De vita et scriptis Sigiberti, monachi Gemblacensis [Reprint 2021 ed.] 9783112451649, 9783112451632

Citation preview

DE

VITA ET SCRIPTIS

SIGIBERTI GEMBLACENSIS.

DE

VITA

ET

SCRIPTIS

S I ( a li E R T I MONACHI GEMBLACENSIS

COMMENTATIO

HISTORICO -LITTERARIA.

SCRIPSIT S1GFRIDVS

K I R S C H

PHIL. DR.

BEROLINI TYPIS ET IMPENSIS REIMERIANIS.

MDCCCXLI.

VIRO CIBARISSIMO ATQVE

ILLVSTRISSIMO

LEOPOLDO

RANKE

PRAECEPTORI DILECTISSIMO

HAS

QVALESCVNQVE

INTIMAE PIETAT1S

STVDIOBVM ET

SVORVM

GRATISSIMI

PRIMITIAS

ANIMI

TESTES ESSE VOLVIT

AVCTOR.

PRAEFAT10.

O u m ante aliquot annos historicis litteris vires a d dicere firme apud an inni 111 statuissero, prospera fortuna mihi, quod ei, quo incertiora turn adhuc studiorum meoruni conamina erant, eo sincerius aceeptum r e fero, contigit, ut tali mihi disciplina frui inque rectam viam duci liceret, quae ante omnia iutentissimam et nunquam 11011 deficienleni ipsorum fontium perscrutationem exquireret, et laboriosa liac via ad generalem rerum et comprehensionem et dijudicationein progrederetur. quae saue historiam tractandi ratio, ut lentiores quidem initio min usque splendidos profectus offerat, dubium non est, quin constanter earn tenentes postea eo maturioribus et salubrioribus fructibus remuneret atque compenset. Hac igitur via semel inita et indolis meae natura et prospero quodam rerum mearum concursu factum est, ut historia populorum Germanicorum et imperii Romano-Germanici, quale medio aevo floruit, maxime delectarer, atque hanc e fontibus a c curatius cognoscere in animum inducerein. — Quod post nonnulla studiorum illoruin tirocinia in magna fontium, quos adire licuit, varietate Sigiberti potissimuin Gemblacensis Chronicon elegi, cui singularem impenderem operam, causa haec fuit quod hoc scriptore critica ratione perlustrando opportuna mihi antiquos gentiuui Gerinanicarum seriptores, et Carolo-

Vili rum aetatis Aiinales, et egregios Imperii Saxonicae et Franconicae stirpis liistoricos nec paucos praeterea hagiographos aliosque vetustatis testes cognoscendi occasio praeberi videretur, simulque spes erat fore ut, quum Sigibertus et in explicandis rebus enarratis et in recto suo singulis his rebus tempore assignando multa adhuc cura indigeret, ipse singula quaeque excutiens et ad bistoriam literariam et ad obscuros qtiosdam ac dubios historiae politicae et ecclesiasticae locos explanandos quaedam non prorsus inutilia all'erre possim. — Opus illud aggresso inox manifestum erat, de Sigiberti studiis non nisi omnibus ejus operibus perlectis ac cognitis judicari posse; eadem igitur mihi in bis cognoscendis studiorum ratio ineunda erat. porro cum Chronici Sigibertani textus continuatorum additamentis et interpola tionibus depravatus ess et, historia e j u s , quantum e subsidiis nostris licuit. enucleanda atque magno continuatorum et descriptorum nnmero recensito, quantum scriptori nostro apud posteros fuerit auctoritatis, explicandum, denique quid ex i i s , quae in editionibus legerentur, ipsi jure adscriberetur, distinguendum esse videbatur. — Fnter opera, quae S i gibertus praeter Chronicon illud reliquit, sive orationis colorem sive rei de qua ibidem ageretur g r a vitatem spectabam, maxime arrisit Epistola ilia pro Leodiensihus contra Pascbalem Papam edita. J u v a bat enim Sigibertum, quem ante inter librorum tbesauros abdituin viderainus, in ipsa vitae luce conspicere. S i c cupido animuin incessit, iu rerum conjunctiones et causas inquirendi, quibus epistola illa ortum suum deberet, eamque cum i i s , quae de politico ejus animo ex aliis scriptis statui possent, connectendi. — Cui incepto atque Consilio cum commentatiuncula quam ad suininos in philosophia honores rite obtinendos edere inanimo erat, satisfacere studerem,

IX

magis in dies mihi fines ab initio ei constitutes proferendo« esse intellexi. Sic e paucarum pagellarum libello succrevit opus nisi grave certe pouderosum. Id cum Ordinis philosophorum in Universitate Berolinensi Amplissimi, quern non solum praeceptores juventutis meae praestantissimos, sed etiam humaiiissimos atque aequissiinos studiorum meorum j u dices continere Iongo usu doctus eram, judicio subjecissem, pluribus Viris Illustrissimis, quorum nomina splendidissima, ne lectorum favorem captare velie videar, silentio praetereo, non indignum visum est, quod in publicum emitteretur. — Itaque secundis id curis quantum licuit emendatum et in posteriori imprimis parte retractatum publico judicio nunc proporlo. — Cogiteut velim lectores benevoli qui illorum saeculorum historiam litterariam perfecte enarratain legere cupiunt, vel totum politicae doctrinae, qualis in saevis illis imperii pontificatusque discordiis litteris tradi solebat, ambitum plane illustratum proponi sibi volunt, me eorum desideriis quamvis j u stissimis necdum, quod sciam, a quoquam expletis non satisfacere sed tantum stipem quandam ad multiplicem atque fructuosam illorum temporum vitam et litterariam et politicam cognoscendam conferre voluisse. Vtinam mox prodeat, qui me doctior atque tali incepto dignior litterarum aetate Caroli M. ejusque successorum apud Gallos Germanosque adultarum post turbas interiores et externas sub Ottonuin gloriosissimo imperio renatarum ad Henrici HI. obitum usque aurea quasi aetate gaudentium post etiam crisi ilia quae sub Henrico IV. exorta est maturatarum historiam accommodate tali rei narrationis tenore atque florida vigentique oratione exponat; equidem satis habebo inter eos fuisse, qui liujus operi baud dubie non minus difficili multisque adirne inultorum curis et illustrationibus egenti, quam fructuoso quasi praeluserint, id est, ut plenius intelligeretur, effecerint, quan-

tum et operae ei utilitatis sit haec omnia postergati quamvis multuin cultiori proponere. — Viros autem, qui in his studiis perfectiora tenent, et singula quaeque ad obrussam, ut dicitur, exigere consueverunt rogatos velim, ut si facile habeant quae vel addant vel emendent humane reputent me varietate rerum disquirendarum distractum neque omnia exhaurire neque omoes difficultates solvere potuisse alque confessione mea persuaderi sibi patiantur, neminem me certius perspectum habere, quantum desit, ut quae hac in commentatione perscruta« mihi proposuerim, omnibus numeris absoluta esse dicam. Restat denique, ut pietatis officio fuugar. Hoc eniin libro jam ad finem perducto atque maximam partem jam typographo mandato unus e praeceptoribus, qui et ipse ut ederetur suasit morte nobis subtractus est, Fridericum Wilkenium dico, quem etsi est cur ipsi Dei benignitate morbi molestissimi cruciatibus tandem liberato gratulemur, tarnen non possumus, quin justissimo luctu prosequamur. — Huic quum vivo gratias pro tot et tantis prolixae benevolentiae documentis libéralissime praebitis hoc loco agere non liceret, defuncti certe gratus animus jussit memoriam recolere. — Quam vero mihi bibliothecae Regiae thesauris e re mea fruendi veniam humanissime concesserat, cum ii quoque, quibus post eum peculiaris instituti illius cura commissa est, non solum inviolatam mihi servarint,-sed etiam pro humanitate sua auxerint, hos rogo omnes gratias hoc loco a me oblatas ne dedigneutur benevole accipere atque probare. Scr. Berolini die XXV. m. Apr. an. MDCCCXLI.

INDEX W i t a Sigiberti Gerablacensis

RERVM. pag. 1 -—14.

De statu litterarum saec. X. et XI. cam in universum, tùm speciatim in episcopato Leodiensi pag. 1 — 5. Vita Sigiberti pag. 6 — 12. Conspectus operum pag. 13 — 1 4 .

I. C h r o n i c o n

pag. 14 — 143

De liabitu externo et editionibus Chronici pag. 15 — 21.

§. 1. De fontibus eorumque usu ab anno 381 usque ad an. 900 pag. 15 — 7 4 Catalogus fontiuin pag. 2 2 — 25. Quomodo Sigibertus fontes elegerit et quibus rebus peculiarem operain dederit pag. 25 — 30. (ina forma nonnullos fontes cognoverit. 1. Chronicon Prosperi pag. 3 0 — 3 2 . 2. Historia Miscella. pag. 32 — 35. 3. Fausti Vita S. Mauri. 4. Einardi Vita Caroli M. pag. 35— 36. 5. L e ges et Canones. pag. 3 6 — 4 8 . Lex Salica pag. 37. B u r c b a r dus. Ivo. pag. 39. Concilium Romanum an. 774. p a g . 4 2 — 4 8 . 6. CatalOgus Pontificum pag. 48 — 51. — De indole :et virtutibus Cbronici Sigibertani pag. 52 — 56. Quomodo Sigihertus fontibus usus sit, exemplis demonstratur. pag. 54. pag. 55. Fabula de Croco Vandalorum Rege et A n tidio Episcopo Vesontionensi pag. 5 7 — pag. 60. Clironotaxis pag. 61 — pag. 65. Iniquae rerum connexiones pag. 6 5 — 66. Additamenta, errores. pag. 6 7 — 7 2 :

§. 2. De fontibus et concinnatione Chronici ab anno 900. usque ad an. 1077 pag. 72 — 1 2 4 Widukindus. Liudprandus. Ruotgeri Vita Brunonis pag. 72 — 75. Res Formosi Papae ejusque successoriim. Auxilius. pag. 76 — 80. — Locus an. 963. Bernardus. pag 80 — 82. — A n nates Lobienses. Fnlcvinus. Alpertus. Baldericus. pag. 83 — 85. Harigerus, Alexander et Anselmus, scriptores Leodienses pag. 85 — 89. Lamberti Vita S. Heribeiti. Glaber Rodulfus. Petri Damiani Vita S. Odilonis. pag. 89 — 9_0. — Loci quidam Sigiberti e fonte inaccesso liausti pag. 90 — pag. 94. Locus an. 1002. de obitu Ottonis III. pag. 96 — Num Adelboldus Henrici II. Vitam integrain scripserit et Sigibertus ea usus sit pag. 9 7 — 1 0 4 . Num Wippo et Herniannus Contractus fontes Sigiberti? pag. 106 — 1 0 8 . R c s L e o n i s I X . Papae. — Wiber-

XII tus. liumbertus. pag. 109 — 110. Lamberti» Ascliafnaburgensis pag. 1 1 0 — 1 1 2 . Locus an. 1067. de martyrio Conradi pag. 112 — 113. Mariani Scoti (Florentii Wigorniensis) Chronicon pag. 1 1 3 — 1 2 2 . Qui fontes praeter lios Sigibertuin adjuverint? Vitae quaedam Sanctorum percensentnr. pag. 122 —124.

§. 3. De annalibus Sigiberti ab anno 1077. usque ad an. 1113 pag. 124 — 1 4 3 Cruciferorum expeditio ex epistola ad Pasclialem Papam enarratur. pag. 128 — 131. Loci an. 1106. 1111. 1112. pag. 131 — 132, Quo animo politico res suae aetatis scripserit? Singula e x penduntur. Loci scil. ad an. 1084. pag. 133. ad an. 1085. 1086. pag. 134. an. 1077. pag. 1 3 6 — 1 3 7 . Hildibrandi Papae prophetia ad an. 1080. poenitentia ad an. 1085. pag. 1 3 8 — 1 4 3 .

II.

De V i t a e S i g i b e r t i r a t i o n e p o l i t i c a que l i b e l i i s p o l i t i c i »

ejus144 — 219

Res Flandriae et Hannoniae. pag. 144 — 1 5 5 . res épiscopatus Leodiensis pag. 155 — pag. 169. aetate Henrici IV. exponnntnr et partes Imperatoriae et Pontificiae in Lotharingia inferiori explanantur. — Res Caineracensium et Atrebatensium ab anno 1092 —1102. Robertas Flandrensium Comes a Papa ad debellandos Cameracenses et Leodienses provocatus. lixtremum L e o diensis ecclesiae discrimen pag. 169 — 177. 1. Kpistola Sigiberti pro Leodiensibus adversns Paschalem Papain. Qnis fuerit Henricus Decanus et Archidiaconus, qui Sigiberto hoc munus commisit pag. 1 7 8 — 1 7 9 . — Epistola excerpitur pag. 1 8 0 — 1 8 5 . dijudicatur pag. 186 — 1 9 1 . A quibus edita pag. 191 — 1 9 2 . 2. Liber adversns Epistolam Hildibrandi ad Hermannum Metlensem Episcopum pag. 1 9 2 — 1 9 6 . Occasio, qua idem emissus sit, explanatur. — 3. Apologia contra eos, qui calumniantur Missas conjugatorum sacerdotum. — Canones, quibus Gregorius matrimonia clericorum interdixerit et missas conjugatorinn sacerdotum r e spuerit, exponuntur. pag. 1 9 6 — 2 0 0 . Quomodo eos in Lotharingia et Flandria commendarit et quae eos secutae sint discordiaepag. 200 — 202. Libellum a Martene et Durand sub titulo „Epistola cujusdam adversus laicomm in presbyteros conjugates calumniam" editimi Sigiberti esse conjicitnr et excerptum ex eo proponitur. pag. 203 — 2 1 1 . 4. Epistola« de jejuniis quatuor temporum. — Quando r i tus ille institutus sit et quomodo.Germani in eo celebrando discordarint saeculo XI. — Bernonis Abbatis Augiensis regula Leodiensibus a Trevirensibus commendata, pag. 211 — 215. Sigiberti rescriptum ad Trevirenses pag. 215 — 218. Trevirensium responsuin. Altera Sigiberti epistola, pag. 219. —

III. M e t t e n s i a 1. Vita Theoderici, Episcopi Mettensis

.

.

220—252 220 — 230

De indole opusculi pag. 220 — 222. 1. De rebus monaster» S. Vincentii pag. 222 — 23. 2. D e stirpe Tlieoderici pag. 223 — 25. 3. Pagina de translatione Sanctorum pag. 225 — 26. 4. Epi-

XIII stola Hildiwardi Ep. Halberstadensis ail Adalberonem Mettensem (Constantini) Vita Adalberonis. pag. 227. 5. Fabula deHunnoriiin incursione. — Codex S. Symphoriani pag. 228 — 230. 6. Epistola Johannis P a p a e ad Walonem de datione palili. F r a g m e n t a C h r o nici S. Trudonis. Qua ratione S i g i b e r t u s cum Gestis Trevirorum utatur. pag. 2 3 0 — 3 2 . 7. Quae Sigibertus omiserit pag. 233 — 235. 8. Num Vita Theoderici vetustior extiteiit pag. 235 — 236.

2. Passio S. Luciae. Epistola de prophetia S. Luciae Translatio S. Luciae pag. 236 — 239 3. Vita S. Sigiberti, Regis Austrasiorum 239 — 252 Duo Vitae textus inter se conferuntur et ad fontes r e d u c u n t u r . pag. 2 4 0 — 43. Utrumque Sigiberti esse statuitur. pag. 244 — 246. Quomodo fontibus usus in Vita pleniori. p a g . 247 — 2 4 8 . De Childeberto, adoptivo iilio Sigiberti. pag. 2 4 9 — 2 5 1 . Miracula Sigiberti Regis ^>ag. 251 — 252.

IV. G e m b l a c e n s i a e t L e o d i e n s i a 1. Passio SS. Thebaeorum 2. 3. Vita S. Guiberti. Gemblacensium

.

.

.

253 — 318 253 — 255

Libellus de gestis Abbatum 255 — 279

Vitae editiones et codices pag. 2 5 5 — 257. Summa r e r u m enarratarum. pag. 257 — 59. Erlvini epistola ad Aletranum liucnsque inedita p a g . 260 — 61. Gestoruin Abb. Gembl. editoruin primam partem Sigiberti esse d e m o n s t r a t u r . p a g . 2 6 1 — 264. Summa r e r u m ibi enarratarum pag. 264 — 266. De t r i bus diplomatibus Geinblacensibus p a g . 2 6 6 — 2 7 1 . D e c a t a logo Pontitìcum in textu Miraei ab anno 9 4 6 — 1 0 2 5 ejusque fonte genuino pag. 271 — 274. Notitiae ' r e r u m Gemblac. in Chronico Sigib. eduntur atque dijudicantur p a g . 2 7 5 — 2 7 9 .

4. 5. Vitae SS. Theodardi et Lantberti Episcoporum Leodiensium 279 — 302 Quid in rescribenda Vita S. T h e o d a r d i p r a e s t i t e r i t ? pag. 2 8 0 — 282. Qnomodo martyrium T h e o d a r d i enarrarit, p a g . 2 8 2 — 2 8 4 . Duae Vitae S. Lantberti editiones conferuntur. p a g . 285 — 287. Godeschalci, Stephani Ep., P o e t a e anonymi Vitae» S. L a n t b e r t i pag. 287 —290. Alii fontes Sigiberti pag. 291 — 2 9 2 . Fontium connexio. pag. 292 — 94. D e causa martyrii S. Lantberti pag. 2 9 5 — 3 0 1 . Nicolai Vita S. Lantberti pag. 301 — 3 0 2 .

6. Vita S. Maclovii, Episcopi Aletensis

.

.

3 0 3 - 318

Corisilium operis pag. 303 — 304. Sumina r e r u m e n a r r a t a r u m pag. 304 — 305. Aliae Vitae S. Maclovii p a g . 305 — 308. Iter S. Brendani e Vitis S. Maclovii aliisque fontibus illustratur pag. 308-318.

V. M i s c e l l a n e a 319—337 1. Ecclesiastes 319 2. Liber Decennali» (sive Computus ecclesiasticus) 319 — 330

XIV Q u a r e plures inedii aevi computistae existimarint, Dionjsium E x i g a u m in a e r a Christiana s t r u e n d a XXII. annis a vero aberrasse pag. 320 — 323. Sigibertum h u j u s erroris participem esse p a g . 324 — 326 et ex eo falsai» a n n o r u m mundi rationem dediixisse pag. 3 2 7 — 330.

3. Liber de illastribus viris (sive de scriptoribus ecclesiasticis) pag. 330 — 337 De nomine et Consilio, editionibus e t codicibus libri p a g . 3 3 0 — 332. D e ordine confuso pag. 3 3 3 — 3 4 . N u m ipse Sig. oinnes scriptorum libros legerit p a g . 3 3 5 — 337.

Subnectuntur* quaedam de Sigiberti indole atqoe m e n tis in universum disputata 338 — 345 Appendices. Appendix prima. — De libris Sigiberto ab aliis adscripts 346 — 353 I. S e r m o n e s , Bpistolae, H y m n i , Antiphonae, Respousoria p a g . 3 4 6 — 347. II. Vitae et Historia Pontificum R o m a n o r u m p a g . 347. III. Historia Hierosolymitana. pag. 3 4 7 — 48. IV. Vita S. Lulli pag. 348. V. Clironicon Episcoporum Mettensium p a g . 348 — 50. VI. Chronicon S. Vincentii Mettense pag. 350 — 51. VII. Clironologia Episcoporum Mettensium pag. 351. Vili. P a s sio SS. undecim millium virginum pag. 3 5 1 — 3 5 2 . IX. C a r m e n in T h e o d e r i c u m I. Episcopum Mettensem pag. 3 5 2 — 353.

Appendix altera. De Chronici Sigibertani continuatoribus, descriptoribus, textibus variis et codicibus 353 — 497 D e Consilio harum disquisitionum praelusio pag. 3 5 3 — 354.

I. Continuatores A.

355 — 408

G e n u s Continuatoruin Gemblacense p a g . 3 5 5 — 364. 1. A n selmi Abbatis Gemblacensis Chronicon ab an. 1113. ad a n . 1 1 3 6 . ' p a g . 355. 2. Auctarium Gemblacense 1136 — 1148. p a g . 3 5 5 — 56. 3. Continuatio Bernensis pag. 35fi — 357. 4. C o n t i nuatio Affligemensis pag. 357 — 61. a Miraeo vitiata pag. 361 — 64. B . G e n u s Continuatorum Cisterciensis Anonymi pag. 364 — 373. I . Continuatio Ursicampina ad an. 1155. Auctorem Ursicampi vixisse demonstratur p a g . 3 6 5 — 6 7 . Consilium ejus explicatur. pag. 3 6 7 — 6 9 . — 2. Chronicon Mortui Maris, pag. 3 6 9 — 71. 3. Brevis Appendix ab anno 1 1 1 3 — 1162. pag. 371. 4. N i c o lai Ambianensis Appendix ab anno 1113. ad an. 1204. pag. 3 7 2 — 373. C. Continuationes generis mixti et incerti pag. 3 7 3 — 3 % . 1. C o n tinuatio Valcellensis — 1 1 6 3 p a g . 3 7 3 — 75. 2. Continuatio Aquicinctina pag. 375 — 7 7 . a Miraeo d e c u r t a t a et depravata p a g . 3 7 7 — 381. 3. C o n t i n u a t i o Blandiniensis ad an. 1152. p a g . 3 8 Ì — 3 8 2 . ejusque cum aliis connexio. p a g . 382 — 85. 4 . C o n tinuatio Cameracensis inedita, pag. 3 8 5 — 8 6 : — C o d e x D u a censis Nro. 750. — D. Continuatores g e n e r i s R o b e r t i de Monte, pag. 3 8 6 — 408. 1. Roberti de Monte Continuatio usque ad a n . 1182 (1186). A u -

XV ctoris Vita et studia pag. 386 — 88 Consilia in contimiatione S i g i berti habita pag. 388 — 89. Accessiones ad Sigibertum e quibus fontibus h a u s e n t pag. 389 — 392. Intervalla, quibns Chronici partes emiserit pag. 393 — 95. 2. Cod. Reg. P a r i s . 4 8 6 1 sive Robertus in monasterio Lyrensi interpolatus. pag. 396 — 97. 3. Cod. Reg. Paris. 4862 sive Robertus in coenobio Savigniacensi interpolatus. pag. 3 9 7 — 98. 4. Robertus de Monte ab an. 1139. usque ad an. 1168. excerptus atque ab anonymo usque ad an. 1209. continuatns 398 — 99. 5. Excerptum Roberti N o r m a n nicum ab anno 1153 — 1 1 6 8 . et Robertus ipse ab anno 1169 — 1186 per Monachum S. Mariae d e Voto Continuatori Sigiherti Ursicampino adnectuntur. (1155 — 85) pag. 4 0 0 — 4 0 2 . Cod. Reg. Paris. 4992. pag. 402. — Chronotaxis singulorum Roberti codicuin pag. 403 — 405. 6. Appendix Gemmeticensis ab an. 1187 — 1210. pag. 405. Codex Reginae Sueciae. Nr. 322. pag. 40r> — 406. Epitome Roberti de Monte et Continuationis Gemmeticensis cum Append, ad a n . 1239. pag. 406 — 4 0 7 . 9. Continuatio usque ad an. 1215.pag. 4 0 7 — 408. II. D e s c r i p t o r u m

nonnullorum catalogas

.

pag. 408 — 437

A. Descriptores Chronici Sigibertani puri pag. 408 — 416. 1. T r a ctatus de investitura (auctore quodam clerico dioecesis Coloniensis) an. 1109. pag. 408 — 412. 2 . Ekkehardus Uraugiensis e Cod. Havelbergensi illustratus. pag. 412 — 414. 3. Annalista Saxo. 4. Chronographus Saxo pag. 414. 5 . O r d e r i c u s V i t a lis pag. 414. 6. Tlieodorici Monachi Historia de antiquitate Regum Norwagensium pag. 415. 7. Scholiastes Adami B r e m e n sis. 8. Codicis Gestorum T r e v i r o r u m in Aurea Valle additamentnm pag. 415 — 416. B. Descriptores generis Gemblacensis pag. 4 1 6 — 426. 1. Brevis Narratio belli sacri. 2. Chronicon breve Leodiense 541 — 1 1 9 2 . 3. 4. 5. L a m b e r t i P a r v i Chronicun. Breve Chronicon Lobiense Chronicon Leodiense ab an. 4 0 0 — 1 3 8 4 . Qua r a t i o n e h a e c inter.se utantur p a g . 4 1 6 — 4 1 9 . 6. 7. Chronicon T o r n a c e n s e S M a r tini et Elnonense S. Amandi pag. 4 1 9 — 420. 8. Monachi K g mondani Chronicon. 9. Historia S. Lanrentii Leodiensis pag. 420 — 24. 10. Aegidius A n r e a e — Vallis. pag. 4 2 4 — 25. 11. Albericus. pag. 4 2 5 — 26. C. Descriptores generis Cisterciensis pag. 4 2 6 — 4 3 0 , 1. C h r o nicon Remense. 2. Helinandus pag. 4 2 7 — 2 8 . 3. 4. Robertus S. Mariani. Chronicon T u r o n e n s e pag. 4 2 8 — 4 3 0 . 5 . Vincentius Bellovacensis. 6. Codex Gestorum T r e v i r o r u m Eberhardo Clusanus. Chronicon S. Bavonis G a n d e n s e pag. 4 3 1 — 433. D. Descriptores generis Roberti d e Monte pag. 434 — 435. 1. R a dulfus de Diceto. 2. Matthaeus P a r i s . 3. Matthaeus V e s t m o nasteriensis. Andreas Marchianensis. Balduinus Ninoviensis. H e r m a n n u s Cornerus. Magnum Chronicon Belgicum p a g . 4 3 6 — 4 3 7 . HI. Textuum veteris lum factum

et

Miraei

castigandornm

pericu4 3 7 - 4 8 6

A. Loci in textu Miraei majusculis litteris i m p r e s s i , qui in e d i tione principe desunt. pag. 4 3 9 — 51. 1. Loci a Continuatore Urei-

XVI campino omissi vel immutati pag. 430. 2. Nonnulla Sigiberto vindicantur. pag. 439 — 440. 3. Gemblacensia, Leodiensia, Mettensia pag. 440 — 41. 4. Acta textui Gemblacensi inserta a. Excerptum epistolae anno 1105. pag. 441—43. Epistola anni 1106. 443 — 44. y. Acta Romana anni 1111. pag. 444 — 50. a . Loci qui in textu Miraei litteris mimisculis impressi sunt, in editione principe vero desnnt. pag 451 —454. 1. Nonnulli locis editionis principis similes pag. 451 — 52. 2. Loci ad Iiistoriam universalein pertinentes pag. 462. 3. Gemblacensia, Leodiensia, Cameracensia etc. pag. 452—53. 4. Loci, nani Cod. Gembl. an. Codd. Lips. et Ortel. adscribendi. C- Loci editionis principis, qui apud Miraeum desunt. pag. 454—477. 1. Quae non Sigiberti esse videantur. a. Excerpta e Galfrido pag. 454 — 458. /9. Catalogus Paparnm pag. 458 — 60. y. Cisterciensia ad an. 1098. et 1107. Carthusiense ad an. 1084. pag. 460—62. S. de Lanfranco et Anselmo pag. 462 — 63. t. Noviomensia, Ambianensia, S. Arnulfi Suessionensis, S. Quintini, Belvacensia et S. Quintini Belvacensia, Laudunensia pag. 463 — 70. Locus an. 792. de comitibus Flandriae pag. 470. 2. Locus de concilio an. 773. et notitiae quaedam de initio et fine regnornm Sigiberto vindicantur pag. 471—472. 3. Loci reliqui (dobium num Sigiberti an Continuatoris) suo ordine percensentur. pag. 472 — 476. 4. Locus de Joanna Papissa pag. 476 — 477. D. Loci editionis principis qui apud Miraeum litteris minusculis exstant, secundum ordinem suuin digesti pag. 477 —485. De loco Chronico Sigibertano ad an. 1112. vel an. 1113. adjecto pag. 485 — 486. IV. Notitia codicum 486 — 497 A. Códices Sigiberti nulla continuatione aneti pag. 486—487. B. Códices Sigiberti Gemblacensibus aliisque ejusdem generis continuati Nro. 1 — 8. pag. 487 — 490. C. Códices generis Continuatoris Anonymi Ursicampini Nro. 1 — 3. pag. 490. » . Códices generis illios, quod mixtum esse contendimus. No. 1 — 4. pag. 490. E. Códices Roberti de Monte Nr. 1 — 10. pag. 491 —92. fet Fragmenta annalinm Roberti pag. 492 — 93. F. Códices Sigiberti nondum secundum genera distmcti cum recentiorum collectionibus etc. Nro. 1—29. pag. 493 —497.

VITA

SIGIBERTI GEMBLACENSIS. I ^ u a e vetus opinio multorum gravissimorumque virorum auctoritate iunixa invaluit et ipsas historicorum mentes ¡ta obsessas tenebat, ut ad unum f e r e omnes collapso Carolorum regno litteras quoque, quarum potissimum Carolus M. tutelam ac procurationem in se suscepisset, in turpem indignamque apud Gallos Germanosque contemtionem atque oblivionem adductas neque ante saecul. XII. quo scholasticorum disciplinam provenisse constat, renovatum aliquem pristini splendoris sui atque vigoris florera nactas esse persuasum haberent — ea quam falsa et a sola verae, quae saec. X. et XI. f u i t , litterarum condicionis ignoratione profecía sit, nostra demum aetate certius et intellectum et demonstratum est. x ) Nam ut cum labefactato Carolorum imperio permulta simul instituta et civilia et ecclesiastica corruerent ipsaeque litterarum sedes non solum discordiis internis, sed etiam saevis1 Normannorum et Hungarorum irruptionibus devastatae essent, fundamenta tamen culturae meliorisque institutions semel jacta non diruta prorsus et eversa sed maximam partem licet ruinis obtecta conservata sunt.

1) cf. quae Jac. G r i m m , vir summus disputavit in praef. ad Carmina lat. saec. X. et XI.

1

2 Litterarum eniin /Studia illis saeculis ncque uberiori laetiorique flore gaudebant neque omnium populorum regionumque erant, sod intra monasteriorum parietes reclusa tcnebantur aditusque ad ea non nisi iis patebat qui aut loca illa frequentarunt aut praesentes a praesentibus didicerunt aut libros manuscriptos, satis illos quidem raros perlegere non recusarunt. — JNihilominus tamen saecula X. et XI. viros ridisse, qui doctrinae ambita et litterarum ardore excelluerint, documento nobis sunt Widukindus, primus atque praecipuus rerum Saxonicarum testis, qui Corbejae vitam egit, scriptores Sangallenses, Hermannus Contractus Chronograplius et multiplici eruditione insignis, Lambertus Aschafnaburgensis rerum suae aetatis turbulentissimae testis, cui nescio an nullus ex medii aevi gcriptoribus latinis par sit censendus. Neque vero pracstantes tantum historiarum scriptores sed insignes etiam theologi ac disciplinae morum emendatores ex ilio tempore afPerendi sunt, quorum praecipuus Ratherius; memoria majorum rebus ab Henrico et Ottonibus egregie gcstis redintegrata et a populo pie culta carminibus heroicis celebrabatur, et poetas quoque regnorum vitaeque publicae et privatae mala acerrime perstringere calluisse docet carmen, quod inscribitur „Ecbasis." Litteras denique Graecas et Latinas in summo lionore fuisse testis est Gerbertus Remensis vir et doctrinae ambitu et mentis acumine insignis. In hoc enim maxime, quale litterarum studium intra monasteriorum claustra coleretur, conspicuum est, in hoc, qua ratione eruditionis sub Carolorum regno comparatae liereditas custodiretur et serraretur, manifesto patet, quippé qui ipse abditis etvix jam gliscentibus doctrinae scintillis rursus ubique excitatis et discipulis undique collectis artes liberates posteria commendaverit, atque ne unquam litterae despicerentur religiose quasi prospexerit. Accedit, quod jam aetate ilia vita monastica per Odilonem Cluniacensem reformabatur, et reges imperatoresque sa-

3 (uberrimo cum clerici» concordiae vinculo conjuncti horum Consilia approbabant, quin etiam praemiis adjuvabant. Jam vero ubique renasci studia sedesque litterarum inter Chrisdanos quasi Sanctorum quaedam reliquiae appetì. Maximam famam tunc adeptus est Fulbertus Carnoteusis Gerberti discipulus ad quem undique convolabant discipuli, tantaque eum colebant reverenda, ut unus corum eum no minaret Socratem Francorum. ') Inter sedes literarum inclytas jam tunc Leodiensis ecclesia emiliebat; jam Evraclus episcopus scholis claustralibus stabiliendis operam dedit, quas ipse non raro frequentavit quorumque magistros et absens publicisque negotiis occnpatus per epistolas animare aut dulci carminum lusu sibi conciliare non destitit. 2 ) Majorem florem nacta est ecclesia, cum Notgerus ad episcopalem sedem evectus maximam educandis pueris curam impenderet, cum quo, ut vet eris scriptoris dicto utar, disciplinae scholares et litterae „ e t peregrinatae et rusticatae" fuisse videntur. Porro cum literarum doctrinam comitaretur morum disciplina gravissima, non mirum quod ex hac schola viri in ecclesia et litteris longe clarissimi prodierunt, sicut Gunterus, archiepiscopus Salisburgensis, Haimo Virdunensis, Hezelo Tullensis, Adelboldus Trajectensis, Hubaldus ille, ad quem Parisios magna scholarium multitudo affluebat, Durandus, qui cum jam Babenbergensem ecclesiam religioni» et artinm liberalium disciplina illustrasset, ipse episcopua Leodiensis est factus, et Wazo, summa omnium aequalium reverenda insignis, qui cum primum in Notgeri capella librorum et abaci gerulus coaluerit, solis virtutibus non externae dignitatis specie commendatus, per ipsum Notgerum scholis ecclesiae majoris praefectus postea episcopatum ipsum 1) cf. Histoire littéraire de la France Tom. VII. pag. 13. 14. 262. Hock Pabst Sylvester pag. 151. 2) cf. Anselmi gesta epp. Leod. Cap. XXI. ap. Mart. et Durand. Coll. ainplLäs. IV. col, 860.

1*

4 meruit (an. 1042 — 1048). ') En rerum divinaruin magistri episcopi facti ea aetate qua plurimi non nisi libidines foeilas in episcopatibus sedem liabuisse opinantur. — Notgerns, si non ipse rebus episcopatus sui scribendis manum admovit Ilarigerum certe (ab anno 990.) Abbatem Lobiensem atque maxima ejus familiaritate omnibus in rebus, usum ad hoc spectatum munus accinxisse videtur.-) — Inter Harigeri discipulos erat Olbertus qui, quantum ex studiorum ratione conjicere licet, raro litterarum ardore erat incensus. Nam Lobiensi disciplinae subnexuit S. Germani Parisiensem, triennium Trecis litteris operam dedit, neque ipsius Fulberti cathedram neglexit. 3 ) — Lobias reverso summum id a Baldrico episcopo Leodiensi, qui Notgero successerat, spectati nominis documentum datum est, quod ad Burchardum juvenili aetate ad episcopatum Wormatiensem evectum rogantemque, ut sibi aliquis daretur „cujus ope et doctrina ipse in eruditione scripturarum proficere valeret" mittebatur. — Is Episcopi cum magister turn amicus familiaris factus earn etiam in magno ìlio canonum volumine etiamnunc celebri compilando quam maxime adjuvisse perhibetur. — Ad matrem ecclesiam sponte regressum secuta est Burchardi commendatio, atque quum an. 1012. Gemblacense monasterium Abbate careret, Baldrico aliisque nemo dignior Olberto videbatur, qui in hunc locum ascenderei. Cujus res cum prorsus turbatas invenisset, bona restituit, multis etiam auxit, parta optimo usui delegavit disciplinam egregio suo exemplo correxit, litterisque quam maxime favit, non solum scriptis in laudes quorundam Sanctorum editis, sed multos clericos, nonnullos etiam curiales doctrinae suae fama allectos erudiendo, monachis magnam copiam librorum subministrando, Iibris de1) cf. Anselin. 1. c. Cap. XXV — XXVII. Cap. XXXVII. 2) de quo vide infr. 3) cf. (Sigib.) IibeTl. de gestis Abb. Gembl. ap. d'Acberii Spicil. ed. nov. II. pag. 763. Discrepant gesta Abb. Lob. I. c. pag. 744. paululum in ennarrandaOIberti Vita; minus tamen accurate singula rctulisse nobis videntur.

5 scribendis ut otium impenilerent suadendo, denique quod liaud exiguum ilia aetate meritum erat „quasi quidam Philadelphia divinae scripturae plusquam centum volumina, saecularis vero disciplinae librorum quinquaginta volumina" in monasterii bibliothecam congerendo. 1 ) —• JNec deerat ilii episcoporum suorum voluntas. Siquidem a Wolbodone Baldrici successore ipso antea scholarum magistro Ultrajectensi-) monasteriurn S. Jacobi in insula Leodiensi a Baldrico institutum regendum suscepit, quod quantum postea ad litterarum florem coiitulerit satis notum est. Idem apud lleginardum alteram illius successo • rem, qui ipse monasterio S. Laurentii erecto novum litteris refugium praebuit ') summum amicitiae obtinuit locum. Cum Wazone, ut primam disciplinam puerorum contubernium amicitiam inconcussam viriiis senilisque aetatis, paria vitae studiorumque Consilia, ita etiam mortem ipsam partitus est. Nam morituro Episcopo adstans Deum, ne se ultra Septem dies supervivere sineret precatus hoc donum impetrasse perhibetur. 4 ) — Quis vero omnium aequalium aequiparavit Wazonem gravitate morum et religionis fervore. Quis omnibus episcopalis muneris negotiis tam prorsus satisfecit, quam ¡lie, qui j u r u m ecclesia e strenuus defensor etiam c o ram imperatore constantiam et libertatem animi non amitteret, ') saecularia negotia pace et justitia administraret, haereticos dementia vere Christiana tractare doceret 0 ) denique summis muneribus districtus scliolares adolescentulos Donati et Prisciani regulas non dedignaretur interrogare. 7 ) •— 1) cf. libel], de gestis Abb. Gembl. 1. c. pag. 7 0 3 — 7 6 7 . 2) cf. Anselm. Cap. X X I X . 3 ) cf. Anselm. Cap. XXXIV. cf. S i g . Chron. 1025. 4) cf. Anselm. Cap. LXVII — Vili. I. c. col. 989. et infr. ap libell. de Abb. Gembl.

Obiit Olbcrtus II. Id. Jul. 1018. septimo post Wazo-

nem die. 5) cf. Anselm. Cap. 63. 6) cf. Cap. 58. 7) Cap. 48.

59—61.

6 Talium virorum auctoritate adjutus, esemplo confinilatus disciplina instructus ejusque condicionis laeta opportunitate nutritus adolevit S I G I B E R T U S dignissimus sane cujus hoc libro memoriam data opera dcque ìntegro recolaraus. Vita quidem hujus viri tarn ignota est, ut cum ipse modestior esset quam qui ex consueto caeterorum illius aetatis scriptornm more se et ortum su um in Chronicon inferret — nee de loco nec de anno, quo natus sit, certi quidquara constet. Gallum se ipse nominat; ') cum vero in episcopatu Leodiensi et Mettensi vitam ageret multo magis Germaniae quam Galliae se ipse adscripsit, atque in libris suis etsi regno Francorum oiunino operam daret specialem, rebus imperatorum Saxoniae etFranconiae stirpibus prognatorum majorem impendit curam quod etiam Continuator quidam ejus tarn bene sensisse videtur, ut eum amplius et diligentius „Iiis quae ad suos Teutones pertinere noscantur," immorari s t u duisse dicat. 2 ) quin etiam imperii Germanici cum Pontifìcatu discordila se implicavit. E u m circa an. 1030 natum esse recentiores conjecerunt 3 ) quod a veritate non magnopere recedere videtur. Nam cum an. 1112. longa confectus senectute multis discipulis j a m ante eum fato functis obiisse perhibeatur 4 ) vix post an. 1010. natus esse potest; cum Mascelini Abbatis Gembl. aetate (1048 — 1072 sive 1076) jam In Mettensium notitiam venisse dicatur 5 ) atque ipse se prima 1) Sic in proemio „Onginem gentis nostvftc regni seil. Francorum notifìcemus aliis:" libr. de script. Cap. eccles. 84. deEinardo: abbreviavit et ipse Gallicanum Psalterium, quo nos Galli utimur.

Et Cap.

156. quasi illos a se distinguens : Et talein jejunandi ritum auctorizant multi et maxime Teutones.

Nihilominus etiam nomen

Galline

pro Germania ipsa usurpat. cf. Chron. ad an. 1020. 1094. 2) cf. Sinneri Catalog, bibl. Bern. II. pag. 614. 3) cf. Hist. litt. IX. 535. Hamberger zuverlässige Nachrichten IV. 47. 4) cf. libell. 1. c. pag. 768. 5) In excerpta in Miraei praefatione edito legitur post Maschelini: sive 'Sietmari, quod haud dubie insertimi est.

Eum tarnen et Mas-

7 actate apud eos vitam egìsse confiteatur, eura vix ante an. 1030. natum esse verisimile est. — Porro cum prinsquam Mettas vocatus esset Gemblaci viveret, ibi Olberti disciplina f r u ctus est; atque cum libelli de gestis Abbatum Gemblacens in in qui superest primae partis auctorem eiirn fuisse infra probaturi simus, vitam praeceptoris illius gralissimo animo ibi posteris tradidisse videtur. „ E g o — inquit — sane dum studiorum ingenii et laboris tanti viri recordor, omnino demiror, quod in eo geminae scieatiae tarn egregie claruerit vigor," atque Iaudibus ejus explicatis pium illud addit Vot u m : „Credo, nos modo illic sua tutabitur gratia, quos hic tam paterna nutrivit misericordia. " — Viva memoria luctum, qui omnibus incubuit, cum tristis obitus Olberti nuncius ad Gemblacenses afferretur, depingere atque — quod hoc significantius etiam est — ultimam oralionem quam antequam Leodium ad Wazonem moriturum profectus esset, die Petri et Pauli (1048) in monasterio Gcmblacensi coram filiis suis habuit, ultimumque quod eis non sine lacrymis imprecatus est Vale rcpraesentare videtur. Successit Olberto consanguineus ejus Mysac cognomento Mascelinus Abbas, cujus frater Fulcvinus prius cum ipso in Olberti disciplina educatus, Popponi Abbati Stabulensi, inter aequales celeberrimo ad regendas puerorum scliolas traditus atque per plures annos morum honestate huic satis probatus interveniente eo ad regimen Abbatiae S. Vincent» Mettensis est promotus. 2 ) Non mirum igitur, quod Sigibertus qui liaud dubie cum Fulcvino primara partitus est tlisciplinam, Mettensibus innotuit atque in monasterio, cui ille praeerat instruendorum puerorum negotium accepit. Jam vero hac in urbe quae vetus litterarum sedes firma scliolarum celini Abbatis aetate Geinblaci vitam egisse probare videtur dicens 1. c. pag. 767. „quod vidi, scripsi." vid. infr. 1) 1. c. pag. 766. 767. 2) libell. I. c. pag. 767.

8 suarum gloria inde a Caroli M. aetate nitebatnr, in Abbatia quae tunc singulari auctoritate florens a Leone IX. Papa Privilegium acceperat „ u t abbates ipsius primum post Metten sem episcopum obtinerent locum'") consuetudine et familiaritate cum Fulcvino conjunctus ' ) optimis studiorum opportunitatibus usus, plures libros scripsit. Quam primam ut videtur, Vitam Theoderici, edidit Levitae i. e. Diaconi S. Vincenti! ordine usus, ei £pistolam haud dubie ad Abbatem Fulcvinum datam praemisit. Discipulus ejus merito de eo gloriari videtur, quod non solum monachis, sed etiam clericis ad se undique confluentibus sapientiae fons patens fuit, neque mirum, quod etiam prima saeculi duodecimi parte qua is breve suum magistri elogium scripsit multis Metten8Ìum dulcis ejus fuit memoria, apud eosque tunc supererant ejus doctrinae vestigia. — Memorata porro dignum est, quod ille ibidem addit, Sigibertum seil, non solum Christianis sed etiam Judaeis in eadem urbe commorantibus carissimum fuisse eo, quod Hebraicae veritatis a caeteris editionibus secernendae peritus esset et in his, quae illi secundum Hebraicam veritatem dicer en t, Judaeorum adsentiretur opinionibus. Inde plures Sigibertum litterarum Hebraicarum gnarura fuisse conjecerunt, 3 ) quod tarnen cum ilia aetate hujus linguae nullus fere usus esset pro certo non potest affirmari. Verum quinam his verbis Hebraicae veritatis insit sensus, docere poterit cum modus quo dictum medio aero saepius adhibebatur, tum Sigiberti ipsius testimonium, qui in Chron. ad an. 395 „ ex quo Hieronymus scripturas sacras veteris testamenti de Hebraica ventate in Latinam Iinguam verterit editionem LXX. interpretum in secundis coepisse liaberi: 1) Gall. Christ. XIII. col. 918. 2 ) Miraeus in scliolio vitiose eum Fulcvino Abbati Lobiensi fainiliarem fuisse

enarrai.

E x hoc solo

explicare p o s s u m ,

quod

(Bibliothèque Lorraine pag. 892.) euin versus an. 980. catuin esse contendit. — 3) cf. Hist. litt. IX. 536. Hamb. 1. c.

Calmetius Mettas vo -

9 atque auctoritatem Hebraicae veritatis praevaluisse, postquam patuerit quantum ab ea discrepent LXX. interprétés" enarrat. Vix dubito, quin cum doctioribus inter Judaeos Mettenses de singulis veteris testamenti locis disputant, atque lium eadem cum Hieronymi versione in illis legerint inquisierit. — Post multum temporis Thietmaro demum Abbate Mascelini successore — ut videri possit — regnante ad Gemblacense monasterium rediit, vix a Mettensibus, qui aegre insigni magistro caruisse videntur, impetrata licentia. Pium animum eo probavit quod multa quibus voluntaria eorum quos instruxerat liberalitate cumulata» est, non in rem suam, sed in usum et ornatum ecclesiae Gemblacensis contulit. Ibi etiam juniores erudiens haud dubie inter praecipuos celebritatis illius qua tunc schola et Abbatia floruerunt auctores ducendus est; ilia vero tanta erat, ut multi ejus monachi in sacris et profanis litteris exercitati in multis cum Franciae turn aliarum provinciarum coenobiis magistri et quasi secundi Abbates existerent. 1 ) Fama ejus angustos claustri parietes transgressa; Leodiensis ecclesiae, quam tam multifaria doctrina in sign em vidimus, quae eadem aetate propria gloria ita eminuit, ut Gozechinus scholasticus earn „florem Galliae tripartitae et altéras Athenas nobiliter liberalium disciplinarum florere studiis et (quod his praestantius) egregie pollere observantia divinae religionis" diceret, eandem, quantum ad litterarum studia non Platonis academiae, quantum vero ad cultum religionis minime Leonis Romae cedere proclamaret 2 ) — hujus 1) 1. c. pag. 764. 2) cf. Mabillon Analecta IV. pag. 365.

Auctor antea scholasticus L e o -

cliensis tunc Moguntinus epistolara ad Walcherum snum quondam discipulum dat, quae cum Iaudum Leodiensis ecclesiae plena sit eriuhtionem in Uteris antiquis et sacris liaud mediocrein prodit.

Similia

studioruin antiquitatis documenta non desunt in ecclesia Leodicnsi

10 Leodiensis ecclesiae dico — „majores natu, excellentiores gradu acutiores sensu eura frequentabant, si quid quaestionis occurreret eis, ad hunc deferre et cum eo conferre soliti." Et hoc quidetn noil vanum discipuli elogium esse, sed re ipsa confìrmari inde facile colligitur, quod Henricus Decanus et Arcliidiaconus Leodiensis — quem loco illustri natnm esse probabimus — non solum opusculo iili, quod de Vita S. Lantberti ecclesiae patroni scripserat, curam impendit atque quomodo id denuo edendum esset suasit, sed etiam in negotiis gravissimis, quae cum ad auctoritatem turn ad ipsam integritatem salutemque ecclesiae Leodiensis quam maxime pertinerent, quater socium eum advocavit. — Sigibertum etiam extra terminos ecclesiarum Mettensis et Leodiensis amicos sibi parasse nonnulli conjecerunt ex epistola quadam a Rainaldo Archiepiscopo Remensi ad Baldericum historiae eccles. Cameracensis et Atrebatensis aii* ctorem Idibus Januariis an. 1094. data') qua is de suo super illud opus judicio rogatus, se rescribere quae a F. Sigeberto acceperit, fatetur. — Ilunc vero nostrum Sigibertum esse magis quam dubium est, quod et Baldericum per Archiepiscopum Remensem Sigiberti Gemblacensis judicium percipere debuisse et Rainaldum Sigibertum, quem cum hoc ulla consuetudine usum esse nullum exstat vestigium, consuluisse pariter caret verisimilitudine. 2 ) — saec. XI. cf. de Stephano abbate primo S. Laurentii Leod. ap. R e neri liSell. de script, monast

sni ap. Pez. Thesaur. IV. 3. col. 21.

Ilistoriam monasterii Huberti Andaginensis ap. Mart, et Dur. Coll. ampi. IV. col. 9 6 9 — 9 7 0 . 1) edit, in praelat. Colvenerii ad editionem Balderici Duaci 1615. cf. Hist, litter. IX. 536. VIII. 401. cujus auctores hoc initio anni 1095. evenisse existiinant, atque tunc eum (hand dubie perperam) Mettis adhuc vixisse conjicere videntur. 2) Majori follasse fide demonstraretur, Hillinum quendam qui Gesta iniraculorum sancti Foillani (Fossensis, dioeceseos igitur Leodiensis) ,,ad magistium Sigibertum" scripsisse traditur (cf. Usuardi Martyro-

11 Certius aliud est testimonium vitae Sigiberti et quidem Gemblacense, quod exstat in sermone quodam de elcvatione S. Guiberti monasterii fundatoris. *) Ibi enim laudatur, quod ipse Guiberti biographus, atque ejus sanctitatis certior factus eorummonacliorum et extraneorum, qui eum nullo venerationis cultu honoratum esse indignabantur, quasi ducem se gessit, atque cum „ex evidenti miraculorum ostensione explendi sui deslderii occasionem" cepisset apud hos, quorum hoc erat auauctoritatis de elevatione corporis sancti viri agere coepit. — Denique Liethardi Abbatis, qui post Thietmarum Gemblacensi praefuit monasterio, volúntate consulta et benedictione percepta ipse ad consensum Otberti Episcopi Leodiensis impetrandum suscepit legationem, eumque re vera impetravit. — Porro res synodo generali pluribusque internuntiis tractata deimim tam prospere cessit, ut quod Sigiberto officium sanctissimum atque adeo pietate jussum visum esset ejus praestiti atque peracti fructum ipse adhuc viderit gratissimum. ¡Nam omnibus quae necessaria erant paratis IX. Cai. Octobr. an. 1110. elevado rite celebrata est. Ñeque mirum quod morum probitate ánimos commilitonura perinde sibi devinciret atque eruditione eos ad summam admirationem proriperet. Hinc est quod Gemblacenses eum venerabilem atque in omni scientia literarum incomparabilem ingenii nominat 2 ) atque eum „quamvis multae gravitatis minime tamen indiscretae austeritatis, sed ad omnes, ut res poscebat, discretae mediocritatis 3 ) " fuisse laudani, eum „antiquae scientiae et reverentiae monachum, luijus Ecclesiae nostra e Gemblacensis oculum qui pie invigilaret vita ac Iogium cum notis Molani 1573. 8. [orum omisit. — 1) libr. de s. e. Cap. 171. 2) cf. Roberti de Monte prologum in Append, ad Guiberti de Novigento Opp. 1651. fol. pag. 734. 735.

15 rum habitu 1 ) darum esse videtur, eum etiam Clironici Prosperi (Imperialis) a primo anno Gratiani usque ad annum quintum Valentiniani et Marciani continuati textum operi suo praemisisse, quamvis in Cod. Gembiacensi hunc extitisse Miraeas non observet. Eum tamen non a fine demutn Prosperi, sed ab an. 381. Chronicon suum incepisse, Robertas, nescio nam aliquo ipsius diclo usus 2 ) inde explicat, quod quum de his temporibus plura quae Prosperu m adhuc latebant, jam comperta haberet ea addere voluisset. — Ipse Sigibertus noraen operis sui non distincte attulit nisi quod Eusebii „Chronica" se continuasse confessus eundem titulum adamare, isque Codici Gembiacensi quoque praescriptus esse videtur. — In aliis vero textus generibus, ut in CodiceDivionensi, in ipso Roberti de Monte prooemio Chronographia appellatili-, unde liic titulus editionis principis textui praescriptus a plerisque rcceptus est. — Nos sequimur codicem Gemblacensem. Synchronisticam quam dicimus raethodum secuturus, in prooemio quaedam de gentium, quarum fata in Chronico persequi studebat, vel origine vel circa saeculi quarti fìnem statu vel etiam fine et exitio praemittere ratum habuit ; seil, de rebus Romanorum, Persarum, Francorum, Britonum, Vandalorum, Vinulorum sive Langobardorum, Gothorum eorumque partium Visigotharum et Ostrog'otharum atque Hunnorum. — Ut in Chronico cum rebus eodem tempore gestis fata etiam singulorura regnorurn iis, qui primum librum evolverent, faciliora ad distinguendum notaret, in fronte paginae libri sui nomina octo regnorum quae modo enumeravi (exceptis seil. Longobardis) posuit iisque nomina propria regum subscripsit „porro unicuique anno Chr. Romanis numerorum signis per mediani paginam addidit, quotus in regno quoque regis annus esset; si vero novus rex vel imperator memorandus esset, ejus nomen ea rubrica, qua regni illius annos percensuit, annotavit ,,annos Pontificala in margine, et respondentes Domini annos 1) cf. Archiv für altere deutsche Geschichtskiinde. VII. pag. 235. et infr. 2) cf. notit. Cod. Divionensis ap. Archiv. VII. pag. 5 3 3 — 3 4 .

