History 10 [10]

Citation preview

‫تارﻳخ‬ ‫لسم ！ولگی‬

‫ﻫـ ‪ .‬ش‬

‫د پوهن‪ ３‬وزارت‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫تـارﻳـخ‬ ‫لسم ！ﻮل‪／‬ی‬ ‫‪1398‬‬

‫الف‬

‫د کتاب ځان‪７／‬تياوې‬ ‫‪-------------------------------------------------------------------‬‬‫مضمون‪ :‬تاريخ‬ ‫مؤلفين‪ :‬د تعليمي نصاب د تاريخ زده ک‪７‬و د څان‪ ３／‬علمي او مسلکي غ‪７‬ي‬ ‫اډيټ کوونکي‪ :‬د پ‪＋‬تو ژب‪ ３‬د اډيټ د څان‪ ３／‬علمي او مسلکي غ‪７‬ي‬ ‫ټول‪／‬ی‪ :‬لسم‬ ‫د متن ژبه‪ :‬پ‪＋‬تو‬ ‫انکشاف ورکوونکی‪ :‬د تعليمي نصاب د پراختيا او درسي کتابونو د تاليف لوی رياست‬ ‫خپروونکی‪ :‬د پوهن‪ ３‬وزارت د اړيکو او عامه پوهاوي رياست‬ ‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨ :‬هجري شمسي‬ ‫بر‪＋４‬ناليک پته‪[email protected] :‬‬ ‫‪-------------------------------------------------------------------‬‬‫د درسي کتابونو د چاپ‪ ،‬و‪４‬ش او پلورلو حق د افغانستان اسالمي جمهوريت د پوهن‪ ３‬وزارت سره‬ ‫محفوظ دی‪ .‬په بازار ک‪ ３‬ي‪ ３‬پلورل او پ‪５‬رودل منع دي‪ .‬له سرغ‪７‬وونکو سره قانوني چلندک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ب‬

‫د پوهن‪ ３‬د وزير پيغام‬ ‫اقرأ باسم ربک‬

‫د لوی او ب‪＋‬ونکي خدای شکر په ځای کوو‪ ،‬چ‪ ３‬موږ ته ي‪ ３‬ژوند راب‪＋‬لی‪ ،‬او د لوست او ليک‬ ‫له نعمت څخه ي‪ ３‬برخمن ک‪７‬ي يو‪ ،‬او د هٰ ّ‬ ‫الل تعالی پر وروستي پيغمبر محمد مصطفی چ‪ ３‬الهي‬ ‫لوم‪７‬نی پيغام ورته (لوستل) و‪ ،‬درود وايو‪.‬‬ ‫څرنگه چ‪ ３‬ټولو ته ښکاره ده ‪ ١٣٩٧‬هجري لمريز کال د پوهن‪ ３‬د کال په نامه ونومول شو‪ ،‬له دې امله به‬ ‫د گران ه‪５‬واد ښوونيز نظام‪ ،‬د ژورو بدلونونو شاهد وي‪ .‬ښوونکی‪ ،‬زدهکوونکی‪ ،‬کتاب‪ ،‬ښوونځی‪ ،‬اداره‬ ‫او د والدينو شوراگان‪ ３‬د ه‪５‬واد د پوهنيز نظام شپ‪８‬گوني بنسټيز عناصر بلل کي‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د ه‪５‬واد د ښوون‪３‬‬ ‫او روزن‪ ３‬په پراختيا او پرمختيا ک‪ ３‬مهم رول لري‪ .‬په داس‪ ３‬مهم وخت ک‪ ３‬د افغانستان د پوهن‪ ３‬وزارت‬ ‫د مشرتابه مقام‪ ،‬د ه‪５‬واد په ښوونيز نظام ک‪ ３‬د ودې او پراختيا په لور بنسټيزو بدلونونو ته ژمن دی‪.‬‬ ‫له همدې امله د ښوونيز نصاب اصالح او پراختيا‪ ،‬د پوهن‪ ３‬وزارت له مهمو لوم‪７‬يتوبونو څخه دي‪.‬‬ ‫همدارن‪／‬ه په ښوونځيو‪ ،‬مدرسو او ټولو دولتي او خصوصي ښوونيزو تأسيساتو ک‪ ،３‬د درسي کتابونو‬ ‫محتوا‪ ،‬کيفيت او توز‪４‬ع ته پاملرنه د پوهن‪ ３‬وزارت د چارو په سر ک‪ ３‬ځای لري‪ .‬موږ په دې باور يو‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬د باکيفيته درسي کتابونو له شتون پرته‪ ،‬د ښوون‪ ３‬او روزن‪ ３‬اساسي اهدافو ته رس‪５‬دلی نشو‪.‬‬ ‫پورتنيو موخو ته د رس‪５‬دو او د اغ‪５‬زناک ښوونيز نظام د رامنځته کولو لپاره‪ ،‬د راتلونکي نسل د روزونکو په‬ ‫توگه‪ ،‬د ه‪５‬واد له ټولو زړه سواندو ښوونکو‪ ،‬استادانو او مسلکي مديرانو څخه په درناوي هيله کوم‪ ،‬چ‪:３‬‬ ‫د ه‪５‬واد بچيانو ته دې د درسي کتابونو په تدريس‪ ،‬او د محتوا په ل‪８５‬دولو ک‪ ،３‬هيڅ ډول هڅه او هاند ونه‬ ‫سپموي‪ ،‬او د يوه فعال او په ديني‪ ،‬ملي او انتقادي تفکر سمبال نسل په روزنه ک‪ ،３‬زيار او کوښښ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫هره ورځ د ژمن‪ ３‬په نوي کولو او د مسؤوليت په درک سره‪ ،‬په دې نيت لوست پيل ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د نن ورځ‪３‬‬ ‫گران زدهکوونکي به سبا د يوه پرمختللي افغانستان معماران‪ ،‬او د ټولن‪ ３‬متمدن او گټور اوس‪５‬دونکي وي‪.‬‬ ‫همدا راز له خوږو زده کوونکو څخه‪ ،‬چ‪ ３‬د ه‪５‬واد ارزښتناکه پانگه ده‪ ،‬غوښتنه لرم‪ ،‬څو له هر فرصت‬ ‫څخه گټه پورته ک‪７‬ي‪ ،‬او د زده ک‪７‬ې په پروسه ک‪ ３‬د ځيرکو او فعالو گ‪６‬ونوالو په تو‪－‬ه‪ ،‬او ښوونکو ته په‬ ‫درناوي سره‪ ،‬له تدريس څخه ښه او اغ‪５‬زناکه استفاده وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫په پای ک‪ ３‬د ښوون‪ ３‬او روزن‪ ３‬له ټولو پوهانو او د ښوونيز نصاب له مسلکي همکارانو څخه‪ ،‬چ‪ ３‬د‬ ‫دې کتاب په ليکلو او چمتو کولو ک‪ ３‬ي‪ ３‬نه ست‪７‬ې ک‪５‬دونک‪ ３‬هل‪ ３‬ځل‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ ،‬مننه کوم‪ ،‬او د لوی‬ ‫خدای له دربار څخه دوی ته په دې سپيڅل‪ ３‬او انسان جوړوونک‪ ３‬هڅ‪ ３‬ک‪ ３‬بريا غواړم‪.‬‬ ‫د معياري او پرمختللي ښوونيز نظام ا و د داس‪ ３‬ودان افغانستان په هيله چ‪ ３‬وگ‪７‬ي ‪ ３４‬خپلواک‪ ،‬پوه‬ ‫او سوکاله وي‪.‬‬ ‫د پوهن‪ ３‬وزير‬ ‫دکتور محمد ميرويس بلخي‬

‫ج‬

‫ل‪７‬لﻴک‬ ‫سرلﻴکﻮﻧﻪ‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬

‫لوم‪７‬ی څپرکی‪ :‬أريايان ‪١... ........................................................................‬‬ ‫دڅپرکی موخ‪٢... ................................................................................３‬‬ ‫لوم‪７‬ی لوست‪ :‬دأريانا تمدن‪٤-٣. ..................................................................‬‬ ‫دويم لوست‪ :‬ويدي مدنيت ‪٧-٥. ..................................................................‬‬ ‫دريم لوست‪ :‬اوستايي مدنيت‪٨-٧ ................................................................‬‬ ‫څلورم لوست‪ :‬د لرغوني افغانستان اساطيري تاريخ د پيشداديانو واکمني ‪١٠-٩ ...................‬‬ ‫پنځم لوست‪ :‬د افغانستان اساطيری تاريخ د کيانيانو واکمني‪١٢-١١ ...............................‬‬ ‫شپ‪８‬م لوست‪ :‬د افغانستان اساطيري تاريخ داسپه واکمني ‪١٤-١٣..................................‬‬ ‫اوم لوست‪ :‬لرغوني افغانستان او هخامنشيان ‪١٦-١٥..............................................‬‬ ‫اتم لوست‪ :‬لرغونی افغانستان او يونانيان ‪٢٠-١٧ .................................................‬‬ ‫نهم لوست‪ :‬لرغونی افغانستان او موريايان ‪٢٢-٢١ ...............................................‬‬ ‫دويم څپرک‪ :３‬په افغانستان ک‪ ３‬لوم‪７‬ني مدنيتونه ‪٢٣.. .............................................‬‬ ‫د څپرکي موخ‪٢٤.. ............................................................................ :３‬‬ ‫لسم لوست‪ :‬د يونان‪ -‬باختري‪ ３‬خپلواک دولتونه‪٢٨-٢٥..........................................‬‬ ‫يوولسم لوست‪ :‬د يونان‪ -‬باختري مدنيت ځان‪７／‬تياوې ‪٣٠-٢٩ ...................................‬‬ ‫دولسم لوست‪ :‬د يونان باختري پ‪５‬ر يو نامتو ښار (أی خانم)‪٣٢-٣١...............................‬‬ ‫ديارلسم لوست‪ :‬ساکان ‪٣٤-٣٣ ..................................................................‬‬ ‫څوارلسم لوست‪ :‬د کوشانيانو امپراتوري‪٣٨-٣٥ .................................................‬‬ ‫پنځلسم لوست‪ :‬ب‪／‬رام د کوشاني سترې امپراطورۍ پالزمينه‪٤٠-٣٩ ............................‬‬ ‫شپاړسم لوست‪ :‬ه‪６‬ه د کوشاني امپراتورۍ کلتوري مرکز‪٤٢-٤١..................................‬‬ ‫اولسم لوست‪ :‬باميان د کوشاني امپراطورۍ عقيدتي مرکز ‪٤٦-٤٣...............................‬‬ ‫اتلسم لوست‪ :‬کيداريان يا کوچني کوشانيان ‪٤٨-٤٧ .............................................‬‬ ‫نولسم لوست‪ :‬د يفتليانو امپراتوري ‪٥٢-٤٩ ......................................................‬‬ ‫شلم لوست‪ :‬د اسالم د ظهور پر مهال د افغانستان وضع ‪٥٤-٥٣ .................................‬‬ ‫دريم څپرکی‪ :‬د ن‪７‬ۍ لرغوني تمدنونه ‪٥٥.. ........................................................‬‬ ‫د څپرکي موخ‪٥٦.. ........................................................................... :３‬‬ ‫د‬

‫يو ويشتم لوست‪ :‬د تمدن د رامنځ ته کيدو څرن‪／‬والی اوځان‪７／‬ن‪٥٨-٥٧ .......................３‬‬ ‫دوه ويشتم لوست‪ :‬د بين النهرين تمدن ‪٦٢-٥٩....... ...........................................‬‬ ‫درويشتم لوست‪ :‬د بين النهرين تمدن او فرهن‪٦٤-٦٣ ....................................... ，‬‬ ‫څلورويشتم لوست‪ :‬د مصرتمدن‪٦٨-٦٥ ........................................................‬‬ ‫پنځه ويشتم لوست‪ :‬د مصرتمدن او فرهن‪٧٢-٦٩ ........................................... ，‬‬ ‫شپ‪８‬ويشتم لوست‪ :‬د فارس تمدن ‪٧٦-٧٣ .......................................................‬‬ ‫اوه يشتم لوست‪ :‬د هند تمدن ‪٨٠-٧٧............................................................‬‬ ‫اته ويشتم لوست‪ :‬د چين تمدن ‪٨٤-٨١ ..........................................................‬‬ ‫نه ويشتم لوست‪ :‬د يونان تمدن ‪٨٨-٨٥ .........................................................‬‬ ‫ديرشم لوست‪ :‬د روم تمدن ‪٩٢-٨٩ .............................................................‬‬ ‫يوديرشم لوست‪ :‬د امريکا تمدنونه ‪٩٥-٩٣ .......................................................‬‬ ‫څلورم څپرک‪ : ３‬د اسالم تاريخ ‪٩٦ ...............................................................‬‬ ‫د څپرکي موخ‪٩٦.. ...........................................................................: ３‬‬ ‫دوه ديرشم لوست ‪ :‬د اسالم د راڅر‪－‬نديدا پر مهال د ن‪７‬ۍ او د عربستان د ټاپو وزم‪ ３‬اوضاع ‪٩٨-٩٧ ........‬‬ ‫درې ديرشم لوست‪ :‬د حضرت محمد ژوند له کوچنيوالي تر بعثته پورې‪١٠٢-٩٩..........‬‬ ‫څلورديرشم لوست‪ :‬د عقب‪ ３‬ت‪７‬ونونه (بيعت)‪١٠٦-١٠٣ ..........................................‬‬ ‫پنځه ديرشم لوست‪ :‬غزا‪－‬ان‪١١٢-١٠٧ ......................................................... ３‬‬ ‫شپ‪８‬ديرشم لوست‪ :‬د حديب‪ ３‬سوله‪ -‬بيعت الرضوان‪١١٦-١١٣ ...................................‬‬ ‫اوه ديرشم لوست‪ :‬د مک‪ ３‬مکرم‪ ３‬فتح ‪١٢٢-١١٧ ...............................................‬‬ ‫‪١٢٦-١٢٣ ..............................................‬‬ ‫اته ديرشم لوست‪ :‬ابوبکر صديق‬ ‫‪١٢٨-١٢٧ .......................................‬‬ ‫نه ديرشم لوست‪ :‬حضرت عمر فاروق‬ ‫‪١٣٠-١٢٩ .............................................‬‬ ‫څلوي‪＋‬تم لوست‪ :‬حضرت عثمان‬ ‫‪١٣٢-١٣١.............................................‬‬ ‫يوڅلوي‪＋‬تم لوست‪ :‬حضرت علی‬ ‫دوه څلوي‪＋‬تم لوست‪ :‬د خلفاې راشدينو وروښانه دورې ته لن‪６‬ه کتنه ‪١٣٤-١٣٣ ................‬‬ ‫درې څلوي‪＋‬تم لوست‪ :‬امويان ‪١٣٨-١٣٥ ........................................................‬‬ ‫څلورڅلوي‪＋‬تم لوست‪ :‬د امويانوپه دوره ک‪ ３‬اقتصادي‪ ،‬اداري‪ ،‬کلتوري او پوځي وضعيت ‪١٤٠-١٣٩ .‬‬ ‫پنځه څلوي‪＋‬تم لوست‪ :‬عباسيان ‪١٤٤-١٤١ .......................................................‬‬ ‫شپ‪８‬څلوي‪＋‬تم لوست‪ :‬د عباسي دورې سياسي‪ ،‬اداري‪ ،‬کلتوري او اقتصادي حالت‪١٤٧ -١٤٥ ..‬‬ ‫هـ‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇پرکی‬

‫آرﻳاﻳان‬ ‫دا ＇پرکﻰ ﻻﻧدې ﻟﻮستﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫ أرﻳاﻳان پﻪ افغاﻧستان ک‪３‬‬‫ وﻳدي ﻣدﻧﻴت‬‫ اوستاﻳﻲ ﻣدﻧﻴت‬‫ د افغاﻧستان اساطﻴري تارﻳخ‬‫‪ -‬ﻫخاﻣﻨشﻴان‪ ،‬ﻳﻮﻧاﻳان او ﻣﻮرﻳاﻳان‬

‫‪1‬‬

‫د ＇پرکﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫ﻫﻴﻠﻪ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د دې ＇پرکﻲ پﻪ پای ک‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻲ ﻻﻧدې ﻣﻮخ‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ د أرﻳاﻳﻲ تﻤدن‪ ،‬وﻳدي او اوستاﻳﻲ ﻣدﻧﻴت پﻪ اړه بﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬‫ د افغاﻧستان اساطﻴري تارﻳخ باﻧدې بﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬‫ د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ‪ ،‬ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ او ﻣﻮرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ اړوﻧد بﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬‫ وﻳدي او اوستاﻳﻲ ﻣدﻧﻴت بﻪ سره پرتﻠﻪ ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬‫ د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ‪ ،‬ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ او ﻣﻮرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬بﻪ د افغاﻧستان وضعﻴت تحﻠﻴﻞ او ﻣقاﻳسﻪ ک‪７‬ای‬‫شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ تارﻳخ سره بﻪ ﻟﻴﻮاﻟتﻴا پﻴداک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‬

‫د آرﻳانا تمدن‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د أرﻳاﻳاﻧﻮ د ﻣﻴشتﻪ ک‪５‬دو او د ﻫغﻮی د ژوﻧد د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ‬ ‫پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پخﻮاﻧ‪ ９‬أرﻳاﻧا (ﻧﻨﻨی افغاﻧستان) ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ درﻳﻮ تر دوو زرو کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬او اوبﻮ‬ ‫ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ ＊ﻪ سﻴستﻢ او ﻟﻪ و‪７－‬و ＇خﻪ ډک ＊اروﻧﻪ درﻟﻮدل‪ .‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ زرو کﻠﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫ترڅ ک‪ ３‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع‪ ،‬ﻣسکﻮکات‪ ،‬طب‪ ،‬ﻧجﻮم‪！ ،‬ﻮکراﻧﻮ اوبدل او فﻠز کاري دود وه او د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ تﻤدﻧﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻢ ‪＄‬اى ‪＄‬ان تﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ی ک‪７‬ی و‪.‬‬ ‫ﻫغﻮ کساﻧﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬کابﻮ دوه زره او پﻨ‪％‬ﻪ سﻮه (‪ )٢٥٠٠‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان ک‪３‬‬ ‫ﻣﻴشت شﻮي وو‪＄ ،‬ان تﻪ أرﻳﻦ وﻳﻞ‪ ،‬أرﻳﻦ د ＊ﻮ خﻮﻳﻮﻧﻮ خاوﻧدان او ﻳا د اصﻴﻠﻮ و‪７－‬و ﻣعﻨا ﻟري‪.‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻻ ډاډﻣﻦ ﻣعﻠﻮﻣات ﻧشتﻪ‪ ،‬خﻮ دا ＇ر‪－‬ﻨده شﻮې ده چ‪ ３‬افغاﻧستان تﻪ أرﻳاﻳان د سﻴر درﻳا‬ ‫او أﻣﻮسﻴﻨد ﻟﻪ شﻤاﻟﻲ ﻟﻮري را ت‪５‬ر شﻮي او بﻠخ ک‪＄ ３‬ای پر‪＄‬ای شﻮي او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬د أرﻳاﻳ‪ ３‬پ‪５‬ر د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ‬ ‫ﻣدﻧﻴت بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻰ او خپﻞ ！ا！ﻮ بی ﻳ‪ ３‬أرﻳاﻧا ﻧﻮﻣﻮﻟی دی‪.‬‬ ‫وﻳدي سرودوﻧﻪ د أرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ اړه تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ او باوري اخ‪％‬ﻮﻧﻪ او ﻣﻨابع دي‪ .‬پﻪ وﻳدي سرودوﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫د أرﻳا ﻳﻲ قبﻴﻠﻮ پﻪ اړه زﻳات ﻣعﻠﻮﻣات شتﻪ‪ .‬أرﻳاﻳاﻧﻮ د خپﻠﻮ اوس‪５‬دو سﻴﻤﻮ تﻪ (أرﻳاﻧا وﻳجﻪ )ﻳا ( أرﻳاﻧا ورشﻮ‬ ‫) وﻳﻠﻪ‪ .‬پﻪ وﻳدي سرودوﻧﻮ کﻲ د اﻟﻴﻨا پﻪ ﻧاﻣﻪ قبﻴﻠﻪ ﻳاده شﻮې ده چ‪ ３‬د اوسﻨﻲ اﻟﻴﻨ‪／‬ار اوس‪５‬دوﻧکﻲ وو‪ .‬د‬ ‫بﻮﻻن اوس‪５‬دوﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬د بﻬاﻻﻧﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫پﻪ وﻳدي سرودوﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻮ‬ ‫سﻴﻤﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬د أرﻳاﻳاﻧﻮ‬ ‫تر واک ﻻﻧدې وو‪ .‬د تارﻳخﻲ‬ ‫جغرافﻴﻪ پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ اوسﻨﻲ‬ ‫افغاﻧستان ک‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدل شﻮي او پﻪ‬ ‫ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮي دي‪ .‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪،‬‬ ‫ﻫرﻳﻮا ( ﻫرات )‪ ،‬ﻫﻴراوتﻲ (د ﻫراوت)‬ ‫بﻠﻬﻴکﻪ (بﻠخ) او ﻧﻮر ﻳادوﻻی شﻮ‪ .‬د‬ ‫سﻴﻤﻮ پر ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ سرب‪５‬ره پﻪ رﻳ‪／‬ﻮﻳدا‬ ‫د ک‪６‬ه ک‪５‬دو پر ﻣﻬال د أرﻳاﻳاﻧﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫ک‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ او غروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫‪3‬‬

‫راغﻠﻲ چ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻨجﻮان د غره ﻧﻮم دى‪ .‬دا غر د اوسﻨﻲ ﻧﻮرستان او بدخشان ترﻣﻨ‪ ＃‬پروت‬ ‫دى‪.‬‬ ‫أرﻳاﻳاﻧﻮ بﻠخ تﻪ تر رس‪５‬دﻟﻮ وړاﻧدې کﻮچﻴاﻧﻰ ژوﻧد درﻟﻮد‪ .‬د سﻤرقﻨد پﻪ تال برزو ک‪ ３‬د ‪١٩٣٩‬‬ ‫ز‪８４‬دﻳز کال د ＇‪７５‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻳﻮه أرﻳاﻳﻲ پاچا اﻧ‪％‬ﻮر چ‪ ３‬د ﻳﻮه خاورﻳﻦ ﻟﻮ＊ﻲ پر ﻣخ ک‪＋‬ﻞ شﻮی و‪،‬‬ ‫ترﻻسﻪ شﻮ‪ .‬د ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ باور دا د أرﻳاﻳاﻧﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ پاچا کﻴﻮﻣرث اﻧ‪％‬ﻮر دى‪ .‬پﻪ وﻳدي سرودوﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د کﻮچﻴاﻧﻮ ﻳﻮ ﻧاﻣتﻮ واکﻤﻦ د کﻴﻮﻣرث پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد شﻮی دى‪ .‬پﻪ وﻳدي ﻣتﻨﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پاچا ﻳادوﻧﻪ دا‬ ‫پﻪ ډا‪－‬ﻪ کﻮي چ‪ ３‬أرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ کﻮچﻴاﻧﻲ ژوﻧد ک‪ ３‬ﻫﻢ د پاچاﻫ‪ ９‬ﻧظام درﻟﻮد‪.‬‬ ‫پﻪ بُخدي (بﻠخ) او د ﻫغﻪ پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬د أرﻳاﻳﻲ و‪７－‬و زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻫغﻮى دې تﻪ اړ ک‪７‬ل چ‪ ３‬د ﻟﻮﻳدﻳ‪،＃‬‬ ‫سﻬﻴﻞ او سﻬﻴﻞ ختﻴ‪ ＃‬پر ﻟﻮر پﻪ ډﻟﻪ ﻳﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ د ﻟ‪８５‬د ﻟ‪７‬ۍ (ﻣﻬاجرت) پﻴﻞ ک‪７‬ي‪ .‬أرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ فارس ک‪ ３‬د‬ ‫استﻮ‪－‬ﻨ‪ ３‬وروستﻪ د تﻤدن بﻨس＀ کﻴ‪＋‬ﻮد چ‪ ３‬د فارس د تﻤدن پﻪ ﻧاﻣﻪ شﻬرت ﻟري او د تﻤدﻧﻮﻧﻮ پﻪ ﻣبحث‬ ‫ک‪ ３‬بﻪ ور ＇خﻪ ﻳادوﻧﻪ وشﻲ‪.‬‬ ‫أرﻳاﻳاﻧﻮ ﻳﻮه ＇اﻧ‪／‬ﻪ د ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پر ﻟﻮر ﻟﻮﻣ‪７‬ى پارس (اوسﻨی اﻳران ) او بﻴا د اوسﻨ‪ ９‬ترکﻴ‪ ３‬او تر ﻫغﻪ‬ ‫وړاﻧدې برﻳدوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬أن تر اروپاﻳ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻮرې ورس‪５‬دل‪ .‬بﻠﻪ ډﻟﻪ أرﻳاﻳان د سﻬﻴﻞ ختﻴ‪ ＃‬پرخﻮا ﻳ‪ ３‬ﻣخﻪ‬ ‫وک‪７‬ه‪ ،‬ﻫغﻮى بﻴا ﻟﻮﻣ‪７‬ی د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫﻨد شﻤاﻟﻲ او بﻴا ﻣرکزي سﻴﻤﻮ تﻪ ورس‪５‬دل‪ .‬خﻮ ﻫغﻮ أرﻳاﻳاﻧﻮ چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫﻨدوکش دواړو خﻮا ک‪ ３‬ﻣﻴشت پات‪ ３‬شﻮل‪ ،‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د دوو أرﻳاﻳﻲ(وﻳدي او اوستاﻳﻲ)‬ ‫ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ بﻨس＂ﻮﻧﻪ ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮدل‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻮ درسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د أرﻳاﻳاﻧﻮ د پﻴﻞ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د‬ ‫أرﻳاﻳاﻧﻮ د ورستﻲ ﻟ‪８５‬د(ﻣﻬاجرت) پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او د خپﻠﻮ استازو پﻪ وسﻴﻠﻪ دي ﻧﻮرو تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬أرﻳاﻳان کﻠﻪ افغاﻧستان تﻪ را غﻠﻞ؟‬ ‫‪ – ٢‬أرﻳاﻳاﻧﻮ ﻟﻪ بﻠخ ＇خﻪ پر کﻮﻣﻮ ﻟﻮرو ﻟ‪８５‬د(ﻣﻬاجرت) وک‪７‬؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د أرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ اړه ﻧﻮر ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ و‬ ‫واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫وﻳدي مدنﻴت‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د وﻳدي ﻣدﻧﻴت پر ﻣﻬال د ！ﻮﻟﻨﻴزې‪ ،‬سﻴاسﻲ اقتصادي او کﻠتﻮري وضع‪３‬‬ ‫د ＇رﻧگﻮاﻟﻲ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د أرﻳاﻳاﻧﻮ تر ！ﻮﻟﻮ ﻟرغﻮﻧﻰ ﻣدﻧﻴت د وﻳدي پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د وﻳدي اصطﻼح د وﻳد ﻟﻪ‬ ‫کﻠﻤ‪＇ ３‬خﻪ اخﻴستﻞ شﻮې ده چ‪ ３‬د پﻮﻫ‪ ３‬او عﻠﻢ ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬دا ﻣدﻧﻴت ‪＄‬کﻪ وﻳدي ﻳادشﻮى‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ﻳ‪ ３‬د وﻳدي ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو کتابﻮﻧﻮ (رﻳ‪／‬ﻮﻳدا‪ ،‬اتﻬرو وﻳدا‪ ،‬ساﻣا وﻳدا او وﻳجﻮرو وﻳدا ) ＇خﻪ ﻻس تﻪ راغﻠﻲ دي‪ .‬د‬ ‫دې سرودوﻧﻮ پﻴﻞ تر ﻣﻴﻼده دوه زره کاﻟﻪ وړاﻧدې ﻣﻬاﻟﻮﻧﻮ پﻮرې اړه ﻟري چ‪ ３‬پﻪ شفاﻫﻲ ډول د ارﻳاﻳاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮه ﻧسﻠﻪ ＇خﻪ بﻞ تﻪ را ﻧقﻞ شﻮي او شپ‪ ８‬پ‪７５‬ۍ پخﻮا تر ﻣﻴﻼد پﻪ ساﻧس‪／‬رﻳت ژبﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫أرﻳاﻳاﻧﻮ د وﻳدي ﻣدﻧﻴت پر ﻣﻬال د بُخدي‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻰ ＊ار د خپﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ پاﻳتخت او اداري‬ ‫ﻣرکز پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻪ او د کﻮچﻴاﻧﻲ ژوﻧد تر ＇ﻨ‪，‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ کرﻧﻪ او ب‪２‬ﻮاﻟ‪ ９‬ﻻس پﻮرې ک‪.７‬‬ ‫د اوس‪５‬دﻟﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ارت پراخ کﻮروﻧﻪ جﻮړ‬ ‫ک‪７‬ل‪ .‬د ＊اروﻧﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ﻳ‪ ３‬ﻻس پﻮرې ک‪ ７‬او‬ ‫د ﻫغﻮ ＊اروﻧﻮ د ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬پﻠﻦ دﻳﻮاﻟﻮﻧﻪ او‬ ‫د بﻠخ د باﻻحصار ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫ﻟﻮړ برجﻮﻧﻪ ودان ک‪７‬ل چ‪ ３‬زﻳات‪ ３‬ﻧ‪＋‬اﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻻ تر‬ ‫اوسﻪ ﻫﻢ پات‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د وﻳدي ﻣدﻧﻴت و‪７－‬و د ژوﻳﻮ د ＇روﻟﻮ او کرﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې خپﻠ‪ ３‬اړتﻴاوې پﻮره کﻮﻟ‪.３‬ژوي ﻳ‪ ３‬اﻫﻠﻲ ک‪７‬ي‬ ‫وو او د ﻫغﻮ پر شﻴدو او غﻮ＊ﻮ سرب‪５‬ره ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ پﻮستکﻮ ＇خﻪ تﻮدې جاﻣ‪ ３‬او ＇پﻠ‪ ９‬جﻮړوﻟ‪ .３‬ژوي‬ ‫بﻪ ﻳ‪ ３‬د سک‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ای سره بدﻟﻮل او ﻫغﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬د تبادﻟ‪ ３‬بﻨس＀ ‪－‬ر‪＄‬اوه چ‪ ３‬د پﻴسﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳادول‪،‬‬ ‫خﻮ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬د سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ ﻣعاﻣﻠﻮ ک‪ ３‬جﻨس د جﻨس پﻪ ﻣقابﻞ ک‪ ３‬تبادﻟﻪ کاوه‪.‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻻس تﻪ راوړﻧ‪ ３‬درﻟﻮدې‪ ،‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬داﻧ‪ ３‬غﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدې چ‪ ３‬پﻪ وﻳدي‬ ‫سرودوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ وار وار ﻳادوﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬پﻪ دوی ک‪ ３‬د ＊کﻠﻮ خاورﻳﻨﻮ ﻟﻮ＊ﻮ جﻮړول دود وو‪＊ .‬کﻠ‪３‬‬ ‫‪－‬ا‪ ３１‬بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ جﻮړوﻟ‪ ３‬او د ‪＄‬اﻧ‪７／‬و جشﻨﻮﻧﻮ او ﻣﻴﻠﻮ پر ﻣﻬال بﻪ ﻳ‪ ３‬کاروﻟ‪.３‬‬ ‫د وﻳدي ﻣدﻧﻴت پر ﻣﻬال د ＊‪％‬ﻮ وﻧ‪６‬ه پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨده وه‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ＊‪％‬ﻮ بﻪ ﻟﻪ خپﻠﻮ‬ ‫ﻣﻴ‪７‬وﻧﻮ سره ﻳﻮ‪＄‬ای پﻪ کار ک‪ ３‬ﻣﻠتﻴا کﻮﻟﻪ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو بﻴا د کﻮر کاروﻧﻪ پر غاړه اخﻴستﻞ‪ .‬د دې تر ＇ﻨ‪，‬‬ ‫‪5‬‬

‫بﻪ ＊‪％‬ﻮ ﻫﻢ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧارﻳﻨﻪ پﻮﻫاﻧﻮ(رﻳشاﻧﻮ) پﻪ ＇‪５‬ر ！ﻮﻟﻨﻴزې چارې پر ﻣخ ب‪５‬ﻮﻟ‪ ３‬او شعروﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪.‬‬ ‫داس‪ ３‬بر‪＋４‬ﻲ چ‪ ３‬د وﻳدي سرودوﻧﻮ وﻳﻞ او پﻪ ﻳادول د زﻣاﻧ‪ ３‬ﻟﻪ پﻠﻮه ډ‪４‬ر پخﻮا پﻴﻞ شﻮي دي‪ ،‬خﻮ پﻪ‬ ‫سرودوﻧﻮک‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻳادې شﻮې پ‪ ３＋５‬ترﻣﻴﻼده (‪ )١٨٠٠‬کاﻟﻪ د ﻣخﻪ تر ﻣﻬال پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د وﻳدي ﻣدﻧﻴت ＇ر‪－‬ﻨد پﻴﻞ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬وﻳدي ﻣدﻧﻴت پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮ‪－‬ﻪ ترﻣﻴﻼده ‪ ١٢٠٠‬تر‪ ١٠٠٠‬کاﻟﻪ‬ ‫د ﻣخﻪ دوام درﻟﻮد‪.‬‬ ‫د زﻳاتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟپاره‪:‬‬ ‫د وﻳدي ﻣﻬال د ﻓرﻫﻨ‪ ，‬ﻳﻮه ب‪５‬ﻠگﻪ‬ ‫زوم د خپﻠ‪ ３‬ﻧاوې ﻻس ﻧﻴﻮه او درې واره ﻳ‪ ３‬د خپﻞ ﻛﻮر ‪－‬رد چاپ‪５‬ره ‪－‬ر‪＄‬ﻮﻟﻪ او دا سرود بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻪ‪:‬‬ ‫((ستا ﻻس پﻪ ﻧﻴک ش‪／‬ﻮن ﻧﻴسﻢ‪ ،‬تر＇ﻮ تﻪ ﻟﻪ ﻣا سره د ژوﻧد ترپاﻳﻪ ژوﻧدۍ او خﻮشحاﻟﻪ اوس‪))!３‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻧاوې د ﻣ‪７５‬ه کﻮ！‪ ３‬تﻪ ورس‪８５‬ي ﻧﻮ پﻪ دې شعروﻧﻮ ﻳ‪ ３‬ﻫر کﻠی کﻮي‪:‬‬ ‫»دﻟتﻪ دې خﻮ＊ﻲ ستا پﻪ برخﻪ شﻲ‪ .‬ستا ﻛﻮر دې ﻟﻪ ﻣال‪ ،‬شتﻮ او اوﻻدوﻧﻮ ＇خﻪ ډك شﻲ! ＊ﻜﻠ‪３‬‬ ‫ﻧاوﻛ‪ !９‬تﻪ دا ﻛﻮر ساتﻪ او ﻟﻪ خپﻞ خاوﻧد سره او س‪８５‬ه‪ ،‬تر زړﻳدو پﻮرې دې دا ﻛﻮر ستا وي‪ .‬اوس پﻪ دې‬ ‫‪＄‬اى ﻛ‪ ３‬اوسﻪ او ﻟﻪ دې ‪＄‬اﻳﻪ ﻫﻴ＆ کﻠﻪ ﻣﻪ جﻼ ﻛ‪８５‬ه! تﻪ دې د ډ‪４‬ر عﻤر‪ ،‬ﻟﻤسﻴاﻧﻮ او ﻛ‪７‬وسﻴاﻧﻮ ＇‪＋‬تﻨﻪ‬ ‫ش‪ ３‬تﻪ دې تﻞ پﻪ دې ‪＄‬اى ﻛ‪ ３‬خﻮشحاﻟﻪ اوس‪ ... !３‬اې د دې ﻛﻮر ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪«!３‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر دوو ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د وﻳدي ﻣدﻧﻴت پﻪ ﻣﻬال د کرﻧ‪ ３‬او دوﻳﻤﻪ‬ ‫ډﻟﻪ دې د ＊‪％‬ﻮ د وﻧ‪６‬ې پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ - ١‬د وﻳدي کﻠﻤﻪ ＇ﻪ ﻣعﻨا ﻟري؟‬ ‫‪ – ٢‬پﻪ وﻳدي ﻣدﻧﻴت ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮم ＊ار د ﻣرکز پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ غﻮره شﻮ؟‬ ‫‪ – ٣‬وﻳدي ﻣدﻧﻴت پﻪ کﻮﻣﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې اړه ﻟري؟‬

‫‪6‬‬

‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫اوستاﻳﻲ مدنﻴت‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ پﻪ بﻠخ (بخدي) ک‪ ３‬د اوستاﻳﻲ ﻣدﻧﻴت د رات‪ ，‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د اوستاﻳﻲ ﻣدﻧﻴت بﻨس＀ پﻪ بﻠخ ﻳا پخﻮاﻧﻲ بخدي کﻲ تر ﻣﻴﻼد ＇ﻪ ﻧا ＇ﻪ زر کاﻟﻪ پخﻮا ک‪＋５＋‬ﻮدل‬ ‫شﻮ‪ .‬دا ﻣدﻧﻴت د دې ﻟپاره د اوستاﻳﻲ ﻣدﻧﻴت پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي چ‪ ３‬پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬زﻳات ﻣعﻠﻮﻣات د ((اوستا))‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻣذﻫبﻲ کتاب ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد وو او د ﻣؤرخﻴﻨﻮ ﻻس تﻪ رس‪５‬دﻟی دی‪.‬‬ ‫اوستا د زردشت ﻳا سپﻴﻨتﻤان ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ شﻮي ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ او د ﻫغﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬ﻣﻨبع ده چ‪３‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ أرﻳاﻳﻲ ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ د سﻴﻤ‪ ３‬او پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان د تارﻳخ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی‬ ‫＇پرکی ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د اوستا کتاب د زردشت تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ را ！ﻮل او د اوستا پﻪ ﻧاﻣﻪ خپﻮر شﻮ‪.‬‬ ‫زﻳات شﻤ‪５‬ر پﻮﻫان اوستا د قاﻧﻮن او ﻫداﻳت پﻪ ﻣعﻨا پ‪５‬ژﻧﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ اوستاﻳﻲ ﻣتﻦ د غﻮاﻳﻲ پر ‪١٢٠٠٠‬‬ ‫پﻮستکﻮﻟﻴکﻞ شﻮی و چ‪ ３‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ سکﻨدر د برﻳدوﻧﻮ پر ﻣﻬال ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻪ برخﻪ وسﻮ‪＄‬ﻮل شﻮه‪ .‬تر سکﻨدر‬ ‫وروستﻪ د زردشتﻲ أﻳﻴﻦ پﻴرواﻧﻮ د اوستا پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ را ！ﻮل او د ﻫغﻮ پر بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬د اوستا پﻨ‪％‬ﻪ برخ‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻠ‪ ،３‬چ‪ ３‬د ﻳسﻨا‪ ،‬و‪４‬سپرد‪ ،‬وﻳﻨدﻳداد‪ ،‬ﻳشت او وړوکﻲ اوستا پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬زردشت ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ د ﻣخﻪ پﻪ ‪ ٦٦٠‬کال پﻪ بﻠخ کﻲ زﻳ‪４８‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻪ شﻞ کﻠﻨ‪９‬‬ ‫ک‪－ ３‬ﻮ＊ﻪ شﻮى او پﻪ ‪ ٤٢‬کﻠﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬د زردشتﻲ دﻳﻦ ﻻر ＊ﻮد شﻮ‪ .‬تر ﻫغﻪ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻧصﻴحتﻮﻧﻪ‬ ‫پﻴﻞ او ‪－‬شتاسپ پاچا ﻳ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬ﻻرې تﻪ دعﻮت ک‪－ُ .７‬شتاسپ ﻳ‪ ３‬دعﻮت وﻣاﻧﻪ او زردشتﻲ کﻴش‬ ‫ﻳ‪ ３‬قبﻮل ک‪.７‬‬ ‫زردشت پﻪ خپﻞ أئﻴﻦ ک‪ ３‬اﻫﻮرا ﻣزداﻳﻲ د ﻧﻴک‪ ９‬او اﻫرﻳﻤﻦ ﻳﻲ د بدۍ خداﻳان ‪２－‬ﻞ او د ﻫغﻮ دوو‬ ‫تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬ﻣجادﻟﻪ او ﻣقابﻠﻪ تﻠپات‪２－ ３‬ﻠﻪ‪ .‬خپﻠﻮ ﻻروﻳاﻧﻮ تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳﻞ چ‪ ３‬د اﻫﻮراﻣزدا خﻮا تﻪ ودر‪８４‬ئ او‬ ‫د اﻫرﻳﻤﻦ ﻟﻪ شره ‪＄‬ان وساتئ‪ .‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻧاﻣتﻮ وﻳﻨا ﻳ‪＊ :３‬ﻪ اﻧ‪／‬ﻴرل؛ ＊ﻪ وﻳﻞ؛ ＊ﻪ کﻮل؛ دي‪.‬‬ ‫د ژوزف ﻫاکﻦ پﻪ باور ﻫغﻪ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ چ‪ ３‬د بﻠخ د ( دختر ﻧﻮشﻴروان) پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د غروﻧﻮ‬ ‫پر ﻟﻮﻳﻮ پر＊ﻮ او ډبرو تﻮږل شﻮي‪ ،‬د زردشتﻲ پ‪５‬ر را پات‪ ３‬أثار او اﻧ‪％‬ﻮر وﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د اوستا ﻳﻲ ﻣدﻧﻴت پر ﻣﻬال أرﻳاﻳﻲ و‪７－‬و داس‪ ３‬دودوﻧﻪ درﻟﻮدل چ‪ ３‬تر اوسﻪ ﻫﻢ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر قبﻴﻠﻮ‬

‫‪7‬‬

‫او قﻮﻣﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬دود دي‪ .‬د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻧﻴزې وﻫﻠﻮ ﻟﻮبﻪ‪ ،‬د اس ‪＄‬غﻠﻮﻟﻮ ﻟﻮبﻪ‪ ،‬د کال د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ‬ ‫ور‪ ３＄‬جشﻦ‪ ،‬ات‪２‬ﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻣ‪５‬ﻠﻮ د ور‪＄‬ﻮ سﻨدرې‪ ،‬ﻣﻮسﻴقﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻳادوﻻی شﻮ اوستا د ﻫغﻪ ﻣﻬال ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر سﻴاسﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬او واکﻤﻨان ﻫﻢ را پ‪５‬ژﻧﻲ چ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬د ا برخﻪ د اساطﻴري تارﻳخ (د‬ ‫خﻴاﻟﻲ افساﻧﻮ تارﻳخ) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻣشﻬﻮره شﻮې ده چ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻮ درسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د اوستا او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې ژوزف ﻫاکﻦ‬ ‫د ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات د خپﻠﻮ استازو پﻪ وسﻴﻠﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬د اوستا ﻣعﻨا ＇ﻪ ده؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬د زردشت پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د زردشت پﻪ اړه د ﻣﻨابعﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې‬ ‫واوروي‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫د اﻓغاﻧستان اساطﻴري تارﻳخ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻟ‪７‬ۍ‪ :‬د پﻴشدادﻳاﻧﻮ واکﻤﻨ‪９‬‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د پﻴشدادﻳاﻧﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬د واکﻤﻨ‪ ９‬پرﻣﻬال د سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې او کﻠتﻮري‬ ‫وضع‪ ３‬د ＇رﻧگﻮاﻟﻲ او دغ‪ ３‬ﻟ‪７‬ۍ د زوال پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر او ستاﻳﻲ ﻣتﻮﻧﻮ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر شاﻫﻨاﻣﻮ د ﻟﻴکﻮﻧﻮ پر بﻨس＀ د افغاﻧستان د ﻟرغﻮﻧﻲ تارﻳخ‬ ‫درې خﻮرا ﻣﻬﻤ‪ ３‬دورې پ‪５‬ژﻧدﻻی شﻮ‪ .‬دا دورې د پﻴشدادﻳاﻧﻮ‪ ،‬کﻴاﻧﻴاﻧﻮ او اسپﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادې شﻮې دي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ سﻴاسﻲ واکﻤﻨ‪２－ ９‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سﻴاسﻲ واکﻤﻨﻲ د اوستا پﻪ کتاب ک‪ ３‬د پﻴشدا دﻳاﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاده شﻮې ده‪ .‬د دې کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ‬ ‫واکﻤﻦ کﻴﻮﻣرث ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪ .‬ابﻮ رﻳحان اﻟبﻴروﻧﻲ پﻪ خپﻠﻮ ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ ３‬کﻴﻮﻣرث د ﻫﻮشﻨ‪ ，‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادک‪７‬ى‬ ‫دى‪ .‬دا ﻫغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ أرﻳاﻳﻲ واکﻤﻦ دى چ‪ ３‬پﻪ بﻠخ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د سﻴاسﻲ واکﻤﻨ‪ ９‬بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬تر کﻴﻮﻣرث‬ ‫وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی تﻬﻤﻮرث واکﻤﻦ شﻮ‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال ﻣدبر وزﻳر‪ ،‬چ‪ ３‬ش‪５‬داسپ‬ ‫ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪ ،‬پﻪ دوﻟتﻲ چارو ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ې وﻧ‪６‬ه درﻟﻮده‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي وزﻳر وﻟس تﻪ د ﻧﻮرو خدﻣتﻮﻧﻮ تر ＇ﻨ‪，‬‬ ‫د جاﻣﻮ جﻮړوﻟﻮ او وړﻳﻮ د ورﻳشﻠﻮ ﻻرې چارې ﻫﻢ و＊ﻮدﻟ‪.３‬‬ ‫د پﻴشدادﻳاﻧﻮ د سﻠسﻠ‪ ３‬ﻳﻮ ﻧاﻣتﻮ پاچا‪ ،‬ﻳﻤا ﻳا جﻤش‪５‬د ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪ ،‬چ‪ ３‬تر تﻬﻤﻮرث وروستﻪ واک تﻪ‬ ‫ورس‪５‬د‪ .‬ﻳﻤا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ پاچا و چ‪ ３‬پﻪ بﻠخ کﻲ ﻳ‪ ３‬د ＊ار بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬ﻳﻤا تﻪ اﻫﻮرا ﻣزدا د ﻳﻮه ＊ار د‬ ‫جﻮړوﻟﻮ ﻫداﻳت وک‪ .７‬ﻳﻤا پاچا داس‪＊ ３‬ار جﻮړ ک‪ ７‬چ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ او پراخﻮاﻟﻰ ﻳ‪ ３‬د أس د ‪＄‬غﻠﻮﻟﻮ د‬ ‫ﻣﻴدان پﻪ اﻧدازه و‪ .‬د اوبﻮ ډﻧ‪６‬وﻧﻪ‪ ،‬د أس ‪＄‬غﻠﻮﻟﻮ ډ‪－‬ر‪ ،‬د کﻠﻮ او کﻮروﻧﻮ ﻟپاره وړ س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫د دې تر ＇ﻨ‪ ，‬ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬ژوب‪ ０‬ﻫﻢ جﻮړ ک‪ ７‬چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ژوﻳﻮ ﻳﻮه ﻳﻮه جﻮړه ﻳ‪ ３‬پک‪ ３‬وساتﻠﻪ‪.‬‬ ‫د ﻳﻤا پاچا د واکﻤﻨﻲ پر ﻣﻬال د و‪７－‬و ژوﻧد تﻪ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ک‪５‬دﻟﻪ‪ .‬زﻳات ﻧعﻤتﻮﻧﻪ ﻣﻮجﻮد وو او خﻠکﻮ‬ ‫پﻪ ﻫﻮسا او أراﻣﻪ شپ‪ ３‬ور‪＄‬ﻲ سبا کﻮﻟ‪ .３‬ﻫغﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬ضحاک پر ﻳﻤا برى تر ﻻسﻪ ک‪ .７‬د و‪７－‬و ژوﻧد‬ ‫ﻟﻪ ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ شﻮ‪. .‬ضحاک پﻪ جبر او زور د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨﻲ چارې پر ﻣخ ب‪５‬ﻮﻟ‪ .３‬خﻠک ډ‪４‬ر‬ ‫وزور‪４‬دل او پﻪ پای ک‪ ３‬أﻫﻨ‪／‬ر کاوه د خپﻠﻮ پ‪＋‬ﻮ چرم د بﻴرغ پﻪ تﻮگﻪ اوچت ک‪ ７‬او خﻠک ﻳ‪ ３‬د ضحاک‬ ‫پﻪ وراﻧ‪６‬ى پا ＇ﻮن تﻪ راوبﻠﻞ چﻰ پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬د کاوﻳاﻧﻲ بﻴرغ پﻪ ﻧاﻣﻪ شﻬرت ﻟري‪ .‬فر‪４‬دون ﻫﻢ سﻞ‬ ‫أسﻮﻧﻪ او زر غﻮاﻳان د قر باﻧ‪ ９‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ وﻣﻨﻞ‪ .‬د ضحاک پر ضد ﻳ‪ ３‬قﻴام وک‪ ،７‬چ‪ ３‬پﻪ پای ک‪ ３‬فر‪４‬دون‬ ‫برﻳاﻟی او ضحاک ﻳ‪ ３‬و واژه‪.‬‬ ‫فرﻳدون خپﻠﻪ د واکﻤﻨ‪ ９‬سﻴﻤﻪ پر خپﻠﻮ درﻳﻮ زاﻣﻨﻮ اﻳرج ‪ ،‬تﻮر او سﻠﻢ و و‪４‬شﻠﻪ‪ .‬تﻮر اوسﻠﻢ خپﻞ‬ ‫ورور اﻳرج ﻣ‪ ７‬ک‪ ７‬او واکﻤﻨﻲ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ ک‪７‬ه ‪ .‬تر ﻫغﻪ وروستﻪ چ‪ ３‬د اﻳرج زوی ﻣﻨﻮچﻬر ﻟﻮی شﻮ‪،‬‬

‫‪9‬‬

‫د خپﻞ پﻼر غچ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ تروﻧﻮ＇خﻪ‬ ‫واخﻴست‪ .‬خپﻞ دواړه تروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣ‪７‬ه ک‪７‬ل‬ ‫او د واک پر ‪－‬دۍ ک‪５＋‬ﻨاست‪ .‬د ﻣﻨﻮچﻬر‬ ‫د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧاﻣتﻮ پﻬﻠﻮاﻧاﻧﻮ‬ ‫خﻮرا ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪６‬ه درﻟﻮده‪ .‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫رستﻢ اوسﻬراب‪ ،‬ﻧرﻳﻤان او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو‬ ‫پﻬﻠﻮاﻧاﻧﻮ د تﻮراﻧﻴاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې دخپﻠ‪３‬‬ ‫واکﻤﻨ‪ ９‬خﻮرا کﻠکﻪ دفاع کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ فر‪４‬دون ＇خﻪ وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی‬ ‫پﻪ باﻣﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬د ضحاک د کﻼ پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ‬ ‫ﻧﻮذر واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي د واکﻤﻨ‪９‬‬ ‫پر ﻣﻬال تﻮراﻧﻲ افراسﻴاب تر درﻳﻮ ج‪７／‬و وروستﻪ پﻪ دې برﻳاﻟی شﻮ چ‪ ３‬د ﻧﻮذر ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻪ و‪＄‬پﻲ او د بﻠخ‬ ‫واک ＇ﻪ ﻣﻮده خپﻞ ک‪７‬ي‪ .‬د ﻧﻮذر تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی اوزوه واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی عاقﻞ او‬ ‫ﻫﻮ＊ﻴار س‪７‬ى و‪ .‬ﻟﻪ تﻮراﻧﻴاﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې ج‪７／‬ې وک‪７‬ې چ‪ ３‬وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ تﻮراﻧﻴاﻧﻮ سره خپﻞ سرحد د‬ ‫أﻣﻮ سﻴﻨد و！اکﻪ‪ .‬د پﻴشدادﻳاﻧﻮ ورستﻨﻰ واکﻤﻦ کرشاسپ و چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ٩‬کاﻟﻮ واکﻤﻨ‪ ９‬وروستﻪ د افراسﻴاب ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻮر سخت و‪＄‬پﻞ شﻮ او د پ‪５‬شدادﻳاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬ﻟ‪７‬ۍ پای تﻪ ورس‪５‬دﻟﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د پﻴشدا دﻳاﻧﻮ د واکﻤﻨاﻧﻮ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې‬ ‫د بﻠخ ＊ار د جﻮړ‪４‬دﻟﻮ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬د پﻴشدا دﻳاﻧﻮ ﻣﻮسس ＇ﻮک و؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬د بﻠخ ＊ار د کﻮم واکﻤﻦ ﻟﻪ خﻮا جﻮړ شﻮ؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٣‬ضحاک ＇ﻮک و؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻰ دې د بﻠخ (بُخدي) ﻳا بﻠﻬﻴکﻪ) ＊ار پﻪ اړوﻧد ﻣقاﻟﻪ چﻤتﻮ او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫د اﻓغاﻧستان اساطﻴري تارﻳخ‬ ‫دوﻳﻤﻪ ﻟ‪７‬ۍ‪ :‬د کﻴاﻧﻴاﻧﻮ واکﻤﻨﻲ‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د کﻴاﻧﻲ ﻟ‪７‬ۍ د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ ﻣﻬال د سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې وضعﻲ او د‬ ‫دغ‪ ３‬ﻟ‪７‬ۍ د سقﻮط پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ ﻣﻬال‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د اساطﻴري تارﻳخ دوﻳﻤﻪ ﻟ‪７‬ۍ د کﻴاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاده شﻮې ده‪ .‬کاوي پﻪ وﻳدي او‬ ‫اوستاﻳﻲ ﻣتﻮﻧﻮ کﻲ د پﻮه‪ ،‬ﻣشر او اﻣﻴر پﻪ ﻣعﻨا کارول شﻮی دی‪ .‬دا کﻮرﻧ‪＄ ９‬کﻪ کاوي ﻳا کﻴاﻧﻲ بﻠﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ واکﻤﻨاﻧﻮ ﻟﻪ ﻧاﻣﻪ سره ﻳ‪ ３‬د کﻲ تﻮری ﻧ‪＋‬تی دی‪ .‬د کﻴاﻧﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی واکﻤﻦ‬ ‫کﻴقباد ﻧﻮﻣﻴده‪ ،‬چ‪ ３‬د رستﻢ پﻬﻠﻮان د پﻼر پﻪ غﻮ＊تﻨﻪ بﻠخ تﻪ ＇‪５‬رﻣﻪ د اﻟبرز غره پر تخت ک‪５＋‬ﻨاست‬ ‫او پﻨ‪％‬ﻠس کاﻟﻪ ﻳ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬دوام وک‪.７‬‬ ‫ترﻛ‪５‬قباد وروستﻪ د ده زوی کﻴکاوس د بﻠخ پرتخت ک‪＋‬ﻴﻨات‪ .‬کﻴکاوس ﻟﻪ ﻫغﻮ کساﻧﻮ سره ج‪７／‬ې‬ ‫وک‪７‬ې چ‪ ３‬د أرﻳاﻳﻲ کﻠتﻮر او ﻣدﻧﻴت ﻣخاﻟفت ﻳ‪ ３‬کاوه‪ .‬د ج‪７／‬ه ﻣارو دا ډﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣازﻧداران پﻪ‬ ‫‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اوس‪５‬دﻟ‪ ３‬او پﻪ اوستاﻳﻲ ﻣتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ورتﻪ دﻳﻮان وﻳﻞ شﻮي‪ ،‬دکﻴکاوس ﻟﻪ خﻮا و‪＄‬پﻞ شﻮې‬ ‫او أرﻳاﻳﻲ تﻤدن ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ برﻳدوﻧﻮ او وراﻧﻴﻮ وژغﻮره‪ .‬پﻪ اوستا ک‪ ３‬راغﻠﻲ کﻴکاوس د دې ﻟپاره چ‪３‬‬ ‫تر ！ﻮﻟﻮ ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ پاچا شﻲ‪ ،‬د رب اﻟﻨﻮع ( اﻧاﻫﻴتا ) تﻪ ﻳ‪ ３‬د ارزﻳفﻴﻪ پﻪ غره کﻲ سﻞ أسﻮﻧﻪ‪ ،‬زر غﻮاﻳان‬ ‫او ﻟس زره پسﻮﻧﻪ قرباﻧﻲ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫ﻟﻪ اوستاﻳﻲ ﻣتﻮﻧﻮ ＇خﻪ دا ＇ر‪－‬ﻨد شﻮې ده چ‪ ３‬کﻴکاوس د ارزﻳفﻴﻪ غره پر شا او خﻮا اووه سترې‬ ‫کﻼ‪－‬اﻧ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ې‪ .‬پر اوو سترو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻳ‪ ３‬واکﻤﻨﻲ درﻟﻮده‪ .‬کﻴکاوس عاقﻞ‪ ،‬ﻫﻮ＊ﻴار او پﻮه وزﻳر‬ ‫درﻟﻮد چ‪ ３‬پﻮره جﻴره ﻳا اوشﻨر ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪(.‬پﻮره جﻴره پﻪ اوسﻨ‪ ９‬پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د پﻮره ‪＄‬ﻴر پﻪ ﻣعﻨا کارول‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ).‬خﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ ورستﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬داس‪ ３‬تﻴروتﻨ‪ ３‬وک‪７‬ې چ‪ ３‬د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ باﻳﻠﻠﻮ ﻳ‪ ３‬تﻤاﻣ‪３‬‬ ‫شﻮې‪ .‬پﻮه وزﻳر ﻳ‪ ３‬و واژه‪ ،‬أسﻤاﻧﻮ ﻧﻮ تﻪ د تﻠﻠﻮ دعﻮا ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه او د سرحدوﻧﻮ ساتﻮﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻟرې ک‪７‬ل‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ پای ک‪ ３‬تﻮراﻧﻲ افراسﻴاب د کﻴکاوس پر س‪５‬ﻤﻪ غاﻟب شﻮ او د کﻴکاوس واکﻤﻨﻲ ﻳ‪ ３‬ړﻧ‪／‬ﻪ ک‪７‬ﻟﻪ‪،‬‬ ‫خﻮ رستﻢ پﻬﻠﻮان ﻟﻪ سﻴستاﻧﻪ را وخﻮ‪５＄‬د او د افراسﻴاب ！غر ﻳ‪！ ３‬ﻮل ک‪.７‬‬ ‫تر کﻴکاوس وروستﻪ سﻴاوش د بﻠخ د تاج او تخت واکﻤﻦ شﻮ‪ .‬سﻴاوش پﻪ اوستاﻳﻲ ﻣتﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫د سﻴاورشﻦ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد شﻮی دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی د بﻠخ ﻧاﻣتﻮ او زړور واکﻤﻦ و‪ .‬سﻴاوش د أرﻳاﻧا وﻳجﻪ پر‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳﻮه ستره کﻼ جﻮړه ک‪７‬ه چ‪ ３‬پﻪ اوستاﻳﻲ ﻣتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د کﻨ‪ ，‬دژ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاده شﻮې ده‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د‬ ‫تﻮراﻧﻴاﻧﻮ د پاچا (افراسﻴاب) ﻟﻪ ﻟﻮر سره‪ ،‬چ‪ ３‬فرﻧ‪／‬ﻴس ﻧﻮﻣ‪５‬دﻟﻪ واده وک‪ ７‬او ﻟﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬زوی پﻴدا‬ ‫‪11‬‬

‫شﻮ چ‪ ３‬ک‪５‬خسرو ﻧﻮﻣﻴده‪ .‬سﻴاوش ﻟﻪ‬ ‫تﻮراﻧﻴاﻧﻮ سره پﻪ ﻣخاﻣخ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ‪.‬‬ ‫تر سﻴاوش وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی‬ ‫کﻴخسرو د بﻠخ واکﻤﻦ شﻮ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی‬ ‫د خپﻞ پﻼر د غچ اخﻴستﻠﻮ ﻟپاره ﻟﻪ‬ ‫تﻮراﻧﻴاﻧﻮ سره وجﻨگ‪５‬د‪ .‬د تﻮراﻧﻴاﻧﻮ‬ ‫واکﻤﻦ افراسﻴاب او د ﻫغﻪ ورور ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ سﻤﻨ‪／‬ان وﻻﻳت ک‪ ３‬د رستﻢ تخت‬ ‫پﻪ زﻧ‪％‬ﻴروﻧﻮ وت‪７‬ل او بﻴا ﻳ‪ ３‬ووژل‪.‬‬ ‫پﻪ اوستاﻳﻲ ﻣتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬راغﻠﻲ چ‪３‬‬ ‫کﻴخسرو د کﻴاﻧﻴاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره وت‪７‬ﻟ‪ ３‬او د بشپ‪７‬ې سترواک‪( ９‬اﻣپراتﻮرۍ)‬ ‫واک او ‪＄‬ﻮاک ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اوستا ﻳﻲ ﻣتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد جﻮړوﻧکﻲ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوﻧﻪ‬ ‫شﻮې ده‪ .‬تر کﻴخسرو وروستﻪ د افغاﻧستان د اساطﻴري تارﻳخ درﻳﻤﻪ واکﻤﻨﻲ چ‪ ３‬د اسپﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬واک تﻪ ورس‪５‬دﻟﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر دوو ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د کﻴاﻧﻴاﻧﻮ د ﻧاﻣﻪ ﻣعﻨا او د ﻧاﻣتﻮ واکﻤﻨاﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ و واﻳﻲ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د کﻴکاوس پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ و واﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬د کﻴاﻧﻴاﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ی واکﻤﻦ ＇ﻪ ﻧﻮﻣ‪５‬ده؟‬ ‫‪ – ٢‬سﻴاوش ＇ﻮک و؟ خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٣‬د کﻴاﻧﻴاﻧﻮ ورستﻨﻰ واکﻤﻦ ＇ﻮک و؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دخپﻠ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣشراﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ داستان راﻧقﻞ ک‪７‬ي او ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې‬ ‫وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬

‫د اﻓغاﻧستان اساطﻴري تارﻳخ‬ ‫درﻳﻤﻪ ﻟ‪７‬ۍ‪ :‬د اسپﻪ واﻛﻤﻨﻲ‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د اسپﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬د سﻴاسﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزې وضع‪ ３‬د ＇رﻧگﻮاﻟﻲ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮئ‪.‬‬

‫تر کﻴاﻧﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬وروستﻪ د پاچا ﻫاﻧﻮ بﻠﻪ ﻟ‪７‬ۍ واک تﻪ ورس‪５‬دﻟﻪ چ‪ ３‬د اسپﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬شﻬرت وﻣﻮﻧد‪ .‬ددې کﻮرﻧ‪ ９‬د ﻫر واکﻤﻦ د ﻧاﻣﻪ پﻪ پای ک‪ ３‬د اسپﻪ کﻠﻤﻪ راغﻠ‪ ３‬ده‪＄ ،‬کﻪ پﻪ‬ ‫تارﻳخﻲ ﻣتﻨﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د اسپﻪ د کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻣشﻬﻮره شﻮې ده‪ .‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ رواﻳاتﻮ پر بﻨس＀ ددې کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ！ﻮﻟﻮاک ﻟﻬراسپ ﻧﻮﻣﻴده‪ .‬ﻟﻬراسپ د کﻴاﻧﻴاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ！ﻮﻟﻮ سﻴﻤﻮ واکﻤﻨﻲ درﻟﻮده‪ .‬د‬ ‫ﻳﻮشﻤ‪５‬ر ＇ﻴ‪７‬وﻧکﻮ پﻪ باور ﻟﻬراسپ ﻟﻪ تﻮراﻧﻴاﻧﻮ سره پﻪ ج‪７／‬ه ک‪ ３‬و وژل شﻮ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى باﻫﻤتﻪ عادل‬ ‫او د ﻟﻮړ شخصﻴت خاوﻧد و‪ .‬د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳات‪ ３‬وداﻧ‪ ９‬جﻮړې ک‪７‬ې‪ .‬ﻟﻬراسپ‬ ‫د زردشت دﻳﻦ ﻣﻨﻠی او د ﻫغﻪ د پراختﻴا ﻟپاره ﻳ‪ ３‬رب‪７‬وﻧﻪ ‪－‬اﻟﻠﻲ دي‪ .‬د ﻟﻬراسپ ＇خﻪ دوه زاﻣﻦ پات‪３‬‬ ‫شﻮل چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬وﻳشت اسپﻪ او بﻞ ﻳ‪ ３‬زري وري ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪.‬‬ ‫وﻳشت اسپﻪ ﻳا ‪－‬شتاسپ د پﻼر تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د بخدي واکﻤﻦ شﻮ‪ .‬د ‪－‬شتاسپ شﻬرت ﻟﻪ دې کبﻠﻪ‬ ‫زﻳات شﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ زردشت سره ﻳ‪ ３‬ﻣﻠتﻴا وک‪７‬ه او د ﻫغﻪ د أﻳﻴﻦ د خپروﻟﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر رب‪７‬وﻧﻪ و‪－‬اﻟﻞ‪.‬‬ ‫زردشت ﻟﻪ ‪－‬شتاسپ ＇خﻪ ﻫﻴﻠﻪ وک‪７‬ه چ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻣﻴرﻣﻦ ﻫﻮتاوسا ﻫﻢ خپﻞ أﻳﻴﻦ تﻪ دعﻮت ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫تر＇ﻮ زردشت أﻳﻴﻦ ﻟرو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ ورس‪８５‬ي‪ .‬د ‪－‬شتاسپ پﻪ اﻣر د زردشت ！ﻮﻟ‪ ３‬وﻳﻨاوې(اوستا)‬ ‫د غﻮاﻳﻲ پر ‪ ١٢‬زره پﻮستکﻮ وﻟﻴکﻞ شﻮې‪ .‬د ‪－‬شتاسپ د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال د تﻮراﻧﻴاﻧﻮ سره زﻳات‪３‬‬ ‫ج‪７／‬ې ترسره وشﻮې‪ .‬تر ‪－‬شتاسپ وروستﻪ د ﻫغﻪ زاﻣﻦ واک تﻪ ورس‪５‬دل‪ .‬ﻟﻪ دې سره سره چ‪ ３‬د زري‬ ‫وري د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ اړه زﻳات ﻣعﻠﻮﻣات ﻧشتﻪ‪ ،‬خﻮ د ﻫغﻪ د پﻬﻠﻮاﻧ‪ ９‬پﻪ اړه چ‪ ３‬پﻪ سﻴستان ک‪ ３‬اوس‪５‬ده‪،‬‬ ‫زﻳات تارﻳخﻲ رواﻳات وﻳﻞ شﻮي دي‪ .‬د ‪－‬شتاسپ د بﻞ زوی سپﻴﻨتﻮ داتا ﻳا اسفﻨدﻳار د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ‬ ‫‪13‬‬

‫اړه زﻳات ﻣعﻠﻮﻣات شتﻪ‪ .‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪３‬‬ ‫اسفﻨدﻳار زړور او ﻫﻮ＊ﻴار واکﻤﻦ و‪ .‬ﻫغﻪ د‬ ‫بﻠخ پر اورتﻮن داس‪ ３‬ﻧﻴزه ودروﻟﻪ چ‪ ３‬ﻣعﻨا‬ ‫ﻳ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ ﻣﻴ‪７‬اﻧﻪ دفاع‬ ‫او د پردﻳﻮ ﻣخﻨﻴﻮی و‪ .‬دا ﻣطﻠب ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻮ رسﻤﻲ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬خپﻠﻮ ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳاﻧﻮ تﻪ‬ ‫ورساوه او د خپﻠﻮ سﻴﻤﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬د وداﻧﻴﻮ‬

‫پﻪ بﻠخ ک‪ ３‬د ﻧﻮبﻬار د اورتﻮن د پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫زﻳات‪ ３‬چارې تر سره ک‪７‬ې‪ .‬د زردشتﻲ أئﻴﻦ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬زﻳات خدﻣتﻮﻧﻪ وک‪７‬ل او ﻫغﻪ تﻪ ﻳ‪ ３‬تر خپﻠ‪ ３‬وﻟک‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬وده ورک‪７‬ه‪ .‬د اسفﻨدﻳار تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د اسپﻪ د کﻮرﻧ‪ ９‬واکﻤﻨﻲ پای تﻪ ورس‪５‬ده‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د اسپﻪ کﻮرﻧ‪ ،９‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻟﻬراسپ‬ ‫او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ‪－‬شتاسپ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻮرو سره شرﻳک ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ ١‬د اسپﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬وﻟ‪ ３‬پﻪ دې ﻧاﻣﻪ ﻳاده شﻮې ده؟‬ ‫‪ – ٢‬د اسپﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی واکﻤﻦ ＇ﻪ ﻧﻮﻣﻴده؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٣‬د اسپﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬وروستی واکﻤﻦ ＇ﻮک و؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟرغﻮﻧﻮ اورتﻮﻧﻮﻧﻮ پﻪ اړه د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ رسﻨﻴﻮ پﻪ ﻣرستﻪ ﻧﻮي ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او پﻪ‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫ﻟرغﻮﻧی اﻓغاﻧستان او ﻫخاﻣﻨشﻴان‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د افغاﻧستان او ﻫخاﻧشﻴاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳکﻮ او د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ واسطﻪ د ﻫغﻮی‬ ‫د راﻧسکﻮر‪４‬دو پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫تر ﻣﻴﻼد ＇خﻪ وړاﻧدې شپ‪８‬ﻣ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻮرې د أرﻳاﻧا پر زﻳاتﻮ سﻴﻤﻮ د اوستاﻳﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ حاکﻤﻴت‬ ‫برﻻسی و‪ .‬د ﻫﻤدې پ‪７５‬ۍ پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان د ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ کر＊ﻮ ﻫا خﻮا د ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻨ‪９‬‬ ‫بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮدل شﻮ‪ .‬ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ د فارس پر اړوﻧدو سﻴﻤﻮ سرب‪５‬ره د خپﻠ‪ ３‬اﻣپراطﻮرۍ د ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ او‬ ‫ختﻴ‪％‬ﻮ کر＊ﻮ ＇خﻪ بﻬر سﻴﻤ‪ ３‬ﻫﻢ تر خپﻠ‪ ３‬وﻟک‪ ３‬ﻻﻧدې راوستﻠ‪ ３‬او د ﻳﻮې ﻟﻮﻳ‪ ３‬اﻣپراتﻮرۍ ﻟﻤﻦ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ پخﻮاﻧﻲ فارس او شا و خﻮا سﻴﻤﻮ خپره ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ پر فارس باﻧدې تر واکﻤﻦ ک‪５‬دو وروستﻪ د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬د غ‪％‬ﻮﻟﻮ ﻫ（‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ې‪ .‬د‬ ‫کﻮروش د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال ﻫخاﻣﻨشاﻧﻮ پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ او ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ ﻟﻮرو تﻪ ﻳرغﻠﻮﻧﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ل‪ .‬دا ﻣﻬال پﻪ ！ﻮل‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣرکزي دوﻟت او واحده سﻴاسﻲ واکﻤﻨﻲ ﻧﻪ وه او د افغاﻧستان پﻪ ﻫر گﻮټ ک‪３‬‬ ‫ﻣحﻠﻲ حکﻮﻣتﻮﻧﻮ او ﻣﻠکﻮت اﻟطﻮاﻳفﻮ (وړو واکﻤﻨﻴﻮ)حاکﻤﻴت درﻟﻮد‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ د ﻣـخﻪ پﻪ ‪ ٥٤٩‬کـال ک‪ ３‬د کﻮروش ترفرﻣان ﻻﻧدې ﻟ‪＋‬کر د افغاﻧستان ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫س‪５‬ﻤ‪ ３‬تر ﻳﻮې ﻣﻮدې پﻮرې تر خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬ﻻﻧدې راوست‪ .３‬ﻟﻪ کﻮروش ＇خﻪ وروستﻪ د ده زوی‬ ‫کﻤبﻮجﻴﻪ واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬ﻫغﻪ د فارس ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ پﻮﻟﻮ تﻪ پام درﻟﻮد‪ .‬د ﻣصر ﻟﻪ فرعﻮن سره ﻳ‪ ３‬جگ‪７‬ې‬ ‫وک‪７‬ې او ﻫغﻪ تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣاتﻪ ورک‪７‬ه او د ﻫغﻪ س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تر خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬ﻻﻧدې راوست‪ .３‬ﻧﻮﻣﻮړى پارس تﻪ‬

‫ﮔﻮروس‬ ‫زﻣاندحاﻛﻤﻴت‬ ‫ﻫخاﻣﻨشﻴان‬ ‫اﻣپراتﻮرۍ قﻠﻤرو‬ ‫ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ د‬ ‫واکﻤﻨﻲدرپرﻣﻬال‬ ‫ﻗﻠﻤروکروش د‬ ‫د‬

