De ordine et historia digestorum libri duo [Reprint 2021 ed.] 9783112465684, 9783112465677

Citation preview

FRIDERICI GUIL. DE TIGERSTRÒM JDK. DTK. DRS,

DE

ORDINE E T HISTORIA

DIGESTORUM LIBRI

DUO.

BEROLINi, ÍYPIS

ET

IMPEIVSIS

ft.

KEIMEKI.

MDCCCXXIX.

LECTORI BENEVOLO.

jQjx sys ternate Digestorum veri or em argunjenti naturam atque indolem probari posse, in(eo nunc omnes, quod sciano, ita conaeptinnt, ut superfluum esset, si vcrbunj facerem ad id persuadendum. Quinetiam quiun alii iiqiie gravissimi ac prudentissimi scrip tores, inter quos Sa vigni um.Miihlen bricchi um,Ni e» buhrum, GÌiickiun»-laudare, pretiuq) ¡erit, operatn darent insignem, ut ipso Digestorum ordine singularum rerum rationem redderent iuaque perfnnderent luce, eo minus yerendu®

IV

est, ne quid nòvum nunc et inutile proposuisse videar,

qui pro virili parte operam

meam attulerim, ut si quae digna commemoratione possent erui ad connexum illum trao tumque et explicandum, et demonstrandum, ea in apricum proferrem : idque eo magis, quum jam ante me essent viri quidem tam doctrina quam ingenio praestantes, qui Digestorum quasi adytum atque Labyrinthum, quantum possent, tum recludentes tum illustrante?, etsi saepins subtilioribus usi conclusionibus, tarnen foaud sane indignam operam dedisse pntaientur. Quae vero in hoc meo opere exhibui, ea longa cura atque diligenti invegtigatione per nonnullorum annorum spatium assequutua sum, in quo ita sum versatus, ut, quantum in me esset; nihil praetermitterem : mihi enim videtur (neque id dictum arroganter exi&timari velim) hac nostra ex se, vix primis labris hucus« qne degustata,majores certe uberioresquefructus

y accurata tractatione redundaturos esse a quam testimonia argumentaque extent talia, qui bus neque dubii quidquam nec haesitantes rem simus explicaturi, de quo hic verbum fecisse sufficiat, praesextim quum introductio sat multa in earn ferat sententiam.

Ceterum omnibus

istis num vero quid effecerim, aliorum benigno erit judicio permittendum.

Et si vel mini-

mum sit id, quod et qualecunque profecerim,' \

non me pigebit laboris;.— tarnen nihil magis exoptem, quam ut alii me quidem graviores eandem instituant rem denuo disquirere, nec indignam jam a me tractatam esse existiment: persuasus enim sum fore, ut inveniantur in omni jure Romano bene multa, quae inde in solem clariorem possint reduci.

Quorum si

plura vel maxima fuerint relicta, eo magis veniam datum iri spero ab aequis lectoribus, si meminerint, nec cujusquam tantam esse diligentiam, ut nihil unquam ab eo praetermittat u r , nec vero earn hanc disquisitionem,

in

VI I

quam omnia, quae de singulis materiis fusius dicenda forent, promiscue velis coacta. Quae igitur in publicum prodire nunc jubeo, quanticunque sint, l e c t o r b e n e v o l e , ut humane recipias, id éfciam dtque etiam te rogo. Ja'rtf vero vale. /

Dabam Gryphiswaldiae mense -Augusto anni MDCCCXXVIir.

I N D E X .

Introductio.

pag.

i

L i b . I. De a r g u m e n t i o r d i n e . cap. I. in parte generali (Dig. I.)

—

21

— II. in processa civili (Dig. II — V, 1.)

—

43

— III. in rebus (Dig. V, 2. — Vili.)

—

84

_

— 118

IV. in obligationibus (Dig. IX. — XXII.)

— V. in jure personarum (Dig. XXIII—XXVII) — 209 — VI. in hereditatibus (Dig. XXVIII—XXXVIII) — 228 — VII- in adpendice (Dig. XXXIX —XLVI)

— 277

— Vili, in delictis et criminibus (Dig. XLVII XLIX..13)

— 394

— IX. in jure publico (Dig. XLIX,14 —L) . —

424

Lib. I I . A. De partium in Digesti* ratione.

— 443

B. De singulis titulis et ordine fraginentorum. .

— 478

INTRODUCTIO.

Jl/üamsi plerique fortasse futuri sant, qui me quum in re tarn dubia novi aliquid aiferre ausim, priüsquatn legerint, condemnatnm velint: spero tarnen optoque, me visum iri operae pretiuni fecisse iis, qui juris liistoriam haud prorsus negligendam esse existiment. Docti homines, quotquot sunt, qui de hac nosti'a re tradiderunt, qui pauci sunt, iustum Digestorum ordinem probari posse et affirmarunt, et ostenderunt *). Hi omnes pervario modo inter se digressi sunt, ut \ i x generatim brevi liceat narrare, in quo singuli aut consenserint uno ore, aut dissenserint; J

) Haud tarnen desunt, qui ordinem Digestorum

plenum

esse confusionis perturbationisque contenderunt : et sunt isti, qui ordinem ipsum neglexerunt, vel reprehenderunt, Tel irriserunt, longe inter doctos plurimi.

