D. Iunii Iuvenalis Satirae [Editio minor, Reprint 2022] 9783112629420

Citation preview

D. I U N I I I U V E N A L I S

S A T I R A E EX

RECENSIONE ET

C U M

S U M M A R I I S

C A R O L I FRID. HEINRICHII.

EDITIO

MINOR

IN USUM PRAELECTIONUM ACADEMICARUM.

B O N N A E APUD

ADOLPHUM MDCCCXXXIX.

MARCÜM.

D. I UN 11 I U V E N A L I S

S A T 1 R A E.

D.

I UNII

IU Y E N

ALIS

S A T I R A R U M LIBER

S

A

T

PRIMUS.

I

R

A

I

S U M MAR I UM.

Primum

h o c c a r m e n non tarn salira

s a t i r a r u m praefatio seu p r a e p a r a t i o ,

est,

mons genus trngicum c o m i c o m i x t u m , luvenalis.

S c r i p t u m est liaud d u b i e ,

quam

volummis

e a q u e ipsa satis e x p r i quod t o t u m

excoluit

ut p r a e f a t i o n e s

soient,

si non post r e l i q u a c u n e t a c a r m i n a , tarnen post aliquot iam scripta et ad edenduin p a r a t a : nota etiarn t e m p o r i s impressa in versibus 4 7 — 5 0 . repetuiidarum

reo

ex M a r i o P r i s c o ,

et

P r o c o n s u l « Âf. î e a e ,

d a m n a t o a n n o post

Chr.

nat.

100. ,

prineipatus T r a i a n i 3 : ( v . P l i n . E p p . II, 11. et 12. coll. loco V I , 29, 9 . )

quem quidem M a r i u m

nemo p u t a r e potest aliutn

e s s e , quam i l i u m , de q u o poeta Ine l o q u i t u r ; cuius

rei t e -

m e r e incertus fuit T i l l e m o n t i u s , Historiae Impp. II, I . p. 2 7 6 . ed. sec.

Praefatur

autem

poeta partim

de

causa,

s c r i b e n d u m sit excitalus, p a r t i m de eo, quod sequi scribendi

g e n e r e et

instituto.

Causa

taedium

q u a ad voluerit,

erat ,

quod

t u n c sano c u i q u e t o t h o m i n t i m , scripta sua ad vacuas aures

4

D.

IUNII

I U V E N A L I S

r e c i t a n t i u m , . î m p o r t u n i t a s c r e a b a t et i n s a n i a : mnteriam t e m pora

dubant ,

mores

generis vitia et

corrupti,

flagitia;

denique

pervulgata

c e t e r u m c a u t i o n c m suadehaiit m ni o r a t u n e ex ira pericula ,

quae

quidein

regebant

s e r i p t o r i s Consilio p r a e s c r i b e b a n t . ad

viam

Flaminiam

omnis

Lucilius f o r m a e c a r m i n i s c x c m p l u m : fines

potentium

satirae

modumque

Callide p o s t r e m o sepullos

ac Latinam

commémorât,

r e m sibi in satiris f o r e ; conseientibus R o m a n i s , S n c t o n i o et M a r t i a l e ctiiimnum sat se ¡mu s , ad viam illam D o m i t i a n u m d o m i n u m ,

quibuscum id cjuod ex

sepiiltuiii i a e e r e

ad banò P a r i d e i n

hi-

s t r i o n e m : ad q u o r u m t e m p o r a h«e s a t i r a e maxime

spectant.

Carmen,

senile in

licet

senex s c r i p s e r i t , adeo tarnen

se h a b e t aut i m b e c i l l u m , robore,

ut s c r i p t u m

virili ¡lutem iiulicio

esse videatur.

et

nihil

cum iuvenili

arte perfectum

prorsus

et l i m a t u m

Ce te ru m imitai io quaedam buius satirae edita

est in Horis, l i b r o m e n s t r u o S c h i l l e r ! p o e l a e , tic. 5 . , n o n indigna f o r t a s s e , q u a e

a. 1 7 9 6 . p a r -

comparetur.

Semper ego auditor tantum? nunquamne reponam, Vexatus lòties rauci Theseide Codri? Impune ergo mihi cantayerit ille togatas, Hic elegos? impune diem consumserit ingens Telephus, aut summi piena iam margine libri

5

Scriptus et in tergo, nec duna fìnilus, Orestes? Nota magis nulli domus est sua, quam mihi lucus Martis et Aeoliis vicinum rupibus antrum Vulcani.

Quid agant Venti, quas torqueat umbras

Aeacus, unde alius furlivae devehat aurum Pelliculae, quantas iaculetur Monychus ornos, Frontonis platani convulsaque marni ora clamant Sémper et assiduo ruptae lectore tolumnae.

>

io

S A T I R A I.

5

Exspectes eadem a summ{) minimoque poela. Et nos ergo inanimi ferulae subduximus, el nos

i5

Consilium dedimus Sullae, priva I us ut alluni Dormirei.

Stulla est d e m e n t i a , quum toi ubiqitc

Vatibus occurras, periturae parcere charlae. Cur tarnen hoc polius libeat decurrere c a m p o , Per quem magnus equos Auruncae flexit alumnus, 20 Si vacat et placidi ralionem admitlilis, edam. Quum tener uxorem ducat spado , Maevia Tuscum Figal aprum et nuda teneat venabula mamma; Palricios omnes opibus quum provocel unus, Quo tondente gravis iuveni mihi barba sonabal; 25 Quum pars Niliacae plebis, quum verna Canopi Crispinus, Tyrias humero revocante facernas, Ventilet aeslivum digitis sudanlibus a u r u m , Nee sufferre queal maioris pondera gemmae: Difficile est satiram non scribere. Nam quis iniquae 5o Tarn paliens Urbis, lam ferreus, ut teneat s e , Causidici nova quum veniat lectica Mathonis, Plena ipso; post hunc magni delator a m i c i , El cilo raplurus de nobilitale comesa Quodsuperest; quem Massa timet, quem iriunerepalpat Carus et a trepido Thym eie summissa Latino; Quum le summoveartt qui leslamenta merenlur Noclibus, ¡11 coelum quos evehit optima summi Nunc via processus, velulae vesica bealae ? Unciolam Proculeius h a b e t , sed Gillo deuncem, Paries quisque suas ad mensuram inguinis hcres. Accipiat sane mercedem sanguinis el sic Palleat, ut nudis pressit qui calcibus anguem, Aut Lugdunensem rhetor diclurus ad aram!

4°

6

D. I U N I I

IUVENALIS

Q u i d r e f e r a m , q u a n t a siccum iecur ardeal i r a , Q u u m populum g r e g i b u s c o m i t u m p r e m à t h i c spoliator Pupilli prostantis ?

E t h i c damnalus inani

Iudicio ( q u i d enim salvis infamia n u m m i s ? ) Exsul ab octava Marius b i b i t et fruitur dis Iratis : at tu victrix provincia ploras !

_5o

Haec ego non credam Venusina digna l u c e r n a ? Haec ego non a g i t e m ? S e d quid magis Heracleas Aut D i o m e d e a s aut mugìtum

Labyrinthi

Et mare percussum puero fabrumque v o l a n t e m , Q u u m leno accipiat m o e c h i b o n a , si capiendi

55

Ius nulluni u x o r i , doctus s p e d a r e l a c u n a r , Doctus et ad calicem vigilanti stertere naso ; Q u u m fas esse putet curam s p e d a r e

cohortis,

Q u i b o n a donavit praesepibus et caret o m n i Maiorum c e n s u , dum pervolat axe citato

6o

Flaminiam p u e r : Automedon nam lora t e n e b a t , Ipse lacernalae quum se iaclaret a m i c a e . Nonne libet medio ceras implere capaces Q u a d r i v i o : quum iam sexta cervice feratur, Hinc atque inde palens a c nuda paenO cathedra 6 5 E t mullum referens de M a e c e n a t e supino S i g n a l o r falso, qui se laulum atque b c a l u m Exiguis tabulis et g e m m a fecerat u d a ; Occurrit m a t r o n a p o l e n s , quae molle Galenum l ' o r r e c l u r a viro miscet sitiente r u b e t a m ,

70

Instituitque rudes m e l i o r Locusta p r o p i n q u a s P e r famam et populum nigros eiferre marilosP Alide aliquid brevi bus Gyaris et carcere dignutn , Si vis esse a l i q u i s !

P r o b i t a s laudatili' et alget.

Criminibus d e b c n t h o r t o s , p r a e t o r i a , m e n s a s ,

y5

S A T I R A I.

7

Argentimi vetus et stantem extra pocula caprum. Quem patii tir dormire nurus corruptor avarae, Quem sponsae turpes et praetextatus adulter? Si natura negat, facit indignatio versum, Qualemcunque potest: quales ego vel Cluvienus. 80 Ex quo Deucalion, nimbis tollentibus aequor, Navigio montem ascendit sortesque poposcit, Paullatimque anima caluerunt mollia saxa, Et maribus nudas ostendit Pyrrha puellas, Quidquidagunt homines, votum,timor, ira, voluptas,8l> Gaudia, discursus, nostri est farrago libelli. Et quando uberior vitiorum copia? quando Maior avaritiae patuit sinus? alea quando Hos animos ?

Neque enim loculis comitantibus ilur

Ad casum tabuÌae, posita sed luditur arca.

go

Proelia quanta illic dispensatore videbis Armigero! Simplexne furor sestertia centum Perdere et horrenti tunicam non reddere servo? Quis totidem erexit villas, quis fercula septem Secreto coenavit avus? Nunc sportula primo

g5

Limine parva sedet, turbae rapienda togatae. Ille tamen faciem prius inspicit et trépidât, ne Suppositus venias ac falso nomine poscas. Agnilus accipies; iubet a praecone vocari Ipsos Troiugenas; nam vexant limen et ipsi Nobiscum.

100

Da Praetori, da deinde Tribuno.

Sed libertinus prior est.

P r i o r , inquit, ego adsum:

Cur timeam, dubitemve locum defendere, quamvis Natus ad Euphraten, molles quod in aure fenestrae Arguerint, licet ipse negem : sed quinque tabernae 1 o5 Quadringeiita parant.

Quid confert purpura maior

8

D. I U N 1 1 I U V E N À L I S

Optandum, si Laureati custodii in agro Conduclas Corvinus oves? ego possideo plus Fallante et Licinis. Exspeclenl ergo Tribuni 5 Vincant diviliae, sacro nec cédât h o n o r i ,

110

Nuper in liane urbem pedibus qui venerat albis: Quandoquidem inter nos sanclissima divitiarum Maieslas: elsi funesta Pecunia tempio Nondum habitas, nullas nummorum ereximus aras, Ut colilur Pax atque Fides, Victoria, Virlus,

115

Quaeque salutalo crépitât Concordia nido. Sed quum summus honor iinilo computet a n n o , Sportula quid referat, quantum ralionibus addai : Quid facient comités, quibus hinc toga, calceuähincest Et panis fumusque d o m i ? Densissima centum

120

Quadrantes leclica pelil, sequilurque maritum Languida vel praegnans et circumducilur uxor. Hic petit absenti, noia iam çallidus a r i e , Ostendens vacuam et clausam pro coniuge sellamGalla mea est, inquit. Citius dimitle : moraris.

125

Profer, Galla, capul. Noli vexare, quiescit. Ipse dies pulcro dislinguilur ordiue rerum: Sporlula, deinde forum, iurisque perilus Apollo Atque triumphales, inier quas ausus habere Nescio quis tilulos Aegyptius atque Arabarches,

i3o

Cuius ad effigiem non tantum meiere fas est. Vestibulis abeunt veteres lassique clientes, Volaque deponunt: quanquam longissima coenae Spes homini: caulife raiseris atque ignis emendus. Optima silvarum interea pelagique vorabit Rex h o r u m , vacviisque toris tantum ipse iacebit. I^iam de tot pulcris et. latis orbibus et tam

135

S A T I R A I.

§

"Antiquis una comedunt patrimonia mensa. Nullas iam parasitus erit : sed quis feret istas Luxuriae sordes? Quanta est gula, quae sibi totos 140 Ponit a p r o s , animal propter convivia nalum! Poena lamen praesens, quum tu deponis amiclus Tùrgidus et crudum pavonem in balnea portas. Hinc subitae mortes atque intestata senectus. It nova, nec tristis, per cunctas fabula eoenas j 145 Duci tur iralis plaudendum funus amicis. Nil erit ulterius, quod nostris moribus a'ddat Posteritas; eadem cupient facientque minores; Omne in praecipiti vitiuin stetit. Utere velis, Totos pande sinus. Dicas h i e forsitan, Unde i5o Ingenium }par materiae? unde illa priorum Scribendi, quodcunque animo flagrante liberet, Simplicitas, cuius non audeo dicere nomen? Quid refert dictis ignoscat Mucius, an n o n ? Pone Tigellinum: taeda lucebis in illa, i55 Qua stantes ardent, qui .fìvo gutture fumant, Et latum media sulcum deducis arena. — Qui dedit ergo tribus palruis aconila, vehatur Pensilibus plumis, atque illinc despiciat nos? — Quum veniet contra, digito compesce labellum: ifio Accusator erit, qui verbum dixerlt, Hic est. Securus licei Aeneam Rutulumquc ferocem Comminasi nulli gravis est percussus Achilles, Aut multum quaesilus Hylas urnamque secutus. Ense velul strido quolies Lucilius ardens i65 Infremuit, rubet auditor, cui frigida mens est Griminibus, tacita sudant praecordia culpa. Inde irae et lacrimae. Tecum prius ergo voluta

10

D. I U N I I

IUVENALIS

H a e c a n i m o a n t e l u b a s : galea tu m s e r o duelli Poenitel. — E x p e r i a r , Quorum

q u i d c o n c e d a t u r in i l l o s ,

Flaminia tegilur cinis atque

S

A

T

I

R

A

170

Latina.

II.

SUMMARIUM. D c Ime satira velus est et vulgaris opinio , esse in pessimum genus

quum introrsum cssent turpissimi, tristitiam

scriptani earn

istius aetatis philosophorum,

ac sanetitatem p r a e

tamen vultu

se ferrent :

et serinonc

cuiusmodi

dudutn ¡11 Cod. Mstis lemmata c i r c u m f e r u n t u r , Hafniensium s i c l i a b e t : stitulis,

De phìlosophìs

atque a l t e r : De obscenìs

obscenìs

phìlosophìs

de quo

nuperus

iam

velut unus moribus

inQuod

elypocrìtis.

si revcra est argumentum huius s a t i r a e , adeo recti et mirandi ordinis,

qui,

nihil hie est

quidam

Editor,

ipse mi rand us, loquitur, ut, quippe in medio carmine abrupta ista .materia,

et satira a v. inde t>5. loiigc alio

tradueta,

nonnisi p e r t u r b a t a , diiiuncta , obscura bie cuncta reperinntur.

Veruni

recte intclligi:

sic omnino

gravissimum

cuius quidem materi;i,

melius aptiusque

carmen

non

ex temporibus ducta,

ad bistoriam interprutancLi e s t ,

cos profecto p e r t i n e t , genus c o n t u m a x ,

potest

neque

ad

qui tum profìtebantur philosopbiani,

liberum,

proptereaque

ab Augusto

inde

suspectum et exosum Imperatoribus, i in ino vero ad diversissimum genus,

tam obnoxium hoc lubidini Principum et ad

assentatiónem ac servitutem

paratum,

quam refractarii illi

crant et libertatis etiam cum affectatione studiosi : ne multa, describit carmen homines illustri loco natos et ex primis ¡11 civitate o'rdinibus,

senatores et quoslibet nobiles,

proceres,

ad qiios ipsos sermo conversus v. 1 2 1 . ; quales fere exsistere

10

D. I U N I I

IUVENALIS

H a e c a n i m o a n t e l u b a s : galea tu m s e r o duelli Poenitel. — E x p e r i a r , Quorum

q u i d c o n c e d a t u r in i l l o s ,

Flaminia tegilur cinis atque

S

A

T

I

R

A

170

Latina.

II.

SUMMARIUM. D c Ime satira velus est et vulgaris opinio , esse in pessimum genus

quum introrsum cssent turpissimi, tristitiam

scriptani earn

istius aetatis philosophorum,

ac sanetitatem p r a e

tamen vultu

se ferrent :

et serinonc

cuiusmodi

dudutn ¡11 Cod. Mstis lemmata c i r c u m f e r u n t u r , Hafniensium s i c l i a b e t : stitulis,

De phìlosophìs

atque a l t e r : De obscenìs

obscenìs

phìlosophìs

de quo

nuperus

iam

velut unus moribus

inQuod

elypocrìtis.

si revcra est argumentum huius s a t i r a e , adeo recti et mirandi ordinis,

qui,

nihil hie est

quidam

Editor,

ipse mi rand us, loquitur, ut, quippe in medio carmine abrupta ista .materia,

et satira a v. inde t>5. loiigc alio

tradueta,

nonnisi p e r t u r b a t a , diiiuncta , obscura bie cuncta reperinntur.

Veruni

recte intclligi:

sic omnino

gravissimum

cuius quidem materi;i,

melius aptiusque

carmen

non

ex temporibus ducta,

ad bistoriam interprutancLi e s t ,

cos profecto p e r t i n e t , genus c o n t u m a x ,

potest

neque

ad

qui tum profìtebantur philosopbiani,

liberum,

proptereaque

ab Augusto

inde

suspectum et exosum Imperatoribus, i in ino vero ad diversissimum genus,

tam obnoxium hoc lubidini Principum et ad

assentatiónem ac servitutem

paratum,

quam refractarii illi

crant et libertatis etiam cum affectatione studiosi : ne multa, describit carmen homines illustri loco natos et ex primis ¡11 civitate o'rdinibus,

senatores et quoslibet nobiles,

proceres,

ad qiios ipsos sermo conversus v. 1 2 1 . ; quales fere exsistere

S A T I R A II.

11

solent in civitatibus prima exempla corruptionis ne lurpitudinis, ad quae deinde se vulgus componit: id quod ipse dicit poeta vss. 78—81. Refert autein hoc totum argium-ntum tempora ne mores Domiliani. Is cnim, quo nullus u n . quam vixit flagitiosior tyrannus, tameit impudciitissimus Ccnsoriae Potestatis li ¡strio, quum ex Imperatoribus priinus litulurn Censoris Perpetui sumsisset, revocatis contra libidines amaris legibus (v. 30.), dum se ipse in omnia vitia ingurgitai, correclionem niorum ilagitiorumque putìitionein aggrcdiebatur. Vide Sucton. Doniit. c. 8. , et de Censura Domitiani auctores et nummos collcctos a Spanbemio de Praest. et Usu Numism. ed. Londin. Vol. II. p. 478. adde Io. Fred. Gronov. Diatrib. Stat. p. 241. sq. lam, lanquarn signo ad severas leges exerccndas sublato, certatim multi personati Catones Principia aemulahantur eensorium supercilium, ipsique vultu et loquela ingentem gravitatem mcntientes, maxime mulierum crimina et adultcria crcbris accusationibiis vexabant. Itaque iudicia multa in adulteras exercita, multac diminuitile. Sed crant novorum Catonum duae classes diversae , alii, quos Sloicidas vocat satira, vel extrorsum triste quiddani et tanquam Stoicum affectantes , cjuosque dixeris Tuliiiinis verbis (de Off. I, 35.) Stoicos paene Cynicos: at alterimi gcnus molles et delicati vestilu at que babilu, Antoniaslri fere, ceterum non minus accusando et agendo Principi adulantcs, Stoici, ut ita dicam, paene Epicure»: ad qnos subito et .quasi ìmproviso impetu transit satira a v. inde 65. Postremo additur illud inonstro simile, quod viros, primis gen lib us ortos, nihil pudeat, instar scrvorum in arena spectari. Scilicet ad nobilitatem totum hoc carmen refertur, gravitatis simulatricem illain sub Domitiano principe, eandemque ad omriem infamiam et pravitatein turpissime corruptam. Certum esse videtur, banc tempore omnium primam luvenalis satirarum cxstare, quam auclor primum a se scriptam, quum scripta ad cduidum colligeret, post praefutionem primo loco posuit. Nam compositam sub ipso

12

D. I U N I I

IUVENALIS

D o m i t i a n o , aut saltern statini post n e c e m eius, c l a r e o s t e n dunt, — 33.

si m o d o r e c t c intelligas , terribili g r a v i t a t e versus 2(J Ceterum

copiosius

quae

explicutu

de h o c

carmine

hie paucis dixinms,

et d e m o n s t r a l a legi possunt in libello a

nobis e d i t o 1810., e o q u e remittimus, si qui rutiones velit c o g n o s c e r e ,

c u r d e hac

satira,

ainplius

praestantissima

p e r v a g a t à m adhuc o p i n i o n e i n penitus abiiciendam

sane,

putemus.

U l t r a Sauromatas fugere hinc libet el glacialem Oceanum, quolies aliquid de moribus audent Qui Curios simulant et Bacchanalia vivunt Indocti primum: quanquam plena omnia gypso Chrysippi invenies. Nam perfectissimus horum est, 5 Si quis Aristotelem similem vel Pittacon emit Et iubet archetypos pluteum servare Cleanthas. Frontis nulla fides. Quis enim non vicus abundat Tristibus obscoenis?

Castigas turpia, quum sis

Inter Socráticos notissima fossa cinaedos I

io

Hispida membra quidem et durae per brachia setae Promittunt alrocem animum: sed podice levi Caeduntur tuinidae, medico ridente, mariscae. Ra rus sermo illis el magna libido tacendi Atque supercilio brevior coma. Verius ergo

i5

Et magis ingenue Peribomius: hunc ego falis Imputo, qui vultu morbum incessuque fatetur: Horum simplicitas miserabilis; his furor ipse Dat veniam.

Sed peiores, qui talia verbis

Herculis invadunt et, de viitule loculi, Cluneal agitant

20

Ego te ceventem, Sexte, verebor?

SATIRA

II.

13

InfaiTiis Varillus ait: quo deterior te? Loripedem rectus derideat, Aethiopem albus. Quis tulerit Gracchos de sedilione querentes? Quis coelum terris non misceat et mare coelo, 25 Si fur displiceat Verri, hómicida Miloni, Clodius accuset nioechos, Gatilina Celhégum ? In tabulam Sullae si dicant discipuli tresp Qualis erat nuper tragico pollutus adulter Concukitu: qui tunc leges revocabat amaras 3o Omnibus atque ipsis Veneri Marti que timendas , Quum tot abortivis fecundam lulia "vulvam Solverei et patruo similes effunderel offas. Nonne igitur iure ac merito vitia ultima fictos Contemnunt Scauros et castigaita remordent? 35 Non tulit ex illis torvum Laroniai quendam Clamantem toties: Ubi nunc lex lulia? dormis? Ad quem subridens: Felicia tempora, quae te Moribus opponunt! Habeat iam Roma pudorem : Tertius e coelo cecidit Cato. Sed tattien unde Haec einis, hirsulo spirant opobalsama collo Quae tibi? Ne pudeat dominum monslrare tabernae. Quod si vexantur leges ac iura, cilari Ante omnes debet Scantinia. Respice primum Et scrutare viros ; faciunt hi plura : sed illos Defendit numerus iunctaeque umbone phalanges. Magna inter molles concordia. Non erit ullum Exemplum in nostro tam detestabile sexu. Tedia non lambit Cluviam, n«c Flora Catullam : Hispo subit iuvenes et morbo pallet utroque. 5o Numquid nos agimus causas? civilia iura Novimus? avit ullo strepitìi fora vestra movemus?

14

D. I U N I I

IUVENALIS

Luctantur paucae, Comedunt coliphia paucae: Vos lanam trahitis calathisque peracta refertis Veil era ; vos tenui praegnanlein slamine fusum 55 Penelope melius, levius torquetis Arachne, Horrida quale facit residens in codice pellex. Notum e s t , cur solo tabulas impleverit Hister Liberto, dederit vivus cur multa puellae. Dives erit, magno quae dormit tertia lecto. 60 Tu nube atque lace: donant arcana cylindros. De nobis post haec Iristis sentenlia fertur. Dat veniam corvis, vexat censura columbas. — Fugerunt Irepidi vera ac manifesta canenlem Stoicidae. Quid enim falsi Laronia? Sed quid 65 Non facient alii, quum tu mullicia sumas, Crelice, et banc veslem populo mirante perores In Proculas et Pollitas? Est moecha Fabulla; Damnetur, si vis, etiam Carfinia: talem Non sumet damnata togam. Sed Iulius ardet, 70 Aestuo. Nudus agas: minus est infamia turpis. En habitum, quo te leges ac iura ferentem Vulneribus crudis populus modo victor et illud Alontanum positis audirel vulgus aratris! Quid non proclarnes, in corpore iudicis ista ^5 Si videas? Quaero, an deceant multicia testem? Acer et indomitus libertatisque magister, Crelice, pelluces! Dedit hanc conlagio labcm , Et dabil in plures: sicut grex tolus in agris Unius scabie cadit et porrigine porci, 80 Uvaquc contacla livorem ducit ab uva. Foedius hoc aliquid quandoque audebis.amiclu. Nemo repenle venil turpissimiis: accipient te

S A T I R A II.