16 recta fronte annis r e g u m " collocavit. ') — Ab anno 479 loco quarto inter Francos et Britones addit Longobardorum, regnum, ab an. 492 locum Britonum occupant Angli; ab anno 521 Hunni ornittuntur, ab anno 534 Vandalorum ab anno 549 Ostrogotharum disparent nomina, loco Persarum, ab anno 632 annotantur Saraceni; anno 680 accedunt loco ultimo Bulgarorum reges, ab anno 721 praetereuntur Visigothae ab anno 775 Longobardi, ab an. 736 propter fontium inopiam desunt Anglorum, ab anno 821 ob eandem causam Saracenorum et Bulgarorum reges, ab anno 802 — 844 Romanorum et Francorum regna conjunctim tractantur; Constantinopoliiaimni vero ab an. 802. usque ad an. 977. separatim spectat u r ; Angli iterum memorantur an. 1066. postremo an. 1100, Hierosolymitanum regnum accedit. Se Chronicon usque ad an. 1111. continuasse ipse in libro de script, eccles. ait; constat t a m e n , eum haud dubie post illum librum absolutum nonnulla ad an. 1112 addidisse. Robertas quidem de Monte fìnem an. 1100. statuit atque in eo nonnullos codicum scribas atque quosdam, qui Sigibertum ex ejus recensione descripserunt, sicut Radulfum de Diceto et Matthaeum Paris sequaces habuit; eum tamen Chronicon Sigiberti usque ad an. 1112 productum cognovisse infra probabimus. — Porro si textus duos Sigiberti fuisse argumenta quaedam docere possint, eos ante'an. 1112. non emissos esse probabile videtur. 2 ) — Sigiberti Chronicon continuatorujn studiis corruptum, usque ad hodiernum diem nunquam integrum purumque editum est. Nam cum primum anno 1513. Parisiis in Henrici Stephani officina ab Antonio Rufo, (le Roux) cui Guilelmus et Joannes Parvi (le Petit) codicem aliquem subministraverunt, cum continuatione usque ad an. 1210. quae sub nomine Roberti de Monte ferebatur, atque — quod editor ipse animadvertit — raultis locis e Galfrido Monumetensi insertis editum 1) cf. descriptionem apud Robertnm de Monte in prologo et habitmn editionis principis, qui cum ilia fere congruit. 2) De una quae me oifendit exceptione infra pluribus agam.

17 e s t ' ) , plures eanilem editionem cum nullo codice collatam iter um nograplios

typis

quatuor

vulgarunt. Sigibertum

edidit 3

1 5 6 6 , q u a m e d i t i o n e m alii B a s i l e i s ) , anno

typis

impressam

tomo I 5 ) scriptorum Sigibertum

usque

jtem a n n o 1 6 1 3

volunt. 1210

Paris.

Chro)

4

alii L u g d u n i )

Eodem

modo

continuatuin

anno eodem

Pistorius

Francof.

1583.

recepit,

atque

a l t e r a s c r i p t o r u m i l l o r u m e d i t i o n e prodiit.

S i m u l L a u r e n t i u s d e la B a r r e i n H i s t o r i a C h r i s t i a n a patrum

2

Francofurti

rerum Germanicarum.

a d an.

mauuscripto

Sic Schardius inter

1583 '),

atque

Margarini

de

la

—

veterum Bignè in

1 ) Titulus integer e s t : Sigeberti, Gemblacensis coenobitae, Chronicon ab anno 381 ad an. 1113. cum insertionibus ex historia Galfridi et additionibus R o berti abbatis Mentis, centum et tres sequentes annos complectentibus, proinovente egregio P a t r e , D. G. P a r v o ,

Doctore

Tbeologo,

confessore regio : nunc primum in lucem emissum cum privilegio: Venale habetur in Officina Henrici Stepliani (ubi impressum

est)

e regione scholae Decretorum sita; et in vico sancii Jacobi in officina Johannis P a r v i , sub lilio aureo. In fine habetur: Absolutum est Parisiis

hoc

Sigeberti Chronicon

paucis additionibns per Henricum Stephanum,

cum

non

artis litterariae ex-

cusoriae industriuin opificem, in sua officina, e regione scholae Decretorum, expensis ejusdem et Johannis P a r v i , Bibliopolae i n signis.

Anno Domini enneta deponentis. 1513.

cf. Maittaire: Ann. typogr. II. 245. Hist. litt. IX. 541.

Calendas Junii. 4.

Pistorium ed. Struv. I. 683.

Hamberger: 3uceri. 9lad)r. IV. pag. 54.

2 ) In fine: Impressum Francofurti ad Moenuin apud Georgium Corv i n u m , Sigismundum F e y r a b e n d , et Haeredes Wigandi Galli. 3 ) cf. Hist. litt. IX. 541.

F o p p e n s : Bibl. Belg. II.

4 ) cf. Pistorium. ed. Struv. I. 683. XXI. 573.

Hamb. 1. c. pag. 55.

Ceillier.

Ipse tarnen hujnsmodi editiones non vidi.

5) pag. 476. 6 ) Hamberger 1. c. IV. 114. 7 ) fol. pag. 401. Hamb. IV. 54. Hist. litt. IX. 541. dem non vidi.

2

Haue

eqtii-

18 Bibliotheca S. S. Patrum tomo VII ibid. 1589 illud secundum idem exemplar ediderunt '). — Aubertus Miraeus vir doctissimus atque aetate sua celebratissimus, rectiori via inita, Chronicon Sigiberti anno 1608 secundum exemplar Gembiacense vetustissimum edid i t 2 ) , lectionesque et accessiones trium aliorum codicum 3 ), litteris minusculis exscriptas addidit, denique insuper, quae in hoc exemplari non vetustissima manu exarata legebantur, eodem modo adjecit "). — Lectiones secundum connexum internum et fontium Sigiberti auctoritatem in hac editione correctiores, quam in aliis editionibus inveniuntur. Miraeus quidem insertiones e Gaifrido caeterasque interpolationes omisit, sed ex auctoritate Anselmi Gembiacensis nonnulla rejecit, quae Sigiberti sunt et plura alia, quae non eidem auctori tribuenda sunt, recepii, ut ne hic quidem textus integer et purus vocari possit. Quod vero sunt, qui de industria

1 ) Sacrae Bibliotliecae SS. Patruin sen script, ecclesiasticorum

To-

nms VII per Margarinum de la Bignè ex almae Sorbonae Scholae, Theolog. |Doct. Paris.

E d . II.

Paris. 1589.

pag. 1 3 3 9 — 1510.

— cf. Catalogum impr. librorum Bibliotli. Bodleyanae in Academia Oxoniensi Cura et Opera Tliomae Hyde.

Oxonii. 1674. II. p. 162.

2 ) Hoc titulo : Chronicon Sigeberti Gembiacensis Monachi. tograplium veteresque codices msptos. comparatimi.

Ad au-

Accessit An-

selmi Gemblac. Abbatis Chronicon cum auctariis Gemblacensi A f üigemensi, Valcellensi et Aquicinctino primum typis nunc editum. Studio Auberti MiraeiBruxell. Canonici et Bibliothecarii Antverp. — Antverpiae apud Hieronymum Verdussen. Anno MDCVIII. 4. p. 1 - 218. Inveniri solet sub uno titulo cum: Rerum toto orbe gestarum Chronicis a Christo nato ad nostra usque tempora (auctoribus Ensebio, Hieronymo, Sigiberto, Anselmo, Auberto Miraeo, ibid. eod.)

Edi-

tionem Miraci iterum

(ed.

in

omnium

ejus operum

collectione

F o p p e n s . Bruxell. 1725 ) exstare, perperam Struvius annotavit. 3) d e quibus vide infra Append. 4 ) cf. praefat.

19 eum iocos omisisse criminentur, calumnia est, non justa accusalo 1 ). Struvius denique, Pistorianis scriptoribus tertia editione vulgaris '-'), textui vet eri integro recnso accessiones omnes e Miraei editione litteris minutis addidit, atque post continuationem ad an. 1210. praeter Miraei continuationes etiam aliain Samsonis- Remensis, a Labbeo primum editam, subjnnxit. — Ita editio ejus, collectiva quidem, multo tamen magis turbata videtur. Ceterum uterque textus mendis repletus 1 ); in disponendis rebus sub singulis annis vario modo editore» saepius discrepant 4 ) , ex quo intelligitur novam accuratioremque 1) cf. Strnv. I. 681 — 683. Scliröckh. XXIV. 485. locosque ibidem citatos. 2) Ratisbonae. sumptibus Conradi Pezii. 1726. fol. Tom. I. p. 679. — 1006. Post illud teinpus nulla prodiit editio. — In Bouqaetii Collectione tom. III. pag 332 — 348 exstant excerpta e Sigiberto ab initio usque ad an. 751; V. pag. 375—81. inde usque ad an. 814; tom. VI. pag. 233 — 38. a. 814 — 838; VII. pag. 249 — 253. a. 841 — 877; Vili. pag. 308 — 16. a. 877—987. ex utraque, praesertim e Miraei editione; torn. X. p. 216—219 a. 987 — 1031. et pag. 267 — 70. Accessiones Roberti de Monte ad eosdem annos ; XI. pag. 162 — 165 ad a. 1032 — 72. et Acc. Rob. ad eosd. ann.; XIII. pag. 256 — 66. ab anno 1077 — usque ad iinem et inde usque ad pag. 334 continuationes ex editione Miraei et Struvii. — Apud Honthemii: Historiae Trevirensis Prodromum I pag. 676. loci Sigiberti, qui ad res Trevirenses spectant ad an. 386. 413. 448. 476. 746. 871. 1016. 1067. 1074. editi sunt. 3 ) In quibusdam numeris regnorum errat Miraeus ad an. 429. 454. 60. 76. 77; 516. 45. 46; 620. 25. 28. 31. 86; 725. 62; 817. 35. 57. 80; 908. 89; 1089. Struvius a. 397. 414. 17. 18. 19. 65; 630. 31. 32; 746. 74; 802. 9; 1031; 1111.1112. — ApudStruvium deest notitia anni 715 cuin omnibus signis; apud Miraeum annus 1043 cujus loco 1048 bis positus. 4 ) ci. ad an. 381. 83. 86. 95; 408. 17. 30. 35. 51. 53. 57. 63. 73. 80. 81. 88. 89. 92 ; 520. 23. 33. 35. 37. 42. 49. 61. 83. 84. 86. 93. 95; 613. 18. 29. 30. 32. 37. 38. 40. 46. 47. 51. 53. 57. 62. 63. 2 •

20 editionem maxime necessariam

esse. —

Quae

ratio s i t ,

t e x t u i , q u a t e n u s id q u i d e m s i n e c o d i c u m m a n u s c r i p t o r u m fieri p o t e s t , singulari in

integritas sua

appendice

perlustrandis

esse statuimus,

et

pluribus

annalibus quae

genuina forma restituatnr, monstrabimus.

tantum

tarn in

veteri,

64. 69. 80. 82. 86. 87. 90. 98 ; 43. 44. 45. 46. 51. 63. 74. 98;

ea

—

Sigiberto

quam

in

ut ope in

Interdum tribuenda

Miraei

textu

706. 13. 14. 24. 31. 37. 41. 42.

800. 1. 7. 9. 11. 46. 56. 8 6 ;

910.

2 8 . 3 7 . 5 4 . 5 5 . 6 1 . 65. 75. 76. 77. 88. S9; 1003. 4 6 . 4 7 . 48. 50. 92. 1100. 1106.

Uter rectius disposiierit res

eodem anno subscriptas,

paTum liquet; Miraeus ea lege usus esse videtur, ut singulis annis reguin nomina et regnorum annos praeponeret. Saepissime differunt textus uno vel pluribus annis in recensentlis iisdem rebus, 405. 449.

cf. easdein res annotatas ap. S. 406. 448.

ap. M.

972. 973

ap. S.

971. 972.

569.

570.

974.

973.

608. 633. 664.

609. 635.

989.

988. 998.

663.

1025.

(024.

677.

1044.

1043.

708.

676. 709.

1045.

1044.

726.

727.

1046.

1045.

729.

728.

1047. 1055. 1059.

1046. 1054.

995.

730.

729.

741. 802.

742. 803.

959. 970.

958.

1065.

969.

1066. 1099.

971.

1064.

1058. 1063. 1064. 1067.

970. 1098. Neque minus in singulis lectionibns discrepant: ( c f . ad a. 691. 874. 945. 964. 1077.).

Apud Struvium locus an. 463. (Theudemer

— proterit) bis editus est e textu veteri atqu.e litteris minutis e Miraeo; anno 464 omisit locum textus veteris ( T h e u d e m e r — grat a t u r ) ad an. 998.

Agapetum P a p a i n , qui in textu Miraei anno-

t a t u r , an. 1084. locum his qui pro Imperatore — et cetera id g e nus.

Pluribus Iocis textui Struvii particulae: vero: autem:

etinm insertae sunt.

cf. ad a. 514. 544. 909. 963. 1039.

igitur:

21 legantur, a qua regula, ubi discessum est, lectures semper ad Appendiceal, in qua hoc nobis propositum est, ut plures locos ab alterutro omissos Sigiberto vindicemus, relegabimus. Jam ad singula transeamus. — In quibus cum non sit, qui dubitet, quin summa scriptoris rerum virtus hoc contineatur, ut in earum rerum enarratone, quas ipse oculis non viderit, ad optimorum probatissimorumque testium fìdein confugiens horum et verba recte interpretetur et eifatis religiose utatur, sequitur, ut si quis et qualis Sigibertus Clironographus fuerit et quibus maxime rebus cum aequalibus turn posteris profuerit, recte dijudicare velit, ante omnia annales ejus cum fontibus, e quibus confluxerint, diligenter conferat, et quae universa sit liujus scriptoris cum iis, qui in eodem opere eum anteccsserunt, comparati ratio et proprietas, accurate perpendat atque perspectum habeat. Itaque milii fabricam quasi et textrinam hujus operis inspecturo hoc primum praescriptum esse intellexi, ut eandem atque aequam omnibus parlibus curam adhiberem; nunc vero, cum jam in eo sim, ut quae inde ad ipsam historiam eamque rationem, qua ea medio aevo tractaretur, cognoscendam sequantur planum faciam, pro singularum rerum majore minoreve gravitate alia uberius alia strictius inihi persequenda videntur. — Itaque annalibus in tres partes divisis, primum de illis ab initio Clironici anno 381 usque ad regnum Carolorum collapsum (900) — quos f e r e omnes ex diversis fontibus consarcinavit •— summatim agamus, turn de illis ab anno 900 -— 1077, quos, quamvis maximam partem descriptos, tamen haud raro propriis notitiis auctos, et arte quadam compositos esse constat, accuratius disseramus, denique in annalibus (1077 - 1112), quorum rebus ipse suppar erat auctor et quae solus tradiderit et quomodo ex aliis scriptoribus corrigi vel debeat vel possit quaeramus, atque quid ex his de animo ejus religioso et politico statuendum sit, videamus.

22 §.

1.

De fontibus eorumque mu ab anno 381. usque ad an. 900. Iuvat igitur fon tes e quibus Sigibertus in liac annaliura parte hausisse pro certo nobis affirmare posse videamur, percensere atque in iis tantum quorum nomina Sigibertus vel ipse nusquam attulit vel quorum usum paucis tantum iisque obscuris locis probavit, testimonia quaedam addere. — Sunt igitur — quotquot equidem reperire potui: Orosii Historiarum libri Vili. Prosperi Clironicon (Imperiale sive I'ithoeanuru). Idacii Lemicensis Chronicon. cf. Librum de script, eccles. Cap. 18.

S. Hieronymi Praefatio in librum Psalmorum. cf. Cliron. 3 8 2 ; Opera S Hieronymi ed. Maitianay. Tom.I. p. 1222.

1

)

S. Hieronymi Liber de viris illustribus. cf. Cliron. 381. cum Libri Cap. 117. 119. 128.

& Hieronymi Vita S. Paulae. cf. Ciiron. 382. 386. 406. cnm Vita ap.

Suriiim : Act. Sanct. Mens.

Jan. Tom. I. p. 7 0 7 — 7 2 0 .

Vita S. Hieronymi auctore (ut videtur) Gennadio. cf. Chron. 421. cum Vita ap. Mabillonii

Analecta

eil. de la Barre

pag. 196.

S. Augustini liber de haeresibus ad diaconum Carthaginiensem Quotrultdeus. Chron. ad an. 386. 406. cara Cap. 70. 87. in editione Benedictina Operum S. Augustini Tomo Vili, vide infra.

Vita S. Augustini, auctore Possidio Calamensi. Paullini Nolani Vita S. Ambrosii. cf. Ciiron. 403.

cf. Vitam in Paullini Opp. omn. ed. L u t e t i o - P a i i -

siensi. 1661. fol. Tom. I. pag. 64. cf. Librum de script, eccles. Cap. 14. 1 ) Locus ibidem e triplicis Psalterii Ms. Sorbonico num. 2783. editas jam e Sigiberti Cbron. transscriptus est.

23 liufini Aquilejensis Historiae ecclesiasticae libri II. cf. Chron. 383. et Rufinum II. 20. (cum Augustini libri de liaeresibus Cap. 55.)

de ApoIIinari Laodicensi ; 394. II. 23. 24. 27. 28. in

Rufini Opp. I. Verona 1745. fol. pag. 290 — 300.

Sulpicii Severi Dialogi de virtutibus S. Martini. ci. Chron. 402. vide infra.

Acta majora (apocrypha) S. Antidii Vesontionensis. cf. Chron. 411. vide infra.

Gennadii liber de scriptoribus ecclesiasticis. cf. infra ap. librum de script, eccles. cf. Chron. 415. cura Cap. 4 0 , 418 cum Cap. 39 , 440 cum Cap. 38. Chi-onici.

M. Aurelii Cassiodori Historia tripartita. cf. Librum de script, eccles. Cap. 40.

Jordanis Liber de successione Regnorum. cf. Chron. 547.

Jordanis Liber de rebus Geticis. cf. Librum de script, eccles. Cap. 35.

Fausti Vita S. Mauri. cf. ad an. 509. 522.

Librum de s. e. Cap. 32.

Dialogorum S. Gregorii de virtutibns Sanctorum liae libri quatuor. vide infra,

Ita-

cf. Librum de s. e. Cap. 41.

Fauli Diaconi Historia Langobardorum. cf. L. de s. e. Cap. 80.

Fauli Diaconi Vita Gregorii Magni. cf. ad an. 607. e Vitae Cap. 24. ap. ¡Viabili, p. 396 — 397. Libr. 1. c.

Johannis Diaconi Vita Gregorii Magni, cf. ad an. 558. e Vita. I. 4. 5. 6. I. c. pag. 4 0 0 — 4 0 1 . 581. e Vita. I. 27. 28. 1. c. pag. 407 — 408. 590. e Vita. I. 34. 36. 1. c. pag. 409. vide de utraque Vita infra ap. libellum de script, eccles. ( C a p . 106.)

(Landulfi Sagacia) Historia miscella.

24 Catalogus Pontificum Komaiiorum. vide infra.

( Anastasii Bibliothecarii ) Vitae Pontificum Romanorum. Canones ecclesiastici. Bedae libri V.

Veuerabilis

Historiae

ecclesiasticae

Anglorum

cf. Libr. de script, eccles. Cap. 68.

Gregorii Turonensis Iiistoriae Francorum libri X. cf. Libr. de script, eccles. Cap. 49.

Gregorii Turonensis liber de miraculis S. Martini. Chron. 4 7 2 ( 4 6 5 ) e Libro I. Cap. 6. ed. Kuinart.

Gregorii Turonensis liber de gloria Martyrum. cf. 453. e Libro I. 13. ap. Ruinart 1. c. pag. 736 — 3 8 . 552. e Libro I. Cap. 1 0 ; 560. Cap. 22.

Gregorii Turonensis liber de gloria Confessoruin. cf. 606. e Cap. 111.

Lex Salica. vide infra.

Fredegarii Clironicon cum conlinuationibus. Gesta regum Francorum. cf. prooem. vide infra.

Pauli Diaconi Gesta episcoporum Mettensium. cf. Chron. 758. e Paulo Diacono I. c.

ap. Pertz. II. pag. 262 — 2 6 3 ;

" 7 6 4 . ibid. pag. 268.

Hincmari Vita S. Remigii. cf. librum de script, eccles. Cap. 99. Chron. 508. 510. 512.

Vita. 1. c. pag. 295.

Adrevaldi Monachi Floriacegsis de Translatione S. Benedirti. Sig. 651. Cap. 11. et 12. ap. Mabillon 1. c. II. pag. 371. 753. e Cap. 16. et 17. pag. 3 7 4 — 75. cf. Libr. de s. e. Cap. 100.

25 Vita S. Clodulfí Mettensis. cf. Chron. 640. e Vitae Cap. 2.

Cap. 4.

Cap. 9.

10. ap. ¡Uabillon.

Acta II. pag. 1 0 4 6 sq.

Vita S. Gertrudis Nivialensis nacho aequali conscripta,

prima ab anonymo Mo-

cf. Chron. 6 4 7 . 669. 6 9 8 e Vitae Cap. 3. 4. ap. Mabill

I. c. II. 464.

Vita S. Leodegarii Augustodunensis. cf. Chron. 667. (lociim connexum e Gestonim cont. Cap. 94.

Cap. 45.

Fredegar.

Vitae Cap. 3 . ) 676. 685 .

Flodoardi Historiae Remensis Jibri IV. cf. Librum de script. eccles. Cap. 131. Chron. 5 0 9 . e Flod. IV. 9 ; 539. I. 24. 2 5 ; 567. II

3 ; 849. II. 8.

Aimoini Floriacensis Historiae Francorum libri IV. Sig. 573. III. 4 ; 637. IV. 41. cf. Libiuin de script. eccles. Cap. 101.

Einavdi Vita Caroli M. cf. Libruin de script. eccles. Cap. M .

Anuales Fuldenses. Chronicon Reginonis. cf. Librum de script. eccles. Cap. 111.

Annales Mettenses ab an. 687 — 930. Annales Vedastini ab an. 876 — 900. Iiis fontibus Sigiberti nominatim enumerati» jam quale ejus in iis pro rerum diversitate adhibendis consilium fuerit, clarum reddi potest. — Nam cum in initio annaiium Orosio principe Christianorum historico, Prospero et Idacio qui et ipsi Eusebii et Ilieronymi Chronica continuante®, coilabentis Romanorum imperii res comitati sunt, usus e s s e t , mox ad scriptores rerum gentium illarum, quae Romanas provincias occupaverant, conversus, res Gothorum e Jordane, Langobardorum e Paulo Diacono, Anglorum e Beda Venerabiii, Francorum e Gregorio Turonensi et Fredegario atque Gestis re-

26 gum Fraucoruin contexens, res Persarum tium

orientalium petiit

primum

aliarumque

e Cassiodori

gen-

Historia tri-

partita, deinde ex amplissima ilia compiJatione, quam Historiam

Miscellam vocant, regni Byzantini gentiumque

adversantium seil.

Sarracenorum

eidem

et Bulgarorum m u t u a t u r ;

pontiiicum vitas optimas, quae ilia aetate exstabant, ab Anastasio

liibliothecario

collectas

excerpsit;

qui

viri in

Italia

virtutibus effloruerint, eDialogo Gregorii M. cognovit, auctorique illius tantum tribuit, ut

duas vitas ejus summo studio

pervolutaret;

comité

Einardo

Carolum

cognoscere

JM. e

optimum

censuit

assiduo et biographo atque

ex annalibus,

quibus res aetatis Caroli successorumque enarrantur, Reginonem et Fuldenses liaud spernendos sibi duces elegit. Itaque non t e m e r e modo h u j u s modo illius documenti antiquitatis auctoritatem secutus esse vel primas quasque r e r u m gestarum relationes in rem suam contulisse, sed subtili judicio quae et certissima verisimillimaque et lectoribus utilissima essent elegisse omnemque tionis ordinisque rnen

desunt

loci,

leges

disposuisse

in quibus,

materiem

ad

videtur. —•

certas

ra-

N e q u e ta-

limina praeceptoris

egressus

lougius commoratur, in quo quamvis non immerito r e p r e h e n d i possit, quod non tam aequabile ac par omnibus aetatibus Studium a t t r i b u e n t , ut

non huic vel illi majorem operam

daret tamen id semper laudi dandum e s t , quod nullam operis p a r t e m prorsus neglexerit. Immoratur potissimum in annotandis r e b u s aetatis illius clarissimae,

qua S.

Hieronymus,

ecclesiastici» Ambrosius,

Augustinus et Martinus et vita perfecta et insigni eruditione Christianam ecclesiam decorabant atque fundamenta doctrinae posuerunt — ut ita dicam — sempiterna, neque mirum quod Sigibertus,

celebratissimus suae

aetatis

scholasticus,

atque quem mox inter verae Ecclesiae Christianae propugnatores inveniemus vitas Hieronymi, Ambrosii, Augustini l e g i t 1 ) 1 ) cf. supra et locos ibidem ci tatos.

27 eorumque opera quantum ad satis probabilem dijudicationem sufficeret cognita habebat, quod porro materias et eaa, de quibus inter ipsos viros sanctos dissensio esset et eas, quas uno ore omnes inter aequales reprobarent, studio suo amplectebatur, quod denique S. Martini clementiam ipsis etiam baereticis praestitam admirabatur. Fortasse Sigibertus etiam in aliis aetatibus sibi proposuerat ecclesiae atque litterarum ecclesiasticarum eventus regnorum vicissitudinibus gentiumque rebus pari ubertate adjungere verum tamen vel rei ipsius gravitate imminuta Tel fontibus deficientibus vel copia rerum enarrandarum nimis jam esuberante ab hoc Consilio destitisse et parciores tantum harum rerum notitias adjecisse videtur. — In annalibus tamen saeculi septimi ad origines ecclesiae Christianae in Gallia partibusque quibusdam Germaniae majori se studio convertisse, atque, quod et recentiorum nonnullis magis placuit, in hac pudenda republicae ruina monasteriorum cellas ingredi martyrumque itinera tam periculosa qnam praeclara persequi melius habuisse videtur. Plures vitas Sanctorum, quas attigit jam supra recensuimus, ab liistoriis rerum Mettensium, Remensium, Leodiensium, Atrebatensium, Lobiensium minime abstinuit, 1 ) atque summa eorum in annates recepit, haud dubie, quia ipse in his regionibus vitam agebat, atque quo pacto bona ilia, quibus ipse gaudebat primum parta essent et cognoscere et tradere studebat, turn quod haec Vitarum Sanctorum lectio aetatem quam maxime delectabat atque talia, quae clericis reliquiarum nimis studiosis placeant, enarranda erant.-) Itaque eum excusatum velim, si tam magna at1) Non ignoramus quidem iisdem Iocis a Sigiberto etiam libros Fulcvini de rebus Lobiensibus Harigeri et Anselmi de rebus Leodiensibus, Balderici de rebas Caineracensibus et Attrebatensibus adhibitos esse; sed hoc loco omisimus, ut eos et aetati suae, et parti Chronici, qua saepius descripti sunt (vid. infr. §. 2.) reservaremus. 2) Liceat igitur quasdam Vitas Sanctorum, quae eruditioni Sigiberti de

28 bis rebus complendae inserviisse videntur, hoc loco per conjectun m enumerare: scil. Vitas SS. Colnmbani Abbatis Vitas Attalae et Eustasii, illius discipulorum (cf. easd. ap. Mabill. Acta Sanct. Ord. •Bern. II. pag. 5 — 2 9 . pag. 116 —127). Attalae et Eustasii ap. Acta Sanct. Boll. Mart. II. 44. III. 790. a Jona Monacho Bobiensi scriptas quas ipse citat. Iibr. de s. e Cap. 61. cf. Cap. 60. ibid, cum Vitae Columbani Cap. 9.1. c. pag. 9., Audoeni Episcopi Rothomagensis Vilma S, Eligii Novioìnensis Episcopi. Qualis liaec fuerit, exponit Cap. 58. vide earn ap. d'Acberii Spicileg. ed. nov. Tom. II. pag. 77—123. ubi tamen tertius ille liber „quo rhetorice et commatice totam ejus vitam recepitulari" tradit, deest. Eum vero extitisse docet Surius. Vitae Sanct. Tom. VI. pag. 685. — cf. locos an. 697 et 746. cum altera Vita S. Kiliani (ap. Canisii Lect. antiqq. Tom. IV. pag. 628— 641. Acta SS. Boll. Jul. Tom. II. pag. 614—619) haud dubiè auctore Egilwardo, monacho monast. S. Burcbardi Wirzeburgensis, Saec. X. exeunte vel saec. XI. ineunte (qui et ipse anctor Vitae S. Burcbardi prolixioris cf. Vitae Cap. II. Nro. 23 in Actis I. c. pag. 618. cum S. Burcbardi Cap. I. No. 20. Cap. II. Nr. 26. in Actis SS. Octob. VI. pag. 581. peg. 583. — 584 prolog. Vitae S. Burcbardi cum Cap. I. Nr. 2. Vitae S. Kiliani, praefationem Canisii I. c. Mabill. Acta III. I . pag. 698. Acta Sanctor. Jul. 1. c. pag. 606. Octob. 1. c. pag. 557.) cum cujus scil. narratione fabulosissima singula SigiberH' verba magis concordant, quam cum vetustiori S. Kiliani vita (quae ap. Canisium 1. c. pag. 642—647. Mabill. Acta II. 990—992. BoU. Jul. II. pag. 612 — 614). et in qua solum fabula deAtalongo traditur. — cf. an. 718. cum Vita S. Wulfranni Senonensis primum a Jona monacho Fontanellensi scripta atque Baino Episcopo Tarvannensi et Abbati Fontanellensi dedicata, postea vero ab alio interpolata (cf. Mabill. Acta III. 1. pag. 357.). Loci de baptismate a Ratbodo retractato ejusque exitu, quibus Sigibertus ueus esse videtùr, inVita quadam breviore, e Ms. Antverpiensi in Actis SS. Boll. Mart. III. pag. 147. edita desunti dubito vero cum Mabillonio. 1. c. pag. 356. num Vitam illam, quae quidem omnibus locis illis, aperte post Baini aetatem interpolatis, tamen et omnibus, qui candorem scriptoris coaetanei atque oculatorum testium narrationibus adjuti probare possint, caret, atque excerpti, quale in ecclesiasticis oificiis legi solebat, speciem prae se ferat, vetustiorem esse ducam. tleniqite Revelationem seu Apparitionem S. Michaelisdchaiigeli in partibus occiduis, hoc est monte Tumba in Gallia scriptam ab auctore anonymo ante saec. X. ap. Mabill. Acta Tom.

29 que ampla foutium copia pervoluta interdum perit, q u a e n o b i s

non ejusdem ponderis

bus s a n c t i m o n i a l i u m

quarundam

et

quaedam

miracuiis

re-

indulgeat,

A d r e v a l d u m e x s c r i p s e r i t , qui N i t h a r d u m e t T h e g a n u m tos r e l i q u e r i t .

rece-

esse videantur,

et

intac-

—

A c c e d i t , quod dubium non e s t ,

quiu ad e o s m a x i m e l i -

bros, quos in bibliothecis Mettensibus et Gemblacensibus r e periebat,

confugere

cogeretur,

ponendis diligentior e s s e t , quae

praecipue

ex-

ad quae cognoscenda facilem

atque

in iis

ha-

bebat a c c e s s u m ,

ea,

impeditiora

erant,

leviter

tan-

tum t a n g e r e t ' ) .

N e q u e h o c praetermittendum est, e u m f o n -

tes non e o d e m habitu, quo nunc exstant, vidisse, sed plurimas Sanctorum Vitas,

ut fit,

uno in volumine conscriptas,

tes e t h i s t o r i a s i n t e r d u m niutilas

2

anna-

), atque sine continuationi-

bus in aliis m o n a s t e r i i s a d d i s o l i t i s , i n t e r d u m e t i a m p l e n i o r e s '')

III. Pars I. pag. 84 — 88. cum Clnomco ad an. 709.

—

Coterum

non m i r u m , Sigibertnm tot Vitas Sanctorum legere potuisse,

cam

in monasteriis quodam litterarum cultu insignibus collectiones e a m m institutae sint.

cf. 2£rd)iö. 1. c. III.

Sanderi : Bibl. Belg, et infra

ap. Vitam Theoderici Ep. Mettensis. —

Vitarum S. Amandi,

S.

Landoaldi, S. Landradae aliarumque inentio infra facienda. 1) Inde explicatur,

quod plura

Leodiensia,

plurima Mettensia af-

f e r r e t , atque ipsis Annalibus Mettensibus uteretnr, quamvis ex Annalibus Laurissensibus, Bertinianis, Reginone satis infeliciter consarcinati sint. 2 ) Sic non certum esse d o c e a m , lium Fuldensium adhibuisse;

eum omnes quinque partes Anna-

certe qnartae et quintae partis vesti-

gia satis obscura esse confiteor. '3)

Sic Annales Vedastinos (876 — 900) quorum in eo vestigia deprehendi jam P e r t z ( Monum. I. 516. ) recte inonuit, codice, qui Bruxellensi illi, pag. 191. ), similis e r a t , — 982.

haud dubie e

cujus is notitiain attnlit (Monum. II.

et in quo Annales Lobienses ab anno 900

Vedastinos sequebantur, excerpsit; nam eum Lobienses il-

los in usuili yertisse infra demonstrabimus. Locos tarnen Sigiberti praccipuos, cerptos hoc loco afferre j u v a t ,

ex Annalibus Vedastinis ex-

quia V. D. Waitz S t r i . Safjtbùcfja-

30 et habitu insolito, prologia ornatas ante oculos habuisse. Sufficiat ex pluribus exemplis, quae Sigiberti Chronicon acrius pervolventibus ultro se permulta offerunt pauca haec apposuisse. 1. Primum fere locum inter hos fontes Chronico Prosperi tribuiraus, idque ipso Sigiberti testimonio ducti fecimus, qui ad an. 402. Sanctum Martinum secundum Prosperum quinto Arcadii et Honorii anno obiisse dicit. — Tironis vero Prosperi Aquitani Chronicon et integrum et Hieronymo adnexum') et in excerptum redactum, quale in Ms. Augustano e x s t a t n o n annos imperatorum, sed consulatus singulis rebus praescribit, neque unum quidem in iiis de obitu S. Martini Turonensis verbum legitur. Itepellimur igitur ad Chronicon illud sub nomine Prosperi a Pithoeo quidem vulgatum 3 ), huic vero a multis inter recentiores abrogatimi

f ù r tt)ifTcnfd)aftitd)e .Striti!. 1837. pag. 725.

eos e Fulcvini libro de

gestis Abb. Lob. deductos opinatus est. cf. Sigib. Chron. ad an. 878 a quodam S e d e c h i a - m o r i t u r , Annal. Vedast. ad an. 877. ap. Pertz. II. pag. 196; Nordinanrti — ferro et igni devastant. cum A. V. 879. que inter se discordantibus — ferro delent.

cum

ad an. 882. His deni-

879. Sed Normanni

-— defertur. 880 Nortmanni vero Tornacum — a se desciverant. 880. Nortmanni vero — consnnipsit.

881. Nortmanni vero cum infi-

nita — sani revertuntur ad castra; Sig. Sacri ordinis — absconderant cum (Annal. Fuld. ad an. 881- versus iinem. Qui autem — portantes. ) A. V. 880. T u n c omnes intra Scaldim - devastabant ; Ad haec mala - tyrannizabat cum (Annal. Fuld. ad an.878. I n t e r e a H u g o — exercebat) A.V. ad a. 879. Boso — occupat; ad a. 892. Odo rexDanos — bello vincit ex Annal. Vedast. ad a. 8 8 8 ; 894. Odone — benedici facilini ( Chron. Reg. ad an. 892. Odone rege in Aquitania — in regnum elevatnr. ) nem r e g e m ;

A. V. ad a. 893. F r a n c i qui — adversus O d o -

896. Carolus r e x — suscepit cum A. V. ad a. 897.

ab init. — suscepit ; 899. Odo r e x — reciperent.

Carolus —

re-

gnavit. cum A. V. ad an. 898. 1 ) Canisii lect. antiq. ed. Basnage. T o m . I. pag. 264 — 3 0 5 . 2 ) Canisii lect. antiq. ed. Basnage. 1. c. pag. 306 — 312. 3 ) 1. c. pag. 313. 4 ) Accuratiorem distinctionem

horuin

Ghronicorum,

quam

Papen-

31 In hoc temporum descriptio imperatorum aunos sequitur, unde Clironicon Prosperi Imperiale sive ab editore Pithoeanum nominatur, atque ibi quoque ad annum V. Arcadii et Honorii haec inveniuntur: Martinus post egregie actam vitam corpore exuitur. —• Quod vero in uno loco aperte deprehenditur etiara in caeterisconfirmatur'). Dictum enim Sigiberti originibus Franeorum e „Gestis regum Francorum excerptis, in prooemio insertum : Undecunque ergo denominati stint Franci quantum altius collidere potiierunt historiographi, hie Priamus regnabat super eos tempore prioris Yalentiniani in nulla alia recensione Prosperi, nisi in liac Pithoeana ad an. 4. Valentis ita Iegitur: Priamus quidem regnat in Francia, quantum altius colligere possumus. Accedit, quod et Sigibertus finem Chronici Prosperi ad an. 457. despoliatione Romae per Gensericum modo memorata — quae et in Chronico Pithoeano ultimo loco enarratur — annotat. —• Monuimus porro antea, Sigibertum Chronicon Prosperi editioni Chronici sui praemisisse. — Igitnr arguracntis non levis auctoritas accedit, quod jam Scaliger codicibus Sigiberti semper Chronicon Prosperi Imperiale conlt: ®tf. Mabi'l. Acta I. 416. ad an. 7it0. ICaroliis Hex — inteiiUis ex liinardi Vita Caroli M. Cap. 20. cura bat — honestate. legendi — coriexit. ex ead. Vita Cap. 26.

Le

gendi — emendavit, eiquc loco siibnexiini excerptuni (l'erpendcus —

54 Neque desunt loci in qnibus duorum vel trium vel adeo quataor fontium dieta connectere solet, ut hoc modo non 6Ìne quadam arte cognitionem rerum ipsara auctam vel amplifìcatam vel quasi emendatam posteris traderet. Sic in iis, quae ad an. 681. de sexta synodo Constantinopolitana enarrat, fontes connexi; nam quae ibi acta „Georgium Constantinopolitanum Episcopum ab errore Monothelitarum revocatum, Macarium Antiochenum et cunctos duas voluntates et operationes in una Christi persona negantes anathematizatos esse" profert, magis ex auctoritate Vitae Pontificis Agathoriis, cujus aetate synodus acta erat, in Anastasii libro, 1 ) eamque secuti Pauli Diaconi 7 ) (cui iterum adhaesit Regino) 3 ) memorat, congregatos vero fuisse in ilio synodo episcopos ducentos octoginta novem es Ilist. mise. XIX. 22. additum esse videtur, cum liber Pontficalis eique adhaerens Paulus pluresque posteri centum et quinquaginta tantum afFuisse dicant. 4 ) Adde, quod relationem de capta Carthagine per Gensericum e tribu8 fontibus apte composuisse videtur seil.: correxit) e Joh. Diac. II. 10. I. c. teuses vero sola naturali feritatc, turali levitate,

Apud Johannem Iegitur:

Met-

ap. Sigib. Mettenses vero sola na-

quam lectionein haud dnbie e codice suo a Sig.

ceptam quod Johannes in fine „ne indiscussam Gallonati

re-

levitatevi

videar

jjraeteriisse" addat, atque omnes (Gallos) dulcedinem cantus

levitate

quadam corrupisse enarret, Mettenses vero iis opponat, refutari duco. 1) 1. c. pag. 142. 144. 2) VI. 4. ap. Grot. pag. 8 0 6 . 3) ad an. 605. cf. etiam Marian. Scot. ad an. 676.

e libro Bedae de

sex aetatihus mundi. 4)

Atque

hoc quidein magis ad veritatem accedere videtur. cf. ap.

Schlosser : Geschichte der bilderstürinenden Kaiser pag. 9 4 — 95. diversos auctoruin numéros recensitos. In snbscriptione Concilii ipsius (Mansi T o m . XI. pag. 639) centum septuaginta quatuor nomina i n veniuntui.

Memorat is etiam

opinionem eoruin, qui sub numero

ducentorum octoginta novem eos quoque episcopos, qui Agaihonis jiissu Romani congrediebantur, comprehendi dixerunt. —

55 Prosper ad an. XXI. Theodosii junioiis 1. c. pag. 317. Carthago a Van dalis capta, cum omni simul Africa lachrymabili caeile et damno Imperii Romani potentiam ilejecit. — Ex hoc quip pe a Vamlalis possidetur.

Idacii Chron. ad Hist. misc. XIV, 16. *> an. 15. Tlieodosii junioris. *) Cartilágine fraude decepta, décimo quarto Calendas Novemb. omnem Africain rex Gaisericus inva dit. Gaisericus elatus impie Episcopum clerumi/ne Cartha tjinus ea et juxta prophetiam Danielis deinutatis ministeriis Sanctorum Ecclesins Catho licas tradiditAria-

Gcnsericus, de cujus amici tianiliil metnebatur Carthaginein dolo pacisinvadit, omnesque opes ejus (excruciatis diverso tormentoni ni genere civibus ) in jus siuim vertit ndcpcllit ec ab ecclesiarum ex despolialione abstinens quas sacris vasis exinani tas et sacerdotuin administratione privatas non jam divini cìiltus loca sed suorum jussil esse habitacula in universum captivi populi ordinein saevus sed praccipuenobililati et religioni infestili, ut discerni omnino non possit, liominibus magi: an Deo bellum intulisset.

Sigi'j. 446.

Gensericus dolo Cartliaginem c e pit, etomnemAfricam sibi subjiciens, Iaclirym abili clade potentiam Romani regni d e jecit Hic niliil pensi(neque) niliilque sancii liabens et infestus ennetis maxime nobilitati et r e ligioni omnia divina et humana exinanivit episcopnm et omnem clerum ecclesiae Carthaginiensis expulit, loca san • età aut suorum habitacula fecit aut Arianis (con) tradidit, e l C a t h o licos ubique p e r seqni jussit.

atque confitearis, enm me hercle non meri descriptoris parles egisse. —

Inde et rerum, quas enarrat, lacunas

quasdam

sensit ; «lolet fontes defìcere, e quìbus res Anglorum enarret, vel Saracenorum et Bulgaroruin regna prosequatur, cum etiam nomina quoque Imperatorum eum lateant, confiteri cogitur, 1) In Exccrpto Fredegarii lib. III. Cap. 3. haec hoc modo Cartliago magna fraude decepta . . . .

excerpta:

Geisericus Rex Swevoruin

multas in sacerdo_tibus fecit strages. 2) seil, e Chronico Prosperi integro ap. Canisium ed. Basnage I. 303. cum die expugnatae Carthaginis (XIV. Cai. Novbr.); in

Chronico

Prosperi e Ms. Augustano ibid. pag. 310. sine Iiac die ex quo ap. Mar. Scot. ad an. 440. cf. Archiv. VII. 232.

56 se de imperio liyzantini oinnino tacere; catalogi Pontificum diversitates et vitia aucupatus esse videtur. — Cognovit scriptorum quos sequitur aetatem, iailiuin fìnemque librorum') singulorum auctoritatem, quod quamvis nostrae aetati vili gare atque tritum appareat, rarum jam fuit ilia quae scriptores in codicibus manuscriptis alterura alteri adnexos legere solita est, atque quae historiae litterariae minus gnara, quae aetas, quaeve condicio quod denique nomen vexilliferis suis esset non ubique quaerebat. — Qnot enim sint medii aevi auctores, qui, quicquid vetustior quidam sibi accidisse enarravit, tanquam si ipsis accidisset ili Chronica sua receperint, vel ubi is rerum quas relaturus esset aut suum aut alius cujusdam testimonium interposuerat, idem illud repetierint — liarum literarum peritis vix est, quod in memoriam revocem; hujus tamen vitii noster scriptor nullo loco particeps factus est. Meque in a liuti l i t i u m , quod aetatis illius scriptores crebro infecit, scil. quod, cum eandem rem in duobus fontibus diverso modo enarratam invenissent, alteram alteri narrationem ignari apposuerunt, non nisi rarissimis locis ille incidit, quamvis tam vasta mole scriptorum eadem modo paululum immutata ex suo ore referendum oppressum etiam errasse interdum eum non damnaret. — Accedit quod nusquam fere fontes suos nominatim affert nisi ubi testimoniorum in duobus fontibus I ) In eo solum minim quantum errat, quod quam

is satis d a r e anno

ultimai!) Idacii

notitiam

III. Anthemii adscripsit (cf. Bibl. max.

patr. VII. pag. 1238) ad an. 490. ponit (seil. In Mineo — praesentis anni) atque ldacimn vis is ipse 427)

Placidiae

filli

XI.

memorata

quadrant in an. 4 6 7 vel 46S) Clironicon suum clau-

libelli de XII. scriptoribus

pag. 69.

(i. e.

tertio Antliemii sive

Imp. Orientalis anno Simplicii Papaee lectione

(quae omnia

lineili

hucusque Chronica sua perduxisse ait, quamtertio anno Valentiniani

episcopum factum tradat atque in

Leonis dat,

se jam

auctor

(cf.

Fabric. Bibl.

cap. Vili.) qui quidein eum anno Vili. Leonis

imposuisse

perperam tradit

decessisse referat. —

cum

jam sub Leonis

eccles.

Chronico Imperio

57 lectorjim diversitatem vel inconstantiam spedalini arguere velit — atque quoti hoc gravius est — paucis tantum locis atque praecipue iis, ubi footes jam tarn tenues iuvenil, ut eos decurtare amplius non lici'ret, eos descripsit immo pierumque longinquas narrationes in brevia redegit excerpta, quibus summa rerum contiuebatur, atque hac ipsa brevitate se res bene perspectas habere procul omni dubio fecit. — Altamen non eo modo ei deditus sum, ut eum fontium testimonia secundum eorum auctoritatem et vetustalem pensitasse existimem; nam eum scriptores rebus aequales cum aliis pluribus saeculis inferioribus et longe minori auctoritate nitentìbus coroposuisse nec me f u g i t : sic ut e multis unum afferam evemplum seil, de Croci illius Vandalorum regis fabulosi et de Antidii Vesoulionensis rebus. Nam quamvis apud Gregoriura Turonensem tempore Valeriani et Gallieni imperatorum, Chrocum regem Alemannorum ut feratur matris iniquae Consilio stimulatum cum gente sua Gallias pervagatum, cunctas aedes, quae antiquilus fabricatae fuerant, notissimumque delubrum quoddam Arvernense subvertisse, apud Arelatum vero comprehensum, diversis affectum suppliciis, gladio verberatum interiisse ) — rem igitur nisi propioribus testimoniis adjutam, certe statui Galliarum etpopulorum Germanicorum qualis Gallieno imperatore extitit non contradicentem 2 ) legere posset, ad fabulam inde apud seriores confectam deflectit. Nam in Fredegarii Collectionis chronographicae libro I I I . ' ) eo, quem ex Idacio desumtum esse statuii quamvis hujus quidem narrationis in Idacii Chronico nullum inveniatur vestigium 4 ) — Crocum regern Vandalorum cum 1) cf. Greg. Tur 1. 32. 34. 2) cf. Atirelii Vict. de Caesaribus cap. XXXIII. ap. Gniter. script, hist. Augusta« pag. 745. liutropii Breviarium lib. IX. cap. 8. Alamanni vastatis Galliis in Ital'ani penitiaverunt. ßiinau : deutsclio Reichsliistorie I 373. 3) seil. Cap. II. ap. Canisi.un Lcct. antiq ad. Basnag. II. pag. 191. 4) cf. de lioc libro Cainsium. cd Uasiiagu 1. e. pag. 150, Archiv VII. 254.

58 gente sua Suevis AJanisque Gallias appetentem, a maire sua excitatum esse, ut, sinovain rem facerenominisque celebritatem sibi acquirere vellet, omnia destrueret et populum quem superasset totum interficeret.

Nam satis candide barbara mulier

addidisse f e r t u r — ,,nec aedificium meliorem a praedecessoribus facere potes, ñeque plus magnani rem, per quam nomea tuum eleves."

Crocum igitur R h e n o t r a j e c t o , Moguntiam

Tastasse, Mettas cepisse, atque Trevirensibus quidem in are na civitatis, quam muniissent liberatis, omnes u r b e s Galliae vel delevisse vel vastasse, denique cum Arelatum obsideret, a Mario quodam

milite captam vinculisque constrictum at-

que per universas civitates quas vastaverat ductum impiam vitam digna morte finiisse. T r a s e m u n d u m successisse in r e gnum.

Alamannos

porro adversus Vandalos arma

commo-

visse; cumque in duornm virorum certamine singulari quo gentium lis decerneretur, Vandalus ab Alamanno victus esset, Trasemundum secundum placitum cum Vandalis,

Saae-

vis et Alanis Hispanias appetiisse." — E n fabula e Gregorii brevi narratione et fortasse mytho quodam inter Germánicas gentes pullulante qui qualis fuerit et num in aliis paeter hoc poesis documentis quodammodo recurrat, a Viris harum

re-

r u m peritis inquirí velim, connexa, in quam etiam quae Vandalis Galliain aetate Honorii Imp. ingressìs acciderint r e c e pta atque corrupta plane relatione reddita esse videntur.') 1 ) Vix m e m o r o T r a s e m u n d u m

deinum

a 496.

Vandalornm

regnimi

a d e p t u m esse, Vandalos vero, c u m i n e u n t e saeculo V. Gallias a d e p t i essent, sive metu G o t h o r u m ( J o r d a n i s C a p . 31.) de quo t a m e n cf. P a p e n c o r d t 1. c. pag. 3 8 6 . sive intestinis R o m a n o r u m

discordiis

usos

Hispanias appetiisse cf. Mascov. Geschiclite d e r T e u t s c h e n I. pag. 3 4 7 — 348. 369. 373. L o c u m dedit c o n f u s a e liuic n a r r a t i o n i , quod g o r i u s T u r . II. 2. de bellis inter spania

V a n d a l o s et Alemannos in

GreHi-

g e s t i s , de obitu Giinderici, et successione T r a s a m u n d i p e r -

p e r a m tradidit. pag. 411.

E x recentioribus solus Loebell. G r e g o r von T o u r s ,

Croci rem attigit,

dubito

vero num

satis r e c t e cum

Bunavio M a r i n i l i , cujus nonien in Iiac t a n t u m historiae f o r m a p r o dit,

q u a C r o c u s r e x Vandalorum saec. V. pcrliibelur triginta tyran-

59 Aimoinus lib. III. cap. 1. urbis Mettensis, regiae Sigiberti, filii Clotarii I. sedia mentione facta, de ea, quid in veterurn reperisset libris enarraturus rem Croci e Fredegario recoquit. Auctor fab ulani paululum ampliavit addenserò cum a matre quaesiisse quid faciendo Magni nomen obtineret? atque in rebus Mettensibus aliquantulum inhaerens. — In Gesta Trevirorum ') Fredegarii narratio iisdein verbis transiit, nisi quod in rebus Trevirensibus paulo ampliora sunt et a fonte sua deflectunt, atque id „temporibus Honorii Imperatori« " evenisse addunt. Sigibertus, ut ad liunc redeamus, quantum e verborum similitudine conjicere licet, narrationem suam de Croco ex actis apocryphis Antidii Vesontionensis, libro medio saec. XI. scripto l ) desumpsit, in quo et ipsa e Fredegario hausta nonnullisque amplificata exstat 3 ) Inde edam Antidium daemone ipso inserviente Romam nis (cf. Trebellii Poll. ap. Gruter. I. c. pag. 397.) annumerandum esse conjecerit. 1) ef. recensionem vetustiorem ap. d'Acherii Spicileg. II. pag. 211. 2) Ea quidrrn non ante aetatein Hugonis Archiepiscopi (1031 —1067) qua ossa S. Antidii in monasterium S. Pauli translata sunt, conscripta esse recte conjecerunt Cliiffletius et Bollandistae. cf. Acta SS. Jun. Tom. V. pag. 40. — 3) Cap. IU. Nr. 9. I . c. pag. 45.

Nam in his actis „ H o n o r i o igitur

Magni Theodosii filio cum prole fratris Arcadii minore Tbeodosio summam imperii moderante jure regio (i. e. post an. 408.) ea res gesta esse traditili', in his Antidium Vesontionensem ipsum, turn Desiderimi! Lingonensein et V'alerium Archidiaconuni (Vincent» nomen igitur error est scribentis) martyres tunc factos esse n a r r a t u r ; in his Cap. III. Nro. 13. pag. 46. „Crocus itaque cum Suevis et Alemannis Galliam Lugdunensem pervagans, cum Arelatum pervenisset, jam majori destitutus exercitu, captus a Mario Praeside catenis nexus per plures quas vastaverat urbes ad improperium reductus,

victisqne victor ad vindican-

das injurias repraesentatus post multorum cniciatuum tormenta

im-

piam vitam misero iinivit obitu, — quae verba illis Sigiberti ad an. 411 similiora sunt, quam liaec Fredegarii vel Aimoini. — Nicasiuin quem Acta S.

Antidii inter martyres affermit Sigibertus ex aliis

fontibus ab Hnnnis demuin martyrizatuin esse statuit ad an. 453.

f>0 vedimi papa ni jam in peccata delapsum ad confessione») et po^nitentiam adegisse et Missa vice ejus celebrata rcdiisse retulit. 1 ) Quamvis igitur his et siinilibus in Chronicon receptis, aetatis suae moribus obnoxius esset, veritatem certe semper appetiit, atque vix unum locum quo de industria ea obnubilata mendacem se gesserit, afferre possim , pausissimos ubi liane suspicionem incurrat. Quod nonnulla affert, quae partem ipsius polliticam scil. imperatoriam confirmarent, sicut decretum illud Adriani I. modo disputatum, non est quod ei exprobrem, quia jam cum ornili humani ingenti indole coaluisse videtur, ut quisque ea potissimum, quae amet, cupiat atque quae recta esse persuasum h a b e a t , memoriae inligat posterisque tradat. — Omnino vero nisi fallimur Sigibertum quadam castimonia animi sive — ut ita dicain — euphemia excellere contendere licet; nam quae regum reginarumque vel illustrium virorum dicta turpia et libidinosa in Gregorio Turonensi et Gesti», vel, quos ejus fontes postea percensebimus, apud Lindpranduin et Baldericurn legit, plerumque reliquit, ncque usquam historia eo modo abusus est, ut earn scelerurn hominum ordine et potestate egregiorum quasi florilegium quoddam exhiberet quem quidem ejus usum cum plures medii turn omnis aevi scriptores fecisse non latet. Nonnullis quidem locis in iis referendis justo parcior fuisse videtur. sic in e o , quod ilagitia a Clodovaeo in propinquos commissa nullo tetigit verbo, quin edam eo loco, ubi Gregorius Turonensis III. 1. 8.) „Theodericus rex Francorum regressus ad propria tjerrnenefridum ad se data fide securum venire prae¿epit, quem et honorificis ditavit muneribus. Factum est autem duni quadam die per murmn civitatix Tulbiacensis confabularentur, a nescio quo impulsus de altitudine muri

1) cf. Cap. II. Ni'o. ') —8. |>ag. 43 — 44.

