Commentaria in Canticum canticorum

Citation preview

NUNC

COGNOSCO

EX PARTE

THOMASJ. BATA LIBRARY TRENT UNIVERSITY

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0026unse

CORPVS CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXVI

CORPYS

CHRISTI ANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXVI

RVPERTI TVITIENSIS COMMENTARIA IN CANTICVM CANTICORVM

TVRNHOLTI

TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXI

V

PONTIFICII

RVPERTI

TVITIENSIS

COMMENTARIA

IN CANTICVM

CANTICORYM

EDIDIT

HRABANVS

HAACKE

O. S. B.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXI

V

PONTIFICII

BR^o

. C h-9

\J, S Co

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PVBLICAE INSTITVTIONI atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

VORWORT

Die Bibliothekare der im Sigelverzeichnis angefiihrten Institute gaben mir viele wertvolle Hinweise und gewahrten oft herzliche Gastfreundschaft. Das belgische Kultusministerium und die Deutsche Forschungsgemeinschaft stellten groBziigig finanzielle Hilfen bereit. Die Mitbriider vom Corpus Christianorum in Steenbrugge standen mit Rat und Tat zur Seite. Schon fur die bisherige Edition der Rupertschriften hatte Herr Dr.h.c. Reinold Hagen im Labor seiner Kautexwerke, Holzlar bei Bonn, ungezahlte FilmvergroBerungen herstellen lassen ; gleiches geschah fiir dieses Buch, was die Fertigstellung wesentlich beschleunigte. Ihnen allen habe ich herzlich zu danken. Gewidmet sei die Arbeit dem unvergeBlichen Andenken an einen groBen Marienverehrer, P. Paul Strater SJ — Reginae sacerdotum propugnatori indefesso.

ic.

EINLEITUNG

Das Datum der Fertigstellung des Hoheliedkommentars Ruperts laBt sich wohl nicht genauer angeben, ais daB es zwischen 1117 und 1126 liegen miisse. 1117 hatte Rupert sein umfangreichstes Werk, die 42 Biicher De sancta Trinitate et operibus eius seinem Patron und Freunde, dem Abt Kuno von Siegburg uberreicht. Bei diesem Durchgang durch die ganze HI. Schrift war das Hohelied nur kurz gestreift worden (x), und es war nicht ais marianische Prophetie gekennzeichnet worden, was sicher nicht unterblieben ware, wenn Rupert es damals gewufst hatte. 1126 wurde Kuno zum Bischof von Regensburg gewahlt ; im Prolog wird er aber noch ais Abt von Siegburg angesprochen (Prol. 56). Dem Exemplar fur den Verdener Bischof wurde ein anderes Werk, der 2. Teii des 12 Kleine-Prophetenkommentars beigefiigt, wie aus der Widmung hervorgeht (Ep. 52) ; dieser war erst nach seinem Geschichtswerk De victoria Verbi Dei vollendet worden, das wiederum erst 1124 in Deutz fertig vorlag. Im Gesamtwerk Ruperts gehort der Hoheliedkommentar zu den Erganzungen, die zu De s. Trinitate wiinschenwert erschienen. Was dort nur kurz erwahnt war, wurde ausfiihrlich in groBeren Kommentaren zur Apokalypse, zu den 12 Kleinen Propheten, zu Matthaus und hier zum Hohenlied behandelt. In der Erklarung der Apokalypse wurde die augustinische Theologie, wie sie schon vor De s. Trinitate im Johanneskommentar wiederaufgenommen worden war, fortgesetzt ; die Erklarung der 12. Kleinen Propheten war gleichsam ein ein Stiick Lectio de sacra pagina, passend zu der ausfiihrlichen Behandlung der 4 GroBen Propheten im Trinitatswerk ; der Matthauskommentar antwortete auf die anselmische Frage Cur Deus homo ? und fuhrte Ruperts Christologie zu Erkenntnis der unkonditionierten Menschwerdung ; der Hohelied¬ kommentar schlieBt sich trefHich an, indem alles, was dort typisch-allegorischen Sinn haben konnte, auf die Incarnatio ex Maria Virgine bezogen wurde. Gegen wen er schrieb, ist nicht genau auszumachen ; es war nicht iiblich, den Gegner zu nennen, und nur selten laBt sich Rupert personliche Betroffenheit, wie etwa in der Schrift zum Kampfernatur ihm die Feder, und so kann es auch hier nicht anders gewesen sein, ais daB er sich gegen Zeitauffassungen aussprechen wollte. Seine Mariologie wollte beweisen, daB die

(1) De

sancta

Trinitate

XXV,

6, 11. 2671-2679.

1408. (2) Deutsches

Archiv

22, 1966,

S. 385-471.

2761-2776

—

CC

CM

22, p. 1405.

EINLEITUNG

VIII

Braut

des Hohen

Liedes

nicht wie bisher nur die Kirche

im allgemeinen vorbildete, sondern die Person, die ihr opti¬ ma pars ist, namlich die jungfrauliche Gottesmutter und Braut. Diese Kampfhaltung zeigt noch nicht eine seiner letzten groBeren Schriften, wo er seinen Hoheliedkommentar empfiehlt und immerhin sich der Neuartigkeit bewuBt ist, in dem 1127/1128 — die Datierung greift auch hier auf die Untersuchungen M. Magrassis zuriick (3) -— dem Papst zugesandten Werk De glorificatione Trinitatis et processione Spiritus sancti : Opus illud accipiat quicumque audierit auditor beneuolus, non sicut contrarium priscis doctoribus, qui in iisdem canticis latius amorem exposuerunt sanctae ecclesiae , sed sicut aliquid super¬ er ogatum idtra lectionem ipsorum adunando et (siue Cod.) congregando uoces tam magni tamque diffusi corporis ecclesiae in unam animam singularis et unicae dilectae Christi Mariae, quia nihil huic disconuenit omnium eorum, quaecumque dici uel cantari possunt de magno et sancto amore dilectae et diligentis Christum ecclesiae (4). Man konnte die Sorge Ruperts, ais Neuerer zu erscheinen, fur iibertrieben halten, wenn sie nicht doch begrundet ware, was aus einem Brief, der erst kiirzlich gefunden wurde, ersichtlich wird (5) : Scripsisti mihi, frater karissime, uerba haec : Operi uestro in Cantica canticorum audiui nostrates quos detrahere, scilicet non apte beatae Mariae specialitati ascribi, quod ecclesiae gener alitati sapientia praesagauerit ... His ego perlectis primo miratus sum homines possent esse uestrates illi docti ne an indocti magistri an discipuli. Nam si doctos se magistros esse profitentur et cum hac aestimatione sui beatam Virginem Mariam sic subiciunt uniuersali ecclesiae tam¬ quam speciem generi quod absurdum est, ex ore suo statim pos¬ sunt iudicari (Lc. 19, 22), quia uidelicet quod de genere praedica¬ tur et speciei congruit. Quidnam est dicere non apte beatae Mariae specialitati ascribi, quod ecclesiae generalitati sapientia praesagauit? Non ac si dicant ecclesiam genus et beatam Mariam esse speciem. Hoc autem falsum est. Rationabilius dicerent totius esse partem et hic indubitanter. Illis dicere poteras, dilectissime, quia quod congruit huic toti scilicet ecclesiae, congruit et huic totius parti eximiae. Rupert wiederholt dann des Naheren die schwierige Erklarung

der Sunamitis (6) und schlieBt mit einem

(3) M. Magrassi, Teologia e storia nel pensiero de Ruperto di Deut%, Roma, (Studia Urbattiana, 2). (4) PL 169, 155 ; verglichen mit cod. 112 der Kolner Diozesanbibliothek, 88v.

1959 fol.

(5) P. Lajos Czoka entdeckte ihn in einen codex des 12. Jh. in der Bibliothek des Stiftes Pannonhalma in Ungarn ; die Publizierung der Fundes in den Studien und Mitteilungen s^ur Geschichte des Benediktinerordens ist vorgesehen ; hier darf mit giitiger Erlaubnis daraus zitiert werden. (6) Cant. 7, 1 ; siehe unten S. 144.

IX

EINLEITUNG zuversichtlich friedfertigen Bemerken : Dico ergo frater, dico aemulis meis : ego bonis et benesonantibus non contraria dixi, sed aliquid supererogare curatu confidens, quod sacrarum ager Scripturarum, in quo est absconditus thesaurus regni Dei (Mt. 13, 44), nobis communis est, quibus quaerendi uoluntas Dei siue facultas a Deo data est. Vale. Ein weiteres Arbeitsprinzip, damals unbestritten, verfolgte Rupert in dem Schema, das er im Trinitatstraktat formuliert hatte : Die drei Weisheitsbucher Salomos sind erfiillt von Glaube, Hoffnung und Liebe ; das Bnch der Spriiche ruft zum Glauben, das Buch Ecclesiastes lad ein zur Hoffnung, das Hohelied lockt sine dubio zur Liebe (7). DaB er darauf nicht naher eingehen braucht, erklart er am SchluB dieses Buches (8): ... nec enim necesse habemus docere aut doceri quod caritas significetur totis libri huius uocibus. An diesem Schema halt er fest, das Hohelied ist nur und ganzlich ein Lied der Liebe, der Caritas. Er bestatigt dies in De glorificatione Trinitatis, anschlieBend an oben angefiihrtes Zitat : De ista dumtaxat Scriptura (= Hohelied) hoc dicimus quae tota est cantabilis ; nam in ceteris Scripturis multa sonent lamentabilia paenitentis ecclesiae, in plerisque peccauit, pro quorum parte cum fructibus paenitentiae lamentatur et gemit. Et haec infra dignitatem sunt huius beatae Virginis, cunis uita integerrima non habuit cur gemeret, nisi uulnus caritatis propter dilationem plenae atque perfectae beatitudinis in tempore huius peregrinationis (9). Weil also das Hohelied ganz cantabile ist, hat die Ausdeutung auf Maria, der integerrima noch vor der auf die Kirche den Vorzug. Weil dies ihm unbestritten erscheint, glaubt Rupert zu Ganzinterpretation auf Maria hin berechtigt zu sein, und dabei selbst ganz in der Tradition zu stehen. Es ist also ein MiBverstandnis, wenn gesagt wird, Rupert sei der erste gewesen, der eine ausschlieBlich auf Maria bezogene Interpretation des Hohenliedes inauguriert habe. Tatsachlich zitierten Mariologen wie Petrus Canisius und Alphons von Liguori ihn fast nur aus seinem Hoheliedkommentar und verschafften ihm damit den Titel des Devotus Virginis. Diese Carmina der Cantica, wie die Inschrift lautet, reihte ihn unter die 10 groBen Marienverehrer unter den Heiligen des Benediktinerordens ein, die in der von Wessobrunn gegriindeten Marienwallfahrtskirche Vilsberghofen, Kreis Landsberg, in den Saulennischen uberlebensgroB figurieren. Das bekannte

(7) De sancta trinitate XXV, 6, 11. 2674 ss. — • CC CM (8) ebd. XXV, 6, 11. 2774 — CC CM 22, p. 1408. (9) S. o. a. a. O.

22, p. 1405.

X

EINLEITUNG

Relief der Gottesmutter mit dem Kinde und der Umschrift aus Ezechiel: Porta haec clausa erit ... vom Portal der ait en Klosterkirche St. Laurentius in Liittich, heute dort im Museum, wird gewohnlich mit der Legende in Verbindung gebracht, wonach Rupert vor ihm betend die Gabe der Wissenschaft empfangen habe. Doch dieses Bildnis ist jiinger und sein aus der Umschrift erkennbares Thema, die Virginitas perpetua, ist sicherlich ein hochkiinstlerischer Ausdruck der Mariologie Ruperts, aber nicht deren Begriindung. Rupert war nicht der erste Theologe, der das Hohelied marianisch interpretierte ; er hatte groBe Vorbilder wie Am¬ brosius, Hieronymus und wohl vor allem Paschasius Ratpertus ais Ps. -Hieronymus (10). Sein besonderes Verdienst — - man kann es wohl Verdienst nennen — ist es, das Hohelied in allen seinen Teilen — uoces genannt (1X) — auf Vorbilde erforscht zu haben, die in vielen einzelnen Berichten des Neuen Testamentes ihrer Erfiillung finden. Man kann das Ergebnis eine Art Biblia Mariana nennen. Diese Bibelkenntnis war eine in der taglichen und festtaglichen Liturgie gebetete und gesungene ; die liturgischen Zitate flieBen wie von selbst in die Feder. Ein wunderbar bunter und vielfacher Reichtum des “geistigen Sinnes” in all diesen Stimmen wird von dem Leser ausgebreitet. Moderne Exegese gelangt miihselig bis zur Erkenntnis eines gewissen spirituellen Sinnes im Hohenlied, etwa seines stark eschatologischen und idealen Charakters, erschlieBt aber wohl nicht mehr ais die VerheiBung der “idealen Brautnation der messianischen Endzeit” (12). Ihr ist nicht moglich, ja es wird ais Unwissenschaftlichkeit betrachtet, eine unmittelbare Deutung auf das Verhaltnis Gottes zur Einzelseele, eine unmittelbare mariologische Interpretation einzubeziehen. Sie beschrankt sich auf den Wortsinn und versucht, dessen religioses Zeugnis zu eruieren. Dagegen steht nun die gesamte Tradition von Origines bis Scheeben und erinnert mit Pius XII (13) an die bleibende Aufgabe, den “hoheren Schriftsinn’’ zu entdecken. Fur seine Zeit hat Rupert diese Aufgabe vortrefflich erfiillt. Seine Zeitgenossen legten zwar das Hohelied ebenso ganzlich marianisch oder ekklesial aus — Bernhards Sermonen z.B. werden es in dieser Kunst zur hochsten Kraft und Salbung bringen, aber sie taten es auf eine allgemeine Art, sie ver¬

bo) PL 30, 126-147 (11) De sancta Trinitate XXV, 6, 1. 2775 — CC CM 22, p. 1408. (12) Vgl. L. Krinetzki, Das Hohe Lied, Dusseldorf, 1964, S. 40 f. (13) Divino afflante Spiritu, in Acta Apostolicae Sedis 33, 1943, S. 297 ff.

EINLEITUNG

XI

glichen die Vorzuge, die Tugenden, die inneren und auBeren Handlungen der Gesamtpersonlichkeit Mariens bzw. der Kirche, ohne sie in den liistorischen Ereignissen zu konkretisieren. Rupert hingegen sucht nach historischen Parallelen, stellt die Szenen des HL. den euangelischen Berichten gegeniiber, die Auftritte des Brautigams denen Christi, die der Braut denen Mariens. Was sich ergibt, diinkt ihm gemeinverstandlich, er findet nicht nur Vergleiche, Bilder, Allegorien, vielmehr halt er es fur erwiesen, daB das Hohelied eine echte Prophetie ist, direkt in dem Sinne, da, daB die Ereignisse nicht anders und nicht erst mithilfe weiterer Ereignisse verstanden werden konnen, ja eine literarische Prophetie, weil bei aller Metaphorik vom Buchstabensinne auszugehen ist. Zunachst gehort das Hohelied in die Reihe der 7 Cantica, der in der HI. Schrift iiberlieferten Danklieder, deren jedes fur eine historisch bestimmte Wohltat Gottes zum privaten und zum liturgischen Dank geschaffen worden war. Es sind dies 1. das Lied des Moses zum Dank

fur die Befreiung aus Agypten

und den Durchzug durch das Rote Meer - Ex. 15, 1-19. 2. Lied des Moses uber die weiteren Wohltaten Gottes - Ex. 32, 1-43-

3. Lied der Anna zum Dank fur die Empfangnis Samuels I Reg. 2, 1-10. 4. Lied des Isaias fiber die Befreiung von den Assyriern - Is. 45, 15-26. 5. Lied des Ezechias 10-20. 6. Lied des Habakuk

zum

Dank

fur die Genesung

zum

Sturz Nabuchodonosors

- Is. 38,

und zum

kiinftigen Sturz des Teufels - Abac. 3, 2-19 ; der prophetische Charakter war Rupert zumindest aus Hieronymus ersichtlich : prophetare cantico (Hier., In Abacuc II 3, 1. CC 76 A). 7. septimum et nouissimum das Canticum amoris fur kommendes beneficium, das groBte von allen Benehzien, und darum mit Recht Canticum canticorum zu nennen, das Danklied fur die Incarnatio ex Maria Virgine, diese groBte Wohltat Gottes, die alie anderen an Wert iibersteigt, ais Ergebnis der Liebe zwischen Gott und der Jungfrau Maria.

Dieses Mysterium ist darzustellen, und der Autor flihlt die Schwere seiner Aufgabe. Das historische Fundament kann nicht viel helfen : ... aliquod historiae siue rei gestae fundamen¬ tum, wenn es auch unentbehrlich ist, wie er kurz darauf sehr niichtern sagt : Tunc expositio mystica firmius stat, neque fluitare permittitur, si super historiam certi temporis uel rei demonstrabilis rationabiliter superaedificata continetur (Prol. 120 ss.).

EINLEITUNG

XII

Um den Wortsinn sich zu kiimmern, erscheint gegeniiber dieser Aufgabe, das Mysterium zu bauen, ein Anliegen niedrigster Ordnung. Wenn der Wortsinn zu aufdringlich wird, wird er schnell abgetan : Haec denique — es handelt sich um die heikle Rolle der Sunamitis — sicut et alia sunt per allegoriam dicta et inter omnia quae in figura contingebant sunt aestimanda (6, 418). Sonst wird ohne Zogern der sensus obuius angenommen und zum sensus spiritualis verklart. 1. Buch cap. 1, 2 1, 3

Aufbau

der Konkretisierung. Verkiindigung : Fiat mihi - Lc. 1, 28. Lc. i, 39. Maria Heimsuchung -

Osculetur ... Trahe nos ...

1, 30 Exsultabimus 1, 5 Nigra sum

...

...

i, 7 Indica mihi ...

Maria Heimsuchung Lc. i, 41.

-

Maria Heimsuchung Lc. 1, 56.

—

12ja.hr. Jesus im Tempel - Lc. 2, 41. Inkarnation-Lc. 1,35.

i, 12 Dum esset rex ... 1, 14 Fasciculus myrrhae ... 1, 15 Tu pulchra es ... 2, 3 Sicut malus inter ligna ... 2, 4 Introduxit me in cellam . . .

Darstellung im Tempel - Lc. 2, 34. Nazareth — Lc. 2, 51. Nazareth - Lc. 2, 51. Hochzeit zu Kana, Abschied von Maria Joh. 2, 4.

2. Buch Maria

2, 7 Ne suscitetis eam ...

bewahrte

ihrem Herzen 2, 8

in

- Lc. 2,

19.51. Lc. i, 54.Erwartung Mariae

Propera amica ...

-

2, 14 Sonet uox tua ... 2, 15 Capite nobis uulpes ...

Magnificat - Lc. 1, 46. Flucht nach Agypten - Mt. 2, 13 ss.

2, 16 Qui pascitur inter lilia ...

Maria Mt. 2.

3, 1 Quaesiui illum ...

ist meineMutter? -Wer Mt. 12, 48.

3. Buch 3, 6 Quae est ista ... 3, 7 En lectulum Salomonis

Mariens mut ...

und

Joseph

einsame

-

De-

Mariens jungfrauliche Brautschaft

XIII

EINLEITUNG Konigtum

3, 11 Egredimini filiae ... 4, 1 Quam pulchra es ... 4,8 Tota pulchra ... 4, 10 Odor unguentorum

tuorum

4, 11 Odor uestimentorum

...

Lob der Jungfraulichkeit cf. Mt. 11, 16. Maria Konigin .. . Vom Duft der Almosen cf. Lc. 7, 37 ; Ioh. 12, 1. “wickelte ihn in Windeln” - Lc. 2, 7.

4. Buch 4, 12 Hortus conclusus ... 5, 1

Venit dilectus meus

5, 4

Comedite amici ...

“Heiliger Geist uber dich ...” - Lc. 1, 35. ...

Lc. ig 11, der 27. Leib ...” “Sel

“GroBere niemand 15, 13-

5. Buch 5, 2

Liebe

hat

ais ...” - Ioh.

Maria unter den Jiingern und frommen Lrauen - Act. 1, 14.

Ego dormio ...

5, 10 Dilectus meus

Christi

candidus ...

Maria unter den Jiingern und frommen Lrauen - Act. 1, 14. Aussendung der Jiinger - Mt. 28, 20.

5, 17 0wo abiit ... 6. Buch 6, 8

Beatissimam

praedicauerunt

6, 9

Una est columba mea

...

Quae est ista ... 7, 1 Reuertere Sunamitis 7,2

...

- Lc. 1, 78. “Omnes generationes” “Plena gratia” - Lc. 1, 28. “Plena gratia” - Lc. 1, 28. Regina Act. 15, apostolorum 28.

V enter tici ... tuus sicut acernus tri- “ Maria bewahrte in ihrem Herzen” - Lc. 2, I9-5I-

7. Buch 8, 4 8, 5

Ne suscitetis ... dilectam ...

uita Lc. 10,contemplatiua 38.

Quae est ista ...

Mulier fortis, mater ecclesiarum

8, 10 Ego murus ... 8, 14 Fuge dilecte mi ...

-

Regina martyrum “Domine non sum dig¬ na ...” - cf. Mt. 8, 8.

EINLEITUNG

XIV

Vor diesem biblischen Hintergrund

heben

sich 4 Themata

ab, die dem Autor besonders wichtig waren (14). 1. Erhabene Wiirde und Heiligkeit [sponsae pulchritudo) der Jungfrau Maria iiber jede andere Schopfung ; ihre gottliche und jungfrauliche Mutterschaft gibt ihr diese Wiirde. 2. Mehrfache Antithese von Eva und Maria, einerseits ob der Siinde und der Lastern der Stammeltern, andererseits ob des Glaubens und der Tugenden Mariens. 3. Maria Vorbild des kontemplativen und aktiven Lebens. Das Traumen und Wachen der Braut des Hohen Liedes wird

im Lichte von Lc. 2, 19.51 gesehen. “Maria aber bewahrte alie diese Worte in ihrem Herzen’’, und von Act. 1, 14, wo die Anwesenheit Mariens unter den Aposteln und frommen Frauen hervorgehoben wird, in welcher Rupert den Hinweis auf das miitterliche Lehramt Mariens sieht. 4. Die brennende Sehnsucht Mariens nach dem abwesenden Geliebten, sei es zur Zeit des offentlichen Auftretens Jesu, sei es nach der Himmelfahrt, und die siiBe Liebe zum anwesenden Sohne. Nicht so wichtig waren dem Autor die Glaubenslehren der Unbefleckten Empfangnis und der Himmelfahrt Mariens. Diese von ihm zu verlangen ware anachronistisches Verkennen der Dogmenentwicklung. Wir weisen wiederum hin auf die griindliche Untersuchung Peinadors : Rupert kommt den Ergebnissen spaterer Theologie recht nahe ; keinesfalls konnen sich die Gegner auf ihn ais Verbiindeten berufen.

Erganze : J. Beumer,

Die marianische Deutung des HL. in der Friihscbolastik, Zeitscbrift f. kath.

Theologie 76 (1954) 41 1-439.

L. Krinetzki, ebd. S. 12-16.

Das Hohe Lied, Diisseldorf 1964, S. 40 f. - exegetische Bibliographie

H. de Lubac, Meditation sur 1’Tgiise, Paris 1953, S. 306-324. F. Ohly, Geis/ und Formen der FLoheliedauslegmg im 12 .Jh., Zeitscbrift f. dt. Altertum u. dt. Diter atur 85 (1954) 185 f.

ders., Hohelied-Studien (Schriften der wiss. Gesellschaft an der Joh. Wolfg. GoetheUniversitat Frankfurt am Main, Geisteswiss. Reihe 1) Wiesbaden 1958, S. 121-135. H. Riedlinger, Die Makellosigkeit der Kirche in den lat. HL,. Kommentaren des MA (Beitrage z. Gesch. der Philosophie u. Theologie des MA 38, 3) Mtinster 1958. M. Schmaus, Kath. Dogmatik, 3, Miinchen 1955, S. 281-284. (14) Wir geben hier nur die Oberschriften und verweisen auf den eingehenden Kommentar, den M. Peinador diesen Themata gewidmet hat ; Bibliographie in unseren Edition De uictoria Verbi Dei — MGH Geistesgesch. Reihe V, S. LVIII.

DIE

A

HANDSCHRIFTEN

Briissel, Bibliotheque Royale Cod. 10608 f. 1-118, 13. Jh. aus Liittich, St. Laurentius OSB. Zwei groBere rote Initialen f. 1 (Q) und f. 36 (T) sind auf griinem und blauem Grund gemalt, das Blattwerk ornamentiert. Zu den Buchanfangen wechseln rote und schwarze Majuskeln, doch auch im Text tauchen rote Versalien auf, zumal in der Scriptura currens, f. 55 v Q(uid) rot und griin auf gelben Grund ; f. 70 0 (beata) in einem griin und gelb umzogenen Quadrat auf blauem Grund, das O selbst in Rotgold mit griinen Ranken. f. 91 A(nte) auf gelben Grund, wenig Blau und Griin. f. 108 F (actum) blau mit Griin umrandet, verblaBter gelber Grund. 118 Blatter, Pergament, Schrift des 13. Jh., MaBe : 23, 2 X 13,5 1 Spiegel 18 X 10, 30 Zeilen auf einer Spalte. Moderner, wertvoller Kalbsledereinband der Bibi. R., Titel- und Goldpressung auf rotem Saffian : Robertus in eant, cantic. XII. saec., belgisches Wappen und Bibliotheksvermerk. f. 1 oben die alte Bibliotheksnummer der St. Laurentius abt ei Liittich : LL 2-13. Beim Binden wurden die Blatter so eng beschnitten, daB Kustoden nicht mehr erkennbar sind. f. 1 Incipit prologus Roberti abbatis Tuiciensis in libro de in¬ carnatione Domini. Qui contra ... f. 3V Explicit prologus. Incipit liber primus in canticis cantico¬ rum de incarnatione Domini. Osculetur ... GroBes, 10 Zeilen hohes Quadrat fiir die Initiale 0, breiter ais eine halbe Spalte. f. 118 fin. : ... imperium permanet in saecula saeculorum. Arnen. Explicit liber septimus domni Roberti abbatis in canticis canti¬ corum de incarnatione Domini. Es folgt ein Fragment aus Bernhard von Clairvaux, Ser¬ mones in laudibus Virginis Mariae, Homilia 1, 1-25, bricht abrupt ab : ab aliquo forte - ed. J. Leclerq 4 S. 13 s. Literatur : Fiir diese und die folgenden Hss. siehe die t)bersicht iiber die zustandigen gedruckten Bibliothekskataloge in Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 405 f. - fiir Briissel nachzutragen : J. van den Gheyn, Catalogue des mss. de la Bibi. R. de Belgique 2, 1901 ; kurze Hinweise in unseren Miszellen in Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 397-436 u. Deutsches Archiv, 26, 1970, S. 528-540. Wichtige Varianten der Gruppe A B C t : 1, 353 Ismahel ad quem pertinet Cedar ] Cedar qui et Ismahel

1, 365 pertinet ad~\ ipse fuit qui et 1, 376 comparari ] adaequari 4, 236 prophetas ] Scripturas

XVI

DIE HANDSCHRIFTEN

4, 728 post] portas 5, 539 scelus] peccatum AB, peccata Ct. Am schwersten wiegt die Auslassung von 10 Worten 880 caelesti bis Hierusalem.

A1

London, Brit. Museum bekannter Herkunft.

Add.

5, 879/

10050 f. 1-37, 14. Jh., un-

Titel : Lives of Saints (selected folios ) purchased Febr. 1836 Sale Lot 1499. Passiones quorundam sanctorum. f. 1 Incipit prologus Roberti Tuiciensis abbatis super (am Rand :) Cantica. Coram regina ... Beginn also mitten im Prolog, Prol. 35. f. 3 Neues Incipit, gleichermaBen verkiirzt. f. 5 E xplicit prologus. Incipit tractatus eiusdem in laude uirginis Marie.

Der Text ist sehr fliichtig, verkiirzt und unregelmaBig abgeschrieben worden, fur die Textherstellung vollig wertlos. z.B. Prol. 38 per bis transcurrens (4 Worte) om. 42/48 cum bis humeris om. 53/54 haec bis et om. (5 Worte) 54 mihi om. 55 ex te om. 57/59 bis importune om. 60 quale bis proposui om. (6 Worte).

A 2

New York, Pubi. Libr. 42 ND Street 5 Avenue, Cod. 75, 14 Jh., aus Huysburg OSB. 187 Bl., Pergament, 20 X 13 ; Spiegel 14 x 8,5 ; eine Spalte, 21 bis 28 Zeilen, mehrere Hande ; schlichter Ledereinband des I5- Jh. Auf dem Vorsatzblatt ist der Besitzvermerk der graflichen Bibliothek Biilow in Beyernaumburg (bei Merseburg) eingetragen : Fol. 187 24. April i8yg Bibi. Biilow Beyern. G.H. Schr. Ein John Stewart Kennedy schenkte 1896 den Band der Public Library ; Vorbesitzer war ein Dr. Thomas Addis Emmet gewesen ; vgl. Katalog Seymour-Ricci S. 1327.

f. 1 Liber beatissime Marie Virginis In Huysborch (15. Jh. Ad uenerabilem episcopum Thietmarum epistula Ruotberti abbatis pro explanacione in canticis canticorum. Quia ponti¬ fex ... ed. in STMOSB 74 (1963), S. 286-292. f. 3 Explicit epistula et incipit prefacio Ruotberti abbatis in explanacione canticorum. Qui contra ... Die Initiale Q, deren Abstrich in Rankenwerk endigt, nimmt einen Platz von 7 Zeilenhohe ein, ist jedoch nicht fertig gezeichnet. f. 7V Explicit prologus et incipit liber primus in canticis cantico-

DIE HANDSCHRIFTEN

XVII

rum de incarnatione Domini. Osculetur ... Der Initiale 0 — 6 Zeilen hoch — - ist ein Brustbild, Maria mit dem Kind auf dem Arm, eingezeichnet. f. 186 fin. : ... imperium permanet in secutorum (sic !) amen. Explicit liber septimus in canticis canticorum de incarnatione Domini nostri Ihesu Christi Deo laus. f. i86v 0 Maria stella celi scala paradisi columpna mundi adiuua me in omnibus tribidacionibus necessitatibus et angustiis meis. Amen. Papa Nicolaus IV. dedit quinque annos indul¬ gentiarum ad istam orationem, a Bonijatio octauo et a Iohanne XXII. confirmatur. Per illud dulce osculum quo osculabaris paruulum mater genitorem tuum, conserua populum et me in¬ dignum famulum reduc ad redemptorem. Celestinus papa dedit ad istam orationem CCC dies indulgentiarum. Deo gratias. Petrus comestoris in laudem beate Marie sequentes uersus com¬ posuit : Si fieri possit quod harena puluis. f. 18 7 Iste Petrus scholasticam historiam scripsit. Variant en : Prol. 68 demonstrasti ] ostendisti i, 27 afflatur'] affatur (alie anderen auBer ABC haben afficitur) . B

Karlsruhe, Landesbibliothek,

Gruppen,

d.h.

Cod. St. Peter perg. 121, fol.

iv-7iv, 13. Jh., aus St. Peter im Schwarzwald OSB. Codex catenatus 26 X 17 X 4, Spiegel 21 X 14, 2 Spalten, 40 Zeilen. 71 Bl. Pergament, nicht foliiert, Kettenrest von 4 Gliedern und einem Ring, stark beschadigter zeitgenossischer Einband, brauner Lederbezug mit Blindlinien, Einzelstempel, Lilie und Adler im Viereckverbund. Am Vorderdeckel Kaufvermerk : Emit Philippus lac. Abbas 1781 = Philippus Jacobus Steyrer, letzter Abt von St. Peter. Riicken fehlt 4. Bunde, alte Bibi. Nr. 243 aufgeklebt. Auf dem Vorderdeckel ist ein Pergamentschildchen mit der Inschrift Rupertus abbas super cantica (15. Jh.) befestigt. Prolog und Titel fehlen. f. iva Osculetur ... Die 10 Zeilen hohe Initiale 0 nimmt die ganze Breite der linken Spalte ein. Sorgfaltig ist die thronende Konigshgur Christi — schlank, kraftig, Beine iibergeschlagen — mit Krone, Lilienzepter und Reichsapfel, ornamentierter Hintergrund und exakt durchgezeichnetes Rankenwerk an den Seiten, Filigran, aber nicht ausgesprochen Fleuronnee. f. 32v Blaurote Initiale Q(uid) in 7 Zeilenhohe, eine halbe Spalte breit : Christuskopf mit langem Haar und Bart auf Tuch, in Falten gehangt (= SchweiBtuch der VeroniweiBem ka) .

f. 7iva fin.: ... permanet in secula seculorum. Amen. Explicit liber domni Ruperti abbatis de incarnatione Domini nostri J esu Christi. Auf der freien Spalte Federproben ohne Bedeutung.

XVIII

DIE HANDSCHRIFTEN

Gewandte Schrift, einige Unterlangen, vor allem in der untersten Zeile, fiir s, p, f. Vorliebe fiir y : ymber, Elysabeth, hyemps, und k : karitas, karissimi. Feine Striche iiber ii. f. 33va Zunge streckende Fratze in roter Initiale O(rtus) ; ab f. 41 einige groBere, aber miBlungene Initialen, wenn die Tinte auslief. Die Miniaturen schrieb augenscheinlich eine andere Hand. f. I4rb Initiale C in rotblauer, diesmal besserer Fleuronnee. Wahrend das auBere Schriftbild gepflegt aussieht, ist der Text doch nicht sonderlich fehlerfrei, wird gegen Ende immer nachlassiger hingeschrieben, wie der Apparat ausweist.

C

Berlin, Staatsbibliothek aus Himerode OCist.

Lat. fol. 737 f. 1-45, 12. /13. Jh.,

Einband des 18. Jh., Holztafeln mit gepreBtera Schweinsleder bezogen, kupferne Ecken und SchlieBen, Wappen auf den AuBendeckeln verwischt. Blindpressung und Rollenstempel. Riickenschildchen : Ms lat. fol. 737 ; alterer Streifen (17. Jh.) : Expositio super cantica canticorum relata ad BMV . Auf der Innenseite : accessus ms 1902, 133. 107 Bl. Pergament, 30 x 22 x 3,7 ; Spiegel 23,4 x 16,2, 2 Spalten, 35-37 Zeilen. f. 1 Incipit prologus in expositionem super cantica canticorum Salomonis relatam tantum ad beatam Virginem Matrem Iesu Christi. Qui contra ..., rote, 5 Zeilen hohe Initiale Q, rot unterstrichene Canticum- Texte. f. 2 Explicit prologus. Incipit expositio in cantica canticorum. Osculetur ..., 5 Zeilen hohes Q, einfach ornamentiert. f. n-14 in den oberen Zeilen zerfressene, teil nachgefarbte Schrift.

f. 1 am unteren Rand von Hand des 15. Jh. : Hic liber legitur ad collationes post quem legitur (ein Wort unleserlich) passiona¬ le. Hic liber uidetur composuisse Rupertus ut patet in fine libri sui. Ca. 2 cm sind abgeschnitten, sodaB der Eigentumsvermerk vielleicht verloren ging. f. 45va fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. f. 45vb Carmen de Aue Maria, in gekreuzten Versen. f. 46 schone Initiale T, mit Kreuzbildnis. f. 4813 fin. f. 49v Incipit liber magistri Riccardi. Beniamin adolescentulus in mentis excessu. Rote Initialen, spatere Schrift ais im Ruperttext, doch noch 13. Jh. - PL 196, 1-64. f. 77 De archa Noe = Hugo, De arca - PL 176, 630. f. io6rb fin. : ... si uestrum fastidium non timeremus.

Literatur : A. Schneider, Die Cistersienserabtei Himerod Spatmittelalter , Himerod, 1954, S. 238, n. 19.

im

DIE HANDSCHRIFTEN Varianten

: Prol. 48 inualidis humeris ] in humeris ualidis (alie C-Hss.) Prol. 127 similitudinem

1, 47 domus om. i, 162 conceptum C1

XIX

om.

om.

Trier, Stadtbibliothek Cod. 30 f. 1-63, 15. Jh. Papier-Hs., aus Eberhardsklausen Can. Reg. Schwarzlederband, SchlieBen und Ecken aus Messing, holzerne Buckel, Wasserzeichen Briquet 15068, alte Nr. 3,

15. MaBe : 29,4 x 21,6 ; Schriftspiegel 19 x 14; 2 Spalten, 34 Zeilen, nicht paginiert. Vorsatzblatt enthalt nur den Eintrag : Rupertus sacrae paginae professor egregius abbas monaste¬ rii Tuitiensis iuxta Coloniam Agrippinam uir doctissimus. f. 1 (von gl. Hd.) Liber monasterii beate Marie Virginis in Einhartscluse Treueren. Dyoces. (oben :) Bibi. pubi. ciu. Trier 1802 Nr. 426. Incipit prologus in exposicionem supra cantica canticorum Salomonis inlata tantum ad beatam Virginem Mariam matrem Iesu Christi. Qui contra ..., einfache rote Initiale Q, im Text rote Sprenkel. f. 2V Explicit prologus. Incipit exposicio in cantica canticorum beate Virginis Marie liber primus ... f. 3 unten : opus istud distinctum est in septem libros ... f. 63v anschlieBend Hugo, De arca Noe ; Richard, Super Beniamin. Auf dem letzten Blatt Notiz von gl. Hd. wie f. 1 : Hic liber scriptus est per reuerendum dominum dominum Iohannem Endouie episcopum Azotensem ac generalem uicarium archipresulis Treuer ensis in pontificalibus , qui extitit ante episcopatum humilis pater et uenerabilis prior huius domus (= Joh. Endhoven aus Brabant, Propst 1475-1483, gest. ais Weihbischof von Trier 1505. Literatur : C. Schorn, Eiflia sacra I, 1888, S. 450-469. Gleiche Struktur, gleiche Incipit, gleiche Varianten machen sofort deutlich, daB C1 die Himeroder Hs. C ais direkte Vorlage benutzte. C2

Berlin, Staatsbibliothek Q Chart 796 f. 250-318, anno 1499 aus Erfurt, Augustiner-Eremitenkonvent. Papier-Sammel-Hs., Einband auf lederbezogenen, jetzt sehr abgeschabten Holzdeckeln, Einzelstempel und Lilien, Reste von zwei LederschlieBen, 2 Kettenlocher, 3 Biinde auf Kordel, Vorderdeckel lose. Letzte Lagen fehlen, da herausgerissen, Rest einer Lage sichtbar. Schrift des 13. /14. Jh. auf dem Vorderdeckel ais Vorsatz. Innenseite radiert und mit Inhaltsverzeichnis beschrieben.

XX

DIE HANDSCHRIFTEN

f. i unten : Bibliothece Erfurtensis ord. s. Augustini liber manuscript. acc. mo. igog, I2g, darunter ovaler Stempel ex Bibi. Reg. Berolin. f. iv roter ovaler Stempel Kgl. Pr. Bibi. Erfurt. Mehrere Textstiicke aus den Werken Augustinus’, Haymos, Hugos, Johannes ab Indagine (Prior in Erfurt) - PL 32, 591. 1385. 1439. 1419. 1081 ; PL 184, 507. Mehrere Hande, doch der Rupert-Text von einer Hand. f. 250 Venerabilis Domini Ruperti abbatis monasterii Tuiten. ordinis sancti Benedicti in cantic. canticorum prologus foeliciter incipit. Qui contra ... Q in 5 Zeilenhohe. Uber dem Text von gl. Hd. : Ave Maria. f. 25iv Liber primus incipit. Osculetur ... 4 Zeilen hohes 0, einfach gezeichnet. f. 138 ais Explicit : Anno milleno quingenteno minus uno Christifer e Marie uirginis factum amore Finiuit sexta decima quam luce nouembris Hassia quam genuit dudumque Erfordia Prepilimo Aurelii patris sub canori claro fouit et nunc exhaustum recreant mentem monas¬ teriales.

Der C1 ahnliche Titel erlaubt die Zuordnung. Abschrift fiihrte zu vielen Fehlern :

Die spate

Prol. 9 laudandae ] laudabile 28 cum om. 126 est om. 1, 28 persentit ] sentit. 1, 38 ille ] illic

C3

Koln, Historisches Archiv der Stadt Koln, Cod. GB 40 112 f. I22v-2i3v, a. 1460, aus dem Kolner Kreuzherrenkonvent. Brauner Lederband, 4 Biinde, 21 X 14 X 5 ; Spiegel 16 x 10, 1 Sp. 32 Z., einfache Blindlinien, verstreute Stempel : Maria, Ihesus, Lamm Gottes, Dreikonige, Maria mit Kind, Rosetten und Lilien. Zwei MessingschlieBen sind erneuert, restauriert 1965. ff. 1-10 Pergament, weiterhin Papier. f. 1 Hieronymus, De perpetua uirginitate beatae Mariae contra Heluidium. Nuper rogatus - PL 23, 193. f. 10 Notandum quod Dauid inter alios duos filios habuit ... f. 11 Capitula seu annotationes in libellum de miraculis b. Ma¬ riae uirginis gloriosae. f. 68 Incipit psalterium decacordum beate Marie super illo uerbo psalmi Deus canticum nouum cantabo tibi (Ps. 143, 9) f. 121 fin. : ... in hora mortis nostre omnes perducamur . Expli-

DIE HANDSCHRIFTEN

XXI

cuit de re precepta finita et completa anno Domini MCCCCLII in festo sanctorum martyrum Iohannis et Pauli (= 26 Juni), f. 121 Incipit prologus uen. magistri Ruperti abbatis Tuiciensis in librum de incarnatione Domini. Qui contra ... Rote Initalen mit griinen Sprenkeln. Im Text rote Versalien, oft mit Tinte nachgefarbt. f. 123 Explicit prologus. Incipit liber uen. m. Ruperti abbatis Tuiciensis de incarnatione Domini etc. Osculetur ... f. 2 1 iv fin . : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Expliciunt cantica canticorum. f. 211 v anschlieBend : Sermo de sancta Maria. Gloriosa et fortis¬ sima beatissime uirginis Marie conuer satione, si diligenter et magnopere attendimus ... fin. 2i3v (abrupt) ... resistere contendunt porro tremor. Gemeinsame Varianten mit allen C-Hss., also ohne Zweifel abhangig : Prol. 69 merear uidere 78 cantatum\ cantandum 79 actio esi] actionem 116 prolixior] quae add. 1, 30 beata] Maria add. 1, 64 significantur] significabantur 1, 65 quia om. 1, 86 operatio] opera C4

Mainz, OCarth.iothek, Cod. 30 f. i-63v, 15. Jh., aus Mainz, St. MichaelStadtbibl Papier-Hs. in gepreBtes Schweinsleder auf Holzdeckeln gebunden, Buchstempel : Adler im Quadrat, Lilie in Raute, 4 Biinde, 15. Jh. Alte Signatur der Mainzer Karthause : 54^ Wasserzeichen Brique 15096 (hangende Weintraube), verschiedene Hande, Mitte oder 2. Halfte des 15. Jh., 28,6 x 21 ; Spiegel 21,5 und 19,5 x 13,5, 2 Sp. rote Kapiteliiberschriften, einfache, rote, gelbe und blaue Versalien, rote Strichelung. Zwei SchlieBen abgerissen, Vorsteckblatter entfernt, Riickentitel : Expositio cantici canticorum per mysterium dominicae incarnationis. 54. f. 1 Incipit prologus de incarnatione Domini. Qui contra ... f. 3 Incipit liber primus in canticis canticorum de incarnatione Domini. f. 64vb fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Explicit exposicio domni Ruperti abbatis von spaterer Hd. erganzt : tuciensis coenobii prope Coloniam super cantica canti¬ corum.

Bll. 64-66 sind leer, weitere leere Bll. f. 172. 232. 293-341 ; ausgerissen sind die ff. 162. 301. 312. Aus den folgenden 30 Stiicken konnten einstweilen identifiziert werden :

DIE HANDSCHRIFTEN

XXII

f. 67™ bis I36vb (Heinrich Seuse, Horologium sapientiae) . f. I36vb-i38vb (Heinrich Seuse, Cursus de aeterna sapientia ) f. I39ra-i44rb (Johannes Gerson, Tractatus de remediis contra pusillanimitatem) f. I45ra-i59ra ders., De decem praeceptis, de confessione, de hora mortis opusculum tripartitum, de duplici statu in ecclesia, de modo uiuendi omnium fidelium. f. 163 (Robertus Grosseteste) Testamenta 12 patriarcharum filiorum Iacob. f. I73ra De duodecim utilitatibus tribulationum. f. 185 Ps. Augustinus, De cognitione uerae uitae - PL 40, 1005* f. 190 Ps. Augustinus, Speculum peccatoris - PL 40, 983. f. I94rb Iacob de Jiiterbock Carth., De statu securiori incedendi in hac uita.

f. 204vb De bono patientiae. Inc. : Admirabile hoc habet uirtus ... f. 205ra Tractatus de compunctionibus. Inc. : Vnde notandum primo quod compunctio ex timore multipliciter nascitur. f. 210 Regula uerae uitae de passione Domini. Inc. : Eya serue Dei homo Dei frater Christi in cruce. f. 220 Vera forma uitae perfectae in hac miseria. Inc. : Si uis exiadere multiplices laqueos ... f. 222vb De 12 malis quae ex peccato acidiae in claustralibus solent inueniri. Inc. : Nota 12 mala. f. 223 Stella clericorum. Inc. : Quasi stella matutina in medio nebulae ...

f. 233 (Joh. Gerson), De pollutione nocturna. Inc. : Dubitatum est apud me frequenter ... f. 240 ders.. De cognitione castitatis et pollutionibus diurnis. Inc. : Scripsi pridem aliqua super preparatoria ad missam ... f. 247 ders., Tractatus de uitiis ministrorum ecclesiae f. 264 ders., De tribulationibus ex defectuoso ecclesiasticorum regimine adhuc ecclesiae prouentur is. Inc. : Dominus dabit nobis signum. f. 268rb ders., Epistula super moderatione casuum reseruandorum. Inc. : Pontificali dignitati suis ... i. 26gTh ders., De uisitatione ecclesiarum uel de cura curatorum. Inc. : Ad laudem Dei et aedificationem populi ... f. 274rb Matthaeus de Cracouia, De modo confitendi et de puritate conscientiae. Inc. : Quoniam fundamentum et ianua uirtutum ... f. 294ra (Donatus spiritualis) Inc. prologus : Euangelica clamat historia sine intermissione : orate ... f. 294 vb Inc. : Partes orationis quot sunt octo ... f. 328rb fin. Literatur Gustav

: Handschriftl.

