Tora Pardes Lauder: Księga Czwarta Bemidbar 8392021371

Citation preview

‫תשכדדת דספדי רכנך נסרריא‬ Odpowiedzi i pisma Sawo r‫ם‬i t6w

TESZUWOTWESIFRE RABANAN SAWORAIM

‫פי חגאנדםי‬.‫תדשכדת סרד‬

TESZUWOTWESIFRE HAGAONIM ALFAS ‫אלפ"ס‬

R.abi Mone bm Mtlimtm (Mqimonides) (1135-1204) wybitny ucmny, (ilozof. kodyfikotor prawc, ldarz, aut.or min. kodeksu hal~ Miszne Tora (Jad Chazaka.J i traktt‫נ‬tu filazoficznego More Newuchim

RAMBAM ‫ןכמ"ם‬

&sbi &:‫א‬r ben J«‫נ‬11‫א‬1 (1250-1327) wybitny autorytet halachiczny, autor Pi8ke haRoez, ojciec R. Jakuba ben .Aszera (Baal H r‫נ‬tu rim)

ROSZ ‫ןא"ש‬

Odpowiedzi i pisma Gaon6w

Babt J i«‫נ‬/uJk Alftui (RlF) (1013-1103) talmudysta i lwdyfileator prowa, autor kodeksu halachicznego Sefer Haha1achot

‫ארבעה טורים‬ ARBA TURIM

•u...,., .....,.,, •. prawa -

""""

zokozanych i dozwolonych, min. prz.epi&jw kosurno§ci

‫דעה‬ ‫דדיה‬ JOREDEA

‫ו‬

""'°""

,,.Kamid pomoey" • prowa dot)‫י‬czqce malietistwc, rozwodu i spra‫ ש‬zwiqz,anych z

EWENHAEZER

‫כאז העזר‬

‫ו‬

" Choaen Jdiupat" - prawo karne

CHOSZEN MISZPAT

‫שרחו משפט‬

"Cztery szeregi" - kodeks halachiczny ulozony przez R. Jakuba ben Aszera (Baal Haturim) (1275-1343) ‫אררח ייחם‬

ORACH CHAJIM JJrolla ~ " . p ‫ז‬uwa dotyc~ oodziennego Zycia w domu i w ,sy‫&ז‬agoti‫ א‬mndlitwy, Szabatu. §wiqt

‫שלחן ערוך‬ SZULCHAN ARUCH

‫חשרך משפט‬

uzupelnien ie‫ו‬n wplecionym zawsze w tekat Szulchan Aruch

CHOSZEN MISZPAT

a‫נ‬1zkenezyjskim

" Nakryty st6l" - najbardziej podstawowy i najpopularniejszy kodeks halachiczny uloiony przez R. Josefa Karo (1488-1575) ‫ום"א‬ REMA(REMU ) R. Moji.az ls&erl.es (1525-1572) kodyfikotor prawa, autor Darcbe Mosze i dziela haladiicznego Mapa ("Obrus") kt6rejest

‫כאז העזר‬ EWENHAEZER

(XVII w.)

R. Samuel ben Uri

(1621-1662)

R. Smbtq; Hakohen

SIFTE KOHEN (SZA"CH )

‫שפתי נחז‬

‫דריה דעה‬ JOREDEA

‫אררח םייח‬

R. &abtqj Hakohen ( 1621-1662)

‫בית שמאד‬

ORACH CHAJIM

‫כחן‬-‫פשתי‬

(jw.J

R. Dawid ben Samuel Halewi ( 1586-1667)

TURE ZAHAW (TA"Z) SIFTE KOHEN (SZA"CH )

‫ טדרי זהב‬-‫ך‬

(jw ).

‫מגז רבאהם‬

(jw ).

‫מגז זדר‬

MAGEN AWRAHAM

(jw ).

MAGENDAWID

R. Abraham Holewi Gombiner (1634-1682)

R. Dawid Hakwi

(1838-1932 )

R. J isr‫ס‬el Meir Hakohen (Clw{ec Chqjim )

MISZNA BERURA ‫משנח כןןןח‬

~‫ה ~פב" בב" "סרא‬:‫ה אסר סם רכס‬:‫התור‬: ‫ את‬t ‫ו‬

Xllw.

XVIw.

XVIIw.

‫כתרנים‬

‫ה‬:‫ה ~בו מייש‬:‫ח ~ו‬:‫תוד‬ ‫תרדה‬

Ksi '1‫ן‬a Psalmdw

TEHIUM

‫תהלים‬

KsifgaPrzysl6w

MISZLE

‫משלי‬

Kaiva HWba

IJOW

‫אריב‬

Piei:‫ו‬i nad pieSniami

SZIR HASZIRIM

‫דיש השריםי‬

Pisma ‫מלנים‬

ESTER

‫אסתר‬

MELACHIM

‫קהלת‬

‫דברי הימםי‬

""""' Estuy

‫נחמהי‬-‫עזרע‬

Ksi'8i Kronik (1,11)

‫תלמוד ירושלמי‬

Vw.

Ilw.

DIWRE HAJAMIM

‫טהרות‬

EZRA.f4ECHEMJA

‫קדשים‬

Czysto8ci

TAHAROT

Ksifgi Ezdrosza i Nechemias‫ש‬

‫נזיקיו‬

SwiftoBci

KODASZIM

DANIEL

‫נשים‬

Szkody

NEZIKIN

IUifllO Daniela

‫דניאל‬

‫אניה‬

KsifgiKrdlewskie

‫בםרח‬

‫דרת‬

‫שמואל‬

‫כימה‬

NACHUM

KOHELET

‫שופטים‬

‫(שיעחי‬l ,11)

‫בריה‬

lllCHA

EICHA

SZMUEL

‫חיזקאל‬

lzajosz

JESZAJA

JONA

MELACHI

‫למאכי‬

Ksifga Koheleta

Ksifgc Samuela (1, 11)

KETUWIM

DEWARIM ‫ירמיה‬

Ezechiel

JECHEZKEL ‫נדעחיד‬

‫זכרהי‬

JALKUT SZJMONI

‫ליקרט שמיעני‬

Tnny (Jerem )io‫וו‬za

SZOFnM

Prorocy

Slowa (lhute ‫ס‬r nomium)

Jeremituz

JIRMIJA

Prorocy mniejsi OWAOJA

ZECHARJA

‫עםדמ‬

‫חגי‬

‫לאוי‬

CHAGAI

‫השוע‬

‫צפנהי‬

AMOS

CEFANJA

JOEL

‫כחקקד‬

HOSZEA

CHABAKUK

‫מדרשים‬ ‫מרדש תנרחמא‬

MIDRASZIM MIDRASZ TANCHUMA

homiletyczne komentarze do TaNaCH

‫מדרש רכה‬ llJDRASZ RABA

Szesc Porzqdk6w Miszny

Kobiety

‫תרספתא‬

NASZIM

(okn:s dzialolMAci Tcnait6w)

R‫ו‬.r‫ז‬ KsifllORut

KBifga 8fdzi6w

‫נביאים‬ NEWllM

Na pustyni (Numeri)

BAMIDBAR

‫ספרי‬ SFRE

‫הישדע‬ JEHOSZUA

TORA

1 zawolol

WAJIKRA

‫ספרא‬ do Bamidbar j Dewarim

Ksifga Joz.uego

Pil{Cioksiqg

lmiona

‫דרבים ו במדבר ו יורקא ו שמרת ו בראשית‬ )E‫ג‬:odus(

SZEMOT

SFRA

(Leuiticus)

Na poczqtku (Genesis )

BERESZIT

‫מכלי תא‬ komentan: do Wqjik ‫חנ‬

komentBn

komentarz do Sumot

m‫ז‬

MECHILTA

‫ר‬

ZOHAR ,.Ksifg‫ג‬r Blasku" - sl6wny kabalistycmy komen.tarz do Pifcioksifgu

‫מרעד‬ MOED

‫ששה סדרי משנה‬ SZISZA SIDRE MISZNA

Wyznaczony

T e‫ג‬sty dodo.tkowe do MiBmy

ca‫ו‬s

NOBio ‫נ‬m

‫זרעים‬ ZERAIM

‫בדיי תא‬

‫תלמוד בבלי‬

Tal.mud Jerozolimski

TALMUD JERUSZALMI

TOSEFTA BERA‫ח‬A Td:siy, kt6rr ‫מ‬ie weuly do Miszny

TALMUD BAWLI

(okres dzialaln.oki Amon‫נ‬it6w)

Tal.mud Bahilo‫ו‬iski (okns dz U‫נ‬lalnoBci Amo ‫נ‬n it6w)

‫‪ lu‬ס‪ p‬סח ‪ ty‬ח ‪ sta‬חס‪y w K‬ח ‪Baa! haturim - wyda‬‬ ‫‪ Aszera‬ח ‪ wa be‬ס‪ tarz r. Jaak‬ח‪ me‬ס‪w 1514 r. k‬‬ ‫‪ sza - r. Aszera‬ס‪ em R‬ח ‪ sy‬חס ‪( 1268-1340). Byf‬‬ ‫‪ rem Arba turim .‬ס‪ Jechiela i aut‬ח ‪be‬‬

‫ויןתנ ןכ‬

‫‪:‬‬

‫~ ~" י"" ג‬

‫?‪ 11:! llRftc‬זג• ‪\17r.‬י'‬

‫‪rn‬‬

‫"‬

‫‪;J‬ך‪.t 'Q‬ו • ו\'! ‪:‬ג‪v‬ףדז ‪·~ i‬‬ ‫י‪a‬יו‪111‬‬ ‫‪ '191‬ך‪ " llt'l.l‬נ‪ p‬די נ\‪ \ICQ‬כ!' גו‪,.‬ב‪.‬י;ק‪l! •1.1‬ן'ו ~‬

‫·~ 'י'ס זזו ‪9‬זוו‪i f‬י'זוו‪r‬‬

‫‪wr‬רג י‪.w‬ו‬

‫'י‪:‬ן‪ir.‬חי'‬

‫‪ Uziel‬ח‪ be‬ח ‪ ata‬חס‪Targum J‬‬ ‫‪ ksi ~ gu ,‬ס ‪- aramejska parafraza Pi ~ci‬‬ ‫‪ wi ,‬ס ‪ Uziel‬ח ‪ wi be‬סח ‪ ata‬חס‪ a J‬ח ‪przypisywa‬‬ ‫‪ 50 r.).‬ס ‪l‬ס‪ k‬ס( ‪ wi Hilela‬ס ‪ i‬ח ‪ucz‬‬

‫ח ‪ ata‬ח ‪Perusz Jo‬‬ ‫ס ‪ ia d‬ח ‪ ie‬ח ‪ bjas‬ס ‪-‬‬ ‫‪natan .‬ס‪Targum J‬‬

‫נם ‪111i‬‬ ‫~ ~ן;זוףו ~ ח‪ "1f‬דןונב‬ ‫‪:‬וכ‪ 1'9~ '1J1‬ו‪o‬רייז ~ רכרזו ‪ ~"'1‬וו‪.a‬‬

‫‪r‬‬

‫‪:‬‬

‫ך‪;r‬ז‪i‬ןונו "!כי‪.‬ו" ~~ףג ייות~‬

‫‪.‬כע ‪t‬יe 111nnc‬וי‪ o‬רנרט •‪.S:‬ת‪ c‬כ!\‪ !6 n‬נכ••‪ c‬ו>‪1\t‬נ‪ \t‬ורג חי‪t•r‬ו\ ג"יי םו‪a‬ףנ תגולנ ‪ •111 ..,.,‬ר‪n:‬ר >'יי>'ז‬

‫‪•.,...,‬‬

‫י»ס'מ\ןס‪S‬סיר ודכ• •‪1c‬סס ‪6‬םו כ• »ס‪cS• o‬ת ‪ t>!c‬לן•"‪n 1‬וובוחדב‪ o‬יחל••‪.,,...,.....,,‬םן‪""",‬יי"יי‬ ‫•כז‪o‬ס ס\ •‪6 ithc‬ם ‪:t6 ID~ 61‬ם•\ ווי‪f‬י ו‪s‬דן ‪ :‬יונ‪ ,•• ;;.•n‬ונח ‪ n‬ה ‪uo DJI‬ד‪ n‬חן ‪ ....‬לר‪•• J‬יתם‬

‫)רו( ‪ \6‬ס ו‪ •c6‬כחי ‪6‬זכם‪\ .n‬ס מ‪c‬ס זןו;ז‪ c 16 i/‬כ >‪~ lt‬ח•ם ייייי""י' וחהתתנר' ו‪t‬לה•םל•‪v:‬יב• התגונ‪•n‬‬ ‫‪• w‬ר;\‪t‬נכסםיוכו \מס‪' 1‬ב!ו;>‪/‬ג‪:‬וז ‪:t‬ם וזי‪1‬נז• ס‪S‬יו‪'1 o‬י' ‪J‬םןי‪w‬ו‪r‬וםחונה‪M‬ו‪"•t‬י'י""ייי'‬ ‫ו‪l‬מ‪:‬ב מד >‪ t‬ו ‪ p‬ב• ‪c& t>l‬נד ~‪ 1‬כבוו רק ‪l‬י‪m‬ז•סח ר >‪ t‬פ ‪~ ~;~~:-=;·= r‬‬ ‫‪\m‬כ‪6 :‬ר‪n‬נמכזינ סם רזיז• ‪':‬ב‪l‬ר!פ (פ‪t‬ר) ונכי • מ‪c‬ונ‪ no‬ד‪J‬םה 'וחנ‪ n; n‬ה הנז הב בענזחו "'"" ‪r‬ונ ‪,;.,.‬‬ ‫‪:M‬ז וכב‪~:‬ת מכיונם ‪ 6‬ז כרכזמ " י‪1/‬כשנ נ‪r‬רכ‪ n‬ב‪D‬ווזו‪ :‬ב ‪ J‬ח'ת ‪, .,.,,.‬בזן ‪11‬ום םנ ‪' nn ••..,‬זרג ‪1111‬ר חוט‬ ‫ם‪D‬נ‪: D‬ו‪S‬ומ • ז‪:‬ו‪r 6‬מר (זנ‪ :)t‬כנ• ~יו ‪.‬ס‪r‬כיר ו;ו‪c~:‬נ• נםרו‪r‬נ‪'J‬נ•ע‪1‬יךנ ‪n‬עו‪a‬נוניעיעהם םהיד גננררםהוייח'‬ ‫ם‪p‬נסי כ‪r‬ו‪1‬מ רס»כ ;‪;s‬בו נזד§•ס מ‪ •.U‬כ• ו‪ U‬ו‪:‬נ‪ b‬מכירק ‪1‬ר'‪w 8‬נ'‪ M‬י‪ :m‬בנוח ב!ןוניד‪•" 1:1.‬זר• ב‪n‬ב ‪ MM‬רתימ‬ ‫" \‪ 6.‬ב‪ D\ 6‬ו‪:‬ר ‪nD‬ם רק ובמ'‪i -‬חןר‪:‬ו סוכו•רנו‪:‬ר ‪• 0JI r‬נ‪n1‬ןח‪..,.,‬חו‪.;.n‬נל‪n11‬ח ‪•.n‬כ‪1 ,,,,..111‬רו‪t‬ז;‬ ‫וז;כ‪p‬ז ורמד• ב‪ c6‬ר \סוז סם רווד מ!ד‪l‬ב' ‪r :‬וס ס‪>t‬רן י""' •ף ‪r• ..,," ....,,,.,,‬יה ‪ r01‬הז מבנ בלל •‬

‫;‪',:‬‬

‫‪' ' "1 -‬‬

‫~;;'~~‬

‫מו‪:‬וס ‪.‬ידץ‪t-‬ס םס ‪6‬ק כ‪.‬סונו םזגו‪ .‬ז;חכיו "מ‪U‬ו }ן(ו (ר•) ‪. M‬ה ו‪ 'W at‬ב•ח ב‪11‬ו‪n‬ו‪:‬ו ‪; W, ,‬ות‪n‬כהונ לדי‪n‬ת‪~.‬‬ ‫סכז•ר ''י' ס'‪O‬כו‪ o:‬כמרזנ כבזז מ~‪:‬ם ז ‪ 6‬ןר‪:‬ו ‪ (r ) :‬כינ ת'מ‪n• i‬ום נב• ‪n ;,‬ת'ח;‪n‬ם • ‪11; .‬‬ ‫רגןו‪ 6.~ c‬ס• ט ננ•‪ o‬ב• ם‪t‬נ ‪ c‬נ•‪o‬ס ‪( :‬ח•) וינ‪.‬כ • ‪ o‬כזרי יי‪ n‬ק‪ n:r‬ו\>‪ t‬מיי נר‪ c‬ום ומרר• נ ‪1‬רזכ ""‬

‫‪o‬ווה "'"'" ל•‬

‫דרא הייח•ם‬

‫ם ‪• o•mlc‬‬

‫כ‪-‬ל רקי‬

‫‪ d :‬ס ‪ - skr6t‬ח ‪Ramba‬‬ ‫ח ‪ Nachma‬ח ‪r. Mosze be‬‬ ‫)‪ ides‬ח ‪(Nachma‬‬ ‫)‪( 1194-1270.‬‬ ‫‪ wych‬ס ‪ ym z czol‬ח ‪ jed‬חס ‪Byl‬‬ ‫‪ wych przyw6dc6w‬ס ‪duch‬‬ ‫‪jego czasu .‬ס‪sw‬‬ ‫‪ ie. Napisa /‬חס‪Zyf w Ger‬‬ ‫‪ ad pi ~cdziesiijt dziel‬חס‪p‬‬ ‫‪ a temat Tory, Talmudu ,‬ח‬ ‫‪ wskiego ,‬ס ‪prawa zyd‬‬ ‫‪ fii, kabaly‬ס‪ z‬ס ‪fil‬‬ ‫‪y.‬ח ‪i medycy‬‬

‫ם} ס‪c‬נ ומסיוזיי ם) םי~ ם‪5‬ו }‪D‬כ‪ C 11‬סם? דם‪6‬כ ם‪6‬נ' יל!נ' ‪)6‬‬ ‫;‪:‬ן• ‪l‬ו גוןש ו‪ D‬מיתתו ‪ Sl‬ר ;ויו‪n‬יו ~ו» ם‪r.r‬ניס נמו ‪ 'f)C:‬ן‬ ‫כזס‪ 6‬ס‪ c r:‬כזס \ננ זס •דרכ ו;' >‪ \ f‬מ‪c‬ם ו‪ f> \ 6‬רסן ‪ "D‬י>•‪o‬ר‪ 16‬ו‪ 16‬זנרס‪o lo ~• o‬ר ‪~ "O·b‬ח‪.,‬ודד• ו‪:‬ננ‪>o‬מ ‪,,,..,‬‬

‫ם‪s‬ז‪".,, " Df6S ,‬‬

‫מו " ‪6‬ז ‪o‬ז כובג '" י'י' ‪ )6‬י~‪o‬י‬ ‫‪:i‬וו‪ tJ "1:‬חוס כ ‪• Xi‬מות וכסו ידבר ‪\t‬רנ‪ ff‬נס ~ר‪zo‬יה בי 'ה)'ם‬ ‫‪c‬וכיו כדנו ת‪ s‬ר ס~‪f‬נ י~ו נ‪Q‬ככ•‪~ o‬מ~ סר~"‪ ~°‬יו‪s‬ו~ ~ ‪1‬ם‪~°6f‬י‪.,‬ב''‪:‬ב‪C:‬גב‪r‬נ ~‪:,‬דהובז ב‪:t‬‬

‫‪m‬‬

‫סימס‪ o‬וו) םר‪tD‬נ‪ U‬ד‪.Y‬זכי‪: o‬כ‪ t‬ורכ‬ ‫‪lD‬ח‪')() Q‬ן‬ ‫'י ‪:‬ו»כ•נס נו~ כנ"' »יוגח‪o‬ס פ"ד ו•ו‪J‬ני ס' ‪l‬ננ•ך וסס‪r‬נס ון‪ :1‬םי‬ ‫זו‪x‬נ‪ ,‬מו‪f‬נום ‪h‬י 'ובר~ גת) סרגי~ ‪f‬תמר };וו‪S‬נ‪ 'f‬ונ'ר ‪ D‬י' ‪;6= 6 ~:.‬ג‪I‬י~ ‪j‬ב ·~‪~,'-‬ד'‪6~~~~6:‬כ‬ ‫! ‪ o6 !61 oco‬ןו ••~• ‪ &ID ",. ·ur‬מרו ‪,..‬‬ ‫\יס ‪D‬רס סז ~ ‪ ool N‬יס כמ• סמ ‪ l‬כחו ‪c \1‬ו•‪ !6‬כ\\ "'‪6‬בכרו ""‪,‬‬

‫‪f:‬‬

‫'"'‪'°‬‬

‫‪o m‬ג ק ‪o ;",‬י‪6‬ן‬ ‫•מ‪6‬מ ! ‪\ n6S‬סן‪ D‬ססד \כ ‪ o• l‬ככ \נכ ז‪ •o‬זמכ‪6‬ז ‪6‬מ~ ‪l‬סז •‪6‬רסן '‪ ''0‬ט וכ‪ ol‬ו יס ‪o p‬כ‪ 1‬ו‪•ol‬‬ ‫ןיכ‪ o‬ס• ‪ "'i"' ,... 6111 oo‬מח‬ ‫•'‪ c‬רו‪\ nc‬מ‪ c‬ס \ו‪6‬סוז \דדזמ נ>‪c C'f‬יר >‪• \ f‬ממ‪6‬ז \נ ‪6 n6‬תיס ~נ‪ p‬סו " ‪oo‬‬

‫וו‪f‬ב)• כ' )ןס '"'"‪ 1‬מ;ו‪ e‬כ‪f‬נוננוו כניי" ~‪f‬נםננוע •)נ‪'' f‬ל‪ l‬נ‪l )f‬ה~ז ~‪~' f‬ך‪~ ,:‬נ‪:"~~~:~t‬יד~‪-‬נס ;;~ ‪c1‬ך;‪:‬‬ ‫רט \‪l>S‬נ‪» ••".,", ,. r‬ז כן סמו‪ o‬כמו\מ‪ r\ U‬ס •~‪1‬ז‪!" 61 .‬י‪o‬סב ‪l‬ו ~‪ ID ".‬ו ד‪ r6o ..."~ 'D‬נ‪" ... " ~p‬‬

‫‪..,,‬‬

‫אנ ב‪•r‬מנ(ו‪) ;:‬מ)ב•ם »יי•ס‪:‬ו כ)כ‪t‬ו 'מגכוו‪::‬ו קכמו סג‬

‫תנגיט ןם ננ• ~נ‪f‬ו;ז‪ ,‬ו‪ 'u‬ב‪:‬מ~ ו‪X‬נ‪f‬נ' מוו‪f‬נ מ)כ ‪ n1‬ו‪:‬ם•»‬ ‫ןס) ‪.D‬כ‪D‬ר ו•דכו מובס )נ‪ 1 f‬ברבר ~ »כדו נומו ‪l‬ב'‪ l‬ו‪':‬ו‪:‬‬ ‫ובכ‪.‬ו"כמ•ו‪ x‬סורכים םנ בנ‪: r‬‬ ‫ווה'נ ר>‪ •cf‬ו‪ 'u‬נכסם פסס\' מי»ס ~ינ ‪c‬ר• >‪o \t‬ז מם‪c‬‬ ‫'יונר‪ •nc‬כנ‪1‬סןו ‪c‬מ‪:‬ננ•‪o‬ב ‪c lo‬וד‪• \6‬סח‬ ‫!‪D‬‬ ‫זת‪V>» olf‬כ \מזר כ• ‪ r6‬מ•יוניזן מן‪1 l‬ננ •‪c‬ד>‪6\f> \f‬‬ ‫מ‪:‬נ•ו‪xc‬כ ונז ווי‪p‬ב ז\ ‪ )~ 01‬ב‪c‬כ‪16 •c‬ם‪ n‬בס‪u‬נכ ז‪p‬דם \~‪6‬‬

‫• =•‬

‫‪11‬ב• עזר‬

‫•‬

‫‪, t‬ו‪:‬ו' ‪r‬סי ‪6‬נח' ‪6‬ל ‪6‬םו» ל' ‪6‬יסנס יכמו)ס‬

‫‪'D‬רם\‪1‬‬

‫ו)‪""° b‬‬

‫‪6‬ל ~ ‪116‬ח ‪"61‬‬

‫‪:6‬‬

‫ו‪i‬מ‪oO‬י • ‪b‬ו‪:‬םל בןייב?‪l‬נ •יכ'‬

‫‪;j‬טנ ~‪·~::,:‬ז;‪':‬םף ~ זז‪:‬ס‪. ,,‬ן נוכ‪:~,‬ז~‬ ‫ו‪c‬מו ו‪:‬ם‪ o‬ו• םם תביכ ‪ •)6 'o‬ו‪t‬נ) ‪os 6‬ו רתס וב‪:‬ו‪6‬ז‪:‬י ‪-t;:‬‬ ‫)ודב ‪ )6‬רס ‪ ou‬ר‬ ‫)•יכסנ‪ o‬מ‪so‬ותץ;ןו‪:‬י')•)כיד ‪ 56‬נוןר ‪e‬נ‪-‬‬ ‫''"" ט ק‪oo‬י‬ ‫‪ ...., P.‬ס‪ '1‬מ& מ '"י ינ‪ 6‬חימ כ‪T!t‬‬ ‫‪ 6‬ר ‪oeo‬י""‬ ‫‪°6' ""' o06‬יי ~ז •י‪:‬ת ‪ """ 16‬מ‪o‬‬ ‫אהל •ר‪& .., C6‬מ‪' ‪\o ID‬ימ‪o‬‬ ‫כ‪1111‬טר‬

‫ן?‬

‫‪wa‬יןי‪r‬י•י•ו‪&'f‬נ• ‪-‬י ‪•W‬יינייט " ‪ P‬ןו ‪1 N":Pt1W‬י‪)( 1u‬י'‪l‬‬ ‫•י‪w1‬ו• ‪8 ll'l‬ינ‪M" ".,., 'UH'l1 l‬וגג•"‪.‬וח‪1‬יו‪n‬וויתוךלט"ל‪1Mm‬‬

‫ז‪p‬יכ‪o‬ךן‪D‬ןנופ)ד‪d‬ני‪6‬נרתוםוב‪.‬ענוזני‪4b‬ניסדסירסזטו‪:‬כ‪6‬‬

‫יי'' ‪) 1‬יי(‪W‬ווו‪ .... :‬נ"‬

‫~‬

‫‪DCm‬‬

‫אוחו נ‪116‬ר ק"דן‪. 0‬ו‪o‬יבנ יכס‪ 6‬ו‪u :»;:‬רם‪t:‬י‬

‫ת‪ 6‬ק ןמ‪ 6‬חס‪ .6‬ו‪6‬וו‬

‫‪O')ID‬‬

‫‪U‬כ י‪1'W‬‬

‫'ם‪1‬נס‪'8‬‬

‫מ‪n‬נ• "‪ Pll‬נ‪,.....,..‬ו••ייי‪-'*-‬י‪...‬‬

‫~~‪~::-‬ז‪:.‬נ‪:.‬דיכנ‬

‫‪5‬םע ‪• 11‬‬

‫ן)סנ זס'ד‬

‫'י'‬

‫י‪:,.:;:.-‬י~"~=~‪=-‬רנ‪.,:~:‬‬ ‫"‪r‬י‬

‫זי‪n‬תו‪•--‬יי'‪1M8M‬‬

‫• ‪l N111881"'\11‬ע'‪J 11"W n‬ו' ‪ W...‬ני ‪ 111‬נל•‪..,‬ו‪.‬נו‪'11.‬ו ‪- -‬‬ ‫‪-‬י'"י'•ב\‪on‬חו ב‪ l"fW 1111 \'1‬ליינ‪ , . . . "". o‬ן‪'\llll‬ןנ‪..... ," ...,• •--‬‬

‫ג‪:ar:‬‬

‫ר‪~.‬נג‬

‫~‪.‬ב‪:‬זי‪:.::‬נ‪:::.:‬י‪:‬י;‪:‬ונו‬

‫‪ pracy‬ס ‪ tarz d‬ח ‪ me‬ס‪Awi Ezer - k‬‬ ‫‪ rstwa‬ס‪ Ezry aut‬ח ‪r. Awrahama ib‬‬ ‫‪ a.‬ח ‪ he‬ס‪ Hak‬ס ‪ m‬ס ‪r. Szl‬‬ ‫‪ ry‬ס‪ T‬ס ‪ tarz d‬ח ‪ me‬ס‪Or hachajim - k‬‬ ‫)‪ sze‬ס ‪ M‬ח ‪r. Chajima (be‬‬ ‫‪ y‬ח ‪ wa‬ס‪ publik‬ס )‪ Atara ( 1696-1743,‬ח ‪ib‬‬ ‫~ ‪ dzil si‬ס‪ r ur‬ס ‪ ecji w 1742 r. Aut‬ח ‪w We‬‬ ‫‪ sc zycia sp~dzil‬ס ‪ ku, wi ~ ksz‬ס‪w Mar‬‬ ‫‪w Erec Jisrael.‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

‫‪ y‬ח ‪ publikowa‬ס ‪Kli jakar -‬‬ ‫‪ ie w 1602 r.‬ח ‪w Lubli‬‬ ‫‪ mo‬ס ‪ tarz r. Szl‬ח ‪ me‬ס‪k‬‬ ‫‪ szica‬ח ‪Efrajima Lu‬‬ ‫)‪ k. 1550-1619,‬ס(‬ ‫‪przyw6dcy jesziwy we‬‬ ‫‪ a Pragi .‬ח ‪ wie i rabi‬ס‪Lw‬‬

‫ה‪h‬ו‬

‫‪ tarz‬ח ‪ me‬ס‪ o - k‬ח‪Sfor‬‬ ‫‪ we Wloszech‬ס ‪zyjijceg‬‬ ‫) ‪ wa‬ס‪ Jaak‬ח ‪r. Owadii (be‬‬ ‫)‪ k. 1470-1550,‬ס( סח ‪ r‬ס‪Sf‬‬ ‫‪ ecji‬ח ‪ y w We‬ח ‪ wa‬ס‪ publik‬ס‬ ‫‪w 1567 r.‬‬

‫‪ Ezra - r. Awraham‬ח ‪lb‬‬ ‫)‪ Ezra ( 1080-1164.‬ח ‪ib‬‬ ‫‪ stal‬ס‪ ry z‬ס‪ T‬ס ‪ tarz d‬ח ‪ me‬ס‪ k‬ס ‪Jeg‬‬ ‫‪ lu‬ס‪ p‬סח ‪ ty‬ח ‪ sta‬חס‪ y w K‬ח ‪ wa‬ס‪ publik‬ס‬ ‫‪.‬ס ‪ led‬ס‪ Ezra zyl w T‬ח ‪w 1522 r. Rabi lb‬‬ ‫‪ wa/ si ~ takze gramatykij,‬ס ‪Zajm‬‬ ‫‪ miij, matematykij,‬סח ‪ fiij, astro‬ס ‪filoz‬‬ ‫‪ ezjij .‬ס‪ ij i p‬ח‪medycy‬‬

‫‪470‬‬

‫‪Mikraot gedolot‬‬ ‫‪Targum Onkelos - przek/ad Tory‬‬ ‫‪na j~zyk aramejski dokonany przez‬‬ ‫‪konwertyt~ Onkelosa (okolo 90 r.).‬‬ ‫‪Wed/ug halachy parasz~ danego ty‬‬‫‪godnia nalezy odczytac dwa razy po‬‬ ‫‪hebrajsku i raz w przektadzie Onkelosa.‬‬

‫"‬

‫""‪.J..‬‬

‫‪...‬‬

‫ל‬

‫'‬

‫בראםחק‬

‫ם‪i‬יי‪ H‬י~‪~-‬היי רצי~ם א ··בני ע‪.‬ם ~ת רנ‪.‬ום ‪::‬י‪t‬י'ייו‬

‫"••י • " ‪.‬ייל‪,• ",‬‬

‫‪..‬‬

‫ו‬

‫ל"‪-‬‬

‫‪1‬‬

‫"‬

‫•‪ ..‬זדק‪o.,‬טןלתו~'איו‪l‬טי'‬

‫~י~י ~ ע‪.‬ך‪e‬ה ;"יף ‪Q‬זכ~ם וזנת ר‪t‬ח‪Q: i‬ד~‬

‫דל‪'f‬ייא ל~ךק‪··~t‬י~~‪c-‬ז‪ r‬ס~וץ ‪~~:‬יג~ם~‬

‫‪Q‬צרים ‪:‬ס נ‪r‬ו• י' אלח ראשי כית·· " ל‪:tr‬ו ‪ 'M‬כ•ת‬ ‫~כ‪r;-‬חן ·ג~ זאך~ן‬ ‫ו‬ ‫‪-.‬‬ ‫ז‬ ‫‪, "•. ,‬‬ ‫'‬ ‫•וז‪•.‬‬ ‫~בתם נכ‪.‬ניראינןנגרכ ישראלחניי;יזי! ‪u‬ך;כא ח~ל י‪:‬וינ~;ז‬

‫"זא"' ררזחן ורכס• אי·ז‬

‫'‪"' '1,‬ז‪. . • •• - '· - • ~..‬ז ‪•, :"" -‬‬ ‫יפ~כ ~ סזון ךכך‪Q‬י ~‪,‬וח י‪:‬ח)!~~ זרפ‪.1‬ת ‪.‬אי‪i‬זכן '‪~~· .; :‬‬ ‫ראיבז ‪ :‬דםב יגכי שמ‪.‬עיז ים~' ריי" ‪~v‬דנזיע ~פ‪1:‬ן·‪.‬ז‪ z‬ו‪r‬ואי‬ ‫ וז '‪ ••!lt‬ן·;~ן ןרו‪n:‬צ "'אי' ונו‬‫'‪ .:‬ו‪,-‬‬

‫‪r‬‬ ‫אומד ג;‪ r‬וצרזנ 'י~~ר ~ו ‪ .‬ד~~‪~ .‬ג ~~~‬ ‫‪i‬כ~~~יגת ~לה ‪Mlf~Q‬כ ~~י‪,‬זע! • ~ ג • ל'ו ו‪i??v‬ר‪:i‬ו\‪i‬‬ ‫‪-‬‬

‫•‬

‫•••‬

‫‪1‬‬

‫‪:‬‬

‫זם ר~‪f‬זל }‪Qtf‬ות ~ג~·ווי ‪,‬לג‪~:‬ודנ;ו‪~ 9‬ן ~~~~ך~;;ן‬ ‫ןגשון יק‪.‬כת‪ .‬י‪Q‬וכי י~גי ~‪.‬מ ?יר ~כע~ב·ן‪~ :;~· :‬ףון‬

‫נגני ·~‪~ .‬‬ ‫ימאת‬ ‫שנע ש‪1‬לשים‬ ‫שנה ‪." r :‬‬ ‫זזו‬ ‫‪-,‬‬ ‫‪w‬‬ ‫‪-‬‬

‫"‬

‫‪1‬‬

‫•‬

‫‪1‬‬

‫ן‪.‬וו;~ר~!‪: ,‬‬

‫נ~ן‪ii' ...‬לז‪19!l i‬י‪ -‬ח~ךר‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫~ך~ון ל~גי ןש‪Q‬גן‪.‬י ל‪~tP.Q‬ם ‪t :‬ין~ן ·~י~ז~ן •‪:‬י‪t‬‬ ‫•ח י;גי ‪i‬כ‪.‬ל‪l‬וו ע~נם רז;;~~ו ~ר;י‪~:‬ו‬

‫ ‪Sifte chachamim‬‬‫‪komentarz do dziela‬‬ ‫‪Rasziego, napisany przez‬‬ ‫‪r. Szabtaja Basa‬‬ ‫‪(1641-1718), opublikowa‬‬‫‪ny we Frankfurcie nad‬‬ ‫‪Menem. Autor byf kanto‬‬‫‪rem w Pradze.‬‬

‫סתפ• כ‪n‬םםי‪...‬‬

‫‪_ 610 ,"" ,.,.,.‬כ_ ‪1>\c ...‬‬

‫‪:‬ב‪-‬י""ו‬

‫'‪2‬‬

‫ח·נ‪~':‬ס‪f‬י‬ ‫‪;:‬נ·‪f,~ ~~:‬ני;‪D‬ב;‪~ ~o6:S:‬‬ ‫י‪ -‬גיס‪6! 101‬וםי וכמנב ‪lo‬וט ‪6 l‬וס‪a‬‬ ‫"‪" ".‬ו‪j‬נ‪ f‬ס\‬

‫‪....‬‬

‫דטו>••‪o‬י"‪o1~ ""'6 '"'""'" "'°‬ו‪llo).,,;o,c..,.D6 6‬‬ ‫ט‪ '11‬ס‪"C1‬י ‪6‬ום ‪ :‬ר ‪ 6181‬פ)‪o) D‬ו‪=6 '6P 6"S‬י‪ S oo‬ס‪) t‬ס ות‬

‫‪,‬בז וד‪:-‬נ‪:;;..‬די‪"r:‬ם ר;‪.‬ברז‪..‬נ‪~ .‬‬

‫י"שר‬

‫ררז'ם לא בג• •שו‪n‬ל ‪( .‬ו";\‬

‫י‪:‬ו\‪ m‬סו‪\::‬ו\ ‪ \1‬מ ‪•l‬ן ‪:‬‬ ‫‪d‬כ }סוכ;וו ~יב‪..‬יכנ‪ o‬ככ ‪ nn‬נ ו~‪c‬תנ ‪f‬נו‪r‬ז‪: o‬ואלו‪i‬נהע‬ ‫ך'נם םצו•ם • ‪ j‬סן ‪\ ~111‬מ ‪l‬וק \ר כברד דכבר••• סו‬ ‫מודו‪ , :c‬ר‪ cD‬ווןו סו‪ \ 11 1.‬דט >‪\/‬ו'' ן‪ \ p‬ו!ונמ•‪\/> \~:‬ו‬ ‫‪D‬ר;וס • וזרכ ‪ ;t‬וטי מוס מ‪D‬והז נרס ז;‪:‬ו ')‪i‬ז‪ ;l‬ל‪f‬ברר‪ .‬סדר‬ ‫‪-‬י >‪ 6\1‬ממון 'ככז•ר ‪c‬מכ ו‪ h‬כון •‪ i"OD‬גז‪:‬ונ•ן כ‪lh‬כ‬

‫)~ ‪i‬םסנ ‪c; •-U‬ו)(ר כ•‪r‬ו כ‪\Qm‬ו }למדונ ‪:‬ו•‪t‬גך תנזו נכ ‪: Ci‬ו ו‪:tfl‬ון וכמי‬

‫~כיט‪-‬רם‪& n :‬ו '"‪r D‬יי‪») D' a‬ם‪t‬ם") )‪6‬‬ ‫>"!"'" ו'לנ‪t" on‬זכ >ח‪f‬ם‪\ c ..,‬ו' ‪ "" OD‬ןסמ‪ """l‬ו‪ 6‬ן‪l‬י נ‪( n‬ד•)‪:‬מב‪t •11‬ילתאוז ב•תבאוםת‪ .‬מו‪r‬ון ‪ c‬כווקק‬ ‫‪6‬ו‪ p.,.‬נ‪r‬דוס‪ 1‬ר‪c6‬ננ ·>& ‪ p‬טכר \•מס \•מס‪ c‬כוס ‪11 •\ lc‬ר מ‪c‬כ ו‪ h‬כון ו‪:‬נכ•\ מ‪c‬כ '>‪l‬רו‪l'M:> l‬‬ ‫‪ r.a ;,m‬ר‪p‬‬ ‫ז‪•\ ""'6o‬ס‪c‬מרוןמו ‪ l‬ור‪n‬ס ת מוו‪f‬וכן‪).‬נומס•ק ‪ 6n‬נ!ררכו‪'11 •6‬‬ ‫‪ ....‬ו!י ‪\ 'C'\c‬סיסנם‪ :‬ס‪ ,61i‬ס!‪ 6‬ס‪r‬מ ‪616‬‬

‫‪m.o‬‬

‫‪rv‬‬

‫\יס ‪c‬קנסו‪i? c‬כ'" ‪6‬כס‪o‬י ‪ c °'\i:I‬כםיס ‪o‬ו\\ ‪c‬כפ‪ n‬וסר~ מזו כ‪:‬ו‪v‬וכ ""םס כ‪ h‬ן ‪l‬כ‪o‬ד \ומר ‪c‬ו‪:‬מנו•ם כס( ‪:‬‬

‫)סז( וז‪r‬נ• ויוח ול• ת'ר • ל‪:D‬ו נפט ‪c‬חט•ו ‪ ~ Ci‬לו• לד‪~:‬ז~ כמ‪:‬י 'מ' ‪:c‬ופבוד "~‪f c 1‬ו‪ n‬ד מ ‪: j‬ו‪ c‬ביסם קמ" נ‪ ~t‬ס‪:‬ו'‬ ‫פ‪c‬וכר ‪c‬נ‪6‬רמ )מו‪6 m:‬מ••( ·סו~ \כו ‪6‬מ•ו ו‪ 6‬מ'כ ו•קם מ ‪l‬ן מ'י !רר• ן•וו‪• i\:‬מ•‪ o‬ו ט\ וכ\‪( : o‬מ•) שרנ• ""‬

‫ת‪r‬ז~ רנש• "יי גוונונב רנר' • מו‪:‬מונן ‪:‬וו ‪6‬רנ \מףס ‪ \11‬מו‪c‬כ כיכ ו‪;!/‬ןו• ‪6‬וכס מ‪ 6‬זבר ''' ‪6c‬מו כ‪v‬וככ \‪6,‬‬

‫‪.‬ן‪,.‬ג‪,.,.‬‬

‫‪Raszi - skr6t od :‬‬ ‫‪Rabenu Szlomo Jicchaki‬‬ ‫)‪( ben Jicchak) ( 1040-1105.‬‬ ‫‪ autorem najwazniejszych‬חס ‪Byl‬‬ ‫‪komentarzy do Tanachu i Talmudu ,‬‬ ‫ו'‪drukowanych w wi ~ kszosci wyda .r‬‬

‫"""‪.‬‬

‫•‬

‫בני ""ו"‬

‫‪ r‬ה‪o‬יס‪ p‬נוהנזי ‪.‬‬

‫ןכו ~ הס‪t‬בה כ‪ M‬רם ••ורם ירןוחג לע‬

‫תם ו‪a‬ובוח כ‪ o‬וו‪r‬ה ‪w‬ינ•ח‬ ‫'י‬ ‫‪l‬ט'‪"l‬ל ~‪..~..:‬י"‪:‬י~ ~ר~ג! ~~‪;1'"~"~.~;;,J:‬נדרו!‬ ‫‪ .,,..‬ו‪rr‬יה •‪ an‬ךו‪n‬ס •יויב‪ m‬מזה ייי‪t‬ויי ר‪ p-oo.‬הנינ‪r‬‬ ‫‪a‬יעןה בן ןי‪t‬א ‪8‬י~ר ‪'M‬כיו וחור ומה ו‪M‬חו ס•נ‪ ~ M‬ןח‪a‬ה‬ ‫‪1‬‬

‫‪ Y,‬נרםו ייה‪M‬ןגרלוו"‪D‬נו ום‪mr‬ג‪ .‬ןףבו ה' &‪ &,i‬םזה ל‪ tt‬רם‬ ‫ה'ררב ‪J"\8 .,.‬ה רי'כם רוםים ‪' Nl‬מ ‪8' ",..‬ני ור‪.‬נן‬ ‫ןיילו‪ • t‬וה‪ M‬ררובןם‪Jt‬ר'ום‪M‬ה‪M‬כןב‪ M‬רתל‪ 1 '8‬וה‪ y‬םןר‬ ‫רום•‪ D‬נוו‪,...,..J‬ן‪a‬חריי""‪ .‬נ'‪.,....,..,8‬נ ‪n‬וו;ו‪,,‬ו‬ ‫ח‪nn‬ללי ןכ • וייס‪ M‬מה ‪'. ..,,‬ה ח '‪'Dll M‬הר ס‪ M‬יוםוה‬

‫'*‬

‫וחה ‪n ll‬וו ל‪;r‬לם‪ n‬ר ‪y ttl‬דנו‪ .‬הן בני ‪w‬ח‪' C,•a‬כ‪ M‬שעובו‪ M‬יל‬

‫נ‪:p‬חיה שה ‪ M‬ת •ג•ר‪ o.‬רררנ י'" ‪n‬עם ‪ca‬ול עי‪a.‬הו‪n‬סב‬ ‫ם•ח ב• •נ•רם‪ .‬יחגב‪ M‬ד בב'כ ‪M‬הןחתן ‪a‬י‪i‬נירם‪ &,111MU• .‬בכ‪•:‬‬ ‫‪r‬‬ ‫'‪M"IW‬ל ו‪ D ~ M‬עוה ו‪t‬ו ז•רבר ‪ct‬ררד יכ בן ווך בל '‪ 'I‬נים‬ ‫‪p‬ונ ‪r.,.....,n‬ור"ננן וגר‪ ,,...,.‬הוט‪r‬ו נו‪n‬ב‪n‬כ•ב'י' •דליחם•רו‪t‬ר‪• n‬רובו ‪ m‬נ• דזי•ז‪n‬ת ‪ ro‬נזהז‪m‬ר ר‪or.‬‬

‫‪,.,..,‬‬

‫‪Mikraot gedolot, czyli w wolnym przektadzie "Wielkie odczytania", to podstawowy‬‬ ‫‪zbi6r najwazniejszych komentarzy do Tory Pisanej, zawieraj ~ cy teksty powstate na‬‬ ‫ ‪ w., po komentarze riszonim‬ו ‪przestrzeni kilkunastu stuleci, od Targum Onkelos z‬‬‫‪rabin6w zyj ~ cych pomi ~ dzy X a XV wiekiem. Drukowane wydania Chumaszu (Chamisza‬‬ ‫‪Chumsze Tora) zawieraj ~ z reguty przynajmniej komentarz Rasziego i Targum Onkelos .‬‬

‫‪469‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

BIBLIOGRAFIA

Miary biblijne i talmudyczne uZyte w ksi c‫ן‬.Zce ama

- miara dtugosci (1. mn. amot), "tokiec", nieco ponad 50 cm (wedtug rabina Mosze Feinsteina 53,975 cm lub 55, 11 cm )

beka efa hin kikar

- miara wagi r6wna potowie szekla - miara obj ~tosci dla sypkich produkt6w, ok. 40 litr6w

lug

- miara obj ~tosci, jedna dwunasta hinu, obj ~tosc 6 jajek

- miara obj ~tosci, ok. 7 litr6w, obj ~tosc 72 jajek - miara wagi stosowana dla ztota lub srebra, ok. 34,272 kg

szekel - miara wagi, szekel ztoty to 252 i 2/3 g (lub 126 i 1/3 g), szekel srebrny, czyli szekel swi ‫ף‬tynny to 2254 i 1/2 g (lub 112 i 1/4 g) tefach - miara dtugosci, "pi ~ dz", nieco ponad 9 cm (wedtug rabina Mosze Feinsteina 9,14 cm lub 9,39 cm )

zeret

- miara dtugosci, odlegtosc jak‫ ף‬obejmuje rozpi ~ta dton, pomi ~ dzy kciukiem a matym palcem, okoto potowa amy, albo wedtug innej opinii: dwa tefachy

Alfabet Rasziego i wartosci liczbowe liter hebrajskich ‫מ‬

‫ל‬

‫ו‬

‫כ‬

‫י‬

‫ט‬

‫ח‬

‫ז‬

‫ו‬

‫ה‬

‫ד‬

‫ג‬

‫ב‬

‫א‬

‫ככ‬

‫כ‬

‫ו‬

‫כ‬

‫י‬

‫ט‬

‫ג‬r

r

‫ו‬

‫ס‬

‫ך‬

‫ג‬

‫נ‬

‫ו‬f

40

30

20

20

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

‫ת‬

‫ש‬

‫ר‬

‫ק‬

‫ץ‬

‫צ‬

‫ף‬

‫פ‬

‫ע‬

‫ס‬

‫ו‬

‫ב‬

‫ם‬

‫מ‬

‫ם‬

‫ר‬

‫ק‬

‫ז‬

s

‫ף‬

‫פ‬

‫ככ‬

‫ס‬

‫כ‬

‫כ‬

‫ס‬

90

90

80

80

70

60

50

50

40

400 300 200 100

468

CHUMASZ PARDES lAUDER

BIBLIOGRAFIA Tosafot- znane r6wniez jako Baalej Tosafot i Daat zekenim; komentarz midraszowy do Tory, przypisywany autorom tosafot w Talmudzie, zredagowany przez r. Jehud~ ben Eliezera, drukowany w Livorno w 1783 r.; umieszczany jest w wielu edycjach Mikraot gedolot. Tosefta - dodatek do Miszny, spisany przez r. Chij~ i r. Oszj~ z 111 wieku, jest cz~sto cytowana w Talmudzie. Tur - albo Arba turim, wielkie dzieto halachiczne spisane przez r. Jaakowa ben Aszera (1268-1340), kt6re stato si~ podstawq struktury Szulchan aruch; patrz: Baal haturim. Wajikra raba - midrasz do ksi~gi Wajikra (Leviticus).

Wital, r. Chajim (1542-1620) - uczen kabalisty Arizala (r. Jicchaka Lurii, 1543-1572), autor dzieta kabalistycznego Ec chajim, opublikowanego w Korcu w 1782 r. Obaj byli przyw6dcami szkoty kabalistycznej w Safed.

Wasserman, r. Elchanan (1875-1941) - jeden z najwa:Zniejszych rabin6w na Litwie, razem z dwunastoma innymi rabinami aresztowany w Kownie i wystany na smierc. Wechur lezahaw - komentarz do Baal haturim i wyjasnienia jego trudnych miejsc, dzieto XX-wiecznego rabina Awi Golda. Zohar - fundamentalne dzieto kabalistyczne, utozone przez r. Szymona ben Jochaj i jego uczni6w, w formie komentarza do Tory i Chamesz megilot. Ukrywane przez wieki, zostato opublikowane pod koniec Xlll w. przez r. Mosze de Leon (ok. 1250-1305) w Hiszpanii.

CHUMASZ PARDES LAUDER

467

BIBLIOGRAFIA rabin6w (ok. 250-100 p.n.e), przygotowane z inicjatywy kr61a Ptolomeusza Filadelfosa, najstarsze ttumaczenie Tory.

Sfat emet - rozprawy na temat Tory i innych ksiqg, autorstwa r. Jehudy Lejba Altera (1847-1905 ) drugiego Gerer Rebe .

Sforno, r. Owadja (1470-1550) - autor klasycznego komentarza do Tory, zyjqcy w Rzymie i Bolonii . Sifra - tanaicki midrasz halachiczny do ksi ~gi Wajikra (Leviticus), znany r6wniez jako Torat Kohanim . Sifri - tanaicki midrasz halachiczny do ksi ~ gi Bemidbar (Numeri) i Dewarim (Oeuteronomium .)

Simcha Buman z Przysuchy, r. (1765-1827) - jeden z wa.lniejszych chasydzkich rebe w Polsce na p ‫ס‬czqtku XIX wieku .

Simcha Zisel Ziw z Kelmu, r. (1824-1898) - znany jako Alter z Kelmu, jeden z najwa.lniejszych uczni6w r. Jisraela Salantera, autor Oaat chochma umusar .

Szem ‫ ס‬t raba - midrasz do ksi ~gi Szemot (Exodus .)

Solowiejczyk, r. Chajim (1853-1918) - znany r6wniez jako r. Chajim Brisker, przyw6dca jesziwy w Wotozynie i rabin Brzescia. Jeden z najwybitniejszych uczonych Tory swoich czas6w.

Solowiejczyk, r. Jicchak Zew (1886-1959) - nast~ pca swego ojca jako rabin Brzescia, byt nauczycie lem najwybitniejszych uczonych Tory na Litwie. W 1940 r. osiedlit si ~ w Jerozolimie, byt jednym z g/6wnych przyw6dc6w swiatowego zydostwa .

Solowiejczyk, r. Josef Dow (1903-1993) - przyw6dca jesziwy r. Jicchaka Elchanana i rabin boston skiej gminy ortodoksyjnej. Potomek rabinackiego rodu z Brzescia, byt wybitnym uczonym Talmudu , myslicielem i przyw6dcq .

Szla - skr6t od Sz‫ ח‬ej luchot habrit (dwie tablice przymierza), tytut dzieta r. Jeszaii Horowitza (15601630), jeden z najistotniejszych komentarzy do Tory, wtqczajqcy wqtki kabalistyczne . Talmud }eruszalmi - Talmud utozony przez amorait6w w Erec Jisrael mi ~dzy 11 a IV w. Chocia.2: tradycyjnie jest nazywany Talmudem Jerozolimskim, naprawd ~ zostat spisany w Galilei, gdy.2: Rzymianie zabronili Zydom osiedlac si ~ w tym czasie w Jerozolimie. Talmud Babilonski zostat szerzej zaakceptowany, ale Jerozolimski zawiera wiele wa.lnych wczesniejszych opinii, kt6re w Babilonskim zostaty pomini ~te .

Tam, rabenu - raw Jaakow Tam (1100-1171 ), wnuk Rasziego, jeden z czotowych tosafist6w. Targum }‫ס‬natan - aramejska parafraza Tory, przypisywana przez niekt6rych Jonatanowi ben Uzielowi, uczniowi Hilela. lnni uwazajq, ze inicjaty taw jud, na r~ kopisie oznaczajq Targum }eruszalmi, co wskazuje na to, ze byt spisany w Erec Jisrael, i przypisujq mu p6.Zniejszq dat~ powstania . Targum Onkel‫ס‬s - autorytatywne ttumaczenie Tory na j ~zyk aramejski, dokonane przez konwertyt~ Onkelosa ok. 90 r. W czasach talmudycznych czytano je razem z T‫ ס‬rq, aby stuchajqcy mogli zrozu miec jej tresc . Tewu ‫ ס‬t haarec - napisane przez r. Jehosefa Schwartza (1804-1865) z Jerozolimy dzieto geograficzne, opisujqce histori ~ Erec Jisrael, miejsca biblijne i talmudyczne, flor ~ i faun .~ Terumat hadeszen - powszechnie znane responsa rabiniczne autorstwa r. Jisraela ben Petachii (13901460), rabina Marburga w Styrii (Mariboru w Stowenii) i Wiener Neustadt. T‫ס‬ra sz/ema - komentarz do Tory napisany przez r. Menachema Kaszera (1895-1983), ur. w Warsza wie; jest monumental ‫ ח‬q trzydziestotom ‫ס‬wq antologiq midraszy i wczesnych komentarzy do Tory. T‫ס‬ra temima - encyklopedyczny, odwotujqcy si ~ do Talmudu, komentarz do Tory autorstwa mieszkajqcego w Rosji r. Borucha Epsztajna (1860-1942), po raz pierwszy opublikowany w Wilnie w 1904 r.

466

CHUMASZ PARDES LAUDER

BIBLIOGRAFIA Ran - skr6t od: rabenu Nisim, ben Reuwen Gerondi (1308-1376), autor wa.lnego komentarza do Talmudu, publikowanego w niemal ka.ldej jego edycji . Raszbam - skr6t od: rabi Szmuel ben Meir (1080-1174). Autor wa.lnego komentarza do Tory, zajmu jqcego si ~ zwyktym znaczeniem tekstu. Byl wnukiem Rasziego i starszym bratem rabenu Jaakowa Tama. Zarabial na zycie zajmujqc si ~ hodowlq owiec. Opr6cz komentarza do Tory napisal r6wniez komentarz do fragment6w Talmudu . Raszi - skr6t od: rabenu Szlomo Jicchaki (ben Jicchak) (1040-1105), autor najwa.lniejszych komenta rzy do Tanachu i Talmudu, drukowanych w wi ~ kszosci gt6wnych wydan. Jego komentarz do Tory byt pierwszq drukowa ‫ ח‬q ksiq:Zkq w j ~zyku hebrajskim (Rzym, ok. 1470 r.). Kierowal jesziwami w Troyes we Francji i w Worms w Niemczech. Jego komentarze sq znane jako bardzo zwi ~zle, dokladnie oddajqce gt6w ‫ ח‬q ide ~ tekstu . Rawad -skr6t od: rabi Awraham ben Dawid z Posquieres w Prowansji (ok. 1120-1197), jeden z najwybitniejszych uczonych Tory Xll w., znany ze swych krytycznych uwag do Miszne Tora Rambama, a tak:Ze z wielu innych dziel na temat Talmudu i halachy. Riwasz (1326-1407) - skr6t od: rabi Jicchak ben Szeszet Perfet, urodzil si ~ w Barcelonie, zmart w Algierze. Autor komentarzy do Tory. Rokeach - przewodnik etyki i halachy, napisany przez r. Elazara Rokeacha z Worms (ok .1160-1238,) czolowego uczonego i mistyka sredniowiecznych chaside aszkenaz. Autor wielu dziel, w tym komen tarza do Tory.

Rosz - skr6t od r. Aszer ben Jechiel (ok. 1250-1327); uczen r. Maharama Rottenberga. Byt czolowym talmudystq w Niemczech, w okresie przesladowan przeni6sl si ~ do Hiszpanii i zostal rabinem Toledo . Jeden z najwybitniejszych autorytet6w swego czasu. Autor halachicznego komentarza do Talmudu , a tak:Ze innych dziel, w tym Hadar zekenim - komentarza do Tory. Saadia Gaon, r. (882-942) - przyw6dca slawnej jesziwy w Pumpedita, zagorzaty przeciwnik Kara im6w, autor wielu prac dotyczqcych niemal wszystkich aspekt6w Tory, filozoficznego dziela Emunot Wedeot, a tak:Ze arabskiego tlumaczenia Tory. Seder olam - wczesne dzielo zydowskiej historiografii bazowane na talmudycznej tradycji, napisane przez r. Jose ben Chalaft~ (ok. 130), po raz pierwszy drukowane w Mantui w 1513 r. Sefer chasidim - ksi ~ga opisujqca zwyczaje i prawa chaside aszkenaz - sredniowiecznego ruchu wsr6d Zyd6w aszkenazyjskich, spisana przez r. Jehud ~ ben Szmuela Hachasida (1148-1217), wydana w Bolonii w 1538 r. lnne wydanie, kt6re opublikowano w Berlinie w 1891 r. oparte zostalo na r~ ko pisie. R. Jehuda ben Szmuel Hachasid mieszkal w Speyer i w Regensburgu, byl przyw6dcq ruchu chaside aszkenaz i autorytetem rabinicznym swojego czasu . Sefer hachinuch - klasyczne dzielo na temat 613 przykazan judaizmu, napisane przez anonimowe go autora z Xlll-wiecznej Hiszpanii . Sefer hajaszar - kronika wydarzen opisanych w Torze, ulozona przez nieznanego autora, opubliko wana w Wenecji w 1525 r. Niekt6rzy uwa.lajq, ze dzielo to powstalo w czasach talmudycznych lub nawet wczesniej, wedlug innych jest to dzielo sredniowieczne . Sefer hamicwot - dzielo Rambama, wyliczajqce i objasniajqce 613 przykazan . Sefer micwot gadol - znane tak:Ze jako Smag. Halachiczne dzielo m6wiqce o 613 przykazaniach judaizmu, ulozone przez r. Mosze ben Jaakowa z Coucy (1198-127 4), opublikowane w Rzymie w 1474 r. R. Mosze ben Jaakow nauczal w Hiszpanii w duchu idei chaside aszkenaz . Septuaginta - znana r6wniez jako Targum szewiim, greckie tlumaczenie Biblii dokonane przez 70

CHUMASZ PARDES lAUDER

465

BIBLIOGRAFIA Mizrachi - komentarz do komentarza Rasziego do Tory, opublikowany w Wenecji w 1527 r. Jego autor - r. Eliachu Mizrachi (1450-1525) byt w tym czasie jednym z najwi ~ kszych rabin6w w lmperium Otomanskim, pracowat jako naczelny rabin Konstantynopola . More newuchim - "Przewodnik bt‫ף‬dz‫ ף‬cych", jedno z gt6wnych dziet na temat zydowskiej filozofii , napisane przez Rambama . Moszaw zekenim - zbi6r komentarzy do Tory tosafist6w z Xll i Xlll wieku . Mosze Hadarszan, r. - Xl-wieczny rabin cytowany przez Rasziego i innych riszonim . Munk, r. Elijahu (1900- 1980) - rabin Paryza, autor wspaniatej ksiqzki o modlitwie "Swiat modlitwy " i komentarza do Tory w j ~zyku francuskim . Nachal kidumim - parz: Chida Neciw - patrz: Haamek dawar Or hachajim - komentarz do Tory r. Chajima (ben Mosze) lbn Atara (1696-1743). Opublikowany w Wenecji w 1742 r., a p6zniej dot‫ף‬czany do wielu wydan Tory. Autor, urodzony w Maroku, wyemi growat do Erec Jisrael, gdzie zatozyt wa:Zn ‫ ף‬jesziw.~ Oznajim leTora - komentarz do Tory jednego z najwa:Zniejszych rabin6w na Litwie, r. Zalmana So rockina (1881-1966.) Paneach raza - Xlll-wieczny komentarz do Tory r. Jicchaka ben Jehudy Halewiego, po raz pierwszy drukowany w Pradze w 1607 r. Panim jafot - komentarz do Tory r. Pinchasa Horowitza (1730-1805), rabina we Frankfurcie nad Menem, autora klasycznych dziet Haflaa i Hamakne, komentarzy do Talmudu . Pesikta deraw Kahana - wczesny zbi6r midraszy do poszczeg61nych parasz Tory i Haftarot na swi ~ta i specjalne Szabaty, spisana przez r. Kahana, kt6ry byt prawdopodobnie amoraitq i uczniem Rawa . Pesikta rabati - zbi6r midraszy skompilowany w erze gaon6w do cz ~ sci odcink6w (parsz) Tory, po szczeg61nych Haftarot i na specjalne Szabaty. Pesikta zutrata - midrasz znany tez jako Lekach tow, opublikowany w Wenecji w 1546 r., napisany przez rabiego Towji ~ ben Eliezera Hagadol (1036-1108), kt6ry zyt w Butgarii i Serbii . Pirke Awot - traktat Miszny w porz‫ף‬dku Nezikin, unikatowy, gdyz zawiera rabin6w.

wyt‫ף‬cznie etyczne

nauki

Pirke derabi Eliezer - bardzo wa:Zne dzieto midraszowe ze szkoty tanaity z ‫ ו‬wieku r. Eliezera ben Hyrkanosa, po raz pierwszy opublikowane w Konstantynopolu w 1514 r. Radak - skr6t od: rabi Dawid Kimchi (1160-1235); komentator Tanachu, gramatyk, zyt w Prowansji . Z jego stynnego komentarza przetrwaty tylko fragmenty do ksi ~ gi Bereszit (Genesis), do Prorok6w, Psalm6w, Przypowiesci i Kronik. Ralbag - skr6t od: rabi Lewi ben Gerszom (1288-1344), zyj ‫ ף‬cy w Prowansji autor jednego z najwa:Zniejszych komentarzy do Tanachu. Wedtug niekt6rych byt wnukiem Rambana . Rambam - skr6t od: rabi Mosze ben Majmon [Majmonides] (1135-1204), jeden z najwybitniejszych sredniowiecznych uczonych Tory. Jego gt6wne dzieta to: Misz‫ח‬e Tora - petna kodyfikacja prawa :Zydowskiego i More newuchim "Przewodnik bt‫ף‬dz‫ף‬cych" - gt6wne dzieto :Zydowskiej filozofii . Ramban - skr6t od: rabi Mosze ben Nachman [Nachmanides] (1194-1270). Byt jednym z czotowych duchowych przyw6dc6w swojego czasu. Napisat ponad pi ~cdziesi ‫ף‬t dziet na temat Tanachu, Talmudu , prawa :Zydowskiego, filozofii, kabaty i medycyny. Zyt w Geronie w Hiszpanii, gdzie zato:Zyt jesziw.~

464

CHUMASZ PARDES LAUDER

BIBLIOGRAFIA Maharzu - skr6t od: Morenu Haraw Zeew Wolf Einhorn z Wilna (zm.1862 r.), autor pefnego komen tarza do Midrasz raba . Malbim - skr6t od: Meir Lejbusz ben Jechiel Michel (1809-1879), rabin w Niemczech, Rumunii i Rosji, czotowy uczony Tory i jeden z wyr6zniaj ‫ ף‬cych sili! komentator6w swoich czas6w. Napisat monumentalny, analityczny komentarz do Tory - HaTora wehamicwa, opublikowany w Warszawie w latach 1860-76 . Maor waszemesz - komentarz do Tory i swi ‫ף‬t r. Klonimusa Kalmana Halewiego Epsteina (17511823), ucznia r. Elimelecha z Lezajska . Maskil leDawid - komentarz do komentarza Rasziego do Tory, napisany przez r. Dawida Pardo (1 7101792), rabina w Sarajewie i Jerozolimie, autora wielu waZ:nych dziet, jednego z czotowych sefardyj skich uczonych Tory XVlll w. Meam loez - monumentalny komentarz do Tory, napisany w jli!zyku ladino przez r. Jaakowa Kuli (1689-1732), opublikowany w Konstantynopolu w latach 1730-33. Hebrajskie tlumaczenie r. Szmuela Jeruszalmi zostato wydane w Jerozolimie w latach 1967-71, pod tytutem Jalkut Meam loez. R. Jaakow Kuli urodzit sili! w Jerozolimie, p6.Zniej przeni6st sili! do Konstantynopola, gdzie byt najwybitniejszym uczniem r. Jehudy Rozananesa . Mechi/ta - halachiczny midrasz tanaicki do ksili!gi Szemot (Exodus .) Mechi/ta deRaszbi - inaczej Mechilta rabiego Szimona bar Jochaja, nazwana tak, poniewaZ: jest to pierwszy mli!drzec wymieniony w owej ksi'i!dze. Jest to komentarz do ksili!gi Szemot opublikowany przez Dawida Cwi Hoffmana w Berlinie w 1905 r.

Meiri - r. Menachem ben Szlomo (1249-1316), autor Bet habechira, encyklopedycznego komenta rza do Talmudu, zyt w Prowansji . Mendel z Kocka, r. - raw Menachem Mendel z Kocka, (1787-1859). Jeden z czotowych chasydzkich rabin6w w potowie XIX wieku, jego zwili!zte komentarze s‫ ף‬opublikowane w Emet weemuna, w Ohel Tora i w wielu dzietach jego uczni6w. Meszech chochma - komentarz do Tory, napisany przez r. Meira Simchli! Hakohena z Dwi ‫ו‬f ska (18431926), najwybitniejszego uczonego Tory w tym czasie i autora Or sameach - komentarza do Misz ‫ ח‬e Tora Rambama . Michtaw meE/ijahu - patrz: Dessler Midrasz agada - zbi6r midraszy oparty na pismach r. Mosze Hadarszana, spisany ok. 11 50 r. i opublikowany przez r. Szlomo Bubera w Wiedniu w latach 1893-94 . Midrasz hagadol - zbi6r midraszy, uzywany w spotecznosci Zyd6w jemenickich, spisany przez r. Dawida ben Amrama Adani (ok. 1250) w potudniowej Arabii. Dzieto to zostato odkryte dopiero w XX w., zawiera wiele nie znanych przedtem materiat6w. Midrasz Lekach tow- midraszowy komentarz do Tory i Pi~ciu megilot, skompilowany przez r. Towjli! (ben Eliezera) Hagadol (1036-1108), Z:yj ‫ף‬cego w Grecji i Butgarii. Znany r6wniez jako Pesikta zutrata . Midrasz Tanchuma - wczesny midrasz do Tory, kt6ry powstat ok. IV w., przypisywany rabiemu Tan chumie bar Abie, opublikowany w Konstantynopolu w 1522 r.. Midrasz Tehilim - znany takZe jako Midrasz Szocher tow, midrasz do Psalm6w, opublikowany po raz pierwszy w Konstantynopolu w 1515 r., wydanie krytyczne Szlomo Bubera ukazato sili! w Wilnie w 1891 r.

Miller, r. Mordechaj - XX-wieczny rabin, duchowy maszgijach jesziwy w Gateshead .

CHUMASZ PARDES LAUDER

463

BIBLIOGRAFIA } alkut Szimoni - najlepiej znana i najpetniejsza antologia midraszy do catego Tanachu, przypisywana r. Szymonowi Hadarszanowi z Frankfurtu (Xlll w .). Jochanan ben Zakaj, r. - jeden z najwa.lniejszych tanait6w, najmtodszy ucze ‫ ו'ו‬Hilela . Josefus (flavius) - Josef ben Matatiachu ben Gurion, zyj ‫ף‬cy w ‫ ו‬w., zydowski historyk i gt6wne zr6dto naszej wiedzy ‫ ס‬dawnej zydowskiej historii . Kamenetsky, r. Jaakow (1891-1986) - rosz jesziwa mesiwty Tora Wedaat w Nowym Jorku; napisat komentarz do Tory zatytutowany Emet /e}aakow . Kaniewski, r. Jaakow Jisrael (1899-1985) - powszechnie znany jako Steipler, szwagier Chazon lsza . Kaplan, r. Arje - wybitny XX-wieczny rabin, jego ttumaczenie Tory na j ~zyk angielski, nosz‫ף‬ce tytut " Zyj ‫ ף‬ca Tora" (1981 ), oparty na Talmudzie i klasycznych komentarzach, wyr6znia si ~ wsp6tczesnym stylem .

Kli jakar - popularny komentarz do Tory autorstwa r. Sz\omo Efrajima Lunszica (ok . 1550-1619 ,) przyw6dcy jesziwy we Lwowie i rabina Pragi, jednego z czotowych polskich rabin6w na pocz ‫ף‬tku XVll w. Opublikowany w Lublinie w 1602 r., a p6zniej w wielu wydaniach Tory. Ktaw Sofer - responsa i komentarz do Tory autorstwa r. Awrahama Szmuela Binjamina Wolfa (18151871 ), jednego z najwazniejszych rabin6w na W ~ grzech, syna r. Mosze Sofera . Kuzari - jedno z najwa.lniejszych dziet o zydowskiej filozofii i teologii, autorstwa r. Jehudy Halewie go (1074-1114). Napisane po arabsku, przetlumaczone zostato na hebrajski przez r. Jehud ~ lbn Tibo na (ok. 1120-1190). Opublikowane w Konstantynopolu w 1506 r. Jego autor byt jednym z najwa.lniejszych zydowskich poet6w i filozof6w, urodzil si ~ w Toledo w Hiszpanii, gdzie prowadzil praktyk~ medyczn ‫ף‬, leczyt kr6\6w i wa.lne osobistosci. Kuzari jest napisane w formie dialogu mi ~ dzy kr61em Chazar6w (Kuzari) a zydowskim uczonym . Lekach tow - wsp6tczesna antologia tekst6w musarycznych (etycznych), ulozona wedtug tygodnio wych czyta ‫ ו'ו‬Tory przez r. Jaakowa Jisraela Beifusa . Maase choszew - dzielo opisuj ‫ ף‬ce budw~ Miszkanu, opublikowane w Wenecji w 1716 r. Jego auto rem jest rabi Rafael lmmanuel ben Awraham Chaj Ricchi (1688-17 43), kabalista zyj ‫ ף‬cy we Wtoszech . Magen Awraham - komentarz do Szulchan aruch zyj ‫ף‬cego w Polsce r. Awrahama Abe\e ben Chajima Halewiego Gombinera (1637-1683 .) Magid z Dubna - r. Jaakow Kranz (1741-1804), jeden z najslynniejszych magidim, jego dzielo Ohel

Jaakow cz~ sto postuguje si ~ maszalim (przypowiesciami .) Maharal - r. Jehuda Loewe ben Becalel (1525-1609), jedna z najwybitniejszych postaci mysli zydow skiej ostatnich pi ~ ciu stuleci, naczelny rabin w Morawii, Pozen i Pradze. Autor wielu dziel dotycz‫ף‬cych niemal wszystkich aspekt6w Tory. Maharit- skr6t od: Morejnu Haraw Josef Trani (1568-1639), jeden z najwybitniejszych sefardyjskich halachist6w pocz. XVll w., naczelny rabin Konstantynopola, jego responsa Szeelot utszuwot Maharit s‫ ף‬klasyk‫ ף‬literatury halachicznej . Maharsza-skr6t od: Morenu Haraw Szlomo Eidels z Ostrogu (1555-1632), przyw6dca jesziwy i rabin w wielu czotowych gminach Polski. Autor monumentalnego komentarza do ha\achicznej i agadycznej cz~ sci Talmudu Babilonskiego . Maharszal - skr6t od: Morenu Haraw Szlomo Luria (1510-1573), jeden z czotowych rabin6w Polski XVll w., autor wielu dziet na temat Talmudu i halachy, a takZe komentarza do komentarza Rasziego do Tory.

462

CHUMASZ PARDES LAUDER

BIBLIOGRAFIA Dessler, r. Elijahu Eliezer (1891-1954) - jeden z gt6wnych myslicieli ruchu musar; pochodzit z Litwy, mieszkat w Londynie i w Bnej Brak, autor esej6w na temat Tory i judaizmu zebranych w Michtaw meE/ijahu ("Liscie Eliasza.)" Dewek tow- XVl-wieczny komentarz do Rasziego r. Szimona Oszenburga Halewiego z Frankfurtu .

Ejbeszutz, r. Jonatan (1690-1764) - talmudysta i kabalista, oskarzany ‫ ס‬sprzyjanie Szabtajowi Cwi (znany jest jego sp6r z r. Jaakowem Emdenem). Jego halachiczne dzieta, np. Kreti upleti (komentarz do }ore dea) z 1763 r. i Urim wetumim (komentarz do Choszen miszpat) z 1777 r. s‫ ף‬szczytowym osi ‫ף‬gni ~ ciem pilpulu . Feinstein, r. Mosze (1895-1986) - przyw6dca jesziwy Mesivtha Tifereth Jerusalem w Nowym Jorku , czotowy autorytet halachiczny swojego czasu, autor lgrot Mosze (respons6w) i Dibrot Mosze (studi6w talmudycznych). Pewna cz ~sc jego komentarzy do Tory zostata opublikowana jako Darasz Mosze . Ganzfried, r. Szlomo (1804-1886) - autor Kicur Szulchan aruch, wyci ‫ף‬gu z Szulchan aruch, dotycz ‫­ף‬ cego przede wszystkim cz~sci Orach chajim . Gaon z Wilna - r. Elijahu ben Szlomo Zalman (1720-1797), znany r6wniez jako r. Elijachu Hachasid . Uwa:Zany za najwi ~ kszego uczonego Tory czas6w nowozytnych, uznany przyw6dca niechasydzkiego zydostwa we Wschodniej Europie .

Goldwurm, r. Hersz (1937-1993) -wielki m ~drzec Tory, mieszkaj ‫ף‬cy w USA. Gur Arje - superkomentarz do Rasziego autorstwa jednego z najwybitniejszych rabin6w XVI wieku , Maharala z Pragi. Patrz: Maharal . Haamek dawar - komentarz do Tory r. Naftalego Cwi Jehudy Berlina (1817-1893), po raz pierwszy opublikowany w Wilnie w 1880 r.; jego autor byt zi ~ ciem r. Chajima Wotozynera, przez okoto czterdziesci lat petnit funkcj ~ rosz jesziwa w Wotozynie. Patrz tez: Neciw. Hadar zekenim - XI- i Xll-wieczne komentarze tosafist6w oraz Rosza - r. Aszera ben Jechiela (ok . 1250-1327.) Hagada na Pesach - zbi6r tekst6w m6wi ‫ף‬cych o Wyjsciu z Egipty, utozony przez cztonk6w Wielkiego Zgromadzenia. Hagada jest odczytywana.na Pesach, podczas sederu (uroczystej kolacji swi ‫ף‬tecznej .) Haktaw wehakabala - petny komentarz do Tory autorstwa r. Jaakowa Cwi Meklemburga (17851865), naczelnego rabina Koenigsbergu w Niemczech. Ukazuje ‫חס‬, jak ustna tradycja wywodzi si ~ z ketaw - pisanego tekstu Tory.

Hirsch, r. Samson Rafael (1808-1888) - rabin we Frankfurcie nad Menem, wielki przyw6dca nowo czesnej niemiecko-:Zydowskiej ortodoksji, ostro wyst~ puj ‫ף‬cy przeciwko ruchowi reformatorskiemu , autor wielu prac, w tym szesciotomowego komentarza do Tory. Hutner, r. Jicchak (1907-1980) - urodzony w Warszawie, ksztatcit si ~ w jesziwie w Stob6dce, p6zniej w Hebronie, gdzie pozostawat pod duzym wptywem rabina A.J. Kooka, nast~ pnie w Berlinie i Jerozolimie. Osiadt w Nowym Jorku, gdzie byt waznym przyw6dc‫ ף‬jesziwy rabiego Chajima Berlina . lbn Ezra, r. Awraham (1089-ok. 1164) - poeta, autor klasycznego komentarza do catego Tanachu , styn ‫ף‬cego z gramatycznych i lingwistycznych analiz . lbn Janach, r. Jona, znany tez jako Abu al Walid Marwam (990-1050) - autor jednego z najwa:Zniej szych biblijnych stownik6w i gramatyk. Jego dzieto, napisane po arabsku, byto tlumaczone przez r. Jehud ~ ibn Tibona . lmre szefer - komentarz do Tory autorstwa r. Szlomo Klugera (1785-1869), rabina w Brodach w Galicji , jednego z czotowych uczonych Tory w XIX w.

CHUMASZ PARDES lAUDER

461

BIBLIOGRAFIA Baal haturim - komentarz do Tory autorstwa r. Jaakowa, syna Rosza (ok.1268-ok.1340). Sktada si ~ z dw6ch cz ~ sci: 1) Baa/ haturim - oparty na gematrii i interpretacji masoreckiej, 2) Perusz hatur haaruch - obszerny komentarz egzegetyczny.

Bachja, rabenu ben Aszer (1263-1340) - byt uczniem r. Szlomo Adreta, znanego jako Raszba, w 1291 r. napisat komentarz do Tory, po raz pierwszy opublikowany w Neapolu w 1492 r., mieszkat w Saragos sie, gdzie byt dajanem .

Bartenura, r. Owadia ben Awraham Jare (1445-1515) - autor jednego z najwa2:niejszych komentarzy do Miszny, po raz pierwszy drukowanego w Wenecji w 1548 r., pochodzit z p6tnocnych Wtoch , p6zniej mieszkat w Erec Jisrael . Bechor szor - komentarz do Tory, napisany przez rabiego Josefa ben Jicchaka (ok. 1150), kt6ry byt uczniem stynnego tosafisty, rabenu Jaakowa Tama; komentarz ten opublikowany byt po raz pierwszy w 1520 r. w Konstantynopolu . Beer majim chajim - 1) superkomentarz do Rasziego r. Chajima Becalela (1515-1588), starszego brata Maharala; 2) komentarz do Tory chasydzkiego rabina r. Chajima z Czerniowiec (17601818 .) Bemidbar raba - midrasz do ksi ~ gi Bemidbar (Numeri .) Beraita - dost. "to, co na zewn ‫ף‬trz". S‫ ף‬to teksty misznaickie, kt6re nie zostaty Miszny, ale s‫ ף‬cytowane przez Gemar.~

wt‫ ף‬czone do

samej

Bereszit raba - midrasz do ksi ~gi Bereszit (Genesis), utozony przez uczni6w r. Mosze Hadarszana (ok.1050). Opublikowany w Jerozolimie w 1940 r. Autor jest cz~sto cytowany przez Rasziego .

Chananel, rabenu (zm. 1056) - autor jednego z najwczesniejszych komentarzy do Talmudu; zostat oni dodany na marginesie standardowego wilenskiego wydania Talmudu z XIX wieku . Chatam Sofer - tytut dzieta r. Mosze Sofera (1762-1839), rabina Presburga i uznanego przyw6dcy w ~gierskiego zydostwa. Prowadzit ‫ חס‬walk~ przeciw ruchowi reformatorskiemu w judaizmie .

Chida, Azulaj Chajim Josef Dawid (1724-1806) - halachista, kabalista i historyk, urodzony w Jero zolimie, odbyt wiele podr6zy, napisat okoto szescdziesi ~ ciu dziet, jednym z najbardziej znanych jest Szem hagedolim (dzieto bibliograficzne); napisat tak:Ze Nacha/ kidumim, komentarz do Tory. Chiduszej harim - tytul dzieta r. Jicchaka Meira z Ger [G6ry Kalwarii] (1799-1866), chasydzkiego rabina i jednego z wybitnych uczonych Talmudu XIX wieku . Chizkuni - komentarz do Tory napisany przez r. Chizkija Chizkuni, kt6ry zyt w Xlll w., prawdopo dobnie we Francji. Opublikowany wraz z Tor‫ ף‬w Wenecji w 1524 r. i osobno w Cremonie w 1559 r. Dzieto cytuje wiele midraszy i ttumaczy wiele niejasnych st6w hebrajskich na j ~zyk francuski lub prowansalski . Chofec chajim - tytut jednego z dziet r. Jisraela Meira Hakohena z Radina (1838-1933), autora fundamentalnych opracowan z dziedziny halachy i musaru, styn ‫ף‬cego ze swi ‫ף‬tobliwosci, uznanego za jednego z czolowych przyw6dc6w zydostwa . Cror hamor - homiletyczny komentarz do Tory autorstwa r. Awrahama Saby (ok.1440-1508). Strach przed lnkwizycj ‫ ף‬zmusit go do spalenia swej ksiq:Zki w Portugalii, p6.Zniej, kiedy uciekt do Maroka, odtworzyt j ‫ ף‬z pami ~ ci . Daat sofrim - komentarz do catego Tanachu (bez pi ~ ciu megi/ot) XX-wiecznego rabina Chajima D. Rabinowicza, mieszkaj ‫ף‬cego w lzraelu . Daat zekenim - zbi6r komentarzy do Tory, ulozony przez tosafist6w z Xll i Xlll w.

460

CHUMASZ PARDES LAUDER

BIBLIOGRAFIA

Tanach Bereszit / Ksi ~ga Rodzaju Szem‫ ס‬t / Ksi ~ga Wyjscia Wajikra / Ksi ~ga Kaptanska Bemidbar / Ksi ~ga Liczb Dewarim / Ksi ~ ga Powt6rzonego Prawa Jeh ‫ס‬szua / Ksi ~ ga Jozuego Szoftim / Ksi ~ga S~ dzi6w Melachim / Ksi ~ ga Kr61ewska } eszaja / Ksi ~ga lzajasza } irmija / Ksi ~ga Jeremiasza Jechezkel / Ksi ~ga Ezechiela H‫ס‬szea / Ksi ~ga Ozeasza Joel / Ksi ~ga Joela Am‫ס‬s / Ksi ~ga Amosa Owadja / Ksi ~ga Abdiasza Cefanja / Ksi ~ga Sofoniasza Micha / Ksi ~ga Micheasza Chagaj / Ksi ~ga Aggeusza Zacharja / Ksi ~ga Zachariasza Malachi / Ksi ~ga Malachiasza Tehilim / Psalmy Miszle / Ksi ~ ga Przyst6w ljow / Ksi ~ ga Joba Szir Haszirim / Piesn nad Piesniami Ejcha / Treny Jeremiasza Kohelet / Ksi ~ga Koheleta Ester / Ksi ~ga Estery Da‫ח‬iel / Ksi ~ga Daniela Nechemja / Ksi ~ga Nehemiasza Diwre Hajamim / Ksi ~ga Kronik

Dziela rabiniczne Abarbanel, r. Jicchak ben Jehuda (1437-1508) - filozof, mq.Z stanu, przyw6dca hiszpanskiego Z)'do stwa w czasie wygnania w 1492 r. Napisat ogromny komentarz do prawie catego Tanachu .

