Liturgische Texte: Band 2 Ordo missae Romanus et Gallicanus [3., erw. Aufl. Reprint 2020] 9783111352985, 9783110997910


198 99 3MB

Latin Pages 29 [36] Year 1923

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Recommend Papers

Liturgische Texte: Band 2 Ordo missae Romanus et Gallicanus [3., erw. Aufl. Reprint 2020]
 9783111352985, 9783110997910

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

KLEINE T E X T E F Ü R VORLESUNGEN UND ÜBUNGEN HERAUSGEGEBEN VON HANS LIETZMANN

19

LITURGISCHE TEXTE II ORDO MISSAE ROMANUS ET GALLICANUS HERAUSGEGEBEN VON

D. H A N S

LIETZMANN

O. PROFESSOR

DRITTE,

IN J E N A

ERWEITERTE

AUFLAGE

BONN A.. MARCUS UND B. WEBER'S VERLAG

«923

A. Marcus und E. Webers Verlag in Bonn. Professor H A N S L I E T Z M A N N , Jena

Petrus und Paulus in Rom Liturgische und archäologische Studien Mit 6 Plänen. Ordz 3 . -

Luthers Idealein Vergangenheit und Gegenwart Rede zur Reformationsfeier der Universität Jena am 31. Oktober 1917. 16 Seiten. Grdz —.25

Der W e l t h e i l a n d Eine Jenaer Rosenvorlesung mit Anerkennungen 59 Seiten.

1909.

Grdz —.80 I n h a l t : V e r g i l s vierte E k l o g e . D a s goldene Z e i t a l t e r in der römischen L y r i k . Horaz und S e r t o n u s . Das Säkulum. A l e x a n d e r der Große als W e l t k ö n i g . Die D i a d o c h e n u n d die Sotervorstellung, ihr Gottkönigtum. Cäsar und Augustus als W e l t h e i l a n d . V e r g i l und H e r a z ülier die a u g u s t e i s c h e Z e i t . Augustus und die H e i l a n d s i d e e . D i e spätere K a i s e r z e i t . D i e orientalische Wurzel der r ö m i s c h e n H e i l a n d s i d e e : B a b y l o n i s c h e s und Ägyptisches Gottkünigtum. Ägyptische messiamsche Weissagungen. D i e Messiasidee in Altisrael und im j ü d i s c h e n V o l k e . Das Urchristentum. D e r Chiliasmus. Der H e i l a n d s l i e g r i f f des Paulus.

Jüdisches und Heidnisches im christlichen Kult Eine Vorlesung von Gerhard IV.

36 Seiten.

Grdz —.60

Loeschcke

ORDO

M ISS A E ROM ANUS

A l s erstes Hilfsmittel zur Einführung in die Benutzung des Missale Roraanum drucke ich den Ordo Missae so ab, dass die Messe des Ostersonntages als N o r m erscheint und die A b w e i c h u n g e n als A n m e r k u n g e n beigegeben werden. Durch den Druck sind die verschiedenartigen Stücke kenntlich gemacht, und z w a r : abcdefg

die R u b r i k e n d. h. technischen Bemerkungen,

a b c d e f g die leise gesprochenen

Worte.

a b c d e f g die in der Privatmesse laut (clara voce), beim Hochamt halblaut (submissa voce d. h. so, dass sie von den Nächststehenden vernommen werden können) gesprochenen W o r t e . Vgl. R u b r . gener. X V I , 3 und J. B . Müller S. 10. 72. Zwischen * S t e m c l l 6 n * stehen die vom Celebrans gesungenen Worte. a b r b E f g die (in der Missa solemnis) vom Chor gesungenen W o r t e . A l l e vom Chor gesungenen Stücke, mit A u s n a h m e der Responsorien (.R.), werden ausserdem vom Celebrans gesprochen, abcdefg und abt&Efg durch Fettdruck sind die an den verschiedenen T a g e n variierenden »Auswechselstücke« bezeichnet, sowohl die laut (oder leise abcdefg S. 4 — 1 6 ) gesprochenen abcdefg" als die eventuell gesungenen a b E f r ß f g A m äusseren R a n d e ist die übliche Zählung angefügt. F ü r die Einzelheiten des Zeremoniells vgl. J o h . B a p t . M ü l l e r Zeremonienbüchlein für Priester und K a n d i d a t e n des Priestertums. 6. A . Freiburg 1922. Ferner G. R i e t s c h e l Lehrbuch der Liturgik I Berlin 1900 S. 353 ff. V . T h a l h o f e r Handbuch der kath. Liturgie. 2. A . v. L . E i s e n h o f e r (1912) I I 8 f f . L . D u c h e s n e L e s origines du culte chrétien. 5. A . Besonders wertvoll der A r t . »Messe« von P . D r e w s in Haucks R e a l e n z y k l . 12, 697 ff. F . C a b r o l ' s A r t . Canon romain in seinem Dictionn. d'archéol. chrét. II 2, 1847 ff. E . B i s h o p Liturgica historica. O x f o r d 1918.