Binz, Mainz,

Katalog

dieser Bibliothek

1918, S. 76.

C3 ist Abschrift von C4 ; zu den Varianten

nur :

von

DIE HANDSCHRIFTEN

XXIII

Prol. 6 Deus est Prol. 7 qui adorat in marg. C3, om. C4.

t

Erstdruck Koln 1526, 79 Seiten Text, gezahlt von I bis LXXIX, vorgegeben ein Titelblatt, das Vorwort des Herausgebers und ein 6 seitiger Index auf zusammen 7 nicht numerierten Seiten. MaBe 20,5 x 30,5 x 5,5 ; Spiegel 15,5 x I3»5> 1 Sp. 53-53 Zeilen. (Dem benutzten Exemplar ist beigebunden der Erstdruck des Johanneskommentars vom selben Herausgeber, Koln 1526 und ein Physiktext Joannis de sacro Bosco, Sphaera, Paris 1521 apud Simonem Colinaeum, fol. 35). Titelblatt : Ruperti abbatis monasterii Tuitiensis ordinis sancti Benedicti Theologi antiqui et plane clarissimi in Cantica canticorum de incarnatione domini Commentariorum libri VII , a multis seculis in hunc usque diem maxime desyderati multo que labore ac sumptu iam tandem excusi. Eine Exlibris-Zeichnung : Henne halt unter ihren ausgebreiteten Fliigeln in den Klauen zwei W appenschilder mit Buchdruckerzeichen ; ein Spruchband liber dem Vogel ist beschriftet : In pingui gallina, auf doppelte Weise solchermaBen die StraBe nennend, in der sich die unten auf der Seite angegebene Druckerei befand, heute “Unter fetten Hennen”, Frans Birckman, Apud felicem Colo¬ niam, Anno salutis MDXXVI. aeditio prima. Auf der folgenden Seite ist der Widmungsbrief des Heinrich von NeuB, Abt von Deutz an den Londoner Bischof Cutbert Tonstall abgedruckt. Da er in die weiteren Ruperteditionen nicht iibernommen wurde, mag er hier wiedergegeben werden. Nahere Erklarung erfordert dieses Gemisch von theologischem Interesse, humanistischer Eitelkeit und guter Verkaufstechnik nicht. Heinrich von NeuB regierte 1517-1545, vgl. DHGE 14, 359 ; er hatte sich bemuht, Ruperthandschriften aufzufinden, und sich an die Bursfelder Abteien gewandt, wie aus dem RezeB vom August 1524 in Werden hervorgeht, vgl. Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 430 f. Der Humanist und Kontroversist Johannes Cochlaeus scheint die Hss. irgendwo in westfalischen Klostern gefunden zu haben, wie er selbst berichtet (Commentaria de actis et scrip¬ tis Martini Lutheri saxonis, Mainz 1549 S. 133), sodaB Franz Birckmann in Koln, unterstiitzt von dem Humanisten Ortwin Gratius, Professor an der Artistenfakultat, sie drucken und nach England verkaufen konnte. Uber die engen Beziehungen des Kolner Buchhandels nach Cambridge vgl. O. Treptow, Johann Lair von Siegburg, der erste Buchdrucker der Universitat Cambridge, in : Heimatbuch der Stadt Siegburg II 654 fh, Siegburg 1967. - Unter Roffensis ist Bischof Johannes Fisher von Rochester zu verstehen, der das Amt des Kanzlers an der Universitat Cambridge innehatte.

XXIV

DIE HANDSCHRIFTEN

Reuerendissimo in Christo Patri ac Domino D. Cutberto Tonstallo Londoniensis ecclesiae Antistiti integerrimo,, et serenissimi Regis Angliae Oratori dignissimo, Henricus Nouesiensis Monasterii Tuitiensis Abbas humillimus. S.P.D. Reverend. in Christo pater ac idem multo clarissime urbis Londonianae Antistes, cum nuper apud nos ageret Franciscus Birckman, omnium certe Bibliopolarum diligentia ac fide uir celeberrimus, quiue totus huc enititur, ut undecumque, ex intimis quasi uisceribus ac poenitissimis exoletarum Bibliothe¬ carum recessibus, codices antiquitate suspiciendos, eruditione commendabiles in lucem exerat : uelut Apelles, linguae peni¬ cillo ita tuae celsitudinis incomparabilem ab ingenii laude gloriam, exquisitissimamque rerum omnium, etiam quamlibet ob longam annorum seriem, ex memoriis hominum exolescen¬ tium cognitionem, iudicium excussum humanitatem inimita¬ bilem exposita quadam animi erga omnes candide affecti facilitate, conditam, consertam, et aptam depinxit, ut me profecto putibundum, sed hac tua quasi uirtutum encyclopedia fretum, amorisque uelut facibus conflagrantem, huc continenti tui commemoratione pertraxit, ut tanto heroi per occasionem conarer gratificari, sed nullus ita abstrusus angulus, tamue abditus Germaniae locus, quin Birckmanno praecone uelut exaudibili classico, undique Tonstallico praesule personet ac circumstrepat. O felicem Britanniam quae olim dumtaxat externorum iudiciis hominum opibus tantum claram, id tem¬ poris ita se quoque litteris illustrem toti orbi prodidit, ut (quod hac hominum memoria citra exemplum est) Rex Henri¬ cus, uirtute uisendus ac serenissimus, omni optimarum disci¬ plinarum genere expolitus, eruditissimis etiam ingenii sui monimentis, se non tantum regiis illis ac uelut in orbe perpetuo redeuntibus negociis occupatum, sed litteris etiam addictissi¬ mum attestetur, immo quem unum summa dexteritate animi¬ que propensione ad studia ita deflexum, idem Birckmannus nobis omnibus retulit, ut in reconditioribus diuinarum rerum argumentis praestantissimum omnes audeamus profiteri. Sed quo me stilus abripit ? Ecquis eo eloquendi artificio est, quod illius plane uindicis omnium studiorum Camilli uel suarum uirtutum minimum dicendo assequatur ? Taceo unicum totius Angliae decus Cantuariensem, huic Roffensem adiungo, quibus si (modo per tuam amplitudinem liceat) tertius adstruaris, Triumuiros tum in regno musarum esse dicam, quorum humeris, omnis diuinae et humanae eruditionis basis suffulciatur, quae etiam duris sciolorum et antiquariorum uelut arietibus impetita, pessum sane deuergeret, si tantorum heroum industria, nutabunda non exciperetur. Caeterum hisce adductus rebus Reue. in Christo pater, haud quaque tuae celsitudini, ingratum speraui fore munus, si Ruperti Abbatis,

DIE HANDSCHRIFTEN

XXV

omnibus numeris absolutissimi Theologi, immo si non alias aetate ipsa (nempe qui quadringentis totis ab hinc annis e uita excessit) uenerandi, commentario super Cantica, sub tui nominis auspiciis in lucem prodeat, quam (ut est tua amplitu¬ do, in omni genere studiorum, multo maximi usus) facile excutere poterit, quam splendide tenebricosis lucem afferat, quam acute ancipitibus fidem faciat, quam feliciter reconditis intellectum appingat, ac demum in speciem ludicris plausibi¬ lem grauitatem adstruat. Nec uulgatissimarum rerum latifun¬ diis lectori fastidium ingerit, sed solidissimis diuinae ac ger¬ manae Theologiae fulcimentis communitus, ubique citra ostentationem certos, ueros expressos, Christi mysteriorum significatus aperit. Cuius rei fidem mea oratio, hoc facilius apud R.T.P. habitura est, quam authorem hunc, magis familiarem sedula lectione, tua Re.Pa. reddidit. Illius enim uirtutem ponderare ac ex merito aestimationem facere nemo unus hominum quos terra fert (ut citra cuiuscumque loquar offen¬ sionem) melius tua Re. paternitate potest. Et proinde serio commendandus Franciscus ille Birckman, uir, cui (ut bene in commune consulat) nihil satis exhausti est, quiue nullum labo¬ rem detrectans, per uaria rerum discrimina, difficilimaque terrarum spacia emensus, hunc authorem, situ ac squalore obsitum, tamque ex neglecta specu, uelut postliminio in lucem reduxit. At tanta rei familiaris grauitate ac iactura orbi reddidit Rupertum, ut unus is mihi dignus uideatur, in quem tua amplitudo, totum benignitatis fauorem deriuet ut cum tuae R.P. beneficio istud consequatur, quo per totam regni Britannici longitudinem haec, a quo hactenus excusa sunt huius uiri monimenta, regiis praerogatiuis munita et eruditis¬ simorum iudiciis Episcoporum confirmata, latissime diffun¬ dantur. Quae tandem pressius, defixius, poenitius explorata, suo lectori uberrimum fructum repositura sunt. Postremo ego nimirum, qui me super ista institui uel quae maxime reliquis Abbatis nostri Ruperti lucubrationibus excudendis operam strennuam nauare, tuam amplitudinem, per omnia quae illi sacra sunt, oro atque obtestor ornatissime praesul, quatenus ad ea quae multa supersunt in uetus testamentum, doctissimi hominis doctissima commentaria, animum tuum ac aliquod munificentiae studium adiiciat, ne quae nobis summo labore Francisci ac peruigili industria eruta sunt, diutinaque peruestigatione et terra et mari perquisita sola rerum tenuitate oppressa uideri queant. Nam reliqua typographis tradere, tam in manu nobis non est quam exprompta animi adest uoluntas. Quae utinam rerum facultate non destituta foret, profecto toti posteritati testatissimum facerem, me unum esse, qui auidissime expeteret, huius Theologiae ueteris facile principis, lucubrationibus, a situ et obliuionis iniuria uindicandis, antiquitatis studiosum lectorem plurimum demereri.

XXVI

DIE HANDSCHRIFTEN

Vale feliciter. Et ne hoc silentio praeteream, Ortwinus ipse, cognomento Gratius, bonarum artium professor et Quentelianae apud nos officinae uigilantissimus director, sese totum tum celsitudini tuae, tum Roffensi (uiro mediusfidius et doctis¬ simo et optimo) caeterisque istic uiris eruditissimis iterum atque iterum commendant. Ex Tuitio, Coloniae Agrippinae (solo Rheno interluenti) propinquo, Anno Domini quingentesi¬ mo uicesimosexto, pridie Idus Octobres. 2. Blatt : Ad lectorem. Accipe lector studiosissime, breuem rerum in hoc libro contentarum indicem : Quem ut intelligas, diuisimus unamquamque paginam siue columnam per has tres litteras ABC, ita ut hic adnotata sunt, illic sub iisdem literis confestim inuenias. Vale. Sequitur index operis ... SchlieBlich 6 Zeilen Errata, die in den Abdrucken eingearbeitet wurden. S. I Ruperti abbatis Tuitiensis in Cantica canticorum de in¬ carnatione Domini prologiis. Qui ... 6 Zeilen hohe quadratische Vignette, mit Zeichnung von Blute und Biene. Am Rand sind Bibelzitate — nur bei direkten Texten — angegeben. Hier und da stehen Inhaltshinweise : Luctari cum Verbo Dei. Visio auctori facta. Alia uisio. Promissio per uisionem auctori facta. Sex cantica insignia. Testamenti zur Erklarung des im Text befindlichen instrumenti. Mysterium super historiam fundatur. Legitime luctari. S. III Ruperti abbatis Tuitiensis in cantica canticorum de in¬ carnatione Domini commentariorum liber primus. Osculatus...

0 in 12 Zeilen hohen Quadrat mit eingezeichneter Putte mit

Weinranken. Auch hier Randbemerkungen : Adolescentulae animae imperfectae. Aurum in sensu, argentum in sermone (zu 1,685). Wahrend ein Finis prologi den Prolog beschlieBt, heiBt es zum jeweiligen BuchschluB : Finis libri primi ... secundi ... tertii — quinti und septimi wurden vergessen. Der BuchschluB lauft auf der betr. Seite nach unten zu spitz aus. S. VIII und XXVI ahnliche Puttenzeichnungen. S. LXXIX folgt auf das Arnen : Ecce candide lector, habes hic septem Commentariorum in cantica canticorum de incarna¬ tione uidelicet filii Dei, ab omnibus iamdiu desyderatos, Authore Ruperto, Abbate Tuitiensi, impensis uero honesti uiri Francisci Byrckman diligenter nunc primum excusos. Anno Domini MDXXVI quarti Nonas Octobres. Die Handschrift, die zum Druck von t vorlag, hat sicli (noch) nicht finden lassen ; es ist anzunehmen, daB sie verloren ging, verbraucht bzw. beschadigt bei der Herstellung des Satzes. Trotz aller Verwandtschaft befindet sie sich nicht bei den Hss. ABC.

D

Milnchen, Staatsbibliothek, Clm 22230, f. 1-44, 12. Jh. aus Windberg, OPraem.

DIE HANDSCHRIFTEN

XXVII

194 Bl. Pergament. 36 X 27 X 8, Spiegel 26 X 18, 2 Spalten zu 39 Zeilen. Spates 12. Jh. da kein e-caudatum ; geschrieben unter Abt Gebehardt von Bedburg, dem 1. Abt von Windberg, 1141-1191. GroBe Initialen zum Prolog und zu den einzelnen Buchanfangen, in roter, griiner und gelber Farbe, mit einfachen Blattwerkkonturen . f. 1 Prestans impensas multis uirtutibus abbas / Hunc librum clarus scribi fecit Gebehardus / Continet utilia tibi gratus Virgo Maria / Sit prece lectoris fructum reddendo laboris. Hec theca continet duas exposiciones domni Rudberti tuiciensis abbatis unam super cantica canticorum, alteram in apocalipsim librum quoque de meditatione mortis eiusdem. f. iv Incipit prologus Rudberti abbatis tuiciensis in cantica canticorum. Qui contra ...

f. 43 fin. : ... et imperium permanet in secula seculorum. Arnen. — - eine halbe Spalte und die folgende Seite leer. f. 44 Incipit prologus Rudberti abbatis ad Fridericum Coloniensem archiepiscopum. Et tu quoque uenerabilis ... - PL 169, 827I2I4f. i85v Libellus exceptus de libris domni Rodberti tuiciensis abbatis quos paulo antequam obiret de meditatione mortis com¬ ponere cepit et perficere non potuit. - PL 170, 357~39°f. I93rb fin. : ... non morietur in eternum. Ipsi honor ... AnschlieBend Job 6, 2-3 mit Kommentar nach Gregor (oder Rupert ?), bis in die 5. Zeile der nachsten Seite : Statera tunc parata est ... in adiutorium mihi.

Literatur : N. Backmund, Monasticon Praemonstratense, Straubing 1949, S. 57. Der Windberger Biicherkatalog ist ediert von M. Manitius in Neues Archiv, 32, 1906, S. 246 ff. Von gleicher Hand ist Codex Clm 22231 geschrieben, vgl. Rupert., De victoria Verbi Dei, MGH Geistesgeschichtl. Reihe Bd. 5 S XXXXy. — H. Grundmann, Der Brand von Deutz, in Deutsches Archiv 22, 1966, S. 388, n. 7.

Die Windberger Hs. hat fur eine weitere ais Vorlage gedient, Miinchen Clm 2608, aus Aldersbach OCist., da schon im I. Buch drei umfangreiche Auslassungen unterliefen : 1, 232 hoc usque dixit 2 (8 Worte) Si usque conferebat (10 Worte) om. D1, fol. 5 fehlt 1, 529/530 D in

1, 802 optimum usque uinum (8 Worte) 1, 807/809 per usque haedi (20 Worte !).

XXVIII

D 1

DIE HANDSCHRIFTEN

Miinchen, Staatsbibliothek, aus Aldersbach OCist.

Clm

2608, f. 49-125, 13. Jh.,

125 Bl. Pergament, 20 x 15 X 5; SpiegeI 17 x 12, eine Spalte zu 30 Zeilen, zwei Biinde auf Leder geheftet. Der Schweinslederband ist mit gekreuzten Blindlinien versehen, Spuren einer SchlieBe. Vorsatzblatt einem Text De natura rerum entnommen : arca ... aurora. f. 1 Eigentumsvermerk des Stiftes : Liber sce Marie in Alderpach Dialogus magistri Irungi et difiniciones (radiert : regulae scti Benedicti) N. 3g2. f. iv Domine K (Abtissin zu Niedermiinster, heute Bischofspalais in Regensburg) inferioris monasterii quod est Ratispone uenerandis uenerande abbatisse ... salutem — ed. Martin, Thes. N. Anecd. V ; Pezii Praef. ad uol. VI, Thes. p. XII ; ib. V, 2, 57f. 2 Incipit dialogus duorum monachorum. Inter omnia quae uiciosis connumerantur uicia nullum est ...

f. 49 urspriinglich freie Seite, zum Ankleben vorgesehen, doch miteingebunden und mit Eigentumsvermerk und Titel beschriftet (spatere Hd.), ferner mit Federproben : Mariengebet und “contra furtum” . Initalen D und Q, fol. 49v und 5iv sind sehr verschieden gezeichnet. f. 49v Incipit prologus Ruberti Tuiciensis canticorum de incarnatione Verbi Dei.

abbatis in cantica

f- 5IV Explicit prologus. Incipit opusculum Ruberti Tuiciensis uenerabilis abbatis de incarnatione Domini. Osculetur ... Schmucklose groBe Initiale 0, die den ausgesparten Raum von 7 Zeilenhohe nicht einmal ausfiillt. f. I25v fin. : ... imperium permanet in secula secutorum. Arnen. Sponsa sponso. Pulcher amabilis insacrabilis ardor amantis. Textverlust des vorletzten Blattes 7, 303 forti / tudo bis 539 Heliam / ut fiat ; die letzten vier Blatter sind falsch paginiert.

Abweichungen von D (= Verschlechterungen) : Prol. 52 assidentem ] assistentem 1, 77 sanctum fieret habitaculum ] sanctum habitaculum faceret D esset sanctum habitaculum 1, 210 nunc dicta prosequamur ] nunc dic / prosequamur D, nunc quae dicit prosequamur

E

Wilhering, Stiftsbibliothek, Cod. 41 f. 1-80, 12. Th. aus Wilhering OCist. 80 Bl. Pergament, gebunden in weiBes Schweinsleder, D1 Riicken schwarz beschriftet, abgeschabte Biblioth eksnummer D1

DIE HANDSCHRIFTEN

XXIX

41 auf rundem, griinen Papier. 5 Biinde, oben und unten mit Spagat umstochen, Lederstreifen durch das Holz gezogen. Buchenholzdeckel, innen freigelegt ; zwei KupferschlieBen. Nur auf dem Vorderdeckel zwei Locher von abgehobenen Nageln, keine Verzierungen. Vorsteckblatt : Hymnus auf St. Afra, mit Neumen, 13. Jh., inc. : Grates Deo et honor. f. iv fin. : ... tuo interuentu 0 beatissima Dei martir Afra. f. 2 Incipit prologus in libro de incarnatione Domini. Qui con¬ tra ... in roten Majuskeln. Initiale Q mit roten Blattern und Schnallen nach Salzburger Art. Uber dem Text, wohl von gk Hd., in schwarzer Tinte : Rutperti abbatis ; unter dem Text Liber fratris Heinrici de Wilhering (14. Jh.). Riicksteckblatt fehlt, 10 Lagen zu je 8 Bl., einzig erhaltene Kustode f. 55v : VII. i. 3V Explicit prologus. Incipit liber primus in canticis cantico¬ rum de incarnatione Domini. Osculetur ... 10 Zeilen hohes 0, auf halber Spalte. f. 38 ausgesparter Platz fur das nicht ausgezeichnete Initial zu Beginn des 4. Buches, — 5.6. u. 7. Buches.

ebenso f. 48.62.73, zu Beginn des

f. 80 v fm. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Explicit liber septimus in canticis canticorum. Literatur : Xenia Bernardina, Wien, 1891, S. 18. Die Wilheringer Text.

Hs. iiberliefert einen reicht fehlerfreien

Die Hauptvarianten Gruppe sind : 1, 108 oleum est

der von ihr mit M

und L gebildeten

1, 253 uirgo felix 1, 1, 1, 1, 1,

353 365 376 404 452 1, 474 1, 638 E1

Ismahel ad quem pertinet Cedar'] Cedar qui et Ismahel pertinet ad Ismahel] ipse fuit qui et Ismahel comparari ] adaequari grauida] grauidata et usque eius om. (5 Worte) comitatae] comitata incorrupta] uirgo

Munchen, Staatsbibliothek, Clm 14348, f. 113-169, 13. Jh. aus St. Emmeram OSB in Regensburg. Pergament-Hs. 253 Bl. 27 X 21 X 9,5 ; Spiegel 21,5 X 15,5, zwei Spalten zu 45 Zeilen. Einband aus Schweinsleder, Locher von je 5 Nageln, Reste der Kette und der zwei SchlieBen ; 3 Riickenschildchen : Ser¬ mones uarii Ruperti Tuitien. in cantica canticorum - Cod. lat. 14348 - DL XXI III (= alte Signatur von St. Emmeram).

XXX

DIE HANDSCHRIFTEN

Die Holzdeckel sind freigelegt, innen ist ein Inhaltsverzeichnis des i6.Jh. angeklebt : Sermo de omnibus sanctis, item uita s. Egidii, item plures sermones, item super cantica cantico¬ rum, item miracula BV , item IIII libri elucidarii, item Chris¬ tianus de immagine mundi ; ferner ein Papierzettel mit der Zahl ig, 3. f. av Iste liber pertinet ad sanctum Emmeramum quidam dum uixit Gerunch me nomine scripsit. f. 1 De omnibus sanctis. Legimus in ecclesiasticis historiis quod scs Bonifatius qui quartus a beato Gregor io ... f. 2V fin. : ... tot triumphis coronatus. f. 2V De sancto Egidio. Sanctus Egidius natione Grecorum ... f. 3V fm. : ... que diligentius indagando peruenerunt. f. 4V (Sermones breues). f . 17 Sermo in aduentu Domini ad populum. Quoniam praesen¬ tium obseruatione dierum ... (Hildebert ?). f. H2a fin. : ... et futura bona amant sempiterna. f. H3ra Incipit prefatio in cantica canticorum. Qui contra ... Rotschwarze Initiale Q mit Blattwerk und Schnallen, Abstrich in Drachenform. Schwarze, oft rot gesprenkelte Versalien. f. i68rb fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. f. i69r Incipit prefatio de miraculis sce Marie matris Dei. Ad matris Dei laudem ... (= Potho, ed. Pez, Wien 1731). f. 188 Incipit prefatio in sermonem de assumptione sce Marie uirginis. Frater Gerhohus fratrum Richerspergensium seruus dilectis in Christo sororibus. Vigilare ... - ed. P. Classen, Gerhohi praepositi Reichersbergensis Opera inedita I, 368-376. f. 195 va Incipit prologus in libro elucidario. Sepius rogatus ... (= Honorius, Elucidarius - PL 172, 1109). f. 217 Interrogandum est qui primus rogauit ut animae haberent requiem in inferno. Primus Paulus apostolus ... f. 218 Sermo de timore Domini. Timor Domini expellit pecca¬ tum. Per timorem Domini magnas possumus acquirere uirtutes ... f. 220 Honorius, Christianus ad solitarium quendam de imagine mundi. Septiformi spiritu ... - PL 172, 119. f. 242 Capitula Hieronimi presbyteri ex libro uirorum illustrium super epistulas Pauli et Senece - PL 172, 199 B ; 23, 662. f. 243rb Excerpta ex patribus Augustino, Ambrosio, Chrysostomo, Gregorio. f. 246 Liber bestiarum (Physiologus) . f. 253vb fm. Die Abschrift des Rupert-Textes Prol. 7 sicut ] sic 42 pertractarem] pertraherem 100 uerus om. 120 uel} uelis

geschah

nicht sorgfaltig.

DIE HANDSCHRIFTEN

XXXI

i, 20-21 audisti usque mihi om. (9 Worte) 1, 604-605 impleuit usque deinde (6 Worte). E2

Vatikan, Apost. Bibi. lat. 1293, Perg. 59 Bl. 14. /15. Jh. unbekannter Herkunft, eine Spalte zu 31 Zeilen. Roter Ledereinband mit Goldpressung, auf dem Vorderdeckel Wappen des Papstes Pius VI. und Wappen des Kardinals Angelo Mai. f. 1 Fragment eines Kommentars nostrum et uirtus.

zu Ps. 45 Deus

refugium

f. 3 Expositio in cantica canticorum. Qui ... Uberschrift aus noch spaterer Zeit, expositio ist durchgestrichen und mit Libellus iiberschrieben worden. Initiale Q exakt gezeichnet in 8 Zeilenhohe, aber nicht vollendet. f . 4V Explicit prologus. Incipit liber primus in canticis cantico¬ rum de incarnatione Domini. Osculetur ... Initiale 0 in Hohe von 2 Zeilen, mit etwas Blattwerk geziert. f. 59 fm. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Explicit liber septimus in canticis canticorum. Bei der spaten Abschrift waren viele Fehler zu erwarten was sich bestatigte. Prol. 22 possit] posset 65 accepi] acceptum 87 canendum] canenti 121 ponere om. 127 qui] quod 1, 63 obumbrauit 1, iii cum om. 1, 170 odore] odorem 1, 187 sit] fit 1, 281 uoluntatis] uoluptatis 1, 307 Deum] Dominum 1, 312 uenisset] uidisset 1, 316 animaduerteremus] animam diuerteremus. am

—

Im iibrigen folgt E2 ganz der Vorlage E ; vielleicht wird dies deutlichsten in

Prol. 108 hoc capitulum E hoc capitulum hoc E 2 d.h. der Schreiber von E 2 hatte die Korrektur in E durch die aufgesetzten b a zunachst nicht beachtet, er schrieb wie in der Vorlage hoc capitulum, bemerkte seinen Fehler, fiigte hoc hinzu und punktete das erste hoc aus. F

Melk, Stiftsbibliothek, Cod. 1231, f. 2V~90V, spat. 12. Jh., aus Melk OSB.

XXXII

DIE HANDSCHRIFTEN

Nachgebraunter WeiBlederband, 3 Biinde, oben und unten mit Spagat umstochen, Lindenholzdeckel, wenige Blindlinien. Papierschildchen auf dem Riicken mit eben erkennbarer Zahl 923 in schwarzer Tinte. Auf dem Vorderdeckel in Majuskeln : Ruberti abb. super cantica. Eine gotische SchHeBe aus Messing ; MaBe 20 x 13,5 X 3 ; 30 Zeilen auf einer Spalte. Randlocher, verschiedene Tinten, doch kein Handwechsel. 90 Bl. Pergament. Initiale Q f. 2 ausgespart, aber nicht ausgefiillt ; f. 4 sehr einfache Initiale 0, rote Uberschriften, rotgesprenkelte Versalien nur bis f. 56. Flotte Schrift, e-caudatum, wenig Abkiirzungen. Der Textus currens des Canticums ist am Rand mit GansefuBchen hervorgehoben. f. 1 (nur Titel) Expositio super cantica canticorum (15. Jh.), sonst nur Federproben, u.a. Sancti Christi gratia illuminare dignetur sensus et corda nostra. Amen dico tibi quia ... f. 3 Eigentumsvermerk : Iste liber pertinet ad sanctum Cholomanum in Medelich (14. Jh.) - Monasterii Mellicensis K 5 (18. Jh.) - Rundstempel der Stiftsbibliothek. Prolog auf den 6 Bll. der 1. Lage, Bl. 1 noch ais Vorsatz an den Innendeckel geklebt, Bl. 5 u. 6 weggeschnitten, doch kein Textverlust. Kustoden nicht erkennbar ; die Lagen zahlen teils 8 teils 10 Blatter, von derletzten Lage (11) sind zwei Blatter ausgeschnitten, das letzte Blatt ist ais Vorsatz geklebt. Hier noch Federproben.

an-

fol. iv Incipit prologus in librum cantici de incarnatione Domi¬ ni. Qui ... f. 3V Incipit exposicio cantici canticorum Rutberti abbatis (T)uiciensis de incarnatione Domini liber primus. f. 90 fin. ohne Explicit. Der angenehm zu lesende Text ist fast fehlerfrei, gehort zur L-gruppe, wie aus den folgenden Variant en hervorgeht — siehe auch oben zu Hs. E — , und wurde nur deshalb nicht in den Apparat miteinbezogen, weil L die bessere Hs. ist. Prol. 32 incidi I\ incipit 1, 37 suffecerit] sufficeret 1, 52 intelligimus] intelligamus 1, 109 et om. 1, 157 sibi ] -met add. 1, 164 talis ac tanti 1, 166 acceperat] perceperat 1, 255 hoc om. 1, 270 hoc] ex praem. 1, 293 in montana om. 1, 303 eius om. ecce om. 1. 334 beato om. 1, 823 pulchra cs] amica mea add.

DIE

HANDSCHRIFTEN

XXXIII

L weist sich ais bessere Hs. aus, z.B. i, 639 incorrupta] uirgo L, om. F 1, 758 ipse om. F G

Wien, Nationalbibliothek Sittich OCist.

CVP

737 f. 4o-i27v, 12. Th. aus

Alte Nr. der Hofbibliothek : Rec. 3260 (im Jahre 1784 dorthin iiberfiihrt). 176 P ergamentblatter, 29,5 X 18,5 ; Spiegel 22, X 13, eine Spalte zu 31 Zeilen. Drei Initialen, rote Uberschriften, gesprenkelter brauner Lederband liber Pappe, 6-teiliger Rlicken mit goldenem Querstreifen, rotschrafiierter, hellgriiner und hellbrauner Grund — alles gilt ais typisch fiir Sitticher Herkunft (vgl. Herrmann S. 298 Nr. 194). Aufdruck in Goldpragung : D. Augustini De agone christiano M.S., unten Zettel mit der alten Signatur Rec. 3260, Papiervorsatz. Schrift aus spatem 12. Jh., vermutlich unter Abt Folknandus 1150-1180 ausgefiihrt. f. 1 Augustinus, De agone christiano , de opere monachorum. Inc. : Fratribus in eloquio ... f. 40 fin. : ... nobiscum communicare digneris. Explicit epistula beati Augustini ad sanctum Ieronimum presbiterum scripta de eo qui totam legem seruauerit offendat autem in uno factus est omnium reus. Incipit prologus Rudberti abbatis super cantica canticorum. Qui contra ... In der Initiale ist ein Drachen eingezeichnet, dessen Schwanz in Bliite endigt. f. 42v Explicit prologus. Incipit expositio Rodberti tucensis abbatis super cantica canticorum ad personam sancte Marie editta . f. I27v fm. : ... imperium manet in secula seculorum. Arnen. Explicit expositio Rodberti tucensis abbatis super cantica canti¬ corum Salomonis regis pacifici ad personam sancte Dei genitricis semperque uirginis Marie edita. Von spaterer Hd. : Stella Maria maris / nos fluctibus effer amaris / duc ubi letaris / stella Maria maris / finito libro sit laus et gloria Christo. Arnen. f. 128 Incipit prefatio soliloquiorum sancti Isidori episcopi. Venit nuper ad manus tione animae peccatricis f. 147 Incipit prologus rium. Sepius rogatus a rium PL 172, 1109.

meas (= Isidor, Synonyma de lamenta¬ - ed. PL 83, 827-868). sancti Anselmi archiepiscopi in elucidacondiscipulis ... (= Honorius, Eludica-

f. I70v (fin. abrupt) ... fragilitate liberi erunt. Non G1

tamen.

Klosterneuburg, Stiftsbibliothek Cod. 1122 f. 1-170, 13. Jh. aus Klosterneuburg Can. Reg. 170 Bl. Perg. 16 x 10,5 X 5 ; Spiegel 12 X 8, 18 Zeilen auf

xxxiv

DIE

HANDSCHRIFTEN

einer Spalte. Mittlere Bucherminuskel, rote Uberschriften. Moderner brauner Leder-einband des Stiftes, Riickenschild : Expositio cantici canticorum. M.S. 1122. GroBe, rote Initialen f. 1 und f. iv — Admont ais Vorlage ? ; einige Bibelzitate in rote Tinte. Zum Vorsatz diente ein Fragment aus dem Register eines Passionale (12. Jh.), Text vom Monat September, 2 Kolonnen, die eine mit den Namen : Ioannis et Pauli, Septem dormientium, Processi et Martini, Afrae, Agapiti, Bartholomei, Cornelii et Cypriani, Mauritii et sociorum eius, Symonis et Iudae, Menne, Crisogoni, die andere Reihe : Abdon et Sennen, Xisti pape, Donati, Genesii, Adriani, Cypriani, Kalisti, Cesarii, Dionisii, Quirini, Marie martyris, de memoria tis. Besitzvermerke f. iv und I70v aus dem rie in Neuburga claustrali.

s. crucis, Valen¬

15. Jh. : Liber s. Ma¬

f. 1 Incipit prologus. Qui contra ...

f. 4 E xplicit prologus. Incipit exposicio Rutperti abbatis tuiciensis ad personam sce. Marie super cantica canticorum. Oscule¬ tur ... f. 170 E xplicit exposicio super cantica canticorum Ruperti abbatis tuiciensis. Unten auf der Seite : Rupertus super cantica B '36.

Am Rand des Textes finden sich haufige Hinweise : apis. eugl. uox synagoge, genesis, lib. regnorum (!), Iacob, act. apost., metonomia, ecclesie uox ad Christum, lex, Ysaia, Dauid, clemax, uox ecclesie de Christo, nardus humilitas, paradigma, polysyndeton, scesynomathon , scema, epiceusis, uox aduersus hereticos, papa romanus, synagoga de ecclesia, metafjora, allegoria, diffini¬ tio, alles wohl von nicht viel spaterer Hand. Eine Auslassung

von

19 Worten,

1, 124 nisi bis 1, 127

fuissent, nur in Gx, zeigt daB G1 nicht ais Vorlage gedient Die Zugehorigkeit zur G-Gruppe deutet der nur hier kommende Zusatz im Titel an : ad personam BMV, wird GewiBheit aus den gleichen Varianten, aus denen einige genannt seien : Prol. 22 apprehendi ] intelligi 29 deceat te uocari om. 32 haec om. incidit ] incipit 36 uenit add. 46 et diuersis ] ac 48 onus om. 59 importune om.

hat. vorzur hier

DIE G

HANDSCHRIFTEN

Linz Studienbibliothek, berg, OCist.

xxxv

Cod. 339, 13. Jh. aus Baumgarten-

178 Bl. Perg. und 2 Bl. Perg.-Vorsatz. 28,7 x 21,5 x 5 ; Lagen zu 8 Bl. (1-8. 10-14. 16-23), zu 6 (9) und 4 (15) mit Kustoden. Brauner Pappband mit weiBem LederriickBll. en und weiBen Pergamentdecken. Vorn und hinten je 3 Bl. weiBes Papier, dessen Wasserzeichen ein Doppeladler mit Schwert und Zepter ist, auf dem Brustschild ein M. Vor- und Nachsteckblatter stammen aus einem Ordo uisitandi gemaB der Zisterzienserregel, 13. Jh., ahnlich wie in den Linzer Hss. 2 7, 37f. 1 Eigentumsvermerk : Liber sce Marie in Pomgartinberg in canticis canticorum, alte Signatur der Studienbibliothek T 0 Nr. 7.

f. 1 v Liber sancte Marie Virginis in Pomgartenberge, Super cantica canticorum et sigillum beate uirginis Marie (14. Jh.). f. 2 Incipit prefatio Honorii in Cant. canticorum ad Symonem abbatem - PL 172, 347-495. f. 92 (Honorius, Sigillum s. Mariae - PL 172, 495). f. 106 v (Honorius, Elucidarium — PL 172, 1109). f. ii4v fin., dann eine unbeschriebene Seite, es folgt auf neuer Lage : f. ii5v Incipit prologus Ruberti super cantica canticorum. Qui contra ... Textverlust nach Bl. I36v : a nobis / amaritudinem 1, 1012 bis esto / in reuertendo 2, 525, der beim Binden nicht bemerkt wurde. f. 117 E xplicit prologus. Incipit exposicio super cantica cantico¬ rum ad personam sce Marie edita. Osculetur ... O-Initiale ist exakt gezeichnet, von 7 Zeilen-Hohe, mit Blattwerk ornamentiert.

f. 178 v fin. : ... imperium manet in secula seculorum. Explicit exposicio Ruberti super cantica canticorum.

Arnen .

Literatur : Handschriftl. Katalog der Stud. Bibliothek, angelegt von Dr. Konrad Schiffmann, S. 41. G2

Budapest, Can. Reg.

Nationalmuseum,

Cod. 25 f. 3-125, aus Vorau

Perg. 127 Bl. 12. Jh. 23,3 x 14,1 X 6,5 ; Spiegel 15 x 10, eine Spalte, 25 Zeilen. Rotlederner Einband des 15. /16. Jh., 3 Btinde mit Spagat umstochen je 2 Messingnagel von je 5 erhalten, einfache Blindlinien, Rollenstempel : Lilien in Raute, IHS in Sonne, Baum auf Wappenschild. Reste von 2 MessingschlieBen auf Lederband, gotisch verziert. Auf dem Vorderdeckel ein Pergamentzettel mit Inschrift des 15. /16. Jh. : Rupertus (R rot) super Cantica canticorum XXX (= alte Katalogsnr. ?). Der papierne Vorsatz aus dem 16. Jh. ist mit

XXXVI

DIE HANDSCHRIFTEN

Rechnungen beschrieben, die Tinte ist stark verblaBt, Schriftwechsel f. 1.125.126. 127. f. 1 Bibliotheksnotiz : Rudberti abbatis opus super cantica can¬ ticorum sec. XII. Codex hic cuius ligatura liliis Andegauensibus ornata pro Museo nationali Hungarico e collectione altera Nicolai Jankowich comparatus est et Bibliothecam Szechemyano-Regnicolari illatus 1852 2. Februarii. Pretium aestimationale erant 25 aurei. f. iv XV ^(aterniones) et VII (folia) Hunc librum sci Thome apostoli et Veronensium fratrum quis¬ quis abstulerit anathema sit. Hunc dedit nobis Rudbertus pbr. de Grebniche temporeLup .prepositi primi et postmodum Wolframus de Prileppe contradidit tempore Bernhardi secundi prepositi. — Federproben — f. 2 und 2V leer. f. 3 unten : Besitzvermerk (gleich f. 69 u. 125) : Iste liber est monasterii bte Marie uirginis sctique Thome Canonicorum regularium in Vorau. Rotgelbe Initialen, einfach ausgemalt, oft rot und gelb gesprenkelte Versalien, nach jeder Lage Kustoden, die letzte Lage (3 Bogen und 1 Blatt) ohne Kustode. f. 3 Incipit prologiis Rudberti abbatis super Cantica canticorum. f. 4 Incipit exposicio super cantica ad personam Marie edita. f. 125 Explicit exposicio Rudberti Tucensis abbatis super cantica canticorum. f. I25v Mariengebete : 0 sancta mundi domina tionis intende propicia — Federproben.

tu uoci depreca¬

Literatur : Andreas Vizkelety, Beschreibendes V er zeichnis der altdt. Handschriften in ungar. Bibliotheken, Wiesbaden, 1969, S. 9 — uber die Schenkung Varianten wie in G1. H

Jankowich.

Gottweig, Stiftsbibliothek, Cod. 43, fol. 1-113, 12. Jh. aus Gottweig. OSB. Der auf 5 Kordeln aufgelegte WeiBlederband tragt einfache Blindlinien und Adlerstempel. Auf dem Vorderdeckel ist ein Pergamentstreifen geklebt, dessen Schrift aus dem 14. Jh. den Inhalt angibt : Ruodebertus Abbas Tuicensis in Cantica canti¬ corum. Dicta loannis Crisostomi de natura bestiarum. Von der Ausstattung sind eine KupferschlieBe und ein kupferner Schonnagel auf dem Ruckendeckel iibriggebliebben. Aus einem spateren Cantuale sind die Vorsatzblatter genommen. MaBe : 30 x 21 X 5 ; Spiegel 21 X 14, eine Spalte mit 25 Zeilen. 113 Pergamentblatter, nicht paginiert. Zu Beginn der einzelnen Biicher wurde fur die Initialen ein Platz von etwa 6 Zeilenhohe ausgespart. Ranken, Schnallen und Nagel wurden, teils auf farbig gefiillten Grund eingezeichnet. Die erste Textzeile wurde in Majuskeln angeschlossen.

DIE HANDSCHRIFTEN

XXXVII

Die Miniaturen fol. iv und 2r nehmen die ganze Seite ein, auf foi. 2V die obere Halfte. Innerhalb der Buchmalerei wird diesen Bildern mit Recht ein hoher Wert beigemessen — vgl. Kunsttopographie Osterreichs Bd. I (Kreras). f. iv Christus auf dem Thron und die neben ihm thronenden (4) Apostel schauen zu, wie Abt Rupert dem Abt Cuno sein Buch iiberreicht. f. 2V links : Jakobs Kampf mit dem Engel ; rechts : Jakob besteigt den Berg. Kraftige nach rechts etwas geneigte Schrift, breit gesetzte Worte, viel e-caudatum, Mitte des 12. Jh. Textverlust nach f. 34v : 2, 370 momordit bis 2, 424 senius tuus, und nach f. 83 : 5, 829 nemo utique bis 5, 883 ex uno latere. f. 2V Prologus Rotberti abbatis Tuicensis in cantica canticorum. Qui contra hominem ... f. 5 Explicit prologus. Explanatio eiusdem in Cantica cantico¬ rum de incarnatione Domini. Osculetur me osculo ... Initiale 0 mit schoner Zeichnung : Umarmung Christi von oben herab mit einer unter ihm stehenden gekronten Frauengestalt. f. 113 jin. : ... permanet in secula secutorum.

Got

OSB twe . i g Sammel-Hs., 263 Papierfolien. Texte von Honorius, Hugo, Isidor, Chrysostomus. WeiBlederband auf 5 Kordeln, ohne Stempel, jeweils 5 Schonnagel aus Kupfer erhalten. Spuren von 2 Schliefien. MaBe : 30 x 21 x 7 ; Spiegel 22,5 x 15, zwei Spalten zu je 36 Zeilen. Rote Uberschriften, rotgesprenkelter Text, unverziert gebliebene Initialen. f. 76ra Incipit prologus Rudtberti abbatis Tuicensis in cantica canticorum. Qui contra ... f. 88rb Explicit prologus. Explanatio eiusdem in cantica canti¬ corum de incarnatione Domini. Osculetur ...

3 twe ig, S

DaB es sich um eine direkte Abschrift von Kod. Gottweig 43 (= H) handelt, geht aus der nur hier vorkommenden Auslassung 1, 15-16 utrumque usque dictum - 13 Worte hervor. Im iibrigen finden wir die gleichen Varianten, die fur die EFGHLM- Hss. eine gemeinsame unbekannte Vorlage erfordern. tsb ibl 112 decantatio ] de cantatio LM, cantatio H. Prol. iot hek ,C od. 263 I Admont, Stiftsbibliothek, Cod. 549 f. 1-124, 12. Jh. aus (27 Admont OSB. 4), 124 Pergamentblatter in15.einem weiBledernen Einband liber Jh , a und iiberkreuz. Vorsatz 3 Biinden mit Blindlinien am .Rand us nicht abgelost :

tif

XXXVIII

DIE HANDSCHRIFTEN

Auf den pergamentnen Fragmenten neumierter Vierzeiler lesbar :

des 14. Jh. ist ein

Hac ex lege post autentus sit tibi notus. Sed primi talis modiis est et meta plagatis Deuterus autentus patet hoc sub iure retentus, cuius per talem uersum noris lateralem Hic demonstratur tritus qua lege fruatur, discipulum tria sic distinctus est peruia Tetradi cantus poterit discurrere tantus, huius subiecti patet istac forma retecti. f. 1 Titel in gesprenkelten Majuskeln uber die ganze Seite verteilt : Incipit prologus in libro canticorum. Unten von Hd. des 14. Jh. : Femina mente Dominum concepit corpore Christum, integra fudit eum nil operante marito (= aus dem Prolog 40-41, hier uiro statt marito). Pectoribus mores tot sunt quo in orbe fugere (?). f. iv Qui contra hominem ... Einfach gezeichnetes Q in 4 Zeilenhohe, liber den ausgesparten Raum auf den Rand hinausgreifend. f. 2V Prol. 71-72. Das Bibelzitat Venientes... unten liber 3 Zeilen verteilt, dann falscher Zusatz Prologus — - was sich in der Abschrift Cod. Graz 1247 (I1) wiederfindet. f. 4 Der letzte Satz des Prologs in fortitudinem bis duellum in gleicher Weise auf die untere Seitenhalfte verteilt. Kein Explicit. f. 4V Ganzseitige Miniatur einer in der Mandorla thronenden Maria von 2 Engeln umgeben ; in der unteren Halfte : Rupert am Schreibpult, vor ihm die Frauengestalt der Gottesmutter (oder Ecclesia ?). Umschrift in Buchkursive : In gremio matris resplendit gratia Patris per carnem sumptam quae uenit soluere culpam. Auf dem Buch Ruperts liest man das Incipit Oscule¬ tur. Umschrift des unteren Teiis in Majuskeln : Amici Domino sedeunt tuarum assistricem sapientiam. f. 5 Incipiunt cantica canticorum, in Majuskeln liber die Seite verteilt, d.h. diagonal in 2 Dreiecken, einer Sanduhr ahnlich, eingeengt. f. 5V Osculetur ... Initiale 0 unverziert, 4 Zeilen hoch. f. I25v fm. ; imperium manet in secula secutorum — ahnlich liber die Seite verteilt.

1 korrigiert seine offensichtliche Verwandtschaft Gruppe ofters, z.B. Prol. 48 onus supra lin. — bei den anderen Hss. om. 51 Filium tuum nicht nach DNIC wie anderswo 1 , 70 amor siue 1, 312 uenisset ] inuenisset 1, 313 illius\ illi

zur L-

DIE

HANDSCHRIFTEN

XXXIX

i, 333 reuerteretur] reuertetur i, 518 desuper indicatum ] datum 1, 70° dependeat ] dependent

I1

Univer sitatsbibliothek, ausGraz, Seckau OSB.

Cod. 1274, f. 76-198, 13. Jh.

Alte Signatur 42/88, Quartband, Pergament 208 Bl., 22 x 15. Rote Uberschriften und Versalien. Initialen in roter Federzeichnung f. 76 und 79. WeiBer Ledereinband mit Blindlinien, I5- Jh. f. 1 Besitzvermerk : Hunc librum si quis sancte Marie et ecclesie sekouiensi subtraxerit anathema sit. f. 208 alte Seckauer Nr. 144.

f. 3 Hieronymus, In Danielem - PL 25, 491-584, jetzt CC 75A, Anmerkungen am Rand von Leonhard Arnberger. f. 76 (Rupertus, In) Cantica canticorum. Qui contra ... f. 199 Sermo de resurrectione BMV. Inc. : Hodie gloriosa et intemerata uirgo Dei genitrix Maria de morte temporali ad uitam resurrexit aeternam ... fin. : ... usque ad diem dominice annun¬ tiationis. f. 205 (Officium de assumptione S. 57.58 ebd. 24, S. 179.