Q u i quum a

vero plane dissideant, \ i x opus erit plura de iis commemorare. Quin tale dictum vix est, quod nos a re suscepta retineat, quum id nullis firmatum sit argumentis, neque sufiultum nisi ipsorum inscitia. Tiger sii öm Digest.

1

2

INTRODUCTIO.

tamen in hoè ipso limine, commodissimum visum est, ut de -yariis liujus rei scriptoribus admoneam u s . . Inter quos laudo anliquissimum auctorem C u j a c i u m a ) , qui ordinem Digestorum ita maxime explicavìt, ut titulorum et ir.dolem et connect um requireret, et rerum v a r i a r u m , quae in illis obveniunt, definiliones proponeret. Haud veritus est, quin rectissimus videretur iu adserendo, actio* num numero Digestorum maximam partem conti* neri: irrelitus ipse serie actionum., quae libro quinto et sequentibus s u n t , ut adeo actionum explicationem intenderei, ubi re Vera nulla est. Quam elsi non òmnino rationibus confirmavit, tamen earn probatam illi fuisse satis patet ex iis, quae passim de actionibus apud eundem memorantur. Sed titulorum ràtionem ubi maxime exposuit, factum est, ut ejus liber ad tilulos et rerum parvi momenti conjuncliones pertineret, nec ita ipsum Digestorum ordinem argueret verioremque naturam et materiarum nexum. Palrtium vero ràtionem nihil prorsus curabat in ordine esplicando, quamquam in re ipsa saepius et subtiliter et acute agebat. — G o t h o f r e d u s hunc exepit. Cujusliber 3 ) id habet propositum, ut Cujacii opus vituperet. Oui quum minutiora secum dispertiat, parteS et ip^e silentio praetermittit; tamen id cum Cujacio sentit, Digestorum ordinem in ipsis actionibus ex5

) P a r a t i t l a ad q u i n q u a g i n t a l i b r o * D i g e s t o r u m .

3

) S e r i e s l i b r o r u m t i t u l o r u m q u e in Digesti«.

INTRODUCTION

3

plicandis versari, ad quam rem evidcendam potissimam ejus instiluta est disputatio. Usque eùim ad librum 46 a libro quinto actiones vult proponi civiles, dein poenales libris duobus, quaeque sequuntur, quasi communia essent utriusqüe generis actionum, subjungit et principia juris universi in primis quatuor libris ponit. Civilium actionum enumerat quatuordecim species, et tales nonnunquam, quales certe nemo ullus Romanorum unquam excogitavit, sic v. c. actionem agnoscit de nudo facto hominis (Lib. 11). Ouum vero quilibet facile intellexcrit, hanc actionum Seriem non cerni in titulis sane plurimis, eos aclioDibus ipsis adjungit rationibus nonnunquam peringeniosis et lepidissimis, de quibus in re ipsa locus magis idoneus erit dicendi. — Laudandus quoque erit inter eos, qui eandem rem disquisiverunt ante liane noslram aetatem, I. L. C o n r a d i 4 ) : quem quqm nec his in terris usquam reperirem, neque in exleris bib'iothecis, de eo silendum mihi est, ut qui prorsus nesciam, et quinain hujus sit libri finis, et numquid in hac re faciat, quod hie indigeat exposition is '). *) Cujus liber hanc habet inscriptionem: r a t i o Digestorum. s

ordini»

) Inter eos prioria temporis aactores, qai ad ordinem D i gestorum scripserunt, adhuc I, G. W es t e n b e r g i u m nominare sit operae pretium in libro de p r i n c i p i i s j u r i s R o m a n i . At novi nihil attulit, neque ullus alius, quantum ego sciam, eorum, qui praeter ilium ad ordinem

1*

4

INTRODUCTIO.

Nova luce baec res nostro tempore est perfusa. H u g o enim, vir tnmmi ingenii, scientiae copia insignis, et unus omnium de juris Romani bistorta praeclare meritus, ipse multum disputat de illa re in variis libris 6 ). Qui id maxime nititur$ ut probel, partium accutatiorem investigationem summi esse in ipso Digestorum ordine esplicando momenti. Actionum seriem idem valere merito rejic i t , et quamquam eam esistere omnino baud improbet, tamen in secunda et tertia tantum parte id verum pntat. Ea autem oblinet si non omnium certe plurimornm boc quìdem tempore sententia, qua partes, quos Digestis dedit Justinianus, summi vel majoris sint momenti, atque in ordine Digestorum investigando in primis respiciendae. Existimaruntque docti viri, in illis ipsis partibus, quas vocant, majores tum Digestorum tum rerum partitiones inveniri, quibus et ipsa librorum titulorumque muililndo contineaturj et ita quidem singulas partes congestas esse non dubitarqnt, ut de qua re Digestorum de ipso jure civili commentati sunt. Qui si quando de ordine ipso, id quod rarissime factum est, admonucrunt, ipsi dicla jam ab aliis affeclarunt; quos enumerare nunc nihil attinet. *) Hue pertinent hi auctoris libri: ,a) RechtsgescbichleÌO(e Ausgabe S. 160. 240. 736. 766. 974. ff. 084. i) Encyclopädie S. 147. 157. 205. ff. c) Lehrbuch der Digesten $.59. Not. 35. d) Civilistisches Magazin Band V. S. 15. ff. S. 273. e) Lehrbuch eines civilistischen Curaus, siebenter Band, welcher die Digesten enthält (in praefatiooe). Ad quos lectorem iam ablego.