15

Paullalim , qui longa domi redimicula similint Frontibus et toto posuere monilia collo

85

Atque Bonam lenerae plaçant àbdomine porcae Et magno cratere Deam ; sed more sinistro Exagitala procul non intrat femina limen: Solis ara Deae maribus patet.

Ite profanae!

Clamatur: nullo gémit hic tibicina cornu.

go

Talia secreta coluerunt orgia laeda Cecropiam soliti Baptae lassare Cotytto. llle supercilium madida fuligine taclum Obliqua producit acu pingitque trementes Altollens oculos: vitreo bibit ille Priapo

95

Reticulumque comis auraìum ingentibus implet, Caerulea indutus scutulata aut galbina rasa. Et per Iunonem domini iurante ministro. Ille tenet spéculum, pathici geslamen Othonis, Actoris Àurunci spolium, quo se ille videbat

100

Armatimi, quum iam tolli vexilla iuberet. Res memoranda novis annalibus atque recenti Historia, spéculum civilis sarcina belli. Nimirum summi ducis est occidere Galbam Et curare cutem: summi constantia civis

io5

Bebriaci campo spolium affectare Palati Et pressum in facie digitis extendere panem: Quod nec in Assyrio pharetrata Semiramis orbe, Moesta nec Actiaca fecit Cleopatra carina. Hic nullus verbis pudor aut reverentia mensae; Hic turpis Cybeles et fracta voce loquendi Libertas et crine senex fanaticus albo Sacrorum antistes, rarum ac memorabile magni Gutturis exemplum conducendusque magister.

no

16

D. I U N I I

IUVENALIS

Quid tarnen exspeclant, Phrygio quos tempus erat iam More supervacuam cullris abriimpere carnem ? i 15 Quadringenta dedit Gracchus sestertia dotem Cornicini, sive hie recto cantaverat aere; Signatae tabulae; dicium Felic.ter ! Ingens Coena sedet; gremio iacuil nova nupta mariti. i a o O procereSj censore opus est an haruspice nobis? Scilicet horreres maioraque monstra putàres, Si mulier vitulum vel si bos ederet agnum ! Segmenta et longos habitus et flamea sumit, Arcano qui sacra ferens nutantia loro ia5 Sudavit clipeis ancilibusl 0 pater Urbis, Unde nefas tantum Latiis pastoribus? unde Haec leligit, Gradive, tuos urtica nepotes? Traditur, ecce_, vivo clarus genere atque opibus vir; Nec galeam quassas, nec terram cuspide putsas, i 3 o Nec quereris patri ? Vade ergo et cede severi Iugeribus campi, quem negligisi Officium eras Primo sole mihi peragendum in valle Quirini. Quae causa officii? Quid quaeris? Nubit amicus, Nec multos adhibetr. Liceat modo vivere: fìent, i35 Fient isla palam, cupient et in acta referri. Inlerea tormentum ingens nubentibus haeret, Quod nequeunt parere et partu retinere maritos. Sed melius, quod nil animis in corpora iuris Nalura indulget. Steriles moriuntur, et illis i^o Turgida non prodest condita pyxide Lyde, Nec prodest agili palmas praebere Luperco. Yicit et hoc monstrum tunicati fuscina Gracchi, Lustravilque fuga mediam gladiator arenam Et Capitolinis generosior et Marceliis

SATIRA

II.

17

Et Calulis Paullique minoribus et Fabiis et Omnibus ad podium spectantibus. His licet ipsum Admoveas, cuius t u n c m u ñ e r e retia misit. Esse aliquos manes et subterranea regna Et contum et Stygio ranas in gurgite nigras, i5o Atque una transiré vadum tot millia cymba Nec pueri c r e d u n t , nisi qui n o n d u m aere lavantur. Sed tu vera p u l a : Curius quid sentit et a m b o Scipiadae? quid Fabricius manesquè Camilli? QuidCremerae legio etCannis consumtaiuventus, 155 Tot belloiHim a n i m a e , quoties h i n c talis ad illos Umbra venit? Cuperent lustrari, si qua darentur Sulfura cum taedis et si foret húmida lauras. Illuc, heu, miseri t r a d u c i m u r ! Arma quidem ultra Litora Iuvernae promovimus et m o d o captas 160 Oreadas ac minima contentos nocte Britannos: Sed quae n u n c populi fìunt yictoris in U r b e , Non faciunt illi, quos vieimus: et tamen unus Armenius Zalates cunctis narratur ephebis Mollior ardenti sese indulsisse Tribuno. i65 Aspice, quid faciant commercia : venerat obses. Hic fìunt h o m i n e s ! Nam si mora longior Urbem Indulsit p u e r i s , n o n u n q u a m deerit a m a t o r : Mittentur braccae, cultelli, f r e n a , flagellum. Sic praetextatos referunt Artaxata mores. 170

18

D.

IUNII

IUVENALIS

S A T I R A

III.

S U M M ARIUJVL "Vitae in urbe Roma molestias et pericula descripturus, poeta argumentum copiosum et varium semplicissimo modo iustruxit, quo simul satirae cam , quam haec amat poesis, dramaticam formam accoinmodaret. Kam quum res ipse posset narrare, suas ad amictim partes transtulit, incommo. dorum in U r b e pertaesum e t , alioi-sum dum migrat, sui ex U r b e discessus causas multas et gravissimas enarrantem : velut quod Romae honeslis artibus locus non esset, f o r l u naque et gratia nonnisi ad malos rediret ; quod iam Urbs päene Graeca esset facta totaque a peregrinis obsideretur ; ét huiusmodi plura. Haec qui e n a r r a t , Umbricius est, non sane haruspex in Galhne historia Tacito ac Plutarcho commemoratus, itemque a Plinio maiore tanquam isto aevo h a ruspicum peritissimus laudatus ; quern quidem a Domitio inde Calùerino temere fere Jiuc traxerunt interpretes, prave etiain sententia ad eum detorta v. 44. : sed homo est pauper atque ignotus, cui inditum nomen de medio sumtum et inter Romanos satis vulgare. De tempore , quando scriptum sit c a r m e n , nullum usquam vestigium clarius exstat : sed baud dubie Urbis faciem reddit earn, quae erat sub Domitiano. Venuslissimam satiram unanimiter praedicant omnes, et imitati sunt multi. Rectissime. Sed unus editorum, Marsballus, Anglus, maxima satirici, inquit, ars et elegantia in eo consistit, quod quam plurima aetatis suae vitia in unam quasi contraxit satiram. Immo vero haec ars debet videri praecipua, quod ingentis Urbis imaginem, ut in pictura, expressit veris et vividis coloribus vimque etiam auxit picturae ex adverso posit a hominis infucati, haec omnia describentis, siinplicitate ; denique, quod hoc ipso^ quippe perso-

S A T I R A III,

19

nam vcluL siinplicein iiulucens, suliruc acerbitalcm felicissime tempcruvit.

Quamvis digressu veteris confusus amici, Laudo tamen, vacuis quod sedem figere Cumis Destinet atque unum civem donare Sibyllae. Ianua Baiarum est et gratum litus amoeni Secessus. Ego vel Prochytam praepono Suburae. 5 Nam quid tam miserum, lam solum vidimus, ut non Deterius credas horrere incendia, lapsus Tectorum assiduos ac mille pericula saevae Urbis et Augusto recitantes mense poetas? Sed dum tota domus reda componitur una, 10 Substitit ad veleres arcus madidamque Gapenam. Hie, ubi nocturnae Numa constituebat amicae, Nunc sacri fontis nemus et delubra locantur Iudaeis: quorum cophinus foenumque supellex. Omnis enim Populo mercedem pendere iussa est i5 Arbor, et eiectis mendicat silva Camenis. In vallem Egeriae descendimus et speluncas Dissimiles veris» Quanto praesentius esset Numen aquae, viridi si margine clauderet undas Herba, nec ingenuum violarent marmora tophum! 20 Hie tunc Umbricius, Quando artibus, inquit, honestis Nullus in Urbe locus, nulla emolumenta laborum, Res hodie minor est, here quam fuit, atque eadem eras Deteret exiguis aliquid: proponimus illuc Ire, fatigatas ubi Daedalus exuit alas, a5 Dum uova canities, dum prima et recta senectus,

20

D. I U N 1 I

IUVENALIS

Dum superest Lachesi quod torqueat, et pedibus me Porto meis, nullo dextrain subeunle bacillo. Cedamus patria: vivant Artorius istic El Catul us; maneant qui nigrum in candida vertunt, 3o Quis facile est aedem conducere, fluiiiina, portus, Siccandam eluviem, portandum ad busta cadaver, Et praebere caput domina venale sub hasta. Quondam hi cornicines et municipalis arenae Perpetui comites notaeque per oppida buccae 55 Munera nunc edunt et, verso pollice vulgi, Quum libet, occidunt populariter: inde reversi Conducunt foricas : et cur non omnia ? quum sint Quales ex humili magna ad fastigia rerum Extollit, quoties voluit Fortuna iocari. 40 Quid Romae faciamp Mentiri nescio; librum, Si malus est, nequeo laudare et poscere; motus Astrorum ignoro 5 funus promiltere patris Nec volo j nec possum ; ranarum viscera nunquam Inspexi. Ferre ad nuptam quae mitlit adulter, 45 Quae mandat, norint alii: m e nemo ministro Fur erit, atque ideo nulli comes exeo, tanquam Mancus et exstinctae corpus non utile dextrae. Quis nunc diligilur, nisi conscius, et cui ferveiis Aestuat occultis animus semperque tacendis? 5o Nil tibi se debere putat, nil conferet unquarn, Participem qui te secreti fecit honesti : Carus erit Verri, qui Verrem tempore, quo vult, Accusare potest. Tanti tibi non sit opaci Omnis arena Tagi quodque in mare volvitur aurum, 55 Ut sorano careas ponendaque pràemia sumas Tristis et a magno semper timearis amico!

S A T I R A III.

21

Quae nunc divitibus gens acceptissima nostris E t quos praecipue fugiam, properabo fateri, Nec pudar obstabit. Non possum ferre, Quirites, 60 Graecam urbem: quam vis quota porti o faecis Achaei ?, Iam pridem Syrus in Tiberim defluxit Orontes Et linguam et mores et cum tibicine chorda» Obliquas, nec non gentilia tympana secum Vexit et ad Circum iussas prostare puellas. 65 Ite quibus grata est pietà lupa barbara mitral Ikisticus ille tuus sumit trechedipna, Quirine, Et ceromatico fert niceteria collo. Hie alta Sicyone, ast hie Amydone relicta, Hie Andro, ille Samo, hie Traliibus aut Alabandis, 70 Esquilias dictumque petunt a vimine collem, Viscera magnarum domuum dominique futuri. Ingenium velox, audacia perdita, sermo Promtus et Isaeo torrentior. Ede, quid illum Esse putes ? quem vis hominem, secum attulit ad nos: 7 5 Grammaticus, rhetorj geowietres, pictor, aliples, Augur, schoenobates, medicus, magus: omnia novit. Graeculus esuriens in coelum, iusseris, ibit. Ad summam, non Maurus erat neque Sarmata nec Thrax, Qui sumsit penna», naediis sed natus Athenis» 80 JTorum ego non fugiam conchylia? me prior ille Signabit? fullusque toro meliore recumbet Advectus Romam, quo prima et cottona vento? Usque adeo nihil est, quod nostra in fanti a coelum Hausit Aventini, bacca nutrita Sabina? 85 Quid? quod adulandi gens prudentissima laudai Sermonem indocti, faciem deformis amici, Et longum invalidi collum cervicibus aequat

22

D. I U N I I

IUVENALIS

Herculis, Antàeum procul a tellure tenenti», Miratur vocem angustam, qua deterius nec go Ille sonat, quo mordetur gallina marito. Haec eadem licet et nobis laudare: sed illis Creditur. An melior, quum Thaida sustinet, aut quum Uxorem comoedus agit vel Dorida nullo Cullam palliolo? Mulier nempe ipsa videtur, 95 Non persona loqui: vacua et plana omnia dicas Infra ventriculum et tenui distantia rima. Nec tamen Antiochus, nec erit mirabilis illic Aut Stratocles aut cum molli Demetrius Haemo: Natio comoeda est. Rides, maiore cachinno 100 Conculi tur; flet, si lacrimas conspexit amici, Nec dolet 5 igniculum brumae si tempore poscas, Accipit endromidemj si dixeris, aestuo, sudat. Non sumus ergo pares: melior, qui semper et omni Nocte dieque potest alienum sumere vultum, ic5 A facie iactare manus, laudare paratus, Si bene ruclavit, si rectum minxit amicus, Si trulla inverso crepitum dedit aurea fundo. Praeterea sanctum nihil est et ab inguine tulum : Non matrona Laris, non fìlia virgo, neque ipse i i o Sponsus levis adhuc, non filius ante pudicus. Horum si nihil est, aviam resupinat amici. Scire volunt secreta domus atque inde timeri. Et quoniam coepit Graecorum mentio, transi Gymnasia atque audi facinus maioris abollae. n5 Stoicus occidit Baream, delator amicum Discipulumque senex, ripa nutritus in illa, Ad quam Gorgonei delapsa est pinna caballì. Non est Romano cuiquam locus hie, ubi regnai

S A T I R A III.

23

Protogenes aliquis vel Diphilus aut Hermarcus, 120 Qui gentis vilio nunquam partitur amicum, Solus habet. Nam quum facilem stillavit in aurem Exiguum de naturae patriaeque veneno, Limine summoveor; perierunt tempora longi Servitii. Nusquam minor est iactura clientis. ia5 Quod porro officium, ne nobis blandiar, aut quod Pauperis hie meritum, si curet nocte togalus Currere, quum Praetor lictorem impellat et ire Praecipitem iubeat, dudum vigilantihus orbis, Ne prior Albinam et Modiam collega salute!? i3o Divitis hic servi claudit latus ingenuorum Filius: alter enim, quantum in legione Tribuni Accipiunt, donat Calvinae vel Calienae, Ut semel atque ilerum super illam palpitet: at t u , Quum tibi vestiti facies scorti placet, haeres i35 Et dubitas alta Chionen deducere sella. Da testem Romae tam sanctum, quam fuit hospes Numinis Idaei5 procedat vel Numa vel qui Servavit Itepidam flagranti ex aede Minervam: Prolinus ad censum, de moribus ultima fiet 140 Quaestio: quot.pascit servos? quot possidet agri Iugera? quam multa magnaque paropside coenal? Quantum quisque sua nummorum servat in a r c a , Tantum habet et fìdei. Iures licet et Samothracum Et nostrorum aras contemnere fulmina pauper Creditur atque deos, dis ignoscentibus ipsis. Quid? quod materiam praebet càusasque iocorum Omnibus hic idem, si foeda et scissa lacerna, Si toga sordidula est et rupia calceus aller Pelle patet: vel si, consuto vxilnere, crassum i5o

2,4

D. I U N I I

IUVENALIS

Atque recens linum osteadit non una cicatrix. Nil habet infelix paupertas durius in se, Quam quod ridiculos homines facit. Exeat, inquit, Si pudor est, et de pulvino surgat equestri, Cuius res legi non sufficit, et sedeant hie i55 Lenonum pueri quocunque in fornice nati, Hic plaudat nitidi praeconis filius inter Pinnirapi cultos iuveues iuvenesque lanistae. Sic libitum vano, qui nos distinxit, Othoni. Quis gener hic placuit censu minor atque puellae 160 Sarcinulis impar? quis pauper scribitur heres? Quando in Consilio est Aedilibus? Agmine facto Debiierant olim tenues migrasse Quirites. Haud iacile emergunt, quorum yirtulibus obstat Res angusta domi: sed Romae durior illis i65 Conatus; magno hospitium miserabile, magno Servorum ventres et fingi coenula magno. Fictilibus coenare pudet, quod turpe negavit Translatus subito ad Marsos mensamque Sabellam Contentusque illic veneto duroque cuculio. 170 Pars magna Italiae est, si verum admittimus, in qua Nemo togam sumit nisi mortuus. Ipsa dierum Festorum herboso colitur si quando thealro Maiestas tandemque redit ad pulpita notum Exodium, quum personae pallentis hialum In gremio matris formidat rusticus infans, Aequales habitus illic similemque videbis Orchestram et populum: clari velamen honoris, Sufficiunt tunicae summis Aedilibus albae. Hic ultra vires habitus nitor; hic aliquid plus 180 Quam satis est interdilli! aliena sumitur arca.

SATIRA

III.

Commune id vilium est: hie vivimus ambitiosa Paupertate omnès. Quid le moror? Omnia Romae Cum pretio. Quid das, ut Cossum aliquando salutes? Ut te respiciat «clauso Yeiento labello? i85 Ille metit barbanti, crinem hie deponit amati; Plena domus libis genialibus I Accipe et istud Fermentimi libi habe: praestare tributa clienles Cogimur et cultis augere peculia servis. Quis timet aut timuit gelida Praeneste ruitiam, iyo Aut positis nemorosa inter iuga Volsiniis, aut Simplicibus Gabiis, aut proni Tiburis arce ? Nos urbem colimus tenui tibicine fultam Magna parte sui. Nam sic labentibus obslat Villicus e t , veteris rimae contexit hialum, 1 Securos pendente iubet dormire ruina. Vivendum est illic, ubi nulla incendia, nulli INocte metus. Iam poscit aquam, iam frivola transfert Ucalegon; tabulata libi iam tertia fumant; Tu nescis: nam si gradibus trepidatur ab imis, 200 IJltimus ardebit, quem tegula sola tuetur A pluvia, molles ubi reddunt ova columbae. Lectus erat Codro Procula minor, urceoli sex, Ornamentum abaci j nec non et parvulus infra Cantharus et recubans sub eodem marmore Chiron; lamque vetus Graecos servabat cista libellos, El. divina opici rodebant carmina mures. TSil habuit Codrus: quis enim negat? et tamen illud Perdidit infelix totum nihil: ultimus autem Aei umnae cumulus, quod nudum et frustra roganlem ¡Neino cibo, nemo hospitio tectoque iuvabit. Si magna Aslurici cecidit domus: horrida mater,

26

D. I U N I I

IÜVENALIS

Pullati p r o c e r e s , differì vadimonia Praetor; Tunc gemiaus casus Urbis, tunc odimus ignem. Ardet adhuc, et iam accurrit qui marraora donet, 215 Conferai impensas.

Hic nuda et candida signa,

Hic aliquid praeclarum Euphranoris et Polycleti, Haec Asianomm Vetera ornamenta deorum , Hic libros dabit et forulos mediamque Minervam, Hic modium argenti: meliora et plura reponit

a20

Persicus orborum laütissimus et merito iam Suspectus, tanquam ipse suas incenderit aedes. Si potes avelli Circensibus, optima Sorae Aut Fabrateriae domus aut Frusiiione paratur, Quanti nunc tenebras unum conducis in annum. 2 25 Hortulus hic puteùsque brevis nec reste movendus In tenues plaqtas facili diffunditur haustu. Vive bidentis amans et culti villicus h o r t i , IJnde epulum possis centum dare Pythagoreis. Est aliquid, quocunque loco, quocunque recessu, 23o Unius sese dominum fecisse lacerlae. Plurimus hic aeger moritur vigilando : sed illum Languorem peperit cibus imperfectus et haerens Ardenti stomacho.

Nam quae meritoria somnum

Admittunt? Magnis opibus dormitur in Urbe. Inde caput morbi.

a55

Redarum transitus arto

Yicorum inflexu et stantis convicia mandrae Eripient somnum Druso vitulisque marinis. Si vocat officium, turba cedente vehetur Dives et ingenti curret super ora LiburnO

2 jo

Atque obiter leget aut scribet vel dormici intus. Aamque facit somnum clausa leclica fenestra. Ante tarnen veniet: nobis pioporautilnis obstat

S A T I R A III.

27

linda prior, magno populus premit agmine Iumbos, Qui sequitur 5 ferit hic cubito, ferit assere duro 24S Alter: at hic tignum capiti incutit, ille metretam. Pinguia crura luto, pianta inox undique magna Calcor, et in digito clavus mihi militis haeret. Nonne vides, quanto celebrelur sportufa fumo ? Centum convivae ; sequitur sua quemque culina. a5o Corbulo vix ferret tot vasa in genti a , tot j-es Impositas capiti, quot recto vertice porlat Servulus infelix et cursu ventilat ignem. Scinduntur tunicae sartae modo: longa coruscat Sarraco veniente abies, atque altera pinum aSES Plaustra vehunt; nutant alte populoquè minantur: Nam si procubuit qui saxa Ligustica portat, Axis et eversimi fudit super agmina montem, Quid superestde corporibus ? quis membra, quis ossa Invenit? Obtritum vulgi perit omne cadaver 260 More animae. I)omus interea secura patella» Jam lavai et bucca foculum excitat et sonat unctis Slriglibus el pieno componit lintea gutto. Haec inter pueros varie properantur: at ille Jam sedet in ripa tetrumque novicius horret a6j Porthmea, nec sperat coenosi gurgitis alnum, Infelix, nec liabet quem porrigat ore trientem. Respice nunc alia ac diversa pericula noctis: Quod spatium tectis sublimibus, unde cerebrum Testa ferit, quoties rimosa et curia fenestris 270 Vasa cadunt ; quanto percussum pondere signent Et laedant silicem. Possis ignavus haberi Et subiti casus improvidus, ad coenam si Intestatus eas. Adeo tot fala, quot illa

28

D. I U N I I

IUVENALIS

Nocte patent vigiles, te praetereunte, fenestrae. 2/75 Ergo optes vòtumque feras miserabile t e c u m , Ut sint contentae patulas defundere pelves. Ebrius ac petulans, qui nullum forte cecidit, Dal poenas, noctem patilur lugentis amicum Pelidae, cubat i n f a c i e m , mox deinde supinus. 280 Ergo non aliter poterit dormire? Quibusdam Somnum rixa facit: sed, quamvis improbus annis Alque mero fervens, cavet hunc, quem coccina laena Vitari iubet .et comitum longissimus ordo, . Multum praeterea flammarupa et aenea lampas : 285 Me, quem Luna solet deducere vel breve lumen Candelae, cuius dispenso et tempero fìlum, Contemnit. Miserae cognosce prooemia rixae, Si rixa est, ubi tu pulsas, ego vapulo tantum. Stat contra starique iubet ; parere necesse est. 290 Nam quid agas, quum te furiosus cogat et idem Fortior? Unde venis? exclamat: cuius aceto, Cuius conche tumes ? quis tecum sedile por mm Sutor et elixi vervecis labra comedit? Nil mibi respondes? Aut die, aut accipe calcem. 29!) Ede, ubi consistas, in qua te quaero proseuclia. Dicere si tentes aliquid tacitusve recedas, Tantundem est; feriunt pariter; vadimonia deinde Irati faciunt. Liberta» pauperis haec est: Pulsatus rogat et pugnis coneisus adorat, Soo Ut liceat paucis cum dentibus inde reverti. Nec lamen haec tantum metuas: nam qui spoliet te Non deerit, clausis domibus, postquam omnis ubique Fixa catenatae siluit compago tabernae. Inlerdum et ferro subitus grassalor agit rem, 3o5

SATIRA

IV.

29

Armalo quoties lulae custode tenentur El Pomtina palus et Gallinaria pinus. Sic inde huc omnes tanquam ad vivaria currunt. Qua fornace graves, qua non incude, catenae P Maximus in vinclis ferri modus, ut timeas , ne 51 o Vomer deficiat, ne raarrae et sarcula desint. Felices proavorum alavos, felicia dicas Secula, quae quondam sub regibus atque tribunis Viderunt uno contentanti carcerë Romam. His alias poteram et plures subnectere causas: 3 » 5 Sed iumenta vócant, et sol inclinât j eundum est. Nam mihi commota iam dudum mulio virga Innuit. Ergo vale nostri memor, et quoties te Roma tuo refìci properantem reddet Aquino , Me quoque ad Helvinam Cererem vestramque Dianam Converte a Cumis. Satirarum ego, ni pudet illas, ^20 Adiutor gelidos veniam caligalus in agros.

S

A

T

I

R

A

I V .

SUMMARIUM. S a t i r a liaec,

in pracstantissimis facile n u m e r a n d a ,

praeter

exordium dramatica tota est : quod genus, primurn

usurpa-

tum a Lucilio Latinisque litteris e x c u l t u m ,

satirae vetustae,

olim Romanis in scena frequenrtatae ,

originem

similem quodammodo formam servavit stigia habet aliqua ,

unde

traxit,

et scenae adhuc v e -

nullo negotio cognoscenda.

N a m plane

liie scena instructa est, actio paratur, locus designator, p e r -

SATIRA

IV.

29

Armalo quoties lulae custode tenentur El Pomtina palus et Gallinaria pinus. Sic inde huc omnes tanquam ad vivaria currunt. Qua fornace graves, qua non incude, catenae P Maximus in vinclis ferri modus, ut timeas , ne 51 o Vomer deficiat, ne raarrae et sarcula desint. Felices proavorum alavos, felicia dicas Secula, quae quondam sub regibus atque tribunis Viderunt uno contentanti carcerë Romam. His alias poteram et plures subnectere causas: 3 » 5 Sed iumenta vócant, et sol inclinât j eundum est. Nam mihi commota iam dudum mulio virga Innuit. Ergo vale nostri memor, et quoties te Roma tuo refìci properantem reddet Aquino , Me quoque ad Helvinam Cererem vestramque Dianam Converte a Cumis. Satirarum ego, ni pudet illas, ^20 Adiutor gelidos veniam caligalus in agros.

