتﻴجﺔ چﻨﻴﻦ وضعﻴت ﻧظرﻳات وعقاﻳد ﻧا صحﻴح ﻳک گروه در ﻣﻮرد گروه دﻳگر‬ ‫بروز ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫‪19‬‬

‫تعﻠﻴﻢ و تربﻴﺔ ﻧظاﻣﻲرا در بر ﻣﻲگﻴرد کﻪ درآن حﻴات فرﻫﻨگﻫا‪ ،‬کﻪ در واقع ﻣﻴراث عظﻴﻢ‬ ‫و با ارزش جﻮاﻣع ﻫستﻨد حفظ شده و حتا غﻨﻲتر ﻧﻴز ﻣﻲشﻮد‪ .‬ﻣحﻴط ﻣکتب ﻣﻲتﻮاﻧد ﻳکﻲ‬ ‫از بﻬترﻳﻦ ﻣحﻴطﻫا براي اﻳجاد و تروﻳج شﻨاخت صحﻴح در ﻣﻮرد فرﻫﻨگﻫاي ﻣختﻠف‬ ‫باشد‪ .‬زﻣاﻧﻲکﻪ ﻧظام تعﻠﻴﻢ و تربﻴﻪ را تﻤام افراد با فرﻫﻨگﻫاي ﻣختﻠف در ﻳک ﻣؤسسﻪ‬ ‫از ﻳکدﻳگر پذﻳرفتﻪ اﻧد و اﻳﻦ فرﻫﻨگ آنﻫا را براي زﻧدهگﻲ در اجتﻤاع آﻣاده ﻣﻲکﻨد‪.‬‬ ‫افرادي کﻪ در چﻨﻴﻦ ﻧظاﻣﻲتربﻴﻪ ﻣﻰشﻮﻧد‪ ،‬از اﻣﻨﻴت رواﻧﻲ برخﻮردار بﻮده وداشتﻦ‬ ‫چﻨﻴﻦ اﻣﻨﻴتﻲ اثر خﻮد را برروي شگﻮفاﻳﻰ افراد ﻣﻲگذارد‪ .‬افراد چﻨﻴﻦ جاﻣعﻪﻳﻰ کﻪ درآن‬ ‫ﻫرکسﻲ احساس شخصﻴت ﻣﻲکﻨد و داراي ﻫﻮﻳت است؛ ﻧﻪ تﻨﻬا ﻧسبت بﻪ ﻫﻢ فرﻫﻨگان‬ ‫خﻮد؛ بﻠکﻪ ﻧسبت بﻪ ساﻳر فرﻫﻨگﻫا ﻧﻴز احساس ﻧزدﻳکﻰ و ﻫﻤبستﻪگﻰ دارﻧد‪.‬‬

‫فرهنگهاى کوچک انحرافﻰ‬ ‫اﻳﻦ ﻣفﻬﻮم در ﻣﻮرد گروهﻫاﻳﻰ بﻪ کار ﻣﻰرود کﻪ‬ ‫اعضاى آنﻫا از ارزشﻫا و قﻮاعدى پﻴروى ﻣﻰکﻨﻨد‬ ‫کﻪ قﻮاﻧﻴﻦ کﻠﻰ جاﻣعﻪ را ﻧادﻳده گرفتﻪ و زﻳر پا ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ گروهﻫا را تقرﻳب ًا در ﻫﻤﻪ جﻮاﻣع ﻣﻰتﻮان دﻳد‪ ،‬ﻣثﻞ‪:‬‬ ‫باﻧدﻫاى قاچاق ﻣﻮاد ﻣخدر‪ ،‬باﻧدﻫاى دزدان و رﻫزﻧان‬ ‫و غﻴره‪.‬‬ ‫مروري بر درس‬ ‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬فرﻫﻨگﻫاى کﻮچک چﻴست؟‬ ‫‪ -2‬ﻣﻨشأ تضاد فرﻫﻨگﻰ در ﻳک جاﻣعﻪ چﻴست؟‬ ‫‪ -3‬اﻧکار از ﻳک فرﻫﻨگ و ﻧادﻳده گرفتﻦ دستاوردﻫاى آن چﻪ عﻮاقبﻰ را در بردارد؟‬ ‫‪ -4‬چﻨد ﻣثال در بارة تضاد فرﻫﻨگﻰ ارائﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪ -5‬چﻨد ﻧﻤﻮﻧﺔ از فرﻫﻨگ ﻣشترك اقﻮام ﻣختﻠف را بﻴان دارﻳد‪.‬‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫در ﻣﻨطقﺔ کﻪ زﻧدهگﻰ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴد چﻨد ﻧﻤﻮﻧﺔ از فرﻫﻨگﻫاى کﻮچک را ﻳاداشت ﻧﻤﻮده‬ ‫در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬ ‫‪20‬‬

‫درس پنجم‬

‫تماسهاي فرهنگي‬

‫بحث کنﻴد‬ ‫طﻮرىکﻪ در درسﻫاى گذشتﻪ خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬اﻧسان ﻳک ﻣﻮجﻮد اجتﻤاعﻰ است‪ .‬فرد‬ ‫براى آنکﻪ بتﻮاﻧد در جاﻣعﻪ زﻧدهگﻰ کﻨد‪ ،‬ﻣجبﻮر بﻪ ﻳادگرفتﻦ فرﻫﻨگ جاﻣعﻪ است؛‬ ‫بﻨابراﻳﻦ داشتﻦ تﻤاس و ارتباط با‬ ‫دﻳگران براى وى ضرورى است‪.‬‬ ‫با در ﻧظر داشت اﻳﻦ ﻣطﻠب در بارة‬ ‫سؤاﻻ ت ذﻳﻞ بحث و گفتگﻮ کﻨﻴد‪.‬‬ ‫‪ -1‬تﻤاسﻫاى فرﻫﻨگﻰ چﻴست؟‬ ‫‪ -2‬عدم ارتباط و تﻤاسﻫا بﻴﻦ افراد در‬ ‫ﻳک جاﻣعﻪ چﻪ عﻮاقب را در بر دارد؟‬ ‫‪ -3‬تﻤاسﻫا و ارتباطات در زﻧدهگﻰ‬ ‫اجتﻤاعﻰ چﻪ ﻧقش و اﻫﻤﻴت دارد؟‬

‫تماس چﻴست؟‬ ‫تﻤاس ﻳا ارتباط بﻪ ﻣعﻨاى عام‪ ،‬عبارت است از‪ :‬اﻧتقال ﻣفﻬﻮم بﻪ کﻤک و استفاده از‬ ‫سﻤبﻮل‪ ،‬ارتباط يا تماس جرﻳاﻧﻰ است کﻪ شخص ﻳا گروﻫﻰ دﻳگر را از احساساتش‬ ‫در بارة ﻣﻮضﻮعﻰ با خبر کﻨد‪ .‬تﻤاسﻫا از راهﻫاى بسﻴار گﻮﻧاگﻮﻧﻰ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‬ ‫از راه تصاوﻳر ﻣﻮسﻴقﻰ‪ ،‬ﻧشاﻧﻪﻫاى رﻳاضﻰ‪ ،‬حرکات دست‪ ،‬حاﻟت چﻬره ﻳا حتا‬ ‫ضربﻪﻫاى بدﻧﻰ؛ وﻟﻰ راﻳجترﻳﻦ شکﻞ تﻤاس در جاﻣعﺔ بشرى ﻧظام سﻤبﻮلﻫاى گفتار‬ ‫ﻳا ﻧﻮشتﻪ است کﻪ ﻣا آن را زبان ﻣﻰﻧاﻣﻴﻢ‪.‬‬ ‫جامعه‪ ،‬مجموعهيﻰ از افرادى است که در محﻴط مشترک زندهگﻰ مﻰکنن‪ ،‬نهادها‪ ،‬فعالﻴتها‬

‫و منافع مشترکﻰ دارند؛ وﻟﻰ اگر آنﻫا بﻪ ترتﻴبﻰ با ﻳکدﻳگر ارتباط بر قرار ﻧکﻨﻨد‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻰتﻮاﻧﻨد از ﻣﻨا فع ﻣشترك خﻮد با خبر شﻮﻧد و ﻳا بﻪ ﻫدف ﻣشترك خﻮد برسﻨد؛‬ ‫پس ﻧتﻴجﻪ گﻴرى ساده ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻧبﻮد ارتباط و تﻤاس‪ ،‬ﻳعﻨﻰ ﻧبﻮد جاﻣعﻪ طﻮرىکﻪ‬ ‫در درسﻫاى قبﻠﻰ خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬فرﻫﻨگ روش کﻠﻲ زﻧدهگﻲ ﻣردم و دربر دارﻧدة رسﻢ‬ ‫و رواجﻫا‪ ،‬ﻧﻬادﻫا‪ ،‬عقاﻳد وارزشﻫاي جاﻣعﻪ است‪ .‬فرﻫﻨگ بﻪ حﻴث ﻳک ﻧﻴروي پﻴﻮﻧد‬ ‫‪21‬‬

‫دﻫﻨده عﻤﻞ ﻣﻲکﻨد و با وﻳژهگﻰ ﻫاﻳﻰ کﻪ دارد ﻣردم را از ﻧظرﻳات‪ ،‬عقاﻳد و عﻨعﻨات‬ ‫ﻣشترك ازطرﻳق اﻧتقال‪ ،‬ذخﻴره‪ ،‬اشاعﻪ و تﻮسعﺔ فرﻫﻨگ با ﻫﻢ پﻴﻮﻧد ﻣﻲدﻫد‪.‬‬ ‫اگر فرﻫﻨگﻰ با فرﻫﻨگﻫاى دﻳگر تﻤاس داشتﻪ باشد بر اثر اشاعﻪ (تروﻳج) ﻳا استقراض‬ ‫فرﻫﻨگﻰ‪ ،‬دستخﻮش تغﻴﻴر فرﻫﻨگﻰ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫اشاعه‪ :‬بﻪ ﻣعﻨاى گسترش داﻧش از فرﻫﻨگﻰ بﻪ فرﻫﻨگ دﻳگر و ﻳا بﻪ تﻮسعﺔ عﻠﻮم ﻣﻴان‬ ‫گروهﻫاى گﻮﻧاگﻮن درون ﻳک فرﻫﻨگ‪ ،‬گفتﻪ ﻣﻰشﻮد‪ .‬اشاعﻪ زﻣاﻧﻰ رخ ﻣﻰدﻫد کﻪ ﻳک گروه‪،‬‬ ‫ارزشﻫا‪ ،‬افکار‪ ،‬قﻮاعد و رسﻢ و رواجﻫا ﻳا چﻴزﻫاى ﻣادى گروه دﻳگر را اقتباس کﻨد‪.‬‬ ‫فرﻫﻨگ عﻠﻢ خاصﻲ ﻧﻴست کﻪ بﻪ ﻳک طبقﻪ ﻣردم ارتباط داشتﻪ باشد‪ ،‬بﻠکﻪ آﻳﻴﻨﻲ (روش‪ ،‬رسﻢ‬ ‫و عادت) است کﻪ زﻧدهگﻲ عﻤﻮﻣﻲجاﻣعﻪ با تﻤاﻣﻲا ﻧﻮاع ا ﻧدﻳشﻴدنﻫا و تغﻴﻴرات اجتﻤاعﻲ خﻮد‬ ‫خﻮاﻫان آن است‪ .‬فرﻫﻨگ در ﻫﻤﻪ شؤون زﻧدهگﻲ فرد و در ساخت عام جاﻣعﻪ دخاﻟت ﻣﻲکﻨد‪.‬‬ ‫عﻨصر اساسﻲ در تحﻮل فرﻫﻨگﻫا ﻧﻮع را بطﻪ بﻴﻦ آنﻫا است‪ .‬در عصرﻣا‪ ،‬تﻤاسﻫاي فرﻫﻨگﻲ‬ ‫در اکثر اوقات بﻪ واسطﺔ وساﻳﻞ ارتباط جﻤعﻲ صﻮرت ﻣﻲگﻴرد‪.‬‬ ‫وساﻳﻞ ﻳا رساﻧﻪﻫاى ارتباطﻰ بﻪ صﻮرت ﻣعﻤﻮل بﻪ دو ﻧﻮع تقسﻴﻢ ﻣﻰشﻮﻧد‪ :‬رساﻧﻪﻫاى‬ ‫روبﻪرو کﻪ پﻴامﻫاى شان را از راه تﻤاس شخصﻰ ﻣستقﻴﻢ بﻴﻦ پﻴام دﻫﻨدهگان و‬ ‫اخذ کﻨﻨده گان پﻴام ﻣﻨتقﻞ ﻣﻰکﻨﻨد‪ .‬ازقبﻴﻞ گفتگﻮﻫاى خصﻮصﻰ‪ ،‬ﻧاﻣﻪﻫاى خصﻮصﻰ‬ ‫و غﻴره‪ .‬رساﻧﻪﻫاى گروﻫﻰ پﻴامﻫاى شان را براى تعداد زﻳادى از اخذ کﻨﻨده گاﻧﻰ‬ ‫پخش ﻣﻰکﻨﻨد کﻪ با آنﻫا ﻫﻴچ ﻧﻮع تﻤاس روبﻪرو ﻧدارﻧد‪ .‬اﻳﻦ رساﻧﻪﻫا عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫تﻠﻮﻳزﻳﻮن‪ ،‬رادﻳﻮ روزﻧاﻣﻪ‪ ،‬اﻧترﻧت‪ ،‬فﻴﻠﻢﻫاى سﻴﻨﻤاﻳﻰ‪ ،‬ﻣجﻠﻪﻫا و کتابﻫا ﻫستﻨد‪.‬‬ ‫وساﻳﻞ ارتباط جﻤعﻲ‪ ،‬با دسترس قرار دادن پروگراﻣﻬا‪ ،‬فرﻫﻨگ جدﻳدي را بﻪ وجﻮد‬ ‫ﻣﻲآورﻧد‪ .‬در عصرﻣا تکﻨاﻟﻮژى پﻴشرفت زﻳاد ﻧﻤﻮده است‪ .‬روشﻦ است کﻪ تأثﻴر‬ ‫تکﻨاﻟﻮژي‪ ،‬بﻪ شراﻳط اجتﻤاعﻲ‪ ،‬سﻨتﻫاي تارﻳخﻲ‪ ،‬خصﻮصﻴتﻫاى فرﻫﻨگﻲ و عقﻴدتﻰ‬ ‫ﻳک کشﻮر‪ ،‬بستﻪگﻲ دارد‪.‬‬ ‫گذشتﻪ از اﻳﻦ تکﻨاﻟﻮژي‪ ،‬خﻮاه‪ ،‬ﻧا خﻮاه‪ ،‬وارد جاﻣعﻪ ﻣﻲشﻮد‪ .‬و وقتﻲ وارد شد‪ ،‬روي‬ ‫ﻧظرﻳات و رفتار اثر ﻣﻲگذارد؛ اﻣا ﻣﻰتﻮان آن را درخدﻣت فرﻫﻨگ غﻴر ﻣادي قرار داد‬ ‫و بﻪ جاي رد و ﻳا طرد آن‪ ،‬ازآن استفادة خﻮب کرد‪ .‬عﻨاصر ﻣفﻴد دﻳگر فرﻫﻨگﻫا را‬ ‫جذب و عﻨاصر غﻴر ضروري و ﻧا ﻣﻨاسب آنﻫا را دفع ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫تﻤاس فرﻫﻨگﻲ ﻳک پروسﺔ دو جاﻧبﻪ و ﻣتقابﻞ است‪ .‬تﻤاسﻫاى فرﻫﻨگﻰ ﻣﻮقعﻰ ﻣؤثر‬

‫‪22‬‬

‫واقع ﻣﻰشﻮد کﻪ فرﻫﻨگ غﻨﻰ‪ ،‬عﻨعﻨﻮى و تﻮﻟﻴدى خﻮد را احﻴا ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪ .‬ﻧقاط ضعف آن‬ ‫را اصﻼح و کﻤبﻮدﻫاى آن را با روشﻫاى جدﻳد خﻮد جبران کﻨﻴﻢ و تکاﻣﻞ بخشﻴﻢ‪.‬‬ ‫روشﻫاى را کﻪ براى شراﻳط کشﻮر ﻣا ﻣﻨاسب است‪ ،‬خﻮد ﻣا اﻳجاد و کشف ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪ .‬ﻳک‬ ‫کشﻮر زﻣاﻧﻰ بر ﻣشکﻞﻫا فاﻳق آﻣده ﻣﻰتﻮاﻧد کﻪ ﻣتفکرترﻳﻦ افراد جاﻣعﻪ؛ ﻳعﻨﻰ کساﻧﻰ‬ ‫را کﻪ بﻪ عاﻟﻰترﻳﻦ حد داﻧش و تفکر رسﻴدهاﻧد‪ ،‬جﻤع آورى ﻧﻤاﻳد تا با در ﻧظر داشت‬ ‫شراﻳط کشﻮر راه حﻞ ﻣشکﻼت را درﻳافت و از آنﻫا را ه حﻞ ﻣساﻳﻞ را بخﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬راه‬ ‫حﻞﻫاى دﻳگر کشﻮرﻫا براى ﻣساﻳﻞ خﻮد آنﻫا ﻣﻨاسب است‪ .‬ﻣا ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ از کشﻮرﻫاى‬ ‫دﻳگر ﻳاد بگﻴرﻳﻢ‪ ،‬کﻪ آنﻫا با چﻪ روشﻫاى بﻪ راه حﻞ ﻣساﻳﻞ خﻮد رسﻴدﻧد‪ ،‬ﻳعﻨﻰ روش‬ ‫تفکر را از آنﻫا ﻳاد بگﻴرﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦکﻪ راه حﻞﻫاى آنﻫا را کاپﻰ کﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫انترنت چﻴست؟‬ ‫شﻤا با ﻧام اﻧترﻧت آشﻨا ﻫستﻴد و شاﻳد از آن استفاده ﻧﻴز کرده باشﻴد‪.‬‬ ‫بﻪ ﻧظر شﻤا چطﻮر ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ از اﻧترﻧت استفادة ﻣعقﻮل ﻧﻤاﻳﻴﻢ؟ در اﻳﻦ باره در صﻨف‬ ‫بحث کﻨﻴد‪.‬‬ ‫اﻧترﻧت ﻳک شبکﺔ اطﻼعاتﻰ پﻴچﻴده است کﻪ داراى خدﻣات بسﻴارﻣﻰباشد‪ .‬در زﻣﻴﻨﻪﻫاى‬ ‫ﻣتعدد عﻠﻤﻰ‪ ،‬فﻨﻰ‪ ،‬اقتصادى‪ ،‬تجارتﻰ‪ ،‬اجتﻤاعﻰ‪ ،‬فرﻫﻨگﻰ و سﻴاسﻰ فعاﻟﻴت ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫بﻪ عبارت دﻳگر‪ ،‬اﻧترﻧت ﻣاﻧﻨد ﻳک ﻣجﻠﻪ عﻤﻮﻣﻰاست کﻪ در آن با چﻴزﻫاى ﻣختﻠفﻰ‬ ‫بر ﻣﻰخﻮرﻳﻢ‪ .‬از احﻮال جﻬان اطﻼع حاصﻞ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ‪ .‬از اﻧدﻳشﻪﻫاى بزرگ ﻣطﻠع‬ ‫ﻣﻰشﻮﻳﻢ‪ ،‬با دوست خﻮد در فاصﻠﺔ دور تﻤاس برقرار ﻣﻰکﻨﻴﻢ‪ ،‬از جﻨاﻳت‪ ،‬سرقت و‬ ‫حﻮادث ضد اخﻼقﻰ باخبر ﻣﻰشﻮﻳﻢ و خﻴﻠﻰ ﻣﻮضﻮعات دﻳگر‪ .‬طبق پﻴشبﻴﻨﻰ کﻪ از‬ ‫وضعﻴت تکﻨاﻟﻮژى در ساحﺔ ارتباطات صﻮرت گرفتﻪ است جﻬان در آﻳﻨده ﻣاﻧﻨد ﻳک‬ ‫خاﻧﻪ خﻮاﻫد شد و شبکﺔ ارتباطات از طرﻳق اقﻤار ﻣصﻨﻮعﻰ و ماهوارهها جﻬان را‬ ‫بﻪ ﻳکدﻳگر ﻣرتبط خﻮاﻫد کرد‪ ،‬ﻫﻤان طﻮرىکﻪ دﻳده ﻣﻰشﻮد‪ ،‬زﻳادترﻳﻦ ﻣﻴزان ارتباط‬ ‫ﻣربﻮط بﻪ ﻣؤسسات تعﻠﻴﻤﻰو ﻣراکز عﻠﻤﻰو پژوﻫشﻰ است؛ بﻨابراﻳﻦ ﻣراکز تعﻠﻴﻤﻰ‪،‬‬ ‫ﻣحصﻼن‪ ،‬ﻣتعﻠﻤان‪ ،‬بﻪ عﻨﻮان قشرعﻠﻤﻰجاﻣعﻪ‪ ،‬بﻴشتر در ﻣعرض اﻳﻦ ﻧﻮع ارتباطﻫا‬ ‫ﻫستﻨد‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫با در ﻧظر گرفتﻦ اﻳﻦ اصﻞ‪ ،‬ﻣﻰتﻮان از تکﻨاﻟﻮژى ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﻣتﻨا سب با ارزشﻫاى جاﻣعﺔ خﻮد‬ ‫استفاده کرد و ﻣﻮجب تﻮسعﺔ فرﻫﻨگ‪ ،‬پﻴشرفت در زﻣﻴﻨﻪﻫاى عﻠﻤﻰ‪ ،‬فﻨﻰ‪ ،‬تخصصﻰ و‬ ‫ﻣشارکت در اﻣﻮرى کﻪ پاﻳﻪﻫاى عﻠﻤﻰ را تقﻮﻳت ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ ،‬شد‪ .‬ﻣا در جاﻣعﺔ خﻮد چﻮکاتﻰ‬ ‫دارﻳﻢ کﻪ بﻪ عﻨﻮان چﻮکات جﻬانبﻴﻨﻰ ﻣا‪ ،‬ﻧﻴاز بﻪ رشد‪ ،‬پرورش و بسط دارد‪ .‬دﻧﻴاﻳﻰ کﻪ‬ ‫ﻣا در آن زﻧدهگﻰ ﻣﻰکﻨﻴﻢ‪ ،‬فقط بﻴﻤارى و فساد ﻧﻴست‪ .‬ﻧظام بﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ ﻣﻮجﻮد داراى ابعاد‬ ‫ﻣثبت و ﻣﻨفﻰ است؛ بﻨابر اﻳﻦ برﻣاست کﻪ باﻳد دست بﻪ ا ﻧتخاب ﻣﻨطقﻰ بزﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫تهاجم فرهنگي چﻴست؟‬ ‫فرﻫﻨگ خصﻮصﻴات اﻧسانﻫا را دارد؛ ﻫﻤانطﻮري کﻪ اﻧسانﻫا بعضﻰ اوقات بﻪ ﻣبادﻟﺔ‬ ‫افکار و اطﻼعات ﻣﻲپردازﻧد و در حاﻟت صﻠح باﻫﻢ زﻧدهگﻰ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ ،‬فرﻫﻨگﻫا ﻧﻴز چﻨﻴﻦ‬ ‫ﻫستﻨد و گاﻫﻰ اﻳﻦ ﻣبادﻟﻪ صﻮرت ﻣﻲگﻴرد و ﻫﻤدﻳگر را حﻤاﻳت و اصﻼح ﻣﻲﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫ﻣبادﻟﺔ ﻣزبﻮر‪ ،‬ﻣﻲتﻮا ﻧد زﻣﻴﻨﻪﻫاي تﻮسعﺔ پاﻳدار ﻳکدﻳگر را فراﻫﻢ آورد؛ وﻟﻲ گاﻫﻰ‬ ‫وقتﻫا فرﻫﻨگﻫا ﻧﻴز ﻣاﻧﻨد اﻧسانﻫا‪ ،‬عﻠﻴﻪ ﻳکدﻳگر اعﻼم ﻫجﻮم و جﻨگ ﻣﻲﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬در‬ ‫قدﻳﻢ از طرﻳق جﻨگﻫا و ﻧﻴروﻫاي تﻦ بﻪ تﻦ ﻳک فرﻫﻨگ غاﻟب و ﻳا ﻣغﻠﻮب ﻣﻲگشت؛ وﻟﻲ‬ ‫اﻣروز دﻳگر احتﻴاجﻰ بﻪ تﻠفات جسﻤاﻧﻲ ﻧﻴست؛ بﻠکﻪ با تغﻴﻴر عقﻴده‪ ،‬فرﻫﻨگ‪ ،‬تبﻠﻴغات‪،‬‬ ‫ﻣصرف‪ ،‬تﻮﻟﻴد و غﻴره ﻣﻲتﻮان ﻫﻤان کار دوران گذشتﻪ را اﻧجام داد‪ .‬اﻳﻦ واقعﻴت را‬ ‫ﻧﻴز باﻳد در ﻧظر داشت‪ ،‬کﻪ فرﻫﻨگ ضعﻴف ضربﻪ ﻣﻰبﻴﻨد و ﻣﻮرد تﻬاجﻢ قرار ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫ﻫﻤانطﻮريکﻪ ﻫﻤﻴشﻪ و در ﻫﻤﻪ جا وﻳروس سبب ﻣرﻳضﻰ خاص ﻣﻰشﻮد؛ وﻟﻰ اﻳﻦ‬ ‫وﻳروس ﻫﻤﻪ را ﻣرﻳض ﻧخﻮاﻫد کرد و کسا ﻧﻲ ﻣرﻳض ﻣﻲشﻮﻧد کﻪ بدن شان ضعﻴف‬ ‫بﻮده و آﻣادهگﻲ بﻪ پذﻳرش آن وﻳروس را دارا باشﻨد‪.‬‬ ‫تﻬاجﻢ فرﻫﻨگﻲ ﻧﻴز چﻨﻴﻦ است‪ .‬و کشﻮرﻫاي ﻣﻮرد تﻬاجﻢ وا قع ﻣﻲشﻮﻧد کﻪ از ﻟحاظ‬ ‫دروﻧﻲ آﻣادهگﻲ آن را داشتﻪ باشﻨد‪.‬‬ ‫آﻧچﻪ کﻪ کشﻮر ﻣا را از گزﻧد اجاﻧب و بﻴگاﻧﻪگان ﻣصؤون و ﻣحفﻮظ ﻧگﻬداشتﻪ‪ ،‬فرﻫﻨگ و‬ ‫تﻤدن بﻮده است‪ .‬افغاﻧستان بارﻫا ﻣﻮرد تﻬاجﻢ بﻴگاﻧﻪ گان قرار گرفتﻪ است؛ ا ّﻣا ﻫﻴچگاه‬ ‫فرﻫﻨگ غﻨﻰ و برتر ﻣا کﻪ ﻫﻤﻴشﻪ ﻣتکﻰ بﻪ عقﻴده و ارزشﻫاى اسﻼﻣﻰبﻮده است؛ ﻧﻪ تﻨﻬا‬

‫‪24‬‬

‫شکست ﻧخﻮرده و از بﻴﻦ ﻧﻪ رفتﻪ است‪ ،‬بﻠکﻪ بﻴگاﻧﻪگان‪ ،‬دشﻤﻨان و ﻣتجاوزﻳﻦ را بﻪ زاﻧﻮ‬ ‫در آورده و بﻪ تسﻠﻴﻢ وا داشتﻪ است‪ .‬اگر ﻧﻪ ﻣا ﻫﻢ ﻣاﻧﻨد بسﻴارى از کشﻮرﻫاى ضعﻴف‬ ‫زبان و فرﻫﻨگ خﻮد را از دست ﻣﻰدادﻳﻢ‪ .‬کشﻮر عزﻳز ﻣا افغاﻧستان از سابقﺔ فرﻫﻨگﻰ‬ ‫ﻧﻴروﻣﻨد برخﻮردار است‪ .‬ﻣﻠت ﻣا با تکﻴﻪ بر اﻳﻦ طبقﻪﻫا فرﻫﻨگﻰ‪ ،‬بﻪ وﻳژه دو عﻨصر ﻣﻬﻢ آن؛‬ ‫ﻳعﻨﻰ عقﻴده و زبان و رﻳشﻪدار بﻮدن آن در بﻴﻦ طبقﻪﻫا و اقشار ﻣردم‪ ،‬قادر بﻪ ﻣقاوﻣت و‬ ‫پافشارى و درﻫﻢ شکستﻦ ﻣﻮج حﻤﻼت فرﻫﻨگﻰ و تﻬاجﻢ فرﻫﻨگﻰ جدﻳد خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫مرورى بر درس‬ ‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬تﻤاس چﻴست؟‬ ‫‪ -2‬عدم تﻤاس و ارتباط بﻴﻦ افراد در ﻳک جاﻣعﻪ چﻪ عﻮاقبﻰ در بر دارد؟‬ ‫‪ -3‬وساﻳﻞ ارتباط جﻤعﻰ چﻪ ﻧقشﻰ در تﻤاسﻫاى فرﻫﻨگﻰ دارد؟‬ ‫‪ -4‬بﻪ ﻧظر شﻤا استفادة ﻣﻨطقﻰ از وساﻳﻞ ارتباط جﻤعﻰ چﻴست؟‬ ‫‪ -5‬کدام کشﻮرﻫا زﻳادتر زﻳر تﻬاجﻢ فرﻫﻨگﻲ قرار ﻣﻲگﻴرﻧد؟‬ ‫‪ -6‬چﻨد ﻣﻮرد تﻬاجﻢ فرﻫﻨگﻲ را ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫رساﻧﻪﻫاي گروﻫﻲ با تﻮجﻪ بﻪ تأثﻴر و ﻧفﻮذي کﻪ دارد‪ ،‬ﻣﻲتﻮاﻧد تأثﻴر ﻣثبت و ﻳا ﻣﻨفﻲ‬ ‫بر جاي بگذارد‪.‬‬ ‫دو ﻣﻮرد از تأثﻴرات ﻣثبت و دو ﻣﻮرد از تأثﻴرات ﻣﻨفﻰ رساﻧﻪﻫاى جﻤعﻰ را تحرﻳر‬ ‫ﻧﻤﻮده درصﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫خﻼ صة فصل اول‬

‫مردم از طريق فرهنگ مﻰتوانند‪ ،‬مهارتهايﻰ را ياد بگﻴرند که براى زنده ماندن و بقاى آنها‬ ‫در محﻴطهاى مختلف طبﻴعﻰ ﻻزم است؛ به طور مثال‪ :‬چگونه خوراک جمعآوري و پخته کنند‪،‬‬ ‫چگونه بپوشند و خانه بسازند‪.‬‬ ‫رفتارهاى که فرد منحﻴث عضو جامعه بايد آنها را انجام دهد و در صورت رعايت نكردن آنها‬ ‫با مجازات روبهرو ميشود‪ ،‬قواعد گفته مﻰشود‪.‬‬ ‫باورها عبارت از اصول اعتقادي و عمومﻰدر جامعه هستند که با ضمانت اجرا همراه اند و‬ ‫ارزشهاي واﻻي جامعه را منعكس ميسازند‪.‬‬ ‫نشانها عﻼيميهستند که نشان دهندۀ حاﻻتي که انسانها درزندهگي روزمره خود با آنها‬ ‫سر و کار دارند‪.‬‬ ‫اساسيترين نظام سمبولﻴک در جامعه زبان است‪ .‬زبان يكي از ضروريات زندهگي اجتماعي‬ ‫است و کار گرفتن از آن يكي از خصوصﻴات انسان اجتماعي به شمار ميرود‪.‬‬ ‫در عصر ما‪ ،‬تماسهاي فرهنگي بسﻴاري از اوقات به واسطة وسايل ارتباط جمعي صورت‬ ‫ميگﻴرد‪ .‬وسايل ارتباط جمعي‪ ،‬با مهﻴا کردن پروگرامها‪ ،‬فرهنگ جديدي را به وجود ميآورند‪.‬‬ ‫روشن است که تأثﻴر تكنالوژي‪ ،‬به زمﻴنههاي اجتماعي‪ ،‬عنعنات تاريخي‪ ،‬خصوصﻴات فرهنگي‬ ‫و عقﻴدتﻰ يک کشور‪ ،‬بستهگي دارد‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫اجتماعﻰ‬ ‫هاىاجتماعﻰ‬ ‫گروههاى‬ ‫گروه‬ ‫زﻳر آشﻨا خﻮاﻫﻴد شد‬ ‫مﻰﻫاى‬ ‫درس‬ ‫فصﻞ با‬ ‫فصل اﻳﻦ‬ ‫در اين در‬ ‫خوانﻴد‬ ‫ذيل را‬ ‫درسهاى‬ ‫گروه چﻴست؟‬ ‫گروه اجتماعﻰ چﻴست؟‬ ‫شکﻞ گﻴرى گروه‬ ‫اجتماعﻰ‬ ‫شكلگﻴرى گروه‬ ‫رﻫبرى گروه‬ ‫رهبرى گروه اجتماعﻰ‬

‫‪27‬‬ ‫‪27‬‬

‫شما در پايان اين فصل‪:‬‬ ‫مفهوم گروه اجتماعﻰ را درک مﻰکنﻴد؛‬ ‫مفهوم دسته و ازدحام را درک مﻰکنﻴد؛‬ ‫تفاوتهاى گروه اجتماعﻰ و دسته را مﻰدانﻴد؛‬ ‫جريان تشكﻴل گروه اجتماعﻰ را توضﻴح داده مﻰتوانﻴد؛‬ ‫مفهوم رهبرى گروه اجتماعﻰ را درک مﻰکنﻴد؛‬ ‫خصوصﻴات رهبرى گروه اجتماعﻰ را فهرست مﻰتوانﻴد؛‬ ‫با زندهگﻰ کردن در گروه اجتماعﻰ عﻼقهمندى نشان مﻰدهﻴد؛‬

‫‪28‬‬

‫‪28‬‬

‫درس ششم‬

‫گروه اجتماعﻰ‬

‫بﻪ عکس دقت کﻨﻴد و فکر کﻨﻴد کﻪ اﻳﻦ صﻨف‬ ‫شﻤا است کﻪ در آن درس ﻣﻰخﻮاﻧﻴد‪.‬‬ ‫پس ﻫﻤﺔ شﻤا عضﻮ اﻳﻦ صﻨف و ﻫﻢ سﻦ‬ ‫و سال استﻴد‪ ،‬در پﻬﻠﻮى ﻫﻢ ﻣﻰﻧشﻴﻨﻴد‪،‬‬ ‫ﻣعﻠﻤان ﻣشترك دارﻳد‪ ،‬با ﻫﻢ ﻣﻰخﻨدﻳد و با‬ ‫ﻫﻢ غﻤگﻴﻦ ﻣﻰشﻮﻳد‪.‬‬ ‫داشتﻦ خصﻮصﻴات و فعاﻟﻴتﻫاى ﻣشترك‪،‬‬ ‫شﻤا را از دﻳگر صﻨفﻫا و گروهﻫا جدا‬ ‫ﻣﻰکﻨد؛ ﻣثال‪ :‬شاگردان صﻨف ﻳازدﻫﻢ ﻣکتب‬ ‫شﻤا داراى سﻦ بزرگتر بﻮده و درسﻫا و‬ ‫ﻣعﻠﻤان آنﻫا ﻧﻴز از شﻤا ﻣتفاوت ﻣﻰباشﻨد؛‬ ‫پس گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ صﻨف شﻤا داراى‬ ‫خصﻮصﻴات و فعاﻟﻴتﻫاى ﻣشترکﻰ است‪ .‬کﻪ شﻤا را از دﻳگران جدا ﻣﻰکﻨد؛ بﻪ طﻮر‬ ‫ﻣثال‪ :‬شﻤا در صﻨف فعاﻟﻴتﻫاﻳﻰ را از قبﻴﻞ‪ :‬ﻳکجا درس خﻮاﻧدن‪ ،‬کﻤک گرفتﻦ از ﻳکدﻳگر‬ ‫براى فﻬﻤﻴدن درسﻫا‪ ،‬اﻧجام دادن کار خاﻧﻪگﻰ ﻳکسان اﻧجام ﻣﻰدﻫﻴد‪ .‬شﻤا بﻪ آساﻧﻰ‬ ‫ﻣﻰتﻮاﻧﻴد با اعضاى گروه ﻫﻢ صﻨفﻰﻫاى خﻮد‪ ،‬رابطﻪ برقرار کﻨﻴد‪ ،‬ﻣﻰتﻮاﻧﻴد بﻪ آساﻧﻰ‬ ‫با آنﻫا صحبت ﻧﻤاﻳﻴد‪ ،‬در بارة ﻣشکﻼت درسﻰ از ﻳکدﻳگر بپرسﻴد‪ ،‬اﻧجام اﻳﻦ کارﻫا را‬ ‫روابط ﻣتقابﻞ ﻳا عﻤﻞ ﻣتقابﻞ ﻣﻰگﻮﻳﻨد؛ بﻨابر اﻳﻦ گروه‪ ،‬ﻣرکب از افرادى است کﻪ داراى‬ ‫خصﻮصﻴات ﻣشترك ﻣﻰباشﻨد و با ﻫﻢ روابط ﻣتقابﻞ ﻳا عﻤﻞ ﻣتقابﻞ اجتﻤاعﻰ دارﻧد‬ ‫و روابط آنﻫا تا حدود زﻳادى ﻣﻨظﻢ و دواﻣدار ﻣﻰباشد؛ بﻨابر اﻳﻦ گروه عبارت از‬ ‫ﻣجﻤﻮعﻪﻳﻰ از ا ﻧسانﻫاست کﻪ داراى خصﻮصﻴات و فعاﻟﻴتﻫاى ﻣشترکﻰ استﻨد و با‬ ‫ﻫﻢ روابط ﻧسبت ًا پاﻳدار وثابت و ﻣﻨظﻤﻰدارﻧد‪ .‬و ﻳا بﻪ زبان سادهتر افراد درعﻴﻦ اﻳﻦکﻪ‬ ‫فردﻳت خﻮد را حفظ ﻣﻰکﻨﻨد بﻪ عﻨﻮان اعضاى ﻳک گروه خﻮد را (ﻣا) ﻧﻴز ﻣﻰخﻮاﻧﻨد‪.‬‬ ‫ﻣفﻬﻮم ( ﻣا) ﻧشان ﻣﻰدﻫد کﻪ فرد خﻮد را ﻣتعﻠق بﻪ ﻳک گروه مﻰداند‪ .‬جامعهشناسان گروه‬ ‫را چنﻴن تعريف مﻰکنند‪:‬‬ ‫گروه‪ ،‬اجتماعﻰ واحدى است مرکب از دو نفر يا بﻴشتر که بﻴن آنها اعمال متقابل نسبتاً پايدارى‬ ‫بر قرار است که با نام و نوع آن مشخص ﻣﻰگردﻧد‪ ،‬از نظر فكرى و عاطفﻰ نﻴز خود شانرا با‬ ‫يكديگر بسﻴار نزديک حس مﻰکنند و براى رسﻴدن به هدف و آرمان مشترکﻰ که گروه براى‬ ‫رسﻴدن به آن به وجود آمده است‪ ،‬بايكديگر همكارى و معاونت مﻰنمايند‪ .‬از تعرﻳف باﻻچﻨﻴﻦ‬

