201 55 8MB
Latin Pages 142 [144] Year 1931
TRÜBNERS PHILOLOGISCHE BIBLIOTHEK BAND 13
FRÜH GERMANISCH ES DICHTERBUCH Z E U G N I S S E UND T E X T E FÜR ÜBUNGEN UND VORLESUNGEN ÜBER ÄLTERE GERMANISCHE POESIE VON
HANS NAUMANN
1931 WALTER DE GRUYTER & CO. Tormil* G. J . Göscheasche Verlagebandlnng — J . Gatten tag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J . TrBboer — Veit & Comp.
BERLIN UND LEIPZIG
Alle Hechte, insbesondere das der Übersetzung vorbehalten
Druck TOH J. J. Augnata io Olflckfttadt und Hamborg
Inhaltsverzeichnis Seite
I.Zeugnisse der Autoren 1. Caesar 2 . - 6 . Tacitus 7. Ammianus Marcellinus 8. Julian Apostata 9. Ausonius 10.—13. Jordanes 14.—15. Priscus 16. Jordanes 17. Cassiodor 18.—20. Sidonius Apollinaris 21.—22. Procop 23. Paulus Diaconus 24. Gregorius magnus 25.—26. Venantius Fortunatus 27. Fredegar 28. Beda 29. Vita Liudgeri 30. Alcuin 31. Einhard 32. Thegan 33. Olafs saga ins helga II. T e x t e 1. Das Lied von der Hunnenschlacht 2. HamdismÄl 3. Vglundarkvida 4. Fragment des alten Sigurdliedes (mit Anhang) 5. Atlakvida
1 1 1 3 3 4 4 5 6 8 8 10 10 11 11 12 12 15 15 15 16 16 17 17 25 30 37 41
— 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36.
IV
— Seite
Hildebrandslied 49 Hildibrands Sterbelied 53 Rekonstruktion des Rosimundliedes 54 Inhalt des Iringlieds 63 Das Finnsburgfragment 70 Inhalt eines Lieds von Hengests Rache (Beowulf) 72 Inhalt eines Sigmundliedes (Beowulf) 76 Die Waldere-Fragmente 77 Fragmente der Biarkamal 79 Helgakvida Hundingsbana I I 81 Haraldskvaedi 93 Hakonarmäl 99 Eiriksmäl 104 Beowulfs Bestattung 106 Widsid 108 Deors Klage 113 Die Ruine 115 Einige Heidreksgatur 116 Die Merseburger Zaubersprüche 118 Angelsächsischer Hexenstichsegen 119 De Godan et Frea ridicula fabula 120 i>rymskvida 121 Wessobrunner Gebet 126 Caedmons Hymnus 127 Muspilli 127 Das Vaterunser des Heliand 133 Sodoms Zerstörung 133 Der Seesturm 135 Thomas Gefolgsmann 137 Petrus Schwertdegen 138
I.
Zeugnisse der Autoren 1. Caesar, De bello Gallico VI cap. 13: In omni Gallia eorum hominum, qui aliquo sunt numero atque honore, genera sunt duo . . . Sed de his duobus generibus alteram est druidum, alteram equitum. Uli rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur ; ad eos magnus adulescentium numerus disciplinae causa concurrit, magnoque sunt apud suos honore . . . Cap. 14 : Magnum ibi numerum versuum ediscere dicuntur. Itaque annos nonnulli viginti in disciplina permanent. Neque fas esse existimant ea litteris mandare, cum in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis litteris utantur Cap. 21: Germani multum ab hac consuetudine différant. Nam neque druides habent, qui rebus divinis praesint, neque sacrificiis student. 2. T a c i t u s : Ânnal. II c. 88. . . ceterum Arminius abscedentibus Romanis et pulso Maroboduo regnum adfectans libertatem popularium adversam habuit, petitusque armis cum varia fortuina certaret, dolo propinquorum cecidit: liberator haud dubie Germaniae et qui non primordia populi Romani, sicut alii reges ducesque, sed florentissimum imperium lacessierit, proeliis ambiguus, bello non victus. Septem et triginta annos vitae, duodecim potentiae explevit, caniturque adhuc barbaras apud gentes, Graecoram annalibus ignotus, qui sua 1
K a Q n f t Q n , Krühgermanisches Diehterbuch
_
2
—
