Astruim [229]

Citation preview

35e jaargang nr. 229 - - april 2009

Pagina 1

ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in Nederland en België. Het is een uitgave van de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde. Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen. Telefoon: 024 - 64 199 29 www.njrs.nl [email protected]

Redactionele medewerkers -

Gerard Alink Herman Bosman Gerard Keijzers Corne Kremer Alain Manders Michel van Pelt Roel Toonen

Eindredactie

Lidmaatschap-/abonnementsgeld: 20 euro voor een heel kalenderjaar. Verschijnt plm. 13 keer per jaar.

Gerard Keijzers

Postgiro: 32 93 836 t.n.v. G. Keijzers Postbus 38 5340 AA Oss

-

Lay-out Theo Appeldoorn Ruud van Asseldonk Gerard Keijzers

Internet realisatie Voor België: Stephan Brands Bank Dexia - Neerpelt rekeningnummer 083-97 32 526-34 Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor 1 december op, anders ben je verplicht opnieuw voor een jaar te betalen. Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed doel op in uw testament !!!!!!

Foto voorpagina: De Volle Maan houdt de wacht bij space shuttle Discovery. Het ruimteveer begon op 15 maart aan zijn STS-119 missie.

INHOUD: STS-119 leverde de laatste zonnepanelen af.................................................................... 3 China gaat militair ruimtestation bouwen ........................................................................... 7 Internationaal Ruimtestation .............................................................................................. 9 Inzet satellieten voor boeren nu in heel Nederland............................................................10 Lanceerbasis Plesetsk.......................................................................................................11 Neerstortende meteoor gevolgd ........................................................................................13 Minimaan in ring van Saturnus ontdekt..............................................................................15 Wat er aan de sterrenhemel te zien is deze periode..........................................................16 Verenigingsnieuws.............................................................................................................17

Pagina 2

STS-119 LEVERDE DE LAATSTE ZONNEPANELEN AF Enkele uren voordat op woensdag 11 maart space shuttle Discovery gelanceerd zou worden, ontdekten technici een lek in de waterstofleiding. Zou de Discovery toch vertrokken zijn dat had deze vlucht op een ramp hebben kunnen uitlopen. Er werd nog geprobeerd alles zo snel mogelijk in orde te maken zodat de start alsnog een dag later kon plaatsvinden. Maar al snel bleek dat dit niet haalbaar was en kondigde NASA aan dat een nieuwe lanceerdatum naar zondag 15 maart was verschoven. De ruimtevaarders aan boord van het ISS kregen onmiddellijk te horen wat er zich op het lanceerplatform afspeelde.

brandstoftoevoer moest regelen, hielden het ruimteveer telkens aan de grond. Een vertrek was niet verantwoord want NASA vreesde dat in de eerste minuten van de vlucht wel eens een fatale explosie zou kunnen volgen. En daarop zat niemand te wachten. Maar op zondagavond 16 maart Amerikaanse tijd was het dan zover. De Discovery vertrok voor een dertiendaagse missie. Naast diverse experimenten e.d. stonden twee hoofdtaken op het programma: Het aanbrengen van de laatste set zonnepanelen en een nieuw apparaat voor het winnen van drinkwater uit de urine van de astronauten. Het vorige apparaat bleek vanwege technische problemen nooit goed gewerkt te hebben. De koppeling aan het ISS vond op dinsdag 17 maart plaats op het moment dat beide toestellen boven Australië vlogen. Maar vlak voor dat moment moest de shuttle zijn buik

VERSTEKELING MEE TE VLIEGEN

De verbinding van de vulslang met de brandstoftank waar de lekkage plaatsvond. Deze zorgt dat de brandstofdruk op peil blijft.

PROBEERDE

Vlak voordat de lancering plaatsvond, klampte zich een vleermuis, die later de naam Brian kreeg, vast aan het isolatiemateriaal van de grote brandstoftank. In tegenstelling van wat men zou verwachten, zat het diertje niet vastgevroren op het waterstofdeel. Tijdens de start leefde het diertje nog, maar daarna zal het heel snel zijn gestorven.