‫ﻧتﻴجﻪ ﻣﻰگﻴرﻳﻢ کﻪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬افراد گروه داراى عﻤﻞﻫاى ﻣتقابﻞ استﻨد و با ﻳکدﻳکر ارتباط دارﻧد‪.‬‬ ‫‪29‬‬

‫‪ -2‬ﻣﻰفﻬﻤﻨد کﻪ عضﻮ گروه استﻨد‪.‬‬ ‫‪ -3‬داراى تفاﻫﻢ ﻣشترك استﻨد و از ﻧظر عاطفﻰ‪ ،‬روحﻰ و فکرى خﻮد را با ﻳکدﻳگر‬ ‫بسﻴار ﻧزدﻳک حس ﻣﻰکﻨﻨد‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻫدف و آرﻣان ﻣشترك دارﻧد و براى رسﻴدن با آن ﻫﻤکارى ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬

‫بررسي کنﻴد‬ ‫تعدادي از افراد را در ﻧظر بگﻴرﻳد کﻪ در ﻳک ﻣﻴدان ورزشﻰ جﻤع شده اﻧد تا بازى‬ ‫فﻮتبال را ببﻴﻨﻨد‪.‬‬ ‫آﻳا بﻪ ﻧظر شﻤا اﻳﻦ افراد گروه خﻮاﻧده ﻣﻲشﻮﻧد‪ ،‬در حاﻟﻴکﻪ آنﻫا خﻮاﻫان تﻤاشاي‬ ‫بازى فﻮتبال ﻫستﻨد؟‬ ‫آﻳا خصﻮصﻴاتﻰ کﻪ براي گروه گفتﻪ شده در اﻳﻦ جﻤع دﻳده ﻣﻲشﻮد؟‬ ‫شﻤا با افراد زﻳادى روابط و عﻤﻞ ﻣتقابﻞ دارﻳد‪ .‬عﻼوه بر گروه دوستان‪ ،‬گروه خاﻧﻮاده‪،‬‬ ‫گروه ﻫﻢساﻻن کﻪ بﻪ ﻧام گروهﻫاى ﻧخستﻴﻦ ﻧﻴز ﻳاد ﻣﻰشﻮﻧد‪ ،‬با دﻳگران ﻫﻢ روابطﻰ‬ ‫دارﻳد؛ بﻪ طﻮر ﻣثال‪:‬‬ ‫افرادىکﻪ در ﻳک ﻣﻴدان ورزشﻰ براى تﻤاشاى فﻮتبال ﻣﻰروﻧد‪ ،‬ﻣﻤکﻦ است ﻳکجا با‬ ‫دﻳگران تﻴﻢ ﻣﻮرد عﻼقﻪ خﻮد را تشﻮﻳق ﻧﻤاﻳﻨد و ﻳا ﻧظر فرد پﻬﻠﻮى خﻮد را در بارة بازى‬ ‫فﻮتبال بپرسﻨد و ﻳا ﻧظر خﻮد را ﻧﻴز بﻪ او بگﻮﻳد؛ اﻣا‪ ،‬خصﻮصﻴتﻫا و فعاﻟﻴتﻫاى ﻣشترك‬ ‫ﻣسافران ﻳک ﻣﻠﻰبس ﻳا ﻣردﻣﻰ کﻪ در صف ﻧاﻧﻮاﻳﻰ اﻳستاده اﻧد و ﻳا افرادىکﻪ در ﻳک‬ ‫ﻣﻴدان ورزشﻰ براى تﻤاشاى فﻮتبال ﻣﻰروﻧد بسﻴار ﻣحدود و روابط ﻣتقابﻞ آنﻫا ﻧﻴز‬ ‫بﻰ دوام است؛ بﻨابر اﻳﻦ بﻪ عدهﻳﻰ از افراد کﻪ در ﻣحﻞ ﻣشخصﻲ‪ ،‬بر اثر بروز حادثﻪ ﻳا‬ ‫عﻠت ﻣعﻴﻨﻲ گردﻫﻢ ﻣﻲآﻳﻨد و از ﻟحاظ ﻧﻮع روابط اجتﻤاعﻲ‪ ،‬ابتداﻳﻰترﻳﻦ و ﻧاپاﻳدارترﻳﻦ‬ ‫گروه اجتﻤاعﻲ را تشکﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨد‪ .‬ارتباط بﻴﻦ اﻳﻦ افراد ﻣﻮقت و ﻧاپاﻳدار بﻮده و بﻪ‬ ‫آساﻧﻲ ﻫﻢ از بﻴﻦ ﻣﻲرود‪ ،‬زﻳرا بﻪ ﻣحض خارج شدن از اﻳﻦ ﻣحﻴط‪ ،‬دﻳگر با ﻳکدﻳگر‬ ‫ارتباط ﻧخﻮاﻫﻨد داشت‪ .‬اﻳﻦگﻮﻧﻪ تجﻤعات ﻫﻴچ ﻧﻮع شکﻞ ﻳا سازﻣان و خصﻮﻳتﻫاى‬ ‫ﻣشترکﻰ کﻪ ﻳک گروه باﻳد داشتﻪ باشد‪ ،‬با ﻫﻢ ﻧدارﻧد‪ .‬اﻳﻦ گروهﻫا را گروهﻫاى دوﻣﻴﻦ‬ ‫ﻧﻴز ﻣﻰگﻮﻳﻨد‪.‬‬

‫ازدحام (تراکم)‬ ‫بﻪ تصﻮﻳر صفحﻪ با دقت ﻧگاه کﻨﻴد و بگﻮﻳﻴد کﻪ در‬ ‫اﻳﻦ عکس چﻪ را ﻣﻰبﻴﻨﻴد؟‬ ‫در اﻳﻦ عکس تعدادى از ﻣردم را ﻣﻰبﻴﻨﻴد کﻪ در‬ ‫ﻣقابﻞ ﻧاﻧﻮاﻳﻰ در صف اﻳستاده اﻧد و ﻣﻨتظر خرﻳد‬ ‫ﻧان استﻨد‪ .‬وﻳژهگﻰ ﻫاى ﻣشترك افرادىکﻪ در‬

‫‪30‬‬

‫صف ﻧاﻧﻮاﻳﻰ اﻳستاده اﻧد‪ ،‬اﻳﻦ است کﻪ آنﻫا براى ﻣدت کﻮتاﻫﻰ در کﻨار ﻳکدﻳگر استﻨد‪ .‬تفاوت‬ ‫اساسﻰ در ﻣﻴان گروه اعضاى خاﻧﻮاده‪ ،‬دوستان وﻫﻢ صﻨفﻰﻫا با گروه کساﻧﻰکﻪ در‬ ‫ﻳک ﻧاﻧﻮاﻳﻰ و درﻳک ﻣﻠﻰبس و ﻳا در ﻳک ﻣﻴدان استﻨد وجﻮد دارد‪ .‬روابط ﻣتقابﻞ گروه‬ ‫اول ﻣﻮقتﻰ و ﻧاپاﻳدار است‪ .‬آنﻫا وﻳژهگﻰ ﻫا و فعاﻟﻴتﻫاى ﻣشخصﻰ ﻧدارﻧد و بدون‬ ‫تشکﻴﻞ اﻧد کﻪ از ﻫﻴچگﻮﻧﻪ تقسﻴﻢ کار و سﻠسﻠﻪ ﻣراتبﻰ برخﻮردار ﻧﻴستﻨد و بﻪ ﻣحض‬ ‫خارج شدن از اﻳﻦ ﻣحﻴط دﻳگر با ﻳکدﻳگر ارتباط ﻧخﻮا ﻫﻨد داشت‪.‬‬

‫دستة اجتماعﻰ‬ ‫دستﺔ اجتﻤاعﻰ ﻳک گروهبﻨدى احصاﻳﻮى است بﻪ اﻳﻦ ﻣعﻨا کﻪ افراد بﻪ اساس خصﻮﻳتﻫاى‬ ‫خاصﻰ در آن ا شتراك دارﻧد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬اشخاص داراى شغﻞ ﻣشابﻪ ﻳا سطح عاﻳد ﻣشابﻪ‬ ‫و غﻴره‪ .‬بﻪ ﻣثال زﻳر تﻮجﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫در ﻳک ﻣکتب ﻫر صﻨف داراي ﻳک شاگرد اول ﻧﻤره ﻣﻲباشد‪ .‬اﻳﻦ شاگردان با ﻫﻢ ﻫﻴچ‬ ‫رابطﺔ اجتﻤاعﻲ ﻧدارﻧد؛ اﻣا ﻣدﻳر ﻣکتب ﻫﻤﺔ اﻳﻦ شاگردان را بﻪ عﻨﻮان دستﺔ شاگردان اول‬ ‫ﻧﻤرة ﻣکتب ﻣﻲشﻨاسد و ﻣﻲداﻧد کﻪ‪ 40‬ﻧفر شاگرد اول ﻧﻤره دارد‪ .‬ﻣقاﻳسﺔ گروه‪ ،‬ازدحام‬ ‫انبوه و دستﺔ اجتﻤاعﻰ در جدول زﻳر بﻪ طﻮر ﻣشخص ﻧشان داده شده است‪.‬‬ ‫عنوان‬ ‫ﮔروه‬

‫ازدحام‬

‫خصوصیات‬ ‫ خصﻮصﻴات ﻣشترك‬‫ روابط ﻣتﻘابﻞ ﻳا عﻤﻞ اجتﻤاعﻰ‬‫‪ -‬روابط ﻣﻨظﻢ و پاﻳدار‬

‫ خاﻧﻮاده‬‫ ﻫﻢساﻻن‬‫‪ -‬ﻫﻤساﻳﻪ‬

‫ روابط ﻧاپاﻳدار وﮔذرا‬‫ ﻧدا شتﻦ روابط ﻣتﻘابﻞ‬‫ ﻧداشتﻦ خصﻮصﻴات‬‫ﻓﻌاﻟﻴتﻫاى ﻣشترك‬

‫ اﻓراد در صﻒ ﻧاﻧﻮاﻳﻰ‬‫ ﻣساﻓرﻳﻦ در سروﻳس‬‫ اﻓراد تﻤاشاچﻰ در ﻣﻴدان‬‫ورزشﻰ‬

‫دستﺔ اجتﻤاعﻰ ‪ -‬داشتﻦ ﻳﻚ خصﻮصﻴت ﻣشترك‬ ‫ا ّﻣا ﻧداشتﻦ روابط ﻣتﻘابﻞ بﻪ خاطر‬ ‫وجﻮد خصﻮصﻴت ﻣشترك‬

‫‪31‬‬

‫مثال‬

‫ ﻫﻢشﻐﻞﻫا‬‫‪ -‬اول ﻧﻤرهﻫا‬

‫گروه مرجع‬ ‫شﻤا ﻫر روز بﻪ ﻣکتب ﻣﻲروﻳد‪ .‬عﻼوه بر سﻮاد آﻣﻮزي‪ ،‬اﻫداف و خﻮاﻫشﻫاى دﻳگري‬ ‫ﻫﻢ دارﻳد؛ حتﻤ ًا ﻳکﻲ از شﻤا با عﻼقﻪﻳﻲ کﻪ بﻪ ﻣعﻠﻢ خﻮد دارﻳد‪ ،‬دوست دارﻳد ﻣعﻠّﻢ‬ ‫شﻮﻳد‪ .‬بﻨابراﻳﻦ‪ ،‬تﻼش ﻣﻲکﻨﻴد کﻪ ﻣاﻧﻨد ﻣعﻠﻤان‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻣات خﻮد را زﻳاد کﻨﻴد‪ .‬شﻤا سعﻲ‬ ‫ﻣﻲکﻨﻴد کﻪ رفتار ﻣعﻠﻤان را ﻳاد بگﻴرﻳد و رفتارﻫا و کارﻫاي را کﻪ ﻣعﻠﻤان‪ ،‬با ارزش و‬ ‫کار خﻮب ﻣﻲداﻧﻨد‪ ،‬شﻤا ﻫﻤان کار را اﻧجام دﻫﻴد‪ .‬از اﻳﻦ رو گروه ﻣعﻠﻤﻴﻦ براي شﻤا‪،‬‬ ‫گروه ﻣرجع ﻣﻲباشد؛ بﻨابراﻳﻦ‪ ،‬گروه ﻣرجع گروﻫﻲ است کﻪ فرد عضﻮ آن ﻧﻴست؛ ا ّﻣا‬ ‫آرزوي پﻴﻮستﻦ و ﻣشابﻪ بﻮدن آن را دارد‪.‬‬

‫مرورى بر درس‬ ‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ - 1‬گروه را تعرﻳف ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪ - 2‬فرق بﻴﻦ گروه اجتﻤاعﻰ و دستﻪ چﻴست؟‬ ‫‪ - 3‬آﻳا ﻣردﻣﻰ را کﻪ در صف ﻧاﻧﻮاﻳﻰ اﻳستاده اﻧد‪ ،‬گروه اجتﻤاعﻰ گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ؟‬ ‫‪ - 4‬ازدحام (تراکﻢ) بادستﺔ اجتﻤاعﻰ چﻪ تفاوت دارد؟‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫ﻫر کدام تان ﻳک ﻣثال در ﻣﻮرد‪ ،‬ازدحام‪ ،‬دستﻪ‪ ،‬وگروه اجتﻤاعﻰ را در کتابچﻪﻫاى خﻮد‬ ‫بﻨﻮﻳسﻴد و در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫درس هفتم‬

‫تشكل گروهها‬

‫بحث نمايﻴد‬ ‫طﻮرىکﻪ در درس گذشتﻪ خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬افراد در عﻴﻦ اﻳﻦ کﻪ فردﻳت خﻮد را حفظ ﻣﻰکﻨﻨد‪،‬‬ ‫بﻪ عﻨﻮان عضﻮ ﻳک گروه خﻮد را «ﻣا» ﻧﻴز ﻣﻰخﻮاﻧﻨد‪ .‬ﻣفﻬﻮم «ﻣا» ﻧشان ﻣﻰدﻫد کﻪ‬ ‫فرد خﻮد را ﻣتعﻠق بﻪ ﻳک گروه ﻣﻰداﻧد‪ .‬با ﻧظرداشت تعرﻳف فﻮق پرسشﻫاى زﻳر را‬ ‫جﻮاب بدﻫﻴد‪.‬‬ ‫آﻳا تﻨﻬا با جﻤع شدن چﻨد ﻧفر بﻪ دور ﻫﻢ ﻳک گروه تشکﻞ ﻣﻰﻳابد؟‬ ‫تشکﻞ گروه اجتﻤاعﻰ چﻪ قسﻢ صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫تﻼش افراد براى بر قرارى رابطﻪ با ﻳکدﻳگر‪ ،‬واقعﻴتﻰ است کﻪ ﻫﻤﻴشﻪ در ﻫﻤﻪ جا‬ ‫شاﻫد آن ﻫستﻴد؛‬ ‫باز کردن سر صحبت در ﻣﻠﻰبس در ﻣسﻴرراه؛‬ ‫اظﻬار ﻣحبت بﻪ دﻳگران وﻫﻤکارى با آﻧان؛‬ ‫اﻳﻦﻫا ﻧﻤﻮﻧﻪﻫاى تﻼش افراد براى بر قرارى رابطﻪ با ﻳکدﻳگر و کﻮشش براى پﻴدا کردن‬ ‫دوست و ﻫﻢ صحبت است‪ .‬اﻣا تﻨﻬا با جﻤع شدن چﻨد ﻧفر بﻪ دور ﻫﻢ ﻳک گروه اجتﻤاعﻰ‬ ‫تشکﻴﻞ شده ﻧﻤﻰتﻮاﻧد‪ .‬تشکﻴﻞ شدن ﻣﻤکﻦ است بسﻴار سطحﻰ و ﻣحدود باشد‪ .‬و در‬ ‫اﻳﻦ حاﻟت بﻪ سرعت از بﻴﻦ خﻮاﻫد رفت؛ ﻣاﻧﻨد افرادىکﻪ در ﻳک بس شﻬرى ﻫﻢ سفر‬ ‫استﻨد آنﻫا حتا اگر در طﻮل سفر با ﻫﻤدﻳگر خﻴﻠﻰ صﻤﻴﻤﻰﻫﻢ باشﻨد با رسﻴدن بﻪ‬ ‫ﻣقصد ارتباط آنﻫا از بﻴﻦ ﻣﻰرود و ﻫر فرد راﻫش را ﻣﻰگﻴرد و ﻣﻰرود‪ ،‬بﻨابراﻳﻦ‬ ‫‪33‬‬

‫ﻫر قدر اﻧدازه ﻣشابﻬتﻫا و ﻣشترکات بﻴﻦ افراد گروه‪ ،‬بﻴشتر باشد‪ ،‬ارتباط تشکﻴﻞ شده‬ ‫عﻤﻴقتر ﻣﻰشﻮد‪ .‬بﻪ اﻳﻦ ترتﻴب‪ ،‬تعاﻣﻞ طرفﻴﻦ با ﻳکدﻳگر ﻧﻴز تداوم ﻣﻰﻳابد‪ ،‬در چﻨﻴﻦ حاﻟتﻰ‪،‬‬ ‫افراد بﻪ عﻨﻮان ﻳک گروه شﻨاختﻪ ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬

‫فعالﻴت‬ ‫دوستﻰ افراد با ﻳکدﻳگر و تﻼش آنﻫا براى بر قرارى رابطﻪ و دوست ﻳافتﻦ براى چﻴست؟‬ ‫چرا افراد در ﻫﻤﺔ دورهﻫاى زﻧدهگﻰ در پﻰ ﻳافتﻦ دوستاﻧﻰ صﻤﻴﻤﻰ با برقرارى رابطﺔ‬ ‫اﻫستﻨد؟‬ ‫بعضﻰ فﻼسفﻪﻫا در پاسخ بﻪ اﻳﻦ سؤال ﻣﻰگﻮﻳﻨد کﻪ اﻧسان بﻪ گﻮﻧﺔ طبﻴعﻰ ﻳک ﻣﻮجﻮد‬ ‫اجتﻤاعﻰ است؛ و اﻳﻦ تﻼش را ﻧاشﻰ از ﻣﻴﻞ طبﻴعﻰ اﻧسان بﻪ زﻧدهگﻰ کردن اجتﻤاعﻰ‬ ‫وتأﻣﻴﻦ احتﻴاجات انسانﻰ ﻣﻰداﻧﻨد؛ خﻮاستﻫا و احتﻴاجات او را بﻪ برقرارى روابط اجتﻤاعﻰ‬ ‫با دﻳگران سﻮق ﻣﻰدﻫﻨد و ﻣﻮجب تداوم و حﻴات جاﻣعﻪ ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫در حال حاضرشاﻳد شﻤا در چﻨدﻳﻦ گروه عضﻮﻳت داشتﻪ باشﻴد؛ اﻣا چرا بﻪ اﻳﻦ گروه ﻳا‬ ‫گروهﻫا ﻣﻠحق شده اﻳد؟ شﻮاﻫد ﻧشان ﻣﻰدﻫد کﻪ افراد بﻪ طﻮر ﻣعﻤﻮل بﻪ چﻨد دﻟﻴﻞ وارد‬ ‫گروه ﻣﻰشﻮﻧد؛‬ ‫‪-1‬گروه ﻧﻴازﻫاى رواﻧﻰ ﻳا اجتﻤاعﻰ ﻫﻤچﻮ تعﻠق داشتﻦ بﻪ گروه‪ ،‬ﻣﻮرد تﻮجﻪ قرار گرفتﻦ‬ ‫در گروه و ﻳا ﻣﻮرد ﻣحبت واقع شدن افراد گروه را بر آورده ﻣﻰسازد‪.‬‬ ‫‪ -2‬افراد در گروه از احساس اﻣﻨﻴت رواﻧﻰ و اجتﻤاعﻰ بﻴشترى برخﻮردار ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﻧسانﻫا در گروه‪ ،‬اﻧگﻴزه و ﻣﻴﻞ بﻴشترى براى فعاﻟﻴت از خﻮد ﻧشان ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬ ‫‪ -4‬گروه افراد را براى رسﻴدن بﻪ ﻫدفﻫاى کﻪ اﻣکان حصﻮل آن بﻪ تﻨﻬاﻳﻰ ﻣﻴسر ﻧﻴست‬ ‫ﻳارى ﻣﻰدﻫد‪.‬‬ ‫‪ -5‬تعﻠق داشتﻦ بﻪ گروهﻫاى ﻣختﻠف اعضا را در اجراى وظاﻳفﻰ کﻪ بﻪ تﻨﻬاﻳﻰ قادر بﻪ اﻧجام‬ ‫آن ﻧﻴستﻨد کﻤک ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫‪ -6‬اعضاى گروه اکثراً عﻠﻢ و اطﻼعاتﻰ را براى ﻳکدﻳگر فراﻫﻢ ﻣﻰآورﻧد کﻪ اﻣکان دسترسﻰ‬ ‫بﻪ آن براى فرد فرد آنﻫا وجﻮد ﻧدارد‪.‬‬ ‫بﻪ ﻧظر شﻤا خاﻧﻮاده چگﻮﻧﻪ و چرا تشکﻴﻞ ﻣﻰگردد؟‬ ‫‪34‬‬

‫گروه خاﻧﻮده بﻪ عﻨﻮان اصﻠﻰ ترﻳﻦ گروه اجتﻤاعﻰ از طرﻳق ازدواج و تﻮﻟد بقاى خﻮد‬ ‫را تضﻤﻴﻦ ﻣﻰکﻨد خاﻧﻮاده گروﻫﻰ است کﻪ اعضاى آن بﻪ خاطر داشتﻦ ﻧسبﻰ و سببﻰ‬ ‫روابط سﻤﻴﻤﻰ‪ ،‬پاﻳدار و سﻤتحکﻤﻰ باﻫﻢ دارﻧد‪.‬‬

‫بحث نمايﻴد‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد کدام ﻣﻮضﻮعات باعث رابطﺔ ﻳک گروه از دوستان ﻣﻰگردد؟‬ ‫گروه دوستان را درﻧظر بگﻴرﻳد‪ .‬چﻨد ﻧفر براي اﻳﻦ کﻪ ﻫﻢسﻦ استﻨد‪ ،‬بﻬتر ﻣﻲتﻮاﻧﻨد‬ ‫ﻫﻤدﻳگر را درك کﻨﻨد‪ .‬آنﻫا با ﻳکدﻳگر صحبت و دوستﻲ ﻣﻲکﻨﻨد‪ .‬کارﻫاي خاﻧﻪگﻲ ﻣکتب‬ ‫را اﻧجام ﻣﻲدﻫﻨد‪ .‬با ﻫﻢ بازي ﻣﻲکﻨﻨد؛ بﻨابراﻳﻦ عضﻮﻳت در اﻳﻦ گروه برطبق احساس‬ ‫شکﻞ ﻣﻲگﻴرد و در گروة خاﻧﻮادهگﻰ عضﻮﻳت از روى عﻮاطف صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫گروهﻫاي دﻳگري ﻫﻢ وجﻮد دارﻧد‪ .‬ﻣثﻞ گروه ورزشﻰ‪ ،‬گروه ﻫﻤکاران صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪،‬‬ ‫و غﻴره‪ .‬عضﻮﻳت در بعضﻲ از گروهﻫا‪ ،‬آگاﻫاﻧﻪ و طبق ﻣعﻴارﻫاي ﻫﻤان گروه صﻮرت‬ ‫ﻣﻰگﻴرد ﻳک شخص وقتﻲ ﻣﻲخﻮاﻫد عضﻮ اﻳﻦ گروهﻫا شﻮد‪ ،‬بﻪ طﻮر عﻤﻮم باﻳد ﻳک‬ ‫فﻮرﻣﻪ را کﻪ درخﻮاست عضﻮﻳت گروه است‪ ،‬خاﻧﻪپرى کﻨد‪.‬‬ ‫از افرادى کﻪ ﻣﻰخﻮاﻫﻨد در اﻳﻦ گروه شاﻣﻞ گردد‪ ،‬اﻣتحان گرفتﻪ ﻣﻲشﻮد‪.‬‬ ‫بعد از پذﻳرفتﻦ شﻤا بﻪ عﻨﻮان عضﻮ گروه‪ ،‬با شﻤا قرارداد اﻣضا ﻣﻲکﻨﻨد‪ .‬عضﻮﻳت در‬ ‫اﻳﻦ گروهﻫا دورة ﻣشخصﻲ دارد‪.‬‬ ‫پس از تﻤام شدن وقت عضﻮﻳت‪ ،‬شﻤا دﻳگر عضﻮ آن گروه ﻣحسﻮب ﻧﻤﻲشﻮﻳد‪ .‬بعضﻲ‬ ‫از اﻳﻦ گروهﻫا‪ ،‬افراد را بﻪ طﻮر رسﻤﻲ از گروه خارج ﻣﻲکﻨﻨد؛ ﻳعﻨﻲ با ﻧﻮشتﻦ ﻳک‬ ‫ﻣکتﻮب عضﻮﻳت فرد را ﻣﻠغا اعﻼم ﻣﻲکﻨﻨد‪.‬‬ ‫از آﻧچﻪ در اﻳﻦ درس خﻮاﻧدﻳﻢ بﻪ اﻳﻦ ﻧتﻴجﻪ ﻣﻰرسﻴﻢ کﻪ‪ :‬گروه خاﻧﻮاده بﻪ عﻨﻮان اصﻠﻲ‬ ‫ترﻳﻦ گروه اجتﻤاعﻲ از طرﻳق ازدواج و تﻮﻟد‪ ،‬بقاي خﻮد را تضﻤﻴﻦ ﻣﻲکﻨد‪.‬‬ ‫ﻫر شخص بﻪ ﻣﻨظﻮر حفظ روحﻴﺔ اﻧساﻧﻲ و ﻧﻮع دوستﻲ و دوري از تﻨﻬاﻳﻲ وارد گروه‬ ‫دوستان ﻣﻲشﻮد‪ .‬اﻳﻦ گروهﻫا بﻪ ﻫﻤﻴﻦ ترتﻴب بزرگتر و بﻴشتر ﻣﻲشﻮﻧد‪.‬‬ ‫طﻮريکﻪ ﻳک شخص براي اداﻣﺔ زﻧدهگﻲ اجتﻤاعﻲ خﻮد در چﻨدﻳﻦ گروه عضﻮﻳت‬ ‫‪35‬‬

‫ﻣﻰداشتﻪ باشد؛ بﻨابراﻳﻦ ﻣا براى اداﻣﺔ ﻫر ﻧﻮع زﻧدهگﻲ اجتﻤاعﻲ ﻣحتاج بﻪ عضﻮﻳت در‬ ‫گروه ﻣﻰباشﻴﻢ‪.‬‬

‫مرورى بر درس‬ ‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬تفاوت بﻴﻦ گروه خا ﻧﻮاده و گروه دوستان چﻴست؟‬ ‫‪ -2‬ﻧظر بﻪ کدام دﻻﻳﻞ فرد وارد گروه ﻣﻰشﻮد؟‬ ‫‪ -3‬گروه چگﻮﻧﻪ شکﻞ ﻣﻰگﻴرد‪ ،‬بﻴان دارﻳد؟‬ ‫جﻤﻠﻪﻫاى زﻳر راﻣکﻤﻞ سازﻳد‪.‬‬ ‫‪-1‬ابتداﻳﻰترﻳﻦ گروه اجتﻤاعﻰ را‪ .......‬تشکﻴﻞ ﻣﻴد ﻫد‪.‬‬ ‫‪ -2‬عضﻮﻳت درگروه دوستان بر طبق‪..........‬صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫آﻳا شﻤا غﻴراز گروه خاﻧﻮاده‪ ،‬عضﻮ کدام گروه دﻳگر ﻫﻢ ﻫستﻴد؟ پاسخ را در کتابچﻪ‬ ‫خﻮﻳش ﻳاد داشت ﻧﻤﻮده‪ ،‬در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫درس هشتم‬

‫رهبرى گروه‬

‫در درس گذشتﻪ آﻣﻮختﻴد کﻪ گروه چگﻮﻧﻪ تشکﻴﻞ ﻣﻰگردد؛ اکﻨﻮن با چگﻮﻧﻪگﻰ رﻫبرى‬ ‫گروه آشﻨا خﻮاﻫﻴد شد‪.‬‬

‫بحث کنﻴد‬ ‫در ﻫر گروه اجتﻤاعﻰ اشخاصﻰ استﻨد کﻪ‬ ‫گروه را رﻫبرى ﻣﻰکﻨﻨد‪:‬‬ ‫آﻳا ﻣﻰتﻮان دﻟﻴﻞ رﻫبرى اﻳﻦ اشخاص را‬ ‫پﻴدا کرد؟‬ ‫آﻳا گروﻫﻰ کﻪ براى رسﻴدن بﻪ ﻫدفﻰ فعاﻟﻴت‬ ‫ﻣﻰکﻨد‪ ،‬بدون رﻫبر بﻪ ﻫدف ﻣﻰرسد؟‬ ‫شﻤا در فاﻣﻴﻞ خﻮد از کﻰ اطاعت ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴد؟‬ ‫ﻣقصد ﻣا از رﻫبر ﻫﻤان است کﻪ اﻧگﻠﻴسﻰ زبانﻫا ﻟﻴدر ﻣﻰگﻮﻳﻨد‪ .‬فردى کﻪ پشتﻴباﻧﻰ‬ ‫ﻣردم‪ ،‬تﻮاﻧاﻳﻰ و ﻣﻮقعﻴت ﻳا ﻧقش کﻠﻴدى تصﻤﻴﻢگﻴرى را در ﻳک گروه داشتﻪ باشد‪ ،‬رﻫبر‬ ‫گفتﻪ ﻣﻰشﻮد‪ .‬ﻫرگاه شخصﻰ بﻪ طﻮر طبﻴعﻰ با ﻧشان دادن تﻮاﻧاﻳﻰ خﻮد ادارة اﻣﻮر‬ ‫گروه را در اختﻴار گرفتﻪ‪ ،‬بﻪ رفع ﻧﻴازﻫاى اعضاى گروه بپردازد و بﻪ حال آنﻫا ﻣفﻴد‬ ‫واقع گردد و آﻧان را بﻪ اﻫداف خﻮﻳش برساﻧد‪ .‬رﻫبر گروه است؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬رﻫبران دﻳﻨﻰ‪،‬‬ ‫رﻫبران احزاب سﻴاسﻰ‪ ،‬رﻫبران ﻣﻤاﻟک و غﻴره‪ .‬رﻫبرى پدﻳدهﻳﻰ است کﻪ ﻫﻤﻮاره در‬ ‫گروه بﻪ وجﻮد ﻣﻰآﻳد‪ .‬کسﻰ کﻪ دﻳگرى را ﻧﻪ با زور و ارعاب؛ بﻠکﻪ با آگاﻫﻰ و رضاﻳت‬ ‫خﻮد بﻪ اﻧجام ﻳا اﻧصراف از کارى وا دارد و در جﻬت رسﻴدن ﻳا رد کردن ﻫدفﻰ بﻪ‬ ‫حرکت آورد‪ ،‬رﻫبر گفتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫چرا يک گروه به وجود رهبر ضرورت دارد؟‬ ‫بﻪ ﻣثال زﻳر تﻮجﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫‪37‬‬

‫سر تﻴﻢ ﻳک گروه ورزشﻰ ﻣﻰکﻮشد تا ضﻤﻦ ادارة بازى‪ ،‬کﻴفﻴت آن را ﻧﻴز باﻻ ببرد‪.‬‬ ‫او ﻣسؤوﻟﻴتﻫاى ﻫر فرد را بﻪ وى گﻮشزد ﻣﻰکﻨد و کﻮشش ﻣﻰکﻨد‪ ،‬ﻧقاﻳص بازى را‬ ‫بر طرف سازد‪ .‬ﻣﻰبﻴﻨﻴﻢ کﻪ قبﻞ از آغاز بازى او با اعضاى تﻴﻢ صحبت ﻣﻰکﻨد و ﻧظر‬ ‫آنﻫا را در ﻣﻮرد ﻧحﻮة اﻧجام دادن کارﻫا ﻣﻰپرسد؛ بﻨابراﻳﻦ کار کرد رﻫبرى‪ ،‬بﻴش از‬ ‫ﻫر چﻴز‪ ،‬ﻫﻤاﻫﻨگ کردن اعﻤال اعضاى گروه براى رسﻴدن بﻪ اﻫداف گروﻫﻰ است‪.‬‬ ‫آيا مﻰدانﻴد که رهبران گروه از چه ويژهگﻰ هاى بر خوردار اند؟‬ ‫درحاﻟﻰکﻪ ﻫﻴچ قاعدة ﻣشخصﻰ وجﻮد ﻧدارد؛ وﻟﻰ با اﻳﻦ ﻫﻤﻪ بﻪ ﻧظر ﻣﻰرسد کﻪ‬ ‫رﻫبران خﻮشظاﻫرتر از ساﻳر اعضا تصﻮر ﻣﻰشﻮﻧد‪ .‬داراى ﻫﻮش بﻴشتر استﻨد و‬ ‫خﻮش بﻴانتر و ﻣصﻤﻢ تر ﻣﻰباشﻨد‪ .‬از اعتﻤاد بﻪ ﻧفس فﻮقاﻟعاده برخﻮردار اﻧد‪.‬‬ ‫به نظر شما يک رهبر عﻼوه بر موضوعات متذکره از چه ويژهگﻰهاى ديگر‬ ‫برخوردار است ؟‬ ‫ﻣﻨشأ رﻫبرى‪ ،‬در ﻣﻮارد ﻣختﻠف ﻣتفاوت بﻮده و از صفات دروﻧﻰ و خصﻮصﻴات‬ ‫فردى ﻧاشﻰ ﻣﻰگردد‪ .‬رسﻴدن بﻪ رﻫبرى‪ ،‬ا ﻧتخابﻰ ﻳا اﻧتصابﻰ است‪ .‬اﻧتخاب اﻣکان‬ ‫دارد کﻪ بﻪ وسﻴﻠﺔ ﻳک سازﻣان ﻳا بﻪ وسﻴﻠﺔ خﻮد رﻫبر صﻮرت گﻴرد‪.‬‬ ‫منشأ و منبع رهبر را مﻰتوان چنﻴن تقسﻴمبندى کرد‪:‬‬ ‫رﻫبر اﻧتخاب شده بﻪ وسﻴﻠﺔ ﻣردم (رﻫبر حزبﻰ ﻳا ﻣردﻣﻰ)‬ ‫رﻫبر اﻧتخاب شده بﻪ وسﻴﻠﺔ ﻳک فرد (جاﻧشﻴﻦ رﻫبر)‬ ‫رﻫبر اﻧتخاب شده بﻪ وسﻴﻠﺔ سازﻣان (رﻫبر سازﻣاﻧﻰ)‬ ‫رﻫبر اﻧتخاب شده بﻪ وسﻴﻠﺔ خﻮﻳش ﻳا خﻮد گزﻳﻦ‬ ‫وجﻮد رﻫبر در جاﻣعﻪ ضروراست؛ زﻳرا رﻫبر بﻪ پﻴروان احساس اعتﻤاد بﻪ ﻧفس‪ ،‬ﻧﻴرو‬ ‫و تﻮاﻧاﻳﻰ زﻳاد ﻣﻰبخشد‪.‬‬ ‫مهمترين شرايط و صفات رهبر عبارت ا ند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬رﻫبر باﻳد عادل باشد‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫‪ -2‬رﻫبر باﻳد ﻣخﻠص و با تقﻮا باشد‪.‬‬ ‫‪ -3‬رﻫبر باﻳد ﻣدبر باشد‪ .‬چرا کﻪ براى اﻧجام اﻣﻮر ﻣﻬﻢ تدبﻴر و پﻴشبﻴﻨﻰ ﻧﻬاﻳت ضرورى‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪ -4‬رﻫبر باﻳد ﻧظر و بﻴﻨش صحﻴح سﻴاسﻰ و اجتﻤاعﻰ داشتﻪ باشد‪.‬‬ ‫‪ -5‬رﻫبر باﻳد قادر بﻪ ادارة اﻣﻮر باشد‪ .‬اگر بﻪ ﻣسئﻠﺔ ﻣدﻳرﻳت تﻮجﻪ ﻧشﻮد رﻫبر از عﻬدة‬ ‫ﻣسؤوﻟﻴت رﻫبرى بﻴرون شده ﻧﻤﻰتﻮاﻧد‪.‬‬ ‫‪ -6‬پﻼن و برﻧاﻣﻪ داشتﻪ باشد‪.‬‬ ‫‪ -7‬رﻫبر باﻳد شجاع باشد‪ .‬رﻫبرى کﻪ شجاع ﻧباشد ﻧﻤﻰتﻮاﻧد در طﻮفانﻫا رعﻴت خﻮد‬ ‫را بﻪ حر کت بﻴاورد و ﻧﻴرو دﻫد و حﻮادث را پشت سر بگذارد‪.‬‬ ‫‪ -8‬حسﻦ تشخﻴص داشتﻪ باشد‪.‬‬ ‫‪ -9‬رﻫبر باﻳد داراى تﻴﻢ کارى باشد و ﻣﻴان آنﻫا حس ﻫﻤکارى و ﻣحبت را تقﻮﻳت ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫‪ -10‬ﻣﻮضﻮع را با سرعت تشخﻴص کرده بتﻮاﻧد‪.‬‬ ‫‪ -11‬در برآورده شدن تصﻤﻴﻢ بﻪ قاطعﻴت عﻤﻞ ﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫‪ -12‬رﻫبر باﻳد از ﻫر گﻮﻧﻪ فساد و خﻴاﻧت دور باشد‪.‬‬ ‫‪ -13‬سرعت در اخذ تصاﻣﻴﻢ داشتﻪ باشد‪.‬‬ ‫‪ -14‬سرعت اقدام داشتﻪ و راه رسﻴدن بﻪ اﻫداف را اداﻣﻪ دﻫد‪.‬‬ ‫‪ -15‬رﻫبر باﻳد ﻣسؤوﻟﻴت شﻨاس باشد و بداﻧد کﻪ رﻫبرى ﻳک اﻣاﻧت عظﻴﻢ بﻪ عﻬدهاش‬ ‫است کﻪ از آن ﻣﻮرد باز پرس قرار ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫‪ -16‬اﻧتقاد پذﻳر باشد‪.‬‬ ‫‪ -17‬رﻫبر باﻳد داراي خصﻮصﻴات ﻣﻨحصر بﻪ فرد باشد تا بتﻮاﻧد رﻫبري ﻳک گروه را‬ ‫بﻪ دست آورد‪.‬‬ ‫صفات و شراﻳط دﻳگرى را کﻪ براى رﻫبر ﻣﻨاسب ﻣﻰداﻧﻴد با ﻫﻢصﻨفﻰﻫاى تان بحث ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫آيا مﻰدانﻴد چند شﻴوۀ رهبرى موجود است؟‬ ‫جاﻣعﻪشﻨاسان ضﻤﻦ بررسﻰ عﻤﻞ ﻣتقابﻞ در گروه سﻪ شﻴﻮة رﻫبرى را تشخﻴص‬ ‫داده اﻧد‪.‬‬ ‫‪39‬‬

