De S. Isaaci Ninivitae Vita, Scriptis et Doctrina: Accedunt Isaaci Tres Integri Sermones 9781463226466

Citation preview

De S. Isaaci Ninivitae Vita, Scriptis et Doctrina

Syriac Studies Library

101

Series Editors

The Syriac Studies Library brings back to active circulation major reference works in the field of Syriac studies, including dictionaries, grammars, text editions, manuscript catalogues, and monographs. The books were reproduced from originals at The Catholic University of America, one of the largest collections of Eastern Christianity in North America. The project is a collaboration between CUA, Beth Mardutho: The Syriac Institute, and Brigham Young University.

De S. Isaaci Ninivitae Vita, Scriptis et Doctrina

Accedunt Isaaci Tres Integri Sermones

Jean-Baptiste Chabot

2011

gorgias press

Gorgias Press LLC, 954 River Road, Piscataway, NJ, 08854, USA www.gorgiaspress.com Copyright© 2011 by Gorgias Press LLC

All rights reserved under International and Pan-American Copyright Conventions. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, scanning or otherwise without the prior written permission of Gorgias Press LLC. 2011

1 ISBN 978-1-61719-202-9

Digitized by Brigham Young University. Printed in the United States of America.

Series Foreword

This series provides reference works in Syriac studies from original books digitized at the ICOR library of The Catholic University of America under the supervision of Monica Blanchard, ICOR's librarian. The project was carried out by Beth Mardutho: The Syriac Institute and Brigham Young University. About 675 books were digitized, most of which will appear in this series. Our aim is to present the volumes as they have been digitized, preserving images of the covers, front matter, and back matter (if any). Marks by patrons, which may shed some light on the history of the library and its users, have been retained. In some cases, even inserts have been digitized and appear here in the location where they were found. The books digitized by Brigham Young University are in color, even when the original text is not. These have been produced here in grayscale for economic reasons. The grayscale images retain original colors in the form of gray shades. The books digitized by Beth Mardutho and black on white. We are grateful to the head librarian at CUA, Adele R. Chwalek, who was kind enough to permit this project. "We are custodians, not owners of this collection," she generously said at a small gathering that celebrated the completion of the project. We are also grateful to Sidney Griffith who supported the project.

INDEX Praefatio

v PARS PRIOR. DE

ISA A CI

NINIVITAE

VITA

CAPDT

Auctoris § I. — Iaaaci § II. — Isaaci § III. — Isaaci § IV. — Isaaci

vita,

aetas,

BT

SCRIPTIS.

I.

orthodoxia

et cultus.

vita aetas orthodoxia cultus CAPUT

1 11 19 26 II.

De Isaaci Ninivitae

scriptis.

§ I. — De textu primigenio operum Isaaci . . . . § II. — Catalogus operum Isaaci § III. — De versionibus operum Isaaci § IV. — De stylo Isaaci ejusque operum momento . .

27 36 54 69

PARS POSTERIOR. DE

ISAACI

NINIVITAE

ASCETICA

DOCTRINA.

§ I. — Isaaci systema asceticum delineatur . . . . § II. — De operatione corporali § III. — De operatione animae § IV. — De operatione spirituali Epilogus

73 80 93 101 104

APPENDIX. ISAACI

SEMONES

INEDITI

I. Sermones proficui resque utiles etc II. Consilia utilizate piena III. De gabbato et dominica

TRES.

2* 10* 32*

PRAEFATIO. Dissertation em conscripturus ad summos honores in sacra theologia obtinendos existimavi me rem facturum et doctis haud ingratam et incremento disciplinarum theologicarum haud inutilem, si loco alicujus scholasticae disquisitionis quoddam venerabile antiquitatis christianae documentum e pulvere bibliothecarum eruerem atque in publicam lucem proferrem. Cui proposito adimplendo nulla aptiorem syriaca seofferebat litteratura. Praeter enim graecam et hebraicam linguam quae non modo utiles sed omnino necessariae sunt theologo, nulla invenitur ei utilior syriaca, ore Christi sacrata, quae arctius quam ceterae cum disciplinis theologicis connexa est. Primum quidem propter commoda et subsidia quae Sacrae Scripturae studio affert ; tum philologica ob suam cum hebraica dialecto afflnitatem ; tum exegetica : sive in antiquissima versione librorum sacrorum, sive in eximiis commentariis Syrorum interpretum. Deinde ob magna incrementa quae ex ea jam dudum accepit et in dies accipere pergit ilia pars scientiae sacrae quae Patrologiae nomine designari consuevit : multa enim et pretiosa documenta Scriptorum Graecorum, quae in primigenio idiomate deperdita sunt, in translationibus feliciter nobis servavit syriaca litteratura quae jam ex proprio fonte tot et tanta monumenta, maxime ecclesiastica, produxit ut de historia aut disciplina Eeclesiae per decern priora suecula scribere nemo possit quin aliquo modo Syrorum Scriptorum notitiam acquisierit. Sub hoc duplici respectu utilitas linguae syriacae ad theologiam quam vocant positivam spectat. Ne tamen reputes earn

—

VI

—

a Scholastica esse peni tus alienam. P r a e t e r enim quod theologi,

longe

ante

Damaseenum,

quem

immerito

Syri

patrem

Scholasticae faciuat nostrates, dialéctica methodo disciplinam sacram tractare solebant ; mirum Syrorum iiturgicis erui possint

est quot subsidia e libris

ad ilia strand am theologiam

sacramentalem et ad elucidandas aut enodandas varias quaestionea diu et acriter

inter doctores in

scholis disputatas de

materia et forma sacramentorum. Quidqaid igitur ad hanc litteraturam

pertinet vere ad theo-

logiam referri potest. Quare, probante sacra facúltate theologica, de aliquo

Syro

scriptore disserere consilium inivi. Cur autem Isaacum N i n i v i tam prae ceteris elegerim paucis accipe. Dum mecum haec recogitabam, legens operum syriacorum quae hucusque in lucem prodierunt, perlongum catalogum (1) ascéticos scriptores fere penitus neglectos fuisse animadverti. Cum autem rei causam, quae (dein propria experientia compertum habui) alia esse non potest nisi summae difficilitates in bisce scriptis occurrentes, ignorabam, statim, tirocinii ritia, ad quoddam

asceticum opus conatus meos

impe-

convertere

statui. Tres autem

praecipui auctores mihi occurrebant riempe :

Johannes Apameensis (2), Johannes Saba (3) et Isaacus Ninivita. (1) Catalogum operum syriacorum quae hucusque in lucem prodierunt íere completum dedit E. Nestle. Syrische grcimmatik mit litteratur. Berolini 1888. (2) « Johannes ex Aparnea Coelesyriae urbe oriundus, ir, quodam ex celiberrimis illius tractus coenobiis quae ad Orontem iluvium frequentissima erant, religiosam vitam duxit circa sextum saeculum. » J. S. Assemanus, Bibl. Orient. I, 430. Iste Johannes saepe, apud suos, vocatur xxr' Moncichus. (5) Johannes monachus gente Syrus, in urbe Ninive natus, qui patrio sermone

¡)»a» Sanctus

appellatur, in monasterio

Saba, id est, Senex, Bilaita,

quod trans

vulgo Tigrim

situm est, asceticam vitam coluit, circa medium saeculum sextum ». J. S. Assemanus, Bibl. Orient. I, -433.

VII

—

Istorum opera postquam per anal ysin in Bibliotlioca Orientali ci. J . S. Assemani (1) perlegissem, inter Sabam et Ninivitam dubius haesi. Hujus vero historia edoctus eura magnam suae vitae partem in aliquo Aegypti monasterio egisse, spes mihi affiilsit inveniendi in ejus operibus »liquid undo tot ineptias recentiori tempore adversus aegyptiacos monachos non minus inseite quam astute prolatas refellere possem ; et liane spem fovebant pi uri um sermonum inscriptiones ex quibus auetorem quae ad pracficam vitam spectant tract-are suspicari lioebat. Rem al iter .se habere et omnia hujuä viri scripta theoretica esse ipsa codieum iectione tardi us novi. Nec nullius ponderis fuit in mea determinatone magna fama Isaaci apud suos, atqus existentia versionum ejus operum graecae, arabicae, ethiopicae, latinaeque ; unde apparebat ejus scripta summo pretio monaehis cujusvis loci et temporis habita fuisse. Hanc bonam existimationem amplissimae laudes quibus viri optimae notae et librum et auetorem extulerunt satis conflrmabant. Praetermitto laudatoria epitheta quae ejus nomini adduntur syriaeis libris ubi vocatur : « Maximtis sapientum », « Vir mag ms et praestans », « Pius, praestans, spiritualis et sanctus perfectus », « Magister et Doctor omnium monachoram portusque salutis universorum », etc. Sed pari laude eum celebrant esteri. In pluribus codicibus, quibus servatur operum Isaaci graeca versio, huic praeiìgitur quaedam de sìlentio et vita solitaria homilia (2) cujus auctor, inter alia, de Ninivita, quem eeleberrimis inter monachos comparai scribit (3) : (1) B. 0 . t. I. pag. 430 sqq. ; 439. sqq ; 435, seqq. (2) Isiàm homiliam a quodarn monactio basiliano compositam fuisse deprehendo ex verbis quibus auctor circa tìnem tanquam isaaci laudem proferì quod ejus doctrina plane conveniat cum mirabili doctrina « p a t r i a nostri Basita. » — Ejus inscriptio est : ìizpi stani);

'su'.

v;,si,«?v rrj

svvtjx-xSxt

ou»2/téi>oy npb

Jtavrs's

— Vili MÉyicroc scrrtv, « àdelfoi, VOR,[J.CTTI

ZZI

TPPW/;[MXRI,

XXÌ.À

—

ó Ttxvkpo;

ouro; àvvjp, où ptóvo>

reo pi'co cpyipù

YA-J

tw

TOUTOV,

it(Jao")taXt)tw» rs zat ccoryiOiM * * ìtàv scr/àroi;• xziooì: i - Trsoaviowrat j t ttoÀÀw uareoov f / i r à roùc xoyyQiv zxdvovi Isytà ògìovz, Trarspa; •/ipiwv roù; p.zyxlo'u-,

owv

irspì 'Avrcóviov ròv iray-

x.óXÙ,'J.

~Y. roúrcov

aXkc. xpúcpta 7rpáyptaTa

Gc&jpsrotà, ù^AÓTS&a rs

OT¡u.i xxl

scat ¡j.iiCo'ja

AAXSRTXÁ

xat TTO/AOÍC

¿0£cùpyjra, auro; oùro; ó oaio? pedádoic, H:vat; x a t /oyiotc TTayaótpot; Toig paGstv TroGoüfft yvoiptaat la-jroú&xffe ( 1 ) . Jam antea, celebra ti s virtutibus boni monachi, s c i i p s e r a t (2) : 'Ortoío; Trapaza/» uy; r t ; róiv xirávrwv roü

ócrío-j

avyyoxauxtjiv

áyaytvM (1) Anecdota litteraria, Romae, 1773, t. II, p. 23. — Istud carmen desumitar ex cod. Veneto saec. XIV. Auctor tamen ante hoc tempus vixisse eensendus est. (2) Id est : « Quomodo autem praeter ir e potero Isaaci Syri — et Isaiae abbatis divinos libros ì — quor-um Ute quidem novit quieto e statu — mentem in aitimi tollere ad fervidasprec.es fundendas, — Isaiae vero scripta ad vitae societatem—stabilem ac bene moratam alliciunt — quam practice ostendunt rede informatam. » (3) Cf. Cozza. Praefat. ad torn. Vili. Novae Biblioth. Card. Maij.

Xïï

—

¡•¡ç 7T

Id est : Deus noster ; qui Mediatoren accepit ex genere nostro et (bona) ista dedit nobis per hunc qui in omnibus nostris tentatus est sicut nos absque peccato (2) propter unionem carnis naturalis ex nobis, et in aeternum absque confusione -per unionem naturarum unus Alius et una hypostasis sedens ad dextram ; cui decet per ipsum gloria, potentia, adoratio nunc et in vita interminabili in saecula saeculorum. Antequam...

(1) N e s t o r i u s aliquando admisit Christum unum esse, non vero physice sed m o r a l i t e r ; nee a b n u i t u n a m esse personam (r.pocäTzov) in Christo, sed hoc nomen sensu m o r a l i adhibuit, i t a u t ilia persona i n t e l l i g a t u r c o m p o s i t a ex d u a b u s hypostasibus, et v e r a u:iit i o n e n a t u r a r u m abdicata, sola moralis sive j u r i d i e a c o n s t i t u a t u r . Cfr. Synod, oecum- V. c a n . i . (2) Cfr. Hebr. IV. 25.