IN TROD UCTIO.

5

in. una parte dictom esset, in aiterà dici nequiret nisi contra rationem et ordinem: inde persuasi, partium nomine quadamtenns rernm seriem indicari. Hnc speclat explicatio alioquin peringeniosa, partem d e j u d i c i i s eas actiones complecti, in quibus olim jndicis postulation e ageretur, et partem d e r e b u s c r e d i t i s , ubi condictiones primum locum haberent, esse iis actionibus refertam, in quibus condictione legitime esset utendum. Quae nt vera sint, equidem magnopere vereor, et jam per se debent improbabilia videri, nec enim de ipsis legis actionibus id constat, ad quasnam actiones una quaeque pertiBuerit. — De eadem re scripsit B e n f e y , e numero studiosorum nuper Götlingensium, cujus dissertatio pancis ante his annis pretio ornata est in litteraria decertatione 7 ). Hie tamen in sententia Hugonis, viri celeberrimi, laudanda sic acqaievit, ut nesciam, an nihil plane allatam sit dignum quidem quod hic commémoré" mus: verum tarnen aliorum ea de re sententias bene exposuit, nec non Hugonis ea quae nondum in lucem prodierant, nunc vero in novissima historiae juris Romani editione prostant. — A. B l u m i o quoque, viro praestantissimo, in tractatione, quam de ordine fragmentorum in singulis titulis exhibuit 3 ), passim de ordine Digestorum enucleando ?) Inscribitiir ea dissertât, d e f u n d a m e n t i s D i g e s t o rum ordinis. •) Quae invenilur typis scripta in : Zeitschrift für geschichtliche Rechtswissenschaft von v, Savigny, Eichhorn und

INTRODUCTIO.

0

nonnulla sunt aliata. — Denique hue pertinent, quae nuperrime ab, H e f t e r o de ordine et Edicti et Digestorum sunt adspersa 9 ) : — qui ordinem Digestorum ipsis legis actionibus explicat, ratione tamen ab Iiugonis diversa. Nimirum id stadet probare, legis actiones quatuor priores ad ordinem Digestorum conficiendum maximi esse momenti, o « Vult inde a libro quinto legis actionem sacramenti c e r n i , a libro nono usque ad duodecimum judicis postulalioneni, a libro decimo tertio legis actionem per condictionem: jam exceptis bonorum possessionibus, de quibus intersita sit temere expositio, sequi de legatis disquisitionem, qua quilibet moneatur necesse sit ad manus injectionem lege F u ria, ad quam legis actionem iterum aliis interjectis quisque redeat, ubi de assertionibus et causis liberalibus actum sit, haud secus ubi de r e judicata et sponsionibus stipulationibusque accuratior sit 1 disputatio, quae omnia Uberrimo judicio constituta «unt 1 0 ) . Göschen. Quae hue pertinent, rnvenies V, pag, 260. 266. 267. 271. 272. 280. 282. 285. 286. 9

) In disquisition«,

quae est: Ueber die Oekonomie des

Edicts (iu : Rheinisch. Museum S. 51 — 63.) Contra hujus auctoris, alioquin viri ingeniosissimi et doctissimi, sen tent iam universim id dici posse puto, nihil certo constare neque quae sacramento, neque quae judicis postulatone agerentur, neque id de ceteris legis actionibus verum est, nisi de una ea, quae a condicendo nomen trahebat; cui tamen legis actioni plura auctor subjungit, quam quae agi condictione alioquin compertum habemus.

7

ÌNTIIODUCTIO.

Sint sane haec acutissime et subitissime cogitata, ut sunt: tamen baud scio, an nunquam probabilem ejusmodi disputationibus sententiam erai posse existimen, omnia enim ex conjectura consti' tuenda erant (et res ipsa erat obscurior, qua m ut. conjecturis sufficeret), unde fieri debuit, ut ipsi doctissimi tanto opere inter se dissiderent, parimodo conjecturis omnino incertissimis inhgerentes. — Mibi quidem contraria videntur: ita ut id contendam, esse ordinem Digestornm turn laudabilem turn accuratum, qui ñeque partibus, neque libris congruat, . neque quidquam cum action urn serie conjunctum habeat, eumqae ordinem exsislerererum ipsarum, quae Digestís co.ntinentur» Est quidem primo loco,, ut in universum proloquar, ea de re quae mea sit sententia, introitus earum rerum, quae peraeque ad omne jus civile pertineant. Exponitur turn ordine de jure privato, de r e j u ~ d i c i a r i a primum, dein de ipsius juris civilis partibus seorsim hoc ordine: de r e b u s , de o b l i g a Pervarios enim contractus ipsis condictionibus addere eum oportebat.

