D. Iunii Iuvenalis satirae: Volumen 1 [Reprint 2022 ed.] 9783112683026

Citation preview

D. IUNII I U V E N A L I S

S A T I R A E CUM C O M M E N T A R I I S

CAROLI FRID. HEINRICHII.

XCCED UNT

SCHOLIA

VETERA

EIUSDEM H E I N R I C H I I ET L U D O V I C I A N N O T A T I O N I BUS C R I T I C I S

VOLUMEN

SCHOPENI

INSTRUCTA.

I.

B O N N A E A PUD ADOLPIIUM MDCCCXXXIX.

MARCUM.

AEQUO E T ERUDITO

LECTORI

CÄROLUS BERTHOLDUS HEINRICHIUS CAROLI FRID. FILIUS S. Bicnnium

fere

est,

qmim Carolus Fridericus Heinri-

cliius, P a t e r meus longc d e s i d e r a t i s s i m u s , nobis et lit— teris p r a e m a t u r a

eriperetur

morte.

aut firma c o r p o r i s coustitutio aut

Nam animi

si aut

aetas

d e n i q u e vigor

et alacritas ullam d e vita ad longam s e n e c t u t e m p e r d u e e n d a spein s i n e b a n t c o n e i p e r e ,

ea q u i d e m omuia

in

P a t r e m e o talia i'uerunt, u t diu e d a m d o c t u r u s litteras ac veteri disciplinae plulologicae severitate instituturus studiosam iuventutem videretur.

N e e p a u l l u m faciebat ad

augendam doloris a c e r b i t a t e m , q u o d , qui noverant viri acutissimi i n d u s t r i a l « ,

studia, labores,

eorumque

tam

pauea ad comrauncm utilitatem emissa doluei'ant, n u n c p a e n e eversam p u t a r e n t liarumque metus

per

spem,

unquam

c u r a r u m vigi-

istarum se f r u c t u s p e r c e p t u r o s esse. me

ut vanus a t q u e

Talis

inanis r e d d e r e t u r ,

quae ad e d e n d u m parata v i d e r e n t u r ,

et

m o x in p u b l i c u m

p r o d i r e n t , cum officium in litteras h o r t a b a t u r , t u m p i e tas carissimo debita Parenti.

I t a q u e oculos i n t e n d e b a m

IV

in opus, quod Pater r e l i q u e r a t maxime omnium absolutum, curas eius in Satiricorum p r i n e i p e m , Iuvenalem : mox tamen adolescentiae m c a c imbecillitatela et auguri stias temporis divcrsis prorsus artis salutiferae studiis impendendi

considerans, rursum liaesitare

ego tali negotio suscipiendo

par

essem.

coepi, Sed

an

sustulit

omnem mihi dubitationem praeceptorum m c o r u m ,

vi-

rorum clarissimorum et gravissimorum auctoritas et b e o nevola coliortatio, F r i d . Tlieopli. W e l c k e r i , Aug. F e r d . N a e k i i , — el HOT' eriv ye ! ••— Ludov. Scliopeni, alior u m , qui Patri fuerant in amicis dilectissimis. praecipue

Scliopcnus,

-vir elegantissimus,

Quorum gratissimo

animo liic milii nominandus est: qui, quum ipse e scholae Bonnensis disciplina profeetus esset, id pietatis officio dandum putavit, ut in evulgando hoc Patris mei opere

omni Consilio atque cura me susteiitaret

adiu-

varetque. Ac

Pater

quidem

Iuvenalem accuratius

tractan-

d u m s u m s i t , ubi Vratislavia vocatus Kiliam venit, ut litteras antiqnas ibi t r a d e r e t ; id quod eveiiit anno M D C C C I V . Ex eo inde tempore omni cogitatone et studio in p o e tas Romanorum satiricos, imprimis Iuvenalem, i n c u b u i t ; liec scliolis solum, p r i m u m Kiliae, d e i n d e in hac Universitate habitis, sed tribus quoque Gommentationibus, quae Kiliae p r o d i e r u n t *), veliemcntissimum in litteratis

*) Commentano Novum

prima

specimen

in

D. lun.

Commenlationis

1 8 1 0 . 4- — l u d i c i u m literarium

luvenalis

Satiras.

1806.

4.—

in D. Imi.

luvenalis

Satiras.

de nupera

luvenalis

editione

1811. 4- — Milli in animo est lios Ires libello? una C l i n i reliquis Patris Opnsculis poslea alienando, si otiuin suppelet, ileriim edere, multis addilis, quae adirne inedita sunt. Parisiensi.

V

desidcrium parandae ulinam vivus ipse

totius

explesset !

editionis excitavit.

Quod

Nam Commentarii

tam

in S a t i r a s , quam in Scholia Vetera a Patre sic, ut nunc cduntur, M D C C C X I . ac tribus sequentibus annis s c r i pti sunt; ipseque novam Iuvenalis editionem se absolutam h a b e r e in F . A. W o l f i i Analectis litterariis Vol. I. p. 5 1 2 . palam et diserte declaravit. tre meo ad verbum e a ,

S e d valent dc P a -

quae W o l f i u s d e F r i d . Volg.

Reizio in Epistola ad Villoisonium,

libro de Prosodiae

Graecae inclinatione p r a e m i s s a , lucalenter scripsit hoc modo:

„Niinius calumniator s u i ,

omnia lentius et r e -

missius tractabat; rebus vel minimis, quas aliud agendo facimus, propriam diligentiam d e b e r i putans ; nihil a d mittens, in quo ullus dubitationis scrupulus r e s i d e r e videretur. Itaque quum l e g e r e t aliquid, aut s c r i b e r e t , aut cogitaret denique, c r e b r o d e via deflcctebat, libros evolvens p l u r e s , edam contigui argumenti, qui ad alia eum ex aliis t r a h e r e n t , ut nonnunquam viae suae prorsus oblitus in deverticulis liabitaret".

Quo factum e s t , u t ,

quae scripserat in Iuvenalem, r e c o q u e n s , retractans, loc u p l e t a n s , mox iterum atque i t e r u m a d a l i a , maxime Ciceroniana,

studia avocatus, t a n d e m ,

quominus

ipse

Satiricum ex omni parte absolutum ederet, opprimente proliiberetur fato. Velut suspicio, quam de quinta

de-

cima satira Vol. II. p. 2 2 . moverat, adeo postea confirmata

e s t , ut banc non minus quam ultimam

satiram

Iuvenale prorsus indignam h a b e r c t ; quo exemplo tanto A,

t

lubentius u t o r , quum Patris iudicium istud sane verissimum videatur.

Et Cornmentarios

in Satiras non ea,

qua reliquit, forma, ipsum e d i t u r u m fuisse, ex compiul i b u s indiciis

constat : Latine potius volebat

scribere,

VI

et qiioniodo scripturus f u c r i t , -elegantissima satirarum Summaria sat possunt ostendere. Iain p r a c s i d i a , quibus Pater in Iuvenalc recognoscenilo

primus

usus

e s t , breviter- dcscribam.

tates leetionum e septem omnino M S t i s liabuit. m m sex codicum Hafniensium collationem C r a m e r o , ICto K i l i e n s i ,

VarieNimi-

ab A. G.

de Iuvcnale plus uno nomine

merito, dono aeceperat. Conf. Gommentat. I. in Iuven. p . 12. annot.

Iidem s u n t , qui a Cramero in annota-

tionibus ad Iuvenalis Commentarios Vetustos saepius m e morati legunttir.

S e d maiorem Patri praebuit

utilita-

tem eodex, qui Bibliotliecae S c h o l a e Husumensis c i m e l i u m est, eique benevolentia I. II. C. Eggersii, Scliolae Rectoris meritissimi, gnis,

transmissus e r a t ;

hoc etiaui insi-

quod passim glossis doctioribus solito distinctus

est.

Dcnique exemplum Iuvenalis Pithoeani I l e i d e l b e r -

gac

editi M D X C . ,

quod in Bibliotheca

Hamburgensi

servatili*, usurpavit : annotaverat hune l i b r u m F r i d . L i n denbrogius sua m a n u , inde commemoratus ad Sat. V, 10. V i l i , 251. I X , 6 8 . Superest, ut enarrem, quomodo ego munus meurn exsecutus sim. tiana

T e x t u m i g i t u r , q u e m voeant, e R u p c r -

ediùone exprimendum

curavi, ibi tamen ab ca

discedendum ratus, ubi a Patre aut vulgatam distinguendi. rationem mutatam aut diversam ortliograpliiam p r o batam vidi,

dcnique u b i , variantibus c o d i c i b u s ,

scripturam Pater ac Rupertius veram iudicavit.

aliam Emen-

dationes et cóniecturas ex ipso Heinricliii ingenio p r o fectas,

nec ullius

codicum,

quotquot adhuc

adliibiti

sunt, auetoritate conlirmatas, item r c c i p e r c dubitavi, futuro Iuvenalis editori concedens, u t , quae doctis in lioc

VII

{»enei'e i n c o r r u p t i s q u e

iudicibus

nnice

palmarìae

i u e r i n t e m e n d a t i o n e s , etiam in texlu p o n a n l u r . Veterum

Commentatorum

Scholia

visae Satiras

excipiunt,

tam

q u a e p r i m u m P i t h o e u s e codice B u d e n s i vulgavit, quae ante

lios

sedecim

annos

in C r a i n e r i

ea,

qnnm

editione

e

Sangallensi r e c e n s a c c e s s e r u n t , s u p p l e t a h a e c r u r s u s post C r a n x c r u m ex eodera c o d i c e a b O r e l l i o V . C . i n I n d i c e lectionum

in A c a d e m i a T u r i c e n s i h a b e n d a r u m ,

M D C C C X X X I I I . 4.

Turici,

Q u a e q u i d e m r e c e n t i o r a q u o satis

a b c e t e r i s difFerrent, asteriscos p o s t singula Sìingallensia scholia p o n e n d o s curavi.

Lemmata,

in

quibus descri-

b e n d i s n c g l i g e n t i u s C r a m e r u s versatus e r a t , ex P i t l i o e ana Scholiastae e d i t i o n e , S c h o p e n o a u c t o r e , posili, usus a d eam r e m , q u u n i r a r i o r e m P a r i s i n a m e d i t i o n e m

nan-

cisci n o n p o t u i s s e m , H e i d e l b e r g e n s i a. M D X C . D e l e m matis s c h o l i o r u m , q u a e e S a n g a l l e n s i c o d i c e e d i t a s u n t , p e n e s C r a m e r u m fides esto ; quaravis tur,

ne

in bis q u o q u e

saepiuscule

v e r e n d u m videaincuriosior

fuerit :

nani e a d e m l e m m a t a ali ter n o n n u n q u a m a b O r e l l i o , aliter a Cramero proferuntur. liis liisce

ornamentum

eo

Praecipuum autem accessit,

quod

Scho-

Schopenus,

d u m editio h a e c ìanr s u b p r e l o s u d a b a t , tanto successu e m a c u l a n d i s illis o p e r a m d e d i t , r u n i Annotationuin concesserit,

ut,

copiam P a t e r n i s

novo r e v e r a

habitu

Scholia in vulgus p r o d c a n t .

q u u m l a r g a m suasubiiciendam

novoque

Idem,

nitore

si q u a n d o

ne denuo tjpis

sordes

nunc

Crame-

r u s vitia apertissima, ab aliis d i i d u m sanata, p r o nis suae Consilio in t e x t u r e l i q u e r a t ,

mihi

editio-

tacite ea s u s t u l i t ,

istae p r o p a g a r e n t u r .

Postremo

ego I n d i c e s tam in C o m m e n t a r i o s q u a m in S c h o l i a V e tera iisque s u b i e c t a s A u n o t a t i o n e s Criticas

confeci.

Vili

IJaec quidem, Lector, sunt, quae praefancla liabui. Opus ipsum artificem, ut spero, laudabit memoriamque Patris mei novo decoro illusti-abit.

Si quid forte d e -

siderandum videatur, id partim fato imputabis, quo Pater ante diem acerbissime ereptus est, partim, quaeso, meae ipsius infìrmitati seu potius,

quae vicerat illam,

pietati benevole

vale

condonabis.

Ita

mihique

Scribebam Bonnae ad Rhenum extremo MDCCCXXXIX.

fave.

Augusto

D. IUNII IUVENALIS S A T 1 R A E.

l'ai.

I.

1

D. I UN 11 I U V E N A L I S

S A T I RA L I B ER

RUM

PRIMUS.

S A T I R A

I.

S U M M A R T U IVF.

P r i m u m lioc c a r m c n n o n tarn satirn s a t i r a r u m p r a e f a t i o sen p r a e p a r a t i o ,

est,

quam

vnluminis

c a q u e ipsa satis e x p r i -

m e n s genus t r a g i c u m c o m i c o m i x t u m , q u o d t o t u m luvenalis.

S c r i p t u m est liaud t l u h i c ,

cxcoluit

ut praefationes solcnt,

si n o n p o s t r e l i q u a c u n c t a c a r m i n a , tnmen p o s t a l i q u o t ¡am s c r i p t a et ad e d e n d u m p a r a t a : n o t a etiarn t c m p o r i s impress« in versil>us 4 7 — 5 0 . rcpelundarum

reo

ex M a r i o P r i s c o ,

et

Proconsulc Africae,

damnato anno post Chr.

nat.

100. ,

p r i n c i p a t u s T r a i a n i 3 : ( v . Plin. E p p . II, 11. pt 12. coll. l o c o V I , 29, 9 . ) q n e m q u i d e m Mariurn n e m o p u t a r e p o l e s t

nliuin

e s s e , quain i l i u m , de q u o p o e t a liic l o q u i t u r ; c u i u s r e i t e m e r e i n c c r t u s f u i t T i l l e m o n t i u s , H i s l o r i a e I m p p . II, I . p . 2 7 6 . e d . sec.

Praefalur autem

poeta partim

de

causa,

s c r i b e n d u m sit excitalus, p a r t i m de co, q u o d s e q u i scribendi

g e n e r e et

instituto.

Causa

tacdium

qua ad voluerit,

erat ,

quod

t u n c sano c u i q u e t o t l i o m i n u m , scripta sua a d v a c u a s an res

4

D. l U N I I

I U V E N ALI.S

r c c i t a u t i u m , i m p o r t u n i t a s e r e a b a t et insania : materiali! t e m pora

dabant ,

mores

corrupti,

thcniquc

pervulgata

omnis

g e n e r i s vitia e t fingiti» ; Lucilius f o r m a e c a r m i n i s e x e i n p l u i n : c e t e r u m c a u t i o n e m s u a d e b a n t m a l o r a t u n e ex ira pericula ,

quae

quidein

regebant

s c r i p t o r i s Consilio p r a e s c r i b e b a n t . ad

viam

Flamiiiiam

ac L a t i n a m

fines

polentium

satirae

modumque

Callide p o s t r e m o s e p u l t o s commémorât,

quibuscum

r e m sibi in satiris f o r e ; c o n s c i e n t i b u s R o m a n i s ,

id q u o d ex

S u e t o n i o et M a r t i a l e c t i a m n u i n sat sci mus , sepitltuui i a c e r e ad v i a m illain D o m i t i a n u m d o m i n u m , ad liane P a r i d e i n liis t r i o n e m : ad q u o r u m t e m p o r a hae s a l i r l e m a x i m e s p e c t a n t . Carmen,

licet

senex s c r i p s e r i t , a d e o t a m e n

se h a b e t a u t i m b c c i l l u m , u t s c r i p t u m robore,

virili a u t e m iudicio

esse v i d e a t u r .

niliil

senile in

c u m iuvenili proi'sus

et a r t e p e r f c c l u m

et limatuin

C e t e r u m i m i t a t i o q u a e d a m b u i u s s a t i r a e edita

est in Horis, l i b r o m e n s t r u o Scbilleri p o e t a e , a. 1706. p a r tic. 5 . , n o n i n d i g n a f o r t a s s e , q u a e

comparetur.

Semper ego auditor tantum ? nunquamne reponam, Vexatus toties ranci Theseide Codri? Impune ergo mihi cantaverit ille togatas, Hic elegos? impune diem consumserit ingens Telephus, aut summi piena iam margine libri 5 Scriptus et in tergo, nec dum iìnitus, Orestes? Nola magis nulli domus est sua, quam mihi lucus Martis et Aeoliis vicinum rupibus antrum Vulcani. Quid agant Venti, quas torqueat umbras Aeacus, unde alius furtivae devehat aurum io Pelliculae, quantas iaculetur Monychus o r n o s , Frontonis platani convulsaque marmora clamant Semper et assiduo ruptae lectore columnae.

S A T I R A I.

5

Exspectes eadem a summo minimoque poeta. Et nos ergo manum ferulae subduximus, et nos

i5

Consilium dedimus Sullae, privalus ut alluni Dormirei.

Stulta est d e m e n t i a , quum tot ubique

Vatibus occurras, periturae parcere chartae. Cur tarnen hoc potius libeat decurrere c a m p o , P e r quem magnus equos Auruncae flexit alumnus, 20 Si vacat et placidi ralionem admittitis, edam. Quum tener uxorem ducat spado , Maevia Tuscum Figat aprum et nuda teneat venabula m a m m a ; Patricios omnes opibus quum provocet u n u s , Quo tondente gravis iuveni mihi barba sonabat; 25 Quum pars Niliacae plebis, quum verna Canopi Crispinus, Tyrias humero revocante lacernas, Venlilet aestivum digitis sudantibus a u r u m , Nec sufferre queat maioris pondera g e m m a e : Difficile est satiram non scribere. Nam quis iniquae 3 o Tarn patiens Urbis, tam ferreus, ut teneat s e , Causidici nova quum veniat lectica Mathonis, Piena ipso; post hunc magni delator a m i c i , Et cito rapturus de nobilitate comesa Quod superest; quem Massa timet, quem munere palpat Carus et a trepido Thymele summissa Latino; Quum te summoveant qui testamenta merentur Noctibus, in coelum quos evehit optima suinmi Nunc via processus, "vetulae vesica beatae ? Unciolam Proculeius h a b e t , sed Gillo d e u n c e m , Partes quisque suas ad mensuram inguinis heres. Accipiat sane mercedem sanguinis et sic Palleat, ut nudis pressit qui calcibus a n g u e m , Aut Lugdunensem rhetor dicturus ad a r a m i

4°

6

D. I U N I I

IUVENALIS

Quid referam, quanta siccum iccur arcleal ira, 45 Quum populum gregibus comitum premat liic spoliator Pupilli prostatitis ? Et hie damnatus inani ludicio (quid enim salvis infamia nummis?) Exsul ab octava Marius Libit el fruitur dis lratis: at tu victrix provincia plorasi 5o Haec ego non credam Venusina digna lucerna? Haec ego non agilem? Sed quid magis Heracleas Àut Djomedeas aut mugitum Labyrinthi Et mare percussum puero fabrumque volantem, Quum leno aceipiat moechi bona, si capiendi 55 lus nullum uxori, doctus spedare lacunar, Doctus et ad calicem vigilanti stei'tere naso ; Quum fas esse putet curam spedare cohortis, Qui bona donavit praesepibus et caret omni Maiorum censu, dum pervolat axe citato 6o Flaminiam puer: Automedon nam lora tenebat, Ipse lacernalae quum se iactarct amicae. INonne libet medio ceras implere eapaces Quadrivio: quum iam sexta cervice feralur, ,Hinc atque inde patens a c n u d a paene cathedra 6 5 Et multum referens de Maecenate supino Senator falso, qui se lautum atque beatum Exiguis tabulis et gemma fecerat uda; Occurrit matrona polens, quae molle Calenum Porrectura viro miscet sitiente rubetam, 70 Inslituitque rudes melior Locusta propinquas Per famam et populum nigros efferre maritos ? Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum , Si vis esse aliquisl Probitas laudatili- et alget. Criiniuibus debent hoilos, praetoria, mensas, 75

SATIRA

I.

7

Argentum velus et stantem extra pocula caprum. Quem palitur dormire nurus corruptor avarae, Quem sponsae turpes et praclextatus adulter? Si natura negat, facit indignatio veisum, Qualemcunque potest: quale» ego vel Cluvienus. 80 Ex quo Deucalion, nimbis tollentibus aequor, Navigio montem ascendit sortesque poposcit, Paullalimque anima caluerunt m.ollia saxa, Et maribus nudas ostendit Pyrrha puellas, Quidquid agunt homines, volum,timor, ira, voluptas,85 Gaudia, discursus, nostri est farrago libelli. Et quando uberior vitiorum copia? quando Mai or avaritiae patuit sinus? alea quando Hos animos ? Neque enim loculis comitanlibus ilur Ad casum tabulae, posita sed ludi tur arca.

go

Proelia quanta illic dispensalore videbis Armigero! Simplexne furor sestertia centum Perdere et borrenti tunicam non reddere servo? Quis totidem erexit villas, quis fercula septem Secreto coenavit avus? Nunc sportula primo

g5

Limine parva sedet, turbae rapienda togatae. llle tamen faciem prius inspicit et trepidat, ne Suppositus venias ac falso nomine poscas. Agnilus acci pies 5 iubet a praecone vocari Ipsos Troiugenas; nam vexant limen et ipsi Nobiscum.

100

Da Praetori, da deinde Tribuuo.

Sed libertinus prior est. P r i o r , inquit, ego adsum: Cur timeam, dubitemve locum def'endere, quamvis Natus ad Euphralen, molles quod in "aure fenestrae Arguerint, licet ipse negem: sed quinque tabernae io5 Quadringeuta .parant.

Quid conferì purpura maior

8

D. 1 U N I I

IUVENALIS

Oplandum, si Laureali custodii in agro Conductas Corvinus oves? ego possideo plus Pallanle el Licinis. Exspectent ergo Tribuni; Vincant divitiae, sacro nec cedal h o n o r i ,

110

Nuper in hanc urbem pedibus qui venerai albis: Quandoquidem inter nos sanctissima diviliarum Maieslas: elsi funesta Pecunia tempio Nondum habilas, nullas nummorum ereximus aras, Ut colilur Pax atque Fides, Victoria, Virtus,

ii5

Quaeque salutato crepilat Concordia nido. Sed quum summus honor finito computet a n n o , Sportula quid referat, quantum rationibus addat: Quid facient comiles, quibus hinc toga, calceushincest E t panis fumusque domi ? Densissima centum

120

Quadranles lectica petit, sequilurque marilum Languida vel praegnans et circumducitur uxor. Hie petit absenti, nota iam callidus arte, Oslendens vacuam et clausam pro coniuge sellam. Galla mea est, inquit. Cilius dimille : moraris.

1 a5

P r o f e r , Galla, caput. Noli vexare, quiescit. Ipse dies pulcro dislinguitur ordine rerum: Sportula, deinde forum, iurisque peritus Apollo Atque triumphales, inter quas ausus habere Nescio quis lilulos Aegyplius atque Arabarches,

i3o

Cuius ad efiìgiem non tantum meiere fas est. Veslibulis abeunt veteres lassi que clientes, Volaque deponunt: quanquam longissima coenae Spes homini: caulis miseris atque ignis emendus. Optima silvarum interea pelagique vorabit Rex h o r u m , vacuisque toris tantum ipse iacebil. Nam de tot pulcris et latis orbibus et tam

135

S A T I R A I.

9

Antiquis una comedunt palrimouia mensa. Nullus iam parasilus e r i t : sed quis ferel islas Luxuriae sorties? Quanta est gula, quae sibi totos 140 Ponit a p r o s , animal propter convivia natum! Poena lamen praesens, quum lu deponis amiclus Turgidus et crudum pavonem in balnea portas. Hinc subilae mortes alque inlestata seneetus. It nova, nec tristis, per cunctas fabula c o c n a s , Ducilur iratis plaudendum funus amicis. Nil erit ulterius , quod noslris moribus addat Posteritas; eadem cupient facientque minores; Omne in praecipiti vitium stetit.

Ul.ere velis,

Tolos pande sinus. Dicas hie forsitan, Unde

i5o

Ingenium par materiae? unde ilia priorum Scribendi, quodcunque animo flagrante liberet, Simplicitas, cuius 11011 audeo dicere n o m e n ? Quid refert dictis ignoscat Mucius, an n o n ? Pone Tigellinum: taeda lucebis in ilia,

i55

Qua stantes ardent, qui fixo gutture fumant, Et latum media sulcum deducis arena.