‫‪15‬‬

‫د ب‪５‬رتﻪ راتگ پرﻣﻬال ﻣ‪ ７‬شﻮ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ کﻤبﻮجﻲ ＇خﻪ وروستﻪ ﻫخاﻣﻨشاﻳاﻧﻮ د ﻟ‪７‬ۍ ﻳﻮ شخص د ﻟﻮﻣ‪７‬ى دارﻳﻮش پﻪ ﻧاﻣﻪ واک تﻪ ورسﻴد‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي د ﻫﻨد د خاورې د ﻧﻴﻮﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ د سﻴﻨد ﻟﻪ اوبﻮ ت‪５‬ر شﻮ‪ ،‬پﻨجاب او سﻨد ﻳ‪ ３‬وﻧﻴﻮل‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې‬ ‫اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﻫﻨد ＇خﻪ پﻪ زﻳاتﻪ کچﻪ د سرو زرو کﻠﻨﻲ عاﻳدات‪ ،‬چ‪ ３‬اﻧدازه ﻳ‪ ٣٦٠ ３‬طﻼ تاﻻﻧﻪ (د ﻫغﻪ ﻣﻬال‬ ‫د سرو زرو قﻴاسﻲ واحد وه چ‪ ３‬د سﻨد او پﻨجاب ﻟﻪ بﻮﻣ‪( ３‬اصﻴﻠﻮ) و‪７－‬و ＇خﻪ د باج پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻫخاﻣﻨشﻲ‬ ‫واکﻤﻨاﻧﻮ تﻪ ورکﻮل کﻴدل‪ .‬دارﻳﻮش خپﻠﻪ پراخﻪ اﻣپراتﻮري چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د و‪７－‬و ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ‪ ٤٨‬ډوﻟﻪ‬ ‫ﻧژادوﻧﻪ‪ ،‬د و‪７－‬و ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ کﻴشﻮﻧﻪ‪ ،‬او د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ژبﻮ او دودوﻧﻮ ﻟروﻧکﻲ وو‪ ،‬پﻪ خﻮرا تدبﻴر تر خپﻠ‪ ３‬وﻟک‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې ساتﻞ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ډبرﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ ،３‬چ‪ ３‬د ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ را پات‪ ３‬دي‪ ،‬داس‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬د ختﻴ‪＃‬‬ ‫پر ﻟﻮر د ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻨﻲ غ‪５％‬دﻟ‪ ３‬او خﻮره شﻮې ده‪ .‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﻫغﻮ ډبرﻟﻴکﻮﻧﻮ ＇خﻪ د ب‪ ３‬ستﻮن ډبرﻟﻴک‬ ‫دى چ‪ ３‬د ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ تر وﻟک‪ ３‬ﻻﻧدې ‪ ٢١‬او ﻳا زﻳات‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳادې شﻮي دي‪.‬‬ ‫د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧاﻣتﻮ واکﻤﻨاﻧﻮ ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى دارﻳﻮش‪ ،‬خشﻴار شاه‪ ،‬دوﻳﻢ دارﻳﻮش او دوﻳﻢ‬ ‫اردشﻴر او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر د واک ‪－‬دۍ تﻪ ورس‪５‬دل‪ .‬زﻳات‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تر خپﻠ‪ ３‬وﻟک‪ ３‬ﻻﻧدې راوست‪،３‬‬ ‫خﻮ ‪ 331‬کـاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼد ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ د ﻫخاﻣﻨشﻲ اﻣپراتﻮري راوپر‪＄‬ﻮﻟﻪ او اړوﻧدې س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ‬ ‫اﻣپراتﻮرۍ برخ‪ ３‬و‪－‬ر‪＄‬ﻮﻟ‪.３‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧک‪ ３‬دې بﻪ دوو ډﻟﻮ و وﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ ﻧاﻣتﻮ واکﻤﻨان ﻣعرفﻲ او‬ ‫دو‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې د بﻴستﻮن ډبرﻟﻴک پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬کﻮم ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻦ د افغاﻧستان د ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻫ（‪ ３‬وک‪７‬ې؟ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬ﻫخاﻣﻨشﻲ اﻣپراتﻮري د چا ﻟﻪ خﻮا را وپر‪＄‬ﻮل شﻮه؟ پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮ‪－‬ﻪ خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫخاﻣﻨشﻲ اﻣپراتﻮرۍ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات را ！ﻮل او بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻧﻮرو‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻟرغﻮﻧی اﻓغاﻧستان او ﻳﻮﻧاﻧﻴان‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ واکﻤﻨ‪ ９‬پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ پﻪ دوو ﻣﻬﻤﻮ پ‪７‬اوﻧﻮ ک‪ ３‬شﻮﻧ‪ ３‬ده‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻫغﻪ‬ ‫پ‪７‬او دی چ‪ ３‬د ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر د برﻳدوﻧﻮ (‪ ٣٣٠‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼد) را پﻴﻠ‪８５‬ي او د سکﻨدر تر‬ ‫ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬دوام ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬دوﻳﻢ پ‪７‬او پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻪ سکﻨدر وروستﻪ د ﻳﻮﻧاﻧﻲ قﻮﻣاﻧداﻧاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪９‬‬ ‫پ‪５‬ر دی چ‪ ３‬تر ‪ ٢٥٥‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼد پﻮرې ﻳ‪ ３‬دوام وک‪.７‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬د ﻣﻘدوﻧﻲ سکﻨدر برﻳدوﻧﻪ او د ﻫغﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ‬

‫ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮري ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړه او د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ وروستی واکﻤﻦ‪ ،‬درﻳﻢ‬ ‫دارﻳﻮش د افغاﻧستان پر ﻟﻮر وت‪＋‬ت‪５‬د‪ .‬ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر‪ ٣٣٠‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼد د درﻳﻢ دارﻳﻮش د تعقﻴب‬ ‫ﻟپاره ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻫرات او بﻴا د باختر پر ﻟﻮر خپﻠ‪ ３‬ﻟ‪＋‬کرې چﻤتﻮ ک‪７‬ې‪ .‬درﻳﻢ دارﻳﻮش د باختر د واﻟﻲ‪،‬‬ ‫بسﻮس د پﻠﻮﻳاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا و وژل شﻮ‪ .‬د ﻫرات واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬د سکﻨدر ﻟ‪＋‬کرو تﻪ پﻪ ﻻره ورک‪７‬ه او‬ ‫ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر د بسﻮس د ﻧﻴﻮﻟﻮ او‪＄‬پﻠﻮ ﻟپاره د باختر پر ﻟﻮر وخﻮ‪５＄‬د‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ ﻫرات ＇خﻪ د سکﻨدر‬ ‫د ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ د ت‪ ，‬پر ﻣﻬال د ﻫرات خﻠکﻮ پا＇ﻮن وک‪ ７‬او د دې پا＇ﻮن پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د اﻧاکسپ پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻳﻮﻧاﻧﻲ قﻮﻣاﻧدان ووژل شﻮ‪ .‬ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫرات ﻟﻪ پ‪＇ ３＋５‬خﻪ خبر شﻮ‪ ،‬سﻤدﻻسﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻫرات د ب‪５‬رتﻪ ﻧﻴﻮﻟﻮ پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ه او ﻫرات تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣخﻪ ک‪７‬ه او د پخﻮاﻧﻲ ﻫرات ( أرﻳا ) تﻪ ＇‪５‬رﻣﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻮل‬ ‫پا＇ﻮن کﻮوﻧکﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻞ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫرات د دفاع ﻟپاره ﻣﻮرچﻠ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬وې‪ ،‬ﻫﻤﻠتﻪ وسﻮ‪＄‬ﻮل‬ ‫او بﻴا ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻟ‪＋‬کرو د ساتﻨ‪ ３‬او پاﻟﻨ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻧﻴت د أرﻳا سکﻨدرﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ د ﻳﻮه ﻧﻮي‬ ‫＊ار بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد چ‪ ３‬د ﻫرات اوسﻨی‬ ‫＊ار ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫرات ترﻧﻴﻮﻟﻮ وروستﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻟ‪＋‬کرو‬ ‫د سکﻨدر تر ﻣشرۍ ﻻﻧدې د فراه وﻻﻳت‬

‫‪17‬‬

‫د ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫پر سﻴﻤﻮ ﻳرغﻞ پﻴﻞ ک‪ ７‬او د سﻴستان س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ تر خپﻞ واک ﻻﻧدې راوستﻠ‪ .３‬د دې ﻳرغﻞ پﻪ دوام‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ﻫﻠﻤﻨد پر دواړو ＇ﻨ‪６‬و پرت‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ ３‬ﻻﻧدې ک‪７‬ې او پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د بﻠﻮچستان‬ ‫ﻣرکز (زرﻳاسپ ) ﻫﻢ وﻧ‪５‬ﻮ‪.‬‬ ‫وروستﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ بﻴا ﻳ‪ ３‬د اراکﻮزﻳا د سﻴﻤﻮ ﻻﻧدې کﻮﻟﻮ تﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻟ‪＋‬کرې اړم ک‪７‬ې او ‪ ٣٢٩‬کاﻟﻪ‬ ‫پخﻮا تر ﻣﻴﻼد ﻳ‪ ３‬اراکﻮزﻳا ترﻻسﻪ ک‪７‬ه او پﻪ ﻫﻤدې کال ﻳ‪ ３‬د اوسﻨﻲ کﻨدﻫار ＊ار تﻪ ＇‪５‬رﻣﻪ س‪５‬ﻤﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻳﻮه عسکري کﻮټ بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬د اراکﻮزﻳا ( کﻨدﻫار ) ﻟﻪ اوس‪５‬دوﻧکﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮی ‪＄‬ﻮاک‬ ‫جﻮړ ک‪ ７‬او د اراکﻮزﻳا وﻻﻳت چارې ﻳ‪ ３‬د ﻣﻤتﻴﻦ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮه تﻦ تﻪ وسپارﻟ‪ .３‬ﻟﻪ دې سره سره چ‪ ３‬تر‬ ‫دې ﻣﻬاﻟﻪ سکﻨدر د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان درې ﻣﻬﻢ وﻻﻳتﻮﻧﻪ ﻫرات‪ ،‬بﻠﻮچستان او کﻨدﻫار تر خپﻞ واک‬ ‫ﻻﻧدې راوستﻲ وو‪ ،‬خﻮ د ﻫرات پخﻮاﻧﻲ واکﻤﻦ‪ ،‬بسﻮس پﻪ ﻣرستﻪ دوه زره ﻟ‪＋‬کرد ﻫرات د دفاع‬ ‫ﻟپاره چﻤتﻮ او پﻪ ﻫرات ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮاک‪ ９‬اعﻼن وک‪ .７‬سکﻨدر د ﻫراتﻲ پا＇ﻮن د ‪＄‬پﻠﻮ ﻟپاره زﻳات‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻟ‪＋‬کرې وﻟ‪８５‬ﻟ‪ ３‬ﻫرات ﻳ‪ ３‬ﻣحاصره او د ﻳﻮې درﻧ‪ ３‬ج‪７／‬ې پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫراتﻴاﻧﻮ د پا＇ﻮن‬ ‫ﻣشر ساتﻲ بارزاﻧس و واژه او ﻫرات بﻴا د سکﻨدر د ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ تر اﻣر ﻻﻧدې شﻮ‪.‬‬ ‫د ﻫرات‪ ،‬سﻴستان او کﻨدﻫار تر ﻧﻴﻮﻟﻮ وروستﻪ ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر د کابﻞ د سﻴﻤﻮ ﻧﻴﻮﻟﻮ تﻪ ﻣتﻮجﻪ‬ ‫شﻮ‪ .‬اسکﻨدر تر ﻣﻴﻼدد وړاﻧدې ‪ ٣٢٩‬کال ک‪ ３‬کابﻞ تﻪ راورس‪５‬د‪ .‬د دې سﻴﻤﻮ تر ﻻﻧدې کﻮﻟﻮ‬ ‫وروستﻪ د پغﻤان ﻟﻪ ﻻرې کاپﻴسا تﻪ وﻻړ او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮ عسکرو ﻟپاره د قفقاز سکﻨدرﻳﻪ (‬ ‫اوسﻨی ب‪／‬رام ) جﻮړ ک‪ .７‬د ﻫﻤدې کال پﻪ پسرﻟﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د اﻧدراب ﻟﻪ ﻻرې د بسﻮس پر ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ‬ ‫برﻳدوﻧﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ل‪ .‬بسﻮس د اتﻮ زرو ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ پﻪ ﻣ＀ د ﻣقاوﻣت ډ‪－‬ر تﻪ را ووت‪ ،‬خﻮ د سکﻨدر ﻟﻪ‬ ‫زﻳاتﻮ ﻟ‪＋‬کرو سره ﻳ‪ ３‬د پر ﻟﻪ پس‪ ３‬ﻣقابﻠ‪ ３‬تﻮان ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪ ７‬او د أﻣﻮ سﻴﻨد پﻮرې غاړې ( سغد )‬ ‫تﻪ واو＊ت‪ .‬بسﻮس ﻟﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اﻳﻪ د باختري ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ پﻪ ﻣ＀ د سکﻨدر پر ﻟ‪＋‬کرو برﻳدوﻧﻪ کﻮل او‬ ‫تر ﻣﻴﻼد وړاﻧدې ‪ ٣٢٧‬کال پﻮرې ﻳ‪ ３‬دوام وک‪ .７‬پﻪ ﻫﻤدې کال سکﻨدر ﻟﻪ ﻳﻮه باختري ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ‬

‫‪18‬‬

‫قﻮﻣاﻧدان سره د دوست‪ ９‬ﻻس ورک‪ ７‬او د رخشاﻧ‪ ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې پﻴغﻠ‪ ３‬سره ﻳ‪ ３‬واده وک‪ ７‬او پﻪ دې‬ ‫ډول ﻳ‪ ３‬د باختر س‪５‬ﻤﻪ تر خپﻞ ‪－‬ﻮرت ﻻﻧدې وساتﻠﻪ‪.‬‬ ‫سکﻨدر د باختر تر ﻧ‪５‬ﻮﻟﻮ وروستﻪ د کاپﻴسا ﻟﻪ ﻻرې د کابﻞ سﻴﻤﻮ تﻪ را و‪－‬ر‪５＄‬د او بﻴا د دروﻧ＂‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻻرې کﻮﻧ‪ ７‬او اسﻤار سﻴﻤﻮ تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬پﻪ ﻧﻮﻣﻮړو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮسفزو سره تر درﻧﻮ ج‪７／‬و وروستﻪ‬ ‫！پﻲ شﻮ او بﻴا ﻳ‪ ３‬د باجﻮړ او چترال س‪５‬ﻤ‪ ３‬تر خپﻞ واک ﻻﻧدې ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫سکﻨدر د سﻴﻤﻮ د ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻟ‪７‬ۍ جاري وساتﻠﻪ او تر ﻣﻴﻼده وړاﻧدې پﻪ‪ ٣٢٥‬کال د کراچ‪ ９‬پﻪ‬ ‫سﻤﻨدري بﻨدر ک‪ ３‬ﻳﻮه بﻠﻪ سکﻨدرﻳﻪ جﻮړه او ﻟﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اﻳﻪ د ‪－‬دروزﻳا ( بﻠﻮچستان) پر ﻟﻮر د پارس سﻴﻤﻮ‬ ‫تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬بابﻞ تﻪ ورس‪５‬د‪ ،‬ﻫﻠتﻪ د ﻣﻼ رﻳا د ﻧاروغ‪ ９‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣ‪７‬شﻮ‪ .‬داﻣﻬال دی ‪ ٣٢‬کﻠﻦ و‪.‬‬ ‫ب‪ :‬د سکﻨدر تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮري‬

‫د سکﻨدر تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻳﻮﻧاﻧﻲ قﻮﻣاﻧداﻧاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د واک پر سر ډ‪４‬رې خﻮﻧ‪７‬ۍ ج‪７／‬ې‬ ‫وشﻮې‪ .‬د ﻣقدوﻧﻴ‪ ３‬پﻪ ＊ار ک‪ ３‬د کاسﻨدر پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ تﻦ قﻮﻣاﻧدان واک تﻪ ورس‪５‬د او د سکﻨدر ﻣﻮر‬ ‫ﻳ‪ ３‬د پﻴرﻧا پﻪ ＊ار ک‪ ３‬ﻣحاصره او بﻴا ﻳ‪ ３‬و وژﻟﻪ‪ .‬پﻪ دې ډول د سکﻨدر پﻪ ﻟﻮﻳﻪ اﻣپراتﻮرۍ ک‪６－ ３‬وډي‬ ‫ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻪ او د دې ‪６－‬وډۍ پاﻳﻠﻪ دا شﻮه چ‪ ３‬ﻳﻮﻧاﻧﻲ اﻣپراتﻮري پﻪ درﻳﻮ ﻟﻮﻳﻮﻣرکزوﻧﻮ وو‪４‬شﻞ‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫‪ – ١‬د سکﻨدر تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ‪ ،‬بطﻠﻴﻤﻮس ﻟﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ ＇خﻪ ﻣصر ب‪５‬ﻞ او تر خپﻠ‪３‬‬ ‫وﻟک‪ ３‬ﻻﻧدې راوست‪ .‬ﻟﻪ بطﻠﻴﻤﻮس ＇خﻪ وروستﻪ د دغ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬واکﻤﻨان پﻪ پر ﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮ‪－‬ﻪ تر ‪٣٠‬‬ ‫کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬تر ﻣﻴﻼد د ﻣصر پر سﻴﻤﻮ واکﻤﻦ پات‪ ３‬شﻮل‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ پﻪ پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ ( ﻣقدوﻧﻴﻪ ) ک‪ ３‬اﻧتﻲ ‪－‬ﻮس واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬اﻧتﻲ ‪－‬ﻮس‬ ‫او د ﻫغﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬د ‪ ٣٠٦‬کاﻟﻪ وړاﻧدې تر ﻣﻴﻼده بﻴا تر ‪ ١٤٦‬کاﻟﻪ وړاﻧدې تر ﻣﻴﻼده پر ﻣقدوﻧﻴﻪ او‬ ‫اړوﻧدو سﻴﻤﻮ واکﻤﻦ پات‪ ３‬شﻮل‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫‪ – ٣‬د سﻠﻴکﻮس پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ قﻮﻣاﻧدان پﻪ سﻮرﻳﻪ کﻲ واک تﻪ ورسﻴد او د ﻳﻮﻧاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ‬ ‫ختﻴ‪ ３％‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ سﻮرﻳ‪＇ ３‬خﻪ تر ﻫﻨده پﻮرې تر خپﻞ کﻨ＂رول ﻻﻧدې راوستﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬افغاﻧستان‬ ‫ﻫﻢ د سﻠﻴکﻮس تر واک ﻻﻧدې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬شﻤ‪５‬رل ک‪５‬ده‪.‬سﻠﻴکﻮس او د ﻫغ‪ ３‬ﻟ‪７‬ۍ ﻧﻮرو واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ‬ ‫افغاﻧستان ک‪ ３‬د دﻳﻮدتس تر ﻣﻬاﻟﻪ واک درﻟﻮد‪ ،‬خﻮ د بطﻠﻴﻤﻮس او سﻠﻴکﻮس د ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫پر ﻟﻪ پس‪ ３‬ج‪７／‬و دﻳﻮدﻳتس تﻪ پﻪ باختر ک‪ ３‬تر ﻣﻴﻼده وړاﻧدې ‪ ٢٥٥‬کال ک‪ ３‬د خپﻠﻮاک‪ ９‬د اعﻼﻧﻮﻟﻮ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ برابره ک‪７‬ه‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻳﻮﻧان باختري دورې پﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ بشپ‪７‬ه تﻮ‪－‬ﻪ وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬د ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر د ﻟشکر کشﻴﻮ ﻟﻮرى و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر پﻪ کﻮم کال د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮري ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړه؟ خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر پﻪ باختر ک‪ ３‬ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬ﻧجﻠ‪ ９‬سره واده وک‪７‬؟‬ ‫‪ – ٣‬د سکﻨدر تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮري ﻟﻪ کﻮم برخﻠﻴک سره ﻣخاﻣخ شﻮه؟‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر پﻪ اړه د ﻟﻮست ﻟﻪ کتاب پرتﻪ ﻟﻪ بﻞ کتاب ＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫را غﻮﻧ‪ ６‬او ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻟرغﻮﻧی اﻓغاﻧستان او ﻣﻮرﻳاﻳان‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻣﻮرﻳاﻳاﻧﻮ او پﻪ ﻫغﻪ ﻣﻬال ک‪ ３‬د افغاﻧستان سﻴاسﻲ وضع‪ ３‬پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ﻣﻮرﻳاﻳاﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی واکﻤﻦ چﻨدرا ‪－‬ﻮپتا ﻧﻮﻣ‪５‬ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ ‪ ٣٢٤‬کاﻟﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨد‬ ‫پر ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ واکﻤﻨﻲ پﻴﻞ شﻮه‪ .‬چﻨدرا ‪－‬ﻮپتا د افغاﻧستان پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سﻴﻤ‪،３‬‬ ‫چ‪ ３‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ تر ﻻس ﻻﻧدې وې‪ ،‬وﻧﻴﻮﻟ‪ .３‬دا ﻣﻬال د ﻳﻮﻧاﻧﻲ سﻠﻴکﻮس ﻟ‪＋‬کرو تر درﻧﻮ‬ ‫ج‪７／‬و وروستﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى باختر او بﻴا ﻳ‪ ３‬د کابﻞ وادي بﻴرتﻪ وﻧﻴﻮﻟﻪ او د سﻴﻨد تر سﻴﻨده ﻳ‪ ３‬د چﻨدرا ‪－‬ﻮپتا‬ ‫‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻪ تعقﻴب ک‪７‬ل‪ ،‬خﻮ د ﻟﻨ‪６‬و برﻳﻮ وروستﻪ د چﻨدرا ‪－‬ﻮپتا د ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ تر پر ﻟﻪ پس‪ ３‬برﻳدوﻧﻮ ﻻﻧدې‬ ‫شﻮ او پﻪ پای ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ چﻨدرا ‪－‬ﻮپتا سره د دوست‪ ９‬ﻻس ورک‪ .７‬خپﻠﻪ ﻟﻮر ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ تﻪ پﻪ ﻧکاح ک‪７‬ه او‬ ‫‪－‬ﻨدﻫارا‪ ،‬اراکﻮزﻳا او ‪－‬دروزﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د چﻨدرا ‪－‬ﻮپتا ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ تﻪ پرﻳ‪＋‬ﻮدل‪ .‬او باخترﻳ‪ ３‬د دﻳﻮدوتس پﻪ‬ ‫واک ک‪ ３‬ورک‪ ،７‬چ‪ ３‬وروستﻪ ﻫﻤدې باختري واکﻤﻦ د خپﻠﻮاک‪ ９‬اعﻼن وک‪.７‬‬ ‫چﻨدرا ‪－‬ﻮپتا ‪ ٣٠٠‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ .‬وروستﻪ ﻳ‪ ３‬زوی بﻨدوسارا د ﻫﻨد پر ‪－‬دۍ‬ ‫ک‪５＋‬ﻨاست‪ .‬دا ﻣﻬال د ﻳﻮﻧاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ﻣرکزوﻧﻪ جﻮړ شﻮي وو او د ﻫغﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬تﻮدو ج‪７／‬و‬ ‫دوام درﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ دې سره سره چ‪ ３‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ﻣرکزوﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ج‪７／‬ې ک‪５‬دې‪ ،‬خﻮ د سﻠﻮکﻴدﻳاﻧﻮ‬ ‫او ﻣﻮرﻳاﻳاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ＊ﻮ اړﻳکﻮ ﻟﻤﻦ ورځ پﻪ ورځ پراخ‪５‬دﻟﻪ‪ .‬د ﻫﻨد ﻳﻮ ﻣؤرخ ابﻮظفر ﻧدوي ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((د ﻫﻨد واکﻤﻦ بﻨدوسارا اﻧتﻴاکﻮس تﻪ پﻴغام وﻟ‪８５‬ه چ‪ ３‬ﻣاتﻪ ﻳﻮتﻦ طبﻴب‪ ،‬خﻮاږه شراب او ﻳﻮ ＇ﻪ‬ ‫وچ اﻧ‪％‬ر را وﻟﻴ‪８‬ه ! اﻧتﻴا کﻮس ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻮاب ک‪ ３‬وﻟﻴکﻞ‪ ،‬خﻮاږه شراب او وچ اﻧ‪％‬ر بﻪ در وﻟﻴ‪８‬م‪ ،‬خﻮ‬ ‫د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ قاﻧﻮن ک‪ ３‬د عاﻟﻢ او طبﻴب پﻠﻮرل ﻣﻨع دي))‪.‬‬ ‫د ﻣﻮر ﻳاﻳاﻧﻮ او سﻠﻴﻮکﻴدﻳاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪＊ ＃‬ﻮ اړﻳکﻮد دې زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫برابره ک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻫﻨدي سﻮدا‪－‬رﻳز تﻮکﻲ ﻟﻪ ﻫﻨد＇خﻪ باختر او‬ ‫بﻴا بﻪ د سﻠﻮکﻴدﻳاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬او تر ﻫغﻮ وړاﻧدې ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ تﻪ‬ ‫رس‪５‬دل‪ .‬او برعکس ﻟﻪ ﻫﻤدې سﻴﻤﻮ ＇خﻪ سﻮدا‪－‬رﻳز تﻮکﻲ د‬ ‫ﻫﻨد ﻟﻮري تﻪ رس‪５‬دل‪ .‬دا سﻮدا‪－‬رﻳزې اړﻳک‪ ３‬د دې ﻻﻣﻞ شﻮې‬ ‫چ‪ ３‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ او ﻫﻨدي کﻠتﻮر تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ‪４６－‬دو او ﻳﻮ‪＄‬اﻳﻮاﻟﻲ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ برابره شﻲ‪.‬‬ ‫‪21‬‬

‫د چﻨدرا ‪－‬ﻮپتا د ﻣﻬال ﻳﻮه طﻼﻳﻲ سکﻪ‬

‫تر بﻨدوسارا وروستﻪ د ‪－‬ﻮپتاﻳﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ﻧاﻣتﻮ واکﻤﻦ اشﻮکا د واک پر ‪－‬دۍ ک‪５＋‬ﻨاست‪ .‬اشﻮکا د‬ ‫بﻮداﻳﻲ دﻳﻦ د خپروﻟﻮ پﻪ ﻻر ک‪ ３‬زﻳات زﻳار واﻳست‪ .‬ډ‪４‬ر شﻤ‪５‬ر ﻣبﻠغان ﻳ‪ ３‬افغاﻧستان او د ﻧ‪７‬ۍ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫برخﻮ تﻪ وﻟ‪８５‬ل‪ .‬تر واک ﻻﻧدې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ فرﻣاﻧﻮﻧﻪ پر ډبرو وﻟﻴکﻞ چ‪ ３‬د بﻮداﻳﻲ ائﻴﻦ استازﻳتﻮب‬ ‫ﻳ‪ ３‬کاوه‪ .‬پﻪ کﻨدﻫار‪ ،‬ﻧﻨ‪／‬ر ﻫار ( دروﻧ＂ﻪ ) او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ کﻲ د اشﻮکا فرﻣاﻧﻮﻧﻪ شتﻪ چ‪ ３‬پر ډبرو‬ ‫ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ .‬د اشﻮکا پﻪ فرﻣاﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د اﻳتﻮدﻣﻮس ( ای تﻴﻮدﻳﻢ )د ﻧﻮم ＇رک ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬د دې‬ ‫ﻣعﻨا دا ده چ‪ ３‬د اشﻮکا د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ای تﻴﻮدﻳﻢ واکﻤﻨﻲ ﻻ ﻧﻪ وه پﻴﻞ شﻮې‪ .‬د‬ ‫ای تﻴﻮدﻳﻢ د واکﻤﻨ‪ ９‬ﻟﻪ پﻴﻞ سره سﻢ د اشﻮکا ﻫغﻪ واﻟﻲ چ‪ ３‬د کابﻞ حﻮزه او ‪－‬ﻨدﻫارا ﻳ‪ ３‬تر واک ﻻﻧدې‬ ‫وه‪ ،‬ﻟﻪ ﻣات‪ ３‬سره ﻣخ شﻮ او پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ د ﻣﻮرﻳاﻳاﻧﻮ واکﻤﻨﻲ د افغاﻧستان پر سﻬﻴﻠﻲ سﻴﻤﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړه‬ ‫او پﻪ ‪ ٢٥٥‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده ای تﻴﻮدﻳﻢ د باختر برﻳدوﻧﻪ د ﻫﻨدوکش تر سﻬﻴﻠﻲ سﻴﻤﻮ راورسﻮل او د‬ ‫افغاﻧستان د خپﻠﻮاک‪ ９‬اعﻼن ﻳ‪ ３‬وک‪.７‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر درﻳﻮ ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ‬ ‫او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻣﻮرﻳاﻳاﻧﻮ د واکﻤﻨﻴﻮ سﻴﻤ‪ ３‬او سرحدوﻧﻪ پﻪ ﻧقشﻪ کﻲ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ - ١‬د ﻣﻮرﻳاﻳاﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ واکﻤﻦ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬بﻨدوسارا سﻠﻮکﻴدي واکﻤﻦ تﻪ ＇ﻪ وﻟﻴکﻞ او بﻴا ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ‪＄‬ﻮاب تر ﻻسﻪ ک‪７‬؟ خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٣‬د اشﻮکا د کﻴش پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫دوﻳﻢ ＇پرکﻰ‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫دا ＇پرکﻰ ﻻﻧدې ﻟﻮستﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫ د ﻳﻮﻧاﻧﻲ باختري خپﻠﻮاک دوﻟتﻮﻧﻪ‬‫ د ﻳﻮﻧاﻧﻲ باختري ﻣدﻧﻴت ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې‬‫ د ﻳﻮﻧاﻧﻲ باختري دورې ﻧاﻣتﻮ ＊ار( أی خاﻧﻢ )‬‫ ساکان‬‫ د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮري‬‫ ب‪／‬رام ﻳا د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ‬‫ ﻫ‪６‬ه ﻳا د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ کﻠتﻮري ﻣرکز‬‫ باﻣﻴان د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراطﻮرۍ عقﻴدتﻲ ﻣرکز‬‫ کﻴدارﻳان ﻳا کﻮچﻨﻲ کﻮشاﻧﻴان‬‫ د ﻳفتﻠﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮري‬‫‪ -‬د اسﻼم د ظﻬﻮر پر ﻣﻬال د افغاﻧستان وضع‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫د ＇پرکﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫ﻫﻴﻠﻪ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د دې ＇پرکﻲ پﻪ پای ک‪ ３‬بﻪ زده کﻮوﻧکﻲ ﻻﻧدې ﻣﻮخ‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ ﻟﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ باختري دوﻟت‪ ،‬د أی خاﻧﻢ ＊ار‪ ،‬د پارتﻴاﻧﻮ او ساکﻬاﻧﻮ واکﻤﻨﻲ‪ ،‬د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮرۍ او‬‫د ﻫغ‪ ３‬د ﻣﻬﻤﻮ ﻣرکزوﻧﻮ‪ ،‬د کﻴدارﻳاﻧﻮ حاکﻤﻴت‪ ،‬د ﻳفتﻠﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮرۍ او د اسﻼم د ظﻬﻮر پر ﻣﻬا ل د‬ ‫افغاﻧستان ﻟﻪ وضعﻴت سره أشﻨاﻳﻲ‪.‬‬ ‫ د ﻳﻮﻧاﻧﻲ باختري ﻣدﻧﻴت پر ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو او د أی خاﻧﻢ د ＊ار د جﻮړ＊ت پر ډول پﻮﻫ‪５‬دل‪.‬‬‫ د ب‪／‬رام‪ ،‬ﻫ‪６‬ې او باﻣﻴاﻧﻮ پﻪ ارز＊ت پﻮﻫ‪５‬دل‪.‬‬‫‪ -‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ تﻮرﻳستﻲ او ﻟرغﻮﻧﻮ سﻴﻤﻮ سره د ﻟﻴﻮاﻟتﻴا پﻴدا ک‪５‬دل‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻳﻮﻧان – باختري خپﻠﻮاک دوﻟتﻮﻧﻪ‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ باختري دوﻟت د جﻮړﻳدو او د باختر ﻟﻪ سﻴاسﻲ وضع‪ ３‬سره‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬سغد‪ ،‬ﻣروې‪ ،‬بﻠخ او تخار س‪５‬ﻤ‪ ３‬پک‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪ ،‬أشﻨا ک‪８５‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی دﻳﻮدﻳتس د ﻳﻮﻧان – باختري دوﻟت بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮوﻧکی دى‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي ‪ ٢٥٥‬کاﻟﻪ پخﻮا تر‬ ‫ﻣﻴﻼده پﻪ باختر ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ سﻠﻮکﻴدﻳاﻧﻮ ＇خﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻮاکﻲ اعﻼن ک‪７‬ه‪ .‬د دﻳﻮدﻳتس واکﻤﻨ‪ ９‬دوه‬ ‫پ‪７‬اوه درﻟﻮدل‪ .‬پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬دﻳﻮدﻳتس پﻪ باختر ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻣسکﻮکات جﻮړ ک‪７‬ل چ‪ ３‬د سک‪ ３‬پر ﻳﻮ ﻣخ‬ ‫د دﻳﻮدﻳتس اﻧ‪％‬ﻮر او پر بﻞ ﻣخ ﻳ‪ ３‬د اﻧتﻴکﻴﻮس ＇‪５‬ره ＊کار‪４‬ده خﻮ د دﻳﻮدﻳتس د واکﻤﻨ‪ ９‬وروستﻲ‬ ‫ﻣسکﻮکات بﻴا ﻟﻪ خپﻠﻮاک‪ ９‬وروستﻪ جﻮړ شﻮي دي‪ .‬پﻪ دې ﻣسکﻮکاتﻮ ک‪ ３‬د سک‪ ３‬پر ﻳﻮې خﻮا د‬ ‫دﻳﻮدﻳتس ＇‪５‬ره او پر بﻞ ﻣخ ﻳ‪ ３‬د جﻴﻮپﻴتر ＇‪５‬ره (د رعد او برق اﻟﻬﻪ) اﻧ‪％‬ﻮر شﻮې وه‪ .‬د دﻳﻮدﻳتس تر‬ ‫واکﻤﻨ‪ ９‬ﻻﻧدې سﻴﻤ‪ ３‬تر باختر پﻮرې چ‪ ３‬سغد‪ ،‬او ﻣروه‪ ،‬بﻠخ او تخار سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ک‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬وې وې‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی دﻳﻮدﻳتس‪ ٢٥٠‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده ﻣ‪ ７‬شﻮ‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي دﻳﻮدﻳتس تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی دوﻳﻢ دﻳﻮدﻳتس واکﻤﻦ شﻮ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي تر‬ ‫‪ ٢٣٠‬کاﻟﻪ وړاﻧدې تر ﻣﻴﻼده د باختر پر سﻴﻤﻮ واکﻤﻨﻲ درﻟﻮده‪ .‬د دوﻳﻢ دﻳﻮدﻳتس د واکﻤﻨ‪ ９‬پر‬ ‫ﻣﻬال ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرې س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻫﻢ د باختر تر واک ﻻﻧدې شﻮې‪ .‬ﻫرات او د ﻫرﻳرود س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻫﻢ د‬ ‫باختر تر کﻨترول ﻻﻧدې س‪５‬ﻤ‪ ３‬شﻮې‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻬال د پارت دوﻟت د ﻣشر ارساس او دوﻫﻢ دﻳﻮدﻳتس‬ ‫تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻣﻠ‪／‬رتﻮب او دوست‪ ９‬اړﻳکﻲ زﻳات‪ ３‬شﻮې‪ .‬پﻪ دې ډول د سﻠﻮکﻴدﻳاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې دوه ﻧﻮي‬ ‫خپﻠﻮاک دوﻟتﻮﻧﻪ سره ﻣﻠ‪／‬ري او ﻣتحد شﻮل‪.‬‬ ‫د دﻳﻮدﻳتس د کﻮرﻧ‪ ９‬واکﻤﻨ‪ ９‬زﻳاتﻪ ﻣﻮده دوام وﻧﻪ ک‪＄ ７‬کﻪ چ‪ ３‬د ای تﻴدﻳﻮم پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮه تﻦ‬ ‫قﻮﻣاﻧدان ‪ ٢٢٠‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده د دﻳﻮدﻳتس پر خﻼف پا＇ﻮن وک‪ ７‬او د ﻫغﻪ واکﻤﻨﻲ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮړه‪.‬‬ ‫ای تﻴدﻳﻮم ‪ ٢٢٠‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده د باختر ﻧﻮی خپﻠﻮاک واکﻤﻦ شﻮ‪ .‬دا ﻣﻬال د شام ﻳﻮﻧاﻧﻲ‬

‫‪25‬‬

‫واکﻤﻦ اﻧتﻴکﻮس د پارت پر ﻧﻮي خپﻠﻮاک شﻮي دوﻟت برﻳد وک‪ ７‬او د پارتﻲ دوﻟت تر ﻧ‪７‬وﻟﻮ وروستﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د باختر پر ﻟﻮر برﻳدوﻧﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ل‪ .‬ای تﻴدﻳﻮم د ج‪７／‬ې او ﻣقابﻠ‪ ３‬ﻟپاره د د＊ﻤﻦ د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره‬ ‫ﻫرﻳرود تﻪ ورس‪５‬د او ﻫﻠتﻪ تر ﻳﻮې درﻧ‪ ３‬ج‪７／‬ې وروستﻪ ﻟﻪ ﻣات‪ ３‬سره ﻣخاﻣخ شﻮ وروستﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د خپﻞ ﻣرکز پر ﻟﻮر ﻣخﻪ ک‪７‬ه او پﻪ خپﻞ ﻣرکز ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د زرﻳاسپ پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪４‬ده د خپﻠﻲ‬ ‫واکﻤﻨ‪＇ ９‬خﻪ د دفاع ﻣﻼ وت‪７‬ﻟﻪ‪ .‬دا دفاع تر دوو کاﻟﻮ وغ‪５％‬ده‪ .‬د شاﻣﻲ واکﻤﻦ ﻟﻪ ﻟﻮري دا ＊ار پﻪ‬ ‫ﻣحاصره کﻲ وساتﻞ شﻮ‪ .‬تر دوو کﻠﻮﻧﻮ وروستﻪ د دواړو ﻟﻮرو تر ﻣﻨ‪ ＃‬روغﻪ وشﻮه او تر دې روغ‪３‬‬ ‫وروستﻪ ای تﻴدﻳﻮم د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬د زﻳاتﻮﻟﻮ او ﻻ غ‪＋‬ﻠﻲ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻣﻨاسبﻪ زﻣﻴﻨﻪ وﻣﻮﻧدﻟﻪ‪.‬‬ ‫ای تﻴدﻳﻮم د باختر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی واکﻤﻦ و چ‪ ３‬ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻫﻨر ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨد ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬تﻪ ورساوه‪ .‬د ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻣؤرخﻴﻨﻮ پﻪ باور د ﻫغﻮ خروشتﻲ ډبرﻟﻴکﻮﻧﻮ پر بﻨس＀ چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬تر ﻻسﻪ شﻮې دي‪.‬‬ ‫دا ＇ر‪－‬ﻨد‪８４‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻫﻨر ﻣﻨداﻧﻮ او صﻨعت کاراﻧﻮ خپﻠﻪ اغ‪５‬زه د ﻫﻨد پر سﻴﻤﻮ ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫تر ای تﻴدﻳﻮم وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی دﻳﻤﻴتروس پﻪ ‪ ١٩٠‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د‬ ‫خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬سﻴﻤﻲ ﻻ پراخﻪ ک‪７‬ې‪ .‬تاکسﻴﻼ کاتﻴا وار او د ﻣﻮرﻳاپتﻪ سﻴﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨد ﻟﻪ واکﻤﻨاﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫وﻧﻴﻮﻟ‪ .３‬دﻳﻤﻴتروس د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻮﻳﻮ ＊اروﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ کاروﻧﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ل‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ اراکﻮزﻳا ک‪ ３‬کﻼت‪ ،‬پﻪ سﻨد او ﻫﻨد ک‪ ３‬سﻴاﻟکﻮټ او پتﻴاﻟﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮرا ﻣﻬﻤ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻲ دي‪.‬‬

‫د دﻳﻤﻴتروس د ﻣسکﻮکاتﻮ ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‬

‫‪26‬‬

‫د باختري ﻳﻮﻧان د کﻮرﻧ‪ ９‬وروستی واکﻤﻦ دﻳﻤﻴتروس و چ‪ ３‬د خپﻞ ﻳﻮقﻮﻣاﻧدان ﻟﻪ خﻮا ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣاتﻪ وخﻮړه‪ .‬د ﻫغﻪ قﻮﻣاﻧدان‪ ،‬چ‪ ３‬اﻳﻮکرات‪５‬د ﻧﻮﻣﻴده‪ ،‬د ﻳﻮې ﻧﻮې کﻮرﻧ‪ ９‬بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻮ کراتﻴد پﻪ ‪ ١٨١‬کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده پﻪ بﻠخ ک‪ ３‬واک تﻪ ورس‪５‬د او پر ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬أرﻳاﻧا‬ ‫ﻳ‪ ３‬واکﻤﻨﻲ درﻟﻮده‪ .‬د اﻳﻮ کراتﻴد د واکﻤﻨﻲ پر ﻣﻬال د ای تﻴدﻳﻮم د کﻮرﻧ‪ ９‬پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ د پارتﻴاﻧﻮ پﻪ‬

‫د اﻳﻮکراتﻴد د ﻣسکﻮکاتﻮ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‬

‫ﻣرستﻪ د اﻳﻮکراتﻴد پرضد ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ل‪ .‬د دې فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د اﻳﻮکراتﻴد واکﻤﻨﻲ‬ ‫کﻤزورې شﻮه او د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬ﻣرکز ﻳ‪ ３‬تر ﻣﻴﻼد پخﻮا پﻪ ‪ ١٣٥‬کال ک‪ ３‬د ﻫﻨدوکش سﻮﻳﻞ‬ ‫ﻳا کاپﻴسا تﻪ وﻟ‪ ８５‬داوه‪.‬‬ ‫تر اﻳﻮکراتﻴد وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی ﻫﻴﻠﻮ کﻠس د واک پر ‪－‬دۍ ک‪５＋‬ﻨاست‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی چ‪ ３‬د ﻳﻮﻧان‬ ‫– باختري دورې وروستی ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ پاچا پ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي‪ ،‬د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬س‪５‬ﻤﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨدوکش‬ ‫ﻟﻪ شﻤاﻟﻪ بﻴا تر ‪－‬ﻨدﻫارا او جﻴﻬﻠﻢ پﻮرې و غ‪％‬ﻮﻟﻪ‪ ٣٦ .‬تﻨﻮ باختري ﻳﻮﻧاﻧﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ پر باختر او‬ ‫اړوﻧدو سﻴﻤﻮ واکﻤﻨﻲ درﻟﻮده‪ .‬سﻞ کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان پﻪ سﻮﻳﻠﻲ سﻴﻤﻮ کﻲ‬ ‫د ساکاﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮې بﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ورځ پﻪ ورځ د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬پراخﻮﻟ‪ ３‬او ورو ورو ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻳﻮﻧان باختري پ‪５‬ر ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر س‪５‬ﻤﻪ ﻳﻴز واکﻤﻨان تر خپﻞ واک ﻻﻧدې راوستﻞ او د ﻳﻮﻧان باختري پ‪５‬ر‬ ‫واکﻤﻨﻲ ﻳ‪ ３‬د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟﻪ خطر سره ﻣخاﻣخ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫‪27‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬د کاپﻴسا‪ ،‬پتﻴاﻟﻪ او جﻬﻠﻢ ﻣﻮقعﻴتﻮﻧﻪ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ د ﻳﻮﻧان باختري پ‪５‬ر کﻮم واکﻤﻦ د باختر خپﻠﻮاکﻲ اعﻼن ک‪７‬ه؟ پﻪ دې اړه‬ ‫خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬ای تﻴدﻳﻮم ＇ﻮک و؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ - ٣‬د ﻳﻮﻧان باختري دورې وروستی اﻣپراتﻮر ＇ﻮک و؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮرو خپروﻧﻮ او کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮﻧان –باختري پ‪５‬ر د ﻣسکﻮکاتﻮ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ‬ ‫وﻣﻮﻣﻲ او پﻪ اړه دې خپﻞ را！ﻮل شﻮي ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻳﻮﻧان ‪ -‬باختري ﻣدﻧﻴت ‪＄‬اﻧ‪／‬رتﻴاوې‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻳﻮﻧان باختري ﻣدﻧﻴت ﻟﻪ ‪＄‬اﻧگرتﻴاوو او‬ ‫اﻫﻤﻴت سره أشﻨاﻳﻲ پﻴداکﻮئ‪.‬‬ ‫افغاﻧستان د زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻣؤرخﻴﻨﻮ او ＇‪７５‬وﻧکﻮ ﻟﻪ ﻧظره خﻮرا ستراتژﻳک ！ا！ﻮبی ‪２－‬ﻞ شﻮى دی‪.‬‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ﻧاﻣتﻮ ﻣؤرخ تاﻳﻨب‪ ３‬افغاﻧستان د ﻟرغﻮﻧﻮ ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ د ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴدﻟﻮ د ！ا！ﻮبﻲ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫جاپاﻧﻲ ﻟرغﻮﻧپﻮه (ﻣاورﻳز ﻳﻮتﻮزي) ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان تﻪ د سﻮدا‪－‬رۍ او راک‪７‬ې ورک‪７‬ې د ＇ﻠﻮر ﻻرې ﻧﻮم‬ ‫ورک‪７‬ی دی‪ .‬عﻼﻣﻪ حبﻴبﻲ افغاﻧستان پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻮ ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ د زاﻧ‪／‬ﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻧﻮﻣﻮﻟی دی‪ .‬پﻪ‬ ‫دې تر تﻴب ﻧﻮر اﻟقاب او عﻨاوﻳﻦ ﻫﻢ د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان د ارز＊ت پﻪ اړه ﻳاد شﻮي دي‪ .‬د ﻫغﻮ ﻟرغﻮﻧﻮ‬ ‫ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ ﻟﻪ شﻤ‪５‬ر＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ د ﻳﻮﻧان باختري ﻣدﻧﻴت دی چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان او سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻳﻮه ﻧاﻣتﻮ‬ ‫تارﻳخﻲ ﻣدﻧﻴت پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻴژﻧدل شﻮى دی‪.‬‬ ‫ﻳﻮ ﻧان باختري ﻣدﻧﻴت د دوو ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻪ ده‪ .‬دا دوه ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻫغﻮی سره ﻳﻮ ‪＄‬ای افغاﻧستان او س‪５‬ﻤ‪ ３‬تﻪ را رس‪５‬دﻟی او بﻞ ﻳ‪ ３‬پﻪ باختر ک‪ ３‬د‪＄‬اﻳﻲ اوسﻴدوﻧکﻮ ﻣدﻧﻴت‬ ‫و چ‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻮ أرﻳاﻳﻲ ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ پر بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬وده ک‪７‬ې وه‪ .‬د دې دواړو ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ ﻳﻮ ‪＄‬اﻳﻮاﻟﻲ پﻪ سﻴﻤﻪ او‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻧﻮي ﻣدﻧﻴت بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد چ‪ ３‬پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬د ﻳﻮﻧان – باختري ﻣدﻧﻴت پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫پ‪５‬ژﻧدل شﻮی دی‪.‬‬ ‫ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ ３‬د ﻟﻮړو فکروﻧﻮ او اﻧدوﻧﻮ ﻧاﻣتﻮ پ‪７‬اوﻧﻪ ت‪５‬ر ک‪７‬ي وو‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ پ‪７‬او ﻳ‪ ３‬د ﻫﻴراکﻠت‪ ،‬افﻼطﻮن‪ ،‬بطﻠﻴﻤﻮس او ﻧﻮرو فﻴﻠسﻮفاﻧﻮ پ‪７‬او و دا پ‪７‬او ﻟﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ سره‬ ‫ﻳﻮ‪＄‬ای وغﻮړ‪４‬د‪ .‬د وداﻧﻴزو چارو ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻲ تجرب‪ ３‬ﻳ‪ ３‬أزﻣﻮﻳﻠ‪ ３‬او کاروﻟ‪ ３‬وې چ‪ ３‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کﻮﻻى‬ ‫شﻮ د پژې جﻮړوﻟﻮ (ﻣجسﻤ‪ ３‬جﻮړوﻟﻮ) ﻧﻮم واخﻠﻮ چ‪ ３‬د کﻤال تر پﻮﻟ‪ ３‬رسﻴدﻟ‪ ３‬وه‪.‬‬ ‫ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ ﻟﻪ خپﻠﻮ فتﻮحاتﻮ سره ﻳﻮ‪＄‬ای خپﻞ ﻣدﻧﻲ ﻻس تﻪ راوړﻧﻲ ﻫﻢ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره تر واک ﻻﻧدې‬ ‫سﻴﻤﻮ تﻪ ﻟ‪８５‬ﻟ‪ ،３‬چ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ تر ﻻس ﻻﻧدې سﻴﻤﻮ او پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان‬ ‫ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨدې دي‪.‬‬ ‫ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻣعﻤاراﻧﻮ د عسکري کﻮ！ﻮﻧﻮ ﻟپاره داس‪＄ ３‬اﻳﻮﻧﻪ غﻮره کﻮل چ‪ ３‬د دوو ﻳا درﻳﻮ خﻮاوو بﻪ د‬ ‫طبﻴعﻲ ﻣﻮاﻧعﻮ پﻪ ﻣرستﻪ ساتﻞ ک‪５‬دل او ﻳا ﻳ‪ ３‬د ساتﻨ‪ ３‬شﻮﻧتﻴاوې درﻟﻮدې‪ ،‬ﻳﻮه خﻮا بﻪ ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮ ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ ﻣ＀ ساتﻠﻪ‪ .‬دا ډول وداﻧ‪ ９‬د افغاﻧستان پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻟ‪５‬دل ک‪８５‬ي‪ .‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ای خاﻧﻢ‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬سﻴﻤﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د کﻮکچ‪ ３‬او أﻣﻮ سﻴﻨد پﻪ تقاطع ک‪ ３‬وداﻧﻪ شﻮې ده ﻳادوﻻی شﻮ‪ .‬د ب‪／‬رام ﻟرغﻮﻧ‪３‬‬ ‫س‪５‬ﻤﻪ ﻳﻮه بﻠﻪ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ده چ‪ ３‬د شتﻞ او پﻨجشﻴر سﻴﻨدوﻧﻮ د تقاطع پر ‪＄‬ای جﻮړه شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪29‬‬

‫پژې جﻮړول د ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻫﻨر ﻳﻮه بﻠﻪ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د افغاﻧﻲ ﻫﻨر ﻣﻨداﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻣ＀ زﻳاتﻪ وده وک‪７‬ه‪ .‬دا ﻫﻨر د باﻣﻴاﻧﻮ او ﻧﻮرو پژﻳﻮ پﻪ شتﻮن سره پﻪ وروستﻴﻮ دورو ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮال فرﻫﻨ‪／‬ﻲ‬ ‫ﻣﻴراث پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پ‪５‬ژﻧدل شﻮی دی‪ .‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻟﻴکدود زﻳات‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻲ د ډبرﻟﻴکﻮﻧﻮ پر ﻣخ ﻟﻴدل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻣﻬال د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻣعﻤﻮل و‪ .‬دا ﻟﻴکدود ﻧﻪ ﻳﻮازې د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان د تارﻳخﻲ‬ ‫پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اړه ډاډﻣﻦ اخ（ﻮﻧﻪ دي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ عﻠﻤﻲ بﻬﻴرد غﻮړ‪４‬دﻟﻮ استازﻳتﻮب ﻫﻢ‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮﻧاﻧﻲ تﻤدن ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬چ‪ ３‬د وداﻧﻴﻮ جﻮړوﻟﻮ پﻪ ﻣﻴتﻮدوﻧﻮ‪ ،‬د پژﻳﻮ جﻮړوﻟﻮ پﻪ ﻣﻬارتﻮﻧﻮ او‬ ‫د ﻟﻴکدودوﻧﻮ پﻪ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬د افغاﻧاﻧﻮ پﻪ ﻣ＀ ﻳ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان او س‪５‬ﻤﻪ ک‪ ３‬وده او پراختﻴا‬ ‫وﻣﻮﻧدﻟﻪ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی وﻟسﻮﻧﻮ دا ﻧﻮ＊تﻮﻧﻪ وﻣﻨﻞ او بﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د تعﻤﻴﻢ او زﻳاتﻮﻟﻮ ﻟپاره کار او‬ ‫زﻳار و‪－‬اﻟﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ پﻪ ﻳﻮﻧان باختري دوره ک‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻣدﻧﻲ ﻻس تﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻳﻮﻧاﻧﻲ‬ ‫پات‪ ３‬ﻧﻪ شﻮې‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ افغاﻧﻲ ب‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬وده وک‪７‬ه او د ﻳﻮه ‪ ６－‬ﻣدﻧﻴت ＇‪５‬ره ﻳ‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬ه‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫تارﻳخ ک‪ ３‬د ﻳﻮﻧان – باختر ﻣدﻧﻴت پﻪ ﻧﻮم پ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې پﻪ دې اړه چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ﻣؤرخﻴﻨﻮ ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫افغاﻧستان تﻪ جﻼ جﻼ اﻟقاب او ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ورک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬خبرې اترې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬ﻣؤرخﻴﻨﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان ﻟپاره کﻮم اﻟقاب ﻳاد ک‪７‬ي؟‬ ‫‪ – ٢‬د ﻳﻮﻧان باختري د ﻣعﻤارۍ دوه اړخﻴزه اغﻴزه ＇ﻪ وه؟‬ ‫‪ – ٣‬د پژې جﻮړوﻟﻮﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻫﻨر پﻪ افغاﻧستان ک‪＇ ３‬ﻪ اغ‪５‬زې درﻟﻮدې؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣشراﻧﻮ ＇خﻪ د ﻟرغﻮﻧﻮ وداﻧﻴﻮ د ډول‪ ،‬جﻮړ＊ت او شکﻞ پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي او بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟ‪ ３／‬ک‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ واوروي‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻳﻮﻧان – باختري پ‪５‬ر ﻳﻮ ﻧاﻣتﻮ ＊ار(آ خا )‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د أی خاﻧﻢ ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ سﻴﻤ‪ ３‬او ﻟﻪ دغ‪ ３‬سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ د ترﻻسﻪ شﻮﻳﻮ شﻮاﻫدو‬ ‫او أثارو پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ کﻮئ‪ ،‬چ‪ ３‬د افغاﻧستان د ﻟرغﻮﻧﻲ تارﻳخ ﻳﻮه برخﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د تخار وﻻﻳت پﻪ ﻫغﻪ س‪５‬ﻤﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د أﻣﻮ او کﻮکچ‪ ３‬سﻴﻨدوﻧﻪ سره ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴ‪８‬ي‪ ،‬دوه زره درې‬ ‫سﻮه کاﻟﻪ پخﻮا د ﻳﻮه دفاعﻲ ＊ار بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮدل شﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬وروستﻪ بﻴا د ﻳﻮﻧان _ باختري ﻣدﻧﻴت پﻪ ستره‬ ‫ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ بدل شﻮ‪ .‬دا ＊ار پﻪ ‪ ١٩٤٦‬ز‪８４‬دﻳز کال د فراﻧسﻮي ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا تر ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې وﻧﻴﻮل‬ ‫شﻮ‪.‬‬ ‫أې خاﻧﻢ ازبکﻲ ترکﻴبﻲ ﻧﻮم دى چ‪ ３‬أی د ﻣﻴاشت‪ ３‬او خاﻧﻢ د ﻣﻴرﻣﻨ‪ ３‬پﻪ ﻣعﻨا کارول کﻴ‪８‬ي‪.‬کﻠﻪ‬ ‫ﻧاکﻠﻪ د سﻴﻤ‪ ３‬اوس‪５‬دوﻧکﻲ د دې ﻟرغﻮﻧﻲ ‪＄‬ای ﻟپاره د ﻣاه خاﻧﻢ ﻧﻮم ﻫﻢ کاروي‪ .‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻮره ＇ر‪－‬ﻨده‬ ‫ﻧﻪ ده چ‪ ３‬د دې ﻟرغﻮﻧﻲ ＊ار ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ ＇ﻮک و‪ ،‬خﻮ د ﻫغﻮ شﻮاﻫدو پر بﻨس＀ چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ تر ﻻسﻪ شﻮي او ﻳا ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ تارﻳخﻲ ﻣتﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ډا‪－‬ﻪ شﻮي‪ ،‬دا ＇ر‪－‬ﻨده وي‬ ‫چ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر‪ ،‬د دې ＊ار بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻰ دى‪ .‬ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻧاﻣتﻮ جغرافﻴﻪ پﻮه‬ ‫بطﻠﻴﻤﻮس پﻪ خپﻠﻮ أثارو ک‪ ３‬د اکسﻮس سکﻨدرﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ ک‪７‬ې‪ ،‬چ‪ ３‬ب‪ ３‬ﻟﻪ شکﻪ د‬ ‫أی خاﻧﻢ اوسﻨ‪ ９‬سﻴﻤﻪ ده‪.‬‬ ‫＇‪７５‬ﻧﻮ و＊ﻮدﻟﻪ چ‪ ３‬د ＊ار ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اوسﻴدوﻧکﻮ پﻪ پﻮره ﻣﻬارت او دقت د ختﻴ‪ ＃‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬د وداﻧﻴﻮ‬ ‫جﻮړوﻟﻮ ﻣﻴتﻮدوﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬داس‪ ３‬ﻳﻮواﻟﻰ راوستﻰ چ‪＄ ３‬اﻧتﻪ خپﻞ ‪＄‬ای ﻟري‪ .‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬ ‫وداﻧﻴﻮ د ！ﻴﻨ‪＋／‬ت پﻪ ﻣﻨظﻮر تر اوﻣﻮ خ‪＋‬تﻮ ﻻﻧدې د پخﻮ خ‪＋‬تﻮ تﻬداب اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮی دی‪ ،‬د سکرو (ذ‬ ‫غال) ＇خﻪ ﻳﻮه ！اکﻠ‪ ３‬ﻻﻳﻪ (طبقﻪ) د ﻟﻨده‬ ‫بﻞ د ﻣخﻨﻴﻮي پﻪ ﻧﻴت جﻮړه شﻮې ده‪ .‬د‬ ‫وداﻧﻴﻮ د سﻴﻨ‪／‬ار او ＊کﻼ ﻟپاره د اﻫکﻲ‬ ‫او تباشﻴري ډبرو ＇خﻪ کار اخﻴستﻞ شﻮی‬ ‫دی‪.‬‬ ‫د أی خاﻧﻢ د دوو سرستﻮﻧﻴﻮ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ‬

‫‪31‬‬

‫د ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ پرﻟﻪ پس‪７５＇ ３‬ﻧﻮ و＊ﻮدﻟﻪ چ‪ ３‬أی خاﻧﻢ د ﻳﻮﻧاﻧﻲ او باختري فرﻫﻨ‪ ，‬د ‪４６－‬دو ！ا！ﻮبﻰ‬ ‫دى‪ .‬دا ﻟرغﻮﻧﻰ ＊ار د ﻳﻮه ﻟﻮى دﻳﻮال پﻪ وسﻴﻠﻪ اِحاطﻪ شﻮى چ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ ﻳ‪ ١٥٠٠ ３‬ﻣتره او ﻟﻮړواﻟﻰ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟس ﻣترو تﻪ رس‪５‬ده‪ .‬کﻪ ﻟﻪ دې س‪５‬ﻤ‪＇ ３‬خﻪ تر ﻻسﻪ شﻮې د وداﻧﻴﻮ پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ او سپ‪７‬ل شﻮي وران‬ ‫کﻮروﻧﻪ د ﻣﻮقعﻴت او حاﻟت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬وکتﻞ شﻲ‪ ،‬پﻪ وضاحت سره دا ﻣطﻠب بﻴاﻧﻮي چ‪ ３‬د ＊ار پﻪ ﻣرکزي‬ ‫برخﻪ کﻲ دفتروﻧﻪ او د ﻫغﻮ پر شا او خﻮا د اوسﻴدوﻧکﻮ کﻮروﻧﻪ جﻮړ شﻮي وو‪ .‬د ＊ار ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخﻪ چ‪３‬‬ ‫‪ ٣٠٠‬ﻣتره پﻪ ‪ ٣٠٠‬ﻣتره ک‪ ３‬ساحﻪ ﻟري او د ﻳﻮه ﻟﻮی اﻧ‪ ７／‬پﻪ ＇‪５‬ر ＇ر‪－‬ﻨدﻳ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ اصﻞ ک‪ ３‬د خپﻞ وخت‬ ‫اداري ﻣرکز او د چارواکﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ وه‪ .‬دا ﻟﻮی اﻧ‪ ７／‬چ‪ ３‬اوږد واﻟی ﻳ‪ ١٣٠ ３‬ﻣتره او سﻮر ﻳ‪３‬‬ ‫‪ ١٨٠‬ﻣتره تﻪ رس‪５‬ده‪ ،‬پﻪ ﻣستطﻴﻞ ډول جﻮړ شﻮی چ‪ ３‬پﻪ ＇ﻠﻮرو خﻮاوو ک‪ ３‬ﻳ‪ ١١٦ ３‬ستﻮﻧﻮﻧﻪ درﻟﻮدل‪.‬‬ ‫ﻫﻤداشان ﻳﻮ ستر تاﻻر‪ ،‬چ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ ﻳ‪٢٧ ３‬ﻣتره او سﻮر ﻳ‪ ١٧ ３‬ﻣتره تﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ３‬دی‪ ،‬د دې ﻟﻮﻳ‪３‬‬ ‫حﻮﻳﻠ‪ ９‬پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪＊ ３‬کاري‪.‬‬ ‫د أی خاﻧﻢ پﻪ ﻣحﻮطﻪ ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ د کﻮروﻧﻮ او خﻮﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات شﻤ‪５‬ر أثار او شﻮاﻫد تر ﻻسﻪ شﻮي چ‪３‬‬ ‫د ﻳﻮﻧان‪ -‬باختري ﻣدﻧﻴت د برم ﻧﻤاﻳﻨده ‪－‬ﻲ کﻮي‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر دوو ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ای خاﻧﻢ ﻧﻮم او بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻲ‬ ‫او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې ﻟﻪ ای خاﻧﻢ ＇خﻪ د تر ﻻسﻪ شﻮي ډبرﻟﻴک پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د أى خاﻧﻢ د ﻣﻮقعﻴت او د ﻧاﻣﻪ د ﻣعﻨا پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟ وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ﻟﻪ أی خاﻧﻢ ＇خﻪ د کﻮم پ‪５‬ر ﻣسکﻮکات پﻴدا شﻮي دي؟ شرح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ د تخار وﻻﻳت او أى خاﻧﻢ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي او پﻪ‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ساکان‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د افغاﻧستان پﻪ سﻮﻳﻠﻲ سﻴﻤﻮ ﻟکﻪ کﻨدﻫار او سﻴستان ک‪ ３‬د ساکاﻧﻮ د‬ ‫واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫د ﻳﻮﻧان باختري دورې ورستی ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ اﻣپراتﻮر ﻫﻴﻠﻮکﻠس و چ‪ ３‬د ﻳﻮﻧان باختري پر ！ﻮﻟ‪ ３‬اﻣپراتﻮرۍ‬ ‫ﻳ‪ ３‬واکﻤﻨﻲ چﻠ‪５‬ده‪ .‬تر ﻫغﻪ وروستﻪ سﻴﻤﻪ ﻳﻴز واکﻤﻨان ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻞ چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬پر ﻳﻮې کﻮچﻨ‪９‬‬ ‫س‪５‬ﻤ‪ ３‬حاکﻤﻴت درﻟﻮد او د دې وړو واکﻤﻨﻴﻮ دوران تر سﻞ کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده پاﻳ‪＋‬ت وﻣﻮﻧد‪ .‬دا ﻣﻬال‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان پﻪ سﻮﻳﻠﻲ او سﻮﻳﻞ ختﻴ‪％‬ﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮې ﻧﻮې کﻮرﻧ‪ ９‬واکﻤﻨﻲ پﻴﻞ شﻮه چ‪ ３‬د‬ ‫ساکﻪ ﻳا ساکاﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د ساکاﻧﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ قﻮم د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان پﻪ سﻮﻳﻠﻲ برخﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ اراکﻮزﻳا (کﻨدﻫار) او‬ ‫سکستان (سﻴستان ) پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬د دې ﻧﻮي ‪＄‬ﻮاک ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی واکﻤﻦ د‬ ‫ﻫراﻳﻮس پﻪ ﻧاﻣﻪ پ‪５‬ژﻧدل شﻮی دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د ﻳﻮﻧان باختري اﻣپراتﻮراﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ خپﻞ ﻧاﻣﻪ ﻣسکﻮکات‬ ‫جﻮړ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه ﻣﻮده ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د خپﻞ واک برﻳدوﻧﻪ تر تاکسﻴﻼ‪ ،‬سﻴﻨد او بﻮﻻن ﻫاخﻮا سﻴﻤﻮ پﻮرې‬ ‫وغ‪％‬ﻮل او د ﻳﻮﻧان باختري اﻣپراتﻮرۍ سﻮﻳﻠﻲ او سﻮﻳﻞ ختﻴ‪ ３％‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تر خپﻞ کﻨترول ﻻﻧدې‬ ‫راوستﻠ‪.３‬‬ ‫تر ﻫراﻳﻮس وروستﻪ ﻣاﻳﻮس ‪ ٧٢‬کاﻟﻪ تر ﻣﻴﻼده وړاﻧدې زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پر خپﻠﻮ‬ ‫ﻣسکﻮکاتﻮ د شﻬﻨشاه عﻨﻮان وﻟﻴکﻪ‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻪ ﻣﻬاﻟﻪ ﻳﻮه ﻟﻴکﻨﻪ چ‪ ３‬د ﻣس پر ！ﻮت‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮې ده‪،‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬پﻪ ﻧﻮﻣﻮړې ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬تر ﻣﻴﻼده وړاﻧدي ‪ ٧٨‬کاﻟﻪ او د ﻳﻮﻧاﻧﻲ او خروشتﻲ‬ ‫ﻟﻴکدود ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ ＇ر‪－‬ﻨده ＊کاري‪ .‬د ﻣاﻳﻮس اووه ډوﻟﻪ ﻣسکﻮکات د ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ ﻻس تﻪ رس‪５‬دﻟﻲ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫تر ﻣاﻳﻮس وروستﻪ د ﻫغﻪ دوه تﻨﻪ ﻣﻴراث وړوﻧکﻲ پ‪５‬ژﻧدل شﻮي دي‪ ،‬چ‪ ３‬د دې دواړو واکﻤﻨ‪９‬‬ ‫تر پﻨ‪％‬ﻮس کاﻟﻪ پخﻮا تر ﻣﻴﻼده پاﻳ‪＋‬ت ﻣﻮﻧدﻟی دی او بﻴا د ﻧﻮﻳﻮ سﻴتﻲ قﻮﻣﻮﻧﻮ تر زور ﻻﻧدې شﻮى او‬ ‫کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮراﻧﻮ ﻳ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻻﻧدې ک‪７‬ي او ﻫغﻮی ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ واکﻪ ﻟ‪５‬رې ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬د ساکاﻧﻮ اړه خبرې وک‪７‬ي او ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ ＇خﻪ دې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ترسره او‬ ‫‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ دې ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻪ سره و ارزوي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬د ساکاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ！ا！ﻮبی چ‪５‬رې و؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬د ساکاﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی واکﻤﻦ ＇ﻪ ﻧﻮﻣ‪５‬ده؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ساکاﻧﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣطﻠب جﻮړ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻧﻮروتﻪ‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫＇ﻮار ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮري‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ د تاسﻴس‪ ،‬د ﻣﻬﻤﻮ کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮراﻧﻮ او د رباطک‬ ‫د ډبر ﻟﻴک پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ ﻧﻮم د کﻮشان ﻟﻪ کﻠﻤ‪ ３‬اخﻴستﻞ شﻮی دی‪ .‬کﻮشان د ﻳﻮچ‪ ３‬قﻮم ＇خﻪ و چ‪ ３‬ﻟﻪ أﻣﻮ‬ ‫سﻴﻨد＇خﻪ را پﻮرې وتﻞ او پﻪ بﻠخ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮﻧان باختري واکﻤﻨﻲ پای تﻪ ورسﻮﻟﻪ‪ .‬د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ د‬

‫د کجﻮﻻ کدفﻴسﻴس د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال د ﻳﻮې سک‪ ３‬دوه ﻣخﻪ‬ ‫د رباتک ډبرﻟﻴک ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬بﻠخ او درې وﻻﻳتﻮﻧﻪ‬ ‫سره ﻳﻮ‪＄‬ای شﻮل او د ﻳﻮې ﻧﻮې اﻣپراتﻮرۍ‬ ‫بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻬال ＇ﻠﻮرو سترو‬ ‫اﻣپراتﻮرﻳﻮ د أسﻴا او اروپا پر زﻳاتﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫واکﻤﻨﻲ درﻟﻮدﻟﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ‬ ‫اﻣپراتﻮري وه‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ ﻣؤسس کجﻮﻻ کدفﻴسﻴس دی‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻫغﻪ درې س‪５‬ﻤﻪ ﻳﻴز واکﻤﻨان‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د ﻳﻮﻧان باختري وروست‪ ９‬واکﻤﻨﻲ ﻳ‪ ３‬پای تﻪ رسﻮﻟ‪ ３‬وه او د بﻠخ پر ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ سﻴﻤﻮ ﻳ‪ ３‬واک چﻠ‪５‬ده‪،‬‬ ‫ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ ３‬تر خپﻞ ‪－‬ﻮرت ﻻﻧدې راوستﻞ‪ .‬کجﻮﻻ کدفﻴسﻴس پخﻮا تر دې چ‪ ３‬د پاچاﻫ‪ ９‬اعﻼن‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬د قﻮم ﻣشر و‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ ‪ ٤٠‬ز‪８４‬دﻳز کال ک‪ ３‬د پاچاﻫ‪ ９‬اعﻼن وک‪ ７‬او تر ‪ 80‬ز‪８４‬دﻳز د أرﻳاﻧا پر‬ ‫زﻳاتﻮ سﻴﻤﻮ ﻳ‪ ３‬پر ﻟﻪ پس‪ 40 ３‬کاﻟﻪ واک وچﻠ‪５‬د‪.‬د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د شﻬﻨشاه ﻟقب‬ ‫‪＄‬ان تﻪ غﻮره ک‪.７‬‬ ‫د کجﻮﻻ کدفﻴسﻴس تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی وﻳﻤا تکتﻮ د واک پر ‪－‬دۍ ک‪５＋‬ﻨاست‪.‬تر وﻳﻤا‬ ‫تکتﻮ وروستﻪ دده زوى وﻳﻤا ﻛد فﻴسﻴس ﻟﻪ‪＇١٠٥‬خﻪ تر ‪ ١٢٧‬ز‪８４‬دﻳز پﻮرې واکﻤﻦ و‪ .‬وﻳﻤا ﻛدفﻴسﻴس‬ ‫د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ！ﻮﻟﻮاک و چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد حدودو تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻮ‪４‬ﻞ ک‪ ３‬د گﻨگا تر سﻴﻨد پﻮرې پراختﻴا‬ ‫ورک‪７‬ه‪ .‬وﻳﻤا ﻛدفﻴسﻴس د چﻴﻦ ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد سره دوستاﻧﻪ اړﻳک‪ ３‬درﻟﻮدې‪ .‬د روم اﻣپراتﻮر تراجان دربار تﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ سفﻴر وﻟ‪８５‬ه او ﻟﻪ ﻫغﻮى سره ﻳ‪ ３‬د سﻮداگرۍ او اقتصادي اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨگ‪ ３‬ک‪７‬ې‪ .‬پﻪ دغﻪ دوره ک‪ ３‬د‬ ‫روم د سک‪ ３‬جﻮړوﻟﻮ ﻫﻨري اغ‪５‬ز ＇رگﻨد دی‪.‬‬ ‫د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ پﻪ اړه تر ！ﻮﻟﻮ ﻧﻮي‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات د رباطک ﻟﻪ ډبرﻟﻴکﻪ تر ﻻسﻪ شﻮي‬ ‫دي‪.‬دا ډبرﻟﻴک ﻧاببره د بغﻼن او تخار وﻻﻳتﻮﻧﻮ‬ ‫تر ﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ ﻳﻮه س‪５‬ﻤﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬رباطک ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ﻻس تﻪ راغﻠی دی‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د رباطک‬ ‫ډبرﻟﻴک پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد ک‪ .７‬پﻪ دې ډبرﻟﻴک ک‪ ３‬د‬ ‫کﻮشاﻧﻲ پ‪５‬ر پﻪ اړه داسﻲ زﻳات ﻧﻮي ！کﻲ ＇ر‪－‬ﻨد‬ ‫شﻮي دي‪ ،‬چ‪ ３‬پخﻮا ﻧا＇ر‪－‬ﻨد وو‪ .‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ‬

‫د کﻨشکا د ﻳﻮې سک‪ ３‬د ﻳﻮ ه ﻣخ اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫‪36‬‬

‫تﻮ‪－‬ﻪ پخﻮا داسﻲ ﻣﻨﻞ شﻮې وه چ‪ ３‬د‬ ‫کدفﻴزساﻧﻮ کﻮرﻧ‪ ９‬ب‪５‬ﻠﻪ او د کﻨشکا‬ ‫کﻮرﻧی بﻴﻠﻪ وه‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د‬ ‫رباطک ډبرﻟﻴک دا خﻴال ﻧاسﻢ و＊ﻮده‬ ‫او ثابتﻪ شﻮه چ‪ ３‬دا ！ﻮﻟﻪ ﻳﻮه کﻮرﻧ‪ ９‬وه‪.‬‬ ‫ﻟﻮی کﻨشکا د وﻳﻤا کدفﻴسﻴس‬ ‫زوی‪ ،‬د خپﻞ پﻼر تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ‬ ‫پﻪ‪١٢٧‬ز‪８４‬دﻳزکال واک تﻪ ورس‪５‬د او‬ ‫تر ‪ ١٤٧‬ز‪８４‬دﻳز پﻮرې واکﻤﻨ‪ ９‬وک‪７‬ه‪.‬‬

‫د کﻨشکا د ډبرﻳﻨ‪ ３‬ﻣجسﻤ‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫کﻨشکا د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬د ډ‪４‬ر واک خاوﻧد او ﻧاﻣتﻮ اﻣپراتﻮر و‪ .‬دده د اﻣپراتﻮرۍ حدود‬ ‫ختﻴ‪ ＃‬خﻮا تﻪ د ﻫﻨدوستان د بﻨارس او ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮا تﻪ د پارتﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮرۍ او پﻪ شﻤال ک‪ ３‬تر کاشغر او‬ ‫ﻳارکﻨد پﻮرې رس‪５‬دﻟﻲ وو‪ .‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د چﻴﻦ او پﻪ ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د روم ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره تجارتﻲ‬ ‫اړﻳک‪ ３‬درﻟﻮدې او د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ پر ﻣﻬال د ور‪＋４‬ﻤﻮ ﻧاﻣتﻮ ﻻرې پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ د کﻨشکا د واکﻤﻨ‪ ９‬پر‬ ‫ﻣـﻬال ﻧ‪７‬ﻳﻮال شﻬرت وﻣﻮﻧد‪.‬‬ ‫د خپﻠ‪ ３‬اﻣپراتﻮرۍ د ادارې ﻟپاره ﻳ‪ ３‬دوه اداري ﻣرکزوﻧﻪ درﻟﻮدل‪ .‬ژﻣﻨﻰ ﻳ‪ ３‬پ‪＋５‬ﻮر او د دوب‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫بگرام ！اکﻠﻰ و‪.‬‬ ‫د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ د ﻧ‪４７‬دو ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ‬ ‫د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ د ﻧ‪４７‬دﻟﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ﻻ پﻪ پﻮره تﻮ‪－‬ﻪ ＇ر‪－‬ﻨد ﻧﻪ دي‪ ،‬خﻮ د ﻫﻨد پراخﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ د‬ ‫کﻮشاﻧﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ زﻳاتﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ؛ د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ﻟﻮري تﻪ ساساﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ ﻟﻪ ﻳﻮې ور‪３＄‬‬ ‫＇خﻪ بﻠ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻮاکﻤﻨ‪５‬دل د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د ﻳفتﻠﻲ قبﻴﻠﻮ برﻳدوﻧﻪ او سﻮب‪３‬؛ ﻟﻪ ﻣرکزي واکﻤﻨ‪９‬‬ ‫‪37‬‬