Aderet Elijahu - komentarz do Tory Gaona z Wilna . Akedat Jicchak - gt~ boki, filozoficzno-homiletyczny komentarz do Tory r. Jicchaka Aramy (14201494), jednego z gt6wnych rabin6w XV-wiecznej Hiszpanii. Sktada si ~ ze stu pi ~ ciu rozdzia/6w. Pierwsze wydanie w Salonikach w 1522 r.

Alszich, r. Mosze (1508-1593) - dajan i nauczyciel w Safed w jego zlotym wieku, autor waZ:nego komentarza do Tory, nazywanego jego imieniem, znanego r6wniez jako Torat Mosze, opublikowanego w Wenecji w 1601 r.

Aw‫ ס‬t derabi Nata ‫ ח‬- komentarz do traktatu Pirke Awot, napisany przez babilonskiego m ~ drca r. Natana (ok. 210 r.). Jest drukowany we wszystkich wydaniach Talmudu .

CHUMASZ PARDES lAUDER

459

‫ביבליוגרפיה‬ BIBLIOGRAFIA

TABELE 1 MAPY

OBOZ JISRAELA NA PUSTYNI Ob6z Dana

Binjamin

Dan

Aszer

Naftali

(62.700)

(41.500)

(53.400)

(35.400)

(74.600) .

Meraryci

‫ס‬r

E

-

Pn

~·

Menasze

l:t N

(

'0

32.200 )

Gerszonici Z

‫ו‬ Miejsce Obecno5ci w ‫ן‬

‫ו‬

Pd

_Q

0

Mosze, Aharon i synowie Aharona

Kehatyci

Efrajim (40.500)

Jehuda 0

0-

Jisachar (54.400)

0, N

-‫דס‬

‫"'כ‬

c ‫ם‬.. --
r.‬ל‪-‬מ~ו;‪.‬ם ו נ;‪ r.‬ה ‪1-‬יתוה ג‪.‬ז‪:‬כ~\לים ב?ר~~‬ ‫ם~~כ~ ~כ~רי‪i‬ם ~כ~ר>‪;i‬ות על דו י)')ד ~;ר~שום ‪P-‬י‪t‬ז ~הגה ~~ ר‬

‫‪6‬‬

‫‪w‬‬

‫‪m‬‬

‫‪w‬‬

‫‪w‬‬

‫יביא~ ב‪5‬י ישראל את‪-‬הופנחה נ‪.‬בלי טהור נ‪.‬ית יהוה‪ :‬נא וגם‪-‬מהם‬ ‫‪••:‬‬

‫‪• T‬‬

‫•‬

‫‪1‬‬

‫‪T‬‬

‫•‪:‬‬

‫;ב••‬

‫‪-‬‬

‫• ‪1‬‬

‫'‪'1‬‬

‫•‬

‫ד‪/‬‬

‫‪1‬‬

‫ן‪•.‬‬

‫‪T‬‬

‫••‪,,1‬‬

‫‪\.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪:‬‬

‫ןדי‬

‫••‬

‫‪-‬‬

‫ן•‬

‫‪,1‬‬

‫‪I-‬‬

‫‪W‬ך מש ‪p‬ים ו‪j‬מן )‪V‬ים ך‪~Q‬ןץ‬ ‫ז‪t‬קח ל~‪t‬ך}‪.‬ים ‪?.‬ו{‪ D‬ז‪t‬ר‪~ p‬הכה‪ :‬כב י_ק ~‬

‫‪~w‬ה ע‪.r.‬נדןים -‬ל‪~-‬ל‪f‬ו ?ד"י ג'~סה יו‪~.;:‬כ‪1‬‬ ‫ואל‪-‬זה אביט אל‪-‬ע'ני ףנכה‪-‬רףח וחרד על‪-‬דברו‪:‬‬ ‫כל‪-‬אלה אנם‪-‬יהוה‬ ‫‪:• :‬‬ ‫‪••. :‬‬

‫•• ‪"l\.‬‬

‫‪T‬‬

‫‪llt‬‬

‫‪:‬‬

‫נ‪:.‬‬

‫‪-‬‬

‫•‪:‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪• T‬‬

‫‪-‬‬

‫••‬

‫‪:‬‬

‫‪\.•• T‬‬

‫‪:‬‬

‫‪-‬‬

‫‪• T‬‬

‫ן‬

‫‪o‬‬

‫‪w‬‬

‫ג שומט משור מ~ה‪~-‬יש זומג מ ה ר}'ף ~לב ‪P-‬ה‪..?.‬ע ה~~ דם‪ -‬זיר‬

‫ר~ו;‪':‬מ לכגת ז‪,‬נ;ב‪#‬ד ז‪l t‬ו ~ם ‪~6-‬ה ש‪t‬ר ~דךכ‪.‬י;לם ף‪+‬שקף~ין‪.‬כם ם"~~כ‬ ‫‪:‬ה~‪~.‬כז י ~ם‪~-‬גי ז‪t‬ר‪. m‬ע~~‪2‬ל‪.‬י‪f‬ום ףז‪,‬נג‪,‬ףרס‪t‬נ ז‪"~t‬יא ל;לם ענו‪w‬רא'נ‪:‬וי‬ ‫‪W‬ר יד‪:‬נ~"~ס‪~-‬ל‬ ‫ו~"יו עו~ה ד~ךנ‪:‬די ו‪p ~ '9‬עף כ~ע‪,‬ש נ~לדנלנו[ ~‪-‬י‪ ~.‬י‪ ~?-‬ןעף רא? ~גים ו~תגי ג~נ‪:‬ים‬ ‫?או;נרו קו~ה רהושיגינו‪ :‬נח ר~נ‪.‬ה ~ל‪t‬ויד‪ ~ r‬ר ~ש יס ~ד ~קומו‬

‫‪w‬‬

‫‪.J‬‬

‫~ם‪-‬י‪,‬ושי‪..‬עוףי ~תנ‪.‬י ר‪.‬גיזי"ףי י'Yl‬ו‪?:‬י ןכר‪~-‬הכה }‪.‬ית ~קב תדי‪-~~~r‬ל‪?,‬ך יג‪.‬ת ‪:‬ל~ןי?'~ ה ה‪ p‬ו‬

‫‪P‬י‪t‬ז ~הגה מה‪~~-‬ו ~~ונכי?~ ג‪t‬י »כל י? ;יג‪Q‬קו ~ג‪i r‬י נ~;כו ~~‬‫מ‪~p‬ל ך~‪~ry‬לו‪ :‬ו ךאן ~י;נרו ~חנ‪~ .‬ה‪j‬ה מ‪?P-‬ה~ א~נו ץ~~ ם~~‬ ‫ממד~ןי אננ‪J‬ו ן~‪.‬נ;‪~ i.:‬ץ ~ןה} ךשוז‪:‬ו‪f‬ו ~ןץ ן‪ ~i‬ך~?~כת ז‪.q‬ןץ‬ ‫ל‪,‬א‪-‬עכר ~ה ~יש ךל‪,‬א‪?-‬ש"ב ~ןם ‪:‬ם‪ ~,‬ז אי~‪~;.‬כ ז‪t‬נ‪:‬י?‪t‬כ ז‪t‬ל‪-‬ז‪t‬רץ‬ ‫הנר ‪ b‬ל לאכ'ל‬ ‫‪-‬‬

‫‪: -‬‬

‫•‪::• :‬‬

‫•‪:‬‬

‫)‪,‬‬

‫פרי‪ n‬וטוב‪n‬‬ ‫•‬

‫‪V‬‬

‫‪:‬‬

‫‪l\T‬‬

‫‪:‬‬

‫‪n‬‬

‫את‪-‬ארצי ‪:‬ונחלתי‬ ‫ותבא~ ותטמאו‬ ‫ ‪• :‬‬‫•‪•.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪T‬‬

‫‪-‬‬

‫‪:‬‬

‫‪.J‬‬

‫‪:‬‬

‫ז‪-‬‬

‫‪:-‬‬

‫‪T‬‬

‫• ‪.1‬‬

‫ותפשי התורה לא‬ ‫איה יוהה‬ ‫מארו‬ ‫לא‬ ‫שמתם לתועבה‪ :‬ח ‪j-‬ןן •נים‬ ‫‪-‬ל‪~ -‬רץ למלגי‬ ‫~חון‪f‬ו ל~י‪t1‬ו ל~‪t‬ו‪J‬י‪ Q‬יל'‪f-‬ם ‪Q‬ז‪t‬ןץ‪ :‬יט ןג~‪Q‬ןמ ~~ףי ן?א‪-‬כן;~לו '‪1‬‬ ‫~ףו;ז~‪-‬י‪~ ~,‬ג~י חכ'ח~‪-‬ם~~ למ~יל‪,‬ף‪:‬‬

‫ב א י~ית ן~ר‪f~-‬יוח ~‪.1-‬י ל‪.‬אןנר‪ :‬ב‪Q‬לך ‪g‬ןךאנ‪~ J‬ז)י ם~~ור;~ ל‪.‬א‪i‬נר‬

‫נ~ח ~מ ר 'ח~ ‪ j‬ח‬ ‫‪.J‬‬

‫נ‪:‬כו~א‬

‫~ ‪Vi‬ר ~‪ ?.‬מד?ן‪.‬וי ~י)‪:‬וי לקךאנוי ~~~ש~ םו~~~ י‪~}.‬מ עו‪p‬ן רס~ה‬ ‫~יה‪ j‬ה רמג!לין‪.‬וה~ עו~ה‪ :‬לב נ!ג!כך ~~~ י‪-~).‬ל‪t‬ז ע ‪p‬ון ?ח}זכם }ם‬ ‫~‬

‫•‬

‫ו‬

‫‪q‬‬

‫‪.‬‬

‫‪r‬‬

‫•‬

‫ו‬

‫‪;t‬נ~נ‪j.‬ם ~הכה ‪:‬ן~~ לג נ~ו‪.‬ם מג!ר‪1‬ע‪.‬ר ועד‪-‬נגו~ מ~ית ~~לם ע‪.‬יר ועד‬

‫ל‪t}.‬ז ~ך~ים מ~ה ~דוח_ל ‪l't‬י?י נ~ן~ע~ י‪ ~}.‬ע‪b‬ון מ~ ‪J.‬י י‪~ ~).‬ץנך~ל‪:‬‬

‫‪HAFTARA BALAK‬‬ ‫‪Micha 5:6-14- 6:1-8‬‬

‫ה ו וי‪t‬יה‪ ,.‬ו ~~לת ~‪p‬ב ~ךקב ע‪p,‬ים ך~ם ‪f‬טכ מ~ הי‪~ ~fr‬ר~י~ם‬

‫‪w‬ר ל‪.‬א~נה ?~יש וא‪~~ /‬חל ו~‪1.‬י ‪:‬זז‪t‬ם‪ :‬ז ו~ה ת‪1‬י~~‬ ‫‪w‬ב ~‬ ‫~ל‪.‬י‪-‬גנ‬ ‫‪.r‬‬

‫•‪.‬‬

‫ו‬

‫ו‬

‫‪_p‬‬

‫‪:‬‬

‫ו‬

‫‪.‬‬

‫‪p‬‬

‫‪:‬‬

‫~‪.‬ג!קב כגר~ם ~קךב ע ים ר~ים ה‪?.‬ך~~ ~כ‪.‬יכ רת ~ער רי‪~?~--‬‬

‫;~~דרי‪-‬צא‪,,‬ו ~‪w‬ר ~ם ר~;~ רר‪,,‬מס ר\ירף‪ .‬ר~"יו מ~יל‪ :‬ח גכר~ם ~ד‪:r‬‬ ‫על‪ ~-‬ו~ל‪-‬א~‪#‬ף'י ‪~:‬ו‪:‬ת~~ ט רנכה ג‪~.‬ום‪-‬מה~א ז‪q‬ם‪~-‬ה‪ j‬ה וח?רד‪:‬י‬ ‫ס~נ;כיף מקך‪.#,‬ר ו;כ~ג‪.‬ןין‪:‬ו מך ‪f‬כןוףי‪ :‬י וח;ירן‪:‬וי ~ל ~ך~ף ךךן~זןן‪:‬וי‬

‫‪:‬ףי‪.‬ר~~מ‪-‬ל~ יא רח?רנ‪:‬ר"י םי_‪ ?~~,‬מ~ן ף ~י'>?י‪J~.‬ים ל‪: N_,‬ן‪.‬ל‪~-‬יו‪~.;:‬‬ ‫‪A‬‬

‫יב וח?ר‪:T‬י~ ~זוי?ףי ~מ~ב ‪J)1‬ףי מקך‪.#,‬ר ‪_,‬הן~~ר‪:‬נ‪-‬א?ו )'רד ?‪P-‬ג!שה‪,,‬‬ ‫•‬

‫•‬

‫‪.‬‬

‫‪•r‬‬

‫~ד‪.‬יף‪ :‬יג ךגנכ\}ינ;ו~ ~ש‪.‬יכרי מקך‪.#,‬ר ךח~מןן‪:‬וי ~‪:‬כיף‪ :‬די ך~'?יינ‪:‬רי "~~‬

‫‪.‬ח~~ ‪p‬ה ~‪.‬קם ז‪t‬ת‪-‬מגונם ר_‪),‬ץ~ ל‪~: N_,‬ע‪.‬גו~‬

‫‪417‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

HAFTARY kr61a Ed ‫ ס‬mu ze st‫ ס‬wami: 'P‫ס‬zw61 ‫ ח‬am, pr‫ ס‬simy, przejsc przez tw‫ס‬j ‫ ף‬ziemi ,'~ ale kr61 Ed ‫ ס‬mu ich ‫ ח‬ie wystuchat; [Jisrael] wyprawit p‫ס‬selstw‫ ס‬takZe i d ‫ ס‬kr61a M ‫ ס‬awu, ale i ‫ ח חס‬ie byt przychyl ‫ ח‬y; zatem Jisrael zatrzymat si ~ w Kadesz . 18 Przebyt pusty ‫ ח‬i ~ i ‫ ס‬krq.Zyt ziemi ~ Ed ‫ ס‬mu ‫ ס‬raz ziemi ~ M ‫ ס‬awu i d ‫ס‬tart d ‫ס‬ wsch ‫ ס‬d ‫ ח‬iej cz~ sci ziemi M ‫ ס‬awu, gdzie ‫ ס‬b‫ס‬z‫ס‬wali ‫ ח‬ad Ar ‫ חסח‬em ; ‫ ח‬ie przekr ‫ ס‬czyli jed ‫ ח‬ak gra ‫ ח‬ic M ‫ ס‬awu, alb ‫ ס‬wiem t ‫ ס‬Ar ‫ חסח‬jest gra ‫ ח‬ic‫ ף‬M ‫ ס‬awu . 19 Nast~ p ‫ ח‬ie Jisrael wyprawili p ‫ס‬st6w d ‫ ס‬Sich ‫ חס‬a, kr61a Am ‫ ס‬ryt6w, kr61a Che szb‫ חס‬u, i przekazat mu Jisrael c‫ ח ס‬ast~ puje: 'P‫ס‬zw61 ‫ ח‬am przejsc przez tw6j kraj, abysmy d ‫ס‬szli d ‫ ח ס‬aszeg‫ ס‬miejsca'. 20 Ale Sich ‫ ח חס‬ie d ‫ ס‬sc ufat Jisrael ‫ס‬wi , aby mu p‫ס‬zw‫ ס‬lic ‫ ח‬a przekr‫ ס‬cze ‫ ח‬ie sw‫ס‬jej gra ‫ ח‬icy, przet‫ ס‬zebrat cafy sw6j lud i r‫ס‬zf‫ס‬zyt si ~ ‫ ס‬b‫ס‬zem w Jahaz; i wyp ‫ס‬wiedziat w ‫ס‬j ‫ ~ח‬Jisrael ‫ס‬wi. 21 W6wczas B6g, B6g Jisraela, wydat Sich ‫ חס‬a i wszystkich jeg‫ ס‬ludzi w r~ce Jisraela i p‫ ס‬ra zit ich; a Jisrael zaj ‫ף‬t cat‫ ף‬ziemi ~ Am ‫ ס‬ryt6w, kt6rzy t ~ ziemi ~ zamieszkiwali . 22 Przej ~ li pa ‫ סח‬wa ‫ ח‬ie ‫ ח‬ad cafym teryt‫ ס‬rium Am ‫ ס‬ryt6w, ‫ ס‬d Ar ‫ חסח‬d ‫ ס‬Jab ‫ ס‬k i ‫ ס‬d pustyni a2: p‫ ס‬J‫ ס‬rda ‫ח‬. 23 Teraz ‫ס‬t ‫ ס‬B6g, B6g Jisraela, usu ‫ףח‬t Am ‫ ס‬ryt6w z dr‫ ס‬gi Sw‫ס‬jeg‫ ס‬ludu, Jisraela, a ty chciatbys zabrac t ~ ziemi ~ ? 24 Czyz ‫ ח‬ie starczy ci, ze p‫ ס‬siadasz t ‫ס‬, czeg‫ ס‬uzyczyt ci b6g tw6j Kem ‫ ס‬sz? - t ‫ ס‬m ‫ס‬zesz s‫ ס‬bie zatrzymac; ale my ‫ ס‬dbierzemy t ‫ ס‬wszystk‫ס‬, c‫ ס‬B6g , ‫ ח‬asz B6g, zechciat nam dar‫ס‬wac. 25 Czyzbys byt lepszy ‫ ס‬d Balaka, sy ‫ ח‬Cip ‫ ס‬ra, kr61a M ‫ ס‬awu ? Czyz sprzeciwit si ~ ‫ חס‬kiedys Jisrael ‫ס‬wi? Czyz kiedyk‫ ס‬lwiek p‫ ס‬dejm ‫ס‬wat z ‫ ח‬im walk~ ? 26 Kiedy Jisrael zamieszkiwat w Cheszb ‫ חס‬ie i w ‫ ס‬k‫ ס‬licz ‫ ח‬ych ‫ ס‬sadach , i w Ar‫ ס‬er ‫ ס‬raz w tamtejszych ‫ס‬sadach, i we wszystkich miastach wzdtuz Arn ‫­ס‬ ‫ ח‬u w przeci ‫ף‬gu trzystu lat, czemuz t ‫ ס‬przez caty te ‫ ח‬czas ‫ ח‬ie ‫ ס‬dzyskaliscie ich?' 27 Ja nie p‫ ס‬pet ‫ ח‬item ‫ ח‬iczeg‫ ס‬przeciwk‫ ס‬wam, ale t ‫ ס‬wy wyrz ‫ ף‬dzacie mi zt‫ ס‬wyp ‫ס‬wiadaj ‫ ף‬c mi w ‫ס‬j ;~‫ ח ח‬iech B6g, S~ dzia, r‫ס‬zs ‫ף‬dzi dzisiaj p‫ ס‬mi ~ dzy

416

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫הפטחת‬

‫‪n‬‬

‫חו;‪ ~~}.‬נ~‪ '{J‬ל מ?ז‪~t‬ים ז‪t‬ל‪?!-‬לד י‪ ~).‬עןפון‪ :‬טי נ~~ר יי ‪p‬ה ‪P-‬י‪t‬ז‬ ‫?א‪-‬ל‪R‬ח ~ץנר~כ ז‪t‬ת‪-‬ז‪t‬ןץ מוז‪t‬ב וז‪t‬ת‪-‬ז‪t‬ר‪.‬ץ י‪ ~).‬עןפון‪ :‬טז ?י‬ ‫~~‬

‫‪rw‬‬

‫כ~לו}‪:.‬ום ~~~כים )!לד ~ץנך~ל כ~ד~י עד‪~-‬ם‪\-‬לוף נ~כ~‪w‬‬

‫;דשה‪:‬‬

‫יז נ~‪_ '{J‬לח ~ץנך~‪.J‬ל מ?ז‪t‬ק_ים ו ז‪t‬ל‪~-‬ל ‪~ i‬דום ו ל‪.‬א ‪6‬ר ‪j‬א‪-‬הך~~‪t‬ז‬

‫~ך~ף וא‪ ?.‬שמע ‪{p‬ן ~ום ןגם ז‪t‬ל‪{p -‬ן מו~ שוח וא‪ ?.‬ז‪}t‬ה‬ ‫‪;w‬זש‪ :‬יח נל!‪,‬ן כ~ד ‪iv‬ןב ז‪t‬ת‪-‬ז‪t‬ךץ ~ום וז‪t‬ת‪-‬ז‪t‬ןץ‬ ‫נ~ב ~ץנך~ל ~‬

‫‪v‬‬

‫מו~ נ~א) ש~~‪-‬חןן~~ ?ז‪t‬ןץ מן~ ~‪~Q‬ון ~ע;ז‪.‬ר ~ך~ן ןלא‪)q-‬ו‬

‫ב~~‪.J‬ול מו~ב י"~ ~ך~ון ~ב~ל מוז‪,t‬ב‪ :‬יט נ~ ‪] '{J‬ח ~ץנך~כ מ?ז‪~t‬ים‬ ‫ז‪t‬ל‪-‬ז;כיח‪1‬ו ~לד‪r-‬כ~מ"הי ‪{p‬ן ‪,f'{JQ‬ון נאנ~ר כר ~ץנך~ל ג~~ךה‪-‬א}‬

‫~ר~~‪ 3‬עד‪-‬ו;נקו ‪p‬י‪ :‬כ ןלא‪-‬ס~‪i‬כיו ז;כיןחן ז‪t‬ת‪~-‬ץנך~כ ~כר יי~~~‬ ‫נ~ז‪$‬סף ז;כיחו ‪ i‬ז‪t‬ת‪?-‬ל‪-‬ע‪t‬נו ~‪~Q‬ו ה~ו‪;:‬נ~ ב~זכם עם‪~-‬ץנך~‪ :‬כא ב~נ‪::‬ון‬

‫~‪j‬הה ~לז‪~-j‬ץנך~ל ז‪t‬ת‪-‬ז;כיח‪1‬ו וז‪t‬ת‪?-‬ל‪-‬ען‪.‬פו ;ד~ ~ץנך~ל ב~~ןם ב~יין‪VJ‬‬

‫~ץנך‪ k‬ל ~‪11‬‬

‫?ל‪-‬ז‪t‬גץ ‪" Q‬מ~‪1‬י יוש‪,‬ב ‪Q‬ז‪t‬ןץ מ‪.‬היא‪ :‬כב נ;‪.‬יךשו ~ת‬

‫ב~‪-‬ל?‪.J‬ול ‪~Q‬מר"י ~‪~.‬ךנו ‪i‬‬

‫ןעד‪-‬מ~ב·‪p‬‬

‫ו~ן‪-‬מ~ן ‪J‬ר ןעד‪-‬מ~ך ‪:::r‬ן;‬

‫כג ועב‪5‬ה ~ההכ ו ‪jj‬יל~ ~ץנך~ל הוירש ז‪t‬ת‪~-‬מ·יר י~~~ עו‪~ p‬רלז‪t‬‬

‫ו~~ה ז‪:‬ייר~פו‪ :‬כד ‪r‬וכא ~ ~‪w‬ר יי~‪~ :r‬וןנש ~ל ‪ffi‬‬

‫אות‪ 1‬נכיגש‬

‫ן~ת ר~~‪-‬ל? הוריש ~הנה ~לן‪j‬ינו ~~ ‪t.‬ינו אות\ גיך‪,‬ש‪ :‬כה רענלה‬

‫‪t‬וט‪1‬ב טוב ~נלה ק~~~ רו~~‪-‬ן~ ‪{p‬ן מו~ ‪t‬ור‪1‬ב ךב עם~ך~ל‬ ‫~ם‪-‬ג?זו‪ q‬ג?‪p‬ם ‪:‬ם‪ #-‬כי ~‪;.JW‬ז‪.‬ת ~ך~ל ‪ii'{JW‬ון וג‪~.‬נוי‪t‬ו‪r‬כ ו~עך')‪'i‬ר‬

‫‪m‬‬

‫‪w‬‬

‫יג‪~.‬נוי‪t‬י‪r‬כ ‪-‬ל?~י ירם ~ ר על‪~ ~-‬ר‪-ct‬ר ‪'{J‬ןש מ~ות שהג ימי~ע‬ ‫םי;!?~מ‪-‬א‪,‬ל ~תע מז‪.‬ןא‪ :‬כז ן~‪:‬נ~י ל~‪-‬זכ'?א‪~.‬נכי דד ו~נ‪S‬ה ‪_,‬ה~ע ~ין‪:‬ו‬ ‫ךגזה ?מ‪.‬ליכם ~ ~‪"9'{J‬ט ~ההנ מש·~ט ימר‪-‬ם יגר י‪~ ~).‬ך~ל וי?‪.‬ו י‪~).‬‬

‫‪415‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

HAFTARY

HAFTARA CHUKAT S~dziowie

11 :1-33

Ta haftara jest czytana, poniewa.l jej tematem jest walka Jiftacha z kr61em Amonu, znajdujq si~ w niej r6wniez bezposrednie nawiqzania do wydarzen opisanych w paraszy, gdy synowie Jisraela w drodze do Erec Jisrael, chcieli przejsc przez ziemi~ Edomu, gdy im tego odm6wiono i jakie byly tego skutki.

11 1 Byt cztowiek m ~zny, Jiftach, Giladczyk, syn natoznicy, zas jego ojcem byt Gilad. 2 Zona Gilada urodzita mu syn6w, a kiedy synowie owi zrodzeni z jego zony dorosli, przep ~ dzili Jiftacha m6wi ‫ ף‬c: "Nie b~ dziesz dziedzicem w domu naszego ojca, bowiem jestes synem innej kobiety". 3 Tak wi ~ c Jiftach uszedt precz od swych braci i osiedlit si ~ w ziemi Tow; zgromadzili si ~ wok6t niego rozmaici nieudacznicy, kt6rzy dzielili z nim w walkach niepewny los. 4 Po jakims czasie Amonici rozpocz ~ li wojn ~ z Jisraelem . 5 ‫ ו‬zdarzyto si ~ , ze kiedy Amonici rozpocz ~ li wojn ~ z Jisraelem, starszyzna Giladu udata si ~ do Jiftacha w ziemi Tow, aby go stamtqd sprowadzic. 6 Powiedzieli do Jiftacha: "Zbierz si ~ i zosta ‫ו‬f naszym wodzem, a b~ dziemy walczyli z Amonitami ". 7 lecz Jiftach odezwat si ~ tak do starszych Giladu: "Czyz to nie wyscie mnie znienawidzili i nie wy wyp ~ dziliscie mnie z domu mojego ojca? - czemuz wi ~ c teraz przyszliscie do mnie, kiedy jestescie w udr~ ce?" 8 Starsi Giladu odrzekli do Jiftacha: "Zwr6cilismy si ~ teraz do ciebie, abys poszedt z nami i stoczyt bitw~ przeciwko Amonitom i abys zostat naszym przyw6dc‫ף‬, dla wszystkich mieszka ‫ו‬f c6w Giladu". 9 Na to Jiftach powiedziat do starszych Giladu: "Jesli powr6c~ , aby wraz z wami stoczyc walk~ przeciwko Amonitom, i jesli B6g wyda ich w moje r~ ce, zostan ~ waszym przyw6dc."‫ ף‬10 Przyw6dcy Giladu odpowie dzieli na to Jiftachowi: "B6g b~ dzie swiadkiem pomi ~ dzy nami, jesli nie uczynimy tak, jak rzektes. 11 W6wczas Jiftach udat si ~ ze starszymi Giladu, a lud uczynit go przyw6dc‫ ף‬i wodzem nad nimi; potem Jiftach wypowiedziat w Micpa wszystkie swe obietnice wobec Boga. 12 Jiftach wyprawit poselstwo do kr61a Amonit6w z takimi stowami: "C6z jest takiego pomi ~ dzy tob ‫ ף‬a m ‫ףח‬, ze spro wadzasz wojn ~ na moj ‫ ף‬ziemi ~ ?" 13 Kr61 Amonit6w odrzekt postom Jiftacha : " Pow6d jest taki, ze Jisrael, kiedy uchodzit z Micrajim, zaj ‫ף‬t moj ‫ ף‬ziemi ~ od Arnon a2: po Jabok i po Jordan, zwr6c je zatem teraz bez walki". 14 Jiftach wyprawit wtedy raz jeszcze post6w do kr61a Amonit6w. 15 Oznajmit mu co nast~ puje: "To rzecze Jiftach: Jisrael nie zagarn ~ li ziemi Moawu ani ziemi Amo nit6w. 16 Bowiem kiedy Jisrael wyszedt z Micrajim, wkroczyt na pustyni ~ , a2: do Morza Trzcinowego, i przybyt do Kadesz. 17 Jisrael wystat poselstwo do

414

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫הפטחת‬

‫‪HAFTARA CHUKAT‬‬ ‫‪11 :1-33‬‬

‫‪S~dziowie‬‬

‫יא א ך~~זןס מ~{~יי ‪r‬י‪:‬ן‪i‬ו ר~~נ~ ~ ךןרוא הנ‪;;.‬ץ~‪-‬ן~ זוגה נזלי ~?גיד‬

‫‪v‬‬

‫‪W‬ת‪?~-‬גיד ןר ~גים נ~~ןלו ?גי‪ -‬ה~~ נ~~ךש~‬ ‫‪:‬ן;‪-~~rv.‬ת‪t‬ז ב נב‪::‬ו‪s‬לי ~‬ ‫חו‪-~~t‬ת‪t‬ז נא‪;>j‬נרו כר ליא‪-‬נכ~מ‪.‬נל ~~ית‪~~-‬ינו ?י ‪.,‬ה~~‪-‬ן~ ~ןז‪:‬ות‬

‫‪w‬‬

‫ה‪ :‬ג נ~?רח‪~~ .‬חנכ ~~ ‪i.‬י זלז‪t‬יי נ~ב ~ןץ ‪p‬רב נ~לז‪r‬ט ‪ l‬ז‪t‬ל‪~~-‬חנכ‬ ‫~~ש‪.‬נים רי‪t‬לים ו~~~נ עמיו‪ :‬ד נ~תי וכ~ ‪p‬ים נ~ל ‪po‬ו ?גיי‪-‬ע ‪p‬וו‬ ‫‪ W‬ר‪-‬ג?‪:Q‬ןן‪.‬נ ?גי‪-‬ע ‪p‬ון עם‪~-‬י?יך~ל כ‪~?i‬נ זק‪f.‬י‬ ‫ע‪.‬ם‪~-‬י?יך~ל‪ :‬ה נ~‪f‬וי ~~‬

‫ג?»י לקמת ש‪-~~r‬ת‪t‬ז ~ז‪t‬ןץ טיוב‪ :‬ו נ~או;נר~ י‪t‬ח~~{ ה~{ ך~~נכה‬ ‫]נו {ק~יו רגל‪Q‬ן;יה י‪ ~~}.‬עןפון‪ :‬ז נ~~ר ~~חנכ {קז)‪.‬י ג?»י ~‪Q‬ל ~נכם‬ ‫אב~תם אלי ~תה בכאשר‬ ‫מא ומדוע‬ ‫וגתרשוני •ממת‬ ‫אוינר‬ ‫שאנתם‬ ‫•‪c •.‬‬ ‫•‪n‬‬ ‫‪• \.‬‬ ‫ ‪:‬‬‫•‬ ‫‪•• :‬‬ ‫נ‪:•.‬‬

‫‪r:‬י‬

‫•ג‬

‫די‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫ז‬

‫••‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪_.., :- -‬‬

‫די‬

‫~ר ל?ים‪ :‬ח נ~או;נרו זקגי ג?~ד חו‪-~~t‬ל‪t‬ז ל~ ‪ i‬ענ;ו‪i‬ו ש‪.‬נ?נו ~~יד‬ ‫ך‪t‬יל?‪ P‬ע‪$.‬נו ךג{מו;ב~ ?~‪i.‬י ע ‪p‬ון רינ‪.‬זכנכ ~נו {ראש ל?{ ‪,,.‬ן‪f‬ץ ג?גיד‪:‬‬ ‫ט י~~ר ~~חנכ ז‪t‬ל‪-‬קז)‪.‬י ~{ג ~ם‪-‬ו;נשי~ם ~ןום או‪:1‬יי ?הלזכ‪t‬כ י‪~?).‬‬ ‫ע‪ b‬ון \ו‪~t‬ן ~הכה או‪l‬ים ?~גי ~נ~י ז‪t‬ו‪:‬יהנ לום ?ר‪:‬אש‪ :‬י נ~או;נר~‬ ‫קזגי‪-‬ג?גיי ‪p‬ך‪-~~r‬ל‪t‬ז ~הנה ~נ‪:‬וה שזגע ~ינוי‪t‬רנו ~ם‪-‬אן ~ד~ר‪~\ :r‬‬ ‫כ~~יה‪ :‬יא ננ‪.‬לדז ~~נ;וח ע‪.‬ם‪-‬זקני ג?~י נ~~ימו ‪_ v‬ג‪J‬ם אוןוו ~ל‪.‬יעם‬

‫?ר~ש ו?וו~יו נ~ז~ר ן‪r‬ס~~ ז‪t‬ת‪-‬ול‪-‬ן~ך יי י‪~}.‬ל ~הכה ‪:‬הו~~~~‬ ‫יב י?'~נ‪2‬ח ~~נ;וח מ?~~ים ז‪t‬ל‪P-‬לדז ~גי‪-‬ע ‪p‬וו ל‪.‬א‪p‬ר מה‪-‬וי נ?דז‬ ‫כנ~~‪-‬י~ י~~ ?הל}כם ‪:‬י~ך~~ יג נ~א~י ~לדז ~גי‪-‬ע‪t‬נון י‪{~.?.‬מ‪-‬ל‪t‬ז‬ ‫‪1‬‬

‫~‪t p‬יח ~יי‪-‬ל‪i‬לח ללכו כל‪-‬העם הגל ‪ i‬ל‬ ‫‪• : -‬‬‫••‪: -‬‬

‫די‬

‫די‬

‫די‬

‫‪• -‬‬

‫‪:‬‬

‫די‬

‫יי‪r‬‬

‫יי‪r‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫•יי‪C‬י‬

‫די‬

‫‪• -‬‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫לפני יהוה וב>שח‪i‬נ שם שאול וכל‪-‬אנשי‬ ‫שלמים‬ ‫וב>ז‪ ro‬ו‪-‬שם זיחבם‬ ‫• ‪:‬‬ ‫• ‪\.‬‬ ‫·‪: -‬‬

‫‪:‬‬

‫‪") T‬‬

‫‪:‬‬

‫‪.1 • T‬‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫נ‪•..‬‬

‫‪:‬‬

‫~‬

‫•‪-‬‬

‫‪:‬‬

‫‪.1 T‬‬

‫‪-‬‬

‫‪T‬‬

‫)"‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫‪1 -‬‬

‫•• ‪,,/‬‬

‫עד‪-‬מדא‪:‬‬ ‫ישראל‬ ‫‪:‬‬ ‫‬‫‪, •.‬‬ ‫• ‪:‬‬ ‫די‬

‫ו‬

‫יב א נא!~ר ?~ומ~ ל~ך~~‪-‬ל?‪-‬ל‪t‬ז ה~‪f‬ו ש ‪~P-‬נוי ?‪P‬ם~?‪? :‬כ~ל‬ ‫~ץ)ר‪~-‬מךן;דם י‪ ?.‬נ~ו;נ‪,/‬די ע‪,‬ל‪.‬י~ם ‪:‬ן‪,‬ל~ ב וענ‪S‬ה הת}‪ .‬מ ‪p‬ל‪,‬ן ו ~ב;ומן]‪.‬‬

‫ל~גי?ם ג~)י ~י כש‪r:q‬י ו~‪J‬י נהם ~נ;ד‪;,‬ים ג~)י הנ‪:‬ימ]?נוי ל~גי~ם‬ ‫כי~~~ עד‪-‬ימ~ם זמ;ך‪ :‬ג י‪~).‬ה ‪i‬ו‪.:‬ע ~י ~ד ~ר‪i‬יה ך~ד ו;נשי‪f‬וד ~ת‪-‬שדר ו‬

‫‪Q‬י ל‪:rR‬יב‪:‬וי ג‪vo‬נר ‪P‬י ל‪i‬ל‪:r‬ינוי ו~ת‪p -‬י ~ש‪w‬‬

‫י ‪-‬ת~ ‪p‬י ר‪g‬דנ‪:‬וי ‪~~-‬ו‪Q‬י‬

‫לק‪;r‬וב‪:‬וי כ~ר םי‪~~/,‬ך ע‪.‬י‪J‬י ד‪ p‬ךז‪y)t‬יב ל~ם‪ :‬ד נ~ו;נרו אן ע‪,‬שק‪?,‬כנו וא‪/‬‬

‫ן~ד~ינו ךל‪,‬א‪-‬ל_ק‪;r‬ונ;ו שי~‪-‬ד!~ ו;נ~ו~ה‪ :‬ה ר~א~) ~ל‪.‬י)‪i‬ם כ!י ~ההכ‬

‫‪n‬‬

‫ם?~ וגיי ו;נשי ד ימ~ם ‪fu‬ה‪ :‬יו ל{‪ l-‬ו;נ~ג‪:‬ים !‪J‬י~ ו;נ~ו~ה נ~~ר ‪:‬ד!)‬ ‫‪.w‬נה ~‪-‬ת~ך רו‬ ‫‪W‬ר ה~~ ·מ‪-‬ת~‬ ‫י נ~~ר ~מו~ל ~ל‪t-‬יג'ם ~הכה ז‪t‬‬ ‫‪w‬ר ס~ ‪l‬ה ~ת‪~-‬בדנ‪::‬וי~ם ‪1Q‬יץ ‪:‬ם~~ ז וע ‪t‬ה ו~~ ‪,,‬ה?'~~~ו‬ ‫כ~‬ ‫ם‪?,‬ו;נ~ ל ‪ .P‬גי ~ה·גה ת‪j‬ל ~‪-?.‬ר)ץ~ ~ד?נ‪J‬י גינכד ו מ‪r‬יו~ה ןו‪~ p‬רא~ו‬ ‫ונו;‪.~)r‬נ ~ק~ם ל")‪:‬ך ר~~ הנו‪t~ ~.;:‬יד כ~~ת ןו‪~ p‬ר"אץ)נו ~ם‪-‬נד‬

‫‪:‬ו~‪-‬ה~ו‪:‬ן כ ן~ם‪-‬נכ~ידי ~ת‪-‬ן~‪:.‬בנו גת וע‪.‬כינו ~ק~‪Vi o‬‬ ‫חץ‪j‬כ~~נו‪ :‬נא נ!‪:‬וא~י ~ד~רי? ם ~ן‪t-‬ווא כנ;ןש~‪p‬ם וכ‪!,?.‬נ נז‪:‬ר‪i‬ןש~ר‬ ‫ז‪t‬ת‪-‬ז‪:‬ו?‪i‬תכ מץ!‪J‬י כמ?ון‪ :‬כב נ!?מ נ~כ~ו ‪QQ‬ןה ננ‪.‬ץ‪j‬בו שם ת~]‪j‬ץ‬ ‫~ ~~ן‪.‬ון ~ץ)ך‬

‫‪.J‬‬

‫~~ים ~ד‪.-‬ץ‪.‬יבו ;‪:‬ורן~"ים ~~נ?‪i‬ש\ זכר"ן~~ים ~?ל‪-‬מןןן ךל~ ‪:‬ו~~‬ ‫כג נ~~בו י‪j).‬ץ מ~~שי‪t‬כ נ?‪.‬ךד~ ‪P.‬זכר‪t‬ו נ!~~רו נ~אבו ~~וה~‪-‬ל‪t‬ז ~ן‪)-‬ון‬

‫נ~ט~רו‪-‬לו ~נן ~ל‪-‬ממ·~ות או~ם‪ :‬כד נ~או;נרו ~~וה~‪-‬ל~ ‪-‬י~‪\m‬‬ ‫~ה"כה ~?הנו ז‪t‬ת‪;-‬יל‪"~ Q-‬ךץ ךגם‪~-‬ןנגו י"‪..‬כ~י‪-‬ל>; ‪~ Q‬ךץ ~~גינו‪:‬‬

‫‪407‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

HAFTARY

HAFTARA SZEIACH Jehoszua 2:1-24 Ta haftara jest czytana, poniewal: opisuje, jak Jehoszua postat zwiadowc6w do Erec Jisrael nim przekroczyl Jordan wraz z synami Jisraela, co przypomina zdarzenia ze zwiadowcami przedstawione w paraszy.

2 1 Jehoszua, syn Nuna, wyprawit z Szitim dw6ch ludzi, szpieg6w, m6wiqc im w tajemnicy: "ldzcie rozejrzec si ~ po ziemi i po miescie Jerycho". Wybrali si ~ wi ~ c i przybyli do domu kobiety, kt6ra prowadzita gospod ~ , a na imi ~ byto jej Rachaw, i przenocowali u niej. 2 Doniesiono ‫ ס‬tym kr61owi Jerycha w tych stowach: "Oto ludzie przybyli tutaj dzis w nocy, przystani od sn6w Jisraela, aby przeszukac okolic ~ ". 3 Kr61 Jerycha postat do Rachaw te sfowa: "Przypro wadz tych ludzi, kt6rzy przybyli do ciebie, kt6rzy weszli do twego domu, bo wiem przybyli oni tutaj, aby przeszukac catq t ~ ziemi ~ ". 4 Kobieta zas przyj ~ta i ukryta obydwu tych ludzi, nast~ pnie zas rzekta: "Rzeczywiscie, owi ludzie przyszli do mnie, ale nie wiedziatam, skqd sq. 5 Poszli sobie, kiedy bramy [miasta] miafy zostac zamkni ~te pod wiecz6r; nie wiem, dokqd si ~ udali; scigajcie ich niezwtocznie, a zdotacie ich dopasc". 6 Schowata ich tymczasem pod dachem na strychu i ukryta ich pod todygami lnu, kt6re roztozyta na poddaszu . 7 Scigano ich wi ~ c w kierunku Jordanu, gdzie byfy brody na rzece; zamkni ~to tez bramy zaraz za uczestniczcicymi w poscigu. 8 Ci ludzie tymczasem nie zdcizyli jeszcze zasncic, kiedy kobieta poszta do nich na poddasze . 9 ‫ ו‬rzekta do tych ludzi: "Wiem, ze B6g podarowat wam t ~ ziemi ~ i ze groza nas opadta z waszego powodu, i ze wszyscy mieszkancy tej ziemi truchlejci przed wami . 10 Styszelismy bowiem, jak B6g wysuszyt dla was wody Morza Trzcinowego , kiedyscie wyszli z Micrajim, a takZe co uczynit owym dw6m kr61om Amoryt6w za Jordanem - Sichonowi i Ogowi - kt6rych zniszczyliscie doszcz~tnie . 11 Gdy usfyszelismy, nasze serca struchlaty- przez was cztowiek stracit ducha, albowiem B6g, wasz B6g, On jest Bogiem w niebiosach i ponad nimi, na ziemi i pod niq. 12 A teraz, prosz ~ , przysi ~ gnijcie mi na Boga - skoro wyswiad czytam wam przystug~ - ze i wy wyswiadczycie przystug~ domowi mojego ojca i dajcie mi rzeczywistq gwarancj ~ . 13 Zachowacie przy zyciu mego ojca i m‫ס‬jq matk~ , i moich braci, i moje siostry oraz wszystko, co posiadajq, i ze uratujecie nasze dusze od smierci". 14 Ci zas ludzie odrzekli jej na to: "Nasze dusze za tw‫ס‬jq dusz~ , jesli nie wyjawisz nikomu naszej rozmowy; kiedy si ~ stanie, ze B6g da nam t ~ ziemi ~, w6wczas postqpimy wobec was Zyczliwie i uczciwie". 15 A ona spuscita ich na powrozie przez okno, bowiem jej dom

406

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫הפטחת‬

‫‪HAFTARA SZELACH‬‬ ‫‪Jehoszua 2:1-24‬‬

‫ב א נ~ץ‪.f-J‬ח ~הו‪.JW.‬ע ~ו‪-‬נ~ו‪- w‬מ‪~Yi‬ים ץ‪J‬גים‪~~-‬ש~~~מ ן~ל מ{~‪~-‬הכה‬ ‫ארצה‪:‬‬ ‫על‪-‬פניהם‬ ‫ומנוח ואשת‪ 1‬ר"‪ k‬ים וב) ‪ 9‬לו‬ ‫המז‪;:‬גח‬ ‫!~להב‬ ‫‪: .,.‬‬ ‫‪•.• •· :‬‬ ‫‬‫-‬ו ~לונכ‪i‬ך מ~ץ‪-‬ו‪:‬כ~ם‪ :‬יח וי‪v‬ה‪~ .‬י'ם‪-‬מה~א הי‪-~fr‬ם~‬

‫‪v‬‬

‫ז‪:‬ו ?‪ i‬ר~י ~יש"י ךל‪.‬א‪-‬זוקר~י‪.?-‬י )'וד ‪:‬י‪.‬ל~~ יט נ‪t.‬ךז;כ‪.‬ר"ןדי ז‪t‬ת‪~-‬ו‪p‬ת‬ ‫להם ברי!ר בב)ום‬ ‫הבעלים מפיה ולא‪-‬יזכו~ עוד בשמם‪ :‬כ ‪:‬וכר‪:i‬וי‬ ‫‪מש~ת מ~ה‬

‫ועל ידם‪ c‬מג ממצדת ‪ /‬מג מץ;~עדת ‪ /‬מג מ‪w.‬נדת ‪ /‬מץ‪J‬וכיגי מג ‪v‬ע‪~.‬ת מ~ה‪mw ,‬‬

‫ת‬

‫~נו ?~ ~ימ‪,‬ינו‪ ,‬ו{קךץ‪J‬ה ןל ‪ )f‬נו‪ Q‬ה( {ששדן ו{שי?סה‪>;{ ,‬בדד ו{נ‪:‬ר~ז‪,t‬ךת‪ .‬על מנ"ל‬

‫?~ ‪,‬וני‪;),‬ל~ ~כ‪;r,‬ונו מדדים לה וי?~ר~ים א‪ 'i‬נכ‪,‬ן ~נ;ו;גרן שי?ד י~~ ?ל מי נכוכיד‬ ‫{ע ‪ 'i‬לם כ~ד‪~; .‬רון ‪~?,‬הכנ~ ‪ )f‬קןש >מש~ת ן( ~ץנר~ל ךמזכ‪-‬ז~ים‪.‬‬

‫‪393‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

‫הפטרות‬

HAFTARY

‫במדרב‬

‫מסעי‬

Paraszat MASEJ zawiera 2 przykazania pozytywne i 4 zakazy 1.

2. 3. 4. 5. 6.

Przykazanie wyznaczenia miast dla Lewit6w, kt6re r6wniez ~'l stu:Zyc jako miasta schronienia. (35:2) Nie wolno zabic winnego cztowieka przed osqdzeniem go. (35:12) Przykazanie zmuszenia nieumy51nego mordercy, zeby uciekt do miasta schronienia. (35:25) Nie wolno 5wiadkowi morderstwa byc ~dziq w tej sprawie. (35:30) Nie wolno przyjcic wykupu, zeby uratowac morderc~ od kary smierci. (35:31) Nie wolno przyjqc wykupu, zeby uwolnic cztowieka z wygnania w mie5cie schronienia. (35 :32)

CHUMASZ PARDES lAUDER

391

BEMIDBAR

MASEJ

- ‫ חס‬stale pytat, jakq odlegloSC: ju.l przebyli, za5 ‫ס‬jciec pragn ‫ף‬t wiedziee, ile pozostat‫ ס‬im jeszcze d ‫ ס‬przeje chania. Wspomniawszy ‫ ס‬tym ‫ס‬jcu ustyszat od nieg‫ס‬, ze nie ma p‫ס‬j ~ ia, jak cud‫ס‬wna jest jeg‫ ס‬narzeczona i rodzina, d ‫ ס‬kt6rej ma wstqpic, i jak wielkie ma szcz~ ie, ze w Swej ‫ ס‬patrz‫סח‬5ci B6g mu ‫ ח‬a t ‫ ס‬zezwala syna za5 cieszyt‫ ס‬jedy‫ ח‬ie t ‫ס‬, ze ‫ס‬statecz‫ ח‬ie uwal ‫ ח‬iat siE;! od sw‫ס‬jej mac‫ס‬chy i dlatego pragn ‫ף‬t wiedziee, jak dalek‫ ס‬sq juz ‫ס‬d d ‫ ס‬mu. Ojciec za5 byt pewie ‫ח‬, ze sy‫ ח‬a czeka wielkie szcz~ie, z rad ‫ס‬Sc i‫ ף‬przewidywat przysztoSC: i dlateg‫ ח ס‬ieusta‫ ח‬nie pytat, kiedy wreszcie d ‫ס‬jad ‫ ף‬do celu ." TakZe Zydzi ‫ ח‬ie mieli p‫ס‬jE;!cia, jak waz. ‫ ח‬a i wspa ‫ ח‬iata jest SwiE;!ta Ziemia. Wiedzieli jedy‫ ח‬ie, ze uciekali i oddalali siE;! ‫ס‬d cierpie ‫ ח‬ia, jakie przyszt‫ ס‬im z ‫סח‬sic w Micrajim. Swe WE;!dr6wki liczyli wiE;!C wedtug miejsc wymarszu - "marsze wedtug ich p‫ס‬cz‫ף‬tk‫ס‬wych miejsc". Z przymi ‫ס‬t6w ziemi zdawat sobie jed ‫ ח‬ak sprawfi! ich przyw6dca, M ‫ס‬sze, dla ‫ ח‬ieg‫ ס‬celem byt‫ ס‬wiE;!C wkrocze ‫ ח‬ie d ‫ ח ס‬iej. Dlatego tci: "M ‫ס‬sze spisat p‫ס‬cz‫ף‬t k‫ס‬we miejsca ich marsz6w" i rad ‫ס‬sc sprawiata mu Wfi!dr6wka ku SwiE;!tej Ziemi . Rabi ‫ ח‬Cadok Hak‫ ס‬he‫ ח‬w sw‫ ס‬ich uwagach d‫ ס‬Mechilty pisze, z.e wychodzqc z Micrajim Zydzi ‫ ח‬ie odciE;!li SiE;! od zlego wptywu tego kraju. Ud ‫ס‬wad ‫ ח‬ia t ‫ ס‬Rambam, kt6ry stwierdza, ze fara‫ חס‬jest wciele‫ ח‬iem zlych skt‫ ס‬nn‫ס‬Sci i dlatego - jak dodaje rabi ‫ ח‬Elijahu Dessler - gdy czytamy, ze po kilku d ‫ ח‬iach od wyj5cia Zyd6w z Micrajim fara‫ חס‬rzucit siE;! za ‫ ח‬imi w pog‫ס‬n, ‫ס‬z ‫ ח‬acza to, ze 5cigata ich zla skt‫ חחס‬oSC: (Michtaw meE/ijahu.) R6wnici w kwestii st6w "i wtedy wystat farao ,"‫ ח‬Mechilta pisze, ze "odesta‫ ח‬ie ich [Zyd6w] ‫ס‬z ‫ ח‬acza tu towarzysze‫ ח‬ie im", czyli fara‫ חס‬- t‫ ס‬uciele5‫ ח‬ie ‫ ח‬ie zlej skto‫חח‬cS‫ס‬i - wci Z‫ ף‬pozostawat z ‫ ח‬imi w pew‫ח‬ym zwiqzku . Ch ‫ס‬c zatem sy‫סח‬wie Jisraela uciekali przed ‫ ח‬ied ‫ ס‬l‫ף‬, jakiej p‫ס‬dlegali w Micrajim ("marsze wedtug ich pocz‫ף‬tk‫ס‬wych miejsc"), slad teg‫ ס‬kraju wci Z‫ ף‬w ‫ ח‬ich tkwit. Gdyby wi ~ wkr‫ס‬czyli do SwiE;!tej Ziemi z tymi stabosciami, t ‫ ס‬zamiast p‫ס‬swiE;!cic sifi! zg!E;!bia ‫ ח‬iu Tory, oddaliby siE;! zajE;!ci ‫ ס‬m przy‫ ח‬osz‫ף‬cym k‫ ס‬rzy5ci material ‫ ח‬e, takim jak uprawa p61 i wi ‫ חח‬ic. Z teg‫ ס‬wtas‫ ח‬ie p‫ס‬w ‫ס‬du ich Wfi!dr6wka do Ke ‫ ח‬aa‫ ח‬u trwata tak dtugo . Byta ‫ ס‬na p‫ס‬dr6z‫ ף‬z ‫ ח‬ieczyst‫ס‬5ci d ‫ ס‬czyst‫ס‬sci. C‫ ס‬WiE;!cej, ich przywiqza ‫ ח‬ie do Micrajim skt‫ ס‬nitoby ich najprawd ‫ ס‬pod ‫ ס‬b ‫ ח‬iej d ‫ ס‬zawr6ce ‫ ח‬ia z dr‫ס‬gi w ‫ ס‬bliczu pierwszeg‫ ח ס‬apotka ‫ ח‬eg‫ ח ס‬a pusty‫ ח‬i ‫ ח‬iebezpieczenstwa. Perspektywa w ‫ס‬j ‫ ח‬y m ‫ס‬gtaby ich przestraszyc bardziej ‫ ח‬iz ciE;!Z.ki los, jakiego doswiadczyli w Micrajim, i gdyby B6g ‫ ח‬ie p‫ס‬wi6dt ich dr‫ס‬gq ‫ ס‬krfi!Z ‫ ח‬q, z kt6rej ‫ ח‬ie byto juz powr‫ס‬tu, t ‫ס ס‬wa wew‫ ח‬E;!trz ‫ ח‬a wiE;!z, t‫ף‬czqca ich wci Z‫ ף‬z Micrajim, m ‫ס‬gtaby ich w k‫ חס‬sekwe ‫ ח‬cji ‫ ח‬akt‫ חס‬ic d ‫ס ס‬dwrotu . TE;! podr6z, dziE;!ki kt6rej ‫ס‬ddalali siE;! c‫ ס‬raz bardziej ‫ס‬d Micrajim, kt6ra uw‫ ס‬l ‫ ח‬ita ich ‫ס‬d wptyw6w ‫ס‬weg‫ ס‬zepsuteg‫ ס‬kraju - "marsze wedtug ich pocz‫ף‬tk‫ס‬wych miejsc" - m ‫ס‬zemy ‫ ח‬azwac sur mera, czyli odwr6ce ‫ ח‬iem Sifi! od zla, kr‫ ס‬kami przedSiE;!WZiE;!tymi W p ‫ס‬zytyw ‫ ח‬ym kieru ‫ ח‬ku, jed ‫ ח‬ak W swiecie, kt6reg‫ס‬ S‫ ס‬r‫ס‬dkiem p‫ס‬z‫ס‬staje t ‫ס‬, c‫ ס‬negatyw‫ ח‬e. Dlateg‫ ס‬pr‫ס‬ces te ‫ ח‬ma w gru ‫ ח‬cie rzeczy charakter destrukcyj ‫ ח‬y. P‫ס‬w ‫ס‬dze ‫ ח‬ie w ‫ ח‬im wymaga b‫ס‬ja:Z ‫ ח‬i B‫ס‬zej. Ch ‫ס‬c jed ‫ ח‬ak boja:Zn Boz.a jest cech ‫ ף‬d ‫ס‬stE;!p ‫ ףח‬czl‫ס‬wiekowi, to czytamy, ze "gdyby B6g ‫ ח‬ie p‫ ס‬magat czl‫ס‬wiekowi pok‫ חס‬ac jeg‫ ס‬skton ‫ ח‬o5ci, czlowiek ‫ ח‬igdy nie bytby w sta ‫ ח‬ie ich przezwyciE;!ZyC:" (Kiduszin 30b). Zatem ‫ ח‬awet w kwestii b‫ס‬ja:Z ‫ ח‬i B‫ס‬zej ‫ ח‬alez.y sifi! m ‫ס‬dlic ‫ ס‬B‫ס‬z ‫ף‬ p‫ ס‬m‫ס‬c. Rabi ‫ ח‬Mosze Chajim Luzzatt‫ ס‬pisze jed ‫ ח‬ak, ze p‫ ס‬moc m ‫ס‬z ‫ ח‬a uzyskac tylk‫ ס‬w6wczas, gdy p‫ ס‬m ‫­ס‬ ze siE;! wpierw samemu sobie. Jesli chce siE;! ‫ס‬trzymac pom ‫ס‬c od B‫ס‬ga, trzeba wpierw uksztatt‫ס‬wac w sobie pow5ciqgliw‫ ס‬zach ‫ס‬wa ‫ ח‬ia. Nie moz ‫ ח‬a ‫ ח‬ajpierw ‫ ח‬araz.ac ‫ ח‬a ‫ ח‬iebezpieczenstwo wtas ‫ ח‬ej sfery duch ‫ס‬wej (‫ ח‬a przyktad przebywaj ‫ף‬c w t ‫ס‬warzystwie ‫ס‬s6b, kt6re z pew‫סח‬sci ‫ ף‬przywiod ‫ ח ף‬as do grzechu), a P6z ‫ ח‬iej ‫ס‬czekiwac, ze B6g ‫ ח‬as przed tym ‫ ח‬iebezpieczenstwem ‫ס‬chr‫ חס‬i. "SwiE;!ty, ‫ ח‬iech b ~zie btog‫ס‬stawi ‫ חס‬y, pom ‫ס‬ze czl‫ס‬wiek‫ס‬wi i ‫ס‬cali od zlych skt‫ חס‬n‫ס‬sci tylk‫ ס‬w6wczas, gdy bfi!dzie ‫ חס‬strzegl sameg‫ ס‬siebie. Jesli jednak ‫ ח‬ie b~zie teg‫ ס‬czy‫ ח‬it, w6wczas SwiE;!ty, ‫ ח‬iech bfi!dzie btog‫ס‬stawi ‫חס‬y, z pew ‫ח‬S‫ס‬ci ‫ ח ף‬ie bfi!dzie ‫ ח‬ad ‫ ח‬im czuwat. Jesli bowiem ‫ ח‬ie ma ‫ חס‬lito5ci dla sameg‫ ס‬siebie, to kt6z siE;! ‫ ח‬ad ‫ ח‬im ulituje? 'Nie w ‫ ס‬l ‫ סח‬- jak m6wi ‫ ף‬m~ rcy- wsp6tczuc k‫ ס‬mus, kt‫ס ס‬drzucit wiedzfi!'· P‫ס‬wiedzieli tez: 'Je51i ‫ ח‬ie jestem dla siebie, t ‫ס‬ kt6z ~zie dla m ‫ ח‬ie?"' (Mesilat jeszarim, r‫ס‬zdziat 2) B‫ס‬ja:Zn B‫ס‬za zawarta w sur mera (‫ס‬dwr6ce ‫ ח‬iu siE;! ‫ס‬d zta), swe zr6dto musi miec w ‫ס‬sobistym wysitku czl‫ס‬wieka. Spet‫ ח‬iwszy te ‫ ח‬wym6g m ‫ס‬zemy starac siE;! ‫ס‬si ‫ף‬g‫ףח‬c ideat ase tow (czy‫ ח‬ie ‫ ח‬ia d ‫ ס‬bra). Jed ‫ ח‬ak zadania teg‫ס‬, choC: wyptywa ‫ חס‬o z mit‫ס‬sci B‫ס‬ga, ‫ ח‬ie jest czt‫ס‬wiek w sta ‫ ח‬ie wyk‫ חס‬ac bez B‫ס‬zej p‫ ס‬m ‫ס‬cy. P‫ס‬ wzbudze ‫ ח‬iu w sobie sur mera, osiqg‫ ח‬iE;!cie ase tow jest darem otrzyma ‫ ח‬ym ‫ס‬d B‫ס‬ga. Mitowa ‫ ח‬ie c ‫סח‬ty " pocz‫ף‬tk‫ס‬we miejsca ich marsz6w" - dzieje siE;! jedy‫ ח‬ie "‫ ח‬a rozkaz Boga". Sam B6g darowuje j ‫ ף‬tym , kt6rzy Zyjq w boja:Z ‫ ח‬i B‫ס‬zej . (rabi ‫ ח‬Mordechaj Miller)

sc

390

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫מבדרב‬

‫םסעי‬ NA ROZKAZ BOGA

Znaczna cz~sc niniejszej paraszy poswi ~cona jest opisowi w~dr6wki, jak‫ ף‬Jisrael odbyl w czasie czterclziestu lat koczowniczego Z)'cia na pustyni . To sq postoje syn6w Jisraela, kt6rzy wyszli z ziemi Micrajim, oddziat za odclziatem, pod przyw6dztwem Moszego i Aharona. Na rozkaz Boga Mosze spisat poczqtkowe miejsca ich marsz6w. ‫ ו‬to sq ich marsze wedtug ich pocz‫ף‬tkowych miejsc. (Bemidbar 33:1-2) Tekst ten zawiera dwie kwestie, kt6re sprawiaj ‫ ף‬znaczne trudno5ci interpretacyjne. Po pierwsze, dlaczego kolejnosc st6w "poczqtkowe miejsca ich marsz6w" zostaje na koncu wersetu odwr6cona "marsze wedtug ich pocz‫ף‬tkowych miejsc"? Po drugie, dlaczego zwrot "na rozkaz Boga" pojawia si ~ przy "pocz‫ף‬tkowych miejscach ich marsz6w", a nie po "marsze wedtug ich pocz‫ף‬tkowych miejsc ?" Zanim odpowiemy na te pytania, zastan6wmy si ~ , dlaczego przyszto Zydom bt‫ ף‬kac si ~ po pustyni . Odpowiedzi udzielaj ‫ ף‬nam m~ rcy, jednak ich opinie znacznie si ~ mi ~dzy sob‫ ף‬r6zni ‫ף‬. W Midraszu Tanchuma, przytaczanym przez Rasziego, pogl ‫ף‬d na kwesti ~ tutaczki przedstawiony zostat poprzez analogi ~ : "Mozna j‫ ף‬por6wnac do sytuacji kr61a, kt6ry swego syna zabrat do odleglego miejsca, aby go wyleczyc. Po jego wyzdrowieniu, gdy wracali juz do domu, ojciec na ka:Zdym miejscu postoju opowiadat synowi, co si ~ w tam zdarzylo, gdy szli w przeciwn ‫ ף‬stron ~ : 'Tu spalismy, tu si ~ przezi ­~ bilismy, tu bolata ci~ glowa itd."' (Raszi, ad loc.). W~ r6wka po pustyni miala zatem na celu oczyszczenie Zyd6w z duchowej choroby, kt6rej si ~ nabawili Zyj ‫ף‬c w szkodliwym srodowisku Micrajim. Uciq:Zliwa podr6z miala ich zrehabilitowac moralnie i duchowo, a tym samym przygotowac na wej5cie do Swi ~tej Ziemi w stanie czyst‫ס‬Sci. lnny cel, wedtug Midrasza Tanchuma, miata w~dr6wka, ‫ ס‬kt6rej wspomina si ~ na pocz‫ף‬tku paraszy Beszafach: "B6g rzekt: 'Jesli powi6dtbym ich prostq drogq, to ka:Zdy z nich zaj‫ף‬tby si ~ wtasnym polem i winnicq i zaniedbat Tor~. Dlatego powiod ~ ich drogq pustynn ‫ף‬, gclzie jesc ~d‫ ף‬mann ~ i pic wod ~ ze studni, a:Z Tora w nich okrzepnie" (Midrasz Tanchuma, Beszafach 1.) Pow6d, dla kt6rego B6g poprowaclzit Sw6j lud drogq okr~zn ‫ף‬, wymienia tez werset otwieraj ‫ף‬cy Beszafach :

Gdy faraon wypuszczat lud, B6g nie poprowadzit ich drogq przez ziemi ~ Plisztyt6w, chocia:Z byla blisko, gdy:Z B6g powieclziat: "Aby lud si ~ nie zawahat, kiedy zobacz‫ ף‬wojn ~, bo wr6cq do Micrajim. (Szemot 13:17) Stajemy zatem wobec trzech aspekt6w problemu w~dr6wki: tutaczka miata Zyd6w oczy5cic duchowo, powstrzymac ich od wkroczenia do Erec Jisrael i zaj ~cia si ~ upraw‫ ף‬dla korzy5ci materialnych, zamiast zgl~ bianiem Tory, a tak:Ze uniemozliwic im powr6t do Micrajim w razie natkni ~cia si ~ na dziatania wojen ne. Wa:Zne jest, bysmy zrozumieli, w jakiej kondycji duchowej znajdowali si ~ Zydzi w tym czasie. Pozwoli nam to por6wnac sp6jnosc trzech przedstawionych powyzej pogl ‫ף‬d6w. Powrocmy do poczqtkowego pytania, dotyczqcego zamiany st6w "poczqtkowe miejsca ich marsz6w " na "marsze wedtug ich poczqtkowych miejsc". Magid z Dubna (Ohel Jaakow, Bemidbar) wyja5nia j‫ ף‬przy pomocy nast~ puj ‫ף‬cej przypowie5ci : i‫כ‬e"wien cztowiek po smierci swej pierwszej zony ponownie si ~ ozenit, lecz relacje jego syna z macoch‫ ף‬nie najlepiej si ~ uktadaly. Ojciec zdawat sobie spraw~, ze w tych okoliczno5ciach syn nie ~ ie czut si~ szcz~sliwy, wyczekiwat wi ~ chwili, gdy stanie si ~ na tyle dojrzaty, by si ~ ozenic i opu5cic dom. Pewnego razu uwag~ ojca podr6zuj ‫ף‬cego w interesach przyciqgn ~a pewna dziewczyna, kt6r‫ ף‬uznat za odpowiedni ‫ ף‬dla swego syna. Spotkat si ~ wi ~ z jej ojcem i wsp61nie zaaprobowali zwiqzek swych dzieci. Powr6ciwszy do domu oznajmit synowi: 'Zostaniesz tu jeszcze tylko przez trzy miesi ‫ף‬ce, a potem si ~ ozenisz'. Nadszedt dtugo wyczekiwany dzien i syn, peten rado5ci, wsiadt z ojcem do powozu, by udac si ~ do miasta panny mtodej. W czasie jazdy syn spytat woznic~ : 'Jak daleko ju:Z odjechalismy od naszego domu '? Co jakis czas syn powtarzat pytanie: 'Jak daleko juz jestesmy od naszego rodzinnego miasteczka?' R6wnie:Z ojciec nieustannie zadawat woznicy pytanie: 'Daleko jeszcze?' Syn spostrzegl, ze zadawali odmienne pytania

CHUMASZ PARDES LAUDER

389

BEMIDBAR

MASEJ

36:10-13

Maftir

1 C6rki Celofchada uczynity tak, jak B6g nakazat Moszemu. 11 Machla, Tirca, Chogla, Milka i Noa, c6rki Celofchada, poslubity syn6w swoich stryj6w, 12 poslubity [m ~zczyzn] z rodzin potomk6w Menaszego, syna Josefa, i ich dziedzictwo pozostato w rodzinie plemienia ich ojca. 13 To s‫ ף‬przykazania i prawa [spoteczne], kt6re B6g nakazat synom Jisraela przez Moszego na r6wninach Moawu, nad Jordanem , blisko Jerycha .

Haftara Masej:

s.430

°

Chazak, chazak wenitchazek ! B‫ן‬cdi silny, b ‫ן‬cdi silny i rosnij w sit!-: Pardes Lauder

36:6 36:8

Niech poslubi ,c‫ ז‬kogo ch‫ן‬a - Mosze podkreslit tu, ze pomimo ‫ ח‬akazu matze ‫ו‬f stwa w obr~ bie wtas ‫ ח‬ego plemie ‫ ח‬ia, c6rki Celofchada miaty prawo same wybrac sobie m ~z6w. Kai:da c6rka z plemion syn6w Jisraela, kt6rej przypadnie dziedzictwo - Dzieje si ~ tak w przypadku, gdy jej ojciec ‫ ח‬ie pozostawit po sobie zad ‫ ח‬ego sy‫ ח‬a. (Raszi )

36:9

Zadne dziedzictwo nie ~ie przenoszone z plemienia na inne plemi~ - Werset te ‫ ח ח‬awi ‫ף‬zuje do kwestii, kt6r‫ ף‬werset 36:8 pomi ‫ףח‬t. Kobiety, kt6re ‫ ח‬ie dziedziczyty po ojcu, po ‫ ח‬iewa.l miaty braci, i kt6rych ‫ ח‬ie obowiqzywat omawia ‫ ח‬y tu ‫ ח‬akaz, mogly poslubic czto ‫ ח‬k6w i ‫ חח‬ych plemio ‫ח‬. Gdyby jed ‫ ח‬ak ich bracia zmarli tuz potem, to rodzi ‫ ףחח‬ziemi ~ dziedziczytyby ‫ חס‬e, a po ‫ ח‬ich ich m ~owie i dzieci, ‫ ח‬ale.lqcy do i ‫חח‬ych plemio ‫ח‬. Terytorium ich wtas ‫ח‬ych plemio ‫ ח‬uleglo by zatem zm ‫ ח‬iejsze ‫ ח‬iu. Ni ‫ ח‬iejszy werset prawdopodob ‫ ח‬ie ‫ ח‬awiqzuje do takiego wta5 ‫ ח‬ie przypadku. Stwierdza ‫חס‬, ze ‫ ח‬awet jesli taka sytuacja zaist‫ ח‬ieje, to ziemia ‫ ח‬ie powi ‫ חח‬a przechodzic z plemie ‫ ח‬ia do plemie ‫ ח‬ia, a dziedzicze ‫ ח‬ie powi ‫ חח‬o odbywac si ~ ‫ ח‬ie po ojcu i dzieciach, lecz po krew‫ח‬ym stoj ‫ף‬cym ‫ ח‬ajblizej w zwyktej kolej ‫ ח‬osci dziedzicze ‫ ח‬ia w plemie ‫ ח‬iu ojca. (Ramba ‫)ח‬

36:11

Machla, Tirca... - W tym miejscu Tora wymie ‫ ח‬ia je wedle starsze ‫ו‬fstwa. Zostaty o ‫ ח‬e wyda‫ ח‬e za mq.Z w takiej kolej ‫ח‬cS‫ ס‬i, w jakiej przyszty ‫ ח‬a 5wiat. Jed ‫ח‬akZe w kaZdym i ‫חח‬ym miejscu Tory wymie ‫ ח‬ia si ~ ich imio‫ ח‬a wedle posiada‫ ח‬ej p z‫ז‬ez ‫ ח‬ie m ‫ף‬dr‫ס‬Sc i. Pz‫ז‬edstawia‫ ח‬ie ich w r6z ‫ ח‬ej kolej ‫ח‬o5ci wskazuje za5 ostatecz ‫ ח‬ie, ze .lad ‫ ח‬a z ‫ ח‬ich ‫ ח‬ie byla lepsza lub gorsza od swej siostry. (Raszi )

36:13

puez Moszego- Ksi ~ Bemidbar ko‫ו‬fczy si ~ zwrotem m6wi ‫ף‬cym, ze zawarte w ‫ ח‬iej p ‫ז‬zykaza‫ ח‬ia przekazat B6g bejad Mosze "pz‫ז‬ez Moszego", a dostownie "w ~ Moszego". Co ciekawe, zwrot te‫ח‬ ‫ ח‬ie pojawia si ~ w ostatnim wersecie Wajikra. Wskazuje ‫ח חס‬a zasad ‫ ח‬iczq zmia‫ ~ח‬charakteru przymie‫ו‬za pomi ~ Bogiem a Jisraelem. P‫ז‬zym iez‫ז‬e zawarte w Wajikra opierato si ~ ‫ח‬a pierwszych Tablicach Prawa, kt6re Mosze rozb ~. Teraz z kolei - ‫ח‬a r6w ‫ ח‬i ‫ ח‬ie Moawu - zawarl Mosze ‫סח‬we p‫ז‬zym iez‫ז‬e, oparte ‫ ח‬a drugich Tablicach, kt6re dzierZyl "w swych ~ kach," ‫ס‬c oz‫ ח‬aczato, ze bylo ‫ סחס‬wiecz‫ ח‬e. Uwaga masorecka m6wi, ze ‫ ח‬i ‫ ח‬iejsza parasza zawiera 132 wersety, odpowiadaj ‫ף‬ce liczbowo m ‫ ח‬emo ‫ ח‬icz‫ ח‬emu machale cho/e, kt6re oz ‫ ח‬acza "p z‫ז‬ebacze ‫ ח‬ie chorego." Ksi ~ga Bemidbar ma 1288 werset6w, 10 parasz, 36 rozdziat6w i 158 akapit6w, z czego otwartych jest 92, a zamk ‫ ח‬i~tych 66. Wartosc gematrycz ‫ ףח‬1288 (czyli odpowiadaj ‫ף‬cq liczbie werset6w Bemidbar) ma stowo efrach oz ‫ ח‬aczaj ‫ף‬ce "rozkwit‫ ח‬ie", zas potowa ksi ~gi przypada ‫ ח‬a werset 17:20- "A sta ‫ ח‬ie si ~, ze laska cztowieka, kt6rego wybior~, rozkwitnie ."

388

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫יג‬-‫י‬:‫לו‬

‫בםדרב‬

‫םסעי‬

:‫'ת ~ל~ןכד‬i)~ ~~~ ‫כ‬.~ ‫מ~ה‬-‫ת‬t‫~י ~חנ ~הנה ז‬t9 :‫~ץנך~ל‬

‫)~ל‬.‫~ל~ י‬r.‫'ת דכ‬i}~ ‫נגנה‬:‫וך~ה וזכ~~ ח>ג?~~ ן‬:‫;ו}ה נ‬r‫י~ה מ‬.rf‫וי‬:‫יא נן‬ ‫ז‬t‫;י םי~~? נז;ו‬:‫ף_ ~ו‬Q1‫י‬p.-‫;ך י‬i‫נגץ‬,r-‫ץ~ ~גי‬.i~‫ר}ת‬P. ?~‫ס)ו‬: )‫יך‬,‫יב דד‬ ‫;~~ים‬.‫ ~לה מ~~ות ןמ~ץ‬:‫ן‬Q~~‫ת י‬Q~‫ץ‬.i~ ‫מ~ה‬-‫יג זכגלנלו ~ל‬ }'‫~ ל‬1‫? מ‬.‫ז ~ץנך~ל ~גירת‬t‫ל‬-~).‫~~ י‬-‫ר~~ ~הכ ~הנה ה~מ‬ .‫ חמל"ה חול"ה מיסן‬.‫קל"ב פסםיקו‬ ‫ פ פ פ‬:1,‫~רד~ ~ךח‬

‫מפטיר‬

‫הפטרת‬

‫מסעי‬

429 ‫דף‬

!‫חדק! חדק! ונתחזק‬ ‫ וחצוי ויהה האשי אשר‬.‫סכום פסיקו דספר במדרב לאף ומםיתא ושמנםי ושמנה אפר"ח יסמן‬

m‫ סודויר ל"נ לב ט‬.‫ יי בדד חביונ מיסן‬.‫אחבר וב מטהו יפרח= ופרשויתוי עשרה‬

‫ר רבא לי אליחם‬

‫ מנין הפותתוח שיתם ותשעםי‬.‫ לו כחמו ישליכו זתא מיסן‬.‫ופויקר 'לז‬

.(fi '‫ )ס"א וסדויר כ‬.‫מיסן‬

=‫ אני חלק'ך חנולןת סימן‬. ‫ כהל מאה וחמשםי ושמנוה פרישתו‬.‫ששםי שוש‬

m‫והסותמ‬

Pardes Lauder Morderca nie moze zostac wykupiony za pieni ‫ף‬dze, by "pozwolic mu wr6cic i mieszkac w ziemi ," gdy Najwy;Zszy Kohen jeszcze :Zyje. (Raszi) 35:33

Nie Scic‫ן‬gn ijcie winy- W Erec Jisrael grzech zab6jstwa jest znacznie ci~ niz gdziekolwiek indziej , z powodu wielkiej Swi ~toSci Kraju. Win ~ 5ciqgan ‫ ף‬na Kraj wyra:Za slowo chanifa, odnoszqce si~ przede wszystkim do rzeczy, kt6re nie sq tym, czym si ~ wydajq, takich jak obtuda winowajcy udaj‫ף‬cego niewinnego. Kara za ten rodzaj obtudy odpowiada jego zbrodni, poniewa:Z Kraj przestanie rodzic owoce (Dewarim 28:38) -wygl ‫ף‬dat ~ie na Zyz:ny, lecz plony ~ie dawat mizerne. (Rambam)

35:34

bo Ja jestem B6g, kt6rego Obecnosc jest po5r6d syn6w Jisraela - Boza Obecn S‫ס‬c przebywa posr6d nich, nawet gdy dopuscili si ~ skaZenia rytualnego Uoma 57a). (Raszi )

36 W ostatnich wersetach Ksi ~gi Bemidbar powraca temat c6rek Celofchada. Miaty one otrzymac cz~sc ziemi, kt6ra pierwotnie przypasc miata ich zmartemu ojcu, a po nich dziedziczyc mieli ich przyszli m~zowie i synowie. Obszar plemienia Menaszego m6gl si ~ wi ~c zmniejszyc, jesli kt6rakolwiek z pi ~ciu c6rek wysztaby za mq.Z za kogos spoza plemienia. Nie byt to problem wyt‫ף‬cznie teoretyczny, poniewa:Z kobiety te byty prawe i m‫ף‬dre (Bawa batra 120a), wi ~ ‫ ס‬ich r~k~ starato si ~ wielu m~zczyzn z wszystkich plemion (Cror hamor). Jesli jednak poslubityby kogos spoza plemienia, to Bozy plan podziatu Kraju zostatby zakt6cony, poniewa:Z cz~sc ziemi plemienia Menaszego stataby si ~ wtasno5ci ‫ ף‬innego plemienia. (Sforno) 36:3

dodane ~zie do dziedzictwa plemienia - Jej syn przejmie nalez‫ף‬ce do niej dziedzictwo, m~ski potomek wywodzi zas swe pochodzenie od plemienia ojca. (Raszi )

36:4

Nawet gdy ~dzie rok jubileuszowy- Nie jest to przedmiot sprzeda:Zy, kt6ry powraca do wta5ci ciela w roku jubileuszowym. Dziedzictwo bowiem nie moze zostac zwr6cone, tak ze jesli nastanie rok jubileuszowy, nie zostanie oddane pierwotnie dzier:Z‫ף‬cemu je plemieniu. Pz‫ו‬ekaZe si ~ je jako dodatek do "dziedzictwa plemienia, do kt6rego weszty przez matzenstwo". (Raszi)

CHUMASZ PARDES LAUDER

387

BEMIDBAR

35:34-36:9

MASEJ

Nie skaicie ziemi, w kt6rej osiedliscie, w kt6rej przebywa Moja Obecnosc, bo Ja jestem B6g, kt6rego Obecnosc jest posr6d syn6w Jisraela. 34

SiOdmy czytajc‫ן‬cy

Zwierzchnicy rodziny potomk6w Gilada, syna Machira, syna Menaszego z rodzin potomk6w Josefa przystqpili i przem6wili przed Mo szem i przyw6dcami, kt6rzy byli zwierzchnikami rodzin syn6w Jisraela. 2 ‫ ו‬powiedzieli: B6g nakazat mojemu panu, zeby nasz pan dat ziemi ~ w dziedzictwo przez los synom Jisraela, i naszemu panu B6g nakazat, zeby dat dziedzictwo naszego brata Celofchada jego c6rkom . 3 Jezeli poslubici cztowieka z innego rodu syn6w Jisraela, ich dziedzic two zostanie odj ~te od dziedzictwa naszych ojc6w i dodane b ~dzie do dziedzictwa plemienia, do kt6rego wejd ‫ ף‬przez matzenstwo. B­~ dzie odj ~te od naszego dziedzictwa, [przydzielonego] losem. 4 Nawet gdy b~dzie rok jubileuszowy dla syn6w Jisraela, [kiedy ziemia wraca do swych wta5cicieli], ich dziedzictwo pozostanie dodane do dzie dzictwa plemienia, do kt6rego weszty przez matzenstwo, i ich dzie dzictwo b~ dzie odj ~te z dziedzictwa plemienia naszych ojc6w. 5 Mo sze nakazat synom Jisraela wedtug stowa Boga, m6wi ‫ף‬c: Stusznie m6wi plemi ~ potomk6w Josefa. 6 To jest rzecz, kt6r‫ ף‬B6g nakazat [w sprawie] c6rek Celofchada, m6wi ‫ף‬c: Niech poslubi ‫ף‬, kogo chc‫ף‬, ale mog‫ף‬ poslubic tylko sposr6d rodzinnego plemienia ich ojca. 7 Dziedzictwo syn6w Jisraela nie b~ dzie przenoszone z plemienia na plemi ~ . Kal:dy cztowiek sposr6d syn6w Jisraela pozostanie przyt‫ף‬czony do dziedzictwa plemienia swojego ojca. 8 KaZda c6rka z plemion syn6w Jisraela, kt6rej przypadnie dziedzictwo, [jesli jej ojciec nie miat syn6w], poslu bi cztowieka z plemienia swego ojca, tak ze wszystkim synom Jisraela przypadnie dziedzictwo ich ojc6w. 9 Zadne dziedzictwo nie b~ dzie przenoszone z plemienia na inne plami ~, bo kal:dy cztowiek plemion syn6w Jisraela pozostanie przyt‫ף‬czony do jego dziedzictwa. 1

36 Zachowanie dziedzictwa w przypadku malzenstw os6b z r6znych plemion

Pardes Lauder kt6rzy odbierajq iycie, nie wolno pozwolic w zaden spos6b wykupic si ~ od odpowieclzialno5ci , aby nie skazic Kraju - miejsca przebywania Bozej Obecn S‫ס‬ci . 35:31

Nie przyjmujcie wykupu za .lycie mordercy- Nie ma mozliwo5ci, by morderca unik ‫ ח‬qt smierci poprzez zapfacenie odszkodowania i wykupu za sw‫ס‬jq win ~ . (Raszi )

35:32

Nie przyjmujcie wykupu za tego, kt6ry ucield do swego miasta schronienia - Nie przyjmiecie odszkodowania od cztowieka postanego przez mimowolnego morderc~ z miasta schronienia.

