Astruim [230]

Citation preview

35e jaargang nr. 230 - - 4 mei 2009

Pagina 1

ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in Nederland en België. Het is een uitgave van de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde. Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen. Telefoon: 024 - 64 199 29 www.njrs.nl [email protected]

Redactionele medewerkers -

Gerard Alink Herman Bosman Gerard Keijzers Corne Kremer Alain Manders Michel van Pelt Roel Toonen

Eindredactie

Lidmaatschap-/abonnementsgeld: 20 euro voor een heel kalenderjaar. Verschijnt plm. 13 keer per jaar.

Gerard Keijzers

Postgiro: 32 93 836 t.n.v. G. Keijzers Postbus 38 5340 AA Oss

-

Lay-out Theo Appeldoorn Ruud van Asseldonk Gerard Keijzers

Internet realisatie Voor België: Stephan Brands Bank Dexia - Neerpelt rekeningnummer 083-97 32 526-34 Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor 1 december op, anders ben je verplicht opnieuw voor een jaar te betalen. Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed doel op in uw testament !!!!!!

Foto voorpagina: Zes jaar geleden lanceerde NASA de Galaxy-Explorer. Om dat te vieren werd deze opname van NGC 598 (beter bekend als M 33) genomen en vrijgegeven. De M 33 bevindt zich in het sterrenbeeld Driehoek op een afstand van 2,9 miljoen kilometer.

INHOUD: NASA moet snel lastige besluiten nemen.......................................................................... 3 Expeditie-19 is begonnen .................................................................................................. 5 Rusland werkt aan nieuwe ruimtevaartprojecten ............................................................... 7 Wel of geen Noordkoreaanse kunstmaan?........................................................................ 8 Astronauten moeten meer zware oefeningen doen ...........................................................10 Marsnieuws .......................................................................................................................11 Nieuws over Saturnus........................................................................................................13 Wat er aan de sterrenhemel te zien is deze periode..........................................................16 Verenigingsnieuws.............................................................................................................17

Pagina 2

NASA MOET SNEL LASTIGE BESLUITEN NEMEN Herman Bosman NASA staat voor een belangrijk besluit: de ruimteveren in de mottenballen doen en vervangen door ander vervoer voor astronauten of niet. Het wordt de belangrijkste beslissing in meer dan 20 jaar. Met dit besluit is een bedrag gemoeid van 230 miljard dollar. Maar wie moet het besluit nemen nu de NASA nog geen nieuwe directeur heeft? President Obama moet snel iemand aanstellen als hoofd van de NASA, vindt John Logsdon, een lid van NASA Advisory Council die Obama met raad en daad heeft bijgestaan bij de verkiezingscampagne voor het presidentschap. Pas dan kunnen de puntjes op de i gezet worden voor de shuttle en haar opvolger die astronauten naar de maan moet brengen. Begin april zei John Holdren, wetenschappelijk adviseur van Obama, dat hij niet wist wanneer dat zou gebeuren. Inderdaad is haast geboden. Op 30 april loopt een richtlijn af van het Congres dat aangeeft wat de NASA met het Shuttleprogramma moet doen. Daarna mag NASA zelf uitmaken wat zij ermee doet, door laten lopen of ontmantelen.

Maar enkele leden van het Congres zien dat laatste niet graag gebeuren. Die willen dat de NASA de Shuttles langer laat vliegen dan nu de bedoeling is, namelijk tot na eind 2010. Als de Shuttles in 2010 al met pensioen gaan, zeggen ze, zouden de Verenigde Staten bijna vijf jaar lang Amerikaanse astronauten moeten laten meeliften met Russische ruimtevluchten. Obama heeft gezegd dat hij

tenminste één extra Shuttlevlucht wil laten maken na de reeds geplande vluchten. Dat is nog niet het hele verhaal. Een begrotingscommissie van het Congres heeft een rapport gepubliceerd waarin staat dat de NASA niet alle nu geplande vluchten kan uitvoeren met de geldmiddelen die haar nu zijn toegewezen. Het rapport noemt drie manieren om dit probleem aan te pakken: 1. Vlucht van nieuw ruimteschip uitstellen; 2. Meer geld uitgeven om alle geplande Shuttlevluchten te kunnen bekostigen; 3. Fors bezuinigen op wetenschapsprogramma's om alle Shuttlevluchten te kunnen bekostigen. Ook mag NASA een extra bedrag van 1 miljard dollar uitgeven. Dat geld komt uit een stimuleringsplan voor de economie van de Verenigde Staten. Maar wat NASA ermee moet doen, is nauwelijks aangegeven. Zoveel problemen heeft het aantreden van een nieuwe president de afgelopen tijd niet gegeven. Steeds als een nieuwe president aantrad, was en bleef NASA net als voorheen vooral bezig met het uitvoeren van Shuttlevluchten om het ISS af te bouwen. Maar nu is de situatie geheel anders. NASA is namelijk bezig om over te stappen naar een nieuwe manier om Amerikanen de ruimte in te sturen en om opnieuw uit te maken waar die Amerikanen precies naar toe moeten gaan. Dat is een verandering van programma zoals je maar eens in de 20 of 25 jaar meemaakt. En dat terwijl er officieel niemand aan het hoofd van NASA staat. In maart jongstleden heef de Government Accountability Office, een commissie van het Congres, een rapport uitgebracht over het nieuwe bemande ruimtevaartprogramma bedoeld om astronauten naar de maan te sturen en misschien ook naar Mars. Dat programma zou 230 miljard dollar kosten. Tot nu toe heeft Obama nog geen enkele bestuurder benoemd in een topfunctie bij NASA waar de Senaat mee akkoord moet gaan. Voor een flink aantal overheidsbureaus Pagina 3