Detailopname

Vier keer eerder had de Discovery moeten vertrekken. Problemen met een klep, die de

De vleermuis Pagina 3

tonen aan de bemanning van het ruimtestation. Meer dan 200 opnames werden van het ruimteveer genomen. Die werden nauwkeurig bestudeerd op eventuele beschadigingen. Astronaut Magnus merkte op dat het ISS nu nog asymmetrisch van vorm was, maar niet meer voor lange tijd. Met het aanbrengen van een nieuwe set zonnepanelen zal het gevaarte er heel anders uit komen te zien. Niet alleen de zonnepanelen nam de Discovery mee, maar ook een reserve-onderdeel van het urinetoilet. Urine moet nu echt drinkbaar worden, al blijkt het een lichte jodiumsmaak te behouden. Dit recyclingsysteem is dringend nodig. Zeker nu er binnenkort permanent zes ruimtevaarders aan boord van het ruimtestation zullen verblijven. Het vervoer van water naar het ISS kost ontzettend veel geld. Jaarlijks moet er zo'n 7000 liter water omhoog gebracht worden. Dat transport kost maar liefst 24.000 euro per liter. Begrijpelijk dat men in ISSkringen een systeem zoekt om dit kostenplaatje te drukken. Het nieuwe toilet is met 15 miljoen euro ook niet goedkoop. Maar technici zijn ervan overtuigd dat het snel zijn geld zal opleveren.

Koppeling aan het ruimtestation is voltooid vanuit de Discovery gezien.

Voor het aanbrengen van de gigantisch grote zonnepanelen S6 (Starboard-6) en andere werkzaamheden stonden drie ruimtewandelingen van elk 6,5 uur gepland. Elke zonnepaneel meet 35 bij 11,58 meter en weegt ruim 7000 kg. Ze bevatten elk 32.800 zonnecellen. En ze hebben maar liefst 298 miljoen dollar gekost. Eenmaal geïnstalleerd zal er 120 kW aan elektriciteit geleverd worden en dat is 30 kW meer dan vóór het aanbrengen ervan.

Met de robotarm brengt een astronaut S6 vanuit de space shuttle naar de plek op het ISS waar deze bevestigd dient te worden.

Op donderdag 19 maart brachten de astronauten Steven Swanson en Richard Arnold de Sarboard-6 naar de plek op het ISS waar deze bevestigd zou worden. Vervolgens zorgden zij dat alle verbindingen werden aangesloten. Een dag later moesten de zonnepanelen zich ontvouwen. Dat gebeurde gemakkelijker dan ze hadden verwacht. Op zaterdag 21 maart werd een nieuw deel van de urinefilter geplaatst. Deze moet er voor gaan zorgen dat urine na zuivering net als gewoon water weer drinkbaar wordt. Ook stond voor deze dag een tweede ruimtewandeling op het programma uit te voeren door Steve Swanson en Joe Acaba. Maar deze verliep niet geheel succesvol. Ze hadden de vervanging in juni al voorbereid van een set zonnebatterijen, een gps-antenne te monteren op het Japanse deel Kibo en foto's genomen van radiatorpanelen waarvan er één beschadigd is. Maar een weerbarstige pin zorgde ervoor dat de ruimtewandelaars geen opslagplatform op een gebinte aan stuurboord van het ISS konden aanbrengen. Tijdens de derde ruimtewandeling op maandag 22 maart poogden Richard Arnold en Joseph Acaba om alsnog de constructie op zijn plaats te krijgen. Daarbij werd nogal wat geweld gebruikt. Tevergeefs echter. Op aarde moet dat probleem nader bestudeerd worden om een oplossing te vinden. In de tijd dat de ruimtevaarders buiten waren passeerde op enige afstand een afvalstuk van Pagina 4

ongeveer 10 cm groot. Om een eventuele botsing te kunnen vermijden was het ruimtestation al van koers veranderd. Vermoedelijk betrof het een stukje van een Chinese satelliet. Volgens NASA hebben de astronauten geen enkel moment in gevaar verkeerd.

Richard Arnold aan het werk tijdens zijn derde ruimtewandeling.

Op woensdag 25 maart was het dan zover. De shuttlebemanning keerde terug naar het ruimteveer met een wijziging. Sandra Magnus nam de plaats in van de Japanner Koichi Wakata. Deze Japanner bleef achter voor de Amerikaanse. In mei zal die plaats van deze Aziaat worden overgenomen door de Belg Frank de Winne. Ook mee terug naar de aarde ging een paar liter water dat was gerecycleerd uit zweet en urine van de ruimtevaarders. Nog een activiteit vond plaats alvorens de Discovery naar de aarde kon terugkeren. Studenten van de Honolulu school, waar de huidige Amerikaanse president afstudeerde, kon met de bemanning spreken. De vroegere onderwijzer Richard Arnold legde aan de studenten uit hoe de werkzaamheden waren verlopen. Intussen waren er sinds het sluiten van de luiken drie uren verstreken, en werden de beide ruimtevaartuigen van elkaar verwijderd. Uitvoerig werd de shuttle nog bekeken of er nog beschadigingen waren opgetreden, hetgeen niet het geval was.

Zo liet de Discovery het ISS na hun bezoek achter.