BMV)

= Analecta hymnica

4

Die Abhangigkeit von der Vorlage Admont 549 erhellt aus dem gleichen Randvermerk Prol. 40 : Uersus ; Prol. 72 : Prologus ; aus den gleichen Incipit ; schlieBlich aus den gleichen Varianten, z.B. 1, 203 uirgo] Maria praem. 1, 291 uocabatur] uocaretur. L

Miinchen, Staatsbibliothek, Clm 23600, friihere Nr. ZZ 600 = codices diuersae originis. 142 Bl. Perg., 13. Jh. (nach Halm, wahrscheinlich alter, da viel e-caudatum) . Wertvoller Einband in gepunztem braunen Kalbsleder auf 4 Biinden, mit eingepreBten Ornamenten, ziselierten Messingbeschlagen uber je 5 Schonnagel. Von einer SchlieBe ist noch die Halterung vorhanden. Ais Vorsatz dienten je 2 Blatter weiBes Pergament, die unbeschrieben blieben, wohl aus der Zeit des Einbindens (19. Jh.). 24 x 17 X 6 ; Spiegel 18 X 15,5, eine Spalte mit 26 Zeilen, groBe Schrift. f. 1 anscheinend im fruheren Einband an den Innendeckel geklebt, tragt den Titel : Cantica canticorum (14. Jh.), unten die Kustode I — - weiterhin finden sich die Kustoden II bis XIX, auBer IX. f. iv Inc. : Qui contra ... Initiale Q in 5 Zeilenhohe, Ranken mit Schnallen und Nageln, Abstrich in Form eines Greifen, farbig gefiillter Grund.

XL

DIE HANDSCHRIFTEN

f. 4V Explicit prologus. Incipit liber primus in canticis cantico¬ rum de incarnatione Christi — - in Majuskeln auf 4 Zeilen verteilt. f. 5 Osculetur me ... Die erste Zeile ist in Majuskeln geschrieben, Initiale 0 in 5 Zeilenhohe ist sehr gut ausgemalt mit der Darstellung zweier sich umarmenden Personen = Christus und Maria, Christus durch Heiligenschein und groBeres AusmaB betont. Vier Sterne fiillen die freien Teile des 0. f. 13 7V fin.: (kein Explicit). f. 138 (Ohne Uberschrift) Q(antam in celestem beatitudinem ... = Pelagius, Epistula ad Claudiam de uirginitate — PL 18, 77 (E. Dekkers, Clauis n. 741) - Initiale ausgespart, aber nicht ausgefiihrt. f. 142 v fin. abrupt : cogitet qualis sit ille / Dominus cum talis ancilla est - PL 18, 86D. L erbringt einen recht guten Text, die Varianten gemeinsam mit EFGH sind schon oben genannt, die schwerwiegendste ist wohl 1, 638 : uirgo in conceptu, incorrupta in partu, uirgo ante partum, incorrupta post partum ] uirgo in conceptu, uirgo in par¬ tu, uirgo ante partum, uirgo post partum. L1

Salzburg, Stiftsbibliothek St. Peter, Cod. a VI 12, fol. 1-150, 12. Jh. aus Salzburg St. Peter OSB. 150 Bl. Pergament, eine Spalte 24 Zeilen, 21,5 X 16 X 6 ; Spiegel 16 X 12, auf dem Vorderdeckel alte Signatur B. Gebraunter WeiBlederband, 3 Biinde auf Kordel. Titel : Rudbertus Tuiciensis super cantica canticorum, 15. Jh., zwei einfache MessingschlieBen, Vorsatz entfernt. f. ir ist mit dem Anfang des Prologs Qui contra bis fidelis animus (Prol. 18) beschrieben, fur die Initiale war ein Platz ausgespart, der nicht ausgefullt wurde. Ein Homoioteleuton war unterlaufen : Prol. 5 fortitudine = 5 Worte, ohne verbessert zu werden — vielleicht ist dies der Grund, weshalb die Seite nur ais anzuklebendes Vorsatzblatt Verwendung fand ; der Fehler wiederholte sich nicht auf f. iv. f. iv Incipit prologus Roberti abbatis in librum eant. eant, de incarnatione Verbi Dei. Qui contra ... 6 Zeilen hohe Initiale Q mit Ranken und Schnallen in Salzburger Art, nicht miniert. f. 4V Explicit prologus. Incipit liber primus in canticis cantico¬ rum de incarnatione Christi. Osculetur ... Incipit und Explicit sind in Majuskeln hervorgehoben, die Initiale Q ist ahnlich ornamentiert, rot und gelb gefleckt, die zwei weiteren Zeilen in roten und abwechselnd schwarzen Majuskeln. Nach der 1. Lage (f. 8/9) sind Reste des Vorsatzpergamentes mit roten und blauen Versalien sichtbar. Kustoden finden sich am

DIE

HANDSCHRIFTEN

XLI

SchluB der Lagen, auBer an den beiden letzten ; die letzte hat nur 6 Blatter. Die Kustoden sind nachgefarbt. f. I34v fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Es folgt ohne Ubergang : Q)uantam in celestibus beatitudinem (Initiale nicht ausgefiihrt) = Pelagius, Epistula ad Claudiam

de

uirginitate - PL 18, 7 7. Diese noch

Edition

weitere

endet

f. 149, wahrend

zwei Seiten aufweist

: Et uox quae audiui

gines castos dicit et pudicos. Kein f. 150 Federproben.

Zeichnung

die Salzburger

Hs.

... uir-

Explicit.

eines Mannerkopfes.

L verbinden mit L 1 gleiches Incipit des 1. Buches : ... de incarnatione Christi, ferner gleiche Struktur ob des Pelagiusbriefes sodann gleiche Varianten, z.B. 1, 28 attactum ] affectum. 1, 315 in L stehen in 2 Zeilen untereinander :

causam nescire (= nesciremus) . iterterem (= uerteremus) ; wenn L1 wegen

des Gelelichklanges

in die untere Zeile geriet, erklart sich, daB sie die fehlenden Worte causam nesciremus) rem ipsam id est discessum eius non

animad{uerteremus

am

Rand

1, 136 korrigiert L durch

sunt —

was

bringen

omnia

omnia

L2

nachnotierte.

Aufsetzen

auch die Vulgata

b u. a : omnia

locuti

hat ; alie L verwandten

sunt locuti, wahrend

locuti sunt.

Kremsmiinster,

von

Hss.

die iibrigen sich einig sind :

Stiftsbibliothek, Cod. CC

29, fol. 44-155V

12. Jh. aus Kremsmiinster OSB. Der Einband aus braunem Leder wurde 1948 restauriert, wobei auf dem Vorderdeckel ein Stiick rostrotes Leder des alten Einbandes SchlieBe

mit

QuartgroBe.

wiederverwandt

eine gotische eiserne 150 Pergamentblatter in f. 1.58.59.77 ist der Eigentiimer angegeben :

Zapfen Auf

war

wurde,

erhalten.

Iste liber est sancti Agapiti in Chremsmunster . f. 1 tragt ein Inhaltsverzeichnis

(Ende

13. Jh.) : Hoc

uolumen

continet

H(ieronymi) expositionem super apocalypsim, item de filio prodigo, item de seraphyn, item de osanna, item epistule due, item expositio super eant. eant. Von gl. Hd. des Bernardus Noricus,

Professen

von

Kremsmiinster,

f. 44 : Incipit prologus.

Rudberti super eant., ebenso f. 48 : Incipit expositio magistri Rudberti super eant. eant. Die somit erwiesene Bucheinheit erwahnt W. 'Neumiiller, Zur ma. Kremsmiinsters, Wels 1949, S. 277.

f. 1 Marienantiphon mit Neumen.

f. iv Expositio

apocalypsim. Victorin

zur Osterzeit

s. Victorini

: Soror

Petauoriensis

Prefatio Hieronymi

von Pettau,

Bibliotheksgeschichte

Kommentar

nostra paruula

ep. et mart.

: Diuersos

marina

zur Apokalypse

est,

super

... =

- ed. CSEL

DIE HANDSCHRIFTEN

XLII

49, S. 14-153, Hs. k - Stegmiiller 8300. f. I9V Epistula Hieronymi de prodigo filio : Beatitudinis

interrogatio ... - CSEL

Ume

54, S. m-142.

f. 30v Epistula Hieronymi

de seraphim

tem ... - CSEL

54, S. 73-96.

f. 39v Epistula

Damasi

: Vidi Dominum

ad Hieronymum

legerem ... und Rescriptum

Hieronymi

seden¬

: Commentaria

cum

: Multi super hoc ... -

CSEL 54, S. 103-110. f. 42 Brief des Patriarchen von Jerusalem an die abendlandische Kirche : Hierosolymitanus patriarcha ... vgl. CSEL, S. LIV. f. 42v Brief des Kaisers Alexios I. Komnenos an den Grafen Routbert von Flandern : Domno et glorioso comiti ... - PG 131,

565f. 44 (Rupert,

In Cantica

canticorum ) ohne

tra ... Initiale Q mit Ranken

Incipit : Qui con¬

und Schnallen

verziert, ahnlich

Cod. Clm. 14355 aus St. Emmeram. f. 48 Osculetur ... Raum fur Initiale 0 ausgespart,

aber

nicht

gezeichnet. f. i5ov fin. : ohne

secutorum.

Explicit

: ... sine fine permanet

Es schlieBen an eine rythmische Paraphrase des Ave Maria in Form Mitte : Cum cor non orat in uanum Blattverlust zwischen f. 56 und nicht einbezogen : 1, 431 repulissent Literatur

: O. Mazal

log der Wiener Wien,

Abschrift

von

Eigenfehler

Salutatio Iesu und eine von Federproben. In der lingua laborat. 57, von der Paginierung bis serua / ri legem 1, 483.

u. F. Unterkircher,

N ationalbibliothek NF

1967, S. 152 (uber Cod.

in secula

Museion,

Kata-

4. Reihe 2. Bd. Teii 3,

Ser. n. 3607 aus Lambach

ais

Z,2 ; s.u. zu L5). in L2 : 1, 699 concelebrans ]

brant M

celebrans

L2

cele¬

1, 720 essem ] esset L2 fieret in marg. Mit M

M

1, 744 fidam ] tantam L2 fdam in marg. M (s.u.) besteht Verwandtschaft, aber nicht Abhangig-

keit ; vielleicht ist M worden.

Miinchen,

aus L 1 — beide in Lambach

Staatsbibliothek,

Clm

— korrigiert

17117, f. iv-ii7, spat.

12. Jh., aus Schaftlarn OSB. WeiBer, verschmutzter Schaflederband auf 3 Biinden, mit einfacher Blindpressung. Spuren der abgenommenen je 5 Nagel und der 2 SchlieBen. Riicken auf Wachspapier mit groBen Buchstaben beschrieben : Cantica canticorum, der obere Teii iiberklebt : Ruperti abbatis exposicio super cantica canticorum

II 4j, sodann ein neuerer Zettel : Scheftlarn ny Cod. lat. 17117. Ein Vorsatzpergament ist angeklebt, aus einem

DIE HANDSCHRIFTEN Kalendarium den Namen

des 14. Jli. stammend, : Omnium sanctorum,

XLIII

die Novemberseite mit Eustachii et sociorum,

Pirminii confessoris, Leonardi confessoris, Willebrordi, 1III coronatorum, Martini episcopi, Brictii episcopi, Othmari abbatis, octaua sancti Marci, Elyzabet, Corbiniani (spat. Hd.), Cecilie uirginis, Clementis p ape, Crisogoni MR, Caterine (spat. Hd.), Lini pape, Virgilii (spat. Hd.), uigilia Andree 117 Bl. Perg. eine Spalte, 26 Zeilen.

apostoli.

f. 1 v Incipit prologus Roperti super cantica canticorum.

Qui con¬

tra... 4 Zeilen hohe Initiale Q, rot, mit rot-blauem f. 4 Der

Prolog

subsequetur

endet

duellum

... dulcis gratum,

auf

einer

dann

Rasur

Blattwerk.

ist das fehlende

eingetragen,

unter

welcher noch Incipit liber primus zu erraten ist. Es beginnt also ohne Incipit : Osculetur ... Initiale 0 in ein Quadrat von 5 Zeilen-Hohe mit Feder und

eingezwangt, grobe Zeichnung eines Kopfes Spruchband : Quae est ista ... osculans.

f. 115 fin. : ... imperium

manet

in

secula

seculorum.

Sofort schliefit an : In festiuitate sancti Michaelis

Arnen.

sermo. Omnes

fideles Christi ... (wie Cod. Clm. 1073 = L6). Literatur

: Cbm

Cat. 1 f. 16. n. 47 : id. ( =

Rupert),

eant,

eant. ff. 119. perg. in folio paruo. Diese Michaelspredigt

L12 L13. Dazu

formt

die Struktur

noch eine Reihe Varianten

:

der Gruppe

L3 L6

Prol. 21 mysterii ] ministerii 26 uera] et uere 80 beneficii ] et gratiae add. 135 subsequetur duellum om. 1, 13 uerfoim angeli uerbum et sponsio

sponsio erat uerbum erat L6 L 12 L13 1, 24 et osculans

L 3 ; uerbum

et osculum

erat\ iierbum

angeli et

angeli et sponsio uerbum

et os osculantis ] et osculans

osculan¬

tis L 3 ; et osculans et os osculantis L6 L 12 L13.

Dem Abschreiber von L3 fiel auf, daB hier etwas fehlte, er vermochte aber nicht alles, nicht also et osculum zu erganzen. 1, 59 ueteres sancti ] ueteris sancti L3 (dazu am

Rd. testamenti)

ueteri sancti L6 1, 62 secundum

hoc uerbum

angeli ] secundum uerbum angeli L3 und am Rd. hoc secundum

uerbum Munchen,

aus Andechs

Staatsbibliothek, OSB.

Braunlederband

mit

hoc angeli L6

Clm 3045, f. 143^196,

Blindlinien

verziert.

Locher

15. Jh. von

je

5 Schonnageln, ein Zapfen und Rest einer SchlieBe. Ein Pergamentsstreifen auf dem Vorderdeckel ist noch lesbar : Rupertus

de uictoria Verbi Dei, 15. Jh. (schwarze Tinte), in rot : R 43

DIE HANDSCHRIFTEN

XLIV

(= alte Nr. der Bibliothek Andechs). Vorsatz innen freigelegt, sodaB ein Falzstreifen sichtbar ist : Fragment eines Graduale mit Hufnagelnoten aus einem Marienoffiz : ... ris anima labe

carens uas celestis tu sis . . . rosa prole sublima te pleni patris tri . . . Papierhandschrift, nicht foliiert, 196 Blatter, 3 Wasserzeichen, Briquet 14854.11949. 14585. MaBe : 30 x 21 ; Spiegel 23 =

17, zwei Spalten

41-46 Seiten.

f. 1 Eigentumsvermerk

uenerabili monasterio Benedicti. f. iv Incipiunt

aus

gleicher

Zeit

: Iste liber attinet

sancti Nicolai in Andechs

capitula

libri primi

Verbi Dei - ed. MGH

(=

Rupert,

Geistesgeschichthche

ordinis scti De

uictoria

Reihe 5).

f. 143 fin., ais Explicit : affluit stilla de mamilla

gloriose uirgi-

nis, effundens rorem qui ardorem extinguit libidinis, pro mercede pia scriptor petit Ave Maria, amen dicunt flentes gratiam quer en¬ tes gloriam canentes regi Kyriou. Amen. Nach

7 freigelassenen

f. 146 Prefacio Ruperti

Seiten : abbatis in cantica canticorum

(rot) Qui

contra ... Initialen hier und vor den folgenden Biichern jedoch salien.

ohne

Ausmalung,

sonst nur

f. 196 fin., fast die gleichen Verse

rote Sprenkel

: Amen

rot,

in den Ver-

dicant flentes gratiam

quer entes gloriam canentes regis Kyriou. Explicit inde pia reddamque uota Marie affluit stilla de mamilla gloriose uirginis affundens rorem qui ardorem extinguit libidinis, scriptum per fratrem Placidum. 6 weiter Blatter leer. Unter den ca. 175 Andechser Hss., die infolge der Sakularisation in die Miinchener Staatsbibliothek geraten sind, befinden sicli 17 aus der Schreibstube des Monches Placidus Stengel aus Landshut (1479- 1491). So wird Katalog von Andechs aufgefuhrt.

Miinchen, Staatsbibliothek

Clm

aus Tegernsee OSB. Verschmutztes Schweinsleder wenigen

Blindlinien

Hs. auch

im alten

i85i2a, f. 117-183, 15. Jh. auf Buchenholzdeckeln

in Rautenmustern

Spuren der abgenommenen schlieBe. Auf dem Riicken

Ruper. abb. tuit. OSB

unsere

mit

verziert, 4 Biinde,

je 5 Nagel, Rest einer Messing3 angeklebte Papierschildchen :

de uictoria Verbi Dei et in eant, cantic. -

Teg. 512, 1 - Saec. XV. MaBe : 32,5 x 21 ; Spiegel 23 x 18, zwei Spalten, 32-47 Zeilen. Auf dem Vorderdeckel ein Pergamentstreifen mit der Auf schrift : Rupertus Tuiciensis de victoria Verbi Dei super dica

cticorum - E 126. Innen Tegernsee

mit

ein papiernes Exlibris des Stiftes

der Signatur

R 32, 2. Der

Vorsatz

ist einem

Antiphonale des 11. Jh. entnommen : fa von Aschermittwoch bis zum folgenden Freitag, fb vom Fest Maria LichtmeB.

DIE HANDSCHRIFTEN f. i Hoc

uolumine

monasterii

Tegernse

XLV

continentur

Rupertus

abbas Tuicensis De victoria Verbi diuini contra diabolum habens

libros partiales 13. item super cantica canticorum incarnationis et de beata uirgine Maria. f. 2 De

uictoria

Verbi

Dei

Christi Jesu contra

de misterio

diabolum

egregius domni

Ruperti abbatis Tuicensis (rot).

f. 11 7 Prefacio

Ruperti

abbatis in cantica canticorum

liber

(rot) Qui

contra ... groBe rote Initiale Q ohne Zeichnung, zu Beginn der folgenden

Biicher

f. 183 fin. : Amen

rote Titel. dicant flentes gratiam querentes gloriam canen¬

tes regi Kyriou. 183 Bl., 4 Wasserzeichen : Briquet 514514.15878. 11787. 5939. Schrift in spatgotischer Kursive, ofterer Handwechsel f. 29. 63. 87.117. 118E164. Im Katalog der Tegernseer Abtei 1483, heute Clm 1925 f. 89 ist auf die Titel unserer

Hs. Bezug

genommen

: Ruperti Thui-

censis abbatis ... liber egregius de victoria Verbi Dei, a 39 ,.. explanatio super cantica canticorum quam per reuelationem suscepit, 39. AnlaBlich der Edition Ruperts De victoria Verbi Dei (in MGH Geistesgeschichtliche Reihe 5 S. XXXXV) haben wir diese Hs. ais abhangig von Clm 3045 erachtet. Da die Abschrift sehr exakt ist, erscheint uns diese Frage wieder offen. Id

Wien, Nationalbibliothek, CVP 1743, f. 2-82, 13. Jh. aus der Salzburger Dombibliothek. Brauner, dunkler Ledereinband, 2 Biinde, Linienpressung, Rest einer SchlieBe, Papierschildchen auf dem Riicken, noch lesbar : Rup Ca, roter Punkt aus Wachs, oben und unten mit Spagat

umstochen.

bertus Abbas

Auf

der Vorderseite

ein Schildchen

Tuicen. in cantica canticorum

: Rud-

libri VII, und ein

zweites mit der roten Zahl 180. Ais Vorsatz wurden mentfragmente eines unleserlichen theologischen benutzt - 14. Jh., und an die Deckel geklebt.

PergaTextes

Rudberti

abbatis

f. 2 Rote

Uberschrift

15. Jh. : Libri septem

Tuicen. Incipit : Indica mihi quem

... (=

1, 443)- Das halbe

erste Buch, das hier fehlt, ist erst am SchluB nachgetragen, wobei f. 82 v frei blieb, der Nachtrag aber f. 89 ohne Liicke mit einer Anselm-Homilie fortgesetzt wurde. f. 82 fm. : ... imperium permanet in secula seculorum. Amen. Kein Explicit.

f. 83 Osculetur ... Schwarz-rote Initiale 0 mit schwacher Zeichnung des KuBes zweier wenig bestimmter Personen. Uberschrift : Lectiones de sancta Maria excerpte de canticis

canticorum.

in Majuskeln.

Prolog

per greges sodalium

tuorum

De incarnatione Domini.

—

fehlt ganz.

f. 89 fin. : ... ne uagari incipiam (= B 445)-

XLVI

DIE HANDSCHRIFTEN

f. 89 unten : Secundum Lucam. Intrauit I esus in quoddma castellum ... Omelia Anshelmi episcopi. f. 89v Hoc castellum in quod... - PL 158, 645B-649C (Lc. 10, 38).

f. 93 In illo tempore missus est angelus Gabriel ... Missus est nuntius a Deo ad hominem ... f. 93v De operibus VI dierum et de VII etatibus. Rimo Deus celi globum — Verse. f. 94v fm. : ... donec sur gente corpore sit stole decus gemine. Pra (esta p (ater ) p (iissime ) ... Die Formulierung des Titels "excerptae” kennzeichnet mit Recht die Nachlassigkeit des Abschreibers. Der Text weist fortwahrend Fehlstellen auf, ohne ersichtlichen Grund fallen Worte und Zeilen aus. Nur eben noch ist die Zuordnung zur Gruppe LM erkennbar.

L5

Wien, Nationalbibliothek Ser. n. 3607, Anfang 13. Jh., aus Lambach OSB. 151 Perg. Bl. 22,5 X 16,2 X 6, eine Spalte, 24-26 Zeilen. Gleiche Struktur wie Cod. 29 Kremsmiinster, der hier direkt abgeschrieben wurde. Beschreibung, die ruckwirkend auf fur die Vorlage willkommen war, in Museion s.o. zu L2. f. 44v-i5iv (Rupert, In cantica canticorum ) Kein Titel. Inc. : Qui contra ... Einfache rote Initiale Q in 3 Zeilenhohe. f. 46v schrieb eine spatere Hand an den Rand : De coniunctione Verbi et beate Virginis, ahnlich f. 47v : De obumbratione Spiritus sancti. f. 151 fin. : ... imperium sine fine in secula seculorum. Amen. Kein Explicit ; gleicher SchluB wie Codex Kremsmunster 29 {L2) und B russei Cod. II 2311 (L u).

L6

Miinchen, iothek, Clm 1073, f. 8v-io4, 12. Jh., aus BenediktbStaatsbibl euern OSB. Alte Nr. Benediktbeuern 88 auf dem Einband ; verschmutztes Schweinsleder, 3 Biinde, oben und unten mit Spagat umstochen, Buchenholzdeckel, Vorsatzpergament freigelegt. Reste einer MessingschlieBe, je 5 Locher friiherer Schonnagel, keine Blindlinien. Versalien fur den Miniator am Rand angegeben f. 8 und 9, sonst nicht sichtbar, da der Rand scharf beschnitten ist. Letzte Lage nur 4 Blatt, deshalb ist der Vorsatz um diese Lage gelegt, gefalzt und abgeschnitten. 106 Bl. Pergament, 24,5 X 16 X 6, Schriftspiegel 17 X II, eine Spalte, 30 Zeilen. Auf dem Vorsatz : Eigentumsvermerk des Stiftes : Iste liber attinet monasterio Benedictenpaueren, 15. Jh. f. b Bibliotheksvermerk aus dem 19. Jh. : Scriptionem Gottschalci de translatione sanctae Anastasiae martyris obser-

DIE

HANDSCHRIFTEN

XLVII

vationibus gravibus et notis illustravit P. Carolus Meichelbek a. IJ22 in suo Chronico I 51.60.j2. (vgl. LThK2 7, 240). f. c Gedrucktes Exlibris mit dem Abteiwappen, eingeklebt und iiberschrieben : Hic liber spectat ad monasterium Benedictoburanum. Oberhalb ein Eigentumsvermerk aus alterer Zeit und Inhaltsverzeichnis : Iste liber est monasterii Benedictenpeuren. passio et translatio beate Anastasie uirginis et martyris. Rupertus super cantica libri septem — am Rd. von jiingeren Hd. : Tuicensis abbas. Sermo unus de sancto Michaele archangelo. f. 1 Incipit passio et translatio beate Anastasie uirginis et mar¬ tyris. Hec tempore Diocletiani primo diram ... MG. Script. IX 224. f. 7 fin. : ... finit translatio sce. Anastasie. Ego qui hec exposui cuncta uisu didici non auditu, f. 7a leer. f. 8 Prefacio Rutperti in cantica canticorum. Qui contra ... Schone 7 Zeilen hohe Initiale Q, mit Greif, Rankenwerk und Schnallen wie in den Salzburg-Regensburger Hss. f. iov Incipit liber primus. Osculetur ... 6 Zeilen hohe, ahnlich mit Blattwerk geschmuckte Initiale 0, dariiber 2 Kopfe : Christus und Maria. f. I04v fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Unmittelbar schlieBt an : In festiuitate s. Michaelis arch. Omnes fdeles Christi deuote concurrite ad hanc solemnitatem s.M.a. Hodierna solemnitas fratres carissimi celebris est toti ecclesie. f. 106 fin. : ... et ad societatem suam perducant. Quod prestare dignetur qui cum Deo Patre ... Gleiche Struktur L7

mit L 3, gleiche Varianten

Wien, Nationalbibliothek, bekannter Herkunft.

CVP

ipse

s.o. zu L3.

1054 f. 3-24A

14. Jh., un-

40 Bl. Pergament 24 X 18 X 3 ; 17,5 X 13 Spiegel ; 2 Spalten, 60 Zeilen. WeiBlederner Einband der Hofbibliothek, osterreichisches Adlerwappen in Gold mit den Emblemen oben EABCV, unten ij GLBVS 55. Rote Uberschriften, rote Versalien. Inschrift auf dem Riicken : Hymn. var. opus, unten : Cod. Ms Theol. MCCCCLII. f. 1 Fragment eines scholastischen Textes u. H. f. 2 (Hymni) Ritmus sce Dei Genitricis. Omne die dic Marie (— Conrad von Gamming, vgl. Analecta hymnica 3, 21). f. 2va Aue unicus hostia ueritas et uita ... f. 2vb Aue nobis incarnatum in altari consecratum mente gau¬ dens predicabo . . . f. 3 Incipit prologus in cantica canticorum exposiciones edite a Ruperto abbate (rot). Qui contra ... In die initiale Q ist ein

XLVIII

DIE

HANDSCHRIFTEN

Gesicht grob eingezichnet. Uber dem Incipit am oberen Rand : Virgo Deo plena fulgens Deitate plena. Gleiche Zeichnung in der Initiale 0 zu Beginn des i. Buches. f. 3rb Kein Explicit des Prologs. Incipiunt exposiciones canti¬ corum de incarnatione Domini. Incipit liber primus. f. 3V Osculetur ... f. 3 und 4 sind mit Majuskeln uberschrieben : Anno Domini MCCCCLXIIII0 consecratum est templum dilecte a dilecto predilecto ex dilecto (= aus dem Text des Prologs). f. 24 fm. Kein Explicit. Incipiunt prouerbia ex Moralium Gregorii super librum Iob. f. 25 Incipit speculum ecclesie editum a magistro Hugone Cardinali de officio misse. Dicit apostolus ad Ephesios : Induite uos ... = Hugo von St. Cher. f. 28v Responsoria et uersus de BMV. f. 29 Expositio uocabulorum euangelii Matthei. f. 29v Duo loci ex s. Bernardo : 0 quam uehementi amplexatus es me bone Iesu, und : Loquar ad cor tuum mundum, 0 Maria. f. 30v Onulphus, Poema de generis humani reparatione. Adlardo patri uirtutibus inuigilanti annuit Onulphus pietatis amabile munus. (= Onulphus von Sens ?, Adelhardus von St. Bertin ?). f. 31 Incipit prologus super commento apocalipsis Iohannes apostolus et euangelista a Domino electus atque dilectus ... f. 40 v fm. : ... in diuina pagina in pluribus locis per precepta (abrupter SchluB). Beigebunden ist Cod. 1055, 68 Bl. (Denis 1, DCCCXLI). Schon ein kurzer Vergleich deckt den geringen Wert der Hs. auf : Prol. 2 fortitudine ] fortitudinis 10 Scriptura dicit ] scriptum est 74 uelut\ quasi 80 beneficii'] et gratiae add. 81 instrumenti] testamenti 115 ueniet om. 116-118 tertia usque Hierusalem om. (19 Worte) 121-122 super usque superaedificare om. (8 Worte).

L8

Graz, Universitatsbibliothek, Lambrecht OSB.

Cod. 1047, f. 20-56, aus St.

Alte Signatur 41/74 Quartband, Pergament 116 Bl. 22 x 17. Schrift vom Ende des 13. Jh., alte Lambrechter Nr. 228. Rote Uberschriften und Versalien. St. Lambrechter Einband vom Jahre 1680 : Holzdeckel

mit Leder halb iiberzogen. Restauriert

1934f. 1 Liturgische Exzerpte. f. iv (Albertus M.,) Biblia s. Marie.

DIE

HANDSCHRIFTEN

XLIX

f. 20 Glossa super cantica canticorum in laudem gloriose uirginis Marie (= Rupert, In cantica, ohne Prolog). Am Rand : Sigillum s. Marie intitulatur iste liber compositus ab Honorio — vgl. Cod. Wien CVP 1575 und den sigillum-Titel im alten Aggsbacher Katalog — s.u. zu L9. f. 56 Salutacio s. Marie a fratre Chunrado compilata et intitulata speculum Marie (— Conrad von Gamming vgl. oben L 7). f. 94 Summa magistri Iohannis Beleth de ecclesiastico officio PL 202, 13-166. f. ii5-ii6v (Ps.) Augustini liber de spiritu et anima, gekiirzt und unvollstandig - PL 40, 779. L9

Wien, Nationalbibliothek, CVP 1575, f- 88a-i43b, 14. Jh. aus Aggsbach OCarth. Weinroter Lederband, Spuren von je 5 Nageln und 2 SchlieBen, 3 Biinde, abgeschabt und zerlochert. Auf den Riicken geklebte Papierstreifen : Biblia BMV speculum BMV et alia miscellania C - Cod. Rec. I993a. Auf dem Vorderdeckel rotes Schildchen G 10, was auf Salzburger Herkunft schlieBen laBt.

f. 1 Register und Eigentumsvermerk : Iste liber est domus porte beate Marie Virginis in Anspach ordinis Cartusiensis prope danubium (15. Jh.). f. iv In nomine Domini Arnen. Incipit biblia beate Marie Virgi¬ nis. In principio creauit ... celum siue empyrium per quod intelligitur domina mundi Virgo Maria (= Albertus M. ?). f. 42 Incipitur salutatio beate Marie Virginis a fratre Chunrado compilata. Quoniam ut ait Hieronymus nulli dubium ... (= Con¬ rad von Gamming, Speculum). f. 88 Osculetur me ... (Rupert, In eant., ohne Prolog). f_ i43v fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Excipit liber canticorum expositus ad laudem Virginis Marie Qper sem Hieronymum , von spat. Hd.) ad quam precipue conuertimur, ad quam pre ceteris oculos nostros leuamus eius pro omnibus auxilium suspiramus gementes et flentes in hac ualle miseriarum. f. 144 Bibelzitate. f. 159 leer.

. f. 160 Summa magistri Beleth, De ecclesiastico officio. Inpnmitiua ecclesia ... - PL 202, 13-166.

f. 2i4va fin. f. 2i4vb-2i6v nur liniert ; f. 2i6v ein Vierzeiler contra pulices (15. Jh.). Das Vorsatzblatt ist einem Liber ofhcu entnommen, aut dem die Palmprozession erwahnt wird, vgl. Rupert, De diu. off. 5» 515 - CC CM 7, S. 158.

Literatur : Gottlieb, S. 528 : glosa super cantica qui dicitur

l

DIE

HANDSCHRIFTEN

sigillum Marie, im Aggsbacher I5- Jh.

Katalog

aus der 2. Halfte des

L 9 ist Abschrift von L8, es ist eine weitgehende Ubereinstimmung von Struktur und Varianten festzustellen. i, 20 sicut ... dixisti, fiat mihi, ita et factum est tibi\ sic dixisti, fiat mihi ita factum est tibi L8 Z,9 1, 46 ipse om. 1, 58 diuersorum ... gratiarum 1, 86 discretio spirituum om. 1, 101 ubera] uerba

L10

Wien, Nationalbibliothek, 15. Jh. aus Mondsee OSB.

CVP

Ser. nov. 373 y, f. 27v-6qv,

259 Bl. Papier-Hs., 30 x 22,5 ; 2 Spalten, 43 Zeilen, anno x473 f- 25 7- Davidsstern und Wage in herzformigen Rahmen sind die beiden Wasserzeichen. Der braune Lederuberzug der Holzdeckel ist abgeschabt, innen zugeklebt. 4 Biinde, oben und unten mit Spagat umstochen, Spuren von Kette und 2 SchlieBen. 1938 restauriert, wobei von Falz und Riicken Fragmente abgelost und der Fragmentensammlung iiberstellt wurden, jedoch nicht naher untersucht sind. Auf dem hinteren Innendeckel ein Fragment der Inhaltsangabe : Expositio in cantica canticorum Ruperti a.s. Hieron. epla ad Mauritii filiam et alia ut intus BHM 9 und Zahl igi. Auf dem Vorderdeckel ist ein Titel wiederaufgeklebt : Expositio bona in cantica canticorum , plura uide in primo folio.

f. 1 Index contentorum pro parte tentatur usw., wobei zu Ruperts Kommentar nur gesagt wird : tractatus optimus de corpore Christi. f. 26vb leer. f. 27a Ohne Incipit oder Uberschrift. Qui contra ... wenige rote Versalien zu Beginn der 7 Bucher. f. 6gva Explicit tractatus in expositionem cantici canticorum Rudberti abbatis de incarnatione Verbi eterni. f. 69rb Epistula ad Mauritii filiam beati Ieronimi. Quantam in celestibus beatitudinem uirginitas possideat ... = Pelagius, Ep. ad Claudiam de uirginitate - PL 18, 77, gleicher SchluB mit Cod. Salzburg a VI 12 bzw. gleicher Anfang wie Clm 23600 (L u. L1). f. 74va fm. : ... uirgines castos dicit et pudicos, finit epistula ad Mauritii filiam que tamen ab aliquibus negatur esse beati Iero¬ nimi opus. f- 75 Tractatus optimus de corpore Christi. De sacrosancto cor¬ poris Domini sacramento locuturi. = Ps. Albertus M., 13, 669797 ed. P. Glorieux, R^pertoire I, p. 72. f. 103 fin . uite que nunc est et futura ad quam nos perducat

DIE

HANDSCHRIFTEN

li

qui est benedictus in secula secutorum. Expliciunt sermones de corpore Christi. f. ic>3v leer, f. 104 Sermo domni Bonauenture de corpore Christi. Confiteantur Domino misericordiae eius ... (Ps. 106, 9). f. io8rb Bonauentura de preparatione ad missam. Ad honorem gloriose et indiuidue Trinitatis ... - ed. Quaracchi 1896 inter 10 opuscula ad theologiam mysticam spectantia, f. mrb Compendium de preparatione ad missam patris Iohannis Slitpacher de Melito fidelis seminator doctrine christiane scribens (vgl. L. Th. K.2 9, 419). f. ii4v Dubitatum est apud me frequenter ... f. n8va fin. : ... hoc est omnis homo. Explicit de modo confes¬ sionis et absolutionis et sacramentalis et Iohannis Gersoni res¬ ponsio. Confessio sacramentalis fundatur ... f. I20rb Matthias de Cracouia, De conscientia et ratione ( = Matthaeus de C.). f. 127 Explicit tractatus magistri Matthie de Cracouia episcopi Wormatie de conscientie et rationis disputatione quando cele¬ brandum sit aut concutandum et quando non etc. s.o. zu C 4 ; vgl. L. Th. K.2 7, 174. f. I27v (Hugo a s. Victore, De oratione) Domino et patri Thome Hugo. Munusculum hoc ... - PL 176, 977-988. f. I30v (Richardus a s. Victore, Soliloquia ) Verbum mihi est ad te 0 rex secutorum Ihesu ... - PL 195, 105-114. f. I32rb fin. : ... laus indeficiens inuiolatum decus et requiem solidum permanens in secula secutorum amen. Explicit solilo¬ quium uenerabilis Richardi de s. Victore de speciali commenda¬ tione Domini Iesu. i. 135 In principio creauit ... Iste scribitur in capite ... f. 212 fin. : ... et inseparabiliter alligauit. Et hec de isto prologo quantum ad textum (= Hieronymus, Prol. in pentateuchum) . f. 2i2v Expedito prologo generali ...et sic est finis huius conclu¬ sionis responsatis Amen. f. 222 va Explicit lectura mag. Heinr. de Hassia super prologo scti. Hier, in Pentateucum (F. Stegmiiller RB 3, p. 31 s. nr. 3187). f. 223/224 leer. f. 225 Iohannes apostolus ob insuperabilem euangelizandi constantiam ...

257vb fin. : ... noue Hierusalem ingredi mereamini. Amen. Finit commentum Anshelmi doctoris egregii in apocalipsim anno Domini millesimo quadringentesimo septuagesimo tertio in die s. Oswald regis et martyris. - Stegmiiller ib. 2, 1370 ( = 5.8. bzw. 9.8). f. 258 Apocalipsis hec inter reliquos noui testamenti libros pro¬ phetia ... f. 259 va fin. : ... imagines uidit et in eis ueritatem intellexit.

LII

DIE HANDSCHRIFTEN

Wie zu erwarten erbringt diese spate Hs. keine besseren Lesarten. Wohl ist die Verwandtschaft zur L-Gruppe unzweifelhaft. Begniigen wir uns, einige Fehler aus dem Prolog aufzuzahlen : Prol. 16 inquit om. 23 coram porcis ] ante porcos 30/31 ad 2 usque honorem 35 cetorum om. 38 trans -] dis50 mihi om. 51 tuum ] Domini 64 habebani\ habebo 78 est om.

om. (4 Worte)

ionis 798 act hoc\ hic 10 115 itidem ] ibidem 116 incipit ] incepit 129 nouerit ] nouit. Briissel, Bibliotheque Royale, Cod. II 2311, fol. 67v und 6qr. Fragmente aus dem 12. /13. Jh. f. 6 7V Es handelt sich nicht um ein Textstiick, vielmehr um eine Nacherzahlung der im Prolog berichteten Vision, tragt also ais Paraphrase nichts zur Texterhellung bei. Z.b. Prol. 53-62 Haec usque uisa est] Tunc mihi dicens : (Pascha ...

ipsa regina cetorum promisit

Prol. 67-68 teipsam ... demonstrasti] tu ipsa mihi stellantibus oculis gratanter dixisti : Ego sum misericordie mater. Rursus alio tempore uidebatur eidem uiro per uisum quod iterum ipsa fons fluctuantium cum illo colloqueretur de sacris misteriis et de fide sancte Trinitatis tanto excellentius quanto uicinius con¬ templatione cum ipse de hoc ammiraretur ita respondit : Ego beatam Trinitatem diligo. f. 69r Ais Ruperts Mariengebet am SchluB seines Kommentars ist es richtig iiberschrieben : Oratio Ruothberti abbatis. Der Text ist etwas erweitert : 0 beata Maria, mons montium, uirgo uirginum \ regina celorum, domina angelorum, fons signatus, ortus conclusus uel orta in domo Domini clausa, templum Dei umi, sacrarium Spiritus sancti add. 7, 569. ib. 7, 57° ad omnes quidem conuertwnur montes ] ad te omnes conuertimur sed etiam ad omnes conuertimur montes. 71 575 Per sanctum uteri tui sacramentum] fructum est sacramentum.

per sanctum

uteri tui

7, 580 imperium ] sine fine add. =Cod. Kremsmiinster 29 (L2). Dazu wird auf f. 68v bemerkt : Opere precium reor uisiones etiam (ein Wort radiert) Ruothberti abbatis doctissimi uiri hic ponere que ipse in opusculis suis quos de incarnatione Domini pretitulauit inseruit. Ait namque : Ante annos ... = Prol. 32.

DIE

HANDSCHRIFTEN

LIII

Voraufgeht f. 66v-69r istoria de natiuitate sancte Marie. Aus einer Vorlage aus Tour sind hier Marienlegenden abgeschrieben worden. Aus Tour sind mehrere Hss. nach Briissel gelangt. Die Nachtrage, also auch unsere Fragmente mogen in Belgien oder Flandern geschrieben sein, jedoch nicht aus Cod. Briissel 10608 (= A). Einziger Anhaltspunkt fur eine Vorlage, die dann Cod. Kremsmiinster 29 (= L2) ware, ist das sine fine, obwohl diese Erweiterung der bekannten SchluBformel hier ebenso zufallig eingeschoben sein kann, wie in dem osterreichischen Kodex oder in dessen Vorlage. M

Wien, Nationalbibliothek, 12. Jh. aus Lambach OSB.

CVP

Ser. nou. 3606, f. iv-8o,

“Der Einband gehort zu einer Gruppe von Lambachern Lederschnittbanden der i.Halfte des 15. Jh.” (Mazal-Unterkircher S. 151). 80 Bl. Pergament, 24 X 18 X 3; Spiegel 18 X 13,5. Auf dem Vorderdeckel klebt ein ausgezacktes Dreiblatt, auf dem ein Vogel gezeichnet ist ; auf dem Hinterdeckel zwei ahnliche BJatter, ferner einfache mit Blindlinien gerahmte kleine Stempel. 3 Doppelbxinde, mit Spagat umstochene Kapitale. Am Riicken Papierschildchen mit alten Signaturen und der Lambacher Nr. 105. Die Beschlage, je 5 waren es, sind abgerissen, ebenso die Halterung fur das SchlieBband. f. iv und 3V groBe Initialen Q und 0 in Rot und Violett, mit Ranken und Schnallen, fluchtige Zeichnung, die anschlieBende Zeile in Majuskeln mit roten Sprenkeln. Ruhige, gut abgeteilte, romanische Buchschrift. Einige Korrekturen von anscheinend spaterer Hand. f. iv Incipit prologus Rudperti in librum cantici de incarna¬ tione Domini. Qui contra ... f. 3 Explicit prologus. Incipit liber primus. Osculetur ... f. 80 fin. : ... permanet in secula seculorum. Arnen. Kein Expli¬ cit. Auf dem leeren Teii f. 80 ist in jungerer Schrift eingetragen, wobei die Initialen nicht ausgefuhrt sind : Summum preconem Christi = Hymnus zu Ehren des hl. Johannes Bapt. (Chevalier 19778) ; Sancte Blasi plebi tue (... St. Blasius, Chevalier 18445) ; De Patre Verbum (... Joh. Evang., Chevalier 4234) ; Laus angelorum inclita (... hl. Andreas, Chevalier 18443),, letzterer in groBerer Schrift, mit Neumen, wohl zum Vorsingen bestimmt. Am oberen Rand f. 8ov in anderer Schrift des 12. Jh. ein Vers : Si Deus est animus nobis ut carmina dicunt, der nach Walther 28436 zu erganzen ist : Hic tibi praecipue sit pura mente colendus (— Cato, Dist. 1, 1). Die hier und da korrigierte Hs. ist damit nicht immer

ver-

liv

DIE

HANDSCHRIFTEN

bessert worden, anscheinend lag eine schlechtere, etwa zugrunde. Prol. ii mature ] uel mane supra lin. add.

L2

22 apprehendi ] uel intelligi supra lin. add.