heeft hij dat inmiddels wél gedaan. Paul Light heeft daar een verklaring voor. Hij is professor Overheidsbeleid aan de Universiteit van New York en weet veel af van benoemingen van topambtenaren door de president. Volgens hem vindt Obama NASA kennelijk minder belangrijk dan veel andere overheidsbureaus. De NASA staat volgens hem zó laag op de agenda dat dit overheidsbureau helemaal op Pluto lijkt te zitten. Light zegt verder dat het vinden van een geschikte persoon om hoofd van de NASA te maken zelfs onder de beste omstandigheden niet makkelijk is want NASA is het op twee na belangrijkste bureau van de Amerikaanse overheid die contracten verleent aan de industrie. Zie dan maar iemand te vinden die niet toevallig bij een bedrijf werkt dat contracten van de overheid heeft of wil hebben. Juist op dit moment staat vooral de economie prominent op de agenda. NASA kan gewoon doen wat Obama's voorganger George W. Bush besloten heeft, namelijk de Shuttles op 1 oktober 2010 uit de vaart nemen en in de plaats daarvan geld steken in nieuwe ruimteschepen die rond 2015 in de vaart kunnen komen. Als het Witte Huis niet met nieuwe richtlijnen komt voor het ruimtevaartprogramma, zal NASA waarschijnlijk vanaf 1 mei onderdelen van het Shuttleprogramma ontmantelen. Dat verwacht althans Scott Pace, een deskundige op het gebied van ruimtevaartpolitiek bij de George Washington Universiteit. Pace was een tipmedewerker van de NASA onder president George W. Bush.

In februari vroeg Obama geld voor de NASA om de Shuttles te laten vliegen tot het einde van 2010 en om door te gaan met plannen om mensen naar de maan te sturen. Hoe de maanvoertuigen waarmee die mensen moeten reizen eruit moeten zien, een niet geheel onomstreden kwestie, daar liet hij zich niet duidelijk over uit. NASA kan besluiten de Shuttles niet uit de vaart te nemen of het uit de vaart nemen ervan uitstellen, veranderingen aanbrengen in het ontwerp van de nieuwe ruimteschepen of die nieuwe ruimteschepen helemaal niet bouwen. Neal Lane, natuurkundige aan de Rice Universiteit en ooit wetenschapsadviseur van president Bill Clinton, heeft zo zijn verwachtingen. "NASA zal nieuwe richtlijnen krijgen en die zullen niet dezelfde zijn als die van president George W. Bush. Ze werken nog steeds volgens de oude richtlijnen, en de tijd staat intussen niet stil." Vraag je NASA wat die nu van plan is, dan verwijst die je door naar het Witte Huis. Hooguit krijg je te horen dat alle bestaande plannen zonder onderbreking worden uitgevoerd. Van het Witte Huis hoef je geen duidelijke antwoorden te verwachten op vragen over de toekomst van NASA. Nick Shapiro, een woordvoerder van het Witte Huis wilde er wel dit over kwijt: "Het Witte Huis werkt volledig samen met NASA.

Pagina 4

EXPEDITIE-19 IS BEGONNEN lanceerbasis Baikonoer. Aan boord bevonden zich de Rus Gennady Padalka, de Amerikaan Michael Barratt en de ruimtetoerist Charles Simonyi. Deze miljardair van Hongaarse afkomst kon voor de tweede keer in zijn leven van een ruimtereis genieten. Precies op de geplande tijd verlieten zij het ijskoude steppegebied in Kazachstan op weg naar het ruimtestation op plm. 350 kilometer hoogte. Twee dagen zouden zij om de aarde cirkelen alvorens te kunnen koppelen aan het ISS. Die koppeling gebeurde niet vol automatisch zoals normaal het geval is. Een gevoelig instrumentje in de motor bleek niet goed te werken en daarom werd besloten deze aansluiting met de hand uit te voeren. Een handeling die probleemloos werd uitgevoerd. Drie uren later werden de beide luiken geopend en zweefden de drie nieuwe leden het ISS binnen. Veel tijd zat er niet tussen het vertrek van de Discovery bemanning en de aankomst van de Russische Sojoez TMA-14. Deze laatste ging op donderdag 26 maart van start van

Expeditie-19: Rus Gennady Padalka (l), de Amerikaan Michael Barrett (m) en de Japanner Koichi Wakata

Pagina 5

GOCE WERKT PRIMA Het belangrijkste instrument van GOCE werd in april geactiveerd en bleek prima te werken. Deze gradiometer bestaat uit drie paar zeer gevoelige versnellingsmeters. Van elk paar staat de ene versnellingsmeter loodrecht op de andere. Op deze manier kan het instrument elke variatie nauwkeurig meten. Ruimtetoerist Charles Simonyi

Tijdens deze missie testten de astronauten o.a. de nieuwe Russische Eklan ruimtepakken. Verder voerde ze een tweetal ruimtewandelingen uit. Voor Simonyi lagen een aantal medische en stralingsexperimenten te wachten en die hij had uit te voeren. Natuurlijk stonden er enkele interviews met de Japanse media op het programma. En zoals gebruikelijk ook diverse chats met scholieren.