Hie igitur aperte profitetur }loal.o

unam

hypostasim,

quod omnino oppositum est loquendi modo Nestorianorum, ac proinde Isaacus ab accusatione nestiorianae haereseos j u r e absoivi posse videtur (1). Nam S y r i Nestoriani qui non solum in re a b e r r a n t sed etiam in verborum defìnitione multum a sana philosophia r e c e d u n t , tenent de Christo has voces duali numero dici posse : J.4.a?o| (substantia), iJo ^{essentia)

(natura),

jLLoal£ (hypostasis)

; istas

autern singulari numero : ì - s o ^ s (prosopon), l i o . ^

(imago),

Uao^

(virtus),

il^ajk,

(voluntas), {potestas).

l^aJ^aL^

(operatio),

jX*..*

Quare dicunt Christum habere duas

substantias, duas n a t u r a s , duasque personas seu hypostases, unum autern prosopon, unum cultura, unam

voluntatem,

unam operationem : et hoc sensuesse unum iìlium e t unum Christum (2). Isaaci fìdem adhuc in malam suspicionem adii) Videtur, inquam, et non certum est; nam aliquod dubium mihi remanet de authentia verborum quae exseripsi; vox enim optimeconjungeretur immediate cum i-sZiiso; praeterea tota periodus deest in codd. graecis quibus mos est non omittere nisi loca difficiliora ; imo graecus interpres in unicam phrasim verba loj-o ^ cum verbis ^cvS». conjunxit ; quamvis autem sensum non sit assequutus, efformassetne unam periodum ex his verbis si inter ipsa reperisset ea quae citavi? Hisceadde verbis ^ ^ ^ flaem sermonis insinuari, dum vero post haec adhuc sex lineae inveniuntur in codice : quae res aliam utique explicationem patitur (Cf. infra cap. Il § -2), sed tamen haec omnia aliquam suspicionem ad versus loci authentiam movent,. (2) Quando agitur de dogmaticis quaestionibus cum Nestorii discipulis, omnino attendendum est ad magnum discrimen quod ponunt inter ( _ ùr.òoratjiv) et teo^r9 (ripócrwTrov). Apud Graecos Latinosque, voces persona, hypostasis, prosopon fere promiscue usurpantur et quoad mysterium Incarnationis eumdem habent sensum, scilicet : Bubstantiae in se subsistentis et proinde

24 — ducere posset usus frequentissimus Theodori Mopsuesteni q u e m v o c a t , U a ^ a L o l l c a ^ . beatum

Interpretern

(l),sed,

praeter quam eo teraporis ambitu quo vixit Isaacas Theodori opera nondum proscripta fuerant (2), observat Bickell etiara ab Isaacocitari Commentariurn sancti Cyrilli in Genesim (3), unde merito concludit ex testimoniis quae in ejus operibus incommunicabilis. Nestoriani vero j ^ a i n intelligunt naturam per se subsistentem quae tantum mente percipiatur (Cf. Pet. Strozza, de DogniafJbiis Chaldaeonim p. 145); {.so^s autem intelligunt ipsam eamdem naturam ut sensui patet et per sensum cognocitur, paulo immutata graeca voce quae communiter significai uniuscuj usque faciem. Propterea Christi Domini irpóactmov appellant humanum ipsius adspectum, sub quo latebat persona Filii ; et Spiritus Sancti npouaTco-J dicunt columbam et ignem, quibus sub speciebus apparuit; imo et Patris Ttcównov ignem rubi quem videbat Moses. Hunc modum loquendi induxit Nestorius qui, ubi de personis sermonem habet, voeern imóaxaviv u s u r p a i , cum vero ex homine Jesu et Deo Verbo unara personam conflatam asserit, vocem npÓGanov adhibet ; et sic duas in Christo iiriOTTaueq et unum rcpóvuimv admittere potuit, ut j a m dixi. Cf. Assemani B. 0. t. Ill, part. 2. pag. 218, 219. (1) Nomenlla.-4.sic(Interpres,Commentator)Syriq\ii\s\\>ro\>riam appellationem Theodori Mopsuesteni habent, (B. 0. torn, ill p a r t . I pag. 17, 30, 37, 175, etc. ; II, pag, 910) ; quandoque etiam earn Jacobo Edesseno tribuunt (B. 0 . torn. I. pag. 426, 468, 475), raro quibusdam aliis. (B. 0. I, pag. 409 ; Ii, pag. 104, 118 ; III pag. 166, 168); eum etiam titulo Doctoris (j-la^io) Nestoriani condecorant. Feria sexta post dominicam quart-am ab Epiphania celebrant xaoisio)^, »»¡.ioc wSffoioia..»? -^j-^o ^ . J a ^

{Jj^so?

Commemorationem, scilicet, Doctorum graecorum Mar Diodor us, et Mar Theodori, et Mar Nestorii. (Cf. Cat. Bibl. Vatican. T. II. pag. 369.) (2) Cone. Constantinop. II anno 553 c-elebratum fuit. Theodori errores compendiose exhibentur in hujus synodi can. ¡2 quo damnantur. (3) Hujus nomen syriaca legendo non adverti. Dicit Bickell (loc. eit. p. 280) occurrere in edit, graec. Lipsiensi pag. 3t}3.

allegantur Catholicos non pejori j u r e ac Nestorianos auctorem sibi vindicare posse. Historicis documentis magis motus fuisse videtur cl. professor, et tandem timide asserit Isaaci fugam in monasterium orthodoxura deserti Scetensis, forsan non nisi ut reditura ex haeresi nestoriana in catholicam fiderà considerari debere eo quod « suo tempore in Syria Persarum dominationi subjecta existentiam alicujus catbolici monasterii ignoramus (1) ». Sed ista loquutus est Bickell in bypothesi quod Isaacus posterior fuerit Jaeobo Sarugensi : quam seutentiam supra baud probabilem esse vidimus. Nee inteliigitur cur si revera haereticis addictus fuisset, ejus opera tantum obtinuissent, favorem apud Orthodoxos, eorumque versienem monachi catholici confecissent (2). Aliud et quidem non debile argumentum quo Isaacum nestorianae perversitatis fautorem non fuisse demonstrari potest, invenio in publico cultu quo apud Syros Jacobitas seu Monophysitas honoratur, ut statim dicam. Jam vero hoc nunquam fecerunt erga virum quem Nestorianismi vel suspectum habuere. I I I . — Hisce omnibus mature perpensis, atque cum video Isaacum pari veneratione a Nestorianis et Monophysitis exceptum in hanc adducor conclusionem : hunc virum professione monachum, solitudiais et orationis amantem dogmaticis controversiis piane extraneum remansisse, ut saepius contigit hac aetate inter monachos (3). Mihi satis probabile videtur eurn Aegyptum petiisse sub initio (1) Einleitung, vol. cit. p. 280. (2) Monachos monasterii s. Sabae prope Jerusalem in quo confecta fuit graeca versio operum Isaaci semper orthodoxae fldei addictos fuisse not,um est. (5) Rem probabiliorem reddit, quod nostri Auctoris nomen in professione fldei jacobiticae, quae in cod. Vatic. LI(fol. 81) legitur non reperiatur neque inter auetores rejiciendos, neque inter recipiendos.

regni regis Pherozis (1), id est, circa annum 460 ; cum jamvidebat omnia perturbata esse volueritvir tranquillitatis et quietis amicissimus, qua in patria frui non poterai in aliena regione inquirere pacem.

§ iv. ISAACI

CULTUS.

Circa cultum Isaaci Ninivitae licet amplissimas collectiones hagiographicas veí litúrgicas sedulo examinaverim paucissima reperi documenta. In Martirologio romano ejus nomen non occurrit nec de ipso mentio fit in magno opere Bollandistarum (2) neque in Maeneis Graecorum. Publico cultu honoratur apud Syros Jacobitas qui ejus preces inseruerunt in suis libris liturgicis (3) eumque catalogo qui « nomina Melropolitarum, Episcoporum et Doctorum » continet adscriperunt (4). P a r i t e r ejus nomen legitur in Catalogo SancAor um orientalium ex libris Nestorianorum » qui invenitur in cod. Vaticano XXXVII (fol. 189) (5). P r a e t e r haec nihil detegere potui. (1) Pherozes, cujus favore impius Barsumas atrocissima scelera in nestorianae heresaeos inimicos commisit, regnavit annis 458484. Cf. Bar Heb.Chronìc. eccl. ed. cit. II. col. 6i> sqq. et praesertim doetissimas editorum notas. (2) Act. Sanct. T. II aprii, (die XI) pag. 29 sermo est de Isaaco Spoletano. (3) Duae liujusraodi orationes qaae ad oifioìum liorae Sextue recitantur infra, ad liuern partís sficundae, dabo. (4) Cod. Vatic. XXXIX. f. 9 a - Calai. Bib. Vai. t„ li, pag. 277. (5) Cat. Bibl. Vatic. t. il pag. 273.

CAPUT II. DE ISAACI N I N I V I T A E

§

SCRIPTIS

1.

DB TEXTU PRIMIGENIO OPERUM ISAACI BT CODICIBUS QÜIBÜS SERVATÜR.

An omnia quae vir sanctus composuerit scripta ad nos usque pervenerint definire haud possibile est. Satis probabile videtur temporum injuria excidisse aliqua, non vero multa. Quaedam etiara adhuc forsan latent in pulvere bibliothecarum Orientis. Attamen, cum ipsius sermones in graecam linguam ante duo saecuia post mortem Auctoris translati fuerint atque codices graeci hujus versionis cum syriacis conveniant, haud immerito quis judiearet ferme integra esse quae hodiedum habemus opera. Ile quidem vera in suo Catalogo Ebed Jesu (1) de nostro Isaaco scribit : Vsa

. .

Ih 3 0 ? .U ' Ä

^^ \}Yi

o

* ] JiiliaJ^ilco ci) Ebed J e s u , m e t r o p o l i t a Sobae(Nisibis), qui a n n o MCCCXV1II e vita migravit, inter plura alia opera, conscripsil ligata oration«

Catalogum lìbrorum Chaläaeorum, tum ecclesia&ticorum quam

profanorum, quem p r i m u s eiru| sed in cod. 4076 qui ab initio mutilus

opera Isaaci Antiocheni et qui in eis reperiuntur serraones oranes jam a Bickell notati sunt (1). Talis est analogia inter quatuor praecipuos codices ut ab eodem fonte derivari censendi sint. Textus vero in eis servatus in capita dividitur modo plura modo pauciora. Satis probabile videtur librum primitus inscriptionem generalem non habuisse, sed tractatus et sermones vario tempore diversisque rerum adjunctis ab Isaaco compositos, non ab ipsorum auctore sed, sequiori aetate, cura cujusdam monachi coìlectos et prout iili occurrebant, ordine rerum penitus neglecto, in unum volumen compactos fuisse. Hoc confirmât inscriptio versionis graecae quae hunc habet titulum : 'Iaaàx. rà àvxsrixòc. — Ab initio etiam divisiones multo minores numero fuisse plura suadent; et adnotationes quae primum ad marginam a lectoribus appositae fuerant ut titulos a subsequentis aetatis amanuensibus habitas fuisse inspectio codicum demonstrat. Itaque supra descriptis codicibus inter se collatis, sequentem Isaaci operum catalogumconficere licuit, in quo texendo codicem qui majorera numerum divisionum exhibebat sequendum esse putavi, ut si in aliis codicibus sermones separati aut fragmenta quaedam oecurrant facilius eorum reper i a t u r locus. Cum vero inter se satis discrepant codices referendo titulos (2), loco syriacae inscriptionis, ejus quasi compendium ex codice ubi melius cum dictorum sensu conest, prima folia recentiori manu ex codice 4075 suppleta fuerunt et scriba, proprio marte, epitheton Isaaci nomini perperam addidit. (1) S. Isaaci Antiocheni cloct. Syror. opera omnia, part, I, Gisae 1873. (2) V. gr. sermo in seq. calai, sub num. XLI positus in cod. Londin. 14633 inscribitur : Consilia amoris, in codice autem Vatic. 124 habet titulum : Epistola ad quemdam monachimi ; sermonis XL VI, qui in cod. Vatic. 125 inscribitur : De fide et poenitentia, titulus in cod. Lond. 14633 est : Verba utilia et sapientiae piena, etc.

veniebat desumpsi et latine tantum expressi, additis singuloriim sermonum initio et fine.

§ CATALOGUS OPERUM ISAACI NINIVITAE.

A . — OPERA G E N U I N A .

I.

De monastica IiuiUutione, sermo primus. — (Assem. B. 0 . t. I, p. 4 4 6 sqq. Lib. il, Sermo I). Mus. Brit. Codd. add. 1 4 6 8 3 f. 25 ; 1 4 6 3 2 f. 2b; — Cod. Vatican. 124 f. 1«. I il cip. : • • •

teoikaia?

Desinit : * II.

¡.jun tej^oo . . .

— in idem argumentum, senno secundus(l). —(B. 0 . I, lib. II, 2). Codd. 1 4 6 3 3 f. 4 b ; 14632 f. 4& ; 14728f. 2 3 7 « ; — 124 f. la. Incip. : -

1 ¿0.0*4 \-£sax! .

Desinit : * III.

—sermo

tertius

ai^ào^ ^.lo ¡L^u..** |.isoi.. . (2). — (B. 0 . I, lib. II, 3-7).

Codd. 1 4 6 3 3 f. lb\

1 4 6 3 2 f. Ib ; -

Inc. : • • • bmJ: y Dos. : IV.

. ] jjàs^

Ja^xls» j.Joi ,-ie? a v l t ó i c

XII.

j^^J)

...

Quod non deceat monachum ob timorem non assequendi veritatem ab ea inquirenda desistere. — (B. 0 . I, lib. I l i ,

12).

Codd. 1 4 6 3 3 f. U b ; 1 4 6 3 2 f. 34& ; — 1 2 4 I n i t . : . . . U j j ^ ì J j_j81> OL^S w^Ji-iS Finis :

XIII. De mutationibus

Vkjo

eriüs'J?

quae anachoretis

( B . 0 . I , lib. I l i ,

f.

87a.

Uìs.^ Va-

accidere solent.

. . •

—

13).

Codd. 1 4 6 3 3 f. 3 5 a ; 1 4 6 3 2 f. 8 5 a ; — 1 2 4

f.

I n i t . : . . . U?'-**^

j-l^l

n - l ^ r O -asís?

