Griechische Inschriften zur griechischen Staatenkunde [Reprint 2013 ed.] 9783111356211, 9783111000060

Citation preview

KLEINE T E X T E F Ü R VORLESUNGEN UND ÜBUNGEN HERAUSGEGEBEN VON HANS LIETZMANN

115

GRIECHISCHE INSCHRIFTEN ZUR

GRIECHISCHEN STAATENKUNDE AUSGEWÄHLT

VON

F. BLECKMANN

BONN A. MARCUS UND E. W E B E R ' s VERLAG

1913

Die inschriften sind unter dem gesichtspunkt ausgewählt, möglichst viele typische fälle vorzuführen. Der kommentar ist des beschränkten raumes wegen knapp gehalten. E s kam mir vor allem darauf an, möglichst jedesmal die inschriftlichen und literarischen texte und die wissenschaftliche literatur anzugeben, die man zur hand nehmen muss, wenn man weiterkommen will. ABKÜRZUNGEN A t h . Mitt. = Mitteilungen des deutschen archäologischen Institutes. Athenische abteilung Bezz. Beitr. = Beiträge zur K u n d e der indogermanischen Sprachen hgg. v. Bezzenberger (u. Prellwitz) Bull. Corr. Hell. = Bulletin de correspondance hellénique C I G = Corpus Inscriptionum Graecarum Dialektinschr. = Sammlung der griechischen Dialektinschriften hgg. von H . Collitz u. F . Bechtel. Göttingen 1884 ff Έφημ.. άρχαιολ. = Έ φ η μ ε ρ ί ς άρχαιολογιχή Hicks = E . L . Hicks and G. F . Hill, A manual of Greek historical inscriptions. 2. aufl. Oxford 1901 I G = Inscriptiones Graecae Consilio et auctoritate Academiae Borussicae editae I G A = Inscriptiones Graecae antiquissimae praeter Atticas in Attica repertas ed. H . R o e h l . Berlin 1882 Inscr. jur. = Recueil des inscriptions juridiques grecques par R . Dareste, Β . Haussoullier, T h . Reinach. Paris 1891 ff Journ. of Hell. Stud. = J o u r n a l of Hellenic Studies Lebas, "Voy. archéol. = Ph. Lebas, V o y a g e archéologique en Grèce et en Asie Mineure, 2" partie, commentaire par P . Foucart, 3" partie, commentaire par Waddington Michel = Recueil d'inscriptions grecques par Ch. Michel. Paris 1900. Supplément 1912 O G I = Orientis Graeci inscriptiones selectae ed. Dittenberger. Leipzig 1903—05 R e v . d. ét. gr. = R e v u e des études grecques Roberts = E . S. Roberts, A n introduction to Greek epigraphy I. I I . Cambridge 1887. 1905 Solmsen = Inscriptiones Graecae ad inlustrandas dialectos selectae . . . tertium ed. F . Solmsen. Leipzig 1910 Swoboda = H . Swoboda, Die griechischen Volksbeschlüsse. Leipzig 1890 Syll = Sylloge inscriptionum Graecarum iterum ed. Dittenberger. Leipzig 1898—1901 Szanto = E . Szanto, Das griechische Bürgerrecht. Freiburg 1892 Α . W i l h e l m , Beitr. = Beiträge zur griechischen Inschriftenkunde von Α . Wilhelm. Sonderschriften des österreichischen archäologischen Instituts in W i e n . Band V H . W i e n 1909 Die eingeklammerten zahlen in den texten geben die zahl der fehlenden buchstaben an, das zeichen ( ) ist gesetzt, wenn ein wort oder buchstaben auf dem stein versehentlich ausgelassen ist, das zeichen ( ) klammert buchstaben oder Wörter ein, die auf dem stein zu viel geschrieben sind, ein punkt unter einem buchstaben bedeutet unsichere lesung.

1. Grenzsteine α. "Ορια Με|λανπαγιτών | Ήρακλεω|τών. b. "Ορια Κ[ω]πήων | ποτ' Άκρηφιεία[ς], | όριττ[ά]ντων Βοιωτών]. e. "Ορος I Λακεδαί|μονι προς | Μεσσήνην. d. Δαμόσιον τό χωρίον πέντε πόδε[ς] άπο to(ö) τείχε[ος.] e. hj'Opoç I τ]ες οδδ | τες Έλεοσίνάδε. /. "Αχρι τ[ες] hoSò τε|σδε τό a\am τεί|δε νενέ|μεται. g. [Δευρ' Έλε]|οσινίον [τρ]|ιττύς τελ[ε]|οτάι, Περαι|δν δ! tptxτ|ύς αρχεται. 1ι. Έμπορίο και hoSô hopoç. 1. [Πορ]θμεί|[ο]ν 1ιόρμ.|ο hôpoç. 2 . Bündnis zwischen Gortyn und Lappa (Kreta) (3. oder 2. jahrh. v. Chr.) Ά γ α θ α ι θύχαι · κορμιόντων Γόρτονι μεν έπί τας άρχήιας τώ[ν] I σύν Εορόττονι τ[ώ] Μενοντίδα, Λ ά π π α ι δ' έπί τών σύν 1. a. Gef. unweit des Sipylos. Wohl 5. jahrh. ν. Chr. Joum. of Hell. Stud. 2, 296. Syll 455. Zeile ι und 2 auf der einen, dem Sipylos zugewandten seite, z. 3. 4. auf der entgegengesetzten, dem Hermos zugewandten seite des steines b. Gef. zwischen Akraephiae und Kopae bei kap Phtelio des Kopaissees. Etwa ende d. 4. oder anf. d. 3. jahrh. v..Chr. IG. V I I 2792. Syll 454. Bünde ordnen gebietsstreitigkeiten ihrer mitglieder : A. Wilhelm, Neue Beitr. z. griech. Inschriftenkunde (Sitzungsber. d. Wiener Akademie 1911) 14. Cf. auch no. 5 c . Gef. auf dem Taygeton. Syll 456. Nach P . Foucart bei Lebas, Voy. archéol. I I 167 b von der grenzregulierung durch Tiberius (25 p. Chr.). Gleichlautend Ath. Mitt. 19, 351. Urkunden über die grenzen von Messenien und Lakonien in der Kaiserzeit: Ath. Mitt. 29, 364 d. Gef. in Nisyros auf der mauer der alten Stadt. IG. X I I 8 86 mit abbildung. Syll 458. Ähnlich Syll 457 e. Gef. auf der strasse nach Eleusis. IG. I Suppl. p. 51 no. 505 a. Michel 740. Roberts I I 335. 5. jahrh. v. Chr. Grenzsteine von tempeln und heiligen statten : Michel 736—809 f. Gef. im Piräus, ebenfalls g—i. IG. I Suppl. p. 121 no. 521b. Syll 459. Roberts I I 344. Gegen mitte d. 5. jahrh. v. Chr. Grenzte stadtathenisches gebiet vom Piräus ab, ähnlich Syll. 460. Über grenzsteine des Piräus P . Foucart, Journal d. Savants 1907, 177 g. IG. I 517 und I Suppl. p. 52. Syll 435. Roberts I I 338. ι. Hälfte d. 5. jahrh. v. Chr. Grenzstein des den Trittyen in den werften angewiesenen raumes, cf. Schaefer, Ath. Mitt. 5, 86. Judeich, Topogr. v. Athen 387 anm. 14. A. Wilhelm, Beitr. 29 h. IG. I Suppl. p. 121 no. 519 a. Roberts I I 341. 5. jahrh. v. Chr. Judeich a. a. o. 393 i. IG. I 520 u. I Suppl. p. 157. Roberts I I 342. 5. jahrh. v. Chr. Judeich a. a. o. 393 2. Gef. in Gortyn. Bull. Corr. Hell. 9, 6. Michel 17. DialektI*

4

INTERNATIONALE BEZIEHUNGEN

νΑρχω[νι]

| τ ώ Ά ν τ ι ό χ ω · τά[δε] σονέ&εντο Γορτόνιοι κ α ί Λ α π π α ϊ ο ι σονίμαχήσην άλλάλοις τον απαντα χρόνον ά π λ ό ω ς κάδόλως, || κήψηθ&αι τον Λ α π π α ι ο ν [τ]οΐς Γορτονίοις και π ο λ έ μ ω χ [ ί ] ρήνας δποι κα παρκαλίωντι οί Γορτόνιοι, και τον αοτον φίλον κη χθρόν έξην τοίς Γ ο ρ τ ο ν ί ο ι ς · και τίς κα πολεμη τοις Γορτονίοις | ή φρώριον η λιμένας καταλαμβάνη, η χ ώ ρ α ς άποτάμνηται, β ο α &ιόν|των οί Λ α π π α ί ο ι τοίς Γορτονίοις και κατά γάν και κατά θ ά λ α θ θ α ν II παντί σθ-ένει ες τ ο δονατόν • κατά τ ά αυτά δέ κα'ι ι τίς κ α τοίς Λαπ|παίοις πολεμ,η ή άποτάμνηται χ ώ ρ α ς άς εχοντες πορτην·θ·ον | ές τάν πορτί Γορτονίονς φιλίαν και σ ο [ ν ] μ α χ [ ί ] α ν , [ ή ] φρώρια ή λιμέ | ν ας καταλαμβάνηται, βοα&ιόντων οί Γορτόνιοι τοις Λ α π π α ί ο ι ς | κ α ί κατά γ ά ν και κατά Φ ά λ α θ θ α ν άπροφασίσ τ ω ς παντί σ θ έ |νει ές τ ο δονατόν · έ ξ α γ ω γ [ ά ] ν δ' ήμεν τ ώ ι τε ι Γ ο ρ τ ο ν ί ω ι Λάπ| π α ] θ ε ν καί τ ώ ι Λ α π π α ί ω ι Γορτόναθεν πάντων κατά γάν μέν | ατελεί, κατά θ-άλα^θαν δέ καταβάλλοντανς τ έ λ η κ α τ ά τόνς | νόμονς τόνς ^εκατέρη κειμένονς όπέρ τ ώ ν ένλιμενίων. I Ό μ ο σ ά ν τ ω ν δ ' οί μεν Γορτόνιοι τοίς Λ α π π α ί ο ι ς οί άνδρες επιοο I 3. Sympolitie von Stiris ¡und Medeon (Phokis).

(Nach

182/1 v. Chr.)

a [Θ]εός τόχαν άγα|[·9·]άν. Στραταγέοντος | [ τ ] ώ ν Φ ω κ έ ω ν Ζ ε ο ξίοο, I [μ]ηνός έβδόμοο, όμολο[γ[|ί]α τ ά ι πάλει Στειρίων και | [ται] πόλει Μεδεωνίων · Σο[ν|ε]πολίτεοσαν Στείριοι κ α [ ί Μ Ι ε δ ε ώνιοι, εχοντες ιερά, πό|[λι]ν, χ ώ ρ α ν , λιμένας, πάντα | [ έ ] λ ε ό •9-ερα, έπί τοϊσδε · είμεν | [τ]ούς Μεδεωνίοος πάντας | [Σ]τιρίοος ϊσοος κ α ί όμοίοος, | [ κ ] α ί σονεκ(κ)λησιάζειν κ α ί σο|ναρχοσταinschr. Der stein ist vollständig, die iortsetzung stand auf einem anderen stein. Bündnis zwischen R h o d o s und Hierapytna Michel 21, zwischen Smyrna und Magnesia a. S. ibid. 19; besonders viele bündnisse kretischer Staaten, s. ausser Dialektinschr. III2 : Michel 26. 29. 30. R e v . d. ét. gr. 1911, 377. Alle, auch die literarisch überlieferten bündnisse bis 338 v. Chr. bei v. Scala, Die Staatsverträge des Altertums I (1898) 5 = -/.Ά εψεσθαι η z. η—g die üblichen formeln eines Schutzbündnisses; nichthilfe im falle der offensive Michel 21 73 , nicht auf eigene hand krieg anfangen oder frieden schliessen Michel 29 s 1 8 s. Pauly-Wissowa s. ν. Ιλλιμένιον ig einen solchen schwur s. Syll 463 (Michel 23) (Dreros u. Knosos) 3. Gef. in Stiris. IG. I X , 32. Syll 426. Michel 24. Über die zeit Dittenberger im Corpus und der Syll. Kommentar von W . Feldmann, Analecta epigraphica ad historiam synoecismorum et sympolitiarum (Dissertationes Argentoratenses I X p. 225), der auch andere urkunden der art bespricht, besonders die über den synoikismos von T e o s und Lebadea (Syll 177. Michel 34). Synoikievertrag aus d. arkad. Orchomenos Solmsen 2 9 auch Gortyn und Lappa haben Häfen cf. no. 2 u 1 4 άρχοστατεΐν = αρχοντα

ν.αθ".οτάναι Dittenb.

4]

INTERNATIONALE

BEZIEHUNGEN

5

15 τ ε ί σ θ α ι μετά τ ά ς || [ π ό ] λ ι ο ς τών Στιρίων, κ α ι δικά|[ζε]ιν τ ά ς δίκας τάς έπί πόλι|[ο^ς π ά σ α ς τούς ένικομένους τ]αίς ά λ ι κ ί α ι ς · ι ί σ τ ά ν θ ω δε κ α [ ί | ψ ρ ο τ α μ ί α ν έκ τών Μ ε δ ε ω }[ν]ίων ενα τον •θυσέοντα τ ά ς | θ υ σ ί α ς τ ά ς πατρίους Μεδεων| ί]οις οσαι έντί έν τώι π ο λ ι τ ι κ ώ ι νόμ[ωι, | μ]ετά τών ά ρ χ ό ν τ ω ν τών στα|[·θ·]έντων 25 έν Στίρι. λανβανέτω || [δ]έ ó ίεροταμίας άρέσμιον δ [τοί | α]ρχοντες έ λ ά μ β α ν ο ν , ήμι|[μ]ναΐον κ α ι τών χ ο ώ ν το έπ[ι|β]αλόν 3ο τώι ί ε ρ ο τ α μ ί α ι · συνδι|[κ]αξεί δέ ó ιεροταμίας μετά || [τ]ών άρχόντων τ ά ς δίκας α ς | [τ]οί ά ρ χ ο ν τ ε ς δικάζοντι, κ α ι i [ κ ] λ α ρωσ(ε)ί τα δικαστήρια α κ α | δέη ι κ λ α ρ ώ ε ι ν μετά τών ά[ρ]|χόν35 τ ω ν μ ή εστω δέ έπάναγ||[κ]ες λ ε α ο υ ρ γ ε ΐ ν τους Μεδε[ωνίους έν Στίρι τ ά ς α ρ χ ά ς , οσοι γεγένηνται έν Μεδεώνι αρ|χοντες, 40 ξενοδίκαι, π ρ α κ τ ή ρ ε ς , | δαμιουργοί, ιερείς, ι ε ρ ά ρ χ α ι , κ α ι || τάν γυναικών οσαι ίεργρευ|κα(ν)τι, εί μ ή τις εκών υπομένοι · | ίστάνθ ω ν δέ εκ τών αλειτου|ργήτων τών Μεδεωνίων κ|αί έκ τών 45 Σ τ ι ρ ί ω ν δαμιουρ||[γ]εόντων δέ κ α ι τα έν Μεδε|[ώνι ί]ερά κ α θ ώ ς Ο π ο λ ι τ ι κ ό ς νό[μος κελεύει, κ α ι τάν χ[ώ|ραν] τάν Μεδεωνίαν I [π]ασαν Στιρίαν κ α ι τάν ΣτιΗρίαν Μεδεωνίαν κοινάν 5ο ειμεν π[ά[σα]ν. κοινωνεόντω δέ οί Μεδε|[ώ]νιοι τάν θ υ σ ι α ν τάν έν Στί|Γρι] π α σ ά ν , κ α ι τοί (τοι) Στίριοι τάν έν Με|δεώνι πασαν. 55 μ ή εξέστω δ||έ ά π ο π ο λ ι τ ε υ σ α σ τ α ι τού[ς] | Μεδεωνίους α π ό τών Στιρί|[ων] μ η δ έ τους Σ τ ι ρ ί ο υ ς από [τ]ών Μ ε δ ε [ ω ν ί ] ω ν · ο π ό 6ο τεροι I [δ]έ κ α μ ή εμμείνωντι έν τ ο ϊ | [ ς ] γ ε γ ρ α μ μ έ ν ο ι ς , άποτει|σάντων τοις έμμεινά[ν]|τοις αργυρίου τάλαν|τα δέκα.