GOCE-gradiometer Sojoez TMA-18 met 2 leden van Expeditie 18 is geland.

De tijd van terugkeer brak aan op woensdag 8 april. De ontkoppeling geschiedde te 5.55 uur en enkele uren later te 8.24 uur werden de raketmotoren ontstoken en begon de afdaling van de zes maanden eerder gelanceerde Sojoez TMA-13. De capsule landde zonder problemen in de steppen van Kazachstan. Na 178 dagen in het ruimtestation verbleven te hebben konden Fincke en Lonchakov weer frisse aardse lucht inademen. Charles Simonyi liet weten best nog eens een ruimtereis te willen maken, maar de Russen hebben al laten weten dat er voorlopig geen plaats meer is voor betaalde reisjes van schatrijke aardbewoners. Expeditie-18 zat er op en nummer 19 was begonnen.

Een week eerder werd de ionenmotor ingeschakeld. Deze moet zorgen dat GOCE steeds op dezelfde hoogte blijft. Aangezien deze kunstmaan nog net in de zeer ijle atmosfeer vliegt, zal het door de wrijving snelheid (en dus hoogte) verliezen. De ionenmotor moet dat hoogteverlies corrigeren.

KEPLER KAN NU ZIEN In de nacht van 7 op 8 april werd de stofkap (1,7 x 1,3 meter) voor de ruimtetelescoop afgestoten. Daardoor is deze telescoop nu in staat op zoek te gaan naar aardachtige planeten. Drie en een half jaar lang is deze zoekmissie gepland.

Pagina 6

RUSLAND WERKT AAN NIEUWE RUIMTEVAARTPROJECTEN Vorig jaar was in ASTRUIM al te lezen dat Rusland ging starten met de bouw van een nieuwe lanceerbasis. Deze komt te liggen aan de kust van de Stille Oceaan niet ver van de plaats Vladivostok. Het land beschikt dan over een eigen lanceerbasis op eigen grondgebied. Het is dan verlost van toekomstige huurproblemen met de regering van Kazachstan. In dit land ligt de huidige lanceerbasis Baikonoer. Al zo'n 40 jaar gebruikt Rusland (en voorheen de Sovjet Unie) de huidige drie-persoons Sojoez capsule. Rusland heeft al meerdere malen laten weten dat ruimtevaartuig te gaan uitbreiden tot zes personen. Inmiddels heeft het Russische parlement aan de firma Energia de opdracht gegeven een nieuwe Sojoez te ontwerpen. Hiervoor heeft dat bedrijf 20 miljoen euro gekregen met de bedoeling dat het nieuwe exemplaar in juni 2010 gepresenteerd gaat worden. De eerste bemande vlucht moet dan in 2018 plaatsvinden. Het dient plaats te bieden aan zes personen. Het zal 20 ton wegen en ruimte bieden aan een extra vracht van 500 kg. Het bijzondere van dit ruimtevaartuig zal zijn dat het meerdere malen te gebruiken is. Tot dusver kon elke Sojoez maar één keer een ruimtevlucht uitvoeren. Het nieuwe ontwerp dient zeker tien vluchten te kunnen maken. Het kan zelfstandig een tijdje om de aarde draaien, maar kan ook gekoppeld worden aan het ISS. Aangezien het plan sterk lijkt op de Amerikaanse Orion, wordt het nu al spottend Orionski genoemd. Het heeft er alle schijn van, dat Rusland hiermee nog een extra bedoeling heeft. Mochten er in de toekomst opnieuw problemen optreden met het transport van bemanning naar het ISS, dan kan Rusland een vervanging aanbieden. Zorgden ongelukken met de ruimteveren Columbia en Challenger voor vele jaren vertraging in het programma; nu kan Rusland in dat gat duiken.

Maar dat niet alleen. Het kan net als de V.S. op deze manier naar de Maan. Hoewel hierover door de Russen met geen woord wordt gerept, zijn wij er altijd van overtuigd geweest dat Rusland in alle stilte aan een nieuwe maanrace werkt. Europa, Japan, China en India zijn volop bezig met plannen voor (bemande) maanmissies. Dan kan Rusland toch onmogelijk achterblijven. In de vijftiger en zestiger jaren van de vorige eeuw was Rusland het land dat voor grote ruimtevaartsuccessen zorgde. Het land heeft een naam hoog te houden.