Quae de ceteris legis aclioiiibus constant, con-

jectura sunt probabilia nec ea ad modum vera.

Alia a

me de bisce disputata sunt in libro d e j u d ì c i b u s a p u d R o m a n o s , quae mibi quidem aliquatenus certa et testimoniis et argumentis firmata esse videntur. —

Q u a ? an

rectius monuerit de ordine Edicti, a re sit quaerere : tamen baud dubitem asserere, verius probari id non posse; quae adhuc de Digestís monuimus, eadem baud secus de Edicto vera sunt.

Sed facile

negaverim,

earn me senten-

tial1) et subtilissimam et acutissimam putare.

8

INTRODUCTIO.

t i o n i b n s , de j u r e p e r s o n a r u m et de r e her e d i t a r i a , quae non nisi infra probari possunt, ubi id efficiam, quot libris vel titulis quaeque res exposita sit. Quae cam a nemine percognita estent, sane uberior earam rerum baud superflua mihi videbatur commemoralo. Ouibus, quae in aystemate exposita inveniuntur, appendicem adjungamus necesse est generalem earum omnium rerum, quae locum non invenerant, ubi tamen haud ignorare -videmur, qua ratione variae res jungi debeant, in quo nescias, utrum scientia, an ars compilatorum m agis tibi probata sit. Haec de jure privato: tum de jure publico agi contendo a libro 46 usque ad finem Digestorum : modo Ultimos duos titulos tollas quasi appendices rernm diversissimarum, in quibus, quae undique collegerant compi, latores, locum haberent ubi ponerent. Tamen prius d e d e l i c t i s e t c r i m i n i b u s , poslhac de j u r e p u b l i c o s e n s u m a g i s s p e c i a l i actum est, in quo nihil, quod ad illam rem portineat, praetermissuin puto. Quae vix auderem proponere nisi essem confisus, fore, ut viam ingrederer, in qua rationibus hisce nimium incertis possem abstinere. Qua una -via ingrediendum foret, ut meam de ordine Digestorum sententiam quam potest accuratissime exponerem et probarem, quae enim res doctissiinos viros fefellerit, non inutile -visum est paulo diligentius de ea disputare: verum de ilia ipsa dicam accuratius, quid sentiam. In nulla re »stendere quidquam posse arbitror,

INTRODUCTIO.

9

nisi qui historiam omnino curaverit quam accuratissime. Ordinem autem ipsum, quod notissimum est omnibus, non constituerunt compilatores pro suo arbitrio, sed ordinem Edicti appeliverunt " ) : qui ipse non sua ratione constabat, ^sed ordine XII tabularum, quae res jam ab aliis quibusdam explorata est et probata. Ouibus compertis illud certum est, ordinem ipsum Oigestorum neque probari, neque vituperari posse, neque unquam inveniri nisi ab eo, qui ante lustraverit, quem ordinem compilatores ipsi respexerint scribentes. Quae ordine striotissimo tradita erant in XII tabulis, ea in Edicto, ordine propter rerum novarnm multifudinem pessumdato, multifariam dispersa et disjecta inveniu n t u r ; res enim longe plurimae inde a tempore tabularum usque ad aetatem D. Hadriani invainer a n t , quae maxime edictis Praetorum constituta erant. Est vero, quod hie attingamus, ordo Edicti nonnisi iis rebus depravatus et mutilatus, quas quum in systemate locum idoneum nesciret, hue illuc interponeret Iulianus, prout optime id visum erat *). Ouo factum potissimum est, ut adpendix supersit in Edicto, nimirum rerum earum ipsarum, ")

Id quod legimus apud ipsam lustinianum, cujus baec sunt praecepta:

,,et quasi proprium

el

sanctissimam

tempium justiliae consecrare: et in libros el certo« tilulos digerere . . .

ad E d i c t i i m i t a t i o n e m .

Const. Deo

auclor. §. 5. *) Neque in hac re incertis rationibus ulimur, quod «nim post XII tabulai receplum ¡us est. ut aliunde esplorari potest sic vulgo haud ignotum.

10

INTRODUCTIO.

quae inde a tempore XII tabularam originem ceperant, de quibus quoniam in re ipsa satis sunt dicta, nunc plura addere non opus habemus. Quae res quum ita se haberet in Edicto, remansit adpendix et in Digestis et in Codice, quorum uterque ordinem Edicti refert. Quae vero sine ordine in Edicto componebantur, vel pessimo loco inveniebantur, ea ubicunque potuit commutavit Tribonianus, ille ipse, qui praeterea non satis iJoneum Edicti ordinem reformavit, quem unicum de compilatoribus commemoro tum praestantissimum tum omnium facile primum; in qua quidem re perficienda eum tam'prudenter, quam acute versatum esse videmus. Duo igitur in bac disputatone sunt ante omnia illu8tranda: alternai i d , qui fuerit Edicti perpetui ordo, alterum, quae XII tabularum natura. Uti vero in illa re certissimi sumus, ita de hac quidem maxime conjecturas affectabimus, haud tgmen omnino incertas: ita u t et aliunde expediamus, numquod argumentum jam in XII tabulis locum tenuerit, et raris illis vestigiis testimoniorum, quae tabular u m supersunt, quibus vel ordinem ipsarum videm u r haud temerarii assequuti esse, id quod ab aliis jam dudum intellectum est. Verum de Edicti ordine id quod sentio jam enuntiandum est accuratius. Qui adhuc neque affirjnari pro certo, neque negari potuisse videtur ; et nos'met valde hie ambigeremus, nisi id contigiss e t , u t aliis eam rationibus exploraremus, quam illis fragmentis, quae Digesti» insunt ex commen-