D i e vor dem Canon missae stehenden ständigen Gebete (§§ I — 3 . 10. 1 3 — 1 7 ) fehlen o f t in den vortridentinischen Messbüchern: sie waren vielfach nach örtlichen Gewohnheiten verschieden oder in ihrer A u s w a h l vom Belieben des Celebranten abhängig. D o c h bringen manche Handschriften seit dem X I Jh. A n g a b e n darüber, w i e sie z. B . A . E b n e r Quellen u. Forschungen I 29b ff. zusammengestellt hat. A l s eines von vielen Beispielen drucke ich (zu §§ 13 — 17) die Offertoriumsgebete aus dem »Missale secundum ordinationem sive rubricam ecclesiae Maguntinae« ab, das per Petrum Schoffer de Genßheym 1493 zu Mainz gedruckt ist. Dagegen ist der Canon missae schon in feste F o r m gegossen, sobald er uns entgegentritt, also wohl spätestens seit Gregor I (•)• 604):

4

O R D O M1SSAE

ROMANUS

Wir haben kein römisches Sakramentar, das ihn nicht enthielte oder (wie das Leonianum) voraussetzte. Im Apparat notiere ich die (geringfügigen) Varianten des Sacr. Gregorianum (Gr — Ausg. von H . Lietzmann in Liturgiegesch. Quellen H e f t 3, 1 9 2 1 , S. 1—5) und Gelasianum (Ge = Ausg. von H . A . Wilson The Gelasian Sacramentary, Oxford 1894 S. 234—236, aber stets Lesart des Cod. V). Eine gründliche Untersuchung über den Text gibt E . Bishop I.it. Hist. S. 7 7 — 1 1 5 — Journal of Theol. Stud. I V 1903 S. 555 ff.

Sacerdos paratia, curn itigreditur ad altarefacta illi debita reverenda, signat se signo Crucis a fronte ad pectus f et clara voce dicit In nomine Patris et Filii et Spiritus sanctl. Amen. Deinde junctis manibus ante pectus incipit Antiphonam, postea alternatim cum ministris dicit sequentem 5 psalmum.

S(acerdos) : Introibo ad altare Dei, R. Ad Deum qui laetificat juventutem meam. (Ps. 42J2 Judica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta ; ab homine iniquo et doloso erue me. R. Quia tu es, Deus, fortitudo mea: quare me repulisti? et quare tristis incedo, dum affligit me inimicus ? S. Emitte lucem tuam, et veritatem tuam, ipsa 15 me deduxerunt, et adduxerunt in montem sanctum tuum, et in tabernacula tua. R. Et introibo ad altare Dei: ad Deum qui laetificat juventutem meam. Confitebor tibi in cithara, Deus, Deus meus : ,0 quare tristis es, anima mea, et quare conturbas me ? R. Spera in Deo, quoniam adhuc confitebor illi: salutare vultus mei et Deus meus. 1 Interim Chorus incipit cantare Introitum (v. p. Kyrie. 2 In Missis Defunctorum et in Missis de tempore Passionis usque ad Sabbatum sanctum exclusive omittitur me, Deus« cum »Gloria Patri« et repetitione Antiphonae, nomine Patris»Introibo« et »Adiutoriumi fit Confessio. guitar

6), quem sea Dominica Ps. »Judica sed dicto -»In

ORDO MISSAE ROMANUS

5

Gloria Patri, et Filio, et Spiritui sancto. R. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen. .S-. repetit Antiphonam : Introibo ad altare Dei, 5 R. Ad Deum qui laetificat juventutem meam. £ signal se y dicens Adjutorium nostrum in nomine Domini. R. Qui fecit coelum et terram. 10