tantum mirantur, Romanis haud perinde Celebris, dum vetera extollimus recentium incuriosi. 3. T a c i t u s : Annal. I c. 65. Nox per diversa inquies, cum barbari festis epulis, laeto cantu aut truci sonore subjecta vallium ac resultantis saltus complerent. — H i s t . 5, 15. Nox apud barbaros cantu aut clamore, nostris per iram et minas acta. — H i s t . 2, 22 . . . cohortes Germanorum, cantu truci et more patrio nudis corporibus super umeros scuta quatientium. — H i s t . 4, 18 virorum cantu sonuit acies, feminarum ululatu. — Annal. 4, 47 . . Sugambrae cohortis, quam Romanus promptam ad pericula nec minus cantuum et armorum tumultu trucem haud procul instruxerat. — Germ. 3 sunt illis haec quoque carmina, quorum relatu, quem barditum vocant, accendunt animos futuraeque pugnae fortunam ipso cantu augurantur; terrent enim trepidantve, prout sonuit acies, nec tam vocis ille quam virtutis concentus videtur. adfectatur praecipue asperitas soni et fractum murmur, obiectis ad os scutis, quo plenior et gravior vox repercussu intumescat. 4. T a c i t u s : Germ. 2. Celebrant carminibusantiquis, quod unum apud illos memoriae et annalium genus est, Tuistonem deum terra editum et filium Mannum originem gentis conditoresque. Manno tris filios adsignant, e quorum nominibus proximi Oceano Ingaevones, medii Herminones, ceteri Istaevones vocentur. — Germ. 3. Puisse apud eos et Herculem memorant, primumque omnium virorum fortium ituri in proelia canunt. 5. T a c i t u s : Germ. 27. Funerum nulla ambitio: id solum observatur, ut corpora clarorum virorum certis lignis crementur. struem rogi nec vestibus nec odoribus cumulant: sua cuique arma, quorundam igni et equus
—
3
—
adicitur. sepulcrum caespes erigit: monumentorum arduum et operosum honorem ut gravem defunctis aspernantur. lamenta ac lacrimas cito, dolorem et tristitiam tarde ponunt. feminis lugere honestumest, virismeminisse. (Zum Kapitel Totenklage.) 6. T a c i t u s : Germ. 10. Auspicia sortesque utqui maxime observant: sortium consuetudo simplex, virgam frugiferae arbori decisam in surculos amputant eosque notis quibusdam discrétos super candidam vestem temere ac fortuito spargunt.mox, si publice consultetur, sacerdos civitatis, sin privatim, ipsep terfamiliae, precatus deos caelumque suspiciens ter singulos tollit, sublatos secundum impressam ante notam interpretatur. (Zum Kapitel Ursprung des Stabreims; vergi. E. Xoreen. Festschrift Friedrich Kluge, 1926, S. 92ff.) 7. Ammianus Marcellinus 31, 7, 11 (Clark 574): Ergo ubi utrimque acies cautius incedentes, gressu steterunt immobili, torvitate mutua bellatores luminibus se contuebantur obliquis. et Romani quidem voce undique Martia concinentes, a minore solita ad maiorem protolli, quam gentilitate appellant barritum, vires validas erigebant. barbari vero maiorum laudes clamoribus stridebant inconditis, interque varios sermonis dissoni strepitus, leviora proelia temptabantur (von den Westgoten vor der Schlacht bei Adrianopel 378). [Über barritus s. weiter Amm. 16, 12, 43; 21, 13, 15; 26, 7, 17; Vegetius, De re militaria III, 18.] 8. J u l i a n A p o s t a t a , Misopogon, zu Eingang (Hertlein S. 434): È-9-SAAÀ[X7)V TOI xai Toùt; ÜTTSO TOV 'Pvjvov ßapßapou? aypia ¡jlIXy) Xé^siTOrrcotTjjAsvaTcaparcXirjaia iole, xpwy(Aoi? T « V T P A ^ Ù ß O W V T W V òpvi&cov ¿¡ESovrac; xaì stKppaivofxévouc STci TOI? [xéXsCTIV. 1*