Pagina 5

Benieuwd waren ze bij NASA hoe de nieuwe hittetegeltjes onder de linkervleugel het zouden doen. Deze kunnen een temperatuur weerstaan van 1650 graden. De bedoeling was dat de Discovery op zaterdag 28 maart te 18.40 uur zou landen. Het weer was echter te slecht en dus kon anderhalf uur later te 20.14 uur pas op Cape Canaveral het ruimteveer haar dertiendaagse missie beëindigen. Het had in totaal 202 baantjes om de aarde beschreven. Space shuttle Discovery Amerikaanse bodem.

is

teruggekeerd

op

De bemanning van STS-119. V.l.n.r. Richard Arnold, Steve Swanson, piloot Tony Antonelli, commandant Lee Archambault, de Japanner Koichi Wakata, John Philips en Joseph Acaba.

Pagina 6

CHINA GAAT MILITAIR RUIMTESTATION BOUWEN Herman Bosman China zet meer vaart achter zijn programma een eigen ruimtestation de Tiangong-1 te lanceren. Tiangong betekent Hemels Paleis. Uit het rangnummer kun je afleiden dat er na dit ruimtestation nog minstens één van hetzelfde type zal komen. De Tiangong zal een gewicht hebben van ongeveer 7,5 ton. Eind 2010 zal een Lange Mars 2F-raket hem in een baan rond de aarde brengen. Met dit type raket zijn al Shenzhous gelanceerd en dat zal ook in de toekomst gebeuren. Eind 2010 gaan de Amerikaanse Space Shuttles met pensioen. Dan begint een periode van minstens vijf jaar waarin de VS niet zelf in staat zijn om astronauten de ruimte in te sturen. Het zal ook een militair ruimtestation worden. Het project wordt namelijk uitgevoerd door het Chinese leger. Daar komen de Chinezen openlijk voor uit. Begin 2011 gaat de Shenzhou-8 de ruimte in om te koppelen aan het ruimtestation. Dan zullen er geen taikonauten in zitten. Doel van de vlucht is om automatische koppelsystemen uit te testen. Daarna volgen er vluchten van de Shenzhou met taikonauten aan boord. Die zullen dan korte tijd in de wooncabine van de Tiangong werken.

van te zien. Het ruimtestation zal uit twee delen bestaan. Het ene deel is voorzien van een koppelsysteem en het andere is een dienstencompartiment met zonnepanelen en brandstoftanks. Het doet denken aan ontwerpen die zijn gemaakt voor de Europese Automated Transfer Vehicle. Ook heeft het ontwerp van de Tiangong weg van de Manned Orbiting Laboratory. Dat is een militair ruimtestation waar de Amerikaanse luchtmacht in de jaren '60 aan heeft gewerkt. Dit project is nooit van de grond gekomen want in 1969, nog voor men toe was aan de eerste bemande vlucht met de MOL werd het stopgezet. De MOL was vooral bedoeld om ermee te spioneren en om nieuwe technieken uit te proberen. Wel is er een verschil tussen de MOL en de Tiangong. De MOL moest worden gelanceerd tegelijk met een Gemini-capsule met astronauten erin. De Tiangong zal apart worden gelanceerd en werken zonder tussenkomst van astronauten ter plaatse. Regelmatig zal het bezoek krijgen van taikonauten. Die zullen daar kort in verblijven en hoeven dan geen ruimtepak aan te hebben.

Tijdens een speciaal in het hele land uitgezonden TVprogramma ter gelegenheid van het Chinese Nieuwjaar in februari dit jaar maakten de Chinezen voor het eerst kennis met de Tiangong. Ze kregen er beelden Schaalmodel van het Chinese ruimtestation Pagina 7

Misschien moeten die dan foto- en filmopnamen ophalen die de Tiangong heeft gemaakt voor spionagedoeleinden of opnamen van andere sensors. Minstens één Shenzhou die in het verleden een onbemande vlucht heeft gemaakt, was voorzien van antennes van het leger om informatie af te tappen. Niet alleen werken de Chinezen hard aan hun ruimtestation, ook komt er flinke vaart in de productie van Shenzhous. Ze worden voortaan aan de lopende band gemaakt en zullen dus identiek aan elkaar zijn. Daardoor kunnen er sneller achter elkaar van die capsules worden gelanceerd. Tot nu toe werd elke Shenzhou apart gemaakt en was die aangepast aan wat ermee gedaan moest worden. Daardoor verschilden deze Shenzhous van elkaar. Met dit project wil China aan de hele wereld laten zien dat dit land in opmars is als het om ruimtevaart gaat terwijl de leidende rol van de VS tanende is. Immers, de eerste bemande vlucht van een Orion-capsule zal wellicht pas in 2015 plaatsvinden en de eerste Amerikanen zullen wellicht pas in 2020 op de maan landen. Tot 2015 zullen Amerikanen mee moeten liften met Sojoez-vluchten. Die vluchten zullen weinig aandacht trekken van de nieuwsmedia, tenzij er iets misgaat natuurlijk. Tegelijkertijd zullen Chinese bemande vluchten volop in het nieuws komen. Niet alleen heeft China laten weten dat het aan de Tiangong werkt. Ook heeft het land bekendgemaakt dat er later een groter Chinees ruimtestation zal komen. Het zal 20 à 25 ton wegen en gelanceerd worden met behulp van een Lange Mars 5-raket. Deze raket zal aangedreven worden met waterstof en zuurstof. De lancering moet rond 2020 plaatsvinden. Voor dit nieuwe ruimtestation zijn afgelopen jaren verschillende ontwerpen en modellen gemaakt. Die laten allemaal zien dat het net als de Mir zal bestaan uit een basismodule waar diverse andere modules aan worden gekoppeld. Ook is het de bedoeling dat taikonauten daar geruime tijd in zullen wonen.