INTRODUCTIO.

il

tariis varioram auctoram, qui ad Edictum scripserunt. Qui quamvis ordinem Edicti retinerent, tarnen neque omnes ejus parles illustrarunt, neque fragmentorum fides est ubique ad modum certa, ut multa aut conjecturis constituenda forent, aut in dubio essent relinquenda; res enim saepius nimio fragmentorum dissenso est obscurissima, ita ut ne conjecturis quidem suppetat. Codicem ad Edicti ordinem conscriptum esse et alii recte observarunt et testimonio probatur " ) , quamquam quanta sit Godici fidès in Edicto restituendo, a nemine intellectual est, neque ipse ejus ordo illustrat a nisi nonnunquam ab illis, qui Digestorum ordinem explicuerunt. Oui tamen ipsius ordinem ut magis depravatum quam Digestorum neglexerunt, neque fere attulerunt nisi id u n u m , universim Codicis ordinem cum ilio, qui in Digestis in-yeniatur convenire; idque eo maxime, quo magis ad partes redeas illorum. Partes enim Digestorum, quod nemini ignotum, cum libris Codicis maxime conveniunt. Hic illud memorandum, Codicem Edicti ordinem quam accuratissime r e f e r r e , ita ut perpaucis tantum exceptis omnino cernatur Edicti se» ries; ne multa, convenit Codex, si ea rejicimus, quae post Hadrianum advenerunt, cum Edicti serie sic ubique, u t vel in fragmentoram dissensu, si quando quis auctor Edicti ordinem reliquerat, a u l compila?.ores * ex disjunctis ac dissimilibus materiis hauserant, quin a m Edicli sit locus, ex Codice colia ) Const. Deo auctor. §. 5.

12

INTRODUCTIO.

ligamus adeo in minoribus Edicti rationem cognoscamus; si quidem nisi ex alio auctoris libro desumta fiint fragmenta, ex his intelligi nequeat, quaenam res in Edicto fuerit prior vel posterior. Codicis igitur ordo diligenter comparandus, et ipso Codice Edicti erit ratio comprobandaj nimirum quae effecimus ex Codice, ea illis fragmentis, quae nobis ex variorum scriptis auctorum ad Ediçtum restant, coniirmari poterunt, et quae consensu probantur, ea ad ordinem Edicti pertinebunt. Quantum ipsa comparatio valeat,-infra videbimus, at tantum va» let, ut vix unquam incertis conjecturis rem explicare cogamur. — Ordine Edicti explorato demum poterit Digestorum ordo convinci, quippe qui ex ilio cognoscatur. Nam ubicunque compilatores Edicti rationem reliquerunt, ibi facillimo negotio possumus certiores fieri,, causas fuisse sat idoneas, ex quibus ordinem ipsum commutarent illi nimirum systema in melius redigentes ac reformantes. Haud secus permulta desumenda erunt ad ordinem Digestorum intelligendum et ex argumentorum variorum connexu, et accuratiori ipsorum explicatione *) quam quum non aeque omnes instituèrent de liac nostra re scribentes vel negligerent aut superfluam haberent, factum est, ut suo quisque lubitu varia componeret digrederenturque mirandum in modum auctores, suo Uberrimo utentes *) Vix enim admonendum, etsi de ipso jure multa esset dubitatio, tamen quid singulis titulis continealur, adhuc diverso modo accipi posse.

INTRODUCTIO.

13

jadicio *); qua via ingredientem falli facillimum est. Mihi autem v i d e t u r , r e r a m ipsarnm omnino veriorem indolem requirendam prius, et causasi et necessitatem investigandam, qua ipse r e r u m ordo piobetur. Deque ipsarum et indole et nexu et cohaerentia erit dicendum, de quibtis praesertim sunt perplura, quae doctorum judicio proponere cupiam. Ouibus potissimum ipsam rem hie a me susceptam existimem baud fatilem, neque sane i n dignant, de qua tantis ambagibus scriberetur, q u u m in hac praesertim via opera et facta compilatorum cernentibus dubium esse nequeat, quae sit verior indoles ac natura, r e r u m s i n g u l a r u m ; at eas t a n tum materias liic accuratius investigare poteram, quae alicujus essent momenti ad i p t u m Digestorum ordinem vel intelligendum vel explorandum. — Jam habes, quibus omnia haec mea n i t a n t u r , Sunt autem paucula quaedam de iis testimoniis firmata et passim e a , quae a compilatoribus ipsis cogitata et inventa sunt. Nimirum de ordine Digestorum nonnulla nobis relieta sunt vestigia, nec tamen ea omnino satis idonea, u t illis ipsis ali quid certi eruamus vel quid aliud, quam quod intelligit per se quisque: quae a Justiniano tradita sunt ac praecepta 1 J ) . Sed n u n c roittamus h a e c , nam ea ») Sic v. c. titulnm de jndiciis Dig. V, 1. vix legisse videntur ii, qui statnerunt eum ad actiones pertinere. * 3 ) In variis constitutionibus ea de re scribitur const. Tanta $. 2. sq. — AiSmxtv $. 2. sq. — Omnem §. 1. sq., ubi etiam de studiosorum crudilione plura legimui.