Deinde junctis manibusprofunde inclinatus facit

Confessio-

nem,: S. Confiteor Deo omnipotent^ beatae Mariae = semper Virgini, beato Michaèli Archangelo, beato Joanni Baptistae, sanctis Apostolis Petro et Paulo, omnibus Sanctis, et vobis fratres, quia peccavi nimis cogitatione, verbo, et opere, Percutit sibi pectus ter, dicens: »s mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa. Ideo precor beatam Mariam semper Virginem, beatum Michaelem Archangelum, beatum Joannem Baptistam, sanctos Apostolos Petrum et Paulum, omnes Sanctos, et vos fratres, orare pro me ad Dominum Deum 20 nostrum. R. Misereatur tui omnipotens Deus, et dimissis peccatis tuis, perducat te ad vitam aeternam. .$". dicit Amen et erigit se. Deinde Ministri repetunt Confessionem, et ubi a Sacerdote dicebatur » v o b i s f r a t r e s « et »VOS f r a t r e s « , a ministrìs dicitur » t i b i p a t e r « et » t e p a t e r « . Postea Sacerdos junctis manibus facit absolutionem dicens: 25

Misereatur vestri omnipotens Deus, et dimissis peccatis vestris, perducat vos ad vitam aeternam. R. Amen. Signat se signo Crucis y dicens: Indulgentiam, absolutionem, et remissionem peccatorum nostrorum tribuat nobis omnipotens et misericors Dominus. R. Amen. Et inclinatus prosequitur S. Deus tu conversus vivificabis nos. R. Et plebs tua laetabitur in te. S. Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam, 35 R. Et salutare tuum da nobis. s. Domine, exaudi orationem meam,

6

ORDO M I S S A E

ROMANUR

R. Et clamor meus ad te veniat. S. Dominus vobiscum. R. Et cum spiritu tuo. •> Et extendens ac jungens mantis clara voce dicit O r e m u s et ascendens ad altare dicit secreto Aufer a nobis, quaesumus, Domine, iniquitates nostras : ut a'd sancta sanctorum puris mereamur mentibus introire. Per Christum Dominum nostrum. Amen. Deinde manibus junctis super altare inclinatus dicit Oramus te, Domine, per merita Sanctorum tuorum osculatur altare in medio, quorum reliquiae hie sunt, et omnium Sanctorum : ut indulgere digneris omnia peccata mea. Amen. In Missa solleìnni Celebrans antequam legat Introitimi benedicit incensimi dicens Ab ilio benefdicaris, in cuius honore cremaberis. Amen. Et accepto thuribulo a Diacono incensai altare nihil dicens. Postea Diaconus recepto thuribulo a Celebrante incenset ilium tantum. Deinde Celebrans signans se signo Crucis j incipit In t ro itum: 4 Ps. 138. Hejurt'Exi ti aìrijitr tecum Jum. alleluia: jmimiti Jupet me mamtnt titam, alleluia: mirabilia facta ep Jetentia tua, alleluia, alleluia. Ps. S o m m e probajit me et rtrnnoiriJTi me: fu C0{Ututotlit JYJ'Jumem meant et reVurrertiònem meant. ì". ©Invia P a t r i ti 3Tilio, et ©piritui l'aneto, ©ititi erat in principio, ti nunc, et lem» per, et in Jarrula faeculorum. l u t t n . Deinde repetitur Hefltrrrxt u-que ad Kllelttia inclusiveK 5

Quo finito junelis manibus iilwm.uim cum minisi 1 is dicit S. ittjrte Elcijon. R. lìtjriE Elri'fon. 6'. Eijvìe Eltiion. R. CCtjrifEe sleilon- 5. CIjri|ìe rleìfurt. R. (Eljrilte e!Elian. ISijriE ElEi'Ioit. R. EijriE ElEÌum. ..S'. lìnrir elr'iToit. Postea in medio altaris extendens et jungens manus caputque 6 aliquantulum. inclinans dicit (si dicenditm est 2J *Gloria in excelsis D e o * 3 et prosequitur junctis manibus. Cum dicit >Adoramus te, Gratias agimus tibi, Jesu Chris te cum sancto Spiritu « signat -j- se a fronte ad pectus. [(gloria in e x e e I I ì ì 3E>eo.] (Et in ÌErra pax iiomimbus b o n a E Doluntaiia. laubamua ì e , B e n e b i E t m u » ì e , JRboratnua ti, (SMoriftrainua ìe. ©ratias agimua tibi proptsr magnam gloriam tuam. 3&DtninE 3 & e u s Ì j ì e x e o e I e B ì s , 3tm J 9 a i E f omnipotEns. Ugnine ifili uitigEiuie HeI'u CHÌjripE. 35omittB 3E»e«a, Bgmts i de hac rcpetitione vide missam in Dominica I adventus et Rit. cel. Miss. IV 2 2 -vide Rubricai generates Vili 3 3 Postquam Sacerdos • Gloria« eie. intonava per git Chorus cantando: --Et in terrai etc.