S

A

T

I

R

A

I V .

SUMMARIUM. S a t i r a liaec,

in pracstantissimis facile n u m e r a n d a ,

praeter

exordium dramatica tota est : quod genus, primurn

usurpa-

tum a Lucilio Latinisque litteris e x c u l t u m ,

satirae vetustae,

olim Romanis in scena frequenrtatae ,

originem

similem quodammodo formam servavit stigia habet aliqua ,

unde

traxit,

et scenae adhuc v e -

nullo negotio cognoscenda.

N a m plane

liie scena instructa est, actio paratur, locus designator, p e r -

30

D.

I U N 11

I U V E N A L I S

sonae prodeunt moribus ac sentcntiis v a r i a e , nectitur nodus ct dissolvitur. spinus,

Huius fabulae tanquam prologurn agil C r i -

perditissimae

vitiis infamis ,

luxuriae

nebulo

omnibusque opertus

sub D o m i t i a n o ex. servo potens factus

i'amosus in aula P r i n c i p i s t o r inducitur,

consilium suum

velut de r e maxima et diffi-

cillima adlnbens : - n a m - p i s c i s admirandae m a g n i t u d i n i , bus ,

nuper captus in Adriatico mari et I m p e r a t o r i

e r a t : i t a q a e magna quaestio a g i t u r , frusta tandem

vineit,

grum esse apponendum.

pisccm

rliomoblatus

sitne is i n t e g e r , an in

dissectus apponendus : caque de r e sententia

atque

P o s t b u n c ipse I m p e r a -

scurrn.

Consilio

non d i s s e c t u m ,

habito,

sed inte-

S i c in levissimo argumento et v e -

h e m e n t e r ridiculo una insaniam t y r a n n i ,

obnoxiam i n c r e d i -

bili m o d o p r o c e r u m Servituten), denique universam miseriam t e m p o r u m , quasi aliud agens, notavit poeta et expressit: intexuit e ti am- plura nomina p r o c e r u m tum singulosque

suis cum

moribus

est sane ex satiris Iuvenalis randa :

quanquam

aliquid severius admixtum hoc carmen

ab

et paene animo

post

cum Horätio

h a e c quoque

maxime insignium

p r a e c l a r e descriptos. non

tragicum

Nulla

tarn iuste c o m p a -

t o t a comica e s t ,

sed

habet nonnullis in locis

poetae indignabundo.

mortem Domitiani,

S c r i p t u m esse

e versibus

posbremis

perspicuum est : neque tarnen diu post scriptum e s s e ,

tum

res ipsa p r o d e r e videtur, tum recens, quem in eo loqui s e n timus, scriptoris affectus ex p r a e t e r i t a r u m r e r u m

memoria.

E c c e iterum Crispinus, et est mihi saepe vocandus Ad partes, monstrum nulla virtute redemtum A vitiis, aeger solaque libidine fortis: Delicias viduae tantum aspernatur adulter. Quid refert igitur, quanti» iumenta fatiget 5

SATIRA

IV.

31

Porticibus, quanta ncmorum vectelur in umbra, Iugera quot vicina foro, quas emerit aedesP Nemo malus felix, minime corruptor et idem Incestus, cum quo nuper vittata iacebat Sanguine adhuc vivo terram subitura sacerdos. io Sed nunc de factis levioribus: et tamen alter Si fecisset idem, caderet sub iudice morum. Nam quod turpe bonis Titio Seioque, decebat Crispinum. Quid agas, quum dira et foedior omni Crimine, persona est? Midlum sex millibus emit, i5 Aequantem sane-paribus sestertia libris, Ut perhibent qui de magnis maiora loquuntur. Consilium laudo artifìcio, si munere tanto Praecipuam in tabulis ceram senis abstulit orbi. Est ratio ulterior, magnae si misit amicae, 20 Quae vehitur clauso latis specularibus antro. Nil tale exspectes: emit sibi. Multa videmus, Quae miser et frugi non fecit Apicius. Hoc t u , Succinctus patria quondam, Crispine, papyro I Hoc pretium squamae! Potuit fortasse minoris 25 Piscator, quam piscis, emi. Provincia tanti Vendit agros: sed maiores Appulia vendit. Quales tunc epulas ipsum glutisse putemus Induperatorém, quum tot sestertia, partem Exiguam et modicae sumtam de margine coenae, 3o Purpureus magni ructarit scurra Palati, Iam princeps Equitum, magna qui voce solebat Vendere municipes fracta de merce silurosl Incipe, Calliope, licet et consideré: non est Cantandum, res vera agitur: narrate, puellae 55 Pierides: prosit mihi vos dixisse puellas !

32

D. T U N I I

IUVENALIS

Quum iam semianimum laceraret Flavius orbein Ultimus ét ealvo servirei Roma Neroni, Incidit Adriaci spatium admirabile rhombi AntedomumVeneris, quam Dorica sustinet Ancon, 40 Implevitque sinus: neque enim minor haeserat illis, Quos operit glacies Maeotica ruptaque tandem Solibus effundit torpentis ad ostia P o n t i , Desidia tardos et longo fragore pingues. Deslinat hoc monstrum cymbae linique magister 45 Pontifici summo. Quis enim proponere talem Aut emere auderet, quum piena et litora multo Delatore forent? Dispersi protinus algae Inquisitores agerent cum remige nudo, Non dubitaturi fugitivum dicere piscem 5o Depastumque diu vivaria Caesaris 5 inde Elapsum veterem ad dominum debere reverti. Si quid Palfurio, si credimus Armillato, Quidquid conspicuum pulcrumque est aequore loto, Res fìsci est, ubicunque natat. Donabitur ergo, 55 Ne pereat. Iam letifero cedente pruinis Autumno, iam quartanam sperantibus aegris, Stridebat deformis hiems praedamque recentem Servabat: tarnen hic properat, velut urgeat Auster: Utque lacus suberant, ubi, quanquam diruta, servat 60 Ignem Troianum et Vestani còlit Alba minorem, Obstitit intranti miratrix turba parumper. Ut cessit, facili patuerunt cardine valvaej Exclusi spectant admissa obsonia Patres. Itur ad Atriden. Tum Picens, Accipe, dixit, 65 Privatis maiora focis: genialis agatur Iste dies: properà slomachum laxare sagiuia,

33

S A T I R A IV.

Et tua servatimi consume in sécula rhombum. Ipse capi voluit. Quid apertius? et tamen íIli Surgebant cristae. Nihil est, quod credere de se 70 Non possit, quum laudalur dis aequa potestas. Sed deerat pisci patinae mensura. Vocantur Ergo in consilium proceres, quos oderat illej In quorum facie miserae magnaeque sedebat Pallor amicitiae. Primus, clamante L i b u r n o , Currite, iam sediti rapta properabat abolla Pegasus, atlonitae prositus modo villicus Urbi. Anne aliud-tunc praefecti? quorum optimus atque Interpres legum sanctissimus ; omnia quanquam Temporibus diris tractanda putabat inermi 80 Iustitia. Venit et Crispi iucunda senectus, Cuius erant mores, qualis facundia, mite Ingenium. Maria ac terras populosque regenti Quis comes1 ulilior, si clade et peste sub illa Saeviliam damnare et honestum afierre liceiet 85 Consilium? Sed quid violentius aure tyranni, Cum quo de pluviis aut aestibus aut nimboso Vere locuturi fatum pendebat amici? lile igitur nunquam direxit brachia contra Torrentelli, nec civis erat, qui libera posset go Verba animi proferre et vilam impendere vero. Sic multas hiemes atque octogésima vidit Solstilia, his armis illa quoque tutus in aula. Proximus eiusdem properabat Acilius aevi Cum iuvene, indigno, quem morstam saeva maneretr)5 Et D.omini gladiis tam festinata: sed olim Prodigio par est cum nobilitate senectus: Undc l i t , ut malim fraterculus esse Gigautis. 3

34

D. ITJN.II- I U V E N A L I S

Profuil ergo n i j i i l m i s e r o , quod cominus «esos , 100

Figebat Quinielas. Albana liudus arena Venator.

Quis enim iam non intelligat artes

Patricias? Quis priscum illud miratur acumen, Brule, luum? Facile est barbato imponere regi. Nee melior vultu, quamvis ignobilis, ibat Rubrius, bffensae veteris reus atque lacendae,

io5

El tamen improbior satiram scribente cinaedo. Montani quoque Venter adest, abdomine tardus, Et matutino sudans Crispinus a m o n i o , Quantum vix red o leja t dúo fuñera 5 saevior ilio Ponipeius tenui iugulos aperire susurro,

i to

Et qui vulturibus servabat viscera Dacis Fuscus, marmorea meditatus proelia villa, Et cum mortifero prudens Veiento Catullo, Qui nunquam visae flagrafoat; amore puellae, Grande et conspicuum nostro quoque tempore monslrum I

115

Caecus, adulator dirusque a ponte satelles, Dignus Aricinos qui mendicaret =ad « x e s Blandaque devéxae iactaret basia rcdae. Nemo magis rhombum stupuit: nam plurima dixit In laevum conversus: at illi dextra iacebat Bellua.

120'

Sic pugnas Cilicis laudabal et ictus

Et pegnia et pueros inde ad- velaria raptos. Non cedit Y e i e n t o . sed ut fanaticus, oestro Percussus, Bellona, tuo, divinai e t , Ingens Omen habes , inquit, magni clarique triumphi: 123 Regem aliqúem capies, aut de temone Britanno Excidet Arviragus: peregrina est bellua: cernis" Erectas in terga sudes?

Hoc defuit unum

SATIRA

IV.

35

Fabricio, patriam Ali rhombi memoraret et annos. Quidnam igitur censes? conciditur? Absitabillo i3o Dedecus hoc, Montanus ait. Testa alta paretur, Quae tenui muro spatiosum colligat orbem. Debelur magnus patinae subitusque Prometheus. Argillam atque rolam citius properate: sed ex hoc Tempore iam, Caesar, figuli tua castra sequantur. i 3 5 Vicit digna viro sententia: noverat ille Luxuiiam imperii veterem rìoctesque Neronis Iam medias aliamque famem, quum pulmo Falerno Arderet. Nulli maior fuit usus edendi Tempestate mea. Circeis nata forent, an i4° Lucrinum ad saxum Rutupinove edita fundo Ostrea, callèbat primo deprendere morsuj Et semel aspecti litus dicebat echini. Surgitur, et misso proceres exire iubentur Concilio, quos Albanam dux magnus in arcem i f ó Traxerat attonitos et festinare coactes, Tanquam devGatlis aliquid torvisque Sicambris Dicturus, tanquam diyersis partibus orbis Anxia praecipiti venisset epistola pinna. Atque ulinam his potius nugis tota illa dedisset i5o Tempora saevitiae, claras quibus abstulit Urbi Ulustresque animas impune et vindice nullo! Sed periit, postquam cerdonibus esse limendus Coeperat: hoc nocuit Lamiarum caede madenti.

D. I U N I I

36

S

A

T

IUVENALIS

I

R

A

V .

SUMMARIUM. Q u a e olim,

florcnte

re publica,

Inter-patrono? et cliente«

optima fvierat et lioneslissima coniunctio, e a ,

moribus c o r -

ruptis ac vetere disciplina iam tandem penitus deleta, fere reliqua instituta maiorum, ipsa quoque corrupta no et pessumdata situdinis

erat :

quare prisci illius officii et neces-

iam paene nullo vestìgio r e l i e t o , tamen remanebat

turn divitum ingens insolentia p a t r o n o r u m , clientium misera

et abiecta conditio.

turn

paupcrum

E t Iuvenalis, in de-

scribendis temporibus suis praeclarus artifex,

banc

quidem

corruptelam nunc persequitur satira et parasiticae vitae decus non magis, strìngit.

quam

Clienteli?

accipiatur : res

qua contumelia

ipsa in coena a g i t u r ;

arie descripta exbibentur.

mis,

locuplete rerum descriptione pariter

et

ad docendum aptissimum. 1. I I . ,

epigrammata 6 0 . et 82. 1. III.

vocatuin

a domino,

cum

stat epistola Plinii 6 .

dc-

divitum superbiam f'astumque p e r -

igitur pauperem . proponit

c o e n a m , quo c o n t e m t u , vis

ut

omni-

omnia

ad

a ser-

singular!

Carmen est ex piilcberrract dclcolimdum

Ab argumento simillima

simillima ex~

item sunt

Martialis

Comparandus praeterea L u -

cianus Saturnali §. 17. et 22. T . III. p. 3 9 9 . et 4 0 4 . JNignn. §. 22. T . I. p. 6 0 .

Si te propositi nondum pudet atque eadem est mens. Ut bona summa putes aliena vivere quadra; Si poles ilia pati, quae nec Sarmentus iniquas Caesaris ad mensas, nec vilis Galba luliseet:

S A T I R A V.

37

Quamvis iurato meluam libi credere testi. 5 Ventre nihil novi frugalius. Hoc lamen ipsum Deferisse puta, quod inani sufficit alvo: Nulla crepido vacat? nusquam pons et tegetis pars Dimidia brevior? Iantine iniuria coenae ? Tarn ieiuna fames? cum possis honestius illic io Et tremere et sordes farris mordere canini. Primo fìge loco, quod t u , discumbere iussus, Mercedem solidam veterum capis officiorum. Fructus amicitiae magnae cìbns : imputai hunc rex , Et, quamVis rarum,tamen imputat. Ergo duos post i5 Si libuit menses néglectum adhibere clientem, Tertia rie vacuo cessaret culcita lecto, Una simus, ait. Volorum summa: quid ultra Quaeris? HabetTrebius, propter quod rumpeVesomnum Debeat et ligulas dimiltere, sollicitus-, ne ao Tota salutatrix iam turba peregerit orbem, Sid(3ri,bus dubiis, aut ilio t e m p o r e , quo se Frigida circumagunt pigìi sarraca Bootae. Qualis coena tarnen ? Yinum, quod sucida nolit Lana pati : de conviva Corybanta "videbis. 25 Iurgia proludimi: sed mox et pocula torques Saucius et rubra deterges vulnera mappa. Inter vos quoties libertorumque cohortem l'ugna Saguntina fervei commissa lagena: Ipse capi Halo diffusum Constile polat 3o Calcalamque tenet bellis socialibus uvam, Cai'diaco nunquam cjathum missurus amico; Cras bibet Albanis aliquid de monlibus ani de Seliuis, cuius patriam titulumque seneclus Delevit inulta veteris fuligine testae : 35

38

D. I U N I I

IUVENALIS

Quale coronali Thrasea Helvidiusque bibebant Brutorum et : Cassi natalibus.

Ipse capaces

Heliadum crustas et inaequales beryl lo Virro tenet phialas: tibi non committitur aurum$ V e l , si quando datur, custos affixus ibidem,

4o

Qui numeret gemmas, ungues observet acut'os. Da veniam: praeclara illic laudatur iaspis. Nam V i r r o , ut multi, gemmas ad pocula transfert A digitis, quas in vaginae fronte solebat Ponere zelotypo iuvenis praelatus farbae.

45

Tu Beneventani suloris nomen habentem Siccabis calicem nasorum quatuor ac iam Quassatum et rupto poscentem sulfura vitro. Si stomachus domini fervet vinoque c i b o q u e , Frigidior Geticis petitur decocta pruinis:

5o

Non eadem v o b i s p o n i modo vina querebar: Vos aliam potatis aquam.

Tibi pocula cursor

Gaetulus dabit aut nigri manus ossea Mauri Et cui per mediam nolis occurrere jioctem, Clivosae veheris dum per monumenta Laliuae.

55

Flos Asiae ante ipsum, pretio maiore paratus, Quam fuit et Tulli census pugnacis et A n c i , E t , ne te teneam, Romanorum omnia regum Frivola. Q u o d quumita sit, tu Gaetulum Ganynietlem Respice, quum sities.

Nescit tot millibus emtus Go

Pauperibus miscere puer : sed forma, sed aetas Digna supercilio.

Quando ad te pervenit ille?

Quando vocatus adest calidae gelidaeque minister? Quippe indignatili' veleri parere clienti, Quodque aliquid poscas et quod se stante recumbas.65 Maxima quaeque domus servis est plena superbis.

SATIRA

V.

39

Ecce, alius quanto porrexit murmure panem Vix fractum, solidae iam mucida frusta farinae, Quae genuinum agitent, non admittentia morsum ! Sed tener et niveus mollique siligine factus 70 Servatur domino. Dextram cohibere memento. Salva sit artoptae reverenlia: finge tamen te Improbulum, superest illic, qui ponere cogat. Vis tu consuelis audax conviva canistris Impleri panisque tui novisse colorenti? Scilicet hoc fuerat, propter quod saepe, relieta Coniuge, per montem adversum gelidasque cucurri Esquilias, fremeret saeva quum grandine vernus Iuppiter et multo stillaret paenula nimbo ! Aspice, quam longo distendat peclore lancem, 80 Quae fertur domino, squilla, et quibus undique septa Asparagis, qua despiciat convivia cauda, Quum venit excelsi manibus sublata ministri. Sed tibi dimidio constriclus carrintarus oro Ponitur exigua, feralis coena, palella. 85 Ipse Venafrano piscem perfundit: at h i e , qui Pall.idus aiferlur misero libi caulis, olebit Lateinam: illud enim vestris datur alveoli»,, quod Canna Micipsarum prora subvexit acuta; Propter quod Romae cum Bocchare nemo lavalur, go Quod tutos etiam facil a serpentibus Afros. Mullus erit domini, queni misit Corsica vel quem Tauromenitanae rupes, quando omne peractuni est Et iam defecit nostrum mare, dum gula saevil, Relibus assiduis penitus scrutante macello Proxima, nec patitur Tyrrhenum crescere piseem. Instruit ergo focum provincia: sumitur illinc

40

D. I U N 1 I

IUVENALIS

Quod captator em at Laenas, Aurelia vendal. Virroni muraena datur, quae maxima venit Gurgile de Siculo: nam, dum se continet Auster, joq Dam sedei et siccat madidas in carcere pennas, Contemnunt mediam temerana lina Charybdim. Yos anguilla manet longae cognata colubrae Aul glacie aspersus maculis Tiberinus et ipse Vernula riparum, pinguis torrente cloaca, io5 Et solitus mediae cryptam penetrare Suburae. Ipsi pauca velim, facilem si praebeat aurem. Nemo petit, modicis quae mittebantur amicis A Seneca, quae Piso bonus, quae Cotta solebat Largiri: namque et titulis et fascibus olim iio Maior habebatur donandi gloria : solum Poscimus, ut coenes civililer. Hoc face el esto, Esto, ut nunc multi , dives Ubi, pauper amicis. Anseris ante ipsum magni iecur, anseribus par Altilis et flavi dignus ferro Meleagri n5 Fumai aper: post hunc tradentur tuberà, si ver Tunc erit et facient optala tonitrua coenas Maiores. Tibi habe frumentum, Allidius inquit, O Libye: disiunge bovesr, dum tuberà mittas. Structorem interea, ne qua indignatio desit, 120 Saltantem spectas et chironomunta volanti Cultello, donee peragat dictata magistri Omnia. Nec minimo sane discrimine refert, Quo gestu lepores et quo gallina secetur. Duceris pianta, yelut ictus ab Hercule Cacus, 1 25 Et ponere foris, si quid lentaveris unquam Hiscere,tanquam habeas tria nomina. Quando propinat Virro tibi sumitque tuis contacta labellis

S A T I R A V.

41

Pocula? quis vestrum lemerarius usque a d e o , quis Perditus, ut dicatregi, b i b e ? Plurima sunt, quae i 3 o Non audent homines pertusa dicere laena. Quadringenta tibi si quis deus aut simiiis dis Et melior falis donaret homuncio : quantus Ex nihilo fiereS) quantus Virronis amicus 1 DaTrebio I pone ad Trebium 1 Vis, frater, ab istis 135 llibus? 0 nummi, vobis hunc praestat honorem," Vos estis fralres. Dominus tamen et domini rex Si vis tu fieri, nullus tibi paryuìus aula Luserit Aenea9, nec fìlia dulcior ilio : Iucundum et carum sterilis facit uxor amicum. 140 Sed tua nunc Migale pariat licet et pueros tres In gremium patris fundat simul : ipse loquaci Gaudebit nido ; viridem thoraca iubebit Afferri minimasque nuces assemque rogatum, Ad mensam quoties parasitus venerit infans. Vilibus ancipites fvmgi ponentur amicis, Boletus domino; sed qualcs Claudius edit Ante ilium uxoris, post quem nil amplius edit. Virro sibi et reliquis Virronibus illa iubebit Poma dari, quorum solo pascaris odore: i5o Qualia perpetuus Phaeacum autumnus habebat, Credere quae possis surrepla sororibus Afiis: Tu scabic frueris mali, quod in aggere rodit, Qui tegitur parma et galea metuejisque flagelli Discit ab hirsuta iaculum torquere capella. i55 Forsitan impensae Virronem parcere credas. Hoc agii, ut doleas: nam quae comoédia, mimus Quis melior plorante gula? Ergo omnia fiunt, Si nescisj ut per lacrimas effundere bilcm

42

D. I U J s I I

IUVENALIS

SATIRA

V.

Cogaris pressoque diu stridere molari.

160

Tu tibi liber ;homo et regis conviva videris: Captum te nidore suae putat ille culinae : Nec male coniectat. Quis enim tam nudus, ut illum Bis ferat, Etruscum puero si contigit aurum Vel nodus tantum et signum de paupere loro? i65 Spes bene coenandi vos decipit. E c c e , dabil iam Semesum leporem atque aliquid de elunibus apri: Ad nos iam veniet minor altilis. Inde parato Intactoque omnes et stricto pane tacetis. Ille sapit, qui te sie utitur. Omnia ferre 170 Si poles, et debes. Pulsandum vertice raso Praebebis quandoque caput, nec dura timebis Flagra p a t i , his epulis et tali dignus amico.

D.

i U N I I

I U V E N A L I S

S A T I R A R U M LIBER

QUINTUS.

S A T I R A

XIII.

S U M M A R I U M . S c r i p t a h a e c satira est ad Calvinum queiulam, quem lari studet p o e t a nimis v e h e m e n t e r

dolentein ,

conso-

quod malus

amicus pecuniam sil)i c r e d i f a m mox perfide d e n c g a r a t : Calvinum

multis

gravibusque

argumentis

quarc

aggreditur ,

quo

sedare eius d o l o r e m a t q u e ipsi r e s t i t u e r e aequiorein animum possit.

Igitur haec

q u o q u e epistola e s t ,

sed satira fit tum

sentential-urn d e l e c t u , t u m g e n e r e t r a c t a n d i et dicendi m o d o . N a m affert ad consolandum potissimum eiusmodi

argumenta,

q u a e de medio sumta , n c c longius petita, simili pravos liom i n u t e m o r e s et c o m m u n e m illorum temporurn a c perversitdtem depingant :

corruptelam

c o m p o s i t a est autem stilo

vere

luvetiali e l ea i n d i g n a t i o n e , quae admixtis saltbus a c facetiis temperatur.

Tempus,

quo

scriptum

sit

carmen,

definir!

potest ex v, 16. et 17. C e t e r u m liuius c a r m i 11 is laudes multi p r a e d i c a r u n t , in Iiis Muretus O p p . T . I. p. 2 9 1 . ,

ubi exstat

D.

i U N I I

I U V E N A L I S

S A T I R A R U M LIBER

QUINTUS.

S A T I R A

XIII.

S U M M A R I U M . S c r i p t a h a e c satira est ad Calvinum queiulam, quem lari studet p o e t a nimis v e h e m e n t e r

dolentein ,

conso-

quod malus

amicus pecuniam sil)i c r e d i f a m mox perfide d e n c g a r a t : Calvinum

multis

gravibusque

argumentis

quarc

aggreditur ,

quo

sedare eius d o l o r e m a t q u e ipsi r e s t i t u e r e aequiorein animum possit.

Igitur haec

q u o q u e epistola e s t ,

sed satira fit tum

sentential-urn d e l e c t u , t u m g e n e r e t r a c t a n d i et dicendi m o d o . N a m affert ad consolandum potissimum eiusmodi

argumenta,

q u a e de medio sumta , n c c longius petita, simili pravos liom i n u t e m o r e s et c o m m u n e m illorum temporurn a c perversitdtem depingant :

corruptelam

c o m p o s i t a est autem stilo

vere

luvetiali e l ea i n d i g n a t i o n e , quae admixtis saltbus a c facetiis temperatur.