Daarnaast heeft China ambitieuze plannen voor onbemande ruimtevaart. Op dat gebied heeft het land al een grootse prestatie geleverd met de lancering en de missie van de eerste maanverkenner, de Chang'e-1. Deze sonde maakte op 1 maart 2009 een harde landing op een tevoren bepaalde plek op de maan na een missie die 16 maanden had geduurd. Hij werd gelanceerd op 24 oktober 2007 en bracht de hele maan in kaart. De nauwkeurig gestuurde harde landing van de sonde was bedoeld om ervaring op te doen met het op afstand besturen van sondes in een baan rond de maan. Die ervaring is nodig om maansondes een zachte landing op onze buur te laten maken. Dat besturen is niet eenvoudig want de zwaartekracht van de maan is niet overal even sterk. Op sommige plekken is die sterker dan elders omdat daar onder het oppervlak veel zware materialen zitten. Deze plekken heten Mascons. Telkens als een sonde over zo'n plek vliegt, wordt de omloopbaan iets gewijzigd door de sterkere zwaartekracht. In 2012 of '13 wil China een onbemande wagen met splijtstof als energiebron op de maan laten landen. Rond 2017 wil China een verkenner sonde naar de maan sturen en terug laten keren naar de aarde met monsters van de maanbodem. In 2010 of '11 zal het land waarschijnlijk een onbemande sonde naar de maan sturen om technieken te testen die nodig zijn voor het uitvoeren van een zachte landing op de maan. Het is niet duidelijk of de sonde werkelijk een zachte landing zal uitvoeren of niet. Daar laten de Chinezen zich niet over uit. Als deze projecten met succes worden bekroond, zullen die meer aandacht en waardering krijgen dan wat de VS in dezelfde periode willen doen op gebied van maanonderzoek.

Pagina 8

RUIMTEAFVAL LANGS ISS Vrij plotseling werd ontdekt dat een stuk ruimteafval op weg was naar het ISS. Het was toen al te dichtbij om het ruimtestation van koers te laten veranderen. Daarom verlieten de drie aanwezige astronauten het ruimtestation en namen plaats in de Sojoez-capsule. In geval van nood konden ze daarmee veilig naar de aarde terugkeren. Gelukkig bleek dat niet nodig te zijn. Zeer waarschijnlijk betrof het hier een deel van een oude motor van het ISS zelf. Andere persberichten spraken weer over ander soort afval. Zelfs een deeltje van de twee gebotste kunstmanen werd voor mogelijk gehouden. Ook over de grootte deden verschillende berichten de ronde. Die varieerden van een paar centimeter tot meer dan 13. Zekerheid is er hierover dus niets. De twee Amerikanen en een Rus bleven bijna 11 minuten in de Sojoez. Het afvalstuk zou op een kleine vijf kilometer gepasseerd zijn.

De champignon-met-truffelsaus is een aanvulling op de standaard astronautenvoeding, die voornamelijk proteïnen en vitaminen bevat. Die porties bevatten alle noodzakelijk elementen voor een uitgebalanceerde maaltijd, maar zijn niet echt gevarieerd. De legumaise moet daar verandering in brengen. Ze kan gebruikt worden als broodsmeersel of als gezonde vervanger van mayonaise. Frank de Winne heeft hierom verzocht. De saus is de enige Belgische etenswaar die naar het ISS vertrekt. Ruimtevaarders konden de saus al proeven in Houston, waar alle astronautenvoeding ontworpen en onderzocht wordt. Pas na negen maanden gaf NASA haar toestemming voor die saus, die wel een jaar bewaart kan blijven. Iedereen die het proefde vond het heerlijke saus.