89«.

F i n i s : • l ^ a i ^ ov^ ULs H ^ È - s ? l / o ^ o . . .

X I V . De solitariis.

— (B. O. I, lib. I l i , 14).

Codd. 1 4 6 3 3 f. 3 5 a ;

1 4 6 3 2 f. 35?» ; 1 4 7 2 8 f. 7 6 a ;

1 7 2 6 2 f. 1 4 6 « ; — 1 2 4 f. 9 0 a . (1) Fere integer (a linea 7 a usque ad linem) hie sermo exscribctur infra (part. II, num. i l l . sub. tine).

— 39 — Init. : . . .

Vjwic

ï3o

^

Jj) jiej

Finis : + = ,¿0 V s

Finis : •> U ^ a . » ^ cvflUjas ]coi (.^J] J^ÍÍ]

. .•

X X I V . De oratione. Cod. 14633 f. 49a. Init. : ...

i 1j.co? ¿vii ^ . ¿ a ^ c ?

Finis : jij.,6, wo« j,»» X X V . De iis quae fratribus in cella uccidere soient. (B. 0 . I, üb. II, 18).

. .. —

Codd. 14633 f. 496 ; — 124 f. 118& ; 125 f. Ila. Init. : Fin. :

j^aia-j? oi-ȓoaA-

^¿Jls.jLA-V'i.

^ ^ ^ U ^ f ® "C4^5! ooi j ì l l l s ] . . .

XXVI.

De materia quam exigit anima ul « corporeis eogitationibus sese expediat (1). — (B. 0 . I, lib. II, 23).

Codd. 1 4 6 3 3 f. 5 0 b ; — 1 2 4 f. 1 2 1 « ; 1 2 5 ff'. 1 8 et 138«. I n . : .siJLiö»

CO!

Fin. :

i-^-M

XXVII.

osi

WJLI^

JoyiD ^Jas

>o r Sn\a

i'--^

^

.

Adversus eos qui dicunt : Si Deus bonus est cur creavit peccatum, gehennam, mortem et diabolum ? —

( B . 0 . I , lib. IV, 1 7 ) .

Codd. 1 4 6 3 3 f. 5 2 b ; — 1 2 4 f. 1 2 4 5 ;

1 2 5 ff. 19 et

140a. Init. : . . , - - . ^ 5 ! j.-*-^^- 1 ! Mr^a-® Fin, : *

l«*-^

r « t ^ s ^ s

¡n.^.?

.

Quibus modis incorporeas substantias hum ana natura percipere queat. — (B. 0 . 1, üb. IV, 6, 17).

XXVIII.

Codd. 1 4 6 3 3 f. 5 4 « ; 1 4 6 3 2 f. 4 6 a ; —

1 2 4 f. 1 2 8 5 ;

1 2 5 f. 1 9 a . I n . : •» ¡¿¿A-Q-^ Finis. :

gvaaj

i-li^uxo Iy."*^ 5 P V-4.3 01 ?sw» osi

X X I X . Parabolica demonstratio

P??

^ ^

. . .

de sabbatho et dominica (2).

— ( B . 0 . I , lib. I I , 1 5 ) . Codd. 1 4 6 3 3 f. 5 6 « ; 1 4 6 3 2 1 2 5 f.

f. 4 7 « ; — 1 2 4 f. 131& ;

22a.

Init. : . . .

Jk^j.-4? ooi li?| u i a s

F i n . : •> i - — ^ o - J c ? IZz-f^L^

X X X . De varvis exercitationum

^.¡sc? ¡.Aas a i S f i a i i . .

sapientis ascetae modis.

—

( B . 0 . I, lib. I V , 7 ) .

(1) Ultima pars hujus serm. est compendium eorum quae Jiabet Dionysius (qui citatur) in üb. de Caelesti hier. capp. VI-IX. — Sub fine sermonis occurrit in codice 14633 divisio hoc titulo notäta : Miter et clarius denaturis ordinum superiorum, quam servandam non putavimus. (2) E x integro infra dabo hunc sermonem, Append, n. III.

42 — Codd. 1 4 6 3 3 f. 5 6 6 ; 1 4 6 3 2 f. 4 7 6 ; — 1 2 4 f. 1 3 2 6 ; 1 2 5 f. 2 3 6 . Init. : . . .

Ir^l?

^r^5 ^f-0

^

F i n i s : • i^ 1 1 -? U o t * . - ^ V^Oso U^an X X X I . De viribus peccati

. . .

: quid eas foveat quidve

retundat.

— ( B . 0 , I , lib. I l l , 1 8 ) . Codd. 1 4 6 3 3 f. 5 7 b ; — Init. :

- o ì jLiau Hj.^- 3 0

Finis : XXXII.

1 2 4 f. 1 3 4 « ; 1 2 5 f. 2 4 6 .

Vi»

{.so..*?

Quo in cert amine sit multus

culum.

..

labor et labendi

peri-

— ( B . 0 . I , lib. I V , 8 ) .

Codd. 1 4 6 3 3 f. 5 9 a ; — 1 2 4 f. 1 3 7 5 ; 1 2 5 f. 2 7 a . Init. . . . . Finis : XXXIII.

>ai,5

A^l

* j--*--*-^ H ICvZ/ioj I z ^ i c

^{¿»alifliu „ . .

De custodia cordis (1). — ( B . 0 .

I , lib. I l l , 1 9 ) .

Codd. 1 4 6 3 3 f. 5 9 6 ; — 1 2 4 f. 1 3 8 a ; 1 2 5 f. 2 7 a . In. :

iMItó

P ^ . J J1

OO ' I

F i n i s : • . 0 . I, lib. IV, 18 ; I I I , 25, 26). Codd. 14633 f. 8 1 « ; 1 4 6 3 2 f. 6 2 6 ; — 124 f. 173«; 125 f. 5 6 * . Init. : ••• F i l i . : •• : J^I^?

Tifasi

«ai*»? jkatt^ ^a^m?

J-U.SS.A.LI. ^ C T I

...

XLI1. De tentationum di scr minibus.— (B. 0 . I , lib. I V , 10 et 11). Codd. 14633 f. 82« ; 1 4 6 3 2 f. Q3b ; — 124 f. 1756 ; 125 f. 575. Init. : ••• idratai? U*--»* h^u-Zi

T^5 |iJo-»JaJ

Fin. : 1»»^? n.sajt V i i o aHJ? ... X L I I I . De variis asceseos gradibus et virili ti bus cuique prop r ii S m — (B. 0 . I, lib. ì l i , 27, 28). Codd. 14633 f. 83a ; 14632 f. 645 ; - 124 f. Illa ; 125 f. 59a. Init. : ...fft^? Pooi ^¿d j-spifi Fin. :

U^-A-a? l i ^ f Ir^®?

^ooLAa^^a^s wimi'iiiio j.in.^1

...

X L I V . Epislola ad quemdam fratrem silentii amatorem. — (B. 0 . I, lib. I l l , 40). Codd. 1 4 6 3 3 f. 8 4 « ; 1 4 6 3 2 f. 6 6 6 ; 1 4 7 3 2 f. 2 3 3 6 ; — 124 f. 179a ; 1 2 5 f. 6 1 a . I n i t . : ... U l i ^ a s o M Fill. :

U^-*

wissi V s ;

X L V . Responsio ad fratrem

^

}j!

Vjtio

ooi { . I q ' ^

suum

carnalem

... et

spiritualem.

— (B. 0 . I, lib. I I , 19). Codd. 1 4 6 3 3 f. 8 6 a ; 1 4 6 3 2 f. 6 8 a ; — 124 f. 1810 ; 1 2 5 f. 63b. Illit. : ••• M-Sa^ ©| j-j'^M* F i n . : «^si^sj.J

2j) j-affl? {.iasi aii.

^aaaJ IVaxujo k a u s a l

X L V I . De fide et poenitentia

,_ioo -

(1). — (B. 0 . I, lib. I l l , 29).

Codd. 1 4 6 3 3 f. 865 ; 1 4 6 3 2 f. 6 8 a ; — 124 f. 182a ; 1 2 5 f. 6 4 a . Init. :

.. iV'l?

Fin. : X L V I I . Quotuplex

o i - M UaiiÄ-oi

. oiaxm^o sit gradus

ja^J ^ . ^ o jjj_uo]o ... scientiae

et fidei (2). — (B.

0 . I, lib. I l l , 30). Codd. 1 4 6 3 3 f. 87b ; 1 4 6 3 2 f. 696 ; — 124 f. 183& ; 125 f. 65b. Init. : ... ¡¿alia-oi ^ic? i„.|o F i n i s : •:• M ]

U*- ^

X L V I I I . Consilia utilitate

iLia-j-c? i-s»-,-* ¡J . .

plena (3). — ( B . 0 . 1 , lib. 111,31).

Codd. 1 4 6 3 3 f. 88b ; 1 4 6 3 2 f. 7 1 a , — 124 f. 184?; ; 1 2 5 f. 67b. Jnit. : ... ^ Finis. : X L ! X . De curis saeculi.

^ . ^ I Z ^.IO 0 £ j j

vitarn

misericordiam

]Zcs"|o ...

anachoreticam

praetulerit

eligant

cum

(1). — (B. O, I ,

lib. I l i , 41). Codd. 1 4 6 3 2 f. 145« ; — 124 f. 2 7 0 « ; 125 f. 1425. Illit. : Fin. : +

ì-.-ì-.]

,-ìa i »1

.

óv^s ^

...

L X X X I I I . De humilitate. — (B. O. I , lib. I l , 43). Codd. 1 4 6 3 2 f. 1475 ; — 124 f. 2 6 6 « ; 125 f. 1355. I n . ; .. Fin. : « ^ ì

a l i a j e Vi»

^ìcas kl

ty)

jj] jjs^ 3Ll t.1,**) . . .

B. — OPERA DUBIA (2).

L X X X I V . Epistola responsoria ad quemdani (B. O. I , lib. I l i , 44) (3).

fratrem.

—

(1) Hic sermo media epistola Philoxeni Mabugensis insertus est in graecis translationibus, ut dixi. Cf. supra pag. 15. (2) Inter opera dubia aut falso adscripta Isaaco nostro bicreeenseo tantum ea quae syriaee exstant. — De iis autem quae in arabicis graecisque codicibus sub ejus nomine perperam circumfer u n t u r loquar paragrapho sequenti. (3) Dubia milii est haec epistola : Io quia a magna collectione

Cod 14732 f. 2 3 5 a . Incipit : •••

coi Ìli?? Pi utn ja^» a ^ n i t n «

Desinit : *

i^a^s^

L X X X V . Fragmentum de solutidine. Cod. 14732 f. 2366 (1). Incip. : ... vo ooci

ot*Sw) . . .

L X X X Y I . Excerpta varia (2). Scilicet : 1° F r a g m e n t u m cod. 1 4 5 7 7 f. 84&. — 2° Tria fragmenta cod. 14729 foil. 188a, 189a et 190& (3). L X X X VI I. Preces variae (4). Cod. Paris. 16. — Cod. Lond. add. msc. 14723 f. I l l a . — Aliique libri liturgici. exulat ; 2° quia nec in versionibus graecis, nec aethiopica reperitur ; 3° quia tum ob conceptus tum ob stylum, summam analogiam praefert cum operibus Philoxeni Mabugensis, cui libenter earn adjudicarem. (1) Eadem motiva ac pro praecedenti opere dubium movent, minus tarnen. (2) Fragmenta sub hoc numero inscripta dubia voco, non eo quod ab Auctore nostro abjudicanda reputem, sed quia quamvis attente semel et bis opus integrum perlegerim sermonem ex quo desumpta fuerunt non reperii. (3) Fragmentum cod. 14577 inscribitur : . • ^jic? ß a * . Incipit : {.A.JUü.2 "^LtóiuU? Po . jio) Primum fragmentum cod. 14729, cujus initium deest, constat brevibus sententiis ; alterum inscribitur j ; tertium habet titulum : pi-*] ^OOZ

et incipit : iau^jjs o l ä j oat ij^^io

* )c9l M i " " (4j Istae preces quas codices liturgici nostro Auctori adscribunt non semper ad literam ex ejus operibus exscriptae videntur. Plures enim quarum initium convenit cum textu sermonum in fine ab eo recedunt ; ideoque hic rejeci.

— 53 — C. — OPERA FALSA ADSCRIPTA.

L X X X V I I I . Liber de causa causar um. — (Cf. B. 0 . pag. 461 sqq.) (1). L X X X I X . Beatitudine*. — Cod. 14577 f. 94a (2).

I,

(1) Istud opus physico-theologicum in novem libros partitum prosequitur (loc. cit.) Assemanus et Faustum Naironem aliosque retundit qui illud Isaaco nostro adscribunt. Ipse Assemanus ex praefatione docet auctorem fuisse Isaacum Edessenum ep. qui propter tur bas, sede sua relieta, in proximos Edessae montes secesserit ibique laudatum opus dictaverit. Sed A. Pohlmann, qui fuse de isto opere ejusque auctore disseruit (Zeitschrift für deutsche MorgenlandGesellschaft, 1861.Tom. XV, pagg. 648-663) illud Jacobo Edesseno adjudicat. — Cf. quoque quae adnotat Payne Smith ('Catal. codd. Mss. Bibl. Bodl. coll. 585 sqq., ubi etiam reperies singulorum librorum et capitum argumenta usque ad cap. Ill lib. VII). — In codice Oxoniensi (Hunt. 123) hujus operis scriptor non tantum Angliae, Franciae, Hungariae, Magnae Russiae etc. mentionem facit, sed diserte Turcas id temporis ostias Danubii incolere adfirmat (fol. 291). — Revera varii, codices inter se satis discrepant ; attamen infirma mihi videtur opinio Pohlmanii dum recordor Jacobum Edessenum eadem argumenta, ratione diversa tractasse in suo Hexaemero. (Cf. P. Martin. Journal asiatique. 8e sér. Tom. XI, 1888). (2) Opella haec in codice habet titulum > ,n » . t u ^ j i o ? Izo.i-.z^^ Exhortatio Mar Isaaci. Constat XXXIX sententiis quae omnes a formula lu incipiunt. En quasdam : • |X»-àO •

Jlie? ^iobi

.1

Jj^S» |ooiì ^ e ^ t •+01Q.SQ4 .2

• Uuk^aas jjaut jooi?