Tempus,

quo

scriptum

sit

carmen,

definir!

potest ex v, 16. et 17. C e t e r u m liuius c a r m i 11 is laudes multi p r a e d i c a r u n t , in Iiis Muretus O p p . T . I. p. 2 9 1 . ,

ubi exstat

44

D. I U N I I

IUVENALIS

vitia, alia horrenda , alia ridicala magno numero, et ad summam, sì modo Rupcrtius recte numeravit, trigintii et unum. Cognatum hoc argumentum est dctiberationi veterum pbilosophoruin de uxore ducenti:» ; quafis erat aureolus Hierònymo auctore Tbeoplirasti liber de nuptiis, cuius summam retulit etiarn Io. Sarcsberiensis, Policrat. V i l i , 11. Sed satiricum nostrum in muHerum censura delicias fa ce re certum est: nec tamen calumnias eas esse et mendacia, sed veram picturam, tot alia illorum temporuin documenta supersunt, per quae constet omnino veritas. Qua re hic plus etiam, quam alibi, est neccssarium accuratius doctrina explicari, quae in tanta stili acrimonia interdum supra (idem nostram descripta , et pleraque ex intima liistoria morum depromta , aliler neque credi satis possunt, ncque recte intelligi. Mollitiem et saevitiam matronarum istius aetatis fida imagine refert Sabina, Boettigeri docto et lepido libello cxSantìnelli picta. Sed prodiit diu ante Dissertatio Slanìslai de Disciplina et Moribus feminarum Romanarum , cu in nliis eius opusculis Venelris edita, 1734. 4. Vid. Nov. Act. Erudii, a. 1736. p. 40U s. qui quidem liber Boettigero videtur ignotus fuisse. Ceteruin hoc Carmen non esse scriptum ante a. Chr. 86. e v. 38.7» certissimiun est ; ut suo loco videbimus.

C r e d o Pudicitiam Saturno rege moratam In terris vi sa m que d i u , quum frigida parvas Pràeberet spelunca domos ignemque Laremque Et pecus et dominos communi clauderet umbra j Silvestrem montana torum quum sterneret uxor

5

Frondibus et culmo vicinarumque ferarum Pellibus, hand similis l i b i , Cynthia, nec l i b i , cuius

SATIRA

VT.

45

Turbavil nilidos exstinclus passer ocellos, Seti polanda ferens infantibus ubera magnis Et saepe horridior glandem melante marito.

io

Quippe aliler t u n c , orbe novo coeloque recenti, Yivebant homines, qui rupto robore pati Compositive luto nullos habuere parenles. Multa pudicitiae veleris vestigia forsan Aut aliqua exstiterint et sub love ; sed love nondum 15 Barbato, nondum Graecis iurare paratis Per caput allerius, quum furem nemo timeret Caulibus aut pomis et aperto viveret horto. Paullatim deinde ad superos Astraea recessit Hac comite, atque duae pariter fugere sorores.

20

Antiquum et vetus est alienum, Postume, leclum Concutere atque sacri Genium contemnere fulcri. Omne aliud crimen mox ferrea protulit aelas : Viderunt primos argentea secula moeclios.' Convenlum tarnen et pactum et sponsalia nostra

25

Tempestate paras,- iamque a tonsore magistro Pecteris et digito pignus follasse dedisti. Certe sanus eras'. Uxorem, Postume, ducis? Die, qua Tisiphone, quibus exagilare colubris P Terre potes d o w i n a m , salvis tot restibus, ullam? 3o Quum paleant allae caligantesque fenestrae? Quum libi vicinum se praebeat Aemilius pons ? Aut si de multis nullus placet exitus, illud Nonne putas melius, quod tecum pusio dormit, Pusio, qui noctu non litigat, exigit a te Nulla iacens illic munuscula, nec queritur, quod Et lateri parcas, n e c , quantum iussit, anheles? Sed placet Ursidio lex Iulia: tollere dulcem

35

46

D. I U N I I

IUVENALIS

Cogitât h e r e d e m , cariturus lurture m a g n o , Mullorumque iubis et captatore macello. /fo Quid fieri non posse putes, si iungitur lillaUrsidio? si moechoram notissimus olim Stulta maritali iam porrigit ora capistro, Quem toties texit perituri cista Latini? Quid? quod et antiquis uxor de moribus illi Quaeritur. O , medici, mediani pertundite venam ! Delicias hominis ! Tarpeium limen adora Pronus et auratam Iunoni caede iuvencam, Si tibi contigerit capitis matrona pudici. Paucae adeo Cereris vittas contingere dignae, 5o Quarum non timeat pater oscula. Necte coronam Posticus et de'nsos per limina tende corymbosl Unus Hiberinae vir sufficit. Ocius illud Extorquebis, ut haec ©culo contenta sit uno. Magna tamen fama est cuiusdam rure paterno 55 Viventis. Vivat Gabiis, ut vixit in agro; Vivat Fidenis. Et agello, c e d o , paterno : Quis tamen affirmai, nil actum in montibus aut in Speluncis? Adeo senuerunt Iuppiter et Mars ? Porticibusne tibi monstratur femina voto Go Digna tuo? Cuneis an habent spectacula tolis, Quod securus ames quodque inde excerpere possis? Chironomon Ledam molli saltante Bathyllo, Tuccia vesicae non imperai ; Appula gannit, Sicul in amplexu5 subitum et miserabile, longum 65 Attendit Thymele 3 Thymele tunc rustica discit. Ast aliae, quoties aulaea recondita cessant Et vacuo clausoque sonant /ora sola theatro Atque a plebeiis longe Megalesia , tristes

S A T I R A VI.

47

Personam thyrsumque tenent et subligar Acci. molles minima est iactuia ealhedras. Tyrrhenos igitur iluctus lateque sonantem Pertulit Ionium constanti pectore, quamvis Mutandum toties esset mare. Iusta perieli Si ratio est et honesta, timent pavido que gelantur g5 P e c t o r e , nec tremulis possunt insistere plantis: Fortem animum praestant rebus, quas turpiter audent. Si iubeat coniux, durum est conscendere navi 111 ; Tunc sentina gravis, tunc summus vertitur aer: l o o Quae moechum sequitur, stomacho valet. Illa maritimi

48

D. I U N I I

IUVENALIS

Convomit: haec inler nautas et praadel et errat Per puppem et duros gaudet tractare rudentes. Qua tamen exarsit forma, qua capta iuventa Hippia? quid vidit, propter quod ludia dici Sustinuit? nam Sergiolus iam radere guttur io5 Coeperat et secto requiem sperare lacerto : Praeterea multa in facie deformia, sicut Altritus galea mediisque in naribus ingens Gibbus et acre malum semper stillantis ocelli. Sed gladiator erat: facit hoc illos Hyacinlhos; no Hoc pueris patriaeque, hoc praetulit ilia sorori Atque viro. Ferrum est, quod amant. Hie Sergius idem Accepta rude coepisset Veiento videri.' Quid privata domus, quid fecerit Hippia, curas ? Respice riyales Divorum : Claudius audi j 15 Quae tulerit. Dormire virum quvun senserat uxor, Ausa Palatino tegetem praeferre cubili, Sumere nocturnos meretrix Augusta cucullos, Linquebat comite ancilla non amplius una: Sed, nigrum flavo crinem abscondente galero, tao Intravit calidum veteri centone lupanar Et cellam vacuam atque suam. Tunc nuda papillis Consti tit auratis, titulum mentita Lyciscae, Ostenditque tuum, generose Britannice, ventrem. Excepit blanda: intrantes atque aera poposcit, i a 5 Et resupina iacens multorum absorbuit ictus. Mox, lenone suas iam dimittente paellas, Tristis abit, e t , quod potuit, tamen ultima cellam Clausit, adhuc ardens rigidae tenligine vulvae, Et lassata viris, nec dum satiata, recessit, i3o Obscurisque genis turpis fumoque lucernae

SATIRA

VI.

49

Foeda lupanaris lui it ad pulvinar odorem. Hippomanes carmenque l o q u a r c o c t u m q u e venenum Privignoque datum ? Faciunt graviora coactae Imperio sexus minimumque libidine peccant. i35 Optima sed quare Caesennia, teste marito ? Bis quingenta dedit ; tanti vocat ille p u d i c a m , Nec Veneris pharelris macer est aut lampade fervet : Inde faces a r d e n t , veniunt a dote sagittae. Libertas emitur: coram licet innuat atque 140 Rescribat, vidua est, locuples quae nupsit avaro. Cur desiderio Bibulae Serlorius ardet? Si verum exculias, facies, non uxor amatur. Tres rugae subeant, et se cutis arida laxet, Fiant obscitri dentes oculique minores : 14-5 Collige sarcinulas, dicet libertus, et exi; Iam gravis es nobis et saepe emungeris; exi Ocius et propera: sicco venit altera naso. Interea calet et regnal poscitque maritum Pastores et ovem Canusinam ulmosque Falernas. 15o Quanlulum in h o c ! Pueros omnes, ergastula tota; Quodque domi non est et habet vicinus ematur. Mense quidem brumae, quum iam mercato? lason Clausus et armatis obstat casa candida nautis, Grandia tolluntur crystallina, maxima rursus 155 Murrina, deinde adamas notissimus et Beronices In digito faclus pretiosior: hunc dedit olim Barbarus incestae, dedit hunc Agrippa sorori, Observant ubi festa mero pede sabbata reges Et vetus indulget senibus dementia porcis. 160 Nullane de tantis gregibus tibi digna videtur? Sit formosa, decens, dives, fecunda, vetustos 4

53

D. I U N I I

lUVENALIS

Porticibus disponat avos, inlactior omni Crinibus effusis bellum dirimente Sabina , Rara avis* in terns nigroque simillima cygno: i65 Quis ferat uxorem , cui constant omnia ? Malo, Malo Venusinam, quam te, Cornelia mater Gracchorum, si cum magnis virtutibus affers Grande supercilium et numeras in dote triumphos. Tolle tuum, precor, Hannibalem victumque Syphacem 17° In castris el cum tota Cartilagine migra! Parce, precor, Paean, et tu depone sagittàs, Nil pueri faciunt, ipsam configite matrem! Amphion clamat: sed Paean conlrahit arcum. Extulit ergo greges natorum ipsumque parentem, i Dum sibi nobilior Latonae gente videtur Atque eadem scrofa Niobe fecundior alba. Quae tanti gravitas, quae forma', ut.se tibi semper Irripulet? Huius enim rari summique \oluptas Nulla boni, quoties animo corrupta superbo 180 Plus aloes, quam mellis habet. Quis deditus autem Usque adeo est, ut non illam, quam laudibus eifert, Horreat inque diem septenis oderit horis ? Quaedam parva quidem, sed non toleranda maritis. Nam quid rancidius, quam quod se non putat ulla i85 Formosam, nisi quae de Tusca Graecula facta est, De Sulmonensi mera Cecropis? Omnia Graece, Quum sit turpe magis noslris nescire Latine : Hoc sermone pavent, hoc iram, gaudia, cijras, Hoc cuncta effundunt animi secreta. Quid ultra? 190 Concumbunt Graece. Dones tamen ista puellis : Tune etiam, quam sextus et octogesimus annus Pulsat, adhuc Graece? Non est hic sermo pudici»

SATIRA

VL

51

In vetula. Quoties lascivum intervento illud Zari v.o.1 i^v^ì'ì ? Modo sub lodice relictis ig5 Uteris in turba. Quod enim non excitet inguen Vox blanda et nequam ? digitos habet. Ut tarnen omnes Subsidant pennae, dicas haec mollius Haemo Quanquam et Carpophoro ; facies tua computat annos. Si tibi legiti mis paclam iunctamque tabellis 200 Non es amaturus, ducendi nulla videtur Causa; nec est, quare coenam et mustacea perdas, Labente officio , crudis donanda ; nec illud, Quod prima pro nocte da tur, quum lance beata Dacieus et scripto radiat Germanicus auro. 20ÌS Si tibi simplicitas uxoria, deditus uni Est animus, summitte caput cervice parata Ferre iugum; nullam invenies, quae parcat amanti. Ardeat ipsa licet, tormentis gaudet amantis Et spoliis. Igitur longe minus utilis illi 210 Uxor, quisquis erit 'bonus optandusque maritus. Nil unquam invita donabis coniuge; vendes Hac obstante nihil; nihil, haec si nolet, emetur. Haec dabit affectus; ille excludatur amicus lam senior, cuius barbam tua ianua vidit. 2i5 Testandi quum sit lenoniljus atque lanistis Liberias et iuris idem contingat arenae, Non unus tibi rivalis dictabilur heres. Pone crucem servo.—Meruit quo crimine servus Supplicium ? quis testis adest ? quis detulit ? Audi, 220 Nulla unquam de morte hominis cunctatio longa est.— 0 demens, ita servus homo est? nil fecerit, estò: Hoc volo, sic iubeo, sit pro ratione voluntas. Imperat ergo viro : sed mox haec regna .relinquit

52

D. I U N I I

IUVENALIS

Permutatque domos et flamea conterit: inde 225 Avolat et spreti repetit vestigia ledi. Ornatas paulo ante fores, pendentia linquit Vela domus et adhuc virides in limine raraos. Sic crescit numerus ; sic fiunt octo mariti Quinque. per autumnos : titulo res digna sepulcri. 23o Desperanda tibi salva concordia socru. Illa docet spoliis nudi gaudere mariti 5 Illa docet, missis a corruptore tabellis, Nil rude, nec simplex rescribere; decipit ilia Custodes arut aere domat': tunc corpore sano 235 Advocat Archigenen onerosaque pallia iactat. Abditus interea latet et securus adulter, Impatiensque morae pavet et praeputia ducit. Scilicet exspectas, ut tradat mater honestos Atque alios mores, quam quos habet I utile porro 240 Filiolam turpi vetulae producere turpem. Nulla fere causa est, in qua non femina litem Moverit. Accusat Manilia, si rea non est. Componunt ipsae per se formantque libellos, Principium atque locos Celso dictaré parataè. Endromidas Tyrias et femineum ceroma Quis nescit? vel quis non vidit vulnera pali? Quem cavat assiduis sudibus scutoque lacessit, Atque omnes implet numeros, dignissima prorsus Florali matrona t u b a , nisi si quid in ilio 25o Pectore plus agitat veraeque paratur arenae. Quem praestare potest mulier galeata pudorem, Quae fugit a sexu? Vires amat. Haec tamen ipsa Vir nollet fieri: nam quantula nostra voluptas! Quale decus rerum, si coniugis auctio fiat, a55

SATIRA

53

VI.

Balteus et manicae et crislae crurisque sinistri Dimidium tegmen ! vel si diversa movebit Proelia, tu felix, ocreas Tendente puella! Hae sunt, quae tenui sudant in cyclade, quarum Delicias et pauniculus ;bombyeinus urit.

260

Aspice, quo fremilu monstratos perferat ictu9 Et quanto galeae curvetur p o n d e r e , quanta Poplitibus sedeat quam denso fascia libro, Et ride, posilis scaphium quum sumitur armis. Dicite vos nepi.es Lepidi eaecive Metelli,

a65

Gurgitis aut F a b i i , quae ludia sumserit unquam Hos habitus? quando ad palum gemat u x o r A s y l i ? Semper habet lites alternaque iurgia lectus, In quo nupta iacel: minimum dormitur in ilio. Turn gravis ilia v i r o , tunc orba tigride peior;

270

Turn simulai gemitus occulti conscia facti, Aut odit pueros, aut ficta pellice p l o r a i , Uberibus semper lacrimis semperque paratis In statione sua atque exspectantibus illam, Quo iubeat manare modo: tu credis a m o r e m ,

27^

Tu tibi t u n c , curruca, places tletumque labellis Exsorbes, quae scripta .et quas lecture tabella», Si tibi zel'otypae retegantur scrinia moechae ! Sed iacet in servi complexibus aut equitis.

Die,

Die aliquem, sodes, h i c , Quintiliane, colorem. 280 Haeremus.

Die ipsa.

Olim "convenerat, inqult,

Ut faceres t u , q u o d velles, nec non ego possem Indulgere mihi : clames licet et mare coelo Confundas, homo sum.

Nihil' est audacius illis

Deprensis: iram atque animos a crimine sumunt. 285 Linde haec monstra tamen vel quo de fonte, requiris ?

54

D. I U N I I

IUYENALIS

Praeslabat castas humilis fortuna Latinas Q u o n d a m , nec viliis contingi parva sinebat T e d a labor somnique breves et veliere Tusco Yexatae duraeque manus ac proximus Urbi ago Hannibal et stantes Collina turre mariti. Nunc patimur longae pacis mala; saevior armis Luxuria incubuit victumque ulciscitur orbem. Nullum crimen abest facinusque libidinis, ex quo Paupertas Romana perit: hinc fluxit ad istos 295 Et Sybaris colles, hinc et Rhodos et Miletos Atque coronatum et petulans madidumque Tarentuin. Prima peregrinos obscoena pecunia mores Intulit, et turpi fregerunt secula luxu Divitiae molles. Quid enim Venus ebria curat? 5oo Inguinis et capitis quae sint discrimina, nescit, Grandia quae mediis iam ndctibus ostrea m o r d e t , Quum perfusa mero spumant unguenta Falerno, Quum bibitur concha, quum iam vertigine tectum Ambulat et geminis exsurgit mensa lucernis. 5o5 I nunc et dubita, qua sorbeat aera sanna Tullia, quid dicat notae collactia Maurae, Maura Pudicitiae veterem quum praeterit aram. Noctibus hic ponunt lecticas, micturiunt hic Effigiemque Deae longis siphonibus implent 3 10 Inque vices equitant ac Luna teste moventur. Inde domos abeunt: tu calcas luce reversa Coniugis virinam magnos visurus amicos. Nota Bonae secreta Deae, quum tibia lumbos Incitat et cornu pariter viooque feruntur 3i5 Attonitae crinemque rotant ululantque Priapi Älaenades. O quantus tunc illis mentibus ardor

SATIRA

VI.

55

Concubitus! quae vox saltante libidine! quantus Ille meri veteris per crura madentia torrens! Lenonum ancillas posita Saufeia corona 3 20 Provocat et tollit pendentis. praemia coxae : Ipsa Medullinae fluctum crissantis adorat. Palmam inter dominas virtus natalibus aequat. Nil ibi per ludum simulabitur: omnia fìent Ad verum, quibus incendi iam frigidus aevo 520 Laomedontiades et Nestoris hernia possit. Tunc prurigo morae impatiens, tunc femina simplex. It toto pariter repetitus clamor ab antro : Iam fas est; admitte virosi Iam dormit adulter. Illa iubet sumto iuvenem propérare cuculio. 33o Si nihil est, servis incurritur. Abstuleris spem Servorum, venit et conductus aquarius. Hic si Quaeritur et desunt homines, mora nulla per ipsam, Quo minus imposito clunem summittat asello. Atque utinam ritus veteres et publica saltern 335 His intacta malis agererilur sacral sed omnes Noverunt Mauri atque Indi, quae psaltria penein Maiorem, quam sunt duo Caesaris Anticatones, Illuc, testiculi sibi conscius unde fugit mus, Intulerit, ubi velari, pictura iubetur, 340 Quaecunque alterius sexus imitala figuranti est. Et quis tunc hominum contemtór numinis? aut quis Simpuvium ridere Numae nigrumque catinum Et Vaticano fragiles de monte patellas Ausus erat? Sed nunc ad quas non Clodius aras? 345 Audio, quid veteres olim moneatis amici. Pone seram, cohibe. Sed quis custodiet ipsos Custodes ? Cauta est et ab illis incipit uxor.

56

D. 1 UN 11 I U V E N A L I S

Iamque eadem sjummis pariter minimisque libido : Nec mélior, silicem pedibus quae conlerit a t r u m , 55o Quam quae longorum vehitur cervice Syrorum. Ut speclet ludos, conduci! Ogulnia vestem, Conducit comites, sellam, cervical, arnicas, Nutrieem et flavam, cui det mandata, puellam. Haec tarnen argenti superest quodcunque paterni 555 Levibus athletis ac vasa novissima donat. Multis res angusta domi est: sed nulla pudorem Paupertatis h a b e t , nec se metilur ad ilium, Quem dedit haec posuitque modum. Tamen utile quid sit, Prospiciunt aliquando viri, frigusque famemque 36o Formica tandem quidam expavere magistra. Prodiga non sentit pereuntem (emina censum, A t , vèlut exhausla redivifus pullulet arca Nummus et e pleno tollatur Semper acervo, Non unquam reputant, quanti sibi gaudia constent. 565 Sunt quas eunuchi imbelles ac mollia semper Oscula delectenl et desperatio barbae, Et quod abortivo non est opus. Illa voluptas Summa t a m e n , quod iam calida matura iuventa Inguina traduntur medicis, iam pectine nigro. 570 Ergo spectatos ac iussos crescere primum Testiculos, postquam coeperunt esse bilibres, Tonsoris damno tantum rapit Heliodorus. Conspicuus longe cunctisque notabilis intrat Balnea, nec dubie cuslodem vitis et horti 5y5 Provocat, a domina factus spado. Dormiat ille Cum domina: sed tu iam durum, Postume, iamque Tondendum eunucho Rromium committere noli.

S A T I R A VI.

57

Si gaudet canili, nullius fibula durat Vocem vendentis Praeloribus; organa semper 38o In manibus; densi radiant testudine tota Sardonyches j crispo numerantur pectine chordae, Quo tener Hedymeles operamdedit: hunc tenet,hoc se Solatur graloque indulget basia plectro. Quaedam de numero Lamiàrum ac nominis alli 385 Cum farre et vino Ianum Vestamque rogabat, An Capilolinam deberet Pollio quercum Sperare et fidibus promittere. Quid faceret plus Aegrotante viro ? medicis quid tristibus erga Filiolum ? Stetit ante aram, nec turpe putavit 390 Pro cilhara velare caput, dictataque verba Pertulit, ut mos est, et aperta palluit agna. Die mihi nunc, quaeso, die, antiquissime Divum, Respondes his, lane pater? Magna otia coeli : Non est, ut video, non est quod agatur apud vos. 3g5 Haec de comoedis te consulitj illa tragoedum Commendare volet: varicosus fiet haruspex. Sed cantei potius, quam totam pervolel urbem Audax, et coetus possit quam ferre virorum Cumque paludatis ducibus praesente marito 4°° Ipsa loqui recta facie strictisque mamillis. Haec eadem novit, quid loto fiat in orbe $ Quid Seres, quid Thraces agant; secreta novercae Et pueri; quis amet, quis diripiatur adulter. Dicel, quis vidaam praegnantem fecerit et quo 4o5 Mense; quibus verbis concumbatquaeque, modis quot. Instantem regi Armenio Parthoque cometen Prima vidét; famam rumoresque illa recentes Excipit ad portas; quosdam facit isse Niphalen

58

D. I U N I I

IUVENALIS

In populos magnoque illic cuncla arva teneri 410 Diluvio; nutare uvbes, subsidere terras, Quocunque in trivio, cuicunque est obvia, narrat. Nee tamen id vitium m agi s intolerable, quam quae Vicinos humiles rapere et concidere loris Inorata solet. Nam si latratibus alti ^iS Rumpuntur somni, Fustes hue ocius, inquit, Afferte, atque illis dominum iubet ante ferivi, Deinde canem, gravis occursu, teterrima vultu. Balnea nocte subit; conchas et castra moveri Nocte iubet; magno gaudet sudare tumultu. 420 Quum lassata gravi ceciderunt brachia massa Callidus et cristae digitos impressit aliptes Ac summum domina« femur exclaiiiare coegit, (Convivae miseri interea somnoque farri eque Urgentur) tandem ilia venil rubicundula, totum 425 Oenophorum sitiens, plena quod tenditur urna Admotum pedibus, de quo sextarius alter Ducitur ante cibum, rabidam facturus orexin, Dum redit et loto terram ferit intestino. Marmoribus rivi properant, aurata Falernum Pelvis olet: nam sic, tanquam alta in dolia longus Deciderit serpens, bib it et vomit. Ergo maritus Nauseat atque oculis bilem siibstringit opertis. Ilia tamen gravior, quae quum discumbere coepit, Laudat Virgilium, periturae ignoscit Elissae, ^.55 Commillit vates et comparai; inde-Maronem Atque alia parte in trutina suspendit Homerum. Cedunt grammatici, vincuntur rhetores, ornai s Turba tacet: nec causidicus, nec praeco loquatur, Altera nec mulier: verborum tanta cadit vis; 44°

SATIRA

VI.