Al meer dan 40 jaar is de Sojoez het ruimtevaartuig voor bemande missies van Rusland Pagina 7

WEL OF GEEN NOORDKOREAANSE KUNSTMAAN? Wat een politiek schijnheilig gedoe. ZuidKorea mag wel een kunstmaan lanceren, maar Noord-Korea niet want dat land zou dan een gevaar voor de rest van de wereld kunnen betekenen. Vooral voor de V.S. Weken voor de bewuste lancering op zondag 5 april dreigden de V.S., Japan en Zuid Korea die raket neer te schieten als Noord-Korea het zou wagen over te gaan tot lancering. Voornaamste bezwaar van die landen is, dat die raket ook voor militaire doeleinden gebruikt zou kunnen worden. Maar waren alle lanceerraketten in de beginperiode van de ruimtevaart geen militaire raketten dan? Wat gebeurde er nu op zondag 5 april? Noord-Korea beweert dat het op deze dag een kunstmaan in een baan om de aarde heeft geschoten.

Foto's van de raket en lancering hebben we wel gezien, maar helemaal niets over deze communicatie-satelliet. Zoals gebruikelijk in dat soort landen werd het succes massaal gevierd. Voor de tweede keer zou dat land een drietrapsraket hebben gelanceerd. De kunstmaan zelf zond revolutionaire liederen uit. De V.S. en Japan beweren echter dat die lancering op een complete mislukking is uitgelopen. De raket met de satelliet zou in de Stille Oceaan zijn neergestort. Op geen enkele manier hebben zij een kunstmaan in die bewuste omloopbaan kunnen ontdekken. Wie heeft er nu gelijk?

Taepodong-2 vertrekt vanaf lanceerbasis Musudan Ri. Pagina 8

De lancering gezien vanuit de ruimte.

WAAR BEGINT DE RUIMTE?

LANDING OP CERES

Opnieuw een discussiepunt. Eerder was al bepaald op 100 kilometer hoogte. Alle ruimtetoeristen die met de SpaceShipTwo een ruimtevlucht gaan maken, bereiken een hoogte van 105 kilometer. Daarmee krijgen ze meteen de status van astronaut. Maar volgens Canadese onderzoekers begint de ruimte op 118 kilometer hoogte. Dat is de grens tussen de ijle bovenste lagen van de atmosfeer en de ionosfeer waar de elektrisch geladen deeltjes met hoge snelheden bewegen. Tot wel duizend kilometer per uur. Deze verkregen gegevens zijn afkomstig van het Canadese experiment Supra-Thermal Ion Imager, aan boord van de Joule-2 sondeerraket. Deze werd vanaf een basis in Alaska op 19 januari 2007 gelanceerd.

Het Europese ruimtevaartbedrijf Thales Alenia Space speelt met de gedachte om een ruimtevaartuig op dwergplaneet Ceres te laten landen. Het bedrijf vindt dat zo'n missie helemaal niet duur behoeft te zijn. Gewoon gebruik maken van bestaande technieken m.a.w. niets nieuws gaan ontwerpen en testen. Want dat maakt een ruimtevaartuig zo duur. De bedoeling is dat na een reis van vier jaar de ruimtesonde Ceres Polar Lander bij die dwergplaneet aankomt. Een lander zal vervolgens afdalen naar een plek in de buurt van de polen. Volgens astronomen zijn de omstandigheden daar vrijwel hetzelfde als op de ijsmanen van Jupiter en Saturnus. Niet uitgesloten wordt dat op Ceres onder het oppervlak een oceaan van vloeibaar water kan worden aangetroffen. Daarin zou primitief leven kunnen voorkomen. Thales Alenia Space denkt dat de opgedane ervaring van deze missie goed van pas kan komen voor eventuele toekomstige landingen op maan Europa en Enceladus. Pagina 9

ASTRONAUTEN MOETEN MEER ZWARE OEFENINGEN DOEN Onderzoekers hebben bij NASA ontdekt dat tot voor kort niet voldoende lichaamsbewegingen gedaan werden in het ISS. Daardoor nam hun spiersterkte af met 15% en bij een verblijf van zes maanden zelfs met 20 tot 30 procent. Gebleken is dat aan spierkrachtverlies een 20-jarige vergeleken kan worden met een 80-jarige. Een zorgelijke ontwikkeling. Hun conclusie is dan ook: veel meer zwaardere oefeningen om dat krachtsverlies tegen te gaan.

Met de huidige twee uren oefenen komen de astronauten er niet mee. Daar moet op z'n minst vijf uur aan lichaamsbewegingen toegevoegd worden. Alle oefeningen moeten absoluut zwaarder worden. Nog sterker is dat bij botverlies. Na zes maanden kan dat met 30% achteruit gegaan zijn. Te vergelijken met een oude vrouw die aan deze botziekte lijdt. Wetenschappers vinden dit onverantwoord en zijn van mening dat de ruimtevaarders in het ISS hieraan snel wat moeten zullen gaan doen.

Koichi Wakata bezig met stevige spiertrainingen

Pagina 10

door Michel van Pelt

MARS ODYSSEY SUCCESVOL HERSTART

OPPORTUNITY ZIET REISDOEL AAN DE HORIZON

In de vorige Astrium stond al dat de boordcomputer van NASA’s Mars Odyssey moest worden herstart. Kosmische straling had het computergeheugen in de war gestuurd, en net als bij storingen in je eigen computer is een “re-boot” dan de enige oplossing. Begin maart werden daarom Odyssey’s boordcomputers uitgezet en vervolgens weer opgestart. De herstart heeft ook een probleem met de stroomvoorziening voor de back-up versies van de boordcomputer, de radiozender en het navigatiesysteem verholpen. Mars Odyssey is weer helemaal de oude, en de wetenschappelijke waarnemingen zijn inmiddels al weer aan de gang.