‫＇خﻪ د سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ سرغ‪７‬اوی؛ د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻧﻮﻳﻮ ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮ پر‬ ‫بﻞ پرﻟﻪ پس‪ ３‬برﻳدوﻧﻪ؛ ﻫغﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ‪２－‬ﻞ شﻮي دي چ‪ ３‬د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻮ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ ﻳ‪ ３‬برابره ک‪７‬ه‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ د ﻣﻮسس‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې‬ ‫د رباطک د ډبرﻟﻴک پﻪ اړه او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻧاﻣتﻮکﻮشاﻧﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻮرو‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ ﻣﻮسس ＇ﻮک و؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬د رباطک ډبرﻟﻴک پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ - ٣‬د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ تر ！ﻮﻟﻮ ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ پاچا ＇ﻮک و؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮشاﻧﻲ دورې پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣطﻠب جﻮړ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې‬ ‫ﻧﻮروتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫ب‪／‬رام د کﻮشاﻧﻲ سترې اﻣپراتﻮرۍ پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ د دوبﻨ‪ ９‬پﻼزﻣ‪５‬ﻨ‪ ( ３‬بگرام) پﻪ اړه د پﻮﻫاﻧﻮ د ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د کﻮشاﻧﻲ ﻟ‪７‬ۍ ستر اﻣپراتﻮر‪ ،‬کﻨشکا د ب‪／‬رام سﻴﻤﻪ خپﻠﻪ دوبﻨ‪９‬‬ ‫پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ و！اکﻠﻪ‪ .‬د ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ دا ﻣطﻠب پﻪ ډ ا‪－‬ﻪ ک‪７‬ى چ‪ ３‬د‬ ‫ب‪／‬رام ﻟرغﻮﻧﻲ سﻴﻤﻪ پخﻮا تر ﻫغﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬ستر کﻨشکا ﻳ‪ ３‬خپﻞ اداري‬ ‫ﻣرکز و！اکﻲ‪ ،‬ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر ﻫﻠتﻪ د ﻳﻮه دفاعﻲ ＊ار بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ی و‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫغﻮ ﻟﻴکﻞ شﻮﻳﻮ أثارو ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر ＇خﻪ د خاطراتﻮ پﻪ‬ ‫ډول پات‪ ３‬دي‪ ،‬د دې سﻴﻤ‪( ３‬ب‪／‬رام او کاپﻴسا) پﻪ اړه زﻳات پﻪ زړه پﻮرې‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات شتﻮن ﻟري‪ .‬پﻪ دې خاطراتﻮ ک‪ ３‬د قفقاز سکﻨدرﻳ‪ ３‬تر ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻻﻧدې ﻟﻴکﻨ‪ ３‬د ﻫﻤدې ب‪／‬رام پﻪ اړه دي‪.‬‬ ‫د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ ！ﻮﻟﻪ سﻴﻤﻪ چ‪ ３‬ختﻴ‪ ３％‬سرحدي کر＊‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫خﻮ قﻨد او ﻳارکﻨد او ﻧﻴپال ＇خﻪ پﻴﻞ کﻴدې‪ ،‬بﻴا تر ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ کر＊ﻮ پﻮرې‬ ‫چ‪ ３‬تر اصفﻬان او سﻴستان پﻮرې رسﻴدﻟ‪ ،３‬ﻫﻤداشان شﻤاﻟﻲ سرحدوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ سﻴر درﻳا‪ ،‬خﻮارزم او‬ ‫سغد ＇خﻪ پﻴﻞ کﻴدې او پﻪ سﻮ‪４‬ﻞ ک‪ ３‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ﻫﻨد تر پﻮتاﻟﻲ پﻮترا‪ ،‬سري چاﻣپا او ﻫﻨد سﻤﻨدر پﻮرې‬ ‫رس‪５‬دې‪ ،‬پﻪ اوړي ک‪ ３‬د ب‪／‬رام او پﻪ ژﻣﻲ ک‪ ３‬د پﻴ‪＋‬ﻮر ﻟﻪ ﻣرکزه اداره ک‪５‬دې‪.‬‬ ‫د ب‪／‬رام پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره پﻪ ‪ ١٩٣٧‬ز‪８４‬دﻳز کال د فراﻧسﻮي ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ‬

‫‪39‬‬

‫وسﻴﻠﻪ سروې او سپ‪７‬ﻧ‪ ３‬پﻴﻞ شﻮې‪ .‬د فراﻧسﻮي ﻟرغﻮﻧپﻮه‪－ ،‬ﻴرشﻤﻦ پﻪ باور د ب‪／‬رام د ＊ار جﻮړ＊ت او‬ ‫د ﻣعﻤارۍ ډول داسﻲ برﻳ‪＋‬ﻲ چ‪ ３‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻣاﻫرﻳﻨﻮ پﻪ ﻻس جﻮړ شﻮی وي‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د ب‪／‬رام ＊ار د‬ ‫جﻮړ＊ت او ﻣعﻤارۍ د ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوو پر بﻨس＀ ﻟﻪ ﻳﻮﻧان سره پر تﻠﻪ ک‪７‬س دی او د دې ＊اروﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ورتﻪ او ‪６－‬و خصﻮصﻴاتﻮ زﻳات‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬را ＇ر‪－‬ﻨدې ک‪７‬ﻳدي‪.‬‬ ‫د ﻳادو شﻮﻳﻮ ＊اروﻧﻮ د ‪６－‬و خصﻮصﻴاتﻮ شﻤ‪５‬ر زﻳات دی‪ ،‬خﻮ د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ‪－‬ﻴرشﻤﻦ پام دې ！کﻮ‬ ‫تﻪ او＊تی‪ ،‬چ‪ ３‬ﻳاد شﻮي ＊اروﻧﻪ د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ ﻳﻮه تقاطع ک‪ ３‬جﻮړ شﻮي دي؛ ﻟﻪ پﻮ‪＄‬ﻲ پﻠﻮه ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ درﻳﻮ‬ ‫ﻟﻮرو ＇خﻪ دفاع أساﻧﻪ برﻳ‪＋‬ﻲ‪＄ ،‬کﻪ پر ﻟﻮړو غﻮﻧ‪６‬ﻳﻮ او سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬او ！ﻮﻟﻪ س‪５‬ﻤﻪ ترې پﻪ أساﻧﻪ ＊کاري‬ ‫او ＊ﻪ ＇ارل ک‪５‬دای شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ب‪／‬رام ＇خﻪ زﻳاتﻪ اﻧدازه طﻼﻳﻲ ﻣسکﻮکات‪ ،‬عاجﻲ أثار‪ ،‬ﻟﻪ ﻻکﻮ ＇خﻪ جﻮړې شﻮې صﻨدوقچ‪،３‬‬ ‫بروﻧزي ارز＊تﻤﻦ وساﻳﻞ‪ ،‬د ﻳﻮﻧان‪ ،‬روم‪ ،‬ﻣصر‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد او د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻧﻮرو برخﻮ ＇خﻪ ﻟ‪ ８‬پﻴدا ک‪５‬دوﻧکﻲ‬ ‫او ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي اثار د ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ تر ﻻسﻪ شﻮل‪ ،‬دا أثار پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮ‪－‬ﻪ د افغاﻧستان ﻣﻠﻲ ﻣﻮزﻳﻢ‬ ‫تﻪ وﻟ‪８５‬دول شﻮل‪ .‬پﻪ ﻣﻠﻲ ﻣﻮزﻳﻢ ک‪ ３‬د ب‪／‬رام پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې خﻮﻧﻪ پراﻧﻴستﻞ شﻮه چ‪ ３‬د ＇‪７５‬وﻧکﻮ او‬ ‫سﻴﻼﻧﻴاﻧﻮ د زﻳات‪ ３‬پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ وه‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې پﻪ ب‪／‬رام ک‪ ３‬د سپ‪７‬ﻧﻮ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې‬ ‫د ب‪／‬رام د خصﻮصﻴاتﻮ او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې ﻟﻪ ب‪／‬رام ＇خﻪ د تر ﻻسﻪ شﻮﻳﻮ أثار و پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬د ب‪／‬رام سپ‪７‬ﻧ‪ ３‬پﻪ کﻮم کال ک‪ ３‬پﻴﻞ شﻮې؟‬ ‫‪ – ٢‬د ب‪／‬رام د جﻮړ＊ت خصﻮصﻴات ＇ﻪ دي؟ پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮ‪－‬ﻪ ﻳ‪ ３‬تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٣‬پﻪ ب‪／‬رام ک‪ ３‬د تر ﻻسﻪ شﻮﻳﻮ أثارو ＇ﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ب‪／‬رام پﻪ اړه ﻻزﻳات ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪40‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻫ‪６‬ه د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ کﻠتﻮري ﻣرکز‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ د کﻠتﻮري ﻣرکز ( ﻫ‪６‬ې) پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣؤرخﻴﻨﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان ختﻴ‪ ،３％‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬د اوسﻨﻲ ﻫﻨد تر شﻤاﻟﻲ‬ ‫＇ﻨ‪６‬و رس‪５‬دﻟﻲ‪ ،‬د ‪－‬ﻨدﻫارا پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادې ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻣؤرخ ﻫﻴرودوت او سترابﻮن د ‪－‬ﻨدﻫارا سﻴﻤﻪ‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ أثارو ک‪ ３‬د ‪－‬ﻨدارﻳس پﻪ ﻧاﻣﻪ ثبت ک‪７‬ې ده‪ ،‬چ‪ ３‬د‬ ‫کابﻞ او کﻮﻧ‪ ７‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬پرت‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬پک‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪ .‬ﻟﻪ دې‬ ‫سره سره چ‪ ３‬د ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر پﻪ دوره ک‪ ３‬د ‪－‬ﻨدﻫارا ﻧﻮم‬ ‫ﻧﻪ دى ﻳاد شﻮى‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮﻧان باختري دورې حکﻤراﻧاﻧﻮ پﻪ‬ ‫أثارو ک‪ ،３‬چ‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان پر ！ﻮﻟﻮ حدودو واکﻤﻦ‬ ‫وو‪ ،‬دا سﻴﻤﻪ د ‪－‬ﻨداراتﻲ ( ‪ )Gandarati‬او ﻳا د ‪－‬ﻨداروا (‬ ‫‪ )Gandarwa‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاده ک‪７‬ې ده او د ﻧا‪－‬اﻫارا (ﻧﻨ‪／‬رﻫار)‬ ‫کﻮﻫش (کﻮﻧ‪ )７‬پﻮرا شاپﻮرا (پ‪＋５‬ﻮر) سراسﻮاتﻲ (سﻮات)‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬پک‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د ‪－‬ﻨدﻫارا ﻳﻮ ستر فرﻫﻨ‪／‬ﻲ ﻣرکز اوسﻨﻲ جﻼل أباد تﻪ‬ ‫＇ﻴرﻣﻪ د ﻫ‪６‬ې سﻴﻤﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ﻣتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫﻴﻠﻮ‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاده شﻮې ده‪ .‬ﻫﻴﻠﻮ د ﻟرغﻮﻧﻮ بﻮداﻳاﻧﻮ د تبرک ‪＄‬ای او‬ ‫د ﻫغﻮ د عبادت ستر ！ا！ﻮبی و‪.‬پﻪ ﻫغﻮ ﻳﻮﻧﻠﻴکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫چﻴﻨﻲ زﻳارت کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ را پات‪ ３‬دي‪ ،‬د دې سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫پﻪ زړه پﻮرې او ارز＊تﻤﻦ ﻣعﻠﻮﻣات شتﻪ‪ .‬فاﻫﻴان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ چﻴﻨﻲ‬ ‫زاﻳر و چ‪ ３‬پﻪ ‪ ٤٢٠‬ز‪８４‬دﻳز کال ﻳ‪ ３‬ﻫ‪６‬ه وﻟﻴده‪ .‬ﻟﻪ ﻫغﻪ وروستﻪ‬ ‫سﻮﻳﻨ‪ ，‬ﻳﻮن پﻪ ‪ ٥٢٠‬ﻣﻴﻼدي کال ﻟﻪ ﻫ‪６‬ه ＇خﻪ ﻟﻴدﻧﻪ وک‪７‬ه او‬

‫د بﻮدا ﻣجسﻤ‪３‬‬

‫پﻪ دې اړه ﻳ‪ ３‬زﻳات ﻣطاﻟب ثبت ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫دا پﻮ＊تﻨﻪ چ‪ ،３‬ﻫ‪６‬ه وﻟ‪ ３‬د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ کﻠتﻮري پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ ‪２－‬ﻞ شﻮې ده‪ ،‬د ﻫغﻮ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ‬

‫‪41‬‬

‫او ＇‪７５‬وﻧکﻮ د پرﻟﻪ پس‪ ３‬سپ‪７‬ﻧﻮ او ＇‪７５‬ﻧﻮ پر پاﻳﻠﻮ باور کﻮو‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د ﻫ‪６‬ې پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬تر سره ک‪７‬ي دي‪ .‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ى جﻮت ﻻﻣﻞ‬ ‫د ﻣﻨاسبﻮ شراﻳطﻮ او اړﻳﻨﻮ اﻣکاﻧاتﻮ شتﻮن و‪ ،‬چ‪ ３‬د کﻨشکا د‬ ‫اﻣپراتﻮرۍ پر ﻣﻬال برابرشﻮ؛ دوﻳﻢ ﻻﻣﻞ پﻪ بﻮدﻳزم ک‪ ３‬د بدﻟﻮن‬ ‫او ﻧﻮ＊ت ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را تﻠﻞ پﻪ ‪－‬ﻮتﻪ شﻮي دي‪ .‬درﻳﻢ ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫‪－‬ﻨدﻫاراﻳاﻧﻮ خﻼقﻴت او فکري ظرافت ﻳادک‪７‬ي دی چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ‬ ‫بﻮداﻳﻲ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره د بﻮدا د ﻣجسﻤﻮ د جﻮړ‪４‬دو‬ ‫ﻧﻮ＊ت وک‪.７‬‬ ‫د فراﻧسﻮي ﻟرغﻮﻧپ‪５‬ژﻧدوﻧکﻲ فﻮشﻪ پﻪ قﻮل پﻪ گﻨدﻫارا ک‪ ３‬د‬ ‫بﻮدا ﻣجسﻤﻪ د ‪－‬ﻨدﻫاراﻳاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا جﻮړه شﻮې وه‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻫ‪６‬ې د ﻧاﻣﻪ پﻪ اړه‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د‬ ‫ﻫ‪６‬ې ﻟپاره د کﻠتﻮري پﻼزﻣ‪５‬ﻨ‪ ３‬د غﻮره کﻮﻟﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د بﻮدا ﻣجسﻤ‪ ３‬د جﻮړ‪４‬دﻟﻮ پﻪ اړه‬ ‫خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬د ﻫ‪６‬ې تارﻳخ پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮ‪－‬ﻪ تﻮضﻴح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬ﻫ‪６‬ه وﻟ‪ ３‬د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ فرﻫﻨ‪／‬ﻲ پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي؟ خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫ‪６‬ې پﻪ اړه ﻻزﻳات ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫اووﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫باﻣﻴان د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ عﻘﻴدتﻲ ﻣرکز‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻟﻪ گرﻳکﻮ بﻮدﻳک تﻤدن او د باﻣﻴاﻧﻮ د ارز＊ت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ‪－‬رﻳکﻮ بﻮدﻳک د تﻤدن رﻳ‪ ３＋‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ افغاﻧستان ک‪ ３‬شﻨ‪ ３‬شﻮې‪ ،‬وده ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه او بﻴا ﻧﻮرو ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ‬ ‫سﻴﻤﻮ او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ورس‪５‬دې‪ .‬تر ﻫغﻪ چ‪ ３‬ستر کﻨشکا ﻻ بﻮداﻳﻲ کﻴش ﻧﻪ و ﻣﻨﻠی‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻣذﻫب د‬ ‫ﻳﻮې ﻣ‪ ７‬ژواﻧدې عق‪５‬دې پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻫﻨد پﻪ ﻣحدوده ک‪ ３‬پات‪ ３‬و‪ .‬ﻫﻤدا ډول ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻳﻮﻧان ＇خﻪ راغﻠﻮ‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د خپﻠﻮ ﻫﻨروﻧﻮ او ختﻴ‪％‬ﻮ خﻴاﻻتﻮ د ﻳﻮ ‪＄‬اﻳﻮاﻟﻲ پﻪ ﻻر ک‪！ ３‬اکﻠ‪ ３‬ستﻮﻧزې درﻟﻮدې‪ .‬د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ‬ ‫د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال د افغاﻧﻲ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ او ﻣاﻫرﻳﻨﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ دا ستﻮﻧزې ﻟ‪５‬رې شﻮې او د ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻫﻨر او ﻫﻨدي‬ ‫ارز＊تﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻳﻮواﻟﻲ زﻣﻴﻨﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه او پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د ‪－‬رﻳکﻮ بﻮدﻳک پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ ستر تارﻳخﻲ‬ ‫تﻤدن ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغی‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫‪－‬رﻳکﻮ بﻮدﻳک تﻤدن ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د افغاﻧستان پر ﻟرغﻮﻧ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ ﻫر اړ خﻴزې اغﻴزې و＊ﻨدﻟ‪،３‬او ﻟﻪ بﻞ‬ ‫پﻠﻮه داﻣدﻧﻴت د جاپان‪ ،‬کﻮرﻳا او چﻴﻦ پﻮرې‪ ،‬د سرﻳﻼﻧکا او ﻫﻨد＇خﻪ بﻴا تر سﻴر درﻳا او تاجکستان پﻮرې‬ ‫！ﻮﻟ‪ ３‬س‪５‬ﻤﻲ تر خپﻠﻲ اغ‪５‬زې ﻻﻧدې راوست‪ ３‬وې‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ ＇خﻪ بﻪ د عقﻴدتﻲ ﻣراسﻤﻮ‬ ‫د پر ‪＄‬ای کﻮﻟﻮ پﻪ ﻧﻴت زﻳات شﻤ‪５‬ر راﻫباﻧﻮ‪،‬زاﻳرﻳﻨﻮ او سﻴﻼﻧﻴاﻧﻮ بﻪ پﻪ افغاﻧستان کﻲ د ودان شﻮﻳﻮ بﻮ داﻳﻲ‬ ‫عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ډول د باﻣﻴاﻧﻮ ﻟرغﻮﻧﻲ ‪＄‬ای تﻪ د ﻟﻴدو کتﻮ پﻪ ﻧﻴت سفروﻧﻪ کﻮل‪.‬‬ ‫د باﻣﻴاﻧﻮ پﻪ اړه تر ！ﻮﻟﻮ پخﻮاﻧﻲ ﻣعﻠﻮﻣات د چﻴﻨﻲ زﻳارت کﻮوﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا ﻟﻴکﻞ شﻮي‪ .‬فاﻫﻴان تر ！ﻮﻟﻮ‬ ‫پخﻮاﻧﻰ چﻴﻨﻲ زﻳارت کﻮوﻧکی دی چ‪ ３‬د باﻣﻴاﻧﻮ پﻪ اړه ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻟري‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ ‪ ٤٠٠‬ز‪８４‬دﻳز کال د باﻣﻴاﻧﻮ‬ ‫س‪５‬ﻤﻪ ﻟﻴدﻟ‪ ３‬او د سترو ﻣجسﻤﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ارز＊تﻤﻦ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻟﻴکﻲ‪ :‬د باﻣﻴاﻧﻮ دره‬ ‫شﻨﻪ او پاکﻪ ده‪،‬د سترو ﻣجسﻤﻮ شا او خﻮا ﻫره ورځ وﻳﻨ‪％‬ﻞ ک‪８５‬ي‪،‬زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻣذﻫبﻲ ﻣدرس‪ ３‬شتﻪ‪،‬‬ ‫ﻫره ورځ زﻳارت کﻮوﻧکﻲ او سﻮدا‪－‬ران دې س‪５‬ﻤ‪ ３‬تﻪ د تﻠﻮ راتﻠﻮ پﻪ حال ک‪ ３‬دي‪ .‬د راﻫباﻧﻮ ﻟپاره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې‬ ‫صﻮﻣع‪ ３‬جﻮړې شﻮي او د ＇اروﻳﻮ ﻟپاره ب‪５‬ﻞ ！ا！ﻮبﻲ شتﻪ‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫تر فاﻫﻴان وروستﻪ ﻫﻴﻮﻧتسﻨ‪ ，‬د باﻣﻴاﻧﻮ سﻴﻤﻪ ﻟﻴدﻟ‪ ３‬او پﻪ خپﻠﻮ ﻳﻮﻧﻠﻴکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳات ارز＊تﻤﻦ‬ ‫ﻣطاﻟب را ！ﻮل ک‪７‬ي او ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ وﻳﻨا پﻪ باﻣﻴاﻧﻮ کﻲ تر ﻟس زﻳات‪ ３‬خاﻧقاوې وې‪ ،‬چ‪＇ ３‬ﻪ ﻧا＇ﻪ‬ ‫زرتﻨﻪ واعظﻴﻦ پک‪ ３‬د بﻮداﻳﻲ ﻣذﻫب تبﻠﻴغ تﻪ ‪－‬ﻮﻣارل شﻮي وو‪ .‬پﻪ ﻟس‪／‬ﻮﻧﻮ ﻣدرس‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې وې‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫ﻫرې ﻣدرس‪ ３‬ﻟ‪ ８‬تر ﻟ‪８‬ه زرتﻨﻪ زده کﻮوﻧکﻲ درﻟﻮدل‪ .‬ﻫﻴﻮﻧتسﻨ‪ ，‬پﻪ باﻣﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬وړې او ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻣجسﻤ‪３‬‬ ‫ﻟﻴدﻟﻲ‪ ،‬خﻮ ﻳﻮه داس‪ ３‬ﻣجسﻤﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴدﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫر سﻬار بﻪ د ﻟﻤر پﻪ وړاﻧ‪／‬ﻮ ک‪ ３‬زرﻳﻨﻪ ‪＄‬ﻠﻴده او داس‪３‬‬ ‫بر‪５＋４‬ده‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪！ ３‬ﻮﻟﻪ ﻟﻪ سرو زرو ＇خﻪ جﻮړه شﻮې وي‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د رسﻤﻲ سپ‪７‬ﻧﻮ او ＇‪７５‬ﻧﻮ ﻟﻪ پﻴﻞ را وروستﻪ پﻪ ‪ ١٩٢٢‬ﻣﻴﻼدي کال د باﻣﻴاﻧﻮ ستر‬ ‫ې ﻣجسﻤ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د فراﻧسﻮي ﻟرغﻮﻧپﻮه اﻟفرد فﻮشﻪ ﻟﻪ خﻮا پﻪ ‪ ١٩٢٢‬ﻣﻴﻼدي کال و＇‪７５‬ل شﻮې‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ خپﻠﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨده ک‪７‬ه‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ＇ﻠﻮرﻣﻪ او پﻨ‪％‬ﻤﻪ ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ کﻲ د بﻮدا دوې‬ ‫سترې ﻣجسﻤ‪ ،３‬چ‪ ３‬ﻳﻮه د صﻠصال او بﻠﻪ د شاﻣاﻣﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬جﻮړې شﻮې دي‪ .‬د دې سترو‬ ‫ﻣجسﻤﻮ پﻪ اړه دعﻠﻤﻲ سپ‪７‬ﻧﻮ او ＇ﻴ‪７‬ﻧﻮ کار د فراﻧسﻮي ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ پﻴﻞ او بﻴا وروستﻪ د ﻧﻮرو‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ ﻫﻢ د دې ﻣجسﻤﻮ پﻪ اړه ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬او ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ک‪７‬ي دي‪ ،‬چ‪ ３‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د‬ ‫ﻫﻨدي‪ ،‬جاپاﻧﻲ‪ ،‬چﻴﻨﻲ او افغاﻧﻲ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ ﻳادوﻧﻪ کﻮﻻی شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ باﻣﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬دوې ستري ﻣجسﻤ‪ ３‬پﻪ ‪ ٢٠٠١‬ﻣﻴﻼدي کال د ﻫغﻪ وخت د واکﻤﻦ رژﻳﻢ پر ﻣﻬال ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړې‪ .‬د باﻣﻴاﻧﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬س‪５‬ﻤﻪ د ﻧﻮﻣﻮړو دوو ﻣجسﻤﻮ ﻟﻪ ړﻧ‪５／‬دو دوه کاﻟﻪ وروستﻪ پﻪ ‪٢٠٠٣‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي کال د ﻣﻠ‪／‬رو ﻣﻠتﻮﻧﻮ د ﻳﻮﻧسکﻮ ادارې اړوﻧد ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ کﻠتﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬وﻣﻨﻞ شﻮه ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د باﻣﻴاﻧﻮ پﻪ اړه د چﻴﻨاﻳﻲ زﻳارت کﻮوﻧکﻮ‪،‬‬ ‫دو‪４‬ﻤﻪ ډﻟﻪ دې د اروپاﻳﻲ پﻮﻫاﻧﻮ د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د رسﻤﻲ سپ‪７‬ﻧﻮ وروستﻪ د‬ ‫باﻣﻴاﻧﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬چﻴﻨاﻳﻲ زﻳارت کﻮوﻧکﻮ د باﻣﻴاﻧﻮ پﻪ اړه پﻪ خپﻠﻮ ﻳﻮﻧﻠﻴکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم ﻣعﻠﻮﻣات ﻟﻴکﻠﻲ دي؟ تﻮضﻴح‬ ‫ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د باﻣﻴاﻧﻮ پﻪ اړه د اروپاﻳﻲ پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻣعﻠﻮﻣات ＇ﻪ وو؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﻟﻪ رسﻤﻲ سپ‪７‬ﻧﻮ ＇خﻪ وروستﻪ د باﻣﻴاﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د باﻣﻴاﻧﻮ د وﻻﻳت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫کﻴدارﻳانﻳاکﻮچﻨﻲکﻮشاﻧﻴان‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د کﻴدارﻳاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬او پﻪ بﻠخ ک‪ ３‬د کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ اﻣپراتﻮرۍ ک‪ ３‬د سﻴﻤﻪ‬ ‫ﻳﻴزو حکﻮﻣتﻮﻧﻮ د پﻴﻞ او د ﻫغﻮی د سﻴاسﻲ وضع‪ ３‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د واسﻮ دﻳﻮا تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬د سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو واکﻤﻨﻴﻮ دوران پﻴﻞ شﻮ‪ .‬د‬ ‫کﻮشاﻧﻲ ﻟﻮﻳ‪ ３‬اﻣپراتﻮرۍ د کﻨترول او ادارې ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی ﻣرکز ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو واکﻤﻨاﻧﻮ د خپﻠﻮ ‪＂－‬ﻮ‬ ‫او ﻫﻴﻠﻮ پر بﻨس＀ واک چﻼوه‪ .‬د کﻮشاﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ ＇ﻨ‪６‬و ک‪ ３‬س‪５‬ﻤﻪ ﻳﻴزو خپﻠسرو واکﻤﻨاﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻮې را ！ﻮک‪５‬دﻟ‪ ３‬ساساﻧﻲ اﻣپراتﻮرۍ سره اړﻳک‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ې‪ .‬پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬دا اړﻳک‪ ３‬د سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو‬ ‫واکﻤﻨاﻧﻮ د ‪＄‬ان ساتﻠﻮ ﻫ（ﻪ وه چ‪＇ ３‬ﻪ ﻧا＇ﻪ ﻧﻴﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ﻳ‪ ３‬وﻧﻴﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫ساساﻧﻲ ‪＄‬ﻮاک د ！ﻮل افغاﻧستان پﻪ ﻻﻧدې کﻮﻟﻮ برﻳاﻟی ﻧشﻮ‪ ،‬کﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬د پخﻮاﻧﻲ افغاﻧستان پر ﻳﻮه‬ ‫سﻴﻤﻪ او کﻠﻪ پر بﻠﻪ سﻴﻤﻪ ﻟﻪ ﻣحﻠﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ سره پﻪ جﻮړ جاړې او ﻳا پﻪ زور ﻻﻧدې کﻮﻟﻮ سره د خپﻠ‪３‬‬ ‫اﻣپراتﻮرۍ رﻳ‪＄ ３＋‬غﻠﻮﻟ‪ ،３‬خﻮ پﻪ بﻠخ ک‪ ３‬د کﻴدارﻳاﻧﻮ واک تﻪ رس‪５‬دل‪ ،‬او د ک‪５‬داري واکﻤﻨاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا د‬ ‫خپﻠﻮاک‪ ９‬ﻟرﻟﻮ روحﻴﻪ د دې سبب شﻮه چ‪ ３‬ﻟﻪ ساساﻧﻴاﻧﻮ سره د پر ﻟﻪ پس‪ ３‬ج‪７／‬و ﻟ‪７‬ۍ اوږده او د ﻣقابﻠ‪３‬‬ ‫ﻟﻮری زور واخﻠﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د کﻴدارﻳاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬زﻳات وخت ﻟﻪ ساساﻧﻴاﻧﻮ سره پﻪ ج‪７／‬و ک‪ ３‬تﻴر‬ ‫شﻮ‪.‬‬ ‫کﻴدارﻳان د کﻮشاﻧﻲ واکﻤﻨ‪ ９‬پات‪ ３‬شﻮﻧﻲ دي‪ .‬دکﻮشاﻧﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬اړوﻧد ﻳﻮ تﻦ شﻬزاده‪ ،‬چ‪ ３‬کﻴدار‬ ‫ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪ ،‬پﻪ بﻠخ ک‪ ３‬د چارو وا‪ ３－‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ې‪ .‬پﻪ بﻠخ ک‪ ３‬د کﻴدار د واکﻤﻨ‪ ９‬ډ‪４‬ره ﻣﻮده ﻧﻪ وه تﻴره شﻮې‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د ﻳفتﻠﻲ قبﻴﻠﻮ تر پرﻟﻪ پس‪ ３‬برﻳدوﻧﻮ ﻻﻧدې راغﻠﻞ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ کﻴدار د ﻫﻨدوکش‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ خپﻞ ﻣرکز وﻟ‪８５‬داوه‪ ،‬او ﻟﻪ ج‪７／‬ې پرتﻪ د کابﻞ او ‪－‬ﻨدﻫارا پرسﻴﻤﻮ واکﻤﻦ شﻮ‪ .‬د ک‪５‬دار‬ ‫واکﻤﻨﻲ د وړو کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ د پﻴﻞ ﻣﻬال ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ٣٢٥‬ز‪８４‬دﻳز کال سره سﻤﻮن ﻟري‪.‬‬ ‫د ک‪５‬دارﻳاﻧﻮ او ﻳا کابﻞ شاﻫاﻧﻮ د دورې پﻪ اړه زﻳات ﻣعﻠﻮﻣات ﻳا د ﻣسکﻮکاتﻮ او ﻳا چﻴﻨﻲ ﻟﻴکﻨﻮ پر‬ ‫بﻨس＀ تر دې ﻣﻬاﻟﻪ را رس‪５‬دﻟﻲ دي‪ .‬ﻟﻪ کﻴداري ﻣسکﻮکاتﻮ ＇خﻪ داس‪ ３‬برﻳ‪＋‬ﻲ چ‪ ３‬د ک‪５‬دارﻳاﻧﻮ او ساسا‬ ‫ﻧﻴاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬پر ﻟﻪ پس‪ ３‬ج‪７／‬ې او ﻳﻮ پر بﻞ زﻳات ﻳرغﻠﻮﻧﻪ شﻮي دي‪ .‬د ک‪５‬دارا د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال ﻟﻪ‬

‫‪47‬‬

‫ساساﻧﻴاﻧﻮ سره ﻣخاﻟفت او ج‪７／‬و پﻮره اتﻪ کاﻟﻪ دوام درﻟﻮد‪ .‬د کﻴدارﻳاﻧﻮ او سا سا ﻧﻴاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ج‪７／‬و پﻪ‬ ‫اړه د ارﻣﻨستان ﻳﻮ ﻣؤرخ فﻮستس ﻟﻴکﻠﻲ چ‪ ３‬کﻴدارﻳاﻧﻮ او ساساﻧﻴاﻧﻮ پﻪ ‪ ٣٦٧‬او ‪ ٣٦٨‬ز‪８４‬دﻳز ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬خﻮرا سختﻪ ج‪７／‬ه وک‪７‬ه او پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ساساﻧﻴاﻧﻮ تﻪ کﻠکﻪ ﻣاتﻪ ورک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د کﻴدار د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬د ﻫغﻪ د زوی کﻨ‪／‬اس ﻳادوﻧﻪ ﻫﻢ شﻮې ده‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د خپﻞ‬ ‫پﻼر د واکﻤﻨ‪ ９‬پرﻣﻬال د ﻳﻮ شﻤ‪５‬رسﻴﻤﻮ اداره پر غاړه درﻟﻮده‪ ،‬د ک‪５‬دارا تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻫغﻪ ﻳﻮ بﻞ‬ ‫زوی چ‪ ３‬پﻴرو ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪ ،‬واک تﻪ ورس‪５‬ده‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د ‪ ٣٧٥‬تر ‪ ٣٨٠‬ز‪８４‬دﻳز کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې د واک پر ‪－‬دۍ‬ ‫ک‪５＋‬ﻨاست‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي د واکﻤﻨ‪ ９‬ﻟﻪ سپﻴﻨﻮ زرو ＇خﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣسکﻮکات ترﻻسﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫تر پﻴرو وروستﻪ بﻬرام پﻪ ﻧاﻣﻪ د کابﻞ شاﻫاﻧﻮ ﻳا کﻴدارﻳاﻧﻮ ﻳﻮ بﻞ واکﻤﻦ د قدرت وا‪ ３－‬پﻪ ﻻس ک‪３‬‬ ‫وﻧﻴﻮﻟ‪ .３‬تر بﻬرام وروستﻪ د ﻫﻨدوکش سﻬﻴﻠﻲ سﻴﻤ‪ ３‬د ﻳفتﻠﻴاﻧﻮ تر برﻳدوﻧﻮ ﻻﻧدې راغﻠ‪ ３‬او د کﻴدارﻳاﻧﻮ او‬ ‫کﻮچﻨﻲ کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ واکﻤﻨﻲ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړه‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ و و‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د کﻴدارﻳاﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ واکﻤﻦ پﻪ اړه او دوﻳﻤﻪ‬ ‫ډﻟﻪ دې د کﻴدارﻳاﻧﻮ د ﻧﻮرو واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬د کﻴدارﻳاﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی واکﻤﻦ ＇ﻮک و؟‬ ‫‪ – ٢‬د کﻴدارﻳاﻧﻮ او ساساﻧﻴاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫‪ – ٣‬د کﻴدارﻳاﻧﻮ وروستﻲ واکﻤﻨان ＇ﻮک وو؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻟﻪ کتاب پرتﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو کتابﻮﻧﻮ ＇خﻪ د کﻴدارﻳاﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻳﻔتﻠﻴاﻧﻮ اﻣپراتﻮري‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻳفتﻠﻲ اﻣپراتﻮرۍ د جﻮړ‪４‬دو‪ ،‬د ﻫغﻮی د ﻣﻬﻤﻮ اﻣپراتﻮراﻧﻮ او د دې‬ ‫اﻣپراتﻮرۍ ﻟﻪ سقﻮط سره أشﻨا شئ‪.‬‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ﻣؤرخ سر اوﻟف کارو پﻪ دې باور دى چ‪ ３‬ﻳفتﻠﻴان ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا ＇خﻪ د سﻮﻳﻞ پﻪ ﻟﻮر را‬ ‫خﻮ‪＄‬ﻴدﻟﻲ او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬اداره ﻳ‪ ٤٢٥ ３‬ز‪８４‬دﻳز کال پﻪ تخار ک‪ ３‬جﻮړه ک‪７‬ه‪ .‬تخار او د ﻫﻨدوکش ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻧﻮرې س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کﻴدارﻳاﻧﻮ ﻳا کﻮچﻨﻲ کﻮشاﻧﻴاﻧﻮ ＇خﻪ وﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬او ﻟﻪ ساساﻧﻴاﻧﻮ سره تر درﻧﻮ ج‪７／‬و وروستﻪ‬ ‫د خپﻠﻮ سﻴﻤﻮ دفاع تﻪ اړ شﻮل‪ .‬دې قبﻴﻠﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر بﻮداﻳﻲ وداﻧ‪ ９‬ړﻧ‪ ３／‬او د ﻟﻤر ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻨ‪ ３‬عبادت‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ودان پر‪＋４‬ﻮدل‪.‬‬ ‫د ﻳفتﻠﻴاﻧﻮ او ساساﻧﻴاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ج‪７／‬و ﻟ‪７‬ۍ ﻫغﻪ ﻣﻬال ډ‪４‬رې زﻳات‪ ３‬او درﻧ‪ ３‬وې چ‪ ３‬ﻻ ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻨﻲ‬ ‫د ﻫﻨدوکش سﻮﻳﻠﻲ ﻟﻮرې تﻪ ﻧﻪ وه رس‪５‬دﻟ‪ .３‬د ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ او ساساﻧﻴاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ج‪７／‬ه پﻪ‬ ‫‪ ٤٢٧‬ز‪８４‬دﻳز کال پ‪＋５‬ﻪ شﻮه‪ .‬ساساﻧﻲ بﻬرام ‪－‬ﻮر پر ﻣرو او ﻣرغاب برﻳد وک‪ ７‬خﻮ ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻦ خاقان د‬ ‫خپﻠ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬کﻠکﻪ دفاع وک‪７‬ه او ساساﻧﻲ ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣات‪ ３‬سره ﻣخاﻣخ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ ‪ ٤٣٨‬ز‪８４‬دﻳز کال د‬ ‫بﻬرام زوی دوﻳﻢ ﻳزد‪－‬رد بﻴا پر ﻳفتﻠﻲ خاورې برﻳد وک‪ .７‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻫﻢ ﻟﻪ کﻠک‪ ３‬ﻣات‪ ３‬سره ﻣخ شﻮ‪ .‬تر ﻫغﻪ‬ ‫وروستﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي فﻴروز ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ﻟﻪ ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ سره د ج‪７／‬ې ﻻره وﻧﻴﻮﻟﻪ‪ ،‬خﻮ دا ‪＄‬ﻞ ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻦ‬ ‫اخشﻨﻮر ساساﻧﻲ فﻴروز تﻪ داس‪ ３‬ﻣات‪ ３‬ورک‪７‬ه چ‪ ３‬فﻴروز د خپﻞ ژوﻧد او سﻴاسﻲ پاﻳ‪＋‬ت ﻟپاره اړشﻮ چ‪３‬‬ ‫خپﻞ زوى قباد‪ ،‬اخشﻨﻮر تﻪ وسپاري او د دوو کﻠﻮﻧﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻦ تﻪ پﻪ زﻳاتﻮ ﻣاﻟﻴﻮ ورکﻮﻟﻮ ‪＄‬ان‬ ‫خﻼص ک‪.７‬‬ ‫اخشﻨﻮر ﻟﻪ پﻴروز سره تر ج‪７／‬ې وروستﻪ وک‪７‬ای شﻮل د پخﻮاﻧ‪ ９‬أرﻳاﻧا ﻳﻮواﻟی بﻴا تاﻣﻴﻦ ک‪７‬ي‪ .‬د‬ ‫ﻫﻨدوکش سﻮﻳﻠﻲ س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تر خپﻞ واک ﻻﻧدې راوست‪ .３‬زابﻞ ﻳ‪ ３‬د خپﻞ ﻳﻮه ﻣرکز پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻪ او‬

‫‪49‬‬

‫ﻟﻪ ﻫﻤاغﻪ ‪＄‬اﻳﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ د ﻧﻴﻮﻟﻮ پﻼﻧﻮﻧﻪ جﻮړ ک‪ .７‬دا ﻣﻬال د ساساﻧﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬شخ‪７‬ې او‬ ‫ج‪７／‬ې زﻳات‪ ３‬شﻮې وې‪ .‬أن تر دې چ‪ ３‬د فﻴروز ورور‪ ،‬وﻻش د خپﻞ ﻳﻮه وزﻳر پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻟﻪ واکﻪ ﻟرې او‬ ‫ړوﻧد شﻮ‪ .‬د ساساﻧﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬تر دې اړودوړ وروستﻪ د فﻴروز زوی‪ ،‬قباد چ‪ ３‬ﻟﻪ اخشﻨﻮر سره‬ ‫تر ډ‪４‬رې ﻣﻮدې ﻳرغﻤﻞ پات‪ ３‬و‪ ،‬د ساساﻧﻴاﻧﻮ واکﻤﻦ شﻮ‪ .‬قباد ﻟﻪ ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ سره د دوست‪ ９‬ﻻره وﻧﻴﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ دې حاﻻتﻮ ک‪ ３‬د ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ پام د ﻫﻨد ﻟﻮري تﻪ و‪－‬ر‪５＄‬د‪.‬‬ ‫اخشﻨﻮر ＇ﻪ ﻧا ＇ﻪ ﻧﻴﻤﻪ پ‪７５‬ۍ واکﻤﻨﻲ وک‪７‬ه‪ .‬ساساﻧﻲ واکﻤﻨان ﻟکﻪ وﻻش او قباد پر ‪＄‬اﻧﻮﻧﻮ د ﻫغﻪ باج‬ ‫ﻣﻨﻠی و‪ .‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ‪－‬ﻮپتا کﻮرﻧ‪ ９‬و‪＄‬پﻠﻪ تر ‪ ٤٦٠‬ﻣﻴﻼدي کال پﻮرې ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ تر ‪ ٤٠‬زﻳات وﻻﻳتﻮﻧﻪ‬ ‫تر خپﻞ واک ﻻﻧدې راوستﻞ‪ .‬تر اخشﻨﻮر وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی تﻮرﻣﻨﻪ (تﻮرﻳاﻟی) واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬تﻮرﻣﻨﻪ‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ ﻣسکﻮکاتﻮ ک‪＄ ３‬ان د زابﻞ اﻣپراتﻮر تﻮرﻣﻨﻪ ﻳاد ک‪７‬ی دی‪ .‬تﻮرﻣﻨﻪ خپﻠﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬د ﻫﻨد تر ﻣرکزي‬ ‫سﻴﻤﻮ ورسﻮﻟﻪ او پﻪ ‪ ٥٠٢‬ﻣﻴﻼدي کال ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ .‬د تﻮرﻣﻨﻪ تر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی ﻣﻴﻬرا کﻮﻻ (‬ ‫ﻣﻴﻬر‪－‬ﻞ ) واک تﻪ ورس‪５‬د‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻬرا کﻮﻻ د خپﻠ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬د پراختﻴا ﻟپاره پر ﻫﻨد برﻳدوﻧﻪ وک‪７‬ل او د ‪－‬ﻮپتا کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬باج ورکﻮﻟﻮ تﻪ اړه‬ ‫ک‪７‬ه‪ .‬د بﻨ‪／‬ال ﻟﻪ واکﻤﻨاﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬ج‪７／‬ې وک‪７‬ې او زﻳات شﻤ‪５‬ر بﻮداﻳﻲ ﻣرکزوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وران ک‪７‬ل‪ .‬ﻣﻴﻬراکﻮﻻ‬ ‫پﻪ ‪ ٥٤٢‬ز‪８４‬دﻳز کال ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ او د ده ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻲ سره سﻢ د ﻳفتﻠﻲ اﻣپراتﻮرۍ زوال پﻴﻞ شﻮ‪.‬ﻫﻨد او بﻨ‪／‬ال‬ ‫ب‪５‬رتﻪ د خپﻠﻮ واکﻤﻨاﻧﻮ ﻻس تﻪ ورغﻠﻞ او پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پخﻮاﻧﻴﻮ سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو واکﻤﻨاﻧﻮ ﻟپاره‬ ‫د بﻴا واکﻤﻦ ک‪５‬دو زﻣﻴﻨﻪ برابره شﻮه‪.‬‬ ‫د ﻳفتﻠﻲ اﻣپراتﻮرۍ تر ﻧ‪４７‬دو وروستﻪ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د کﻮشان – ﻳفتﻠﻲ پﻪ ﻧاﻣﻪ د سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو واکﻤﻨاﻧﻮ‬ ‫بﻠﻪ دوره پﻴﻞ شﻮه‪ .‬پﻪ دې دوره ک‪ ３‬د کابﻞ شاﻫاﻧﻮ‪ ،‬رتبﻴﻞ شاﻫاﻧﻮ‪ ،‬د باﻣﻴان د شﻴراﻧﻮ ‪ ،‬د ت‪／‬ﻴﻦ شاﻫاﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬

‫‪50‬‬

‫د زابﻠﻲ ﻳفتﻠﻴاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال د افغاﻧستان پﻮﻟ‪３‬‬

‫د ﻳادوﻟﻮ وړ دي چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پر ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ واکﻤﻦ شﻮل‪ .‬د دې دورې ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د‬ ‫سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو واکﻤﻨاﻧﻮ حاکﻤﻴت او ﻫغﻪ پر ﻟﻪ پس‪ ３‬ﻣقاوﻣتﻮﻧﻪ وو چ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫اسﻼﻣﻲ ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې تر سره شﻮي دي‪ .‬د زﻣاﻧﻲ وا！ﻦ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬دا دوره پﻪ عﻤده تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ شپ‪８‬ﻣ‪３‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ ＇خﻪ بﻴا د اتﻤ‪ ３‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ تر وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې دوام ﻣﻮﻣﻲ چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪３‬‬ ‫د خپﻠﻮاکﻮ اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣتﻮﻧﻮ ﻟﻪ پﻴﻞ سره سﻤﻮن خﻮري‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫د ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ د ﻣسکﻮکاتﻮ ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ اړه د اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ﻣؤرخ‬ ‫اوﻟف کارو ﻧظرﻳﻪ بﻴان ک‪７‬ي او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د اخشﻨﻮر د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ و‬ ‫واﻳﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ – ١‬ﻳفتﻠﻴان ﻟﻪ کﻮم ‪＄‬اﻳﻪ ＇خﻪ راغﻠﻞ؟ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٢‬د ﻳفتﻠﻲ واکﻤﻦ اخشﻨﻮر پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ – ٣‬د تﻮرﻣﻨﻪ پﻪ اړه ＇ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻳفتﻠﻴاﻧﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣطﻠب جﻮړ او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫ﺷﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫د اسﻼم د ﻇﻬﻮر پر ﻣﻬال د اﻓﻐاﻧستان وﺿﻊ‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻟﻪ اسﻼم ＇خﻪ د ﻣخﻪ د افغاﻧستان ﻟﻪ سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې او کﻠتﻮري‬ ‫وضع‪ ３‬سره پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮي پﻴداکﻮئ‬

‫د بﻠخ د ﻧﻬﻪ ‪－‬ﻨبدي جﻮﻣات اﻧ‪％‬ﻮر چ‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى جﻮﻣات بﻠﻞ ک‪８５‬ي‬

‫د شپ‪８‬ﻣ‪ ３‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ او د اووﻣ‪ ３‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬افغاﻧستان د ‪＄‬اﻳﻲ اﻣﻴراﻧﻮ‬ ‫او د کﻮشاﻧﻲ او ﻳفتﻠﻲ ‪＄‬ﻴﻨﻮ پات‪ ３‬واکﻤﻨﻮ ﻟﻪ خﻮا اداره ک‪５‬ده‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ ３‬د اسﻼم د ظﻬﻮر پر ﻣﻬال ﻣﻮ‬ ‫د افغاﻧستان د وضع‪ ３‬او حاﻟت ！ﻮﻟﻴز اﻧ‪％‬ﻮر اخﻴستﻰ وي‪ ،‬باﻳد خپﻞ دغﻪ بحث پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول پﻪ دوو عﻨﻮاﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬تر ﻣطاﻟع‪ ３‬او ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې وﻧﻴسﻮ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬سﻴاسﻲ وضعﻪ‬

‫افغاﻧستان ﻟﻪ سﻴاسﻲ پﻠﻮه د اسﻼم د سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ د ＇ر‪－‬ﻨد‪４‬دو پر ﻣﻬال ‪６－‬وډ حاﻟت درﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮې‬ ‫خﻮا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ‪－‬ﻮپتا او پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ساساﻧﻴاﻧﻮ دوو ‪＄‬ﻮاکﻤﻨﻮ اﻣپراتﻮرﻳﻮ شتﻮن او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د‬ ‫ﻣرکزي غ‪＋‬تﻠ‪ ３‬ادارې ﻧشتﻮاﻟﻲ د سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو حکﻮﻣتﻮﻧﻮ جﻮړ‪４‬دو تﻪ زﻣﻴﻨﻪ چﻤتﻮ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د چﻴﻦ وتﻠﻲ سﻴﻼﻧﻲ ﻫﻴﻮﻧتسﻨ‪ ，‬چ‪ ３‬پﻪ اووﻣ‪ ３‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬افغاﻧستان تﻪ سفر ک‪７‬ى و او د‬ ‫افغاﻧستان د وضع‪ ３‬او حاﻻتﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬خﻮرا زﻳات ﻣطاﻟب ک‪＋‬ﻠﻲ د ﻫغﻪ ﻣﻬال د سﻴاسﻲ وضع‪ ３‬پﻪ اړه‬ ‫ﻟﻴکﻲ‪(( :‬دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اداري واحدوﻧﻮ و‪４‬شﻞ شﻮى او ﻫره جغرافﻴاﻳﻲ حﻮزه ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي‬ ‫پاچا ﻟﻪ خﻮا اداره ک‪８５‬ي‪)).‬‬ ‫زابﻠﻲ رتب‪５‬ﻞ شاﻫان ﻟﻪ ﻣشﻬﻮرو کﻮرﻧﻴﻮ ＇خﻪ و چ‪ ３‬ﻟﻪ کابﻞ شاﻫاﻧﻮ سره ﻳ‪ ３＊ ３‬اړﻳک‪ ３‬درﻟﻮدې او پﻪ‬ ‫غزﻧﻲ او زابﻞ ﻳ‪ ３‬واکﻤﻨﻲ کﻮﻟﻪ‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻧﻮرو کﻮرﻧﻴﻮ ﻟکﻪ د باﻣﻴان د شﻴراﻧﻮ او پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬کابﻞ شاﻫاﻧﻮ‬ ‫واکﻤﻨﻲ درﻟﻮده‪ .‬ﻫﻤداس‪ ３‬ډ‪４‬رو س‪５‬ﻤﻪ ﻳﻴزو حکﻮﻣتﻮﻧﻮ د افغاﻧستان پﻪ گﻮټ گﻮټ ک‪ ３‬حاکﻤﻴت درﻟﻮد‪.‬‬ ‫پدې تﻮگﻪ قﻮي ﻣرکزي حکﻮﻣت شتﻮن ﻧﻪ درﻟﻮد‪.‬‬ ‫‪53‬‬

‫ب‪ -‬ﻣذﻫبﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزه وضعﻪ‬

‫د دغﻪ ！ا！ﻮبﻲ و‪７－‬و پﻪ دﻳﻨﻲ ﻟحاظ پﻪ جﻼ جﻼ دﻳﻨﻮﻧﻮ عقﻴدې درﻟﻮدې‪ .‬زردشتﻲ کﻴش ﻟﻪ بﻠخﻪ او‬ ‫بﻮداﻳﻲ أﻳﻴﻦ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻨده ﻳ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬اخﻴست‪ ３‬وې‪ ،‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬خپﻞ ﻻروﻳان درﻟﻮدل‪ .‬پر دې سرب‪５‬ره‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو دﻳﻨﻮﻧﻮ ﻫﻢ د ﻣسﻠﻤاﻧﻮ اعرابﻮ ﻣبﻠغﻴﻨﻮ د رات‪ ，‬تر ﻣﻬاﻟﻪ پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻮن درﻟﻮد‪ .‬د ‪＄‬اﻳﻲ‬ ‫حکﻮﻣتﻮﻧﻮ خپﻠﻮاک وضعﻴت ＊اﻳﻲ پﻪ دغﻪ خاوره ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ عﻤده دﻟﻴﻞ وي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د خﻠکﻮ د ﻫاغﻪ وخت کﻠتﻮر د وﻳدي او اوستاﻳﻲ تﻬذﻳب ﻟﻮﻳﻪ برخﻪ تشکﻴﻠﻮﻟﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‬ ‫ﻫﻴ＆ عادي او وروستﻪ پات‪ ３‬کﻠتﻮرو ﻧشﻮ ک‪７‬اى چ‪ ３‬پر دغﻮ خﻠکﻮ ﻻس برى پﻴدا ک‪７‬ي‪ .‬ﻫغﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر فرﻫﻨ‪／‬ﻮﻧﻪ‬ ‫او تﻬذﻳبﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮي بﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راتﻠﻞ او ﻳا بﻪ پک‪ ３‬کﻮم ﻧﻮ＊ت راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬ده‪ ،‬د ﻧﻮﻣﻮړې س‪５‬ﻤ‪ ３‬خﻠکﻮ بﻪ ﻟﻪ خپﻞ‬ ‫اصﻠﻲ فرﻫﻨ‪ ，‬سره ‪６－‬اوه او پﻪ ﻳﻮه ﻧﻮې ب‪２‬ﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې کاوه‪ .‬د دې ﻣدعا د ثبﻮت ﻟپاره د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ‬ ‫تﻮ‪－‬ﻪ د ﻳﻮﻧان‪ -‬باختري او ﻳﻮﻧان‪ -‬بﻮداﻳﻲ ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻪ ﻳادوﻟی شﻮ چ‪ ３‬د دې خاورې د و‪７－‬و ﻧﻮ＊تﻮﻧﻪ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه دا چ‪ ３‬د اووﻣ‪ ３‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د ساساﻧﻴاﻧﻮ وروستی پاچا‪ ،‬درﻳﻢ ﻳزد ‪－‬رد د احﻨف‬ ‫بﻦ قﻴس د اسﻼﻣﻲ سرﻟ‪＋‬کر ﻟﻪ ﻻسﻪ پﻪ ‪ ٦٥١‬ز‪８４‬دﻳز ک‪ ３‬ﻣاتﻪ وخﻮړه او ورپس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ سرﻟ‪＋‬کر‬ ‫خﻼفت پﻪ ﻣﻬال د‬ ‫د افغاﻧستان پﻪ ﻟﻮري راغی‪.‬د ﻫجري قﻤري پﻪ‪ ٢٢‬کال د حضرت عﻤرفاروق‬ ‫اسﻼم ﻟ‪＋‬کر افغاﻧستان تﻪ راورسﻴدو پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ حﻤﻠﻮ دوام پﻴدا ک‪ ７‬او د درﻳﻢ‬ ‫د خﻼفت پر ﻣﻬال د عبداهلل بﻦ عاﻣر تر ﻣشرۍ ﻻﻧدې اسﻼﻣﻲ ﻟ‪＋‬کرې د‬ ‫خﻠﻴفﻪ حضرت عثﻤان‬ ‫کابﻞ تر پﻮﻟﻮ ورس‪５‬دې او پﻪ ﻫﻤدې ترتﻴب د ‪＄‬اﻳﻲ حکﻮﻣتﻮﻧﻮ د سقﻮط او پاشﻠتﻴا ﻟپاره زﻣﻴﻨﻪ برابره شﻮه‪ .‬د‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سﻮبﻤﻨﻮ او فاتحﻮ عسکرو د اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣت د ！ﻴﻨ‪＋／‬ت او ثبات پﻪ ﻣﻮخﻪ دوه پ‪７５‬ۍ پرﻟﻪ پس‪３‬‬ ‫ج‪７／‬ې ترسره ک‪７‬ې‪ ،‬تر دې چ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ خپﻠﻮاکﻪ دوﻟتﻮﻧﻮ د را＇ر‪－‬ﻨدﻳدو ﻟپاره زﻣﻴﻨﻪ ﻣساعده شﻮه‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې بﻪ د اسﻼم د ظﻬﻮر پر ﻣﻬال د افغاﻧستان‬ ‫سﻴاسﻲ وضعﻴت بﻴان ک‪７‬ي او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې بﻪ پﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻣﻬال ک‪ ３‬د افغاﻧستان دﻳﻨﻲ او اجتﻤاعﻲ وضع‪３‬‬ ‫پﻪ اړه ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪-١‬د اسﻼم د ظﻬﻮر پر ﻣﻬال د افغاﻧستان سﻴاسﻲ وضعﻴت ＇رﻧ‪／‬ﻪ و؟ شرح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٢‬د اسﻼم د ظﻬﻮر پر ﻣﻬال د افغاﻧستان ﻣذﻫبﻲ او اجتﻤاعﻲ وضعﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ وه؟ واضحﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٣‬د ساساﻧﻲ دورې وروستﻲ ‪ ...............‬ﻧﻮﻣﻲ پاچا د احﻨف بﻦ قﻴس پﻪ وسﻴﻠﻪ پﻪ کال …… ز‪８４‬دﻳز‬ ‫ک‪ ３‬ﻣات‪ ３‬وخﻮړه‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫افغاﻧستان تﻪ د اسﻼم د سپﻴ（ﻠﻲ دﻳﻦ د راتک د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣطﻠب جﻮړ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ‬ ‫ساعت ک‪ ３‬دې ﻫغﻪ پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪54‬‬

‫درﻳﻢ ＇پرکی‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻟرغﻮﻧﻲ تﻤدﻧﻮﻧﻪ‬ ‫دا ＇پرکﻰ ﻻﻧدې ﻟﻮستﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫ د تﻤدن د ﻣﻨ‪％‬تﻪ راتﻠﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی او د ﻫغﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې‬‫ د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ تﻤدن‬‫ د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ تﻤدن او کﻠتﻮر‬‫ د ﻣصر تﻤدن‬‫ د ﻣصر تﻤدن او کﻠتﻮر‬‫ د فارس تﻤدن‬‫ د ﻫﻨد تﻤدن‬‫ د چﻴﻦ تﻤدن‬‫ د ﻳﻮﻧان تﻤدن‬‫ د روم تﻤدن‬‫‪ -‬د اﻣرﻳکا تﻤدﻧﻮﻧﻪ‬

‫‪55‬‬

‫د ＇پرکﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫ﻫﻴﻠﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د دې ＇پرکﻲ پﻪ پای ک‪ ３‬بﻪ زده کﻮوﻧکﻲ ﻻﻧدې ﻣﻮخ‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ‪ ،‬ﻣصر‪ ،‬فارس‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻮﻧان‪ ،‬روم او اﻣرﻳکا ﻟﻪ تﻤدﻧﻮﻧﻮ سره بﻪ أشﻨا شﻲ‪.‬‬‫ د ﻳاد شﻮو تﻤدﻧﻮﻧﻮ عﻠﻤﻲ او کﻠتﻮري ﻻستﻪ راوړﻧ‪ ３‬بﻪ بﻴان ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬‫ ﻟﻪ تارﻳخﻲ ﻧقشﻮ ＇خﻪ د ‪ ３＂－‬اخﻴستﻨ‪ ３‬وړتﻴا بﻪ پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬‫ د ﻧ‪７‬ۍ د ﻟرغﻮﻧﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ پﻪ ارز＊ت بﻪ پﻮه شﻲ‪.‬‬‫‪ -‬د ﻧ‪７‬ۍ د ﻟرغﻮﻧﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻻستﻪ راوړﻧﻮ سره بﻪ ﻟﻴﻮاﻟتﻴا پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫ﻳﻮوﻳﺸتﻢ ﻟﻮست‬

‫د تﻤدن د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻰ او ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪３‬‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د تﻤدن د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو د ＇رﻧگﻮاﻟﻲ‪ ،‬د پﻮﻫاﻧﻮ د ﻧظرﻳاتﻮ او د ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ‬ ‫د ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫تﻤدن عربﻲ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬د ＊اري ژوﻧد ﻣعﻨا ﻟري‪ .‬د تﻤدن د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ پﻪ اړه‬ ‫د ﻣؤرخﻴﻨﻮ او ！ﻮﻟﻨپﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻧظرﻳات وړاﻧدې شﻮي دي‪ .‬د اسﻼﻣﻲ ﻧ‪７‬ۍ ﻧاﻣتﻮ ﻣؤرخ ابﻦ‬ ‫خﻠدون پﻪ دې باور دی چ‪ ３‬تﻤدن د بدوي کﻠتﻮروﻧﻮ پر بﻨس＀ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ي او ب‪５‬رتﻪ د ﻫﻤدې بدوي‬ ‫کﻠتﻮروﻧﻮ تر برﻳدوﻧﻮ ﻻﻧدې ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ او دا ﻟ‪７‬ۍ پﻪ داﻳروي شکﻞ پاﻳ‪＋‬ت ﻣﻮﻣﻲ‪ .‬اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ﻣؤرخ‬ ‫ارﻧﻮﻟد تاﻳﻨبﻲ د ﻧﻨ‪／‬ﻮﻧﻮ (چﻠﻨجﻮﻧﻮ) او غبر‪－‬ﻮن ﻧظرﻳﻪ د تﻤدن د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو ﻻﻣﻞ ‪２－‬ﻲ‪ .‬د تاﻳﻨب‪ ３‬پﻪ باور‬ ‫ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ ３‬ﻧﻨ‪／‬ﻮﻧﻮ او ستﻮﻧزو اﻧساﻧان ﻫ（ﻮ تﻪ اړ ک‪７‬ي او دا ﻫ（‪ ３‬پﻪ ﻣدﻧﻴت بدﻟ‪ ３‬شﻮې دي‪.‬‬ ‫د تﻤدن د پاﻳ‪＋‬ت پﻪ اړه ﻳﻮشﻤ‪５‬ر ﻣؤرخﻴﻦ پﻪ دې باور دي چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻳﻮه واحده ﻣﻨشا ﻟري او ﻟﻪ ﻳﻮې‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬حﻮزې ＇خﻪ پﻴﻞ شﻮى دى‪.‬‬ ‫‪－‬ﻮردن چاﻳﻠد ﻳﻮ د ﻫغﻮ ﻣؤرخﻴﻨﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ دی چ‪！ ３‬ﻮل ﻟرغﻮﻧﻲ ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ！ا！ﻮبﻲ ＇خﻪ‬ ‫را وتﻠﻲ ‪２－‬ﻲ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د ﻣصر‪ ،‬بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ او سﻨد تﻤدﻧﻮﻧﻪ و＇‪７５‬ل او د دې تﻤدﻧﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ورتﻪ ！کﻲ‬ ‫ﻳ‪ ３‬رابرس‪５‬ره ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ ﻣﻨشا ﻟﻪ ﻣصر ＇خﻪ راپﻴﻞ شﻮې وبﻠﻠﻪ‪ .‬د ﻣؤرخﻴﻨﻮ‬ ‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ پﻪ دې باور ده چ‪ ３‬د تﻤدﻧﻮﻧﻮ ﻣﻨشا ﻳﻮه ﻧﻪ ده او د ﻧ‪７‬ۍ تﻤدﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻳﻮه تﻤدن ＇خﻪ پراختﻴا ﻧﻪ‬ ‫ده ﻣﻮﻧدﻟ‪ ،３‬بﻠک‪ ３‬د ﻫرې س‪５‬ﻤ‪ ３‬د چاپﻴرﻳال او د ﻫغﻪ د اﻣکاﻧاتﻮ پﻪ ﻣحدوده ک‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ى تﻤدن ﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫راغﻠﻰ او وده ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪３‬‬

‫‪＊-١‬اري او＊تﻮن (اﻧﻘﻼب)‪ :‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼده کابﻮ ‪ ٣٠٠٠‬کاﻟﻪ وړاﻧدې اﻧساﻧان د ＊اروﻧﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ‬ ‫برﻳاﻟﻲ شﻮل‪ .‬ﻟﻪ ﻣاﻟدارۍ ＇خﻪ د زراعت جﻼواﻟی پﻪ خپﻞ وارسره د ＊اروﻧﻮ د راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪５‬دو زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫برابره ک‪７‬ه‪＊ .‬اروﻧﻪ د دﻳﻨﻲ‪ ،‬فرﻫﻨ‪／‬ﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴز‪ ،‬اقتصادي او سﻴاسﻲ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﻣرکزوﻧﻪ شﻮل‪ .‬د بشرﻳت پﻪ‬ ‫تارﻳخ ک‪ ３‬دا پرﻣخت‪ ，‬د ＊اري اﻧقﻼب پﻪ ﻧاﻣﻪ بﻠﻞ شﻮى دى‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫‪-٢‬سﻴاسﻲ او ﻧظاﻣﻲ جﻮړ＊تﻮﻧﻪ‪ :‬د ＊اري ژوﻧد ﻟﻪ پﻴﻞ سره سﻢ حکﻮﻣتﻲ ادارې راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې‬ ‫چ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ وده ورک‪７‬ي او د ﻫغﻮى غﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪ .‬د سﻴاسﻲ قدرت د ساتﻠﻮ او د ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ‬ ‫د ﻧﻴﻮﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻧظاﻣﻲ ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻪ ﻫﻢ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د اﻗتصادي ‪＄‬ﻮاک پر بﻨس＀ ﻧﻮى ！ﻮﻟﻨﻴز جﻮړ＊ت‪ :‬پاچاﻫان‪ ،‬ﻟﻮړ پﻮړي روحاﻧﻴﻮن‪ ،‬سﻴاسﻲ‬ ‫ﻣشران او پﻮ‪＄‬ﻴان د واک او قدرت پﻪ سر ک‪ ３‬پات‪ ３‬او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻟﻮړې طبق‪ ３‬و‪７－‬ي شﻮل‪ .‬کروﻧد‪－‬رو او‬ ‫صﻨعتکاراﻧﻮ پﻪ دوﻳﻢ پﻮړک‪ ３‬او غﻼﻣاﻧﻮ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ ！ﻴ＀ پﻮړ ک‪＄ ３‬اى وﻣﻮﻧد‪.‬‬ ‫‪ -٤‬دﻳﻨﻲ جﻮړ＊تﻮﻧﻪ‪ :‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬دﻳﻨﻲ تشکﻴﻼتﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی ارز＊ت درﻟﻮد‪ .‬د تﻮحﻴد ﻟﻪ‬ ‫ﻻرې ＇خﻪ د پخﻮاﻧﻴﻮ ！ﻮﻟﻨﻮ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر خﻠکﻮ پﻪ او＊تﻮ او د خﻠکﻮ د باور او تﻠقﻴﻦ ﻟپاره د دﻳﻨﻲ جﻮړ＊تﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻻرې د شرک او خرافاتﻮ بﻬﻴر پﻴﻞ شﻮ‪ .‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د برﻳاﻟﻴتﻮب ﻟپاره ﻳ‪ ３‬د ارباب اﻻﻧﻮاعﻮ کاذب رول او‬ ‫اﻫﻤﻴت تﻪ غاړه ک‪＋５‬ﻮده‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول ﻳ‪ ３‬د ﻻستﻪ راغﻠﻲ ﻣدﻧﻴت او سﻴاسﻲ جﻮړ＊ت پراختﻴا تﻪ ﻫ（ﻪ‬ ‫وک‪７‬ه‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د تﻤدن د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ پﻪ اړه‬ ‫او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د تﻤدن د ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧﻮ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د تﻤدن د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو پﻪ اړه د ارﻧﻮﻟد تاﻳﻨﻲ ﻧظر ＇ﻪ و؟‬ ‫‪ -٢‬د تﻤدﻧﻮﻧﻮ د ﻣﻨشا پﻪ اړه د پﻮﻫاﻧﻮ ﻧظرﻳات ＇ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د تﻤدن د ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪58‬‬

‫دوه وﻳﺸتﻢ ﻟﻮست‬

‫د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ تﻤدن‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ د تﻤدن ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧتﻮب‪ ،‬ﻟرغﻮﻧﻮ سﻴﻤﻮ او سﻴاسﻲ‬ ‫وضع‪ ３‬سره أشﻨا شئ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ سﻴﻤﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د دوو سﻴﻨدوﻧﻮ (دجﻠ‪ ３‬او فرات) تر ﻣﻨ‪ ＃‬پرتﻪ ده‪ ،‬د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ تر ！ﻮﻟﻮ ﻟرغﻮﻧﻰ تﻤدن راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮى چ‪ ３‬ﻣؤرخﻴﻦ ﻳ‪ ３‬د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو ﻻﻣﻞ‬ ‫د دجﻠ‪ ３‬او فرات ＊‪５‬رازه ＇ﻨ‪６‬ې ‪２－‬ﻲ‪ .‬د ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ اﻧد د ﻧﻮح عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم تﻮپان پﻪ ﻫﻤدې سﻴﻤﻪ‬ ‫ک‪ ３‬پ‪ ）５‬شﻮی دی‪ .‬د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ تر ！ﻮﻟﻮ ﻟرغﻮﻧﻰ ‪＄‬ای د تﻞ حسﻮﻧا پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ پﻨ‪％‬ﻪ زره‬ ‫ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻮی کﻠﻰ درﻟﻮد چ‪ ３‬و‪７－‬ي ﻳ‪ ３‬پﻪ کرﻧﻪ بﻮخت وو‪،‬خﻮ د و‪７－‬و پﻪ ډ‪４‬ر‪４‬دو سره د ‪٥٠٠٠‬‬ ‫ ‪ ٤٠٠٠‬ﻣخز‪８４‬د د ﻣخﻪ کﻠﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ تﻪ وﻟ‪８５‬د‪４‬دل او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮ تﻤدن بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد چ‪３‬‬‫د سﻮﻣرﻳاﻧﻮ د تﻤدن پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د سﻮﻣرﻳاﻧﻮ پﻪ استﻮ‪－‬ﻨ‪％‬ﻲ (سﻮﻣر) ک‪ ０－ ３‬شﻤ‪５‬ر ＊اروﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل چ‪ ３‬اور‪ ،‬اوروک‪ ،‬کﻴش‪،‬‬ ‫ﻻ‪－‬اشس‪ ،‬ﻻرسا او وﻳﻨپﻮر ﻳ‪ ３‬د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي‪ .‬دغﻪ ＊اروﻧﻪ ﻫر ﻳﻮ پﻪ خپﻠﻮاکﻪ تﻮ‪－‬ﻪ اداره ک‪５‬دل‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې‬ ‫اﻣﻠﻪ ＊اري دوﻟتﻮﻧﻪ ﻳا ＊اري ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ بﻠﻞ ک‪５‬دل‪ .‬د دغﻮ ＊اروﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ شتﻮن درﻟﻮد‬ ‫چ‪ ３‬د ＊ار د ساتﻨ‪ ３‬د خدای ﻣجسﻤ‪ ３‬پک‪ ３‬ساتﻞ شﻮې وې‪.‬‬ ‫د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ سﻴاسﻲ وضع‬

‫د سﻮﻣر＊اري دوﻟتﻮﻧﻪ د کاﻫﻨاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣشران ﻳ‪ ３‬اﻧسﻲ بﻠﻞ ک‪５‬دل‪ ،‬پﻪ خپﻠﻮاکﻪ تﻮ‪－‬ﻪ اداره‬ ‫ک‪５‬دل او ﻣرکزي واکﻤﻨﻲ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ درﻟﻮده‪ .‬د سﻮﻣر ﻟﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ واکﻤﻨاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ اﻳتﻦ و چ‪ ３‬پر ！ﻮﻟﻮ‬ ‫سﻮﻣري دوﻟتﻮﻧﻮ ﻳ‪ ３‬وﻟکﻪ درﻟﻮده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ‪ ٢٤٠٠‬کاﻟﻪ د ﻣﻴﻼد ＇خﻪ وراﻧ‪６‬ې اکدي اقﻮاﻣﻮ سﻮﻣري واکﻤﻦ (‪－‬ﻴﻞ ‪－‬ﻤﻴش)ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړ او‬ ‫واک ﻳ‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪ .７‬د دغ‪ ３‬ﻟ‪７‬ۍ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ واکﻤﻦ سار‪－‬ﻮن و چ‪ ３‬د فارس ﻟﻪ خﻠﻴج ＇خﻪ د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ‬ ‫تر شﻤال پﻮرې ﻳ‪ ３‬خپﻞ قﻠﻤرو تﻪ پراختﻴا ورک‪７‬ه‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ پﻪ سﻴاسﻲ تارﻳخ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫شﻬرت ﻟري او د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ﻟﻮﻣ‪７‬ى سترواک ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ ﻟ‪７‬ۍ ﻟﻪ دوو پ‪７５‬ﻳﻮ واکﻤﻨ‪＇ ９‬خﻪ وروستﻪ‬ ‫‪59‬‬

‫د شﻤال ختﻴ‪ ＃‬د ﻳﻮه قﻮم ﻟﻪ ﻟﻮرې چ‪－ ３‬ﻮتﻲ ﻧﻮﻣ‪５‬ده ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړه‪.‬‬ ‫‪－‬ﻮتﻴاﻧﻮ ﻳﻮه پ‪７５‬ۍ واکﻤﻨﻲ وک‪７‬ه او پﻪ پای ک‪ ３‬د سﻮﻣرﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړل‪＇ .‬ﻪ ﻣـﻬال وروستﻪ‬ ‫سﻮﻣر او اکدي سره ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ او د اور واکﻤﻨﻲ ﻳ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه‪.‬دغﻪ ﻣـﻬال اعﻼﻣﻴاﻧﻮ چ‪ ３‬د فارس پﻪ‬ ‫سﻮﻳﻞ او ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬واکﻤﻨﻲ درﻟﻮده او تازه ﻳ‪ ３‬د اور واکﻤﻨ‪ ９‬تﻪ غاړه اﻳ‪ ３＋‬وه‪ ،‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا خپﻠﻮاکﻲ تر‬ ‫ﻻسﻪ ک‪７‬ه‪ .‬د سﻮﻣرﻳاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬ج‪７／‬ې پﻴﻞ ک‪７‬ې او پﻪ ‪ ٢٠٠٧‬کال ک‪ ３‬د ﻫغﻮی سﻴاسﻲ ‪＄‬ﻮاک تﻪ‬ ‫د پای ！کﻰ ک‪＋５‬ﻮد‪.‬‬ ‫د اور د واکﻤﻨ‪ ９‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻮ وروستﻪ پﻪ سﻮﻳﻠﻲ بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ک‪ ３‬ج‪７／‬ې پﻴﻞ شﻮې‪ .‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د بابﻞ‬ ‫ﻟ‪７‬ۍ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٩‬ﻣخز‪８４‬ده پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بﻨس＀ ا‪＋４‬ﻮدل شﻮى و‪ ،‬د دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ډ‪４‬رى برخ‪ ３‬سره ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ‬ ‫ک‪７‬ې او د بابﻠﻴاﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬سترواکﻲ (اﻣپراتﻮري) راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د بابﻠﻴاﻧﻮ د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬سترواک‪ ９‬پ‪５‬ر‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫درې پ‪７５‬ۍ ﻳ‪ ３‬دوام وک‪ ،７‬د ﻧ‪７‬ۍ د تارﻳخ د پام‬ ‫وړ ＇پرکی ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د دغ‪ ３‬ﻟ‪７‬ۍ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ‬ ‫واکﻤﻦ حﻤﻮرابﻲ و چ‪ ３‬د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ﻳﻮواﻟﻰ‬ ‫ﻳ‪！ ３‬ﻴﻨ‪ ，‬ک‪ ،７‬خپﻞ قﻠﻤرو تﻪ ﻳ‪ ３‬پراختﻴا ورک‪７‬ه‬ ‫او د سترواک‪ ９‬بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮد او پر دې سرب‪５‬ره‬ ‫ﻳ‪ ３‬سﻮدا‪－‬رۍ او کرﻧ‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬ره پراختﻴا ورک‪７‬ه‪ .‬د‬ ‫و‪７－‬و ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ قاﻧﻮن جﻮړ ک‪ ７‬چ‪ ３‬د حﻤﻮرابﻲ‬ ‫د قاﻧﻮن پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د حﻤﻮرابﻲ پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ د‬ ‫بابﻞ ＊ار و چ‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ سترو او وداﻧﻮ‬ ‫＊اروﻧﻮ ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د حﻤﻮرابﻲ د ﻳﻮې ﻣجسﻤ‪＇ ３‬ﻮ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ‬ ‫‪60‬‬