59

Tol pariler pelves, lot tintinnabula dicas Pulsali^ lam nemo tubas, nemo aera faliget: Una laboranti poterit succurrere Lunae. Imponit finem sapiens et rebus honestis. Nam quae do eta nimis cupit et facunda videri, 44^ Crure tenus medio tunicas succingere debet, Caedere Silvano porcum, quadrante lavari. Non liabeat matrona, tibi quae iuncta recumbit, Dicendi genus, aut eurtum sermone rotato Torqueat enthymema, nec historias sciat omnes: Sed quaedam ex libris et non intelligat. Odi Hanc ego, quae repetit volvitque Palaemonis arlem, Servala semper lege et ratione loquendi, Ignotosque mihi tenet antiquaria versus, Nec curanda viris opicae castigat amicae ^55 Verba. Soloecismum liceat fecisse marito. Nil non permittit mulier sibi, turpe putat n i l , Quum virides genimas collo eircumdedit et quurcr Auribus extentis magnos commisit elenchos. Intolerabilius nihil est, quam femina dives. Inlerea foeda aspectu ridendàque multo Pane tumet facies, aut pinguia Poppaeana Spirai, et hiac miseri yiscantur labra mariti. Ad moechum veniet Iota cute. Quando videri Vult formosa domi? moechis foliata paranlur; ¿¡65 His emitur, quidquid graciles hue mittitis Indi. Tandem aperit vullum et tectoria prima reponil: Incipit agaosci, atque ilio lacte fo velu r , Propter quod secum comites educit asellas, Exsul Hyperboreum si dimittatur ad axem. 47° Sed quae mutatis inducitur atque fovetur

60

D. I U N I I

IUVENALIS

Tot medicaminibus coctaeque siliginis offas Accipil et madidae, facies dicetur, an ulcus? Est pretium curae penitus cognoscere, toto Quid faciant agitentcpie die. Si nocte maritus /¡.-¡$ Aversus iacuit, periit libraria, ponunt Cosmetae tunicas, tarde venisse Liburnus Dicilur et poenas alieni pendere somni Cogitur : hie frangil ferulas , rubet ille flagello, Hie scutica: sunt quae tortoribus annua praeslent./ ( 8o Verberat atque obiter faciem linit, audit arnicas Aut latum pictae vestis considerai aurum, Et caeditj longi relegit transversa diurni, Et caedit, donee lassis caedentibus, Exi! lntonet horrendum, iam cognitione peracta. Praefectura domus Sicula non mitior aula. Pianti si constituit "solitoque deeentius optat Ornari et properat iamque exspectatur in hortis Aut apud Isiacae potius sacraria lenae, Disponit crinem, laceratis ipsa capillis, 49° Nuda humero Psecas infelix nudisque mamillis. Altior hie quare cincinnus? Tauréà punit Continuo flcxi crimen facinusque capilli. Quid Psecas admisit ? quaenam est hie culpa puellae, Si tibi displicuit nasus tuus? Altera laevum 49^ Extendit pectitque comas et vòlvit in orbem. Est in Consilio materna admotaque lanis Emerita quae cessat acu: septentia prima Huius erit; post hanc aetate atque arte minores Censebunt, tanquam famae discrimen agatur 5oo Aut animae: tanta est quaerendi cura decoris, Tot premit ordinibus, tot adhuc compagibus altum

S A T I R A VI.

61

Aedificat caput; Andromachen a fronte videbìs: Posi minor esl: credas aliam. Cedo, si 'breve parvi Sortita est lateris spalium breviorque videlur 5o5 Virgine P y g m a e a , nullis adiula c o t h u r n i s , Et levis erecta consurgit ad oscula pianta? Nulla viri cura interea, nec menti o fiet Damnorum : vìvit t a n q u a m vicina m a r i t o , Hoc solo p r o p i o r , q u o d amicos coniugis odit 51 o Et servos, gravis est rationibus. Ecce furentis Bellonae matrisque deum chorus intrat et ingens Semivir, obscoeno facies reverenda m i n o r i , Mollia qui rapta secuit genitalia testa Iam pridem, cui rauca cohors, cui tympana cedunt 515 Plebeia et Phrygia vestilur bucca tiara. Grande sonàt metuique iubet Septembris et Austri Adventum, nisi se centum lustraverit ovis Et xerampelinas veteres donaverit ipsi, Ut, quidquid subiti et magni discriniinis instai, S20 In tunicaà eàt et tolum semel expiet annum. Hibernum fracta glacie descendel in a m n e m , Ter malutino Tiberi mergetur et ipsis Vorticibus timidum caput abluet; inde superbi Tolum regis àgram nuda a c t r e m e b u n d a cruentis 6 25 Erepet genibus, si candida iusserit I o ; Ibit ad Aegypti iìnem calidaque petitas A Meroe portabit a q u a s , ut spargat in aedem Isidis, antiquo quae proxima surgit Ovili. Credit enim ipsius dominae se_voce moneri. 53o (En animam et mentem, cum qua di nocte loquantur!) Ergo hic praecipuum s u m m u m q u e meretur honorem, Q u i , grege linigerò circumdatus et grege calvo,

62

D. I U N I I

IUYENALIS

Plangentis populi currit derisor Anubis. Ille petit veniam, quoties uon abstinet uxor 535 Concubitu sacris observandisque diebus, Magnaque debetur violato poena cadurco, Et morisse caput visa est argentea serpen«. Hlius lacrimae meditataque murmura praestant, Ut veniam culpae n o n abnuat ansere magno 540 Scilicet et tenui popano corruptus Osiris. Quum dedit ille locum : cophino foeno.que relicto, Arcanam Iudaea tremens mendicat in aurem, Interpres legum Solymarum et magna sacerdos •Arboris ac summi fida internuntia coelij 545 Implet et ilia m a n u m , sed parcius: aere minuto, Qualiacunque voles, Iudaei somnia vendunt. Spondet amatorem tenerum vel divitis orbi Testamentum ingcns, calidae pillinone columbae Tractato, Armenius vel Commagenus haruspex: 55o Pectora pullorum rimabitur, exla catelli, Interduna et pueri: faciet, quod deferat ipse. Chaldaeis sed maior erit fiducia quidquid Dixerit astrologus, credent a fonte relatum 555 Hammonis 5 quoniam Delphis oracula cessant Et genus humanum damnat caligo futuri. Praecipuus tamen est h o r u m , qui saepius exsul, Cuius amicitia conducendaque tabella Magnus civis obit et formidatus Othoni. Inde ikies artis, sonuit si dextera ferro 5Go Laevaque, si longo castrorum in carcere mansit. Nemo mathematicus genium indemnatus habebit, Sed qui paene perit, cui vix in Cyclada mitti Contigit et parva tandem caruisse Seripho.

SATIRA

VI.

63

Consulit iclericae lenlo de funere matris, 565 Ante tamen de t e , Tanaquil tua: quando sororem Efferat et patruos; an sit victurus adulter Post ipsam: quid enim maius dare numina possunt? Haec tamen ignorai, quid sidus triste minetur Salumi, quo laeta Venus se proferat astro, 670 Qui mensis damnis, quae dentur tempora lucro: Illius occursus etiam vitare memento, In cuius manibus, ceu pinguia succina, tritas Cernis ephemeridas j quae nullum consulit et iam Consulitur; quae castra viro patriamque petente 5y5 Non ibit pariter, numeris revocata Thrasylli. Ad primum lapidem veclari quum placet, hora Sumitur ex libro; si prurit frictus ocelli Angulus, inspecta genesi collyria poscit. Aegra licet iaceat, capiendo nulla videtur 58o Aptior hora c i b o , nisi quam dederit Petosiris. Si mediocris erit; spatium luslrabit utrinque Metarum et sortes ducet froiitemqiie manumque Praebebit vati crebrum poppysma roganti. Divitibus responsa dabunt Phryx augur et Indus 585 Conductus, dabit astrorum mundique peritus Atque aliquis senior, qui publica fiilgura condit : Plebeium in Circo positum est et in aggere fatum. Quae nudis longum ostendit cervicibus aurum, Consulit ante plialas delphinorumque columnas, 590 An saga vendenti nubat, caupone relicto. Hae tamen et partus subeunt discrimen et omnes Nutricis tolerant fortuna urgente labores: Sed iacet aurato vix ulla puerpera ledo. Tantum artes huius, tantum medicamina possunt, 5q5

64

D. I U N I I I U V E N A L I S

Quae steriles facit .atque homines. in ventre necandos Conducit. Gaude, infelix, atque ipse bibendum Porrige, quidquid erit: nam si distendere vellet Et yexare uterum pueris salientibus, esses Aethiopis fortasse pater: mox decolor heres 600 Impleret tabulas, nunquam tibi mane videndus. Transeö supposilos et gäudia votaque saepe Ad spurcos decepta lacus atque inde pelitos Pontifices, Salios, Scaurorum nomina falso Corpore laturos. Stat Fortuna improba noctu 6o5 Arridens nudis infantibus. Hos fovet omnes Involvitque sinu: domibus tunc porrigit altis Secretumque sibi mimum parat. Hos amat, his se Ingerii utque suos ridens producit alumnos. Hic magicos affert cantus, hic Thessala vendit 610 Philtra, quibus valeant menterp yexare mariti Et solea pulsare nates. • Quod desipis, inde est; Inde animi caligo et magna oblivio rerum, Quas modo gessisli. Tarnen hoc tolerabile, si non Et furere incipias, ut avunculus ille Neronis, - 6 1 5 Cui totani tremuli frontem Caesonia pulii Infudit. Quae non faciet quod Principis uxor? Ardebant cuncta et fracta compage ruebant, Non aliter, quam si fecisset Iuno maritimi Insanum. Minus ergo nocens erit Agrippinae 620 Boletus : siquidem unius praecordia pressit Ille Senis tremulumque caput descendere iussit In coelum et longa manantia labra saliva. Haec poscit ferrum atque ignes, haec potio torquet, Haec lacerat mixtos Equitum cum sanguine Patres. 625 Tanti partus equae, tanti una venefica constati

SATIRA

VI.

Otlerunl nalos de pellice; nemo repugnet, Nemo vetet; iam iam privignum occiclere fas est. Vos ego, pupilli, moneo, quibus amplior est res, Custodite animas et uulli credile mensae: 65o Livida materno fervent adipata veneno. Mordeat ante aliquis quidquid porrexeril illa, Quae peperit; timidus praegustet pocula pappas. Fingimus haec, altum satira sumente cothurnum, Scilicet, et fìnem egressi legemque priorum 635 Grande Sophocleo Carmen bacchamur hiatu, Rlontibus ignotum Rutulis coeloque Latino! Nos utinam vanii sed clamat Pontia, Feci, Confiteor, puerisque meis aconita paravi, Quae deprensa patent: facinus tarnen ipsa peregi. 6 4 ° Tune duos una, saevissima vipera, coena? Tune duos? Septem, si Septem forte fuissent. Credamus tragicis, quidquid de Colchide saeva Dicitur et Procne: nil contra cònor: et illae Grandia monstra suis audebant temporibus ; sed 645 Non propter nummos. Minor admìratio summis Debetur monstris, quoties facit ira nocentem Hunc sexum: rabie iecur incendente, feruntur Praecipites 5 ut saxa iugis abrupla, quibus mons Subtrahitur clivoque latus pendente recedil. 65o Illam ego non tulerim, quae computat et scelus ingens Sana facit. Spectant subeunlem fata mariti Alcestim et, similis si permutatio detur, Rlorte viri cupiant animam servare catellae. Occurrent multae tibi Belides atque Eriphylae 655 Mane 5 Clytaemnestram nullus non vicus habebit. Hoc tantum refert, quod Tyndaris illa bipennem 5

66

ü. I U N I I I U V E N A L I S

SATIRA

Insulsani et fatuam dextra laevaque tenebat: At nunc res agitur tenui pulmone rubetae : Sed tarnen et ferro, si praegustabit Atrides Pootica ter victi caulus medicamina regis.

VI.

660

D. I U N I I

IUVENALIS

S A T I R A LIBER

S

A

T

RUM

TERTIUS.

I

R

A

V I I .

SUMMARIUM. Fortunanri et conditionem eorum , qui turn Romae liberaliurn

artiuin

studia c o l e b a n t ,

riam scribebant,

carmina

iurispruclentiam,

ticain profitebantur ,

liisto-

haec salira describi t , salis vilem qui-

dern ininimeque laetabilem; existimatio bonis et

pangebant,

rhetoricam et gramma-

non,

quod defuerit laus sua et

praeclaris ingeniis , sed quod ea desti-

tuía a munificentia nobilium ac divitum et ad egestatem r e dacta,

qui bus digna

exiguos baberent.

essent,

l e n t , nec debent appetere: eorum, carpitur,

unde

fructus aut nullos aut nimis

Divitias quidern Musae sperare non s o quum tamen esurire c o g u n t u r ,

merces exspectari

illis praesertim

potest,

temporibus,

illiberalitas

quum

luxuria

iuste plane

immodica summas saepe opes ad quamcunque aut ineptiam aut libidinem liaec

satira,

disperdebat.

Itaquc eo pot issi mum

ut sordidos nobilium mores

spectut

describat,

quos

D. I U N I I

IUVENALIS

S A T I R A LIBER

S

A

T

RUM

TERTIUS.

I

R

A

V I I .

SUMMARIUM. Fortunanri et conditionem eorum , qui turn Romae liberaliurn

artiuin

studia c o l e b a n t ,

riam scribebant,

carmina

iurispruclentiam,

ticain profitebantur ,

liisto-

haec salira describi t , salis vilem qui-

dern ininimeque laetabilem; existimatio bonis et

pangebant,

rhetoricam et gramma-

non,

quod defuerit laus sua et

praeclaris ingeniis , sed quod ea desti-

tuía a munificentia nobilium ac divitum et ad egestatem r e dacta,

qui bus digna

exiguos baberent.

essent,

l e n t , nec debent appetere: eorum, carpitur,

unde

fructus aut nullos aut nimis

Divitias quidern Musae sperare non s o quum tamen esurire c o g u n t u r ,

merces exspectari

illis praesertim

potest,

temporibus,

illiberalitas

quum

luxuria

iuste plane

immodica summas saepe opes ad quamcunque aut ineptiam aut libidinem liaec

satira,

disperdebat.

Itaquc eo pot issi mum

ut sordidos nobilium mores

spectut

describat,

quos

68

D. I UNI I IUVETSTALIS

quidem alia iam ex supcrioribus s a t i r a , sed nomine a l i o , n o t a r a t . Hie a u t e m animadversione digna res e s t , q u o d ilia p r o p e aetate accidit, u t c u r a I m p e r a t o r u m litteris praemia publice constitui, d o c t o r i b u s q u e p r a e b e r i salaria coepissent. Y i d . Salmas. in Capitol, p. 72. et YV. D D . ad L u e i a n . E u nupb. §. 3. T. II. p. 352. sq. Q u a m rein turn deiiuim instilutam minus mirari licet, si earn tantae h o m i n u m sorties, n e studia p r o r s u s fame p e r i r e n t , tarn necessariam fecerunt. Quodsi d u b i t e s , c u r inter reliquas e r u d i t o r u m classes plane omittat poeta philosopbos , ea nec valde ad c a r m e n p e r t i net q u a e s t i o , et v e r o r e p u t a n t i ad solvendum n o n est difficilis. C o m p a r a r i p o t e s t cum liac satira idyllium T b e o c r i l i , q u o d i n s c r i b i t u r XaQirsg : ibi qui locus extat v. 5. et seqq. sententiam bubet adeo Iuvenali similem , u t is ipse fons b u ius satirae a r g u m e n t i esse v i d e a t u r . C e t c r u m qui Caesar primis versibus l a u d e t u r , de q u o i n t e r p r e t u m prorsus i n a nes sunt c o n t r o v e r s i a e , eum ratio t e m p o r u m p o e t a e c e r t o a r g u i t intelligi omnino alium non p o s s e , q u a m H a d r i a n u m , sub q u o baec satira scripta est.

E t spes et ratio studiorum in Caesare'tantum: Solus enim tristes hac tempestate Camenas Respexit, quum iam celebres notique poelae fialneolum Gabiis, Romae conducere furnos Tentarent, nec foedum alii, nec turpe putarent 5 Praecones fieri; quum, desertis Aganippes Vallibus, esuriens migraret in Atria Clio. Nam si Pieria quadrans tibi nullus in umbra Ostendatur, ames nomen victumque Machaerae Et yendas potius, commissa quod auctio \endit i o Stantibus, oenophorum, tripodes, armaria, cistas,

S A T I R A VIL

G9

Alcîthoen Pacci, Thebas et Terea Fausti. Hoc satius, quam si dicas sub iutlice, Vidi, Quod non vidisti. Facianl équités Asiani, Quanquam et Cappadoces faciant equitesque Bithyni, Altera quos nudo traducit Gallia talo. Nemo tamen studiis indignum ferre laborera Cogetur posthac, nectit quicunque canoris Eloquium vocale modis laurumque momordit. Hoc agite, o iuvenes: circumspicit el stimulât \os 20 Materiamque sibi Ducis indulgentia quaerit. Si qua aliunde putas rerum exspectanda tiiarum Praesidia, atque ideo croceae membrana tabellae Impletur: lignorum aliquid posee ocius et, quae Componis, dona Veneris, Telesine, marito, 26 Aut elude et positos tinea pertunde libellos. Frange miser calamos vigilalaque proelia dele, Qu^ facis in parva sublimia carmina cella, Ut dignus venias hedéris et imagine macra. Spes nulla ulterior: didicit iam dives avarus 5o Tantum admirari, tantum laudare diserlos, Ut pueri Iunonis avem. Sed defluit aelas Et pelagi patiens et cassidis atque ligonis. Taedia tunc subeunt ánimos, tunc seque suamque Terpsichoren odit facunda et nuda senectus. 55 Accipe nunc arles, ne quid libi conférât iste, Quem^colis, et Musarum et Apollinis aede relicta. Ipse facit versus atque uni cedit Homero Propter mille annos : e t , si dulcedine famae Succensus recites, maculosas commodal aedesj 4 ° Haec longe ferrala domus servire iubelur, In qua sollicitas imitatili' ianua portas.

I). I U N I I

70

XUVENALIS

Scil dare libertos estrema in parte sedente» Ordinis et magnas comitum disponere voces. Nemo dabit regum, quanti subsellia constent

/¡S

E t quae conducto pendent anabalhia tigillo Quaeque reporlandis posila est orchestra cathèdris. Kos tamen hoc agimus tenuique in pulvere sulcos Ducimus et litus sterili versamus aratro. Nam si discedas, laqueo tenet ambitiosi

5o

Consuetudo mali; tenet insanabile ìnultos Scribendi óacoethes ét aègro in corde senescil. /

Sed vatem. egregium, cui non sit publica vena, Qui nihil expositum soleat deducere, nec qui Communi feriat carmen triviale moneta,

55

Hunc, qualem nequeo monstrare el. sentio tantum, Anxietate carens animus facit, omnis acerbi ]m pati ens, cupidus silvarum aptusque bibendis Foiilibus Aonidum. Neque enim cantare sub anlj o Pierio ihyrsumve potest conlingere moesla

(io

Paupertas atque aeris inops, quo nocte dieqxie Corpus egei: salur „est, quum dicil Horalius, Euoe! Quis locus ingenio, nisi quum se carmine solo Vexant et dominis Cirrhac Nysaeque ferunt.ur Pectora veslra, duas non adinittentia curas ?

65

Magnae mentis opus nec de lodice paranda Attonit'ae, corrus et equos faciesqlie deorum Aspicere et qualis Rutulum confundat Erinnys. Nam si Virgilio puer et lolerabile deesset Hospilium, caderent omnes a crinibus hydri

-,

70

Surda nihil gemeret grave buccina. Poscimus, ut sii Non minor antiquo Rubrenus Lappa cothurno , Cuius et alvcolos et lfienam pignorai Alreus.

SATIRA VII.

71

Non habet infelix Numitor, quod mittat amico: Quintillae quod donet, habet; nec defuil illi, 75 Unde emeret multa pascendum carne leonem lam domitum : constat lepori belhia sumlu Nimirum, et capiunt plus intestina poetae. Contentus fama iaceat Lucanus in hortis Marmoreis: at Serrano tenuique Saleio 80 Gloria quantalibet quid erit, si gloria tantum est? Curritur ad vocem iucundam et «armen amicae Thebaidos, laetam fecit quum Statius Urbem Promisitque diem. Tanta dulcedine captos Afficit ille animos tantaque libidine vulgi 85 Auditur : sed , quum fregit subsellia versu, Esurit, intactam Paridi nisi vendat Agauen. Ille et militiae mijltis largitur honorem, Semestri vatum digitos circumligat auro. Quod non dant proceres, dabit histrio : tu Camerinos Et Bareas, tu nobilium magna alria curas? 9° Praefectos Pelopea facit, Philomela tribunos. Haud tamen invideas vati, quem pulpita pascunt. Quis tibi Maecenas? quis nunc erit aul Proculeius Aut Fabius ? quis Colla iterum ? quis Lentulus alter ? Tunc par ingenio- pretium ; tunc utile multis Pallere et vinurh loto nescire Decembri. Vester porro labor fecundior, historiari;m Scripto res? petit hic plus temporis alque olei plus: Namque oblita modi millesima pagina surgit joo Omnibus el multa crescit damnósa papyro. Sic ingens rerum numerus iubel atque operum lex. Quae tamen inde seges? tervae quis fructus apertae? Quis dabit hislorìco, quantum darei acla legenti?

72

I). I U TS 11 IU V E N A L I S

Set! genus ignavum, quod lecto gaudel et umbra ! io5 Die igitur, quid causidicis civilia praestent Officia et magno comités in fasce libelli? Ipsi magna s o n a n t , sed t u n c , quum creditor audit, Praecipue, vél si leligit latus acrior ilio, Qui venit ad dubium grandi cum codice nomen. 110 Tunc immensa cavi spirant mendacia folles Conspuiturque sinus. Verain deprendere messfcm Si libet: hinc centum patrimonia causidicorum, Parte alia solum russali pone Lacernae. Cônsedere Duces: surgis tu pallidus Aiax ii!> Dicturus dubia pro liberiate, bubulco Iudice. Rumpe miser lensum iecur, ut tibi lasso Figantur virides, scalarum gloria, palmae. Quod "vocis prelium? siccus pelasunculus et vas Pelamydum, aut veteres, Afrorum epimenia, bulbi, 120 Aul vinum Tiberi deveclum, quinque lagenae , Si quater egisti. Si conligil aureus u n u s , Inde cadunt partes, ex foedere, pragmalicorum. Aemilio dabitur, qua 11 lui 11 pelei, et melius» nos Egimus: huius enim stat currus aeneus, alti 126 Quadriiuges in vestibulis, atque ipse feroci Bellatore sedeus curvatum haslile minatur Eminus et statua meditatur proelia lusca. Sic Pedo contvirbat, Malho deficit 5 exitus hic e&t Tongilli, magno cum rhinocerote larari i3o Qui solet et vexat lutulenta balnea turba Perque forum iuvenes longo premil assere Mcdos, Enaturus pueros, argenlum, murrijia, villas: Spondei enim Tyrio stlataria purpura filo. Et tamen est illis hoc utile: purpura vendit 135

S A T I R A VII.

73

Causidicum, vendimi amethystina : convenil illis El sirepitu et facie maioris vivere census. Sed iìnem impensae non servat prodiga Roma. Fidimus eloquio ? Ciceroni nemo ducentós Nunc dederitnummos/nisi fulserit annulus ingens. ì^o Respicit haec p r i m u m , qui litigai, an libi servi Octo, decern comites, an post te sella, togati Ante pedes. Ideo conducta Paultus agebat Sardonyche, alque ideo pluris, quam Cossus agebal, Quam Basilus. Rara in tenui facundia panno. 145 Quando licet Basilo ilenl«m producere matrem? Quis bene dicentem Basilum ferat? Accipiat te Gallia vel polius nutricula causidicorum Africa, si placuit mercedem imponere linguae. Declamare doces? 0 ferrea pectora Velli, i5o Quuin periii)il saevos classis numerosa tyrannos! N«m quaecunque sedens modo legerat, haec eadeni stans Perferet atque eadem cantabit versibus isdem. Occidil miseros crumbe repetita magistros. Quis color et quod sit causae genus atque ubi summa Quaestio,'quae veniant diversa-parie sagittae, Nosse velini omnes, mercedem solvere nemo. Mercedem appellas? quid enim scio? Culpa docentis Scilicet arguilur, quod laeva in parte mamillae Nil salit Arcadio iuveni, cuius mihi sexta 160 Quaque die miserum dirus caput Hannibal implelj Quidquid id est, de quo deliberai, an petatUrbem A Cannis, an post nimbos et fulmina cautus Circumagat madidas a tempestate cohortes. Quantum vis stipulare, et protinus accipe quod do, i65

74

D. I U N I I

IUVENALIS

Hi tolies ilium pater audiat. Haec alii sex Vel plures uno conclamant ore Sophistae Et veras agitant lites, raptore relicto; Fusa venena silent, mal lis ingratusque maritus, Et quae iam vèteres sanant mortaria caecos. i 70 Ergo sibi dabit ipse r u d e m , si nostra movebunt Consilia, et vitae diversum iter ingredietur , Ad pugnanti qui rhetorica descendit ab u m b r a , Summula he pereat, qua vilis tessera venit Frumenti: quippe haec merces lautissima. Tenta, 175 Chrysogonus quanti d o c e a t , vel Pollio quanti Laulorum pueros, artem scindens Theodori. Balnea sexcentis el pluris porticus, in qua Geslelur dominus, quoties pluit. Anne serenuin Exspectet spargatque luto iumenta recenti? 180 Hie potius: namque hie mundae nitet ungula mulae. Parte alia longis Numidarum fulta columnis Surgal et algentem rapiat coenatio solem. Quanticunque d o m u s , veniet qui fercula docte Componatj veniet qui pulmentaria coudat. i85 Hos inter sumtus sestertia Qiiintiliaritt, Ut mulliun, duo sufficient: res nulla minoris Constabit p a l r i , quam fìlius. Unde igilur tot Quintilianus habet saltus? Exempla novorum Falorum transi. Felix et pulcher et a c e r j igo Felix et sapiens et nobilis et generosus, Appositam nigrae lunam subtexit alulae 5 Felix orator quoque maximus el iaculator: Et si perfrixit, cantal bene. Dislat enim , quae Sidera le excipianl modo primos incipienlein iy5 Edere vagitus et adhuc a malie rubenleni.