386

CHUMASZ PARDES LAuDER

‫מסעי‬

‫לה‪:‬לד‪-‬לו‪:‬ט‬

‫במדרב‬

‫~‪-‬יי מדם ר‪:‬ונא ~‪Jo‬יף ~ת‪:;-‬וז‪t‬ךץ ול~ץ ר~‪-~?.‬אכ; לן‪t‬כ ~‪w‬ר‬ ‫‪w‬ר‬ ‫לי‪ W‬ן‪-~;.‬ד~ ם~‪-‬י~ ~ד~ ‪:‬וכ‪~.‬ש; ו~ נ‪:‬יטא‪ p‬ץ~ו‪-;:‬ת~ ~‬ ‫•‬

‫\"‬

‫‪w‬‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫•‬

‫•‬

‫•‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫‪:.‬ן‬

‫~ם ץ‪?J‬י;ןם ~ ~ ו ~‪J‬י שן;ו ~י‪ ~ i=9‬י~~ ~הוח שק ון‪q‬ד‬ ‫!~ני ישראל‪ :‬פ‬ ‫•‬

‫ן•‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫••‪1‬‬

‫‪T‬‬

‫‪w.‬‬

‫לו שביעי א קי‪,‬נךב~ ןאי‪ )J‬בז‪t‬מות ת~~מ{ י~{~‪-‬יג~ ‪~-‬יור ‪- -p‬ו;נג~ה‬ ‫‪~~~P.‬תןו ~ ‪f.‬י י‪Q1‬ף_ דיכ~י~ ל~גי מ ה רל~ ‪f.‬י מ~ש~ים ראש~‬ ‫ב אב‪1‬ת לבני ישראל‪ :‬ו‪°‬ב>אמ;~ את‪-‬אד‪".‬ני צ~ה יהוה לתת‬

‫‪w‬‬

‫‪\.‬‬

‫די‬

‫‪._,. :‬‬

‫•‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫די‬

‫‪1 -‬‬

‫•• ‪1‬‬

‫‪:‬‬

‫‪:-‬‬

‫‪".‬‬

‫• ‪.1‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫'‪•• '1‬‬

‫ז‬

‫ת~‪~ry‬ץ ה~ג‪1~ ~o‬לג י‪?-).‬ל ~ץנן~ כאדגי ~הכ ~‪j‬הה לז‪ir‬כ‬‫ג ת~ג‪-o‬ת~ ~ל~נכי ז‪rt‬יינ~ ל~~יו‪ :‬ןי‪6'r${ ~Q‬ד מ~גי ~‪.‬ט‪?-‬ש‬ ‫?­גי~ץנן~ל {~שי‪ 6‬ן‪:p‬ךגיה וכגל‪i‬בכ מ~ת] ~נ‪J‬כינ~ ןנ‪Q1‬ף ל!)‬ ‫~מגדל נחלתנ~ יגרע‪:‬‬ ‫נחלת הונשה אשר תהיינה להם‬ ‫‪.1‬‬‫•‬ ‫•‪--:‬‬

‫נ‪-:--.‬ו‬

‫•‪.1 :-:‬‬

‫‪l\":T‬‬

‫ז~·‪:‬ן•‬

‫‪-‬ן••ז•‬

‫‪""\.‬ז‪-:-‬ו‬

‫ד ן~םהכי;ו‪ r‬כ~~ י‪?-).‬ל ~ץנן~‪ 5‬ן~ץן~ה וכגלרנל ל!) ‪o‬גת] מ~~ה‬ ‫ה ~ ו ז‪:‬ייע;ר~ה לסמ ~‪~P.‬לת מט~ ~י‪.t‬וכנ~ ~~כע וכגל‪:v‬ו‪~~ :‬י‬ ‫מ ה ~‪-‬ת~ ‪f.‬י ~ץנר~ל ~~‪-‬לנ‪..‬נ ~הכה ל‪.‬אר‪ p‬וו‪ .‬מטה‪~ ,.‬גיי‪Q1-‬ף_‬

‫‪w‬‬

‫ו‬ ‫ז‬

‫‪w‬‬

‫אשר‪~-‬ה י‪t‬רה לבונת צלפח‪i‬י לאר‪ b‬לשוב‬ ‫רידבם‪ :‬זה הדרב‬ ‫· ‪.z‬‬

‫‪v‬םיגי'‪ ~>.:‬ה~‪.?,ry‬יו‪:‬נ ~{‪p‬ים‪w‬‬ ‫‪1 :· 1‬‬

‫‪.‬צ‬

‫ה~ ‪P‬ר!!נ ר~ ןר~א ו‪p‬ת ‪P-‬ת~י‬ ‫גאל הדם ה~א ימית את‪-‬רהחצ בפגעו‪-‬בו ה~א ימתפ~‪:‬‬ ‫יט הרחצ‪:‬‬ ‫••‬ ‫די ‪1‬‬

‫‪.‬נ‬

‫•• ‪-1‬‬

‫‪-‬‬

‫די‬

‫‪.1‬‬

‫די‬

‫• ‪\.‬‬

‫‪".‬‬

‫די ‪1‬‬

‫‪-‬א·‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫‪\.‬‬

‫‪:‬‬

‫‪.1‬‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫‪1 ".‬‬

‫כ‪-‬נא ה‪.:q‬זש~‪-‬ם~ך ךך‪P,?,i‬פ~ יד‪c:J?.‬יה‪-‬ו~ ~]יו ~~זיז ר!‪p‬ת‪ :‬א~ ~י~ה‬ ‫ג'אל ‪-‬ה‪-:T‬ם ימית‬ ‫רחצ ה~א‬ ‫היפנה‬ ‫כהה~‬ ‫••‬ ‫•‪- .r‬‬ ‫ב‪1‬יו וי‪b‬ת מות‪-‬י~מת ‪:-..: - -‬‬ ‫‪:‬‬ ‫•‬

‫די‬

‫תס‪:‬‬ ‫ולרכשם‬ ‫יהי~ לבהמתם‬ ‫~מגרשי‪f‬ום‬ ‫לשבת‬ ‫‪\. :‬‬ ‫‪••• : • :‬‬ ‫• ‪< :‬‬ ‫‪".‬‬ ‫• ‪•• : :‬‬ ‫·‪:‬‬ ‫‪:.‬די‬

‫די‬

‫•זו·‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫‪••..1‬‬

‫‪".‬‬

‫•‬

‫'‪1\"1‬‬

‫‪w‬‬

‫‪.:\,‬‬

‫‪:‬‬

‫‪".‬‬

‫‪:‬‬

‫‪1: · · 1-‬‬

‫‪:‬ז‬

‫די‬

‫'‪"1‬‬

‫‪::‬ב‬

‫}ו•זן•‪:‬‬

‫'‪"., "1‬‬

‫די‬

‫'‪1 "1‬‬

‫‪w‬‬

‫ד ~‪~Q‬ך י ז‪.‬כ~יר‪ ~ a‬ר נ‪:‬ונ;ו~~ ‪{I-‬ו‪Q q?,‬יקר יכע‪.‬י‪ 1‬ו‪f‬ו~~ה ז‪"t‬ל‪,‬ף‬ ‫ה ה~~ ‪~9‬יב‪~ :‬מריס ‪Q a‬ח~ץ לע‪.‬יר ה~‪.‬קן‪-‬ת~~‪-‬ת‪t‬ז םי'{~‬ ‫ל'‬

‫ה~~ ב~‪-‬ת~~‪-‬ת‪t‬זן ~ ~‪ 0 :$‬ה~~ וז‪t‬ת‪~~-‬ת‪-‬םנ ו~ל‪:$:‬נים‬ ‫‪q‬‬

‫‪qp‬‬

‫‪q‬‬

‫‪r‬‬

‫‪m‬‬

‫ה‪ ~$‬ו ‪,‬רב~~ ~פ~‪1‬ו ם;‪ ~ ם‪?.‬י~מ‪ .‬ג~ ~~ ף‪.~:‬ס‪-‬ם~‪-‬לע נ~ ~'> ף~"ס‪-‬ם~~ ג~ ~~‬

‫‪P‬‬

‫יב‪-‬יג ~‪Q‬ן~ר‪-‬ר;ון‪~)'~ :‬נ ‪Q‬ן‪p‬ו‪-‬ר~ןנ;‪ r.‬מ ?ו‪~ :‬ן~קה‪r.)'~ :‬ץנ ‪Q‬ן~‪,‬קה‬

‫יד ?ו‪:‬ו‪: t.t‬ש~כ;~ ~'>~י ש~(‪t,‬זמ וגכב~ ‪f.1‬י‪ ~tir‬ךלא‪;.J-‬ה ~~ ‪,P-‬םי‬ ‫ו~סע~‬ ‫סיני‪:‬‬ ‫במדבר‬ ‫ו~חנ~‬ ‫מרפידם‬ ‫ו~ע~‬ ‫טו‪-‬טז לעם לשתות‪:‬‬ ‫‪\.‬‬ ‫•‪: -‬‬ ‫‪rr‬‬ ‫"‬ ‫‪.1- : " :‬‬ ‫‪\.‬‬ ‫" \‪"/‬‬ ‫‪\.‬‬ ‫•‪: -‬‬ ‫‪T‬‬

‫‪\,T‬‬

‫"‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬ו••‬

‫‪1‬‬

‫‪-:-‬יו‪-‬ו‬

‫יז ‪}Q‬רןנ;‪ t.‬ז;ויגי מ‪~ ?~P‬ק‪+‬נךר ~כה‪?>'~ :‬ז~נ ‪)WQ‬ת‪~P +‬גה‬ ‫רם"י‬

‫(נ‪f )f‬נ~כ נכסבוי‪ .‬כמס כג‪r‬ונר סמסנכר‪r‬ו סככו‪ ,‬כסרדינכ ורסדיר םכ מקרס‪ ,‬ם‪t‬כנכפ"י םג‪ r‬ר נככיסס כטכטכס רכסכינכס‬ ‫כמזכ‪,‬ר כ‪t‬כ ‪r‬ו‪t‬כמר פסיו כגכיס רמטרכטכיס ממסנכ כמסנכ ככ ‪t‬כרננכיס םכס רכ‪t‬כ סי‪r‬וס כסס מכרורס‪ ,‬םסרי ‪f‬כין כ‪t‬כן ‪t‬ככ‪t‬כ‬ ‫‪t‬כרננכיס רם‪r‬ויס מסנכר‪r‬ו‪t S .‬כ מסס י"ד‪ ,‬םגרכס סיר נםכס ר‪t‬כםרכס‪ ,‬קרדס ג‪ r‬ירס‪ ,‬מםכסנכר מרנכמסס נכד םנ‪t‬כר‬ ‫כר‪r‬ומס‪ .‬םמםס כם‪r‬וכורר סמרגכיס‪ ,‬םכ‪t‬כמר )כמזכר ינ‪,‬‬

‫ט‪(r‬‬

‫ר‪t‬כורר כסנכו סנכס מור‪ 5‬רר‪r‬ו וגר' )םס יג‪ ,‬נ( םכור כך‬

‫‪t‬ככםיס וגר'‪ .‬רג‪f‬כן סר‪t‬כ ‪t‬כרמר ויסנכו מור‪ 5‬רר‪r‬ו ויונכו נר‪r‬ומס‪ ,‬כמד‪r‬ו םסי‪f‬כ כמזכר פ‪t‬כרן‪ .‬ונכוד סר‪t 5‬כ מפס םמרכס‬ ‫מסבכר‪r‬ו פסיו כ‪t‬כורר מי‪r‬ו‪r‬ו ‪t‬כסרן מסר ססר נכד נכרנר‪r‬ו מר‪t‬כנ נםכ‪r‬ו ס‪t‬כרננכיס‪ ,‬כמ‪t 5‬כ םגכ םמכס רםכםיס םכס כ‪t‬כ‬ ‫כסנכו ‪t‬ככ‪t‬כ נכםריס מסנכר‪r‬ו‪r .‬ס מיסודו םכ רני מפס סדרםן‪ .‬ורני ‪r‬וכוררמ‪t‬כ זרם נר זרםס ‪t‬כורר‪r‬ו מםכ כמכן םסיס נכר‬ ‫וררכס רסרכיגר כמקרס רוררק כרפ‪t‬כר‪r‬ור' גירן פסיו ורר‪ r‬רין ס‪r‬ווריכ ‪t‬כניר מרכס גכ סמסנכר‪r.‬ו ‪t‬כמר כר ג‪t‬כן יםככר' ג‪t‬כן‬ ‫סרקרכר' ג‪t‬כן ורםם‪r‬ו ‪t‬כ‪r‬ו ר‪t‬כםך וגר'‪( :‬ד) רנכ‪ S‬רים נכקכרים‪ .‬טרודים נ‪t‬כנכס‪) :‬ימ( רימ)ן כרמנככ‪ .‬נככ םס כפרן סרנכ‬

‫‪361‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

‫במדרב‬

‫ונטות‬

Komentarz )alkut Szimoni (11 cz~c 133) wyja5nia t~ kwesti ~ : Dawid zatowat, ze wskutek jego czynu Szaul przez godzin ~ nie m6gl wypetnic przykazania cicit, poniewa2: nie miat na sobie wymaganej szaty ‫ ס‬czterech rogach. To wfa5nie bylo przyczy ‫ ח‬q Dawidowych wyrzut6w sumienia: fakt, ze nie m6gl si ~ zachowac inaczej, nie stanowit dla niego zadnego pocieszenia. W gl~ bi serca czut bowiem, ze celem ;Zycia sq przykazania i ze pozbawienie Szaula jednej micwy bylo w pewnym sensie r6wnoznaczne z chwilowym pozbawieniem go ;Zycia. Koncepcja ta znajduje r6wniez swe odzwierciedlenie w biografiach naszych przodk6w, a takZe w praktycznych halachach naszego ;Zycia. Wei.my na przyktad zwyczaj kria: gdy umiera krewny, nale;Zy rozedrzec odzienie, kt6re ma si ~ na sobie. Gdy jednak umiera kt6res z rodzic6w, to rozdarcie musi byc wi ~ ksze i si ~gac naszego serca. Prawo to ma znaczenie nie tylko sentymentalne. W Talmudzie Jerozolimskim (Moed katan 3:8) rabi Szmuel wyja5nia, ze smutek wynika tu z faktu niemozn S‫ס‬ci dalszego przestrze gania micwy szacunku dla wtasnych rodzic6w. Opr6cz osobistej rozpaczy najblizszych zmarfego, w sytu acji tej odczuwa si ~ tez ogromny smutek z utraty jednego przykazania. Jako ze ;Zycie i przykazania sq od siebie wzajem zalezne, to utrata jednego z nich r6wnoznaczna jest z utratq obu. Zal po smierci bliskiej osoby jest wi ~ kszy, jesli wraz z ;Zyciem cielesnym odeszta sposobnosc spetniania ;Zycia w jego wymiarze duchowym. Najpetniejsza forma smutku jest zatem n~ pstwem prawdziwej mifosci ;Zycia . lstota wszystkich przytoczonych przyktad6w zawiera si ~ w stowach: 11Tora jest naszym ;Zyciem i dtu go5ciq dni naszych". W Torze i przykazaniach zamkni ~te jest niesko r'‫ ו‬czone znaczenie kaZdej chwili doswiadczenia. 1nikt nie potrafi mitowac ;Zycia bardziej niz ten, kto oddaje si ~ ideatom Tory. Nikt nie odczu wa prawdziwszego poczucia taski ani nie do5wiadcza wi ~ kszej rado5ci i nieograniczonych mozliw‫ס‬Sc i s‫ ס‬iq‫ח‬g i~ia 5wi ~to5ci . (rabin Mordechaj Miller)

Paraszat MATOT zawiera 1 przykazanie pozytywne i 1 zakaz 1. 2.

Przykazanie dotyczqce praw uniewa:Znienia slubowania. (30:3) Nie wolno ztamac slubowania. (30:3)

CHUMASZ PARDES LAUDER

359

MATOT

BEMIDBAR

z monotonii egzystencji pr6bujq wydrzec jakies doznania, a kokietowanie smierci dostarcza im upragnionej pikanterii. Ludzie 5wiadomi duchowego wymiaru 5wiata wiedz‫ ף‬jednak, ze prawdziwq warto5ci ‫ ף‬jest ;Zycie w jego petni, obywaj ‫ף‬ce si ~ bez sztucznej stymulacji i wspomagania. lnstynktsamozachowawczy jest wi ~c odruchem bardzo prawdziwym i bardzo duchowym. Zycie jako naczynie na micwot nalezy nieustannie ochraniac: troska ‫ ס‬nie w sytuacji zagrozenia usprawiedliwia nawet zbezczeszczenie Szabatu : " Zbezcze5c jeden Szabat, aby ;Zyc i 5wi ~cic wiele Szabat6w" - zachowac wiele micwot, dni petnych sensu i radosci (Szabat 151 b.) ‫ ~ז‬wielkq wartosc ;Zycia odzwierciedla popularne powiedzenie, kt6re mozna cz ~sto uslyszec: "Nie otwieraj ust dla aniola oskarzaj ‫ף‬cego" (Berachot 19a). lnnymi stowy, nale;Zy unikac nawet wspominania ‫ ס‬mozliw‫ס‬Sc i nieszcz~scia. Powiedzenie to moze czasem wydawac si ~ nieco przesqdne, opiera si ~ ono jednak na bardzo prawdziwym spostrzezeniu, ze jesli ktos szczerze docenia wartosc ;Zycia, to nie b ~zie niefrasobliwie rozprawial ‫ ס‬mozliwosci nieszcz~5cia. R6wnie praWdziwa jest sytuacja odwrotna: jesli ktos beztrosko rozmawia ‫ ס‬mogqcej nadejsc katastrofie, znamionuje to szczeg61n ‫ ף‬martwot~ wyobraini, brak poczucia barwn S‫ס‬ci i 5wi ~tosci ;Zycia . Spostrzezenie takie czyni midrasz w nawiqzaniu do samego Moszego. Zal ‫ף‬c si ~ Bogu na brzemi ~ przyw6dztwa, na up6r i slepot~ ludu, Mosze wofa: "juz raczej mnie zabij, je:Zeli znalazfem przychylnosc u Ciebie, zebym nie oglqdal mojego nieszcz~5cia" (Bemidbar 11 : 15). Mosze poni6st kar~ za samo tylko wypowiedzenie tych st6w, za igranie ze smierci ‫ף‬, nawet w chwili rozpaczy. Wedtug Szla Hakadosz, kara ta jest wyrainie wskazana juz w samym tekScie. W wersecie 11 :17 m6wi B6g do Moszego: "Wzmog~ natchnienie, kt6re jest nad tob‫ "ף‬- a nast~ puj ‫ף‬ce dalej przepowiednie Eldada i Medada (11 :26) uswiadamiaj ‫ ף‬Moszemu, ze umrze nie wkroczywszy do Swi ~tej Ziemi. Wydarzenie to stanowi dobitny przyklad pod niesionej przed chwil ‫ ף‬kwestii: bez wzgl ~du na wzniostosc kieruj ‫ף‬cych nim motyw6w, Mosze nie powi nien byt pozwolic, by jego usta wypowiedziaty takie stowa, bowiem znamionuj ‫ ף‬one niefrasobliwy stosu nek do warto5ci ;Zycia i 5ciqgn ~ na niego natychmiastow‫ ף‬kar.~ W historii Moszego mozemy znaleic jeszcze jeden przyklad nierozwainego m6wienia ‫ ס‬nieszcz-~ 5ciu. Btagaj ‫ף‬c Boga cat‫ ף‬sw‫ ף‬mitosciq, by nie wykonywal na narodzie wyroku (za grzech ztotego cielca,) Mosze bez namysfu zawofal: "Jesli [mozesz], odpusc ich grzech, a jesli nie, to prosz~ , wymai mnie z Twojej ksi ~gi, kt6r‫ ף‬napisales" (Szemot 32:32). Ta bohaterska i bezinteresowna deklaracja sprawia, ze jego modli twa zostaje przyj ~ta: jednak fakt, ze rozwaial wymazanie swego imienia z Tory i ze argumentu tego uZyt jako karty przetargowej, swiadczyt, wedtug sprawiedliwego Bozego os‫ף‬du , ‫ ס‬bt~dnym postrzeganiu przywileju wfasnej roli. W konsekwencji imi ~ Moszego nie zostato wymienione z paraszy ‫ז‬ecawe, opisuj ‫ף‬cej wyposa:Zenie Miejsca Obecno5ci . Bior‫ף‬c to wszystko pod uwag~ mozemy si ~ doktadniej przyjrzec obu tekstom, kt6re przytoczylismy na pocz‫ף‬tku. Staje si ~ teraz jasne, ze otrzymawszy tak surow‫ ף‬kar~ za drobne oznaki braku szacunku dla ;lycia, Mosze nie okazat najmniejszej troski ‫ ס‬swoje wfasne ;lycie, nawet gdy spieszyt wykonac ostatnie rozkazy, jakie otrzymal od Boga. Nikt nie cenit ;Zycia bardziej niz Mosze, dla kt6rego obfitowato ono w mozliwo5ci osi ‫ף‬gni ~cia 5wi ~tosci: odm6wil pi ~eset pi ~tnascie modlitw, by ch C‫ ס‬troch ~ przedlu;Zyc jego trwanie. Powodowat nim jednak duchowy potencjat ;lycia: micwot, kt6re mozna byto jeszcze wypetnic . To dlatego, zdawszy sobie spraw~ , ze pozostalo mu juz niewiele czasu, cat‫ ף‬sw‫ ף‬energi ~ i pragnienia skupit na ostatnim przykazaniu, jakie B6g mu zlecit. lstotq jego ;Zycia zawsze byty micwot, zas ostatnia z nich stanowita esencj ~ jego ostatnich dni . Ten sam respekt dla ;Zycia ukazuje Jalkut w zdarzeniu, gdy Szaul nieswiadomie wpada w r~ce Dawi da, kt6rego sam tropit, aby go zabic: "Ludzie Dawida powiedzieli mu: Oto dzien , ‫ ס‬kt6rym 86g powie dzial ci: Wydam twoich przeciwnik6w w twoje r~e i uczynisz z nimi, co b ~dziesz chciat. Wtedy Dawid wstat i uci ‫ף‬l ukradkiem skraj ptaszcza Szaula. Jednak potem ruszyto Dawida sumienie, iz uci ‫ף‬t skraj ptaszcza Szaula" (1 Szmue/ 24:5-6). Slowa "ruszyto Dawida sumienie" sktaniaj ‫ ף‬do pewnej refleksji. Na pierwszy rzut oka reakcja Dawida wydaje si ~ nieco przesadzona. M6gt z tatwosci ‫ ף‬wykorzystac sposobn S‫ס‬c zabicia swego zatwardzialego wroga. Nie musialby juz uciekac i ;Zyc w strachu. Jego pow§ciqgliwa reakcja, spro wadzaj ‫ף‬ca si ~ zaledwie do odci ~cia pofy ptaszcza Szaula, byta bez w ‫ף‬tpienia jedynie zdawkowym gestem . Wyrzuty sumienia w tej sytuacji wydaj ‫ ף‬si ~ przesadnie szlachetne .

358

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫במדרב‬

‫מטות‬

WARTOSC ZYCIA Na p‫ס‬cz‫ף‬tku r‫ס‬zdziatu 31 pojawia si ~ pew ‫ ח‬a dramatycz ‫ ח‬a, ch ‫ס‬c subtel ‫ ח‬a kwestia psych ‫ ס‬l‫ס‬gicz ‫ ח‬a. Z p‫ס‬z‫ ס‬ru ‫ ח‬ie dzieje si ~ wiele: B6g ‫ ח‬akazuje M ‫ס‬szemu przed smierci ‫ ף‬wyruszyc ‫ ח‬a Midja ‫ ח‬it6w, a ‫חס‬ wypet ‫ ח‬ia Jeg‫ ס‬p‫ ס‬lece ‫ ח‬ie. Przyjrzyjmy si ~ jed ‫ ח‬ak tekst‫ס‬wi ‫ ח‬iec‫ ס‬blizej :

B6g przem6wit d‫ ס‬M ‫ס‬szeg‫ ס‬wyja5 ‫ ח‬iaj ‫ף‬c mu: Zem5cij si ~ ‫ ח‬a Midja ‫ ח‬itach za sy‫ ח‬6w Jisraela. P‫ס‬tem z‫ס‬sta‫ ח‬iesz d‫ס‬t‫ף‬cz‫ חס‬y d‫ ס‬tw‫ס‬jeg‫ ס‬ludu. M ‫ס‬sze [‫ ח‬atychmiast] przem6wit d‫ ס‬ludu: Uzbr6jcie ludzi sposr6d was d ‫ ס‬walki i ‫ ח‬iech [wyrusz‫ ]ף‬przeciwk‫ ס‬Midja ‫סח‬wi, zeby ich ukarac s‫ף‬dem ludu Boga ‫ ח‬a Midja ‫ ח‬ie. (Bemidbar 31 :1-3 ) Raszi zwraca uwag~ ‫ ח‬a ist‫ס‬t ~ teg‫ ס‬fragme ‫ח‬tu: "Nawet jesli M ‫ס‬sze wiedziat, ze p‫ ס‬wypet‫ ח‬ie ‫ ח‬iu teg‫ס‬ zada ‫ ח‬ia przyjdzie mu zak‫ ס‬nczyc sw6j 2:yw‫ס‬t, to wypet‫ ח‬it je z rad S‫ס‬ci ‫ ף‬i bez ‫ס‬ciqga ‫ ח‬ia si ."~ P‫ס‬spiech i zapat, z jakimi M ‫ס‬sze przystqpit d‫ ס‬wypet‫ ח‬ie ‫ ח‬ia B‫ס‬zeg‫ ס‬r‫ס‬zkazu, maj ‫ף‬ceg‫ ס‬bezp‫ס‬sred ‫ ח‬i‫ס‬ d ‫ ס‬pr‫ס‬wadzic d ‫ ס‬jeg‫ ס‬smierci, ch C‫ ס‬z jed ‫ ח‬ej str‫ חס‬y her‫ ס‬icz ‫ ח‬e, wydaj ‫ ף‬si ~ jed ‫סח‬czes ‫ ח‬ie ‫ ח‬iec‫ ס‬p‫ס‬ch ‫ס‬p‫ ח‬e. Mieliby5my stusz ‫ ח‬e p‫ס‬w ‫ס‬dy, by d ‫ ס‬jeg‫ ס‬ch ~ci przyspiesze ‫ ח‬ia wtas ‫ ח‬ej smierci ‫ס‬d ‫ ח‬iesc si ~ z rezerw‫ף‬: czy2: ‫ ח‬ie jest ‫ חס‬a przejawem zbyt ‫ ח‬iedbateg‫ ס‬podej5cia d ‫ ס‬wart‫ס‬sci 2:ycia, ‫ ח‬ied ‫ס‬statecz ‫ ח‬ej wdzi ~‫סח‬sci za jeg‫ס‬ dary? Z drugiej jed ‫ ח‬ak str‫חס‬y, istnieje tez fragme ‫ח‬t, kt6ry p‫ ס‬kazuje catkiem ‫ס‬dmie ‫ חח‬y st‫ס‬su ‫ ח‬ek M ‫ס‬szeg‫ס‬ d‫ ס‬kwestii zach ‫ס‬wa ‫ ח‬ia 2:ycia - jeg‫ ס‬zycia. W paraszy Waetchana ‫ ח‬M ‫ס‬sze btaga - cafym zarem sweg‫ס‬ g‫ ס‬r‫ף‬ceg‫ ס‬prag‫ ח‬ie ‫ ח‬ia ujrze ‫ ח‬ia Swi ~tej Ziemi - jedy ‫ ח‬ie ‫ ס‬przedtuze ‫ ח‬ie sweg‫ ס‬czasu. Btaga - jak w ‫ ח‬ioskuje midrasz z liczb‫ס‬wej wart‫ס‬5ci st‫ס‬wa weetchanan - pi ~ciuset pi ~tnast‫ ס‬ma modlitwami! Pr‫ס‬sit uparcie i przerwat jedy ‫ ח‬ie wskutek bezposred ‫ ח‬iej i‫ ח‬terwe ‫ ח‬cji B‫ס‬ga : Starczy tw‫ ס‬ich [btagan]. Nie m6w d‫ ס‬M ‫ ח‬ie juz wi ~cej ‫ ס‬tej sprawie. (Dewarim 3:26) Raszi r‫ס‬zwija te ‫ ח‬werset: "Starczy" - by ludzie ‫ ח‬ie m6wili, jak ‫ ח‬iewzrusz‫חס‬y jest Mistrz, ‫ס‬dmawiaj ‫ף‬c tak zarliwym btaga ‫ ח‬i‫ ס‬m Sweg‫ ס‬ucz ‫ ח‬ia. M ‫ס‬sze przerwat swe usil ‫ ח‬e m‫ס‬dlitwy jedy ‫ ח‬ie w ‫ ס‬bawie przed pohanbie ‫ ח‬iem B‫ס‬zeg‫ ס‬lmie ‫ ח‬ia. Widzimy wi ~c, ze M ‫ס‬sze bardz‫ ס‬ce ‫ ח‬it sw‫ס‬je 2:ycie, prag‫ףח‬t jeg‫ ס‬przedtu ze ‫ ח‬ia. Ta mit‫ס‬sc 2:ycia ‫ ח‬ie daje si ~ jed ‫ ח‬ak p‫ס‬g‫ס‬dzic z wid ‫ס‬cz ‫ ח‬ym brakiem szacu ‫ ח‬ku dla wtas ‫ ח‬eg‫ ס‬2:ycia, kt6ry ‫ ס‬kazat M ‫ס‬sze przyspieszaj ‫ף‬c wtas ‫ ח‬y k‫ חס‬iec. Kt6ra z ‫ ס‬bu sytuacji p‫ ס‬kazuje wi ~c prawdziwa p‫ס‬staw~ M ‫ס‬szeg‫ ו ?ס‬jak je ze sob‫ ף‬pog‫ס‬dzic? Rabi ‫ ח‬Elijahu Dessler (lnjanim 351) p‫ס‬dejmuje kwesti ~ teg‫ס‬, c‫ ס‬powszech ‫ ח‬ie zwie si ~ fizycz ‫ ח‬ymi ‫ס‬druchami czt‫ ס‬wieka. Obala ‫ חס‬pogl ‫ף‬d, ze Sq ‫ חס‬e wyt‫ף‬cz ‫ ח‬ie cieles ‫ ח‬e, twierdz ‫ף‬c ze maj ‫ ף‬swe ir6dt‫ס‬ w pew ‫ ח‬eg‫ ס‬rodzaju duch ‫ס‬wej wra2:1iw‫ס‬sci - w zasad ‫ ח‬iczej p‫ס‬trzebie duszy. Odruch ‫ ס‬brzydze ‫ ח‬ia czy wstr~tu jest ‫ ח‬a przyktad jedy‫ ח‬ie zwr‫ס‬tn ‫ ף‬i ‫ ח‬ie5wiad ‫ ס‬m‫ ף‬reakcj ‫ ח ף‬a rzecz ‫ ח‬ieprzyjem ‫ ףח‬- fizycz ‫ ח‬ym mecha ‫ ח‬izmem wyc‫ס‬fa ‫ ח‬ia z d ‫ס‬swiadcze ‫ ח‬ia, ‫ ח‬a kt6re si ~ ‫ ח‬ie zgadzamy. Zasad ‫ ח‬icz‫ ס‬jed ‫ ח‬ak odruch te ‫ ח‬ma swe k‫ ס‬rze ‫ ח‬ie w duch ‫ס‬wej wytw‫ ס‬r‫סח‬sci, wyc‫ס‬fa ‫ ח‬iu z teg‫ס‬, c‫ס ס‬dra2:aj ‫ף‬ce duch ‫ס‬w ‫ס‬. lm szlachetniejszy czt‫­ס‬ wiek, tym d ‫ס‬tkliwiej ‫ס‬dczuje ‫ ס‬brzydze ‫ ח‬ie w ‫ ס‬bec wszystkieg‫ס‬, c‫ ח ס‬arusza liter~ i ducha T‫ ס‬ry. Prawdziwie wielki czt‫ס‬wiek ‫ ח‬ie jest ‫ ח‬awet w sta ‫ ח‬ie wyp‫ס‬wiedziee st‫ס‬wa zabarwi ‫ חס‬eg‫ ס‬chocby ‫ס‬dcie ‫ ח‬iem ‫ ח‬ieczyst‫ס‬sci - tak wielka jest b‫ס‬wiem jeg‫ ס‬wra2:1iw‫ס‬sc ‫ ח‬a dyso ‫ ח‬a‫ ח‬s m‫ ס‬ral ‫ ח‬y. Sama T‫ ס‬ra za5 dem ‫ חס‬struje rzecz ‫ ח‬ast~ pu j ‫ף‬cq: ch C‫ ס‬kaZdym st‫ס‬wem p‫ס‬stuguje si ~ ‫ ח‬iezwykle ‫ס‬szcz~d ‫ ח‬ie, t ‫ ס‬w hist‫ ס‬rii N‫ס‬acha, zamiast zwi ~zteg‫ס‬ i jas ‫ ח‬eg‫ ס ס‬kresle ‫ ח‬ia tame ('rytual ‫ ח‬ie ska2:‫ חס‬e,' '‫ ח‬ieczyste'), u2:ywa rzadkieg‫ ס‬wiel ‫ס‬st‫ס‬wia - aszer ej‫ ח‬e‫ ח‬a tach ‫ס‬ra 'kt6re ‫ ח‬ie sq czyste' (Bereszit 7:8; patrz: Bereszit raba 32:5). Przyktad te ‫ ח‬sam w s‫ ס‬bie jest p‫ס‬gl ‫ף‬d‫ס‬w ‫ ף‬lekcj ‫ ף‬wra2:1iw‫ס‬5ci duch ‫ס‬wej, kt6r‫ ף‬czt‫ס‬wiek powi ‫ ח‬ie ‫ ח‬w s‫ ס‬bie piel ~g‫סח‬wac. Z czyst‫ ס‬duch ‫ס‬weg‫ ס‬ir6dta wypfywa r6w ‫ ח‬iez i‫ ח‬sty‫ ח‬kt sam ‫ס‬zach ‫ס‬wawczy. Nie jest ‫ חס‬jedy ‫ ח‬ie zwie rz~cym czepia ‫ ח‬iem si ~ cieles ‫ ח‬eg‫ ס‬2:ycia, lecz szczerym uz ‫ ח‬a‫ ח‬iem teg‫ס‬, czym jest 2:ycie i czym m‫ס‬ze si ~ stac, jeg‫ ס‬celu i tre5ci. Jesli zdamy sobie z teg‫ ס‬spraw~ i caty sw6j 2:yw‫ס‬t p‫ס‬5wi ~cimy T‫ ס‬rze ‫ ס‬raz spraw‫ ס‬m ducha, t‫ ס‬w6wczas ka2:da jeg‫ ס‬chwila sta ‫ ח‬ie si ~ 5wi ~ta i ce ‫ חח‬a, a beztr‫ס‬skie i szalencze p‫ס‬dej5cie d‫ ס‬jeg‫ס‬ utraty b~dzie ‫ ח‬ie d ‫ ס‬p‫ ס‬my51e ‫ ח‬ia. Niebezpiecz ‫ ח‬y sp‫ ס‬rt - 6w dreszcz igra ‫ ח‬ia ze smierci ‫ ח ף‬a jej wtas ‫ח‬ym p‫ס‬dw6rku - p‫ ס‬ci ‫ף‬ga jedy‫ ח‬ie tych, kt6rym ‫ ס‬bce jest p‫ס‬j ~cie prawdziweg‫ ס‬2:ycia: ci pierwsi b‫ס‬wiem

CHUMASZ PARDES lAUDER

357

MATOT

32:40-42

Maftir

40

Haftara Matot:

s.426

BEMIDBAR

Mosze dat Gilad Macherowi, synowi Menaszego, i ‫ חס‬zamieszkat w nim. 41 Jair, syn Menaszego, poszedt i zdobyt ich wioski i nazwat je wioskami Jaira. 42 Nowah poszedt i zdobyt Kenat i jego okoliczne [osady]. Nowah nazwat je swoim imieniem . Pardes Lauder

32:39

wy~j ‫;ן‬c Emoryt6w - Rdzen resz funkcjonuje w dw6ch odr~bnych znaczeniach, tworzqc stowa wyraiajqce odziedziczanie czegos, jak r6wniez terminy dotyczqce wyp~dzania, wyrzucania poza jakis obszar. (Raszi ) -

32:41

i nazwal je wioskami Jaira - Nie miat wfasnego potomstwa i dlatego postanowit upami~tnic swoje imi~, umieszczajqc je w nazwach osad. (Raszi) Uwaga masorecka m6wi, ze niniejsza parasza zawiera 112 werset6w, odpowiadajqcych liczbowo mnemonicznym boki 'biegfy', jekew 'wino' i fba/ (jest to nazwa g6ry, patrz Dewarim 11 :29).

356

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫מטות‬ ‫מפטיר‬

‫לב‪:‬מ‪-‬מב‬

‫במדרב‬

‫מ גנ‪-r,‬ן~!‪X‬ה ~{ןגיה {~ב‪i1f‬כ ב?‪1-‬ךש ז‪t‬ת‪-‬מ~מ"ף ‪:‬חי‪-#‬ך~~ ב~נכו‪.‬‬

‫מא מץ!‪f‬ו ~{~מ‪-‬ת‪t‬ז ?~יוי ה~גנ‪-r,‬ן~ ב~ב ‪:‬ה‪ #-‬ר‪!~:‬ו ו‪!f‬ץגנ‪-r,‬ן~‬ ‫*ה'רפה‬ ‫הפטרת‬

‫מטות‬

‫דף‬

‫‪425‬‬

‫‪rw‬‬

‫מב ‪ ~v‬י??~ב ז‪t‬ת‪-‬מ~נכיתם בזז‪.‬ו~ ז‪t‬נ‪:‬יר!‪ 1‬מונן ‪:‬וי~! ו ‪~v‬ד‬ ‫ב~כד ז‪t‬תק‪ ~-‬וז‪t‬ת‪~-‬ש‪:‬נ‪ v‬בזז‪.‬ו~ ;ן‪ ~ ry‬בג~ןנו‪ :‬פ פ פ‬ ‫יק"ב פסיקום‪ .‬בק"י יסמן‪ .‬קי"ב מיסן‪ .‬עיב"ל מיסן‪.‬‬

‫רם"ו‬

‫‪f‬וורריס‪ ,‬ר‪ r‬כר מרסנרמ םס‪ ,‬כנר רנבככ מבכרז מרסנרמ כסס ‪f‬וזור‪ :‬ר‪f‬נ‪r‬נ ובנננ‪:‬כ‪ .‬נכר םנמכ רכי‪f‬ו םנס כ‪f‬ומררכ כמבככ‪:‬כ‪:‬‬

‫(ס~) ריררוב‪ .‬כמרגרמר ומוין‪ .‬םמינמ יי"ם מםמםמ סמי ורכרקרמ כסרן יררםכ וכסרן כררםכ‪ ,‬םכר‪f‬ו טיררד ומיורן‪:‬‬ ‫)ננ‪f‬נ( ונר‪r‬ני‪:‬כם‪ .‬כפרכיכרז= ריקר‪f‬ו ‪f‬ומכן וררמ י‪f‬ויר‪ .‬כפי םכ‪t‬ו כיר כר ככיס קר‪f‬וס נסמר כ‪r‬כררן‪) :‬נננ( ריקר‪f‬נ כ‪ ~:‬כנונ‪.‬‬ ‫ככ ‪f‬ויכר מפיק ‪.‬ו‪"f‬כ רר‪f‬וימי כיסודו םכ רני מס‪:‬ג כדרםז כפי םכ‪t‬ו כמקייס ככ םס ‪r‬כ‪ ,‬כפיכן כר‪f‬ו ופ‪:‬ג‪ ,‬םמסמבכ‬ ‫מדרסו כמר כ‪t‬ו‪ .‬רממככי מכ יזרום כסמי מינרמ כדרמרמ ככ )ררמ כ‪ ,‬יד( רי‪f‬ומר ככ‬

‫נרבכ‪,r‬‬

‫)‪r‬כריכ כ‪ ,‬י‪f‬ו( כנכרמ ככ‬

‫ני מ‪:‬‬

‫‪355‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

MATOT

BEMIDBAR

32:26-39

Nasi synowie i nasze zony, nasze stada i nasz dobytek pozosta nie tam, w miastach Giladu. 27 Twoi studzy, kt6rzy s‫ ף‬uszykowani do walki przed Bogiem, przejd ‫[ ף‬jordan], zeby walczyc, tak jak m6wi m6j pan . 28 ‫ ו‬Mosze wydat rozkaz ‫ ס‬nich Elazarowi koheno wi i Jehoszui, synowi Nuna, i przyw6dcom plemion syn6w Jisraela . 29 Mosze powiedziat do nich: Jezeli potomkowie Gada i potomko wie Reuwena przejd ‫ ף‬Jordan razem z wami przed Bogiem i ziemia zostanie podbita przed wami, dajcie im ziemi ~ Gilada w posiada nie. 30 Ale jezeli nie przejd ‫ ף‬razem z wami uzbrojeni, wtedy otrzymaj ‫ ף‬w posiadanie ziemi ~ Kenaan razem z wami. 31 Potomkowie Gada i potomkowie Reuwena odpowiedzieli: Uczynimy tak, jak B6g m6wit twojemu studze. 32 Przejdziemy uzbrojeni przed Bo giem do ziemi Kenaan, a nasze dziedzictwo weimiemy w posiadanie po tej stronie Jordanu. 33 Mosze dat potomkom Gada i potom kom Reuwena, i potowie plemienia Menaszego, syna Josefa: kr6lestwo Sichona, kr61a Emoryt6w, i kr61estwo Oga, kr61a Baszanu , ziemi ~ razem z miastami w jej granicach i miasta okolicznych ziem . 34 Potomkowie Gada zbudowali Diwon, Atarot, Aroer, 35 Atrot Szo fan, Jazer, Jog Beha 36 i Bet Nimra, i Bet Haran, miasta umocnione i zagrody dla owiec. 37 Potomkowie Reuwena zbudowali Cheszbon , Elale, Kiriataim, 38 Newo, Baal Meon, zmieniaj ‫ף‬c nazwy [dw6ch ostatnich, bo byty nazywane od imion bozk6w] i Siwma . ‫ ו‬nazwali [ innymi] imionami [zamiast poprzednich] imion miasta, kt6re zbu dowali. 39 Synowie Machira, syna Menaszego, poszli do Giladu i zaj ~ li go, wyp ~ dzaj ‫ ף‬c Emoryt6w, kt6rzy tam mieszkali . 26

Pardes Lauder

32:36

miasta umocnione i zagrody dla owiec - Stowa te odnosz‫ ף‬si ~ do pocz‫ף‬tku wypowiedzi w nast-~ puj ‫ף‬cy spos6b: "Potomkowie Gada zbudowali" owe miasta, aby byty "umocnione" i wyposa.Zo ne w "zagrody dla owiec". (Raszi )

32:38

Newo, Baal Meon, zmieniaj‫ן‬cc nazwy - Newo oraz Baal Meon sq imionami bozk6w, byto bowiem zwyczajem Amoryt6w nazywac swe miasta w ten spos6b. Wta5nie z tego powodu synowie Reuwena przemianowali je. (Raszi ) Siwma - Nazwa tego miasta nie zostata zmieniona, gdy;Z byto wzniesione przez syn6w Reuwena. Werset 32:3 wymienia je jako Sewam. (Raszi ) ‫ ו‬nazwali [innymi] imionami - Przemianowali oni wszystkie miasta, nie tylko Newo i Baal Meon . Te jednak r6znity si ~ od pozostatych, poniewa:Z swe nazwy zawdzi ~czaty bozkom i Zydzi pragn ­~ li wymazac ich stare nazwy, catkowicie je zmieniaj ‫ף‬c. Reszta miast uzyskata za5 jedynie nowe wersje starych nazw. (Gur Arje)

354

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫מטות‬

‫לב‪:‬כר‪-‬לט‬

‫במדרב‬

‫‪w‬‬

‫~גי‪~-‬י ‪i.~+‬י רא~~ו ~ל‪-‬מנ‪1‬ה ל‪.‬ארן‪.‬נ ע‪~.‬נרי ~ש‪.‬ע~ ~~ ר דז‪Jt‬י‬ ‫נו ז‪,‬נ~ה‪ :‬ט;ונ~ ~ש‪.‬ינ~ ~נ~ק~ ~‪-‬ל?ן‪~Q‬ו‪].:‬ננ‪,‬ז ם~‪Q~-‬י~ ~~~ מ~‪1‬גיד‪:‬‬ ‫בז ע‪.‬כ~ח ~‪.‬נ;ר~ ‪-‬ל~‪9o‬ץ ~ י‪~).‬ל ~הנה ל~‪1‬זכ~ה ~ ר דז‪Jt‬י‬ ‫‪ W‬ה ~נן ~‪~1‬ינ מכ‪;J‬ן ן~!ן ~הו ‪.W.‬נע ו‪t‬ר‪-:‬ו~‬ ‫נח ד ‪ )~~ :‬ל‪ OQ‬מ‬

‫‪w‬‬

‫‪v.‬‬

‫המשות •לבני ישראל‪ :‬ו~מר משה אלם‪f‬ו‬ ‫אבות‬ ‫כט ואת‪-‬ראשי‬ ‫‪\.‬‬ ‫ ‪-‬‬‫)"•• ‪:-‬‬ ‫‪:• :‬‬

‫~‬

‫‪T‬‬

‫ן•‪:‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫•‬

‫•• ‪1‬‬

‫•‪:‬‬

‫•‪:‬‬

‫‪•\ •• :-‬‬

‫~ר~;~‪-‬ם~ ‪+‬גי‪)-‬ד ~~~אך‪-‬יג‪ ~+‬ו ‪;1?,‬נ~‪ cl‬ך~‪-‬ת~‪1.‬ן ‪-‬ל~‪:Q‬ן‪/‬ץ‬

‫‪m‬‬

‫ל~‪1‬וכ‪;Y‬ר‪f‬ו ל~ ‪i.‬י ~‪i‬הה ה"~~?גו ס~ןץ ל~גיו‪,‬ם ~ ס"ם לזכם‬ ‫ל ~ת‪~-‬ןץ מ~‪1‬גני ‪-:‬הגס~‪-~ ?-‬ם~ן ~ר;‪.‬נ;ע~ ‪ Q‬ל~~ים ~ב;ו‪,‬ק‪,‬ם‬ ‫לא ן~‪Q‬ז~ ?‪?.‬וי!‪.‬נ;‪~~ O‬ןץ ‪:‬ןע~~ ך~ע‪; =p,‬נ‪.‬גי‪)-‬ד י‪.).‬נ;~ ךא~י‪ .p‬ל‪.‬אר‪p‬‬ ‫לב ~ת ר~~ ‪~ 1#1‬הנה ~ל‪-‬ע‪~,‬נרי \~ ‪:‬ה~‪,‬ע~ ‪ f;9‬נ~ ~ע‪,‬ןב‪Q‬ל~~ים‬ ‫לג י‪~).‬ל ~הנה ~ןץ ~געו ~נ~~ן ~סתנ ~לנ‪J‬נ~ יכגי~ר ל~ןןן‪ :‬נ~נכן‬ ‫ל‪.‬ז‪.‬כם ו מ‪V/‬ה ל‪+‬גי‪~-‬י ול'‪+‬גי רא~~ו ‪?-‬ו ~י ו ש~ט ו ז‪.‬נג ~‪.‬ה‬ ‫~ןו‪-‬ו\לף ~ת‪-‬מז‪,‬נו?‪i,‬ו ץ;כיח‪p i‬ל‪,‬ן מז‪t‬מ'י‪ 1‬ןז‪t‬ת‪-‬מז‪,‬נל?‪,‬ת ~וג‬ ‫לד ‪P‬לד \~~מ ~רץ ‪i ~1‬י‪f‬כ תל~~~ ~ף ס~ןץ ~יב‪J :‬ו‪~+:‬נ‬

‫‪o‬‬

‫‪w‬‬

‫‪v‬‬

‫‪v‬‬

‫לה‬

‫‪+‬גי‪~-‬ך ~ת‪-‬די ‪p‬‬

‫לו‬

‫ן~ת~ע‪~,‬ר ‪:‬המ~~~ן ן~ת‪-‬יג‪-‬ת גז‪,‬נגה ן~ת‪-‬י_ק‪..‬ת ‪\1Q‬‬

‫‪,,‬תר(\‪,‬ע‪-‬ת~ן ן~!ן ע‪,‬רגיר‪ :‬ן~ת‪-‬ע'?נזי שו~ן‬ ‫~ף ~~~‬

‫לז ן~ןרון ‪:‬ן~ ~‪+‬גי ךא~‪~ ~j ~ P.‬ת‪-‬ז‪:‬י~~ון ~‪-‬ת~ן‪~1‬אן‪ .‬ן~ת‬ ‫לח קחי‪x‬ום‪ :‬ן~ת‪~-‬בו ן~ת‪~-‬נ‪l‬על ז‪,‬נ‪>,‬נון ןנ~‪Q‬ת) ~ם ה~~‪.‬ש‪-‬ת~ן‬ ‫לט י~רא~ ‪+‬שמת ת‪p‬ו~‪-‬ת~ ח~יכם ~ ר ‪~ ~~~:‬כ!?ב ~גי ‪;Y‬ןי‪:‬ור‬

‫‪w‬‬

‫רם"י‬

‫‪r‬ר מג‪r‬רמ )מסכיס וו‪ ,‬וו( ‪S‬כס ומכפיס ככס‪ ,‬נ‪:::‬מין נר מכ"‪ q‬מפסיק נין כר"ן כ‪S‬ז"י‪ ,‬רמכ"‪q‬‬

‫נ‪:::‬נמ כמן מוור סכר"ן‬

‫כמקרס ס"מ כ‪:::‬נ ‪ S‬כס סרמ‪ .‬מיסרדר כ‪:::‬נ ר' מנבס סדרנ‪:::‬ן כמדמי כן‪ :‬רסי‪ S‬מ מ!כיכס מנכנ‪:::‬ר‪ .‬כגנרס נ‪:::‬קנכמס נככיכס‬ ‫‪,‬כנכנרר כמכוומס נכד נכרנ‪ :::‬רווכרר‪.‬ן ס‪:::‬נמ‪:::‬נ כמ נקנ‪ :::‬מסס מכמ רכנכנ‪:::‬ס רמוור מנברנו‪ ,‬רסס קנכר נככיסס נכד סמכווכ‪ ,‬סרי‬ ‫סרסי!כר כסמנכנכ נ‪::‬כבכ נ‪:::‬זוכקר‪ ,‬רכן נכנ‪:::‬ר‪) :‬כב( רי‪t‬נככר ככי נד‪ .‬כרכס כמינ‪ :::‬מזוז‪) :‬כמ( רי‪ 5‬ר ~בם‪ .‬כמר נככיסס‪ ,‬רנככ‬ ‫מכמס מיכס מכנכ‪ r‬ר ריסרנ‪:::‬נכ‪ ,‬כמר )נ‪:::‬מרמ יד‪ ,‬יד( ס• יכזוס ככס‪( :‬כ~) ר‪t‬נמכר ‪t‬נמ‪r‬מ כמ~מכר‪ .‬ככומר נידיכר רנרנ‪:::‬רמכר‬ ‫מסי מזור‪r r‬נ כ‪r‬וכמכר מנככר ס‪r‬ס‪( :‬ר~) נכרי‬

‫כככ‪5‬ר רנדררמ ‪t5‬נן‪r .‬ס סר‪q‬‬

‫ס!כסרק מרסנ נככ מזוכמ סנככין‪ ,‬וינכר נכי גד‬

‫‪t‬כ‪r‬נ סנכריס סככר כסיר‪r‬נ נכרי מנ‪ S‬ר רג דרר‪r‬נ ‪ S‬מן‪( :‬מ~) ר‪t‬נמ ככר ר‪t‬נמ כבכ~ ככפרן ככרסכמ ובם‪ .‬כנר רננככ מנכרן נ‪:::‬מר‪r‬נ‬ ‫בכברדס ‪ r‬רס סס‪ ,‬רסיר סממררייס קרריס נכריסס נככ נבס בכברדס ‪ r‬רס נבכסס‪ ,‬רככי רמרנן ססנר מ‪r‬נ נבמס כנ‪:::‬מר‪r‬נ‬

‫‪353‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

MATOT

BEMIDBAR

32:12-25

opr6cz Kalewa, syna Jefunego, Kenizyty, i Jehoszui, syna Nuna, bo wypetniali szczerze [wol ~] Boga. 13 Gniew Boga zapton ‫ף‬t posr6d Jisraela i powstrzymywat ich na pustyni czterdziesci lat, a.Z wymarto cate pokolenie, kt6re czynito zto wobec Boga . 14 ‫ ו‬oto wy powstaliscie teraz w miejsce waszych ojc6w, pomiot grzesznych ludzi, kt6rzy jeszcze bardziej rozj ‫ף‬trzaj ‫ ף‬pton ‫ף‬cy gniew Boga przeciw Jisraelowi. 15 Jezeli odwr6cicie si ~ od Jego boja.Zni, wtedy powstrzyma was na pustyni jeszcze dtuzej i zniszczy caty ten lud. 16 Zbli:lyli si ~ do niego i powie dzieli: Zbudujemy tutaj zagrody dla naszych stad i miasta dla naszych dzieci. 17 Uzbroimy si ~ pr~ dko i p6jdziemy na czele syn6w Jisraela, i b~ dziemy walczyc, a.Z ich przywiedziemy do ich miejsca. [W tym czasie] nasze dzieci pozostan ‫ ף‬w umocnionych miastach z powodu mieszkanc6w ziemi. 18 Nie wr6cimy do naszych dom6w, nim ka.Zdy cztowiek sposr6d syn6w Jisraela nie wezmie w posiadanie swojego dziedzictwa. 19 Bo nie wezmiemy [ziemi] w dziedzictwo razem z nimi po tamtej stronie Jordanu i dalej. Bo nasze dziedzictwo przypadnie nam po wschodniej stronie Jordanu. 20 Mosze powiedziat do nich : Jezeli uczynicie t ~ rzecz i uzbroicie si ~ na wojn ~ przed Bogiem , 21 i wasze wojsko przejdzie Jordan przed Bogiem, a.Z On wyp ~ dzi Swoich wrog6w przed Sob‫ף‬, 22 i ziemia zostanie podbita przed Bo giem, i dopiero potem wr6cicie, b~ dziecie niewinni wobec Boga i wobec Jisraela. A ta ziemia stanie si ~ wasz‫ ף‬posiadto5ci ‫ ף‬przed Bo giem. 23 Jezeli tak nie uczynicie, oto zgrzeszycie przeciwko Bogu i wiedzcie, ze wasz grzech was znajdzie. 24 Zbudujcie miasta dla waszych dzieci i zagrody dla waszych owiec i uczyncie to, co wypowie dziaty wasze usta. 25 Potomkowie Gada i potomkowie Reuwena po wiedzieli do Moszego: Twoi studzy uczyni ‫ ף‬tak, jak nasz pan nakazat. 12

Si6dmy czytaj-‬ל~ מו~ ז‪~t‬ר על‪~-‬רד‪~ 1‬רןוו‪:‬‬ ‫‪ W‬ה ו~?~ינ מכ‪p‬ן ~~יש~‪-‬ל?ן מע‪.‬נה לקרא~ים‬ ‫שלישי יג ס ~~~ב מ‬ ‫‪l‬‬

‫‪v‬‬

‫‪r‬‬

‫נשני[ יי ~‪-‬ל~ ~ץ ‪~:‬י‪ ?-on‬נזז‪ ~.‬מ‪\if‬ה ג‪t‬ל ~‪~P‬יכ ליפ שיג מז‪t‬ל~י‪t‬נ‬

‫‪w‬‬

‫משה‬ ‫אליהם‬ ‫טו ושרי הז‪.‬פאות ה‪!l‬אים מ~אב הז‪.‬פלחמה‪ :‬ו ‪•:‬מר‬ ‫‪n•:‬‬ ‫‪\.•: •• -:‬‬ ‫‪:‬‬

‫‪.J •• T‬‬

‫••‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪T‬‬

‫• ‪\,‬‬

‫"‬

‫‪:‬‬

‫‪,IT‬‬

‫‪-‬‬

‫•‬

‫‪T‬‬

‫‪:‬‬

‫‪1T‬‬

‫‪.1 -‬‬

‫טז מח~י‪-‬ןום ‪:‬ה~‪.‬ק~‪-‬ל~ דו‪f t‬י)ה יזכ~ ל;~גי ~ץנן~? ‪::‬גןכך ם~?ג‪::‬‬

‫לי;נ‪v‬ר‪p -‬על ‪-#‬יחכה על‪-‬ד‪v‬‬

‫וו'>~ ננ;וית ממ~~ה ‪-#‬ע‪.‬דנר‪~ ,‬הנה‪:‬‬

‫יז ועסה הרג~ ר~ן‪-‬ל>; \;ן די"עת ~יש ~? ‪ :;>~Vi‬ן~ר‬ ‫‪W‬ר ~~~‪-‬אל ~ ;‪;:v,,‬ו‪.‬נב ן;>ך מ ~~ ל‪;J‬ם‪:‬‬ ‫יח ‪r‬וחג~‪ :‬ןכ? מ~;ן ע‪.‬ז~ים ן;>ל‪?-‬לי‪-‬ץע‬ ‫‪l‬‬

‫כא מנ;ונ‪:‬ו~‪.‬א~‪ :‬ס ר~א>!) נר~?~ כמ‪i‬מ ~ש~~‪-‬ל~ ~~מ מז‪.q‬ים‬ ‫רם"י‬

‫מכנבי כמכורמכ נבכיך כרכס כדיקיס‪ ~~. D :‬כן מטכטכין םכ מככרם רמכםיטין‪ :‬כ‪ .r‬כרמ כי‪ r‬מ מטכטכין םמיכס מכםיטין‪:‬‬ ‫‪~D‬קרמ‪ .‬מדס רככמכ‪ .‬וכמקרס םכמרכ נבכי מככ מכ קרור‪ ,‬םכי כמרס רמכקרור כככונס‪) :‬ינ( רי‪f S‬נר ‪DD‬כ ר‪f‬נ~ככ‪r‬ר כככן‪.‬‬

‫כפי םרמר ‪f‬ומ כנכרי יםרמכ ירכ‪f‬ויס כורטר‪ q‬מן ככ‪r‬כ‪) :‬יד( ריק ‪ DD qS‬כ ככ~ ‪D‬קרדי כמי~‪ .‬ממרכיס נככ כוריכ‪ ,‬כככנדן םככ‬ ‫סרוררן כדרר מכרי כגדרכיס נבים כור כידס כמוררמ‪) :‬ס‪ (r‬ככרר כ~ככם‪ .‬ממר ככס מפיכר ממס מככיסיס ככ כמרכרמ‬ ‫נכ‪f‬ורמרמ[ םכנכרכס מין ממס יכרכיס ככס‪ ,‬םונ‪f‬ו ונררכיס ממס מן כמכריס נבכיו נבם ממרמ רככ כוררר‪ .‬כומר רמםימכס‬

‫נככס‪ .‬מככיכס םכ מכר םרכמ ‪r‬מכ כרמ רכר'' כדמיממ כורכק )סככדרין קר מ( וכספרי‪ :‬כן ככב‪ .‬מג יד נבכיו מכירין‬ ‫מדמן‪ r .‬ר כימ םככםכ פכרכי ככ‪:‬‬

‫)י‪(r‬‬

‫רכ~ ‪f‬נםכ ירדככ‪r‬ג ‪t‬נים‪ .‬רמריכ כככנככ‬

‫מ‪q‬‬

‫נככ פי םכמ ככנכככ‪ .‬וכפכי ככיז‬

‫כנככיררס רכרמריכ כככנככ פכיכ מרריקרמ‪ :‬כררנר‪ .‬כמכ ור‪r‬ר וממר‪ ,‬ככפסיק כנככיו' זכרי ר' יםמנכמכ‪ ,‬נבמס מכי‬ ‫קררמ כרבד ככ ‪ r‬כר כט‪ q‬וככ מנבס ירדנכמ מים וככ כט‪ q‬ככפיס וגר' מיני ירדנכ מס ככרוב נכס כ‪r‬כריס מר ככורירמ נכס‬ ‫כט‪ ,q‬ככן כממר כרבד‪) :‬יס( ממר ‪~ f‬ממככ‪ .‬םכמ יכנסו כנכ‪r‬רכ‪ :‬כ~ כרוב כ ‪ .DD‬ר' ממיר מומר ככדרג כזכר כמקככ‬ ‫טרממכ ככמרכ ונזכר‪ ,‬וכמדן ככמרכ םכככי מטממ מדס כורכררי כממ‪ ,‬כמכר כרגנכ כממ נככמר' מר יכרכ מפיכר ‪ r‬רק כר‬ ‫ור ‪ f‬וכרנו‪ ,‬מכמרד כרוכר וככ ככרגנכ כורככ‪ ,‬מקים סורג ככרגנכ‪ ,‬מכ כרגנכ נכ"י ורכררר‪ ,‬מ‪ q‬כררג נכ"י ורכררר‪l :‬ל‪l‬ל‪D‬ס‪f‬נר‪.‬‬

‫כמי כדכ‪ ,‬כדין נבמר טממי ממיס‪ ,‬םמ‪ q‬כזכרי כמרמריס קכרי גריס מיכן מטממין כמככ‪ ,‬םכממר )יור‪r‬קמכ כד‪ ,‬כמ(‬ ‫וממן כמכי כמן מרנכימי מדס ממס‪ ,‬ממס קרריין מדס ומין כגריס קרריין מדס‪ ,‬מרדכ כרמ םכגריס מטממין כמגבנ‬

‫רכמםמ‪ ,‬םכמ כממר מדס מכמ מככ טרמממ מככיס‪ ,‬םכממר >כמזכר יט‪ ,‬יי< מדס כי ימרמ כמככ‪t :‬נ‪r‬גם רםכיכם‪ .‬כמ‬

‫םכככריס מקככין טרממכ וכריכיו כ‪ r‬מכ‪ ,‬מכמ מכ ממס ככי כרימ‪ ,‬מ‪ q‬םכיכס כםיכרמר ככרימ ריטממר‪ ,‬כריכיו כ‪r‬מכ‪:‬‬ ‫(כ) רכ~ מככםכ נכ‪r‬ים‪ .‬כככימ ככי כקרכיס רכטכפיס רכנככמרמ‪( :‬נ‪f‬כ) רי‪f‬נמר ‪f‬נ~ככ‪r‬ר כככן רבו'‪ .‬כפי םכמ מנבס ככככ‬

‫‪341‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

MATOT 31 :20

BEMIDBAR

i wszystko, co jest zrobione z [sie..Sci] k6z - Chodzi tu nie tylko ‫ ס‬sierSt k6z, lecz takZe kopyta, ko5ci oraz rogi, z kt6rych mozna zrobic naczynia (Chulin 25b). (Raszi ) kai:dy przedmiot z drewna oczy5cicie - Por.: Bemidbar 19:18.

‫ס‬

ich

31:21-24 PRAWA DOCZ‫ד\ו‬YCE KASZEROWANIA NACZYN Fragment ten omawia metody, jakimi nale:Zy przysposobic do u:Zytku naczynia i odziez zdobyte ‫ ח‬a Midjanitach. Czerpiemy z niego naukli!, jak nale:Zy postqpic z naczyniami nabytymi od nieZyd6w, zanim ich u:Zyjemy. Je51i sq tylko ska:Zone rytualnie, wystarczy je zanurzyc w mykwie. Jesli jednak wykorzystywane byty do gotowania albo do spo:Zywania z nich jedzenia, to wchton ~ smak Z:ywno5ci niekoszernej, kt6rej resztki mogq sili! wciq.Z znajdowac na ich powierzchni, dlate go nale:Zy je oczy5cic w dodatkowy spos6b .

31 :21

kt6ry B6g nakazal Moszemu - Elazar specjalnie wskazat, iz zr6dtem wiedzy ‫ ס‬tym, pochodz‫ף‬cym od Boga, nakazie jest dla niego jego mistrz - Mosze. (Raszi )

31 :23

musz‫ן‬c przejsc przez ogien - Oczyszcza sili! je spos6b w podobny do tego, w jaki byty u:Zywane . Naczynie, kt6re stu:Zyto do gotowania wody, powinno zostac rytualnie oczyszczone wrz‫ף‬tkiem . lnne przedmioty, kt6re slu:Zyty do pieczenia oraz sma:Zenia, powinny zostac w tym celu rozgrzane do bialo5ci (Awoda Zara 75b). (Raszi) Z tego uczymy sili!, ze ka:Zde naczynie, kt6re ma zostac u:Zyte do gotowania, musi byc wykaszero wane poprzez zagotowanie go we wrz‫ף‬tku, zeby usun ‫ף‬c wszelki smak zakazanego jedzenia, por.: Wajikra 6:21 . Jednak musz‫ן‬c one r6wnie:Z zostac oczyszczone wod ‫ן‬c odstawion‫ן‬c [do oczyszczania] - Cho cia:Z proces czyszczenia jest w stanie usun ‫ף‬c z naczynia ka:Zdy niekoszerny smak, to w przypadku ska:Zenia rytualnego pozostaje ‫ חס‬nieskuteczny. Jemu bowiem zaradzic moze jedynie spryskanie naczyn wod ‫ ף‬z prochami czerwonej krowy (patrz: rozdz. 20). Co wili!Cej, okreslenie mei nida , oznaczaj ‫ף‬ce dostownie 'wodli! kobiety odt‫ף‬czonej z powodu menstruacji', sugeruje, ze nawet jesli naczynie nie zetkn ~o sili! ze zwlokami, to nale:Zy je zanurzyc w mykwie, jak czyni nida, by dokonac oczyszczania. musi przejsc przez wod ~ [mykwy] - Z tego uczymy sili!, ze nowe naczynia r6wniez musz‫ ף‬byc zanurzone w mykwie (Awoda zara 75b). To jest jak zanurzenie sili! w mykwie nie-Zyda podczas konwersji (Talmud Jeruszalmi, Awoda zara 5:15 .) woda oczyszczenia - Por:. 19:9.

31 :24

[i ciala w mykwie] - Wedtug Chizkuni. a potem wejdziecie do obozu - Wkroczycie do obozu Szechiny, Bozej Obecnosci. Ten bowiem, kto stal sili! ska:Zony rytualnie z powodu kontaktu ze zmartym, nie musi byc wydalony z obozu Lewit6w ani z obozowiska zwyktych syn6w Jisraela (Pesachim 66b). (Raszi)

31:25-54 PODZIAt tUPOW Z rozkazu Boga najwi'i!ksza CZ'i!SC lup6w przypadta tym sposr6d Jisraela, kt6rzy poszli do walki . Reszta narodu otrzymata odpowiednio mniej, a pewn ‫ ף‬CZ'i!SC przeznaczono dla Miejsca Obecno5ci oraz dla Lewit6w.

31 :26

Policzcie - Dostownie: sa et rosz 'wznies glowli!'· Wyra:Zenie to oznacza: 'policzyc, okreslic liczbli!'· (Raszi)

31 :27

340

Rozdzielcie to, cS‫ס‬cie zdobyli, na polowy - Nale:Zy podzielic tupy na r6wne CZ'i!Sci. Polowa nale:Zy sili! wojownikom, za5 druga CZ'i!SC powinna byc przekazana zgromadzeniu. (Raszi)

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫םבדרב‬

‫ונטות‬

do walki -Albo: "razem z Pinchasem, synem Elazara, kohenem walki". (Haketaw wehakaba/a ) swi ~tymi sprz~tami - Skrzy ‫ ח‬iq Przymierza (Sifri, Sota 43b), inni uwaiajq, ze chodzi o cic 'diadem', jak w Szemot 28;36, albo o Urim i Tumim, jak w Szemot 28:30 (Targum }onatan), albo ze tymi 5wi ~tymi sprz~tami byty trqby (Ralbag) . tr‫ן‬cbarni bojowymi - Hebr. terua. lnni tlumaczq, ze z trqb wydobywano d:Zwi ~ k terua - dostownie: "urywany". Niekt6rzy utrzymujq, ze trqby zostaly sporzqdzone z rog6w baranich (Sota 43b.)

31 :7

Zgromadzili sity- Wedtug raw Saadii Gaona: "przygotowali atak z zaskoczenia". zabili wszystkich m~czyzn - Doroslych (lbn Ezra), por: 31 :9.

31 :8

[kt6rzy padli] na trupy - Chizkuni: razem z ~rupami, czyli r6wnie.l zostali zabici . Pi ~iu kr616w Midjanu - Por: Bereszit 25:4; kaZdy z owych kr616w wtadat jednym z pi ~ciu midjanickich narod6w. Rekema - Niekt6rzy utrzymujq, .Ze miasto Rekem, znane r6wniez jako Kadesz i Petra, jest nazwane po nim. Oosefus zwany Flawiusz) Cura - Byt to ojciec Kozbi, por.: 25:15. (lbn Ezra) Mieczem - Bilam wystqpit naprzeciw Jisraela i wymienit si ~ z nim met‫ס‬dq walki. Jisrael zwyci ~za bowiem wytqcz ‫ ח‬ie dzi ~ ki swoim ustom, kt6re wypowiadajq modlitwy i btagania. Bilam "prze chwycit" t ~ "bro "f‫ ו‬i uZyt jej do p z‫ו‬ekle ‫ו‬f stw, kt6re miotat ze swoich ust. TakZe w omawianym wersecie doszto do wymiany or~a - miecz bowiem jest bro ‫ ח‬iq innych narod6w, jak m6wi werset: "Z twojego miecza b ~dziesz Zyt" (Bereszit 27:40). (Raszi ) Bilama, syna Beora- Gdy powracat do domu, por.: 24:25. Poszedt do Midjanu, zeby otrzymac zaptat~ (Sanhedryn 106a, Targum Jonatan )

31:10

31 :13

i wszystkie ich palace - Stanowily one siedziby moznowtadc6w. lnne wyjasnienie: Mie5cily si ~ tam urz~dy i jednoczesnie mieszkania znawc6w prawa i notariuszy. (Raszi ) Albo: "ufortyfikowane miasta" (Ralbag), "patace" (raw Saadia Gaon, lbn Ezra), "5wiqty‫ ח‬ie" (Targum Onkelos, Sifri), "obserwatoria" (Malbim .) Mosze, Elazar kohen i przyw6dcy zgromadzenia wyszli im naprzeciw - Ujrzeli bowiem mtodych m~zczyzn, kt6rzy przyszli zagarniac tupy. (Raszi)

31 :14

Mosze rozzlS‫ס‬cil si ~ na dow6dc6w wojska, dow6dc6w tysi ~ - Rozzto5cit si ~ na dow6dc6w poszczeg61nych szczebli. Uczy nas to, ze ka.lde zto, kt6re pojawia si ~ w danym pokoleniu, przypisywane jest jego przyw6dcom. Oni bowiem dzierzq wtadz~ , kt6ra umozliwia im podj ~cie w odpowiedniej chwili srodk6w zapobiegawczych. (Raszi ) na dow6dc6w wojska - Pinchas sta‫ ח‬qt w obronie dow6dc6w, kt6rym Mosze przekazat Bo.ly rozkaz, by wywrzec zemst~ na Midjanitach, nie wyja5niajqc im jednak w szczeg6tach, co przez to rozumiat - wojownicy uczynili wi ~c to, c‫ ס‬uwa.lali za stosowne. Mosze jednak uwaiat za rzecz oczywistq, ze nie mozna zachowac przy .lyciu nierzqdnic, nakazat r6wniez zabic wszystkich chtopc6w. (Sifri, Ramban )

31:16

[Przeciez te wla5nie kobietyl - Wedtug Abarbanela, por:. 25:3 . tymi - Wskazuje to, iz kaidy z syn6w Jisraela rozpoznawat z tatwosciq osob~, z kt6rq taki a taki sposr6d jego wtasnego ludu p ‫ ס‬btqdzit. (Raszi )

31:19

poza obozem - Chodzito ‫ ס‬to, by zapobiec ich ewentualnemu wkroczeniu do przedsionka Miejsca Obecno5ci. (Raszi ) trzeciego i si6dmego dnia - Por.: Bemidbar 19:12 , 19:19.

CHUMASZ PARDES LAUDER

339

MATOT

BEMIDBAR

31 :4-11

Po tysicicu z [kaZ:dego] plemienia, po tysicicu [r6wniez] z plemienia [ Lewiego], ze wszystkich plemion Jisraela wyslecie do walki . 5 ‫ ו‬prze kazali, sposr6d tysi ~ cy syn6w Jisraela, po tysicicu [m ~zczyzn] z kaZ: dego plemienia, dwanascie tysi ~ cy uzbrojonych do walki. 6 Mosze wystat ich, po tysicicu z kaZ:dego plemienia, do walki. [Wystat ich ] z Pinchasem, synem Elazara kohena, do walki, ze swi ~tymi sprz ~ta mi i trcibami bojowymi, kt6re zostaty mu powierzone. 7 Zgromadzili sity przeciw Midjanowi, tak jak B6g nakazat Moszemu, i zabili wszystkich m ~zczyzn. 8 Zabili midjanickich kr616w, [kt6rzy padli] na trupy [wtasnego ludu]. Pi ~ ciu kr616w Midjanu - Ewiego, Rekema, Cura, Chura i Rew~ . Mieczem tez zabili Bilama, syna Beora. 9 Synowie Jisraela wzi ~ li do niewoli kobiety midjanickie razem z ich matymi dziecmi. Zrabowali cate ich bydto i ich stada [owiec], i cate ich mie nie. 10 Spalili ogniem wszystkie ich zamieszkane miasta i wszystkie ich patace. 11 Zabrali caty tup i wszystko, co zdobyli, z ludzi i z bydta, [ale niczego nie zatrzymali dla siebie.]

4

Pardes Lauder

31 :3

Mosze [natychmiast] przem6wil - Ch ‫ס‬cia.Z wiedziat, ze smierc miata przyjsc d‫ ח ס‬ieg‫ ס‬bezp‫ס‬sred ‫ ח‬i‫ ס‬p‫ ס‬tym, jak zosta ‫ ח‬ie d ‫ ס‬k‫ ס‬na ‫ ח‬a zemst.a ‫ ח‬a Midja ‫ ח‬it.ach, ‫ ח‬ie ‫ס‬ciqgat si ~ z wyda ‫ ח‬iem r‫ס‬zkazu at.aku ‫ח‬a Midja ‫ ח‬i ‫ "[ח‬atychmiast] przem6wit d ‫ ס‬ludu", by w rad ‫ס‬sci wypet ‫ ח‬ic dane mu przykaza ‫ ח‬ie. St.a ‫סח‬wi t‫ ס‬wielk‫ ף‬zastug~ M‫ס‬szeg‫ס‬, gdyz B6g ‫ ח‬ie ‫ ח‬akazat mu bezzwt‫ס‬cz ‫ ח‬ie ‫ ס‬rga ‫ ח‬iz‫ס‬wac odwet‫ס‬wej wyprawy, ‫ חס‬jed ‫ ח‬ak zadziatat ‫ ח‬iezwykle szybk‫ ס‬i gorliwie, mim ‫ ס‬ze m6gl zwlekac, a tym samym przedtu.lyc sw‫ס‬je .lycie. (Raszi ) Uzbr6jcie - Wedtug lb ‫ ח‬Ezry i lb ‫ ח‬Ja ‫ ח‬acha. l‫ חח‬i: "b‫ף‬dzcie w pog‫ס‬t‫ס‬wiu" (Targum Onkelos, raw Saadia Ga‫ " ;)חס‬przepr‫ס‬wadzcie p‫ ס‬b6r d ‫ ס‬w‫ס‬jska" Uewamot 102b;) "‫ס‬ddzielcie" (Radak, rabi ‫ח‬ Samso ‫ ח‬Rafael Hirsch .)

31 :4

z kai:dego plemienia Jisraela - St‫ס‬wa te z‫ס‬st.aty wyp‫ס‬wiedzia ‫ ח‬e, by uwzgl ~d ‫ ח‬ic r6w‫ ח‬iez plemi ~ Lewieg‫ס‬. (Raszi )

31 :5

przekazali - Wedtug Sifri i Malbima. l‫ חח‬e ttumacze ‫ ח‬ie: "zgl‫ס‬sili si ~ ‫ ח‬a ‫ס‬ch ‫ס‬tnika". (Abarba ‫ ח‬el ) Wskazuje t‫ס‬, jak bardz‫ ס‬pasterze, przewod ‫ ח‬icy ludu, sq dr‫ס‬dzy sy‫ סח‬m Jisraela. 0 ich post~ powa‫ ח‬iu, nim ustyszeli ‫ ס‬zbli.laj ‫ף‬cej si ~ smierci M‫ס‬szeg‫ס‬, m6wit werset: "Jeszcze tr‫ס‬ch ~, a m‫ ח‬ie ukamie ‫ ח‬uj '!‫( ף‬Szem ‫ס‬t 17:4). Gdy jed ‫ ח‬ak d ‫ס‬wiedzieli si ~, ze smierc M‫ס‬szeg‫ ס‬zale.ly od wzi ~cia odwetu ‫ ח‬a Midja ‫ ח‬ie, w6wczas zade ‫ ח‬z ‫ ח‬ich ‫ ח‬ie chciat isc walczyc, a.l w k‫ ס‬ncu z‫ס‬st.ali, wbrew w‫ ס‬li, przypr‫ס‬wadze ‫ ח‬i d ‫ ס‬armii sit‫ף‬. (Raszi )

31 :6

[Wyslal ich] z Pinchasem - Uczymy si ~ z teg‫ס‬, ze Pi ‫ ח‬chas byt t.ak sam ‫ ס‬wa.l ‫ ףח‬post.aci ‫ ף‬jak ‫ חס‬i. Dlaczeg‫ ס‬t‫ ס‬jed ‫ ח‬ak Pi ‫ ח‬chas wyruszyt, a ‫ ח‬ie Elazar, Najwyzszy K‫ ס‬he ‫ ?ח‬Swi ~ty, ‫ ח‬iech b~zie bt‫ס‬g‫ס‬stawi ‫חס‬y, rzekt: "Niech te ‫ח‬, kt‫ ס‬r‫ס‬zpocz‫ף‬t wypet‫ ח‬ia ‫ ח‬ie przykaza ‫ ח‬ia, zabijaj ‫ף‬c K‫ס‬zbi, dzieci ~ Cura, ‫ס‬trzyma m‫ס‬zliw‫ס‬sc d‫ ס‬k‫ ס‬ncze‫ ח‬ia sweg‫ ס‬dzieta". (Raszi ) B‫ ס‬byt wysta ‫ ח‬y jak‫ ס‬k‫ ס‬he ‫ ח ח‬amaszcz‫ חס‬y d‫ ס‬walki (Sota 43a, Raszi ;) ‫ חס‬byt tym, kt6ry r‫ס‬zpoczqt walk~ przeciw Midja ‫סח‬wi (p‫ ס‬r:. 25:7.)