.3

• o L l J ^ a UoÀ^S {orni * ). à»qVi

jooi?

.28

Suspicor esse opus alicujus monachi qui voluit hisce brevibus sententiis doctrinam Isaaci (Ninivitae ?) contrahere. Hoc forsan fecit Johannes Monachus ¡(Apameensis), nam in cod. Lond. istas Beatitudines proxime antecedunt et immediate sequuntur ejus excerpta.

_

54 —

§

I«-

DE VERSIONIBUS QPKRUM ISAACI NINIVITAK.

Absolutis quae spectant ad primigenii textus operum Isaaci recensionem, quaedara de eorum versionibus addere convenit. I. — Ab arabica incipievnus, non quod sit ceteris p r a e stantior sed quia istara (haud merito, u t videtur) tanti facit J . S. Assemanus (1) ut crederes eum earn syriacis codicibus anteposuisse. I n t e g r a s e r v a t u r in cod. vaticano CXCVIII (2). Iste codex, syriacis litteris sed sermone arabico e x a r a t u s , constat foliis 2 6 2 bombycinis majoris formae (in-f°). P e r t i nuit olim ad Thomara presbyterum ex urbe Hesna qui ilium donodeditCyriaco presbytero et, abbati m o n a s t e r i i S . Mariae Syrorum in deserto Scetensi, u t doeet adnotatio folio 2 1 1 apposita. P a r t i t u r in quatuor libros quibus praemissa est vita Isaaci quam s u p r a latine dedimus. Inscriptio primae partis fert : In nomine Patris et Filii el Spiritu sancii uni us Dei, ope et auxiîio Dei exeribere aggredimur libros sancii sapientumque maximi Mar Isaac Syri.Sunt autem in quatuor partes divisi. Concédât Dominus opemque ferat ut et doctrina et opere iisdem libris proficiat turn lector turn quisque monasticum institution amplecti desiderai per intercessionem Dominae nostrae et hujus magni sancii. Amen. Historia hujus sancii, Complectitur liber iste X X V I I I serrnones quorum t.ituli legi possunt in Bibliotheca Orientali (Loc. cit.). (1) B. 0 . torn. I, pag. 446 sqq. (2) Fuse describitur in Catal. Bibl. Vatic., torn. Ill, pagg. 427442, ubi plura corriguntur eorum quae in Bibl. Orientdicuntur. Attamen, sicuti ibi arabica syriacis, hic syriaca arabicis intermixta sunt. Ego vero in computando sermonum numero, in praesenti paragrapho, codicem arabieum sequor.

— 55 — Librum autem hunc totum uti apocryphum habeo. Videtur esse compilatio sermonum plurium auctorum quam ipse amanuensis nostro Isaaco adscripsit. Omnes isti sermones a syriacis codicibus qui opera Ninivitae continent exulant et primus nihil aliud est quam liberior translatio sermonis Isaaci Antiocheni de creations hominis (1). Ad calcem hujus libri legitur (fol. 50) adnotatio sequens : Absoluta sunt quae ex primo libro Mar Isaaci reperimus : reliqua vero in Syrorum regionibus dumtaxat extant, linde apparet eum qui sermones hujus primi libri arabici collegit prae oculis non habuisse librum in quatuor sectiones divisum ac proinde notitiam historicam toti collectioni praefixam opus esse illius Mosis qui huncce codicem exaravit. Eodem folio incipit liber secundus cum hac inscriptione : In nomine Christi animarum nostrarum iliuminatoris,et mentium nostrarum directoris, et imbecillitatis nostrae adjutoris, scribere aggredimur partem secundam libri sancti Isaaci Episcopi civitatis Ninivae, qui abdicato episcopatu ad eremum se recepii vitamque suarn in solitudine transegit. De institutions monastica deque secessu a saeculo (2). Absolvitur f. 139Ô hac clausula : Explicit liber sancti magni et praeslantis Mar Isaac de timore Dei. Ejus oratio (t) • >o?l jJ.4k.Vaa V i . . Cfr. B. 0 . torn. I, pag.222n. 18. (2) Enumerai Asscmanus secundi libri XLV sectiones j u r t a divisiones hujus codicis sinralque codicum syriacorum. Sed attente legenti Catalogum apparet in codice arabico duplicem Seriem sermonum signari quarum altera IX sermones, altera XVI continet. Prior complectitur sermones qui in Bib. Or. notantur I-XIII ; posterior eos qui describuntur sub numeris XXII-XXXIX. — Ceteri (XIV-XXI et XL-XLV) extant sed numeris non designantur. — Sermonum III, IV, V et XXVII hujus libri textum syriacuin reperii in cod. syriac. Parisiensi 298 (foil. 48ö, 496, Gib, 64a) de quo aliquid supra (pag. 33) innui. Codex iste saeculo X exaratum fuisse videtur a quodam nestoriano scriptore, u t apparet ex variis loquutionibus et ex modo quo Theodori Mopsuesteni nomen, rubris Uteris, honoris causa, describitur. Continet varia ascetica ex diversis auctoribus collecta.

— 56 — custodiat, dirigat adjuvetque omnes lectores qui comparandis virtutibus operant navant. Amen. Amen.

E t mox subditur :

Ejusdem sancii sequitur pars tertia, de amore Dei. Liber autem tertius incipit fol. 140a cum hoc titulo : In nomine sanctae Trinitatis. nostri pii,

Liber continens

praestantis , et spiritualis

sermones

sancii

Isaaci, de monastico Instituto. Estque pars

Patris

perfecti

tertia

Mar

librorum

ejus. Cujus benedict a oratio dirigat lectorem ad cognoscendam veritatem virtutis rectorum verborum

ejus.

Continet tertius liber X X X V sermones quibus adduntur variae responsiones seu epistolae. F o l . 2 3 7 b legitur : Explicit pars Isaaci. Deus misereatur Àmen.

tertia operum

sancii

mei Mosis pauperis per ejus

preces.

Memento mei Domine in regno tuo. Facta sunt

in deserto Scetensi anno Graecorum Liber quartus incipit fol.

haec

1 8 1 2 (Christi 1 5 0 1 ) .

239b. Non praefert aliura titu-

lum quatn haec verba : Pars quarta sancti Mar

Isaaci.

—

Continet tantum sermones quinque quorum secundus et tertius excerpta esse videntur sermonis L V ; quartus extat in syriacis (serm. L H ) et j a m includitur in sermone arabico X X X I libri tertii. Primum (Capita scientiae) et quintum (Apophtegmata)

Isaaci opus esse non apparet. Liber desinit

fol. 2 6 2 ubi scriba longiorem exaravit deprecationem quae ita absolvitur : . . . Digitare largiri

librario

qui

lectori et auditori.

Domine,

veniam

sex istos quaterniones

A men. Exarati

peccatorum exscripsit

el

sunt hi confusi

charac-

teres anno 1 8 1 2 (Chr. 1 5 0 1 ) in deserto Scetensi per

manum

pecca I or is omnium

vilissimi,

Ulms qui Israelem

ab Aegyptiis

nomine

Mosis, Tiomonymi

liberami.

Manifestum autem est hunc Mosem consilium inivisse colligendi omnia Isaaci opera quae invenire potuit atque tres diversas collectiones in unum compegisse, quibus postea hos quinque sermones addidit. Quae cum ita sint, quo modo factum sit ut in hoc codice ex variis collectionibus confecto

pluries idem sermo repetitus occurrat (1) bene intelligitur ; minus bene vero percipitur cur doctissimus Assemanus hunc codicem sequutus fuerit in confidando catalogo operum Isaaci Ninivitae (2), et multo minus cur confuse intermiscuerit titulos sermonum ex syriacis codicibus ita ut in ejus enumeratione idem sermo bis vel ter computetur (3). Cujus rei explicationem aliam invenire non possum nisi hanc : nempe, cl. virum titulos tantum, non vero opera legisse et quotiescumque diversum tituium inveniebat diversum esse opus reputabat (4). Quaenam vero fuit origo illarum collectionum quas in unum volumen contraxisse Mosern monacîium Scetensem diximus ? — Ignoratur quisnam sermones primi et quarti libri ex graeco vel potius ex syriaco idiomate in arabicam linguam verterit. Secundus autem et tertius liber ex graeco certissime proveniunt. Auctorern hujus translationis esse celebrem diaconum 'Abdallah ben Fadhl ben 'Abdallah (Abu'l Fath), qui saeculo X vivebat (5), eruitur ex Assein ano (6) et confirmât titulus versionis aethiopicae. H a n c forsan fecit translationern ex quodam graeco codice in quo (1) V. gr. sermo IV lib. quarti qui idem est ac sermo XXX lib. tertii. (2) B. 0.1, pag. 416 sqq. (3) Sic in B. 0., sermo XX libri quarti, est pars sermonis XXI libri seeundi ; sermo XIX libri quarti est pars serm. XX libri tertii ; sermones XXIII et XXIV lib. tertii sunt f r a g m e n t a serruonis IX lib. quarti ; sera. XXV et XXVI libri tertii, sunt fragmenta serm. XVIII libri quarti ; serra. XIII libri seeundi et serra. XVI libri quarti, immo sermones XII et XXIX ejusdem libri seeundi idem sunt. (4) Hanc hypothesim certam faeiunt quae supra observavi de Epistola Philoxeni et quae adnotavi ad sermonem XXXIII. — Vide supra pag. lo, et pag. 42, not. 1. (5) De isto viro confer si lubet : S. E. Asseman. Bìbl. Medie. Laurent., pagg. 37, 64, 73, 130; Schnurer, Dissert, phil. critic. pag. 197 seqq. ; Nicoli et Pusey, Bibl. Bodl. codd. msc. orient, cat. pagg. 25, 26, 30, 470 ; Maij, Nov. collect, torn. VI, pagg. 173, 178, 247, 304. Gildemeister, Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, torn. V, pag. 216 ; etc. (6) B. 0. torn. I, pag. 208.

tantum sermones selecti Isaaci continebantur (1) et postea, reperto alio codice perfection, sermones in priori ornissos addiderit. Quidquid sit de hac hypothesi, arabicam coliectionem olim duobus tantum constitisse libris (quibus omnia syriaca continentur) deraonstrat dispositio codicum in quibus servatur graeca versio eodem modo ordinata (2). Haec paullo fusius tractanda putavi ne quis mihi in negligentiam yertat quod arabicam translationem penitus neglexerim : quae sane cum ex graeco procedat parvo subsidio esse potest ad criticarn textus syriaci ; et etiam ut appareat (1) Monachi haud raro quae sibi placebant ex libris asceticis in proprium usum exscribebant et sic saepe colligebant in unum volumen excerpta diversorum auctorum. Multoshabemus codices hoc modo confectos et saepius negligentiori manu exaratos. Hoc etiam contingit operibus Isaaci. Godei parisiensis 875 (saec. XI) hunc fert titulum : Toy óaiov nazpòz rju&v 'I&xzx zov 2vpov, roù àox/jroy xcà à.vv /cywv ayxov, — Haec verba : in epitome non significant librum exhibere quoddam doctrinae Isaaci compendium, sed continere selectos sermones aut sermonum fragmenta verbatim tamen excripta, ut ex inspectione codicis mihi compertum est. (2)V.gr. codex Patmiacus tH¡3', de quo italegitur in Cat,al. :Ttvyoz VJ (jyraxzt zsoáczov Y.ix.OOV 'sx (púXXcov vvyxeiusvov 399. ysypápuevov izepi 7r¡v IE' txxzovzaereo id a. Hepiíyei zx 'À2K.ETIKA zov óirtoy 70V70V II. ^'Izr¡'¿zdo&icaúzñv ^Áeújj. otúio')' zb yap r^zzípov zevyoc sic Sub Svhpízxi (3i6Xt'a, ¿iv 7bukv zoíxvds kruycxyrp cpéps: : » zov òzio-j II. r,u.&v la-aà/.... (titulas cousuetus) S Í Z Í O O V H : - 70Ì» ÓGÍOV II. R¡'J.(M laxxx toy ¿.úcov zov á(rxr¡zov r xxl ávxy(ti jT¡zov yzvo'j.ivov {jrzzoov èmvxóiiov ev P\Sz

c y l c j U u j . In syriaco ar.tem sie

legitur (add. msc. 14632, fol. 136a): (i-^aJ?) s i z ^

pa^l

i n ^ i Pi

vr-r1® Ali» ^OCT

V-Jn

t l i a i o ^ a i i X ^ a s j a M ij.-»-*^

(-2) Cf. P. Smith. Cat. codd. syr. Eibl. Bodl. pag. 481.