61 ad terrain corruit, ibique spiritimi exhalavit. Seti quis cum exinde dejecerit, ignoramus: multi tarnen adseruut Tlieuderici in hoc dolutn manifestissime patuisse", ad an. 521. haec tradit: „Theodericus rex reposcens ab Ermenefrido rege pactum cum fratre Ciotliario insurgit in eum, eoque post nimiam stragem suorum de bello fugato, et non multo post mortilo, totam Thuringiam sibi subdunt" de funesto igitiirllcrmenefndi exilu et Theoderici dolo ne verbum quidein elocutus. Attamen alius acr.us quam hujus vidi a plerisque accusatur. Audio enim voces multorum Iioc milii occlamantium. Ampia quidem in Sigiberto fontium lectio, laudabile studium, summa industria in rerum memoria et servanda et posteri« justo ordine tradenda conspicua: at in chronotaxi ita aberrai, ut pessimus fere chronographus sit et ne ex longinquo quidem, quanta ars esset tempora et annos recte accurateque distinguendi sensisse videatur. H o c quo j u r e ei objiciatur stalim videamus. In annalibus componendis non ipse ex annalibus hausit, sed plerumque scriptores qui populorum res gestas vel episcopatus et abbatiae cujusdam casus eventaque exposuerunt, Pontificum porro et Sanctorum biographos secntus est. — Quorum vetustiores aeram Christianam nondum adhibuerunt, plerique etiain juniores secundum regum Pontificum, episcoporum suorum annos rationes duxerunt, alij omuem temporum rationem neglexerunt, vel sibi ipsis contradixernnt. Ex his omnibus modicam quandaita annalium Seriem deducere diffìcillimum erat. Neque fugit Sigibertum liaec difficullas. Sic in prooemio (cf. ad an. 479.) „ s e (apud Paulum Diaconum) certa ni quidem Winulorum originem legere sed certuni originis eorum tempus non invenire; nam cum reges regnasse super eos legerit nominaque eorum didicerit, annos regni per tempora distinctos non invenisse" confitetiir, notitias chronologicas in Fausti \ ita S. Mauri allatas inter se pugnare recte notavit. — Quomodo vestigiis jncertis usus sit plurima sunt exempla quae quamvis id ipsi plerumque ìniuus bene cessisse demonstreut, studium ejus valde illustrant.

62 Vix explicari posset, untie ad an. 491 lias congesserit notitias: Britanni non valentes amplius virtntem ferre Anglorum, ut vieti concessore in jus et nomen eorum.

Et

primus de genere Anglorum Elli,

et secuiulus Celin, et alter alteri mortilo

succedendo regnaverunt

apnd

eos per annos L X X .

atque r e vera usque ad an. 561. lios regni Anglorum septuaginta annos d u c a t , ibi vero Anglorum in Britannia tertium regem Edilbertum regnasse an. LVI. enarret, nisi solum Bedani ejus fontem fuisse in memoriam revoces. Ex eo Anglos ad an. 446. Britanniae oris appulisse conjecit, ') ex eo ab ilio anno quadraginta quatuor annos vario belli eventu „usque ad obsessionem montis Badonici" pugnatum esse inter Britones et Anglos cognovit 2 ) quippe quem Gildara qui cum librum querulum de excidio Britonum scriberet, quadragesimum quartum e tempore pugnae annum praeterlapsum esse testatus est, 3 ) male audiisse atque pugnam illam haud dubie justo prior em statuisse 4 ) jam constet. — Itaque etsi Sigibertus ab h u j u s pugnae, quamvis ipsa Britonibns satis feliciter cesserit, 5 ) tempore bellum continuum desiisse atque Britones in Anglosaxonum ditionem sensim sensimque transiisse non sine j u r e quodam e Beda collegisse videatur, terminum tamen regni Anglorum falsum sibi eligere coactus est; cum porro ap. Bed. II. 5. Aedilberctum Ilegem Cantuariorum quinquaginta sex annos regnasse, atque anno p. Chr. (510. obiisse, „ t e r t i u m vero in Regibus gentis Anglorum cunctis Australibus eorum provinciis, quae Ilumbra fluvio et contiguis ei 1) cf. Bedam I. 23. V. 23. in line cf. Cliron. ad an, 446. Lappenberg. Gesclnchte von England. I. 74. not. 2) Bed. I. 16. 3 ) Cap. 26. 4) cf. Lappenberg 1. c. Literarische Einleitung. pag. XXXVIII. pag. 104. e x Annalibus Cainbriae eain ponit ad an. 516. inde Gildae an. 500. scriptum esse conjicit. 5) Lappenberg. pag. 104.

librum

63 termini» sequestrantur a Borealibus, imperasse" i. e. Bretwaldae miniere functum ') esse atque Elli regem Australiuni Saxonum primum hujusmodi Imperium, secundum Caelin „regem occidentalium Saxonum" tenuisse legeret, Aedilberti annum primum 561. esse statuit, his quos modo nominavimus septuaginta annos adscripsit in quibus quantopere erraverit vix latius exponimus,-) quamvis omnes ¡Horum regnorum terminos neque hodierno tempore satis certo distinguere possimus. — Remigium episcopum Remensem natum an. 449. episcopum factum an. 471. mortuum an. 545. annotat haud dubie cumin Ilincmari Vita S. Remigii 3 ) ejusque sequace Flodoardo 4 ) Remigium, viginti duos annos natum communi electione hanc adeptum esse dignitatem, postquam vero septuaginta quatuor annos episcopatum administravit, nonagesimo sexto aetatis suae anno (Id. Januar.) mortuum esse legisset, 5 ) ut vero annorum illos terminos hoc modo cum aera Christiana connecteret, eo commotus esse videtur quod Hincmarum quo in antiquitatibus Francicis nullum testem meliorem eligere posse videbatur annum 852. p. Chr. trecentesimüm octavum ab obitu Remigii esse in versibus ab ipso editis atque loco sepulturaesanctiviriinculptis testari l e g e r e t . ' ) l i a n e rationem ut 1) de quo cf. Lappenberg. I. c. pag. 1 2 7 — 1 3 0 . 2 ) Nam Aella. jam an. 477. in Angliam venisse atque intra an. 514. et 519. diem

supremum

pag. 107— 109.

obiisse

perhibetur. cf. Lappenberg. I. c.

inter cum et Ceawlin (cujus avus fuit Cerdic, qui

ipse demum anno 534. defunctus esse perhibetur I. c. pag hand dubie alii hoc munerc insignes fuerunt, Ceawlin

112.)

demum an.

591. victum idem Aedilbercto C.intiae regi cessiise atque an. 5 9 3 . obiisse constare videtur. cf. loc. cit. pag. 131. 3 ) cf. Hincmari Vitam S. Keinigii ap. (Sur. T o m . I. pag. 290).

Acta

SS. Octob. I. pag. 136. Cap. I. Nro. 10. 4) Hist. eccl. Rem. I. 11. ap. feirmond. .fol. 25. 2.

Quam etiam R e -

migii aetatem Venantius Fortunatus indicavit. I. c. png. 128. Nro. 2. 5 ) I. c. Cap. VIII. Nr. 111. pag. 160. cf. Flod. Hist. Rein. I. Cap. 17. pag. 45. 6) cf. Flod. Hist. Rem. I. 21. fol. 66.

04 s e q u e r e n t t i r p l u r e s i n d i m t ), d o n e e S u y s k e n u s I l e m i g i i notaxin reclius ordinavit.2) —

eliro-

C u m i n V i t a S. G e r t r u d i s N i v i a -

l e n s i s (Cap. 3 . ) . Ittarn r e i i c t a m P i p i n i ( L a n d e n s i s M a j o r i s D o m u s ) „ d u o d e c i m o anno" post maritum c vivis excessisse

legisset

atque quum vitiosum annos Dagoberti et Sigiberti r e g u m ducendi modum secutus l) obitum Pipini I t t a m an. 6 5 8 . o b i i s s e r e t u l i t .

i l l i u s in a n . 6 4 7 .

posuisset,

Gertrndis igitur c u m in e a d e m

Vita, quo t e m p o r e pater moreretur quatuordecim annos n a t a 5 ) quo vero ipsa diem s u p r e m u m obiret tricesimo tertio

aetatis

a n n o f u i s s e t r a d e r e t u r , '') c u m p o r r o G e r t r u d i s o b i t u m d i e X V I I . M a r t i i 7 ) in d i e m D o m i n i c a m i i i c i d i s s e l e g e r e t s ) Gertrudis soror Pipini junioris

mater 3 5

atque B e g g a

post illam

obiisse

1) Kodem modo Hermannns Contractus deceptns esse videtur. cf. Cod. Aug. ad an. 470. 544. 852. 2) Nam primum ejus annum fuisse 457. vel 458. 535. jam mortuuin esse demonstravit.

Acta SS. 1. c. pag. 68 — 69.

Perspicuum est Sigibertum notitias plerasqué Cap. 99. Libri de script, eccles. ex ipso Hincmari prooemio recepisse.

D e Testamento

cf. pag. 167. et Comment, praev. §. XV. pag. 106. sqq. Suyskenus jam pag. 63. quaesivit, unde Sig. Vilam S. Remigii primo breviter desenptam extitisse compertum habeat, cumHincmarus hoc minime tradat. 3) cf. Mabill. Acta II. 1. c. pag. 465. 4) de quo vide infra ap. Vitam S. Sigiberti Kegis. 5) cf. Cap. li. 1. c. pag. 464. G) cf. Cap. VII. 7) cf. Cap. VII. dictum S. Ullant, quo tamen pro: hodie se&tus decimus Caicndas Apriles

est dies ,, lio.Iie septimus

decimus e s t " legend um :

et infra pro XV. Cai. April, cum Henschenio XVI. Cai. April,

cl.

Mabillonii Notam a. ad pag. 467. et Henschenium Acta SS. Mart. II. pag. 592. 8) Ob eandem causam Henschenius etiam S. Geitrudein anno 664. obiisse tradebat, quia hoc anno cycli lunaiis XIX. litterae Doni. GK. XVII. dies Mtrtii incidebat in diem Dominicam.

At cum Pipinus

jam cirra an. 640. defunctus esset, annus 659, quo etiam XVII. Mart, die Doni, e r a t , obitui Gertrudis inulto aptior esse videtur, eoque statuto alia diflicultas evitatur.

Nam fabella Cap. XI. I c. pag. 471.

enarrata probatur, 1 post S . B e g g a e obitum diem Gertrudis emortualem incidisse in sextain feriam qnintae liebdomadaeQuadragesimae quod evenit a. 696. Inde jam an. 695. vel 694. Beggam obiisse verisimile est.

65 ibidem perhiberetur ' ) , hanc anno 699, illam anno 664 defunctam esse annotavit. Ubi talibus se in temporum descriptione vestigiis destitutum vidit, aliis partim satis aecommo" date partim minus feliciter uti studebat. Nam cum e Gregorii Turonensis libro de gloria martyrum miraculum quoddam, quo Arianorum haeresis improbata dicebatur, cognovisset, idque ibidem in Vasatensi urbe, modo ab Hunnorum obsidione liberata obtigisse memoratum esset 2 ), id anno 453, quo pugnam in campis Catalaunensibus gestam annotaverat adscripsit; cum vero in aliquo Gregorii Magni Dialogorum l o c o 3 ) , in II. M. integra repetito 4 ) legeret, Paulinum, Nolanum Episcopum tempore, quo Vandali saeva crudelitate magnam partem Italiae depopulabantur, facinore egregio omnes captivos suae urbis in libertatem r e stituisse, id cum compilatore H. M. aetate Genserici factum esse conjiciens, anno 457 adscripsit, in quo tarnen longe a vero aberravit. — Nam cum Paulinus anno 390 vir adultus m e m o r e t u r 5 ) atque S. Ambrosii aequalis et biographus fuerit, eundem, anno 455 jam diu mortuum esse putandum est neque Vandali illi, quorum animos admiratione sui ceperit, non possunt non ìidem fuisse, qui cum Gothis anno 410 et tempore sequenti Italiam devastarmi 6 ) . — In quo etsi errore se abduci passus est, ipsa tarnen ratio, qua in quaestione tarn difficili, ut ne recentiores quidem ab utilibus sub-

1)

cf. Cap. 10. Vitae.

2)

Greg. Turonensis liber ile gloria Martyrum. I. 13.

a p.

Rninart.

pag. 7 3 6 — 7 3 8 . 3)

III. 1. 1. c. pag. 2 7 9 — 2 8 0

cf. ad a. 4 0 3 .

4 ) cf. Pauli Diaconi Entropium continuatimi et emendatimi.

lib. XV.

pag. 121. supra pag. 34. Nota 1. 5 ) cf. Cap. LI. Vitae S. Paulini in Opp. omnium editione. Paris 168.r>. 2 Voll. 4. pag. 8 9 — 90. 6)

Captivitatem posuerunt.

cf.

ejus nonnulli intra Dissertationen!

Opp. 1. c. pag. 1 3 9 — 1 4 2 .

VII

spatium annorum

4 1 4 et

de Captivitate

S. Pauliiii

5

417 in

66 fiidiis ac veritatis indiciis milito inetructiores hoc periculum satis caute evitarent, documento est luculentissimo Sigibertum non temere temporum ordinem turbasse, sed rectis normis usum, nunciis magis deficientibus, quam aliqua sua negligentia decejitum esse. — Neque tarnen negare velim, eum vel ubi cerlorum annorum nota deesset ex arbitrio quaedam addidisse, vel ubi adesset, non sufficientibus argumentis ductum ab ea deflexisse ; sic locos ex Einardi Vita de moribus Caroli M. atque opera, pauperibus alendis, sive aedifìciis struendis, lit— terisque adjuvandis impensa — suum tantum judicium sequutus — ad annos 790, 794 et 795 retulit '). — Theodoro pontifici (qui r e vera a mense Novembri 643 usque ad Aprilem 649 ecclesiae p r a e f u i t ) , cui Marianus Scotus annos 640 — 644, ArastasiusT rectius sex annos pontificatus adscribit, XII annos dedit (636 — 648); Vitaliano (qui re vera praefuit aJunio 657 usque ad Decembrem 671), cui Marianus annos 656 — 668, Anastasius rectius IX annos, XIV (661 — 670) impertiit, atque dubium videtur, utrum ex arbitrio an Gatalogi alicuj u s auctoritate nixus, alteri detraxerit, quod alteri addiderit. Magis mirum a d h u c , Sigibertum ad an. 417 „Valliam annos 22 regnasse" r e f e r r e , quod quidem a vulgari opinione maxime recedit. Nam Idacius, Valliae initia an. 22. Honorii et Arcadii an. 24. ejus mortem assignans, eum duos tantum annos (416 — 418 vel 417 — 19), regnum tenuisse d o c e t 2 ) ; 1 ) ad a. 790.

Carolus rex — diligenter correxit, ex Einardi Vita

Caroli M. Cap. 26. ap. Pertz. I. c. pag. 457. Curabat — honéstate, lili. 1 2 — 1 3 . ; Legendi — emendavit. lin. 17 — 1 8 . Circa pauperes — relevatio, ex Einardi Vita. Cap. 27. ad an. 794. Carolus rex — erudituSj e x Einardi Vita. Cap. 25. Nec patrio — impendit, in init. ap. Pertz. II. 456 ; barbara et — mandavit, ex Einardi

Vita Cap. 29. pag. 458; Inchoavit etiam —

nominarentur, ex Einardi Vita Cap. 29. I. c. p. 4 5 8 . ad an. 795.

Carolus rex — develli fecit,

ex Einardi Vita Ca-

roli M. Cap. 26. ap. Pertz. II. 457. 2 ) Sic oinnes recentiores:

Tilleinont. V. 630. 632. 639. 640.

Asch

67 cum vero de Sigerico ') nihil aiferens Valliam ad an. 22. successorem statuat Ataulfi perempti, quamvis tempore proximus, tarnen rebus Visigotharum 11011 plane imbutus fuisse probatur. — Chronicon Prosperi integrum nonnulla« Valliae res gestas affert, de morte et annis regni silet (ap. Basnag. I. 300.); H. M. tantum memorat, quae cum Romaiiis e g e r i t 2 ) ; Chronicon Prosperi Pithoeanum ne nomen quidem ejus habet. Restat solus Jordanes, qui, quamriä tempus regni non deiiniat, aperte tarnen expeditionem Valliae contra Vandalos instructam in annum duodecimum ejusdem rejicit 3 ), unde eum, praesertim cum Valliam Genserico in Africam transmisso adliuc regnasse narret, in hac opinione fuisse apparet, ilium diu adliuc post regem vixisse. Valliae successor erat Theodericus, rex longe celebratissimus, qui anno 451 in campis Catalaunicis victor occubuit (Sigibertus perperam 453); qui igitur Valliae mortem ponunt in annum 419, attribuunt Theoderico 32 annos regni, Sigibertus vera 439 eundem 14 vel 15 annos regnasse indicat. — Quas notitias de Valliae et Theoderici regnis num alicunde desurascrit, scitu quidem dignum, sed nihil adhuc de ea re liquet. Sigibertus enim, qui optimis undique cujuscunquc aetatis testibus operose collectis et diligenter perlectis, fidem sibi optimo jure conciliavit, neque auctoritate sua unquam temere abu8u8, neque apertam mendacii suspicionem praebens si forte narrationi suae quaedam inserit, quae ad certum liach : ©efdjid&tc ber SBe|tgot$eii, ideatur, cuj u s originem quis tara demens e s t , ut ex Adelboldi scriptolis et aequalis et in negotiis publicis versatissimi libro r e p e tendam e s s e censeat. His omnibus,

etsi aliquot notitiae excerptis ex fontibus

ductis additae videntur, non efiicitur, u t S i g i b e r t u m integram Henrici vitam ob oculos habuisse statuamus.

Geterum in an~

nalibus Sigiberti ab anno 1 0 0 2 — 1 0 2 4 h a e c leguntur: 1002. {Henricus Dux) conciliatis sibi animis quorum] am princij)um regni (ungitur in Regem). 1003. Henricus Imp. potentiores regni riros bella sibi concitare Volentes celeriter dèvìhcit et Reges gehtìHum in interiori Germania commorantes, qui Vinidi dicuntur, tributarios sibi lecit. 1004. Unde — rebellat. 1009. Henricus — convenit. Jam si quis h a e c Adelboldo attribuenda eum velim nobiscum ea c o n t e m p l e t u r ,

esse

censeat,

quae Alpertus A d e l -

boldi e s s e testatur. ( I . 5 . ) Multa praeclara de hoc viro (scil. Henrico' II) nobis scribenda sufiiciunt: quali ter facile, gratia Dei donante, ad apicem regni pervener l t , qimliter illustrès virvs et summos potentine bella adversnm se contertàntes celeri victoria in dedUionem acuire coegcril, quuliter reges in intcrioribus Germaniae pari ih us, qui sunt Winidi vocali, suae ditioni triliutarios cffeccrit et Mettim diu contra se male cogitantem et compluribas anuis obsessam pene ad internecionem vastaverit, et tandem multis incommodis illatis, sibi subegerit. Sed quia Domnus Adelboldus Trajectensis Episcopus haec omnia pleniter in uno volumine luculento sermone compreliendit, a nobis pars, quae alioquin nostris scriptis necessario occurrit, praetereunda visa est, ne historia tantis et tam venustis documentis edita a nobis tanquam ab insidiantis latrati! obfuscaretur. E a d e m igitur de bellis intestinis et externis, pertus apud Adelboldum reperiri

qua«

Al-

d o c e t , in Sigiberti librum

7 ) Quorum locos Stenzel ®tf$i$te ber ftdnlifdjt» .ftaifer. I. 9. Nota 28. collegit.

103 transíala sunt.

Num scriptorem ullum, qui Adelboldì

integrum cognovisset,

tam

opus

vile excerptum

eripere

voluisse existimes? num Sigibertum, qui liaud r a r o

fontium

fontes perscrutatila

credas?

sit,

Alperto

in liac notitia

acquievisse

P r o explorato potius habendum est, Sigibertum genuini Adelboldì ignarum secundum Alperti auctoritatem illum Henrici If. biograplium p r a e d i c a s s e . ' )

—

Superest vero, quod Alpertus Adelboldum de Mettis ab imperatore

devictis dixisse testis esse videtur et apud Sigi-

bertum ad an. 1 0 0 9 . de eadem

r e quaedam

aliorum narrationes optime supplent. —

leguntur,

quae

Nam post m o r t e m

Adalberonis episcopi M e t t e n s i s , 2 ) fratris Tlieoderici ducis M o sellanorum sive Lotharingiae superioris Theodericum fratrem 1) Re enim saepius perpensitata, dubias haesi, nom Adelboldi dictum (ap. Leibn. pag. 431.). „Ottone defuncto cisaìpinos qui cum eo fuissent cum maxima difiicultate cadaver ipsius reportasse" a Sigiberto in verbis: Milites transalpini etc. redditum esse, cum similia certe apud alios legeret cf. pag. 96. not. 4. — Quod ad an. 1004. affert. „Adelboldum Ultrajectensem Episcopum magnuin in Ecclesia et in palatio haberi" e pluribus Alperti et Balderici locis concludere potuit (cf. Alp. II, 21. Bald. III. 17.). 2) De cujus anno et die mira est pugna inter fontes pari auctoritate dignos. Vita enim Adalberonis (de cujus auctore vide infra) earn XIX. cal. Januariis (ap. Labbeum Bibl. Manuscript. I. pag. 670. 681). anno 1005. Ind. III. anno Henrici VI. (IV. cf. pag. 6§2.) prima hora sextae feriacmoi tuum atque secunda feria, quarto a transitu die sepultum esse tradere videtur. Signa lutee omnia in annum 1005. quadrant; in epitapliio (ap. Baluze Miscellanea IV. 55^.) Adalbero viginti duos annos (a die XVII. Cai. Novbr. 984) sede occupata, die quartodecimo Decembris obiisse traditur. — Niliilominus Synodo Trotmanniensi cujus Acta Nonis Juliis anni 1005. edita sunt (ap. Thietmar. lib. VI. pag. 147.) interfuisse traditur Thiedericus Mettensis, cujus cum XXV. annus die II Idus Maji 1030 volveretur (cf. Sigib. Vitam Tlieoderici Cap. XXII. vid, infr.) inter diem 14 Maji et septimum Julii anni 1005. episcopatum occupasse, et Adalberonem an. 1004. obiisse contra coaetanei et oculati testis dicta statuere opus esse videtur. cf. Meurisse Histoire de Metg pag. 342.

104 Cunigundis Imperatrici« illegitime T h i e t m a r u s , 1 ) excluso quodam Adalberone (filio seil, Theoderici) sedem episcopalem occupasse, Alpertus -) quamvis suboscuris verbis tradunt. Tliietmarus captivitatem Theoderici ducis, Mettarum

obsidionem,

episcopi et fratris ejus Henrici ducis conculcationem,

de-

nique pacem Imperatori« d e m e n t i a restitutam ex ordine temporum digessit. 3 )

Num vero narrationem an. 1009. quara-

vis verissimam et notitiam anni 1004. Deodericum M e t t e n sem ob episcopatnm Babenbergensem institutum contra imperatorem rebellasse ex Adelboldo petitas esse credas, Sigibertum apud Mettenses plures harum rerum

cum

testes ocu-

latos adhuc convenire et percontari potuisse scias. — Quod vero ex eo, quod Alpertus apud Adelboldum

de Mettis ob-

sessis legi auctor esse videtur, colligitur, Adelboldi Vitam tum j a m integram vel longius, quam quae nobis relieta est, continuatam extitisse, ego ne hoc quidem sufficiens argumentum esse

statuo,

cum Alpertus Consilio Adelboldi cognito vel

primordiis Vitae j a m inspectis eam continuatum iri conjicere, et quia quae Henricus in Mettenses egerit, ipse Theoderico subditus ejusque episcopatum

arrogatum indigna»« silentio

transmittere cogebatur

consultiusque

satius

putare

posset)

lectores ad Adelboldum relegare. Denique

Vitam

integram

ab Adelboldo

emissam

etiam hoc r e f u t a t u r , quod apud Annalistam Saxonem intra annos

1002 — 1004.

Adelboldum

exscripsisse

esse quem satis

1) VI. pag. 158. „prioris non immemor (Henricus) in germano ejusdem Thiedrico non praemeditatae constitutionis." 2) Nam e prophetia de nominibns Kpiscoporum Mett. (de qua cf. Sigiberti Vitam Theoderici Cap. IV.).

Adalberoni item „Adalberonem"

succedere debuisse ait; liane litteram illius,

qui tum substitutus

sit, nomini minime congruere, illum igitur „ t r a s g r e s s i o n e populi suppositum neque computatum in numero Pontificum a pluribus" innuit. 3) cf Thietmar. lib. VI. pag. 169. 170. (Chron. Quedlinburg, et Herrn. Contr. Cod. vet. et Aug. ad an. 1011) pag. 175. 178. 181. 189. VII205 —206. pag. 234.

105 constat,1)

ad a n n o 1 0 0 4 — 1 0 2 4 A d e l b o l d i

dam fontìs vestigia continua non extant.

vel obruti

cujus-

—

A t t a r a e n h i s d e m o n s t r a t i s i t e r u m v i a m nostrani i n g r e d i a m u r . Sigibertum Odilonis Vitam a P e t r o Damiani conscriptani c o g n o visse j a m supra docuimus, neque difficile est, ejus vestigia n o t i t i i s anni 9 9 3 d e n o r m i s v i t a e O d i l o n i s a t q u e m u n e r e quinquaginta sex annos e g r e g i e g e s t o , ' ) bulosa

religiosi

cujusdam

narratione,

in per

et anni 9 9 8 de fa-

qua

audita Odilo

instituendum festum Omnium Animarum diem commotus

ad esse

dicitur3) deprehendere, atque quamvis Petrus ipse Jotsaldum primum Odilonis biographum d u c e m liabeat singulis locis accurate collatis ea nihil aberrantes p e r s e q u i . 4 )

—

1) cf. Stenzel. II. 1X0. cf. imprimis ap. an. 1002. ap. Eccard. I. pag. 379.

Haereditarium— Imperatricis. pag. 3 8 2 — 83. Sed dux H e r i -

mannus — plurimi; ad an. 1003 pag. 393. Inde ad silvam— exhibuit. 2) cf. Vitain I. c: T o m . II. pag. 195.

In promulgandis —

Jotsaldus II. 14. ap. Mabill. Acta VI. I. pag. 690.

damnari.

Odilonem nocte

Circumcisionis anni 1049. (cf. Sig. ad an. 1048) 56 anno ordinationis suae obiisse ait, quod repetit Petrus 1. c. pag. 2 0 1 . d e chronotaxi cf. Mabill. I. c. pag. 6 3 6 — 637. 3) cf. Cap. XVII. pag. 197 — 198.

Lappenberg: Archiv. VI. pag. 814

— 815. acute notavit, verba Sigiberti loca ilia (in vicinia insulae cujusdam saxosae ad quam nicain

protenditur"

mare „ quod a Sicilia versus Thessalo-

transgressi

procellarum

vi appellere

coacti

s u n t , non Sieiliae ipsius, qnam Sigibertus Petruni falso interpretatus,

tanquam reclusi illius habitaculum attulit) eructantia

marum incendia „ab incolis

flam-

vocari Oliti Vulcani" in fonte non legi.

Quod vero vocabulum, cum pro igne purgatorio medio aevo saepius adliiberetur (cf. exemplum ex Adone a Lappenbergio allatum), a Sigiberto intrusum esse, eo minus mirum est, quo certius e Greg. Magni Dialogo IV. 30. cognovit

(Hist misc. XV. 20.)

Theoderi-

cum regein Ostrogoti]arum a solitario quodam apud Liparam

insu-

lam inter Joannein (II.) Papain et Symmachum patricium discinctum et discalceatum deduci et in ollam Vulcani vicinam demergi visum esse. cf. Cbron. ad an. 523. 4) cf. locos Jotsaldi I. 8. pag. 684.

Erat — damnari cum loc. pag. 105.

not. 1. Jotsaldi II. 13. cum loc. not. 2. citatis. —

Ideo locum an.

1025. Sig. (de quo vid. infr. ap. libell. de gestis Abb. Gembl.) etsi

106 Post memoratumHenrici II. obitum Sigiberlus annales Conradi Salici et Henrici tertii plerumque e fontibus jam a me indicatis replevit. Hi vero cum breves rerum ab aliis longius expositarum notitiae sint, ubi ubi a vero aberrant, facili negotio ex illis corrigi queunt. Hoc nobis certe probabile videtur, neque Wipponem ') neque Hermannum Con trac tum-) a Sigiberto in iis conscribendis adhibitum esse. Nam ut de illis, quae si Wipponem et Hermannum evolvisset haud dubie non intacta reliquisset taceam, in his certe, quae edidit ab utroque non raro piane differì. Sic Sig. Henricum puerum filium Conradi an. 1027 antequam patrem in Italiani profectum atque Imperatorem consecratum esse traderet, Aquisgrani regem electum esse perhibet, quamquam Wippo dictum Jotsaldi II. 14. „Odilonis et fratrum i n t e r v e n t u "

Sigiberto

propior videri possit, e P e t r o excerptum esse existimo. — 1) Sunt quidem in> utroque eadem eodem anno enarrata, nem ap. Pistor. Ser. III. pag. 4 6 4 — 465.

cf. Wippo-

cum Sig. 1024. de ele-

ctione Conradi; Sig. ad an. 1036. et 1037. de rebus Odonis Campaniensis ad Wipponem 1. c. ad

an. 1032. 1033. 1034. pag. 477

478. 1036. pag. 481. non propius quam ad Glabr. Rod. III. 9. accedit. cf. Sig. ad an. 1036. de Henrici matrimonio cum Wipp. _ad an. 1036. pag. 480. quae tamen ad hoc demonstrandum non sufficere putavi. 2) Collatis et Codice veteri sive Epitome, et Codice Augiensi H e r manni quem Ussermann edidit, et Codice novo, cujus textum B e r noldus i n s t a u r a v i ,

Ínter locos ad aetatem Hermanni

qpippe cum in anterioribus eorundem vel

spectantes,

similium fontiuin

usus

.quandam utriusque siinilitudinem efficiat, proxime accedere existimo. Cod. vet. nov. Aug. 1014.

Gozzilo dux — pio regi praesumit. cum

Sig. ad an. 1044. Gothelo — rebellat" Cod. vet. et Aug. ad an. 1046. Friderlcus — constituitur ad an. 1047. in fine Cod. Aug. et nov. cujus ducatum — tradii. 1048. Cod. vet. et Aug.

Eodem etiam tempore

Godefridus — constituitur cum Sig. ad an. 1048. Albertus — obtinet ad an. 1052.

Cod. vet. Mur.

eo mansit cum Sig. 1052.

Inde ipse cum Turegi — cum

Rex Hungarorum — id frustra fuit ; t a -

men et in liis singula diflerunt, et Sigibertus, quamvis brevior, propriis tamen notitiis locuples.

107 id anno 1028, Conrado ex Italia revergo evenisse tradii 1 ). Sic ab Hermanno discedens, regem Boemannorum, adversus quem Henricus III bella gessit, Odelricum (qui vere jam anno 1037 mortuus est) perperam nominàt, post res priori anno male gestas 2 ), leviter attactas an. 1011. Henricum auxilium Dei per orationes sanctorum virorum 3 sibi procurasse, Hermanno id minime innuente ) , memorat. In expeditionibus Hungaricis Henrici enarrandis multo ceteroquin Hermanno parcior 4 ) , addit tamen „ Henricum lanceam insignem regis (Abbonis sive Ovonis) recepisse" quod apud ilium quidem omissum, Bonizonis Sutriensis testimonio 5 ) confirmatur. — Quin etiam si quod Sigibertus de bellis intestinis per Godefridum (Barbatum) Lothariorum ducem concitatis refert, Hermannum Contractum, qui quidem haec eodem fere modo atque ordine enarrat redolere existimes, scire veiim, ubi apud eundem, Godefridum anno 1015 „hortatu quorundam Dei iidelium ad recu-

1 ) cf. Wipponem ap. Pistor. IH. pag. 475. 2 ) c£. Sig. ad an. 1040. Heinricus — ineflicax redit.

Herm. Contr.

Cod. ret. et nor. 1040, Heinricus — nihil dignum ef'iicere potuit. ap. Urstis. I. pag. 323.

Cod. Aug. 1040. Heinricus rex — disces-

sit. ap. Ussermann 1. c. pag. 2 0 9 — 2 1 0 .

v

3 ) de qua expuditione cf. Ilerm. Contr. Cod. vet. et nor. 1041. Henricus rex Boeiniam — coartat. Cod. Aug. 1041. Henricus Rex reddito — mox iactis implevit. Lambertuin Ascliafnab. ad an. 1041. 4)

de quibus cf. omnes Herinanni codd. ad an. 1041. 1042. 1043.

1044.

Lambertnm Ascliafnab. ad eodem annos.

Sig. 1042. 1043.

5 ) libro de persecutione ecclesiae ad aimcum apud Oefele Scr. rer. Boic. H. 801. 6 ) cf. loc. ad an. 1044. et 1048. pag. 106. Nota 2. citatos. — De eo vitio Sigiberti ad an. 1044, quo pro ducati! tharingiae inferiori^ posuit

Mosellanorum

litpuariurum

sive L o -

cf. StenzeI: ©efdjidjte ber

frànfifdjcn tfaif«. 1. pag. 1 4 4 — 1 5 0 . II. pag. 113 — 122.

108 perandam imperatoria gratiam adductum" ' ) , tum cum ab imperatore captus esset, ,,filio suo obside dato, relaxatum 2 ) eo vero in obsidatu defancto, iterum ad rebellandum grassatum " esse legas, ubi quamquam et Hermannus Leonem IX Papati] in Gallia et Germania commorantem Godefrido et Balduino, Flandriae Corniti (qui et ipse anno 1046 et 1047 cum Godefrido rebellaverat 3 ), cum imperatore reconciliandis operam dedisse tradit *), Balduinum tandem „ Aquis condicio die" imperatori satisfecisse" 5 ) , ubi „Balduinum an. 1051. invaso Haginoensium comitatu, iterum rebellasse" eundem an. 1053. „Lotharingiae terminos incursantem, Hoium oppidum incendisse" invenias? '') Cum vero a duce Godefrido et comite Balduino nec temporum nec locorum nimio spatio diremtus viveret Sìgibertus, eum et cognovisse haec et plenius enarrasse non admodum mireris. Majori jure quispiam in hoc offendat idque omni operi® rationi male congruere existimet, quod Sigibertus in

1) Nani apud Henn. Contr. Cod. vet. et Aug. ad an. 1045 tantum: Gotefridus dux rebellioni suae desperans, regique ad deditionem veniens in custodiam mittitur. cf. Lamb. ad an. 1046. 2 ) Apud Herm. Contr. Cod. vet. et Aug. ad an. 1046 Sanctum autem Pentecosten Aquisgrani faciens (scd. imperator) Gotefrido duci e custodia relaxato), sibique procedenti terratenus prostrato dueatuin suum misertus reddidit. 3 ) cf. Sig. ad an. 1046. Instinctu Godefridi — rebellat. Herm. Contr. Cod. vet. et Aug. 1047. Per idem tempus — esse nantiatur. 4 ) cf. Herm. Contr. Cod. vet. et Aug. ad an. 1049. Secuta aestate, cum Imperator — pactum cum Imperatore fecit. cf. Lamb. Aschafnab. ad an. 1050. et dux Godefridus — exspectavit. 5) Sig. ad an. 1050. 6 ) Cum loco Sig. ad an. 1053 de nuptiis Godefridi ducis Lotbariorum cum vidua Bonifacii marcliionis (scil. Tusciae, Beatrice) atque iterata rebellione, cf. Herm. Contr. Cod. vet. ad an. 1054. Godefridus — accepit. Cod. Aug. eod. ( a p . Ussermann pag. 235.) Gotefridus — copulavit. Lamb. Aschafnab. ad an. 1054. ap. Pistor. ed. Struv. I. pag. 320.

109 vita

Leonia

IX

exponenda

longior,

Graecae Latinaeque

ecclesiae discordias, frustra ab iiio anitnorum reconciliatione tentata, denuo recrudescentes nimis copiose persequitur, quamquam idoneis eum fontibus usutn esse nemo negabit.

Ex-

cerpsit enim e vita pontificia,

duo-

bus libris

conscripta

a Wiberto

Archidiácono

' ) , res ad an. 1048. annotatas 2 )', inde

eum ad i n . 1053. laudat,

quod Gerardum Leucorum quin-

tum ante ipsum episcopum in sanctorum numero habendum decreverit 3 ). Tum ad res Byzantinorum trartsiens non in eo se continuit, ut quae a Wiberto e libro Humberti

cardinalis

(qui Michaelis patriarcliae et Leonis AcridaniBulgarorum archiepiscopi et Nicetae Pectorati libelli», ecclesiam Romanam calumniantibus , in latinam linguam versis et refutatis, a Leone Papa cum Petro Amalfitano et Frederico Byzantium res illic gestas breviter

enarravit)

delegatila

*) excerpta invenerat, repe-

teret tantum, sed ad ipsam Humberti

se conver-

narrationem

tens, ex utroque fonte, quinam et quot disceptationum libri fuerint 5 ), ut epistolae commonitoriae Leonis Papae et ad Constantinum Imperatorem et ad episcopos plurimos missae sint "), quibus haeresibus adversarii illius dissociati fuerint ' ) , porro 1 ) «d. ap. Muratori Script, rer. Italie. III. 1. 2 ) cf. Sigib. Hie cum ad — et non afftictionis. Wib. II. 2 . I. c. pag. 292;

Hie cum in papatu — obstupuit. II. 13. pag. 298.

3 ) cf. Wib. I. 4. Nam videbat — invitatae. II. 6. pag. 295. Inde r e perito — miraculis. 4)

Exstat „ B r e v i s et succincta commemorano Apocrisiarii

sanclae Romanae

et Apostolicae

et

anat hematizarunt

Michaelem

qualiter

contili, quae Seilis cum

in

gesserunt

regia

sequacibus

urbe, suis"

(fons Sigiberti) ap. Baronium Anna), eccles. edit. Rom. XI. pag. 2 0 6 — 208. 5 ) cf. Sigib. Chron. ad an. 1054. Liber de script, eccles. Cap. 147. 148. 149. 150. cf. Wip. II. 9. 6)

cf. easdem ap. Baronium 1. c. XI. p . 1 9 7 - 2 0 0 . cf.Wip. etHumb l . c .

7 ) cf. Sig. ad an. 1054. qui ut simoniaci — praeponebant : eademque repetita Cap. 149. libri de script, eccl. e charta excommunicationis, quam legati super altare sanctae Sophiae Constantinopolitanae posuerunt. in brevi commemorat. Humberti. 1. c. pag. 207.

110 legatos, imperatore Constantino eorum rebus propitio, Nicetarn quidem ab errore revocasse, populi autem animis a Mich aéle patriarcha, solemni ritu excommunicato, ad seditionem incitatis, vitae periculo vix ereptos inox reversos esse, denique imperatorem, ut aiiimum suum pads cupidum probaret, Michaelera cum complicibus ejus e conspectu suo retnovisse ' ) , actaque legatorum per Pautum quendam in Graecam linguaio translata ) Byzantii diligenter servanda cura visse — ut ipse accuratissime cognoverat, ita evulgavit pianissime. Deinde ad res imperatorum et pontiiìcum reversus, incidit in aetatem discordiarum illarum, quibus Germanorum populi, Henrico IV regnante, se ipsos l&cerakant. — Quae qua violfentia, quibus injuriis, quibus ut ri usque partis fallaciis eo provencrint, ut praeda otuuis lìomauo Pontifici jam saevum to ti us orbis iinperium inolienti coniigerit, id omnium quos hoc saeculum tulit scriptorupi loage et ingenio et diceadi copia praestantissimus et omnibus a posteritate laudibus a« honoribus cumulatissimus — Lambert us Aschafnaburgensis memoria« «empiternae tradidit» Sigibertum hunc legisse atque testem adhibuisse, equidem etiamsi in libro de script eccl. nulla ejus mentio inveniatur atque in textu Miraeì tantum „Lamberti Chronicon anno 1077 desinere" annotetur, neque in brevissimis notitiis, in quas ibi Sig. annales excurrunt, ulla accuratioris usua vestigia depTehendantur, non video, quid nos negare cogat. 3 ) Nam unde noster, in rebus orientalis Germaniae finitimarumque illi regionum nusquam fere versatila ad an. 1073

1 ) cf. Humbertum. 1. c. pag. 207 — 208.

Wib. II. 9. j>ag. 296. dex-

tera B. seq. 2 ) De translatore, Paulo ejusquetìlio Smaragdo vi VII. pag. 873. — In Cod. Musei Britannici Cotton. Nero. C. V. S. XI. exstat fol. 1. Nota

de Ihldibrandi

poenitentia

dum in extremis

jaceret

A Catalogue of the manuscripts in the Cottonian library,

(cf. depo-

sited in the British museum. 1802. fol. auctore J. P i a n t a , p. 234. Pertz Jitdjio. VII. 73 ) una cum aliis, inter quae celeber ille Mavianus Scotus de quo cf. pag. 115—.116.

141 de poenitentia Gregorii, fortasse a Vecilone, qui tune archiepiscopatum Moguntinum tenebat '), in Germania divulgatami quod num in ipsum Chronicon Mariani receptum fuerit quidem dubito, ab alio tamen clerico Moguntino illi ^djectum esse non a verisimilitudine abhorrere conjicio 2 ) — Hoc Sigib. ita, ut verba, quibus testis ipse ad lectores se convertit, integra reciperet, Florentins ita, ut illis omissis et narratione tantum descripta, qui sit testis in fine apponeret, usus est. Narrationem vero ipsam esse falsam atque fictiiiam, vix dubitari potest. Ut enim de Gregorii indole et animo atque totius vitae regulis, omnibus iis, quae in ea continentur, plane contrariis taceam, narratio Pauli Bernriedensis '), qui Gregorium moriturum de his, quos excommunicasset, interrogatimi, num quam dispensationem facere veliet, respondisse ,, Praeter Henricum regem dictum et Guibertum, Apostolicae Sedis invasorem et omnes illas principales personas, quae aut con1 ) qui Sigifrido, anno 1084 defuncto, successit. cf. Bernoldum Constantiensem ad an. 1084. 1. c. pag. 124 — 1 2 5 . 2 ) vide p. 140. not. 8.

Qualis vero est illa nota de Hild ?

3 ) Vitae Cap. 110. ap. Mabill. Acta Sanct. Saec. VI. Tom. II. pag. 453. cf. Hugonis Flaviniacensis

Cliron. ap. Labbé : Bibl. m a n u -

scriptorum. I. pag. 232. qui ita e n a r r a t : compulit ( G r e g o r i u s ) eos (scil. Cardinales convocatos ad e u m ,

quum mortem sibi instare

cognosceret) Apostolica anctoritate, singillatim sibi dexteras dare, promittentes quod haereticum illain invasorem sanctae et Apostolicae Ecclesiae nunqnam reciperent,

nisi forte canonice resipiscens

puram confessionem Cardinalibus Episcopis

offerret nudatus omni

Ecclesiastici ordinis dignitate, contestans et affirmans, omnes simnl in perpetuimi condeinnandos, quicumque communicare praesumpsissent Heinrico Archipiratae,

usurpatori Imperii, nisi deposita dignitate

secundumpraeceptumeornm et reliquorumreligiosornm in Theutonico regno commorantium condignam ¡poenitentiam ageret

Demum

absolvit omnes, qui in fide i s t a , quae per ilium i n n o t u i t , ad fìnem perseveraverint,

ab omnibus peccatis suis.

Anselmi Lucensis Cap. 32. I. c. pag. 482. Stenzel. pag. 522 — 23.

usque

cf. Vitam S .

cf. Baronium XI. 539.

142 silio aut auxilio favent nequitiae vel impietati ¡Horum, omnes absolvo et benedico, quicumque me hanc habere specialem potestatem in vice Apostolorum Petri et Pauli credunt indubitanter" — refert, buie piane contradicit. Accedit primum, quod Victor III statini post electionem „judicium sui antecessoris piae memoriae Gregorii papae super Heinricum et omnes ejus fautores" (i. e. excommunicationem) conflrmabat l ) , idque in colloquio Spirensi Cai. Aug. 1087 publice proclamatum , nunquam igitur sublatum videtur; deinde quod jussum illud Papae, domum Theoderici i. c. turrim Crescendi, sive castellum S. Angeli Imperatori tradendi, eventum non habuisse certum est, quippe quum arx ilia usque ad an. 1091 in potestate partis papalis et Normannorum e s s e t 2 ) , denique quod testimonium Vecilonis, qui a partibus Imperatoris stabat, atque liomae excommunicato e s t 3 ) , spurium hoc documentum tueri vel ullam ei auctoritatem comparare non potest. — Gregorium omnes (praeter Henricum et Guibertum aliosque adversae partis principes,) sive paucis ante obitum, sive ipso obitus die 4 ) solemni quodam ritu ab anathemate absolvisse, atque quaedam de vitae suae normis, consiliisque in posterum adhibendis adjecisse, non solum Pauli Bernriedensis et Hugonis Flaviniacensis narrationibus ), sed etiam testimonio testis oculati (Aganonis) Episcopi Augustodunensis viri — ut rebus ab eo gestis 1 ) cf. Bernoldum ad an. 1087. pag. 134.

ad an. 1089. pag. 140.

2 ) cf. Bernold. ad an. 1084. pag. 122. 123.

ad an. 1091. pag. 144.

3 ) de quo c£. Bernold. ad an. 1084. loc. sup. cit.

ad an. 1085. pag.

127. 129. ad an. 1088. pag. 138. 4 ) Obiit die 25. Maji anni 1085.

Paulus Bernriedensis diem actus

illius non certo definit; Hugo Flaviniacensis XV. cai. Junii, Episcopus Augustod. die ipso obitus evenisse tradit. 5 ) Has inter se paululum discrepare, primo aspectu patet; Hugo ornato magis stylo enarrasse videtur. et Urbanus II ")

atque

vexavit,

eum

ta-

verecundia

quadam prosecuti, atque, ne severius in eum a g e n d o , sibi iiiisis Comitis. Hist. Andagin. 1. c. pag. 951. per qnosdam necessarios Roberti cf. locos omnes coli. ap. Kluit. I. pag. 56. Nota 73. 1 ) Kluit. 1. c. Nota 75.

Quanti momenti obitus Godefridi et Wil-

lielmi in rebus Henrici IV fuerit cf. etiain locos pag. 153. Nota 8. citatos et Stenzel. I. pag. 398. 2 ) cf. Chron. Egmond. ad an. 1076. cum notis Kluit Nro. 7 7 — 8 1 . Job. a. Leidis XV. I. ap. Swertii Annales Belgio, pag. 137.:

„ita

ut Conradus Episcoptis necessitate coactus in deditionem transierit et Hollnndiam Hollandiae

Theoderico libere resiynaret.

Comes Conrado Episcopo

His itaque gestis idem

condignam exhibuit honori-

iicentiam, quem cum aliis captivis a prisione solutum commisit ad civitatem propriam." 3 ) cf. supra pag. 148. Nota 2. cf. Kluit. I. 2. pag. 195. 4 ) cf. Heriinanni Narrat. Restaur. Abb. Tornac. ap. d'Achery. II. 893. Chron. Comit. Flandriae pag. 64. 66. 5 ) vide Epp. VI. 7. ap. Mansi XX. col. 262. VII. 1. ibid. col. 288. IX. 32. 33. 34. col. 3 6 5 — 3 7 0 . epistolas libro IX. adnexus e Gali. Cbrist. ap. Mansi col. 3 7 1 — 3 7 2 . XI. 1. col. 372. cum quibus cf. M e y e r u m a d a n . 1079. Gali. Christ. X. col. 1540 sq. ; cf. Hariulli Vitain S. Arnulfi Suessionensis. lib.II. Cap. 13. ap. Mabill. VI. 2. pag. 535. 6 ) cf. Genealogiain Flandriae vetustissimam ap. Warnkonig l. c. — Warnkonig. pag. 124. vide infra de rebus Atrebatensium.

155 micUm recidere póssent, veriti esse videntur. Sic potestatem et armis et foederibus ubique firraatam iìlio Roberto, quem jam paucis ante obitum annis, iter Hierosolymitanum ingressurus, regni socium adsciverat, r e l i q u i t 1 ) . — Num ecclesia Leodiensis, quae in his regionibus imprimis se sociam Henrici IV gerebat, his opibus par e r a t ? Cujus cum antistes Tlieoduinus anno 1015 diem obiisset supremum, Godefridns Dux ab Imperatore impetravit, ut nemini concederei donum episcopatus, nisi quem ille praesentaret ei, atque Ilenricum, tunc archidiaconùm Virdunensem quamvis invitis Leodiensibus, liberae electionis j u s tnentibus ad liane dignitatem provexit 3 ) . — Ilenricum inter Episcopos schismaticos, i. e. illos, qui partes Imperatoris iti Germania fovebant, conciliisque ab ilio convocatis intererant, numeratum esse probabile est 3 ) ; at nulla simoniae culpa maculatus tam honestam legibusquè ecciesiasticis addictum se gessit, ut Wolbodone, Abbate S. LaUrentii Leodiensis, ob crimina quaedam male notato, espulso, neque précibus neque minis regis, ut eum restitueret, commotus Beringerum virum probatae sanctitatis in locum ejus substitueret "), Luiponem, qui post Adelardi II Abbatis obitum monasterium S. Trudonis cum militibus invaserai, (die 15. Junii 1085) excommunicandum curaret 5 ) , atque tantum Henrico in curia Aquisgranensi die Nativitatis Domini ejusdem anni celebrata acrius instante, ut eum absolveret,-commoveri potuit 6 ). 1 ) Warnkonig. I. c. Obiit Robertus an. 1093. cf. ad au. 1086. 1093. 2 ) Hist. Andagin. I. c. col. 949. Nro. 39.

Si g. Ms. Lips,

cf. Greg. epp. II. 61.

3 ) cf praeter alios Waltrainum JNuinburgensem II. 20. pag. 122. ubi in

s;nodo

¡Uoguntiaca

anni

memoratur Henriclms Episcopus

1085

inter

episcopos

Henricianos

Leodine.

4 ) cf. Hist. Andagin. Nro.41. col. 950 — 9 5 1 . Hist. S. Laurentii Leod. lib. V. Cap. 20. ap.Mart, et Dur. Coll. IV. col. 1070. cf. Greg. epp. IV. 21. 5 ) cf. in RoduMi Gestis abb. S. Trudonis lib. III. ap. d'Achery Spicileg. ed. de la Barre. II. p. 666 — 667. — Anno 1085. dies XVII. Cai. Julii in Octavas Pentecostes incidit. 6)

cf. Rodulfum 1. c. pag. 668.

156 Itaque inter utramque partem haesitans,

modo

partis

imperatoriae impetui cessisse, modo propria et religiosa Consilia secutas esse videtur. Qua porro plane liquet.

1

)

ratione cum curia Romana

usus sit,

non

Confirmât primuin epistola Gregorii VII T eum

iium funeri Wilhelmi Ultrajectensis honores ecclesiastici praestandi sint,

dubitantem

ad auctoritatem ecclesiae Romanae

appellasse (1076), eique igitur non in omnibus detrectasse 2 ) ; docet alia Gregorii

epistola V i l i .

Id. Oct. 1078.

data

3).

Henricum, quod Papa Weremboldum quendam parochianum Leodiensem cum uxore sua a' se excommunicatum absolverit, aegre tulisse, et inde nonnulla dicta parum reverenda vel mordacia in litteris ad ilium datis-protulisse, quinetiam Pontificem 8uspicatum esse, Henricum inter eos esse, qui consiliis Regis faventes, ipsi in Germania resisterent

4

),

episcopum tamen

an. 1079. vel an. 1080. consilium Romam proficiscendi

ce-

pisse, alque bona amicitia cum pontífice usum esse eo probatur, quod hie, cum ¡lie in itinere abArnulpho quodam co-

1 ) cf. de rebns ab eo in raonasterio S. Trudonis gestis. 1. c. pag, 667 — 672. 2)

cf. Kpp.

Gregorii

lib. IV. ep. 6.

(1076 ) ap. Mansi Coll. conc. X X .

Dat. Roinae V. Cai. Novbr.

col. 2 1 3 — 2 1 4 .

3 ) ibid. VI. 4. I. c. col. 2 5 9 — 2 6 0 . /

4)

His enim verbis eum allocutus:

Gregorius episcopus servus ser-

vorum Dei Henrico Leoiliensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem,

si contemptoribus Rumunne

rita quadragesima

non cummmiicat:

synodi liabitae in

addit in f i n e :

praete-

Contemptores

(juippe synodi in praedicta nostra salutatione illos notamus, aliquo ingenio vel violentia

conventus iieret in Teutonicis partibus ; recognosceretur utruin Henrico de guberiiaculo regni.

—

qui

conati sunt impedire ne concilium aut in quo solerti inquisitione

an Rodulpho magis justitia faveret

Suspicabatur vero

pars pontifìcia non

immento, Henricum (anno 1078) publice Consilio papae, conventu generali rem decernendi assentientem, rium se gessisse.

clam in omnibus

cf. Stenzel. I. pag. 437.

adversa-

157 mite spoliatus, et ut j u r a r e t , „ s e ablata nunquam repetere et praedoni a papa veniara impetrare velie " , coactus esset, eum et epistola consolatoria a jurejurando absolveret, eique et Tlieoderico Virdunensi ut in praedonem justa causa agerent, mandaret. ') — Postea vero, sicut omnes ecclesiae illae, quarum rectores a partibus Imperatoris stabant, schismate jam inveterascente et consuetudine perpetuarum discordiarum accedente, etiam Leodiensis connexu cum curia Romana ' magis magisque caruisse videtur, donee Ileiirico Episcopo defuncto ( 1091 ) 2 ) acerrimae cum ea efflagrarent discordiae. Tunc Otbertus quidam, quem — si inimicorum ejus dictis fidem liabemus 3 ) — praepositurfi ecclesiae S. Crucis criminibus convictum Henricus Ep. de cintate exturbaverat, neque nisi Beringero a b b a t e , apud quem profugus tat u e r a i , suadente in gratiam receperat, in Longobardia in curia Imperatoris versatus ejusque consuetudine et gratia auctus, ab eo sine ecclesiastica electione episcopatum extorsit et maximis praemiis pactis et jurejurando fidem illi servandam confirmans. — Hue accedit pejus malum, quod et Luipo quem Henrico Ep. vix mortuo, Henricus Comes Lovaniensis armis restituere conatus e s t 4 ) , et Wolbodo ad Impe-

li

epp. lib. VII. 13. et 14. ap. Mansi I. c. col. 298 — 299. tertio Cai. Februarias anni 1080. cf. Append, ap. Mansi. 1. c. col. 625.