b 05 [9 π]οιεόντων· || [γ]ραψάντων δέ τάν όμ[ο]|λογίαν έν στάλαν κ α ι άν[αθέ]|ντων εν το ιερόν τ ά ς Ά [ θ · ά ν ] | α ς , θ έ σ τ ω ν δέ τάν κ α ι π α ρ ά ίδιώταν έσ[φρα]||γισμέναν. ά ο μ ο λ ο γ ί α ηο όμο[λογί]|αν [ π α ρ ά ] I Θ ρ ά σ ω ν α Λ ι λ α ι έ α . μάρ[τυ]|ρες" Θράσων Δ α μ α τ ρ ί ο υ 75 Έ | λ α τ ε ό ς , Ε υ π α λ ί δ α ς Θρά|σωνος Λ ι λ α ι ε υ ς , Τιμο||κράτης Έ π ι νίκου Τιθορρε|ύς. δόντων δέ τοί Στίριοι | τάι φατρίαι τών Μεδεωνί|ων έν έτέοις τεττάροις | αργυρίου μ ν ά ς πέντε κ α [ ί || 8ο τ]όπον τάν κ α λ ε ι μ έ ν α ν ¡ [/]α[2]τρειαν. 4. Isopolitie von Pergamon und Temnos (anfang des 3. jahrh. v. Chr.) 1 [ Έ γ ν ω β ο ] υ λ ή κ α ι δ ή μ ο ς · γ ν ώ μ η στρατηγών · | [έπεί ό] δ ή μ ο ς ό Τ η μ ν κ ώ ν ο'ικείως διακ[εί|μενος] τ υ γ χ ά ν ε ι τ ώ ι δ ή μ ω ι τ ώ ι 25 besoldung der priester 42 zu ίστάνθων (passiv) Brugmann, Gr. Grammatik 4 395 71 über die namen Dittenberger 77 eine polis der M. gibt es nicht mehr, wohl aber eine phratrie 4 . Gef. in Pergamon. Inschr. von Pergamon 5. O G I 265. Michel 18, cf. Szanto 78, der die hierher gehörigen, zum grossen teil kretischen inschriften einteilt und bespricht. Besonders ausführlich die Isopolitie von Hierapytna und Priansos Michel 16 1 ff. beschluss von Pergamon I3ff. der Isopolitievertrag im dialekt

6

INTERNATIONALE

BEZIEHUNGEN

[4

Περγαμην[ών, | άγαθη]ι τυχηι, δεδόχθαι τη ι βουληι και τώι δή||[μωι], άποστειλαι πρεσβεοτάς δυο, οΐτινες παρα|[γεν]όμενοι 5 έμφανιοδσι την τε ευνοιαν ψ έχων I [διατελεί προς αυτούς ó οήμος ó Περγαμηνών | [κα]ί διαλεγήσονται οπως ψηφισθεί ταίς πόλεσιν | [άμ]φοτέραις Ισοπολιτεία, èàv δέ φαίν[η]ται || ι° ΓΤη]μνίταις έπιττ]δειον είναι, συνθεϊναι περί τ[ου|του τ]οΰς απεσταλμένους αυτοκράτορας. | [οι αίρε]θέντες Ά π ο λ λ ω ν ί δ η ς 'Απελλέος, Η [7 | Έρ]μίππου. Άγάθ·αι τόχαι. εδοξε ΤαμΓνίταισι | κα]ί Περ[γ]αμήνοισι, è r i πρυτάνιος τώ μ[ετά Ήρα]|κ]ληΐδαν τον Δίτα μηννος Ήράω, έν [Περγάμω] | επί ΐ5 πρυτ[ά]νιος Άριστοκράτεος τώ Ί ε ρ α Μ , | μηνός Ή ρ ά ω · εμμεναι Ταμνί[ταισι Ιν Περ] γάμω πολι[τ]είαν και Περγαμή[νοισι έν Τάμνω,] I μετεχόντ[ε]σσι ών και ο'ι αλλο[ι πολϊται μετέχοι]||σι, καί γας και οΙ[κία]ς εγκτησιν εΓμμεναι τώ Ταμνί]|τα 20 έμ Περγάμω [κ]ai τώ Περγ[αμήνω έν Τάμνω. ψαφον | δ]έ φέρην τον Ταμνίταν [έμ Περγάμω, καθάπερ δ Π ε ρ ^ ά μ η ν ο ς φέρει, κα[ί τ]όν Π[εργάμηνον έν Τάμνω καθάπερ | δ] Ίαμνίτας 25 φέρε[ι ι8 || σ]τείχην ή έπί | [V]ai ται[$>]. 5. Schiedsspruch in den aus der Sympolitie von Melitaia und Perea entstandenen Streitigkeiten (gegen 200 v. Chr.) Μελιταιέοις και Πηρέοις έκριναν oí υπό τών Αιτωλών αίρεθέν|τες δικασται, Δωρίμαχος, Πολεμαϊος, Ά ρ γ ε ΐ ο ς Κ α λ υ δώνιοι, αυτών | έπιχωρησάντων έ£ ο μ ο λ ό γ ω ν δρια μεν είμεν τάς χώρας Μελιταιέ|οις και Πηρέοις, ώς ó Ά κ μ ε υ ς έμβάλλει 5 έν τον Ευρωπόν, και από τοδ || Ά κ μ έ ο ς έν τάν παγάν του Γαλαίου, καί από τοΰ Γαλαίου έν τάν Κολώ|ναν, και άπό τάς Κολώνας έπί το Έρμαίον έπί τα Ευρόνια, και άπό τών Ε[υ]|ρυνίων κατά τών άκρων, ώς υδωρ ρεΐ έν τον Ευρωπόν, έκ τοδ Ευρω|ποδ έν τον Έ λ ι π η , έκ τοδ Έλιπέος έν το νέμος το αγον έν τάν ν Α[μπε]|λον, από τάς 'Αμπέλου κατα τών ίο άκρων έπί τό Τ π α τ ο ν , άπό || τοδ Υ π ά τ ο υ έν τον Κερκινη, άπό τοδ Κερκινέος έν | τάν Μύνιν, άπό τάς Μυνιος έν τον Ευρωπόν, τοδ Σκαπεταίου | και τοδ Ευρωποδ έν τάν συμβολάν. τάν δέ δαμοσίαν χώ|ραν, τούς τε Καράνδας καί τάν Φ υ λ ι α 14/15 vgl. no. 50 ζ· i g / 2 0 5· Gef. bei Melitaia. IG I X , 205 (cf. p. X ) . Syll 425· Michel 22. Cf. E. Kuhn, Die Entstehung der Städte der Alten p. 124. W . Feldmann, Diss. Argentorat. I X p. 200. Szanto 152. Zur zeit Dittenberger u. Pomtow, Neue Jahrb. 1897, 788. Cf. no. ib. Die seinerzeit vorliegenden schiedsrichterinschriften sammelte E.Sonne, Dearbitris extemis, Goett. Diss. 1888 s. auch V. Bérard, De arbitrio etc., Thèse, Paris 1894, jetzt besonders viele in den inschriften von Magnesia und Priene. Grenzstreitigkeiten von Epidauros und Korinth durch Megara geschlichtet (Syll 452 = Michel 20). Cf. auch Michel 14. 36 1 über die läge der Städte Feldmann; die läge der plätze z. 4ff. ist nicht festzustellen

6]

INTERNATIONALE BEZIEHUNGEN

7

δόνα, μή άποδόσθων Με|λιταείς, ωστε πατρώιαν εχειν τον is πριάμενον, πολιτευόντω[ν] || Πηρέων μετά Μελιταιέων, άλλα κατ' ανπαλον μισθούντω καΙθώς καί τό πρότερον. εί δέ κα άποπολιτεύωντι Πηρείς άπό Μελ[ι]|ταέων, περί μέν τάς χώρας οροις χρήσθων τοις γεγραμμένοις, και ε|χοντες άποπορευέσθων βουλευτάν ενα, καί τά δάνεια σοναπο|τινόντω, δσα κα ά πόλις a» èfsiXig, κατά τό επιβάλλον μέρος || τοδ βουλευτά, και έμι^ερόντω τα έν [τ]ούς Αιτωλούς γινόμε|να κατά τον βοολεοτάν. αποδόντων δέ οί Πηρείς τάς δεκάτας | τάς γινομένας τοις δανεισταΐς, ας οφείλοντι έτέων τριών, ά|ναβολάν λαβόντες ετη τρία. οσα δέ και πρότερον έλάμβανον ο[ί] | Πηρείς παρ τάς »5 πόλιος κατ' ένιαυτόν, τοις τε άρχόντοις αργυρίου || μνάς τρεις καί κάροκι στατηρας δέκα και είς τό ελαιον τοις νεανί|οις στατηρας δέκα και είς τάν θυσίαν των Σωτηρίων στατηρας πέντε, | και νδν λανβανόντω, και τά λοιπά έπιμελέσθω ά πόλις τών Μελιται|έων τών κοινών τών έμ Πηρέοις καθώς και τό πρότερον. νόμοις δέ χ ρ ή σ ε ω ν Πηρείς τοις αότοϊς και Μελιταεΐς, 3° τάς δέ έν άγορανόμοις δίκας γινομ[έ]||νας Πηρέοις ποτί Πηρείς κατά τετράμηνον δικαζόντω έμ Πηρέοις οί έγ Με|λιτείας άγορανόμοι. άναγραφήτω δέ ταδτα έν στάλας εν τε Μελιτείαι | και έν Λελφοίς και έν Καλαδώνι και έν Θέρμωι. μάρτυρες· τό συνέδριο ν α|παν το έπι γραμματέος Λύκου και οί π ρ ο σ κ τ ά ται τοδ συνεδρίου [ Ό ρ - ? Πει-?]|·9·όλαος Σπάττιος, Δύσωπος 35 Άπολλωνιεύς, καί ó γραμματεύς [Λύ]||κος Έρυθραϊος, καί ó ίππάρνας Άλέξων Έρμάττιος, Πανταλέω[ν Πε]|τάλου Πλευρώνιος, Νικόστρατος Νικοστράτοο Ναυπάκτιος, | Δαμόξενος Θεοδώρου Ήρακλεώτας. 6 . A n t w o r t des ätolischen B u n d e s auf das Asyliegesuch von T e o s (anfang des 2. j a h r h . v. Chr.)

Αιτωλών. | Στραταγέοντος 'Αλεξάνδρου Καλυδωνίου Παναιτωλικοΐς. | Έ π ε ί Ίηϊοι πρεσ[βευ]τάς άποστείλαντες Πυθαγόραν καί Κλείτον, τάν τε οικειότατα | καί τάν φιλίαν άνενηοδντο καί παρ5 εκάλεον τούς Αιτωλούς, οπως τάν τε πόλιν || αυτών καί τάν 1 5 „ d e novo l o c a r e " F e l d m a n n , (von άνά u. π ά λ λ ω ) 2θ gemäss dem Verhältnis des einen b u l e u t e n , den P . in den ätolischen bund sendet, zu den mehreren von M . cf. auch A . W i l h e l m , N e u e B e i t r . zur I n s c h r i f t e n k . 3 9 23 aus ihrer eigenen k a s s e sollen die P . die seit 3 j ä h r e n gestundeten zinsen ihrer Staatsschuld bezahlen 31 άγορανόμ ο ι cf. die κ α τ ά δ ή μ ο ο δtv.«σταt in A t h e n . A r i s t o t . Ά θ . π ο λ . 5 3 , !· 6 . A u f den stufen des D i o n y s o s t e m p e l s in T e o s waren die antworten verschiedener Staaten auf die asyliegesuche der T e i e r verzeichnet. Von diesen antworten sind 29 in der Umgebung von T e o s gefunden, darunter e i n e der R ö m e r , 20 kretischer Staaten. A l l e publiziert b e i L e b a s , V o y . archéol. I I I 6 0 f f . , eine auswahl b e i M i c h e l 5 i f f . U n s e r text = C I G 3046. L e b a s I I I 85. M i c h e l 68. C f . B u l l . € o r r . H e l l . 11, 333 ff.

8

VERFASSUNG

[6

χώραν έπιχωρήσωντι ίεράν είμεν και ασυλον του Διονύσου, | δεδόχθαι τοις Αίτωλοϊς ποτί τούς Τηί'ους τάν φιλίαν καί οίκειότατα τάν υπάρχουσαν | διαφυλάσσειν και τά ψαφίσματα τα πρότερον γεγονότα αυτοΐς περί πάντων των επραςεν | μετ' αοτώγ καί τάλαντον άρ|γορίοο λαμβάνειμ παρά τοδ I δήμοο. C Έ|άν δέ τις τύραννος ή ήγεμών ολιγαρχίας ή δσ|τις Ίλιέων άρχάς συ[ν]αποδεικνύηι μετά τού[των] | ή άλλος προ τοότων πρίηται γην ή οίκίαν ή κτην[η] || η άνδράποδα ή αλλο ότιοδν, 25 ακόρως ΙωνήσΘω κα[ί] | έπανίτω εις τούς άποδομένοος. "Ος αν τόρανν[ος] | ή ήγεμών γένηται δλιγαρχίας ή τόραννον ρ στ[ή]|σηι η σονεπανάστηι ή δημοκρατίαγ καταλό|σηι, δτοο αν τι ό'νομα ή ι τοότων έάν τε έν τοις || ίερ(ητ)εί>σασιν Ιάν τε έν 35 άναθήματι έάν τ' έπί τάφο[ο], | έκκόπτειν πάντοθεγ καί έγ μέν των ίερητεο|κότων έκκόψαντας πωλεϊγ καί τόμ πριάμενον | ό'νομα έπιγράψασθαι δ τι αν θέληι οίς μέτεστι* | τα δέ αναθήματα δσα μέν αν ίδίαι άνατεθηι, έξα||λείψαντας τοδ άναθέν- 4° τος τά έπιγράμματα βο[ο]|λεύειν περί τοδ αναθήματος τον δημον, δπως μ[ή]|τε Ικείνων έστήξει μηδέ μνημεΐον μηθέν εσ|ταΐ" δποα δέ κοινόν ανάθημα καί έτέρων έπι|γέγραπται, αδηλον ποιείν έξαλείψαντας τ[ό [| δνομ]α το έκείνοο. Έ ά ν τις 45 έπί τοράννοο ή όλ[ι]γαρχίας δοδλος Α 24 cf. Syll 139 ^ 33 wahrscheinlich biirgerrecht unter gewissen einschränkungen, vgl. no. 54 2. 19: γης και οικίας εγχτησιν κατά τον νόμον Β 2 entschädigung für opfer des tyrannen C 38 jeder kann das recht kaufen, an stelle eines in den priesterlisten getilgten namens irgend einen anderen aus einer familie, die Zugang zu den priesterstellen hat, einzusetzen. Die massregel wird schon deshalb getroffen, damit die ord-

9]