NASA’s Marswagentje Opportunity is nog steeds op weg naar de 22 kilometer grote inslagkrater Endeavour, maar kan inmiddels de randen daarvan aan de horizon zien. De rover is al een half jaar bezig de krater te bereiken, en is er momenteel nog 12 kilometer vandaan. Op Mars zijn er echter geen rechte wegen: kuilen, rotsen en gebieden met te los zand dwingen Opportunity omwegen te maken die de rijafstand waarschijnlijk zo’n 16 kilometer zal maken. Het wordt spannend of het rovertje de krater Endeavour ooit zal bereiken, want in het heeft in het afgelopen half jaar slechts iets meer dan drie kilometer afgelegd. In dat tempo gaat het nog bijna drie jaar duren voordat de krater bereikt wordt, en Opportunity heeft steeds meer last van slijtage. Het rechtervoorwiel loopt bijvoorbeeld steeds stroever.

MICROSOFT INTERNET

ZET

MARS

OP

In de vorige Marsnieuws meldden we dat Google Mars op Internet beschikbaar is. Concurrent Microsoft is nu ook bezig de rode planeet (en de Maan) online zichtbaar te maken via haar “World Wide Telescope”, een gratis interactieve applicatie waarmee je de sterrenhemel op verschillende golflengten kan bekijken. Het programma zal binnenkort gedetailleerde foto’s van Mars laten zien die door NASA sondes zijn gemaakt. Meer dan 100 terabyte aan gegevens zal NASA aan Microsoft ter beschikking stellen.

De rand van de Endeavour krater zoals gezien door Opportunity. Deze is nog zo’n 12 kilometer van de dichtstbijzijnde kraterrand verwijderd, maar het gedeelte dat op deze foto is te zien bevindt zich op ongeveer 20 kilometer afstand. [NASA/JPLCaltech/Cornell] Pagina 11

SPIRIT VERTOONT OUDERDOMSVERSCHIJNSELEN

Marsatmosfeer het zonlicht maar liefst voor 99 procent, en konden de wagentjes niet veel doen.

Ook het zusje van Opportunity wordt oud. Het rechtervoorwiel van Spirit draait al sinds 2006 niet meer, en nu heeft het marswagentje ook problemen met haar boordcomputer. Die is om nog onbekende redenen al zeker twee keer herstart. Een van de herstarts gebeurde terwijl Spirit gebruik maakte van de schotelvormige “High Gain” antenne; het kan dat daar een probleem mee is, dus overweegt NASA om die antenna voorlopig niet meer te gebruiken. Gelukkig zijn er nog twee andere antennes waarmee met Spirit gecommuniceerd kan worden. De slijtage is geen verassing: Spirit en Opportunity landden in 2004 op Mars en waren slechts ontworpen om drie maanden over de planeet te rijden. Spirit is op weg naar een heuveltje met de naam “von Braun” en een kuil met de naam “Goddard”. Geologen verwachten daar interessante gegevens te vinden over de mix van water en vulkanisme dat het gebied lijkt te hebben gevormd. Het wagentje moet echter een omweg maken omdat het met de vijf nog werkende wielen niet in staat bleek het “Home Plate” plateau op te klimmen en daarmee de kortste weg te volgen.

PARACHUTE GETEST

VOOR

MSL

De parachute waarmee NASA’s grote Mars Science Laboratory rover in 2012 moet gaan landen is succesvol getest. De parachute is met een diameter van bijna 16 meter de grootste die ooit voor een ruimtesonde is gebouwd. Hij zal tijdens de afdaling in de atmosfeer van Mars bij een snelheid van twee keer die van het geluid geopend moeten worden. De windtunnel waarin de tests werden gedaan is de grootste in de wereld: die van NASA Ames Research Center in California. Deze enorme tunnel is 24 meter hoog en 37 meter breed, wat ruim genoeg is om een heel Boeing 737 vliegtuig in te parkeren.

STORM OP MARS Op 21 april bereikte Mars zijn kleinste afstand tot de zon, en in mei begint de zomer op het zuidelijk halfrond van de planeet. Al die extra warmte van de zon kan ervoor zorgen dat er meer stofstormen ontstaan, en NASA houdt het weer op Mars daarom scherp in de gaten. Spirit en Opportunity zijn voor hun stroomvoorziening volkomen afhankelijk van zonlicht, en een stofstorm kan veel licht blokkeren en tevens de zonnepanelen van de wagentjes met stof bedekken. In juli 2007 temperde stof in de

De grote parachute van NASA’s MSL rover wordt in de enorme windtunnel van NASA’s Ames Research Center getest. [NASA/JPL/Pioneer Aerospace]

Pagina 12

VERRASSENDE TITAN

WIND

OP

De afgelopen vier jaar heeft de Cassini de Saturnusmaan Titan met zijn radar onderzocht. Met behulp van de radargegevens is een kaart gemaakt van de duinenvelden welke aanwezig zijn op de bergtoppen rond de evenaar. Deze duinenvelden kunnen wetenschappers meer vertellen over de overheersende windrichting. Titan is de enige maan in het zonnestelsel met een dikke dampkring. Wetenschappers concluderen dat de overheersende windrichting van west naar oost in plaats van andersom waait. Het resultaat is verrassend omdat eerdere circulatiemodellen voor Titan impliceerden dat de wind voornamelijk van oost naar west zou waaien. In de Titandampkring komen vrijwel geen wolken voor, dus het bepalen van de windrichting is niet eenvoudig. Aan het oppervlak hebben zich echter wel uitgestrekte duinenvelden gevormd.