‫رهبر مردمﻰ‬ ‫رهبر خودکامه‬ ‫رهبر بﻰقﻴد و بند‬ ‫‪ -1‬رهبر مردمﻰ‪ :‬رﻫبر ﻣردﻣﻰ براى دستﻳابﻰ بﻪ اﻫداف گروه ﻧظرﻫا و پﻴشﻨﻬادﻫاى‬ ‫اعضاى گروه را اساس کار خﻮد قرار ﻣﻰدﻫد‪ ،‬تصﻤﻴﻢگﻴرى ﻣبﻨﻰ بر تﻮافق گروﻫﻰ‬ ‫خﻮاﻫد بﻮد‪ .‬وظﻴفﺔ رﻫبر تشﻮﻳق و ﻳارى اعضاى گروه با شرکت در بحث و ﻣذاکره‬ ‫براى تعﻴﻴﻦ خط ﻣشﻰ کﻠﻰ گروه است‪ .‬تقسﻴﻢ کار بﻪ خﻮد اعضا واگذار ﻣﻰشﻮد و ﻫر‬ ‫کس آزاداﻧﻪ با ﻫر کﻪ خﻮاستﻪ باشد‪ ،‬کار ﻣﻰکﻨد‪ .‬رﻫبر ﻳک عضﻮ ﻣسؤول گروه بﻮده‬ ‫و در اﻧجام کارﻫا شرکت دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع رﻫبر در شراﻳط بحراﻧﻰ ﻣﻮفقﻴت کﻢتر دارد؛‬ ‫ا ّﻣا براى تضﻤﻴﻦ بقاى جاﻣعﻪ ﻳا گروه‪ ،‬ﻧسبت بﻪ رﻫبرى خﻮدکاﻣﻪ‪ ،‬از ﻣؤثرﻳت بﻴشتر‬ ‫برخﻮردار است‪ .‬آنﻫا در جرﻳان تصﻤﻴﻢگﻴرىﻫاى گروﻫﻰ براى حق شرکت اعضاى‬ ‫گروه ارزش قاﻳﻞ اﻧد‪.‬‬

‫‪ -2‬رهبرى خودکامه( مطلقه)‬ ‫در اﻳﻦ ﻧﻮ ع رﻫبرى تصﻤﻴﻢﻫا ﻣربﻮط بﻪ فعاﻟﻴت گروه تﻮسط رﻫبر تعﻴﻴﻦ ﻣﻰگردد‪ .‬کار‬ ‫ﻫر شخص را رﻫبر ﻣشخص ﻣﻰکﻨد و او است کﻪ در تشﻮﻳق و اﻧتقاد در گروه بﻪ ﻣﻴﻞ‬ ‫خﻮد تصﻤﻴﻢ ﻣﻰگﻴرد‪ .‬در فعاﻟﻴت گروﻫﻰ اشتراك ﻧﻤﻰکﻨد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع رﻫبرى تعﻴﻴﻦ کﻨﻨدة‬ ‫اﻫداف و ﻣقررهﻫا رفتار اعضاى گروه ﻳا جاﻣعﻪ ﻫستﻨد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع رﻫبرى را ﻣﻰتﻮان در‬ ‫اردو ﻳا قﻮاى ﻣسﻠح‪ ،‬حکﻮﻣتﻫاى دﻳکتاتﻮرى‪ ،‬تشکﻴﻞﻫاى صﻨعتﻰ و تجارتﻰ‪ ،‬خاﻧﻮادهﻫاى‬ ‫پدرساﻻر ﻳافت‪.‬‬ ‫با ﻧظرداشت ﻣطاﻟب فﻮق اسﻢ پﻨج رﻫبر خﻮدکاﻣﻪ را بﻪ ﻫﻤکارى گروه خﻮد بﻴان‬ ‫دارﻳد‪.‬‬

‫‪ -3‬رهبرى بﻰقﻴد و بند‬ ‫در اﻳﻦ شﻴﻮه‪ ،‬رﻫبر بﻰقﻴد است و سعﻰ اﻧدکﻰ در اداره و سازﻣاﻧدﻫﻰ گروه دارد‪ .‬افراد‬

‫‪40‬‬

‫در تعﻴﻴﻦ اﻧجام کار بﻪ طﻮر کاﻣﻞ آزاد استﻨد؛ رفتار رﻫبر با ﻫﻤﺔ اعضاى گروه دوستاﻧﻪ‬ ‫است و بﻪ طﻮر ﻣعﻤﻮل از رفتار اعضا صفت و اﻧتقاد ﻧﻤﻰکﻨد‪.‬‬ ‫از ﻣطاﻟب فﻮق کﻢ و بﻴش در بارة رﻫبرى گروه فﻬﻤﻴدﻳد و آﻣﻮختﻴد کﻪ درﻳک گروه‬ ‫ﻫﻤکارى و احساس ﻣسؤوﻟﻴت ﻻزم است؛ ﻫﻤچﻨﻴﻦ ضرورى است کﻪ ﻫر گروه براى‬ ‫خﻮد رﻫبرى داشتﻪ باشد‪ .‬اعضاى گروه براى اﻧجام دادن بﻬتر کارﻫاى گروﻫﻰ باﻳد از‬ ‫رﻫبر گروه پﻴروى کﻨد‪ .‬رﻫبر ﻧﻴز با ﻣشﻮرت اعضاى گروه‪ ،‬ﻣحﻴط دوستاﻧﻪ را براى‬ ‫ﻫﻤﻪ فراﻫﻢ ﻣﻰکﻨد‪.‬‬ ‫مرورى بر درس‬ ‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬رﻫبر را تعرﻳف ﻧﻤﻮده‪ ،‬با ﻣثال واضﻴح سازﻳد‪.‬‬ ‫‪ -2‬رﻫبرى را تعرﻳف ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫاى از رﻫبرى را بﻴان دارﻳد‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﻧتخاب رﻫبرى چطﻮر صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ ،‬ﻣختصرﻣعﻠﻮﻣات دﻫﻴد؟‬ ‫‪ -4‬ﻣﻬﻢترﻳﻦ صفات رﻫبر را بﻴان دارﻳد‪.‬‬ ‫‪ -5‬چﻨد ﻧﻮع شﻴﻮه رﻫبرى وجﻮد دارد‪ ،‬ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫رﻫبر خﻮدکاﻣﻪ را با رﻫبر ﻣردﻣﻰ ﻣقاﻳسﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪ ،‬تفاوتﻫاى آنﻫا را فﻬرست ﻧﻤﻮده در‬ ‫صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫خﻼصة فصل دوم‬ ‫‪ -1‬گروه عبارت از مجموعة انسانهايﻰ است که داراى خصوصﻴات و فعالﻴتهاى مشترکﻰ‬ ‫استند و با هم روابط نسبتاً دوامدار و منظمﻰدارند‬ ‫‪ -2‬ازدحام عبارت از کثرت مردم است که روابط متقابل آنها موقتﻰ و بﻰدوام است‪ .‬آنها خصوصﻴات و‬ ‫فعالﻴتهاى مشخصﻰ ندارند‪ ،‬و بعد از انجام کارىکه به هدف آن جمع شده ا ند‪ ،‬پراکنده مﻰشوند‪.‬‬ ‫‪ -3‬دستة اجتماعﻰ يک گروهبندى آمارى است به اين معنا که افراد به اساس خصوصﻴات خاصﻰ‬ ‫در آن اشتراک دارند؛ مانند شغل يكسان يا سطح عايد مشابه و غﻴره‪.‬‬ ‫‪ -4‬افراد به دلﻴلﻰ اعضاى گروه مﻰشوند که گروه نﻴازهاى روانﻰ يا اجتماعﻰ همچو عضويت‬ ‫داشتن به گروه‪ ،‬مورد توجه قرار گرفتن و يا مورد محبت واقع شدن افراد را برآورده مﻰسازد‪.‬‬ ‫‪ -۵‬عضويت در گروه دوستان برطبق احساس شكل ميگﻴرد‪ .‬و عضويت در گروه خانواده بر‬ ‫طبق عواطف تشكﻴل مﻰگردد‪.‬‬ ‫‪ -6‬فردى که موقعﻴت يا نقش کلﻴدى تصمﻴمگﻴرى را در يک گروه ايفا مﻰکند‪ ،‬رهبر گفته مﻰشود‪.‬‬ ‫هر گاه شخصﻰ را که به طور طبﻴعﻰ يا با نشان دادن توانايﻰ خود ادارۀ امورگروه را در‬ ‫اختﻴارگرفته‪ ،‬به رفع نﻴازهاى اعضاى گروه بپردازد و به حال آنها مفﻴد واقع گردد و آنان را به‬ ‫اهداف خويش برساند‪ ،‬رهبر گروه است‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫نهادهاي اجتماعي‬ ‫درين فصل درسهاي ذيل را ميخوانﻴد‪:‬‬ ‫نهاد اجتماعي ‹‪›1‬‬ ‫نهاد اجتماعي ‹‪›2‬‬ ‫نهاد اجتماعي ‹‪›3‬‬ ‫روابط متقابل نهادها‬

‫‪43‬‬ ‫‪43‬‬

‫شاگردان در پايان اين فصل بتوانند‪:‬‬ ‫‪ -1‬با اصطﻼح نهاد اجتماعي و ماهﻴت نهاد اجتماعي آشنا شوند؛‬ ‫‪ -2‬مهمترين نهادهاي اجتماعي را فهرست نموده و نهادهاي اولﻰ و‬ ‫دومﻰرا توضﻴح داده بتوانند؛‬ ‫‪ -3‬کارکردهاي عمدۀ هر يک از نهادها را توضﻴح داده بتوانند‪.‬‬ ‫‪ -4‬روابط متقابل نهادها را بشناسند‪.‬‬ ‫‪ -۵‬در بارۀ نقشﻰ که در نهاد اجتماعﻰ مربوطة خويش دارند‪ ،‬نظر‬ ‫مثبت پﻴدا نمايند‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫‪44‬‬

‫درس نهم‬

‫نهاد اجتماعي‹‪›1‬‬

‫بحث کنﻴد‬ ‫در درس گذشتﻪ خﻮاﻧدﻳﻢ کﻪ ﻣا براى اداﻣﺔ ﻫر‬ ‫ﻧﻮع زﻧدهگﻲ اجتﻤاعﻲ ﻣحتاج بﻪ عضﻮﻳت در‬ ‫گروه ﻣﻰباشﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤچﻨان اﻧسان بﻪ غذا‪ ،‬سرپﻨاه‪،‬‬ ‫پﻮشاك‪ ،‬کار‪ ،‬آﻣﻮزش‪ ،‬اﻣﻨﻴت‪ ،‬ﻣحبت و‪...‬‬ ‫ضرورت دارد‪ .‬و براى رفع احتﻴاجات خﻮد از‬ ‫گذشتﻪ تا اﻣروز از شﻴﻮهﻫاى ﻣختﻠفﻰ استفاده‬ ‫کرده است‪ .‬با در ﻧظرداشت اﻳﻦ ﻣطﻠب‪ ،‬آﻳا گفتﻪ‬ ‫ﻣﻰتﻮاﻧﻴد رفع اﻳﻦ ﻧﻴازﻫا چطﻮر و تﻮسط کدام‬ ‫ﻣرجع صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫جﻮاﻣع براي اﻳﻦ کﻪ بتﻮاﻧﻨد بﻪ حﻴات خﻮد‬ ‫اداﻣﻪ دﻫﻨد‪ ،‬باﻳد احتﻴاجات ﻣختﻠف خﻮد‬ ‫را رفع کﻨﻨد‪ .‬در طﻮل تارﻳخ براي رفع اﻳﻦ‬ ‫احتﻴاجات روابط بﻪ وجﻮد آﻣده و اداﻣﻪ‬ ‫پﻴدا کرده است کﻪ بﻪ آنﻫا ﻧﻬاد ﻣﻲگﻮﻳﻨد‪.‬‬ ‫واژة ﻧﻬاد‪ ،‬ﻣعادل اﻧگﻠﻴسﻰ (‪social‬‬ ‫‪ )Institution‬کﻪ در ﻻتﻴﻦ ﻣستقر کردن‪ ،‬ساختﻦ و تثبﻴت کردن ﻣعﻨا ﻣﻰدﻫد‪ ،‬است‪.‬‬ ‫کﻠﻤﻪ (‪ )Institution‬از رﻳشﺔ ﻳﻮﻧاﻧﻰ (‪ )Instituter‬گرفتﻪ شده کﻪ بﻪ ﻣعﻨاى ﻧﻬاد بﻪکار‬ ‫رفتﻪ است؛ ﻫﻤچﻨﻴﻦ بﻪ ﻣعﻨاى اﻧتخاب کردن‪ ،‬جابﻪجا کردن ﻧﻴز آﻣده است‪ .‬ﻧﻬاد بﻪ ﻣعﻨاى‬ ‫ﻫر جاﻳﻰ کﻪ افراد در آﻧجا بﻪ آﻣﻮختﻦ تحصﻴﻼت عاﻟﻰ ﻣﻲپردازﻧد؛ ﻧﻴز بﻪ کاربرده شده‬ ‫است‪ .‬و در زبان فراﻧسﻪ بﻪ ﻧام اورگاﻧﻴزم ﻳا ﻧﻮعﻰ از سازﻣان اجتﻤاعﻰ ﻳاد شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫در زبان فارسﻰ دري ﻧﻬاد از فعﻞ ﻧﻬادن ﻣشتق شده است و بﻪ ﻣعاﻧﻲ ﻣختﻠف؛ چﻮن‪:‬‬ ‫ثبات‪ ،‬استحکام‪ ،‬سرشت‪ ،‬خﻠقت‪ ،‬اصﻞ و رﻳشﻪ‪ ،‬روش و آﻳﻴﻦ‪ ،‬قاﻧﻮن‪ ،‬اساس‪ ،‬بﻨﻴاد‪،‬‬ ‫قرار‪ ،‬سﻨت و غﻴره بﻪ کار رفتﻪ است‪ .‬اگر جاﻣعﻪﻳﻰ خﻮاﻫان بقا باشد‪ ،‬باﻳد احتﻴاجات‬ ‫اساسﻲ آن براورده گردد؛ ﻣث ً‬ ‫ﻼ‪ :‬کﻮدکان باﻳد ﻣﻮرد ﻣراقبت قـرار گﻴرﻧد تا رشد ﻳابﻨد‪،‬‬ ‫اطﻼعات فرﻫﻨگﻲ باﻳد از ﻧسﻠﻲ بﻪ ﻧسﻠﻲ ﻣﻨتقﻞ گردد‪ .‬ارزشﻫا و قﻮاعد اجتﻤاعﻲ ﻣﻮرد‬ ‫احترام قرار گﻴرد تا ﻧظﻢ اجتﻤاعﻲ تأﻣﻴﻦ شﻮد‪ .‬بﻨابراﻳﻦ ﻣﻲتﻮان گفت کﻪ‪ ،‬ﻧﻬاد اجتﻤاعﻲ‬ ‫عبارت است از روابط ﻣستﻤر براي رفع ﻳک احتﻴاج‪ .‬ﻫر جاﻣعﻪﻳﻰ در طﻮل زﻣان اقداﻣات و‬ ‫رفتارﻫاى ﻣﻨظﻢ و پﻴچﻴده را براي بر آورده ساختﻦ احتﻴاجات اساسﻲ بﻪ وجﻮد ﻣﻲآورد‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع رفتارﻫا را کﻪ براي بقاي جاﻣعﻪ ضروري اﻧد‪ ،‬ﻧﻬاد اجتﻤاعﻲ ﻣﻲگﻮﻳﻨد‪ .‬ﻧﻬادﻫا بر اثر‬ ‫ضرورتﻫاى افراد جاﻣعﻪ تشکﻞ ﻣﻰﻳابد و دوام ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ .‬اﻟبتﻪ اﻳﻦ ضرورت در ﻫر ﻣﻮرد و‬ ‫‪45‬‬

‫در ﻫر جاﻣعﻪ ﻳک ﻧﻮع ﻧﻴست؛ ﻟکﻴﻦ واضح است کﻪ تا احتﻴاج ﻧباشد‪ ،‬ﻧﻬاد ﻳا ارگان بﻪ وجﻮد‬ ‫ﻧﻤﻲآﻳد و دوام ﻧﻤﻲﻳابد؛ طﻮرﻣثال‪:‬‬ ‫خاﻧﻮاده و ازدواج‪ ،‬ﻧﻬادي است کﻪ اداﻣﺔ حﻴات بشر بﻪ آن بستﻪگﻲ دارد و تﻨظﻴﻢ دﻫﻨدة‬ ‫رفتار و روابط خاﻧﻮادهگﻰ و ازدواج بر عﻼوه وظﻴفﻪ تﻮﻟد و پرورش کﻮدك کﻪ ﻣﻮجب‬ ‫استﻤرار و بقاي ﻧﻮع بشر ﻣﻲگردد‪ ،‬وظاﻳف ﻣتعدد دﻳگري از قبﻴﻞ‪ :‬فعاﻟﻴتﻫاي اقتصادي‪،‬‬ ‫تعﻠﻴﻢ و تربﻴﻪ و اجتﻤاعﻲ کردن فرد را ﻧﻴز برعﻬده دارد؛ چﻮن‪:‬‬ ‫ضرورى بﻮد کﻪ ﻣﻴراث فرﻫﻨگﻲ گذشتﻪگان بﻪ آﻳﻨدهگان ﻣﻨتقﻞ شﻮد بﻪ اﻳﻦ ﻣﻨظﻮر‬ ‫ارگان تعﻠﻴﻢ و تربﻴﻪ اﻳجاد شده است‪.‬‬ ‫جاﻣعﻪ ﻧﻴازﻣﻨد ﻧظﻢ بﻮده و ﻻزم است اﻣﻮر عﻤﻮﻣﻰاش ﻣﻨظﻢ گردد‪ .‬بﻨابراﻳﻦ ﻧﻬاد سﻴاسﻲ‬ ‫بﻪ وجﻮد آﻣده است‪.‬‬ ‫جاﻣعﻪ ﻧﻴاز داشتﻪ کﻪ روابط اعضا ﻣشخص شﻮد‪ ،‬بﻨابراﻳﻦ براي اﻧجام آن‪ ،‬ﻧﻬاد حقﻮقﻲ‬ ‫بﻪ ﻣﻴان آﻣده است و غﻴره‪..‬‬

‫مقايسه کنﻴد‬ ‫چﻪ تفاوتﻰ در احتﻴاجات اﻧسانﻫا ﻣﻰبﻴﻨﻴد؟‬ ‫آﻳا ﻣﻰداﻧﻴد‪ ،‬در طرﻳقﻪ ﻣرفﻮع ساختﻦ احتﻴاجات اﻧسانﻫاى اوﻟﻴﻪ و ا ﻧسانﻫاى اﻣروزى‬ ‫چﻪ تفاوتﻰ ﻣﻮجﻮد است؟ طﻮرىکﻪ گفتﻪ شد ﻧﻬادﻫا بﻪ رفع ضرورتﻫاي اﻧسانﻫا بﻪ‬ ‫وجﻮد ﻣﻰآﻳد اﻳﻦ ضرورتﻫاي را ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ از ﻧظر اﻫﻴﻤت بﻪ دو دستﻪ تقسﻴﻢ کﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫احتﻴاجات درجﻪ اول‪ :‬آن احتﻴاجات را گﻮﻳﻨد کﻪ بدون آن زﻧدهگﻰ اﻧسان ﻧا ﻣﻤکﻦ ﻣﻰباشد؛‬ ‫ﻣاﻧﻨد‪ :‬خﻮراك‪ ،‬پﻮشاك‪ ،‬آب‪ ،‬ﻣحﻞ سکﻮﻧت و غﻴره‪.‬‬ ‫احتﻴاجات درجﻪ دوم‪ :‬احتﻴاجاتﻰ است کﻪ با ﻣﻮجﻮدﻳت جاﻣعﻪ ارتباط دارد و بدون آن‬ ‫زﻧدهگﻰ در جاﻣعﻪ اﻣکان ﻧدارد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬تعﻠﻴﻢ‪ ،‬تربﻴﻪ‪ ،‬ﻧظﻢ اجتﻤاعﻰ‪ ،‬سﻴاست دﻳﻦ و غﻴره‪.‬‬ ‫اگر ﻣا بﻪ سﻴر تارﻳخﻲ پﻴداﻳش اﻧسانﻫا وجﻮاﻣع اﻧساﻧﻲ ﻧظر اﻧدازﻳﻢ با ﻳک جرﻳان رشد‬ ‫جﻤعﻴت وتقسﻴﻢ کار و تفکﻴک بخشﻫاي ﻣختﻠف جاﻣعﻪ روبﻪرو ﻣﻰشﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣرد و زن بﻪ خاطر تکﻤﻴﻞ شخصﻴت ﻳکدﻳگر و تکﻤﻴﻞ احتﻴاجات اجتﻤاعﻰ با ﻳکدﻳگر‬ ‫ازدواج ﻣﻲکﻨﻨد ودر ﻧتﻴجﺔ آن تشکﻴﻞ خاﻧﻮاده صﻮرت ﻣﻰگﻴرد و خاﻧﻮاده صاحب‬ ‫فرزﻧدان ﻣﻰگردد‪ .‬اﻳﻦ ازدواج آنﻫا بﻪ زﻳاد شدن اﻧسانﻫا‪ ،‬افزاﻳش ﻧفﻮس و پﻴداﻳش‬ ‫واحدﻫاي تجﻤع اﻧساﻧﻲ‪ ،‬قبﻴﻠﻪ‪ ،‬گروه و جﻮاﻣع کﻮچک و بزرگ اﻧجاﻣﻴده است‪ .‬اﻧسان‬

‫‪46‬‬

‫اوﻟﻴﻪ فقط با زن و فرزﻧداﻧش زﻧدهگﻰ ﻣﻰکرد‪ .‬احتﻴاجﻫاي ﻣادى را از طرﻳق شکار‪،‬‬ ‫زراعت و ساختﻦ خاﻧﻪﻫاي ابتداﻳﻲ‪ ،‬با وساﻳﻞ ابتداﻳﻲ ﻣرفﻮع ﻣﻰﻧﻤﻮد؛ اﻣا با افزاﻳش‬ ‫جﻤعﻴت و ﻧفﻮس‪ ،‬اﻧسان در گروه بزرگتر بﻪ کﻤک دﻳگران ضرورت پﻴدا ﻣﻰکﻨد‪ .‬در‬ ‫گروهﻫاي بزرگ‪ ،‬در بخشﻫاي اساسﻲ کﻪ احتﻴاجﻫاي اﻧسانﻫا باﻳد برآورده ﻣﻰشد‪،‬‬ ‫تقسﻴﻢ کار اجتﻤاعﻲ بﻪ وجﻮد ﻣﻲآﻳد؛ ﻣثال‪:‬‬ ‫تقسﻴﻢ کار در زﻣﻴﻨﻪ تﻮﻟﻴد و ساﻳﻞ شکار و زراعت و ساختﻦ خاﻧﻪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﻧحﻮة دفاع و حراست از ﻣﻨافع و ﻣقابﻠﻪ با خطرﻫاى تﻬاجﻢ اﻧسانﻫا و حﻴﻮاﻧات‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﻧحﻮة تعﻠﻴﻢ فرزﻧدان در بخشﻫاﻳﻰ کﻪ براى زﻧدهگﻰ آﻳﻨده آنﻫا ضرورت بﻮد‬ ‫وغﻴره‪ .‬براي ﻫر ﻳک از بخشﻫاي ﻣﻬﻢ روابط اجتﻤاعﻲ‪ ،‬ﻳک سﻠسﻠﻪ قﻮاعد بﻪ وجﻮد ﻣﻲآﻳد‬ ‫کﻪ بﻪ ﻣرور زﻣان تثبﻴت و بﻪ تدرﻳج تکﻤﻴﻞ ﻣﻲشﻮﻧد و بﻪ طﻮر سازﻣان ﻳافتﻪ براي رفع‬ ‫احتﻴاﻫا در زﻣﻴﻨﻪﻫاي ﻣربﻮطﻪ عﻤﻞ ﻣﻲکﻨﻨد‪ .‬بﻪ طﻮر ﻣثال‪ :‬ا ﻧسان بسﻴار زود ﻣتﻮجﻪ شد‬ ‫کﻪ تجارب و تعاﻟﻴﻢ کﻪ در دورا ن زﻧدهگﻰ خﻮدش بﻪ دست آورده است‪ ،‬ﻧباﻳد با او ﻳکجا‬ ‫بﻪ گﻮر برود تا فرزﻧداﻧش دوبارﻫاز صفرآغاز ﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬پس بﻪ اﻧتقال اﻳﻦ تعاﻟﻴﻢ اقدام ﻧﻤﻮد‬ ‫تشخﻴص داد کﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮفقﻴت اﻧسانﻫا وگروهﻫا بﻪ داﻧششان وابستﻪ است پس آن را‬ ‫روز بﻪ روز بﻴشتر و بﻬتر بﻪ طﻮرسازﻣان ﻳافتﻪ و تخصصﻲ تعقﻴب ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫در قاﻟب تقسﻴﻢ کار براي اطفال شخصﻰ را بﻪ ﻧام ﻣعﻠﻢ ﻣﻲآوردﻧد کﻪ کارش فقط‬ ‫آﻣﻮزش اطفال بﻮد و شخص عاﻟﻢ را احترام ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧد‪ .‬بدﻳﻦ ترتﻴب بﻪ تدرﻳج در تﻤام‬ ‫جﻮاﻣع ﻧﻬاد تعﻠﻴﻢ و تعﻠﻢ با قﻮاعد ﻣشخص پدﻳد آﻣد‪.‬‬ ‫ﻫﻤچﻨﻴﻦ از تقسﻴﻢ کار در زﻣﻴﻨﺔ خرﻳد و فروش بﻪ طﻮر تبادﻟﺔ جﻨس بﻪ جﻨس در بازارﻫا و‬ ‫ﻧقاط تجﻤع دﻳگر‪ ،‬بﻪ تدرﻳج سﻴستﻢ پﻮﻟﻲ باﻧکﻲ و درﻧتﻴجﻪ ﻧﻬاد اقتصادى بﻪ وجﻮد آﻣد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ طﻮر از تقسﻴﻢ کار در بخش دفاع از ﻣﻨافع‪ ،‬ﻧﻬاد اﻣﻨﻴتﻲ و ﻧﻴروﻫاي ﻧظاﻣﻲو از‬ ‫ساختﻦ وساﻳﻞ بﻪ تدرﻳج صﻨعت پدﻳد آﻣد‪ .‬اﻧسان از روزيکﻪ آغاز بﻪ زﻧدهگﻲ کردن‬ ‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬اعﻤاﻟﻲ را از خﻮد بروز داده و بﻪ ﻣرور زﻣان ﻳاد گرفتﻪ کﻪ چﻪ عﻮاﻣﻠﻲ و چﻪ‬ ‫روشﻫا براي ﻳاد گرفتﻦ‪ ،‬ﻣﻨطقﻲ و ﻣفﻴدتر است‪ .‬در ﻧتﻴجﻪ‪ ،‬ﻳک سﻠسﻠﻪ رفتارﻫاﻳﻰ کﻪ‬ ‫براي اداﻣﺔ حﻴات شاﻳستﻪ و ﻣﻨاسب بﻮده اﻧد‪ ،‬بﻪ تدرﻳج در آداب و رسﻮﻣﻰ کﻪ تشکﻴﻞ‬ ‫‪47‬‬

‫دﻫﻨدة ‹ ﻧﻬادﻫا› ﻫستﻨد جاي گرفتﻪ است‪ ،‬پس ازگفتار باﻻ ﻣﻲتﻮان چﻨﻴﻦ ﻧتﻴجﻪ گرفت‬ ‫کﻪ نهاد‪ ،‬نظام سازمان يافتهيﻰ از روابط اجتماعي است که بعضﻰ از ارزشهاي عمومي و‬ ‫جريانهاي مشترک را در بر ميگﻴرد و براي جواب دادن به بعضﻰ ضرورتهاى اساسي‬ ‫جامعه به وجود آمده است‪.‬‬

‫مروري بر درس‬ ‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪-1‬طﻮريکﻪ خﻮاﻧدﻳﻢ‪ ،‬اگرجاﻣعﻪ خﻮاﻫان بقا و استﻤرار است‪ ،‬باﻳد احتﻴاجات اساسﻲ آن‬ ‫برآورده گردد‪ .‬احتﻴاجات کدامﻫا اﻧد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪-2‬کدام ﻳک از اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻳک ﻧﻬاد اجتﻤاعﻲ بﻪ شﻤار ﻧﻤﻲآﻳد؟‬ ‫اﻟف‪ :‬خاﻧﻮاده (‬ ‫ب‪ :‬ﻣکتب (‬

‫) ج‪ :‬باﻧک (‬

‫)‬

‫) د‪ :‬ﻣجﻠس دوستان (‬

‫)‬

‫‪ -3‬اﻧتقال ﻣﻴراث فرﻫﻨگﻲ ﻧسﻞ گذشتﻪ بﻪ ﻧسﻞ آﻳﻨده تﻮسط کدام ﻧﻬاد صﻮرت ﻣﻲگﻴرد؟‬ ‫ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬ ‫‪ -4‬جﻤﻠﻪﻫاي زﻳر را تکﻤﻴﻞ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫جﻮاﻣع براي اﻳﻦکﻪ بتﻮاﻧﻨد بﻪ حﻴات خﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨد باﻳد‪..........‬ﻣختﻠف خﻮد را رفع کﻨﻨد‪.‬‬ ‫در طﻮل تارﻳخ براي رفع اﻳﻦ احتﻴاجات‪.......‬بﻪ وجﻮد آﻣده و اداﻣﻪ پﻴدا کرده است کﻪ بﻪ‬ ‫آنﻫا ﻧﻬاد ﻣﻲگﻮﻳﻨد‪.‬‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫ﻣکتب کﻪ ﻳکﻲ از تأسﻴسات آﻣﻮزشﻲ است‪ .‬براي رفع کدام ضرورتﻫا بﻪ وجﻮد آﻣده‬ ‫است؟ جﻮاب اﻳﻦ سؤال را در خاﻧﻪ آﻣاده ساختﻪ در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫درس دهم‬

‫نهاد اجتماعي ‹‪›2‬‬

‫بحث کنﻴد‬ ‫شﻤا کﻪ عضﻮ ﻳک خاﻧﻮده ﻫستﻴد‪ ،‬براى‬ ‫اﻳﻦ کﻪ در ﻣصؤوﻧﻴت زﻧدهگﻰ ﻧﻤاﻳﻴد‪ ،‬بﻪ‬ ‫اﻣﻨﻴت ضرورت دارﻳد‪ .‬براى فراگﻴرى‬ ‫عﻠﻢ‪ ،‬بﻪ تعﻠﻴﻢ و تربﻴﻪ ضرورت دارﻳد‪.‬‬ ‫وقتﻰ ﻣرﻳض ﻣﻰشﻮﻳد‪ ،‬بﻪ تداوى‬ ‫ضرورت دارﻳد‪ ،‬آﻳا اﻧجام اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‬ ‫کارﻫا تﻮسط ﻳک ﻧﻬاد صﻮرت‬ ‫ﻣﻰگﻴرد؟ اگر تﻮسط ﻳک ﻧﻬاد صﻮرت‬ ‫ﻧﻤﻰگﻴرد‪ ،‬ﻧﻬادﻫاى ﻣربﻮطﺔ آنﻫا را‬ ‫ﻧام بگﻴرﻳد‪.‬‬

‫نهادهاى درجه يک و درجه دوم‬ ‫طﻮرىکﻪ دردرس گذشتﻪ خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬ﻧﻬادﻫاي اجتﻤاعﻲ بر اثر ضرورتﻫاى اجتﻤاعﻲ‬ ‫بﻪ وجﻮد ﻣﻲآﻳﻨد‪ .‬کﻪ اﻳﻦ احتﻴاجات جاﻣعﻪ بﻪ دو بخش اصﻠﻲ و فرعﻲ تقسﻴﻢ ﻣﻰگردد؛‬ ‫ﻫﻤچﻨان ﻣﻲتﻮان ﻧﻬادﻫاي اجتﻤاعﻲ را ﻫﻢ بﻪ دوﻧﻮع اوﻟﻰ و دوﻣﻲتقسﻴﻢ کرد‪ ،‬ﻧﻬادﻫاي‬ ‫اوﻟﻰ عﻤﻮﻣﻲو جﻬاﻧﻲ اﻧد و تقرﻳب ًا ﻣﻲتﻮان گفت در ﻫر عصر و زﻣان و در ﻫر جاﻣعﻪﻳﻰ‬ ‫وجﻮد دارﻧد‪ .‬و داراي ثبات و دوام زﻳادي ﻣﻲباشﻨد‪ .‬ﻧﻬادﻫاي پﻨجگاﻧﺔ اوﻟﻴﻦ عبارتﻨد از‪:‬‬ ‫ﻧﻬاد خاﻧﻮاده‪ ،‬تعﻠﻴﻢ و تربﻴت‪ ،‬اقتصاد‪ ،‬سﻴاست و ﻧﻬاد دﻳﻦ‪ .‬ﻧﻬادﻫاي ثاﻧﻮى تا زﻣاﻧﻲکﻪ‬ ‫ﻣﻮرد ضرورت جاﻣعﻪ باشﻨد‪ ،‬دوام پﻴدا ﻣﻰکﻨد و وقتﻲ اﻳﻦ ﻧﻴاز برآورده شد بﻪ تدرﻳج‬ ‫و ﻳا بﻪ گﻮﻧﺔ سرﻳع از بﻴﻦ ﻣﻰرود‪ .‬از اﻧﻮاع ﻧﻬادﻫاي ثاﻧﻮى ﻣﻲتﻮان بﻪ ﻧﻬاد باﻧکداري‪،‬‬ ‫ﻧﻬاد ساﻳﻨس و تکﻨاﻟﻮژي و ﻧﻬاد طبابت اشاره کرد‪.‬‬ ‫در زﻳر ﻣا بﻪ تﻮضﻴح ﻫر ﻳک از اﻳﻦ ﻧﻬادﻫا ﻣﻲپردازﻳﻢ‪.‬‬