29 non dedeceat ] non te deceat, spater korrigiert te mit d iiberschrieben 1, 83 ubera ] uba (.L 2 hat uerba ) 1, 142 trahe usque tuorum om. (9 Worte) ; also M nicht Vorlage fur eine Hs. der Z-Gruppe. N

war

wohl

Zwettl, Stiftsbibliothek, Cod. 262, f. 3-86, 13. Jh. aus Zwettl OCist. 175 Bl. Pergament, eine Spalte, 29 Zeilen ; MaBe : 24,5 x 18 X 7; Spiegel 17 X 11,5. Eine 7 gliedrige Kette und eine LederschlieBe auf gotischverzierten Kupferzapfen sind erhalten, je 5 Kupfernagel sind abgenommen. Die 3 Biinde des Riickens sind mit Leder geschlossen, das dort aufgeklebte Papierschild ist abgeschabt. Auf dem Vorsatzblatt nur Federproben des 14. Jh. : Dum bibit estiuum trahit cunicula solem ; non omnibus dicas secreta cordis tui (17. Jh.) ; Alma redemptoris mater ... ; tota pulchra es Maria. f. 1 (nicht paginiert) : Lugent Syon et Iudea / plangunt quiqui sunt ex ea / quia triumphat Idumea / et Aegyptus fert tropea / Amalech inualuit / Hierusalem corruit / loca sancta polluit / plebs Chananea / infidelis gens est rea / Christi seruis et Medea / illos uendidit in platea / istos ponit sub romphea / probitas euanuit / nostra uirtus aruit / arcam Dei rapuit / procax Philistea / plebs pagana debachatur / legem Dei detestatur / Rachel tristis lamentatur / eam nemo consolatur / Christianus populus mactatur / ut uitulus uirgo senex paruulus ut bos immolatur / pie Deus cesset ira / uerberati iam respira / si sit manus adhuc ■dira / quis narrabit Christi mira / interfectis fratribus captiuatis ducibus f pendent in salicibus / organum et Lyra. f. 2V Federprobe 13. Jh. und wiederholt von einer Hd. des 15. Jh. : 0 pueri cari / Christo uolo uos sociari / quod bene uiuatis f Christum rogo sic ualeatis / ante lesum duo minus uno milia quinque / tertio idus Marcii audita sunt tonitrua / martyrii genera demonstro tibi tria lector que potes explere nos paciendo necem si caste uiuis. Deum time et mandata eius obserua hoc est omnis homo.

f. 2V Inhaltsangabe (Hand des 16. Jh.). f. 3 (Rupert, In cantica) Osculetur ... f. 86 v Explicit expositio Rudberti Lucensis abbatis super cantica canticorum.

f. 86v Incipit uita sancti Brandani. Sanctus Brandanus filius Finlocha nepos ... BHL 1436-48. f. 104 Incipit uisio Fursei abbatis. Fuit uir uitae uenerabilis

DIE

Furseus nomine

HANDSCHRIFTEN

nobilis ... Beda

423-449-

HE

3, 19 ; MG

lv

SS Rer. Mer 4

f- IT3V Sermo s( ancti) A(ugustini). Quomodo misericordia Domini plena sit terra. Immensa Dei pietas ... f. 120 fin. : ... quia gratiam Dei et inuocare et inuenire ualebit prestante D. n. qui cum Patre ... f. 120 Petisti a me dilecte ut ea que de pietate diuina semper tecum locutus deutoni ce protuleram nunc litteris proferam ... f. 121 fm. : ... facile retineas in memoria. Ammonitio s. Effrem de paenitentia. Dominus Iesus Christus qui descendit de sinu Patris et factus est nobis uia salutis ... f- 123 fin. : ... in hora illa beatitudinis. Ex libro sancti Afugustini) de VII beat(itudinibus) . Omne dictum quod ad iniuriam pertinet damnetur. Denique Paulus ap. latius explicans ... f. 124 Incipiunt excerpta de diuersis Scripturae locis (meist nach Augustinus) . f. 129 Visio Wetini augensis coenobii - MG Poetae II 267. f. 136 Confessio Cypriani. Quicumque in Christi mysteriis proficitis meas adtendite lacrimas et cognoscetis uerborum que meis referuntur uirtutes ... f. 144 Incipit uita Alexii. Fuit Romae uir magnus et nobilis Euphemianus nomine diues ualde - BHL 286. f. 148 Vita Theophili. Priusquam incursus fieret in Romanam rem publicam execrande gentis Persarum fuisse ... ASS 4. Fe¬ bruarii p. 483F. f. 154 (Vaticinia Sybillae). f. 159 Folcmaro archiepiscopo Ruotgerus seruorum suorum ultimus. Iam posuit sanctitatis uestre reuer entia - Vita Brunonis MG SS rer. Germ. NS X. f. 165 Sapientiae nimirum est scire unde sit donum quod quis accipit ... f. 174 fin. f. 175 und 176 sind halb abgeschnitten, leer, auf dem hinteren Vorsatzblatt Federproben o.B. Zu den Varianten

:

Prol. 30 ad laudem et gloriam eiusdem Domini, ad laudem et honorem tuae beatitudinis ] ad laudem (am Rand add. : tuae beatitudinis) et honorem et gloriam eiusdem Domini N Prol. 116 prolixior ] fit add. 1, 21 imprecando ] in predicando (mit L2) 1, 30 magis ] es add. 1, 36 uisa es] uisa est (mit L2) 1, 144 0 dilecta Domini] 0 dilecta Domina 1, 187 uerecundae puellae ] uerecundia puellae (mit L1) 1, 212 cantici] canticis. N

diirfte ais Vorlage nicht gedient haben, die Umstellung

LVI

DIE

HANDSCHRIFTEN

Prol. 30 hatte ein Abschreiber schwerlich korrigiert. Im iibrigen ist die Nahe zur L-Gruppe unverkennbar.

0

Vatikan, Apostolische Bibliothek, Pal. lat. 312, f. 1-77, 12. Jh., unbek. Herkunft. Oktavband, 178 Blatter Zeilen.

Pergament,

eine Spalte, 31-37

f. 1 Vorsatzblatt mit Federproben : Vulnerasti cor meum. Bibliothekseintrag des 19. Jh. : Rupertus in cantica et Augustini quaedam 312 Pal. lat. Stempel der Apost. Bibi, f. 1 Incipit expositio Rutperti abbatis super cantica canticorum. Qui contra ... 7 Zeilen hohes Q, Blattwerk, Schnallen und cauda in Drachenform, exakte Zeichnung in Regensburg-Salzburger Manier. f. 3V Explicit prologus. Incipit expositio Ruperti abbatis super cantica canticorum, rote Majuskeln. Osculetur ... Gut gezeichnetes 0 in 6 Zeilenhohe, greift weit liber den Rand hinaus. f. 76 fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Explicit expositio Ruperti super cantica canticorum (gl. Hd.). Prol. 76 et deinde usque canticorum

om. (10 Worte)

80 beneficii] et gratiae add. (mit L3 Le t). Der im iibrigen recht reine Text, der neben der L-Gruppe recht selbststandig steht, schien ein Heranziehen zur Kollationierung zu rechtfertigen.

DIE

c1

HANDSCHRIFTEN

lvii

DIE

VERLORENEN

HANDSCHRIFTEN

Ein bisheriges Verzeichnis der verlorenen Hss. (Deutsches Archiv, 26, 1970, S. 518) ist insofern zu korrigieren, ais die dort aus dem Katalog der Karthause Aggsbach nachgewiesene Hs. identisch ist mit dem Wiener Kodex Nat. Bibi. CVP 1575, s.o. L9. Eine im Katalog der Roeklosterbibliothek — - Roekloster Can. Reg. bei Briissel, wo Ruysbroek gelebt hat — von Luttich, St. Laurentius OSB notierte Hs. (Wien Nat. Bibi. Ser. nov. 12694 f. 319 : Rupertus, Super Cantica canticorum de incarnatione Domini septem libri Qui contra homi¬ nem) diirfte unsere Hs. A sein = Briissel, BR Cod. 10608, s.o. Die Pariser Hs. BN lat 14802 (Stegmuller, Rep. bibi. V n. 7488, unser Hinweis DA 26, 1970, S. 533.536) ist ein Hoheliedkommentar, der Schrift nach 12. Jh., auch von einem Verfasser Robertus, aber nicht von Rupertus Tuitiensis. Vornotiert ist Expositio beati Gregorii, aber eine Hand des 17. Jh. korrigierte am Rand : Expositio illa super Cantica non est s. Gregorii, sed fratris Roberti ad Aufridum, ut patet (ex) mss. nostris duabus, quorum alter Eg. 5 pag. 99, alter d.h. 18 p. Q4. Weiterer AufschluB ware auf Grund der Bibliotheksgesehichte von St. Victor, woher dieser Kodex stammt, zu erstreben. (Mitteilung von Dr. Dietrich Lohrmann). Incipit : Os sponsi inspiratio Christi. Expl. : ... humilitatem nostram ineffabili dignatione suscepit. Cui immensas gratis quousque ... per infinita secutorum secula. Arnen. Explicit. Annus ab incar¬ natione Domini MCLIII.

Die Wolfenbiitteler Hs. unbekannter Herkunft, HerzogAugust-Bibliothek Cod. 81766 — -von uns in Deutsches Archiv 16 und 26, 1960 u. 1970, S. 427 bzw. 537 erwahnt — war laut Auskunft des Bibliothekars zur Zeit nicht auffindbar. Es handele sich um einen Druck, dem hinten und vorn mehrere handschriftliche Seiten eingefiigt sind, Exzerpte des 16. Jh., auf Papier. Von Interesse ist der Titel : f. 20 v Opera domini Ruperti abbatis Tuiciensis in cantica canticorum tractatus de incarnatione saluatoris siue de beata Virgine. (Katalog Heinemann 3971). Ais verlorene Hss. haben zu gelten : Andechs OSB = Vorlage fur die spate Abschrift aus Andechs in Miinchen Clm 3045 - s.o. L12 ; vgl. P. Ruf, Mittelalterliche Bibhothekskataloge Deutschlands und der Schweiz 3, Miinchen • 1.

S*-'

Bethlehem bei Lowen s.o. zu Luttich. Bologna, Convento rent,

Fabio

,

Can. Reg., notiert im Roekloster-Kodex,

di s. Salvatore Can. Reg. vgl. M.H.

Vigili et les bibliotheques

de Bologne

au

Lau-

debut

du

DIE

VERLORENEN

HANDSCHRIFTEN

LIX

XVIe siecle d’apres le ms. Barb. lat. 3185 (Studi e Testi 103, Citta dei Vaticano 1943), S. 302 n. 130. Deutz OSB Theoderici catalogus abbatum Tuitiensium MGH SS 14 p. 565 : expositio super cantica canticorum. Dieser Kodex schien schon zu der Zeit verloren, ais der Deutzer Abt die Drucklegung der Opera Ruperti betrieb und bei anderen Klostern nach Handschriften anfragte. Die damals gefundene und fur t ais Vorlage dienende Hs. muB auch ais verloren gelten, s.o. zu t. Formbach OSB : Im Katalog von 1610 der 1803 aufgehobenen, von Gottweig aus gegriindeten Benediktinerabtei wird ein Commentarium in cantica canticorum mit den Incipit und Explicit Ruperts genannt - Miinchen StB Cmb lat 3a. Heiligenkreuz OCist : Im 2. Katalog (1363/1374) heiBt es unter n. 8 unter den ca. 10 aufgefiihrten Rupert-Hss. : Super cantica - Th. Gottlieb,

Mittelalterliche Bibliothekskataloge

Qsterreichs,

1 Niederosterreich, Wien, 1915, S. 30. Liesborn OSB. Ein Pergamentkodex des 15. Jh. beim Brande der UB Miinster 1944 vernichtet, beschrieben bei J. Stander, Chirographorum in regia bibliotheca Paolina Monasteriensi catalogus, Breslau 1889, S. 26. Lilienfeld OCist Expositio super cantica, 13. Jh. - Gottlieb, S. 514, Z. 29. Mainz : Dombibliothek Katalog 1654, nach Pliinderung durch die Schweden : Robertus abbas in cantica, Quart. - Frz. Falk, Die ehemalige Dombibliothek zu Mainz, 18. Beiheft zum Centralblatt fiir das Bibliothekswesen, Leipzig, 1897, S. 146. Niirnberg, St. Agidien OSB : Super cantica vgl. Ruf (s.o. zu Andechs), S. 52, Z. 16 f. Pannonhalma in Ungarn (Martinsberg) OSB : Cod. III 184, s.o. Einleitung S. VIII. Prufening OSB : Katalog vom Jahre 1158 (heute Miinchen StB Clm 13002 f. 6) : Origenes, Super cantica canticorum Rotpertus super eadem in uno uolumine. - Gust. Becker, Catalogi bibliothecarum antiqui, Bonn, 1885, S. 95. Reichersberg Can. Reg. Im Katalog vom Jahre 1595 steht unter den seit dem Brand 1624 vermiBten Schriften : Liber super cantica canticorum Cat bav 2, f. 397.

67 foll. in 40. - Miinchen

StB Cbm

Reinhardsbrunn in Thiiringen OSB, verzeichnet im Reinhardsbrunner Briefkodex, 12. Jh. (Pommersfelden, SchloBbibliothek Cod. 31). Roekloster bei Briissel Can. Reg. s.o. zu Liittich. Der Eigenbesitz ist mit N (ostrum) vermerkt ; unser Canticum-Kommentar ferner noch durch B fiir Bethlehem s.o., L = Liittich s.o., Z = St. Martin in Lowen s.u. und Zij = Siegburg s.u. notiert. St. Ghislain im Hennegau OSB : Tractatus super cantica canti¬ corum in septem libros diuisus, im Katalog des Dom Augustin

lx

DIE

VERLORENEN

HANDSCHRIFTEN

Durot bei A. Poncelet, Annales du cercie archeologique de Mons, 26, (1897), S. 399. St. Martin, Lowen Can. Reg. s.o. zu Roekloster. Siegburg OSB s.o. zu Roekloster. Walderbach Oberpfalz OCist : Im Inventar des Johann Dietrich Klein 1601, Bayer. Hauptstaatsarchiv Munchen, Kloster Lit Walderbach Nr. 12 B 1. I4V nr. 249 : Rupertus super cantica,

perg. Werden OSB Exzerpte des 12. Jh. perg. und Postilla breuis in cantica ex sermonibus Roberti abbatis, 16. Jh., Papier-Hs. s.o. zu Liesborn. Wiblingen in Schwaben OSB , P. Meinrad Heuchlinger (16541716) notiert in den Wiblinger Annalen (Nachrichten uber die Schreiber des Klosters im 14. und 15. Jh.) zum Jahre 1471 : Fr. Iohannes Lopheim. Explicit Hieronymus Beda Rupertusque super cantica in vigilia visitationis virginis Mariae (= 1. Juli). Ferner zum Jahre 1491 : Simon Rosch. Explicit Hieronymus Beda Rupertusque super cantica in vigilia visitationis semperque virginis Mariae vespere. - P. Lehmann, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz, 1, Munchen, 1918, S. 448, 16.

COMMENTARIA

IN CANTICVM

CANTICORVM

DIE A

SIGEL

Briissel 10608 13.JI1. Liittich, St. Laurentius OSB London Add 10050 14. Jh. unbekannter Herkunft

A1 A 2 New York 75 14.JI1. Huysburg OSB B Karlsruhe St. Peter perg. 121 i3.Jh. u. H. C

OCist

Berlin lat fol 737 12./13.JI1. Himerode

C1

Trier 30 1 5 . Jh. Eberhardsklausen

C2

Berlin Q Chart 796 a. 1499 Erfurt OSAE

C3

Koln GB 40 112 a. 1460 Koln, Kreuzherren

Ci D

Mainz 30 15.JI1. Mainz, St. Michael OCarth Miinchen Clm 22230 i2.Jh. Windberg OPraem

D1

Miinchen Clm 2608 i3-Jh. Aldersbach OCist

Reg. Can.

E

Wilhering 41 i2.Jh. OCist

E1

Miinchen Clm 14348 i3-Jh. St. Emmeram

E2 F

Vatikan lat 1293 14.Z15.Jh. u. H. Melk 1231 12. Jh. OSB

G

Wien CVP

G1

Klosterneuburg

OSB

757 12.JI1. Sittich OCist 1122 i3-Jh. Reg. Can.

G2

Linz 339 13.JI1. Baumgartenberg

G2

Budapest

H

Gottweig 43 1 2.Jh. OSB

H1

Gottweig

I

Admont

II E

Graz 1274 13.JI1. Seckau OSB Miinchen Clm 23600 13.JI1. u. H.

L1

Salzburg a VI 12 i2.Jh. OSB

25 12. Jh. Vorau

OCist

Reg. Can.

263 1 5 . Jh. OSB

549 i2.Jh. OSB

L2

Kremsmiinster

L3

Miinchen Clm 17117 i2.Jh. Schaftlarn OSB CVP

CC

29 i2.Jh. OSB

L4

Wien

L5

Wien Ser. nov. 3607 13.JI1. Lambach

E6

Miinchen Clm 1073 12. Jh. Benediktbeuern

L7

Wien CVP

E8

Graz 1047 x 3 . Jh. St. Lambrecht

E9 Wien CVP L10 Wien CVP

1743 13.JI1. Salzburg, Dom

OSB OSB

1054 14.JI1. u. H. OSB

1575 14. Jh. Aggsbach OCarth Ser. n. 3737 1 5 . Jh. Mondsee OSB

L11 Briissel II 2311 Fragmente u. H. 12./13.JI1. L12

Miinchen

L13 M

Miinchen Clm 185 i2a 15.JI1. Tegernsee OSB Wien CVP Ser. nov. 3606 i2.Jh. Lambach OSB

Clm

3045 1 5 . Jh. Andechs

OSB

N

Zwettl 262 13.JU. OCist

0

Vatikan Pal lat 312 i2.Jh. u. H.

t

Erstdruck Koln 1526 (Siegburg, Abtei-Bibl.)

PE

J.P. Migne, Patrologiae latinae tom. 168, 837-962

EPISTVLA

RVPERTI

AD

THIETMARVM

EPISCOPVM

Quia pontifex Domini es, Thietmare, uir Deo amabilis, et A 6, i* pro officio ministerii suscepti te ingredi et egredi oportet sanctuarium in conspectu Domini, idcirco faciendum tibi esse persentis illud, quod sancta et mystica lex loquente Domino 5 fieri praecepit

: Facies,

ait, per circuitum

tunicae

quasi

mala

tintinabula

sunt

punica ex hyacintho et purpura et cocco bis tincto mixtis in medio tintinabulis, ut audiatur sonitus, quando ingreditur et egreditur pontifex sanctuarium , ne moriatur. Facis hoc diligenter et probe in eo quod studiosus et intentus io es lectioni

diuinae.

| Nam

uerba

diuina

aurea. Vnum est aurum optimum, aurum | uerum scilicet uerbum Dei, Verbum Deus, quod in principio erat apud Deum. Hoc Verbum qui habet in corde et in ore suo, sicut scriptum est : Prope est uerbum in corde tuo et in ore tuo, tintinabula 15 facit eiusmodi uidelicet construendo sermonem rectum et bene sonantem secundum catholicam fidem, et sacerdos qui legit et populo annuntiat, sonitum facit necessarium secundum iam dictam sacrae et mysticae legis iussionem. Et quis ad hoc opus idoneus nisi quem ex nomine uocat ipse 20 Deus

? Ecce, inquit, uocaui

ex nomine

Beselehel

filium

A 6, i*

Vri filii

Hur de tribu Iuda, et impleui illum spiritu Dei sapientia et intelligentia dedique ei socium Hooliab filium Achisamech de tribu Dan. Beselehel interpretatur in umbra Dei, Hooliab pro¬ tectio mea pater, paterna horum nomina Huri ignis meus aut 25 lumen

meum,

Hur

ignis aut lumen,

Achisamech

fratrem

meum

roborans. \ A 6, 2r Quis, inquam, idoneus ad facienda tintinabula haec ad loquendum siue scribendum, sicut Scripturas ueritatis decet, nisi is qui ex isto nomine uocauerit uel nouerit Deus, quod 30 sit filius lucis et illo igne inflammatus,

ram misit, sedeat attribuens et nihil suum confortantis de quo recte dicat

quem

Dominus

in ter¬

in umbra Dei mitis et humilis totum Deo arrogans sibi et uel quod sit filius fratrem scilicet Christi uel gratiae Spiritus sancti, ipse Christus : Fratrem meum confortat,

1 cf. Hebr. 2, 17 ; cf. Gen. 14, 18.

2 cf. Ex. 28, 35.

4 cf. Rupert., In 12

proph. minores - PL 169, 11. 527C.589C. 5 Ex. 28, 33.35. 9 cf. Eccli. Pro I. 10 cf. Ambros., Ep. 6, 2. 11 cf. Gen. 2, 12. 12 Ioh. 1, 1. 14 Deut. 30, 14 ; Rom. 10, 8. 15 II Tim. 2, 15. 17 cf. Caesarius, Sermo 1, 5, 28 - CC 103, p. 4 (Faustus, Serm. 27 - CSEL 21, p. 330, 21-331, 3). 19 II Cor. 2, 16. 20 Ex. 31,2. 23 Hier., Eiber interpretationis hebraicorum nominum 12, 16 - CC 72, p. 74. 24 ib. 14, 14, p. 76. 25 ib. 15, 5, p. 77 ; 12, 14, p. 74. 28 cf. Ioh. 1, 17. 30 cf. Ioh. 12, 36 ; cf. Lc. 12, 49. 31 cf. Mt. 11, 29. 32 cf. Prou.

EPISTVLA

4

AD THIETMARVM

35 fratrem, inquam, scilicet quemque fidelem tale opus oaggre¬ dientem et dicentem : Protectio mea pater, protecti mea pater. Ego autem meipsum dignum esse non arbitror uocatione huiusmodi neque audeo scire, quod is qui ex nomine uocat 40 artifices

me

eiusmodi

unquam

ex

nomine

dignatus

nosse

sit,

nisi quod ut aliquid faciam, quod tinniat et bene sonet secun¬ dum regulam fidei et pium desiderium suggerit et amici ueritatis compellunt quam plurimi, qualium ex optimis tu nunc factus es mihi praesul uenerabilis, | quem hactenus incogni- A 6, 2T 45 tum,

nunc

mihi

et notum

fecit magnus,

et amicum

qui in te

est, amor Verbi diuini. Haec enim sola et unica est causa notitiae et dilectionis, qua me et nosse et diligere dignaris. Et hunc fructum huiusce dignationis uehementer exegisti, ut tibi aliqua mitterem de 50 opusculis

aemulatur

nostris,

effecit.

de quibus

ut bene

sentires

cantas

quae

non

igitur pauca haec de multis scilicet et secundam partem operis quod feci in duodecim prophetis, et hoc opuscu¬ lum in canticis canticorum, quod pro posse dictaui in contemMitto

55 piatione

faciei

Dominae

nostrae

Mariae

sancte

et perpetue

Virginis. Accipe, pater mi, tintinabulum hoc et, si bene resonat, admitte tibi et afhge tunicae pontificali, memor parui amici tui, quotiens cum sacro tinnitu sanctae praedicationis ingre60 deris

et

moriturus

egrederis

sanctuarium

sed uicturus, cum

in

conspectu

Domini,

non

enarraueris opera Domini.

38 cf. I Cor. 15,9. 42 cf. Aug. , De symbolo ad catechumenos 1 , 1 : Accipite regulam fidei, quod symbolum dicitur - CC 46, p. 185 ; cf. Tit. 2, 12. 45 cf. Rupert., De diu. off. Prol. 1 12 - CCCM

55 cf. Antiphonam Eccli. 17, 8.

7, p. 4.

50 cf. I Cor. 13, 4.

Beata Dei genitrix - in off. BMV

ACO

52 PL 168, 525-836.

x, 106, p. 287.

61 cf.

PROLOGVS Qui contra hominem similem sibi luctatur aut in agone B i contendit opus habet fortitudine corporis, ut athleta uictor PL 837/ existens iusta laurea mereatur coronari. Porro qui cum Deo 838 luctari et regno caelorum uim inferre praesumit, alia et me5 liori fortitudine

opus

habet,

scilicet

fortitudine

mentis.

Nam

fortitudo corporis quid ualet illic ? Spiritus enim est Deus, et sicut eum, qui adorat, adorare oportet in spiritu et ueritate, ita nihilominus eum qui luctatur, colluctari oportet in spiritu et ueritate. Exemplum laudandae huius fortitudinis habemus 10 in patre nostro Iacob, quemadmodum Scriptura dicit : Cum¬ que mature surrexisset Iacob, traductis omnibus, quae ad se pertinebant, remansit solus : et ecce uir luctabatur cum eo usque mane. Qui cum uideret, quod eum superare non posset, dixit ad eum : Dimitte me, iam enim ascendit aurora. Respondit : Non 15 dimittam te, nisi benedixeris mihi. Et benedicens illi : Si contra Deum, inquit, fortis fuisti, quanto magis contra homines praeualebis. Secundum illud exemplum uir ille adhuc sese a colluctante patitur uinci quoties studiosus et fidelis animus tamdiu uersatur circa uerbum Dei, donec extorqueat ab illo bene20 dictionem Spiritus sancti, quae est uerus et utilis intellectus mysterii uel Scripturae quam Deus rationabiliter signauit, ut non facile possit apprehendi, quia margaritae non erant mittendae coram porcis, et nulla difficultate uincitur ut desistat, donec apprehendatur, quamuis quodammodo fugiat 23 sermo

AC

Dei seque

iubeat

dimitti.

Igitur, o domina

Dei

genitrix,

E E1 ILMt

4 cf. Mt. II, 12. 6 Ioh. 4, 24. 10 Gen. 32, 22.23-25.26.29.28. 18 cf. Eccli. Pro/. 20 cf. Hier., Ier. 1, 1, 14 - CC 74, p. 9, 7. 21 cf. Hier., In Abd. Prol. 1 3 : liber signatus - CC 76, p. 349.

22 cf. Mt. 7, 7.

25 cf. Gen. 32, 26 ;

cf. supra Prol. 55 ; cf. Prudentius, Psych. 384 - CC 126, p. 163 ; cf. Theodosius, De situ terrae sanctae 2, 18 : Domna

Maria

- CC

175, p. 115.

Incipit Incipit prologus Roberti abbatis tuiciensis in libro de incarnatione A prologus in exposicionem super cantica canticorum Salomonis relata tantum ad beatam Virginem matrem Iesu Christi C Incipit prologus Ruotperti abbatis in Incipit prefatio in cantica canticorum E1 libro de incarnatione Domini E om. L Incipit expositio Ruotperti abbatis super cantica canticorum I RuIncipit prologus Ruperti in librum cantici de incarnatione Domini M perti abbatis tuitiensis in cantica canticorum de incarnatione Domini prologus t

11 mature] uel mane supra lin. add. M

possit facile C

20 quae] qui I L M, et praem. C

apprehendi] uel intelligi supra lin. M

24 apprehendat E

22

PROLOGVS

6

uera et incorrupta mater Verbi aeterni Dei et hominis Iesu Christi, non meis, sed tuis armatus meritis cum isto uiro, scilicet cum Verbo Dei, cupio luctari, ut de Canticis cantico¬ rum opus extorqueam, quod non dedeceat uocari de Incarna3° tione Domini, ad laudem et gloriam eiusdem Domini, ad lau¬ dem et honorem | tuae beatitudinis. B iv Non noua haec uoluntas nunc incidit. Ante annos aliquot cum essem iunior, cingere me uolueram, et huius nominis opus aggredi, scilicet de Incarnatione Domini, per occasionem 35 huiusmodi.

Coram

regina

caelorum

loquor,

a

conseruo

meo

quolibet irrideri non debeo, dicente : Ecce somniator. Sedebam quasi solitarius per uisum noctis, et ecce quasi sibilus aurae tenuis per utramque aurem transcurrens, uelocius quam dici possit, istos in me uersiculos deposuit : 40

Femina

mente

Deum

concepit,

corpore

Christum

:

Integra fudit eum nil operante uiro, Cum reuersus ad me uersiculos taliter acceptos mente per¬ tractarem et nonnullis, unde uel qualiter acceperim, secretius non sine admiratione denarrarem, atque ad multorum noti45 tiam uersiculi peruenissent, qui tamen nescirent unde acce¬ pissem, ex multis et diuersis quae audiebam, occasio se prae¬ buit, ut scribere aliquid cuperem de incarnatione Domini, uersaturus grande onus inualidis humeris. Circa idem tempus et hoc aliud accidit : Frater quidam innocentis uitae et mun50 dae

ac

simplicis

adolescentiae

retulit

mihi,

se uidisse

Filium

tuum Dominum nostrum Iesum Christum, sedentem super altare suum, et circa eum collegium sanctorum, meque assi¬ dentem cum quiete et tenentem Cantica canticorum. Haec interim transisse uidebantur, et inueterata mihi erat memoria 55 horum, cum ecce quidam de amatoribus Verbi Dei, ex te, o beata Virgo, incarnati, Cuno pater coenobii Sigebergensis, qui me paene dormitare uolentem nonnumquam excitauit et multis inuigilare fecit, quam nescio per occasionem opportune 26 cf. Isidor, Sentent. 2, 40, 6 - PL 83, 643 A. 31 cf. Hier., Ep. 99, 1 - CSEL 55, p. 211, 7 ; Greg.,Ep. 1,4, p. 4, 24. 33 cf. Ioh. 21, 18. 35 cf. Ier. 7, 18 ; 44, 17 ; cf. Paschasius (Ps.-Hier.), Ep. 9 - PL 30, 130B. 36 Gen. 37, 19. 37 cf. Thren. 3, 28 ; III Reg. 19, 12. 48 cf. Horat., Ars poet. 38-40. 51 cf. I Reg. 4, 4. 52 cf. Cassiod., De anima, Praef. - PL 70, 1279C ; Prudent., Catb. 10, 36 CC 1 26, p. 5 5 ; Paschasius (Ps.-Hier.), Ep. 9 - PL 30, 1 26C. 55 cf. Coli. Avellana - CSEL

33, p. 591, 5 ; 653, 17 ; 654, 23.

56 cf. Rupert., De uictoria Verbi Dei,

Prol. 4 - MGH Geistesgesch. Reibe 5, p. 1 ; id., De diu. off. Prol. 4, p. 1 ; In Ioh. euang. Ep. 2, p. 1 ; De Trin. Ep. 55 et ib. notata. 58 II Tim. 4, 2.

26 uera et] Maria t

27 illo uiro L

sed corr. 33 essem supra lin. M add.sublin.M 41 eum om. A

48 in humeris ualidis ~ C 58 quam] et praem. C

29 non dedeceat] deceat I, te deceat Af,

34 scilicet] id est A 36 somniator] uenit 42 -met add. t 43 unce om. C secretis 7

52 eum] illum M, ipsum E I L

57 paene om. I

PROLOGVS importune 60 modi,

7

mihi insistere coepit, ut scriberem

quale

hoc

est, quod

nunc

proposui.

Tunc

aliquid huiusdemum

recor¬

datus sum eorum quae nunc dixi, simulque cuiusdam pro¬ missi tui, quia per uisum mihi dicere uisa es : Pascha cum beata Trinitate facies. Loquebar enim tecum, et dulce de beata Trinitate habebam colloquium, nesciens quod ipsa 65 esses.

Sed

postquam

illud ex

te responsum

accepi,

tum

scire

uolenti quaenam esset tam sancta mulier, et hoc flagitanti in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti teipsam esse misericor¬ diae matrem stellantibus oculis gratanter demonstrasti. Sequor diuinum praesagium, si quando uidere merear faciem 70 tuam,

| et ante

Christum

tenere

Cantica

canticorum,

iuxta

B 2

quod canimus in psalmo : Venientes autem uenient cum exsul¬ tatione, portantes manipulos suos. Dicendum in primis de isto Salomonis libro tertio, super quem uelut super fundamentum aedificare cupio aedificium 75 huius

nominis,

scilicet

de

Incarnatione

Domini,

cur

uocetur

Cantica canticorum, et deinde cur non singulariter canticum, sed pluraliter Cantica canticorum. Omne quod in Scripturis nominatur canticum, propter aliquod cantatum est Dei beneficium, et gratiarum actio est auctorem suum probans 80 accepti

beneficii

non

immemorem

siue ingratum.

Sunt autem in Scriptura ueteris instrumenti cantica nota uel insignia numero sex, istud autem est septimum idemque nouissimum. Primum est canticum Moysi serui Dei, pro illo beneficio quod Deus populum suum filios Israhel liberauit 85 submerso

Pharaone

in mari

Rubro

cum

curribus

et equitibus

suis. Secundum canticum eiusdem Moysi, canticum Deutero¬ nomii, quod scripsit canendum tam pro illo, quam pro ceteris eiusdem Dei beneficiis. Tertium canticum Annae prophetis |sae, PL quae fuerat sterilis, quod cecinit pro natiuitate Samuhelis. 840 90 Quartum

canticum

Isaiae

quod

et

scripsit

et

canendum

59 cf. Rupert., De victoria Verbi Dei, Prol., p. 3, 30 : Scribe mihi librum. uisionibus Ruperti, quae speciali adhuc inquisitione egent, uide p.e. H. Brand von Deutz, DA

947A ; Eadmer

PL

22 (1966), p. 396.

159, 579A.

(Plin ., oculi stellarum). cf. Greg., In Cant. 9 - CC

67 cf. LThK2

9, 136 ; Anselm.,

68 cf. Chalcidius, Comment.

71 Ps. 125, 6. 144, p. iis.

Der

PL

158,

in Timaeum

178

73 scii, post Prouerbiorum 79 cf. Aug.,

62 de

Grundmann,

et Ecclesiastes

De ciu. Dei 7, 31 - CC

47,

p. 212, 7 (Sacrament . Greg. 138, 4, p. 84). 81 cf. Tertullian., Apol. 47, 9 - CC 1, p. 164, 33. 83 Ex. ij, 1-19. 86 Deut. 32, 1-43. 88 1 Reg. 2, 1-10. 90 Is. 12, 1-6.

60 est hoc ~ t est om. C 61 simulque] et add. E I L M, om. C t 64 habe¬ bam de b. tr. coi. ~ M 67 et Filii supra lin. L 69 merear uidere ~ t 70 tenente I 74 uelut om. I super om. C I M t aedificari t 75 nominis huius ~ C cur] et praem. C 76/77 et deinde usque canticorum om. I 78 cantandum est C t 79 actio est] actionem t, actione C 80 beneficii] et gratiae I L M

88 Dei om. M, rei t

89 quod]

quae I

pro] de I

PROLOGVS

8

prophetauit : Confitebor tibi, Domine, quoniam iratus es mihi, pro beneficio, quo liberandus erat Iuda ab Assyriis. Quintum canticum Ezechiae regis, quod cecinit uel scripsit pro beneficio Dei, quia de infirmitate sua conualuit. Sextum canticum 95 Abacuc,

quod

prophetice

cecinit pro futura

deiectione

diaboli,

secundum typum Nabuchodonosor regis Babylonis. Septi¬ mum, ut iam dixi, idemque nouissimum est canticum istud maximi et singularis beneficii Dei, canticum amoris, quo Deus in beatam Virginem descendit, ita ut filium ex ea gene100 raret, qui est Christus Iesus, homo uerus et Deus super omnia benedictus, quantum istud beneficium cetera cuncta Dei beneficia generi humano impensa superexcellit. Recte igitur dicitur Canticum canticorum, quia quod in eo canitur, bene¬ ficium est omnium Dei beneficiorum. Quare autem non sin105 gulariter canticum, sed pluraliter Cantica canticorum ? Ad hanc percunctationem uiam respondendi parat considerata subdistinctio quattuor periocharum, id est recapitulationum, quarum est signum capitulum hoc tertio repetitum : Adiuro uos, filiae Hierusalem, per capreas ceruosque camporum, ne no suscitetis, neque euigilare jaciatis dilectam, quoadusque ipsa | B2t uelit. Idem sacramentum per omnes periochas continetur. Vnius enim eiusdemque amoris prima decantatio est ab eo quod ait : Osculetur me osculo oris sui, usque : Adiuro uos, filiae Hierusalem. Secunda ab eo, quod dicit : Vox dilecti mei, 115 ecce iste ueniet saliens in montibus, usque itidem : Adiuro uos, filiae Hierusalem. Tertia prolixior sic incipit : Quae est ista quae ascendit per desertum, usque ad tertiam adiurationem : Adiuro uos, filiae Hierusalem. Quarta : Quae est ista, quae ascen¬ dit de deserto deliciis affluens, usque ad finem. Non ignoro T20 quantum uel quale susceperim negotium, scilicet historiae siue rei gestae aliquod ponere fundamentum, et super illud magnum, quod sub istis uocibus continetur, superaedificare mysterium. Tunc enim expositio mystica firmius stat, neque fluitare permittitur, si super historiam certi temporis uel rei 125 demonstrabilis rationabiliter superaedificata continetur. Labor

92 Is. 38, 10-20. 94 Abacuc 3, 2-19. 98 cf. Hil., Dedic. - PL 10, 881D ; Greg., In Cant. 7 - CC 144, p. 9. 99 cf. Tert., Adu. Prax. 1,1- CC 2, p. 1 1 59, 5 ; cf. Leo, Serm. 25, 3 - PL 54, 210B ; Tert., Adu. Prax. 11,3- CC 2, p. 1171, 17.. cf. Ps. 2, 7 et Hilar Contra Constant, imp. 23 - PL 10, 599A. 100 Leo, Serm. 24, 3 PL 54, 205C ; id., Ep. (ad Flau.) 28, 91 - ed. Silva-Tarouca, p. 26. 108 Rom. 9, 5. 113 Cant. 1, 1-2, 7. 114 Cant. 2, 8-3, 5. 110 Cant. 3, 6-5, 8. 118 Cant. 8, 5-14. 120 cf. Hier., In Eccl. 1,1- CC 72, p. 250, 14. 123 Greg. , In Cant. 4 CC 144, P- 5-

92 Iuda supra lin. A 99 uirginem beatam ~ C 108 hoc capitulum ~ E, sed corr. 109 filiae in marg. C capras C 114/116 secunda usque Hierusalem 123 stat firmius ~ I 117 iurationem I 114 dixit A C t rep. A

PROLOGVS

9

magnus et difficilis, sed exinde spei solatium est, quia sermo Dei talis est, qui secundum similitudinem uiri supra memo¬ rati, qui luctabatur cum Iacob, possit uinci, si colluctator, id est inquisitor eius legitime luctari nouerit. Quid est legitime 30 luctari

? Nimirum

fortitudine

uti uerae

in precibus et lacrimis. Sic etenim ille alia Scriptura, in qua per Osee Spiritus In fortitudine sua directus est cum angelo fleuit et rogauit eum. Igitur eiusmodi 35 Dominus

duellum.

uirtutum,

et

uictoria

dulcis

et sanctae

humilitatis

Iacob superauit, teste sanctus de illo dicit : et inualuit ad angelum, fortitudinem tribuat gratum

subsequetur

126 cf. Tert., Adu. Prax. 6, 1.3 - CC 2, p. 1164, 48 ; 1163, 13 ; Prud., Catb. 6, 3 ; 3, 141 ; C^rian., Eccl. un. 21 - CC 3, p. 642, 510. 129 cf. II Tim. 2, 3. 139 cf. Act. 20, 19 coli. Tob. 7, 13. 131 cf. Gen. 32, 29. 132 Os. 12, 3-4. 135 Ps. 23, 10. 136 cf. Hymnus Victimae : mors et uita duello ...

126 solatium est spei ~ I 127 similitudinem om. C 129 nouerit] uoluerit C 131 et- om. t 136 Explicit prologus A C E I L M ; finis prologi t

LIBER OSCVLETVR

ME

OSCVLO

ORIS

PRIMVS SVI.

Quae est ista exclamatio tam magna, tam repentina ? O bea¬ ta Maria, inundatio gaudii, uis amoris, torrens uoluptatis, totam te operuit totam te obtinuit penitusque inebriauit, et 5 sensisti quod oculus non uidit et auris non audiuit et in cor hominis non ascendit, et dixisti : Osculetur me osculo oris sui.

io

15

20

25

Dixisti enim ad angelum : Ecce ancilla Domini, fiat mihi secun¬ dum uerbum tuum. | Quod erat illud uerbum ? Quid locutus fuerat tecum ? Inuenisti, ait, gratiam apud Deum : Ecce cond¬ pies et paries filium, et uocabis nomen eius Iesum ? Ac deinceps : Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus Altissimi obumbrabit tibi. Ideoque et quod nascetur ex te sanctum, uocabitur Filius Dei. Nonne hoc uerbum angeli uerbum et sponsio erat iam imminentis osculi oris Domini ? Igitur prudens ponderator dictum utrumque appendat in statera rationis, et istud, osculetur me osculo oris sui, quod dictum fuit animae uel cor¬ dis iubilantis, et illud : Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum uerbum tuum, quod dictum fuit oris exsultantis. Nonne sunt eiusdem ponderis ? Nonne sensus idem est in uerbis seu uocibus diuersis ? Sicut audisti et credidisti, sicut tibimet imprecando dixisti, fiat mihi, ita et factum est tibi. Deus Pater te osculatus est osculo oris sui. Quis oculus hoc uidit ? quae auris audiuit ? cuius in cor hominis ascendit ? Tibi autem, o Maria, semetipsum reuelauit, et osculans, et osculum, et os osculantis. Longe minoris gratiae quaelibet anima, dum datum optimum siue donum perfectum concipit de sursum descen¬ dens ab eodem Patre luminum, taliter afflatur, talemque in-

ABCE

E1 IEMt

3 cf. Is. 60, 6. 4 cf. Ex. 15, 14 (Ier. 8, 21) ; cf. Ps. 35, 9 ; cf. Is. 66, 12. 5 I Cor. 2, 9. 7 Lc. 1, 38. 9 ib. 30-31. 11 ib. 35. 15 cf. Eccli. 21, 28. 18 cf. Lc. 1, 47. 20 cf. Lc. 1, 45. 22 cf. I Cor. 2, 9. 24 cf. Mt. 16, 17. 25 cf. Lc. 1, 28. 20 lac. 1, 17.

I, Incipit liber primus in canticis canticorum de incarnatione Domini A E E1 om. B Incipit expositio in cantica canticorum beatae Virginis C Incipit expositio Ruoperti abbatis super cantica canticorum I Incipit liber primus in canticis canticorum de incarnatione Christi L Incipit liber primus M 4 totamque B i, totamque te C, te2 om. B t 8 tuum in marg. M 9 ait om. C gratiam ait ~ B t Deum] Dominum B C t 12 -que et om. E, et om. E I L 13 iam om. I 14 igitur] ideoque C ponderator prudens ~ B 15 in om. C 21 imprecando] predicando B 22 osculatus est te ~ I 20 concipit om. I, tunc praem. E sursum] est add. I 27 afflatur] afficitur A E E1 IL

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (i, 1-2)

11

tus in semetipsa persentit osculantis attactum, ut dicere non dubitet, nobis autem reuelauit Deus per Spiritum suum. Quanto 30 magis

tu, o beata,

in perceptione

doni

singularis,

dum

Spiri¬

tus sanctus superuenit in te et uirtus Altissimi obumbrauit tibi, reuelationem huiusmodi accepisti. Profecto anima tua liquefacta est, ut dilectus locutus est, scilicet Deus Pater locu¬ tione admirabili, locutione ineffabili, dum substantiam Verbi 35 sui cum

illo amore

suo

Spiritu

sancto

tuae

menti,

tuo

uentri

penitus insereret : in quo nec primam similem uisa es nec habere sequentem. Et ad angelum quidem dixisse suffecerit, fiat mihi secundum uerbum tuum, angele Dei, ut ille osculetur me osculo oris sui, ad ipsum autem dilectum Deum conuersa 40 loqui et iubilare anima tua non desiit, in ipso experimento suauitatis inenarrabilis, cuius uidelicet iu|bilationis summa PL 841 haec est : 1,1-2

Qvia meliora svnt vbera tva vino, fragrantia vngvenTIS optimis. Olevm effvsvm nomen tvvm, ideo advlescen45 TVLAE DILEXERVNT TE. In Isaia loquitur idem ipse Deus : Audite me, domus Iacob, et omne residuum domus Israhel, qui portamini a meo utero, qui gestamini a mea uulua. Vsque ad senectam ego ipse, et usque ad canos ego portabo. Ergo et | ubera recte dicitur habe- B ? 50 re, quae

Psalmista

non

ignorans,

dicebat

: Si exaltaui

meam,

sicut ablactatum super matre sua, ita retributio mea. Quid ergo per ubera eius nisi dulcedinem eius telligimus ? Et quid est dulcedo eius nisi Spiritus Talis dulcedo pulchre in duo ubera discernitur, quia 55 data

eiusdem

Spiritus

sancti.

Alterum

datum

animam

in anima recte insanctus ? duo sunt

est in remissio¬

nem peccatorum, cuius uidelicet dati ubere nullus ante hanc beatam Virginem lactatus est sanctorum antiquorum. Alte¬ rum datum est in diuersarum diuisiones siue distributiones gratiarum, quo uidelicet ubere lactati ueteres sancti et prophe-

60 tauerunt

et multa

miracula

operati

sunt.

Vtrorumque

huius-

cemodi uberum laetificata dulcedine ineffabili, dum concipis, o uirgo beata, dum tibi fit secundum hoc uerbum angeli : Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus Altissimi obumbrabit

28 cf. Orig., In Cant. i - GCS 32, 105 ; cf. Rupert., De s. Trin. uide in registro. 29 ICor. 2, 10. 31 Lc. 1,35. 33 Cant. 5, 6. 34 cf. Leo, Sermo 29, 1 - PL 54, 226B. 36 Antiphona Genuit puerpera - CAO 3, 2938, p. 235. 38 Lc. 1, 38. 55 cf. Oratio Mentes nostras - P.Bruylants, 46 Is. 46, 3-4. 50 Ps. 130, 2. Les oraisons du Missel Romain, 680, p. 1 89. 57 cf. Aug., De catech. rud. 17, 28, 56 CC 46, p. 153. 58 I Cor. 12, 7-1 1. 63 Lc. 1, 35.

38/39 me 33 ut dilectus locutus est rep. M 28 attactum] affectum praem. L 45 TE supra 40 anima tua om. I 39 Deum] Domini I M osculetur ~ I 53 52 animam meam E I domus om. C t 47 omne om. i lin. M 62 beata] Maria add. B 60 utrumque huiusmodi t Spiritus sancti C I

12

IN CANTICVM

tibi, quibus duabus 65 eiusdem

Spiritus

CANTICORVM

I (i, 1-2)

clausulis iam dicta significantur duo data

sancti,

quid

aliud

diceres,

nisi quia

meliora

sunt ubera tua uino, fragrantia unguentis optimis ? Non fueras experta uinum huius saeculi, uinum uoluptatis carnalis, sine cuius ebrietate nulla umquam mulier praeter te concipere potuit aut poterit, et tamen diiudicare nosti quam melior aut 70 uehementior,

dulcior

atque

fortior

esset

uoluptas

siue

amor

Dei, in quo concepisti, sine dubio potata illius torrente uolupta¬ tis. Et tu quidem ueraciter dicere potueras : Ecce enim in iniquitatibus concepta sum, et in peccatis concepit me mater mea. Cum enim esses de massa quae in Adam corrupta est, 75 hereditaria peccati originalis labe non carebas : sed ante faciem huius amoris peccatum nec illud nec aliud stare potuit, ante faciem huius ignis stipula omnis interiit, ut totum sanc¬ tum fieret habitaculum, in quo Deus totis nouem mensibus habitaret, tota omnino munda materia, de qua sancta Dei 80 sapientia

domum

aeternam

sibimet

aedificaret.

Et

quia

cum

tanta dulcedine amoris pretiosa plenae gratiae simul infusa sunt charismata, quae ceteris ab eodem Spiritu dispartiuntur sanctis et electis, recte ubera illa dixeris fragrantia unguentis optimis. Optima namque unguenta sunt charismata haec, 85 sermo

sapientiae,

sermo

scientiae,

fides, gratia

sanitatum,

operatio uirtutum, prophetia, discretio spirituum, etc. ; quae qui habent, boni odoris sunt et suauiter fragrant, sicut un¬ guentum optimum. Vnde Apostolus : Deo gratias, inquit, qui semper triumphat nos | in Christo Iesu, et odorem notitiae suae B 4 90 manifestat

per nos in omni

loco, quia Christi

bonus

odor

sumus

Deo. Inter ceteros odores unguento |rum, quibus perfusa es, PL 842 prophetia fragrauit, etiam longe antequam nascereris. Hoc enim senserat propheticis naribus ille, qui dixit : Et accessi ad prophetissam, et concepit et peperit filium. Numquid ille solus 95 ad te accessit, o prophetissa fidelis ? Immo prophetae omnes ad te accesserunt, quia prophetiae omnium et Scripturae omnes in tuum sensum cum superueniente in te Spiritu sancto conuenerunt. Vbi enim totum se indidit Patris Verbum, quomodo

64 cf. Greg., Ep. i,6-MGH Efi. i, i,p. 8, 7. 67 cf. Rom. 12, 2 ; II Tim. 4, 10; cf. I Petri 2, n ; cf. Greg., In eant. 16 - CC 144, p. 18. 71 Ps. 35, 9. 72 Ps. 50, 7. 74 cf. Aug., De pecc. orig. 29, 34 ; Ciu. Dei 14, 26, 51 - CC 48, p. 450 ; Confess. 5, 9, 16 - CSEL

33, p. 102 ; uide infra 1, 248.