TEILE DES STAATES U N D DER

BEVÖLKERUNG

9. Beschlüsse der Demotionidai (396/5 bis mitte d. 4. jahrh. v. Chr.) A. Δ ι ό ς Φ ρ α τ ρ ί ο · | 'Ιερεύς Θεόδωρος Εοφαντίδο άν|έγραψε 5 και εστησε τήν στήλην. [ Ί ε ρ ε ώ σ ο ν α τώι ίερεϊ διδόναι τ||άδε· ' Α π ό το μείο κωλήν, πλεορόν, ο|ς, άργορίο III· — ά π ό το κορείο κωλή|ν, πλεορόν, δς, έλατήρα χοινικια|ΐον, οίνο ή μ ί χ ο ν , ίο άργυρίο h . — | Τάδε εδοξεν τοις φράτερσι έπί || Φ ο ρ μ ί ω νος ά ρ χ ο ν τ ο ς Ά θ · η ν α ί ο ι | ς , φρατριαρχδντος δέ Παντακλέ|ος έξ Ο Ιο. — I Ι ε ρ ο κ λ ή ς ε ί π ε · Ό π ό σ ο ι μ,ήπω διεδικάσ|θησαν κατά τον is νόμ,ον τον Δημ,οτιωνιδ||ών, διαδικάσαι περί αοτών τός φράτερ|ας αυτίκα μ,άλα, όποαχομένος προς τδ Δ|ιός τδ Φρατρίο, φέροντας τήν ψήφον άπ[ό το βωμ.δ· δς δ' αν δόξηι μ.ή ών so φρατήρ Ι σ α | χ θ ή ν α ι , έξαλειψάτω τό δνομ-α αότδ ό ίερ||εύς και ο φρατρίαρχος έκ τδ γραμ.μ,ατεί|ο το έν Δημοτιωνιδών και το άντιγράφ|ο ' ó δέ έσαγαγών τον άποδικασθ·έντα οφε\ιλέτω εκατόν δραχμ,άς ιεράς τώι Δ li τ|ώι Φρατρίωι, έσπράττεν δέ 25 το άργόριο|[ν τούτο τον ιερέα καί τόν φρατρίαρχο|ν η αυτός όφείλεν · τήν δέ διαδικασίαν | το λοιπόν εναι τώι υστέρωι ετει ή ωι α|ν το κόρεον ·θ·ύσηι τήι κορεώτιδι Ά π α τ | ο ρ ί ω ν , φέρεν jo δέ τήν ψήφον άπό τδ βωμ,δ· έ||άν δέ τις βόληται έφείναι ές Δημοτιων|ίδας, ών αν άποψηφίσωνται, έξεΐναι αο|τώι· ελέσ·θ·αι δέ έ π ' αοτοΐς συνήγορος τ|όν Δεκελειών οίκον πέντε ανδρας 35 όπέ|ρ τριάκοντα ετη γεγονότας, τούτος δέ || έξορκωσάτω ó φρατρίαρχος καί ó ίερε|ύς σονηγορήσεν τα δικαιότατα καί όκ | έάσεν οδένα μ,ή δντα φράτερα φ ρ α τ ρ ί ζ | ε ν δτο δ' αν των nung der listen nicht durch lücken gestört wird. Inscr. jur. 9. Stein, auf zwei Seiten (A. £.) beschrieben, gef. in Dekeleia. IG II, s. 534 no. 841 b + II 6 s. 205 no. 841b. Syll 439. Michel 961. Roberts I I 84. Inscr. jur. 2. série I I p. 199 mit Übersetzung und kommentar. Literatur daselbst und bei v. Schoeffer in Pauly-Wissowas Realencycl. V, sp. 201 s. v. Demotionidai : s. besonders Busolt, Handb. der griech. Staatsaltertümer 2 208. v. Wilamowitz, Aristoteles u. Athen II 259. Vgl. die gesetze der delphischen phratrie der Labyaden Syll 438 = Michel 995, beschluss der Klytidai in Chios Syll 571 = Michel 997. Das psephisma des Hierokles ist aus dem jähre des Phormion (396/5 v. Chr.), das des Nikodemos von derselben hand aufgezeichnet, das des Menexenos ist mehrere jahrzehnte jünger als die beiden ersten 5 μείον und χόρειον opfer, am tage Κοορεώτις der Apaturien dargebracht, ersteres bei der Vorstellung der im letzten jähre geborenen kinder vor die phrateres, letzteres (der name von dem abgeschorenen haupthaar) ein jähr vor (z. 27) dem eintritt der söhne in die phratrie (Pollux V I I I 107) Ι3διαδιχάζειν, wie διαψηφί£εσθ·αι beiden demen, von der prüfung der auf Zugehörigkeit zur phratrie ansprach erhebenden und der abstimmung darüber 2g Subjekt des satzes ist τον Δεκελειών οίκον Wilain., da nach z. 32 aus diesem anwälte gewählt werden, die gegen den appellanten auftreten

12

T E I L E DES STAATES U N D DER

BEVÖLKERUNG

[9

έφέντων άποψηφίσωντα|ι Δημοτιωνίδαι, ¿φειλέτω χιλίας δρα||χ- 4° μας ιεράς τώι Διί τώι Φρατρίωι· έσπρ|αττέτω δέ το άργύριον τούτο ó ιερεύς | τδ Δεκελειών οίκο η αυτός όφειλέτω · έ|£είναι δέ και αλλωι τώι βολομένωι τώ[ν φρατέρων έσπράττεν Tût κοινώι. ταδ||[τα] δ' Ιναι από Φορμίωνος άρχοντος. έπι|[ψ]ηφίζεν 45 δέ τον φρατρίαρχον περί ών ά|ν διαδικάζεν δέηι κατά τον ένιαοτον | εκαστον · έάν δέ μή έπιψηφίσηι, όφελέτ|ω πεντακόσιας δ ρ α χ μ ά ς ιεράς τώι Διί || [τΐώι Φρατρίω[ι, έ]σπράττεν δέ 5° τον ίερέα | [κ]αί αλλο[ν τον βο]λόμενον το άργύριον | [τού]το [τώι κοινώι], το δέ λοιπόν αγεν τα | [μεΐα και τά κόρει]α ές Δεκέλειαν επί τ|[όν β ω μ ό ν έάν δέ μή θ·]ύσηι έπΐ τδ βωμό, όφ||[ε'ιλέτω πεντήκοντ]α δραχμάς ιεράς τώ|[ι Διί τώι Φ ρ α - 55 τρίωι, έσ]πραττέτω δέ ó ίερ|[εύς το άργόριον τοδτο η] αυτός όφειλε][τω, ei μή λοιμός τις εσται ή πόλεμος] | Β.

Έ ά ν δέ τι τούτων διακωλύηι, οποι αν ó ί|]ερεύς προ- 6ο γράφηι, ένθ-αδθα αγεν τά μεί|α και τά κόρεια. Προγράφεν δέ πρόπεμπ|τα της δορπίας Ιν πινακίωι λελεοκομ|ένωι μήλαττον ή σπιθαμιαίωι, δπο αν Δ|εκελειής προσφοιτώσιν έν αστει το δ]|έ ψήφισμα τόδε και τά ίερεώσονα άναγ|ράψαι τον ίερέα 5 έν στήληι λιθίνηι πρ|όσθεν τδ βωμδ Δεκελειάσιν τέλεσι το|ίς έαοτο. Νικόδημος ειπε· Τ ά μεν αλλα κατ|ά τά πρότερα ψηφίσματα α κεται περί τ||ες εισαγωγής τών παίδων και της δια- 7° δ|ικασίας, τός δε μάρτυρας τρες δς ε'ιρη|ται έπί τήι άνακρίσει παρέχεσθαι εκ τ|ών έαοτο θιασωτών μαρτορδντας τά ύπερωτώμε(να) ! και έπομνόντας τον Δία τον Φ ρ ά τ ρ ι ο ν || 75 ¡λαρτορεν δέ τός μάρτυρας και έπομνύ|ναι έχομένος τδ βωμό · εάν δέ μή ώσι έν τ|ώ(ι) θιάσωι τότωι τοσδτοι τον αριθμόν, έ|κ τών άλλων φρατέρων π α ρ ε χ έ σ θ ω - δταν | δέ ήι ή διαδικασία, ó φρατρίαρχος μή π||ρότερον διδότω τή|ν] ψήφον περί 8ο τών παί|δων τοις απασι φράτερσι, πριν αν οι αυ|τδ τδ εισαγόμενο θιασώται κρύβδην ά|πό τδ βωμδ φέροντες τήν ψήφον διαψηφ|ίσωνται · και τάς ψήφος τάς τότων έναν||τίον τών άπάντων 85 φρατέρων τών παρόν|των έν τήι άγοραι ó φρατρίαρχος διαρ|ιθμησάτω και άναγορευέτω όπότερ αν | ψηφίσωνται· έάν δέ, ψηφισαμέ62 δορπία ι. tag der Apaturien 88 auf d i e e n t s c h e i d u n g d e r t h i a s o t e n m u s s also n o c h eine e n t s c h e i d u n g aller p h r a t e r e s f o l g e n , a b e r nur, w e n n erstere f ü r a u f n ä h m e g e s t i m m t h a b e n , d i e s ist k e i n e A p p e l l a tion. W e n n sie f ü r n i c h t a u f n a h m e s t i m m e n , f o l g t , w i e z. 100 f f . b e w e i s t , k e i n e d i a d i k a s i e der p h r a t e r e s , d o c h k a n n der a b g e w i e s e n e a n i h r e ents c h e i d u n g a p p e l l i e r e n (cf. a u c h z. 3 0 f f ) D a m i t f a l l e n d i e a u f s t e l l u n g e n y. S c h o e f f e r s b e i P a u l y - W i s s o w a V , sp. 1 9 7 . 198

IO]

T E I L E DES S T A A T E S UND DER

BEVÖLKERUNG

13

90 νων των θ|ιασωτών εν α ι αύτοίς φράτερα, οί αλλο||ι φράτερες άποψηφίσωνται, οφειλόντ[ων έκατόν δραχμάς ιεράς τώι -Ad τώι φ'ρατρίωι οί θιασώται, πλην δσοι αν των | θιασωτών κατ95 ήγοροι η έναντιόμενοι | φαίνωνται Ιν τήι διαδικασίαι - έάν δέ || άποψηφίσωνται οι θιασώται, ó δέ είσά|γων έφήι εις τός απαντας, τοις δέ απασ|ι δό£ει εναι φράτηρ, ένγραφέσθω εις τ|ά κοινά γραμματεία · έάν δέ αποψηφίσω]νται οί απαντες, οφειιοο λέτω εκατόν δρα||χμάς ιεράς τώι Διί τώι Φρατρίωι· έάν δέ, ¡ άποψηφισαμένων των θιασωτών, μή έφή|ι εις τός απαντας, κυρία εστω ή άποψήφ|ισις ή τών θιασωτών οί δέ θιασώται ics με|τά τών άλλων φρατέρων μή φερόντων την || ψήφον περί τών παίδων τών έκ το θιάσο | τδ εαυτών. Το δέ ψήφισμα τόδε προσαναγ|ραψάτω ό ιερεύς ε'ις την στήλην τήν λι|θίνην. "Ορκος μαρτύρων έπί τη ι είσαγω|γει τών π α ί δ ω ν Μαρτυρώ ι™ δν ε'ισάγει έα||υτώι ύόν Ιναι τδτον γνήσιον έγ γαμετ|ής· άληθή ταδτα νή τον Δία τον Φράτριο|ν ευορκό(ν)τι μεν μοι πολλά και αγαθά !ν|αι· ε'ι δ' έπιορκοίην, τάναντία. — | "5 Μενέξενος ε ι π ε ν Δεδόχθαι τοις φράτερσι περί || της εισαγωγής τώμ παίδων τά μέν αλλα κα|τά τά πρότερα ψηφίσματα, δπως δ' αν είδώσι οί [ φράτερες τούς μέλλοντας είσάγεσθαι, άπο|γράφεσθαι τώι πρώτωι Ι'τει ή ώι αν το κού120 ρεο|ν αγει το δνομα πατρόθεγ καί τοδ δήμου και τή||ς μητρός πατρόθεν καί τοδ δήμοο προς τον | φρατρίαρχον · τον δέ φρατρίαΓρχον άπογραψ]|αμένων άναγράψαντα έκ[τιθέναι δπου αν Δεκ]|ελεες προσφοιτώσι, έκτιθ[έναι δέ και τον ιερέα] | las άναγράψαντα έν σανιδ[ίωι λευκώι έν τώι ίερ]||ώι της Λητοδς. Το δέ ψ[ήφισμα τόδε άναγράψαι | εις τήν] στήλην 1 0 . Dekret der attischen Phyle Erechtheis für einen Wohltäter (1. hälfte des 3. jahrh. v. Chr.)

"Εγραψε δέ καί ψήφισμα οπως άν ^Έρεχ]θεΐ|δαι είδώ[σιν απ]αντες τά εαυτών κτήματα, καί οι έπιμεληταί | οί αίει καθιστάμενοι κατ' ένιαυτόν βαδίζοντες έπί τά κτήμ|ατα δις τοδ ένιαυτοδ Ιπισκοπώνται τά τε χωρία εί γεωργείτ||αι κατά s τάς σονθήκας καί τούς δρους εί έφεστήκασιν κατά τ|ά αυτά · καί ταδτα πεποίηκεν ουτε χάριν ουδέ προς ενα περί π|λείονος ποιούμενος τών συμφερόντων τήι φυλήι οΰτε δω|ροδοκούμενος ο υ δ' υφ' ενός, άλλα λέγων αίεί καί πράττων δια|τετέλεκεν τά 118 „malo πρώτον ετος non priorem annum intellegere sed proximum." Dittenb. 10. Gef. auf der Akropolis. IG II, 564. Syll 429. Michel 139. Roberts I I 76. Die ersten zeilen der inschrift sind verstümmelt. Ein kleines bruchstück, das oben an den stein gehört, publiziert A . Wilhelm, Έ φ η μ . άρχαιολ. 1905, 224. Landbesitz eines demos s. no. 27; cf. auch no. 15. Urkunden der attischen phylen IG II t 553 ff. II 5 p. I34ff., auswahl bei Michel 136ff. 2 έπιμεληταί cf. IG I I t 553. 554. 556. 558. 559

14

TEILE DES S T A A T E S UND DER

BEVÖLKERUNG

[IO

βέλτιστα τηι φοληι, άνένκλητον έαοτόν παρεσ||χηκώς προς ι° πάντας τους φολέτας, άγαθεΐ τύχει, δεδόχΌ-αι τη ι | Ε ρ ε χ θ η ι δ ι φυληι, έπαινέσαι Ά ν τ ι σ θ έ ν η ν Νικάνδροο Λαμπτρ|έα και στεφανώσαι αυτόν χ ρ ο σ ώ ι στεφάνωι κατά τον νόμον ά)ρετης ενεκα και δικαιοσύνης η ς εχων διατελεί περί την Έρ|εγ·θ·ηιδα φολήν · έπειδή δέ συμβαίνει Αντισθένει θυγατέρα ε||ίναι Ιπίκληρον '5 έκ τών νόμων γεγενημένην, τούς έπιμελητά|ς τούς (ά)εί κ α θ ι σ τ ά μενους κ α τ ' ένιαοτόν έπιμελείσθαι Ά ρ ι σ τ ο μ | ά χ η ς τ η ς Ά ν τ ι σθ-ένοο θυγατρος εάν τίνος δέηται, έ[μ]φανίζοντ|ας τεί φυλεί δταν άγοράν ποιώσιν, οπως αν μη[δ 3 όφ' έ]νό[ς άδικήτ]|αι· την δ' εδνοιαν την π α ρ ' έκά[σ]τ[οο τών φολετών καί ίδίαι και κ]||οινηι υπάρχειν τηι θογατ[ρί τηι 'Αντισθένους Ά ρ ι σ τ ο μ ά χ η ι 2» δ]|ιά την το5 πατρός ά[νδραγαθίαν και φιλοτιμίαν ην ε χ ε ι περί τ]|ήν Έ ρ ε χ θ [ η ι δ α φυλήν 1 1 . Finanzen des attischen Demos Plotheia (anfang des 4. jahrh. v. Chr.)

Κ ε φ ά ΐ λ α ι α · | [ Δ η ] μ ά ρ χ ω ι Χ . | [Τα]μίαιν ές τα δι' έτος ΐερά Ρ3. I [ Ε ] ς το Ή ρ α κ λ ε ι ο ν Ρ Χ Χ . || [ Έ ] ς 'Αφροδίσια Χ Η Η . | 5 [ Έ ] ς Ά ν ά κ ι α Χ Η Η . | [ Έ ] ς την άτέλειαν Ρ3. | Γ'Ε]ς ' Α π ο λ λ ώ νια Χ Η . ! [ Έ ] ς Πάνδια P H . || [Μ]ισθώσεων Η Δ Δ Δ Ι - H - H I C . | 1 0 [ ν Εδ]οξεν Πλωθειεδσι. Ά ρ ι σ τ ό τ ι μ ο ς [ε|ιπ]ε · Τ ό ς μεν άρχοντας τδ αργύριο ά[4|ιό]χρεως κοαμεύεν οσο έκαστη ή ά[ρχ|ή ajpj^si, τούτος δέ τό άργύριον σών |π||α]ρέχεν Π λ ω θ ε δ σ ι , 15 περί μεν οτο έστ[ί | ψ]ήφισμα δανεισμό η τόκος τεταγ[μέ|ν]ος κατά το ψήφισμα δανείζοντ[ας κ|α]1 Ισπράττοντας, οσον δέ κ α ι ' έν[ιαο|τ]όν δανείζεται δανείζοντας ο[στι||ς] αν πλείστον 2» τόκον διδώι ος αν [πεί|θ]ηι τός δανείζοντας αρχοντα[ς τιμ|ή]ματι ή έγγυητηι. Α π ό δέ τδ τόκο [τε κ]|αί τ ώ μ μισθώσεων άντί δτο αν τ[ών κε|φ]αλαίων ώνήματα ήι μί[σ]θωσιν φ[έρο]||ντα 25 1 1 . Marmorplatte im Louvre. Στοιχηδόν. C I G 82 (cf. p. 176 u. 897). I G I I , 570. Michel 140, cf. p. 943. L . Ziehen, L e g e s Graec. Sacrae Π , no. g vergleicht die urkunde mit der Skambonideninschrift I G I 2 (cf. Suppl.). V g l . Sauppe, R h e i n . Mus. 1849, 289. Urkunden attischer demen : I G I I , 570 ff. I I 6 ρ. 139 ff. Auswahl Michel 140 ff. Das ganze material bei v. Schoeffer, Pauly-Wissowa s. ν. Δήμοι u. Haussoullier, Artikel D e m o s bei Daremberg-Saglio, Dictionn. d. ant. Π 7 6 f f . Vgl. auch no. 1 e. 15. 27 1 κεφάλαια: summierte posten, nicht kapitalien. Dass die summen selbst für die angegebenen zwecke verwendet wurden, vertritt wieder v. Schoeffer, PaulyW i s s o w a V t 19, anders Szanto, Unters, über das attische Bürgerrecht 38 und Haussoullier, V i e municipale en Attique 63 7 cf. z. 2 8 ff. 14 ff. vgl. Szanto u. Hauss. p. 7 5 : „ D e u x sortes de prêts. i ° . L e s conditions sont réglées par un décret (Beispiel no. 2 7 ^ ) . 2". L e s conditions sont réglées par les magistrats eux-mêmes. τ ο ύ τ ο υ ς = αρχοντάς, wie z. 21 beweist, anders Hauss. 22 τόκο: der ausgeliehenen kapitalien 24 ώνεΐσθαι wird mit τέλη, πεντηκοστήν etc. verbunden, daher κεφαλαίων ώνήματα Verpachtungen von irgendwelchen steuern oder gefallen. Die worte τών κεφαλαίων ώνήματα μίαθ·ωσιν φέροντα sind eine Umschreibung