Deze duinen bestaan vermoedelijk uit korreltjes koolwaterstofverbindingen. De korreltjes worden in een west naar oost structuur geblazen van waaruit de overheersende windrichting door de wetenschappers is afgeleid. De resultaten zijn belangrijk voor toekomstige missies. Diverse wetenschappers opperen namelijk ideeën om ballonnen in de atmosfeer van Titan los te laten, vergelijkbaar met de weerballonnen op Aarde. Voorlopig is dat nog even toekomst muziek.

Pagina 13

RODE VLEK JUPITER KRIMPT

PLUTO

De bekende grote Rode Vlek op Jupiter blijkt in te krimpen. Tussen 1996 en 2006 is deze in diameter maar liefst 15% kleiner geworden. Dat is ongeveer een kilometer per dag. Tot die conclusie zijn wetenschappers gekomen na bestudering gedurende die periode. Ook de kleuren zijn fletser geworden. Niet alleen van die vlek, maar van de gehele planeet. Over de oorzaak hebben de astronomen nog geen idee. Ook de kracht van de stormen is minder geworden. Mogelijk is dat de oorzaak van het fletser worden van de kleuren. De diepere lagen komen daardoor minder in hoeveelheid naar het oppervlak. Intussen vermindert ook de afplatting van de Rode Vlek. Volgens wetenschappers zal die ovale vlek in 2040 dan helemaal rond van vorm zijn.

De zeer ijle atmosfeer van Pluto bestaat voornamelijk uit stikstof met sporen van methaan. Naarmate de winter nadert (op weg naar het verste punt van zijn ellipsvormige omloopbaan) bevriest dat methaan en bedekt dat het oppervlak van dit hemellichaam. Verder is het heel opvallend dat het op het oppervlak kouder is dan in de bovenste delen van de 'atmosfeer'. Zoiets is bij geen enkel hemellichaam het geval. Pluto is hierin echt een buitenbeentje. Zowel in de zomer als in de winter bedraagt de temperatuur op het oppervlak zo'n -220 graden Celsius. In de zomer wordt die temperatuur in de bovenste delen in de atmosfeer 50 graden 'warmer' en in de winter 40 graden dan op het oppervlak.

DE ZON BEHOORT TOT EEN STERRENHOOP Uit de nieuwste onderzoeken is gebleken dat de Zon met heel veel andere sterren oorspronkelijk tot een sterrenhoop behoorde. Deze zou minder dan 20 lichtjaar in doorsnede hebben gemeten met een gewicht van 500 tot 3000 zonsmassa. De Zon zou zich toen (4,6 miljard jaar geleden) bijna aan de andere kant van het centrum van de Melkweg hebben bevonden op zo'n 44.000 lichtjaar van haar huidige plek. Sinds haar geboorte heeft de Zon ongeveer 27 keer een baantje om het centrum van de Melkweg afgelegd. De overige sterren van die sterrenhoop (zo'n 40tal) bevinden zich aardig in de buurt van de Zon. Hun afstanden bedragen niet meer dan een paar honderd lichtjaar.

MAAN ORCUS HEET NU VANTH De maan om ijsdwerg Orcus, die in 2004 door de Amerikaanse astronoom Mike Brown voor het eerst werd waargenomen, heeft nu de naam Vanth gekregene. Officieel staat dat hemellichaam aangeduid als S/1 90482(2005). Het heeft een diameter van plm. 250 kilometer en draait in tien aardse dagen cirkelvormig om Orcus, die een middellijn meet van 950 km. Orcus is genoemd naar de Etruskische god van de onderwereld. Vanth naar de Etruskische demon die de doden naar de onderwereld begeleidde.

SUPERREUS TOT SUPERNOVA Een supernova ontstaat na een ontploffing van een rode superreus. Zo'n ster is minimaal 8 maal zwaarder dan de Zon en aan het einde van haar bestaan. Dat wil zeggen de brandstof in de kern is op en er vindt alleen nog maar kernfusie plaats in de buitenste delen. Daardoor zwelt zo'n ster gigantisch op tot soms wel 1500 maal de doorsnede van de Zon. Dat is te vergelijken met zeven maal de afstand Aarde - Zon, wat neerkomt op voorbij de baan van Jupiter. In die tijd kan de lichtkracht wel uitgroeien tot 100.000 zonnen.