JAPAN SELECTEERDE NIEUWE RUIMTEVAARDERS De Japanse ruimtevaartorganisatie JAXA heeft eind maart uit een grote groep sollicitanten twee kandidaat ruimtevaarders geselecteerd. Sinds 1 april zijn zij aan een training van twee jaar begonnen. De bedoeling is dat ze zeker tot 2015 voor een ruimtemissie naar het internationale ruimtestation in aanmerking komen. Dat moet dan telkens voor zes maanden worden. Erg belangrijk voor Japan aangezien aan het ISS ook een eigen drukmodule bevindt. Vooral in dit deel zullen zij aan experimenten en andere werkzaamheden werken.

De capsule waarin de astronauten verbleven totdat het brokstuk gepasseerd was.

De twee nieuw geselecteerden zijn: - Takuya Onishi - Kimiya Yui

GROENTESAUS VOOR FRANK DE WINNE De Vlaamse meesterkok Frank Fol heeft een groentesaus ontwikkeld voor zijn landgenoot Frank de Winne en zijn collega's. De zogeheten legumaise wordt ook wel 'de mayonaise van de toekomst' genoemd.

Pagina 9

INZET SATELLIETEN VOOR BOEREN NU IN HEEL NEDERLAND

Satellieten veroveren de agrarische sector. Na de introductie vorig jaar in een aantal Nederlandse akkerbouwgebieden, kunnen alle boeren in Nederland nu gebruik maken van de ruimtevaarttechnologie. Via www.mijnakker.nl kunnen akkerbouwers zien hoe hun gewassen er bij staan en of ze een tekort hebben aan water of kunstmest. De satellietbeelden geven ook informatie over hoeveel kilogram graan, aardappelen of bieten op de velden staan. Sinds 31 maart kunnen boeren zelfs exact meten hoeveel CO2 hun akkers opnemen. CO2-inname Dat de ontwikkelingen van satelliettechniek razendsnel gaan blijkt uit het feit dat dit groeiseizoen ook de CO2-inname van de planten wordt gemeten. Zo is het elke week duidelijk hoeveel kilogram CO2 door de planten in Nederland wordt ingenomen, een bouwstof voor het gewas en een belangrijke graadmeter voor het milieu. Er wordt voornamelijk gekeken naar de uitstoot van CO2-gassen; de inname wordt gebaseerd op speculaties en aannames. De agrarische sector in Nederland loopt hiermee voorop. High-tech boerderij De boerderij wordt steeds meer een high-tech bedrijf. Tractoren worden uitgerust met GPS en de automatisering rukt op. Ruimtevaarttechnologie is in deze ontwikkeling een onmisbare schakel. Productie verbeteren begint bij goed waarnemen, meten is weten. Satellieten kunnen dat als de beste. Ze kijken gedetailleerd naar de gewassen op het veld en zien daar veel meer dan het menselijk oog. Op Mijnakker.nl krijgt de boer elke week maar liefst 10 parameters die alles vertellen over de

groei, vochttoestand en mineralenhuishouding. De boer beslist op basis van wat hij op internet ziet of hij aan de slag moet op zijn percelen. En zo ja, hoeveel hij op welke plaats moet bemesten of beregenen. De sector ontwikkelt de toepassingen Satellieten meten alleen. Teeladviseurs staan de boer bij om te bepalen wat er vervolgens moet gebeuren. Deze specialisten in de sector zijn inmiddels volop bezig deze vertaalslag in de praktijk te brengen. Zo kan de boer nog dit seizoen over digitale strooikaarten beschikken en kunnen digitale bodemkaarten worden gemaakt. Er is zelfs een beregeningsplanner in ontwikkeling. De bestaande kennis, kunde en ervaring van de sector wordt optimaal ingezet in deze vertaalslag naar de praktijk. Uitbreiding Vorig jaar is de techniek vooral ingezet in de akkerbouw, het verbouwen van aardappelen, tarwe en suikerbieten. Al snel bleek de interesse gewekt in andere sectoren zoals de groente- en bollenteelt. Voor de veehouderij sector is het al mogelijk te meten hoeveel kilogram maïs er groeit en wordt bovendien gekeken naar de voedingswaarde ervan. Techniek uit Eindhoven Achter deze geavanceerde technologie schuilt het Eindhovense bedrijf Basfood. Als enige ter wereld kunnen zij direct met de satelliet meten hoe de akkers erbij staan. Met de website www.mijnakker.nl voorzien zij in een platform waar alle spelers in de agrarische sector een rol spelen zodat de boer de bedrijfsvoering kan optimaliseren en duurzaam ontwikkelt. Agro & Co Brabant heeft met haar kapitaalfonds deelgenomen in Basfood. In 2008 is het satellietsysteem beschikbaar in Zeeland, Noord-Brabant en Flevoland. 1500 gebruikers met in totaal 11.000 hectare landbouwgrond zijn aangesloten op dit innovatieve systeem. Ervaring leert dat de boeren meer inzicht hebben gekregen in de bodem en het gewas. De eerste boeren hebben forse besparingen opgeleverd door minder te beregenen en minder bestrijdingsmiddelen te gebruiken. Exacte cijfers zijn door de korte loopduur nog niet bekend. Pagina 10