-

60

—

dimur partem quartam homiliarum principis sapientum sancii Mar Isaaci Syri cum pace Domini. Amen. — Ex sola vero enumeratione operum quae in isto codice continentur, manifestimi est scribam utrumque Isaacum, Antiochenum scilicet et Ninivitam, perperamconfudisse. Continet autem codex post duos sermones soluta oratione (foil. 1-46), sex homilias metricas (foil. 66-174) quas excipiunt Ninivitae epistolae duae (foil. 1 7 4 - 1 8 7 ) ; sequuntur eiusdera homilia (foil. 187-192), questio et responsio (foil. 192-197), denique epistola (197-205). Haec omnia convenire videntur cum iis quae notât Assemanusin B. 0 . sub nn. X L - X L I V lib. I l l (1).

II. — Ex arabica derivari aethiopicam

versionem jam

innui. An alicubi integra haec exstet nescio. Parisiisin Bibl. Nation, duo sunt codices (fonds éthiop. 114 et 157) qui con-

tinent : Lïbrum tertium operum asceticorum Mar Isaaci Ninivitae iranslatum ex graeca in arabicam et ex arabica in aethiopicam linguam. — Uterque codex recens est. In codice 114 praemittitur brevis prologus arabici interprets diaconi Abu'l Fath. Auctor vero profitetur se, rogante patriarcha Nicephoro al Qabqâlîs hanc versionem confecisse. Opus continet tertii libri arabicae versionis capita triginta quinque priora (2) quae hie dividuntur in triginta sex. Codex 157 exhibet (foil. 35-97) eumdem textum paullo aliter parti turn. Praeterea in codice 125 ejusdem Biblioth. servatur aethiopice Liber Paradisi in capita C C L X X X I I I divisus. Ex hisce autem duodecimum et decimurn tertium supra ceutesimum sunt Isaaci sermones X I et X X I X nostri catalogi. Haec versio ab iila quae in praecedentibus codd. reperitur paullo diversa est (3). (1) Tom- I, pag. 458. — Vide in praecedenti eataloguo num. XLIV, LXXXII, LXVIII, LXXXIV. (2) Cap. XIII est sermo XX Johannis Sabae, quem graeci codices Nivivitae tribuunt ut m o i dicam loquando da versione graeca.

(3) De aethiopica versione cf. Catal. des maniac, Fonds éthiopien, pagg. 148, 131, 258.

orientaux.

I I I . — Aethiopicae et etiam arabicae longe praestat graeca\evsio, turn autiquitate (1), tura numero codicum in quibus ad nos usque pervenit (2). Ex his autem plerique (1) Non est dubium saltern saeculo IX versionem Jconfectam fuisse. Hac enim epocha recentior non est codex graecus Parisiensis 693 (Supplém.) qui igitur omnibus codicibus opera Isaaci continentibus, non solum graecis sed et syriacis, antiquitate praestat. Uteris uncialibus descriptus est, ab initio et fine mutilus. Servantur in illo, hocce ordine, sermones Il-VI, VIII, IX, X, XI, XIII, XIV, XII, VII et initium sermonis I Joh. Sabae. Hujus codicis specimen videri potest in opere cui titulus : Fac-similés des plus anciens mss. grecs de la Bibl. nat. par H. Omont (Paris, 1892, in-f°) pl. XIII. (2) Praecipui sunt : Parisiis : codd. regii 875, 1073, 10Î4, 1076. (Caí. codd. graec. Bibl. Reg.)-, codd. Coisliniani, 117, 268. (Montfaucon, Bibl. Coisl. pagg. 191, 512) ; cod. 693. (Supplém. grec) ; Londini : cod. Arundel 535. Oxonii : codd. Barocc. 5, 12, 13, 240 ; Cromwell. 1, 2, 6; cod. Th. Roë 10; cod. Canonic. 53. (Catal. codd. gr. Bibl. Bodleianae) ; Romae : codd. 391, 605, 737 ; (Assemani, Cat. Bibl. Vatic. Tom. Ill, pag. 442) ; Mosquae : codd. 293, 294, 295, 296, 378, 393 ; (Matthaei, Notitia codd. graec. mosquensium, Mosquae, 1776, pag. 190 sqq.) ; Venetiis : Codd. Naniani 22, 85, 97, 98, 114, 127, 131 (Mingarelli, Codd. graeciapud Nanianos patricios asservait, Bononiae, 1784) ; cod. Marcian. 127 (Zanetti. Graec. D. Marci Biblioth. Venetiis, 1740, pag. 71) ; Florentiae : cod. Laurent. 9, plut. 2, (Bandini, Codd. graec. Bibl. Laurentianae Florent., 1764, torn. I, pag. 129); Mediolani : cod. unus, (Montfaucon, Bibl. biblioth. mss., torn. I, pag. 500); Taurini : cod. 351, (Pasini, Codd. bibl. msc. Taurin, graec. 1749, torn. I, pag. 473) ; Viennae : codd. 156, 157, 235, (Lambecius, Comment, de Aug. Bibl. Caesarea, 1669, torn. V, pag. 72) ; Neapoli : cod. 43, (Cyrillus, Bibl. regia Neapol. torn. I, pag. 135). Quibus adde : codices sinaiticos 405, 406,407, 408, 409 (Gardthausen, Bibl. Sinait., Oxonii, 1886, pag. 97, 98) ; cod. cryptensem 8, (Rocchi, Cod. Crypt, pag. 75); cod. patmiacum 362 (Cf.'Icoávvou 2,xx./.ûiiùVoç : HcLTfiiax. [3ioXio0. fjtsp. ¡3', 'AQr,vri(Tiii, acoq', pag. 162). In Hispania plures etiam reperiuntur (Miller, Catal. des mss. gr. de l'Escurial, Paris, 1848) ; hos et alios consulto missos facio

—

62

—

referuüt versionem antiquiorem e syriaco immediate confectam, alii pauciores versionem a praecedenti paulo diversam et quae forsan ab arabica translatione originem ducit, libri enira secandi et tertii arabici ordinem et divisionem hi exhibent ( l ) , d u m priores syriacorum codicum dispositionem magis sequuntur. Attamen nec ordo nec partitio alicnbi adamussim convenit, quod satis facile intelligitur ex modo quo ipsa syriaca coliectio facta videtar, ut supra exposui (2). F e r e omnes isti codices b a n c i n s c r i p t i o n e m h a b e n t , u n o a l t e r o v e v e r b o t a n t u m diverso : ROÙ (ócTÌQ-J) VJ DYIOIC 7raTpó;

yjfiàv àobà 'Iaaàx roù Z-jpov TOÙ ÀCJCYJTOÙ xal àvayapT^coù TOÙ yevof^évou km&xónQ'j r/j; cpi/.cypÌTTOu noXsto; Nivsu'i LÓYOI àa^STty.ol £oa>jveu0£VT£? ùttÒ tmv óaicùv TraTi'pwv r,uwv 'Acpa^tou xat liaTpiZiO'j Twv tpcXocoqj&iv xaì fiGir/cirzcov sv t / j Àa-Jpa toù Èv aytot; Trxrpó; ¿ a c c a , scilicet : Sancii Patris nostri

Isaaci Syri ascetae et anachoretae, qui episcopus civitatis Ninives facius est, sermones ascetici translati a sanctis patribus nostris Abramio et Patricio philosophis (3) et in laura sancti patris nostri Sabae (4) siientio cleditis. Pluribus praemittitur homilia de siientio et vita solitaria in qua celebrantur Isaaci Ninivitae laudes (5). In plerisque etiam codicibus opus in duos libros dividitur necnon eos qui tantum prolutiones ex Isaaco continent. E x h a c e n u m e r a t a n e quanti facta sunt riostri Auctoris opera satis liquet. (1) E. g. cod. patmiacum 362 ; vide supra, pag. 58, n. 2. (2) Pag. 5S. (3) De usu vocis ftlozófov pro monacho, cf. Cangii Glossarium graec. ad h. v. — Vide etiam Antonelli, Diss, de ascetis, cap. II, ubi fuse loquitur de variis nominibus quibus monachi designati fuerunt. (4) Laura seu monasterium Sancti Sabae sita est in valle torrenti s Cedron duabus leucis ab Hierosolymis et quinque a mari Mortilo. Pedibus MCCLXXX supra hujus aquas consurgit. Diiìcillimo est accjssu magna ex parte speluncis constans,plantis et viridibus carens, nihil nisi saxa ostentans, aquis tamen abundans, adeo ut omnia cibaria ex civitate advehenda sint. (oj Cf. supra, praefat. pag. VII.

— 63 quorum prior sermones I - X X X V I coinplectitur, posterior incipit a quodam prologo qui nihil aliud quam est serrao syriacus X X X V I I . Quae etiam diximus de modo quo facta videtur collectio operum Isaaci confirmât quod in graeca versione irrepserint très sermones Johannis Sabae qui nostro Auctori adscripti sunt etiam in quibusdam codicibus graecis ubi separatim exstant fi). De perfectione hujus versioni? plura observanda essent. Generatim omittit loca difficilia et cum Isaacus unus sit ex difficillimis inter Svros scriptores multum abest ut sit integra translatio. Saepe sensum auctoris interpres non est assequutus. Verba graeca verbis syriacis apprime quidem respondent, et sic utilis esse potest ut determinetur significatio vocum syriacarum quae in isaaci operibus occurrunt ; sed periodis sensus omnino falsus haud raro subjicitur. Non tanta cura eam examinavi ut certum judicium de ipsa ferre valeam;attamen recordor in primo libro locaomissa numero majora esse, convenientiam verbalem inter textum et versionem adaequatissimam, et loquutiones perperam redditas nurnerosiores ; e contra insecundo libro omissiones esse rariores, sensum veriorem sed minus litteralem ac in primo. Unde suspicor primam partem ab uno alteram ab altero interprete confectam fuisse. Inde forsan quaerenda est divisio operis in duas sectiones in graecis codicibus. Illa graeca translatio, j u x t a recensionem quae ex syriaco immediate procedit, edita est Lipsiae anno MDCCLXX (l) In cod. Parisiensi 1076 sibi immediate succedunt (f. 66a-75a). Habet titulum primus : rapì (py/lajcvj? tjîjç napâiaç ; et incipit : à xoXveov TÒ crróua a ù r o v . . . Est sermo I Sabae (B. 0 . t. 1, p. 456). — Secundus : rapì œmTayyjç xóvpLOv ; incipit : c/rav kycmrßttpiv c)ì ÎLsaûia*s|(î7:[Tx„o7îo;)aliaquehujusmodi,noninvenies

— 70 — voces hucusque nobis incognitas adhibet aut sensu aliunde non probato usurpât, ita ut ex ejus scriptis léxica pluribus vocabulis ditescere ignotis, aut jam notis novas significat i o n s assignare liceret(l). Ellipses fréquentes sunt. Periodi concisae dense sibi invicem succedunt : produnt auctorern cujus mens rei praesentis cogitatione incaluerit et quae animum replessent cumulatim ut alios cohortaretur incenderetque effuderit. Elegantiam quaerit ; lusura verborum amat. Plerumque continua oratione usus est ; aliquando tamen doctrinam suara per modum interrogationum et responsionum proponit (cf. serm. XXXVI, LXXVII), saepius vero per breves et distinctas sententias(serm.I,IV,XL,XLI,XLYIII,etc.). Capita hoc modo ordinata haud immerito comparares generi dicendi apud auctores primi et praesertim secundi libri de Imitations Chvisti usitato. Eruditione non caruisse Isaacum satis innotescit ex testimoniis quae usurpât (2). Seripturae ei sunt valde familiares. Frequenter allegai epistolas S. Pauli et V. T. libros propheticos, maxime Ezechielem. Citat adhuc Dionysium pseudo-Areopagitam quera vocat Episcopum Athenarum (3), in ejus operibus nisi vocabula : U¡¡A4 (zylic), uffaX.,Ja_D (yJ.vdvvoc), l^jooii^s (Trappy;cria), )4a-?ci (iSióìxm), (Gswpi'a),

(áváy *.-/]),

(zyr.u.y.), Ufflcj (obrria),

(y'-y), jjftl^(ysyo;), ì-i&sa^ (TÍÍTTOC), M O U (Hîvoç), paucissimaque alia.