2 ) Sig. ad an. 1091.

alter,

epist.

datas XI.

Bouillé : Hist, de Liège. pag. 115 — 1 1 6 .

Bonae memoriae Heinricus Leodicensium Epi-

scopns, amator pacis et religionis obit. 3 ) Hist. Andagin. Nro. 80 — 81. 1. c. col. 973. 974.

Hist. S. Laur.

Leod. V. 23. I. c. col. 1072. — Kud.Gest. abbat.S. Trodonis. pag. 673. ita : Nunc vero quidam Canonicus S. Lamberti, Olbertns nomine Praepositus in eadem civitate in Monasterio sanctae Crucis jamdudum ad Imperatorem in Longobardiam profectus fuerat spe adipiscendi Episcopatum Leodiensem etc. 4)

cf. Rodolfi Gesta Abb. S. Trudonis.

lib. IV.

1. c. pag.

672.

158 ratorem pergentes et accommodatnm sibi ex !iac r e fructum peteutes, traruut,

illi et episcopo ut Otbertus,

pecuniam

se illos loco

maximam p a c l i ,

monasteria sua restituere velie juraret ' ) ,

quorum uterque,

quae Henrico solvenda deberet,

bonis ecclesiarum

vel

extortis,

tributis immodicis

violenter

impe-

abbatum legilimorum in

sibi

dispersis

parare posse

speravit. Initium

hoc

episcopatus O t b e r t i ,

papa est e x c o m m u n i c a t o - ) ,

qui mox

plurima

ab

mala secuta

Urbano esse

fe-

runt aequales. Leodium enim reversus, foedis cmplionis condicionibus

satisfecit;

Luiponem

et

Florinensem

Abbatiam

Gisleberto,

Broniensem

Guiremundo

cuidam

pretio vendidit. expulsum

Wolbodoiiem praeposito

restituit,

Ilasteriensi,

S. Jacobi monacho taxa to

B e r i n g e r u m , e monasterio S. Laurentii

excipiebat

Theodericus

abbas monasterii

S. I I u -

berti Andaginensis, cujus ille antea fuerat monachus. T h e o dericus pro loco

suo in

dioecesi Leodiensi magna potestate

gavisus e s s e v i d e t u r ; erat enim haec abbatia a T h e o d e r i c o I, abbate modo defuncto ( a n . 1 0 8 6 ) omnibus bonis aucta; ceperat is a G r e g o r i o V I I P r i v i l e g i u m ,

1)

Confirmatnr ibi narratio scriptorum

ac-

quo monasterium in

Leodiensiuin,

S. Hubert! et

S. Laurentii narratione RudoKi Trudonopolitani. I. c. qui Luiponein gravissima pecunia hoc apud Iniperatorein factus Episcopus Leodiiimque reversus jussionem Imperatoris eum consecraret

efFecisse,

ut

et consecratus, in Abbatem

Olbertns secundum

sancti

Trudo-

nis, refert, quo ducti, haruin rerum iidein Aegidii silentio non imminui existimamus.

—

In Historia S. Laur. L e o d . 1. c.

Wolbodo

ccc marcas regi dedisse traditur. 2)

Quando liquet.

Otbertus primum

ab Urbano excominunicatus

sit,

non

In epistola ad Beringerum Abbatem S. Laurentii L e o d i e n -

sis ( a p . Mart, et Dur. Coll. ampi. I. 553. Mansi X X . 915.) nus de eo haec dieit:

acti damnatum auctoritate Dei Ecclesiae

Urba-

Quem nos ex decreto concilii a nobis nuper et

beati P e t r i

cui auspice Deo deservio,

et

sanctae Romanae

jam excommunicavimus

etc.

159 tutelam et üefensi'onem apostolicae sedis susciperetur, alque id, quam vis ecclesia, Tfieoduino adhuc episcopo, earn propter hoc publice aggressa esset,

integrum reservarat ' ) ;

gratia et

auctoritate pariter apud Ilenricum episcopum valuerat.

2)

—

Inde Otberto accidit infaustissiinum, lit Theodericus ( l i ) et monachi Hubertini actione

ejus omnibus ecclesiae

contraria adeo exacerbarentur,

legibus

ut, cum omnes se cum ilio

ercommunicato nullo modo cominunicare velie proclamarent, tum abbas ipse Beringerum in dioecesim Remensem comitaretur eique,

cum a Ilainaldo archiepiscopo consolationem ac-

cepissent, cellam Ebernei-Cortis ad ditionem monasterii sui pertinentem, habitaculum

concederei

3 ).

ut Otbertus, habito cum suis Consilio,

Quo factum est,

eum de Iiis crimini-

bus, „quod papam Urbanum et Rainaldum Remorum ponti ficem in consiliis suis adhibuerit,

imperatoreip dominum et

se ejus episcopum suo instinctu excommunicaverit, et per hoc eum excommunicatum

probaverit, quod se suosque ab ejus

communione subtraxerit, fratresque ab ordinibus ejus prohibuerit, insuper Beringerum publicum praeconem suae iufamiae ad ejus injuriam retinuerit,"

in judicium,

publice Leodii

quibus eum jam ante illud tempns, quo Beringerns ab Otberto vocatus rediit, igitur ante finem an. 1095 ( n a m Beringerus in

cella

Ebernei-Corti« per tres et dimidium annum exsulasse dicitnr. Hist. S. Laur. V. 25. col. 1073.) excominnnicatum esse probatur. — jieit Martene in nota ad Hist. S. Laur. Leod. I. c. col. 1075.

ConUr-

banum in concilio Claromontano, Beringerum sede sua pulsnm esse, audiisse, et inde ad enm banc epistolam edidisse, quod vero nnllo argmnento coniirmari potest. 1 ) cf. Vitam B. Theodorici pag. 575 — 70.

N o . 25. ap. Mabill. Acta Bened. VI. 2.

Hist. S. Huberti. Nro. 35 — 38. I.e. col.943 — 949.

cf. Ep. Greg. II. 61. 2)

Sic iiscum Caviniacum, quod primum a Richilde in vadium accepit,

adjnvante

et coniirmante

S. Huberti Nro. 34. 63. 3 ) Hist. S. Huberti. 1. c. col. 975.

Henrico episcopo emit,

cf. Hist.

160 h a b e n d u m , vocaret

1

) ; in quo cum eum justa causa oppri-

mere noil posset, T h e o d e r i c u s , monacliorum l u s , quosdam f r a t r e s , et praecipuos

Consilia secu-

ecclesiarum

tliesauros

atque ornamenta secum f e r e n s , secessit atque primum

apud

Dodonem comitem in castro Cimensi paulum moratus, ringerum abbatem adiit,

Be-

ubi a J e r o n t a abbate Divionensi,

qui Hugonem archiep. Lugdunensem et legatum Papae, t u n c forte iter Metas facientem (anno 1093), comitabatur, litteras consolatorias,

deinde tutelae Hugonis ipsius commendatus,

cum suis promissionem auxilii f u t u r i atque j u s s u m , ,,ne Otberto subessent vel oranino c o m m u n i c a r e n t " accepit. b e r t u s , bis omnibus auditis,

2

)

Ot-

acriori etiam ira excardescens,

festo die S. Johannis apostoli ipsum monasterium ingressus — atque cum monachi festivum introitum ei minime parassent — mirabile dictu — ipsis missarum solemnibus interr u p t s abbatem absentem et monachos, qui cum eo exierant, publice excommunicasse f e r t u r . — improba

invasione cum f r a t r u m

Qua tamen turbulenta et animos

minime

fregisset,

eosque nec vi nec precibus a fide abbati praestanda avertere potuisset

3

),

Ingobrandum

monachum Lobiensem —

quo

electo f r a t r e s ejus Arnulphum et Wigerum, castri Tudetiani nobiliores, qui eum in emendo castro Coviniaco,

Balduini

comitis Hannoniae h e r e d i o , adjuverant r e m u n e r a r i studuisse f e r t u r *)

—

legitima electione neglecta iis, primum

mul-

1 ) I. c. col. 975 — 976. 2 ) 1. c. col. 977 — 980. 3 ) I. c. col. 9 8 1 — 9 8 2 . 4 ) 1. c. col. 983.

Exstat diploma emtionis castri Covino sive Covi-

niaco, datum XVIII. Cai. Jul. 1096. ap. Miraei Opp. diploin. I. pag. 364. in quo ipsis verbis traditur „Balduinnm Hierosolymam proiicisci velie."

Suspecta inde notitia monachi Hubertini de causa

intrusionis Ingobrandi, vel

1094

accideret.

quippe

quae haud dubie jam anno 1093

(vide supra et infra.)

Inter nobiles lai-

cos, qui testes diplomati subscripti sunt legitur; Wigerus de Tudin.

161 turn renitentibns, post dissidiis internis impeditis, quominus constantcr ejus iinpetni resisterent, abbatem obtrusit '). — Is, cum rudior esset et animi simplicioris, otio et licentiae juvenili deditus, talique onere impar abbatiam, antea opulentia et omni honore insignem, desidia invecta et disciplina collapsa ad inopiam redegit, atque divitiis, quae pii majores industrie collegerant, oppigneratis et venditis res ad tempus sustentaiit -'). Eodem modo Wolbodo in bona S. Laurent» saeviit, partim fundos ecclesiae et decimas paulatim oppignorando, partim venditas in perpetuini alienando, bona alia sub annui census condicione emancipando, alia in beneficium alienis heredibus donando 3 ). Accessit, quod Beringerus reditus quidam, qui a muliere nobili monasterio S, Huberti offerrentur, Stabulensi ecclesiae tradendos curavit, ne in excommunicatorum manus inciderent, quod et Theodericus abbatiam, sibi ereptam, omnimodo insectatus est, praediorum S. Huberti in episcopatu Remensi vel Lundunensi, Mettensi ct Virdunensi sitorum incolae, nullo Otberti respectu habito, ei fideles permanebant 4 ), quod plurimi monachi S. Laurentii vim Otberti ab eis obedientiam Wolbodoni praestandam postulantis diutius f e r r e nolentes, hucquc illucque dispersi tandem ad Beringerum f u g e r u n t 5 ) , ut fieri non posset, quin in omnes liarum ecclesiarum res summa confusio et schisma ingrueret. Tandem principe», quos Otbertus in bello cum comite Lovaniensi — baud dubie de comitatu Brunengeruz ' ) — convocaverat, auctore potissimum Godefrido Duce ( Bulloniensi ) eum discordiis illis in medium latis quam1 ) I. c. col. 983 — 985. 2 ) Nro. 90. col. 985. 3 ) Hist. S. Laur. Leod. V. 25. col. 1073. 4 ) 1. c. col. 985 — 986. 5 ) I. c. col. 1074— 75. 6)

cf. Aegid. Cap. XIV. ap. Chapeaville. II. pag. 44 — 45. Hist, de Liège. pag. 124. Il

Bouillé:

162 via aegre commoverunt, ut quaestionis inter se et Theodericum abbatem agendae diem constitueref, atque de securitate veniendi et redeundi, abbati promittenda, Ducem consulere velie polliceretur ; cum tamen conventui illi plurimos clericos ecclesiarum Mettensis, Tullensis, Virduiiensis, Remensis, Suessionensis, Lauduoensis ad adjiivandum Theodericum affutiiros e§se certior factus esset, veritus, ne hac re auctoritas sua apud Leodienses detrimentum facerct, Ducem Godefridum pecunia corruptum commovit, ut die constituta jam appropinquante, in» se susciperet, se eodem tempore Remis futurum, ut causam cum llainaldo archiepiscopo ageret. — Ibi iterum Godefridus, Beringero abbate et Rainaldo suadentibus, ad alteram partem defecit, seque et ecclesiae defensionem et legitimorum abbatum restitutionem adjuturum esse promisit ' ) : — " C u m igitur Otbertus ad obsidendum Castrum Clarum- ¡Vlontem — quod navigantibus per Mosam erat infestissimum — ducem et principes evocasset, dux eum publice de abbatibus S. Laurenzi et S. Huberti sedibus siiis ejectis increpavit, eique, nisi abbatias restitueret, auxilium recusavit, unde et aliis principibus adsentientibus ipsisque archidiaconis et praepositis episcopatus illi crimen simoniae exprobrantibus, eorum votis obtemperare coactus, diem dixit, quo de Wolbodone et Ingobrando consessus judlcum fieret, ex quorum edicto uterque loco, quem invaserai, d e c e s s i t B e r i n g e r u s , quem litteris revocavit, primum dubius, num excommunicato communicaret, mox tamen ut rediref coramotus, ab Otberto in gratiam receptus, monasterium S. Laurent» hac lege, ut omnia, quae Woibodo dispersisset, ecclesiae suae restitueientur, recepii 3 ). —TumTlieodericus,

1 ) ci. loc. cit. col. 9 8 7 — 991 2 ) col. 991 — 992. 3 ) I.e. 1075.

Nro. 98. col. 992 — 993.

Hist. S. Laur. Leod. V

28

163 neutiquamrevocatus, i p s e r e d i i t , (verisimileanno 1095) ' ) quem Otbertus, — eísi, ne quid pro eo ecclesiae ministri facerent interdixit, atque cum eum aegrotare comperisset, satis quam infesto in eum animo esset, significasset, declarando, n e cesse esse ut si m o r e r e t u r , communi sepulturae honore de8titueretur, — vi tamen minime petiiu 2 ) Discordias aliquatenus quidem hoc modo sopita« T h e o dericus eo potissimum exsuscitasse videtur, quod sive vexationes et tributa monasterio suo imposita, quum Otbertus anno 1096 ingenti pecuniae summa Castrum Bulloniense a duce Godefrido emeret 3 ) , aegerrime f e r e n s , sive causam quandam cum episcopo excommunicato discordandi quaesit a n s , iterum clam in monasterium S. Remigii secessit et stimulatus adhuc a clerici« Remensibus, ne Otberto simoniaco liberam novi abbatis electionem c o n c e d e r e i , se Beringernm, quippe qui ab Henrico episcopo j a m consecratus, OÌberti consecratione non indigeret, successorem agnoscere proclamabat. Quem cum monachi Hubertini aspernati e s s e n t , muli eri illi renunciavit, neque p o s t , cum Otberto ei favente, suffragia f r a t r u m ad eum inclinarent, id ut susciperet, commoveri potuit. T u m O t b e r t u s , discordiarum j a m pertaesus, liberam monachis abbatis electionem concessit 4 ) . Eodem tempore (1099) 5 ) v e r o ecclesiae ' ndaginensi, tune rectore orbatae, acerrimam calamitateli! inflixit, cum Castrum Mir* v o l t — quod Henricus Ë p . antea Theoderici I precibus obsecutus, dejecerat atque ne quis id restitueret, anathemate interdixerat ") sive ipso inimicis suis Consilio nocendi incita1 ) IngobraniHim per biennmm fere abbatiae praefuisse, (levicus in epistola ad Ui barium 1. c. col. 1011. 2) 3)

docet T h e o -

1. c. col. 9 9 4 — 9 9 6 . cf.

1. c. col.

996 — 997.

Aegidius Cap. XIII.

pag. 4 0 — 41.

57. col. 9 5 9 — 60.

62. col. 962 —

Bouille, pag. 124. 4)

1. c. col. 999 — 1001.

5)

cf. Ni'o. 109.

6)

cf. Mio. 55. col. 957 — 58. 63.

col. 1001.

110. col. 1002.

11 *

164 tus sive episcopatus

ab omni principimi

fiiiitimorum

tntandi spe ductus reaedificandum curarci.

impetu

Clericos et pro-

vinciales, qui ut hanc castelli restitutionem a v e r t e r e i ^ , plices et primum

corpus S . Huberti debita reverentia

afferentes

suscipere

sup-

ei obviam venerunt,

simulans

candum fuste ad hoc ipsum parato c a e s o s ,

inter thurifisanguinolentos

at que per silram hue illucque palanles dispersit.

1

)

—

In-

terea fratres, quos saepiiis de eligendo abbate monuerat, Gerard um quendam e l c g e i u n t , tiam,

Tlieoderico

qui cum iion minus,

Jegitimo rectore adhuc

neve ab Otberto excommunicato consecraretur, publico conventu B e r i n g e r u s ,

de abbate

t u s , Wiredum monachum designavit. monachi maxime improbaverunt, lud usque

tempus

semper

a

qua ab Otberto

contradiceret, exspectarunt. jam

coram

accepta,

justam 3

)

eligendo interroga-

Hanc vero electionem,

partibus Tlieoderici

consecrationem

legibus

Romanae

quasi causam contra

earn

ejus

consecrationem

tandem

accepit,

atque

tan-

Ecclesiae

eum esse

il-

stetissct,

rebellaudi

Wiredus cum satis diu haesitasset,

Otberto

proclamasset,

intraret,

renunciasset,

atque cum Wiredus ad

eumque in exsi io comitatus esset -), tum,

ne abba

vivente,

atque

illegitimam cum

festivo

in monasterium introita ei negato, decern fratres illud deser e r e n t , ipse liberiori imperio usus, inconsulte atque prodiga ratione vivendi res ecclesiae valde afllixit. *) Interea TJieodericus,

eo innixus,

quod Beringero

tan-

tum, neque alii ulli, qui Otberti consecratione indigeret, ab1)

Monachus S . H u b e r t i , ut poenam Otberto p r o scelere in reliquias S a n c t i sui perpetrato infiictaiii d e i n o n s t r e t , a d d i t : e a ipsa die

anniversaria,

qua B . H u b e r t o

r i a u i , Otbertus captus est a comité H e n r i c o

¡Non multo post

praedictam fecit

Durboium usque d e d u c t u s , incitato e q u o et satis f e r o c i , e t inhoneste collisus \ix mortem evasit. 2)

cf. N r o . 8 2 . 1. c. col. 9 7 7 .

3)

col. 1 0 0 3 —

1004.

4)

col. 1 0 0 5 —

1006.

in|u-

(seil. INajiiurcensi),

et

durissime

165 batiam cesserit, ¡Ylanassem

W i r e d u m per litteras interpellans,

archiepiscopum

ep. Lauilunensem batis competere, dicaverit,"

„illi

nullo modo

')

et

et

nome»

nisi Romana auctoritas

dixisse,

pae expeterent,

Remensem

docuit,

Engelramnum

vel officium ab-

id spccialiter adju-

eique proposuit, ut simul judicium cum

ille liane quoque

Pa-

reconciliatioiiem

aversatus, neque promissionibus T h e o d . cum ipso Romae iu gratiam redeundi, commotus rem non sine consensu episcopi Romam

transferri posse,

apud hunc vero

cum T h e o d e r i c o judicium hoc

subire,

quidem judice r e j e c t o ,

amicis

acceptis,

in

paratum se esse,

declararet,

Theodericus

necessariis itineris subsidiis ab

Italiam perrexit

),

Urbano

epistolam,

qua totam causam, quatenus ex re sua esset, exposuit, ipse tradidit,

eumque,

co mm ov i t ,

cum

ut ilium

Wiredus

defensionem

excommunicatum ,

sede dejiciendum esse litteris proclamaret, Leodiensem,

ut

Otbertum

sancta Romana Ecclesia tiam et

removeret

alieno

detrectaret,

pseudomonaclium et atque

eique

ecclesiam

tanquam

et excommunicato

a

obedien-

consortium subtraheret, severissime adhortaretur

3).

Risit quidem Otbertus repetitum papae anathema; tamen et ipse et qui eum in rebus saecularibus et ecclesiasticis adjuvabant, runtur

4

eadem violenti» ),

in clerum et populum

ut etiam Wiredus cum eo

omnis clerus Leodiensis, siae praeeuntibus, lonieusem diem

rem

deterrent,

diceret

drag. 1 1 0 1 ) .

praeposito

usi esse f e -

disceptaret,

et

denique

archidiaconis eccle-

ad Fridericum Archiepiscopum

isque

Aquisgrani

canonicac discussionis

(feria

V

agendae

primae hebdomad,

Ibi Henricus arcliidiaconus

Coqua-

unus omnium no-

mine eum accusavit, „ q u o d abbatias et ecclesiastica ministe-

1)

qiii anno 1096 R a i n a l d o

2)

1. c. col. 1006 —

1010.

3)

1. c. col. 1010 —

1013.

4)

vide

successerat.

discordias W i r c d i cuín B o v o n c ,

B n i n o n e , archidiácono.

castellano M i r v o l d i ,

N r o . 122. 123. col. 1015 —

1018.

et

cuín

166 ria vcndiderit, monetas mutaverit et minuerit et corrompi consenserit, majorum leges iirfringere cnnatus sit, atque vitae emendationem pollicitus, neutiquam r e se meliorem praestiterit'% atqne inde maxime convenire „ u t dictante j u ilicio reformctur justitia, et absolutis filionun suorum querimoniis in pace eorum iaetetur mater ecclesia." — Coactus est etiara Otbertus, ut quae ei exprobrata essent, fide et auctoritate episcopali interposita, corrigere se velie promitteret, conciliumque Coloniae de liac re ( secunda doininica post pascila ) habendum ab archiepiscopo conslitutum est. ' ) — Mox tamen Imperatoris gratia, ut hoc differretur, Otbertus impetrasse fertur. ') Iletulimus de statu ecclesiae Leodiensis Otberto episcop o , quae ab inimicis e j u s , inprimis a monaclio S. IIliberti aequali relata accepimus, non ipsi persuasi, ut omnia haec vera rei justo modo enarrata esse credamus. Constat enim, Otbertum rebus suae ecclesiae maxime profuisse 3 ) ; cum enim studio, bona saecularia ecclesiae adipiscendi, et si non vere religioso, tamen tempori apto obsecutum, Coviniacum castrum a Balduino, Bulloniense a Godefrido Duce Hierosolymam peregrinantibus, emisse jam supra commemoravimus 4 ), Comitatum de Brunnengeruz, de quo cum comite Lovaniensi decertabat, arbitrorum electorum judicio anno 1099 adeptus est '); castellis et praesidiis episcopatum per tantas has rerum turbas egregie tutatus est, atque etiam ne eum ad augenda ecclesiae episcopalis incrementa monasteria 1)

col. 1019 —

2)

Hist. Andaginensis

1021. Nro.

(1104) Leodii egisse r e f e i t ,

127.

[mjie.atoreiii

[noxiimn»

cui jam Stenzel. II. 305.

pascila

testimonium

Annalium Hildesliem. quo Paschalibus diebus Moguntiae solemniter peractis, Leodium venisse dicitur. (eod. an 1J104. I. c. p. 733.) opponiti 3 ) cf. Aegidium Aureae vallis.

Gap. XUI.

pag. 4 0 — 41. 4)

vide s u p i a pag. 160. 163.

5)

cf. Aegidium. Cap. XIV. I. c. pag. 44.

ap. Chapeaville. I. c.

II.

167 oppressisse accusemus, vetat, quod cum Lobiensibus maximo fuisse commodo scriptor illorum candide profitetur 1 ). Neque merito in eo inimico scriptori fides tribuatur, quod Qtbertum tantum rebus saecularibus intentuin, oinuijim vero, quae ad cultum divinum pertinerent, temerarium despectorern habeamus, praesertim cum eum post mortem Luiponis Iierimanuo, qui monasterium S. Trudonis auiiliante Henrico Limburgensi invaserat, excommunicato Theoderici \iri ¡itera ruin cultu et animo religioso insignis, electionem adjuvasse, contra impetum adversariorum, quantum valuerit, tutatum esse 2 ) , atque etiamsi restitutiouem Herimanni ea aet a t e , qua Plenricus Limburgensis apud Imperatorem gratia maxima pollebat, propter temporum angustias impedire minus potuerit, iterata tameu ejus excommuiiicatione animi seutentiam libere prae se tulisse 3 ) eamque ne post Tlieoderici quidem mortem occuluisse 4 ) videamus. Sed ut vera sint, quae Ilubertinus enarrat, magis tamen his ipsis planum redditur, quam tristis hac infelici discordiarum aetate fuerit status episcopatuum interims r '), et ad quae salutis suae stabiliendae praesidia utraque pars confugere non indignaretur, neque inde ullo modo probari potest, Otbertum perditum et dissolutum hominem fuisse. Nam gratia Imperatoria episcopatum adeptus, constantissime hujus partes tenuit, et quibus ille per vasta Germaniae et Italiae r e g n a , iisdem intra angustos dioeceseos suae terminos turbis et calamitatibus exercitus est. — Ultro abbatibus, violenter quidem dejectis, episcopi vicini et parti pontifìciae 1)

Contiiiuatio (le gestis abb. Lobiens. ap. d'AcIierj.

II. pag. 748.

diploma I l e n n c i IV. s inferri et prophetarum et Augustini et H i e -

ronymi victori

testimoniis

maximas

calainitates

tes

moderate

tam

racensiuin tacere sibi

probat

Caineracensium

).

—

illatas esse egit,

vellet,

attraxisse concederet

exemplo factum sit,

3

Porro

actas legisset; ut de eosque 4

),

cum gratias

ideoque

cognovisset,

ex

advocati

judicio Pontiiicum follasse

illas

Roberto

edicto papae qoidem

illis par-

in rebus Caine-

non immerito

tale discrimen

admoduin tanien miratus

est quo novo

ut praedicator pacis suo ore et alterius manu in-

ferat Ecclesiae bellum * ).

Inobedientes enim Ecclesiae quo

poenarum

genere afiiciendi sint, locis Evangelii et Augustini demonstrat, atque si quis pro Apostolico dicat merito depopulandam esse Ecclesiam, cui in1 )

Citamus ex editione Goldasti Apolog. pro Henrico IV.

— 203. De editionibus vide infra, 2)

l. c. pag. 188 — 189.

4)

pag. 192. supra, pag. 193 — 194.

3)

6 )

I. c. pag. 191 — 1 9 2 .

pag. 191 — 92. I. c. pag. 1 8 9 — 1 9 1 .

pag. 188

181 cumbat excommunicato Kpiscopus, ei gravissima duo exempla alterniti Gregorii M., qui Maximo, Salonitani Kpiscopatus invasori, Honoratiun, cujus electionem ipse approbaverat, non superordinavit, neque arma illi intulit, sed euin tantum sacerdotalibus armis debellavit, tandemque resipiscentem sine reordinatione in graliam recepit *), alterimi S. Martini, qui quo certius a Maximo Imp. impetraret, ne sectatores liaereseos Priscillianiocciderentur, Itaehio Episcopo caedisPriscilliani participi ideoque ab ipso excommunicato ad teinpus communicavit 2 ) , Iiaec inquam exeinpla, ut Pontifici religiosissime sequenda proponit. Leodiensibus igitur eandem, quam Canieracensibus, fortunam instare ex epistola intelligens, haec verba candida sane ex ore matris Ecclesiae Leod. profert. ,,Hic vero ine invasit angustia, quasi parturientis. Unde exclamare compellor, quia omnes parturientis dolores hie lneus dolor vincit. Filios enim genui, hosque lacte alui lidei, hos pane veritatis confirmavi, et in virile robur provexi. Ipsa me beatilicabam, quia eis in Regis curia, et in Dei ecclesia itorentibus nihil deesse credebam, quod vel ad corporis pertinet decorein, vel ad animae spectaret valorem. Sed quid est ab omni parte beatum? Ecce mater mea, sancta Romana Ecclesia, vult infligere eis notam excomiminicationis, et insuper erexit super eos gladium occisionis." Quid igitur se ipsos morte aut excommunicatione dignum fecisse contra canonicam regulam quam tainen, rege secundum Evangehi praecepta honorato et Simoniae vitio, quantum licuerit, evitato, semper secuti esse sibi vi-

1) 1. c. p. 192 — 193. cf. Johannis Diac. Vit. Greg. M. IV. 9 — l.r>. ap. Mabill. I. p. 459 — 461. hoc exemplum in disciplina ecclesiastica frequens fuisse videtur; nam Leo IX in synodo Remensi, Archiepiscopuin Remensem jurare se non reum esse simoniacae haereseos jubens, mandavit etiam ut recitaretur „ sententia, qua Maximum Salonitanum Episcopum, ex simili culpa notatum, pari modo se inde purgare Gregorius M. sanxerit." (cf. Anselmi Historia dedic. eccl. S. Remigli, ap. Mabill. Acta VI. 1. pag. 722. a . ) — Atque quanto jure eo usus sit Sigibertus eo probatur, quod Bernoldus Clironographus eodem citato, Bernarduin, qui in insectandis schismaticorum sacramentis justum liinitem transgressus erat, refutaret. cf. Chronicon. ad an. 1091. ap. Ussermann pag. 146. 2 ) 1. c. pag. 193. cf. Chron. ad an. 386. de virtutibus S. Martini loc. sup. cit.

Sulpicii Severi Dialogos

182 d e a n t u r ? Quando porro et a quo se excommunicatos esse, quam ob causam, cur ncque ab Episcopo neque ab Archiepiscopo in judicium vocatos sed ex ordine legitimoEcclesiae exemtos inauditos damnatos e s s e ? 1 ) His igitur corninotus, singularis iliius impetus causam invenit potiorem 2 ) , neque immerito — ut ex rebus hic expositis scire licet — ,, quod Leodienses faverent Episcopo, faventi partibus Domini sui Imperatoris." In hac re — ait — sunt initia dolorum, pro Iiac re erubescunt caussae malorum, quia Satanas solutus terrain perambulans, jam divisit Regnuin et Sacerdotium. — „ Quis vero jure reprehendet, quod episcopus partibus Domini sui favet, cui promissam cum j m a in en to fidelitatem debet." Inde quae jurisjurandi sanctitas sit diserte explicat, quae ut jam divinis praeceptis in tertio Decalogi mandato recte observato nitatur, omninoque caute et raro jurejurando uti fas sit, ita in primis jusjuranduin in Regis obsequium dictum sanctissimnm atque inviolabile esse; eorum etiam judicium, qui eos, qui ab Henrico desciscant, a perjurii culpa absolvi posse contenderunt, proplietae Kzechielis et S. Hieronymi dictis refutat. Ad acriorem adliuc insurgit irain, cum Leodienses non solum excommunicatos, sed etiam pseudoclericos a Papa vocatos esse repetat s ) ; mox tamen ardori suo temperans, „maledictum — inquit — excommunicationis Dominus Paschasius nobis improperat; sed illud ante omnia timemus, quod Spiritus Sanctus per os Psalinistae dicit: Malcdicti o m n e s , qui declinant a mandatis tuis : Maledictum excommunicationis quod ex novella traditione Hildebrandus, Odoardus et iste tertius indiscrete protulerunt, omnino abjicimus et priores sanctos patres usque nunc veneramur et tenemus" atque libero et veridico animo mox addit : . . „Dominus noster Episcopus communicat Regi et Imperatori suo, cui ex regalibus ejus acceptis fidelitatem juravit. Nimiuin effluxit tempus, quo haec consuetudo incepit, et sub hac consuetudine migraverunt a saeculo sancii et reverentes Episcopi, reddentes Caesari quae erant Caesaris, Deo quae erant Dei." Ut jam antea 4 ) dictum Petri „Deum tim e t e , Regem honoriiicate etc. et insigne illud Pauli „Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit", — attulit, ita hoc quoque loco ad testimonium Ainbrosii et eximium dictum Augustini „ p e r jura Regum possideri possessiones et per Imperatores et Reges seculi Deum jura humana distri-

1)

1. c. pag. 194.

2)

1. c. pag. 195.

3)

1. c. pag. 196.

4)

1. c. pag. 194.

183 buisse generi limitano" provocai atque „consulant. sibi episcopi Regibus et Imperatoribus obnoxii, ex eorum regalibus acceptis, ne proprio gladio iti est, eoruni beneliciis eos interficiant" suadet. Denique ' ) — quod et alii aeqnales recte monuerunt — e veteri novoque testamento et gestis (populorum Cliristianorum) elacere, Reges et Imperatores aut minime aut difficile posse excoinmunicari, et adliuc de liac re sub judice litein esse monet; admoneri quidem posse, increpari et argui a v i ' ris, „timoratis atque discretis", tamen, quos Christus vice sua constituerit, tantum illius judicio relinquendos esse. Ut porro se in omnibus antiquorum patrum statuta servare neque „omni vento doctrinae circumferri" probet, et quae per adversariorum potentiam inEccIesiain ingruerit labes detegat, se etiam Kpiscopum, Archiepiscopum provincialem Synodum ex antiqua traditione ait tenere, quidquid ibi de scripturis sanctis diffinituin fuerit, Romain non referri osque ad graviora negotia, de quibus non inveniatur in scripturis sanctis auctoritas, „illos vero Legatos a latere Romani Episcopi exeuntes, et ad ditanda marsupia discurrentes omnino refutare, quos si e fructibus agnoscantur, non morum correctionein, neque vitae emendationein, sed hominum caedes, et Ecclesiarum Dei depraedationes attutisse, c o n s t e t " Neque eum, honorem et salutem Ecclesiae suae defendentem puduit a Legatis ad Papas ipsos progredì. Monet igitur Pascltalem ,,potius deposito spiritu praesumptionis, cura suis consiliariis sollerter r e colligat, quomodo a beato Sylvestro usque ad Hildebrandum sedem Romanam Papae obtinuerint, et quot et quanta inaudita ex ambitione illius sedis perpetrata sint, et quomodo per Reges et Imperatores diffinita sint, et pseudopapae damnati et abdicati sint, et ibi plus valuisse virtutem Imperialem, quam excommunicationem Hildebrandi, Odoardi etPascliasii." — Pauluin Apostolum in faciem Petro principi Apostolorum restitisse. Inde remota arrogantia Pontiiicum, cur sedes illorum de gravibus et manifestis non reprehendatur. „Qui enim 2 ) — inquit — repreliendi et cerrigi non vult, pseudo est, sive Episcopus, sive clericus" 3 )1) 2) 3)

1. c. x>ag. 197. 1. c. pag. 198. pag. 198. addit: Quod excommunicati dicimur, non gravius j u sto feras : quia, ut credimus, nos ab excommunicatione excipiet salteni i|>sa Romanorum autlioritas Hildebrandus Papa . . . primo indiscrete Hentico faventes excommunicavit : sed reprehendens se intemperantiae, excepit ab excommunicatione illos qui Imperatori adhaercbant, necessaria et debita subjectione, non volúntate fa-

184 Ad earn partem epistolae Paschalis progressus, qua is „Henricum haereticoruin caput et omnes ejus fautores omnimodo persequendos esse" jussit,

pluribus,

quae tale Pontiiicis edictum in ludibriuin verterent,

praemissis, illud hoc modo refellit, ut nihil se pro Imperatore dicere velie coniiteatur,

tainen se hoc dicere,

ilium vel turn,

si talis esset,

qualis ab adversariis depingatur, non tam arinis sumtis, quam precibus ad Deum fusis repellendum suis tyranni furorem

esse (quod scilicet homines turn peccatis

meriti essent.)

—

Paulum Apostolum pro regi-

bus (illius aetate Romanis Imperatoribus Cliristianorum orationas faciendas esse docere, lum Judaeum infestantibus

sicut Nabuchodonosori

servandain

salute

duin

et pro

regem,

eoruin

etiamsi

hypocrita

precandum

esset,

vero

vetustorum

liane

fuisse

iinmixti sanguine se macularent, de rebus Longobardorum

1

),

confirmât

ejusque

secutos solo gladio spirituali usos e s s e , mus levarit sacerdotale«! lanceam

jussisse;

in libro J o b

normam,

popu-

et Balthasari iidem

esse

cum

pocritas regnare facere propter peccata p o p u l i " ficum

persecutoribus)

et prophetas ethnicis regibus,

toleran-

„ D e u m liy-

dictum sit. ne

ullo

Ponti-

modo

bello

celebri dicto Gregorii M.

exemplum

omnes a

Gregorio

donee Hildebrandus Papa pri-

contra diadema r e g n i , et suo exem-

plo alios Pontiiices contra Imperatorem gladio accinxerit

Ecclesiae fun-

damentum solum concordia tirmissima regni et sacerdotii conservari, ( e miniere

utrique

injuncto ,

liuic

regendi,

illi

ligandi

et

solvendi,)

luijus virtutem causa et modo r e g e n d i , illius causa et modo ligandi et solvendi cerni.

Inde Gregorium accersit testem, sapientissime

dicen-

t e m , eum qui pro suo velie, non pro merito eoruin subjectos liget,

et

solvat, ligandi et solvendi potestate se ipsuin p r i v a r e 3 ) ; cum porro jam antea excommunicationem Regis graviter reprobasset, Iiac admissa Pontiiices legitimum modum ligandi atque solvendi transgressos esse, contendere videtur atque haereditarium quasi bellum contra e u m , cui pro dignitate regali

ciendi ve! conciliandi malum,

et hoc pro decreto scripsit,

haud

dubie ad decretum illud an. 1085. alludit. 1)

I. c. pag. 2 0 0 . quod is scripsit Sabiniano diacono :

Unum est,

quod humiliter suggeras serenissimis Dominis nostris: quia si ego servus eornm in morte vel Longobardorum nie miscere voluissem, hodie Longobardorum gens nec Regem nec Duces nec Comites hab e r e t , atque in summa confusione e s s e t : sed quia Deum tiineo, in mortem cujuslibet hominis

me miscere formido.

cf. Pauli Diac.

Hist. Langob. IV. 30. cf. Waltram. de unitate Ecclesiae. I. 12. II. 1. 2)

1. c. pag. 198. pag. 200.

3)

p. 2 0 0 — 2 0 1 .

185 ipsi se subjicere jubeantur, excitasse eis objicit; illis potins, qui injuste excommunicati essent, rere

ipsam Komanae Ecclesiae auctoritatem

(hauti insulse m o n e t ) ;

succur-

cum enim Gregorius scripto et facto

ap-

pi obasset Komanum Praesulem

absolvere posse

excommunicatum

juste ab aliciuo, quis negaret,

etiam Deum posse absolvere si que in

in-

Roinanus Praesul injuste excommunicasset. Sacrificinm,

a Roberto Leodiensium caede offerendum, quo g r a -

tius nullum esse posse ipse Paschalis confessus e s t , detestandum neque ullo modo,

quuin sit rapinis pauperum,

esse

lacrymis viduaruin et

pupillorum plenum, atque sanguine innocentium maculatuin, Deo piacere posse, acutis verbis demonstrat; maxime vero eum stimulât illud dictum Paschalis ' ) „Roberto et militibus ejus inde reinissionem peccatorum et coelestein Hierusalem contingere."

Hactenus — e x c l a m a i — Evangelicis,

Apostolicis, et Propheticis testìmoniis innitebainur:

et quod minus Iia-

bebat materia, augebat exemplorum copia; hic vero quid dicam nescio, quo me vertam non video. si

omnes

plum

totius

hiijus

exemplo

A|iostolici

Hildebrandi,

imponens" —

S i enim utriusque legis totam bibliothecam

bibliothecae

veteres

praecepti quippe

expositores

non

inveniam,"

revolvam, neque

exemimmerito

qui „ultimam sacris canonibus manina

Matliildi Marchionissae pro remissione peccatorum H e n -

ricum debellandum tradidisset,

in Ecclesia

novam auctoritatem, per

quam reis sine confessione et poenitentia offeratur praeteritorum peccatorum impunitas, et futurorum libertas, exortain, fenestram malitiae hominibus patefactam

esse,

quasi jam turn futuram ecclesiae

lam animo praesagiens effatur

2

).

corrupte-

Quam ut Deus optimus maximus

avertat, his piissimis verbis in fine expetit. , , ï e o mater liberei, Deus ab ornni malo ; sit Deus tibi ostium, sit ostiarius. Nullus in te introeat, nisi cui ostiarius aperuerit.

T e , inqnam, tuumque Praesulem

liberet

Deus, et ab bis qui ( u t ait Micheas propheta) seducunt populum D e i : qui mordent dentibus

suis et praedicant pacem.

E t si quis non dede-

rit in ore eorurn quippiam, sanctilìcant super eum bellum."

Iiabes hic libellum, qui haud dubie causa fuit, cur catholici semper Sigibertumschismaticum atque saevum pontificatusadversarium increparint

quin etiam Baronius Leodienses ob eundem

1)

1. c. pag. 2 0 2 .

2)

1. c. pag. 2 0 3 .

3)

cf. Gretseri Opera VI Contra Replicatorem lib. I. pag. 342.

186 cum Donadstis comparandos censuit ' ) . — Auclor quidem pontificum singulorum vitam et actus acerrime insectatur atque, qui in ecclesiam abusus irrepserint, libere detexit 2 ), Iiildibrandum, Odoardumquc (Ottonem scil. Urbanum) quasi despiciens, iis nominibus, quae antequam ponlificatum adepti essent, liabuerant, appellai J ), neque in eorum rebus recensendis, a facete dictis omnino abstinet ; sic — ait — Robertum, cui a pontifice mandatum esset, ut Henricum quovis modo insectaretur, similem sibi videri Alarico 4 ) , q u i cum ad capiendam Romana iret, monitus a quodam, ut ab hoc impetu desisterei, respondisse feratur, quotidie se a viro quodam ad banc urbem destruendam impelli, quamquam Alaricus, qui Roma capta ecclesiishominumque sanguini pepercisset, papa, qui armigerum suum in totiusregni ideoquemultarum ecclesiarumruinam pelliceret, mitiorem se praestitisset; Pontificis zelum 5 ), H e n rico mala inferendi cum praepostera Petri Malcho auriculam absciudentis iracundia comparai, neque insulse, qui auriculam Malchi sanasset, edam illam Regis sanare posse addit. Arma a Papa ecclesiae illata esse detestatus „ s i liceret — inquit — dicere (salva Apostolicae dignitatis reverenda) ipse nobis videtur dormivisse ''). Dormierunt cum eo omnes consiliari e j u s , quando conduxit sibi vastatorem Ecclesiarum D e i ; " quod ille Leodienses pseudoclericos nominavit, id e more vetularum et textricium conviciantium ferisse"), dicere

1) 2)

cf. Annales eccl. edit. vet. XII. pag. 26. vide supra mnltis

Ioc.

cf. pag. 198.

Ilildebrandus

Papa,

qui

author est hujus scliismatis, et primus Ievavit sacerdotalem lanceam contra diadema regni. 3)

Cur Paschalem semper Pascluisitim

4)

pag. 198. cf. Cassiodori Hist. Trip. XI. 9. pag. 368. XIII.

v o c e t , nescio. Hist. misc.

27.

5)

pag. 199.

7)

pag. 196. venerit etc.

6)

pag. 190.

ead. pag. quomodo ( P a s c h . ) sic convicia

venalin

in-

187 ausus est. — In h i s , si summa adversarii iniquitate exacerbatus, modesliae modum excessisse videri possit, baud panca tarnen se offerunt, quibus pium etEcclesiae regulis obedientem animum probaverit. — Ecclesiam Itomanam matrem ubique appellai ' ) ,

ejus antiqua statuta summa semper reverenda

colit, ad locos sacrae scripturae, tanquam normas vitae et Ecclesiae semper relegai pontiflcem, ne ab Apostolo defìciat sedi® Henrici,

2)

eumque

severe monet. —

Apostolicum

Pravis illis as-

qui rerum saecularium appetitu

discordias

inter regnum et sacerdotium fovebant, minime adnumerandus videtur,

cum has diaboli opera conflatas esse dicat '),

et concordiam tanquam summum bonum exoptet siliis

Regum

tur ' ) .

aut

Imperatorum

non

4

) , se con-

interesse

confitea-

Jus Imperii divinum omni iilud Pontiflcis

impetu

omnique singuli depravatone firmius acumine et eloquentia tutatur

( > ),

tarnen pro Henrico nihil dicit, e j usque vitia ne

verbo quidem defendit, dus.

Corruptelae,

quamvis probe perspexisse censen-

quae et in Ecclesiam

suam ingruerit,

minime ignarus, Leodienses Simoniaco« argui non sine dolore referre videtur,

atque se ( h o c est Leodienses) illos

quidem vitare, tarnen quos vitare nequeant, eos pro loco et tempore tolerandos censere, persuasos, fore, auxilio accurrat lt )

vide supra

2 )

pag. 1 9 0 .

7),

et pag. 1 9 0 . pag. 1 9 9 . Nos

ergo

Episcoporuni e p i s c o p i , Apostolo,

ut J . C. ipsis

tarnen et illos „qui notam avaritiae ho-

non iniirmamus aut reprehendimus verbuin sed quia Apostolicus

quaerimus bumiliter per singula,

non debet deviare ab utriim liaec Apostolici

verba sint per omnia gravitateApostolicae autlioritatis sana et i r r e preliensibilia.

pag. 1 9 9 . E s s e t Apostolicum, unitari Apostolum

etc.

cf. Hist. litt. I X . 5U0. 3 )

vide supra, pag. 195.

4)

pag. 2 0 0 .

6)

vide supra mult. loc.

7)

pag. 1 9 4 . tamus,

5) Simoniaci

sumus.

pag. 1 9 7 . Siinoniacos,

et quos vitare nequivimus,

quantum ad n o s ,

vi-

pro loco et tempore t o R i a m u s ,

188 nesto nomine praetexentes, quod gratis se jactant dare, vendunt sub caritatis nomine, e t . . . sub nomine oblationum artificiosius accipiunt munera" se vitare dicit. suos peccatores,

Sic se atque

Salvatoris gratia egentes esse confessus,

adversariorum vero peccantium superbiam

et simulationem

aspernatus candid am atque vere Christianum animum probat. Quid igitur est, cur talis vir scliismaticus atque liaereticus dicatur?

num scliismaticus, qui inter armorum strepi-

tus fide et indulgentia commendatis,

concordiam

Ecclesiae

et Imperii vehementer expetat, num haereticus, qui „a novellis traditionibus" inconcussa fide ad evangelicam auctoritatem et canones 1 ) appellet? — Nonne is summa laude immo admicatione dignus, qui concordi — et si pauca dicta, ira stimulante, emissa excipias — modesto animo verum dixerit, qui saevis illis,

quae aetatem illam concutiebant, turbis inex-

territus, neque Otberti violentia neque adversariorum ejus petulantia infectus et ultra se ipsum elatus, fundamenta reipublicae et ecclesiae Christianae valida mente neutrique parti adulatus,

perquisierit,

quae iis vere prodessent,

libero

animo proclamaverit? Si de dicendi genere in hoc libello Sigiberti quaeris, non te fugere potest, eum ratione, singula Papae dieta refellendi abductum, interdum eadem argumenta repetere; ceterum modus demonstrandi proprius est aetati auctoris, qua principia juris publici et politices neque e legum codicibus, neque ex doctrina philosophorum, sed e Vulgata petebantur, atque dictis patrum, illustrabantur.

imprimis S. Augustini et Gregorii M.

Latino sermone interdum obscuriori,

soloe-

certi quod ipse Jesus facto flagello de resticulis peccatorum cathedras vemlentinm columbas evertit et numinularioruin effudit aes.

—

pag. 198. Nos vero per misericordiam Dei juxta regulain obedientes et corrigibiles sumus, et schisma et Siinoniam et excommunicationem per omnia dictante ratione et Spirita sancto vitare volumus.

1)

1. c. pag. 194—198.

189 cismis

hautl

raro

infecto

in

oratione

verbis parum apte usus est ').

—

soluta

rimatis

saepe

Quern t a m e n si c o n f e r a s

cum aequalibus — Henrici Imperatoris et advocatis et adversariis —

vix u l l o e u m i n f e r i o r e m i n v e n i e s ; s u p e r a t e n i m l i b r o s

Waltramo Numburgensi adscriptos —

etsi iisdem, quibus ilie,

i n t e r d u m u s u s e s t -) l o c i s s a c r a e s c r i p t u r a e e t p a t r u m — c o n c i n n i t a t e , I v o n e m C a r n o t e n s e m ') e t V v e n r i c u m

I )

Scholasticum

e. g. pag. 188: Qui hactenus non intelligebat loqueiulo Quid sit tlesertum m a r e , nunc intelligat . . . .

non solum

videndo.

Babylonia

sed etiam mundus et

ecclesia.

In Babylone confusae sunt linguae

gentium

in Ecclesia dividuntur linguae et mentes pag. 189.

Quid enim tarn immo quid tarn

pag. 193.

miserabile.

quod vel ad corporis pertinet vel ad animae spectaret

pag. 194.

Ob hoc dolendo

decorem

valorem.

miramur.

Cur excommunicati pag. 195.

credentinm.

mirabile

In hac re sunt initia

dicamur. dulorum

pro hac r e erubescunt caussae

malorum.

cf. de hoc more scriptorum medii aevi Stenzel II. pag. 48. 2 ) cf. de judicio Salomon is ap. S. p. 189. ap. Waltr. Apolog.pro H. IV sire de unit. Eccl. 1.8 ; locum Palili de fide regibus et magistratibus praestanda ap. S. pag. 194. W. I. 3 ; locum Ezechielis de jurainento etiam regibus ethnicis servando ap. S. 195.

ap. W. I. 4. 17. S.

Gregorii dictum de recto modo ligandi et solvendi.

ap. S. pag.

201. ap. W. I. 6. cf. supra, pag. 184. Nota 1. 3)

cf. Ivonis Epistolain ad Hugonem Arcliiep. Lugdunensem Sedis Apostolicae Legatum. ap. Goldastum I. e. pag. 183 — 1 8 7 .

cf. Sig.

de script, eccl. Cap. 167. cf. diet. Augustini „per jura regum possideri possessiones " ap. S. pag. 196. ap. Ivonem 1. c. pag. 186; de conilictu veterum canonum 197. ap. Iv. p a g . 1 8 4 ; ria.

et novarum

traditionum ap. S.

de concordia regni et sacerdotii

ap. Sig. pag. 200. ap. Iy. pag. 186.

pag.

necessa-

190 T r e v i r e n 8 c m ' ) , q u o s i p s e l a u d a t e t q u i b u s c u m e t i a m in n o n n u l lis locis citandis c o n s e n t i i ,

alterum

dicendi

copia,

alterum

a c u m i n e a e q u i p a r a t , B e n n o n e n i Cardinalem probitate animi s u p e rai; siadversariorum scripta comparare velis, Bernoldo C h r o n o g r a p h o ( B e r n a l d o ) in s e n t e n l i i s s t r u e n d i s c l a r i o r e m , nardo stro,

(Constantiensis deinde postremum

monacho

Hildeshemensis

Corbejensi )

Ber-

scholae

magi-

quoad animum

mo2

deratiorem, quoad dicendi genus simpliciorem se praebet Quomodo

iibellus

ab

s i l e n t i b u s vix dici p o t e s t ;

aequalibus num

exceptus

Leodiensium

sit,

res

admodum

adjuverit, merito in dubium vocari p o s s i t , cum p a c e , imperator cit

3

aestate

anni

1103

) , quies in his regionibus

1 ) qui

sub persona

cum

Roberto

r e s t i t u t a sit.

Theoderici Virdunensis

ad

).

nuiiciis quam

Flandrensi Condicio

feLeo-

Ilildibrandum

de

discordiis Regni et Sacerdotii scripsit. (cf. Sig. de script, eccles. Cap. 160.) ap. Martene et D u r a n d : T h e s . anecdot. I. col. 214 — 230.

cf. locum P e t r i : „ D e u m tiraete."

ap. Vvenricum.

col. 221.

supra cum Sig. pag. 194; de sanctitate jnrisjurandi atque edicto Papae,

quo

omnes a fide Henrico praestita absolvit ap. Vvenr.

pag. 224 — 225.

ap. Sig. pag. 195 — 196.

E t in hoc Vvenricus

Sigiberto similis, quod (col. 228. s u p r a ) de episcopis Iiaec dixit. Nostris antem episcopis, assensu r e c e p t i s ,

archiepiscopis legitime electis,

laica etiam communio interdicatur,

communi

et in nulla

depreliensi culpa, Heinrico solo quia fidem tenent et perjurare t i ment reprobi judicentur (cf.Sig. supra, p. 182. e. p. 195). E x horum lectione repetita Sig.

rationes et a r g u m e n t a ,

quae de rebus e c -

clesiae et imperii secum tulit, roborasse, probabile videtur;

quos

omnes i n t e r s e conferre, atque q u a e f u e r i t ratio politica totius aetatis, eruere qnamvis gravissimum, locus et consilium opusculi nostri vetat. 2 ) cf. de horum libris Stenzel : ©tfcfcicfyte bet fcdtlfifdjen Jìaifer. I. pag. 495 — 505. 3)

cf. Sig. ad an. 1103.

Stenzel. I. p. 572 — 7 3 . II. p. 304.

Tamen

in rebus ecclesiasticis ab ilio dissentientem se praebet litteris ad Lambertum Atrebatensem datis (videsup. p . l 7 5 . n . 2 . ) ubi dixit: hoc tamen (scil. hominiuin, et pacem cum imperatore) factum esse „ s a l va mihi auctoritate et obedientia Romani Pontiiicis, ejusque Kccle-

191 diensis Ecclesiae adversus ponlificera, iìdes erga imperatorem eadem mansit, donee Henrico IV mortuo atque Otberto cum Henrico' V in gratiam reverso, et cum clero et populo Paschalis Papae jussu ab excommunicatione absoluto ' ) in integrum restituta est. I t a q u e , quod saepe libelli« politicis accidit, ut in rebus ipsis decernendis parvam liabeant auctoritatem id fortasse erunt, qui de Sigiberti libello dicant, iisque libenter assentior. Auctoritatem vero habet — ut ita dicam — moralem, quam digna memoria recolere, res est historiae potius h u m a n a e , quam historiae civilis. Inde gloriam apud posteros baud parvam sibi p a r a n t . Nam quamquam jam aetate concilii Tridentini in indice Romano librorum proliibitorum positus, atque usque ad hodiernum diem semper in eo repetitus est ' ) , tamen eum non solum evangelici, sed etiam catholici in omnibus f e r e conciliorum collectionibus iterum iterumque typis excudendum curabant, ita ut pluribus editionibus, quam ullus alius Sigiberti liber divulgatus sit 3 ). — Quin etiam Doctor siae nec non Remensis

et absque

meae

Christiaiiitatis

legalita-

tisve violatione porro me super his loci ac dignitatis vestrae temerationem aut damnum nullatenus incurrisse. " 1)

cf. Martene et Durand:

Coll. ampi. I. 620 — 621.

litteras Pa-

schalis P. III. Idus Novembris ( Stenzel. II. 312. perperam die 11. Octobris 1107) ad Arch. Trevir. datas. — In Chronico S. Trudonis. 1. c. pag. 685. Otbertus cum Heinrico V reconciliatus apparet. 2)

cf. Indicem librorum prohibitor. auct. Pii IV Colon. 1564. Sigiberti liber contra epistolam Paschalis Papae; jnssu Pii VI Romae 1786. p. 270. Sigeberti Gembl. Epistola nomine Leodiensis ecclesiae contra ep. Pascli. Pap. ex Ind. Trid. Inde et eodeintitulo in Indice juxta exemplar Rom. (edit, anno 1835) Mecliliniae 1838. 8. p. 337. repetitur. cf. Bellarmin. de Script. Eccles. p. 73.