14

INTRODUCTION

quaerere e re c r i i , quae de ipsa Digestorum composition« quid faciant, ut ad laborem compilatoram et ipsnm propositum redeamus. Dicitur jussisse Tribonianus compilatore« novum eomponere opus, in quo omnejns, quod suo tempore in foro ob lineai conlineatur: quod sit in omne aevum va* lilurum 1 *) et omnem iniquitatem propulsurum in po8terum: quod unum ex omnibus sufficiat. Tanta enim paulatim effecla erat legum multitudo, quae tota a nemine eorum qui jus dicerent litesque dirimerent, facile cognosci posset, idque, quum tot seculis subinde irrepsissent prudentium disputationibus sententiae contrariae inter se ac repugnantes, unde jure saepissime incerto perniciosissimos errores aliaque incommoda plurima in civitatem redundare necesse erat. Quod malum exterminari posse putavit Justinianus, si über juris civilis unions conficeretur, in quo perperam constituía omitterentur vel emendarentur. Quod quum imperatolis esset propositum, id negotium dedit viri«, quos acceptissimos probatissimosque habebat I 6 ) , ut pri' * ) Const. Tanta §. 23. „Leges autem nostras suum vigorem in judicils ostendentes in omnibus causis, sive quae postea emerserint, sive quae in judiciis adhnc pendent, nec eas fudicialis vel amiralis forma compescuit." JiSuxiv I6

) Deo auctor. § . 12. Jtdaxiv

ls

)

Tanta princ. JtSmxiv ÍQ(ir¡rtvzft

) , anteibat perorationi, ut qua judex de pro-

baiionibus certior

fieret,

et de ipsa causa pero*

randa gravissima ac degnissima ex partibus audi« ret

10

) ; nec jam lis erat contestata, a quo inde

litigantes sibi invicem tenebantur, ac 6i contraxissent, ex quo obligationis nexu non nisi judicis sentenlia solvebantur.

Ante tamen litem contestatam

post actionis editionem res componi potuk, si ita visum erat litigatoribus.

Judicis quoque id nego-

tiant erat, ut suaderet partibus a lite abstinere, si optimum id censeret,

postquam actionis editione

rem cognovit; nec diffidimus, nunc potissimum litigantes a judice persuasos a lite recedere solitos in libro de judicibns apud Romanpi pag. 59 sq. et pag. 177 sq. is)

Dig. I I , 12.

t inciderant in captionem. Quae quum ita sint, nec sit reliqua dubitatlo de ipso ordine Edicti, quem prorsus sequutos compilatores esse videmus, quaestio tarnen difficilior provine. X X V I ,

Julian, digest. 2 = L X V .

Quae ex qui-

bus disputationibus collecta sint, attentus lector per se ipse cognoverit. *) Dig. I V , 1. qui titulus inscribitur: de in integrum restitutionibus. j 6 1 ) D i g . I V , 2. : „ q u o d metus causa gestum erit." — De eodem argumente conféras Cod. II, 20. «») Dig. IV, 3 . :

„ d e dolo malo." — Cod. II, 21.

• 3 ) Dig. IV. 4 . : „ d e minoribus viginti quînque annis." — Cod. II, 22 — 50. **) Dig. IV, 5. j

„ de capite minutis."

Ejusdem argument!

etiam sequens videtur D.igestorum titulus esse, qui inscribitur: „ e x quibus causis majores viginti quinque annis in integrum.restituuntur." — Cod. II, 5 1 — 54. 4S

)

Dig. IV, 7. :

„ de

iaèta." — Cod. II, 5

alienalione

judicii

mutandi

causa

CAP. II.

IN PROCESSU CIVILI.

71

ce nobis offert ea, qui factum, et sit explicandum, ut, quum agerent de processa civili, hic doctrinam de io integrum restitntionibus adnexerint compilatores; ac jam Julianas, cujus ea est inventio. Nemini aatem restitaendam erat, nisi cui agendi deerat potestas ; eratque id omnibus in in* tegrum restitutionibus çonjunctum, ut quibus potestatem quis agendi acciperet, atque promitteret Praetor actionem se daturum esse, vel novam non jam ante cognitam, vel notam juris civilis et comprobatam consuetamque ex speciali negotio, cujus nane deficeret copia instituendae. Ouodsi nunc dixerunt de agendi ratione auctores, posset non mirum videri, simul de hisce eos edixisse causis, quibus circumscriptus quis acceperit agendi potestatem. Verum hanc explicationem, non dubito fore, qui nimis liberam et audacem reputent; ac si qui ipsam rejiciendam censeant, haud aegre feram, nec repugnabo. Alia praeterea est explicatio, sed ea baud se« cus difficilis, quam tarnen eo magis hic proponam, qaoniam aliis probata erat. Ad rem enim nostram pervenit Julianus ac etiam compilatore«, quum de negotiis gestis dixissent; ideoque videri potuit, eos ipsos jam de in integrum restitutionibus disputavisse, ut intellectum esset, quid male re gesta esset faciendum, auxilìum enim fuisse in integrum restitulionum. Atque haec cum tilulo de negotiis gestis cohaerere, \el ad illum respexisse auctores in

72

LIB. I.