‫د حﻤﻮرابﻲ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬سره پﻪ بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ک‪ ３‬بﻠﻮاوې پﻴﻞ شﻮې‪ .‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بابﻠﻴان ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫وﻻړل او اشﻮرﻳان واک تﻪ ورس‪５‬دل‪ .‬اشﻮرﻳان ﻳﻮ جﻨ‪／‬ﻲ قﻮم و او د اشﻮر پﻪ ＊ار ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬واکﻤﻨﻲ درﻟﻮده‪.‬‬ ‫د دغ‪ ３‬ﻟ‪７‬ۍ ﻟﻮﻣ‪７‬ى واکﻤﻦ ﻟﻮﻣ‪７‬ى سار‪－‬ﻮن و چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼده ‪١٩٠٠‬کاﻟﻪ وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬د اور ＊ار تر ﻻسﻪ‬ ‫ک‪ .７‬پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ﻣخز‪８４‬ده پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬اشﻮرﻳاﻧﻮ ډ‪４‬رې برﻳاوې تر ﻻسﻪ ک‪７‬ې او خپﻞ قﻠﻤرو تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬تر‬ ‫د حﻤﻮرابﻲ د ﻗاﻧﻮن ﻳﻮه برخﻪ‬ ‫کﻪ ＇ﻮک ﻳﻮ تﻦ پﻪ قتﻞ تﻮرن ک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ اثبات ﻳ‪ ３‬وﻧﻪ رسﻮي‪ ،‬تﻮر ﻟ‪／‬ﻮوﻧکﻰ باﻳد پﻪ قتﻞ‬ ‫ورس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چا ت‪＋‬ت‪５‬دﻟﻲ غﻼم تﻪ پﻨاه ورک‪７‬ه‪ ،‬باﻳد ووژل شﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ چا د ﻳﻮه بﻞ چا غﻼم وواژه‪ ،‬پﻪ بدل ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬باﻳد غﻼم ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻳﻮأزاد تﻦ ﻳﻮ بﻞ أزاد تﻦ ووﻫﻲ‪ ،‬پﻪ بدل ک‪ ３‬باﻳد ﻧغدي جرﻳﻤﻪ ورک‪７‬ي او کﻪ چ‪５‬رې ﻳ‪３‬‬ ‫بابﻠﻲ وواﻫﻪ باﻳد شپ‪５‬تﻪ درې ووﻫﻞ شﻲ‪.‬‬

‫ﻣﻮر‪－‬ﻮ (سﻮاه ﻟﻮ) پﻮرې پراختﻴا ورک‪７‬ه‪＇ .‬ﻪ ﻣﻬال وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣصر ﻫﻢ تر ﻻسﻪ ک‪ .７‬د اشﻮرﻳاﻧﻮ وروستﻰ‬ ‫واکﻤﻦ اشﻮر بﻨپال و چ‪ ３‬ډ‪４‬رې س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تر خپﻠ‪ ３‬وﻟک‪ ３‬ﻻﻧدې ک‪７‬ې او د اعﻼﻣﻴاﻧﻮ سﻴاسﻲ ‪＄‬ﻮاک تﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د پاى ！کﻰ ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬د دغ‪ ３‬ﻟ‪７‬ۍ پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ د ﻧﻴﻨﻮا ＊ار و چ‪ ３‬پﻪ ﻳاده اداره ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪３‬‬ ‫وه‪.‬‬ ‫وروستﻰ قﻮم‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې پ‪７５‬ۍ زﻳات ﻳ‪ ３‬پﻪ بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ واکﻤﻨﻲ وک‪７‬ه‪ ،‬کﻠداﻧﻴان وو‪ .‬کﻠداﻧﻴان د ﻧﻮﻳﻮ‬ ‫بابﻠﻴاﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳاد‪８４‬ي‪＄ ،‬کﻪ خپﻠﻪ پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻴﻨﻮا ＇خﻪ د بابﻞ ＊ار تﻪ وﻟ‪８５‬دوﻟﻪ او ﻫ（ﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه‬ ‫چ‪ ３‬د بابﻠﻴاﻧﻮ تﻤدن راژوﻧدى ک‪７‬ي او د حﻤﻮرابﻲ قاﻧﻮن پﻠﻰ ک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ برﻳاﻟﻲ ﻧﻪ شﻮل‪ .‬پﻪ ‪٥٣٩‬ﻣخز‪８４‬د‬

‫‪61‬‬

‫ک‪ ３‬ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ د کﻠداﻧﻴاﻧﻮ وروستﻰ واکﻤﻦ‪ ،‬بخت ﻧصر ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړ او د بابﻞ ＊ار ﻳ‪ ３‬وﻧﻴﻮ‪ .‬پﻪ دې‬ ‫ډول بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ پﻪ قﻠﻤرو ک‪ ３‬شاﻣﻞ شﻮ‪ .‬ﻟﻪ ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ وروستﻪ ساساﻧﻴاﻧﻮ پﻪ بﻴﻦ‬ ‫اﻟﻨﻬرﻳﻦ وﻟکﻪ وﻣﻮﻧده او پﻪ اووﻣﻪ ز‪８４‬دﻳزه پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻧﻮ ﻣﻮړې س‪５‬ﻤﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري وﻧﻴﻮل شﻮه‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د سﻮﻣرﻳاﻧﻮ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د اکدﻳاﻧﻮ او‬ ‫درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د بابﻠﻴاﻧﻮ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ تﻤدن پﻪ ＇ﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي او د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو ﻻﻣﻞ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ و؟‬ ‫‪-٢‬د سﻮﻣر د ＊اري دوﻟتﻮﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ واضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٣‬د اور د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٤‬حﻤﻮرابﻲ کﻮم کاروﻧﻪ ترسره ک‪７‬ل واضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ د سﻴاسﻲ وضع‪ ３‬پﻪ اړه زﻳات ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪62‬‬

‫دروﻳﺸتﻢ ﻟﻮست‬

‫د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ تﻤدن او ﻓرﻫﻨﮓ‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ د خﻠکﻮ ﻟﻪ دﻳﻨﻲ عقاﻳدو‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې او اقتصادي وضع‪ ３‬او‬ ‫عﻠﻤﻲ ﻻستﻪ راوړﻧﻮسره أشﻨاﻳﻲ پﻴداک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫دﻳﻦ‪ :‬د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ اوس‪５‬دوﻧکﻮ پﻪ ډ‪４‬رو خداﻳاﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ د آسﻤان‪ ،‬سپﻮږﻣ‪ ،９‬ستﻮرو‪ ،‬کرﻧ‪ ３‬او داس‪ ３‬ﻧﻮرو‬ ‫باور درﻟﻮد‪ .‬ﻫغﻮى د ‪＄‬ﻴﻨﻮ خداﻳاﻧﻮ ﻣجسﻤ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ې وې او پﻪ عبادت ﻳ‪ ３‬بﻮخت وو‪ .‬د ＊اروﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻣرکزوﻧﻮ ک‪ ３‬د غﻮﻧ‪６‬ﻳﻮ پﻪ سر ＇ﻮ پﻮړﻳزه عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ شتﻮن درﻟﻮد چ‪ ３‬پﻪ ﻫر عبادت ‪＄‬اى ک‪ ３‬د ＊ار‬ ‫ساتﻨ‪ ３‬د خداى ﻣجسﻤ‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮې وې‪.‬‬ ‫د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ اوس‪５‬دوﻧکﻮ د خپﻠﻮ خداﻳاﻧﻮ د خﻮ＊‪ ９‬پﻪ ﻣﻮخﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻣراسﻢ ترسره کﻮل‪ .‬قرباﻧ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬کﻮﻟ‪３‬‬ ‫او پﻪ ‪６－‬ه ﻳ‪ ３‬ﻣذﻫبﻲ سرودوﻧﻪ وﻳﻞ‪ .‬ﻫغﻮى ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ پﻪ ژوﻧد باور درﻟﻮد چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣ‪７‬و سره پﻪ قبروﻧﻮ ک‪ ３‬وساﻳﻞ اﻳ‪＋‬ﻮدل‪.‬‬ ‫د تارﻳخی رواﻳتﻮﻧﻮ او دﻳﻨﻲ ﻧصﻮصﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬اهلل تعاﻟی‪ ،‬حضرت ابراﻫﻴﻢ (ع) وﻟ‪８５‬ه چی خﻠک د باطﻠﻮ‬ ‫خداﻳاﻧﻮ ﻟﻪ عبادت ＇خﻪ ﻣﻨع ک‪７‬ي او د واحد خدای عبادت تﻪ ﻳ‪ ３‬راوبﻮﻟﻲ‪ .‬د حضرت ابراﻫﻴﻢ(ع)‬ ‫تﻮحﻴدي دعﻮت د دغﻪ ﻣﻬال د پاچا (ﻧﻤرود) ﻟﻪ ﻣقاوﻣت سره ﻣخاﻣخ شﻮ‪ ،‬خﻮ ډ‪４‬ر ژر د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ﻟﻪ‬ ‫پﻮﻟﻮ تﻴر او فﻠسطﻴﻦ او جزﻳرة اﻟعرب تﻪ ورسﻴد‪.‬‬ ‫کرﻧﻪ‪ :‬د دجﻠ‪ ３‬او فرات د اوبﻮ سترو سرچﻴﻨﻮ شتﻮن د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ د کرﻧ‪ ３‬د پراختﻴا او ودې بﻨس＂ﻴز ﻻﻣﻞ‬ ‫و چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د اوبﻪ خﻮرا ﻣﻨظﻢ سﻴستﻢ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ او د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد د ﻧظام ﻟپاره ﻻره ﻫﻮاره شﻮه‪.‬‬ ‫غﻨﻢ او اوربش‪ ３‬د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ﻣﻬﻢ کرﻧﻴز پﻴداوار وو‪.‬‬ ‫ﻟﻴک‪ :‬ﻟﻪ بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ＇خﻪ ډ‪４‬رې خ＂ﻴﻨ‪ ３‬ﻟﻮح‪ ３‬ترﻻسﻪ شﻮي چ‪ ３‬پر ﻣخ ﻳ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ب‪２‬ﻮ ﻟﻴکﻨ‪３‬‬ ‫＇ر‪－‬ﻨد‪８４‬ي‪ .‬د ﻣؤرخﻴﻨﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ ډا‪－‬ﻪ ک‪７‬ې‪ ،‬دغﻪ ﻟﻮح‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧتﻮب ﻳ‪ ٥٠٠٠ ３‬ﻣخز‪８４‬د تﻪ رس‪８５‬ي‪،‬‬ ‫پﻪ واقعﻴت ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻣﻬال کتابﻮﻧﻪ دي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ تر ！ﻮﻟﻮ ﻟرغﻮﻧﻰ کتابتﻮن‬ ‫پﻪ بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮى دى‪ .‬دغﻪ ﻟﻮح‪ ３‬د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ،３‬د خداﻳاﻧﻮ د عبادت‪ ،‬د حقﻮقﻲ‬ ‫ﻣساﻳﻠﻮ‪ ،‬ج‪７／‬و‪ ،‬راک‪７‬ې ورک‪７‬ې او داس‪ ３‬ﻧﻮرو پﻪ اړه ﻣطاﻟب ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴخﻲ ﻟﻴک ﻟﻴکﻞ شﻮي‪ .‬پﻪ‬ ‫دې تﻮ‪－‬ﻪ وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬پﻪ بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮى ﻟﻴک ﻣﻴخﻲ دى‪.‬‬ ‫عﻠﻮم‪ :‬د ﻧجﻮم پﻮﻫ‪ ３‬پﻪ بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ک‪ ３‬د پام وړ پرﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ى و چ‪ ３‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬د ستﻮرو عبادت و‬ ‫ﻫغﻮى ﻫغﻪ ستﻮري چ‪ ３‬اوس عطارد‪ ،‬زﻫره‪ ،‬ﻣرﻳخ‪ ،‬ﻣشتري او زحﻞ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ ،‬پﻴژﻧدل‪ .‬د دجﻠ‪ ３‬او فرات‬ ‫د سﻴﻨدوﻧﻮ ＇پﻮ د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ و‪７－‬ي ﻫ（ﻮل چ‪ ３‬د اوبﻪ خﻮر سﻴستﻢ د تﻨظﻴﻢ او د خپﻠﻮ ‪＄‬ﻤکﻮ د پﻮﻟﻮ‬ ‫！اکﻠﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ ډ‪４‬ر فکر وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې ډول ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻫﻨدسﻲ او رﻳاضﻴکﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻞ چ‪３‬‬ ‫ورپس‪ ３‬د جﻤع‪ ،３‬ﻣﻨفﻲ‪ ،‬ضرب او تقسﻴﻢ عﻤﻠﻴ‪ ３‬ﻫﻢ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې‪ .‬د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ و‪７－‬و کال پﻪ دوﻟسﻮ‬ ‫سپﻮږﻣﻴزو ﻣﻴاشتﻮ او ﻫره ﻣﻴاشت پﻪ ＇ﻠﻮرو برخﻮ و‪４‬شﻠ‪ ３‬وه چ‪ ３‬پﻪ دې ډول اوﻧ‪ ９‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫‪63‬‬

‫بابﻞ د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ ستر او پرتﻤﻴﻦ ＊ار‬ ‫ډ‪４‬رپﻮه شئ‪:‬‬ ‫بابﻞ د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ ＊اروﻧﻮ ＇خﻪ دى‪ .‬د ﻣؤرخﻴﻨﻮ پﻪ أﻧد دغﻪ ＊ار ﻟﻪ ‪ ٤٠٠٠‬ﻣخز‪８４‬د راﻫﻴس‪３‬‬ ‫شتﻮن درﻟﻮد او د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ＊اروﻧﻮ ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪５‬ده‪ .‬د بابﻞ ＊ار د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬بابﻠﻲ واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ د حﻤﻮرابﻲ د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال ډ‪４‬ره پراختﻴا وﻣﻮﻧده‪ .‬پﻪ‪ ٥٣٩‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬د بابا ＊ار د‬ ‫ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻦ کﻮروش پﻪ وﻟکﻪ ک‪ ３‬راغی د بابﻞ ＊ار د فرات د سﻴﻨد پﻪ غاړه پروت دى‪ .‬د دغﻪ‬ ‫پراخﻪ ＊ار ﻣساحت ‪ ٥٢٠‬کﻴﻠﻮﻣتر ﻣربع ا！کﻞ شﻮى دى‪ .‬د ＊ار د شا و خﻮا ﻟﻮړو او کﻠکﻮ استحکاﻣاتﻮ‬ ‫شتﻮن درﻟﻮد‪ .‬دغﻮ استحکاﻣاتﻮ کابﻮ ‪ ٢٥٠‬برجﻮﻧﻪ او ‪ ١٠٠‬دروازې درﻟﻮدې‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ خﻮا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ اوبﻮ‬ ‫ډک‪ ３‬ژورې کﻨدې ﻣﻮجﻮدې وې‪ .‬د ＊ار د‪４‬ﻮاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ٩٠ ３‬کﻴﻠﻮﻣتره اوږده وو‪ .‬د فرات سﻴﻨد د ＊ار ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫ت‪５‬ر‪４‬ده چ‪ ３‬دواړو خﻮاو ﻳ‪ ３‬د ＊کﻠﻮ پﻠﻮﻧﻮ پﻪ واسطﻪ ﻟﻪ ﻳﻮبﻞ سره ﻻر ﻣﻮﻧدﻟﻪ‪.‬‬ ‫د ＊ار سترې وداﻧ‪ ９‬ﻟﻪ ډبرو جﻮړې وې‪ .‬د دغﻮ ډبرو ﻣخ پﻪ سفاﻟﻲ رﻧ‪ ，‬پﻮ＊ﻞ شﻮى و‪ .‬د ＊ار ﻟﻪ سترو وداﻧﻴﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻳﻮه ﻫﻢ ﻫغﻪ برج ډوﻟﻪ اووه پﻮړﻳزه وداﻧ‪ ９‬وه چ‪ ３‬کابﻮ ‪ ٢٠٠‬ﻣتره ﻟﻮړواﻟﻰ ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد او د ﻧ‪７‬ۍ تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮړه‬ ‫وداﻧ‪２－ ９‬ﻞ ک‪５‬ده‪ .‬د دغ‪ ３‬وداﻧ‪ ９‬باﻧدﻳﻨﻰ ﻟﻮرى د ＊کﻠﻮ اﻧ‪％‬ﻮرﻳزو کاشﻴﻮ پﻪ واسطﻪ پﻮ＊ﻞ شﻮى و‪.‬‬ ‫بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ تﻪ د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ ﻟﻪ رات‪ ，‬وروستﻪ بابﻞ د سکﻨدر د پام وړ و‪－‬ر‪５＄‬د او د ﻫغﻪ استﻮ‪－‬ﻨ‪％‬اى شﻮ‪ .‬د‬ ‫سکﻨدر د ‪＄‬اى ﻧاستﻮ د شخ‪７‬و پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬دغﻪ ＊ار ډ‪４‬ر زﻳاﻧﻤﻦ شﻮ او ﻟﻪ ﻫغﻪ وروستﻪ د سقﻮط پﻪ ﻟﻮر روان‬ ‫شﻮ‪ .‬د رواﻳاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬حضرت ابراﻫﻴﻢ (ع) پﻪ بابﻞ ک‪ ３‬بتان ﻣات ک‪７‬ل او د بابﻞ د حاکﻢ (ﻧﻤرود) پﻪ اﻣر‬ ‫پﻪ اور ک‪ ３‬واچﻮل شﻮ‪ ،‬خﻮ اهلل تعاﻟﻰ وژغﻮره‪ .‬د بابﻞ د ＊ار کﻨ‪６‬واﻟ‪ ３‬د بغداد د سﻮﻳﻞ پﻪ ‪ ٨٥‬کﻴﻠﻮﻣترۍ‬ ‫ک‪ ３‬د کﻮف‪＊ ３‬ار تﻪ ﻧژدې شتﻮن ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ د و‪７－‬و د ﻣذﻫبﻲ عقﻴدو‪،‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې پﻪ بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ک‪ ３‬د عﻠﻮﻣﻮ د پرﻣخت‪ ，‬او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د بابﻞ د ＊ار پﻪ اړه بحث‬ ‫وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪-١‬د بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ د عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٢‬د عﻠﻮﻣﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ کﻮﻣ‪ ３‬ﻻستﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫‪-٣‬د بابﻞ د ＊ار پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د بابﻞ د حاکﻢ (ﻧﻤرود) پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪64‬‬

‫＇ﻠﻮروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻣﺼرتﻤدن‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ پﻪ ﻣصرک‪ ３‬د تﻤدن د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو د ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬د بشپ‪７‬تﻴاﻳﻲ‬ ‫پ‪７‬اووﻧﻮ او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻣصر ﻟﻪ سﻴاس‪ ３‬وضع‪ ３‬سره أشﻨاﻳﻲ پﻴداک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ﻣصر ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ افرﻳقاکﻲ پروت دى‪ .‬د ﻣؤرخﻴﻨﻮ پﻪ أﻧد پﻪ ﻣصرک‪ ３‬د بشري ﻣدﻧﻴت د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو‬ ‫رغﻨده ﻻﻣﻞ د ﻧﻴﻞ سﻴﻨد و چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ＊ﻴرازو غاړو ﻣﻮر‪－‬ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کﻠﻲ او＊اروﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬پﻪ ﻟﻮړه‬ ‫کچﻪ ﻳ‪ ３‬کﻠتﻮر تﻪ پراختﻴاورک‪７‬ه او د بشر د ډ‪４‬رو فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮد‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣصر ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ٥٠٠٠‬تر ‪ ٣٢٠٠‬ﻣخز‪８４‬د پﻮرې پ‪５‬ر ﻟﻪ تارﻳخ وړاﻧدې دوره بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻬال د‬ ‫ﻧﻴﻞ پﻪ وادۍ ک‪ ３‬ﻣرکزي واکﻤﻨﻲ ﻧﻪ وه‪ ،‬خﻮسره ﻟﻪ دې ﻫﻢ ‪＄‬ﻴﻨ‪＄ ３‬اﻳﻲ واکﻤﻨ‪ ９‬ﻳﻮﻣﻮ！ﻰ شﻮې او دوه‬ ‫واکﻤﻨ‪ ９‬چ‪ ３‬ﻳﻮه پﻪ سﻮﻳﻞ اوبﻠﻪ پﻪ شﻤال ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ دوره ک‪ ３‬ﻫﻨر وده وک‪７‬ه‪ .‬د دودوﻧﻮ پر بﻨس＀ قاﻧﻮن جﻮړشﻮ اوﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬او کﻠ‪５‬زې‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې چ‪ ３‬ددغﻪ پ‪５‬رﻟﻪ عﻠﻤﻲ پرﻣختﻴاوو＇خﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ٣٢٠٠‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬د سﻮﻳﻠﻲ او شﻤاﻟﻲ واکﻤﻨﻴﻮ د ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪５‬دو پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ﻣرکزي واکﻤﻨ‪９‬‬ ‫ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻪ‪ .‬د دغ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﻴﻨز (‪ )Menz‬و چ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ دورې بﻨس＀‬ ‫اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ ﻫﻢ و‪.‬‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻣصر د ودې پ‪７‬آووﻧﻪ‬

‫ﻣؤرخﻴﻦ د ﻣصرﻟرغﻮﻧﻰ تارﻳخ د ﻣﻴﻨز ﻟﻪ ﻣﻬاﻟﻪ د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ تر ورت‪ ，‬پﻮرې پﻪ درې دورو و‪４‬شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -١‬ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬واکﻤﻨﻲ‬

‫ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬واکﻤﻨﻲ واک تﻪ د ﻣﻴﻨز ﻟﻪ رس‪５‬دو سره پﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دغﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬شپ‪ ８‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮ بﻞ پس‪３‬‬ ‫واک تﻪ ورس‪５‬دې‪ .‬پﻪ دغﻪ دوره ک‪ ３‬د واکﻤﻨ‪ ９‬سﻴستﻢ تﻴﻮکراسﻲ ( دﻳﻨﻲ) و‪ .‬پاچا ﻫﻢ سﻴاسﻲ او ﻫﻢ دﻳﻨﻲ‬ ‫ﻣشر و ‪＄‬کﻪ د ﻫغﻪ ‪＄‬ﻮاک د خداى ‪＄‬ﻮاک ‪２－‬ﻞ ک‪５‬ده او پﻪ خﻠکﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خﻮرا درﻧاوى ک‪５‬ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې‬ ‫‪65‬‬

‫اﻣﻠﻪ ورتﻪ د فرعﻮن ﻟقب ورک‪ ７‬شﻮی و‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬د پام وړ پﻮ‪＄‬ﻲ ‪＄‬ﻮاک ﻧﻪ درﻟﻮد او سﻴاست ﻳ‪ ３‬سﻮﻟﻪ ﻳﻴز و‪ .‬دغﻪ دوره پﻪ ‪٢٣٠٠‬‬ ‫ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬پاى تﻪ ورس‪５‬ده‪ ،‬ورسره پﻪ ﻣصرک‪ ３‬ﻧﻮى پ‪５‬ر پﻴﻞ شﻮ او دوه پ‪７５‬ۍ ﻳ‪ ３‬دوام وک‪ ７‬چ‪ ３‬د فﻴﻮډاﻟﻲ‬ ‫دورې پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬پﻪ ﻳاده دوره ک‪６－ ３‬وډي واکﻤﻨﻪ وه‪ .‬ﻧجﻴبان د ډ‪４‬ر‪＄‬ﻮاک ＇‪＋‬تﻨان وو چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻴزو پﻮړکﻮ (طبقاتﻮ) ﻟﻪ ﻟﻮري وخت پﻪ وخت پا＇ﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬واکﻤﻨﻲ‬ ‫پﻪ ‪ ٢١٠٠‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬ﻳﻮوﻟسﻤﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬واک تﻪ ورس‪５‬ده چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪６－ ３‬وډۍ پاى تﻪ ورس‪５‬دې‬ ‫او د ﻣصر پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻧﻮې پا‪１‬ﻪ پراﻧﻴستﻞ شﻮه چ‪ ３‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫دغﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ پرتﻠﻪ کﻤزورې وه‪ .‬فرعﻮﻧﻴان ﻳﻮبﻞ پس‪ ３‬واک تﻪ رس‪５‬دل‪ ،‬خﻮ اصﻠﻲ‬ ‫‪＄‬ﻮاک د کﻮچﻨﻴﻮ واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و‪ .‬دوﻟسﻤ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬دغﻪ حاﻟت تﻪ بدﻟﻮن ورک‪ .７‬فرعﻮﻧﻴان ﻳ‪ ３‬د پﻮره‬ ‫‪＄‬ﻮاک ＇‪＋‬تﻦ ک‪７‬ل‪ .‬عداﻟت ﻳ‪！ ３‬ﻴﻨ‪ ，‬او خﻠک ﻳ‪ ３‬د اصﻠﻴت او تﻮکﻢ ﻟﻪ تﻮپﻴر پرتﻪ پﻪ کاروﻧﻮ و‪－‬ﻮﻣارل‪.‬‬ ‫وﻳﻼى شﻮ چ‪ ３‬دوﻟسﻤﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬د وﻟسﻮاک‪ ９‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧک‪ ３‬وه‪ .‬دغﻪ واکﻤﻨﻲ د ！ﻮﻟﻨﻴز عداﻟت‬ ‫او عﻠﻤﻲ پرﻣختﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮه زرﻳﻨﻪ دوره وه‪ .‬ﻟﻪ پاى تﻪ رس‪５‬دو سره ﻳ‪ ３‬ﻣصر ﻳﻮ‪＄‬ﻞ بﻴا د ‪６－‬وډﻳﻮ او‬ ‫بﻬرﻧﻴﻮ برﻳدوﻧﻮ دورې تﻪ ورﻧﻨﻮت چ‪ ３‬ﻟﻪ دوه پ‪７５‬ﻳﻮﻳ‪ ３‬زﻳات دوام وک‪ ７‬او پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻴزې اوعﻠﻤﻲ‬ ‫پرﻣختﻴاوې ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړې‪ .‬ﻫکسﻮسﻴاﻧﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮ‪４‬د‪ ３％４‬أسﻴا واکﻤﻦ شﻮي وو‪ ،‬ﻣصر تر وﻟک‪ ３‬ﻻﻧدې‬ ‫راوست‪ .‬دغ‪ ３‬وﻟک‪ ３‬پرﻣصرﻳاﻧﻮ ﻣﻬﻢ اغ‪５‬ز وک‪ .７‬ﻫغﻮى ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻳﻮازې ﻟﻪ ج‪７／‬ه ﻳﻴزو اصﻮﻟﻮسره بﻠدک‪７‬ل‪،‬‬ ‫بﻠک‪ ３‬د بﻬرﻧﻴاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ ک‪５‬دو تﻪ ﻫﻢ وﻫ（ﻮل‪ .‬ﻣصري واکﻤﻨاﻧﻮ د ﻫکسﻮساﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫پا＇ﻮﻧﻮﻧﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ل او بﻬرﻧﻲ ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪＇ ３‬خﻪ واﻳستﻞ‪ .‬د دغ‪ ３‬برﻳا اتﻞ د اتﻠسﻤ‪ ３‬کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫ﻣؤسس ﻟﻮﻣ‪７‬ى اﻫﻤﻮز و‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫‪ -٣‬د اﻣپراتﻮرۍ دوره‬ ‫دغﻪ دوره د ﻫکسﻮساﻧﻮ ﻟﻪ اﻳستﻠﻮ او د‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي اﻫﻤﻮز ﻟﻪ واک تﻪ رس‪５‬دوسره پ‪５‬ﻠ‪８５‬ي‬ ‫اﻫﻤﻮز د ﻣخکﻨﻴﻮ دورو پﻪ پرتﻠﻪ ﻳﻮ پﻴاوړى‬ ‫ﻧظام راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ .７‬فﻠسطﻴﻦ ﻳ‪ ３‬وﻧﻴﻮ او تر‬ ‫سﻮرﻳ‪ ３‬پﻮرې ورس‪５‬د‪ .‬د دغ‪ ３‬دورې تر ！ﻮﻟﻮ‬ ‫برﻳاﻟﻲ برﻳدوﻧﻪ د درﻳﻢ تﻮتﻤس پرﻣﻬال پ‪）５‬‬ ‫شﻮل چ‪ ３‬د دجﻠ‪ ３‬او فرات ترﻣﻨ‪ ＃‬س‪５‬ﻤﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻣصرپﻪ قﻠﻤرو ک‪ ３‬ور‪６－‬ه ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د اﻣپراتﻮر ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻲ وروستﻪ ﻳﻮ‪＄‬ﻞ بﻴا‬

‫د فرعﻮن اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫‪６－‬وډۍ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې‪ ،‬خﻮ ﻣصري فرعﻮﻧﻴان‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ک‪ ３‬پات‪ ３‬راغﻠﻞ‪ .‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ ３‬اﻧقﻼبﻮﻧﻪ پﻴﻞ شﻮل او تر دوﻟسﻤ‪ ３‬ﻣخز‪８４‬دې‬ ‫پ‪７５‬ۍ پﻮرې ﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻮل شﻮې سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ووت‪ ３‬او واکﻤﻨ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ﻮړتﻴا پﻪ ﻟﻮر رواﻧﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ٦٧٠‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬ﻣصر د اسﻮرﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري وﻧﻴﻮل شﻮ او تر‪ ٦٦٢‬ﻣخز‪８４‬د پﻮرې ﻳ‪ ３‬تر استعﻤار‬ ‫ﻻﻧدې واوس‪５‬ده‪ .‬ﻟﻪ دې وروستﻪ ﻣصر ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ‪＄‬ﻮاک ترﻻسﻪ ک‪ ７‬او کﻠتﻮر پراختﻴا وﻣﻮﻧده‪ ،‬خﻮ دغﻪ‬ ‫حاﻟت ډ‪４‬ر دوام وﻧﻪ ک‪ .７‬پﻪ ‪ ٥٢٥‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬ﻣصر د فارس اﻣپراتﻮرۍ ﻟﻪ ﻟﻮري وﻧﻴﻮل شﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ دې‬ ‫وروستﻪ ت‪５‬رتﻤدن بﻴا راژوﻧدى ﻧﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ﻣصرک‪ ３‬شﻞ کﻮرﻧ‪ ９‬واک تﻪ ورس‪５‬دې او ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر فرعﻮﻧﻴاﻧﻮ پک‪ ３‬واکﻤﻨﻲ وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫغﻮى ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ دوﻳﻢ راﻣسس و چ‪ ３‬د واکﻤﻨ‪ ９‬پرﻣﻬال ﻳ‪ ３‬حضرت ﻣﻮسﻰ عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم را＇ر‪－‬ﻨد‬ ‫شﻮ‪.‬‬

‫‪67‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ،９‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬واکﻤﻨ‪ ９‬او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د اﻣپراتﻮرې دورې پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى دې ﻧﻮرو‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪-١‬د ﻧﻴﻞ پﻪ وادي ک‪ ３‬ﻣرکزي واکﻤﻨﻲ ＇ﻪ ﻣﻬال او د چا ﻟﻪ ﻟﻮري راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه؟‬ ‫‪-٢‬د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻣصر د تارﻳخﻲ دورو پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٣‬حضرت ﻣﻮسﻲ (ع) د کﻮم فرعﻮن پﻪ واکﻤﻨﻲ ک‪ ３‬را＇ر‪－‬ﻨد شﻮ؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣصر د فرعﻮﻧﻴاﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻣﺼرتﻤدن او ﻓرﻫﻨﮓ‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻣصرﻳاﻧﻮ د ﻣذﻫبﻲ عقاﻳدو‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې وضع‪ ،３‬اقتصادي سﻴستﻢ‪ ،‬عﻠﻤﻲ‬ ‫ﻻستﻪ راوړﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻨري فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ او د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻣصر ﻟﻪ تارﻳخﻲ أثارو سره أشﻨاﻳﻲ پﻴداک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫دﻳﻦ‪ :‬دﻟرغﻮﻧﻲ ﻣصر د و‪７－‬و پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪ ３‬ﻣذﻫب ډ‪４‬ر رول درﻟﻮد او د ژوﻧد پﻪ ﻫر اړخ ﻳ‪ ３‬اغ‪５‬ز‬ ‫ک‪７‬ى و‪ .‬د ﻟرغﻮﻧﻲ واکﻤﻨﻲ سﻴستﻢ تﻴﻮکراسﻲ (دﻳﻨﻲ ) و‪ .‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬واکﻤﻨ‪ ９‬او أن د اﻣپراتﻮرۍ پﻪ دوره‬ ‫ک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد چارې د ﻣذﻫب ﻟﻪ ﻻرې اداره ک‪５‬دې‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ دﻳﻨﻮﻧﻪ سره ﻳﻮ‪＄‬اى او ﻳﻮ واحد دﻳﻦ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻰ‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫خداﻳاﻧﻮ＇خﻪ دری أﻣﻮن (د ﻟﻤر رب اﻟﻨﻮع) چ‪ ３‬د عداﻟت‪ ،‬ر＊تﻴﻨﻮﻟ‪ ９‬او د کاﻳﻨاتﻮ د اخﻼقﻲ چارو‬ ‫ساتﻨدوى ‪２－‬ﻞ ک‪５‬ده او اوسﻴروس (د ﻧﻴﻞ رب اﻟﻨﻮع) چ‪ ３‬د ﻧباتاتﻮ خداى ‪２－‬ﻞ ک‪５‬ده ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻞ‪ .‬د‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬واکﻤﻨ‪ ９‬او د اﻣپراتﻮرۍ پﻪ پ‪５‬رک‪ ３‬دﻳﻦ خپﻞ وروستﻨی تکاﻣﻞ ترﻻسﻪ ک‪.７‬‬ ‫د ﻫکسﻮساﻧﻮ د ﻳرغﻞ پرﻣﻬال دغﻪ دﻳﻦ پﻪ خرافاتﻲ دﻳﻦ تبدﻳﻞ شﻮ‪ .‬خﻠکﻮ د پﻴسﻮ پﻪ ﻣقابﻞ ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫پاپﻴروس ﻟﻴکﻞ شﻮى ب‪＋‬ﻨﻠﻴک اخﻴستﻪ او د ﻣ‪７‬ي تر＇ﻨ‪ ，‬ﻳ‪ ３‬پﻪ قبر ک‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮده‪ .‬پﻪ دې ﻟﻴک ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ارباب اﻻﻧﻮاعﻮ＇خﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي شخص د ب‪＋‬ﻠﻮ غﻮ＊تﻨﻪ ک‪５‬ده‪ .‬د غﻮ دﻳﻨﻲ خرافاتﻮ چ‪ ３‬د روحاﻧﻴﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫خﻮا پﻠﻲ ک‪５‬دل‪ ،‬پر چاپ‪５‬رﻳال ﻧاوړه اغ‪５‬ز وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣٧٥‬ﻣخز‪８４‬دک‪ ３‬د＇ﻠﻮرم اﻣﻨﻮﻫﻮتپ‬ ‫د ﻣصر اﻫراﻣﻮﻧﻪ‬

‫‪69‬‬

‫پﻪ ﻣشرۍ پا＇ﻮن راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪ .‬زوړ ﻣذﻫب ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ او پر‪＄‬اى ﻳ‪ ３‬ﻧﻮى دﻳﻦ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮچ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د اتﻮن د خداى (د ﻟﻤر ﻟرغﻮﻧی ﻧﻮم) عبادت ک‪５‬ده‪.‬اﻣﻨﻮﻫﻮتپ خپﻞ ﻧﻮم پﻪ اخﻨاتﻮن تبدﻳﻞ ک‪.７‬وروستﻴﻮ‬ ‫فرعﻮﻧاﻧﻮ ﻟﻪ دغﻪ ﻣذﻫب سره ﻟﻴﻮاﻟتﻴا ﻧﻪ درﻟﻮده‪ ،‬پﻪ تﻴره تﻮتﻦ خاﻣﻮن چ‪ ３‬دﻳﻨﻲ خرافات ﻳ‪ ３‬بﻴا دود ک‪７‬ل‬ ‫او د اتﻮن دﻳﻦ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړ‪.‬‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻣصر کﻠتﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻪ تر ډ‪４‬ره اﻫراﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻴاﻳﻲ جسدوﻧﻪ‪ ،‬عبادت‪％‬اﻳﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣقبرې‪ ،‬ﻣجسﻤ‪،３‬‬ ‫اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ‪ ،‬ډبرﻟﻴکﻮﻧﻪ او ﻣذﻫبﻲ سرودوﻧﻪ دي چ‪！ ３‬ﻮل ﻳ‪ ３‬د ﻣذﻫب پﻪ سﻴﻮري ک‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫ﻣصرﻳاﻧﻮ پر ډول ډول خداﻳاﻧﻮ عقﻴده درﻟﻮده‪ .‬ﻟﻤر‪ ،‬سپﻮږﻣ‪ ،９‬ﻧﻴﻞ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬حﻴﻮاﻧات ﻳ‪ ３‬سپ‪（５‬ﻠﻲ‬ ‫بﻠﻞ او د درﻧاوي پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻮى اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻪ او ﻣجسﻤ‪ ３‬پﻪ عبادت‪％‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدې‪ .‬دا ﻫﻢ باﻳد پﻪ‬ ‫ﻳاد و ﻟرو چی ددغﻮ ！ﻮﻟﻮخرافاتﻮ او شرک تر＇ﻨ‪ ，‬اهلل تعاﻟی د تﻮحﻴد ﻻرې تﻪ د خﻠکﻮ د رابﻠﻠﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ‬ ‫پﻴغﻤران عﻠﻴﻬﻢ اﻟسﻼم راستﻮﻟﻲ دي‪ .‬ﻣﻮسی عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم او ورور ﻳ‪ ،３‬ﻫارون عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم پﻪ ﻣصر ک‪３‬‬ ‫پﻪ پﻴغﻤبرۍ ﻣبعﻮث شﻮل‪ .‬ﻣﻮسی عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم او پﻴرواﻧﻮ ﻳ‪ ３‬د اﻟﻬی تعﻠﻴﻤاتﻮ پﻪ ر‪１‬ا کی د ژوﻧداﻧﻪ او واحد‬ ‫خدای د عبادت بﻴرغ پﻮرتﻪ ک‪ ７‬او د دغﻪ ﻣﻬال ﻟﻪ فرعﻮن سره ﻳ‪ ３‬ﻧ‪＋‬تﻪ وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د شرک او خرافاتﻮ او د فرعﻮن د ت‪５‬ري او ب‪ ３‬عداﻟت‪ ９‬پﻪ وړاﻧدې د ﻣﻮسی عﻠﻴﻪ اﻟسﻼم پا＇ﻮن پﻪ پای‬ ‫ک‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ﻳﻮ خﻮ‪＋＄‬ت تبدﻳﻞ شﻮ چی پﻪ پاﻳﻠﻪ کی ﻳ‪ ３‬فرعﻮن ډوب شﻮ او د تﻮحﻴد دعﻮت ﻳﻮ‪＄‬ﻞ‬ ‫بﻴا ﻟﻮړ پﻮړ تﻪ ورس‪５‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬ﻣصرﻳاﻧﻮ خپﻞ ﻣ‪７‬ي پﻪ ！ﻮ！ﻮ پﻮ＊ﻞ او پﻪ قبر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل‪ ،‬خﻮ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬دغﻪ ﻻره‬ ‫بدﻟﻪ ک‪７‬ه او د بدن د ساتﻨ‪ ３‬پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫغﻮی ﻣﻮﻣﻴاﻳﻲ کﻮل او د اړتﻴا وړ وساﻳﻞ ﻳ‪ ３‬ورسره پﻪ قبر ک‪３‬‬ ‫اﻳ‪＋‬ﻮدل‪.‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴزحاﻟت‬ ‫ﻣصري ！ﻮﻟﻨﻪ پﻪ واقعﻴت ک‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو پﻮړﻳﻮ ＇خﻪ جﻮړه شﻮې وه‪ .‬پﻪ ﻫر پﻮړ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬افرادو او پﻪ سر‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬فرعﻮن ‪＄‬اى درﻟﻮد‪ .‬د پﻮړکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د ژوﻧد تﻮپﻴر ډ‪４‬ر ﻧﻪ و‪！ .‬ﻮل و‪７－‬ي د قاﻧﻮن پﻪ وړاﻧدې برابر وو‪.‬‬ ‫سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬اقتصادي تﻮپﻴروﻧﻮ شتﻮن درﻟﻮد‪ ،‬د شاﻫﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ غ‪７‬وپرتﻪ د ﻫﻴ＆ تﻦ ！ﻮﻟﻨﻴز ﻣﻮقعﻴت‬ ‫＇ر‪－‬ﻨد ﻧﻪ و او ان ﻧﻮکراﻧﻮ او غﻼﻣاﻧﻮ کﻮﻻى شﻮل ﻟﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻞ تﻪ پﻮرتﻪ شﻲ‪ .‬غﻼﻣان‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫پﻴﻞ ک‪ ３‬پﻪ سختﻮ کاروﻧﻮ ‪－‬ﻮﻣارل ک‪５‬دل‪ ،‬وروستﻪ پﻪ عسکري خدﻣت ک‪ ３‬شاﻣﻞ شﻮل او پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫بدﻟﻮن راغﻰ چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د غﻼﻣاﻧﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻰ ب‪５‬خﻲ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ‪.‬‬

‫‪70‬‬

‫پﻪ ﻣصري ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪％＊ ３‬ﻮ ﻟﻮړ ﻣقام درﻟﻮد‪ ،‬تر دې چ‪ ３‬فرعﻮﻧﻲ تاج اوتخت تﻪ ورس‪８５‬ي‪ .‬پﻪ کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫ک‪ ３‬د ﻧﻨﻪ ودوﻧﻮ ډ‪４‬ر دود درﻟﻮد‪ .‬د دغﻪ دود ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬فرعﻮﻧﻴاﻧﻮ ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻧژدې خپﻠﻮاﻧﻮ او د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ غ‪７‬و‬ ‫سره واده کاوه‪.‬‬ ‫د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬پﻪ ډ‪－‬ر ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣصر د پام وړ پر ﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ى و‪ .‬د دوﻟتﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ تر＇ﻨ‪，‬‬ ‫خصﻮصﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ﻫﻢ شتﻮن درﻟﻮد او د ﻫر ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ افرادو پک‪ ３‬زده ک‪７‬ه کﻮﻻى شﻮه‪.‬‬ ‫اﻗتصادي سﻴستﻢ‬ ‫د ﻣصر اقتصادي بﻨس＀ پﻪ کرﻧ‪ ３‬اوﻣاﻟدارۍ وﻻړ و‪ .‬کرﻧ‪ ３‬ډ‪４‬ره پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬وه او‪＄‬ﻤکﻮ ＊ﻪ‬ ‫حاصﻞ ورکاوه‪ .‬د ﻫغﻪ ﻣﻬال د کﻠتﻮر ﻟﻪ ﻣخ‪！ ３‬ﻮﻟ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬د فرعﻮن ﻣﻠکﻴت وې چ‪ ３‬د ﻣاﻟﻴ‪ ３‬پﻪ ﻣقابﻞ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پرخﻠکﻮ و‪４‬شﻠ‪ .３‬ﻟﻪ شﻠﻤ‪ ３‬ﻣخز‪８４‬دې پ‪７５‬ۍ وروستﻪ سﻮدا‪－‬رۍ چ＂کﻪ پراختﻴا وﻣﻮﻧده او د‬ ‫اقتصادي بﻨس＀ پﻪ پﻴاوړتﻴا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تر！ﻮﻟﻮ زﻳات اﻫﻤﻴت ترﻻسﻪ ک‪.７‬‬ ‫ﻣصرﻳاﻧﻮ ﻟﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره سﻮدا‪－‬رﻳزو اړﻳکﻮ تﻪ پراختﻴا ورک‪７‬ې وه چ‪＊ ３‬ﻪ ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪٣٠٠٠‬‬ ‫ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬ﻣصرتﻪ د افغاﻧستان د ﻻجﻮردي ډبرو رس‪５‬دل و‪.‬‬ ‫صﻨعت ﻫﻢ د ﻣصرد اقتصاد پﻪ پﻴاوړتﻴا ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ارز＊ت درﻟﻮد‪ .‬ب‪７５‬ۍ جﻮړوﻧﻪ‪＊ ،‬ﻴ‪＋‬ﻪ جﻮړوﻧﻪ‪،‬‬ ‫کﻮﻻﻟﻲ‪ ،‬د ！ﻮکراﻧﻮ اوبدل او د ډبرې تﻮږل ﻫغﻪ صﻨاﻳع وې‪ ،‬چ‪ ０－ ３‬شﻤ‪５‬ر و‪７－‬ي ﻳ‪ ３‬پﻪ کاروﻧﻮ بﻮخت‬ ‫ک‪７‬ي وو‪ .‬د فﻠزي پﻴسﻮ پﻪ جﻮړوﻧﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣصر ﻧ‪７‬ﻳﻮال شﻬرت ترﻻسﻪ ک‪７‬ي و‪.‬‬ ‫د اﻣپراتﻮري تر دورې پﻮرې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د خﻠکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬و‪４‬شﻞ شﻮې وې او د حکﻮﻣت ﻟﻪ عﻤﻠﻲ کﻨ＂رول‬ ‫＇خﻪ بﻬرگ‪２‬ﻞ ک‪５‬دې‪ ،‬خﻮ د دغ‪ ３‬دورې زﻳات ﻟ‪＋／‬ت پﻪ کروﻧد‪－‬رو د ﻟﻮړې ﻣاﻟﻴ‪ ３‬ﻻﻣﻞ و‪－‬ر‪＄‬ﻴد چ‪３‬‬ ‫پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ فرعﻮﻧﻴان د ‪＄‬ﻤکﻮ＇‪＋‬تﻦ او کروﻧد‪－‬ر ﻳ‪ ３‬ﻧﻮکران شﻮل‪ .‬سرب‪５‬ره پر دې د زﻳاتﻮ پﻴسﻮ د ﻻستﻪ‬ ‫راوړﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ بﻬرﻧ‪ ９‬سﻮدا‪－‬ري ﻫﻢ د دوﻟت ﻟﻪ ﻟﻮري اﻧحصار شﻮه‪.‬‬ ‫د اخﻨاتﻮن ﻟﻪ دورې پرتﻪ د اﻣپراطﻮرۍ پﻪ ！ﻮﻟﻪ دوره ک‪ ３‬روحاﻧﻴﻮن ﻟﻪ ﻣاﻟﻴ‪ ３‬ﻣعاف وو او د دوﻟت پﻪ‬ ‫پاﻧ‪／‬ﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪６‬ه درﻟﻮده‪ .‬سرب‪５‬ره پر دې د کرﻧﻴزې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻳﻮ پر اووﻣﻪ برخﻪ د روحاﻧﻴﻮﻧﻮحق و‬ ‫او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د زر‪－‬ﻮﻧﻮ ＇اروﻳﻮ او کابﻮ سﻞ ب‪７５‬ﻳﻮ＇‪＋‬تﻨان ﻫﻢ وو‪.‬‬ ‫ادبﻴات‬ ‫ﻣصرﻳان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ خﻠک وو چ‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮرﻳز ﻟﻴک (ﻫﻴروغﻠﻴف) ﻳ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ .７‬ﻣصري کاﻫﻨاﻧﻮ دغﻪ‬ ‫ﻟﻴک د عبادت‪％‬اﻳﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣا‪１‬ﻴﻮ او د فرعﻮﻧﻴاﻧﻮ د ﻣقبرو د اړوﻧده ﻣطاﻟبﻮ د ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ کاراوه او پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬و‬ ‫‪71‬‬

‫ﻣدرسﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ور＊ﻮده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻴروغﻠﻴف پرتﻪ د دﻳﻤﻮتﻴک پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳﻮﻟﻴک دود و چ‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ پﻮړ و‪７－‬و او سﻮدا‪－‬رو ور＇خﻪ کار اخﻴستﻪ‪.‬‬ ‫کاﻫﻨان پﻪ ﻣدرسﻮک‪ ３‬د اشرافﻮ د زاﻣﻨﻮ پﻪ روزﻧﻪ او د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ عﻠﻮﻣﻮ پﻪ ＊ﻮوﻧﻪ بﻮخت وو‪ .‬پﻪ دغﻮ ﻣدرسﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د پاپﻴروس ﻟﻪ کاغذ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستﻞ ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫دکﻠﻴزو راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دل ﻫﻢ د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړدي چ‪ ３‬پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻣﻬال د تارﻳخ کتابﻮﻧﻪ وو‪ .‬پﻪ دغﻮ‬ ‫کﻠﻴزو ک‪ ３‬ﻣصري ﻣﻨشﻴاﻧﻮد فرعﻮﻧﻴاﻧﻮ برﻳاوې ＇ر‪－‬ﻨدوﻟ‪ ３‬او د ﻫغﻮى اړوﻧد ﻣساﻳﻞ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻞ‪.‬‬ ‫ﻫﻨر او ﻣعﻤاري‬ ‫د ﻣصر تﻤدن تﻪ ترډ‪４‬ره ﻫغﻮکﻠتﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻮ شﻬرت ورک‪７‬ى چ‪ ３‬د ﻳاد‪－‬ار پﻪ ډول پات‪ ３‬دي‪ .‬دغﻪ أثار‬ ‫ﻟﻪ اﻫراﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬عبادت‪％‬اﻳﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣا‪１‬ﻴﻮ‪ ،‬ﻣجسﻤﻮ او ﻫغﻮ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ ＇خﻪ عبارت دي دا أثار د وخت د واکﻤﻨﻴﻮ‬ ‫د ﻟﻮﻳ‪ ９‬او پﻮﻫ‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻣصر درې ‪－‬ﻮﻧﻲ اﻫراﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３＊ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬دي‪ .‬د اﻫراﻣﻮﻧﻮسربﻴره‬ ‫‪ ０－‬عبادت‪％‬اﻳﻮﻧﻪ ﻫﻢ ودان شﻮي وو چ‪ ３‬پﻪ چاپ‪５‬ر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د کاﻫﻨاﻧﻮ‪ ،‬غﻼﻣاﻧﻮ او کار کﻮوﻧکﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬و ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫شتﻮن درﻟﻮد‪ .‬پﻪ دغﻮ عبادت‪％‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د سپﻴ（ﻠﻮ ＇اروﻳﻮ ﻣجسﻤ‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮې وې او ستﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ دﻳﻨﻲ‬ ‫ﻟﻴکﻨﻮ او اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ ډک‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻣصرﻳاﻧﻮ د ﻣذﻫب‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د‬ ‫اقتصادي سﻴستﻢ او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻫﻨر او ﻣعﻤارۍ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى دې ﻧﻮرو‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪-١‬د ﻣصرﻳاﻧﻮ د دﻳﻨﻲ عقﻴدو پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٢‬د ﻣصرﻳاﻧﻮ د ！ﻮﻟﻨﻴز حاﻟت پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٣‬د ﻣصرﻳاﻧﻮ د ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣصرﻳاﻧﻮ د ﻻستﻪ راوړﻧﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې‬ ‫واوروي‪.‬‬ ‫‪72‬‬

‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻓارس تﻤدن‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د أرﻳاﻧا تﻤدن د فارس ﻟﻪ برخ‪ ３‬سره أشﻨا شئ او ﻫﻢ بﻪ د فارس د تﻤدن‬ ‫سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې‪ ،‬اقتصادي او کﻠتﻮري وضعﻲ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ﻫغﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬أرﻳاﻳان پﻪ بﻠخ ک‪ ３‬ﻣ‪５‬شت شﻮل‪ ،‬د و‪７－‬و د ډ‪４‬ر＊ت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ارﻳاﻧا دﻧﻨﻪ ختﻴ‪ ＃‬او‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬تﻪ وکﻮچ‪５‬دل‪ .‬ﻫغﻪ شﻤ‪５‬ر‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬تﻪ ک‪６‬ه شﻮل د فارس پﻪ شﻤال د (اوسﻨﻲ اﻳران) ک‪３‬‬ ‫ﻣ‪５‬شت شﻮل د ((ﻣاد)) او ((فارس)) پﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ د ﻳﻮه ﻣدﻧﻴت بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮد‪ ،‬چ‪ ３‬د فارس د تﻤدن پﻪ‬ ‫ﻧﻮم شﻬرت ﻟري‪.‬‬ ‫د فارس پراخ‪ ３‬د＊ت‪ ،３‬سﻴﻨدوﻧﻪ‪ ،‬شتﻤﻨ‪ ９‬او طبﻴعﻲ زﻳرﻣ‪ ３‬د دې ﻻﻣﻞ شﻮې چ‪ ３‬پﻪ دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫کرﻧﻪ‪ ،‬ﻣاﻟداري او صﻨعت د پام وړ پراختﻴا وک‪７‬ي او بشري تﻤدﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫سﻴاﻟک‪－ ،‬ﻮران‪ ،‬ﻣارﻟک‪ ،‬جﻴروفت او شﻬر سﻮختﻪ د فارس ﻧاﻣتﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬دي چ‪ ３‬و‪７－‬و‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ‪－‬اوﻧ‪６‬ﻳﻮ سﻴﻤﻮ ﻟﻪ و‪７－‬و‪ ،‬ﻟکﻪ د ﻣﻨدﻳ‪／‬ک‪ ،‬ﻣﻮﻫﻨجﻮدارو او ﻫرپ‪ ３‬ﻟﻪ اوس‪５‬دوﻧکﻮ سره اړﻳک‪３‬‬ ‫درﻟﻮدې‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ ‪ ٣٠٠٠‬کاﻟﻪ وړاﻧدې اﻳﻼﻣﻲ و‪７－‬و پﻪ فارس ک‪ ３‬د اﻳﻼم تﻤدن راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ .７‬د دغﻪ‬ ‫تﻤدن پﻪ اړه ډ‪４‬ر تارﻳخﻲ ﻣعﻠﻮﻣات د شﻮش ﻟﻪ ＊ار ＇خﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د اﻳﻼﻣﻲ واکﻤﻨ‪ ９‬سﻴاسﻲ ﻣرکز و‪،‬‬ ‫ترﻻسﻪ شﻮي دي‪ .‬اﻳﻼم د ادب‪ ،‬ﻫﻨر او صﻨعت پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د پام وړ پراختﻴا وﻣﻮﻧده‪ .‬د بابﻠﻴاﻧﻮ او‬ ‫اشﻮرﻳاﻧﻮ ﻟﻪ واک تﻪ رس‪５‬دو سره اﻳﻼﻣﻴان کﻤزوري شﻮل او پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬پﻪ ‪٦٤٥‬ز‪８４‬دﻳز ＇خﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪ ３‬د اشﻮر بﻨاپال ﻟﻪ ﻟﻮري فتح شﻮ‪ .‬اشﻮري ﻟﻴکﻨ‪ ３‬د ﻫغﻮ دوو قباﻳﻠﻮ ﻳادوﻧﻪ کﻮي چ‪ ３‬د فارس پﻪ شﻤال‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻣ‪５‬شت وو او د ﻣاد او پارسﻴاﻧﻮ ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫د ﻫﻴرودت پﻪ وﻳﻨا د اتﻤ‪ ３‬ﻣخز‪８４‬دې پ‪７５‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د دﻳاکﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮه شخص د ﻣاد قباﻳﻞ‬ ‫تر خپﻠ‪ ３‬وﻟک‪ ３‬ﻻﻧدې راوستﻞ او د ﻣاد د واکﻤﻨ‪ ９‬بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮد‪.‬‬ ‫‪73‬‬

‫پﻪ دغﻪ ﻟ‪７‬ۍ ک‪ ３‬درې ﻧاﻣتﻮ پاچاﻫان واک تﻪ ورس‪５‬دل چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﻫغﻮى ＇خﻪ ﻫﻢ استﻴاګ و چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻣاد ‪＄‬ﻮاک خپﻞ ﻟﻮړې پﻮړۍ تﻪ ورس‪５‬د او د ﻣاد قﻠﻤرو تﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره پراختﻴا ورک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د ﻣاد د قﻠﻤرو پراختﻴا د فارسﻲ قباﻳﻠﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري ودرﻳده‪ .‬پارسﻴان د کﻮروش پﻪ ﻣشرۍ ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ‬ ‫شﻮل او پﻪ ‪ ٥٥٣‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻣاد واکﻤﻨﻲ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړه‪ .‬پﻪ فارس ک‪ ３‬د ﻣاد ﻟﻪ راپر‪５＄‬دو سره‬ ‫ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻨﻲ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻪ‪ .‬د دغ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬ﻧاﻣتﻮ واکﻤﻦ ﻟﻮى کﻮروش و چ‪ ３‬د بابﻞ ＊ار ﻳ‪ ３‬تر‬ ‫وﻟک‪ ３‬ﻻﻧدې راوست او ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬د بابﻞ پاچا وباﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ کﻮروش وروستﻪ د ﻫغﻪ زوى ﻟﻮﻣ‪７‬ى کﻤبﻮجﻴﻪ واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬کﻤبﻮجﻴﻪ پﻪ ﻣصر ﻳرغﻞ وک‪ ７‬او‬ ‫ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ وﻟکﻪ ک‪ ３‬راوست‪ .‬د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ اتﻪ واکﻤﻨان ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ ３‬واک تﻪ ورس‪５‬دل چ‪ ３‬پﻪ پاى‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ‪ ٣٣٥‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ وروستﻲ واکﻤﻦ‪ ،‬درﻳﻢ دارﻳﻮش د ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر د ﻳرغﻠﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻣاتﻪ وخﻮړه او ورسره دغﻪ ﻟ‪７‬ۍ پاى تﻪ ورس‪５‬ده‪.‬‬ ‫تﻤدن او ﻓرﻫﻨ‪，‬‬ ‫دﻳﻦ‪ :‬د شرک او خرافاتﻮ د خپر‪４‬دو پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬پﻪ پخﻮاﻧﻲ فارس ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ＇اروﻳﻮ‪＄ ،‬ﻤک‪،３‬‬ ‫أسﻤان‪ ،‬اوبﻮ او اور عبادت تر ډ‪４‬ره دود و‪ .‬د اور عبادت د ستﻮرو عبادت پﻪ ت‪５‬ره د ﻟﻤر عبادت ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى‬ ‫رول درﻟﻮد‪ .‬د پخﻮاﻧﻴﻮ فارسﻴاﻧﻮ پﻪ ﻣذﻫب ک‪ ３‬عبادت‪％‬اﻳﻮﻧﻮ شتﻮن ﻧﻪ درﻟﻮد‪ .‬دﻳﻨﻲ ﻣراسﻢ‪ ،‬دعا‪－‬اﻧ‪ ３‬او‬ ‫قرباﻧ‪ ９‬پﻪ ﻣﻨاسبﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ترسره ک‪５‬دې‪ .‬خﻮ وروستﻪ عبادت‪％‬اﻳﻮﻧﻪ ودان شﻮل چ‪ ３‬د خداﻳاﻧﻮ ﻣجسﻤ‪３‬‬ ‫پک‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل ک‪５‬دې او خﻠکﻮ بﻪ ﻳ‪ ３‬عبادت کاوه‪.‬‬ ‫اﻳﻼﻣﻴاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ پر ژوﻧد باور درﻟﻮد او ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣ‪７‬و سره ﻳ‪ ３‬خاورﻳﻨ‪ ３‬کﻮزې خ‪＋‬ﻮﻟ‪ ３‬او‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کاﻧاﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ قبروﻧﻮ تﻪ اوبﻪ ورتﻮﻳﻮﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ي ت‪８‬ي ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫د زردشت پﻪ را＇ر‪－‬ﻨدﻳدو سره زردشتﻲ ﻣذﻫب د فارس دوﻟتﻲ ﻣذﻫب شﻮ او ډ‪４‬ر ارز＊ت ﻳ‪３‬‬ ‫ترﻻسﻪ ک‪.７‬‬ ‫‪74‬‬

‫ﻫﻨر‪ ،‬صﻨعت او ﻣعﻤاري‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ فارس ک‪ ３‬اﻳﻼﻣﻴاﻧﻮ د خ＂ﻴﻨﻮ او فﻠزي ﻟﻮ＊ﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ‪ ،‬ﻣجسﻤﻪ جﻮړوﻟﻮ او د ډبرو پر ﻣخ‬ ‫د اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ پﻪ ک‪＋‬ﻠﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻬارت درﻟﻮد‪ .‬د ﻣاد و‪７－‬و خپﻞ کﻮروﻧﻪ پﻪ ﻟﻮړو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ！ﻴﻨ‪／‬ﻮ کﻼ‬ ‫‪－‬اﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬جﻮړول‪ .‬د دغﻮ کﻼ ‪－‬اﻧﻮ شا او خﻮا تاو راتاو دﻳﻮاﻟﻮﻧﻮ او د ＇ار برجﻮﻧﻮ شتﻮن درﻟﻮد چ‪３‬‬ ‫د ج‪７／‬ې د سﻨ‪／‬روﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر ور＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستﻞ ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫ﻣاد د خپﻠﻮ شاﻫاﻧﻮ ﻟپاره پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬قبروﻧﻪ کﻴﻨدل‪ .‬د ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ واسطﻪ ﻣﻮﻧدل شﻮي خاورﻳﻦ‬ ‫ﻟﻮ＊ﻲ او فﻠزي أثار د ﻫﻨر او ﻣعﻤارۍ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د ﻣاد د ﻫﻨري ﻣﻬارتﻮﻧﻮ ＇ر‪－‬ﻨدوﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ د خپﻞ ‪＄‬ﻮاک د ＊ﻮوﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر ﻣا‪ ９１‬وداﻧ‪ ３‬ک‪７‬ې وې‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻳﻮه ﻫﻢ د جﻤشﻴد تخت دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫخاﻣﻨشﻲ ﻟ‪７‬ۍ ＇خﻪ د بﻴستﻮن ډبرﻟﻴک ډول ډول فﻠزي‪ ،‬طﻼﻳﻲ‪ ،‬ﻧقره ﻳﻲ او د زﻳ‪７‬و أثار ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫سک‪ ،３‬وسﻠ‪ ،３‬جاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻮ＊ﻲ او ﻟﻮح‪３‬‬ ‫پات‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻣﻬـال د صﻨعت د‬ ‫پرﻣخت‪＇ ，‬ر‪－‬ﻨدوﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د جﻤشﻴد تخت‪ :‬د ﻫغﻮ ＊کﻠﻮ ﻣا‪１‬ﻴﻮ‬ ‫ﻣجﻤﻮعﻪ وه چ‪ ３‬د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ پﻪ واسطﻪ‬ ‫جﻮړه شﻮې وه‪ .‬دارﻳﻮش دغﻪ ‪＄‬اى د‬ ‫خپﻠ‪ ３‬ﻣا‪ ９１‬ﻟپاره غﻮره ک‪ ７‬او د جﻮړﻳدو‬ ‫پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻫﻨرﻣﻨدان پﻪ کار و‪－‬ﻤارل‪ .‬ﻟﻪ دارﻳﻮش‬ ‫وروستﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ دغﻪ‬ ‫د جﻤشﻴد د تخت ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫‪75‬‬

‫‪＄‬اى ک‪ ３‬ﻣا‪ ９１‬جﻮړې ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ س‪５‬ﻤﻪ ک‪ ３‬ﻫر کال د ﻧﻮروز د جشﻦ ﻣراسﻢ ترسره ک‪５‬دل چ‪ ３‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ＇خﻪ پک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ＊کﻠﻮ سﻮغاتﻮﻧﻮ سره استازﻳﻮ ‪６－‬ون کاوه‪ .‬د ﻳﻮﻧاﻧﻲ سکﻨدر ﻟﻪ رات‪ ，‬سره د دغﻪ تخت ډ‪４‬ر ارز＊تﻨاکﻪ‬ ‫وساﻳﻞ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړل او وداﻧ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬زﻳاﻧﻤﻨ‪ ３‬شﻮې‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻣاد او فارسﻴاﻧﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې‬ ‫د پخﻮاﻧﻲ فارس د ﻣذﻫب او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻫﻨر او ﻣعﻤارۍ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى‬ ‫دې خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د فارس ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟‬ ‫‪ -٢‬د ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻨ‪ ９‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ ＇ﻮک و او ＇ﻪ ﻣﻬال راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ؟‬ ‫‪ -٣‬د ﻣاد د واکﻨﻤ‪ ９‬د ﻫﻨر او ﻣعﻤارۍ پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ واضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د جﻤشﻴد د تخت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪76‬‬

‫آوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻫﻨد تﻤدن‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻫﻨد تﻤدن د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو د ＇رﻧگﻮاﻟﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې او کﻠتﻮري‬ ‫وضع‪ ،３‬عﻠﻤﻲ ﻻستﻪ راوړﻧﻮ او د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫﻨد د ﻫﻨر او ﻣعﻤارۍ سره أشﻨاﻳﻲ پﻴداک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ﻫﻨد پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬د تﻤدن د پﻴداﻳ‪＋‬ت ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ ﻣرکزوﻧﻮ ＇خﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻨد ﻫغﻪ پراخﻪ او ＊کﻠ‪３‬‬ ‫سﻴﻤﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ غ‪ ８５‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻪ‪ ،‬عﻠﻮم او ﻣذﻫبﻮﻧﻪ روزﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١٩٢٤‬ز کال ک‪ ３‬ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د دوو ﻟرغﻮﻧﻮ سﻴﻤﻮ (ﻫراپﻪ او ﻣﻮﻫﻨجﻮدارو) پات‪ ３‬شﻮﻧ‪３‬‬ ‫وﻣﻮﻧدل چ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧتﻮب ﻳ‪ ٣٠٠٠ ３‬ﻣخز‪８４‬د تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬ﻫر پﻪ او ﻣﻮﻫﻨجﻮدارو کراچ‪ ９‬تﻪ ＇‪５‬رﻣﻪ ‪＄‬اى‬ ‫ﻟري‪ ،‬د دراوﻳدي اقﻮاﻣﻮ اړوﻧد او د ﻫﻨد ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ تﻤدن ＇خﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻫرپﻪ او ﻣﻮﻫﻨجﻮدارو تﻤدن‬ ‫د سﻨد پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮی‪ .‬ﻟﻪ دغ‪ ３‬سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ ترﻻسﻪ شﻮي أثار ＇ر‪－‬ﻨدوي چ‪= ３‬د دغ‪３‬‬

‫ﻟﻪ ﻣﻮﻫﻨجﻮدارو ＇خﻪ د وداﻧﻴﻮ پات‪ ３‬شﻮﻧ‪３‬‬

‫‪77‬‬

‫س‪５‬ﻤ‪ ３‬و‪７－‬ي پﻪ ‪ ٣٠٠٠‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬پﻪ کرﻧﻪ‪ ،‬ﻣاﻟدارۍ او د ﻣﻴﻮه ﻟروﻧکﻮ وﻧﻮ پﻪ روزﻧﻪ بﻮخت وو‪ .‬ﻫغﻮى‬ ‫ﻟﻪ بروﻧزو ＇خﻪ د کار وساﻳﻞ‪ ،‬د کﻮر ﻟﻮ＊ﻲ او وسﻠ‪ ３‬جﻮړوﻟ‪ ３‬او پﻪ ﻻسﻲ صﻨعت ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣخک）‬ ‫وو‪ .‬د ﻫرپﻪ او ﻣﻮﻫﻨجﻮدارو پات‪ ３‬شﻮﻧ‪＊ ３‬ﻴﻲ چ‪ ３‬پﻪ دغﻪ س‪５‬ﻤﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ پخﻮ خ‪＋‬تﻮ ＇خﻪ جﻮړ ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر‬ ‫کﻮروﻧﻮ‪ ،‬دوکاﻧﻮﻧﻮ او وا！ﻮﻧﻮ شتﻮن درﻟﻮد‪ ،‬چ‪ ３‬عﻤﻮﻣاً کﻮروﻧﻪ دوه‪ .‬پﻮړﻳز او د پراخﻪ کﻮ＇ﻮ ﻟروﻧکﻲ وو‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬د تاﻻروﻧﻮ‪ ،‬د اوبﻮ ＇ا‪－‬اﻧﻮ‪ ،‬حﻤاﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬د کاﻧاﻟﻮﻧﻮ پﻪ واسطﻪ د اوبﻪ خﻮر سﻴستﻢ او د‬ ‫کاﻧاﻟﻴزاسﻴﻮن سﻴستﻢ شتﻮن دا پﻪ ډا‪－‬ﻪ کﻮي چ‪ ３‬دغﻪ و‪７－‬ي د ﻳﻮ پرﻣختﻠﻠﻲ تﻤدن ﻟروﻧکﻲ وو‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣخزﻳ‪８‬د ＇خﻪ ‪ ١٥٠٠‬کاﻟﻪ وړاﻧدې أرﻳاﻳان ﻫﻨد تﻪ ک‪６‬وال شﻮل او د دراوﻳدي اقﻮام ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د‬ ‫پرﻣختﻠﻠﻲ تﻤدن ﻟروﻧکﻲ وو‪ ،‬د ‪＄‬ان تابع ک‪７‬ل‪ .‬أرﻳاﻳاﻧﻮ ﻫﻨد تﻪ ﻟﻪ رات‪ ，‬وروستﻪ د کاست (طبقاتﻲ)‬ ‫سﻴستﻢ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ .７‬د دغﻪ وﻳش پر بﻨس＀ ＇ﻠﻮر طبق‪ ３‬ﻟکﻪ‪ :‬برﻫﻤا (روحاﻧﻴﻮن) کشتاترﻳان (ج‪７／‬ه‬ ‫ﻣاران) وﻳستا (سﻮدا‪－‬ر او کروﻧد‪－‬ر) او سﻮدرا (کار‪－‬ران) راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫أرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬واحده واکﻤﻨﻲ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ﻧﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻫرې قبﻴﻠ‪ ３‬د ‪＄‬ان ﻟپاره ﻳﻮ کﻮچﻨﻰ قﻠﻤرو‬ ‫غﻮره ک‪ ７‬او پک‪ ３‬ﻣﻴشت شﻮل چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬بﻬرﻧﻴاﻧﻮ تﻪ پﻪ ﻫﻨد د ﻳرغﻠﻮﻧﻮ زﻣﻴﻨﻪ برابره شﻮه‪.‬‬ ‫ﻫخاﻣﻨشﻲ واکﻤﻦ دارﻳﻮش د ﻫﻨد شﻤال فتح ک‪ ،７‬خﻮ د سکﻨدر پﻪ واسطﻪ د ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫تﻠﻮ سره د ﻫﻨد شﻤال د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ ﻻس تﻪ ورغﻰ‪ .‬د سکﻨدر ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬سره سﻢ ﻳﻮ ﻫﻨدي قﻮﻣاﻧدان چﻨدرا‬ ‫‪－‬ﻮپتا د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې پا＇ﻮن وک‪ ７‬او ﻫغﻮى ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻨد ＇خﻪ واﻳستﻞ‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ﻟﻨ‪ ６‬وخت ک‪＄ ３‬اﻳﻲ‬ ‫واکﻤﻨ‪ ９‬سره ﻳﻮﻣﻮ！ﻲ او ﻳﻮه ‪＄‬ﻮاکﻤﻨﻪ واکﻤﻨﻲ ﻳ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه چ‪ ３‬د ﻣﻮرﻳاﻳاﻧﻮ واکﻤﻨﻲ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د‬ ‫دغ‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬ﻟﻪ ﻣشﻬﻮرو واکﻤﻨاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ اشﻮکا و چ‪ ３‬پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻬرت ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻣﻮرﻳاﻳاﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ وروستﻪ پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د ‪－‬ﻮپتا واکﻤﻨﻲ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻪ چ‪＇ ３‬ﻮ پ‪７５‬ۍ ﻳ‪ ３‬دوام وک‪.７‬‬

‫‪78‬‬

‫ﻓرﻫﻨ‪ ，‬او تﻤدن‬ ‫دﻳﻦ‪ :‬دتارﻳخﻲ حقاﻳقﻮ او سﻤﻮ دﻳﻨﻲ عقاﻳدو پﻪ ﻧظرک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره‪ ،‬تﻮحﻴد او د ﻳﻮه خدای عبادت د‬ ‫اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ دﻳﻨﻲ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻳﻮ اصﻞ دى او ﻟﻪ خدای‬

‫＇خﻪ پرتﻪ د ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ عبادت تﻪ ﻣخﻪ کﻮل ﻟﻪ‬