‫نهاد خانواده‬ ‫شاگردان عزﻳز‪ ،‬ﻫر ﻳک شﻤا در خاﻧﻮادهﻳﻰ بﻪ دﻧﻴا آﻣده اﻳد و در کاﻧﻮن خاﻧﻮاده تحت‬ ‫ﻣراقبت و تعﻠﻴﻤات اعضاى بزرگ خاﻧﻮادة خﻮد تربﻴت ﻳافتﻪ و با زﻧدهگﻲ اجتﻤاعﻲ آشﻨا‬ ‫شده اﻳد و بﻪ احتﻤال زﻳاد خﻮد ﻧﻴز بﻪ تشکﻴﻞ خاﻧﻮاده ﻣبادرت خﻮاﻫﻴد کرد‪.‬‬ ‫خاﻧﻮاده را چﻨﻴﻦ ﻣﻲتﻮان‪ ،‬تعرﻳف ﻧﻤﻮد‪ :‬خانواده‪ ،‬گروهي از افرادي است که با مشارکت‬ ‫خونﻰ به صورت مستقﻴم پﻴوند يافته‪ ،‬و اعضاي کﻼن سال آن مسئوولﻴت مراقبت از‬

‫‪49‬‬

‫کودکان را به عهده دارند‪.‬‬

‫خاﻧﻮاده اساسﻰترﻳﻦ واحد اجتﻤاعﻲ بﻮده کﻪ تارﻳخ آن با پﻴداﻳش اﻧسان ﻫﻢزﻣان است‪.‬‬ ‫تشکﻴﻞ خاﻧﻮاده و ازدواج باعث اداﻣﺔ حﻴات ﻧسﻞ و بقاي اﻧسان ﻣﻲشﻮد‪ .‬در واقع تجدﻳد‬ ‫ﻧسﻞ اﻧسان در خاﻧﻮاده صﻮرت ﻣﻰگﻴرد‪ .‬بﻪ ﻫﻤﻴﻦ عﻠت است کﻪ در ادﻳان ﻣختﻠف و ﻫﻤﻪ‬ ‫جﻮاﻣع زﻳادترﻳﻦ اﻫﻤﻴت را براي خاﻧﻮاده قاﻳﻞ ا ﻧد‪.‬‬ ‫خاﻧﻮاده را ﻣعﻤﻮ ً‬ ‫ﻻ اساسﻰترﻳﻦ ﻧﻬاد جاﻣعﻪ بﻪ شﻤار ﻣﻲآورﻧد‪ .‬اﻫﻤﻴت اﻳﻦ ﻧﻬاد از آن‬ ‫جﻬت است کﻪ بﻪ ظاﻫر در عاﻟﻢ اسباب ﻧقش تکثر و بقاى جاﻣعﻪ را بﻪ عﻬده دارد و در‬ ‫ﻫﻤﻪ جﻮاﻣع دﻳده ﻣﻲشﻮد‪.‬‬ ‫خاﻧﻮادهﻳﻲ اﻧساﻧﻲ تﻨﻬا عﻬدهدار تﻮﻟﻴد ﻧسﻞ ﻧﻴست؛ بﻠکﻪ در آن‪ ،‬اخﻼق‪ ،‬پرورش شخصﻴت‬ ‫و اجتﻤاعﻲ کردن کﻮدکان و داشتﻦ اﻧتخاب عاقﻼﻧﻪ ﻧﻴز ﻣطرح است‪ .‬در خاﻧﻮادة بشرى‬ ‫قﻮاﻧﻴﻦ دﻳﻨﻲ‪ ،‬اخﻼقﻲ و احساسات و عﻮاطف عاﻟﻴﻪ بر قرار است‪ .‬جﻨبﻪﻫاي عﻤﻴق و ﻧﻬان‬ ‫شخصﻴت اﻧسان ﻧاشﻲ از تعﻠﻴﻢ و تر بﻴﻪ در دوران کﻮدکﻲ است و اوﻟﻴﻦ سالﻫاي‬ ‫زﻧدهگﻲ اﻧسان درﻣحﻴط خاﻧﻮاده ﻣﻲگذرد و در اﻳﻦ دوران تﻬداب شخصﻴت او گذاشتﻪ‬ ‫ﻣﻲشﻮد‪ .‬ارزشﻫا و اﻧفعاﻻتﻲ کﻪ در دوران کﻮدکﻲ بﻪ وسﻴﻠﻪ خاﻧﻮادة بر فرد تأثﻴر‬ ‫ﻣﻲگذارد درتصﻤﻴﻢگﻴريﻫا و جرﻳان زﻧدهگﻲ آﻳﻨدة کﻮدك اﻫﻤﻴت زﻳادي داشتﻪ کﻪ اثر‬ ‫آن در سر تا سر عﻤر باقﻲ ﻣﻲﻣاﻧد‪.‬‬

‫نهاد تعلﻴم و تربﻴت‬ ‫ﻧﻬاد تعﻠﻴﻢ وتربﻴﻪ دربرگﻴرﻧده وﻣرفﻮ ع کﻨﻨدة بخش تعﻠﻴﻢ و تربﻴﻪ ﻣﻰباشد کﻪ بﻪ خاطر‬ ‫رفع ﻧﻴازﻫاي تعﻠﻴﻢ و تربﻴﺔ اﻧسانﻫا بﻪ وجﻮد آﻣده است‪.‬‬ ‫بﻪ ﻧظر شﻤا تعﻠﻴﻢ و تربﻴت در زﻧدهگﻰ اﻧسانﻫا چﻪ اﻫﻤﻴت دارد؟‬ ‫تعﻠﻴﻢ و تربﻴﻪ ﻳکﻲ از اساسﻰترﻳﻦ فعاﻟﻴتﻫا درتﻤام جﻮاﻣع بشري است؛ زﻳرا اداﻣﺔ وجﻮد‬ ‫ﻫر جاﻣعﻪﻳﻰ بستﻪگﻰ بﻪ اﻧتقال ﻣﻴراث فرﻫﻨگﻲ بﻪ ﻧسﻞ آﻳﻨده دارد تا آﻧان ﻣطابق ارزشﻫا‬ ‫و قﻮاعد جاﻣعﻪ تربﻴت شﻮﻧد و بر طبق آنﻫا رفتار کﻨﻨد‪ .‬تعﻠﻴﻢ و تربﻴﻪ ﻣاﻧﻨد ساﻳر‬ ‫ﻧﻬادﻫاي اجتﻤاعﻲ از ساخت ﻣشخص بر خﻮردار است و براي آن کﻪ بتﻮاﻧد وظاﻳف و ﻳا‬ ‫کارکرد خﻮد را اﻧجام دﻫد‪ ،‬از پﻼنﻫا‪ ،‬اصﻮل‪ ،‬ضﻮابط و ﻣقررات خاصﻲ پﻴروي ﻣﻲکﻨد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻬاد سازﻣان و تشکﻴﻞﻫاي ﻣتعددي بﻪ وجﻮد آورده است‪ .‬کﻪ شاﻣﻞ کﻮدکستانﻫا‪،‬‬ ‫ﻣکاتب‪ ،‬پﻮﻫﻨتﻮنﻫا‪ ،‬ﻣدارس تعﻠﻴﻢ بزرگساﻻن‪ ،‬تعﻠﻴﻢ داخﻞ خدﻣت‪ ،‬پﻮﻫﻨتﻮنﻫاي‬ ‫خصﻮصﻰ‪ ،‬پروگرامﻫا‪ ،‬ﻣﻴتﻮدﻫا و ﻣدلﻫاي تدرﻳس‪ ،‬پﻼنﻫاي آﻣﻮزشﻲ‪ ،‬تعﻠﻴﻤات فﻨﻲ‬ ‫و حرفﻪﻳﻰ ﻣﻲباشﻨد‪ .‬عﻼوه بر اﻳﻦ‪ ،‬کﻠﻴﻪ وساﻳﻞ ارتباط جﻤعﻲ از قبﻴﻞ‪ :‬رادﻳﻮ‪ ،‬تﻠﻮﻳزﻳﻮن‪،‬‬ ‫کتاب‪ ،‬روزﻧاﻣﻪ‪ ،‬ﻣجﻠﻪ‪ ،‬عکس‪ ،‬پﻮستر‪ ،‬اشعار‪ ،‬قصﻪﻫا‪ ،‬حکاﻳتﻫا‪ ،‬ضرب اﻟﻤثﻞﻫا‪ ،‬رواﻳات‪،‬‬

‫‪50‬‬

‫خﻼصﺔ ﻫرچﻴزي کﻪ بﻪ ﻧحﻮي در تعﻠﻴﻢ و تربﻴت افراد ﻣؤثراست ﻧﻴز جزﻳﻰ از ﻧظام‬ ‫تعﻠﻴﻤﻰو آﻣﻮزشﻲ است‪ .‬درﻳک کﻼم‪ ،‬تعﻠﻴﻢ و تربﻴﻪ از گﻬﻮاره تا گﻮر اداﻣﻪ دارد؛ بﻨابراﻳﻦ‬ ‫ﻣﻴراث فرﻫﻨگﻲ از ﻧسﻠﻲ بﻪ ﻧسﻠﻲ ﻣﻨتقﻞ ﻣﻲشﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻮاره بﻪ آن افزود گردﻳده و غﻨﻰتر‬ ‫ﻣﻲشﻮد‪ .‬تعﻠﻴﻢ و تر بﻴﻪ تﻨﻬا ﻧﻬادي است کﻪ پرورش ﻧﻴروي اﻧساﻧﻲ را بﻪ عﻬده دارد و‬ ‫از طرﻳق ﻳاد دادن و تعﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻧقشﻫا و ﻣﻬارتﻫاي ﻻزم است کﻪ آنﻫا را براي زﻧدهگﻲ در‬ ‫جاﻣعﻪ آﻣاده ﻣﻲکﻨد‪.‬‬

‫نهاد اقتصادي‬ ‫ﻳکﻲ از ﻣﻬﻤترﻳﻦ و ضرورىترﻳﻦ احتﻴاجات ﻳک جاﻣعﻪ فراﻫﻢ کردن احتﻴاجات اساسﻲ‬ ‫فﻴزﻳﻮﻟﻮژﻳک ﻣردم آن جاﻣعﻪ است‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻧسانﻫا براي زﻧده ﻣاﻧدن بﻪ ﻣصرف حد اقﻞ‬ ‫ﻣعﻴﻦ اﻧرژى‪ ،‬ﻧﻮشﻴدن آب صحﻲ‪ ،‬ﻣحفﻮظ ﻣاﻧدن از خطر از ﻧظر پﻮشاك و ﻣسکﻦ‬ ‫احتﻴاج دارﻧد‪ .‬ﻫﻴچ جاﻣعﻪﻳﻰ درجﻬان ﻧﻴست کﻪ بﻪ ﻣﻨابع اساسﻲ پاﻳان ﻧاپذﻳري؛ چﻮن‪:‬‬ ‫خﻮراك‪ ،‬آب‪ ،‬پﻮشاك و ﻣﻮاد و ﻣصاﻟح ساختﻤاﻧﻲ دسترسﻲ داشتﻪ باشد‪ .‬از آﻧجا کﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨابع ﻣحدود اﻧد‪ ،‬ﻫر جاﻣعﻪ باﻳد شﻴﻮهﻫاي ﻣﻨظﻢ تﻮﻟﻴد‪ ،‬تﻮزﻳع و ﻣصرف اﻳﻦ ﻣﻨابع‬ ‫اساسﻲ را بﻪ وجﻮد آورد‪ .‬بﻪ اﻳﻦ ترتﻴب‪ ،‬ﻫر جاﻣعﻪﻳﻰ باﻳد ﻳک ﻧظام اقتصادي اﻳجاد‬ ‫کﻨد‪ .‬ﻧﻬادﻫاى اقتصادي ﻧقشﻫاي تﻮﻟﻴد‪ ،‬تﻮزﻳع‪ ،‬جرﻳان و ﻣصرف کاﻻ را اﻳفا ﻣﻲکﻨﻨد‪.‬‬ ‫احتﻴاجﻫاي اقتصادي‪ ،‬غذاﻳﻲ و ﻣصرفﻲ اﻧسانﻫا را تأﻣﻴﻦ ﻣﻲکﻨد‪.‬‬

‫نهاد سﻴاسﻰ‬ ‫براى بقاي گروهﻫاي ﻣردﻣﻲﻻزم است‪ ،‬اﻳﻦ گروهﻫا شﻴﻮهﻫاﻳﻰ را براي حفظ ﻧظﻢ‬ ‫اجتﻤاعﻲ بﻪ وجﻮد آورﻧد؛ ﻳعﻨﻲ تﻤاﻣﻲجاﻣعﻪﻫا باﻳد اصﻮل و قﻮاعد را اﻳجاد کﻨﻨد کﻪ‬ ‫تضﻤﻴﻦ ﻧﻤاﻳﻨد تا ﻫﻤﻪ ﻣردم از آن اطاعت ﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬اگر اﻳﻦ ﻧﻴاز جاﻣعﻪ برآورده ﻧشﻮد‪،‬‬ ‫ﻣردم حقﻮق ﻳکدﻳگر را ﻧادﻳده گرفتﻪ تا حدي کﻪ بﻪ اغتشاش و بﻲﻧظﻤﻲ در جاﻣعﻪ ﻣﻨتﻬﻲ‬ ‫خﻮاﻫد شد‪ .‬بﻪ ﻳقﻴﻦ جﻮاﻣع ﻣختﻠف براى ضرورت ﻧظﻢ اجتﻤاعﻲ بﻪ طرﻳقﻪﻫاى ﻣختﻠف‬ ‫برخﻮرد ﻣﻲکﻨﻨد‪ .‬خﻼصﻪ ﻫر جاﻣعﻪ داراي ﻧظاﻣﻲ براي ﻣتﻮجﻪ ساختﻦ ﻣردم بﻪ اطاعت‬ ‫از قﻮاﻧﻴﻦ اجتﻤاعﻲ است‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧقش را ﻧﻬاد سﻴاسﻲ کﻪ ﻳکﻲ از قدﻳﻢترﻳﻦ ﻧﻬادﻫاي‬ ‫اجتﻤاعﻲ است اﻳفا ﻣﻲﻧﻤاﻳد کﻪ وظﻴفﻪ اﻳجاد ﻧظﻢ را در جاﻣعﻪ بﻪ عﻬده دارد‪ .‬دوﻟت ﻣظﻬر‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻬاد است کﻪ سﻠسﻠﺔ ﻣراتب قدرت خﻮد را در جاﻣعﻪ تﻮسعﻪ ﻣﻲدﻫد و بﻪ تﻨظﻴﻢ اﻣﻮر‬ ‫ﻣردم ﻣﻲپردازد‪ .‬و اﻣﻨﻴت را درجاﻣعﻪ برقرار ﻣﻲسازد‪.‬‬ ‫نهاد دين‪ :‬ﻧﻬادﻫاي دﻳﻨﻰ با چگﻮﻧﻪگﻰ شﻴﻮهﻫاي اعتقادى ارتباط دارﻧد و ﻧﻴازﻫاي‬ ‫‪51‬‬

‫ﻣعﻨﻮي اﻧسان را بر طرف ﻣﻲﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫تعريف دين‪ :‬ﻣجﻤﻮعﺔ از راﻫﻨﻤاﻳﻲﻫاي خداوﻧد است کﻪ اﻧسان آزاد را در اﻧتخاب‬ ‫راه و بﻬترﻳﻦ ﻣرزﻫا و حدود زﻧدهگﻲ فردي و اجتﻤاعﻲ‪ ،‬کﻤک ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ .‬در ﻫر صﻮرت‬ ‫ﻣﻨظﻮر از اﻳﻦ اصطﻼح روش ﻧزدﻳکﻲ بﻪ خداوﻧد ‪ ،‬در راه و قاﻟب تعﻴﻴﻦ شده‪ ،‬زﻧدهگﻰ‬ ‫کردن‪ ،‬عﻤﻞ کردن‪ ،‬اطاعت و فرﻣان برداري کاﻣﻞ از اوست‪ .‬در ﻫر دﻳﻨﻲ بﻪ طﻮر ﻣعﻤﻮل‬ ‫ﻧﻬادﻫاي دﻳﻨﻲ از طرف روحاﻧﻴﻮن رﻫبرى ﻣﻰشﻮﻧد اﻳﻦ روحاﻧﻴﻮن کساﻧﻲ ﻫستﻨد کﻪ بﻪ‬ ‫عﻠﻮم و ﻣﻨاسک دﻳﻨﻲ آشﻨاﻳﻲ دارﻧد و ﻣﻮﻣﻨان را از طرق ﻣختﻠف؛ ﻳعﻨﻲ از طرﻳق تعﻠﻴﻢ‬ ‫احکام‪ ،‬عقاﻳد و حضﻮر در ﻣراسﻢ ﻣذﻫبﻲ و غﻴره بﻪ اجراى اواﻣر اﻟﻬﻲ رﻫﻨﻤاﻳﻰ ﻣﻰکﻨﻨد؛‬ ‫ﻳعﻨﻲ اﻳﻦکﻪ شخص باﻳد بتﻮاﻧد‪ ،‬ﻣراسﻢ و فراﻳض ﻣذﻫبﻰ خﻮد را طﻮرىکﻪ در شرﻳعت‬ ‫آﻣده است‪ ،‬اجرا کﻨد و ﻧظﻢ خﻮاستﻪ شده را در بﻴﻦ افراد جاﻣعﻪ برقرار سازد‪.‬‬ ‫مرورى بر درس‬ ‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬خاﻧﻮاده از کدام ﻧﻮع ﻧﻬادﻫاي اجتﻤاعﻲ شﻤرده ﻣﻲشﻮد؟‬ ‫‪ -2‬دو ﻣﻮرد ازﻣسئﻮوﻟﻴتﻫاي خاﻧﻮاده را در برابر افرادش تذکر دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻧﻬاد اقتصادى کدام ﻧﻴازﻫاي جاﻣعﻪ را برآورده ﻣﻰسازد؟ سﻪ ﻣﻮرد را ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪ -4‬اﻧتقال فرﻫﻨگﻰ از ﻧسﻠﻰ بﻪ ﻧسﻠﻰ تﻮسط کدام ﻧﻬاد صﻮرت ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫‪ -5‬ﻧقش حفظ ﻧظﻢ اجتﻤاعﻲ و ﻣتﻮجﻪ ساختﻦ ﻣردم بﻪ اطاعت از قﻮاﻧﻴﻦ اجتﻤاعﻲ را‬ ‫کدام ﻧﻬاد اﻳفا ﻣﻰﻧﻤاﻳد؟‬ ‫‪ -6‬دﻳﻦ کدام ﻧﻴازﻫاي اﻧسانﻫا رابر طرف ﻣﻰﻧﻤاﻳد؟‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫چﻨد سطر دربارة وظاﻳف ﻧﻬاد خاﻧﻮاده در جاﻣعﻪ را در کتابچﻪﻫاى خﻮد ﻳادداشت‬ ‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫درس ازد هم‬

‫نهاد اجتماعي ‹‪›3‬‬

‫بحث نمايﻴد‬ ‫رفتارﻫاى اجتﻤاعﻰ ﻣختﻠف ﻣاﻧﻨد‪ :‬رفتارﻫاى ﻧﻴک و شاﻳستﻪ‪ ،‬احترام بﻪ عقاﻳد جاﻣعﻪ‬ ‫و احترام بﻪ بزرگان؛ ﻫﻤچﻨان رفتارﻫاى ﻧاشاﻳستﻪ چﻮن‪ :‬دزدى و غﻴره در ﻳک جاﻣعﻪ‬ ‫ﻣشاﻫده ﻣﻰشﻮد‪ .‬با ﻧظرداشت اﻳﻦ ﻣطﻠب‪:‬‬ ‫آﻳا ﻣرجعﻰ وجﻮد دارد کﻪ ﻣشﻮق عﻤﻠکرد ﻣا درجﻬت کارﻫاى شاﻳستﻪ و ﻣاﻧع عﻤﻠکرد‬ ‫ﻣا درجﻬت اعﻤال ﻧا شاﻳستﻪ گردد؟‬ ‫دردرس پﻴشتر خﻮاﻧدﻳد کﻪ در ﻫر جاﻣعﻪﻳﻰ پﻨج ﻧﻬاد اجتﻤاعﻲ اصﻠﻲ وجﻮد دارﻧد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻬادﻫا عبارت اﻧد از‪ :‬ﻧﻬادخاﻧﻮاده‪ ،‬آﻣﻮزشﻲ‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬سﻴاسﻲ و ﻧﻬاد ﻣذﻫبﻲ‪ ،‬کﻪ‬ ‫ﻧﻬادﻫاي اجتﻤاعﻲ براي رسﻴدن بﻪ ﻫدفشان باﻳد کارکردﻫاي ﻣختﻠف را اﻧجام دﻫﻨد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ درس راجع بﻪ کار کرد ﻧﻬادﻫاى اجتﻤاعﻰ اگاﻫﻰ حاصﻞ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫کارکرد نهادهاى اجتماعﻰ‬ ‫ﻫر ﻧﻬاد اجتﻤاعﻲ داراي کار کرد ﻣعﻴﻨﻲ است کﻪ بﻪ ﻧحﻮي در دوام و پاﻳداري آن ﻣؤثر‬ ‫واقع ﻣﻰشﻮد؛ ﻫﻤچﻨان کارکردﻫاي اساسﻰ ﻣعﻴﻨﻲ وجﻮد دارﻧد کﻪ ﻫر ﻧﻬاد جداگاﻧﻪ‬ ‫از آنﻫا برخﻮردار است‪ .‬کارکردﻫاي گستردة کﻪ در ﻣﻴان ﻫﻤﻪ ﻧﻬادﻫا وجﻮد دارد‬ ‫عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫ﻧﻬادﻫا طرز رفتار اجتﻤاعﻲ ﻧﻴک و شاﻳستﻪ را در ﻣﻮقعﻴتﻫاي ﻣختﻠف‪ ،‬در اختﻴار‬ ‫فرد ﻣﻲگذارﻧد‪ .‬ﻧﻬادﻫا ازطرﻳق پروسﺔ اجتﻤاعﻲ شدن‪ ،‬شﻴﻮهﻫاي رفتار شاﻳستﻪ و ﻧا‬ ‫‪53‬‬

‫شاﻳستﻪ را بﻪ افراد ﻧشان ﻣﻲدﻫد؛ طﻮرﻣثال‪ :‬در ﻣکتب بﻪ ﻣا آﻣﻮختﻪ ﻣﻲشﻮد کﻪ از‬ ‫قﻮاﻧﻴﻦ ﻣکتب پﻴروي کﻨﻴﻢ‪ ،‬بﻪ بزرگان احترام بگذارﻳﻢ‪ ،‬با ﻫﻢ صﻨفﻲﻫا ﻫﻤکاري داشتﻪ‬ ‫باشﻴﻢ‪ ،‬از تقﻠب و تجاوز بﻪ حقﻮق دﻳگران پرﻫﻴز کﻨﻴﻢ و بﻪ ﻣقدسات دﻳﻨﻲ و آرﻣانﻫاي‬ ‫ﻣﻠﻲ احترام بگذارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﻬاد ﻧقشﻫاي ﻣختﻠف را براي فرد‪ ،‬فراﻫﻢ ﻣﻲکﻨد و رفتار و ﻧقشﻲ ﻣعقﻮل و شاﻳستﻪ‬ ‫را براي اﻧسان ﻣشخص ﻣﻲسازد؛ ﻳعﻨﻲ شخص پﻴش از بﻪ عﻬده گرفتﻦ ﻳک ﻧقش‪ ،‬کﻪ‬ ‫بﻪ طﻮرﻣعﻤﻮل تﻮقع و اﻧتظار کﻪ بﻪ آن دارد‪ ،‬ﻣﻲتﻮاﻧد در ﻣﻮرد ﻣﻨاسبترﻳﻦ ﻧقش براي‬ ‫خﻮد تصﻤﻴﻢگﻴري کﻨد‪.‬‬ ‫ﻧﻬادﻫا بﻪ افراد جاﻣعﻪ ﻳاد ﻣﻰدﻫﻨد کﻪ بﻬترﻳﻦ شﻴﻮة رفتار‪ ،‬ﻫﻤان رفتار باثبات‪ ،‬قاﻧﻮﻧﻰ‬ ‫و قاﻧﻮﻧﻤﻨد شده است؛ طﻮرﻣثال‪ :‬اﻧسانﻫا از طرﻳق عضﻮﻳت در ﻧﻬاد دﻳﻨﻰ‪ ،‬ارزشﻫا‬ ‫و عقاﻳد باثبات و ﻣﻮرد قبﻮل جاﻣعﻪ را فراﻣﻲگﻴرﻧد‪ ،‬شرافت و صداقت‪ ،‬راستکارى‪،‬‬ ‫دستگﻴري از ﻣستﻤﻨدان و وفاداري بﻪ ﻣقررات اجتﻤاعﻲ را کﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫاﻳﻰ از شﻴﻮهﻫاي‬ ‫رفتار قاﻧﻮنﻣﻨد بﻪ شﻤار ﻣﻲآﻳﻨد را ﻳاد ﻣﻰگﻴرﻧد‪.‬‬ ‫ﻧﻬادﻫا در جﻬت تﻨظﻴﻢ و ﻧظارت بر رفتار اجتﻤاعﻲ عﻤﻞ ﻣﻲکﻨﻨد ﻧﻬادﻫا رفتار و کردار‬ ‫اجتﻤاعﻰ را تﻨظﻴﻢ و از آن ﻧظارت ﻣﻰﻧﻤاﻳد؛ طﻮرﻣثال‪ :‬عﻤﻞ دزدي براي ﻳک آدم بﻲ پﻮل‬ ‫از آن جﻬت کار درستﻲ ﻧﻴست کﻪ از ﻳک سﻮ اﻳﻦ عﻤﻞ ظﻠﻢ و تجاوز بﻪ حق دﻳگران‬ ‫ﻣحسﻮب ﻣﻰگردد و ازجاﻧب دﻳگر ﻣﻤکﻦ است‪ ،‬اﻳﻦ کار او بﻪ دستگﻴري‪ ،‬ﻣحکﻮﻣﻴت و‬ ‫ﻣجازات زﻧدان ﻣﻨجرشﻮد‪ .‬بﻪ جاي ﻧادﻳده گرفتﻦ تﻮقعات جاﻣعﻪ‪ ،‬براي او بﻬتر است کﻪ‬ ‫بﻪ ﻣؤسسﻪﻫاى کارﻳابﻲ و خﻴرﻳﻪ ﻣراجعﻪ کﻨد‪.‬‬ ‫ﻫر ﻳک از پﻨج ﻧﻬاد ﻳاد شده بﻪ ﻣﻨظﻮر خاصﻰ بﻪ وجﻮد آﻣده و کارکردﻫاي ﻣعﻴﻦ و‬ ‫ﻣخصﻮصﻰ را اﻧجام ﻣﻲدﻫﻨد‪.‬‬

‫کارکرد خاص نهاد خانواده عبارت است از‪:‬‬ ‫تﻨظﻴﻢ و تشکﻴﻞ خاﻧﻮاده ﻣﻨحﻴث اوﻟﻴﻦ بﻨﻴاد اجتﻤاعﻰ؛‬ ‫پر کردن جاي آدمﻫاي ﻳک ﻧسﻞ بﻪ وسﻴﻠﺔ ﻳک ﻧسﻞ دﻳگر از طرﻳق تﻮﻟد و تﻨاسﻞ؛‬ ‫ﻣراقبت و حﻤاﻳت از فرزﻧدان‪ ،‬ﻧاتﻮاﻧان و ساﻟﻤﻨدان؛‬ ‫ﻣحافظت از فرد در برابر خطرﻫاى ﻣحﻴطﻰ؛‬

‫‪54‬‬

‫اﻳجاد فر صت و اﻣکاﻧات براى کسب تجارب فردى؛‬ ‫پرورش قﻮاى روحﻰ و اخﻼقﻰ در فرد وتشکﻴﻞ شخصﻴت اساسﻰ درکﻮدك؛‬ ‫بر آورده ساختﻦ احتﻴاجﻫاى طفﻞ؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬غذا‪ ،‬پﻮشاك‪ ،‬ﻣسکﻦ‪ ،‬احساس اﻣﻨﻴت‪ ،‬ﻣحبت‬ ‫و غﻴره؛‬ ‫اﻳجاد حس ﻫﻤبستﻪگﻰ با ساﻳر افراد جاﻣعﻪ؛‬ ‫اﻳجا د خﻮشبﻴﻨﻰ ﻧسبت بﻪ زﻧدهگاﻧﻰ اجتﻤاعﻰ اﻣروز و فردا؛‬ ‫اجتﻤاعﻲ کردن کﻮدکان؛‬ ‫تثبﻴت ﻣقام اجتﻤاعﻲ افراد از طرﻳق وراثت؛‬ ‫تاﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴت اقتصادي براي اعضاي خاﻧﻮاده بﻪ عﻨﻮان واحد اساسﻰ تﻮﻟﻴد اقتصادي و ﻣصرف‪.‬‬

‫کارکردهاي خاص نهادهاي تعلﻴمﻰعبارت اند از‪:‬‬ ‫اﻳجاد آﻣادهگﻲ در افراد براي قبﻮل ﻧقشﻫاي شغﻠﻲ؛‬ ‫عﻤﻞ کردن بﻪ عﻨﻮان وسﻴﻠﺔ اﻧتقال ﻣﻴراث فرﻫﻨگﻲ؛‬ ‫آشﻨا ساختﻦ افراد جاﻣعﻪ با ﻧقشﻫاي ﻣختﻠف؛‬ ‫آﻣاده ساختﻦ افراد براي برخﻲ از ﻧقشﻫاي اجتﻤاعﻲ ﻣﻮرد تﻮقع؛‬ ‫فراﻫﻢ آوردن تغﻴﻴر و پﻴشرفت در جاﻣعﻪ از طرﻳق تحقﻴقات عﻠﻤﻲ؛‬ ‫تقﻮﻳت قدرت تطبﻴق و عادت افراد با ارزشﻫاي اجتﻤاعﻲ و تسﻬﻴﻞ روابط اجتﻤاعﻲ‪.‬‬

‫کارکردهاي خاص نهادهاي مذهبي عبارتند از‪:‬‬ ‫کﻤک بﻪ افراد در پﻴدا کردن ﻫﻮﻳت فکرى و اخﻼقﻲ؛‬ ‫فراﻫﻢ آوردن تفسﻴرﻫا براي بﻴان ﻣحﻴط طبﻴعﻲ و اجتﻤاعﻲ فرد؛‬ ‫باﻻ بردن روحﻴﻪ اجتﻤاعﻲ افراد‪ ،‬اﻧسجام اجتﻤاعﻲ و ﻫﻤبستﻪگﻲ گروﻫﻲ؛‬ ‫زﻧدهگﻰ بﻨدهگان را در اﻳﻦ جﻬان با ﻣرگ خاتﻤﻪ‬ ‫اﻣﻴد بخشﻴدن بﻪ افراد کﻪ خداوﻧد‬ ‫ﻣﻰبخشد؛ بﻠکﻪ ﻣرگ آغاز زﻧدهگﻰ جاوﻳدان و عادﻻﻧﻪ است‪.‬‬

‫کارکردهاي خاص نهادهاي اقتصادي عبارت اند از‪:‬‬ ‫تﻮﻟﻴد کاﻻﻫا و خدﻣات ﻣﻮرد ضرورت اعضاي جاﻣعﻪ؛‬ ‫تﻮزﻳع کاﻻ و خدﻣات ﻫﻤراه با تﻮزﻳع ﻣﻨابع اقتصادي (کار و تجﻬﻴزات)؛‬ ‫ﻣصرف کاﻻ و خدﻣات‪.‬‬ ‫‪55‬‬

‫کارکردهاي خاص نهادهاي سﻴاسي عبارتند از‪:‬‬ ‫بﻨﻴادى ساختﻦ قﻮاعد و ﻣقررات از طرﻳق اعضاى ﻣجﻠس ﻣقﻨﻨﻪ؛‬ ‫اجراي قﻮاﻧﻴﻦ تصﻮﻳب شده؛‬ ‫تأﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴت؛‬ ‫حﻞ و فصﻞ ﻣخاﻟفتﻫاى ﻣﻮجﻮد در ﻣﻴان اعضاي جاﻣعﻪ؛‬ ‫برقراري خدﻣاتﻲ چﻮن‪ :‬ﻣراقبتﻫاي صحﻲ‪ ،‬تعﻠﻴﻢ‪ ،‬رفاه و ﻧظاﻳر آن؛‬ ‫حﻤاﻳت اتباع کشﻮر در برابر حﻤﻼت ﻣﻤاﻟک بﻴگاﻧﻪ و حفظ ﻫﻮشﻴاري ﻣﻠت در برابر‬ ‫تﻬدﻳدﻫاي خارجﻲ‪.‬‬ ‫مرورى بر درس‬ ‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬اجتﻤاعﻰ کردن کﻮدکان‪ ،‬وظﻴفﺔ کدام ﻧﻬاد اجتﻤاعﻰ است؟‬ ‫‪ -2‬فراﻫﻢآورى تغﻴﻴر و پﻴشرفت در جاﻣعﻪ از طرﻳق تحقﻴقات عﻠﻤﻰوظﻴفﺔ کدام ﻧﻬاد‬ ‫اجتﻤاعﻰ ﻣﻰباشد؟‬ ‫‪ -3‬حﻞ و فصﻞ ﻣخاﻟفتﻫاى ﻣﻮجﻮد در ﻣﻴا ن اعضاى جاﻣعﻪ‪ ،‬وظﻴفﺔ کدام ﻳکﻰ از‬ ‫ﻧﻬادﻫاى اجتﻤاعﻰ ﻣﻰباشد؟ جﻮاب درست را ﻧشاﻧﻰ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫اﻟف) ﻧﻬاد خاﻧﻮاده ب)ﻧﻬاد دﻳﻦ ج) ﻧﻬاد سﻴاست د) ﻧﻬاد اقتصاد‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫شﻤا بﻪ کدام ﻫدف شاﻣﻞ ﻣکتب شده اﻳد؟ دﻻﻳﻞ خﻮﻳش را فﻬرست ﻧﻤﻮده‪ ،‬در صﻨف‬ ‫بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫درس دوازدهم‬

‫روابط متقابل نهادها‬

‫بحث نمايﻴد‬ ‫در گذشتﻪ آﻣﻮختﻴد کﻪ در ﻳک جاﻣعﻪ ﻧﻬادﻫا در اﻧجام وظاﻳف خﻮد‪ ،‬بﻪ ﻳکدﻳگر وابستﻪ‬ ‫اﻧد و در بﻴﻦ آنﻫا بﻴشتر روابط دواﻣدار بر قرار است‪ .‬کار ﻫر ﻳک از ﻧﻬادﻫا ﻣکﻤﻞ کار‬ ‫ﻧﻬاد دﻳگر است‪ .‬حال بگﻮﻳﻴد کﻪ‪:‬‬ ‫آﻳا ﻧﻬادﻫا در ﻳک جاﻣعﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻨد‪ ،‬بدون ﻫﻤاﻫﻨگﻰ با ﻫﻢ روابط ﻣتقابﻞ داشتﻪ باشﻨد و‬ ‫ﻧﻴازﻫا ى ﻣتعدد ﻣردم را رفع کﻨﻨد؟ چرا؟‬ ‫در اين درس با روابط متقابل نهادها آشنا مﻰشويد‬ ‫طﻮرى کﻪ ﻫﻤﺔ ﻧﻬادﻫا ﻳک ﻫدف را دﻧبال ﻣﻰکﻨﻨد و آن رفع ﻧﻴازﻫاى ﻣردم و تحقق رفاه‬ ‫کاﻣﻞ آنﻫا است؛ بﻨابراﻳﻦ ﻧﻬادﻫا بﻪ ﻳک دﻳگر وابستﻪ اﻧد‪ .‬ﻫﻴچ ﻧﻬادي بدون ارتباط با‬ ‫دﻳگر ﻧﻬادﻫا ﻧﻤﻲتﻮاﻧد‪ ،‬بﻪ حﻴات خﻮد اداﻣﻪ دﻫد؛ زﻳرا کارکردﻫاي پﻨج ﻧﻬاد بﻨﻴادي کﻪ‬ ‫در درس قبﻠﻲ خﻮاﻧدﻳد‪ ،‬بسﻴار با ﻫﻢ وابستﻪ اﻧد‪ ،‬بﻪ طﻮر ﻣثال‪ :‬ﻣﻴزان ازدواج و ثبات‬ ‫خا ﻧﻮاده بر رشد جاﻣعﻪ اثر ﻣﻲگذارد و رشد جﻤعﻴت برتعﻠﻴﻢ و تربﻴت و اقتصاد ﻣؤثر‬ ‫واقع ﻣﻲشﻮد‪.‬‬ ‫براي آن کﻪ جاﻣعﻪ کار کرد ﻣؤثري داشتﻪ باشد‪ ،‬ﻧﻬادﻫاي بﻨﻴادي آن باﻳد کارکرد ﻣؤثر‬ ‫داشتﻪ باشد‪ .‬تﻮازن ﻣتﻨاسب و ظرﻳفﻲ باﻳد ﻣﻴان ﻧﻬادﻫاي خاﻧﻮادهگﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ‪،‬‬ ‫اقتصادي‪ ،‬وآﻣﻮزشﻲ بر قرار باشد‪.‬‬ ‫ﻣﻰداﻧﻴﻢ کﻪ ﻳک ﻣاشﻴﻦ زﻣاﻧﻰ بﻪ خﻮبﻰ کار ﻣﻰکﻨد کﻪ ﻣﻴان اجزاى آن ﻫﻤاﻫﻨگﻰ و ﻧظﻢ‬ ‫وجﻮد داشتﻪ باشد‪ .‬ﻳک جاﻣعﻪ ﻧﻴز زﻣاﻧﻰ ﻣﻰتﻮاﻧد‪ ،‬بﻪ راحتﻰ بﻪ ﻣسﻴر خﻮد اداﻣﻪ دﻫد و‬ ‫‪57‬‬