LANCEERBASIS PLESETSK De Zuidkoreaanse satelliet Kompsat-2 fotografeerde een tijdje geleden de Russische lanceerbasis Plesetsk in het noorden van Rusland gelegen. Onderstaande opname werd op 27 juni 2007 vrijgegeven. Deze basis is omgeven door bos en ligt aan de Severnaya rivier. Eind vijftiger jaren werd het aangelegd voor het lanceren van militaire Semyorka R-7 raketten. Begin zestiger jaren kwam deze basis ook in gebruik voor het in de ruimte

brengen van kunstmanen die in een polaire omloopbaan om de aarde moesten gaan draaien. Op 2 januari 1963 kreeg het zelfs de officiële status van raketlanceerbasis. Maar buiten Rusland was nauwelijks iemand, die over het bestaan hiervan op de hoogte was. Dat zou zo blijven tot 1983. Na het einde van de Koude Oorlog kwam Plesetsk in de belangstelling vooral voor commerciële vluchten. Nu vertrekken er Sojoez, Cosmos, 3-M, Rockot en Tsyklon raketten richting ruimte.

Pagina 11

GOCE GELANCEERD Zeven seconden voor de lancering van de GOCE op 16 maart werd het vertrek van de Rockot raket uitgesteld. Er was een probleem opgetreden in de lanceertoren. Deze wilde namelijk vlak vóór de lancering niet opzij schuiven en dus kon de raket niet afgevuurd worden.

NIEUWE ESARUIMTEVAARDERS Liefst 8431 sollicitanten hebben gereageerd op de vacature, die ESA had uitgeschreven op zoek naar nieuwe ESA-ruimtevaarders. Daaronder bevonden zich ruim 200 Nederlanders. Maar de meeste reacties kwamen uit Frankrijk en Duitsland. Van de sollicitanten bleek 16% vrouw te zijn. En zij nu maar duimen want er zijn maar vier vacatures

BOEKBESPREKING MAANLANDING Binnenkort staan vooral de ruimtevaartliefhebbers stil bij het feit dat het 40 jaar geleden is dat de eerste mens voet op de maan zette. Een van de boeken die dit feit weer eens onder de aandacht wil brengen is afkomstig van Uitgeverij Gottmer. De omslag ziet er geweldig uit en wekt de indruk met een dik exemplaar te maken te hebben. Het telt echter maar tien pagina's. Over iedere twee pagina's is een uitstekende raket, astronaut enz. aangebracht. Dat beweegt naarmate men het boek verder opent. Mooie tekeningen en foto's. Het behandelt in summiere tekst de voorbereidingen van de maanreis (met speciale aandacht voor het Mercury- en het Geminiproject) en de landing op zichzelf. Een mooi platenboek voor de jeugd, met interessante wetenswaardigheden. Lanceertoren met de GOCE

Een dag later ging de raket alsnog van start van de ijzig koude lanceerbasis Plesetsk. Gedurende de komende twee jaar zal de GOCE het zwaartekrachtveld van onze planeet heel nauwkeurig in kaart brengen. Dat zal gebeuren vanaf een hoogte van plm. 270 kilometer. Overigens heeft deze naam ook een bijnaam gekregen. Gezien zijn vorm noemt ESA hem 'De Ferrari onder de ruimtevaartuigen'.

Schrijvers: Richard Platt en David Hawcock 11 pagina's Afm.: 28,5 x 29 cm Uitg.: Gottmer - Haarlem ISBN 9 789025 744564

Pagina 12

NEERSTORTENDE METEOOR GEVOLGD Voor het eerst werd een meteoor gevolgd voordat deze in stukken uit elkaar viel en op aarde neerstortte. Dat was het geval met de vier meter in doorsnede metende asteroïde 2008 TC3. Op 6 oktober 2008 kreeg een robottelescoop in Arizona deze ruimteblok, toen op een afstand van 400.000 kilometer, in beeld. Hij lag precies op koers om op aarde neer te storten.

Met grote snelheid drong het 20 uur later de dampkring binnen, viel in stukken uiteen en vele restanten kwamen in de Nubische woestijn van Soedan terecht. In de maanden hierna werden ruim 280 stukken gevonden die in totaal wel 5 kilo wogen. Al snel wisten astronomen te vertellen dat deze meteoriet uit zeldzaam anomaal ureiliet bestaat. Dat is zeer poreus en koolstofrijk materiaal.