Ißj

T E I L E DES S T A A T E S UND DER BEVÖLKERUNG

θυεν τά ιερά τά τε ές Πλωθει[άς κ]|οινά και τα ές ' Α θ η ναίος υπέρ Πλ[ωθέ]|ων τδ κοινό και τά ές τάς πεντετ[ηρί]|δας · και ές τάλλα ιερά, οποι αν δέ[ηι ΙΓ||λωθέας απαντας τελεν 3° άργόριο[ν ές] || ιερά, ή έ'ς Πλωθέας ή ές Έ π α κ ρ έ α [ ς ή ές] | 'Αθηναίος, εκ το κοινό τός αρχο[ντας] | οϊ αν αρχωσι τδ αργύριο τδ ές τή[ν άτ|έ]λειαν τελ§ν όπερ των δημοτών · [και | 35 έ]ς τά ιερά τά κοινά έν οσοισιν έσ[τι||ώ]νται Πλωθης olvov παρέχεν ηδυ[ν έ|κ τδ] κοινδ, ές μέν τάλλα ιερά μέχρ[ι | ήμίχο έ]κάστωι τοις παρδσι Πλωθέ[ω[ν, ές Διονύσια δε] διδασκάλωι || /6] δημιοργ[5 [ 4ο κά[δον|/?] άποκαίοντι 12. Aufzeichnung der κτοϊναι von Kamiros (4. oder 3. jahrh. ν. Chr.)· ν Εδοξε Καμιρεδσι τάς κτοίνας τάς Καμιρέων τάς | έν ται. νάσωι και τάς έν ται άπείρωι άναγράψαι πάσας | και έχθέμειν ές τό ιερόν τάς Ά θ α ν α ί α ς έστάλαι | λιθίναι χωρίς Χ ά λ κ η ς 5 έξήμειν δέ και Χαλκήταις | άναγραφήμειν αί κα χρηΐζωντι. έλέσθαι δέ άνδρας | τρεις αοτίκα μάλα οϊτινες έπιμεληθησεδντι ταό|τας τάς πράξιος ως τάχιστα και άποδωσεδνται | τώι χ ρ ή ι ζοντι έλαχίστου παρασχεΐν τάν στάλαν | και τάς κτοίνας άναιο γράψαι και έγκολάψαι έν ται στά||λαι και στασαι έν τώι ιερώι τάς Ά θ ά ν α ς καί περιβολιβώ|σαι, ως εχηι ώς ισχυρότατα και κάλλιστα, τά δέ τε|λεΰμενα ές ταδτα πάντα τόν ταμίαν παρέχειν. | έγ δέ ταοτάν τάν κτοινάν άποδεικνόειν τους | κτοι15 νάτας μάστρον έν τώι ίερώι τώι άγιωτάτωι || έν ται κτοίναι κατά τόν νόμον τόν τών 'Ροδίων, | τοδτοι δέ σονλεγέσθων έν Καμίρωι είς τό | ιερόν τάς Ά θ α ν α ί α ς οκκα το'ι ίεροποιοί παραγγ[έλ|λ]ωντι, καί άθρεόντω τά ιερά τά Καμιρέων [τά δα|μο]τελη πάντα, α'ι τι 1 3 . Aufnahme verschiedener Bevölkerungsklassen in das pergamenische Bürgerrecht (133 v. Chr.) Έ π ί ιερέως Μενεστρά[του τ]οδ 'Απολλοδώρου, | μηνός Ε υ μ ε νείου έννε[ακαιδε]κάτηι· Ιδοξεν τώι | δήμωι, γνώμη στρατηγ[ών · des vorhergehenden τώμ μισθώσεων, der satz mit άντί steht epexegetisch zu diesem wort ; anders Szanto u. Hauss. 1 2 . Gef. in den ruinen des Athenetempels zu Kamiros. IG X I I j 694. Syll 449. Michel 433. Zeit jedenfalls nach dem rhodischen synoikismos (404 v. Chr.). Ueber die χτοΐναι und überhaupt die einteilung der Rhodier van Gelder, Gesch. d. alten Rhodier (Haag iqoo) p. 207 ff., besonders 222, vgl. auch den index IG X I I 1 p. 229 Vgl. die phratrien in Athen nr. 9 2 άπείρωι Rhodischer besitz auf dem gegenüberliegenden festland 10 = περιμολοβδώσαι ι8 ά6·ρεΐν circumspicere, providere 1 3 . Gef. im theater von Pergamon. Inschr. von Pergamon I 249 (cf. II Addenda p. 510). OGI 338 (bester text). Michel 518. U. Wilcken bei Pauly-Wissowa II t 963 rückt die inschrift in den richtigen historischen Zusammenhang. Die neubürgerlisten, die v. Prott, Ath. Mitt. 27, 106 ff. gefunden zu haben glaubte, hat

ι 6

BEAMTE UND BEHÖRDEN

[14

έπε]ί βασιλεύς " Α τ τ α λ ο ς | Φ ι λ ο μ ή τ ω ρ και Ευεργέτη[ς μ ε θ ι σ ] τ ά μενος έξ άν||θρώπων άπολέλοιπεν τ η [μ πατρί]δα τ^μ,ών έλευθ·έ- 5 ραν, I προσορίσας αυτήι καί πολε[ιτικήγ] χ ώ ρ α ν ην έκριν[εν,] | δει δέ έπικυρωθήναι την διαθή[κην] οπό Τ ω μ α ί ω ν , [άναγκαί]|όν τέ έστιν ενεκα της κοινής άσ[παρισσιέ|ων χ ώ ραν έπεί κ α έ ξ έ λ η τ α ι τ α έ μ π ό ρ ι α , άπ[ο]|γραψάσθω π ο τ ί τούς 5 πεντηκοστολόγ[οο]||ς κ α ί κ α τ α β α λ έ τ ω τ α μ πεντηκοστάν π[ρί]|ν άνάγειν τι ή π ω λ ε ί ν · εΐ δέ μ η , άποτεισά|τω δ ε κ α π λ ό α ν . ότι δέ τίς κ α έ ξ ά γ η ι κ α τ ά | θ ά λ α σ σ α ν , άπογραψάμενος ποτί τους | 1 0 π ε ν τ η κ ο σ τ ο λ ό γ ο υ ς κ α ι κ α τ α β α λ ώ ν τά|[ν πεντηκοστάν ά ν τ ι θ έ σ θ ω , π α ρ α κ α λ έ | σ α ς τ ό μ π ε ν τ η κ ο σ τ ο λ ό γ ο ν , π ρ ό σ θ ε ν | δέ μ ή ά ν τ ι θ έ σ θ ω · el δέ μ.ή, ά π ο τ ε ι σ ά τ ω I δ ε κ α π λ ό α ν τάν πεντηκοστάν "5 κατ[ά τ|ά]ν σύγγραφον. εΐ δέ τίς κ α ο λ ι γ ο τ ι μ ά σ η ι , || [ Ι π ] ι κ α θ ιξείται ó π ε ν τ η κ ο σ τ ο λ ό γ ο [ ς | ών κ α ] χ ρ ή ζ η ι κ α τ ά τάν σόνγρα 34 γ ο μ ν ά σ ι ο ν Τ η ί ω ν 45, 3 3 ! π α ν η γορικόν γ . Περγαμηνών 46 έ κ ν . λ η α ι α σ τ ή ρ ι ο ν Όλβιοπολιτών 58, 9 θ έ α τ ρ ο ν Δηλίων 24· 4 2 · 65. 8χ ; Κώιων 26, 25; Σαμίων 59> 4> Ώρωπίων 32, 29 Μ ο ϋ σ ε ΐ ο ν εν ' Α θ ή ν α ι ς 43, 1 2 παλαίστρα έν Δήλωι 24, 98· 99 π ρ ο τ α ν ε ΐ ο ν ' Α θ η ν α ί ω ν 47, 8 2 ; 53, 2? ; Ίλιέων 8, 25 ; Ί ο ο λ ι η τών 49, 3 4 ! Κορησίων 49, 2 4 ! Κυζικηνών 28, 5 cf. 9, 64. 1 2 2 ; 27, 23 III. GLIEDERUNG DER BÜRGERSCHAFT

φ ο λ α ί ' Α θ η ν α ί ω ν ί ο ; 1 5 ; φολέται ί ο , IO. 1 9 ; 1 5 A I I I , 3 0 f f . Β , I. 3· 8 ; έπιμεληταί ίο, 2. 1 5 ; ταμίας 1 5 Α , 30; αγορά ί ο , ι8 φ ο λ α ί 'Εφεσίων 35> 4 ! Ίλιέων 8 Α , 30; Σαμίων 59) 4 ° δ ή μ ο ι ' Α θ η ν α ί ω ν · 9, 1 1 9 f · δ η μ ό ται I I , 33· δήμαρχος I I , 2 ; 27, 22. 35· ταμίαι I I , 3 ; 2 7 , 2 ΐ · 35 τ ρ ι τ τ ό ς Έλεοσινίων l g ; Έπακρέων l i , 3 ° ; Πειραιών I g φ ρ α τ ρ ί α Δημοτιωνιδών 2 ; Έ ρ ε χ θ η ί ς ΙΟ, I i . 1 3 . 2 2 ; Κ ε κροπίς 2θ, ι Attische Demotika: Άγκολήθεν 14, 4 ; 1 5 ; Αίγιλιεός 2 ΐ Ι Ι , 2; Α'ιξωνεός 22, 9; 2 7 ; Ά λ α ι ε ό ς

1 5 ; \Αλιμοόσιος 2ΐ I, 4· H , 2 i Ά λ ω π ε κ ή σ ι οίκων 3 2 , i Άλωπεκή$·εν 43> 2 ! Άναφλόστιος 2 22, 1 7 ; 47, 9 ; Ά ρ α φ ή ν ι ο ς 1 5 ; Ά χ α ρ ν ε ό ς 47, ι ο ο ; 54. 2 9 · 47· 5 2 ; Βατεός 1 5 ; Βατήθεν 23, 48; Γαργήττιος 1 5 ; 23, 8 ; Δ ε κελειεός 9, 33- 4 2 ·, 63. 1 2 2 ; Διομεεός 1 5 ; 'Ελευσίνιος 54. 3· 5· 46; 'Ερικεεός 1 5 ; Έ ρ χ ι ε ό ς 1 5 ; ι 6 , 5 ; 2 2 > ι 6 ; Έστιαιεός 1 5 ; Ε&ωνομεός 22, g; 3 2 , 3 7 ; Θομαιτάδης 14, 6. ι ι ; Ίκαριεός 1 5 ; Ί ω ν ί δ η ς 1 5 ; εκ Κεραμέων 22, 5· 2 0 ; auch 49, 3 9 ; Κ η φισιεός 21 I I , 3," 43> 2 5 ! Κ ο θωκίδης 23, ι 8 ; Κοιλεός 22, 2θ; Κολλϋτεός 1 5 ; 21 I , 5· I I , ι ; έν. Κολωνοδ 1 5 ; Κόπρειος 43, 2 8 ; Κοδαντίδης 15 ; Κ ο δ α θ η ναιεός 23, 4 3 ; Λαμπτρεός ίο, I I ; 22, 6 ; 23, 44; 43, 2 7 ; 54, 6 ; Λακιάδης 22, 8 ; Λεοκονοεός 23, 49; Μαραθώνιος 55 a ) τ · Μορινοόττης 1 5 ; Οίναΐος 43> 5 ; 54, 6 7 ; έξ Ο'ίοο 9, 1 2 ; 'Οτρυνεός 1 5 ; Παιανιεύς ι6, 4 ; 2 3 , Ι9· 2 7 ; 49, 4 ° ; Παλληνεός 4 1 , 6 ; 55 e β, 7; Πειραιεός ι6, 5; ΙΙεργασήθεν 4 3 , 6; Πλωθεός 1 1 ; 15 ; Σφήττιος 23, η. 47 ; 47, 72. ι ο ο ; Ίειθράσιος 1 5 ; 22, 3· 1 4 ; Φ η γ α ι ε ύ ς 1 5 ; 21 I, 3· Π , 4 ; Φιλαίδης 1 5 ; Φλοεός 49, 4 ° IV. NICHTBÜRGER

IM

STAATE

έ ν ο ι κ ε ί ν 37, : 3 κ ά τ ο ι κ ο ι Περγαμηνών 1 3 , ι ό ; ol κατοικοδντες ή ένεκτημένοι έν τήι πόλει ή τήι χώραι 1 3 , ι 8 ; cf.auch 1 3 , 1 3 · 26. οι κατοικοδντες έν Αίτωλίαι 6 ; έν Τέωι 6 ; οί κατοικοδντες έν Λαρίσηι 42 Α, 4 μ έ τ ο ι κ ο ι ' Α θ η ν α ί ω ν 4 1 , 1 1 ; μετοίκιον 53. 33 π ά ρ ο ι κ ο ι Περγαμηνών 1 3 , ι 2 · 20. 34· 3 6 ; Κώιων 26, ί ο ξ έ ν ο ς 8 Α , 29; ξένοι Κώιων 26, II

έ π ι δ η μ ε ϊ ν κατ' έμπορίαν 53) 3 2 !

INDEX cf. οί καταπλέοντες und oí π α ρ ε πιδημοΰντες 55 δ ο ύ λ ο ς 8 Α , 3 ΐ ; 49. ' 9 · 2 9 ; β α σιλικοί δούλοι έν Π ε ρ γ ά μ ω ι 13> 2 ΐ ; δημόσιοι δούλοι εν Π ε ρ γ ά μωι 13, 26. 37ο ι κ έ τ η ς ι8, 1 7 5 ; οίκέται ' Ρ ω μαίων 4 2 Β> 7 γ υ ν α ί κ ε ς ήγορασμέναι 13, 2 2 ; γυναικεία σώματα 29, 9 έξελεύθ-εροι

13, 2ΐ

V. RAT UND VOLKSVERSAMMLUNG β ο υ λ ή ' Α θ η ν α ί ω ν 14; 15 Α , 2 ; ι 6 , 3 ; 20, 9· Ι Ο · 2ο; 22, 2. ΐ 3 ; 41, 21 ; 43, 6 ; 47, 47· 64; 48, ι . 24; 53, ' 9 ! 54· 48 und öfter β ο υ λ ή Ά σ τ υ π α λ α ι έ ω ν 17, ι ; Δ η λ ί ω ν 5 1 . 3 1 ; Έ φ ε σ ί ω ν 35, 1 Ί ο υ λ ι η τ ώ ν 49, 2 5 · 2 6 ; Ί σ τ ι α ι έων 5 1 » 5· 24! Κ ο ρ η σ ί ω ν 49, 9; Όλβιοπολιτών 58, 2 ; Περγαμηνών 4, Σ · 4· βουλευτής ΙΙηρεων 5> ι 8 · 20; βουλευταί Δ η λ ί ω ν 24, 2. 25. 39- 4 1 · Ι 2 5 β ο υ λ ή και δ ή μ ο ς an allen unter β ο υ λ ή aufgeführten stellen ausser in no. 20; 2 2 ; 53 und 5 1 , 5 ; π ό λ ι ς à ' Α λ έ ω ν κα'ι ά βουλά 36, 2 ; βουλά και εκκλησία Ά σ τ υ π α λ α ι έ ω ν 17, 1 1 ε κ κ λ η σ ί α 'Αθηναίων 14, !0; 43, 4 · / 6 ; 54, 49· 5 8 · 7 3 · Ά σ τ υ παλαιέων 17. H ; Κ ώ ι ω ν 2 6 , 1 4 . 3 6 ; Μαγνητών 37, Ι Ο ; Σ α μ ί ω ν 59, 2. 12. φ>, εκκλησία κυρία 54, 7 2 F o r m e l n : das volk beauftragt den rat: τήν βουλήν προβουλεύσασαν έξενεγκείν είς τ ή ν π ρ ώ την έκκλησίαν 54, 4® cf. 54, 53· 70 i m p r o b u l e u m a : προβουλεΰσαι τ ή ν βουλήν είς τόν δήμον 5 1 » 5 ; τους προέδρους προσαγαγεϊν τον δείνα προς τόν δήμον και χ ρ η ματίσαι 54, 5 8 · 59· 73 cf. 14, 9 ; 43- 1 6 ; 47, 6 7 ; γνώμην ξ ο μ β ά λ λ ε σ θ α ι τ ή ς β ο υ λ ή ς είς τον δήμον 14, ί ο ; 43, ι 8 ; 47, 7 ° ; 54, 6ο. 74; άναγνώναι τό ψήφισμα