—
4
-
9. Ausonius, Mosella V. 165ff. aus der Moselgegend: inde viator riparum subiecta te rena, hinc navita labens probra canunt seria cultoribus : adstrepit ollis et rupes et silva tremens et concavus amnis. 10. J o r d a n e s . De origine a c t i b u s q u e Get a r u m § 28: nec mora ilico ad gentem Spalorum adveniunt consertoque proelio victoriam adipiscunt, exindeque iam velut victores ad extremam Scythiae partem, que Ponto mari vicina est, properant. quemadmodum et n priscis eorum carminibus pene storicu ritu in commune recolitur: quod et Ablavius descriptor Gothorum gentis egregius verissima adtestatur historia (IV). 11. J o r d a n e s § 42: tertia vero sede super mare Ponticum iam humaniores et . . prudentiores effecti . . . (IV). § 43 Quorum studium fuit primum inter alias gentes vicinas arcum intendere nervis . . ante quos etiam cantu maiorum facta modulationibus citharisque canebant, Eterpamara, Hanale, Fridigerni, Vidigoiae et aliorum, quorum in hac gente magna opinio est, quales vix heroas fuisse miranda iactat antiquitas (V). 12. J o r d a n e s § 71: haec et alia nonnulla (Philosophie, Physik, Astronomie etc.) Dicineus Gothis sua peritia tradens mirabilis apud eos enituit, ut non solum mediocribus, immo et regibus imperaret. elegit namque ex eis tunc nobilissimos prudentioresque viros, quos theologiam instruens, numina quaedam et sacella venerare suasit fecitque sacerdotes, nomen illis pilleatorum contradens, ut reor, quia opertis capitibus tyaris, quos pilleos alio nomine nuncupamus, litabant: reliquam vero
—
5
—
gentem capillatos dicere iussit, quod nomen Gothi pro magno suscipientes adhuc odie suis cantionibus reminiscent (XI). 13. J o r d a n e s § 214, 215 (in der katalaunischen Schlacht) : Verum inter has obsidionum moras Vesegothae regem, fili patrem requirunt . . cumque diutius exploratum, ut viris fortibus mos est, inter densissima cadavera repperissent, cantibus honoratum inimicis spectantibus abstulerunt. videres Gothorum globos dissonis vocibus confragosos adhuc inter bella furentia funeri reddidisse culturam. fundebantur lacrimae, sed quae viris fortibus inpendi solent. nam mors erat, sed Hunno teste gloriosa, unde hostium putaretur inclinatam fore superbiam, quando tanti regis efferri cadaver cum suis insignibus conspiciebant. at Gothi Theodorito adhuc iusta solventes armis insonantibus regiam deferunt maiestatem fortissimusque Thorismud bene gloriosos manes carissimi patris, ut deeebat filium, patris exequias prosecutus (XLI). 14. P r i s c u s , H i s t o r i a , anno 448 (Corp. script, hist. Byzant. I, 204) Nach der Beschreibung von Attilas Halle und Mahl: ¡JISTPLOV Ss ÉOWTÒV xal èv TO ZI; aXXoic a-roxaiv èSeixvu. T O Ì ? yàp TTJ? S Ù C O ^ I A ? àvSpàai YJAV/.ZC /PUFRAT T 2 xai àpyupat ÈTESSÌSOVTO, TO Sè auroü s x 7 r c o [ X A ^uXtvov ÌJV. XITYJ Ss aÒToi xat V) ècr-iH)? È T u y / A V E V oöcra, u r f i b j T M V àXXwv 7cX^v TOÜ xa-9apà sivai ^TACPUXATTOUERA. xal O U T S TÒ 7rap7jwp7){xévov AÙTTJI £iv, Xpuaw i) X I & O I ? 7) Tivt TCOV Tifxtwv SXOCJJLELTO. [Danach weitere Ceremonien des Mahles.] s7ttYsvo[xév7)? Sè zanèpou; SqiSe? dcv7jcpib)aav, Suo Sè àvTixpi) TOÜ 'ATTTJXIX 7 R A P E X ^ ó v T S ? ßapßapoi AV 7coXé[AG)V àva(ii|i.v>j(jxó(ievoi SiTjyeipovro TOIC,