S A T I R A YIL

75

Si Forili na volet, fies ile rlietore Consul: Si volet haec eadem, fies de Constile rhelor. Venlidius quid enim? quidTullius? anne aliud, quam Sidus et occulti miranda potenlia fati? 200 Servis regna dabunt, captivis fala triumphos. Felix ille tarnen corvo quoque rarior albo. Poenituit multos vanae sterilisque cathedrae , Sicut Thrasymachi probat exitus atque Secundi Carinalis: et hunc inopem vidistis, Athenae, 2o5 Nil praeter gelidas ausae conferre cicutas. Di, maiorum umbris leuuem et sine pondere terram Spiranlesque crocos et in urna perpeluum v e r , Qui praeceplorem sancii voluere parentis Esse loco! Metuens virgae iam grandis Achilles 2 1 0 Cantabat patriis in montibus: et cui non tunc Eliceret risum citharoedi cauda magistri? Sed Rufum atque alios caedit sua quemque iuventus, R u f u m , qui toties CicerOnem Àllobroga dixit. Quis grertiio Enceladi doclique Palaemonis affert 2 1 5 Quanlum grammaticus meruit labor? et tarnen ex hoc Quodcunque est (minus esl aulem, quam rheloris aera) Discipuli cuslos praemordet Acoenonetus E t , qui dispensai, frangit sibi* Cede, Palaemon, Et patere inde aliquid decrescere, non al iter, quam 220 lnstitor hibernae legelis niveique cadurci 5 Dummodo non pereat, mediae quod noctis ab hora Sedisti, qua nemo faber, qua nemo sederete Qui docet obliquo lanam deducere ferro; Dummodo non pereat totidem olfecisse lucernas, 225 Quol slabant p u e r i , quum tolus decolor esset Flaccus et haereret nigro fuligo Maroni.

D. I UNI I IU V E N A L IS

76

Rara lamen merces, quae cognitione tribuni Non egeat. Sed vos saevas imponite leges, Ut praeceptori verborum regula constet, 23o Ut legat historias, auctores noverit omnes, Tanquam ungues digitosque suos: ut forte rogatus, Duni petit aut thermas aut Phoebi balnea, dicat Nutriceni Anchisae, nomen patriamque novercae Archemori; dicat, quot Acesles vixerit annos, a35 Quot Siculus Phrygibus vini donaverit urnas. Exigile, ut mores teneros ceu pollice ducat, Ut si quis cera vultum facit 5 exigite, ut sit Et paler ipsius coetus, ne turpia ludant, Ne fapiant vicibus. Non est leve tot puerorum 240 Observare manus oculosque in fine trementes. Haec, inquit, cures e t , quum se verterit annus, Accipe, vic^ori populus quod postulai, ,aurum.

SATIUA

Vili.

SUMMAR1UM. N o b i l i s s i m a haec de nobilitate satira

utrum

inateiiam

ba-

beat ex p b i l o s o p h o r u m disputationibus vel r'hetorum scbolis libero deleclu petitam , bus oblatam , utrisque simul

un ab ipsa vita potius a c

quaeri p o l e s t : fonlibus.

digna esset nobilitas , Graecis c o e p t u m e r a t ,

tempori-

sed habet haustam omnino ex

ÌVam

quae

vera

suoque

nomine

ante Iuvcnalem iam p r i d c m inquìri a suntque

ea de r e seiitentiae multae

tum pbilosophorum tum p o e t a r u m , linde cogtiosci buius a r -

D. I UNI I IU V E N A L IS

76

Rara lamen merces, quae cognitione tribuni Non egeat. Sed vos saevas imponite leges, Ut praeceptori verborum regula constet, 23o Ut legat historias, auctores noverit omnes, Tanquam ungues digitosque suos: ut forte rogatus, Duni petit aut thermas aut Phoebi balnea, dicat Nutriceni Anchisae, nomen patriamque novercae Archemori; dicat, quot Acesles vixerit annos, a35 Quot Siculus Phrygibus vini donaverit urnas. Exigile, ut mores teneros ceu pollice ducat, Ut si quis cera vultum facit 5 exigite, ut sit Et paler ipsius coetus, ne turpia ludant, Ne fapiant vicibus. Non est leve tot puerorum 240 Observare manus oculosque in fine trementes. Haec, inquit, cures e t , quum se verterit annus, Accipe, vic^ori populus quod postulai, ,aurum.

SATIUA

Vili.

SUMMAR1UM. N o b i l i s s i m a haec de nobilitate satira

utrum

inateiiam

ba-

beat ex p b i l o s o p h o r u m disputationibus vel r'hetorum scbolis libero deleclu petitam , bus oblatam , utrisque simul

un ab ipsa vita potius a c

quaeri p o l e s t : fonlibus.

digna esset nobilitas , Graecis c o e p t u m e r a t ,

tempori-

sed habet haustam omnino ex

ÌVam

quae

vera

suoque

nomine

ante Iuvcnalem iam p r i d c m inquìri a suntque

ea de r e seiitentiae multae

tum pbilosophorum tum p o e t a r u m , linde cogtiosci buius a r -

SATIRA

Vili.

77

pimenti celcbritas possif, una cum germanis fragmentis P l u tarcbei ile Nobilitate libri deperditi, a Stobaco collcctae in Florilegio, Serm. CCXVII. et seqi (cf. Luzac. Lectt. Attic, p . 82. sqq.) : ubi etiam consideranduin est, quod-diserte ait Plutnrchus , màxime sophistarum fuisse iniquas et absurdas caluinnias (dnlazovg ovzorpaVTi'ag). Vide aliorum senlentias collectns a Menagio ad Lacrtium III, 89. Deinde rhetores, Romae artem facientes, apud quos ipse poeta diu assidueque se e x e r c u e r a t , liunc satis facilem ad vexandum l o c u m , i n t e r tot alios pliilosophicos locos baud neglectum, varie introduxisse in suasoriis suis vel controversiis , .cum p e r se credibile sit, turn indicia certa supersunt, irnprimisque illud apud Senccam Controvcrs. Excerpt, lib. I, 6 . Iuvenali simillima sentcntia , quod plcnius legitur in ipsa, linde sumtum est, controversia p . 1 1 0 : In tot Consularibus Marius nihil habet claritts tjuam se auctorem. Pompeium si heredilariae exlulissent imagines, nemo Màgnum diocisset. Servium regent tulit Roma, Quid tibi viclcnlur i/li rapii ab aratro, qui paupertate sua bealam Jecere rem publicam ? Verumtamen inter liaec facta crat t e m p o r u m alque morurn mutatio e a , quae istud disputando genus plus alerei ac redderet quodamrnodo magis iustum et necessarium. Nobilitas. enim sua p r o l u d o culpa , ulpote ad ignavinm et p r o b r a delapsa, inciderai alios in adversarios, bomines ut o r t u ignobilcs, sic meritis clar o s , qui splendorem natalinm et ex vetusta prosapia s u p e r biam sua virtutis "fortitudinisque gloria o b s c u r a r e n t , o b r u e r c n t atque a l i a m , ex virtute videlicet, nobilitatem ostcnderent :- e quibus units C. Marius, qualem apiul Sallustium audimus facta sua et merita contra vana nobilium ornamenta obiicientem, plus sane ad minuendum nobilitatis honorem debuit efllcere, quam p o t u e r a t grex omnis sopbistaruin et rhetoruin. Atque buie etiam magis existimationi d e t r a d u i n e s t , postea quam Caesar, non tarn , quod vulgo c r e d i t u r , u t repleret exhaustum bello o r d i n e m , qui quidem ordo p o terai aliter repleri, verum et ut b i s , qui de partibus bene

78

IX r U N I I

IUVENAL!S

m c r u e r n n t , referret gratiam, et ut ipse sibi favorein plcbis a u g e r e t , homines multos vel obscurissiine natos in Senatum legerat. lam quum sub linperntorihus nobilitas omnibus modis partim vi prostrata, partim ulti-o se ipsa prosternens a i6o Namque una atque eadem est vini patria atque ministri. Forsitan exspectes, ut Gaditana canoro Incipiat prurire choro plausuque probatae Ad terram tremulo descendant clune puellae: Spectant hoc nuptae iuxta vecubante marito , i G5 Quod pudeat narrasse aliquem praesentibus ipsis: Irritamentum Veneris languentis et acrtes Divitis urticae. Maior tamen ista voluptas Alterius sexus: magis ille extenditur, et mox Auribus atque oculis concepta urina movetur. i 70 Non capit has riugas humilis domus : audiat ille Testarum crepitus cum verbis, nudum olido stans Fornice mancipium quibus abstinetj ille fiuatur Vocibus obscoenis omnique libidinis a r t e , Qui Lacedaemonium pytismate lubricat orbem. 1 - 5 Namque ibi fortunae veniam damus: alea turpis , Turpe et adulterium mediocribus. Haec eadem illi Omnia quum faciunt, hilares nitidique vocantur. Nostra dabunt alios hodie convivia ludos: Conditor Iliados cantabitur atque Maronis 180 Altisoni dubiam facientia carmina palmam. Quid refert, tales versus qua voce legantur? Sed nunc dilatis averte negotia curis Et gratam requiem dona tibi, quando licebit Per totam cessare diem : non fenoris ulla 185 Mentio, n e c , prima si luce egressa reverti

S A T I R A XI.

115

Nocle solet, tacito bilem tibi contrahat uxor, Humida suspectus reférens multicia rugis Vexatasque comas et vultum auremque calentem. Protinus ante meum, quidquid dolet, exue limen: 190 Pone domum et servos et quidquid frangitur illis Aut peril: ingratos ante omnia pone sodales. Inlerea Megalesiacae spectacula mappae, Idaeum soìlemne, coluut, similisque triumpbo Praeda caballorum Praetor "sedet ac, mihi pace 19$ Immensae nimiaeque licet si dicere plebis, Totam hodie Roniam Circus capit et fragor aurem Perculit, evèntum viridis quo colligo panni. Nam si deficeret, moestam attonitamque videres Hanc urbem, veluti Cannarum in pulvere victis 200 Consulibus. Spectent iuvenes, quos clamor et audax Sponsio, quos cultae decet assedisse puellae: Nostra bibat vernum contrada cuticula solem Effugiatque togam. lam nunc ih balnea, salva Fronte, licet vadas, quanquam solida bora supersit Ad sextam. Facere hoc non possis quinque diebus Continuis, quia sunt talis quoque taedia vitae Magna. Voluptates commendai, rarior usus.

116

D.

IUNI I

IUVENALIS

S A T I R A

XII.

S U M MAR IUM. IMultum hoc difFert a reliquis plerisque Tuvenalis carminibus, quod quidem ad naturam suani propius epistola quarti satira dici possit. Attamen liaec genera minime separatili» habita sunt apiid vet eres , ac salis ipsa liacc satira exemplo est libertatis, quain a Lucilio inde poetae in hoc sive satirarum sive sermonnai genere surniriam usurpa runt. Sôriptum est carmen ad Corvinum, quum vota diis persoluturus esset poeta de amici Catulli reditu , q u i , naufragio facto in m a . ritimo itinere, ex saevissima maris tempestate tandem salvus e v a s e r a t , pcctusque kie loquitur piurn et erga deos gratuin, animique affectus sincerissimus. Talis casus, qua lis est canini caput ex magno discrimine servatimi , quum facile ad hilaritatem un im um excitet, earn non solum exprimit carmen, sed inox etiam ad facetias descendit et salse irridet, qui hereditates captabant. Ilic igitur nec duplex est argumentum, ut aiunt, neque liaec scripta satira in avidos et rapaces, aut keredipetas. De Iii« quidem Horalii est Sermo 5. 1. II. piane egregius ; sed minime is comparandus cum IuvenaÜs diversissimo carmine.

N a t a l i , Corvine, die mihì dulcior haec lux, Q u a festus promissa deis animalia cespes Exspectat, niveam Reginae ducimus agnam, Par vellus dabitur pugnanti Gorgone Maura. Sed procul extensum pelulans quatit hostia funem, 5 Tarpeio servala Io vi, fronlemque coruscat: Quippe ferox vitulus, templis maturus et arae

S A T I R A XII.

117

Spargcndusque mero, quem iam pudct ubera malris Ducere, qui vexat nascenti robora cornu. Si res ampia domi similisque affectibus esset, io Pinguior Hispulla traheretur taurus et ipsa Mole piger nec finitima nutritus in h e r b a , Laeta sed ostendens Clitumni pascua sanguis Iret et a grandi cervix ferienda ministro Ob reditum trepidantis adhuc horrendaque passi 15 Nuper et incolumem ses.e mirantis amici. Nam praeter pelagi casus et fulguris ictus Evasit. Densae coelum abscondere tenebrae Nube una subitusque antennas impulit ignis, Quum se quisque ilio percussum crederei et mox 20 Altonitus nullum conferri posse putaret Naufragium velis ardentibus. Omnia iìunt Talia, tam graviter, si quando poetica surgit Tempestas. Genus ecce aliud discriminis: audi Et miserere iterum : quanquam sint cetera sortis a5 Eiusdem: pars dira quidem, sed cognita multis Et quam votiva testantur fana tabella Plurima. Pictores quis nescit ab Iside pasci? Accidit et nostro similis fortuna Catullo. Quum plenus fluctu médius foret alveus et iam, 3o Alternum puppis latus evertentibus undis Arboris incertae, nullam prudentia cani Rectoris conferret opem : decidere iactu Coepit cum ventis, imitatus castora, qui se Eunuchum ipse facit, cupiens evadere damno 35 Tesliculi : adeo medicatum intelligit inguen. Fundite, quae mea sunt, dicebat, cuncta, Catullus, Praecipitare volens etiam pulclierrinia, vestetu

118

D. IUN1I

IUVENALIS

Purpuream, teneris quoque Maecenatibus aptam, Alque alias, quarum generosi graminis ipsum 4° Infecit natura pecus, sed et egregius fons Viribus occultis et Baeticus adiuvat aer. Ille nec argentum dubitabal rnillere, lances Parthenio facias j urnae cratera capacem Et dignum sitiente Pholo vel coniuge Fusci ; /,5 Adde et bascaudas- et mille escalia, multum Caelati, biberat quo callidus emtor Olyntlii. Sed quis nunc alius qua mundi parte, quis audet Argento praeferre caput rebusque salutem? Non propter vitam faciunt patrinionia q u i d a m , 5o Sed vitio caeci propter patrimonia vivunt. Iactatur rerum utilium pars maxima: sed nec Damna levant. Tunc, adversis urgentibus, illuc Decidit, ut malum ferro summitteret; hac re Explicat angustum 5 discriminis ultima, quando 55 Praesidia afferimus navem factura minorem. I nunc et ventis animam cominitle, dolato Confisus tigno, digitis a morte remotus Quatuor aut septem, si sit latissima taeda ! Mox cum reticulis et pane et ventre lagenae 60 Aspice sumendas in tempestate secures. Sed postquam iacuit planum mare, tempora postquam Prospera vectoris fatumque valentius Euro Et pelago; postquam Parcae meliora benigna Pensa manu ducunt hilares et staminis albi 65 Lanitìcae, modica nec multum fortior aura Ventus adest : inopi miserabilis arte cucurrit Vestibus extentis e t , quod superaverat u n u m , Velo prora suo. lam defìcientibus Austris,

S A T I R A XII.

119

Spes vitae cura sole redit: tum gralus Iulo, 70 Alque novercali sedes praelala Lavino, Conspicilur sublimis apex, cui candida nomen Scrofa dedit, laetis Phrygibus mirabile sumen, Et nunquam yisis triginta clara mamillis. Tandem intrat posilas inclusa per aequora moles 75 Tyrrhenamque Pharon porrectaque brachia rursum, Quae pelago occurrunt medio longeque relinquunt Italiani. Non sic igitur mirabere portus, Quos natura dedit: sed trunca puppe magister Interiora petit, Baianae pervia cymbae, 80 Tuti stagna sinus, gaudent ubi vertice raso Garrula securi narrare pericula nautae. Ite igitur, pueri, linguis animisque faventes, Sertaque delubris et farra imponile cultris Ac molles ornate focos glebamque virentem! 85 Iam sequar et, sacro quod praestat rite peraclo , Inde doinum repetam, graciles ubi parva coronas Accipiunt fragili simulacra nitentia cera. Hic nostrum placabo lovem Laribusque paternis Tura dabo alque omnes violae iactabo colores. 90 Guncta nitent ; longos erexit ianua ramos Et malutinis Qpèratur festa lucernis. Nec suspecta tibi sint haec, Corvine: Catullus, Pro cuius reditu tot pono altaria, parvos Tres habet heredes. Libet exspeclare, quis aegram q5 Et claudentem oculos gallinam impendat amico Tarn sterili. Veruni haec nimia est impcnsa : coturnix Nulla unquam prò patre cadet. Sentire calorem Si coepit locuples Gallila et Paccius orbi, Legilime fixis vestitur loia labellis 100

120

D. IUJNII 1 U V E N À L I S S A T I R A XII.

Porlicus; exsistunl qui promillunl liecatoniben, Quatenus hie non sunt nec venales elephanti, Nec Latio aut usquam sub nostro sidere talis Bellua concipilur: sed furva genie pelila Arboribus Rululis et Turni pascitur agro, io5 Caesaris armentum, nulli servire paratum Privato: siquidem Tyrio parere solebant Hannibali et noslris ducibus regique Molosso Horum maiores ac dorso ferre cohortes , Partem àliquam belli et euntem in proelia turrim. 110 Nulla igitur mora per Novium, mora nulla perHislrum Pacuvium, quin illud ebur ducalur ad aras Et cadal ante Lares Gallitae vidima , sola Tanlis digna deis et captatoribus horum. Alter enim, si concedas maclare, vovebit ii5 De gvege servorum magna et pulcherrima quaeque Corpora; vel pueris 'el fronlibus ancillarum Imponet villas el, si qua est nubilis illi Iphigenia domi, dabil hanc allaribus, elsi Non sperat tragicae furtiva piacula cervae. 120 Laudo meum civem, nec comparo testamento Mille rates: nam si Libitinam evaserit aeger, Delebit tabulas, inclusus carcere nassae, Post meritum sane mirandum, atque omnia soli Forsan Pacuvio breviter dabit. Ille superbus 12S Incedet viclis rivalibus. Ergo vides, quam Grande operae pretium faciat iugulata Mycenis. Vivat Pacuvius, quaeso, vel Nestora lotum ; Possideat, quantum rapuit Nero; montibus aurum Exaequet;nec amet quenquam,nec ametur ab ullo ! 13o

D.

i U N I I

I U V E N A L I S

S A T I R A R U M LIBER

QUINTUS.

S A T I R A

XIII.

S U M M A R I U M . S c r i p t a h a e c satira est ad Calvinum queiulam, quem lari studet p o e t a nimis v e h e m e n t e r

dolentein ,

conso-

quod malus

amicus pecuniam sil)i c r e d i f a m mox perfide d e n c g a r a t : Calvinum

multis

gravibusque

argumentis

quarc

aggreditur ,

quo

sedare eius d o l o r e m a t q u e ipsi r e s t i t u e r e aequiorein animum possit.

Igitur haec

q u o q u e epistola e s t ,

sed satira fit tum

sentential-urn d e l e c t u , t u m g e n e r e t r a c t a n d i et dicendi m o d o . N a m affert ad consolandum potissimum eiusmodi

argumenta,

q u a e de medio sumta , n c c longius petita, simili pravos liom i n u t e m o r e s et c o m m u n e m illorum temporurn a c perversitdtem depingant :

corruptelam

c o m p o s i t a est autem stilo

vere

luvetiali e l ea i n d i g n a t i o n e , quae admixtis saltbus a c facetiis temperatur.

Tempus,

quo

scriptum

sit

carmen,

definir!

potest ex v, 16. et 17. C e t e r u m liuius c a r m i 11 is laudes multi p r a e d i c a r u n t , in Iiis Muretus O p p . T . I. p. 2 9 1 . ,

ubi exstat

D.

i U N I I

I U V E N A L I S

S A T I R A R U M LIBER

QUINTUS.

S A T I R A

XIII.

S U M M A R I U M . S c r i p t a h a e c satira est ad Calvinum queiulam, quem lari studet p o e t a nimis v e h e m e n t e r

dolentein ,

conso-

quod malus

amicus pecuniam sil)i c r e d i f a m mox perfide d e n c g a r a t : Calvinum

multis

gravibusque

argumentis

quarc

aggreditur ,

quo

sedare eius d o l o r e m a t q u e ipsi r e s t i t u e r e aequiorein animum possit.

Igitur haec

q u o q u e epistola e s t ,

sed satira fit tum

sentential-urn d e l e c t u , t u m g e n e r e t r a c t a n d i et dicendi m o d o . N a m affert ad consolandum potissimum eiusmodi

argumenta,

q u a e de medio sumta , n c c longius petita, simili pravos liom i n u t e m o r e s et c o m m u n e m illorum temporurn a c perversitdtem depingant :

corruptelam

c o m p o s i t a est autem stilo

vere

luvetiali e l ea i n d i g n a t i o n e , quae admixtis saltbus a c facetiis temperatur.

Tempus,

quo

scriptum

sit

carmen,

definir!

potest ex v, 16. et 17. C e t e r u m liuius c a r m i 11 is laudes multi p r a e d i c a r u n t , in Iiis Muretus O p p . T . I. p. 2 9 1 . ,

ubi exstat

122

D.

I U N 11

I U V E NAL IS

oratio, quam Romae liane satiram praelecturus habuit. Quae in eo v i d e r e . s i h i v.identur nonnulli v i t u p e r a m i « ,

levia sunt,

ncque ad s u m m a m operis deprimendam quidquain valere possunt.

Nam si qua inest quarundarn sententiarum

. ea nec magna est, ncque etiam in h o c genere Cantilena autem ,

quapi

Lie rursus crêpant

repetitio,

grave vitiura. de rlictore et

declamatione, facile refutatur rationibus, quas partim in P r o l e g o m e n i , partim alibi ad singulas quasdam sátiras explicainus: ut nihil necesse sit toties convictain querelam h o c l o c o rursus convincere.

Exemplo quodcunque malo commiltitur, ipsi Displicet auclori. Prima est haec ultio, quod se Iudice nemo nocens absolvitur, improba quamvis Gralia fallaci Praetoris viceril urna. Quid sentire putas omnes, Calvine, recenti 5 De scelere et lidei violatae crimine ? Sed nec Tarn tenuis census tibi contigit, ut mediocris Iacturae te ìtiergat ónus: nec rara videmus, Quae pateris. Casus miiltis hic cognitus ac iam Tritus et e medio forlunae ductus acervo. io Ponamus nimios gemitus: llagrantior aequo Non debet dolor esse v i r i , nec vulnere maior. Tu quamvis levium minimam exiguamque malorum Particulam vix ferre poles, spumanlibus ardens Visceribus, sacrum tibi quod non reddat amicus i5 Depositum? stupet h a e c , qui iam post terga reliquil Scxaginta annos, Fonteio Consule natus? An nihil in melius tot rerum prolieis usu?

SATIRA

XIII.

123

Magna quidem, sacris quae dat praecepta libellis, Victrix forlunae sapientia: ducimus aulein 20 Hos quoque felices, qui ferre incommoda vitae , Nec iactare iugum, vita didicere magistra. Quae tam festa dies, ut cesset prodere furem, Perikliam, fraudés atque omni ex crimine lucrum Quaesitum et partos gladio yel pyxide nummos ? 20 Ilari quippe boni : numerus vix est totidem, quot Thebarum portae vel diviti§ ostia Nili. Nona aetas agitur peioraque secula ferri Temporibus, quorum sceleri non invenit ipsa Nomen et a nullo posuit natura metallo. 3o Nos hominum divumque fidem clamore ciemus, Quanto Faesidium laudat vocalis agentem Sportula. Die, senior bulla dignissime, nescis, Quas habeat Veneres aliena pecunia? nescis, Quem tua simplicitas risum vulgo moveat, quum 55 Exigis a quoquam, ne peieret et putet ullis Esse aliquod numen templis araeque rubenti? Quondam hoc indigenae vivebant more, priusquam Sumeret agrestem posito diademate falcem Saturnus fugiens, tunc, quum virguncula Iuno 4° Et privatus adhue Idaeis Iuppiter antris, Nulla super nubes convivia coelicolarum , Nec puer Iliàcus, formosa nec Herculis uxor Ad cyathos et iam siccato nectare tergens Brachia Vulcanus Liparaea nigra taberna. 45 Prandebat sibi quisque deus, nec turba deorum Talis, ut est hodie, contentaque sidera paucis Numinibus miserum urgebant Atlanta minori Pondere. Nondum aliquis sortitus triste profundi

124

D. I U N I I I U V E N A L I S

Iinperium aut Sicula torvus cum coniuge Plulon; 5o Nec rota, nec Furiae, nec saxum aut vulturi» atri Poena ; sed infernis hilares sine regibus umbrae. Improbitas ilio fuit aclmirabilis aevo. Credebant hoc grande nefas et morte piandum, Si iuvenis vetulo non assurrexerat et si 55 Barbato cuicunque puer, licet ipse videret Plura domi fraga et maiores glandis acervos. Tarn venerabile erat praecedere quatuor annis, Primaque par adeo sacrae lanugo senectael Nunc, si depositum non infitietur amicus,

60

Si reddat velerem cum tota aerugine fo Hem, Prodigiosa fides et Tuscis digna libellis, Quaeque coronata lustrari debeat agna. Egregium sanctumque virum si cerno, bimembri Hoc mònstrum puero aut miranti sub aratro 65 Piscibus inventis et fetae comparo mulae, Sollicilus, tanquam lapides effuderit imber Examenque apium longa consederit uva Culmine delubri, tanquam in mare fluxerit amnis Gurgitibus miris et lactis vortice torrens. 70 Intercepta decern quereris sesterlia fraude Sacrilega ? Quid si bis centum perdidit alter Hoc arcana modo? maiorem tertius ilia Summam, quam patulae vix ceperat angiilus arcae? Tam facile et prooum est superos contemnere testes, ^5 Si mortalis idem nemo sciai! Aspice, quanta Voce neget; quae sit ficti constantia vultus. Per Solis radios Tarpeiaque fulmina iurat Et Martis frameam et Cirrhaei spicula valis, Per calamos venatricis pharetranique puellae 80

S A T I R A XIII.