—

Qui dedit ergo tribus patruis aconila, vehatur Pensilibus plumis, atque illinc desj)iciat nos?

—

Quum \eniet contra, digito compesee labellum: ifio Accusator erit, qui \erbum dixerll, Hie est. Securus licet Aeneam Rutulumque ferocem Committas; nulli gravis est percussus Achilles, Aut mullum quaesitus Hylas urnamcpie secutus. Ense velul slricto quotics Lucilius ardens Infremuit, rubet auditor, cui I'rigida mens est Criminibus, lacila sudanl praecordia culpa. Inde irae et lacrimae. Tecum prius ergo voluta

i65

10

D. I U N I I

IUVENALIS

Haec a n i m o arile l u b a s : g a l c a l u m sero duelli Poenilel. — Experiar,

q u i d c o n c e d a l u r in illos,

Q u o r u m F l a m i n i a l e g i t u r cinis a t q u e

S

A

T

I

R

A

170

Latina.

II.

SUMMARIUM. D e line satira veins est et vulgaris opinio ,

scriplam earn

esse in pcssiinuin genus istius aetalis pbilosopborum, quum introrsum csscut turpissimi,

lamen vultu

tristitiam ac sanctilatcm prac sc ferrent :

qui,

et sermone

cuiusmodi

iam

duduin in Cod. Mstis lemmata cireumfcruntur , velut unus Hafniensium sic linbet: slitutis,

De pliilosophis

atque alter : De obscenis

obscenis

pliilosophis

moribits

inQuod

ctypocritis.

si revera est argumentum fiuius satirae, adeo n ili il lite est recti et mirandi ordinis,

de quo

nuperus quidam Editor,

ipse mirandus, loquitur, ut, quippe in medio carmine abrupta ista materia,

et satira a v. inde 6 5 . longc alio

traducta,

nonnisi perturbata, disiuncta , oliscimi bie cuncta reperiantur.

Veruni

recte inlelligi:

sie omnino

gravissimuin carmen

cuius quidem materia,

melius aptiusque

potest

ex temporibus dueta,

ad bistoricim , interpretanda e s t ,

eos prof'eeto pertinet, genus contumax,

non

neque

ad

qui tum profitebantur philosopbiam,

liberuui,

proptereaque ab Augusto

inde

suspectum et cxosuin Imperaloribus, immo vero ad diversissimutn genus , tam obnoxiuin boc lubidini Prineipum et ad assentationcin ac servitutem

paratimi,

quam ref'raclarii illi

erant et libcrtatis etiain cum affeetatione studiosi : ne multa, deseribit carmen homines illustri loco natos et ex primis in civitate ordinibus,

senatores et quoslibet nobiles,

proceres,

ad qtios ipsos sermo conyersus v. 121.; quales fere exsistere

SATIRA soient

in civitatibus

tudinis,

prima

11

II.

cxenipla c o r r u p l i o n i s ac I u r p i -

ad q u a e deinde sc vulgus c o m p o n i t i

clicit poeta vss. 7 8 — 8 1 .

¡J q u o d

ipse

Refcrt autcm hoc tohim argumen-

t u m t e m p o r a ac m o r e s DomUiani.

Is cniin, q u o nullus

un-

q u a m vix.it ilagitiosior. t y r a n n u s , tarnen inipudenlissinius C c n s o r i a c Potestatis

bistrio,

t i t u l u m Censoris Perpetui amaris

legibus

quuin

ex

Imperatoribus

primus

sumsissct, revocatis c o n t r a libídines

( v . 3 0 . ) , d u m se ipse in o m n i a vitia i n g u r g i -

tât, e o r r e c l i o n c m m o r u m í l a g i t i o r u m q u e punitionein diebatur.

aggre-

V i d e S u e t o n . D o m i t . e. 8 . , e t de Censura Dorni-

tiani a u e t o r e s e t numinos

colleclos a S p a n h e m i o de P r a e s t ,

et U s u N u m i s t n . ed. L o n d i n . Vol. II. p. 478. a d d e Io. F r e d . G r o n o v . D i a l r i h . Stat. p . 241. s q . severas

leges exercendas

sublato,

lam, tanquam

signo a d

c e r t a t i m multi

personati

Calones P r i n e i p i s a e m u l a b a n t u r censoriuin s u p c r c i l i u m , ¡psiq u e vultu et loquela iiigcntem g r a v i t a t e m mentientes, maxime mulicrum crimina bant.

et a d u l t e r i a e r e b r i s accusationibus vexa-

I t a q u e iudicia

damnatae. sac , a l i i , quiddam

multa

in

adulteras exercita,

mullac

Sed e r a n t n o v o r u m C a t o n u m d u a e classes d i v e r q u o s Stoicidas ct

v o c a t satira , - v e l e x t r o r s u m t r i s t e

tanquam Sloicum

afTcctantcs ,

q u o s q u e dixeris

Tidlianis verbis ( d e Olì. I , 3 5 . ) Stoicos paenc C v n i c o s : a l t e r i m i genus molles et

delicati vestitu a t q u e b a b i l u ,

at An-

t o n i a s l r i l'ere, c e t e r u m n o n minus a c c u s a n d o et a g e n d o P r i n cipi adulantes, Stoici, u t ita dicarn, p a e n c E p i c u r e i : ad quos subito et quasi i m p r o v i s o Ímpetu t r a n s i t satira a v. inde 6 5 . P o s t r e m o a d d i t u r illnd i n o n s t r o simile, q u o t i v i r o s ,

primis

g e n t i b u s o r t o s , nihil p u d e a t , instar s e r v o r u m in a r e n a s p e dar!.

Scilicet ad

nobilitateti)

totuin h o c carincn r e f e r t u r ,

gravitatis simulatriccm illain sub D o m i t i a n o d e i n q u e ad o m n e m ruptam.

principe,

ean-'

infamiam et p r a v i t a t e i n t u r p i s s i m e c o r -

C e r t u n i esse v i d e t u r ,

liane t e m p o r e o m n i u m

prir

m a m luvenalis s a t i r a r u i n cxstare, (juam a u c t o r p r i m u m a se scriptam,

q u u m scripta

futionem

primo

ad e d e n d u m e o l l i g c r e t ,

loco posuit.

Nam

compositain

post p r a e sub

ipso

12

D. I U N I I

IUVENALIS

Doinitiano , ¡tut saltern statim post necem c i u s , e l a f e osten(lunt, — 33.

si m o d o rectc inlclligas , (un ibili g r a v i t a t e versus 29 Ceterum

copiosius

q u a e tie h o c c a r m i n e

esplicata

hie paucis diximus,

et d e m ó n s t r a l a legi p o s s u n t in libello a

nobis edito 1 8 1 0 , c o q u e remitliiiius, si qui rationes iiinpliiis velit c o g n o s c e r e , pcrvagatam

c u r de b a c s a t i r a ,

prestantissima

sane,

d i m e opinionein p e n i t u s abiicicndam ptitcìnus.

U l l r a Sauromalas fugere hi ne libet el glacialem Oceanum, quolies aliquid de moribus auclent Q u i Curios simulant et Bacchanalia vivunt Indocti primum: quanquam piena omnia gypso Chrysippi invenies. Nam perfectissimus horum est, 5 Si quis Aristotelem similem Vel Pittacon emit El iubet archelypos pluteum servare Cleanthas. Fronlis nulla fides. Quis enim non vicus abundat Trislibus obscoenis? Castigas lurpia, quum sis Inter Socralicos notissima fossa cinaedos! io Hispida membra quidem et durae per brachia setae Promittunt atrocem animum: sed podice levi Caeduntur lumidae, medico ridente, mariscae. Rarus sermo illis et magna libido tacendi Atque supercilio brevior coma. Verius ergo i5 Et magis ingenue Peribomius: hunc ego fatis Imputo, qui vultu morbum incessuque fatelur: Horum simplicitas miserabilis; his furor ipse Dal veniam. Sed peiores, qui lalia verbis Herculis invadunl e l , de virtù te locuti, 20 Clunem agilaul Ego te cevenlem, Sexte, vcrebor?

SATIRA

13

II.

Infamis Varillus ait: quo deterior l e ? Loripedem rectus derideal, Aethiopem albus. Quis tulcrit Gracchos de seditione querenles? Quis coelum lerris non misceat et mare c o e l o ,

25

Si fur displiceal V e r r i , homicida Miloni, Clodius accuset n i o e c h o s , Caldina Celhegum ? In tabulai!) Sullae si dicant discipuli t r e s ? Quali» erat nuper tragico pòllutus adulter Concubitu: qui tunc leges revocabat amaras

3o

Omnibus atque ipsis Veneri Martique t i m e n d a s , Quum tot abortivis fecundam Julia vulvam Solverei et patruo similes effuoderel oifas. Nonne igitur iure ac merito vitia ultima iìcto9 Contemnunt Scauros et castigata r e m o r d e n t ?

35

Non tulit ex illis torvum Laronia quendam Clamantem t o t i e s : Ubi nunc lex Iulia? d o r m i s ? Ad quem subridens: Felicia t e m p o r a , quae te Moribus o p p o n u n t ! Habeat iam Roma p u d o r e m : Tertius e coelo cecidit Cato.

Sed lamen unde

40

Haec emis, hirsuto spirant opobalsama collo Quae t i b i ? Ne pudeat dominum monstrare tabernae. Q u o d si vexanlur leges ac iura, cilari Ante omnes debet Scanlinia.

llespice primum

Et scrutare viros 5 faciunt hi plura : sed illos

0

Defendit numerus iunctaeque u m b o n e phalanges. Magna inter molles concordia.

Non erit ullum

Exemplum in nostro tam detestabile sexu. Tedia non lambit Cluviam, nec Flora Calullam: Hispo subit iuvenes et m o r b o pallet utroque.

5o

Numquid nos agimus causas? civilia iura Novimus? aul ullo strepitìi fora vestra m o veni us P

14

D. 1 Ü N T I

I U V E N ALTS

Luclanlur p a i i c a e , c o m e d u n l coliphia p a u c a e : Vos lanain traliiLis calalhisque peraeta referlis Veliera: vos tenui praegnautem slamine fiisum

55

P e n e l o p e m e l i u s , levius l o r q u e l i s A r a c h n e , Ilorrida quale faeil résidons in c o d i c e pellex. Nolum e s t , cur solo tabulas impleverit Hisler L i b e r t o , d e d e i ì t vivus cur multa puellae. Dives c r i t , magno quae d o r m i t tertia lecto.

60

T u n u b e atque t a c e : donant arcana cylindros. D e rtobis post h a e c tristis sentcntia ferlur. Dat veniam c o r v i s , vexat censura columbas.

—

Fugerunt trepidi vera ac manifesta c a n e n l e m Stoicidac.

Quid c n i m falsi L a r o n i a ?

S e d quid

65

Non facient a l i i , q u u m tu mullicia s u m a s , C r e t i c c , et liane vcsleni populo mirante perores In l'roculas et Pollilas?

Est m o c c h a

Fabulla;

Damnel'.ir, si vis, eliani Carfinia: talcm Non suinet damnala togam. Aestuo.

S e d Iulius a r d e l ,

70

Nudus agas: minus est infamia lurpis.

E n h a b i t u m , quo te leges ac iura ferentem Vulneribus crudis populus m o d o victor et illud JMonlanum posilis audirei vulgus aralris! Q u i d n o n p r o c l a m e s , in c o r p o r e iudicis isla Si v i d e a s ?

y5

Q u a e r o , an dcceant mullicia t e s l e m ?

Acer et indomitus liberlalisque

magisler,

C r e l i c e , p e l l u c e s ! Dedit liane coniugio I a b e m , Et dabil in plures: sicul grex lotus in agris Unius scabic cadit et porrigine p o r c i , llvaque conlacla livorem ducit a b uva. Foedius hoc aliquid q u a n d o q u e audebis amiclu. Nemo repente venil turpissimus : accipient le

80

SATIRA

15

IL

Paullalim , qui longa domi redimicula sumunt Frontibus et toto posuere monilia collo

85

Atque B o n a m tenerao placant abdoniino p o r c a « Et magno cratere Deam ; sed m o r e sinistro Exagitala procul non intrat femina l i m e n : Solis ara Deae maribus patet.

Ite p r o f a n a e !

Clamatur: nullo gemit h i e tibicina c o r n u .

go

Talia secreta coluerunt orgia tacda Cecropiam solili Baptae lassare Colyllo. llle supercilium madida diligine laclum Obliqua producit acu pingitque t r e m e n l e s Attollens o c u l o s : vitreo bibit ille Priapo

g5

R e t i c u l u m q u e comis auratum ingcntibus i m p l e l . Caerulea indulus scutulata aut galbina r a s a , E t p e r l u n o n e m d o m i n i iuranle ministro, llle tenet s p e c u l u m , palhici geslamen O l h o n i s , Actoris Aurunci s p o l i u m , q u o se ille videbal

100

A r m a t u m , quum iam tolli vexilla iuberet. Res m e m o r a n d a novis annalibus atque recenti Historia, speculum civilis sarcina belli. Nimirum summi ducis est o c c i d e r e Galbam Et curare c u t e m : summi constanlia civis

io5

Bebriaci campo spolium affeclare Palali Et pressimi in facie digitis exlendere panem : Q u o d n e c in Assyrio pharetrata Semiramis

orbe,

Moesla n e c Acliaca fecit Cleopatra carina. Hie nullus verbis pudor aut reverentia m e n s a e j Hic turpis Cybeles et fracla voce l o q u e n d i Libertas et crine senex l'analicus albo Sacrorum antistes, rarum ac m e m o r a b i l e

magni

Gutturis exemplum c o n d u c e n d u s q u e magisler.

110

16

D. I U N I I

IUVENALIS

Q u i d tarnen exspeclanl, Phrygio quostempus erat iam More supervacuam cultris abrumpere carnem? ii5 Quadringenta dedit Graechus sestertia dotem Cornicini, sive liic recto cantaverat aere; Signatae tabulaej dictum Felic.ter! Ingens Coena s e d e t j greraio iacuit nova nupta mariti. 120 O proceres, censore opus est an haruspice nobis? Scilicet horreres maioraque monstra putares, Si mulier vitulum vel si bos ederet agnum I Segmenta et longos habitus et flamea sumit, Arcano qui sacra ferens nutantia loro 12$ Sudavit clipeis ancilibus ! O pater Urbis, linde nefas tantum Latiis pastoribus ? unde Haec tetigit, Gradive, tuos Urtica nepotesp Traditur, ecce, viro clarus genere atque opibus vir: Nec galeam quassas, nec terram cuspide pulsas, i 3 o Nec quereris patri? Vade eigo et cede severi Iugeribus campi, quem negligisi Officium cras Primo sole mihi peragendum in valle Quirini. Q u a e causa officii? Q u i d quaeris? Nubit amicus, Nec multos adhibet. Liceat modo vivere: üent, i 5 5 Fient isla p a l a m , cupient et in acta referri. Interea tormentum ingens nubentibus haeret, Q u o d nequeunt parere et partu retinere marilos. Sed melius, q u o d nil animis in corpora iuris Natura indulget. Steriles moriuntur, et illis 1^0 Turgida non prodest condita pyxide L y d e , Nec prodest agili palmas praebere Luperco. Vieit et hoc monstrum tunicati fuscina Gracchi, Lustravitque i'uga mediam gladialor arenam Et Capitolinis generosior et Marceliis 145

SATIRA

17

IL

Et Catulis Paullìque minoribus et Fabiis et Omnibus ad podium spectantibus.

His licet ipsum

Admoveas, cuius tunc muñere retia misit. Esse atiquos manes et subterranea regna Et contum et Stygio ranas in gurgite nigras,

i5o

Atque una transiré vadum tot millia cymba Nec pueri credunt, nisi qui -nondum aere lavantur. Sed tu Aera puta: Curius quid sentit et ambo Scipiadae? quid Fabricius manesque Camilli? QuidCremerae legio et Cannis consumía inventus,

i55

Tot bellorum animae, quoties hinc talis ad illos Umbra venil? Cuperent lustrari, si qua darentur Sulfura cum taedis et si foret húmida laurus. Illuc, heu, miseri traducimurl Arma quidem ultra Litora Iuvernae promovimus

et modo captas

iGo

Oreadas ac minima contentos nocte Britannos: Sed quae nunc populi fiunt victoris in U r b e , Non faciunt iHi, quos vicimus: et tamen unus Armenius Zalates cunctis narratur ephebis Mollior ardenti sese indulsisse Tribuno.

iG5

Aspice, quid faciant c o m m e r c i a : venerai obses. Hic fiunt homines! Nam si mora longior Urbein Indulsit pueris, non unquam deerit amatori Mittentur braccae, cultelli, frena,

flagellimi.

Sic praetextatos referunt Artaxala mores.

Col. I.

i-jo

o

D.

lUJVil

IU V E N A L

S A T I R A S U M M Vitae

in

uri)e R o m a

III.

ARIUM.

molestias

poeta argumentum copiosum instruxit ,

IS

et

pericula

q u o simul s a t i r a c cam , q u a m

drarnaticam

form am

descripturiu,

et v a r i u m simplicissirno

accommodaret.

modo

haec amat poesis,

IS'am q n u m

posset n a r r a r e , suas ad ¡imicuin p a r t e s t r a n s t u l i t ,

res

ipse

incornino,

d o r u m in U r b e pertacsuin e t , aliorsum d u m m i g r a t , sui ex U r b e discessus causas multas et gravissimas e n a r r a n t e m : velut

quod

Romae

honeslis artibus

locus non

n a q u e et g r a t i a nonnisi a d malos r e d i r e t ; p a e n e G r a e c a esset facta et buiusmodi p l u r a .

esset,

fortu-

q u o d iam U r b s

totaque a peregrinis

obsideretur ;

H a e c qui e n a r r a i , U m b r i c i u s e s t , non

sane haruspex in G a l b a e bistoria

T a c i t o ac P l u t a r c h o

com.

memoratila, i t e m q u e a Plinio m a i o r e t a n q u a m isto aevo b a ruspicum

peritissimus

laudatus ;

quern

quidem

a

Domitio

inde Calderino temere f e r e h o c t r a x e r u n t interpretes,

prave

etiain senlenlia ad eum d e l o r t a v. 4 4 . : sed h o m o est p a u p e r a t q u e ignotus, cui inditum nomen de medio s u m t u m ct inter Rornanos 'satis v u l g a r e . sit c a r m e n ,

nullum

De tempore ,

usquam

quando scriptum

vestigium clarius exstat :

b a u d dubie U r b i s f a c i e m r e d d i t earn, q u a e e r a t sub nano.

sed

Domi-

Venustissimam s a t i r a m u n a n i m i t e r p r a e d i c a n t omnes,

et imitati sunt multi.

Rectissime. S e d unus editorum,

Mar-

s b a l l u s , Anglus , m a x i m a s a t i r i c i , i n q u i t , ars et elegantia in co consistit,

q u o d q u a m p l u r i m a aetatis s u a e vitia in tinam

quasi contraxit s a t i r a m .

I m m o . v e r o haec ars debet videri

p r a e e i p u a , q u o d ingentis U r b i s imaginem, ut in p i c t u r a , e x pressit verls et

vividis

c o l o r i b u s v i m q u e etiam auxit p i t t u -

r a e ex adverso posita bominis

infucati,

b a e c omnia descri-

benUs, simplieitate ; denique, q u o d h o c i p s o ,

quippe perso-

SATIRA

III.

19

nam yclut sinipliccui iniluceus, sutirae accibltalem felicissime temperavi!.

Quamvis digressu veteris confusus amici, Laudo t a m e n , vacuis quod sedem figere Cumis Deslinet atque unum civem donare Sibyllae. Ianua Baiarum est et gratum litus amoeni Secessus. Ego vel Procbytam praepono Suburae. 5 Nam quid tam miserum, lam solum vidimus, ut non Deterius credas horrere incendia, lapsus Tectorum assiduos ac mille pericula saevae Urbis et Augusto recilanles mense poetas? Sed dum tota domus reda componitur u n a , 10 Substilit ad veleres arcus madidamque Capenam. Hie, ubi nocturnae Numa constituebat amicae, Nunc sacri fontis nemus et delubra locantur Iudaeis: quorum cophinus foenumque supellex. Omnis enim Populo mercedem pendere iussa est 15 Arbor, et eiectis mendicai silva Camenis. In vallem Egeriae descendimus et speluncas Dissimiles veris. Quanto praesentius esset Numen aquae, viridi si margine clauderet undas Herba, nec ingenuum violarent marmora tophum 1 20 Hie tunc Umbricius, Quando artibus, inquit, honestis Nullus in Urbe locus, nulla emolumenta l a b o r u m , Res hodie minor est, here quam fuit, atque eadem eras Deteret exiguis aliquid: proponimus illuc Ire, fatigatas ubi Daedalus exuit alas, a5 Dum nova canities, dum prima et recta senectus.

20

D. I U M I

IUVENALIS

Duin superest Lacbcsi quod torqueal, el pedibus me Porlo meis, nullo dexlram subeunte bacillo. Cedamus palria: vivant Arlorius islic EtCatulus; maneanl qui nigrum in candida vertunt, 5o Quis facile est aedem conducere, (lumina, porlus, Siecandam eluviem, portandum ad busta cadaver, E l pvaebere caput domina venale sub basta. Quondam hi cornicines et niunicipalis arenae Perpetui comités notaeque per oppida buccae

55

Munera nunc edunl e t , verso pollice vulgi, Quum l i b e t , occidunt populariter: inde l'eversi Coiulucunt foricas: et cur non o m n i a ? quum sint Quales ex humili magna ad fastigia rerum Exlollil, quoties voluit Fortuna iocari.

4°

Quid Romae faciam? Mentivi nescio; libnum, Si nialus est, nequeo laudare et poscere; molus Àstrorum ignoro } funus promillere palris Nec v o l o , nec possum; ranarum viscera nunquam Inspexi. Ferre ad nuptam quae millit adulter,

45

Quae mandai, norint alii: me nemo ministro Fur e r i l , atque ideo nulli comes e x e o , tanquam Mancus et exstinctae corpus non utile dextrae. Quis nunc diligilur, liisi conScius, el cui fervens Aestuat occultis animus semperque tacendis?

5o

Nil tibi se debere putat, nil conferet unquam, Participem qui le secreti fecit honesti: Carus erit V e r r i , qui Verrem tempore, quo vult, Accusare potest.

Tanti tibi non sit opaci

Omnis arena Tagi quodque in mare volvitur aurum, 5 5 Ut sonino careas ponendaque praemia sumas Tristis et a magno semper timearis amico!

SATIRA

HI.

21

Q u a e nunc divitibus gens acceptissrma noslris El quos praecipue fugiam, properabo fateri, Nec pudor obstabil. Non possunrì ferre, Q u i r i t e s , Co Graecam urbem : quamvis quota portio faecis Actiaei? lain pridem Syrus in Tiberini defluxit Oronles Et linguam et mores et cum libicine chordas Obliquas, nec non gentilia tympana secum Vexil et ad Gircum iussas proslare puellas. 65 Ite quibus grata est pietà lupa barbara mitra! Ilusticus ille tuus sumit trechedipna, Q u i r i n e , Et celomatico fert niceteria e7

IJuda p r i o r , magno populus premit agmine l u m b o s , Q u i s e q u i t u r ; ferit hic cubito, ferii assere cimo

i \r>

Alter: at hic tignum capiti i n c u t i t , ille metretain. Pinguia crura l u t o , pianta m o x u n d i q u e magna Calcor, et in digito clavus mihi inililis haeret. Nonne v i d e s , quanto celebrelur sportula f u m o ? Centum c o n v i v a e j sequilur sua q u e m q u e cui ina. a[)0 Corbulo vix ferrei tot vasa i n g e n l i a , t o t res Impositas c a p i l i , q u e l recto vertice p o r l a t Servulus infelix e l cursu ventilai ignem. Scinduutur tunicae sarlae m o d o : longa coixiscal Sarraco veniente a b i e s , a l q u e altera p i n u m Plauslra v e h u n t j nulaut alte p o p u l o q u e

a55

minantur:

Nam si p r o c u b u i t qui saxa Ligustica portat Axis et eversum l'udii super agmina

monlem,

Q u i d superest de corporibvis ? quis m e m b r a , quis ossa Invenit?