‫بﻪ ﻫدفﻫاى خﻮﻳش دست ﻳابد کﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻬادﻫا بﻪ طﻮر ﻫﻤاﻫﻨگ و ﻳکپارچﻪ عﻤﻞ کﻨﻨد‪.‬‬ ‫به نظر شما‪ ،‬چه وقت مﻰتوانﻴم بگويﻴم‪ ،‬در جامعه نظم و هماهنگﻰ بر قرار است؟‬ ‫فرض کﻨﻴد کﻪ ﻣﻰخﻮاﻫﻴد بﻪ تﻤاشاى ﻳک ﻣسابقﺔ فﻮتبال بروﻳد‪ .‬برا ى اﻳﻦ ﻣﻨظﻮر اول‬ ‫باﻳد خﻮد را بﻪ ﻣﻴدان ورزشﻰ برساﻧﻴد‪ .‬اگر‪:‬‬ ‫را ﻧﻨده قﻮاﻧﻴﻦ و ﻣقررات ترافﻴکﻰ را ﻣراعات کﻨد‪.‬‬ ‫ادارة ترافﻴک بﻪ وظاﻳف خﻮد بﻪ درستﻰ عﻤﻞ ﻧﻤاﻳد تا را ﻧﻨده در سركﻫاى شﻬر بﻪ‬ ‫درستﻰ تردد کﻨﻨد‪.‬‬ ‫شارواﻟﻰ کار خﻮد را بﻪ خﻮبﻰ اﻧجام دﻫد تا در سركﻫا براى را ﻧﻨدهگان ﻣشکﻠﻰ بﻪ‬ ‫وجﻮد ﻧﻴاﻳد‬ ‫شﻤا ﻣﻰتﻮاﻧﻴد بﻪ راحتﻰ بﻪ ﻣﻴدان ورزشﻰ برسﻴد؛ ﻫﻤچﻨان تکت دخﻮل اخذ کﻨﻴد‪ ،‬در‬ ‫جاى خﻮد بﻨشﻴﻨﻴد‪ ،‬ﻣسابقﻪ را تﻤاشا کﻨﻴد و بعد بﻪ آساﻧﻰ از ستدﻳﻮم خارج شده و با‬ ‫وسﻴﻠﺔ ﻧقﻠﻴﻪ بﻪ خاﻧﻪ برگردﻳد‪ .‬ﻫﻤانطﻮرىکﻪ دﻳدﻳد در برگزارى ﻳک ﻣسابقﻪ‪ ،‬ﻧﻬادﻫاى‬ ‫ﻣختﻠف دست اﻧدر کار و ﻫﻤکار ﻫستﻨد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻬادﻫا ﻫﻨگام اﻧجام وظاﻳف خﻮد باﻳد بﻪ‬ ‫طﻮر ﻫﻤاﻫﻨگ با ﻧﻬادﻫاى دﻳگر در ارتباط باشﻨد‪ .‬تا ﻳک ﻣسابقﻪ بﻪ خﻮبﻰ برگزار گردد‪.‬‬ ‫ازسﻮي دﻳگر‪ ،‬از آﻧجا کﻪ ﻧﻬادﻫا باﻫﻢ ارتباط و پﻴﻮﻧد ﻧزدﻳکﻲ دارﻧد بﻪ تقﻮﻳت وتأﻳﻴد‬ ‫ﻳکدﻳگر تﻤاﻳﻞ دارﻧد تا بتﻮاﻧﻨد ﻫﻤﻪ در جاﻣعﻪ‪ ،‬ﻣؤثر باشﻨد‪ ،‬ﻫرگاه در ﻳک ﻧﻬاد تغﻴﻴرﻫاﻳﻰ‬ ‫بﻪ وقﻮع بپﻴﻮﻧدد‪ ،‬بﻪ طﻮر ﻣعﻤﻮل تغﻴﻴرﻫاى ﻣﻨطبق بر آن‪ ،‬در ﻧﻬادﻫاي دﻳگر ﻧﻴز رخ‬ ‫خﻮاﻫد داد‪ .‬از اﻳﻦ جﻬت‪ ،‬زﻣانکﻪ ﻧﻬادي بعضﻲ از کارکردﻫاﻳش را از دست ﻣﻲدﻫد‪ ،‬ﻳا‬ ‫کارکردﻫاي تازهﻳﻰ بﻪ دست ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻻزم است‪ ،‬تغﻴﻴرات دروﻧﻲ ﻧﻴز در آن ﻧﻬاد بﻪ‬ ‫وجﻮد آﻳد تا آن ﻧﻬاد بتﻮاﻧد کار ﻧﻮى را اﻧجام بدﻫد‪.‬‬ ‫فعالﻴت‪ :‬بﻪ ﻧظر شﻤا اگر آرﻣان ﻳک جاﻣعﻪ‪ ،‬شکﻮفاﻳﻰ اقتصاد آن جاﻣعﻪ باشد‪ .‬آﻳا ﻧﻬاد اقتصادى‬ ‫بﻪ تﻨﻬاﻳﻰ ﻣﻰتﻮاﻧد‪ ،‬جاﻣعﺔ ﻣذکﻮر را بﻪ اﻳﻦ ﻫدف برساﻧد؟ در اﻳﻦ باره گفتگﻮ کﻨﻴد‪.‬‬ ‫احتﻴاجاتﻰ کﻪ ﻧﻬادﻫا بر اساس آن بﻪ وجﻮد آﻣده‪ ،‬جزﻳﻰ از احتﻴاجات ﻧظام اجتﻤاعﻰ کﻞ است‪.‬‬ ‫احتﻴاجات کﻪ ﻳک ﻣکتب بر اساس آن بﻪ وجﻮد آﻣده‪ ،‬جزﻳﻰ ﻫﻤان احتﻴاجاتﻰ است کﻪ ﻧﻬاد تعﻠﻴﻢ‬ ‫و تربﻴﻪ بﻪ اساس آن شکﻞ گرفتﻪ است‪ .‬بﻨابر اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻧﻬادﻫا بﻪ صﻮرت عﻤﻮم احتﻴاجات‬ ‫اجتﻤاعﻰ را دﻧبال ﻣﻰکﻨﻨد؛ پس گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬وقتﻰ کﻪ آرﻣان جاﻣعﻪ‪ ،‬رسﻴدن بﻪ بﻴشترﻳﻦ‬ ‫حد رشد اقتصادى باشد‪ ،‬باﻳد تﻤام ﻧﻬادﻫاى اجتﻤاعﻰ ﻣتﻨاسب با اﻳﻦ ﻫدف عﻤﻞ ﻧﻤاﻳﻨد‪ ،‬ﻳعﻨﻰ‪:‬‬ ‫‪58‬‬

‫در ﻧﻬاد تعﻠﻴﻤﻰباﻳد اﻧضباط‪ ،‬کار زﻳاد‪ ،‬تﻮقع کﻢ و قاﻧع بﻮدن‪ ،‬رعاﻳت سﻠسﻠﻪ ﻣراتب‪ ،‬تﻼش روز‬ ‫افزون براى افزاﻳش ﻣﻬارتﻫا و داﻧستﻨﻰﻫا بﻪ شاگردان آﻣﻮختﻪ شﻮد‪.‬‬ ‫وساﻳﻞ ارتباط جﻤعﻰ بﻪ پخش فﻴﻠﻢﻫا و بر ﻧاﻣﻪﻫاى ﻣفﻴد و آﻣﻮزﻧده بپردازﻧد‪.‬‬ ‫ﻧﻬاد ادارى طﻮرى سازﻣان ﻳابد کﻪ تﻨﻬا افراد پرکار‪ ،‬اﻫﻞ کار و ﻣﻨظﻢ بتﻮاﻧﻨد در آن کار کﻨﻨد‪.‬‬ ‫در ﻧﻬاد سﻴاسﻰ‪ ،‬سﻴاست ﻣداران زﻧدهگﻰ ساده و بﻰ آﻻﻳشﻰ داشتﻪ باشﻨد پروگرامﻫاﻳﻰ کﻪ‬ ‫براى ادارة کشﻮر تدوﻳﻦ ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ با اﻳﻦ ﻫدف تﻨظﻴﻢ شده باشﻨد‬ ‫ﻧﻬاد اقتصادى در تﻮﻟﻴد و تﻮزﻳع ﻣتﻨاسب با اﻳﻦ ﻫدف عﻤﻞ کﻨد‪ .‬درچﻨﻴﻦ شراﻳطﻰ‪ ،‬اﻳﻦ جاﻣعﻪ‬ ‫ﻣﻰتﻮان‪،‬د ﻫدف خﻮد‪ ،‬ﻳعﻨﻰ رسﻴدن بﻪ بﻴشترﻳﻦ حد رشد اقتصادى راتحقق بخشد‪.‬‬ ‫مرورى بر درس‬ ‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪-1‬آﻳا ﻳک ﻧﻬاد اجتﻤاعﻰ بﻪ تﻨﻬاﻳﻰ و بدون ارتباط بﻪ دﻳگر ﻧﻬادﻫا ﻣﻰتﻮاﻧد‪ ،‬ﻧﻴازﻫاى‬ ‫ﻣختﻠف جاﻣعﻪ را رفع ﻧﻤاﻳد؟‬ ‫‪ -2‬آﻳا رکﻮد اقتصادى در ﻳک کشﻮرصرف باﻻى ﻧﻬاد اقتصادى تأثﻴر ﻣﻰگذارد و ﻳا‬ ‫ﻧﻬادﻫاى دﻳگر اجتﻤاعﻰ ﻧﻴز از آن ضرر ﻣﻰبﻴﻨﻨد؟‬ ‫‪ -3‬اگر درﻳکﻰ از ﻧﻬادﻫا تغﻴﻴراتﻰ بﻪ و قﻮ ع بپﻴﻮﻧدد‪ ،‬آﻳا در ﻧﻬادﻫاى دﻳگر ﻧﻴز تغﻴﻴراتﻰ‬ ‫رخ خﻮاﻫد داد؟‬ ‫‪ -4‬چﻨد ﻣﻮرد از رابطﻪ بﻴﻦ ﻧﻬادﻫاى اقتصادى وآﻣﻮزشﻰ را بﻴان دارﻳد‪.‬‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫در صﻮرتﻰکﻪ بخﻮاﻫﻴد تﻮسط طﻴاره بﻪ ﻳکﻰ از وﻻﻳات کشﻮر سفر ﻧﻤاﻳﻴد‪ ،‬براى اﻧجام‬ ‫اﻳﻦ سفر باﻳد با کدام ﻧﻬادﻫا در تﻤاس شﻮﻳد؟ جﻮاب سؤال را در کتابچﻪﻫاى خﻮﻳش‬ ‫ﻧﻮشتﻪ کرده‪ ،‬در ﻣقابﻞ صﻨف آن را بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬ ‫‪59‬‬

‫خﻼصة فصل‬ ‫هر جامعه براي اينکه بتواند‪ ،‬ادامة حﻴات دهد بايد احتﻴاجات مختلف آن مرفوع و بر طرف‬ ‫شود‪ .‬در طول تاريخ براي رفع اين احتﻴاجات نهادهاى خاص به وجود آمده و ادامه پﻴدا کرده‬ ‫است که به آنها نهاد ميگويند‪.‬‬ ‫ميتوان نهادهاي اجتما عي را به دو نوع اولﻰ و ثانوى تقسﻴم کرد‪ ،‬نهادهاي نخستﻴن عموميو‬ ‫جهاني اند و تقريباً ميتوان گفت‪ :‬در هر عصر و زماني و در هر جامعة وجود دارند‪ .‬و داراي‬ ‫ثبات و دوام زيادي ميباشند‪ .‬نهادهاي پنجگانة نخستﻴن عبارتند از‪ :‬نهاد خانواده‪ ،‬تعلﻴم و‬ ‫تربﻴت‪ ،‬اقتصاد‪ ،‬سﻴاست و نهاد دين‪.‬‬ ‫نهادهاي دومي تا زمانيکه مورد نﻴاز جامعه باشند‪،‬دوام ميآورند و وقتي اين نﻴاز‬ ‫برآورده شد‪ ،‬به تدريج و يا به سرعت از بﻴن مﻴرود‪ .‬از انواع نهادهاي ثانوى ميتوان به‬ ‫نهاد بانكداري‪ ،‬نهاد علم و تكنالوژي‪،‬نهاد تداوى و صحت اشاره کرد‪.‬‬ ‫خانواده‪ ،‬گروهي از افرادي است که با ارتباطات شريک خونﻰ به صورت مستقﻴم پﻴوند يافته‪،‬‬ ‫و اعضاي بزرگساﻻن مسؤولﻴت مراقبت از کودکان رابه عهده دارند‪.‬‬ ‫تعلﻴم و تربﻴه تنها نهادي است که پرورش نﻴروي انسان ماهر و متخصص را به عهده دارد‬ ‫و از طريق آموختن نقشها و مهارتهاي ﻻزم است که آنها را براي زندهگي در جامعه آماده‬ ‫ميکند‪.‬‬ ‫هر جامعهيﻰ بايد يک نظام اقتصادي ايجاد کند تا ﻧﻴازﻫاى اقتصادى‪ ،‬غذايﻰ و مصارف انسان‬ ‫را تأمﻴن کند‪.‬‬ ‫هر جامعه داراي نظاميبراي متوجه ساختن مردم به اطاعت ازقوانﻴن اجتماعي است و اين‬ ‫نقش را نهاد سﻴاسي که يكي از قديمترين نهادهاي اجتماعي است ايفا ﻣﻰﻧﻤاﻳد که وظﻴفه ايجاد‬ ‫نظم را در جامعه به عهده دارد و دولت مظهر اين نهاد است‪.‬‬ ‫مﻰدانﻴم که يک موتر زمانﻰ به خوبﻰ کار مﻰکند که در بﻴن همه پرزههاى آن هماهنگﻰ‬ ‫ونظم وجود داشته باشد‪ .‬يک جامعه نﻴز زمانﻰ مﻰتواند‪،‬به آرامﻰبه مسﻴر خود ادامه دهد و به‬ ‫هدفهايﻰ خويش دست پﻴدا کند که همه نهادها به طور هماهنگ و يکپارچه عمل کنند‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫توسعه‬ ‫درين فصل درسهاي زير را ميخوانﻴد‪:‬‬ ‫‪ -1‬توسعه چﻴست؟‬ ‫‪ -2‬توسعة فرهنگي‬ ‫‪ -3‬توسعة اجتماعي_سﻴاسي‬ ‫‪ -4‬توسعة اقتصادي‬ ‫‪ -۵‬عوامل توسعه و عقب ماندهگي‬ ‫‪ -6‬توسعه و محﻴط زيست‬

‫‪61‬‬ ‫‪61‬‬

‫شاگردان بعد از مطالعة اين فصل بتوانند‪:‬‬ ‫مفهوم توسعه را مﻰدانﻴد‪.‬‬ ‫شاخصهاي توسعه را مﻰسناسﻴد‪.‬‬ ‫راجع به توسعه فرهنگي معلومات بهدست مﻰآوريد‬ ‫راجع به توسعه اجتماعي و سﻴاسي آگاهي حاصل مﻰکنﻴد‬ ‫از توسعه اقتصادي و شاخصهاي آن آگاه مﻰشويد‬ ‫توانايي تحلﻴل‪ ،‬علت و عوامل توسعه و عقب ماندهگي را‬ ‫کسب مﻰکنﻴد‬ ‫ارتباط توسعه و محﻴط زيست را درک مﻰنمايﻴد‬ ‫به پاک نگهداشتن محﻴط زيست عﻼقهمند مﻰشويد‬

‫‪62‬‬

‫‪62‬‬

‫درس سیزد هم‬

‫توسعه چﻴست؟‬

‫درفصﻞ گذشتﻪ خﻮاﻧدﻳد کﻪ ﻫر جاﻣعﻪ براي اﻳﻦکﻪ بتﻮاﻧد بﻪ حﻴات خﻮد اداﻣﻪ دﻫد‬ ‫باﻳد احتﻴاجات ﻣختﻠف آن تأﻣﻴﻦ و بر طرف شﻮد‪ .‬در طﻮل تارﻳخ براي رفع اﻳﻦ ﻧﻴازﻫا‬ ‫گروهﻫاى خاصﻰ بﻪ وجﻮد آﻣده و اداﻣﻪ پﻴدا کرده است کﻪ بﻪ آنﻫا ﻧﻬاد ﻣﻲگﻮﻳﻨد‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ فصﻞ تﻮسعﻪ را کﻪ رسﻴدن بﻪ اﻳﻦ ﻫدف آرزو و آرﻣان ﻫر جاﻣعﻪ و ﻫر ﻣﻠت است‪،‬‬ ‫خﻮاﻫﻴﻢ شﻨاخت‪.‬‬

‫بحث نمايﻴد‬ ‫شﻤا اصطﻼح‪( ،‬تﻮسعﻪ‪ ،‬رشد و صﻨعتﻰ شدن) را در زﻧدهگﻲ خﻮﻳش زﻳاد شﻨﻴده اﻳد‪ .‬و‬ ‫بﻪ آن آشﻨا ﻫستﻴد‪ ،‬حال بگﻮﻳﻴد کﻪ‪:‬‬ ‫تﻮسعﻪ چﻪ ﻣفﻬﻮم دارد؟ تﻮسعﻪ ﻳافتﻪگﻲ بﻪ چﻪ وضعﻴت و شراﻳطﻲ اطﻼق ﻣﻲشﻮد؟‬ ‫تﻮسعﻪ‪ ،‬ﻳک ﻫدف آرﻣاﻧﻲ براي اکثر کشﻮرﻫا است‪ .‬ﻫﻤﻪ کشﻮرﻫاي عقبﻣاﻧده تﻤاﻳﻞ‬ ‫دارﻧد برظرفﻴت و تﻮان ﻣادي‪ ،‬اﻧساﻧﻲ و ﻣعﻨﻮي خﻮد بﻴفزاﻳﻨد و از ﻧگاه تکاﻣﻞ ظرفﻴتﻫا‬ ‫و تﻮاﻧاﻳﻲﻫاى اﻧساﻧﻲ‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬اجتﻤاعﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ و اداري ﻳک دوﻟت قدرتﻤﻨد‬ ‫باشﻨد‪ .‬داشتﻦ اﻧسانﻫاي ساﻟﻢ‪ ،‬ﻣتخصص‪ ،‬با تدبﻴر و فعال بﻪ ﻫﻤراي داﻳرة وسﻴعﻰ از‬ ‫صﻨاﻳع زﻳر بﻨاﻳﻲ‪ ،‬راهﻫاي ارتباطﻲ و ﻣراسﻼت پﻴشرفتﻪ‪ ،‬بﻨدرﻫا و وساﻳﻞ حﻤﻞ و ﻧقﻞ‬ ‫ﻣجﻬز و اﻣکانﻫاى صحﻰ و آﻣﻮزش ﻧﻮﻳﻦ ﻫﻢ سطح جﻬان صﻨعتﻲ و ﻧظاﻳر آن‪ ،‬ﻫدف‬ ‫ﻣطﻠﻮب و آرﻣاﻧﻲ براي کشﻮرﻫاي در حال تﻮسعﻪ است‪.‬‬ ‫آﻳا ﻣﻲداﻧﻴد‪ ،‬فرق بﻴﻦ تﻮسعﻪ‪ ،‬رشد وصﻨعتﻰ شدن چﻴست؟‬ ‫دو اصطﻼح رشد و تﻮسعﻪ بﻴشتر بﻪ ﻳک ﻣعﻨا بﻪ کار برده ﻣﻰشﻮﻧد‪ ،‬کﻪ درست ﻧﻴست‪.‬‬ ‫رشد‪ :‬ﻣفﻬﻮم ﻳک جاﻧبﻪ دارد و ﻣﻨظﻮر از آن ازدﻳاد کﻤﻰ(اﻧدازه) ثروت در جاﻣعﻪ است‬ ‫وبﻪ طﻮر ﻣعﻤﻮل با شاخصﻫاى چﻮن‪ :‬درآﻣد سراﻧﻪ سﻨجﻴده ﻣﻰشﻮد؛ اﻣا تﻮسعﻪ‬ ‫‪63‬‬

‫چﻨانچﻪ بعد بﻪ آن اشاره خﻮاﻫد شد عﻼوه بر ازدﻳاد کﻤﻰ ثروت جاﻣعﻪ‪ ،‬تغﻴﻴر کﻴفﻰ‬ ‫ﻧظام اجتﻤاعﻰ‪ ،‬اقتصادى و فرﻫﻨگﻰ را ﻧﻴز در بر ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫صنعتﻰ شدن‪ :‬بﻪ ﻣعﻨاى ثﻤر دواﻣدار و در حال افزاﻳش است کﻪ از ﻧﻴروى کار با‬ ‫استفاده از (کشفﻴات) تخﻨﻴکﻰ و سازﻣان ﻣﻨظﻢ کار بﻪ دست ﻣﻰآﻳد؛ بﻨابراﻳﻦ صﻨعتﻰ شدن‬ ‫جﻨبﻪﻳﻰ از تﻮسعﻪ ا قتصادى است و تﻮسعﺔ اقتصادى ﻧﻴز بر بﻨﻴاد عﻮاﻣﻞ اقتصادى کﻪ‬ ‫بﻪ ﻣﻨظﻮر افزاﻳش درآﻣد ﻣﻠﻰ و باﻻ بردن سطح زﻧدهگﻰ از آن استفاده ﻣﻰگردد استﻮار‬ ‫ﻣﻰباشد کﻪ در ﻧتﻴجﻪ سبب بﻬبﻮد زﻧدهگﻰ و رفاه عﻤﻮﻣﻰﻣردم ﻣﻰگردد‪.‬‬

‫معناى اصلﻰ توسعه‬ ‫تﻮسعﻪ در ﻟغت بﻪﻣعﻨاي رشد تدرﻳجﻲ در جﻬت پﻴشرفتﻪتر شدن‪ ،‬قدرتﻣﻨدشدن و حتا‬ ‫بزرگتر شدن است؛ ﻫﻤچﻨان تﻮسعﻪ بﻪ ﻣعﻨاي وسعت دادن ﻧﻴز ﻣﻰباشد‪ .‬بﻪ ﻫﻤﻴﻦ طﻮر‬ ‫تﻮسعﻪ در ﻟغت بﻪ ﻣعﻨاي خروج از( ﻟفاف) و پﻮشﻴدهگﻲ است و ازﻧظر ﻧﻮسازي(ﻟفاف)‬ ‫ﻫﻤان جاﻣعﺔ (بستﻪ) فرﻫﻨگﻲ و ارزشﻫاي ﻣربﻮط بﻪ آن است کﻪ جﻮاﻣع براي ﻣدرن‬ ‫شدن باﻳد از اﻳﻦ ﻣرحﻠﺔ بستﻪ خارج شﻮﻧد‪.‬‬ ‫ادبﻴات تﻮسعﻪ بعد از جﻨگ جﻬاﻧﻲ دوم در جﻬان ﻣطرح و ﻣﻮرد تکاﻣﻞ قرار گرفت‪.‬‬ ‫داﻧشﻣﻨدان و جاﻣعﻪشﻨاسان تﻮسعﻪ را بﻪ طﻮرﻣعﻤﻮل برحسب پﻴشرفت بﻪ سﻮي‬ ‫اﻫداف رفاﻫﻲ‪ ،‬دور شدن از (عقب ﻣاﻧده گﻰ)‪ ،‬ﻳعﻨﻲ رﻫاﻳﻲ ازچﻨگال فقر‪ ،‬بﻴکاري وکاﻫش‬ ‫ﻧابرابري‪ ،‬صﻨعتﻰ شدن بﻴشتر‪ ،‬ارتباطات‪ ،‬اﻳجاد ﻧظام اجتﻤاعﻰ کﻪ بر اساس عداﻟت و‬ ‫افزاﻳش ﻣشارکت ﻣردم در اﻣﻮر سﻴاست جارى استﻮار باشد‪ ،‬ﻧﻴز تعرﻳف ﻣﻲکﻨﻨد‪.‬‬ ‫ﻫﻤچﻨان در رابطﻪ با تﻮسعﻪ‪ ،‬صاحبﻧظران در اﻳﻦ رشتﻪ‪ ،‬ﻣطاﻟبﻰ را در کتابﻫا و‬ ‫ﻣقاﻟﻪﻫاى خﻮد بﻴان داشتﻪ اﻧد و تﻮسعﻪ را گذار جاﻣعﻪ از حاﻟتﻰ بﻪ حاﻟت بﻬتر ﻳا حرکت‬ ‫جاﻣعﻪ از وضعﻴت قبﻠﻰ بﻪ وضعﻴتﻰ بﻬتر وﻣطﻠﻮبتر خﻮاﻧده اﻧد کﻪ اﻳﻦ حرکت خﻮد‬ ‫اصﻮل و ﻣعﻴارﻫاﻳﻰ را ﻣﻰطﻠبد‪ .‬از جﻤﻠﻪ براى حرکت صحﻴح و بﻪ ﻫدف رسﻴدن‪ ،‬اوﻟﻴﻦ‬ ‫چﻴزى کﻪﻻزم است‪ ،‬شﻨاخت است و بعد ﻫﻢ برﻧاﻣﻪ داشتﻦ است‪ .‬اﻳﻦ برﻧاﻣﻪ و اﻫداف‬ ‫باﻳد در قاﻟبﻰ درست؛ سازﻣاﻧدﻫﻰ شده باشد و خﻼصﺔ ﻣطﻠب اﻳﻦ کﻪ براى گذار از‬ ‫جاﻣعﻪﻳﻲ بﻪ جاﻣعﺔ ﻣطﻠﻮبتر ﻣﻼك و شاخصﻫاى ذﻳﻞ ضرورت است‪:‬‬ ‫‪1‬ـ رﻫبران جاﻣعﻪ‪ ،‬فاسد و خﻮدکاﻣﻪ ﻧباشﻨد؛ چرا کﻪ درصﻮرت ﻣستبد بﻮدن‪ ،‬حرکتﻰ‬ ‫صﻮرت ﻧخﻮاﻫد پذﻳرفت‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﻧسانﻫا‪ ،‬خﻮد باختﻪگﻰ و وا بستﻪگﻰ فکرى و تقﻠﻴدى ﻧداشتﻪ باشﻨد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ تربﻴت اﻧسان‪.‬‬ ‫تﻮسعﻪ عﻼوه بر اﻳﻦکﻪ بﻬبﻮد سطح تﻮﻟﻴد و عاﻳد را در بر دارد‪ ،‬شاﻣﻞ تغﻴﻴرات اساسﻲ‬

‫‪64‬‬

‫در ساختارﻫاي ﻧﻬادي‪ ،‬اجتﻤاعﻲ‪ -‬اداري و ﻫﻤچﻨﻴﻦ افکار و ﻧظرﻳﻪﻫاى عﻤﻮﻣﻲﻣردم‬ ‫است‪ .‬تﻮسعﻪ در بسﻴاري از ﻣﻮارد‪ ،‬حتا عادات و رسﻮم و عقاﻳد ﻣــردم را ﻧﻴز در‬ ‫برﻣﻲگﻴرد‪.‬‬

‫فكر کنﻴد و جواب بدهﻴد‬ ‫تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ گﻲ بﻪ چﻪ وضعﻴت و شراﻳطﻲ اطﻼق ﻣﻲشﻮد؟ و دا راى کدام جﻨبﻪﻫا است ؟‬ ‫جﻮاب اﻳﻦ سؤالﻫا را درﻣبحث خصﻮصﻴات تﻮسعﻪ و جﻨبﻪﻫاي آن درﻳافت ﻣﻲتﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫خصوصﻴات توسعه‬ ‫تﻮسعﻪ درﻳک تحﻠﻴﻞ ساده و درکﻠﻴﻪ جﻮاﻣع‪ ،‬بﻪ وضعﻴتﻲ گفتﻪ ﻣﻲشﻮد کﻪ حد اقﻞ‪ ،‬سﻪ‬ ‫ﻫدف ﻳا شرط را تحقق بخشد‪.‬‬ ‫اولﻴن هدف‪ :‬اﻣکان دسترسﻲ بﻴشتر بﻪ کاﻻﻫا وخدﻣاتﻰ کﻪ بﻪ اداﻣﺔ حﻴات اﻧسانﻫا‬ ‫ضرورى است؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬غذا‪ ،‬ﻣسکﻦ و پﻮشاك‪ .‬در اﻳﻦ جﻬت ﻧﻪ فقط افزاﻳش کﻤﻴت اﻳﻦ‬ ‫کاﻻﻫا در ﻧظراست؛ بﻠکﻪ تﻮزﻳع وسﻴع و افزونتر بﻴﻦ فرد فرد جاﻣعﻪ ﻧﻴز باﻳد تأﻣﻴﻦ‬ ‫شﻮد‪.‬دومﻴن هدف‪ :‬افزاﻳش سطح و ﻣعﻴارﻫاي زﻧدهگﻲ و ﻣستفﻴد شدن اﻧسانﻫا از‬ ‫اﻣکانﻫا و ﻧعﻤتﻫاى ﻣادي است‪ .‬عاﻳدﻫاى بﻠﻨد‪ ،‬تداوى ﻣطﻠﻮب‪ ،‬آﻣﻮزش باکﻴفﻴت‪ ،‬تأﻣﻴﻦ‬ ‫اﻣﻨﻴت بﻴشتر و تﻮجﻪ بﻪ ارزشﻫاي فرﻫﻨگﻲ و اﻧساﻧﻲ را کﻪ بﻪ پﻴشرفت زﻧدهگﻲ ﻣادي‬ ‫کﻤک ﻣﻲکﻨد؛ بﻠکﻪ احترام و عزت ﻧفس بﻴشتر را ﻫﻢ درسطح فردي و ﻫﻢ در سطح ﻣﻠﻲ‬ ‫بﻪ وجﻮد ﻣﻰآورد‪ .‬سومﻴن هدف‪ :‬کﻪ ﻣا ﻫﻴت کاﻣ ً‬ ‫ﻼ کﻴفﻲ است‪ ،‬عبارت است از گسترش‬ ‫داﻣﻨﻪ برگزﻳدن و اﻧتخاب افراد و ﻣﻠﻞ در زﻧدهگﻲ‪ ،‬ارتقاي حقﻮق ﻣدﻧﻲ افراد‪ ،‬آزادي فکر‬ ‫و بﻴان‪ ،‬برابري در ﻣقابﻞ قاﻧﻮن‪ ،‬رفع تبعﻴضﻫا‪ ،‬رﻫاﻳﻲ از ﻫرﻧﻮع قﻴد و بﻨدﻫاي وابستﻪگﻲ‬ ‫و بردهگﻲ و ﻣﻮاردي از اﻳﻦ قبﻴﻞ‪.‬‬

‫ابعاد توسعه‬ ‫تﻮسعﻪ را باﻳد جرﻳاﻧﻲ چﻨد جاﻧبﻪ و پروسﺔ ﻣرکب و پﻴچﻴده تﻠقﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻳﻦ جرﻳان وقتﻰ تحقق‬ ‫ﻣﻰﻳابد و عﻤﻠﻰ ﻣﻰشﻮد کﻪ در ساختار اجتﻤاعﻰ‪ ،‬طرز فکر عاﻣﺔ ﻣردم و ﻧﻬادﻫاى ﻣﻠﻰ تحقﻴقات‬ ‫ﻻزم صﻮرت گﻴرد و در پﻬﻠﻮى آن بﻪ رشد اقتصادى سرعت داده شده‪ ،‬ﻧابرابرىﻫا کاﻫش ﻳافتﻪ‬ ‫و فقر ﻣطﻠق رﻳشﻪکﻦ گردد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ پروسﻪ ﻧﻪ تﻨﻬا بﻪ ازدﻳاد وگسترش تﻮﻟﻴد تﻮجﻪ ﻣﻲکﻨد؛ بﻠکﻪ بﻬبﻮد و کﻴفﻴت تﻮﻟﻴد را ﻧﻴز‬ ‫درﻧظر دارد‪ .‬تﻮسعﻪ بﻪ ﻣثابﺔ پدﻳدة اجتﻤاعﻲ چﻨﻴﻦ تﻠقﻲ ﻣﻲشد کﻪ جرﻳاﻧﻰ از رشد اقتصادي است‬ ‫و در ساحﺔ ﻣطاﻟعات اقتصادي قرار دارد؛ اﻣا ﻣطاﻟعﻪﻫاى بﻴشتر در بارة تﻮسعﻪ اجتﻤاعﻲ‪،‬‬ ‫‪65‬‬

‫سﻴاسﻲ ﻧشان داد کﻪ رشد اقتصادي تﻨﻬا ﻳک جﻨبﺔ تﻮسعﻪ است و جﻨبﻪﻫاى تﻮسعﻪ‪ ،‬عﻼوه بر‬ ‫بﻬبﻮد وضع اقتصادي و ترقﻲ سطح تکﻨاﻟﻮژي و افزاﻳش ثروت ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻰشﻮد کﻪ تغﻴﻴرات اساسﻲ‬ ‫کﻴفﻲ درساختار اجتﻤاعﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ و کﻴفﻴت ﻧﻴروي اﻧساﻧﻲ را ﻧﻴز پدﻳد آورد‪ .‬تﻮسعﻪ‬ ‫ﻫﻨگاﻣﻲﻫﻤﻪ جاﻧبﻪ و دواﻣدار است کﻪ بتﻮاﻧد‪ ،‬ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫاي زﻧدهگﻲ را تحت پﻮشش قراردﻫد؛‬ ‫بﻨابراﻳﻦ تﻮسعﻪ ﻫﻤﻪ جاﻧبﻪ و پاﻳدار جﻨبﻪﻫاى وسﻴع اقتصادي‪ ،‬اجتﻤاعﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ و‬ ‫تکﻨاﻟﻮژﻳکﻰ را دربرﻣﻰگﻴرد‪ .‬کﻪ در درسﻫاي بعدي بﻪ اﻳﻦ جﻨبﻪﻫاي تﻮسعﻪ بﻪ طﻮر اجﻤاﻟﻰ ﻧظر‬ ‫اﻧداختﻪ شده است‪.‬‬ ‫مروري بر درس‬ ‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪-----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫اﻫداف تﻮسعﻪ چﻴست؟ ﻣختصر بﻴان دارﻳد‪.‬‬ ‫آﻳا تﻮسعﻪ جرﻳاﻧﻰ از رشد اقتصادى است و ﻳا اﻳﻦ کﻪ رشد اقتصادى تﻨﻬا ﻳک جﻨبﺔ‬ ‫تﻮسعﻪ است؟‬ ‫شاخصﻫاى گذار از جاﻣعﺔ بﻪ جاﻣعﺔ ﻣطﻠﻮب کدامﻫا اﻧد؟ بﻴان دارﻳد‪.‬‬ ‫تﻮسعﻪ را تعرﻳف ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫کشﻮرﻫاى در حال تﻮ سعﻪ کدام اﻫداف را پﻴش ببرﻧد تا بﻪ سطح ﻣﻤاﻟک تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ‬ ‫برسﻨد؟‬ ‫عاﻳد سراﻧﻪ چﻴست؟‬ ‫تﻮﻟﻴد ﻧا خاﻟص ﻣﻠﻰ چﻴست؟‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫در ﻣﻨطقﺔ کﻪ زﻧدهگﻰ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴد چﻨد ﻣﻮرد از آثار تﻮسعﻪ اقتصادى‪ ،‬اجتﻤاعﻰ و فرﻫﻨگﻰ‬ ‫را ﻳادداشت ﻧﻤﻮده‪ ،‬در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫درس چهارد هم‬