ORDO M1SSAE

ROMANOS

7

Jilius patria. But fonia ptrrafa tmmbi, miferirs nobia. fflui follia peccata muiibi, fufripe bepmatioiiEin nojlram. JBui p e a ab bexfrram ©atria, miimre nobis, ffiuoniam 'it follia tenifu«. . ®u folna dominila. ffiu folua Jaiti|Jimua, Jelu (Eljrijlt. s cum l'arato Spirita, in gloria patria. Jlmsn. :;

Deìnde osculatur altare in medio ei versus adpopulum ^dicit1

Dominus vobiscum* R. ffif runt fpiritu fuo. Postea dicit *0remus* et Oratiunes (unam aut plures, ut ordo Officii postulati): *Deus, qui ¿odierna die per Uniio genitum tuum aeternitatis nobis aditum devicta morte reserasti : vota nostra, quae praeveniendo aspiras, etiam adjuvando prosequere. Per eumdemDominum nostrum Jesum Christum filium tuum, qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus is sancti Deus per omnia saecula saeculorum.*

•„•

R. Bnten. Sequitur

Epistola'0:

*Lectio Epistolae beati Pauli Apostoli ad Co- « rinthios 15 : Fratres expurgate vetus fermentum, -o ut sitis nova conspersio, sicut estis azymi. Etenim Pascha nostrum immolatus est Christus. Itaque epulemur, non in fermento veteri, neque in fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis et veritatis.* R. Deo gratias. ,5 Graduale*': Ps. nj Xjaet bits, quant fecit ®0mtmia: 9 sxuttetmts ti laefemur in sa. V. (ilunftfentini ina, qitaniam bonus: quontam in fatrulutn mtfericnvina eiua. macluia, alleluia. V. ^ajtfia nojirunt inmtolatua e)f QUirijtua. Sequentia : ©ictitttac palpali Xaubea inmtolenf (¿firiHtam. 30 Bgmta rebrntif otic»: (EijriHua innocena patri rectmciliabif peccaforEBMora sf bita builto CiunpixBte ntiraniur: 35 S>ux bitae mnrtuue ffitgnat bitoua. nobis BJaria, aaitib biirijti in ilia? »©epulrfjiunt QTliri(ti bibenfis C£t fllortam bibi refurgenti». Bngrlitaa teJJea. ©ubariunt et b£]fee i v. Rit. cet. Miss. Vi 2 vide Ruhr, gener. IX 3 v. Rit. cet. Miss. VI i 4 hic sequitur Graduale, Tractus vel Atteluia cum Verm aut Sequentia ut tempus postulat. vide Rubr. gen. X 2 sqq.