69

(sc. τ ή ς β ο υ λ ή ς εν τ ή ι έκκλησίαι) 14, ί ο i n r a t s - und V o l k s b e s c h l ü s s e n die formein : δοκεϊ, εδοξε, δεδόχθ·αι, δ δείνα είπε, έπεστάτει, έ π εψήφιζεν (έπεψήφισεν), vgl. dazu 20, 4 8 ; 2 7> 2 9 ; 59, 88, auch 51, 3 6 : έπεψήφισεν am schluss des psephisma und 39, πάσαις

εδοξε

δ ι ά δ ο σ ι ς των συμβόλων 1 5 Β , 2 π ρ ο γ ρ α φ ή 59, 37 π ρ ό ε δ ρ ο ι τ ή ς β ο υ λ ή ς 14, 9 ; 37, 9 ; 4 1 , 2 ; 43, 4 ; 47, 6 7 ; 54, 5· 57· 7 2 ; συμπρόεδροι 41, 4 ; 43, ,5 π ρ ο τ ι θ - έ ν α ι 59, 35 c^· 59, 88 π ρ υ τ α ν ε ί α 14, 4 ! 22, ίο. 2 ΐ — 2 3 ; 4 1 , ι ; 43, 2 · 4ί 54, 3· 4 ! Κ ε κροπίς (Ακαμαντίς) έπρυτάνευε in dem einfachen attischen präskript des 5. Jahrhunderts 20; 48, vgl. damit das präskript des 4. und 3. Jahrhunderts 54; 4 3 ; γνώμαι πρυτανίων 17, 2 σ υ λ λ ο γ ή τοΰ δήμου 15®, 2 χ ε ι ρ ο τ ο ν ε ΐ ν siehe besonders 47 , auch 26, 29; 45, 1 0 ! 59, ' 9 χειροτονία 59, : Ι · ' 8 , άποχειροτονειν 26, 33, διαχειροτονεϊν 14, 5 ; 2 6 , 15 ψ ή φ ι σ μ α oft, vgl. ζ. b. 47, 47· 87.95 ψ ή φ ο ς s. 4, 2 1 u n < ì besonders 9, 16. 29. 80. 83. 84. 104; ά π ο ψηφίίειν 9 öfter Zusatzantrag 3 1 ; 47, 9 2 ; 53,

9,

68. 1 1 4 ;

27,

29

VI. BEAMTE άρχοντες allgemein = beamte i l , 1 2 f f . ; 48, 1 6 ; αί τέτταρες àpχ α ί 20, 5 7 ; 21 I, 2 ; ά ρ χ ή i l , 1 3 ; - α ί 23, 1 3 5 ; 5 ° , 8 ; 59, 4°, άρχαιρεσίαι 45, 7 ; 59, 39, cf. 3, 1 3 ; 8 C , 23 άγορανόμος Άσσίων 56, 2 Ά σ τ υ π α λ α ι έ ω ν 17, 4 ; - o t Μ ε λ ι ταιέων 5, 3 1 ; Τ η ν ί ω ν 19, 2 0

70

»

& γ ω ν ο θ· έ τ η ς 'Αθηναίων 47» 53 i Τηνίων 19, ι6 ά ρ χ ω ν 'Αθηναίων (epon.) oft, vgl. besonders 47; Βοιωτών (epon.) 44, ι ; Δηλίων (epon.) 24; Αεβαδέων 44, ι (epon.); Τηνίων 19, i (ep.); άρχοντες 'Αλέων (epon.) 36, 12; Ίστιαιέων (epon.) 40, ι ; 51, 5; Μεδεωνίων 3, 37; Πηρέων 5, 24; Στιρίων 3, 2 3 ff· ά σ τ υ ν ό μ ο ι Κορησίων 49' ' 7 ; Περγαμηνών ι8, ϊ η ν ί ω ν ig, 14 γ ρ α μ μ α τ ε ύ ς της βουλής ' Α θ η ναίων 14, ί ο ; 22, 3· ι S ϊ 4-8, 2 4 ; 53» 13- 17· ΪΡ· & κατά πρυτανείαν 14, 14; 43. 3 2 ; 47, 88; 54, 23 cf. 2 0 , 1; 43. 2; 4», 3; 54, 4! ΤΡ· τ α μ ' ώ ν τ ή ξ ' Α θ η ναίας 2ΐ I. II. 22, 6. ι 8 ; γρ. τών Εφήβων 43. 2 8 γ ρ α μ μ α τ ε ύ ς Αιτωλών 5. 33· 34· 'Αστυπαλαιέων 39, 8 ; τής πόλεως Δηλίων 24, 2. 3· 125, τ">ν ίεροποιών Δηλίων 24, 3· Ι 2 5 ; βουλής Τηνίων 19, 2; -εις Τηίων 45. 8 γ υ μ ν α σ ί α ρ χ ο ς Τηίων 45; Τ η νίων 19. ίο δ ή μ ι ο u ρ γ ός Άστοπαλαιέων 39; -οί Μεδεωνίων 3, 39 ! Χερσονασιτών 7. ί7· 4^ & ε π ί τήι διοικήσει εν ' Α θ ή ναις 47, 79· 9ΐ έ π ι μ ε λ η τ α ί έν Δήλιικ 24, 44 und weiter; - ή ς Δήλου 55 ε ι σ α γ ω γ ε ί ς Τηνίων 19, 21 έ λ λ η ν ο τ α μ ί α ι 20, 6. 5 2 Ι ξ ε τ α σ τ α ί Σαμίων 59. 77 cf. ζ.

61

θ ε σ μ ο θ έ τ α ι 'Αθηναίων 47, 9^ & èπ ι τών ίερών προσόδων Ιν Περγάμωι ι8, ι66 κ ή ρ υ ξ Αστυπαλαιέων 17, ΐ 7 ; Πηρέων 5. 2 5 i Σαμίων 59. ϊ8 ί π π α ρ χ α ς Α'.τωλών 5, 35 ΑΛ^ΙΙ,ν36, ! 3 ί πIIπ11α U ρ χ ο ςU ^'Αλέων κ ό σ μ ο ι Γορτυνίων, Λαππαίων 2, ι λ ο ϊγ ;ι σ τ α ι οί τριάκοντα Ά θ η ·-'• ναίων 2θ, 0 cf. ζ. 9· -2,7 ,; λογιστα'ι Άστοπαλαιέων 39, 1 2 ; ζ ν I? μ άΤηνίων σ τ ρ ο ς 19, Καμιρέων ι 2 , 14 μ ε λ ε δ ω ν ο ί Σαμίων 59 μ ό ν α ρ χ ο ς Κώιων (epon.) 26

ν α ύ α ρ χ ο ς Κώιων 29, 23 ν ο μ ο γ ρ ά φ ο ι Αιτωλών 6, 17 ξ ε ν ο δ ί κ α ι Μεδεωνίων 3, 38 π α ι δ ο ν ό μ ο ς Τηίων 45 π ο λ έ μ α ρ χ ο ς 'Αθηναίων 4 8 , 1 0 ; -οι Ώρωπίων 25, 7· 2 7 π ρ ά κ τ ο ρ ε ς Τηνίων 19, ι6· πρακτήρες Μεδεωνίων 3, 38 π ρ ο σ τ ά τ α ι Ίουλιητών 49. 3^; συνεδρίου ΑΙτωλών 5. 33 π ρ υ τ ά ν ε ι ς 'Αθηναίων 2ο, ι ο ; 'Αστυπαλαιέων 17, 3· ' 4 ; Σαμίων 59. 3· !5· 3^· 88; Τηνίων 19, 3; πρϋτανις Μυτιληναίων (epon.) 5°. 19 ; Περγαμηνών (epon.) 4, 16; Τημνιτών (epon.) 4, 14; Φωκαιέων (epon.) 5 0 , 2 0 , cf. 2 8 , 3 π ω λ η τ α ί Κώιων 26, 22 στρατηγοί 'Αθηναίων besonders ϊ743. 47; auch 16; 22; 41· 12; στρατηγός Αιτωλών 6, 2. 13; Θεσσαλών (epon.) 36, 1 ; Φωκέων 3, 2; -oí Περγαμηνών 4, ι ; ·3» 3· 3 2 ; ι8, ι65; Τηνίων 19, 5 σ ι τ ώ ν α ι Ίστιαιέων 5 1 , 9; σιτώνης Σαμίων 59. 31· 45· 9 1 ο ί έ π ί τ ο ϋ σ ί τ ο υ εν Σάμωι 59 τ α γ ο ί Ααρισαίων 4 2 Α , 2. Β, ι τ α μ ί α ι ' Α θ η ν α ί ω ν 23, 136; 53, ι7 '· -ίας 54. ταμίας του δήμου '4. ! 5 ; 54. 44; ταμίαι der getrennten tempelschätze 20, 18; ιερών τών τής 'Αθηναίας 20 ; 21; 22; τών χρημάτων τών θεών 20 τ α μ ί α ι 'Αστυπαλαιέων 39. 6, Κώιων 29, 23 ff. Σαμίων 59,9°· b ταμίας δ προστατεύων Ιν Ίστιαίαι 5 1 , 2 9 ; ταμίας Τηνίων 19, 12 ; Ώρωπίων 25, 29 τ α ξ ί α ρ χ ο ι 'Αθηναίων 4 1 , ^ τ ρ α π ε ζ ε ί τ η ς Τηνίων 19, 13 τ ρ ι ή ρ α ρ χ ο ι 'Αθηναίων 23, Κ ώ ιων 29, 26 Υ π ο σ τ ρ ά τ η γ ο ς Τηνίων 19, 9 K o m m i s s i o n e n für besondere zwecke 12, 5; 14, 8; 25, 6; 32, 32; 47, 84. 98, vielleicht gehören hierher die σιτώναι Ίστιαιέων, s. oben

INDEX

Niedere sicherheitsorgane in Pergamon 1 3 , 17 VII. JURISTISCHES

A n z e i g e und belohnung des angebers 18, 1 8 5 ; 39, 1 2 ; 49, 18 ff. 28 ff. cf. auch z. 16. 35 ff. A p p e l l a t i o n 9, 30. 38. 96. 1 0 1 ; 49, 2 1 cf. auch 59, 9 B e a m t e , die mit rechtssachen zu tun haben : άγορανόμοι Μελιταιέων 5, 29; αστυνόμοι Κορησίων 49. 1 7 . Φεσμοθ-έται ' Α θ η ν α ί ω ν 47» 96, οι ενδεκα εν Α θ ή ν α ι ς 49> 35 i πολέμαρχος ' Α θ η ν α ί ω ν 48, ί ο ; προστάται Ίοολιητών 49, 36 B ü r g e n und p f ä n d e r 11, 21; 24, 23. 24. 40· 4 1 · 8 ° ; 3 ° ; 3 1 ; 32, 3 6 ; 59 F r e i s p r e c h u n g 23, 2 ; 50, 15 P f ä n d u n g und k o n f i s z i e r u n g 1 3 . 29; 27, 7 ; 49, 3 6 ; 58, 1 6 f f . ; 59. 67. 76 R e c h e n s c h a f t s a b l e g u n g 14, 1 3 ; 20, 2 7 ; 59, 60 Schiedsrichter 5 S t r a f e n : geldstrafe 9 ; 18, 1 7 4 ; 24, 4 1 . 42 (cf. Bull. Corr. Hell. 14. 459); 3 0 ; 39. 1 0 ; 48, 2 1 ; 50, 1 7 ; 58, I i ; 5 9 ; todesstrafe 50, 1 4 ; priigelstrafe und tortur für sklaven 18 α δ ε ί α 2o, 47. 48. 49 ά τ ι μ ο ς 13, 29; 59, 78. 79 δ ί χ a t έν άγορανόμοις 5, 2 9 ; - α π ό ξυμβόλων 48, 12 δ ι α δ ι κ ά ζ ε ι ν und διαδικασία 9 ; τριήρεις διαδεδικασμέναι 3 ° δ ι κ α σ τ ή ρ ι α κληροϋν 3> 3 2 δ ο κ ι μ α σ ί α und δοκιμάζειν 3 ° . 2 9 · 5 7 ; 47, 9 7 ; 59, 12. 13- δόκιμος 24, 49· 54· 6 ι ; 3 ° έπίληψις των κακουογοΰντων ι 8 , 184 κ ρ ί σ ι ς 14, 4 ! 59, 9; άνάκρισις 9, 7 2 ; κρίνειν ψάφωι κατά τοός νόμους 7, 35 π ρ ο β ο λ ή 59. Ι Ο σ υ ν ή γ ο ρ ο ι 9. 3 2

V e r p a c h t u n g e n u n d Vergebungen : d e r S t a a t (resp. ein demos) oder der tempel v e r p a c h t e t l a n d 5, 1 5 ; 1 0 ; 24, 6 f f . ; 27 s t e u e r n 29 v e r m i e t e t gebäude 24, 1 6 f f . v e r k a u f t ölbäume 27, 36 V e r g e b u n g öffentlicher arbeiten: inschrift auf einer stele 1 2 , 7 ff. ; 3 0 ; auf einer wand 39 bauarbeiten am tempel und materiallieferungen 24, 44 ff. ; 2 31; 3 δ ο κ ι μ α σ ί α s. oben δ ó σ ι ς von der bezahlung der bauunternehmer in raten 24, 47 f f ; 30. 3 ff τ 4 έ π ι δ έ κ α τ ο ν 2 4 , 49 und weiter, 30, 50 ff. σ υ γ γ ρ α φ ή 24, 44 und weiter, 30, 16 und weiter σ υ ν θ ή κ η io, 5 ; 27, 30 Vili.

FINANZEN

S c h ä t z e d e r t e m p e l 20; 2 1 ; 2 2 ; 24 d e r S t a a t l e i h t geld von den göttern 2 0 ; 2 2 ; 24, 25, von privaten 2 5 ; 26; 5 1 , 1 0 d e r S t a a t (resp. ein demos) oder der tempel v e r l e i h t geld an private 1 1 , 15 f f ; 24, 2 8 ; 59, ψήφισμα δανεισμού i l , 16 B u d g e t t i t e l in Athen 1 1 ; τά χρήματα α ές άπόδοσίν έστιν τοις θεοϊς έψηφισμένα 2θ, 5> τά ε?ς τά ψηφίσματα άναλισκόjj-ενα τ ή ι βουλήι 14, 8, - - τώι όήμωι 54. 2 7 · 45 cf. 14, 1 5 ; τά δέκα τάλαντα 53, Vgl. in Délos 24, 126 S t e u e r n , z ö l l e und a b g a b e n : d i r e k t e steuern in A t h e n : έπιδόσεις 47, 62; 54, I2 εισφορά 20, 48; 27, 2 4 ; 4 1 , 9; 53, 3 5 ; 54, 2 ' einu n d a u s f u h r z o l l 2, ι S ff- ; 37 mit anm., vgl. auch 2 4> 74 έξηκοστή 3 πεντηκοστή έν ' Α θ ή ν α ι ς 49,

72 23, εν Δήλωι 24, 26, εν Κυπαρισσίαι 57

S t e u e r f ü r b e n u t z u n g des marktes 3 8 , der öffentlichen wage 28, 7 v e r k a u f s s t e u e r n 28, 7. 8

t e »t a τ η (bedeutung unbekannt) 20 ¡o, 7; δ. ενοικίων 24, 26, δ. τοδ σίτοο 24, 27 ε γ χ ΰ χ λ ι α 24, 36 έ λ λ ι μ έ ν ι α 2, ι8 ε ι κ ο σ τ ή 59, 2 4 ι α τ ρ ι κ ό ν 29, ι6 μ ε τ ο ί κ ι ο ν 53. 33 ν α δ σ σ ο ν 28, 6; 29, ι . 2 ω ν ή τ ω ν παρανομησάντων 5®, 21 π ο ρ φ ύ ρ α 24, 43 τ ε τ ά ρ τ η 28, 8 v g l . a u c h no. 29 IX. SAKRALES

Gottheiten und

Tempel

' Α θ η ν α ί α 3, 6 7 ; i 2 , 3. 2 0 ; 22, 4. 15 ; 48, 22

10.