338

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫לא‪:‬ד‪-‬יא‬

‫ונטות‬

‫ונבדרב‬

‫מז‪:‬י‪.‬לצ~~ ם~?ו;‪ ~.~T‬םי‪-.‬ש~~ _‪,‬א~~ל ~יו;;‪~.‬ך על‪~-‬ד ‪ i‬ו ל‪t‬ית‪,.‬‬ ‫ד גקמת‪~-‬ה ‪j‬ה ~מןי‪~ :e‬לף למ ‪ \j‬ה ~לף למנקה לנ"ל מט~ת‬ ‫ה ל~ך~~ ~י!{‪J‬ץו‪:‬נ ל~‪ :N#‬ב~ןןזקח ןג~{‪F‬י ל~ך~~ ~לף למנקה‬ ‫ץ‪J‬גים‪~-‬ץנך ~לף ‪~~~p‬ל ‪ ~:‬ב~ץ‪2J‬ח אנ‪:‬י~ מ‪-x‬יה ~לף למ~ה‬ ‫~;א~ל ב‪j‬א‪ d‬ן~ת‪~-‬י~ס ~‪-‬ן~‪~1‬יג כמ‪i‬מ ל~ י‪-].‬ו;ו מ‪i‬ל"ןש‬ ‫כ‪1~~P‬ת מנ;ור~גנה ‪:‬ו‪~~ ~~.‬כ על‪-‬מן‪i‬ו ~~ )‪X‬ר ~חנ ~הכה‬ ‫‪J‬‬

‫‪fr‬‬

‫ח ~ת‪-‬מנ‪fi‬ה ב~מך~~ ‪:‬ך~~‪-‬ל~ ~{מ‪-‬ת~ן מ ו רזכג~ על‪-‬מ{ל‪.‬יס‪i‬כ‬ ‫~ת‪~-‬ינ ן~ת‪-‬קךם ן~ת‪~-‬ך ן~ת‪-‬ח~ר ן~ת‪-‬ןג‪.‬ע ‪pp‬ץ‪i‬ת ‪?.‬י{מ‬ ‫ךב‪ :‬ב~ץ‪ \::lJ‬ל~ך~~‪-‬יג~‬ ‫ט מן~ ן~ת ~{גים רו~~‪-‬ן~ ן‪:‬וךג‪~--‬‬ ‫~ש~‪-‬ת~ מדי‪ c‬ן~ת‪-‬ט~"ם ן~ת ~‪-‬ל~ ‪,rry‬ננ;ו‪ q‬ן~ת‪~-‬ל‪-‬מקגן‪.‬כם‬ ‫ךז‪t‬ת‪~-‬ל‪-‬ח‪.‬י]ם ‪~:‬זג~ ך~!ן ~ל‪-‬ג'ריס‪t‬כ ~ ‪p‬וץ‪j‬בו ם ת‪~--‬י‬ ‫יא ~ל‪-‬ט‪,‬ירוג;"ם ~‪--‬פך‪: ~.‬ש‪ ~~.‬נ~קח~ ז‪t‬ת‪~-‬ל‪-‬מ~לל ת‪~--‬י‬

‫‪m.‬‬

‫‪t‬‬

‫ינב"י‬ ‫ובמיממו מכויס כזכר בכובס כובמ‪r‬וס וכמ מי‪r‬ור‪ :‬בוו~‪ S‬ו‪ .‬כמרגומו כובון ‪r‬וכו‪ S‬י ‪ S‬כמ מ‪ r‬וייכיס‪f :‬גכובים‪S .‬דיקיס‪ ,‬וכן‬

‫)ובמומ‬

‫י‪,r‬‬

‫ס( כ‪r‬ור ככר מכוביס‪ ,‬וכן )דכריס מ‪ ,‬סר( מכוביס ‪r‬וכמיס וידונכיס‪ :‬כקנכמ בי‪ .‬ובסנכומד ככגד יוברמכ‪ ,‬כמכר‬

‫נכרמז ככבד סקכייס‪( :‬ד) ~כ~ נכסומ יובו‪f‬ג~‪ .‬כרכומ ובכס כרי‪( :‬ב) וימוכוו‪ .‬כסודינכך ובכ‪r‬ון ובכ רונכי יוברמכ כמס סס‬ ‫‪r‬וכיכיס נככ יוברמכ‪ ,‬נכד ובכמ ובמנכו כמיממו מס סומ מומר )ובמומ‬

‫י‪,r‬‬

‫ד( נכוד מנכס וסקכוכי‪ ,‬ומובובמנכו ובמיממ מובס‬

‫מכויס ככקממ מדין‪ ,‬כמ ר‪ S‬ו כככמ נכד ובכמסרו נככ כר‪r‬ון‪( :‬ו) )‪ f‬ומם ו‪f‬גמ ‪ D‬יכוווכ‪ .‬מג יד ובסיס פיכ‪r‬וס ובקוכ ככבד‬

‫כרכס‪ .‬ומפכי מס סכך פיכ‪r‬וס וכמ סכן מכנכ‪r‬ר‪ .‬ממר סקכייס מי ובסמ‪r‬ויכ כמ‪ S‬וס‪ ,‬ובסרג כ‪r‬כי כמ ‪ S‬ור‪ ,‬יגמור‪ .‬זכר‬ ‫מ‪r‬ור ובסכך ככקרס כקממ יוסף מכי ממר' ובכממר )כרמובימ כ‪ ,r‬כר( וסמדכיס מכרו מומו‪ .‬ומכין ובסימס ממר ובכ פכ‪r‬וס‬ ‫מובכ יוסף‪ ,‬ובכממר )ובמומ ו‪ ,‬כס( מככומ פוסימכ‪ ,‬מ‪ r‬רנכ ימרו ובפיסס נכגכיס כנככודס ‪ r‬רס ומ‪ r‬רנכ יוסף ובפספס‬ ‫כי‪ S‬רו‪ .‬זכר מ‪r‬ור ובסיס מובו‪r‬ו מכ‪r‬ומס‪ :‬כו~י בקרוב‪ r .‬ס סמורן וס‪ S‬יז‪ .‬ובסיס ככנכס בכוכסס ומפרי‪r‬ו מככי מדין‬ ‫ככובפיס‪ ,‬וסומ נכ‪ S‬מו פור‪r‬ו בכוכסס‪ .‬סרמס כסס ממ ס‪ S‬יז‪ ,‬ובסובס ‪r‬וקוק כר‪ ,‬רסס כופכיס‪ ,‬ככך כממר נככ ‪r‬וככיסס‬ ‫כמנכי מדין‪ ,‬ובכופכיס נככ ס‪r‬וככיס מן סמוי‪,‬ר וכן ככננכס כמיכ )יסוובנכ יג‪ ,‬ככ( מכ ‪r‬וככיסס‪ :‬כידו‪ .‬כרובומו וכן‬

‫)כמזכר כמ‪,‬‬

‫כ‪(r‬‬

‫ויק‪r‬ו ממ ככ מר‪ S‬ו מידו‪) :‬וו( וונכובמ נכ~כי ככדין‪ .‬וכי מיני רומס וב‪r‬ומובס מכס סכמוכ‪ ,‬כמס סו‪r‬קק‬

‫כומר ‪r‬ומובמ‪ ,‬מכמ ככמדך ובובוו כרכס כנכ‪ 5‬ס וסוובוו כרכס כפורנככו‪r.‬ו ככנכס סכך ובס כיטוכ ובכר נכובריס ו‪f‬ורכנכס מכף‬ ‫ובספיכ מיוברמכ כנכ‪ S‬מו‪ ,‬וי‪f S‬ו ממזין כקרממ יוברמכ ומובי‪f‬ון נכ‪S‬ס ונכס‪ .‬ממר כסס מס כובסיימס ובוביס רכו‪f‬ו כמ‬ ‫יכוכמס כסס‪ ,‬ונככםיו כיייכ מכף ממס כמיס כסכ‪r‬וס‪ .‬כמכר כר ובכרו מובכס וכמ קפ‪r‬ווסו‪ :‬כוווב סומ כמ נככ יםר‪t‬וכ‪,‬‬

‫וס‪r‬וכיף מומכמו כמומכומס‪ ,‬וב‪f‬וין כוובנכיס מכמ כפיסס נכ"י מפכס וכקובס‪ .‬וכ‪f‬ו סו‪f‬ו ומפוב ‪f‬וומכומס כקככס כפיו‪f ,‬ו‪q‬‬ ‫סס כמו נככיו וסורכיפו מומכומס כמומכומ סמומומ‪ ,‬ובכ‪f‬וין כ‪r‬ורכ‪ ,‬ובכ‪f‬ומר )כר‪f‬וובימ כ‪ ,r‬מ( ונככ וכרכן מ‪r‬ויס‪( :‬י)‬ ‫סיומם‪ .‬מקרס פכסרין ובכסס‪ ,‬ובסו‪f‬ו כםון מוובכ כומריס יודנכי ‪r‬ווקיסס‪ .‬זכר מ‪r‬ור כובון מוובכ ובריסס‪ ,‬כמו‬

‫ובממורגס סוכי פכובמיס סורכי פכובמ‪f‬וי‪( :‬ג‪f‬י) ויקווו ‪f‬גמ כ~ בוב~~ ונוי‪ .‬מג יד ובסיו כובריס ו‪ S‬דיקיס וכמ כ‪r‬וובדו נככ‬ ‫סג‪r‬כ כםכו‪r‬ו יד ככ‪r‬ס ובכמ כרובומ‪ ,‬ובכ‪f‬ומר ממ ככ סובככ וגו‪,‬י ונככיסס מפורוב כקככס ובניך כנכדר סרורכיס וגו‪,‬י מף‬

‫‪337‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

MATOT

BEMIDBAR

30:9-31 :3

Ale jezeli m~zczyzna, z kt6rym jest [zar~czona], wstrzymat [jej slubowanie] w dniu, gdy ‫ ס‬tym usfyszat, i cofncit jej slubowanie, kt6re jq obo wiqzuje, albo stowne zobowiqzanie, kt6rym zakazata sobie [czegos, a kt6rego ojciec nie uniewaZ:nit, to jezeli jest nie5wiadoma uniewaZ:nienia i potem ztamata swoje slubowanie], B6g jej przebaczy, [bo zostato uniewaZ:nione]. 10 Slubowanie wdowy albo rozw6dki: Wszystko, czego zakaZ:e sobie, jest waZ:ne [jako slubowanie, bo nie jest juz zaleZ:na od swojego m~za ani od swojego ojca]. 11 Jezeli [zam ~zna kobieta] ztoZyta przysi ~g~ albo zakazata sobie [czegos] Sk‫ נ‬bowaniem w domu jej m~za, [to]: 12 jezeli mqZ: usfyszat, ale milczat nie wstrzymujcic go, wszystkie jej przysi ~gi b~dci obowiqzywac i kaZ:dy zakaz, kt6rym zakazata czegos sobie, jest waZ:ny. 13 Ale jeZ:eli mqZ: cofnie jej slubowanie w dniu, gdy je usfyszy, wtedy wszystko, co wypowiedziata jako swoje przysi ~i albo osobiste zakazy, nie jest waZ:ne. [A poniewaZ:] jej mqZ: cofncit je, [przez co uniewaZ:nit, to jezeli jest nieswiadoma tego i ztamie swojci przysi ~g,]~ B6g jej przebaczy, [bo zostata uniewaZ:niona]. 14 Uednak tylko] przysi ~gi albo slubowania [‫ ס‬charakterze] zakazu jej mqZ: [ma prawo] zatwierdzic albo wycofac, 15 lecz jezeli mqZ: milczat przez [cafy] dzien, do [poczcitku nast~ pnego] dnia, [czyli do wieczora], wtedy zatwierdzit wszystkie jej przysi ~gi i zakazy, kt6re zobowiqzata si ~ przestrzegac. Zatwierdzit je, bo milczat w dniu, gdy je usfyszat. 16 Jezeli usfyszat ‫ ס‬tej [przysi ~ dze i zatwierdzit jci tego dnia], a [p6zniej, tego samego dnia], wycofa jq, wezmie na siebie jej przewinienie. 17 To sci bezwzgl ~dne nakazy, kt6re B6g przykazat Moszemu, dotyczcice m~za i jego zony oraz ojca i jego c6rki w dniach jej mtodosci, kt6ra naleZ:y do domu jej ojca. 9

Dn‫ו‬gi czytaj‫יז‬cy

B6g przem6wit do Moszego wyja5niajcic mu: 2 Zemscij si~ na Midjanitach za syn6w Jisraela. Potem zostaniesz dotciczony do twojego ludu. 3 Mosze [natychmiast] przem6wit do ludu: Uzbr6jcie ludzi sposr6d was do walki i niech [wyruszciJ przeciwko Midjanowi, zeby ich ukarac scidem ludu Boga na Midjanie. 1

31 Wojna przeciwko Midjanowi

Pardes Lauder lnne wyja5nienie: "Nie m5cij Sifi! na Moawie, gdy2: mam zamiar wyprowadzic z tego ludu dwie mtode i zacne g‫ס‬tfi!bice, kt6re trzymam tylko po to, by m6c je tobie ofiarowac - Rut Moawitkfi! i Naamfi! Amonitkfi! (Bawa kama 38a). (Raszi) Zemscij sii: na Midjanitach za syn6w Jisraela - Dlaczego parasza m6wi ‫ף‬ca ‫ ס‬wojnie przeciwko Midjanowi znajduje Sifi! bezpS‫ ס‬rednio po paraszy m6wi ‫ף‬cej 0 slubowaniach ~ Uczy nas to, ze nasi praojcowie sktadali slubowania w okresie wojny i niebezpieczenstw. (Baal haturim )

336

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫מטות‬

‫ל‪:‬ט‪-‬לא‪:‬ג‬

‫במדרב‬

‫ר')ב‪ ~r,‬רס‪.‬סר"יש ‪,‬לה ךעמ~ ~ד ‪i‬יס ~ר?'~כ‪v. -,w ~ v‬‬

‫~ ר;ן‬

‫ט‬

‫על‪-‬ג~~ה ‪?.!~:‬גמ ך~‪~ cl‬יום ~‪P‬‬

‫ו‬

‫אלמנה ~גר~שה ל'>‪::‬‬ ‫יסלח‪-‬לה‪1 :‬ונדר‬ ‫על‪-‬נפשה ויהוה‬ ‫‪T :‬‬ ‫‬‫'‪1'1‬‬ ‫‪1- :‬‬

‫ד‪~fi‬י~ !‪f.‬יא אונכ‪f‬ו וה~ר‬

‫'‪>-‬‬

‫‪w‬ר ~‪v‬כה‬ ‫‪w‬ר גי~יס ו~ת ‪..‬א?'~~ ~~‪t‬ייס ~‬ ‫ז‪t‬ת‪-‬גדר‪F‬ו ~‬

‫~‪v -,w‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪:‬‬

‫ד' \‪1‬‬

‫‪-‬ן‬

‫ץנ'‬

‫•ןן•‬

‫•ן‬

‫ץו'‬

‫\‪'/‬ד‬

‫‪:‬‬

‫~‬

‫יא‬

‫~ ר;ן על‪-‬ג~~ה ?!בוגם גי‪l.‬יס‪ :‬ו~ם‪~-‬ת ~י~ה ~ד‪1‬ה‬

‫יב‬

‫או‪ ~-‬ר;ן ~‪x‬כי על‪-‬ג~~ה ‪:‬הנג~~~ ו~נכע ו‪~F‬י~ ו כש לה‬ ‫~ ר;ן‬ ‫ל~ ה‪J‬יא א‪x‬וה ך?‪i‬מ~ ד~‪-‬ל~‪1‬יס ~‪-‬ל>;ך ~י ~‬ ‫על‪-‬ג~~ה ‪:‬ם~!ק ך~ם‪-‬ס~י י~! אנכ~ ו ד‪~fi‬י~ ~ר;ם ע'נ‪i ~r,‬‬ ‫~ל‪-‬מן~ ~~יןוס ל~דינס ~?~זוך ג~~ה אן ק!~ם ה"~י~‬ ‫‪t‬ך~ךם כיהנה ‪:‬ה~‪-‬ח‪~ ~?-‬ל‪-‬גןר !‪).‬ו!~~‪-‬ל>;ך ~‪-V‬י ?עת} ג~ש‬ ‫ך;~י~ ~‪p‬פ~ ו~י~;ך ‪~:‬ו‪.‬ז~~ ו~ם‪ -‬רש ~ י‪i‬ש ה‪.‬ל ד‪~fi‬י~‬ ‫~זם ז‪t‬לי‪-‬ום ו ם תז‪~-t‬ל‪~-‬דירס אך ~‪-‬ל~‪-‬ת‪t‬ז יכס ~ ר‬ ‫גי‪2‬י‪r‬כ היקם אכלם ‪-‬י~ ר"ש ]ה ~ךים ‪:‬וע‪.‬נ‪ ~r,‬ו~ם‪-‬ס~ר יכ‪!:.‬‬

‫יג‬ ‫די‬ ‫טי‬

‫טז‬

‫‪oo‬‬

‫‪v‬‬

‫‪v. -,w v‬‬

‫‪w.‬‬

‫‪o op‬‬

‫‪oo‬‬

‫‪w v‬‬

‫‪w‬י ~נח‬ ‫יז א~ם ~יג נ>יב‪~~~ ~r.‬י ז‪t‬ת‪-‬ע‪.‬ו~ה‪~ :‬לה שי‪W‬ם ~‬ ‫~ה ‪fj‬ד ז‪t‬ת‪-‬מץ!ה ~ו ז‪t‬יש ?~~ןוו ~‪-‬ןי~ וו‪ ?~i‬כ‪r‬כי~~~ ~ת‬

‫באיה‪:‬‬ ‫•‪1‬‬ ‫די‬

‫‪-n‬‬

‫די‬

‫פ‬

‫לא שני א‪-‬ב ו י‪.‬ג‪~ -‬הכה ז‪t‬ל‪-‬מ‪w‬י;ן ל‪.‬אןנר‪p~ :‬ם גקמ‪i‬ו י‪ ~).‬ל~ן~~ מ~נן‬ ‫ג מ~ן~ים ~ר ~ט‪.‬ף ז‪t‬ל‪-‬ע~ףי‪ :‬ו רג‪ .‬מ‪ w-‬ה ז‪t‬ל‪r-‬כ‪,‬גים ל‪.‬א‪.t‬נר‬

‫‪-n‬‬

‫רמ"י‬

‫‪f‬ני‪ D‬ס ונר‪ '.‬סרי כך ~ב‪t‬נס קייס סננככ ~בסו‪f‬ו קייס‪( :‬ס) וספד ‪f‬נמ כדוב ‪f‬נ‪ D‬ד פ~יס‪ .‬יכוכ ‪f‬ופיכו כ‪t‬נ ספר ס‪t‬ננ‪,‬‬

‫מכמרד כומר נכנכוריס נימ ‪t‬ננ‪,‬סי ככ ~בנכנכוריס נר~ברמ ‪f‬וניס סי‪f‬ו‪( :‬י) כ~ ‪f‬נ‪D‬ד ‪f‬נוכדס פ~ כפ‪ D‬ס יקרם פ~יס‪ .‬כפי‬

‫~ב‪f‬ויכס כמ נר~בומ ‪f‬ונ וכמ נר~בומ ננככ‪ ,‬ונ‪t‬נכמכס מן סכ~בו‪f‬נין סכמרנ מזכר• ‪t‬ננכ מכמכס מן ס‪f‬ויררסין• ממ סננככ‬ ‫כמרוקכס ר‪r‬נזרס כר~בומ ס‪f‬ונ‪( :‬נ‪f‬י) ר‪f‬נם כימ ‪f‬ני‪D‬ס כדוב‪ .‬נכ~בר‪t‬נס סכמרנ מזכר‪) :‬יד( כ~ כדד וכ~ ‪D‬כרפמ ‪f‬נוכד ונר‪'.‬‬ ‫כפי ם‪t‬נמר ~בסננככ מפר• יכרכ ככ כזריס נמ~במנכ‪ ,‬מכמרד כומר כנככרמ כפם‪f ,‬ויכו מפר ‪t‬נכ‪t‬נ כזרי נככרי כפם ככנ‪.‬ד‬ ‫רסס מפור~ביס נמסכמ כזריס )ז‪ q‬נכט ‪(:‬ו‪) f‬סר( נכירם ~נ‪ f‬יום‪ .‬םכ‪t‬נ מ‪t‬נמר מנכמ כנכמ‪ ,‬ככך כ‪f‬ומר מיוס מכ ירס‪,‬‬ ‫כנמרך !ב‪f‬נין מפר ‪t‬נכ‪t‬נ נכד !במ‪r‬נ~בך‪) :‬סז( ‪f‬נמדי ‪D‬ננפר‪t .‬נזורי !ב!במנכ וקייס‪ ,‬ם‪t‬נמר ‪t‬נפ~בי נו ‪ ,‬וזוזר וספר כס ‪f‬ופיכו נו‬ ‫כיוס‪ :‬רכ‪f D‬נ ‪f‬נמ פרכס‪ .‬סר‪f‬ו כככס מזומיס‪ .‬כמזכר מכ‪f‬נן ~בסגורס מקנס כזונירו סר‪f‬ו כככס מ זומיר כככ נכרכ~בין‪( :‬כ)‬ ‫ננ‪f‬נמ סננדיכים‪ .‬וכמ מ‪t‬נמ סמר‪f‬וניס‪~ ,‬בסמו‪f‬וניס ככנסו כזכר מזוממ יר‪f‬וס ~בסיר יר‪f‬ויס מסס‪~ ,‬ביסיו ~ברנכיס ‪f‬ורמס‪,‬‬

‫םכ‪t‬נ כ‪t‬נמר ‪t‬נכ‪t‬נ )נרריס כ‪ ,‬ט( מכ ממגר נס מכ‪r‬נמס‪t .‬ננכ מדיכיס כמנכנרו נככ ריב כ‪t‬נ כסס‪ .‬דבר ‪t‬נזור מפכי יבמי‬

‫פריזומ טונומ !בי!ב כי כסו‪S‬י‪f‬נ מסס‪ ,‬רומ סמו‪f‬וניס וכנכמס סנכמוכימ‪( :‬נ) רידרכ ננ‪D‬ס ונר‪t '.‬נ‪q‬‬

‫‪335‬‬

‫נככ פי !ב!במנכ‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

MATOT

BEMIDBAR

mq.Z jq wprowadza. Mq.Z moze uniewa:i:nic slubowanie swojej zony nawet gdy jest petnoletnia (Miszne Tora, Nedarim 11 :8).

30:12

mc‫ן‬i: uslyszaf- Por.: 30:5. Tu r6wniez powstaje pytanie, czy musiat ustyszec na wtasne uszy, gdy slubowata.

30:14

przysi~i albo slubowania [o charakterze] zakazu -Zostato zapisane w Torze, iz mq.Z uniewa:i:nia slubowania zony. Mozna by z tego wywnioskowac, ze chodzi tu ‫ ס‬sluby kaZdego rodzaju . JednakZe werset precyzuje: "[o charakterze] zakazu" - mq.Z moze zatem "zatwierdzic albo wyco fac" slubowania, kt6re powodujq, iz cS‫ ס‬staje Si ‫ !;ן‬dla jego zony zakazane (Nedarim 79a). (Raszi) Ojciec mtodej kobiety moze uniewa:i:nic ka:i:de jej slubowanie, lecz mq:i: tylko slubowanie o charakterze zakazu (Nedarim 79b). Bez znaczenia jest, jak drobnej sprawy dotyczytby ten zakaz (Miszne Tora, Nedarim 12:4). Nie ma to znaczenia, bowiem kaZdy zakaz, kt6ry zona bierze na siebie, bfi!dzie miat wptyw na jej m‫!;ן‬.Za (Haketaw wehakaba/a). lnni jednak utrzymujq, ze ojciec moze uniewa:i:nic tylko slubowania ‫ ס‬charakterze zakazu (Ran, Nedarim 68a, Rosz, Nedarim 79a, Jore dea 234:58.)

30:15

przez [caly] dzien, do poczc‫[ז‬tku nast~pnego] dnia - Dostownie: "od dnia do dnia". Zostato to powiedziane, by nikt mylnie nie sqdzit, ze od chwili, gdy mq.Z ustyszat, iz dane przyrzeczenie zostato ztozone, ma petne dwadzie5cia cztery godziny, by uniewa:i:nic slubowanie swojej zony. Werset uczy, ze moze ‫ חס‬anulowac taki slub jedynie do czasu zapadni ‫!;ן‬cia zmroku danego dnia (Nedarim 76b). (Raszi)

30:16

Jei:eli uslyszaf - Chodzi tu o sytuacj ,‫ !;ן‬gdy ustyszat ‫ ס‬ztozeniu slubu, zaakceptowat go m6wiqc : "Uznaj ‫ !;ן‬twoje przyrzeczenie," ‫ ח‬ast‫ !;ן‬p‫ ח‬ie za5 zmienit zdanie i jeszcze tego samego dnia uniewa:i:nit za ‫ ח‬iq jej slubowanie. (Raszi ) weimie na siebie jej przewinienie - Staje w jej miejsce przed sqdem. Werset uczy, iz ten, kto sprawia, ze jego przyjaciel grzeszy, sam zostaje postawiony zamiast niego przed niebianskim sqdem, biorqc odpowiedzialnosc za wszystkie popclnione przezen przewiny. (Raszi )

31 31:1-12 WOJNA PRZECIWKO MIDJANOWI W wojsku syn6w Jisraela reprezentowane byty w r6wnym stopniu wszystkie plemiona, wtqcz ‫ ח‬ie z Lewitami. W walce uczestniczyt r6wniez Pinchas, kt6ry aktowi zemsty na Midjanitach sam w pewnym sensie dat poczqtek, zabijajqc Zimriego i Kozbi, a tym samym przerywajqc plag,‫!;ן‬ kt6rq Midjanici 5ciqg‫ ן;!ח‬li na nar6d :i:ydowski. Warto jednak zauwa:i:yc, ze B6g nie rozkazat Pin chasowi wziqc udziatu w walce, byc moze dlatego, ze bytoby to posrednim oskar:i:eniem Mosze go za brak stanowczej i natychmiastowej reakcji na grzech Zimriego. Mosze rozumiat jednak, ze nar6d potrzebowat szlachetnosci Pinchasa i ze jego udziat w zbrojnym przedsi ‫!;ן‬WZi ‫!;ן‬ciu byt nie odzowny. (Or hachajim ) 31 :2

Zemscij si~ na Midjanitach - B6g m6wi tu ‫ ס‬pomscie za krzywd ,‫ !;ן‬jakiej doznat Jisrael, lecz juz w ‫ ח‬ast‫ !;ן‬p‫ ח‬ym wersecie, przekazujqc Bo:i:y rozkaz Zydom, Mosze wspomina jedynie ‫ ס‬zemscie za zniewa:i:enie czci Boga. Powiedziat bowiem (wedtug midrasza): "Gdyby5my byli batwochwalcami, to by nas nie nienawidzili i nie przesladowali. Trzeba nam zatem pom5cic Boga." na Midjanitach - Zydzi nie powinni si ‫ !;ן‬natomiast m5cic na Moawitach. Moaw przystqpit bowiem do walki z Jisraelem powodowany strachem, ze zostanie przezen ograbiony. Werset m6wi ‫ ס‬Moawitach: "nie prowokujcie ich do wojny" (Dewarim 2:9). Midjanici wzburzyli si ‫ !;ן‬i wmieszali w sp6r, kt6ry poczqtkowo ich nie dotyczyt. To oni pierwsi zaatakowali Jisraela, gdy nie miat wobec nich wrogich zamiar6w. (Raszi)

334

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫בםדרב‬

‫םטות‬

a obowiqzujci jci jeszcze jej [wczesniejsze] slubowania - Przyj ~a bowiem na siebie sluby, bfi! dqc jeszcze pod nadzorem ojca, jednakZe nie zostaly one ani zatwierdzone, ani anulowane, gdy2: jej ojciec w og61e o niczym nie wiedziat. (Raszi ) w omawianym tu przypadku kobieta ztoZyta przyrzeczenia jeszcze przed slubem, lecz poniewa.Z jej ojciec ‫ ס‬nich nie wiedziat, to ani ich nie uchylit, ani nie zaaprobowat (wobec czego narzeczony nie bfi!dzie wtadny nic z nimi zrobic). W omawianej sytuacji, prawo stanowienia przyznaje Tora wsp6lnie ojcu i narzeczonemu. (Ramban ) slowne zobowictZa‫ ח‬ia - Wedtug Malbima. lnni: "przysifi!ga" (Szewuot 20a), por.: Wajikra 5:4 . 30:8

jei:eli m ~i:czyzna, z ktorym jest [zar~ona], uslyszy o tym - Jesli podtrzyma jej slubowanie, jest ono uznane za wa.Zne bez wzglfi!du na to, co uczyni w tej sprawie jej ojciec. (Raszi ) jei:eli m ~czyzna - Oznacza to w tym miejscu, ze i ojciec, i mq;Z razem. Tora m6wi dostownie : " jej mfi!Z.czyzna", ale oznacza to obu. (Nedarim 67a; Miszne Tora, Nedarim 12:17) jej slubowanie ~dzie wai:ne - Los ztozonego przez kobietfi! slubowania zale;Zy od wsp61nej decyzji ojca i narzeczonego, lecz wystarczy, ze jeden z nich zgodzi sifi! na slubowanie kobiety, by drugi nie m6gt juz go cof‫ ח‬qc. Skoro zatem narzeczony wyrazit milcz‫ף‬ce przyzwolenie, to kobietfi! nadal obowiqzuje jej slubowanie .

30:9

cofncil jej slubowanie - Mozna by pomy51ec na podstawie tego wersetu, ze mq;Z moze uniewa.Znic slubowanie swojej zony, nawet jesli jej ojciec nie dokonat tego uprzednio. JednakZe Tora m6wi: "w dniach jej mtodo5ci", kiedy "nale;Zy do domu jej ojca" (30:17), co oznacza, iz jak dtugo jest mtodociana, tak dtugo nadz6r nad ‫ ח‬i‫ ף‬sprawuje jej ojciec (Ketubot 46b). (Raszi)

30:10

Wszystko, czego zakai:e sobie, jest wai:ne - Nie znajduje sifi! ona bowiem ani pod nadzorem ojca, ani mfi!Z.a. Werset m6wi o kobiecie, kt6ra stata sifi! wdow‫ ף‬po nesuin (czyli po odbyciu petnej ceremonii slubnej). Jezeli kobieta owdowiata po erusin (czyli po zarfi!czy‫ ח‬ach, stanowi ‫ף‬cych wstfi!p ‫ ח‬y akt zawierania matzenstwa), w6wczas wtadzfi! uniewa.Zniania jej slubowan przej muje jednak jej ojciec (Nedarim 70a). (Raszi)

30:11-13 SLUBOWANIA M ~ZATKI. ROZROZNIENIE POMl ~ DZY Sf\DOWYM UNIEWAZNIENIEM SLU BOWANIA A JEGO UCHYLENIEM PRZEZ OJCA LUB M ~ Po slubie mtoda zona wychodzi spod zwierzchnictwa swego ojca i prawo odwolywania jej slubo wan przechodzi na jej mfi!Z.a. Jego wtadza w tym zakresie podlega jednak pewnym ogranicze niom (werset 30:14.) Przysifi!gi i przyrzeczenia moze uniewa.Znic znawca prawa lub s‫ף‬d sktadajqcy Sifi! z trzech Sfi! dzi6w, lecz podejmowana przez nich decyzja r6zni Sifi! zasadniczo od uchylenia slubowania kobiety przez jej ojca lub mfi!za. Sqd moze orzec, ze slubowanie zostato ztozone przez pomytkfi! lub w nieswiadomo5ci co do pewnych istotnych fakt6w lub konsekwencji. S‫ף‬d moze na przyktad zapytac: Gdybys byt wiedziat, ze twoje slubowanie przysporzy twoim rodzicom nieopisanej bolesci i wstydu, to czy ztozytbys je? Jesli pytany zaprzeczy, to sqd moze orzec, ze przyrzeczenie zostato ztozone przez pomytkfi! i dlatego nigdy nie byto prawomocne. Uniewa.Znienie to dziata wstecz, Wifi!C nawet jesli doszto wczesniej do jego ztamania, to orzeczenie s‫ף‬du je wymazuje, tak jakby nigdy nie istniato. Lecz postanowienie ojca i mfi!Z.a nie dziata wstecz . Slubowanie miato miejsce i jest uznane za wa.Zne, choc maj ‫ ף‬oni prawo uchylic jego obowi ‫ף‬zywanie na przysztosc . 30:11

Jei:eli [zam~na kobieta] zloi:yla przysi ~g~ (•••) w domu jej m~ - W tym miejscu Tora m6wi o kobiecie bfi!dqcej nesua - mfi!Z.atkq w petnym sensie tego stowa. (Raszi) Gdy kobieta wejdzie do domu swego mfi!Z.a, jest uwa.Zana za catkowicie poslubion ‫ ף‬i tak‫ף‬, kt6ra juz wyszta spod opieki ojca. Chupa (baldachim slubny) jest symbolicznym domem, do kt6rego

CHUMASZ PARDES lAUDER

333

MATOT

BEMIDBAR

niewa.2:, jak uczy Talmud, dzieci umieraj ‫ן‬c na skutek grzechu swych rodzic6w polegaj ‫ן‬ccego na niewypetnianiu ztozonych przez nich slubowar'i (Szabat 32b). Por.: "dziefa r‫ן‬ck ludzkich" (Kohelet 5:5) - czym one sq ~ Odnosi si ~ to do syn6w i c6rek. (Baa/ haturim ) nie moze zlamac swojego slowa - Nie sprofanuje swoich st6w i nie zbezczesci swego przyrzeczenia. (Raszi) W Sefer hamicwot jest to 157 przykazanie negatywne.

nie moze zlamac swojego slowa i musi post:‫ י‬powac zgodnie z tym, co wyrzekly jego usta Werset ten nawiqzuje do og61nej zasady, ze kiedy cziowiek m6wi, jego stowa wywotuj ‫ן‬c konse kwencje w sferach 5wiata wy:Zszego. Stowa nie s‫ן‬c wcale podobne do powietrza. S‫ן‬c rzeczami (w j~zyku hebrajskim dawar to jednoczesnie 'sfowo' i 'rzecz'). Je51i sq to dobre stowa, maj ‫ן‬c pozytywny duchowy wpfyw na wy:Zszy swiat. Zupetnie inaczej wygl ‫ן‬cda to w przypadku st6w zfych . Jesli cztowiek wymawia stowa Keduszy (bc‫~ן‬cej fragmentem modlitwy Szmone esre), ma to po zytywny duchowy skutek, przynosi btogostawier'istwo i umacnia sity dobra. Lecz jesli ktos niewfasciwie u:Zywa wfadzy mowy- umacnia sity zta w stworzeniu . ‫ ו‬do tego wfa5nie odnosi si ~ werset: "cokolwiek wychodzi z jego ust" - dobre czy niedobre - "ma byc zrobione" - mowa stworzy skutki w stworzonym swiecie i nie ma sfowa tak pospolitego czy mato znacz‫ן‬ccego, zeby nie powodowato jakichs skutk6w. (rabin Chajim Wital w imieniu rabina Szimona Tirano) Tajemnica m‫ן‬cdr‫ס‬Sc i wyra:Zana poprzez sit~ mowy nazywa Sifi! Boskim Natchnieniem. (komentarz raw Chajima Witala do Sefer jecira )

30:4

kobieta, w dniach swej mlodosci - Maj‫ן‬cca od jedenastu lat do dwunastu i p6t roku (Miszne Tora, Nedarim 11 :7). Gdy jest mtodsza, jej slubowania sq bez znaczenia, a gdy starsza, ojciec nie ma ju:l prawa uniewa:Znic jej slubowar'i . kobieta (...) w domu jej ojca - Kobieta, kt6ra wciq:Z pozostaje pod opiek‫ן‬c i nadzorem ojca, nawet je51i nie zamieszkuje z nim wsp61nie pod jednym dachem. (Raszi )

30:5

je:Zeli ojciec slyszal - lstnieje halachiczna dyskusja, czy oznacza to, ze musi styszec, gdy wypo wiada ona slubowanie, czy ze styszat o tej sprawie. Uore dea 334:25) i jej ojciec milczal - Nawet jesli ojciec nie przystat otwarcie na jej przyrzeczenie, lecz zachowat milczenie, to uwa:Za Sifi! jego zachowanie za milcz‫ן‬cce przyzwolenie. Werset nast~ pny wskazuje, ze ojciec ma na podj ~cie decyzji cafy dzier'i i jesli w tym czasie nie uchyli nederu c6rki, nabiera ‫ חס‬mocy wiq:Z ‫ן‬ccej .

30:6

w dniu - Do zmierzchu tego dnia, por.: 30:15. (Nedarim 76b) ojciec wstrzymal - Albo: "ztamat" (lbn Ezra), "uniewa:Znit" (Sifri, Mizrachi). Uniewa:Znienie slu bowania byto skuteczne przy u:Zyciu dowolnych st6w, nie obowiqzywata tu zadna konkretna formuta (Nedarim 77b, Miszne Tora, Nedarim 13:1-2.) Oznacza to, ze ojciec powstrzymat j ‫ן‬c od zwiqzania si ~ nederem, o5wiadczaj ‫ן‬cc, ze go cofa. Wyja5nia to doktadniej werset 30:9, kt6ry m6wi ‫ ס‬wfadzy m~za - r6wnoznacznej wfadzy ojca. Jak sugeruje czasownik "cofac" (werset 30:9), ojciec lub mq:Z nie uniewa:Zniaj ‫ן‬c nederu wstecz, lecz uchylaj ‫ן‬c go od chwili, w kt6rej wyra:laj ‫ן‬c sw6j sprzeciw. Jesli zatem kobieta pogwatcita neder przed cofni ~ciem go przez ojca lub m~za, to podlega stosownej karze . B6g jej przebaczy- Dlaczego potrzebuje ona przebaczenia ~ Dotyczy to nast~pujqcej sytuacji: kobieta przyj~a na siebie slub nazireatu, lecz jej mq:Z, uslyszawszy ‫ ס‬tym, uniewa:Znit za ni ‫ן‬c 6w Slub, lecz ona, nie c‫~ן‬c jeszcze tego Swiadoma, ztamata swoje przyrzeczenia - wypijaj ‫ן‬cc wino lub staj‫ן‬cc si ~ skaZona rytualnie poprzez kontaktze zmarfym. Wta5nie taka kobieta potrzebuje przebaczenia, mimo iZ jej slub zostat uniewa.lniony. Je51i zaS ci, kt6rych sluby zostafy anulowane, wymagaj‫ן‬c przebaczenia, ‫ ס‬ileZ bardziej potrzebuj ‫ן‬c go ci, kt6rych slub6w nie uniewa:Zniono (Kiduszin 81 b). (Raszi )

30:7

332

Je:leli jest ‫ן‬ar‫י‬:cz[ona] - Wedtug Rasziego przywotuj ‫ן‬ccego Nedarim 67a, por.: Szemot 22:15 .

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫ונבדרב‬

‫ונטות‬

j~ty zakaz. Nie liczqc zobowiqzania si ~ do wykonania jakiegos przykazania, nie mozna na mocy nederu nakazac sobie wykonania jakiegos czynu. Gdyby ktos na przyktad oswiadczyt: "Sktadam neder, ze b~~ ktadt si ~ spac ‫ ס‬odpowiedniej porze", to jego przyrzeczenie nie ma mocy wiq.lq-

cej. Drugim tematem niniejszego fragmentu jestszwua 'przysi ~'. Wypowiadajqc jq mozna sobie zakazac lub nakazac wykonanie jakiegos czynu. (Rambam, Hilchot nedarim 1 :1-2; Ran, Nedarim 2a) Neder i szwua znacznie si ~ od siebie r6z ‫ ח‬iq semantycznie. Slubowanie zmienia status halachicz-

ny przedmiotu: je51i na przyktad zakazatem sobie jedzenia jabtek, to majq one dla mnie status zakazanej 2:ywno5ci i dlatego nie wolno mi ich spo2:ywac. Przysi ~ga natomiast naktada zobowiqzanie jedynie na oso ~ : jesli dla przykladu przysiqglem, ze zjem jabtko, to ciqi:y na mnie nowe zobowiqzanie, lecz halachiczny status jabtka pozostaje bez zmian . 30:2

Mosze powiedzial - Niekt6rzy utrzymujq, ze zostato to powiedziane po wojnie w Midjanem , opisanej w rozdziale 31. (lbn Ezra, Chizkuni ) To jest rzecr - Relacjonowanie synom Jisraela tego, co dane mu zostato w proroctwie, Mosze z;iczynat slowami: "Tak powiedziat 86g", por.: werset: "Tak powiedzial 86g: Okoto p6/nocy Ja objawi~ si ~ po5r6d mieszkanc6w Micrajim" (Szemot 11 :4). Zwrot: "Tak powiedziat 86g" wypowiadali r6wnie2: inni prorocy Uehoszua 24:2, }esz;ija 7:7, Jirmija 2:2, Jechezkel 2:4). Mosze znacrnie ich jednak przewy2:szat, dodawat bowiem do swojego proroctwa slowa: "To jest rzecr", co stanowito dow6d, iZ w chwili przekazywania tre5ci objawienia nadal byl w bezp‫ס‬Srednim kontakcie z Bogiem. (Raszi ) Mosze powiedzial do przyw6dcow plemion syn6w Jisraela - Jesli jakaS י‬ ‫רק‪5‬מ מן סי‪ 5‬סרי‪( :‬ס)) ‪t‬נםר י)דב ‪f‬נםב ))וי נ‪:‬מ‪ 5‬וים‪> .‬ידמס נמ‪ 5‬ריס ר‪f‬וין כרומס נמ‪ 5‬ריס‪ -.‬כנבכככסר כמרך כמרמס‬

‫י>דמס‪ ,‬רסי‪f‬ו סנב>ימס מכין נבנככיס‪ ,‬נבסרי כפרסן ‪f‬וי ‪f‬ומס מר‪f5‬ו ‪t‬וכ‪t‬ו נבנביס רמנבככ‪) :‬סנ( י); נ‪ )f‬בם‪D‬קרד נםרן נ)י‬ ‫יםו‪f‬נ)‪> .‬סירמ כמכין נכי בכנבריס נבכס‪ ,‬רמס סככס‪' :‬י נ‪) )f‬םן )בם )ןכ)ב‪ .‬וככמכין מכן ככנבריס נבכס סיר נכי כמכס‪,‬‬ ‫נבכ‪f‬ומר ‪t‬נינב >פי פקודיו יומן כמכמו‪) :‬סד( נר‪t‬נ)ם נ‪ )t‬םיב ‪f‬נים ונר'‪t .‬ובכ כככ סכנביס כ‪t‬ו כג‪r‬רס ג‪ r‬רמ סמרג>יס‪> ,‬פי‬ ‫נבסן סיר ממננרמ ‪f‬ומ‬

‫כ‪,r‬‬

‫ס‪f‬ור‪.f‬‬

‫ס‪f‬וכנביס ‪f‬ורמריס )כמזכר יד ד( כמכס ר‪f‬ונב וכנברכס מ‪5‬רימס‪ ,‬רסכנביס ‪f‬ורמררמ )כמזכר‬

‫‪s‬‬

‫ד( מכס ככר ‪f‬ומר‪r‬ס‪ .‬ככך כסמכס פרנבמ נכרמ כפמד ככמן‪( :‬נ‪:) )t‬מםטוכם ‪:‬מ)םם נן‬

‫ירס‪.q‬‬

‫כמס כ‪f‬ומר‪ ,‬רסכ‪t‬ו נכר‬

‫כ‪f‬ומר כן מכנבס‪t ,‬וכ‪t‬ו כומר כך יוסף "" ‪f‬ומ ס‪f‬ורז‪ .‬נבכ‪f‬ומר )נר‪f‬ונבימ כ כס( רסככ>ימס ככמ ככ‪ 5‬מרמי וגר'‪ ,‬וככרמיו‬ ‫מנכר ‪f‬ומ כמרז‪ ,‬נבכ‪f‬ומר )כמזכר כ‪ ,r‬ד( מכס ככר ‪f‬ומר‪ r‬ס‪ .‬רכ>מדך נבסיו כרכס ‪ 5‬דיקיס‪ ,‬נבככ מי נבמככנביר רמככנבס‬ ‫‪f‬ונרמיר סמרמיס רפרט כך ‪:‬גכמרנ נ‪f‬ומד מכס >ימסו כנבנמ‪ ,‬סרי ‪r‬ס ‪5‬דיק כן ‪5‬דיר‪ 1‬ר‪f‬וס ימסו כגכ‪f‬וי כגרן )מככיס כ'‬ ‫כס כס( נ‪t‬כ ינבמככ‪t‬וכ כן כמכיס כן ‪f‬ו>ינבמככ‪ ,‬נידרככ נבככ סכ‪ r‬כריס ככמר רנבככיס סיר‪: :‬מוכ)ם )גום ונר'‪ .‬רכסכן סר‪f‬ו ‪f‬ורמר‬ ‫)כמזכר כר י‪f‬ו( רמסייכס ממכס מר‪ 5‬ס‪ ,‬מגיד נבכרכן נבקרכרמ ‪ r‬ר כ‪ r‬ר‪> ,‬פיכן נבכס ‪f‬ומ סדרן‪( :‬נ) )‪) D‬י ‪:‬מםם ר)‪) D‬י ‪t‬נ)גו‪r‬ו‪.‬‬

‫‪301‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAuoER‬‬

PINCHAS 26:44-57

BEMIDBAR

Potomkowie Aszera wedtug ich rodzin: od Jimny rodzina Jimnit6w, od Jiszwiego rodzina Jiszwit6w, od Brii rodzina Bryit6w. 45 Potomko wie Brii: od Chewera rodzina Chewryt6w, od Malkiela rodzina Mal kielit6w. 46 Imi ~ c6rki Aszera - Sarach. 47 To s‫ ף‬rodziny potomk6w Aszera. Spisano ich pi ~cdziesi ‫ף‬t trzy tysi ‫ף‬ce czterystu. 48 Potomkowie Naftalego wedtug ich rodzin: od Jachcela rodzina Jachcelit6w, od Gu niego rodzina Gunit6w, 49 od Jecera rodzina Jecryt6w, od Szilema ro dzina Szilemit6w. 50 To s‫ ף‬rodziny Naftalego wedtug ich rodzin, ich spis [obj ‫ף‬t] czterdziesci pi ~ c tysi ~cy czterystu. 51 To jest spis syn6w Jisraela - szescset dziesi ~ c tysi ~ cy siedmiuset trzydziestu. 52 B6g prze m6wit do Moszego wyja5niaj ‫ף‬c mu: 53 Tak podzielisz ziemi ~ w dziedzic two, wedtug imion, [kt6re zostaty wt‫ף‬czone] do spisu: 54 liczniejszemu dasz wi ~cej w dziedzictwo, a mniejszemu dasz mniej w dziedzictwo . Ka.Zdy dostanie dziedzictwo wedtug jego spisu. 55 Ale [tylko] przez los podzielisz ziemi ~ . Odziedzicz‫ ף‬j ‫ ף‬wedtug imion plemion ich ojc6w. 56 Wedtug wskazania losu dziedzictwo ka.Zdego b~ dzie podzielone pomi ~ dzy licznych i mniejszych. 57 A to Lewici spisani wedtug ich rodzin: od Gerszona rodzina Gerszonit6w, od Kehata rodzina Kehatyt6w, od Merariego rodzina Meraryt6w.

44

Trzeci czytajc‫ן‬cy

Spis Lewit6w

Pardes Lauder sowne pomini~cie Lewit6w - legionu Boga - gdy spisywano inne plemiona Jisraela. Wspomina si~ tu 0 nich r6wniel: dlatego, ze przydzielono im czterdzie5ci osiem miast (wersety 35:1-8). (Ramban) 26:58

300

To s‫ן‬c rodziny Lewit6w- Brakuje w tym wyliczeniu rodzin wywodz‫ף‬cych si ~ od Szimiego i Uziela Ponadto z trzech rod6w wywodz‫ף‬cych si ~ od Jicchara - Koracha, Nefega i Zichriego - wymienia si ~ tu tylko Korachit6w, co wskazywatoby, ze pozostate - z wyj ‫ף‬tkiem niewielkiej garstki - nie przetrwaty. (Raszi ) a Kehat zrodzil Amrama - Moze si ~ wydawac dziwne, ze za przodka rodu Amramit6w nie uznaje si ~ Amrama - bez w ‫ף‬tpienia najwybitniejszego syna Kehata. Przyczyn ‫ ף‬takiego stanu rzeczy byt fakt, ze potomkowie Amrama byli zar6wno kohenami, jak i zwyktymi Lewitami, a Tora nie chciata wymieniac tu oddzielnego rodu kohen6w, poniewa:Z sugerowatoby to brak szacunku dla Moszego (kt6rego dzieci nie dostqpity takiej rangi). (Ramban ) Warto tak:Ze zauwa:Zyc, ze obecny spis przemianowat r6d Jicchara na r6d Koracha - dla uhonorowania syn6w tego ‫ס‬statniego, kt6rzy dowiedli swej prawo5ci odmawiaj ‫ף‬c udziatu w buncie wszcz~tym przez ojca i pozostali wierni Bogu i Jego prorokowi. Tora uhonorowata ich juz wcze sniej (werset 26:11), zaznaczaj ‫ף‬c, ze nie zgin~ li w buncie, co potwierdza, ze B6g nie lekcewa:Zy dobrych uczynk6w - i im trudniej przychodzi je spetnic, tym wi ~ ksza chwata za ich dokonanie . Uwnit6w- Liwni byt synem Cerszona, por:. 3:18 . Chewronit6w- Chewron byt synem Kehata, por:. 3:19 . Machlit6w- Machli byt synem Merariego, por:. 3:20 . Muszyt6w- Muszi byt synem Merariego, por:. 3:20 . Karchit6w - Pochodzili od Koracha, syna Jicchara, syna Kehata, por.: Szemot 6:21 (lbn Ezra.) Brak w tym wyliczeniu rodzin Szimit6w pochodzqcych od Cerszona (3:18), Uzielit6w pocho -

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫פיחנס‬

‫בםדרב‬

‫כר‪:‬מד‪-‬נז‬

‫מד ל~קדיתם ~ר‪i‬גהג' ן )‪y)V‬ים ‪,‬ז‪t‬לף ע‪~_,‬ך~ן מ~‪1‬ת‪ :‬ס י‪ ~}.‬ז‪t‬שר‬

‫למשפחתם לימ ‪i‬ח מש‪9‬ח‪i‬ו הימנה לישיי משפחת ‪m‬שוי‬ ‫‪:‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫‪• :‬‬

‫‪T‬‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫‪T‬‬

‫‪-‬‬

‫‪:‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪• :‬‬

‫‪T‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫מה ל~יר~ח תמ~~~ מי‪.P-‬גני‪ :‬ל~‪J.‬י ח~‪-p‬ו ‪.‬ח? ‪v‬‬

‫‪:‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-\.-‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫\‪•/‬‬

‫תמ~~~ זדכי‪.P:‬‬

‫מו‪-‬מז ל‪Y‬נלכי‪'N‬ל משפחת חמלכיאלי‪: :‬ושם ‪~;:‬ת‪-‬אשר שוח‪ :‬אלח‬ ‫‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫‪-‬‬

‫•‬

‫•‬

‫••‬

‫‪:‬‬

‫‪-‬‬

‫‪-\.-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪:‬‬

‫•‪1‬‬

‫•ן‬

‫••‬

‫ן‪••.‬‬

‫‪T‬‬

‫‪-‬‬

‫‪T‬‬

‫••‪\,‬‬

‫‪.."_..‬‬

‫"‬

‫~~~חנך ~גי‪-‬ז‪~t‬ר ל~קדיתם ~לשף כ‪y) ~Q‬ים ‪,‬ז‪t‬לף ע‪~_,‬ך~ן‬ ‫ינ~;‪ :‬נפתלל למשפחו ‪t‬ם "ליחצאל משפחת‬ ‫מ‪ n‬מא‪1‬ת‪ :‬ס‬ ‫‪"< :‬‬ ‫מט יתח‪-‬אצלי לג~ני משפחת ח~~ני‪ :‬לרצי משפחת ‪m‬ירצ לשכם‬ ‫••‬

‫‪-‬‬

‫‪1‬‬

‫‪: -‬‬

‫‪-‬‬

‫‪,.. • • • :‬‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫"‬

‫‪-,-‬‬

‫תמ~~~ משל‪P..‬י‪m:‬‬

‫‪:‬‬

‫‪-‬‬

‫"‬

‫•ן‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫‪". •• :‬‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫‪-\.-‬‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫••‬

‫‪• -‬‬

‫•‬

‫‪1\ • :‬‬

‫‪-\,-‬‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫•••‬

‫ח ו‪f‬ת~~~ כ~ב;ו!‪.‬י םו‪r‬ח~~~? ו~~‪J‬דים‪Q‬‬

‫אנ ‪Q‬ף;‪:‬ץ~ ו~ר‪i‬גג'ים ‪,‬ז‪t‬לף ע‪~_,‬ך~ן מ~‪1‬ת‪~ :‬לח ~ק~'ןי י‪~ ~}.‬ץנן~ל‬ ‫בנ ש‪.‬ש‪-‬מאךת ‪,‬ז‪t‬לף כ~לף ע‪ ~~_,‬מ~‪1‬ת ~~לש‪.‬ים‪ :‬פ נ~ןו ~חכה‬ ‫שלישי גנ‪-‬נד ז‪t‬ל‪-‬מ‪_,w-‬ח ל‪.‬אןנר‪ :‬ל~לח ‪r‬גנכן‪.‬ק ס~ץ ~וכג‪d‬ח ך‪$‬כ;ז~~ ש‪.‬ןנ‪1‬ת‪:‬‬ ‫ל ‪i‬ב ךנ‪f~3‬ו ‪o‬גלנ‪ 11‬לןז‪,‬י~ט נ‪3‬ז‪,‬יי>‪'.‬ט וכגל‪J1‬י ש~~ ~~? ו‪t;?.‬י~ ‪?.‬ש‪.‬‬ ‫נח ‪1‬כגל‪f‬י‪-~ :1‬ן~‪1‬ןל ‪?.‬כז‪ P?.‬ז‪t‬ת‪-‬סז‪t‬ךץ ל~ןמת מט‪1‬ת‪-‬ז‪t‬כ~ם‬ ‫כב ל‪.r‬י ‪>.J‬ט‪ :‬ס ו~לח‬ ‫נו‪-‬בז ~ ‪~:‬ל י~‪-‬ל~ מ~‪1‬ןל ‪r‬גנכ‪ P./‬וכגלתן‬

‫‪m‬‬

‫‪",‬‬

‫רם"י‬

‫ו‪;:‬פרף כין ס‪f‬ורנכרמ‪) :‬םכ( ~פרמם‪ .‬סר‪f‬ו ‪r‬ורן‪;:‬יס‪) :‬םר( רפם כמ ‪6‬פו פומ‪ .‬כפי ן‪;:‬סימס קיינכמ כ‪r‬וייס נככ‪f‬וס כחן‪) :‬כנ(‬ ‫~ )‪~f‬ס ממ~ק ס‪6‬ון‪ .‬רכ‪t‬ו כפ‪r‬ורמיס נככן ען‪;:‬ריס‪f ,‬וף עכ פי ן‪;:‬כ‪f‬ור ככ ככ ען‪;:‬ריס כטרס ‪r‬וכרק סחרז‪ ,‬ו‪;:‬סרי ן‪;:‬כע ו‪;:‬כיס‬

‫ככובר רן‪;:‬כע ‪r‬וכקר‪ ,‬כ‪t‬ו כטכר ‪r‬וכק כחרז ‪t‬וכ‪t‬ו חכר ובוב נכחרמ ‪t‬וכף ר‪f‬וכף‪ ,‬ר‪f‬וס סיס כ‪t‬ו‪r‬וז נכסם ס;‪:‬ן;‪:‬ן ככיס‪ ,‬כ‪t‬ו כטכר ‪t‬וכ‪t‬ו‬ ‫‪r‬וכק חכיכם ככדר‪) :‬כד( ~וכ מוכס כמ~מר‪ .‬כובכט ן‪;:‬סיס נכררכס כחרככרסין כמכר ‪r‬וכק רכ‪ ,‬רחף עכ פי חכ;‪ ~:‬סיר‬ ‫ס‪r‬וכקיס ו‪;:‬ריס‪ ,‬ו‪;:‬סרי סככ כפי רכרי סן‪;:‬כט ‪r‬וכקר ס‪r‬וכקיס‪ ,‬כ‪t‬ו ען‪;:‬ר חכח '‪"1‬י גררכ‪ ,‬רסגררכ סיס עכ פי רר‪r‬ו סקרדן‪,;:‬‬ ‫כנכר ן‪;:‬נכפררן‪ ;:‬כככח כמרח )קככ ח( ‪t‬וכע‪ r‬ר סכסן כיס נככרכן‪ ;:‬כחרריס רמרנכיס‪ ,‬רחרנכר כרר‪r‬ו סקדוב חס ן‪;:‬כט פכרכי‬ ‫פרכס‪ ,‬מ‪r‬ורס פכרכי פרכס עוכר‪ .‬רסובכטיס סיר כמרכיס כי"כ פמקין‪ ,‬רי"כ נכרכים כי"כ פמקין‪ ,‬וכככרס כקכפי רסכן‪;:‬י‪f‬ו‬ ‫מככיס ידר כמרכס רכרטכ ובכי פמקין‪ ,‬פרכס כידר פמק כ;‪ ~:‬ובס ן‪;:‬כטר‪ ,‬רפמק כ;‪ ~:‬נכרכ סנכפררן‪ ;:‬כר‪ ,‬רסנררכ '‪ 51‬נכר סיס‬

‫‪ S‬רר‪r‬ו רחרנכר חכי סנררכ עכימי כגכרכ פכרכי‪ ,‬כן‪;:‬כט פכרכי‪ ,‬ו‪;:‬כחוכר עכ פי סגררכ‪ ,‬רכח כמ‪r‬וכקס סחרז כנכדס‪ ,‬כפי ובים‬ ‫גכרכ נכן‪;:‬רכ‪r‬ו נכ‪r‬וכרר‪ ,‬חכח כן‪;:‬רנכח‪ ,‬כימ כרר רע ככנד כימ סחס טרכ‪ ,‬סככ כפי סדנכיס‪) :‬כס( ~פםרמ םסרמ )‪f‬כרמם‪.‬‬ ‫חכר יר‪S‬חי נכ‪ S‬ריס‪ .‬וביכס סכמרכ כ‪r‬וכס ‪ r‬ר נכככ סכ‪r‬וכרמ ובכמררס‪ ,‬ו‪;:‬ככ סכ‪r‬וכרמ ס‪r‬וייס יררן‪;:‬יס חמ סוכמים רכחן נכמים‬ ‫יררן‪;:‬יס חמ ס‪r‬וייס‪ .‬כי‪, S‬ד ו‪;:‬כי ח‪r‬ויס נכיר‪S‬חי נכ‪ S‬ריס‪ ,‬ובסיר כסס ככיס ככחי סחרז‪ .‬כ‪ r‬ס ח‪r‬וז רכ‪r‬ס ‪,‬ס;‪:‬ןכ;‪:‬ן סח‪r‬וד כזככ‬

‫‪s‬‬

‫‪r‬וכק ח‪r‬ו‪,‬ז רסובכן‪;:‬ס כטכר ‪,‬ס;‪:‬ןכ;‪:‬ן ו‪;:‬כחוכר כחכס מ‪r‬וכק סחרז‪r ,‬ו‪r‬רס כ‪r‬וכמן ח כ ‪f‬וכי חכיסן ר‪r‬וכקר סככ כן‪;:‬רס‪ .‬ר‪ r‬סר‬

‫~~~~~~~~~~~~~~~~‬ ‫כמכין יר‪ S‬חי נכ‪S‬ריס כ‪t‬ו סיר כרזככין חכר סחרכעס‪ ,‬חכח ו‪;:‬כי ‪r‬וכקיס‪ ,‬עכן‪;:‬יר כטכר חרכעס ‪r‬וכקיס‪ 6 :‬ן כנרו~‪ .‬י‪f S‬ור‬

‫יסרובע רכככ‪ ,‬רכן סרח חרנכר )וברפטיס ח( רימכר ככככ חמ ‪r‬וכררן כחן‪;:‬ר זכר נכן‪;:‬ס‪ ,‬ר‪f‬ורנכר )יסרן‪;:‬ע יט( עכ פי ס' כמכר‬ ‫כר חמ סנכיר חובר ובחכ‪ :‬םסרמ ‪6‬כמם‪ .‬י‪S‬חר גריס רעכדיס‪) :‬כר( ככ~ ‪D‬י בנרו~‪ .‬סנררכ סיס נכזכר‪ ,‬כנכר‬

‫‪299‬‬

‫ן‪;:‬פירו‪i:‬מי‪,‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

PINCHAS 26:27-43

BEMIDBAR

27 To Sq rodziny Zewulunit6w. Spisano ich szescdziesi ‫ף‬t tysi ~ cy pi ~ciu set. 28 Potomkowie Josefa wedtug ich rodzin, [z] Menaszego i Efrajima - 29 potomkowie Menaszego: od Machira rodzina Machiryt6w. Machir zrodzit Gilada, od Gilada rodzina Giladyt6w. 30 To sq potomkowie Gilada: od lezera rodzina lezereryt6w, od Cheleka rodzina Chelkit6w, 31 a od Asriela rodzina Asrielit6w, a od Szechema rodzina Szichmit6w. 32 a od Szmidy rodzina Szmidyt6w, a od Chefera rodzina Chefryt6w. 33 A Celofchad, syn Chefera, nie miat syn6w, tylko c6rki. lmiona c6rek Celofchada: Machla i Noa, Chogla, Milka i Tirca. 34 To s‫ ף‬rodziny Menaszego. Spisano ich pi ~ cdziesi ‫ף‬t dwa tysi ‫ף‬ce siedmiuset. 35 To s‫ף‬ potomkowie Efrajima wedtug ich rodzin: od Szutelacha rodzina Szu tlachit6w, od Bechera rodzina Becheryt6w, od Tachana rodzina Tachanit6w. 36 A to s‫ ף‬potomkowie Szutelacha: od Erana rodzina Erani t6w. 37 To s‫ ף‬rodziny potomk6w Efrajima. Spisano ich trzydziesci dwa tysi ‫ ף‬ce pi ~ ciuset, [wszyscy oni s‫ ף‬potomkami Josefa wedtug ich ro dzin]. 38 Potomkowie Binjamina wedtug ich rodzin: od Beli rodzina Belit6w, od Aszbela rodzina Aszbelit6w, od Achirama rodzina Achira mit6w, 39 od Szefufama rodzina Szufamit6w, od Chufama rodzina Chu famit6w. 40 Potomkami Beli byli Ard i Naaman: od Arda rodzina Ardyt6w, od Naamana rodzina Naamit6w. 41 To s‫ ף‬potomkowie Binjamina wedtug ich rodzin. Spisano ich czterdziesci pi ~ c tysi ~ cy szesciuset. 42 To s‫ ף‬potomkowie Dana wedtug ich rodzin: od Szuchama rodzina Szuchamit6w. To s‫ ף‬rodziny Dana. 43 Wszystkich spisanych z rodzin Szuchamit6w byto szescdziesi ‫ף‬t cztery tysi ‫ף‬ce czterystu .

Pardes Lauder 26:55

[tylko] przez los - Jehoszua i Kalew zostali z niego wyl‫ף‬czeni, jak m6wi werset: "Kalew otrzymat Chewron, wedle tego, co nakazat Mosze" (~ziowie 1 :20). Podobnie powiedziano w zwiqzku z Jehoszu ‫ף‬: "Wedle nakazu Boga dano mu miasto, kt6rego za.Z‫ף‬dat" Uehoszua 19:50). (Raszi ) przez los podzielisz ziemi-: - Byty dwa koszyki z kartkami, na kartkach w jednym wypisano imiona plemion, a na kartkach w drugim imiona ziem. Losowano po parze (Bawa batra 120a.) Niekt6rzy uwa.laj ‫ף‬, ze na potrzeby loterii ziemia zostafa podzielona na dwana5cie identycznych cz~sci, a p6zniej dana cz~ byta zwi ~ kszana lub pomniejszana w zaleznosci od liczebnosci plemienia. (Gaon z Wilna do Jehoszua 17:14, Haketaw wehakaba/a )

sc

26:56

Wedlug wskazania losu - Los wyciqgni ~ty przez danego cztowieka sam odzywat si ~ gfosem , wykrzykuj ‫ף‬c: "Ja, los, zostatem wybrany przez tego a tego, nadaj ‫ף‬c mu wybrane terytorium dla tego a tego plemienia". Wskazuje to, iz Ziemia Jisraela zostata podzielona przez Ruach Hakodesz (Boskie Natchnienie). (Raszi )

26:57-62 SPIS LEWITOW Chocia.l Lewici nie otrzymali ziemi, to przeprowadzono ich spis, poniewa.Z bytoby wielce niesto-

298

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫פיחנס‬

‫מבדרב‬

‫כו‪:‬כז‪-‬מג‬

‫מ‪ w‬ךדי ןו?~{ מ~~מת ‪t‬י~ל ‪j‬י ~ן‪Q':‬ל~{ מ~‪"$‬זכת ‪:‬י‪{~?.‬ו‪t‬בי!‬ ‫כז ~לה מ~~זוור‪ ,‬מד~~ל‪J‬י ל~קדיתם שש~ם ~לף כ‪po‬ש מ~ות‪:‬‬ ‫כח‪-‬כט ס י‪ ~).‬יו‪Q‬ף_ ~~מ{ ‪,h‬סם ו;נג~ה ‪:‬ם~~~ך י‪ ~).‬ו;נגץ!ה ~{‪':J‬יי‬

‫ל‬ ‫לא‬ ‫לב‬ ‫לג‬

‫מ~‪p‬מת מ‪n‬י‪':J‬יי‪~~ 1‬ויי תו‪/‬יד ד‪t‬ג{~‪-‬ת~ ד~{~{ מ~‪_.$‬זכת‬ ‫‪:‬יה~{~מ ז‪t:.‬לה י‪ ~).‬ד~{~ ר~~י~ מ~~זכת ‪t‬י~י~ןגי {‪6‬ל‪P‬‬ ‫מ~‪_.$‬זכת מ‪: Q,‬י‪,‬ק{ ך~ץ‪J‬רי~ל מ~‪_.$‬זכת ‪Q‬י‪.~/.‬רנץ~‪ .‬ו~?ם‬ ‫מ~~מת מש‪;:‬כ‪p‬י‪~~ :‬מ‪i‬יע מ~~מת מ~‪P.‬דיגני ך‪~6‬ר מ~~מת‬ ‫‪: QP‬ך;י~ ~ל~~ ‪p‬ד ~ן ‪~ 6-‬ר לא‪-‬י‪/ ~n‬ו ~‪J‬ים ‪;:‬ו‪.‬ני תו)~‪-‬ם~ ךשס‬

‫לד בנות צלפ‪f‬וד מחלה וב~ה חגלה מלבוה ותרהצ‪ :‬לאה משפזות‬ ‫‪:‬‬

‫‪.J‬‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫‪:‬‬

‫‪-‬‬

‫‪T‬‬

‫‪:‬‬

‫‪ft‬‬

‫‪:‬‬

‫‪ft : T‬‬

‫‪T‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫‪\.T‬‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫•• ‪•:\.‬‬

‫‪IT‬‬

‫‪:‬‬

‫•‬

‫‪.J‬‬

‫‪:‬‬

‫לה ו;נג‪,W‬ה ~~ע‪.‬זי‪:t‬ים ~)ים כ‪o‬מ ‪Yi‬ים ~לף ע"ג~~ מ~ות‪ :‬ס ~לה‬

‫למשפזות‪6‬‬ ‫בני‪-‬אפי‪i‬ם ‪" : : . :‬‬ ‫·‪. - : :‬‬ ‫·‪r :‬‬

‫לבכר‬ ‫השתל‪f‬וי ‪:• :· :‬‬ ‫‪•:‬‬ ‫משפחת ‪-‬‬ ‫לש~תלח ‪- - : .‬‬ ‫‪- :· :‬‬ ‫‪-‬נ‪···.‬‬

‫לו מ~‪_.$‬זכת מ~‪;:‬כי‪,‬ך {מנ‪J‬ן מ~‪_.$‬זכת ‪mo‬וגי‪ :‬ו~לה י‪ ~).‬ש~‪,‬סלח‬

‫לז ‪.‬ע{ ‪i‬ו מ~~מת ‪t‬ירע‪.‬גי‪~ :‬לה מ~~חז‪ t‬םך‪-~~:‬יג~ ל~ע‪.‬זי‪ry‬ם‬ ‫~)ים םי)')ל~~ ~לף כ‪po‬ש מא\ת ~"לה ~גיי‪-‬ו ‪Q‬ף_ ‪:‬ם~וז~~מ{‬

‫לח ס י‪ ~).‬ומ"~~~ {מ~~זונ‪:‬י‪~{ 6‬לע מ~~מ‪i‬ר מ~{עי ל~~~{‬ ‫לאחי;ם משפחת האחירמי‪ :‬לשפ~פם‬ ‫האשבלי‬ ‫לט משפחת‬ ‫•‬ ‫‪"/\ •• :‬‬ ‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪-\.-‬‬

‫‪T‬‬

‫‪:-‬ן‪-‬‬

‫ן‪-‬‬

‫"‬

‫די‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫‪-\.-‬‬

‫• ‪1‬‬

‫‪:-‬ן‬

‫‪T‬‬

‫•‬

‫•‬

‫ן‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫מ משפחת הש~פמי לח~פם משפחת הח~פמי‪ :‬ו~הי~ בני‪-‬בלע‬ ‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪-\.-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪w‬‬

‫ן‬

‫‪T‬‬

‫• \‪/‬‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪-\.-‬‬

‫‪-‬‬

‫ן‬

‫‪T‬‬

‫•‬

‫י‪1‬‬

‫ן••‬

‫‪:‬‬

‫‪.‬ן‬

‫••‪:‬‬

‫‪:...::-‬‬

‫מא ~‪1‬ד ו~ע‪ .‬מ~~מת זכ~ררי {נע‪iJ‬ו מ~~מת ‪.‬ע~‪P.‬י‪"~ :‬לה‬ ‫מ\~~~‪-‬יג~ ~~מ{ ‪,h‬סם ~~ע‪.‬די‪ry‬ם ‪Q‬מץ!\‪ i‬ך~ך~גנים ~לף ךש"ש‬ ‫מב מא‪,‬ות‪ :‬ס ~‪ f‬ננ נכ~כר‪ .‬מכן רמוברן ובכסס יככרוב ממ מגג מכן ~ומכק‪ :‬רמכ‪t‬ב‪f‬נ נכ~כרמר‪ .‬כ‪ ~::‬ינכקכ יומר רירמר‪ ,‬וביכמ‬

‫מוכריו זרד רובכמס‪( :‬מ) ‪ ~6‬נכר‪ S‬י >‪ f‬ר נכנכ‪ S‬רים‪ .‬מי גורס כסס סנדוכס ס‪r‬ממ‪ ,‬מכ סמר‪S‬ימס ממ‪ S‬ריס‪ ,‬כמוקף רררס ובכר‬ ‫ימככ ממ כגריס ובסס‪ S‬ריר‪ :‬רבכ‪ S‬נכרמיבם‪ .‬ובכ ‪S‬ריס‪ :‬ינום‪ .‬מכוכס פמר כר כוברן ‪t:‬כירס‪ ,‬רכן כמ גרמו ככקר )‪S‬פכיס נ ‪(,‬נ‬ ‫רכן ממ וכרוביס מגרמי )יוכ‪r‬קמכ כנ כד(‪ ,‬ר‪f‬וכי מומר כוברן נככס סרמ ובמנרר ככובר כובכיר מסכיכ רסמרוכ ‪t:‬כפכיס‪,‬‬

‫רמ~ומיד ס~ו‪ S‬ס נככ ~ורמימרמס‪ :‬רמ‪ S‬יר ינכמז‪ .‬מרכקכרס מר נס וכ‪ S‬יר ובכ ‪ S‬ריס‪ ,‬וככרקס ~‪::‬כסס כמר )כרמובימ מט כנ(‬ ‫כ~וכי וכ‪ S‬יס‪ ,‬מרי פכרנממ‪ ,‬רכן ימוכז‪ ,‬כוברן רמוכ‪ S‬ס רוככפס רקמו )וברפטיס ס כר(‪ ,‬וביוכ‪ S‬ר ממ מרכס‪ .‬ריוב כפמרר כוברן‬ ‫וכ‪ S‬יס ממוב‪ ,‬וכ‪ S‬יר ובכ סקכייס ימוכז כדמס ובכ ‪S‬ריס‪ ,‬יטכרכ רי‪S‬טכ~ו כדמס‪ ,‬כמר כמנכן ממוכז רבכן כדס )מככיס סוכ‬ ‫כד( רמי כר‬

‫‪rr‬‬

‫מכוברן‬

‫ימיובכר כ‪f‬ור‪S‬ס ככוכ‬

‫מכס‪ ,‬כמר מוכ‪S‬מי‪t: ,‬ס‪S‬כר~ו כדס כרמס כמיכר מוכרז וכנר~ו‪( :‬ס) כרבכ ‪t‬בכנ כ‪f‬נרי‪ .‬כמרנרמר‪,‬‬ ‫רנכררס‪( :‬י) רים‪ D‬רק‪ .‬סכס ‪ r‬ר ~וכ ‪r‬ר‪) :‬ינ( ~בכנור ‪f‬נמ ‪ D‬י בי‪ .‬כמן כמ כממר מכסי‪ ,‬כמר ובכממר‬

‫כר‪f‬ווברכס‪ ,‬כפי וביד~ו ובככמ‪ t:‬כסקכ"ס רכטרד‪) :‬יד( בר~ן ~בכנכי‪ .‬מ~ומס כריכי כובמר נכמי‪ ,‬ובכסמכק סקכ"ס מ~וכיר‪:‬‬

‫‪277‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

BALAK

BEMIDBAR

23:26-24:4

Bilam odpowiedziat Balakowi: Czy nie powiedziatem ci, ze uczyni ~ wszystko, co powie mi B6g? 27 Balak powiedziat do Bilama : Przyjdz, prosz~, zabior~ ci ~ na inne miejsce. Moze B6g dopusci, ze ich przeklniesz dla mnie stamt:qd . 28 ‫ ו‬Balak zabrat Bilama na szczyt Peor, z kt6rego [w dali] przeswieca pustkowie. 29 Bilam powiedziat do Balaka: Zbuduj mi tutaj siedem ottarzy i przygotuj mi siedem byk6w i siedem baran6w. 30 Balak uczynit tak, jak powiedziat mu Bilam, dzwig‫ ח‬qt byka i barana na kaZ:dy ottarz .

26

Sz6sty [si6dmy]

czytajc‫ן‬cy Trzecia przypowiesc Bilama

-

24

Bilam zobaczyt, ze B6g prag‫ ח‬qt pobtogostawic Jisraela, wi ~ c nie szu kat juz wyroczni, [zeby z Bogiem rozmawiac], tak jak zrobit to [wcze sniej] dwa razy, [lecz] skupit [swq mysl na grzechach Z:ydowskiego ludu , na ztotym cielcu w] pustyni [i innych grzechach, liczqc, ze to umniej szy Jisraela]. 2 Bilam podni6st wzrok, [zeby spojrzec nieprzychylnym okiem], ale gdy ujrzat, ze Jisrael osiadt, wedtug ich plemion, [prze strzegajqc skromnosci, ustawiwszy namioty tak, zeby nie zaglqdac z jednego do drugiego] - spocz~to na nim natchnienie Boga. 3 Bilam wyrecytowat swojq przypowiesc m6wiqc: Prorocza zapowiedz Bilama, syna Beora, prorocza zapowiedz cztowieka ‫ ס‬otwartym oku . 4 Prorocza zapowiedz tego, kto styszy stowo sprzed Boga, kto ktadqc si ~, w widzeniu oglqda ‫[ שדי‬Wszechmocnego] odstoni ~tymi oczami . 1

Pardes Lauder 24:13

przes‫ן‬hpic slowa Boga - W omawianym wersecie nie pojawia si ~ zwrot "m6j B6g", jak w werse cie 22:18. Bilam zrozumiat bowiem, ze zostat odrzucony, gdy wyst:qpit przeciw Swi ~temu, niech b~dzie btogostawiony. (Raszi )

24:14

Teraz wr6c~ do mojego ludu - "Odtqd

24:15

syn Beora - lmi ~ Beor jest zapisane w niepetny spos6b, bez waw, wi ~c mozna je odczytac jako

b~d~ podobny do reszty mojego narodu". Bilam powiedziat tak, gdyi Swi~ty, niech ~dzie btogostawiony, ostatecznie odstqpit od niego. (Raszi)

Baar, co oznacza ignoranta, cztowieka pozbawionego wiedzy. Prorocza wypowiedz zawarta w wersetach 24:14-24 jest ostatni ‫ף‬, jakq wyglosit Bilam, bowiem Boska Obecn ‫ס‬SC juz wi ~cej nie zwr6cita si ~ do niego. Talmud wyja5nia, ze gdy Bilam zdecydowat, ze przeklnie Jisraela, B6g pozbawit go jego zdoln ‫ס‬Sci prorokowania i w Jehoszua 13:22 syn Beora jest nazwany "Bilamem czarownikiem", co wskazuje, iz pozbawiony proroctwa zwr6cit si ~ ku magii (Sanhedryn 106a)

(Baal haturim ) 24:16

i zna wiedz~ Najwyzszego - Oznacza to, iz posiada wiedz~, by doktadnie okre51ic moment, w kt6rym okazuje On Sw6j gniew (Sanhedryn 1OSb). (Raszi)

24:17

Widz~

276

go - Dostrzegam chwat~ Jaakowa i jego pot~g~, lecz nie stanie si~ ona jego udziatem w tym momencie. Wydarzy si~ to dopiero w przyszfo5ci. (Raszi)

CHuMASz PARDES LAuoER

‫לבק‬

‫כג‪:‬כו‪-‬כך‪:‬ך‬

‫נו‬ ‫ששי נז‬ ‫]שביעי[‬ ‫נח‬ ‫נט‬

‫כד‬

‫םבדרב‬

‫‪n.‬‬

‫אן ‪~:‬פ~~י‪:‬נ ב~ן ם~{~ ב~~ר ז‪t‬ל‪_~-‬לק ל‪p‬א ד~נ‪:‬יי‬ ‫ם~‬‫~~ ‪ t‬ל‪.‬א‪.f‬נר ;פל ‪.‬ון~‪-‬ר)ץ~ ~הכה את~ ‪:N‬ה~~ באנ~ר ~ל‬ ‫ם~{~‪-‬ל‪t‬ז ~‪-‬ה?{ ?‪t‬ז‪ ~QJ‬ז‪t‬ל‪;Y-‬יקדם ~‪ 1‬א~]י ~ישר י‪).‬י‪.‬ע~‬ ‫ןכ~לי‪if‬ם קן~ד ?י ‪: Q‬ם‪ ~,‬ב~ ק]~ ז‪t‬ת‪{~-‬גנם ר~ש מ~~דר‬ ‫מ~~ךף~ י‪-~).‬לנ‪..‬נ ~שין‪ :b‬בא‪~j‬ר ~{~ ק?~‪-‬ל‪t‬ז י‪-/‬ה‪.‬כ~ ~‪J‬ה‬

‫‪P‬‬

‫‪a‬‬

‫ל ש~גיה ‪Q‬ן!~' ן~ן ?י ה~~ ש~הגי ~י‪:‬ךם ןש~הע ~י‪l.‬ם‪ :‬ב~ש‬ ‫א ~ ר~~ ‪P-‬י‪t‬ז ם'}~ ב~ל ר;נ ך~לי ‪..:‬עז‪~,‬כ ןבא ם~~ י_ק‬ ‫טדב ~ע‪.‬יגי ~ה ‪f j‬ר ד"ר~{ ז‪t‬ת‪~-‬ץ‪,‬ין~ל ןל‪,‬א‪:;-‬וןל םנ‪..‬נ‪,‬פ~‪-‬םנ‪..‬נ‪,‬פ~‬ ‫ב לקר~ת ~‪,W‬ים בץ‪J‬נת ז‪t‬ל‪;J. -‬רך ‪:‬וי~~ ב~א ם~{~ ז‪t‬ת‪-‬ע‪.‬י~יי‬ ‫ג ב~ךא ז‪t‬ת‪~-‬ץ‪,‬ין~ל ש‪ "P.‬רי?)~~ל בנ;רית ~~יו ר~מ ~לז‪,‬ום‪~~~ :‬ב‬

‫‪oo‬‬

‫ו;נ ‪? '?i‬ד ב~אךזג ז‪q‬ם ם~{~ ‪f‬ד~ ר~~ ם"~~ י‪~?.-‬מ ~~~ ‪v‬גייר‪:‬‬

‫~גל~י ••עינים‪:‬‬ ‫מחזה‬ ‫אשר‬ ‫אמיר‪-‬אל‬ ‫אנם שמע‬ ‫ד‬ ‫נפל ‪:‬‬ ‫יחזה ‪..,‬‬ ‫שזי ‪::·:· r:‬‬ ‫ ‪-‬‬‫‪-c·-:1‬‬‫‪·: -:‬‬ ‫•• ‪n‬‬ ‫‪:·· • ..,‬‬‫··‪:.‬‬ ‫‪.‬ו‬

‫ד‪r‬‬

‫רם"י‬

‫ריכרג כר‪f‬נ ככמכס‪ ,‬סכ‪f‬נמר ר‪f‬נמ ככנכס כן כנכרו כקרסס כרגר נכי יסר‪t‬נכ נוורנ כ‪.‬וכ ווככיכס )יכוסכ‪.‬ו יג ‪(:‬כ‪::‬נ )כב( נם‬

‫קנ נ‪ ~f‬מקנכר‪ .‬גס ר‪f‬נסרן מוסיף כ‪.‬וכ גס כסכי‪ ,‬וגס כסכי כ‪.‬וכ גס ר‪f‬נסרן‪ ,‬כרן גס כי גס כך כ‪t‬נ יכיכ )מככיס ‪ fJ‬י ג כר(‪,‬‬ ‫ר‪::‬כן גס כמרר גס כמרכס )דנריס ככ ‪(:‬ככ‪) ::‬כז( רקנרמר ‪.‬י~ ‪f‬נין ‪ r‬כ כסרן ‪5‬ררי‪:: ,‬כמר רקנכר‪t ,‬נכ‪t‬נ כסרן ככמי‪,‬ד ‪t‬נרכי ייסר‬ ‫ננכיכיו ומקנכו כי וכסס‪ ,‬וככדי"רס וכי"י נכנכיי‪) r‬מקככ ‪ fJ‬ומו(‪( :‬ל‪l‬כ) ר‪f‬נוב ב‪ D‬נורר‪ .‬קוסס כיס ככק ור‪f‬נכ סכן‬

‫נכמידין ככקומ כ‪.‬וכ ידי פנכור רכ‪t‬נ כיכ יודכ‪.‬ו נמס‪f ,‬נוכר סמ‪f‬נ כקכככ מוורכ נככיכס וכסס‪ ,‬כרן ככ כוור‪ r‬יס ככונ‪::‬כיס‬ ‫רר‪f‬ניס ו‪f‬ניכס יודכ‪.‬ויס מכ רר‪f‬ניס‪ :‬ריר‪f‬נ נ~נום כי סרנ רנר'‪f .‬נוכר ‪f‬ניכי ‪5‬ריך כנזרק נכקנ"כ כי כ‪t‬נ יוופוז כקככס‪ :‬ר~‪f‬נ‬ ‫ב~ן כ‪ D‬נכם נ‪D‬נום‪ .‬כ‪f‬נסר כ‪.‬וסס סמי פנכמיס‪~ :‬קר‪f‬נמ כמובים‪ .‬ככמס ‪f‬נרכי יקרכ כי כקר‪f‬נמר כר‪ 5‬וכו‪f ,‬נוכר רו‪5‬כ ו‪f‬ניכו‬ ‫רר‪5‬כ כקככס‪f ,‬נ‪ r‬כיר נכרכומיכס רכקכככ כ‪.‬וכ כ‪r‬כרמ כנככירכ מוווכ‪ :‬ריובמ ~נ‪ f‬במדנר ‪ D‬כיר‪ .‬כמרגווכו‪( :‬נ) ריוב‪f‬נ נ~נום‬ ‫‪f‬נמ נויכיר‪ .‬כקם כ כככיס נכס נכין רכ‪.‬וכ‪ ,‬וכרי ים כך סכם מדומיו נכין רכ‪.‬וכ ייייי גנרככ וכפס רוונס כ‪f‬נוכוריס‬ ‫כמנ‪.‬וכס‪ :‬וברכן ~ובנסיר‪ .‬ר‪f‬נס ככ סנט וסנט סכון כנכ‪ 5‬מו ר‪f‬ניכן מנכורנין‪ ,‬ר‪f‬נכ ס‪f‬נין פמוויכס מכררכין ‪r‬כ ככגד ‪ r‬כ‪,‬‬ ‫סכ‪t‬נ י‪ 5‬יז כמרן ‪f‬נככ מנירו‪ :‬רמסי נו~יי ררמ ‪f‬נ~בים‪ .‬נככס ככנר סכ‪t‬נ יקככס‪( :‬נ) נכר נבורר‪ .‬כמו כמנ‪.‬ויכו וכיס‬ ‫)מככיס קיד וו(‪ .‬ומדרס ‪f‬נגדכ סכיכס כיו גדוכיס מ‪f‬ננרמיסס‪ ,‬נכק נכו ‪5‬פר‪,‬ר ‪fJ‬ניו נכר כר‪f‬נ נמככומ‪ ,‬וככנכס גדוכ‬ ‫מ‪f‬נניו נכני‪f‬נרמ‪ ,‬מכס כן פרס סיכ‪ :‬ובמם בפין‪ .‬נכיכר כקרוס רמר ‪fJ5‬מ כמרז ייייי סככ כר‪f‬נס פמרוו‪ ,‬וכסרן מסככ סו‪f‬נ‬ ‫כדי סיסמרס ריסמוס ריגרנ )נכ"‪ r‬סט ‪ (.fJ‬ורנומיכו ‪f‬נוכרר כפי ס‪f‬נוכר ומספר ‪f‬נמ רונכ‪.‬ו יסר‪t‬נכ‪ ,‬סכקנ"כ יוסכ ומוכס‬ ‫ינינכירמיכן סכ יסר‪t‬נכ ממי מנ‪f‬נ טפס סכרכד כ‪5‬דיק ממכס‪f ,‬נוכר כככר מי סכר‪f‬נ קדום ווכסרמיר קדרסיס יסמככ‬ ‫נדנריס סככו' וכ‪.‬וכ דנו ‪ r‬כ כסממ נכיכר סכ ככנכס‪ .‬ריס מפרסיס סמוס כנכין פמווו כנכין‪ ,‬כמו סמרגס ‪f‬נרכקכוס‪ ,‬וכ‪.‬וכ‬ ‫ס‪f‬נוכר סמוס כנכין‪ ,‬וכ‪t‬נ ‪f‬נוכר סמרס כנכיכיס‪ ,‬כמזכר ססרוכ‪f‬נ נ‪f‬נוומ מנכיכיר כיס‪( :‬ד) כר‪ ~ D‬רנ~רי נויכים‪ .‬פסרטר‬ ‫כמרגומר' ס‪f‬נין כר‪f‬נכ נ‪.‬וכיר ‪t‬נכ‪t‬נ נכיכס כסכו‪f‬נ סרנ‪::‬כ‪ .‬ומדרסו כססיכ כגככ נככיו כ‪t‬נ כיכ נר כוו כנכמרן כ‪.‬וכ רגכיר‬ ‫וכופכ כ‪.‬וכ פכיר' כפי סכיכ נכרכ רוכ‪f‬נרס ככיומ כגככ נככיו כקרמכ ‪ r‬קופכ כפכיו‪( :‬ב) מב סרנר ‪f‬נב~ין‪ .‬נככ סר‪f‬נכ‬

‫‪275‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

BALAK 24:4

BEMIDBAR

ldad‫ן‬cc si~ (...) odsfoni~mi oczami - Jak p‫ס‬daje Targum Onkel‫ס‬s, B6g ‫ ח‬ie ‫ ס‬bjawiat mu si ~ i‫ ח‬aczej ‫ ח‬iz ‫סח‬c‫ ח‬q p‫ ס‬rq, gdy Bilam lezat we s‫ ח‬ie. Midrasz wyja5 ‫ ח‬ia za5 ‫ס‬we st‫ס‬wa w ‫ ח‬ast~ pujqcy

spos6b: W tym samym m‫ ס‬me ‫ ח‬cie, gdy ‫ ס‬bjawial mu si ~ B6g, Bilam ‫ס‬padal z sil, ‫ ח‬ie m6gl ustac ‫ ח‬a ‫סח‬gach i upadat ‫ ח‬a twarz. Dziat‫ ס‬si ~ tak, gdy:Z byt ‫ ח‬ie‫ ס‬brzeza ‫ ח‬y, a t‫ ס‬pow‫ס‬d ‫ס‬wal‫ס‬, iz B6g ‫ ח‬ie ch ~tnie ‫ ס‬bjawiat mu si ~, gdy pr‫ ס‬r‫ ס‬k stal przed Nim w p‫ס‬zycji wypr‫ס‬st‫ס‬wa ‫ ח‬ej. (Raszi ) klad‫ן‬cc si~, w widzeniu ogl ‫ן‬cda Boga odsloni~tymi oczami - Bilam doswiadczal pr‫ ס‬r‫ס‬ctwa jedy‫ ח‬ie w sta ‫ ח‬ie se ‫ חח‬eg‫ ס‬tra ‫ ח‬su, gdy opuszczata go 5wiad‫ ס‬mosc, c‫ ס‬d‫ס‬w‫ס‬dzi jego ‫ ח‬izsz‫ס‬5ci w‫ס‬bec Moszeg‫ס‬, kt6ry r‫ס‬zmawiat z Bogiem st‫ס‬jqc, w pel ‫ ח‬i 5wiad‫ ס‬my Jeg‫ ס‬obec ‫סח‬sci. (Ramba ‫)ח‬ 24:5

Jak dobre twoje namioty- P‫ס‬wiedziat t‫ס‬, gdy:Z ujrzat, ze wej5cia d ‫ ח ס‬ami ‫ס‬t6w ‫ ח‬ie sq ustawi ‫ חס‬e ‫ ח‬aprzeciw siebie (c‫ ס‬wskazywal‫ ח ס‬a m‫ ס‬ral ‫ ח‬e prowadz~‫ ח‬ie si ~ ich mieszkanc6w (Bawa batra 60a). (Raszi ) twoje namioty, (... ) twoje siedziby - M~drcy (Sanhedryn 1OSb) tlumaczq, ze ‫ ס‬kresle ‫ ח‬ia te ‫ס‬d‫סח‬szq si ~ d‫ ס‬siedlisk duch ‫ ס‬wego dziedzictwa Jisraela. "Nami ‫ס‬ty " ‫ ח‬awiqzujq d ‫ ס‬sal, w kt6rych studiuje si ~ T‫ ס‬r~, zas st‫ס‬w‫ ס‬miszkenotecha 'siedziby', sp‫ ס‬krew‫ ח‬io ‫ ח‬e ze st‫ס‬wem 'Szechi ‫ח‬a', czyli B‫ס‬:Za Obec‫סח‬sc - od ‫סח‬si si ~ d‫ ס‬sy‫ ח‬ag‫ס‬g i ‫ ס‬bu Swiqtyn. (Sf‫ ס‬r‫)סח‬ Werset te ‫ ח‬odczytac m‫ס‬z ‫ ח‬a jak‫ ס‬blogoslawienstwo, r‫ס‬zp‫ס‬czy ‫ ח‬ajqce si ~ od pobytu Jisraela ‫ ח‬a pusty‫ ח‬i, gdy mieszkat ‫ חס‬w "‫ ח‬ami ‫ס‬tach", i m6wiqce dalej ‫ ס‬przyszl‫ס‬sci ‫ ח‬ar‫ס‬du w Kraju, kiedy t‫ס‬ zamieszka ‫ חס‬w "siedzibach" i ~dzie si ~ utrzymywat z pracy ‫ ח‬a :Zyz‫ ח‬ych, dobrze ‫ ח‬awod ‫ ח‬i‫חס‬ych p‫ ס‬lach i w wi ‫ חח‬icach, p‫ ס‬ko ‫ ח‬awszy wszystkich, kt6rzy prag‫ ~ח‬li jeg‫ ס‬zguby. (Ramba ‫)ח‬

24:6

Rozprzestrzeniaj ‫ן‬c si ~ jak strumienie - Nasi rabi ‫ ח‬i uczyli: "Na p‫ס‬dstawie bl‫ס‬gostawienstw teg‫ס‬

przewr‫ס‬tneg‫ ס‬czl‫ס‬wieka d‫ס‬wiadujemy si ~ , w jaki sp‫ס‬s6b pierw‫ס‬tnie zamierzal przeklqc Jisraela, gdy ‫ ח‬a pusty ‫ ח‬i "skupit swq my51 ‫ ח‬a grzechach :Zyd‫ס‬wskiego ludu" (Bemidbar 24: 1) . Gdy Wszech ‫ ס‬bec ‫ ח‬y ‫ס‬dmie ‫ ח‬it st‫ס‬wa w ustach Bilama, w6wczas t‫ס‬, co zamierzat powiedziec, stal‫ ס‬si~ bl‫ס‬g‫ס‬slawienstwem przypomi ‫ ח‬ajqcym pod pew‫ ח‬ym wzgl ~dem przeklenstwa, kt6re zamy51at w swym sercu (Sanhedryn 1OSb). (Raszi ) jak strumienie i jak ogrody przy rzece - Wedlug m~drc6w, u:Zyte w tym wersecie por6w‫ ח‬a‫ ח‬ia od ‫סח‬szq si ~ d‫ ס‬:Zyd‫ס‬wskich kr616w i badaczy T‫ ס‬ry. "Strumie‫ ח‬ie " ‫ ח‬awiqzujq d‫ ס‬kr616w, kt6rzy "rozprzestrze ‫ ח‬iajq si ~ " w tym se ‫ ח‬sie, ze ich pa ‫סח‬wa ‫ ח‬ie trwac ~dzie dtug‫ס‬. "Ogrody " ‫ס‬d ‫ ח‬oszq si~ d‫ ס‬wspa‫ ח‬ialych wi ‫ חח‬ic i gaj6w ‫ ס‬liw‫ח‬ych, kt6rymi Jisrael zosta ‫ ח‬ie ‫ ס‬bdarz‫חס‬y. (Sanhedry‫ ח‬1OSb) "Ogr‫ס‬dy" sq ‫ ס‬kresle ‫ ח‬iem grupy studiujqcych T‫ ס‬r~ . W Jaw‫ח‬e siedzi ~ Sa ‫ ח‬hedry‫ ח‬u zwa ‫ סח‬Kerem bejawne (Wi ‫ חח‬ica w Jaw‫ ח‬e), po ‫ ח‬iewa:Z ucz ‫ ח‬i‫ס‬wie siedzieli w ‫ ח‬iej w rz~dach, jak krzewy wi ‫ סח‬r‫ס‬sli w wi ‫ חח‬icy (patrz: Edujot 2:4). (Targum Onkelos, Targum Jeruszalmi ) jak wonnosci, (... ) jak cedry- St‫ס‬w‫ ס‬ahalim tlumaczyc moz ‫ ח‬a takZe jak‫ ' ס‬aloes'. Ta wydzielajqca aromat rosli ‫ ח‬a symbolizuje tu rozprzestrze ‫ ח‬iajqcq si ~ slaw~ :Zyd‫ס‬wskich kr616w i m~drc6w, wspa ‫ ח‬ialych jak dobrze ‫ ח‬awod ‫ ח‬io ‫ ח‬e cedry. (Sanhedryn 1OSb ) ~ie ciekla z jego studni - Jako ze ply ‫ ח‬qca woda symbolizuje obfitosc, a stud ‫ ח‬ia potomstwo, to Targum Onke/os tlumaczy te ‫ ח‬fragme ‫ח‬t ‫ ח‬ast~ pujqc‫ס‬: " kr61, kt6ry zosta ‫ ח‬ie ‫ ח‬amaszczo‫ח‬y przez swych sy‫ח‬6w, ~zie wielki ." i jego nasiona c‫ ~ן‬mialy obfitosc wody - Jest to zwrot, kt6ry wyra:Za pomy51 ‫ ח‬ose, powodze‫ ח‬ie, b~ qce ‫ ח‬iechyb ‫ ח‬ie udzialem ‫ ח‬asio ‫ ח‬ka umieszczo ‫ ח‬ego w wilgot‫ ח‬ej glebie. (Raszi )

24:7

Woda

24:8

B6g wywi6df go z Micrajim - Kt6z sprawia, ze ‫ חס‬i sq tacy pot~z ‫ ח‬i~ B6g, kt6ry wyprowadzit ich z Micrajim dzi ~ ki Swej wz‫ ח‬iostej mocy. Pochto ‫ ח‬ie O ‫ ח‬r6w‫ ח‬iez siedem ‫ ח‬arod6w, gdy:Z sq wrogami Jisraela. (Raszi )

24:9

B~ie si~ skradal i poloiy si~ [w swojej ziemi] jak lew - Targum Onkelos tlumaczy: "Osiedlq si ~ w swojej ziemi jako sil ‫ ח‬y i pot~z ‫ ח‬y lud". (Raszi )

2 74

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫לבק‬

‫במדרב‬

"Zabili mieczem synowie Jisraela takZe czarownika Bilama, syna Beora, posr6d tych, kt6rzy padli" Uehoszua 13:22). (Raszi)

23:25-27 GNIEW BALAKA 1 KOLEJNA PROSBA BILAMA 23:25 Jei:eli nie przeklniesz ich - Balak zrugat Bilama za to, ze nie wypetniat zleconej mu misji. Bilam utrzymywat, ze starat si ~ rzucic kl ‫ף‬tw~ na Jisraela, ale B6g zmuszat go do btogostawienia Zyd6w. Balak odrzekt, ze moze w takim razie nie powinien starac si ~ Zyd6w przeklinac, aby nie musiat ich tez btogostawic. Jednak Bilam odpowiedziat, ze musi m6wic wszystko, co zleci mu B6g . Jednak Balak nie tracit nadziei. S‫ף‬dzit, ze Bilamowi nie wolno byto przeklinac Jisraela, poniewa:Z zwracat si ~ tylko ku Zydom prawym i sprawiedliwym. Gdyby wi ~c ujrzat cz~ obozu nalezqcq do mniej szlachetnych Zyd6w, to moze udatoby mu si ~ ich przeklqc. (Or hachajim ) Balak zrozumial w koncu, ze B6g nie odstqpi od danej Jisraelowi obietnicy, iz zapanuje ‫ חס‬nad kr6lestwami kenaa ‫ \'ו‬skimi. Mial jednak Balak nadziej ~, ze zwyci ~stwo Jisraela nad Kenaanem nie wykluczalo przysztego zwyci ~twa Moawit6w nad Jisraelem - gwarantujqcego przynajmniej od zyskanie tych ziem, kt6re nalezaty do Moawu nim podbit je Sichon. (Ramban ) 23:27

ze ich przeklniesz dla mnie stam‫ן‬td - Stowa te nie stanowiq nakazu. Wyra:Zaj ‫ ף‬raczej :Zyczenie dotyczqce przyszto5ci. Balak niepewnie zaproponowat: "Byc moze wta5ciwe ~dzie w Jego oczach , zeby5 ich przekl ‫ף‬t wta5nie z tamtego miejsca". (Raszi)

23:28

na szczyt Peor - Balak byt pot~znym czarownikiem i przewidzial, ze Jisrael zostanie uderzony od strony Peor (patrz: 25:3). Nie wiedzial jednak dokladnie, jak to si ~ stanie. Rzekt Balak: "Moze zatem przekle ‫ \'ו‬stwo odniesie skutek, gdy zostanie rzucone wta5nie z tego miejsca". Podobnie jest z tymi, kt6rzy wpatruj ‫ ף‬si ~ w gwiazdy, chcqc ujrzec przysztosc. Potrafiq jq dostrzec, lecz nie wiedzq, co doktadnie jawi im si ~ przed oczami. (Raszi)

24:1-9 24:1

TRZECIE BtOGOStAWIENSTWO BILAMA Bilam zobaczyl, ze B6g pragn ‫ן‬cf pobfogosfawic Jisraela - Bilam rzekt: "Nie musz~ pytac Swi ­~ tego, niech b~zie btogostawiony, gdy:Z wiem, ze nie :Zyczy On sobie, by Jisrael zostat przekl ~ty ." (Raszi ) nie szukal juz wyroczni - Do tej pory Bilam starat si ~ wywr6:Zyc doktadnq chwil ~, kiedy B6g wpada w gniew i wykorzystac j ‫ ף‬do rzucenia kl ‫ף‬twy na Jisraela, lecz zdat sobie w ko ‫ \'ו‬cu spraw,~ ze nigdy mu si ~ to nie uda. Dowiedziawszy si ~, ze "nie ma wr6zby u Jaakowa" (werset 23:23 ) u5wiadomil sobie, ze jego wr6zbiarstwo nie ma szans powodzenia, wi ~c "zwr6cit twarz ku pustyni" (24:1) i otworzyl si ~ na proroctwo, kt6re B6g prag‫ ח‬qt mu przekazac: Boze btogostawie ‫ \'ו‬stwo dla Jisraela.