77 cf. Ioel 2, 3 ; cf. I Cor.

3, 12-13. 78 cf. Oratio : Deus qui beatam Mariam - ed. Bruylants 2, 273, p. 79. 80 cf. Prou. 9, 1. 81 cf. Lc. 1, 28. 82 cf. I Cor. 12, 11. 85 cf. I Cor. 12, 8-10. 88 II Cor. 2, 14-15. 93 Is. 8, 3. 97 cf. Lc. x, 35.

64 significabantur B C t 65 diceretur C, diceret B quia om. B C t 67 uitium t carnalis uoluptatis ~ B 74 esses enim ~ M 75 peccati om. C 81 plenae gratiae pretiosa ~ C pretiosa tantae gratiae plenae B 83 ubera] uerba M 86 operatio] opera BC 89 nos] per nos t in Christo Iesu om. B

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (i, 1-2)

13

abessent Scripturae, quae de ipso Verbo fonte suo prodierunt ? 100 Talia tam bona ubera sunt. Quid deinde ? Oleum effusum nomen tuum. Cuius ubera sunt, eius est nomen, id est, cuius est amor uel spiritus, per quem concipi¬ tur, eius est Verbum siue Filius qui concipitur. Nam Filius nomen est Patris, praesertim talis Filius, tale Verbum, per 105 quod Deus in caelo et in terra ualde nominatus, ualde est inclitus. Nam per Verbum omnia facta sunt quae fecit Deus. Et quis potest aestimare fortitudinem eius ? Porro nomen hoc tam forte, tam magnum, ecce est oleum effusum. Mira res ! quid Verbo fortius, quid oleo suauius ? Ergone Verbum a no sua natura est immutatum ? Non. Sed qualitates creatura¬ rum, cum quibus illi ratio est, hinc pro uirtute, illinc pro uitio diuersae, immo contrariae sunt. Verbi gratia : Diabolus in caelo per uitium superbus fuit : tu, Virgo, per uirtutem humilis in terra apparuisti. Pro qualitatibus tam diuersis, tamque 115 contrariis, unum idemque Verbum illi ut fulmen tibi ut oleum sese exhibuit, iuxta illud : Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Quomodo autem, uel in quo est effusum hoc oleum ? Nimirum in eo, quod a Deo processit, et de inuisibilibus suis ad nostra uisibilia uenit, quemadmodum ipse 120 dixit Iudaeis : Si Deus Pater uester esset, diligeretis utique me. Ego enim ex Deo processi et ueni. Effusum ergo est oleum, id est, nomen tuum, quia processit de secreto substantiae tuae Verbum tuae fortitudinis cum suauitate miserationis. Et ideo adulescentulae dilexerunt te. Nihil uerius. Nisi enim 125 oleum taliter effusum fuisset, nisi taliter uerbum tuum pro¬ cessisset, adulescentulae, id est animae imperfectae, non ausae fuissent diligere te, immo nec ausae fuissent audire te. Exem¬ pli gratia : Steterunt procul, dicentes Moysi : Loquere tu nobis, et audiemus. Non loquatur nobis Dominus, ne forte moriamur. 130 Et alibi : | Et accessistis ad me, ait Moyses, atque dixistis : Ecce B 4v ostendit nobis Dominus Deus noster maiestatem et magnitudinem suam. Vocem eius audiuimus de medio ignis, et probauimus hodie, quod loquente Deo cum homine uixerit homo, etc. Adeo 105 cf. I Par. 29, 13. Cant. 21 - CC

566B.

106 cf. Ioh. i, 3.

144, p. 23 ; cf. Rom.

120 Ioh. 8, 42.

Gregorianum

116 lac. 4, 6.

1 , 20 ; cf. Angelomus,

118 cf. Greg., In

Etiarr. in Cant. 1 - PL 1 1 5 ,

122 cf. Responsorium Congratulamini ; cf. infra 1, 376 ;

2, 3 - ed. Mohlberg, p. 5.

123 cf. Greg., Hom.

in eu. 20, 13 - PL 76,

1167A. 126 cf. Greg., In Cant. 10 - CC 144, p. 13 ; ib. 22, p. 24 ; Angel., ib. 568D. 128 Ex. 20, 18-19. 130 Deut. 5, 23-24.

99 Verbi I

suo otn. I

add. I M, supra lin. add. L

et add. B C 1 M

100 tam] et praem. E sed dei. 107 poterit L

sunt ubera ~ A, tua

est ~ L

109 fortius]

flumen t tibique B C t 117 122 M ~ ergo est 121 M 119 uisibilia nostra ~ autem supra lin. L 124/125 dilexerunt 123 fortitudinis tuae ~ M substantiae suae C E I t usque processisset

115 unum]

108 oleum

om. I

imperfectae animae

~ C

uitium t

125 uerbum

tuum

taliter ~

C t, tuum

om. B

126

tunc

timebant At

135 effusum.

adulescentulae,

nunc,

I (i, 1-2 - 3)

CANTICORVM

IN CANTICVM

14

illud

dum

nondum

effundis,

oleum

quippe

sicut

erat

promisisti,

tunc

dicens Moysi : Bene omnia sunt locuti, prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui, et cetera, dum, inquam, taliter effundis, ecce adulescentulae dilexerunt, id est, certissime diligent te perfecta caritate | foris mittente timorem, quia con- PL 843 tanti beneficii

140 sideratio

fiduciam

dabit,

et credentium

mentes

excitabit ad uicissitudinem dilectionis. Trahe me post te, cvrremvs in odore vngventorvm TVORVM. Hactenus exclamationem tuam, o dilecta Domini, imitari

145 conabatur

in admiratione

quasi

grandior

modus

elocutionis

:

deinceps sermo noster remissior in demonstratione sit. Trahe me post te, inquit. Vbi discessit angelus, exsurgens autem Ma¬ ria, inquit euangelista, abiit in montana cum festinatione, in duitatem Iuda, et intrauit in domum Zachariae, et salutauit 150 Elisabeth.

Dixerat

enim

illi angelus

: Et ecce Elisabeth

cognata

tua, et ipsa concepit filium in senectute sua. Et hic mensis est sextus illi, quae uocatur sterilis, quia non erit impossibile apud Deum omne uerbum. Habent sancti hoc proprium omnes, qui in ueritate sanctum habent caritatis spiritum, ut ita gratulen155 tur de beneficiis,

quae

aliis impensa

perceperunt,

quemadmo¬

dum et de illis, quae a Deo sibimet collata sunt. Tum prope¬ rant mutuos sibi praebere conspectus, tum dulcia miscere colloquia, certatimque opportuna, importuna impendere inuicem devotae caritatis obsequia. Quid est hoc, nisi trahi et 160 currere

in odore

unguentorum

Domini

? Pretiosum

erat

un¬

guentum, magnum erat beneficium, quod dederat Dominus sterili conceptum et tanti uiri conceptum, qui in spiritu et uirtute Heliae deberet praeire ante Dominum, et quo maior non surrexit inter natos mulierum. Talis ac tanti unguenti 165 odorem

perceperat

; talis ac tanti

beneficii

famam

siue

nun¬

tium ab ipso angelo acceperat : et de hoc, sicut et de ceteris, quis finis, quae consummatio futura esset Spiritu sancto do¬ cente, magna prophetissa non ignorabat. Trahebatur ergo post Dominum femina desideriorum, trahebatur et currebat

136 Deut. 18, 17. 139 cf. I Ioh. 4, 18. 147 Lc. 1, 38-40. 158 cf. II Tim. 4, 2. 162 cf. Lc. 1, 17. 163 cf. Mt. 11, 11. 96. 168 cf. supra 1, 95. 160 cf. Dan. 9, 23.

150 ib. 1, 36-37. 167 cf. Ps. 1 1 8,

134 erat oleum ~ L 136 Moysi dicens ~ I sunt omnia ~ / L 137 tuorum C E E1 I L M 138 dilexerunt] te add. I 151 est om. B, est mensis ~ C t 152 impossibile non erit ~ AC t, non impossibile erit E Vulg. 155 de supra lin. E 156 collecta L 157 sibimet E M 158 inuicem supra /in. E 159 hoc est E E1 1 M trahere t 162 et tanti uiri conceptum] tanti uiri B C t 162/163 et uirtute in marg. L 164 tanti ac talis ~ AB t 166 ab ipso angelo acceperat in marg. E perceperat E1 I L M sicut et] et om. I L t

IN CANTICVM 170 in odore

1, 3b

unguentorum

CANTICORVM talium

I (i, 3-3b)

: et ipsum

currere,

15

id est, in

montana cum festinatione abire, erat dicere trahe me post te. | Nam qui ueraciter diligit, et trahitur, et trahi cupit. Cum B 5 igitur traheretur, siue ubi tracta est et cucurrit, quid dixit ? Introdvxit

me

rex

in cellaria

sva.

175 Quomodo uel cui hoc dixit ? Nimirum per aspirationem Spiritus sancti in mente eius redundantis, in ventre eius iam operantis, hoc dixit cognatae suae Elisabeth et infanti, qui erat in uentre illius iam mensibus sex. Intrauit enim in domum Zachariae 180 tationem

et salutauit Elisabeth. Et factum est, ut audiuit saluMariae

Elisabeth,

exsultauit

in gaudio

infans

in utero

eius. Et repleta est Spiritu sancto Elisabeth, et exclamauit uoce magna et dixit : Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus uentris tui, et cetera. Ergo uere dixit, et mirabiliter dixit, quae salutando cognatam repente prophetissam effecit, ut 185 confestim

sciret

illa omnia,

quorum

ista summa

est : Intro¬

duxit me rex in cellaria sua. Vere pulcherrimus et optimus ex¬ planationis modus, ubi uerecundae puellae prolocutor sit ipse Deus, ipse Spiritus sanctus, Spiritus propheticus. Qui non tentatus est, ait uir sapiens, | quid scit ? Vir in multis expertus, pl 844 190 cogitabit

multa,

et qui

multa

didicit,

enarrabit

intellectum.

Horum idcirco meminerim, quia reuera nonnisi qui tentatus est in his quae accepit et quae a Deo reuelata sunt sibi, digne potest perpendere religiosum silentium Virginis siue custo¬ diam oris eius circa secretum Dei. Quis enim ab illo, qui 195 primus

somnia

uidit et enarrauit,

quorum

utique

uisio uisita-

tio fuit emissa ab Altissimo, id est a puero Ioseph filio Iacob usque in praesentem diem, ita nouit uel potuit obseruare tempus tacendi et tempus loquendi, quin aliquando opus ha¬ beret increpari et doceri, cauere scandalum inuidentium, sicut 200 illum

pater

suus

increpauit

? Ergo

quanto

quisque

amplius

tentatus est in eiusmodi, et expertus est inuidiae malum quid sit, ipse scit et enarrare potest intellectum huius rei, quod tu, beata Virgo, uere fidelis fuisti et ueraciter magnae fidei ; non solum quia credidisti angelo euangelizanti, uerum etiam quia

172 cf. Aug., Tr. in Iob. 26, 4, 2 - CC 36, p. 261 ; cf. Rupert., In Ioh. eu. 6, 1938 CCCM9,p. 350. 178 cf. Lc. 1, 40-42. 188 Eccli. 34, 9. 193 cf. Ps. 38, 2. 194 cf. Is. 24, 16 ; Greg., In Cant. 27 - CC 144, p. 28. 195 cf. Gen. 37, 5 ss. 198 cf. Eccle. 3, 7. 199 cf. Gen. 37, 10-11. 203 cf. Aug., Enchiridion 34 CC 46, p. 68.

170 currere] cernere I 172 ueraciter qui ~ M 175 per supra lin. E iam om. M 180 infans in gaudio ~ A B C t ; (in gaudio add. ex u. 44)

178 184

efficit E1 1 i 188 Spiritus sanctus ipse ~ E 192 quae2 om. t 195 somnia primus ~ C t 197 usque] quis inquam praem. t 198 loquendi et tacendi ~ E, sed corr. tempus2 om. t 199 habeat t et om. t increpari] et praem.

t

200 suus

om. t

201 est2 om. M

203 Virgo

om. I

16

IN CANTI CVM

205 secretum

CANTICORVM

istud custodisti,

I (i, 3b-3c)

properasti

neque

aliquando

cuiquam

facere felicitatis, ut diceres quid fecisset

tuae admirationem

tibi Deus, nisi ei cui prior ipse Deus uel Spiritus sanctus reuelauit. Hoc non leuiter perpendere nos uult euangelista, cum semel et iterum dicit : Maria autem conseruabat omnia uerba 210 haec

conferens

in corde

Introduxit me

suo. Nunc

dicta prosequamur

:

rex in cellaria sua.

Hoc ipsa quidem dixit uerbis | aliis, scilicet uerbis cantici B sui, quo anima eius Dominum magnificauit, sed, sicut iam dictum est, prior eidem, uidelicet Elisabeth, Spiritus sanctus, propheticus

215 Spiritus

reuelauit.

sunt

Et quae

regis

illa cellaria

Dei ? Nimirum sacra mysteria, quaecumque continentur in Scripturis sanctis. Nam ista cellaria pretiosa sunt, meliora cellis aromatum et argenti et auri et odoramentorum et un¬ guenti optimi et omnibus apothecis regiae supellectilis thesau220 rorumque

uniuersorum,

quales

habere

potuerunt

reges

terra¬

rum et ille praecipue temporalis rex Salomon. In cellaria sua, inquit, rex non qualiscumque, sed Rex caeli et terrae, me introduxit. Nihil enim a me abscondit, sed omni dulcedine sua me inebriauit. Qui enim uerbum suum, quod erat et est in 225 corde

suo,

mihi

totum

infudit,

quomodo

non

etiam

cum

illo

mihi omnia donauit ? Non enim introductio qualiscumque hic debet intelligi, sed introductio cum iure possidendi, sicut ius est sponsam legitimam cum tabulis matrimonii in dotem suam introduci. Quid ad haec illa Elisabeth, cum istud intus 1, 3c

230 aure cordis percepisset ? Exsvltabimvs et laetabimvr

in te.

Hoc uere dixit, et cum magno clamore dixit. Ait enim uoce magna : Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus uentris tui, et unde hoc mihi, ut ueniat mater Domini mei ad me ? Ecce 235 enim

ut facta est uox

salutationis

tuae in auribus

meis,

exsulta-

uit in gaudio infans in utero meo. Et beata, quae credidisti, quoniam perficientur ea, quae dicta sunt tibi a Domino. Nonne hoc erat dicere, exsultabimus et laetabimur in te ? Iam enim | incipimus, ego et infans in utero meo exsultare in gaudio PL 845 240 a uoce

salutationis

nos, exsultabimus

tuae.

Ex

hoc

et nos

et qui uenturi

et laetabimur in te, et cantabimus,

sunt post

dicentes

209 cf. Lc. 2, 19.51. 218 cf. Is. 39, 2. 220 cf. Mt. 17, 24 (Ps. 2, 2). 222 cf. Mt. 11,25. 225 cf. Rom. 8, 32. 228 cf. Aug., De Ciu. Dei 14, 18 - CC 48, p. 441. 230 cf. Benedict., Reg. monach. Pro l. 1 - CSEL 75, p. 1. 233 Lc. 1, 42-45.

205 illud I 207 Deus ipse ~ M 209 dicat C autem om. C 214 eiusdem I 217 sacris M pretiosa om. t 218 cellis] cellariis I, cellariae C 221 temporalis praecipue ~ I 222/223 me introduxit supra lin. E 224 et est supra lin. E, et quod est I 220 enim om. I 227 hic] haec B C t 236 infans in gaudio ~ A C t, infans om. B 237 quoniam] quia L 239 exsultare in gaudio in utero meo ~ I

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (i, 3c-3d)

17

quia Eua nos fecit plorare, Maria nos fecit exsultare. Nam quod illa tristis abstulit, tu reddis almo germine. Idcirco ex¬ sultabimus et laetabimur in te. Quomodo in te ? Dicam paulo 1, 3d

245 expressius. Memores

Haec

ybervm

tvorvm

svper

vinvm

recti

diligvnt

te.

est et erit materia uel causa exsultationis uel laetitiae

nostrae in te, memoria uberum tuorum, quia uirgineis uberi¬ bus lactasse praedicaberis illum, qui creauit te. Dicemus enim : 250 Beatus

uenter,

qui

te portauit,

Christe,

et beata

ubera

quae

suxisti. Et si aliud quid mysticum per ubera recte potest intelligi, attamen causa ista cunctis erit amabilis, quia is, qui angelos suae uisionis dulcedine | pascit, tua, o felix Virgo, B 6 ubera suxit. Huius rei memores super uinum, id est super omne 255 quod

in hoc

saeculo

dulce

uidetur

id est certissime diligent erit infans iste, qui a uoce iam exsultauit in gaudio coepit exsultare et laetari 260 mor

uberum

tuorum

aut iucundum,

recti diligunt,

te. Rectorum illorum primus est et salutationis tuae, qua salutasti me, in utero meo et laetatur in te. Iam in te et exsultare non desinet, me-

super

uinum,

id est respuens

omne

sae¬

culum et carnalis uoluptatis commercium, uirum se Deo dedi¬ cans uirgineum, propter uberum tuorum lac dulcissimum, quae uidelicet ubera tua de caelo plena lacte uirgineo lactauerunt Deum. O quam multi utriusque sexus propter hoc ita 265 te diligent et similiter

facient.

Num

paruum

est hoc memoriale

tuum ? Immo inter omnia, quaecumque fecit Deus memora¬ bilia, praecipuum et omnis creaturae exspectatione est dig¬ num, quod is, qui angelorum cibus est, homo factus ex te propter homines tuis uberibus lactari dignatus est. Recti ergo, 270 hoc

ipso

quod

recti

sunt,

quod

non

inuidi,

immo

beneuoli

sunt, memores uberum tuorum diligent te. Quis fructus dilec¬ tionis huius ? Quae merces aut quod praemium ? Abundantia. Dicit enim Spiritus sanctus in psalmo : Rogate quae ad pacem 242 cf. Rupert., De S. Trin. 3, 835 - CC CM 21, p. 256 ; id., De uict. Verbi Dei 2, 17 - MGH Geistesgesch. Reihe 5, p. 64. 243 cf. Hymnus O gloriosa Domina CAO 4, 8357, p. 516. 248/249 ib. ; cf. M. Peinador, La actitud negativa de Ruperto de Deut^

ante la Immaculada

Concepcidn de la Virgen, Marianum

30 (1968),

p. 195. 250 Lc. 11, 27. 254 cf. Greg., In Cant. 29 - CC 144, p. 29 s. 253 cf. Ps. 77, 25 ; cf. Tert., Bapt. 1, 1 (cod. B) - CC 1, p. 277, cf. Exsultet, Prae f. in Rom.

50, 29, 21 - ed. Andrieu

bened. cerei Sabbato

sancto - Ordo

cf. supra 1, 67.

260 cf. II Tim. 4, 10.

uirgin. uelandis 10, 1 - CC

CAO

3, 3877, p. 349.

De inuent. 1,15 (20)).

242 Maria] et praem. C B C t

desinit M

2, p. 1219.

supra lin. E

jura lin. E

264/265

263 cf. Antipbona

268 cf. supra 1, 253.

255

262 Tert., De

Nesciens

mater

uirgo -

270 cf. Isid., Etym. 2, 7 (Cicero,

273 Ps. 121, 6.

248 nostrae supra lin. E

250 portauit] praedicauit

260 omne

5, p. 268.

261 cf. supra 1, 67.

saeculum

I

253 uirgo felix ~

respuens

te ita ~ AI

249 illum praedicaberis ~

~ B C t

E

E1 L M

264 Deum]

268 cibus est angelorum

~ M

te I

259

ita

270 in¬

i8

IN CANTICVM

diligentibus

te, o sancta

ligitur in te ? Tale est bonum

I (i, 3d - 4-5)

diligentibus te. Cuius rei abun-

et abundantia

sunt Hierusalem, 275 dantia

CANTICORVM

Hierusalem,

nisi eius, quae

di¬

tuum, bonum

tibi a Deo datum, ut quisque diligendo facere possit et faciat esse suum. Dili¬ gendo ergo in te, quod mater es Domini, fidelis anima et ipsa mater fit : Ipse enim meus, inquit, et frater et soror et mater est,

280 quicumque

fecerit uoluntatem

patris

mei,

qui

in

caelis

est.

Cuius uidelicet paternae uoluntatis, si summam quaerimus, credere, sperare et diligere est. Non ergo paruo pro praemio habendo fidem recti sumus, habendo spem memores sumus, habendo caritatem te diligimus. Sequitur : 1, 4-5

285

Nigra

svm

sed

formosa,

filiae

Hiervsalem,

sicvt

taber-

nacvla Cedar, sicvt pellis Salomonis : nolite me consi¬ derare, QVOD FVSCA SIM, QVIA DECOLORAVIT ME SOL.

Res ipsa exigit ut quaeramus quousque uel quamdiu beata Virgo Maria mansit cum illa Elisabeth | cognata sua. Vtique PL 846 290 mensibus

tribus,

fere usque

dum

Elisabeth

tempus

pariendi

impleretur. Ille namque mensis sextus erat illi, quae uocabatur sterilis, quando Maria nuntio bono impleta exsurgens abiit in montana cum festinatione in domum Zachariae et Elisabeth. Maria 295 quasi mensibus

autem

mansit, inquit euangelista, cum

tribus, et reuersa

est in \ domum

suam.

illa

Statim-

que subiungit : Elisabeth autem impletum est tempus pariendi, et peperit filium. Ergo Maria iam non erat illic, quando Elisa¬ beth peperit filium. Cur, quaeso, non interfuit ? Cur tanti gaudii, tantae exsultationis festiuitatem non exspectauit ? 300 Cur

discessum

suum

non

distulit,

donec

uideret

infantem,

quem uidisse gaudium fuit ? Non ignorabat dixisse angelum ad Zachariam : Et erit gaudium tibi et exsultatio, et multi in natiuitate eius gaudebunt. Item : Et ecce eris tacens et non poteris loqui usque in diem quo haec fiant, pro eo quod non cre305 didisti uerbis

meis.

Cur

non

exspectauit

uidere

hoc

miraculum,

scilicet eum qui mutus fuerat, aperto ore eius et lingua eius cum nomine Iohannis loquentem et benedicentem Deum ? Nonne magis ad eam quam ad quemlibet alium pertinebat 279 Mt. 12, 50.

281 cf. Greg., In Cant. 26 - CC

s. Trin. 2, 31 - CC

CM

21, p. 223 s.

292 cf. ib. 39. 306 ib. 64.

294 Lc. i, 56.

144, p. 27 ; cf. Rupert., De

290 cf. Lc. 1, 56.

296 ib. 57.

291 cf. Lc. i, 26.

302 ib. 14.

303 ib. 20.

275 qui I M

276 tibi] uidelicet C t bonum tibi] uel B 277 quispiam C, inquit meus ~ L M 279 fit] sit C E 278 Domini om. E1 quisquis B 284 diligimus te ~ M 287 svm A Vulg. 288 uel quamdiu supra lin. E 289 Maria Virgo ~ I 290/295 fere usque tribus om. I 293 in montana om.

ACE1

et] salutauit add. M

295 quasi supra lin. L

297 iam om. I

297/

302 tibi 301 angelum dixisse ~ B t 298 peperit filium Elisabeth ~ M gaudium ~ M 303 ecce om. L 304/305 non credidisti] incredulus I 305 308 quamlibet aliam t, alium quemlibet ~ B hoc in marg. M

B 6v

IN CANTICVM

CANTICO

RVM

I (i, 4-5)

19

congratulari et audire uerba cantici de ore prophetantis

: Et

310 tu, puer, propheta

Altissimi

uocaberis,

praeibis

enim

ante faciem

Domini parare uias eius ? Cur igitur quae etsi eatenus non uenisset causam habere uideretur, ut saltem illa die ueniret cognata cum uicinis et aliis cognatis illius et congratularetur, econtra cum iamdudum uenisset, idcirco discessit ne interesset 3r5 gaudentibus et congratulantibus ? Causam nesciremus, rem ipsam, id est, discessum eius non animaduerteremus, nisi excitasset intellectum uox ista, per Spiritum sanctum in persona eius prolata, nigra sum sed formosa. Quid enim hoc erat ? Quid putamus facturos uel dicturos 320 fuisse

uicinos

et cognatos,

qui multi

conuenerunt,

si inter eos

inueniretur in utero habens ? Ipse Ioseph uir eius, cui despon¬ sata erat, quoniam inuenit eam in utero habentem, cum esset iustus, nolebat eam traducere, sed uolebat occulte dimittere eam. Ergo in oculis eius nigra erat, et est adhuc in oculis siue 325 in sensu

illorum,

qui, cum

sint filii matris

suae, de quibus

modum dicendum est, pugnant contra eam, nobis credentibus et confidentibus eam de fuisse impraegnatam. At illa dicere poterat et nigra sum sed formosa ; ■— nigra, inquam, id 330 inuenta

sum

; sed formosa,

id est salua

post-

contradicendo Spiritu sancto ueraciter dicit, est praegnans

uirginitate

de Spiritu

sancto impraegnata. Bene actum, optime prouisum est, ut uentura postmodum multitudine ad illud natiuitatis Iohannis gaudium reuerteretur in domum suam, ne prius ab aliis de¬ prehenderetur in utero habens, quam ab ipso beato Ioseph, 335 qui dignus

esset

corrigi

per

angelum

dicentem

: Ioseph,

fili

Dauid, noli timere accipere Mariam coniugem tuam : quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est. Nec istud suffecis |set, | nisi etiam, priusquam complerentur PL 847 dies Mariae ut pareret, locum mutauisset. Poterat namque 340 uicinis

et notis

fieri occasio

loquendi,

quod

tam

cito peperit,

uix habens menses sex, ex quo monente angelo beatus Ioseph coniugem suam accepit. Bene igitur et hoc prouisum est, quod exiit edictum a Caesare Augusto, ut describeretur uniuersus orbis, quatenus per hanc occasionem et Scriptura impleretur, quae 345 Christum

de Bethlehem

309 ib. 76. Mt. 1, 23.

nasciturum

esse praedixerat,

et Virgo

321 Mt. i, 19.18. 335 ib. 20. 338 cf. Lc. 2, 6. 344 Lc. 2, 1. 344 cf. Mt. 2, 5-6.

341 cf.

309 cantici uerba ~ M, uerba audire ~ C 311 -si om. B t 312 uenisse B C t 313 cognatis aliis ~ L illius om. I et] ut L 314 inesset L 323 iustus] uir praem. L, eius in ras. I in marg. E

traducere eam 328 dicere2 I aliis] illis ABC

etiam om. B sex menses ~ I

~ A B C t 330 de om. I t

334

324 in oculis2 adhuc ~ M 333 reuerteretur in domum

beato

supra lin. L

priusquam] cum I 341 sex menses habens 345 praedixerat esse ~ B C t

325 suam

338 illud B I

~ M, habens

20

IN CANTI CVM

CANTICORVM

I (i, 4-5)

ab omni uicinorum quaestione liberaretur, quomodo tam breui tempore exacto, ex quo in coniugium accepta fuerat, peperisset. Dicat igitur : Nigra sum sed formosa, filiae Hierusa¬ lem. Secundum opinionem male uidentium nigra, secundum 350 fidem

mosa

recte

?

credentium

formosa.

Quam

nigra,

et quam

for¬

Nigra, sicut tabernacula Cedar ; formosa, sicut pellis Salo¬ monis. Sicut enim Ismahel, ad quem pertinet Cedar, niger, id est ferus homo, iure fuit eiectus cum matre sua, dicente 355 Sara

: E ice ancillam

et filium

eius ; non

enim

erit heres filius

ancillae cum filio liberae, et e regione omnium fratrum suorum in solitudine fixit tabernacula, ita et ego iure eicienda uisa sum, ita ut uir meus Ioseph nollet traducere, sed uellet occulte dimittere me. Multum erat miserationis in eo, quod occulte 360 dimittere

u oluit, cum

lex multo

asperius

censeat

de puella

eius-

modi, qualis ego, cum praegnans essem, poteram existimari. Ergo nigra, ego sicut tabernacula Cedar : Quia sicut ille cum matre sua, ita et ego cum eo, quod conceperam, uidebar eicien¬ da, uiri mei domo et hereditate indigna. Cedar, ut iam dictum 363 est, pertinet ad Ismahel. Quare autem magis hic dicere placuit tabernacula Cedar, quam tabernacula Ismahel ? Videlicet quia Cedar tenebrae, Ismahel interpretatur exauditio Dei, magisque nomen tenebrarum quam exauditionis Dei congruit meae, quae putabatur, nigredini. Econtra, sicut pellis Salomonis, id 37° est, exterior

cultus

et omnis

dignitas

sapientissimi

regis in¬

comparabiliter splenduit, ita ut nullus ei regum potuit umquam comparari, ita et uirginitatis meae splendor prae omni¬ bus sanctis et filiis regni Dei est admirabilis, nec ei qui ex me natus est quisquam sanctorum, nec ipse Isaac eidem Cedar 375 longe

praelatus

et praeferendus,

potuit

umquam

uel poterit

comparari. Quare autem non dixi sicut Salomon, sed sicut pellis Salomonis ? Videlicet, quia formosa quidem pellis Salomonis, sed non ipse Salomon ualde formosus fuit. Intus enim quandam deformitatem | habuit, etiam quando fulgebat B ^

350 cf. Greg., In Cant. 32 - CC 144, p. 32 s. 353 cf. Gen. 25, 13. 355 Gal. 4, 30 (Gen. 21, 10). 357 cf. Gen. 21, 20. 300 cf. Deut. 22, 20 ss. 367 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 4, 6 - CC 72, p. 63 ; ib. 7, 15, p. 67.

348 ergo I 350 quam1 in marg. L, 353 Ismahel usque Cedar] Cedar qui et Ismahel E E1 L M 354 ferus] uerus I 354/355 Sara dicente ~ A, sed corr. 355 enim supra lin. L heres erit ~ I 357/358 sum uisa ~ I L, sed corr. L 301 huiusmodi M cum] dum ABC t 362 nigra] sum add. M 363 quod] quem M 365 pertinet ad] ipse fuit qui et E E1 1 L, fuit ipse qui et M autem] ergo B placuit dicere ~ t 367 interpretatur in marg. M, in tempore I au¬ ditio Hier. 369 quae putabatur om. B nigredini] ingenii praem. t 371 ei regum potuerit supra lin. C, potuerit t, umquam potuit ~ B I 375 praeferenti¬ bus C uel poterit om. B 376 comparari] adaequari E E1 I L M dixit / 377 quidem formosa ~ t

IN CANTICVM 380 formositas

CANTICORVM

pellis. Dixit

enim

Dominus

I (i, 4-5 - 5) illi : Quia

21 hoc

habuisti

apud te, et non custodisti pactum meum et praecepta mea, quae mandaui tibi, disrumpens scindam regnum tuum, etc. Quidnam est dicere, habuisti apud te ? nisi ac si diceret, qualem te nunc ostendisti, sequendo deos alienos, talis eras etiam, cum de 385 foris me

honorares

omni

adoratione

et pulchri

templi

aedificio.

Igitur melius fuit dicere, sicut pellis Salomonis quam sicut Salomon, ita formosa | sum, quia non sicut habuit apud se, PL 848 sed sicut de foris aedificauit templum manufactum, et sicut dixit : Sapientia aedificauit sibi domum, ita ex me Deus sibi 390 templum

non

manufactum,

et non

aedificauit domum.

manufactam

sapientia

sibi

Nolite, 0 filiae Hierusalem, considerare me, quod fusca sim, id est corrupta, quia quod tumentem uterum habeo, quod inuenta sum in utero habens, non fecit uir, quia uirum non 395 cognosco, sed ita decolorauit me sol. Verus sol, et sole Deus longe pulchrior semetipso me impleuit, de semetipso uterum meum tumentem reddidit. Hoccine est decolorari ? Non apud uos, o filiae Hierusalem, quae habetis oculum simplicem, sed apud superborum cogitationes, quorum nequam est oculus. 400 Non

erat

nequam

oculus

Ioseph,

sed

quandam

excusabilem

ignorantiae nebulam habens cito purgatus est, dicente sibi angelo Domini quod sana cute decolorata essem, quam non flamma ignis de deorsum, sed desuper sol decolorauit, quod salua uirginitate grauida essem, quam non uir terrenus, sed 405 Pater

caelestis

omnes Filii ME

de Spiritu

cognitam matris

CVSTODEM

sancto

ueritatem meae

IN

grauidam

sequuntur.

pvgnavervnt

VINEIS,

VINEAM

fecit. Non

ita ceteri

Sed quid ?

contra MEAM

NON

me,

posvervnt

CVSTODIVI.

Filii Matris meae Iudaei sunt, filii synagogae, immo 410 dicunt

Iudaeos

esse et non

sunt,

sed

sunt

synagoga

—

qui se

Satanae.

Isti pugnauerunt, id est certissime pugnabunt contra me, considerantes et considerare uol entes, quod fusca sim, quod non uere decolorauerit me sol, sed nigra sim nigredine omnimoda,

380IIIReg.

ii, 11.

384cf. IIIReg. 11,4. 389 Prou. 9, 1. 394 Lc. 1,34. 398 cf. Mt. 6, 22-23. 401 - CC CM 7, p. 243. 734 7, 395 Rup., De diu. off. cf. Mt. 1, 20. 404 cf. Leo, Ep. 28, 29 {ad Flauian.) - ed. Silva-Tarouca, p. 22. 405 cf. Mt. 5, 48. 409 cf. Greg., In Cant. 34 - CC 144, p. 34.

380 illi Dominus cum lin. L

380/381 apud te hoc

~ M

supra lin. L 387 quia non

385 aedificatio I supra lin. E

~ B t

384 etiam eras ~ I sicut2 supra

386 dicere fuit ~ t

387/388

sicut usque manufactum

sub lin. L

consi¬ 392 o om.Ct 390 manufacta2 I 389/390 templum sibi ~ ABC t 399 oculus est 393 quia quod] quod quod I me om. B derare o filiae B 403 de om. I, supra lin. A. C, dei. E ~ M E E1 1, oculus nequam est ~CLM 410 synagoga] in 409 synagogae] in synagoga t 404 grauidata E E1 I M 411 pugnabant2 praem. t corr. 413 sum I

t

412 nolentes

I

412/413

uere

non

~

L, sed

22

IN CANTICVM

sicut tabernacula

CANTI CORVM

Cedar. Hinc

I (i, 5 - 6)

ab illis passa sum,

uel patiar

415 pugnas uerborum, pugnas linguarum blasphemantium. Prae¬ dicatum est eis, quod non nigra, immo, ut iam dixi, formosa sim sicut pellis Salomonis, sed econtra pugnauerunt repleti zelo, et contradixerunt propugnatoribus meis blasphemantes. Diximus ergo : Vobis oportebat primum loqui uerbum Dei, sed 420

quoniam

repellitis

| illud,

et

indignos

uos

indicastis

aeternae

B

16

uitae, ecce conuertimur ad gentes. Sic enim praecepit nobis Dominus : Posui te in lucem gentibus, ut sis in salutem usque ad extremum terrae. Hoc modo posuerunt me custodem in uineis, id est in gentibus, quae non quidem erant, sed ex mea custodia 425 factae sunt uineae Domini. Posuerunt, inquam, id est ut ego ponerer effecerunt per incredulitatem suam. Non enim ego prior illos, sed ipsi priores me reppulerunt et custodia mea sese indignos iudicauerunt. Igitur iusto iudicio tales matris meae filios reliqui et uineam meam non custodiui, gentem meam 43° non

adiuui,

non

defendi,

quin

uenirent

locumque

et gentem

tollerent Romani. Putauerunt quod, si me reppulissent, errare deberem in solitudine, sicut Cedar uel sicut Agar. Verum non ita est. Pro una uinea, quae debuit esse mea, utpote gens mea, sanguis meus et caro mea, multas uineas acquisiui, multas 435 ecclesias in gentibus dilataui, quae omnes custodiam meam habent, et habere desiderant, de meritis meis praesumentes, de intercessionibus meis | confidentes et pro huiusmodi custo- PL 849 dia clamantes ad me iugiter. Haec ad filias Hierusalem elocuta, quales refugit, ut supra 440 iam dictum est, ne consideraretur ab eis et inueniretur in utero habens, in illa frequentia uenientium ad Elisabeth ut congratularentur ei, mox ad dilectum conuersa, dicit : Indica mihi qvem CYBES IN MERIDIE, NE

diligit anima mea, vbi pascas, vbi VAGARI INCIPIAM PER GREGES SODALIVM

445 TVORVM.

Sensum uocis huius quaerenti, nec dubitanti mihi, quin ueraciter congruat tantae tamque beatae Virgini, magnum et mirum sese ingerit et aperit sacramentum illius euangelicae lectionis : Cum factus esset Iesus annorum duodecim, ascenden-

415 cf. I Tim. 6, 4; Iob 15, 5. 417 cf. Act. 13, 45. 419 Act. 1 3 , 46-47 ; cf. Angel., ib. 573A. 424 cf. Greg., In Cani. 35 - CC 144, p. 35. 427 cf. Act. 13,46.

430

cf. Ioh.

11, 48.

431

cf. Gen.

16, 6 ss.

440

cf. supra

1, 333

ss.

414 filii in marg. AI 416 iam om. E 417/418 zelo repleti ~E,sedcorr. 419 ergo] enim I 420/421 uitae aeternae ~ L, 422 in salutem] salus mea I M 424 non] -dum add. in marg. M 427 prior om. I 428/429 filios matris meae ~ I 433 est ita ~ L. uinea] mea add. E E1 1 M 435 meam] mei coit, in marg. M

supra lin. E

436 de] et praem. I meis meritis ~ E, sed corr. 440 iam supra lin. L, iam supra ~ C

438 clamantes

IN CANTI CVM

CANTICORVM

I (i, 6)

23

450 tibus illis in Hierosolymam secundum consuetudinem diei festi, consummatis que diebus, cum redirent, remansit puer I estis in Hierusalem, et non cognouerunt parentes eius, etc., usque, et dixit mater eius ad illuni : Fili, quid fecisti nobis sic ? Ecce pater tuus et ego dolentes quaerebamus te. Quid enim? Numquid 455

casu

gestum

est,

ut

puer

Iesus

remaneret

in

Hierusalem,

et

parentes eius illum esse in comitatu existimarent, requirerent inter cognatos et notos et non inuenirent, regressi in Hierusa¬ lem requirentes post triduum inuenirent, non quomodocum¬ que uel ubicumque, sed in templo se\dentem in medio doctorum B i6v 460

audientem

illos

et

interrogantem

?

Numquid

hoc

euangelista

ut

illis omissis

tam diligenter scriberet, nisi rem sacramenti plenam esse sciret ? Sunt et alia multa, inquit Iohannes, quae fecit Iesus, quae si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum capere eos, qui scribendi sunt, libros. Si solam spectes rem 465 gestam,

quantum

est

hoc

inter

aha

tam

multa,

ab euangelista non deberet omitti ? Igitur et in uoce ista, indica mihi quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie, et in illa re gesta, qua dixit eadem diligens et dilecta : Fili, quid fecisti nobis sic ? Ecce pater tuus et ego dolentes 47° quaerebamus

te, unum

idemque

mysterium

spectare

iuuat.

Quid enim est comitatus de die festo redeuntium, nisi fre¬ quentia uel ritus caerimoniarum iudaicarum, caerimoniarum carnalium ? Istae namque mandata uitae non praecesserunt, sed comitatae sunt, et si rite consideres legis ordinem, post475

quam

praecepta

bona

data

sunt,

quae

faciens

homo

uiueret

in

eis, istae caerimoniae praeceptaque non bona, in quibus non viverent, a reatu uituli sumpserunt initium, et hoc erat iugum grauissimum, quod neque nos, ait Petrus apostolus, neque patres nostri portare potuimus. Super his magna conquisitio 480 futura erat, et facta est, sicut in Actibus apostolorum legi¬ mus : Et quidam descendentes de Iudaea, docebant fratres, quia, nisi circumcidamini , non potestis salui fieri, et quia oportet praecipere seruari legem Moysi. Hoc erat parentes Iesu existi¬ mare Iesum esse in comitatu. Sed non erat ibi Iesus. Immo 485

erat

et

esse

illum

oportebat

in

medio

doctorum,

rogare | uerba uitae. Hinc per Hieremiam 449 Lc. 2, 42-43. 7, 41 (Ex. 32, 4).

452 /A 48. 478 Act.

459 /A 46.

15, 10.

481 Act.

audire

et inter¬

prophetam

462 Ioh. 21, 25. 15, 1.5.

485Lc.

fuerat PL 850

477 cf. Act. 2,46.

486

cf. Ioh. 6, 69.

448 -se supra lin. L, 450 in om. B C t 451 diebus] omnibus C, omnibus diebus B 452 et usque eius om. E E1 I L M 456 estimatent E, et add. supra lin. C

457 inuenerunt

M

458 inuenerunt

M

inquit in marg. M 464 libros in marg. M est enim ~ C 472 ritus om. C 473 isti M A

B C E

E1 I L M

484 in comitatu esse ~ I

480 est futura

462 et] autem

470 mysterium non om. B

et facta erat ~ M

praeni. Vulg.

om. I 471 474 comitata

483 seruare

Vulg.

I (i, 6)

CANTICORVM

IN CANTI CVM

24

praedictum ’ Quia non sum locutus cum patribus uestns ct non praecepi eis in die qua eduxi eos de terra Aegypti de uerbo holocaustomatum et uictimarum, sed hoc uerbum praecepi eis , Deus

uobis

et ero

meam

uocem

: Audite

490 dicens

et uos

eritis

mihi

sub¬ populus, et ambulate in omni uia quam mandaui uobis,tiones auditur, in monte Horeb ante reatum uituli, ubi iustifica et praecepta uitae dedi, scripta in tabulis digito Dei. Horum discernendorum utique magistram te esse oportebat, 495

500

505

o beata

apostolorum,

id est,

magistrorum,

et magistram

Maria,

iuxta illud : Fons hortorum, puteus aquarum uiuentium, quae fluunt impetu de Libano. An quia Spiritus sanctus illos docuit, | idcirco tuae uocis magisterio non illis opus fuit ? Immo uox B tua uox illis fuit Spiritus sancti, et quidquid supplementi opus erat

uel

mortalibus

eisdem

ad

testimonii

confirmandos

sin¬

gulorum sensus, quos acceperant ab eodem Spiritu diuidente singulis prout uult, ex religioso ore tuo perceperunt, instructo ad loquendum, bene composito ad tacendum, prout tempus erat opportunum. An quia loco supra memorato de Actibus apostolorum,

facta

ubi

seditione

propter

iudaicas

caerimonias

conuenerunt apostoli et seniores uidere de uerbo hoc, nullam tui mentionem Scriptura fecit, idcirco putandum est quod conuentus ille te omiserit, et sanctum de tuo pectore, de tuo ore Spiritum non consuluerit ? Immo et illic et in ceteris 510

tu

agendis

princeps

omnem

quaestionem

soluisti

: ita

tamen,

ut non clamares, neque contenderes, neque audiretur foris uox tua : quia, sicut ante nos dictum est, tu sola es Virgo, quae uniuersam haereticam prauitatem interemisti. Dixeris ergo : Indica mihi quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi 515

cubes

ne

in meridie,

uagari

incipiam

per

greges

sodalium

tuorum.

Indicari tibi flagitabas, ut aliis indicare scires. Sed dico : Numquid nesciebas ? Numquid quod prophetae sciuerunt, tu ignorabas ? Vtique nescires, nisi desuper indicatum tibi fuis¬ set. Et Deus tuus, filius tuus praesciebat, quod resurrecturus 520

esset

a

et

mortuis

tamen

in persona

eius

psalmista

dixit

: Tu

miserere mei, et resuscita me, et retribuam eis.

autem, Domine,

Dicat aliquis : Quid ergo est, quod in supradicto loco Euange¬ lii, dum ista significarentur, dixit : Fili, quid fecisti nobis sic, 487 Ier. 7, 22-23. 15.

497

cf. Ioh.

492 cf. Ex. 20, 1 ss. 16, 13.

cf. Act. 15, 2.6. 2924,

p. 234.

Lc. 2, 48.

518

500

cf. Lc.

511 cf. Is. 42, 2. cf. Ioh.

493 cf. Ex. 31, 18.

24, 45.

501

cf. I Cor.

512 cf. Antiph. Gaude

19, 11 ; cf. Mt.

16, 17.

520

496 Cant. 4, 12, 11.

Maria - CAO

Ps. 40,

11.

504

3, 523

488 uerbis 1 490 eritis uos ~ L 491 populum L 493 dedi scripta] descripta I 494 magistra B t 498 non illis om. I 498/499 tua uox in marg. M 499 illius B et om. t quidquid] in add. I 500 testimonium I 506 seniores] populi in marg. add. M uidere om. B hoc uerbo ~ t 511/ 512 uox tua foris ~ t 513 dixeras M 515 incipiam uagari ~ L, 518 indicatum tibi desuper ~ I, tibi indicatum ~ C 520 dicit A B C t 521 mei om. C

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (i, 6 - 7)

25

ecce ego et pater tuus dolentes quaerebamus te, etc., usque, et 525 ipsi nihil horum intellexerunt ? Ad haec inquam : Et quid illud est, quod euangelista continuo intulit : Et mater eius conseruabat omnia uerba haec conferens in corde suo ? Igitur ecce duo quasi repugnantia. Si enim non nesciebat, quomodo quaerens dolebat, dolens quaerebat ? Si autem nesciebat, quomodo uel 530 quibus in corde suo conferebat ? Ergo neque a dextris, neque a sinistris sermo sit, quia ueraciter magna haec prophetissa, quid ageretur, non ignorabat, quoniam gratia plena erat, et tamen dolens | quaerebat, quoniam dispensationi diuinae ipsa suo silentio seruiens, quamuis cum illis quaerentibus quaere535 ret, tempus tacendi custodiebat, et dolentibus condolebat. Quomodo | autem dicenti, indica mihi, responsum est ex per¬ sona dilecti ? Nam et percunctatio et causa percunctationis melius cum responsione explanari poterit. Si ignoras te, o pvlchra inter mvlieres, egredere et 540

ABI

POST

VESTIGIA

TABERNACVLA

GREGVM,

ET

PASCE

HAEDOS

TVOS

IVXTA

PASTORVM.