‫سﻤ‪ ３‬ﻻرې ＇خﻪ اﻧحراف او ب‪ ３‬ﻻري ده‪ .‬د ﻫﻤدې اﻧحراف پربﻨس＀ د أرﻳاﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻬاجرت وړاﻧدې پﻪ‬ ‫ﻫﻨد ک‪ ３‬د حﻴﻮاﻧاتﻮ او طبﻴعت ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻨﻪ ک‪５‬ده‪ .‬ﻟﻮى او غ＀ خداﻳان ﻳ‪ ３‬ا‪－‬ﻨﻲ (د اور خداى) او اﻧدﻳرا (د‬ ‫باران خداى) وو‪ .‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫﻨد ک‪ ３‬ډ‪４‬ر کﻴشﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮى ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ برﻫﻤﻦ و‪.‬‬ ‫د برﻫﻤﻦ دﻳﻦ دوﻟت تﻪ د خداﻳﻲ ﻣقام ورکاوه او پاچا ﻳ‪ ３‬سپ‪（５‬ﻠﻰ باﻟﻪ‪.‬‬ ‫پﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ ﻣخز‪８４‬ده پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د بﻮدا دﻳﻦ ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻰ چ‪ ３‬د اشرافﻮ ﻟﻪ ﻣﻼت‪＇ ７‬خﻪ‬ ‫برخﻤﻦ شﻮ او ډ‪４‬ره براختﻴا ﻳ‪ ３‬وﻣﻮﻧده‪.‬‬

‫عﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻨر او ﻣعﻤاري‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫﻨد و‪７－‬و پﻪ رﻳاضﻲ او طبابت ک‪ ３‬ډ‪４‬ر پرﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ى و‪ .‬ﻟﻪ ‪ ٩ -١‬پﻮرې اعداد‪ ،‬اعشاري‬ ‫سﻴستﻢ او داس‪ ３‬ﻧﻮر د ﻫﻨدﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬ﻫﻨدﻳاﻧﻮ د اړتﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د جشﻦ او قرباﻧ‪ ９‬ور‪３＄‬‬ ‫و！اکﻠ‪ ３‬او ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧجﻮم تﻪ ﻫﻢ ډ‪４‬ر پام اړوﻟﻰ و‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫﻨد ک‪ ３‬ﻫﻨر او ﻣعﻤارۍ ﻫﻢ ډ‪４‬ره پراختﻴا ﻣﻮﻧدﻟ‪ ３‬وه چ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﻳ‪ ３‬د ﻫرپ‪ ３‬او ﻣﻮﻫﻨجﻮدارو‬ ‫پﻪ پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ ک‪ ３‬تر ستر‪－‬ﻮ ک‪８５‬ي‪ .‬د بﻮداﻳﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ پراختﻴا سره سﻢ پﻪ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ０－ ３‬شﻤ‪５‬ر عبادت‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ودان شﻮل‪ .‬سرب‪５‬ره پردې د واکﻤﻨاﻧﻮ ﻟپاره ＊کﻠ‪ ３‬او سترې ﻣا‪ ９１‬جﻮړې شﻮې‪ ،‬چ‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮﻧ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬تر دې ﻣﻬاﻟﻪ شتﻮن ﻟري او پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫﻨد ک‪ ３‬د ﻫﻨر او ﻣعﻤارۍ د پرﻣخت‪＇ ，‬ر‪－‬ﻨدوﻧﻪ کﻮي‪.‬‬

‫‪79‬‬

‫د ﻫﻨدي ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ ﻳﻮ بﻞ ﻣﻬﻢ کار د ﻣجسﻤﻮ جﻮړول وو‪ .‬ﻫغﻮى د بﻮدا او ﻫﻨدي خداﻳاﻧﻮ ﻟپاره ﻟﻪ ﻟر‪－‬ﻴﻮ‬ ‫او ډبرو ＇خﻪ ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر ﻣجسﻤ‪ ３‬جﻮړې ک‪７‬ې وې چ‪ ３‬د و‪７－‬و ﻟﻪ ﻟﻮري ﻳ‪ ３‬عبادت ک‪５‬ده‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې ﻫﻨد تﻪ د أرﻳاﻳاﻧﻮ د ورت‪ ،，‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې‬ ‫د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫﻨد د دﻳﻦ او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻫﻨر او ﻣعﻤارۍ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى دې‬ ‫خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د ﻫﻨد د ﻟرغﻮﻧﻮ سﻴﻤﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟ واضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-٢‬أرﻳاﻳان ﻫﻨد تﻪ ＇ﻪ ﻣﻬال وﻟ‪８５‬دﻳدل او ＇ﻪ ډول طبقاتﻲ سﻴستﻢ ﻳ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬؟‬ ‫‪ -٣‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻫﻨد ک‪ ３‬د عﻠﻢ د پراختﻴا پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻫﻨدﻳاﻧﻮ د کﻠتﻮر پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات را！ﻮل او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪80‬‬

‫آتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د چﻴﻦ تﻤدن‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻟرغﻮﻧﻲ چﻴﻦ ﻟﻪ سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې‪ ،‬کﻠتﻮري او اقتصادي وضع‪ ３‬او‬ ‫تارﻳخﻲ اثارو سره أشﻨاﻳﻲ پﻴداک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د چﻴﻦ ﻫ‪５‬ﻮاد د أسﻴا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پروت او د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ ﻳﻮ ＇خﻪ دی‪ .‬د چﻴﻦ تﻤدن‬ ‫د ﻫﻮاﻧ‪／‬ﻬﻮ د سﻴﻨد پﻪ غاړه ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮی چ‪５＊ ３‬رازه ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬درﻟﻮدې او و‪７－‬ي ﻳ‪ ３‬پﻪ کرﻧﻪ‬ ‫بﻮخت وو‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ چﻴﻦ ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬واکﻤﻨﻲ پﻪ ‪ ١٥٠٠‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه چ‪ ３‬د شاﻧ‪ ，‬پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د خط او کﻠﻴزې راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دل او د چﻴﻨﻲ ﻟﻮ＊ﻮ جﻮړ‪４‬دل د شاﻧ‪ ，‬دورې ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ تﻤدﻧﻲ‬ ‫ﻻستﻪ راوړﻧﻮ ＇خﻪ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ واکﻤﻨﻲ چ‪ ３‬پﻪ چﻴﻦ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه‪ ،‬د (چﻮ) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬واکﻤﻨاﻧﻮ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪١٠٢٨‬‬ ‫– ‪ ٢٥٦‬ﻣخزﻳ‪８‬د پﻮرې واکﻤﻨﻲ وک‪７‬ه‪ .‬د چﻮ د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬پﻪ چﻴﻦ ک‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ج‪７／‬ې او‬ ‫اخ وډب راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮی چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د (چﻪ اﻳﻦ) پﻪ ﻧاﻣﻪ قبﻴﻠﻮ پر چﻴﻦ وﻟکﻪ وﻣﻮﻧده او د ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫چﻴﻦ د ﻳﻮې ﻣشﻬﻮرې واکﻤﻨ‪ ９‬بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮد‪.‬‬ ‫د چﻪ اﻳﻦ قباﻳﻠﻮ واکﻤﻦ شﻲ ﻫﻮاﻧ‪ ，‬تﻲ و چ‪ ３‬د چﻴﻦ پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻬرت ﻟري‪ .‬شﻲ ﻫﻮات‪，‬‬ ‫تﻲ پﻴاوړى پﻮ‪＄‬ﻲ ‪＄‬ﻮاک درﻟﻮد او ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ پﻪ دې برﻳاﻟﻰ شﻮ چ‪ ３‬وړې واکﻤﻨ‪ ９‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ د چﻴﻦ پر پراخﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد وﻟکﻪ وﻣﻮﻧده او خپﻞ ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى سترواک وباﻟﻪ‪ .‬پﻪ دغﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪３‬‬ ‫د چﻴﻦ د تﻤدن د ودې او ﻧﻴکﻤرغ‪ ９‬دوره پﻴﻞ شﻮه‪ .‬قﻮاﻧﻴﻦ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ ،‬س‪７‬کﻮﻧﻪ جﻮړ شﻮل او د‬ ‫بﻬرﻧﻴﻮ برﻳدوﻧﻮ د ﻣخﻨﻴﻮي پﻪ ﻣﻮخﻪ د ﻳﻮه دﻳﻮال جﻮړول پﻴﻞ شﻮل چ‪ ３‬دا ﻣﻬال د چﻴﻦ د ستر دﻳﻮال پﻪ‬ ‫ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د شﻲ ﻫﻮاﻧ‪ ，‬تﻲ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ پﻪ چﻴﻦ ک‪６－ ３‬وډۍ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫان‬ ‫ﻟ‪７‬ۍ واک تﻪ ورس‪５‬ده‪ .‬د ﻫان د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال بﻮداﻳﻲ ﻣبﻠغاﻧﻮ چﻴﻦ تﻪ سفروﻧﻪ وک‪７‬ل او پﻪ دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بﻮداﻳﻲ دﻳﻦ تﻪ پراختﻴا ورک‪７‬ه‪.‬‬ ‫‪81‬‬

‫ﻓرﻫﻨ‪ ，‬او تﻤدن‬ ‫دﻳﻦ‪ :‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ چﻴﻦ ک‪ ３‬و‪７－‬و د أسﻤان‪＄ ،‬ﻤک‪ ３‬او خپﻠﻮ ﻧﻴکﻮﻧﻮ عبادت کاوه‪ .‬د پخﻮاﻧﻲ چﻴﻦ‬ ‫دوه ستر کﻴشﻮﻧﻪ د تاو او کﻨفﻴسﻮس عقاﻳد دي‪ .‬د دغﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻧظره اﻧسان او طبﻴعت سره ډ‪４‬ر ﻧژدې‬ ‫دي او ﻳﻮ پر بﻞ اغ‪５‬ز کﻮي‪ .‬د تاو دﻳﻦ د ساده ژوﻧد ＊‪５‬گ‪ ３２‬او پرخپﻠﻮ غﻮ＊تﻨﻮ ستر‪ ３－‬پ＂ﻮل تبﻠﻴغﻮي‪.‬‬ ‫کاﻧفﻮسﻴﻮس ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬سره د اړﻳکﻮ پﻴدا کﻮﻟﻮ او د اﻧساﻧاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ پﻪ درﻟﻮدﻟﻮ باﻧدې ！ﻴﻨ‪／‬ار کﻮي‪.‬‬ ‫دغﻪ دﻳﻦ د پخﻮاﻧﻴﻮ دودوﻧﻮ‪ ،‬ﻣشراﻧﻮ‪ ،‬پﻠروﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻴکﻮﻧﻮ او د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮواﻟﻲ پﻪ درﻧاوي تاکﻴد کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻫان پﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬د بﻮدا دﻳﻦ دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ راغﻰ او ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر پﻴروان ﻳ‪ ３‬وﻣﻮﻧدل چ‪ ３‬د چﻴﻨاﻳاﻧﻮ‬ ‫پﻪ کﻠتﻮري ژوﻧد ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر اغ‪５‬ز وک‪.７‬‬

‫ادبﻴات‪ :‬د چﻴﻨاﻳاﻧﻮ ﻟﻴکدود د ﻫﻴرو‪－‬ﻠﻴف پﻪ ＇‪５‬ر ﻳﻮ ﻟرغﻮﻧﻰ ﻟﻴکدود دى‪ .‬دغﻪ ﻟﻴکدود د چﻪ اﻳﻦ‬ ‫پﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻣعﻴاري شﻮ او پﻪ ！ﻮل چﻴﻦ ک‪ ３‬دود شﻮ چ‪ ３‬تر دې ﻣﻬاﻟﻪ کارول ک‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ ﻟﻴکدود پﻪ‬ ‫ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ خپﻮر شﻮ او د جاپاﻧﻴاﻧﻮ‪ ،‬کﻮرﻳاﻳاﻧﻮ او وﻳتﻨاﻣﻴاﻧﻮ د ﻟﻴکدود بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮد‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴک د ﻫ‪６‬وکﻮ او ﻟر‪－‬ﻴﻮ پرﻣخ ک‪＋‬ﻞ ک‪５‬ده‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ چﻴﻦ‬ ‫ک‪ ３‬کاغذ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ستر اﻧقﻼب راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ ７‬او ډ‪４‬رو خﻠکﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮﻫﻪ‬ ‫ورسﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫د چﻴﻦ د ﻟﻴکدود پرﻣخت‪ ，‬د شتﻤﻨﻮ ادبﻴاتﻮ ﻟپاره ﻻره ﻫﻮاره ک‪７‬ه‪ ０－ .‬شﻤ‪５‬ر ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬د قصﻴدو‬ ‫کتابﻮﻧﻪ او تارﻳخﻲ أثار وﻟﻴکﻞ شﻮل‪ .‬د شعر پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ د پام وړ پراختﻴا راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫عﻠﻢ‪ ،‬صﻨعت او ﻫﻨر‬ ‫چﻴﻨاﻳاﻧﻮ د ﻧجﻮم‪ ،‬رﻳاضﻴاتﻮ او جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر پرﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ى و‪ .‬د چﻮپﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪３‬‬ ‫د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اﻳاﻟتﻮﻧﻮ ﻟپاره ﻧقش‪ ３‬جﻮړې شﻮې او د ﻫ‪５‬ﻮاد د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ اړه ډ‪４‬ر ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫چﻴﻨاﻳاﻧﻮ د زﻟزﻟ‪ ３‬پﻪ اړه ﻫﻢ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرل او د زﻟزﻟ‪ ３‬د ﻣعﻠﻮﻣﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه أﻟﻪ ﻫﻢ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې وه‪.‬‬ ‫ﻫغﻮى د اوسپﻨ‪ ３‬پﻪ ﻣقﻨاطﻴسﻲ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا پﻮﻫﻴدل‪ ،‬چ‪ ３‬وروستﻪ ﻳ‪ ３‬قطب ﻧﻤا راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه‪ .‬چﻴﻨاﻳاﻧﻮ د‬ ‫اﻧسان د اﻧاتﻮﻣ‪ ９‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ره پﻮﻫﻪ درﻟﻮده‪ .‬پﻪ ﻳﻮشﻤ‪５‬ر ﻧاروغﻴﻮ او د ﻫغﻮى د درﻣﻠﻨ‪ ３‬پﻪ اړه ﻳ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ ﻣعﻠﻮﻣات درﻟﻮدل‪.‬‬ ‫چﻴﻨاﻳان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ و‪７－‬ي وو چ‪ ３‬ﻟﻪ خ＂ﻴﻨﻮﻟﻮ＊ﻮ او فﻠزکارۍ سره ﻳ‪＊ ３‬ﻪ أشﻨاﻳﻲ درﻟﻮده‪ .‬د چﻴﻦ ستر‬ ‫＊اروﻧﻪ ﻟﻪ پﻮﻫاﻧﻮ او صﻨعتکاراﻧﻮ ډک وو‪ .‬د کاغذ او چاپ فﻦ‪ ،‬قطب ﻧﻤا او د باروتﻮ جﻮړول د چﻴﻨاﻳاﻧﻮ‬ ‫وﻳاړوﻧﻪ دي‪ .‬د چﻴﻨﻲ ﻟﻮ＊ﻮ جﻮړوﻧ‪ ３‬او د ！ﻮکر او بدﻟﻮ صﻨعت ډ‪４‬ر پرﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ى و‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ چﻴﻦ ک‪ ３‬ﻫﻨر او ﻣعﻤارۍ ﻫﻢ ډ‪４‬ره وده ک‪７‬ې وه‪ .‬د ﻟرغﻮﻧﻲ چﻴﻦ پﻪ ＊اروﻧﻮ ک‪ ０－ ３‬شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻣا‪ ９１‬او عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ جﻮړ شﻮي وو‪ .‬د چﻴﻦ ستر دﻳﻮال د ﻫغﻪ ﻣﻬال د ﻣعﻤارۍ د ﻣﻬارت ﻳﻮه ＇ر‪－‬ﻨده‬ ‫ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ده‪.‬‬

‫د چﻴﻦ ستر دﻳﻮال‬

‫‪83‬‬

‫د چﻴﻦ ستر دﻳﻮال د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ برﻣﻪ ډک تارﻳخﻲ اثر دى‪ .‬دغﻪ تاو راتاو دﻳـﻮال د أرام سﻤﻨدر ﻟﻪ غاړو او‬ ‫ﻣﻮر‪－‬ﻮ ＇خﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي او د تبت پﻪ پﻮﻟﻮ ک‪ ３‬پاى تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ دﻳﻮال د شﻲ ﻫﻮاﻧ‪ ，‬تﻲ سترواک پﻪ اﻣر‬ ‫پﻪ شﻠﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬جﻮړ شﻮى دى‪ .‬د دغﻪ دﻳﻮال ﻟﻮړواﻟﻰ اووه ﻧﻴﻢ ﻣتره دى‪ ،‬پراخﻮاﻟﻰ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ ﻫﻤدې‬ ‫کچﻪ دى‪ .‬داس‪ ３‬وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬کﻠﻪ بﻪ کﻮم کارگرﻣ‪ ７‬ک‪５‬ده او ﻳا بﻪ ﻧاجﻮړه ک‪５‬ده ﻫغﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دﻳﻮال ک‪３‬‬ ‫خ‪＋‬اوه‪ .‬د دﻳﻮال ﻟﻪ پاسﻪ پﻪ ﻫره سﻞ ﻣترۍ ک‪ ３‬اﻣﻨﻴتﻲ پﻮست‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې دي‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د چﻴﻦ د واکﻤﻨﻴﻮ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د‬ ‫چﻴﻦ د تﻤدن او فرﻫﻨ‪ ，‬پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى دې خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د چﻪ اﻳﻦ قباﻳﻠﻮ ﻣشر ＇ﻮک و او کﻮم کاروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ترسره ک‪７‬ل؟‬ ‫‪ -٢‬د پخﻮاﻧﻲ چﻴﻦ د ﻣذﻫبﻮﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟واصﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د چﻴﻨاﻳاﻧﻮ د عﻠﻤﻲ پرﻣختﻴا پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د چﻴﻦ د ستر دﻳﻮال پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫ﻧﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻳﻮﻧان تﻤدن‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د کرت تﻤدن‪ ،‬د ﻳﻮﻧان ＊اري دوﻟتﻮﻧﻮ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې او کﻠتﻮري وضع‪ ３‬او‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻳﻮ ﻧان ﻟﻪ عﻠﻤﻲ او ﻫﻨري ﻻستﻪ راوړﻧﻮ سره أشﻨاﻳﻲ پﻴداک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ﻳﻮﻧان تﻤدن د ﻧ‪７‬ۍ د ﻟرغﻮﻧﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ ﻫغﻪ ﻣﻬﻢ ﻣرکز و چ‪ ３‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬ﻧ‪７‬ۍ ور＇خﻪ اﻟﻬام واخﻴست‬ ‫او د خپﻞ کﻠتﻮر بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬پرې ک‪＋５‬ﻮد‪.‬‬ ‫د ﻳﻮﻧان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ تﻤدن د کرت پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬کرت د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻳﻮﻧان اړوﻧد ！اپﻮوزﻣﻪ وه‪ .‬پﻪ ‪١٩٠٠‬‬ ‫ز‪８４‬دﻳز ک‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧپﻮﻫاﻧﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ ډا‪－‬ﻪ ک‪７‬ه چ‪ ３‬د کرﻳت پﻪ جزﻳره ک‪ ３‬ﻳﻮ پرﻣختﻠﻠﻲ تﻤدن شتﻮن درﻟﻮد‬ ‫چ‪ ３‬د ﻣصر او بﻴﻦ اﻟﻨﻬرﻳﻦ ﻟﻪ تﻤدﻧﻮﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬سﻴاﻟﻲ کﻮﻟﻪ‪ .‬ﻟﻪ دغ‪ ３‬سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر ډبرﻳﻦ او‬ ‫خاورﻳﻦ أثار‪ ،‬د پخﻠﻨ‪％‬ﻲ وساﻳﻞ او داس‪ ３‬ﻧﻮر أثار ترﻻسﻪ شﻮي چ‪ ３‬ﻟرغﻮﻧتﻮب ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪١٥٠٠ -٢٥٠٠‬‬ ‫ﻣخز‪８４‬د پﻮرې رس‪８５‬ي‪ .‬پﻪ کرت ک‪ ３‬ﻣرکزي واکﻤﻨﻲ د ‪ ٢٠٠٠‬ﻣخز‪８４‬د پﻪ شاو خﻮا ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه‬ ‫چ‪ ３‬پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ ﻳ‪ ３‬د کﻨﻮسﻮس ＊ار و‪ .‬د کرت تﻤدن د أرﻳاﻳﻲ قباﻳﻠﻮ د ﻳرغﻞ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ‪.‬‬ ‫ﻳﻮﻧاﻧﻴان‪ :‬ﻳﻮﻧاﻧﻴان ﻟﻪ ﻫغﻮ أرﻳاﻳﻲ قب‪５‬ﻠﻮ سره ت‪７‬او ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ اصﻠﻲ ﻣﻴشت ‪＄‬اى (أرﻳاﻧا وﻳجﻪ)‬ ‫＇خﻪ د اروپا ﻟﻮر تﻪ وﻟ‪８５‬دﻳدل او د ‪ ٢٥٠٠‬ﻣخز‪８４‬د پﻪ شاو خﻮا ک‪ ３‬ﻳﻮﻧان تﻪ ﻧﻨﻮتﻞ‪ .‬د أرﻳاﻳاﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ‬ ‫اکﻴﻨان وو‪ ،‬چ‪ ３‬ﻳﻮﻧان تﻪ ﻧﻨﻮتﻞ ﻫغﻮى د ﻳﻮﻧان اصﻠﻲ اوسﻴدوﻧکﻲ د ‪＄‬ان تابع ک‪７‬ل او ﻧﻪ ﻳﻮازې ﻳﻮﻧان بﻠک‪３‬‬ ‫د اﻳجﻦ سﻤﻨدر‪－‬ﻲ ！ﻮﻟ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ترﻻسﻪ ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫د ‪ ١٦‬ﻣ‪ ３‬ﻣخز‪８４‬دې پ‪７５‬ۍ پﻪ شاو خﻮا ک‪ ３‬د اکﻴﻨاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬واکﻤﻨ‪ ９‬بﻨس＀ کﻴ‪＋‬ﻮدل شﻮ‬ ‫او پﻪ ﻣﻰ سﻦ ک‪ ３‬سترې او ＊کﻠ‪ ３‬ﻣا‪ ９１‬وداﻧ‪ ３‬ک‪７‬ې‪ .‬د اکﻴﻨاﻧﻮ تﻤدن تر ﻟسﻤ‪ ３‬ﻣخز‪８４‬دې پ‪７５‬ۍ پﻮرې‬ ‫دوام وک‪.７‬‬ ‫اکﻴﻨان پﻪ کرﻧ‪ ３‬بﻮخت وو او د بروﻧزو ﻟﻪ وساﻳﻠﻮ ﻳ‪＂－ ３‬ﻪ اخﻴستﻠﻪ‪ .‬دغﻪ دوره ﻟﻪ ﻣﻴﻼده ﻟس پ‪７５‬ۍ‬ ‫وړاﻧدې د دورﻳاﻧﻮ د ﻳرغﻞ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬پاى تﻪ ورس‪５‬ده او دورﻳان پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻳﻮﻧان واکﻤﻦ شﻮل‪ .‬دورﻳاﻧﻮ د‬ ‫کﻠتﻮر پرﻣخت‪ ，‬تﻪ پام ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ ﻣشﻬﻮرې حﻤاسﻲ ک‪５‬س‪ ３‬چ‪ ３‬د (اﻟﻴاد او ادﻳسﻪ) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې دوره ک‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻲ دي‪ .‬دغﻪ ک‪５‬س‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮړ ﻣقام ﻟري‪ ،‬د ړوﻧد ﻳﻮﻧاﻧﻲ‬ ‫شاعر ﻫﻮﻣر پﻪ واسطﻪ وﻳﻞ شﻮي دي‪.‬‬

‫‪85‬‬

‫د ﻳﻮﻧان ＊اري دوﻟتﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ ﻳﻮﻧان ک‪ ３‬د زﻳاتﻮ غروﻧﻮ او ！اپﻮ وزﻣﻮ شتﻮن او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ قبﻴﻠﻮي تعصبات ددې ﻻﻣﻞ شﻮل چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮﻧاﻧﻲ قباﻳﻞ ﻟﻪ ﻳﻮبﻞ ＇خﻪ ب‪５‬ﻞ او پﻪ خپﻠﻮاکﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ژوﻧد وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ﻳﻮﻧان ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ＊اري‬ ‫دوﻟتﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل چ‪ ３‬سپارت او اتﻦ ﻳ‪ ３‬تر ﻧﻮرو ﻣشﻬﻮر دوﻟتﻮﻧﻪ وو‪ .‬دغﻮ دواړو دوﻟتﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ‬ ‫سره تﻮپﻴر درﻟﻮد‪ .‬د سپارت و‪７－‬و پﻪ ج‪７／‬و ک‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻬرت ﻣﻮﻧدﻟﻰ و‪ ،‬خﻮ د اتﻦ و‪７－‬و پﻪ دﻣﻮکراس‪ ９‬او‬ ‫د عﻠﻢ او فﻠسف‪ ３‬پﻪ دودوﻟﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻬرت درﻟﻮد‪.‬‬ ‫د ﻳﻮﻧان ＊اري دوﻟتﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ سره سﻴاﻟﻲ او د＊ﻤﻨﻲ درﻟﻮده‪ .‬ﻫغﻮى پﻪ دوو ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ شﻮي وو چ‪３‬‬ ‫د ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬پﻪ سر ک‪ ３‬اسپارت او د بﻠ‪ ３‬پﻪ سر ک‪ ３‬اتﻦ ‪＄‬اى درﻟﻮد‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮﻧان ک‪ ３‬کﻮرﻧﻴﻮ ج‪７／‬و چ‪ ３‬د پﻠﻮپﻮﻧﻴز ج‪７／‬و پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي ډ‪４‬ر وخت دوام وک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اسپارتﻴان برﻳاﻟﻲ شﻮل‪ ،‬خﻮ ﻫغﻮى ﻫﻢ د تبس ＊اري دوﻟت ﻟﻪ ﻟﻮري ﻣغﻠﻮب شﻮل‪ .‬پﻪ دې‬ ‫تﻮ‪－‬ﻪ کﻮرﻧﻴﻮ ‪ ６－‬وډﻳﻮ ﻳﻮﻧان ډ‪４‬ر کﻤزورى ک‪ .７‬ﻫﻤدغﻪ ﻣﻬال ﻣقدوﻧﻲ فﻠﻴپ چ‪ ３‬د ﻳﻮﻧان پﻪ شﻤال ک‪３‬‬ ‫د ﻣقدوﻧﻴ‪ ３‬حاکﻢ و‪ ،‬پﻪ ﻳﻮﻧان وﻟکﻪ پﻴدا ک‪７‬ه چ‪ ３‬دغﻪ کار د فﻠﻴپ د زوى ﻣقدوﻧﻲ سکﻨدر د فتﻮحاتﻮ‬ ‫ﻟپاره ﻻره ﻫﻮاره ک‪７‬ه‪ .‬سکﻨدر د ترکﻴ‪ ３‬او ﻣصر ﻟﻪ ﻧﻴﻮﻟﻮ وروستﻪ فارس تﻪ ﻣخﻪ ک‪７‬ه او ﻟﻪ ‪٣٢٣-٣٣٦‬‬ ‫ﻣخز‪８４‬د پﻮرې ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫخاﻣﻨشﻴاﻧﻮ برى وﻣﻮﻧده او د ﻫﻨد تر شﻤال پﻮرې وړاﻧدې وﻻړ‪.‬‬ ‫د سکﻨدر ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ سترواکﻲ تجزﻳﻪ شﻮه‪ ،‬چ‪ ３‬ورسره روﻣﻲ اﻣپراتﻮرۍ تﻪ د غﻮړ‪４‬دو‬ ‫او پراختﻴا زﻣﻴﻨﻪ برابره شﻮه‪.‬‬ ‫کﻠتﻮر او تﻤدن‬ ‫دﻳﻦ‪:‬د تﻮحﻴد او د ﻳﻮه خدای‬

‫د عبادت دعقﻴدي د ﻧشتﻮاﻟﻲ او د اعتقادي اﻧحراف ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‬

‫ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ ډ‪４‬رو خداﻳاﻧﻮ باور درﻟﻮد او د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮرو و‪７－‬و پﻪ ＇‪５‬ر ﻳ‪ ３‬باور درﻟﻮد چ‪ ３‬أسﻤان‪،‬‬ ‫‪＄‬ﻤکﻪ‪ ،‬بر‪＋４‬ﻨا‪ ،‬ﻣﻴﻨﻪ او ＊کﻼ او پﻮﻫﻪ ﻫر ﻳﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ى پﻴدا کﻮوﻧکﻰ ﻟري‪ .‬زﻳﻮس د أسﻤان خداى‬ ‫پاسﻴدون د سﻤﻨدر خداى اپﻮﻟﻮ د ﻟﻤر خداى او اتﻴﻨا د برﻳاﻟﻴتﻮب خداى ‪２－‬ﻞ ک‪５‬دل‪ .‬د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ اﻧد‬ ‫د دوى ﻳﻮشﻤ‪５‬ر خداﻳان د اﻟپ پﻪ غره ک‪ ３‬اوسﻴدل چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ورزشﻲ سﻴاﻟ‪ ９‬د اﻟﻤپﻴا غره تﻪ‬ ‫＇‪５‬رﻣﻪ ترسره ک‪５‬دﻟ‪ ،３‬د اﻟﻤپﻴک سﻴاﻟ‪ ９‬د ﻫﻤاغﻪ ﻣﻬال ﻳاد‪－‬ار دى‪.‬‬

‫‪86‬‬

‫د ﻳﻮﻧان د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻣدﻧﻴت ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‬

‫ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ پر ژوﻧد باور درﻟﻮد او د خپﻠﻮ ﻣ‪７‬و تر＇ﻨ‪ ，‬ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬وساﻳﻞ پﻪ قبر ک‪３‬‬ ‫اﻳ‪＋‬ﻮدل‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ ＊اروﻧﻮ ک‪ ０－ ３‬شﻤ‪５‬ر عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ شتﻮن درﻟﻮد‪ ،‬چ‪ ３‬خﻠک د دﻳﻨﻲ ﻣراسﻤﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ‬ ‫ورتﻠﻞ‪.‬‬ ‫ﻫﻨر او ﻣعﻤاري‪ :‬ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻳﻮﻧان ＇خﻪ ډ‪４‬ر أثار ﻟکﻪ ﻣجسﻤ‪ ،３‬ﻟﻮ＊ﻲ‪ ،‬سک‪ ３‬اوعبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پات‪３‬‬ ‫دي‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ ﻣعﻤاري او ﻣجسﻤﻪ جﻮړوﻧﻪ د ډ‪４‬ر شﻬرت ﻟروﻧک‪ ３‬ده‪ .‬ﻫغﻮى بﻪ د خپﻠﻮ خداﻳاﻧﻮ‬ ‫او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د خپﻠﻮ واکﻤﻨاﻧﻮ ﻟپاره ﻣجسﻤ‪ ３‬جﻮړوﻟ‪ .３‬ﻫغﻮى خپﻠ‪ ３‬وداﻧ‪ ９‬ﻟﻪ ډبرو او ﻟر‪－‬ﻴﻮ ＇خﻪ‬ ‫جﻮړوﻟ‪ ،３‬ﻣﻮسﻴقﻲ او تﻴاتر ﻫﻢ پﻪ ﻳﻮﻧان ک‪ ３‬ډ‪４‬ر دود درﻟﻮد‪.‬‬ ‫عﻠﻢ او ﻓﻠسﻔﻪ‪ :‬عﻠﻢ پﻪ ﻳﻮﻧان ک‪ ３‬ډ‪４‬ر پرﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ى و ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻮى ﻟﻪ عﻠﻤﻲ خبرو اترو سره‬ ‫ډ‪４‬ره ﻟﻴﻮاﻟتﻴا درﻟﻮده‪ .‬د عﻠﻢ د پرﻣخت‪ ，‬ﻳﻮ بﻞ ﻻﻣﻞ ﻟﻪ ﻣصر او کﻮچﻨ‪ ９‬أسﻴا سره د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ سﻮدا‪－‬رﻳزې‬

‫‪87‬‬

‫اړﻳک‪ ３‬وې چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د أسﻴا او افرﻳقا عﻠﻤﻲ ﻻستﻪ راوړﻧﻮ ﻳﻮﻧان تﻪ ﻻر ﻣﻮﻧدﻟﻪ او عﻠﻢ تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻻ زﻳاتﻪ وده ورکﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫د ﻳﻮﻧان فﻴﻠسﻮفان پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ډ‪４‬ر شﻬرت ﻟروﻧکﻲ دي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫغﻮى ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ سقراط‪،‬‬ ‫افﻼطﻮن او ارسطﻮ د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ دي‪ .‬سقراط ﻫغﻪ ﻟﻮى فﻴﻠسﻮف و چ‪ ３‬پﻪ ＊ار ک‪ ３‬بﻪ ‪－‬ر‪５＄‬ده او ﻟﻪ خﻠکﻮ‬ ‫سره بﻪ ﻳ‪ ３‬خبرې اترې کﻮﻟ‪ .３‬ﻫغﻪ ډ‪４‬ر زده کﻮوﻧکﻲ درﻟﻮدل چ‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻧاﻣتﻮ ﻳ‪ ３‬افﻼطﻮن دى‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د کرت د تﻤدن‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻳﻮﻧان‬ ‫د ＊اري دوﻟتﻮﻧﻮ او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻳﻮﻧان د کﻠتﻮر او تﻤدن پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازى‬ ‫دې ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د کرت د جزﻳرې پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫‪ - ٢‬د ﻳﻮﻧان ﻣشﻬﻮر ＊اري دوﻟتﻮﻧﻪ کﻮم وو؟‬ ‫‪ -٣‬د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ د ﻣذﻫبﻲ عقاﻳدو پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د ﻳﻮﻧان ﻣشﻬﻮر فﻴﻠسﻮفان ＇ﻮک وو؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د اﻟﻤپﻴک د ورزشﻲ سﻴاﻟﻴﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او خپﻠﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪88‬‬

‫دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫د روم تﻤدن‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د روم د اﻣپراتﻮرۍ د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو‪ ،‬د ﻟرغﻮﻧﻲ روم ﻟﻪ سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې‬ ‫او کﻠتﻮري وضع‪ ،３‬او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ دﻟرغﻮﻧﻲ روم ﻟﻪ ﻫﻨري برﻳاوو سره أشﻨاﻳﻲ پﻴداک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د روم تﻤدن پﻪ اﻳ＂اﻟﻴا ک‪ ３‬ﻣتﻤرکز و‪ .‬دغﻪ تﻤدن ﻫغﻪ پﻞ ‪２－‬ﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻳﻮﻧان د تﻤدن ﻻستﻪ‬ ‫راوړﻧ‪ ３‬ﻟﻪ دې ‪＄‬اﻳﻪ ﻧﻮرو اروپاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ رسﻴدﻟ‪.３‬‬ ‫پخﻮاﻧﻴﻮ اﻳ＂اﻟﻮﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ ＇خﻪ اﻟفبا‪ ،‬دﻳﻨﻲ عقﻴدې او ﻫﻨروﻧﻪ زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د‬ ‫اﻳ＂اﻟﻴا ﻧﻮم ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻧﻮم دى‪ .‬د روم تﻤدن ﻟﻪ ﻣﻴﻼد ＇خﻪ وړاﻧدې پﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پرﻣختﻴا پﻴﻞ ک‪７‬ه او د‬ ‫ﻳﻮﻧان د تﻤدن ﻟﻪ ‪＄‬ﻮړ وروستﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻟﻮړې پﻮړۍ تﻪ ورس‪５‬د‪.‬‬ ‫د روم ＊ار پﻪ ‪ ١٠٠٠‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬د ﻻتﻴﻮم پﻪ س‪５‬ﻤﻪ ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ‪ .‬د ﻟرغﻮﻧﻮ روﻣﻴاﻧﻮ د ژب‪ ３‬ﻻتﻴﻨﻲ‬ ‫ﻧﻮم ﻟﻪ ﻫﻤدغ‪ ３‬کﻠﻤ‪＇ ３‬خﻪ اخﻴستﻞ شﻮى دی‪ .‬ﻫغﻪ ﻣﻬال د روم ﻳﻮشﻤ‪５‬ر ﻣﻴشت قﻮﻣﻮﻧﻪ سره ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ‬ ‫شﻮل چ‪ ３‬د ﻻتﻴﻨﻴاﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬شﻬرت پﻴدا ک‪ ７‬او ＇ﻪ ﻣﻬال وروستﻪ ﻳ‪ ３‬شاﻫﻲ ﻧظام راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ ７‬چ‪ ３‬تر‬ ‫‪ ٥٠٩‬ﻣخز‪８４‬د پﻮرې ﻳ‪ ３‬دوام وک‪ .７‬ﻟﻪ شاﻫﻲ ﻧظام وروستﻪ پﻪ روم ک‪ ３‬د جﻤﻬﻮري ﻧظام بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮدل‬ ‫شﻮ چ‪ ３‬د ﻣشراﻧﻮ جر‪－‬ﻪ‪ ،‬سﻨتﻮرې ﻳا سﻞ کسﻴزه شﻮرا او قباﻳﻠﻲ جر‪－‬ﻪ ﻳ‪ ３‬درﻟﻮده‪.‬‬ ‫وروستﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ چ‪ ３‬روﻣﻴاﻧﻮ پر ！ﻮﻟ‪ ３‬اﻳ＂اﻟﻴا وﻟکﻪ پﻴدا ک‪７‬ه د ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ د ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻫ（‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ې‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د روﻣﻴاﻧﻮ او کارتاژﻳاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ج‪７／‬ه پﻴﻞ شﻮه‪ .‬دغﻪ ﻣﻬال کارتاژ (ﻧﻨﻨﻲ تﻮﻧس) د‬ ‫ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬پر ！اپﻮ وزﻣﻮ او د شﻤاﻟﻲ افرﻳقا پﻪ ډ‪４‬رو سﻮاحﻠﻮ وﻟکﻪ درﻟﻮده‪ .‬د روﻣﻴاﻧﻮ او کارتاژ ج‪７／‬ې ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮې پ‪７５‬ې ډ‪４‬ر دوام وک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬روﻣﻴان برﻳاﻟﻲ شﻮل او پﻪ ‪ ١٤٦‬ﻣخز‪８４‬د ک‪ ３‬د کارتاژ دوﻟت‬ ‫پاى تﻪ ورس‪５‬د‪.‬‬ ‫روﻣﻴاﻧﻮ خپﻠﻮ برﻳاوو تﻪ اداﻣﻪ ورک‪７‬ه او د ﻣصر او کﻮچﻨ‪ ９‬أسﻴا پﻪ ﻧﻴﻮﻟﻮ سره ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ پراخﻪ حکﻮﻣت‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ .７‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ د روم حکﻮﻣت د روم پﻪ اﻣپراتﻮرۍ بدل شﻮ‪.‬‬ ‫اکتاو ﻫغﻪ شخص و چ‪ ３‬د روم د سترواک‪ ９‬بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬او ﻟﻪ ‪ ٢٧‬ﻣخز‪８４‬د ＇خﻪ تر ‪١٤‬‬ ‫ز‪４‬زدﻳز پﻮرې ﻳ‪ ３‬پر روم واکﻤﻨﻲ وک‪７‬ه‪ .‬ﻟﻪ دې وروستﻪ د روم پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻧﻮې دوره پﻴﻞ شﻮه چ‪ ３‬د‬

‫‪89‬‬

‫اﻣپراتﻮرۍ د دورې پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي او تر ‪ ٤٧٦‬ز‪８４‬دﻳز پﻮرې ﻳ‪ ３‬دوام وک‪.７‬اکتاو ﻳﻮ پﻴاوړى سترواک و‪ .‬د‬ ‫ﻫغﻪ پﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬ډ‪４‬ر اصﻼحات راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ ،‬فساد ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ‪ ،‬قاﻧﻮن او ﻧظﻢ غ‪＋‬تﻠﻰ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮې‬ ‫ﻣحکﻤ‪ ３‬جﻮړې شﻮې او د پﻮستﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮدل شﻮ‪ .‬ﻟﻪ اکتاو وروستﻪ ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر واکﻤﻨان‬ ‫واک تﻪ ورس‪５‬دل خﻮ ډ‪４‬رى ﻳ‪ ３‬ب‪ ３‬کفاﻳتﻪ وو‪.‬‬ ‫ﻟﻪ درﻳﻤ‪ ３‬ز‪８４‬دﻳزې پ‪７５‬ۍ وروستﻪ روﻣﻲ اﻣپراتﻮري ﻟﻪ ستﻮﻧزو سره ﻣخ شﻮه او ‪＄‬ﻮاک ﻳ‪ ３‬کﻤزورى‬ ‫شﻮ‪ .‬کﻨستاﻧتﻴﻦ چ‪ ３‬د روم اﻣپراتﻮر و د بﻴزاﻧتﻮم (قسطﻨطﻨﻴﻪ) ＊ار ﻳ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬پﻼزﻣ‪５‬ﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ غﻮره ک‪.７‬‬ ‫دغﻪ ‪－‬ام روﻣﻲ اﻣپراتﻮري پﻪ دوو برخﻮ (ختﻴ‪ ＃‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬روم) وو‪４‬شﻠﻪ‪ .‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬روم د بﻬرﻧﻴﻮ برﻳدوﻧﻮ پﻪ‬ ‫ترڅ ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻮړ پﻪ ﻟﻮر روان شﻮ‪ ،‬خﻮ ختﻴ‪ ＃‬روم ترﻫغﻪ پاﻳ‪＋‬ت وﻣﻮﻧد چ‪ ３‬پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٤٥٣‬ز‪８４‬دﻳز‬ ‫ک‪ ３‬د ترکﻲ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري فتحﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ دې ډول د ﻧ‪７‬ۍ دغﻪ ﻟﻮﻳﻪ سترواکﻲ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړه‪.‬‬ ‫کﻠتﻮر او تﻤدن‬ ‫دﻳﻦ‪ :‬روﻣﻴاﻧﻮ ﻫﻢ د ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ ډ‪４‬رو خداﻳاﻧﻮ باور درﻟﻮد او د ﻫغﻮى عبادت ﻳ‪ ３‬کاوه‪ .‬ﻣرﻳخ‬ ‫پﻪ ج‪７／‬و ک‪ ３‬ﻣرستﻪ کﻮوﻧکﻰ‪ ،‬جﻮﻧﻮ د ＊‪％‬ﻮ ساتﻮﻧکﻰ‪ ،‬ﻣشتري باران ورووﻧکﻰ او عطارد پﻴغام‬ ‫رسﻮوﻧکﻰ خداى ‪２－‬ﻞ ک‪５‬ده‪ .‬پﻪ روم ک‪ ３‬ډ‪４‬ر عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ودان شﻮي وو‪ .‬پﻪ دغﻪ عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫بﻪ ﻫغﻮ غﻴب وﻳﻮﻧکﻮ شتﻮن درﻟﻮد چ‪ ３‬خﻠکﻮ پرې باور درﻟﻮد‪.‬‬ ‫پﻪ روم ک‪ ３‬د ﻣسﻴحﻴت خپر‪４‬دو د خﻠکﻮ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ډ‪４‬ر اغ‪５‬ز وک‪ .７‬ﻣسﻴحﻴاﻧﻮ پﻪ روﻣﻲ خداﻳاﻧﻮ‬ ‫باور ﻧﻪ درﻟﻮد چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬د دوﻟتﻲ ﻣاﻣﻮرﻳﻨﻮ او کاﻫﻨاﻧﻮ ﻟﻪ کﻴﻨ‪ ３‬او ﻣخاﻟفت سره‬ ‫ﻣخاﻣخ شﻮل‪ ،‬خﻮ د ﻣسﻴحﻴت پﻪ پراختﻴا سره د ﻣسﻴحﻲ دﻳﻦ ﻧظرﻳاتﻮ د پخﻮاﻧﻴﻮ ﻧظرﻳاتﻮ ‪＄‬اى وﻧ‪５‬ﻮه او‬ ‫د روم د رسﻤﻲ دﻳﻦ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ وپ‪５‬ژﻧدل شﻮ‪.‬‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴز حاﻟت‪ :‬د روم د واکﻤﻨ‪ ９‬د جﻮړ‪４‬دو پر ﻣﻬال‪ ،‬روﻣﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ درﻳﻮ اصﻠﻲ ډﻟﻮ‪( ،‬اصﻠﻲ روﻣﻴان‪،‬‬ ‫غﻴر روﻣﻲ و‪７－‬ي او غﻼﻣاﻧﻮ) ＇خﻪ جﻮړه شﻮې وه‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣاﻟکﻴت او پﻪ ！اکﻨﻮ ک‪ ３‬د ‪６－‬ون حق ﻳﻮازې ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟ‪ ３‬درﻟﻮد او دوﻟتﻲ چارواکﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې ډﻟ‪！ ３‬اکﻞ ک‪５‬دل‪ ،‬خﻮ د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره دغﻪ حاﻟت بدﻟﻮن وک‪ ７‬او دوﻳﻤ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻫﻢ د‬

‫‪90‬‬

‫د روم د ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫تﻤدن ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ‬

‫اعتراضاتﻮ او ﻫ（ﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟ‪ ３‬اﻣتﻴازات ترﻻسﻪ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ روم ک‪ ３‬د غﻼﻣاﻧﻮ حاﻟت ډ‪４‬ر‬ ‫خراب و چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ بﻪ ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت اخ وډب راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬ده‪ .‬پﻪ روﻣﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬خﻠک‬ ‫پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ دﻧدو بﻮخت وو‪ .‬شتﻤﻨﻮ طبقاتﻮ خپﻞ ډ‪４‬رى وخت پﻪ تﻴاتروﻧﻮ او ورزشﻲ سﻴاﻟﻴﻮ ک‪ ３‬ت‪５‬راوه‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮى کﻮروﻧﻪ ډ‪４‬ر ستر وو چ‪ ３‬د خﻮب خﻮﻧﻪ‪ ،‬حﻤام‪ ،‬پخﻠﻨ‪％‬ﻰ او د غﻼﻣاﻧﻮ د اوس‪５‬دو ‪＄‬اى ﻳ‪３‬‬ ‫درﻟﻮد‪.‬‬ ‫ﻗاﻧﻮن او دوﻟت‪ :‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ د روم قﻮاﻧﻴﻦ او اداري اصﻮل ＊ﻪ ډاﻟ‪ ９‬ده‪ .‬د روم قاﻧﻮن درې ＇اﻧ‪３／‬‬ ‫درﻟﻮدې چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣدﻧﻲ او کﻮرﻧی قاﻧﻮن و چ‪ ３‬ﻳﻮازې د روﻣﻲ اتباعﻮ ﻟپاره راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮى و‪ .‬دوﻳﻢ ﻳ‪３‬‬ ‫د خﻠکﻮ قاﻧﻮن و چ‪ ３‬د سترواک‪ ９‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ و‪７－‬و عﻤﻠﻲ ک‪５‬ده او بﻞ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ طبﻴعﻲ قاﻧﻮن و چ‪ ３‬د ﻣحاکﻤﻮ‬ ‫پﻪ پرتﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ فﻠسف‪ ３‬سره ډ‪４‬ر کار درﻟﻮد‪.‬‬ ‫روﻣﻲ قﻮاﻧﻴﻨﻮ د اﻣپراتﻮرۍ ﻟﻪ ﻳﻮواﻟﻲ‪ ،‬د سﻮدا‪－‬رۍ پﻪ ﻫ（ﻮﻧﻪ او د تﻮﻟﻴداتﻮ پﻪ خپر‪４‬دو ک‪ ３‬ډ‪４‬ره‬

‫‪91‬‬

‫ﻣرستﻪ وک‪７‬ه‪ .‬د اجراﻳﻴﻪ او ﻣقﻨﻨﻪ قﻮاوو ﻟروﻧک‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬بﻨس＀ د روﻣﻴاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا ک‪＋５‬ﻮدل شﻮ‪ .‬د‬ ‫جﻤﻬﻮرﻳت غﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻧظرﻳ‪ ３‬تﻪ ﻫﻢ روﻣﻴاﻧﻮ وده ورک‪７‬ه‪.‬‬ ‫ﻫﻨر او ﻣعﻤاري‪ :‬د ﻫﻨر او ﻣعﻤارۍ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬روﻣﻴاﻧﻮ ډ‪４‬ر پرﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ى و‪ ،‬خﻮ ﻫﻨري ﻻره ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻫﻨر تر اغ‪５‬ز ﻻﻧدې وه چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ روﻣﻲ ﻫﻨر د ﻳﻮﻧاﻧﻲ ﻫﻨر دوام بﻠﻞ ک‪５‬ده‪ .‬ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ‬ ‫روم ＇خﻪ ډ‪４‬ر اثار ﻟکﻪ‪ :‬ﻟﻮ＊ﻲ‪ ،‬سک‪ ،３‬وسﻠ‪ ،３‬ﻣجسﻤ‪ ３‬او داس‪ ３‬ﻧﻮر ترﻻسﻪ شﻮي چ‪ ３‬د روﻣﻲ تﻤدن‬ ‫＇ر‪－‬ﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ .‬روﻣﻴاﻧﻮ د پﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣجسﻤﻮ او وداﻧﻴﻮ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر پرﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ى و چ‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪３／‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻻ تراوسﻪ پﻪ دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻮن ﻟري‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د روم د اﻣپراتﻮرۍ د ﻣﻨ‪％‬تﻪ رات‪ ，‬پﻪ‬ ‫اړه‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د روﻣﻴاﻧﻮ د ﻣذﻫب پﻪ اړه او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د روﻣﻴاﻧﻮ د قاﻧﻮن او دوﻟت پﻪ اړه بحث‬ ‫وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازي دې ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د روم د جﻤﻬﻮري ﻧظام پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬اکتاو ＇ﻮک و او پﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کﻮم کاروﻧﻪ ترسره شﻮل؟‬ ‫‪ -٣‬روﻣﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ پﻪ ＇ﻮ برخﻮ و‪４‬شﻞ شﻮې وه؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د روم د قاﻧﻮن پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ واضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري د ختﻴ‪ ＃‬روم د ﻧﻴﻮﻟﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪92‬‬

‫ﻳﻮ دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫د اﻣرﻳﻜا تﻤدﻧﻮﻧﻪ‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د اﻣرﻳکا د ﻟرغﻮﻧﻮ تﻤدﻧﻮ ﻧﻮ د سﻴاسﻲ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزې‪ ،‬اقتصادي او کﻠتﻮري‬ ‫وضع‪ ３‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ډﻳره ﻣﻮده وړاﻧدې داس‪ ３‬فکر ک‪５‬ده چ‪ ３‬د اﻣرﻳکا د تﻤدﻧﻮﻧﻮ ﻟرغﻮﻧتﻮب ډ‪４‬ر ﻟﻨ‪ ６‬او وروستﻴﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ‬ ‫تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬خﻮ د پﻮﻫاﻧﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ دا پﻪ ډا‪－‬ﻪ ک‪７‬ه چ‪ ３‬اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻮ زرو کﻠﻮﻧﻮ راﻫﻴس‪ ３‬ژوﻧد‬ ‫پﻴﻞ ک‪７‬ى او د پرﻣخت‪ ，‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ پ‪７‬اووﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫د اﻣرﻳکا د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻣﻴشتﻮ و‪７－‬و پﻪ اړه ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻧظرﻳات شتﻮن ﻟري خﻮ ددې ﻧظر پﻠﻮﻳان ډﻳر دي چ‪３‬‬ ‫د دغ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ و‪７－‬ي ﻣغﻮل وو چ‪ ３‬د ساﻳبرﻳا ﻟﻪ ﻻرې اﻻسکا تﻪ ﻟﻴ‪８‬دﻳدﻟﻲ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬تﻤدﻧﻲ اثار‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ان سره وړي دي‪ .‬ﻟﻪ اﻣرﻳکا ＇خﻪ ترﻻسﻪ شﻮي أثار ＇ر‪－‬ﻨدوي چ‪ ３‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ‬ ‫کﻠتﻮروﻧﻮ پﻪ ﻫغﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ خپﻞ اغ‪５‬ز پر‪＋４‬ﻮد چ‪ ３‬وروستﻪ پﻪ سترو واکﻤﻨﻴﻮ بدل شﻮل‪.‬د دغﻪ تﻤدﻧﻮﻧﻮاغ‪５‬ز‬ ‫پﻪ ﻣرکزي اﻣرﻳکا ک‪ ３‬د ﻣاﻳاﻳاﻧﻮ او ازتکاﻧﻮ او سﻮﻳﻠﻲ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬ﻟﻪ اﻳﻨکاﻳاﻧﻮ ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫د ﻣاﻳا تﻤدن‬ ‫د ﻣاﻳا تﻤدن چ‪ ３‬تارﻳخ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ﻧا＇ﻪ ‪ ١٥٠٠‬ﻣخز‪８４‬د تﻪ رس‪８５‬ي‪ ،‬تر ﻧﻬﻤ‪ ３‬ز‪８４‬دﻳزې پ‪７５‬ۍ پﻮرې ډ‪４‬ر‬ ‫پرﻣخت‪ ，‬وک‪ ７‬او د ﻣرکزي اﻣرﻳکا پﻪ ‪－‬ﻮاتﻴﻤاﻻ‪ ،‬ﻣکسﻴکﻮ‪ ،‬ﻫاﻧدوراس او د ﻳﻮکاتان پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬خپﻮر‬ ‫شﻮ‪ .‬د دغﻪ تﻤدن پات‪ ３‬شﻮﻧ‪ ３‬د ‪－‬ﻮاتﻴﻤاﻻ پﻪ ！ﻴکال‪ ،‬پاﻟﻴﻨکﻮ او بﻮﻧاﻣپاک او د ﻫاﻧدوراس پﻪ ‪－‬ﻮپان سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻣﻮﻧدل شﻮي دي‪ .‬پﻪ دغﻮ س‪５‬ﻤﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬وداﻧ‪ ９‬ترﻻسﻪ شﻮي چ‪ ３‬پﻪ اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ ＊کﻠ‪ ３‬ک‪７‬ى شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻣاﻳاﻳاﻧﻮ کﻠﻴزې‪ ،‬اﻟفبا او اﻧ‪％‬ﻮرﻳز ﻟﻴک راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ى و‪ .‬ﻟﻪ صفر او اعدادو سره ﻳ‪ ３‬اشﻨاﻳﻲ درﻟﻮده او‬ ‫پﻪ شﻤ‪５‬ر ﻫﻢ پﻮﻫ‪５‬دل‪ .‬ﻫغﻮى د کﻠﻮﻧﻮ تﻴرﻳدل پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل او د ﻫرې شﻞ کﻠﻨ‪ ３‬دورې ﻟپاره ﻳ‪ ３‬د ﻳاد‪－‬ار‬ ‫پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻳﻮه ستﻨﻪ جﻮړوﻟﻪ چ‪ ３‬کاتﻮن بﻠﻞ ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫ﻣاﻳاﻳاﻧﻮ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ خداﻳاﻧﻮ ﻟکﻪ‪ :‬د اور خداى‪ ،‬د اور＊ت خداى‪ ،‬د ﻟﻤر خداى او د ﻫﻨر او سﻮﻟ‪３‬‬ ‫خداى عبادت کاوه او د ﻫغﻮى د خﻮ＊‪ ９‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬قرباﻧ‪ ９‬کﻮﻟ‪ .３‬پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ﻣخز‪８４‬ده پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د ﻣکسﻴکﻮ‬ ‫درې تﻪ د خﻠکﻮ ﻧﻮې ډﻟ‪ ３‬راﻧﻨﻮت‪ ３‬او د ﻣاﻳاﻳاﻧﻮ تﻤدن ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړ‪.‬‬

‫‪93‬‬

‫د آزتک تﻤدن‬ ‫ازتکان پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ﻣخز‪８４‬ده پ‪７５‬ۍ پﻪ ﻣکسﻴکﻮ ک‪ ３‬را＇ر‪－‬ﻨد شﻮل‪ .‬ﻫغﻮى ج‪７／‬ه ﻣار خﻠک وو او‬ ‫＇ﻪ ﻣﻮده وروستﻪ د ﻫﻤدې س‪５‬ﻤ‪ ３‬واکﻤﻨان شﻮل‪ .‬ازتکاﻧﻮ ﻳﻮه ستره اﻣپراتﻮري راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه چ‪ ３‬پر ‪٣٨‬‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ شﻮې وه ﻫره برخﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه واﻟﻲ ﻟﻪ ﻟﻮري اداره ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫د ازتکاﻧﻮ پاچا بﻪ پﻪ عﻴﻦ وخت ک‪ ３‬راﻫب ﻫﻢ وچ‪ ３‬د اشرافﻮ‪ ،‬او جﻨ‪／‬ﻴاﻟﻴﻮ د ﻳﻮې شﻮرا ﻟﻪ ﻟﻮري‬ ‫بﻪ ！اکﻞ ک‪５‬ده‪ .‬د ازتک ！ﻮﻟﻨﻪ پﻪ جﻨ‪／‬ﻴاﻟﻴﻮ‪ ،‬سﻮدا‪－‬رو او کسب ‪－‬رو و‪４‬شﻞ شﻮې وه‪ .‬ﻫغﻮى د ﻳﻮشﻤ‪５‬ر‬ ‫خداﻳاﻧﻮ ﻟکﻪ‪ :‬د ﻟﻤر خداى عبادت کاوه‪ .‬او د فﻠزاتﻮ پﻪ وﻳﻠﻲ ک‪５‬دو او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ پﻪ کار اخﻴستﻨ‪３‬‬ ‫پﻮﻫ‪５‬دل‪.‬‬ ‫د ازتکاﻧﻮ ژبﻪ ﻧاﻫﻮت وه چ‪ ３‬تر دې ﻣﻬاﻟﻪ ﻳﻮه ژوﻧدۍ ژبﻪ ده او ﻟﻴک ﻳ‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮرﻳز و‪ .‬پﻪ ‪ ١٥٢١‬ز‪８４‬دﻳز‬ ‫ک‪ ３‬دغﻪ اﻣپراتﻮري د اسپاﻧﻮﻳاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا پاى تﻪ ورس‪５‬ده‪.‬‬ ‫د اﻳﻨکا تﻤدن‬ ‫د اﻳﻨکا تﻤدن پﻪ ﻳﻮوﻟسﻤﻪ ز‪８４‬دﻳزه پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د اﻳﻨکاﻳاﻧﻮ د قبﻴﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫغﻮى ﻫﻢ ﻟﻪ أسﻴا ＇خﻪ‬ ‫اﻣرﻳکا تﻪ راﻟ‪８５‬دﻳدﻟﻲ وو راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ‪ .‬اﻳﻨکاﻳاﻧﻮ ﻳﻮه ستره اﻣپراتﻮري راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه چ‪ ３‬د اکﻮادور‪ ،‬پ‪５‬رو‬ ‫او چ‪５‬ﻠﻲ س‪５‬ﻤ‪ ３‬پک‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬وې‪.‬‬ ‫د اﻳﻨکا واکﻤﻦ د ﻣذﻫبﻲ کاﻫﻨاﻧﻮ پﻪ ﻣرستﻪ پﻪ خپﻞ قﻠﻤرو ک‪ ３‬واکﻤﻨﻲ کﻮﻟﻪ او خپﻞ ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬د‬ ‫خداى زوى او استازى باﻟﻪ‪ .‬سﻴاسﻲ ‪＄‬ﻮاک د پاچا پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و‪ ،‬خﻠکﻮ ﻫﻴ＆ واک ﻧﻪ درﻟﻮد او د پاچا‬ ‫او کاﻫﻨاﻧﻮ تر اواﻣرو ﻻﻧدې ﻳ‪ ３‬ژوﻧد کاوه‪ .‬د خﻠکﻮ ﻟپاره ډ‪４‬ر سخت ﻣقررات وضع شﻮي وو‪＄ .‬ﻤکﻪ د‬ ‫دوﻟت ﻣﻠکﻴت وه‪ ،‬جﻮار او کچاﻟﻮ د کرﻧ‪ ３‬غﻮره تﻮﻟﻴدات وو کروﻧد‪－‬رو د خپﻠﻮ پﻴداوارو درﻳﻤﻪ برخﻪ‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮﻟﻪ‪ .‬ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬دوﻟت تﻪ او ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬د اﻣپراتﻮر ﻟپاره ب‪５‬ﻠﻮﻟﻪ‪ .‬صﻨعتﻲ او کرﻧﻴز پﻴداوار د‬ ‫دوﻟتﻲ کارکﻮوﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬و‪４‬شﻞ ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫اﻳﻨکاﻳاﻧﻮ کﻠﻴزه درﻟﻮده او پﻪ ﻣعﻤارۍ‪ ،‬ﻣﻬﻨدس‪ ９‬او ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ر پرﻣخت‪ ，‬ک‪７‬ى و‪ .‬د‬ ‫اﻳﻨکا ＊اروﻧﻪ د سترو جﻮړ＊تﻮﻧﻮ ﻟکﻪ ﻣا‪１‬ﻴﻮ‪ ،‬عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‪ ،‬رسﻤﻲ ‪－‬ﻮداﻣﻮﻧﻮ او جﻨ‪／‬ﻲ کﻼوو ﻟروﻧکﻲ‬ ‫‪94‬‬

‫وو‪ .‬ﻫﻨر او ﻻسﻲ صﻨعت ﻫﻢ ډ‪４‬ر وده ک‪７‬ې وه‪ .‬اﻳﻨکاﻳاﻧﻮ د ژ‪７４‬و ﻟﻮ＊ﻲ‪ ،‬وسﻠ‪ ３‬او ﻟﻪ ﻣسﻮ او زرو ＇خﻪ‬ ‫＊کﻠ‪－ ３‬ا‪ ３１‬جﻮړوﻟ‪ .３‬ﻫغﻮى ﻟﻪ ازتکاﻧﻮ سره سﻮدا‪－‬رﻳزې اړﻳک‪ ３‬درﻟﻮدې او خپﻞ صﻨعتﻲ تﻮﻟﻴدات ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ازتک اﻣپراتﻮرۍ تﻪ صادرول‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٥٣٢‬ز‪８４‬د کال ک‪３‬‬

‫د اﻳﻨکا ﻣدﻧﻴت د پات‪ ３‬شﻮﻧﻮ ﻳﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫ﻫسپاﻧﻮﻳان د اﻳﻨکا قﻠﻤرو تﻪ راﻧﻨﻮتﻞ‬ ‫او د اﻳﻨکاﻳاﻧﻮ وروستﻰ اﻣپراتﻮر‬ ‫اتاﻫﻮﻟپا ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړ او پﻪ دوو‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬اﻣپراتﻮرۍ‬ ‫وﻟکﻪ پﻴدا ک‪７‬ه چ‪ ３‬پﻪ دې ډول دغﻪ‬ ‫اﻣپراتﻮري ﻫﻢ پاى تﻪ ورس‪５‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻣاﻳا د تﻤدن دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ازتک‬ ‫د تﻤدن او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د اﻳﻨکا د تﻤدن پﻪ اړه خپﻞ بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬استازي دې ﻧﻮرو‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د اﻣرﻳکا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ خﻠک ＇ﻮک وو؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د ﻣاﻳا تﻤدن ＇ﻪ ﻣﻬال راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ او پﻪ کﻮﻣﻮ س‪５‬ﻤﻮ ک‪ ３‬خپﻮر شﻮ؟‬ ‫‪ -٣‬د ازتکاﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دې اړه‪ ،‬چ‪ ３‬د اﻣرﻳکا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ خﻠک ＇ﻮک دي‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪95‬‬

‫＇ﻠﻮرم ＇پرکی‬ ‫د اسﻼم تارﻳخ‬ ‫دا ＇پرکی ﻻﻧدې ﻟﻮستﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫ د اسﻼم د را＇ر‪－‬ﻨد‪４‬دو پر ﻣﻬال د ﻧ‪７‬ۍ او عربستان د ！اپﻮوزﻣ‪ ３‬اوضاع‬‫ ﻟﻪ کﻮچﻨﻴتﻮب ＇خﻪ تر بعثت او ﻟﻪ بعثتﻪ تر رحﻠتﻪ پﻮرې د حضرت رسﻮل اکرم‬‫ د عقبﻴ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی او دوﻳﻢ ت‪７‬ون‬‫ غزوات‬‫ د حدﻳبﻴ‪ ３‬سﻮﻟﻪ‬‫ د ﻣک‪ ３‬فتح‬‫ حضرت ابﻮبکر‬‫ حضرت عﻤر‬‫ حضرت عثﻤان‬‫ حضرت عﻠی (کرم اهلل وجﻬﻪ)‬‫ د خﻠفای راشدﻳﻦ رو＊اﻧﻪ دورې تﻪ ﻟﻨ‪６‬ه کتﻨﻪ‬‫ اﻣﻮﻳان‬‫ د اﻣﻮﻳاﻧﻮ پﻪ دوره ک‪ ３‬اقتصادي‪ ،‬اداري‪ ،‬کﻠتﻮري او پﻮ‪＄‬ﻲ وضعﻴت‬‫ عباسﻴان‬‫‪ -‬د عباسﻴاﻧﻮ سﻴاسﻲ‪ ،‬اداري او کﻠتﻮري اوضاع‬

‫ژوﻧد‬

‫د ＇پرکﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫ﻫﻴﻠﻪ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د دې ＇پرکﻲ پﻪ پای ک‪ ３‬بﻪ زده کﻮوﻧکﻲ ﻻﻧدې ﻣﻮخﻮ تﻪ ورس‪８５‬ي‪:‬‬ ‫ د اسﻼم د را＇ر‪－‬ﻨدﻳدا پر ﻣﻬال بﻪ د ﻧ‪７‬ۍ او عربستان د وضع‪ ،３‬د حضرت ﻣحﻤد د بعثت‪،‬‬‫ﻫجرت او رحﻠت‪ ،‬دخﻠفاې راشدﻳﻨﻮ د ژوﻧداﻧﻪ او ک‪７‬و وړو او د اﻣﻮي او عباسﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ د اسﻼم د را＇ر‪－‬ﻨدﻳدا پر ﻣﻬال بﻪ د ﻧ‪７‬ۍ او عربستان وضعﻪ د حضرت ﻣحﻤد ‪ ،‬راشدﻳﻨﻮ‬‫خﻠفاوو‪ ،‬اﻣﻮي او عباسﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ د دوران او د ﻣﻬﻤﻮ پ‪＋５‬ﻮ د تحﻠﻴﻞ وړتﻴا پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ د اسﻼم ﻟﻪ سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ‪ ،‬د حضرت ﻣحﻤد د خﻠفاې راشدﻳﻨﻮ ﻟﻪ ک‪７‬و وړو او د اﻣﻮي او عباسﻲ‬‫واکﻤﻨﻮ ﻟﻪ ＊ﻮ صفاتﻮ سره ﻳ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ او ﻟﻴﻮاﻟتﻴا پﻴدا شﻲ‪.‬‬

‫‪96‬‬

‫دوه دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫د اسﻼم د را ＇ر‪－‬ﻨدﻳدا پر ﻣﻬال د ﻧ‪７‬ۍ‬ ‫او د عربستان د ！اپﻮ وزﻣ‪ ３‬اوضاع‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د اسﻼم د ﻣبارک دﻳﻦ د ظﻬﻮر پر ﻣﻬال د ﻧ‪７‬ۍ او عربستان‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴزې او کﻠتﻮري وضع‪ ３‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د سﻴاسﻲ‪،‬‬

‫د اسﻼم د ﻣبﻴﻦ دﻳﻦ ﻟﻪ ظﻬﻮر ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پر ﻣخ د کفر‪ ،‬جﻬاﻟت او ﻧاپﻮﻫ‪ ９‬د تﻮرو ورﻳ‪％‬ﻮ‬ ‫ﻟ‪７‬ۍ خپره وه‪ .‬پﻪ ﻫر ‪＄‬ای ک‪ ３‬ظﻠﻢ و‬ ‫او حق تر پ‪＋‬ﻮﻻﻧدې ک‪５‬ده کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ‬ ‫د اروپا او افرﻳقا د زﻳاتﻮ او د ﻟﻮﻳدﻳ‪３％‬‬ ‫أسﻴا د ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ خﻠکﻮ پﻪ ﻳﻬﻮدﻳت‬ ‫او ﻧصراﻧﻴت باور درﻟﻮد او ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د حضرت ﻣﻮسی‬ ‫عﻴسی‬

‫او حضرت‬

‫پﻴروان بﻠﻞ‪ ،‬خﻮ دوی‬

‫ﻫﻢ پﻪ دغﻮ ادﻳاﻧﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻳات‬ ‫اﻧحرافات او بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪７‬ي‬

‫د اسﻼم ﻧﻪ ﻣخک‪ ３‬د عربﻮ ﻣراسﻢ‬

‫وو او اصﻠﻲ او اساسﻲ ﻻره ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ پرﻳ‪ ３＋‬وه ظﻠﻢ او بربرﻳت خپﻞ اوج تﻪ رسﻴدﻟی و‪ ،‬زور او ‪＄‬ﻮاک د حاکﻤاﻧﻮ د حکﻮﻣت‬ ‫چﻠﻮﻟﻮ ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬وسﻴﻠﻪ وه‪ .‬د فارس او خراسان خﻠکﻮ د اور ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻨﻪ کﻮﻟﻪ او ظاﻟﻤﻮ ساساﻧﻲ حاکﻤاﻧﻮ‬ ‫ورباﻧدې حکﻮﻣت کاوه‪ .‬پﻪ ﻫﻨد‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬د خراسان ختﻴ‪％‬ﻮ برخﻮ او د أسﻴا پﻪ سﻮ‪４‬ﻠﻲ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬بﻮداﻳﻲ‬ ‫دﻳﻦ دود او د بت ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻨ‪ ３‬ب‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ ک‪７‬ې وه‪ .‬د ﻣک‪ ３‬اوسﻴدوﻧکﻮ د بتاﻧﻮ ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻨﻪ کﻮﻟﻪ او د ﻧاپﻮﻫ‪９‬‬ ‫پﻪ اور ک‪＊ ３‬کﻴﻞ وو‪.‬‬ ‫جزﻳرة اﻟعرب چ‪ ３‬پﻪ ＇ﻮ برخﻮ ﻟکﻪ ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﻧجد او حجاز و‪４‬شﻞ شﻮې وه پﻪ ﻳﻤﻦ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬حبشﻴاﻧﻮ او‬ ‫د ﻫغﻮ پﻠﻮﻳاﻧﻮ حکﻮﻣت کاوه او خﻠک ﻳ‪ ３‬د ﻳﻬﻮدﻳت‪ ،‬ﻧصراﻧﻴت او بت ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻨ‪ ３‬ﻻروﻳان وو‪ .‬د حجاز‬ ‫ډ‪４‬رو خﻠکﻮ د بتاﻧﻮ ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻨﻪ کﻮﻟﻪ‪ .‬د ﻳﻬﻮدﻳاﻧﻮ اوﻧصراﻧﻴاﻧﻮ ﻟ‪８‬کﻴﻮ ﻫﻢ پﻪ حجاز ک‪ ３‬شتﻮن درﻟﻮد‪ .‬سرب‪５‬ره‬ ‫پردې پﻪ جزﻳرة اﻟعرب ک‪ ３‬د ﻟﻤر‪ ،‬سپﻮږﻣ‪ ９‬او ستﻮرو ﻧﻤاﻧ‪％‬ﻨﻪ ﻫﻢ دود وه‪ .‬د عربستان د خﻠکﻮ کاروبار‬

‫‪97‬‬

‫سﻮدا‪－‬ري‪ ،‬کرﻧﻪ او ＇اروﻳﻮ ساتﻨﻪ وه‪ .‬د دې ﻫ‪５‬ﻮاد زورور پﻪ ﻧاوړو کاروﻧﻮ او فساد ک‪ ３‬ډوب وو‪ .‬ب‪５‬ﻮزﻟﻮ پﻪ‬ ‫ډﻳره خﻮارۍ او غرﻳب‪９‬ک‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ ترخ‪ ３‬شپ‪ ３‬او ور‪ ３＄‬ت‪５‬روﻟ‪ .３‬پﻪ عربستان ک‪ ３‬ظﻠﻢ او ت‪５‬ری خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻟﻮړې کچ‪ ３‬تﻪ رسﻴدﻟی و‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻳﻮشﻤ‪５‬رخﻠک د ﻟﻮږې ﻟﻪ ډاره خپﻠ‪ ３‬ﻧجﻮﻧ‪ ３‬ژوﻧدۍ تر خاورو‬ ‫ﻻﻧدې کﻮﻟ‪ ３‬او د ﻫغﻮشتﻮن ﻳ‪＄ ３‬اﻧﻮﻧﻮ تﻪ ﻧﻨ‪ ，‬او شرم ‪－‬ا‪１‬ﻪ‪ .‬دوی د ＊‪％‬ﻮ شخصﻴت تﻪ ﻫﻴ＆ درﻧاوی‬ ‫ﻧﻪ درﻟﻮد او ﻫغﻮی ﻳ‪ ３‬د عادي تﻮکﻮ پﻪ ＇ﻴر اخﻴستﻠ‪ ３‬اوخر＇ﻮﻟ‪ .３‬ﻫﻤاغﻪ و چ‪ ３‬ﻟﻮی ＇‪＋‬تﻦ حضرت‬ ‫ﻣحﻤد ﻣصطفی‬

‫پﻪ رساﻟت او ﻧبﻮت ﻣبعﻮث ک‪ ７‬چی پﻪ خپﻠﻮ ﻧﻪ ست‪７‬ي ک‪５‬دوﻧکﻮ ﻫﻠﻮ ‪＄‬ﻠﻮ او د ﻟﻮی‬

‫خدای جﻞ جﻼﻟﻪ د ﻫر اړخﻴزې ﻣرست‪ ３‬پﻪ برکت ﻳ‪ ３‬د ﻧاپﻮﻫ‪ ９‬تﻴارې د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟرې او پر ‪＄‬ای‬ ‫ﻳ‪ ３‬د اسﻼم د ﻣبارک دﻳﻦ ر‪１‬ا خپره ک‪７‬ه‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د جزﻳره اﻟعرب د و‪７－‬و د ادﻳاﻧﻮ او دوﻳﻤﻪ‬ ‫ډﻟﻪ دې دعربستان داقتصادي وضع‪ ３‬پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات د خپﻞ أستازي پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬عربﻮ د ﻧجﻮﻧﻮ او ﻣﻴرﻣﻨﻮ پﻪ وړاﻧدې ＇ﻪ ډول چﻠﻨد کاوه؟‬ ‫‪ -٢‬وﻟ‪ ３‬اهلل‬

‫حضرت ﻣحﻤد‬

‫پﻪ پﻴغﻤبرۍ ﻣبعﻮث ک‪７‬؟‬

‫‪ -٣‬عربﻮ تر اسﻼم وړاﻧدې پﻪ کﻮﻣﻮ ادﻳاﻧﻮاو شﻴاﻧﻮ عقﻴده درﻟﻮده؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د عربﻮ د ﻣعتقداتﻮ او ادﻳاﻧﻮ پﻪ اړه د خپﻞ کﻠﻲ او س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻟﻪ عاﻟﻤاﻧﻮ او پﻮﻫﻮ‬ ‫شخصﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي او بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻧﻮرو تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫‪98‬‬