O b t r i l u m vulgi p e r i i o m n e cadaver

More animae.

260

D o m u s interea secura palellas

lam lavai el b u c c a foculum excitat et sonai uuctis Slriglibus et j>leno c o m p o n i t linlea gulto. Haec inter pueros varie p r o p e r a n l u r : at ille lam sedei in ripa t e t r u m q u e novicius h o r r e t

aßj

P o r t h m e a , nec sperat coenosi gurgitis a l n u m , Infelix, nec habet q u e m porrigat ore trientem. Respice nunc alia ac diversa pericula noctis: Q u o d spalium tèctis s u b l i m i b u s , u n d e c e r e b r u m Testa ferit, quoties rimosa et curta fenestris

27 y

Vasa c a d u n t ; quanto percussum p o n d e r e signenl Et laedant silicem.

Possis ignavus h a b e r i

Et subiti casus i m p r o v i d u s , ad c o e n a m si Intestatus eas.

A d e o tot f a t a , q u o l illa

28

D. I U N 1 I IU V E N A L I S

Node patent vigiles, le praetereunle, fenestrae. 276 Ergo optes yotunique feras miserabile tecum , Ul sint conlentae palulas defivndere pelves. Ebrius ac petulans, qui nullum forle cecidit, Dal poenas, no eleni pafcilùr lugentis amicum Pelidae , cubat in faciem, mox deinde supimis. 280 Ergo non aliter potent dormire P Quibusdam Soinnum rixa faeit: sed, quamvis improbus annis Alque mero fervens, cavet hunc, quem cocchia laena \ ilari iubet et comituin longissinius ordo, Mullum praelerea fla-mmarum et aenea lanipas : 285 Me, quem Luna solel deducere vel breve luineu Cahdelae, cuius dispenso et tempero (Mum, Contemnit. Miserae cognosce prooemia rixae , Si rixa est, ubi tu puisas, ego vapulo tantum. Stat contra starique iubet 5 parere ueeesse est,. 290 Nam quid agas, quum te furiosus cogat et idem Forlior? Unde venis? exclamat: cuius aceto, Cuius conche lûmes ? qui s tecum sedile porrum Sutór et elixì vervecis labra comedit? Nil mihr respondes? Àul die, aut accipe calcem. 29!) Ede, ubi consistas, in qua le quaero proseuclta. Dicere si tenles aliquid lacitusve recedas, Tantundem est; ieriunt pariter; vadimonia dei ade Irati faciunt. Liberlas pauperis haee est: Pulsatus rogai et pugnis concisus adorai, 3oo Ut liceat paucis cum denlibus inde re ve ili. Nec, tamen haec lanlum meluas: nam qui spillici le Non deerit, clausis domibus, poslquam oinnis ubique Fixa calenatae siluil compago tabernae. Inlerdum el ferro subitus grassalor agii rem, 3o5

SATIRA

IV.

29

Armato quotios lulae custode tenenlur Et Ponilina palus et Gallinaria pinus. Sic inde huc omnes tanquam ad vivaria c u m i n i . Q u a fornace graves, qua non incude, catenae ? Maximus in vinclis ferri modus, ut timeas , ne 3 io Vomer defieial, ne marrae et sarcula desini. Felices proavorum atavos, felicia dicas Secula, quae quondam sub regibus alque tribunis Viderunt uno conlentam carcere Romam. His alias poteram et plures subnectere causasi 3 i 5 Sed iumenta vocant, et sol inclinai; eundum est. jNam milii commola iam diiduni mulio virga Innuit. Ergo vale nostri memor, et quoties te Roma tuo reiìci properantem reddet Aquino , Me q u o q u e ad Helvinam Cererem vestramque Dianam Converte a Cumis. Satirarum e g o , ni pudel illas, Adiutor gelidos veniam caligatus in agros.

S

A

T

I

R

A

I V .

S U M M A R IUM. S a t i r a liaec,

in praestantissimis facile n u m e r a n d a ,

praeter

e x o r d i u m d r a m a t i c a tota e s t : q u o d genus, p r i m u m

usurpa-

t u m a Lucilio L a t i n i s q u c littcris excultum , s a t i r a e v e t u s t a e , oliin R o m a n i s in scena f r c q u e n t a t a c , similcm q u o d a m m o d o f o r m a m servavit stigia habet aliqua ,

unde

origincm

traxit^

et s c e n a c a d h u c v e -

nullo negotio cognoscenda.

N a m plano

hic scena instructa est, actio p a r a t u r , locus d c s i g n a t u r , p e r -

30

IUNII

D.

I U V E N A L I S

sonae p r o d e u n t tnoribus a c sentcntiis v a r i n e , n e e t i t u r nodus c t dissolvitur. spinus,

Iluius fakulae

perditissimae

vitiis in fa mis ,

luxuriac

t a n q u a m p r o l o g u m agit C r i nebulo

omnihusque

opertus

sub D o m i t i a n o ex s e r v o - p o t e n s factus

iumosus in aula P r i n c i p i s tor inducitur,

scurra.

consilium suum

vclut de r e maxima et tiiili—

eillima ndliibens: nam piscis adiiiirandae magnitudiuis, bus ,

alque

P o s t liunc ipse I m p e r a -

n u p e r captus in A d r i a t i c o m a r i et I m p e r a t o r i

rliomoblatus

e r a t : i l a q u e magna quaestio a g i l u r ,

sitne is i n t e g e r , an in

frusta

de

tandem

dissectus apponendus : e a q u e sententia

vincit,

g r u m esse a p p o n e n d u m .

piscem

non

re

Consilio

dissectum ,

babito,

sed i n t e -

S i c in levissimo a r g u m e n t o et v e -

l i e i n e n t e r r i d i c u l o una insaniam t i r a n n i ,

obnoxiam

incredi-

b i l i m o d o p r o c e r u m s e r v i l u t e m , d e n i q u e u n i v e r s a m miseriani t e m p o r u m , quasi aliud agens, n o t a v i t p o e l a et e x p r e s s i t : i n t c x u i t etiam p l u r a nomina p r o c e r u m t u m singulosque

suis c u m

moribus

est sane ex satiris Iuvenalis rali da :

quanquam

aliquid severius admixtum lioc carmen

ab

animo

post

perspicuum est:

cum Horatio

baec quoque

et p a e n e

m a x i m e insignium

p r a e c l a r e descriptos. non

tragicum

Nulla

tarn iuste c o m p a -

tota comica e s t ,

sed

h a b e t nonnullis in locis

poetae indignabundo.

mortem Domitiani,

Scriptum

e versibus

esse

poslremis

neque tarnen diu post s c r i p t u m e s s e ,

tum

r e s ipsa p r o d e r e v i d e t u r , t u m recens, q u e m in eo loqui s e n tinius, s c r i p t o r i s affeetus .ex p r a e t e r i t a r u m r e r u m

memoria.

E c c e iterum Crispinus, et est mihi saepe yocandus Ad partes, monstrum nulla virtule redemtum A yiliis, aeger solaque libidine fortis: Delicias viduae tantum aspernatur adulter. Quid refert igitur, quantis iumenta fatiget

5

SATIRA

IV.

31

Porticibus, quanta nemorum vectetur in u m b r a , Iugera quol vicina foro, quas emerit aedes? Nemo malus felix, minime corruptor et idem Incestus, cum quo nuper vitlala iacebat Sanguine adhuc vivo terrain subitura sacerdos.

io

Sed nunc de factis levioribus: et tameu alter Si fecisset idem, caderet sub iudice inorimi. Nam quod turpe bonis Tilio Seioque, d.ecebat Crispinum.

Quid agas, quurn dira et foedior omni

Crimine persona est ? Mullum sex millibus e m i t ,

i5

Aequantem sane paribus sestertia libris, Ut perbibent qui eie magnis maiora Ioquuntur. Consilium laudo artitìcis, si muoere tanto Praecipuam in tabulis ceram senis abstulit orbi. Est ratio ulterior, magnae si misit amicae,

20

Quae vehitur clauso latis specularibus antro. Nil tale exspectes: emit sibi.

Multa videmus,

Quae miser et frugi non fecit Apicius.

Hoc t u ,

Succinctus patria q u o n d a m , Crispine, papyro I Hoc pretium squamae! Potuit fortasse minori» Piscator, quam piscis, emi.

a5

Provincia tanti

Yendit agros: sed niaiores Appulia vendit. Quales lune epulas ipsum glutisse putemus Induperatorem , quurn tot sestertia, partem Exiguam et modicae sumtam de margine coenae, 5o Purpureus magni ructarit scurra Palati, Iam princeps Equitum, magna qui voce solebat Vendere municipes fracta de merce silurosl Incipe, Calliope, licet et considere: non est Cantandum, res vera agitur: narrate, puellae Pierides: prosit mihi vos dixisse puellas 1

35

32

D. I U N I I

IUVEXALIS

Quum iam semianimum laceraret Flavius orbem Ultimus el calvo servirei Roma Neroni, Incidit Adriaci spatium admirabile rhombi AnledomumVeneris, quam Dorica sustinel Ancon, 40 Implevitque sinus: neque enim minor haeserat illis, Quos operit glacies Maeolica ruplaque tandem Solibus effundit torpentis ad ostia Ponti, Desidia tardos et longo frigore pingues. Destinai hoc monstrum cymbae linique magisler 45 Pontifici summo. Quis enim proponere talem Aut emere auderet, quum piena et litora multo Delatore forent? Dispersi protinus algae Inquisilores agerent cum remige nudo, Non dubitaluri fugitivum dicere piscem 5o Depastumque diu vivaria Caesaris; inde Elapsum veterem ad dominum debere reverti. Si quid Palfurio, si credimus Armillalo, Quidquid conspicuum pulcrumque est aequore loto, l{es fisci est, ubicunque natat. Donabilur ergo, 55 Ne pereat. Iam letifero cedente pruinis AuUimno, iam quartanam speranlibus aegris, Stridebat deformis hiems praedamque recentem Servabal: tarnen hic properat, velut urgeat Auster: Utque lacus suberant, ubi, quanquam diruta:, servai 60 Ignem Troianum et Vestam colit Alba minorem, Obstitit intranti miratrix turba panimper. Ut cessit, facili patuerunt cardine valvaej Esclusi spectanl admissa obsonia Patres. Itur ad Atriden. Tum Picens, Accipe, dixit, 65 Privatis maiora focis: genialis agatur Iste dies: propera stomachimi laxare saginis,

SATIRA

IV.

33

Et tua servatimi consume in sécula rhombum. Ipse capi voluit. Quid apertius? et tamen i Ili Surgebant cristae. Nihil est, quo'd credere de se 70 Non possit, quum laudatur dis aequa potestas. Sed deerat pisci patinae mensura. Vocantur Ergo in consilium proceres,, quos oderat ille5 In quorum facie miserae magnaeque sedebat Pallor amicitiae. Primus, clamante Liburno, Currite, iam sediti rapta properabat abolla Pegasus, attonitae posilus modo villicus Urbi. Anne aliud tunc praefecti? quorum optimus atque Interpres legum sanctissimus ; omnia quanquam Temporibus diris tractanda putabat inermi 80 lustitia. Venit et Crispi iucunda senectus, Cuius erant mores, qualis facundia, mite Ingenium. Maria ac terras populosque regenti Quis comes utilior, si clade et peste sub illa Saevitiam damnare et honestum afferre liceret 85 Consilium? Sed quid violentius aure tyranni, Cum quo de pluviis aut aestibus aut nimboso Vere locuturi fatum pendebat amici ? lile igitur nunquam direxit brachia contra Torrentem, nec civis erat, qui libera posset go Verba animi proferre et vitam impendere vero. Sic multas hiemes atque octogésima vidit Solslitia, his armis illa quoque tutus in aula. Proxinius eiusdem properabat Acilius aevi Cum iuvene, indigno, quem mors tam saeva maneret g5 Et Domini gladiis tara festinata: sed olim Prodigio par est cum nobilitate senectus: Unde (it,-ut malim fraterculus esse Gigantis. Voi. 1.

3

34

D. I U N I I

IUVENALIS

Profuit ergo nihil misero, q u o d cominus ursos 100

Figebat Numidas, Albana nudus arena Venator-

Quis enim iani non inlelligat arles

Patricias? Quis priscum iliucl miralur

acumen,

Brule, luum P Facile est barbato i m p o n e r e regi. Nec m e l i o r v u l l u , quamvis i g n o b i l i s , ibat Rubrius, oliensae veteris reus atque t a c e n d a e , Et tainen i m p r o b i o r satiram scribente

io5

cinaedo.

Montani q u o q u e venter adest, a b d o m i n e

tardus,

Et matulino sudans Crispinus a m o m o , Quanluni vix redolent duo f u n e r a ; saevior ilio P o m p e i u s tenui iugulos aperire susurro,

iio

E l qui \ulturibus servabat viscera Dacis Fuscus, marmorea meditatus proelia

villa,

Et cum mortifero prudens Y e i e n l o Catullo, Qui nunquam visae

flagrabat

amore p u e l l a e ,

Grande e l conspicuum nostro q u o q u e t e m p o r e m o n slrum I

115

Caecus, adulator dirusque a ponte satei I e s , Dignus Aricinos qui mendicaret ad axes Blandaque devexae iactaret basia redae. N e m o magis r h o m b u m stupuit: nam pliirima dixit In Iaevuni conversus: at illi dextra iacebat Bellua.

120

Sic pugnas Cilicis laudabal et ictus

Et pegma et pueros inde ad velaria raplos. N o u cedit V e i e n l o , sed ut fanalicus, oeslro Percussus, B e l l o n a , t u o , divinai e t , Ingens O m e n h a b e s , inquit, magni clarique triumphi : i a5 R e g e m aliquem c a p i e s , aut de temone Britanno Excidet Arviragus: peregrina est bellua: cernis Ereotas in terga sudes P

H o c defuit unum

S A T I R A IV.

35

Fabricio. patriam ul rhombì memoraret et annos. Quidnam igilu'r censes? conciditur? Absil ab ilio i5o Dedecus hoc, Monlanus ait. Testa alla p a r e t u r , Qnae tenui muro spatiosum colligat orbem. Debelur magnus patinae subitusque Prometheus. Argillam atque rotam citius properate: sed ex hoc Tempore iam, Caesar, figuli tua castra sequantur. i 3 5 Vieil digna viro sententia: noverat ille Luxuriam imperii veterem noctesque Neronis Iaui médias aliamque f a m e m , quum pulmo Falerno Arderei. Nulli maior fuit usus edendi Tempestate mea. Circeis nata forent, an 140 Lucrinuin ad saxum Rulupinove edita fundo Ostrea, callebat primo deprendere m o r s u j Et semel aspecti litus dicebat echini. Surgilur, et misso proceres exire iubentur Concilio, quos Albanam dux magnus in arcem 145 'i'raxeiat allonilos et festinare coactos, Tanquam de Callis aliquid torvisque Sicambris Dictuius, tanquam diversis partibus orbis Anxia praecipiti venisset epistola pinna. Alcjue utinam his potius nugis Iota illa dedisset i5o Tempora saevitiae, claras quibus abstulit Urbi Illustresque animas impune et vindice nullo ! Sed periit, postquam cerdonibus esse timendus Coeperat: hoc nocuit Lamiarum caede madenti.

D. IUJNII

36

IUVJENALIS

S A T I R A

Y.

SUMMARIUM. Q u a e olim,

fiorente

re p u b l i c s ,

inter p a t r o n o s et cliente®

o p t i m a fuer.it et-honestissima c o n i u n c t i o , ea , m o r i b u s c o r ruptis

ac

vetere disciplina

iam tandem

penitus

delcta,

f e r e reliqua instituta m a i o r u m , ipsa q u o q u e c o r r u p t a no et

pessumdata

situdinis

erat :

omni-

q u a r e prisci illius officii et neccs-

iam paene nullo vestigio r e l i e t o ,

turn divitum ingens insolentia c\ientium m i s e r a

tamen

remanebat

turn

pauperum

patronorum,

et a b i e c t a c o n d i t i o .

E t Iuvenalis,

scribendis t e m p o r i b u s suis p r a e c l a r u s a r t i f e x ,

hanc

in d c quidem

c o r r u p t e l a m nunc p e r s e q u i t u r satira et p a r a s i l i c a e vitae decus non m n g i s , quarn stringit.

Clicntem

igitur

coenam, quo conleiutu, vis

a c c i p i a t u r : res

pauperein

a r t e descripta exhibentur.

mis,

locupleto

et

proponit

qua contumelia

cum

I. I I . ,

e p i g r a m m a t a 60. et 82. 1. III.

vocatuin

a domino, omnia

C a r m e n est ex

descriptione

ad doccndmn a p t i s s i m u m .

stat epistola Plinii 6 .

de-

divitum superbiain f a s t u m q u e p e r -

ip 3 a in cocna a g i t u r ;

rerum

ut

paritcr item

singnlari pulcberri-

ad delectandum

Ab a r g u m c n t o simillima

acl

a ser-

simillima exsunt

Martiatis

C o m p a r a n d u s prneterea

Lu-

cianus S a t u r n a l . §. 17. et 22. T . III. p. 3 9 9 . et 4 0 4 . JSigrin. §. 22. T . I. p . 6 0 .

S i te propositi nondum pudet atque eadem est mens, Ut bona summa pates aliena vivere quadra j Si poles ilia pati, quae nec Sarmenlus iniquas Caesaris ad m e n s a s , nec vilis Galba tulisset:

SATIRA

Y.

37

Quarmis iurato meluam tibi credere testi. Ventre nihil novi frugalius.

5

Hoc tarnen ipsum

Defecisse pula, quod inani sufficit alvo: Nulla crepido vacai? nusquam pons et legetis pars Dimidia brevior? Iantine iniuria coenae ? Tarn ieiuna fames? cum possis honestius illic

io

El tremere et sordes farris mordere canini. Primo fìge l o c o , quod t u , discumbere iussus, Mercedem solidam veterum capis officiorum. Fructus amiciliae magnae cibus : impulat hunc r e x , El, quamvis rarum, tamen impulat. Ergo duos post i 5 Si libuil menses neglectum adhibere clientem, Tertia ne vacuo cessaret culcila lecto, Una simus, ait.

Votorum summa: quid ultra

Quaeris? Habet Trebius,propler quod rumperesomnum Debeai et ligulas dimiltere, sollieitus, ne

20

Tola salutatrix iam turba peregeril o r b e m , Sideribus dubiis, aut ilio t e m p o r e , quo se Frigida circumagunt pigri sarraca liootae. Qualis coena tarnen?

Vinum, quod sucida nolit

Lana pati : de conviva Corybanta videbis.

a5

Iurgia proludunt: sed mox et pocula torques Saucius et rubra dclerges vulnera mappa. Inter vos quoties liberlorumquc cohorlem Pugna n oSagunlina fervei commissa lagena: o Ipse capillalo diffusum Consule polat

3o

Calcatamque lenel bellis socialibus uvain, Cardiaco nunquam eyalhum missuius amico 5 Cras bibet Albanis aliquid de monlibus aut de Setinis, cuius palriam titillimi que seneclus Delevil mulla vcteris fuligine testae :

35

38

D. I U N I I

IUVENALIS

Quale coronati Thrasea Helvidiusque bibcbant Brutorum el Cassi nalalibus.

Ipse capaces

Heliadum crustas et inaequales beryllo Virro tenet phialas: tibi non committitur aurum; Vel, si quando datur, custos affixus ibidem,

40

Qui numeret gemmas, ungues observet aculos. Da veniam: praeclara illic laudatili' iaspis. Nam V i r r o , ut multi, gemmas ad pocula transfert A digitis, quas in vaginae fronte solebat Ponere zelotypo iuvenis praelatus larbae.

45

Tu Beneventani sutoris nomen habentem Siccabis calicem nasorum quatuor ac iam Quassatum et rupto poscentem sulfura vitro. Si stomachus domini fervei vinoque c i b o q u e , Frigidior Geticis petitur decocta pruinis:

5o

Non eadem vobis poni modo vina querebar: Vos aliam potalis aquam.

Tibi pocula cursor

Gaelulus dabit aut nigri manus ossea Maini Et cui per mediain nolis occurrere n o c t e m , Clivosae veheris dum per monumenta Latinae.

55

Flos Asiae ante ipsum, prelio maiore paratus, Quam fuit et Tulli census pugnacis et Anci, E t , ne. te l e n e a m , Romanorum omnia regum Frivola. Quod quum ila sit, tu Gaetuluin Ganyniedem Respice, quum sities.

Nescit, tot millibus emtus Go

Pauperibus miscere p u e r : sed forma, sed aelas Digna supercilio.

Quando ad te pervenit ille?

Quando vocatus adesl calidae gelidaeque minister? Quippe ^ndignatur veteri parere clienti, Quodque aliquidposcas et quod se stante recumbas.65 3Jaxima quaeque domus scrvis est piena supei'bis.

S A T I R A V.

39

Ecce, alius quanto porrexit murmure panerei Vix fractum, solidae iani mucida frusta farinae, Quae genuinum agitent, non admiltenlia morsum ! Sed tener et niveus mollique siligine factus >jo Servatur domino. Dextram cohibere nieiriento. Salva sit artoptae reverentia: fìnge tamen te Improbulum, superesl illic, qui ponere cogat. Vis tu consuetis audax conviva canistris Ireipleri panisque tui novisse colorerei? >^5 Scilicet hoc fuerat, propter quod saepe, relieta Coniuge, per monterei adversum gelidasque cucurri Esquilias, fremeret saeva quurei grandine vernus Iuppiter et multo stillaret paenula nimbo 1 Aspice, quam longo distendat pectore lancem, 8o Quae fertur domino, squilla, et quibus undique septa Asparagis, qua despicial convivia cauda, Quum venit excelsi manibus sublata ministri. Sed tibi dimidio conslriclus cammarus ovo Ponitur exigua, feralis coena, palella. 85 Ipse Venafrano piscerei perfundit: at h i e , qui Pallidus alfertur misero tibi caulis, olebit Laternam: illud enim vestiis datur alveolis, quod Canna Micipsarum prora subvexit acuta j Propter quod Homae cum bocchare nemolavalur, go Quod tutus etiam facit a serpentibus Afros. Mullus erit domini, quem misit Corsica vel quem Tauronienitanae rupes, (piando oinree peracluin est Et iam defecit nostrum m a r e , duin gula saevit,Iletibus assiduis penilus scrutante macello y5 Proxima, nec patitur Tyrrhenuin crescere piscein. Iiistruit ergo fucilili provincia: simulili- illiuc

D. I U N 1 I

40

IUVENALIS

Quod captalor emat Laenas, Aurelia vendal. Virroni muraena datur, quae maxima venit Gurgite de Siculo: n a m , d u m s e continet Ausler, 100 Dum sedet et siccat madidas in carcere pennas, Conlemnunt mediam temeraria lina Charybdim. Vos anguilla manet longae cognata colubrae Aut glacie aspersus maculis Tiberinus et ipse Yernula riparum, pinguis torrente cloaca,

io5

Et solitus mediae cryptam penetrare Suburae. Ipsi pauca velirn, facilem si praebeat aurem. Nemo petit j modicis quae mittebantur amicis A Seiieca, quae Piso bonus, quae Colla solebat Lafgiri: namque et lilulis el fascibus olim

i 10

Maior habebatur donandi gloria : solum Poscimus, ut coenes civililer.

Hoc face el eslo,

Eslo, ut nunc multi, dives l i b i , pauper amicis. Anseris ante ipsum magni iecur, anseribus par Altilis et flavi dignus ferro Meleagri

115

Fumai aper: post hunc tradenlur lubera, si yer Tunc erit el facient optala tonilrua coenas Maiores.

Tibi habe frumentum, Allidius inquit,

O L i b y e : disiunge boves, dum lubera mittas. Structorem interea, ne qua indignatio desit,

120

Saltanlem spectas et chironomunta volanti Cullello, donee peragat diclala magistri Omnia.