O pulcherrima mulierum, o benedicta inter mulieres, cuius pulchritudo benedictio est, cuius pulchritudo ipse benedictus fructus uentris tui est, talis ac tanta causa tua est, ut si teip545 sam non ignores, statim scias illud quod quaeris, dicens : Indica mihi, ubi pascas, ubi cubes in meridie, nec uerendum tibi sit, ne uagari incipias per greges sodalium meorum, id est, per conuenticula, quae fiunt circa cathedras siue doctrinas scribarum et Pharisaeorum, qui sese mihi sodales siue pares 550 faciunt, qui in caerimoniis suis iustihcari uolunt, qui suam quaerentes statuere iustitiam, iustitiae Dei quae Christus est subiecti non sunt. Quid enim ? Vnde pulchritudinem istam acquisisti, ut sis pulcherrima mulierum ? Ex fide et humili¬ tate, an ex operibus legis ? Nonne ex fide et humilitate ? Nam 355 et beata quae credidit, ait illa prophetissa, illa cognata tua Elisabeth repleta gaudio et exsultans in Spiritu sancto cum infante in utero suo : Beata, inquit, quae credidit, quoniam perficientur ea, quae dicta sunt ei a Domino. Non dixit, beata quae inuenta est in operibus legis. Ecce beatitudo ex fide. Tu 560 quoque statim cecinisti : Quia respexit humilitatem ancillae 524 ib. 50.

526 ib. 51.

coli. Eccli. 7, 38. 549

cf. Greg.,

10, 3.

555

525 horum praem.

t

In Cant. Lc.

42 - CC

1, 45.

nihil ~ I 531 fit t

tuorum

I L

E,

sed

corr.

144, p. 40 s.

560

M,

526 Et om. t

sed L

535 cf. Eccle. 3, 7 ; cf. Iob 30, 25 548 cf. Ps. 15, 4; cf. Mt. 550

cf. Rom.

10, 3.

551

23, 2. Rom.

ib. 48.

529 autem] enim B

533 dolens quaerebat]

est Christus ~ Af ~

1, 7 (Vulg.).

539 regredere

538 explanare M 547

532 Lc. 1, 28.

542 Cant.

corr.

552 non

t 549

dolebat

B

540 haedos] agnos pares]

patres

I

sunt subiecti Vulg.

530 quibus] de

ipsa] ipse I, sed corr. 551

/ Dei

544 tanti L supra

lin. L

560 cecinisti statim

PL 851

B ijv

26

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (i, 7 -8)

suae, ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Ecce beatitudo ex humilitate. Ergo ex fide et humilitate, immo fides et humilitas tota pulchritudo tua est, et hic est locus requietionis meae. Locus, in quo dilectus tuus pascendo 565 et

cubando

delicietur

in

meridie,

id

est

in

hoc

tempore

plenae

gratiae, quando figura iam praeterita res illuxit, umbra de¬ pulsa sol ueritatis ascendit. Si hoc ignoras, consequens est quod dixi, egredere et abi post uestigia gregum, uidelicet eorum, qui in lege uel in came 570 iustificari

uolunt.

Et

pasce

haedos

tuos

iuxta

tabernacula

pasto¬

rum, id est, carnales habe alumnos secundum imitationem supradictorum sodalium meorum, quorum omnium cuncti greges, non oues, sed haedi sunt, utpote a peccato suo non iustificati, immo in peccato suo morituri. | Cui posthac licebit B 18

575 in carne

gloriari

? Ecce

illi, quae

de

carne

sua

Verbum

carnem

factum peperit, si ignorat se, subauditur, unde Altissimo pla¬ cuerit, dicitur : Egredere et abi. Et in euangelio, cum extollens uocem quaedam mulier de turba, dixisset : Beatus uenter, qui te portauit, et ubera quae suxisti, quid responsum est ei ? 580 Quinimmo

beati

qui

audiunt

Verbum

Dei,

et custodiunt

illud.

Haec enim causa principalis est effectiua beatitudinis et sine hac beata [ non potuisset esse uel dici. Attamen perseueranter PL 852 et irrefragabiliter dicimus : Beatus uenter qui te portauit, et ubera quae suxisti, et bene dicimus, scientes quia hospitium 585

uentris

sui,

quod

creatori

suo

praebuit,

et

alimoniam

lactis

sui, quod ori eius ministrauit, fide pretiosa et humilitate gra¬ tiosa communiuit atque perornauit, compleuit et custodiuit nullam habens umquam ignorantiam sui. Sequitur : Eqvitatvi 59° AMICA MEA.

meo

in

cvrribvs

Pharaonis

assimilavi

te,

Hoc est quod te nolo ignorare, et quod si rite perpendis, o amica mea, non ignoras te. Quisnam fuit ille meus equitatus in curribus Pharaonis uel quomodo in curribus Pharaonis ? Magnum et mirum spectaculum respicienti, inde currus Pha595

raonis,

hinc

equitatum

meum.

Currus

namque

ualde multi, ferro armati, plerique etiam 564 Act. 7, 49 (Is. 66, 1). 17.

569

cf. Gal.

3, 24.

565 cf. Lc. i, 28. 571

cf. Greg.,

auro

Pharaonis

uel argento

566 cf. I Cor. 7, 31 ; cf. Coi. 2,

In Cant.

44 - CC

144,

p. 43.

573

cf. Mt. 25, 32 ; cf. Rom. 6, 7. 574 cf. Ioh. 8, 21. 575 cf. Ioh. 1, 14; cf. Gal. 6, 1 3. 576 cf. Responsorium Congratulamini ... placui altissimo - CAO 4, 6322,

p. 82.

578

Lc.

11,

27.28.

561 enim om. C 562 ecce] et praem. t 563 tua supra lin. E est om. E 564 meae] tuae C B 568 ignoras hoc ~ M 569 eorum supra lin. L 571 habe supra lin. C 572 supradictorum] doctorum B 574 morituri] sunt add. M 578 quaedam mulier uocem ~ E E1 1 T 579 te supra lin. L L, sed corr. 581 effectura I 582 non potuisset esse beata ~ C

diximus quod

M, sed corr.

~ t

588 ignorantiam

umquam

~ I

ei est ~ 584 bene¬

591 te om. t

si

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (i, 8)

27

insigniti fuerunt ; equitatus autem meus uirga una fuit, uirga Moysi et Aaron. Virga illa contra sublimes currus Pharaonis taliter equitauit, hoc modo militauit. Primo, uersa in 600

colubrum

deuorauit

uirgas

magorum,

deinde

percutiens

aquas

fluminis uertit in sanguinem, deinde extensa super fluuios et super riuos ac paludes eduxit ranas super terram Aegypti, deinde percussit puluerem terrae, et facti sunt sciniphes in hominibus et in iumentis, deinde impleuit domos Aegyptiorum 605

diuersi

generis,

deinde

fecit,

ut

morerentur

omnia

animantia

Aegyptiorum, et deinde facta sunt uulnera uesicarum turgen¬ tium, deinde extensa in caelum fecit tonitrua et grandinem mixtam igni, ac discurrentia fulgura super terram Aegypti ; deinde extensa super terram ascendere fecit locustam, et 610

deuorauit

omnem

herbam,

quae

residua

fuit

grandini

; deinde

extensa in caelum, fecit ut essent tenebrae horribiles | in uni- B i8v uersa terra Aegypti ; nouissime eleuata super mare, uertit illud in siccum, et diuisit aquam, et transierunt filii Israhel per medium maris, iterumque reducta super mare operuit 615

aquis

currus

et

equites

cuncti

exercitus

Pharaonis.

Recte

ergo

uirga talis dicitur equitatus Domini, quae contra tot currus et equites Pharaonis sola suffecit et uictoriam peregit. Quomodo uel in quo tali equitatui meo amica mea assimilaui te ? Vide¬ licet in eo, quod posita coram Domino uirga illa in tabernaculo 620

testimonii

sequenti

die

inuenta

est

germinasse

et

turgentibus

gemmis eruperant flores, qui foliis dilatatis in amigdala de¬ formati sunt. Erant enim quidam similes istorum sodalium meorum pro sacerdotio contendentes et concilia sua trahentes aduersus Moysen et Aaron, sicut isti sodales mei sacerdotium 625

sibi

uindicant

in

carnibus

taurorum

et

sanguine

hircorum

aduersus sacerdotium meum, sacerdotium aeternum secun¬ dum ordinem Melchisedech iuramento firmatum. Dixi ergo : Refer uirgam Aaron in tabernaculum, testimonii, ut seruetur ibi in signum rebellium filiorum Israhel, et quiescant querellae 630

eorum

a

me,

ne

moriantur . Illi signo,

illi equitatui

meo

assi\mi-

laui te, amica mea. Sicut enim uirga illa uirgas maleficorum et incantatorum deuorauit, et omnem superbiam aegyptiacam obtriuit, ac deinde germinauit, fronduit, floruit et fructum protulit, non plantata, non succo terrae animata, sed uirtute 633

caelesti

supra

usum

naturae

prouecta,

598 cf. Ex. 7, 9 ss. 619 cf. Num. 17, 8. Hebr. 6, 20 ; Ps. 109, 4. 628 Num. 17, 10.

601/602 fluuios et super supra lin. A om. B C E

I M

fulgura supra lin. M

deinde]

denique

sic

tu

pulcherrima

623 cf. Num.

16, 1-3.

602 paludes] et add. E E1 E M B C t

607 tonitrua

609 extenta E E M, sed M corr.

in marg. M

610 fuit] erat I

equitatu AB C t te assimilaui ~ A E E1 L M 620 ingentibus M sanguinem t 627 formatum I 631 maleficiorum M, sed corr.

mu~

626 cf.

604 in 608

618 625

PL

853

28

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (i, 8 - io)

Herum, amica mea, cunctam prauitatem haereticam inter¬ emisti, superbiam diaboli deiecisti, conceptu florida, partu fructifera, uirgo in conceptu, incorrupta in partu, uirgo ante partum, incorrupta post partum. Nonne igitur pulcherrima 640

es

mulierum

?

PVLCHRAE 1, 9

TVVM

SICVT

pulcherrima.

Vere

SVNT

GENAE

TVAE

SICVT

TVRTVRIS,

COLLVM

MONILIA.

Pulchritudo tua pudicitia est, quae multum apparet et spectabiliter lucet in genis tuis, quia non foris uagaris oculis, 645

sed

sicut

soliuaga

et

turtur

castissima

auis

solitudine

delecta¬

ris, et solitariam te angelus inuenit atque salutauit. Non ita pulchrae sunt genae mulieris, qualem sapientia denotat : Ornatu, inquiens, meretricio praeparata ad capiendas animas, garrula et uaga, quietis impa\tiens, nec ualens in domo con- B 19

650 sistere

pedibus

suis.

Verum

ut

taceam

de

eiusmodi,

pudicarum

omnium uirginum, uiduarum atque continentium pudor siue pudicitia, religiositas aut uerecundia tuis genis, tuis oculis comparata non est uerecundia, non est pudor, non est aut uix meretur dici pudicitia. Adde quod collum tuum sic est sicut 655 monilia.

Sicut

enim

monilia

muniunt

matronarum

pudica, unde et dicuntur monilia, eo quod ne quis extraneus, id est impudicus, manum et collum tuum munit uerba tua, non solum aut noxium siue inordinatum per uocem 660

etiam

ne

ipsum

bonum

tuum,

secretum

tuum,

pectora

pectus muniant, suam iniciat, ita ne quid otiosum erumpat, uerum diuinum

myste¬

rium tibi creditum, leuiter uiam uel uocem inueniat, ut audiat illud auris aliena, siue filia aliqua, quamuis uideatur esse filia Hierusalem, quae forte custodire nesciret huiusmodi margari¬ tas, sicut custodiri oporteret propter porcos, maximeque

665 propter

Herodem

et

eius

complices.

Vere

igitur

pulcherrima

mulierum, pulcherrima in genis, pulcherrima in collo, id est tam oculorum, quam uerborum tuorum moderamine decentissimo. Quid ad haec dicunt amici uel familiares tui, quales primi fuerunt apostoli ? 670

1, 10

Mvrenvlas

avreas

faciemvs

tibi,

vermicvlatas

ar-

GENTO.

636 cf. supra i, 512. 638 cf. Aug., De catech. rud. 22, 40 - CC 46, p. 164. 643 cf. Isid., Etym. 12, 7, 60 ; Greg., Moral. 40, 3, 4 - PL 76, 636B ; id., Hom. in E%. i, 7, 10 - PL 76, 843 BC ; Raban., Exposit. in Leu. 3,5- PL 108, 3 72 A ; Cyprian, De unitate ecclesiae 9 - PL 4, 506 ; Ambrosius, In Ps. 1 18, 16 - PL 13, 1947. 646

cf. Ambros. De offic. 1, 18, 69 - PL 16, 48C. Mt. 2, 13 ; 7, 6.

64S Prou. 7, 10-11.

663 cf.

638 in conceptu om. B incorrupta] uirgo E E1 E M ; incorrupta2] uirgo E 643 est supra lin. A tua add. A 646 atque salutauit in marg. E 648 inquit C

650 pedibus]

A, sed corr.

661 uocem 668

dicent

in praeni. I

uel uiam I

652 aut] at L, sed corr.

655 enim supra lin. E 669

~ E fuerunt

658 uerba] ubera I

654 pudicitia dici ~ tua] sua E E1 1 E M

661/662 audiat illud om. B C t primi

~

M

662 filia om. I

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (i, io - 11-13)

29

Murenula quoddam colli ornamentum, uulgo sic uocatum, idcirco quod scilicet auri metallo in uirgulas lentescente quaedam ordinis flexuosi catena contexitur in similitudinem 675

murenae

serpentis.

Haec

et

interdum

auri

atque

argenti

texitur uirgulis. Vnde hic dicitur, murenulas aureas, uermiculatas argento jaciemus tibi. Aurum et argentum idem significant hic, quod et in psalmo cum dicit : Pennae columbae deargenta¬ tae, et posteriora dorsi eius in pallore auri. Aurum in dorso uel in 680 posterioribus

columbae

interior

est

sensus

sacrae

Scripturae,

argentum uero sermo exterior, cuius nitori nullo modo com¬ parari | possunt lepores siue exornationes eloquentiae mun- PL 854 danae, quantumlibet exquisitae fuerint siue accuratae. Ergo per murenulas aureas argento uermiculatas recte intelligimus 685

sermocinationes

sanctorum,

sensibus

aureas,

elocutionis

ni |tore argenteas siue luculentas. Est igitur sensus : 0 Virgo B i9v uirginum, quomodo factum est istud ? Quia nec primam simi¬ lem uisa es nec habere sequentem. Laxa uocis iter, et collum tuum silentio communitum pande interdum, et tutis auribus 690

amicorum

fidelium

uel

breuiter

eloquendo

committe

secre¬

tum, ut dicas nobis, quomodo uel per quid Altissimo com¬ placueris, qualis ille tibi fuerit, primum in corde siue in utero, deinde in conuictu siue in colloquio, dum lactares uberibus, dum gestares eum ulnis trementibus. Sumus enim fidi auriargentarii

695 fices,

fideles,

et ad

laudem

illius,

qui

tibi

haec

magna

fecit, faciemus murenulas ueritatis, ornamenta benedictionis et gratiarum actionis, benedicendo et gratias agendo, quia sic fecit tibi, ita ut non sit locus, ubi uox laudis huius non audia¬ tur, uox sonora, laus altisona, quae tuum nomen concelebrans 700 iugiter

1, 11-13

te

et

ambiat,

quodammodo

de

collo

tuo

dependeat.

Dvm esset rex in accvbitv svo, nardvs mea dedit odoDILECTVS MEVS MIHI, INTER REM SWM. FASCICVLVS MYRRHAE CYPRI DILECTVS MEVS BOTRVS VR. COMMORABIT MEA VBERA MIHI

705

IN VINEIS

Hoc

dico

ENGADDI.

uobis,

o

amici,

et hoc

aurum

uerum

est.

Si habetis

argentum, facite, ut dixistis, murenulas mihi, immo non mihi, sed Domino, memores illius dicti Sapientis : Glorificantes Dominum quantumcumque potueritis, superualebit adhuc, et admirabilis magnificentia eius. Benedicentes Dominum, exaltate 678 Ps. 67, 14. In Cant. - PL

679/681 cf. Angel., ib. 579B ; Ps. Greg. (Robert de Tumbalina),

79, 492C.

686 cf. Benedictio in Communi

festum colimus ipsa uirgo uirginum

...

supra 1, 36. 691 cf. supra 1, 576. Ps. 25, 7. 707 Eccli. 43, 32-34.

festorum BMV

: Cuius

687 cf. Antiph. Genuit puerpera ; cf. ®®® cf- ^s' 4"5** cf- bc. 1 > 49*

678 quod hic 677 argento om. C 676 murenas I 672 colli supra lin. C 683 682 exhortationes 7 679 in3 om. A E E1 1 L M dixit M dicitur B arti¬ . C B add. in 694 eum om. C, 693 lactares] eum add. A siue] atque I 699 altissima M 697 sic supra lin. L 695 ipsius I fices B t, artifices fidei B 701 cvm B C

30

IN CANTI CVM

710 illum,

quantum

potestis,

CANTICORVM maior

est

enim

I (i, 11-13) omni

laude.

Exaltantes

eum replemini uirtute, ne laboretis, non enim peruenietis. Quid enim ? Cum esset in sinu uel in corde Patris, de illis altissimis suis respexit humilitatem meam. Hoc est quod dico. Dum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. Quid enim 715 est, uel erat accubitus regis, nisi cor uel sinus Patris ? Illi supradicti pastores uel sodales eius, qui sese pares ei faciunt et greges non ouium sed haedorum post se trahunt, dixerunt, quod ante me rex iste non fuerit, quod ex me initium sumpse¬ rit, quod homo tantum, et supra hominem nihil in eo sit. At 720 ipse priusquam ego essem, immo et antequam Abraham fieret, est et erat, et in illo accubitu suo erat. Nam in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat | Verbum, hoc B 20 erat in principio apud Deum. Dum ita esset, nardus mea dedit odorem suum, et hoc odore 725 delectatus

descendit

in

uterum

meum.

Olim

in

Eua

malo

superbiae fetore offensus et ob hoc ab humano genere auersus fuerat, nunc autem delectatus bono odore, nardo humilitatis meae, sic ad genus humanum conuersus est. Propterea nar¬ dum meam dico humilitatem meam, quia sicut nardus herba 730

aromatica,

paruo

quidem

frutice

uel

parua

spica,

nequaquam

in altum se subrigit, sed comosa atque | odoratissima flore PL855 optimi odoris atque radicula suaui multis usibus probatur utilis, sic humilitas mea suo quidem arbitrio uel iudicio parua res est, nimiumque exilis, sed iudicio regis pretiosior est 735 cunctis

operibus

legis, in quibus

homines

iusti sibi uidentur

atque magnifici, ipsumque regem et Patrem eius Deum, sanc¬ tum quoque Spiritum unice delectat uelut suauis odor, qualis quantusque de nullo umquam usque ad ipsum spirauit uel spirare potuit sacrificio. O amici, hoc ego experta sum. Humi740 litatem

meam

de illo accubitu

suo

sensit

et respexit

et ualde

delectatus est et placuit sibi, quod in isto sexu tantam humili¬ tatem inuenit : in isto, inquam, sexu, a quo initium superbiae generi humano superueniens totam massam corrupit. Prius in uirili quam in isto sexu fidam humilitatem inuenit, 712 Ioh. 1, 18. 13 - CC

CM

713 Lc. 2, 14 coli. Lc. 1, 48.

9, p. 5 (Hier., In Mt.

721 Ioh. 1,1.

718 cf. Rupert., In Ioh. eu. Praef.

Prol. 44 ss. - CC

77, p. 2).

729 cf. Rupert., In Ioh. eu. 10, 1520 - CC CM

Mc. 4, 438 (Plin. Nat. hist. 36, 12 ; 12, 26) - CC

742 cf. I Tim. 2, 14 ; Eccli. 10, 14.

120, p. 606.

720

cf. Ioh.

8, 58.

9, p. 570 ; Beda, In 737 cf. Gen.

8, 21.

743 cf. I Cor. 5, 6 ; cf. supra 1, 74.

710 quantum potestis] quantumcumque I omni] in A E E1 I M 712 in corde uel in sinu ~ I 713 humilitatem meam respexit ~ E 714 odorem dedit ~ M quis est enim uel ubi B, enim supra lin. C 719 hominem supra l,n ■ A

720 fieret in marg. M

723 hoc erat 724 esset ita ~ L 737 ipsum] adhuc

722/723 et Deus

usque Deum

om.BCt

722/

usque Deum om . A E E 722 Et Deus usque Verbum in marg. A ~ I 735 sibi iusti ~ C M 736/737 Spiritum quoque sanctum uelut in marg. M, corr. in uel I 738 -que om. E E1 L M ad M «39 hic M, sed corr. 744 uiridi I fidam in marg. M

IN CANTICVM 745 et inter

ceteros

CANTI

in ista gratia

COR VM duo

I (i, 11-13)

uiri ualde

nominati

31 sunt,

scilicet Abraham et Dauid, qui et ex uerbis suis cognosci pos¬ sunt, quam humiles fuerint in oculis suis. Abraham quippe, cum tantus esset ut cum eo Deus loqueretur et amicus illi haberetur, non tamen oblitus sui : loquar, inquit, ad Dominum 750

meum,

cum

sim

puluis

et cinis.

Dauid

quoque

cum

esset

unctus

rex et Saul persequeretur eum : Quem persequeris, ait, rex Israhel, quem persequeris ? Canem mortuum et pulicem unum. Propterea non solum non confunditur Deus uocari eorum Deus, uerum etiam istis duobus iurare Deum altissimum non 755

piguit

facturum

se

hoc

mysterium,

o

amici,

quod

in

me

cerni¬

tis. In isto sexu tandem gratiam eandem, et fortassis abundantiorem inuenit. Nolite incumbere mihi, ut explicem quantam in me humilitatem mitis ipse et humilis corde inuenerit. Non possum eloqui, non possum uerbis consequi : res ista non est 760

effabilis.

Quid

uel

quale

sit

hoc

bonum,

nemo

scit,

nisi

qui

accipit, et cum acceperit, nulli nisi Deo potest | effari, qui ut B 2ov uidet sic intelligit. Hoc tantum dixerim quia requies est men¬ tis, et qui hanc inuenit, sine dubio requiem animae suae in¬ uenit. Ego in omnibus requiem istam quaesiui et uidit rex 765

respiciens

ubi

nardi

huius

ex

me

odorem

sensit.

Vidit,

inquam,

quod requiescere posset hic in suauitate animae quietae, id est humilis, descenditque de illo accubitu suo, et requieuit in tabernaculo meo. Hic requieuit, hic habitauit totis nouem mensibus, et cuius erat Dominus, eiusdem ancillae suae factus 770

est

filius.

Vultis

audire,

amici,

qualis

exinde

fuerit

iste

dilectus

meus mihi, et ego illi ? Ecce dico uobis : Fasciculus myfrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur . Conferte istud illi dicto unius ex uobis, unius ex amicis, iusti Simeonis : Ecce, inquit, hic positus est in 775 ruinam et in resurrectionem multorum in Israhel, et in signum cui contradicetur , et tuam ipsius animam pertransibit gladius. Dico adhuc : Botrus Cypri dilectus meus mihi in uineis Engaddi. Si haec scitis, si ista rite perpenditis, profecto in me inuenietis, et unde mecum com |pungamini, et unde mecum PL 856 780

dulciter

consolemini.

Nolite

solam

attendere

horam

uel

diem

illam, in qua uidi talem dilectum ab impiis comprehensum male tractari, scilicet illudi, spinis conorari, flagellari, cruci748cf. Ex. 33, 11. 754

cf. Gen.

749 Gen. 18, 27.

22, 16 ; Ps. 131,

758 cf. Mt. 6725, p. 183. 12. 769 cf. Lc. 1, 48.

746 et2 supra lin. M

11.

756

11, 29. 774

Lc.

751IReg.

24, 15.

Responsorium

762

ib.

Felix

764

Eccli.

24,

es - CAO

4,

767

ib.

11.

2, 34-35.

747 quam] quod M, sed corr.

753 non confunditur non 754 altissimum om. C

753 cf. Mt. 22, 32.

namque

750 cinis et puluis ~ I

753/754 Deus eorum ~ L, Deus2 om. M solum ~ L 757 sexu in marg. B 756 eandem gratiam ~ B C

760 nisi in 758 in me mitis ipse Deus inuenerit B ut explicem supra lin. E 769 ancillae eiusdem ~ I, sed corr. 770 fuerit 768 meo] suo A marg. M 779 mecum unde ~ E, sed corr. exinde ~ L, sed corr. 773 unius2 om. C

32

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (i, 11-13)

figi, felle et aceto potari, lanceari, mori et sepeliri. Nam tunc quidem gladius animam meam pertransiuit, sed, antequam 785

790

longum

sic pertransiret,

per

fecit.

transitum

me

Prophetissa

namque eram, et ex quo mater eius facta sum, sciui eum ista passurum. Cum igitur carne mea taliter progenitum, talem filium sinu meo fouerem, ulnis gestarem, uberibus lactarem, et talem eius futuram mortem semper prae oculis haberem, et prophetica,

plus

immo

mente

prophetica

quam

praeuiderem,

qualem, quantam, quam prolixam me putatis materni doloris pertulisse passionem ? Hoc est quod dico : Fasciculus myrrhae dilectus meas mihi, inter ubera mea commorabitur . 0 commora¬ tio, dulcis quidem, sed plena gemitibus inenarrabilibus ! Ad 795

ubera

stringebatur,

deforis

et

eisdem

lactabatur

uberibus,

simulque inter ubera intus in corde futurorum praescio semper parebat quali esset morte moriturus. Verumtamen et illud sciebam quod esset resurrecturus. Huius rei praescientia dulcis erat. | Igitur dilectus meus loquitur mihi et fasciculus myrrhae, B 21 800 quia

moriturus,

et

botrus

Cypri

erat,

resurrecturus

quia

et

ultra non moriturus. Botrus, inquam, Cypri, uidelicet terrae uel insulae botros praedulces uinumque optimum afferentis, quia non qualecumque, sed optimum est uinum resurrectionis, et hoc in uineis Engaddi, id est fontis haedi, hoc enim inter805 pretatur

Engaddi.

quia meus iste ut resurgant in mortui, et hoc regenerationis, 810 fiunt

sancti

Cur

ergo

ita

dixerim

?

Idcirco

nimirum,

dilectus non iustos, sed peccatores uocare uenit, resurrectione prima, qui fuerant per peccatum in fonte haedi, in fonte baptismi, in lauacro quo regenerati fiunt oues qui fuerant haedi,

qui

fuerant

peccatis

obnoxii.

Ad

huiusmodi

fon¬

tem uenientes, non iam uineae sunt, sed uineae fiunt, ab alio translati, in alio plantati. Vnde et quilibet eorum dicit : Si enim complantati facti sumus similitudini mortis eius, simul et resurrectionis erimus. In isti plantationibus, in istis uineis

815

apparet

iste

botrus

Cypri,

sapit

dulcedo

resurrectionis

istius

dilecti mei. Desideratis scire, qualis interea mihi in colloquio fuerit ? Talis utique, qualis ex uerbis istis debet intelligi. 784 Lc. 2, 35. Hom.

785 cf. supra i, 95.

in eu. 10, 6 ; Hier., In Mt. i, 146 - CC

794 cf. Rom.

8, 26.

800 cf. Greg.,

77, p. 13 ; Angel., ib. 587AB.

801

cf. Rupert., In Ioh. eu. xi, 1892 - CC CM 9, p. 649 ; id.. De s. Trin. 9, 1267 - CC CM 21, p. 565 ; 12, 925 - p. 716 ; Raban., In Num. 2, 10 - PL 108, 667B. 804 Hier., L ib. interpr. hebr. nont. 27, 17 - CC 72, p. 93 ; Ps. Greg. (Robertus de Tombelaine). In Cant. - PL 79, 493C. 800 Lc. 3,32. 807 cf. Apoc. 20, 5. 808 cf. Tit. 3, 3. 811 cf. Coi. 1, 13. 812 Rom. 6, 3.

788 799 804 non 817

meo om. E E1 1 L, M 793 commemoratio M, sed corr. 798 praesentia I meus om. t 800/801 erat usque Cypri om. I 801 Cypri inquam ~ E in uineis] inuenies t 806 iste meus ~ L 807 in om. E E1 1 Sil iam ~ B C t 812 aliud I 813 enim supra lin. E 814 uineis supra lin. M utique] quippe M ex] in I

IN CANTICVM

1, 14

Ecce tv pvlchra TVI

820

CANTICORVM

I (i, 14 - 15-16)

33

es, amica mea, ecce tv pvlchra, ocvli

COLVMBARVM.

Quid

enim

erat

illum

haec

et

cetera

huiusmodi

dicere

ad

me,

meque illi sic et sic respondere, nisi me atque illum de Scriptu¬ ris, quae de me et illo erant, quam familiariter tractare ? Nam hoc ipsum, ecce tu pulchra es, nonne de illis Scripturis est ? Ecce, inquit Isaias, uirgo concipiet et pariet filium. Item : 825 Egredietur

uirga

de

radice

lesse,

et flos de

radice

eius

ascendet,

et requiescet super eum Spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et \ replebit eum spiritus timoris Domini. Hoc ergo PL 857 dicebat : Ecce, o amica mea, completum est in te quod ille 830 praenuntiabat.

nata

enim

Quando

es

de

domo

Dauid,

tunc

egressa est uirga de radice lesse, quando, inquam, nata es, quae tanto humilior es hominibus huius saeculi, quanto uirgula quaeuis minor et gracilior est grandibus cedris et quercubus magnis, de quibus idem propheta dicturus : Et egredietur 835

uirga,

: Et

praemiserat

excelsi

statura

succidentur , et sublimes

et subuertentur condensa saltus ferro, et Libanus cum excelsis cadet. | Quando autem ego ex te natus sum, tunc B 21* de uirga flos ascendit, super quem requiescit septiformis Spiritus Domini. Ecce igitur tu pulchra es ; et iterum dico, ecce

humiliabuntur,

es, pulchra

840 tu pulchra

decore

uirgineo,

pulchra

unigenito

filio.

erit Taliter geminata nullius umquam pulchritudo. Adhuc addo istud pulcherrimum, oculi tui columbarum. Quinam sunt oculi columbarum, nisi dona septem gratiarum,

845 id

est

fuit, nullius umquam

septem

spirituum

super

me

requiescentium

?

Septem

namque oculi, qui iuxta Zachariam prophetam in uno lapide sunt, septem sunt spiritus Dei, qui iuxta iarn dictum Isaiam prophetam super florem requiescunt. Isti oculi mei sunt oculi tui, oculi columbarum, oculi omnium gratiarum. Omnium 850

1, 15-16 855

quippe

gratiarum

uel

spirituum

tu

effecta

es

particeps,

ex

quo

me castis uisceribus suscepisti, super quem requiescit, et in quo inhabitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. Haec eo dicente mihi, quid ego illi ?

Ecce tv pvlcher NOSTER

FLORIDVS,

LAQVEARIA

es, dilecte LIGNA

mi, et decorvs,

lectvlvs

NOSTRARVM

CEDRINA,

DOMORVM

CYPRESSINA.

825 Is. 11, 1-3. 835 Is. io, 33-34. 846 Zach. 3, 9. 824 Is. 7, 14. 851 cf. Hymnus Quem terra pontus - CAO 4, p. 517. 645. 1, supra cf. Coi. 2, 9.

849 852

823 822 illo] de ipso E E1 I L 820 cetera supra lin. E 818 ecce] et t 830 829 o supra lin. L es] amica mea add. L tu om. AB E t, supra lin. M M L I E1 E qualibus quibus] 834 832 quae supra lin. E enim] inquam C 843 addo inmarg.M pulcherrimum 839 igitur] ergo t Et om. I L M 852 847 Domini M 844 -nam supra lin. E, quidnam M istud ~ M haec] hoc / habitat B I M t

34

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (i, 15-16)

Haec ego illi. Considerate diligenter, o amici, qualis sit ista ordinatio Scripturae huius, Scripturae cantabilis, in qua secretum nostrum, secretum dilecti et dilectae contemplari 860 desideratis.

Et

hic

et

in

ceteris,

quae

sequuntur,

non

ego

di¬

lecto et ille mihi, sed dilectus meus mihi, et ego illi, nisi quod semel audistis, ego dilecto meo et ad me conuersio eius. Fere in omnibus dilectam honore praeuenit dilectus, utpote matrem filius. Ille mihi : Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra, 865 et

ego

illi : Ecce

tu pulcher

es

dilecte

Sicut lilium inter spinas, sic amica Sicut malum inter ligna siluarum, Quid de hoc censetis ? Nonne ille buerat ab homine modis omnibus 870 in

hac

disciplina

totum

mi

et decorus.

Ille

mihi

:

mea inter filias ; et ego illi : sic dilectus meus inter filios. cum Deus et homo sit, de¬ honore praeueniri ? At ille

principatum

possidebat.

Hinc

aposto¬

lus ad Philippenses cum dixisset : Nihil per contentionem, neque per inanem gloriam, sed in humilitate superiores sibi inuicem arbitrantes , non quae sua sunt singuli considerantes, sed ea quae aliorum, protinus ait : Hoc sentite in uobis quod et 875 in

Christo

Iesu,

qui

cum

in

forma

Dei

esset,

etc.

Ille

namque

sicut in ceteris, | ita et in consideratione mei semetipsum B 22 humiliauit, quodammodo non considerans quod ipse esset Deus, sed | considerans quod essem ego mater, et ipse filius, PL 85 superiorem sibi arbitrabatur quemadmodum et euangelista 880

uult

intelligi,

cum

dicit

: Et

descendit

cum

eis et uenit

Nazareth,

et erat subditus illis. Itaque cum dilectus meus mihi : Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra, ocidi tui columbarum ; et ego illi : Ecce tu pulcher es, dilecte mi et decorus, scitote, amici, quia uerba ista non a summis labris ueniunt, sed rationis et 885 ueritatis

istae

uoces

habent

fundamentum.

Ille

namque

uera-

citer in me ueneratur, quod sim sua mater et uirgo. Ego in illo adoro quod sit Deus et homo. Dico ergo : Ecce tu pulcher es, dilecte mi et decorus. Dicis mihi : Ecce tu pulchra es, et ego dico tibi : Ecce tu pulcher es. Ex quo ego pulchra facta sum, 890

ex

eo

tu

qui

semper

pulcher

fuisti,

pulchrior

factus

es.

Nam

uere in eo pulchritudinem tuam adauxisti, quod cum Deus esses, homo dignatus es fieri. Hinc tu pulcher et decorus, ita 866

Cant.

8«1

Phil. 2, 3-4.

2, 2.

867 874

Cant.

2, 3.

ib. 5-6.

880

cf. Aug., De symb. 6 - CC 46, p. 189.

858 huius Scripturae ~ BC

om. I

862 meo

t

supra lin. E

868 Lc.

cf. Aug.,

De

2, 51.

884

symb.

887 cf. supra 1, 868.

859 et supra lin. A 865 in supra lin. E

8 - CC

Seneca,

Ep.

46, p. 191. 10.

886

861 /862 et ille usque dilecto 865 et decorus

dilecte mi

~ /> dilecte mihi et dilectus decorus B 867 malus / filias L 870 hinc] huic / 872 gloriam] gratiam M, sed corr. 873 sunt om. I, sunt sua ~ M 874 hoc] enim add. L Vulg. 875 esset in forma Dei ~ C 876 et om. B C t 877 esset ipse ~ A E E1 1 L M 878 quod considerans ~ E, sed corr. 880 eis] illis B C t et uenit Nazareth om. BC t 883 es om. A 884 ista uerba ~ I 886

sim

om. B C i

892

fieri dignatus

es

~

M

pulcher]

et praem.

I M

IN CANTI

CVM

CANTI

COR VM

I (i, 15-16 - 2, 1)

35

pulcher ut sis ipsa substantia pulchritudinis, ita decorus, ut sis ipsum decus humani generis. Vere ergo dicis mihi : Ecce 895 tu

'pulchra

es,

et

ego

dico

tibi

: Ecce

tu

pulcher

es,

quia

tu

pulchritudo mea es. Quod ego pulchra sum, totum tibi attri¬ buendum est. Neque enim uirga floris, sed flos uirgae pulchri¬ tudo est. Igitur nonnisi opinione falsorum atque fallentium, nigra sum ego sicut tabernacula Cedar. Nam econtra pulchra 900

ego

sum,

et

pulcher

es

tu,

et

lectulus

noster

floridus.

Lectulus, inquam, id est uterus meus, in quo tu quieuisti totis nouem mensibus, et saluo uirginitatis meae sigillo egres¬ sus es flos pulcherrimus, nec iam in desertum eiciemur, sicut tabernacula Cedar, immo in ciuitate nostra domos habebimus 905 diutinas

multas

et

praeclaras,

scilicet

ecclesias.

Nam

talium

domorum nostrarum tigna cedrina, et laquearia sunt cypressina. Nam sicut cedrus imputribile lignum atque odoriferum, et cypressus lignum cedro paene proximum, uirtutis eximiae sunt, templorum quoque trabibus apta, impenetrabili solidi910

tate

numquam

oneri

cedunt,

sed

ea,

qua

in principio

fuerint,

firmitate perseuerant, ita domestici nostri apostoli atque apostolici uiri, doctores ecclesiarum atque praelati, perpetuae uirtutis atque firmitudinis indeficientis erunt, et domus quo¬ que manufactae nostrae stabunt, quamdiu durabit saeculum, 915

titulum

hunc

ha|bentes

: Locus

terribilis,

aula

Dei,

porta

caeli.

Hic fructus, et adhuc locupletior, te florem non decidentem sequetur. Quid ad haec dilectus ? Ego

2, 1

flos

campi

et

lilivm

Vt tu dicis, o amica 920

ego

flos campi

mea,

et lilium

convallivm.

pulcher

conuallium,

B 22v

ego sum id

est

et decorus,

decus

generis

nam

huma¬

ni et honor parentum humilium, patrum spiritu pauperum;, scilicet Abrahae, Isaac et Iacob, Dauid quoque et ceterorum ; qui etsi meritis montes, mente conualles fuerunt, etsi diuites censu, pauperes spiritu exstiterunt. Illorum ergo decus uel 925

pulchritudo

sum,

894 cf. Hymnus

586B

- CC

16, 1249D.

CM

; Ps. Greg.

1, 801 .

915

flos,

Christe sanctorum

Ep. 64, 33 - PL 15, 1138

uere

Gen.

- CAO

cf. Introitus

quia

speciosus

4, 8279, p. 510.

Moral.

de Tombelaine),

28,17;

lilium,

903 cf. Gen.

21, p. 884 (Greg., (Robert

uere

6, 37, 56 - PL

In Cant.

- PL

902 cf. Ambros;,

907 cf. Rupert.,

21, 14.

De Trin.

75, 761 A) ; Anget,

79, 494B.

missae dedicationis

forma

: Terribilis

908

ib.

cf. supra

- Antiphonalfe

Missarum Sextuplex 100, p. 118. 916 cf. Is. 40, 7 coli. Iac. 1, 11 ; I Petri 1, 24. 920 cf. supra 1, 894. 921 cf. Mt. 5, 3. 925 Ps. 44, 3.

pulchra es tu ~ B, quia tu pulchritudo mea es et ego dico tibi 895 ego om. C t 901 lectus AB t ego] ergo B t 896 es om. E E1 1 ecce tu pulcher es ~ B 905 diutinas] diuitias E E1 904 habebimus] habemus et praem. C E E1 1 L M t IL M

906 sunt supra lin. C

915 hunc om. B t ergo] ego E1 I

cypressina sunt

919 tu om. E E1 I L M

~ B

913 indeficientes B C t

922 Abrahae] et add. L

924

36

IN CANTI CVM

CANTICORVM

I (2, 1 - 2)

filiis hominum, quam uidelicet formam taliter, ut ego, nullus | habet filiorum hominum. Lilium quippe lactei floris PL 859 herba est, cuius dum candor sit in foliis, auri tamen species intus effulget. Ita flos campi siue lilium ego sum, flos lacteus, 930 id est, puer

mundissimus.

Flos,

inquam,

et castitatis

lilium,

cuius dum caro siue humanitas exterius satis munda sit, diuinitatis tamen species intus incomparabilis est. Quid aliud dilectus diceret ? Numquid, me dicente, tu pulcher es, dilecte mi, et decorus, ipse aduersaretur, et ita deberet esse mitis et 935 humilis

corde,

ut

ueritatem

suimet

conaretur

abigere

? Hoc

impossibile est. Immo si nos negauerimus eum, ait quidam uestrum scilicet amicorum, ille fidelis permanet, negare se ipsum non potest. Et illic ubi antequam homo fieret, dixit : Videte quod ego sim solus, et non sit alius Deus praeter me, et hic ubi 940 homo

factus

cumque

dixit : Ego

flos campi

et lilium

conuallium,

et ubi¬

siue inimicis Iudaeis, siue uobis, o amici apostoli eius

uel discipuli, quippiam locutus est iuxta hunc sensum, pro¬ fecto pium est considerare hoc ipsum, quia ille fidelis perma¬ net, negare seipsum non potest, praesertim causa poscente tam 943 magna,

causa

salutis

hominum,

propter

quos

uenerat,

quos

in

eum credere oportebat, ut diceret ipse quis esset aut unde uenisset. Est autem ipse testis fidelis non soli sibimetipsi, uerum etiam et aliis, ut testificetur et dicat de singulis, cuius sint meriti uel nominis. Ait ergo et mihi, quam et supra semel 930 et iterum pulchram esse declamauit : SlCVT LILIVM INTER SPINAS, SIC AMICA

MEA

INTER

FILIAS.

Hoc restabat quoniam ille mihi dixerat, ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra, et ego illi, ecce tu pulcher es, dilecte | mi, et decorus. Hoc, inquam, restabat dicere, quod reuera B 23 955 pulcher

ipse, et quod

ego

ad

similitudinem

eius pulchra

sim.

Cum ergo dixisset, ego flos campi et lilium conuallium, protinus et mihi fidele perhibens testimonium, sicut lilium, ait, inter spinas, sic amica mea inter filias : Vbi uel quando lilium istud, lilium conuallium inter spinas ? Nimirum in Iudaea, quando 960 tolerauit

tot et tantas

impiorum

blasphemias,

sustinuit

pro¬

bra, alapas, flagella, coronatus insuper corona spinea. Sic quondam pater Abraham leuans oculos, uidit post tergum arietem inter uepres, haerentem cornibus, quem assumens obtulit holocaustum pro filio. Aries ille, animal innocuum, 934 cf. Mt. ri, 29. 947 cf. Apoc. 1, 3. cf. Leu. 3, 13.

936 II Tim. 2, 12-13. 945 cf. Symbolum Credo in unum. 961 cf. Mc. 13, 17 ; Ioh. 19, 5. 962 Gen. 22, 13. 964

928 est herba ~ t 931 sit munda ~ L 934/935 humilis et mitis ~ B C t 937 se negate ipsum ~ BC t 938 ante- om. AC t homo] ipse praem. E L 939 hic supra lin. M 941 Iudaeis] meis I 943 fidelis ille ~ I 947 ipse om. C t, ipse testis om. B 949 igitur E E1 952 tu supra lin. E 957 perhi¬ bens fidele ~ E, sed corr. ait om. A B C t 958 uel] iam t 959 lilium supra lin. E 962/963 arietem post tergum ~ M

IN CANTICVM

2, 3

CANTICORVM

I (2, 2 - 3)

37

965 praefigurabat istud innoxii candoris lilium ; uepres illae blasphemias et maledicta Iudaeorum post tergum Abrahae, quia nondum uenerat, sed uenturus erat iste flos campi, siue istud lilium conuallium suo tempore. Igitur illic inter detrac¬ tiones siue accusationes iudaicas lilium inter spinas, sic et 970 amica mea, inquit, inter filias. Filias, inquam, non Hierusalem, sed absolute filias, id est, haereses uanas et uagas. Filiae nam¬ que, cum absolute dicuntur, fere nusquam significationem bo¬ nam habent, ut illic : Filiae discurrerunt super murum, sed exasperauerunt eum, et iurgatae sunt, inuiderunt illi habentes iacula. 975 Et alibi : Multae flliae \ congregauerunt diuitias, tu supergres- PL 860 sa es uniuersas. Itaque et spinae et filiae, blasphemia sunt Iudaeorum, sectae sunt haereticorum. Quaecumque huiusmodi spinae lacerauerunt me, ipsae et amicam meam lacerauerunt, quaecumque huiusmodi filiae tibi inuiderunt, et mihi 980 detraxerunt. Vbi ego spinis compungebar, immo et clauis configebar, tu praesens patiebaris mente conuulnerata, et ubi tuae uirginitati a filiabus derogatur, mihi quoque inuidiose detrahitur. Verum sicut ego spinas pertuli quidem, sed exsuperaui, ita et de te ueraciter praedicabitur, quia cunctas 985 haereses interemisti. Ad haec inquam : SlCVT MALVS INTER LIGNA SILVARVM, SIC DILECTVS MEVS INTER FILIOS. Malus lignum fructiferum, ligna siluarum sine fructu sunt. Sic dilectus meus boni operis facit fructum, filii uero otiosi et 99° inutiles sunt. Dicunt

enim, et non

faciunt. Solummodo

in hoc

importune gloriantur, quia filii sunt. Semen, aiunt, Abrahae sumus, pater noster Abr aliam est, umim patrem habemus Deum. Isti sunt filii et quasi sodales dilecti mei. | Itaque suo quidem B 23^ arbitrio hlii sunt Dei filii Abrahae ; sed reuera ligna siluarum, 995 immo ex patre diabolo sunt, et tamquam ligna siluarum, quia non solum non faciunt fructum bonum, uerum etiam faciunt fructum malum, suntque cubilia leonum, habitacula draconum, omniumque latibula ferarum, id est, spirituum malignorum, profecto excidentur et in ignem mittentur. 1000 Dilectus autem meus qualem, quam bonum inter eos fecit 985 cf. Rupert., De diu. off. i, 28 - CC CM 7, p. 7. 973 Gen. 49, 22-23. 975 Prou. 31, 29. 977 cf. Act. 24, 14. 984 cf. supra 1, 512. 990 Mt. 23, 3. 991 Ioh. 8, 33.39.41. 995 Ioh. 8, 44. 990 cf. Mt. 3, 10. 997 Cant. 4, 8 ; Ier. 10, 22.