‫توسعه فرهنگي‬

‫در درس گذشتﻪ خﻮاﻧدﻳﻢ کﻪ تﻮسعﺔ ﻫﻤﻪ‬ ‫جاﻧبﻪ و دواﻣدار ابعاد گسترده و وسﻴع‬ ‫اقتصادي اجتﻤاعﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ و‬ ‫تکﻨاﻟﻮژﻳکﻰ دارد‪ .‬دراﻳﻦ درس تﻮسعﺔ‬ ‫فرﻫﻨگﻰ را ﻣﻰخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫فكر کنﻴد و جواب بدهﻴد‬ ‫سؤاﻻت زير را به دقت خوانده و در بارۀ آن بحث کنﻴد‪ .‬به نظر شما‪ ،‬ﻣعﻨاى تﻮسعﺔ فرﻫﻨگﻰ‬ ‫چﻴست؟ و چرا گفته مﻰشود که اساس و پاية اصلﻰ توسعة حقﻴقﻰ و پايدار توسعة فرهنگﻰ است؟‬ ‫توسعة فرهنگﻰ در توسعة ملﻰ يک کشور چه نقشﻰ را ايفا ﻣﻰﻧﻤاﻳد؟‬

‫اکﻨﻮن ﻧظر بﻴشتر بر اﻳﻦ است کﻪ اساس ﻫر ﻧﻮع تﻮسعﻪ‪ ،‬تﻮسعﺔ فرﻫﻨگﻰ است‪ .‬و از‬ ‫جاﻳﻰکﻪ ﻫدف اصﻠﻰ دوﻟتﻫا رسﻴدن بﻪ تﻮسعﺔ ﻫﻤﻪ جاﻧبﻪ است و اساس گذار اﻳﻦ تﻮسعﻪ‬ ‫اﻧسان(ﻣﻮجﻮد فرﻫﻨگﻰ) ﻣﻰباشد؛ بﻨابر اﻳﻦ زﻳربﻨاى تﻮسعﺔ حقﻴقﻰ و پاﻳدار ﻧﻴز تﻮسعﺔ‬ ‫فرﻫﻨگﻰ خﻮا ﻫد بﻮد‪ .‬فرﻫﻨگ تﻬداب جاﻣعﻪ را پﻰرﻳزى ﻣﻰکﻨد و ﻫر جاﻣعﻪﻳﻰ ﻫر اﻧدازه کﻪ‬ ‫ﻧﻮ باشد‪ ،‬دوام و بقاى آن وابستﻪ بر اصﻮل فرﻫﻨگﻰ است کﻪ ﻫﻮﻳت جاﻣعﻪ و افراد آن را‬ ‫ﻣﻰسازد؛ بﻨابراﻳﻦ رکﻦ ﻫﻮﻳت بخش در ﻫر جاﻣعﺔ سابقﻪ ذخﻴره و آثار و غﻨاى فرﻫﻨگﻰ‬ ‫آن است‪ .‬با تﻮجﻪ بﻪ اﻳﻦ اﻣر و تأکﻴد بر اﻳﻦ ﻧکتﻪ سﻴاستﻤداران وﻣسؤوﻻن ﻳک کشﻮر باﻳد‬

‫‪67‬‬

‫فرﻫﻨگ را از ارکا ن اساسﻰ جاﻣعﻪ ﻣحسﻮب و ﻣقام بﻪ خصﻮصﻰ براى آن در تدوﻳﻦ‬ ‫و تعﻴﻴﻦ اﻫداف و سﻴاستﻫاى وسﻴع و دراز ﻣدت کشﻮر قاﻳﻞ شﻮﻧد‪ .‬فرﻫﻨگ ﻫر جاﻣعﻪ‬ ‫سطح ترقﻲ تکﻨاﻟﻮژي‪ ،‬تﻮﻟﻴد‪ ،‬آﻣﻮزش‪ ،‬ساﻳﻨس‪ ،‬خبر و ادبﻴات دورة خاصﻲ از تحﻮل‬ ‫اجتﻤاعﻲ را ﻧشان ﻣﻲدﻫد‪ .‬تﻮسعﻪ ﻳک ضرورت حﻴاتﻰ و ﻣبرم است‪ ،‬ﻣشروط بر اﻳﻦکﻪ‬ ‫براى تعﻠﻴﻢ و تربﻴت‪ ،‬ﻣشارکت و تأﻣﻴﻦ احتﻴاجات اساسﻰ اﻧسان‪ ،‬بﻪ خصﻮص فرﻫﻨگ‪،‬‬ ‫زﻣﻴﻨﻪسازى کﻨد‪ .‬با در نظر گرفتن اهمﻴت زيربنايﻰ مقولة فرهنگ‪ ،‬سؤال اساسﻰ اين‬ ‫است که چگونه مﻰتوان و چگونه بايد به امر توسعة فرهنگﻰ پرداخت؟‬ ‫ﻣفﻬﻮم تﻮسعﻪ فرﻫﻨگﻲ از ﻣفاﻫﻴﻤﻲاست کﻪ ﻧسبت بﻪ ساﻳر بخشﻫاي تﻮسعﻪ؛ چﻮن‪:‬‬ ‫تﻮسعﻪ اقتصادي‪ ،‬تﻮسعﻪ اجتﻤاعﻲ‪ ،‬وتﻮسعﻪ سﻴاسﻲ از ابعاد و ارزش بﻴشترى‬ ‫برخﻮردار است کﻪ تأکﻴد بﻴشتر بر احتﻴاجات غﻴر ﻣادي افراد جاﻣعﻪ دارد‪ .‬ﻫدف ﻧﻬاﻳﻲ‬ ‫ﻫر جاﻣعﻪ کﻮشش براي ﻧﻴﻞ بﻪ رشد و تﻮسعﻪ است‪ .‬تﻮسعﻪ‪ ،‬ارتقاي دوﻣدار کﻞ جاﻣعﻪ‬ ‫و ﻧظام اجتﻤاعﻲ بﻪ سﻮي زﻧدهگﻲ بﻬتر و اﻧساﻧﻲ ﻣعﻨا شده است‪ .‬اگر تحقق تﻮسعﻪ ﻣﻠﻲ‬ ‫را آرﻣان ﻧﻬاﻳﻲ تﻮسعﻪ در کشﻮر در ﻧظر بگﻴرﻳﻢ‪ ،‬تﻮسعﻪ سﻴاسﻲ‪ ،‬تﻮسعﻪ اجتﻤاعﻲ‪،‬‬ ‫تﻮسعﻪ اقتصادي و تﻮسعﻪ فرﻫﻨگﻲ اساس و پاﻳﻪﻫاي اصﻠﻲ تﻮسعﻪ بﻪ حساب ﻣﻲآﻳد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻴان ﻧقش تﻮسعﻪ فرﻫﻨگﻲ حساس و پر رﻧگ ﻣﻲباشد؛ زﻳرا ﻫﻴچ تحﻮل و‬ ‫تغﻴﻴر اجتﻤاعﻲ و سﻴاسﻲ بدون زﻣﻴﻨﻪﻫا و بسترﻫاي ﻣﻨاسب فرﻫﻨگﻲ اﻣکانپذﻳر ﻧﻴست‪.‬‬ ‫تﻮسعﻪ بﻪ حفظ ﻣحصﻮل و دستاوردﻫاى فرﻫﻨگﻲ ﻣﻨطقﻪﻳﻰ و ﻣﻠﻲ ضرورت تام دارد‪،‬‬ ‫چرا کﻪ دستاوردﻫاى فرﻫﻨگﻲ ﻣطﻤﻴﻦترﻳﻦ ضاﻣﻦ تﻮسعﻪ ﻣستقﻞ است‪ ،‬ﻫﻮﻳت فرﻫﻨگﻲ‬ ‫را تقﻮﻳت ﻣﻲکﻨد و قﻮة ﻧﻮآورى و آگاﻫﻲ ﻣردم را ﻧسبت بﻪ ﻣﻴراث فرﻫﻨگﻲ افزاﻳش‬ ‫ﻣﻲدﻫد‪ .‬بﻨابراﻳﻦ ﻧﻤﻲتﻮان‪ ،‬فرﻫﻨگ را بعد فرعﻲ ﻳا تزﻳﻴﻨﻲ تﻮسعﻪ تﻠقﻲ کرد؛ بﻠکﻪ فرﻫﻨگ‬ ‫عﻨصر ضروري جاﻣعﻪ بﻮده و در رابطﺔ کﻠﻲ با تﻮسعﻪ‪ ،‬ﻧﻴروي دروﻧﻲ جاﻣعﻪ ﻣحسﻮب‬ ‫ﻣﻲشﻮد‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫دلﻴل بﻴاوريد‬ ‫به نظر شما نقش افراد درعقبمانﻰ و يا پﻴشرفت و ترقﻰ جامعه چﻴست؟‬ ‫جاﻣعﻪﻳﻰ غﻴرفعال‪ ،‬عقب ﻣاﻧده از وجﻮد افراد عقب ﻣاﻧده‪ ،‬غﻴرفعال در درون آن جاﻣعﻪ‬ ‫حکاﻳت ﻣﻰکﻨد و جاﻣعﺔ سﻴال‪ ،‬ﻣترقﻰ و فعال‪ ،‬فعال بﻮدن‪ ،‬تحرك و ﻫﻮشﻴاري افراد‬ ‫خﻮﻳش را بﻪ اثبات ﻣﻰرساﻧد‪ .‬دقﻴق ًا بﻪ ﻫﻤﻴﻦ خاطر است کﻪ ﻣﻰگﻮﻳﻨد‪ ،‬اﻧحطاط ﻳک‬ ‫جاﻣعﻪ از اﻧحطاط افراد آن آغاز ﻣﻰشﻮد‪ ،‬ﻫﻤان طﻮرىکﻪ سﻴاست حرکت جاﻣعﻪ ﻧﻴز‬ ‫ﻣحصﻮل تحرك و تﻼش افراد آن جاﻣعﻪ است‪ .‬پس سؤاﻟﻰ در اﻳﻦ جا ﻣطرح ﻣﻰشﻮد‬ ‫کﻪ‪ :‬چرا و چگﻮﻧﻪ ﻳک جاﻣعﻪ بﻪ اﻧحطاط ﻣﻰگراﻳد؟ ﻳا بﻪ عبارت دﻳگر‪ ،‬عﻮاﻣﻞ اﻧحطاط‬ ‫جﻮاﻣع چﻴست؟‬ ‫اﻧسان در طﻮل تارﻳخ بﻴشتر از ﻫر زﻣان باﻻترﻳﻦ تکﻨاﻟﻮژى را در دسترس داشتﻪ‬ ‫واستفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪.‬‬ ‫قابﻞ تﻮجﻪ اﻳﻦ است‪ ،‬کﻪ در جرﻳان استفاده از اﻳﻦ تکﻨاﻟﻮژى باﻳد تبادل ودرك ارزشﻫاى‬ ‫فرﻫﻨگﻰ بشرى در ﻧظر گرفتﻪ شﻮد‪ .‬در صﻮرت عدم درك اﻳﻦ ارزشﻫا جاﻣعﻪ فاقد‬ ‫ﻫﻮﻳت بﻮده و بﻪ سﻮى اﻧحطاط خﻮاﻫد رفت‪ .‬چﻨﻴﻦ است کﻪ ﻣﻴراثﻫاى فرﻫﻨگﻰ‪ ،‬تارﻳخﻰ‬ ‫و طبﻴعﻰ ﻫﻤﺔجﻮاﻣع اکﻨﻮن ﻣﻨحﻴث سرچشﻤﻪﻫاى ارزشﻫاى فرﻫﻨگﻰ و دست آوردﻫاى‬ ‫ﻣعﻨﻮى ﻣردﻣان جﻬان قرار گرفتﻪ و حفظ و ﻧگﻬدارى از آنﻫا از وظاﻳف و حقﻮق ﻣسﻠﻢ‬ ‫و جدى ﻫر اﻧسان ﻣتﻤدن است‪.‬‬ ‫افغاﻧستان بﻪ عﻨﻮان ﻳک سر زﻣﻴﻨﻲ کﻪ داراي پﻨج ﻫزار سال سابقﺔ درخشان فرﻫﻨگﻲ‬ ‫است‪ .‬ظرفﻴتﻫا و اﻣکانﻫاى بزرگﻲ را براي تﻮسعﻪ فرﻫﻨگﻲ داشتﻪ و دارد؛ ا ّﻣا سﻪ دﻫﻪ‬ ‫جﻨگ و درگﻴري فرصتﻫاي ﻻزم را از اﻳﻦ کشﻮر سﻠب کرد‪.‬‬ ‫دوﻟت اسﻼﻣﻰافغاﻧستان‪ ،‬ﻣردم‪ ،‬جﻮاﻧان و فرد فرد اﻳﻦ کشﻮر ﻣکﻠف ﻫستﻨد تا در حفظ‬ ‫و غﻨاى فرﻫﻨگ و ارزشﻫاى واﻻى اسﻼﻣﻰ و ﻣﻠﻰ خﻮﻳش بکﻮشﻨد‪ .‬فرﻫﻨگ‪ ،‬ارزشﻫا و‬ ‫عقاﻳد اسﻼﻣﻰ خﻮﻳش را از تﻬاجﻢ بﻴگاﻧﻪگان ﻣحافظت ﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫‪69‬‬

‫باﻳد بﻪ ﻳاد داشتﻪ باشﻴﻢ کﻪ در جﻬت تﻮسعﻪ فرﻫﻨگﻲ تجربﻪﻫاى ﻣﻠﻞ ﻣختﻠف جﻬان‪،‬‬ ‫بﻪخصﻮص تجربﻪﻫاﻳﻰ کﻪ ﻣﻮفق بﻮده و در آن‪ ،‬درسﻫا و پﻨدﻫاي بسﻴارى براي ﻣا‬ ‫است و ﻫﻴچ وقت ﻧﻤﻲتﻮان‪ ،‬بﻲتفاوت از کﻨار آنﻫا گذشت؛ ا ّﻣا اﻳﻦ ﻧکتﻪ را ﻧباﻳد فراﻣﻮش‬ ‫کرد کﻪ ﻧسخﺔ ﻫﻴچ جاﻣعﺔ را ﻧﻤﻰتﻮان براى کشﻮر دﻳگر پﻴش کرد؛ بﻪ اﻳﻦ ﻣعﻨا کﻪ تجاربﻰ‬ ‫ﻣﻤکﻦ بﻪ کشﻮرى ﻣفﻴد واقع گردد‪ ،‬ا ّﻣا بﻪ کشﻮر دﻳگرى عﻮاقب خﻮبﻰ ﻧداشتﻪ باشد‪.‬‬

‫مرورى بر درس‬ ‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬تﻮسعﺔ فرﻫﻨگﻰ را تعرﻳف ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻧقش افراد ﻳک جاﻣعﻪ درعقبﻣاﻧﻰ و ﻳا پﻴشرفت و ترقﻰ آن جاﻣعﻪ چﻴست؟‬ ‫‪ -3‬ارتباطﻫاى اجتﻤاعﻰ در تﻮ سعﺔ فرﻫﻨگﻰ چﻪ ﻧقشﻰ دارد؟‬ ‫‪ -4‬بﻪ ﻧظر شﻤا‪ ،‬آﻳا در جﻬت تﻮسعﻪ فرﻫﻨگﻲ ﻳک کشﻮر ﻣﻲتﻮا ن از تجربﻪﻫاى ﻣﻠﻞ‬ ‫ﻣختﻠف جﻬان استفاده کرد؟‬ ‫کارخا نهگﻰ‬ ‫در بارة ﻧقش شاگردان ﻣکتب در ا ﻣر تﻮسعﺔ فرﻫﻨگﻰ کشﻮر چﻨد سطر بﻨﻮﻳسﻴد‪.‬‬ ‫و در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪70‬‬

‫درس پانزد هم‬

‫توسعه اجتماعﻰ‪ -‬سﻴا سﻰ‬

‫در درس گذشتﻪ در بارة تﻮسعﻪ کﻢ و بﻴش ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻞ ﻧﻤﻮدﻳد در اﻳﻦ درس‬ ‫تﻮسعﻪ اجتﻤاعﻰ و سﻴاسﻰ را ﻣﻰخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫در بارۀ سؤاﻻت ذيل بحث نمايﻴد‬ ‫‪ -1‬تفاوت بﻴن توسعه سﻴاسﻰ و توسعه اجتماعﻰ چﻴست؟‬ ‫‪ -2‬دولت در روند توسعه سﻴاسﻰ چه نقش دارد؟‬ ‫‪ -3‬علت مهاجرت مردم از ده به شهر چﻴست؟‬

‫توسعة اجتماعﻰ چﻴست؟‬ ‫طﻮرىکﻪ ﻣﻰداﻧﻴد‪ ،‬تﻮسعﻪ تﻨﻬا زﻣاﻧﻰ قابﻞ دوام و استﻤرار است کﻪ ﻣﻨفعتگﻴرﻧدهگان‬ ‫بﻪ تدرﻳج تبدﻳﻞ بﻪ صاحبان اﻳﻦ پروسﻪ شﻮﻧد‪ .‬ﻣﻨظﻮر اﻳﻦ است کﻪ پرو گرامﻫا و‬ ‫پﻼنﻫا را ﻧﻤﻰتﻮان ﻣﻨحصر در ارتباط بﻪ اقتصاد ﻣﻮرد بحث قرار داد؛ بﻠکﻪ پﻼن را باﻳد‬ ‫ﻫﻤﻪجاﻧبﻪ در ﻧظر گرفت کﻪ شاﻣﻞ ابعاد اجتﻤاعﻰ و فرﻫﻨگﻰ ﻧﻴز باشد‪ .‬آﻣﻮزش و تعﻠﻴﻢ‬ ‫ﻣﻬارتﻫا‪ ،‬خدﻣات صحﻰ و عﻤﻮﻣﻰ‪ ،‬حفظ ﻣﻴراث فرﻫﻨگﻰ‪ ،‬تﻮسعﻪ در حال ساختﻤان‪،‬‬ ‫پﻼﻧگذارى و بازسازى شﻬرى‪ ،‬تﻮسعﺔ قرﻳﻪﻫا‪ ،‬ادارة آب و ا ﻧرژى‪ ،‬ادارة ﻣحﻴط زﻳست‬ ‫و حتا تﻮسعﻪ سﻴاستگذارى و قاﻧﻮنگذارى در جﻤﻠﺔ جﻮاﻧب ﻣتﻨﻮعﻰ است کﻪ باﻳد در‬ ‫ﻧظر گرفتﻪ شﻮﻧد‪ .‬ﻫﻢچﻨان زﻣﻴﻨﻪﻫا وعﻠﻞ اجتﻤاعﻰ ﻣتعددى را کﻪ در جرﻳان رشد و‬ ‫تﻮسعﻪ باﻳد ﻣﻮرد تﻮجﻪ قرار گﻴرد؛ عبارت اﻧد از‪:‬‬ ‫‪ -1‬کﻤک ﻣستقﻴﻢ‪ ،‬فﻮ ق اﻟعاده و سرﻳع در جﻬت از ﻣﻴان بردن فقر ﻣطﻠق کﻪ بﻪ صﻮرت‬ ‫ﻧا اﻣﻴد کﻨﻨده‪ ،‬جﻤعﻴت کثﻴرى از جﻬان را در بر گرفتﻪ است‪ ،‬ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫‪ -2‬بر آوردن احتﻴاجات اسا سﻰ ﻧظﻴر غذا‪ ،‬پﻮشاك‪ ،‬سر پﻨاه‪ ،‬ﻣﻮاد سﻮخت و ﻧﻴز پاسخ‬ ‫‪71‬‬

‫بﻪ بعضﻰ از احتﻴاجات اجتﻤاعﻰ چﻮن‪ :‬آﻣﻮزش‪،‬حقﻮق بشر و فرا ﻫﻢ سازى زﻣﻴﻨﺔ اشتغال‬ ‫و اﻳفاى ﻧقشﻫاى اجتﻤاعﻰ و سﻴا سﻰ درحﻴات اجتﻤاعﻰ‪ ،‬برقرارى عداﻟت اجتﻤاعﻰ و رفاه‬ ‫در قﻠب اﻳﻦ استراتژى ﻧﻬفتﻪ است‪ .‬بﻪ اﻳﻦ ﻣعﻨا کﻪ ﻣﻨابع ﻣادى ﻳک جاﻣعﻪ باﻳد در ﻣﻴان ﻫﻤﻪ‬ ‫افراد جاﻣعﻪ بﻪ طﻮر ﻣساوﻳاﻧﻪ تﻮزﻳع شﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ استراتژى در ﻣﻮرد دﻫکدهﻫا‪ ،‬ﻣﻮارد ذﻳﻞ راتﻮصﻴﻪ ﻣﻰکﻨد‪:‬‬ ‫‪ -1‬فراﻫﻢ شدن زﻣﻴﻦ براى دﻫقاﻧان فقﻴر و بﻰ زﻣﻴﻦ؛‬ ‫‪ -2‬تاﻣﻴﻦ ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ با ﻣفاد کﻢ و ﻳا کﻤکﻫاى بﻼعﻮض براى خا ﻧﻮادهﻫاى قرﻳﻪﻫا؛‬ ‫‪ -3‬اجراى اصﻼحات ارا ضﻰ‪.‬‬

‫فكر نموده جواب بد هﻴد‬ ‫ به نظر شما کدام عوا مل باعث مهاجرت مردم ازدهكدهها به جانب شهرها مﻰگردد؟‬‫‪ -‬اين مها جرتها چه مشكلهايﻰ را در شهر به بار مﻰآورد؟‬

‫عوامل ذيل ممكن باعث مهاجرت مردم دهكدهها به سوى شهرها گردد‪:‬‬ ‫ﻣﻮجﻮدﻳت سﻴاستﻫاى تﻮسعﻪﻳﻰ ﻧادرست وضعف پﻼنگذارى در ﻳک کشﻮر ﻣﻰتﻮاﻧد‬ ‫باعث ﻣﻬاجر ت ﻣردم دﻫکدهﻫا بﻪ جاﻧب شﻬرﻫا گردد‪.‬‬ ‫بﻴکاري؛‬ ‫ﻣحدود بﻮدن زﻣﻴﻦﻫاي زراعتﻰ؛‬ ‫عدم برخﻮرداري از تداوى‪ ،‬آﻣﻮزش و ﻣقامﻫاى ﻣعتبر؛‬ ‫عدم ا ﻣﻨﻴت اجتﻤاعﻲ؛‬ ‫عدم پﻼ نگذارى صحﻴح دوﻟت؛‬ ‫عدم سرﻣاﻳﻪگذاري در ﻣﻨاطق دهﻧشﻴﻦ؛‬ ‫عدم برخﻮرداري از فرصتﻫا و سﻴاستﻫاي ﻧاعادﻻﻧﺔ تﻮزﻳع‪ ،‬از جﻤﻠﻪ عﻮاﻣﻠﻰ است کﻪ‬ ‫ﻣﻨجر بﻪ ﻣﻬاجرت ﻣردم دﻫکدهﻫا بﻪ شﻬرﻫا ﻣﻲگردد‪ .‬ﻣﻬاجرت ﻣردم دﻫکدهﻫا بﻪ شﻬرﻫا‪،‬‬ ‫عﻼوه بر آثار ﻧاﻣطﻠﻮب اقتصادي‪ ،‬اجتﻤاعﻲ و فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬فشارﻫاي رواﻧﻲ زﻳادي بر روي‬ ‫ﻣﻬاجران باقﻲ ﻣﻲگذارد‪ .‬بﻪ جﻬت دور شدن از وطﻦ خﻮد و قرار گرفتﻦ در ﻣحﻴطﻲ جدﻳد‪،‬‬ ‫ﻣﻬاجران با ﻧﻮعﻲ حاﻟت بﻴگاﻧﻪگﻲ و اﻧزوا ﻣﻮاجﻪ ﻣﻲشﻮﻧد کﻪ اﻳﻦ اﻣر ﻣﻲتﻮاﻧد‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪساز‬ ‫بروز اﻧحرافﻫا و آسﻴبﻫاي اجتﻤاعﻲ باشد‪ .‬بﻪ وﻳژه وجﻮد بﻴکاري و فقر اﻳﻦ اﻣر را داﻣﻦ‬ ‫ﻣﻲزﻧد‪ .‬اﻳﻦ جا سؤال ﻣطرح ﻣﻰشﻮد کﻪ چگﻮﻧﻪ ﻣﻰتﻮان جﻠﻮ اﻳﻦ ﻣﻬاجرتﻫا را گرفت؟‬ ‫از آﻧجا کﻪ کﻠﻴﻪ فعاﻟﻴتﻫاي اﻧسان براي تأﻣﻴﻦ احتﻴاجات خﻮدش اﻧجام ﻣﻲگﻴرد و ﻣﻬاجرت‬ ‫ﻣردم دﻫات بﻪ شﻬرﻫا ﻧﻴز بﻪ جﻬت اﻣﻴد بﻪ زﻧدهگﻲ کردن بﻬتر و با کﻴفﻴت است؛ ﻟذا ﻻزم‬

‫‪72‬‬

‫است دوﻟتﻫا و حکﻮﻣتﻫا در سﻴاستگذاريﻫا و پﻼنگذارىﻫاى خﻮد‪ ،‬تﻮجﻪ خاصﻲ بﻪ‬ ‫پروگرام ساختﻦ ﻣﻨطقﻪﻳﻲ داشتﻪ باشد و اﻳﻦ ﻫدف وقتﻰ برآورده ﻣﻲشﻮد کﻪ با عﻨاصر‬ ‫اقﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬اجتﻤاعﻰ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬اقتصادي و سﻴا سﻲ ﻫر ﻣﻨطقﻪ شﻨاخت صﻮرت گرفتﻪ و‬ ‫ﻫﻢچﻨﻴﻦ ﻧﻮع ارتباط اﻳﻦ عﻨاصر با عﻨاصر خارج از ﻣﻨطقﻪ و بﻴروﻧﻲ شﻨاختﻪ شﻮد‪ ،‬چﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣطاﻟعﻪ و شﻨاخت سبب پﻼنگذارى ﻫر چﻪ بﻬتر و ﻣﻨطبق با احتﻴاجات ﻣﻨطقﻪ را فراﻫﻢ‬ ‫کرده و از ضا ﻳع شدن سرﻣاﻳﻪگذاريﻫاي اﻧجام شده‪ ،‬جﻠﻮگﻴري ﻣﻲکﻨد‪.‬‬ ‫اگر اﻣکاﻧات تعﻠﻴﻢ‪ ،‬تداوى‪ ،‬کار‪ ،‬صحت و‪ ...‬در دﻫات فراﻫﻢ گردد و ارتقاى سطح کﻴفﻲ‬ ‫زﻧدهگﻲ دﻫاتﻲ ﻫﻤاﻧﻨد شﻬر ﻣﻮرد تﻮجﻪ قرار گﻴرد‪ ،‬ﻣﻬاجرت صﻮرت ﻧﻤﻲگﻴرد‪ .‬از جاﻧب‬ ‫دﻳگر حﻤاﻳت از تﻮﻟﻴدات کشاورزي وﻣا ﻟداري و ﻫﻢچﻨﻴﻦ صﻨاﻳع ﻣحﻠﻲ و جذب بازارﻫاي‬ ‫ﻣﻨاسب براي آن از طرف حکﻮﻣتﻫا ﻣﻲتﻮاﻧد در دلبستﻪگﻲ ﻣردم دﻫات بﻪ زﻧدهگﻲ در‬ ‫دﻫات ﻣؤثر واقع شﻮد‪.‬‬

‫توسعه سﻴاسﻰ‬ ‫تﻮسعﺔ سﻴاسﻰ از ﻣفاﻫﻴﻤﻰ است کﻪ پس از جﻨگ جﻬاﻧﻰ دوم در ادبﻴات تﻮسعﻪ ﻣطرح‬ ‫شده است و در ارتباط بﻪ اﻳﻦ اصطﻼح ﻧظرﻳات ﻣختﻠفﻰ وجﻮد دارد‪ .‬از ﻧظر بعضﻰ افراد‬ ‫تﻮسعﺔ سﻴاسﻰ عبارت از شراﻳط سﻴاسﻰ است کﻪ براى تﻮسعﺔ اقتصادى و صﻨعتﻰ‬ ‫ﻻزﻣﻰو اساسﻰ شﻤرده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫بﻨابراﻳﻦ‪ ،‬اگر شراﻳط سﻴاسﻰ و حکﻮﻣتﻰ کﻪ براى عﻤﻠﻰ کردن وتحقق فعاﻟﻴتﻫاى‬ ‫اقتصادى اﻳجاد گردد و ﻧظام سﻴاسﻰ بﻪ پروسﺔ رشد و اﻧکشاف جاﻣعﻪ سرعت بخشد‬ ‫اﻳﻦ حاﻟت جﻨبﺔ ﻣثبت و رشد ﻧﻬادﻫا را ﻧشان ﻣﻰدﻫد؛ اﻣا اگر ﻧظام سﻴاسﻰ ﻧتﻮاﻧد اﻳﻦ‬ ‫ﻫدف را بر آورده سازد در ﻳک سﻴر ﻧزوﻟﻰ و قﻬقراﻳﻰ خﻮاﻫد رفت‪ .‬خصﻮصﻴتﻫا ﻳا‬ ‫شاخصهاى مثبت توسعه سﻴاسﻰ را مﻰتوان قرار ذيل نشان دا د‪:‬‬ ‫‪-1‬حاکﻤﻴت دوﻟتﻰ ﻳا ﻳک پارچﻪگﻰ کشﻮر؛‬ ‫‪ -2‬شکﻞ گﻴرى ﻣﻠت ﻳا ﻳکپارچﻪگﻰ ﻣﻠﻰ؛‬ ‫‪ -3‬افزاﻳش حق رأى و اﻧتخابات آزاد با راى دﻫﻨدهگان زﻳاد؛‬ ‫‪ -4‬سﻴاسﻰ شدن ﻳا اشتراك حداکثر ﻣردم در جرﻳانﻫاى سﻴاسﻰ؛‬ ‫‪ -5‬شرکت ﻣردم در تصﻤﻴﻢگﻴرىﻫا؛‬ ‫‪ -6‬افزاﻳش گروهﻫاى خﻮد ﻣختار؛‬ ‫‪-7‬آزادى ﻣطبﻮعات و رشد رساﻧﻪﻫاى جﻤعﻰ؛‬ ‫‪ -8‬گسترش اﻣکاﻧا ت آﻣﻮزشﻰ؛‬ ‫‪ -9‬ﻧقش ﻣؤثر ﻫﻴأتﻫاى قاﻧﻮنگذارى و خدﻣات سازﻧدة ﻧﻤاﻳﻨدهگا ن؛‬ ‫‪ -10‬ﻧقش سازﻣانﻫاى قدرتﻣﻨد براى بررسﻰ و رسﻴدهگﻰ بﻪ شکاﻳتﻫاى ﻣردم؛‬ ‫‪73‬‬

‫نقش زن در توسعه‬ ‫تحقق تﻮسعﻪ و اﻧکشاف ﻣﻠﻰ ﻳک کشﻮر بدون تأﻣﻴﻦ حضﻮر و ﻧقش فعال زﻧان در اﻳﻦ‬ ‫پروسﻪ با ﻣشکﻞ ﻣﻮاجﻪ ﻣﻰگردد‪ .‬زﻧان ﻧﻴﻢ پﻴکرة جاﻣعﺔ بشرى بﻮده و قادر اﻧد‪ ،‬ﻧقش‬ ‫خﻮبﻰ را در تحقق تﻮسعﻪ اﻳفا ﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬ﻣشروط بر آنکﻪ آنﻫا در چﻮکات عقاﻳد‪ ،‬قﻮاعد و‬ ‫ارزشﻫاى اسﻼﻣﻰ در حال حاضر بﻪ حﻴث ﻧﻴروى ﻣحرکﺔ تارﻳخ وارد صحﻨﻪﻫاى حﻴات‬ ‫سﻴاسﻰ‪ ،‬اجتﻤاعﻰ‪ ،‬اقتصادى و فرﻫﻨگﻰ شﻮﻧد‪ .‬زﻧان کﻠﻴد اﻧکشاف خاﻧﻮاده‪ ،‬جاﻣعﻪ و‬ ‫جﻬان اﻧد‪ .‬اﻧکشاف آنﻫا ﻣتضﻤﻦ اﻧکشاف عﻤﻮﻣﻰاست‪.‬‬ ‫طﻮرىکﻪ دﻳده ﻣﻰشﻮد‪ ،‬اکثر زﻧان در افغاﻧستان بﻰسﻮاد اﻧد و از جرﻳانﻫاى اﻧکشافﻰ‬ ‫دورﻣﻰباشﻨد‪ ،‬ﻳقﻴﻨ ًا کﻪ حرکت بطﻰ اﻳﻦ اکثرﻳت بﻰسﻮاد از سرعت حرکت کاروان‬ ‫ﻣﻠﻰ در راه تﻮسعﻪ و اﻧکشاف ﻣﻠﻰ ﻣﻰکاﻫد؛ ﻟذا قبﻞ از ﻫﻤﻪ باﻳد بﻪ اﻧکشاف زﻧان کﻪ‬ ‫تﻬدابگذاران ﻧسﻞﻫا و زﻣﻴﻨﻪسازان اﻧکشاف‪ ،‬اﻧد تﻮجﻪ جدى ﻣبذول گردد‪.‬‬ ‫مرورى بر درس‬ ‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬زﻣﻴﻨﻪﻫا و عﻠﻞ اجتﻤاعﻰ را کﻪ در جرﻳان رشد و تﻮسعﻪ باﻳد ﻣﻮرد تﻮجﻪ قرار گﻴرﻧد‬ ‫چﻴست؟‬ ‫‪ -2‬براى اﻳﻦکﻪ ﻣﻨابع ﻣادى در دﻫکدهﻫا در بﻴﻦ ﻫﻤﻪ افراد آن بﻪ طﻮر ﻣساوﻳاﻧﻪ تﻮزﻳع‬ ‫شﻮد چﻪ کارﻫاى باﻳد اﻧجام گﻴرد؟‬ ‫‪ -3‬عﻮاﻣﻠﻰ کﻪ ﻣﻨجر بﻪ ﻣﻬاجرت ﻣردم دﻫکدهﻫا بﻪ شﻬرﻫا ﻣﻲگردد چﻴست؟‬ ‫‪ -4‬شاخصﻫاى ﻣثبت تﻮسعﻪ سﻴاسﻰ را ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻧقش زﻧان در تﻮسعﻪ و اﻧکشاف ﻣﻠﻰ ﻳک کشﻮر چﻴست؟‬ ‫کارخانهگﻰ‬ ‫خصﻮصﻴات و شاخصﻫاى تﻮسعﺔ سﻴاسﻰ را کﻪ در درس خﻮاﻧدﻳد فﻬرست ﻧﻤﻮده‬ ‫از بﻴﻦ اﻳﻦ خصﻮصﻴات و شاخصﻫا ﻣﻮاردى را کﻪ در کشﻮر ﻣا تحقق ﻳافتﻪ با عﻼﻣت‬ ‫(بﻠﻰ) و آنچﻪ اﻧجام ﻧگردﻳده با عﻼﻣت (ﻧﻰ) ﻧشاﻧﻰ کﻨﻴد و دﻟﻴﻞ بﻴاورﻳد‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫درس شانز هم‬

‫توسعه ا قتصادى‬

‫بحث کنﻴد‬ ‫در فصﻞ گذشتﻪ خﻮاﻧدﻳﻢ کﻪ تﻮسعﻪ وقتﻰ ﻫﻤﻪجاﻧبﻪ و پاﻳدار است کﻪ ابعاد گسترده‬ ‫و وسﻴع اقتصادي‪ ،‬اجتﻤاعﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪ ،‬فرﻫﻨگﻲ و تکﻨاﻟﻮژﻳکﻰ را دربر گﻴرد‪ .‬تﻮقع‬ ‫ﻣﻰرود ازﻣطاﻟب درسﻫاى گذشتﻪ‪ ،‬جﻨبﻪﻫاى فرﻫﻨگﻰ‪ ،‬اجتﻤاعﻰ و سﻴاسﻰ تﻮسعﻪ را‬ ‫درك کرده باشﻴد‪ .‬در اﻳﻦ درس ﻣﻰخﻮاﻫﻴﻢ جﻨبﺔ اقتصادى تﻮسعﻪ را تﻮضﻴح دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫با ارتباط اﻳﻦ ﻣطاﻟب بﻪ سؤاﻻت ذﻳﻞ جﻮاب بدﻫﻴد‪:‬‬ ‫اگر خرج و ﻣصرف ﻳک خاﻧﻮاده ﻧسبت بﻪ عاﻳدشان زﻳاد باشد‪ ،‬چﻪ پﻴاﻣدى خﻮاﻫد داشت؟‬ ‫عﻠﻞ بﻴکارى در شﻬر و ﻳا ﻣﻨطقﺔ شﻤا چﻴست؟‬ ‫تﻮسعﻪ بﻪ کدام جﻨبﺔ زﻧدهگﻰ ارتباط دارد‪ .‬با جﻨبﺔ اقتصادى‪ ،‬اجتﻤاعﻰ‪ ،‬سﻴاسﻰ‪،‬‬ ‫فرﻫﻨگﻰ و ﻳا ﻫﻤﺔ اﻳﻦ جﻨبﻪﻫا را در بر ﻣﻰگﻴرد؟‬ ‫از ساﻟﻴان بسﻴار دور‪ ،‬با افزاﻳش سطح داﻧش و فﻬﻢ بشر‪ ،‬کﻴفﻴت و وضعﻴت زﻧدهگﻲ‬ ‫اﻧسانﻫا ﻫﻤﻮاره در حال بﻬبﻮد و ارتقا است‪ .‬بعد از اﻧقﻼب فرﻫﻨگﻲ‪ -‬اجتﻤاعﻲ اروپا‬ ‫(رﻧساﻧس) و ﻣتعاقب آن اﻧقﻼب صﻨعتﻲ‪ ،‬پﻴشرفتﻫاي سرﻳع کشﻮرﻫاي غربﻲ آغاز‬ ‫گردﻳد‪ .‬تﻨﻬا کشﻮر آسﻴاﻳﻲ کﻪ تا حدي با جرﻳان رشد قرن ﻧﻮزده و اواﻳﻞ قرن بﻴستﻢ‬ ‫ﻣﻴﻼدي کشﻮرﻫاي غربﻲ ﻫﻤراه گردﻳد‪ ،‬کشﻮر جاپان بﻮد‪ .‬بعد از رﻧساﻧس (احﻴا)‬ ‫کﻪ اﻧقﻼب فکري در اروپا رخداد‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪﻫاي فراوان پﻴشرفت و شکﻮفاﻳﻰ اﻳﻦ ﻣﻠﻞ‬ ‫ﻣساعد گردﻳد؛ اﻣا ﻣتأسفاﻧﻪ در ﻫﻤﻴﻦ دوران‪ ،‬کشﻮرﻫاي شرقﻲ پروسﺔ روبﻪرشدي‬ ‫را تجربﻪ ﻧکرده و بعض ًا سﻴري ﻧزوﻟﻲ طﻲ ﻧﻤﻮدﻧد‪ .‬اﻟبتﻪ گاﻫﻰ حرکتﻫاي ﻣقطعﻲ و‬ ‫ﻣﻮقتﻲ در اﻳﻦ کشﻮرﻫا صﻮرت گرفت؛ ا ّﻣا بﻪ عﻠت اﻳﻦکﻪ با شراﻳط جاﻣعﻪ و فرﻫﻨگ‬ ‫‪75‬‬

‫عﻤﻮﻣﻲتﻨاسب کافﻲ ﻧداشت و ﻣﻮرد حﻤاﻳت واقع ﻧگردﻳد‪ ،‬بﻪ سرعت از بﻴﻦ رفت‪.‬‬ ‫درگذشتﻪ ﻣعﻴارتﻮسعﻪ ﻳافتﻪگﻰ کشﻮرﻫا‪ ،‬عاﻳد سراﻧﻪ بﻮد‪ .‬ﻣﻨظﻮر از عاﻳد سراﻧﻪ‬ ‫تقسﻴﻢ تﻮﻟﻴد ﻧاخاﻟص داخﻠﻰ ﻫر کشﻮر است؛ ا ّﻣا اﻧتقادﻫاﻳﻰ باﻻى اﻳﻦ شاخص بﻪ‬ ‫عﻤﻞ آﻣد کﻪ تﻨﻬا ﻣعﻴار ترقﻰ و اﻧکشاف کشﻮرﻫا رشد اقتصادى ﻳا باﻻ بﻮدن عاﻳد‬ ‫سراﻧﻪ ﻧﻴست؛ زﻳرا اگر عاﻳد سراﻧﻪ ﻣعﻴار پﻴشرفت تﻠقﻰ گردد‪ .‬باﻳد کشﻮرﻫاﻳﻰ چﻮن‪:‬‬ ‫کﻮﻳت‪ ،‬اﻣارات ﻣتحدة عربﻰ و قطر با داشتﻦ عاﻳد سراﻧﺔ باﻻ ﻧسبت بﻪ کشﻮرﻫاﻳﻰ‬ ‫چﻮن‪ :‬آﻟﻤان‪ ،‬فراﻧسﻪ و اﻧگﻠستان پﻴشرفتﻪ تﻠقﻰ گردد‪.‬‬

‫توسعه اقتصادى چﻴست؟‬ ‫رشد انكشاف که با افزايش ظرفﻴتهاى تولﻴدى وظرفﻴتهاى فﻴزيكﻰ‪ ،‬انسانﻰ و اجتماعﻰ‬

‫توام باشد توسعه اقتصادى است‪ .‬در تﻮسعﻪ اقتصادي تﻬدابﻫاي اقتصادي و اجتﻤاعﻰ‬ ‫جاﻣعﻪ دگرگﻮن ﻣﻰشﻮد کﻪ ﻧتﻴجﻪ چﻨﻴﻦ تغﻴﻴر وتحﻮﻟﻰ در درجﺔ‪:‬‬ ‫‪ .1‬کاﻫش ﻧابرابرىﻫاى اقتصادى‪.‬‬ ‫‪ .2‬تغﻴﻴراتﻰ در زﻣﻴﻨﺔ تﻮﻟﻴد تﻮزﻳع و ﻣصرف جاﻣعﻪ خﻮاﻫد بﻮد‪.‬‬ ‫‪ .3‬در کﻨار رشد کﻤﻰ (ﻣقدار) تﻮﻟﻴد‪ ،‬ﻧﻬادﻫاي اجتﻤاعﻲ ﻧﻴز ﻣتحﻮل خﻮاﻫﻨد شد‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻧظرﻳات تغﻴﻴر خﻮاﻫد کرد‪.‬‬ ‫‪ .5‬تﻮان استفاده از ﻣﻨابع ﻣﻮجﻮد بﻪ صﻮرت دواﻣدار و ﻣتحرك افزاﻳش ﻳافتﻪ و ﻫر‬ ‫روز ﻧﻮآوري جدﻳدي اﻧجام خﻮاﻫد شد‪.‬‬ ‫باﻳد بﻴﻦ دو ﻣفﻬﻮم رشد اقتصادي و توسعه اقتصادي تﻤاﻳز قاﻳﻞ شد‪ .‬رشد اقتصادي‬ ‫ﻣفﻬﻮم ﻳک بعدى دارد و ﻣﻨظﻮر از آن ازدﻳاد ثروت و تﻮﻟﻴد در جاﻣعﻪ است و بﻪ طﻮر‬ ‫ﻣعﻤﻮل با شاخصﻫاﻳﻰ چﻮن‪ :‬درآﻣد سراﻧﻪ اﻧدازهگﻴرى ﻣﻰشﻮد؛ بﻨابراﻳﻦ‪ ،‬رشد ﻳک‬ ‫ﻣفﻬﻮم کﻤﻰاست‪ .‬اگر در ﻳک جاﻣعﻪ سطح تﻮﻟﻴد در دورة ﻣعﻴﻦ ﻧسبت بﻪ دورة قبﻞ‬ ‫افزاﻳش ﻳابد‪ ،‬ﻣﻰگﻮﻳﻴﻢ در آن جاﻣعﻪ رشد صﻮرت گرفتﻪ است‪ .‬اﻳﻦ افزاﻳش ﻣﻰتﻮاﻧد‪،‬‬ ‫ﻧاشﻰ از سطح ﻣحصﻮﻻت زراعتﻰ‪ ،‬تأسﻴس کار خاﻧﻪﻫاى جدﻳد‪ ،‬و تﻮسعﺔ ﻣراکز‬ ‫تﻮﻟﻴدى فعﻠﻰ و از اﻳﻦ قبﻴﻞ باشد‪.‬‬

‫‪76‬‬

‫تﻮسعﺔ اقتصادي در کﻨار افزا ﻳش تﻮﻟﻴد بر پدﻳدة دﻳگرى ﻧﻴز دﻻﻟت دارد و آن را‬ ‫ﻣﻰتﻮان ﻣفﻬﻮم کﻴفﻰ داﻧست‪.‬‬ ‫ﻫرگاه جاﻣعﻪﻳﻰ با استفاده از روشﻫاى بﻬتر و تکﻨاﻟﻮژى ﻣﻨاسب ظرفﻴت تﻮﻟﻴدى‬ ‫خﻮد را افزاﻳش بدﻫد و از ﻣﻨابع خﻮﻳش بﻪ شکﻞ بﻬتر استفاده کﻨد‪ ،‬ﻣﻰگﻮﻳﻴﻢ در راه‬ ‫تﻮسعﻪ گام برداشتﻪ است‪.‬‬ ‫طﻮرى کﻪ ﻣشاﻫده ﻣﻰگردد‪،‬ﻣفﻬﻮم تﻮسعﺔ رشد را ﻧﻴز در بر ﻣﻰگﻴرد؛ در واقع‪ ،‬استفادة‬ ‫بﻬتر از ﻣﻨابع و اﻣکاﻧات‪ ،‬ﻻزم است با افزاﻳش تﻮﻟﻴد ﻫﻤراه باشد؛ وﻟﻰ ﻫر افزاﻳش تﻮﻟﻴدى‬ ‫را ﻧﻤﻰتﻮان تﻮسعﻪ داﻧست؛ بﻪ طﻮرﻣثال‪ :‬افزاﻳش تﻮﻟﻴد در ﻧتﻴجﻪ افزاﻳش ﻣحصﻮﻻت‬ ‫زراعتﻰ رشد است‪ .‬و افزاﻳش تﻮﻟﻴد ﻧاشﻰ از بﻬبﻮد روشﻫا‪ ،‬کشت تخﻢﻫاى اصﻼح‬ ‫شده‪ ،‬استعﻤال ادوﻳﺔ ضد آفتﻫاى زراعتﻰ و ﻧباتﻰ و تکﻨاﻟﻮژى پﻴشرفتﻪ تﻮسعﺔ‬ ‫اقتصادى است‪.‬‬ ‫ﻧکتﺔ دﻳگرى کﻪ بﻪ آن باﻳد تﻮجﻪ داشت‪ ،‬اﻳﻦ است کﻪ ﻧتاﻳج بﻪ دست آﻣده از رشد را‬ ‫ﻣﻰتﻮان در کﻮتاه ﻣدت ﻣشاﻫده کرد؛ اﻣا ﻧتاﻳج بﻪ دست آﻣده از تﻮسعﻪ‪ ،‬ﻣﻤکﻦ است‬ ‫در زﻣان طﻮﻻﻧﻰترى حاصﻞ شﻮد‪ .‬بﻪ ﻫﻤﻴﻦ جﻬت گفتﻪ ﻣﻰشﻮد کﻪ تﻮسعﻪ جرﻳان‬ ‫دراز ﻣدت ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫توسعه اقتصادي دو هدف اصلي دارد‬ ‫اول‪ ،‬افزاﻳش ثروت و رفاه ﻣردم جاﻣعﻪ (و رﻳشﻪکﻦ کردن فقر) و دوم‪ ،‬اﻳجاد شغﻞ‬ ‫و کار‪ ،‬کﻪ ﻫر دوي اﻳﻦ اﻫداف تأﻣﻴﻦ کﻨﻨدة عداﻟت اجتﻤاعﻲ است‪ .‬تﻮجﻪ بﻪ تﻮسعﻪ‬ ‫اقتصادي در کشﻮرﻫاي پﻴشرفتﻪ و کشﻮرﻫاي تﻮسعﻪ ﻧﻴافتﻪ ﻣتفاوت است‪ .‬در‬ ‫کشﻮرﻫاي تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ‪ ،‬ﻫدف اصﻠﻲ تﻮسعﻪ اقتصادى افزاﻳش رفاه و اﻣکاﻧات ﻣردم‬ ‫است در حاﻟﻲکﻪ در کشﻮرﻫاي عقبﻣاﻧده‪ ،‬بﻴشتر رﻳشﻪکﻨﻲ فقر و افزاﻳش عداﻟت‬ ‫اجتﻤاعﻲ ﻣدﻧظر است‪.‬‬ ‫سؤاﻻتﻰ کﻪ در ﻣﻮرد تﻮسعﻪ اقتصادى ﻳک کشﻮر در برابر ﻣا قرار ﻣﻰگﻴرد؛ ﻣساﻳﻠﻰ‬ ‫چﻮن‪ :‬فقر‪ ،‬ﻧابرابرى و بﻴکارى است کﻪ در چﻪ سطح قرار دارد‪ ،‬ﻫرگاه اﻳﻦ ﻣساﻳﻞ از‬ ‫سطح بسﻴار باﻻ بﻪ سطح پاﻳﻦتر تﻨزل کﻨد؛ پس گفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ کشﻮر ﻣذکﻮر دورة‬ ‫تﻮسعﻪ را پشت سرگذا شتﻪ است‪ .‬ﻫر گاه دو ﻣﻮرد از اﻳﻦ ﻣشکﻞﻫاى اساسﻰ و ﻳا ﻫر‬ ‫‪77‬‬

‫سﻪ زﻳاد و تشدﻳد شﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻰتﻮاﻧﻴﻢ کﻪ ﻧتﻴجﺔ کار را تﻮسعﻪ ﻧام بگذارﻳﻢ‪ .‬گرچﻪ درآﻣد‬ ‫سراﻧﻪ دو برابر شده باشد‪.‬‬ ‫در حال حاضر ﻳکﻰ از اﻫداف اصﻠﻰ پروگرامﻫاى اقتصادى در کشﻮرﻫاى در حال‬ ‫تﻮسعﻪ‪ ،‬ﻧابﻮد کردن فقر و تأﻣﻴﻦ (رفاه اجتﻤاعﻰ) براى عﻤﻮم ﻣردم است‪ .‬ﻣعﻨاى‬ ‫رفاه اجتﻤاعﻰ اﻳجاد سﻼﻣتﻰ در جسﻢ و روح افراد جاﻣعﻪ‪ ،‬تروﻳج تعﻠﻴﻢ و کاﻫش‬ ‫قاﻧﻮنشکﻨﻰﻫاى اجتﻤاعﻰ است‪ .‬بﻨابراﻳﻦ رفاه اجتﻤاعﻰ وقتﻰ تحقق ﻣﻰﻳابد کﻪ فقر‬ ‫از بﻴﻦ برود و ﻧا برابرىﻫا کاﻫش ﻳابد‪ .‬وقتﻰ خﻮاستﻪ باشﻴﻢ سطح رفاه اجتﻤاعﻰ‬ ‫ﻳک جاﻣعﻪ را تعﻴﻴﻦ ﻧﻤاﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻻزم است تا از وضعﻴت فقر و تقسﻴﻢ عاﻳد در آن جاﻣعﻪ‬ ‫آگاﻫﻰ ﻳابﻴﻢ؛ زﻳرا درجاﻣعﺔ کﻪ فقر کﻢتر و تقسﻴﻢ عاﻳدﻫا عادﻻﻧﻪ باشد‪ ،‬رفاه ﻣردم‬ ‫آن جاﻣعﻪ بﻴشتر خﻮاﻫد بﻮد‪.‬‬ ‫مرورى بر درس‬ ‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬در گذ شتﻪ تﻮسعﻪ کشﻮرﻫا با کدام ﻣعﻴارﻫا تعﻴﻴﻦ ﻣﻰگردﻳد؟ و اﻣروز کدام‬ ‫ﻣعﻴارﻫا ﻣﻮجﻮد است؟‬ ‫‪ -2‬تﻮسعﺔ اقتصادى را تعرﻳف ﻧﻤﻮده و بگﻮﻳﻴد کﻪ تﻮسعﻪ سبب کدام تغﻴﻴرﻫا در‬ ‫جاﻣعﻪ ﻣﻰگردد؟‬ ‫‪ -3‬اﻫداف تﻮسعﺔ اقتصادى چﻴست؟‬ ‫‪ -4‬تفاوت بﻴﻦ تﻮسعﺔ اقتصادى و رشد اقتصادى چﻴست؟‬ ‫‪ -5‬از کدام روشﻫا استفاده شﻮد تا جاﻣعﻪ در راه تﻮسعﻪ گام بردارد؟‬ ‫‪ -6‬با تغﻴﻴر درساختار اقتصادى چﻪ تغﻴﻴرﻫاﻳﻰ در ساختار اجتﻤاعﻰ رخ ﻣﻰدﻫد؟‬ ‫کارخانه گﻰ‬ ‫ﻫر ﻳک شﻤا در ﻣﻨطقﺔ خﻮد کارﻫاى را کﻪ ﻧشان دﻫﻨدة رشد و کارﻫاى را کﻪ‬ ‫ﻧشان دﻫﻨدة تﻮسعﻪ است و صﻮرت گرفتﻪ فﻬرست ﻧﻤاﻳﻴد‪ ،‬بعد فﻬرست خﻮد را با‬ ‫فﻬرستﻫاى ﻫﻢ صﻨفﻰﻫاىتان ﻣقاﻳسﻪ کﻨﻴد‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫درس هفدهم‬

‫عوامل توسعه و عقب ما ندهگﻰ‬

‫مقايسه کنﻴد‬ ‫در ﻣﻨطقﺔ شﻤا‪ ،‬شاﻳد خاﻧﻮادﻫاﻳﻰ زﻧدهگﻰ ﻣﻰکﻨﻨد کﻪ از ﻧظر ﻣادى ﻣشکﻞ ﻧداشتﻪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻰکﻮشﻨد زﻧدهگﻰ خﻮد را ﻫرچﻪ بﻬتر بسازﻧد؛ اﻣا در پﻬﻠﻮى آن خاﻧﻮادهﻫاﻳﻰ اﻧد کﻪ‬ ‫زﻧدهگﻰ اﻳشان با فقر و ﻣحروﻣﻴت ﻫﻤرا ه است‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻴد عﻠت تفاوت در زﻧدهگﻰ بﻴﻦ‬ ‫اﻳﻦ دو خاﻧﻮاده چﻴست؟‬ ‫در جﻬان ﻣا دو گروه از ا ﻧسانﻫا زﻧدهگﻰ ﻣﻰکﻨﻨد؛ دستﺔ اول گروﻫﻰ است کﻪ با خﻴال‬ ‫آسﻮده و دور از ﻧگرا ﻧﻰﻫاى ﻣادى براى ﻫرچﻪ بﻬتر شدن زﻧدهگﻰ خﻮد وفرزﻧدان‬ ‫شان ﻣﻰکﻮشﻨد‪ .‬گروه دوم اﻧسانﻫاى ﻫستﻨد کﻪ زﻧدهگﻰ اﻳشان با فقر و ﻣحروﻣﻴت‬ ‫ﻫﻤراه است‪ .‬اﻳﻦ گروه کﻪ اعضاى آن تعداد رو بﻪ افزا ﻳشﻰ از عﻤﻮم ﻧفﻮس جﻬان را‬ ‫تشکﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨد براى اداﻣﻪ زﻧدهگﻰ باﻳد با سختﻰﻫا و ﻣشکﻼت فراوان دست و پﻨجﻪ‬ ‫ﻧرم کﻨﻨد‪ .‬بﻪ سطح کشﻮرﻫا‪ ،‬گروه اول تشکﻴﻞ دﻫﻨدة جﻮاﻣعﻰ ﻫستﻨد کﻪ در اصطﻼح‬ ‫بﻪ آنﻫا کشﻮرﻫاى پﻴشرفته گفتﻪ ﻣﻰشﻮد وگروه دوم کشﻮرﻫاى عقب مانده را تشکﻴﻞ‬ ‫ﻣﻰدﻫﻨد‪.‬‬ ‫ﻣباحث تﻮسعﻪ اقتصادي از قرن ﻫفدﻫﻢ و ﻫژدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي در کشﻮرﻫاي اروپاﻳﻲ ﻣطرح‬ ‫گردﻳد‪ .‬در ﻧتﻴجﻪ رشد و اﻧکشاف صﻨعت و تکﻨاﻟﻮژى در اﻳﻦ کشﻮرﻫا و تصرف‬ ‫‪79‬‬

‫ﻧﻤﻮدن بازار کشﻮرﻫاى ضعﻴف تحت استعﻤار‪ ،‬باعث شد تا در ﻣدت کﻮتاه‪ ،‬فاصﻠﻪ‬ ‫بﻴﻦ دو قطب پﻴشرفتﻪ و عقبﻣاﻧده عﻤﻴق شده‪ ،‬کشﻮرﻫاي پﻴشرفتﻪ (ﻳا تﻮسعﻪﻳافتﻪ) و‬ ‫کشﻮرﻫاي عقبﻣاﻧده (ﻳا تﻮسعﻪﻧﻴافتﻪ) در جﻬان بﻪ وجﻮد آﻳﻨد‪.‬‬

‫کشورهاى توسعه يافته کدامها اند؟‬ ‫طبق تعرﻳف‪ ،‬کشﻮرﻫاي توسعهيافته کشﻮرﻫاﻳﻰ اﻧد کﻪ بﻪ طﻮر کاﻣﻞ صﻨعتﻲ شده و‬ ‫داراي سﻴستﻢﻫاي اقتصادي پﻴچﻴدهﻳﻲ باشﻨد‪ .‬کشﻮرﻫاي صنعتيشده بﻪ کشﻮرﻫاﻳﻰ‬ ‫گفتﻪ ﻣﻰشﻮد کﻪ بﻴش از ‪ 25‬درصد از تﻮﻟﻴد ﻧا خاﻟص داخﻠﻰ آﻧان را فعاﻟﻴتﻫاي‬ ‫صﻨعتﻲ تشکﻴﻞ دﻫد‪ ،‬در واقع ﻣحﻮر اقتصادشان‪ ،‬تﻮﻟﻴدات (و صادرات) صﻨعتﻲ باشد؛‬ ‫ا ّﻣا آنچﻪ بﻴشتر حاﻳز اﻫﻤﻴت است؛ داشتﻦ درآﻣد سراﻧﺔ زﻳاد (بﻴشتر از ‪ 10000‬دﻻر‬ ‫‪ Dollar‬در سال) ﻣﻲباشد‪.‬‬

‫کشورهاى عقب مانده (يا توسعه نﻴافته ) کدام اند؟‬ ‫طﻮرىکﻪ پﻴشتر گفتﻪ شد با خاﻣﻮش شدن آتش جﻨگ جﻬاﻧﻰ دوم و بﻪ وجﻮد آﻣدن‬ ‫ﻧظﻢ عﻤﻮﻣﻰدر جﻬان(بﻪ استقﻼل رسﻴدن بسﻴارى از کشﻮرﻫاى ﻣستعﻤره) فاصﻠﻪ بﻴﻦ‬ ‫دوقطب پﻴشرفتﻪ و عقب ﻣاﻧده بﻪ خﻮبﻰ ﻧﻤاﻳان شد و ﻣﻠﻞ ﻣختﻠف جﻬان را با اﻳﻦ سؤال‬ ‫اساسﻰ ﻣﻮاجﻪ ساخت کﻪ‪ ،‬چرا بعضﻰ از مردم جهان در فقر و گرسنهگﻰ مطلق به‬ ‫سر مﻰبرند و بعضﻰ در رفاه کامل؟ از ﻫﻤﻴﻦ دوران ﻧظرﻳات تﻮسعﻪﻳﻰ در جﻬان‬ ‫شکﻞ گرفت‪.‬اﻣروز بﻴشتر بﻪ جاى کشﻮرﻫاى جﻬان سﻮم عقب ﻣاﻧده از ا صطﻼح‬ ‫کشﻮرﻫاى در حال تﻮسعﻪ استفاده ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫فكر نمايﻴد و جواب بدهﻴد‬ ‫بﻪ ﻧظر شﻤا چرا برخﻰ از کشﻮرﻫا غﻨﻰ و برخﻰ دﻳگر فقﻴر وعقب ﻣاﻧده اﻧد؟‬ ‫شاﻳد قداﻣت و عﻤر کشﻮرﻫا عﻠت فقﻴر و غﻨﻰ شدن آنﻫاست‪ ،‬ا ّﻣا اگر قداﻣت‪ ،‬دﻟﻴﻞ‬ ‫اﻳﻦ اﻣر است چرا ﻣصر با بﻴش از سﻪ ﻫزار سال تارﻳخ‪ ،‬کشﻮر فقﻴر و عقب ﻣاﻧده و‬ ‫کشﻮرﻫاى کاﻧادا و اﻣرﻳکا کﻪ بﻴشتر از ‪150‬سال تارﻳخ ﻧدارﻧد‪ ،‬اکﻨﻮن جز کشﻮرﻫاى‬

‫‪80‬‬

‫تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ و غﻨﻰ ﻣحسﻮب ﻣﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫اﻧدازة صﻨاﻳع طبﻴعﻰ و ﻣعادن قابﻞ استحصال ﻧﻴز ﻧﻤﻰتﻮاﻧد‪ ،‬عﻠت فقﻴر و غﻨﻰ شدن‬ ‫کشﻮرﻫا باشد؛ زﻳرا جاپان کشﻮرىاست کﻪ بﻴش از‪ 80‬فﻴصد کﻮه و فاقد خاك ﻣﻨاسب‬ ‫ﻣﻰباشد‪ ،‬با زراعت ﻣحدود با آن ﻫﻢ برﻧج ﻣﻮرد ﻧﻴازش را تﻮﻟﻴد و ﻣﻮاد خام و ارزان‬ ‫قﻴﻤت را از ﻣﻤاﻟک فقﻴر وارد کرده و بﻪ صﻮرت ﻣحصﻮﻻت صﻨعتﻰ و گران قﻴﻤت‬ ‫صادر ﻣﻰکﻨد بﻪ طﻮرىکﻪ پس از اﻣرﻳکا دوﻣﻴﻦ قدرت اقتصادى در جﻬان است‪.‬‬ ‫سطح ذکاوت‪ ،‬ﻧﻮع ﻧژاد و رﻧگ پﻮست ﻧﻴز ﻧﻤﻰتﻮاﻧد‪ ،‬در پﻴشرفت و ﻳا عقب ﻣاﻧدهگﻰ‬ ‫کشﻮرﻫا رول سازﻧده داشتﻪ باشد؛ زﻳرا با بررسﻰ رفتارﻫاى ﻣقاﻣات دﻳپﻠﻤاتﻴک‬ ‫کشﻮرﻫاى فقﻴر و غﻨﻰ تفاوت قابﻞ تﻮجﻬﻰ در استعداد آ ﻧﻬا ﻣشاﻫده ﻧﻤﻰکﻨﻴﻢ ‪.‬‬

‫پس تفاوت در چﻴست؟‬ ‫بعضﻰ از عﻮاﻣﻞ ﻣحدود کﻨﻨده؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬کﻤبﻮد سرﻣاﻳﻪ‪ ،‬کﻤبﻮد ﻧﻴروى اﻧساﻧﻰ ﻣتخصص‬ ‫و ﻣاﻫر بﻴشتر آثار و عﻼﻳﻢ عدم تﻮسعﻪ است‪.‬‬ ‫عﻼوه بر اﻳﻦ بﻪ طﻮر کﻴفﻰ و عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻰتﻮان خصﻮصﻴتﻫاى ﻣشترك کشﻮرﻫاى‬ ‫تﻮسعﻪ ﻧﻴافتﻪ را اﻳﻦگﻮﻧﻪ دستﻪ بﻨدى کرد‪:‬‬ ‫‪ -1‬پاﻳﻴﻦ بﻮدن سطح و کﻴفﻴت زﻧدهگﻰ ﻣردم؛‬ ‫‪ -2‬بﻴکارى و کﻢکارى‪ ،‬و پاﻳﻴﻦ بﻮدن ﻣقدار استفاده کار (و ﻧﻴروى کار)؛‬ ‫‪ -3‬وابستﻪگﻰ زﻳاد بﻪ تﻮﻟﻴدﻫاى زراعتﻰ و ﻳا صادرﻫاى ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ (ﻣﻨابع تﻮﻟﻴدى )؛‬ ‫‪ -4‬وابستﻪگﻰ اقتصادى و آسﻴبپذﻳرى در روابط بﻴﻦ ا ﻟﻤﻠﻠﻰ؛‬ ‫‪ -5‬ساختار سﻴاسﻰ حکﻮ ﻣتﻰ ﻧا ﻣﻨاسب وضعﻴف‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻧا برابرى اجتﻤاعﻰ‬ ‫‪ -7‬ضعف طبقات ﻣتﻮسط‬ ‫بعضﻰ از اقتصاد داﻧان‪ ،‬ﻣساﻳﻠﻰ از قبﻴﻞ کﻢبﻮد ﻣﻨابع طبﻴعﻰ‪ ،‬تشکﻴﻞ ﻧشدن سرﻣاﻳﻪ و‬ ‫ﻧبﻮدن پساﻧداز بﻪ حد کافﻰ و اﻣثال آن را از عﻠﻞ عقب ﻣاﻧدهگﻰ کشﻮرﻫا ﻣﻰشﻤارﻧد‪.‬‬ ‫‪81‬‬

‫بدون شک وفﻮر ﻣﻨابع طبﻴعﻰ و در دسترس بﻮدن ﻣﻨابع سرﻣاﻳﻪ در تﻮسعﻪ اقتصادى‬ ‫ﻣؤثر ﻣﻰباشﻨد‪ ،‬اﻣا ﻧکتﻪ قابﻞ تﻮجﻪ اﻳﻦ است کﻪ کشﻮرﻫاى آفرﻳقاﻳﻰ‪ ،‬آﻣرﻳکاى جﻨﻮبﻰ‪،‬‬ ‫آﻣرﻳکاى ﻻتﻴﻦ و آسﻴا از ﻧظر ﻣﻨابع طبﻴعﻰ و ذخاﻳرﻣعدﻧﻰ ثروتﻣﻨد اﻧد؛ بﻪ طﻮر ﻣثال‪:‬‬ ‫ذخاﻳر عظﻴﻢ ﻧفت و گاز شرق ﻣﻴاﻧﻪ ﻳا ﻣﻨابع عظﻴﻢ ﻣس و سرب در آﻣرﻳکاى ﻻتﻴﻦ‬ ‫و آﻣرﻳکاى جﻨﻮبﻰ و ذخاﻳر قابﻞ تﻮجﻪ ﻧقره‪ ،‬طﻼ‪ ،‬و ﻧﻴروى ﻫﻴدروﻟﻴک درآفرﻳقا را‬ ‫ﻣﻰتﻮان ﻧام برد‪ .‬کﻪ با آن ﻫﻢ‪ ،‬آنﻫا ﻣﻤاﻟک تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ ﻣحسﻮب ﻧﻤﻰشﻮﻧد‪.‬‬ ‫اﻟبتﻪ آنچﻪ ﻣﻬﻢ است کﻪ بﻪ آن باﻳد تﻮجﻪ کرد‪ ،‬تقسﻴﻢ جﻬان ﻣعاصر بﻪ کشﻮرﻫاى‬ ‫صﻨعتﻰ و تﻮسعﻪ ﻧﻴافتﻪ‪ ،‬حاصﻞ کﻤبﻮد ﻣﻨابع طبﻴعﻰ‪ ،‬تﻮزﻳع غﻴرعادﻻﻧﺔ ﻣﻨابع طبﻴعﻰ‬ ‫و تراکﻢ ﻧفﻮس زﻳاد ﻧبﻮده و از سﻮى دﻳگر بعضﻰ از داﻧشﻤﻨدان‪ ،‬شﻤارى ازعﻮاﻣﻞ‬ ‫ﻣحدود کﻨﻨده را ﻣاﻧﻨد‪ :‬رشد ﻧاﻣﻨظﻢ ﻧفﻮس‪ ،‬ﻣحدودﻳت ﻧﻴروى اﻧساﻧﻰ ﻣاﻫر و کﻤبﻮد‬ ‫اﻣکاﻧات ﻣاﻟﻰ و سرﻣاﻳﻪ را از عﻠﻞ عقب ﻣاﻧدهگﻰ کشﻮرﻫاى در حال تﻮسعﻪ داﻧستﻪ اﻧد‪.‬‬ ‫اﻣروز ثابت شده است کﻪ بﻪ ﻫﻤان اﻧدازة کﻪ ﻣﻨابع طبﻴعﻰ در تﻮسعﻪ اﻫﻤﻴت دارد‪ ،‬عﻠﻢ و‬ ‫تکﻨاﻟﻮژى ﻧﻴز داراى اﻫﻤﻴت ﻣﻰباشد؛ زﻳرا تکﻨاﻟﻮژى پﻴشرفتﻪ ﻣﻰتﻮاﻧد‪ ،‬خﻮد بﻪ تﻨﻬاﻳﻰ‬ ‫اﻳجاد ﻣزﻳت ﻧسبﻰ در ﻣﻴان کشﻮرﻫا کﻨد؛ بﻪ طﻮرﻣثال‪ :‬جاپان‪ ،‬کﻮرﻳا‪ ،‬سﻨگاپﻮر کﻪ فاقد‬ ‫ﻣﻨابع طبﻴعﻰ کافﻰ ﻣﻰباشﻨد تﻮاﻧستﻪ اﻧد از ﻧظرصﻨعتﻰ بﻪ دستاوردﻫاى ﻣﻬﻤﻰﻧاﻳﻞ‬ ‫شﻮﻧد در حاﻟﻰ کﻪ کشﻮرﻫاﻳﻰ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ارجﻨتاﻳﻦ با وجﻮد ﻣﻨابع غﻨﻰ و سرشار طبﻴعﻰ از‬ ‫کشﻮرﻫاى درحال تﻮسعﻪ ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫افغاﻧستان از گذشتﻪ تا اﻣروز از اﻧحطاط و عقب ﻣاﻧدهگﻲ رﻧج برده و ﻫﻤﻴشﻪ در‬ ‫جستجﻮي عﻠﻞ و عﻮاﻣﻞ رﻫاﻳﻲ از اﻳﻦ ﻣسئﻠﻪ بﻮده است‪ .‬ضعف ﻣدﻳرﻳت و رﻫبرى‪،‬‬ ‫ضعف اقتصادى‪ ،‬ﻣﻮقعﻴت جغرافﻴاﻳﻰ‪ ،‬اضافﻪ طﻠبﻰﻫاى بﻰﻣﻮرد‪ ،‬اختﻼفات‪ ،‬پاﻳﻴﻦ‬ ‫بﻮدن سطح سﻮاد‪ ،‬ضعف تربﻴت‪ ،‬تﻨﻮع اقﻮام و پراکﻨدهگﻲ اجتﻤاعﻲ‪ ،‬دخاﻟت و دست‬ ‫درازﻳﻬاي استعﻤارگران؛ ﻣﻨافع ﻣتضاد کشﻮرﻫاي ﻫﻤساﻳﻪ افغاﻧستان ﻣﻬﻤترﻳﻦ عﻮاﻣﻞ‬

‫‪82‬‬

‫عقب ﻣاﻧدهگﻲ افغاﻧستان را تشکﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨد‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤترﻳﻦ عاﻣﻞ داخﻠﻲ در ساحﻪﻫاى ﻣختﻠف فرﻫﻨگﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ و اقتصادي عبارتﻨد از‪:‬‬ ‫جﻨگﻫاى تحﻤﻴﻠﻰ‪ ،‬بﻲسﻮادي و کﻤبﻮد اﻣکاﻧات ﻣاﻟﻰ و سرﻣاﻳﻪ ‪ ...‬عﻮاﻣﻞ خارجﻲ کﻪ‬ ‫بﻪ ﻧحﻮي در عقب ﻣاﻧدهگﻲ افغاﻧستان ﻧقش ﻣؤثري داشتﻪ اﻧد‪ ،‬کشﻮرﻫاي استعﻤارگر‬ ‫بﻮده کﻪ بر اساس ﻣﻨافع سﻴاسﻲ و اقتصاديشان ﻫﻤﻴشﻪ‪ ،‬در طﻮل تارﻳخ سﻴاسﻲ‬ ‫افغاﻧستان‪ ،‬دوام جﻨگ و ﻧا اﻣﻨﻲ و کشﻤکش را در افغاﻧستان بﻪ ﻣﻨظﻮر استقرار ﻳک‬ ‫دوﻟت ضعﻴف و وابستﻪ دﻧبال ﻧﻤﻮده اﻧد‪.‬‬ ‫باﻻخره کشﻮرﻫاي ﻣﻬﻢ ﻣﻨطقﻪ و ﻫﻤساﻳﻪ گان کﻪ ﻣﻨافع ﻣتضاد آنﻫا ﻣﻮجب جﻨگﻬا و‬ ‫ﻧا اﻣﻨﻰﻫا داخﻠﻲ گردﻳده‪ ،‬بﻪ صﻮرت عﻤﻮم سبب اﻧحطاط و عقب ﻣاﻧده گﻲ افغاﻧستان‬ ‫را فراﻫﻢ ﻧﻤﻮده اﻧد‪.‬‬ ‫باﻳد ﻳاد آور شد کﻪ ﻳکﻰ از عﻮاﻣﻞ عقبﻣاﻧﻰ و فقر در جاﻣعﻪ ﻣا عدم برخﻮردارى اقشار‬ ‫ﻣحروم جاﻣعﻪ از ﻣزاﻳاى فرﻫﻨگﻰ ﻣﻰباشد زﻳرا‪:‬‬ ‫برخﻮردارى اقشار ﻣحروم جاﻣعﻪ از ﻧعﻤتﻫاى فرﻫﻨگﻰ باعث رشد جاﻣعﻪ ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫در ﻧتﻴجﺔ دسترسﻰ ا قشار ﻣحروم جاﻣعﻪ بﻪ ﻧعﻤات فرﻫﻨگﻰ‪ ،‬جاﻣعﻪ از ﻧگاه فرﻫﻨگﻰ‬ ‫غﻨﻰ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫غﻨاى فرﻫﻨگﻰ روحﻴﻪ ﻧﻮآورى و ابتکار را در جاﻣعﻪ بﻪ وجﻮد ﻣﻰآورد‪.‬‬ ‫وقتﻰ جاﻣعﻪ ﻣبتکر شﻮد‪ ،‬تفکر در جاﻣعﻪ زﻧده ﻣﻰگردد ‪.‬‬ ‫با زﻧده شدن تفکر در ﻳک جاﻣعﻪ‪ ،‬جاﻣعﻪ ﻫرگز رو بﻪ فقر گام بر ﻧﻤﻰدارد‪ .‬بﻪ اﻳﻦ‬ ‫طرﻳق جاﻣعﻪ در حﻞ تﻤام ﻣشکﻼت و دشﻮاريﻫاي اقتصادى‪ ،‬سﻴاسﻰ‪ ،‬اجتﻤاعﻰ و‬ ‫فرﻫﻨگﻰ داراى تشخﻴص و شﻨاخت درست ﻣﻰگردد‪.‬‬