Nec minimo sane discrimine refert,

Quo geslu lepores et quo gallina secetur. Duceris pianta, velut iclus ab Hercule Cacus,

1 a5

Et ponere foris, si quid lentaveris unquam Hiscere, tanquam habeas tria nomina. Quando propinat \irro

tibi sumitque tuis contacta labellis

SATIRA

V.

41

Pocitla ? quis vestrun» lemerarius usque a d e o , quis Perdilus, ut dieat regi, b i b e ? Plurima sunt, quae i 5 o Non audent homines peitusa dicere laena. Quadringeiita libi si quis deus aut similis dis Et melior falis donarel lxomuncio ; quantus Ex nihilo fieres, qiianlus Virronis amicus! Da Trebio ! pone ad Trebium I Vis, fraler, ab isti» 135 Ilibus? O n u m m i , vobis liunc praestal h o n o r e m , Vos estis fratres.

Dominus tamen et domini rex

Si vis tu fieri, nullus libi parvulus aula Luserit Aeneas, nec filia dulcior i l i o : Iucundum et caium slerilis facil uxor amicum.

140

Sed tua nunc Migale pariat licet et ]>ueros tres In gremittm palris fundal simul : ipse loquaci Gaudebil nido ; virideui thoraca iubebit Alferri minimasque nuces assemque rogatum, Ad mensam quoties parasitus venerit infans.

145

Vilibus ancipites fungi ponentur amicis, Boletus domino; sed quales Claudius edit Ante ilium uxoris, post quem nil aniplius edit. Virro sibi et reliquis Virronibus illa iubebit Poma dari, quorum solo pascaris o d o r e :

i5o

Qualia perpetuus Phaeacum aulumnus h a b e b a t , Credere quae possis surrepta sororibus Afris: Tu scabie frueris mali, quod in aggere rodit, Qui tegitur parma et galea metuensque flagelli Discit ab hirsuta iaculum torquere capella.

155

Forsitan impensae Virronem parcere credas. Hoc agit, ut doleas: nam quae c o m o e d i a , mimus Quis melior plorante gula?

Ergo omnia

Si nescis, ut per lacrimas effundere bilem

fìunt,

42

D. I U N I I

IUVENALIS

SATIRA

V.

Cogaris pressoque diu stridere molari.

160

Tu tibi liber homo et regis conviva videris: Captum te nidore suae putat ille culinae : Nec male conieclat. Quis enim tam nudus, ut ilium Bis ferat, Etruscum puero si conligil aurum Vel nodus tantum et signum de paupere loro? i65 Spes bene coenandi vos decipit. Ecce, dabit iam Semesum leporem alque aliquid de clunibus apri: Ad nos iam veniet minor altilis. Inde paralo Intactoque omnes el strido pane tacetis. Ille sapit, qui te sic ulitur. Omnia ferre 170 Si poles, et debes. Pulsandum vertice raso Praebebis quandoque caput, nec dura limebis Flagra pati, his epulis et tali dignus amico.

D. l U m i

IUVENALIS

S A T I R A R U M LIBER

SECUNDUS.

S A T I R A

VI.

SUMMARIUM. H a e c esi ilia ner/niorem da t ,

divina

scxum,

Iuvcnnlis advcrsus

satira

in Spartitili, p. 12. l i . ,

exactissimam

setjuioreni

et

quihus verbis ipsain Salmasius commen-

Bartliius

eamque loi/ge

doctissimam

dicit , Advers. LY7, 3. ,

aliis egrcgiis et amplissimi luudibus ornare solcnt. nullum est liuiusmodi ,

et

rursus alii Ac sane

non solum Iuvenulis cetcrorumque,

qui e Romani? salirae scriptorihus reliqui s u n t , sed in universo lioe litterarum genere carmen,

quod

liuic nostro vi

vere satirica anteponi, aut maxima rerum, quamvis in simplici argumento, possit.

variefate et

Continet nuleni,

nium et mores

prope abundantia comparal i

veltit in tabella , femmarum inge-

expressa ad Postumum

quendam,

uxorem

ducturum : quein ut stullo Consilio absterreat., colligit poeta et proponit omnia, quihus iplusque bibondis Fonlibus Aonidum. Neque enim cantare sub antro Pierio thyrsumve potest conlingerc moesla

Go

Paupertas atque aeris inops, quo nocle dieque Corpus egei: satur e s t , quum dicit Horalius, E u o e ! Quis locus ingenio, nisi quum se carmine solo Vexant et dominis Cirrhae Nysaeque feruntur Pectora vestra, duas non admittenlia curas ?

65

Magnae mentis opus nec de lodice paranda Altonitae, currus et equos faciesque deorum Aspicere et qualis Rutulum confundal Erinnys. Nam si Virgilio puer et tolerabile deesset Hospilium, caderent omnes a crinibus hydri ;

70

Surda nihil gemerei grave buccina. Poscimus, ut sii Non minor antiquo Rubrenus Lappa cothurno , Cuius et alveolos et laenam pigneral Atreus.

SATIRA

VII.

71

Non liabel infelix N u m i t o r , q u o d mittat a m i c o : Quintillae q u o d d o n e l , habet 3 nec defuil illi, •jü Uiide cmerel multa pascendum carne l e o n e m Iam d o m i t u m : constat leviori bellua sunilu N i m i r u m , et capiunt [)lus intestina poelae. Contentus fama iaceat Lucanus in hortis Marmoreis : at Serrano tenuique Saleio 80 Gloria quantalibel Curritur ad \ o c e m Tliebaidos, laetam P r o m i s i l q u e diem. Aificit ille animòs

quid e r i t , si gloria t a n t u m est? iucundam et carmen amicae fecit q u u m Statius Urbem Tanta dulcedine caplos 85 tantaque libidine vulgi

A u d i t u r : sed , q u u m fregit subsellia v e r s u , Esurit, inlaclam Paridi nisi yendat Agauen. Ille et militiae multis largitili' h o n o r e m , Semestri vatuin digilos circumligat auro. Q u o d n o n d a n t proceres, dabit histrio : tu Camerinos Et Bareas, tu nobilium magna atria curas ? 9° Praefeclos Pelopea facit, Philomela tribuno.*. Haud t a m e n invideas vati, q u e m pulpita pascunt. Qiiis tibi Maecenas? quis nunc eril aut Proculeius Aut Fabius? quis Colla iteruni ? quis Lentulus alter? y5 T u n c par ingenio prelium ; tunc utile multis Pallere el vinum lolo nescire Decembri. Vester p o r r o labor fecundior, historiarum Scriptores? petit hic plus lemporis alque olei plus: Namque oblita m o d i millesima pagina surgit 100 O m n i b u s el multa crescit damnosa papyro. Sic ingens rerum numerus iubet a l q u e o p e r u m lex. Q u a e lamen inde seges? lerrae quis fruclus a p e i t a e ? Quis dabil hislorico, quanluiii d a r e i acla legenti?

D. IUJN1I

IUVENALIS

Sed genus ignavum, quod lecto gaudel et u m b r a ! io5 Die igilur, quid causidicis civilia praestent Officia et magno comiles in fasce libelli? Ipsi magna s o n a n t , sed t u n c , quum creditor audit, Praecipue, vel si tetigit latus acrior ilio, Qui venil ad dubium grandi cuin codice nomen. 110 Tunc immensa cavi spirant mendacia folles Conspuiturque sinus. Veram deprendere messem Si libel: hinc centum patrimonia causidicorum, Parte alia solum russali pone Lacernae. Consedere Duces: surgis tu pallidus Aiax ii5 Dicturus dubia pro liberiate, bubulco ludice. Rumpe miser tensum iecur, ul tibi lasso Figanlur virides, scalarum gloria, pahnac. Q u a d vocis pretium? siccus pelasunculus et vas Pelamydum, aul veteres, Afrorum epimenia, bulbi, i a o Aul vinum Tiberi devectum, quinque lagenae, Si qualer egisti. Si contigit aureus unus, Inde cadunt partes, ex foedere, pragmalicorum. Aeinilio dabitur, quantum pelei, el melius nos, Egimus: huius eiiim slat currus aeneus, alti 12ÌS Quadriiuges in vestibulis, atque ipse feroci Bellatore sedeus curvatum haslile minatur Eminus et statua medilalur proelia lusea. Sic Pedo conturbai, Malho deficit5 exitus hie est TongilLi, magno cum rhinocerote lavari i3o Qui solet el vexat lutulenta balnea turba Perque forum iuvenes longo premil assere Medos, Emturus pueros, argentimi, m u r r i n a , villas: Spondei enim Tyrio stlataria purpura filo. Et tainen est illis hoc utile: purpura vendit 135

SATIRA

7a

VII.

Causidicum, vendimi amethystina: convenit illis Et slrepilu et facie maioris vivere census. S e d finem impensae non servat prodiga Roma. Fidimus eloquio ? Ciceroni nemo ducenlos Nunc dederit nummos, uisi fulserit annulus ingens, i/^o Respicit liaec p r i m u m , qui litigai, an libi servi O c t o , decern c o m i t e s , an post te sella, togati Ante pedes.

Ideo conducla Paullus agebal

Sardonyche, atque ideo pluris, quam Cossus agebal, Quam Rasilus.

Rara in tenui facundia panno.

i/j5

Quando licet Basilo flenlem producere matrem^ Quis bene dicenlem Basilum ferat?

Accipiat te

Gallia vel potius nutricula causidicorum Africa, si placuit mercedem imponere linguae. Declamare doces?

O ferrea pectora V e l t i ,

i5o

Quum perimit saevos classis numerosa tyrannos! Nam quaccunque sedens modo legerat, haec eadem slans Perferet atque eadem cantabit versibus isdem. Occidil miseros crambe repetita magistros. Quis color et quod sit causae genus atque ubi summa Quaestio, quae veniant diversa parte sagillae, Nosse velint o m n e s , mercedem solvere nemo. Mercedem appellas? quid enim scio? Culpa docentis Scilicet arguitur, quod laeva in parte mamillae Nil salit Arcadio iuveni, cuius mihi sexta

160

Quaque die miserimi dirus caput Hannibal i m p l e l j Quidquid id est, de quo deliberat, an petat Urbem A Cannis, an post nimbos et fulmina cautus Circumagat madidas a tempestate cohortes. Quantum vis stipulare, elprotinus accipe quod do, i 6 5

74

D. I U N I I

IUVENALIS

Ut loties illuni paler audiat. Haec alii sex Vel plures uno conclamant ore Sophislae El veras agilanl lites, raptore relicto ; Fusa venena silent, nialus ingralusque marilus. El quae iam veleres sanant mortaria caecos. 170 Ergo sibi dabit ipse rudenti, si nostra movebunt Consilia, et \itae diversum iter ingredietur , Ad pugnanti qui rlielorica descendit ab Umbra, Suimnula ne pereal, qua vilis tessera \enil Frumenti: quippe haec merces laulissima. Tenta, 175 Chiysogonus quanti doceat, Tel Pollio quanti Lautorum pueros, artem scindens Theodori. Balnea sexcentis et pluris porticus, in qua Gestelur dominus, quoties pluit. Anne serenum Exspectet spargatque luto iumenta recenti ? 180 Hie polius: namque hie mundae nitet- ungula mulae. Parle alia longis Nuniidarum filila coluninis Surgal et algenlem rapiat coenatio solem. Quanticunque d o m u s , veniet qui fercula docte Componal; veniet qui pigmentaria condat. i85 Hos inter suuitus sesterlia Quintiliano, Ut mullum, duo sufficient: res nulla minoris Constabil p a t r i , quam filius. Unde igilur lot Quintiliaiius habet saltus? Exempla novorum Falorum transi. Felix et pulcher et a c e r j 190 Felix et sapiens el nobilis el generosus, Apposilam nigrae luuam sublexit alulae; Felix orator quoque maximus et iaculator: Et si perfrixit, caulat bene. Dislat enim , quae Sidera le excipiant modo primos incipienleni iy5 Edere vagilus et adirne a malte rubentem.

S A T I R A VII.

75

Si Fortuna volet, fies de rhelorc Consul: Si voiel haec eadeni, fies de Constile rhelor. Venlidius quid enim? quid Tullius ? anue aliud, quam Sidus et occulti miranda potentia fati? 200 Servis regna dabunt, captivis fata Iriumphos. Felix ille lanieri corvo quoque rarior albo. Poenituit mullos vanae sterilisque cathedrae, Sicul Thrasymachi probat exitus alque Secundi Carinatis: et liunc inopem vidistis, Athenae, 2o5 MI praeter gelidas ausae conferre cicutas. Di, maiorum umbris lenuem et sine pontiere terram Spiranlesque crocos et in urna perpeluum v e r , Qui praeceptorem sancii voluere parentis Esse loco! Metuens virgae iam grandis Achilles a i o Cantabat patriis in monlibus: et cui non lune Eliceret risum cilharoedi cauda magistri? Seti Htifurn atque alios caedit sua quemque iuventus, R u f u m , qui lolies Ciceronem Allobroga dixit. Quis gfemio Enceladi doclique Palaemonis afleii 2 1 5 Quantum grammaticus meruit labor ? et tarnen ex hoc Quodcunque est (minus est autém, quam rheloris aera) Discipuli cuslos praemordet Acoenonetus E t , qui dispensat, frangit sibi. Cede, Palaemon, Et patere inde aliquitl decrescere, non aliter, quam 2 2 a lnslitor hibernae tegelis niveique cadurci j Dtunmotlo n o n p e r e a l , mediae quod noctis ab hora Sedisli, qua nemo faber, qua nemo sederei, Qui docel obliquo lanam deducere ferro; Dummodo non pereat totidem olfecisse lucernas, 225 Quot slabant pueri, quiun tolus decolor esset Flaccus et haereret nigro l'uligo Maroni.

D. I U K I I

IU V E N A L I S

Rara tamcn m e r c e s , quae cognilione tribuni Non egeat.

Sed vos saevas imponite leges,

Ut praeceptori verborum regula constet,

a3o

Ul legat historias, auclores noverit omnes, Tanquam ungues digitosque suos: ut forte rogalus, Duin petit aut theraias aut Phoebi balnea, dicat Nulriceni Anchisae, nomen patriamque novercae Arcliemori; dicat, quot Acesles vixerit annos,

235

Quot Siculus Phrvgibus vini donaveril urnas. Exigite, ut mores leneros ceu pollice ducal, Ut si quis cera vultum facit; exigite, ut sit El pater ipsius coelus, ne turpia ludanl, Ne faciant vicibus.

Non est leve lol puerorum

24°

Observare manus oculosque in fine trenieules. Haec, inquit, cures e t , quuni se verlerit annus, Accipe, victori populus quod postulai, auruiii.

S A T I R A

VIII.

S U M M A R 1UM. N o b i i issima liacc de nobilitate satira

ulruni

matcriain

beat ex p b i l o s o p h o r u m disputalionibus vel r b e t o r u m libero delectu petitam , bus oblatam , utrisque

simul

an ab ipsa vita potius a c

quacri potest : fonlibus.

diyna esset nobilita* , Graecis coeptum e r a t ,

ha-

scliolis

tempori-

sed liabet haustam omnino ex

Nam

quae

vera

suoque

nomine

ante Iuvenalem iam pridem inquiri a suntque

5 Q u i d salius? Morlem sic q u i s q u a m e x h o r r u i t , ut sit Zelolypus T b y m e l e s , stupidi collega

Corinlhi?

Res haud mira l a m e n , c i l h a r o e d o P r i n c i p e , Nobilis.

Haec ultra q u i d e r i t , nisi ludus?

mimus E t illud

Dedecus Urbis h a b e s : nec mirmillonis in armis, 2 0 0 Nec clvpeo Gracchimi pugnantem aut falce supina., ( O a n m a l enim tales h a b i t u s ; et damnat et o d i t ) Nec galea facieni a b s c o n d i t ; movet ecce tridentem , Postquani librala pendentia retia destra Nequidquam effudit, nudum ad spcetacula vultum 2 o 5 Erigil et tota fugit agnoscendus arena. Credamus t u n i c a e , de faucibus aurea quum se P o r r i g a t et longo iactetur spira galero. Ergo iguoiiiiniani graviorem pertulit omni Vulnero curii Gracciio iussus pugnare seculor.

210

L i b e r a si deulur populo suffragia, quis tam P e r d i t u s , ut dubitet S e n e c a n i praeferre IVeronij Cuius supplicio non debuit una paral i S i n i i a , nec serpcns u n u s , nec cu: us unusp P a r Agamemnonidae c r i m e n ; sed causa t'acit r e m Dissimilem.

2i5

Q u i p p e ille deis aucLoribus ullor

Patris erat caesi inedia in ter poetila: sed n e c Elcctrae iugulo se poljuit auL Spartani Sanguine coniugii j nullis aconila

propinquis

Miscuil, in scena nunquain cantavit O r e s t e s , T r o i c a non scripsil. Q u i d e n i m Verginius armis

220

8G

D. l U N l I

IUVENALIS

Debuit ulcisci magis

At q u e d o l o , primos quum ianua colligit ignes: Confer et h o s , veteris qui tollunt grandia templi P o c u l a adorandae robiginis et populorum D o n a vel antiquo posilas a lege coronas. Haec ibi si non sunt, m i n o r cxstat sacrilegus, qui i 5 o R a d a t inaurali femur Herculis et faeiem ipsam Neptuni 5 qui b r a c t e o l a m de Castore ducat. An dubitet solilus toluin eonflare T o n a n t e m ? Confer et artifices m c r e a t o r e m q u e veneni E t deducendum corio bovis in m a r e , cum quo 155 Claudilur adversis innoxia simia fatis. I l a e c quota pars s c e l e r u m , quae custos Gallicus Urbis Usque a L u c i f e r o , d o n e c lux o c c i d a t , a u d i t ? Humani generis m o r e s tibi nosse volenti Sufficit una domus.

P a u c o s consume d i e s , et

jfio

Dicere te m i s e r u m , p o s l q u a m illinc v e n e r i s , aude. Quis tumidum gutlur miralur in Alpibus? aut quis In Meroe crasso m a i o r e m infante mamillam P Caerula quis stupuit Germani l u m i n a , ilavam Caesariein et madido t o r q u e n t e m cornua c i r r o ?

iG5

Nempe q u o d h a e c ill is natura est omnibus una. Ad subitas T h r a c u m volucres n u b e m q u e s o n o r a m Pygmaeus parvis currit bellalor in a r m i s : iWox impar liosti raptusque per aera curvis Unguibus a saeva fertur grue.

Si videas h o c

i o

Gentibus in n o s t r i s , risu q u a t i a r e : sed i l l i c , Q u a n q u a m eadem assidue

spectentur p r o e l i a , ridet

N e m o , ubi tota c o h o r s p e d c n o n est altior uno.

128

D. I U N I I

IUV ENAL IS

Nullane periuri capilis fraudisque uefandae Poena erit? Abreplum crede hunc graviore ealena 17Ü Protinus et nostro (quid plus velil irai') necari Arbitrio: manet illa tarnen i a c l u r a , nee unquam Depositum tibi sospes erit: sed corpore Irunco Invidiosa dabit minimus solatia sanguis : At vindicta bonum vita iucundius ipsa.

180

Nempe h o c indocti, quorum praecordia nullis Interdum ant levibus videas

flagrantia

causis.

Quantulacunque adeo est occasio, sufficit irae: Chrysippus non dicet idem nec mite Tlialelis Ingenium dulcique sénex vicinus H y m e l l o ,

i85

Qui partem acceptae saeva inter vincla ciculae Accusatori nollet dare.

Plurima felix

Paullatim vitia atque errores exuit omnes , P r i m a docet rectum Sapienlia: quippe minuti S e m p e r et infirmi est animi exiguique voluptas i q o Ultio.

Continuo sic collige, quod vindicta

Nemo magis gaudet, quam femina. Cur tarnen hos tu Evasisse putes, quos diri conscia facti Mens habet attonitos et surdo verbere caedit Occultum, quatienle animo tortore flagellum ? Poena autem vehemens ac multo saevior i l l i s , Quas et Caedicius gravis invenit aut Rhadamanthus, Nocte dieque suum gestare in pectore testem. Spartano cuidam respondit Pythia vales : • Haud impunitum quondam f o r e , quod dubilaret 200 Depositum retinere et fraudem iure tueri Iurando: qiiaerebat e n i m , quae numinis esset Mens et an hoc illi facinus suaderel Apollo? Reddidit ergo, metu, n o n m o r i b u s j et lamen omnem

S A T I R A XIII.

129

Vocem adyli dignam tempio veramque probavil ao5 Exstinctus tota pariler cum prole tlomoque Et, quamvis longa deductis gente, propinquis. Has palitur poenas peccandi sola voluntas. Nam seelus intra se taciturn qui cogitai ullum, Facti crimen habet. Cedo, si conata peregit? 210 Perpetua anxietas nec mensae tempore cessat, Faucibus, ut morbo, siccis inlerque molares Difficili crescente cibo: sed vina misellus Exspuit; Albani veteris pretiosa senectus Displicet; ostendas melius, densissima ruga 2i5 Cogitur in frontem, velut acri ducta Falerno. Nocte brevém si forte indulsit cura soporem Et toto versata toro iam membra quiescunt: Continuo templum et violati numinis aras Et, quod praecipuis menlem sudoribus urget, 220 Te videt in somnis; tua sacra et maror imago Humana turbai pavidum cogitque fateri. Hi sunt, qui trepidant et ad omnia fulgura pallent, Quum tonai, exanimes primo quoque munnure coeli; Non quasi fortuitus, nec ventorum rabie, sed 225 Iralus cadat in terras et iudicet ignis. Illa nihil nocuit, cura graviore timetur I'roxima tempestas, velut hoc dilata sereno. Praeterea, lateris vigili cum febre dolorem Si coepere pati, missum ad sua corpora morbum 23o Infesto credunt a mimine5 saxa deorum Haec et tela putant. Pecudem spondere sacello Balantem et Laribus cristam promittere galli Non audenl: quid enim sperare nocenlibus aegris Concessum ? vel quae non dignior hoslia vita? 235 Val.

l.

9

130

D.

T U M I

I U V K N A L I S

Mobilis el varia est ferme natura malorum. Q u u m scelus admiltunt, superest conslantia: q u i d fas A t q u e n e f a s , tandem incipiunl sentire péractis Criminibus.

T a m e n ad mores natura recurrit

D a m n a t o s , fixa et mutari nescia. Peccandi

finem

N a m quia

posuil sibiP q u a n d o

240

recepit

Eiectum semel attrita de fronte r u b o r e m P Quisnam hominum est,

q u e m tu contentimi videris uno

Flagitio?

Dabit in laqueum vestigia noster

P e r f i d u s et nigri patietur carceris u n c u m

245

A u t maris Aegaei r u p e m scopulosque fréquentes Exsulibus magnis.

P o e n a gaudebis

amara

N o m i n i s invisi t a n d e m q u e falebere l a e t u s , N e c surdum, nec Tiresiam q u e n q u a m esse deorum.

S

A

T

I

R

A

X I V .

SUMMARIUM. Sententiam

c o m m u n e i n b o c c a r m i n o p o e t a a c c o m m o d a t e ad

sua t é m p o r a e x s e q u i t u r ; mesticis

docet mores

c o r r u m p i mux ¡me

Exlremi, longae dira obsidiouis egestas. Huius enim , quod nunc agitur, miserabile debet Exempluin esse cibi : sicul modo dieta mihi gens Post ornnes h e r b a s , post cuncta a m m a l i a , quidquid Cogebat vacui ventris furor, hostibus ipsis

100

Pallorem ac maciem el tenues miserantibus artus, Membra aliena fame lacerabanl, esse parati E l sua. Quisnam hominum veniam dare, quisve d e o m m Viribus abnvieril dira atque immania passis, Et quibus illoruin poteranl ignoscere manes,

io5

SATIRA

XV.

Quorum corporibus vescebantur?

147 Melius nos

Zenonis praecepta m o n e n l : n e c e n i m omnia, quaedam Pro vita facienda putat.