OP ZOEK NAAR VULCANOÏDEN Lang geloofden er sterrenkundigen dat tussen de Zon en Mercurius er nog een planeet moest zijn. Die kreeg de naam Vulcanus. Gevonden is die nooit en niemand gelooft nog in het bestaan ervan. Maar niet uitgesloten is dat er miljarden jaren lang wel de nodige hemellichamen daar om de Zon draaiden. Die kunnen hooguit enkele tientallen kilometers groot zijn, anders waren ze al lang gezien. Het Amerikaanse ruimtevaartuig Messenger moet, als ze er zijn, deze nu kunnen ontdekken. Op weg naar Mercurius komt deze in een zodanige positie, dat het toestel ze kan waarnemen. Worden ze aangetroffen dan kunnen daarmee de kraters op Mercurius verklaard worden. Zijn ze er niet dan zijn de kraters op dezelfde manier ontstaan als op Pagina 14

Venus, Aarde, Maan en Mars. Binnenkort kan Messenger dat raadsel oplossen.

HAND VAN GOD ? NASA heeft een röntgenfoto vrijgegeven, gemaakt door de Chandra ruimtetelescoop, van een object in het sterrenbeeld Circinus. Op het eerste gezicht lijkt deze op een hand.. Niet een gewone hand, maar volgens velen, zou het de hand van God zijn. In werkelijkheid blijkt het een pulsar te zijn, die bekend is onder de naam PSR B1509-58. Deze spuugt grote hoeveelheden straling weg die op een foto doet denken aan vingers, zodra die in aanraking komt met een nevel in de buurt. Vooral de rode vlekken op die foto zorgen voor een speciaal effect.

ontstaan. Inmiddels hebben onderzoekers weten te vertellen dat de Melkweg ruikt naar frambozen. Zij mengden waargenomen soorten moleculen en volgens hen kwam die overeen met de geur van frambozen.

NIEUWE PLANEET ONTDEKT Voor het eerst is er een planeet ontdekt die iets zwaarder is dan de aarde. Hij draait om ster Gliese 581, een rode dwergster op een afstand van 20,5 lichtjaar in het sterrenbeeld Weegschaal. De planeet die vermoedelijk net als de aarde uit gesteenten en mineralen bestaat, draait in 3,15 aardse dagen om de moederster heen. Zeer snel dus en de afstand tot die ster kan dan ook niet groot zijn. Slechts 4,5 miljoen kilometer. Leven op Gliese 581e, zoals deze exoplaneet officieel wordt aangeduid, kan er niet op voorkomen. Daarvoor is het er te heet.

'BLOB' IN DE RUIMTE GEVONDEN

Pulsar PSR B1509-58 die op een hand lijkt

DE RUIMTE STINKT ! De Amerikanen die op de Maan zijn geweest, wisten het al te vertellen: de ruimte stinkt. Dat werd nog eens bevestigd eind maart door astronaut Antonelli. Op een vraag van een journalist wat hem was opgevallen hoog boven de aarde antwoordde hij: "De geur van de ruimte!" Die zou lijken op de walm van buskruit. Dat is te ruiken na het sluiten van de luchtsluis wanneer een astronaut een ruimtewandeling heeft gemaakt. Er waren echter ook ruimtevaarders die vonden dat de geur te vergelijken was met een oude printertoner. Hoe dan ook de conclusie luidt dat de ruimte stinkt. Volgens NASA zou dat kunnen komen doordat allerlei losse moleculen in de ruimte gaan plakken aan de ruimtepakken. Daardoor zou een geur van vuurwerk

Masami Ouchi, een Japanse onderzoeker, ontdekte het nadat hij zijn telescoop had gericht op een deel van de ruimte dat bijna 13 miljard jaar oud moet zijn. Daar bevond zich iets. Iets ontzettend groot en oud. Het is rond, gasvormig, lijkt te bewegen en stoot ook nog straling uit. Het ziet er naar uit dat het een doorsnede meet van zo'n 55.000 lichtjaren. Het moet vrij snel na de oerknal ontstaan zijn. Maar wat het nu eigenlijk is, weet Ouchi niet. Maar niemand weet het. Voor wetenschappers iets om dat snel nader te gaan bestuderen.

BLOB Pagina 15

WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS TUSSEN 4 MEI TOT 1 JUNI 2009 MERCURIUS Is in deze periode niet te zien. Staat zich te dicht bij de zon of er achter. Mercurius bevindt zich in het sterrenbeeld Stier. VENUS In het sterrenbeeld Vissen treffen we aan de ochtendhemel Venus aan. Kijk wat laag boven de oostelijke horizon. MARS Ook deze planeet kunnen we vinden in het sterrenbeeld Vissen. Vrij dichtbij Venus. Echt helder is Mars niet en dus is het wel goed uitkijken geblazen. JUPITER Goed te zien aan de ochtendhemel is planeet Jupiter in het sterrenbeeld Steenbok. Komt elke dag eerder op. SATURNUS De enige planeet die zich aan de avondhemel laat bewonderen. Kort na zonsondergang in het sterrenbeeld Leeuw tot ver na middernacht te zien. URANUS Is in de buurt van Venus en Mars aan te treffen. Is echter te lichtzwak om te kunnen zien. NEPTUNUS Is ietsjes gemakkelijker te vinden dan Uranus. Neptunus bevindt zich namelijk vlakbij Jupiter. Tegen eind mei wordt het gunstiger om deze verre planeet te kunnen waarnemen. VAN DAG TOT DAG 6 op 7 mei: Linksboven de Maan is Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd te zien. 7 op 8 mei: Rechtboven de Maan treffen we nu Spica aan. 10 mei: Zeer nauwe samenstand deze avond van de Maan met Antares de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen.