17;

'Απόλλων 24, 45. 50. 113. I 2 i ; 49, 16; 55 Αρτεμις 2 4 , 58. 80; 55 'Ασκληπιός 24, η2. 79; Ά σ κ λ η πιεϊον Κώιων 26, 26 Άφροδίσιον Κώιων 29, 13 Γα 7, ι. 5° Διόνοσος 6, 5; 26, 29; 5 1 , 2 7 Διόσκοοροι 24, 9^ Είλειθ-όη 24, ι ι 6 'Εκάτη 24, 95 Έ ρ μ η ς Ήγεμόνιος ι6, 6 Ζεός 7, ι . 5 ° ; 33. 7, — Κόνθ·ιος 24> 77, — Φράτριος 9 "Ηβης ίερόν 27, 22 "Ηλιος 7, ι . 50 Ήρακλεΐον Πλωθ·έων II, 4 ήρωες 7, 3 "Ηφαιστος 14, 2 Κως 29, 17 ff. Λ η τ ώ 9, 1 25 ; 55 Νΰμφαι ι8, 189 θ·εοι 'Ολύμπιοι και Όλύμπιαι 7. 2· 5ΐ Παρθένος 7, ι. 5 1 Ποσειδών 29, 17 ff. 'Ρόδος 29, 18 ff

Tempel auf der akropolis von Athen 20 ; 21, verschiedene tempel in Delos 24; 51, 32, Zeustempel in Lebadea 30, Asklepiostempel in Epidauros 31, Amphiaraon in Oropos 25; 32 ίεροπόιον 24, io8. 110 ίεραί οίκίαι 24, ι6 ίερά τεμένη 24, 6 Schätze des tempels s. oben s. 71 P r i e s t e r und Tempelpersonal Ι ε ρ ε ύ ς Δημοτιωνιδών 9, i. τοδ Δεκελειών οϊκοο 9, 4 1 > Περγαμηνών (epon.) 13, 1; Ώρωπίων (epon.) 25, i l ; ιερείς των tì-εών εν τήι άκροπόλει ' Α θ η ν α ί ω ν 2ο, 12; Μεδεωνίων 3, 39 ι έ ρ ε ι α ι 3> 4 o cf· 24, 103 ί ε ρ ά ρ χ α ι Μεδεωνίων 3 , 3 9 ί ε ρ ο θ - ΰ τ η ς Ίστιαιέων 40, 5 ί ε ρ ο π ο ι ο ί των &εών εν τήι άκροπόλει 'Αθηναίων 20, 13. 19 ! Δηλίων 24, ι . 2. 5· 39· ϊ 2 4 ; Καμιρέων 12, 17, φϋλής Α'ιγηίδος 15 Β , 6 ; γραμματεύς ίεροποιών Δηλίων 24, 3· Ι 2 5 ί ε ρ ο τ α μ ί α ς Μεδεωνίων 3> 19· 26. 29 ν α ο π ο ί ο ι Αεβαδέων 3° τ α μ ί α ι s. oben s. 7° cf. auch 24, 1 1 6

Priesterliste 8 C, 36 ; einkiinfte der piiester 3, 25 Tempelarchitekt in Delos 24, 44 und weiter, in Lebadea 30, 53, in Epidauros 31, 31 cf. 20, 40 Niederes tempelpersonal in Delos 2 4i 83»· Opfer χ ό ρ ε ι ο ν 9, 6 und öfter μ ε ί ο ν 9, 5- 53. 6o O p f e r des demos Plotheia 11 Opf e r t e i l n e h m e r in Kos 29 O p f e r in der Volksversammlung 15 A I I I , 3 1 ; 37, 8; 43, 1 7 ;

5 1 , 25, ausserdem s. 3, 8. 2 1 . 45. 46. 5 2 ; 5, 2 6 ; 1 2 , 1 8 ; 24, 1 1 6 ; 47, 54

73 Feste Άνάκια ΙΙλωθέων ι ι , 6 Άντιγόνεια Ίστιαιέων 5 r i 22 'Απολλώνια Δηλίων 24, 88, Π λ ω θ·έων ι ι , 8 'Αρτεμισία Δηλίων 24, 93 'Αφροδίσια Πλωθ-έων I I , 5 Διονύσια 'Αθηναίων ι ι , 3 ® , — τά μεγάλα 47· 75, Δ. Άστοπαλαιέων 17,

ι6

δορπία (Άπατοορίων) 9, 62 Αητώια Δηλίων 24, 93 μυστήρια èv Έλεοσϊνι 15 Β , 6 Παναθήναια 2θ, 27. 28. 5 8 ; 2 1 ; 47, 77 Παναιτωλικό 6, 2 Π άνοια Πλωθ-έων I I , 9 Σωτήρια Πηρέων 5, 2 6 ά γ ώ ν ε ς 8 Α , 26; 17, 1/ (των τραγωιδών); 37» 43. 2 3 ; , 47, 55- 76 ff. άγωνοθέτης besonders 47, 53 ff·, auch 19, 1 6 ; 5 1 , 23 δ ι δ ά σ κ α λ ο ς i l , 38 χ ό ρ ο ς 24, 85 und weiter, χορηγός 53, 34 Δ ι ο ν ϋ σ ι α κ ο ι τεχνϊται 6, 15 Monate Άρτεμισιών εν Σάμωι 59, 37 Βοηδρομιών έν 'Αθήναις 43, 3 Γορπιαιος εν Μακεδονίαι 4 2 Β , 14 Έκατομβαιών èv ' Α θ ή ν α ι ς 27, 6 Έρμαιων έν Ίοολίδι 49, 34 Εόμένειο; èv Περγάμωι 1 3 , 2 Η ρ α ί ο ; èv Περγάμωι 4, 17» Τήμνωι 4, ' 5 Ίοβάκχιος èv 'Αστοπαλαίαι 17, 15 Κρονιών εν Σάυ,ωι 59, 2 Όμολώιος εν Αλωι 36, 3 Πελοσιών èv Σάμωι 59, 56 Ύπερβερεταΐος èv Μακεδονίαι 42 Α , 7 έμβόλιμος μήν 45, 2ο Sonstiges Weihgeschenke 8 C, 35 ί ·4 Ι Γ 5 ! Götterbilder 21 I, 2 1 . 22; 24, 89. 90. 98. 102 Eid 2, 1 9 ; 7, ι · 5 ° ; 9, 35· 30, 43

ι°9;

Χ. Ö F F E N T L I C H E URKUNDEN UND A N D E R E INSCHRIFTLICHE A U F ZEICHNUNGEN

a. Ö f f e n t l i c h e u r k u n d e n Aufzeichnung auf s t e i n , wenn nichts anderes angegeben ist, a u stelen : von rats-, volks- und phratriebeschlüssen 9, 2ff.; 14, 1 4 ; 2ξί 26; 43, 3 1 ; 47, 87; 48; 49, ΐ5· 3 7 ; 5 i , 2 5 f f . ; 53, 12, 54, 22 eines sympolitievertrages 3, 65 von freigesprochenen trierarchen 23, 4 von neubürgem 35, 4 (ob stele?), 42 Β, i f f . von proxenoi 39 (auf einer wand) der κτοϊναι von Kamiros 1 2 , 2 ff. der schätze der götter auf der bürg 20, 2 2 f f . der Vergebungsbedingungen 30, 6 ff. des Pachtvertrages 27, 20 ff. d e r p e r s o n e n , die d e m Staat geld

leihen 25, 21 der einwohner, die beitrage zahlen 26, 18 ff. Aufzeichnung auf b r o n z e 33 Aufzeichnung auf h o l z t a f e l n 9, 61. 1 2 1 ; 24. 89. 1 1 3 ; 30, 5, cf. πινάκια και γραμματεία 20, I i δμολογία έσφραγισμένα 3, 68 γραμματεϊον το εν Δημοτιωνιδών και το άντίγραφον 9> 2 ο, τά κοινά γραμματεία 9, 98, τά δ η μόσια γράμματα Σαμίων 59, "δι 7, νομογραφίαι Αίτωλών 6, ι ό Neubürgerliste von Ephesos 35, 4 Paroikenliste v o n P e r g a m o n 1 3 , 12. 34 Priesterliste von Ilion 8 C, 3 5 Neuaufzeichnung einer alten inschrift 18; 28 Doppelte ausfertigung einer urkunde 3, 65 ff.; 5 1 , 26 Aufstellung der stele: auf der akropolis 14, 1 5 ; 26; 53, 1 5 ; 54, 25

48,

INDEX

74

im tempel 27, 22 cf. 23; 49, 15; S i . 26 auf der agora 43, 33; 47, 89 (neben dem ehrenstandbild) im hafen 49, 38 b. S o n s t i g e i n s c h r i f t l i c h e auf ζ e ich n u n gen Weihinschriften 8 C, 3 5 ; 14 (s. besonders z. 8) ; 15 ; 16 Grabinschriften 8 C, 35 s. auch 24, 118 XI. E H R U N G E N

έ π α ι ν ε σ α ι io, 11 ; 14, 6. 12; 15; 17. 1 0 ; 41. 2 3 ; 43, 19· 24· 2 5 ; 47. 71; 51. 18; 54, 15. 33- 61. 74 σ τ ε φ α ν ώ σ α ι Φαλλού στεφάνωι I S A 33· Β. C ; 17, 12; 41, 24; 43, 29; 51, 19 σ τ ε φ α ν ώ σ α ι χρϋσωι στεφάνωι ίο, 12; 14, 7· ι 2 ; 43. 2 0 ! 47, 72; 54- ι 6 · 34· 62 vgl. auch 14, i ; 15. ι ; ι6, 2 ά ν α γ ο ρ ε δ σ α ι τον στέφανον 47. 75; 51. 2ΐ π ρ ο ε δ ρ ί α Ιν τοις άγώσι 8 Α , 26; 43. 23; 47, 83 ε ΐ κ ώ ν χ α λ κ ή 8 Α , 2 4 ; 47, 8ο σ ί τ η σ ι ς εν π ρ ι > τ α ν ε ί ω ι 8 Α, 25 (εως äv £ήι), 5; 6 ; 47, 8 ι (χut', δεΐνι καί εκγόνων τώι πρεσβϋτάτωι άει), 49. 2 4 · 34 (καλέσαι επί ξένια εις το προτανείον) ; 53, 2 5 E x c e p t i o n e l l e s 8 ; 28; 38 XII. V E R L E I H U N G DER POLITIE UND PROXENIE U N D DER D A M I T VERBUNDENEN R E C H T E

π ο λ ι τ ε ί α 4, ι 8 ; 13, 9. 11. 3 3 ; 35, 3· 4 ; . 3 6 , r 6; 3 8 ; 42 A, 5. B, 10, πολιτεία κατά τον νόμον 8 A, 3 2 ; 51, 23 π ρ ό ξ ε ν ο ς 34, 2 · 8 ; 39; 53, 9 ; προξενιά 34. 6 ; 4°. 6, πρόξενος και εδεργέτης 25, Ι5· 3 ° ; 36, 4 ; 38. 3 ; 54. ϊ8, cf. .τΐσοπρόξενος 33. 3

ε ό ε ρ γ έ τ η ς 26, 4 9 ; 38, zweiter beschluss ά σ φ ά λ ε ι α και άσολία 25, ι 8 36, 7· 8 ά τ έ λ ε ι α 37, 1 m ' t anmerkung 4 ε γ κ τ η σ ι ς γ η ς καί οίκίας 4, 2 0 ; 25. 17; 36, 8 ; 37, ΐ4> — * α τ ά τον νόμον 54, 2 0 , ο'ικίας ε γ κ τ η σις 41, 2 9 εισαγωγή και ε ξ α γ ω γ ή oder ε'ίσπλοος καί εκπλοος ά,σολεί καί άσπονδεί 37, 4 ; 34, 1 2 Ιπικληρώσαι εις φϋλήν καί χιλιαστόν 35. 4 ε π ι ν ο μ ί α 36, 7 έ φ ο δ ο ς έπί το κοινον πρώτοις μετά τά ιερά 37, 7 cf. 5 1 > 2 4 ί σ ο τ έ λ ε ι α 2¡, 18; 36, 7 ; 41, 28 XIII. WIRTSCHAFTSGESCHICHTLICHES

Aegypten, getreidelieferant Athens 47, 28 ; 54 anm. 7 A t h e n , Handelsbeziehungen zum Pontus 52 mit anm.; 54; getreideimport 47, 2 9 ; 5 2 ; 54 B a n k i e r s und banken 51; 58 mit anmerkungen C h a l k i s (Euboea) liefert becher 21 I, 18 C h i o s liefert ruhebetten 21 I, 13 C y ρ r i e r getreideimporteure Athens 54 mit anm. 7 D e k l a r a t i o n s p f l i c h t 57 D e l o s als emporium 51; 55 E i n f u h r und ausfuhr zu wasser und zu lande 2, 15 ff. ; 57 Ge t r e i d e g r o s s k a u f l e u t e 54 mit a n m . ; 59, 4 6 f f . G e t r e i d e n o t und getreidekauf der Städte 47, 29; 51 ; 54; 59 H a n d e l s s t r e i t i g k e i t e n 48 Η i s t i a i a, lebhafte handelsbeziehungen im 3. jahrhundert vor Chr. 40 K e o s liefert R ö t e l 49 K u n s t g e w e r b l i c h e gegenstände im Parthenon 21 Κ y ζ i k o s , goldstater, wertverhältnis zum silberstater von Olbia 58, 24 M i l e t liefert ruhebetten z i I, 13

INDEX

M ü n z e n , masse und gewichte: άγρΰριον παντοδαπόν εΙς'Αλεξανδρείου λόγον 24, 4- 1 2 2 νόμισμα ήμεδαπόν 20, 4> το νόμισμα τό τ η ς πόλεως 58, ' 4 χαλκός 3°. 6 δ χαλκός και το άργύριον Ό λ βιοπολιτικόν 58, ΐ 5 χρι>σίον και άργύριον Ιπίσημον 58 δ ρ α χ μ ή 8 Α, 27; 9 ; ' 4 . 7- ΐ 3 ; 20, 45; 24> 3· 5· 6 ff. 28 ff. 46 fin ó . 1 2 2 ; 27, 3 ; 2 9, 17 ff·; 30. 10; 39, 7· 1 1 ; 45. 6 · " f f · 2 5 f f · ; 48, 2 1 . 22 ; 53, 18; 54, - α ί είς Άλεξανδρείοΐ) λόγον 24, 4· Ι23> τετράδραχμον 21 I, 23 μ ν ά 5. 2 5 ; 8 Α, 34· 3 8 ; ή μ ι μναϊον 3, 2 6 δ ρ ο λ ó ς 49, ΐ 3 ; 59> 2 6 ; τριώβολον 3°, 1 2 σ τ α τ ή ρ 5, 25· 2 6 ; 3°, n ; 5 8 , 24 (α. Κοζικηνός) ; 59, 8 (σ. π ά τριος) ; Φωκαίς 24, 4· Ι 2 3· Ι 2 7 τ ά λ α ν τ ο ν 8 Α, 21. Β, 1 2 ; 20, 3· 37· 5 3 ; 25> ΐ4· 2 3 ; 59, 4 2 · 46, τ ε τ τ ί γ ι α Πτολεμαικά 24,4· Ι 2 3· 127 χ ρ ο α ο 5 ς 24, 4· Ι 2 3· Ι 2 7 σ κ ε ύ ε α δαμόσια 56, ι ή μ ι α μ φ ό ρ ι ο ν 24, Ι2ΐ κ ά λ α θ· ο ς 24,109, ήμικάλαθος ibd. μ έ δ ι μ ν ο ς 54, ΙΟ· 56· 68, ή μ ι μέδιμνος 56 μ ε τ ρ η τ ή ς 24, ιοο. ι ο ί . ιο8 χ où ς 3, 2 8 ; 24, 9 2 , ήμίχοον 9, 8; 2 4, 9 2 ; 56 χ ο ι ν ι κ ι α ί ο ς 9· 8 π ο δ ς i d ; 30, 75; 3 2 , 21. 33 ff· è ρ γ ui ά 24, 58· 62 μ ν ά 24, 68, πεντάμναον 56 τ ά λ α ν τ ο ν 24, ι ο 8 f . ; 56 Gewicht nach drachmen angegeben in no. 2 1 M ü n z v e r t r a g und münzverwirrung 50 mit anm. M y t i 1 e n e, münzvertrag mit Phokaia 50, handelsbeziehungen zu dem Pontus 52 N o r m a l m a s s e 56 O l b i a , münzverkehr 58

75

O r i e n t a l e n in Delos 55 P h o k a i a , münzen 24. 4. 123. 127;

50

P o n t u s , getreideausfuhr 7, 47; 52; 54; handelsbeziehungen zu Mytilene 52, zu Athen 52 anm.; 54, zu Rhodos und Kos 52 anm. P r e i s e : eines goldenen kranzes 14, 7· 13; 54, 62. 75 Herstellungskosten eines götterbildes mit inschrift 24, 90 Preis der anfertigung einer inschrift 14, 15; 24, 90. 119; 30, 10 ff. ; 39, 6 ; 53, 1 5 ff.; 54, 2 7 Pachten und mieten 24, 6 ff. Preise von bauarbeiten am tempel und materiallieferungen 24, 44ff·; 3°, 9 ; 3 i ; 32> 35 Preise verschiedener waren 24, 38. 43. 86ff., von opfertieren 29, 17 ff. Getreidepreis 54 Besoldung der lehrer der παίδες 45, des tempelarchitekten und des niederen tempelpersonals 24, 83 ff.; 3 1 , 3 1 . 32 cf. 5, 24 ft. R h o d o s , die amphorenstempel zeugen des handels 52 anm. R ö m i s c h e kaufleute in Delos und Alexandrien 55 S i d o n und T y r u s am handel beteiligt 53 mit anm. S y r o s liefert ziegel 24, 74 V e r e i n e der kaufleute 55 Z i n s f u s s 25, 14. 1 5 ; 27, 37 XIV. WÖRTERVERZEICHNIS

αλωμα 25, 29 άπαγώγιμος αϊτός 7, 48 άρέσμιον 3, 2 5 άρχοστατεϊσθ-αι 3, ! 4 εναρχος 8 Α 21 εξοδιάζειν 39, 7 καταγρέω = καθ·αιρέω 5°, ! 3 καθιατάναι σίτον 59, 33· 5° μελεδωνοί 59 τα παλίνπωλα 3°, 2 6 ααστήρ 7, 2 4 δδαρέστερος 5°, ! 4 χεραεΰεαά·αι 42 Β 5 χέρρον 27, ι 6 ώμαλία (analog άνωμαλία) 3°, 7

76

INDEX XV. VERGLEICHUNGSTABELLE

Gr. Inschr. ζ. gr. Inscr. Gr. Staatenk.