Sed Cantaber unde

Stoicus, antiqui praesertim aetate Älelelli? Nunc lotus Graias nostrasque habet orbis Athenas. 1 i o Gallia causidicos docuit facunda Brilannos: De eonducendo loquitur iam rhetore Thüle. Nobilis ille lamen populus, quem diximus, et par Virtute atque fide, sed maior clade , Saguntus Tale quid excusat.

Maeotide saevior ara

ii5

Aegyptus: quippe illa nefandi Taurica sacri Inventrix homines (ut i a m , quae carmina tradunt, Digna iide credas) tantum i m m o l a i , ulterius nil Ant gravius cullro timet hoslia.

Qviis modo casus

Impulit hos ? quae tanta fames infestaque vallo

120

Arma coegerunl tam detestabile monstrum Audere?

Anne aliam, terra Memphitide sicca,

Invidiam facerent nolenti surgere Nilo ? Qua nec terribiles C i m b r i , nec Britones unquam, Sauromataeque truces aut immanes Agalhyrsi,

ia5

Hac saevit rabie imbelle et inutile vulgus , Parvula ficlilibus solitum dare vela phaselis Et brevibus piclae remis incumbere testae. Nec poenam sceleri invenies, *iiec digna parabis Supplicia his populis, in quorum mente pares sunt. 15o Et similes ira atque fames.

Mollissima corda

Humano generi dare se natura faletur, Quae lacrimas dedit: haec nostri pars optima sensus. Plorare ergo iubet casum lugenlis amici Squaloremque r e i , pupillum ad iura vocantem CircLimscriptorem, cuius mananlia fletu

155

148

n. I U M I

IUVENAL1S

Ora puellares facilini incerta capilli. Naturae imperio gemimus, quum funus adultae Virginis occurrit Tel terra clauditur infans Et minor igne rogi. Quis enim bonus et face dignus 140 Arcana, qualem Cereris vull esse sacerdos , lilla aliena sibi credat mala?

Separai hoc nos

A grege mutorum , alque ideo venerabile soli Sorliti ingenium divinorumque capaces Atque exeicendis capiendisque artibus apti

1 ¿0

Sensum a coelesli deniissum traxinms arce, Cuius cgenl prona - el lerrani spectantia.

Mundi

Principio indulsit coniniunis conditor illis Tantum animas, nobis animum quoque, iriutuus ut nos Affectus pelere auxilium et praeslare iuberet,

i5o

Dispersos traliere in populum , migrare vetusto De nemore el proavis habitatas linquere silvasj Aedificaie domos, Laribus cojiiungere nostris Teclum aliud, tulos vicino limine somnos Ut collata daret iiduciaj prolegere armis

i55

Lapsuin aul ingenti nutanlem vulnere civem, Communi dare sigila tuba, defendier isdem Turribus alque una portarum clave teneri. Sed iam serpenlum maior concordia: parcit Cognatis maculis similis fera.

Quando leoni

1G0

Fortior eripuit vitam leo? quo nemore unquam Exspiravil aper maioris dentibus apri ? Indica tigris agii rabida cimi tigride pacem Perpetuam; saevis inter se convenit ursis. Ast homi ni ferrum letale incude nefanda

iG5

Produxisse parum e s l j quum raslra et sarcula lautuin Assueti coquere et marris ac vomere lassi

S A T I R A XVI.

149

Nfiscirint primi gladios exlendere fahri. Aspicirnus populos, quorum non sufficit irae Occidisse aliquem; sed pectora, brachia, vullum 170 Crediderint genus ess« cibi. Q u i d diceret ergo, Vel quo non fugeret, si nunc haec monstra videret Pythagoras, cunctis animalibus abslinuit qui Tanquam homine et ventri induisit non omne legume u ?

S A T I R A

XVI.

S U RIMARIUM. U l t i m a linee satira p r a c m i a et c o m m o d a

militiae

enumerai

et, q u a n t u m tune leinporis t o g a t o a n t e p o n a t u r miles, d e m o n strat.

Seil totum curuieu Iuvenale

est; q u a

de

i n d i g u u m utque spuri uni

r e pluru in c o m m e n t a r i o Iiuius s a t i r a c

dispu-

tantur.

Q u i s numerare queat felicis p r a e m i a , Galle, Militiae? Q u o d si subeuntur prospera eastra, Me pavidum excipiat tironem porta secundo Sidere. Plus etenim fati valet hora benigni, Q u a m si iios Veneris commendet epistola Marti 5 El Samia genilrix quae delectalur arena. Coinmoda tractenius primuni communia: quorum Haud minimum illud erit, ne le pulsar« togalus Audeatj immo etsi pulsetur, dissimulet, nee

150

D. I U N I I

I U V EN A L IS

Audeat excussos Praetori ostendere denies

10

Et nigram in facie lumidis Livoribus oiTam Atque oculum, medico nil promiltente, reliclum. Bardaicus iudex datur haec punire volenti Calceus et grandes magna ad subsellia surae, Legibus antiquis castrorum et more Camilii

i5

Servato, miles ne vallum litigel extra Et procul a signis.

Iustissima Centurionum

Cognitio est igitur de milite; nec mihi deerit Ullio, si iustae defertur causa querelae. Tota cohors tarnen est inimica, omnesque manipli 2 0 Consensu magno efliciunt, curabilis ut sit Vindicta gravior, quam iniuria.

Dignum erit ergo

Declamatoris mulino corde Vagelli, Quum duo crura habeas,

offendere tot caligas, tot

Millia clavorum. Quis tam procul absit ab Urbe

a5

Praeterea ? quis tam Pylades, molem aggeris ultra Ut veniat?

Lacrimae siccentur protinus, et se

Excusaluros non sollicilemus amicos , Da testem , iudex quum dixerit.

Audeat ille,

Nescio quis, pugnos qui vidit, dicere, Vidi É*

3O

Et credam dignum barba dignumque capillis Maiorum.

Cilius falsum producere testem

Contra paganum possis, quam vera loquentem Contra forlunam armati coutraque pudorem. Praemia nunc alia atque alia eniolunientanolemus35 Sacramenlorum. Convallem iuris aviti Improbus aul canipuin mihi si vicinus ademil Et sacrum effodil medio de limite saxuiii, Q u o d mea cum palulo coluit puis anuua l i b o ; Debitor aul sumtos pergit non redder« numnios, 40

S A T I R A XVI.

151

Vana supervacui dicens chirographa ligni: Exspectandus c r i t , -cjiti lites inchoet, annus Tolius populi: seel tunc quoque mille ferenda Taedia, mille morae; tolies subsellia tantum Sternunturj tum facundo ponente lacernas ^S Caedicio et Fusco iam micturiente, parali Digredimur: lentaque fori pugnarli us arena. Ast illis, quos arma tegunt et balteus a m b i t , Quod placitum est ipsis, pracstatur tempus agendi, Nec res atteritur longo sufïïamine litis. 5o Solis praeterea testandi militibus ius Vivo patre dalur: n a m , quae sunt parla labore Militiae, placuil non esse in corpore census, Omne tenet cuius, regimen pater. Ergo Coranum Signorum comitem castrorumque aera merenlem, 55 Quamvis iam tremulus, capiat pater. Hunc labor aequus Provehit et pulcro reddit sua dona labori. Ipsius certe ducis hoc, referre videlur, Ut, qui fortis erit, sit felicissimus idem, Ul laeli phaleris onincs et torquibus omnes. Go

SCHOLIA

VETERA

IN

U V E N A L E

D. I U N I I V

IUVENALIS I

T

A

.

l u n i u s luvenalis, libertini locupletis, incertum , filius an alumnus, ad mediani fere aetatem declama vi t , animi magis caussa, quam quod scholae se aut foro p r a e p a r a r e t . Delude paucorum versuuin satyra non absurde composita in P a r i detn p a u t o m i m u m , poetamque Clamili Neronis, eius seinesliibus rnilitiolis t innen lein, genus scripturae industriose excoluit. E t tarnen bene diu ne modico quidem auditorio quicquam committere est ausus. Mox magna frequentia m a . gnoque successu bis ac ter auditus est , ut ea quoque, quae prima f e c e r a t , inf'erciret novis scriplis : Quod non dant proccres, dabit Idstrio. Tu Camerino!!, Et tìareas, tu nobilium magna atria curas. Prae/'ectos Pelopea facit, Philomela tribunos. E r a t t u m in deliciis aulae liistrio ; multique fuutoruin eius quotidie provehebantur. Venit ergo Iuvenalis in suspicionein, quasi tempora figurate notasset : ac stalim, p e r h o n o rem militiae, quanquam octogrnarius, Urbe suinrnolus, missusque ad praefucturani coliorlis, in extrema Aegvpti parte leiulentis. Id supplici! genus placuit, ul levi atque ioculari delicto p a r esset. Verum intra brevissimum tempus angore et taedio pcriit.

SCHOLIA

VETERA.

S A T I R A CUR

1. Semper

ego:

SAT l RAS

S

C

I. R I B A T.

luvenalem aliqui Galium

propter

poris magnitudinero, aliqui Aquinatem dicunt.

Ea

cor-

tempora

Domitiani tyranni, quibus etiam ipse vixit, co quod in aula ipsius plus bistriones , quam

bonne vitae homines posscnl,

graviter carpsit. Hos nutem libros in exilium missus acl vilatem ultimam Aegvpti, Oasin, psit.

ci-

ab ipso Domitiano , seri-

Ideo autem in exilium missus est, quia dixit versimi ')

ilium : Quod

non derni proceres

hoc inducit, quasi carptum

, dabit

Nunc autem

hislrio.

se per figuras a miseris poetis,

qui nil novum , sed omnibus notas fabcllas recilarent, (licit magis ideo satyrarn se scribere, temporis demonstrando 2. Theseide

ut possit

notare.

Cordi-.

Cordus Iiic poeta fuit vitiosus,

tragoediam Tbesei scripsit ; de quo Virgilius 2 ) dixit : aelernumque

sedebit

3. ille logatas:

et

mores illius

Infelix

qui sedei

Theseus.

togatae sunt coinoediae Latinae,

paltia-

tae G r a e c a e , quales Afranius fecit. 5.

TelepTms :

tus est.* nati

fi li us Eraclis

summi plena

et Auges , a

iam margine-,

cerva

nutri-

notandurn

margi-

feminino genere dici, cum Ovidius 3 ) masculino dixerit. 6. Orestes:

Aegisthus, Tbyestis fifius, dum Clitemnestrain

uxorem Agamemnonfs adulteraret, communicato

cum

bello maritum percussit,

Met. I, i3."

venieutem

e

Troiano

quam postea iilius dicitur

i) versum: Sat. VII, 90. •j) firgilius: Aen. VI, 617. 3) Ovidius:

itla amoris illius causa,

eodern Consilio ,

ocei-

SATIRA

I.

clisso. Ores tes , iìlius Agnmemnonis adulleram punicns matrem. *

157 et Clitemnestrae ,

qui

7. f/iiam mihi ¿liens Murtis : lucum Marlis dixit, qui Romae est in A p p i a , in quo solcbant recitare poelae; aut illum, qui aj)iul Colclios e s t , in quo fuit pellis a u r e a ; aut in quo Ilia peperit. P. Vulcani vaili: prò follibus posuit. 10. Aeacus-. Aeaeus, Minos et lUiadamantus. Ili très »pud inferos fratres fuerunt. * 12. Frontonis platani-, in Iloratiana domo, in qua p o e tae recitabant. 20. ineigmts eq. j4ur. jl. alumnus : T u r n u m dieit, Scaevae Meinoris, tragici p o e t à e , fratrem. T u r n u s b i e , libertini geueris, ad honores ambitione proveetus est, potens iu aula Vespasianorum, Titi et Domitiaui. Vel Leniuin dieit, qui et ipse satyras scripsit; vel Silium , et ipsum sui temporis satyj'icum. Qui omnes ex Aurunca f u e r u n t . 23. Figat aprum : matrona, ut quod natura denegat, d e litiaruin affluenti» largialur. * 2(). Canojri : Canopus oppidum Acgvpti, dictum a gub e r n a t o r e Menelai , qui ibidem morsu serpentis extinctus est. 27. Crispinus: Kiliacus; unus de coiisulibus Liciniae, ac de plebe Aegypti f u i t , niagnarum poslea Romae facnltatum f et p r o m o t i o n u m , si quidcrn ex libertino scnator est a Nerone faclus. f 28. Ventilel aestivum: et biemales invenit.

p e r luxuriam enim anulos aeslivos

31. tenrat-se: ut non scribat aeeusationes illorum. * 32. Malhonis: advocati, qui sceleribus dives eiFectus est ; et ledica, grnus vebieuli , quo nobiles vebebantur ; piena autom ipso, quia crassus fuit. 33. magni dclator amici-, fleliodorum dieit, Stoieum pliilosopbum, qui Lieinium Silanum, discipulum suuin, cinti a r . guerelur coniurationis, inficiantem, p r a e t e r domesticain delationem, etiam testimonio oppressit. Alii pbilosopbum E g n a -

158

SCHOLIA

VETERA.

tinm Celerem,

Barene Sorani

magistrum,

qui ipsnm apucl

jVcronem detulit et. damnavit, et. ipse postea sub Vespasiano b o c , ipsum Musonio Rufo accusante, darnnatus est. Nonnulli Demetriurn caussidicum dicunt, qui multos Neroni detulit. 34. tem

Dclatione Siciliae maximam par-

Et cito rapturus-.

proscripserunt :

ex

quorum [bonis multa

INamque lioc, quod rapturum

dicit,

diripueruut.

ad crudelitatcm refert.

E t a Sylla multi oecisi sunt et proscripti.

rapturus:

con-

suinpturus. * 35. rjuem Massa

timet-.

Massa morio fuisse dicitur,

Carus minms, Lalinus vero aclor miinicus.

et

Hi omnes Nero-

nis fuerunt liberti et delitiae Augustis, sed et nequissimi delatores.

Latinus autem mimas, quasi conseius adulterii Mes-

salinae,

uxoris Keronis ,

et Carus ,

ab ipso oceisus est.

Massa autem

Heliodoro deferente , occisi sunt. Cuius futuram

delationem ita metuebant, ut ei muñera darent. Nam L a l i nus mimus Tlivmelem mimarti summittebat ad mitigandurn. 3 9 . -vesica beatae : divitis libidinosae. * 4 3 . Palleat:

nimia coitus libidine fatigatus,

aut expe-

ctatione bereditatis , aut pretii adulterii. 4 7 . inani sine

Indicio

: non ademptis bonis, decius dicitur,

litium -aestimatione.

Legis aestimatio illi non prof'uit.

Subauditur nota. 4 8 . infamia

numis:

infamis pronunciatus, sine dispendio

pecuniae. * 4 9 . ab octava nabant.

: Qui iudicio v a c a b a n t , decima hora c e -

Ilic enim ab octava.

5 0 . provincia

ploras

: quia spoliata. *

51. Vcnusina

digna

lucernai

lucernam d i c i t ,

quia sa-

ty-rici ad omnium viti» quasi lucernam admovent, et ut adurant, et ut ostcndant crimina.

Venusinam autem ideo, quia

liaec fuit civitas Horatii. 5 2 . non agitem : non persequar ;

i ) l'irgilius

: Aen. V , a65'.

ut Virgilius ' ) :

pai.

S A T I R A I. ¡antes

Troas

agebat.

Ileracleas

159

: aut columnas in Jlispa-

niis, nut Al hi il I cm. 53. Diomedeas

: socios Diomedis

in

avcs coriversos. *

: Minotauri. *

Labyrintld

54. El mare-.

Icarium dicitur. *

Jabriimque:

Dae-

dalum. * 56. habet,

maritus vendens

Cum Icno :

si capiendi

Jus mill,

uxori-.

coniugis

castitatern. *

* Si t'acultatem maritus lion

ut deprehendat spoliandos adulteros,

quia nota est

eins fraus, tamen conniventiam suam adulteris veiulit, et sic inteliigitur. *

Si uxor eius iure impediatur adultero succe-

dere, ipse maritus leno succedit adultero heres, ut per fi del— commissural res adulteri ad adulteram veniant. 56. doctus

: ut carius vendat adulterium , p r a e -

spedare

sens est. * 58. Cum Jas colwrlis:

esse : lit accipiat consulatum. *

curam

rniliturn tribunatum,

5 9 . praeseptbus:

propter equos hoc dixit,

ct Xeronein

tangit. 6 1 . Automedon-.

auriga.*

6 2 . lacernatae: 6 4 . sexta

satyrice, hahitu virili feminam describit.

cervice:

luetica, f'aciente luxuria, a sex liomi-

nibus portabatur. 6 5 . hinc atque inde-,

ut al> omnibus videalur. *

ca-

thedra : in bis rebus concitatur posset et in publico scribere. * 6 6 . multum rcfereus:

multimi lucri capiens. *

su-

pino : superbo vel mortilo. * 68. gemma

f . uda:

saliva l a c l a ,

propter signaculi iin-

pressioneni. 6 9 . Calenum : venenum dicit. * 70. rubetam : rubeta rana est, ex cuius pulmonibus voi sanguine fit venenum. * 7 1 . Locusta: !Ncro

excivit

ad

Locustam

ex Galliis matronam

se propter venena couiicienda,

veneficam quoniain

magnae faiuae erat, et in familiaritate liabuit, ut etiam cum

SCHOLIA

1G0

VETERA.

o/>ur. i) firgitius: Georg. I l l , 23o. •j.) 1 ibullus : 1, j , at).

S A T I R A 3 0 . Invento: clamore

M I L

v i r b o n u s ubi i n v e n i l u r , i n p a t i e n t c r e t c u m

appellator.*

31. et praecl.

cuiusdam

maioris alicuius

AItlilanla vo.:

Aethiopem

ptium, cvciuiin

ill e s t , n i g r u m h o m ' u j i c m ,

cyguum: v o c e s , lit

3 6 . si

ad hue

quid

Ostendit

est :

nobilis, a c

turpiler

: nam

Blande

poeta ,

homines

teter-

hoc est, ne sis tantum

\ivas.

Blandus Ilubellius dicebatur.

Ta-

: s u p c r b u s es n o I ) i l i l a l e g e n e r i s t u m i d u s q u e f e i a t u r . * 4 1 . propter

q u a s i ex v i r t u l e t u a sis n o b i l i s f a c t u s . *

(juod:

42. (juae sanguiife 4 3 . con.

sub

44.

humiles

f^os

loquitur 46.

nobilis de genereTroiano.

fulgetluli:

plebeia mulier. pauper,

ag.: :

h o c v^luti

e

persona

alicuius

nobilis

nemo : plebeii aut peregrini. : nobilis.

Cecropides

4 8 . Facundum peritus ; nam exeunt, qui

de p l c b c ,

Cecrops rex

id e s t ,

inven.:

49. de plebe

togala:

quaesliones obscuras.

(luvius est in O r i e n t e ;

litiae dat et c u r u m c o h o r t i s sumit.

L u e a n u s 1 ) : Datavitjue 5 3 . Nil

nisi

truncoque

aut marmoreae,

i) Lutanus:

Cccrop.:

eloqucnles

causas defendunt. *

id est, senator!».

aenigmata:

5 1 . Eiifralen:

fuit Atheniensium.

tu nobilis tantum et in-

id est, d e h u m i l i f a m i l i a

nol>ilium i n p e r i t o r u i n

5 0 . legum

ruin.

in c a s t r i s n a t u s .

poeta. *

4 5 . Quorum

lis.

Aegy-

nomine habere consuere. *

38. ne tit sis Creticiis nut Cam.: 40.

gi-

eandiduin.

: ut formosam.

rimos liac re magna

u t si n a n u m

dviifQuaiv.

3 4 . Europen

nominihus

ut cum indignus sit,

cum nomine nuncupemus ;

gantcm vocemus, xuia 33.

non per se. *

nom. tanlum:

32. Nanum

mes

247

id e s t , n o m e n

Balavi:

gens

Gallia-

truces. quasi

Alciblades,

siiailLiimis llermae

:

infnmis et

nobi-

Ilerinae effigies aeneae

s i n e i n a n i b u s , q u a l e s v i d e i n u s in C i r e o .

I, ^JI.

mi-

Iler-

248

SCHOLIA

VETERA.

mas Atlienienses ante ianuas pro religione positos liabuere. In hoc igitur tantum distas ab Hermulis. 50. ammalia mieta : eliam in animalibus virtus quaeritur, non genus. 57. volucrem : velocem. * 58. plurima palma : id est, qui frequenter vincit. * 61. in aequorei aut in C i r c o , a ut in c a m p o , quando bellum est, de quocunque venerit- armento. 62. Corvfe posteritas : Coryi'eorum, id est, equorum, in Achaia prima nobilitas fuit. 63. Hirpini : in ivitio Sabinis. Hirpinus mons est , ubi optimi equi nascuntur. 64. gratia ¡mila Umbrarum : non attendit, de quo armento venit. Nihil praestant parentes, qui quasi umbram quandam videntur praebere. 65. Umbrarum : maiorurn mortuorum. * dominos p. m. iub. : distrahuntur. 66. ephiredia: ornamenta rhedarum, aut plaustra. 67. Segnes: pigri.* molam versare-, molere in pistrino. 68. Ergo ut mir.: ut miremur facta tua, non t e . * 69. quod possim: linde possim titulos libi d a r e . * incidere : inscribere. * 70. omnia debes: quos imitari debes, id est, parentes tuos.* 72. Nerone propinquo : de quo magis debuit erubescere, * quia ad propiuquitatein illius pertinet. * 73. Rarits enim ferme Rarus , i n q u i t , est animus non iuflatus in nobile. * 74. censeri l. fuor. : babel i maiorum. * 75. J'uturae : de te fulurae. * 77. Ne collapsa ruant : metafora ab aedifìcio, quod columnac sustentant.* 78. Stratus liumi: iterum metaforam a vitibus fecit, quae ex arboribus pendent, nec se possunt sustinere sine a r b o r i bus, nisi fuerint adnexac.*

SATIRA

Vili.

249

81. Phalaris licet : qui tyrannus ferebatur tauro aenco candenti homines includere. * 83. Siunmum crede n e f . : ut fugiens tormenta , falsum dicas. * 84. Et propter vitam : dum vis vivere, ita agas, ut vita indignus videaris. 85. Dignus morte-, sic habendus, qui morte dignus est, quasi iatn perierit, licet quotidie copiose vivai. cenet licet ostrea centum-, habeas licet tripodas aeneos, ubi heroes lavabantur, et ostrea a lacu Lucrino. Cosmus iuxuriosùs fuit, qui solium, in quod dcscendebat, multis diversorum unguentorum ocloribus misccbat. 89. miser, inopum sociorum : provincialium. 90. exucta medullis-. exhausta a rectoribus. 93. Et Capito et Numitor : spoliatores socioruin. Cilices nam piratae sunt. Ergo principes piratarum , aut spoliatores latronum. Bene igitur Capitonem et Kuniitorem ne. scio quem poeta, rcpetundarum damnatos a senatu, dixit pi rut as Cilicum, sive propter depraedationem iniustam, sive ut eos facinorosiores ostenderet, qui piratas olim Cilicus exspoliaverunt. 94. Cilicum: accusantibus provincialibus. * 96. Praeconem Chaer. tuis : Scnsus hie est. Quid tibi prodest, Chaerippe, si dainnatur index, quem tu damnandum accusasti, cum illius successor plura ablaturus sit ti])i? Magis provide tibi praeconem, et auctionem fac rerum tuaruin , quae superaverunt, ut in pecuniam to turn conferas, ne et ipsos paunos tuos perdas, qui remanserunt. Nam nec accusatio tibi proderit, et insuper naulum perdes. 98. Non idem gemitiis: olim non sic gemuerunt provinciae a Romanis afilictae spoliataeque iure belloruin, quando sunt devictac, quouiodo nunc, cum sunt a iudicibus depraedalae. 101. conchylia Coax inetaphora ; purpura Gracca, Coa. 103. Phiciiacum : pictorum, iictorum et sculptorum sunt

SCHOLIA

250

VETERA.

nomiiiii, qui olim magni artifices fuerunt, Phidias statuarius

vivebat

fuit.

ebur:

cum sy.cpiovqaet, pronunciandum,

*ut

siquidcin vivere videantur. * 104. rarae

sine Mentore:

sine toreumate. * id e s t , q u a e

a fabro nobili lion sunt f a c t a e . * 105. Inde

Dolabella

atr/ue hinc Anion. : Antonius trium

Antonioruin c o r r u p t o r ille Salustius, qui o r a e maritimae qua Rouiamun esset irnperiutn, contrarius piratis.