125

Porque tuum, paler Aegaei Neptune, tridentem": Addii et Herculeos arcus haslamque Minervae, Quidquid habent telorum • armamentaria coeli. Si vero et pater est, Comedam, inquit, flebile nati Sinciput elixi Pharioque madentis aceto. 8S Sunt in Fortunae qui casibus omnia ponunt Et nullo credunt mundiim rectore moveri, Natura volvente vices et lucis et anni, Atque ideo intrepidi quaecunque altaria tangunt. Est alius metuens, ne crimen Poena sequalur: 90 Ilic putat esse deos et peierat, atque ita secum: Decernat, quodeunque yolet, de corpore nostro Isis et irato feriat mea. lumina sistro, Dummodo vel caecus teneam, quos abnego, nummos. Et phthisis et vomicae putres et dimidium crus y 5 Sunt tanti ? Pauper locupletem optare podagram Nec dubitel Ladas, si non eget Anticyra nec Archigene. Quid enim velocis gloria planlae Praeslat et csui iens Pisaeae ramus olivae ? Ut sii magna, lamen certe lenta ira deorum est. 100 Si curanl igitur cunctos punire nocentes, Quando ad me venient? sed et esorabile numen Fortasse experiar : solet his ignoscere. Multi Commìttunt eadem diverso crimina fato: llle crucem sceleris pretium tulitj hic diadema. i o 5 Sic animum dirae trepidum formidine culpae Confìrrnant. Tunc te sacra ad delubra vocantem Praecedit, trahere immo ultro ac vexare paratus. Nam quum magna malae superest audacia causae, Creditur a mvdtis fiducia. Mimum agii ille, 110 Urbani qualem fugitivus scurra Catulli:

12G

D. I U N 1 I I U V E N A L I S

Tu fniser ex clam a s , u t Stentora vincere possis, Vel p o t i u s , q u a n t u m Gradivus Homericus: Audis, l u p p i t e r , h a é c , nec l a b r a m o v e s , q u u m millcre vocem Debueras vel m a r m o r e u s vel aeneus? ant clu' j i5 In carbone tuo charta pia Iura soluta P o n i m u s et sectum vituli iecur albaque porci O m e n t a ? Ut v i d e o , nulluirudiscrimen h a b e n d u m est Effigies inter vestras slatuamque Vagelli. Accipe quae contra valeat solatia f e r r e , 120, Et qui nec Cynicos, nec Stoica dogmata legit A Cynicis tunica d i s t a n t i a , n o n Epicurum Suspicit exigui laetum plantaribus horti. Curentur dubii medicis maioribus aegri: Tu venam vel discipulo committe Philippi. 1 a5 Si nullum in terris tam detestabile factum O s t e n d i s , t a c e o ; nec pugais caedere pcclus Te veto, nec plana faciem c o n t u n d e r e p a l m a , Q u a n d o q u i d e m accepto claudenda est ianua d a m n o . Et maiore d o m u s g e m i t u , maiore tumultu 15o P l a n g u n t u r n u m m i , q u a m funera. Nemo dolorem Pingit in h o c casu^ vestem diducere s u m m a m Contentus, vcxare oculos h u m o r e coacto. Ploratur lacrimis amissa pecunia veris. Sed si cuncta vides simili fora plena q u e r e l a , i 3 5 S i , decies lectis-diversa parte tabellis, Vana supervacui dicunt chirographa ligni, Arguit ipsorum quos littera g e m m a q u e princeps Sardonychum , loculis quae custoditur e b u r n i s : Te n u n c , delicias, extra c o m m u n i a censes 140 P o n e n d u m ? Qui tu gallinae filius albae , Nos viles pulii nati infelicibus ovis ?

S A T I R A XIII.

127

T\em pateris modicam et mediocri bile ferendam, Si flectas oculos maiora ad crimina. Confer Conductum latronem, incendia sulfure coepla 145 Atque d o l o , primos quum ianua colligit ignes: Confer et hos , vele ri.s qui tollunt grandia templi Pocula adorandae robiginis et populorum Dona vel antiquo posilas a rege coronas. Haec ibi si n o n s u n l , minor exstal sacrilegus, qui i 5 o Radat inaurati femur Herculis et faciem ipsam Neptuni 5 qui bracteolam de Castore ducat. An dubitet solitus tolum conflare Tonantem? Confer et artifices mercato rem que veneni Et deducendum corio bovis in mare, cum j | u o 155 Clauditur adversis innoxia simia fatis. Haec quota pars scclerum, quae custos Gallicus Urbis Usque a Lucifero, donec lux occidat, audit? Humani generis mores libi nosse \olenti Sufficit una domus. Paucos consume dies, et iGo Dicere te miserum, postquam illinc veneris, aude. Quis tumidum guttur miratur in Alpibus? aut quis In Meroe crasso maiorem infante mamillam ? Caerula quÌ9,stupuit Germani lumina, flavam Caesariem et madido torquentem cornua cirro? i65 Nempe quod haec illis natura est omnibus una. Ad subitas Thracum volucres nubemque sonoram Pygmaeus parvis cuirit bellalor in armis: Mox impar hosti raptusque per aera curvis Unguibus a saeva fertur grue. Si videas hoc i •jo , Gentibus in nostris, risu quatiàre: sed illic, Quanquam eadem assidue spectentur proelia, ridet Nemo, ubi tota cohors pede non est altiór uno.

128

D. I U N I I

IUVENALIS

ÌVullane periuri capitis fraudisque ncfandae Poena erit? Abreptum crede hunc graviore catena i y 5 Protinus et nostro (quid plus velit ira?) necari Arbitrio: manet ilia tamen iactura, nec unquam Depositum tibi sospes erit: sed corpore trunco Invidiosa dabit minimus solatia sanguis: At vindicta bonum vita iucundius ipsa. 180 Nempe hoc indocti, quorum praecordia nullis interdum aut levibus videas flagranlia causis. Quantulacunque adeo est occasio, sufficit irae: Chrysippus non dicet idem nec mite Thalelis Ingenium dulcique senex vicinus Hymello, 185 Qui partem acceptae saeva inter vincla ciculae Accusatori nollet dare. Plurima felix Paullatim vitia atque errores exuit o m n e s , Prima docet rectum Sapientia: quippe minuti Semper et infirmi est animi exiguique voluptas iqo Ultio. Continuo sic collige, quod vindicta Nemo magis gaudet, quam femina. Cur tamen hos tu Evasisse putes, quos diri conscia facti Mens habet attonitos et surdo verbere caedit Occultum, quatiente animo tortore flagellum? ig5 Poena autem vehemens ac multo saevior illis, Quas et Caedicius gravis invenit aut Rhadamanthus, Nocte dieque suum gestare in pectore testem. Spartano cuidam respondit Pythia vates: Haud impunitum quondam fore, quod dubitaret 200 Depositum reti nere et fraudem iure tueri lurando: quaerebat e n i m , quae numinis esset Mens et an hoc illi facinus suaderet Apollo? Reddidit ergo, metu, n o n m o r i b u s j et tamen omnem

129

S A T I R A XIII.

Vocem adyli dignam tempio veramque probavit 2o5 Exstinctus tota pariler cum prole domoque E t , quamvis longa deductis gente, propinquis. Has patitur poenas peccandi sola voluntas. Nam scelus intra se taciturn qui cogitat ullum, Facti crimen habet. C e d o , si conata peregit? 2 1 0 Perpetua anxietas nec mensae tempore cessat, Faucibus, ut m o r b o , siccis inlerque molares Difficili crescente cibo: sed vina misellus Exspuitj Albani veteris pretiosa senectus Displicet; ostendas melius, densissima ruga 215 Cogitur in frontem, velut acri ducta Falerno. Nocte brevem si forte indulsit cura soporem Et toto versata toro iam membra quiescunt: Continuo templum et violati numinis aras E t j quod praecipuis mentem sudoribus urget, 220 Te videt in somnis; tua sacra et maior imago Humana turbat pavidum cogitque faleri. Hi sunt, qui trepidant et ad omnia fulgifra pallent, Quum tonat, exanimes primo quoque murmure coeli; Non quasi fovtuitus, nec ventorum ral)ie, sed 225 Iratus cadat in terras ^et iudicet ignis. Illa nihil nocuit , cura graviore timetur Pròxima tempestas, velut hoc dilata sereno. Praeterea, lateris vigili cum febre dolorem Si coepere pati, missum ad sua corpora morbum 23o Infesto credunt a numine; saxa deorum Haec et tela putant. Pecudem spondere sacello Balantem et Laribus cristam promittere galli Non audent: quid enim sperare nocentibus aégris Copcessum ? vel quae non dignior hoslia vita ? 235 9

130

D.

I UNI I

IU Y E N A L I S

Mobilia et varia est ferme natura malorum. Quum scelus admittunt, superest constanti;!: quid fas Atque nefas, tandem incipiunt sentire peractis Criminibus. Tamen ad mores natura recurrit Damnatos, fixa et mutari nescia. Nam quis 240 Peccandi finem posuit sibi? quando recepit Eiectum semel attrita de fronte ruborem? Quisnam hominum est, quem tu contentum videris uno Flagitio? Dabit in laqueum vestigia noster Perfidus e t n i g r i patietur çarceris uncum Aut. maris Aegaei rupem scopulosque fréquentes Exsulibus magnis. Poena gaudebis amara Nominis invisi tandemque fatebere laetus, Nec surdum, nec Tiresiam quenquam esse deorum.

S

A

T

I

R

A

X I V .

S U M M A RI UM. am communem h o c carmine poela accommodate ad sua témpora e x s e q u i t u r ; docet mores c o r r u m p i máxime d o mesticis parentum exenrplis, quae a teneris iam pueritia intuens pravitatis oirmis elementa addiscat, animi labem traliat, omnique genere vilioritm i m b u a t u r ; itaque locum in m o r u m disciplina tractat gravissiimim, qui sinml causas continet, c u r f e r e vim nuilam aut exiguam habere p o s s i n t ,

quae

publice

ad mores corrigendos aut praeceptis t e n t a r i , aut instituí legibus solcnt.

P r i m a e pueritiae institutionem moribus vulgo

130

D.

I UNI I

IU Y E N A L I S

Mobilia et varia est ferme natura malorum. Quum scelus admittunt, superest constanti;!: quid fas Atque nefas, tandem incipiunt sentire peractis Criminibus. Tamen ad mores natura recurrit Damnatos, fixa et mutari nescia. Nam quis 240 Peccandi finem posuit sibi? quando recepit Eiectum semel attrita de fronte ruborem? Quisnam hominum est, quem tu contentum videris uno Flagitio? Dabit in laqueum vestigia noster Perfidus e t n i g r i patietur çarceris uncum Aut. maris Aegaei rupem scopulosque fréquentes Exsulibus magnis. Poena gaudebis amara Nominis invisi tandemque fatebere laetus, Nec surdum, nec Tiresiam quenquam esse deorum.

S

A

T

I

R

A

X I V .

S U M M A RI UM. am communem h o c carmine poela accommodate ad sua témpora e x s e q u i t u r ; docet mores c o r r u m p i máxime d o mesticis parentum exenrplis, quae a teneris iam pueritia intuens pravitatis oirmis elementa addiscat, animi labem traliat, omnique genere vilioritm i m b u a t u r ; itaque locum in m o r u m disciplina tractat gravissiimim, qui sinml causas continet, c u r f e r e vim nuilam aut exiguam habere p o s s i n t ,

quae

publice

ad mores corrigendos aut praeceptis t e n t a r i , aut instituí legibus solcnt.

P r i m a e pueritiae institutionem moribus vulgo

SATIRA

XIV.

131

c o r r u p t i s hnud meliorem esse posse consentanomi! est, e a q u e eie re scriptures istius aetatis 'optimi saepe q u e r u n t u r . lam hi vena lis, q u o m o d o p o e t a m facere p a r est, argument! s u m mam vix attingens panels versibus, sentent ¡am exemplorurn ipsorum varietale illustrât, ac singula vitia t u n c imprimis pervulgata e x p o i i i t , quae pueris m o n s t r e n t quoticlie atque inipertiant p a r e n t e s ; qua m quidetn descriptionem passim exornat variis iectrssimisque praeceptis. Post alia vitia p o stremo ad avaritiam, tanquain ad c e l e r o r u m omnium fontem et o r i g i n e r à , venit, eiusque et n a t u r a m et t u r p i t u d i n e m copiosissime d o c e t , denique continentiam commendai. Yirtutes carmin is liuius, a multis cognitas et laudatas, si considérés, sunt sane hic q u o q u e communes laudes luvenalis, vel in a r g u m e n t a , ceteroqui p a r u m novitatis liakente , notabiles satis et insignes.

Plurima sunt, Fuscine, et fama digna sinistra Et nitidis maculam haesuram figeutia rebus, Quae monslrant ipsi pueris traduiilque parentes. Si damnosa senem iuvat alea, ludit et heres Bullatus parvoque eadem niovet arma fritillo. 5 Nec melius de sé cuiquam sperare propinquo Concedet iuvenis, qui radere tuberà terrae, Boletum condire et eodem iure natantes Mergere iìcedulas didicit nebulone parente Et cana monstrante gula. Quum septimus annus i o Transient puero, nondum omni dente renato, Barbatos licet admoveas mille inde magistros, Hinc tolidem, cupiet lauto coenare paratu Semper et a magna non degenerare culina.

132

D. ITJ N11 I U Y E N A L I S

Mitem animum el mores modicis erroribus aequos 15 Praecipit atque animas servorum et corpora nostra Materia constare pillai paribusque elementis: An saevire docet Rulilus, qui gaudet acerbo Plagarum strepitìi el nullam Sirena flagellis Comparat, Antiphates trepidi Laris ac Polyphemus, 20 Turn l'elix, quoties aliquis tortore Vocalo IJritur ardenti duo propter lintea ferro ? Quid suadet iuveni laetus stridore catenae, Quem mire afficiunt inscripta ergastula, career RusticusP Exspectas, ut non sit adultera Largae 25 Filia, quae nunquain maternos dicere moechos Tarn cito, nec tanto poterit contexere cursu, Ut non ter decies respiret? Conscia mairi Virgo fuit: ceras nunc hac diclante' pusillas Implet et ad moechum dat eisdem ferre cinaedis. 3o Sic natura iubet: velocius et citius nos Corrumpunt vilioruni exempla domestica, magnis Quum subeunt animos auctoribus. Onus et alter Forsitan haec spernaut iuvenes, quibus arte benigna Et meliorp luto finxit praecordia Titan: 35 Sed reliquos fugienda patrum -vestigia ducunt, Et monslrala diu veteris trahit orbita culpae. Abstineas igitur damnandis: huius enim vel Una pot ens ratio est, ne crimina nostra sequantur Ex nobis geniti: quoniam dociles imitandis 4° Turpibus ac pravis omnes sumus, et Catilinam Quocunque in populo videas, quocunque sub axe: Sed nec Brutus e r i t , Bruti nec avunculus usquam. Nil dictu foedum visuque haec limina tangat, Intra quae puer est. Procul hinc, procul inde puellae 45

S A T I R A XIV.

133

Lenonum et cantus pernoctanlis parasiti. Maxima debelur puero reverentia.

Si quid

Turpe paras, ne lu pueri contemseris aonos: Sed peccaturo obsistat tibi fìlius infans. Nam si quid dignum Censoris fecerit ira

5o

Quandoque et similem tibi se non corpore tantum Nec vultu dederit, morum quoque fìlius et qui Omnia deterius tua per vestigia p e c c e t : Corripies nimirum et castigabis acerbo Clamore ac post haec tabulas mutare parabis!

55

Unde tibi frontem libertatemque parentis, Quum facias peiora senex vacuum que cerebro Iam pridem caput hoc ventosa cucurbita quaerat? Hospite venturo, cessabit nemo tuorum. Verre pavimentimi, nitidas ostende ^ o l u m n a s ,

60

Arida cum tota descéndat aranea tela; Hic leve argeatum, vasa aspera tergeat alter: Vox doinini furit instantis virgamque tenèntis. Ergo miser trepidas, ne stercox-e foeda canino Atria displiceant oculis venientis a m i c i ,

65

Nec perfusa luto sit porticus; (et tamen uno Sertiodio scobis haec emendai servulus unus:) Illud non agitas, ut sanctam fìlius omni Aspiciat sine lab« domum vitioque carentem? Gratum est, quod patriae civem populoque dedisti, 70 Si facis, ut patriae sit idoneus, utilis agris, Utilis et bellorum et pacis rebus agendis. Plurimum enim intererit,

quibus artibus et quibus hunc lu

Moribus instituas.

Serpente ciconia pullos

Nutrit et inventa per devia rura lucerla :

^5

134

D. Ì U N I I

IUVENALIS

lili eadem sumtis quaerunl ammalia pinnis. Yultur, iumento et canibus crucibusque relictis, Ad fclus properat partemque cadaveri» affert. Hie est ergo eibus magni quoque vulturis el se Pascenlis, propria quuin iam facil arbore nidos. 80 Sed leporein aul capream famulae lovis et generosae In sallu venantur aves: hinc praeda cubili P o n i t u r : inde autem, quum se malura levabit Progenies slimqlante f a m e , feslinat ad illam, Quam priinum praedam ruplo guslaverat ovo.

85

Áedificator erat Cetronius el modo curvo Litore Caielae, summa nunc Tiburis a r c e , Nunc Praenestinis in montibus alia parabat Culmina villarum, Graecis longeque pelilis Marmoribus vincensForlunae alque Herculisaedem : go Ut spado vincebal Capitolia nostra Posidcs. D u m s i c ergo habitat Cetronius, imminuit r e m , Fregit o p e s , nec parva lamen mensura rclictac Parlis eral: totam liane lurbavit lìlius aniens, Dum meliore novas allollit marmore villas.

y5

Quidam sortili meluenlein sabbata p a t r e m , Nil praeter nubes et coeli numen adorant, Nec distare putant humana carne suillam, Qua paler abstinuit; mox et praepulia ponunt: Romanas autem soliti contemnere leges,

100

Iudaicum ediscunl et servant ac meluunt ius,, Tradidit arcano quodcunquc volumine Moses: Non monstrare vias eadem nisi sacra xolenli , Quaesitum ad fonlem solos deducere" verpos. Sed pater in causa, cui séptima qiiaeque fuit lux i o 5 Igiiava el partem vitae non altigit ullam.

S A T I R A XIY.

135

Sponte tamen iuvenes imitantur celera: solam Inviti quoque avariliam exercere iubentur. Fallii enim yitiurn specie virtutjs et u m b r a , Q u u m sit triste habitu vulluque et veste severum. i i o Nec dubie tanquam frugi laudatur avarus, Tanquam parcus homo et rerum tutela suarum Certa magis, quam si fortunas servet easdem Hesperidum serpens autPonticus. Àdde quoclhunc, de Quo l o q u o r , egregium populus putat acquirendi i i5 Artificem: quippe bis crescünt patrimonia fabrisl Sed crcscunt quocunque modo maioraque fìunt Incude assidua semperque ardente camino. Et pater ergo animi felices credit avaros, Qui miratur opes, qui nulla exempla beali 120 Pauperis esse putat: iuvenes h o r t a t u r , ut illam Ire viam pergant et eidem incumbere sectae. Sunt quaedain viliorum dementa : his protinus illos Imbuit et cogit mínimas edisóere sordes. Mox acquirendi docet insatiabile v'otum. 1 a5 Servorum ventres modio castigat i n i q u o , Ipse quoque csuriens : ncque enim omnia sustinel unquam Mucida càerulei pañis consumere frusta, Heslernum solitus medio servare minutai Seplembri, nec non dilferre in tempora coenae i3o Allerius concliem aestivam cum parte lacerti Signatam vel dinaidio putrique siluro, Filaque sedivi numerata includere porri. Invilatus ad haec aliquis de ponte negabit. Sed quo divitias haec per tormenta coactas, 135 Quum furor hand duhius, quum sii manifesta plirenesis,

136

D. I UN II IU V E N A L IS

Ut locuples moriaris, egenlis vivere fato? Interea pleno quum turget sacculus ore , Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crevit; Et minus hànc optat qui non habet. Ergo paralur i/jO Altera villa t i b i , quum rus non sufficit unum, E t proferre libet fines, maiorque videtur Et melior vicina seges : mercaris et hanc et Arbusta et densa montem qui canet oliva. Quorum si prelio dominus non vincilur ullo,

145

Nocte boves macri lassoque famelica collo Iumenta ad virides huius mittuntur aristas; Nec prius inde domum, quam tota novalia saevos In ventres abeanl , ut credas falcibus actum. Dicere vix possis, quam multi talia plorent

i5o

E t quot venales iniuria fecerit agros. S'ed qui sermones! quam foedae buccina famae! — Quid nocet haec? inquit. Tunicam mihi malo lupini, Quam si me loto lauclet vicinia pago , E'xigui ruris paucissima farra secanlem. —

155

Scilicet et morbis et debilitate carebis Et luctum et curam eflugies, et tempora vi tae Longa tibi post haec fato meliore dabuntur, Si tantum culti solus possederis agri, Quantum sub Tatio populus Romanus arabat.

160

Mox etiam fractis aetate ac Punica passis Proelia vel Pyrrhum immanem gladiosque Molossos Tandem pro multis vix iugera bina dabantur Yulneribus. Merces haec sanguinis alque laboris Nullis visa vinquam meritis minor, aut ingratae Curta fides patriae.

i65

Saturabat gl'ebula talis

Patrem ipsum turbamque casae, qua feta iacebat

S A T I R A XIV.

137

Uxor et infantes ludebant q u a t u o r , unus Vernula, Ires d o m i n i : sed magnis fratribus horum A scrobe vel sulco redeuntibus, altera coena 170 Amplior et grandes fumabant pultibus ollae. Nunc modus hic agri nostro non sufficit horto. Inde fere sceleruni causae ; nec plura venena iVliscuit aut ferro grassatur saepius villum Humanae mentis vitium, quam saeva cupido 17 5 Immodici census: nam dives qui fieri vult, Et cito vult fieri. Sed quae re'verentia l e g u m , Quis metus aut pudor est unquam properantis avari? Vivite contenti casulis et collibus istis, O pueri! Marsus dicebat et Hernicus olim 180 Aeslinusque senex; panem quaeramus a r a t r o , Qui satis est mensis: laudani hoc numida ruris, Quorum ope et auxilio gratae post munus aristae Contingunt homini veteris fastidia quercus. Nil vetitum fecisse volet, quem non pudet alto 185 Per glaciem peroné tegi 5 qui sunimovet Euros Pellibus inversis. Peregrina ignotaque' nobis Ad scelus atque nefas, quaecunque est, purpura ducit. — Haec illi veleres praecepta minpribus: at nunc Post finem autumni media de nocte supinum igo Clamosus iuvenem pater excitat: Accipe ceras, Scribe, p u e r , vigila, causas age, perlege rubras Maiorum leges aut vitem posce libello. Sed caput intactum buxo naresque pilosas Annotet et grandes miretur Laelius alas. Dirne Mauròrum attegias, castella Brigantum, Ut locupletem aquilam libi sexagesimus annus Afferai : a u t , loiigos castrorum ferre labores

138

D. I UN 11 I U V E N A L I S

Si piget et Irepidum solvunl tibi cornua ventrem Cum lituis audita, pares, q u o d vendere possis 200 Pluris d i m i d i o , ,nec le fastidia mercis Ullius subeant ablegandae Tiberim u l t r a , Neu credas ponendum aliquid discriminis inter Unguenta el corium. Lucri bonus est odor ex re Qualihet. Illa tuo sententia semper in ore ao5 Versetur, dis atque ipso love digna, poetae: Unde h a b e a s , quaerit n e m o : sed oportet h a b e r e . — Hoc monstrant velulae pueris repentibus assaej Hoc discunt oranes ante alpha el bela puellae. Talibus instantem monitis quemcunque parenlem a i o Sic possenti affari: D i e , o vanissime, quis le destinare iubet? meliorem praesto magistro Discipulum. Securus abi : vinceris, ut Aiax Praeleriit Telamonem, ut Pelea vicil Achilles. Parcendum est teneris : nohdum implevere medullas Malurae mala nequitiae. Q u u m pectere barbam 2 ' 3 Coeperit et longi mucronem admitlere cullri, Falsus erit testis, vendei penuria summa E x i g u a , Cereris langen» aramque pedemque. Elalam iam crede n u r u m , si limina vestra 220 Mortifera cum dote subit. Q u i b u s ilia premelur Per somnum digitis ! nam quae terraque murique Acquirenda p u t a s , brevior via conferei il li. Nulliis enim magni sceleris labor. Jlaec ego nunquam Mandavi, dices o l i m , nec lalia suasi. 22^ Mentis causa in al a e tamen est et origo penes le. Nani quisquis magni census praecepit amorem Et laevo monitu pueros producit avaros, Et qui per fraüdes palrinionia conduplicare

SATIRA

XIV.