24:2

Bilam podni6sf wzrok-Zapragnqt rzucic na nich spojrzenie "ztego oka". Na podstawie wszystkich wypowiedzi Bilama mozna znalezc u niego trzy wyra:lne cechy: nienawisc ("zte oko ,)" zarozumialosc ("wyniosty duch") oraz chciwosc ("zagarniaj ‫ף‬ca dusza"), o kt6rych byta mowa powy:Zej. (Raszi) spocz~o na nim natchnienie Boga - Po raz pierwszy w :Zyciu Bilama nie tylko "slowo Boga napotkato Bilama", lecz B6g objawil mu si ~ w petni Swej chwaty oraz pozwolit do5wiadczyc wzniosto5ci prawdziwego proroctwa. (Ramban)

24:3

syna Beora - Zar6wno Bilam, jak i Balak, pod wieloma wzgl~dami byli pot~zniejsi od swoich ojc6w. Wyra:Zenie Bafak bno Cipor mozna przettumaczyc jako: "Balak, kt6rego synem jest Cipor", co stanowi aluzj~ do tego, ze ojciec Balaka ust~powat mu, byt od niego stabszy, gdy sprawowal funkcj~ kr61a. Podobnie Bilam byt prorokiem pot~zniejszym od swojego ojca. (Raszi)

24

CHUMASZ PARDES LAUDER

273

BALAK

BEMIDBAR

23:19-25

B6g nie jest cztowiekiem, zeby byt przewrotny, ani nie jest smiertelnikiem, zeby ust~ powat. Czy On powie i nie uczyni? Czy m6wi i nie wypetni? 20 Oto otrzymatem [nakaz], zeby btogostawic. On po btogosfawit i ja tego nie mog~ odwr6cic. 21 Nie dostrzegf zadnego przewinienia w Jaakowie i nie zobaczyt przewrotnosci w Jisraelu . [ Nawet gdy Jaakow si ~ buntuje], B6g, jego B6g, jest z nim. On ma czutosc swojego Kr61a. 22 B6g wywi6dt ich z Micrajim i oni s‫ ף‬naj wyzszym przejawem Jego sity. 23 Zadna wr6.Zba nie b~ dzie skuteczna przeciwko Jaakowowi i zadne czary przeciw Jisraelowi. Czego dokonat B6g - to jedyne pytanie godne Jaakowa i Jisraela. 24 Lud wyj ‫ף‬tkowy, kt6ry powstaje jak przera.laj ‫ף‬cy lew i podnosi si ~ sam jak lew. Nie potozy si ~ , nie pozre swojej zdobyczy i nie wypije krwi 25 zabitych. Balak powiedziat do Bilama: Jezeli nie przeklniesz ich , [przynajmniej] ich nie btogostaw. 19

a.z

Pardes Lauder znamieniem p‫ס‬tfi!gi i sily. Wyra.Zenie toafot rem znaczy dostownie: 'lot na wysoko5ci'. (lstnieje wiele propozycji tlumaczenia owego rem, posr6d kt6rych 'byk', 'w6t', 'jednorozec' i 'jele 'f‫ ו‬naleZ:q do najczfi!stszych. Wersety, uZ:ywajqce tego stowa w przytoczonych znaczeniach, podkreslajq, iz najwaZ:niejszym przymiotem, kt6ry rem posiada, sq jego rogi, por.: Dewarim 33:17 oraz Psa/m 92:11 ). (Raszi ) 23:23

wr6i:ba nie ~zie skuteczna przeciwko Jaakowowi - Jest to lud godny btogostawie ‫ו‬f stwa, gdyz nie ma po5r6d niego wr6.Zbiarzy i czarownik6w. (Raszi ) Zadna wr6i:ba nie b:‫ו‬dzie skuteczna przeciwko Jaakowowi i i:adne czary przeciw Jisraelo wi - Dostownie: "Bo nie ma wr6.Zby wsr6d Jaakowa ani czar6w w Jisraelu". Werset ten m6wi o dw6ch poziomach magii - stowo nachasz 'wr6.Zba' odnosi Sifi! do magii uprawianej m‫ס‬wq, a stowo kesem 'czary' odnosi Sifi! do specjalnych ruch6w rqk. Wedtug Zoharu (s. 112 do para szy Bechukotaj) wszelka magia uprawiana na ziemi ma pewien wplyw na niebia ‫ו‬f skie sfery, przy czym wplyw magii uprawianej ruchami rqk jest silniejszy. Balak byt mistrzem magicznych dziata ‫ו‬f (kesem), a Bilam byt mistrzem magicznego uzywania st6w (nachasz). Lecz Jisrael nie dziata w ten spos6b, gdyz nie potrzebuje magii, poniewa.Z ma bezposredniq relacjfi! z Bogiem . (Haketaw wehakaba/a )

23:24

272

Lud wyjcitkowy, kt6ry powstaje jak przerai:aj‫ז‬ccy lew- Gdy wstajq oni ka.Zdego ranka ze snu, od razu prfi!Zq sifi!, niczym "przera.Zajqcy lew", powstajqc "jako lew", by wypetniac przykazania : zaktadajq na siebie talit, wypowiadajq Szema i naktadajq tefilin. (Raszi) Raw Josef Karo rozpoczyna swoje dzieto Szulchan aruch stowami: "Bqd.Z silny jak lew, gdy wstajesz rano, by stu:Zyc swemu Stw6rcy" (Orach chajim 1 :1.) Bilam przepowiada tu, ze Jisrael rozpocznie podb6j Kraju i - rs‫ חס‬qc w sitfi! jak mtody lew- bfi!dzie sifi! stawat coraz potfi!Zniejszy. Nie ustanie ‫ חס‬w swym trudzie, dop6ki nie podbije kr616w kenaa -f‫ו‬ skich i nie ztupi ich wt‫ס‬Sc i. (Targum Onkelos ) wyj‫ז‬ctkowy - Stowo hen wywodzi sifi! od 'jeden', a wifi!C wyjqtkowy. (Targum Jona )ta‫ח‬ i nie wypije krwi zabitycb - Wypowiedziat w tym miejscu proroctwo, iz Mosze nie umrze, zanim nie padnq zabici kr61owie Midjanu, a wraz z nimi r6wnie:Z Bilam. M6wi ‫ ס‬tym werset:

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫לבק‬

‫במדרב‬

‫כג‪:‬יט‪-‬כה‬

‫יט‬ ‫כ‬ ‫נא‬ ‫כב‬ ‫כג‬ ‫כד‬

‫כה‬

‫~ק ע~~~ ה~~~ ‪J‬י~ ~ ~פן‪ :‬אן יז‪t‬ש ~ יג~ב ~‪-~ -p‬‬ ‫ו~נ‪:‬י ם מ‪:‬ןןוא ~מר ואו ~ ה ודר&‪ -‬וא? יק~ה‪ :‬חת}‪~ .‬כר‬ ‫לנן‪:r‬ינ‪:‬די ~ר~~ וא? ז‪t‬שי~~ה‪ :‬ל‪,‬א‪-‬זוי;~ט כ‪~~ ~i‬קב ךל‪,‬א‪-‬ן~;ן‬ ‫~לן? ~ר~ ~ ו‪;j‬ו~ ע‪.‬ו‪b‬ו ~רנ‪:‬י~תע ‪P‬רל ‪ ~ ~:‬ןנו~י~‬ ‫ם~~~ ?ןווע‪,‬פנן ך~ם ‪:‬ו! י>;; לא"'‪-‬וככש ~~ע‪,‬ןלב ךלא ק‪ 9,‬ם‬ ‫~~‪'גוןףי עד‪-‬מ;ום מ~ה ןכמ‪?. V‬ו ה ~~נ‪:‬יי‬ ‫~‬ ‫לא ?‪-‬ע‪,‬שךת ~? ?ה ב~~י ‪:‬א? ב~}ל ~חוה י‪).‬י‪.‬ע‪-‬ת~ ‪i5 6~?:;i‬ךא‬

‫‪v‬‬

‫‪.J‬‬

‫לב‬

‫לג‬ ‫לד‬ ‫לה‬

‫~?מ‪-‬ת~ ~תות ג~ ~דרו ן‪f‬כך‪ 1!1‬ה~‪.‬ל~ ~~‪ 1‬ב ‪p‬ד ב~~זש~‬

‫‪:‬וי‪ ?~~.‬ב~~ר ~ל‪i‬י ~?מ ~ה‪ j‬ה על‪-‬י?ה ~יס ~~ת~‪-‬ת~ נח‬ ‫ש‪.1‬י~ ך~‪/‬ים ה}‪.‬ת ז‪$‬נ~י ~~נ‪:‬יי ו?\'?'? ~י;ט;נ מןןן ‪:‬ן;י~?‬ ‫בנ‪:‬יך~גי ו‪:‬וז‪t‬נרון בןוט ?~גי נח ~ןש ך~‪/‬ים א~"לי ~כב?'~ ‪r‬ג~גי י?‬ ‫ענכ~ה ה"?ו;ב‪:‬א‪-‬ם~ סכ~נ‪:‬יי ןאונכ"‪ n‬ס‪.‬סן‪.‬ינ‪:‬יי‪ :‬ב‪>:‬א~ר ם~?~‬ ‫~?מ‪-‬ל‪t‬ז ~תות ז‪:‬י\?אנ‪:‬יי ~ ?‪.‬א ~ע‪.‬נ‪:‬יי ~~ ~}כת ג~ לקןאין‪.‬ו‬ ‫~דר‪:‬ד ןע};ות ~ם‪-‬ר"ע ~ע‪.‬י‪J‬רי ז‪t‬ש‪~1‬ה יק‪.‬ו‪ :‬נ~א~י ~?מ ~ר‪i‬יה‬ ‫ם~?~‪-‬ל‪t‬ז ‪.‬ל‪ 1‬ע‪.‬ם‪-‬ר~~שים וז‪~t‬ס ז‪t‬ת‪-‬מד;~ר ~ י‪?.‬י~‪-‬י‬

‫‪w‬‬

‫לו ~~יר את~ ב;וד~ בל;‪.‬ן ~?גים ע‪.‬ם‪-‬ש~ ‪:‬ק~~ ~~ב ‪p‬ע ;ג]ק‬

‫‪w‬‬

‫‪;:‬וי‪ 19-‬םנג?~;‪~~ :‬ב לזוואתו ~ל‪.-‬ג'יי מובז‪ ~ t‬ר על‪~-‬ב~ל‬ ‫רם"י‬

‫)נס( במנכככ‪r.‬נ 'מרגרוכר כםרן גכ‪f‬וי רב‪ r‬ירן‪ :‬כר ים מוכ כידי‪ .‬גכרמ גדרכס סיס כר דבר ‪ r‬ס בנכיכי סםריס‪r ,‬ס סוכן‬ ‫כסרוג ‪f‬ורוכס ‪ c‬כוכס בעיר‪ ,‬רכ‪f‬ומרן ‪ r‬ר כריך כ‪,‬כי ‪ r‬יין‪ )~ :‬בכוכנן בוכנכמי‪' .‬מרגרוכר‪ ,‬ר'ן )‪f‬וירב ‪:~,‬ב ב( סכ‪r‬וכ יס'ן‬ ‫גבר‪ .‬ררברמיכר דרםר וכקר‪f‬ו ‪ r‬ס בגוכר‪f‬ו ‪f‬ווכרר כיס‪ ,‬וכ‪f‬וי טנכוכ‪f‬ו כ‪r‬ו רב‪~:‬מ ‪f‬וסרסי‪f‬ו‪f .‬ווכר כסרן ברטיב‪f‬ו םד‪f‬וי‬

‫כיס "‪,,,‬‬

‫'ד‪f‬וימ‪f‬ו בוכס'מ בכברדס ‪ r‬רס )ד ‪(:‬ב )ככ( ני יוס בדון ככנדי‪ .‬רברמיכר ו‪~:‬וככי סוכםכס דרםרסר )םבמ קס (ו‪f‬‬ ‫נוטריקון יר‪f‬וס ר‪f‬ומס‪ ,‬כטמס‪ ,‬בםביכ םסדרן ככגדי‪, ,‬כרוכר כקכ‪f‬ומי רכסקכיטכי‪ .‬רכסי וכםוכנכר 'י וורד סדרן ככגדי‬ ‫כםרן רטט‪' ,‬י ר‪f‬וימי בנככ סדרן םוורד רככיסר סדרן םסר‪f‬ו כ‪,‬נכסי רכסוכר‪f‬ומי‪ .‬רוכקר‪f‬ו קכר סר‪f‬ו‪,‬‬

‫‪,",‬‬

‫)ם"ב יג‪ ,‬כט(‬

‫רמ‪,‬כ זר‪.‬ד כיםכ‪f‬ו ‪f‬וווריכ‪f‬ו ירט כםרן רכון‪ ,‬ר'ן )‪f‬וירב ט‪ ,r‬י‪f‬ו( רנככ ידי רםנכיס ירטכי‪ ,‬ככסייס רוככווס ‪f‬ורמי נככ ידי‬ ‫רםנכיס‪ ,‬ם‪f‬ויכן חכ‪r‬ו מקניטים‪) :‬כנ( ‪t‬נרכי כסמב‪ ,", .‬כרכ‪t‬ו‪ ,‬פנכככיס ם‪t‬ורכי וכםוכם בכ‪ c‬רן כרכ‪f‬ו‪ :‬נם ‪f‬נמנב ברגמי‪.‬‬

‫סרי ‪r‬ס וכקר‪f‬ו מסורס‪ ,‬רסר‪f‬ו ‪ ,",‬גס סרג מי ‪f‬ורמן' ‪,‬כרוכר כח סנכב‪~:‬ס בכבד קר‪f‬ומן נככ ידי' 'י גס ססריגס‪ :‬ר‪f‬נרמב‬ ‫במיימי‪ .‬ונכמס ככפכי םדברס רסר‪,‬יוומן רכ‪t‬ו י‪,‬רכמ כנכוכרד במר‪,‬וומס‪ ,", ,‬ם'מרב )פסוק כ( רי‪f‬וככר כ‪t‬ו‪ .‬נככ 'ן‬ ‫סרגמ‪,‬סי ‪ c‬כ‪r‬ו י‪f‬וככרר ‪r‬ר סי‪f‬ו םסכקס ‪f‬ומ בכנכס במר‪,‬וומס רכ‪t‬ו י‪,‬רכ כסםיב‪ ,‬םווס סוכקרס כככ ב‪~:‬רד סברירמ‪ ,‬ר'ן‬ ‫)ריקר‪f‬ו‬

‫‪,,‬‬

‫טר‪.‬‬

‫ט‪(r‬‬

‫ר‪f‬ומ סבסוכס מסררגר‪ ,‬ר'ן )םס( רסרגמ ‪f‬ומ ס‪f‬וםס ר‪f‬ומ סבסוכס‪) :‬כד( ני כ‪t‬נ ידנכמי‪ .‬גס ‪r‬ס‬

‫גכרמר‪ ,‬רנככ 'רוור סרדס‪ ,‬םסר‪f‬ו סיס וכםמנוו םירדנכ דנכמ בככירן‪ ,‬רפיו סנכיד כח ידנכמי‪f :‬נם ובכ ננכיכין ‪f‬נוםכב כי‪.‬‬ ‫כסמריס כגד כמקרס סי‪f‬ו מםרנס ‪ r‬ר‪f .‬ווכר‬ ‫ם‪f‬ורוכר דבר רוככ‪f‬וך וכוו‪r‬ירר‪f ,‬ווכר כ‪f‬ונרסס‬

‫כר סר‪f‬ו בנככמר כרכי ככ‪,‬מ‪ ,‬ר‪f‬ומס וככ‪t‬וך וכנטכ ‪f‬ומ דבריו‪ ,‬כמרד סר‪f‬ו ‪~:‬נן‪,‬‬ ‫)נר‪f‬וםימ ‪:~,‬ב נ( קוו כ‪f‬ו ‪f‬ומ נכן וגר‪ ',‬רככ"י וככ‪t‬וך נטכ ‪f‬ומ דברר' ‪f‬ו‪f q‬וכי‬

‫‪f‬וס רנכ ננכיכין כריך ‪f‬וכי כ‪ c‬רנ‪) :‬כב( כן נכם ב‪f‬נכםים‪ .‬נדרן ם‪f‬ודס רוכס >י>ר נס‪ ,‬וכרכי‪,‬ין ‪f‬ורמר‪ .‬כך נכס ס‪f‬וכםיס‪' ,‬י‬ ‫ווכקך בכוכסס וסופן כס‪f‬ונד ככן סנכרכס‪ :‬ר‪f‬נ‪D‬וכ‪ .‬נככ 'רווך ‪f‬ומ סדנו ‪f‬וםר ‪f‬ודנר וגר'‪ :‬נכם םרי ככק‪ .‬םוכוו כק>כס‬

‫'מרמס‪) :‬כר( רים‪:‬מנכ ככק‪ .‬םכוו םכרוויס כבםרר‪t :‬נכ נכיי ‪:‬מר‪f‬נכ‪r .‬וכ וכטרפרכין םכר' נכיר סווםרנס םכר' כרוכר ר‪f‬וס‬

‫‪261‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

BALAK

BEMIDBAR

(5) "i skulila si ~ pod Bilamem" (22:27) (6) "A B6g otworzyl usta oslicy, i przem6wila do Bilama" (22:28) (7) "B6g odslonil oczy Bilama" (22:31 ) (8) Przy oftarzach na wzniesieniu (22:41 ) (9) "pola z widokiem na szczyt wzniesienia" (23:14) (10) "Na szczycie Peor, z kt6rego [w dali] przeswieca pustkowie " (23:28.) Awraham stawil czolo dziesi ~ciu pr6bom i w kaZdym przypadku skorzystal z danej mu moi:liwo sci. W przeciwienstwie do tego, kiedy Bilama dziesi ~ciokrotnie wystawiono na pr6 ~ , to hanieb nie zawi6dl w kai:dym z tych przypadk6w. (Gaon z Wilna, Aderet Elijahu ) ‫ ו‬aniol Boga stan ‫ן‬ct na drodze, ieby mu przeszkodzic - Raszi pisze: "Byl to aniol milosierdzia, kt6ry nie chcial pozwolic mu na to, aby grzeszyl tak dlugo, dop6ki by przez to nie zginq/". Parasza ta powinno byc dla nas inspiracjq i pocieszeniem. Mamy tutaj Bilama, ojca wszelkiej nieczystosci - a mimo to Niebiosa wychodzq mu naprzeciw, gdy podqi:a drogq, aby powstrzymac go przed grzeszeniem. 0 ilei: wi ~cej b~dq robic Niebiosa, aby pom6c synowi Kr61a - cz/onkowi narodu Jisraela - aby nie pozwolic mu na popadni ~ ie w grzech i ciemnosc. Mozemy taki:e zobaczyc, ze podczas pobytu czlowieka na ziemi "gwalcone" sq dla jego dobra prawa natury i aniol milosierdzia schodzi z Niebios, aby uchronic go przed wyst~ pkiem - a wszystko dlatego, ze Swi ~ty Jedyny lituje si ~ nad nim. Musimy jednak zdawac sobie spraw~ z tego, i:e tak dzieje si ~ tylko na ‫;ו‬y m 5wiecie, gdzie sfera dobrych post~ pk6w uczyniona jest z wolnej woli. Jednaki:e w Przyszlym Swiecie czlowiek b~dzie "zdany tylko na siebie" i nic nie "uchroni" go od jego grzech6w. (rabin Jechezkel Levinstein ) Czasem anio/ milosierdzia wyglqda jak satan, trzymajqc w r~ ku ogromny miecz, wyciqgni ~ty i gotowy. Czlowiek moze byc talk uparty, ze nawet anio/ milosierdzia musi "przebrac si ~" za zab6jc~ i jak ‫ חס‬dzialac - po to, uratowac czlowieka od grzechu i od jego zgubnych konsekwen cji. (Oznajim /e‫ז‬ora ) razem z nim - Patrz: komentarz Haketaw wehakabala do wersetu 22 :12 . 22:23

zobaczyta S‫ ס‬lica - Oslica ujrzala to, czego nie dostrzegl Bilam, bowiem Swi ~ty, niech b~dzie

blogoslawiony, pozwoli/ zwierz~ciu zobaczyc to, czego czlowiek nie m6gl widziec. Ludzie, posiadajqc ‫ ס‬wiele bardzie rozwini ~ty od zwierzqt intelekt, mogliby oszalec, mogqc widziec szkodzqce im duchy. (Raszi ) Zwierz~ta majq zdolnose widzenia istot duchowych, kt6rych oko ludzkie nie dostrzega. Gdyby ludzie dostrzegali wszystko, co si ~ wok6/ nich znajduje, to ich rozum sprawilby, ze i:yliby w nieustannym strachu. (Raszi ) Aniolowie nie sq istotami cielesnymi i ani ludzie, ani zwierz~ta nie sq w stanie ich zobaczyc, chyba ze przyjmq oni ludzki ksztalt- jak wtedy, gdy zjawili si ~ Awrahamowi. W przypadku Bilama, S‫ס‬lica nie widziala aniola. Wyczuwala jedynie, i:e znajduje si ~ w niebezpieczenstwie. (Ramban ) 22:28

260

przem6wifa - OSlica Bilama otrzymala w cudowny spos6b dar mowy, by upomniec swego pana za to, ze jq uderzyl. Znak ten mial u5wiadomic Bilamowi, i:e nawet zwykle cielesne funkcje czlowieka, takie jak umiej ~tnosc mowy, podlegajq w pelni wladzy Boga. Je51i wi ~c potrafi B6g nakazac zwierz~ciu m6wic rozumnie, to z pewnosciq nie sprawi mu trudno5ci zmuszenie Bilama do powiedzenia tego, co mu nakaZe, i uciszenie go, jesli ten sprzeciwi si ~ Jego woli. Cud ten udowodnil Bilamowi, ze czarnoksi ~o nie moze r6wnac si ~ z mocq Boga. (Ramban ) B6g pragnql uswiadomic Bilamowi, ze tak jak oslica sw6j dar mowy otrzymala wy/qcz ‫ ח‬ie po to, by mogla przem6wic na chwal~ Jisraela, tak tei: i Bilam sw6j dar proroctwa otrzymal z jednego wy/qcz ‫ ח‬ie powodu: nie dlatego, ze nan zaslugiwal, lecz po to, by m6gl wypowiedziee blogoslawienstwa, kt6re B6g wloi:y w jego usta. (K/i jakar ) Cud ten mial pokazac starszyznie Moawu, b~dqcej swiadkiem upokorzenia Bilama, ze "wielki prorok" byl jedynie pionkiem w r~ kach Boga. (rabin M. Munk)

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫במדרב‬

‫לבק‬

teraz, wiele lat p6.Z ‫ ח‬iej, tak.Ze Bilam wstal wcze5 ‫ ח‬ie ra‫סח‬, majqc zamiar popef‫ ח‬ic czy‫ח‬, kt6reg‫ס‬ celem byl‫ ס‬by wyple ‫ ח‬ie ‫ ח‬ie Jisraela. P‫ס‬d‫ ס‬b‫ ח‬ie jak Awraham, zadal s‫ ס‬bie tyle trudu, ze sam ‫ס‬si ‫­ס‬ dlal sw‫ס‬jq ‫ס‬slic~ , pefe ‫ ח‬e ‫ ח‬tuzjazmu dla dziala ‫ ח‬ia, kt6re mial zamiar wyk‫ חס‬ac. Z teg‫ ס‬p‫ס‬wodu B6g p‫ס‬wiedzial mu: "Grzesz‫ ח‬iku! Awraham mial zamiar wypet‫ ח‬ic micw~ , po ‫ ח‬iewa.2: jed ‫ ח‬ak p‫­ס‬ ciqg‫ ס~ח‬by t‫ ס‬za sobq szk‫ס‬d~ dla Jisraela, t‫ ס‬cel, z jakim wyruszal w dr‫ס‬g,~ ‫ ח‬igdy ‫ ח‬ie zostal ‫ס‬siqg‫ ח‬i~ty. 0 ilez m‫ ח‬iejszq sza ‫ ח‬s~ p‫ס‬wodze ‫ ח‬ia sw‫ ס‬ich zamiar6w masz ty, sk‫ ס‬r‫ ס‬wyruszasz w dr‫ס‬g~ p‫ ס‬t‫ס‬, aby p‫ ס‬pef‫ ח‬ic grzech!". (rabi ‫ ח‬Me ‫ ח‬achem Me ‫ ח‬del z K‫ס‬cka) 22:22

86g zapton c‫ן‬l gniewem, ze ‫ חס‬poszedt - Bilam juz wiedzial, ze jaw‫ ח‬ie, przed B‫ס‬giem, uczestni czy w zfej sprawie. Mim ‫ ס‬t‫ ס‬jed ‫ ח‬ak ruszyl w dr‫ס‬g~ . (Raszi ) Jaka byla przyczy ‫ ח‬a teg‫ ס‬g‫ ח‬iewu? Przecie.2: B6g p‫ס‬wiedzial Bilam ‫ס‬wi, ze w‫ ס‬l‫ סח‬mu isc! Nasi m~drcy UCZq, ze wfadza przekli ‫ ח‬a ‫ ח‬ia, kt6rq dyspo ‫סח‬wal Bilam, poch ‫ס‬dzila z jeg‫ ס‬zd ‫ ס‬l‫ח‬cS‫ס‬i d‫ס‬ wyczuwa‫ ח‬ia, kiedy B6g jest zag‫ ח‬iewa ‫ ח‬y. Z teg‫ ס‬p‫ס‬wodu - jak t‫ ס‬m6wiq ‫ ח‬asi m~drcy - za i:ycia Bilama B6g ‫ ח‬igdy ‫ ח‬ie wpadal w g‫ ח‬iew, aby ‫ ח‬ie p‫ס‬zw‫ ס‬lic Bilam ‫ס‬wi ‫ ח‬a wyk‫ ס‬rzystywa ‫ ח‬ie teg‫ס‬ przeciwk‫ ס‬Jisrael ‫ס‬wi (Berach ‫ ס‬t 7a). Lecz gdy Bilam byl w dr‫ס‬dze, zaj ~ty sprawami podr6.2:y, B6g m6gf "bezpiecz‫ ח‬ie" wpase w g‫ ח‬iew, po ‫ ח‬iewa.2: w tym czasie Jisrael ‫ס‬wi ‫ ח‬ie m‫ס‬gfy zaszk‫ס‬dzic zad ‫ ח‬e przeklenstwa Bilama. T‫ ס‬wfa5‫ ח‬ie ‫ס‬z ‫ ח‬aczajq sf‫ס‬wa teg‫ ס‬wersetu : "‫ ו‬B6gzapf‫ חס‬ql g‫ ח‬iewem, ze ‫ חס‬p‫ס‬szed/", po ‫ ח‬iewa.2: Bilam wybral si ~ w dr‫ס‬g~ i jeg‫ ס‬uwaga byla sk‫ חס‬ce ‫ח‬tr‫ס‬wa ‫ ח‬a ‫ ח‬a podr6.2:y, B6g p‫ס‬czul, ze m‫ס‬ze wpasc w g‫ ח‬iew, ‫ ח‬ie byl‫ ס‬b‫ס‬wiem ‫ ס‬bawy, ze Bilam wyk‫ ס‬rzysta te ‫ח‬ g‫ ח‬iew kierujqc g‫ ס‬przeciwk‫ ס‬Jisrael ‫ס‬wi. (Chida, Nachal kidumim ) Kiedy B6g stw‫ ס‬rzyl te ‫ ח‬swiat, t‫ ס‬jed ‫ ח‬q z ‫ ח‬ajbardziej p‫ס‬dstaw‫ס‬wych uczy ‫ ח‬il zasad ~ , ze czf‫ס‬wiek zawsze i kai:dych ‫ ס‬k‫ ס‬licz ‫סח‬sciach ma w‫ ס‬l‫ ח‬q w‫ ס‬l~ . Dlateg‫ ס‬tez dla B‫ס‬ga byl‫ ס‬by w pew ‫ח‬ym se ‫ ח‬sie czyms trud ‫ ח‬ym odebrac jq k‫ ס‬muk‫ ס‬lwiek, ch ‫ס‬cby tylk‫ ח ס‬a kr6tkq chwil ~ . Z tego wfa5 ‫ ח‬ie p‫ס‬w‫ס‬du T‫ ס‬ra m6wi: "1 B6g zapf‫ חס‬ql g‫ ח‬iewem, ze ‫[ חס‬t‫ ס‬jest Bilam] p‫ס‬szed/". Decyzja Bilama, aby przeklqc Jisraela, byla d ‫ ס‬br‫ס‬w‫ ס‬l‫ ח‬a, jed ‫ ח‬ak B6g musial u‫ ח‬iem ‫ס‬zliwic mu wyk‫ ס‬rzysta ‫ ח‬ia jeg‫ס‬ w‫ ס‬l‫ ח‬ej w‫ ס‬li w taki sp‫ס‬s6b. Skutkiem teg‫ ס‬B6g ‫ ח‬ie mial w tej kwestii i:ad ‫ ח‬eg‫ ס‬wyb‫ ס‬ru i zmusz‫ חס‬y zostal d ‫ " ס‬p‫ס‬gwalce ‫ ח‬ia" jed ‫ ח‬ej z p‫ס‬dstaw‫ס‬wych zasad caleg‫ ס‬Stw‫ ס‬rze ‫ ח‬ia. Z teg‫ ס‬wfa5‫ ח‬ie p‫ס‬w‫ס‬du "B6g zapf‫ חס‬ql gniewem." Dlaczeg‫ ס‬B6g zapf‫ חס‬ql g‫ ח‬iewem, sk‫ ס‬r‫ ס‬powiedzial Bilam ‫ס‬wi, ze w‫ ס‬l‫ סח‬mu isc? W wersecie tym wyja5 ‫ ח‬ie ‫ ח‬ie p‫ס‬w‫ס‬du g‫ ח‬iewu B‫ס‬ga zawierajq sf‫ס‬wa: ki h‫ס‬lech hu 'ze ‫ חס‬p‫ס‬szedl'. Ch ‫ס‬dzi ‫ ס‬t‫ס‬, ze teg‫ ס‬ra ‫ ח‬ka - p‫ ס‬tym, jak B6g r‫ס‬zmawial z ‫ ח‬im p‫ ס‬przed ‫ ח‬iej ‫סח‬cy - Bilam ‫ ח‬ie wstal i ‫ ח‬ie p‫ס‬wie dzial ludzi ‫ ס‬m Balaka, ze B6g p‫ס‬zw‫ ס‬lil mu p6jsc z ‫ ח‬imi. Werset m6wi tylk‫ס‬: " Bilam wstal ra ‫סח‬, ‫ס‬si ‫ס‬dlal sw‫ס‬jq ‫ס‬slic~ i poszedl z d‫ס‬st‫ ס‬j‫ ח‬ikami M‫ס‬awu". Bilam chcial sprawic wrai:e ‫ ח‬ie, ze wyru sza w dr‫ס‬g~ jedy‫ ח‬ie ‫ ח‬a skutek wfas ‫ ח‬ej decyzji i ze ‫ ח‬ie jest mu potrzeb ‫ ח‬e zad ‫ ח‬e p‫ס‬zw‫ ס‬le ‫ ח‬ie ‫ס‬d B‫ס‬ga. T‫ ס‬ra m6wi, ze "‫ חס‬p‫ס‬szedl", jak gdyby miala z ‫ ח‬acze ‫ ח‬ie tylk‫ ס‬jeg‫ ס‬wfas ‫ ח‬a w‫ ס‬la, i jak gdyby mial wszystkim rzqdzic bez szuka ‫ ח‬ia chociai:by rady u Swi ~teg‫ ס‬Jedy‫ ח‬eg‫ס‬. Dlateg‫ ס‬wta5 ‫ ח‬ie "B6g zapf‫ חס‬ql g‫ ח‬iewem". (Or hachajim ) ‫ ו‬aniol Boga stan c‫ן‬l na drodze - W tej paraszy dziesi ~ci ‫ ס‬kr‫ס‬tnie p‫ס‬wtarza si ~ wyrai:e‫ ח‬ie "a ‫ ח‬iol Boga". Od ‫ ח‬osi si ~ t‫ ס‬d ‫ ס‬dziesi ~ciu "p‫ס‬sfan", jakie Niebi ‫ס‬sa skier‫ס‬waly d‫ ס‬Bilama w tej paraszy. Dziesi ~c razy, ‫ ח‬a dziesi ~c r6z ‫ ח‬ych sp‫ס‬sob6w, Niebi ‫ס‬sa usil‫ס‬waly u5wiad ‫ ס‬mic Bilam ‫ס‬wi jeg‫ס‬ blqd, a jed ‫ ח‬ak ‫ ח חס‬ie wyk‫ ס‬rzystal i:ad ‫ ח‬ej z tych m‫ס‬zliw‫ס‬5ci i ‫ ח‬ie zd ‫ס‬lal zr‫ס‬zumiec zad ‫ ח‬eg‫ ס‬z tych " p‫ס‬slan". Ot‫ חס ס‬e : (1) Kiedy Balak po raz pierwszy wyslal d‫ ס‬Bilama posfanc6w, B6g p‫ס‬wiedzial mu: "Nie idz razem z ‫ ח‬imi i ‫ ח‬ie przekli ‫ ח‬aj ludu, bo jest ‫ חס‬bl‫ס‬g‫ס‬slawi ‫חס‬y " (22:12.) (2) Kiedy p‫ס‬sfancy przybyli p‫ ס‬raz drugi, B6g powiedzial Bilam ‫ס‬wi (d ‫ס‬sf‫ס‬w‫ ח‬ie): "Jcieli przyszli ‫ חס‬i p‫ ס‬t‫ס‬, aby ci ~ wezwac, t‫ ס‬wstan i idz z ‫ ח‬imi". Wy‫ ח‬ika z teg‫ס‬: " Jesli przyszli tylk‫ ס‬po t‫ס‬, aby ci~ wezwac, t‫ ס‬m‫ס‬zesz isc z ‫ ח‬imi, lecz ‫ ח‬ie m‫ס‬zesz teg‫ ס‬zr‫ ס‬bic w6wczas, gdy b~dq chcieli, aby5 przekli ‫ ח‬al M6j lud ." (3) "‫ ו‬usu ‫~ח‬a si ~ S‫ ס‬lica z dr‫ס‬gi, i p‫ס‬szfa w p‫ ס‬le " (22:23 ) (4) "1 przywarla d‫ ס‬muru przyciskajqc d‫ ס‬muru ‫סח‬g~ Bilama" (22:25 )

CHUMASZ PARDES lAUDER

259

BALAK

BEMIDBAR

22:20-28

St‫ס‬w ‫ ס‬B‫ ס‬ga przyszt ‫ ס‬d‫ ס‬Bilama ‫ סח‬cq, [przez kt6re O ‫ ]ח‬p‫ס‬wiedziat d‫ ח ס‬ieg‫ס‬: Jezeli pr‫ ס‬p‫ס‬zycj ~ tych ludzi uz ‫ ח‬asz za [k‫ ס‬rzyst ‫ ח‬q] dla cie bie, wstan i idz z ‫ ח‬imi, ale musisz czy ‫ ח‬ic tylk‫ ס‬t ‫ס‬, c‫ ס‬Ja t ‫ ס‬bie p‫ס‬wiem. 21 Bilam wstat ra ‫סח‬, ‫ ס‬si ‫ ס‬dtat sw‫ ס‬jq ‫ ס‬slic ~ i p‫ ס‬szedt razem z d‫ס‬st‫ס‬j ‫ ח‬ikami M ‫ס‬awu. 22 1 B6g zapt ‫ חס‬qt g‫ ח‬iewem, ze ‫ חס‬p‫ס‬szedt, i a‫ ח‬i‫ס‬t Boga sta ‫ ח‬qt ‫ ח‬a dr‫ ס‬dze, zeby mu przeszk‫ס‬dzic. O ‫ ח‬jechat ‫ ח‬a sw‫ס‬jej ‫ס‬slicy, a dw6ch jeg‫ ס‬mt‫ ס‬dzienc6w razem z ‫ ח‬im . 23 ‫ ו‬z‫ ס‬baczyta ‫ ס‬slica a‫ ח‬i‫ס‬ta Boga, st‫ס‬jqceg‫ ח ס‬a dr‫ ס‬dze z d ‫ ס‬bytym mieczem w r~ ce, i usun ~ta si ~ ‫ ס‬slica z dr‫ס‬gi, i p‫ ס‬szta w p‫ ס‬le, a Bilam bit ‫ס‬slic~ , zeby wr6cita ‫ ח‬a dr‫ס‬g~ . 24 A ‫ ח‬i‫ ס‬t Boga sta ‫ ח‬qt ‫ ח‬a sciezce sr6d wi ‫ חח‬ic, mi ­~ dzy ‫ ס‬gr‫ ס‬dze ‫ ח‬iem p‫ ס‬jed ‫ ח‬ej i ‫ ס‬gr ‫ ס‬dze ‫ ח‬iem p ‫ ס‬drugiej str ‫ חס‬ie . 25 ‫ ו‬z‫ ס‬baczyta ‫ ס‬slica a‫ ח‬i‫ס‬ta Boga, i przywarta d ‫ ס‬muru przyciskajqc . d‫ ס‬muru ‫ סח‬g~ Bilama, a ‫ חס‬uderzyt jq p‫סחס‬w ‫ ח‬ie. 26 A ‫ ח‬iot Boga prze szedt dalej i sta ‫ ח‬qt w wqskim miejscu, gdzie ‫ ח‬ie m‫ס‬z ‫ ח‬a si ~ byt‫ ס ס‬b r6cic a‫ ח‬i w prawo, a‫ ח‬i w lewo . 27 ‫ ו‬z‫ ס‬baczyta oslica a‫ ח‬iota Boga , i skulita si ~ p‫ ס‬d Bilamem. Bilam zapt‫ חס‬qt g‫ ח‬iewem i bit oslic ~ kijem . 28 A B6g otw‫ ס‬rzyt usta ‫ ס‬slicy i przem6wita do Bilama: C6.Z ci uczy ‫ ח‬itam, ze uderzytes m ‫ ח‬ie trzy razy ? 20

Trzeci czytaj1‫י‬cy

Pardes Lauder (c) Wedtug rabiego Eliezera (Pirkej derabi Eliezer, rozdz. 10): B6g, nim zniszczy wrog6w Jisraela, wpierw ich wywyzsza. Bilam zastuZy! na kar~, gdy2: pragnqt rzucic klqtw~ na ogromny nar6d, kt6ry nie uczynit mu nic ztego. B6g pozwolit mu sqdzic, ze On przyzwala mu p6jsc do kr61a Moawu, ‫ ס‬ile ten obdarzy go odpowiednimi zaszczytami i pieni ~dzmi. (Midrasz hagado )/ z nimi - Patrz: komentarz Haketaw wehakabala do wersetu 22:12 .

22:21

osiodlal swoj ‫ז‬c oslic~ - Werset pokazuje, ze nienawisc powoduje u ludzi zaburzenie poczucia wta5ciwego porzqdku dziatania: Bilam, za51epiony wrogosciq do Jisraela, osiodtat oslic~ osobi 5cie, zamiast zlecic to swoim stugom (Sanhedry ‫ ח‬1OSb). Swi ~ty, niech ~dzie btogostawiony, rzekt: 11Ty wszeteczniku! Awraham, praojciec, uprzedzit twoje dziatania". Werset bowiem m6wi : Bilamie zostato jedynie po 11Wstat Awraham wczesnie rano, osiodtat osta ... " (Bereszit 22:3). 0 wiedziane, ze 11wstat rano". Pod tym wta5nie wzgl ~dem Awraham uprzedzit Bilama, gdy2: gorliwo5ciq swej mito5ci powodowany byt silniej, niz Bilam pchany p~dem nienawisci. (Raszi ) Bilam wstal rano, osiodlal swoj‫ז‬c oslic~ i poszedf z dostojnikami Moawu - Raszi cytuje Midrasz Ta ‫ ח‬chuma, w kt6rym czytamy, ze Swi ~ty Jedyny powiedziat: //Grzeszniku! Juz tw6j praoj ciec Awraham robit to samo przed t‫ ס‬bq, albowiem napisano: 'Wstat Awraham wcze5nie rano, osiodlat osta' (Bereszit 22:3)". Dlaczego Awraham, kt6ry wstat rano i osiodtat swojego osta, zostat por6wnany do Bilama ~ Przecici nasz Praojciec byt gorliwy w wypetnianiu micwy, podczas gdy Bilam miat zamiar popetnic grzech. Ot6z wsp61nym elementem jest to, ze Awraham takZe miat zamiar popetnic czyn, kt6rego skutkiem bytoby wyplenienie 7-ydowskiego narodu. Wstat wcze ‫ח‬S ie rano po to, aby wziqc swojego synaJicchaka i zabic go, umieszczajqc go na oltarzu i przybli zajqc go jako oddanie. Byto tak pomimo faktu, ze B6g obiecat, iz dziedzictwo Abrahama zostanie przekazane wta5nie poprzez Jicchaka. Obietnica ta nie zostataby dotrzymana, gdyby Jicchak zostat zabity; mimo to Awraham wyruszyt jednak w drog~, chcqc wypetnic nakaz Boga. ‫ ו‬oto

258

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫לבק‬

‫םבדרב‬

‫כב ‪:‬כ‪-‬נח‬

‫כ ~גח םי;‪-~J‬ם~ מ]ליה ן~~ה מת‪-‬י‪Q-‬ף‪~ ,‬הכה דךו‪ .‬ע‪.‬ן‪;.‬כי‪ :‬נ~אב‬ ‫~לך‪.‬ום ו ~{~‪-‬ל‪t‬ז ‪ 5‬ו‪~?f‬ל נא!~י כד ~ם‪-‬לקרא‪}~ {~ .,‬א‬

‫ם)‪Y‬י~~ ‪:‬ןקם ‪.1.‬ד ם~~ ד~ תז‪-t‬מד ‪w v‬‬

‫~ י‪-‬דז‪t‬ר}‪?~ .‬וי ןתא‬

‫שלישי נא ג‪:‬וע‪~,‬ה‪j?!) :‬ם כ‪ ~{~t‬ר‪,3‬ק~ כס‪.‬ב~ ז‪t‬ת‪~-‬ת)ד נ~ו ע‪.‬ם‪~-‬ל‬ ‫כב מד~‪ :‬נ~זגר‪~ 'l~-‬ליז‪fi‬כ ~י‪-‬הדןן‪ .‬ה~א ך~נו~~ :‬וז נכי נומר‪ .‬נבכ ככר‪ 1‬מנבס ס‪,‬סי ר‪r‬ס סיס ממככמ ומומר כר עמיד ממס כמכרן‪ .‬רמס מממר מפכי מס‬ ‫סנברס סקכ"ס נבכיכמר נככ גרי רנבגכ‪ ,‬כדי נבכמ יסמ פמ‪r‬כרן פס כמרמרמ כומר מכר סיר ככר ככימיס ‪r‬כ‪r‬רכר כמרטכ‪,‬‬ ‫סנכמיד כסס ככימיס רסס פר‪ S‬ר גדר סנכרכס‪ ,‬נבכמ‪r‬ככס סיר ג דרריס כגכרירמ ר‪r‬ס כמן כסס גכ‪ S‬ס כספקיי גכ‪ S‬מן כ‪ r‬כרמ‪:‬‬ ‫~קו >‪. f‬ר~ סקרימס נבכר סימס רכסכממר‪ ,‬נבסיס פוסק כר ממון סרכס‪ :‬נום י ‪ f>S‬מם‪ S‬וים‪ .‬רמס מממר מס מ‪ r‬יקן‪:‬‬ ‫בכס כוכס >‪f‬מ נוין ב >‪f‬ו ‪ .f‬סי‪r‬כרן רנכרג נבסיו נברמריס מרמכר ככמדר נככיסס רסרגרס‪ :‬רבר >‪ f‬ירנפ ממ~י‪r .‬כסר כמיכ‪,‬‬ ‫קררכיס סס כסכרימכי‪ ,‬כמר )מסכיס קיור‪ ,‬י( כי ממיכס‪( :‬ר) ככס רנ‪ .‬מכי רעמי ככס כסס‪ .‬זכר מזכר כנברן מנבכס‬ ‫סימ )כ"מ קס כ( מככס כר מן סדמיס‪ ,‬כ‪r‬כסר מסס מגכט‪ :‬כי ידנומי ונר'‪ .‬גכ"י מכ‪r‬כממ סי‪r‬כרן נבגכ‪r‬רמר כסכרמ ממ‬ ‫מרמכ‪( :‬ז) רקוכמים נידם‪ .‬ככ מיכי קסמיס‪ ,‬נבכמ יממר מין כ‪:‬לי מנבמינבי נכמי‪ .‬זכר מזכר קסס ‪r‬ס כזככר כידס ‪ r‬קכי‬ ‫מזיז‪ ,‬ממרר מס יכמ נכמכר כפנכס ס‪r‬ממ ינב כר ממנב‪ ,‬רמס יז‪r‬ככר מין כר מרגככמ‪ ,‬כפיכן כנבממר כסס כיכר פס סכיכס‪,‬‬ ‫ממרר מין כר מקרס‪ ,‬סכי‪r‬כרסר וסכוכ כסס‪ ,‬נבכממר רינבכר נברי מרמכ גכס ככנכס‪ ,‬מככ ‪ r‬קכי מזיז סככו כסס‪( :‬מ) ~יכו‬

‫‪249‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

‫מבדרב‬

‫חתק‬

i wina ("zof‫ף‬dek czyni ‫ ף‬swym bogiem")! Zniewala nas moda - reklamy, wystawy sklepowe, czasopisma czyni ‫ ף‬z niej dominuj ‫ף‬cy element przedstawianych przez siebie tre5ci ("odzienie czyni ‫ ף‬swym prawem.)" Odczuwamy potrze ~ dor6wnywania we wszystkim sqsiadom - chcemy posiadac nowoczesny dom , najnowoczesniejsze urz‫ף‬dzenia i luksusowe meble ("sw‫ ף‬etyk‫ ף‬czyni ‫ ף‬umocnienie swego mieszkania.)" Dynamiczne spofeczenstwo technologiczne znaczn ‫ ף‬cz~ wysifku swych czfonk6w kieruje na stafe ulepszanie materialnego poziomu i:ycia. Osobistq ambicj ‫ ף‬czfowieka jest osi ‫ף‬gni ~cie bogactwa i ui:ywanie go dla wfasnej przyjemn ‫ס‬Sci. Na tym tez opiera si ~ podstawowa zasada nowoczesnej ekonomii, kt6ra stafa si ~ niezalei:n ‫ ף‬naukq. Taka jest jecer hara (zfa skfonnosc) naszych czas6w, a otoczenie skfania si ~ ku tej niepoz‫ף‬danej skraj no5ci. Nasze zachowanie w tej materii musi zatem przesun ‫ף‬c si ~ ku przeciwstawnemu biegunowi. Musi my pokazac, ze mamy odmienn ‫ ף‬skal ~ wart‫ס‬Sc i. Skromne i:ycie wedfug zasad Tory jest ‫ ס‬wiele wzni S‫ ס‬lej sze niz pogrqi:enie si ~ w zamoznym spofeczenstwie. Trzeba nam zmusic si ~ do ruchu ku jednemu z biegun6w, by osiqgn ‫ף‬c poz‫ף‬dany zfoty srodek i oprzec si ~ pr‫ף‬dowi spychaj ‫ף‬cemu nas ku przeciwstawnej skrajnosci . Nie oznacza to, ze trzeba odrzucic bogactwo, jesli B6g nas nim obdarzyf. Posiadanie maj ‫ף‬tku stwarza mozliwosc wykorzystania go do dobrych uczynk6w. Jednak przedstawianie go dzieciom jako ideafu i wychowywanie ich w takim prze5wiadczeniu odciqgnie ich od Boga i warto5ci zawartych w Torze. Kult materializmu jest nad wyraz mocny. Jedynym sposobem wyrwania si ~ z jego wi ~6w jest posuni ~ ie si ~ ku przeciwnej skrajno5ci. Tylko w6wczas wypefnimy cel para aduma, staj ‫ף‬c si ~ czystymi przed Bogiem . (rabin Mordechaj Miller)

Paraszat CHUKAT zawiera 3 przykazania pozytywne 1. 2. 3.

Przykazanie dotyczqce czerwonej krowy. (19:2) Przykazanie dotycz‫ף‬ce rytualnego skaZenia spowodowanego poprzez zetkni ~cie z ciafem zmarfego . (19:14) Przykazanie dotyczqce wody oczyszczenia, kt6ra powoduje, ze rytualnie skaZony czfowiek oczy5ci si ~ z rytualnego skaZenia spowodowanego zetkni ~ciem z ciafem zmarfego. (19:19, 21 )

CHUMASZ PARDES LAUDER

247

CHUKAT

BEMIDBAR

skierowanie si ~ ku kt6remukolwiek ze skrajnych zachowan r6wnoznaczne ~dzie z grzechem. Wyniosly cedr i niski hyzop miesza si ~ zatem z oznaczaj ‫ף‬cym grzech szkartatem, by pokazac, ze obie skrajnosci sq niepoz‫ף‬dane. Wrzuca si ~ je w wod ~, kt6r‫ ף‬miesza si ~ z prochem, osiqgaj ‫ף‬c tym samym stan posredni pomi ~zy ciatem stalym a ciecz‫ף‬. To, co leczy chorego, szkodzi zdrowemu. To za5, co oczyszcza skaZone go, kala oso ~ czystq. Pole bitwy w odwiecznej walce dobra ze ztem zmienia si ~ wraz z czasem. KaZde pokolenie musi borykac si ~ z innymi pokusami, kt6re wskazuj ‫ ף‬wymagan ‫ ף‬od niego szczeg61n ‫ ף‬form ~ religijno5ci. Droga srodka jest, og61nie rzecz bior‫ף‬c, drogq wta5ciw‫ ;ף‬dla zr6wnowa2:enia og61nej atmosfery prowadz‫ף‬cej ku jednej skrajno5ci trzeba jednak posun ‫ף‬c si ~ ku drugiej. Jak podaje Sefer chasidim, nale.ly w6wczas znalezc micw~, kt6rej nikt nie wypetnia, i z zapatem oddac si ~ jej przestrzeganiu . Wraz ze zmian ‫ ף‬okolicznosci nale.ly zmienic zachowanie. Za wyja5nienie postuzy nam tu ust~ p z Talmudu (Bawa mecia 33a), m6wi ‫ף‬cy ‫ ס‬tym, ze zgl~ bianie Gemary jest wy.lszq form ‫ ף‬Tory niz recytowanie Miszny (gdy.2: Gemara jest analiz‫ ף‬zasad lez‫ף‬cych u podtoza praw i opinii wytozonych w Misznie.) Mimo to akapit ten konczy si ~ nast~puj ‫ף‬cym stwierdzeniem: "Zawsze jednak bardziej biez ku badaniu Miszny niz Gemary". Rabi Jochanan wyja5nia, ze powy.lszej zasady uczono w czasach rabiego Jehudy Hanasiego, kt6ry opracowat Miszn ~ . Z pocz‫ף‬tku uwa.lano, ze najwi ~ ksze znaczenie przypisywac nale.ly Gemarze, poniewa.2: zbiera ona rozmaite tradycje przekazywane od czas6w szkoly Hilela i szkoly Szamaja. Jednak rabi Jehuda Hanasi, dostrzeglszy, ze tak wiele uwagi poswi ~ca si ~ Gemarze kosztem wiedzy zawartej w Misznie, polecit swym uczniom, by podq.lali bardziej ku Misznie niz ku Gemarze, poniewa.2: znajo mosc Miszny jest nieodzowna. Najlepszym sposobem poznawania Tory jest-jak naucza Talmud (Kiduszi‫ ח‬30a)- uczenie si ~ w r6wnym stopniu Tanachu, Miszny i Gemary, choc dane pokolenie mo.Ze wymagac potozenia akcentu na jedno z tych zr6det, by nast~ pnie zwr6cic si ~ ku kolejnemu z nich. Zwie si ~ to horat szaa - nakazem chwili uzasadniaj ‫ף‬cym odej5cie od normalnego kursu. Takie wytyczne wielkie osobistosci Tory wydawac musz‫ף‬ w kaZdej epoce, aby zwalczac jej niepoz‫ף‬dane wplywy. Unaocznia to - jak wykazuje rabin Elijahu Dessler w Michtaw meE/ijahu - podkreslanie odmiennych aspekt6w zawartego w Szema codziennego wyznania wiary w jedynosc Boga przez m~drc6w nalez‫ף‬cych do r6.Znych epok. Talmud m6wi na przyktad, ze stowo echad Geden i jedyny) nale.ly czytac wystarczaj ‫ף‬co dtugo, by przywiodto na my51 Jego jedynosc w niebie i na ziemi. Z kolei Chowot halewawot i Ramban twierdz‫ף‬, ze nale.ly zrozumiec filozoficzny argument konieczn S‫ס‬ci istnienia i jedno5ci Boga . Pomi ~dzy tymi pogl ‫ף‬dami nie ma wta5ciwie zadnej rozbiezno5ci. KaZdy z nich miat bowiem prze ciwdziatac w ‫ף‬tpliwo5ciom danego pokolenia. W czasach Talmudu, wyzwanie dla prawdziwej wiary stano wili poganie z ich wiar‫ ף‬w wi ~cej niz jednego boga (perski dualizm), przekazanie mocy Boga Bog6w b6stwom, b~d‫ף‬cych b‫ף‬dz to sto ‫ ח‬cem, b‫ף‬dz ksi ~cem i gwiazdami, b‫ף‬dz tez b6stwami greckiej i rzym skiej mitologii. Staraj ‫ף‬c si ~ ochronic przed wplywem owych wierzen poganskich, Zyd z epoki Talmudu czytaj ‫ף‬c Szema musiat skupic si ~ na jedyno5ci Boga i na Jego panowaniu nad wszystkimi sitami 5wiata. Jednak w srodowisku Rambana i rabenu Bachii szerzyly si ~ spekulacje filozoficzne i dlatego .lyj‫ף‬cy w ich czasach i otoczeniu Zyd, pragn ‫ף‬c przezwyci ~.lyc filozoficzne zw‫ף‬tpienie, musiat byc przekonany ‫ ס‬prawdziwo5ci filozoficznego pewnika, ze B6g moze istniec bez 5wiata, lecz swiat nie moze istniee bez Boga i ze ten B6g jest Bogiem .lydowskiej tradycji i objawienia. W spoteczenstwie nowoczesnym, obce wierzenia i podst~ pny wplyw otoczenia oddziatuj ‫ ף‬ju.2: nie tyle poprzez teologi ~ czy filozofi ~ , co przez zwykly materializm. Wartosc cztowieka mierzy si ~ ilo5ci ‫ ף‬posiadanych pieni ~, a jego umyst nastawiony jest hedonistycznie - jak zwi ~ kszyc przyjemnose plyn ‫ף‬cq z urok6w tego 5wiata. Oczywi5cie zjawisko to nie jest nowe. Juz Jeszaja ganit tych, kt6rzy nawolywali: "Jedzmy i pijmy, bo jutro pomrzemy" Ueszaja 22:13). Psalmista za5 wspominat tych, kt6rzy buduj ‫ ף‬patace zapominaj ‫ף‬c, ze ich ostatecznym mieszkaniem jest gr6b: "My51‫ ף‬skrycie, ze domy ich sq wieczne" (Psa/m 49:12). Taka tez byta mentalnosc Esawa, kt6ry jadt i pit, gardzqc duchowym statusem prawa pierwor6dztwa. Wi ~ kszosc wsp6tczesnego spoteczenstwa odpowiada opisowi podanemu przez Chowot halewawot (Priszut, rozdz. 2): "Zot‫ף‬dek czyni ‫ ף‬swym bogiem, odzienie swym prawem, a sw‫ ף‬etykq umocnienie swego mieszkania". Jestesmy gotowi poniesc ogromne koszty i wto.lyc spory wysitek, by stac si ~ koneserami jadta

246

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫במדרב‬

‫חתק‬

MICWA 1JEJ CZAS Rozdziat otwieraj ‫ף‬cy niniejsz‫ ף‬parasz~ jest podstawowym przyktadem bezwzgl ~dnego nakazu (chok,) kt6ry wymyka si ~ ludzkiemu rozumieniu. Z tego powodu rozpaczat nawet kr61 Szlomo, kt6ry ‫ ס‬nakazie tym - jak m6wi ‫ ף‬m~drcy- powiedziat: "My51atem, ze mog~ stac si ~ m‫ף‬dry, lecz m‫ף‬drosc byta daleko ode mnie" (Kohelet 7:23 .) Nakaz ten dotyczy oczyszczenia ze ska:Zenia rytualnego wyniktego z kontaktu ze zwtokami, przebywania z nimi pod tym samym dachem lub ich przenoszenia. Trzeciego i si6dmego dnia od dnia ska:Zenia, cztowiek, kt6ry mu ulegl, musi skropic si ~ zr6dlan ‫ ף‬wod ‫ף‬, do kt6rej wsypano prochy czerwonej krowy (para aduma), w obrz~dzie tym wykorzystywano r6wniez hyzop i szkartatn ‫ ף‬wetn ~ . Nakaz ten zwie si ~ para aduma, poniewa:Z rozdziat otwieraj ‫ף‬cy parasz~ rozpoczyna si ~ od szczeg6t6w dotycz‫ף‬cych czerwonej krowy, kt6re zajmuj ‫ ף‬wi ~ kszosc jego obj ~tosci. Jak m6wi ‫ ף‬nasi rabini, w catych dziejach Jisraela byto dziewi ~c takich kr6w, a pierwsza za czas6w Moszego. Gdy Swi ‫ף‬tynia stata jeszcze na swoim miejscu , obrz~dowi oczyszczenia poddawaty si ~ wielkie rzesze ludzi, aby mogli wejsc na jej teren. Dla upami ~tnie nia obrz~du czerwonej krowy, rozdziat ten odczytuje si ~ w synagodze przed Pesach, a tak:Ze w trakcie rocznego cyklu czytan w Szabat. Gdy staramy si ~ poj‫ף‬c nakaz para aduma, przychodzi nam zetkn‫ף‬c si ~ z catym szeregiem problem6w. Trudnose sprawia nam juz zrozumienie sposobu, w jaki dochodzi do oczyszczenia. Jesli bowiem ska:Zenie wynika z kontaktu ze zwtokami lub z ich blisk‫ס‬Sci (a juz samo ska:Zenie - jako wynik Bozego orzeczenia - nie poddaje si ~ ludzkiemu zrozumieniu), to w jaki spos6b usuwa je obrz~d skrapiania przez kohen6w i dlaczego takie, a nie inne rzeczy sq do niego potrzebne? Dlaczego krowa musi byc barwy czerwonej, kt6ra zazwyczaj symbolizuje grzech, i jaki jest cel pozostatych praw wymienionych w rozdziale ? Pytania te jednak nie r6zni ‫ ף‬si ~ od innych nasuwaj ‫ף‬cych si ~ wobec wielu z przykazan przekraczaj ‫ף‬cych nasz rozum. Dlaczego na przyktad przyzwolenie na jedzenie mi ~sa danego zwierz~cia zale:Zy od tego, czy ma rozszczepione kopyto i jest przezuwaczem? Dlaczego nie wolno gotowac mi ~sa w mleku ? Dlaczego nie wolno nosic odzie:Zy zawieraj ‫ף‬cej zar6wno wetn ~, jak i len (szaatnez)? A dlaczego Sukot zaczyna si ~ pi ~tnastego tiszri? Na te i na wiele innych pytan Jisrael odpowiedziat wyrainie na Synaju : naase weniszma - "zrobimy i postuchamy" (Szemot 24:7), czyli najpierw si ~ podporz‫ף‬dkujemy, a zrozu miec postaramy si ~ p6.Zniej . ‫ ו‬rzeczywiscie, wielcy rabini, tacy jak Ramban i autor Sefer hachinuch, usito wali poj ‫ף‬c wiele przykazan, lecz te ostatecznie pozostaj ‫ ף‬Bosk‫ ף‬tajemnicq. Prawo para aduma zawiera jednak w sobie pewien paradoks, bowiem z jednej strony oczyszcza ona ska:Zonych, z drugiej za5 kala czystych. Zatem cztowiek, kt6ry spala martw‫ ף‬krow~ , kohen, kt6ry rzuca na pal ‫ף‬ce si ~ zwierz~ drewno cedrowe, hyzop i szkartatn ‫ ף‬wetn ~, oraz ten, kto zbiera popi6t, ulegaj ‫ ף‬ska:Zeniu, chocia:Z przed wykonaniem tychze czynno5ci znajdowali si ~ w stanie czysto5ci. Musz‫ ף‬wyprac sw‫ף‬ odziez, zanurzyc si ~ w wodzie i czekac na nadej5cie wieczoru, kiedy to ponownie osi ‫ף‬gn ‫ ף‬rytualn ‫ ף‬czystosc. Jednak ten sam popi6t, wymieszany z wod ‫ף‬, kt6r‫ ף‬spryskuje si ~ ludzi i przedmioty, przynosi oczyszczenie. Ten sam popi6t ma zatem dwa przeciwstawne skutki. Co wi ~cej, nie wszyscy z tych, kt6rzy przygotowuj ‫ ף‬popi6t krowy, ulegaj ‫ ף‬ska:Zeniu. Nie podlega mu osoba, kt6ra miesza popi6t z wod ‫ ף‬dla jej poswi -~ cenia ani ten, kto spryskuje ‫ ח‬i‫ ף‬innych. Zachowuj ‫ ף‬oni pierwotny stan czysto5ci . Kwesti ~ prezentowanego tu nakazu Boga omawia szczeg6towo Sforno (komentarz do Bemidbar 19:2). Swiadom, ze daleko mu do m‫ף‬dro5ci kr61a Szlomy, pisze jednak, ze pow6d wprowadzenia tego nakazu oraz ptyn ‫ף‬cq z niego nauk~ b~dziemy w stanie poj ‫ף‬c poddaj ‫ף‬c go cat‫ס‬Sc iowej analizie. Sforno opiera si ~ na wysuni ~tej przez Rambama idei, ze Tora wymaga, by zachowywac si ~ zgodnie z zasad‫ף‬ ztotego srodka. Nie nale:Zy na przyktad rozdawac wszystkich swych pieni ~dzy biednym ani tez ich im sk‫ ף‬pic, lecz wybrac drog~ posredni ‫ ף‬i wspom6c potrzebuj ‫ף‬cych w ramach wtasnych mozliwosci. Ten jednak, kto z natury sktania si ~ ku jednej skrajno5ci, powinien zmusic si ~ do post~ powania przez czas jakis w spos6b charakterystyczny dla przeciwstawnej skrajnosci, tak jak skrzywion ‫ ף‬igl~ nale:Zy dla wyprostowania wygi ‫ף‬c w stron ~ przeciwn ‫ף‬. Sforno m6wi zatem, ze ten, kto juz zgrzeszyt - co symbolizuje czerwien krowy - musi sktonic si ~ ku przeciwstawnej skrajnosci, aby znaleic drog~ posredni ‫ף‬, lecz dla kogos, kto 6w ztoty srodek juz osiqgn ‫ף‬t,

CHUMASZ PARDES LAUDER

245

CHUKAT

BEMIDBAR

21 :28-22:1

Bo ogie ‫ו‬f wyszedt z Cheszbonu i ptomie ‫ו‬f z miasta Sichona, poze raj ‫ ף‬c w Ar Moaw kaptan6w, kt6rzy stuzyli w batwochwalczych swi ‫ף‬tyniach na wzniesieniu Arnon. 29 Nieszcz~ scie na ciebie, Moawie, jestescie zgubieni, ludu Kemosza. Skazat swych syn6w na ucieczk,~ a swoje c6rki na niewol ~ Sichona, kr61a Emoryt6w. 30 lch kr61estwo zostato zniszczone w Cheszbon, panowanie zostato usuni ~te z Di won . ‫ ו‬spustoszylismy ich aZ: do Nofach, kt6ry jest blisko Medewy. 31 Jisrael osiadt w ziemi Emoryt6w. 32 Mosze postat [ludzi], zeby zba dali Jazer. Zdobyli jego okoliczne osady wyp ~ dzaj ‫ף‬c Emoryt6w, kt6rzy byli tam. 33 Wtedy [synowie Jisraela] zawr6cili i wspi ~ li si ~ ku p6tnocy, kieruj ‫ף‬c si ~ w stron ~ Baszanu. Og, kr61 Baszanu, wyszedt naprzeciw nich z catym swoim ludem, zeby walczyc przy Edrei . 34 Powiedziat B6g do Moszego: Nie b6j si ~ go, bo go wydam w twoje r~ ce razem z catym jego ludem i jego ziemi ‫ף‬. ‫ ו‬uczynisz mu tak, jak uczynites Sichonowi, kr61owi Emoryt6w, kt6rzy mieszkali w Che szbonie . 35 ‫ ו‬pobili go, i jego syn6w, i caty jego lud, aZ: zaden nie pozostat . ‫ ו‬posiedli jego ziemi .~ 28

Wojna z Ogiem, kr61em Baszanu

Maftir

Haftara Chukat: s. 414

22

Synowie Jisraela wyruszyli i obozowali na r6wninach Moawu, po drugiej stronie Jordanu, blisko Jerycha.

1

Pardes Lauder

napominac lud, by si ~ nie bat, i kt6remu B6g obiecat, ze pokona wszystkich wrog6w, miat teraz obawiac si ~ cielesnej sity Oga. Niemniej B6g musiat powiedziec Moszemu, by si ~ nie bat, poniewal: Og posiadat pew‫ ח‬q cech ~ , kt6ra sit~ i wielkosc znacznie przewyl:szata. M~ rcy uczq, ze byl ‫ חס‬tym zbiegiem, kt6ry ostrzegl byl Awrahama, ze Lot zostat porwany (Bereszit 14:13), i Mosze miat uzasadnione obawy, ze wartosc jego stuzby dla Awrahama moglaby go chronic przed Jisraelem. (Raszi, Ramban ) Dlatego tez 86g nie powiedziat Moszemu, by nie bat si ~ wojsk Oga, poniewal: Mosze byl swiadomy, ze zadna ludzka sita nie zrobi mu krzywdy; 86g rzekt jedynie, ze nie musi obawiac si ~ Oga. (Kli jakar) 22:1

na r6wninach Moawu - Chodzi tu o r6wnin~ oddzielajqcq wschodni brzeg Jordanu od ptaskowyl:u pofozonego dalej na wsch6d. Choc stanowita ona cz~sc kr61estwa Sichona, to zwano jq wciql: Moawem, do kt6rego wcze5niej nalel:afa. Uwaga masorecka m6wi, ze niniejsza parasza zawiera 87 wers6w, odpowiadajqcych liczbowo mnemonicznym sfowom lemidwa 'b61', jemuKel 'Boza prawica' i azi 'sita'.