Hi onines s o -

cios et maxime Graecos, Àsiaticos ac Siculos, fortunis o m n i bus spoliaverunt. C. Antonius a Caesare accusatus. 106. Sacrilegus

Verves-, qui Siciliani depracdatus e s t . *

109. Et pater 111. Si qui's

armenti:

taurus aut admissarius.

in aedicula:

haec sunt p r c c i o s a , q u a e r e -

manscrunt. * 113. Forsilan

imbelles

Rhodios:

u t ostcndcret lias civi-

tates gvninasiis, hoc est exercitationi p a l a e s t r a e , deditas. l ' u tes,

i n q u i t , lias civitatcs furtus non esse a c c u s a t u r a s ,

de resina pilos sibi tollant, ut ciuaedi.

quod

Chorinlo:

quod

n o c e r e tibi non p o t e r i n t . * 116. Horrida

vitanda : his p a r c e gentibus , ne pro inGalliens

inria rebellent, aut accusent r e p e l u n d a r u m .

axis:

septentrionalls 117. messoribus

pars.*

Ulis:

Afros significat. E t tenue s,

n u p e r eos Marius s p o l i a v e r a t , de q u o superius

oclava

Marius

quod

: Exul

ab

bibit.

118. vacantem: 119. praemia 120. discinxeric

id est, spectaculis o p e r a m danlem. *

culpaex

pecuniarum repetundarum. *

: qui ibi bella finierat. id e s t , quid tol-

les bis, quos Marius spoiiavit. * 121. Curandum 123. relin/juas

: eo^ltmidurn. * : quibus faeillime possit rcpugnare. *

125. non est senlen. : non sunt nuda verba ; in s e n t e n -

i ) superius

: Sat. 1, 49.

251

SA T I R A . Vili. tia nam solct interdum aliquid esse falsi;

sed est òraciiluin

verum. 127. Si libi sancia actus tuos vend it.

si nemo servorum tuorum

cohors:

Si e rebus intonsus non est p u e r ,

pro

quo sententia distraliatur , si uxor tua te administrante nihil r a p i t ,

denique si vir es bonus,

patiar, u t ,

falso licet,

tarnen ex quovis genere nobili tibi fingas originerei,

vel a

Pico, qui Fauno pater fuit. 131. altaque

si te;

ex ipsa nntiquitate. *

137. hebetes

I. lict.

secures : retunsae,

feriendo

capita

damnatorum, id est, si crudelis minium sis. 139. Nobìlitas, dixit : Maiorum neque

mala

claramqiie

gloria

in occulto

Ja.

posteris

: hoc, quod et Sallustius ' )

quasi

lumen est.

140. Omne animi

bona,

vitium : - pro persona crimen

sum culpatur. Sallustius 3 ): Qui magno

imperio

142. Quo mihi te solitum f . s. t. : xaiù 145. Tempora

Ncque

patitur. adniis-

praediti. xouov.

id e s t , birro Gallico.

Santonico:

apud Santonas,, oppidum Galline, confìciuntur.

Nam cuculio-.

galero fusco et horrido, bardocucullo, quales sunt latrunculorum, aut ex lucerna turpi intincto. 147. Lateranus:

et ipse luxiiriosus quidam.*

148. Ipse rotata

sufflainen vinculum fcrreurn,

adstringit:

quod inter radios iiiittitur, dum clivum descendere coeperit l'heda, ne culeres rotae sequantur et ammalia vexent. 150. honoris:

cum ei fuerit successimi in consultili!. *

152. et occursum : non gravioris * a e t a t e * amici o c c u r sutn liinebit. 153. atque

rnaiiiplos

Solvei:

tnanuas foeni.

Vino

nani

solet fessis a11itua(ibus inl'undi hordeurn. 155. robumque

iuveucum:

id eat, robustum, rufum.'Linde

Herculis robus diclus est. * 1) Sallustius:

Dell. lupi. c. 88.

2) Sitllusuus : Catil. c. 5i.

SCHOLIA

VETERA.

157. Solam Eponam : quia mulio e s t , Epona dea miilionum est.

qui consulitur.

159. itdus amomo : unguento olens. * 160. Currit Idumaeae : Idume civitas Orienti». Ideo currit Damasippo tabernarius, qui p r o p e portam manet, t a bernam volenti intrare. 162. Et cum venali Oyatte i nomen tabernariae, p r o q u a libet. Scortum. 163. Defensor culpaet qui contra haec defendere v o , luerit. 164. Haec iuvenes: id est, eo tempore fecisti, quo possis mereri veniam, in iuventute. * 166. prima resec. crini, barba : in prima aetate desine.* 167. Lateranus ad illos : sive Damasippus. 168. inscriptaque lintea-. lioc est, pictis velis popinae suecedit, aut linteis cabsariciis tergit. Yel ubi esculenta p u lilice venduntur. 170. Amnibus et Rheno : Armeniam Tigris p r o l u i t , E u phrates P a r t h o s , Hister Sarmatas et Ponto influit. Rhenus inter Alamanniain et Gallos Oceano influit. Praestare : servare, obsistere gentihus.* 172. legatum quaere popina : nunà nQooSo/.tuv , p r o castris. 173. cum percussore-, sicario, aut gladiatore. 175. Inter carnifices: ubi nobilcs inter sceleratos, putas fabros.* et Jabros sandapilarum : si saiulaliorum, sutores ac per hoc abiectae sortis homines; si Sardanapallos, in (a in is hominis nomen est; si sandapilarum, lectoruin , in quibus gladiatores mortui de amphitheatro eiiciuntur. 176. Et resupinati : ebrii aut turpia patientis. 177. Aequa ibi liberi. : popinae, ac per hoc communis est. 179. talem sortitus : qualis est Damasippus scilicet.* 181. At vos Troiugenae: nobilcs propter Aenean. Vos Jlagitiis llbcuter ignoscitis. * 182. rrurpia cerdoni : Graece dixit t u r p e m , vulgarem,

SATIRA

253

Vili.

lucri cupicìum. Si pauper et populnris adultprium committ.it,

crimen admisisse dicitur; cerdoni:

si dives, iocosus appellatur.

populari, passivo. *

183. Quid si nunquani : id est, quidquid dimittati fiierimus, peius superest. * 185 vocem

Dam.

id est, praeco fuisti in mimo.

locasti:

Siparium velum e s t , sub quo latent paradoxi,

cum in s c c -

nam prodeunt ; aut liostium mimi, aut quod appellatur c o micum. 186. ageres

Cat.-, nnmcn est mimograplii, et

ut Phasma

Fasma nomen fabulae.

Catulli : Q. Lutatium Catullum

dicit, qui Voranum servum furaeissimum habuisse fertur, ile quo liic posterius ' ) : scurra traditur,

D e quo

Catulli.

etiam

cum deprebensus a nummulario esset,

illud

cuius

mensa nuinrnos subtraetos in calceos sibi inferciverat, dam iocans in cum, Belle, vocel,

tu ei aes ablatum 187. Laureolum:

figitur

crux.

i n q u i t , si te nummularius ex calceo

de qui-

in ius

abiiceres.

boc ideo, quia in ipso mimo Laureolo

Linde vera cruce dignus Lentulus , qui tanto

detestabilior e s t , quantum ille gestum imitatus est scenicum. Hic Lentulus nobilis

fuit,

et suscepit

servi personam in

agendo mimo, et deprehensus in falso crucilìxus est. 189. Ignoscas

populo-.

qui patitur nobiles agenles mimos

spettare. 190. triscurria fabulas agentes,

locos tres currus nobilium

patriciorum: dictum,

quia tres simili exeunt,

quamvis

aliquit quaerentes. 191. Planìpedes

audit

Fabios:

192. Mamercorum

alapas

193. nullo cogente

Nerone

194. Ce ¿si practoris

nobiles neaniscologos.

: turpitudini criiniiia. : tyranno scilicet.

vendere

ludis : ignobilioris ,

quam

ipsi sunt. 190. Quid satius: i) poueriuf.

utique mori, quam mimum agere. Nec

Sat. XIII, n i .

SCHOLIA

254

VETERA.

debet quis mortem sic h o r r e r e ,

ut in a m i a se l o c e t ,

sed

ut minium agat. 198. Res liaut mira :

non

est turpe , nohilem

mimum

agere, cum ipse Imperator citharoedus sit et in scena c a n laverit.

Non est mirum , si liaec

mavult

sequendo ludium

Principem, quam m o r i , quando ipsum imitatur Neronein. 199. quid erit nisi hidus: 200. nec mirmillonis

nisi ut gladiatores sint nobiles.* mirmillo armaturae Gal-

inarmis:

licac nomen, ex pisce indituin, cuius imago in galea (ingitur. 201. aut falce,

supina:

* per falcem supinam

*Tliracum

armatura intelligenda est, quibus proprium telum sica est. 203. movet

: infamis est, sicut gladiator,

ecce tridentem

aut indicatur, aut verba sunt Gracchi, spernentis armaturam sccutoris. 207. Credamits

tunicae : Tunicam

de faucibus

vcstcm gladiatoriam dicunt, quam fibula pugnaturis

quidam rtiordet

a faucibus. Alii, qua Galli utuntur in sacris, in modum o r gani utrimque deerescentibus

virgulis purpureis.

Nam f o r -

tuiti sunt voluti indicantibus partem corporis esse amputandam. Ili dubii liabebant

qui inunera edebant,

ut extremas

partes tunicae ad gullur ornarent, quo famam baberent. 208. et longo retiarii.

iactetur

spira

galero : pileo, quem babent

Galerus est humero impositus g l a d i a t o r i buiusmodi

aliquid, quo citius sparsum funein vcl iactatam retiam colligat. 212. Senecam

praeferre

Neroni

: ignobilem,

sed virum

boiium. 213. Cuius

siipplicio:

hoc ideo, quia parricidis , in cul-

Ico elausis, ad poenam simia et serpentes iungi solebant.

A

Nerone autem mater occisa est et amita et uxor et Antonia Cliiudii (ilia ,

quae illi post harum mortem

Sed apertins dixit,

nubere noluit.

quia et matrem occiderit,

Octaviain eandemque sororem

adoptivam,

et

uxorem,

et Britannìcum

fratrem, adoptivum filiurn Claudii, peremit. 216. Quippe

ille diis auctoribus:

Orestes, qui et matrem

oociditj- sed ut patrem ulcisceretur et defenderet.

SATIRA

Vili.

255

218. aut Spartani Sanguine con.: Ilelcnae vcl Hermionae. 221. Troica non scripsit: hoc ideo, quia Nero Troados lihros scripsit j unde et maxime insanivit, quia poeta fuit. "Virginius nutem unus ile coiiiuratis, quiNeronem occiderunt. 222. Debuit ulcisci: hoc est, quiNeronem occiderunt.* 225. Gaudenlis: imitari cilharoedi Graeci coronam accipientis. * 226. Graiaeque apium : quia npud Istlimìos agones viclorcs apio coronantur. Nero autein Isthniiaco certamine inter citharoedos ccrtans , apio, viti mos erat, coronatus est. 227. Maiorum : tuoruin maiorum habenti laudem vocis tune, ad quam ipse Piero dicat de se. * habeant insignia vocis: voci ni issa ria. 228. Ante pedes Domiti : alii Domitium scnalorcm volunt, qui a Nerone coactus est mimuin agere. 229. Syrnia: vestis tragica est. Has autein personas Nero sallavit. Menalippus est, qui Tydeum occidit. 230. Et de marmoreo c. s. colosso : colossum , statuam ultra mensuram. suspende: statuae citliaram, non t r o ])l]aeum, ut Nero scilicet. 231. Quid Catilina : Exempla omnia collegit, quibus nobiles nihil virtutis fecerunt. * 234. Ut Braccatorum pueri: Gallos significai , et deest, tcncant. Allobrogae Galli sunt. Ideo autein ¿lieti Allobrogae, quoniam brogae Galli agrum dicunt, alla autem aliud. Dicti igitur, quia ex alio loco fuerant translati. 235. tunica punire molesta: vestis ex chart« facta, pice inlita, in qua ignibus poenae addicti ardere solent. A u t , si estis id conati, quoti hoc pacto debent puniri. 239. et in omni monte : quia in niontibus condita est Itorna. Legitur et ponte, propter Mulvium, ubi Catilinae coniurati et Allobroges deprehensi sunt. 241. in Leucade: propter Antonium et Cleopatram, quia hello navali sub Leucade, promontorio E p i r i , dcvicti sunt uh Angusto.

256

SCHOLIA

VETERA.

242. Thessaliae campis : ibi nam ab Augusto vieti sunt Brutus et Cassius et Pompeius a Cacsare. 243. Roma p. p. C. libera dìocit : non per adulationcm, ut Augustum. Hoc nam differì ab Augusto Cicero, quia alia armatus, alia pacatus defenderit libertatem et civitatcm. Ut Lucanus ') : Romani maximus auctor Tullius eloquii, cuius sub iure togato etc. 247. Nodos. p. h. Jrang. v. vi lem: a centurione vapalando suo vertice frangi patiebatur Marius vitem, cum militat. 251. Atque ideo: Mario, inquit, debellante Cimbros, cor vis avibus fuit miraculum ire ad maiorum cadaverum praedam, quia grandi statura sunt Galli. V i r g i l i u s : Scutis proteelì corpora longis. 253. lauro collega sec. : secundo, per Mariurn, farnilia nova. Nam primo per Ciceronem. Nobilitati, hoc est, ut triumpliaret. Vel secunda lauro dixit, quia secundo loco triumpbavit, post collegam suum. 254. Flebeiae Deciorum animae : Decii, pater et filius, sommo moniti, prò ineolumitate populi Romani se devoverunt, alter bello Latino, alter bello Gallico. Nam pater cum esset collega L. Menilii Torquati, essentque somnio adinoniti, eam partem vietricem l'ore, cuius dux in proelio ceciderit, Decius, calcaribus equo incitato, in medios hostes inruit, ibique pugnans interfectus est. Cuius cum corpus militcs liberare contenderent, cum piena sunt reversi Victoria. Hoc exemplo patris prò bello Samnitico et Tusco, bello Gallico ab liostibus est filius interemptus. De quibus et V i r gilius 3 ) : Quia Decios Brutosque. 255. prò totis legionib.-. mortem se obtulerunt. *

icl est, prò salute omnium ad

258. Pluris enini Decii:

plus meriti babent Decii apud

l ) Lucanus:

V I I , 6a.

a) Virgilius : Aen. Vili, 66a. 3) Virgilius : Aen. V I , 8a5.

SATIRA

257

Vili.

tleos, tlum Ili se p r o patria v o v e r u n t , quam liabet ipsa patria aputl tleos ineriti, quae servata est. * 259. Anelila

natus:

Ocriculana captiva, Servius Tullius.

260. regum

ull. ille

bo. : nam fuerunt reges postea su-

perili. Sextus a R o m o l o ;

nani septimus Tarquinius fuit S u -

perb us. 262. iuvenes

ipsius

Consults:

tre securi percussi sunt,

ipsius Bruti filii, qui a pâ-

portas aperiebant,

ut

Tarquinius

Snperbus intraret. 2 6 4 . cum

Coc. : Iloratius Coeles curn fessos milites suo?

ab Etruscis v i d e r e t ,

Pontein

Sublicium

subduci iussit,

ne

protinus liostes ad urbem i r e n t , et ipse solus interim e x e r citum Porsennae sustinuit, deliinc armatus Tiberini transnatavit ad suos. 265. virgo

nat. : Clodia virgo

inter obsides data P o r -

sennae a R o m a n i s , siinulans ritu patrio velie se in ripa T i lieris cum caeteris virginibus sacra facere, ablegatis custodibus, transnatavit, et per legatos a Porsenna recepta,

intanto

bonorc habita est, ut cum caeteris obsidibus in patriain r c mitteretur.

Huius rei caussa et statuam

equestrem

meruit

inauratam. 2 6 7 . Matronis tam,

Ing.:

propter Lucretiam scilicet vintlica-

vel quia Superbo sub tyranno vini patiebatur castitas

matronarum. Vintlicius, servus, qui indicavit filios Bruti T a r quinio velie portas r e s e r a r e ; quos pater securi feriit, servum autem, ut conservatorem patriae, manumisit et ut delatorem (lominorum cruci adfixit, quoti factum matronae planxerunt. 268. prima

securis : quia primus consul Brutus secures

accepit. 273. Nom.

ab in. : Romulus, ut augeret populum R o m a -

num, secutusAtbeniensium niorem, asylum in luco constituit. 275. Aut pastor: cere

quos collegit Romulus.

nolo : servus, aut infamis vol latro.

quod

perditorum collegit populum. Voi. 1

eli-

Nam latronum aut.

17

258

SCHOLIA

VETERA.

S A T I R A QUERELA

ItAEVOLI

DE

IX. RE

INPUDICA.

I n hac satira Naevolus pbilopygista q u e r i t u r , quod divites cinaedi avarissimi sunt, et nihil de obsequio libidinis possit adquirerc. 2. Marsya victus : aut proprie ab eo quem Apollo v i cit, aut advocatus temporis illius. 4. Ravola dum R. : fecisti vultum tristem, qualein R a vola f e c i t , cum deprehenderetur lainbens Rbodopes turpia. Rabula : a facto etymologiam nominis sumpsit poeta. 5. Nos colaphum: Sensus talis est. Servus colaplio p e r cutitur a nobis, si placentam linguat; Rabula autem, cum lambat inguina feminarum, impunitus incedit. crustula : species operis pistoni. Lucillius : gustavi crustula solus, id est placenta. 6. Non erat hac facie-, tua scilicet nebulo. * 8. el Jatuos : qui ei scilicet pecunias crcdant non soluturo. 10. Vernarti equitem : civem intra Urbem natum bilarem te faciebas. * 11. Et salibus : id est, facetiis urbicis abundans. id est, urbanus. id est, qui solebas in conviviis iocis omnes fatigare. pomeria : loca appcllantur, quae intra muros sunt, boc est pone muros. 12. nunc contra-, id est, contraria laetitiae. * 14. fascia visci: psilotrum signilicat, dropacem, quo solebat se accurare. 15. Sed fruticante: populante, virente.* 16. Quid niacies aegri vcteris : ita macer et decolor, tanquam quartanarius. i ) Lucillius

: Reliq. p. ?3o.

SATIRA 17. domestica

259

IX.

f e b r i s : consuctu, familiaris.

18. Dcprendas:

id est, o m n e v i t i u m c o r p o r i s s i v e a e g r i -

t u d o ex f a c i e i c o l o r e d e p r e h e n d i t u r .

animi

tormenta

:

q u i a a n i m o a e g r o t a t , non c o r p o r e . * 1 9 . sumit

utrumque

Inde

hah. Jacies:

i d est, et l a e t i l i a e

et a e r u m n a r u r n . 20. Jlcxisse

vid.

2 2 . fanum

Jsidis

Propos.:

i d est, excessisse i n s t i t u l u m . *

et Ganymedem:

s t a t u a e , ad q u a s c o n -

"veniebant c i n a e d i . 2 3 . et advectae

s. palalia

Matris:

Matris deum myste-

r i a , c u i u s t e m p l u m in P a l a t i o est. 25. Notior

j l u j i d i o ntoech.:

famosior moeclius,

quam

Auiidius q u i d a m . * 2 6 . Quodquc fiteris.

laces

ipsos

: solebas scilicet, q u o d n o n c o n -

H o c a u t e m v e l u t ex p e r s o n a c o r u m p o e l a r e f e r t , q u i

divitcs i n c l i n a n t v i r o s , et tarnen m o d i c a c o n s e q u u n t u r . 2 7 . Utile

Naevolus hoc refert.

et hoc:

28. Pingues

aliquando

lucernas:

uiit, non délaissé n a r r a n t , qui P e l r o B i r t l i i o ea t r i h u e r e n t . À c h a i n t r . V o l . II. p. 7 6 . e t R u p e r t . V o l . 1. p . C X L I I . decepit e o s ,

qui hunc

novuin e t p o r t e n t i similari

Viti. Nempe

interpre-

t e m s o m n i a n t , m i r a i n c u r i a I. A. F a b r i c i i , in Bibl. L a i . p . 3 6 0 . ita s c r i b e n t i s : „ Petrum venalem autorem p. 1 3 0 " .

appellat

Birthium

Gonsalus

Scholiorum

de S a l a s

ad

Petronium

At d o e t i . Hispani C o m m e n t a si in u t r a q u e

uiana P e t r o n i i e d i l i o n e inspexeris, non Petrum r c p e r i e s , sed Probum

II.

¡11 I u -

Bunnan-

eura scripsisse

; ut c r e d i b i l e sii, ipsum illud

Birlhium,

328

A N N O T A T I O N E S

quod vere ibi logitur, niliil nisi operarum peccatimi esse, ex B e r y t i o ortum. Sed redeo ad Vallam. Cuius in Pruoeruio baec tie Scboliis Veteribus ,

quibus

usus est,

comporti mihi sunt nuper probi

leguntur:

grammatici

in

„Saue

iuvenalciu

commentarii quantum iidhuc audiveriin nulli alii cogniti std mirae brevitatis:

alioquin tarnen per quam opportuno? ali-

quando se nobis obtulerunl : obtulisseiit vero sese adhuc magis nisi nobis singula rimantibus codicis nimium

cariosa ¡11-

vidisset vetustas : et si in omnes libros comporti babeantur: qui vix tertii libri secundarn attigere satyram.

Invigilavimns

v e r o ipsi si modo id consequi potulmus : ut omnis buius poetae pateret eruditio : probi inlerprctainunta cuiusrnodi ea fiier u n t : quae plane perexigua sunt ne in minima quidern parie subtraximus z aut iminutavimus". llinc pntct, Probum Vallile diiiiidio

fere minorem

quam

nostrum Sclioliorum

corpus

fuisse, id est, non ultra processisse, quam ad Sat. V W . l l J7., libi Valla idem bisce verbis testatur : ,, bic nos ¡am deserit probus nec ultra bunc locurn quantum ad me pervenerit interpretatus est quicquam". Quod autein scribi!, se Probi ¡11terpretamenta ne

in minima quidern parte

sublraxisse aut

immutasse : ili eo plus modestiae quam fidei inesse, liaud imnierito suspicetur,

qui temporum istorimi morcin

noverit.

E t reporiuntur a pud cum multa, quae, etsi aperte a P r o b o inutuatus e s t ,

tarnen p r o suis vendi tat ; saepe etiam vetera

contarniuavit, alia ornisit, alia addidit, e t s i fotte d e p r a v a t i lectuve diflicilioribus inciderei , ea interdum suaeque eruditionis

modukun interpolavi^

ad

libidinern

Cuius rei

quo

plura et graviora argumenta suppetunt, eo magis cavendum est, si quis "bunc P r o b u m

vulgatis Selioliis vet

emendandis

vel augendis adhibere velit, ne temere tancjuam prisca a r r i p i a t , quae posterions liccntia aetatis irivexit. neris novissimus Scboliorum

U t liuius ge-

editor nonnulla recepit,

quae

satius fuisset praetermittere , ita incredibile dictu est,

quo-

ties idem lectiones , quas non ingenio a Valla reportas , sed in codice suo inventas esse,

ipsa praeslantia

earum li dem

A D S C H O L I A S A T . I. facit, nut non animadverterit,

329

nut animadversas in crificum

usum vocare omiserit.'Quanquain excusationis nonniliil lClus egregius ex eo liabel, cjuod editionern Vallae principem, quae Venetiis a. 1486. prodiit, usurpare ei non licuit. neta a. 1501., quain Cramcrus adliibuit, tiis obrula e s t ,

Nam \'e-

adeo operarurn vi-

ut saepe, quid Valla boni afferai,

difficile

sit intelligere, Quin ctiam eiusdem edilionis pravitate factum est, ut non modo locus, supra ex Vallae Prooemio allato', in Crameri Praelat.

p. 5. misere corruptus exstet, sed et in

Sclioliis ipsis toties P r o b o Vallae tribuautur, quae mera ty]>otlietae vitia putanda sunt.