Blonnt Censura celebrium

auctorum p. 371. 3 ) Nobis quidem editiones quatuordecimnotaesunt. Primum—nescitur ex quo codice — editus est in Tomo II. pag. 809 — 817. Conciliornm omnium Coll. (edit. ep. Petro Crabbc Mechliniensi.) Coloniae

192 Theologiae vertit ')•

Sorbonicus

Gerbais

eundem

Francogallice

3. Liber adversus Epistolam Iiildibrandi Papae ad Hermannum Mettensem Episcopum. Memorai Sigibertus, „ s e rogata Ilenrici Archidiaconi validis patrum argumentis respondisse Epistolae Hildibrandi Papae, quam scripserit ad Hermannum Mettensem episco-pum, in potestatiä regiae calumniam." Notissimum quidem, anno 1076 Henrico rege a Gregorio Papa excommunicato, multos in Germania et principes et episcopos dubitasse, nom omnino regem excommunicare, Agrippinae. 1551, repetitnr deinde in Schardii risdictione imperiali et eccles. potest. turiam

( D i s s e r t â t . ) de ju-

1566. fol., transiit in Cen-

XII Historiae eccles. Magdeburg, pag. 1 1 1 0 — 1 1 1 8 . (Basil.

1569. ex officina Oporini ) in Golilasli Apolog. pro Henrico IV. pag. 189 — 203. Hamovii. 1611. 4 . , in alteram editionem sylloges Schardianae. Argentorati. 1618. pag. 64 — 72. 1644.

T o m . XXVI.

et Gitbr. Cossartii.

pag. 701 — 721.

Coll. conc. Reg.

Coll. conc. Philippi

Par. Labbei

T o m . X. pag. 630. a. 1671. atque ejusdem exem-

plar Venetuiii éd. Coleti (1728, Tom.

XII);

Jo. Harduini

Tom. VI.

P a r s 2. pag. 769.1715. Brown Append. ad Fasciculum rerum e x p e tend. et fngiend. Ortlivini Gratii. Lond. 1690. fol. pag. 176 — 1 8 4 . separatim editus Parisiis. 1697 (vide infr. not. 1.); in Mansi Coll. concil. Tom. XX. Venetiis. 1775. col. 9 8 6 — 9 9 . — Antea jam inter Acta Codicis Udalrici BaLenbergensis Nro. 234.

Eccardus

Corp.

hist. medii aevi. Tom. II. (1723) col. 2 3 8 — 2 5 3 . , atque Marlene et D u rand Coll. ampi. I , (1724) p. 587 — 594 e Codice Stabulensi mutilo atque tantum usque ad verba „ Deum timete, regem honorate (ap. Goldast. p. 194 lin. 15.) porgente, nomine vero ut videtur berti insignito, eundem ediderant.

—

Sigi-

In Cod. Bamberg. P . I. 9.

Nro. 64. meinbr. saec. XII. de quo supra. pag. 45. Nota 3. libellus Sigiberti manuscriptus exstat. fol. 114 — 120. cf. îtrcfyio. VII. 823. 1 ) Hist. litterar. IX. 561. „ Cette Apologie au reste a paru si intéressante à M. G e r b a i s ,

Docteur de S o r b o n n e , qu'il a cru rendre

service

la

au

public

en

traduisant

en

veur de c e u x , qui n'entendent pas le Latin.

notre

langue

imprimée in 8. à Paris chez F r é d é r i c Leonard en 1697, Latin joint au François.

en

fa-

Sa traduction a été avec le

193 s u b d i t o s q u e e j u s a fide l e g i t i m e a v o c a r e l i c e a t ,

atque

inter

eos ipsum Hermannuin Ep. Mettensem, quem propugnatoribus p a r t i s p o n t i i i c i a e s t r e n u i s n e q u e r e b u s adv'ersis e x t e r r i t i s a d n u m e r a n d u m e s s e constat ') fuisse videri. —

Is c u m d e h a c q u a e -

stione gravissima Papam iuterrogasset, duplex, quod nobis superstat, r e s p o n s u m a c c e p i t 1 ) ; in u t r o q u e G r e g o r i u s e x e m p l i s , e x hi~ storia petitis d e m o n s t r a r e studet, r e g e s j a m s a e p e a pontificibus e s s e e x c o m m u n i c a t o s et depositos ; est vero potissimum s e c u n d u m , in q u o d e r a t i o n e , q u a e i n t e r p o t e s t a t e m r e g a l e r a et s a c e r d o t a l e m i n t e r c e d a t , talia e i f a t u r , u t e u m h a e c i n r e g i a e

pot-

estatis calumniam

con-

tendere possit.

dixisse quisque probus cum Sigiberto

Nam ne exempla historica,

minus fallaci quam inepto in doctrinae suae

quae modo usum

non

vertit'),

1) vide supra pag. 134. 2) Alterimi VIII. Cal. Septbr. Ind. XIV. (i. e. anno 1076) datum, in Greg. Epp

IV. 2. ap. Mansi conc. 1. c. col. 208, in quo haec ad

Heriinannum: Eis autem qui dicunt, Regem non oportet excommunicari ; licet pro magna fatuitate nec etiam eis respondere debeamus, tamen ne impatienter illorum insipientiam praeterire videamur,

ad

sanctorum patrum dicta vel facta illos mittimus, ut eos ad sanam doctrinam revocemus ; alterimi datum Idibus Martiis in Greg. Epp. VIII. 21. (col. 331.) inter epistola» anni 1 0 8 1 , quod vero Bruno de bello Saxonico ap. Frelier. ed. Struv. I. 202) nullo die adjecto, rebus anni 1076 inserait (in Cod. Udalr. Babenb. N r . 156. ap. Eccard. II. pag. 158.pluribus in line amplius). Ibi Gregorins: Quod antem postulasti te quasi nostris scriptis juvari ac praeinuniri contra illorum insaniain, qui nefando ore garriunt auctoritatem sanctae et apostolicae s e dis non potuisse regem Henricuin, hominem Christianae legis conteinptorem, ecclesiarum videlicet et imperii destructorem, atque haereticoriim auctoreni et consentaneum excommunicare nec

quemquam

a sacramento lidelitatis ejus absolvere, non adeo necessarium nobis videtur, cum hujus rei tam multa ac certissima documenta in s a crarum scripturarum paginis reperiantur. —

cf. Schrôckh:

p. 470 —474. Stenzel I. p. 3 9 6 — 3 9 7 p a g . 508 — 513. 3) cf. Stenzel, 1. c. pag. 509. Nota 66.

13

XXV.

194 perlustrem,

neve

dicta

ejus,

qnibus ecclesiam

Romanam

omnium matrem et caput esse, ali ea nusquam appellali, j u diéis

ejus a nemine retractan

probare studet,

aut

repelara neve

r e f e l l i debere vel posse ' )

ei

inhaeream

quod

summis

utriusque ordiuis muneribus confusis, regibus et principibus, quod nullum sacrainentum divinum administrare possint,

re-

busque tantum saecularibus intenti sint exprobret, inter horum innumerabilem seriem vix paucos, qui probitate alque pietate excelluerint, viris

nullum

Sanctis

qui miraculorum gloria eifulserit atque

aequiparari

una tantum pontificum

possit,

seriatim

inveniri

posse,

succedentium

cum

sede

in

a Petro

f e r e centum inter sanctissimos c o m p u t e n t u r c o n t e n d a t ;

id

solum moneam — quod et acerrimi viri illustri» defensores vix excusare poterunt — eum, auctoritatem regalem liominum imperiosorum et sceleratorum temeraria usurpatone

esse con-

ditam, d i x i s s e ' ) ; idem ergo, quod nostris temporibus ab Itominibus nequam, et ad omnia reipublicae fundamenta susque deque

vertenda

paratia

tam

impudenter

saepe

repetitum

1 ) ap. Mansi 1. c. col. 332. 2 ) 1. c. col. 334 — 336. 3 ) Ipsa verba refera?» col. 333 : Sed ut ad rem redeamus, itane fi Ígnitas a saecularibus etiam Detim ignorantibus inventa non subjicietnr ei

dignitati quam

invenit,

oinnipotentis D e i

mundoque

misericorditer

reges et duces ab iis Imbuisse perbia,

rapinis,

mundi principe dominari

perfidia, diabolo

principium,

humicidiis, videlicet

caeca cupiditate

Providentia tribuit?

qui Deum

postremo

agitante,

et intolcrabili

ad honorem snuin

. . . .

universis

Quis

nesciat

ignorantes, pene

super pares, scilicet praesumptione

su-

sceleribus, homines

affectaverunt

:

Qui videlicet, dum sacerdotes domini ad vestigia sua inclinare con-, tendunt, cui rectius comparentur quam ei qui est caput super o m nes filios superbiae, qui ipsum summum pontificem, sacerdotum c a p u t , altissimi filium tentans,

et omnia illi mundi regna prominens

ait: H a e c omnia tibi dabo, si procidens adoraveris me. tet

sacerdotes

Christi

regum

patres et magistros censer i.?

et

principuin

Quis dubi-

otnniumque

fidelium

195 est, de sede Romana pontificali, quam reges Christiana tanta gloria decoraverant, tantaque opulentia instauraverant, primum f e r e proclamasse. N e q u e d e f a e r e tynerariis atque impiis dictis ejus valida responsa, inter quae excullunt libri de imitate ecclesiae conservanda,

sub

nomine Waltrami

Nuinburgensis

editi1),

li-

bellus Vidonis postea episcopi Osnabrugensis'), epistola V u e n rici,

scholastici

Trevirensis,

quam

Virdunensis ad Gregorium dedit ' ) . Sigibertum nostrum adnumerari

ex persona

Theodorici

His in re tam praeclara

posse

valde gaudemus

ne-

que, qiiin cujns dieta gravissima ad tuendum divinnm regum jus jam cognovimus, et in hoc certamine mulus, dubitamus.

—

dignus fuerit ae-

E o magis dolendum est, librum ejus

periisse, vel c e r t e — per trecentos annos frustra petitum — in bibliotheca

quadam

adhuc ineditum

latere4).

In Indice

tantum Romano j a m ex concilio Tridentino usque ad hodier2 ) cf. snpra atque Golilasti praefat. ad Apologias.

V i x memoro

insi-

pidam „suspicione»!" Jac. Gretseri (Opp. Torn. V I . pag. 95. cf. pag. 3 3 9 — 3 4 0 ) jam a Goldasto (I. c. 23) et Schròckh ( X X V . pag. 473) refutatam, opus illud, quod a Saxone conscriptum multa capita d o cent, Sigiberti esse. 3 ) in codice Udalrici Babenberg. I. N o . 172. ap. Eccard. T o m . II. col. 184. potiss. col. 191. cf. Stenzel, I. pag. 499, 509. 4 ) vide supra, cf. Stenzel 1. c. Venricns etsi non ipsas „litteras G r e gorii ad Heiiinannuin mini

regis

inemorat et potius ad litteras Gregorii d o -

depositionem,

et Rodulfi

inthronisationem

tes" respicit (cf. loc. cit. col. 219. col. 220, 224)

continen-

tamen se prin •

cipiis Gregorii, liic et illic proclamatis, adversari, mnltis locis testatur: sic col. 220.

„ N o v u m est autem et omnibus retro saeculis in-

audituin, pontiiices regna gentium tam facile velie dividere.

Nomen

regum inter ipsa mundi initia repertu n adeo postea stabilitura r e pentina factione eludere,

Christos Domini quoties libuerit plebeja

sorte sicut villicos mutare, regno patrum suorum decedere jussos, nisi confestim adquieverint anathemate d a m n a r e " dicens, calumniis illis Gregorii (vide pag. 194. N o . 3.) respondisse videtur. 5 ) cf. Hist. litt. de la France.

IX.

556.

Fabricium et alios 1. c.

Schròckh X X V . pag. 473.

13 *

196 num diem cum ilia Epistola contra Paschalem Papam sive „Liber contra Gregorium P a p a m ' " ) sive „Responsum ad Hildebrandi Papae epistolam, quam scripsit in potestatis regiae calumniam" invenitur. 2 ) Optandum est, ut do.cti lndicis editores nobiscum communicassent, ubi librum ilium legerint. 3. Apologia contra eos, qui calumniantur Missas conjugatorum sacerdotum. Memorat porro .Sigibertus, se ad ipsum Henricum 3 ) Apologiam contra eos, qui Missas conjugatorum sacerdotum calumniad essent, edidisse') quam nusquam lucem vidisse plures a n n o t a r u n t ' ) nonnulli gavisi s u n t 1 ) , schismaticam illam atque merito perituram existimantes. Satis sane felix h u jus epistolae fortuna praedicanda est, quod in Indice prohibitorum librorum non est enumerata, felicior etiam ilia, si r e vera aetatem tulisse dicenda esset, quam tarnen ei contigisse nos quidem demonstrare studebimus. Acta celeberrimorum illorum conciliorum in initio Quadragesimae anni 1074 ') et 1075 s ) Romae habitorum, quo-

1) cf. Ind. Pii IV. Colon. 1564. 2) cf. Ind Pii VI. pag. 270. Ind. Roman, anni 1835, edit. Mechliniae an. 1838. I. c. ex Ind. Trid. 3) i. e. ad arcliidiaconum, non ad Imperatore™, ut Trithemius et alii plures post eum Iocum Sigiberti perperam interpretati sunt. 4) vide supra pag. 179 n. 1. 5) cf. Svertii Athen., Belg. pag. 674. Schrockh, XXV. 483. 6) Bellarminus de scriiit. eccles. I. c. Jac. Gaddius de script. 1649. fol. Tom. II. pag. 347 — 48. 1096.

Foppens: Bibl. Belg. Tom. II. pag.

Hist. littéraire. IX. 556.

Il est fâcheux, que cet ouvrage

soit perdu, non à cause, qu'il pût être de quelque prix, car il semble, qu'il ne méritait point d'autre sort, mais pour la raison, que nous sommes privés de juger par nous-mêmes, de quelle manière l'Auteur traitoit son sujet. ï ) cf. epístolas Gregorii I. (42. 43.) 51. 52. 53. 54. 56. 57. 58. a die 14. usque ad diem 17 Martii 1074. cf. Stenzel. II. 262. 8) cf. Baronii Annales eccl.

ed.

vet. XI. pag. 462. 467 — 69

et

loc. ibid. cit. Greg. ep. II. 52. Romae in synodo secunda, Cal. Martii

197 rum primo Gregorius VII. decreta contra simoniacos et uxoratos sacerdotes emisit 1 ) altero et eadem majori cum vi repetiisse') et decretum contra laicorum investituras adje-

1) cf. Lamb.

Aschafnab. ad

an. 1074. I. c. pag. 378.

Mariani

Scot. text. edit, et Flor. Wig. 1. c. ad an. 1074. Sigib. eodem anno, cf E p . Greg. II. 11. ad Albertum Comitem, dat. VII. Cal. Novbi. (1074) ind. XIII. 2) cf. in Bernoldi Apologetico pro decretis Gregorii VII, editis in synodo Romana adversus Simoniacos et incontinentes altaris ministros Cap. 5. apud Ussermann. 1. c. II. pag. 278, in epistola Gregorii ad Ottonem ep. Constantiensem Apologetic, cap. 1. I. c. pag. 272. et in Pauli Bernriediensis Vita Gregorii VII. Cap. 36. I. c. pag. 417. canones synodi quatuor, eosdemque in Bertholdi et Bernoldi Chronicis ad an. 1075. 1. c. pag. 21. et 28., quos nam Bertkoldus qui synodi anni 1074 nullam fecit mentionem, recte anno 1075. adscripserit plures dubitarunt (cf. criticam Pagii in Annates Baronii ad an. 1074. Tom IV. pag. 253. notas Dssermanni 1. c. pag. 21. et 28. et sententias doctorum controversas ap. Usserm. I. c. pag. XXIII. et pag. 270. Neug a r t : Episc. constant pag. 459.) eos tainen sine certioribus argument s ipsi anno 1074 adscribere vix audeam, cum et pro Bertholdo quaedam certent et a synodo anni 1075. similia decreta esse videam. cf. ep. Greg. II. 62. ad Sicbardum episc.

Aquilejensem dat. X. Cal.

Apr. ind. XIII. in qua Gregorius haec:

Fraternitatis tuae p r u d e n -

tiam latere non debet, neque tui ordinis dignitatem ignorare o p o r t e t , quae statuta quaeque decreta in peracto concilio

praeteritae

quadragesitiiae consilio confiatrum nostrorum ac totius conventus assensti, sequentes sanctorum patrum anctoritatem, statuimus. — D e crevimus e n i m , quod si quis eorum ordinum, qui sacris altaribus administrant, presbiter scilicet, diaconus, uxorein vel

concubinam

liabet, nisi illis omnino diinissis dignam poenitentiam a g a n t , sacris altaribus penitus administrare desistant, nec aliquo ecclesiae beneficio ultevius potiantur, sive potitis fruantur . . . .

Monemns itaque

te, . . . . immo apostolica auctoritate tibi praecipiend lit tu in dioecesi tua . . . . tione abstinuerint,

mandamus,

fornicatoribus clericis, nisi a fornica-

praefata conditione ofiicium et beneiicium peni-

tus interdicas. cf. Kp. II. 67.

198 cisse ') videtur, ipsa aetatem non tulisse notissimum est. — Inde, scriptorum dictis — ut fieri solet — neque satis accuratis neque inter se consentientibus 11) vix certo confirmari potest, utrum Gregorius primo ilio an altero patrum conventu, an tempore inter utrumque interlapso, id, ut laici officia clericoruin conjugatorum nullo modo feciperent, eorumque Missas respuerent, decreto suo de matrimonio sacerdotum interdicendo adjecerit. Est tamen, cum ex universa rerum natura tum ex ipsius Gregorii dictis probabile, eum cum decreto anni 1074 sacerdote» ubique acerrime resistere ) et anathemati malie s u b ' jacere, quam uxores relinquere wderet h o c , quo eis obedientiam laicorum d e t r a h e r e t , mox certum remedium invenisse. — Inde eum jam ab initio anni 1075 huic doctrinae inter laicos divulgandae operam dedisse, docet epistola III. Idus Januarii data '), qua, decreti» contra Simouiacos et forn i c a t o r s repetitis, Rodulphum Sueviae et Bertholdum Carentanorum ducem rogat et apostolica auctoritate admonet, ut „quidquid episcopi dehinc loquantur aut taceant, offìcium

1) Id evenisse in synodo anni 1 0 7 5 , contra Hugunem Flav

qui I. c.

pag. 196. decretuin tanquain anno 1074. emissmn edit, demonstrasse videtur P a g i u s Critica, 1. c. pag. 256. cf. Stenzel I. pag. 362. 2 ) Sic Sigibertus ipse jam anno 1074. Gregorius P a p a , celebrata s y nodo simoniacos

anatheinatizavit,

officio removit, et lakis

Missam

et uxoratos sacerdotes a

eorum itnilire

3) cf. Stenzel. I. pag. 3 5 5 — 358.

divino

interdixit.

cf. Dr. Johann Anton et Angustia

Theiner : bie ©infù&rung ber erjroungencn Grtjelofígfíit bei ben d)rijb li^pcn ©tiftlidjen imb iíjve gotgen, II. 1. p g. 1 7 2 — 183. 4) cf. Marianum Scot,

apud Fior. Wig. ad an. 1075.

Dum

clerici

magis eligerent anathemati subjacere quam uxoiibus carere, t l i l d e brandus papa ut per alios (si

¡josset) eos castigaret, praecepit

nullus audiret missam coniugati presbyteri. —

S t m v . I. pag. 653. verba Mariani paullmn mutilata videntur. 5 ) ep. II, 45. ap. Mansi col. 1 5 8 — 159.

ut

In textu edito ap.

199 eorum,

quos aul siinoniace promotos

crimine

fornicatioiiis jacentes cognoverint

et ordinatos aut in uullatenus

piant, et quantum poteririt tales sacrosanctis servire riis etiain vi, si oportuerit, p r o h i b e a n t . " —

Inter

reciinyste-

cánones

synodi, nisi anni 1074, c e r t e anni 1075 cum tertio ilio „ U t a clericali officio cessent, quicunque reprehensibles

se pro

incontinentia

e x h i b e n t " , quartus ,,ut populus

clericoruin

officia nullatenus recipiat, quos apostólicas institutiones (scil. de simonia et coelibatu) contemnere videat" receptus e s t 1 ) . — Quod cum Gregorius in epistola ad Ottonem ep. Constantieusem acrioribus adhuc verbis repetiisset ; )> his v e r b i s :

,,ut

qui pro amore Dei et officii dignitate non corriguntur, verecundia saeculi et objurgatione populi resipiscant" additis, intimimi animi consilium detexit. — Anno 1075 epistolam dédit „per

totum

regnum Italicum

et Teutonicum

debitara

S.

P e t r o obedientiam exhibentibus, his verbis iiicipientem „ S i qui sunt presbyteri, diaconi, subdiaconi, qui j a c e n t in

cri-

mine fornicatioiiis, interdicimus eis ex parte omnipotentis Dei et auctoritate S. Petri introitum ecclesiae, usque dum poeniteant et emendent. rare maluerint,

Si qui autem in peccato suo perseve-

iiullus vestrum officium eorum

auscultare

prae8Umat, quia benedictio illorum vertitur in maledictionem et oratio in peccatum : testante Domino per Prophetam „ M a ledicam (inquit) benedictionibus v e s t r i s " 3 ) eosque qui huic

1) sr.il. in Bei noldi Apologetico et Cliionico 1. c. 2) Ait eiiim I. c. „ S u d n e c i 11 i , Missas c e l e b r a r e a u t s e c u n d n m (lelieant.

StaUiimus e t i a m ,

qui in c r i m i n e

altari

ut si ipsi c o n t e m p t o r e s f u e r i n t n o s t r a -

runi, iinino S S . P a t r u i n c o n s t i t u t i o n u m , officia recipiat (cf. s u p r a

fornicationis j a c e n t ,

inferiores o u l i n e s m i n i s t r a r e

pag. 197.

populus nullo modo eoruin

n. 2.

198.

cuin n. 5.)

cujus

verba secutns est Bertlioldus in Chronico 1. c. 3) K x s t a t episto'a d e c r e t a l a Mariani Scot.

apud

u s q u e ad liaec verba in

lextu

genuino

Fiorentini!! W igorniensejn ad a n . 1 0 7 5 . ,

loco

200 praecepto obedire noluerint, idololatriae peccatum incurrere docentem, edidit.

—

Quanta sedulitate Gregorius VII. decreta sua, epistolis in ora ties Christianarum terrarum ángulos atque confirmare studuerìt, notum, gulis exemplis probare. —

emissis,

proclamare

ñeque nostrum hoc sin-

Sufficiat pauca

ad nostrani re.ionem propius accedant

monere,

quae

Sic eum j a m anno

1 0 7 4 Annonem Archiep. Coloniensera monentem „ut non solum in ecclesiae suae dioecesi, sed etiam in omnibus suffraganeorum suorum parochiis, presbyteros ; diáconos et subdiaconos admonitionibus

suis caste

vivere

f a c i a t , ' " ) videmus;

anno 1 0 7 5 ilium, ut concilio fratrum et coepiscoporum convocato leges illas auctoritate apostolica xime

commendaret,

exhortatur') ;

duino Leodiensi praecipit

clericis quam

iistlem

„ u t admoneat

cunque sacri ordinis ministros

caste

diebus

et coerceat

vivere

et

ma-

Theoquos-

concubinas

vero minus idoneo,-sejuncta a verbis, quibus Marianus earn lectori proponil (sup. pag. 198. n. 4.)in textu edito (cf. sup. pag. 121. nota) et in Chronico Bertholdi (ap.Ussermann. I. c. pag'. 97.) usque ad verba: in peccatum: ad an. 1079. ad quem minime pertinere videtur.

Exstat

panilo amplior in Gerhohi Reicherspergensis exposit. ad Psalmum X . ap. Pez. Thes. Anecdot. V. pag. 157. urnle Mansi X X . 4 3 3 . eam tanquam

fragmentuin actorum

concilii

tium et quartum continens edidit. —

anni

1074,

canones

ter-

Eodem quo apud Gerliohum,

habita exstat in Ivonis Pannorinia. lib. III. cap. 134. Gratiani p a r t i , distinct. 81. cap. 15. praescriptis bis: Gregor. omnibus per regnimi Italicuin et Theutonicorum (ap. Richter pag. 2 4 4 ) . unde opinio fratrum Theiner (I. c . ' p a g . 172.) esse canonem concilii anni 1074 corm e r e videtur. —

Similis exstat epistola Gregorii Vll.omnibus cle-

ricis et laicis in regno Tentonicorum constitutis ap. Schannat

et

Harzheim, III. pag. 184 — 185. Mansi X X . col. 625. 1) dat. XIV. Cai. Decbr. ind. XIII. II. 25. ap. Mansi col. 1 4 4 — 145. cf. Theiner. 1. c. pag. 187. 2) Ep. 11. e 7 . dat. IV. Romae IV. Cai. Aprii, ind. XIII. col. 176 — 177. cf. Theiner 1. c. pag. 195.

201 otnnîno derelinquere." ') — Eum remedium illud, laicos contra c'ericos inobedientes excitandi, sicut in Ep. ad Roduifum et Bertholdum, etiam in Flandria adhibere studuisse, docet Epistola ad Adilam comitissam-), qua „pervenisse ad aures suas, quod quidam suorum dubitent, utrum necne sacerdotes ac levitae, seu ceteri qui sacris altaribus administrent, in fornicatione persistentes missae deberent celebrare offic i u m " testatus, ex auctoritate sanctorum patrum confirmât „nullo modo ministros sacri altaris in fornicatione existentes missae debere celebrare officium, quin etiam extra choros esse pellendos, quousque poenitentiae dignos fructus exhibeant." Eodem die ad Robertum ) „pervenisse ad sedem suam, quod in terra suae dominationis, qui vocantur sacerdotes in fornicatione positi non erubescant cantando missam tractare corpus et sanguinem Christi, non attendentes quae insania quodve scelus est, uno eodemque tempore corpus meretricis et corpus attrectare Christi," — scripsit, eum igjtur ex parte omnipotentis Dei et auctoritate beati Petri rogat, eique omnino praecipit, ut ubicumque possit, huic sceleri résistât. " INeque defuere his regionibus discordiae intestinae, quae ubique decreta haec saevissima sequerentur. Conqueritur Ebrardus, Watinensis monasterii canonicus 4 ), monachis, quod apostolica decreta de missis conjugatorum sacerdotum spernendis libenter excipere viderentur, comprovinciales et clericos vicinos, caedes, incendia, exterminium exilíale quotidie

1) Ep. II. 61.

fiat. Iiom. X. Cai. Apr.

ind. XIII. col. 172 — 173. cf.

Tlieiner 1. c. pag. 197. 2) Ep. IV. 10 IV. Id. Tvovlir. ind. XV. (1076) 17. cf. Tlieiner. I. c. pag

ap. Mansi col. 2 1 6 —

198 — 199.

3 ) E p . IV. 11. 4) cf. Chronicon Watinensis monasterii, a l a t o r e Ebrardo . . . . c. \ \ I I , ap. Marlene et Durami. Thesaurus III. pag 1 c. pag. 2 0 4 — 2 0 5 .

8 0 9 — 810. cf. Tlieiner

202 comminatos esse; Gregorius, sibi relalura esse, „Cameracenses hominein qucndam ila minis tradidisse, eo quod simoniacos et presbyteros fornicatores missas noil debere celebrare et quod illorum officium minime suscipiendum foret, dicere ausus fuerit" testatur 1 ). Conqueruiitur acrius et fortasse verius clerici C a m e r a c e n s e s q u a e , episcopo ad partem pontiiìciam inclinante, ab illa eique adhaerentibus, mala patiantur: „Hactenus in ordine clericali, quo viverent, maximum viguisse honorem et reverentiam et clericorum nomen, tanquam in sorte Dei attributum, caeteris insiguius dignitate praeiisse et gratia, dici autem factos esse opprobrium vicinis. " . . . . „Quidquid in his agatur nunc a quibusdam inventum et suggestum esse, qui totius catholicae religionis eucharistiae videlicet atque baptismi, confessionis et poenitentiae, quae pro niliilo dilea ut, destruere machinentur sacramentum;" — atque condicione detestabili illa explicata — „in his igitur — iuquìunt — quae praelibata sunt et nostri nominis intolerabilem injuriam consideramus, et apud laicos quibus futuri sumus ili sibilum, maxime perliorrescere oportet infamiam : quantoque apud majores nostros constat esse inauditum, tanto nobis videtur indecens atque inhonestum." Quae si coraperta habes, Sigibertum non cum scriptoribus curiae Romanae schismaticum et mendacem habeas, quod loco ilio celebri anni J074 Gregorium laicis Missam sacerdotum uxoratorum „novo esemplo et ut multis visum est, inconsiderato praejudicio interdixisse contendi!, atque sanctorum Patrum sentenliam, sacramenta sua virtute i. e. spiritu sancto operari, laudat, inde dictum e\angelicum ,,hic est

1) Kp

IV. 20. ad J o s f r c d u n i lipisc.

l'arisiai.ensem,

Vili. Cai. Aprii

Ind. XV. 1077. ap. Mansi col. 2 2 6 . cf. q u a e T l i e i n e r pag. 1 8 2 — 183. n. ad

l e f e l l e n d a m n a n a t i o n e m illam affert.

2 ) cf. C l e r i c o r u m

Cauitiacensium

ad R e t n e n s f s epistolari)

XIV. p a g 7 7 8 — 7 8 0 ap. T l i e i n e r 1. c. pag. 2 2 0 — 221.

ap. B o u q .

203 (seil, spiritus sanctus) qui baptizat" explicari memorat; Iura, quae mala Iiis novis legibus in Ecclesiam ingruerent — clericos illos, qui obedientia erga decreta Pontificis praetexta, simoniam tantum dissimularent, inscctatus atque bellum laicorum contra clericos, quo baptisma sanctum et extremum Dominicum viaticum corrumperetur, ipsumque Corpus Domini violaretur, detestatus — ostendit. Neque ratione quidquam atqae ipsa rei natura magis suadetur, quam ut, si quis Sigiberti epistolam ad Henricum archidiaconum quaerere velit, eos potissimum libros lila aetate conscriptos, in quibus similia simili in rerum cogitatorumque tenore leguntur, studiose evolvat; id quod libri proprium videtur, quem Martene et Durand ') sub titulo: Epistola cujusdam adversus laicorum in presbyteros conjugatos calumniam ex manuscripto Gemblacensi ediderunt, quem que illi, — nulla idonea causa addita per conjecturam Vuenrico Trevirensi ) adscripserunt. Tendit enim l i a e c i n universum

1 ) T h e s a u r . nov. a n e e d o t . 1. col 2 3 0 — 2 4 1 . 2 ) 1. c. col. 2 3 0 . n o t a b. s t y l u m atque scribendi r a t i o n e m e a n d e m ac in e p i stola. U v e n r i c i ( d e q u a s u p r a )

esse

contenrtunt,

quod v e r o iitroque

libello d i l i g e n t i u s p e r v o l u t o n o n c o n f i r m a r e a u d e o , etsi T h e i n e r pag'. 2 6 1 . n. ei astipulari quod nulluni

video.

testimonium,

I.e.

O b s t a r e v i d e t u r liuic c o n j e c t u r a e ;

U v e n r i c u m libelluin d e m i s s i s et s a c r a -

m e n t e p r e s b y t e r o r u m conjiigatoruni s c r i p s i s s e

exstat.

3 ) T l i e i n e r 1. c. pag. 2 5 8 . epistolam ad G r e g o r i u m d i r e c t a m e s s e t r a dii,

quod si re vera probari p o s s e t , S i g i b e r t u m

d e m o n s t r a r e t ; mìni v e r o , invenimus,

msi

imi mia m u n d i s " contra per

ejus

auctor

allato

doctrinaiii

qiiemcunque

conaris?

quod

vel

quod

ad i d e m (col.

e v c l a m a t : et sacro-saneta

qualemcuiique

23.5.) tu

a u c t o r e m non e s s e

statuundum loco

novus

inolimi

mysteria eis ministrata,

nos

indurai,

evangelii qui

„omnia corrector,

mundi sunt,

imniunda

assume

H o c ad G i c g o n i i i n p e r t m e i e videtur, m a g i s tameu

m a t i o m auctoris ultra s e ipsuin elati, q u a m cutioui simile.

directae

excla-

epistolae allo-

204 eo, de quo Sigibertus suam agere memorat, seil, quod legem „ad laicos promulgatali), qua imperitis persuasum est, conjugatorum sacerdotum tnissas, et quaecunque per eos implentur mysteria fugienda esse" omnium malorum causam probet eamque omnímodo impugnet. In hac vero, sicut in Sigiberti loco ad an. 1074, si argumentum dogmaticum spectes, de vi propria sacramentorum, si historiam, de malis, per leges novas in ecclesia exortis, agitur. in Epistola. I. c. col. 232. sic in Chronico: scripserunt (seil, sancti Patres) quoil Et nos quidem ante liaec doctosacramenta quae in ecclesia iiunt, rum temporaputabamus, inissasillas Cor- et similia quae per sacramenta in pus et Sauguis Christi spiriti! sancto ecclesia g e r u n t u r , neque eorum latenter operante eorundem Sacra- per qtios ainministrantur mala dici baptismus scilicet et chrisma,

mentorum effectum, seu per bonos, d e b e r e , neque ex eorum perversiEcclesiam tatibus aliquid contagii, unde m e -

seu per malos intra Dei

Spiritus rito apud lidelium mentes quasi vivifìcat, nec minus ad salutem su/iicientia vilebonorum meritis dispensatomm am- scere debeant, contrahere posse, e Gregorio col. 233. plitìcantur, nec malorum peccatis dispensentur,

tarnen

Sanctus mystice

quia

illa

attenuantnr.

Hoc est mysteriuin, quod

nec

bonus melius, nec malus pejus f a cere potest. ex Angustini libro de blaspheinia spiritus col. 234. Ad quam congregationein (seil, ad earn, quae ad redimenda peccata accepit Spiritimi Sanctum) si per malum clericum, sed tamen

catlioli-

cum ministrimi reprobum et iictum aliquis accesserit, corde non lieto in ipso spirito accipit remissionem peccatorum, qui spiritus in sancta ecclesia etiam isto tempore sic operatur,

ut nullius veram confessionem asperne-

t u r , nullius simulalione fallatili-, atque ita reprobos fugiat, ut etiam per eorum ministerium probos colligat. ex Anastasio col. 236. Malus bonum male ministrando sibi tantum nocuit.

Nam inviola-

bile sacramentuin , quod per ilium datum e s t , aliis perfectionein

suae

virlutis obtinuit.

Sigibertum in Chronico breviter attigisse illud „Hic est, qui baptizat", diximus. De eodem in Epistola commentarius

205 quidam

secundum

disquisifiones A u g u s t i n i

iegitur inter a l i a : col. Et

gcriptus e s t ,

ubi

234.

uberius atque

expressius

„ h i e e s t , qui baptizat

sive, a i t ,

tractans

ilium evangelii

versiculuin,

baptizet in ministeno servus bonus,

sive servus malus ; non sciât se ille qui baptizatur, baptizari nisi ab eo qui tenuit ]>otestateni baptizandi. et postea col. 2 3 5 . : Quos bapti/.at — inquit — ebriosus, quos baptizat homicida, baptizat adulter, Christus baptizat:

C o l l a t i s p o r r o , q u a e in u t r o q u e s c r i p t o d e illis, tium

simoniae

dissimulent,

dicta

bus,

qui

Vi-

sunt: in Epistola col. 2 3 7 .

in Chronico: aliis a simonia non

quos

—

Alii enim coemtione vel quo-

declinanti-

aliis notam avaritiae

honesto libet alio modo illicite usurpata e c -

nomine praetexentibus dum hoc quod clesiastica officia ablatis baculis et se gratis dare jactant sub

caritatis statim, sicut prius inter eos conve-

nomine vendunt, et ut de Montanis neiat, redditis, quaecumreatu modo dicit Eusebius, sub nomine oblatio- possidebantur,

sancte

et juste

a

modo posse haberi asserunt.

num artiliciosius miniera accipiunt.

A Ili istius in illum,

illius in

istum praelationes, quas injuste sortiti erant, ridiculo transferentes concambio, pie et religiose id lieri posse astruentes, vigilantia sua e x uno duplex periculuin constituunt. perspicuum

est, ab u t r o q u e s c r i p t o r e e d a m

bis, simili t a m e n m o d o nus l i q u e t , r

—

eodem

h a e c vitia t r a c t a t a

quo.in

Chronico

esse;

ver-

neque

q u o q u e d e bello

u m contra clericos agitur, dolore captum

l i u j u s libri

non iisdem

milaico-

et commotum

esse

scriptorem.

in Chronico: . . . hac opportunitate

|

laicis insur-j

in Epistola col. 2 3 1 . Illi autein, laicos dico, quibus

gentibus contra sacros ordines et se amministris tam ordinata agi placuit ab omni ecclesiastica subjectione e x - capitula, sua auctoritate delendencutientibus, laici sacra mysleria merant,

te

tes vesaniam, nihil e s t , quod con-

et de big disputant, infantes tra propositum

christianitatis

baptizant, sordido liumore aurium prò audeant, ecclesiae mysteria sacro oleo et chrismate utentes, in nere,

non

contem-

paryulos suos lavacro salutari

206 In Chronico : e\tremo vitae

vtnliatm

in E p i s t o l a col. 2 3 1 . Doininicum, fraudare ' ) , ipsi absque hnmili pec_

et usitatum e c c l e s i a e obsequium

s e - catornm confessione et solenni

pulturae a presbyteris conjugatis

a c - clesiae

cipere p a r v i p e n d u n t , byteris

(lepulatas

décimas

igni

viatico di'putnnt, siili

pres-

cremant.

migrare ad

ec-

religiosum

peccatorum

re-

demtionem snfficere a r b i t r a n t e s , si commissum saeviendi

sibi

in

ofiicium

pastores strenue

silos adim-

pleant.

Adde quod in Epistola Gregorius,

Ambrosius, Hieronymus

atque Augustinus, quos Sigibertus etiam in ilia pro Leodiensibus maxime citavit (et quorum rebus in Clironico tiorem dedit operam) praeter alios c i t a n t u r 2 ) , monstrandi

ratione plura sunt in utroque

diligen-

quod in de-

scripto

sirailia,

quod iisdem vel similibus verbis atque in Epistola ¡Ila plura dicuntur (sic ibi muliercularum nae

),

que,

in Epistola

vetulae

textrina

et opificum

quod haec Epistola e codice

offici-

memorantnr)

et textrices

deni-

edita

Gemblacensi

est,

neque poteris, quin nobiscum statuas, eam genuinum Sigiberti scriptum haberi posse,

nisi alius auctor, cui

jure adjudicari possit, prodeat. Agedum quod singulis

majori

—

vestigiis conjecimus,

etiam

ex

universa cognitione probemus. 4 ) A u c t o r statim ab in initio „quis

catliolicus

in

tanta

modeste dicendi

matris

ecclesiae

licentiain

perturbatione

precatus, non

—

doleat

1 ) cf. col. 2 4 0 . e a d e m simili modo r e p e t i t a . 2 ) col. 2 3 3 .

H n i c autem evangelicae a t q u e apostolicae sententiae p a -

tres omnes

consonant,

quos

doctrinae merito ecclesia reverendi

in

arce

auctoritatis

r e v e r e n t e r suscipit.

nomints G r e g o r i u s , A m b r o s i u s ,

positos vitae

Primnm

Hieronymus

et

quidem illi atque

Au-

gustinus. 3 ) cf. col.

230.

4 ) E x c e r p t u i n epistolae, quam nos primum S i g i b e r t o vindicare s t u d e mus, h o c loco dare aptum d u x i m u s ; plura

tamen

omisimus,

quae

et ap. S t e n z e l . I. pag. 5 0 0 — 5 0 2 . T h e i n e r . pag. 2 5 9 — 2 6 8 e x s t a n t .

207 ( i n t e r r o g a i ) quis viscera miserationis non imiliercnlarum

textrina

exerat.

„Nihil

et opilicuin oflicinas p e r s o n a r e ,

enim qnam

aliud totins

h n m a n a e societàtis jura c o n f u s a , cliristianae sanctitatis s t a t u t a convulsa, popularis status subitain iiiunutationem, ecclesiastici decoris i m p i a m d e liiationem, novas in doniinos perfidias s e r v o r u m , oinnimodas in

servos

suspiciones d o m i n o r u m , inlidissimas sodaliuin proditiones, dolosas in o r dinatain a D e o potestatem machinationes, amicitiam laedi, iidem negligi, et i m p n d e n t i o r i malitiae licentia i m p i a , et cliristianae religioni c o n t r a l i a dogmata induci et, quod m i s e r r i m u m csset, omnia liaec p o t e n t i a e o r u m , qui cliristianitatis duces vocantur, vel permissione concedi, vel consensu l'ulciri, vel a u c t o r i t a t e r o b o r a r i . " . . .

„Haec

superstitiosos

adinven-

tores religionis Iiabitu palliavisse, et nielli v e n e n u m a m m i s c e n t e s p e r p r a e libatae dulcedinis

gustuin mortem

quae pro a s s e r e n d a ecclesiarum

ad i n t e r i o r a t r a n s m i s i s s e , et

liberiate se cepisse gloriati

amia,

essent,

in

miserabile»! e o r u m captivitatein, vel m u l t u m malitiosos, vel multimi stultos vindices r e t o r s i s s e . "

„ S i enim — (animo pacein a n t e omnia a p p e -

tente, ductus p e r g i t ) — ad p r i n c i p i a r e d e a s , quid pulclirins, quid chri— stianitati conducibiliiis, q u a m sacros o r d i n e s castitatis legibus, s u b j i c e r e , promotiones ecclesiasticas non p e c u n i a e pacto sed vitae m e r i t o a e s t i m a r e , pivenis regis vitain •) et mores- ad suam

et s n b m t o r u i n utilitateni c o r r i -

pere, episcopalem d i g n i t a t e m ab omni saecularis servitii necessitate a b solvere."2)

—

Contrarium

vero

exemplis propositis d e m o n s t r a t ,

evenisse

multis a t q u e

gravissimis

proscriptiones, mutilationes

et c r u c i a -

t n s , q n i n etiam c a e d e s clericorum, laicornm i n s o l e n t i a m , o m n i u m cramentorum et

mysteriorum

ecclesiae

contemtionem,

foedissimam u n d i q u e i n g r u e n t e s vividis coloribus depingit.

T r i s t i s s i m a h a c r e r u m descriptione

praemissa,

sa-

superstitioneni ) —

ad i p s a m r e m

se

convertens l e g e m illam ,, s a c e r d o t u m c o n j u g a t o r u m missas etc. f n g i e n d a e s s e " o m n i u m m a l o r u m causam invenit. r u m opiniones, t a n q u a m recto

liaec s a c r a m e n t a

Sic l i t , u t ad refellendas e o sint i m p u r a ,

atque

polluta,

itinere p e r g a t ; p r i m u m , quaestione ex rationis t a n t u m lege i n s t i -

tnta, i n t e r r o g a i , stultior a n s u p e r b i o r sit v i a t o r , vascnli vilitatem saluberriinum

qui p r o p t e r

1 ) I n d e in a e t a t e m , q u a Epistola emissa est, conjici p o t e s t . 2 ) col. 2 3 0 — 2 3 1 . 3) vide a p . S t e n z e l et s u p r a .

adjacentis

et purissimum f o n t e m sub a r d o r e et siti

208 despiciens praetereat, et jnste — addit — illuni languere, qui oblatam certissimae sanitatis potionem recuset, pro e o , quod forsitan scabiosus est qui euin porrigat, deinde ad (sacrae scripturiie) auctoritatem, qua r a tionem longe vinci cuin Augustino ait, conversus Christi exemplum, qui Scvibas et Phariseos super cathedram Mojsis sedentes in omnibus, q n a e cumque dìxissent, audiendos doceret, digerit, porro dictum evangelii, secundum quod et impius ille Caiphas cum Sacramento pontiiicatus pro • phetiae spiritimi accepisset, proponit, atque . ,an iniirmius futurum sit Ecclesiae sacramenti™, ut impuri ministri, impuri quidem, sed ministri ad peragendum officium insuflicientiam supplere non possit" ex adversariis quaerit. ' ) Omnia munda esse mundis ; qualicumque animo Christus annuncietur, pertinere ad Evangeli! profectum. Huic autem evangelicae atque apostolicae sententiae patres supra memoratos assentari d i c i t , quorum ex unoquoque locos ad argumentum suuin probandum citat, potissimum

quae Augustinus de ilio ,,hic est

qui baptizat" tam religiose quam diserte edidit; loco Hieronymi idem, quod in baptìsmate etiam in aliis sacramentis Ecclesiae locum habere coniirmat. — jungit

vir

Adjectis etiam testimoniis e decretìs pontitìcum,

vere

cliristianus

„Romani

enim

pontiiices,

sub-

apostolorum

successores dici quidem, sed et esse possent, si gloriam suam quae— rentes et ad magnificamlam linguam suam de corde suo

prophetantes,

spirituale aediiicium in illorum doctrina fundatum aliqua in parte labefactare non timuissent.

Quia vero gloriosissimam Dei civitatem, a prin-

cipio suae fundationis usque ad perfectionis suae iinem pulchre distinctis pro temporum ordine ejusdem religionis cerimoniis, sub uno domino et una fide unus Deus et P a t e r omnium regit et confoederat; nulliis moveatur si per qualemcunque doctorem aliquem ilio etiam meliorem modo erudiat, qui olim cum, cum quo facie ad faciem loquebatur, per Jethro sacerdotem Median docuit. " * ) —

His omnibus expositis,

alii quid

inde conjiciant, videant, rogat ; se non ita diligentes esse, ut sacei'dotes indignos hoc modo detestali et sacramenta eorum

polluta habere pos-

sint, vel „permissam, immo injunctain laicis in eorum contumelias e t supplicia licentiam approbare valeant," neque ita religiosos vel esse, vel esse velie, ut contra sacrae scripturae auctoritates

„ c o n t r a evangelicas

et apostolicas institutions venire prae niinia religiositate

praesumant,

etiamsiliarum novitatuin auctoresad faciendam sibi fideni signisetprodigiis mirifìcari viderint. " Apostoli dictiun illud, quod anathemate affiigit ipsuin

1) col. 232 — 233. 2) col. 236.

209 angeliim (le coelo aliter evangelizantem, se valile revereri confitetur. Concludit hanc expositionem, erroribus et vitiis, in quae pars adversaria i n cidisset, miracnlis, quae vesanae mentis occaecatione statuere posse gloriati essent.

Iterum increpatis. 1 )

Sunt vero multi, qui a parte pontificum stantes refragati sint-) et Sigibertum in Chronico et (si conjectura uti lìceat) in his, quae modo perlustravimus, propria causa edicti Gregoriani posthabita, excommunicatorum quoque clericorum sacramenta,

quippe a nemine in dubium vocata, rata esse

defendisse, atque in hoc jam satis ab Anselmo Cantuariensi refutatum esse ') qui consonans fere dicto Gregorii Papae *) in Epistola ad Guilelmum Abbatem (Hirsaugiensem)

missas

et sacramenta coiijugatorum presbyterorum non propter hoc repreliendi contendat, quod ea, quae in iis tractentur, contemnenda sint, sed quod tractantes exsecrandi existimentur, „ u t qui Dei et Angelorum praesentiam non revereantur vel hominum detestatione repulsi, sacra contaminare désistant." His vero objectionibus et papae et viri, qu.mvìs xime reverendi, tamen

ejus asseclae nimis studiosi,

ma-

quibus

nihil veri inest, nisi quod edictum, quo sacramenta Illa populo interdicta essent, solum ad decretum de mulieribus abjiciendis 1 ) c o l . 236 — 237. 2) cf. Baronium XI. pag. 452.

Crìticam Pagii 1. c.

ad an. 1074.

Scbannat et Harzheim Concil. Germ. III. pag. 234. 3) Anselmtim (Cantuariensem) epistola ad Guilelmum Abbatem, Vili. Sig. refutasse apud plures recentiores invenitur (cf. Bellarmin de script, eccles. 1. c. Valerii Andreae Bild. Belg. pag. 809. Foppens. II. 1096.) Nomen Sigiberti in Anselmi operibus — quantum scimus — nusquam occurrit ; in Epistola ad Guilelmum Abbatem. lib. I. Nro. 56. in editione Lugdunensi ap. Laur. Durand. 1630. pag. 22. (de cujus aetate cf. Theiner. I. c. pag. 202.) de presbyteris conjugatis, quae in textu notavi, edixit. —

Kum in liac de presbyteris cpnjugatis

sententia mansisse,

acta synodoruin

docent

Londinensium

anni

1102 et 1108. ap. Baronium XII. pag. 24. pag. 66. Theiner. pag. 305 — 312. 4) vide supra pag. 199, „ u t qui pro amore Dei." etc.

li

310 exsequendum sufficere visum est, Epistolae auctor satis valide respondet, sic alteram partem exorsus: „Sed

forsitan

causentur super h i s , quod nos legimns,

que l e g e r e ; quod tenemus se etiain t e n e r e non certi

causa mysterii

verat consuetudini marum

ad

id

perductos e s s e ,

consuetudinaliter

consuleret,

regio

morbo

b u i s s e , perversitatis l i c e n t i a , modo r e f r e n e t u r , timi esse." —

parum

(inani

religiosis iniirniat, ciamus m a l a ,

medicamenti

quae in iinmensnm

et

satis

venialiter

sed

inole-

ut saluti

ani-

genus

adhi-

e x c r e v e r a t , duin

in

ilio

adversaiioruiii ratiocinationem

liane eniin niliil esse,

quo-

pravae q u a e diu

re>isti nequivìsse, novum

se

ex i g n o r a n z a rei

decreto

hoc

pecca-

argmnentis

valde

apostoli.

,,Fa-

nisi illud

ut veniant b o n a " se propter pec a t a ,

quae hixatis

te-

meritatis frenis commiserint, j u r e in liane contnmeliam incidisse, tamen Deo P a t r i misericordiarum se ipsos c o n l i d e r e , itaque etsi lioc ips s pati f u i t dignissimum, tamen illis liaec i n f e r r e exstitisse i m p i u m ; maxima mala inde secuta esse ostendit ; tamen, etsi bona inde maxima emersissent b o nnm illud tanto malo compensare, nihil esset, nisi quod, ne alius in peccatimi i n c i d a t , nos pecceimis, aut ut ille aliquis peccatimi evailat, nos eum ad m a j u s , vel ad aeque m a g n u m i n d u c a m u s , quia et in tuenda salute amentiae r e s e s t , aliqnem n e m o r i a t u r ,

de Mosella

R h e n o i m m e r g e r e e t s t i i l t u m , gladio incumbent!

corporis retractimi

gladium de

inanihus

e x c u t e r e et venenum letliale ori a d m o v e r e . " — Inde Augustinimi testem a c c e r s i e n s , contra m e n d a c i u m , „ q u o d occidit animam" se v e r t i t , a t q u e illud potissiinum

in

rebus

quae ad

religione™

pertineant,

vitandi!!«

esse d o c e t ; q u a r e etiamsi hoc edicto castitas vitae reformari possit, eam nullius pretii esse, si pro ea Veritas q u a e est stimma castitas, n e g l g a t u r . D e n i q u e iterimi quomodo iioc edicto omnia sacramenta violentur atque vita religiosa evertatur, explicans, incidit in dictum adversariorum, quod iniseris auditoribus dicant ,,quidquid timetis nos, potestate nostra freti super nos accipimus" atque ab hoc quam m a x i m e abhorret, quod liis siiitilibusque praeceptis homines illiterati rerumqtie imperiti ab itinere veritatis r e v o c e n t u r ; inde seditionein

contra clericos, qnos

antea magni

aestimare

consuevissent, concitari multis exemplis patere. Itaqne omnibus argumentis

et objectionibus,

qiiibus adversarii

ad

edictuin Pontificis defendendum usi e r a n t , refutatis, se non panca, „ q u a e adirne

dicenda

sunt,

praetermittentem,

alia

capitula,

ab

adversaria

parte e d i t a 1 ) , vanitatis et erroris p r o u t videtur pienissima seorsum c o n 1) Verborum epistolae : „ reliqua quaeque superiiis praelibata capitula ab illis e d i t a " sensus vix satis explicari potest dicto (col. 231.) „¡Ili

211 sideranda p r o p o n e r e " f a t e t u r , (am vero hnmilem et modestum se perii, ut eos, „ i n quorum mantis liaec forte veniant, p r e c e t u r , ne h i s , q u a e dicta sint, aliqua ipsis vel c o n t e n t i o n s vel pertinaciae contra parvitatem suam

suboriatur

susp'cio,

quia

fiat Christiana a e q u a n i m i t a t e ,

diun

rationibus

et auctoritatibus

id

paratus sit rectiora docentes et patienler

audire et iideliter credere et huiniliter obedire". —

Nonne et animus idem pacificus et religiosus, nonne eadem modestia, cenfessio peccatorum propriorum, et confidentia in Deum vere C h r i s t i a n a , quara in Epistola contra Paschalem laudaiimus; si cui dicendi genus non tam planum videatur, quam in ilia Epistola, reputet, h a n c haud dubie a Sigiberto, adhuc juniori, ncque tam piano turn calamo quam postea gaviso, editam esse. — 4-. Epistolae de jejuniis quatuor temporum. Adnectimus his, quae de vitae Sigiberti politicae ratinile atque de libellis ejus politicis diximus, pauca de epistolis, quas de jejuniis quatuor temporum edidit, partim quia „ipso poscente Henrico archidiacono Trevirensibus, qui regulas cujusdam Bernonis secundum allegoriam, ut sibi videtur, bene concinnatas, observant et a consuetudine Leodicensium discordant" respondisse fatetur ), partim quod quaestio, quam ibi ventilavit, ilia aetate plurimis synodis est agitata, atque inter ea, de quibus tunc partes ecclesiasticae decertabant, insignem tenuisse locum videtur. Cum jejunium quatuor temporum, quod Calixtus papa in ecclesia Christiana instituerat, jam cum aliis ritibus in Germaniam esset translatum, anno 813 concilio Moguntino est decretum, ut semper tribus diebus, feria IV, VI. et VII, primae hebdomade Martii, secundae Junii, tertiae Septembris, et ejus, quae fuerit plena ante vigiliam natalis Domini, Decemautem laicos dico, quibus ainministris tam ordinala agi placuit tuiatamen

inde decreta in conciliis Komanis prolata ab

capi-

auctore

designari con|ici potest. — Sigibeitum certe, si hoc loco tale dedit promissum, ei non stetisse probabile. — 1) L i b e r de S. e. cap. 171.