Inscr. Gr. I

32 170. 179

171

5'7

520

I Suppl. 505 a 519a 521b

II,

Ii

316 331 413 546 5t>4 570 795f

841b 872

1055

II 3 Π» IV V,

1207

179 1484 1421 V I I 2792 3068

IX, IX, XI, XII, XII, XII,

b

3073 4255 4263 32 107 205 517 161A 694 I

3

86 168

169

X I I j 883

Ditten! g berger, 1 1 Sylloge ι e ih ι f

21 26

72

118

48

86 114

Π,

20 21 22

152 53 213 Η 238 1 43 2 3 9 J 47 2 4 5 41 2 6 6 49 280 IO II

425 426

23

429

24 12

496

9 435 15 439 2 7 449 16 454 54 455 31 456 57 458 i b 459 44 4 6 1 30 4 6 4 32 4 7 0 25 475 3 480 36 493 5 494 4 2 495 497 50 501 52 5 0 2 i d 516 39 5 2 0

Gr. Inschr. Syll z. gr. Staatenk. 523 1 7 535 1 9 540 542 Gr. Inschr. 546 ζ. gr. 914 Staatenk. 936 20 22

48 O Gl 53 54 135 47 2 1 8 42 2 6 5 338 51 344 41 483 6

Gr. Inschr. z. gr. St. 45 27 30 32 58 52 57 Gr. Inschr. z. gr. St. 55b 8

4 13 55d 18

5 Gr. 3 Inschriften, die Inschr. IO nicht in IG, Syll oder OGI z. gr. Ig stehen : St. 9 12 Ath. Mitt. 9. .. 58 i b 38 i a (Michel 531) 16, 407 (Michel I c 720) i d I f Bull. Corr. Hell. 55 a 7 8, 175 2 28 9, 6 (Michel 17) 55c 35 3 1 ! 444 34 Inschr. v. Olympia 11 37 (Michel 194) 33 39 4 0 Inschr. v. Pergamon 2, 4 6 3 46 H 15 Inscr. of Cos 10 16 (Michel 642) 26 56 17 Sitzungsb. d. Beri. Akad. 1904, 917 59 25 43

Im dialekt sind folgende inschriften geschrieben: Dorisch i d , 7, 12, 17, 26, 29, 31, 34, 39 33 (elisch), 3, 5, 6, 36 (nordwest-griechisch), 2 (kretisch) Aeolisch 4, zweite hälfte, 50, i b , 44 (böotisch) Ionisch 28, 38, 56

77

INDEX

INHALT V o r b e m e r k u n g e n und abkürzungen I . Grenzsteine

Seite 2 3

B ü n d n i s zwischen G o r t y n und L a p p a ( K r e t a ) (3. oder 2. j a h r h . v. Chr.) S y m p o l i t i e von Stiris und M e d e o n (Phokis) (nach 182/1 v. Chr.) Isopolitie von P e r g a m o n u n d T e m n o s (anfang des 3. j a h r h . v. C h r . ) Schiedsspruch in den aus der S y m p o l i t i e von M e l i t a i a und P e r e a entstandenen Streitigkeiten (gegen 200 v. Chr.) 6 . A n t w o r t des ätolischen B u n d e s auf das Asyliegesuch von T e o s (ca. 203 v. Chr.) 2. 3. 4. 5.

7. B ü r g e r e i d v o n Chersonesos (anfang des 3. j a h r h . v. Chr.) 8 . Gesetz von I l i o n gegen T y r a n n i s und Oligarchie (anfang 3. j a h r h . v. Chr.)

3 4 5 6 7

des

9. B e s c h l ü s s e der D e m o t i o n i d a i (396/5 bis m i t t e d. 4. j a h r h . v. C h r . ) 10. D e k r e t der attischen P h y l e E r e c h t h e i s für einen W o h l t ä t e r (1. hälfte des 3. j a h r h . v. Chr.) 11. F i n a n z e n des attischen D e m o s P l o t h e i a (anfang des 4. j a h r h . v. Chr.) 12. A u f z e i c h n u n g der κτοίναι von K a m i r o s (4. oder 3. j a h r h . v. Chr.) 13. A u f n a h m e verschiedener B e v ö l k e r u n g s k l a s s e n in das pergamenische B ü r g e r r e c h t (133 v. Chr.) 14. W e i h i n s c h r i f t des athenischen R a t e s und E h r u n g des R a t s h e r r n P h a n o d e m o s (343/2 v. Chr.) 15. E h r u n g der P r y t a n e n der A i g e i s (341/0 v. Chr.) 16. W e i h i n s c h r i f t dreier athenischer S t r a t e g e n (95/4 v. Chr.) 17. E h r e n d e k r e t von A s t y p a l a i a für einen A g o r a n o m e n (2. j a h r h . v. C h r . ) 18. A u s d e m Gesetz für die pergamenischen A s t y n o m e n (2. j a h r h . v. Chr.) 19. B e a m t e n l i s t e von T e n o s (1. j a h r h . v. Chr.)

11 13 14

15 15 16 18 19 20 20

21

20. A t h e n i s c h e r V o l k s b e s c h l u s s ü b e r N e u o r d n u n g der V e r w a l t u n g der T e m p e l s c h ä t z e auf der B u r g (435/4 v. Chr.) 21 21. I n v e n t a r d e r S c h ä t z e des P a r t h e n o n (422/21 und 421/0 v. Chr.) 23 22. Geldzahlung aus dem T e m p e l s c h a t z der A t h e n e für die k o r k y räische E x p e d i t i o n (433 v. C h r . ) 25 23. A u s den U e b e r g a b e u r k u n d e n der athenischen Werftaufseher (353/2 v .

Chr.)

26

24. A b r e c h n u n g der delischen T e m p e l b e h ö r d e ü b e r E i n n a h m e n u n d A u s g a b e n (279 v. Chr.) 28 25. A n l e i h e von Oropos z w e c k s M a u e r b a u e s (letztes drittel des 3. j a h r h . v. Chr.) 35 26. O e f f e n t l i c h e A n l e i h e in K o s f ü r den B a u einer F l o t t e (ca. 200 v. Chr.) 36 27. V e r p a c h t u n g von Gemeindeland seitens des D e m o s der Α ί ς ω ν ε ΐ ς (346/5

ν.

Chr.)

37

28. Steuerprivilegien für M a n e s und die N a c h k o m m e n des A i s e p o s in Kyzikos 38 29. D i e P ä c h t e r der Staatssteuern in einem Sakralgesetz von K o s (anfang des 2. j a h r h . v. Chr.) 38

INDEX

78

Seite

30. Allgemeine Vergebungsbedingungen in der Bauurkunde des Zeustempels in Lebadea ( 1 7 5 — 1 7 1 v. Chr.) 40 3 1 . Aus der Kostenabrechnung über den Bau des Asklepiostempels in Epidauros (anfang des 4. jahrh. v. Chr.) 42 32. Submissionskontrakt über die Anlegung einer "Wasserleitung im Amphiaraion (zwischen 338 u. 322 v. Chr.) 43 33. Bürgerrechtsdiplom von Chaladrion (Elis.) (6. jahrh. v. Chr.) 34. Uebernahme der Proxenie von Knidos seitens eines Abydeners (1. hälfte d. 4. jahrh. v. Chr.) 35. Verleihung des Bürgerrechtes von Ephesos auf Antrag des Neubürgers (3. jahrh. v. Chr.) 36. Proxeniedekret von Halos (Phtiotis) (184/3 v. Chr.) 37. Magnesia gewährt den Phokäern Atelie und andere Privilegien (1. hälfte d. 3. jahrh. v. Chr.) 38. Zeleia verleiht Bürgerrecht und andere Privilegien (ausgang d. 4. jahrh. v. Chr.) 39. Beschluss über die Aufzeichnung der Proxenoi von Astypalaia (1. jahrh. v. Chr.) 40. Liste der Proxenoi von Histiaia (Euboea) (232 v. Chr.) 41. Eisphorai und Leistung anderer Dienste seitens eines attischen Metöken (ca. 200 v. Chr.) 42. Briefe Philipps V . an die Larisäer über Erweiterung des Bürgerrechtes (219 u. 2 1 4 v. Chr.) 43. Athenischer Volksbeschluss zu Ehren der Epheben und ihrer Lehrer (282/1 v. Chr.) 44. Militärstammrolle aus Lebadea (mitte des 3. bis 2. jahrh. v. Chr.) 45. Gesetz von Teos über die Verwendung einer Stiftung für den öffentlichen Unterricht (3. jahrh. v. Chr.) 46. Inschriften aus dem pergamenischen πανηγορικον γομνάσιον (römische zeit) 47. Athenisches Psephisma 272/1 v. Chr.)

für

den

Strategen

Phaidros

(gegen

48. Vertrag von Athen mit Phaseiis über die Schlichtung der Handelsstreitigkeiten (mitte des 5. jahrh. v. Chr.) 49. Athens Monopol der Rötelausfuhr aus Keos (ca. 360—350 v. Chr.) 50. Vertrag zwischen Mytilene und Phokaia über gemeinsame Prägung von Goldmünzen (1. hälfte d. 4. jahrh. v. Chr.) 51. Dienste eines rhodischen Bankiers in Delos beim Getreidekauf der Histiäenser (2. hälfte d. 3. jahrh. v. Chr.) 52. Zollprivileg der Mytilenäer im bosporanischen Reich (mitte d. 4. jahrh. v. Chr.) 53. Beschluss Athens zu Ehren des Königs Straton von Sidon und zu gunsten der nach Athen Handel treibenden Bürger Sidons (mitte des 4. jahrh. v. Chr.) 54. Athenische Ehrenbeschlüsse für einen Grosskaufmann (nach 330 v. Chr.) 55. Ehren- und "Weihinschriften aus Delos von kaufmännischen und ähnlichen Vereinen (mitte d. 2.—I. jahrh. v. Chr.)

44 44 44 45 45 45 46 46

48

49 50 5° 51

51

54 55 56 57 5® 58 59 61

INDEX

η g

Seite

56. Normalmasse von Assos (4. jahrh. v. Chr.) 62 57. Ein- und Ausfuhr in Kyparissia (4. oder 3.jahrh. v. Chr.) 63 58. Dekret von Olbia über den Goldmünzenverkehr (anfangd. 4. jahrh. v. Chr.) 63 59. Gesetz von Samos über die Beschaffung von Brotkom aus öffentlichen Mitteln 64 Index 67

A D D E N D A EX

CORRIGENDA

4 füge in z. 13 vor Ά γ ά θ - a t ein: I I 6 zeit nach Pomtow ca. 203 v. Chr. Die inschrift steht auch Syll 280. Der beschluss wurde auch in Delphi aufgestellt, das präskript ist daselbst gefunden Bull. Corr. Hell. 26, 281 = É c o l e Française d'Athènes, Fouilles de Delphes I I I , no. 134 a, wo auch zwei neue texte stehen, die antwort der Amphiktyonen und ein proxeniedekret von Delphi für die gesandten aus Teos. Im kommentar lese man : auf den wänden des Dionysostempels 8 in Α ζ. 31 ist der strich hinter 'Εάν zu tilgen 9 z. 8 lies φράτηρ. Zu der literatur ist nachzutragen A . K ö r t e , Mitgliederverzeichnis einer att. Phratrie, Hermes 37, 582 14 anm. 6 lies atthidograph, anm. 8 probuleuma 20 z. 50 lese man 6σ]-φέρεν 21 erster zeilenstrich nach έπικοόριοι, in z. 20 ist zu lesen hinter dem zweiten αταθ·[μόν τούτον: 24 ζ 27 άργόριον, ζ. 55 κελεοόντων 3 ¿ ζ. 6 lies δίδοσθ·αι 42 vgl. auch Michel 305 59 ζ· 2 lese man έκ[κληαι]|ών

Frommannsche Buchdruckerei (Hermann Pohle) in Jena. — 4267

A. Marcus und E. Weber's Verlag, Bonn

TÄBVLAE IN YSYM SCHOLARYM EDITAE SVB CVRA

IOHAMIS LIETZMAM Erschienen sind:

ι. SPECIMINA CODICVM GRAECORVM VATIC A N O R V M collegerunt PIVS FRANCHI DE' CAVALIERI et IOHANNES LIETZMANN. 1910. XVI S. 50 Tafeln in Lichtdruck. In Leinen band 6 M., Vorzugsexemplare in Pergament 12 M.

2. PAPYRI GRAECAE BEROLINENSES collegit WILHELM SCHVBART. 1911. XXXIV S. 50 Tafeln in Lichtdruck. In Leinenband 6 M., Vorzugsexemplare in Pergament 12 M.

3. SPECIMINA CODICVM LATINORVM VATIC A N O R V M collegerunt FRANCISCVS EHRLE S. J. et PAVLVS LIEBAERT. XXXVI S. 1911. 50 Tafeln in Lichtdruck. In Leinenband 6 M., Vorzugsexemplare in Pergament 12 M.

4. INSCRIPTIONES LATINAE collegit ERNESTVS DIEHL. 1912. 50 Tafeln in Lichtdruck. In Leinenband 6 M., Vorzugsexemplare in Pergament 12 M.

5. HANDSCHRIFTEN DER REFORMATIONS-

Z E I T ausgewählt von Prof. Dr. G. MENTZ. 1912. XXXVIII S. 50 Tafeln in Lichtdruck. In Leinenband 6 M., Vorzugsexemplare in Pergament 12 M.

6. ANTIKE PORTRÄTS bearb. von RICH. DELBRÜCK. LXX S. (mit 41 Abbild.). 62 Tafeln in Lichtdruck. 1912. In Leinenband 12 M., Vorzugsexemplare in Pergament 20 M.

A. Marcus und E. Webers Τ erlag, Bonn

Jenaer Historische Arbeiten herausgegeben von

Alexander Cartellieri und Walter Judelch.

Heft 1 : Guilelmus

Neubrigeiisis,

schichtsschreiber

des

ein

pragmatischer

12. Jahrhunderts.

Rudolf Jahncke. Heft 2: Die

Entwicklung

GeDr.

Preis: 4 Mark. der

Landeshoheit

fahren des Fürstenhauses Reuß Von Dr. W a l t e r

Von

der

Vor-

(1122—1329).

Pinkenwirth. Preis: 2 Mark 50 Pf.

Heft 3 : Marius, Saturninus und Glaucia.

Beiträge zur

Geschichte der Jahre 106—100 v. Chr.

Von Dr.

F r e d e r i c k W a l t e r R o b i n s o n Μ. A. Preis : 4 Mark. Heft 4: Papst

Gregor VIII.

mann.

Von

Dr.