Het grootste stuk dat gevonden werd heeft een middellijn van ongeveer 10 centimeter

Een rookspoor van planetoïde 2008 TC3 nadat deze op 37 kilometer hoogte uiteen was gevallen

Pagina 13

M33, SCHITTEREND IN BEELD

blauw van kleur, terwijl stof dat rijk is aan organische moleculen, groen overkomt. In het oranje-achtige gebied worden nieuwe sterren geboren. Ook koel materiaal werd gefotografeerd. Vreemd genoeg beweegt dat naar buiten van de M33. Hoe dat komt is voor wetenschappers nog een raadsel.

GEEN EEUWIG ZONLICHT OP DE MAAN In de ruimtevaartwereld had men gehoopt dat er enkele, zij het wel kleine, plekken op de maan zouden voorkomen, waarop altijd zonlicht viel. Uit zeer nauwkeurige metingen van de Japanse maansonde Kaguya weten we nu dat zoiets nergens op de maan voorkomt. Wel is er een plek dat 87% van het jaar door de zon beschenen wordt.

KEUZE VOOR GEVALLEN

Spitzer-opname van M33

Een schitterende opname gemaakt door de Spitzer ruimtetelescoop van M33. Deze melkweg, op een afstand van 2,9 miljoen kilometer, in het sterrenbeeld Driehoek behoort tot de Lokale Groep. Hiertoe behoort ook onze Melkweg. Het is een groep van sterrenstelsels die bij elkaar behoren. Het bijzondere van M33 is dat deze, net als de Andromedanevel, richting onze Melkweg beweegt. Deze opname is gemaakt in het infrarood. Sterren zijn op deze foto

HUBBLE

IS

In het nummer van februari van ASTRUIM was een oproep te lezen, welk object het publiek zou willen dat de Hubble ruimtetelescoop, nu nader zou moeten gaan bestuderen. Er kwamen maar liefst 140.000 reacties binnen bij Jet Propulsion Laboratory. Ruim 67.000 van hen brachten hun stem uit op ARP 174. ARP 174

Pagina 14

MINIMAAN IN RING SATURNUS ONTDEKT

VAN

Saturnus heeft sinds 15 augustus 2008 een maantje erbij. Een kleintje met een doorsnede van plm. 500 meter. Dit maantje bevindt zich in één van de buitenste ringen, namelijk in de G-ring. Een hele dunne stofring. In een iets dichter deel van deze deelring is dit hemellichaampje te vinden. Deze ring strekt zich hooguit tot een zesde deel om de planeet uit. Geen grote maan dus, maar wel een erg interessante. Het is waarschijnlijk de belangrijkste leverancier van materiaal voor de G-ring. Al lang vroegen astronomen zich af waar die verdichting aan de binnenrand van deze ring vandaan kwam. Het antwoord op die vraag schijnt nu gegeven te zijn. Dat stof is overigens afkomstig van meteorieten die er tegen aan zijn gebotst. Niet dat dit iets unieks is. We kennen nog twee ringen met eenzelfde situatie. De ontdekking door het Amerikaanse ruimtevaartuig Cassini werd op 20 februari 2009 officieel bekend gemaakt.

FILM OVER MAAN TITAN Van de vele 3-D foto's genomen door het ruimtevaartuig Cassini is een film gemaakt. Het lijkt dat je op een hoogte vliegt van 1200 meter over het oppervlak van Saturnus' maan Titan. Te zien zijn de bergen, duinen, het noordpoolgebied, mogelijke vulkanen enz. Liefst 19 maal vloog het toestel dicht langs de maan heen. De radar aan boord zorgde voor opnames waarop nog details van 2,4 kilometer groot te zien zijn. Kijk op: http://saturn.jpl.nasa.gov of http://www.nasa.gov/cassini

Drie opnames met een tussenpose van drie minuten gemaakt. Omdat er een sluitertijd van 46 seconden werd gebruikt, zijn de sterren in streepjes veranderd.