(1) Quaedam, occasione data, infra notavi. (2) Ne putes monachos praesertim in Aegypto quamvis oration i plurimum vacarent homines semper ignaros fuisse. Quidam inter suae aetatis eruditos computari possunt. Abbas Ammon scripta Origenis, Didymi Alex., Pierii legerat ; abbas Theonas litteras graecas, latinas et aegyptiacas callebat ; Arsenius i m p e r a t o r u m Honorii et Arcadii praeceptor f u e r a t . Palladio, qui monasteria Aegypti visitabat, abbas Apollonius socios dedit monachos linguis latina, graeca, coptica eruditos. (Cf. Palladius, Hist, lausiaca ; Migne, Pair. Graec. torn. XXXIV). (3) Cod. 14633 f. 51ft. — Ut j a m observavit Assemanus (B. 0 . t. 1,

— 71 — Rufinum (1) Socratera (2), Athanasium (3), Macarium (4), Marcum rnonachum (5), Ephrem (6), Basilium (7) et quam freqlentissime Evagrium (8), necnon Interpretern (9). Ex his judicare licet quanti sit momenti Isaaci asceticum opus. Conceptus qui tramitem sermonum componunt, illi sunt quos apud asceticos scriptores cujus vis aetatis invenire assueti sumus. Quod mirum non est, si quidem, etsi diverso tempore diversis mediis, tamen semper eumdem finem sibi proposuit theologia ascetica (10). Multum quidem recedit a simplicitate Patrum Apostolicorum qui doctrinam practice exponunt, multum etiam a sagacitate Scholasticorum qui rem asceticam logice et juxta principia philosophica tractant. Ad utrosque tamen accedit ; ad priores vero quia, sicut ipsi, non ex proposito sed pag. -451) primus inter Dionysi laudatores Isaacus nosterBrecensendus ast. Si autem vera est opinio nostra de Isaaci aetate, jam patet haec opera ante finem saec. V scripta fuisse. Quaestio de libi'is pseudo-Areopagitae docte tractata est a cl. B. Jungmann in in nova editione,quam nunc curat, egregii operis J. Fessier. {Institut. Patrologicie, torn. I, pagg. 635 seqq.; Oeniponte, 1890). (1) Cod. 14633 f. 726. — Semel tantum citatur. (2) Cod. 14633 f. 72«. — Semel tantum. (3) Cod. 14635 f. 51a. (4) Cod. 14632 f. 1236, 125a, etc. (5) Cod. 14632 f. 134a, etc. (6) Cod. 146Ô3 f. 816, etc. (7) Cod. 14633 f. 796, 976, etc. (8) Cod. 14633 f. 48a, 486, 49a, 78a, etc. ; cod. 14632 f. 108a, 1116, 1136, 1236, 1246, 1206, 134a, etc. (9) }j.n i i v , quo nomine, ut jam supra dixi (pag. 24), designatur Theodoras Mopsuestenus. — Graecus interpres (add. msc. 14633, fol. 88a) reddidit XpuffósTopov. (10) Optimal» deiinitionemtheologiae mysticae liabes apud Baltli. Corderium : « Theologia mystica est sapientia experimentalis Dei affectiva, divinitus infusa, quae mentem ab omni inordinatione puram, per actus supernaturales fidei, spei, et charitatis, cum Deo intime conjungit. » — (Isagoge ad my st. theol. S. Dionysii Areop. cap. 2).

occasione data, et saepius ut petitis responderet, scripsit; ad posteriores autem, quia non tarn praxim respicit quam eausas et principia. Ex hac quidem commixtione speculativae et praeticae scientiae non raediocris quandoque exsurgit confusio jam satis ex n a t u r a rerum tractandarum reformidanda. Quoddam certum psychologiae systema non habuit aut si habuit non apparet. Ceteroquin t a i t u m abest ut semper claritati studuerit, ut ipse fateatur se aliquando obscuritatem quaesivisse,« ne profunda mysteria divinae contemplationis in contemptum eorum quibus ignor a n t u r venirent » (1). Haec omnia quidem faciunt ut ejus opera hodiedum parvae essent utilitatis practicae, et vix lectores obtinerent, maxime apud nostrates, ubi favorem non assequuntur libri pii nisi qui, suavi facundia repleti, omni doctrina sint destituti. Etsi non sine defectibus prostant ista opera maximo tamen pretio habita fuisse apud monachos cujusvis ioci et temporis jam dixi et probavi. Summae adhuc utilitatis essent ei qui theologiae asceticae historiam texere vellet. Mirum est enim, cum plures dogmaticarn historice exposuerunt, neminem esse, quod sciara, qui ad conficiendam mysticae theologiae historiam sese accinxerit. Hisce dictis, jam ad secundam partem hujus Dissertat i o n s procedamus atque ipsum Auctorem audiamus loquentem.

(1) Serin. XIV, cod. add. msc. 14633 f. 36a.

PARS POSTERIOR.

DE ISSACI NINIVITAE ASCETICA DOCTRINA. De doctrina ascetica nostri Auctoris nunc tractaturus expositorern potius quam apolegetam aut impugnatomi! agam nec quae minus recte dicta apparent corrigens, nec quae probanda laudaus. Quantum licebit ipsatnet Isaaci verba adhibebo, notis hic iliic subjectis, ubi magisnecessariae videbuntur sive ad clariorem textus interpretationem sive ut conferantur verba, methodus conceptus ve Auctoris cum auctoribus qui de hisce rebus egerunt. Primum quidem ideatn generalem et quasi synopsim svstematis proponam ; deiode pauilo fusius singulas partes prosequar. § IISAACI SYSTEMA ASCETICUM DELINEATUR.

Secundum igitur Isaacum nostrum perfectio hominis in hac vita sistitur in contemplatione (1-joU) rerum divinarum (1). Hoc est principium fundamentale et veluti cardo (1) Cf. quae hac de re habent S. Thomas, Sum. Theolog. 2-11, Qq. 179-182; et Suarez, Tract, de varietate religiotuim, Lib. I, «app. V e t VI.

— 71 — totius ejus s y s t e m a t i s . Omnes i t a q u e c o n a t u s e o r u m qui ad perfectionem t e n d o n t hue spectare debent ut seipsos cont e m p l a t i o n s capaces

reddant.

H u i c vero a r d u o

negotio

homo t o t u s totisque viribus incurnbere debet. J a m a u t e m in homine d i s t i n g u e r e licet t r i p l e x

elemen-

tura : c o r p u s , a n i m a m et spiritum ; u n d e t r i p l e x operatio, q u a homo veluti triplici g r a d u ad culmen asceseos a s c e n d i t . In

primo

gradu

(operatio

corporalis

Mr^f

lr=o?)

p u r g a t u r a materiali c o n t a c t u saeculi viresque d o m a n t u r ; in secundo g r a d u (operatio animae,

homo

corporis

j-^^J? l r S o ? )

anima mundatur a recordatione rerum mundanarum

virtu-

tibusque o r n a t u r ; in tertio a u t e m (operatio spiritus,

li«®0?

mens contemplationi v a c a t , quandoque etiarn recepit e x t r a o r d i n a r i a Dei dona n e m p e visiones, e x t a s i m ,

donum

p r o p h e t i a e aliaque h u j u s m o d i . Unicuique operationi r e s p o n d e t diversus g r a d u s scientiae (lz¡wi>rí,

yvwo-ic)

quo g e n e r a l i o r i nomine

videtur

Auctor

designasse m e n t i s affectiones c u j u s c u m q u e g e n e r i s ,

quae

singulas operationes c o n s e q u u n t u r a u t c o m i t a n t u r . T r i p l e x itaque scientia d i s t i n g u i t u r . P r i m a scientia, quae h o m i n i s corporalis e s t , d o c e t v a n a m g l o r i a m , honores, o r n a t u s , o t i u m corporis, Studium sapientiae h u m a n a e c e t e r a q u e quae ad glorificationem c o r p o r i s s p e c t a n t ( l ) ; h a b e t p e s s i m o s e f f e c t u s : pusillanimitatem,

debilitatem,

desperationern,

d a e m o n u m , m e t u m h o m i n u m , auditum morborum,

sollicitudinem

de

timorem

mortalium, curam

alimentis,

perturbationem

p r a e m o r t e , t i m o r e m b e s t i a r u m et a n i m a l i u m aliaque ejus(l) I^JLa }.iaj ,-é^oi .

jJsi

wn i-aaJ

'r^f?

U a - J r ^ r ^ ^ " i-4*^"^?

li.iaa*?

i-SpAo . U ^ c l ^ O I Z i l ^ o j ? l ^ a i . Z o Z ^ ? ¡.ILaie •

^ . ^ a i o (Add. rnsc. 14633 f. 102a).

— 75 dem generis (1) : ab hisce omnibus homo operatione corporali, praesertim fuga mundi, jejuniis vigiliisque purgatur. Cum autem profecerit homo in hac operatione corporali attinget secundum ordinem scientiae quae est eorum qui in operatione animae laborant, et fundamentum habet in segregatione ab hominibus, in lectione librorum sacrorura, in orationibus et aliis operibus bonis exercitioque virtutum quae hisce mediis acquiruntur. Vocatur etiam scientia operativa quia per actiones sensibiles, mediantibus corporis sensibus, perficit exterius operationem suam (2). Huic succedit tertius ordo scientiae qui est omnino spiritualis. Volat mens per regiones incorpóreas, attingit ima inexplorabilis maris divinae providentiae, scrutatur mysteria spiritualia et, in perfectione quam impertit sensibus internis, exemplum praebet internae instaurationis. Habet suos gradus prout et ipsa spiritualis operatio cui respondet : in hoc tamen saeculo et quamdiu carnis onere premitur anima fastigium attingere nequit (3). (1) ,-io? U'A.*? . ji-ras UUCL3 . . p'Ziio? í^iQ^ . JJH^? . Uaie ^.-io? i^al-^-li.ii: . 012-.s^ jj.-4-^^»

.

,¿o?a.V| j-Joi^^So

l^ius

i-P-o' .

-sj^fii.»?

.

}]» iZabiibiO j^fiLa-l? !,J\L

• ou^j ^ o i ^ a s jZolin-sij U ^ s o L c

Vii (Ibid. f. 1026).

(2) jLl^^oo . ¡.jJLlls ^¿o? i-à.'^.^. oiXu^as.^ i }^j..oíCsoo . Ir^-^ Ir^f *

^«01^-.»^sWac ai.i.?

A

.

r

a

^ZiZt

JJL-à^Viteo j-J^iSir? V^io jj'^aa? laCi,.-

j j a i ^ s cnZoja^iJ (Add. msc. 14635 f. 103a). (5)

]

- 76 — «Tales (igitur) sunt tres scientiae ordinessecundum t r i a m quibus perficitur cursus hominis, scilicet, corpus, animam et spiritum... Primus est refrigerium animae in laboribus cursus post bona ; medius est incentivum animae in impetu ascensus in scala fidei ; et tertius requies est animae ab operatione typusque ipsius futurae. (1) » Haec ergo sunt summa principia et veluti cardo totius systematis asceticae theologiae Isaaci nostri. Illa principia, haeeque divisio in ejus operibus non adeo d a r e exprimuntur utlegenti statini appireant. Attente tarnen scrutanti mentem Auctoris facile patebunt, nec textus mox proferendi, arbit r a r , dubium subsistere permittunt (2). Ceteroquin, partitionem hominis in corpus, animam et spiritum non esse nostri Auctoris propriam sed et apud multos Patres occurrere moneam vix necesse est. Undenam vero christian! scriptores earn acceperint : an ex lalsa i n t e r p r e t a t i o n locorum Sacrae Scripturae ubi auctor sacer i ^ i f i l i O jjU^Vkioo i-'Ó-V^ i-A^V

U^'f-ii.ia

^shib^o

i-1-.^o i^Ufa-tä l-^p^-? Jj^c*

|J? J.AS001 08LS looi?

.

e'01?

• (1)

LsiXc UnicoiZ jLVit^aa!^ ^ - j ^ Z i . i o

(Add. nisc. 14633, f. 103&).

cnù^a ^laio v03ts?

I^i.,-?

jZ^Z

-

jjtta^o . ooi i n s a l o

• U=aJo • ii-^s • l - ^ r - ? ^^^

j-l^I^-s

...

^

i-^3?

cei

M»»«--*-^

em ¡.•as

¡.ji-i.^.Z

(Add. msc. 14633, fol. 101Ö et 104a). De systemate nostri Auctoris jam observaverat Nicephorus monachus, Isaaci operum graecorumeditor : Tpsìc y.i zoo avdpw7T0V '¿X7X ,—.01^? jjar^ vaJl :

]ZoÌM»ia^o IZcu-i^ioo IZa-oj.^?

{¿La^ i^Jj-S? J^aii

Et cod. 14632 f. 127: |Z=^.Z «ois^l

j^aij svi^a? ^aa?

\ s V i ? U-i^Éi^ {.sii. . ¡.affla IZoasj ^51 y? l-^è-S? V s

fy^io?

.

¡]jo

.

» W >sr^s>

—

80

§

-

II.

DE OPERATIONE CORPORALI.

Primo igitar stadio perfections exercetur actio corporalis : quo nomine vocantur (1) « opera corporalia quae fiunt in emundationem corporis per praxim operum externorum virtutis, in quibus pnrgatur a corruptione carnis. » Ir-N^f?

•

ìatlk

ij.aZÄ? aiJafl&o^

¿2.'^

l-Jj-^s

^ . . ¿ j i o ^oaioj cn.Loala.S9

Inter hujuscemodi opera maxime commendantur jejunhim et vigiliarum noctis sedula observatio : de quibus frequens est Auctor. Audi ipsum loquentem de jejunio (2) : U^aXC

. ì Z'ì AaLo

Ua^Loo

.

osi

.^a^j»? ^¿.AJ ¡ . ^

|3 . oiLjifl.Ä

¿.a^. Off»

l.^c.,SS,«.k>5j {.^a^Lco

ÌJ].sì Usai

,

jj^aLeo

^(TL^A^O . I ^ a ^ A ? HaiaJj

ìp^as : i ^ a ^ j ' ÀLo UiSi

(1) Add. msc. 14653, fol. 85«. (2) Cod. 14633, fol. 60a.

j^aL^?

¡las£>a.o osi jA^j

_2.Afl.J5

ilAjasj

(¿00^

UaI^

jleo^iD

iL» A_*j.l.A.a

Jabkf 1 J O j . ^ 5 UûO^

t^oAsAs

^ r-ZIO

,-Ssoj ¿.A^^áuis

PI .

li-oa* ^.LD {JO . ¡ . l ^ a s

Vaa

i^pi

••ISft*^?

l^o.^

I^^^'M^C

,-Lc ií.1^2^ .

ffllLe? Um^JO j.100^5 ai J a s 5

^ ^ j a ^ e UÜAa

U ^ a  C . critico)

V L o . j?

.aí^ÚL

^ . a ä j Uco^j l ^ a ^ j

ULo?