908 igitur] sicut add. I 971 filios E namque]

909 et om. I, et sic ~ C B 970 inquit supra lin. E etiam C B 973 habent bonam ~ E1 I L M sed]

et add. E 974 iurgati E1 I M Vulg. inuideiuntque E E1 I Vulg. 981 compatiebaris E E1 1 E M 983 quidem om. M 989 otiosi uero ~ E 991 importune] nimis praem. E E1 I E M Abrahae aiunt ~ C t ; semen Abrahae sunt et aiunt sumus filii Abrahae B 994 arbitratu E E1 I E M lignum E1 IM 995 immo] et add. E E1 1 E M 997 fructum faciunt ~ t, faciunt om. M

CANTICORVM

IN CANTICVM

38

I (2, 3-3!))

fructum ? Vtique fructum uitae aeternae, quia non utcumque bona arbor ipse, sed lignum uitae est. Hoc ego experta sum. Quomodo ?

SvB VMBRA ILLIVS QVEM DESIDERABAM,

2, 3b

1005 EIVS DVLCIS

GVTTVRI

SEDI, ET FRVCTVS

MEO.

Ex quo mihi angelus locutus est, Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus Altissimi obumbrabit tibi, ego sub umbra illius sedi. Non steti ad horam sub umbra, ut interdum paterer car¬ nis aestum, interdum haberem refrigerium ; sed continuo sedi, 1010 quia semper pacem habui, iugiter sub umbra illius quieui. Et fructus eius dulcis gutturi meo, id est, cordi meo. Quis uestrum nescit, quod sit fructus eius dulcis ? Expulit enim a nobis amaritudinem mortis, et uitae aeternae dulcedinem indidit. Malus fructus, immo malus morsus, quo Adam per Heuam inuenit

et mortem

perdidit

ioij uitam

: bonus

fructus,

quo. genus

humanum per Mariam mortem perdidit et uitam inuenit. Hic est fructus eius. Ad quid enim uenit, ad quid succreuit inter ligna siluarum, nisi ut faceret huiusmodi fructum, quo euacuaret primae praeuaricationis reatum, ligni uetiti morsum ? 1020 Ybi tempus uenit huiuscemodi fructus edendi, accipiens pa¬ nem et uinum, et benedicens : Accipite, inquit, et comedite, hoc est corpus meum. Accipite et bibite, hic est sanguis meus. Non uidistis ibi carnis et sanguinis speciem, profecto nec Heua uidebat promissam sibi a serpente Dei similitudinem. Non 1025 uidistis nisi panem et uinum, profecto nec Heua uidit nisi pomum uisu uel aspectu pul|chrum. Attamen illa credidit PL 861 quod non uidebat, credidit, inquam, serpenti, dicenti : Nequa¬ quam morte moriemini , sed eritis sicut dii, magis quam Deo dicenti : Morte moriemini, in quocumque die ex eo comederitis. 1030 Plus, inquam, serpenti quam Deo credidit. Iusta ergo lege, ut expietur ille reatus malae credulitatis, exigitur fides, ut cre¬ datis id quod non uidetis. Credatis, inquam, Deo dicenti : Hoc est corpus, et hic est sanguis, magis quam serpenti, qui per haereticos dicit : Non est caro, non est sanguis, et eritis 1035

sicut

filii Dei.

| Haec

ubi

fecit

et

dixit,

paratam

in

conspectu

uiuentium mensam relinquens competentem illis, confestim ad mortuos, siue dormientes ipse obdormiscens et mortuus 1003 cf. Gen. 2, 9; Apoc. 22, 2. 1006 Lc. 1, 35. 1013 cf. Eccle. 7, 27. 1014 cf. Antiph. O mors {sensu contrario) - CAO 3, 4043, p. 371 ; cf. Osee 13, 14. 1021

Mt.

26, 26-28

et parall.

1025 cf. Gen. 3, 6. 1037 cf. Act. 7, 59. 1001

uitae

aeternae

1023

cf. Rupert.,

1027 Gen. 3, 4.5.

fructum

~

M

In eu. Iob. Ep. 91 - CC

1029 Gen. 2, 17.

1007

illius] eius

I

CM

9, p. 3.

1035 cf. Ps. 22, 3.

1008/1009

paterer

usque interdum om. I 1009 continuo] omnino A E E1 I L M 1010 pacem semper ~ I 1012 uobis E1 L M 1014 Adam per Heuam supra /in. E 1016 perdidit mortem ~ I 1020 -modi om. E E1 1 1025 nisi1] ibi I 1032 non supra lin. M 1033 corpus] meum add. M hic] hoc E E1 (sic 1) san¬ guis] meus add. M

B

24

IN CANTI CVM

CANTICORVM

I (2, 3b - 4)

39

profectus est anima descendente ad animas et corpore ad cor¬ pora in eundem terrae uentrem, quo fuerant recepta, atque 1040 ita de semetipso cibauit atque potauit eos, atque exinde sub umbra illius sedent in perpetuum. Et fructus eius dulcis gutturi eorum. Mihi potissimum umbra suauis et fructus dulcis, quoniam cum amore spiritus trahit ad illum et natura carnis, cum esset in uita praesenti, non 1045 solum modo supradicto sub umbra illius sedere, uerum etiam faciem eius desiderabam semper uidere, semperque mecum praesentem habere. Sed quid actum est ? Introdvxit me rex in cellam vinariam, et ordinavit IN ME CARITATEM. 1050 Ventum est ad nuptias, ubi et aquas in uinum conuertit. Hoc initium signorum continuo facturus, dixit mihi : Quid mihi et tibi est, mulier ? Nondum uenit hora mea. Dixeram enim ego illi : Vinum non habent. Et quidem uerum erat, quia uinum non habebant, non solum sicut littera sonat defecisse 1055 uinum, sed quia defecerat in omnibus nuptiis huius saeculi per peccatum primi hominis uinum uerum, scilicet incorruptio animarum et immortalitas corporum. De huiusmodi uino maior illi cura erat, sed nondum, ait, uenit hora mea, hora scilicet propinandi hoc uinum, reparandi per mortem et resur1060 rectionem meam incorruptionem animarum, immortalitatem corporum. Tanto mihi negotio impendente, quid mihi et tibi est, mulier ? Opus Dei tuis affectibus praeponendum est. Non tuam, immo non meam, sed Patris mei uoluntatem fieri opor¬ tet. His et aliis huiuscemodi uerbis introduxit me in cellam 1065 uinariam, et ordinauit in me caritatem, id est, intelligere me fecit se ad hoc uenisse, ut humani generis aquaticam infirmi¬ tatem in suum uinum, id est in suae immortalitatis conuerteret fortitudinem, et quod affectibus meis diuinam uolunta¬ tem praeferre deberem. Hoc est enim ordinatam habere cari1070 tatem, optare quidem, ut non moriatur talis dilectus, sed am¬ plius desiderare totius humani generis salutem. | Inordinata PL 862 et adhuc ordinanda erat caritas Petri, qui assumens illum seorsum, absit, inquit, Domine, non erit tibi istud ! Dixerat enim

| quod tradendus

esset in manus

hominum

et occiden- B 24^

1039 cf. Mt. 12, 40. 1040 cf. Postcommunio Refecti cibo - ed. Bruylants 2, 960, 1050 cf. Ioh. 2, p. 276 (Leon. 7, 24 ; Greg. 11, 3, p. 14). 1040 II Par. 9, 23. 11.

CSEL 21

1051

Ioh.

2, 4.

75, p. 106.

1053

ib. 2, 3.

1063 cf. Ioh. 4, 34.

1062

cf. Bened.,

Reg. monach.

1073 Mt. 16, 22.

43,

3 -

1074 cf. Mt. 16,

coli. 17, 21-22.

1051 facturus continuo ~ A 1043 et fructus dulcis om. t 1038 est om. C 1058 erat] fuit I 1055 huius saeculi nuptiis ~ A E E1 1 M, saeculi huius ~ M 1064 1063 oportet fieri ~ C 1060 animarum] et add. C ait om. I 1069 I ~ uoluntatem deberem praeferre 1068/1069 M me] rex add. E1 Petri caritas 1072 et adhuc ordinanda supra lin. E caritatem habere ~ M ~ I 1073 tibi om. A

1075 dus.

quidem, et non tamen ad gloriam tem. Quid 1080

2, 5-6

gveo. Laeva

PLEXABITVR

ut

ordinem,

caritatis

dolerem

iusti doloris gladium in mente uel anima portarem, auerti propositum Dei cuperem, prouenturum ipsi et honorem, et humano generi ad perpetuam salu¬ igitur ? eivs svb capite

meo

qvia

malis

me

stipate

floribvs,

me

Fvlcite

me

docuerat

lamdudum

I (2, 4 - 5-6)

CANTICORVM

IN CANTI CVM

4o

lan-

amore

illivs am-

et dextera

ME.

Ecce abiit, ecce recessit. Comprehensus ab impiis et occisus abiit in sepulcrum, descendit ad infernum, resurrexit, et uisus

1085 parumper

recessit

in caelum.

Scitis

quicumque

autem,

amici estis, quicumque illum diligitis : Scitis quia quisque uestrum dicit : Cupio dissolui, et esse cum Christo. Quanto magis ego quae illum genui, cum illo esse cupio ? Reuera non quomodocumque cupio, sed et amore langueo. Igitur fulcite me

1090 floribus,

stipate me

sit consolatio.

mihi

Haec

malis.

Amore

languens pro absentia dilecti, unde possum consolari, nisi ex eo, ut credatis, et credentes uitam habeatis in nomine eius, o populi uniuersi ? Credendo fulcite me floribus, bene operando et fructum uitae aeternae percipiendo stipate me malis. Ita 1095 enim

fiet, ut non

fatigatione

lassescam

dilationis.

In hoc

laeua

eius sub capite meo, quod interim dum differor, floribus uestris fulcior, malis stipata sum, quia uester profectus, uestra salus, meum est gaudium ; et nihilominus quidem amore langueo, sed in isto consolata sum. Haec est laeua eius sub capite meo, 1100 uidere

me

impleri

ea

scripta

quae

sunt

promisit de semetipso, uidere hoc donum

de

ipse

eo, quaeque

quod effudit, scilicet

Spiritum sanctum, quem die Pentecostes misit, uidere euan¬ gelium praedicari ubique sequentibus signis, multiplicari credentes in nomine eius, reflorescere mundum ecclesiis eius, 1105 et fructificare

cunctis

curuari

uirtutibus,

in nomine

eius omne

genu, caelestium, terrestrium et infernorum, et omnem linguam confiteri, quia ipse Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris. Laeua, inquam, haec est sub capite meo, id est, consola¬ tio magna quidem, sed minor expectatione uel desiderio meo. 11 10 Quae

est illa exspectatio

? quod

Et dextera eius amplexabitur qua ipse est, totam circumdabit

est illud

desiderium

?

me, id est, gloria Patris, in et implebit me, cum de prae-

1076 cf. Lc. 2,35. 1078 cf. Ps. 8, 6 ; cf. Oratio Suscipiat cf. I.A. Jungmann, Missa¬ rum sollemnia 2, p. 1 11 ; Bruylants 2, 768, p. 217 ; 959, p. 275 (Leon. 417.897). 1083 cf. Act. 1, 16 et parafl. 1087 Phil. 1, 23 coli. 8. 1090 cf. Angel. ib. 591C. 1098 cf. Phil. 1, 25 coli. 4, 1. 1101 cf. Act. 2, 2 coli. 1, 4. 1104 cf. Phil. 4, 10.

1075 cum add. 1110

1105

Phil. 2, 10-11.

1111

Angel.

ib. 592B.

dolorem B Ct 1077 Dei propositum ~ A 1079 ergo L 1088 cupio illo esse ~ M 1090 amore] quippe add. E E1 1 L M 1097 malis] uestris E E1 1 L M 1099 isto] ista L 1102 sanctus A. 1109 minor] maior C istud A 1111 Et om. C

IN CANTICVM

CANTICORVM

I (2, 5-6)

4r

senti saeculo eduxerit | et assumpserit me. Illa uidelicet dextra B 25 qualis sit, psalmista breuiter insinuat, dicens : Et delectationes 11 15 in dextera

tua usque

1113 cf. Ps. 72, 24.

in finem.

1114 Ps. 15, 10.

1114 sit] est B C t insinuat] intimat B t 1115 Explicit liber primus, incipit liber secundus A E M, liber2 om. M nullum Explicit B L I C

LIBER

SECVNDVS

erant, ait psalmista, iustificationes tuae, na¬ Domine, in loco 'peregrinationis meae. Quis est locus peregri lipassibi et tatis mortali o deiecti ns praese tionis nostrae, nisi tatis nostrae, quam et alibi uallem lacrimarum appellat, in Cantabiles mihi

5 qua

oportet

multa

pati

scilicet

esu

sitim,

|riem,

miserias, et ad ultimum ipsam mortem. loco, in tali peregrinatione cantabiles sunt quanto magis in ciuitate tua, Domine ? iustificationes tuae sunt iustificationibus,

PL

ceterasque

Si ergo iam in tali iustificationes tuae, Quae uero maiores quas habemus uel

¬ 10 intelligimus in uocibus istis, quae dicuntur Cantica cantico e cithara lis rationa s, extensi cunctis , uiribus totis rum ? Igitur (scilicet corporis et animae) fidibus istas iustificationes tuas coepta modulatione decantemus, te adiuuante, sancte Spiri¬ tus, quia nimirum caeleste canticum hic assuescendum, est, 15 ut

vos,

illo

in

eius

notitia

saeculo

iuste

perioches, id est recapitulationis initium,

perseueret. Secundae hoc est : Adivro

uel

scientia

nobiscum

Hiervsalem,

filiae

CAMPORVM, NE SVSCITETIS, NEQVE 20 TAM, QVOADVSQVE IPSA VELIT.

capreas

per

EVIGILARE

cervosqve

FACIATIS

DILEC-

Quid rogo necesse fuit dilectam dormire ? Neque enim param necessaria fuit eius dormitio, cum tanta sit pro ea dilecti adiuratio. Quid ergo necesse fuit eam dormire, aut certe quid fuit illi dormire ? Hoc enim perspecto melius clarebit 25 quam

necessaria

eius

dormitio

fuerit. Quid

ergo

illi dormire

fuit ? Profecto illud, quod euangelista uult insinuare, cum dicit : Maria autem conseruabat omnia uerba haec, conferens in corde suo. Iterumque repetens alio loco, dicit : Et mater eius conservabat omnia uerba haec in corde suo. Hoc erat dor30 mire, scilicet oris custodiam habere, et secretum sibi commis¬ sum propter tempus quod malum erat non propalare, ne perciperet Herodes de rege Iudaeorum, qui natus erat, ubinam esset. Itaque necessarium ualde fuit dilectam dormire et inter uerbosas filias Hierusalem nolle uigilare. Neque enim 35 deerant

eiusmodi

essent, non

filiae

tamen

1 Ps. 118, 54.

Hierusalem,

quae,

scirent usquequaque

3 cf. Ambros.,

In Ps. 118, 8, 37

quamuis

beneuolae

opportunam

: mortis

deiectione

habere turbatus.

-

CSEL 62, p. 172, 23. 4 Ps. 83, 7. 5 cf. Deut. 28, 20. 11 cf. Aug., Enarr. in ps. 56, 16 - CC 39, p. 705 s. 27 Lc. 2, 19. 28 ib. 51. 30 cf. Ps. 38, 2. 32 cf. Mt. 2, 3. 35 cf. supra 1, 270. 36 cf. Benedict., Reg. mcm. 7, 56 - CSEL 75, p. 50 ; cf. Eccle.

3, 7.

II, 2 Domine non in Vulgata 3/4 nisi usque nostrae in marg. M 19 dilecta E1 23 eam] dilectam I 25 fuit t 30 scilicet in marg. E habere custo¬ diam ~ I 32/33 ubinam esset supra lin. E 33 esset] natus praem. I ualde necessarium

~ E

35 deerant] dixerant E1

863

IN CANTI CVM

CANTICORVM

II (2 , 7)

43

taciturnitatem, sed idcirco non expedie|bat ut dilecta haec B 2^ de sanctae contemplationis somno suscitata communem se illis faceret et ad respondendum eis euigilaret, etsi alii quid40 piam

loquebantur,

uerbi

gratia

pastores,

quos

aliqua

dixisse

certum est. Ait enim euangelista : Et omnes, qui audierunt, mirati sunt de his quae dicta erant a pastoribus ad ipsos ; etsi, inquam, uel tunc, uel deinceps propter multa mira, quae facta sunt, alii loquebantur, ipsam tacere et non inquietari con45 decebat,

ne

res

nimis

manifesta

fieret,

maioremque

persecu¬

tionis ipsa laborem sustineret, quam fuit illa fuga qua in Aegyptum fugere oportuerat. Igitur, adiuro uos, filiae Hierusa¬ lem, ne suscitetis neque euigilare jaciatis dilectam, quoadusque ipsa uelit, id est fortiter obfirmo mentem dilectae, ne ante tem50 pus loquendi denarret uobis quid uel quomodo sibi factum sit, etiamsi uos multum instanter inquiratis. Per quid adiuro uos ? Per capreas ceruosque camporum. Vere magnum adiuramentum. Nam et ego iuraui ceruis et capreis, scilicet patribus uestris, regibus et patriarchis, maximeque Abraham et Dauid, 55 facere

uerbum

istud,

quod

nunc

feci,

cum

| quo

uidelicet

uerbo

dilecta dormit dormitione silentii competentis. Si nunc scisci¬ tantibus uobis, et illa omnibus respondente, fama nimis cre¬ bresceret, et Herodes puerum inueniret atque occideret, euangelio nondum condito, quomodo iusiurandum meum 60 ratum

permaneret,

quod

iuraui

ad

Abraham

patrem

uestrum,

in isto semine eius benedicendas fore omnes gentes ? Idcirco per illos patres uestros, uobis reuerendos, adiuro uos. Vnde patres illi capreae siue cerui ? Nimirum ex eo quod sicut ca¬ preae ad instar auium ardua et excelsa tenent, in sublimi 65 habitant,

et

in petris

altissimis

commorantur,

sic

illi manen¬

tem non quaesierunt ciuitatem, sed meliorem appetierunt, hoc est caelestem, in casulis habitantes, et confitentes quia peregrini et hospites sunt super terram, et sicut cerui, cum aliquid serpentini generis comederint, 70 siderant

uenire

ad

fontes

aquarum

; ita

summa

agilitate de-

illi scientes

se

a primis

parentibus per serpentem contraxisse originale peccatum, desiderabant nasci sibi iam dictae benedictionis promissum fontem, in quo est remissio peccatorum.

41 Lc. 2, 18. 26,3).

46 cf. Mt. 2, 13 ss.

63 cf. Rupert.,

De

53 cf. infra 2, 63.68.

s. Trin. 14, io84(Greg.,

65 cf. Hebr. 11, 13 coli. 13, 14. Ps. 41, 2.

Inde est illud : Quem-

Mora/.

60 Lc. 1, 73 (Gen.

32, 3, 4 - PL

76, 636A).

68 cf. Aug., In Ps. 41, 3 - CC 38, p. 461.

73

37 taciturnitatem] dormitationem I sed] et AI 42 sunt] et add. I 51 multum om. I 55 uidelicet] scilicet I 59 euangelio om. I 60 patrem in marg. L. 63 capreae2] sicut cerui add. M et ardua ~ A 70 se scientes ~ I

64 ad instar in marg. M

excelsa

PL

864

44

IN CANTI CVM

admodum 75 anima

CANTICORVM

desiderat ceruus ad

mea

II (2, 7 - 2, 8-9)

ad fontes aquarum,

ita desiderat B

|

te, Deus.

26

Vox DILECTI MEI : ECCE ISTE VENIET SALIENS IN MONTIBVS, TRANSILIENS COLLES. SlMILIS EST DILECTVS MEVS CAPREAE

2, 8-9

HINNVLOQVE

CERVORVM.

Dilecta quando 80 sed

quando

uult

uult, non suscitata, neque et ubi

uult

et quibus

uult,

euigilare coacta,

Scripturarum

mys¬

teria pandit et loquitur et dicit : Vox dilecti mei, subauditur, talis est, qualem dictura sum, et uocis eius, id est Scripturae, quae ad ipsum et ad me pertinet, sensus hic est, quem exposi¬ tura sum. Vocem ipsam, uerba ipsa dilecti quae loquitur mihi 85 iam

dicerem,

sed

uos

forte

prius

aliud

audire

uultis,

cur

tamdiu

dilatum fuerit hoc negotium, et priusquam mecum conueniret, tot generationes praeterierint, uidelicet ab Abraham usque ad Dauid generationes quattuordecim , et a Dauid usque ad trans¬ migrationem Babylonis, generationes quattuordecim , et a trans90 migratione

Babylonis

usque

ad

ipsum

generationes

quattuor¬

decim, sicut euangelista diligenter distinguit. Cur aduentum suum tamdiu distulit ? num tardus est aut segnis ? Immo uelocissimus in opere suo est secundum testimonium Scriptu¬ rarum, cuius uidelicet testimonii summa haec est : Ecce iste 95 ueniet

saliens

in montibus,

transiliens

colles.

Similis

est

dilectus

meus capreae hinnulo que ceruorum. Dicunt enim Scripturae propheticae uelocitatem eius attestantes : Voca nomen eius, Accelera spolia detrahere, festina praedari. Item : Et ecce festi¬ nus uelociter ueniet, non est deficiens, neque laborans in eo, et 100

2, 9b

multa

En

his

similia.

ipse stat

FENESTRAS,

Vnde

post

ergo

dilatio

parietem

PROSPICIENS

PER

? Dicam

nostrvm,

:

respiciens

per

CANCELLOS.

Diligenter animaduertite, ut sciatis rem. Non enim res parua est, quam dico parietem nostrum, propter quem tam 105

morose

uenit

iste,

qui

et

ante

|quam

ueniret,

festinus

et

celer

uocatus est, et cum uenisset, illud propter quod uenerat, tam cito, tam uelociter operatus est. Quid enim ? Quam longum expendit tempus in faciendo, id quod de ipso scriptum est : A summo caelo egressio eius, et occursus eius usque ad summum no eius ? Spatio annorum paulo plus quam triginta duorum tan¬ tam exsultando cucurrit uiam, saliens atque transiliens , tam-

87 Mt. 1, 17. Ps. 18, 7.

97 Is. 8, 3.

98 Is. 5, 26-27.

105 cf. supra 2, 97.

109

74 ad fontes om. L, fontem M 76 iste om. BC Et 80 quibus] qui E1 84 ipsa om. B dilectae t 87 praeterierunt B t ab om. t, sed corr. in indice 90 generationes usque ad ipsum ~ I 99 ueniet uelociter ~ L 110 paulo om. I, in marg. M

111 cucurrit

exsultando

~ L

pl

865

IN CANTI CVM

CANTICORVM

II (2, gb)

45

quam caprea siue hinnulus ceruorum, de caelo in uterum meum, de utero meo in crucem, de cruce in sepulcrum, de sepulcro rursus in caelum. Propter quem ergo parietem nostrum 115 tamdiu

moratus

est, qui tam

uelox

in opere

est ? | Nimirum

propter parietem inimicitiarum, qui non de uno tantum origi¬ nali peccato, uerum etiam de multis actualibus peccatis congestus est. Eorum, uidelicet actualium peccatorum, primum illud fuit, 120 quod

lilii Iacob,

filii Isaac, filii Abrahae,

ad quem

primum

re¬

promissio facta fuerat, fratrem suum Ioseph per inuidiam in seruum uendiderunt, et ille quattuordecim annis seruiuit. Cum enim sedecim esset annorum, tunc uenditus est, et quando eductus de carcere stetit in conspectu regis Pharaonis, triginta 125 annorum

erat. Itaque

sicut quodam

loco

iustus

iudex,

id est

Dominus dicit : Iuxta numerum quadraginta dierum, quibus considerastis terram, annus pro die imputabitur , et quadraginta annis recipietis iniquitates uestras ; ita et illic iustum esse arbi¬ tremur iudicium, ut diceret : Iuxta numerum quattuordecim 130 annorum,

quibus

seruiuit

uenditus

Ioseph,

generatio

pro

anno

imputabitur, et quattuordecim generationibus semen quod promisi patribus uestris differetur, quod est Christus. Igitur ab Abraham, inquit, usque ad Dauid generationes quattuordecim, subauditur, et Christus non uenit, et eousque distulit eum 135 iratus

Dominus

; unde

et Moyses

loco

supradicto

congemuit.

Porro Dauid, in quem generationes quattuordecim terminatae sunt, cum iam et ipse promissionem accepisset eandem cum iuramento Domini, peccauit et ipse non minus quam priores illi. Vriam Hettheum percussit gladio, et uxorem eius tulit, 140 et interfecit

eum

gladio

filiorum

Ammon.

Itaque non minus super hoc irasci debuit Dominus, quam dudum fuerat iratus ; et idcirco a Dauid usque ad transmigra¬ tionem Babylonis, ait, generationes quattuordecim, subauditur, et Christus non uenit. Porro in transmigratione Babylonis, 145

quae

poena

fuit

transmigratis

illis, non

minoris

erat

peccati

uel criminis, quod reges Iuda maximeque Manasses sanguinem innoxium fuderant multum, donec implerent Hierusalem

112 cf. Rupert., De diu. off. 6, 840 - CC CM 7, p. 209 : transitus. 112/114 Angel. 116 cf. Eph. 2, 14 ; cf. supra 1, 74 (ca.pecc . orig. ; ea. actuale cf. Cassian, ib. 594C. Ep. II, p. 147, 16. Coli. 13, 7, 3 - CSEL 13, p. 370, 4 ; Greg., Ep. 9, 52 - MGH 132 cf. Gal. 3, 16 ; Mt. 1, 126 Num. 14, 34. 121 Gen. 37, 2 ss ; Gen. 41, 46. 17.

Mt.

135

1, 17.

Num.

14, 13.

136

cf. Mt.

1, 17.

139

cf. II Reg.

11, 2 ss.

142

116 inimicitiarum 115 opere] suo add. E E1 I L M 114 rursus] iterum M 130 uenumL tur computabi 127 125 iudex iustus ~ C t supra lin. A 135 loco supradicto congemuit] congemiscens ubi dixit datus E E1 I L M 139 137 eandem] tandem E1 obsecro Domine mitte me rad. et super scr. E E1 om. Babylonis usque ait 143/144 M eius] illius A E E1 I E

B 26’

46

IN CANTICVM

CANTICORVM

II (2, gb -10-13)

usque ad os, absque peccatis suis, quibus peccare fecerunt lu¬ dam, ut facerent malum coram Domino. Igitur et a transmigra150 tione

Babylonis

quattuordecim,

generationes

Christum

ad

usque

subauditur, et nonnisi post tot generationes idem Christus uenit. Post huiusmodi parietem nostrum, en ipse stat, id est propter haec et alia peccata generis nostri, cui repromissus | fuerat, ipse iustas fecit moras. Stat, inquam, respiciens per PL 866 155 fenestras,

cancellos,

per

prospiciens

id

uisitans

est

| per

nos

prophetas, memor nostri propter patres nostros. Nam fenestrae in hoc pariete fuerunt Moyses et prophetae, qui suo quique tempore intra multitudinem peccantium, in ipsa congerie peccatorum claruerunt, parietem non ita contiguum esse sinentes,

160

quin

haberet

dilectus

aditum,

huc

quo

introrsus

respiceret, et uocem audibilem daret, locutionem intelligibilem faceret. Porro cancelli, scilicet anterior pars aedificii fuerunt Abraham, Isaac et Iacob, primi patres generis nostri, per quos in eo prospexit quod propter eos misertus est nostri, recordatus 165 quid

eis promiserit,

hoc

iurauerit,

quid

quod

est

cecini

ipsa

:

Suscepit Israhel puerum suum, recordatus misericordiae suae. Sicut locutus est ad patres nostros Abraham et semini eius in saecula. 2, 10-13 170

Et MEA,

dilectvs

TRANSIIT, TERRA

MEA,

IMBER

NOSTRA,

AVDITA VINEAE 175

mevs

COLVMBA

loqvitvr FORMOSA

ABIIT

ET

TEMPVS

mihi MEA,

: Svrge, ET

RECESSIT,

PVTATIONIS

VENI.

FLORES

propera, IAM

ista

profecto

desiderantis

ADVENIT,

uerba

HIEMS

APPARVERVNT

EST IN TERRA NOSTRA, FICVS PROTVLIT FLORENTES ODOREM DEDERVNT.

Verba

amica

ENIM

VOX

GROSSOS

sunt.

IN

TVRTVRIS

Quid

SVOS,

autem

est desiderium dilecti, uel quid amor eius, nisi caritas, nisi Spiritus sanctus ? Tali utique desiderio desiderare, tali amore recte dicitur amare, dicitur etiam laetari, ut illic : Laetabitur Dominus in operibus suis. Quin etiam petere dicitur, nimirum 180

eodem

desiderio,

iuxta

illud

in Deuteronomio

: Et

inquit Moyses, quid Dominus Deus tuus petit a te, Dominum Deum tuum, et ambules in uiis eius, et Amplius autem non solum petentis, uerum etiam tis animo loquitur, cum item in Deuteronomio

nunc

Israhel,

nisi ut diligas ualde dicit

timeas eum ? optan¬ : Bene

147 IV Reg. 21, 16. 149 Mt. 1,17. 155 cf. Hebr. 1, 1. 166 Lc. 1, 54-55. 176 cf. Rupert., De s. Trin. 1, 231 - CC CM 21, p. 135. 178 Ps. 103, 31. 180 Deut. 10, 12.

151 tot supra lin. E idem supra lin. E 153 nostri generis ~ E1 154 moras fecit ~ L 155/156 id est usque nostros om. E1 157 qui suo] sui B C t, qui om. B t

158 ipsa] sua AI

159 continuum

E E1 1 E AI

ita contiguum

esse

non ~ I 160 sinentes om. I 164 propter quod ~ I 164/165 recordatus quid] recordatus est quod B t 172/173 tempvs usque nostra om. E1 174 DEDERVNT odorem Vulg. 176 quid] est add. C 177 utique] namque C 178 illic] illud C tali2] cum t

B

27

IN CANTI CVM

CANTICORVM

II (2, 10-13)

47

185 omnia sunt locuti. Quis det talem eos habere mentem, ut timeant me, et custodiant uniuersa mandata mea in omni tempore, ut bene sit eis et filiis eorum in sempiternum. Et in Isaia dicit : Vtinam attendisses mandata mea, jacta fuisset sicut flumen pax tua, et iustitia tua sicut gurgites maris. Haec et his similia multa 190 scripta sunt, testantia quietum dilecti desiderium, caritatem impassibilem, non passionem, sed delectationem quam semper optauit, semper cupiuit id quod utile esset creaturae suae humano generi. Quod si umquam aliquid recte dicitur optasse uel desiderare, quanto magis istud, in quo est summa salutis, 195 istam

200

205

210

215

temporis,

plenitudinem

in quo

fieret ex muliere,

fieret

sub lege, \ ut eos qui sub lege erant, redimeret, ut adoptionem B 2 7V filiorum reciperent ? Igitur haec uerba dilecti, loquentis mihi : Surge, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et ueni, etc., sic accipite quasi uerba desiderantis, tamquam festinantis et optantis iam adesse materiam tantae salutis, scilicet me, cuius caro illi materia foret assumendae carnis. Tamquam praesenti loque¬ 867 batur | mihi, meque iubebat surgere et properare, idest nasci PL et hospitium uentris mei sibi cito praeparare. Et reuera priusquam nascerer, illi praesens aderam, antequam fierem, bene illi cognita fueram. Si enim dicitis et uere dicitis, quia elegit nos in ipso ante mundi constitutionem , ut essemus sancti et im¬ maculati in conspectu eius in caritate, nonne et de me recte sentitis, et recte sentiendo dicitis, quia elegit me ante mundi constitutionem, ut essem sancta et immaculata in conspectu eius in caritate ? Et si sapientia ut ipsa testatur iam antequam quidquam feret, ludens erat coram eo in orbe terrarum, et deliciae eius cum filiis hominum, quanto magis ludens erat et deliciabatur cum ista ancilla Domini miraculo cunctorum filiorum uel filiarum hominum. Surge, inquit, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et in his omnibus Heuae opposita. Heua namque quasi inimica, Heua quasi uipera., Heua quasi deformis et ignominiosa, mihi inimica, uiro suo uipera, sibimet confusa ignominia. Inimica per superbiam, qua intus tumuit,

te concipiens foris ten220 uipera per malitiam, quam ex serpenprurit um libidinis, qua tata facile cessit. Ignominiosa per cognoscens folio se statim scaturire coepit, unde et nudam 188 Is. 48

18.

Gal. 4, 4-5. 320

195 p. 26. 191 Leo, Ep. 28, 88 (ad Flauian.) - ed. Silva-Tarouca, 2, lanis Bruy ed. utero BMV de 202 cf. I Tim. 3,16; Oratio Deus qui

p. 89 {Leon.

212’Prou.

1362)

8, 22.31.

189 tua2 om. I

214

Hom.

cf. Lc.

190 quietum]

191 impassibilis B t

marg. M ILM

; Greg.,

qua t

quae

76, 1104A.

in eu. 8, 1 - PL

1, 38.

et nunc

222

cf. Gen.

B

192 esset utile

~

Eph.

1, 4.

caritatem] qui enim praem. B E E1 I L M 204 sibi in

204/205 priusquam nascerer supra lin. E 207 nos ... essemus] uos ... essetis C

ret] faceret Vulg.

206

3, 7.

205 praesens illi ~ E E1

212 quidquam

om. A

E

fie-

48

IN CANTICVM

CANTICORVM

II (2, 10-13)

pudenda contexit. Tu autem amica mea per humilitatem, columba mea per caritatem, formosa mea per castitatem. Tu 225 contra Deum non tumuisti, immo mente humili Altissimo complacuisti et ecce amica es. Tu serpenti aurem non prae¬ buisti, immo inimicitias inter te et serpentem ego posui, et ecce columba es. Tu nuditatem libidinis non incurristi, immo Spiritus sanctus obumbrabit tibi, et ecce formosa es. Veni 230

ergo,

Maria,

ueni

; nam

Heua

ad

latebras

fugit.

Veni

et

crede

angelo euangelizanti, nam Heua credidit serpenti susurranti. Veni et contere caput serpentis, nam Heua et capite illecta et uentre oblectata, et cau|da est obligata serpentis. Veni et dic : Ecce ancilla Domini, nam Heua se abscondens pariter et de235 fendens

ait,

: Serpens,

decepit

et comedi.

me

est

Haec

uox

di-

B

28

lecti mei, et haec loquitur mihi : Surge, propera et ueni. Surge per fidem, propera per spem, ueni per caritatem. Iam enim hiems transiit, imber abiit et recessit, flores ap¬ paruerunt in terra nostra, tempus putationis aduenit. Vox tur240 turis

audita

est in

terra

nostra,

ficus

protulit

grossos

suos,

uineae

florentes odorem dederunt. Ecce enim aequinoctium uernum iam praeteriit, et adest festiuitas paschalis, dum haec loquor tibi, dum foris angelus annuntiat et ego intus uocem sequor annuntiantis. Quo tempore sine dubio secundum cursum solis 245

et

naturam

aeris,

hiems

iam

transiit,

imber

abiit

et recessit.

Ex

ipsa ergo qualitate temporis auspicium cape magnae felicita¬ tis, quia per istud quod dicitur tibi, quod agitur tecum, transiit, id est certissime pertransibit, hiems peccati, abiit et recessit, id est certissime abibit et recedet imber irae caelestis, quae 250

uidelicet

hiems

ex

Hic

talis

eo

uenit,

quod

Heua

iam

| dicta

fugiens

abscondit se a facie Dei, et qui imber idcirco terram, id est omne genus humanum uerberauit, quia peccauit. Hic est imber, haec est ira caelestis : Multiplicabo aerumnas tuas, et conceptus tuos, etc., usque : Quia puluis es, et in puluerem 255

reuerteris.

imber

abiit

et

recessit,

id

est

certissime

abibit et recedet per me fructum uentris tui. Tunc apparuerun t, id est certissime apparebunt flores multi, flores sancti ac diuersb alii uidelicet martyrio rubicundi siue purpurei, alii confessione siue ad imitationem nostri uirginitatis incorrup260

tione

candidi.

Tunc

et

tempus

putationis

aduenit,

id

225 cf. supra x, 576. 227 cf. Gen. 3, 16. 229 cf. tupra 1 , 3 5 . Lj- 234 Lc’ T> 38. 235 Gen. 3, 13. 253 Gen. 3, r6. -58 cf. Cant. 5, 10. 259 Hier., Adit. louinian. i, 31 - PL 23, 261D 1 candidus. 224 -35 iam 248 256 est]

est

mox

230 cf. Gen. 254 ib. 19. : uirginitate

mea ... mea supra /in. E 228 libidinis] tuam M 229 obumbrauit A est supra lin. A 239 in terra nostra om. B C E1 241 enim om. B C 242 supra lin. E adest] eadem 7 243 sequor uocem ~ M 245 iam om. C fiertransnt 7 249 16 usque recedet in marg. M abiit 7 imber] hiems A abiit 7 260 candidi] omnes pulchri add. E1 7 L M, supra lin. add. E id et A C B i

PL

868

IN CANTI CVM

CANTICORVM

II (2, 10-13 - 13^14)

49

aderit ut amputentur ea quae superflua sunt legis, dicaturque floribus siue florentibus campis et arboribus nostris : Visum est enim Spiritui sancto et nobis, nihil ultra imponere uobis oneris, quam haec necessario, ut abstineatis uos ab immolatis 265

simulacrorum,

et

sanguine,

et

suffocato,

et fornicatione,

et

ea

quae uobis non uultis fieri, aliis ne feceritis. A quibus custodien¬ tes uos, bene agetis. Tunc et uox turturis audita est, id est certis¬ sime audietur in terra nostra. Vox, inquam, turturis, nimirum | B 28v paruulae quidem sed castissimae auis, scilicet praedicatio 270

euangelii,

cuius

initium

est

pulchritudo

nostrae

castitatis

et

uirginei conceptus tui, audita est, id est certissime audietur, in terra nostra, in ecclesia nostra, in uniuersa terra. Tunc ad uocem huiuscemodi turturis ficus protulit, id est certissime proferet grossos suos. 275

Vineae

florentes

dederunt,

id

est

certissime

dabunt

odorem.

Ficus, inquam, id est synagoga, proferet et iactitabit opera uel iustitias suas, sed cadentibus huiusmodi ficis, ipsa remane¬ bit effeta, et ego ueniens ad eam et quaerens fructum non inueniam. Vineae autem florentes, id est gentes credere inci280 pientes

dabunt

odorem,

id

est

bonam

opinionem,

ita

ut

amici

gratulentur, et dicant : Primum gratias agimus Deo nostro per lesum Christum pro omnibus uobis quia fides uestra annuntiatur in uniuerso mundo.

2, 13b-14 285

SVRGE, AMICA MEA, SPECIOSA MEA, ET VENI COLVMBA IN

FORAMINIBVS

MIHI

FACIEM

ENIM

TVA

PETRAE,

TVAM,

DVLCIS,

SONET ET

IN

CAVERNA

VOX

FACIES

TVA

TVA

IN

MACERIAE.

AVRIBVS

MEA,

OSTENDE

MEIS.

VOX

DECORA.

Iterum uox dilecti mei, iterum loquitur mihi et ad surgendum inuitat, eisdem nominibus me compellat : Surge, 290 inquiens,

amica

mea,

speciosa

mea,

et ueni,

columba

mea.

Et

protinus, ac si quaererem, quo ego surgam, ubi, uel in quo ero columba gemituosa, in foraminibus, inquit, petrae, in cauerna maceriae. Scit enim situm uel habitum mentis meae, quia claui eius, quos antequam fierent mente prophetica praeuidebam 295

et in prophetia

legebam

dicente

: Foderunt

manus

meas

et pedes

meos, et lancea lateris eius quam similiter praeuidebam et in prophetia legebam : Videbunt enim, ait Zacharias, in quem 262 Act. 15, 28-29. 268 cf. supra x, 645 ; cf. Bestiarium latinum 29 - ed. Ch. Cahier, p. 261 : quanta castitas in modica auicula (Cod . Brux. 10066-77). 270 Angel. ib. 598B. 272 cf. Ps. 8, 2 ; Greg., Moral. 17, 25, 35 - PL 76, 26D. 276 279 Angel. (Mt. 21, 19) Hier., In Mt. 3, 1414 - CC 77, p. 190 ; Angel. ib. 599A. ib. 599B. 280 Aug., Tr. in eu. Ioh. 50, 7 - CC 36, p. 435. 281 Rom. 1, 8. 295 Ps. 2i, 17. 296 Zach. 12, xo (Ioh. 19, 37). 261 aberit C, recedit I 265/266 et ea usque feceritis (Vulg. apud Patres lat.) 266 fieri om.B C t 288 auditur I 273 -modi om. E E1 I M 276 opera] 278 quaerens] in ea add. E E1 I M (Vulg.) 279 autem om. I sua add. A 295 289 eisdem] -que add. A E M 280 id est bonam opinionem supra lin. E et pedes meos om. M 297 propheta 1 1 ait om. A

II (2, I3b-i4)

CANTICORVM

IN CANTICVM

50

PL 869

animae transfixerunt ; claui, inquam, eius et lancea iam essent at | Diceb meae uulnera, et in ipsis gemerem sicut columba. 300

ergo

: Columba

petrae,

in foraminibus

mea,

in

maceriae,

cauerna

m, id est, anima gemituosa propter fixuram clauorum meoru a. maceri sum qui mei, s qui sum petra, propter uulnus lateri cet Videli a. maceri Nam ego unus idemque alias petra et alias ubi adhuc mortalis et passibilis eram, ibi ego maceria , obi iam

autem

a

resurrexi

ibi

mortuis,

ex. tunc

uel

petra

solidissi¬

Heua

peccauit

305

ma, sed non disparuerunt in petra iam impassibili cauernae siue foramina, quae facta fuerant in maceria adhuc passibili, immo apparebunt eadem in die iudicii. | Age quod agis, con¬ templare quod contemplaris, atque hoc modo semper ostende

310

mihi

faciem

tuam,

et abscondit a me paradisi, uidelicet quod est in medio comederemus, et ne audisset

315 dit, et cum

et

ostendendo

corrige

quod

faciem suam. Vbi abscondit ? in medio ligni in eodem in quo peccauit. Nam de ligno, paradisi, ait, praecepit nobis Dominus, ne tangeremus illud, ne forte moriamur . ComeDomini

uocem

abscondit

Dei,

se,

ait

Scrip¬

tura, a facie Domini Dei in medio ligni paradisi. Ergo in quo peccauit, in eodem se abscondit, utpote quae in peccato suo sibi complacuit et peccatum suum defendit. Non ostendit mihi faciem suam, cum dicerem : Vbi es ? Non sonuit uox eius

320 in

auribus

meis,

uox

confessionis,

sonare

quae

debuisset,

sal¬

tem cum dicerem, quare hoc fecisti ? sicut quando ei benedixi et uiro eius, dicens : Crescite et multiplicamini, non sonuit uox in auribus meis ; nullum enim cantauit canticum gratiarum actionis pro tam magno beneficio, quo illam constituebam 325

matrem

tantae

generationis,

possessurae

tantam

hereditatem

regni Dei. Tu autem ostende mihi, sicut et ostendis faciem tuam ; sonet uox tua in auribus meis, et audiam ego, audiant et amici, quorum unus uel primus audiuit, cum adhuc esset clausus in utero matris suae, et exsultauit ad uocem tuam, 330

quae

hoc

modo

sonuit

in

auribus

meis

: Magnificat

anima

mea

Dominum, et exsultauit spiritus meus in Deo salutari meo. Ibi et uocem meam et uocem tuam audire atque exsultare coepit. Vnde et quodam loco dixit : Qui habet sponsam, sponsus est. Amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet 298 Angel. ib. 599D. 308 cf. Rupert., De uictoria Verbi Dei 11, 29 - MGH Geistesgesch. Reihe 3, p. 404; Ps. Greg. (Robertus de Tombelaine), In Cant. 315 ib. 8. 311 ib. 6. 312 Gen. 3, 3. cf- Gen. 3, 8. PL 79» 499D318 cf. Greg., Moral. 4, 27, 50 - PL 73, 661D. 319 Gen. 3, 9. 320 cf. Ps. 146,7. 46-47.

321 333

Gen.

3,13.

322

Gen.

1, 28.

329

cf. Lc.

1, 41.

330

Lc.

r,

Ioh. 3, 29.

301 meorum om. t 303 unus] uulnus I 301/305 ibi ... ibi] sibi ... sibi C 312 ligno] de fructu uero ligni Vulg. 315 ait Scriptura] sicut Scriptura dicit M 318 sibimet supra lin. L 319/321 ubi usque dicerem om. I 325 matrem supra lin. E

332 tuam

... meam

~ I

et] ad B C t

B 29

IN CANTI 335 propter

uocem

CVM

CANTI

sponsi.

Hoc

COR VM

ergo

II (2, 1315-14 - 15)

gaudium

meum

impletum

51 est.

Igitur quia et amici auscultant, et me delectat uidere faciem fidei, et audire uocem confessionis atque gratiarum actionis, ostende mihi jaciem tuam, sonet uox tua in auribus meis. Vox enim tua dulcis, et jacies hia decora. In quo uox tua didcis ? 340 In eo uidelicet,

quod

columba

mea

es, et intenta

bus iam dictis, ita sicut columba

gemitum

in foramini¬

pro cantu habes.

Canendo gemis, gemendo canis, et ipsa exsultatio, qua exsultauit spiritus tuus in Deo salutari tuo, plena est gemitibus, plena lacrimis. In quo jacies tua decora ? In eo uidelicet, quod 345 magna

est fides, magna

humilitas

tua.

Iste est decor,

quem

concupiuit rex, quemadmodum psalmista dicit : | Audi, filia, B 29^ et uide, et inclina aurem tuam, et obliuiscere populum tuum, PL 870 et do \mum patris tui, et concupiscet rex decorem tuum. 2, 15

Capite 350 vineas.

nobis

Nam

vvlpes

vinea

parwlas,

nostra

qvae

demolivntvr

florvit.

Vulpes Herodes, uulpeculae siue uulpes paruulae illius temporis omnes, qui quaerebant animam pueri. Vnde et de quodam ex posteris eiusdem nominis, cum nuntiatum fuisset et Pharisaeis dicentibus : Exi et uade hinc, quia Herodes uult te 353 occidere.