14 mei: Met een zeer grote vergroting is te zien hoe maan Io bijna helemaal door maan Europa bedekt wordt. Kijk rond 5.15 uur. 17 mei: Linksonder de Maan is deze ochtend Jupiter te zien. 19 tot 21 mei: Vlakbij Jupiter bevindt zich een heldere ster van het sterrenbeeld Steenbok. Het lijkt wel of deze reuzeplaneet nu vijf heldere manen heeft. 20 mei: Deze morgen is rechtsonder de maansikkel Venus te zien en linksonder Mars. 23 mei: Samenstand van de manen Rhea (boven) en Titan. Kijk rond 23.21 uur met een flinke telescoop. 25 mei: Samenstand Jupiter met Neptunus 25 mei: De smalle maansikkel wordt te 22.20 uur zichtbaar. Zoek met een verrekijker is westnoordwesten. 27 mei: 's Avonds staan de sterren Castor en Pullux op één lijn met de Maan. 30 mei: Boven de Maan treffen we Regulus aan. 31 mei: Boven de Maan prijkt Saturnus 'VALLENDE STERREN' Mei is een maand met nauwelijks 'vallende sterren'. Dat wil niet zeggen dat er helemaal geen te zien zijn. Er verschijnen er vast af en toe wel aan de nachtelijke hemel. Maar van een typische meteorenzwerm is geen sprake. DE ZON 5 mei 15 mei 25 mei 31 mei MAANFASEN Volle Maan Laatste Kwartier Nieuwe Maan Eerste Kwartier

Opkomst 6.02 uur 5.45 uur 5.32 uur 5.26 uur

Ondergang 21.11 uur 21.27 uur 21.42 uur 21.49 uur

9 mei 17 mei 24 mei 31 mei Pagina 16

ACTIVITEITEN KERNEN NIJMEGEN Vrijdagavond 8 mei 2009 - Bespreking nieuwtjes - Modelbouw waterraketten - Bespreking activiteit in Arnhem Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.00 uur UDEN Vrijdagavond 8 mei 2009 Bespreking nieuwtjes Bespreking deelname aan Open Dag Luchtmacht Thema sterrenkunde Project sterrenhemel Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.30 uur VELDHOVEN Vrijdagavond 15 mei 2009 Bespreking nieuwtjes Modelbouw Computerkunde

RUIMTEVAART- EN STERRENKUNDEKAMP IN LUXEMBURG Van 2 tot en met 9 augustus 2009 organiseert onze vereniging haar jaarlijkse ruimtevaart- en sterrenkundekamp in Luxemburg. Jeugd en jongeren kunnen hieraan deelnemen die een beetje tot heel veel geïnteresseerd zijn in ruimtevaart en sterrenkunde. Iedere dag besteden we een paar uur aan deze hobby's m.a.w. er is heel veel tijd over voor allerlei andere activiteiten. Wat allemaal? Zie hiervoor www.njrs.nl en kijk vervolgens onder Luxemburg. Oh ja, wij brengen zelf een sterrenkijker mee. Natuurlijk mag ook iedereen zijn broer(tje), zus(je), vriendjes of vriendinnen meenemen. Deelnamekosten slechts 195 euro. Geïnteresseerd of wil je meer weten? Bel.: 024 - 64 199 29 of mail naar [email protected]

DOE MEE !!!

In september organiseert het Oranjefonds wederom een burendag. Vorig jaar deden wij op zes plaatsen mee. Dit jaar moeten het er zeker tien worden. De activiteit houdt enkele uren in op een zaterdagmiddag. Je presenteert onze vereniging. Als dank bieden wij je een GRATIS limaatschap aan voor het volgende jaar. Het is een fluitje van een cent en... hartstikke leuk.

Het jaar 2009 is uitgeroepen tot het jaar van de sterrenkunde. We hebben al op diverse plaatsen sterrenkijkavonden georganiseerd en tentoonstellingen opgezet. Maar er is ruimte voor nog meer van deze activiteiten. Daarom aan jou de vraag: Kan er in jouw plaats ook een sterrenkijkavond worden georganiseerd? Wat dacht je van een zonnewaarnemingsmiddag in jouw plaats? De bibliotheek in jouw plaats weet misschien niet eens dat zij ook een tentoonstelling kunnen opzetten. We hebben materiaal genoeg. Doe mee, en voel je betrokken bij onze vereniging. Wij ondersteunen je ten volle !!! Is het bij jou niet in je woonplaats, dan weet je misschien wel een andere geschikte plek.

Meer weten? tel. 024 - 64 199 29 [email protected]

Meer weten? Bel.: 024 - 64 199 29 [email protected]

Plaats: Wilhelminalaan in Vessem Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.00 uur

DOE MEE MET DE BURENDAG

Pagina 17