DE ARGUMENT! ORDINE.

bisce conscribendis, es nonnullis locis 6 6 ) , et re ipsa praeterea persuadeatur. Nam si quod aut vi metusque causa, aut dolo esset malo gestum, aut si annis minor viginti quinque se diceret circumscriptum, ant si quod cum iis, qui capitis poena luebant, aut cum absentibus aut alia quacunque ratione male gestum esset, esset dicendum, pristinum rei statum Praetorem revocavisse et redintegravisse, ne circumscriptus quis laederetur. Utra sententia verior sit, et sit praeferenda ad òrdinem explicandum, in medio relinquendum videtur. Ipsi nodo solvendo imparem me esse, ingenue fateor: experiantur alii, quid valeant. — Oportuisse autem bic de in integrum restitution!" bus agi, vidit enim hoc prudenter H u g o , vel alius quis invenit 6 7 ) , ut eo melius studiosi processum ef

)

I n eandem sententiam addaci poterit tituli in hoc libro secundi inscriptio, gestum erit."

quae talis est:

„quod metus causa

Quae res confirmabitur verbis Praetoris,

quae inveniuntur 1. 1, §. 1, D . de minorib.:

„Praetor

edicit, quod cum minore quam viginti quinque annis ges t u m esse d i c e t u r ,

uti quaeque res e r i t , animadver-

talo." cf. 1, 7. pr. D. eod. tit. eT

) Conferas ea de re B e n f e j u m in commentatione de fundamentis Digestorum ordinis pag. 12, ubi habet: „ I n integrum quoque restitutio . . . .

priorum tantum dottrina,

rum occasione hie tractata videtur.

Nam hac ¡oprimi«

parte hoc modo tot inserendae erant materiae.

Quoniam

enim praelectiones, quae huic destinatae erant, eo habebantur tempore, quo auditores nondum satis imbuti erant juris cognitione, multa quae memorari necesse fuit, haud sane intellecta essent, nisi sitaul fusius explicarentur."

CAP. n. IN PROCESSU CIVILI.

73

civilem perciperent in primo anno non jam sali« imbuti juris cognitione, probare non possum. Non enim fusius, quod volait auctor, res explicata videtur, adductis aliis ab ipsa longa disjanctis doctrinis. — Et si opiniones aliae sunt apud alios, nam possunt sane alia esse argumenta, quibus quia ilium locum defendat, facile patior. Neque enim hie id mihi sumo, ut explicationem pro oerta ae indubitata venditem; qui potias certi aliquid ac explorati inyeniri posse despero, et desperabunt, puto, mecum omnes, qui banc quaestionem diligenter tractaverint, vel existimo, et absque idoneis rationibus hunc locum auctores praetulisse *). Ouibus enim probatum mihi est, ilium locum non posse ex omni parte probabilem videri^ quem tarnen retinuerunt compilatores, Edicti ordinem sequentes. Sed ne Julianum et compilatorea T qui alioquin in Digestis componendis tantam adhibuerunt et sollertiam, et prudentiam, bic audaciae vel negligentiae accusemus, prius in universum, quaenam sit ratio in integrum restitutionum, paulo diligentia examinabimus. Pervaria autem sub hoc nomine comprehenduntur judicia, quae nihil inter se commune habent, nisi id unum, a Pcaetore vel auctoritate Praetoris ea pari modo tum probata, *) Hie reputet quisque, et vulgo nostros auctores vel dissidere, vel nescire locum in systemate satis idoneum, quo de in integrum restitutionibus scribant. Alii nimirum in parte generali, alii aliis in locis illam doctrioani interseruerunt, sed vis seio an satis probabilibus ralionibiu.

74

LIB. I.

DE ARGUMENTI ORDINE.

tarn constituta ess«, a t quibus lapsis ac circumventis eubveniretur ; quae naturam actionum receper u n t , nec nlia re a ceteris juris civilis actionibus disleterunt posteriori, vel novissimo tempore. At, quod diximus, qaibus subvenisse Praetorem circuinscriptis, ejos rei ratio latissime patet ; lapsis enim se contra jus civile operam daturum promi*it, ubicunque novam sua auctoritate actionem proposuit, idque, ne quam juris civilis admitteret ini.quitatem. Eadem est ratio et in interdictis, quae -omnia a Praetore origin em ducunt, - et proposita « u n t , u t ipsum jus civile Romanorum et plenius, et aequius, et mitius adhiberetur; et in ceteris omnibus in factum actionibus, et exceptionibus, quae e jure honorario accreverunt. Ouare valde ambìgimus, si dicendum sit, quo modo illa quidem a ceteris honorariis jildiciis different. Praeterea apud classicos auctortes vix ulla s u n t , quae huic rei aliquid lucis praebeant, vox enim ipsa restitu-tionis in integrum eo sensu, quo notissima est in •jure Romano, occurrit apud illos, quod sciam, nus« p i a m , aut restitutionis verbum apud ipsos vel longe diversam vim habet, vel tam generalem, ut nescias, an nunquam ilio ejusmodi quid comprehenderint 6 a ) . Jam illqd mihi haud leve videtur argumentum, ut putem, nihil certi ac conjuncti his ce inesse judiciis, neque communem quandam «») Ct. Quinctil. Inst. Orat. V, 10, 118. ibid. 111. et VII, 1. 42. 60. Cic. pr. Caecin. cap. 19. 29. 32. in Verr. II, 26. . ad Attic, XV, 4.