Idem in Vita luveualis cdcnda

fraudi fu it Ilcmiinio et Oudendorpio, quorum uterque nescio cuius edilionis sordes

pro lectionibus Vallae obtulit.

apud Vallain liane reperi lectionis varietatem : v. 3. 5. poetamque

raret : et dein. 6. industrie.

8. commillere

semenslribus ausus.

bis aut ter auditus : ut.

17. swnmolus

est missusque.

"20.

angore

ac taedio.

militiolis

emitanlcm.

Mox magna J'requentia

toque succcssu

14. lune.

18. in extremam

Ego pratpa-

16.

aegypti

tanJigura.

pai tem.

SCHOPEN.

SAT. I. v. 2. tragoediam ferius ad 109. De Cordo

Thesei,

i . e . de Theseo. Vid. in-

Scaligerana p. 53. Casp. Barili. Ad-

verss,. p. 1013. Arntzen. ad Aurei. Victor, p. 9S. Oudeudorp. ad Sueton. p. 220. HEINRICH.

Add. A. W e i c b e r t . Poet. Lat.

Reliq. p. 402. sqq.

lemmate Pitbocus non

Iu scbolii

ut apud Cramerum est, sed Cordi 3. ficit,

logatae

palliatae

sunt Graecae.

comoediae

Codri,

exbibet. ScnorEN. Latinae,

quales

dfranius

Ita vere Scburzfl. Vid. Horat. Epist.

II. 1 , 5 7 . ibiq. Scbol. Loens. Epipb. 9 , 18. HEINRICH. lium Cod. Mediol. ad h. v . ,

ab Oct. F e r r a n o

Scho-

de Re Vest.

III. c. 24. T . VI. p. 774. Tlies. Graev. prolatum ,

¡ninna a

Cramero omissum queritur Buttmannus Mylbol. II. p. 166. eumque secutus Frid. Osannus iu Symbol. 1. I. p. 27,7. Dudit

330

A N N O T A T I O N E S

Crainerus p. 571., quamqnam r»on satis accurate. Anticjiiissi111 us eniiii codex,

teste F e r r a r l o ,

utebantur

et nigris

colo bits,

sic liabct: quia nervi non

calceis,

ut plane cum

sed albis,

Cod. Vindob. coirgruat. Afcterum scholium,. quod lìuttmannus ad [. 78. requrrit,

legitur apud Cramer, ad X . 99. j). 605.:

Praete.xta

genus erat logae ,

disciplina

usqtce ad XV.

piebant,

wide in Vila

qua

utébantur

pueri

adhtu: sub

annum : deinde togaru virilern Sancii

Germani

legitur,

acci-

Cessit

prm;-

togae. V i d . F e r r a r . II. 1. p. 699. Ceternm l'ateor, isl us-

texta

niodi speeiminibirs non

tantum

13il>liotheca Amfirosiana

latere

quanto Buttmaniius tenefoatur.

mllii

scftolkn-uiri,

aiunt ,

desulernim

in

moveri,

SCHOI-EY.

5. Teleplius : Jilius

Eraclio

Ita cod. Sangall. t

quod Cramerus emendavrt

est.

quae

et Angustile,

tiente V a l l a , ntsi quoti liic etiarn Iierculis

a cervo r

nutrititi consen-

U'git ; reclius, ut

epinor. ID KM. Ibid, fentinino 1,6,2.

Hue pertinet docti ina

genere.

QuintiUani

HEINRICH.

7. qui Romae

est in /Ippia

i. e. ad viaai Appiam extra

portali! Capenain, ubi Martis ;»edes, de qua L i v . VII, 23. f.ia>x'>z, nuiÖioxi-j,

quam glossam explicant magni viri, Casaub. ad Tlicoplir. I. c, et Salmas,

in Trebell. Poll. p. 327. F .

adulanlur. erat,

doernles ,

ancillam,

Latine diel de iis, qui sordide ( imrno, qui callide)

ancillari,

Adde Gesneruin

h. v. Animadvertendum tanien

duas istic glossas latere, in unum confusas:

Anelila,

Glossae explicant

èQyófioaxog. Ancillula,

nutòiaxrj.

adulator,

et sic ¿oyoficoxtu , èoyo/.t(oxfvu>.

ambiciosus,

adsentio,

¿(lyoucoxco, avyxazuxìdtf.iui.

(Istic adsentio

adsentatores,

idem est quod assenlor.

vobis in suadendo Male.)

,Exog

Rutil. Lup. p. 134.

ubi Gtsnerus : „ F .

assenliwilur,

Hesychius : èoyo/tcoxàp

Item:

ègynficoxot.

• ¿{tnat%a)V.

assentantur

Vix tetigerunt,

nedum explanarunt, vim boruiii verbi), recentiores Lexicograpbi linguae Graeeae. Facit Ime impr. Zonaras nuper demum editus, v. /.uoxi'a et coniunctis , atque hoc maxime : ¡.i(oxi%to. RÒ IIVXTÌJ^Ì%(O.

TO

Glossae Steph. : Mtòxog ,

sauna.

U t lenunculus

est piscatorium navigium, sic piraticum

sdata,

èf.tnui%a>.

ilio in pisces, haec in liostium naves, lenocinia, insidias, fraudes, ludifieationes, illectamenta exereens. ctum, quod, lanquam sdata, in seholio est, illecebrosum. aliala:

Silatarus,

Olim sllatae sorius

nkavòg.

apparerei

di-

ldemque continet Glossa supra Vid. Slephan. Tlies. III. 3 4 0 . G.

fuisse videntur,

dixit, Kreuzer.

108. , quam

Inde stlatarium

decipit aut illeetat, ae sane, ut

quas posterior aetas naves

lu-

Apud Petronium aeque turbatum , c. , futurum

non lusoriutn, non ¡oculare.

non sllalarium

bellum , i. e.

Atque bine denique assequor,

quid sibi velit glossa, q u a m , tanquam aenigma, protulit ex Cod. Vossiano Valckenarius, Opusc. T . 1. p. 241. : stlactarius.

E Glossario Latino id sumtum, ubi exstabat glos-

sa : Stlactarius, xvßivir,v.

xvßtvirji;,

lusor:

quem homo indoctus putabat esse ròv

In versu Ennii pro navis

apud Hennin. inendose

AD Irgitur natus, lini v. Sil.

SCHOLIA

SAT.

VII.

399

idque vitiuin liino manavit in Lexicon Forcel-

[lie ¡lutein versus addì poscit Fragment is Ennii,

ibi ab editoribus adirne omissus. Quod scquitur : Id est, Enniuin interpretatur.

lisonalis,

De balalaria

mtd-

Ducnngiiis in

Gloss, et Menagi us Dictionnaire Etymol. de la L. F r . v. teau.

Ba-

Heimlich.

142. ante pedes , qui

Longe

litigent.

aliter Agroetius

Putsch, p. 2274. (cf. Turneb. Adverss. lit. Glossa Isidori : slntepedes, Vallae non consultent, consulant.

obsequia

ex quo

Idem. Probus

amicorum.

ut Crainerus ait, habet, sed vulgatuin

Schopen«

159. si tu cor non habes? 160. Arcadico: dum.

c 23.),

asino,

Vid. mea ad poetali).

ac per

/toc stidto,

Heikbicu.

Absur-

liebeti.

L e g e , ut sint duo glossemala, in candem sentenliani

scripta:

Arcadico

: asino.

Arcadico:

ac per hoc

Piane gemina exempla formulae ac per

hebeti.

hoc babes I.

149. VII. 35. Add. Donat. ad Terent. Andr. 1 . 2 . 4 . 162. deliberativa

eins,

quam

stulto,

Schopen.

Lege qui

rccilat.

castris posilis,

fulmine

recitai.

Idem.

163. cum a terlio territus, ad

eo quod propius

tertium

propius

ab

lapidem

165. proroga.

Scribe praeroga,

esset,

quin

monitus a Martinio Lex.

Heinrich. Idem coni. Cramerus.

vera lectio.

quantum

Legendum videtur: rum — territus

Idem.

Philol. v. Stipulor. que fefellit

accederei.

Urbe

accederei.

roga,

ab Urbe lapide

tibi dem.

quod proprie est,

Utrum-

Scribenduin procul dubio : Ita verissime explicat v.

pro,

slipulari,

ut Ernestius in Cic. Clav. s. v. a ì t ,

in-

terrogare alterum solenni formula, an velit aliquid polliceri, praestare etc. Nec insolens est liic usus praeposit. pro, XIII. 77.

168. controversiarum. ritus

recipiat

pergit : versiarum,

velut

ScHOPEN.

oculos.

Mortaria si uxor

ut, si uxor

venenum

Post controversiarum

caecos.

Themata

etc. Rectissime.

hidusmodi

triverit,

ma-

cod. Sang, ita scilicet

contro-

Est enim alterius Sebo-

ANNOTATIONES

400

I i ci s la e annotatio. In extr. legendum : ut maritus los.

recip.

171. desinit.

Ita cod. Sang.

174. Summula : ne signißcat

gradilis

L e g e : desi

annonam

perdat.

ne t.

sic

IDEM.

mola

medium

pain's. Cuiacius Obss. X X V I , 17. et Gotbo-

fredus ad Cod. Tlieod. T . V. p. 267. c o r r . summula

rnodiim

Aliter Salmas, in Yopisc. p. 373. E . De pane

signißcat. dili

ocu-

IDEM.

vid. Gothofred. 1. c.

gra-

Crameras recte se ne-

HEINRICH.

gat perspicere, quid modus panis

sibi velit,. aut qua ratione

esse possit interpretatio summulae

apud poetain. Quare lege

cum eo: modicum

signißcat

ita : Summula:

tiu m signißcat

sub mola.

pre

gr. panis,

aut, si mavis, mecum

gradilis

Cod. Sang.

panis.

SCHOPEK.

192. patricii.

Immo nobiles onines, et patricii et plubcii.

A c sane patricios pro nobilibiis quibuscunque accepit,

cuin

eos novitiis opponat. Ita Stanisi. Santincllus de Romanor. nobilit., in Dissertati. p. 8 3 . 196. fuerit.

cum Crainero Jlieris. 204.

HEINEICH.

Ita Pitboeus et cod. Sang.

Tamen

malim

SCHÜFEN.

rhetoris apud Allumas. Y.e^capud A th e nie nses.

214. e Gallia

recte Hennin.

Glossis : Allobroga, viurn ad h. 1.

Galium.

IDEM.

E x hoc scholio Isidorus in

Riifus.

Sic lego : at vide G r a e -

HEINRICH.

218. proprium

, seil, nomen. luvenal. V I , 633.

papatis

pappas.

Glossae Isidori:

studentes.

Gr. nÛTinoç. Pollux IV, 149. ibique V V . DD. Stepli.

Glossae: naiâaytoyoç, altera p. 176.

Pappas,

paedagogus,

paedagogus

, qui

pedisequus.

it. Scaliger ad Euseb.

sequitur

Scaligerana

Animadverss

p. 40. b.

Colloq. II. in Excerptt. e vet. Lex. discipulus ad scholaiïi exiens : ngoij'Adov , axoXovdovvzôç Manilium p. 406. sq.

/AOI naiäaymyov.

Glossae Pitlioeanae : Eruli,

Alia significatione dicunt nânnaç p. 565.

TÒV

TQOQTÉU

nùnnav

ovôeiç

Scaliger in domnuli.

Graeci. Eustatb. ad Iliad, "EXkijv

xaXit,

e Lexico

Rbetorico. Salmas, in Lamprid. p. 114. B. Tlieod. Marcilius in Persium

p . 7 0 . IDEM.

AD S C H O L I A 224. aut lanarius. bet.

S A T . Vili.

Schurzfl. coni ut.

401

Vulgata bene h a -

SCHOBEN.

227. codex Horatii et Virgilii, in quibus etc. Lego cod i c e s . Quae sequuntur, quia et Horatius, ulterius sunt Scboliastae, ut apparet. I D E M . 229. rare sine lite magistris redduntur mercedes. Ita Orellius ex cod. Sang. Idem cod. mos optime post hora addit interrogati. IDEM. 233. Daphnes. Vid. lieisk. ad Constant. Porpli. Ceremon. p. 16.

HEINRICH.

234. Tisiphone. E r r o r latet, opinor. In fabulis Tisiphone est Amphilochi soror: Apollod. Hi, 7, 7. Hoc nomen sciolus vidétur transtulisse ad proximum novercae Archemori. IDEM. 240. ne se corrumpant. Recto cod. Sang, ne inviceni se corrumpant. SCHOPEN. 242. ut eliam mores — corrumpant se. Hoc codicis .Sang, additamentum abesse malim. I D E M . 243. victori populus. Ad hoc Schol. vid. Lipsiurn Excurs. ad .Tacit. Annal. 1 , 8 3 . Gothofred. ad Cod. Theodos. T. V. p. 439. Casaub. in Scriptt. Aug. p. 66. E. Reisk. ad Constant. Ceremon. p. 102. Reimar. ad Dion. LXXVII, 10. HEINRICH.

S A T . V I I I . v. 1. ordo, aut gradus. B y n k e r s h o e k Obss. V , 10. ordo et gradus. I D E M . Immo lege vel gradus. ScHorEN. 15. Osce senex, Catinaeque puer, Cumana meretrix. Ita versuin Bibaculi corr. Pithoeus. Vid. 'Wesseling, ad Antonini Aug. Itinerar. p. 8 7 . , qui in antecedentibus pro ut et legit unde et. De Furio Bibaculo Quintil. X, 1, 96. et Spalding. ad eund. VIII, 6 , 1 7 . H E I N R I C H . Add. Weichert. 1. 1. p. 331.

et

362.

16. dedecorat. p. 323.

SCHOPEN.

Vid. Lipsiurn in Senec. de Benef. IV, 32

HEINRICH.

17. Quid prodest, prode.it, si propt. ß . Vol. 1. .

qui propter

flagitia

etc.

Lege

SCHOPEN.

26

Quid

A N N O T A T

20.

nisi suae

vintiti

atti nobilitati

cum Cramero : sua virtiUe 26. imagines consulatus.

maiorurn

taorum

Scrii»?

se ornaverit.

et nobilitate.

IDEM.

Lege

ut consulatus.

vel

IDEM.

27. de sanguine beat.

I O N E S

rarus : id est, qùod

U t sensus constet, lege: quod

Pertinet glossema ad voc. ovanti. 28. svQqxapip,

tales

tale

vel visum

ni ci veni

IDEM.

Vici. Loens. Epiphyll. V,

avy%ai()0[itv.

10. lui. Firmicus de e r r o r e prof, relig. p. 4 0 9 . 33. id est, nigrum 30. Blandus

HEINRICH.

Cod. Sang, ut nigrum.

hominem.

rige : id est, ut si nigrum.

hahabeat.

Cor-

SCHOPEN.

Vici, ad Dion. Cass. p. 1012. 1.59.

Rubellius.

Falsa est opinio, hunc eundem esse, qui Suetonio A u l u s P l a u tius

Ner. c. 3 5 . ,

V o l . VI. p. 113.

nuper repetita ea Heidelbergae,

Studior.

Neque sic ibi erravit vir rerum pariter ac

verborum intelligentissimi!« , Oudendorpius.

Sumtus e r r o r a

Pcschwilzio, p. 118. n . 8 3 . De hoc Scholio vid. Hessel, in Indie. Inscriptt. Gudian. p. X L V I I l . 40. superbiti

es nobilitate

merus : ,, Verba ultima, mire truncatus, equis,

43. con.

Aen. X . 2 0 . ,

tumidusque

Turnusque

Craesse

Jeratur

Marte

mulier.

mutiere

frratur

Verissime. Est locus Virgili!

secando

sub ag. plebeia

Male Hennin. plebeia

Jeratur, , videnfnr

generis tumidusque

tumidusque

laudata e poeta, nesc'o q u o . " insignis

HEINRICH.

raat.

pauper,

pauper.

quaestiones

in castris

natus. pauper

Hominis

obscuras.

V i d . Gotliofred. ad Cod. Tlieodos. T . 51.

E affateti

: Jluvius

V.

IDEM.

docti p.

est in Oriente,

230.

eohortis

siirnit. Legendum: Hic

est, nomen

Eufraten

: Jluvius

53. Trlermae. cid. p.

32.

HEINRICH.

petit-,

miid

SCHOTEN.

Laudat hoc scholium Sluiter. Leett. Ando-

HEINRICH.

in hoc igitur

etc.

interpretatio,

id est nomen

litia dot et citram sumit.

medio*

Neinpe a voc.

akerum incipit scholium, cuius lemma periit. 49.

per SCHOREN.

tantum

In extrem, cod. Sang .Uli distas

ab Hermulis.

tur scribendum videtur inquit.

marmoreum:

Recte ; sed pro

SCHOPEN.

igi-

AD

SCHOLIA

SAT.

403

Vili.

Cl. quando bellum est, de quocunque venerit armento. Cod. Sani-. : quando bellum est, id est ille et nobilis equus. qui semper prendit alios, de quo ventrit armento. Post bellum est excidit lemma Nobilis hic. Deinde serib. cum O r e l l i o : id est, ille est nobilis equus, qui semper praecedit alios, de quocunque venerit armento. I D E M . Ibid. equorum. Lege quorum. HEINRICH. C4. non attendit dilur.

etc.

Corrige ex cod. Sang, non

atten-

tua,

genus.

SCHOPEN.

G8. ut miremur facta

non te.

Scribe

non

IDEM.

90. exhausta. Vid. Bentlei. ad H o r a t . E p o d . V , 37. qui piratas olim Cilicas exspoliaverunt, Cod. Sang, recte ejcspoliaverint. Ceterum liic rursus scholia diversae m a . nus dirinienda sunt, hoc m o d o : Piratae Cilicum: bene Capitonem et Numitorem eie. P a r t i c u l a m igitur, vulgo post bene positam , addidit i s , qui corpus scholiorum consarcinaHEINRICH,

vit.

SCHÖTEN.

94 Cilicum : accusantibus damnante

senatu : accusantibus

provinciali bus. Lege ex Valla : prov.

IDEM.

98. iure bellorum. Lege belli. Vid. ad Vi. 153. I D E M . 103. Et cum Parrhasii : pictorum — artifices fuerunt. Phidiacum : Phidias slatuarius Juit. Ita scribcnda utriusque Scholiastae aimotatio. I D E M . 104. id est, quae a Jab ro etc. Excidit l e m m a : rarae Mentore.

Alterius enim Scboliastae sunt verba.

sine

IDEM.

105. Antonius etc. S c h o l i u m , a Rutgersio frustra t e n t a tum, egregie corrigli Ruhnkenius ad Velici. 1 1 , 3 1 . p. 1 7 7 . sq. V e r u m non confudit Scholiastes Caium cum M. Antonio, u t ait vir summus; sed verba C. Antonius a Caesare accusatus, a p r i o r i b u s seiungenda s u n t , t a n q u a m glossa alius auctoris. D e M. A n t o n i o , T r i u m v i r i p a t r e , cunf. E r n . Clav. Cic. p. 1 0 1 . b. H E I N R I C H . Ruhnken. ita legit: Antonius, Triumviri Anlonii pater, curator, ut ait Sallustius, orae maritimae, qua

404

A N N O

Romanum

esset

imperiuni,

p. 219,27. Gerl.

T

A T

contra

T O N E S

piratas.

Viel. Sallust. Fragm.

SCHOPEK.

112. de resina pilos

tollere,

pro resina. Scliol. ad IX init.

de obsequio acquirere. Rarissimum exemplum Ovid. Met. V i , 80. de cuspide, cui vix unuin addi potestLucretianum. Vide omnino Salmas, ad Scriplt. Hist.Aug. p. 213. A. La Cerdani Adverss. Sacr. c. 147. num. 7. Wernsdorf. Poett. Min. T. III. p. 449. Mca ad Sat. VI, 45. H E I N B I C H . Cod. Sang, recte Nam pates et f u r l i . Duas glossas hie esse, Cramerus iam vidit, sed male seiunxit. P r i o r , ad luvenalis verba unctamque Corinthum pertinens , finitur in v. deditas. Tum ineipit altera Nam putes, inquit, hoc lemmate : Quid resinata. S C I I O P E N .

120. discinxerit: etc.

qui ibi bella

finierat.

id est, quid

tolles

Duo et liic glossernata d i v e r s a , sic scribendu : d i s c i n -

xerit: qui ibi bella finierat. Discinxerit: tolles etc. I D E M . 123. possit repugnare. Lege p o s s int. 127. Si e rebus

intonsus

non est.

id est,

quid

IDEM.

Pithoeus si

ephebus

int. non est; reete, et sic hoc scholium exhibet Grotius Flor, spars, p. 1 1 1 . H E I N R I C H . Cod. Sang. Vendit a. s. Erebus in-

timitis si non est puer. bus intonsus.

si nemo:

Legen dum : vendit Acersecomes si non est puer.

:

ephe-

Haec sunt ulterius

g l o s s a t o r s . ScuoPEif.

136. Si Jrangis 1. lid.

secures:

: .id est, si crudelis

retunsae

etc.

nimium

sis.

hebetes

Ita scribendum ex cod. Sang.

IDEM,

139. hoc quod et Sallustius. stius.

Lege hoc est,

quod

Sallu-

IDEM.

145. birro Gallico. Salmas, ad Tertull. de Pall. p. 269. Reiff, ad Artemidor. p. 312. Raynaud. Thes. Graev. T. VI. p. 1284. F . H E I N R I C H . Probus Vallae lucerna , ut vulgo legi— tur, habet, non luna. Vid. Cramer. S C H O P E N .

148. ne celeres IDEM. 153. manuasi

rotae sequantur.

Legenduin

celerius.

Vid. Salmas. a d S c r i p t t . flist. Aug. p. 416. E.

AD

SCHOLIA

Heikhich.

Plin. Exercitt. p. 188. solet Jessis animalibus

SAT.

Qune seqminlur, vino nani

hordeum, carcnt lemmatè suo,

iiifundi

Nec insolcns est vino

i nfundet.

spergi. Columell. X I I . 47. olivas Scriplt. R. R.

infundi. hordeum , pro ad-

Schopf.«.

157. Epona.

Scholium

Nolt. in Prndent. p. 157. dea.

laiulat P. Scrivcrius

Heinricii.

p. 226.

P r o Epona

in Syllog. Nie. Heins.

dea lego Epona

Schopen.

160. ideo currit.

Leg cid

est,

rissime. Cod. Sang, ideo occurrit.

Heibrich. Ve-

occurrit.

Praeterea exciclit lemma :

In seqq. Valla : qui prope portam

Currit.

Vid. Indio.

acelo infundere.

F.pp. post A (ciati Epist. ad B. Mattium nani

405

VITI.

habitat.

Sed ma-

nere , pro habitare, eliam stipia ad III. 200. et 166., ubi tarnen legenduin : cara

162. Cyanc : nomen tabernariae Ante scortum

ScnopEN

manetur pensione. pro

qualibet.

repetendum lemma Cyane.

alter

Idem.

Scholiasta id annotavit. - 174. Sardanapali

Scortum.

Siquidem

corr. Rutgersius. Mox loculorum ,

in

quibus mavult Muncker. Mythograpl). Lat. T . II. p. 167. Vid. Salmas. Exercitt. Plin. p. 848. 183. id est, quidquid Ciamerus:

Heinrich.

di mi Itati fuerimus

, peius superest.

,,Corrupto, inquit, loco sanando non unum cm-

plastrum in promptu est." E x tribus tarnen, quae attulit vir óptimus, nulluni prodest. L e g e : quidquid

in se c tati

fueri-

mus. ScHorEW. 184. paradoxi, Vopisc.

p. 384. F ,

dtvovttg,

mimi. nuQuòo'^oXóyovg nullo auctoris

Timaeus in TefjatoXóyoi.

aiFert Salmas, ili

indicio.

nugùòo^u

fxv-

Coronati in ludis sacris,

atliletae et musici artifices, poetae, comoedi, citharoedi, cet. vulgo paradoxi

vocati ; Plutarcho

de quo

naQado^oiTxui,

vid. Nie. Ignarra de Palaestr. Neapolit. p. 35. laud. a Ruhnk. Bibl. crit. V . p. 80. Cf. Schneid, v. IlaQ(id0§0i. Ista frequens appellatio

in Graecis Inscriptt. Reines. Class. III. 36.

tor. T . II. p. 630. n r . ' l .