14 *

212 bris celebraretur. " ') — Cum vero r a t i o , secundum quam jejunium q. t. celcbrandum esset, incerta esse videretur, placuit synodo in urbem Seligenstat anno 1022 praesidente Aribone, Archiepiscopo Moguntino convocatae ? ) de eodem talc suffragium f e r r e : „ u t si Calendae Martiae in IV. feria, sire antea evenerint, eadem hebdómada jejunium celebretur. Si autem Calend. Mart, in V. feriam aut VI aut Sabbatino distenduntur, in scquentem liebdomadam jejunium differatur: simili quoque modo, si Calend. Juniae vel Septembres in IV. feria aut antea evenerint, in subsequente (Jun.) Vel III. (Septbr.) si in V. feria, aut VI. aut sabbato contigerit, in III. (Jun.) vel IV. (Septbr.) hebdómada celebretur. Si quando jejunium mensis Junii in vigiliam Pentecostes inciderit, jejunium cum vigilia non uno die celebretur, sed in ipsa hebdómada Pentecostes; mense Decembri jejunium semper in proximo sabbato ante vigiliam Natalis Domini celebretur." Eadem regula in Germania tunc praevaluisse videtur; certe Berno Abbas Augiensis, vir inter aequales et ingenio et doctrina insignis, cui ipse quoque Sigibertus adversarius laudes tribuit 3 ), singulari dialogo Ariboni Archiep. inscripto 4 ), demonstravit, decreto consonas regulas esse rectas, atque plenamsingulorum inter se jejuniorum q. t. rationem continere. Sic 1) cf. Harzlieiin, I. 411. Benedicti Capitulariaap. Pertz. Mon. Germ.IV. 2. pag. 54. cum notitia fontis ap. Kiuist. I. c. pag. 20. 2) scil. Ind. V. anno regni X X I . , imperii VI.

(lege IX) quae

quadrant in annum 1 0 2 2 ; iiule annus 1023 in Burchanli

omnia

Worina-

tiensis decreto X X . in fine. 1. c. fol. 334. falsus cf. Mascov. : C o m mentarii. pag. 253. —

Décréta exstant

ap. Burcliardum I. c. in

vita Meinwerci. Cap. L X X V I . Nr. 2. ap. Leibn. I. pag. 551 — 5 5 2 . 3) cf. infra et in libro de v. ill. Cap. 156. 4) cf. Bernonis Abbatis Augiensis dialogum,

qualiter quatuor tempo-

rum jejunia per sua sabbata sint obseivanda in Bern. P e z . Thesanro anecdot. IV. Pars. 2. pag. 53. sq.

213 eirim effici — dicit — ut sabbatum jejuni! primi non ante IV. Nonas Mardi

neque post VI. Idus JVJartìi

celebretur;

(cum vero Calendae Martiae, Juniae et Septembres ex littera dominicali cujusque anni ita inter se coliaereant, ut in subséquentes semper ferias incidaut) levi iude opera quartae feriae ejusdem mensis praecedentis respectu habito a sabbato j e juni! primi usque ad secundi et tertii sabbatum per quatuordecim hebdomadas ralionem deduci posse; ullimum quidem terminum jejuniorum mensis Decembri modo tredecim, modo quatuordecim hebdomadis a jejuniis Septembribus

distare ;

tamen cum auctor in hoc modo calculi allegoriam genealogiae sanctae ab Abrahamo usque ad Christum per terna quatuordena genera deductae in esse doceret, et in hoc genealogìae similem esse voluit, quod ultima domus majorum Christi, si Jechoniam semel ducas, tantum tredecim, si bis, quatuordecim generibus contineretur. Tantum tamen afuisse videtur, ut régula hoc modo et synodi auctoritate et scriptoris egregii argumentis commendata ab omni Christianitate acciperetur, ut jam aequales Bernonis, Wazo Leodiensis et Olbertus Gemblacensis antiquam rationem secuti

„dies temporis ante Calendas Martii non

excluderent a jejunio verni temporis, sed ih primo statini gabbato, immo in primo aliquando mensis die jejunium et j e j u nii historiam explerent'") Gregorius VII. vero, mensium discrimine omnino neglecto, ut jejunium qt. temporum, quod dicitur Martii, in prima hebdomada Quadragesimae, jejunium aestivale infra Octavam Pentecostes celebraretur -'), constituit. — lllud statutum receperunt episcopi Germanici, qui a parte Gregorii stabant in acta synodi, anno 1085 Quedlinburgi habitae 3 ) ; 1) cf. Sigib. libellum ¡irinimn ad Trevirenses. aji

Mart, et Durami.

Thes. anecdot. I. col. 304. 2 ) cf. Baronii Annales ed. vetus T o m . XI. pag. 588. 3) cf. Chronicon BernoUli Constant, ad an. 108:"). ed. Ussermann. I. c. pag. 128. pag. 520.

llurzheim Concil. Germ. I l i

pag. 200.

Stenzel. 1. c. 1.

214 idem GebehardusepiscopusCoiistantiensis anno 1094 auctoritate sinodali a d a m a n t 1 ) ; porro id Urbanus II. conciliis anno 1095 Piaceutiae et Ciaromonti habilis communem Christianitatis legem proclamavi ) ; denique — ut plura conciliorum extraneorum decreta transeam — episcopi anno 1105 (IV. cat. Jtmii) Nordhusam convocati, jejunia quatuor temporum in Quadragesima et hebdomada Pentecoste® Romano more celebranda esse statuerunt. 3 ) Eodem t e m p o r e , quo mos Romanus concilio agni 1095 proclamatus increbrescere c o e p i t 4 ) , Leodienses de recto modo jejuniorum celebrandorum dubii a Trevirensibus consilium „ Utrumnam stalim in primo sabbato Martii sit j e j u nandum, etiamsi idem mensis sexta aut septima feria proveniat vel incipiat, an in aliud sabbatum propter quartam feriam sit differendum" petiisse \ i d c n t u r 9 ) ; Trevirenses liac occasione usos regni a in a Bernone explicatam illis proposuisse, eamque argumentis et verbis auctoris commendasse, horum epistola apertissime docet. 6 ) — 1 ) Bernold. X X . pag

Constant, ad 3n. 1094. Baronius 1. c. pag. 644.

Mansi

795.

2) de concilio Piacentino, ap. Dern. Const, ad

an. 1095. pag. 1G8.

Mansi X X . 803. 806. de Claromontano cf. Guilelmmn Malmesburiensem IV. 2. fol, 73. 2. Mansi col. 818. Nr. XXVII. 3) cf. apwl Mansi I. c. col. 1195 e x Ekkehardo

Uraugiensi.

4) cf. Sigiberti epistolam primam in line pag. 3 0 5 . 5) Epistola haec perut, vel certe adhuc latet.

Ceillier XXI. pag. 3 8 4

— 3 8 5 earn etiain a Sigiberto scriptam esse contendit, quod l e vera argnmento quodain conlirinari potest, cf. I. c. p. 2 9 3 infra cum pag. 299. lin. 20. 6) etsi in liac epistola ( e x Ms. Regiimontis ap. Mart. I. c. pag. 292.) ipsuin non nomi.nant; cf. tamen pag. 294. ibid.

Si autem consuetu-

dinem ecclesiae nostrae scire vultis, et hoc legere vel molestai,

hue quod setiuilur

uiulire vos

non

est in sacrament oruyi libro, et seqq. cum

Sigib. pag. 304. Iìerno, a cujus ore vos pendetis, enjus verba sunt v o bis pro regula auSmei«t. pag. 4 8 — 50.

paucis exemplis

co-

Rerum comiexum integrum cf.

295 Nam cum Godeschalcus') Galium et Rioldum, duos pessimos homines adversus eu m insurrexisse atque mullís ecclesiae Trajectensi nialis illatis, ab amicis Pontificis interfectos Dodonern vero, consanguineum eorum et domesticum Pipinl hoc crimen eo ultum esse referat, ut Lantbertum ipsum Leodii commorantem, inter noctis conticiniUm cum militum turba intentatum, morti per satellitis manus pcrpetrandae traderet, Stephanus ) ejus relationem plerumque secutus, Galium et Rioldum multas episcopi preces, ne bellum sibi suisque inferrent, contemsisse, turn „cognatos et clientes" ejus eo ignaro, consilium, maléficos persequendi, cepisse, in majorem rei exornationem addat, — noster ') exordio a rebus, a Plpino tam egregie gestis, omnique domusejus condicione sumpto dolet, virtutem ejus eo obscuratam esse, quod Plectrudi legitimae uxori Alpaidem pellicem, ex qua Carolum Tudetem filium suscepit, superduxerit. Ex omnibus episcopis unum Lantbertuin Iieliae et Joanni aequiparaiulum 4 ) ausum esse annotat, cum rege graviter de hoc crimine agere, quod tantam sibi pellicis invidiam conflavit, ut ea rem ad Dodonern fratrem suum, tunc Pipini domesticum deferret, eumque ut communem gentem suam a magno illo quod ipsis, si a Pipino dimitteretur, immineret, probro ac dedecore tueretur, precaretur. Turn Dodonern - pergit — « p e r se et per valentiores generis sui" episcopum compescere studuisse atque cum eum inñexibilem invenisset, Galium et Rioldum fratres et Dodonis consanguíneos, ut neptis suae Alpaidis miserantes vicem, episcopum insectandi, occasionem cepisse atque cum omnibus injuriis

1) Cap. II. Nr

15. pag

577.

2) Cap. III. Nr. 31. 32. pag. 587. 3) Cap. IV. Nr. 38 — 39. 4) Alludit ad liane parabolani in utiaque Vita cf (Ren.) Chapeav. Cap. XVI. in fin. pag. 424.

In vita altera eandem fusius exposuit. Nr. 39.

et quorum inutabatur — Nr. 40. timebat rabiem. lum — calicem Domini.

Helias

in

cae-

296 illatis non solum ejus animum frangere non potuissent, seti etiam ex contrario, cum asseclae ejus, eo inconsulto, arma cepissent, illius consanguinei Petrus et Audolecus Gallo et Rioldo in pugna mortem intulissent, Dodonem horum caedem ipsius episcopi caede ulcisci decrevisse. Iisdem diebus Lantbertum a Pipino, qui in Jopiliam villani Leodio confinerei venerat, per publici negotii speciem invitatura cum principe et pellìce cumque omni curia in convivio consedisse; principerei oh latum sibì a pincerna poculum episcopo afferri jussisse, ut a consecrata ejus manu sibi porrigeretur ; proceres minores principia exemplum secutos onines, ut pocula ex ipsa episcopi manu acciperent, efflagitasse, horumque turbae clam se Alpaidem iinmiscuisse, quo certius, hoc honore astute occupato, viam illius sibi gratiam reconciliandi inveniret. ') Lantbertum, comperto hoc dolo, statini proterva hac mulieris versutia coram principe increpata e convivio abiisse, et cum hora vespertina domum proficisci constituisset, a Pipino jussum, ne conjuge sua non salutata abiret, publice coram principe testatum, divinis se legibus impediri, quominu8 cum ea quidquam commune h a b e r e t , Pipino vero, nisi resipisceret, iram Dei interminatum esse.-) — Quo cum res pervenisset, Alpaidi nihil jam reliquum visum fuisse, quam u t fratrem obtestaretur, ut quantocius de occidendo Episcopo cogitaret, quare cum Lantbertus Leodium venisset, Dodonem, quippe cujus animum cum dolore de nece nepotum 1) Nr. 43. 44. Sigib.

inde in «traque Vita (Chapeav. Cap. XIII.) o c -

casionem cepit, res S. Martini

Turonensis,

qui ipsi

dilectissimus

fuisse videtur, in memoi'iaui revocandi ; recordatur, quo honore uxor Maximi Iinperatoris Martinum coluent e Dialogo II. 7. pag. 70. Bibl. max. patr. VI. 365.) et Martinum,

(vide supra

convivio Maximi

assidente»!, poculum, jussu iinperatoris sibi primuni datum, ut ab ejus dextera sumevet, postquam e b i b i t ,

presbitero

tradidisse. ci.

Vitain S. Martini, cap. 23. I. c. pag, 353. cf. not. m. et n. ad cap. IV. 1. c. pag. 599. 2) TS r. 44. 45.

297 suorum dolor geminatus de sororis repuisa stimularet, ad vicum Auridum ') secessisse, atque sociis collectif, a domo etiain régi a, suo vel sororis suae nomine evocatis auxiliariis armisque paratis nocte insequenti martyrem aggressum esse. Qua de discrepantia inter veteres biographos et Sig., ut recte judicari possit, ea opus est examines, quae spatio inter eos interposito, eadem de re tradita sunt. Hic primus se offert Anselmus (si quidem genuinum ejus textum adeas-) qui ipse jam criticam hujus rei disquisitionem ingressus, primo quidem rem ex Godeschalci et Stephani rationibus explicat, post ut aliorum de eadem re opiniones communicet 3 ) locum ex Reginone aifert, qui talis est: E a aetate claruit Lambertns, Tungrensis ecclesiae episcopus,

qui

dum regiam domum zelo religionis accensus, increpasset, ab iniquissimo Dodone et aliis viris de palatio missis, improvise conclusus, intra domum Ecclesiae in Leodio vico o c c i d i t u r : 4 )

tum denique „alterius scripturae relationem. nobis a prioribus relictam" adjungit qua ,,1'ipinus sororem Dodonis legitimae conjugipellicem induxisse, Lantbertus vero solus auctoritate

3) Q n o d , onde didicerit, ignoramus. —

Narrationi suae de causa

martyrii congruit, quod (Cap. V. Nr. 53.) „ si qua pellex se ingessisset ad corpus martyris osculandum, quasi quodam turbine

rota-

tam, retrocessisse," et (Cap. V. Nr. 61.) Griinoaldum eo forte amplius devotum fuisse S. Lantberto, „quia pro defenso inatris ejus Plectrudis matrimonio occubuisset" enarrat. 2) scil. ap. Mart, et Dur. Coll. ampi. IV. col. 848. Cap. VI.

Textus

Cliapeavillii mutilum tantum excerptum hoc loco esse videtur. Cap. Xr. I. c. pag. 117. 3) Cap. Vii. 1. c. col. 849. „Item alia de eodem opinio." 4) ap. P e r t z . I. pag. 552. dext. ad an. 635. Non immerito

Suys-

kenus Anselmum insectatus est (1. c. pag. 541.) quod loco Reginonis nimis festinanter lecto, Aquilejensem synodum tempori Vigilii P a pae adscriberet ; tamen ob liunc errorem excusandus est, neque quidquam ille ad rem ipsam referre videtur.

Reginonis locum de L a n t -

berto tantum usque ad verbuin . increpasset : edulit. cf. Sig. Cliron. ad an. 098. —

298 sacerdotali priiicipem publice adulteri! arguere non reformidasse, atque hoc effecisse, ut jam jamque minus in fornicaria insanirei" traditur. Illam tunc, furore et libidine aestuantem quasi alteram quandam Jezabel in Heliam, vel Ilerodiam in Joannem ') fratrem gemebundam adiisse,') fratri contumeliam a sacerdote sibi illatam memorasse „instinctu ipsius aversum a se regis animum; mori satius esse, quam tara honestis ignibus privari cum dedecore: faxit ut sacerdos intereat, nullum posthac regalis thalami fore dissidium ;" Dodonem, armatis statim ex domesticis regiae domus militibus auxiliariia hoc jussum exsequutum esse. — Addit Anselmus, relationem illam quasi coniirmaturus, se scriptorem vitae ejus haue causam ideo tacuisse arbitrari, „ne, ut fit, eorum incurreret offensam, quorum majores tali notati essent infamia" ') quod Sig. Godesclialcum aetate vixisse Pipini tertii et Caroli Magni, per Carolum Tudetem Alpaidis nepotis et abnepotis, monens, clariu8 explicavit. Qualis sit „illa scriptura", cum omnes criticorum investigationes adhuc fefellisse p u t e t u r , observatione dignum est, jam apud poetam biographum S. Lantberti haec legi : Interea domili Pipini principis anctor Hujus erat sceleris, dictus de nomine Dodo In quo fílenles,

patrium

vexasse

pulantnr

1) Eandem vides parabolani, quam apud Sigiberti utrumque

textum

(vide pag 295. Nota 4 . ) ; quae vero cum in textu Chapeavilliano non invematur, Sig. Anselmo genuino usum esse pvobat. — 2j In textu Cliapeavill. Cap. XI. pag. 1J.7. „fratrem per internuncios convenisse" traditur. 3) Kt id quidem tantum in textu Marteniano.

His duobus argumentis

(vide not. 1.) vix opponerem , in textu Cliap. nomina Plectrudis et Alpaidis addita esse (l. c. pag. 1 1 7 ) quae quidem Sig. ex aliis fontibus cognoscere potuit, nisi uno loco etiain sententiae et verborumhabitus ap. Sig. propius ad Cliap. quam ad Mart, accederei cf. Acta Cap. IV. pag. 597. Nr. 41. lin. 4 — 6. si per — divortium pag. 598. Nr. 45" lui. 15. si diu-divortium cum ed. Chap. cap. XI. 1. c. pag. 117. lin. 19. comiuodius — separali, coll. cum Mart. Cap. VII. col. 850. — cf. supr.

299 Jam elicti f r a t r e s 1 ) ejus de carne propinqui F'ertur enim trito multis sermone, quod esset Praesul Landbertns,

diris invisus

amicis

Pravi Dodonis, pallens ob stupra

sororis

Hints ad regem, quam rex cum conjuge viva Ducebat pellicem, procutcans jura

pudoris.

unde id jam vulgi rumore saeculo decimo ineunte vulgatum fuisse constat.

di-

Fontem quoque Reginonis viris do-

ctis invenire contigit, seil. Adonis Viennensis Martyrologium, in quo ad diem 17. Septembris:-) Tungrensi dioecesi in L e o d i o , villa publica natalis sancti berti episcopi.

passet, cum rediens orationi regio,3)

Lam-

Qui dum regiarn domum zelo religionis accensus increincumberet,

ab iniquissimis viris de palatio

missis, improvise conclusiis, intra domum ecclesiae occiditur: —

Cui l o c o 4 ) Regino cum nomen

Dodonis carnificis in-

1) scil. Gallus et Rioldus. cf. locum in Comment, praev. pag. 540. Nr. 127. 128. 2) in edit. Rom. 1745. pag. 480. cf. Comment, praev. Nr. 140. pag. 543. —

Adonem secutus est Notkerus in Martyrologio.

3) Verbum: regio:

gravissimum pro r e m m connexu omisit Suyske-

nus 1. c. 4) Est ille omnium, quibus Lantbertus in discordiis, nisi cum Pipino et Alpaide, tamen cuin regia domo occubuisse traditnr, vetustissimus. Aliorum martyrologiorum testimonia de hac re nihil tradentia jam Cointius T o m . IV. ad an. 708. et Suyskenus. I. c.

examinaverunt

(Pseudo) Marcellini Vitam S. S u i t b e r t i , in qua Cap. 22. ap. S u r . Vit. Sanct. II. pag. 2 2 . :

E r a t autem eo tempore serenissimus P i p t -

nus dux liabitans in Joppilia cum Alpaide pellice sua.

Plectrudis

vero dux exiinia et devota princeps, moram traxit Coloniae A grippinae. Cap. 25. 1. c. pag. 24. contigit anno ab Inc. Dom. 714. P i pinum de Herstallo, strenmim principem et M a j o r e m - d o m u s F r a n corum dolentem super innocente inorte sancti sui Lamberti

Tun-

grensis episcopi ad mortem aegrotare: et eodem: E t quia sanctus Lambertus Episcopns eundein Pipinum de illicito connubio Alpaidis increpaverat martyrium subiit" inter fontes non cito, quia cum a e tate

etiam

auctoritas ejus valde dubia. cf. Acta Sanct. Mart. I,

pag. 7 8 — 8 2 . Mabill. Acta III. 1. 239.

300 sereret, 1 ) aliud, idque graiissimum, detraxit, nimirum illud „cum rediens orationi incumbered' ex quo jam saeculo nono narrationem de adventu Lantberti in curiam, discordiis, quae ¡Ili jam nocte insequenti causae martyrii fuerint, ibi exortis, similem fortasse il lì de convivio, quam pulcherrime nobis Sigibertus tradidit, divulgatam fuisse, persuasum habeo, atque nostrum potius earn primum e vulgi rumore acceptam litteris mandavisse, quam finxisse, lit existimem inducor. — Hinc singulas partes narrationis Sigiberti diversa auctoritate niti perspicuum est, quippe quae modo poetam anonymum redoleant, modo Regiuoni, modo Anselmo, ignotoque ejus fonti debeantur, dubium est, num eas recto modo connexuerit, et quo j u r e Dodonem ob id tantum, ut pium etconstantem episcopi animum deprimerei, consanguíneos contra ilium instruxisse dixerit. — Plane esse justam, Lantbertum splendidiori adhuc gloria decorandi, viam jam qui post Sig. de ejus rebus scripserunt, Nicolaus 2 ) et Aegidius, tam bene perspectum habuerunt, ut Galli et Rioldi caedibus prorsus omissis, eum solo hoc castitatis patronatu interiisse enarrarent. — Jam his de fontium testimoniis expositis, benevole lector, fortasse nos etiam de re ipsa judicium nostrum propositaros, et utrum in hoc veterum de altera martyrii Lantberti causa silentio acquiescendum, an cum recentioribus testibus Alpaiclern contemtam episcopo exitio fuisse statuendum sit, disceptaturos esse exspectabis. Sed cum artem historicam eo tempore jam defunctam esse arbitremur, quo in hujusmodi rebus conj^cturas adhibere et utile et laudi esse duceretur, vix jucundum fore censemus, si argumentis Henschenii, Cointii, Mabillonii, Pagii, Suyskeni pro veterum,

1) Pertz. Mon. I. 537.

Vitam S. Lamberti fontibus Regmonis

adiiu-

merat. 2) cf. Cap. V. in Actis pag. 6 1 2 — 6 1 4 . qui omnino causas inagnopere cxornavit. 3) Cap. XI. pag. Il'J. cf. Comment, pracv. pag. 592.

maitym

301 Fisenii nova

et

Slusii ') pro

addere velimus.

—

recentiorum

auctoritate

S a t i s sit a d d i d i s s e ,

ad r e f e l l e n d a s S i g i b e r t i e t A n s e l m i n a r r a t i o n e s

ex

quae

interiori-

incerta.2)

b u s c a u s i s aliata sint, i p s a e s s e A Leodiensium ,

certantibus

omnia,

in q u o r u m usura d u b i u m n o n e s t q u i n

S i g i b e r t u s V i t a m S . L a n t b e r t i c o m p o s u e r i t , aliquo m o x

pessima

Nam M c o l a u s 5 ) ecclesiae S. Mariae et S.

ei gratia r e l a t a e s t .

Lantberti canonicus, W e d e r i c o ,

abbati m o n a s t e r i i

Laeliensis,

( L i e s s i e s i n I l a n n o n i a ) ab a n n o 1 1 2 4 — 1 1 4 7 . V i t a m S. L a n t berti dedicavit, satis v e r b o s a m ,

4

) inter cujus fontes

Chroni-

con quidem „ S i g e b e r t i venerabili« m o n a c h i d e coenobio G e m -

1) Renati Francisci

de Sluse (canonici Leodiensis) de tempore et

causa martyrii B. Lamberti Tungrensis Episcopi Diatribam chronological» et historicam Leodii 1679. editam ipse non vidi, et tantum e Commentario praev. Nr. 114. 1. c, pag. 537. et seqq. arguments ejus cognovi. 2) cf. loco omn. Suyskenum in Comm. praev. a Nr. 143 — 1 5 8 . — De anno mortis Lantberti res ita se liabet : Tlieodardi mentio lit in diplomate die VI. Septbr. anno Vili. Cliilderici Trajecti dato (cf. Acta Sanct. Septbr. III. 586.) ergo eum non ante annum IX. Cliilderici, regis Austrasiae, die X. Septbr. occisum esse probabile est.

Ade-

ptus vero est Childericus regnum Austrasiae circa an. 660. (quod XIV annos tenuit. cf. Bouquet II. 691.).

Lantbertus e testimonio

biographi S. Huberti 1. c. pag. 45. (reperito a Sig. in line vitae: XL. episcop. anno) quadraginta annos tenuit episcopatum ; itaque eum non ante an. 708. diem supremum obiisse constat.

Anno 714. (vide

supr. pag. 292 cum Not. 5.) Grimoaldus jam in basilica Leodii ejus memoriae dictata preces f u d i t , quae etsi non basilica Leodii post translationem per Hubertum instaurata, quod Sigib. (cf. Nr. 61 ) falso opinatus est, basilica tamen ibi instituta, dura corpus adliuc Trajecti erat (cf. Godesclialci Vit. IH. Nr. 25. pag. 579. Comm. pag. 538), fuisse, omnisque ea res paucos annos post martyrium jam effluxisse probare videtur, ergo Lantberti mors non post annum 709 vel 710, Tlieodardi non post 669 acciilisse videtur, et Sig. liunc an. 698. illuin an. 658. obiisse existimans decern fere annis erravit. — 3) cf. in Comm. praev. pag. 520. e Gall. Christ. 4) edit. ap. Chapeav. I. pag. 371. — 409. Acta I. c. pag. 602 — 6 1 4 .

302 blacensi" d u x i t , ' ) Vitam vero praeterit; quamquam qui earn inspexerint, pro explorato habebunt, illam vitam a pieniore Sigiberti Vita ita fluxisse, ut ordo plane retineretur, ipsa interdum verba repeterentur, 5 ) licet Sigiberti fontibus, Godeschalci et Stephani Vitis, Gestis reg. F r a n c o r u m , Reginone Vitis S. Landoaldi et Landradae 1 ) non sine industria in auxilium advocatis. Quamobrem cum non h a b e r e t , quo novo addito de Lantberti rebus bene mereret, superbia autem avocaretur, quo minus se Sigiberti vestigiis insistere fateretur, furtim ejus bona pro suis usurpavit. Praeter has quatuor sive quinque Vitas S. Lantberti inter codices monasteriiAdmontensis *) una annotatur, cujus et exordium: „Lambertus nobilis genere, sed nobilior sanclitate vitae" et finis „ c u m multa civitatis mestiiia sepulturae ded e r u n t " ab his omnibus discrepare, quae ideo digna videtur, quae accuratius pervolvatur. 1 ) I. c. pag. 603. 2 ) cf. e. g. Vitam S. Landoaldi Cap. 4. Propter quod —

constitnit

cum S i g . Vit. Nr. 4. Vir illustris Aper — vanitate et Nicolai Nr. 7. At vir illustvis — saeculi; cf. Nic. pag. 611.

Cap. IV. Nr. 51. in fin. 1. c.

N o s vero — erigamns cum Sig. Cap. III. Nr. 37. in fine. quem

di-

cunt clericuin Coloniensem cuin pag. 294. not. 3. N r . 62. et 63.

N o s , ut — erigamns; cf. Nic. Nr. 19. de Pliaramundo,

de

convivio cum pag. 296. cf. Nr. 10. „multo feliciorem se reputans talis alumni fainulatu et contubernio, quam Moysen Josue" cum loco Vitae plen. Nr. 7. H i e videor — fieri vid. pag 286. Not. 2. 3) cf. Prologum 1. c. pag. 6 0 2 — 6 0 3 . 4) in 2ft4)io VI. pag. 164 — 165. sub littera e. cod. membr. saec. XI. Legendas Sanctorum continentis e catalogo V. D . Alberti Mucliar.

303 6. VITA S. MACLOVII, E P I S C O P I A L E T E N S I S . Iiis libris, quos Sigibertus de rebus Gemblacensibus et Leodiensibus vel ipse primus composuit vel politiore stylo edidit, addere iiceat Vitam S. Maclovii (Episcopi Aletensis) quam ipse se ,,urbaniori stylo meliorasse" confitetur. — IIuj u s enim Sancii memoriam quamvis, quomodo cum monasterii Gemblacensis historia cohaereat, non pateat, tarnen ad earn aliquo modo pertinuisse, ex epistola auctoris ad Thietmarum Abbatem Gemblacensem scripta vitaeque praefixa 1 ) conjici potest, qua se vitam illam „diligenter quidem, quantum ad veritatem historiae antiquorum stylo exaratam sed cum minus ordinate digesta, minus composite descripta sit „ a d h a e c barbarismis et soloecismis nimis confusa, longo oblivioni» et negligentiae situ adeo latuerit obducta, ut quasi nullius auribus digna, jam ab hominum recesserit memoria" ipsius Abbatis jussu ,,inspecto historiae textu, et pro posse eraso vitiorum contractu, meliorandam quantulocunque sermonis eulta" suscepisse fatet u r ; quamobrem vix credibile est, Thietmarum memoriae viri sancti, qui non amplam admodum famae celebritatem consecutus esset prosequendae tam intentum fuisse, nisi certa quadam et peculiari causa motus fuisset. 2 ) Addit Sigibertus pro modestia sua haec de ratione, qua opus illud „non utvoluerit, sed quomodo pro ingenii tenuitate value-

1) Vita tantum édita est in Surii Vitis Sanct. probb. a. Mabill. Acta. Nota a pag. 217. in Henschenii Commentario de Brendano. Acta Sanct. Maji Tom. III. pag. 602. cum Sig. Cap. I. (de matre D a m i et de nativitate in nocte vigiliae sancti Paschatis, qnod atrumque in Vita Mabillonii omittitur); cf. Boscium ap. Coint. 541. Nr. 72. Ann. I. 604. Macliutes cum Aarone — conditione existebat cum Sig. Cap. 12. — consanguineus erat et Vita Mab. Cap. 9. Cap. 10. in init. Cap. 12. init. cf. Boscium ex membranis Floriacensibus ap. Coint. ad an. 562. T o n i l i , pag. 12 —13. Pro multis — pomorum cum Sig. Cap. 20. et Cap. 25. in init. — effugeret judicium, et Vita Mabill. Cap. 17. in line. Cap .20. in init. ; Boscium ap. Coint. 565. Nr.7. II. pag. 56. Insignibus — labefactari et perire, cum Sig. Cap. 25. Missa itaque — maledictionem, et Cap. 20. Vitae Mabill.; Boscium eod. loco: Tum denique — dependentibus, eadcmqne ap. Mab. e Cap. 22. pag. 221 —222. cum Sig. Cap. 25. et 26. et Vita Mab. Cap. 20. in fin. Cap. 21.; cf. Bosc. ap. Coint. 1. c. Sacratissimi — loquelam, et eadem ap. Mabill. pag. 222. Cap. 23. et ibid. Cap. 24. cum Sig. Cap. 27. quibus similia in Vita Mab. non Ieguntur. — Sigibertus nomen Machutis, quod Vita Bosciana attulit (cf. loc. cit. Cointii et Hist. litt. IV. 194. IX. 554) quamvis non reciperet, tamen illi „Maclovii" apposuit. cf. Epist. ad Thietmarum. Chron. ad an. 561. 2) In liane quoque sententiam jam ivere auct. Hist. litt. Frane, loc. Not. 1. cit. 3) Auctores List. litt. Frane. IV. 194. eam ab Armoricano quodam circa finem saec. Vili, scriptam existimant.

20 *

308 adhibitam esse, verisimile est,') de qno, cui uíraque ad manum est, accuratius dijudicabit, id simul certius

discernens,

nura Sigibertus \ i t a quoque Mabilloniana usus sit. -) — l'1111 ni tantum superest, de quo, giberti iter

opuscula

dico

illud

transeamus , a Brendano

priusquam ad alia Si-

pauca

et

nos

Maclovio

addere

oportet,

susceptum,

quod

inter mythos medii aevi geographicos postea praecipuum locum tenuit, atque tabul. s orbis terrarum pictas Ínsulae nomine locupletavit.

—

Legiraus in Vita S. Maclovii apnd Mabillonium , 3 ) Maclovium et lirendanura,

cura maliüarn sociorum evitare stu-

derent, navi instructa ,,cum pluralitate ultro sese sequentium nauticam peregrinationem invasisse

et quaesiisse ínsulas so-

litarias, s e d , dum humana fugerent vi(ia, multa perpessos esse pericula, multaque hórrida sustinuisse portenta, contra quae innúmera fecissent miracula: quae si quis indagare velit, in libro Brendanicae

peregrinationis

invenire poterit"

in qua Macloviura mortuum suscitasse legi.

„ N o s vero

—

addit vitae auctor — suppressis his, quae oranino extra usum videntur, vel liumanae conversationi sunt incógnita, quia iu-

1 ) cf. locos pag. 8 0 7 . Not. I . collates. 2) Sigiberti Vita S . Maclovii exstat manuscripta in eodein cum Vita S . Guiberti et Libello de gestis Abb. Geinbl. codice Lipsiensi (de quo vide supra pag. 2 5 7 . 2 6 0 . ) fol. 6 2 — 7 8 6 iisdem verbis initii atque in textu edito. cf. Naumanni Catalog. 1. c. In Sanderi

Nomen

ibi Masclovus:

Bibl. B e l g . mscptr. I. pag. 2 6 2 . in Catalogo

ptarum vitarum Sanctorum

exstantiuin

legitur. manuscri-

Insulis apud Claud.

Dores-

mieulx ( 1 6 4 0 ) Vol. B . N r . 2 2 . a n n o t a t u r : Vita Sancti M a c n t i , cujus Prologns incipit:

Quoniam philosopliia:

et t e x t u s : Britanniae situs

insulae ab antiquis: (divers, igitur a S i g . e t M a b i l l . ; num eadem cum B o s c i o ? sive B i l i o ? ) ; ap Sander. IT. pag. 1 0 8 in Catalog, mspt. codd B i b l . inonast. Codice cnto:

B . Maviae de L a u d e ord. Cist, dioec. T o r n a c . ( 1 6 4 2 )

Nr. X X W I I .

inter L e g e n d a

annotatur.

3 ) cf. Cap. 6 . et 7 . I. c. pag. 2 1 8 .

S a n c t o r u m , Nr. 3 3 .

de

Ma

309 accessibilia, ad ea, quae de Sancto nostro specialiter descrlbenda coepimus, et quae certis argumentis facta probantur, stilum vertamus." Bcatos igitur viros longa navigatione fatigatos, atque Angelica visitatione admonitos, ne quod ubique esset, longo maris circuitu, longisque terrarum spati!« quae erent, cum ubique praesens Deus non extra cordis hospitium in hac mortali vita sit quaerendus — ad monasterium esse reversos. — Fusius de eadem re alter Maclovii biographus, Boscianus egit 1 ): „Insulam in illis partibus famosissima™, in Oceano videlicet positam, vocabulo Imam, quae lion minimam Paradisiacarum deliciarum similitudinem habere ferretur, Maclovium cum magistro et sociis disposuisse navigando adire ; parata nave et omnibus tautae navigationi opportuuis instructos, nonaginta quinque circiter numero fratres profectos esse ; cum vero hac et illac diu navigando vagantes, insulam invenire nequissent, peragratis Orcadibus caeterisque Aquilonensibus insulis ad patriam rediisse," Machutem vero ordinatum episcopum ad praedictam insulam, in qua fama ferretur coelicos cives inliabitare, cum magistro Brendano aliisque sacrìs aeque viris alterum iter parasse, qua per septennium in mari versati septies Pascha ceiebravissent; relatione de gigante resuscitato et ceto marino immixta, addi t Hen&chenius — cui hoc debemus fragmentum — a vitae auctore prosperum peregrinantium reditum tradi. Quae relationes, quales in Vita ipsa fuerint, cum ignoremus, fortasse ex iis, qui ¡Ila utebantur, conjecturam facere licet; — primum e Sigiberto nostro, qui hoc modo narrationem e^orsus: „fama, quae facta et infecta soleat loqui, tradi „esse quandam insulam in mari, quae praeter cetera felicitatis suae commoda, quibus prae ceteris terris et insulis credatur abundare, hoc miraculo dignum dicatur habere insigne, quod coeli cives in ea ferantur habitare" addit: „Super hoc si rei considerelur Veritas, ex ilio illis insulanis liane vi1) cf. Cap. 5. et 6. ap. Ada Sancì. Mens. Maji Toni. 111. pag. (j02.

310 vendi felicitatelo imputari, qua apud eos in nullo exorbitaret moralis rectitudinfe probitas, iinmo in omnibus potenter regnaret naturalis legis sanctitas." — Ad banc insulam — quam et alio loco nomine usitato „fortunatarum insularum" designai, ' ) investigandam Maclovium esemplo Brendani incitatum esse „quippe cujus tota intentio ad felicem insulam quaerendam non minus flagraret, et qui hujus novae peregrinationis incentor existeret 2 ) et auctor, ut scrittura vitae ejus demons trat, quam si quis desiderat legere, quid de ea aeetimare d e b e a t , sapientium ediscat judicio." Ut rum vero eos „soia quaerendae felicis habitationis voluntas" ad illud iter commoverit, an „aliqua ex parte subrepserit animis eorum humanae curiositatis voluptas" discutere non audet, tarnen, ut hoc iter Deo non displicuisse probaret, quaedam miracula adnexuit. — Pasehalem apparuisse solemnitatem, quam cum S. MacIoviu8 solemnibus Missarum rite celebratis agere voluisset, locus vero ei deesset, quippe qui circumferens visum, quantum permittebat horizon, nihil videret, nisi superius caelum et inferius liquorem, aquarum, obnixas preces ad Deum mittenti praesto fuisse bslenam, tantae corporis vastitatis, ut r u p e s , tantaeque immobilitatis, ut insula stabilis esse ab hominibu8 putaretur, in hac omnes navigationis socios numero fero centum octoginta sacramentorum ordinem rite celebrasse, atque demum in navem reversos, balenam fuisse, in qua substitissent, et quanto periculo Dei auxilium eos eripuisset, intellexisse. T u m „ cum tantopere pro quaerenda ilia laudabilis famae insula laborassent" factum esse, ut ad aliam insulam applicarent; i b i , optata arena potitos, offendisse tumulum sepulti hominis giganteae molis et proceritatis ; hunc a mortuis suscitatum a Maclovio interrogatum, quis 1 ) Chron. ad an. 561. 2 ) Primam igitur navigationem a Vitae Boscianae auctore Cap. (>. enarratam silentio transmittit, fortasse earn inter superilua ducens, quae recidere in animo haberet. —

311 et unde fuerif, et uum Christiana fide imbutus sii, responsum dedisse: „se a parentibus suis occisura esse atque infernalibus claustris deputatum, dirurn et interminabilem tulisse cruciatum, se quidem, cura cognitionem sanctae trinitatis Iiabuisset, at in vita eam agnoscere noluisset, precari, ut dignus censeatur, qui baptisrao salutari renascatur; tunc igU tur a Maclovio baptizatum atque viatico Dominico instructum, quindecim diebus supervixisse atque defunctum in eodem tumulo repositura esse; navigatores vero, incassuin exliausto labore diutino, atque cum septennio expleto nulla spes desideratam insulam inveniendi reliqua esset, in patriam rediisse. — Praeter Sigibertum aiferendus est Vincentius Bellovacensis, qui in excerptis e gestis S. Maclovii Vitam Boscianam vel similem illi recensionem adhibuisse videtur.') — Redolet illam, quod duo itinera distinguit, atque de primo ilio ante episcopatum Maclovii suscepto eadem fere sed in breve coarctata affert-), in narrando autem altero itinere primum navigatores septimo demum anno in insula quadam sepulcrum invenisse contendit; paululum tamen immutatam narratiun1) cf. Vinc. Bell. X X I . Cap. XCIII. post locum Sigiberti ad an. 561. E x gestis ejus.

H i c parentibus etc. cum Iocis Vitae Boscian. Cap. I.

cf. pag 307. Nota 1. E t in pluribus l o c i s , in quibus Vitam Boscianam

conferre non

l i c e t , fabularum ordo et explicatio ad Sigibertum prope

accedimi,

cf. Sig. Cap. 4. cum XXI. 9 6 . , ab init. — illuminatami Sig.

Cap.

13. cum Vinc. Cap. 99. ab init. — falconum ; Cap. 14. et 15. cum Vinc. Cap 99. Cum autem — usque ad fin. ; Cap. 18. 19. cum V l n c . Cap. 100

ab init. — r e d u x i t ; quarnvis non

e Sigiberti Vita e x -

cerptos esse constet (cf. Cap. 94. 95. cf. Cap. 100. Denique — rependens astu, et infra). Unrle opinioni nostrae, Vitam Boscianam S i g i berti fuisse fontem praecipnum, auctoritatem magnani accedere putamus. — 2) Cap. 96. prò : insulam O c e a n i . . . . Imam : legitur: silvam Oceani nomine Imam. — Omittitur illud: Aquilonensibus insulis."

„peragratis Orcadibus

caeterisque

312 culam de gigante exsuscitato, 1 ) ipsumque Milduini sibi nomen tribuisse tradit; baptismate vero peracto cum navigatores ab eo sciscitarenlur ,, utrura insulam illam nomine Imam ipse maris incoia nosceret, ilium respondisse: se olim, cum per mare ambularet, Imam insulam vidisse, omnibus insulis nitore et deliciìs praestantem; introitum autem nullum in ea sibi app a r a s s e ; se tamen indignum se credere, qui, utpote gentilis, haec intret moenia, quorum decorem mirarentur coeli palatia." „ T u n c , sancto episcopo petente ab eo, ut praevius ductor navim in earn partem dirigerei, ilium capto rudente, quasi cedrina proceritate sublimem, profundum pelagi pedetentim gradiendo sulcantem, navim post se traxisse; fretis vero ferventibus insanientibusque ven(is, oborta tempestate contraria, quominus ad locum ilium progrederentur, impeditos, reversos esse ad insulam gìgantis, eumque ibi defunctum sepeliisse." — Inde,-) spe insulam inveniendi jam abjecta, in reditu solemnibus Paschalibus incidentìbus, in dorso balenae missam agere coactos esse; — in hac tamen narratione Vincentius Sigiberto fabulosior existimandus est, cum socios itineris, se in bellua substitisse jam inter ipsam orationem dominicam cognovisse tradat. 3 ) — 1) Cap. 97.

Sic illud „ g i g a n t e m a parentibus occisum esse" omittit:

contra eum „confessimi esse Cliristum esse:

judaeosque ejus cruciiixores

vernili «Tenni et iiliuni

centies

dei

aeterno incendio plus

aliis incredulis cruciari se vidisse" e x ipsius ore tradii. 2) Cap. 98. 3) Inde plura traduntur de precibus a Machute ad De»in m i s s i s , periculum illud averteret, de verbis exhortatoriis ab eo ad

ut

socios

prolatis etc. Utrum Sigibertus haec, in Vita Bosciana exstantia, omiserit, an Vincentius e x alia ejus redactione addiderit (nani pro suo more non ipse haec primus eflinxissc videtur) integro textu collato, facile intelligetur. Hensclienius I. c. (vide supr. pag. 309.) relationes de gigante et ceto iimnixtas esse pei liiljet, undu ordo Vincentii m a g i s , giberti cAm Vit. Bosc. convenire videtur. —

quam ille S i -

313 Similes mylhi etiam in alia medii aevi documenta transierunt; atque in iis quidem memoria Brendani illam Maclovii antecellit. Sic ili Vita S. Abbani Abbatis de Magliarnvide, S. Brendanus, reversas de navigio suo, quo terrain repromissionis quaereret, a sancto Abbailo ínterrogatus, cuncta mirabilia, quae inventa sunt in Oceano, ei diligenter narrasse perhibetur; in Vita S. Davidis, Archiepiscopi Menevensis 2 ) Abbati cuidam, Barre nomine, super equo mare longius ingresso, S. Brendanus, qui super marinum cetum mirarti ducebat vitam apparuisse traditur. Eo in a gis mirum est, quod in secunda Vita S. Cartliaci, Episcopi et Abbatis Lismoriensis 3 ) Brendanus — quem in nostris Actis semper insulam illam desideralam frustra quaesiisse vidimus — terram repromissionis Sanctorum invenisse dicitur; quin eliam Glaber Rodulfus Jib. II. cap. 2. *) ceti alicujus mirae magnitudinis, anno 1004 per mare descendentis in locum qui Bernovallis nuncupatur, mentionem injiciens, gesta egregii Bendani (sic) confessori» Orientalium videlicet Anglorum singulari modo in memoriam revocat. In his enim legi — ait — virum Dei Bendanum cum monachis pluribus per aliquod temporis spatium per marinas Ínsulas heremiticam transigentem vitam liane vel huic similem quondam obviam Imbuisse belluam. Nam cum remigrando quasque in mari constitutas circumiret Ínsulas, noctis crepúsculo superveniente, huic, quam procul velut roaritimam insulam cerneret, appulisse, atque dum socii in belluae dorso unius noctis hospitio invento, sonino se dedissent solum pervigilem per noctis conticinium cautius ventorura vi et siderum cursibus exploratis, repente intellexisse se a promontorio ilio, ad quod hospitaturi divertissent, ad Orientalem evehi plagam. Luce alterius diei exorta, Bendanum 1) cf. Acta S a n c t . Maji. T o m . III. pag. 602. 2 ) cf. Acta Sanct. M e n s . Mart. T o n i

I. pag. 44. e Ms. U l t r a j e c U n o

(cf. C o m m e n t , praev. p a g . 38. N r . 5 . ) Nota 1) cf. Ideler. I. 515 — 521. 2) cf. Ideler. loc. cit. 3) cf. Spanliemii Opera I. 205. 4) cf. Mabillon. de re diplomatica (Paris. 1709.) pag. 176. 185. Ideler. II. 379. Urbanus igitur, vulgarem patrum opinionem seentus, Christum pins quam tres annos post baptisma egisse atqne tricésimo quarto aetatis anno passnm esse, probatum Imbuisse videtur. 6) Locus ejus omnino memoratu dignus: Lib. III. fol. 65.

Sub isto

Imperatore (seil. Henrico IV.) regnante floruit Maurinianiis

(Ma-

rianus) Scotus, qui primo Fuldensis Monachus, mox apud Mogontiacum inclusns, contemptn praesentis vitae gratiam futurae d e m e rebatur.

Is longo vitae otio chronographos s c r u t a t u s , dissonantiam

cycloruin Dionysii exigui ab Evangelica veritate deprehendit.

Itaque

ab initio saeculi annos singulos recensens viginti duos qui circulis praedictis deerant, superaddidit sed paucos aut millos suae sententiae sectatores liabuit.

Qu are saepe mirari soleo, cur nostri temporis

doctos hoc respergat infortunium, ut in tanto numero discentiuni in tam tristi pallore lucubrantiuin vix aliquis plenam scientiae lau dem referat.

Adeo inveteratus usus placet, adeo fere nullus novis, licet

probabiliter inventis, serenitatein assensus pro merito índulget ; t o tis conatjbus in sententiam veterum r e p t a t u r , omne recens sordet, ita quia solus favor alit ingenia, cessante favore obtorpuerunt omnia, cf. Chronicon Gervasii ap. Script. Hist. Anglican. X. Lond. 1652. Tom. I. col. 1 3 3 6 — 1 3 3 8 .

Ideler II. 379.

327 Porro Sigibertus ut ubique non solum retata referre, sed eorum, quae scitu et intellectu digna existimabat auctiorem semper copiam posteris tradere studuit, ita altius in r e bus quoque elironologicis consilium spiravit, et omnem erroris nubem dimovere et verum diligentibus infundere lumen veritatis studuit. — Nam — ut ipse fatetur 1 ) — considerans ,,fautores Dionysii semel imbibita non leviter descire, ita cautelam ingenioli sui aequa lance libravit, ut medius horum incedens omnes annos ab origine mundi decursos vel in futurum decursuros, inscripta ratione juxta Hebraicam veritatem colligeret, scil. per cyclos lunares et solares . . . . lineatim distinctis hinc inde annis Adae, Epactis, Concurrentibus, terminis Paschalibus, diebus dominieis Paschae, eadem via incedens, qua Dionysius, sed non iisdem vestigiis." „Quia decern magnis cyclis, qui singuli 532 annis constant, opus omne distinxerit, se ipsi libro titulum: Decennalis: ') praeliotasse; prologum etiam in morem Dialogi praemissum in tres tomellos divisisse, indicantem sub persona interrogantis et respondentis intentionem et utilitatem operis, et ad quam partem Philosophiae pertineat, scil. ad Pliysicam; denique subjunxisse etiam utiles regulas inveniendi annos et terminos et Indictiones secundum dispositiones ipsius." Exipsis ingentisliujus operis — quod, si non aliam, diligentiae certe et assiduitatis admirandae laudem meretur, primordiis, — quae Miraeus edidit, Dialogum ilium fictitium esse habitum inter Sigibertum respondentem et Anselmum 3 ) interrogantem vide1) Liber de viris illustr. Cap. 171. 2) S i c legit Miraeus I'raef. ad Cliron. pag. 114. legitur: Decemnovennalis: r u n t ; loci tamen

Apud Fabric. I'ibl.

connexus oinnino lectionem

quippe qnuin ipse Sigib. propter decern cyclos nalem

eccles.

quam lectionem plures praetuleMiraei

commendat,

inagnos eum

Decen-

noininasse fateatnr.

3) Plures eum sub hoc nomine Anselmum i l i u m , Gemblacensis,

Clironicon ejus continuavit

cf. Mir. Praef. Hist. litt. IX. 563.

qui postea Abbas

designasse conjeccrunt.

328 mus. — Idem primae quoque partis seu tornelli iniiiuni scil. duornm primorum mundi annorum rationem paschalem edidit tal em : Anni jCCRlEpactael Termini pasclialeslDiespaschale! C c h , y I. Adam et Adain| j J | lu ares " K v a formanI. I VII. I I. III. Non. Apr. IV. VI. Id. Apr. Itur II. II. I I. I XII. IIX. Cal. Apr. VII. III. Cal. Apr.

Est igitur ex ejus ratione primus annus mundi dtiodecimm cycli decemnovennalis (qui cyclum lunarem semper tribus annis praecedebat) cum littera dominicali 6 . vel AG. (quia dies 24.Martii incidit in feriam VII.) ideo cycli solaris annus 6 vel 12 vel 17 vel 23. Congruit annus cycli decemnovennalis 12 cum anno cycli solaris 12 anno cycli 8 8 , idem cum anno c. s. 23. anno cycli 183, cum anno c. s. 6 an. 278. cum an. c. s. 17. an. 373. cycli magni Dionysiani. — Cum porro annus XIII. cycli solaris sit embolismus, annus in tabula Sigiberti primo loco positus non 88 cycli magni fuisse potest, quia inde anno insequenti (scil. II. mundi, vide sup.) 89. diem 24 Martii non in primam, sed in secundam feriam, et inde etiam diem paschalem in diem III., non in diem II. Cal. April, incidisse oportebat. Unde — si modo cifri apud Miraeum recte editi s u n t ' ) — primum annum mundi ex Sigiberti ratione vel 183 vel 278 vel 373 annum magni cycli Dionysiani fuisse constare videtur. Sigibertus in utroque textu Chronici an. 829, esse 4788 ab initio m u n d i , a t q u e in eodem nonum cyclum magnum annorum 532 concludi annotavit; cum Dionysium cyclum suum primo ante Chr. nat. anno exorsum videaraus, ex illius ratione 829 non erat ultimus cycli, ideoque nosier aliam

1 ) In eo quidem sive Sigibertus, sive Miraens erravit, quod anno II. inundi terminus pasclialis (IX. Cal. April.) feria VII. aimotatus sit. Erat feria I , eadem, qua Concurrens. 2 ) In textu Miraei quidem legitur : 4 8 8 8 : in textu vulgari 4 6 8 8 ;

no-

stram tamen lectionein ( 4 7 8 8 ) et ratio ipsa et testimonium Mattliaei Vestmonasteriensis ad an. 829. cominendat.

329 quandam rationem spectasse videiur. — Quae, si iniiium tabulae illius sequimur, talis fuit. — E Dionys» ratione erat annus 839. 298 cycli denuo repetiti, abs quo anno si demas annos illos XXI., quibus justo serius Dionysium posuisse Christi nativitatem Sigibertus toties repetit, restat annus 277. — Cum vero ex Sigiberti ratione annus cycli ejus 277 noni cycli sui sit ultimus, quid magis consentaneum est, irarao quid critices legibus ipsis magis commendatur, quam primum annum primi cycli et mundi ex eadem ratione esse annum 278 Dionysianum. Hie vero inter quatuor illos annos est, in quos sigua a Sigiberto primo mundi anno praescripta quadrant. Conjecit igitur Sigibertus primum annum cycli 532 annorum incidere non in an. I. ante Chr. ideoque non in annum 532, sed in an. 553 p. Chr. atque incarnationem Christi, quam ille secundo cycli sui anno (1. p. Chr.) adscripsisse videtur, noster anno 513 cycli modo praeterlapsi mundo contigissc putavit. Inde usque ad annum, quem Dionysius 20. p . C h r . dixit, 255 annos (i. e. ab anno 278) et septem cyclos Dionysianos i. e. 3779. annos effluxisse statuit, ideoque a Diony8io ipso, qui usque ad suum annum incarnationis annos 3949 sumserat, ') decern, a Beda, qui usque ad eundem annum annos 3952 juxta Hebraicam veritatem agnoverat, 2 ) septem annis discrepat. — En theoriam satis ingeniosam, cui Sigibertus computum ilium chronologicum per decern cyclos Dionysianos ab initio mundi usque ad an. 1361 p.Chr. admiranda industria — qua certe a nemine ex medii aew chronologis superatur — de-

1) Eiiin secutiis in Chronico (text. Mir.) annotavit, annum 381 p. Chr. esse 4331. sec. Dionysium. cf. Spanliemii Opera I. 159. cujus numeri loco continuator text. vet. intrusit „ 5 5 7 9 " (vid. eel. princ. ; Struv. soil, ut errando vincat 5567)

hand dubie sec. Ilieronymum

(qucm

vide in edit. Miraei ad an. XIV. Valentia). 2) cf. de ratt. temp. Cap. 64. 1. c. pag. 100. de sex aetatt. in init.

mundi

330 ducttim superstruxit, cui ut faveret, ad opinionetn illain Diouysium non 22, sed 21 annis distare ab Evangelica ventate devenisse viiletur. — Qua si, quamvis falsa per se sit falsissimisque nitatur sumtionibus, Sigiberti tarnen nomini novae laudis accesionem partara esse, affirmare ausira, lectores spero, non nimium me ei tribuere existimaturos esse. —

3.