Aa£> U].j*ALo AI\S

ÍLs]

ö i J J . ä ^ a j ì.lA?ajsì

¡JUsaJ

,-ÍC

«.ojo

¡.¿as «

o í a l o . W^jffl ÍAS.J . \ o À 2

J l i ^ a IÏaILjo i A ^ ^ i j

^

Í.ÜÍC5 IpSÛJlb,

lila» i^ó'l . i J o ^ L a s

lA^j

siIaL?

w^a-sJ

¡LLa^a aiioas

I A I a >0.^? ¡..ált

Inaialo

^OOI^SO .

j a ^ s

Î.ÛAÂSC

l A - a ^ a A s jcn.!^

.

OSI

¡Lcu^a.» . .

BISONS

. ailLc i ^ s ^ l s wAjj

asiali^ >ooA^o JJ

Hoc est : « Jejunium est enim confortator omnium « virtutum, initium certaminis, corona continentis, pul-

—

82

—

« « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « «

chritudo virginitatis et sanctitatis, illuminator castitatis, principium viae christianae, genitor orationis, fons prudentiae, doctor pacis et omnibus bonis actibus praeit. Quemadmodum enim fruitio lucis oculos sanos, ita j e j u nium discretum comitatur orationis desiderium. Statim enim ac coepit quis jejunare, exinde familiaritatem Dei expetit in mente sua. Non patitur corpus jejunum recumbere super lectum suum per totam noctem. Incitamentum enim naturale est jejuniumvigilantiae ad Deum, non solum de die sed et in nocte : nam haud multum decertat cum somno corpus vacuum jejunatoris. Si debilis est sensibus, mens tamen ejus vigilat ad Deum per orationem. Satius est ex infirmitate jejunii cessare ab opere quam ex pondere cibi. De excellentia autem jejunii plura enarrare necessarium nobis non est. A multis Doctoribus et Patribus de splendore jejunii, de magnis commodis quae ab eo (proveniunt) frequens sermo habitus est librique eorum omnes praedicant magnitudinem jejunii, praeclara (gesta) quae operatum est omni aetate, amplitudinem auxilii ab eo acquisiti, gloriam excelsam jejunatorum. Ceteroquin, etiam experientia notum est unicuique (jejunium) esse fontem omnium virtutum. Quando autem sigillum jejunii apponitur in os hominis, hujus cogitatio casta est, anima meditatur, cor oratione movetur ; in vultu ejus inducitur moestitia, motus pravi ab eo recedunt, et lascivia nullodo apparet in ejus oculis. Inimicus enim est concupicentiarum et vaniloquio Nunquam visus est jejunator discretus in pravaeconcupiscentiae servitutem redactus. » Jejunio addenda est sedula vigiliarum noctis custodia, quod opus praecipuum inter sua exercitia reputare debet monachus. Quanti illud faciat Isaacus ex ipsius verbis agnosce (1) : U a i L , ? l i l A ^ ,031^2.23 A*]? . U j j . £ > o| . ^ (1) Cod. 14632, fol. 58&.

i^iSOZ 13

l^aô^s

¿¿ci? ^

UaiL^

tasaL y . I5OTLA >3^

Uooi l ^ a ^ l j ^ j a ^ U o

i"3-*^-1?

oiIa^.5

,oaiJ

* li.Aj.A5 ««ai ^ a a l

UèSa^. o'aiso . ct.Laa7a.aL

. lj.JûÂ a ^ s ^ U ^

0 . Ì-1—"]

«ASia^^kJ |3 j . J . Ì.J0C15 ÎJuôœâjs

Usi . Î.J01 l , . ^

lisa.*, )3?

A* i

^.x^îaL. ìj.jDo? ¡Jens?

. ^OffLÂ^Î 1 Joj.*(Tl.Jp I j o j ^ ^ ¡.JL..2J •. ar^aL?

Uil^op osi

.

ÎÂJOJ ¡.xJ;

jLcejia? i l i L . ¡.asJAîoo ¡¡¿¿L^ Hoia? ìj-ùo? ^i^suo ^flaL

^.a^aIi

i-Jais?

jjso? i ìaAÄlx^A, l u L a s • wIûaVOI A s Id est : « Ne tecum reputes, o homo, esse in cunctis « religiosorum exercitiis negotium tarn excellens quam « opus vigiliae. Revera, fratres, non solum religioso non « est dissipatio in negotiis aliquot corporalibus vel cura de « transitoriis, sed facilis fit separatio a saeculo et parva « (1) exigitur custodia cum vigilia. Difficile Codex habet : i-a»h mendum utique pro (1) non est mihi

— 84 — « « « « « « « « « « « « «

dicere vobis — quod verum est — quasi per alas volare mentem ejus, cito ascendere ad Deum in exultatione sua et gloriam contemplari faciliter ac in scientia quae superai cogitationem hominum natare agiliter. Monachurn vigiliis assiduum cum mentis discretione noli considerare quasi carne indutum : vere ordinis angelici est. Non est possibile eos qui in hoc negotio laborant relinqui sine donis eximiis a Deo ob exercitationem et illustrationem cox^dis eorum et propter sollicitudinem continuanti cogitationum eorum circa ipsum. Anima itaque quae huic negotio vigiliae laborando sese applicai, oculos Cherubim habebit ad adspiciendum cum promptitudine et celeritate in omni momento contemplationes coelestes. »

Tanti facit hoc opus Isaacus ut praeter morem heic descendat ad practica Consilia circa modum illud peragendi exemplisque doceat quomodo monachus suam vigilantiarn per noctem excitare valeat (1) : oiJi^a^s

. Ir^

*f

lojao

PI . ^ A ^ l a u k A s • Um

yoajsZi Ai] l®^?

>a¿.so .

j j ] ¿Lo]?

j^Le a^ ^r^si

^¿.Lc? . )oaao

u r^.MjJJ.à.^D'i

U t t ^ À j ] ¡1.A,

.

-¿al* Ua^^j.AKÉè

¿¿¿lo

•

(1) Add. msc. 14632, fol. 139a.

¡Si

tiG.^] J j p i .

_SO .• ^ I a A j ^ L O

iia^As

>00£

(JIAOO^O

ffl^al^AJiéLcO

ffi^iAAS „».LòÀa? A j | Ijoo;

Î3? A l )

Ìerfjo

waUs

A*¡¿Ú.*ÍÚO ¡ ¿ a ^ a . * . ^ t i c a i s ^IfclaÀÀs ois ÍJj.^5

^osì

^Iüío; r

AJÍ j

jjoiU»

so

.

4

.

.

• •¿LaIo.A,AS

ail^asj

^

-xij"]

^ v I ^ ä a ^ j ì ? c y . o U À ? ffi^s ,¡.¿0

iAla^Js A ^ U ^ o ^ ijoo^

^ a O A J • ii^c^Lo

l o a i j Uo i f A ^ í ,-¿0 „s]

¿.¿•ojj


„»en . UciaA.

(!) Quid sint isti « eximii sensus •• intellectus profundi « scopus absconditus », Scripturarum'? Nihil aliud utique ac mystica seu allegorica interpretatio eui noster Isaacus, scholar alexandrinae sub influxu, et Origenis vestigia praemens, multum vel potius nimium concedit. Rei exemplo esse potest sermo XXIX, De dominica etsabbato, quem hac potissimum de causa, ex integro ad flnem Dissertationis edidi. (Append, num. III). (2) Cod. 14632, fol. 2o&.

98 -

^nJAmLo P? ^ u l i U»c? * l^,??

orllc A*U.S0a {.aL 001? ^ . ^ c i

f ^ s Ua.^5 Alo ?]a^ao?

Id est : « Quousque recipiat homo Paracletum libris « scriptiseget, ut per exempla r e c o r d a t i o n s egregias suscíiLfl.*ìo

U^i

. aiA&s

•:• Ì À a ' i o j ^ U ß j ^ o ) A a ^ o ]

• « « « « ii « « « « u

i ' ^ l oeris?

• ^eia^l? i ^ a s ^ L o o

i ^ i l L * ^.Ls? 81-^asu.HI^*

, aJÌ i i n J o U-É-Loì Ui-J ^ A m j

«oj]o . l a i X

-¿a^j

Id est : « Glorificalo Ecclesiae Christi vita est raonastica. Quam ob rem decet monaehum : ut ex omni parte reluceant ejus virtutes per modestiam membrorum, per vitae paupertatem, per eminentiam supra res visibiles, per sedulam abnegationem, per contemptum carnis perfectum, per defatigationem in labore jejunii, per continuum silentium, per compositionem sensuum, per custodiam visus, per libertatem ab omni creatura, per brevitatem sermonis, per continentiam ab i r a , per simplicitatem judicii ; ut notum sit quod superat hanc vitam corruptametdissipatam quaeritque veram ac spiritualem,

101 « « « « « ti « « « « « « « « « tì «

ex interna conversatione, ex ignorantia rerum humanarum, ex solutione a societate et conjunctione (1) homiDura, ex solitudine loci suae habitationis, ex prohibitione sui domicilii, ex paupertate et contemptu rerum, ex fuga hominum, ex constantia in oratione, ex despectu et aversione ab honoribus, ex indifferentia erga hanc vitam temporalem, ex altissima patientia, ex fortitudine in tentationibus, ex liberiate ab auditione et indagatone rerum mundanarum, ex perpetua sollicitudine ac meditatione verae patriae ; ut dignoscatur ex tristitia vultus et pallore faciei (2), explanctu continuo per diemnocternque, et quam maxime ex custodia castitatis et continentia a gula (3), a minimis usque ad majora. Hae sunt quasi per compendium descriptae virtutes praeclarae monachi quae testantur perfectam ejus mortem a saeculo et accessum ad Deum. Decet itaque monachum in illis perpetuo meditari easque acquirere. » § IV. DE OPERATIONE SPIRITUALI.

Duplicem operationem corporis et animae sequitur operaho spiritus. Quid hac voce intelligendum sibi semel defìnit Isaacus (4) : :

U.^?

il^LaS

^310

¡.1,4*39? '(¿.SO?

(1) F o r m a ZuljÄM. in lexicis desideratur. (2) Uaaj~*i>o : pallor

seu potius ille color ex adustione genera-

tus. Graecus vertit sppuvwasvov, decrepitus.

— Vox

f r u s t r a in lexicis quaereres, nisi sit mendum pro (5) I Z a i l - , Graec. : y a r r p i u a p y i a . —Forsan melius esset claudere periodum post hoc verbum ; uterque codex Lond. nostrani iriterpunctionem exhibet. (ì) Ad. msc. 146Ö2, io!. (>t'w.

102 i.*.*^? VDAx^,

(.VÌ

« Operatio

%.£]

spirituali^

quae describitur torum

jLlosi? ^.«{.ASI .

est actio sine sensibus

a Patribus

quando

contemplationem

suae

sunt

e medio

tollatur

crassitudo

ritualis

».

corporis

haec

mentes

ac proinde

Si t a r n e n i n t e r se c o n f e r a n t u r v a r i i loquitur auctor noster

; et

: ut scilicet,

assequutae

^oaiiealrj

substantiae, visio fiat

sermones

de o p e r a t i o n e h a c

est sancspi-

quibus

s p i r i t u a l i facile

p a t e t i p s u m pLures graclus seu p l u r e s o p e r a t i o n e s

diversas

s u b ista c o m m u n i o r i a p p e l l a t i o n e d e s i g n a s s e r e c i t a t a m q u e definitionem nonnisi perfectiori operationem

convenire. Quae autem ad

s p i r i t u s r e f e r t I s a a c u s in d u p l i c e m

d i s t r i b u e r e p o s s u m u s , q u a e n e m p e s p e c t a n t ad nem et q u a e ad Contemplano

classem

contemplatio-

revelationem. est d u p l e x : u n a q u a e est in m e d i t a t i o n e r e -

r u m d i v i n a r u m ex c o n s i d e r a t o n e t e m p o r a l i u m in q u i b u s r e l u l-'0!^)

cent divinae perfectiones : altera sublimior

q u a e fit p e r S p i r i t u s S a n c i i d o n a et i i l u s t r a t i o n e s q u i b u s manifestantur

et

revelantur

animae

res divinae

t i a q u e m y s t e r i a : « Duos e n i m h a b e m u s

coeles-

oculos a n i m a e , u t

« a i u n t P a t r e s , sicut d u o s oculos c o r p o r i s . Uno i n t u e m u r « g l o r i a e Dei o c c u l t a in c r e a t u r i s , alio c o n t e m p l a m u r

gio-

ii r i a m n a t u r a e e j u s s a n c t i s s i m a e » (1). Huic

verae

Revelatio

contemplationi

respondet

scientia

vera

( V u . ^ ^ ) , j u x t a A u c t o r e m n o s t r u m , est « s i l e n -

t i u m m e n t i s » quo n o n i n t e l l i g e n d u s est s t a t u s a n i m a e m e r e (1) Lege textum integrum in sermone XLVI edito ad iincm Dissertationis ("Append, num. I). — Vides nostrum Auctorem apprime distinxisse quod recentiores nominibus contemplationis

103 passivus, sed

-

potius omnes effectus s u p e r n a t u r a l e s

qui

singulare et speciale Dei donum p r a e e x i g u n t ; et ad s e x t u plicem speciem eos revocai Isaacus (1) : l^r*? T.+'iZic

U^a

t ^

: I a ^ ä j 001 ¡.j* . lo Lo

¿.lai l l i ì ^

] L ^ 0 y^fàc l-A^Si

U ^ a ^ e

l^A^ajto ^aJsio

«¿olÄ-^

:

: ]

li J]

Ul^ÄJ

lo^S?