Pagina 15

WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS TUSSEN 6 APRIL TOT 4 MEI 2009 MERCURIUS Is tussen 12 april tot 5 mei laag boven de westelijke horizon even na zonsondergang te zien. Het meeste succes zul je hebben wanneer je een verrekijker gebruikt. VENUS Laat zich aan de ochtendhemel kort vóór zonsopkomst boven de oostelijke horizon zien. Naarmate de tijd verstrijkt verschijnt Venus steeds vroeger aan het firmament. MARS Bevindt zich nog te dicht bij de zon om te kunnen waarnemen. JUPITER Ook deze planeet is aan de ochtendhemel aan te treffen. In de tweede helft van april is Jupiter in het zuidoosten al twee uur vóór zonsopkomst te vinden. Bevindt zich in het sterrenbeeld Steenbok. SATURNUS Deze planeet is al te zien zodra het donker begint te worden tot tegen het aanbreken van de dag in het sterrenbeeld Leeuw. URANUS Is in deze periode niet waarneembaar. Bevindt zich in het sterrenbeeld Vissen. NEPTUNUS Is met een sterrenkijker in het sterrenbeeld Steenbok te vinden. Hij bevindt zich iets ten oosten van Jupiter. VAN DAG TOT DAG 10 april: Linksboven de Maan zien we Spica, de helderste ster van sterrenbeeld Maagd. 13 april: Rechts van de Maan zien we ster Antares staan, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen. 18 april: Iets onder Venus bevindt zich Mars. 19 april: Linksonder de Maan prijkt planeet Jupiter tegen zonsopkomst.

20 april: Van 5.45 uur tot 5.51 uur wordt maan Io door maan Ganymedes bedekt. Om dit te zien heb je een grote sterrenkijker nodig. 21 april: Vandaag staat Mars het dichtst bij de zon in haar omloopbaan, op 207 miljoen km. 22 april: Samenstand Maan en Venus. 25 april: Probeer rond 21.20 uur het verschijnen van de zeer dunne maansikkel boven de westelijke horizon te ontdekken. De Maan gaat te 22.05 uur onder. 26 april: Probeer deze avond de samenstand van Maan met Mercurius in een verrekijker te vinden. Het beste is rond 21.50 uur. Mercurius is onder de Maan aan te treffen. 30 april: Bekijk Mercurius die staat net onder de Pleiaden. Gebruik op z'n minst een verrekijker. Het beste tijdstip is na 22.30 uur. 1 op 2 mei: De Maan bedekt twee sterretjes resp. te 0.27 en te 0.44 uur. 3 mei: Linksboven de Maan treffen we Regulus aan, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw. 4 mei: Linksboven de Maan prijkt Saturnus. 'VALLENDE STERREN' Tussen 16 en 25 april zijn de Lyriden actief. Het maximum van deze zwerm valt op 22 april overdag. Kijk de avond ervoor en erna richting sterrenbeeld Lier. DE ZON 7 april 17 april 27 april 4 mei MAANFASEN Volle Maan Laatste Kwartier Nieuwe Maan Eerste Kwartier

Opkomst 7.01 uur 6.38 uur 6.17 uur 6.04 uur

Ondergang 20.24 uur 20.41 uur 20.58 uur 21.10 uur

9 april 17 april 25 april 1 mei Pagina 16

TENTOONSTELLINGEN CULEMBORG Van 6 tot en met 24 april organiseren wij i.s.m. Jenaplanschool 't Praathuis een sterrenkundetentoonstelling Ons Zonnestelsel. Op 9 april verzorgt Gerard Keijzers gastlessen aan alle schoolklassen ACTIVITEITEN KERNEN NIJMEGEN Vrijdagavond 10 april 2009 - Bespreking nieuwtjes - Modelbouw waterraketten - Nabespreking sterrenkijkavond Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.00 uur

RUIMTEVAART- EN STERRENKUNDEKAMP IN LUXEMBURG Van 2 tot en met 9 augustus 2009 organiseert onze vereniging haar jaarlijkse ruimtevaart- en sterrenkundekamp in Luxemburg. Jeugd en jongeren kunnen hieraan deelnemen die een beetje tot heel veel geïnteresseerd zijn in ruimtevaart en sterrenkunde. Iedere dag besteden we een paar uur aan deze hobby's m.a.w. er is heel veel tijd over voor allerlei andere activiteiten. Wat allemaal? Zie hiervoor www.njrs.nl en kijk vervolgens onder Luxemburg. Oh ja, wij brengen zelf een sterrenkijker mee. Natuurlijk mag ook iedereen zijn broer(tje), zus(je), vriendjes of vriendinnen meenemen.

UDEN Deelnamekosten slechts 195 euro. Vrijdagavond 10 april 2009 Bespreking nieuwtjes Nabespreking sterrenkijkavond Thema sterrenkunde Project sterrenhemel

Geïnteresseerd of wil je meer weten? Bel.: 024 - 64 199 29 of mail naar [email protected]

Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.30 uur VELDHOVEN Vrijdagavond 17 april 2009 Bespreking nieuwtjes Bespreking nieuwtjes Nabespreking sterrenkijkavond Modelbouw Computerkunde Plaats: Wilhelminalaan in Vessem Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.00 uur

Pagina 17