LIBER DE ILLUSTRIBUS VIRIS. sive de Scriptoribus Ecclesiasticis.

Postremum Sigibertus „imitatus — ait — Hieronymum et Gennadium, scripsi libelluin de Illustribus viris, quantum notitia meae investigationis exquirere potui." In ultimo liujus libri capite opera a se scripta enumerat; tantum vero abest, ut id vanae sui ostentationi adscribamus, ut id vere Hieronymi, Gennadii et Bedae imitatione factum esse putemus, scriptorum suorum catalogo» libris suis in fine addendum. Editores ') librum, de quo agimus „ de Scriptoribus

1) T r e s exstant editiones, prima cum Hieronymi, Gennadii, Isidori, Honorii et Hen ri ri Gandavensis libris de script, eccl. cura Suffridi Petri Coloniae 1580. 8. ap. Maternum Cliolinum.

qnam non

ipse vidi. cf. Hamberger. 1. c. Hist. litt. IX. 558. Praefat. Fabric, ad Bibl. eccl.; repetitur cum omnibus liis auctoribus, addito Ildefonso Toletano, scholiis instructus liber inAuberti Miiaei^Bibliotlieca ecclesiastica.

Antverp. 1639. fol. iterumque (aliis scriptoribus additis)

in Jo. Ab. Fabricii Bibliotheca eccles. Hamburgi 1718. fol, pag. 9 3 — 116. Suffridus Petrus (vide ejus Praef. a Fabricio iteruin editam) sex codicibus usus esse fatetur, quos sigillatim distinguit, scil. Gemblacensem, a Domno F r . Ludovico Sonbeco, tunc subpriori convent. Gemblac. siippeditatuin Hieronymum, Gennadiuin et Sigibertum complexum et emendato Sigiberti textu insignem ; Affìigcmensem,

solum Sigibertum

continentem ; codicem, quelli F r . Heribertus Vieen, Regularium domus ad S. Martinum

Lovanii

Supprior suppeditavit, in quo omnes

sex auctores excepto Honorio (haud dubie idem

qui ap. Sander.

331 Ecclesiasticis" inscripserunt, lieque id immerito, cum ipse Sig. non uno loco se de horum potissimum vitis ac meritis exponere voluisse fateatur. — Nam Cap. 28. de Fulgentio, se „ n e videatur humana miscere divinis, non commemorare velie cum sacrìs libris mirabile hujus viri opus de Virgilio. Boethium 1 ) saecularibas propter philosophiae, arithmetices, musices studia laudandum videri concedi*, ab ipsis autem ecEibl. Belg. IL pag. 217. 220. 224. in Bibliotli. canonicorum regularium S. Augustini in Valle S. Martini Lovanii annotatur); coilicem quem sibi imjiertivit F r . Johannes F a b e r , Supprior ad S. Viridis

Mariani

Vallis in Sylva Zonia (hand dubie idem , qui inter

libros

manuscriptos monaster» Viridis Vallis ( G r o e n e n - d a l ) in Sanderi Bibl. Belg. II. 137. annotatnr); codicein, suppeditatum a M. Tiara Leovardietisi;

Tato

sextnm e Bibl. monast. Sigebergensis quem ea-

dem manu, qua Gemblacensis, descriptum esse conjicit Suffridus, ineo tamen etiain Sigiberti librnm exstare non satis distincte affert. — Codicem etiam annotatum inveni in Indie, libror.

manuscript.

Biblioth. Monasterii B o n a e - S p e i ap. Sander. Bibl. Belg. I. pag. 312. fortasse idem cum Cod. saec. XII. membr. qui nunc in Bibliotheca Hagae Coinitum asservatur. Nr. 1076. cum Hieronjmo et Gennadio. cf. JCrdjtO VII. 131 ; — porro in Catal. libror. manuscript. Biblioth. Alnensis Class. VI. Dec. III. cum Hieronymi et Gennadii libris in uno Vol. ap. Sand. II. pag. 257. ; inter codd. Musei Britannici Harl. annotatur N r . 3155 : Sigebertus Gemblacensis de viris illustribus. s. XV. uno Vol. cum pluribus operibus Hieronymi ejusque libro de viris illustribus et libris Gennadii, Isidori et anonymi. cf. Catalogue of the Harleian Manuscripts in the British Museum III pag. 6. d)ù) VII. 80. Cod. msptus. Bibl. Bruxellensis in 2ird)io VII. pag. 635, annotatus continet librnm Henrici Gandavensis de quo

cf. infra,

pag. 336. n. 3. Recentiorum sunt plures, qui Sig. perperam duos liliros de viris illustribus scripsisse tradant. cf. Antonium Possevinum larminum 1. c. —

Palaeonvdorus quidam

de rebus

quaedam demonstraturus inter alia testimonia etiam ad tum Sigisherti

de viris

illuslribus

et Bel-

Carmelitarum Supplemen-

provocarat, quale vero nunquam

extitisse jam Papebrochius, ejus arguments refutaturus, ostendit. cf. Acta Sanct. Jun. Tom. I. pag. XXXVIII — XLII. I ) Cap 37. ap, Fabric, pag. 97.

332 clesiasticis propter librum, quem de sancta Trinitate scripserit etc. celebrandum esse dielt, scientiae saecularis studiosos hortatur, ut scientiam Franconis Scholastici Leodiensis ' ) in libro admirentur, quem de quadratura circuli ediderit, se contra ejus laudes persequi afiirmat „quia

divinae Scriptu-

rae invigilaverit, e t c . " quin etiam ipsius Isidori Hispaleiisis scripta -) „saeculari literaturae competentia nihil ad nos esse commemorare" ideoque se praeterire fatetur, quae Ilerno Abbas Augiensis 3 ) de humana scientia scripserit, Flodoardum 4 )

denique

potissimum ideo scriptoribus (suis) digne ad-

numerari existimat ,,quia digressus ab opere suo memoriam faciens sanctorum Martyrum vel Confessorum quiescentium in ecclesiis,

Remensi ecclesiae adjacentibus vel subjacentibus,

vitas vel passiones eorum legentibus notificarit." Neque tarnen hanc scribendi legem Sigibertus, quamvis pluribus locis repetitam atque defensam per omnem librum observasse videtur. — Nam ut taceam eum etiam Justinianum propter leges Romanas digestas loco inter scriptores ecclesiasticos dignum liabuisse videri, ; ) atque plures liistoriae profanae scriptores in librum suum reeepisse, 1 ') viros etiam arte musica praestantes,') iramo aenigmatum scriptores 8 ) etipsum adeo Macrum, gentilem poetam illum „grandiorem aevo Ovidii" quem existimavit auetorem cariniiiis de

viribus herbarum 0 )

inter medios scriptores ecclesiasticos profert. —• Ceterum ex tota hujus libelli conformatione perspieuum fit, nihil aliud in eo componendo auetorem spectavisse, nisi 1) Cap, 164. pag\ 113. 2) Cap. 55. pag. . ad Trovii'enses scriptorumque, quorum tantus est numerus, ut eos omnes enumerare difficile sit, aliquam recensionem instituere cupi1) Codicis Guelferbytani „.Sigeberti Gembl. Vitae episcoporum M e t tensium et Tnllensium" inscripti rationem habere jam supersedere posse existimainus, cum (pag. 220. et pag. 230; n. I.) quae benevolentia V. D. Wasserschleben de ejus contextu accepimus retulimus, atque intle in eo niliil nisi Vitam Theoderici Mett. 8(1 Sigib. pertinere ostendimus. — Quod in Magno Chronico Belgico ap. Pistor. Ill* pag. 100» ad an. 1016. „Sigibertum in gestis Ducum Brabantiae" citari invenimus, solum lapsu calami scriptoris factum esse jam ex aetate originis ducatus Brabantiae et aliis gestonun due. Brabantiae in Chronico illo notitiis conjicere possumusi 2) cf. Bouquet. Recueil XIV. praef. pag. LXXIX. Hist. litt. XIV. 366.

353 possumns id nimis lere et exignum aestimavisse, cujus in operum suorum catalogo mentionem faceret. Cam igitur his aliorum notitiis de quibusdam ejus opuficulis examinatis, eum — quod sciamus — nihil fere nisi libros ab ipso recitatos, scripsisse patere videatur, 1 ) omnia, qua apud posteros frui posset, laus horum tantum auctoritate ac celebritate contineri videtur, quam in Chronico certe haud mediocrem fuisse jam sequenti appendice ostendemus.

APPENDIX ALTERA. DE CHRONtCI SIGIBERTANI CONTINUATORIBUS,

DESCRIPTOR

RIBUS, T E X T I B U S VARUS E T CODICIBUS.

Supra diximus maximae Sigiberto laudi et commendation! esse, quod adeo ejus Chronicon posteris placuerit, ut non solum creberrime describeretur, sed etiam in quovis fere monasterio vel litterarum sede, ad quam translatum esset, aliquot additamentis ad ipsius sedis illius historiam pertinentibus locupletatum vel continuatione auctum T) quasi pro fandamento omnia historicae doctrinae haberetur. Quare quod hie ad eandem rem propriam fere Sigiberti Chronico et vere singularem denuo revertimur, atque continuatorum, quot quidem in notitiam nostram venernnt, de-> scriptorumque, quorum tantus est numerus, ut eos omnes enumerare difficile sit, aliquam recensionem instituere cupi1) Codicis Guelferbytani „.Sigeberti Gembl. Vitae episcoporum M e t tensium et Tnllensium" inscripti rationem habere jam supersedere posse existimainus, cum (pag. 220. et pag. 230; n. I.) quae benevolentia V. D. Wasserschleben de ejus contextu accepimus retulimus, atque intle in eo niliil nisi Vitam Theoderici Mett. 8(1 Sigib. pertinere ostendimus. — Quod in Magno Chronico Belgico ap. Pistor. Ill* pag. 100» ad an. 1016. „Sigibertum in gestis Ducum Brabantiae" citari invenimus, solum lapsu calami scriptoris factum esse jam ex aetate originis ducatus Brabantiae et aliis gestonun due. Brabantiae in Chronico illo notitiis conjicere possumusi 2) cf. Bouquet. Recueil XIV. praef. pag. LXXIX. Hist. litt. XIV. 366.

354 mils, causa non solum haec est, quod id ad Sigiberti laudcs ¡11 universum pcrtinere existimemus, sed ea, quod his continuatoribus textus Chronici cum auctus, turn mutilatila alque quam maxime immutatili sit, ita ut usque ad hunc diem auctofem nostrum nondum integro atque accommodato studio editum esse non sine magno dolore querendum sit. — Quae cum ita sint, quis non intelligat, non nisi variis continuationum atque interpolationum generibus distinctis atque — ut hoc vocabulo utar — historia textus genealogica eruta — discerni atque dijudicari posse, quae r e vera Sigiberto tribuenda, et quae aliorum opera agglutinata sint. Si autograplion ipsum Chronici Sigibertani vel codex quidam manuscriptus nulla continuatione auctus in manibus nostris esset, hac quidem quaestionis parte plane supersedere possemus, cum, hoc inspecto nullis dubitatiouibus locus r e linqueretur. P o r r o , si omnium, qui adhuc exstant, Sigiberti codicum accurati« notitiis et coliationibus adjuvaremur, perfectam omnium immutationum et depravalionum, quas textus ille passus sit, quasi genealogiam quandam edere si minus perfìceremus, at certe perficere tentaremus. — Quod utrumque tantum abest, ut nobis contingat, ut omni codicum manuscriptorum ope destituii, solum ex iis, quae vel editore» Sigiberti, plerumque omnibus Gritices regulis abusi, vel alii in documentis medii aevi pridem versati, iique h a u d r a r o errantes, attulerunt cognitionem nostram haurire possimus, atque manuscriptorum coliationibus carentes, varii generis descriptoribus — quos ad textum eraendandum caute adhibere ipse criticae hujus aetatis mos docuit — percensitis ex eorum auctoritate interdum quae in textibus editis Sigiberto propria vel ab eo aliena essent, discernere conemur. — Hanc disquisitionem natura sua mancam, vitiisque infectam esse, et per se clarum est, et ipsi eo libentius confitemur, quo clarius nos necessitate quadam, quae exigit, ut tandem de multis locis } qui semper sub Sigiberti nomine ferebantur et de natura praecipuarum ejus continuationum certius quiddam stat u e r e t u r , ad eandem suscipiendam commotos esse patet, et quo certius jam sperare licet, vix lustrum praeteriturum esse, quin cura Virorum eruditissimorum et acutissimorum, qui religiosam Monumentis Gertnaniae edendis operam navant, nova Chronici Sigibertani genuini editio omni textus historia instructa prodeat. — Quam, licet, quantum et in quibus a nobis erratum sit, patefactura sit, laetissimo taraen et gratissimo animo salutabimus, satis habentes qualemcunque tanto aedificio materiam suggessisse. —

355 I. A.

C0NT1NUATORES.

GENUS CONTINUATORUM GEMBLACENSE.

1. Anselmi Abbatìs Gemblacensis Chronicon ab anno 1113. ad an. 1136. l ) Ipsa res postulavit, ut Gemblacenses in primis Sigiberti Chronicon continuandum curarent, cui negotio primus sufficere studuit Ànselmus qui paucis mensibus post Sigiberti obitum Liethardo die II. Non. Febr. 1113. mortuo, Abbas Gemblacensis est electus atque in eodem munere anno 1136 diem obiit supremum, quare ipse usque ad diem fere mortis Chronicon continuavit. Sunt igilur omnia, quae litteris mandavit, ipsius aetate acta, ut jure de eo continuator ,,eum visa, vei a fidelibus relatoribus audita, posterorum notitiae dereliquisse" 2 ) glorietur. — Rubricas regnorum Romanorum, Francorum, Anglorum et Hierosolymitanorum, quas Sigibertus in fine Chronici distinxerat, ipse laudabili satis cura tue* tur, etsi eum ingenio Sigiberti inferiorem atque natnralibus eventibus et miraculis enarrandis nimis indulgentem mox depreliendas. Quomodo de ipso Sigiberti textu meritus sit, atque num in eo nihil vel addiderit vel expunxerit, paucis infra a nobis disputabitur; certiora tarnen tum demum statui posse fatemur, cum codex Gemblacensis, ex quo Miraeus eum edidit, cognitus et secundum veram suam auctoritatem dijudicatus fuerit. 2. Auctarium Gemblacense ab anno 1136 —1148. Mortui Anselmi calamum excepisse videtur monachus quidam anonymus Gemblacensis, qui eodem regnorum ordine conservato, res usque ad an. 1148. enarravit. — Auctorem coaetaneum fuisse vix dubitare possumus, etsi miraculura quoddam in incendio monasterii Gemblacensis affirmaturus, 1 ) „hoc hodie multas attestari non solum laicales, sed etiam ecclesiasticas personas" dicat, cum eodem anno „discordiae malum quia perniciosum sit omnibus, se plus jam suis tribulationibus, quam in codicibus legere" confiteatur. — Idem quo1) Ap. JV1 iraeimi 1. c. pag. I8S —198. inde ap. Struv. I- c. pag. 943 — 957. Fragra, ap. Bonq. XIII. pag. 2b6 —271. 2) Auctar. Gembl. ad. an. 113Ö pag. 199.

3) Id an. 1130. pag. 199.

23 *

356 que singularnm narrationum qnamvis brevitatis studio atqne pi (ira silentio praetermittendi Consilio satis decurtatarum ' ) habitu suaderi et h o c ipso c o n f i r m a r i v i d e t u r , quod j a m aetate m o x insequenli Auctarium illud ab aliis Sigi berti c o n tinuatoribus adhibitum s i t . 2 ) — E x e o d e m codice G e m b l a c e n s i , e quo Sigibertus e t A n s e l m u s , apud ¿Miraeum e d i t u m , J ) inde ap. Struv. r e c u s u m , in C o l l . Gall, excerptum est. 4 ) — C o d e x ms. Gemblacensis in anno 114$. desinit. — 3. Continuatio

Bernemis

(Anglica)

inedita.

Exstat p o r r o Continuatio q u a e d a m , etsi inedita, Auctarii Gemblacensis. — N a m in c o d i c e quodam membranaceo, o l i m Bongarsii, nunc bibliothecae publicae Bernensis, r > ) post C l i r o nicon Sigiberti ab A n s e l m o et monacho G e m b l a c e n s i " ) usque ad haec v e r b a anni 1 1 5 0 : E t cum jam ail arma ex utraque parte ventum fuisset, Teutonici accenta pecunia, vendiderunt Dacos, coeptoquo proelio se subtrahentes, multa milia Dacorum Sclavorum occiderunt gladiis:

quibus etiam C o d . G e m b l . ad an. 1148. c l a u d i t u r , 7 ) continuatum, invenitur Continuatio, ex Sinneri relatione ,, paucorum tantum annorum res gestas continens, praecipue v e r o d e gestis P o n t i f i c u m et historia ecclesiastica tractans." Deginit f o l . 9 7 . initio C a p . X L V . 8 ) his v e r b i s :

1 ) Auct. ad an. 1137. Prudens lector, liabeo tibi aliqnid dicere, cupiens inagis doceri quain docere. Beatus Gregorius (licit, inconveniens esse, ea, quae carent gravitatis soliditate, in libris congerere. Stndiosis enim lectoribus non sunt utilia, sed fastidiosa. Hoc e x e m plo nos de multis quae contingunt conscribimus panca, sed eminentiora : ut Jiabeatur secundum legem chronicae reruin gestarum breviter digesta Veritas, et caveatur inntilis et iindeciimque congesta prolixitas. Si antea aliquid conscriptione dignum aestimaveris a nobis praetermissum, studiosis scripturarum scias esse dimissiini, quia non omnia possumus oinnes, nec omnia volunt oiunes et Iandatur quidam dixisse prudenter et breviter. Quid dem, quid non dem, rcnuis til, quod jubet alter. 2) 3) 4) 5)

cf. infra. pag. 199 — 207. ap. Struv. pag. 958 — 966. Bonq. X I I I . 271 — 274. cf. Catalogum Codicum IVUs. Bibliothecae Bernensis illustratimi: addita sunt excerpta quaniplurima et praefatio curante J. R. Sinner. T o m . II. 1770. pag. 609 — 615. JCrc&it) II. 387. IV. 416. V. 494. C o d e x membr. saec X I I I . Iiunc geiit titillimi „Chronica Sigeberti compilata ex dictis Prosperi Jordanis et (ìregorii Turonensis." 6 ) cf. locos ad an. 1113. 1137. ap. Sinner. I. c. 7 ) Miraeus tamcn ad an. 1148. legit: multa millia Dacorum occidit Sclavorum gladius: 8 ) cf. Sinner. I. c. Wrc&tD V. 494.

357 R e x Steplianus et Malillis uxor sua fundarwit Monasteriiim in T h e fauresham in Cancia eique Clarembaldus . . .

quae auctorem Anglura fuisse suadent. Ceterum litteris minus imbuti atque festinantis sane Sigibertani Chronici lectoris est, contendere, Sigibertum ipsum usque ad concilium anni 1118. Remense res enarrasse;') devoti clerici, eum vituperare „ q u o d Clironicis suis nonnulla inseruisse visus est, quae videntur Ecclesiae Romanae privileges obviare et San^ ctorum tradilionibus Patrum." — Inde, ea Sigiberti, quae ad pontificalem historiam pertinent, perstringendi, atque, quae ab ilio omissa esse et quae Ecclesiasticis negotiis adminicular! posse opinatus est, subtexendi consilium ceplsse videtur, atque operae pretium est, cognoscere, ut hoc ei cesserit. — Collatio codicis jam ante plures annos impensis Societatis aperiendis fontibus rerum Germanicarum instituta in V. D. Stenzel manibus conservatur. 2 ) 4. Continuatia- Affligemensis sive Codex Justi Lipsii. Miraeus memorat porro codicem, cujus usum Justi Lipsii benevolentiae debuit, 3 ) qui quidem Sigiberti, Anselmi ejusque Continuatoris Gemblacensis annalibus quaedam additam e l a liic illic adspersit, eosque usque ad an. 1163. perdnxit. 4 ) — Auctorem esse monachum coenobii Affligemensis ordinis Benedictini in Brabantia jam Miraeus affirmavit, ) quod primo quisque obtutu concedei, cum anno 1083 ejus monaster» origines annotet, atque — ut solum Sigiberti annales perlustrem — de eodem ad an. 1086., 1087., 1088., 1096., 1099 , 1100., 1105. agat. Omnem dubitationem, si qua esse posset, sustulit Kluit,") qui codice tunc in Bibl. Pubi. Leidensi asservato inspecto, ad an. 1087, eo loco, ubi Miraeus:

1) Sic 1, c. pag. 613. Secutus est emù (seil. ITugonem Canonicum S. Victoria') Sigebertus Jamblensis Monaclius qui ab anno primo Valenttniani et Gratiani telam narrationis earn perduxit usque a Vili, cycli decennovennalis; luna XIV. mensis vernalis incidit in diem dominicain, XVIII. Aprilis. 2) cf. Leo — Romanorum cum Sig. 776. Post quem — annis decein cum Sig. 781. (addita notitia „Irenen esse iiliam Cajani Avarimi i. e. H u n nomili Begis.") Venun Constantinus — imperavi! cum an. 790 ; Hyrene — imperavit. cum an. 7 9 8 ; Romani— appellantes cimi an. 801. quae omnia quidem in Cod. Bamb. P. I. 9. N i . 0 4 . destini. Quae tamen in libello scitu, quo in Codice lioc (2it'tfyh) VI 1. 824.) et in Cod. VI. 31. (pag. 180. liii. 2. infer. pig.187. lin. 4.) : Igitur — evolutis: inveniuntur, adirne propius ad Sigibertum accedimi, quam l o cus mutdiis ap. Goldast. pag. 226. infr. 3) cf. ap. Goldast. pag. 231. Kunstmann. pag. 194. 4) cf. ap. Goldast. pag. 232. Kunstmann. pag. 194. 5) ap. Gold. pag. 232. Kunstmann. pag. 1 9 4 — 1 9 5 . qui r e c t e : item: prò insana lectione Goldasti idem. Locum piane congruere cuin textu Miraei vide infra. In utroque Codice Bambergensi post: qui et Clemens: deest illud : vocatus e s t : (ap. Gold. lin. 17.) mule locus ad Sigibertum propius accedit. 6) cf. ap. Gold. pag. 229. cum Sig. ad an. 633. 691. 697. etc. — cf. ìbid. Unxit etc. cum Sig. "52. 7) cf. pag. 227. cum Sig. ad an. 921. In libello plura additamenta: Kicliariu.ni fiusse Abbatem Pruniiensem (cf. Anselm. Cap. X l \ . F u l c vin Cap. XIX. loc. cit. Gislebei tuin ,,comitim de C a p r e i n o n t e , " J o aiiiiejn Hilduini invasione«! anatliematc danmass>u. "

411 iegi affert. ') — Accedit, quod auctor etiam epistolam Sigiberti contra Paschalem Papam legisse videtur, neque raro iisdem phrasibus atque locis scripturae et patruin utitnr. '-') — Cum porro Leodiensis quoque ecclesia ad Coloniensem archiepiscopatum pertineat, cumque liic libellus in Codice Bambergensi P. I. 9. libellura Sigiberti presse sequatur, non absonum videri possit statuere, ipsum hujus quoque esse auctorem. — Quod cum priimim nobis se quadam veritatis specie commendare videretur, re tamen diligeniius perpensitata, non possumus quill refutemus. Mam cum ili universum id objici possit, a SigiI>. libellum liunc non in operum suorum catalogo enumerari turn maxime hoc oifendit, quod auctor argumento principali, quo jus investiturae imperatoribus vindicari posset, iictitio scil. ilio decreto Adriani 3 ) citando a simplici ratione, qua illud Sigibertus in Chronico ad an. 773. emittit, devians ad diploma illud Leonis V i l i . et ipsum fictitium atque antecessoris decreto afiirmando inserviens aberrasse videtur, 4 ) atque hoc quidem amplificato, addit:

1 ) cf. pag, 231. cum Sig. ad a n . 5 2 3 . 5 3 3 . (locornm v e r o sensn, n t fit, i n i q u e adhibito) 752. 7 9 9 . D e s u n t h a e c in Cod. B a m b e r g . P . I. 9. N r . 64. 2) Nonnulla a f f e r a m e x e m p l a : cf. pag. 229. supr. illud: R e d d i t e C a e sari cum epist. 1. c. pag. 194. pag. 196. cf. pag. 230. locum ilium G r e g o r i i M. d e r e b u s L o n g o b a r d o r u m supr. pag. 184. not. 1., cf. pag. 231. J e s u m ipsum non moleste tuUsse r e p r e h e n d í cum Kpist. pag. 197. i n f r . , pag. 251. nos (secundum P a u l u m ) in potestatnm s u p e r i o r u m pace tranquillamvitam a g e r e d e b e r e : c u m l í p i s t o l . pag. 199. ; p a g . 2 3 1 . : Keges, si in E p i s c o p o r u m investituris e x c e s s e r i n t , posse a timoratis viris ct Pontífice Humana arguì c u m E p . pag. 197. s u p r . Ktiam c a pita illa, in codice Bainb. VI. 31. a d n e x a c o n s e n t i u n t cum e i s , q u a e Sig. in Epistola de o n l i n e legitimo potestatum ecclesiasticaruin eil'atus est. pag. 197. 3 ) d e quo supr. pag. 4 4 — 48. 4 ) cf. L e o n i s V i l i . I ' n v i l e g i u m de investituris a p n d P e r t z . Mon. IV. 2. p a g . 166. et not. ibid, locum Ivonis ( P a n n o r i n i a VIII. 135.) Apnd l v o n e m 1. c. de L e o n e : concedimus atque largimur doinno O t t o n i p r i m o regi T e u t o n i c o r u m ejusqtie succcssoribns hujus reyni Italiae in pciyetimm, q u o d etiam in diplomate a m p l i o r i e Cod. Vatic. 1984. ap. P e r t z . 1. c. pag. 167. a p u d T h e o d e i i c u m de N i e m e codice F l o r e n t i n o et in codice B a m b e r g e n s i Q. VI. 31. ap. K u n s t m a n n . loc. supr. cit. occurrit, n e q u e minus in T r a c t a t u nostro I. c. pag. 227. h o c modo r e d d i t u r : et Adrianus P a p a . . . . Carolo M a g n o ejusque successarihus fuluris Imperatoribus sub a n a t h e m a t e concessit, cum t a m e n hoc de successoribus a d d i t a m e n t u m apud Ivonem P a n . V i l i . 134. et in textibus decreti Adriani apud Tlieodericum d e Nieui et Cod. B a m b e r g , desit. — P o r r o ap. Ivonem I. c. d e L e o n e : ,,Ac per hoc archiepiscopos seu episcopos u t ab ipso investituram accipiant, consccrationem a u t e m u n d e d e b e n t : i'xce¡>tis his, ijuos ini-

412 Ex hoc conslitulo Carulns Magntts Aistulfum.1) Desiderium aliosqne Reges et Tyrannos bello caede et exilio delevit, qui fundos et bona Kcclesiae Komanae aliarumque Ecclesiarum invaserant, omnia reddens libertari:

quod ntrumque Sigibertum commisisse vix credere possumus. 2 ) Jgitur magis suaderi videtur opinio libellum esse sive amici sive discipuli Sigiberti, dioecesi Coloniensi adscript], qui acerrimo studio, etsi non pari ubique successa ac animi probitate imperatoria j u r a defenderit. — Studio quodam legit epistolari) Sigiberti pro Leodiensibus ; Chronici perlustrandi ei fortasse oblata o c c a s i o , antequam id in publicum emitteretur. Unde factum e s t , ut descriptor operi suo anni nunierum praefigeret, qui ipsius auctoris scriptum tribus anias praecurreret.

2.

Eklcehardus

Uraugiensis.

V . 1). Waitz in Commentationìs de Chronici Urspergensis prima p a r t e , ejus auctore fontibus et apud posteros auctoritate S p e c i m i n e , ') quam non integram praeio sulmiissam esse cum multis dolemus, inter fontes Ekkehardi etiam Sigibertum recensuit, neque difficile videtur in textu ejus edito ( E d . Argentorat. 1609.) quaedam etsi dispersa depreliendere vestigia, cf. e. g. 1. c. pag. ¡ 6 3 . an. 9 9 8 . „ I n Burgtindia L d e l o (Odilo) ex clerico Brivatensi monaclium professus, in Cluniacensi coenobio praeficitur. ad an. 9 9 5 . Heribertus Coloniensiiim arcliiepiscopus ordinatus multa sanctitate claret, cum Sig. ad an 9 9 3 . 9 9 1 . Ekkeliardum non longìores rerum enarrafiones e S i g . desumpsisse, nunc quidem, historia omnium ejus operum a V V . !)!)• Pertz et Waitz e codicibus elucubrata ' ) lectores periti non mirabuntur. E r a t enim Ekkeliardus Sigiberto aequalis; primnm etiam opus liistoricuin, Clirouicon mundi usque ad an. 1 1 0 6 . j a m perator pmitifiri ct nrchicpiscopis concessit, quod etsimili modo in textibiis diplomatic Leonis snpr. cit. occiirrit, et in Traetatu nostra ita

ampliiicatur: pag. 2 2 7 . : except is ipws Pajrn Romtmns invcstire et consecrate debet cx antique doiio Hei/iim ct Imperatorunu cum alhs (¡nae vocantur rcgnUti, ill est, a Kegibus et Imperaloribus data Povlifitibus

liumitnis in fimdis ct rcditibns: quainyis liaec clausula millo verbo in textibus decreti Adriani inveniatur.

1) Sig. in ClnOTi. Aistiilfum jam an. 756. obiisse perlnbet. 2 ) litiam Sigibertnm non credam dixisse in Stcjiliano 1'ajia cerni, Imperatores Francorum Pontifices semper honeste liabuisse. cf, pag. 4 1 1 . not. 1. 3) Berolini. 1836. 4. pap. 19. 4 ) cf. iirdjio VII. pag. 4 6 9 - 5 0 9 .

413 inter annoa 1098. et 1101. et an. 1106. conscripsit, ' ) in quo etiam Sigiberti locorum vestigia non exstare videntur. Hoc in nonuullis immutandum atque continuandum jam anno 1105. vel 1106. suscepisse videtur, 2 ) atque huic demum operi, pluribus annis post, cum Sigiberti Chronicon emissum esset, nonnulla ex eodem intrusisse putandus est; 3 ) pergit haec redactio usque ad an. 1125. — Huic generi adscribunt W . DD. Waitz et Pertz Codicem Parisiensem Nr. 4889. A. quem quidera paulo serius conscriptum esse e x i s t i m a n t e i q u e siinillimus esse videtur Ilavelbergensis, nonnullis annis ante a V. D. Riedel detectus. 5 ) — Quem cum primis tantum labris degustare liceret, in eo plures locos, qui in editione non exstant, e Sig. receptos cognovimus, sci!, an. 821. Paschalis — transtulit 0 ) an. 821. Inter cetera munera — sanatis 7 ) an. 827. Amularius — scribit Angelomus — edidit 8 ) an. 847. Ilic altaris 9 ) — qua de re eos, quibus liunc codicem vel alios ejusdem generis inspicere licet, monitos velim. Ekkehardum jam primis annis post Sigiberti obitum Chronico ejus usum esse probat porro Chronici imperatorum (Kaiserchronik) an. 1113. et 1114. conscriptae "') fragmeutum unicum a Perizio hucusque editum 1. c. pag. 495. locus scil. an. 1074. (Gregorium VII. egisse) justo quidem judicio „seti novo esemplo, et ut multis visurn est, inconsiderato praejudicio." Etiam Chronici illius mundi, ab Ekkehardo paucis tantum immutati» vel additis usque ad annum 1125. continuati, quo Chronici Urspergensis auctor usus esse traditur, nonnulli codices manuscripti, pluribus Sigiberti notitiis abundantes ex1) e t 1. c. pag. 470 —481. 2) cf. 1. c. pag. 482. 3) 1. c. pag. 483. Kinige Jahre später, nach dem Erscheinen der Chronik Siegberts von Gemblours fügte Eckehanl Auszüge aus derselben dieser Bearbeitung ein-, die Fortsetzung seines Werkes von 1106 bis zum Tode Heinrichs V. muf's noch später hinzugekommen sein. 4) I. c. pag. 484 — 485. 5) de quo cf. commentatiunculain: Nachricht von der Auffindung alter Handschriften des ehemaligen Domkapitels zu Havelberg, ex S e rapeo editam Lipsiae. 1840. inprim. pag. 12. 6) scil. post: remisit in edit. Argentorat. 1609. pag. 140. lin. 10. 7) ead. pag. lin. 37. post: absoluti sunt. 8) post: successit pag. 141. lin. 3. 9) post: extitit. pag. 140. lin. 53. 10) cf. pag. 493 — 496.

414 8tare perhibentur.') — Sperandum igitur, fore, ut textu Ekkehardi pure et integre edito, edam Sigiberti testili quaedam affluant commoda. 3. Annalista Saxo. Eum plura e Sigibcrto descripsisse jam V. D. Stenzel (Geschichte der fränkischen Kaiser li. 110.) pro explorato liabiiit. Exemplum afferendi infra, dabitur occasio. cf. loe cod. Paris, ad an. 1083. ap. Arch. VII. 548. cum Sig. 1081. 4. Chronographus Saxo. Etiam hunc compilatorem Sigibertum ipsum accersiisse tot exemplis confirmatur, ut singula afferro supersedere possimus. 5. Ordericus Vitalis. In vasto suo historiae ecclesiasticae volumine Ordericum etiam Sigiberti, licet nomen ejus mutilet Chroiiicon citare jam alii pro explorato liabuerunt. 2 ) Nam in fine libri 111. usque ad Guilelmi Conquestoris regnum deveniens, atque libris de ejus rebus laudatis ad duo Chronica, Mariani illud Scoti in Anglia continuati (seil, haud dubie a Florentio et Joanne, cura tamen Ordericus perperam solum nominet Joanuem) et Engelberti Gemblacensis Monachi „qui ex his opusculis (seil. Mariano) quaedam praeclara decerpserit, et multa de his, quae de Insulanis Oceani scripta sunt, in eisdem Insulis dimiserit, et nihilominus de Gothis et Hutihis ac Persia, aliisque barbaris gentibus multa adjecerit" laudanda progreditur. — „ E t haec quidem se huic chartae gratis indidisse — air, — ut istos codices avidi lectores inquirant sibi, quia magnum sapientiae fructum ferant, et vix inveniri possint. A modernis enim editos esse, et adhuc passim per orbes diffusos non esse; nam unum eorum (Mariani) se Vigorniae ridisse in Anglia, alterum Cameraci in Lotharingia, ubi Fulbertus prudens Abbas coenobii sancti Sepulcri sibi illud osteudisset." J ) Unde quis in eam conjecturam induci possit, eum opera illa non «biter tantum perlustrasse, atque non est, quin eum in partibus operis sui, quibus historiam universalem tractat, praeter Bedam etHugonem Floriacensem 4 ) etiam Sigibertum iulerdum testem audiisse dubitemus. 1 ) 1. c. pag. 4 9 7 — 4 9 9 . 2 ) cf. Histoire littéraire. IX. 540. et Lappenberg II. 385. qui «le ordine et contextu operis illius e x professo egit. 1. e. pag. 378 — 393. 3 ) vid. lib. HI. in iin. pag. 5 0 3 — 504. Knni igitur hoc Sigiberti Clivonicon ante an. 1132. vidisse, recte conjecit Lappenberg 1. c, cf. Gali. Christ. III. col. 120. 4) cf. Lappenberg. 1. c. pag. 3 7 9 . 390.

415 6. Theoderici Monachi Historia de antìquitate Jtegum Norwagensium. Tlieodericus Monachus ') scriptor pro copia fontium, quos legit, et pro cura, qua singulorum testimonia distinguere u detur memoratu digitus inter alia etiam Cap. IV. Sigibertus quoque Gemblacensis Monachus in Chronica sua ita scribit: Ñorthmanni, inquit, aquilonaris gens atrocis* sima, advecti in Gallias, cnm longis navibus intraverunt Ligerim fluvium, et Thurones usque pervenerunt omnia vastantes, quo cum loco si ullus, certe nullus alius magis consentit quam liic anni 853: Normanni per mare Britanicum ostia Ligeris ingressi urbem Nannetum invadunt, episcopum sabato sanctae Paschae baptismum ceiebrantem trucidant clcrum et populum perimunt, inde Andegavum, deinde Turones occupant, et ut tempestas omnia diruunt, templum etiam sancti Martini incendunt: quem tamen in orationis colore a Sigiberto piane alienum esse atque etiam nonnulla, quae Theodericus récitât, non afierre patet. — Dubium igitur, utrum interpolationem quandam Sigiberli nondum editam legerit, an memoriae lapsu testis dicta depravaverit. — 7. Scholiastes Adami Bremensis. Scholia quaedam velera ad Adamum Bremensem inter alios fontes etiam Sigibertum Imbuisse, jam Y. D. Lappenberg recte observavit 2 ) cf. scholiou (18) ad librili. Cap. 15. cum Sig. ad an. 966.; ad lib. II. Cap. 16. (19.) cum Sig. (ed. Mir. 973. ed. vet. 972) ; ad lib. II. Cap. 30 (34.) cum Sig. ad an. 1010., qui quidem locus ita immutatus est, ut pro : cujus (scil. Stephani) merita per Hungariam multa miraculorum gloria commendat: qui postea Sanctus fieri meruit: legatur. — 8. Codicis Gestorum Trevirorum in Aurea - Valle Additamentum. Postremum subjungenda notitia Codicis Aureae- Vallis Gestorum Trevirorum, in quo haec in obitu Popponis Ar1) ap. Langebek: Script, rer. Danicar. T o m . V. pag. 3 1 1 — 3 4 0 . de ejus aetate atque condicione introductionem editoris.

cf.

2) cf. Jtrdjio VI. 821. 872. vide scholia in editione Lindcnbrogii L u g li uni Batavorum. 1595. 4.

416 chi piscopi (1047.) desiisse traduntnr,') qui vero nunc, cam in destructione monaster» Aureae-Vallis anno 1798. bibliotliecae cimeli» perirent, perditus esse videtur.-) Gesta sequuntur notitiae quaedam parcae, alia antiqua tamen manu additae, usque ad an. 1258. pergentes, inter quas locus ad an. 1067. ad verbum reddit ea, quae ap. Sig. ad an. 1067. et 1068. de Cononis martirio et Theoderici comitis exitu leguntur. B.

DESCRIPTORES GENERIS GEMBLACENSIS.

1. Brevis Narratio belli sacri. Est haec brevis narratio, quam Martene et Durand 3 ) e codice ms. Florinensi ante 500 annos (i. e. saec. XIII. ineunte) exaratam traduut, nihil nisi descriptio locorura Sigiberti e textu Miraei èd au. 1096. ad an. 1099. 1100. 1104. 1105. 1123. 1124. 1126. 2. Chronicon breve Leodiense. 541 —1192. Ediderunt Martene et Durand 4 ) ex Ms. Aureae-Vallis Chronicon breve Leodiense, quod nonnulla Sigiberti vestigia praebet. cf. col. 1405. cum an. 723. col. 1406. cum an. 871. 903. col. 1407. cum an. 921. cf. Auctar. Gembl. cum loc. ad an. 1144. et 1145., et vid. infr. ap. Aegidium. — 3. Lamberti Parvi Leodiensis S. Jacobi Monasterii Monachi Chronicon a Reinero ejusdem coenobii Asceta continuatimi. 4.

Breve

Chronicon Lobiense ab anno 416 — 1641.

5. Chronicon Leodiense ab anno 400 —1334. lis adnectimus tria Chronica, duo Leodiensia et unum Lobiense, quae et inter se et cum Sigiberto tam singulari utantur ratione, ut acriori egeant investigatione. Chronicon S. Jacobi Leodiense Martene et Durand ex autographo edidisse sibi visi sunt, unde usque ad an. 1193. a Lamberto parvo scriptum, inde usque ad an. 1230. conti1 ) scil. ap. Martene et Durand. Coli. ampi. IV. pag. 142. 171. etiain in nota additamenta ediderunt. 2) cf. Wyttenbach praef. pag. XXII. n. 2Cr$t0 VII. 510. 3 ) Coli. ampi. V. col. 5 3 6 — 539. 4 ) Thes. a n e c d o t III. col. 1 4 0 3 — 1 4 0 9 .

qui

417 nuatum esse conjecerunt. ') Lambertianum quidem opus an. 1194. desinere, atque Reinerianum incipere in Chronico Ipso disertis verbis dicitur.') Fostea la men Coll. script, rpr. Francogall. codicem vetustiorem S. Jacobi protulerunt, qno usi viros illos codicem a Keinero interpolatum et continuatum edidisse conjiciebant, atque plures jam ante Lambertum parvum Chron. manus admovisse perspiciebant. ') Primam manum desinere an. 1077. alteram an. 1 1 5 5 . , e i q u e in codice adjectos esse annos emortuales tarn Leod. Episcoporum quam abbatum S. Jacobi ad an. 1378. tradunt; abs quo anno quae ap. Marlene et Durand exstent, Lamberti Parvi esse dicunt. — Plura singulis notitiis e codice addiderunt, tarnen primam ejus partem non a coaetaneo scriptam esse existimem. Ceterum Pertz, collato codice Leodiensi 5 ) editionem Martene et Durand multis mendis laborare docet. Chronici Lobiensis habitus ab editoribus Martene et Dur a n d ' ) sic describitur, ut „omnia, quae annum millesimum sequerentur, prout occurrerent, a diversis auctoribus descripta esse, atque idem tot fere habere scriptores quot facta contineat" dicant. Legitur edam ad an. 8 6 8 : O c c i s o H u b e r t o , fit a J o h a n n e e p i s c o p o (seil. C a m e r a c e n s i ) P o l e p t i cum ( P o l y p t y c h u m ) n o s t r u m . — H u i c s u c c e d u n t ad nostra t e m p o r a , i d est a n n o ab I n c a r n a t i o n e m i l l e s i m o . T ) . . . .

His sine dubie causis V. D. Waitz 8 } commotus primam Annalium horum partem circa an. 1000. scriptam esse existimavit, cum nonnullos locos ad genus illud multiplex Annalium veterum Hersfeldensium pertinere satis acute iutellexerit. — Neque tamen negari potest, plurimos horum annalium locos a quinto usque ad duodecimum saeculum a Sigiberto per Anselmum continuato vel ad verbum descriptos, , J )

1 ) cf. M a r l e n e et D u r a n d Coli. ampi. V. eoi. I . 2 . 2 ) I. c. col. 1 6 . 3) T o n i . XIII. p a g

6 0 0 . c u m not. a.

4 ) pag. 6 0 2 . 5 ) cf. 2fr VII. p a g . 5 9 7 . A t q u e d e o r i g i n e annaliuin in e a n d e i n quam F r a n c o g a l l i t u e n t u r srntentiam ire v i d e t u r , c u m d i c a t : d i e Liitticher P e r g a m e n t h a n d s c h r i f t d i e s e r in i h r e n F o r t s e t z u n g e n d e m L a m b e r t u s P a r v u s und R e i n e r u s a n g e h ü r i g e n A n n a l e n e t c . 6 ) T h e s . a n e e d o t . III. col. 1 4 0 9 — 1 4 3 1 . 7 ) col. 1414. ubi e d i t o r e s in m a r g i n e : N o t a t e m p u s primi auctoris. 8 ) A r c h i v VI. 6 7 1 — 6 7 2 . 9 ) cf. e . g . ad an. 6 4 6 . 6 4 7 . 6 4 8 . 6 4 9 . 6 5 0 . 6 5 1 . 6 5 2 . etc. Annal. a n . 8 9 5 . c u m S i g . ad an. 8 9 5 . 9 6 3 . cum S i g . 9 6 2 . 9 6 4 .

27

418 vel non sine gravibus vitiis excerptos esse, ' ) i n annalibus p o r r o saeculi decimi plura Annates Lobienses j a m supra citatos r e d o l e r e , ' ) nonnulla denique etiam e Fulcvino excerpta v i d e r i , ' ) alque p r a e t e r parvas r e r u m Lobiensium nolitias paucissima tant u m Chronico propria usque ad an. 1000. neque ita multa, ut e j u s d e m aetatis auctoris stylum p r o d e r e possint, saec. XI. et XII. inveniri, ••) ita u t vel locuin an. 868. s u p r a allatum mancum vel editores in dijudicanda aetate codicis manuscripti deceptos vel quibusdam notitiis, a vetustiori quodam monaci) o conscriptis p l u r i m a recenliora inserta esse credam. Chronicon porro L e o d i e n s e ab an. 4 0 0 — 1 3 8 4 . ex apog r a p h o cod. S. Victoris Par. a Labbeo r ') — u t ipse f a t e t u r — ,,omisso initio ab anno 38. post Christum et inUtilibus vel vulgaribus p e r i o c b i s " ideo non t a l e , ut ex eo de vera conj u n c t i o n s similitudinisque inter ipsum et alios fontes r a tione satis certuin judicium fieri possit, editum esse eo magis d o l e m u s , quo h o c ad quaestionem nostrani solvendam plus habeat ponderis. — JN'am non solum cum Chronico ilio brevi Leodiensi plura in eo c o n g r u u n t 6 ) sed longe plurima cum h o c Chronico Lobiensi ad verbum consentire p a t e t , n c q u e indicia desiint, ex quibus Leodiensem sua e Lobiensi desumpsisse demonstrari possit. 7 ) Ubi vero ab anno 988. Chronicon illud S. Jacobi Leodiense accedit. Chronicon Leodiense huic multo se quam Chronico Lobiensi similius p r a e b e t , l S ) atque ab an. 9 8 8 — 1 0 8 6 . pauca tantum inveniuntur, quae ex eo non descripta esse existimare possis. — O c c u r r u n t taraen plures notitiae iisdem verbis in 1) Sic series Imperatorum Graecorum in Chronico Lobiensi potissimum Sigibertnm ducem prodere videtur, in qua tamen anctor eo modo errat, iit adan. 867. 869. 870. 872. 873. imperatores coltoret, de quibus Sigibertus ad an. 869. 886. 904. 90.0. 907. 908. 944. 945. 961. agit. — Sic etiam ad an. 607. dúos Bonifacios papas, quos Sig. distinguit (ad an. 607. et 609.) confundit auctor Chronici. cf. etiam cum Anselmo et Anct. Gembl. ad an. H 2 5 . 1127. 1135. 1139. 1140. 1148. 2) scil. ap. P e r t z : Monnm. II. cf. cum iis Chron. Lobiense ad an. 941. 945. 947. 953. 954. 956. 959. 961. 962. 968. 972. 973. 3 ) cf. loe. anni 868. snpra cit. cum Fulcvino Cap. XIII. qui lianc r e dituum monasterii descriptionem XIV. anno regni Lotharii factam esse memorat. 4) cf. e. g. ad an

1065. 1071. 1074. 1075. cf. ad an. 1160.

5) cf. Labbe Bibliotl). msptor. Tom. I. Praef. pag. 334. sq. pag. 405. s 7 . cum an. 970. Quod Waitz ') recte de uno historiae illius loco annotat, Rupertum scil. verbis Sigiberti ad ail. 969. Ottonem ut injuriam ulcisceretur, „quosdam eminentiores ex suis in Galabriam mis sisse" descripto, contendisse, imperatorem id „accepto a praedicto praesule Evraclo Consilio'" egisse, id in omnibus huic scriptori pro norma fuisse videtur, ut episcoporum Leodiensium augeret gloriam meritaque. Sic fabulam de daemoniaco (an. 969.) repetiturus eum Consilio praesulis Eoracli ab imperatore ad papam adductum, illiusque Consilio litigium inter clericos Romanos et Theodericum episcopum compositum esse addit; 5 ) rebus an. 1007. e Sigiberto desumptis, Henricum, cum primo ab obsidione castri Valentianarum destitisset „ in auxilium vocasse episcopum Nothgerum, ejusque auxilio et Consilio" rem feliciter peregisse.*') enarrat. — Rupertus quidem baud dubie Anselmi continuatione nondum usus est; at, qui eum continuavit, Renerus hujus usus indicia haud dubia reliquit. cf. cap. 35. col. 1083. cum Anselmo ad annum 1131. ideo etiam locum cap. 32. An1) cf. Chapeaville T o m . II. pag. 4. cum cap. 15. col. 106§. p a g . 25. cum eod. cap. col. 1066. p a g . 2 9 — 3 0 . cum col. 1063. et col. 1066—• 1067. pag. 3 0 — 3 1 . Epistolam Berengeri cum col. 1 0 7 6 — 7 7 pag. 34. cum col. 1069. p a g . 3 5 . cum col. 1067 — 1 0 6 8 . p a g . 37. col. 1072. pag. 41. cum col. 1072 — 74. pag. 66. col. 1 0 8 2 — 8 3 . pag. 77. col. 1084 — 8 5 . ; p a g . 98. cum col. 1087.5 p a g . 110. col. 1088. pag. 121. cap. 46. col. 1091.; pag. 128. col. 1093, pag. 133. 134. col. 1093.; p a g . 188. cum col. 1094— 95. p a g . 2 6 1 . pag. 264. cum col. 1 0 9 8 — 9 9 . : pag. 266. 268. col. 1101 — 1102.; pag. 269. cum col. 1102. i n f r . — 2) scil. I. pag. 280.: „ C o d e x quoque monast. S. Laurentii de quo s u pra cap. 79. mentionem fecimus (i. e. pag. 274. vid. not. 3.) dicit liunc Nitliardum aediiicasse duas ecclesias parochiales sancti T h o m a e j u x t a S. Bartholomaei collegiatam ecclesiain et sancti R e m i g i i : dicit quoque construxisse Castrum in D i o n a n t o , in eoque aediiicasse capellain in honore S. Benedict!." 3) cf. loc. I. pag. 274. Ipse Reginardus etc. col. 1064. I. pag. 278. Abbas Stephanus — consummavit cum 1065. N r . 13. lin. 5 — 7. p a g . ' 280. Not 3. N e c defuerunt — abstulit cum col. 1065. N r . 13. lin. 17. seqq. 4) J a h r b ü c h e r des deutschen Reichs unter dem Sächsischen Hause, I. 3. pag. 153. Not. 2. 5) col. 1 0 3 5 — 1 0 3 6 . 6) col. J 0 4 4 —1045.

424 no seguenti civilas Leodiensis multis piagis attrita est." cum Anselmo ad an. 1117. — Unde edam quae post fìnem Riaperti abbreviati supra notatum e Sigiberto recepta leguntur, e textu potius per Anselmum continuato quam ex genuino ac primario sumta putanda sunt. cf. tamen de loco an. 1084. infr. rum

10. Aegidii AureaeLeodiensium.

Vallis Religiosi

Gesta

episcopo-

Omnium Leodiensium scriptorum veterum Aegidius ditissimus est, qui postquam duobus libris Harigeri et Anselmi opera multis additamentis locupletavit, tertium a Ti.eoduino usque ad HenricumlII. electum an. 1247. continuatimi adjecit. ') — Usus est Ruperti atque Reiteri Ilistoria S. Laurentii, atque quae ille de rebus episcoporum Leodiensium dubio j u r e Sigiberto adjecit, eodem ordine sua f e c i t , ' ) nonnulla etiam Sigibertana e Reneri Vitis Wolbodonis et Reginardi amplificata recepii, ' ) sunt tamen certissima documenta eum non solum in hac parte, in qua cum Historia S. Laurentii nostra-conferri non potest*) sed etiam post aetatem episcopi Evracli Sigibertum ipsum testem advocasse. cf. lib. III. Cap. I. 1. c. pag. 4. Composuit etiam — scibile est. cum Sig. Chron. ad an. 1048. lib. III. Cap. 13. pag. 40. cum Sig 1096. cf. cap. 18. 1. c. pag. 51. cum Sig. 1109. porro Cap. XVII. pag. 49. cum Anselmo ad an. 1117. Cap. 24. pag. 69. cum an. 1129. 27. pag. 75. cum an. 1131. Postremum subjungenda quaedam sunt de additamentis marginalibus Codicis Aureae - Vallis, a Chapeavillio non temere prò Aegidii autographo habiti, quae plerumque ab ipso addita esse censet. Inveiiiuntur Tom. I. pag. 10. 14. 15. 23. 24. pag. 5 7 - 5 8 . 67. 69. 73. 8 3 — 8 4 . 91. 92. 102. 122. 144. 154. 170. 214. 217. 219. 226. IL pag. 6. 47. 48. 67. 94. 130 - 1 3 1 . 261 - 2 6 2 . 265. Sunt eorum nonnulla e Si1) cf. Praef. ad libr. III. ap. Cliapeav. pag. 269.

II. pag. 2. Cap. 137. ibid.

2) cf. e. g. lonuiii Sig. ad an. 9S9. cum Hist. Laurentii col. 1044. et Aegidio. Toin. I. Cap. 53. pag. 2 0 6 — 2 0 7 . porro locos ad an. 1000. 9 9 8 . eodem ordine, iisd. pagg. loc. an. 1007. supr. cit. in Hist. cui» Aegidio I. c. pag. 2 0 7 — 2 0 8 . cf. ad an. 1018. Hist. S . Laurentii 5 . col. 1051 — 1052. Aegid. Cap. 6 7 . pag. 247. 3) cf. Sig. ad an. 1021. Reneri Vitam S . Wolbodonis. I. c. pag. 183. Cap. 16. Aegid. Cap. 71. I. c. pag. 2 5 9 . cf. Sig. 1035. 1036. 1037. cmn Reneri Vita Reginardi Cap. Vili. 1. c. col. 182 — 183. Aegid. C a p . 8 1 . 276 — 277. (cf. Hist. S . Laurentii V. 2. col. 1 0 5 8 — 1059.). 4 ) cf. lib. I. Caj>. X L V I . pag. 8 1 . cum Sig. ad an. 8 1 2 . lib. II. Cap. X X X I I I . pag. 150. cum Sig. 7 8 9 . Cap. 44, pag. 174. cum Sig. 9 5 3 .