8

ORDO MISSAE ROMANUS

S u r r e x i f d l j r t f f u s fym mca, ^ r a c c t b c f i m a tit ©aitlaeam . S t i m u a (Cijriflfum f u r r e x i f l e a mnrtuts irere: ®u ttu&te irtrfwr S e x nttjerer*. Bmttt. macluia. His finitis, si est tnissa sollemnis Diaconus deponit librum Evangeliorum super medium altaris, et Célébrons benedici/ incensum ut supra (p. 6). Deinde Diaconus genuflexus ante altare manibus junctis dicit Munda cor meum ac labia mea, omnipotens Deus, qui labia > Isaïae Prophetae calculo mundasti ignito : ita me tua grata miseratione dignare mundare, ut sanctum Evangelium tuum digne valeam nuntiare. Per Christum Dominum nostrum. Amen. Postea accipit librum de altari, et rursus genuflexus petit benedictionem a Sacerdote dicens Jube, domne, benedicere. Sacerdos respondet Dominus sit in corde tuo, et in labiis tuis, ut digne et competenter annunties Evangelium suum : In nomine Patris et Filii t et Spiritus sancti. Amen. Et accepta benedictione osculatur manum Celebrantis, et cum aliis ministris, incenso et luminaribus, accedens ad locum Evangelii, stans junctis manibus, dicit *Dominus vobiscum* R- (Et rum fjùrtfn iuo Et pronuntians *Sequentia sancti E v a n g e l i i secundum MarCUm* c. 16 (sive ¡> Initìum - etc.) pollice dextrae magnus signât f librum in principio Evangelii, quod est lecturus ; deinde se ipsum in fronte t ore f et pectore f .• et dum Ministri respondent (Storia libi, ©omini: in cens at ter librum, postea prosequitur Evangelium junctis manibus: * I n ilio t e m p o r e : Maria M a g d a l e n e et Maria Jacobi e t Salome emerunt aromata, ut v e n i e n t e s u n g e r e n t Jesum. E t v a l d e mane una sabbatorum, v e n i u n t ad monumentum, orto jam sole. E t dicebanl ad inv i c e m : Quis r e v o l v e t nobis lapidem ab ostio monuI Si vero Sacerdos sine Diacono et Subdiacono celebrai, delato libro ad aliud cornu altaris, inclinatus in medio, junctis manibus dicit Munda cor meum ut supra et Jube Domine benedicere. Dominus sit in corde meo et in labiis meis : ut digne et competenter annuntiem Evangelium suum. Amen. Deinde conversus ad. librum junctis manibus dicit Dominus vobiscum R. E t cum spiritu tuo et pronuntians Initinm sive Seqnentia sancti Evangelii etc. signât librum. + et se in fronte t ore "(• et pectore -)-, et legit Evangelium, quo finito respondet Minister Laus tibi Christe et Sacerdos osculatur Evangelium dicens Per evangelica dieta ut supra. In Missis Defunctorum dicitur Munda cor meum, sed non petitur benedictio, non deferuntur luminaria ver Célébrons osculatur librum.

g

ORDO MISSAE ROMANUS menti ? Et respicientes viderunt revolutum lapidem. Erat quippe magnus valde. Et introeuntes in monnmentum, viderunt juvenem sedentem in dextris, cooperimi! stola candida, et obstupuerunt. Qui dixit illis: Nolite expavescere : Jesum quael'itis Nazarenum orucifixum : surrexit, non est hic, ecce locus ubi posuerunt eum. Sed ite, dicite discipulis eius, et Petro, quia praecedit vos in Galilaeam: ibi eum videbitis sicut dixit vobis.* /?. Laus tibi Christe.

Quo finito Subdiacbnus deferì librum Sacerdoti, qui osculatur Evangelium dicens Per evangelica dieta deleantur nostra delieta. Deinde Sacerdos incensatur a Diacono, Deinde ad medium altaris extendens, elevans et jungens 1 manus dicit (si dicendum est) *Credo in unum deum* et prosequitur junctis manibus. Cum dicit >Deum« caput Cruci inclinat : quod similiter facit cum dicit ¡>Jesum Christum et »simul adoratore. Ad ilia autem verba Et incarnatus «/« genuflectit usque dum dicatur Et homo factus estRTK> MISSAE

ROMANtlS

ad aeternitatis nobis medelam, te operante. prolidaut. Per Dominum nostrum Jesum Christum tili um tuiim, qui tecum » b i t et régnât in unitale Spiritus sancti Deus:

*Per omnia saecula saeculorum* R. Ämtn. S. *Dominus vobiscum*. R. •

Filius I et Spiritus sanctus. R. Amen K Deinde in cornu Evangelii dicto Dominus vobiscum R. Et cum spiritu tuo et f Initium sancti Evangelii io secundum Joannem. R. Gloria tibi Domine signans altare et se, ut supra in Evangelio Missae, legit Evangelium secundum Joannem2. In principio erat Verbum, et

Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per 15 ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, quod factum est: in ipso vita erat, et vita erat lux hominum, et lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt. Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Joannes. Hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine : ut omnes crederent per illum. Non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine: erat lux vera, quae illuminât omnem hominem venientem in hunc mundum. In mundo erat, et mun- 25 dus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit. In propria venit, et sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus: qui non ex sanguinibus, neque ex 3» voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt, genuflectit Et verbum caro factum est, et habitavit in nobis: et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi3 Unigeniti a Patre plenum gratiae et veritatis . R. Deo gratias. 35 I In Missa Pontificali ter benedicitur ut in Pontificali habetur. In Missis Defunctorum rum datur benedictio, sed dicto »Requiescant in pace« dicit »Placcai tibi sancta Trinitas« ; deinde osculato altari, legit Evangelium S. Joannis. 2 vel aliud Evangelium ut dictum est in Rubricis generalibus XIII 2. 3 Finito evangelio S. Joannis discedens ab altari pro gratiarum actione dicit Antiphonam Tnum puerorum cum reliquis ut habetur in principio Missalis.

ORDO MISSAE

ORDO MISSAE

GALLIÇANUS

GALL/CANUS

Die gallikanische Messe ist uns in keinem Ritualbuch vollständig erhalten: wir können ihren Verlauf nur durch Kombinationen verschiedener Quellen vermutungsweise rekonstruieren, so wie es L D u c h e s n e Origines du culte chrétien 8 189 ff. am Beispiel der AVeihnachtsmesse gezeigt hat. Eine Beschreibung und Deutung der einzelnen Akte gibt ein dem hl. GERMANUS von Paris (f 576) zugeschriebener Brief, welchen MartèneDurand in seinem Thesaurus novus anecdotorum V 85 fr. = Migne Patr. lat. 72, 89 herausgegeben hat. Die tatsächlichen Angaben hieraus notiere ich unter dem Text. Ergänzungen dazu bringt gelegentlich ein zweiter Brief (GERM. 2), ebenda gedruckt. Die G e b e t e des Celebranten sind in den verschiedenen gallikanischen Missalien der spä.en Merovingerzeit erhalten, von denen die wichtigsten bei M a bi 11 on De liturgia Gallicana (Paris 1685) und in seinem Museum Italicum I (Paris 1687) ediert sind: Neudruck Migne lat. 72. Wichtig sind ferner die rein gallikanischen Messen, die F. J. M o n e herausgab (Lat. u. griech. Messen, Frankfurt 1850). Im Folgenden setze ich den Text einer normalen Messe ohne Festcharakter aus Stücken zusammen, die ich Mone's Messen oder dem Missale Gothicum (Mabillon Lit. Gall. p. 188 = Migne lat. 72, 225) [Neuausgabe von Bannister in Bradshaw-Society vol. 52. 54, mir unzugänglich] entnehme, damit jeweils das allgemein Typische möglichst deutlich wird: was freilich bei der großen Mannigfaltigkeit der gallikanischen Formeln nur in beschränktem Grade möglich ist. Die G e s a n g s s t ü c k e ((toftTtfr gesetzt) sind uns in gallikanischen Quellen überhaupt nicht erhalten, und wir müssen sie aus verwandten Ritualbüchern entnehmen (Missale Mozarabfcum Migne lat. 85 spanisch, .Sfowf-Missale ed. Mc Carthy in den Transactions of the Royal Irish Academy X X V I I Nr. 7 S. 135 ff- [die Neuausgabe von Warren in der Bradshaw-Society Vol. 31. 32 ist mir nicht zugänglich] irisch, Antiphonar von Banger Migne lat. 72, 581 ff. [Neuausg. von Warren Bradshaw-Society Vol. 4. 10 mir unzugänglich]. Der Leser muß sich stets vor Augen halten, dass sämtliche abgedruckte Gesangsstücke demnach nur als ungefähr andeutende Analoga dienen können und keinerlei Gewähr für gallikanische Herkunft bieten. Weitere Zeugnisse über den Verlauf der gallikanischen Messe hat Mabillon in Buch I Cap. V de lit. Gall. (p. 36 = Migne 72 p. 131) gesammelt. Um das Verständnis der Texte dem Leser zu erleichtern, habe ich das barbarische Latein der Quellen korrigiert, ohne die zahllosen Einzelheiten anzugeben: daß da manches zweifelhaft bleibt, weiß der Kundige ohnehin. Vor allem ist zu beachten, dass mit Ausnahme von Nr. 3. 4. 8. 10. 12. 16. 25. 27. 31. 37 (?) sämtliche Stücke a u s w e c h s e l b a r sind: ein fester Canon missae existiert nicht. ANTIPHONA AD PRAELEGENDUM sacrario procedit.