244

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫חתק‬

‫במדרב‬

‫כא‪:‬כח‪-‬כב‪:‬א‬

‫‪v.‬‬

‫נח מןפ~?‪.‬ים ~‪jl‬א ‪;~ Q‬גון ז‪:‬ו~ת) ךנ‪:‬ובגו ‪,‬ע‪.‬יר ז;ויח‪,‬ון‪ :‬ש~‪-‬י~ ך‪~i‬‬ ‫‪•w zwoju Tory‬‬ ‫‪nad literq resz‬‬ ‫‪w slowie aszer‬‬ ‫‪jest kropka‬‬ ‫*נקדו‬

‫עלו'‬

‫ןג‪~ Q‬ב‪1‬ון ת‪#‬ו‪~ ~t‬קת;ך ז;וין‪t‬ו זי!‪?-‬ל‪f‬ו '}‪ 1‬מו~ י‪.?.‬ע‪~ #-‬ןמת‬ ‫כט ~ךןב‪~ :‬וי‪{-‬ף‪.‬נ מו~ ז‪;.‬‬ ‫בנ‪.‬‬ ‫ח~!~ון ע‪.‬יר זוי}רן ~לד מ~מ·‪ ry‬תוא ןר‪:‬ן_‪,‬א ג{‪6‬ם ~‪P‬לד מוז‪t‬ב‬ ‫מראשון ב~ח י~ו~‪-‬ל~‪-‬ת~ י!ז‪ ~:‬עד‪~-‬ךןב‪ :‬על‪-‬ןו‪ .‬ןאו;נר~‬

‫‪n‬‬

‫ל‪t‬ב"י‬

‫רנככנכרמ סני‪f‬נ ‪f‬נםד כםדס נכר‪f‬נכ‪ .‬כי נבס ככמ מנבס ונבס נט‪:‬לס סנ‪f‬ור‪ .‬זנר ‪f‬ו‪r‬ור כררס כדיני סנכס ככ כנבי‪f‬ו רכנבי‪f‬ו‬

‫כנבסיו ‪r‬ורכיס כרטכ ככק‪:‬לר וככרנבו ‪f‬ו‪ s‬כ זככו רככ‪r‬וכסר רככי סנ‪f‬ור כככובכין זרך ‪f‬ורמר סיוכן רנ‪f‬וין כפכי ‪r‬וכיימ ככ נבנט‬ ‫ונבנס‪ :‬כנכמקייי נככ פי מנבס נבכקר‪f‬ו ככ‪r‬ורקק‪ ,‬ובכ‪f‬וככר )דנריס כג‪ ,‬כ‪f‬ו( כי נבס ‪r‬ו‪:‬לקמ ככ‪r‬ווקק ספון‪ .‬וכככס ‪:‬ל‪f‬ו כ‪ r‬כר‬ ‫מנבס ננבירס ‪ r‬ו‪: ,‬לפי נב‪:‬לקס נכ"י סנ‪f‬ור‪ .‬וכיון נב‪:‬ל‪f‬ו כ‪r‬כר נבמר נבכ מנבס ‪:‬ל‪f‬ו כ‪r‬כר נבמר נבכ סקנ"ס‪ .‬ככנב‪:‬ל כוככן נבסיו‬ ‫ככ‪ r‬כככין ‪f‬וומר כסנכרדס‪f ,‬ווכר ‪f‬וס ‪f‬ורסני ובס ‪f‬וכי נבס‪ ,‬ר‪f‬וס ‪:‬ל‪f‬וו ‪f‬ויכי סוכן‪ :‬ר‪t‬נם ספוכנס‪ .‬כמרגוככו רינב רוכמ‪f‬ו‪ :‬פוכנס‪.‬‬ ‫כובון גרנס‪ ,‬וכן )מס‪:‬ליס "יי· יד( פסגו ‪f‬ורכככומ‪,‬סי סגניסו ‪f‬ורכככרמיס‪ :‬רכםקפס‪f .‬וומס ספסגס נככ פכי סככקוס‬ ‫‪ti‬נבככו ינביככרן‪ ,‬רסר‪f‬ו כנבון וכרכר נבסו‪f‬ו נבמס‪ .‬דנר ‪f‬ו‪r‬ור וכנבקפס סנ‪f‬ור בכ‪:‬ל פכי סינביככרן נבכגכ‪r‬ס ניוכס נבכ טנריס‬ ‫רסנכרככד נככ סינביככרן כככיס ורו‪f‬וס כמין ככרס כיס וסי‪f‬ו סנ‪f‬ור' כן דרנב רני מכ‪r‬ורככ‪f‬ו‪( :‬נ‪f‬כ) רים)מ יםד‪t‬נ) נכ)‪f‬נכים‪.‬‬ ‫וכמקרס ‪f‬ו‪r‬ור מרכס סוב‪:‬לי‪r‬ורמ נככנבס‪ ,‬נבכ‪f‬וככר )דכריס כ‪ ,‬כר( ר‪f‬ווב‪:‬ל‪r‬ו ככ‪:‬ל‪f‬וכיס ככמזכר קדככומ‪ ,‬וכן )נככדנר כ‪ ,‬יד(‬ ‫וינבכ‪r‬ו ינבר‪f‬ו‪:‬ל ככ‪:‬ל‪f‬וכיס ‪f‬ו‪:‬ל כככן ‪f‬ודרס‬

‫רי ‪ ti‬כ‪r‬ו ככובס כככ‪f‬וכיס ככקדנב ‪f‬וכ כככן ‪f‬ודוס‪ ,‬וניפמ‪r‬ו סו‪f‬ו ‪f‬ווככר )נבופטיס י‪f‬ו‪ ,‬י‪(r‬‬ ‫וגר'‪ ,‬סכמוכיס סככו ‪S‬ריכיס ‪ r‬ס כ‪ r‬ס‪ r ,‬ס כונככ ר‪ r‬ס פרמ‪r‬ו‪ ,‬נבככנבס סו‪f‬ו ינבר‪f‬ו‪:‬ל רינבר‪f‬ו‪:‬ל סס מנבס‪ ,‬כרוכר כן נבכנבי‪f‬ו סדור‬ ‫סר‪f‬ו כככ סדור‪ ,‬כי סכובי‪f‬ו סר‪f‬ו סככ‪) :‬ככ( ‪f‬נ»כדס כ‪f‬נד‪5‬ן‪f .‬ו‪c‬ן נככ פי נב‪:‬ל‪f‬ו כ‪ S‬טוו כפמר‪r‬ו כסס נוב‪:‬לוס נקנבו וכסס‬ ‫נבכוס‪) :‬כנ( ר)‪f‬נ כמו וכימרו רנר‪ '.‬כפי נבככ ככ‪:‬לכי ככנכן סיר ככנככין כר ככס נבסיס נבוככרס נב‪:‬ל‪f‬ו ינככרו נככיסס ג ייסומ‪,‬‬ ‫כיון נב‪f‬וככרר כר ינבר‪f‬וכ ‪f‬ונכנרס נ‪f‬ור‪ S‬ך ‪f‬ווכר כסס ככ נכ‪S‬ככי ‪f‬ויכי יונבנ כ‪f‬ון ‪f‬ו‪:‬ל‪f‬ו כנבככרס ככפכיכס ו‪f‬ומס ‪f‬ווככריס כן‪:‬‬ ‫רי‪f 5‬נ )קד‪f‬נמ יםד‪t‬נ‪.‬נ ‪f‬וי‪:‬לר סימס ‪r‬וובכון כככ‪f‬וס ימונבין‪f ,‬וין ככ כריס יכוכס כככובס‪ ,‬ו‪f‬וס סיס סי‪r‬וון ככפר ‪r‬וכנב ‪f‬וין‬

‫ככ ‪f‬ודס יכוכ כגכנבו‪ ,‬וככ נבכן ‪f‬ו‪:‬לר נבסיס כ‪r‬ונבכון‪f .‬ווכר סרכן"ס ככס ‪f‬וכי ככטרי‪r‬ו נככ ככי ככ ‪fr‬ומ כ‪ s‬רר נככ ככ נכיר ונכיר‪,‬‬ ‫כמן ככנ ככ ‪f‬וכנבי סכככ‪r‬וככס ‪:‬ל‪f S‬ומ ככן סנכיירומ וכמקכ‪ S‬ר כרכס כמקרס ‪f‬ו‪r‬ו‪,‬ד ונבס כפכו‪ .‬וככנבס סככו ינבר‪f‬וכ ‪f‬ו‪:‬ל סנכריס‬ ‫ו‪f‬וין נכרמז ככגדס כי ‪f‬וין נבס ‪f‬וינב‪f ,‬וכ‪f‬ו כנביס וטף‪) :‬כד( כי »‪ .r‬וככסר ‪r‬ו‪ r‬קו‪ ,‬סמר‪f‬ומו נבכ סקכ"ס‪ ,‬נב‪f‬ווכר כסס‬ ‫)דכריס כ‪ ,‬יט( ‪f‬וכ מ‪ S‬ורס וגו'‪) :‬כס( ככמיס‪ .‬כפריס ססככרכיס כס‪) :‬כר( רסר‪f‬נ כ)מם‪ .‬כככס סו‪ S‬רן כסכמכ‪: ,‬לפי‬ ‫נבכ‪f‬וככר )דכריס כ‪ ,‬ט( ‪f‬ו‪:‬ל מ‪ S‬ר ‪f‬ומ ככר‪f‬וכ‪ ,‬ו‪r‬ונבכרן ככנב‪:‬ל ככו‪f‬וכ סימס‪ ,‬כמכ ‪:‬לכו נבסי‪r‬וון כק‪r‬וס וכסס ובכ‪:‬ל ידו טסרס‬ ‫כינבר‪f‬וכ‪ :‬ככידו‪ .‬ככרנבומר‪( :‬כ‪ )r‬ככ) כו‪ .‬בכ‪:‬ל ‪f‬וומס כככ‪r‬וככס נבכ‪:‬ל‪r‬וס סי‪r‬וון כככו‪f‬וכ‪ :‬י‪f‬ננכדר סנכם)ים‪ .‬ככנכס‪ ,‬נבכ‪f‬וככר נר‬

‫)כמזכר כג‪(r ,‬‬

‫וינב‪f‬ו ככנב‪:‬לו‪ :‬סנכם)ים‪ .‬ככנכס וכנכור‪ .‬רסס ‪f‬ומרו‪ :‬כ‪f‬נר מםכרו‪ .‬נב‪:‬ל‪f‬ו סיס סי‪r‬ורן יכו‪:‬ל כנכנבס רס‪:‬לן‬

‫ונבכר ‪f‬ומ ככנכס כקכ‪:‬לו' ר‪r‬סר נב‪f‬ווכר כר כ‪:‬לק )ובס ככ‪ ,‬ר( כי ידנכמי ‪f‬ומ ‪f‬ונבר מכרן ככנורן וגו'‪ :‬מככס ומכרכו‪r .‬ונבכרן‬

‫‪241‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

CHUKAT

BEMIDBAR

21 :13-20

Wyruszyli stamtqd i obozowali po drugiej stronie [strumienia] Arnon, kt6ry ptynie przez pustyni ~ rozszerzaj ‫ן‬c c si ~ na granicy Emoryt6w, bo Arnon byt granic‫ ף‬Moawu pomi ~ dzy Moawitami i Emorytami. 14 Dlatego zostato powiedziane w Ksi ~ dze Wojen Boga: Obdarowat [ich cudami] przy [Morzu] Trzcinowym i byty [dopetnione nast~ pnymi] przy strumieniach Arnonu. 15 [Krew Emoryt6w] wylewata si ~ w strumienie, gdy [g6ry ruszyty mia.ldz‫ ף‬c ich], i zawr6cita przy osadzie Ar, przelewaj ‫ן‬c c si ~ przez granic~ Moawu. 16 Stamtqd [krew ciekta] do studni, [zeby zydowski lud ujrzat zwyci ~ stwo]. To jest stud nia, ‫ ס‬kt6rej B6g powiedziat Moszemu: Zbierz lud, a dam im wod .~ 17 Wtedy Jisrael zaspiewat t ~ piesn: "Wzbierz, studnio" - spiewali do niej. 18 "[To] studnia wykopana przez ksiq:Z ~ta [Moszego i Aharona,] wyztobiona przez szlachetnych ludu, wyrzezbiona ich laskami. Od pustyni [otrzymali oni studni ~ ] jako dar 19 [i przez caty czas studnia] szta z nimi od strumieni do strumieni, [wspi ~ta si ~ na] wzniesienia, 20 a ze wzniesien [zeszta] do nizin w krainie Moawu, koto szczytu wzg6rza, z kt6rego [z dala] przeswieca pustkowie ." 13

Pardes Lauder niech ~dzie btogostawiony, ostrzegt Jisraela: "Gdy przyjdziecie blisko syn6w Amona, nie podbijajcie ich ani nie prowokujcie" (Dewarim 2:19). (Raszi) 21 :25

Cheszbonie - Byto to najwa.lniejsze miasto Emoryt6w, oddalone ‫ ס‬20 km na p6tnocny wsch6d od Morza Martwego . i jego okolicznych osadach - Dostownie: bnotecha 'jego c6rkach'. Owo wyra.lenie oznacza przedmie5cia, okoliczne wioski. (Raszi )

21 :26

roz pocz;‫ן‬l walk~ - Dlaczego zostato to zapisane? Poniewa.l werset m6wi: "Nie podbijajcie Moawu" (Dewarim 2 :9) - w6wczas za5 Cheszbon nalei:at do Moawu. Tora wskazuje wi~c, ze Sichon przejqt t ~ ziemi ~ z ich rqk i poprzez jego dziatania stata si ~ ona rytualnie czysta dla Jisraela . Oznacza to, iz Jisrael m6gt objqc t ~ ziemi ~ we wtadanie (Chulin 60b). (Raszi ) Wedtug Sefer hajaszar odbyta si ~ ona cztery lata wcze5niej, bo Sichon zdobyt Moaw, a Zydom wolno byto go okupowac. (Chulin 60b)

21 :27

uldadacze przypowiesci - Chodzi tu ‫ ס‬Bilama, ‫ ס‬kt6rym m6wi werset: "[Bilam] wyrecytowat

sw‫ס‬jq przypowiesc" (Bemidbar 23:7). (Raszi ) " Poeci" (Targum Jonatan, Raszbam, rabenu Bachja), "prorocy" (Raszbam), "kobiety, kt6re wymyslajq przypowie5ci" (Lekach tow). Stowo moszlim moze r6wniez oznaczac wtadc~ (Radak, ‫ז‬ur.) 21 :29

240

Nieszcz~cie na ciebie, Moawie - Bowiem Bilam i Beor przekl ~ li Moaw i wpadnie ‫ חס‬w r~ce Sichona. (Raszi ) ludu Kemosza - Kemosz byt moawskim bozkiem, byc moze bozkiem wojny (por:. ‫ ו‬Kr6/ewska 11 :7, ~dziowie 11 :24, Jirmija 48:7 i 13). Paneach raza, cytujqc Sechel tow, uwa.la, ze to byta

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫חתק‬

‫מבדרב‬

‫כא‪:‬יג‪-‬כ‬

‫יג‬

‫‪w‬‬

‫‪w‬‬

‫טי‬ ‫טז‬ ‫יז‬ ‫יח‬

‫~‪ f:9‬ל גרד‪ :‬מ ם ~ווע·~ ~נו‪ ~r‬מע~י ~ונון ז‪ t‬ר ~ד~~ ~~‬ ‫ל‪~}.‬מ ןכ~מ'י‪,‬ך י'~V-‬ן;כא~ מ‪t‬ו‪! ~f‬י‪.‬ע~ מע‪~,‬ו;ם‬ ‫מופזרח ‪-‬השמש‪ :‬משם נסע~ ויחנ~‬ ‫אשר ‪-‬על‪-‬פני מ‪~1‬‬ ‫יב ‪:‬פ‪.‬ופד‪~::‬ר‬ ‫• ‪":-\.‬‬ ‫•‪:-:‬‬ ‫‪-‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫נ‪:•.‬‬

‫די‬

‫זן‪•:‬‬

‫•‬

‫‪\,T‬‬

‫‪l\TT‬‬

‫‪r:-\,‬יי‪r‬‬

‫רם"י‬

‫כמוכרריכר כך וכ‪r‬רר מבר‪r‬ויכר רכם‪r‬וכר םכםיס רםוכרככ םככ נכד כיוס‪ ,‬כפיכן ק‪ S‬רכ כפםס ב~ויכרי כזרך‪ .‬ובכוברן‬

‫כ~ו"‪r‬‬

‫מיכקרר"ט כר"ר נכוכמס ככס[ וכמ י‪r‬וכן כרוכר ר‪r‬וק‪ S‬ר כפם כנכס בזרך בכיר‪r‬ור בזרך‪ .‬וכמ פירם בר בוכס ק‪ S‬רכ‪ ,‬םככ‬ ‫מקרס ם‪r‬ווכ‪S‬מ ק‪ S‬רר כפם בוכקרמ מפורם נבס בוכס ק‪ S‬רכ‪ ,‬כגרן )‪r‬כריכ ימ‪ ,‬וו( ר‪r‬וק‪ S‬ר כפםי בכס‪ ,‬וכגרן )םרפטיס‬

‫ט‪(r‬‬

‫י‪,‬‬

‫ר‪r‬וק‪ S‬ר כפםר בנכוככ יםרמכ‪ ,‬וככ דבר כקםכ נככ מזס כרפכ בר כנברן ק‪ S‬רר כפם‪ ,‬כמזס םכטררוכ כמ בככיר ומין ז~ו‪r‬ור‬

‫רוכככ כקבכ מר‪r‬ור כדבר' ומין כר מקרס נמרך כבר כגרר נבס מר‪r‬ור כ‪S‬נכר' ובדבר כוכטריוכ כרפכ כנברן גרזכ‪ ,‬םגזרכ כרמ‬ ‫וכבז נככ כמזס‪ ,‬כגרן )‪r‬כריכ ימ‪ ,‬וו( וגס כפםס בוככב בי‪ ,‬גזככ נככי‪) ,‬מירב י‪,‬‬

‫ט‪(r‬‬

‫ריגמכ כםוככ ‪r‬ו‪S‬רזכי‪ ,‬כככר םכ‬

‫פיררם ככ כנברן ק‪ S‬רר כפם כדבר' כנברן םמין יכרכ כסרבכר כרמ‪ ,‬םמין כז~ו‪r‬ו סרבכ‪r‬ור‪( :‬ם) נ‪f‬נ~םים רננכםם‪ .‬כוברר נככד‬ ‫כקרכר‪~ :‬נכם םככ~ימכר‪ .‬םכיכס םריס‪ :‬רכפםכר ק‪S‬ם‪ .‬מף ‪ r‬כ כנברן ק‪ S‬רר כפם וממרס‪ :‬נ~מם םק~רק~‪ .‬כפי םכוכן כבכבכ‬ ‫כמיבריס קרמרכר קכרקכ‪ .‬ממרר נכ‪r‬ויז כמן כ‪r‬כ םי‪r‬ופוכ במנכי כר‪ ,‬ככרס ים יכרז מםכ םוכככיס רמי כר וכר‪ S‬ימ‪( :‬ר) ‪f‬נמ‬

‫םכמםים םםרפים‪ .‬םםררפיס מ‪r‬ו כמזס במרס םיכיכס‪ :‬ריכםכר ‪f‬נמ םככם‪ .‬יבמ כוום םכקכ נככ כר‪ S‬מ‪r‬ו זבכ ריפרנכ‬ ‫וכוכר‪ S‬ימי זבכ‪ .‬יבמ כוום םככ כוכיכין כטנכוכיס כר טנכס מוכז ויפר~ו מכפריי טרבכ‪ ,‬נבדבר מוכז וכם‪r‬וככ ככס ככוכס‬ ‫טנכוכיס‪ (r) :‬רימפ~~ נכםם‪ .‬מכמן כמי םוכבקםיס מוככו וכוכיככ םכמ יכמ מכ‪ r‬רי וככוכוכרכ‪( :‬מ) ככ~ כם‪ .‬נככ ככרכס‬ ‫םקרריס פירקיימ בכנכיי‪ r‬נמרט[ רכן )יםנכיכ כ‪ ,‬י‪ (r‬וככס נככ כגבנככ‪) ,‬נבס מט‪ ,‬כב( מריס כסי‪) ,‬נבס יג‪ ,‬ב( נבמר כס‪,‬‬ ‫וכפי םכרמ גנוב כמר‪r‬ו רכרמיכ קר רמו כס‪ :‬כ~ םכםרן‪ .‬מפיכר ככב מר וכוכרר כרםכר כיכ כ‪r‬רק רוכ‪r‬וכרככ וכרכך' מכמ‬ ‫םכםיכ‪r‬ו ככוום וכוככר‪r‬ו ככוכי‪r‬ו‪ ,‬ככך כמוכר כמן ורמס מר‪r‬ור רמיכ בנככוכמ‪ ,‬רבכםיכ‪r‬ו ככוום כמוכר רכביט‪ ,‬רכיב מס‬

‫כנבך ככוום מ‪r‬ו מים רכביט וגר‪ ',‬םכמ כיכ ממכר כנברך ככוום ככ‪r‬ורפמר‪r‬ו מכמ מס כן מביט בר ככרוכב‪ .‬וממרר‬ ‫רבר‪r‬ויכר רכי כוום וכוכי‪r‬ו מר מוכיס‪ ,‬מכמ ב‪ r‬וכן םכיר יםרמכ וכס‪r‬וככין ככפי מנככס רוכם~ובזין מ‪r‬ו כבס כמביכס םבםוכיס‬ ‫כיו וכ‪r‬ורפמיס‪ ,‬רמס כמר כיו כוכרקיס‪( :‬ס) כמם כמםננ כמ כמוכר כר כנכםר‪r‬ור םכ כוכם‪r‬ו‪ ,‬מכמ מוכר וכםכ כקביי כ‬ ‫קררמר כוום‪ ,‬ומכי מנכםכר םכ כוכרם‪r‬ו‪ ,‬כנברן כרפכ נככ כוברן‪( :‬נ‪f‬י) נככיי כככנרים‪ .‬כמ יזנכ‪r‬וי כוכס כקרמ םוכס גכייס‪ .‬ר~וי‬ ‫כנברן וכררבכ כרמ דבר כטמרט בוכטמטמ‪ ,‬רכנכי"ן בר יסוד כבזב רכרמ מכוברן ינכיס‪) ,‬ים~ויכ כוו‪,‬‬

‫י‪(r‬‬

‫ויגוב ברז‪:‬‬

‫כככנרים‪ .‬זרך מנככר כנכרכריס נבס מ‪r‬ו כר כבר מכ מרז ככנכן' םכרמ מפסיק בין מרז וכרמב כמרז ממררי‪ :‬ככ~ פכי‬ ‫נכר‪f‬ננ נכנכ‪ r‬רמ םםנכם‪ .‬בוכ‪ r‬רוככ םכ מרז וכרמב‪) :‬ינ( נכגנו~ ם‪f‬ננכררי‪r .‬ווכרס סוף וכ‪ S‬ר םככס‪ ,‬רכן )זבריס ב‪ ,‬יוכ(‬

‫‪237‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

CHUKAT

BEMIDBAR

21 :17

t~

21 :18

ksi~c‫ן‬.Zta - Chodzi tu ‫ ס‬Moszego i Aharona (Raszi, Raszbam), o Moszego i Elazara (Lekach tow,) o Praojc6w (Targum Jonatan .) wyrzeibiona - Hebr. mechokek. Niekt6rzy uwa.laj ,c‫ ן‬ze wykopali kanat, aby poprowadzic wod ~ z pustyni do Matana (Chizkuni), inni, ze mechokek to rzeczownik oznaczaj ‫ן‬ccy 'prawodawc~ ' - Moszego (Raszi), 'przepisuj ‫ן‬ccego' (Targum Onkelos), albo Boga (Haketaw wehakaba/a .) Por.: Bereszit 49:10 Od pustyni - Niekt6rzy uwa.laj ,c‫ ן‬ze stowa te juz nie nale.l‫ ף‬do piesni (Raszbam, Abarbanel.) [otrzyma\i oni studni ~] jako dar- Wedtug Targum Onkelos. Po hebrajsku matana oznacza 'dar ,' niekt6rzy uwa.laj ‫ף‬, ze chodzi tu o nazw~ miejsca (raw Saadia Gaon, Raszbam .)

21:19

szfaz nimi-Wersety 19 i 21 odtwarzaj ‫ן‬c drog~ , jak‫ן‬c studnia przeszta podq.laj ‫ן‬ccza ludem. Wody studni sq metafor‫ן‬c Tory, a kaZde z wymienianych tu miejsc jest coraz wyzej polozone, stanowi ‫ן‬cc odniesienie do duchowego rozwoju ludzi po5wi ~caj ‫ן‬ccych si ~ Torze. Wznosz‫ן‬c si ~ oni nieustan nie, wspinaj ‫ן‬cc si ~ wyzej niz anioty nieba. lnterpretacja ta wynika z ttumaczenia hagaj przez lbn Ezr~ jako "wysokosc". (Or hachajim ) strumieni - Hebr. nachaliel 'strumien', wedlug raw Saadii Gaona. Niekt6rzy s‫ף‬dz ‫ף‬, ze to nazwa miejsca (lbn Ezra, Raszbam), utozsamiaj ‫ ף‬je z rzekq Arnon (Haketaw wehakaba/a), inni ttumacz‫ן‬c nachaliel jako "dziedzictwo Boga" (Targum Onke/os, Raszi .) wzniesienia - Hebr. bamot to wedtug Targum Onke/os 'wysokie miejsca', 'wzniesienia' albo 'wysokie oltarze', wedtug raw Saadii Gaona 'balwochwalcze oltarze'. Niekt6rzy uwa.laj ‫ן‬c bamot za nazw~ miejsca, utozsamianego z g6rami Awarim (33:47), le.Z‫ן‬ccymi na wsch6d od Morza Martwego (Lekach tow): Chizkuni twierdzi, ze Nachaliel byl strumieniem, kt6ry ptyn ‫ף‬t z Bamot.

21 :20

a ze wzniesien [zeszfa] do nizin w krainie Moawu - Tam wla5nie uma t‫ ו‬Mosze, tam takZe studnia przestata im towarzyszyc. (Raszi ) nizin - Hebr. hagaj. Wedlug Targum Onkelos chodzi ‫ ס‬zachodnie niziny Moawu, wedtug innych o szczyt wzg6rza, gdzie uma t‫ ו‬Mosze (lbn Ezra do Dewarim 34:6.) wzgorza - Wedtug Targum Onkelos; inni uwa.laj ,c‫ ן‬ze uZ:yte tu stowo pizga jest nazw‫ן‬c miejsca (por.: Psalm 48:14.) pustkowie - Wedtug Rasziego i lbn Ezry. lnni uwa.lajq, ze stowo jeszimon jest nazw‫ן‬c miejsca (Targum Onkelos), por.: Dewarim 32:10. Pustkowie to znajduje si ~ na p6tnocny wsch6d od Morza Martwego (raw Arje Kaplan .)

pie8n - Raw Jehuda Hachasid utrzymuje, ze byl to Psalm 136, ZaS lbn Ezra, ze piesn ta nie jest tu zapisana w ca/osci.

21:21-22 WOJNA Z SICHONEM

Nar6d obszedt juz ziemi~ Edomu i przygotowywat si ~ do marszu na wsch6d, w kierunku Jordanu , przechodzqc przez terytoria Sichona i Oga, kr616w dw6ch lud6w amoryckich. Ziemia Sichona byla bliZ:ej, wi~c Mosze wystal do niego post6w, prosz‫ן‬cc ‫ ס‬zgod ~ na pokojowe przej5cie przez ‫ ח‬i‫ף‬. W kontaktach z ludami kenaanickimi Mosze zobowiqzany byl szukac pokojowego rozwiqzania. Wschodni brzeg Jordanu miat si ~ stac cz~ i‫ן‬c Erec Jisrael dopiero po zdobyciu i zasiedleniu przez dwana5cie plemion obszaru od Jordanu do Morza Sr6dziemnego. Dlatego te.2: Mosze pragn‫ן‬cl jedynie zgody na przej5cie, nie maj ‫ן‬cc zamiaru podbijania ziem Sichona i Oga. Podbit i zaj ‫ף‬t je wyl‫ן‬ccznie dlatego, .Ze ich mieszkancy wszcz~ li agresywn ‫ן‬c wojn~ przeciw Jisraelowi. (Ramban ) 21 :21

236

Jisrae\ wyslal poslanc6w - W innym miejscu Tora naucza, iz poslancy zostali wyslani przez Moszego, jak m6wi werset: "Wysta/em poslanc6w z pustyni Kedamot" (Dewarim 2:26). Podobn ‫ן‬c pozorn ‫ן‬c sprzecznose mozna zauwaZ:yc mi ~dzy wersetem: "Mosze wyslat pos/anc6w z Kadesz do kr61a Edomu" (Bemidbar 20:14), a stowami we fragmencie dotycz‫ן‬ccym Jiftacha, opisuj ‫ן‬ccymi t~

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫במדרב‬

‫חתק‬

21:11

Haawarim -Wyraz ten znaczy dostownie: "przej5cia". Chodzi tu ‫ ס‬drog'i!, stanowi ‫ף‬c‫ ף‬przej5cie dla tych, kt6rzy mijaj ‫ ף‬g6r'i! Newo poruszaj ‫ף‬c si'i! w kierunku ziemi Kenaan. Umiejscowione jest ono pomi ~zy ziemi ‫ ף‬Moawu a ziemi ‫ ף‬Amoryt6w. (Raszi ) ljej Haawarim - Dostownie: "opustoszate przej5cia" (raw Saadia Gaon, Raszi, Raszbam), tlumaczone takZe jako: "przej5cia podr6.Zuj ‫ף‬cych" (Targum Onkelos). Jednak na obszar Moawu nie weszli, bo B6g powiedziat im, zeby nie walczyli przeciw niemu (Dewarim 2:9.)

21 :12

strumieniu Zered - Jest to rzeka, kt6ra od potudniowego wschodu wpada do Morza Martwego, stanowi potudniow‫ ף‬granic'i! Moawu .

21:13

na granicy Emorytow - Na samym krancu ich granicy, to znaczy w najdalszym punkcie, do kt6rego si'i!ga granica z ich krajem. Podobnie w wyra.leniu: gwu/ Moaw 'granic‫ ף‬Moawit6w ' stowo gwu/ oznacza 'koniec', 'najdalsz‫ ף‬CZ'i!SC'. (Raszi )

21:14-20 PIESN W KSl ~ DZE WOJEN BOGA 21 :14 zostalo powiedziane - Odnosnie do obozowania w tym miejscu oraz cud6w, kt6re si'i! wydarzyty w tym czasie. B~ ie to zapisane "w Ksi ~e Wojen Boga", to znaczy, ze gdy nast'i!pne pokole nia ~ '! opowiadac ‫ ס‬cudach, kt6re si'i! dokonaty dla naszych praojc6w, ~d‫ ף‬r6wniez wspomi nac dar [cudow] przy [Morzu] Trzcinowym. (Raszi ) w Ksi~ze Wojen Boga - W owych czasach byli ludzie, kt6rzy zapisywali szczeg6ty stynnych bitew, cz~to w formie wierszy i sentencji. Wojny tego okresu zapisano w ksi'i!dze pod takim tytutem. (Ramban) Ksi'i!g'i! t'i!, uzupetnian ‫ ף‬na biez‫ף‬co, rozpocz ‫ף‬t spisywac Awraham. Zagin ~a ona jednak, tak jak wiele ksiqg z owych czas6w. (lbn Ezra) Tora przytacza t'i! piesn, poniewa.2: zawiera ona nazwy miast i miejsc, kt6re Sichon zaj ‫ף‬t po zwyci ~kich bitwach z Moawem. Wskazuje ona takZe, ze cate terytorium a2: do Arnonu zostato odebrane wta5nie Moawitom, co dawato Jisraelowi prawo do zatrzymania go dla siebie po zwyci ~twie nad Sichonem , ‫ ס‬czym opowiada rozdziat nast'i!pny. (Ramban ) Jest to zagubiona ksi'i!ga przeszto5ci (Balej tosafot, Ramban, Chizkuni), ksi'i!ga, kt6ra powstata w5r6d nie-Zyd6w (Abarbanel), ksi'i!ga historyczna jeszcze z czas6w Awrahama (lbn Ezra, rabenu Bachja). lnni utozsamiaj ‫ ף‬j ‫ ף‬z Tor‫ ף‬jako catosci ‫( ף‬Targum Jonatan) albo szczeg61nie z Szemot (Midrasz agada) lub z Dewarim (raw Jehuda Hachasid), wedtug jeszcze innych nie chodzi tu ‫ ס‬ksi'i!g'i!, lecz snucie opowie5ci ‫ ס‬wojnach Boga. (Raszi, Raszbam), poniewa.2: hebrajskie stowo sefer moze oznaczac 'ksi'i!g'i!' lub 'opowiadanie o czyms'. lnni: jest napisane w tej ksi ~ze: "woj ny Boga" (Targum Onkelos i Lekach tow.) 21:15

wylewala si~ w strumienie - Koncowe litery st6w weeszed hanechalim sktadaj ‫ ף‬si'i! na stowo dam 'krew'. (Baa/ haturim ) Rzekr krwi byly znakiem, ze B6g dokonat dla Jisraela wielkiego cudu. Amoryci planowali zasko czyc poch6d Zyd6w, gdy ci przechodzic b'i!d ‫ ף‬przez gt'i!boki w‫ף‬w6z w poblizu granicy z Moawem. Amoryci ukryli si'i! w jaskiniach nad wqskq przet'i!cz‫ף‬, gotowi zepchn ‫ף‬c na przechodz‫ף‬cych w dole Zyd6w ogromne gtazy. Sciany w ‫ף‬wozu zeszty si'i! jednak w cudowny spos6b, a skaty wdarty do jaskin i zgniotly ukrytych w nich Amoryt6w. Synowie Jisraela nie mieli ‫ ס‬tym poj'i!cia, dop6ki nie ujrzeli sptywaj ‫ף‬cej do w ‫ף‬wozu krwi . przy osadzie Ar- Jest to nazwa miasta (raw Saadia Gaon, Chizkun1) lub twierdzy (Targum Onkelos .)

21 :16

A stam‫ן‬td [krew ciekla] do studni - Strumienie krwi sptyn ~ do studni, kt6ra dostarczata Jisraelowi wody. B6g pragn ‫ף‬t, by Jego lud wiedziat ‫ ס‬cudzie, kt6rego dlan dokonat, wi'i!c skierowat studni'i! do w ‫ף‬wozu, z kt6rego wymyta ona krew i szcz‫ף‬tki niedosztych napastnik6w i zaniosta w poblize obozu Zyd6w. Gdy to ujrzeli, uswiadomili sobie, co B6g byt dla nich uczynit.

CHUMASZ PARDES lAUDER

235

CHUKAT

BEMIDBAR

20:27-21 :4

Mosze uczynit, co B6g mu nakazat. Wspi ~ li si ~ na Hor Hahar na oczach catego zgromadzenia. 28 Mosze zdj ‫ף‬t z Aharona jego ubrania [kohena] i ubrat w nie Elazara, jego syna, i Aharon umart na szczycie g6ry. [Wtedy] Mosze i Elazar zeszli z g6ry. 29 ‫ ו‬cate zgromadzenie uswiadomito sobie, ze Aharon skonat, i caty dom Jisraela optakiwat Aharona przez trzydziesci dni .

27

21

1 ustyszat kenaa ‫ו‬f ski kr61 Arad, kt6ry mieszkat na potudniu, ze Jisrael nadchodzi [od strony potudniowej], post~ puj ‫ף‬c drog‫ ף‬zwiadowc6w, i wszcz ‫ף‬t wojn ~ przeciw Jisraelowi, lecz zabrat z nich [tylko] jednego je ‫ו‬f ca. 2 Jisrael ztoZyt slub Bogu m6wi ‫ף‬c: Jezeli wydasz ten lud w moje r~ce, ja zastrzeg~ [dla Ciebie tup z] ich miast. 3 B6g przyj ‫ף‬t modlitw~ jisraela i wydat mu Kenaanit6w. Uisrael] zniszczyt ich i [uswi ~ cit] ich miasta. To miejsce nazwano Charma ["Zniszczenie"]. 4 Wyruszyli z Hor Hahar [zawracaj ‫ף‬c] w kierunku Morza Trzcinowego, zeby obejsc zie mi ~ Edomu, [kt6ry odm6wit im przejscia]. Lud si ~ zaniepokoit z po wodu [zmiany] kierunku, [przypominaj ‫ף‬c sobie, jak ich rodzice zostali wystani na pustyni ~ trzydziesci osiem lat wczesniej .] 1

Drugi atak Amaleka

Narzekanie

ludu i naslanie W~Zy

Pardes Lauder 21 :7

Mosze modlif si~ - Werset uczy, ze ten, kt6rego btaga si ~ ‫ ס‬zmitowanie, nie powinien byc nazbyt surowy i ostatecznie powinien udzielic przebaczenia. (Raszi )

21 :8

kai:dy, kto zostaf u kc‫ן‬szony - Owa plaga wiqzata si ~ z tym, ze nawet jesli cztowiek zostat pogryziony przez psa lub osta, jego stan stopniowo si ~ pogarszat, aZ w koncu umierat. Ukqsze nie w ~za powodowalo jednakZe smierc natychmiast‫ס‬wq. Dlatego wta5nie werset m6wi: "kto ~ kolwiek byt ukqszony, popatrzy na niego", co by oznacza/o, ze wystarczyto spojrzec, by zagoita si ~ rana po jakimkolwiek ugryzieniu. JednakZe odnosnie do ukqszenia w ~za nast~ pny werset m6wi: "A kiedykolwiek wql: ukqsil czlowieka, wpatrzyt si ~ ... " Ten, kt6rego ukqsil wql:, nie m6gl byc uleczony natychmiast, chyba ze wpatrywal si ~ ze skupieniem w miedzianego w ~za . Nasi rabini nauczali w zwiqzku z tym wersetem: "Czy zrobiony przez Moszego wql: z miedzi m6gl dawac zycie, czy tez przynosil smierc? Gdy Jisrael wznosil sw6j wzrok i skupial si ~ w swoim sercu na Ojcu w niebie, w6wczas leczyty si ~ jego rany. Gdy jednak tego nie czynil, padal martwy" (Rosz Haszana 29a). (Raszi ) popatrzy na niego i ~zie iyt- Wtedy pomy5lq ‫ ס‬Bogu i nawr6cq si ~ (Targum }onatan, Rosz Haszana 29a). Wedlug innych WqZ miedziany b~zie przypomnieniem, zeby lud nie wyszedl poza ob6z (raw Jehuda Hachasid) albo ‫ ס‬tym, zeby nie narzekali przeciwko Bogu (Ralbag) .

21 :9

~a z miedzi - Nie zostalo nakazane Moszemu uczynic go z miedzi. Mosze jednak rozumowal tak: "Swi~ty, niech b~dzie btogoslawiony, nazwat to stworzenie nachasz 'wql:', dlatego tez uczyni~ go z nechoszet 'miedzi', zeby jedno stowo pasowato do drugiego". (Raszi)

21 :10

Owot - Por.: 33:43. Jest to miejsce nazywarie r6wnici EI Weiba, okolo 40 km na poludnie od Morza Martwego, albo Ein Hosob lciqce okoto 20 km na poludnie od tego morza.

234

CHUMASZ PARDES LAuDER

‫חתק‬

‫בםדרב‬

‫כ‪:‬כז‪-‬כא‪:‬ד‬

‫‪W‬ה י~~~ ~נח ~הכה גע‪.‬יכ~ ~ל‪-‬רן וכ‪i‬לי‬ ‫כז ‪p‬ת~ ‪:‬ם~ נ~עש מ‬ ‫‪W‬ה ~‪-‬ת~‪p‬רן י‪i‬י~~‪-‬ת~ נ~~ג‪.‬ש‬ ‫כח ~ע‪.‬י~י ~ל‪-‬מע‪;.‬ןה‪~~ :‬נ שט מ‬ ‫אנכם ני~~~‪-‬ת~ ~נו נ~ת ~‪t‬וחו ~ם ~ר~ש וכרו נךד מ~ה‬ ‫נא‬

‫כט י~~~ני ~ו‪-‬וכוכ‪.‬ו‪ :‬נ~רא~ ‪-‬ל~‪n‬ע‪.‬דה י"~ ~כע ‪P~.‬י\ ~::‬ית~ם‬ ‫וי‪>::‬י~ם‬ ‫הה~א‬ ‫‪1T‬‬ ‫ ‪: TI‬‬‫‬‫‪\.‬‬ ‫‪: T‬‬ ‫‪.1 -‬‬‫\‪/‬‬ ‫‪-‬‬

‫טו‬

‫‪w‬‬

‫פ‬

‫א‪-‬ב ב~דג‪~ -‬הנה ז‪t‬ל‪-‬מ ‪,,‬ה ו‪.‬אןנר‪ :‬י~י ~;‪-‬ל‪t‬ז‪J.‬י ~ץנד~ל ו~מר~‬ ‫~ל‪.‬תם ‪;:‬ו‪.‬ני נכאב~ ז‪t‬ל‪-‬ז‪t‬ךץ ןנוץ‪ ;.‬י?ם ~ ר ~‪J‬י נכנ‪ 1‬ל~ם‪:‬‬ ‫ג גע‪.‬שי‪f‬ום ~ וכייס‪( :‬ס) ~נ‪ f‬ר‪f‬נם ‪:‬כ‪:‬כר‪ .‬רסר‪t‬ו כדרך סבכרכס כ‪t‬ורז יםר‪t‬וכ‪: :‬כככר ונו~יכו ~נ‪: f‬כסקרם‪ .‬כ‪t‬ורז יםר‪t‬וכ‪f :‬נםר ‪f‬נסר ‪'.‬כ‪:‬‬ ‫כממס ככר פס כנככס‪ :‬ני מס‪f‬נכר‪ .‬נככ ‪t‬ופר ‪t‬ומרכר סכ‪t‬ו טרכ ככר םרכ מ‪ S‬רימס‪( :‬נ‪f‬ס) ר‪:‬כו‪f‬נ נ‪ ~f‬מ‪ S‬מ‪ r ~.‬ר ם‪t‬ומס בכרםין‬

‫‪s‬‬

‫כ‪t‬ו מ כוכ‪) :‬סב( ני בו~ נן םנמם‪ .‬ככומר כי ‪t r‬ומ מכ‪t‬ו ככס נככ ‪t‬ופר םכמס וגר'‪) :‬סד( וינו‪. D‬ר~ כםרן וכר‪ r‬ק רכן‬

‫)וככקרק כ‪ ,‬ד( סככ בכפכס‪t .‬ויכגרי"ם ככבכ"‪ r‬נבכ‪r‬י רווכ[ כפרן בכ‪r‬רמ‪ ,‬רכן )מיכס ‪,‬ד וכ( נכרפכ כמ ‪ S‬ירן‪) ,‬יםנכיכ ככ‪ ,‬יד(‬ ‫גכרפכ ונוכן‪ .‬רמדרפ מכוכרמ‪t‬ו מפרפר כפרן ‪t‬ורפכ‪ ,‬סככו וכםכיס פכ‪t‬ו כרםרמ‪( :‬כ‪:‬ס) רינמום‪ .‬כמר )דכריס ט‪ ,‬כ‪t‬ו(‬ ‫ר‪t‬וכרמ ‪t‬ורמר טוכרן‪ ,‬מכס ‪t‬ו‪r‬ור מכס‪ :‬נוד ‪:‬כמרס‪:‬כ‪ .‬פס כמקרס כקר‪t‬ו נככ פס סמ‪t‬וררנכ‪( :‬נ) ני מנ‪f‬נר‪ .‬כםר כסס‬

‫פיככסר כ‪t‬ורז‪( :‬ב) ונוםימם ‪f‬נם‪:‬כ‪t .‬וין ‪ r‬ס ‪ S‬ררי ‪t‬וכ‪t‬ו כםמכ‪t‬ור פס ומ בככס בככ כנככס כנכםרמ ‪t‬ופס כסי‪ :‬רימ כיממ‪.‬‬ ‫פיכיכ כוכמ רווכ כפכי‪D~ :‬נ‪ ~f‬כדר ‪f‬נו נכדנ‪::‬ו ונו'‪t .‬ור פמבכן‪;:‬ר ס‪t‬ופס כן‪;:‬כיכ וכרכמ מרבכדיכס ן‪;:‬וכייכמי ‪t‬ומכס כבכפרמ‬

‫‪165‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

SZELACH

BEMIDBAR

haszlamim] sq oddaniami, kt6re zostaj ‫ ף‬spoZyt:e, jak na przykfad oddania pokojowe i dzi ~ kczyn ne. Zwie si ~ je "oddaniami na uczt~ ", poniewa.2: przynosi si ~ je dla uczczenia szcz~sliwych zdarzen, a skfadaj ‫ף‬cy je zawsze zapraszaj ‫ ף‬innych, by je z nimi zjedli. Z faktu, ze niniejszy werset odnosi si ~ szczeg61nie do oddan skfadanych dobrowolnie, wynika jasno, iz dary wylania nie towarzyszq oddaniom prywatnym wymaganym dla odpokutowania grzechu. Werset ten wymie nia r6wniez oddania prywatne skfadane dla uczczenia 5wi ‫ף‬t, czym daje do zrozumienia, ze choc wynikaj ‫ ף‬one z nakaz6w Tory, to i tak musz‫ ף‬im towarzyszyc dary wylania z wina.

15:4

Jeieli czfowiek w oddaniu przybliiy [jagni ~] jako swoje oddanie dla Boga - Przybli;Zy dar wylania i oddanie hofdownicze, dof‫ף‬czaj ‫ף‬c to do kai:dego skfadanego w oddaniu zwierz~ia. Oddanie hofdownicze ma zostac cafkowicie spalone wraz z dolan ‫ ף‬don oliw‫ף‬. Wino zas zostanie wlane do kanaf6w, z kt6rych splynie na powierzchni ~ oftarza (Suka 48b). (Raszi)

15:5

zfoiy czwart‫ ן‬cz~c hinu wina na dar wylania - Dlaczego fragment dotycz‫ף‬cy oddan z wina s‫ף‬siaduje w Torze z fragmentem m6wi ‫ף‬cym ‫ ס‬zwiadowcach? Midrasz Szir Haszirim raba (do wersetu 4:13) zapytuje: "Skqd nar6d braf wino na dar rozlania przez czterdzie5ci \at pobytu na pustyni "? ‫ ו‬tak odpowiada: "Z winnej ki5ci, kt6r‫ ף‬zwiadowcy przyniesli z Kraju Jisraela". To dlatego rabi Akiwa uczy (Kiduszin 37a), ze wino zostafo zfozone jako dar wylania takZe na pustyni . Oba fragmenty sqsiaduj ‫ ף‬ze sob‫ ף‬z tej przyczyny, ze dostarczenie wina byfo skutkiem wykonania przez zwiadowc6w ich zadania. (rabin Chajim Kaniewski , ‫ז‬aama dekra ) na kaZde jagni~ - Odnosi si ~ to do powy;Zszych sf6w, m6wi ‫ף‬cych o oddaniu hofdowniczym , oliwie oraz winie. (Raszi)

15:10

[b~d'l oddaniem] ogniowym, na koj ‫ן‬ccy zapach dla Boga - Chodzi tu ‫ ס‬oddanie hofdownicze oraz oliw~. Wino nie stanowi jednak cz~sci oddania ogniowego - nie jest bowiem wylewane bezposrednio nad ogniem oftarza. (Raszi)

15:11

albo mlodej owcy- Niezaleznie od tego, czy jest to kozl ~, czy jagni ~ . Nazywa si ~ je odpowiednio kewes lub se, dop6ki nie ukoncz‫ ף‬pierwszego roku ;Zycia. Termin ail oznacza samca owcy, kt6ry skonczyf trzyna5cie miesi ~cy i jeden dzien ;Zycia. (Raszi )

15:12

Odpowiednio do liczby oddan - Wedle liczby zwierz‫ף‬t, kt6re przyprowadzisz jako oddanie . Tyle samo dar6w wylania wyznaczysz za kai:de z nich. (Raszi)

15:13-16 ODDANIA URODZONYCH W NARODZIE A ODDANIA KONWERTYT6W Choc nie-Zydom wolno skfadac w Swi ‫ף‬tyni oddania pokojowe, to wino mogq przynosic w oddaniu jedynie Zydzi. (Sifri ) W zwiqzku z tym, chocia.2: r6wnie2: konwertyt6w obowiqzuj ‫ ף‬wszystkie przykazania, Tora musi tu nadmienic, ze obejmuje ich takZe przykazanie skfadania dar6w wylania, symbolizuj ‫ף‬cych, ze Zyd po5wi ~ca sw6j Kraj Bogu. Prozelici nie mieli udziafu w podziale Kraju, niemniej jednak z przykazania przyblil:ania dar6w wylania z wina nie zostali zwolnieni. (rabin Samson Rafael Hirsch) 15:14

164

~zie przebywal z wami albo dol‫ן‬cczy si~ do was w przyszlych pokoleniach - Werset ten powtarza, ze prozelita ma te same prawa, co rodowity Zyd, i skfada te same dary wylania, co inni Zydzi. Sifri zuta obja5nia, ze prozelita zobowiqzany jest zfo;Zyc oddanie jako cz~sc procedury konwersji. Je51i tak, to mozna by uznac, ze teraz, gdy Swi ‫ף‬tynia nie stoi juz na swoim miejscu , konwersje sq niewai:ne. Omawiany tu werset obala jednak ten argument m6wi ‫ף‬c o osobie, kt6ra dokonuje konwersji "w przyszlych pokoleniach", daj ‫ף‬c do zrozumienia, ze konwersje zachowuj ‫ף‬ wal:nosc we wszystkich pokoleniach. Obowiqzek przyblizenia oddan w ramach konwersji nadal obowiqzuje, a\e zfoz‫ ף‬je potomkowie konwertyt6w po odbudowaniu Swi ‫ף‬tyni. (Haamek dawar)

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫שלח‬

‫במדרב‬

kt6rzy zmarli natychmiast od plagi. Ukarani zostali wedtug zasady wzajemnosci. Twierdzili niestusznie, ze powietrze Kraju zl:erato jego mieszkanc6w, wi~c zmarli jakby poral:eni z!ym powietrzem, kt6re wdychali. (Sforno) 14:38

Jehoszua, syn Nuna, i Kalew, syn Jefunego, pozostali przy iyciu - Dlaczego Tora m6wi: "Z ludzi ?" Uczy nas to, ze Jehoszua i Kalew otrzymali te terytoria w Ziemi Jisraela, kt6re pierwotnie nalezaly si ~ zwiadowcom, i pozostali przy l:yciu zamiast nich (Bawa batra 118b). (Raszi ) To sq stowa Moszego, ‫ חס‬wymienia Jehoszu ~ p z‫ו‬ed Kalewem (por:. 14:30.)

14:40-45 SKARCONY NAR6D POJMUJE SW6J GRZECH Stowa Moszego w koncu dotarly do ludu. Poniewczasie Zydzi zdali sobie spraw~ , ze Kraj byt ich ziemiq i zapragn ~ li do niego wejsc. B6g jednak nie chciat go oddac temu pokoleniu - zbyt wiele razy wypowiedzieli mu postuszenstwo i ich los zostat juz przypiecz~towany. Niemniej nalegali , by ruszyc ku Krajowi pomimo ostrzezenia Moszego, ze bez Bozej pomocy poleg‫ ח‬q w walce . W pewnym sensie zwiadowcy mieli racj ~ : ludy Kenaanu byly pot~zniejsze od Zyd6w, lecz - jak stwierdzit Kalew- B6g m6gfby ich pokonac, gdyby tylko tego zaprag‫ ח‬qt. Na swe nieszcz~5cie, lud ock ‫ ח‬qt si ~ z ot~ pienia zbyt p6.Zno . 14:40 na szczyt g6ry - Dewarim (1 :19-20, 43-44) nie pozostawia wqtpliwosci, ze chodzi tu ‫ ס‬G6r~ Emoryt6w, stanowiqcq natural ‫ ח‬q granic~ pomi ~dzy Krajem a pusty ‫ ח‬iq Synaj. Kenaanici i Amale kici mieszkali w dolinach pomi ~dzy tymi g6rami (patrz: werset 14:25). Zydzi starali si ~ je obejsc i wejsc na szczyt, z kt6rego mogliby wstqpic do Kraju. Amalekici i Kenaanici czekali w zasadzce na g6 z‫ו‬e (werset 14:45) i odrzucili ich a2: do miejscowosci Charma . Zgrzeszylismy - Choc B6g jest zawsze got6w przebaczyc tym, kt6rzy zatuj ‫ ף‬swego grzechu, to wyral:ona tu skrucha nie byta w stanie usmierzyc Jego gniewu, poniewal: grzech byt zbyt swiel:y. Ponadto wyznanie to wynikato nie tyle ze szczerych wy z‫ ו‬ut6w sumienia, lecz z zalu, ze zaprze pa5cili szans~ wejscia do Kraju. (Or hachajim )

15 15:1-16 ODDANIE HOtDOWNICZE 1 DAR WYLANIA Fragment niniejszy ustanawia nowe prawo: pewnym oddaniom musi towarzyszyc oddanie hotdownicze i dar wylania z wina. Prawo to miato wejsc w l:ycie dopiero trzydziesci dziewi ~ lat p6.Zniej - po wej5ciu do Kraju - lecz ogtoszone zostato juz teraz, by pocieszyc mtodsze pokolenie i upewnic je, ze B6g wciql: zamie z‫ו‬at oddac im Kraj. (lbn Ezra, Ramban ) Oddania Hewla, Noacha i Awrahama byly "koj ‫ף‬cym zapachem dla Boga" (Wajikra 1 :9), nawet bez dodatkowego daru z wina. Jednak po gz‫ו‬echu ztotego cielca B6g rozkazat, by wraz ze stalymi codziennymi oddaniami przyblizano wino. Po grzechu zwiadowc6w, przykazanie to zostato r6wniez rozciqgni ~te na inne oddania. 15:2

Gdy przyjdziecie - Przyprowadzit ich we wta5ciwym czasie, by mogli wkroczyc do Ziemi Jisraela. (Raszi)

15:3

wypelnienie slubowania - Stowo lefale 'wypetnic' tu oznacza: 'oddzielic', podobnie do stowa wehifla w Szemot 9:4. (lbn Ezra) [ oddanie] ogniowe - Owe stowa nie stanowi ‫ ף‬nakazu. Gdy wkroczycie tam, w6wczas r6wno czesnie do waszych serc naplynie pragnienie przyblizenia oddania wst~ puj ‫ף‬cego dla Boga, roztoczenia przyjemnego zapachu, ~d ‫ף‬cego zr6dtem Mojego zadowolenia. Wypefniaj ‫ף‬c slub, p -‫ו‬zy blil:ajqc oddanie dobrowolne czy tel: przygotowuj ‫ף‬c oddanie ogniowe ze wzgl ~du na "wasze wyznaczone czasy", kiedy nakazatem wam 5wi ~towac. (Raszi ) i zloiycie ••• - Werset ten wymienia oddania, do kt6rych odnosi si ~ caly biez‫ף‬cy fragment. Oddanie wst-:puj‫ן‬cce [o/a] jest w cato5ci spalane na oftarzu, oddania zarzynane na uczt-: [zewach

CHUMASZ PARDES LAUDER

163

SZELACH

14:28-36

BEMIDBAR

Powiedz im: Zapewniam - oto prorocza zapowiedz Boga - nie uczyni ~ nic innego niz to, co wypowiedzieliscie przede Mn ‫ף‬, [m6wi ‫ף‬c: Obysmy byli pomarli w tej pustyni!]. 29 Wasze trupy legn ‫ ף‬w tej pustyni i wszyscy, kt6rzy zostali spisani, od dwudziestu lat wzwyz, ci , kt6rzy byli policzeni - bo narzekaliscie przeciwko Mnie. 30 Nie wej dziecie do ziemi, o kt6rej zapewnitem Moim stowem, ze osiedlicie si ~ w niej, opr6cz Kalewa, syna Jefunego, i Jehoszui, syna Nuna. 31 A co do waszych matych dzieci, o kt6rych m6wiliscie, ze stan ‫ ף‬si ~ jencami - Ja je powiod ~ i poznaj ‫ ף‬ziemi ~, kt6r‫ ף‬wy wzgardziliscie. 32 A co do was, wasze trupy legn‫ ף‬w tej pustyni. 33 Wasze dzieci b~d ‫ ף‬powstrzymane [przez Boga] na pustyni przez czterdziesci lat i b~d ‫ ף‬niesc wasz‫ף‬ win ~ , aZ: wszystkie wasze trupy rozpadnq si ~ w pustyni. 34 Przez czterdziesci lat, odpowiednio do liczby dni, przez kt6re przepatrywali5cie ziemi ~ - czterdziesci dni, dzien na kaZdy rok- ~dziecie niesc wasz‫ף‬ win ~ . Wtedy pojmiecie, co znaczy byc opuszczonym przeze Mnie. 35 Ja, B6g, oznajmitem Moim stowem: Tak uczyni ~ catemu ztemu zgromadzeniu, kt6re zebrato si ~ przeciwko Mnie. Napotkajq sw6j koniec w tej pustyni i tam umr‫ף‬. 36 A ludzie, kt6rych Mosze postat, zeby przepatrzyli ziemi ~, [nie mogli zostac uratowani jego modlitw‫ף‬, bo gdy] wr6cili, zdajqc spraw~ o ziemi, [wzniecili bunt i] spowodowali, ze cate zgromadzenie narzekato przeciw niemu .

28

Smierc zwiadowc6w

Pardes Lauder

wyroku, ci ludzie nadal podqialiby swoimi bt~dnymi drogami, popetniaj ‫ף‬c nawet jeszcze wi~ ksze grzechy, tak dtugo, dop6ki nie zniszczyliby samych siebie - nie tylko na tym 5wiecie, ale takZe dla Przysztego Swiata. Dlatego wi ~c lepiej si ~ stato, ze zmarli na pustyni, zachowuj ‫ף‬c jednak Z}'cie wieczne. Do Kraju Jisraela weszty dopiero ich dzieci, dzi ~ ki temu jednak rodzice zachowali swoje prawo do Przysztego Swiata. (Or hachajim ) kt6re zebrafo si :‫ י‬przeciwko Mnie - Bo chcieli ukamienowac (14:10) stugi Boga za to, ze wystawiali oni Boskq Chwat~ (14:7-9). (lbn Ezra) Chorma - Jest to nazwa miejsca, inni ttumacz‫" ף‬a.2: do Chorma" jako: "a.2: do ich zniszczenia." (lbn Ezra) 14:37

162

umarli z woli Boga, [kaidy takci smierci c‫ן‬, kt6ra byfa odpowiedni ‫ן‬c odpfatc‫ ן‬za jego grzech] Dostownie: "umarli od plagi przed Bogiem". Dotkn ~a ich smierc, na kt6r‫ ף‬sobie zastu,Zyli, miara za miar~. Zgrzeszyli swoimi stowami, dlatego tez ich j~zyki wyciqgn ~ si ~ a2: do ~ pk6w. Z j~k6w wyszty nast~ pnie robaki, kt6re W.Zarty si ~ w ich p~ pki. Dlatego wta5nie werset m6wi: bamagefa 'ta plaga', z wart‫ס‬Sci‫ ף‬fonetyczn ‫ ף‬patach pod liter‫ ף‬bet, a nie bemagefa 'plaga', z wart:oSci ‫ ף‬fone tyczn ‫ ף‬szwa pod liter‫ ף‬bet. Wskazuje r6wnie.2: na to wyra.2:enie 'przed Bogiem'. Ukarani bowiem zostali odpowiedni ‫ ף‬dla nich kar‫ף‬, doktadnie wedtug atrybutu sprawiedliwo5ci Swi ~tego, niech b~dzie btogostawiony, kt6ry wyznacza miar~ za miar~ . (Raszi ) od plagi - Kara czterdziestu lat na pustyni dotyczyta catego narodu z wyj ‫ף‬tkiem zwiadowc6w,

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫שלח‬

‫יד‪:‬כח‪-‬לו‬

‫במדרב‬

‫את‪-‬ז‪-‬ר?פות ‪:‬בני ישראל‬ ‫אשר המה מלינים עלי‬ ‫רהעה ‪-‬הזאת‬ ‫‪••• :‬‬ ‫•‪:‬‬ ‫‪:‬‬‫‪T‬‬

‫נח‬

‫כט‬ ‫ל‬ ‫לא‬

‫דן‬

‫‪T‬‬

‫‪J‬ו•‪:‬‬

‫•• ‪.‬ן '‪"1‬‬

‫‪-‬‬

‫‪•\.‬‬

‫•‬

‫‪l\T T‬‬

‫נ‪:•.‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪T‬‬

‫••‬

‫‪w‬‬

‫~ ר ת~ה מלי)ים י~~ ‪:‬יד‪:‬נ‪.‬ע‪ ~~.‬ז‪f‬י)נר ~וסם מי‪~-‬גי‬ ‫‪W‬ר ד~ך‪;J‬ום ~ז‪t‬ןגי ~ ‪,, l‬ה~~~ ל‪'(J‬ם‪:‬‬ ‫ה~‪-‬ם~‪ j‬ה א?‪-‬ם~ ‪t‬ז‪,‬י;‪:‬‬ ‫~מןר} ‪~~ ~~'~ ri:fu‬יר?ם ך?ל‪~-‬ןקי?‪t,‬כ ‪-‬ל?{‪Q‬ז;ו~ך?ם ‪)#Q‬‬ ‫‪W‬ר ‪t‬ו?‪.‬י‪:‬נ‪r‬ים ~לי‪ :‬כ‪t‬ו{~‪-‬ם~ נכא?‪~-‬‬ ‫ם~ר~~ שגה כן;יע‪.‬לת ז‪t‬‬ ‫‪W‬ר ין‪):‬א~~ ז‪t‬תי‪{ ri‬שוו‪ .‬ז‪t‬נ‪:‬יו‪,‬ם ~ה~; ב‪.‬ן~‪-‬ם~‬ ‫ץ~ו‪-;:‬ל‪t‬ז ז‪t‬‬ ‫‪W‬ר ז‪t‬מך‪;J‬ום ל‪.‬ג‪-‬ז ~‪.‬ו‪.‬וה‬ ‫~‪-‬ו~‪~P.‬ה גיהו~ע ‪:‬ן~~‪-‬ו~ ך\י~?ם ז‪t‬‬ ‫‪.‬‬

‫‪...‬‬

‫‪:‬‬

‫‪:‬‬

‫‪.‬‬

‫‪w‬‬

‫לב וז‪.‬כ~יאך‪.‬ו אנכם ו~ע~ ז‪t‬ת‪:;-‬וךז‪t‬ץ ז‪ t‬ר ו;נ~ז;ו‪;J‬ום ‪#‬ית‪~~~ :‬ריו‪,‬ם‬

‫לג ~‪,‬ן;ום ~?~~ ~מדי‪ #‬מן~‪?, :‬יג~~‪~ d‬יד‪:‬ו~ רעים ~מד~י םי'‪~).‬ך~‬

‫‪.‬‬

‫‪...‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪: .‬‬ ‫‪:‬במספר‬ ‫‪:‬במדר‪:‬ב‪:‬‬ ‫פגריכם‬ ‫עד‪-‬ז‪-‬רם‬ ‫את‪-‬זנ~תיכם‬ ‫ונשא~‬ ‫שנה‬ ‫לד‬ ‫‬‫‪:‬‬ ‫‪• :‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ •‬‫‪:•\.‬‬ ‫• ‪•• :‬‬ ‫‪,1‬‬ ‫‬‫‪•• 1 :‬‬ ‫‪•:‬‬ ‫‪\.‬‬ ‫‪: rr :‬‬ ‫‪T T‬‬

‫‪n‬‬

‫‪:‬א‬

‫זן‬

‫‪W‬ר‪-‬ב‪::‬וך ם ז‪t‬ת‪:;-‬וז‪t‬ןץ םי'‪~).‬ך~ יו ‪ 6‬זם ל~‪i‬ה זם‬ ‫ד‪-‬וווים ז‪t‬‬ ‫ל~ ‪ j‬ה ב‪:‬וץ‪l‬א~ ז‪t‬ת‪~-‬ן"נ~‪t‬יי~ם ~ך~ ‪y‬ים ~גת ן‪,‬יזע‪t.‬י"ם‬ ‫לה ז‪t‬ת‪-‬נ;ונ‪~.‬ז‪t‬נ‪:‬י‪,‬י‪~ :‬ג‪.‬ני ~ה ‪ ftj‬ד~רהי" ‪9‬ן‪-‬ם~ ו ז~ת ה~~‪t.‬ז‬ ‫{?ל‪-‬מע‪.‬בה ךן‪.‬כ~ה מזאת מקו~י‪r:‬ם י?‪ ~,‬ג‪.‬מדי‪ #‬מ~ ~מן‪~,?::‬‬ ‫‪W‬ר‪-‬שח‪.‬ל מ~ה ל‪:‬ןןור ץ~ו‪t-;:‬זת ~ב~‬ ‫לי וש~ ‪;?~:‬ןת! ו~י>שם ז‪t‬‬ ‫ר‪t‬ב"י‬

‫‪ D‬כר‪ .‬כמוררויכס וסבור ככס וגר'‪:‬‬

‫)כ‪(r‬‬

‫~מזב סומס רנר'‪ .‬מכר סמוג>יס‪ ,‬מכמן כנכזס םסימ נכםוס‪f :‬נובו ס‪:‬מס‬

‫‪:‬מ~יכים‪ .‬ממ יםומכ בוכי‪f :‬נמ ‪l‬ל~כרמ ככי יובו‪f‬נ~ ‪f‬נובו ס‪:‬מס ‪:‬מ~יכים‪ .‬סמוג>יס מ>יכיס מרמס נכ>י םנכבומי‪) :‬כמ( מי‬

‫‪f‬נכי‪ .‬כוברן םכרבוס‪f :‬נם "~ רנר' כן ‪f‬נמובס‪ .‬ככיכרכ מיכי ורי‪ :‬כ‪f‬נובו זכומם‪ .‬םכקםמס ממכי מר כמזכר ס‪r‬ס כר‬ ‫ממכר >פסוק ‪(:‬כ >כס( רכ~ מקדיכם ~כ~ ‪:‬מובמוכם‪ .‬ככ סכמכס כככ מספו‪ ,‬םממס כמכין כר‪ ,‬כגרן כ ממ רככמ כ כמ‬ ‫רכממ םקכיס‪ ,‬ככ סמכרייס כככ מומן נכספורמ ימרמר‪ ,‬ומכרסן מכן כ' םכס וגר'‪ ,‬כסר‪ 5‬ימ םכטר םכ >רי םמין פקרזיסס‬ ‫מכן בוםויס‪( :‬כ~) ומנויכם ‪f‬נמם‪ .‬כמוגרנכר >פי םדכר נככ סככיס כסככיסס כמרז וכקם כרמו וממס ממומר' כרפכ‬ ‫כו‪::‬רן ‪r‬ס כ‪t‬נן כרמו ‪t‬נמס‪( :‬נ~) ‪f‬נוכמים ובכס‪ .‬כמ ממ מורד מסס פוררמ מכן םיםיס‪ ,‬ככך כג‪r‬ו מוכבויס‪ ,‬כזי םיסיר‬ ‫‪t‬נרמס םכ ככי נכםויס מגינכין ככככ םםיס‪ .‬רםכס ומםרכס סימס כככ‪,‬כ ר‪t‬נף נככ פי םקזמס כםכרור סמוג>יס‪> ,‬פי‬ ‫םנכםנכםר ‪t‬נמ סנכגכ בוכמס ג‪ r‬יוס ‪r‬ר נמורםכס ‪t‬נכ‪t‬נ םסממין כסס בוז םמממכ‪t‬נ ס‪t‬נמס‪ ,‬ר‪ r‬סר םכ‪t‬נמו )םמרמ ככ‪ ,‬כד(‬ ‫רכירס פקדי' נמוג>יס‪ ,‬רפקזמי נכ>יסס ורט‪t‬נמס‪ ,‬ר‪t‬נף כ‪t‬נן כ‪t‬ני מם‪t‬נר ‪t‬נמ נכרכרמיכס‪ ,‬רכ‪t‬נ בורכמכס‪ ,‬םמי נכרכרמ םכ בובכ‬ ‫רם> מכרכס‪ .‬רורםנ כסס כמכין ורייסס מק‪ 5‬מ םכס ככרכס‪ ,‬רכםכככסר כםכמ םםיס נכמר ‪t‬נרמס םכ ככי נכםויס‪ :‬רכוב‪f‬נר ‪f‬נ‪l‬ל‬

‫‪s‬‬

‫‪s‬‬

‫‪ r‬כרמיכם‪ .‬כמוגרנכר ריקככרן ימ וררכיכרן‪( :‬ד~) ‪f‬נמ מכר‪f‬נמי‪ .‬םסכי‪t‬נרמס ‪t‬נמ ככככס מ‪t‬נוררי‪ .‬מכר‪t‬נס כוברן ססוס‪ ,‬כמר‬ ‫)כמזכר כ‪ ,‬ר( כי סכי‪t‬נ ‪t‬נניס ‪t‬נרמס‪( :‬ר~) ריובכר רי~יכר מ~יר‪ .‬רכםםכר נכמרו ס‪t‬נוז סונכימר בוכיר ‪t‬נמ ככ סנכזס‬

‫כסר‪t 5‬נמ זכס ‪t‬נרמס ‪t‬נכו‪::‬יס רימרמר‪ .‬ככ סר‪t 5‬נמ זכס כוברן וריכרך זכו‪,‬סי םמכקיוריס כםרכס כ‪t‬נדס כזכר כר‪ ,‬כמר‬

‫)םס"ם ‪,r‬‬

‫‪161‬‬

‫י( זרככ םפמי יםכיס‪ .‬ריםכס כטרנס ריםכס כרפס‪ ,‬ככך כ‪t‬נמר כ‪t‬נן מר‪ 5‬י‪t‬ני זכמ ס‪t‬נוז ובכס‪ ,‬םים זכס םסי‪t‬נ‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

SZELACH

BEMIDBAR

w przysi ~dze". Tora m6wi w j ~zyku czfowieka i postuguj ‫;ן‬c si ~ kategoriami jego wyobraini, kt6ra Niebo umiejscawia w g6rze, i dlatego ten, kto slubuje - podnosi r~ k~ do g6ry. (lbn Ezra) Kalewa - Jest zostat tu wymieniony jako pierwszy, przed Jehoszu ,;‫ ן‬poniewaZ: jako pierwszy "uci szat lud", aby go uspokoic. (lbn Ezra)

14:32

wasze trupy - UZyt:e tu wyraZ:enie ufigrechem atem, znaczy dostownie: "was, wasze trupy " mianowicie wy. (lbn Ezra) Oznacza to, ze nawet jesli jeste5cie zdrowi, poto.lycie si ~ i umrzecie. (Baa/ haturim ) Powt6 z‫ו‬enie "was, wasze trupy" wydaje si ~ catkowicie z~ ne. Mozna zrozumiee to wedtug Ram bana, kt6ry uczy, ze jezeli czfowiek, ztozony z duszy i ciata, .lyje wta5ciwie, uda mu si ~ przeksztatcic swe ciato w duchow‫ מ ממ ככ סמרן‪ ,‬כן מקייס‬ ‫כסס‪ ,‬כי ככ ס‪t‬נכםיס סררמיס וגר' מס ירמו ממ סמרן‪ .‬סרי ‪ r‬ס מקרמ מוסרס‪r ,‬וי מכי כי ככ סמכםיס מס ירמו ממ‬ ‫ס‪t‬נרן וככרזי ימ!>מ ממ ככ סמרן‪ ,‬םכמ ימ‪r‬וככ נ‪::‬מי כמגפס ס‪ r‬ממ כממר מככמי יכרכמ ס• כסכימס‪ ,‬םכמ ממימס‬ ‫פמ‪t‬נרס כמים מ‪r‬וד מ>!נ‪ t‬כמי‪r‬ורר מרכנכיס נ‪::‬כס מגכט מגכט‪: ):‬יכ( רי)םר‪ .‬כמנ‪::‬מנכר‪ r :‬ס נוםר ‪D‬נונניס‪ .‬נ‪::‬כיס כיס נ‪::‬כיס‬ ‫כמן רםכיס כם!>יר וכר‪ ',‬כדמיממ כמס' נכרכין )טר ‪(:‬מ (נ') ‪f‬נס יו‪f‬נר‪ .‬כמ ירמו‪ ~" :‬יו‪f‬נרס‪ .‬כמ ירמו ממ סמרן‪:‬‬ ‫)דכ( ורוכ ‪f‬נוכו‪r‬נ‪ .‬נ‪::‬מי רר‪r‬ורמ מ‪r‬ומ כפס רמ‪r‬ומ כככ‪ ,‬כמרגכיס ממר' מכי בכמכס כנכ‪S‬ס‪ ,‬וכככר סיס כומר סמממ רבכ!>‬ ‫ידי כן סיס כר כ‪r‬ו כסםמיקס‪ ,‬כמר םכממר )כנכי!> יג‬ ‫)יסרםנכ‬

‫יד ‪(r‬‬

‫(>!‬

‫ריסס כככ‪ ,‬נ‪::‬סיר סכרריס םיממר כמרמס‪r ,‬סר םכממר כספר‬

‫רמנ‪::‬יכ מומר זכר כמנ‪::‬ר נכס כככי‪ ,‬וכמ כמםר נכס פי‪ :‬ריננ~‪f‬נ ‪f‬נוכוי‪ .‬רימכמ ממ ככר מ‪r‬ורי ר‪r‬ס מקרמ‬

‫ק‪ S‬ר‪f :‬גםר נ‪f‬נ םננס‪r .‬וכררן מכמן כר‪:‬ירו‪. D‬ס) כמרגרמר ימרכיכס‪ ,‬ירריםר ממ סנככקיס רממ סנכס מםר כס‪ ,‬ומין‬ ‫כמרגמו יירמיכס‪ ,‬מכמ כמקרס יירםכס‪( :‬ס') רסנוננ~קי רנר'‪ .‬מס מככר נ‪::‬ס יסרגו ממכס‪ ,‬ממ‪r‬ור ם‪f‬ניכי בכמכס‪ :‬נכמר‬

‫‪157‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

SZELACH

BEMIDBAR

Jak napisat Szlomo: "Ten, kto jest powolny w gniewie, jest lepszy od tego, kto jest pot~zny, ten zas, kto panuje nad swym duchem [silniejszy jest] od zdobywcy miasta" (Miszle 16:32). (Raszbam; lbn Ezra) 14:18

B6g jest cierpliwy ••• - Werset ten przypisuje Bogu tylko niekt6re z Trzynastu Atrybut6w Mitosierdzia, kt6rych B6g nauczyt Moszego po wydarzeniach ze ztotym cielcem (Szemot 34:6-7). Mosze wymienit tylko te, kt6re stosowaty si ~ do sytuacji. (Ramban i raw Bachja) Wsr6d Trzynastu Atrybut6w lmi ~ Boga wymienione jest dwukrotnie - raz w odniesieniu do Jego mitosierdzia przed grzechem i po raz drugi, gdy mowa jest ‫ ס‬Jego taskaw‫ס‬Sc i po popetnieniu grzechu. W omawianej tu sytuacji grzech zostat juz popetniony, wi ~c Mosze przywotat tylko lmi ~ Mitosierdzia dla grzesznik6w. Atrybuty Kel rachum wechanun - "B6g Wsp6tczujqcy i taskawy" - sugerujq wielkodusznosc wobec skruszonego grzesznika, kt6ra w niniejszym przypadku nie byta mozliwa, poniewaZ lud nie okazat najmniejszych oznak skruchy z powodu swojego buntu. Mosze m6gl jedynie prosic, by B6g ztagodzit kar~ przesuwajqc chwil ~ wej5cia Jisraela do Kraju i by nie niszczyt narodu . Atrybut Emet - "Prawdy" - zostat tu pomini ~ty, poniewa;Z Tora ma charakter absolutny i nie dopuszcza kompromisu lub pobta:Zania; te dwa tryby post~ powania Sq co prawda czasem ko nieczne, ale odbiegajq od Prawdy. Mosze opu5cit atrybut nocer hesed lealafim - "Przechowujqcego dobroc dla tysi ~ [pokole "]‫'ו‬i odn ‫ס‬szqcy si ~ do cechy Patriarch6w, kt6ra miata przynie5C korzy5C ich potomkom. Lud bowiem odrzucit zarliwq t~sknot~ swych przodk6w za Erec Jisrael i nie zastugiwat na zadziatanie tego atrybutu . Mosze nie zwr6cit si ~ tez do Boga jako do Tego, kt6ry przebacza hataa - btqd, co sugeruje, ze grzech byt niezamierzony, ale grzech ludu popetniony zostat 5wiadomie . B6g jest cierpliwy, bogaty w dobroc, wybaczaj‫ן‬ccy przewinienie i bunt - Po tym, jak nar6d popetnit grzech oddajqc czesc ztotemu cielcowi, Mosze modlit si ~ do Boga proszqc Go o wyba czenie, i powiedziat: "Pami ~taj [o Swojej obietnicy] dla Awrahama, Jicchaka i Jisraela" (Szemot 32:13). W tym jednak miejscu Mosze nie wspomniat o zastugach Praojc6w. Dlaczego tego nie zrobit? Zwiadowcy wykazali swoim post~ powaniem, ze nie prag‫ ח‬q zadnej cz ~sci Kraju Jisraela - Kraju Praojc6w, Mosze nie m6gt powotywac si ~ na zastugi Patriarch6w, skoro zwiadowcy starali si ~ odciqc od tego, co byto tak niezmiernie drogie dla Awrahama, Jicchaka i Jaakowa. (rabenu Bachja) Cos jeszcze zostato opuszczone w tym miejscu w por6wnaniu z tym, co powiedziat Mosze, kiedy modlit si ~ o przebaczenie dla ;Zydowskiego narodu z powodu grzechu oddawania czci ztotemu cielcowi. W6wczas Mosze zwr6cit si ~ do Boga jako do b~dqcego raw chesed weemet - "Bogatego w Dobroc i Prawd ~ " (Szemot 34:6). Dlaczego wi ~c w tym miejscu nie powiedziat, ze cechq Boga jest Prawda? 0 prawdzie i prawdom6wno5ci m6wi si ~ w6wczas, gdy prosi si ~ ‫ ס‬wypetnienie jakiejs obietnicy. Po grzechu oddawania czci ztotemu cielcowi, Mosze odwotat si ~ do zastug Praojc6w i do obietnicy Boga, ze uczyni z ich potomk6w wybrany i wieczny nar6d. PoniewaZ B6g obiecat, ze nigdy nie zniszczy tego narodu, a jednak z powodu ich grzechu zagrozit im zniszczeniem, Mosze apelowat w6wczas do atrybutu Emet - Prawdy, chcqc jak gdyby "przypo mniec" Bogu, aby dotrzymat Swojej obietnicy. Prawdq jest, ze B6g obiecat Praojcom, iz da ich potomkom Kraj Jisraela. Jednak, wierzqc zwiadowcom, nar6d pokazat, ze nie jest wcale zaintere sowany przyj ~ciem tego wspaniatego daru. Wedtug Tory, jesli ktos m6wi, ze nie chce przyjqc jakiegos daru, to w6wczas ofiarodawcy nie wolno sitq wymuszac tego na nim. Z tego wta5nie powodu, kiedy nar6d pokazat, ze nie chce Kraju Jisraela, Mosze nie m6gl odwotac si ~ do "prawdy", albowiem B6g rzeczywiscie chciat wypetnic Swojq obie‫ח‬t ic~, lecz ludzie po prostu nie byli tym zainteresowani. (Meszech chochma ) nie ukryje si~ przed Nim zaden grzech - Karze tych, kt6rzy nie okazujq skruchy. (Raszi )

156

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫במדרב‬

‫שלח‬

14:11

po wszystkich cudownych znakach - Powinni Mi byli uwierzyc, ze we Mnie jest moc, kt6ra umozliwi wypetnienie obietnicy! Powinni byli miec wiar~, chocby ze wzgl~du na cuda, kt6rych dla nich dokonatem. (Raszi)

14:12

zniszcz~ ich-Stowa te nale:Zy rozumiec wedle tfumaczenia podanego przez Targum Onkelos, ze " zniszczenie" oznacza odprawienie z tego 5wiata. Jesliby Mosze zapytat jednak Boga: "C6z zro bisz z obietnicq da ‫ ח‬q Praojcom, kt6ra glosita, iz uczynisz z ich potomk6w wielki nar6d?", w6wczas On odpowie: "Uczyni ~ z ciebie jeszcze wi ~ kszy nar6d, jeste5 bowiem potomkiem Praoj c6w!" (Raszi )

14:13-19 PROSBA MOSZEGO ZOSTAJE WYStUCHANA Mosze wstawia si~ za ludem, nauczony przez samego Boga, ze modlitwa i skrucha mogq odwr6cic Jego wyrok. Mosze stara si~ przekonac Boga, iz jesli Jisrael zostanie unicestwiony, to zbezczeszczeniu ulegnie lmi~ Boze, poniewa2: mieszkancy Micrajim ~dq triumfowac i uznajq wraz z innymi narodami, iz nie tyle Jisrael zgrzeszyf, lecz to B6g okazat si~ zbyt staby, by podbic Kenaan dla swego ludu. 14: 13

Ludzie Micrajim, sposrOd kt6rych nas wywiodle5 Swoj‫ן‬c pot~n‫ן‬c sil-c‫ ן‬Dlaczego Mosze w swoim wofaniu do Boga wspomniat o tym, ze ludzie Micrajim wyciqg‫ ח‬q niewfa5ciwe wnioski, jesli usfysz‫ף‬, ze :Zydowski nar6d nie wkroczyf do Kraju Jisraela? Dlaczego troszczyf si ~ ‫ ס‬niewfa5ciwe wnioski tych tylko ludzi, a nie kt6regokolwiek z innych narod6w swiata? Ot6z jedynie mieszkan cy Micrajim nabyli bezposrednie do5wiadczenie tego cudownego sposobu, w jaki B6g wyprowadzit Zyd6w z niewoli - jak na skrzydtach orfa, obracajqc w niwecz wszystkie prawa natury. Tylko mieszkancy tego kraju poczuli ci ~ar "r~ ki" Boga i zobaczyli na wfasne oczy, jak zabrat On ‫ס‬p ni zonych niewolnik6w i wyni6st ich wysoko, ponad tych, kt6rzy dot'ld nam nimi panowali. Zydzi nie zrobili niczego, aby zapewnic sobie wolnosc. Wszystko zrobit B6g. Dlatego wi ~c, jesliby ludzie Micrajim usfyszeli, ze Zydzi nie wkroczyli do Swi ~tej Ziemi, nie przypisaliby tego brakowi sify :Zydowskiego narodu. Ludzie Micrajim wywnioskowaliby bt~dnie, iz byfa w tym stabosc Boga ! W przeciwienstwie do tego narody, kt6re nie byfy 5wiadkami wyj5cia z Micrajim, wyja5nifyby to sobie tylko jako stabosc :Zydowskiego narodu. (Or hachajim ) Ludzie Micrajim (•••) powiedzc‫ ן‬- Ludzie tam mieszkaj‫ף‬cy usfyszq, ze wytrac~e5 syn6w Jisraela. (Raszi)

14:15

jeieli usmiercisz ten nar6d tak [nagle, jakbys usmiercil] jednego czlowieka- Jesli uczynisz to nagle, znienacka, w6wczas narody, kt6re sfyszafy o Twojej chwale, powiedz‫ף‬: " B6g nie potrafit... ' Obecni mieszkancy Ziemi Jisraela sq pot~ ni i mocarni - nie mozna por6wnywac pod tym wzgl -~ dem faraona z trzydziestoma dwoma kr61ami Kenaanu. To wfa5nie powiedz‫ ף‬mieszkancy Micrajim. (Raszi ) narody, kt6re slyszaly odglos - Nie odnosi si ~ to tylko do mieszkanc6w Micrajim, ale r6wniez do Kenaanit6w i innych narod6w. (lbn Ezra)

14:16

86g nie potrafil- Nie potrafit wprowadzic ich do ziemi - dlatego ich zamordowat. (Raszi)

14:17

niech wystarczy mocy Boiego [przebaczenia] -Wedtug Targum Onke/os. Dostownie: "Niech sita mojego Boga ~dzie pomnozona". Mosze btagat, by Boza cecha Powolno5ci w Gniewie (Szemot 34:6) przewaZyta nad cech ‫ ף‬Surowej Sprawiedliwo5ci. Gdy B6g nauczyf Moszego Trzynastu Atrybut6w Mitosierdzia (Szemot 34:6-7), Mosze rzekt, ze ludzie nikczemni nie maj ‫ ף‬prawa do tak wielkiej wyrozumiatosci. B6g odparf, ze Mosze sam b~dzie zmuszony prosic Go, by zachowat cierpliwosc. Teraz nadszedt ten czas (Sanhedryn 111 a) i Mosze btagat Boga, by w Swym post~ powaniu wobec Jisraela kierowat si ~ nie sprawiedliwo5ciq, lecz cierpliwo5ciq. (Raszi)

CHUMASZ PARDES lAUDER

155

SZELACH

BEMIDBAR

dzie. To wla5nie powiedzieli Jehoszua i Kalew do Z)'dowskiego narodu: 11Tylko przeciwko Bogu si ~ nie buntujcie!" To najzupetniej wystarczy, by5cie wkroczyli do Kraju Jisraela. Zasada ta odnosi si ~ do wszystkich pokolen. Powinno to byc dla nas wielkq otuch ,c‫ ן‬bowiem pomimo tego, ze w przebiegu historii nasz nar6d doswiadczyt wielkiego duchowego upadku i obecne pokolenie znajduje si ~ na bardzo niskim poziomie, to jednak wszystkim, czego naprawd ~ potrzebujemy, jest to, abysmy nie buntowali si ~ przeciwko naszemu Ojcu w Niebiosach. Jezeli tylko b~dziemy na to uwa:Zac, zastuzymy sobie na ujrzenie pocieszenia Syjonu i Jerozolimy. (rabin Elchanan Wasserman, Kowec maamarim) Opu5cila ich ochrona - Dostownie: "opuscit ich cien". Serce wojownika jest niespokojne, gdy nie ma tarczy, kt6ra by go chronita i kt6r‫ן‬c m6glby si ~ ocienic. (lbn Ezra) lch ochrona oraz ich moc. Umarli zacni ludzie posr6d nich. Zmart ljow, kt6ry chronit ich poprzez swoje zastugi (Bawa batra 15a). lnne wyja5nienie: Odszedf od nich cien Wszechobecnego, kt6ry byt im ochron .c‫( ן‬Raszi )

14:10

chcialo ich zatfuc kamieniami - Dostownie: "m6wili, :Ze ich zattuk‫ן‬c kamieniami". Stowo amar ma trzy r6:Zne znaczenia: (1) m6wienia, np. Szemot 5:5 ("Faraon powiedziat") i wielu innych miejscach, (2) my51enia, uksztattowanego w umysle bez wypowiedziana stowami, jak np. "po my51atem w swoim sercu" (Kohelet 2:15), 11 Esaw (... ) pomy51at sobie" (Bereszit 27:41), (3) woli , tak jak w: 11 Masz zamiar mniezabic" (Szemot 2:14) albo w Maase Bereszit- pierwszym rozdziale Tory, gdzie mowa Boga nie oznacza nic innego niz wol ~ Boga. W odniesieniu do Boga mow~ naleZ)' rozumiee wyt‫ן‬ccznie w drugim i trzecim znaczeniu. (Rambam, More newuchim rozdz . 65 ) zatfuc kamieniami - Chodzi tu ‫ ס‬Jehoszu~ i Kalewa. (Raszi )

14:11-12 JISRAEL ZAGROZONY ZAGtAD\‫ו‬ B6g rozgniewat si ~ na Jisraela z powodu jego w ‫ן‬ctpienia i uznat, ze nie zastuguje na to, by byc Jego narodem, ani nawet na to, zeby Z)'c. Jak m6wi midrasz, B6g zamierzat wywiesc z Moszego nowy nar6d, przewy:Zszaj ‫ן‬ccy Jisraela i cielesnie, i duchowo, i w ten spos6b wypetnic przyrzecze nie dane Praojcom . Jak jednak moglo dojsc do tej sytuacji i dlaczego nar6d zw‫ן‬ctpit, dlaczego zwiadowcy - ludzie najwybitniejsi posr6d nich - nieomal doprowadzili go do zguby ~ Nar6d Z)'dowski miat wlasnie wejsc w nowy rozdziat swego istnienia. Na pustyni otaczaty go cuda. PoZ)'wienie, opieka i stan odzieZ)'- wszystko byto cudem. Lecz rychte wejscie do Erec Jisrael, tak oczekiwane, miato im to odebrac - Zydzi mieli zacz‫ן‬cc Z)'c normalnym Z)'ciem, utrzymuj ‫ן‬cc si ~ z pracy wlasnych r‫ן‬c k. Ponadto swq ziemi ~ musieli zdobyc w zbrojnej walce, do kt6rej nie byli wewn ~trznie przygotowani. Zwiadowcy, a za nimi lud, obawiali si ~ sqdz‫ן‬cc, ze B6g pozostawi ich w tych dziataniach samym sobie. Zwiadowcy powinni byli wzniesc si ~ ponad te pozornie logiczne wnioski i zrozu miec - tak jak Kalew- ze jesli B6g pragn ‫ן‬ct, by Zydom si ~ powiodto, to tak by si ~ wla5nie stafo. Do misji zwiadowczej wybrat B6g ludzi szanowanych, poniewa:Z w5r6d ludu panowato zw‫ן‬ctpienie . Kt6z wi ~, je51i nie oni, miatby dojrzec prawd ~ we mgle bt~ nego rozumowania. Jednak niewiara narodu -widoczna w jego wrzaskliwym :Zqdaniu wystania zwiadowc6w- udzielita si ~ r6wnie:Z im samym, sprowadzaj ‫ן‬cc historyczn ‫ן‬c tragedi ~ . (Maharal, Chiduszej harim ) Zwiadowc6w zwiodta przepowiednia, jakq B6g udzielit Awrahamowi, kt6ra m6wita, ze do Kraju wejdzie dopiero czwarte pokolenie, poniewa:Z dopiero w6wczas napetni si ~ miara grzechu lud6w kanaanejskich. Jesli tak - rozumowali zwiadowcy - to B6g Sprawiedliwy nie wygna Kenaanit6w przed nadejsciem odpowiedniego czasu. Byli zatem pewni, ze Zydzi mogliby ich poko nac jedynie wlasnq sit,c‫ ן‬kt6ra - jak si ~ przekonali dokonawszy zwiadu - wobec mocy lud6w Kenaanu byta niewystarczaj4ca. lch bt~dem byto jednak pomini ~ ie najwa:Zniejszego atutu daj4cego przewag~ w ka:Zdym przedsi ~wzi ~ iu - wiary w Boga. Je51i to On postanowit, ze Zydzi powinni wejsc do Kraju, to trzeba im byto p6jsc za Jego wolq i Jemu pozostawic interpretowanie proroctwa. (Beer Mosze)

154

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫במדרב‬

‫שלח‬

czas Tisza Beaw. Jeden z historyk6w napisat: "Gdyby hiszpar'iscy wtadcy wiedzieli ‫ ס‬tym, jak bardzo podsycili wiar~ w Boga w Z)'dowskim narodzie, wyganiaj ‫ף‬c ich wtasnie podczas Tisza Beaw, to zapewne zmieniliby swoj ‫ ף‬decyzj ~ . Z powodu takiej wta5nie daty swojego wygnania Zydzi zobaczyli, jak B6g kieruje ich drogami - wysytaj ‫ף‬c ich na wygnanie tylko po to, aby osi ‫ף‬gn ‫ף‬c doniosty cel. (rabin Eijahu Dessler, Michtaw meE/ijahu )

14:4

Ustan6wmy sobie przywOdc~ - Wedtug Targum Onkelos, dostownie: "Ustan6wmy sobie glow ~ ". Chodzi tu ‫ ס‬ustanowienie kr61a, kt6ry ma rz ‫ף‬dzic ludem. Nasi rabini uczq, ze stowo rosz 'glowa' oznacza w tym miejscu obiekt batwochwalczego kultu. Chc‫ף‬c oddac wtadz~ "glowie ," lud pragn ‫ף‬t zastqpic ni ‫ ף‬Boga - Pocz‫ף‬tek wszelkiego Z)'cia (Otiot de rabi Akiwa). (Raszi )

14:5-10 PR6BA USPOKOJENIA LUDU 14:5 upadli na twarz - Mosze i Aharon przyj ~ li postaw~ btagaln ‫ף‬, prosz‫ף‬c lud, by nie wracat do Micrajim. (Ramban ) Mosze i Aharon pokazali, ze odst~ puj ‫ ף‬od roli przyw6dc6w. Gdy bowiem lud traci wiar~ w swych przyw6dc6w, pozbawia ich sity do prowadzenia go. (rabin Samson Rafael Hirsch )

14:6

sposrod tych, ktorzy przebadali ziemi ~ - S‫ ף‬dwa powody, dla kt6rych werset ten podkresla, ze obaj m ~czyzni byli w5r6d grupy zwiadowc6w. (a) Odczuwali oni - bardziej niz ktokolwiek inny - tragedi ~ , jakq byt buntu narodu i rozdarli swe szaty w rozpaczy, poniewa.l na wtasne oczy widzieli upragnion ‫ ף‬ziemi ~, kt6r‫ ף‬lud teraz odtr‫ף‬cat. (b) Pragn ~ li u5wiadomic narodowi, ze jako zwiadowcy czuli si ~ uprawnieni do podwa.lenia nieprawdziwej relacji pozostatych meraglim .