‫دري د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست‬

‫د حضرت ﻣحﻤد‬

‫ژوﻧد ﻟﻪ کﻮچﻨﻴﻮاﻟﻲ تر بعثتﻪ پﻮرې‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د حضرت ﻣحﻤد د ﻧسب‪ ،‬د کﻮچﻨﻴتﻮب د دوران پﻪ پﻴغﻤبرۍ د‬ ‫ﻣبعﻮث‪５‬دو د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ او د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻫجرت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫حضرت ﻣحﻤد‬

‫د‪ 571‬ز‪８４‬دﻳز کال د اپرﻳﻞ د ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ شﻠﻤﻪ چ‪ ３‬د ربﻴع اﻻول ﻟﻪ دوﻟسﻤ‪３‬‬

‫ﻧ‪ ３＂５‬سره سﻤﻮن ﻟري‪ -‬د دوشﻨب‪ ３‬پﻪ سﻬار دې ﻧ‪７‬ۍ تﻪ تشرﻳف راوړ‪ .‬د حضرت ﻣحﻤد‬ ‫عبداهلل ＇ﻮ ﻣﻴاشت‪ ３‬د ﻣخﻪ تر دې چ‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد‬ ‫ﻧبﻲ کرﻳﻢ‬

‫پﻼر‪،‬‬

‫دﻧﻴا تﻪ راشﻲ وفات شﻮی و‪ .‬حضرت‬

‫ﻟﻪ ز‪８４‬ﻳدﻧ‪ ３‬وروستﻪ ＇ﻠﻮرکاﻟﻪ د بﻨﻲ سعد پﻪ قبﻴﻠﻪ ک‪ ３‬د بﻲ بﻲ حﻠﻴﻤ‪ ３‬سعدې تر‬

‫روزﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې و‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬شپ‪ ８‬کﻠﻦ شﻮ ﻣﻮر ﻳ‪ ３‬بﻲ بﻲ أﻣﻨﻪ وفات شﻮه‪ .‬ﻟﻪ دې وروستﻪ ﻳﻲ پاﻟﻨﻪ ﻧﻴکﻪ‬ ‫عبداﻟﻤطﻠب پﻪ غاړه واخﻴستﻪ کﻠﻪ چ‪ ３‬اتﻪ کﻠﻦ شﻮ ﻧﻮ ﻧﻴکﻪ ﻳ‪ ３‬عبداﻟﻤطﻠب ﻫﻢ ﻟﻪ دې ﻧ‪７‬ۍ ＇خﻪ‬ ‫ستر‪ ３－‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ې‪ .‬ﻟﻪ ﻫغﻪ وروستﻪ د حضرت ﻣحﻤد‬ ‫چ‪＄ ３‬ﻮان شﻮ‪ .‬ابﻮطاﻟب تﻪ حضرت ﻣحﻤد‬

‫پاﻟﻨﻪ د ده د تره ابﻮطاﻟب پﻪ غاړه شﻮه‪ .‬تر ﻫغﻪ‬

‫ﻟﻪ خپﻠﻮ زاﻣﻨﻮ ＇خﻪ ‪－‬ران و‪ .‬پر ﻫغﻪ باﻧدې ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره‬

‫ﻣﻬرباﻧﻲ او ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ﻟﻮرﻳﻨﻪ د رﻟﻮده‪.‬‬ ‫حضرت ﻣحﻤد‬

‫پﻪ دوﻟس کﻠﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻟﻪ ابﻮطاﻟب سره د شام پﻪ سفر وﻻړ‪ .‬پﻪ شام ک‪ ３‬ﻳﻮه‬

‫ﻣسﻴحﻲ دﻳﻨﻲ عاﻟﻢ بحﻴرا د حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻟﻪ عﻼﻳﻤﻮ وﻣﻮﻧدﻟﻪ چ‪ ３‬دی د أخر زﻣان ﻧبﻲ او رسﻮل‬

‫دی‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ابﻮطاﻟب ＇خﻪ وغﻮ＊تﻞ چ‪ ３‬پﻪ ساتﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻫ（ﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د حضرت ﻣحﻤد‬

‫عقﻠﻲ او اخﻼقﻲ غﻮره واﻟی تﻞ ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو ＇خﻪ ﻣﻤتاز کاوه چ‪ ３‬د کعب‪３‬‬

‫پﻪ د‪４‬ﻮال ک‪ ３‬د حجراﻻسﻮد د ډبرې د ک‪＋５‬ﻮدو ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ دﻟﻴﻞ دی‪ .‬اهلل‬

‫د خپﻞ پﻴغﻤبر پﻪ‬

‫پﻮﻫ‪ ３‬او حکﻤت سره د اعرابﻮ قباﻳﻞ ﻟﻪ وﻳﻨ‪ ３‬تﻮﻳﻮﻧ‪＇ ３‬خﻪ چ‪ ３‬ﻫره ش‪５‬بﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧتظار ک‪５‬ده وساتﻞ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد‬ ‫و‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د بﻲ بﻲ خدﻳج‪３‬‬

‫پﻪ ﻣکﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻧﻴکﻮ اخﻼقﻮ‪ ،‬ر＊تﻴﻨﻮﻟ‪ ９‬او اﻣاﻧت ساتﻨ‪ ３‬ﻣشﻬﻮر‬ ‫چ‪ ３‬د قرﻳشﻮ ﻳﻮه شتﻤﻨﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻦ وه د پام وړ و‪－‬ر‪５＄‬د او ﻟﻪ حضرت‬

‫ﻧبﻲ کرﻳﻢ‬

‫＇خﻪ ﻳ‪ ３‬وغﻮ＊تﻞ چ‪ ３‬شام تﻪ د ﻫغﻲ د سﻮا‪－‬رﻳز کاروان ﻣشري پﻪ غاړه واخﻠﻲ حضرت‬

‫رسﻮل اکرم‬

‫دغﻪ بﻠﻨﻪ وﻣﻨﻠﻪ‪ .‬کاروان ﻳ‪ ３‬شام تﻪ ورساوه او ﻟﻪ ډ‪４‬رې ‪ ３＂－‬سره ب‪５‬رتﻪ ﻣک‪ ３‬تﻪ راستﻮن‬

‫شﻮ‪.‬‬

‫‪99‬‬

‫کﻠﻪ چ‪ ３‬قافﻠﻪ ﻣک‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬ده د بﻲ بﻲ خدﻳج‪ ３‬غﻼم چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ سره پﻪ سفر ک‪ ３‬ﻣﻞ و حضرت‬ ‫بﻲ بﻲ خدﻳج‪３‬‬ ‫حضرت ﻣحﻤد‬

‫تﻪ ﻳ‪ ３‬د حضرت ﻣحﻤد‬

‫د ＊ﻮ فضاﻳﻠﻮ ک‪５‬سﻪ وک‪７‬ه‪ .‬بﻲ بﻲ خدﻳج‪ ３‬ﻟﻪ‬

‫＇خﻪ غﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه چ‪ ３‬واده ورسره وک‪７‬ي‪ .‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫دغﻪ بﻠﻨﻪ وﻣﻨﻠﻪ‬

‫پﻪ دې ﻣﻬال ک‪ ３‬حضرت ﻧبﻲ کرﻳﻢ ‪ 25‬کﻠﻦ او بﻲ بﻲ خدﻳجﻪ ‪ 40‬کﻠﻨﻪ وه‪.‬‬ ‫د حضرت ﻣحﻤد‬

‫ژوﻧد او سﻴرت د ！ﻮﻟﻮ اﻟﻬﻲ پﻴغﻤبراﻧﻮ د ژوﻧد پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬تر！ﻮﻟﻮ＊ﻪ سﻴرت‬

‫دی‪ .‬د حضرت ﻣحﻤد‬

‫ژوﻧد پﻪ ！ﻮﻟﻮبرخﻮ کی رو＊اﻧﻪ دی‪.‬د حضرت ﻣحﻤد‬

‫د ژوﻧد ！ﻮﻟ‪３‬‬

‫پ‪ ３＋５‬ﻟﻪ زﻳ‪８‬ﻳدو ＇خﻪ ترکﻮچﻨﻴتﻮب‪＄،‬ﻮاﻧ‪ ،９‬ﻟﻪ بعثت ＇خﻪ وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬کار او ﻟﻪ ﻣک‪ ３‬بﻬر سفروﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫اوپﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮ‪－‬ﻪ ترﻫغﻪ چ‪ ３‬اهلل‬

‫ﻫغﻪ پﻪ پﻴغﻤبرۍ ﻣبعﻮث ک‪ ،７‬د ﻟﻤرپﻪ شان رو＊اﻧﻪ دي‪.‬‬

‫ﻟﻪ بعثت ＇خﻪ تر ﻫجرت پﻮرې‬ ‫ﻟﻪ بعثت ＇خﻪ وړاﻧدې اهلل‬ ‫پﻴغﻤبر‬

‫د حرا غار تﻪ د حضرت ﻣحﻤد‬

‫ورت‪ ，‬پﻪ زړه پﻮرې ک‪７‬ی و‪.‬‬

‫بﻪ ﻫر کال ﻳﻮه ﻣﻴاشت پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬ت‪５‬روﻟﻪ او د ﻧ‪７‬ۍ د پﻴداﻳ‪＋‬ت او د اهلل تعاﻟی پر ستر‬

‫‪＄‬ﻮاک بﻪ ﻳ‪ ３‬فکر کاوه او د وح‪ ３‬تر رات‪ ，‬او د قرأن کرﻳﻢ تر ﻧزول پﻮرې ﻳ‪ ３‬دغﻪ عادت تﻪ دوام ورکاوه‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻴغﻤبر‬ ‫د اهلل‬

‫＇ﻠﻮﻳ‪＋‬ت کﻠﻦ شﻮ‪ .‬د روژې د ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ دوﻟسﻤﻪ د دوشﻨب‪ ３‬پﻪ ورځ جبرئﻴﻞ اﻣﻴﻦ‬

‫وح‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫تﻪ راوړه پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د حرا پﻪ غار ک‪ ３‬پﻪ عبادت بﻮخت‬

‫و‪ .‬ﻳﻮه پر＊تﻪ ورتﻪ راغﻠﻪ او ورتﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬وﻟﻮﻟﻪ‪ :‬پﻴغﻤبر‬

‫ووﻳﻞ ﻟﻮستی ﻳ‪ ３‬ﻧشﻢ‪ .‬پﻴغﻤبر‬

‫واﻳﻲ‬

‫چ‪ ３‬دغ‪ ３‬پر＊ت‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ غ‪ ８５‬ک‪ ３‬وﻧﻴﻮﻟﻢ او سخت زور ﻳ‪３‬‬ ‫راک‪ ７‬تر ﻫغﻪ چ‪ ３‬خپﻠﻪ وړتﻴا ﻣ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪７‬ه‪ .‬درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬دغﻪ‬ ‫عﻤﻞ تکرار شﻮ‪ .‬پﻪ درﻳﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟﻪ زور راکﻮﻟﻮ وروستﻪ پر＊ت‪３‬‬ ‫ووﻳﻞ‪:‬‬

‫( اقرا باسﻢ ربک اﻟذی خﻠق‪) .........‬‬ ‫ژباړه‪ :‬وﻟﻮﻟﻪ د ﻫغﻪ پرورد‪－‬ار پﻪ ﻧاﻣﻪ چ‪ ３‬اﻧسان ﻳ‪ ３‬د کﻠک‪３‬‬ ‫شﻮې وﻳﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې ！ﻮ！‪＇ ３‬خﻪ پﻴدا ک‪ .７‬وﻟﻮﻟﻪ چ‪ ３‬ستا رب ډ‪４‬ر‬ ‫ﻣﻬربان او د کرﻳﻤاﻧﻮ کرﻳﻢ دی‪ .‬ﻫغﻪ خدای چ‪ ３‬د قﻠﻢ پﻪ واسطﻪ‬ ‫د حراء غار‬

‫‪100‬‬

‫ﻳ‪ ３‬ور زده ک‪７‬ل او اﻧسان تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻪ ＇ﻪ تعﻠﻴﻢ ورک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻧﻪ پرې پﻮﻫ‪５‬دل‪ .‬ﻟﻪ ﻟ‪ ８‬وخت وروستﻪ د‬ ‫حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻧژدې دوستاﻧﻮ حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫＊‪％‬ﻮ ک‪ ３‬حضرت بﻲ بﻲ خدﻳج‪３‬‬

‫حضرت عﻠی(کرم اهلل وجﻬﻪ) او پﻪ‬

‫د ﻫغﻪ پﻪ رساﻟت اﻳﻤان راوړ‪ .‬د ＇ﻪ وخت ﻟﻪ ت‪５‬رﻳدو وروستﻪ‬

‫د بﻴﻼبﻴﻠﻮ قشروﻧﻮ خﻠک پﻪ ﻟس‪／‬ﻮﻧﻮ تﻨﻪ د اسﻼم پﻪ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮل‪.‬‬ ‫حبش‪ ３‬تﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻫجرت‬ ‫حضرت ﻣحﻤد‬

‫د حضرت ارقﻢ‬

‫کﻮر د خپﻞ دعﻮت ﻣرکز ！اکﻠی و او پﻪ ﻫﻤدې ‪＄‬ای ک‪３‬‬

‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ سره ﻟﻴده کاتﻪ کﻮل او خﻠک ﻳ‪ ３‬پﻪ پ＂ﻪ د اسﻼم دﻳﻦ تﻪ رابﻠﻞ‪ .‬پ＀ دعﻮت درې کاﻟﻪ دوام‬ ‫وک‪ .７‬د دې وخت ﻟﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو وروستﻪ حضرت ﻣحﻤد‬

‫د صفا پﻪ غﻮﻧ‪６‬ۍ د اسﻼم دعﻮت ＊کاره ک‪.７‬‬

‫ﻟﻪ دغ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬سره سﻢ ابﻮﻟﻬب‪ ،‬ابﻮجﻬﻞ او ﻧﻮرو ﻣشرکﻴﻨﻮ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ ‪＄‬ﻮروﻧ‪ ３‬پﻴﻞ وک‪ .７‬د دې ﻟپاره‬ ‫چ‪ ３‬د کفارو ظﻠﻢ او ت‪５‬ری ﻟﻪ برﻳده ت‪５‬ر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ اجازه ورک‪７‬ه‬

‫حبش‪ ３‬تﻪ چ‪ ３‬پاچا ﻳ‪ ３‬ﻧجاشﻲ ﻧﻮﻣ‪５‬ده او ﻳﻮ عادل شخص و‪ ،‬ﻫجرت وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د بعثت د پﻨ‪％‬ﻢ کال د رجب پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره ﻳﻮ وﻟس تﻨﻮ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ＇ﻠﻮرو‬ ‫＊（ﻮ پﻪ گ‪６‬ون حبش‪ ３‬تﻪ ﻫجرت وک‪ .７‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣشرکﻴﻦ ﻟﻪ دې ﻫجرت ＇خﻪ خبر شﻮل خپﻞ زور‬ ‫زﻳاتی ﻳ‪ ３‬ﻧﻮر ﻫﻢ ډ‪４‬ر ک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د ﻧبﻮت پﻪ شپ‪８‬م کال ‪ 83‬تﻨﻮ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻫجرت تﻪ ﻣخﻪ ک‪７‬ه‬ ‫او حبش‪ ３‬تﻪ وﻻړل‪ .‬د ﻣک‪ ３‬کفار چ‪＇ ３‬ﻨ‪／‬ﻪ خبرشﻮل ﻣسﻠﻤاﻧان د ﻧجاشﻲ د ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬وړ ‪－‬ر‪５＄‬دﻟﻲ‪ ،‬د‬ ‫عﻤرو بﻦ عاص پﻪ ﻣشرۍ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ سﻮغاتﻮﻧﻮ سره ﻳﻮ پﻼوی حبش‪ ３‬تﻪ وﻟ‪８５‬ه‪ .‬خﻮ د ﻧجاشﻲ پاچا د خپﻠ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻴرک‪ ９‬او د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ د استازي پﻪ واسطﻪ د اسﻼﻣﻲ دعﻮت د حقﻴقت پﻪ پﻮﻫ‪５‬دﻧ‪ ،３‬ﻧﻪ ﻳﻮازې د ﻣک‪３‬‬ ‫د کفارو سﻮغاتﻮﻧﻪ رد ک‪７‬ل‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ ﻣﻼت‪ ７‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻ ډ‪４‬ر پام واړاوه‪.‬‬ ‫د طاﻳﻒ سﻔر‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧان تﻞ د ﻣشرکﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﻟﻮرې ‪＄‬ﻮر‪４‬دل‪ ،‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬د کفارو د ت‪５‬ري ﻟﻪ اﻣﻠﻪ خپﻞ ژوﻧد ﻟﻪ ﻻسﻪ‬ ‫ورک‪ ７‬او پﻪ پﻴغﻤبر‬

‫فضا تﻨ‪／‬ﻪ شﻮه‪.‬‬

‫د بعثت پﻪ ﻟسﻢ کال حضرت بﻲ بﻲ خدﻳجﻪ اﻟکبری‬ ‫ﻣحﻤد‬ ‫‪101‬‬

‫او ابﻮ طاﻟب چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫر پﻠﻮه د حضرت‬

‫ﻟﻪ ﻧژدې دوستاﻧﻮ او ﻣﻼت‪７‬و ＇خﻪ وو‪ ،‬وفات شﻮل‪ .‬دغﻮ دوه پ‪＋５‬ﻮ د حضرت ﻣحﻤد‬

‫پﻪ‬

‫پاک روح باﻧدې دوﻣره اغ‪５‬زه وک‪７‬ه چ‪ ３‬دغﻪ کال ﻳ‪ ３‬د عام اﻟحزن پﻪ ﻧﻮم وﻧﻮﻣاوه بﻴا ﻫﻢ دغﻮ درد ﻧاکﻮ‬ ‫پ‪＋５‬ﻮ وﻧشﻮک‪７‬ای چ‪ ３‬د دعﻮت د رساﻟت د فرﻳض‪ ３‬پﻪ سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ کﻮچﻨی ‪＄‬ﻨ‪ ６‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫﻤدې اصﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫د خﻠکﻮ د دعﻮت پﻪ ﻣﻮخﻪ د رساﻟت د دﻧدې د تر سره‬

‫کﻮﻟﻮ ﻟپاره طاﻳف تﻪ چ‪ ３‬ﻣک‪ ３‬تﻪ ﻳﻮ ﻧژدې ＊ارو سفر وک‪ ７‬او د خﻠکﻮ ﻣشران ﻳ‪ ３‬اسﻼم تﻪ دعﻮت ک‪７‬ل‪،‬‬ ‫ﻫغﻮی ﻧﻪ ﻳﻮازې د پﻴغﻤبر‬ ‫ﻣحﻤد‬

‫دعﻮت وﻧﻪ ﻣاﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬خپﻠﻮ زاﻣﻨﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬دﻧده ورک‪７‬ه‪ ،‬چ‪ ３‬د حضرت‬

‫پﻪ ‪＄‬ﻮروﻧ‪ ３‬پﻴﻞ وک‪７‬ي او ﻟﻪ ＊ار ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬وباسﻲ‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د حضرت ﻣحﻤد‬

‫د دعﻮت او دوﻳﻤﻪ‬

‫ډﻟﻪ دې حبش‪ ３‬تﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻫجرت پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫د ﻧسب پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ﺉ‪.‬‬

‫‪ -١‬د حضرت ﻣحﻤد‬

‫‪ -٢‬ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ وﻟ‪ ３‬حبش‪ ３‬تﻪ ﻫجرت وک‪７‬؟‬ ‫‪ -٢‬د حضرت ﻣحﻤد‬

‫د دعﻮت پﻪ وړاﻧدې د طاﻳف د خﻠکﻮ غبر‪－‬ﻮن ＇ﻪ و؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ پﻮﻫﻮ اشخاصﻮ ＇خﻪ د حضرت ﻣحﻤد‬

‫د ژوﻧد پﻪ اړه‬

‫پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي او ﻻستﻪ راغﻠﻲ ﻣعﻠﻮﻣات دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ی ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪102‬‬

‫＇ﻠﻮر د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست‬

‫د عﻘب‪ ３‬ت‪７‬وﻧﻮﻧﻪ(بﻴعت)‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ زده کﻮوﻧکﻲ د عقب‪ ３‬د ت‪７‬وﻧﻮﻧﻮ او ﻣد‪４‬ﻨ‪ ３‬تﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻫجرت پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬د عﻘب‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ت‪７‬ون‪ :‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻮستﻞ چ‪ ３‬کﻠﻪ پﻴغﻤبر‬

‫د ﻣک‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ‬

‫＇خﻪ ﻣاﻳﻮسﻪ شﻮ‪ ،‬طاﻳف تﻪ ﻻړ او د بﻨ‪ ３‬ثقﻴفﻪ قبﻴﻠﻪ ﻳ‪ ３‬اسﻼم تﻪ دعﻮت ک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻫغﻮی ﻫﻢ وﻧﻪ ﻣاﻧﻪ‬ ‫او أن حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻳ‪ ３‬پﻪ ډبرو ووﻳشتﻪ‪ .‬ﻧﻮ حضرت ﻣحﻤد‬

‫د حج پر ﻣﻬال د عربﻮ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ‬

‫قباﻳﻞ اسﻼم تﻪ دعﻮتﻮل تر ﻫغﻪ چ‪ ３‬د بعثت پﻪ ﻳﻮوﻟسﻢ کال حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻟﻪ شپ‪ ８‬تﻨﻮ ﻳثربﻲ‬

‫خذرجﻴاﻧﻮ سره ﻟﻪ ﻣک‪ ３‬بﻬر د عقب‪ ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ای ک‪ ３‬ﻟﻴده کاتﻪ وک‪７‬ل او اسﻼم تﻪ ﻳ‪ ３‬راوبﻠﻞ او‬ ‫د قرأﻧکرﻳﻢ ＇ﻮ أﻳاتﻮ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ورتﻪ تﻼوت ک‪７‬ل‪ .‬دغﻮ شپ‪ ８‬تﻨﻮ اسﻼم وﻣاﻧﻪ او ژﻣﻨﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻳﻮ کال‬ ‫وروستﻪ بﻪ بﻴا پﻪ ﻫﻤدې ‪＄‬ای ک‪ ３‬سره وﻳﻨﻲ‪.‬د بعثت پﻪ دوﻟسﻢ کال پﻪ ﻧﻮﻣﻮړي ‪＄‬ای ک‪ ３‬دوﻟس تﻨﻮ ﻳثربﻮ‬ ‫ﻟﻪ حضرت ﻣحﻤد‬

‫سره وکتﻞ او پﻪ ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻫﻮک‪７‬ې تﻪ ورس‪５‬دل چ‪ ３‬د عقب‪ ３‬د ت‪７‬ون پﻪ ﻧاﻣﻪ‬

‫ﻣشﻬﻮر شﻮ‪ .‬د دغﻪ ت‪７‬ون ﻣﻨدرجات پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫ﻫﻴ（ﻮک او ﻳا شی ﻟﻪ خدای جﻞ جﻼﻟﻪ سره ﻧﻪ شرﻳکﻮو‪ .‬غﻼ او ！ﻮل ﻧاوړه اعﻤال ﻧﻪ تر سره کﻮو‪.‬‬ ‫خپﻞ اوﻻدوﻧﻪ ﻧﻪ وژﻧﻮ‪ .‬دروغ ﻧﻪ واﻳﻮ‪ .‬پﻪ چا پﻮرې تﻬﻤت ﻧﻪ ت‪７‬و او د خدای جﻞ جﻼﻟﻪ د رسﻮل ﻧافرﻣاﻧﻲ‬ ‫ﻧﻪ کﻮو‪.‬‬ ‫حضرت ﻣحﻤد‬

‫د ت‪７‬ون ﻟﻪ ﻻسﻠﻴکﻮﻟﻮ وروستﻪ حضرت ﻣصعب بﻦ عﻤﻴر‬

‫تﻪ دﻧده ورک‪７‬ه‬

‫چ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻮ دوﻟسﻮ تﻨﻮ سره ﻣدﻳﻨ‪ ３‬تﻪ ﻻړ شﻲ‪ .‬خﻠک اسﻼم تﻪ راوبﻠﻲ او د اسﻼﻣﻲ تعﻠﻴﻢ چارې ﻣخ تﻪ‬ ‫ﻳﻮسﻲ‪ .‬د ﻫغﻮی د ﻣخﻠصاﻧﻪ ﻫ（ﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ０－ ３‬شﻤ‪５‬ر ﻳثرب د اسﻼم پﻪ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮل‪.‬‬

‫‪103‬‬

‫ب‪ -‬د عﻘب‪ ３‬دوﻳﻢ ت‪７‬ون‬ ‫د بعثت پﻪ دﻳارﻟسﻢ کال ‪ 73‬تﻨﻮ ﻧارﻳﻨﻪ وو ﻟﻪ دوه ＊‪％‬ﻮ سره د درﻳﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟپاره پﻪ عقبﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ رسﻮل‬ ‫اهلل‬

‫سره وﻟﻴدل‪ .‬د دغ‪ ３‬کتﻨ‪ ３‬پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻫغﻮی ژﻣﻨﻪ وک‪７‬ه چ‪ ３‬اسﻼم تﻪ د خﻠکﻮ د رابﻠﻠﻮ سر ب‪５‬ره‬

‫بﻪ د خدای ﻟﻪ رسﻮل سره ﻫﻢ ﻫر ډول ﻣرستﻪ کﻮي‪ .‬دغﻪ ت‪７‬ون د عقب‪ ３‬د دوﻳﻢ ت‪７‬ون پﻪ ﻧاﻣﻪ وﻧﻮﻣﻮل شﻮ‪.‬‬ ‫د دغﻪ ت‪７‬ون پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻻﻧدې پرﻳک‪７‬ې وشﻮې‪:‬‬ ‫ﻣﻮږ د خدای جﻞ جﻼﻟﻪ د پﻴغﻤبر ﻫر حکﻢ تﻪ ﻣثبت ‪＄‬ﻮاب واﻳﻮ‪ .‬ﻣاﻟﻲ ﻟ‪＋／‬تﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ غاړه اخﻠﻮ‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻣدﻳﻨ‪ ３‬تﻪ تشرﻳف راوړي ﻣﻮږ ﻟﻪ ﻫغﻪ سره ﻫر ډول ﻣرستﻪ کﻮو او ﻟﻪ ﻫغﻪ‬

‫＇خﻪ داس‪ ３‬ﻣﻼت‪ ７‬کﻮو ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ اوﻻد او دخپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ غ‪７‬و ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮو‪ .‬ﻣﻮږ د دغﻮ‬ ‫خدﻣاتﻮ پﻪ ﻣقابﻞ ک‪ ３‬ﻳﻮازې او ﻳﻮازې جﻨت غﻮاړو‪ .‬دغﻪ بﻴعت پﻪ حقﻴقت ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣت د‬ ‫بﻨس＀ ډبره وه‪ ،‬چ‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮدل شﻮه‪.‬‬ ‫ﻫجرت‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫د ﻳثرب ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ د ﻫر ډول ﻣرست‪ ３‬ژﻣﻨﻪ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ه پﻪ تعقﻴب ﻳ‪３‬‬

‫د ﻳثرب ﻟﻮر تﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻫجرت پﻴﻞ شﻮ‪ .‬او حضرت ﻣحﻤد‬ ‫ﻳثرب ﻟﻮرتﻪ ﻫجرت وک‪ .７‬د ﻫجرت د پﻴﻞ پر ﻣﻬال د حضرت ﻣحﻤد‬ ‫و‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې شپﻪ چ‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻳﻮه ﻣﻴاشت وروستﻪ ﻟﻪ ﻣک‪＇ ３‬خﻪ د‬ ‫کﻮر د ﻣشرکﻴﻨﻮ ﻟﻪ ﻟﻮری کﻼبﻨد‬

‫وغﻮ＊تﻞ چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮر ＇خﻪ بﻬر شﻲ‪ .‬حضرت عﻠی‬

‫تﻪ‬

‫ﻳ‪ ３‬دﻧده ورک‪７‬ه چ‪ ３‬د ﻫغﻪ‬ ‫پﻪ بســتره ک‪ ３‬وﻳده شــﻲ‬ ‫چــ‪ ３‬پــﻪ دې ډول کفــار‬ ‫غافــﻞ شــﻲ‪ .‬حضــرت‬

‫‪104‬‬

‫ﻣحﻤد‬

‫حضرت ابﻮبکر‬

‫ﻟﻪ ‪＄‬ان ســره ﻣﻠ‪／‬ری ک‪ ７‬او د ثﻮر د غره غار تﻪ ﻻړل‪ .‬درې ور‪ ３＄‬او‬

‫درې شپ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ت‪５‬رې ک‪７‬ې‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬کفار د غار تر خﻮﻟ‪ ３‬پﻮرې ﻫﻢ ورس‪５‬دل‪ ،‬خﻮ اهلل تعاﻟی‬ ‫خپﻞ دغﻪ دوه دوستان د کفارو ﻟﻪ شر ＇خﻪ وساتﻞ‪ .‬پﻪ ＇ﻠﻮرﻣﻪ ورځ د واړو د ﻳثرب پﻪ ﻟﻮر حرکت وک‪.７‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻬﻮ ور‪＄‬ﻮ شپﻮ وروستﻪ د ربﻴع اﻻول پﻪ اتﻤﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ د دوشﻨب‪ ３‬پﻪ ورځ قبا تﻪ چ‪ ３‬د ﻳثرب پﻪ دوه ﻣﻴﻠ‪ ９‬ک‪３‬‬ ‫پروت دی ورس‪５‬دل‪ .‬پﻪ دغﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ جﻮﻣات بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬بﻴا ﻳثرب تﻪ وخﻮ‪５＄‬دل‪.‬‬ ‫حضرت ﻧبﻲ کرﻳﻢ‬

‫د بﻨﻲ ساﻟﻢ بﻦ عﻮف پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د جﻤع‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬وک‪ ７‬او د ﻳﻮې وﻳﻨا‬

‫پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان خپﻠﻮ اصﻠﻲ دﻧدو تﻪ ﻣتﻮجﻪ ک‪７‬ل او داس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وفرﻣاﻳﻞ‪ :‬اصﻠﻲ حاکﻤﻴت اهلل تعاﻟی‬ ‫پﻮرې اړه ﻟري ﻳﻮازې د ﻫغﻪ عبادت وک‪７‬ﺉ او ﻟﻪ ﻫغﻪ ســره شــرﻳک ﻣﻪ راوړﺉ‪ .‬خپﻠﻪ حقﻴقﻲ ﻻر＊ــﻮوﻧﻪ‬ ‫د اهلل تعاﻟــی کتاب ﻳعﻨ‪ ３‬قران او د ﻫغﻪ د پﻴغﻤبر ســﻨت وﻳﻮﻟــئ او ﻫغﻪ پﻪ ‪＄‬ان حاکﻢ ک‪７‬ﺉ‪ .‬د اهلل‬

‫د‬

‫＊ــﻤﻨان خپﻞ د ＊ــﻤﻨان و‪２－‬ئ او د دﻳﻦ د غﻠب‪ ３‬پﻪ ﻣﻮخﻪ پﻪ جﻬاد ﻣﻨ‪／‬ﻮﻟ‪ ３‬وﻟ‪／‬ﻮﺉ‪ .‬ستاسﻮ اسﻼﻣﻲ ﻧﻮم‬ ‫ﻣسﻠﻤان دی او تاسﻮ ！ﻮل ﻣسﻠﻤاﻧان او د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬افراد ﻳاستئ چ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ اﻣت پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ﺉ‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫دې وروستﻪ د ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ او اﻧصارو تر ﻣﻨ‪ ＃‬د وروروﻟ‪ ９‬ت‪７‬ون راﻣﻨ‪％‬تﻪ‪ .‬او د اسﻼم د ﻣبارک دﻳﻦ ﻟﻪ برکتﻪ‬ ‫د اوس او خزرج د قبﻴﻠﻮ ﻟس کﻠﻨ‪ ３‬ج‪７／‬ې ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړې او پﻪ وروروﻟ‪ ９‬بدﻟ‪ ３‬شﻮې‪.‬‬ ‫ﻧسبﻲ‪ ،‬سﻴﻤﻪ ﻳﻴز او تﻮکﻤﻴز اﻣتﻴازات ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړل‪ .‬پر ‪＄‬ای ﻳ‪ ３‬تقﻮی او ＊ﻪ عﻤﻞ د برترۍ ﻣعﻴار‬ ‫ﻼ د ﻳﻮه اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣت بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮدل شﻮ‪.‬‬ ‫و‪－‬ر‪５＄‬د‪ .‬او د ﻳﻮه ‪ 52‬ﻣاده ﻳﻴز ﻣﻨشﻮر پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬عﻤ ً‬

‫‪105‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د عقب‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ت‪７‬ون او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې‬ ‫ﻳثرب تﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻫجرت پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د عقب‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ي ت‪７‬ون کﻮم ﻣﻮضﻮعات درﻟﻮدل؟‬ ‫‪ -٢‬د عقب‪ ３‬دوﻳﻢ ت‪７‬ون پﻪ کﻮم کال را ﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ؟‬ ‫‪ -٣‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫د جﻤع‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬چ‪５‬رتﻪ اداک‪７‬؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻣدﻳﻨ‪ ３‬تﻪ د حضرت ﻣحﻤد‬

‫د ﻫجرت پﻪ اړه د خپﻠ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻟﻪ پﻮﻫاﻧﻮ ＇خﻪ‬

‫ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست‬

‫غزا‪－‬اﻧ‪３‬‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د غزا‪－‬اﻧﻮ‪ ،‬د ﻫغﻮ د پ‪５＋５‬دو د ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ او پاﻳﻠﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫او‬ ‫وروستﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ چ‪ ３‬پﻴغﻤبر‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧان پﻪ ﻣدﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره ک‪＄ ３‬ای پﻪ ‪＄‬ای‬ ‫شﻮل‪ .‬او د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ اسﻼﻣﻲ دوﻟت پ‪３＋‬‬ ‫！ﻴﻨ‪ ３／‬شﻮې‪ .‬د اسﻼم د د＊ﻤﻨاﻧﻮ ﻣخاﻣخ‬ ‫د＊ﻤﻨ‪ ９‬ﻫﻢ پﻴﻞ شﻮې چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ او کفارو تر ﻣﻨ‪ ＃‬غزوې پﻴﻞ شﻮې‪.‬‬ ‫ﻣؤرخﻴﻦ او سﻴرت ﻟﻴکﻮوﻧکﻲ ﻫره ﻫغﻪ‬ ‫ج‪７／‬ه چ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ او کفارو تر ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫شﻮې وي او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬د اهلل تعاﻟی رسﻮل‬ ‫‪６－‬ون ک‪７‬ی وي د غزوې پﻪ ﻧاﻣﻪ او ﻫره ﻫغﻪ‬ ‫ج‪７／‬ه چ‪ ３‬پﻴغﻤبر پک‪６－ ３‬ون ﻧﻪ وي‬ ‫ک‪７‬ی د سرﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣدﻳﻨﻪ ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣت‬ ‫تاسﻴس‪ ،‬کفار پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮ‪－‬ﻪ او د ﻣک‪３‬‬ ‫ﻣشرکﻴﻦ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ وﻳرووﻧکﻲ‬ ‫حاﻟت سره ﻣخاﻣخ ک‪７‬ل او د دې پﻪ ﻟ＂ﻪ‬ ‫ک‪ ３‬شﻮل چ‪ ３‬پﻪ ﻫرې ﻣﻤکﻨ‪ ３‬وس‪５‬ﻠ‪３‬‬ ‫سره د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د پرﻣخت‪ ，‬ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧان ﻫﻢ پﻮﻫ‪５‬دل کﻪ چ‪５‬رې جﻬاد وﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ي ﻟﻪ زوال سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ‬ ‫ﻟﻪ اﻣر سره سﻢ دفاعﻲ‬ ‫دوی ﻫﻢ د اهلل‬ ‫تﻴاری ﻧﻴﻮه او پﻪ غزا‪－‬اﻧﻮ ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻬﻤﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول ﻳادوﻧﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫ستاسﻮ د زﻳاتﻮ ﻣعﻠﻮﻣات ﻟپاره‬ ‫حضرت ﻣحﻤد د ﻫجرت پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي کال پﻪ ﻣدﻳﻨ‪３‬‬ ‫ک‪ ３‬د ‪＄‬ای پﻪ ‪＄‬ای ک‪５‬دو وروستﻪ د ژوﻧداﻧﻪ د چارو د‬ ‫تﻨظﻴﻢ پﻪ ﻣﻮخﻪ د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ قباﻳﻠﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮ ت‪７‬ون ﻻسﻠﻴک‬ ‫ک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬د ﻣدﻳﻨ‪ ３‬د ﻣﻨشﻮر پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫دغﻪ ت‪７‬ون اﻧساﻧﻴت او ！ﻮﻟﻨﻴز عداﻟت تﻪ د احترام ＇ر‪－‬ﻨدوﻧﻪ‬ ‫کﻮي چ‪＄ ３‬ﻴﻨی ﻣﻮاد ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول وړاﻧدې ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ -١‬ﻟﻪ تفرق‪ ３‬پرتﻪ د اسﻼﻣﻲ اﻣت ﻳﻮواﻟی‪.‬‬ ‫‪ -٢‬پﻪ اﻧساﻧﻲ کراﻣت او حقﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ برابري‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د ‪－‬ﻨاه‪ ،‬ت‪５‬ري او ﻳرغﻞ د پای تﻪ ر سﻮﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻣسﻠﻤان اﻣت سره ﻫﻤکاري‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د اسﻼﻣﻲ دوﻟت ﻟﻪ باغﻴاﻧﻮ سره ج‪７／‬ه او ﻟﻪ ﻫغﻮی سره‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤکارۍ ＇خﻪ ډډه‪.‬‬ ‫‪ -٥‬پﻪ غﻴر ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ دوﻟت پﻪ‬ ‫ﻟ‪＋／‬تﻮﻧﻮ ک‪ ３‬برخﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٦‬پﻪ غﻴر ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د بﻬرﻧﻴﻮ خطراتﻮ د ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬تﻪ وړﻟﻮ ﻟپاره د ج‪７／‬ې پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ‬ ‫سره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٧‬پﻪ اسﻼﻣﻲ دوﻟت ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ غﻴر ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ باﻧدې‬ ‫د ظﻠﻢ او ت‪５‬ري ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ دا کار د ﻫغﻮ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ‬ ‫وړاﻧدې‪ ،‬چ‪ ３‬ت‪５‬ری پرې ک‪８５‬ی‪ ،‬ﻫﻢ عﻤﻠﻲ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٨‬د ‪－‬ﻨﻬکار او ظاﻟﻢ ﻣﻼت‪ ７‬ﻧﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٩‬د ﻫﻤکارۍ‪ ،‬پرﻫ‪５‬ز‪－‬ارۍ او ＊ﻮ ک‪７‬ﻧﻮ پر بﻨس＀ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻪ د ‪－‬ﻨاه او ﻳرغﻞ پر بﻨس＀‪.‬‬ ‫‪ -١٠‬ﻫﻴ（ﻮک د بﻞ چا پﻪ ‪－‬ﻨاه ﻧﻪ ﻧ‪５‬ﻮل ک‪８５‬ي او حدود‬ ‫ﻳﻮازې پﻪ جﻨاﻳتکار باﻧدې پﻠﻲ ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د بدر غزا‬ ‫دا غزا د ﻫجرت پﻪ دوﻳﻢ کال د روژې د ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ اووﻟسﻤﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ پ‪＋５‬ﻪ شﻮه‪ .‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬دا و چ‪３‬‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ غﻮ＊تﻞ د قرﻳشﻮ سﻮدا‪－‬رﻳز کاروان‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ شام ＇خﻪ د ﻣک‪ ３‬ﻟﻮر تﻪ روان و‪ ،‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻴغﻤبر د ج‪７／‬ې اراده ﻧﻪ درﻟﻮده‪ ،‬خﻮ د کاروان ﻣشر ابﻮسفﻴان قرﻳشﻮ تﻪ پﻴغام وﻟ‪８５‬ه چ‪ ３‬د ﻫغﻪ کاروان‬ ‫د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ تعرض ＇خﻪ وساتﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ زر تﻨﻪ قرﻳش چ‪ ３‬شپ‪ ８‬سﻮو تﻨﻮ ﻳ‪ ３‬زغرې پﻪ غاړه‬ ‫درﻟﻮدې ﻟﻪ سﻠﻮ أسﻮﻧﻮ چ‪ ３‬سﻮروﻳ‪ ３‬ﻫﻢ زرې ﻟباس درﻟﻮد او اوﻳا او＊اﻧﻮ سره ج‪７／‬ې تﻪ تﻴار شﻮل‪ .‬سﻴرت‬ ‫ﻟﻴکﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻳﻮه خﻮﻟﻪ دي چ‪ :３‬دغﻪ ﻟ‪＋‬کر سره خﻮش أوازه کﻨﻴزاﻧﻮ او ساز ﻳاﻧﻮ چ‪ ３‬درﻳاﻳﻲ وﻫﻠ‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫ﻣﻠ‪／‬رتﻴا کﻮﻟﻪ‪ .‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ‪ 313‬تﻨﻮ تﻪ رسﻴده چ‪ ３‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬اﻧصار وو دغﻪ ﻟ‪＋‬کر سره دوه ﻳا درې‬ ‫اسﻮﻧﻪ او اوﻳا او＊ان ﻫﻢ وو چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮبت سره ﻣسﻠﻤاﻧان پرې سﻮر‪４‬دل‪ .‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ﻟ‪ ８‬وخت وروستﻪ د‬ ‫قرﻳشﻮ ﻣشرکﻴﻨﻮ اطﻼع تر ﻻسﻪ ک‪７‬ه چ‪ ３‬کاروان ژغﻮرل شﻮی‪ ،‬خﻮ سره ﻟﻪ دې ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ج‪７／‬ې تﻪ ﻣخﻪ‬ ‫ک‪７‬ه او پﻪ غرور او تکبر سره ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ غﻮاړو ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ سزا ورک‪７‬و او ﻣغﻠﻮب ﻳ‪ ３‬ک‪７‬و‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د واړه‬ ‫ﻟ‪＋‬کر ې ﻟﻪ ﻳﻮبﻞ سره ﻣخاﻣخ شﻮې د خدای رسﻮل ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ج‪７／‬ې تﻪ داخﻞ شﻲ‪ ،‬و غﻮ＊تﻞ‬ ‫ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻳاراﻧﻮ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره ﻟﻪ اﻧصارو ＇خﻪ‪ ،‬ﻣشﻮره وغﻮاړي‪！ .‬ﻮﻟﻮ ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ د غزا ﻣشﻮره ورک‪７‬ه‪ .‬کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫اﻧصار وپﻮﻫ‪５‬دل چ‪ ３‬پﻴغﻤبر زﻣﻮږ ﻧظر غﻮاړي‪ .‬سعد بﻦ ﻣعاذ د اﻧصارو پﻪ استازﻳتﻮب ووﻳﻞ‪ :‬ای رسﻮل‬ ‫اهلل ﻣﻮږ پﻪ تا اﻳﻤان راوړ او د ستا ﻧبﻮت ﻣﻮ تصدﻳق ک‪ ７‬او شاﻫدې ﻣﻮ ورک‪７‬ه ＇ﻪ شی چ‪ ３‬تا راوړي حق‬ ‫دي‪ .‬ستا د فراﻣﻴﻨﻮ د اطاعت ژﻣﻨﻪ ﻣﻮک‪７‬ې‪ .‬ای د خدای رسﻮﻟﻪ پﻪ ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬غﻮاړې پﻪ ﻟﻮر ﻳ‪ ３‬حرکت‬ ‫وک‪７‬ه‪ .‬ﻣﻮږ ！ﻮل ﻟﻪ تا سره ﻳﻮ‪ .‬ﻧﻮرو ﻫﻢ د سعد پﻪ ＇‪５‬ر خبرې وک‪７‬ې‪ .‬دغﻮ خبرو پﻪ پﻴغﻤبر ک‪ ３‬ب‪３‬‬ ‫کچﻪ خﻮ＊ﻲ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬د اﻟﻬﻲ برکت پﻪ پﻨاه سره حرکت وک‪７‬ﺉ‪ .‬پﻪ تاسﻮ دې ز‪４‬ري وي‬ ‫چ‪ ３‬اهلل تعاﻟی ﻟﻪ دغﻮ دوو ＇خﻪ دﻳﻮې ژﻣﻨﻪ را سره ک‪７‬ې ﻳا کاروان او ﻳا د قرﻳشﻮ پﻪ جﻨ‪／‬ﻲ ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ برﻳا‬ ‫چ‪ ３‬د کاروان د ﻧجات ﻟپاره راغﻠﻲ دي پﻪ دې ډول ج‪７／‬ه وﻧ‪＋‬تﻪ‪ .‬پﻪ دې غزا ک‪ ３‬د ابﻮجﻬﻞ او ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو‬ ‫ﻣشراﻧﻮ پﻪ ‪６－‬ون د ﻣشرکاﻧﻮ اوﻳا تﻨﻪ ووژل شﻮل‪.‬‬ ‫اوﻳا تﻨﻪ ﻧﻮر اسﻴران شﻮل‪.‬‬ ‫پﻴغﻤر اﻣر وک‪ ７‬چ‪ ３‬وژل شﻮي خ）‬ ‫ک‪７‬ﺉ او ﻣدﻳﻨ‪ ３‬تﻪ ستاﻧﻪ شئ او ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻳاراﻧﻮ‬ ‫سره ﻳ‪ ３‬د اسﻴراﻧﻮ د برخﻠﻴک پﻪ اړه ﻣشﻮره‬ ‫وک‪７‬ه‪.‬‬

‫‪108‬‬

‫د احد غزا‬ ‫دا غزا د ﻫجرت پﻪ درﻳﻢ کال پ‪＋５‬ﻪ شﻮه‪ .‬قرﻳشﻮ د بدر غزا د اﻧتقام پﻪ ﻣﻮخﻪ درې زره تﻨﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ زرې‬ ‫جاﻣﻮ سﻤبال وو‪ ،‬ﻟﻪ دوو سﻮو أسﻮﻧﻮ او درې زره او＊اﻧﻮ سره د جگ‪７‬ې ﻟپاره چﻤتﻮ ک‪７‬ل او پﻪ ﻣدﻳﻨﻪ ک‪ ３‬د‬ ‫احد د غره پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬جگ‪７‬ې تﻪ تﻴار شﻮل‪ .‬حضرت ﻣحﻤدص د جگ‪７‬ې ﻧقشﻪ داس‪ ３‬جﻮړه ک‪７‬ه چ‪ ３‬د‬ ‫تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫اسﻼﻣ‪ ３‬ﻟ‪＋‬کر شا د احد غره تﻪ او ﻣخﻪ ﻳ‪ ３‬د د＊ﻤﻦ ﻟﻮرتﻪ وي‪ .‬حضرت عبداهلل بﻦ جبﻴر‬ ‫دﻧده ورک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻮسﻮ تﻨﻮ غشﻲ و ﻳشتﻮﻧکﻮ سره د غره ﻟﻪ ﻟﻮرې چی د جبﻞ اﻟرﻣاة پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳ‪ ３‬شﻬرت‬ ‫درﻟﻮد‪ ،‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ساتﻨﻪ وک‪７‬ي او د برﻳاﻟﻴتﻮب او ﻳا ﻣات‪ ３‬پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻫﻢ دغﻪ ‪＄‬ای پرې ﻧ‪８‬دي‪.‬‬ ‫تﻪ او د پﻠﻴﻮ قﻮﻣﻨداﻧﻲ حضرت‬ ‫حضرت ﻣحﻤد د سپارو قﻮﻣاﻧداﻧﻲ حضرت زبﻴر بﻦ عﻮام‬ ‫ﻳ‪ ３‬بﻴرغچﻲ پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻪ‪ .‬جگ‪７‬ه وﻧ‪＋‬تﻪ‬ ‫حﻤزه (رض) تﻪ وسپارﻟﻪ او حضرت ﻣصعب بﻦ عﻤﻴر‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کفارو ﻣات‪ ３‬وخﻮړه او ت‪＋５‬ت‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣخﻪ ک‪７‬ه‪ .‬ﻣسﻠﻤاﻧان د غﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ پﻪ راغﻮﻧ‪６‬وﻟﻮ‬ ‫بﻮخت شﻮل‪ .‬د احد پﻪ غره ک‪ ３‬د ‪＄‬ای پر‪＄‬اى شﻮﻳﻮ ＇خﻪ ﻫﻢ زﻳاتره راغﻠﻞ چ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻮ غﻨاﻳﻤﻮ ＇خﻪ‬ ‫ب‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻧشﻲ‪ .‬خاﻟد چی د احد غر خاﻟﻲ وﻟﻴد‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤاغ‪ ３‬ﻻرې ﻟﻪ خپﻠﻮ سپارو جﻨگﻴاﻟﻴﻮ سره راغی‪.‬‬ ‫او ＇ﻮ تﻨﻪ ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬ورسره پاتﻲ وو پﻪ شﻬادت ورسﻮل او د شا ﻟﻪ‬ ‫حضرت عبداهلل بﻦ جبﻴر‬ ‫ﻟﻮري ﻳ‪ ３‬پر ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ چی پر غﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ بﻮخت وو ﻳرغﻞ وک‪ .７‬او ﻣشرکﻴﻦ پﻪ دې برﻳاﻟی شﻮل چ‪＄ ３‬اﻧﻮﻧﻪ‬ ‫حضرت ﻣحﻤد تﻪ ورسﻮي‪ .‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ خﻮا ډبرې وﻳشتﻞ ک‪５‬دې چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د حضرت ﻣحﻤد‬ ‫ﻣخ ！پﻴی شﻮ او ﻣبارک غاښ‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ شﻬادت ورس‪５‬د او د‬ ‫پﻪ‬ ‫حضرت حﻤزه‬ ‫شﻤﻮل اوﻳا تﻨﻪ ﻣسﻠﻤاﻧان پﻪ‬ ‫شﻬادت ورس‪５‬دل‪ .‬پﻪ دې‬ ‫غزوه ک‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫‪ ٧٠٠‬تﻨﻪ وو‪.‬‬ ‫د احد غر‬ ‫د بﻨﻲ ﻧضﻴر غزا‬ ‫بﻨﻲ ﻧضﻴر ﻳﻮه ﻳﻬﻮدي قب‪５‬ﻠﻪ وه چ‪ ３‬ﻣدﻳﻨ‪ ３‬تﻪ ﻧژدې اوس‪５‬دﻟﻪ او د خزرج ﻟﻪ قبﻴﻠ‪ ３‬سره ﻳ‪ ３‬ت‪７‬ون درﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬ت‪７‬ون ک‪７‬ی و‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬خﻴاﻧت او شرارت د ﻳﻬﻮدﻳاﻧﻮ ﻟﻪ برخﻠﻴک سره‬ ‫ﻳﻮ ‪＄‬ای دی او د دوی پﻪ زړوﻧﻮ ک‪ ３‬رﻳ‪ ３＋‬ﻟري‪ ،‬ﻫغﻮی ﻳ‪ ３‬پری ﻧ‪＋‬ﻮدل چ‪ ３‬پﻪ خپﻠ‪ ３‬ژﻣﻨ‪ ３‬وفا وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪109‬‬

‫ﻳﻮه ورځ د خدای جﻞ جﻼﻟﻪ پﻴغﻤبر او ＇ﻮ تﻨﻪ ﻳاران ﻳ‪ ３‬پﻪ بﻨﻲ ﻧضﻴر ک‪ ３‬وو‪ .‬پﻴغﻤبر د ﻳﻮه کﻮر‬ ‫دﻳﻮال تﻪ ډډه ﻟ‪／‬ﻮﻟ‪ ３‬وه‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳاﻧﻮ د ﻫغﻪ د وژﻟﻮ دسﻴسﻪ جﻮړه ک‪７‬ه او غﻮ＊تﻞ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د کﻮ！‪ ３‬ﻟﻪ بام ＇خﻪ‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ ډبره پﻪ ﻫغﻪ ور وغﻮر‪＄‬ﻮي او د پﻴغﻤبر ژوﻧد پای تﻪ ورسﻮي‪ ،‬پﻴغﻤبر د وح‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې د ﻫغﻮ‬ ‫پﻪ دسﻴس‪ ３‬پﻮه شﻮ‪ ،‬پﻪ چ＂ک‪ ９‬سره ﻟﻪ خپﻞ ‪＄‬ای ＇خﻪ پﻮرتﻪ شﻮ او د ＊ﻤﻦ تﻪ ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬و＊ﻮده چ‪ ３‬کﻮم‬ ‫کارتﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬د ﻣدﻳﻨ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮر روان شﻮ او ﻳاران ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ورپس‪ ３‬ورغﻠﻞ‪ .‬ﻟﻪ دې وروستﻪ پﻴغﻤبر ‪ ،‬ﻣحﻤد‬ ‫بﻦ ﻣسﻠﻤﻪ ﻟﻪ داس‪ ３‬پﻴغام سره بﻨﻲ ﻧضﻴر تﻪ وﻟ‪８５‬ه‪:‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ ﻣ‪ ３‬و‪＄‬ئ‪ .‬تاسﻮ ﻧشئ کﻮﻻی چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣا سره پﻪ ﻣد‪４‬ﻨﻪ ک‪ ３‬و اوس‪８５‬ئ‪＄ ،‬کﻪ تاسﻮ خﻴاﻧت‬ ‫وک‪ ７‬او پﻪ ژﻣﻨﻪ وﻧﻪ در‪４‬دئ‪.‬‬ ‫ﻣحﻤدبﻦ ﻣسﻠﻤﻪ د پﻴغﻤبر د فرﻣان ﻟﻪ ابﻼغ‪５‬دو وروستﻪ ﻫغﻮ تﻪ ﻟس ور‪ ３＄‬وخت ورک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫دغﻪ وخت ک‪ ３‬سﻴﻤﻪ پرﻳ‪８‬دي‪.‬‬ ‫بﻨﻲ ﻧضﻴر د پﻴغﻤبر د اخطار پﻪ اور‪４‬دﻟﻮ سره د س‪５‬ﻤ‪ ３‬پرﻳ‪＋‬ﻮدﻟﻮ تﻪ تﻴار شﻮ‪ ،‬خﻮ د ﻣﻨافقاﻧﻮ ﻣشر‬ ‫عبداهلل بﻦ ابﻲ ورتﻪ پﻴغام وروﻟ‪８５‬ه چی سﻴﻤﻪ پرې ﻧ‪８‬دي او ﻟﻪ دې سربﻴره ﻳ‪ ３‬وعده ورک‪７‬ه چ‪ ３‬دوه زره تﻨﻪ‬ ‫بﻪ د ﻫغﻮ د دفاع او ﻣرست‪ ３‬ﻟپاره ﻫﻢ وروﻟ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫بﻨﻰ ﻧضﻴر ددغﻪ پﻴغام پﻪ اورﻳدﻟﻮ سره ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬پرﻳک‪７‬ې ＇خﻪ واو＊تﻞ‪ ،‬خپﻞ سﻨگروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬کﻠک‪ ،‬د خپﻠ‪３‬‬ ‫س‪５‬ﻤ‪ ３‬ﻟﻪ پرﻳ‪＋‬ﻮدو ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ډډه وک‪７‬ه او د خدای رسﻮل تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻴغام وﻟ‪８５‬ه چی خپﻠﻪ س‪５‬ﻤﻪ ﻧﻪ پرﻳ‪８‬دي‪.‬‬ ‫حضرت ﻣحﻤد ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻳﻮ شﻤﻴر ﻳاراﻧﻮ سره د بﻨﻲ ﻧضﻴر پﻪ ﻟﻮر حرکت وک‪ ７‬او غزوه پ‪＋５‬ﻪ شﻮه‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بﻨﻲ ﻧضﻴر ﻣات‪ ３‬وخﻮړه او د ‪＄‬اﻧگ‪７‬و شراﻳطﻮ ﻻﻧدې چی حضرت ﻣحﻤد د ﻫغﻮ‬ ‫ﻟپاره وضع ک‪７‬ي وو‪ ،‬س‪５‬ﻤﻪ ﻳ‪ ３‬پرﻳ‪＋‬ﻮده‪.‬‬ ‫د خﻨدق غزوه‬ ‫ﻳﻬﻮد بﻨﻲ ﻧضﻴر چ‪ ３‬د ت‪７‬ون ﻟﻪ سرغ‪７‬وﻧ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﻣدﻳﻨ‪＇ ３‬خﻪ اﻳستﻞ شﻮي او پﻪ خﻴبر ک‪＄ ３‬ای پﻪ‬ ‫‪＄‬ای شﻮي وو‪ ،‬ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره ډﻳره کﻴﻨﻪ درﻟﻮده‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چی ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬د جگ‪７‬ې وړتﻴا ﻧﻪ‬ ‫درﻟﻮده‪ ،‬خپﻞ ﻣشر حﻴی بﻦ اخطب ﻳ‪ ３‬ﻣک‪ ３‬تﻪ وﻟ‪８５‬ه چ‪ ３‬د ﻣک‪ ３‬کفار او د غﻠطفان قبﻴﻠﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ‬ ‫وړاﻧدې جگ‪７‬ې تﻪ وﻫ（ﻮي ﻫغﻮی پﻪ خپﻞ کار ک‪ ３‬برﻳاﻟﻲ شﻮل‪ .‬د ﻫجرت پﻪ پﻨ‪％‬ﻢ کال د ذواﻟقعدې پﻪ‬ ‫ﻣﻴاشت ک‪ ３‬ﻟس زره تﻨﻪ د ابﻮسفﻴان پﻪ ﻣشرۍ د ﻣدﻳﻨ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮر پﻪ حرکت ک‪ ３‬شﻮل‪ .‬حضرت ﻣحﻤد‬ ‫پﻪ ﻣشﻮرې د ‪ ١٢‬زره زراع (گزو) پﻪ اوږدواﻟﻲ د خﻨدق‬ ‫پﻪ ﻣدﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره ک‪ ３‬د حضرت سﻠﻤان فارسﻲ‬ ‫پﻪ کﻴﻨدﻟﻮ پﻴﻞ وک‪ .７‬پﻪ خپﻠﻪ حضرت ﻣحﻤد د خﻨدق پﻪ کﻴﻨدﻟﻮ ک‪ ３‬برخﻪ واخ‪５‬ستﻪ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣک‪３‬‬ ‫کفار ﻣدﻳﻨ‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬دل‪ ،‬د خﻨدق د کﻴﻨدﻟﻮ کار بشپ‪ ７‬شﻮی و‪ .‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟپاره ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا خﻨدق او ﻟﻪ‬ ‫‪110‬‬

‫ﻧﻮرو ﻟﻮرو د خرﻣاوو باغﻮﻧﻪ ＊ﻪ سﻨگروﻧﻪ وو چ‪ ３‬د کفارو د ﻳرغﻞ خﻨ‪ ６‬گر‪５＄‬دل‪ ،‬خﻮ ﻳﻬﻮد بﻨﻲ قرﻳظﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره ت‪７‬ون درﻟﻮد او کﻮﻻی ﻳ‪ ３‬ﻧشﻮای چ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ ضد عﻤﻞ وک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ حﻴی بﻦ‬ ‫اخطب پﻪ پای ک‪ ３‬پﻪ دې برﻳاﻟی شﻮ چی د بﻨﻲ قرﻳظﻪ ﻣشر‪ ،‬کعب بﻦ اسد وﻫ（ﻮي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ‬ ‫سره خپﻞ ت‪７‬ون ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسی‪ .‬دغﻪ کار د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د پرﻳشاﻧ‪ ９‬ﻻﻣﻞ شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وخت ک‪３‬‬ ‫د اسﻼم پﻪ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮ‪ .‬کفار د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧ‪５‬دو خبرﻧﻪ وو‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫حضرت ﻧعﻴﻢ بﻦ ﻣسعﻮد‬ ‫ﻟﻪ پﻴغﻤبر ＇خﻪ اجازه واخ‪５‬ستﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ رواﻧﻲ ج‪７／‬ې ＇خﻪ پﻪ استفادې سره کفار ﻣتفرق ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړی بﻨﻲ قرﻳظﻪ تﻪ ورغی او ورتﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ!‬ ‫کﻪ چﻴرې قرﻳش ﻣات‪ ３‬وخﻮري ﻣک‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬تاس‪ ３‬بﻪ چﻴرتﻪ ﻻړشئ؟ بﻴا ﻳ‪ ３‬د ﻧصﻴحت پﻪ ډول‬ ‫ورتﻪ ووﻳﻞ ＇ﻮ تﻨﻪ د قرﻳشﻮ ﻳرغﻤﻞ وﻧﻴسئ‪ ،‬چی تاسﻮ ﻳﻮازې پرې ﻧ‪８‬دي‪ .‬وروستﻪ د ﻣک‪ ３‬ﻣشرکﻴﻦ او‬ ‫بﻨﻲ غطفان تﻪ ورغﻠﻞ او ورتﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ چ‪ ３‬بﻨﻲ قرﻳظﻪ ﻟﻪ خپﻞ تعﻬد ＇خﻪ چی تاسﻮ سره ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ی و‪،‬‬ ‫پ‪＋‬ﻴﻤاﻧﻪ شﻮي‪.‬‬ ‫حضرت ﻣحﻤد سره ﻳ‪ ３‬ﻟﻴده کاتﻪ ک‪７‬ي او غﻮاړي چ‪ ３‬ستاسﻮ ＇ﻮ تﻨﻪ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي او ﻫغﻪ تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫وسپاري‪ .‬ﻟﻨ‪６‬ه دا چ‪ ３‬بﻨﻲ قرﻳظ‪ ３‬د شﻨب‪ ３‬د ور‪ ３＄‬پﻪ ﻣﻨاسبت جگ‪７‬ه وﻧﻪ ک‪７‬ه او ﻟﻪ قرﻳشﻮ ＇خﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮ‬ ‫خبرې پﻪ دې‬ ‫تﻨﻪ د ﻳرغﻤﻠﻮ پﻪ تﻮگﻪ وغﻮ＊تﻞ چی د ﻫغﻮ پﻪ وفادارۍ ډاډﻣﻦ شﻲ‪ .‬د حضرت ﻧعﻴﻢ‬ ‫اړه ډ‪４‬ری ＊‪ ３‬تﻤاﻣ‪ ３‬شﻮې‪ .‬د بﻨﻲ قرﻳظﻪ ﻟﻪ ﻟﻮري د ﻳرغﻤﻠﻮ غﻮ＊تﻨ‪ ،３‬د قرﻳشﻮ او غطفاﻧﻴاﻧﻮ بدگﻮﻣاﻧﻲ‬ ‫ډﻳره ک‪７‬ه او د ﻫغﻮ دغﻪ عﻤﻞ د ﻣک‪３‬‬ ‫ﻣشرکﻴﻦ ﻧاﻫﻴﻠﻲ ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ ﻫﻤدی ﻣﻬال د‬ ‫خدای پﻪ اﻣر ﻳﻮ شدﻳد طﻮفان چ‪３‬‬ ‫خاورې او وړې شگ‪ ３‬ورسره وی پﻴﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ طﻮفان دوﻣره شدﻳد و چ‪ ３‬د ﻣشرکﻴﻨﻮ‬ ‫او کافراﻧﻮ‪ ،‬دﻳگﻮﻧﻪ‪ ،‬خﻴﻤ‪ ３‬او ！ﻮل شﻴان ﻳ‪３‬‬ ‫چپﻪ ک‪７‬ل‪ .‬دغ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬کفار سخت وارخطا‬ ‫ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ پای ک‪ ３‬ابﻮسفﻴان حکﻢ وک‪ ７‬چ‪３‬‬ ‫ﻟ‪＋‬کر دغﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬پر‪８４‬دي او ﻣک‪ ３‬تﻪ‬ ‫ستاﻧﻪ شﻲ پﻪ دې ډول بری د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ‬ ‫برخﻪ شﻮ‪.‬‬

‫‪111‬‬

‫د بﻨﻲ ﻗرﻳظﻪ غزا‬ ‫د ا غزا د خﻨدق (احزابﻮ) د غزا پﻪ تعقﻴب پﻪ پﻨ‪％‬ﻢ ﻫجري کال ک‪ ３‬پ‪＋５‬ﻪ شﻮې ده‪ :‬وروستﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ چ‪３‬‬ ‫حضرت ﻣحﻤد د ﻳﻬﻮدﻳاﻧﻮ خﻴاﻧت او ﻟﻪ قرﻳشﻮ او ﻧﻮرو سره د ﻫغﻮ پﻴﻮستﻮن وﻟﻴده او أن د احزابﻮ پﻪ‬ ‫جگ‪７‬ه ک‪ ３‬دغ‪ ３‬خاﻳﻨ‪ ３‬قب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻟﻪ پﻴغﻤبر سره خپﻞ ت‪７‬ون ﻣات ک‪ .７‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬دغﻪ خاﻳﻨﻪ قبﻴﻠﻪ‬ ‫ﻟﻪ رسﻮل اکرم سره پﻪ ﻣدﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره ک‪ ３‬اوس‪５‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د ﻟﻮی شر اﻧتظار ک‪５‬ده‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې‬ ‫داحزابﻮ غزا پای تﻪ ﻧﻪ وای رسﻴدﻟ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻟﻮرې ﻣسﻠﻤاﻧان ﻟﻪ ﻟﻮی گﻮاښ سره ﻣخاﻣخ ک‪５‬دل‪ .‬ﻫﻤاغﻪ و‬ ‫چ‪ ３‬پﻴغﻤبر ﻫﻮډ وک‪ ７‬چ‪ ３‬دغﻪ خاﻳﻨان و！کﻮي او د جﻬاد او دعﻮت ﻣرکز‪ ،‬ﻣدﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره د ﻫغﻮ ﻟﻪ شتﻮن‬ ‫＇خﻪ پاکﻪ ک‪７‬ي تر＇ﻮ پﻪ راتﻠﻮﻧک‪ ３‬ک‪ ３‬داس‪ ３‬شراﻳط پﻴداﻧشﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻮی پﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻳرغﻞ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫حضرت ﻣحﻤد د اهلل تعاﻟی ﻟﻪ حکﻢ سره سﻢ ﻟﻪ درې زره کسﻴزه ﻟ‪＋‬کر سره د بﻨﻲ قرﻳظﻪ پﻪ ﻟﻮر‬ ‫حرکت وک‪ ７‬او پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشت ور‪ ３＄‬ﻳ‪ ３‬ﻫغﻮی پﻪ کﻼبﻨدۍ ک‪ ３‬وساتﻞ چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳﻬﻮدﻳان تسﻠﻴﻢ‬ ‫شﻮل‪ .‬حضرت ﻣحﻤد د ﻫغﻮی پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬سعد بﻦ ﻣعاذ د حاکﻢ پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻪ‪ .‬حضرت سعد د بﻨﻲ‬ ‫قرﻳظﻪ پﻪ اړه خپﻠﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه صادره ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫پﻴغﻤبر د سعد بﻦ ﻣعاذ پرﻳک‪７‬ې تﻪ عﻤﻠﻲ ب‪２‬ﻪ ورک‪７‬ه او د ﻳﻬﻮدﻳاﻧﻮ د سﻴس‪ ３‬ﻳ‪ ،３‬چ‪ ３‬ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫پﻴغﻤبر او پﻪ ﻣدﻳﻨﻪ ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ دعﻮت ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل وو‪ ،‬پای تﻪ ورسﻮﻟ‪.３‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ در‪４‬ﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د بدر غزا‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د احد او بﻨﻲ‬ ‫ﻧضﻴر د غزا‪－‬اﻧﻮ او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د خﻨدق او بﻨﻲ قرﻳظ‪ ３‬د غزا‪－‬اﻧﻮ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬د بدر پﻪ غزا ک‪＇ ３‬ﻮ تﻨﻪ کفار ووژل شﻮل؟‬ ‫‪ -٢‬د احد د غزا ﻻﻣﻞ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د خﻨدق پﻪ غزا ک‪ ３‬د کفارو د ﻣات‪ ３‬ﻻﻣﻞ ＇ﻪ و؟ پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬تشرﻳح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د احزابﻮ‪ ،‬بﻨﻲ ﻧضﻴر او بﻨﻲ قرﻳظﻪ د غزا‪－‬اﻧﻮ د پاﻳﻠﻮ پﻪ اړه ﻟﻪ ﻣﻨابعﻮ‪ ،‬د ﻣسجد ﻟﻪ‬ ‫اﻣاﻣاﻧﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ ＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې وړاﻧدې ک‪７‬ی‪.‬‬

‫‪112‬‬

‫شپ‪ ８‬د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست‬

‫د حدﻳبﻴ‪ ３‬سﻮﻟﻪ‪ -‬بﻴعت اﻟرضﻮان‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د حدﻳبﻴ‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬او د ﻫغ‪ ３‬د ﻣﻮادو او ﻫﻢ د خﻴبر او ﻣﻮتﻪ د غزا‪－‬اﻧﻮ پﻪ‬ ‫اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻫجرت پﻪ شپ‪８‬م کال د بﻴت اهلل د زﻳارت او د عﻤرې د ادا کﻮﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ‬

‫حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻟﻪ (‪ )١٤٠٠‬تﻨﻮ سره د ﻣک‪ ３‬پﻪ ﻟﻮر روان شﻮ‪ .‬ﻣک‪ ３‬تﻪ ﻧژدې قرﻳشﻮ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻻره ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬وه او پرې‬ ‫‪ ،‬حضرت عثﻤان‬

‫ﻳ‪ ３‬ﻧ‪＋‬ﻮدل چ‪ ３‬عﻤره وک‪７‬ي‪ .‬پﻴغﻤبر‬

‫چ‪ ３‬د ﻣک‪ ３‬قبﻴﻠﻮتﻪ د درﻧاوي وړ‬

‫شخص و‪ ،‬د استازي پﻪ تﻮگﻪ د ﻣک‪ ３‬خﻠکﻮتﻪ وروﻟ‪８５‬ه تر＇ﻮ ﻫغﻮی وپﻮﻫﻮي چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان د جگ‪７‬ې‬ ‫ﻟپاره ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د عﻤرې د ادا کﻮﻟﻮ ﻟپاره راغﻠﻲ دي‪ .‬قرﻳشﻮ ﻟﻪ ！اکﻠﻲ وخت ＇خﻪ د ډﻳر وخت ﻟپاره‬ ‫حضرت عثﻤان‬

‫وساتﻪ‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ داس‪ ３‬أوازه خپره شﻮه چ‪ ３‬حضرت عثﻤان‬

‫ﻳ‪ ３‬پﻪ‬

‫شﻬادت رسﻮﻟی دی‪ .‬دې ﻣﻮضﻮع پﻴغﻤبر‬

‫وﻫ（اوه چ‪ ３‬ﻟﻪ قرﻳشﻮ سره د جگ‪７‬ې ﻟپاره ‪＄‬ان چﻤتﻮ‬

‫ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې اساس حضرت ﻣحﻤد‬

‫پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ حدﻳبﻴﻪ ک‪ ３‬تر ﻳﻮې وﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې‬

‫وﻻړ و‪ ،‬د جگ‪７‬ې پﻪ اړه ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ＇خﻪ بﻴعت واخﻴست‪ .‬دغﻪ بﻴعت پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬د بﻴعت اﻟرضﻮان‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬کفار د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ دې پرﻳک‪７‬ې ＇خﻪ خبر شﻮل د ﻣک‪ ３‬ﻣشرکﻴﻨﻮ سﻬﻴﻞ بﻦ‬ ‫عﻤرو د ﻳﻮه پﻼوي پﻪ ﻣشرۍ پﻴغﻤبر‬

‫تﻪ وروﻟ‪８５‬ه‪ .‬خبرې اترې پﻴﻞ شﻮې او دواړه اړخﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮ ت‪７‬ون‬

‫سﻼ شﻮل چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دی‪:‬‬ ‫‪ -١‬دواړه اړخﻮﻧﻪ باﻳد د ﻟسﻮ کاﻟﻮ ﻟپاره سﻮﻟﻪ وک‪７‬ي او ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ سره جگ‪７‬ه وﻧﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫دې ﻟﻪ خپﻠﻮ اصحابﻮ سره س‪ ８‬کال ب‪５‬رتﻪ وگر‪＄‬ﻲ‪ ،‬حج دې ﻧﻪ کﻮي‪.‬‬

‫راتﻠﻮﻧکی کال دې راشﻲ او ﻫغﻪ ﻫﻢ پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ تﻮرې پرتﻪ ورسره بﻞ شی ﻧﻪ وي او ﻫغﻪ‬ ‫ﻫﻢ پﻪ تﻴک‪ ３‬ک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ﻟﻪ قرﻳشﻮ پرتﻪ د عربﻮ ﻫره قبﻴﻠﻪ ﻟﻪ حضرت رسﻮل اکرم‬ ‫ﻟري‪.‬‬ ‫‪113‬‬

‫سره د اړﻳکﻮ د ！ﻴﻨ‪／‬ﻮﻟﻮ اختﻴار‬

‫بسﻢ اﷲ اﻟرحﻤﻦ اﻟرحﻴﻢ‬

‫إِاَّ َ فتَ ْحَا َ َك َ فتْ ًحا ُّ بِ ًا‬

‫(‪)1‬‬

‫‪ -٤‬کﻪ چ‪５‬رې ﻟﻪ قرﻳشﻮ ＇خﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ چاپﻨاه وروړه‪ ،‬ﻣسﻠﻤاﻧان باﻳد ﻫغﻪ ب‪５‬رتﻪ ورتﻪ وسپاري‪ .‬خﻮ‬ ‫کﻪ چ‪５‬رې ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ＇خﻪ د ﻣک‪ ３‬کفارو تﻪ چا پﻨاه وروړه‪ ،‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻳ‪ ３‬د غﻮ＊تﻨ‪ ３‬حق ﻧﻪ‬

‫ﻟري‪.‬‬ ‫دغﻪ سﻮﻟﻪ د حدﻳبﻴ‪ ３‬پﻪ ﻣقام ک‪ ３‬وشﻮه‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ قرأن کرﻳﻢ ک‪ ３‬د فتح ﻣبﻴﻦ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاده شﻮې‪ .‬ددغﻪ‬ ‫ت‪７‬ون ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ گ＂ﻪ دا وه چی ﻣسﻠﻤاﻧان د قرﻳشﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري پﻪ اﻣﻦ ک‪ ３‬شﻮل او وخت ﻳ‪ ３‬ترﻻسﻪ ک‪ ７‬چ‪３‬‬ ‫خپﻞ پام ！ﻮﻟﻮ عربﻲ قباﻳﻠﻮ تﻪ واړوي‪.‬‬ ‫د حدﻳبﻴ‪ ３‬ﻟﻪ سﻮﻟ‪ ３‬وروستﻪ حضرت ﻣحﻤد‬