139

Dal libertatem et lota$ effundit habenas 25o Curriculo : quem si revoces, subsislere nescit Et te contemlo rapilur metisque relictis. Nemo satis credit tantum delinquere, quantum Permitlas: adeo indulgent sibi latius ipsi. Quuni dicis iuveni, stullum, qui donet amico, 235 Qui pauperlatem levet atlollatque propinqui 5 Et spoliare doces et circumscribere et omni Crimine divilias acquirere, quarum amor in t e , Quanlus. erat patriae Deciorum in pectore, quantum Dilexit Thebas j si Graecia vera, Menoeceus: 240 In quorum sulcis legiones dentibus anguis Cum clypeis nascuntur et horrida bella capessunt Continuo, tanquam et tubicen surrexerit una. Ergo ignem, cuius scintillas ipse dedisli, Flagranlem late et rapienlem cuncta videbis. 245 Nec libi parcetur misero, Irepidumque magistrum In cavea magno fremitu leo toilet alumnus. Nola malhematicis genesis tua : sed grave tardas Exspeclare colus. Morieris stamine nondum Àbruplo. Iam nunc obstas et vota nioraris, 25o lam torqueUiuvenem longa et cervina seneclus. Ocius Archigenen quaere atque eme quiKl Mithridates Composuit, si vis aliam decerpere ficum Atque alias traclare rosas. Medicamen habendum est, Sorbere ante cibum quod debeat et pater et rex. 255 Monslro voluptalem egregiam, cui nulla theatra, Nulla .aequare queas Praetoris pulpita lauti, Si species, quanto capitis discrimine constent Incrementa domus, aerala multus in arca Fiscus et ad vigilem ponendi Castora nummi, 260

140

D. I U N I I

IIIVENALIS

Ex quo Mars Ullor galeam quoque perdidit et res Non potuit servare stias. Ergo omnia Florae Et Cereris licet et Cybeles aulaea relinquas: Tanto maiores humana negotia ludi. An jmagis oblectant animum iactata petauro a65 Corpora quique solet rectum descendere funeni, Quam t u , Corycia semper qui puppe moraris Atque habitas, Coro semper tollendus et Austro, Perditus ac vilis sacci mercator olentis: Qui gaudes pingue an ti quae de litore Cretae 270 Passum et municipes Iovis advexisse lagenas ? Hie tamen ancipiti fìgeiis vestigia pianta Victum ilia mercede parat brumamque famemque Illa reste cavet: tu propter mille talenta Et centum villas temerarius. Aspice portus 27$ Et plenum magnis trabibus mare ; plus homi num est lain In pelago; veniet classis, quocuaque vocarit Spes lucri, nec Carpathium Gaelulaque tantum Aequora transiliet, s e d , longe Calpe relieta, Audiet Herculeo stridentem gurgite solem. 280 Grande operae pretium est, ut tenso folle reverti Inde domum possis tumidaque superbus aluta Oceani monstra et iuvenes vidisse marinos. Non unus mentes agitat furor. Ule sororis In manibus vultu Eumeriidum terretur et igni, 285 Hic bove percusso mugire Agamemnona credit Aut Ilhacum. Parcat tunicis licet atque lacernis, Curatoris eget qui navem mercibus implet Ad summum latus et tabula distinguilur unda, Quum sit causa mali tanti et discriminis huius 290 Concisum argentimi in tilulos faciesque minutas.

S A T I R A XIV.

l4l

Occurrunt nubes et fulgura : solvile f u n e m , Frumenti dominus clamat piperisque coemti j Nil c o l o r ' h i c coeli', nil fascia nigra, minatur; Aestivum tonal. Infelix hac forsitan ipsa Nocte cadet fractis trabibus, fluctuque p r e m e t u r Obrulus et zonam laeva morsuque tenebit. Sed cuius votis m o d o non suffecerat a u r u m , Q u o d Tagus et rutila volvit Pactolus arena, Frigida sufficient velantes inguina panni 3oo Exiguusque c i b u s , mersa rate naufragus asscm Dum rogat et pietà se tempestate tuelur. Tantis parta malis cura maiore métuque Servantur. Misera est magni custodia census. Disposilis praedives amis vigilare cohortem 3o5 Servorum noctu Liei nus i u b e t , altonitus pro Electro signisque suis Phrygiaque columna Atque ebore et lata testudine. Dolia nudi Non ardent Cynici: - si fregeris, altera fiet Ci as domus, aut eadem plumbo commissa manebit. 31 o Sensit Alexander, testa quum vidit in ilia Magnum liabitatorem, quanto felicior liic, qui Nil cuperet-, quam qui totum sibi posceret o r b e m , Passurus gestis aequanda pericula rebus. Nullum n u m e n abest, si sit Prudentia: nos t e , 3 i 5 Nos facimus, Fortuna, deam. Mensura tamen quae Sufficiat census, si quis me consulat, e d a m : In quantum sitis atque fames et frigora p o s c u n t , Q u a n t u m , Epicure, tibi parvis sulïecit in h o r l i s , Q u a n t u m Socratici ceperunt ante penates. 3 20 Nunquam aliud N a t u r a , aliud Sapientia dicit. Acribus exemplis videor te claudere. Misce

142

D. IUNII I U V E N A L I S

Ergo aliquid nostris de moribus: effice summam, Bis septem ordinibus quam lex dignatur Othonis. Haec quoque si rugam trahit extenditque labellum : 3 Sume duos Equités, fac tertia quadringenta. Si nondum implevi gremium, si pandiLur ultra : Nec Croesi foiluna unquam, nec Persica regna Sufficient animo, nec divitiae Narcissi, Induisit Caesar cui Claudius omnia, cuius 33o Paruit imperiis, uxorem occidere iussus.

S A T I R A

XV.

SUMMARIURL A d Volusium quondam , cognomino Bithynicum , alioquin i g n o t u m hominem, s c r i p t u m carmen a r g u m e n t u m habet siimt u m a superstitione p o p u l o r u m Aegypti et immanitate, cuius tum recens exempluin cognitum erat, q u u m , duobus (initimis populis diversitate religionum s u a r u m vetus inter se odium exercentibus, alter alterum hostili ímpetu invaderet, et sacrissima p u g n a fieret, qua in fugam una pars acta hominem post se r.eliquit , qui incidens in manus hostinm ab iis c a ptus, in f r u s t a discerptus et devoratus est. A n t h r o p o p h a g o r u m ista feritas e r a t , q u a m nondum exuerant superiori» Aegypti ad Nilum accolae. Res nuper, ut ait p o e t a , Consitle Iunio gesta u a r r a l u r ; d e q u o indicio temporis ad ilium loc u m dicendiun est. Sed deinceps alio loco Aegvptum sic c o m m é m o r â t , • quasi ipse ibi praesens l u e r i t : quod quidem ad exilium Iuvenalis r e f e r r i minime potest , et de p r i o r e quadam in Aegyptnin p r o f e c t i o n e intelligi deberet. Cetcrum

142

D. IUNII I U V E N A L I S

Ergo aliquid nostris de moribus: effice summam, Bis septem ordinibus quam lex dignatur Othonis. Haec quoque si rugam trahit extenditque labellum : 3 Sume duos Equités, fac tertia quadringenta. Si nondum implevi gremium, si pandiLur ultra : Nec Croesi foiluna unquam, nec Persica regna Sufficient animo, nec divitiae Narcissi, Induisit Caesar cui Claudius omnia, cuius 33o Paruit imperiis, uxorem occidere iussus.

S A T I R A

XV.

SUMMARIURL A d Volusium quondam , cognomino Bithynicum , alioquin i g n o t u m hominem, s c r i p t u m carmen a r g u m e n t u m habet siimt u m a superstitione p o p u l o r u m Aegypti et immanitate, cuius tum recens exempluin cognitum erat, q u u m , duobus (initimis populis diversitate religionum s u a r u m vetus inter se odium exercentibus, alter alterum hostili ímpetu invaderet, et sacrissima p u g n a fieret, qua in fugam una pars acta hominem post se r.eliquit , qui incidens in manus hostinm ab iis c a ptus, in f r u s t a discerptus et devoratus est. A n t h r o p o p h a g o r u m ista feritas e r a t , q u a m nondum exuerant superiori» Aegypti ad Nilum accolae. Res nuper, ut ait p o e t a , Consitle Iunio gesta u a r r a l u r ; d e q u o indicio temporis ad ilium loc u m dicendiun est. Sed deinceps alio loco Aegvptum sic c o m m é m o r â t , • quasi ipse ibi praesens l u e r i t : quod quidem ad exilium Iuvenalis r e f e r r i minime potest , et de p r i o r e quadam in Aegyptnin p r o f e c t i o n e intelligi deberet. Cetcrum

SATIRA XV.

143

sut¡rom ipsa in Aegypto esse scriptam adeo error est maiiifestus,

ut euin

nihil

opus

sit redarguere.

Verum ab re

gesta opportunitas ductn est dicendae scntentiae conlra i m manitiitern hominis natura tiara, et quae sunt reliqua. oblique

iiotatum

temporibus ,

ad liumanitatem

facti et ciernen-

Q u o in argumento si forte quid

aut figurate dictum

est

ex ipsis

poetae

id nunc sallem deci a rar i certo nequit :

ncque

ctiain illud satis credibile e s t , quod initio scboliorum dictum exstat, Aegypliorum sacra perstringi odio Crispini, qui A e gyptius f u i t ,

et ex servo libertus,

deinde potens fa ci us sub

Domitiano , in prima et quarta satira aperte notatur. luiius monstri nec in Carmine usquam vestigium est, bunc si voluisset, notaret h o c

rem

sic instituisset p o e t a ,

j\am neque,

ut Aegyptum

ipso crimine , cuius integrum et purum ilium

A e g y p t i u m fuisse facile credimus.

JnnutriUim omnibus

mite urbis atque aulae vitiis hac duntaxat culpa

Ro-

absolvcn-

dum put am us, quod comederit earn em bumanam.

Qiiis nescit, Volùsi Bithynice. qualia detnens Aegyplus pórtenla colai? Crocodilon adorai Pars haec; Ala pavet saturam serpentibusibin. Eilìgies sacri nitet aurea cercopitheci, Dimidio magicae resonant ubi Meninone chordae 5 Atque velus Thebe centum iacet obruta portis. Illic aeluros, hic piscem fluminis, illic Oppida tota canem venerantur, nemo Dianam. Porrum et caepe nefas violare et frangere inorsu. O sanctas gentes, quibus haec nascunlur in hortis io Numina! Lanalis animalibus abstinet omnis Mensa 5 nefas illic fetum iugulare capellae :

144

D. I U N I I

IUVENALIS

Carnibus humanis vesci licet. Attonito quum Tale super coenam facinus narraret Ulixes Alcinoo, bilem aut risum fortasse quibusdam i5 Moverai, ut rnendax aretalogus. In mare nemo Hunc abicit, saeva dignum veraque Cliaiybdi, Fingentem immanes Laestrygonas atque Cyclopas? Nam citius Scyllam vel concurrentia saxa Cyanea, plenos et tempestatibus ulres 20 Crediderim, aut tenui percussum verbeve Circes Et cum remigibus grunnisse Elpenora porcis. Tarn vacui capitis populum Phaeaca pula vit? Sic aliquis merito nondum ebrius et minimum qui De Corcyraea, lemetum duxerat urna : 25 Solus enim hoc Ithacus nullo sub teste canebat. Nos miranda quidem, sed nuper Consule Iunio Gesta super calidae rçferemus moenia Copti, Nos vulgi sqplus et cunctis graviora cothurnis. Namscelus, aPyrrha quanquam omnia sy rmala vol vas, Nullus apud tragicos populus facil. Accipe, nostro ; i o Dira quod exemplum ferilas produxerit aevo. Inter finitimos vetus alque antiqua simultas, Immortale odium et nunquam sanabile vulnus Ardet adhuc, Ombos etTentyra. Summus utrinque 55 Inde furor vulgo, quod numina vicinorum Odit viterque locus, quum solos credat habendos Esse deos, quos ipse colit. Sed tempore festo Alterius populi rapienda occasio cunctis Visa inimicorum primoribus ac ducibus, ne ' 4o Laetum hilaremque diem, ne magnae gaudia coenae Sentirent, positis ad tempia et compita mensis Pervigilique l o r o , quem nocle ac luce iacentem

S A T I R A XV.

145

Septimus inlerdum sol invenit. Hórrida sane Aegyplus: sed luxuria, quantum ipse notavi, 0 Barbara famoso non cedit turba Canopo. Adde, quod et fácil is. victoria de madidis et Rlaesis atque mero tilubantibus. Inde virorum Saltatus nigro tibicine, qualiacunque Ungnenta et flores multaeque in fronte coronae: 5o Hinc ieiunum odium. Sed iurgia prima sonare Incipiunt animis ardentibus: haec tuba rixae. Dein clamore pari concurritur, et vice teli Saevit nuda manus: paucae sine vulnere malac; Vix cuiquam aut nulli tolo certamine nasus 55 Integer. Aspiceres iam cuneta per agmina vultua Diniidios, alias facies et hiantia ruptis Ossa genis, plenos oculorum sanguine pugnos. Ludere se credunt ipsi lamen el pueriles Exercere acies, quod nulla cadavera calcent: Co Et sane quo tot rixantis millia t u r b a e , Si vivunt omnes? Ergo acrior impetus, et iam Saxa inclinatis per .liumum quaesita lacertis Incipiunt torquere, domestica seditioni Tela j nec hunc lapidem, quales etTurnus et Aiax, 65 Vel quo Tydides percussit pondere coxam Aeneae; sed quem valeant emittere dextrae lilis dissimiles et nostro tempore natae. Nam genus hoc vivo iam decrescebat Homero. Terra malos homines nunc educat atque pusillos. no Ergo d e u s , quicunque aspexit, ridet et odit. A diverticulo repetatur fabula. Postquam Subsidiis aucti, pars altera promere ferrum Audet et infestis pugnam, instaurare sagittis: 10

146

D. I U N I I

IUVENÀLIS

Terga fuga celeri praestantibus omnibus, instant 75 Qui vicina coluqt umbrosae Tentyra palmac. Labitur hinc quidam, ninna formidine cursum Praecipitans, capiturque : ast illuni in plurima sectum Frusta et particulas, ut multis mortuus unus Suffìceret, lotum corrosis ossibus edit 80 Victrix turba: nec ardenti decoxit aeno Aut verubus : longum usque adeo tardumque putavit Exspectare focos , contenta cadavere crudo. Hie gaudere libet, quod non violaverit ignem, Quem summa coeli raptum de parte Prometheus 85 Donavit terris. Elemento gratulor et te Exsultare reor. Sed qui mordere cadaver Sustinuit, nil unquam hac carne libentius edit. Nam scelere in tanto ne quàeras et dubites, an Prima voluptatem gula senserit. Ultimus autem, 90 Qui stetit absumto iam toto corpórè ,-ductis Per terram digitis, aliquid de sanguine gustat. Vascónes, haec fama est, alimentis talibus olim Produxere ànimas : sed res diversa, sed illic 1 Fortunae invidia est bellorumque ultima, casus 95 Extremi, longae dira obsidionis egestas. Huius enim , quod nunc agitar, miserabile debet Exemplum esse cibi: sicut modo dieta mihi gens Post omnes herbas, post cuncta animalia, quidquid Cogebat vacui veatfis furor, hostibus ipsis 100 Pallorem ac maciem et tenues miserantibus artus, Membra aliena fame lacerabant, esse parati Et sua. Quisnam hominum veniam dare, quisve deorum Viribus abnuerit dira atque immania passis, Et quibus illorum poterant ignoscere manes, io5

S A T I R A XV.

147

Quorum corporìbus vescebantur? Melius nos Zenonis praecepta monent: nec enim omnia, quaedam Pro vita facienda putat. Sed Cantaber unde Stoicus, antiqui praesertim aetale Melelli? Nunc lotus Graias nostrasque habet orbis Athenas. 1 i o. Gallia causidicos docuit facunda Britannos: De conducendo loquitur iam rhetore Thüle. Nobilis ille tarnen populus, quem diximus, et par Virtute atque fide, sed maior clade, Saguntus Tale quid excusat. Maeotide saevior ara ii5 Aegyptus: quippe illa nefandi Taurica sacri Inventrix homines (ut iam, quae carmina tradunt, Digua fide credas) tantum immolat, ulterius nil Aut gravius cullro timet hostia. Quis modo casus Impulit hos ? quae tanta fames infestaque vallo 120 Arma coegerunt tam detestabile monstrum Audere? Anne aliam, terra Memphitide sicca, Invidiam facerent nolenti surgere Nilo P Qua nec terribile» Cimbri, nec Bri ton es unquam, Sauromataeque truces aut immanes Agathyrsi, 126 Hac saevit rabie imbelle et inutile vulgus , Parvula fictilibus solitimi dare vela phaselis Et brevibus piclae remis incumbere testae. Nec poenam sceleri invenies, nec digna parabis Supplicia his populis, in quorum mente pares sunt i5o Et similes ira atque fames. Moltissima corda Humano generi dare se natura fatetur, Quae lacrimas dedit: haec nostri pars optima sensus. Plorare ergo iubet casum lugenlis amici Squaloremque rei, pupillum ad iura vocantem 155 Circumscriplorem, cuius manautia fletu

l48"

D. I U N I I

1UVENALIS

Ora puellares faciunt incerta capilli. Naturae imperio gemimus, quum funus adukae Virginis occurrit vel terra clauditur infans Et minor igne rogi. Quis enim bonus et face digntis 140 Arcana, qualem Cereris vult esse sacerdos, Ulla aliena sibi credat mala? Separat hoc nos À grege m u t o r u m , atque ideo venerabile soli Sortili ingenium divinorumque capaces Àtque exercendis capiendisque artibus apti 14^> Sensum a coelesti demissum traximus arce, Cuius egent prona et terram spectantia. Mundi Principio induisit communis conditor illis Tantum animas, nobis animum quoque, mutuus ut nos AfTectus petere auxilium et praestare iuberet, i5o Dispersos trahere in p o p u l u m , migrare vetusto De nemore et proavis habitatas linquere s i h a s j Aedificare d o m o s , Laribus coniungere nostris Tectum aliud, tulos vicino limine somnos Ut collata daret fiducia; protegere armis i55 Lapsum aut ingenti nutantem vulnere civem, Communi dare signa t u b a , defendier isdem Turribus atque una portarum clave teiieri. Sed iam serpentum maior concordia: parcit Cognatis maculis similis fera. Quando leoni 160 Fortior eripuit ,vitam leo? quo nemore unquam Exspiravit aper maioris dentibus apri? Indica tigris agit rabida cum tigride pacem Perpetuam; saevis inter se convenit ursis. Ast homirii ferrum letale incude nefanda i65 Produxisse parum est; quum rastra et sarcula tantum Assueti coquere et marris ac vomere lassi

S A T I R A XVI.

149

Nescirìnt primi gladios extendere fabri. Aspicimus populos, quorum non sufficit irae Occidisse aliquem; sed pectora, brachia, vultum 170 Crediderint genus esse cibi. Quid diceret ergo, Vel quo non fugeret, si nunc haec monstra -videret Pythagoras, cunctis animalibus abstinuit qui Tanquam homine et ventri induisit non omne legumenP

S A T I R A

X V I .

SUMMARIUM. U l t i m a liaec satira praemia et commoda militiac

enumerai

et, quantum tunc temporis togato anteponatur miles, demonsfrat.

Sed totum carmen luvenale indignimi atque spuriunì

est; qua de

r e plura in commentario huius satirae

dispu-

ta 11 tur.

Quis numerare queat felicis praemia, Galle, Militiae? Quod si subeuntur prospera castra, Me pavidum excipiat tironem porta secundo Sidere. Plus etenim fati valet hora benigni, Quam si nos Veneris commendet epistola Marti 5 Et Samia genitrix quae delectatur arena. Commoda tractemus primum communia: quorum Haud minimum illud erit, ne te pulsare togatus Audcat 5 immo etsi pulsetur, dissimulet, nec

S A T I R A XVI.

149

Nescirìnt primi gladios extendere fabri. Aspicimus populos, quorum non sufficit irae Occidisse aliquem; sed pectora, brachia, vultum 170 Crediderint genus esse cibi. Quid diceret ergo, Vel quo non fugeret, si nunc haec monstra -videret Pythagoras, cunctis animalibus abstinuit qui Tanquam homine et ventri induisit non omne legumenP

S A T I R A

X V I .

SUMMARIUM. U l t i m a liaec satira praemia et commoda militiac

enumerai

et, quantum tunc temporis togato anteponatur miles, demonsfrat.

Sed totum carmen luvenale indignimi atque spuriunì

est; qua de

r e plura in commentario huius satirae

dispu-

ta 11 tur.

Quis numerare queat felicis praemia, Galle, Militiae? Quod si subeuntur prospera castra, Me pavidum excipiat tironem porta secundo Sidere. Plus etenim fati valet hora benigni, Quam si nos Veneris commendet epistola Marti 5 Et Samia genitrix quae delectatur arena. Commoda tractemus primum communia: quorum Haud minimum illud erit, ne te pulsare togatus Audcat 5 immo etsi pulsetur, dissimulet, nec

150

D. I U N I I

IU V E N A L IS

Audeat excussos Praetori ostendere denies 10 Et nigram in facie tumidis livoribus offam Atque o c u l u m , medico nil p r o m i n e n t e , relictum. Bardaicus iudex d a t a r haec p u n i r e volenti Calceus et grandes magna ad subsellia s u r a e , Legibus antiquis castrorum et m o r e Cantilli 15 S e r v a t o , miles n e valium litiget extra Et procul a signis. Iustissima Centurionuni Cognitio est igitur de milite ; nec mihi deerit Ullio, si iustae defertur causa querelae. T o t a cohors t a m e n est inimica, o m n e s q u e manipli 20 Consensu magno efficiunt, curabilis ut sit Vindicta g r a v i o r , q u a m iniuria. Dignum erit ergo Declamatoris mulino corde Vagelli, Q u u m d u o crura h a b e a s , offendere tot caligas, tot Millia clavorum. Quis l a m procul absit ab Urbe 25 Praelerea ? quis l a m Pylades, m o l e m aggeris ultra Ut veniat? Lacrimae siccentur p r o t i n u s , et se Excusaluros n o n sollicitemus a m i c o s , Da testem , iudex q u u m dixerit. Audeat ille, Nescio . q u i s , pugnos qui v i d i t , d i c e r e , V i d i 3 o Et credam dignum b a r b a dignumque capillis Maiorum. ' Citius falsum producere testem Contra paganum p o s s i s , q u a m vera l o q u e n l e m Contra fortunam armati c o n t r a q u e p u d o r e m . P r a e m i a n u n c alia atque alia emolumenta notemus 35 Sacramentorum. Convallem ruris aviti I m p r o b u s aut c a m p u m mihi si vicinus ademit Et sacrum effodit m e d i o de limile s a x u m , Q u o d m e a cum pallilo coluit puls annua libo 5 Debitor aut sumlos pergil n o n r e d d e r e n u m m o s , 40

SATIRA

XYI.

151

Vana supervacui dicens chirogvapha ligni: Exspectandus e r i t , qui lites i n c h o e t , annus Totius populi: sed tunc, quoque mille ferenda Taedia, mille morae j tolies subsellia tantum Sternunturj tum facundo ponente lacernas Caedicio et Fusco iam micturiente, parali Digredimur : lentaque fori pugnamus arena. Ast illis, quos arma tegunl et balteus a m b i t , Quod placitum est ipsis, praestatur tempus agendi, Nec res alteritur longo sufflamine litis.

5o

Solis praeterea testandi militibus ius Vivo patre datur: n a m , quae sunt parta labore Militiae, placuit non esse in corpore census, Omne tenet cuius regimen pater.

Ergo Coranum

Signorum comitem castrorumque aera merentem, 5 5 Quamvis iam tremulus, captat pater. Hunc labor aequus Proveliit et pulcro reddit sua dona labori. Ipsius certe ducis hoc, referre vi de tur, Ut, qui fortis e r i t , sit felicissimus idem, Ut laeti phaleris omnes et torquibus omnes.

Co