CAP. IL

IN PROCESSU CIVILL

75

reperiri posse in integrum restitulionum rationem; cur enim illam et classici scriptores, et etiam juris auctores reticuissent, vel silentio transiissent? san« illud permirum, a nemine eorum omnium, qui alioquin de hujusmodi rebus satis distincte loquuntur, quidquam esse commemoratum. Ne que ex nomine in integrum restitutionum aliquid certi provenit; quod ipsum derivemus necesse erit a re in priorem6tatum redigenda, quippe quod ex usitato vulgariorique loquendi more ad jus translatuin, facile ilia judicia comprehenderit, quibus quis circumscriptus restitueretur. Haud tarnen impedimur, quo minus et alias quasdam actiones eodem nomine comprehendi posse putemus, easque tam varies, quam «multa«, quod vulgo hodieque non ignoratur, ubi docti praeter illas sane multas causas in integrum restitutionum in medium protulerunt *), quamquam valde dubitandum sit, id ex animo factum esse Romanorum, qui quidem, quantum scio, alia judicia hoc/ proprio nomine nunquam convocarunt. Sequitur, ut conclusa jam haec sit omnis ratio (id quod ante oculos ex iis est, quae dicta sunt), nec certain, nec communem quandam esse in integrum restitutionum indolem, nisi illam vulgariorem, in integrum restituendo juris civilis pelli iniquitatem; quibus tamen adhuc dubium remanet, cur de iis sejunctim et a Juliano, et a compilato*)

Quas enumerare loDgum est et supervacaneum, quum e multis pervulgatisque libris facile a quovis cognosci possint: et aliis alia sunt visa.

76

LIB. I. DE ARGUMENT! ORDINE.

ribus hoc quidem loco dictum sit; nam contenderei quisquam, de iis com aliis agi potuisse honorariis actionibus. Sed quam talem auctores rationem obserVàrent, ut quae addi potuerunt, in systernale exponerent, reliqua in sejunctum locum conferrent, tum puto dicendum, causas hasce in integrum restitutionum esse ejusmodi, ut nuspiam in 8y8temate neque in rebus, neque in obligationibus, neque in jure personarum, neque in hereditatibus commode interponi potuerint *). Ex quo ipso intelligi potest, quid de Juliani auctoris proposito existimandum sit, qui et absque satis idoneis rationibus hunc locum potuit eligere, et varia haec judicia in processu civili conglutinare, ne et ea in appendicem rejiceret **). Neque temere mihi videor Julianum hujus loci auctorem ac inventorem dìxisse ; quem ipsum, ad ration am duodecìm tabularum respicientem, valde oportebat dubitare, quemnam eligeret locum. Nihil enim horum omnium, quae edictis Praetorum con 8 li tut a erant, in tabulis non cOmmemorari potuit. Nec Edicto ilio Praetoris annuo vel temporario, quod dicitur, ipsum in hoc loco proponendo adjutum fuisse putamus, in quo non de oiimi jure +) Jdem de interdirti* dicendum est. Quae quamquam honoraria sunt judicia, tarnen in. systemate nuspiam conimodum locum invenerunt; igitur in adpendice collata sunt, id quod suo loco infra. **) Ad illam quidem Juliano confugiendum erat, si alium locum nullum inveniret idoneum.

CAP. II. IN PROCESSI! CIVILI.

77

civili» sed de juris tantum honorarii partibus scriptum fuisse colligi tur, et valde illud incertain est, atrum aliquem "varii Praetores ordinem probaverint, nec ne *). Est igitnr affirmandum, nulla hic aliorum aactoritate Julianam non sustentatum, neque coercitum fuisse, qua re ipsam harnm rerum expositionem optimam inveneris, idque ideo satii apparet, quod eundem compilatores ordinem prorsus sequuti sunt. —- Ceterum ne omittam, in in integrum restitutionibus Praetorem haud «Iiis verbis utnm fuisse, quam in ceteris in factum actionibus velati j u d i c i u m d a b o 6 g ) , r a t u m n o n h a bebo TO), a n i m a d v e r t a m T I ), aliis. Nunc jam accedamus ad quaestionem de j u d icibus et f o r o , quae Digestorum est inde a titnlo octavo libri quarti, et quarta pars hujus disputationis de ratione judiciorum. Quo loco ea omnia inveniuntur, quae