‫د اصحابﻮ پﻪ واسطﻪ د روم قﻴصر‪ ،‬د اﻳران شاه‪،‬‬

‫د ﻣصر عزﻳز ﻣقﻮقش‪ ،‬د حبش‪ ３‬پاچا ﻧجاشﻲ او دﻳﻤاﻣﻪ او شام ﻣشراﻧﻮ تﻪ بﻠﻨﻠﻴکﻮﻧﻪ وﻟ‪８５‬ل او ﻫغﻮی ﻳ‪３‬‬ ‫د اسﻼم ﻣبارک دﻳﻦ تﻪ راوبﻠﻞ‪ .‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د حبش‪ ،３‬عﻤان او بحرﻳﻦ پاچاﻫاﻧﻮ دغﻪ دعﻮت وﻣاﻧﻪ‪ ،‬خﻮ‬ ‫د اﻳران پاچا (خسرو پروﻳز) ﻟﻴک ＇‪５‬رې ک‪＄ .７‬ﻴﻨﻮ ﻳ‪ ３‬چﻮپتﻴا اختﻴار ک‪７‬ه‪ ،‬خﻮ حارث غساﻧﻲ ﻧﻪ ﻳﻮازې‬ ‫دعﻮت وﻧﻪ ﻣاﻧﻪ‪ .‬بﻠک‪ ３‬د حضرت رسﻮل اکرم‬

‫استازی شجاع بﻦ وﻫب ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ شﻬادت ورساوه چ‪３‬‬

‫ﻫﻤدغﻪ غﻴر اﻧساﻧﻲ حرکت د ﻣﻮتﻪ د جگ‪７‬ې ﻻﻣﻞ وگر‪５＄‬د‪.‬‬

‫‪114‬‬

‫د خﻴبر غزا‬ ‫د اووم ﻫجري کال د ﻣحرم پﻪ ﻣﻴاشت ک‪３‬‬ ‫وروستﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ چ‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫د ﻣک‪３‬‬

‫د کفارو ﻟﻪ ﻟﻮري ډاډﻣﻦ شﻮ‪ ،‬وﻳ‪ ３‬غﻮ＊تﻞ ت‪７‬ون‬ ‫ﻣاتﻮوﻧکﻮ تﻪ سزا ورک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟ‪＋‬کر‬ ‫چﻤتﻮ ک‪ ７‬او د شپ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟ‪＋‬کر سره ‪＄‬ان‬ ‫رجﻴع تﻪ ورساوه‪ .‬کﻠﻪ چی سﻬار شﻮ ﻳﻬﻮدﻳان خپﻠﻮ‬ ‫کاروﻧﻮ تﻪ تﻠﻞ او ﻣسﻠﻤاﻧان خﻴبر تﻪ ورس‪５‬دل‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳاﻧﻮ چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان وﻟ‪５‬دل ت‪＋５‬تﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه او‬ ‫خپﻠﻮ کﻼگاﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻨاه ﻳﻮوړه‪ :‬غطفاﻧﻴاﻧﻮ غﻮ＊تﻞ‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮ سره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ وﻳ‪ ３‬ﻟ‪５‬دل‬ ‫چ‪ ３‬د رجﻴع دره د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ وﻟکﻪ ک‪ ３‬ده او خﻴبر تﻪ د رس‪５‬دو بﻠﻪ ﻻر ﻫﻢ ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ې‬ ‫＇خﻪ ت‪５‬ر شﻮل‪ .‬د خﻴبر کﻼگاﻧ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د حضرت عﻠﻲ بﻦ ابﻲ طاﻟب‬

‫د سر＊ﻨدﻧﻮ‬

‫او ﻫ（ﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬فتح شﻮې‪ .‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د خﻴبر ﻳﻬﻮدﻳان تسﻠﻴﻢ شﻮل‪ .‬د خﻴبر ﻟﻪ غزا ＇خﻪ د حضرت‬ ‫ﻣحﻤد‬

‫د ب‪５‬رتﻪ ستﻨ‪５‬دو پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬د قرﻳشﻮ دوه تﻨﻪ ﻣشران او اتﻼن خاﻟدبﻦ وﻟﻴد او عﻤروبﻦ عاص‬

‫پﻴغﻤبر‬

‫تﻪ راغﻠﻞ او د اسﻼم د ﻣﻨﻠﻮ اعﻼن ﻳ‪ ３‬وک‪.７‬‬

‫د ﻣﻮت‪ ３‬غزا‬ ‫غساﻧﻴاﻧﻮ د حضرت ﻣحﻤد‬

‫استازی وژﻟی و او ﻟﻪ بﻞ ﻟﻮري ددې وخت را رس‪５‬دﻟی و چ‪ ３‬ﻫغﻮی‬

‫ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا د اسﻼم ﻣبارک دﻳﻦ تﻪ راوبﻠﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ حضرت ﻣحﻤد‬

‫‪115‬‬

‫د ﻫجرت پﻪ اتﻢ کال د‬

‫ﻫغﻮی د ‪＄‬پﻠﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ درې زره کسﻴز ﻟ‪＋‬کر د حضرت زﻳد بﻦ حارث‬ ‫ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ کﻪ چ‪５‬رې حضرت زﻳد‬

‫شﻬﻴد شﻮ‪ ،‬حضرت جعفر‬

‫واخﻠﻲ او کﻪ ﻫغﻪ ﻫﻢ شﻬﻴد شﻮ بﻴادې حضرت عبداهلل بﻦ رواحﻪ‬

‫پﻪ ﻣشرۍ وﻟ‪８５‬ه او ورتﻪ‬ ‫دې د ﻟ‪＋‬کر ﻣشري پﻪ غاړه‬ ‫د ﻟ‪＋‬کر ﻣشري پﻪ غاړه واخﻠﻲ‪.‬‬

‫کﻠﻪ چی ﻣسﻠﻤاﻧان د شام ﻫ‪５‬ﻮاد‪ ،‬د ﻣﻮتﻪ پﻪ س‪５‬ﻤﻪ ک‪ ３‬د اعرابﻮ او روﻣﻴاﻧﻮ ﻟﻪ گ‪ ６‬ﻟ‪＋‬کر سره ﻣخاﻣخ شﻮل‪،‬‬ ‫جگ‪７‬ه پﻴﻞ شﻮه‪ .‬د اسﻼﻣﻲ ﻟ‪＋‬کر قﻮﻣاﻧداﻧان ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪ ３‬پﻪ شﻬادت ورس‪５‬دل‪ .‬پﻪ پای ک‪ ３‬اسﻼﻣﻲ‬ ‫ﻟ‪＋‬کر سﻴف اهلل ﻳعﻨی خاﻟد بﻦ وﻟﻴد‬

‫د خپﻞ قﻮﻣﻨدان پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻪ‪ .‬ﻫغﻪ خپﻞ تﻴت او پرک ﻟ‪＋‬کر‬

‫ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا را غﻮﻧ‪ ６‬او ﻣﻨظﻢ ک‪.７‬‬ ‫تر دوو ور‪＄‬ﻮ سختﻮ جگ‪７‬و وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د غره ﻟﻤﻨ‪ ３‬تﻪ پﻨاه ﻳﻮوړه او د＊ﻤﻦ ﻫﻢ ﻟﻪ جگ‪７‬ې ＇خﻪ ﻻس‬ ‫واخﻴست‪ .‬پﻪ پای ک‪ ３‬د اسﻼم ﻟ‪＋‬کر ﻣدﻳﻨ‪ ３‬تﻪ ستﻮن شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د حدﻳبﻴ‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د خﻴبر‬ ‫دغزا پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬بﻴعت اﻟرضﻮان ＇ﻪ ﻣفﻬﻮم ﻟري؟ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د حدﻳبﻴ‪ ３‬ﻟﻪ سﻮﻟ‪ ３‬وروستﻪ حضرت ﻣحﻤد‬

‫کﻮم پاچاﻫان د اسﻼم دﻳﻦ تﻪ راوبﻠﻞ؟‬

‫‪ -٣‬د ﻣﻮتﻪ د غزا ﻻﻣﻞ ＇ﻪ و؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د حدﻳبﻴ‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬د گ＂ﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪116‬‬

‫اووه د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻣک‪ ３‬ﻣکرﻣ‪ ３‬ﻓتح‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻣک‪ ３‬د فتح‪ ،３‬د حﻨﻴﻦ د غزوې د ﻣﻨ‪％‬تﻪ راتﻠﻮ د ＇رﻧگﻮاﻟﻲ‪،‬‬ ‫حجة اﻟﻮداع او د حضرت ﻣحﻤد د رحﻠت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣک‪ ３‬خﻠکﻮ د ﻫغﻪ ت‪７‬ون‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ،３‬چ‪ ３‬د ﻫجرت پﻪ شپ‪８‬م‬ ‫کال ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره ت‪７‬ﻟی‬ ‫و او د ﻫغ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪＊ ３‬اﻳﻲ‬ ‫د خزاع‪ ３‬ﻟﻪ قبﻴﻠ‪ ３‬سره چ‪ ３‬د‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬ت‪７‬ون ک‪７‬ی و‬ ‫ج‪７／‬ه ﻧﻪ وای ک‪７‬ې او ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ‬ ‫ﻫﻢ باﻳد د ﻣک‪ ３‬خﻠک او د ﻫغﻮ‬ ‫ت‪７‬ون کﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻣزاحﻤت ﻧﻪ‬ ‫کﻮﻻی‪ ،‬خﻮ بﻨﻲ بکر‪ ،‬د قرﻳشﻮ پﻪ‬ ‫ﻣرستﻪ د بﻨﻲ خزاعﻪ ＇ﻮ تﻨﻪ وگ‪７‬ي‬ ‫ووژل‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ بﻨﻲ خزاعﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ＇خﻪ د ﻣرست‪３‬‬ ‫ﻣﻜﻪ ﻣعظﻤﻪ‬ ‫او ﻣﻼت‪ ７‬غﻮ＊تﻮﻧکﻲ شﻮل‪ .‬ﻧﻮ‬ ‫پﻮه شﻮ چ‪ ３‬قرﻳشﻮ د سﻮﻟ‪ ３‬ت‪７‬ون ﻣات ک‪７‬ی‪ .‬پﻪ دې تﻮگﻪ ﻟس زره کسﻴزه‬ ‫حضرت رسﻮل اکرم‬ ‫ﻟ‪＋‬کر ﻳ‪ ３‬چﻤتﻮ او د ﻣک‪ ３‬پﻪ ﻟﻮري ﻳ‪ ３‬حرکت وک‪.７‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣک‪ ３‬خﻠک ﻟﻪ دې پﻴ‪＇ ３＋‬خﻪ خبرشﻮل‪ ،‬سخت وارخطا شﻮل‪ ،‬ابﻮسفﻴان او د قرﻳشﻮ‬ ‫زﻳاتره ﻣشران حضرت ﻣحﻤد تﻪ تسﻠﻴﻢ شﻮل‪ .‬حضرت ﻣحﻤد پر ﻫغﻮی ﻣﻬرباﻧﻲ وک‪７‬ه او‬ ‫ﻫغﻮی ﻳ‪ ３‬تر خپﻞ حﻤاﻳت ﻻﻧدې وﻧ‪５‬ﻮل‪ .‬سرب‪５‬ره پردې داس‪ ３‬اﻣتﻴازات ﻳ‪ ３‬ابﻮسفﻴان او ﻧﻮرو تﻪ ورک‪７‬ل‬ ‫ﻼﻫغﻮی ﻳ‪ ３‬فکر ﻫﻢ ﻧﻪ کاوه‪ ،‬حضرت ﻣحﻤد وفرﻣاﻳﻞ‪(( :‬ﻫر ＇ﻮک چ‪ ３‬کعب‪ ３‬شرﻳف‪ ３‬تﻪ‬ ‫چ‪ ３‬اص ً‬ ‫او ﻳا د ابﻮسفﻴان کﻮرتﻪ پﻨاه ﻳﻮسﻲ او ﻳا پﻪ خپﻠﻮ کﻮرو ک‪ ３‬پات‪ ３‬شﻲ او خپﻠ‪ ３‬دروازې ﻟﻪ شا ＇خﻪ وت‪７‬ي‬ ‫پﻪ اﻣﻦ ک‪ ３‬دي‪ )).‬پﻪ دې ﻟ‪７‬ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ ﻣﻬﻤﻪ ج‪７／‬ه پ‪＋５‬ﻪ ﻧﻪ شﻮه‪ .‬پﻴغﻤبر ﻣک‪ ３‬تﻪ ﻟﻪ ﻧﻨﻮتﻠﻮ وروستﻪ‪،‬‬ ‫‪117‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی طﻮاف وک‪ ７‬او بﻴا ﻳ‪ ３‬د ﻣک‪ ３‬د شاوخﻮا درې سﻮه او شپﻴتﻪ بتان ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړل وروستﻪ کعب‪３‬‬ ‫شرﻳف‪ ３‬تﻪ ﻧﻨﻮت او دوه رکعتﻪ ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬ادا ک‪ .７‬ﻟﻪ ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ ＇خﻪ وروستﻪ د کعب‪ ３‬شرﻳف‪ ３‬پﻪ دروازه ک‪３‬‬ ‫ودرﻳد‪ .‬قرﻳش ﻣﻨتظر وو چ‪ ３‬پﻴغﻤبر ＇ﻪ کﻮي؟ د ﻫغﻪ د خبرو ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ چ‪ ３‬د خدای‬ ‫رسﻮل وک‪７‬ې ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬داوه‪(( :‬اې قرﻳشﻮ! تاسﻮ ＇ﻪ گﻤان کﻮئ چ‪ ３‬زه بﻪ ستاسﻮ پﻪ وړاﻧدې ＇ﻪ وک‪７‬م؟))‬ ‫قرﻳشﻮ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫وفرﻣاﻳﻞ‪:‬‬

‫((ﻳﻮازې خﻴر او ＊‪５‬گ‪２‬ﻪ‪ ،‬تﻪ ﻣﻬربان ورور او ﻣﻬربان وراره ﻳ‪ ))３‬رسﻮل اهلل‬ ‫پخﻮا خپﻠﻮ ورو‪１‬ﻮ تﻪ وﻳﻠﻲ وو‪.‬‬ ‫زه ﻧﻦ ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬تاسﻮ تﻪ واﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻮسف‬ ‫ﻧﻦ تاسﻮ تﻪ سزا ﻧشتﻪ ‪＄‬ئ‪！ ،‬ﻮل أزاد ﻳاست وروستﻪ ﻟﻪ دې اعﻼﻧﻪ د ﻣک‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ داس‪ ３‬خﻮ＊ﻲ‬ ‫ورپﻪ برخﻪ شﻮه ﻟکﻪ چ‪ ３‬اوس ﻧﻮي زﻳ‪８‬ﻳدﻟﻲ وي‪.‬‬ ‫وروستﻪ خﻠک پﻪ صفا ک‪ ３‬را ！ﻮل شﻮل چ‪ ３‬پﻴغﻤبر تﻪ بﻴعت وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫رسﻮل اهلل د صفا پﻪ غره ک‪ ３‬ک‪５＋‬ﻨاست او د ﻫغﻮی بﻴعت ﻳﻲ د اﻟﻬﻲ فراﻣﻴﻨﻮ ＇خﻪ د اطاعت‬ ‫پﻪ بﻨس＀ وﻣاﻧﻪ‪.‬‬ ‫د حﻨﻴﻦ غزوه‬ ‫د ﻣک‪ ３‬ﻟﻪ فتح‪ ３‬وروستﻪ‪ ،‬حضرت ﻣحﻤد د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻮرې د اړوﻧدو چارو د ترتﻴب او تﻨظﻴﻢ‬ ‫پﻪ ﻣﻮخﻪ ‪ ١٥‬ور‪ ３＄‬پﻪ ﻣکﻪ ک‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ﻣﻬال خبر ورس‪５‬د چ‪ ３‬د ﻫﻮازن قبﻴﻠﻪ د ﻣاﻟک بﻦ‬ ‫عﻮف پﻪ ﻣشرۍ د ثقﻴف د قبﻴﻠ‪ ３‬پﻪ ﻣرستﻪ جگ‪７‬ې تﻪ چﻤتﻮ ده‪.‬‬ ‫خپﻠ‪ ،３％＊ ３‬ﻣاشﻮﻣان او ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د‬ ‫ج‪７／‬ې ﻣﻴدان تﻪ راوړي دي‪ ،‬تر ＇ﻮ د ﻫغﻮی‬ ‫شتﻮن د جگ‪７‬ې اﻧگ‪５‬زه پﻪ دوی ک‪ ３‬پﻴاوړې‬ ‫ک‪７‬ي او ﻣاتﻪ و ﻧﻪ ﻣﻨﻲ‪ .‬حضرت ﻣحﻤد ﻟﻪ‬ ‫‪ ١٢‬زره تﻨﻮ اصحابﻮ سره چ‪ ３‬دوه زره تﻨﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻧﻮي د اسﻼم پﻪ ﻣبﻴﻦ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮي وو‪ ،‬د‬ ‫ﻫغﻮی د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ ورغی‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬دا ﻟ‪＋‬کر د حﻨﻴﻦ تﻨگﻲ تﻪ‬ ‫‪118‬‬

‫ورس‪５‬د‪ ،‬د＊ﻤﻦ پﻪ کﻤﻴﻦ ک‪ ３‬ﻧاست و‪ .‬د ﻫﻮازن ج‪７／‬ه ﻣاراﻧﻮ ﻧا＇اپﻪ پر ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻳرغﻞ وک‪ .７‬ﻣسﻠﻤاﻧان‬ ‫ددې ﻳﻮ ﻧا＇اپﻲ ﻳرغﻞ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﻣات‪ ３‬سره ﻣخاﻣخ شﻮل‪ ،‬حضرت ﻣحﻤد چ‪ ３‬د ﻟ‪＋‬کر تر شاه تشرﻳف‬ ‫تﻪ ووﻳﻞ چی پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬ﻣسﻠﻤاﻧان جﻬاد تﻪ راوبﻮﻟﻲ‪ .‬د دې غ‪ ８‬د اور‪４‬دو ﻟﻪ‬ ‫درﻟﻮده حضرت عباس‬ ‫اﻣﻠﻪ ﻣسﻠﻤاﻧان ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا سره را ！ﻮل شﻮل او پﻪ کفارو ﻳ‪ ３‬ﻳرغﻞ وک‪ ،７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دې وخت ک‪３‬‬ ‫د＊ﻤﻦ خپﻠ‪ ،３％＊ ３‬ﻣاﻟﻮﻧﻪ او اوﻻدوﻧﻪ ‪＄‬ای پر‪＄‬ای پرﻳ‪＋‬ﻮدل او خپﻠﻪ ت‪＋５‬ت‪ ３‬تﻪ اړشﻮل او خپﻠ‪ ３‬پ‪ ３＋‬ﻳ‪３‬‬ ‫سپک‪ ３‬ک‪７‬ې‪ .‬ﻣاﻟک د ﻫﻮازن د قب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻣشر طاﻳف تﻪ وت‪＋‬ت‪５‬د‪ .‬طاﻳف ﻫﻢ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا کﻼبﻨد شﻮ‬ ‫او وروستﻪ ﻟﻪ ＇ﻪ ﻣﻮدې پﻴغﻤبر د کﻼبﻨدۍ ﻟﻪ دوام ＇خﻪ ﻻس واخﻴست او ﻣک‪ ３‬تﻪ ستﻮن شﻮ‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫＇ﻪ ﻣﻮدې ＇خﻪ وروستﻪ د ﻫﻮازن خﻠکﻮ د ﻣخاﻟفت ＇خﻪ ﻻس واخﻴست او پﻴغﻤبر تﻪ تسﻠﻴﻢ شﻮل‬ ‫او اﻳﻤان ﻳ‪ ３‬راوړ‪ .‬پﻴغﻤبر‬ ‫تﻪ راوړي وو‪ ،‬ب‪５‬رتﻪ ورک‪７‬ل‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﻫغﻪ ！ﻮل غﻨﻴﻤتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د حﻨﻴﻦ پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻮی ＇خﻪ ﻻس‬

‫د تبﻮک غزوه‬ ‫د ﻫجرت پﻪ ﻧﻬﻢ کال ک‪ ３‬پﻴغﻤبر تﻪ اطﻼع ورس‪５‬ده چ‪ ３‬د روم اﻣپراتﻮرۍ ＇ﻮسﻮه زره کسﻴزه‬ ‫ﻟ‪＋‬کر د ﻧﻮي جﻮړ شﻮي اسﻼﻣﻲ دوﻟت د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ د جگ‪７‬ې ﻟپاره چﻤتﻮ ک‪７‬ی دی‪＄ ،‬کﻪ د‬ ‫ﻫجرت پﻪ ﻧﻬﻢ کال د رجب پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ３‬ﻳ‪ ٣٠ ３‬زره کسﻴز ﻟ‪＋‬کر د حضرت رسﻮل اکرم پﻪ ﻣشرۍ‬ ‫د تبﻮک پﻪ ﻟﻮر روان شﻮ‪ .‬کﻠﻪ چی دغﻪ ﻟ‪＋‬کر تبﻮک تﻪ ورس‪５‬د‪ ،‬روﻣﻴان وو‪４‬ر‪４‬دل د ﻣقابﻠ‪ ３‬جرات ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫‪＄‬ان ک‪ ３‬وﻧﻪ ﻟﻴده او ﻫر ﻟﻮري تﻪ خپاره شﻮل‪.‬‬ ‫د اسﻼم ﻟ‪＋‬کر پﻪ تبﻮک ک‪ ３‬شﻞ ور‪ ３＄‬ت‪５‬رې ک‪７‬ې‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬د＊ﻤﻦ جگ‪７‬ې تﻪ حاضر ﻧﻪ شﻮ‪،‬‬ ‫اسﻼﻣﻲ ﻟ‪＋‬کر ب‪５‬رتﻪ ﻣدﻳﻨ‪ ３‬تﻪ برﻳاﻟی ستﻮن شﻮ‪.‬‬ ‫حجةاﻟﻮداع‬ ‫د ﻟسﻢ ﻫجري کال د ذواﻟقعدة اﻟحرام پﻪ ‪ ٢٥‬ﻣ‪ ３‬ﻧﻴ＂‪ ３‬د دوشﻨب‪ ３‬پﻪ ورځ د ﻣاسپ‪＋‬ﻴﻦ تر ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ‬ ‫وروستﻪ د حج د ﻣراسﻤﻮ د ادا کﻮﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ حضرت ﻣحﻤد ﻟﻪ اصحابﻮ سره‪ ،‬چ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ سﻞ‬ ‫زره تﻨﻮ ＇خﻪ ډ‪４‬ر وه‪ ،‬د ﻣک‪ ３‬ﻣکرﻣ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮر روان شﻮ‪ .‬ددغﻪ سفر ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ شپﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ذواﻟحﻠﻴفﻪ ک‪ ３‬ت‪５‬ره‬ ‫ک‪７‬ه‪ .‬د ور‪ ３＄‬ﻳ‪ ３‬احراﻣﻮﻧﻪ وت‪７‬ل‪ .‬ﻟﻪ اتﻮ ور‪＄‬ﻮ سفر وروستﻪ ﻣک‪ ３‬ﻣکرﻣ‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬دل‪ .‬د اهلل تعاﻟی د کﻮر‬ ‫‪119‬‬

‫طﻮاف او د صفا او ﻣروه ﻣراسﻢ ﻳ‪ ３‬پای تﻪ ورسﻮل او د ﻣک‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړه‪ ،‬حجﻮن تﻪ ﻧژدې ‪＄‬ای پﻪ ‪＄‬ای شﻮل‬ ‫او د ذواﻟحج‪ ３‬پﻪ اتﻤﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨا تﻪ سفر پﻴﻞ ک‪.７‬‬ ‫شپﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ت‪５‬ره ک‪７‬ه او د ذواﻟحج‪ ３‬پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ورځ ﻟﻪ ﻟﻤر ختﻠﻮ وروستﻪ د عرفات پﻪ ﻟﻮر روان شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬حضرت رسﻮل اهلل داس‪ ３‬ﻫر اړخﻴزه او ارز＊تﻨاکﻪ وﻳﻨا وک‪７‬ه چی ﻣؤرخﻴﻦ ﻳ‪ ３‬تر！ﻮﻟﻮ‬ ‫غﻮره ﻧ‪７‬ﻳﻮال او اسﻼﻣﻲ اساسﻲ قاﻧﻮن بﻮﻟﻲ‪ .‬ددغ‪ ３‬وﻳﻨا ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ！کﻲ پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫ اې خﻠکﻮ خبرې واورئ او ﻟﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ اطاعت وک‪７‬ئ‪＊ .‬اﻳﻲ پﻪ دې برﻳاﻟی ﻧشﻢ چ‪ ３‬راتﻠﻮﻧکی‬‫کال ﻟﻪ تاسﻮ سره و اوسﻢ‪.‬‬ ‫ د ﻳﻮ بﻞ د ﻣال خﻮړل او د وﻳﻨ‪ ３‬تﻮﻳﻮل پرتاسﻮ حرام دي‬‫ د جاﻫﻠﻴت د ﻣﻬال ！ﻮﻟ‪ ３‬چارې ﻣﻨع دي‬‫ د ＊‪％‬ﻮ پﻪ اړه ﻟﻪ خدای ＇خﻪ وو‪４‬ر‪８４‬ئ‪ ３％＊ .‬پرتاسﻮ او تاسﻮ پﻪ ＊‪％‬ﻮ حقﻮﻧﻪ ﻟرئ‬‫ ﻫغﻪ ＇ﻪ چی ﻣا تاسﻮتﻪ پرﻳ‪＋‬ﻲ‪ ،‬کﻪ پر ﻫغﻮ ﻣﻨگﻮﻟ‪ ３‬وﻟگﻮئ ﻫﻴ＆ وخت بﻪ گﻤراه ﻧشئ او ﻫغﻪ د اهلل‬‫تعاﻟی ﻟﻪ کتاب او زﻣا د سﻨتﻮ ＇خﻪ عبارت دي‬ ‫ ﻳﻮازې او ﻳﻮازې د ﻳﻮه اهلل تعاﻟی عبادت وک‪７‬ئ‪ .‬پﻨ‪％‬ﻪ وختﻪ ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬وک‪７‬ئ‪ .‬روژه وﻧﻴسئ او پﻪ خﻮ＊‪９‬‬‫سره د خپﻠﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ذکات ورک‪７‬ئ‪ .‬د بﻴت اهلل حج وک‪７‬ئ او د او ﻟﻮاﻻﻣر اطاعت وک‪７‬ئ او جﻨت تﻪ داخﻞ‬ ‫شئ‪.‬‬ ‫ زﻣا پﻪ اړه بﻪ ﻟﻪ تاسﻮ ＇خﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وشﻲ او ستاسﻮ ‪＄‬ﻮاب بﻪ زﻣا پﻪ اړه ＇ﻪ وي؟ اصحابﻮ ووﻳﻞ‪:‬‬‫ﻣﻮږ گﻮاﻫﻲ ورکﻮو چی تاسﻮ ﻣﻮږ تﻪ اﻟﻬﻲ احکام راورسﻮل‪ ،‬زﻣﻮږ خﻴر ﻣﻮ وغﻮ＊تﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ ﻣﻮ وﻟ＂اوه‬ ‫او حق ﻣﻮ ادا ک‪.７‬‬ ‫بﻴاﻳ‪ ３‬وفرﻣاﻳﻞ‪:‬‬ ‫(( اې زﻣا پاکﻪ خداﻳﻪ! تاسﻮ شاﻫد و اوسئ))‬ ‫پﻪ ﻟسﻤﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨا ک‪ ３‬د ﻳﻮې وﻳﻨا پﻪ ﻟ‪７‬ک‪ ３‬وفرﻣاﻳﻞ‪ (( :‬أﻳا ﻣا د اهلل تعاﻟی احکام تاسﻮ تﻪ ورسﻮل؟))‬ ‫وفرﻣاﻳﻞ‪:‬‬ ‫اصحابﻮ ووﻳﻞ‪ :‬ﻫﻮ‪ :‬حضرت رسﻮل اکرم‬ ‫((اې ﻟﻮﻳﻪ خداﻳﻪ شاﻫد ووسئ))‬ ‫او بﻴا ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻪ ک‪７‬ه‪(( :‬حاضر خﻠک دې دغﻪ خبرې غاﻳبﻮ خﻠکﻮ تﻪ ورسﻮي‪)).‬د ذواﻟحج‪ ３‬پﻪ ‪ ١٣‬ﻧ‪＂５‬ﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨا ＇خﻪ بﻴت اهلل تﻪ تشرﻳف راوړ او ﻟﻪ طﻮاف او خدای پاﻣاﻧ‪ ９‬وروستﻪ د ﻣدﻳﻨ‪ ３‬ﻟﻮر تﻪ روان شﻮ‪.‬‬ ‫‪120‬‬

‫د حضرت رسﻮل اکرم رحﻠت‬ ‫حضرت ﻧبﻲ کرﻳﻢ ﻟﻪ حجة اﻟﻮداع ＇خﻪ ﻣدﻳﻨ‪ ３‬ﻣﻨﻮرې تﻪ ﻟﻪ راستﻨ‪５‬دو ＇ﻪ ﻣﻬال وروستﻪ د‬ ‫سرخﻮږۍ پﻪ ﻧاروغ‪ ９‬اختﻪ شﻮ‪ .‬ﻟﻪ ﻟ‪ ８‬رغ‪５‬دو وروستﻪ‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣبارک سر ﻳ‪ ３‬ت‪７‬ﻟی و‪،‬‬ ‫جﻮﻣات تﻪ ﻳ‪ ３‬تشرﻳف راوړ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻳ‪ ３‬د احد د شﻬﻴداﻧﻮ پﻪ حق ک‪ ３‬د خﻴر او ﻣغفرت دعا وک‪７‬ه‪ .‬سپار＊تﻨﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه چ‪ ３‬د اﻧصارو درﻧاوی کﻮئ‬ ‫او د ﻫغﻮ د ＊‪２／５‬ﻮ ﻳادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه‬ ‫بﻴاﻳ‪ ３‬و فرﻣاﻳﻞ‪(( :‬خدای عزوجﻞ‬ ‫ﻟﻪ خپﻠﻮ بﻨده گاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ بﻨده‬ ‫و！اکﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ دﻧﻴا او اخرت ＇خﻪ‬ ‫ﻳﻮ غﻮره ک‪７‬ي‪ .‬ﻫغﻪ اخرت غﻮره ک‪.７‬‬ ‫ددې خبرې پﻪ اور‪４‬دو سره حضرت‬ ‫وژړل او وﻳ‪３‬‬ ‫ابﻮبکرصدﻳق‬ ‫وﻳﻞ‪ :‬خپﻞ ﻣﻮر او پﻼر ﻟﻪ تا ＇خﻪ‬ ‫قرباﻧﻮم‪ )).‬خﻠکﻮ د حضرت ابﻮبکر‬ ‫پﻪ حاﻟت تعجب وک‪７‬‬ ‫صدﻳق‬ ‫ﻧبﻮي جﻮﻣات‬ ‫چی ﻫغﻪ وﻟ‪ ３‬ژاړي او داس‪ ３‬خبرې‬ ‫کﻮي‪ ،‬خﻮ د حضرت ﻣحﻤد‬ ‫د خبرو فﻬﻢ او زړه ﻧرﻣﻲ خﻠکﻮتﻪ ＇ر‪－‬ﻨده شﻮه چ‪ ３‬د‬ ‫ﻟﻪ رحﻠت وروستﻪ د حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬ ‫حضرت ﻣحﻤد د خبرو ﻣفﻬﻮم ﻳ‪ ３‬پﻪ چ＂ک‪ ９‬سره درک ک‪７‬ی و‪ .‬حضرت ﻧبﻲ کرﻳﻢ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫((اې ابﻮبکره أرام اوسﻪ‪ )).‬حضرت ﻣحﻤد خپﻠﻮ خبروتﻪ اداﻣﻪ ورک‪７‬ه او وﻳ‪ ３‬فرﻣاﻳﻞ‪:‬‬ ‫((د ابﻮبکر ﻟﻪ دروازې ＇خﻪ پرتﻪ ﻫغﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬دروازې دې‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻣسجد پﻪ ﻟﻮر خﻼص‪ ３‬وي‪ ،‬وت‪７‬ل‬ ‫شﻲ)) زﻳاتﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ه‪(( :‬زه ﻧﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬م چی د ابﻮبکر د رفاقت پﻪ ﻧسبت پرﻣا باﻧدې بﻞ ＇ﻮک ډ‪４‬ر حق وﻟري‬ ‫او کﻪ ﻣا کﻮﻻی شﻮای چ‪ ３‬د اهلل تعاﻟی ﻟﻪ بﻨده گاﻧﻮ ＇خﻪ د خﻠﻴﻞ پﻪ تﻮگﻪ ＇ﻮک و！اکﻢ‪ .‬ﻳقﻴﻨاً دغﻪ شخص‬ ‫بﻪ ابﻮبکر و‪ .‬خﻮ بﻴاﻫﻢ زﻣﻮږ ترﻣﻨ‪ ＃‬دوستﻲ او وروروﻟﻲ ！ﻴﻨگﻪ ده‪ ،‬تر ﻫغﻪ وختﻪ چی ﻣﻮږ ！ﻮل د ﻟﻮی‬ ‫خدای پﻪ وړاﻧدې ﻣخک‪ ３‬ک‪８５‬و‪ )).‬ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪(( :‬د خدای ﻟعﻨت دې پر ﻳﻬﻮدو او ﻧصاراو وي‬ ‫چ‪ ３‬د خپﻠﻮ پﻴغﻤبراﻧﻮ ﻟﻪ قبروﻧﻮ ﻳ‪ ３‬عبادت ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ جﻮړ ک‪７‬ي‪ .‬زﻣا ﻟﻪ قبر ＇خﻪ بت ﻣﻪ جﻮړوئ‪)).‬‬ ‫ددې تر＇ﻨگﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪(( :‬کﻪ ＇ﻮک ﻣ‪ ３‬وﻫﻠی وي او ﻳا ﻣ‪ ３‬بده خبره ورتﻪ ک‪７‬ې وي‪ ،‬خپﻞ غچ دې‬ ‫واخﻠﻲ او کﻪ د چا پﻮروړی ﻳﻢ او پرﻣا حق وﻟري ﻫغﻪ غﻮ＊تﻼی شﻲ‪ )).‬ﻟﻪ اصحابﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ تﻦ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫‪121‬‬

‫حضرت فضﻞ بﻦ عباس‬

‫تﻪ اﻣر وک‪７‬‬

‫((زه پر تاسﻮ درې درﻫﻢ پﻮر ﻟرم‪ .‬حضرت رسﻮل اکرم‬ ‫چی دغﻪ ﻣبﻠغ ورک‪７‬ي‪)).‬‬ ‫ﻟﻪ رحﻠت ＇خﻪ ＇ﻠﻮر ور‪ ３＄‬وړاﻧدې پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧاروغﻲ ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻪ شﻮې وه پﻪ جﻮﻣات‬ ‫ک‪ ３‬حاضرﻳﻨﻮ تﻪ وو‪４‬ﻞ‪(( :‬پﻪ ﻣﻨاسب وخت ک‪ ３‬دې ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﻧصارا او ﻣشرکﻴﻦ ﻟﻪ جزﻳرة اﻟعرب ＇خﻪ‬ ‫واﻳستﻞ شﻲ‪)).‬‬ ‫ﻧبﻲ کرﻳﻢ د پﻨجشﻨب‪ ３‬ور‪ ３＄‬تر ﻣا＊ام پﻮرې د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ اﻣاﻣت تﻪ اداﻣﻪ ورک‪７‬ه‪ ،‬خﻮ و ﻳ‪３‬‬ ‫تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻧشﻮای کﻮﻻی چ‪ ３‬د ﻣاسخﻮتﻦ د ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ ﻟپاره جﻮﻣات تﻪ ﻻړشﻲ‪ .‬حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬ ‫اﻣر وک‪ ７‬چ‪ ３‬اﻣاﻣت وک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻣاسخﻮتﻦ ＇خﻪ وروستﻪ د حضرت ﻣحﻤد تر رحﻠت پﻮرې‬ ‫د ‪ ١٧‬ﻟﻤﻮﻧ‪％‬ﻮﻧﻮ اﻣاﻣت وک‪ .７‬حضرت ﻣحﻤد ﻟﻪ رحﻠت وړاﻧدې‬ ‫حضرت ابﻮبکرصدﻳق‬ ‫خپﻞ غﻼﻣان أزاد ک‪７‬ل‪ ،‬اووه دﻳﻨاره چ‪ ３‬پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬درﻟﻮدل‪ ،‬خﻴرات ک‪７‬ل او خپﻠﻪ جﻨگﻲ وسﻠﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ وروب‪＋‬ﻠﻪ‪ .‬حضرت رسﻮل اکرم د ﻫجرت پﻪ ﻳﻮوﻟسﻢ کال د ربﻴع اﻻول پﻪ دوﻟسﻤ‪３‬‬ ‫ﻧﻴ＂‪ ３‬د دوشﻨب‪ ３‬ور‪ ３＄‬د غرﻣ‪ ３‬پرﻣﻬال د (‪ )٦٣‬کاﻟﻮ پﻪ عﻤر ﻟﻪ دې فاﻧﻲ ﻧ‪７‬ۍ سره ﻣخﻪ ＊ﻪ وک‪７‬ه‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ در‪４‬ﻮ ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ې ډﻟﻪ دې د ﻣک‪ ３‬د فتح‪ ،３‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د حﻨﻴﻦ‬ ‫د غزا او درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د حجة اﻟﻮداع پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬ﻣکﻪ پﻪ کﻮم کال ک‪ ３‬فتح شﻮه او ﻻﻣﻞ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ و؟‬ ‫‪ -٢‬د حﻨﻴﻦ غزا ＇رﻧگﻪ پ‪＋５‬ﻪ شﻮه؟ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‬ ‫‪ -٣‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫پﻪ کﻮم کال‪ ،‬ﻣﻴاشت او ورځ رحﻠت وک‪７‬؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د حضرت ﻣحﻤد د شخصﻴت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات را غﻮﻧ‪ ６‬او پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې‬ ‫وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫اتﻪ د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست‬

‫ابﻮبﻜر صدﻳﻖ‬

‫د ﻧسب‪ ،‬خﻼفت تﻪ د رسﻴدو د‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ او د ﻫغﻪ د خﻼفت د دورې د ﻣﻬﻤﻮ پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې شﻲ‪.‬‬ ‫د حضرت ابﻮبکر صدﻳق ﻧﻮم عبداهلل او د پﻼر ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬ابﻮ قحافﻪ او د ﻣﻮر ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬ام اﻟخﻴر سﻠﻤا‬ ‫بﻨت ضحر و او د حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻟﻪ ﻟﻮري د صدﻳق او عتﻴق ﻟقبﻮﻧﻪ ورک‪７‬ل شﻮي وو‪ .‬ﻟﻪ عام اﻟفﻴﻞ‬

‫＇خﻪ دوه کاﻟﻪ او ＇ﻮ ﻣﻴاشت‪ ３‬وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ ستر‪ ３－‬پراﻧﻴست‪ .３‬ﻧسب ﻳ‪ ３‬پﻪ شپ‪８‬م ﻧﻴکﻪ(جد) ک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ حضرت ﻣحﻤد‬

‫سره ﻳﻮ ‪＄‬ای ک‪８５‬ي‪ .‬شغﻞ ﻳ‪ ３‬سﻮدا‪－‬ري وه‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬حضرت ﻣحﻤد‬

‫پﻪ‬

‫پﻴغﻤبرۍ ﻣبعﻮث شﻮ‪ ،‬پﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی کس و چ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮ‪ .‬ﻫغﻪ د اسﻼم‬ ‫او د فی سبﻴﻞ اهلل جﻬاد پﻪ ﻻره ک‪ ３‬خپﻠﻪ ！ﻮﻟﻪ شتﻤﻨﻲ قربان ک‪７‬ه‪ .‬د تبﻮک د غزا ﻟپاره د تﻴارۍ پر ﻣﻬال‬ ‫ﻳ‪ ３‬د خپﻞ کﻮر ！ﻮل ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻧبﻮي جﻮﻣات تﻪ راوړل او ＇ﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬درﻟﻮدل ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ اسﻼم ＇خﻪ قربان‬ ‫ک‪７‬ل‪ .‬د حضرت ﻣحﻤد‬

‫ﻟﻪ رحﻠت وروستﻪ اﻧصار پﻪ سقﻴفﻪ بﻨﻲ ساعده ک‪ ３‬را غﻮﻧ‪ ６‬شﻮل او غﻮ＊تﻞ‬

‫ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬حضرت سعد بﻦ عباده‬

‫د خﻠﻴفﻪ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻲ‪ .‬د دې خبرې پﻪ اور‪４‬دو سره حضرت‬

‫ابﻮبکر صدﻳق او حضرت عﻤر‬

‫د سقﻴف‪ ３‬پﻪ ﻟﻮر روان شﻮل‪ .‬پﻪ ﻻره ک‪ ３‬ورسره حضرت عبﻴده‬

‫بﻦ جراح‬

‫ﻫﻢ ﻣﻠ‪／‬ری شﻮ‪＇ .‬ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬سقﻴف‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬دل‪ ،‬حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫د ﻳﻮې‬

‫وﻳﻨا پﻪ وړاﻧدې کﻮﻟﻮ اﻧصار پﻪ دې قاﻧع ک‪７‬ل چ‪ ３‬د خﻼفت ﻟﻪ دعﻮې ＇خﻪ ﻻس واخﻠﻲ‪ .‬حضرت‬ ‫عﻤر‬

‫ﻟﻪ حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫سره د خﻠﻴفﻪ او د پﻴغﻤبر‬

‫وک‪ .７‬ﻟﻪ ﻫغﻪ وروستﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻪ حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫د ‪＄‬ای ﻧاستﻲ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ بﻴعت‬

‫سره بﻴعت وک‪ .７‬پﻪ دې ډول د خﻼفت‬

‫ﻣسئﻠﻪ پﻪ ＊ﻪ تﻮ‪－‬ﻪ حﻞ شﻮه‪ .‬د دغ‪ ３‬ور‪ ３＄‬پﻪ سبا حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫پﻪ ﻧبﻮي جﻮﻣات ک‪３‬‬

‫د ﻳﻮې ارز＊تﻨاک‪ ３‬وﻳﻨا ﻟﻪ ﻻرې خپﻠﻪ ک‪７‬ﻧﻼره ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ ابﻼغ ک‪７‬ه او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪(( :‬اې خﻠکﻮ‪ ،‬زه پر‬ ‫تاس‪ ３‬خﻠﻴفﻪ شﻮم‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬زه ﻟﻪ تاسﻮ غﻮر ﻧﻪ ﻳﻢ‪ ،‬کﻪ چ‪５‬رې ﻣ‪＊ ３‬ﻪ کاروﻧﻪ کﻮل‪ ،‬ﻣا‬ ‫‪123‬‬

‫سره ﻣرستﻪ وک‪７‬ئ او کﻪ ﻣ‪ ３‬بدکار کاوه ﻣﻨع ﻣ‪ ３‬ک‪７‬ﺉ‪ .‬ستاسﻮ ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ زﻣا پﻪ وړاﻧدې کﻤزوری او ستاسﻮ‬ ‫کﻤزوری زﻣا پﻪ وړاﻧدې ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ دی‪ ،‬تر ＇ﻮ د ﻫغﻪ حق ﻟﻪ ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ ＇خﻪ واخﻠﻢ او ورتﻪ ﻳ‪ ３‬وسپارم‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ قﻮم چ‪ ３‬جﻬاد و ﻧﻪ ک‪７‬ي اهلل تعاﻟی دغﻪ قﻮم ذﻟﻴﻠﻮي‪ .‬او پﻪ ﻫغﻪ قﻮم ک‪ ３‬چ‪ ３‬بد کاري دود شﻲ ﻟﻪ بﻼوو‬ ‫سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي))‪.‬‬ ‫د پﻴغﻤبر‬

‫ﻟﻪ رحﻠت سره ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر افرادو‪ ،‬ﻟکﻪ ﻣسﻠﻴﻤﻪ کذاب‪ ،‬طﻠﻴحﻪ اسدي او ﻧﻮرو د ﻧبﻮت‬

‫دعﻮای وک‪７‬ه او ‪＄‬ﻴﻨﻮ خﻠکﻮ بﻴت اﻟﻤال تﻪ د زکات ﻟﻪ ورکﻮﻟﻮ ډډه وک‪７‬ه‪ .‬حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬ ‫اسﻼﻣﻲ ﻟ‪＋‬کر تﻪ دﻧده ورک‪７‬ه چ‪ ３‬د دروغجﻨﻮ پﻴغﻤبراﻧﻮ او د ﻫغﻮ خﻠکﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬د زکات ورکﻮﻟﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ډډه ک‪７‬ې او ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬ﻣرتد شﻮي‪ ،‬کار ﻳﻮې خﻮا تﻪ ک‪７‬ي‪ .‬دغﻮ ج‪７／‬و ﻟﻪ ﻳﻮه کال ＇خﻪ ډ‪４‬ر دوام‬ ‫وک‪ .７‬تر ﻫغﻪ چ‪ ３‬ﻣسﻠﻴﻤﻪ کذاب او ！ﻮل ﻣرتدﻳﻦ د خپﻠﻮ اعﻤاﻟﻮ پﻪ سزا ورس‪５‬دل‪ .‬ﻣرتدﻳﻦ ووژل شﻮل او‬ ‫ﻫغﻪ چا چ‪ ３‬زکات ﻧﻪ ورکاوه اصﻼح شﻮل او زکات ﻳ‪ ３‬قبﻮل ک‪.７‬‬ ‫حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫د اسﻼم د ﻣبارک دﻳﻦ د خپروﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ د حضرت اساﻣﻪ بﻦ زﻳد‬

‫پﻪ ﻣشرۍ اسﻼﻣﻲ ﻟ‪＋‬کر شام تﻪ وﻟ‪８５‬ه او ﻫغﻪ ﻫﻢ برﻳاﻟی ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬دﻧدې راستﻮن شﻮ‪ .‬د دغﻮ ج‪７／‬و پﻪ ﻟ‪７‬‬ ‫ک‪ ３‬د قران کرﻳﻢ ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر حافظان پﻪ شﻬادت ورس‪５‬دل‪ .‬ﻫﻤاغﻪ و چ‪ ３‬د حضرت عﻤر‬ ‫حضرت ابﻮ بکر صدﻳق‬

‫اﻣر وک‪ ７‬قران کرﻳﻢ چ‪ ３‬د پﻴغﻤبر‬

‫پﻪ وړاﻧدﻳز‬

‫پﻪ ﻣﻬال پﻪ جﻼجﻼ ډول ﻟﻴکﻞ‬

‫شﻮی و او د اصحابﻮ پﻪ واسطﻪ پﻪ سﻴﻨﻮ ک‪ ３‬خﻮﻧدي شﻮی و پﻪ ﻳﻮه ﻣصحف ک‪ ３‬را غﻮﻧ‪ ６‬ک‪７‬ي‪ .‬وروستﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻫغﻪ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد کﻮرﻧی حاﻟت سﻢ شﻮ‪ ،‬حضرت خاﻟد بﻦ وﻟﻴد‬

‫ﻳ‪ ３‬د ＇ﻠﻮ زره کسﻴز ﻟ‪＋‬کر پﻪ‬

‫ﻣشرۍ عراق تﻪ وﻟ‪８５‬ه‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ﻳﻮ کال او دوه ﻣﻴاشتﻮ ک‪ ３‬د فرات د سﻴﻨد د س‪５‬ﻤ‪ ３‬و‪７－‬ي د اسﻼم پﻪ دﻳﻦ‬ ‫ﻣشرف ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان پﻪ برﻳاوو بﻮخت وو‪ ،‬روﻣﻴاﻧﻮ ﻟﻪ وخت ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ واخﻴستﻪ او ‪240‬‬ ‫زره کسﻴز ﻟ‪＋‬کر ﻳ‪ ３‬راغﻮﻧ‪ ６‬ک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره وجﻨ‪８５／‬ي‪ .‬حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫د‬ ‫‪124‬‬

‫ﻫغﻮی د دفع‪ ３‬پﻪ ﻣﻮخﻪ حضرت عﻤرو بﻦ عاص(رض) فﻠسطﻴﻦ تﻪ‪ ،‬حضرت ابﻮ عبﻴده بﻦ جراح‬ ‫حﻤص تﻪ‪ ،‬حضرت ﻳزﻳد ابﻦ ابﻲ سفﻴان‬

‫ﻳ‪ ３‬دﻣشق تﻪ او حضرت شرحبﻴﻞ بﻦ حسﻨﻪ‬

‫اردن تﻪ وﻟ‪８５‬ل او حضرت سﻴف اهلل خاﻟد بﻦ وﻟﻴد‬

‫ﻳ‪３‬‬

‫تﻪ ﻳ‪ ３‬اﻣر وک‪ ７‬چ‪ ３‬عراق ﻣثﻨی بﻦ حارث تﻪ‬

‫پر‪８４‬دي او خپﻠﻪ شام تﻪ ﻻړ شﻲ‪ .‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬د حضرت خاﻟد‬

‫د عسکرو شﻤ‪５‬ر شپ‪ ８‬د‪４‬رش‬

‫زره تﻨﻮ تﻪ رس‪５‬ده‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ ج‪７／‬ه ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻫجرت پﻪ دﻳارﻟسﻢ کال د ﻳرﻣﻮک د سﻴﻨد پﻪ غاړه پ‪＋５‬ﻪ شﻮه‪،‬‬ ‫د＊ﻤﻦ ﻟﻪ تارﻳخﻲ ﻣات‪ ３‬سره ﻣخاﻣخ شﻮ او ‪130‬زره تﻨﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ قتﻞ ورس‪５‬دل‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري ﻳﻮازې درې زره تﻨﻪ پﻪ شﻬادت ورس‪５‬دل او ﻫر قﻞ(ﻫراکﻠﻴﻮس) ﻧﻬﻴﻠی او ﻟﻪ شام ＇خﻪ‬ ‫وت‪＋‬ت‪５‬ده‪ .‬پﻪ دغﻪ ج‪７／‬ه ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ عسکري ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ اعﻠی قﻮﻣاﻧدان حضرت خاﻟد بﻦ وﻟﻴد‬

‫و‪.‬‬

‫ﻫغﻪ خپﻞ ﻟ‪＋‬کر پﻪ ‪ 38‬برخﻮ وو‪４‬شﻪ او پﻪ ﻳﻮه وخت ﻳ‪ ３‬پﻪ د＊ﻤﻦ ﻟﻪ در‪４‬ﻮ خﻮاوو ﻳرغﻞ وک‪ .７‬دغﻪ تاکتﻴک‬ ‫د＊ﻤﻦ دوﻣره حﻴران ک‪ ７‬چ‪ ３‬خپﻠ‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬طرح‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳاده ووت‪ ３‬او د زﻣان ﻟﻪ زغﻤﻠﻮ پرتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻴ＆ کار‬ ‫ﻟﻪ واکﻪ پﻮره ﻧﻪ و‪.‬‬ ‫د حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫د خﻼفت ﻳﻮه بﻠﻪ ﻣﻬﻤﻪ پ‪＋５‬ﻪ داوه چ‪ ３‬د حضرت عﻤر‬

‫پﻪ‬

‫ﻣشﻮره ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر کار پﻮﻫان د زﻳد بﻦ ثابت پﻪ ﻣشرۍ ﻣکﻠف ک‪７‬ل چ‪ ３‬قران کرﻳﻢ راغﻮﻧ‪ ６‬ک‪７‬ي‪ .‬دغﻪ‬ ‫کار د دې ﻻﻣﻞ شﻮ چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان د قران کرﻳﻢ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻲ پات‪ ３‬شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي خﻠﻴفﻪ د خپﻞ خﻼفت د دوو کﻠﻮﻧﻮ او درې ﻣﻴاشتﻮ پﻪ دوره ک‪ ３‬اسﻼم او ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ داس‪３‬‬ ‫خدﻣتﻮﻧﻪ او ک‪７‬ﻧ‪ ３‬تر سره ک‪７‬ې چ‪ ３‬د اسﻼم او ﻧ‪７‬ۍ پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ساری ﻧﻪ ﻟري او اسﻼﻣﻲ تارﻳخ پرې‬ ‫وﻳاړي‪.‬‬

‫‪125‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬ ‫د ﻣﻬﻤﻮ کاروﻧﻮ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫د خﻼفت‬

‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬خطب‪ ３‬پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او‬

‫خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫＇ﻨ‪／‬ﻪ خﻼفت تﻪ ورس‪５‬د؟‬

‫‪ -٢‬حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫＇ﻮ کاﻟﻪ خﻼفت وک‪７‬؟‬

‫‪ -٣‬د حضرت خاﻟد بﻦ وﻟﻴد‬

‫د ﻣﻬﻤﻮ کاروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪.‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ پﻮﻫاﻧﻮ او عﻠﻤاوو ＇خﻪ د حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫پﻪ اړه‬

‫ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪126‬‬

‫ﻧﻪ د‪４‬رشﻢ ﻟﻮست‬

‫حﻀرت ﻋﻤر ﻓاروق‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د حضرت عﻤر‬ ‫د ﻻستﻪ راوړﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫د ﻧسب‪ ،‬شخصﻴت‪ ،‬برﻳاوو او د ﻫغﻪ د خﻼفت‬

‫د اسﻼم د دوﻳﻢ خﻠﻴفﻪ اصﻠﻲ ﻧﻮم‪ ،‬عﻤر بﻦ خطاب او د فاروق او عادل پﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻣﻠقب دی‪ .‬د‬ ‫عام اﻟفﻴﻞ پﻪ دﻳارﻟسﻢ کال د قرﻳشﻮ پﻪ ﻳﻮې ＊اغﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ راغی‪ .‬پﻪ ﻧﻬﻢ ﻧﻴکﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻧسب ﻟ‪７‬ۍ حضرت رسﻮل اکرم تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د بعثت پﻪ شپ‪８‬م کال د اسﻼم پﻪ ﻣبارک دﻳﻦ ﻣشرف شﻮ‪ .‬کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬اسﻼم راوړ خپﻞ ﻣسﻠﻤاﻧ‪５‬دل‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ ＊کاره اعﻼن ک‪７‬ل او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬د ﻫجرت پر ﻣﻬال پﻪ ＊کاره اعﻼن وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻫجرت کﻮي او وواﻳﻲ‬ ‫وﻳﻞ! کﻪ ＇ﻮک ورسره حساب ﻟري او ﻳا غﻮاړي چ‪ ３‬زوی ﻳ‪ ３‬ﻳتﻴﻢ او ﻣﻴرﻣﻦ ﻳ‪ ３‬ب‪ ３‬خاوﻧده شﻲ‪ ،‬زﻣا‬ ‫ﻟﻪ حضرت ﻣحﻤد سره پﻪ ！ﻮﻟﻮ غزواتﻮ ک‪６－ ３‬ون ک‪７‬ی او ﻟﻪ‬ ‫پس‪ ３‬دې راشﻲ‪ .‬حضرت عﻤر‬ ‫سره ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻴ＆ ډول ﻣرست‪＇ ３‬خﻪ ‪＄‬ان ﻧﻪ دی سپﻤﻮﻟی‪.‬‬ ‫حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي خﻠﻴفﻪ بﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ ﻣشﻮره اخ‪５‬ستﻠﻪ‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی خﻠﻴفﻪ ﻧاروغ‬ ‫د خپﻞ ‪＄‬ای ﻧاستﻲ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻪ‬ ‫شﻮ‪ .‬ﻟﻪ اصحابﻮ سره ﻟﻪ ﻣشﻮرې وروستﻪ ﻳ‪ ３‬حضرت عﻤر‬ ‫د ﻫغﻪ پﻪ اړه ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬د اﻧصارو او ﻣﻬاجرﻳﻨﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري تاﻳﻴد شﻮ‪ .‬حضرت عثﻤان‬ ‫سخت ‪－‬ﻴره دی‪ ،‬خﻮ زﻣﻮږ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د خﻼفت ﻟپاره وړ بﻞ ＇ﻮک‬ ‫((حضرت عﻤر‬ ‫شتﻮن ﻧﻪ ﻟري‪)).‬‬ ‫ﻓتﻮحات‪ :‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د دوﻳﻢ خﻠﻴفﻪ د خﻼفت دوره ﻳﻮه رو＊اﻧﻪ او ﻟﻪ برﻳاوو ډکﻪ دوره وه‪ .‬د ﻧظﻢ‪،‬‬ ‫اﻧصاف او عدل ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ساری ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ برﻳاوې چ‪ ３‬د اﻣﻴراﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‬ ‫د خﻼفت پﻪ ﻟس کﻠﻨﻪ دوره ک‪ ３‬تر ﻻسﻪ شﻮي‪ ،‬د اﻣﻮﻳاﻧﻮ او عباسﻴاﻧﻮ د‬ ‫حضرت عﻤر فاروق‬ ‫فتﻮحات پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬تر ترکستان او‬ ‫دورې ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ برﻳاوو سره برابرې دي‪ .‬د حضرت عﻤر‬ ‫خراسان‪ ،‬پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬تر ﻟﻴبﻴا‪ ،‬پﻪ سﻮ‪４‬ﻞ ک‪ ３‬تر سﻮډان او پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د شام او تﻮر سﻤﻨدر‪－‬ﻲ تر‬ ‫د ﻧﻬاوﻧد او قادسﻴ‪ ３‬د ج‪７／‬و پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬د فارس‬ ‫وروستﻴﻮ پﻮﻟﻮ پﻮرې رس‪５‬دل‪ .‬حضرت عﻤر‬ ‫اﻣپراتﻮري ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړه او د فارس ( اوسﻨﻲ اﻳران ) خﻠک ﻳ‪ ３‬پﻪ اسﻼم ﻣشرف ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫د قادسﻴ‪ ３‬پﻪ ج‪７／‬ه ک‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ غازﻳاﻧﻮ شﻤ‪５‬ر د‪４‬رش زره تﻨﻪ او قﻮﻣاﻧدان ﻳ‪ ３‬حضرت سعد بﻦ‬ ‫و‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د فارس د ﻟ‪＋‬کر شﻤ‪５‬ر ‪ 150000‬تﻨﻮ تﻪ رس‪５‬ده‪ .‬دغﻪ ج‪７／‬ه‬ ‫وقاص‬ ‫‪127‬‬

‫پﻪ ‪ 14‬ﻫجري کال ک‪ ３‬پ‪＋５‬ﻪ شﻮه‪ .‬د فارسﻲ ﻟ‪＋‬کر قﻮﻣﻨدان رستﻢ ﻧﻮﻣ‪５‬ده‪ .‬ﻫغﻪ د ت‪＋５‬ت‪ ３‬پر ﻣﻬال خپﻞ‬ ‫‪＄‬ان پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬وغﻮر‪＄‬اوه‪ ،‬خﻮ د ﻫﻼل بﻦ عﻠقﻤﻪ د تﻮرې پﻪ ‪－‬ذار سره ووژل شﻮ‪ .‬دحضرت عﻤر‬ ‫د خﻼفت پر ﻣﻬال د بصرې او کﻮف‪＊ ３‬اروﻧﻪ ودان او ډ‪４‬ره پراختﻴاﻳ‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ه‪ .‬پﻠﻮﻧﻪ‬ ‫فاروق‬ ‫جﻮړ شﻮل‪ ،‬کاﻧاﻟﻮﻧﻪ او ﻧﻬروﻧﻪ واﻳستﻞ شﻮل‪ ،‬ﻣﻨظﻤ‪ ３‬عسکري قشﻠ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮې‪ ،‬بﻴت اﻟﻤال ﻣﻨظﻢ‬ ‫شﻮ او اسﻼﻣﻲ اﻣارت د ﻫر وﻻﻳت ﻟپاره واﻟﻲ و！اکﻪ‪ .‬اداري ﻧظام ﻣﻨظﻢ شﻮ‪ ،‬اداري او ﻧظاﻣﻲ تشکﻴﻼت‪،‬‬ ‫ﻣاﻟﻲ دفتروﻧﻪ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرې ادارې جﻮړې شﻮې‪ .‬قاضﻴان و！اکﻞ شﻮل‪ .‬د خراج ﻧظام پﻪ فعاﻟﻴت پﻴﻞ‬ ‫وک‪ .７‬ﻟﻪ زړو‪％＊ ،‬ﻮ او کﻮچﻨﻴاﻧﻮ ＇خﻪ خراج ﻧﻪ اخﻴستﻞ ک‪５‬ده‪ .‬د صحابﻪ کراﻣﻮ پﻪ ﻣشﻮرې د حضرت‬ ‫پﻪ خﻼفت ک‪ ３‬د ﻫجرت تارﻳخ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د تارﻳخ د ﻣبداء پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻞ شﻮ‪ .‬حضرت‬ ‫عﻤر‬ ‫ﻟﻪ ﻟس کﻠﻮﻧﻮ او پﻨ‪％‬ﻮ ﻣﻴاشتﻮ خﻼفت وروستﻪ د ‪ 23‬ﻫجري کال د ذواﻟحجﻪ پﻪ‬ ‫عﻤر فاروق‬ ‫‪ 27‬ﻧ‪＂５‬ﻪ د ﻣجﻮسﻲ ابﻮ ﻟؤﻟؤ ﻟﻪ ﻟﻮري پﻪ شﻬادت ورس‪５‬د‪ .‬د ﻫغﻪ د خﻼفت دوره د برﻳاوو‪ ،‬ﻧظﻢ‪ ،‬عدل‪،‬‬ ‫اﻧصاف‪ ،‬برابرۍ‪ ،‬سﻮکاﻟ‪ ９‬او د ژوﻧداﻧﻪ د أساﻧتﻴاوو د تاﻣﻴﻦ ﻟﻪ پﻠﻮه د اسﻼم پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻳﻮه رو＊اﻧﻪ دوره‬ ‫ده‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د اسﻼم پﻪ خپر‪４‬دو ک‪ ３‬د حضرت‬ ‫د عدل پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د دوﻟت د رول او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د حضرت عﻤر‬ ‫عﻤر‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫＇ﻪ وخت د اسﻼم پﻪ ﻣبارک دﻳﻦ ﻣشرف شﻮ؟‬ ‫‪ -١‬حضرت عﻤر فاروق‬ ‫＇ﻨ‪／‬ﻪ خﻼفت تﻪ ورس‪５‬د؟‬ ‫‪ -٢‬حضرت عﻤر‬ ‫＇ﻪ وخت او د چاﻟﻪ ﻟﻮري پﻪ شﻬادت ورس‪５‬د؟‬ ‫‪ -٣‬حضرت عﻤر‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ کتابﻮﻧﻮ او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د دﻳﻨﻲ عﻠﻤاوو پﻪ ﻣرستﻪ د حضرت عﻤر‬ ‫او د ﻫغﻪ د عداﻟت پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫د ژوﻧد‬

‫‪128‬‬

‫＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬

‫حﻀرت ﻋثﻤان‬

‫د ﻧسب‪ ،‬شخصﻴت‪ ،‬خﻼفت تﻪ د رس‪５‬دو د‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د حضرت عثﻤان‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ‪ ،‬برﻳاوو او د ﻫغﻪ د خﻼفت د ﻣﻬال د پرﻣخت‪／‬ﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د درﻳﻢ خﻠﻴفﻪ ﻧﻮم عثﻤان بﻦ عفان او ﻟقب ﻳ‪ ３‬ذواﻟﻨﻮرﻳﻦ و‪ .‬پﻪ پﻨ‪％‬ﻢ ﻧﻴکﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧسب حضرت‬ ‫رسﻮل اکرم‬

‫تﻪ رس‪５‬ده‪ .‬ﻟﻪ عام اﻟفﻴﻞ ＇خﻪ پﻨ‪％‬ﻪ کاﻟﻪ وروستﻪ پﻪ ﻣکﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮې درﻧ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪３‬‬

‫ﻧ‪７‬ۍ تﻪ راغی‪ .‬د ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ﻟﻪ وختﻪ پﻪ سﻮدا‪－‬رۍ بﻮخت و‪ .‬د حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬ ‫سره د اسﻼم پﻪ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮ‪ .‬حضرت عثﻤان‬

‫پﻪ دعﻮت‬

‫ﻳﻮ ﻧرم خﻮﻳﻪ‪ ،‬حﻠﻴﻢ او پرﻫ‪５‬ز‪－‬اره شخص و‪ .‬د‬

‫اسﻼم د دﻳﻦ د پراختﻴا پﻪ ﻻره ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬شخصﻲ شتﻤﻨ‪ ９‬ﻟﻮﻳﻪ برخﻪ صدقﻪ ک‪７‬ه‪ .‬د بدر ﻟﻪ غزا پرتﻪ‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻮ غزا‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ پﻴغﻤبر‬

‫سره ﻣﻠ‪／‬ری و‪ .‬د وح‪ ３‬کاتب و‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬حضرت عﻤر فاروق‬

‫د ابﻮ ﻟؤﻟؤ ﻟﻪ ﻟﻮري ！پﻲ شﻮ‪ ،‬ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ﻟﻪ بدن ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬روح جدا شﻲ‪ ،‬د خﻠﻴفﻪ د ！اکﻨ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬اووه تﻨﻪ ﻟﻮی صحابﻪ‪ ،‬ﻫر ﻳﻮ حضرت عثﻤان بﻦ عفان‬ ‫طﻠحﻪ بﻦ عبﻴداهلل‪ ،‬زبﻴر بﻦ عﻮام‬ ‫او عبداهلل بﻦ عﻤر‬

‫‪ ،‬سعد بﻦ ابﻲ وقاص‬

‫‪ ،‬عﻠﻲ بﻦ ابﻲ طاﻟب‬

‫‪،‬‬

‫‪ ،‬عبد اﻟرحﻤﻦ بﻦ عﻮف‬

‫و！اکﻞ او زﻳاتﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ه چ‪ ３‬عبداهلل بﻦ عﻤر د رای حق ﻟري‪ ،‬خﻮ د ‪＄‬ان د‬

‫کاﻧدﻳد وﻟﻮ حق ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ درې ور‪＄‬ﻮ خبرو اترو وروستﻪ پﻪ پای ک‪ ３‬د راﻳﻮ پﻪ اکثرﻳت سره حضرت‬ ‫عثﻤان‬

‫د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د خﻠﻴفﻪ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻞ شﻮ او ！ﻮﻟﻮ ورسره بﻴعت وک‪.７‬‬

‫د حضرت عثﻤان د دورې برﻳاوې دوه برخ‪ ３‬ﻟري‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی د ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ خﻠک چ‪ ３‬د حضرت‬ ‫عﻤر‬

‫ﻟﻪ شﻬادت وروستﻪ ﻳ‪ ３‬بغاوت ک‪７‬ی و‪ ،‬ﻟکﻪ ری‪ ،‬ﻫﻤدان‪ ،‬سکﻨدرﻳﻪ او اذرباﻳجان ب‪５‬رتﻪ‬

‫د اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣت تر وﻟک‪ ３‬ﻻﻧدې راغﻠﻞ‪ .‬دوﻳﻢ د قبرس او ترکﻴ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬کﻠﻪ چ‪ ３‬حضرت‬ ‫ﻣعاوﻳﻪ‬

‫د شام واﻟﻲ و‪ ،‬د اسﻼﻣﻲ حکﻮﻣت پﻪ وﻟکﻪ ک‪ ３‬راغﻠ‪ .３‬ﻫﻤدا رﻧ‪／‬ﻪ پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬ﻫﻢ‬

‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سﻴﻤ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻻستﻪ ورغﻠ‪ .３‬حضرت عثﻤان‬ ‫‪＄‬ﻮاک راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ ７‬او قران کرﻳﻢ چ‪ ３‬د حضرت ابﻮبکر صدﻳق‬

‫‪129‬‬

‫د خپﻞ خﻼفت پر ﻣﻬال سﻤﻨدري‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬راغﻮﻧ‪ ６‬شﻮی و د‬

‫ﻣصحف پﻪ ډول وﻟﻴکﻞ شﻮ او فتحﻪ شﻮﻳﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ وﻟ‪８５‬ل شﻮ‪ .‬حضرت عثﻤان‬

‫د دوﻟس کﻠﻮﻧﻮ‬

‫خﻼفت وروستﻪ پﻪ ‪ 36‬ﻫجري کال د بﻠﻮا‪－‬رو ﻟﻪ خﻮا پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ،３‬چ‪ ３‬د قران کرﻳﻢ پﻪ تﻼوت‬ ‫بﻮخت و‪ ،‬پﻪ شﻬادت ورس‪５‬د‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د حضرت عثﻤان‬

‫د ژوﻧداﻧﻪ او دوﻳﻤﻪ‬

‫د خﻼفت د فتﻮحاتﻮ ﻣعﻠﻮﻣات پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ډﻟﻪ دې د حضرت عثﻤان‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫＇ﻨ‪／‬ﻪ د خﻠﻴفﻪ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻞ شﻮ؟‬

‫‪ -١‬حضرت عثﻤان‬ ‫‪ -٢‬د حضرت عثﻤان‬

‫پﻪ خﻼفت ک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻮې؟‬

‫‪ -٣‬حضرت عثﻤان‬

‫＇ﻪ وخت او ＇ﻨ‪／‬ﻪ پﻪ شﻬادت ورس‪５‬د؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د حضرت عثﻤان‬

‫د ژوﻧداﻧﻪ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪３‬‬

‫دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪130‬‬

‫ﻳﻮ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬

‫حضرت عﻠﻲ‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ د ﻧسب‪ ،‬شخصﻴت او د خﻼفت د ﻣﻬﻤﻮ‬ ‫پﻴ‪＋‬ﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ابﻮطاﻟب زوی او د حضرت ﻣحﻤد د تره زوی او زوم و‪ .‬ﻟقب ﻳ‪３‬‬ ‫حضرت عﻠﻲ‬ ‫اسداهلل او حﻴدر و او د ابﻮاﻟحسﻦ او ابﻮتراب پﻪ کﻨﻴت ﻫﻢ ﻣشﻬﻮر و‪ .‬ﻟﻪ ﻫجرت ＇خﻪ ‪ 21‬کاﻟﻪ وړاﻧدې‬ ‫پﻪ ﻣکﻪ ک‪ ３‬وز‪８４‬ﻳد‪ .‬ﻟس کﻠﻦ و چ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ ﻣبارک دﻳﻦ ﻣشرف شﻮ‪ .‬ﻫغﻪ د اسﻼم پﻪ ﻻر ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻴ＆‬ ‫ډول سر＊ﻨدﻧ‪＇ ３‬خﻪ ‪＄‬ان وﻧﻪ سپﻤاوه‪ .‬د حضرت رسﻮل اکرم د ﻫجرت پﻪ شپﻪ د ﻫغﻪ پﻪ بستره‬ ‫ک‪ ３‬وﻳده شﻮ‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻫغﻪ کفار چ‪ ３‬د حضرت ﻣحﻤد کﻮر ﻳ‪ ３‬کﻼبﻨد ک‪７‬ی و‪ ،‬غافﻠﻪ شﻲ او ډاډ ﻣﻦ‬ ‫د عﻠﻢ او‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬پﻴغﻤبر چ‪５‬رتﻪ ﻧﻪ دی تﻠﻠی او پﻪ خپﻠﻪ بستره ک‪ ３‬وﻳده دی‪ .‬حضرت عﻠﻲ‬ ‫پﻮﻫ‪ ３‬باب و او د وروروﻟ‪ ９‬پﻪ ت‪７‬ون ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ حضرت ﻣحﻤد ﻫغﻪ تﻪ د ورورۍ ﻻس ورک‪.７‬‬ ‫ﻟﻪ شﻬادت وروستﻪ پﻪ دوﻳﻤﻪ ورځ پﻪ ﻣدﻳﻨ‪ ３‬ﻣﻨﻮرې ک‪ ３‬ورسره خﻠکﻮ بﻴعت‬ ‫د حضرت عثﻤان‬ ‫ﻫﻢ ﻧظره او‬ ‫وک‪ ７‬او ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬د اﻣﻴراﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻪ‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ خﻼفت ک‪ ３‬حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬ ‫د قاتﻠﻴﻨﻮ قصاص باﻳد دفعتا ً واخﻴستﻞ شﻲ‪ ،‬خﻮ حضرت‬ ‫！ﻴﻨ‪／‬ار ﻳ‪ ３‬کاوه چ‪ ３‬د حضرت عثﻤان‬ ‫استدﻻل کاوه چ‪ ３‬د حکﻮﻣت د داخﻠﻲ وضع‪ ３‬تر ＊ﻪ ک‪５‬دو پﻮرې باﻳد اﻧتظار واﻳستﻞ شﻲ‪،‬‬ ‫عﻠﻲ‬ ‫د قصاص پﻠﻮﻳان بصرې‬ ‫پﻠﻮﻳان او د حضرت عثﻤان‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د حضرت عﻠﻲ‬ ‫پﻪ ﻣﻨ‪７／％‬تﻮب‬ ‫تﻪ ﻧژدې د ج‪７／‬ې ﻟپاره تﻴار شﻮل‪ .‬د ج‪７／‬ې ﻟﻪ پ‪＋５‬ﻴدو وړاﻧدې د حضرت قعقاع‬ ‫ﻧژدې و چ‪ ３‬د دواړو ﻟﻮرﻳﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬سﻮﻟﻪ ！ﻴﻨ‪／‬ﻪ شﻲ‪ ،‬خﻮ د عبداهلل بﻦ سبا‪ ،‬ﻳﻬﻮدي ﻣﻨافق پﻪ ﻟﻤسﻮن‬ ‫پﻪ شﻤﻮل چ‪ ３‬عشره ﻣبشره صحابﻪ وو‪،‬‬ ‫پﻪ شپﻪ ک‪ ３‬ج‪７／‬ه پﻴﻞ شﻮه‪ .‬د حضرت طﻠحﻪ او زبﻴر‬ ‫پﻪ ‪＂－‬ﻪ پای تﻪ ورس‪５‬ده‪ .‬حضرت ام‬ ‫‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر صحابﻪ شﻬﻴدان شﻮل او ج‪７／‬ه د حضرت عﻠﻲ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ اوښ سپره وه و ﻧﻴﻮل شﻮه او ﻟﻪ ورور سره ﻳ‪ ３‬پﻪ ډﻳر احترام د حضرت‬ ‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ عاﻳشﻪ‬ ‫پﻪ اﻣر ﻣدﻳﻨ‪ ３‬ﻣﻨﻮرې تﻪ وﻟ‪８５‬ل شﻮه‪.‬‬ ‫عﻠﻲ‬ ‫د صﻔﻴﻦ ج‪７／‬ه‬ ‫تر ﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ ‪ 37‬ﻫجری کال ک‪ ３‬د صفﻴﻦ‬ ‫او حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬ ‫دغﻪ ج‪７／‬ه د حضرت عﻠﻲ‬ ‫ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ خﻼفت وروستﻪ پﻪ ‪ 40‬ﻫجري کال د روژې‬ ‫پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬پ‪＋５‬ﻪ شﻮه‪ .‬حضرت عﻠﻲ‬ ‫‪131‬‬