Gustav

Klee-

Preis: 1 Mark 80 Pf.

Heft 5: Beiträge zur Geschichte von Lesbos im vierten Jahrhundert.

Von Dr. H a n s P i s t o r i u s , Preis : 4 Mark 50 Pf.

A.

MARCUS UND E. WEBER'S VERLAG

IN

BONN

KLEINE TEXTE FÜR VORLESUNGEN UND ÜBUNGEN HERAUSGEGEBEN VON HANS LIETZMANN ι D A S MURATORISCHE FRAGMENT u n d d i e m o n a r c h i a n i s c h e n p r o l o g e z u

2. Aufl.

den evangelien, hrsg. v. H . L i e t z m a n n . 2 DIE

DREI ÄLTESTEN

MARTYROLOGIEN,

16 S.

hrsg. v. H .

0.30 M .

Lietzmann.

2. Aufl. 18 S. 0.40 M. 3 APOCRYPHA I : R e s t e d. Petrusevangeliums, d. Petrusapocalypse u. d. Kerygma Petri, hrsg. v. E . K l o s t e r m a n n . 2. Aufl. 16 S. 0.30 M . 4 AUSGEWÄHLTE PREDIGTEN I : Orígenes homilie X über den propheten Jeremias, hrsg. v. E . K l o s t e r m a n n . 16 S. 0.30 M. 5 LITURGISCHE TEXTE I : Zur gesch. d. orientalischen taufe u. messe im 2. u. 4. jahrh., ausgew. v. H . L i e t z m a n n . 2. Aufl. 16 S. 0.30 M . 6 DIE DIDACHE hrsg. v. H . L i e t z m a n n . 3. Aufl. 16 S. 0.30 M . 7 BABYLONISCH-ASSYRISCHE TEXTE, übers, v. C. B e z o Id. I. Schöpfung und Sintflut. 2. Aufl. 24 S. 0.40 M. [21 S. 0.40 M. 8 APOCRYPHA II: Evangelien, hrsg. v. E . K l o s t e r m a n n . 2. Aufl. 9 PTOLEMAEUS B R I E F AN DIE FLORA hrsg. v. A . H a r n a c k .

2. A u f l .

10 S. 0.30 M. 10 D I E HIMMELFAHRT DES MOSE, hrsg. v. C . C l e m e n .

16 S.

0.30 M .

1 1 APOCRYPHA M : Agrapha, slavische Josephusstücke, Oxyrhynchusfr. 1 9 1 1 hrsg. v. E . K l o s t e r m a n n . 2. Aufl. 26 S. 0.50 M. 1 2 APOCRYPHA IV : Die apokryphen briefe des Paulus an die Laodicener und Korinther, hrsg. v. A . H a r n a c k . 2. Aufl. 0.60 M.

1 3 AUSGEWÄHLTE PREDIGTEN I I : F ü n f festpredigten A u g u s t i n s in ge-

reimter prosa, hrsg. v. H . L i e t z m a n n .

16 S.

0.30 M.

1 4 GRIECHISCHE PAPYRI hrsg. v . H . L i e t z m a n n . 2. A u f l . 32 S. 0.80 M .

15/16 DER PROPHET AMOS, Hebräisch und Griechisch, hrsg. v. J . M e i n h o l d und H . L i e t z m a n n . 32 S. 1.00 M. [0.80 M . 1 7 / 1 8 SYMBOLE DER ALTEN K I R C H E , a u s g e w . v. H . L i e t z m a n n .

32 S.

19 LITURGISCHE TEXTE II : Ordo missae secundum missale romanum, hrsg. v. H . L i e t z m a n n . 2. Aufl. 32 S. 0.40 M .

20 ANTIKE FLUCHTAFELN hrsg. V. R . W ü n s c h . 21

DIE

WITTENBERGER

U.

hrsg. v. H . L i e t z m a n n . 22/23

2. A u f l . 3 1 S. 0.70 M .

LEISNIGER KASTENORDNUNG

24 S.

0.60 M.

JÜDISCH-ARAMÄISCHE P A P Y R I AUS E L E P H A N T I N E

sachlich erklärt v. W . S t a e r k .

2. Aufl.

38 S.

1522,

1523,

sprachlich

und

1.30 M.

24/25 LUTHERS geistliche L i e d e r , hrsg. τ . A . L e i t ζ m a η η. 31 S. 0.60 M . 26/28 LATEINISCHE CHRISTLICHE INSCHRIFTEN m i t e i n e m a n h a n g j ü d i s c h e r

inschriften, ausgew. u. erkl. ν. E . D i e h l .

2 Aufl.

86 S.

2.20 M .

29/30 R E S GESTAE DIVI A V G V S T I , h r s g . u . erkl. v. E . D i e h l .

2. A u f l .

R

0.40

'

40

S.

1.20

[15

M.

S.

M.

3 1 Z W E I NEUE EVANGELIENFRAGMENTE h r s g . u . e r k l . v . H . B . S w e t e .

3 2 ARAMÄISCHE URKUNDEN Ζ. gesch. d. J u d e n t u m s im V I u . V j a h r h .

vor Chr. sprachl. u. sachl. erkl. v. W . S t a e r k . 3 3 / 3 4 SUPPLEMENTUM LYRICUM

Pindar) hrsg. v. E . D i e h l .

16 S.

(Archilochus A l c a e u s S a p p h o

2. Aufl.

44 S.

0.60 M. Corinna

1.20 M.

3 5 LITURGISCHE T E X T E Π Ι : D i e k o n s t a n t i n o p o l i t a n i s c h e m e s s l i t u r g i e v o r

dem I X . jahrhundert v. A . B a u m s t a r k . 16 S. 0.40 M. 36 LITORGISCHE TEXTE T V : Martin Luthers V o n Ordnung gottesdiensts, Taufbüchlein, Formula missae et communionis 1523 hisg. v. H . L i e t z m a n n . 24 S. 0.60 M.

A . M A R C U S UND E . W E B E R ' S V E R T A G IN B O N N 37 LITURGISCHE TEXTE V : Martin Luthers Deutsche Messe 1526 hrsg. v. H. L i e t z m a n n . ib S. 0.40 M. 38/40 ALTLATEINISCHE INSCHRIFTEN hrsg. ν. E. D i e h l . 2. Aufl. 92 S. 2.40 M., gbd. 2.80 M. 41/43 FASTI

CONSULARES IMPERII R O M A N I

(30

y. Chr. — 5 6 5

η.

Chr.)

mit Kaiserliste bearb. ν. "W. L i e b e n a m . 128 S. 3 M., gbd. 3.40 M. 44/46 MENANDRI reliquiae nuper repertae hrsg. y. S. S u d h a u s . 65 S. 1.80 M., gbd. 2.20 M. [mann. 64 S. 1.50 M. 47/49 LATEINISCHE ALTKIRCHLICHE POESIE 50/51 URKUNDEN

ZUR

GESCHICHTE

DES

ausgewählt y. H .

BAUERNKRIEGES

"WIEDERTÄUFER hrsg. y. H. B ö h m e r .

36 S.

52/53 FRÜHBYZANTINISCHE KIRCHENPOESIE

A. Leitzmann.

30 S.

DES

DER

0.80 M.

I : Anonyme hymnen

V . — V I . jahrhunderts ediert y. Dr. P a u l M a a s . 5 4 K L E I N E R E GEISTLICHE GEDICHTE

Lietz-

UND

32 S.

des

0.80 M.

XII J A H R H U N D E R T S

hrsg. Y.

0.80 M.

5 5 MEISTER E C K H A R T S B U C H D. GÖTTLICHEN T R Ö S T U N G U. VON

DEM

EDLEN MENSCHEN hrsg. y. P h . S t r a u c h . 51 S. 1.20 M . 56 POMPEIANISCHE WANDINSCHRIFTEN hrsg. y. E . D i e h l . 60 S 1.80 Μ . 57 ALTITALISCHE INSCHRIFTEN hrsg. y. H . J a c o b s o h n . 32 S. 0.80Μ. 58 ALTJÜDISCHE LITURG. GEBETE hrsg. y . " W . S t a e r k . 32 S. 1 . 0 0 M . 5 9 D E S M I S N A T R A K T A T B E R A K H O T H IN V O K A L I S I E R T E M T E X T

y. W . S t a e r k . 60 EDWARD YOUNGS

16 S.

herausg.

0.60 M.

GEDANKEN

ÜBER D I E O R I G I N A L W E R K E

übersetzt

von Η. Ε. v. Teubera hrsg. v. K . J a h n . 46 S. 1.20 M. 61 LITURGISCHE TEXTE VI: Die Klement. liturgie a. d. Const, apost. v m mit anhängen hrsg. y. H. L i e t z m a n n . 32 S. 0.80 M. 62 VULGÄRLATEIN. INSCHRIFTEN hrsg. y. E . D i e h l .

180 S.

4.50 M . f

gbd. 5 M. 6 3 GOETHES ERSTE W E I M A R E R

ν. Α . L e i t z m a n n .

GEDICHTSAMMLUNG mit Varianten

35 S.

hrsg.

0.80 M., gbd. 1.20 M.

64 DIE ODEN SALOMOS aus dem syrischen übersetzt mit anmerkungen

von Α . U n g n a d und W . S t a e r k . 40 S. 0.80 M. 65 A u s DER ANTIKEN SCHULE. Griechische texte auf papyrus holztafeln ostraka ausgew. u. erklärt v. E. Z i e b a r t h . 33 S. 2. Aufl. 0.80 M . 66 ARISTOPHANES Frösche mit ausgewählten antiken Scholien herausgeg. v. W . S ü s s . 90 S. 2 M., geb. 2.40 M. [56 S. 1.20 M. 67 DIETRICH SCHERNBERGS Spiel von Frau Jutten hrsg. v. E . S c h r ö d e r . 6 8 L A T E I N I S C H E S A C R A L I N S C H R I F T E N a u s g . v . F . R i e h t e r. 4 5 S . 0 . 9 0 M .

69 PoETARVM VETERVM ROMANORVM reliquiae selegit E . D i e h l . 165 S. 2.50 M., geb. 3 . — M. 70 LITURGISCHE TEXTE VII : Die Preussische Agende im auszug hrsgeg. v. H. L i e t z m a n n . 42 S. 0.80 M., geb. 1 . — M. 71

C I C E R O PRO M I L O N E

mit

dem

commentar

des

SCHOLIA BOBIENSIA hrsg. v . P . W e s s n e r . 72 DIE V I T A E VERGILIANAE hrsg. V. E . D i e h l .

ASCONIVS

7 3 D I E Q U E L L E N VON SCHILLERS UND GOETHES B A L L A D E N

gestellt ν. Α . L e i t z m a n n . 74 ANDREAS KARLSTADT

51 S. 3 Abb.

VON ABTUHUNG

und

den

1.60 M . , g e b . 2 . — M . 60 S. 1.50 M . zusammen-

1.20 M., geb. 1.50 M.

D E R BILDER

und

das

keyn

bedtler vnther den christen seyn sollen 1522 und die "Wittenbeiger beutelordnung hrg. v. H . L i e t z m a n n . 32 S. 0.80 M. 75 LITURGISCHE TEXTE VM : Die Sächsische Agende im auszug hrsg. V. H . L i e t z m a n n . 36 S. 0.80 M., geb. 1 . — M. 76 AUSWAHL AUS ABRAHAM A. S . CLARA hrsg. v . K . B e r t s c h e .

1 — M.

47 S .

A . MARCUS UND E. WEBER'S VERLAG IN BONN 77 HIPPOCRATIS de aere aquis locis mit der alten lateinischen Übersetzung hrsg. v. G. G u n d e r m a n n . 50 S. 1.20 M. 78 RABBINISCHE WUNDERGESCHICHTEN

79 08 81 82

des n e u t e s t a m e n t l i c h e n Zeitalters

in vokal, text mit anmerkungen v. P . F i e b i g . 28 S . 1 . — M . ANTIKE WUNDERGESCHICHTEN zum Studium der wunder des Neuen Testaments zusammengestellt, v. P . F i e b i g . 27 S . 0.80 M . VERGIL AENEIS I I mit dem commentar des Servius herausgeg. von E. D i e h l . 131 S. 2 . — M . , geb. 2.50 M . [geb. 1.80 M . ANTI-XENIEN in auswahl hrsg. v. W . S t a m m l e r . 68 S. 1.40 M . APOLLONIUS DYSCOLUS D e pronominibus pars generalis edidit Dr. P a u l u s M a a s . 44 S. 1 . — M.

83 ORÍGENES,

EUSTATHIUS V. ANTIOCHIEN, GREGOR V. N Y S S A

Hexe von Endor hrsg. v. E r i c h K l o s t e r m a n n . 84 A u s

E I N E M GRIECHISCHEN

von R i c h a r d W ü n s c h . 85

ZAUBERPAPYRUS

31 S.

über

70S.

herausgeg.

die

1.60 M .

und

erklärt

0.70 M.

D I E GELTENDEN PAPSTWAHLGESETZE hrsg. v. F . G I e s e .

56 S.

1.20 M

86 ALTE EINBLATTDRUCKE hrsg. ν. O t t o C l e m e n . 77 S. 1.50 M . 87 UNTERRICHT DER VISITATOREN an die pfarrherrn im kurfürstentum zu Sachsen herausgeg. von H a n s L i e t z m a n n . 48 S. 1 . — M . 88 BUGENHAGENS

BRAUNSCHWEIGER

KIRCHENORDNUNG

hrsg. v.

H.

L i e t z m a n n . 152S. 2.40M. [2.60 M., geb. 3 . — M . 89 EURIPIDES MEDEA mit Scholien herausg. von E r n s t D i e h l . 116 S . 9 0 D I E QUELLEN VON

SCHILLERS W I L H E L M T E L L

zusammengestellt

v.

Albert Leitzmann. 47 S. 1.20 M., geb. 1.50 M. 91 SCHOLASTISCHE TEXTE I : Zum Gottesbeweis d. Thomas v. A q u i n zusammengestellt v. E . K r e b s . 64 S. 1.50 M . 92 MITTELHOCHDEUTSCHE NOVELLEN I : Die heidin hrsg. v. L . P f a n n m ü l l e r . 51 S. 1.20 M. [71 S. 1.50 M., geb. 1.80 Μ . 93 SCHILLERS ANTHOLOGIE-GEDICHTE kritisch hrsg. v. W . S t a m m l e r . 94 ALTE

UND

NEUE

ARAMÄISCHE

PAPYRI

übersetzt

und

erklärt

von

W. Staerk. 73 S . 2 . — M. 95 MITTELHOCHDEUTSCHE NOVELLEN Π : Rittertreue. Schlegel hrsg. v. L. P f a n n m ü l l e r . 63 S. 1.50 Μ . [64 S. 1.60 M . 96 DER FRANCKFORTER („eyn deutsch theologia") hrsg. v. W . U h i . 97

DIODORS

RÖMISCHE

ANNALEN

bis 302 a. C h r .

Vaticanum hrsg. v. A . B . D r a c h m a n n .

samt

72 S.

dem

Ineditum

1.80 Μ .

9 8 M U S A I O S , H E R O U. L E A N D R O S m . a u s g e w . V a r i a n t e n u . S c h o l i e n h r s g . v .

A. L u d w i c h . 54 S. 1.50 M. 99 AUTHENTISCHE BERICHTE über Luthers letzte lebensstunden herausgegeben von Dr. J. S t r i e d e r . 42 S. 1.20 M . 100 GOETHES RÖMISCHE ELEGIEN nach der ältesten reinschrift hrsg. v. A. L e i t z m a n n . 56 S. Brosch. 1.30 M . , geb. 1.70 M . 101 FRÜHNEUHOCHDEUTSCHES GLOSSAR von A l f r e d G ö t z e . V i l i u . 1 3 6 S. 3 . 4 0 M., geb. 3 . 8 0 M . 102 DIE GENERALSYNODAL - ORDNUNG hrsg. von A . U c k e l e y . 20 S . 0.50 103 D I E

M. KIRCHENGEMEINDE-

UND

SYNODALORDNUNG

f. d.

provinzen

Preußen, Brandenburg, Pommern, Posen, Schlesien u. Sachsen hrsg. v. A . U c k e l e y . 36 S. 0.90 M . [64 S. 1.50 M . 104 DIE RHEINISCH-WESTFÄL. KIRCHENORDNUNG hrsg. v. A . U c k e l e y . 105 MYSTISCHE TEXTE AUS DEM ISLAM. Drei gedichte des A r a b i 1240. A u s d. A r a b , übers, u. erläutert v. M . H o r t e n . 18 S. 0.50 M . 106 DAS NIEDERDEUTSCHE NEUE TESTAMENT nach Emsers Übersetzung, R o s t o c k 1530 hrsg. v. E . W e i s s b r o d t . 32 S. 0.80 M .