canituT,

dum

sacerdos e I

d o m i n u s r î g i i a m f , b t r o r r m m b u i t : J&Heluta. J n b u i t B u t m n u s f o r t i h i ö i i m n ei praEctnxti (e: Jtlleluia. 5 (JMoria et fjoitor ß a t r i EÎ l ü i o Ei ^ p i r i i u i £ a n r f o in [aEcuIa l a E t u l o r u m : JRmEtt. M e l u i a . 1 GERMANUS : Antiphona ad praelegendum canitur . . . psallentibus clericis procedit sacerdos in specie Christi de sacrario. I Text aus Moz. 621. Alléluia wird in der Quadragesima nicht gesungen.

22

O&Dff MISS AB GALLI CANUS

J

DIAC. S i l e n t i u m f a r i t e . SACERD. Dominus ait semper vobiscum. RESP. E t cum spiritu tuo. 3 CHORUS B g i o s D Cljsoa, a0toa tscljijro«, a g i o s ailranaios, ilE'ifon tuiaa. s s a n c t u a B t u s , Jarttiua forita, fattrfua tmmorlalia, i n i f E m B nobia. JBrnen. TRES PARVULI : EL)TTS ELET(ORT. 4 PROPHETIA (LUC. I , 6 8 — 7 9 ) . B e n E b i t t u a 3 3 m n i n u i © E u a H a r a s I usque ad in » i s m p a c t a . 1° COLLECTIO POST PROPHETIAM. S. D u m prophetica dicta nostrae devotionis comitamur ubsequiis, et benedictionum reddimus gratias et vicissitudinem pro visitatione desolvimus, quam Omnipotens plebi suae fecit, in domo D a v i d cornu erecturus et gaudio adsignans post spatia temporum 15 vaticinia prophetarum, gressusque nostros in viam pacis dirigens et salutis: per D o m i n u m etc. 6 LECTIO PROPHETICA. 7 LECTIO APOSTOLICA.

S

2 GERM. Silentium autem diaconus pro duabus rebus annuntiat, scilicet ut tacens populus melius audiat verbum Dei et sileat cor nostrum. | Die Formel in Moz. 534 b als gali, besiätigt durch Germ, zu § 17. GERM. Sacerdos ideo datur (?) populo, ut dum ille benedicit plebem dicens »Dominus sit Semper vobiscum« ab omnibus benedicatur dicentibus »Et cum spiritu tuo«. | In Moz. 5 3 3 b dieselbe P'ormel. 3 GERM. Aius vero ante prophetiam pro hoc cantatur in Graeca lingua, quia p:aedicatio Novi Testamenti in mundo per Graecam linguam processit . . . Incipiente praesule ecclesia Aius psallit dicens Latinum cum Graeco, ut ostendat iunctum Testamentum Veius et Novum. Dictum Amen ex Hebraeo . . Tres autem parvuli, qui ore uno sequentes Kyrie eleison [folgt wohl eine Lücke]. | Griechisch-lateinische Sanctustexte begegnen im Karfreitagsritual des Miss. Romanum (danach oben) und im Moz. 484 c. 549 a Agyos agyos agyos Kyrie Otheos Sanctus s. s. Dominus Deus Sabaoth. l J leni etc.; 549a Agyos agyos agyos Domine Deus rex aeterne etc. Ob der lateinische Text dem griechischen folgte, wie oben gedruckt, oder gliedweise sich einschob, wie im röm. Ritus, ist angesichts von § 1 0 — 1 2 fraglich. | Vgl. auch zu § 8 über die Quadragesima. 4 GERM. Canticum autem Zachnriae pontificis in honoiem s. Johannis Bapt. cantatur . . ideo prophetiam, quam pater eius ipso nascente cecinit, alternis vocibus ecclesia psallit. | GERM. 2 p. 95 c Sanctus Deus archangelorum in Q. adragesimo concinitur et non canticum Zachatiae : vgl. zu § 8. | Im Moz. ist dies Canticum nur 751 d ererwähnt. 5 Mone 21. vicissitudo = ' V e r g e l t u n g ' . 6 GERM. Lectio vero prophetica suum tenet ordinem Veteris videlicet Testamenti corripiens mala et adnuntians futura. 7 GERM. Quod enim propheta clamat futurum, aposiolus docet factum. Actus autem apostolorum vel Apocalypsis Iohannis pro novitate gaudii paschalis leguntur servantes ordinem temporum, sicut historia Testamenti Veteris in Quinquagesimo

OFCUO MISSAJC OALLICANDS

HYMNUS

in

PUERORUM

(Dan.