Isaacs

.

] ¿.AIO : ll^SÀIflSse

^-A^jjo ( ¿ a s a ^ l s ? l l i l i ^

Ale ^.xljk,Var. •:•

ìiC5i

Id est : « Sex autem modos revelationum indicat Scripit t u r a ; p r i m u s fit per s e n s u m , secundus per visura menti t a l e m , t e r t i u s

per

raptum

intellectus,

quartus

per

« donum prophetiae, q a i n t u s per modum alicujus intelligiacquisitae et infusae designant : « Praenotandum est, ait Benedictus XIV (De serv. Dei beatif. et canon, lib. III. cap. 26), duplicem a mysticis speciem contemplat.ionis assignari, acquisitam videlicet et infusam Deflnitur contemplatio infusa et supernaturalis, seu potius describitur sequentibus verbis : simplex intellectualis intuitus cum sapida dilectione divinorum aliquorum revelatorum procedens a Deo speciali modo applicante intelleetum ad intuendum et voluntatem ad intelligendum ea revelata, et concurrente ad eos actus per dona Spiritus Sancti, Intelleetum et Sapientiam, cum magna illustratane intellectus». — Aliquando etiam loco denominarionum acquisitae et infusae dicunt activam et passivam, vel propria industria habitam et ex gratia habitana, vel naturalem et supernaturalem. — « Illa longa et difficilis, ait card. Bona, [Via comp, in Deum, cap. X), haec facilis, prompta, suavis. Illa ratiocinativa dicitur, ista experimenta.'is. Qui primam liabent optime de ea ejusque rcgulis discurrunt, experientia destituti ; qui secundam, minus periti in sermone sunt sed in usu et experientia excellentissimi ••. — Quod eontigit nostro Isaaco. fi) Cod. MG55, fol. m .

— 104 — >< bills, sextus veluti per somnium. Et illae quae fiunt per « sensus in duas species dividuntur : in revelationes quae « per elementa et in revelationes quae sine materia fiunt. » Singulas species non definit Auetor sed explicat mentem suam allatis exemplis (1). Eurn autera prosequi per oranes hujusmodi distinctiones longius esset et a nostro proposito alienum. EPILOGUS.

Re quidem vera ut perfectior evadat nostra expositio theologici systematis Ninivitae adhuc nobis exponenda fuissent praecipua quae habet de virtutibus unicuique gradui propriis (2) et de vitiis defectibusque a monacho maxime alienis (3) ; de notis quibus homo verum sui statum spiritualein agnoscit; de tentationumspeciebus, causisetutilitate; de fructibus quos in anima contemplatio producit : illuminationem, pacem, gaudium ceteraque hujusmodi; de signis quibus (1) Exempla quae affert Auctor sunt : primi generis (per elementa) visiones rerum absconditarum aut remotarum, miracula et prodigia « quae, ait, quotidie accidunt in hoc universo » ; alterius speciei (sineelementis) sunt apparitio virorum Abrahae (Gen. XIX. 1 sqq) et scalae Jacobo (ibid. XXVII, 12), fulgor qui prostravit Paulum in via (Act. IX, 3). Secundi generis sunt visiones Cherubim et Seraphim (Is. VI, 2), r o t a r u m et animalium Ezechielis (I, 4), bestiarum Petri (Act. XI, 11) ; tertiiautem, raptus Pauli ad tertium coelum (II Cor. XII, 2) ; quarti vero, prophetia Balaam (Num. XXII) iunumeraequeprophetarum praedictiones. Quintum modum probat ex verbis S. Pauli ad Colos. (1,9); sextum denique explicat per somnia Abimelech (Gen. XX). Pliaraonis (ibid. XLI), Nabuchodonozor (Dan. II, IV), Josephi (Gen. XXXVII). In hisce vero, fateor, non semper sibi constat Isaacus. (2) Jam aliquid innui supra, ubi de gradibus scientiae loquutus sum. Praeclaras etiam habet exhortationes de humilitate et de misericordia seu eleemosyna, quas libenter hic retulissem si typographi diligentia permisisset. (3) Inter autem monachorum defectus nullus est quem vehementius perstringat ac zelotypiam de qua fere in singulis sermonibus aliquid habet.

— 105 — homo seit se ea dignum fore, quorum praecipuum ac fere unice certum in abundantia lacrymarum ponit Auctor ; de causis cur perfecta contemplatio huic datur, iIli autem etiam sanction denegatur, inter quas primum obtinet locum sapientissima Dei Providentia cujus oeconomia altis et menti imperviis dirigitur rationibus. Sed ut quae iam de hisce rebus exseribere coeperam typis exprimerentur temporis angustia non perinisit. Quae vero dixiraus abunde sufficiunt ut quisque schema quoddam ejus doctrinae asceticae ideamque ipsius scriptorum habeat. Hoc systema certe, in omnibus non est perfectum , plus tarnen quam expeetari posset a viro hujus aetatis, et si nec semper logicus in divisionibus nec clarus in expositione Auctor videatur et revera non sit, facile ei condonabit qui, praeter rationes a nobis supra indicatas, animadvertet plerosque auctores, qui plura post saecula scripserunt et maximo pretio habentur,haud raro nec magis logice nec clarius loquutos esse (1). Hoc utique sibi merito vindicare potest Isaacus Ninivita quod primus inter Syros theologiam asceticam non tantum empirico modo sed systematice, theoreticis rationibus cum factis quotidianae experientiae collatis, proponere conatus sit ; et inde fit ut ipsius opera etsi, ut jam monui, pro praxi hodiedum non tantae sint utilitatis tamen ad historiam asceticae theologiae plurimum conferre possunt hacque de causa, quae lucem adspiciant, haud indigna reputari debent. (1) Vide, exempli gratia, quae disserunt de gradibus contemplationis. Gersonenumerai très classi . s e ^

, ^«jAs Uo .

A^OI^O . U ^ M {.JOI

^^a*.? . ] jioaik j OOlj J >*J Z.A, f ¿ j j . ¡.¿I.*, ooeno .osi A*

aL,^

^ÀLa*»^? A^LO ^.^O

]b>+ioZQ ¡.¿»SSA,.* ^LO . ^AJ]

« te « « « « « « « rt «

«»¿¿e}

,-LO ^OAIJAS&AIU

UOIAO ^.IDCLM!^

Oratio Mar Isaaci : « Christe qui mortuus es pro nobis in amore tuo, fac me mori peccato et exue me homine veteri ut, in renovatione vitae, ascendam coram te omni tempore quasi in saeculo novo. Deus, quem coelum et coeli coelorum non continent, tu me fac dignum fieri habitaculum amoris tui, cujus per sensationem rapti fuerunt sancii et postea festinarunt post te, et perpetuo tecum conjuncti sunt in ebrietate tuae charitatis, nec iterum reverterunt retrorsum ex quo biberunt ex hoc dulci fonte, sed quia sitiverunt amorem tuum admiratione mysteriorum inebriasti eos, tibi gloria lausque sit et Patri tuo et Spiritui tuo Sancto. Amen. »

(1) Fol. 113. — Est autem tertia in codice. Duae praecedentes sunt quarum Bickell germanicam translationem dedit in saepius laudata Einleintung,

APPENDIX.

ISAACI NINIVITAE SERMONES TRES

QUOS E

CODICIB(JS MUSAEI BRITANNJC1 LATINITATE

NOTIS ET,

THEOLOG1C1S

DESCRIPSIT,

DONAYIT,

PHILOLOGICISQUE

JNSTRUXIT

COLLATIONE AD G R A E C A M VERSIONEM NUNC PRIMUM PUBLICI JURIS

FACIT

DISSERTATIONIS AUCTOR.

FACTA,

ial-íJ? w^^èiû^l a j i e j ^ i a A s —¿s l â . ! ^

« *

i

1 «

iJV^aLo j L s ^ o Î A a J ï ^ L û {ÌLc (Mus. Brit. add. msc. 14633, f 86&) ysf-^s Òsi

Uîfls

ìtvaAaI U d i r a i

|2aÜa*«n osi

^.AfLoli f +] . ^xiLo ÌAjéa.*

osi .

iJaa^lh»

|&£JL*âJ U i i i ^¿iZ

t Moaij U i ^

J.S asi aLo . i f ^ ? U i ^

aiMOo.A.

pallio

OIAaLJ^O . . ^3.4.« cuoci» :

laiJk l*"*

^SIOÀ*!»

.jffl^s cu 001

Cod. 14652 : 4. looi wSj^à.!so — o. crvlic videtur. — 6. ,_!.»». ^ « ¿ J s — 7. ,_!.•»

¿.n^Àsaic : ¿.isoì?

|3» perperam, ut ; et sic nullibi fit con-

trario pronominis ,-1- cum participio. liane diversitàtera scripturae amplius non adnotabimus. — 8. ^-Ij» _ 10. oJn — li.

— 9 „-I-m^a.]

sed in térra spinarum operabatur et aíBigebatur. Qui charitate divina spoliati sunt,etiamsi justitiam operentur, manducantadhuc in opere suo panemsudoris quera caput generis nostri jussus est manducare. Doñee inveniamus charitatem, in térra spinarum operamur et inter spinas serainamus et metimus, etiam justitiam seminantes, et in omni momento ab eis pungimur, et quantumcumque justificemur tamen in sudore vultus nostri vivimus. Ubi autem invenimus charitatem panem coelestem manducamus et nutrimur (1) sine labore et sine defatigatione. Pañis coelestis est Ule qvi descendit de codo et dat titam mundo (2). Hic est cibus angelorum. Qui charitatem invenit Christum manducat in omni momento et fít immortalis ex inde : qui manducat ex hoc pane mortem non gustaUt in aeternum (3). Beatus qui manducat panem charitatis qui est ip?e Jesús. Qui charitate rmtritur, nutritur Christo qui est Deus super omnia (4). Testatus est Johannes qui dixit : Charitas est Deus (5). Itaque vitam ex Deo

(1) Gr. vertit

confortamur,

(2) Jol). VI, 33. (3) Joh. VI, 58. Pesehittha habet : U J

vivet in aeternum.

(4) Rom. IX, 5. (5) I Job. IV, 8. Pesehittha: i-^a-«. jovX?

s*

_

i¿a*o«l? îil oai ,-kj . Ijai

Í.A4* ^ocuts) ,-Sso

. ]ALa.».s.rï Î-aa;]

i]ì ¡.JT-Ü : jjai ¡.sjcn „¿ia?

^¿¿o

ois?

^oLjk.Zo

«»Vi .

a*oai

tso*

^aLslJ: . a i ^ a a L l a o ^ahkajj? :

- a à a ? . {.sa,« J y i

c.lk) . J ^ + i Z

a

H

o As

]¿¿>au aJai : *kaJ]Í ¡LíüjA^ U A a L o s l i - ^ L c A s o ? J.oo„»» O oí .)i¿a.*» ÍJSI ,-Lo ab^o

U^LttO

^Ssoi» ^ o i a s a ^ . Ì..A.JI¿-—5 m a l :

i^i^»]

tiA^C

oJci

a^ji^j^io IjUAiiO :

Cosío ai'jc : iAL-oeJ» ÍAmícJIí

0R310

ojA^c

l^nu^ss

•. 1 j r a o s

j.ïsffi&oo

: j^alagiLa'^.

•> alaâièJlo L^alîffic .• j.J AÌÌUm . ¡.s3k.o

13»

AA)

¡¿a* osi .

„»¿ö f ^ s

Uo.j3i.as loi

Ua^^âLo i:

.

'í.'¿M

¿.ai»

$3 Usa-

Axa

Aa|) o ï l

Uafi^^;

l-aik ijoiL ^r 25 »^ 0 P l A ^ * ? ?

0VS9 IÎCJI .• . U r » Ua^a ^.l^â^A^)

IralL

.• où»*}

Coti. U032 : 12.

ils.*]

{..loi U a ^ î

%

-

15. Jjä^,

ai* A*)

iLa*^

—

9*

—

haurit qui charitate vivit in hoc mundo. llle aerem resurrectionis hie respirai quo delectantur justi in resurrectione. Charitas est regnum illud in quo promisit Dominus Apostolis eos mystice comesuros : manducabitis et bibetis super

mensam regni mei (1). Quid manducabunt nisi charitatem? Potis est charitas absque cibo et potu satiare hominem. Hoc est vinum

laetificans

cor hominis (2). Beatus qui bibit hoc

vinum : illud biberunt luxuriosi et casti facti sunt ; peccatores et obliti sunt viarum offensionum ; ebriosi et facti sunt jejunatores ; divites et concupierunt paupertatem ; pauperes et ditati sunt spe ; debiles et facti sunt robusti ; idiotae et evaserunt sapientes. Sicuti impossibile est transfretare mare magnum sine cercuro seu navi (3) : ita nemo transit absque timore ad amorem. Mare putridum positura inter nos et paradisum spiritualem in poenitentiae navi transimus, cui adsit gubernaculum timoris. Nisi enim gubernaculum timoris regat (1) Luc. XXII, 30. (2) Ps. CIV, 15.

(3) VsXo H a ^ j j reddidit Graecus unico vocabulo itkoiov quod potius ad referendum videtur, omissa voce ]ia.ejjs • Extat tainen graece xépxovpog (alias xéxvpoc). Herod. VII, 99, etc. unde latinum verbum cercurus. Hanc vocem immerito derivare volunt aliqui (Aristoph. SchoL ad Pac. 142 ; Suidas,£