Casaub. in Dion.

492. Reisk. Steph. Glossae : Tlagà5o%os,

Mura-

Chr. Diatrib. p . mirus,

excellens.

ANNOTATIOiMES

406

Falconer. ad Inscript. Athlet. p. 43. sq.

et p. 45. de hoc

Scliolio, sed maie. HEISKICH. 185. Catulli. Scholium indocti hominis, Q.Lutatium Catulutn cum Calullo mimographo, permutantis. Recte bactenus Schurzfl. Catullus hic urbamis s. urbicarius.

q. urbicus

dicilur

X I I I , 111.

ab a r t e , i.

Salmas. in Trebell. Poil. p . 314. sq.

Ad hune inepte translata

narratio

de Vorano servo furaci,

quae ad Q. Lulat. Catulum perlinet.

Est fur

Ho-

Voranus

ratii, Serm. I, 8, 39., de quo, quicquid liic traditur, sed niulto sanius, hahet Scliol. Cruq. in Auctario phyrio. Vid. Gesner. ï h e s . s. Exchalcio. antiq. X .

c. 49.

p. 691.

et I ' o r -

Coel. Rhodig. Leclt.

lam confer Schurzfl.

et Rupert,

in Com-

ment., et adrnirare inscitiam! IDEM. 186. qua

quantum

ille

geslum

m ille, geslum ,imilatus 189. Iriscurria.

fabulas

dictum,

quaerentes.

dit Yoss. Etym.

p.

seqq. pro quamvis

IDEM.

malim quasi.

191. neaniscologos.

très cursus

quia 1res simul

quamvis, 458.

nobilium

exeant,

qiuim-

hahet cod. Sang.

locos

In

SCHOPEN.

Salmas. ad T e r t de Pall. p. 298. ah Mimorum est vtav>—

lac. Gronov. ad Minuc. Felic. p. 196. ul in arena

se

Sang, ut non in arena, agat.

IDEM.

pro valde, cupide. Nihil vi-

audacia iu iocis dicteriisque iaciendis. ÎVHV.

Lege :

est scenicum. Maie Schurzfl.

Corrigo: To cos,

agentium:

vis aliquid

imilatus

scenicum.

locet,

optime.

sed

355.

HEINBICH.

ut minium

agat.

Mox scribe sed vel

Cod. minium

SCHOPEN.

200. Mirmillo.

Pleniora haec profert Vossius Etym; p.

323. b , puta ex suis ineditis.

Rem egregie illustrât Salmas.

Exercitt. Plin. p. 29. a. Festus in Retiario,

ubi Scalig. verba

adscripsit, tanquam ex Scholio lu venal., quae tamen ipsius sunt Festi. HEINR-ICII. 207. tunicae. 404. E.

221. p. 1 4 2 .

Has nugas castigat, Salmas. in Vopisc. p.

IDEM.

Nero

IDEM.

Troados

libros

scripsit.

Gonsal. ad Petron.

A D

S C H O L I A

S A T .

VILI.

4 0 7

225. gaudenlis : imi lari citharoedi Graeci coronarti accipienlìs. Sensus nullus est. Legendum : gaudentis: instar citharoedi etc. S C H O P E N . 227. voci missaria. Vere scribitur: vocia missaria. ,,tò xqyvxiQOV intelligi, manu sua adscripseral los. S c a l i g c r " : Voss. de Vitiis Semi. p. 505. Vid. Salmas. Exereitt. Plin. p. 63P.F, quern coinpilavit Almelov. H E I N R I C H . 233. Allobrogae. Vid. Oberlin. ad Caesar. B. Gali. p. 13. IDEM.

235. ¿4ut, si estis id conari, quod hoc. paclo debent puniti. Cod. Sang. Ausi estis id conari. Kecte; sed praeterea scribendum debeai, ut alii iain viderunt. S C H O P E N . 2 4 1 . quia bello navali. Lege qui bello n. I D E M . 242. Thessaliae campi.v. Burmann. ad Antli. Lat. I. p. 2 2 i . Heyn. ad Virg. Georg. 1 , 490. H E I N R I C H . Cod. Sang, recto ut Pompeius. IDEM. 243. Hoc nani d i f f e r ì ab Augusto Cicero, quìa alia armatili, alia pacatus dtfenderit libertatem et ci vi tale m. \ ide, num ego portentuin lectionis, qtiam ahi nliter t e n t a r u n t r recte procuraverim, scribendo : Hoc nam d i f f e r ì — Cicero, qitod alter arrnalus o p p r e s s c r i t , alter togatus deJenderit libertatem et civitatem. IDEM. 247. a centurione eie. Vid. scholium ad X I V , 193. Lipsius de Mil. Rom. V, 18. Opp. T. III. p. 2 2 0 . , a quo Appuleiani loci notitiam liausit callidus dissimulator in Nov. Bibl. univers. German. Vol. CHI. p . 3 9 6 . Ad Dion. C a « ' p. 7 9 7 , 1 9 . , ubi (ìùfiòos pro vite. H E I N R I C H . 253. secundo , per Marinili , fatnilia nova. Nam primo per Ciceronem. Nobilitali, hoc est, ut triumpharet. Vel stcunda lauro dixit etc. Lege: se cuti da: per Marium— Ciceronem. Vel secunda lauro dixit etc. Alterius Scboliastae sunt, quae male interposta leguntur, sic corrigenda : Nobili s o. I, c. s. : hoc est, ut triumpharet. SCHOPEN. 254. collega L. Me nilì i. lmmo T. Man l i t . In iis, quae sequunlur : Hoc exemplo patris pro bello Samnilico et

408

ANN O T A T I O N E S

Tusco, bello Gallico ab hostibus est filius intercmplus, perperam legitur pro. Scribe post. Deinde pro bello Gallico reponendum vel Gallico, nisi mavis toturn, ut iidvciitilium, deleri. I D E M . 259. Anc.illa natus: Ocriculana captiva. Orellius praeclare : Ocrisia, Corniculana captiva. I D E M . 260. Sextus a Romulo. Hinc incipit alter Scholiasts. IDEM.

266. cruci adfixit. Unde hoc? Nam eius nihil ilicimt scriptores, Liv. 11, 5. extr. Dionys. Halic. Anliqq. V, 13. init. Similis est narratio de Xerxe ap. Herodol. V I I I , 1 1 8 . H E I N RICH. Dirirnendae liic rursus annotationes utriusque Sclioliastae, iterato lemmate Matronis l u g . ante Vindicius. ScHOPEN.

SAT. IX. v. 1. et nihil de obsequio libidinis possit adquirere. Lege ut nihil. I D E M . 5. Lucilii. Vid.Wernsdorf.Poett. Lat.Min. III. p. XXIII. HEINRICH. In antecedentibus recte cod. Sang. : Servus, inquit, colapho. SCHOPEN. 6. tua scilicet nebulo. Lege tua scilicet, Naevole. IDEM.

11. id est, Jacetiis etc. Tres interpretationes diversae. Imo duae, ut fertile ubique. Siquidem prior ita scripta fuit : Et salibus : faceliis urbicis abandons, id est urbanus. S C H O P E N . Ibid, iocis fatigare, pro vexare; et fati gare simpliciter dicitar pro iocari et ludere. Salmas. in Vopisc. p. 482. A. HEINRICH.

HEINRICH.

14. psilotrum - dropacem. Pignor. de Serv. p. 48. Lips, ad Senec. p. 477. n. 10. Scaliger ad Munii, p. 362. et 411. Ti. Hemst. ad Plut. Aristoph. p. 412. Toup. Emendd. in Suid. p. 9 4 . Salmas. Epist. de Caesarie et Coma p. 2 4 1 . I D E M . Lege : psilotnim signijicat vel dropacem, quo sol eb an t se accurare. SCHOPEN.

AD

SCHOLIA

15. J'ruticante Vici. liiinailuii] 18(3. 360. anaglypharii 264. ancilla 398. A n c o u a 190. A n t i c a t o n e s 218. Antipliates 306. a n t i s l r u p l i e 322. A n t o n i u s 250 255. 4 0 3 . A n u b i s 228. a n u l i 157. A p i c i n s Galiba 197. a p l u s t r a 271. 4 1 3 . a p o f o r e t a 212. A p o l l o 229. area s e n a t o r 2 6 6 . 314. Arcliigallus 3 4 1 ; Arcus stillans 174. Areopagus 262. argeutarius 264. a r g e n t e o l u s 315. A r g u s 227. A r i c i n a p o r t a 195. 3 6 8 . armarium 340. a r m i l a u s i a 203. A r t a x a t a 174. aruspices 286. assa u u t r i x 3 1 2 . Athos 273. a u r i g a e t origa 3 8 3 . Augustus bibliolheeara ICtis dedic a t 163. a u r o c t a v u s 225. a u s p i c e s in n u p l i i s 2 8 0 . B a b y l o n 273. b a l u e a t u u i 173. B a p t a e 170. 3 4 4 . b a r d o c u c u l l u s 251. Barea Soranus 229. b a s c a u d a 292. bassus 374. batalaria 241. b e b e r et b e b r u s 292. liebriaciis 170. 171. 34&. B e l l o n a r i u s 207. B e r e n i c e 209. birriiiu 404. Birlliitis, Petrus 327. b o l e t a r i a 287. B o o t e s 198. bracta 33d

SCHOLIA b r e v i l o q u e n t i a 350. Hrigantes 3 1 2 . P r i t a n n i a 173. B r i t a n n i c u s 159. b r o g a 255. B r u t u s 194. 257. b u l l a 203. 2 0 4 c a d u r c u s 2 2 8 . 244. C a e s o n i a 232. calatlius 313. c a l i e u s 335. c a l c i a r i u s 198. Caligula 232. eius sorores 338. C a l p e 315. C a l p u r u i u s Piso 2 0 2 . calva l-iola 200. C a l y d o n i u s a p e r 202. caminaras 200. c a n i p i d o c t o r 203. C a m p u s M a r t i n s 171. 2 2 7 . C a n n a e 272. 290. c a n t a b r u m 179. C a p e n a p o r t a 174. c a p e r 160. capsarii 3 5 9 . C a r i n a s 243. cartapola 363. C a r u s 158. casae l i n t e a e 379. castoris t e s t i c o l i 292. Catina 246. C a t o n e s m u l t i 168. c a u s a n e g o t i a l i s 396. Celsus 213. c e r d o 196. 253. Cereris t e m p l u m 3 2 1 . c e r v o m m a e t a s 314. cetra 2 8 7 . c e v e r e 217. ciconia 163. Cilices 2 4 9 . c i n c i n n a t a , stella 2 2 1 . 3 8 4 . circulatores 231. circumscriptor 321. circus 351. C l a u d i u s Caesar 167. 201. 20.2. C l o d i u s 167. 2 1 8 . Cloelia 257. cocciua 360. Cocitos d e a 345. codex 288. coelicus 322. c o l i p b i a 168. 342.

E T AN N O T A T I O N E S. columba symbolum 343. c o n c i i a e 185. C o u c o r d i a e t e m p l u m 163. 3 3 6 . c o n d e r e fulgura 231. 390. c o u u p e u m 205. 375. c o n s n l e s , q u u i u o d o n u n t i a b a n t 19(5. C o r b u l o 184. C o r d u s 15Ö. 3 2 9 . c o r v i c o e n n t p e r os 1 6 9 . Corycus 314. corymba 413. cosmelae 224. 386. Cosinus 249. coloueuin 374. crepitio 197. C r c t i c u s 169. criuis niger m a t r o n a r u m 208. crissare 217. C r i s p i u n s 157. 1 8 8 . Crispus 193. crocus 243. Croesus 277. 316. crucis supplicium 428. erustula 258. cuculliis 251. culiculare 205. Cynici pliilosoplii 300. 4 2 5 . C y n o s u r a 198. Cyrus 277. 316. Danaides 234. 235. de 404. D e c i i , p a t e r e t filius 2 5 6 . Delfica 182. 357. D e m e t r i u s 158. Democritus 267. Demosthenes 271. denarius 236. deputare 427. dextroclicrium 260. dies, quo interfectus Caesar, libertati consecratus 338. Diogenes 316. Dionysius 225. diptyclii 409. D o i u i t i a 193. D o m i l i a u u s 190. 2 0 6 . D o u i i t i u s , Cn 3 3 8 d r i l l o p o l a 170. 3 4 5 . .dropacista 301. E g e r i a , n y m p l i a 174 I g n a t i u s C e l e r 157. 1ÙS. 3 3 1 . eleplianli 287. Elice 198.

437

epliiredia 248. ejiiinenia 241. e p i s t o l a e l a u r e a l a e et p i n u a t a e 190. Epona 252. eploceus 389. ergastula 209. {oyouoxtò 398. Eripliyle 235. 392. e ruliis 4 0 0 . Eupolis 171. Eurypilus 235. Eutliycrat.es 292. ex g l a d i a t o r e 378. exodiarius 181. exodiuiu 356. F.ibricius C e u s o r 264. 285. tacere 263. i'alx s u p i n a 2 5 4 . f'ariaticus 3 4 6 . fascini arcendi ratio 240. fibula 2 0 5 . 2 2 0 . filacteria 176. ìlaineum 171. 213. flavities a l l c t t a l a 378F l o r a , dea et ineretrix 214 381. Florales ludi 214 f o r i c a e 175. 3 5 1 . forire 175. F o r t u n a e aeiles 308. fritillus 305. fritinnire 305. 427. f u c u s a d f a c i e i c a n i l o r e m 170 2 2 4 . fulgura condere 231. 390. nude 304. F u l v i a 164. Furius Bibaculus 401. Fusc.us 1 9 4 . G a d e s 265. 288. Gaditanus oceaiius 315. G a l a t a e 236. g a l e r u s 2 5 4 . n i e r e t r i c u i i i 2tjS. Galli S e n o n e s 286. G a l l o g r a e c i 236. gandela 201. G a n g e s 265. Gauleia 371. G a u r u s 261g e n i l i v n s 3 3 4 335* Glancus 303. gradili» 400gradus 245. g u l o s u s 282gulttirosus 301.

438

INDEX

AD

hallcra 384. Ilanuibal 272Jlecuba 277. Ilciiodorus 157. Hercules 2 8 4 . eins aedes 3 0 8 . eins c o b i m n a e 151). 3 1 5 . Henn.ie 247. l i e r u s .384. Ilesperidis pro ITesperidibus 3 7 3 . Ilippoinanes 208. 232. Hirpiui 2 4 8 . Hoinerus 2 3 7 . lioratius C o d e s 257. H o r a t i u s ni^ri c u l o r i s 2 4 4 . eiu3 doinus 157. hordearius 290. Ilostilia 171. Ibis 317. liia 2Ö0. lo 227. Jsaeus 177. 352. Isis 2 2 7 . l u h c r n a insuta 173 Indaei 2 2 8 308. 368. l u l i a , G e r m a u i c i filia 2 0 t . l u l i a n c p l i s Augiinti 2 0 9 . I n i i i i s C r e t i c u s 169* l u n o n i s sacra 2 0 0 . iiirisperil i 163. iiisiurandtiin p r a c s i d u i n 3 4 9 . Invenalis 3 1 8 . 3 2 3 . Lacerna auriga 2 4 0 . la.erta 1 8 3 . ' Ladas 299. Laelius ceuturio 3 1 2 . l a e n a 18(5. Laestrygones 3 1 8 . L a g u s 2I.IÖlanipeudia 224. 225. Ianistae 172. l a p i s Ordinarius 2 7 3 . Lastlienrs 292. Iaticlavium 3 3 4 . Latinus mimus 158. 2 0 5 latos 3 9 7 . latus dare 4 2 2 . l e c t i c a 1 5 9 . 1Ö3. lcna 225. Lenins 157. Lentiilus 2 ) 3 . lenuncuius 398. l.iber paler 312. l i b e r i 2(32-

SCHOLIA libertiuoriim sigua libraria 386. Li b u r n u s 2 2 4 . Liciuius 161. Liciuus 315. ligula 198. 3 7 0 . lini re 3 4 6 .

161.

l i t l e r a e c o n f u s a e : au et o 2 1 8 . 3 8 3 . b « v 339. locus 4 1 4 . Locusta 159. 3 3 2 . longivivax 314. lucerna Venusina 3 3 2 . Lncretia 278. luclus signa 1 8 3 . Incus Martis 157. ludi, Flora e 2 1 4 . Ihealrales 314. ludius 3 7 7 . Ludor 207. luineuta 3 8 7 . luna seniestris 2 3 9 . lunula 2 4 2 . Luperci 172. Lulatius 253. 300. 406. Maenala 318. maltare 200. nianciparii 2 8 8 . luandra 183. 3 5 9 . manna 264. inargo 1 5 6 . Marius 256- 277. Mars 262. Martius, Campus 171. 227. niascaiula 4 2 2 . Massa 158. Mal lio 1 5 7 . m a t r o u a l i a 2G0. inatta 2 0 7 . mediastiniis 3 9 2 . Mediillinae duae 2 1 7 . Megalesia 290. Meleager 202. Meinnonis statua 317. mensa citrea 164. meretrices 207. ¿ueoó/oyoi 4 2 0 . inesocori 2 8 9 . M e s o p o t a m e n i 161 Messalina 1 5 8 . 167-

280.

Migale 373. A l i l o Crotoui.il.es 2 6 5 . minaret 3S7.

207.

222.

E T

A N N O T A T I O N E S.

mirmillo 254. 4 0 6 . miscellania 282. Mitliridates 2 3 5 . 2 7 7 . M o n e t a ilea 2 8 6 . Mortiiis in ore immissus numinus Allien. ) 8 5 . Moyses 228. 3 0 8 . m u l i e r n m steriliura curatio 172. M u s o n i u s Rufus 157in u to ii in in 3 7 4 . nam 3 5 9 . Narcissus 3 1 6 . naufragio liberati 293. navigia testea 3 2 1 . ìianlum 185neaniscologus 4 0 6 . negativi cluo unum confirmativum faciiint 2 2 3 . 3 0 9 . Nero 1 6 1 . 1 6 5 . 1 9 3 . 2 3 4 . 2 5 4 . 3 4 8 . Nestor 276. n i c e t e r i a 176nonaria 207. Oasis 156O l y m p i a corona 2 2 0 . Opes 2 6 6 . opicus et opizeiu 182. O r e s t e s 156. oryx 287. P a l l a s 161. Palfurius S u r a 3 6 4 . paradoxus 4 0 5 . P a r i s 155. 2 0 6 . 3 7 7 . parricidii p o e n a 2 5 4 . partus expositi 2 3 2 . pappas 400. patina 195. patricii anoviciis distincti242-400. pedornes 162. 3 3 6 . pedules 336. Pegasianum ius 1 9 2 . Pegasus 1 9 2 . 3 6 5 . P e r s a e pro divitibus 183. Perseus 1 7 8 . P e t r o n i u s , P. vel C. 3 9 1 . Phaedra 280. Plialaris 2 2 5 . Pliilippus rex 2 7 0 2 9 2 . phoenicopterus 286. Phrygian! 2 2 6 . 3 8 7 . phylacteria 352pinnirapus 1 8 0 . 3 5 5 . P i s o Calpurnius 202piagare 235- 3 0 0 .

439

p o l l e x versus 3 5 0 poma sicca 2 8 5 . P o m p e i u s Magnus 195. 2 7 8 . P o n t i a , P . P e t r o n i i (ilia 2 3 4 . Poppea 2 2 4 . Poppeana 224. populares 3 9 3 . popysma 2 3 1 . Porsenna 257. portions Argonaiitarnm 209Posiiles spado 3 0 8 . p r a e t e x t a 266p r a e t o r i a castra 2 7 0 . Priaimis 2 3 4 . Probus, Valerius 3 2 7 . Progne 234. Prometheus 306. proseucha 186. 361. Prusia 2 7 2 . Prusias rex 2 7 2 . psaltria 3 4 4 . iVtxá£eu> 2 2 5 Ptoluuiaeus L a g u s 2 0 6 . puérpera 2 3 1 . pygargus 2 8 7 . Pyrrlius, Acliillis filius 2 3 5 . r o t a r u m rex 2 9 5 . Pythagoras 322. Quiuquatria 217. Q u i r i n i colli« 347Rábula 258. rechedipna 176. retriores 419. rostra 1 6 3 .

Epi-

Rubellius Blandus 402. Rubrius 1 9 4 . Sabana 4 2 7 . sagina 192. S a g u n t i n i 320Santones 251. Sardanapalus 2 8 t . S a r m a t a e 167. 3 4 0 . S a r m e n t u s 197. 3 6 9 . S c a e v o l a , ICtus 163scalae 2 4 0 . scamnum 4 0 9 . scaphium 2 1 4 . segmenta 207. S e i a n u s 2 6 8 . 269s e l l a r i a e 179Semiramis 2 7 3 . senatores nigris calcéis usi e o r u m a r c a e 266- 3 1 4 .

162.

440

I N D E X AD S C I I O L I A E T

Seneca 2 0 t . Sorgicilus 2 0 7 . ' 2 0 8 . servi n o m i n i ex g c n t i b u s b a i i t 218. 3 8 3 . sexits 426sigilkuia 209. 379. siliqua 284. S i l i u s 157. «inipiiviniu 2 1 8 . 3 8 3 . sipariuni 253. a/Ani 376Socral.es 2 8 3 . 3 0 2 . solarla 242. S o l o u 277S o s t r a t u s 273Spania 315. 430. S p a r t e o l i 3 1 5 . 431s p e c u l a r e 362* s p i n a 390stemma 245. S t i i n u l a d e a 160. s l l a c t a r i u s 398stlataria 241. 396. S t o i c i d a e 169. 3 4 3 . striglila 1 8 5 . sufllamen 2 5 1 . sumniula 400. S y b a r i s 216.

liabe-

s y n g r a p b a e c o m b u s t a e in f o r o T r a iani' 411. t a b u l a e p a t r o n a t i i s 2G7. T a n a q u i l 229T a r q n i n i n s Prisciis 266T a r q n i n i i i s S u p e r b i t a 194. T a r s u s 178. t e g e s 207. 2 6 4 . T e l e p l i u s 156Tentyra 318. T h e b a e 317. ibernata 242. T l i e n i i s 160. T h e s s a l i a e c a m p i 407T l i o a s rex 3 2 0 . T h r a s e a 198. 199. ThrasiUus 230. TKule 320.

ANNOT.

t h u s m i n n t o m 264T b y m e l e 158. liara 2 2 6 . T i b e r i u s 193. t i b i c i n e s rustici 3 5 1 . T i g i l l i n u s 164. 165. 338. 3 4 0 . titillati 223. t o g a 172. p a l m a t a 266t o g a t a e c o m o e d i a e 156. t o n i t r u a , unile 3 0 4 . T r a i a n u s p o r t i m i A u g u s t i resta ravit 2 9 4 . Trevis 291. triclinia 198triscurria 253. t r i s t e g a 182. T r o i i i g e n a e 333* T u l l u s Hostilius 192. t u n i c a 172. 2 5 4 . 4 0 6 . t u r g i d a 172. T u r n u s 157. 3 3 0 . Valeria 222. V a s c o n e s 320- 3 2 1 . V e n e r i s n a t a l i s 260Ventidius 243. vertere solum 283. V e s t a e virgines 188. v i c t o r e s a p i o coronati 255Vindicius 257. Vinicius, M. 339. v i o l a e vari! coloris 2 9 4 . V i r g i l i u s nigri c o l o r i s 2 4 4 . V i r g i n i a 078. Virginius 279. Vitèllius 170. Voranus 253. vrnae 276. u r s a e 198. uruca 215. uva u v a m , p r o v e r b . 168. 3 4 4 . Xerxes 273. x y s t r a 184. 3 5 9 . njiùvoicc 429. Zamnei 2 0 1 . Zeno 320.