3,

5 1 — 90) :

Beuebicfns ts, Kamins, 39EUH patrurn noßrorum etc. R T S P O X S O R L U M canilttr a Inbus parvulis: REÖ&E milji laetitiam (alntaria tut : BI fpiriiu principali 5 ronfrma me. (Cor ir.unbum m a in me, 3&eua : EÌ fptrilum m i n m tnnoöa in DtlcEcibu» liieia. KE proiriaa mE a f a r « ina : EÌ ^piriium ^anifunt iuum HE aufEraa a mE. 10

PROCESSIO

EVANGELII.

CH. JJgioa o SIJEÜB, agio» tatijtjroa, agioa atI;anatoa, ElEifun imaa. Et dum ascendit sacerdos in ambonem canitur: ®loria tibi ®uminE. LECTIO

EVANGELICA.

Redeunte evangelio canitur: Vanitila 3 e m , fantina forti», Janrtua immortali«, mtf.m-E mibia HOMILIA.

PREX prostratis ante altare sacerdotibus dicitur a diacono : Dicamus omnes ex toto corde et ex tota mente : Domine exaudi et miserere, Domine miserere. Qui respicis super terram et facis eam tremere : Oramus te domine, exaudi etc. vel g e s t a I s a n ' c t o r u m c o n f e s s o r u m a c m a r t y r u m i n solemnitatibus eorum. 8 GERM. H y m n u m a u t e m trium p u e r o r u m , quod post lectiones canitur . . . | Fraglich i s t , ob der H y m n u s g a n z g e s u n g e n w u r d e . M o z . 297 bat nur einen A u s z u g der ersten und letzten V e r s e , A n t . B a n g . p . 587 c i t i e r t als A n f a n g v . 5 7 . In der Quadrag. w i r d der H y m n u s nicht gesungen. GERM. 2 p. q 8 c . In Q u a d r a g e s i m a : n e c A l l e l u i a in n o s t r a e c c l e s i a , S a n c t u s v e l P r o p h e t i a , H y m n u m t r i u m p u e r o r u m v e l C a n t i c u m R u b r i m a r i s i 1 Iis d i c b u s c a n t a t u r . . . A l l e l u i a v e l S a n c t i t a c e n t u r in p o e n i t e n t i a . V g l . p. 95 d . 9 GERM. E c c l e s i a s e r v a t o r d i n e m , u t i n t e r ' b e n e d i c t i o n e m ' ( = n. 8) e t e v a n g e l i u m l e c t i o ( n o n ) i r t e r c e d a t nisi t a n t u m m n d o r e s p o n s o r i u m , q u o d a p a r v u l i s c a n i t u r . | Moz. 622a. 10 — 1 2 GiìRM. T u n c in a d v e n t u s. e v a n g e l i i clnro m o d u l a mene d e n u o p s a l l i t c l e n i s A i u s . . . E g r e d i t u r p r o r e s s i o s a n c t i e v a n g e l i i . . c u m p r a e d i c t i s h a r m o n i i s et c u m S e p t e m c a n d e l a b r i s l u m i n i s . . a s c e n d e n s in t r i b u n a l a n a l o g i i ( = A m b o ) v e l u t C h r i s t u s ( i n ) s e d e m r e g n i p a t e r n i , ut i n d e intonet d o n a vitae, cl.imantibus clericis »Gloria tibi. D o m i n e « . . S a n c t u s a u t e m , q u o d r e d e u n t e s. e v a n g e l i o c l e r u s c a n t a t . . | V i e l l e i c h t darf man aus d e m "Wechsel des A u s d r u c k s bei Germ, schliessen, dass b e i m H i n w e g das griechische, b e i m R ü c k w e g das lateinische S a n c t u s g e s u n g e n w u r d e : d a n n w ä r e d i e in § 3 g e b o t e n e T e x t a b t e i l u n g d e s Ganzen wahrscheinlich. 1 3 G E R M . H o m i l i a e aut