‫پﻪ ‪ 19‬ﻧ‪＂５‬ﻪ د خﻮارجﻮ د فکر د ﻳﻮه تﻦ پﻴرو‪ ،‬عبداﻟرحﻤﻦ بﻦ ﻣﻠجﻢ پﻪ واسطﻪ د سﻬار د ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ پﻪ ﻣﻮخﻪ‬ ‫جﻮﻣات تﻪ د ت‪ ，‬پﻪ حال ک‪！ ３‬پﻲ شﻮ چ‪ ３‬پﻪ پای ک‪ ３‬د ﻫﻤدې ！پ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دوه ور‪ ３＄‬وروستﻪ د روژې‬ ‫پﻪ ‪ 21‬ﻧ‪＂５‬ﻪ پﻪ شﻬادت ورس‪５‬د‪ .‬ﻫغﻪ د خﻼفت چارې د عداﻟت اﻧصاف او پﻪ خﻠکﻮ باﻧدې پﻪ شفقت او‬ ‫ﻣﻬرباﻧ‪ ９‬سره ﻣخ تﻪ وړﻟ‪.３‬‬ ‫د خﻠﻴفﻪ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻞ‬ ‫ﻟﻪ شﻬادت وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی حضرت حسﻦ‬ ‫د حضرت عﻠﻲ‬ ‫شﻮ‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻪ خبرو او ＇‪７５‬ﻧﻮ وروستﻪ دې پاﻳﻠ‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬د چ‪ ３‬باﻳد د ‪＄‬ان او ﻣال او د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻳﻮواﻟﻲ‬ ‫سره ﻟﻪ د＊ﻤﻨ‪ ９‬او سﻴاﻟ‪ ９‬ﻻس واخﻠﻲ او د خﻼفت ﻟﻪ دعﻮای‬ ‫د ساتﻠﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻟﻪ حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬ ‫سره اړﻳکﻪ ！ﻴﻨ‪／‬ﻪ ک‪７‬ي او د ﻫغﻪ پﻪ ‪＂－‬ﻪ‬ ‫＇خﻪ ت‪５‬ر شﻲ‪ .‬دا کار د دې ﻻﻣﻞ شﻮ چ‪ ３‬حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬ ‫ﻟﻪ خﻼفت ＇خﻪ ت‪５‬ر شﻮ‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮﻳﻞ سره ﻳ‪ ３‬تﻮافق وک‪ .７‬چ‪ ３‬باﻳد ﻫغﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ان ＇خﻪ وروستﻪ د خﻼفت‬ ‫چارې پﻪ خپﻠﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ پر‪８４‬دې‪ ،‬تر ＇ﻮ پﻪ خپﻠﻮاکﻪ تﻮ‪－‬ﻪ خپﻞ خﻠﻴفﻪ و！اکﻲ‪ .‬پﻪ دې ډول تﻮافق وشﻮ‬ ‫او خﻼفت اﻣﻮي کﻮرﻧ‪ ９‬تﻪ اﻧتقال شﻮ‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوه ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې خﻼفت تﻪ د حضرت عﻠﻲ‬ ‫د خﻼفت د پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د حضرت عﻠﻲ‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫د ﻧسب پﻪ اړه پﻪ ＇ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬ ‫‪ -1‬د حضرت عﻠﻲ‬ ‫‪ -2‬د صفﻴﻦ ج‪７／‬ه د چا تر ﻣﻨ‪ ＃‬پ‪＋５‬ﻪ شﻮه؟‬ ‫‪ -3‬حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ پﻪ کﻮم کال او د چا پﻪ واسطﻪ پﻪ شﻬادت ورس‪５‬د؟‬

‫د رس‪５‬دو‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ د ژوﻧداﻧﻪ د ！ﻮﻟﻮ اړخﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻟﻪ کتابﻮﻧﻮ او د خپﻠ‪３‬‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬ﻟﻪ عﻠﻤاوو ＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪132‬‬

‫دوه ＇ﻠﻮ‪＋４‬تﻢ ﻟﻮست‬

‫خﻠﻔاې راشدﻳﻨﻮ رو＊اﻧﻪ دورې تﻪ ﻟﻨ‪６‬ه کتﻨﻪ‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د خﻠفاې راشدﻳﻦ د سﻴاست د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﻻستﻪ راوړﻧﻮ او د ！ﻮﻟﻮ‬ ‫بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ او پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې شﻲ‪.‬‬ ‫دوره چ‪ ３‬د حضرت ﻣحﻤد ﻟﻪ رحﻠت ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ ‪ 11‬ﻫجري‬ ‫د خﻠفای راشدﻳﻨﻮ‬ ‫کال ک‪ ３‬پﻴﻞ او پﻪ ‪ 40‬ﻫجري کال ک‪ ３‬د حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ پﻪ شﻬادت سره پای تﻪ رس‪８５‬ي‪ ،‬د‬ ‫تارﻳخﻲ شﻬکار او د عاﻟﻢ اسﻼم د وﻳاړ ＇ر‪－‬ﻨدوﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬د اسﻼم خﻠفاوو ﻫ（ﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ ３‬د زرې پﻪ اﻧدازه د قران کرﻳﻢ ﻟﻪ احکاﻣﻮ او اواﻣرو‬ ‫او ﻧبﻮي سﻨتﻮ ＇خﻪ سر غ‪７‬وﻧﻪ وﻧﻪ ک‪７‬ي او پﻪ ！ﻮل قﻮت سره پر دغﻮ احکاﻣﻮ وﻻړ او عﻤﻞ پرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻮی د حضرت ﻣحﻤد پﻪ ＇‪５‬رﻟﻪ خﻠکﻮ سره ＊ﻪ چﻠﻦ کاوه او ﻫغﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬سﻤﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫عدل‪ ،‬اﻧصاف‪ ،‬برابري او وروروﻟﻲ ﻳ‪ ３‬تبﻠﻴغ‪ ،‬دود‪ ،‬تحکﻴﻢ او پﻠﻲ کﻮل‪.‬‬ ‫خﻠفاې راشدﻳﻦ ﻫغﻪ کسان وو چ‪＄ ３‬اﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د خدای او خﻠکﻮ پﻪ وړاﻧدې ﻣسؤول او ‪＄‬ﻮاب‬ ‫ورکﻮوﻧکﻲ ‪２－‬ﻞ او ﻫره ش‪５‬بﻪ حساب تﻪ حاضر او پرتﻪ ﻟﻪ اهلل تعاﻟی ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻴچا ＇خﻪ وﻳره ﻧﻪ درﻟﻮده‪.‬‬ ‫ﻫغﻮی ﻟﻪ خدای او د خﻠکﻮ د حقﻮﻧﻮ ﻟﻪ ضاﻳع کﻮﻟﻮ ＇خﻪ سخت پﻪ و‪４‬ره ک‪ ３‬وو‪ .‬د جزا د ور‪３＄‬‬ ‫ﻟﻪ پﻮ＊تﻨ‪ ３‬او ‪＄‬ﻮاب ＇خﻪ بﻲ پروا ﻧﻪ وو‪ .‬پرتﻢ او دبدبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ خﻮ＊ﻮﻟﻪ‪ .‬ﻫر چا کﻮﻻی شﻮل چ‪ ３‬پﻪ ﻫر‬ ‫وخت او ﻫر ‪＄‬ای ک‪ ３‬ورسره ﻟﻴدﻧﻪ وک‪７‬ي‪ .‬داراﻟخﻼفﻪ ﻳ‪ ３‬جﻮﻣاتﻮﻧﻪ‪ ،‬فرش ﻳ‪ ３‬پﻮزی او ﻣا‪ ９１‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻤدا‬ ‫جﻮﻣاتﻮﻧﻪ و‪ .‬پﻪ ﻣ‪７‬ه ‪６５－‬ه ﻳ‪ ３‬ډوډۍ ﻧﻪ خﻮړه‪.‬‬ ‫پﻪ کﻮر او د کار پﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ساتﻮﻧکﻲ ﻧﻪ درﻟﻮدل‪ .‬ﻫغﻮی د اهلل تعاﻟی پﻪ ﻻره ک‪ ３‬ﻟﻪ قﻮﻟﻲ او فعﻠﻲ‬ ‫جﻬاد ＇خﻪ ﻳﻮه ‪７－‬ۍ ﻧﻪ ک‪５＋‬ﻨاستﻞ‪ .‬د خﻠکﻮ د ﻳﻮواﻟﻲ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻫ（‪ ３‬کﻮﻟ‪ .３‬ﻫغﻮی چ‪ ３‬د صحابﻪ‬ ‫کراﻣﻮ د ﻣشراﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري ！اکﻞ شﻮي وو‪ ،‬د خﻠکﻮ چارې ﻳ‪ ３‬د استعداد او تقﻮی خاوﻧداﻧﻮ تﻪ ﻳعﻨی کار‬ ‫ﻳ‪ ３‬اﻫﻞ کار تﻪ سپاره او ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬کﻠکﻪ ＇ارﻧﻪ کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫د خﻠفاې راشدﻳﻨﻮ پﻪ دوره ک‪ ３‬عسکري‪ ،‬قضاﻳﻲ‪ ،‬ﻣاﻟﻴاتﻲ‪ ،‬پستﻲ‪ ،‬ﻣحاسبﻪ ﻳ‪ ،３‬تعﻠﻴﻤﻲ او روزﻧﻴز‬ ‫او د خراج ﻧظام پﻪ عاﻣﻪ تﻮ‪－‬ﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ای شﻮ‪.‬‬ ‫د خﻠفاې راشدﻳﻨﻮ پﻪ دوره ک‪ ３‬فتﻮحات ﻟﻪ ﻻﻧدې ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ سره ت‪７‬ﻟﻲ وو‪:‬‬ ‫ پﻪ ！ﻮﻟﻮ چارو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ خدای ＇خﻪ و‪４‬ره کﻮﻟﻪ او د اهلل تعاﻟی رضا تﻪ ﻳ‪ ３‬پام کاوه‪.‬‬‫ ﻳﻮواﻟی‪ ،‬پاک ﻧفسﻲ‪ ،‬اﻳﻤاﻧداري او پﻪ جﻬاد ک‪ ３‬ر＊تﻴﻨی خدﻣت د ﻫغﻮی د برﻳاﻟﻴتﻮب ﻻﻣﻞ ‪２－‬ﻞ ک‪５‬ده‪.‬‬‫‪133‬‬

‫ عزت او د دﻧﻴا او اخرت برﻳاﻟﻴتﻮب ﻳ‪ ３‬پﻪ اسﻼم باﻧدې پﻪ در‪４‬دو ک‪ ３‬ﻟﻴده‪.‬‬‫ ﻣسﻠﻤاﻧان پﻪ دې باور جﻨ‪５／‬دل کﻪ چ‪５‬رې ﻟﻪ کفارو سره پﻪ ج‪７／‬ه ک‪ ３‬ووژل شﻲ شﻬﻴد او کﻪ‬‫ژوﻧدی پات‪ ３‬شﻲ غازﻳان ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻧﻴﻮل شﻮﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ و‪７－‬و سره ډ‪４‬ر ＊ﻪ او د ورورۍ چﻠﻨد کاوه‪.‬‬‫ دا ﻳ‪ ３‬عقﻴده وه چ‪ ３‬اجﻞ ﻧﻪ بدﻟ‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ډاډه جﻨ‪５／‬دل‪.‬‬‫ پر خدای تکﻴﻪ او تﻮکﻞ ﻫﻢ د فتﻮحاتﻮ ﻳﻮ ﻻﻣﻞ و‪.‬‬‫ ﻣشﻮرې او د رازوﻧﻮ ساتﻨ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬ډﻳر پام کاوه‪.‬‬‫ ﻳﻮې قﻮﻣاﻧدې او د اوﻟﻮاﻻﻣر اطاعت تﻪ ﻳ‪ ３‬غاړه اﻳ‪＋‬ﻮده‪.‬‬‫ صبر ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪.‬‬‫ ﻟﻪ ﻟﻮږې‪ ،‬تﻨدې او ﻫر ډول ستﻮﻧزو سره ﻳ‪ ３‬ﻣقاوﻣت کاوه‪.‬‬‫د خﻠفاې راشدﻳﻨﻮ دا ډول صفات د دې ﻻﻣﻞ و‪－‬ر‪５＄‬د چ‪ ３‬د اسﻼم ﻣبارک دﻳﻦ د ﻧ‪ ７‬ۍ تر ﻟرو‬ ‫سﻴﻤﻮ پﻮرې خپﻮر شﻲ او د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ر و‪７－‬ي پرې ﻣشرف شﻲ‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې دخﻠفاې راشدﻳﻨﻮ د شخصﻲ احﻮاﻟﻮ او‬ ‫دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دي د ﻫغﻮی د خﻼفت د ک‪７‬ﻧﻼرو پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -1‬راشدﻳﻨﻮ خﻠفاوو پﻪ خپﻞ رسﻤﻲ او شخصﻲ ژوﻧد ک‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻪ ډول ک‪７‬ﻧدﻻرې ＇خﻪ پﻴروي‬ ‫کﻮﻟﻪ؟‬ ‫‪ -2‬د خﻠفاې راشدﻳﻨﻮ پﻪ دوره ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ فتﻮحاتﻮ د ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ پﻪ اړه خپﻞ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د دﻳﻨﻲ عﻠﻤاوو ＇خﻪ د خﻠفاې راشدﻳﻨﻮ د ژوﻧداﻧﻪ او ک‪７‬ﻧدﻻرو پﻪ‬ ‫اړه ﻣعﻠﻮﻣات راغﻮﻧ‪ ６‬اوپﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دي وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪134‬‬

‫دري ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮست‬

‫اﻣﻮﻳان‬ ‫‪132 -41‬ﻫـ ‪750 -661‬م‬

‫‪ ،‬ﻣشﻬﻮرو اﻣﻮي خﻠفاوو‪ ،‬د اﻣﻮﻳاﻧﻮ د فتﻮحاتﻮ او‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬ ‫د عاشﻮرا د حﻤاس‪ ３‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې شﻲ‪.‬‬ ‫د دې کﻮرﻧ‪ ９‬بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکی حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬ ‫ک‪７‬ې چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻳ‪ ３‬حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫دی‪ .‬ﻟﻪ دې کﻮرﻧ‪＇ ９‬خﻪ ‪ 14‬تﻨﻮ واکﻤﻨﻲ‬

‫او وروستﻨی ﻳ‪ ３‬ﻣروان دی‪ .‬پﻪ دې دوره ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ‬

‫فتﻮحاتﻮ ﻟﻤﻦ پﻪ ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬تر ﻫسپاﻧﻴ‪ ３‬او فراﻧس‪ ３‬او پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬تر ترکستان‪ ،‬چﻴﻦ او ﻫﻨد پﻮرې‬ ‫ورس‪５‬ده‪.‬‬ ‫حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬ ‫حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫د ابﻮسفﻴان‬

‫زوی او د حرب ﻟﻤسی دی‪ .‬ﻟﻪ ﻫجرت ＇خﻪ پﻨ‪％‬ﻠس کاﻟﻪ‬

‫وړاﻧدې پﻪ ﻣکﻪ ک‪ ３‬زﻳ‪８‬ﻳدﻟی دی پﻼر ﻳ‪ ３‬ابﻮسفﻴان د قرﻳشﻮ ﻟﻪ ﻣشراﻧﻮ ＇خﻪ و‪.‬‬ ‫د ﻣک‪ ３‬د فتح‪ ３‬پﻪ ورځ ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬سره د اسﻼم پﻪ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮ‪ .‬حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬ ‫وح‪ ３‬ﻟﻪ کاتباﻧﻮ ＇خﻪ ﻫﻢ و او د حضرت ﻣحﻤد‬

‫د‬

‫ﻟﻪ ﻟﻮري د وح‪ ３‬د کتابت دﻧده ورسپارل شﻮې‬

‫وه‪.‬‬ ‫د حضرت عثﻤان‬

‫پﻪ خﻼفت ک‪ ３‬د شام واﻟﻲ و‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬حضرت عﻠﻲ‬

‫ورس‪５‬د او حضرت اﻣام حسﻦ‬ ‫حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫پﻪ شﻬادت‬

‫د خﻼفت ﻟپاره و！اکﻞ شﻮ د ＇ﻮ ﻣﻴاشتﻮ ﻟﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو وروستﻪ ﻟﻪ‬

‫سره‪ ،‬چ‪ ３‬د شام واﻟﻲ و‪ ،‬پﻪ دې ﻣﻮافق‪ ３‬ورس‪５‬د چ‪ ３‬حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫ﻧشﻲ‬

‫کﻮﻻی ﻟﻪ ‪＄‬ان وروستﻪ ＇ﻮک د ‪＄‬ای ﻧاستﻲ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬دغﻪ کار باﻳد ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ پر‪８４‬دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ترتﻴب حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫د ！ﻮل اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد اﻣﻴر شﻮ او حضرت اﻣام حسﻦ‬

‫خﻼفت ＇خﻪ ﻻس واخﻴست‪ .‬حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫ﻟﻪ‬

‫دﻣشق د خپﻠ‪ ３‬پﻼزﻣﻴﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ و！اکﻪ‪ .‬بﻨﻲ‬

‫ﻫاشﻤﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر درﻧاوی درﻟﻮد‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻣراکش او اﻟﻤغرب‪ ،‬پﻪ شﻤال ک‪ ３‬ترکﻴﻪ او پﻪ ختﻴ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬سﻴستان او خراسان فتح ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫د قﻮي سﻤﻨدري ‪＄‬ﻮاک پﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻫ（‪ ３‬وک‪７‬ې او پﻪ دې ﻻره ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬برﻳاوې‬ ‫ﻫﻢ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ې‪ .‬حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫‪135‬‬

‫پﻪ ‪ 61‬ﻫـ کال ک‪ ３‬وفات شﻮ‪.‬‬

‫ﻳزﻳد‬

‫‪ 64 -61‬ﻫـ ‪ 684 -681‬م‬ ‫ﻳزﻳد پﻪ ‪ 25‬ﻫـ کال ک‪ ３‬زﻳ‪８‬ﻳدﻟی او پﻪ ‪ 61‬ﻫجري کال ک‪ ３‬د پﻼر حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫ﻟﻪ وفات‬

‫وروستﻪ واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬د ﻫغﻪ د واکﻤﻨ‪ ９‬پر ﻣﻬال د کربﻼ حﻤاسﻪ پ‪＋５‬ﻪ شﻮه چ‪ ３‬پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬حضرت‬ ‫اﻣام حسﻴﻦ‬

‫ﻟﻪ ‪ 72‬تﻨﻮ ﻳاراﻧﻮ سره پﻪ شﻬادت ورس‪５‬د‪ .‬ﻳزﻳد پﻪ ‪ 64‬ﻫـ کال ک‪ ３‬وفات شﻮ‪.‬‬ ‫عبداﻟﻤﻠک بﻦ ﻣروان‬

‫‪ 86 -65‬ﻫـ ‪ 705 -685‬م‬ ‫د ﻳزﻳد ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ د ﻫغﻪ زوی دوﻳﻢ ﻣعاوﻳﻪ واک تﻪ ورس‪５‬د‪ ،‬خﻮ واکﻤﻨ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ 40‬ور‪＄‬ﻮ ډ‪４‬ر‬ ‫دوام وﻧﻪ ک‪ ７‬او پﻪ ‪＄‬ای ﻳ‪ ３‬ﻣروان بﻦ حکﻢ د چارو واک تر ﻻسﻪ ک‪ .７‬ﻫغﻪ ژﻣﻨﻪ وک‪７‬ه چ‪ ３‬د چارو واک بﻪ‬ ‫د دوﻳﻢ ﻣعاوﻳﻪ زوی خاﻟد تﻪ وسپاري‪ ،‬خﻮ چ‪ ３‬کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬قدرت تر ﻻسﻪ ک‪ ،７‬د خاﻟد ﻟﻪ ﻣﻮر سره ﻳ‪ ３‬ﻧکاح‬ ‫وک‪７‬ه او د خاﻟد پﻪ ‪＄‬ای ﻳ‪ ３‬خپﻞ زاﻣﻦ عبداﻟﻤﻠک او عبداﻟعزﻳز ﻳﻮ پﻪ بﻞ پس‪＄ ３‬ای ﻧاستﻲ و！اکﻞ‪.‬‬ ‫د ﻣروان ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ عبداﻟﻤﻠک واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬ﻫغﻪ بصره‪ ،‬کﻮفﻪ او ﻫغﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬س‪５‬ﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬د‬ ‫عبداهلل بﻦ زبﻴر‬

‫پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وې تر خپﻠ‪ ３‬وﻟک‪ ３‬ﻻﻧدې راوست‪ ３‬او بﻴا ﻳ‪ ３‬د خﻮارجﻮ فتﻨﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬

‫ﻳﻮوړه‪ .‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د فتﻮحاتﻮ ﻟﻤﻦ تر کابﻞ پﻮرې وغ‪％‬ﻮﻟﻪ‪ .‬پﻪ شﻤال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬قسطﻨطﻨﻴﻪ فتح ک‪７‬ه‪ .‬عقبﻪ‬ ‫بﻦ ﻧافع چ‪ ３‬د افرﻳق‪ ３‬د شﻤال سﻴﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ وتﻠی وې‪ ،‬بﻴا تر ﻻسﻪ ک‪７‬ې‪ .‬عبداﻟﻤﻠک بﻦ ﻣروان ﻟﻪ‬ ‫‪ 21‬کاﻟﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬وروستﻪ پﻪ ‪ 86‬ﻫجری کال ک‪ ３‬د ‪ 63‬کاﻟﻮ پﻪ عﻤر وفات شﻮ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی اسﻼﻣﻲ‬ ‫واکﻤﻦ و چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬سکﻪ ضرب ک‪７‬ه‪ .‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ وړاﻧدې روﻣﻲ او ساساﻧﻲ‬ ‫سکﻮ دود درﻟﻮد‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬عربﻲ ژب‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ دوﻟتﻲ ادارو ک‪ ３‬رسﻤﻴت پﻴدا ک‪.７‬‬ ‫عﻤر بﻦ عبداﻟعزﻳز‬

‫‪101- 99‬ﻫـ‬ ‫پﻪ اﻣﻮي کﻮرﻧ‪ ３‬ک‪ ３‬حضرت عﻤر بﻦ عبداﻟعزﻳز‬

‫ﻫغﻪ ＇ﻮک و چ‪ ３‬ﻟﻪ ډ‪４‬ری پﻮﻫ‪ ،３‬تقﻮی او‬

‫عدل ＇خﻪ برخﻤﻦ و او پﻪ ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬ډﻳر شﻬرت درﻟﻮد‪ .‬ﻫغﻪ ﻫ（ﻪ کﻮﻟﻪ چ‪ ３‬خﻠفای راشدﻳﻦ پﻪ پﻠﻪ پ‪＋‬ﻪ‬ ‫ک‪８５‬دي‪ .‬ﻫغﻪ د سﻠﻴﻤان ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ خﻼفت تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د قران او ﻧبﻮي احادﻳثﻮ ﻟﻪ احکاﻣﻮ‬ ‫‪136‬‬

‫سره سﻢ رفتار کاوه‪ .‬ﻫغﻪ د عداﻟت د رعاﻳت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻪ دوﻳﻢ عﻤر او پﻨ‪％‬ﻢ راشده خﻠﻴفﻪ ﻧﻮﻣﻮل شﻮی‬ ‫دی‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر بﻦ عبداﻟعزﻳز(رض) د خپﻠ‪ ３‬خﻼفت پﻪ دوره ک‪ ３‬د اﻣﻮي دورې ！ﻮل واﻟﻴان او قاضﻴان‬ ‫ﻟﻪ کاره ‪－‬ﻮ＊ﻪ ک‪７‬ل او پر ‪＄‬ای ﻳ‪ ３‬پرﻫ‪５‬ز‪－‬اره‪ ،‬پاک ﻧفسﻪ‪ ،‬اﻳﻤاﻧداره او عادل اشخاص و！اکﻞ‪ .‬د ﻣاﻟﻴاتﻮ او‬ ‫خراج پﻪ اصﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راوستﻞ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬دراﻧده خراج ﻟغﻮه او ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ وړتﻴا سره سﻢ عﻴار ک‪７‬ل‪ .‬ﻟﻪ بﻴت اﻟﻤال‬ ‫او عاﻣﻪ شتﻤﻨﻴﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧاوړې ‪ ３＂－‬اخ‪５‬ستﻨ‪ ３‬ﻣخﻪ وﻧﻴﻮﻟﻪ‪ .‬ﻟﻪ خاﻳﻨﻴﻨﻮ‪ ،‬ب‪６‬ې اخﻴستﻮﻧکﻮ او ﻣفسدﻳﻨﻮ‬ ‫سره ﻳ‪ ３‬پﻪ کﻠکﻪ ﻣبارزه کﻮﻟﻪ او ﻟﻪ داس‪ ３‬افرادو ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره کرکﻪ درﻟﻮده‪.‬‬ ‫د ＊ﻮ ک‪７‬و وړو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬خﻮارجﻮ او ！ﻮﻟﻮ ﻣخاﻟفﻴﻨﻮ ﻟﻪ دوﻟت سره‬

‫د حضرت عﻤر بﻦ عبداﻟعزﻳز‬

‫ﻟﻪ ﻣخاﻟفت ＇خﻪ ﻻس واخﻴست‪ .‬ﻫغﻪ د خﻠکﻮ د سﻮکاﻟ‪ ９‬پﻪ ﻣﻮخﻪ روغتﻮﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻬروﻧﻪ‪ ،‬د اوبﻮ بﻨدوﻧﻪ او‬ ‫کاﻧاﻟﻮﻧﻪ جﻮړ ک‪７‬ل چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ک‪＋‬ت او کرﻧ‪ ３‬تﻪ چﻤتﻮ شﻮې او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه اﻧدازه ‪＄‬ﻤکﻪ‬ ‫پﻪ ﻣستحقﻴﻨﻮ وو‪４‬شﻠﻪ‪.‬‬ ‫حضرت عﻤر بﻦ عبداﻟعزﻳز‬ ‫حضرت عﻤر بﻦ عبداﻟعزﻳز‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی کس و چ‪ ３‬رسﻤاً ﻳ‪ ３‬د ﻧبﻮي احادﻳثﻮ د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ اﻣر و ک‪.７‬‬ ‫ﻟﻪ دوو کﻠﻮ او پﻨ‪％‬ﻮ ﻣﻴاشتﻮ واکﻤﻨ‪ ９‬وروستﻪ د‪＄‬ﻴﻨﻮ خاﻳﻨﻴﻨﻮ پﻪ دسﻴسﻪ‬

‫د ﻳﻮه غﻼم ﻟﻪ ﻟﻮري پﻪ شﻬادت ورس‪５‬د‪ .‬اﻣﻮﻳاﻧﻮ ﻧژدې ﻳﻮه پ‪７５‬ۍ پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻧ‪７‬ۍ واکﻤﻨ‪ ９‬وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻣشﻬﻮر‬ ‫واکﻤﻨان ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دې‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣعاوﻳﻪ بﻦ ابﻲ سفﻴان(رض) ‪ 60 -40‬ﻫـ ق‬ ‫‪ -2‬ﻳزﻳد بﻦ ﻣعاوﻳﻪ ‪ 64 -60‬ﻫـ ق‬ ‫‪ -3‬عبداﻟﻤﻠک بﻦ ﻣروان ‪ 86 – 65‬ﻫـ ق‬ ‫‪ -4‬وﻟﻴد بﻦ عبداﻟﻤﻠک ‪ 96 -87‬ﻫـ ق‬ ‫‪ -5‬سﻠﻴﻤان بﻦ عبد اﻟﻤﻠک ‪ 99 -97‬ﻫـ ق‬ ‫‪ -6‬عﻤر بﻦ عبداﻟعزﻳز(رض) ‪ 101 -99‬ﻫـ ق‬ ‫‪ -7‬دوﻳﻢ ﻳزﻳد بﻦ عبداﻟﻤﻠک ‪ 105 -101‬ﻫـ ق‬ ‫‪ -8‬ﻫشام بﻦ عبداﻟﻤﻠک ‪ 125 -105‬ﻫـ ق‬ ‫‪137‬‬

‫‪ -9‬وﻟﻴد بﻦ دوﻳﻢ عبداﻟﻤﻠک ‪ 126 -125‬ﻫـ ق‬ ‫‪ -10‬ﻳزﻳد بﻦ وﻟﻴد بﻦ درﻳﻢ عبداﻟﻤﻠک ‪ 127 -126‬ﻫـ ق‬ ‫‪ -11‬ﻣروان‪ ،‬بﻦ ﻣحﻤد ‪ 132 -127‬ﻫـ ق‬ ‫د اﻣﻮﻳاﻧﻮ حکﻮﻣت کابﻮ ﻟﻪ ﻳﻮې پ‪７５‬ۍ واکﻤﻨ‪ ９‬وروستﻪ د زوال پﻪ ﻟﻮر روان شﻮ‪ .‬د اﻣﻮﻳاﻧﻮ وروستی‬ ‫واکﻤﻦ ﻣروان حران تﻪ ﻧژدې ﻣاتﻪ وخﻮړه او د ﻣصر ﻟﻮرتﻪ د ت‪＋５‬ت‪ ３‬پر ﻣﻬال ووژل شﻮ او پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫عباسﻴان و اک تﻪ ورسﻴدل او اسﻼﻣﻲ تارﻳخ ﻧﻮی پ‪７‬او پﻴﻞ ک‪.７‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د اﻣﻮي کﻮرﻧ‪ ９‬د واک تﻪ رس‪５‬دو د‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫د ﻣﻬﻤﻮ کاروﻧﻮ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او تر ﻻسﻪ شﻮې‬

‫ﻣعﻠﻮﻣات دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫د چا زوی او د چا ﻟﻤسی و؟‬

‫‪ -1‬حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫پﻪ وخت ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ فتﻮحاتﻮ ﻟﻤﻦ تر کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ رس‪５‬ده؟‬

‫‪ -2‬د حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫‪ -3‬کﻮم اﻣﻮي خﻠﻴفﻪ‪ ،‬د دوﻳﻢ عﻤر او پﻨ‪％‬ﻢ راشده خﻠﻴفﻪ پﻪ ﻧﻮم ﻧﻮﻣﻮل شﻮی و؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د حضرت ﻣعاوﻳﻪ‬

‫د خﻼفت د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او پﻪ‬

‫！ﻮﻟ‪／‬ی ک‪ ３‬دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪138‬‬

‫＇ﻠﻮر＇ﻠﻮ‪＋４‬تﻢ ﻟﻮست‬

‫د اﻣﻮﻳاﻧﻮ پﻪ دوره ک‪ ３‬اﻗتصادي‪ ،‬اداري‪ ،‬کﻠتﻮري او پﻮ‪＄‬ﻲ وضعﻴت‬ ‫‪١۳۲ -۴١‬ﻫـ ‪.‬ق‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د اﻣﻮي دورې د سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬کﻠتﻮري او پﻮ‪＄‬ﻲ ﻣساﻳﻠﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫پﻪ اﻣﻮي دوره ک‪ ３‬د اقتصاد ﻟﻪ پﻠﻮه ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣﻬﻢ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬د غﻨﻴﻤت‪ ،‬عشر او خﻤس‬ ‫تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې ډ‪４‬ر ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ أسﻴاﻳﻲ او افرﻳقاﻳﻲ ﻧﻴﻮل شﻮو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ پﻼزﻣ‪５‬ﻨ‪ ３‬دﻣشق تﻪ ﻟ‪８５‬ل‬ ‫ک‪５‬دل‪ .‬د ﻧﻴﻮل شﻮﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬سﻮدا‪－‬رﻳزې اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨ‪ ３／‬شﻮې وې‪.‬‬ ‫ﻟﻪ کﻠتﻮري او تﻤدﻧﻲ پﻠﻮه پﻪ اﻣﻮي دوره ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ＊اروﻧﻪ جﻮړ شﻮل‪ .‬دغﻪ ＊اروﻧﻪ د ﻟﻮړو برجﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟروﻧکﻲ وو او پﻪ عﻴﻦ حال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د دفاعﻲ کﻼ‪－‬اﻧﻮ ب‪２‬ﻪ ﻫﻢ درﻟﻮده‪ .‬دﻣشق چ‪ ３‬د اﻣﻮﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري د‬ ‫پﻼزﻣ‪５‬ﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کار‪４‬ده‪ ،‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ＊کﻠﻮ ＊اروﻧﻮ ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ﻞ ﻟپاره پﻪ اﻣﻮي دوره ک‪ ３‬د عبداﻟﻤاﻟک پﻪ وخت ک‪ ３‬سکﻪ ضرب شﻮه‪ .‬ﻟﻪ ﻫغﻪ‬ ‫وړاﻧدې روﻣﻲ او ساساﻧﻲ سکﻮ دود درﻟﻮد‪ .‬د حضرت عﻤر بﻦ عبداﻟعزﻳز‬

‫پﻪ وخت ک‪ ３‬شاړې‬

‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬تر اوبﻮ ﻻﻧدې شﻮې او د کرﻧ‪ ３‬ﻟپاره اﻣاده شﻮې‪ .‬د ﻧاروغاﻧﻮ د درﻣﻠﻨ‪ ３‬ﻟپاره روغتﻮﻧﻮﻧﻪ جﻮړ‬ ‫شﻮل‪ .‬کرﻧ‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬ر پام وشﻮ او د کرﻧ‪ ３‬د پراختﻴا پﻪ ﻣﻮخﻪ ﻧﻬروﻧﻪ او د اوبﻮ بﻨدوﻧﻪ جﻮړ شﻮل‪.‬‬ ‫د اﻣﻮﻳاﻧﻮ پﻪ دوره ک‪ ３‬اسﻼﻣﻲ تﻤدن چ＂کﻪ وده وک‪７‬ه چ‪ ３‬د خﻴرﻳﻪ ﻣﻮسسﻮ‪ ،‬جﻮﻣاتﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮ‬ ‫ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ د دﻣشق د جاﻣع جﻮﻣات جﻮړ‪４‬دل ﻳ‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨده ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ده‪ .‬اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ عﻠﻮﻣﻮ او‬ ‫فﻨﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻨر او صﻨاﻳعﻮ پراختﻴا وﻣﻮﻧده چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ ﻧظام د ﻧﻮرو د ﻣتﻤدن کﻴدﻟﻮ ﻟپاره‬ ‫ﻳﻮ ﻣعﻴار و‪－‬ر‪５＄‬د‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮ‪＄‬ﻲ برخﻪ ک‪ ３‬پﻮه افراد ﻟکﻪ ﻣﻮسی بﻦ ﻧصﻴر د عسکري ！ﻮﻟﻴﻮ د ﻣشرۍ ﻟپاره و！اکﻞ شﻮل‪.‬‬ ‫ﻣﻮسی بﻦ ﻧصﻴر او طارق بﻦ زﻳاد د افرﻳقا پﻪ شﻤال او د اروپا پﻪ سﻮ‪４‬ﻞ ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اسﻼم ﻟﻤﻦ تر‬ ‫ﻫسپاﻧﻴ‪ ３‬پﻮرې ورسﻮﻟﻪ‪ ،‬قطﻴبﻪ بﻦ ﻣسﻠﻢ د خپﻠﻮ فتﻮحاتﻮ ﻟﻤﻦ د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا تر ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬ترکستان‬ ‫او کاشغر پﻮرې پراخﻪ ک‪７‬ه او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬د چﻴﻦ دربار تﻪ اسﻼﻣﻲ پﻼوی وﻟ‪８５‬ه‪.‬‬

‫‪139‬‬

‫ﻣحﻤد بﻦ قاسﻢ پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬پﻪ دې برﻳاﻟی شﻮ چ‪ ３‬خپﻞ فتﻮحات تر کراچ‪ ９‬او ﻣﻠتان پﻮرې ورسﻮي‪.‬‬ ‫ﻣسﻠﻤﻪ بﻦ عبداﻟﻤﻠک پﻪ کﻮچﻨ‪ ９‬أسﻴا ک‪ ３‬د خپﻠﻮ فتﻮحاتﻮ سرحد د اﻧطاکﻴ‪ ３‬تر ＊اره پﻮرې پراخﻪ‬ ‫ک‪.７‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې پﻪ اﻣﻮي دوره ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴزې وضع‪３‬‬ ‫او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې پﻪ دې دوره ک‪ ３‬د پﻮ‪＄‬ﻲ فعاﻟﻴتﻮﻧﻮ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ی ک‪ ３‬دې وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -1‬د اسﻼﻣﻲ ﻣاﻟﻴاتﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻣﻮﻳاﻧﻮ کﻮم ＊ار د خپﻞ پاﻳتخت پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ！اکﻠی و؟‬ ‫‪ -3‬اﻣﻮﻳاﻧﻮ د عاﻣﻪ سﻮکاﻟ‪ ９‬ﻟپاره کﻮم کاروﻧﻪ تر سره ک‪７‬ل؟‬ ‫‪ -4‬ﻣحﻤد بﻦ قاسﻢ کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ه؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻣدﻧﻲ او پﻮ‪＄‬ﻲ برخﻮ ک‪ ３‬د اﻣﻮﻳاﻧﻮ د برﻳاﻟﻴتﻮب د رازوﻧﻮ پﻪ اړه ﻟﻪ پﻮﻫﻮ‬ ‫اشخاصﻮ ＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او بﻴا دې پﻪ ！ﻮﻟ‪ ９／‬ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪140‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ ＇ﻠﻮ‪＋４‬تﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻋباسﻴان‬ ‫‪ 656 -132‬ﻫـ‪ 1258 -750 /‬م‬

‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻟﻪ اﻣﻮي کﻮرﻧ‪＇ ９‬خﻪ عباسﻴاﻧﻮ تﻪ د واک د ﻟ‪８５‬د د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ پﻪ اړه‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې شﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ اﻣﻮﻳاﻧﻮ ＇خﻪ عباسﻴاﻧﻮ تﻪ د خﻼﻓت ﻟ‪８５‬د‬ ‫پﻪ ‪ 96‬ﻫـ کال ک‪ ３‬د وﻟﻴد بﻦ عبداﻟﻤﻠک ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ اﻣﻮي حکﻮﻣت ‪ 36‬کاﻟﻪ ﻧﻮر ﻫﻢ دوام‬ ‫وک‪ ،７‬خﻮ وضع ﻳ‪＊ ３‬ﻪ ﻧﻪ وه‪ .‬عباسﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬پ＂ﻪ ﻣبارزه کﻮﻟﻪ‪ .‬عﻠﻮﻳاﻧﻮ ﻫﻢ ﻟﻪ وړاﻧدې ＇خﻪ ﻟﻪ اﻣﻮﻳاﻧﻮ سره‬ ‫کﻴﻨﻪ درﻟﻮده‪ ،‬خﻮ ﻣﻬﻤﻪ ﻣﻮضﻮع چ‪ ３‬دغﻪ د＊ﻤﻨﻲ ﻳ‪ ３‬پﻪ ډا‪－‬ﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬د ﻣروان ﻟﻪ ﻟﻮرې د اﻣام ابراﻫﻴﻢ وژل‬ ‫وو‪ .‬د ﻫغﻪ قتﻞ د دې ﻻﻣﻞ شﻮ چ‪ ３‬عباسﻴان خپﻞ ﻣخاﻟفت عﻠﻨﻲ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ابﻮ ﻣسﻠﻢ خراساﻧﻲ پﻪ ‪ 129‬ﻫـ ک‪ ３‬پﻪ ﻣرو ک‪ ３‬تﻮر بﻴرغ پﻮرتﻪ ک‪ ７‬او اﻣﻮي حاکﻢ ﻧصر بﻦ سﻴار ﻳ‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬د ﻧﻴشاپﻮر حاکﻢ و‪ ،‬شات‪ ，‬تﻪ اړ ک‪ ７‬او وروستﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻞ زره کسﻴز ﻟ‪＋‬کر سره د زاب د سﻴﻨد پﻪ‬ ‫غاړه د ﻣروان ‪ 120‬زره ﻟ‪＋‬کر تﻪ ﻣات‪ ３‬ورک‪７‬ه‪ .‬ﻣروان ﻣﻮصﻞ تﻪ وت‪＋‬ت‪５‬د‪ .‬ابﻮﻣسﻠﻢ تﻮر بﻴرغ پﻪ دﻣشق ک‪３‬‬ ‫ورپاوه ﻣروان د ﻧﻴﻞ د سﻴﻨد پﻪ غاړه د عباسﻲ عسکرو ﻟﻪ ﻟﻮرې ووژل شﻮ او پﻪ دې ډول عباسﻲ کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫واک تﻪ ورس‪５‬ده‪.‬‬ ‫ابﻮ اﻟﻌباس سﻔاح ( ‪ ١۳۶ -١۳۲‬ﻫـ)‬ ‫د ابﻮاﻟعباس اصﻠﻲ ﻧﻮم عبداهلل بﻦ ﻣحﻤد بﻦ عبداهلل دی‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣروان ووژل شﻮ‪ ،‬ابﻮاﻟعباس‬ ‫رسﻤاً خپﻞ ‪＄‬ان خﻠﻴفﻪ اعﻼن ک‪ .７‬ﻫغﻪ خپﻠﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬خطبﻪ د جﻤع‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ وړاﻧدې خﻠکﻮ تﻪ‬ ‫واوروﻟﻪ او داس‪ ３‬ﻳ‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨده ک‪７‬ه چ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ او خدﻣت ک‪ ３‬بﻪ د خﻠفاې راشدﻳﻨﻮ‬ ‫ک‪７‬ﻧﻼره پﻠ‪ ３‬کﻮي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دغ‪ ３‬وﻳﻨا د دﻣشق د ＊ار پﻪ خﻠکﻮ اغ‪５‬زه وک‪７‬ه‪ .‬ﻟﻪ دې وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د اﻣﻮي‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬د غ‪７‬و پﻪ ډﻟﻪ ﻳﻴزې وژﻧ‪ ３‬پﻴﻞ وک‪ .７‬او د ﻫغﻮ دوﻳﻨ‪ ３‬پﻪ تﻮﻳﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ شدت ＇خﻪ کار واخ‪５‬ست‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د سفاک پﻪ ﻧﻮم ﻣشﻬﻮر شﻮ‪ .‬د ﻫغﻪ د خﻼفت ＇ﻠﻮر کﻠﻨﻪ دوره د‬ ‫ﻣخاﻟفﻴﻨﻮ پﻪ وژﻟﻮ سره ت‪５‬ره شﻮه او پﻪ ‪ 136‬ﻫـ ک‪ ３‬وفات شﻮ‪.‬‬ ‫ابﻮ جﻌﻔر ﻋبداﷲ اﻟﻤﻨﺼﻮر‬ ‫(‪ ١۵۸ -١۳۶‬ق)‬ ‫د ابﻮاﻟعباس ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ ﻳ‪＄ ３‬ای ﻧاستی ﻣﻨصﻮر پر تخت ک‪５＋‬ﻨاست‪ .‬ﻫغﻪ ﻳﻮ ﻫﻮ＊ﻴار‪ ،‬پﻮه او‬ ‫زﻳرک شخص و‪ .‬د عباسﻲ خﻼفت د ！ﻴﻨ‪＋／‬ت ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ری ﻫ（‪ ３‬وک‪７‬ې‪ .‬ﻫغﻪ د دوﻟتﻲ چارو پﻪ‬ ‫‪141‬‬

‫تﻨظﻴﻢ ک‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ر برﻳاﻟی و‪ .‬د ﻣاﻟﻴاتﻮ‪ ،‬پﻮﻫﻨ‪ ،３‬کرﻧ‪ ３‬او د ﻻرو د جﻮړ‪４‬دو پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډﻳر زﻳار واﻳست‪.‬‬ ‫د ﻫغﻪ د خﻼفت پﻪ دوره ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ ﻧاوړه پ‪＋５‬ﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ﻧﻪ شﻮه‪ .‬بﻠک‪ ３‬خﻠکﻮ پﻪ أراﻣ‪ ９‬سره ژوﻧد کاوه‪.‬‬ ‫د دغ‪ ３‬دورې د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ پ‪＋５‬ﻪ د عبداهلل بﻦ عﻠﻲ پا＇ﻮن و چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻫﻢ د ﻣﻨصﻮر ﻟﻪ ﻟﻮري و‪＄‬پﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣﻨصﻮر د خﻼفت ﻣرکز ﻟﻪ دﻣشق ＇خﻪ بغداد تﻪ وﻟ‪８５‬داوه‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻟﻪ ‪ 22‬کﻠﻮﻧﻮ واکﻤﻨ‪ ９‬وروستﻪ پﻪ ‪ 158‬ﻫـ کال ک‪ ３‬حج تﻪ د تﻠﻮ پر ﻣﻬال وفات شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣحﻤد اﻟﻤﻬدي بﻦ جﻌﻔر اﻟﻤﻨﺼﻮر‬ ‫(‪ ١۵۸‬ﻫـ ‪ ١۶۹‬ﻫـ ق)‬ ‫ﻣﻬدي د پﻼر ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬ﻫغﻪ د ＊ﻮ اخﻼقﻮ‪＊ ،‬ﻪ سﻠﻮک تقﻮا او تﻮاضع خاوﻧد و‪.‬‬ ‫د ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ کاروﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ زﻧداﻧﻴاﻧﻮ تﻪ عﻤﻮﻣﻲ ب‪＋‬ﻨﻪ وه‪ .‬ﻣﻬدي د ﻣخاﻟفﻴﻨﻮ ！ﻮل ﻣﻠکﻴتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻨصﻮر ﻟﻪ ﻟﻮري ﻧﻴﻮل شﻮي و‪ ،‬ب‪５‬رتﻪ خپﻠﻮ خاوﻧداﻧﻮ تﻪ وسپارل‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ﻣجﻤﻮع ک‪！ ３‬ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ سره ＊ﻪ‬ ‫روﻳﻪ درﻟﻮده‪ .‬قاضﻴاﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر درﻧاوی درﻟﻮد‪ .‬د ﻫغﻮی پﻪ وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه عادي فرد پﻪ ＇‪５‬ر ودر‪４‬ده او د‬ ‫ﻫغﻮ د پرﻳک‪７‬و پﻠﻲ کﻮل ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ان ﻟپاره ﻳﻮ ﻣکﻠفﻴت او جدی ﻣسؤوﻟﻴت ‪－‬ا‪１‬ﻪ‪ .‬ﻫغﻪ د بﻴت اﻟحرام جﻮﻣات‬ ‫تﻪ پراختﻴا ورک‪７‬ه او د عﻤﻮﻣﻲ ﻻرو‪ ،‬کاروان سراﻳﻮﻧﻮ ﻣﻴﻠﻤستﻮﻧﻮﻧﻮ او فرعﻲ ﻻرو پﻪ جﻮړ‪４‬دو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې‬ ‫ﻫ（‪ ３‬وک‪７‬ې‪ .‬پﻪ پستﻲ چاروک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر خدﻣتﻮﻧﻪ وک‪７‬ل او د ﻣک‪ ،３‬ﻣدﻳﻨ‪ ،３‬ﻳﻤﻦ او بغداد تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻨظﻢ پستﻲ سﻴستﻢ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ .７‬د زﻧداﻧﻴاﻧﻮ د کﻮرﻧﻴﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ بﻴت اﻟﻤال ＇خﻪ تﻨخﻮاه و！اکﻠﻪ‪ .‬د ژوﻧد‬ ‫پﻪ وروستﻴﻮ ور‪＄‬ﻮک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻞ زاﻣﻦ پﻪ ترتﻴب سره ﻫادي د ﻟﻮﻣ‪７‬ي او ﻫارون د دوﻳﻢ ‪＄‬ای ﻧاستﻲ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫و！اکﻞ‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮ وﻟس کﻠﻮﻧﻮخﻼفت وروستﻪ پﻪ ‪ 169‬ﻫـ کال ک‪ ３‬وفات شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣﻮسﻰ ال اد (‪ ١۷۰ -١۶۹‬ﻫـ ق)‬ ‫د اﻟﻤﻬدي ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ ﻣﻮسی اﻟﻬادي واک تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬ﻫغﻪ دغﻪ ﻣﻬال ‪ 24‬کﻠﻦ و‪ .‬اﻟﻬادي د دربار‬ ‫د دروازو ساتﻮﻧکﻲ ﻟرې ک‪７‬ل چ‪ ３‬خﻠک ﻣخاﻣخ ستﻮﻧزې ورتﻪ وواﻳﻲ‪ .‬د ﻫغﻪ د خﻼفت پﻪ وخت ک‪３‬‬ ‫ادرﻳس پﻪ ﻣراکش او ﻣﻮرﻳتاﻧﻴا ک‪ ３‬خپﻠﻮاک دوﻟت اعﻼن ک‪ .７‬اﻟﻬادي ﻟﻪ دوو کﻠﻮﻧﻮ خﻼفت وروستﻪ پﻪ‬ ‫‪ 170‬ﻫـ ک‪ ３‬وفات شﻮ‪.‬‬

‫‪142‬‬

‫ﻫارون اﻟرﺷﻴد بﻦ ﻣﻬدي (‪ ١۹۳ -١۷۰‬ﻫـ)‬ ‫ﻫارون اﻟرشﻴد د پﻼر ﻟﻪ وصﻴت سره سﻢ د ﻣﻮسی اﻟﻬادي ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ خﻼفت تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫ﻧﻪ ﻳﻮازې پﻪ عباسﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ،３‬بﻠک‪ ３‬د اسﻼم پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻳﻮ ستر شخص و‪ .‬د ﻫغﻪ د ﻫ（ﻮ پاﻳﻠﻪ وه‬ ‫چ‪ ３‬بغداد‪ ،‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ د عﻠﻮﻣﻮ پﻪ پﻼزﻣ‪５‬ﻨ‪ ３‬بدل شﻮ‪.‬‬ ‫ﻫارون اﻟرشﻴد ﻳﻮ ﻣدبر او عاﻟﻢ شخص و‪ .‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ ﻳ‪ ３‬زبﻴده ﻫﻢ پﻮﻫﻪ‪ ،‬ﻫﻮ＊ﻴاره‪ ،‬عاﻟﻤﻪ او ﻳﻮه ﻣﻬرباﻧﻪ‬ ‫＊‪％‬ﻪ وه‪ .‬د ﻣک‪ ３‬د خﻠکﻮ د ＇‪＋‬ﻠﻮ د اوبﻮ د ستﻮﻧزې د ﻫﻮاروﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ دې تﻪ تﻴاره شﻮه چ‪ ３‬د خپﻠﻮ‬ ‫شخصﻲ گا‪１‬ﻮ پﻪ پﻠﻮر ﻟﻮ سره ﻟﻪ طاﻳف ＇خﻪ ﻣک‪ ３‬تﻪ د ﻧﻬر د ک‪５‬ﻨدﻟﻮ کار پﻪ برﻳا سره پای تﻪ ورسﻮي‪.‬‬ ‫دغﻪ د اوبﻮ وﻳاﻟﻪ تر ﻧﻦ ور‪ ３＄‬د زبﻴدې د ﻧﻬر پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ﻫارون اﻟرشﻴد پﻪ خپﻠ‪ ３‬پﻮﻫ‪ ３‬او کفاﻳت‬ ‫سره ！ﻮل ﻫغﻪ بغاوتﻮﻧﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬د خپﻞ ورور ﻫادي پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغﻠﻲ وو‪ ،‬پﻪ سﻮﻟﻪ ﻳﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ أرام‬ ‫ک‪７‬ل‪ .‬ﻫغﻪ د پﻮﻫاﻧﻮ او فضﻼوو ډ‪４‬ر احترام کاوه‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ دوره ک‪ ３‬عﻠﻮم او فﻨﻮن اوج تﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ３‬وو‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ‪ ،‬ﻣدرس‪ ،３‬روغتﻮﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬کارواﻧسراﻳﻮﻧﻪ‪ ،‬پﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻬروﻧﻪ او د اوبﻮ بﻨدوﻧﻪ جﻮړ ک‪７‬ل‪ .‬د ﻫغﻪ د‬ ‫وخت ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ﻻستﻪ راوړﻧﻪ پﻪ بغداد ک‪ ３‬د ساعت جﻮړول و‪ .‬کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻳﻮ ساعت د فراﻧس‪ ３‬پاچا‪،‬‬ ‫شارﻟﻤان تﻪ د سﻮغات پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ وﻟ‪８５‬ه‪ ،‬د فراﻧس‪ ３‬پاچا ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴدﻟﻮ سره پﻪ تعجب ک‪ ３‬شﻮ‪ .‬او خپﻠﻮ وزﻳراﻧﻮ‬ ‫تﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪(( :‬دا ﻣسﻠﻤاﻧان عجﻴب خﻠک دي‪ .‬د اوسپﻨی پﻪ ﻳﻮه قطع‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻴرﻳان بﻨد ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫دغﻪ کﻮچﻨﻲ شﻴان ﻳ‪ ３‬پﻪ حرکت راوستﻠﻲ او ！ک ！ک أواز کﻮي‪ )).‬ﻫارون اﻟرشﻴد ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی اسﻼﻣﻲ‬ ‫شخصﻴت و چ‪ ３‬د چﻴﻦ او فراﻧس‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨ‪ ３／‬ک‪７‬ې او دغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬سفﻴران‬ ‫وﻟ‪８５‬ل او د ﻫغﻮ سفﻴران ﻳ‪ ３‬پﻪ بغداد ک‪ ３‬وﻣﻨﻞ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي ‪＄ 9‬ﻠ‪ ３‬د ﻣک‪ ３‬ﻣکرﻣ‪ ３‬او ﻣدﻳﻨ‪ ３‬ﻣﻨﻮرې زﻳارت ک‪７‬ی و او ﻟﻪ ‪ 23‬کﻠﻮﻧﻮ خﻼفت وروستﻪ‬ ‫پﻪ طﻮس ﻳا ﻧﻨﻨﻲ ﻣشﻬد ک‪ ３‬وفات شﻮ او ﻫﻤﻠتﻪ خاورو تﻪ وسپارل شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣاﻣﻮن اﻟرﺷﻴد (‪ ۲١۸ -١۹۹‬ﻫـ)‬ ‫د ﻫارون اﻟرشﻴد ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ اﻣﻴﻦ خﻼفت تﻪ ورس‪５‬د د ﻫغﻪ ورور ﻣاﻣﻮن چ‪ ３‬د ﻣروې د واﻟﻲ‬ ‫پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻳ‪ ３‬دﻧده تر سره کﻮﻟﻪ‪ ،‬د اﻣﻴﻦ خﻼفت وﻣاﻧﻪ‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬اﻣﻴﻦ د فضﻞ بﻦ ربﻴع پﻪ ﻟﻤسﻮن‪،‬‬ ‫ﻣاﻣﻮن ﻟﻪ وﻟﻴعﻬدۍ ＇خﻪ ﻟرې ک‪ ،７‬ﻣاﻣﻮن اړ شﻮ چ‪ ３‬تﻮرې تﻪ ﻻس ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬د ﻣاﻣﻮن ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻮري طاﻫر فﻮشﻨجﻲ چ‪ ３‬د افغاﻧستان واﻟﻲ و‪ ،‬د ﻟ‪＋‬کر ﻣشري پﻪ غاړه درﻟﻮده او د اﻣﻴﻦ ﻟﻪ ﻟﻮري عﻠﻲ‬ ‫بﻦ عﻴسی د ﻟ‪＋‬کر ﻣشرو‪ .‬د ج‪７／‬ې بﻪ ترڅ ک‪ ３‬اﻣﻴﻦ ووژل شﻮ او ﻟ‪＋‬کر ﻳ‪ ３‬ﻣات‪ ３‬وخﻮړه او اسﻼﻣﻲ‬

‫‪143‬‬

‫خﻼفت رسﻤا ً ﻣاﻣﻮن تﻪ ورک‪７‬ل شﻮ‪.‬‬ ‫ﻣاﻣﻮن اﻟرشﻴد پﻮﻫﻨ‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬ر پام درﻟﻮد‪ .‬پﻪ دې دوره ک‪ ３‬طب‪ ،‬رﻳاضﻴاتﻮ‪ ،‬فﻠسف‪ ،３‬ادب ﻣﻨطق او ﻧﻮرو‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ ډ‪４‬ره پراختﻴا وﻣﻮﻧده‪ .‬ﻟﻪ ډ‪４‬رو بﻬرﻧﻴﻮ ژبﻮ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ ﻻتﻴﻨﻲ ژب‪＇ ３‬خﻪ ډ‪４‬ر أثار وژباړل شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣجﻤﻮع ک‪ ３‬ﻫ（ﻪ ک‪５‬ده چ‪ ３‬د خپﻞ تﻤدﻧﻲ سﻴر د ﻧظام پر ﻣخت‪ ，‬تﻪ د ﻫارون اﻟرشﻴد د دورې پﻪ ＇‪５‬ر‬ ‫اداﻣﻪ ورک‪７‬ي‪ .‬وروستﻪ ﻟﻪ ﻫغﻪ چ‪ ３‬ﻣاﻣﻮن وفات شﻮ او ﻣعتصﻢ واک تﻪ ورس‪５‬ده ＇ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻻزﻣﻪ وه د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ چارو ﻳ‪ ３‬حاکﻤﻴت ﻧﻪ درﻟﻮد‪ .‬د اﻧدﻟس او پﻪ ﻣصر ک‪ ３‬د فاطﻤﻴاﻧﻮ د حکﻮﻣت راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دل د‬ ‫بغداد د خﻼفت ﻟﻤﻦ ﻣحدوده ک‪７‬ه‪ .‬د اسﻼﻣﻲ خﻼفت پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ﻟﻮري ک‪ ３‬طاﻫر فﻮشﻨجﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻣاﻣﻮن‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻮري د خراسان د واﻟﻲ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻣقرر شﻮی و پﻪ ‪ 204‬ﻫـ ک‪ ３‬د خپﻠﻮاک‪ ９‬اعﻼن وک‪ .７‬پﻪ بغداد ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫اصﻠﻲ قدرت د ترکاﻧﻮ ﻻس تﻪ ورغی‪ .‬د دغ‪ ３‬ﻟ‪７‬ۍ وروستﻰ خﻠﻴفﻪ ﻣستعصﻢ بااهلل و چ‪ ３‬د چﻨ‪／‬ﻴز د‬ ‫ﻟﻤسﻲ ﻫﻼکﻮ پﻪ واسطﻪ پﻪ بغداد ک‪ ３‬ووژل شﻮ او پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ‪656‬ﻫـ کال ک‪ ３‬د عباسﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬حاکﻤﻴت‬ ‫پای تﻪ ورس‪５‬د‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې واک تﻪ د عباسﻴاﻧﻮ د رس‪５‬دو د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ‬ ‫او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻫارون اﻟرشﻴد د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -1‬د عباسﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬ﻣﻬﻢ شخصﻴت ＇ﻪ ﻧﻮم درﻟﻮد او د چا ﻟﻪ ﻟﻮري و وژل شﻮ؟‬ ‫‪ -2‬د عباسﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬وروستﻰ واکﻤﻦ د چا ﻟﻪ خﻮا ووژل شﻮ؟‬ ‫‪ -3‬د ﻣاﻣﻮن اﻟرشﻴد د خﻼفت پﻪ دوره ک‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ عﻠﻤﻲ برخﻮ ک‪ ３‬پرﻣخت‪／‬ﻮﻧﻪ وشﻮل؟‬ ‫‪ -4‬ﻣﻨصﻮر پﻪ کﻮم کال وفات شﻮ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د عباسﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬د تارﻳخﻲ ﻣخﻴﻨ‪ ３‬او د ﻫغﻮ د خﻼفت د ﻣﻬﻤﻮ کاروﻧﻮ پﻪ اړه ﻟﻪ پﻮﻫاﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪144‬‬

‫شپ‪＇ ８‬ﻠﻮ‪＋４‬تﻢ ﻟﻮست‬

‫د عباسﻲ دورې سﻴاسﻲ‪ ،‬اداري‪ ،‬کﻠتﻮري او اﻗتصادي حاﻟت‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د عباسﻴاﻧﻮ د اداري چارو ﻟﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ او پﻪ عباسﻲ دوره ک‪ ３‬د عﻠﻢ او‬ ‫ﻫﻨر د پرﻣخت‪／‬ﻮﻧﻮ د راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪５‬دو پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې شﻲ‪.‬‬

‫عباسﻴاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ＇خﻪ داس‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨدوﻟﻪ چ‪ ３‬اﻣﻮﻳاﻧﻮ د حضرت ﻣحﻤد‬ ‫خﻠفاوو ﻻره پرﻳ‪ ３＋‬وه او دوی د ﻣحﻤدي‬

‫او راشدﻳﻨﻮ‬

‫شرﻳعت او راشدﻳﻨﻮ خﻠفاوو ک‪７‬ﻧﻼره تعقﻴبﻮي‪ .‬د دغﻪ‬

‫ډول ادعا ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ د ابﻮاﻟعباس تارﻳخﻲ وﻳﻨا ده چ‪ ３‬خﻼفت تﻪ د رس‪５‬دو پر ﻣﻬال ﻳ‪ ３‬د جﻤع‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ‬ ‫ﻣخک‪ ３‬وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د ابﻮاﻟعباس ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ‪ ،‬د جعفر ﻣﻨصﻮر پﻪ دوره ک‪ ３‬سﻴاست تﻪ ډ‪４‬ر پام و‪－‬ر‪５＄‬د‪ .‬ابﻮ جعفر‬ ‫ﻣﻨصﻮر ﻫغﻪ شخص و چ‪ ３‬د وخت ﻟﻪ پﻮﻫاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د سﻼکاراﻧﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کار اخﻴست‪ .‬د ﻣتفکر او‬ ‫ﻫﻮ＊ﻴار ﻳزﻳد بﻦ ﻣسﻠﻢ ﻣشاورﻳت د ابﻮ جعفر ﻣﻨصﻮر د سﻼ کاراﻧﻮ ﻳﻮه ب‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ده‪ .‬د عباسﻴاﻧﻮ د ﻧظاﻣﻲ‬ ‫سﻴاست ﻳﻮه ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا دا وه چ‪ ３‬د پ‪ ３＋５‬ﻟﻪ پ‪５＋５‬دو وړاﻧدې ﻫغ‪ ３‬تﻪ ﻣتﻮجﻪ ک‪５‬دل‪ .‬کﻪ کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮم تﻦ‬ ‫ﻳا کﻮم ﻟﻮري ＇خﻪ د خطر احساس کاوه‪ ،‬ﻫ（ﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻟﻪ چ‪ ３‬سختﻪ ضربﻪ ورک‪７‬ي او ﻳا تعرضﻲ برﻳد‬ ‫پرې وک‪７‬ي د ﻣثال پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ کﻠﻪ چ‪ ３‬ابﻮجعفر ﻣﻨصﻮر د ابﻮﻣسﻠﻢ ﻟﻪ ﻟﻮري د خطر احساس وک‪ ،７‬د ﻫغﻪ پﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻳ‪ ３‬ﻻس پﻮرې ک‪ ７‬او ژوﻧد تﻪ ﻳ‪ ３‬د پای ！کی ک‪＋５‬ﻮد‪.‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا ﻳ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ دﻳپﻠﻮﻣاتﻴکﻮ اړﻳکﻮ ！ﻴﻨ‪／‬ﻮل و چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پر بﻨس＀ د ＊ﻪ ﻧﻴت داﻳﻤﻲ او‬ ‫ﻣﻮقتﻲ سفﻴران د ﻧ‪７‬ی ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ﻟ‪８５‬ل ک‪５‬دل او بر عکس د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سفﻴران پﻪ خپﻞ حاکﻤﻴت‬ ‫ک‪ ３‬ﻣﻨﻞ ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻫغﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬ﻫارون اﻟرشﻴد د پراخﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد خﻠﻴفﻪ و‪ ،‬ﻫغﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ‬ ‫ډ‪４‬روﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره دﻳپﻠﻮﻣاتﻴک‪ ３‬اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨ‪ ３／‬ک‪７‬ې چ‪ ３‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻫﻨد‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬فراﻧس‪ ３‬او‬ ‫ﻳﻮﻧان ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادوﻟی شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ دې دوره ک‪ ３‬پﻪ عﻠﻤﻲ او کﻠتﻮري برخﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬ر پرﻣخت‪ ，‬وشﻮ‪ .‬طبابت ډ‪４‬ره وده وک‪７‬ه او د‬ ‫ډﻳرو اﻧساﻧﻲ‪ ،‬حﻴﻮاﻧﻲ او ﻧباتﻲ ﻧاروغﻴﻮ ﻟپاره دارو درﻣﻞ جﻮړ شﻮل‪ .‬پﻪ بغداد ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ډ‪４‬رو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬

‫‪145‬‬

‫＇خﻪ پﻮﻫان‪ ،‬فﻴﻠسﻮفان‪ ،‬جغرافﻴﻪ پﻮﻫان‪ ،‬ﻧجﻮم پﻮﻫان‪ ،‬رﻳاضﻲ پﻮﻫان‪ ،‬ﻫﻨدسﻪ پﻮﻫان‪ ،‬ﻧقاشان‪،‬‬ ‫خطاطان‪ ،‬ﻣﻮسﻴقﻲ پﻮﻫان‪ ،‬ﻣعﻤاران او د ﻫر فﻦ او ﻣسﻠک ﻣاﻫرﻳﻦ راغﻮﻧ‪ ６‬شﻮي وو او د عباسﻲ‬ ‫واکﻤﻨاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري ﻳ‪ ３‬سخت ﻣﻼت‪ ７‬او درﻧاوی ک‪５‬ده او ﻟﻪ ﻟﻮړو اﻣتﻴازاتﻮ ＇خﻪ برخﻤﻦ وو‪.‬‬ ‫پﻪ بغداد ک‪ ３‬د ﻫر دﻳﻦ او ﻣذﻫب خﻠکﻮ شتﻮن درﻟﻮد‪ .‬د ﻫﻴچا ﻟپاره‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ او کﻠتﻮري‬ ‫ﻣحدودﻳت ﻧﻪ و‪ .‬عﻴسﻮﻳاﻧﻮ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳاﻧﻮ‪ ،‬ﻣجﻮسﻴاﻧﻮ‪ ،‬بت پرستاﻧﻮ‪ ،‬او د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ افکارو او عقاﻳدو خﻠکﻮ‬ ‫پﻪ خپﻠﻮاک‪ ９‬سره خپﻞ دﻳﻨﻲ ﻣراسﻢ تر سره کﻮل او پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ عﻠﻤﻲ او فﻨﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ‬ ‫بﻮخت وو‪.‬‬ ‫پﻪ دې دوره ک‪ ３‬عﻠﻢ‪ ،‬فﻦ او ﻣعارف ＊ﻪ وده وک‪７‬ه‪ .‬ډ‪４‬ر عﻠﻤﻲ او ﻫﻨري کتابﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ ژبﻮ تآﻟﻴف شﻮي وو‪ ،‬پﻪ عربﻲ ژبﻪ وژباړل شﻮل‪ .‬ﻣﻮرخﻴﻨﻮ او جغرافﻴﻪ‬ ‫پﻮﻫاﻧﻮ د ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ د راغﻮﻧ‪６‬وﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ سفروﻧﻪ وک‪７‬ل او پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ر زﻳار واﻳست‪ .‬پﻪ دې سفروﻧﻮ ک‪ ３‬جغرافﻴﻪ پﻮﻫاﻧﻮ ډ‪４‬ر کشفﻴات وک‪７‬ل او ﻣﻮرخﻴﻨﻮ ﻫﻢ د قدر وړ أثار‬ ‫وﻟﻴکﻞ‪ .‬ادﻳباﻧﻮ او د فﻦ خاوﻧداﻧﻮ د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬پﻪ دودوﻟﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻴ＆ راز زحﻤتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ‪＄‬ان وﻧﻪ‬ ‫سپﻤاوه‪ .‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ اسﻴاﻳﻲ او افرﻳقاﻳﻲ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬عربﻲ ژبﻪ دود شﻮه‪ .‬د اﻟجبر او رﻳاضﻴاتﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫ﻫﻴرﻳدوﻧکﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ تر سره شﻮل‪ .‬پﻪ عباسﻲ دوره ک‪ ３‬د ب‪７５‬ۍ چﻠﻮﻟﻮ د فﻦ پﻪ ﻣﻮخﻪ د قطب ﻧﻤا کشف‬ ‫او د ﻫغ‪ ３‬کار‪４‬دل او د جغرافﻴ‪ ３‬د عﻠﻢ ﻟپاره د اسطراﻻب ﻟﻪ اﻟ‪＇ ３‬خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخﻴستﻨﻪ ﻫغﻪ دوه تﻮکﻲ وو‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ دغﻮ دوو ＇اﻧ‪／‬ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﻧقﻼب راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪＄.７‬کﻪ چ‪ ３‬قطب ﻧﻤا د ب‪７５‬ﻳﻮ پﻪ سفر او سﻴر ک‪３‬‬ ‫أساﻧتﻴا راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ه او اسطراﻻب د ستﻮرو ﻟرې واﻟی او ﻧژدې واﻟی ＇ر‪－‬ﻨداوه‪ .‬دغﻪ اﻟﻪ د اغرﻳق پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻳﻮه شخص اختراع ک‪７‬ه‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د دغﻪ زرﻳﻦ عصر ﻣسﻠﻤاﻧان د ساعت جﻮړوﻟﻮ‪ ،‬کاغذ جﻮړوﻟﻮ او‬ ‫باروت جﻮړوﻟﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د اروپاﻳاﻧﻮ استادان وو‪ .‬ﻣﻮرخﻴﻦ پﻪ دې باور دي چ‪ ３‬اروپاﻳاﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬عﻠﻮم‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪ :‬ﻫﻨدسﻪ‪ ،‬ﻧجﻮم‪ ،‬رﻳاضﻲ او ډ‪４‬ر ﻧﻮر فﻨﻮن او ﻫﻨروﻧﻪ ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ＇خﻪ زده ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ پر ﻣخت‪／‬ﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ عباسﻲ دوره ک‪ ３‬د عﻠﻮﻣﻮ پﻪ ﻣختﻠفﻮ برخﻮ ﻟکﻪ‪ :‬کﻴﻤﻴا‪ ،‬اﻟجبر او جﻴﻮﻟﻮژي‬ ‫ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ ،‬د ﻫغﻪ عصر ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻻستﻪ راوړﻧ‪２－ ３‬ﻞ ک‪５‬دې‪ .‬پﻪ دې دوره ک‪ ３‬د ﻣاﻟ‪ ،３／‬سربﻮ‪،‬‬

‫‪146‬‬

‫‪－‬ﻮ‪７－‬و‪ ،‬اوسپﻨ‪ ３‬او قﻴﻤتﻲ ډبرو د کاﻧﻮﻧﻮ استخراج پﻪ ﻣﻨظﻤﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻴﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ عباسﻲ دوره ک‪ ３‬پر بغداد سرب‪５‬ره‪ ،‬د بصرې‪ ،‬کﻮف‪ ،３‬قاﻫرې‪ ،‬قﻴروان‪ ،‬ﻣروې‪ ،‬ری‪ ،‬بخارا او‬ ‫ﻧشاپﻮر ＊اروﻧﻮ د عﻠﻢ‪ ،‬فﻦ او ﻫﻨر ﻟﻪ پﻠﻮه د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ ﻟﻮړ ﻣقام تر ﻻسﻪ ک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫بﻪ خﻠک د عﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻨر‪ ،‬بﻴﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻣﻬارتﻮﻧﻮ او دکسب کار د زده کﻮﻟﻮ ﻟپاره دغﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ راتﻠﻞ او د ﻫغﻮ ﻟﻪ‬ ‫ﻣادي او ﻣعﻨﻮي فضاﻳﻠﻮ او ＊کﻼوو ＇خﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮﻧد اخﻴستﻪ او عﻠﻢ او فضاﻳﻞ ﻳ‪ ３‬تر ﻻسﻪ کاوه‪.‬‬ ‫عباسﻴاﻧﻮ د اﻧساﻧﻲ ﻣدﻧﻴت د ﻫر اړخﻴز پرﻣخت‪ ，‬ﻟپاره ډ‪４‬ر کاروﻧﻪ تر سره ک‪７‬ل چ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬ی‬ ‫ارز＊ت ﻟري او اسﻼﻣﻲ تﻤدن او تارﻳخ پرې تﻞ وﻳاړي‪ .‬پﻪ دې دوره ک‪ ３‬د ج‪７／‬ه ﻳﻴزو وساﻳﻠﻮ جﻮړوﻟﻮ‬ ‫او عسکري دسپﻠﻴﻦ تﻪ ﻫﻢ پﻮره پام ک‪５‬ده‪ .‬ﻧﻮ وﻳﻠی شﻮ چ‪ ３‬عباسﻴاﻧﻮ پﻪ پﻮ‪＄‬ﻲ برخﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ د پام وړ‬ ‫برﻳاوې درﻟﻮدې‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د عباسﻴاﻧﻮ د کﻠتﻮري وضع‪ ３‬او دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ‬ ‫دې د دغ‪ ３‬دورې د پﻮ‪＄‬ﻲ ک‪７‬ﻧﻮ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -1‬د ﻫغﻮ ＊اروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ چ‪ ３‬پﻪ عباسﻲ دوره ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د تﻤدن ﻣرکزوﻧﻪ ‪－‬ﻨﻞ ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫‪ -2‬د کﻮم عباسﻲ خﻠﻴفﻪ پﻪ وخت ک‪ ３‬د اﻟجبر او رﻳاضﻲ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ستر برﻳاﻟﻴتﻮبﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل؟‬ ‫‪ -3‬پﻪ عباسﻲ دوره ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ د دﻳپﻠﻮﻣاس‪ ９‬پﻪ برخﻪ ک‪＇ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ ﻧﻮ＊تﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓعاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د عباسﻴاﻧﻮ پﻪ اړه ﻟﻪ سر چ‪５‬ﻨﻮ ＇خﻪ ﻣعﻠﻮﻣات تر ﻻسﻪ او پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬دې وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪147‬‬