‫‪83‬‬

‫مروري بر درس‬ ‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪ -1‬فرق بﻴﻦ ﻳک کشﻮر تﻮسعﻪ ﻳافتﻪ و ﻳک کشﻮر عقب ﻣاﻧده در چﻴست؟ بﻴان‬ ‫دارﻳد‪.‬‬ ‫‪ -2‬خصﻮﻳتﻫاى ﻣشترك کشﻮرﻫاى عقب ﻣاﻧده را بﻴان کﻨﻴد‪.‬‬ ‫‪ -3‬خصﻮﻳتﻫاى ﻣشترك کشﻮرﻫاى در حال تﻮسعﻪ را تﻮضﻴح دﻫﻴد‪.‬‬ ‫‪-4‬کدام عﻮاﻣﻞ در پﻴشرفت و ﻳا عقبﻣاﻧدهگﻰ ﻳک کشﻮر رول اساسﻰ را بازى ﻣﻰﻧﻤاﻳد؟‬ ‫‪ -5‬عاﻣﻞ داخﻠﻰ عقب ﻣاﻧدهگﻰ کشﻮر ﻣا چﻴست؟‬ ‫‪ -6‬عاﻣﻞ خارجﻰ عقب ﻣاﻧدهگﻰ کشﻮر ﻣا چﻴست؟ بﻴان دارﻳد‪.‬‬ ‫کارخانه گﻰ‬ ‫در ﻣﻨطقﺔ کﻪ شﻤا زﻧدهگﻰ ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴد‪ ،‬ببﻴﻨﻴد کﻪ فقر وجﻮد دارد و ﻳا خﻴر؟ اگر وجﻮد‬ ‫دارد در بارة عﻮاﻣﻞ اﻳﻦ فقر تحقﻴق ﻧﻤاﻳﻴد و آن را در صﻨف بخﻮاﻧﻴد و باتحقﻴقﻰ کﻪ‬ ‫ﻫﻢصﻨفﻰﻫاﻳتان اﻧجام داده‪ ،‬ﻣقاﻳسﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫درس هجدهم‬

‫توسعة و محﻴط زيست‬

‫بحث کنﻴد‬ ‫بﻪ تصﻮﻳر باﻻ ﻧگاه کﻨﻴد و بعد از ﻣباحثﻪ بﻪ سؤاﻻت زﻳر جﻮاب ارائﻪ ﻧﻤاﻳﻴد‪:‬‬ ‫آﻳا گاﻫﻰ اتفاق افتاده است کﻪ شﻤا از پﻬﻠﻮى زباﻟﻪﻫاﻳﻰ کﻪ در کﻨار سرك اﻧداختﻪ‬ ‫شده است عبﻮر کرده باشﻴد؟ آن زﻣان چﻪ احساس داشتﻴد؟‬ ‫ اگر جﻬت خرﻳد بﻪ بازار رفتﻪ اﻳد حتﻤ ًا ﻣﻮترﻫاى زﻳاد‪ ،‬ازدحام ﻣردم‪ ،‬دکانﻫا و‬‫کراچﻰﻫا را دﻳده اﻳد‪ .‬از جﻤﻠﻪ چﻪ چﻴزى را دﻳده اﻳد کﻪ سبب آﻟﻮدهگﻰ ﻫﻮا و ﻣحﻴط‬ ‫زﻳست ﻣﻰگردد؟‬ ‫شﻤا در درس گذشتﻪ آﻣﻮختﻴد کﻪ تﻮسعﻪ را بﻪ ﻣعﻨاى کاﻫش فقر و بﻴکارى‪ ،‬ﻧابرابرى‬ ‫و صﻨعتﻰ شدن بﻴشتر‪ ،‬ارتباطات اجتﻤاعﻰ ﻣبتﻨﻰ بر عداﻟت و افزاﻳش شرکت ﻣردم‬ ‫در اﻣﻮر سﻴاسﻰ جارى تعرﻳف کرده اﻧد در اﻳﻦ درس تعرﻳف و ﻣاﻫﻴت ﻣحﻴط زﻳست‬ ‫و تأثﻴر ﻣتقابﻞ تﻮسعﻪ و ﻣحﻴط زﻳست را ﻣﻰخﻮاﻧﻴد‪.‬‬ ‫در عصر کﻨﻮﻧﻰ ﻣسأﻟﻪ بزرگ و عﻤده کﻪ سبب تشﻮﻳش دوﻟتﻫا و حکﻮﻣتﻫا و‬ ‫خﻼصﺔ تﻤاﻣﻰباشﻨدهگان جﻬان شده است‪ ،‬آﻟﻮدهگﻰ ﻣحﻴط زﻳست ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫محﻴط زيست چﻴست؟‬ ‫ﻣحﻴطﻫاﻳﻰ کﻪ در آن زﻧدهگﻰ اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﻣحﻴط زﻳست ﻧاﻣﻴده ﻣﻰشﻮد‪ .‬بﻪ طﻮر ﻣثال‪:‬‬ ‫حﻮض آب‪ ،‬ﻳک شﻬر‪ ،‬اقﻴاﻧﻮس و دشت ﻫﻤﻪگﻰ اﻧﻮاعﻰ از ﻣحﻴط زﻳست بﻪ حساب‬ ‫ﻣﻰآﻳﻨد‪ .‬درﻣحﻴط زﻳست ﻣﻮاد غﻴر زﻧده؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬خاك‪ ،‬آب‪ ،‬گازﻫا و غﻴره ﻳکجا با‬ ‫‪85‬‬

‫جاﻧداران وجﻮد دارﻧد‪ .‬ﻣﻮجﻮدات زﻧده بﻴﻦ ﻫﻢ و با ﻣحﻴط غﻴر زﻧده خﻮد ارتباطﻰ‬ ‫ﻣتقابﻞ بر قرارﻣﻰسازﻧد‪ .‬اﻳﻦ ارتباطﻫا براى بقاى ﻣحﻴط زﻳست بسﻴار ﻻزم اﻧد‪.‬‬ ‫در تعرﻳف ﻣحﻴط زﻳست آﻣده است‪ :‬ﻣحﻴط زﻳست عبارت ازفضاى کﻪ با تﻤاﻣﻰشراﻳط‬ ‫فﻴزﻳکﻰ و بﻴﻮ ﻟﻮژﻳکﻰ‪ ،‬اجتﻤاعﻰ و سﻴاسﻰ و غﻴره کﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮجﻮدات زﻧده در آن‬ ‫شاﻣﻞ ﻣﻰشﻮد و ﻣجﻤﻮعﺔ روابط آنﻫا را در بر ﻣﻰگﻴرد‪ ،‬ﻣﻰباشد‪ .‬در تعرﻳف دﻳگر‬ ‫آن آﻣده است‪ :‬ﻣحﻴط زﻳست ﻣجﻤﻮعﺔ اوضاع و احﻮال خارجﻰ کﻪ در رشد‪ ،‬تﻮسعﻪ‬ ‫و بقاى ﻣﻮجﻮدات زﻧده تأثﻴر دارﻧد‪ ،‬ﻣﻰباشد‪ .‬براى درك بﻬتر ﻣفﻬﻮم ﻣحﻴط زﻳست‪،‬‬ ‫ضرورت ﻣﻰافتد تا با ﻣﻨابع طبﻴعﻰ و طرق استفاده از آن‪ ،‬آشﻨا شﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫منابع طبﻴعﻰ چﻴست‪ :‬عبارت است از اشﻴاﻳﻰکﻪ در طبﻴعت خداوﻧد خﻠق کرده‬ ‫است و ﻣﻮجﻮدات زﻧده بﻪ آن ضرورت دارﻧد و از آن استفاده ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬ﻣﻨابع طبﻴعﻰ‬ ‫ﻳاد ﻣﻰگردد‪ .‬ﻣا برا ى رفع احتﻴاجات ﻣادى خﻮد بﻪ طبﻴعت ضرورت دارﻳﻢ‪ .‬با استفاده‬ ‫از سﻨگ کﻮهﻫا براى خﻮد خاﻧﻪ ﻣﻰسازﻳﻢ‪ ،‬با استخراج اﻧﻮاع فﻠزﻫاى از ﻣعادن براى‬ ‫خﻮد ﻟﻮازم و وساﻳﻞ ﻣﻮرد ضرورت را ﻣﻰسازﻳﻢ‪ ،‬از گﻴاﻫان و جاﻧﻮران غذا و‬ ‫پﻮشاك خﻮد را تﻬﻴﻪ ﻣﻰکﻨﻴﻢ؛ بﻨابراﻳﻦ ﻣﻨابع طبﻴعﻰ بﻪ سﻪ دستﺔ تجدﻳد پذﻳر‪ ،‬تجدﻳد‬ ‫ﻧاپذﻳر و اتﻤام ﻧاپذﻳر تقسﻴﻢ شده است‪.‬‬ ‫‪ -1‬منابع تجديد ناپذير‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻨابع‪ ،‬در ﻧتﻴجﺔ استفاده تدرﻳجﻰ و دواﻣدار کاﻫش‬ ‫ﻳافتﻪ و باﻻخره بﻪ اتﻤام ﻣﻰرسد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ذغال سﻨگ‪ ،‬ﻧﻤک‪ ،‬تﻴﻞ‪ ،‬گاز و ساﻳر ﻣعادن‪.‬‬ ‫‪ -2‬منابع تجديد پذير‪ :‬دستﺔ دﻳگرى از ﻣﻨابع طبﻴعﻰ ﻫستﻨد کﻪ در صﻮرت استفادة‬ ‫ﻣﻨطقﻰ و ﻣعقﻮل بﻪ اتﻤام ﻧﻤﻰرسﻨد؛ چﻮن کﻪ قابﻞ تجدﻳد حﻴات ﻫستﻨد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬ﻣﻨابع‬ ‫جﻨگﻞ‪ ،‬عﻠفﻫا ﻣاﻫﻰ وغﻴره‪.‬‬ ‫‪ -3‬منابع اتمام ناپذير‪ :‬ﻣقدا ر آن در طبﻴعت وافر ﻣﻰباشد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬آب‪ ،‬ﻫﻮا و اﻧرژى‪ .‬رشد‬ ‫و افزاﻳش احتﻴاجﻫاى اﻧسانﻫا در جﻮاﻣع بشرى از ﻧظر ﻧﻮع و کﻴفﻴت ﻣتﻨاسب بﻪ ظرفﻴت‬ ‫ﻣﻨابع طبﻴعﻰ ﻧﻴست‪.‬‬ ‫ﻳکﻰ از ﻣﻮاردى کﻪ براى اعﻤال ﻣدﻳرﻳت صحﻴح براى استفاده ازﻣﻨابع طبﻴعﻰ باﻳد در‬ ‫ﻧظر گرفت‪ ،‬ظرفﻴت قابﻞ تحﻤﻞ زﻣﻴﻦ (‪ )Carring capacity‬ﻣﻰباشد‪.‬‬

‫‪86‬‬

‫ظرفﻴت قابل تحمل چﻴست؟‬ ‫ظرفﻴت قابﻞ تحﻤﻞ بﻪ ﻣعﻨاى تعداد ﻧفﻮسﻰ کﻪ در ﻳک ﻣحﻴط زﻧدهگﻰ ﻣﻰکﻨﻨد و‬ ‫آن ﻣحﻴط زﻳست بﻪ طﻮر دواﻣدار ﻧﻴازﻣﻨدىﻫاى آن ﻧفﻮس را تأﻣﻴﻦ کرده بتﻮاﻧد‪،‬‬ ‫ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫اگر از ﻳک ﻣحﻞ زﻳست بﻴش از ظرفﻴت و گﻨجاﻳش قابﻞ تحﻤﻞ آن‪ ،‬استفادة ﻧاﻣعقﻮل صﻮرت‬ ‫گﻴرد و ﻧفﻮس زﻳاد بﻪ آن افزوده شﻮد بدون شک ﻣﻨابع طبﻴعﻰ بﻪ آنﻫا کفاﻳت ﻧﻤﻰکﻨد و بﻪ‬ ‫سرعت پاﻳان ﻣﻰپذﻳرد بﻪ طﻮرىکﻪ شاﻳد قابﻞ احﻴا و ترﻣﻴﻢ ﻧﻴز ﻧباشﻨد‪.‬‬ ‫بامهمترين موضوعات محﻴط زيست جهان آشنا شويد‬ ‫به نظر شما چه چﻴزى باعث متضرر شدن طبﻴعت‬ ‫و آلودهگﻰ محﻴط زيست مﻰگردد؟‬ ‫آيا اين خطرها و آسﻴبها تنها متوجه يک کشور‬ ‫بوده و يا متوجه همه کشورها مﻰباشد؟‬ ‫پﻴشرفت تﻤدن بشرى‪ ،‬با اﻧکشاف تکﻨاﻟﻮژى ﻣعاصر‬ ‫و بﻪ اثر ازدﻳاد ﻧفﻮس‪ ،‬جﻬان اﻣروزى در بخشﻫاى‬ ‫زﻣﻴﻦ را بﻪ آﻟﻮدهگﻰ ﻣﻮاجﻪ ﻧﻤﻮده است و زﻧدهگﻰ‬ ‫باشﻨدهگان روى زﻣﻴﻦ را با تﻬدﻳد بزرگ ﻣقابﻞ‬ ‫ﻣﻰﻧﻤاﻳد‪ .‬ﻣﻮضﻮعاتﻰ کﻪ در اﻳﻦ بخش بﻪ آنﻫا اشاره‬ ‫ﻣﻰشﻮد داراى ﻣحدودة بدون سرحد ﻣﻰباشد؛ ﻳعﻨﻲ‬ ‫اﻳﻦ تﻬدﻳد ﻣتﻮجﻪ ﻳک کشﻮر ﻧبﻮده و ﻣستﻠزم تفاﻫﻢ و‬ ‫ﻫﻤکارى بﻴﻦ کشﻮرﻫا براى حﻞ آن ﻣﻰباشﻨد‪.‬‬

‫عوامل آلودهگﻰ و عقايد محﻴط زيست‬ ‫گرم شدن جﻮى زﻣﻴﻦ (گازﻫاى گﻞخاﻧﻪﻳﻲ)‬ ‫ﻳکﻲ از عﻮاﻣﻞ حاد بﻠﻨد رفتﻦ درجﺔ حرارت روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ازدﻳاد گازﻫاى گﻞخاﻧﻪﻳﻰ و‬ ‫تقﻠﻴﻞ اکسﻴجﻦ در ﻫﻮاى تﻨفسﻰ ﻣﻮرد ضرورت ﻣﻰباشد‪.‬‬ ‫زﻳاد شدن گاز کاربﻦ داى اکساﻳد‪ ،‬و ساﻳر گازﻫاى ﻣخرب از اثر پﻴشرفت صﻨعت‬ ‫است کﻪ ابتدا بﻪ اثرﻫاى ﻧا گﻮار آن تﻮجﻪ ﻧشده؛ اﻣا زﻣاﻧﻰکﻪ عﻠﻤا پﻰبردﻧد‪ ،‬ﻣاشﻴﻦ‬ ‫آﻻت کﻪ تﻮسط تﻴﻞﻫا و غﻴره روغﻨﻴات فعاﻟﻴت ﻣﻰکﻨﻨد‪ ،‬خﻮد باعث تﻮﻟﻴد گاز کاربﻦ‬ ‫داى اکساﻳد ﻣﻰگردد‪ .‬تجﻤع و افزاﻳش بﻴش از حد اﻳﻦ گازﻫا در جﻮ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮجب‬ ‫اﻳجاد قشر ضخﻴﻤﻰاز گاز ﻣﻰگردد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬پﻮشش پﻼستﻴکﻰ گﻞخاﻧﻪﻫا‪ ،‬از بازگشت‬ ‫حرارت اضافﻰ کﻪ از تابش ﻧﻮر خﻮرشﻴد بﻪ وجﻮد ﻣﻲآﻳد از سطح زﻣﻴﻦ بﻪ فضا‬ ‫جﻠﻮگﻴرى کرده‪ ،‬حرارت را در ﻧزدﻳکﻰ سطح زﻣﻴﻦ ﻧگﻪ ﻣﻰدارد؛ ﻣاﻧﻨد‪ :‬گﻞخاﻧﻪ باعث‬ ‫گرم شدن ﻫﻮاى زﻣﻴﻦ ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫‪87‬‬

‫‪ -2‬کاهش قشر اوزون‬ ‫دوﻣﻴﻦ ﻧگرا ﻧﻰ عﻤدة ﻣحﻴط زﻳست‪ ،‬ﻣتضرر شدن قشر حفاظتﻰ اوزون در اطراف‬ ‫جﻮ زﻣﻴﻦ است‪ .‬قشرى کﻪ در ‪ 24‬کﻴﻠﻮﻣترى باﻻى سطح زﻣﻴﻦ اطراف اﻳﻦ سﻴاره را‬ ‫احاطﻪ و با جذب ا شعﺔ ﻣاوراى بﻨفش ﻧﻮر خﻮرشﻴد‪ ،‬زﻣﻴﻦ و ﻣﻮجﻮد زﻧدة آن را از‬ ‫اﻳﻦ تشعشات ﻣضر ﻣحافظت ﻣﻰکﻨد‪ .‬گازﻫاﻳﻰ کﻪ در صﻨاﻳع و در ﻧتﻴجﻪ سﻮخت تﻴﻞﻫا‬ ‫و روغﻨﻴات تﻮﻟﻴد ﻣﻰشﻮد‪ ،‬تأثﻴر ﻣخرب و تخرﻳش کﻨﻨدهﻳﻲ بر ضخاﻣت قشر ازون‬ ‫داشتﻪ و حتا ﻣﻮجب اﻳجاد شکاف در اﻳﻦ قشر گردﻳده است‪.‬‬

‫‪ -3‬توسعة صحرا و کمبود خاک مرغوب (حاصلخﻴز)‬ ‫خاكﻫاى حاصﻞخﻴز و ﻣرغﻮب در اغﻠب ﻧقاط جﻬان در ﻣعرض فرساﻳش و ﻧابﻮدى‬ ‫قرا ر دارﻧد‪ .‬ﻧتاﻳج بررسﻰﻫاى عﻠﻤﻰ ﻧﻴز ﻧشان دﻫﻨدة آن است کﻪ ‪ 10‬تا ‪ 11‬درصد از‬ ‫خاكﻫاى حاصﻞخﻴز جﻬان بﻪ اﻧدازهﻳﻲ تﻮسط زباﻟﻪﻫاى سﻤﻰو زﻫرى آﻟﻮده گردﻳده‬ ‫اﻧد کﻪ احﻴاي ﻣجدد آنﻫا تقرﻳب ًا غﻴر ﻣﻤکﻦ است‪.‬‬

‫‪ -4‬آلودهگﻰ هوا و بارانهاى تﻴزابﻰ‬ ‫بارانﻫاى اسﻴدى ﻫﻢ ﻳکﻰ از اشکال آﻟﻮدهگﻰ ﻫﻮا بﻪ شﻤار ﻣﻰروﻧد‪ .‬گازﻫاﻳﻰ کﻪ در‬ ‫ﻧتﻴجﻪ سﻮختﻫاى روغﻨﻴات و تﻴﻞﻫا‪ ،‬بﻪ وجﻮد ﻣﻰآﻳﻨد در ﻫﻮا با بخار آب ﻣﻮجﻮد ترکﻴب‬ ‫شده و تشکﻴﻞ اسﻴد سﻮﻟفﻮرﻳک و اسﻴدﻫاى را ﻣﻰدﻫﻨد کﻪ بﻪ ﻫﻤراه ابرﻫا در فضاى‬ ‫وسﻴعﻰ از زﻣﻴﻦ حرکت کرده و ﻫﻨگام تبدﻳﻞ ابرﻫا بﻪ بارش‪ ،‬اﻳﻦ اسﻴدﻫا بﻪ سطح زﻣﻴﻦ‬ ‫برگشتﻪ و ﻣﻮجب تخرﻳب جﻨگﻞﻫا‪ ،‬پﻮش گﻴاﻫﻰ و حتـا ساختﻤانﻫا و بﻨاﻫاى ساخت‬ ‫دست بشر و ﻧﻴز آﻟــﻮدهگﻰ ﻣﻨابع آبﻰ باﻻى زﻣﻴﻦ و زﻳـــرزﻣﻴﻨﻰ ﻣﻰگردﻧد‪.‬‬

‫‪ -۵‬دفع زبالههاى سمي(زهرى)‬ ‫در اثر فعاﻟﻴتﻫاى صﻨعتﻰ‪ ،‬ﻣقادﻳر بسﻴار زﻳادى زباﻟﺔ صﻨعتﻰ سﻤﻰبﻪ وجﻮد ﻣﻰآﻳد‬ ‫کﻪ غاﻟب ًا بﻪ ﻫﻨگام دفﻦ‪ ،‬ﻣﻮجب اﻧتقال آﻟﻮدهگﻰ بﻪ ﻣحﻴط زﻳست ﻣﻰشﻮد‪.‬‬

‫‪ -6‬از بﻴن بردن جنگلها‬ ‫ﻫر چﻨد درختان جزء ﻣﻨابع سﻴال ﻧﻴستﻨد؛ اﻣا تخرﻳب سرﻳع جﻨگﻞﻫا ﻣﻰتﻮاﻧد بﻪ دﻻﻳﻞ‬ ‫زﻳر تأثﻴرﻫاى ژئﻮپﻠتﻴکﻰ و بﻰسرحد را اﻳجاد ﻧﻤاﻳد‪:‬‬ ‫الف) حذف پﻮشش جﻨگﻠﻰ باعث فرساﻳش سرﻳع خاك و آﻟﻮدهگﻰ درﻳاﻫا و ﻣﻨابع آب ﻣﻰگردد‪.‬‬ ‫ب) ظرفﻴت جذب کاربﻦ داى اکساﻳد و تﻮﻟﻴد اکسﻴجﻦ کاﻫش ﻳافتﻪ و پدﻳده گرم شدن‬ ‫زﻣﻴﻦ تشدﻳد ﻣﻰگردد‪.‬‬

‫بحث کنﻴد‬ ‫بﻪ ﻧظر شﻤا‪ ،‬آﻳا از اﻳﻦ ﻫﻤﻪ خطرﻫاى کﻪ بشر با آن ﻣﻮاجﻪ است‪ ،‬ﻣﻰتﻮان جﻠﻮگﻴري کرد؟ چطﻮر ؟‬

‫‪88‬‬

‫مسؤولﻴت شما در محافظت محﻴط زيست چﻴست؟‬ ‫در حال حاضر تﻮسعﻪ پاﻳدار‪ ،‬بﻪ طﻮر گسترده در حﻮزة سﻴاست و ﻧﻴز در حﻴطﺔ‬ ‫تحقﻴق در سطح جﻬان ﻣﻮرد استفاده قرار ﻣﻰگﻴرد‪.‬‬ ‫ﻣﻨظﻮر از توسعه پايدار اﻳﻦ است کﻪ‪ ،‬اﻧسانﻫاى اﻣروزى باﻳد جﻬت بر آورده‬ ‫ساختﻦ احتﻴاجات خﻮد از ﻣﻨابع طبﻴعﻰ طﻮر ﻣعقﻮل استفاده ﻧﻤاﻳﻨد؛ زﻳرا ﻧسﻞ آﻳﻨده‬ ‫ﻧﻴز حق استفاده از اﻳﻦ ﻣﻨابع را دارد‪ .‬در اﻳﻦ تعرﻳف ﻧگراﻧﻰ درﻣﻮرد فقر و رعاﻳت‬ ‫عداﻟت بﻴﻦ ﻧسﻞ اﻣروز و ﻧسﻞﻫاى آﻳﻨده از حﻴث دسترسﻰ بﻪ طبﻴعت و ﻣﻨابع طبﻴعﻰ‬ ‫ﻧﻬفتﻪ است و ﻣردم را بﻪ استفادة ﻣعقﻮل از طبﻴعت و حفظ ﻣحﻞ زﻳست و اقسام‬ ‫جاﻧداران و ﻣﻮجﻮدات وحشﻰ تشﻮﻳق ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪.‬‬ ‫خداوﻧد اﻧسان را از خاك آفرﻳد و در آن روح را دﻣﻴد پس اصﻞ اﻧسان و‬ ‫پدﻳدهﻫاى حﻴات اﻧسان از زﻣﻴﻦ و خاك است و خاك قشرى از زﻣﻴﻦ است‪ .‬خداوﻧد‬ ‫تﻤاﻣﻰﻣﻮجﻮدات و ﻣخﻠﻮقات در ﻣحﻴط زﻳست را در ﻳک ارتباط پﻴچﻴده و ﻧاگسستﻨﻰ‬ ‫براى اﻧسان آفرﻳد و اﻧسان را ﻣکﻠف بﻪ عدم اسراف در استفا ده از آن ساخت‪ .‬در‬ ‫دﻳﻦ ﻣقدس اسﻼم سﻪ چﻴز ﻣطﻠﻮب است‪.‬‬ ‫‪ -1‬اداى شکراﻧﺔ خداوﻧد در برابر تﻤاﻣﻰﻣﻨابع و ثروتﻫاى کﻪ در شکﻢ زﻣﻴﻦ در‬ ‫ﻣﻴان آسﻤان در اعﻤاق ابحار براى اﻧسان آفرﻳده است‪.‬‬ ‫‪ -2‬استفادة دواﻣدار‪ ،‬پاﻳدار‪ ،‬سﻨجﻴده و غﻴر ﻣصرفاﻧﻪ از تﻤاﻣﻰ ﻣﻨابع طبﻴعﻰ کﻪ در‬ ‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬بحر و آسﻤان ﻣﻮجﻮد است‪.‬‬ ‫‪ -3‬استفادة پاك و عارى از تﻤاﻣﻰ پﻠﻴدىﻫا‪ ،‬ﻧجاستﻫا و کثافتﻫا کﻪ ﻧظافت ﻣطﻠﻮب‬ ‫شرﻳعت و جز اﻳﻤان است‪ .‬زﻣاﻧﻰکﻪ اﻧسان از اﻳﻦ ﻣﻨابع کﻪ خداوﻧد آفرﻳده است‬ ‫بﻪ صﻮرت ﻣعقﻮل استفاده ﻧﻨﻤاﻳد‪ ،‬اﻳﻦ عﻤﻞ باعث آن ﻣﻰگردد کﻪ استفاده کﻨﻨده از‬ ‫احتﻴاجﻫاى خﻮد زﻳادتر و بدون ﻧظر داشت ضرورت دﻳگران استفاده کرده است کﻪ‬ ‫اﻳﻦ عﻤﻞ اسراف است و اسراف حرام است‪ .‬بﻪ خاطر اﻳﻦکﻪ تﻨﻬا ترقﻰ و رفاه اﻧسان‬ ‫اﻣروزى ﻣطﻠﻮب ا سﻼم ﻧﻴست؛ بﻠکﻪ رفاه و ترقﻰ اﻧسان تا قﻴام قﻴاﻣت ﻣطﻠﻮب اسﻼم‬ ‫است‪ .‬اﻧسان ﻧﻴازﻣﻨد تﻮسعﻪﻳﻰ است کﻪ ﻫﻢ ﻣردم ﻣعطﻮف بﻪ بﻬبﻮد شراﻳط اﻧساﻧﻰ و‬ ‫ﻫﻢ ﻣتﻮجﻪ حفاظت از ﻣحﻴط زﻳست‪ ،‬ﻳعﻨﻰ حفظ تﻨﻮع و قدرت تﻮﻟﻴد طبﻴعت باشد‪ .‬کﻪ با‬ ‫تحقق اﻳﻦ اﻣر بﻪ بعضﻰ ﻧظرﻳات در ﻣﻮرد ﻣحﻴط زﻳست و تﻮسعﻪ پاﻳان داده ﻣﻲشﻮد‪.‬‬ ‫ﻧظرﻳات کﻪ گﻮﻳﻰ اﻳﻦ دو را در ﻣقابﻞ ﻳکدﻳگر قرار ﻣﻰدﻫﻨد؛ اﻣا حقﻴقت اﻳﻦ است در‬ ‫صﻮرتﻰ کﻪ از ﻣﻨابع طبﻴعﻰ بﻪ طﻮر ﻣعقﻮل و ﻣﻨطقﻰ استفاده شﻮد و با ﻣحﻴط زﻳست‬ ‫طﻮرىکﻪ ﻻزم است دلسﻮزاﻧﻪ برخﻮرد شﻮد ﻫﻴچگاه تﻮسعﻪ باعث آﻟﻮده گﻰ ﻣحﻴط‬ ‫زﻳست ﻧﻤﻰشﻮد‪ .‬در واقع ﻣا باﻳد بپذﻳرﻳﻢ کﻪ اﻳﻦ دو اصﻞ ( ﻣحﻴط زﻳست و تﻮسعﻪ)‪،‬‬ ‫دو بخش ضرورى ﻳک جرﻳان اجتﻨاب ﻧاپذﻳرﻫستﻨد تا جاﻳﻰکﻪ ﻣربﻮط ﻣا ﻣﻰشﻮد‬ ‫‪89‬‬

‫براى پا ك ﻧگﻪداشتﻦ ﻣحﻴط زﻳست باﻳد کارﻫاى زﻳر را اﻧجام دﻫﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﻣا باﻳد ﻧﻬال بﻨشاﻧﻴﻢ و سبزه بکارﻳﻢ و ﻣحﻴط را پاك ﻧگﻪدارﻳﻢ؛‬ ‫آب را بﻰجا ﻣصرف ﻧکﻨﻴﻢ؛‬ ‫کثافات را در جاى ﻣعﻴﻦ آن (کثافت داﻧﻰ) ﻧﻴﻨدازﻳﻢ؛‬ ‫از درختان و پاركﻫا ﻣراقبت کﻨﻴﻢ‪ ،‬آنﻫا را آبﻴارى ﻧﻤﻮده و از شکستاﻧدن آن‬ ‫جﻠﻮگﻴرى ﻧﻤاﻳﻴﻢ؛‬ ‫در درﻳاچﻪﻫا و پاركﻫا کثافات ﻧﻪ اﻧدازﻳﻢ؛‬ ‫ا ﻧرژى را زﻳاد و بﻰجا بﻪ ﻣصرف ﻧرساﻧﻴﻢ؛ از تﻴﻞﻫاى بﻰکﻴفﻴت استفاده ﻧﻨﻤاﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫اشﻴاى قابﻞ استفادة دوباره کﻪ باﻳد دور اﻧداختﻪ شﻮد براى اطفال کار دستﻰ بسازﻳﻢ؛‬ ‫از خرﻳطﻪﻫاى تکﻪﻳﻲ بﻪ جاى پﻼستﻴکﻰ استفاده کﻨﻴﻢ در صﻮرتﻰ کﻪ از خرﻳطﻪﻫاى‬ ‫پﻼستﻴکﻰ استفاده ﻣﻰﻧﻤاﻳﻴﻢ بعد از استفاده آن را در کثافتداﻧﻰ بﻴاﻧدازﻳﻢ؛‬ ‫حﻴﻮاﻧات را اذﻳت ﻧکﻨﻴﻢ؛‬ ‫مرورى بر درس‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻣحﻴطﻫاى کﻪ در آن زﻧدهگﻰ جرﻳان دارد ﻣحﻴط زﻳست گفتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬ ‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پرسشها‬ ‫‪-1‬ظرفﻴت تحﻤﻞ چﻴست؟بﻴان دارﻳد؟‬ ‫‪-2‬اگر از ﻣﻨابع طبﻴعﻰ استفادة ﻣعقﻮلﻫا صﻮرت ﻧگﻴرد‪ ،‬چﻪ واقع خﻮاﻫد شد؟‬ ‫‪-3‬ﻣﻨابع طبﻴعﻰ تجدﻳد ﻧاپذﻳر کدامﻫا اﻧد؟ ﻧام ببرﻳد‪.‬‬ ‫‪-4‬چرا گفتﻪ ﻣﻰشﻮد کﻪ تﻮسعﻪ سبب آﻟﻮدهگﻰ ﻣحﻴط زﻳست ﻣﻰشﻮد؟ آﻳا اﻳﻦ ﻣطﻠب درست است؟‬ ‫‪ -5‬آﻟﻮدهگﻰ ﻣحﻴط زﻳست بﻪ طبﻴعت و اﻧسانﻫا چﻪ ضرر ﻣﻰرساﻧد؟‬ ‫‪ -6‬گرم شدن کرة زﻣﻴﻦ (اثر گﻞخاﻧﺔ) چﻴست؟بﻴان دارﻳد‪.‬‬ ‫‪ -7‬در اثر بﻠﻨد رفتﻦ گرﻣاى زﻣﻴﻦ چﻪ تغﻴﻴراتﻰ در اقﻠﻴﻢ رخ ﻣﻰدﻫد؟ و سبب کدام‬ ‫حﻮادث روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰگردد؟‬ ‫کار خانهگﻰ‬ ‫چﻬار ﻣﻮرد کارﻫاﻳﻰ را کﻪ شﻤا ﻣﻰتﻮاﻧﻴد براى پاك ﻧگﻬداشتﻦ ﻣحﻴط زﻳست اﻧجام‬ ‫دﻫﻴد‪ ،‬فﻬرست ﻧﻤﻮده‪ ،‬در صﻨف بخﻮاﻧﻴد‪.‬‬

‫‪90‬‬

‫خﻼصة فصل‬ ‫‪ -1‬توسعه در لغت بهمعناي رشد تدريجي در جهت پﻴشرفتهتر شدن‪ ،‬قدرتمندشدن و حتا‬ ‫بزرگتر شدن است؛ همچنان توسعه به معناي وسعت دادن نﻴز ميباشد‪.‬‬ ‫‪ -2‬اساس هر نوع توسعه‪ ،‬توسعة فرهنگﻰ است و از جايﻰکه هدف اصلﻰ دولتها رسﻴدن به‬ ‫توسعة همه جانبه است و اساسگذار اين توسعه انسان (موجود فرهنگﻰ ) مﻰباشد؛ بنابراين‬ ‫زيربناى توسعة حقﻴقﻰ و پايدار نﻴز توسعة فرهنگﻰ خوا هد بود‪.‬‬ ‫‪ -3‬زمﻴنهها و علل اجتماعﻰ متعددى را که در جريان رشد و توسعه بايد مورد توجه قرار‬ ‫گﻴرند؛ عبارت اند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬کمک مستقﻴم‪ ،‬فو ق العاده و سريع در جهت از مﻴان بردن فقر مطلق که به صورت ناامﻴد‬ ‫کنندهيﻰ‪ ،‬جمعﻴت کثﻴرى از جهان را دربر گرفته است‪.‬‬ ‫‪ -2‬بر آوردن احتﻴاجات اساسﻰ نظﻴر غذا‪ ،‬پوشاک‪ ،‬سرپناه‪ ،‬مواد سوخت و نﻴز پاسخ به‬ ‫بعضﻰ از احتﻴاجات اجتماعﻰ؛ چون‪ :‬آموزش‪،‬حقوق بشر و فراهمسازى زمﻴنة اشتغال و ايفاى‬ ‫نقشهاى اجتماعﻰ و سﻴاسﻰ درحﻴات اجتماعﻰ‪ ،‬بر قرارى عدالت اجتماعﻰ و رفاه‪.‬‬ ‫‪ -4‬رشد انكشاف که با افزايش ظرفﻴتهاى تولﻴدى و ظرفﻴتهاى فزيكﻰ‪ ،‬انسانﻰ و اجتماعﻰ‬ ‫توأم باشد توسعه اقتصادى است‪.‬‬ ‫‪ -۵‬همه محﻴطهاى که در آن زندهگﻰ جريان دارد محﻴط زيست نامﻴده مﻰشود‪.‬‬ ‫‪ -6‬حفاظت و نگهدارى محﻴط زيست از اثرات سؤآلودهگﻰها و تغﻴﻴر اقلﻴم وظﻴفة کلﻴه نهادها‬ ‫و وظﻴفة فرد‪ ،‬فرد کشور است‪.‬‬

‫‪91‬‬