425 giberto descritta,') qui et ipse pro locis anni 528. et 99?. testis affertur. -') Praeterea et eorum, quibus cum Sigiberto aliqua affinitas ') et eoram, quae ab eo prorsus abhorreant,4) multa ad verbum cum brevi Chronico Leodiensi ex Ms. Aureae-Vallis edito (vid. sup. Nro. 2.) convenire constat. Hoc etiam in nonnuilis cum ipso Aegidii textu consentii,'') ipsa ultima ejus notitia anni 1192. qua auctor aetati illi supparem se praebere videtur, iisdem verbis apud eum recurrit;") alii tamen, qui de aetate, qua Chronici brevis codex scriptus sit, certiora tenent, dijudicent utrum, quod nobis quidem verisimilius est, Aegidius ex hoc, an Chronicon ex Aegidio sua hauserit. — 11. Alberici monachi Trium fontinm') Chronicon. Albericum Codicem Affligemensem secutum esse, supra pluribus exemplis docuirnus. Inveniuntur ap. eum permulti ex illis locis quos monachus Affligem. Sigiberti annalibus ipsis adjecit, 8 ) haud pauci, qui cum in textu veteri desint, in textu 1 ) cf. I. pag. 57. cum Sig ad an. 551. pag. 91. 92. cum Sig. 661. 2) 1. c. pag. 57. 214. 3) cf. ad an. 644. Cliron. cum Aegid. pag. 83 — 8 4 . ad an. 896. Ilis temporibus — episcopi cum pag. 170. ad an. 1122. (leg. 1142.) cum Aegid. II. pag. 94. et Auct. Gembl. ad an. 1140. 4) ci. ad an. 549. Clironici brevis cum Aegidio 1. c. pag. 57. ad an. 626. cum Aegid. pag. 69. ad an. 632. cum pag. 73. cum Chronico ad an. 730. col. 1404. „Legitur etiam in quodain libro. Hi Stabulaus — et ceteri multi" Aegid. pag. 102. 5) cf. ad. an. 730. Post S. Hugbertum — substitui : cum Aegid. Cap. XXX. pag. 145. ; ad an. 920. (e Sigib.) cum Aegid. Cap. XLI. pag, 171. tì) cf. Aegid. 111. Cap. 86. 87. pag. 178. 180. Locus liberatam et sanatam vidit qui haec scripsit et de audivit testimonium ejus" ap. Aegidium: . . . . „ qui longo ejus morbo audivit testimonium multorum, lioc inconimodo din laborantein" etc.

Chronici. „Ipsam longo ejus morbo haec scripsit et de qui eam viderunt

7) Usi sumus in comnientatione nostra hoc ejus nomine, quasi vulgari, quainvis nos minime lateat, de ejus persona adhuc valde inter viros doctos dubitan, neque a vero abhorrere, si quis dicat vel i|>sum auctorem ad dioecesin Leodiensem pertinuisse, vel opus huic Chronico piane involutuin ibidem conscriptuin esse. cf. Praef. Leibnit. Bouq. XIII. pag. LXX. Hamberger IV. pag. 381. Accuratiorem hujus rei disce|.tationem, cum et Iiujus scriptionis iines superet et repetitas curas exposcat, in aliar» distulimus occasionem. 8) cf. loc. ad an. 1020. pag. 52. ; 1023. pag. 56. 1057. pag. 94. j 1063 pag. 102. 1070. pag. 113. 1083. pag. 128.; 1086. pag. 133. 1096. r a g . 152.; 1100. pag. 184, 1105. pag. 198. 1111. pag. 212.

426 solum Miraei legantur, ita ut omnium, qui ip meam quidem noliiiam venerunt, auctorum uberrimam textus Geinblacensis descriptionein afferat. Unum tantum obesse videtur, quominus ei penitus obsequamur, hoc, quod etiam Helinando usus est,') atque ex eo inter plura alia etiam ea, quae is interpolationibus Sigiberti Cisterciensibus debet, recepit. — Quae ubi pro more suo Helinandi testis nomine insignivit, -') nullum de vero fonte dubium esse potest; attamen etiam in iis locis, in quibus hoc annotare omisit ') vel etiam ubi ab Helinando discedens aliquam textus veteris similitudinem prodere videatur 4 ) cura talem in manibus habuisse valde dubito cum, si tali uti potuisset, baud dubie multa alio modo dixisset. 5 )

C.

D E S C R I P T O R E S G E N E R I S CISTERCIENSIS.

1. Chronicon

Remense

a Chr. nat. usque ad an. 1190.

Seriem horum librorum exordimur a Chronico brevi Remensi, 1 ') quod cum per omnia saecula aperta Sigiberti vestigia o Herat, locis an. 1118. 1119. 1131. 1141. 1148. continuatoris Ursicamp. notitiam prodere videtur. — Sunt inter eos quidem plures propius ad Remensem urbem pertinentes

1 ) de quo vide infra. 2 ) scil. ad an. 1078. 1079. 1 1 0 7 . 3 ) cf. locum an. 1015. cum Helinando et Sig. text. vet. an. 1 0 1 5 . et 1024. cf. locos ad an. 1066. 1069. cuín Helinando ad an. 1 0 6 7 . 6 9 . 4 ) Quorum potissiinum duo exstant exempla, alteram an. 1098. de o r i gine ordinis Cistcrciensis pag. 172 — 1 7 3 . coll. cum Helinando pag. 1 6 6 . et Sig. text. vet. ad an. 1098. Quae cum lioc ap. Albericum consentiunt, is aliunde acceperit necesse est, alterum ad an. 1112. pag. 2 2 0 . „ A n t e supradictum Episcopum Laudunensem Gaudricum i n terfectum fuit Episcopus Laudnnensis Jugelrandus, et ante eum Eli— nandus, sub quo quoddam beatae Mariae contigit miraculum. coll. cum Helinando pag. 177.. vid. infr. et Sig. text. vet. ad an. 1095. Albericus tamen baud dubie ordinem Laudunensium Epp. aliunde cognovit, cf. ad an. 1070. — Etiam quae de rebus Arturi aliisque fabulosis Britonum historiis affert, ad an. 4 3 4 . 4 4 0 . 4 4 2 . 4 5 9 . 4 7 5 . 6 1 7 . a ratione excerptorum eGalfrido petitorum ap. Cont. Ursicamp. prorsus alienum, atque liaud dubie ex auctore ilio ipso desumptum est. (cf. Lappenberg. I. pag. X L I . ) 5 ) cf. infra loc. an. 1050. P a r t . III. B . et D. cum plura alia, quae afierre tor Sigiberti locos haud

an. 1059. Parte III. C. cf. e. g. loc. 8 4 9 . loco an. 8 4 9 . text. vet. ap. Helinand. atque longum est. — Vel Albericus vel ejus ediraro inutilavit. cf. ad an. 1008. 1061.

6 ) ap. Labbeum Bibl. manuscr. I. pag. 355.

427 ñeque tain strictus verborum utriusque Chronici consensus, ut connexuin quendam supponere coactus sis, «eque interpolati textus Sigibertani manifesta reperiuntur indicia. — Ne tamen quid nimium contendere videar, Chronico Itemensi tertio in ordine primuni, quam in primo ullimum locum assignare malui. — 2. Helinandi Monachi Frigidi - montis Chronicon. Èum post Sigibertum Chronicon Mortui- maris descripsisse jam supra monuimus.') cum porro Sigiberti Chronicon tam presse describat, ut fere- pro codice illius haberi possit, atque ipso teste nominato, eum ab alienis accurate distinguat, maxime dolendum est, quod ultimi tantum Chronici illius ab origine mundi usque ad an. 1204. pergentis quaterniones 2 ) scil. a libro XLV. (ab an. 639.) usque ad XL1X. exstent, quum quidem praecedentia ab Helinando ipso quondam alicui ex familiaribus commodata in autographo ipso desint, atque jam tempore auctori proximo, Alberici ') scil. et Vincent» + ) plerumque perdita esse videantur. — Exstant apud eum plurimi textus veteris loci, quos a Continuatore Ursicampino insertos esse nullum dubium est, unde et monachum Mortui - maris etiam hoc modo ilio usum esse extra omne dubium p o n i t u r . — Num vero Helinand. ap. eum omnes locos illos, eodem quo in textu veteri exstant, modo legerit, dubium esse videtur. Desunt enim nonnulli, alii abbreviati inveniuntur, denique admodum mirandum esset, si Helinandus, qui miraculi illius S. Mariae Laudunensis ad an. 1094. a Continuatore enarrati mentionem facit, fi ) se, quo tempore Hel. episcopatum Laudunensem tenuerit, nescire fateri potuisset, praesertim loco text. vet. ad an. 109)5. lecto '). Doceant certiora, quibus cod. Paris. 4863. perlustrare licuit. Postremum est monendum, Helinandi dictum supra recu8Um quo se plura Sigiberti exemplaria, in iisque aliqua sine ulla 1) cf. pag. 369. 2) scil. a 79. usque ad 84. cf. praefat. Tissierii ad edit. Bibl. Cisterc. VII. pag. 73. 3) Is enim ad an. 633. pag. 51. Elinandi.

Liber tertius Bedae incipit et liber ,

4) Spec. hist. XXIX. cap. 108. ap. quein tamen fragmenta prioruin libroium XVII. 9 XXI. 67. etc. 5) Exeinpla vide infr. 6) cf. lib. XLVIil. pag. 177. 7) cf. Hermanni Monachi de mirac. S. Mariae Laud. III. 27. Kx eo etiam, nisi fallimur, seriem liorum Episcoporuin Laudunensium desumere potuisset.

428 continuatione novisse pluriinum li (lei exhocacquirere, quod etiam Anselmi locnm inde in Gontinuatorem Ursicampinum, minime vero in Chronicon Mortui-Maris translatum „Apud Ravennani — mense" citât.') Inde hune in codice quodam a monachis Gemblacensibus divulgato, perperam in fine Sigiberti adjectum esse clarum est. Quanti esset ea, quae Helinandus c genuino et quae ex interpolato Sig. deprompserit, discernere manifestum est, nos vero hoc ne tentare quidem velie, neminem speramus nobis vitio versurum esse. 3. 4. Roberti S. Mariani Turonensis Chronicon.

Altissiodorensis

et Anonymi

Robertu8 — cujus jam supra mentionem fecimus 5 ) — ipse in pro logo Sigiberti Chronico usus esse fatetur; cum tarnen ibi illud usque ad an. 1112. ab ipso scriptum esse dicat, collatione instituts non dubium esse potest, eum etiam Continuatorem Ursicampinum usque ad an. 1155. vel descripsisse voi additamentis replevisse. 3 ) Editor vero, Nicolaus Camusaeus, ex ipsius dictis bene intelligens, eum ab anno 381. Sigibertum fere piane descripsisse eique Chronicon suum supers truxisse4 ) plures Sigiberti locos ex ejus textu omittere vel decerpere ratuin habuit, quod quamvis rerum historicarum cognitioni non obsit, Consilio nostri quam maxime répugnât. Supplere has lacunas videtur Chronicon Turonens e " ) , cujus auctor, cum ipsum Roberti prooemium sibi arrogarci solum loco rerum Archiepiscoporum Senonensium et praesulum Altissiodorensium, et ecclesiae S. Mariani quas ille pollicitus erat, res Turonenses intrudens etiam multa ex ipso Roberto desumpsit.7) Apud utrumque quidem usque ad an. 1) cf. lib. X L V I I . in fin. pag. 174. 2 ) vid. pag. 365. 3) cf. loc. sup. pag. 365. not. 3. cit. fol. 78. 1 — 2 cum Cont. a rerum tielgicarum scrutator egregius, in Gemblacensi monasterio cum paucis aliis codicibus insignem illum „ et qui ejusdem fere pretii cum autographo credatur, Sigeberti Gemblacensis" asservari dicit. — Contra codex monachi§ ipsis in summo autographi coilegae celebratissimi honore habebatur; pro tali enim Martenio et Durandio in itinere litterario commendabatnr *) ; tale Schoepflinius vir doctissimus atque grata semper memoria colendus tanta veneratione adspexit ut ad genua procideret. 5 ) — At cum hoc quidem consentii judicium Joannis Natalis Paquot qui in Epistola ad Kluitium '') j a m supra memorata auctoritatem cxemplaris Gemblacensis Chronicae Sigebertinae niti tradi-

1 ) vide liaec reimpress. in P r a e f . M i r a e i . 2 ) cf. ante edit. Eusebii et Hieronymi. 3

D e H i s t o r i a B e l g i c a ejusque scriptorilius Commenlatio ap. Reiffenb e r g i i Introduci, ad coli, sciipt. B e l g , et Chronic. Philippi Mouskes. pag. C C L X X X V I .

4 ) 1. c. I. 2 . 2 0 2 . 5 ) cf. historiolam illam enarratam ap. ReifTenbcrg pag. X V I — X V I I . 6 ) 1. c. I I . 1 . pag. 9 7 s — 9 9 .

488 tione ipsius Monasterii, in quo hoc exemplar ab immemorabili tempore habitum sit pro authentica ipsius Sigiberti scriptura;" characterem habere omnino signa XII. saeculi: novum characterem incipere an. 973. post haec verba: INotgerus ordinatur eps. Leodicensium : tertium characterem ad an. 1084. incipere ac desinere an. 1111. verbis sup. citat. (vid. pag. 450.); inde alios aliosque succedere characteres usque ad verba anni 1148. „multa milia Dacorum Sclavorum occidere gladiis:') Conjicit Paquot, Sigibertum Chronicon usque ad an. 972. ipsum scripsisse, tum fortasse senili infirmitate prohibitum amanuensibus scribendum commisisse, atque quum in libro de script, eccles. se usque ad an. 1111. Chronicon ordinasse dicat, an non ab an. 1111. (verbis scil. Quid vel quomodo): Anselmi jam opusincipiat; quaerit ceterum characterum diversitates autograph! indicia esse suadet. Codex hic insignis ante nonnullos annos a Doctore Baude Gemblacensi possidebatur,-) atque spes est fore ut acumen scrutatorum hujus nostrae aetatis non fugiat, quae ejus sit auctoritas. Quod ad nostram de eo opinionem attinet — ut ad liane omnibus singulis locis jam examinatis iterum recurramus — ex eis tantum quae Miraeus edidit, judicium ferre licet. In cujus textu quin plura desint, quae re vera Sigiberti esse videntur, plures lectiones sint mancae vel falsae vix possumus dubitare. Ea omnia a inonacliis aliis erasa esse, 3 ) vix statui potest, quum in plerisque nulla causa inveniri possit, quae eos ad hoc flagitium impulerit. — Si igitur codice ipso critice perlustrato, afferantur quaedam argumenta, quibus Sigibertum ipsum his membranis calamum infixisse absque omni dubio prodeat, nulla restare potest conjectura praeter liane: alium ailhuc extitisse textum Chronici ab ipso auctore redactum etsi non ante an. 1112. editum, actis porro ad an. 1105. 1106. 1111. carentem atque in locis Gemblacensibus aliisque quae exposuimus a Miraeo discedentem, Eusebio llieronymo et Prospero subnexum. Eo et Continuatorem Ursicampinum et Robertum de Monte usos esse, ideoque, cum aeque Gemblacensis atque vetus textus interpolationibus sint turbati, e Roberti autographo integro, modo inveniri adhuc queat, rectissimum posse judiciium peti 1) eodem igitur modo, quo in Cod. Bernensi cf. sup. pag. 356. et not. 7 . 2) cf. Reiflenberg. 1. c. Il n'y a aucun doute, que ce chroniqueur ne gagnat à être rectifié de nouveau sur les manuscrits en particulier sur celui qui passe pour original, et qui est la propriété de M. le Docteur Baude de Gembloux. 3 ) cf. ad an. 382. Notam Miraei et supra.

489 manifestum esse, atque ex hac etiam parte ratio nostra e Roberti fragmentis et descriptoribus locorum auctoritatem dijudicandi, defendi posse videtur. — Sin vero duos Sigiberti textus extitisse statuas, quaeri poterit, utrum auctor posteritati tanquam suum commendare voluerit, neque minus id ex universo scribendi Consilio quam ex singularum linearnm ductu perspici posse existimo. Postremum, ne vel minimum quidquam quod in notitiam meam pervenit omittam, id addo, quod in Viri Ili. de Reiffenberg commentariis legi:-') „ L e P. J. B. de Marne écrivait en 1742. qu'une note à la première page du Sigebert d'Henri Estienne, qui était à la bibliothèque du collège des Jésuites à Liège apprénait, que le manuscrit original de Sigebert était a Stavelo. —• Note manuscrite de l'exemplaire de Sigebert de 1513, à l'université de Liège. — S. Bibl. Reg. Paris. Nro. 4864. membr. saec. XIV. Eusebii, Hieronymi, Prosperi, Sigiberli, Anselmi chronica complectens, olim Colbertinus, haud dubie idem cum Cod. Colbertino Nro. 867. ap. Montfaucon. Bibl. Bibl. pag. 037. — cf. Catal. Bibl. Reg. Manuscr. Tom. IV. pag. 10. Archiv. I. 310. VII. 50. 534. 3. Bibl. Reg. Paris. 4994. membr. saec. XV. Sigiberti et Anselmi ( hronicon — 1136. Catal. IV. 27. Archiv I. 310. VII. 54. 534. 4. Bibl. Reg. Paris 4993. memb. saec. XIII. olim Carmelitarum Parisiensium, Sigiberti, Anselmi Chronica et auctarium Gemblacense (— 1148.) Catal. et Archiv. 1. c. 5. Abbatiae Hasnoniensis Ord. S. Benedicti in Hannonia, Chronicou Sigiberti, Eusebii, Hieronymi, Anselmi ap. ap. Sanderum Bibl. Belg. I. 313 visum adhuc Martenio et Durandio in Itinere litterario (Tom. II. pag. 97.) cf. Reiffenberg. 1. c. pag. XXXVII. — Ubi nunc sit, ignoramus. 6. Cod. Duacensis Nro. 750. cf. sup. pag. 386. et loc. ibid. cit. 7. Bibl. Bernensis membr. saec. XIII. Nro. 367. cf. sup. pag. 356 — 357. et loc. ibid. cit. 8. Codex Affligemensis sive Justi Lipsii, de quo cf. sup. pag. 357 —• 358. et loc. ibid. cit. — In bibliothecam Lugduno — Batavam, ubi eum Kluit inspexit, translatus est intra annos 1716. et 1741. cum in Supplemento Catalogi librorum etc. Bibl. Pubi. Univ. Lugd. Bat. ab anno 1716 — 1) 1. c. pag. XVII. Not.

490 1741. (Lugdun. 1741. fol.) inter libros manuscriptos et impresso« emptos ex Museo Lipsiano" pag. 531. Ms pervetustuin et optime conservatum in Membr. in folio magno" annotetur. In Sanderi Bibl. Belg. I. 252. inter libros Ms. bibliothecae publicae Antverpianae ex ejus primordiis publicatis ab Auberto Miraeo et Antverpiae excusis anno 1609. notatur: „Eusebii (in Supplemento Cat. Lugd. Epitome solum Chronici Eusebii distinguitur ) Hieronymi, Prosperi Aquitani, Sigiberti et Anselmi Gemblacensium Chronica Ms. Benefìcio haeredum CI. Viri Justi Lipsii." — Utrum idem, an illins apographon ? C. Codices generis Continuatoris Anonymi Ursicampini. 1. Hujus generis optimum exemplar nactus esse videtur V. D. Waitz in bibl. Divionensi Nro. 332. saec. XII. cf. Archiv. VII. 215. 5 3 3 - 5 3 4 . 2. Bibl. reg. Pa'ris. Nro. 4863. olim Colbert. Nro 1701. ex quo Chronicon Mortili-Maris cditum est, vid. sup. pag. 369. et loc. ibid. cit. Nota. Huic iterum snbjungere licet veterem ilium codicem, ex cujus apographo Labbeus breve Chronicon usque ad an. 1162. desumpsit (cf. sup. pag. 371). Viderint alii qualis is fuerit. 3. Codex bibl. Reg. Suec. Nro. 454. 1799. Parisiensi bibliothecae invectus, e quo Nicolai Ambianensis Appendix editus est. cf. sup. pag. 372. — Num cum quibusdam Codd. bibl. reg. Suec. ap. Montfaucon. annotatis et infra citandis idem vel num anno 1815. bibl. Vaticanae redditus sit, ignoro, neque an Sigibertum ipsum contineat, liquido dicere possum. — I). Codices generis illius, quod mixtum esse contendimus. 1. Codex Valcellensis sive Ortelianus, de quo vide sup. pag. 373. et loc ibid. cit. cf. etiam Acta Sanct. Mens. Maji Tom. VII. pag. XL. 2. Codex Aquicinctinus, nunc Duacensis, de quo cf. pag. 375. 378. et loc. ibid. cit. et ad B. Nro. 6. In Cod. Reg. Paris. 5440. Sigibertanum Chronicon ipsum non exstat. 3. Cad. Bruxellensis de quo sup. pag. 381. Nota. Codicem e quo Nelis Chronicon Blandiniense exscripsit, hoc loco in scrutatorum memoriam revocare liceat. (cf. pag. 382. etc.) 4. Codex Cameracensis Nro. 863. vid. pag. 385. not. 5.

491 E. Codices Roberti de Monte. 1. Codex monasteri! S. Michaelis de Monte fortasse autographon, e quo Robertum edidit d'Acherius vid. snp. pag. 394. etc. cf. eum in catalogo librorum Ms. Monasterii S. Michaelis I\r. 198. 4to ap. Montfaucon. Bibl. Biblioth. pag. 1360. Ubi nunc extet codex gravissimus, ignoramus. 2. Bibl. pubi. Cantabrig. Nro. 1153. saec. XIII. ap. Pertz. Archiv. VII. 84. 536. vid. sup. pag. 304. cum not. 6. haud dubie idem cum Codice bibl. pubi. Cantabrig. inter illos, quos e dono Matth. Parker, in cista quadam intra Biblioth. inclusos custodiri auctor Catalogi bibl. pubi. Cantabrig. (in Calai. Angliae et Hiberniae Oxoniae 1697. fol. Tom. I. Part. III. pag. 112.) Nro. 251. (omniumque Cantabrig. Nro. 2431.) perhibet, quemque Nro. 6. Robertum Abbatem (scil. Annaìes ejus). Nro. 7. Tractatum de Abbatiis in Normannia. Nro. 8. Epistolam Henrici Huntindonensis ad Warinum continere ait. unde hunc cum Parkeriano ilio, qui nunc Collegii Corp. Christi est (scil. A. Nro. 1.) eundem esse statuere non potuimus. cf. Montfaucon. Bibl. Bibl. pag. 672. Vossium de Hist. Latin, lib. II. cap. XLVIII. ap. Struv. I. 685. 3. Quo cum codice affinitatem quandam prodere videtur ille Bibl. Reg. Suec. Vatic. Nro. 152. ap. Montfaucon. 1. c. pag. 17. in quo post Eusebii, Prosperi et Sigiberti Chronica, Tractatus de Abbatibus et Abbatiis, Henrici Historia ad Varinum, porro et Methodii, Episcopi Patarensis liber de principio saeculi, qui et in Cod. illius Cantabrigensis notitia loco primo annotatus esse videtur, exstat. — Denique in eo legi perhibetur: Chronicon breve praecipue Regum Anglorum et Ducum Normannorum ab anno 1100. ad an. usque 1200, Fragmentum quoddam historicum rerum Anglicarum ab anno 1202 — 1220. Nomina Episcoporum Rothomagensium Ebroicensium, Abrincensium, Sagiensium, Bajocensium etLexoviensium et Constantiensium, tum etiam ,, Abbatum Coenobii Fontinellensis. " Liceat igitur hunc codicem, quamvis non distinctam Roberti Annalium notitiam prae se ferat, Cantabrig. subnectere. — 4. Oxon. Bodleian, in Catalog. Angliae etc. Tom. I. P. I. pag. 106. Nro. 2041. cf. Montfaucon. pag. 655. ap. Pertz: Archiv. III. 445. VII. 90. 536. Nro. 212. membr. fol. saec. XV. Eusebii et Prosperi chronicon et Roberti Tractatum de Abbatibus etc. Henrici etiam Epistolam ad Warinum (cf. sup. pag. 389. not. 2.) in eo contineri, et Roberti Annates usque ad an. 1180. perduci traditur. 5. Bibl. Reg. Paris. Nro. 4861. olim Bigotianus membr. saec. XIII. de cujus genere et vetustiorum testimonia et con-

492 jecturas nostras supra pag. 396 — 397. — Praemissa sunt Eusebii, Hieronymi et Prosperi Chronica. Operum quorundam quae et hoc et Codd. Nro. 6. et 7. contineri perhibentur catalogum vide ap. Catal. Bibl. lieg. Manuscr. Tom. IV. Archiv. I. 3J0. VII. 50 538. 6. Bibl. Reg. Paris. Nro. 4993. membr. saec. XII. olim Bigotianus de quo ibidem vide pag. 396. pag. 402. 7. Bibl. Reg. Paris. Nro. 4862. membr. saec. XIII. olim Colbertin. Nro. 1058. (de quo vide pag. 397. et loc. ibid. cit.) cum Eusebii, Hier, et Prosperi Chronicis. — 8. Kings library Lond. 13. c. XI. 4. saec. XII. (de quo vide pag. 398. cum not. 4.) cum Euseb. Hier, et Prosperi Chronicis. — 9. Harleian Manuscripts Nro. 651. vid. pag. 398. not 4. — 10. Hoc quoque loco inserenda est notitia Cod. Bibl. Gemmeticensis (ap. Montfaucon. pag. 1214.) Partis G. (Historici sacri et profani) Nro. 23. apud quem post alia quaedam documenta et Eusebii Hieronymique Chronica exstant: Prosperi Chronicon, supplementum ad chronicon Eusebii et Hieronymi, aliud prorsus ab eo quod exstat inter opera Eusebii Sigiberti chronicon ab anno 380 ad an. 1100. Roberti de Monte historia de immutatione Ordinis Monachorum etc. porro Appendix ejus ad Sigibertum usque ad annum 1160. tantum, cetera desunt ab anno 1158. Aliud est (addit catalog! auctor) ab eo, quod impressum est cum operibus Guiberti Novigentini, sed suspicor aliqua transposita in nostro Msto." denique: „Breve Chronicon Gemmeticense, ut ex titulo recenter apposito constat incipiens a Christo ad an. 778. Desunt quae gesta sunt post hoc tempus." His addi potest notitia exemplaris illius cujus recentioribus temporibus nulla mentio facta esse videtur ex quo Antonius Rufus editionem principem edidit. Magni momenti ad textum emendandum fore, si iterum critico ingenio conferatur, vix est, quod addam. Neque minus liceat codices illos, quos propter annalium Roberti fragmenta vel alias continuationum Sigiberti connexiones ex incertis vetustiorum testimoniis laudavimus, hie iterum annotare : seil. Musei Britannici Cotton. Domitianus A. Vili. (S. Michaelis de Periculo Maris) membr. 4. Archiv. VII. 75. sup. pag. 393. cf. Montfaucon. pag. 639. Cod. S. Victoris Paris. Nro. 419. de quo pag. 398. pag. 400 — 407. Cod. Ms. Reginae Sueciae Nro. 322. (qui quidem numerus cum Calai, ap. Montfauc. non congruit) iater Miscellanea

493 Durandi (Tom. II.) in Riblioth. S. German. Prat. cf. sup. pag. 405. (cf. inf. F . 25. ?) Kings library 13. E . VI. cf. pag. 407 —408. F. Codices Sigiberli nondum secundum genera distinct!. — 1. Quorum primum afferò „vetustum illud exemplar ex bibliotheca divi Victoris in summeniis urbis Pariseae" quod editor princeps Antonius Rufus cum exemplari a Guilelmo et Joanne Parvis accepto se contulisse fatetur, et quo nullos Galfridi locos exstare non obscure docet. Illud certe non ad genus Ursicainpinum pertìnere inde concludi potest et ad dijudicandam edilionem principerei plurimum auctoritatis habere constat. Quod qua in cum compilationibus illis Cod. S. Victoris Nro. 419. verisimilius mihi est idem esse cum Codice S. Victoris Nro. 238. saec. XII. nunc in bibliothecam Parisiensem translato atque Pertzii opera (Archiv. \ II. 71. 535.) nuper annotato Ceterum in veteri codice bibl. Reg. Nro. 10284. — catalogo scil. bibliothecae S. Victoris — ex quo excerpta edidit Montfaucon, ad literam S. pag. 1375. annotatur: „ S i g i berti Chronica : " 2. Repetere liceat notiliam Tissierii Bibl. Cisterciensis (VII. 100.) de codice Sigiberti tunc in bibliotheca Signiacensi (dioecesos Reraensis) exstante in quo locum an. 773. de concilio Romano deesse dicit, qua re ad genus Gemblacense eum pertinere erunt quibus probabile videatur. vid. sup. Ubi nunc lateat, ignoro. 3. In Catalogo Bibl. public. Universitatis Lugduno — Batav. 1710. pag. 326. annotatur : Liber Chronicorum Eusebii latine per Hieronymum. praemittitur Ysidori collectio tempori«, praefatio Hieronymi cum Prosperi Chronographia et altera Sigeberti Monachi Gemblacensis usque ad „'Eugenio substitutum Patricium qui rei publicae curam gerat, et vices imperatoris eo absente suppleat" (quae quidem verba, nisi fallimur, in continuatoribus editis noil inveniuntur) scriptus an. 1154 olim S. Petri Corbejensis membran. sine columnis: (cf. Catalogum Bibl. pubi. Lugduno — Batavae 1674. Codd. Ms. Latini Nro. 28. pag. 401.) Nro. 30. ap. Archiv. VII. 134. 535. haud dubie igitur idem cum ilio quem Spanhemius notitia ilia dej Joanna Papissa carere dixit quemque hoc modo designans „ Codex nunc Leydensis olim Corbejensis in membrana post Eusebium et Prosperum, si vere in limine notatur, 1154. scriptus": etiam, quae habeantur ad an. 1111. in editione Miraei minime continere, atque cum aliis Codd. praecipue cum iis quibus

494 usus sit Miraeus, collatum non pauca addita, mutata, omissa offerre ait. 4. Codicis Bibl. Cathedralis Bajocensis ap. Montfaucon. pag. 1362. notitia talis „Chronicon Eusebii, S. Hieronymi, Prosperi, Sigeberti, Henrici A r c i d i a c o n i Huntindonensis de Regibus Britonum et Iiistoriae ejusdem Britanniae et Normanniae" ex qua eum cum Roberti genere affinitate quadam uti probabile est. — 3. Bibl. Paris. 1793. raembr. saec. XII. exeuntis olim Tellerianus in quo ante Eusebii (et Hieronymi) et Sig. Chronica S. Hieronymi epistola ad Damasum Papam, et Damasi papae responsum, catalogus Pontificum a Petro ad Calixtum II., S. Hieronymi liber de viris illustribus atque alia quaedam ejusdem opera exstant (cf. Catal. III. 194. cf. Arcliiv. I. 310. VII. 39.). — Apud Sanderum Bibl. Belg. I. 101. (cf. Histoire littéraire IX. 542.) in Volumine 27 tertii Asseris Bibliothecae raonast. S. Martini Tornacensis eadem prorsus scripta eodern fere ordine exstare perhibentur nisi quod „ Hieronymi et Prosperi ad Chronicon Eusebii adjectiones" annotantur, atque Sigiberti Chronographia memorata „in qua pleraque habentur, quae in excusis exemplaribus non inveniuntur. Sunt paucae additiones ad calcem additur. — Nihilominus eundem fere codicem his locis definitum vel certe aiterum alterius apographum esse conjeci. — 6. Bibl. Paris. 4807. membr. saec. XV. Sigiberti Chronicon post Eusebii Chronicon cum Hieronymi et Prosperi additamentis. Qui Codex, cum „olim Colbertinus" sit, f o r tasse idem cum Cod. Colberdno JNro. 2542. ap. Montfaucon. 1. c. pag. 1150. simili modo distincto, quamvis ibi anno „ 1 1 4 0 , " in Catalogo vero IV. pag. 10. saec. XV. scriptus esse perhibeatur. 1 ) Arch. I. 130. VII. 50. 7. Codex Bibliothecae Coislinianae San -Germanensis ap. Montfaucon. pag. 1121. Nro. 1337. „La Chronique de S. J e rome continuée par Sigebert de Gemblours." 8. Bibl. reg. Paris. Notre Dame 94. Archir. VII. 71. 535. 9. Bibl. Suessionensis. Tabula VI. N r o . 2 2 . „Chronicon Sigiberti saec. XII. membr. IV. „ d e s P r é m o n t r é s " in Haeneli Catalogò pag. 441. 10. Bibl. civitat. Atrebatensis ap. Haenel. pag. 33. „ E u sebii chronica cum additionibus Sigeberti et chronica ir. Mar^ tini saec. XV. membr. fol. ^ 1) duos codices Montfaucon. pag. 755. in Bibliotheca Reg. Paris. „ Nro. 5218. et duobus sequentibns " annotat, haud dubie iidem sunt cum aliis codd. in Catalogo magno aliis numeris insignitis. —

495 11. Montfaucon. Bibl. pag. 1197. in Catalogo Msct. Cod. Abbatiae S. Petri tie Selincurte Dioec. Ambianensis : Chronographia Sigiberti Gemblacensis in cujus fine addita est Chronologia ab Adam usque ad Ludovicum pium. Item Series summorum pontificum a S. Petro ad Honorium III. et Epi8coporum Morinensium usque ad an. 1160. in 4to. 13. Sanderus Bibl. Belg. I. 246. inter Codices Ms. Bibliothecae Monast. S. Gisleni ili Cella, ord. S. Bened. in Hannonia: Chronicon Eusebii, Prosperi, Sigiberti item aliud, vetustissimum incerti auctoris : 13. Sanderus I. 282. inter Mscptos. Codices, qui in Collegio Soc. Jesu Brugensi (anno 1638) „Sigiberti Monachi Chronographia in fol." 14. pag. 282. in Auctario ejusdem Catalog! an. 1641. Chronica Hieronymi Prosperi et Sigiberti. 15. Sander. II. 261. in Catal. libr. msptor. Alnensis Bibliothecae Abbatiae Ord. Cisterc. ditionis Leodiensis Class. VI. Decuria V. „ Chronica Domni Sigeberti Gemblacensis Monachi." — 16. In Catal. Angliae etc. Tom. II. P. I. pag. 74. Nro. 2917. 18 catalogi librorum ms. bibliothecae Norfolcianae in Collegio Greshamensi apud Londinium: „Sigeberti Monachi Gemblacensis Chronicon:" quae librorum collectio nunc sub titulo Mscr. Arundell. in Museum Britannicum est translata, cf. Archiv. VII. 103. 142. 535. - Montfaucon. pag. 681. 17. In iisdem Catal. Tom. I. P. III. Nro. 1333. 57. inter libros Collegii S. Benedicti Cantabrigens. „Chronica Eusebii, Jeronymi Prosperi, Sigeberti et Jordard Episcopi" annotatur. cf. ap. Montfaucon pag. 671. e Vossii libro II. cap. XLVIII. de Hist. Latin, ap. Struv. 1. c. I. pag. 685. — Repetitur quidem non in Pertzii catalogis, neque nuin cum ilio A. 1. idem sit, esplicare possum. 18. in Catal. Angliae etc. Tom. II. P. I. pag. 244. Nro. 8356. 634. in catal. librorum Mscptorum in Aedibus Jacobaeis „ Sigeberti Chronicon" cf. Montfaucon. pag. 685. 19. Montfaucon. pag. 188. in Bibl. Cardinalis Ottoboni Romana „Sigeberti Chronicon.'' 20. Inter codd. manuscr. biblioth. Eugenii Principia Vindobon. Nro. 18. „Chronicon Sigeberti fol." Archiv. II. 478. 21. Johannes Chiffletius in dissertatone de Fabula Joannae Papissae pag. 4. (in Miscellaneis Chiffletianis. Tom. VI. Antverpiae 1666.) „extare in patema Bibliotheca Sigiberti

496 Gemblacensis vetus Chronicon M s , " in quo de Joanna Papissa ne verbum q u i d e m : 1 ) 22. In Cod. Harleian. Musei Britannici Nro. 4010. 4to. in Catal. 1. c. Vol. I l l pag. 102 — 103.) intitolato „ C o l l e ctanea de fainiliis Angliae ex litteris pateritibus Regum Angliae qui quidem antea possidebatur a Johanne Duce Novicastri (of Newcastle) Nro. 10. annotatur „Chronica Sigeberti etc. Chronica de acquisitione llegni Angliae per Willelmum ducem Normanniae etc. quae num ad nostrum pertineant, quibus occasio dabitur videant. 23. Codex Laudunensis Nro. 446. 416. membr. in fol. saec. XII. tantum usque ad an. 596. pergit. Rerum anni 596. a Fertzio (Archiv. VII. 533.) edita nolitia Gcmblacensi generi propior videtur, quippe quum locum: Agilulphus — misit: omisso ilio: His diebus — deferentes (vid. sup. pag. 473.) statim sequatur : Sol etc. (vid. sup. pag. 480). — 24. In Cod. Bibl. Reg. Paris. Tom. IV. pag. 324. Nro. 7193. (saec. XIII. et XIV. olim Colb.) Nro. 8. annotantur: „Chronici Sigeberti Gemmeticensis fragmenta ab anno 1381 (sic) ad an. 410" quae ut alii (cf. Archiv. I. 3 i 0 . VII. 67.) sic et nos hoc loco referemus. — 25. Montfaucon. Bibl. pag. 29. Bibl. Reg. Sueciae in Vatic. Nro. 700. post varia ad historiam et leges Francogalliae pertinentia Continuatio Sigeberti ex variis auctoribus, ibid. pag. 87. in Bibl. olim Alexandri Petavii deinde Reg. Sueciae num. 197. „ Additiones ad Sigebertum ex Fragmentis quibusdam, idem fortasse opusculum. cf. loc. cit. pag. 61. 26. Archiv. VI. 74. Bibl. Bamberg, membr. 4. (Nro. 18.:) Chronicon breve sine historiis, ex Sigeberto collectum usque ad an. 1137. — 27. Bibl. Cotton, in Museo Britannico. Vitellius C. IX. (Catalogue of the Cottoniau library: pag. 425.) Chartaceus, in fol. constane foliis 325. in quo triginta quinque partes, omnes ut videtur recentioris origitiis distinguuntur. Ilarum primo loco occurrunt: „Correctiones et Supplementa in Sigeberti chronicon ex manuscriptis codicibus per Johannem Dee. fol. 2 — 5 6 . " Quae in his novae Sigiberti editioni

1) Quod de eadem re Gilbertus Genebrardus in Chronograpliiae lib. IV. Colon. 1581, 12. pag. 780. „ N a m , quod Sigibertus id videatur

dicere, Actum est, eique inspersum ut fidem faciunt antiqua ejus

mnnuscripla exemjilnria" nimis vagum est, quam quod hoc loco repetí possit. vid. sup. pag. 476 — 77.

497 prodesse possint, cognovisse videtur Pertz. Archiv. VII. 74. 536. cf. etiam Archiv. II. 381. 28. Cod. Landsdown. Musei Britannici Nro. 229. I n l i b r o : Catalogue of the Landsowne manuscripts in the British Museum 1819. pag. 82. haec „ A volume intitled: Miscellanea ex variis scriptoribus 1573. These collections made by Mr. Camden ant written with his own hand consist of various matters, historical and heraldical, extracted from chronicles etc.." Ibidem loco 1. Ex chronographia Sigiberti Gembl. Mon. 2. Additiones ad Sigisb. Rob. de Torneiro Abbatis Beccensis (sic cf. pag. 398. not. 4.) annotatur. 29. Le Long Bibliothèque historique ed. Fevret de Fontette II. pag. 135. Nro. 16632. Ms. Antonii Allen, Senatoris Trecensis Notae In Sigiberti Chronicon. Ces Notes étaient conservées dans la Bibliothèque de M. le Pelletier le Ministre. cf. Hist. litt. IX. 542.

32

498

ADDENDA ET CORRIGENDA. Pag. I I lin. 8 dele au. pag. 17 lin. 4 adde: post Basileis: et Parisiis: de qua editione auctores Hist, litterar. pag. 541 haec: Cette édition (scil. Simonis Schardii) est une volume in folio et annoncée comme faite à Francfort et à Paris chez Jacques du Puis la même année, suivant les deux divers frontispices, qu'elle porte. Mais y ayant regardé de près, nous avons reconnu que c'est la même édition faite à Francfort chez GeorgeCoivin. etc, et que le frontispice qui l'annonce de Paris est postiche. Il sera arrivé à quelques autres exemplaires ia même chose par rapport à Baste où divers Bibliographes annoncent qu'elle a été faite la même année. Quam Struvius editionem Sigiberti Lngduni anno 1566. emissam esse annotavit, nullam aliam nisi hanc esse putamus. — pag. 19 lin.7 inter: aliain: et: Samsonis: adde: quam intitulabat. pag. 20 not. ad an. 998 lin. 4 infr. In nota vero Struvius ejus nomen addidit. pag. 22 lin. 8 pro libri VIII. lege Iibri VII. pag. 22 lin. 3 infer, pro Paullini lege Anibrosii Opp. pag. 23 lin. 4 pro Verona lege Veronae pag. 24 lin. 10 pro liher lege libri. pag. 24 infra pro Adrevaldi Monachi Floriacensis de Translatione S. Benedicti lege: Adrev. Monachi Miracula S. Benedicti in Gallia patrata, ad quem librum etiam loci citati pertinent, cum loco ad an. 651. cf. etiam Paul. Diac. VI. 2. Chron. Regin. 612. (Flor. Wig. 674). pag. 25 lin. 6 pro 669. lege 664. pag. 25 ad Vitam S. Leodegarii „scil. ab anonymo aequali scriptam " de qua infr. pag. 241 Not. 2. pag. 25 lin. 14 pro 573 lege 578. pag. 30 n. lin. 10. cum absconderant lege etiam absconde&ant. cf. cum hoc loco etiam Fulcvinum Cap. XVI. Balder. I. 59. pag. 30 n. lin. 12 pro tyrannizaint lege tyranniza&nnf. pag. 31 lin. 14 pro Valentis lege Gratiani. pag. 35 lin. 5 pro Nicephori lege Joannis (Tzimiscis) pag. 35 — 36 No 3. de Fausti Vita S. Mauri. Sigibertum Fausti Vitam S. Mauri ab Odone Glannafoliensi auctam et interpolatam Iegisse et pro raritate codicum Vitae antiqnae (de qua cf. Mabill. I. c. pag. 274) et quod etiam historiam translations S. Mauri, Laud dubie

499 in eock'm cam ilia codice inventam adhibuisse videtor (cf. sup. pag. 483. ad an. 869.) ctiain nunc persuasum habeo, neque possum quin prooeinium certe illud ap. MabiU. Nro. 7. (Postquain Divinitas-eruditione) et fortasse etiain capp. ilia (Nro. 10 — 1 4 . ) e Gregorii M. Dialogo excerpta ab Odone interpolata esse conjiciam, addendum tamen est, locum MabiU. Cap. 33. quo Greg. M. Dial. lib. II. Cap. 37. his verbis citatur (in Actis SS. Boll. Jan. I. pag. 1045. Cap. V.). „ l i a n e visionem unus ex illis duobus F r a tribus nostris, qui earn simul cum beato Mauro viderat, in nostro versaliatiir coenobio alter v e r o , ut scripsit leatus Gregorius, longius positus vidit" etiam in textu Snrii 1. c. pag. 343 reperiri. Faustus, quainvis Benedicto aequalis et ejus cura educatus se vitam tamen extrema demum senectute scripsisse et Bonifacio Papae (scil. III. cf. Leoneni Ostiensem. I. 3. ap. Acfa SS. 1. c. pag. 1038) porrexisse coniitetur, itaque et ipse Gregorii Dialogo uti potuit. Mabillonitis porro jam dubitasse videtur, num F a u s t i Vita genuina unquam edita sit, et omnia quae ibi dicta chronologicae arti adversantur, Odoni i n terpolatori imputat. Longius progressus Cointius, qui (Ann. eccl. F r a n c , ad an. 543. Tom. I. pag. 625) mendis Vitae editae gravissimis commotus, non solum F a u s t u m ab Odone, sed Odonem a recentioribus depravatuin esse censet, opinionis vero illius certius argumentum non affert. N u m Surius capita ilia e Gregorio desumpta tantum ex arbitrio suo tletruncaverit, quod ab ejus modo non alienum est, codicum ope distinguendum erit. Nonnihil momenti in r e dijudicanda fortasse excerpto ab Adrevaldo in Miraculis S. Benedicti (vid. sup. pag. 24 et pag. 498) e Vita S. Mauri dato (cf. ap. Mabill. II. pag. 370) tribuendum erit quod tamen cum in Boscii tantum Bibliotheca Floriacensi nobis inaccessa extet (cf. Acta SS. Mart. III. pag. 305) legere non potuimus. Quod ad notitias chronologicas attinet, Sigibertus aliis (de quibus vide Mabill. Praef. ad Acta Bened. Saec. I. pag. XVIi.) praesertim M a riano Scoto (qui ex lege ilia, quain sup. ap. librum Decennale exposuimus, Benedicti obitum an. 604. esse conjecit. cf. text. edit, et Florent. perperam ad an. 603.) praeeuntibus dubitationes suas de F a u s t i dicto Benedictum mortuum esse XII. Cai. Aprii, vigilia Pascliatis (in omnibus editionibns. cf. ap. Mabill. Cap. 32. pag. 287) an. 509. annexuit, quia hoc a n n o , scil. cuj.ns littera Dominicalis D. et numerns aureus 16 e r a t , vigilia Pascliae in XII Cai. Aprii, incidere potuit, talis vero a n nus non nisi an. 604. p. Chr. rediit. cf. quas ad hoc dilemma diluendum attulerunt eonjecturas ininus probabiles Mabill. I. c. pag. XVIII. Bollandistae Acta SS. Mart. III. pag. 276. — Vitae dieta et hoc valde iniirmantnr, quod tota itineris Mauri sociorumque chronotaxis falsa est. cf. Cap. 20. 23. 26.31. Notavit earn jam Mabill. not. d. ad pag. 283 quo acrior Cointius. 1. c. pag. 631. De Romani Monachi profectione in Galliam ne verbum quidem Iegi in vita S. Benedicti, idem recte notavit: utrum vero in loco Vitae S. Mauri (ap. Mabill. Cap. 31. ap. Sur. 1. c. p a g . 342). „Andiens autem beatus Maurus opinionem sancti Romani monachi, qui beatissimo patri nostro Benedicto in initio adjutor et cooperator extitit, ut in historia vite ejus pienissime invenitor" hoc postuletur, an Vita e Benedicti Cap. I. citetur, mihi quidem dubium videtur. Vita a Romani (Gisleberti) quae apud Mabill. Acta 1. pag.82. Acta SS. Maji V. pag. 157 extat, longe serioris est originis, ejusque auctor jam Vitam S. Mauri (ut videtur Odonis) citat. — pag. 38 lin. 8 pro 3 lege 1. — 39 lin. 13 quippe - referat. pro hoc loco a typograplio piane

82 *

500 corrupto: lege quippe qui Burchardum Wormaciensem in congerendo magno volumine canonum ab Olberto praeceptore suo adjutum esse refera t. pag. 4 1 lin. 9 pro 382 leg. 384. lin. 12 pro altis lege nliis. pag. 43 n. lin. 11 ante memoriter adde „ . pag. 4 4 n - 1 Adriani decretum etiam extat in Historia Pontificnm Romanorum e Cod. Zvetlensi edita, de qua supra pag. 51. pag. 77 — 7 9 ap. P e z Thesaur. I. 3. col. 3 6 9 — 3 7 0 . in quo etiam decretum Leonis col. 378. — pag. 44 n. lin. 9 post: narratione: adde dirimici. pag. 45 n. lin. 12 pro et lege A. pag. 47 n. lin. 2 pro Teissier lege Tissier. pag. 47 — 4 8 Ad disquirendam decreti Adriani I.historiam äddatur locus libelli de imperatoria potestate in urbe Roma (nunc apud Monum. V. pag. 720 de cujus aetate et auctorevide sententias controversas ap. P e r t z 1. c. pag. 696 et Wilmans: Otto III. pag. 2 3 5 — 2 3 9 ) . „Accipiente autem Carolo hoc regnimi, profectus est Romain deditque ibi donaria multa, quae usque hodie Romanum tenet dominium, de regni hujus conlìnibus; fecitque pactum cum Romanis eoruinque pontifice et de ordinatione pontificis ut interesset quis legatus et ut contentiosas lites ipse deliberaret." pag. 48 lin. 8 pro per quoti lege per quos. lin. 12 pro ec. I. ce. li. lin. 8 pro quaevisimus 1. quaesivimus. pag. 5 4 N . 3. locus Florentii Wigorniensis ad an. 676. ad fontem, Bedae librum de sex aetat. mundi adhuc propius accedit. pag. 55 li. 2 cf. cum Mar. Scot, ad an. 440. F l o r . 439. pag. 65 n. lin. 1 pro Vitae lege Virtutum I. _c, pag. 471. pag. 66 lin. 17 commuta locos numerorum IX et XIV. Ceterum in textu Mariani edito Theodoro s e x , Vitaliano quatuordecim anni adscribuntur, annique p. Chr. iniquo modo electi. Ap. Florent. Wigorn. T h e o dorus. 639 — 644. Vitalianus (ap. quem annorum numerus non annotatus est) 653 — 668. pag. 69 lin. 23 Confirmare videtur hanc nostrani conjecturam G r u teri textus libri Jordanis de regnorum successione, in quo cap. CXX1I. cecideruntque ex utraque parte amplius sexaginta millia : pag. 71 lin. 10 pro 450 lege 481. pag. 74 n. 1 Non e Continuatore Reginonis, sed ex Annalibus A u giensibus, ipso Continuatoris fonte, locos illos plerumque in Marianmn Scotum transiisse, Waitz jam demonstravit (Heinrich I. pag. 164. Jahrbücher f ü r wissenschaftliche Kritik. 1837. pag. 718 — 719). — pag. 75 lin. 7 pro fratri&ws lege fratre pag. 75 n. 4 locus Ruotgeri Cap. 30. ap. Fulcvinum C a p . 25. d e scriptus est. pag. 77 lin. 4 post Auxilium vocein : Nolanum ansulis include, pag. 78 n. lin. 8 adde post pap. 291 „ c f . " — pag. 81 lin. 14 pro consonn lege consonne. pag. 82 n. lin. 7 — 8 pro proba-rus lege proba/wrus. Ad pag. 82 et seqq. E x permultis, quae me hanc commentationem demum editurum triste afficiunt, atque quot quantaque impedimenta obs t e n t , quominus id qnod probo animo aggressus sis satis feliciter etiam exsequaris, me docuerint nihil nie gravins commovit quam rationis ejus quae inter hos studioruin meorum fruetus atque insigne illud Mammen-

501 loriim Germanìae opus qnod mihi quidem pro duce fidissimo fuisse confiteor, intercedat diligens cogitatio. Ilio enim etiainsi ut in commentatione ipsa (pag. 353) commemoravi, omnia quae de continuatoribus et textibus Sigiberti congessi, conjunctis tot doctissimoruin virorum clarissimorum ejus editorum studiis plenissimisque copiis per multa itinera collectis per breve vel Ionguin spatium superatimi vel omni pretio exutum iri laeter magis quam querar, doleo tamen, Volumen Monumentorum quintum quo scriptores aetatis Saxonicae vel nova forma eduntur vel prorsus a d irne inediti primum Iucem viderunt, in publicum demum emissum esse, cum prima meae commentationis pars atque ea quidem, cui illius usus fructuosissimus fuisset, jam praelo commissa esset, eo vero hoc sincerius doleo , quo serius typograplius negotium smim absolvit, et quo certius aliquis opes illas antiqui tati Germanicae hoc ipso voluinine partas mihi jam usui fuisse exspectare possit, praesertim cum jam sextum Monumentorum Volumen et ipsum multos quos attigi fontes et ipsam Sigiberti Vitam Theoderici exhibens proxiine sit in Iucem proditurum. — Oliare querelis pectore occlusis lectores volo inonitos nonnulla e o r u m , de quibus in liac parte exposui, si Volumen V. ab initio in manibus meis fuisset, accuratius et distinctius dici, plura vero iis addi potuisse, quibus nunc quidem locus deest, sed alia data occasione suum tenipus yeniet. — Id primum m o n e o , loco Benedicti monachi S. Andreae quamvis pro barbaro hujus scriptoris more satis obscuro (Cap. 37. Mon. V. pag. 718) „de accidentia illius et morte in libellum e p is co pale m reppcritur, opinionem nostrani, libri pontificalis continuationem extitisse quodammodo conlirmari. pag. 84 lin. 12 pro inirae . . . dignae . . . confusa. lege mira digna confus««. pag. 89 n. lin. 4 signuin ; deme post 1042. et adde post legitur. pag. 89 lin. 14 pro puplices lege publiée. pag. 9 0 — 9 1 Porro e Monumentis V. retracto quaestionem de Richero, cujus fragmenta tantum supra citare licuit. Ncque eum inter fontes Sigiberti esse satis firme contendere possum. — Nam si singulos qnos supra cum excerptis Hoeflerianis contulimus Iocos vel ad idem genus p e r t i nere diximus, iterum excutimus, nusquam fere habitus narrationis vel verborum ipsorum structura Sigiberto similis-videbitur, quii* etiani plura semper discrepant in utroque, scil narratio Richeri IV. 21. „Interea rigore hiemali elapso, cum aere mitiori ver rebus arriderei et p i a t a a t que campos virescere faceret, reges exercitu collecto urbem praedictam cum octo milibus aggressi sunt. Castra inprimis aggere et fossa m u n i unt . . . . Cap. 23. pag, 636. Posthaec cum per dies plurimos in obsidione ufbis vigiliis et curis pugnisque frequentibus laboravissent, die quadam custodibus castroriim vino somnot/ue aggravatis urbani xho exhilarati cum armis ad castra pedestresverierunt: Equités vero consequenter armati subsecuti sunt, rei eventum praestolantes, ut si pugnae locus adesset, prosperaque fortuna felicem annueret eventum, cum hoste comminus coniligerent. Cum ergo| pedites jam castris propinquassent, custodesque consopitos intellexissent faces castris immisere. Quorum incendii fumo aer densatus non solum intuentium visibus tetra nigredine obstabat, et gravi vapore nariiim et faucium meatus intercludebat. Pedites vero vociferari, clangere milites cepere. Rex et qui cum eo erant elementorum confusione multoque virorum clamore et turbarum clangore turbati ab urbe sedes mutavere. Nam castra cum cibis et rebus omnibus

502