(Or hachajim ) rozdarli swoje ubrania - Staraj ‫ף‬c si ~ wstrzqsn ‫ף‬c ludem i przekonac, ze popetnia bt‫ף‬d, Jehoszua i Kalew rozdarli swe szaty na znak zatoby, poniewa.l niewiara w Boga oraz odrzucenie Moszego i Aharona byty r6wnoznaczne ze smierci ‫ ף‬najblizszych .

14:7

przekonuj‫ן‬cc - Jest tu uZyte hebrajskie stowo lemor, dostownie: "m6wi ‫ף‬c". Mosze i Aharon nie mieli nic do powiedzenia w tej sprawie i dlatego upadli na twarz, natomiast Jehoszua i Kalew rozdarli ubrania widz‫ף‬c, ze przyw6dcy ludu byli tak bezradni i w tak trudnym potozeniu, ponie wa.l osobiscie nie widzieli ani obiecanej ziemi, ani ludu, kt6ry j ‫ ף‬zamieszkuje. Tylko ci, kt6rzy zdawali spraw~ ‫ ס‬tym, co widzieli na wtasne oczy, mogli zapewnic, ze jest wspaniata i ze z pomocq Boga mogq pokonac jej mieszkar'ic6w. Lemor w wersecie 14: 7 oznacza, ze tylko Jehoszua i Kalew zdolni byli wypowiedziec odpowiednie stowa na temat tego, co zobaczyli podczas wypetniania swej misji. Przemawiaj ‫ף‬c czynili rozr6znienie pomi ~zy dziesi ~cioma pozostatymi zwiadowcami a ludem - m6wili tylko do ludu, dlatego /emor 'm6wi ‫ף‬c' oznacza tu raczej, ze przekonywali lud co do tej sprawy. (Alszich Hakodesz)

14:8

Jesli B6g zapragnie - Kalew odpart argument, ze Kenaanici sq zbyt silni, by ich podbic, stwierdzaj ‫ף‬c, ze je51i B6g zapragnie, to odda Jisraelowi Kraj i zadna sita nie b~dzie w stanie Mu si ~ oprzec. (Sforno) Kenaanici byli tak bardzo przera.leni, ze pokonac ich b~zie tatwiej niz ugry.lc kromk~ chleba . (Ramban )

14:9

Tylko przeciwko Bogu si~ nie buntujcie! - Prorok Jeszaja m6wi: "Zbawiciel przyjdzie do Syjonu i do tych z Jaakowa, kt6rzy odwr6cili si ~ od pesza" Ueszaja 59:20). Werset ten cytujemy w naszych modlitwach. Stowo pesza oznacza 'staboSC', ale takZe 'buntowniczosc' (patrz: Widu1‫ר‬. Jest zatem czyms oczywistym, jak to wynika z wersetu, ze po to, aby zastuy‫ן‬c na przyj5cie Masziacha, nie musimy robic niczego wi ~cej, jak tylko zaprzestac buntowania si ~ przeciwko Bogu. Nawet jezeli nie ~dziemy zatowac za nasze zamierzone i niezamierzone grzechy, Masziach i tak przyj -

CHUMASZ PARDES LAUDER

153

SZELACH

14:6-16

BEMIDBAR

Jehoszua, syn Nuna, i Kalew, syn Jefunego, sposr6d tych, kt6rzy przebadali ziemi ~ , rozdarli swoje ubrania. 7 Powiedzieli do catego zgromadzenia syn6w Jisraela przekonuj ‫ף‬c ich: Ziemia, przez kt6r‫ף‬ przeszlismy, zeby j ‫ ף‬przepatrzyc, jestziemi ‫ ף‬niezmiernie dobr‫ף‬. 8 Jezeli B6g zapragnie, przywiedzie nas do tej ziemi i da j ‫ ף‬nam, ziemi ~ optywaj ‫ף‬c‫ ף‬mlekiem i miodem. 9 Tylko przeciwko Bogu si ~ nie bun tujcie ! ‫ ו‬nie b6jcie si ~ ludu ziemi, bo [potkniemy ich], jakby byli naszym chlebem. Opuscita ich ochrona, [kt6r‫ ף‬byli dla nich ich sprawiedliwi] i z nami jest B6g. Nie b6jcie si ~ ich. 10 A cate zgromadze nie chciato ich zatluc kamieniami, lecz Chwata Boga objawita si ~ w Namiocie Wyznaczonych Czas6w, [staj ‫ף‬c si ~ widoczna dla] wszystkich syn6w Jisraela. 11 Powiedziat B6g do Moszego: Jak dtugo ten lud b~dzie Mnie prowokowat ? ‫ ו‬jak dtugo jeszcze b ~ d ‫ ף‬odmawiali za ufania Mi, po wszystkich cudownych znakach, kt6re uczynitem wsr6d nich? 12 Pora.2: ~ ich plag‫ ף‬i zniszcz~ ich, a wtedy uczyni ~ ciebie wi ~ kszym i silniejszym narodem od nich. 13 A Mosze powiedziat do Boga : Ludzie Micrajim, sposr6d kt6rych nas wywiodtes Swoj ‫ ף‬pot~zn ‫ ף‬sit‫ף‬, 14 powiedz ‫ ף‬mieszkancom ziemi [Kenaan], [potwierdzaj ‫ ף‬c to, co oni ] styszeli, .Ze Twoja Obecnosc, Boze, przebywa posr6d tego [zydow skiego] ludu, kt6ry na wtasne oczy zobaczyt Chwat~ Boga, i ze Tw6j obtok spoczywa na nich, i .Ze Ty idziesz przed nimi w stupie obtoku za dnia a w stupie ognia noc‫ף‬. 15 Tak wi ~ c jezeli usmiercisz ten nar6d tak [nagle, jakbys usmiercit] jednego cztowieka, narody, kt6re styszaty odgtos Twojej sity, b~ d ‫ ף‬m6wic: 16 Poniewa.2: B6g nie potrafit przywiesc tego ludu do ziemi, kt6r‫ ף‬im obiecat, zarzn ‫ף‬t ich na pustyni . 6

Tueci czytaj'lq'

Wysluchana modlitwa Moszego

Pardes Lauder lud ptakaf tej nocy - Byl to przed wieczorem dziewiqtego aw, znanego jako Tisza Beaw, dnia, w kt6rym Zyd6w przez catq ich histori~ spotykaty nieszcz~scia: zburzenie Pierwszej i Drugiej Swiqty‫ ח‬i, wygnanie z Hiszpanii i wybuch ‫ ו‬wojny swiatowej . W Gemarze (Taanit 29a) moi:emy znalezc informacj ~, i:e zwiadowcy zostali wyprawieni ze sw‫ס‬jq misjq w miesiqcu tamuz i i:e wr6cili do obozu w erew (przed wieczorem rozpoczynajqcym) Tisza Beaw, dlatego 6w og61ny ptacz rozni6sl si ~ po catym obozowisku wta5nie podczas nocy 9 aw. Wedtug st6w naszych m~drc6w: ,,Swi ~ty Jedyny powiedziat im: 'Pfaczecie teraz bez i:adnej przyczyny? Naznaczam t~ noc dla przysztych pokolen, aby tej wtasnie nocy ptakali [majqc do tego wai:ne przyczyny]'". Jesli cztowiek chocby tylko na chwil ~ zatrzyma si ~, aby pomy51ec o tym, jak wiele straszliwych nieszcz~c spotkato nasz nar6d wtasnie podczas Tisza Beaw, to w6wczas fakt, i:e B6g interweniuje w histori ~ Zyd6w stanie si ~ dla niego czyms najzupetniej oczywistym; widzi my bowiem, w jaki spos6b odpowiada On na wszystko, co czynimy. Pierwsza Swiqty‫ ח‬ia Jero zolimska zostata zniszczona podczas Tisza Beaw. Druga Swiqty‫ ח‬ia Jerozolimska zostata zniszczona podczas Tisza Beaw. Wygnanie Zyd6w z Anglii mialo miejsce podczas Tisza Beaw. Wygnanie Zyd6w z Hiszpanii miato miejsce podczas Tisza Beaw. Pie ‫ו‬wsza wojna swiatowa wybuchla pod-

152

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫שלח‬

‫די‪:‬ו‪-‬טז‬

‫י‬ ‫ז‬ ‫שלישי ח‬ ‫ט‬ ‫י‬

‫מבדרב‬

‫‪w‬‬

‫‪w1‬‬

‫גיה ‪.‬ננ‪:.‬י ~ן‪-‬נ~ן ן?ל‪.‬ב ה~~~‪-‬ן~ מן‪-‬מנכיכם ~ת‪-‬ס~ךץ ~~ר‬ ‫‪p‬די‪t‬כן‪~ :).‬י‪-‬נ‪~r,‬ב ~ל‪~-‬ל‪-‬ע‪,‬נןז ~ר~~‪-‬יג~ ל‪.‬אר‪ p‬סךז‪t‬ץ ז‪~t‬ר‬ ‫~נק‪+ ~-‬ה לת~ר אבלה טות} ס~ןץ ~נ‪ r,‬ו;נד‪ qf‬בי כם רי~ן‪ .‬ככ‪t‬כוור םכרדינכס סווכרכס ג‪ r‬ר נככיכס כדרי‪ ,‬קכ רוכרככר כנםר רדס םכ‪t‬כ‬ ‫יכנכוס נככ וכנירו נכד םיודינככו סרוכוכו‪( :‬י) רב‪:‬סכן סר‪ .‬ו‪t‬כוור כן וסכס ככריס ככ‪ S‬ררנכמ כםכג‪ ,‬ככםכ כמכן ם‪t‬כככר‬

‫‪s‬‬

‫>‬

‫>‬

‫כפדגוג‪ ,‬רדס ‪t‬כמ נכי‪t ,‬כנכ כ‪t‬כ מרדכר נכד ם‪t‬ככן ככ‪t‬כ כ‪.‬ן םווכככי בככיר‪ :‬י >‪ (f‬כר‪t‬נ~כר‪ .‬כמרגרמו כםון ‪t‬כויכ‪ :‬יכ< ~" כ‪t‬נ‬ ‫מבי‪t .‬כוכרמכו ‪ r‬ר‪ :‬כככמ‪ .‬םכככ‪ S‬רונכ וכםונ כממ‪ ,‬ככס ככמ ככטככ‪t‬כ נני‪f‬כס‪,‬‬

‫‪t‬כ‪q‬‬

‫ככ‪ S‬ורנכ ככטככ‪t‬כ נני‪f‬כס‪f :‬נםר כ ‪ f>5‬מר‬

‫ככרמם >‪ f‬ככר‪t .‬ככככו כיס כר כומר‪t ,‬ככ‪t‬כ םכיככ ככמרב וכן וכ‪ S‬י נםוו‪ ,‬וכ‪ S‬י נםרכו סיכ כר כומר‪t ,‬ככ‪t‬כ םכיכס ככמרב‬ ‫ככ‪t‬כוור םי‪t S‬כס ככרוכס ‪t‬ככככר סי‪f‬כ ככר כ‪t‬כיכר כ‪t‬כככ וכ‪ S‬י נםרכו‪ ,‬כנככין םכ‪t‬כככר )נר‪t‬כםימ‬

‫כ‪ ,r‬כ‪(r‬‬

‫כי ‪t‬כוכיכו נםרכו סר‪t‬כ‪.‬‬

‫וכפי מםככנכו ‪t‬כף סו‪t‬כ כו‪t‬כס כן‪f ,‬כין ו‪t‬כרי כ‪t‬כוכ כככיוכ ‪t‬כמ ‪t‬כוכומו ככיומ כככמ‪f :‬נםר כ ‪f>5‬מר• ככ‪t‬כוור םי‪t S‬כ ‪r‬ס ככרוכס‬

‫‪t‬כמו םכ ‪ r‬ס םים כוו נידו כנכ‪ r‬ור ו‪t‬כיכו נכו‪ r‬רו‪ ,‬סרי כ‪t‬כככ וכ‪S‬י נםרר‪ ,‬ם‪t‬כוכיו נםרו כו‪t‬כ‪ .‬דבר ‪t‬כוור ‪t‬ככ כ‪t‬כ מכי כככמ‪t ,‬כס‬ ‫‪f‬כיכן וופ‪t‬כס נמפכס‪ ,‬ככי מסגירכ וככי ככטסרכ‪f ,‬ככי ‪f‬כי ‪t‬כפםר כר‪t‬כומכ‪ ,‬ן‪t;:‬ככי קורב ר‪f‬כין קרוב וו‪t‬ככ ‪t‬כמ ככגנכיס‪,‬‬

‫רכסן ‪t‬כוור ‪f‬כין כנכרכס‪ ,‬ו‪r‬כו ‪t‬כםר נ‪tS‬כמו ככרוכס ‪t‬כככו‪) :‬ינ( )‪ ~ f‬כ >‪ f‬ר ‪ f>D‬כ >‪. f‬ב~ נ‪f‬כ ככמרב כככנדן דרך‬

‫‪t‬כר‪,7‬‬

‫ן‪;:‬כן‪;:‬ר‪t‬ככ‬

‫זכו מוככיוו ‪ S‬ריך כומר ו‪;:‬כיס ‪t‬כו םכםכ זכרי מוככוכיס ו‪t‬כוור כן ינקם ם‪t‬ככומיו‪f~ :‬נככר‪ .‬ככס מכמרד כומר' ‪t‬כככר כר‬ ‫סםיככי ‪t‬כס ‪t‬כמס ככרפ‪t‬כ ‪t‬כומס ‪t‬כס כ‪t‬כו‪ ,‬נכד םסםינו ו‪t‬כניס ירק ירק וגוי‪ .‬רני ‪t‬ככנכ‪ r‬ר כן נכ‪ r‬ריכ ‪t‬כוככר נ‪t‬כרכנככ‬

‫ככקרמומ כקם מםס מכפכי סקנייס כסםיכו ‪t‬כס ינכםס ם‪t‬ככומיו ‪t‬כס כ‪t‬כו' כיו‪tS‬כ נו )םככומ ו' ינ( וידנו ככן‪;:‬ס כפכי כי‬

‫כ‪t‬כמר וגוי' ככס מכמרד כרמר כ‪t‬כככר' סםיככי ‪t‬כס גו‪t‬ככס ‪t‬כמס ‪t‬כס כ‪t‬כו' נכד םסםיכו נכמס מו‪t‬כס וגר‪.‬י כיר‪t S‬כ כר‬ ‫)כככדנו כ‪ r‬סר‪ .‬ט‪ (r‬וידנו ככםס ‪t‬ככ סי כ‪t‬כמר יפקד סי ‪t‬ככסי סוווכומ כככ כםר‪ ,‬סםיכו קוו כן )כככדי כ‪ r‬יוכ(‪ .‬כיו‪tS‬כ‬ ‫כר )וכריס ג‪ ,‬כג( ר‪t‬כמוככן ‪t‬ככ סי ננכמ ככי‪f‬כ כ‪t‬כככר' כן‪;:‬ינו רב כך‪ :‬ר ‪ fJD‬כ >‪. f‬ב~ ככפכי ככס כ‪t‬כ כ‪f‬כרין ככן‪;:‬ס נמפכס‪,‬‬ ‫םכ‪t‬כ יסיר יםר‪t‬ככ ‪t‬כומריס ‪t‬כוכומו כמרכס כ‪ S‬רס וסו‪t‬כ נכרמז וככונס כמפככ נזכר ‪t‬כוור םכ‪t‬כ י‪f‬כככרו יםר‪t‬ככ נםניכ‬ ‫‪t‬כוכומר כו‪t‬כ ככ‪f‬כוין כמפכס‪t ,‬כככ כםכיככו ‪f‬כיכו מ‪f‬כרין כמפנס[‪) :‬יד( ר‪f‬נכיב ירק ירק כ‪ D‬כיב‪ .‬ו‪t‬כס ‪f‬כניס סר‪t‬ככ ככ‬ ‫פכיס ‪r‬רנכפומ סכ‪t‬כ מככס םכנכמ ינכיס‪ ,‬קכ רוכוככר כםכיככ יייד ירס‪t ,‬ככ‪t‬כ דיו כנ‪t‬כ ככן כדין כסיומ ככזרן‪ ,‬כפיכן ‪t‬כ‪q‬‬ ‫ככ‪r‬יפמי מסגר םכנכמ ינכיס‪ :‬ר >‪ f‬מר מ>‪f‬וכ‪t .q‬כוככר ‪f‬ככי ככ ס‪f‬כסיפרמ ס‪t‬כככרררמ נמ‪S‬ורנכיס נככ ן‪;:‬ס ן‪;:‬כו‪t‬כ ככםוכוכ ככוכר‪7‬‬ ‫כמוכנס‪ ,‬וכםכו‪t‬כ כופ‪t‬כ כ‪t‬כס‪t q‬ככ כמוכנס ככן כמרב נר ‪t‬כסיפכ כםון כככסס‪) :‬סר( רב‪:‬סם‪ ~" .‬כוכ‪:‬ס‪ r .‬ס סכנוד וככק‬ ‫כס כמקרס כםכיכ ו‪;:‬נכס ‪t‬כוכמ םכמנכככס כמםס כםסוםכן כי‪t‬כור‪ ,‬ן‪;:‬כ‪t‬כככר )םככומ כ‪ ,‬ד( וממ‪S‬נ ‪t‬כוכומו ככרוכוק וגוי‪:‬‬

‫‪133‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

BEHAALOTECHA 12: 3-8

BEMIDBAR

Te ‫ ח‬czt‫ס‬wiek, M ‫ס‬sze, byt ‫ ח‬ajp ‫ ס‬k‫ ס‬r‫ ח‬iejszy ze wszystkich ludzi ‫ ח‬a ziemi. 4 B6g ‫ ח‬ie‫ ס‬czekiwanie p‫ס‬wiedziat d ‫ ס‬M ‫ס‬szeg‫ס‬, Ahar‫ חס‬a i Mirjam: Wejdzcie wszyscy tr‫ס‬je d ‫ ס‬Nami ‫ס‬tu Wyz ‫ ח‬acz ‫ חס‬ych Czas6w i ‫ חס‬i weszli we tr‫ס‬je. 5 B6g ‫ ס‬bjawit si ~ w stupie ‫ ס‬bt‫ ס‬ku i sta ‫ףח‬t u wejscia Nami ‫ס‬tu. Zaw‫ס‬tat: Ahar‫ חס‬ie i Mirjam ! ‫ חס ו‬i ‫ ס‬deszli [‫ ס‬d M ‫ ס‬szeg‫ס‬ w kieru ‫ ח‬ku wejscia]. 6 P‫ס‬wiedziat im, [tak, zeby M ‫ ס‬sze ‫ ח‬ie ustyszat st6w p‫ ס‬chwaty ‫ ס‬s‫ ס‬bie]: Pr‫ס‬sz~ , stuchajcie M ‫ ס‬ich st6w. Gdy kt‫ ס‬s sp ‫ ס‬sr6d was d ‫ס‬swiadczy pr‫ ס‬r‫ ס‬ctwa, Ua], B6g, ‫ ס‬bjawi ~ mu si ~ tylk‫ס‬ w wizji alb ‫ ס‬b~ d ~ przemawiat d‫ ח ס‬iego [tylk‫ ]ס‬we s‫ ח‬ie. 7 Ale ‫ ח‬ie tak jest z M ‫ ס‬im stug‫ ף‬M ‫ס‬szem. P‫ ס‬sr6d wszystkich M ‫ ס‬ich ludzi ‫ חס‬jest tym ‫ ח‬ajbardziej zaufa ‫ ח‬ym. 8 [T‫ ס‬Ja] m6witem z ‫ ח‬im m‫ס‬wa z m‫ס‬w ‫ף‬, [zeby ‫ ס‬dt‫ף‬czyt si ~ ‫ ס‬d sw‫ס‬jej z‫ חס‬y]. W wizji [jas ‫ ח‬ej, gdzie ka2:de st‫­ס‬ w ‫ ס‬byt‫ ס‬dla ‫ ח‬ieg‫ ס‬zr‫ס‬zumiate], a ‫ ח‬ie w zagadkach. [Gdy m6wi ~ d ‫ס‬ ‫ ח‬ieg,]‫ ס‬widzi ‫ ס חס‬braz Chwaty Boga. Wi ~ c dlaczeg‫ ח ס‬ie b‫ ס‬icie si ~ m6wic przeciw M ‫ס‬jemu studze, M ‫ ס‬szemu ? 3

Pardes Lauder Raszi dostrzega istot‫ ח‬q r6znic~ znaczenia. Mianowicie, gdy tak jak w naszym wersecie rzeczownik stoi przed czasownikiem, co stanowi form ~ charakterystycznq dla czasu zaprzeszfego, mozna wnioskowac, ze p6iniej, w bli2:szym czasie przeszfym, miato miejsce jeszcze jakie5 inne wa2:ne wydarzenie. Raszi wyjasnia, ze byt to rozw6d. (raw Awigdor Bonczek) 12:2

CzyZ 86g m6wil tylko do Moszego?-Czy B6g rozmawiat z Moszem, gdy nikogo przy nim nie byto? Rozmawiat przecici takZe i z nami! My jednak nie wzbranialismy si~ przed "drogq 5wiata" - przed 2:yciem w zwyczajnych zwiq.zkach matzenskich. (Raszi)

12:3

najpokorniejszy - Pokora Moszego byta tak wielka, ze niepodobna byto go oskar2:yc ‫ ס‬wynio st‫ס‬SC w stosunku do innych prorok6w. (lbn Ezra) Moszego cechowata tak wielka pokora, ze odpowiedziat na stawiane mu zarzuty. Dlatego wkro czyc musiat sam B6g. Wedtug pewnej opinii wyra2:onej w Sifri, Mirjam i Aharon przedstawili Moszemu swe krytyczne uwagi, lecz ‫ חס‬nie odpowiedziat na nie. (Ramban; Or hachajim ) Przedstawiajqc Moszego jako osob~ l;>ardzo skromnq, Tora rzuca swiatto na istot~ prawdziwej pokory. Skromn ‫ס‬Sc i Moszego nie nale2:y mylic z bojailiwo5ciq czy ust~ pliwo5ciq wobec innych albo z nieumiej ~tno5ciq wypowiadania wtasnej opinii i trwania przy niej. Jego odwag~ widac wyrainie we wszelkich poczynaniach - od konfrontacji z faraonem p‫ס‬czqwszy, przez liczne konfrontacje z ludem Jisraela, kt6ry Mosze surowo ganit, wypowiadajqc stowa niepopularne a nawet takie, kt6re nara2:aly go na niebezpieczenstwo. Skromn ‫ס‬SC i pokora odnosi si ~ raczej do osobistej oceny samego siebie. Jak jednak pokorny moze byc ktos, kto ma swiadomosc swej wyjqtkowej funkcji i pozycji, wyniesionej ponad caly lud? Ot6z Mosze zdawat sobie spraw~ , ze dla syn6w Jisraela jest rabenu - nauczycielem i przyw6dcq, wiedziat jednak r6wnocze5nie, ze w funkcji tej jest tylko postancem Boga. Pokora nie jest cechq, kt6ra ujawnia si ~ publicznie. Jak uczy midrasz, Mosze zastuzyt sobie na tytut najpokorniejszego, poniewa2: zadbat ‫ ס‬zagubione owieczki Jitry. Tak samo raw Ne -

132

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫בהעלותך יב‪:‬ג‪-‬ח‬

‫ונבדרב‬

‫ג ‪t‬וא? ~נ~;‪-‬ם~ ד‪~~ -w..‬נ‪p‬ע ~ה ‪j‬ה‪ :‬ךס~~ש מ‪,W‬ה )ו~ ~] ‪j‬יו[ ~?י‬ ‫פאתם‬ ‫ו~מר ‪:‬ירייה‬ ‫אשר ‪-‬על‪-‬פני הדאמה‪ :‬ס‬ ‫ד •מכ? ה"לאם‬ ‫• ‪:‬‬ ‫‪".‬‬ ‫‬‫‪"., :‬‬‫די ו די‬

‫‪w‬‬

‫~·‪:‬‬

‫די‬

‫די ‪:-‬ו די‬

‫די‬

‫די ו‬

‫ז‪t‬ל‪-‬מ ;‪ :‬ק~ר~‬

‫לה ~ת‪-‬סגים ‪:‬ם~ן~~מ ת\~ק~ ~כת ~‪>' V‬ו‪ :‬סגים ‪ Q‬ת\~‬ ‫‪r‬טרצדת‪:‬‬ ‫ויהי~‬ ‫··‪.• :- 1- \, : -‬‬ ‫ו‬

‫יב‬

‫פ‬

‫‪W‬ח על‪;-‬דאדת ‪.,‬ח‪q‬י~מ מ~ ‪_yj‬ית ר~~‬ ‫א ונ;וד~ ~תם ו~‪t‬וי‪~ i‬מ‬ ‫ב לי‪_, v‬ח‪q‬י~‪ ~-‬ת‪.J‬ו‪ ?.‬לזןן‪ :‬ח~~ ~ ~‪f\1~-‬ו דןו~‬ ‫רם"י‬

‫ווכק ממר כר כמקרס כמ מפז נן‪( :‬כ‪ )r‬יייז בכסר‪ .‬ים מרמריס נרנ‪:‬ברס נן מנ‪:‬בכ כיס‪) :‬כמ( כ~‪f‬נם‪ .‬כטכ נככיכס‬ ‫‪ 5‬רכי ‪S‬נרר רכס ככיס ממכיכס‪ .‬דנר ממר מכס מכ נימ כככמ‪ ,‬כפי נבכיו ממכנמיס מנ‪:‬בכ ממ ריכרנ‪:‬בנכ מככיס ממ‬ ‫יםרמכ כמרז‪) :‬כס( בנכקכ >‪f f‬נ‪r‬נב ‪.‬י~ כקכמי ממכ כי כקכממי ממס מקכמ‪ ~'· :‬כמר נםניכי‪ .‬ככ כנברן קכמכ מדס‬ ‫ככרמן כנ פכ כדבר מר ככקרס מר כפ‪r‬רר מיכפריכמיכ"ט נכנכ"‪ r‬נכקוומ כמרז ווכק נדנד[‪ ,‬מרוו‪ r‬כבנרני‬ ‫רי >‪f‬וכ‪n q‬ובב‪ .‬מפמוו מככ מרפד‪ ~6 :‬בנכמכב‪ .‬ככנסר מים כמככר‪:‬רי‪f‬נוכ‪ .q‬כנברן ככיסכ מכ כנימ‪ ,‬כמר )דנריס ככ‪,‬‬ ‫נ( רמספמר מכ מרן נימן‪ ,‬רמנ כרככס )מככיס כט‪ (r ,‬י‪S‬נרר וכמ יזבנ מי מרספס‪ ,‬מכמד םכמ כנימ נככיכס פררנככרמ‬

‫כמנ‪:‬במ‪0) :‬‬

‫ריפריוו‪ ,‬כרן‬

‫)מככיס ‪,5‬‬

‫י( כי נ‪ r‬ווים‪ ,‬כרן )כמרס מ‪ ,‬ינ( כגר‪ r‬ר וככנר‪:‬‬

‫נכד םכככסר כ‪S‬דיקיס מים כמסכר‪ (6)~ :‬רינ‪.r‬‬ ‫ריסוב‪ .‬ריפםרט‪ ,‬כמר )נ‪:‬במרמכ מי כ ט‪(r‬‬ ‫רכ>‪r nf‬נים‪ .‬פררוורמ ננרנכ נכד םכן ככנד כנר נ‪:‬בכ ‪t‬נדס‪ ,‬כדי נ‪:‬בכ‪t‬נ יכ‪t‬נ טררוו נ‪t‬נסי פמן כ‪t‬נ ככנניכ וכמ כםוורמ‪( :‬נ~)‬ ‫ב‪nn‬סיס‪ .‬מי ם‪t‬נרס‪ q‬פוורמ מרככס‪ ,‬כנכ‪ S‬כיס וכמגריס‪ ,‬מס‪ q‬נכםרכ וומריס‪ :‬ריובסמר‪ .‬נכסר ‪t‬נרמן מםטיווין מםטיווין‪:‬‬ ‫(נ~) סרם יכר‪r.‬נ כמרנרמר נכד כ‪t‬נ פסר‪.‬ן דבר ‪t‬נוור ‪f‬ניכר מספיק כפסקו נסכיו נכד נ‪:‬בכםממר יר‪t S‬נכ‪ (6) :‬ר‪r‬ננדר‪f .‬נין‬

‫וככס כטרנ‪:‬ביס נככ פכי ככ כמרז‪) ,‬יוו‪r‬קמכ כט‪ ,‬כ( רכטנ‪:‬במין כמדנרכ‪:‬‬

‫זכור כנכ מקרס ‪t‬נכ‪t‬נ כנברן קנ‪:‬בכ‪ ,‬כרן כר‪t‬נ ‪t‬נרמר )נר‪t‬נםימ מנ‪( ,‬כ דנר כ‪t‬נינ‪:‬ב מדרכי כ‪t‬נרז ‪t‬נמכר קםרמ‪ ,‬ר‪f‬נין ‪f‬נמירכ‬

‫‪129‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

BEHMLOTECHA 11 :21-26

BEMIDBAR

Mosze powiedziat: Tego ludu, posr6d kt6rego ja jestem, jest szeseset tysi ~ cy pieszych, a Ty powiedziates: Dam im mi ~ so, zeby jedli, na caty miesi ‫ף‬c. 22 Czy owiec i bydta wystarczy dla nich, by je dla nich zarzn ‫ף‬c? Jezeli wszystkie ryby morza bytyby wybrane dla nich, czy dla nich by starczyto? 23 Powiedziat B6g do Moszego: Czy stowo · Boga to za mato? Zobaczysz, czy Moje stowo b ~ dzie wypetnione wobec ciebie, czy nie. 24 Mosze wysiedt i przekazat ludowi stowa Boga, [lecz oni go nie stuchali]. Zebrat siedemdziesi ~ ciu ludzi ze starszyzny ludu i postawit ich wok6t Namiotu. 25 B6g objawit si ~ w obtoku i m6wit do niego. Wzm6gt natchnienie, kt6re jest na nim , i z niego udzielit siedemdziesi ~ ciu ludziom ze starszyzny. Gdy natchnienie spocz ~to na nich, stali si ~ prorokami, ale nie trwato [to dtuzej niz ten dzien]. 26 [W tym czasie] dw6ch ludzi [wybranych ze starszyzny] pozostato w obozie, [z powodu skromnosci]. lmi ~ jedne go Eldad, a imi ~ drugiego Medad. Natchnienie [proroctwa] spocz -~ to [jednak i] na nich. Byli posr6d tych [siedemdziesi ~ciu] wpisanych , ale nie weszli do Namiotu [razem z innymi] i prorokowali w obozie . 21

Siedemdziesi~ciu

prorokuje

Pardes Lauder

ze sw‫ ף‬z‫ ףחס‬Cip‫ ס‬r‫ף‬. Rzecz ta poz‫ס‬stawafa prywatn ‫ ף‬spraw‫ ס ף‬bojga mafZ‫ חס‬k6w, d‫ס‬p6ki wskutek przypadk‫ס‬wej uwagi Cipory ‫ ח‬ie d‫ס‬wiedziafa si ~ ‫ ס‬tym Mirjam. Ta za5 - ‫ ח‬ie5wiad‫ ס‬ma, ze 6w sta ‫ח‬ rzeczy wy ‫ ח‬ika z w‫ ס‬li B‫ס‬zej i przek‫ חס‬a ‫ ח‬a, ze uwfacza ‫ חס‬Ciporze - p‫ס‬dzielifa si ~ uzyska‫ ףח‬wiad‫ ס‬m‫ס‬sci ‫ ף‬z Ahar‫ חס‬em, kt6ry przyj ‫ף‬f jej pu ‫ ח‬kt widze ‫ ח‬ia. Skrytyk‫ס‬wali M‫ס‬szeg‫ס‬, twierdz‫ף‬c, ie sk‫ ס‬r‫ חס ס‬i dw‫ס‬je r6w‫ ח‬ie:Z byli pr‫ ס‬r‫ ס‬kami i ‫ ח‬ie musieli przez t‫ס ס‬gra ‫ ח‬iczac sweg‫ סח ס‬rmal ‫ ח‬eg‫ס‬ :Zycia, t‫ ס‬M‫ס‬sze r6w‫ ח‬iez ‫ ח‬ie p‫ס‬wi ‫ ח‬ie ‫ח‬. Objawif im si ~ w6wczas sam B6g; zga‫ ח‬it ich sur‫ס‬w‫ס‬ i ‫ס‬z ‫ ח‬ajmit, ze pr‫ ס‬r‫ס‬ctw‫ ס‬M‫ס‬szeg‫ ס‬wa:Z ‫ ח‬iejsze jest ‫ס‬d wszystkich i‫חח‬ych i dlateg‫ ס‬musi ‫ חס‬stale zach ‫ס‬wywac czyst‫ס‬sc. Za krytyk‫ס‬wa‫ ח‬ie Moszeg‫ ס‬d‫ס‬si ~gla Mirjam kara B‫ס‬za, mim‫ ס‬ze jej i‫ח‬te ‫ ח‬cje byfy d‫ ס‬bre i pragn~a ‫ ח‬akt‫ חס‬ic brata d‫ ס‬zmia ‫ ח‬y bt~d ‫ ח‬eg‫ס‬, jej zda‫ ח‬iem, po~ powa‫ ח‬ia, a swymi uwagami ‫ ח‬a jeg‫ ס‬temat p‫ס‬dzielita si ~ wyt‫ף‬cz ‫ ח‬ie z Ahar‫ חס‬em. Jej bt‫ף‬d stat si ~ tym samym p‫ ס‬ucze ‫ ח‬iem dla cafeg‫ ח ס‬ar‫ס‬du :Zyd‫ס‬wskieg‫ס‬, jak wielki ci ~:Zar ma grzech p‫ ס‬m6wie ‫ ח‬ia. M6wili - KaZda f‫ ס‬rma st‫ס‬wa dibur 'm ‫ס‬wa', kt6ra p‫ס‬jawia si ~ w T‫ס‬rze, zawsze ‫ס‬z ‫ ח‬acza ‫ס‬str‫ף‬, sur‫ס‬w‫ ף‬wyp‫ס‬wiedi, tak jak w wersecie: "Te ‫ ח‬czt‫ס‬wiek, pa ‫ ח‬teg‫ ס‬kraju, r‫ס‬zmawiat z ‫ ח‬ami sur‫­ס‬ w‫( "ס‬Bereszit 42:30). F‫ ס‬rmy st‫ס‬wa amira, r6w‫ ח‬ie:Z ‫ס‬z‫ ח‬aczaj ‫ף‬cego 'm ‫ס‬w~ ', w ka:Zdym miejscu w T‫ ס‬rze wskazuj ‫ ח ף‬a tagod ‫ ח‬y, taskawy t‫ חס‬wyp‫ס‬wiedzi: "1 powiedziat: Pr‫ס‬sz~ , bracia m‫ ס‬i, ‫ ח‬ie r6bcie ‫ ח‬ic zteg‫( "ס‬Bereszit 19:7). Stosuje si ~ d‫ ס‬teg‫ ס‬r6w ‫ ח‬iez p‫ חס‬izszy werset: "P‫ס‬wiedziat: Pr‫ס‬sz~, stuchajcie M‫ ס‬ich st6w" (Bemidbar 12:6). D‫ס‬da ‫ ח‬ie st6wka na p‫ ס‬czasow ‫ ח‬iku ‫ס‬z ‫ ח‬acza tagod ‫ח‬e wyra:Ze ‫ ח‬ie prS‫ ס‬by. (Raszi ) slawnej z urody - Wedtug Targum Onkel‫ס‬s, raw Saadii Ga‫ חס‬a, Raszieg‫ס‬, Haketaw wehakabala . Dost‫ס‬w‫ ח‬ie: "Kuszytka", c‫ ס‬p‫ ס‬hebrajsku m‫ס‬ze ‫ס‬z ‫ ח‬aczac k‫ס‬biet~ ciemn ‫ס‬sk6r‫ף‬. lbn Ezra i Radak : ciem ‫סח‬sk6ra Midjanitka. P‫ ס‬niewa:Z Kusz t‫ ס‬Eti ‫ ס‬pia, st‫ס‬w‫ ס‬t‫ ס‬m‫ס‬ze ‫ס‬znaczac Eti ‫ ס‬pk~ (Targum J‫ס‬natan, Septuaginta, Raszbam). Z teg‫ ס‬wyw‫ס‬dzi si ~ midrasz, kt6ry utrzymuje, ze M‫ס‬sze, p‫ס‬ ucieczce z Micrajim, z‫ס‬stat przyw6dcq w Eti ‫ס‬pii i pS‫ס‬lubit tamtejsz‫ ף‬ksi ~ niczk~ (Raszbam, Jalkut Szim ‫ס‬ni 168). Raszi twierdzi, ze ch ‫ס‬dzi tu ‫ ס‬k‫ס‬biet~ stawn ‫ף‬.

128

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫בהעלותך‬

‫יא‪:‬כא‪-‬כר‬

‫בםדרב‬

‫‪W‬ר ~קך~~ם ננר‪:+‬פן‬ ‫ל~ם ?ןןא‪~· _,‬ער ~י‪~~-‬ץ;כןןם ~ת‪~-‬הנ‪f‬ו ז‪t‬‬ ‫כא ‪:‬לפנוו לא>נר ליפה זה אצינ~ מופירצם‪ :‬ו~מ ‪ i‬מש‪f‬ר שש‪-‬מאות‬ ‫די די‬

‫••‬

‫~·‬

‫‪.‬ןזדי‬

‫‪ft T‬‬

‫•‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫די‬

‫‪,‬‬

‫•‪:‬‬

‫•‬

‫ן•‬

‫••‬

‫••‬

‫‪J‬‬

‫‪W‬ר ז‪.f‬ני? ~קך~ו ו~נכה ז‪t‬מרבכ ~ץנר ~ןןו‬ ‫ז‪t‬ו‪,‬ף ר~לי ‪~ry‬ם ז‪t‬‬ ‫כב ל‪f‬כם ~??י!זו חןש ~‪p‬ים‪t :‬ו~ו ~~קר ט‪_,‬כ‪!r‬ץ~ לם‪?~ v‬י~ לם‪v‬‬ ‫ם‪.t‬ז_ י"~ן‪-‬ל~‪-‬ת~ מ~ס ףו‪t?.t‬ז למס ~?י~ לםזכ‪ :‬פ‬

‫‪W‬ה ‪;Q‬ד ~הכה נר?‪ ~i‬עבכה_‪ ,‬נ‪:‬יך~ה ק‪;,‬כךףי_‪,‬‬ ‫כג נ~~י ~הנה ~ל‪-‬מ‬ ‫את •ויביר ‪:‬יהוה‬ ‫ודיבר •‪•.‬אל‪-‬ה~ם‬ ‫כד דביר אם‪-‬לא‪ :‬ונ>אצ משה‬ ‫‪••\.‬‬ ‫‪•• - •:‬‬ ‫‪:‬‬

‫‪\. • T‬‬

‫•‬

‫‪1‬‬

‫•••‬

‫~·‬

‫יי‪r‬‬

‫ן•‬

‫די‬

‫נ‪:••.‬‬

‫~‬

‫כ~ז‪t.‬סף םי'‪+>-‬ש ~יש ~זזו‪f.‬י‪~v‬ם נ~ע‪.P..‬י א‪?,‬כם ‪~v‬י‪v~vTP‬ל‪:‬‬ ‫‪W‬ר ~ילו נ‪w.‬‬ ‫כה דך‪.‬נ ~חג ו ‪.‬שונ ח~ ~ליי א‪i‬נ~ל ~ו‪-‬מחוכ ז‪t‬‬ ‫על‪-‬שםי'‪~ +).‬יש ןמ‪,w.‬ים ~י‪f‬ו ‪:‬ק\יזכ ע‪,‬ל‪.‬י‪t‬כ‪rry v‬ו‪ o‬ננז‪ ~~.‬וא?‬ ‫כן ‪~:‬פ~~ ~י‪t‬ז~~נ ~גי‪-‬ז‪~t‬ש‪.‬נים ו ‪iQP-#-‬ה ש‪..‬נם מ~‪p‬ד ו ?~ ‪i‬ד ךש‪t.‬נ‬ ‫רם"י‬

‫סדכריס סככר‪( :‬נ‪t‬כ) ובוב ככ‪t‬נר‪l‬ל‬

‫~נ‪qt‬‬

‫רנ~י‪ .‬כמ וום כמכרמ ממ כפרט םכםמ מכפיס כימריס‪ .‬רר' מםכ כדרםן פירם‬

‫ו‪::‬כמ ככר מכמ מרמן םי‪S‬מר ממ‪S‬ריס‪ (J:> ) :‬ס‪t 5‬נו ר'קר יובמס‪r .‬ס מווד ממרכבככ דכריס םסיכ רכי בכקיכמ דרום רמין‬ ‫רכי ו‪::‬מנכון דרום כמרמר‪ .‬רכי בכקיכמ מרמר םם ממרמ מכף ונכי' רממכ ממרמ כםר ממן ככס רמככר וודם ימיס‪ ,‬כ‪S‬מן‬

‫‪s‬‬

‫וכקר ונו'‪ ,‬כככ כמםמבכו‪ ,‬מי יספיק ככס‪ ,‬כנככין ו‪::‬כממר )ויקרמ ככ‪ ,‬כר( רמ מ כדי נמרכמר‪ .‬רמי‪r‬ו קםכ‪ r ,‬ו מר‬ ‫)כמזכר כ‪ ,‬י( ו‪::‬מבכו כמ כמוריס‪ ,‬מכמ כפי ו‪::‬כמ ממר כרכיס וויסן כר ככמוכ וכמ כפרבכ ממכר‪ ,‬ר‪ r‬ר םכ מריככ כימכ‬ ‫כנכרי' כפיכן כמ וויסן כר ככמוכ‪ .‬רכי ו‪::‬מנכון מומר ווס וםכוס כמ בוכמס בוכ דבכמו ו‪::‬כ מומו ‪S‬דיק כך' מי םכמוכ נו‬ ‫)כמזכר‬

‫יכ‪(r ,‬‬

‫כככ כימי כממן כרמ‪ ,‬יממר מין כמקרס מספיק ככר‪ ,‬מכמ כך ממר םם ממומ מכף ונכי רנר' וממס‬

‫‪s‬‬

‫ממרמ כםר ממן נוודם ימיס‪ ,‬רמוור כך מכררנ מרמס נדרככ כ‪r‬ר‪ ,‬כ מן רכקר יםווט ככס כדי םיכרנר‪ ,‬רמכמ מכיככ ‪r‬ר‬ ‫מספקמן נכד נכרכס‪ ,‬וכי ו‪::‬כוון כומ ‪r‬כ‪ ,‬מומריס כר כוומור זכוכ כרר םבכוריס רכוומון רמםן‪ .‬כםיכו כקכ"כ ומס כמ‬ ‫ממן יממרר םק‪S‬רכ ידי‪ ,‬כטרכ כנכיכן ו‪::‬יד כ' מק‪ S‬ר כנכיכיכס‪ ,‬ימכדר כס רממכ כיו‪ S‬מ ככס רמכ מכי ידי ק‪S‬רכ‬

‫כפכיכס מפיכר ו‪::‬בכס מוומ‪) :‬כנ( נכ‪l‬לס ‪l‬לר‪t‬נס כיקרן ·'י'י רכן נמכימכ ככר ו‪::‬כ רכי יכרדכ ככםימ מרמר מי מפםר‬ ‫כנכמוד נככ כמפכ‪ ,‬מ‪f‬ווור ו‪::‬מיכן מכקםיס ‪f‬וכמ נככיככ כמ מספיק ככס‪ ,‬סופן כדון מווריד' מס ממס כרמן ככס נםר‬ ‫ככמס גסס‪ ,‬יממרו דקכ כקםכו‪ ,‬ומס ממס כרמן ככס דקס‪ ,‬יממרר גסס כקםכר‪ ,‬וויכ רפרף כקםכו‪ ,‬דניס ווונכיס‬

‫כקםכר' ממר כר מס כן יממרו םק‪ S‬רס ידי‪ .‬ממר כפניו כריכי כוכן ומפייסן‪ .‬ממר כר בכמס מרמס כיקרן זכרי' ו‪::‬כמ‬ ‫יםמנכו כן‪ .‬ככן מםכ כפייסן ממר ככס כיד כ'·מק‪S‬ר‪) ,‬מככיס נכוו‪ ,‬כ( כו ככס ‪ S‬ור וי‪ r‬וכר מיס ונו' כנס כווס ירככ‬ ‫‪r‬נמ‪ ,‬ממרר פםרכ כימ ‪r‬ו‪ ,‬מין כר כוו כמכמומ ו‪::‬מכמכר‪ .‬ו‪ r‬כר ו‪::‬כממר רי‪ S‬מ מםכ ויזכו מכ כנכס‪ ,‬כיון ו‪::‬כמ ו‪::‬מנכו כר‬ ‫רימסף ו‪::‬ננכיס מים רנר'‪) :‬כס( ר~‪t‬נ ים‪ D‬ר‪ .‬כמ כמנכמר מכמ מרמר סירס ככדר' כך מפורם כספרי' רמרכקכרס מונס וכמ‬ ‫פסקין‪ ,‬ו‪::‬כמ פסקכ כנרמס מכס‪) :‬כר( ריוב‪t‬נרר ןב)• ‪f‬נ)וב•ם‪ .‬ממומן םככוורר‪ .‬ממרר מין מכר כזמין כבדוכס ‪r‬ו‪ :‬וכמס‬

‫ככמניס‪ .‬כמכורריס ו‪::‬ככס כסככדרין‪ ,‬וככמכר כרכס כקרכיס כםמומ‪ ,‬רנכ"י נורכ‪ ,‬כפי םכווםכרן בכרכס כיייכ ו‪::‬כטיס‪,‬‬ ‫םםכ םםכ כככ םכט וםכט וורז מםכי ו‪::‬כטיס ו‪::‬מין מניבכ מכיכס מכמ וומםכ וומםכ‪ .‬ממר מםכ‪ ,‬מין םכט םומנכ 'י‬ ‫כפוורמ מםכטו ‪ r‬קן מוו‪.‬ד מכ נכםכ‪ ,‬כטכ ו‪::‬כפיס וםכיס פמקין וכמכ בוכ ו‪::‬כפיס ‪r‬קן‪ ,‬רבככ ו‪::‬כיס ווכק ונרר מככ םכט‬ ‫וםכט םםכ‪ ,‬וכיו ו‪::‬כפיס רםכיס‪ .‬ממר ככס טכר פמקיכס ממרן קכפי‪ ,‬מי ו‪::‬נככס כידו ‪r‬קן‪ ,‬כמקדם‪ ,‬ומי ו‪::‬נככס כידר‬

‫‪127‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

BEHMLOTECHA

BEMIDBAR

szego. Jehoszua rozgniewat si ~, poniewa2: niestawienie si ~ Eldada i Medada w Namiocie Wyznaczonych Czas6w na wezwanie Moszego odczytat jako niepostusze r'‫ו‬stwo wobec swego pana i jego lekcewa2:enie, dlatego uwa2:at, ze Mosze powinien zdjqc z nich ducha, kt6ry uczynit ich prorokami . Mosze odm6wit, m6wiqc: "Oby wszyscy z ludu Boga stali si ~ prorokami". (Ramban ) lnne tfumaczenia: "powstrzymaj ich" (Radak, Septuaginta), "uwi ~ ich" (Targum Onkelos, Sifri , Raszi, Raszbam), "zniszcz ich" (Sifri, lbn Janach.) 11 :29

Czy jeste5 gorliwy ze wzgl~ u na mnie ‫ ז‬- Dostownie: ·"Czy jestes gorliwy za mnie?" Czy wykazujesz zapat chcqc reagowac na to, co powinno wywolywac m6j gniew? (Raszi )

11 :30

Mosze (..•) wszedt - Wr6cit sprzed wej5cia do Namiotu Wyznaczonych Czas6w. (Raszi)

11:31

przepi6rki- Por.: Szemot 16:13. od morza - Od Morza Trzcinowego (Sforno). Od Morza Sr6dziemnego (Targum ]onatan). Leciafy- Wedtug Sifri, Targum Jonatan. Nagromadzity si~ dwa ama nad ziemiq (raw Saadia Gaon, lbn Ezra, Ralbag).

11:32

chomer6w- Por.: Wajikra 27:16 i uwaga w komentarzu do tego wersetu w Torze Pardes Lauder.

11 :33

pomi~zy ich z~bami - Z tego miejsca uczymy si ~ , ze mi ~o zachowuje sw6j status mi ~ nawet kiedy jest pomi ~dzy z~bami i ze nadal obowiqzuje w6wczas okres sze5ciogodzinnego odst~ pu, ‫ ח‬in:‫ ו‬wolno jesc mleczne potrawy. (Chulin 1OSa) nie pogryzione - Dostownie: "byto odci ~te". Wedtug innych: lud zaczqf umierac (Raszi), zanim byto zjedzone (Sforno, Targum Onkelos, Septuaginta), jeszcze nie zostafo strawione (Siftej cha chamim), nie byto rozdrobnione (rabin Samson Rafael Hirsch), zanim je potkn ~ li (raw Saadia Gaon), jeszcze cafkowicie nie zjedzone (Gur Arje.) uderzyt lud bardo srogc‫ ן‬plagc‫ ן‬- Podzegacze wzniecajqcy niezadowolenie w5r6d ludu (werset 11 :4) zgin ~ li natychmiast. Reszta narodu jadfa ptaki przez miesiqc. (Ramban ) Przed wymierzeniem kary smierci B6g pokazaf jednak, ze z tatwo5ciq jest w stanie dostarczyc wi ~cej mi ~sa niz potrzeba. (Chizkuni )

11 :34

[Mosze] nazwaf to miejsce Kiwrot Hataawa - Wedtug lbn Ezry.

11 :35

Chacerot - Por.: Bemidbar 33:17 i Dewarim 1:1. Zydzi przyszli do Chacerot dwudziestego dru giego siwan (Taanit 29a; Chizkun‫ךו‬. Raszi w komentarzu do Dewarim 1 :1 podtrzymuje, ze bunt Koracha miat miejsce w Chacerot (patrz: Bemidbar 16:20.)

12:1

126

12 PODWAZENIE WYJf\TKOWOSCI ROLI MOSZEGO 1JEJ POTWIERDZENIE Mirjam przem6wifa-W wersecie tym Mi ~ am przem6wita (tedaber), co zawsze oznacza ostrzejszy spos6b m6wienia niz amira - mowa w wersecie 12:2. Dlatego wfa5nie Mi ~ am, jako ta, kt6ra m6wifa ostrzej, zostata ukarana, za5 Aharon nie. Byto naturalne dla Mirjam jako kobiety, ze uj ~a si ~ za szwagierkq, sqdzqc, ze zostata ona porzucona przez m~za. Aharon, jako m~zczyzna, nie podzielat do ko r'‫ ו‬ca tych uczuc. Dla kogos, kto postrzegaf to z zew ‫ ח‬qtrz, porzucenie Cipory moglo oznaczac, ze uznana zostafa za z jakiegS‫ ס‬powodu niegod ‫ ח‬q, bycia z‫ חס‬q Moszego. Lecz gdy Mirjam i Aharon zrozumieli, ze odsuni ~cie si ~ Moszego od zony jest skutkiem jego 5wi ~to5ci i nie ma w tym ch ~ci ponizenia jej w jakikolwiek spos6b, w wersecie 12:2 wypowiedzieli sw6j krytycyzm w fagodniejszy spos6b. (Alszich Hakodesz) przem6wifa [z wyrzutem] - Mosze musiat byc got6w wystuchac Boga w kaZdej chwili i dlatego przez caty czas utrzymywat czystosc rytual ‫ ח‬q, co oznaczafo, ze powstrzymywat si ~ od obcowania

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫בהעלותך‬

‫במדרב‬

miesi ~ ne zapasy mi ~a zostan ‫ ף‬dostarczone w spos6b naturalny, a nie nadprzyrodzony. Taki zamiar mial te.2: sam B6g, na co wskazuje uiycie przez Niego stowa 'b~dzie wypelnione' (werset 11 :23) - kt6re pochodzi od slowa keri 'zbieg okoliczno5ci'. Mosze w‫ף‬tpil zatem, ze mozna do starczyc na pustyni tak duzo mi ~sa nie czyni ‫ף‬c cudu. B6g odpowiedzial mu, ze stanie si ~ to w spos6b jak najbardziej naturalny, bowiem nawet rzecz pozornie nie do spelnienia nie przekracza mozliwosci Boga. (Ramban ) 11:18

Przygotujcie si~ - B‫ף‬dzcie gotowi na przyj ~cie kary, podobnie jak m6wi werset: "Przygotuj ich na dzien mordu" Uirmija 12:3). (Raszi )

11 :20

ai: nozdrzami ~ie wam wychodzic - Nie naleiy tych s/6w brac doslownie, lecz raczej p6jsc za t/umaczeniem, kt6re podaje Targum Onke/os: "a:l wam to obrzydnie". Poczujecie si~ tak, jakby5cie zjedli za duzo, i ~dziecie musieli zwymiotowac je ustami i nosem. (Raszi)

11 :21

sze8cset tysi~ pieszych - Mosze podal zaokrqglon ‫ ף‬licz ~ , nie liczqc dokladnie tych dodatko wych trzech tysi ~cy. Raw Mosze Hadarszan wyja5nia, ze Mosze nie wspomina o nich, gdy;l narzekali wyl‫ף‬cznie ci, kt6rzy wyszli z Micrajim. (Raszi ) pieszych - Por.: Szemot 12 :37.

11 :23

Czy slowo Boga to za malo? - Dos/ownie: "Czy Boska

r~ka

jest za kr6tka?". Targum Onkelos:

"c.zy s/owo Boga moze byc ograniczone?" 11 :24-29 NOWI PROROCY Mosze wyznaczyl siedemdziesi ~ciu cz/onk6w Sanhedrynu. Uczynil to wobec ludu, aby dac mu do zrozumienia, ze nie jest w stanie samodzielne im przewodzic, z powodu ich kr‫ף‬brn ‫ס‬Sci i swar6w. 11 :24

Mosze wyszedl - Z Namiotu Wyznaczonych Czas6w. (lbn Ezra)

11 :25

ale nie trwalo - Nie prorokowali juz p6zniej, poza tym jednym razem. Targum Onke/os tlumaczy jednak stowa /o jasafu jako 'nie ustali', wskazuj ‫ף‬c, iz natchnienie ich nie opu5cilo i do ko ‫ ו'ו‬caiycia miewali wizje prorockie. (Raszi )

11 :26

dwOch ludzi (.•. ) pozostalo w obozie - Dw6ch sposr6d tych, kt6rzy zostali wybrani. Pozostali w obozie m6wi ‫ף‬c: "Nie jeste5my godni takiego zaszczytu". (Raszi ) Eldad (•.•) Medad - Niekt6rzy m6wi ‫ף‬, ze byli to synowie Elcafana, syna Parnacha (Bemidbar 34:25), kt6rzy si ~ urodzili Jochewed, gdy rozwiodla si ~ ona z Amramem, wi ~ byli przyrodnimi bracmi Moszego (Targum )onatan). lnni twierdz‫ף‬, ze Eldad to Elidad, syn Kislona (Bemidbar 34:21 ,) za5 Medad to Kemuel, syn Sziftana z Efrajimit6w (Bemidbar 34:24). (Bemidbar raba 15:19) Byli po5r6d tych [siedemdziesi~iu] wpisanych - Z kaZdego plemienia wpisano sze5ciu, l‫ף‬cznie bylo wi ~c ich siedemdziesi ~ciu dw6ch, a tych dw6ch zostalo wykluczonych przez losowanie . (Sifri, Raszi )

11 :27

Mlodzieniec (••. ) pobiegl - S‫ ף‬tacy, kt6rzy twierdz‫ף‬, iz byl to syn Moszego, Gerszom. 0 jego narodzinach m6wi werset Szemot 2:22. (Raszi )

11 :28

od swojej mlodo8ci - Wedlug Targum Onkelos, Raszbama, Radaka. lnne tlumaczenia: "wybrani" (lbn Ezra, Septuaginta), "sposr6d jego uczni6w (raw Saadia Gaon .) zakaZ im - Z/6z na nich cz~sc odpowiedzialno5ci za potrzeby spoleczno5ci, a sami si ~ powstrzymaj ‫ף‬. (Raszi ) Wszyscy kandydaci do tego Sanhedrynu stali si ~ prorokami, poniewa:l spoczql na nich duch Mo-

CHUMASZ PARDES lAUDER

125

BEHAALOTECHA 11 :16-20

BEMIDBAR

Powiedziat B6g do Moszego: [Skoro skarZysz si ~ , ze nie mozesz poniesc tego ludu sam], zbierz dla Mnie siedemdziesi ~ ciu ludzi ze starszyzny Jisraela, 0 kt6rych wiesz, ze byli starszyz ‫ ח‬q ludu i ich zwierzchnikami [w Micrajim]. Wez ich do Namiotu Wyznaczonych Czas6w i niech sta ‫ ח‬q tam z tobq. 17 Objawi ~ si ~ i przem6wi ~ tam wraz z tobci. Wzmog~ natchnienie, kt6re jest nad t ‫ ס‬bq, i z niego udziel ~ im, [nie umniejszaj ‫ף‬c tego, kt6re jest na tobie.] ‫ ו‬oni ponios ‫ף‬ ci ~zar ludu z tobq, zebys nie musiat nosic go sam. 18 Powiesz do ludu: Przygotujcie si ~ na [kar~, kt6ra nadejdzie] jutro, gdy b ~ dziecie jesc mi ~ so, bo ptakaliscie przed Bogiem zcidajcic: Kto nam da mi ~ sa do jedzenia? Byto nam lepiej w Micrajim. B6g da wam mi ~so i b ­~ dziecie jedli. 19 Nie b~ dziecie go jedli dzien ani dwa dni, ani pi ~ c dni, ani dziesi ~ c dni, ani dwadziescia dni, 20 ale przez caty miesiqc, az. nozdrzami b~dzie wam wychodzic i obrzydnie wam. Bo wzgardziliscie Bogiem, kt6ry jest wsr6d was, i ptakaliscie przed Nim, m6wicic: Dlaczego opuscilismy Micrajim ? 16

Pardes Lauder Liczba siedemdziesiqt przedstawia wszystkie r6znorodne aspekty mentaln ‫ס‬Sc i ludzkiej, a takZe siedemdziesiqt gl6wnych narod6w wymienionych w Bereszit 10, z kt6rych sktada si ~ rodzaj ludzki. lnstancja sktadajqca si ~ z siedemdziesi ~ iu m~drc6w jest wi ~c w stanie rozwai:yc wszelkie mozliwS‫ס‬ci i wydac sprawiedliwe decyzje. (Ramban, rabenu Bachja) niech stan ‫ן‬c tam z tob‫ן‬c - Tak, zeby Jisrael ich ujrzat oraz odnosit si ~ do nich z powagq i szacun kiem. Niech powiedzq: "Ci m~owie sq nam drodzy, gdyi: wkroczyli do Miejsca Obecnosci wraz z Moszem, aby wysluchac sf6w Swi ~tego, niech ~dzie btogosfawiony". (Raszi )

11 :17

Objawi«: si«:- Doslownie: "zstqpi ~ ", por.: Szemot 19:11 oraz komentarz do slowa jarad 'zst~ po wac' stosowanym w odniesieniu do Boga w Torze Pardes Lauder ‫ וו‬Szemot (s. 182). Jest to jeden z dziesi ~iu przypadk6w opisanych w Tanachu, kt6re m6wiq ‫ ס‬zstqpieniu Boga. (0pr6cz tego wersetu nast~ pujqce m6wiq ‫ ס‬z ~ powaniu Bozej Obecno5ci: Bereszit 3:8, 11 :5, 18:21 , 46:4, Szemot 3:8, 19:20, 33:22, Bemidbar 12:5, Zecharia 14:4. Mimo ze nie we wszystkich wymienionych miejscach pojawia si ~ czasownik jarad 'zst~ powac', to jednak liczne midrasze lqczq te wta5nie wersety ze ‫ס‬s bq). (Raszi )

11:18-24 B6G ODPOW ‫ו‬ADA LUDOW ‫ו‬ Wersety te opisujq skutki nieumiarkowanych pragnien, jakie manifestowal lud .Zqdajqcy mi .~ B6g obwiescit im przez Moszego, ze przez peten miesiqc i:ywic si ~ b ~dq mi ~sem - lecz ze w konsekwencji jego wielkie mn6stwo przyprawi ich ‫ ס‬mdfo5ci i pozatujq swych t ~sknot za Micrajim. Mosze wydawat si ~ sceptyczny wobec tej zapowiedzi - co samo w sobie wydaje si ~ niewiarygodne i grzeszne. Mosze byt 5wiadomy, ze B6g potrafi czynic cuda - czy to po to, by okazac wsp6fczucie narodowi i:ydowskiemu, czy te.2:, aby wymierzyc szybkq kar~ niegodziwym grzesznikom. Nie czyni On jednak cud6w dtugotrwafych, kt6rych charakter jest co najmniej dwuznaczny - jak spetnienie prosby ludu w spos6b, kt6ry ostatecznie stanie si ~ karq dla niego. Mosze byf wi ~c pewien, ze

124

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫בהעלותך‬

‫יא‪:‬טז‪-‬כ‬

‫מבדרב‬

‫‪w‬ה ~י מו~"ני ~ מרג ו‪:‬ני~~‪-‬ם~ וב\ ?ו~י‪.‬ע~ ו~ל‪-‬ז‪t‬ו~ה‬ ‫'}‪-‬ו;נ~‬ ‫ברעית‪:‬‬ ‫‪:‬די ודי‬

‫‪.‬ו‬

‫פ‬

‫‪w‬‬ ‫‪w‬‬

‫‪W‬ה ~זק~ה‪-‬ו'י ש~‪.‬ג'ים ~יש ז‪;.‬כזזן‪f.‬י י~ר~~‬ ‫טז נ ~ר ~ר‪i‬יה ז‪t‬ל‪-‬מ‬ ‫~ ר ן;נ~~ ‪;:‬וי‪-‬תם גי סגים ו~'?יני ו~זוו‪:‬י‪l‬י אנכם ז‪t‬ל‪-‬אדך‪.‬ל‬ ‫יז מו~ד ךנ;וה~~ב~ ‪SJ‬ם ‪:‬ף~‪.‬ע ך~ן‪:i‬יי ךד~ןין‪:‬ו ~~‪.‬ע ~ ‪ 6‬יי‪~~?i:‬ך‬ ‫ז‪;.‬כו‪;-‬רמו‪r‬כ ~ ר ~?רי ושז‪,‬ניז‪:‬י ~ל‪.‬ים‪ v‬ו~~אן ~ו;נ~ ~‪.‬א~מ~ מ~ם‬ ‫יח ך?א‪-‬בכ~~ ~~זי ‪:‬ףז;‪.‬ג? ךז‪t‬ל‪-‬מ‪.‬גים אתמר הנ‪:‬ןקןש~ ~?‪iQ‬‬

‫‪m‬‬

‫‪w‬‬

‫‪m‬‬

‫איככנ~ בשר‬ ‫אבזני ‪:‬י ה לא‪i‬נר מי‬ ‫ואכלתם בשר מ בכית‪t‬כ‬ ‫•••‬ ‫‪•• :‬‬ ‫ ‪:‬‬‫נ‪:•.‬‬

‫‪:-‬יי‪r‬‬

‫די‬

‫די‬

‫‪.‬‬

‫‪:‬‬

‫‪.‬‬

‫‪".‬‬

‫‪:‬‬

‫ז‬

‫די‬

‫••‬

‫‪C‬י‪.‬‬

‫‪:-‬יי‪r‬‬

‫די‬

‫די‬

‫יט ט‪-‬י>;‪1:‬ב ‪.‬לב~ ם~כ;‪.‬ז~ ו‪tQ‬ו ~ההג ל‪';f‬ם ר~~ כ~~?ןדם‪ :‬אן י‪7‬ם‬ ‫ימז‪ t‬ן~(?ון‪ N‬לך~ יוםש לך~‪!~Q1‬ץכ;‪.‬ז ~ים לך‪~ N‬שהג ~ם‬ ‫כ לו~ ~~ידם וןם‪ 1}' :‬ו ד‪t‬וש ~ים דע ~ ר~ ~~~ ומהנ‬

‫‪w‬‬

‫רם"י‬

‫נכריומ ככ‪t‬וסררמ כסס‪) :‬יכ( כי ‪l‬ל‪f‬נמו ‪.‬י~נ‪ f‬נ‪t::‬ומס ‪t‬ורמר מכי נ‪::‬מסר כזויקן‪ .‬וסיכן ‪t‬ומר כר כן‪ ,‬כן כזוס ‪t‬ומ סנכס‬ ‫)נ‪::‬מומ ככ כד(‪ ,‬ר‪t‬וומר )נ‪::‬מומ ו יג( וי‪ S‬וס מכ ככי יםר‪t‬וכ‪ ,‬נכ!י מכמ נ‪::‬יסיו סוק!~יס ממכס ומזורפיס ממכס‪ :‬ככ~ כ‪f‬נדמכ‬ ‫‪f‬נםו כםכנכמ ~‪f‬נכרמיר‪ .‬ממס מומר כי כנ‪t::‬ומס כזויקי‪) :‬סר( ר‪f‬נם ככב ‪f‬נ‪l‬ל נכםכ ‪.‬י~ ‪::‬נ‪::‬נמ כווו נ‪::‬כ מנ‪::‬ס ככקנס‬ ‫כנ‪::‬כר‪f‬ווסו סקכייס ספורנככרמ נ‪::‬סרח ככמיד כסכי‪f‬ו נכ!~יסס נככ ‪tr‬ו‪.‬ת ממר כפניו' מס כן סרג כי מזוכס‪ :‬ר‪f‬נ~ ‪f‬נו‪f‬נכ‬ ‫כונכ‪l‬לי‪ .‬כרבכמס סיס כר ככמוכ‪t ,‬וכ‪t‬ו נ‪::‬כיכס סכמוכ‪ .‬ר‪ r‬ס מזוז ממקרני סרפריס כמורס ככיכרי וכמקרן סכנ‪::‬ון‪():‬ס‪r‬‬ ‫‪f‬נס‪ D‬כ ‪.‬י~ סרי מנ‪::‬רכס !~מ!~וכמן ם‪t‬ומרמ כ‪t‬ו מכו!י ‪t‬וככי ככדי‪ .‬וס‪ r‬קכיס סר‪t‬ונ‪::‬רכיס סיכן סיר‪ ,‬וס!~‪t‬ו ‪t‬וף כמ‪S‬ריס ינ‪::‬כר‬ ‫בכמסס‪ ,‬םכ‪t‬ומר )נ‪::‬מרמ ג‪,‬‬

‫ט‪(r‬‬

‫כן ר‪t‬וספמ ‪t‬ומ ‪r‬קכי יםר‪t‬וכ‪t ,‬וכ‪t‬ו כ‪t‬ונ‪ ::‬מכבכרס ממר‪ .‬ור‪t‬וויס סיר ככן מסיני‪ ,‬דכמיכ‬

‫)נ‪::‬מומ כד( ויזו‪r‬ו ‪t‬ומ ס‪t‬וכס‪,‬סי נ‪::‬כסנו קכרמ ר‪f‬ום‪ ,‬ככרנ‪::‬ן פמו רמדכר כפכי סמכן‪ .‬ר‪ r‬סר (ס‪::‬נ) ויחככו וינ‪::‬מר‪ ,‬וכמ ר‪ S‬ס‬ ‫סקכייס כימן מככרמ כממן מורס רפרנכ כסס כ‪t‬ון‪f :‬נםו ידנכ‪l‬ל כי בם ונרי‪ .‬מרמס נ‪t::‬ומס מכיר נ‪::‬כממכו נככיסס‬ ‫םרטריס כמ~ריסכבככרדמ פרן וסיר מרזומיס בכ!~יסס ומרכיס בככ ידס‪ ,‬נ‪::‬כ‪f‬ומר )נ‪::‬מומ ס‪ ,‬יד( ריו‪::‬כ נ‪::‬וטרי ככי יםר‪t‬וכ‪,‬‬ ‫בכמס יממנו כג דו!~מן כדרך נ‪::‬כ‪S‬טנכרר כ‪ S‬רמן‪ :‬ר~קוכ‪l‬ל ‪f‬נר‪l‬לם‪ .‬קזוס כדכריס‪t ,‬ונ‪::‬ריכס נ‪::‬כממכימס פרכסיס בכ!י נכיר י!‪::‬נ‬ ‫מקרס‪ :‬וכ‪l‬לי‪ 5‬כו נבם נכמך‪ .‬כדי םיר‪t‬ור ינ‪::‬רמכ ריכסגו כסס בדוכס ונכוד רי‪t‬ומרר ייכיכין מכס נ‪::‬כככסר נכס מנ‪::‬ס‬

‫כנ‪::‬מרבכ‪ .‬זכור מפי סקכייס‪) :‬י‪ (r‬ריוד‪l‬לי‪ r .‬ר ‪t‬וזומ מנכנ‪::‬ר ירידומ סכמוכרמ כמורס‪ :‬רדכומי נומך‪ .‬וכמ בכמסס‪:‬‬ ‫ו ‪. 56‬יל‪ ~l‬כמרגומו ר‪t‬ורכי‪ ,‬כמו )נ‪::‬מומ כד‪ ,‬י‪f‬ו( ומכ ‪t‬ו‪ S‬י!~י ככי יםר‪t‬ו!~‪ :‬ר‪l‬במ‪l‬לי נכ~יכם‪ .‬כמס מנ‪::‬ס דרמס כמרמס‬ ‫נ‪::‬בכס‪ ,‬ככר נ‪::‬מוכ‪r‬כ בככ גני מכררס וסככ מד!~יקין סימנו‪ ,‬ומין חורר ייסר ככוס‪ :‬רכם‪f‬נו ‪f‬נ‪l‬לן‪ .‬סמכס נכמסס בככ מכמ‬ ‫םיקכ!~ו נככיסס טרר‪r‬כ ככי‪ ,‬נ‪::‬סס טר‪r‬ככיס רסרככיס‪l ,~" :‬ל‪l‬ב‪f‬נ ‪f‬נ‪l‬לכ ~כדן‪ .‬סרי מנ‪::‬וכס כמס ם‪t‬ומרמ כמ ‪t‬ורככ מככי‬ ‫ככדי‪) :‬יוכ( כמקדםו‪ .‬ס‪ r‬מיכר נכ‪ S‬מכס כפררבככרמ‪ ,‬כון סר‪t‬ו מומר )ירמיס יכ‪ ,‬ג( וסקדינ‪::‬ס כיוס סרגס‪( :‬כ) נכד ונדם‬ ‫ימים‪r .‬ר ‪::‬ככנ‪::‬ריס נ‪::‬מממ‪S‬ין נככ מטרמיסן ר‪t‬ו‪r‬כר כן כנ‪::‬ממן יר‪tS‬וס‪ ,‬רכרנ‪::‬נכיס סו‪t‬ו מומר סכנ‪::‬ר גכרדנו כין נ‪::‬כיסס‪ ,‬כן‬ ‫סי‪f‬ו נ‪::‬כויס כספרי‪t ,‬וככ כמכי!~מ‪t‬ו נ‪::‬כויס ‪r‬כי!~רף סרנ‪::‬נכיס ‪t‬ורכ!~ין רמ‪ S‬טנכרין נ‪::‬כרנ‪::‬יס ירס רסכנ‪::‬ריס כ‪:‬כנ‪::‬ר בכרדנו כין‬ ‫םכיכס‪ :‬נכד ‪f‬נםו י ‪ 65‬מ‪f‬נ‪D‬כם‪ .‬כמרגרמר דמקר‪ S‬רן כיס‪ ,‬יס‪t‬ו דרמס ככס כ‪t‬וי!~ו ‪t‬וכ!~מס ממכר יומר מד‪f‬וי נכד נ‪::‬יר‪t S‬ו‬ ‫רכגבככ כ‪r‬כרז דרך ס‪t‬וף‪ :‬וכיב ~כם ~‪r‬ו‪f‬נ‪ .‬נ‪::‬מסיר מר‪r‬כקין מומר יומר ממס נ‪::‬קרכמס‪ .‬וכזכרי רכי מנ‪::‬ס סדרנ‪::‬ן ר‪t‬וימי‬ ‫נ‪::‬ים כפרן נ‪::‬קררין כ‪r‬כרכ ‪r‬ר‪t‬ו‪f :‬נ‪l‬ל כי ‪f‬נםו כקוככם‪ .‬מס כמ םכטבכמי נ‪::‬כיכמי כיכיכס‪ ,‬כמ נכס כככנס !~יכנס כככ‬

‫‪123‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

BEHAALOTECHA

BEMIDBAR

51. Mesos Kol Haarec- Zachwyt Cafego Swiata (Psa/m 48:3 ) 52. Nachala - Dziedziczona Posiadfosc (Dewarim 12:9) 53. Saf Raal - Puchar Trucizny (Zecharia 12:2) 54. Eden -Zachwyt Ueszaja 51 : 3) 55. lr Dawid-Miasto Dawida (// Szmuel 5:7) [Dlaczego nazwano miasto imieniem smiertelnika ? Bo tak jak smiertelnik je postawif, tak smiertelnik je zburzyl, ale w czasie, kt6ry nadejdzie, ~dzie nazywane lmieniem Boga, tak jak jest napisane w Jeszaja 60:14 ) 56. lr Hajona - Miasto Uciskane (Zefania 3:1 ) 57. lr Hanegew- Miasto Pofudnia (Owadia 1 : 20) 58. lr Hacedek - Miasto Sprawiedliwe Ueszaja 1 :26) 59. lr Haszem - Miasto Boga Ueszaja 60:14) 60. lr Jisrael - Miasto Jisraela 61. lr Lo Neezawa - Miasto Nie Porzucone Ueszaja 62:12 ) 62. lr Szechubra Lah - Miasto Zjednoczenia (Psa/m 122:3) 63. Akara - Nieurodzajna Ueszaja 54:1 ) 64. Cijon - (11 Szmuel 5:7) 65. Krija Neemana - Miasto Ufnosci Ueszaja 1 :26) 66. Krijat Melech Raw - Miasto Wielkiego Kr61a (Psa/m 48:3) 67. Rabati Bagoim - Najwi ‫ !;ן‬ksze Wsr6d Narod6w (Tre‫ ח‬y 1 :1) 68. Rabati Am - Miasto Ludne (Tre ‫ ח‬y 1 :1) 69. Rama -Wysokosc Uirmija 31 : 14) 70. Szegal - Pomocnik Kr61a (Nechemia 2:6, Psalm 45:10) [Sfowo szegal oznacza 'pomocnik kr61a', uZyt:e ono zostafo w poemacie lbn Ezry o szachach jako okreslenie figury, kt6rq dzisiaj w obcych j ‫!;ן‬zykach nazywa si ‫ !;ן‬kr61 ‫ס‬wq, a po polsku hetmanem. Przed YN wiekiem hetman posuwaf si ‫ !;ן‬ruchem podobnym do ruchu kr61a, dopiero p6zniej dokonano zmiany jego ruchu i obecnie figura ta jest najsilniejsza na szachownicy. (rabin Sacha Pecaric ])

(Baal haturim )

11 :16

zbierz dla Mnie - Odpowiadajqc na prosbfi! Moszego, skar.Zqcego si ,‫ !;ן‬ze nie jest sam w stanie podofac roli przyw6dcy, B6g rozkazaf mu wybrac siedemdziesi ‫!;ן‬C iu starszych, kt6rzy utworzq Sanhedryn. Nie byf to pomysf nowy, poniewa:Z starszyzna zbierafa si ‫ !;ן‬juz tak:Ze w Micrajim (Szemot 3:16, 4:29), siedemdziesi ‫!;ן‬ciu starszych Mosze zebraf tak:Ze przed otrzymaniem Dziesi ‫!;ן‬C iU Przykazan (Szemot 24:1 ), lecz mfi!drcy ci zgi ‫ ן;!ח‬li pora:Zeni ogniem niebieskim, kt6ry razif grzeszni k6w skar.Zqcych Sifi! na sw6j los w wersecie 11 :1 . B6g nakazaf Moszemu wybrac teraz sposr6d tych, kt6rzy byli :Zydowskimi nadzorcami w Micrajim. Oni bowiem, gdy faraon rozkazaf ukarac Zyd6w, sami dali si ‫ !;ן‬ubiczowac, lecz nie ukarali swych braci (Szemot 5:14.) siedemdziesi‫ו‬:ciu ludzi - Miszna (Sa ‫ח‬hedryn 2a) uwa:Za tych siedemdziesi ‫!;ן‬Ciu m ‫!;ן‬zczyzn za Sanhedryn. Mosze wyznaczyf tych siedemdziesi ‫!;ן‬Ciu m‫!;ן‬drc6w, a Boza Obecnose spoczfi!{a na nich. (Rambam, Hilchot Sa ‫ ח‬hedry‫)ח‬ 6w nowy sqd nie byf potrzebny do pefnienia funkcji sqdowniczych, te bowiem spefniali przyw6dcy plemion oraz sfi!dziowie mianowani przez Moszego (Szemot 18:13-26). Mosze potrzebo waf Sanhedrynu do pomocy w przewodzeniu narodowi . ‫ ו‬podobnie byfo z Wielkim Sanhedrynem w Jerozolimie, kt6ry wprawdzie byf najwy:Zszq wladzq sqdowniczq, lecz sqdzenie nie byfo jego funkcjq podstaw‫ס‬wq. W cafym Kraju istniaf bowiem zfozony i autorytatywny system sqdowniczy zfozony z wykwalifikowanych sqd6w. Sanhedryn jerozolimski - tak jak starszyzna w tym wersecie - pefnif funkcj ‫ !;ן‬przewodnika. Niebieski trybunaf Boga obejmowaf siedemdziesi ‫!;ן‬C iu aniof6w str6z6w siedemdziesi ‫!;ן‬Ciu narod6w, kt6rym przewodzif sam B6g. Sanhedryn omawiany tutaj odzwierciedlaf ten:Ze sqd niebieski i skfadat si ‫ !;ן‬z siedemdziesi ‫!;ן‬C iu Sfi!dzi6w, kt6rym jako ‫ח‬asi - przewodniczqcy - kierowat Mosze .

122

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫בהעלותך‬

‫במדרב‬ 7. 8.

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37.

38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50.

Bamot - Miejsce WywyZsz.one (Micha 1 :5 ) Beula - Poslubiona Ueszaja 62:4) [bo dobrobyt poslubionej kobiety pochodzi od jej m,~ tak samo Jerozolima nie ma innego, opr6cz Boga, kt6ry ‫ ח ס‬iq dba] Baszan - Wyb6r (Psa/m 68:16) Giwat Halewona - Wzg6rze Kadzidta (Pie5n nad Pie5niami 4:6) Gola Wesura -Wygnanie i Tutaczka Ueszaja 49:21 ) Chizajon - Wizja Ueszaja 22:1 ) Gila - Radosc, Pocieszenie Ueszaja 65:18) Gilad Uirmija 22:6) Gan Haszem - Ogr6d Boga Ueszaja 51 : 3) Daletot Haamim - D ‫ו‬zwi Narod6w Uechezke/ 26:2 ) Derusza - Poszukiwana Ueszaja 62 : 12) Har Gawoa - Wysoka G6ra Uechezkel 40:2) Har Chamad - G6ra Upragniona (Psa/m 68:17) Har Moed - G6ra Wyznaczona Ueszaja 14:13) Har Marom - G6ra NajwyZ5Za (// Kr6/ewska 19:23, }eszaja 37:24) Har Merom Jisrael - G6ra Wyniesienia Jisraela Uechezkel 17:23, 20:40) Har Cijon - G6ra Syjonu Ueszaja 18:7, Psalm 48:3 )) Har Kodesz - Swifi!ta G6ra (Daniel 9:20) Chadrach - (Zecharia 9: 1) [nazwa ta oznacza Damaszek, midrasz wyja5nia jednak, ze odnosi sifl! ona do Jerozolimy, kt6ra rozciqgac sifl! bfi!dzie do bram Damaszku (Szir Haszirim raba 7:5 ]) Chefci Bah - Moje Pragnienie Ueszaja 62:4) Tabur Haarec - Pfl!pek Swiata Uechezkel 38:12 ) Jewus- (Sfdziowie 19:10) Jedidut - Mitosc Uirmija 12 : 7) Haszem Kedoszim - Swi'l!ty Boga (Midrasz Zuta) [nie jest jasne, skqd pochodzi to okre51enie] Haszem Szama - 86g jest tam Uechezkel 48:35 ) Jam - Morze Uirmija 3:17) [bo jest napisane, ze narody zbi ‫ ס‬rq si'i! w Jerozolimie, tak jak w Bereszit 1 :9 "zebraty si'i! wody"] Jafe - Pifl!k‫ ח‬osc Uirmija 11 :16) . Jafe Nof - Widok Najpifl!k‫ ח‬iejszy (Psa/m 48:3 ) Jire - Zobaczy (Bereszit 22:14) Jerusza- Spadek (Psa/m 61 :6) [lbn Ezra] Jeruszalaim - [Awraham nazwat to miejsce Jire (Bereszit 22:14), za5 Szem, syn Noacha, nazwat go Szalem (Bereszit 14:18). B6g powiedziat: Je.leli ‫ ח‬azwfi! je Jire, to sprawiedliwy Szem bfi!dzie narzekat, a je.leli ‫ ח‬azwfi! je Szalem, sprawi to przykr‫ס‬SC Awrahamowi. Nazwfi! Wifl!C to miasto Jeruszalaim (Bereszit Raba 56:10]) Jarketej Cafon - P6tnocny Strona Ueszaja 14:13, Psa/m 48:3 ) Kala - Narzeczona Ueszaja 49:18, 62:5 ) KelilatJofi - Doskonale Pifl!k‫ ח‬a (Treny 2:15 ) Kise Haszem - Tron Boga (}irmija 3:17) Lewanon - (Dewarim 3:25, patrz: Berachot 48b) Migdal Eder - Twierdza Trzody (Micha 4:8) Mora - Miasto Ucisku (Zefania 3:1 ) Morija - (Bereszit 22:2 ) Menucha - Miasto Spoczynku (Dewarim 12:9) Mecuda - Wieza (// Szmue/ 5:7-9) Mekudeszet - Zarfi!CZ‫ חס‬a (Hoszea 2 :21-22 ) Marom - Wysok‫ס‬SC Ueszaja 33:5 ) Meromim - WysokS‫ס‬ci Ueszaja 33:16, Targum Onkelos )

CHUMASZ PARDES lAUDER

121

BEHAALOTECHA 3 ‫ד‬. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 4 ‫ד‬. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 5‫ד‬. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 6‫ד‬. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70.

BEMIDBAR

Towim - Dobrzy (Psalm ‫ ד‬25:4 ) Jechidim - Zjednoczeni (Raszi do Psalmu 68:7 ) Jakirim - Szlachetni Uirmija 3 ‫ ד‬:‫ ד‬9 ) Jisrael Jeszurun (Dewarim 32 :‫ ד‬5, 33:26) Jaakow (Bereszit 49:7, Bemidbar 24:5 ) Josef Uechezkel 37 :‫ ד‬6- ‫ ד‬9) Jehudim - Judejczycy (Ester 3:6) Jeladim - Dzieci Uirmija 3 ‫ ד‬:‫ ד‬9) Jedidim - Przyjaciele Uirmija ‫ דד‬:‫ ד‬5, ‫ ד‬2:7) Kala- Narzeczona (PiesfJ nad Piesniami 4:8- ‫ ד‬2) Kana - Fundament (Psa/m 80 :‫ ד‬6, lbn Ezra) Kerem - Winnica Ueszaja 5:7) Kohanim - Szlachetnie Urodzeni / Kaptani (Szemot ‫ ד‬9:6) Meszartim - Studzy Ueszaja 6‫ ד‬:6) Melachim - Kr61owie (Bereszit ‫ ד‬7:6) Majn Chatum - Fontanna Zapiecz~towana (PNP 4 :‫ ד‬2) Nachala - Dziedzictwo (Dewarim 4:20, 9:26 ) Nediwim - Szczodrzy (Psalm ‫ דד‬3 :8) Nawa - Mily (PiesfJ nad Piesniami ‫ ד‬:5 ) Naar - Mtodzieniec (Hoszea ‫ד) דד‬: Neta- Zasadzony Ueszaja ‫ ד‬7 :‫ ד‬o-‫· )ד ד‬ Segula - Najbardziej Ukochany (Szemot ‫ ד‬9:5 ) Elionim - NajW)'Zsi (Dewarim 26 :‫ ד‬9, 28 )‫ד‬: Anawim-Skromny (Psa/m 37 :‫)דד‬ Eda - Spotecznosc (Szemot 2 ‫ ד‬:3, Wajikra 8:3 ) lwrim - [Przybywajqcy] Z drugiej strony rzeki (Szemot 2:6) Awadim - Niewolnicy (Wajikra 25 : Amim -Zgromadzenie Narod6w (Bereszit 28:3 ) Peduim -Wybawiciele Ueszaja 35 :‫ ד‬0 ) ‫ןכ‬erazim - Mieszkajqcy w nie obwarowanych miastach (Ester 9 :‫ ד‬9) Con - Trzoda (Dewarim 27 :‫ ד‬7) Cadikim - Sprawiedliwi Ueszaja 60:2 ‫)ד‬ K-edoszim - Swi ~ci (Wajikra ‫ ד‬9:2 ) Kenuim - Zdobyci (Szemot ‫ ד‬5 :‫ ד‬6) Rabim - Liczni (Szemot 5:5 ) Rakim - t.agodni (Bereszit 33 :‫ ד‬3) . Sziftej Kah - Plemiona Boga (Psalm ‫ ד‬22:4 ) Temimim - Doskonali (Przyslowia 2:2 ‫)ד‬ ju.Z starczy (W taki nietypowy spos6b Baal haturim ko ‫ו‬f czy wymienianie imion Jisraela, chcqc zaznaczyc, ze wymienienie petnej liczby bytoby objawem pychy.)

Odpowiada to r6wnie:Z siedemdziesi~iu nazwom Jerozolimy: ‫ד‬

.

2. 3. 4. 5. 6.

120

Ewen Maamasa - Ci ~zki Kamie ‫ו‬f (Zecharia ‫ ד‬2:3) Efrat (Psa/m ‫ ד‬32:6) Ariel Ueszaja 29 )‫ד‬: Armon - Patac Uirmija 30 :‫ ד‬8) Eszet Neurim - Zona Mtodo5ci Ueszaja 54:6) Beit Tefila - Dom Modlitwy Ueszaja 56:7)

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫םבדרב‬ 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67.

‫בהעלותך‬ Szomer - Stral:nik Ueszaja 21 :11, 12, Psalmy 121 :4) Szofet- S~ia (Bereszit 18:25, Psalm 7:12) Szilton - Panujcicy (Kohelet 8:4 i Raszi ad /oc) Sar - Wfadca Ueszaja 9:5) Szochen Ad - Przebywajcicy w Wieczno5ci Ueszaja 57:15) Tamim - Doskonaty (Dewarim 32:4) Takif- Mocarz (Kohelet 6:10)

To imiona, kt6re wymienia Baal haturim. Raw Tuwja ben Eliezer r6wnie.Z wylicza sze5Cdziesiqt siedem lmion . Na obu listach pokrywajci si ~ sze5Cdziesiqt trzy lmiona, ale jednocze5nie na kaZdej sq takie trzy, kt6rych nie ma w drugim wyliczeniu. Czasami r6znica powstaje z tego powodu, ze nie ma zgodn ‫ס‬Sci, czy dwa sfowa nale.Zy liczyc jako dwa lmiona, czy jako jedno lmi ~ dwuczfonowe. Z fo‫ןכ‬ciczenia obu list uzyskuje si ~ licz~ siedemdziesi ~iu lmion. Oto trzy lmiona z wyliczenia raw Tuwji, kt6rych nie wymienia Baal haturim :

68. Cadik - Sprawiedliwy 69. Szadaj- Wszechmogqcy (Szemot 6:3) 70. Melech - Kr61. Liczba siedemdziesiqt odpowiada r6wniez imionom Jisraela:

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.

Eszet Neurim - Narzeczona Uegol Mtodo5ci Ueszaja 54:6) Elej Hacedek- Wi ~zy Sprawiedliwo5ci Ueszaja 61 :3) Alufim - Najwal:niejsi (Psa/m 144:14 i Raszi ad /oc ). Achim - Bracia (Psa/m 122:8) Ahuwim - Ukochani (Ma/achi 1 :2) Am - Lud Ueszaja 51 :4) Em - Matka (Pies‫ ו'ו‬nad Piesniami 3: 11, Raszi ) lszim - Wyr6znieni (Przysfowia 8:4) Efrajim Uirmija 31 :19, TO) Adirim - Silni (Psa/m 16:3 ) Acilim - Przyw6dcy (Szemot 24:11 ) Egoz - Orzech (Piesfl nad Piesniami 6:11 ) Ajuma- Przeral:ajcicy (Piesfl nad Piesniami 6:4, 10) Aguda - Zjednoczony (Amos 9:6) Banim-Synowie (Dewarim 14:1 ) Bnej EI Chaj - Synowie Boga Zywego (Hoszea 2 :1) Bechor - Pierworodny / Najwspanialszy (Szemot 4:22 ) Bechirim - Wybrani Ueszaja 45:4, Psa/m 105:6) Biti -Moja C6rka Uirmija 31 :21 ) Bara - Czysty (Piesfl nad Piesniami 6:9-10) Beula - Poslubiona Ueszaja 62:4 ) Coj - Nar6d (Dewarim 4:6-8 ) Cadol - Wielki (// Kroniki 1 :10, Dewarim 4:6-8) Can Naul - Ogr6d Zamkni ~ty (Pies‫ ו'ו‬nad Piesniami 4:12 ) Cal Naul - Zr6dfo Zamkni ~te (Piesfl nad Piesniami 4:12 ) Cefen -Wino (Hoszea 10:1, Psalm 80:.9, 15, Raszi ) Haamusim - Urodzony Ueszaja 46:3 ) Unesuim - Noszony Ueszaja 46:3 ) Zera Kodesz - Swi ~te Nasienie Ueszaja 6:13 ) Chachamim - Mcidrzy (Dewarim 4:6)

CHuMASz PARDES LAuDER

119

BEHAALOTECHA

BEMIDBAR

Erech Apajim - Cierpliwy (Szemot 34:6) Acharon - Ostatni Ueszaja 44:6) [bo nikomu nie odda Swojego kr61estwa] Emuna - Ufny (Dewarim 32:4) Eszkol Hakofer - Przebaczajqcy albo: Ten, do Kogo Wszystko Naleiy (Piesn nad Piesnia mi1 :14) [dostownie: kisc henny, na podstawie: Szabat 88b] 14. Baruch - Blogostawiony (Psalm 72:19) 15. Bore-Stw6rca (Amos 4:13 ) 16. Gadol - Wielki (Dewarim 10:17) 17. Gee - Dumny, WywyZsz.ony (Szemot 15 :1) 18. Goel - Wykupiciel Ueszaja 47:4, Jirmija 50:34)) 19. Gibor-Mocny (Dewarim 10:17, Psalm 24:8) 20. Dagul -Wyr6zniony, Przewyi:szajqcy (Piesn nad Piesniami 5:10) 21. i 22. Hajodea Waed - Wiedzqcy, Swiadek Uirmija 29:23 ) 23. Zocher - Pamifi!tajqcy (Bereszit 9:15, Wajikra 26:42 ) 24. Chaj - Zyjqcy (Bemidbar 14:21 ) 25. Chasid- Dobroczynny Uirmija 3:12 ) 26. Chanun - taskawy (Szemot 34:6) 27. Choker- Badajqcy Uirmija 17:10) 28. Chasin - Mozny (Psalm 89:9) 29. Chacham - Mqdry (ljow 9:4) 30. Tow- Dobry (Psa/m 145:9) 31. Tehor Ejnajim - Czystych Oczu (Habakuk 1 : 13) 32. Jaszar - Prawy (Psa/m 11 :7) 33. Joszew Seter - Przebywajqcy w Ukryciu (Psa/m 91 : 1) 34. Kawod - Chwalebny (Psa/m 29:2 i 26:8) 35. Mistater - Ukryty Ueszaja 45:15 ) 36. Nora - Przerai:ajqcy (Dewarim 10:17, Psalmy 68:36) 37. Nisgaw- Wzniosly Ueszaja 12:4 i 33:5 ) 38. Necach - Wieczny (/ Szmuel 15:29) 39. Nocer Chesed - Przechowujqcy Dobroc (Szemot 34:7) 40.-42. Nose Awon -Wybaczajqcy Przewinienie (Szemot 34:7), Nose Fesza - Wybaczajqcy Bunt (Szemot) Nose Chet - Uchybienie 43. Nokem - Msciciel,(Nachum 1 :2) 44. Noter - Znoszqcy Urazy (Nachum 1 :2) 45. Sela - Wiekuisty (Psalm 55:20) ciqgly 46. Salach - Odpuszczajqcy (Psa/m 86:5 ) 47. Eljon - Najwyi:szy (Bereszit 14:18-22, Bemidbar 24:16)) 48. Ofer-Jelen (Piesn nad Piesniami 2:9, Midrasz Zuta ) 49. lzuz - Silny (Psa/m 24:8) ? 50. Pode - Wybawca (Psalm 34:23 ) 51. Cur - Skala (Dewarim 32:4, 18, Psalm 18:32) 52. Cwi - Gazela (Piesn nad Piesniami 2:9) 53. Cewaot- [B6g] Zgromadzonych Sil Ueszaja 47:4) 54. Kadosz- Swifi!ty Ueszaja 57:15 ) 55. Kana - Zqdajqcy Wylqcz ‫ח‬cS‫ס‬i (Szemot 20:5 ) 56. Karow- Oddany (Psa/m 145:18) Bliski ? 57. Rachum - Wsp6/czujqcy (Szemot 34:6) 58. Ram - Wyniosly Ueszaja 57:15 ) 59. Riszon - Pierwszy Ueszaja 41 :4) [bo nie otrzymal Swego kr61estwa od nikogo) 60. Raw Chesed - Bogaty w Dobroc (Szemot 34:9, Bemidbar 14:18)

10. 11. 12. 13.

118

CHUMASZ PARDES lAUDER

‫בהעלותך‬

‫בםדרב‬

' nad sprawami rodzin' - narzekali bowiem z powodu arajot 'praktyk kazirodczych', kt6re im zakazano uprawiac Uoma 75). (Raszi ) B6g zapfon‫ז‬cl wielkim gniewem - B6g potrafi byc wyrozumialy, jesli kogos o ~ta poz‫ף‬danie, lecz wyra:Zaj ‫ף‬c pragnienie powrotu do Micrajim Zydzi udowodnili, iz naprawd ~ pragn ‫ ף‬jedynie oddac si ~ bezgranicznie ztej sktonn ‫ס‬Sc i. To zas byto nie do przyj ~cia. (Or hachajim ) a [takZe] oczach Moszego bylo to zle - Mosze przewidywat dtugotrwate i negatywne skutki niezadowolenia ludu. Powiedziat wi ~ Bogu, ze nie jest sam w stanie udiwign ‫ף‬c takiego brze mienia, maj ‫ף‬c nadziej ~, iz B6g wybierze mu do pomocy rad ~ starszych, z kt6r‫ ף‬razem napomn ‫ף‬ lud i u5wiadomi ‫ ף‬mu jego gtupie i szalone zachowanie. (Haamek dawar)

11:11-15 ROZPACZ MOSZEGO Dzieci bywaj ‫ ף‬cz~o mocno skt6cone ze swymi rodzicami, lecz zazwyczaj czuj ‫ף‬, ze rodzice je kochaj ‫ ף‬i pragn ‫ ף‬ich dobra. Ten nar6d nie okazywat jednak Moszemu jakiegokolwiek zaufania i nieustannie wystawiat go na pr6b~ . (Sforno)

11 :11

kladziesz ci~ar calego tego ludu na mnie - Mosze wiedziat bardzo dobrze, ze starszyzna nie ~dzie w stanie zdobyc mi ~sa i ze w chwili kryzysu lud i tak wta5nie jemu, ~zie si ~ uskar:Zat, jako ich przyw6dcy, wyzwolicielowi i prawodawcy. Miat jednak nadziej ~ , ze nowa grupa przyw6dc6w ~dzie w stanie uspokoic lud i zdj ‫ף‬c z jego bark6w przynajmniej cz~ skarg. (Ramban )

11 :12

zebys mi powiedzial: No8 je o wlasnych silach - Dostownie: "ze mi powiesz: Nos go w swoim tonie". Kiedy B6g tak powiedziat do niego? W stowach wersetu: "ldZ teraz, prowadZ dalej ten lud" (Szemot 32:34). Zostato r6wnie:Z napisane: "B6g m6wit do Moszego i Aharona i przykazat im co do syn6w Jisraela" (Szemot 6:13). Prowadz ich, wiedz‫ף‬c ze mogq ci ~ zniewa:Zac, a nawet ukamienowac. (Raszi )

11 :15

Je:Zeli w ten spos6b ze m ‫זח‬c post~pujesz - Moc Moszego ostabta, podobnie jak to si ~ dzieje okresowo z kobietq. (Zwracaj ‫ף‬c si ~ do Boga Mosze u:Zywa w tym miejscu zaimka drugiej osoby rodzaju zenskiego, at. B6g postrzegany jest zawsze w spos6b, kt6ry odzwierciedla natur~ tego, kt6ry go postrzega). Stato si ~ tak, gdy:Z Swi ~ty, niech ~dzie btogostawiony, ukazat mu kary, kt6re wyznaczyt synom Jisraela z powodu ich narzekania. Mosze rzekt w6wczas do Niego: "Je51i taki jest Tw6j zamiar ukarania ich -wpierw mnie zabij". (Raszi ) je:Zeli zna\azlem przychyln ‫ס‬SC u Ciebie - Dostownie: "Jezeli znalaztem przychyln ‫ס‬SC w Twoich oczach."

11:16-17 SANHEDRYN 11:16 siedemdziesic:ciu ludzi ze starszyzny Jisraela- Por. Szemot 24:1. zbierz dla Mnie siedemdziesic:ciu ludzi ze starszyzny Jisrae\a - Ta liczba odpowiada siedemdziesi~ciu duszom, kt6re zeszty do Micrajim. Odpowiada r6wnie:Z siedemdziesi~iu narodom 5wiata, a tak:Ze siedemdziesi~ciu lmionom Boga.

1. 2. 3.

4. 5. 6. 7. 8. 9.

KEI - B6g Wszechmocny Elokim - ~dzia Haszem - lmi~ Echad - Jedyny (Zecharia 14:9) Adon -Wtadca (Szemot 23:17) Adir - Po~ny (Psa/m 93:4) Ehje - Jestem (Szemot 3:14) Amic - Silny (yow 9:4) Emet - Prawda (Szemot 34:6)

CHUMASZ PARDES LAuDER

117

BEHMLOTECHA 11 : 6-15

BEMIDBAR

A teraz usychaj ‫ ף‬nasze dusze, bo nie ma niczego opr6cz manny przed naszymi oczami. 7 [A przeciez] manna byta [wysmienitym po karmem - kr‫ף‬gta] jak nasiona kolendry i ‫ ס‬wygl ‫ף‬dzie krysztatu. 8 Lud miat tylko przejsc si ~ [bez wysitku] i zebrac j ‫ף‬, [a dla ka.Z:dego byta taka, jak to, czego sobie zyczyt, jak] mielone w zarnach. albo uttu czone w mozdzierzu, albo gotowane w garnkach, albo jak ciasto, a smakowata jak cos zagniecionego z oliw ‫ף‬. 9 Gdy rosa opadata noc‫ף‬ na ob6z, manna opadata razem z ‫ ח‬i‫ף‬. 10 Mosze ustyszat lud ptacz ‫ף‬cy w rodzinach, ka.Z:dego cztowieka u wejscia jego namiotu. [Na to ] B6g zapton ‫ף‬t wielkim gniewem, a [tak.Z:e] w oczach Moszego byto to zte. 11 Mosze powiedziat do Boga: Dlaczego zn ~casz si ~ nad Swoim stug‫ ?ף‬Dlaczego nie znalaztem mitosierdzia u Ciebie, ze ktadziesz ci ~zar catego tego ludu na mnie? 12 Czy ja jestem ojcem catego tego ludu, czy oni s‫ ף‬moimi dziecmi, zebys mi powiedziat: Nos je o wta snych sitach, jak piastunka nosi niemowl ~ta - do ziemi, kt6r‫ ף‬Ty obiecates ich praojcom. 13 Sk‫ ף‬d mam mi ~so, zebym je dat catemu temu ludowi? Bo ptacz‫ ף‬przede m ‫ ףח‬z ‫ף‬daj ‫ ף‬c: Daj nam mi ~ sa, zebysmy jedli! 14 Nie mog~ uniesc catego tego ludu sam, bo jest to dla mnie za ci ~zkie. 15 [Gdy Mosze ujrzat w proroctwie kary czekaj ‫ף‬ce zydowski nar6d za jego narzekania, powiedziat:] Jezeli w ten spos6b ze m ‫ ףח‬post~ pujesz, prosz ~ , juz raczej mnie zabij, jezeli znalaztem przychylnosc u Ciebie, zebym nie ogl ‫ ף‬dat mojego nieszcz ~ scia .

6

Pardes Lauder .r

rzekat: "Nie ma niczego opr6cz manny przed naszymi oczami". Jestesmy podobni do slepca i jemy, ale n.ie jestesmy zaspokojeni smaklem tego, co spo‫ן‬ywamy. (Likutej ricba )

11 :7

manna byla (•.. ) jak nasiona kolendry- Por.: Szemot 16:31. Nie wypowiedziat tych st6w ten , kt6ry narzekat na mann ~ w poprzednim wersecie. Jisrael rzekt: "nie ma niczego opr6cz manny przed naszymi oczami", natomiast Swi ~ty, niech ~dzie btogostawiony, zapisat w Torze stowa omawianego wersetu chcqc przez t‫ ס‬powiedziec: "Patrzcie, wy, kt6rzy przybywacie na ten 5wiat! Manna jest tak wspaniatym po‫ן‬ywieniem, a jednak Moje dzieci narzekajq na ‫ ח‬i"!D‬ן‪ .f‬קכררמ כממרס בוכרכר פמרן כיס ון‪;:‬ס וככו‬ ‫מוכס~ו ‪r‬ס‪) :‬י‪ (r‬דסוןד כנכסכו‪ .‬כיון ו‪;:‬כרס~ו זגכ יכרזכ ככנסר מכרן וככיו ופרקו ממ כפרכמ רכסו ככ ממ כמרון‪,‬‬ ‫ו‪;:‬כמוכר )כמזכר ‪,‬ד כ( וכמ מכרן ובכיר כנסר~ו כוכוכככ‪ ,‬רככי גרםון רככי מררי פררקין כוכםכן רטר~וכין מומו כ~וגכומ‬

‫רכרס~ויס‪ ,‬וכמרון וככ• כקדם םכ וכםמ ככי קכמ ~ורוכזיס וככרסין וכמרכין ~וכ כוכרטרמ ~וד םכס~ו זגכ מוככב ומרבן‪,‬‬

‫‪107‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

BEHMLOTECHA

BEMIDBAR

Najlicz ‫ ח‬iejsze byto zgrupowa ‫ ח‬ie Jehudy, lecz ‫ סחס‬- ze wzgl ~du ‫ ח‬a sw6j kr61ewski status - miato za zada‫ ח‬ie isc ‫ ח‬a przedzie kolum ‫ ח‬y. (Mizrachi ) oddziaf za oddzialem - Talmud Jerozolimski (Eruwin 5:1) stwierdza, iZ plemi ~ Da ‫ ח‬a, bardzo licz ‫ ח‬e, szto z tytu catego obozu Jisraela zbierajqc wszystko, co pogubili idqcy przed ‫ ח‬imi, by ‫ ח‬ast~ p‫ ח‬ie zwracac zguby wta5cicielom. Jed ‫ ח‬a z opi ‫ ח‬ii, opierajqc si ~ stowach wersetu: "Obozowali wedtug swoich zgrupowan i tak samo wyruszali" (2:34), stwierdza, ze Zydzi szli przez pusty‫ ח‬i~ w szyku ‫ ח‬a ksztatt kwadratu. l‫ חח‬i za5, w‫ ח‬ioskujqc ze st6w omawia ‫ ח‬ego wersetu twierdzq, ze przemieszczali si ~ ustawie ‫ ח‬i w jede‫ ח‬rzqd. (Raszi ) 10:28

To byl porz‫יז‬dek - Wedtug Rasziego .

10:29-32 MOSZE ZAPRASZA JITR ~ , BY PRZYt.‫\ן‬CZYt 51 ~ 00 NARODU 10:29

Chowawa - Jest to i‫ חח‬e imi ~ Jitry, jak m6wi werset: "i od sy‫ ח‬6w Chowawa, te5cia Moszego " (S~dziowie 4:11 ). Dlaczego zatem i‫חח‬y werset m6wi: "Przyszty do swojego ojca Reuela" (Szemot 2:18)? Werset od ‫ ח‬otowuje t‫ס‬, ze mate dzieci cz~o ‫ ח‬azywajq swego dziadka ojcem. Jitro miat wiele imio ‫ ח‬- pierwsze zwiqza ‫ ח‬e jest z tym, ze sprawit, iz dodatkowy fragme ‫ח‬t Tory ‫ ח‬apisa‫ ח‬y zostat z jego powodu (chodzi tu ‫ ס‬wersety Szemot 18:21-23; imi ~ Jitro wywodzi si ~ z rdze ‫ ח‬ia jatar, oz ‫ ח‬aczajqcego '‫ ח‬addatek, cos wi ~cej, zysk'). lmili! Chowaw z ‫ ח‬aczy 'mitujqcy', po ‫ ח‬iewa:i: ukochat ‫ חס‬Tor~ . (Raszi ) Byto to jed ‫ ח‬o z wielu imio ‫ ח‬Jitry, te5cia Moszego (patrz: Szemot 3:1, 18:1 ). Przyjqt ‫ חס‬imi ~ Chowaw podczas ko ‫ח‬wersji, zgod ‫ ח‬ie ze zwyczajem, wedle kt6rego ko ‫ח‬wertyci przyjmowali imio ‫ח‬a :i:ydowskie. (Ramba ‫)ח‬ te5cia Moszego - To jest do Jitry, por: Szemot 3:1 i 18:1 (Raszbam i Ramba .)‫ ח‬Wedtug i‫ חח‬ych , Chowaw byt bratem zo ‫ ח‬y Moszego (lb ‫ ח‬Ezra.) Reuela - Por.: Szemot 2:18. szczodrosc - Raw Saadia Gao ‫ ח‬a m6wi, ze chodzi tu ‫ ס‬po:i:ytek ze wszystkich dobrych rzeczy.

10:30

do mojej ziemi i do miejsca mojego urodzenia - Zar6w‫ ח‬o przez wzglqd ‫ ח‬a moje wtosci, jak i przez wzglqd ‫ ח‬a mojq rodzi .~‫( ח‬Raszi wskazuje w tym miejscu, ze stowo moladti, rozumia ‫ ח‬e przez lb ‫ ח‬Ezr~ jako 'miejsce mojego urodze ‫ ח‬ia', moze r6w ‫ ח‬iez byc sy‫ ח‬o ‫ ח‬imem wyrazu miszpachti 'moja rodzi ‫ ח‬a'). (Raszi ) . do mojej ziemi - M6wicic te stowa Jitro chciat dac do zrozumie ‫ ח‬ia, ze woli zostac w miejscu , w kt6rym miatby sw6j wtas‫ ח‬y kawatek ziemi. Gdy bowiem Mosze oz ‫ ח‬ajmit: "~dziemy ci ~ traktowali dobrze", Jitro zrozumiat, ze b~dzie miat udziat w tupach woje ‫ חח‬ych, lecz cata ziemia w Kraju podzielo ‫ ח‬a zosta ‫ ח‬ie mi ~zy czto ‫ ח‬k6w plemio ‫ח‬. Mosze odpowiedziat te5ciowi (werset 10:32), ze b~dq go traktowac tak, jak wszystkich pozostatych, dajqc do zrozumie ‫ ח‬ia, ze dosta ‫ ח‬ie zar6w‫ ח‬o ziemi~ , jak i tupy. (Ramba ‫)ח‬

10:31

Prosz,‫ז‬: nie zostawiaj nas - St6wko na w tym ko ‫ח‬tekScie oz ‫ ח‬acza ‫ ח‬ic i‫חח‬ego jak 'prosz~ '. Mosze poprosit Jitrfi!, by zostat ze wzgl ~du ‫ ח‬a ludzi, kt6rzy mogliby m6wic, ze tesc Moszego doko ‫ ח‬at ko ‫ח‬wersji ‫ ח‬ie przez wzglcid ‫ ח‬a mifosc do Boga, lecz jedy‫ ח‬ie pod wra:i:e ‫ ח‬iem obiet‫ ח‬icy, m6wiqcej o udziale w cz~i Ziemi Jisraela przy‫ ח‬alez ‫ ח‬ej ko ‫ח‬wertytom i ze w mome ‫ ח‬cie, gdy spostrzegl, ze ‫ ח‬ie ma dla ‫ ח‬ich obieca ‫ ח‬ej ziemi, opu5cit sy‫ ח‬6w Jisraela i ruszyt w sw‫ס‬jq drog~ . (Raszi ) widziafes je na wlasne oczy- M6glby5 byc ‫ ח‬aszym przewod ‫ ח‬ikiem (lb ‫ ח‬Ezra). Dostow‫ ח‬ie: "Bfi!dziesz ‫ ח‬aszymi oczami ."

10:32

Jei:eli p6jdziesz- Niekt6rzy uwa:i:ajq, ze Chowaw przystat ‫ ח‬a prosb~ Moszego (Sifri, Raszi), i‫ ח‬ni jed ‫ ח‬ak, ze odszedt w rodzi ‫ חח‬e stro ‫ ח‬y (Sifri, Szemot 18:27.) Tora ‫ ח‬ie m6wi, czy Jitro przychylit si ~ do pr6Sb Moszego, choc wi ~ kszosc kome ‫ח‬tator6w zaktada,

106

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫םבדרב‬

‫בהעלותך‬

diwi~kami urywanymi - Kr6tkimi (Targum Onkelos). W Talmudzie (Rosz Hasza ‫ח‬a 33b) prowadzona jest dyskusja, czy terua byla dfwi ~ kiem staccato, czy seri ‫ ף‬trzech kr6tkich nut, czy tez seri ‫ף‬ kr6tkich nut poprzedzan ‫ ף‬oraz ko‫ו‬f czon‫ ף‬jedn‫ ף‬dtuga nutq. (Sifri, Rosz Haszana 34a) 10:8

Potomkowie Aharona, koheni , c‫ ~ן‬d‫ן‬cc - Daj ‫ף‬c sygnat do spotka‫ו‬f przed Namiotem Wyznaczonych Czas6w i do rozpocz~cia marszu. (Raszi )

10:9

Gdy w waszej ziemi ~iecie wyruszac na wojn~ - Tora nakazuje zad ~cie w tr‫ ף‬by przy oglaszaniu nieszcz~5cia -wojny, epidemii czy te:Z suszy. Sygnaty te sq nawotaniem do skruchy i przypo mnieniem, ze nieszcz~ ie jest skutkiem grzechu . ‫ז‬tumaczenie zas nieszcz~sc wyl‫ף‬cznie dziataniem przypadku jest rzecz‫ ף‬wielce okrutn ‫ף‬, poniewa:Z powstrzymuje nar6d od zmiany ztego post~ powania i sktania do trwania w grzechu. (Rambam, Hilchot taa ‫ ח‬it 1:1-2 )

10:10

gdy [przybliiyde] oddania ws~pujc‫ן‬ce - Werset m6wi o oddaniach spoteczno5ci, zestawiaj ‫ף‬c ze sobq oddania pokojowe z oddaniami wst~ puj ‫ף‬cymi. Te ostatnie sq kodszei kodaszim - posiadaj ‫ף‬ najwy:Zszy status 5wi ~to5ci. lch zestawienie z oddaniami dobrobytu wskazuje, ze one r6wnie:Z posiadaj ‫ ף‬ten status, jednak odnosi si~ to wyl‫ף‬cznie do takich odda ‫ו‬f spoteczn ‫ס‬Sci. To za5 wskazuje, ze oddania wst~ puj ‫ף‬ce, o kt6rych m6wi werset, r6wnie:Z sq oddaniami zbiorowymi. (Raszi )

10:11-28 ROZKAZ ZWINl ~CIA OBOZU Wersety te opisuj ‫ ף‬porz‫ף‬dek, w jakim plemiona szty.przez pustyni ~, niezmienny szyk obowiqzuj‫ף‬cy od wymarszu spod Synaju a:Z do osiqgni ~cia ziemi Kenaan . 10:11

w drugim roku, w drugim miesi ‫ן‬ccu - Wynika stqd zatem, ze synowie Jisraela sp~dzili pod Chorewem (g6r‫ ף‬Synaj) dwanascie miesi ~cy bez dziesi ~ iu dni. Pierwszego dnia trzeciego mie si ‫ף‬ca siwan rozbili pod g6r‫ ף‬ob6z i nie w~drowali a:Z do dwudziestego dnia drugiego miesi ‫ף‬ca ijar nast~ pnego roku. (Raszi ) dwudziestego dnia miesi ‫ן‬cca - Dwudziestego jiar, trzydziesci szesc dni po Pesach .

10:12

[zgodnie ze wszystkimi prawami dotyczc‫ן‬cymi] ich marszu -Wedlug prawa, kt6re jasno okresla porz‫ף‬dek wymarszu ich oddziat6w - kto ma byc pierwszy, a kto ostatni. (Raszi ) na pustyni Paran - Doktadnie w Kiwrot Hataawa (Groby Poz‫ף‬dania), por.: Bemidbar 11 :34 i 33:16. lbn Ezra utozsamia Kiwrot Hataawa z Kadesz Barnea z wersetu Bemidbar 33:16.

10:17

Miejsce Obecnosci zostato rozebrane - Gdy tylko wyruszat oddzial Jehudy, Aharon i jego synowie wkraczali do Miejsca Obecnosci i sci ‫ף‬gali zaston ~ - parochet. Przykrywali ‫ ח‬i‫ ף‬Skrzyni ~, jak m6wi werset: "Gdy ob6z ~dzie wyruszal, przystqpi ‫ ף‬Aharon i jego synowie" (Bemidbar 4:5 .) Synowie Gerszona i synowie Merariego rozkladali elementy Miejsca Obecn S‫ס‬ci i ladowali je na wozy. Skrzynia i 5wi ~te przedmioty, kt6re przenosili synowie Kehata, oczekiwaty przykryte, umieszczone na drq:Zkach, a:Z oddzial Reuwena wyruszy w drog~ . Po nich za5 "ruszali potomkowie Kehata". (Raszi )

10:21

niesli swi~te [sprz~] - Doslownie: "niesli swi ~tosc". Slowo mikdasz, oznaczaj ‫ף‬ce zazwyczaj 'Swi ‫ף‬tyni ~ ', u:Zyte jest w tym miejscu na okreslenie swi ~tych przedmiot6w, znajduj ‫ף‬cych si ~ w obr~ bie Miejsca Obecnosci (Raszi, Septuaginta) albo: Skrzyni ~ Swiadectwa (lbn Ezra.)

10:25

kt6rzy zbierali [przedmioty pogubione] - Wedlug Rasziego i Chizkuni; Septuaginta: "ostatni ." obozem syn6w Dana - Stra:Z tyln ‫ ף‬pelnila formacja Dana, kt6rej stan liczebny byl bardzo wyso ki. Zbierala ona przedmioty zgubione w trakcie podr6:Zy przez pozostale plemiona oraz zgarniala maruder6w, kt6rzy nie wyruszyli na czas ze swoimi plemionami. (Bechor Szor)

CHUMASZ PARDES lAUDER

105

BEHAALOTECHA 9:19-10:7

BEMIDBAR

Jezeli obtok oci ‫ף‬gat si ~ nad Miejscem Obecnosci wiele dni, syno wie Jisraela starannie przestrzegali swoich powinnosci wobec Boga i nie wyruszali. 20 Czasem obtok pozostawat tylko kilka dni nad Miej scem Obecnosci, a oni rozbijali ob6z na stowo Boga i wyruszali na stowo Boga. 21 A czasem obtok pozostawat od wieczora do poranka, a gdy ‫ ס‬poranku wznosit si ~ obtok, wyruszali. Albo obtok pozostat dzien i noc, a gdy obtok wzni6st si ~ , wyruszali. 22 Czy to przez dwa dni, czy miesi ‫ ף‬c, czy rok obtok oci ‫ ף‬gat si ~ wisz ‫ ף‬c nad Miejscem Obecnosci, synowie Jisraela obozowali i nie wyruszali. Wyruszali , gdy si ~ wzni6st. 23 Rozbijali ob6z na stowo Boga i wyruszali na stowo Boga, starannie przestrzegali powinnosci wobec Boga, wedtug stowa Boga przekazanego przez Moszego . 19

10

1

Trqby

B6g przem6wit do Moszego wyja5niaj ‫ ף‬c mu: 2 Sporz‫ף‬dz dwie srebr-

ne tr‫ ף‬by dla siebie, wykuj je [z jednego kawatka kruszcu]. B~ d ‫ ף‬ci stu:Zyty do zwotywania spotecznosci i [ogtaszania, ze] ob6z ma wyruszyc. 3 Gdy zadm ‫ ף‬przeci ‫ף‬gtym d:Zwi ~ kiem na obu, cata spotecznosc zbierze si ~ wok6t ciebie u wejscia Namiotu Wyznaczonych Czas6w. 4 Gdy zadm ‫ ף‬przeci ‫ף‬gtym d:Zwi ~ kiem na jednej, przyw6d cy, gtowy tysi ~cy Jisraela, zbior‫ ף‬si ~ wok6t ciebie. 5 Gdy zadm ‫ ף‬d:Zwi -~ kami urywanymi, wyrusz‫ ף‬obozy, kt6re obozuj ‫ ף‬na wschodzie. 6 Gdy zadm ‫ ף‬dzwi ~ kami urywanymi po raz drugi, wyrusz ‫ ף‬obozy, kt6re obozuj ‫ ף‬na potudniu. Urywanymi dzwi ~ kami b~ d ‫ ף‬d ‫ף‬c [tylko jako sygnat do] wyruszenia, 7 ale gdy ma si ~ zebrac spotecznosc, b ~ d ‫ף‬ d ‫ף‬c dzwi ~ kiem przeci ‫ף‬gtym, a nie urywanym . Pardes Lauder

od wschodu. Po nim ruszat ob6z Reuwena, usytuowany na potudniu. Chocial: fragment ten nie wymienia zgrupowar'i Efrajima ani Dana, m~drcy sq pewni, ze wyruszali oni wedtug tej samej procedury. Werset 10:7 nie pozostawia w ‫ף‬tpliwo5ci, ze diwi ~ k terua wydobywano wyl‫ף‬anie dla ogfoszenia wymarszu, a nie jako sygnat zwotuj ‫ף‬cy. 10:3

Gdy zadmci- W oba szofary naraz. 6w diwi ~ k stanowit sygnat b~d ‫ף‬cy wezwaniem dla wszystkich, jak m6wi werset: "cata spotecznosc zbierze si ~ (... ) u wej5cia do Namiotu Wyznaczonych Czas6w". (Raszi )

10:4

Gdy zadmci (...) na jednej - W6wczas 6w diwi ~ k stanowi sygnat wezwania przyw6dc6w, jak m6wi dalej ‫ ס‬tym werset. Tak:Ze i oni powinni zgromadzic si ~ u wejscia do Namiotu Wyznaczo nych Czas6w. (Raszi )

10:5

gdy zadmci diwi~kami urywanymi - Sygnatem wyruszenia w drog~ jest jeden dtugi diwi~k, nast~pnie kr6tkie diwi~ki i na powr6t dtugi. (Raszi)

104

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫םבדרב‬

‫בהעלותך ט‪:‬יט‪-‬י‪:‬ז‬

‫יט ;ילז‪-‬ו;‪,‬ןי ~ץ‪J‬ר ~‪Vi‬נ‪ 1‬מ~וג על‪-‬מ~‪;Vi‬יו‪~ ~:o~ .‬מ~;ו‪m‬‬

‫מ~רג‬

‫על‪-‬מ~ ‪\Vi‬י; ~‪p‬ים וי‪t,i‬ם ך~י;נר\ ;ןגי‪~-‬ןלז‪ t,.‬ז‪t‬ת‪PViQ-‬תר ~הכה‬

‫‪v‬‬

‫כ וא? ~ ‪.‬עו‪ :‬ך?‪.‬ש ~ץ‪J‬ר ~;‪:‬והנ מ~וג ~ ‪p‬ים ‪ Q‬ץק~ר על‪-‬מ~ ‪\Vi‬י;‬ ‫כא על‪P.-‬י ~הנה ~‪jp‬ן ךעל‪~ ~$1-‬הנה ‪:‬ןע~~ ן?‪.‬ש ~ץ‪j‬ר ן‪~~ -~~i‬מ‬ ‫מךג'ב עד ‪::1-‬ק‪,‬ר ך~ע‪~,‬ה מ~וג ~ק?ר ך~‪,‬עעו אן יו}?ם ו~~לה‬ ‫כב ~‪.‬ע~ו מ~ ו~~עו‪~ :‬ו‪-‬ימ~ם או‪-‬ןחש ;ו~‪Q‬ים ~מ~דיר ~~מ‬ ‫על‪-‬מ~ ‪;Vi‬י‪ i‬ל‪Vi‬כ‪~ 1‬ליו ~‪}Q‬ו‪; :‬ןגי‪~~-‬ן~ל וא‪,~ ?.‬עעו ו;ןמג‪t‬לן;ו‬

‫‪v‬‬

‫את‪-‬משמרת ‪:‬יהוה‬ ‫ועל‪.-‬פי יהוה יסעו‬ ‫על‪.-‬פי ‪:‬יהוה יח ‪j‬ן‬ ‫כג סיעו‪:‬‬ ‫• ‪:‬‬ ‫•‪:‬‬ ‫‪- :‬‬ ‫-‬ת~ש ;ר;רמות‪:‬‬ ‫ג נ~ש ~ ‪o~ i‬רו ז‪t‬ל‪-‬מ~כ ~ ‪i.‬י מ~נוךה ז‪.‬כ~‪d‬ה רג ס י‪~י~ ~‪-‬ן~‪p‬רן_ כ‪i‬כד)י‪ :‬ךל~}‪.‬י קת‪ p‬א‪-~~ /‬ע‪,‬כתב ‪P‬מןש‬ ‫ם);‪.‬ל‪,‬ע כ~נכף_ ‪~:‬א‪ ~'?'.‬וןז‪-‬יגב~ ‪-r.‬וש~ים ~נן ‪.Q‬כ‪~.‬וד‪ ,‬מ~ן~ ~ום‬

‫‪w‬‬

‫{‪m‬‬

‫ה~שזך אןוו נ!קר~ב~ מ~שיז‪t.‬ם ז‪t‬תק‪-‬ך~גם י‪~).‬ל ‪..:‬ק‪t‬ן~מ‬ ‫נשיא •‪:‬אחד ‪-‬לכ>ום‬ ‫יא ו~אמר יהוה אל‪-‬מ‪.‬שה נשיא אחד לכ>ום‬ ‫" ום השמי ‪i‬י ‪.‬‬ ‫יגלחפו‪- :‬‬ ‫‪". : - :‬‬ ‫‪.‬נ‬

‫ו‬

‫‪:‬‬

‫‪-‬‬

‫•‬

‫•‬

‫‪.‬נ‬

‫'‪'1‬‬

‫~‬

‫~·‬

‫יא ז‪t‬ל‪-‬מכ‪fi‬ו ז‪t‬ל‪~-‬חנכ ~‪Q‬ל מו}'ד‪~ :‬י?'~ו מכ‪6‬ן ד‪ t‬רנכ ובכ ובנכר רמובר‪ D :‬ו‪:‬ס‪ .‬כקוד >‪t‬מזו קטן כפי ובכרמ דכרק כובנכר‬

‫‪57‬‬

‫רמובר‪,‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

NASO

BEMIDBAR

5:19-25

Kohen zaprzysi ~gnie j‫ ף‬m6wi ‫ף‬c kobiecie: Jezeli m~zczyzna nie po toZyt si ~ z tob ‫ ף‬i nie pobt‫ף‬dzitas, skaziwszy si ~ [obcuj ‫ף‬c z innym], gdyz zostatas poslubiona twojemu m~zowi, b~dziesz uniewinniona przez te gorzkie, poraZ:aj ‫ף‬ce wody. 20 A jezeli pobt‫ף‬dzita5, [obcuj ‫ף‬c z kims innym] niz tw6j mqZ:, i statas si ~ skaZ:ona, pozwoliwszy innemu m ~zczyznie, opr6cz twojego m~za, zeby potoZyt si ~ z tob‫ ף‬- [udtawisz si ~]. 21 Kohen zaprzysi ~gnie kobiet~ przysi ~g‫[ ף‬zawieraj ‫ף‬c‫ ]ף‬przekle -f‫ו‬ stwo. Kohen powie kobiecie: Niech B6g uczyni ci ~ [przyktadem] prze kle ‫ו‬f stwa [wymienianym razem z] przys ~g‫ ף‬posr6d twojego ludu, gdyz B6g spowoduje, ze twoje biodra p~ kn ‫ ף‬i spuchnie twoje tono. 22 Bo te gorzkie, poraZ:aj ‫ף‬ce wody wejd ‫ ף‬w twoje wn ~trznosci powoduj ‫ף‬c, [ze r6wniez] tono [tego, z kt6rym cudzotoZytas], spuchnie i jego biodra p~ kn ‫ף‬. A kobieta odpowie: Niech tak si ~ stanie! [Amen] Niech tak si ~ stanie! [Amen]. 23 Wtedy kohen wypisze te przekle ‫ו‬f stwa na zwoju i zmyje je w wodach goryczy. 24 [Gdy p6zniej kohen] da poraZ:aj ‫ף‬c‫ף‬ wod ~ goryczy kobiecie, zeby pita, poraZ:aj ‫ף‬ce wody wnikn ‫ ף‬w ‫ ח‬i‫ף‬, [przywodz‫ף‬c j ‫ ף‬do] gorzkiego [ko ‫ו‬f ca]. 25 Kohen wezmie dar wyt‫ף‬cz nosci z r~ ki kobiety, [razem z ‫ ח‬i‫ ]ף‬zakotysze darem przed Bogiem i przybliZ:y go [do potudniowo-zachodniego rogu] oftarza. 19

Pardes Lauder 5:21) oraz "A kobieta odpowie: Niech tak si ~ stanie! [Ame‫ ]ח‬Niech tak si ~ stanie! [Amen]" (werset 5:22). lmi ~ Boga zostaje zapisane w formie czteroliterowej. W ka.Zdym innym przypadku Jego wymazanie byloby niedozwolone, a ten, kt6ry by to uczynit, podlegatby karze chtosty (Rambam, Hilchot jesodej ha ‫ז‬ora 6:1, 2), w tym jednak przypadku B6g nakazat, by Jego lmi ~ wymazac dla przywr6cenia pokoju mi ~ m~em i zo ‫ ח‬q. Ueruszalmi, Sota 1 :4) . na zwoju - Dostownie: "w ksi ~ dze", ale chodzi tu ‫ ס‬pergamin, kt6ry byl zwini ~ty w rulon . (Sota 17a) · 5:24

i:eby pila - Nie jest to wta5ciwa kolejn S‫ס‬c, w jakiej odbywa si ~ rytuat zwi‪ i‬ל‪~-‬כור‬ ‫להוסי חתת נהמתם ויה~‪-‬לי להוסי‬ ‫ואת‪-‬נמהת‬ ‫נבני שיר~‬ ‫\‪:•:‬‬ ‫•‪::‬‬ ‫••יד‪•:‬נ‪•:•.‬‬

‫מי‬ ‫מז‬ ‫מח‬ ‫מט‬ ‫נ‬ ‫אנ‬

‫·‪::‬ו•‪:‬‬

‫‪.1-‬‬

‫‪1-‬‬

‫‪-‬נ‪-.‬‬

‫ז‪A ::•:‬‬

‫‪:‬זו‬

‫• ‪:••\., 1-,,1‬‬

‫‪W‬ה רמש~גנים רמ~אשם זכ~ד~י‪t‬כ‬ ‫~‪1.‬י ~הנת‪ :‬ך~ת ‪.?.‬י~י~ מ‪Vi‬ל‬ ‫על‪~-‬ן~ ו;כ~?יי ~‪1.‬י ‪~:‬רנ;\~ רל ז;ובל ‪po‬ץ;ת ‪po‬ץ;ת ‪?.i?Vi‬ים‬ ‫ל~{~לת ~ץ;‪ i‬ל‪~-‬א ~~ל ?‪-‬ע‪,‬שךת‬ ‫רם"י‬

‫מוב•‪5‬מ מכככ ספק כפכים‪) :‬ננכ( ר‪f‬נמ ככננמ כ~רים ונרי‪ .‬כמ פדו נסמומ סכרים ממ ככורי נסמס זכסורס ובכ יוברמכ‪,‬‬

‫מכמ ממ פזכרי ממרריסס‪ ,‬וובס ממד ובכ כן כרי פוכר כמס פזכרי ממררים ובכ יוברמכ‪ ,‬מדע ובסרי מכס סגכרדפיס כמדם‬ ‫וכמ מכס סגכודפיס ננסמס‪) :‬ונר( ""‪ D ,‬דריי םכ~םכ ונר'‪ .‬רממ סנכורומ ס‪5‬ריכין כספדרמ כסס‪ ,‬מכר סוב!לובס‬ ‫ו ‪r:‬נבכים ומממיס סגכודפיס כסס‪ ,‬ימריס גככ ס!לויס‪ ,‬מסם מקמ ממובמ ובקכיס כגכגכמ‪ ,‬כן סימס מכיומו ובכ יוס‪q‬‬ ‫בכוברים כס‪ ,q‬ובסיס נכורס ‪! r:‬ל רמ!ל‪) :‬ננס( כנוד‪ D‬ים בו~ ‪D‬דריי כ~רים‪ .‬בככ מומן ובפדו ס!לוים כגופן‪( :‬כ) וכננםכ וםםים‬ ‫ום~ם ננ‪f‬נומ ר‪f‬נ~‪ .q‬כן סכוס סמובנון ממובמ ובק!לים כגכגכמ‪ .‬כמממים נכורומ מכ‪ q‬ובקכ‪ ,‬כובנבכים נכורומ ובכוב‬ ‫ממומ וממובים ‪ r:‬ק!ל‪ ,‬כ ‪r:‬כוב נכורומ ממובס גכ ‪ r:‬ר ‪ r:‬ק‪!.‬ל ממר כי‪ S‬ד מגכובס‪ ,‬ככור ובמומר נו מן ממובמ ובק!לים‪ ,‬יממר !לי‬ ‫מכי מפדויי סכרים‪ .‬מס בכובס‪ ,‬סנימ ובכים ובכוברים מכ‪ q‬פמקין וכמנ בככיסן כן כרי' ומממים וובנגכים ו‪ r:‬כובס פמקין‬ ‫כמנ בככיסן ממובס ובק!ליס‪ ,‬נ!ל!לן וכמכן נק!לפי' ממר !לסס נומו וזכ!לו פמקיכם !לפי סגור!ל‪ D :‬ןק ר (כ) כם‪f‬נ ‪f‬נ‪l‬ל ן‪f‬נם‬ ‫ונר'; מכס מסם מ‪r‬נ סרמויין כבכנודמ מ ‪ r:‬מ‪ ,‬רסס מכן וב!לובים וגכד כן ממובים ‪ r:‬כס‪ ,‬וספמומ מוב!לובים כמ כממכמ כמו‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES lAUDER‬‬

BEMIDBAR

BEMIDBAR

kt6re urodzila oslica naleZqca do zwyklego Zyda. Mozna si ~ przekonac, ze tak byfo w istocie, gdyz Tora podaje, ze spisano wi ~cej nie-Lewit6w niz Lewit6w, natomiast nie odnotowano po dobnego nadmiaru po5r6d zwierz‫ף‬t (Bechorot 4b). (Raszi )

3:47

pi~ szekli - To jest wartosc wykupu pierworodnego, patrz: Dewarim 18:15 i Wajikra 27:6. dwadziekiagera za szekel - Por.: Szemot 30:13 i Wajikra 27:25.

3:49

Tych, kt6rzy przewyi:szali liczb~ wykupionych przez Lewit6w - Reszta, kt6ra pozostala z tych, kt6rych Lewici wykupili wtasnymi osobami. (Raszi)

3:50

tysicic trzysta sze8cdziesicit pi~ - Tyle wynosi wynik mnozenia "pi ~ciu szekli od glowy": za dwustu pierworodnych - tysi ‫ף‬c szekli; za siedemdziesi ~ciu pierworodnych - trzysta pi ~cdziesi ‫ף‬t szekli; za trzech pierworodnych - pi ~tna5cie szekli. Mosze powiedziat: "C6z powinienem uczynic? Pierworodny, do kt6rego powiem: 'Daj pi ~c szekli' odpowie mi: 'Jestem po5r6d tych, kt6rych wykupili Lewici i nie musz~ dawac tobie pi ~ciu szekli'". Co uczynit Mosze? Napisat na dwudziestu dw6ch tysi ‫ף‬cach kawatk6w papieru wyraz: "Lewita", a na dalszych dwustu siedem dziesi ~iu trzech: "pi ~c szekli". Wymieszat je i wtoZyt do pudetka, nast~ pnie zas rzekt do pierwo rodnych: "Przyjd.Zcie i ciqgnijcie losy, tak jak na loterii" (Sanhedryn 17a). (Raszi)

4 4:1-20

KEHAY‫ד‬CI Wersety .te odnosz‫ ף‬si ~ do stuzby Kehatyt6w, najszlachetniejszego rodu Lewiego, kt6rym powie rzono przenoszenie naj5wi ~tszego ze sprz~t6w Miejsca Obecno5ci - Skrzyni Swiadectwa. Jej 5wi ~tosc byfa jednak tak wielka, iz B6g przestrzega Moszego i Aharona, by chronic Kehatyt6w przed jej bezposrednim widokiem nim nie zostanie okryta i przygotowana do drogi, bo wystawiatoby to ich Z:ycie na niebezpieczer'istwo.

4:2

wyr6i:nij - Wedlug Maski/ leDawid. Doslownie: "podnie5 glowy ." Zlicz sposr6d nich ludzi nadaj ‫ף‬cych si ~ do pracy jako tragarze - lecz tylko takich, kt6rzy maj ‫ ף‬od trzydziestu do pi ~dziesi ~ciu lat. U tego bowiem, kto nie przekroczyf trzydziestego roku Z:ycia, nie wyksztalci/a si ~ jeszcze w pelni jego sila. Dlatego wfa5nie, na podstawie tego wersetu, zostato powiedziane: "Trzydziestoletni - [jest w petni] sit" V\wot 5:25). Ten za5, kto ma juz wi ~cej niz pi ~cdziesi ‫ף‬t lat, stopniowo traci sify. (Raszi) potomk6w Kehata- Kehat byf drugim synem Lewiego, lecz jego potomstwo cieszyfo si ~ najwy:Zszym powa:Zaniem sposr6d wszystkich Lewit6w ze wzgl ~du na znamienitosc dw6ch z potomk6w Kehata, Moszego i Aharona. Mosze byf wielkim nauczycielem Tory i dlatego jego braciom przypadt zaszczyt niesienia Skrzyni Przymierza. Przydzielaj ‫ף‬c przenoszenie Skrzyni najszlachetniejszemu z rod6w lewickich, B6g pokazat, ze zaszczyt naleZ:y si ~ tym, kt6rzy dq:Z‫ ף‬do zdobycia wiedzy Tory, a nie wyf‫ף‬cznie najstarszym i najbardziej uprzywilejowanym. (K/i jakar )

4:4

najswi~za - To wyra:Zenie odnosi si ~ do sprz~t6w, kt6re Kehatyci mieli nosic: najswi ~tszy z nich wszystkich - Skrzyni ~, a poza ‫ ח‬i‫ ף‬st61, menor~, oltarze, przegrod ~ oraz naczynia potrzebne przy skladaniu oddar'i. (Raszi )

4:5

Gdy ob6z b~ie wyruszal - Cdy oblok opusci swe dotychczasowe miejsce, w6wczas b~d‫ף‬ wiedzieli, ze trzeba ruszac. (Raszi ) przyst-‬רב‪+‬ש ~ל~ים כ‪,.o‬מש מ~ות‪:‬‬

‫‪.r‬‬ ‫‪~W‬י ~יג מ~~ו;י ~‪: ~~o‬ה~~ א~ש~~ ~‪-‬תי~‬ ‫כג‪-‬כד ~~כ‪.‬ו ‪r‬ת מ~ר‬ ‫כה ל~ר‪~W‬י ~?‪t‬ז‪: 'lV‬ל~ל‪-‬ו~ ~ו‪.‬כ~ןז;ות ~גי‪-‬גךשו‪Q~ i‬ל מו~ד‬ ‫כו ?\~~מ ן‪Q‬ז‪Qt‬ל ‪Q;>Q‬ה~ ו~‪t‬ין ~חנכ א;ןל מוגיד‪ :‬קן{‪}J‬י ‪~QP‬‬ ‫וז‪t‬ת‪t~-‬כ‪P '?r‬ז‪ w‬יכמ~ ~ ר על‪-‬מ~~ ועל‪-‬מ~ץ~ ב_‪,.‬‬ ‫כז ן~ת ‪P.‬ינ‪:‬וירו ל?"{ ~~ןןוו‪ :‬ס ןלקת;‪ Q j‬ת~~ מעו;בר'ו‪.‬כי‬

‫‪w‬‬

‫‪w‬‬

‫‪v‬‬

‫~משפחת ~צה‪~ Y1‬משפחת חהבר ‪i‬י ומ‪-‬שפחת העזיאלי אלה‬ ‫‪-‬נ‪.:-.‬‬

‫•יד‪-·:‬‬

‫•‬

‫‪:‬‬

‫‪--‬‬

‫‪:· 1-‬‬

‫‪:‬‬

‫••‬

‫‪:‬‬

‫‪-,-‬‬

‫דיןז•ן‬

‫‪.r‬‬

‫••‬

‫"‪.‬‬

‫·‪··~:‬‬

‫חכ ‪p‬ם ‪~~ Q‬חנך ‪w‬מ;‪:‬וןוי‪Q~ :‬ץק~י >‪i‬ל‪-‬ו~ר ו‪.‬כ~ו‪ -‬ןש ו!?~לה‬ ‫כט ~מיתג ~ל~י‪t‬כ ןש‪.‬נש מאות כי?'~ ‪ Q‬ת~~ ק‪t‬וןש‪ Q :‬ר)ת~~‬ ‫ןם"י‬

‫כמקרס‪ ,‬רסר‪f‬ו כמכס כר' ובכ‪f‬ומר )כמד' וכ‪ ,‬יס( ר‪f‬ומכס ‪f‬ומ ככריס כמרכיס וגר'‪( :‬י) ר‪f‬גמ ‪f‬גכרן ר‪f‬גמ ככיו מ‪ D‬קד‪ .‬כוברן‬ ‫פקידרמ ר‪f‬ויכר כוברן מכין‪ :‬רובמרר ‪f‬ומ כסכמס‪ .‬קנכמ דמיס ר‪ r‬ריקס רסקטרס רבכנרדרמ סמסרררמ ככסכיס‪) :‬יכ( ר‪f‬גכי‬ ‫ככב ~קמ‪r‬ני‪ .‬ר‪f‬וכי מסיכן ‪r‬כימי נסן‪ :‬םמרן ככי יםר‪f‬ג~‪ .‬וביסיר יוברמכ וברכרין ‪f‬ורמן כוביררמ ובכי‪ .‬בככ ידי סנכרררמ‬ ‫‪r‬כימי כסס רכקוכמיס ממררמס‪ ,‬כפי ובסימס ספנרדס ננכרררמ‪ ,‬רכובוכט‪f‬ור נפגכ כפסכר' וככריס ובכמ בכנדר בכנרדס‬ ‫‪ r‬רס ככוכרו מוכמיסס‪)-:‬סר( םכן מדם רםפ~כ‪ .‬מובי‪fS‬ו מכככ כפכיס סר‪f‬ו כמכס כיקר‪f‬ו וברמר מובמרמ סקד‪.‬וב ‪f‬ומר ר'‬ ‫יסרדס כרני ובנוס כמרד סר‪f‬ו ‪f‬ורמר סובנט כסירמ כמכס מן סנטן‪ ,‬ובכ‪f‬ומר )כמד' כר' כס( ‪f‬וובר יכדס ‪f‬ורמס ככרי‬

‫‪s‬‬

‫‪s‬‬

‫נמ‪S‬ריס‪ ,‬פס ככיסמס נפמוכ מ ריס יכדס מרמס‪ .‬רכמכימ נובנפיס כפוב‪ ,‬ובכובממס מרכס וכובנרכס כ‪f‬ו ממ מס מכמ‬ ‫ובנפיס סייר ‪f‬ווכמ‪ ,‬רסי‪f‬ו סובכימס ‪f‬ומ כמכין‪) :‬ס‪ (r‬פ~ ‪D‬י ‪'.‬כ ‪f‬ומר מובס כפכי סקנ"ס סי‪f‬ון ‪f‬וכי כככס כנמי ככס‬

‫וכמרן מסכיסס כדפמ מכין ירכקיסס‪f .‬ומר כר ‪6‬קנ"ס בכובס ‪f‬ומס ‪f‬ומ ובנן ר‪f‬וכי ‪f‬ופובס ‪f‬ומ ובכי‪ .‬סכן מובס ועמד פכ‬ ‫פמוכ סמסכ רסובכיכס מקדממ כפכיר‪ ,‬וכמ קרכ יר‪f5‬ומ מן סמסכ ר‪f‬ורמרמ כן רכן מיכרקרמ יוב נמסכ ‪r‬ס‪ ,‬ככן כ‪f‬ומר בככ‬ ‫פי ‪':‬ס (ג‪f‬כ) ~גרםרן םם‪ D‬ממ כ~ככי‪ .‬ככומר כברוברן סיר ספקרדיס מובפוכמ ככנכי רמובפוכמ סובמפי פקרדיסס כן‬ ‫רכן‪) :‬ככ( כםםכן‪ .‬יריבכרמ סמוכמרכרמ‪ :‬רכ‪f‬גכ~‪ .‬יריבכרמ בכ‪r‬יס ספוברירמ כגג‪ :‬םכםכר‪ .‬פרררמ ‪f‬ויכיס רמוכוביס‪:‬‬

‫‪25‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

BEMIDBAR Czwarty czytaj‫יז ר‪t‬נמ נכםנכומ נכי יםו‪t‬נג ובכרכן כיד ‪r‬קרקין כ‪ s‬רכי כמקרוב‪ ,‬מכמ ובככריס כמיס מ‪r‬כמיכס‬ ‫כובכי‪r‬כר‪r‬וס‪ ,‬כפיכן כרק‪r‬כיס מכס כמבכוברר‪r‬ו כסכרן‪ ,‬ובכ‪t‬נמר )כמדי י‪r‬כ‪ ,‬כמ( כי סכר כרמ ככס ‪i‬וכ‪ q‬נככרד‪r‬וכס‪( :‬ס)‬ ‫·כמרכים בנכב ‪.‬ר~ כבכ‪ r‬רכ‪ :‬ממ‪r‬ו ככי יוברמכ‪.‬כמר ממדן ככי יוברמכ‪ ,‬ככרמו מובמר ככ כנכדב ככזכר ככן כג‪ r‬ר‪r‬ו‬

‫‪23‬‬

‫‪CHUMASZ PARDES LAUDER‬‬

BEMIDBAR

BEMIDBAR

ten, kto naucza Tory syna swego przyjaciela, staje si~ niejako jego ojcem (Sanhedryn 19b). (Raszi) Mosze nauczal Tory czterech syn6w Aharona i dlatego byt ich ojcem duchowym, tak jak Aharon ojcem biologicznym (Ramban). Fragment ten ma nas pouczyc, ze cztowiek nie powinien ograniczac swej aktywnosci do relacji osobistych, poniewaZ: dobry przyklad i nauka, kt6rej moze udzielic obcym ludziom, mogq miec tak wielkq duchowci rang~, jakby tym ludziom dal Z:ycie. w dniu, kiedy B6g mowil z Moszem - W6wczas ci synowie Aharona.stali si~ synami Moszego, poniewaZ: naucza/ ich tego, co sam otrzymal z ust Wszechmogqcego. (Raszi)

3:2

synow Aharona, pierworodnego: Nadaw - (Por.: Szemot 6:23). Kantylacyjny znak psik 'przerwa' umieszczony tu zostal pomi~ slowem "pierworodny" i imieniem Nadaw. Oznacza to, ze stowo "pierworodny" nie powinno byc odnoszone do Nadawa, poniewaZ: umart bezdzietnie (por.: 3:4) i w zwiqzku z tym fakt, ze byt pierworodny, jest bez znaczenia. Slowo "pierworodny" naleZ:y raczej odniesc do Aharona, kt6ry byt starszy o trzy lata od Moszego. (Baal haturim) Pierworodny syn dziedziczy po ojcu podw6jnci cz~sc, a wi~ Nadaw, jesli Zytby dluzej niz Aharon, dostalby 40 procent udzialu, podczas gdy Awihu, Elazar i ltamar 60 procent lcicznie. Gdyby Nadaw juz nie Zyt, przypadajqca mu podw6jna cz~sc nalezataby si~ jego synom. Jednak Nadaw i Awihu nie tylko umarli przed swoim ojcem, ale r6wniez bezdzietnie, dlatego Elazar i ltamar dostali po potowie spadku. W 5wietle tego bytoby zupetnie bezprzedmiotowe, gdyby Tora nazywata Nadawa pierworodnym Aharona. (Wechur lazahaw)

3:4

Nadaw i Awihu umarli - Por.: Wajikra 10:1-2 za Z:ycia Aharona, ich ojca - Dostownie: "w obecno5ci Aharona, ich ojca", to znaczy, gdy Zyt. (Raszi)

3:5-10 WYZNACZENIE LEWIT6W

3:6

aby mu sluiyli - Na czym polegata ta stuzba? Jej charakter podaje werset nast~pny: "biorcic [na siebie] ci ~r [cz~i] jego powinn ‫ס‬Sci oraz powinnose calej spofeczno5ci. [B ~ q stac] przed Namiotem Wyznaczonych Czas6w, zeby czuwac na straZ:y Miejsca Obecno5ci, [chro‫ ח‬iqc je od wej5cia nieuprawnionych]". Wla5nie na Aharona spada obowiqzek strzeZ:enia Miejsca Obecn‫ס‬Sci przed zblizaniem si ~ takich ludzi, jak jest napisane: "Powiedzial B6g do [Moszego, aby oznajmit] Aharonowi: Ty, twoi synowie i dom twojego ojca [Kehata] z t‫ס‬bq ~dziecie ponosili odpowiedzialnose za grzech [nieuprawnionego dotkni~ia sprz~t6w] Swiqty‫ ח‬i" (Bemidbar 18:1), za5 Lewici pomagajq kohenom w tym zadaniu. To jest wla5nie ta stuzba, o kt6rej m6wi werset. (Raszi )

3:7

calej spolecznosci (... ), i:eby czuwac - Przed grzechem zlotego cielca w stuzbie w Miejscu Obecno5ci wsp6/uczestniczyf caly nar6d. Teraz jednak przywilej ten st:al si~ wyfcicznie udzialem Lewit6w. (Sforno) czuwac na straZ:y - KaZ:de zadanie wyznaczone danej osobie do spe/nienia nazywane jest, zar6wno w calym Tanachu, jak i w j~zyku Miszny: miszmeret 'straiq', 'obowiqzkiem'. Podobnie powiedziano o Bigtanie i Tereszu, postaciach z Megilat Ester: "Lecz obowiqzek spoczywajcicy na mnie i na tobie nie jest taki sam" (Megi/a 13b). R6wniez tutaj wyraz miszmeret uZ:yty jest w podobnym sensie: "obowiqzki kohen6w i Lewit6w". (Raszi)

3:8

powinnS‫ס‬ci‫ן‬c syn6w Jisraela - GdyZ: kaZ:dy z nich zostat zobligowany do pomocy przy Swicityni , lecz wyr~ li ich Lewici, stajqc si ~ p‫ס‬Srednikami mi ~dzy Swiqty‫ ח‬iq a Jisraelem. Z tego wla5nie powodu Lewici otrzymujq w formie zaplaty dziesi ~cin ~, pochodzcicq od reszty Jisraela, jak jest napisane: "bo jest to wasza zaplata za waszq sluz ~ " (18:31). (Raszi )

3:9

oddani synom Jisraela - ldentyczny sens ma wyraZ:enie "spomi~zy syn6w Jisraela", co znaczy: wyrokiem Wszechobecnego zostali oni wyodr~bnieni spo5r6d reszty zgromadzenia, by On na-

22

CHUMASZ PARDES LAUDER

‫במדרב‬

‫במדרב‬

2:17

wyruszy Namiot Wyznaczonych Czasow z obozem Lewitow - Wyruszy zaraz po tych dw6ch zgrupowaniach. (Raszi ) Bc‫ון‬:d szli [w tym samym porzc‫ן‬dku] jak obozuj‫ן‬c - Jak ju.l to zostato wyja5nione, odbywali oni podr6z zachowuj ‫ף‬c takie samo ustawienie, jak wtedy, gdy ob6z stat w miejscu. KaZ:dy oddziat przemieszczat si ~ po wyznaczonej mu stronie niesionego p‫ס‬Srodku nich Miejsca Obecno5ci (Raszi) na swoim miejscu - AI jado 'przy jego r~ce', co oznacza: "blisko jego miejsca". Lecz nawet w tym tlumaczeniu znaczenie stowa jad ‫ ח‬ie odbiega od swego podstawowego sensu, gdyZ: ‫ ס‬czyms ~d ‫ף‬cym bezp‫ס‬S rednio przy kims m6wimy, ze jest "pod r~ k,"‫ ף‬to znaczy na tyle blisko, ze znaj duje si ~ w jego zasi ~gu. (Raszi )

2:18

Na zachodzie zgrupowanie ... - Ten werset zaczyna si ~ i ko ‫'ו‬i czy liter‫ ף‬dalet, kt6rej wartosc liczbowa wynosi 4. Odniesc to mozna do czterech przypadk6w, gdy Jaakow wymienit Efrajima przed Menaszem, oraz do czterech innych, gdzie Tora tak czyni.: (1) przy obozowaniu plemion, (2) przy wymienianiu imion przyw6dc6w plemion (1 :10), (3) przy oddaniach podczas pierwszych dwunastu dni od postawienia Miszkanu (tam Eliszama syn Amihuda z plemienia Efrajima ztoZ:yt swoje oddanie si6dmego dnia, za5 przyw6dca plemienia Menaszego, Gamaliel syn Pedacura, ztoZ:yt oddanie 6smego dnia - por. wersety: 7:48 i 54), (4) przy wymienianiu ustawienia . plemion podczas obozowania (wedtug innych odnosi si ~ to do epoki s~dzi6w, trwaj ‫ף‬cej od smierci Moszego do panowania kr61a Szaula - Jehoszua z plemienia Efrajima byt pierwszym przyw6dcq po Moszem, za5 pierwszy ~dzia, Gideon, pochodzit z plemienia Menaszego, por. ~dziowie 6:15). Wedtug niekt6rych wszystkie cztery takie miejsca sq w Bemidbar, wedtug in nych ostatnia wzmianka w ksi ~dze ~zi6w 6:15. (Baal haturim ) Efrajima - Zgrupowanie Efrajima miato zajmowac miejsce na zachodzie - stronie 5wiata, z kt6rej nadchodzita skrajnie zta pogoda - grad, cht6d i upat (prawdopodobnie dlatego, poniewaZ: na zach6d od Erec Jisrael znajduje si ~ Morze Sr6dziemne). Midrasz uwaZ:a, ze plemiona nalez‫ף‬ce do tej formacji maj ‫ ף‬sit~ niezb~‫ ח‬q do oparcia si ~ tak surowym Z:ywiotom. Co wi ~cej, Szechina przebywata przy zachodniej stronie Miejsca Obecn S‫ס‬ci i Swi ‫ף‬tyni, na obrzeZ:u tej cz~Sc:i ziemi kt6ra naleZ:ata do Binjamina (Dewarim 33:12). Sita, kt6r‫ ף‬symbolizuj ‫ ף‬plemiona tej formacji, jest nieodzown ‫ ף‬towarzyszkq Tory Oehuda) i skruchy (Reuwen), gdyz zar6wno p‫ס‬Swi~enie si ~ zgl-~ bianiu Tory, jak i skrucha wymagaj ‫ ף‬sity przekonania i charakteru. (Ramban)

2:20

Obok - NaleZ:y to rozumiec jak Targum Onkelos, kt6ry tlumaczy: "oraz ci, obok niego". (Raszi) Raszi poucza, ze nie mozna tu zastosowac zwyktego rozumienia stowa alaw 'nad nim' (w sensie zwierzchn ‫ס‬Sci). (Dewek tow)

2:25

Dana - P6tnoc symbolizuje ciemnose (stowo cafun 'p6tnoc' znaczy r6wnieZ: 'ukryty', zob. Haga da ‫ ח‬a Pesach) i jej uosobieniem jest r6wniez Dan, poniewaZ: to na jego terytorium umie5cit kr61 Jeroboam swojego bozka dla narodu, kt6ry miat odwiesc Jisraela od pielgrzymek do Swi ‫ף‬tyni (1 Kr6/ewska 12:29), (a potomkowie Dana postawili na swej ziemi niestawny wizerunek Michi , por.: ~ziowie 18:31 ). Dla zr6wnowaZ:enia ciemno5ci, do formatji Da‫י‬r a zaliczony zostat Aszer, styn ‫ף‬cy ze swej oliwy, symbolizuj ‫ף‬cej oswiecenie, oraz Naftali, kt6rego Mosze obdarzyt szczeg61nym btogostawie ‫'ו‬i stwem (Dewarim 33:23). Zgrupowaniu temu w kolejno5ci w ~ rowania i rozbi jania obozu przypadta nie pozycja czwarta - tak jak poprzednim odpowiednio pierwsza, druga i trzecia, lecz - ostatnia, poniewaZ: pod wzgl ~dem prawosci plemi ~ uosabiaj ‫ף‬ce kult bozk6w jest doprawdy ostanie. (Ramban)

3:1-4 3:1

POTOMKOWIE MOSZEGO 1AHARONA To s‫ן‬c pokolenia Aharona i Moszego - Wymienieni sq tu jedynie synowie Aharona, a mimo to · zostali oni nazwani "pokoleniem Moszego", poniewaZ: to ‫ חס‬uczyt ich Tory. Pokazuje nam to, ze

3

CHUMASZ PARDES LAUDER

21

BEMIDBAR

BEMIDBAR

2:16-34

Wszystkich spisanych w [zgrupowaniu nazywanym] obozem Reuwena, wedtug ich oddziat6w, byto sto pi ~cdziesi ‫ף‬t jeden tysi ~ czterystu pi ~dziesi ~iu. [Gdy wszystkie obozy ~d‫ ף‬wyruszac], oni ~d‫ ף‬wyruszali jako drudzy. 17 Zaraz po nich wyruszy Namiot Wyznaczonych Czas6w z obozem Lewit6w, kt6ry jest po5rodku innych oboz6w. B~‫ ף‬szli [w tym samym porzqdku] jak obozuj‫ף‬, kaZdy cztowiek na swoim miejscu, w swoim zgrupowaniu. 18 Na zachodzie zgrupowanie [trzech plemion nazywanych] obozem Efrajima, wedtug ich oddziat6w. Przyw6dcq potomk6w Efrajima - Eliszama, syn Amihuda. 19 Spisanych, stanowi ‫ף‬cych jego oddziat- czterdzie5ci tysi ~ pi ~ciuset 20 Obok obozuje plemi~ Menaszego. Przyw6dcq potomk6w Menaszego - Gamliel, syn Pedacura. 21 Spisanych, stanowi‫ף‬cych jego oddziat - trzydzie5ci dwa tysi ‫ף‬ce dwustu. 22 [T~ stron~ zamyka] plemi ~ Binjamina. Przyw6dcq potomk6w Binjamina Awidan, syn Gidoniego. 23 Spisanych, stanowi ‫ף‬cych jego oddziat - pi-~ dziesi ‫ף‬t trzy tysi ‫ף‬ce czterystu. 24 Wszystkich spisanych w [zgrupowaniu nazywanym] obozem Efrajima, wedtug ich oddziat6w, byto sto osiem dziesi ‫ף‬t tysi ~ stu. [Gdy wszystkie obozy ~d‫ ף‬wyruszac], oni b~d‫ ף‬wyruszali jako trzeci. 25 Na p6tnocy zgrupowanie [trzech plemion nazywanych] obozem Dana, wedtug ich oddziat6w. Przyw6dcq potomk6w Dana - Achiezer, syn Amiszadaja. 26 Spisanych, stanowi ‫ף‬cych jego oddziat szeSC:dziesi ‫ף‬t dwa tysi ‫ף‬ce siedmiuset 27 Obok obozuje plemi ~ Aszera. Przyw6dcq potomk6w Aszera - Pagiel, syn Ochrana. 28 Spisanych, stanowi‫ף‬cych jego oddziat - czterdzie5ci jeden tysi ~ pi ~iuset 29 [T~ stron~ zamyka] plemi~ Naftalego. Przyw6dcq potomk6w Naftalego - Achira, syn Enana. 30 Spisanych, Stanowi‫ף‬cych jego oddziat - pi ~ iesi ‫ף‬t trzy tysi ‫ף‬ce czterystu wedtug ich oddziat6w. 31 Wszystkich spisanych w [zgrupowaniu nazywanym] obozem Dana byto sto pi ~dziesi ‫ף‬t siedem tysi ~ sze5ciuset [Gdy wszyscy ~‫ ף‬wyruszac], oni, w swoim zgrupowaniu, ‫זי‬yWuszq jako ostatni . · 32 To sq spisani synowie Jisraela wedtug dom6w ich ojc6w. Wszystkich spi sanych w obozach, wedtug ich oddziat6w, byto szeSC:set trzy tysi ‫ף‬ce pi~iuset pi~iesi~iu. 33 Ale Lewici nie zostali spisani po5r6d syn6w Jisraela, bo tak B6g nakazat Moszemu. 34 Synowie Jisraela uczynili tak, jak B6g nakazat Moszemu. Obozowali wedtug swoich zgrupowa‫ו‬f i tak samo wyruszali , kai:dy ze swoj‫ ף‬rodzin ‫ ף‬i domem swojego ojca. 16

Pardes Lauder do jednej .i tej samej osoby uiyC imion bliskoznacznych, jak ma to miejsce w przypadku Ruela i Deula. Pierwsze z nich jest bowiem S.‬ג‪i‬ר~ ף‪,‬ל‪.f.‬ז כ‪po‬ש מ~‪1‬ת‪ :‬ך~‪d‬יו מט‪..‬נה ו;נכ~ה ך~שיא י‪~).‬ל‬ ‫ו;נכ~ה ~ו;נלי~ל ‪:‬ך~הן~‪~~ 1~~ ~-‬ןקין‪.‬כס ~גיס ל~~)‪y‬יס‬ ‫ף‪,‬ל‪.f.‬ז ‪:‬ס~‪.‬ו;גא~~ ~מט‪,.‬ה ?~~‪ W‬ךגשיא י‪~}.‬ל ~~?ילו ‪~ t1‬יןן_‬ ‫~ו‪~-‬דעגי‪t~~ :‬ןב~‪v. ~~ 1‬די‪.r‬כס ‪o‬מץ‪;;:‬ך ~~ל>י‪J‬יס ז‪.f.‬לף ר~ר‪i‬י‪".‬ע‬ ‫מ~ת‪-~ :‬מ~י‪1‬קס {ה}‪t.‬גיכ ז‪~t‬י‪i‬ס ו;נ~ ף‪'f!.‬ל ~~תגמ‪t1-‬ל~~ס‬ ‫~מ~ה סס‪ {~,‬ל~~)‪_y‬יס ‪~:‬ע~~ ס נ~ל ‪).QP-‬ת ד~ ~פ!ה‬ ‫ל~?‪-‬אג‪:‬ו"ס ךגשיא ל~;י ו ‪t1‬חי~‪~,‬ר ~ו‪-‬ע~‪.‬ישד‪,‬י‪t~~ :‬ןב~‪1‬‬

‫‪t‬‬

‫כז ~~ןקיםן‪.‬כ ~גיס ךש !‪Y‬יס ף‪,‬ל‪.f.‬ז ע"ג~~ מ~‪1‬ת‪ :‬ך‪;h‬כי;ןס ~]יו מט‪~.‬‬

‫נח ~ש‪ 1‬ךגשיא ‪?-‬ל‪i.‬י ~ש‪.‬ר ~~עי~ל ‪:‬ןר?~‪-‬ו~ ~בן‪~~ 1Nt‬קדין‪.‬כס‬ ‫כט ‪t'$‬כ‪ 1r‬סי'‪~>.‬ר~ך ף‪,‬ל‪.f.‬ז כ‪po‬ש מ~‪1‬ת‪~ :‬מ>‪y,‬ה כ~בכ?‪.‬י ך~שיא ל~‪i.‬י‬ ‫ל כ~בכ~י ~יעכ ~‪-‬ע‪.‬יןו‪~~ 1~~ :‬קדים‪~ v‬ל‪iV/‬ך כ‪Q‬ו;גך)ס ל‪N‬ף‬ ‫לא ע‪._,‬י‪i‬ך~ך מ~‪1‬ת‪~ :‬ל‪-‬מ~קדי‪t‬כ { ‪rp‬וגה ו ~~?' ‪i$.‬ל‪,‬ף ךש?‪-‬הגי‬ ‫כ‪o‬מ !‪Y‬יס ף‪,‬ל‪.f.‬ז ךש‪.‬נש מ‪,‬ז'~V‬ד~ל‪.‬ים;כ‪ :‬פ‬ ‫לב ה~~ ~ן~ק~ ל~ן~~‪-‬יג~ {}ית ‪t1‬כ‪,‬סס י