Ite, inquit,

dicite uulpi

illi : Ecce

eido

daemonia,

et

sanitates perficio hodie et cras, et tertia die consummor. Ergo uulpes Herodes, maxime quia non solum crudelis, uerum etiam dolosus ille, qui dixit : Ite et interrogate diligenter de puero, et cum inueneritis , renuntiate mihi, ut et ego ueniens adorem eum. 360 Fuisse

tunc

iam

cum

eo

etiam

alios eiusdem

dolositatis

uel

ex eo constat, quod angelus ad Ioseph ita dixit : Surge et accipe puerum et matrem eius, et uade in terram Israhel, dejuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri. Igitur uidpes parmdas, quae demoliuntur uineas, capite nobis, inquit, id est occidantur cito, 365 moriantur,

et dispereant

qui quaerunt

animam

pueri. Nonne

uidetis paruulas uulpes istas, quomodo demoliuntur uineas ? Herodes enim non cessat occidere fere omnes, qui erant regiae stirpis, non cessat perscrutari, ut funditus deleat domum Dauid, de qua regem Christum nasciturum fore audiuit. Nonne 370 uidetis

ad ultimum,

quot

palmites

teneros

fera ista momordit,

Iudae,

quot infantes bestia crudelis occidit in Bethlehem

340 cf. supra 1, 643. 345 336 Benedict., Reg. monach. i, i - CSEL 73, p. 1. 346 Ps. 44, 11-12. 351 cf. Lc. 13, 32. 352 Mt. 2, 20. cf. Mt. 13, 28. 13, 31-32.

354

Lc.

337

confessionis

358

in marg.

Mt.

L

2, 8.

340

361

mea

367

ib. 20.

om.

B

es

om.

cf. Mt.

C

2, 3.

345

est om.

A

351 346 psalmus A C E1 1 L M tua om. C t fides tua magna est B 355 ite] et add. E I L M 353 fuisset] sibi praem. A E I, tibi M paruae I 360 cum eo iam tunc ~ M 357 etiam] et I (Vulg .) 356 consummar C E E1 M, iam om. I

367 regiae] de praem. I

365 dispereant

in marg. M

366 uulpes paruulas

~ C B

52

IN CANTI CVM

CANTICORVM

II (2, 15 - 16-17)

ciuitate Dauid ? Capite, capite, nam uinea nostra floruit. Vinea illa, quae nostra est, uinea uel uitis, uinea propter quam cete¬ ras demoliuntur uineas, inter quas ista sic latuit, quemadmo575 dum uirga una gracilis in magna silua latere solet ob paruitatem sui ; uinea, inquam, nostra haec floruit. Fructus eius adhuc flos, et non botrus est, nondum maturuit, et idcirco damnosum nimis est huiusmodi uineam uel florem eius succidi uel demoli¬ ri. Crescat prius et de flore proueniat fructus, condatur euange380 lium, et cognoscatur de signis et uirtutibus uenisse sanctum sanctorum, atque hoc erit florem uenisse in fructum et matu¬ ruisse botrum. Tunc, si fuerit succisus | huiusmodi botrus, B 30 custodiatur atque in uecte crucis portetur, ut experimento resurrectionis et dulcedinis eius cognoscatur, qualis terra, 385 quale sit regnum eius, ad quod non pertinent uulpeculae istae, quae uineas demoliuntur. Sicut olim duo uiri de exploratoribus, quos misit Moyses ad explorandam terram promissionis, palmitem cum uua sua deportauerunt in uecte cum ceteris frugibus terrae, dicentes : 39° Venimus in terram, ad quam misisti nos, quae reuera fluit lacte et meile, ut ex his frugibus cognosci potest. Illius rei gestae mysterium obseruetur, et tamdiu uinea nostra defendatur a uulpibus, donec flos eius botrus fiat praematurus, ex suo sapore cognoscendus, et terrae uiuentium experimentum mun395 do praebiturus.

2, 16-17

Dilectvs meys mihi, et ego illi, qvi pascitvr inter lilia,

DONEC

ASPIRET

DIES

ET

INCLINENTVR

VMBRAE.

Hoc est, o amici, j unde beatam me dicent omnes generationes, PL 871 quia dilectus meus mihi, et ego illi. Quomodo enim ille mihi, 400 et ego illi, nisi sicut per prophetam dictum est : Ecce uirgo concipiet, et pariet filium, et uocabitur nomen eius Emmanuhel ; butyrum et mei comedet, ut sciat reprobare malum et eligere bo¬ num ? Ita enim ille mihi, et ego illi, nec opus est edicere uerbis, quia mente melius potest percipi, immo nec uerbis exprimi 405 nec mente potest comprehendi siue aestimari, quale uel quan¬ tum hoc sit. Recordemur hic etiam ueteris historiae, per quam colligi potest, quam sit terribile id quod sub uerbis continetur tam iucundis, qui pascitur inter lilia, donec aspiret dies et in¬ clinentur umbrae, simulque quam serio de Emmanuhel sit 379 cf. Mt. 4, 23 ; Gregorian. 207, 2 - ed. Mohlberg, p. 125. 380 cf. Dan 9 24 383 cf. Num 13, 24 ; Rupert., De s. Trin. 16, 1733 (Raban., En. in Num. 2, 10 PL 108, 667B). 390 Num. 13, 28. 394 cf. Ps. 26, 13. 398 Lc 1 48 ’ * ‘ 5. -1 14 7, 400 Is.

373 uinea uel uitis uinea] uel uitis unica L uinea2] unica M L 375 gracilis supra lin E 377 non1] -dum add. E1 L M 379 condatur] credatur C 380 dej ex h E M 385 sit regnum] frumentum C, nomen B 388 sua om M 389 in] ad I 391 gestae rei ~ M 398 est o amici om. B C t 400 sicut om B dictum est] dicere C / 404/405 immo usque aestimari supra lin M 405 existimari M 400 etiam hic ~ I F

IN CANTICVM 410

dictum

: Butyrum

CANTI

et mei

COR VM

comedet,

ut

II (2, 16-17)

sciat

reprobare

53

malum

et

eligere bonum. Quae est illa uetus historia ? Clamor Sodomo¬ rum et Gomorrae, ait Dominus ad Abraham, multiplicatus est, et peccatum earum aggrauatum est nimis. Descendam, et uidebo utrum clamorem, qui uenit ad me, opere compleuerint, an non 415

est

ita

ut

sciam.

V ener unt que

duo

angeli

Sodomam,

sedente

Loth in foribus duitatis. Compulit illos oppido, ut diuerterent ad eum. Ingressisque domum illius, fecit conuiuium, coxit azyma et comederunt ; prius autem quam irent cubitum, uiri duitatis uallauerunt domum illius, a puero usque ad senem 420

omnis

populus

simul,

uocaueruntque

Loth

et dixerunt

ei

: Vbi

sunt uiri, qui introierunt ad te nocte ? Educ eos huc, ut cognosca¬ mus eos. | Et quidem duo angeli uenerant, sed diligenter anim- B 30^ aduertendum, quia sic deinde scriptum est : Dixit quoque Loth ad eos : Quaeso Domini mi, quia inuenit seruus tuus gratiam 425

coram

te, et magnificasti

misericordiam

tuam

quam

cum, ut saluares animam meam, etc. Ergo et in qui uenerant ad Abraham meridie, et in duobus Sodomam uespere, unus idemque agnoscendus et per ipsos operabatur et in ipsis loquebatur

430 inquiens,

et

uidebo,

utrum

clamorem

qui

fecisti

me-

tribus angelis, qui uenerunt est Deus, qui : Descendam,

uenit

ad

me,

opere

compleuerint, an non est ita ut sciam. Igitur et de illo tempore iam praeterito recte dicas, butyrum et mei comedet, ut sciat reprobare malum et eligere bonum, quoniam et apud Abraham et apud Loth habuit conuiuium, ut tanti illius mali caperet 435

440

experimentum,

apud

et pascebatur

illos

tamdiu,

uenerabile

est

piis

similitudinem

secundum

id, quod

aspira¬

donec

ret dies et inclinarentur umbrae, id est usque mane. scriptum est : Cumque esset mane, cogebant eum angeli, Surge, tolle uxorem tuam et duas filias quas habes, ne et pereas in scelere duitatis. O quam terribile impiis

Sic enim dicentes : tu pariter et quam illius

rei

gestae intelligitur in uerbis istis ! Pascitur, inquit, inter lilia, donec aspiret dies et inclinentur umbrae. Quaenam sunt lilia, nisi amicus dilecti Ioseph et ego dilecta, cui dicit : Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Vere ambo lilia, uidelicet 443

uirginalibus

pro

huiusmodi

| nuptiis

cohabitatione

et

castissima.

PL

Inter

lilia pascitur dilectus, donec aspiret dies et inclinen-

416 ib. 3-5. 423 ib. 18-19. 427 411 Gen. 18, 20-21. 415 ib. 19, 1. 437 Gen. 18, 15. 443 p. 381 s. 21, CM CC ss. 188 6, Trin. cf. Rupert., De s. Cant. 2, 2. 445 cf. Aug., Tr. in Iob. eu. 9, 2 - CC 36, p. 91 ; cf. supra 2, 271 ; cf. Mt. x, 24-25. 412 et Gomorrae usque sciam

413 eorum

supra lin. E

in marg. E

416

oppido

A

(Vulgi) 417

om. B

413/415 descendam

aci eum

om. C

illis M

424/425 coram te gratiam 422 eos] illos A EI M Vulg. angeli duo ~ A E 429 descendens C, descendenti B 427 uenerant ... uenerant A E1 L M ~ I 443 440/441 gestae rei ~ M 440 istius I 432 comedit A C E E1 I 443

dilecti in marg.

L M

B

cohabitationem

445

pro

uirg. nuptiis]

castissimam

propter

E E1 I L M

uirginales

nuptias

E

E1

I

872

II (2, 16-17)

IN CANTI CVM CANTICORVM

54

tur umbrae, comedit Emmanuhel butyrum et mei, id est qualemcumque uictum necessarium corpori, ut sciat reprobare malum et eligere bonum. Dixit enim ipse olim : Clamor Sodomorum et 450 Gomorrae

ad

uenit

me,

et uidebo,

descendam,

utrum

opere

compleuerint, an non est ita, ut sciam. Dicit et nunc, quia clamor sanguinis sanctorum prophetarum, quem effuderunt Iudaei, uenit ad me, descendam ut uideam utrum tales sint, an non est ita ut sciam. Facturus quippe sum uniuersale iudicium, 455 cuius

fuit illud Sodomorum

exemplum

sulfureum,

incendium

iuxta illud : et duitates Sodomorum et Gomorraeorum in cinerem redigens, euersione damnauit, exemplum eorum qui impie acturi sunt ponens. Quod si illud in Sodomis | non feci iudicium, nisi B prius experimento scirem, utrum ita esset an non, quanto

460 magis

antequam

illud uniuersale

faciam

iudicium,

ex¬

debeo

periri, ut sciam reprobare malum et eligere bonum, sic inci¬ piens : Paenitentiam agite, appropinquauit enim regnum cae¬ lorum. Cum istud in me accepero experimentum, cum impleuerint mensuram patrum suorum, occidendo me dominum 465 prophetarum,

sicut prophetas

occiderunt

patres

eorum,

tunc

incipiet iudicium fieri a caecitate ipsorum secundum similitunem Sodomorum. Sic enim dictum, et sic factum est. Et ecce miserunt manum uiri, et introduxerunt ad se Loth, clauseruntque ostium, et eos qui foris erant, percusserunt caecitate, a mini470 mo

usque

ad maximum,

ita ut ostium

inuenire

non

possent.

Ita

caecitas continget in Israhel in his, qui non tam Israhelitae quam Sodomitae sunt, iuxta illud Isaiae : Audite uerbum Do¬ mini, principes Sodomorum, auribus percipite legem Dei mei, populus Gomorrae. Cumque aspirauerit dies, subauditur resur475 rectionis

meae,

et inclinatae

fuerint

umbrae

peccatorum

et

ignorantiae, in iis uidelicet qui paenitentiam egerint, tunc subuertam illos, sicut mane illo subuerti Sodomam et Gomorram, non quod reliquiae non remanebunt, iuxta illud propheticum : Subuerti uos sicut subuertit Deus Sodomam et Gomorram et 480 facti estis quasi torris raptus de incendio. Item : Nisi Dominus exercituum reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus, et quasi Gomorra similes essemus. Haec dilectus mihi. Et quid ego illi ? 447 cf. supra 2, 402. ib. 601B.

449 cf. supra 2, 41 1 .

456 II Petri 2, 6.

452 cf. Mt. 23,35.

461 cf. supra 2, 410.

cf. Mt. 23, 32. 465 ib. 31. 467 Gen. 19, 10-11. 472 Is. 1, 10. 479 Amos 4, 11. 480 Is. 1, 9.

454 Angel.

462 Mt. 4, 17.

471 cf. Rom.

46.1

11, 25.

448 necessarium corpori uictum ~ E E1 I L M, uictum corpori necessari um A 452 sanctorum supra lin. E, et add. M 453 descendi E E1 458 iudicium non feci ~ AEE1ILM 462 appropinquabit A E E1 1 L M 463 in me supra lin. L

compleuerint

E1 L M

466 caecitate] ciuitate A

470

maximum] ultimum B C t 473/474 auribus usque Gomorrae in tuarg. E percipite auri¬ bus ~ Vulg. mei] nostri Vulg. 475/476 et ignorantiae peccator um ~ I 476 iis] his BEE1 egerunt C 478 non ... non] nisi A E E1 1 L M 481 uobis B C

IN CANTICVM

485

similis

Revertere,

2, 17b

NVLO

CERVORVM

SVPER

CANTICORVM

MONTES

55

avt

hin-

mi, capreae

dilecte

esto,

II (2 , zyb)

BETHEL.

Quid erat hoc dicere, nisi orare pro salute reliquiarum gen¬ tis meae ? Numquid enim ego erga gentem meam minorem compassionem haberem compassione uel caritate amicorum, scilicet prophetarum et apostolorum ? Exempli gratia : Quare, 49° inquit

Isaias,

errare

nos

fecisti,

Domine,

de

uiis

tuis,

indurasti

cor nostrum, ne timeremus te ? Conuertere propter seruos tuos tribus hereditatis tuae. Apostolus au|tem : Veritatem, inquit, PL 873 dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente con¬ scientia mea in Spiritu sancto, quoniam tristitia est mihi magna 495

et

continuus

dolor

cordi

meo,

etc.

Igitur

et

me

non

dubitetis

postulasse pro salute reliquiarum gentis meae, cuius uidelicet postulationis summa haec est : Reuertere, similis esto, dilecte mi, capreae aut hinnulo \ ceruorum super montes Bethel, id est, B 3iv propter patres domus Dei, hoc enim interpretatur Bethel, 500 caecitas quidem continget in Israhel, ita ut te inuenire non possint, qui dicis : Ego sum ostium, secundum supradictam similitudinem Sodomitarum, quos percussisti caecitate, ita ut non possent inuenire ostium, sed reuertere super montes Bethel, id est, sicut Isaias dicit : Conuertere propter seruos tuos, 505 recordare misericordiae tuae, sicut locutus es ad patres nostros, ut saltem, cum plenitudo gentium subintrauerit, tunc omnis Israel saluus fiat. Aliter : Reuertere, similis esto, dilecte mi, capreae, aut hinnulo ceruorum super montes Bethel. Qui pasceris inter lilia, donec 510 aspiret dies, et inclinentur umbrae, qui, ut scias reprobare ma¬ lum et eligere bonum, butyrum et mei comedis, et hoc inter lilia castitatis, quae sunt optiuus pater et ego uirgo mater, cum aspirauerit dies et inclinatae fuerint umbrae, reuertere, id est, diluculo resurge, ualde mane, orto iam sole, plena luce, 515

reparationis

nostrae

inclinatis

atque

destructis

umbris

mor¬

talitatis nostrae. Cito reuertere, noli moras facere, quia anima mea desiderat te. Scio quidem quia cito reuersurus es, iuxta illud propheticum : Viuificabit nos post duos dies, in die tertia suscitabit nos, et uiuemus in conspectu eius, et iuxta quod ipse

488 cf. Aug., Enarr. in Rom. 9, 1-2. 496 cf. p. 62. 500 cf. Rom. cf. Lc. 1, 54-55. 506 101

; cf. Aug.,

ps. Ps. 11, cf.

Enchiridion

Praefatio Epiphaniae

488 compassione habundantem B

122, 1, 8 - CC 40, p. 1814. 489 Is. 63, 17. 492 2, 8. 499 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 3, 18 - CC 72, 25. 501 Ioh. 10, 7. 504 cf. supra 2, 491. 505 Rom. 11, 25. 510 Is. 7, 15. 512 Horat., Ep. 2, 2, 10,

34 - CC

46, p. 69.

(Gregor . 17, 3 - ed. Mohlberg,

514

Mc.

p. 17).

16, 2.

518 Osee

515

cf.

6, 3.

om. A B C E caritatem A C t haberem compassione] 494 mihi est ~MJ? 503 super montes] similis I 512

pater] tuus add. E E1 I E M optiuus] optimus C, optimis t mater tua I 514 plena] iam add. A

uirgo mater]

520 dixisti

r Sicut

525 duum,

et

fuit

II (2, iyb - 3, 1-4)

CANTICORVM

IN CANTICVM

56

uentre

in

Ionas

ceti

et tribus

diebus

tribus

diebus et noctibus, ita erit Filius hominis in corde terrae tribus dilectae sed est, breue tribus noctibus. Tridui quidem tempus mente ata uulner ti gemen et et columbae tuae desideranti trinon satis, dilecte mi, festinatum est. Abbreuia hoc ipsum similis

in

diei

tertii,

ceruo-

hinnulo

aut

capreae

reuertendo

esto

rum, id est, uelocissimus esto ad peragendum cursum tuum. In corde terrae, id est, in sepulcro tuo non totum expendas triduum. Sufficit ad complendam ueritatem Scripturarum, si partem exiguam primi diei, id est tres horas nouissimas, et scilicet

quod

horas,

sex

dimi¬

est

aliquam dium noctis, cum die secundo, id est, cum sabbato iacens in sepulcro transegeris. Nam tres integri dies horae septuaginta duae sunt. Hoc esset nimis longum. Sufficiunt horae triginta tres, qui numerus ex duobus ternariis, deceno et singulari

530 partem

535

540

est.

compositus

primus

cui

Trinitatem,

Beatam

homo

pec-

cauit, | in te et per te et de teipso, dilecte mi, caro mea et B 40 sanguis meus, Deus meus et Dominus meus, placari oportet, sed hoc fiat celerrime et multum festinanter, sicut caprea siue hinnulus ceruorum in montibus celerrimus est, | secundum PL 874 quo

tuum,

nomen

prophetam

per

uocari,

es

iussus

Accelera

spolia detrahere, festina praedari. Vix igitur exspectatis triginta tribus horis, reuertere super montes Bethel, id est, resurge et appare principibus domus Dei, scilicet apostolis tuis et mihi, cuius maxime, sicut et illorum, immo et multo plus quam 545 illorum,

es

tu

desiderium,

grande

illud

iuxta

patriarchae

Iacob dictum ad Ioseph filium decorum : Benedictiones patris tui confortatae sunt benedictionibus patrum eius, donec ueniret desiderium collium aeternorum. Quam ueraciter ille te appellauerit desiderium, ego maxime in uisceribus meis experta sum, 550 et hoc amicis est intimandum. Quomodo ? 3, 1-4

In lectvlo meo per mea. Qvaesivi illvm, CIVITATEM ANIMA

555 VIGILES,

MA

MEA

QVEM

PER

MEA.

VICOS

ET

QVAESIVI

QVI

noctes et non

DILIGIT

PLATEAS,

ILLVM

CVSTODIVNT

VIDISTIS

ANIMA

ET

QVAERAM

NON

INVENI.

CIVITATEM.

? PAVLVLVM

INTRODVCAM ILLVM GENITRICIS MEAE.

qvaesivi qvem diligit anima inveni. Svrgam et circvibo

MEA.

CVM

TENVI

IN DOMVM

NVM

QVEM

QVEM

PERTRANSISSEM EVM,

MATRIS

NEC MEAE,

DILIGIT

INVENERVNT DILEXIT

ME ANI¬

EOS,

INVENI

DIMITTAM,

DONEC

ET

IN CVBICVLVM

520 Mt. 12, 40. 522 cf. Rupert., De diu. off. 7, 663 - CC CM 7, p. 242. 526 cf. Ps. 18, 6-7. 556 cf. Mt. 16, 17. 557 cf. Ioh. 20, 28. 540 Is. 8, 3. 545 cf. Rupert., De diu. off. 7, 1199 ss. - CC CM 7, p. 256. 546 Gen. 49, 26.

520 sicut] enim add. Vulg. ~

E

E1, quidem

horas in marg. M 541 igitur om. M DILEXIT

I M

om. M

521 ita] sic Vulg. 526 peragrandum

A

522 tempus breue quidem 529/550

nouissimas

usque

555 triginta supra /in. manu altera E 558 siue] sicut L 545 illorum] eorum t 550 quomodo om. B C 555

555 DILIGIT

I

557 DILEXIT

/

IN CANTI CVM 560

Hoc

sentitis,

sanctum Deum ex inquam, magnum 565 iste

o

CANTICORVM

amici,

in

II (3, 1-4)

uobismetipsis,

quicumque

57

habetis

dilectionis Spiritum, quicumque diligitis Dominum toto corde, ex tota mente, et ex tota anima. Hoc, sentitis uos, amici, et uos filiae Hierusalem, quia in ista dilectione est desiderium. Quanto uicinior

dilectus

habetur,

tanto

uehementius

desideratur.

Qui

habent, habere desiderant, qui uident, uidere desiderant. Nam angeli uident, et tamen, Scriptura teste, desiderant in eum prospicere. Ego autem, non utcumque habui aut uidi eum, sed in utero gestaui et genui eum et ei mater lac praebui 57°

et

diligenter

contemplata

sum.

Quid

putatis,

quot

noctes

duxi

peruigiles uidendo et audiendo eum ? Non enim sufficiebat dies ad tantum desiderium, sed totis noctibus in lectulo meo, in cubiculo meo peruigil | fouebam et adorabam paruulum, B 40^ audiebam et adorabam iam adultum, cum intra dulcia col575 loquia

per

oculos

suos,

oculos

corporis

transfunderet

mihi

suae diuinitatis aspectum, ita tamen contemperans, ut tole¬ rare possem, quem tremunt angeli et uirtutes caelorum, iuxta illud quod auditis eum dicentem in hoc ipso libro Canticorum : Auerte oculos tuos a me, quia ipsi me auolare 580 fecerunt.

Ita

in

lectulo

meo

habui

eum,

sed

deinde

contigit

mihi, ut ibi non inuenirem eum. Dixit enim : Quid mihi et tibi est, mulier ? Iam ex quo baptizatus est a Iohanne, fieri coeperat in lectulo siue in cubiculo meo, in illo habitationis meae secreto, ut non inuenirem eum. Nam statim ductus est 585 in

desertum

a

spiritu,

et

deinde

regressus

euangelium

meis

praeposuit affectibus, ita ut diceret : Quid mihi et tibi est , mulier ? Sed et alios docuit, ut similiter facerent, ut scilicet patrem et matrem propter euangelium relinquerent. Itaque | desiderio quaerebam et non inueniebam eum, ut solitaria PL 875 590

possiderem

solitarium.

Dixi

ergo

: Surgam

et circuibo

duita¬

tem per uicos et plateas, quaeram quem diligit anima mea. Dixi et feci sic, cum enim circuiret per ciuitates et castella, prae¬ dicans euangelium regni Dei, ego sequebar et quaerebam eum. Quaesiui illum, et non inueni. Ille enim tanto intentus nego595

tio

me

Denique

matrem

suam

et quodam

agnoscere

die, cum

quodammodo

dissimulauit.

eo loquente ad turbas dixisset

561 Deut. 6, 5. 567 I Petri 1, 12. 577 Praefatio communis (Mt. 24,29). 579Cant. 6, 4. 581 Ioh. 2, 4. 584 Mt. 4, 1 ; cf. supra 1, 122. 586 Ioh. 2, 4. 588 cf. Mt. 19, 29.

592 Lc. 8, 1-2.

596 Mt. 12, 46-50.

562 ex1] in E1 563 uos2 om. C t 565 dilectus iste ~ E E1 1 M 568 eum) quem Vulg. 569 utero] meo add. I gestaui] eum add. I praebui ei ~ E, lac ei praebui mater E1 I L M 571 audiendo] agendo I 574 inter E E1 577 angeli om. E E1 I L M 583 coeperat] ut add. E E1 I in cubiculo] in om. A

E E M

588 relinquerent

plateas] per praem. A quodam I

propter

dilexit E1 M

euangelium

-que om. B

591

594 et non inueni illum ~ M

~ I

596

IN CANTICVM

58

CANTICORVM

II (3, 1-4)

ntes ei quidam : Ecce mater tua et fratres tui foris stant quaere qui te, ipse respondens dicenti sibi, ait : Quae est mater mea, et . dixit suos, ulos discip in manum ns extende Et ? mei sunt fratres 600 Ecce

mea

mater

et fratres

mei.

enim

Quicumque

fecerit

uolunta -

et tem Patris mei qui in caelis est, ipse meus et frater et soror mater est. Hoc modo me matrem suam agnoscere dissimulauit. Hoc est quod dico, quaesiui illum et non inueni .. Post haec iuxta crucem eius steti. Sed numquid hoc mihi fuit inuenisse ?

605 dilectum

Immo

fuit

mihi

inuenisse

gladium,

et

qui

per-

transiuit animam meam. Sepultus est, clausum et signatum fuit monumentum. Et ego quali mente quaerebam eum ? Quali desiderio desiderabam eum, sciens eum esse a mortuis resurrecturum ? Interim :

610

Non

inueni

Inuenerunt

illum.

me

uigiles,

qui

custodiunt

duitatem. Qui uigiles, uel quam custodientes ciuitatem ? Discipuli | eius, quia ad hoc erant dispositi, ut custodirent, B 41 immo ut aedificarent ciuitatem ueram Hierusalem, de qua uel ad quam ipse dilectus per Isaiam dixit : Super muros tuos, 615 Hierusalem,

constitui

custodes,

tota

die

et tota

nocte

non

tacebunt

laudare nomen Domini. Isti uigiles iam tunc uigilabant, quia lugentes et flentes somnum non capiebant. Isti uigiles me inuenerunt, et mulieres, quae tota nocte uigilantes uenerunt ad monumentum, quae et emerant aromata, ut venientes €zo ungerent eum, inuenerunt me, bonum certatim afferendo nun¬ tium, quod resurrexisset, et quod uidissent eum. Et ego, in¬ quam : Num, quem dilexit anima mea, uidistis ? Vidimus, aiunt, uidimus Dominum : Surrexit uere, et apparuit Simoni. Visus est et duobus euntibus Emmaus, et deinde stetit in '625 medio nostrum et dixit : Pax uobis, et ostendit nobis manus et latus, et obtulimus ei partem piscis assi et fauum mellis, et manducabat coram nobis, et dixit : Haec sunt uerba, quae locutus sum ad \ uos, cum adhuc essem uobiscum, etc. His atque PL 876 aliis modis uidimus eum ipsa tertia die qua resurrexit. Haec '630 mihi

dixerunt

uigiles

illi. Ego

autem

sic

illum

inuenire

cupie¬

bam, ut iam nemo despiceret me dicentem, inueni illum, uidi illum, et ita factum est. Nam paululum cum pertransissem eos,

88 atque] ct B placet] qui praem. B magis placet ~ AI 591 illorum CM 5. - sicut om. L 595 ligni] et quasi B et] etiam B 596 ille eum ~ B 599 tantam om. B «01 sedens descendens B 602 sapientissimus] rex add B est om. AB «06 fortitudinis uerba ~ B ; uerba sapientiae et ueritatis om. B 607 numerus om. B 609 illa] ita C 610ueI]etL «1« mysterii B C «17 concepit substantiam ~ M, substantiae B 019 duo] quo B gemellae ca p«,= B «. duo] tua B «> e„fa £ , «, ‘i , JES, h , uberibus castis om. I, tn marg. M uberibus2 om. E1 «24 lactauerunt me ~ L/

IN CANTICVM 625 Spectate,

amici,

CANTICORVM

ubera

haec,

immo

III (4, 1-6 - 6b)

in uberibus

istis duo

77

haec,

uirginitatem atque fecunditatem. Nonne sunt haec sicut duo hinnuli capreae gemelli ? Numquam uisum est simile huic in montibus, siue collibus nostris ; sed neque uidebitur in saeculis superuenturis, ut uni capreae fiant duo tales hinnuli gemelli, 630 ut uni

feminae

contingat,

quatenus

eisdem

uberibus

et filium

lactet et uirgo sit. Aspicite hoc et admiramini, uidete et con¬ gratulamini, quia caprea haec tales hinnulos ita geminos edi¬ dit, quia femina haec, dum quasi caprea per montes exilit, dum caelestibus uel supernis animo intendit, gemella haec 635 plenae

dona

gratiae

feliciter apprehendit,

ut et mater

et uirgo

sit. Quid faciemus gemellis istis ? Pascuntur, et pascantur in liliis, donec aspiret dies et inclinentur umbrae, id est secreto custodiantur, in silentio habeantur, nec publice praedicentur quod ita sint gemelli, donec resurgam a mortuis, quod est 640 aspirare

diem,

et inclinari

Omnino

mortalitatis.

umbras

secreta

sint haec in liliis, id est in illis siue penes illos, quibus inest et candor et suauis odor castitatis, qualium prima fuit, cuius in utero infans ad odorem nostrum exsultauit longe a filiabus illis, quarum sunt quasi septem daemonia, septem istis praedituae

645 camentis

pulchritudinis,

quae

nunc

edixi,

contraria,

scilicet altitudo oculorum, compositio capillorum, uoracitas dentium, incontinentia labiorum, irreuerentia genarum, colli erectio nimia, subactionis atque confractionis uberum frequens iniuria. 650

Tempus

erit, quando

haec

tua,

quae

nunc

secreta

sunt,

oporteat praedicari ad gloriam Dei. Prijus hoc fiet : 4, 6b

Vadam

ad

montem

myrrhae

et

ad

collem

PL 890

thvris.

Quomodo uadam ? Ascendam Hierosolymam, et consum¬ mabuntur omnia, quae scripta sunt de me : Tradar enim 655 gentibus

ad illudendum

et flagellandum,

et postquam

flagella-

uerint, crucifigent et occident me. Hoc erit ire ad montem myrrhae, scilicet mortificari uel occidi, sicut a patribus istorum mortificati sunt prophetae. Tertia die resurgam a mortuis, et deinde ascendam in caelum, et sedebo ad dextram Patris, iuxta 660 illud : Dixit

Dominus

Domino

meo,

sede a destris meis.

Hoc

erit

ire ad | collem thuris. Exinde namque cognoscetur et praedica- B 35 bitur, quia sum Deus, iuxta illud : Et uocabitur nomen eius Ad¬ mirabilis, Consiliarius, Deus. Hoc praedicabitur, et sequenti($44 cf. Lc. 8, 2. 653 cf. Mt. 16, 21. 657 cf. Mt. 23, 31 ; cf. Angel. ib. 609A. 658 cf. Mt. 16, 21. 660 Ps. 109, 1. 662 Is. 9, 6. 663 cf. Mc. 16, 20.

627 numquam] nonne umquam B 629 super- om. B 637 et om. t 641 sint E1 E M in liliis haec ~ C t 644 quasi supra lin. E praedicamentis istis ~ I 645 dixi E M 646 uoracitas] uarietas C 648 uberum om. ABC t 650 tua supra lin. t 656 me et occident ~ I 660/662 sub lin. B ; namque ... et praedicabitur ... iuxta illud om. B

Dixit usque Deus

CANTICORVM

IN CANTICVM

78

III (4, 6b - 7-8)

bus signis confirmabitur, atque ita fiet, ut mihi thus offeratur Deo

665 tamquam

uero, destructis

simulacris

gentium

et aris dae¬

monum, quibus hactenus ab ignorantibus et errantibus incen¬ sum offertur et sacrificium. Quid deinde ?

4, 7-8

Tota

pvlchra

es, amica

non

macvla

et

mea,

est

in

te.

Veni de Libano, sponsa mea, veni de Libano, veni. Coro670 naberis de capite Amana, de vertice Sanir et Hermon, de CVBILIBVS LEONVM, DE MONTIBVS PARDORVM.

Cum pertransiero montem myrrhae, et peruenero ad collem thuris, id est cum resurrexero a mortuis, atque coronatus glo¬ ria et honore resurrectionis et immortalitatis, sedensque ad Patris

675 dextram

adorari,

diuina

id est omni

et thure,

religione

honorari coepero Deus unus cum Patre et Spiritu sancto, tunc demum et tu coronaberis, tunc demum haec loquar ad te : Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te. Quomodo haec loquar ad te ? Nimirum magna et manifesta euangelii praedi680 catione.

Et

nunc

quidem

es, sed

pulchra

nondum

apparuit

quod tota pulchra sis, et quod macula non sit in te, quod scilicet uirgo conceperis uel genueris et uirgineis uberibus lactaueris me. Hoc praedicabitur gentibus quod a Deo macula non sit in te. Tunc demum loquar tibi : Veni de Libano, sponsa 685 mea,

ueni

de Libano,

ueni, coronaberis.

coronaberis

Vnde

? De

capite Amana, quod interpretatur nocturna auis, de uertice Sanir, quod interpretatur dens uigiliarum, et Hermon, quod interpretatur anathema. Venies de Libano, quod interpretatur candidaHo, id est, migrabis de corpore isto, corpore candido, 690 corpore

uirgineo,

et coronaberis

de omnibus

his, id est de cor¬

pore uel membris illius, qui nominibus istis recte denotatur, de regnis mundi huius. Regna namque mundi huius quaedam capita uel quidam uertices recte dicuntur nocturnae auis, et dentis uigiliarum et uere anathematizati diaboli a Deo separati, 695 qui cum

sit princeps

tenebrarum

et tamquam

leo rugiens

cir¬

cumeat, quaerens quem deuoret, recte et nocturna auis | et dens dicitur uigiliarum. Ipsa eadem regna et cubilia leonum et montes dico pardorum, quia uidelicet reges regnorum, reges 004 cf. Mt. 2, 11 ; Prudentius, Cathemerinon 12, 64 - CC

120, p. 67 ; Iuuencus,

Euang. hist. 1, 285 - PL 19, 98. 673 Ps. 8, 6. 675 cf. supra 3, 664. 076 cf.’ Symbolum Quicumque. 680 cf. supra 1, 248. 686/688 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 23, 10 ; 58, 23 - CC 72, p. 88. 132 ; Raban., De nat. rer. 13, 1 - PL m

359D.362C. 692 cf. Mt. 4, 8. 695 Ioh. 12, 31 coli. Eph. 6, 12 ; Lc. 22, 53 ; Coi. 1, 13 ; I Petri 5, 8. 698 cf. Rupert., De uict. Verbi Dei, Prol. 9-14 - MGH Geistesgesch. Reihe 5, p. 2.

664 signis supra lin. A 667 et sacrificium offertur ~ E, et om. C inde B 675 religioni M 677 et tu supra lin. M 680 -dum om. B 682 conceper is m ras. I

691 recte om. B

denotantur

B

auis nocturnae ~ B 695 sit] ipse praem. B uigiliarum dicitur ~ B L eademque M

692 huius

mundi

~ B

693

696 et om. C et recte ~ B 697 698 reges regnorum om. B

IN CANTI CVM Babyloniorum 700 reges

CANTICORVM

et Persarum

et consules

III (4, 7-8 - 9)

atque Medorum,

siue imperatores

79

reges Graecorum,

Romanorum,

quid

nisi leo¬

nes et pardi dicendi sunt, qui | tot bellis, tot caedibus hominum PL 891 orbem terrarum lacerauerunt ? De talium leonum cubilibus taliumque pardorum montibus tu, amica mea, coronaberis. Quomodo ? Videlicet credent in me, fructum uentris tui, et 705 eorum

credentium

salus

corona

tua

erit. Ita coronaberis,

ut

et in caelis regina sanctorum, et in terris regina sis regnorum. Vbicumque enim praedicatum fuerit illud de dilecto dictum, minuisti eum paulo minus ab angelis, gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum, praedica710 bitur

et de te, quod

sis, o dilecta,

et mater

huius

coronati

ac

proinde regina caelorum, totum iure possidens filii regnum, atque hoc intuitu reges atque imperatores coronis suis te coronabunt, palatia sua nomini meo sacrabunt, honori tuo dedicabunt, ut desinant esse quod fuerant, montes pardorum, 715 cubilia leonum. V VLNERASTI COR MEVM TVI.

Etenim 720 sponsa,

COR

IN VNO

MEVM,

quis umquam

unum

SOROR

OCVLORVM

oculorum

MEA,

TVORUM,

SPONSA.

ET

IN VNO

V VLNERASTI CRINE

COLLI

ita habuit, ut tu habes, soror mea, ? De

quadam

muliere

sacra

et ueridica

narrat Scriptura, quia, cum esset sterilis et ob hoc amaro animo orauit Dominum flens largiter et multiplicauit preces coram Domino et post haec ita subiunctum est : Et abiit mulier in domum suam, uultusque illius non sunt amplius in diuersa 725 mutati.

Quid

erat illa uniformitas

uultuum,

non

se amplius

in

diuersa mutantium ? Nimirum identitas cogitationum, et ualde intenta earundem perseuerantia precum, quas profecto quis discernat, uos scitis, o amici, qui dicitis : Viuus est enim sermo Dei et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, et 730 pertingens

usque

ad

diuisionem

animae

et spiritus,

compagum

quoque ac medullarum , et discretor cogitationum et intentionum cordis, et non est ulla creatura inuisibilis in conspectu eius. Hoc est unum oculorum, haec uniformitas uultuum, oculorum spiritualium uultum internorum indefessa caritate iustam 735 precem

perseueranter,

ac semper

uti coep|tum

est, dirigere

ad Dominum

cogitare idipsum. Et quis in hac re talis, ut tu,

704cf.Deut. 28,4 (Lc. 1,42). 705 cf. Phil. 4, 1. 707 cf. Mt. 26, 13. 708 Ps. 8, 6-7. 711 cf. supra Prol. 3 5 . 712 cf. Apoc. 4, 10. 720 cf. I Reg. 1 ss. 723 I Reg. 1, 18. 728 Hebr. 4, 12-13.

701 hominum om. AB C t 700 quid nisi] non nisi quia B 699 atque] et L regina sanctorum in caelis 706 sanctorum] caelorum I 705 tua corona ~ C ~ B sis om. B 707 enim om. B de dilecto] delecto B 709/710 et 713 consecra¬ 712 coronabunt te ~ B 710 et2 om. I praedicabitur ~ B 721 Scriptura] 717 in1 usque et om. B 716 soror] sponsa E bunt B et1] ac E1 731 ac] et I 725 illa uniformitas B historia uel praem. B 735 precem] preest E1

B 36

8o

IN CANTICVM

CANTICORVM

III (4, 9)

o dilecta singularis, quam solam prae cunctis amantibus totam occupauit totamque possidet amor dilecti. In hoc uno, soror mea, sponsa, per fidem soror mea, per Spiritum sanctum, amo740 rem

uerum,

sponsa

in hoc uno

mea,

tuorum

oculorum

uulnerasti

cor meum, unde et uiscera mea super te continere se non po¬ tuerunt. Nec uero solummodo in hoc uno oculorum tuorum uulnerasti cor meum, sed et in uno crine colli tui, id est in nimia humilitate cordis tui, quem uidelicet crinem semper 745 unum

uidi, quam

humilitatem

semper

uniformem

et indefi¬

cientem esse perspexi. Quid uno crine gracilius, et quid humi¬ litate subtilius ? Quid crine flexibilius, et quid humilitate confractius ? Crinis unus uix comparet, humilitas tua uix consentit, quod computari possis inter homines. Iste est crinis 750 colli, humilis

cogitatus

mulieris,

caput

non

habentis

; caput

inquam, id est uirum, neque habentis neque habere uolentis. | Nam caput mulieris uir. Tu capite isto te indignam iudicasti, PL 892 tu uiro et omni saeculo te indignam existimasti. Hoc scientes dicunt et uere dicunt amici, quia uotum egregium Deo prima 755 uouisti,

uotum

uirginitatis.

Attamen

sponsi

nomen

admisisti,

desponsari uiro non renuisti, et inter haec unum oculorum tuorum et illum crinem iam dictum colli tui magis ac magis in me fixisti, fide fortis, spe stabilis, caritate immobilis. Si enim Abraham et Sara fideles sperare potuerunt, quod 760 coniugium

illud tolli fugit quod

eorum

non

deberem

negligere,

quin

custodirem

in domo Pharaonis incontaminatum, et idcirco Saram in domum illam, nec Abraham renuit, nec ipsa Sara re¬ ; quanto magis tu, fidelissima, me fidelem fore sperasti, uirginitatem tuam custodire possem aut non negligerem

765 illibatam

in domo

sponsi,

praesertim

fidelis et iusti, et idcirco

desponsionis solemnitatem non refugisti ? Itaque semper et ubique unum siue unitatem habens oculorum, id est uultum in diuersa non mutatum, uulnerasti cor meum, unum illum crinem tuum, scilicet spiritum humilem et contribulatum in 770 me

iecisti

ueluti

spiculum

praeacutum,

et

uul \nerasti

cor B 36v

meum. Alii quondam fortes et ualidi me tenuerunt, et dicen¬ tem : Dimittite me, non dimiserunt, et luctando fortiter contra Deum fortes fuerunt, tu autem et uulnerasti cor meum. Et illi quidem luctando atque uincendo aeternam sibimet benedic741 cf. Gen. 43, 30. 750 cf. supra 3, 437. 752 Eph. 5) 23. 755 cf. supra 3 279. 759 cf. Gen. 12, 14-20. 765 cf. Mt. 1, 19. 769 cf. Ps. 50, 19. • • 2 Gen. 32, 26. 774 ib. 29.

757 singularis dilecta ~ M 737/738 occupauit totam ~ B 738 in hoc unol irnmo hoc I 741 inde I 746 conspexi t crine supra lin. A gracilius] est add. B 750 colli] ex uno colli tui B 752 uir] est praem. B 754/755 uouisti prima ~ L 758 in me in marg. M, om. I 762 illam] suam C 763 fidelem fore] sororem I 767 habens om. C uultum id est ~ B 770 eiecisti I 773 et1 om. M 774 quidam E

IN CANTICVM 775 tionem

et

necessariam

obtinuerunt, tu autem do cor meum ? 4, 10

Qvam

CANTICORVM

pvlchrae

peccatori

III (4, 9 - 10)

populo

suo

81

indulgentiam

quid inuenisti, quid accepisti uulneran-

svnt

mammae

PVLCHRIORA VBERA TVA VINO, 780 RVM SVPER OMNIA AROMATA.

tvae,

ET

soror

ODOR

mea,

sponsa.

VNGVENTORVM

TVO-

Amici auscultant haec, et intelligunt me hoc dicere, hoc admirari, quia mater et uirgo es, et hunc esse fructum unius oculorum tuorum, et unius crinis colli tui, quod cum te repu¬ tares indignam uiro, facta es digna Deo ; cum te indignam 785 iudicares

facere

semen

in Israhel,

facta

es digna

facere

salutem

in Israhel ; cum indignam te reputares lactare filium homi¬ nem, digna habita es mammis pulchris, uberibus pulcherrimis, mammis uirgineis, uberibus intactis, lactare Filium Deum et hominem. Haec auscultantes, toties de mammis et uberibus 790 tuis et de

ceteris

instrumentis

tuae

pulchritudinis,

de oculis,

de capillis, de dentibus et labiis, tot uoces dilecti gratulantis non fastidiunt, quoniam amici sunt, immo gaudio gaudent propter uocem sponsi laetantis, iuxta illud : Laetabitur Dominus in operibus suis. Voces istae, uoces laetitiae nostrae sunt, 795 laetitiae

Patris

et Filii et Spiritus

sancti

in istis

operibus

nostris, in mammis siue uberibus tuis, semel duo ubera tua, sicut duo hinmili capreae gemelli, quod iam supradictum est ; et nunc iterum : Quam pulchrae sunt mammae tuae, soror mea, sponsa ! ac tertio : Pulchriora sunt ubera tua 800 uino.

Haec

enim

egregia

sunt

opera

Trinitatis,

haec

gra¬

tiora ualdeque pulchriora primis operibus illius, dicentis : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, pla|smantis de terra Adam et fabricantis de costa eius Heuam. PL 893 Numquid enim non ualde pulchrius est, sicut nunc de utero 805 mulieris

absque

uiro

uirum

facere,

quam

tunc

de

costa

uiri

mulierem fecisse ? Illic namque de uiro mulier facta est, quae perdat ; hic de muliere uir factus est, qui perdita saluet, | B 37 propter quod et factus est. Pulchritudo huius operis iucundius spectatur in mammis siue uberibus tuis, quando iam 810 peracta

est species

lactor mammis

tantae

pulchritudinis,

tuis, mammis

quando

iam

femineis, uberibus

natus

uirgineis.

781 cf. Bened., Reg. monach. Prol. i, i - CSEL 75, p. 1. 785 cf. Gen. 38, 9. 788 cf. supra 3, 212. 792 Ioh. 3, 29. 793 Ps. 103, 31. 797 Cant. 4, 5. 802 Gen. 1, 26. 803 ib. 2, 7.21 ; Hier., Ep. 22, 8 - CSEL 54, p. 154, 13 ; id.. In ep. ad Eph. 3,5-

779 pvlchriora] lin. A

783/781

nem] Dei B

PL

26, 561A.

svnt add. B C t (Vulg .) indignam

reputares

~ B

788 filium Dei et hominem

I 800 ubera usque opera add. E1 801 et ualde B

782 mater] et praem. M, mater supra 786 te indignam

lactare ~ B

~ B

homi¬

796 uberibus] operibus

om. t sunt enim egregia ~ M egregia] sponsa illis E1 1 M 803/805 eius usque costa om. I 806

808 factus est uir ~ C 807 perdidit corr. ex perdat M fecisse om. I 809 uberibus] in praem. B 810/811 lactatur natus B huius] eius A B C t 811 lactatur corr. in marg. M

82

IN CANTICVM

CANTICORVM

III (4, 10)

Qualis tandem est ista comparatio, pulchriora sunt ubera tua uino ? Aut quid magnum est dicere, pulchriora sunt ubera tua uino ? Nam in uino luxuria est. Nolite, ait quidam amicorum adulescentulas

815 ad nostras

scribens,

uino, in quo

nolite inebriari

est luxuria. Quid ergo magnum est dicere, quod ubera tua pulchriora sunt eo quod non est pulchrum ? Vinum namque siue hoc praesens uini significatum non est pulchrum, cum sit luxuria siue carnis uoluptas, sine cuius ebrietate praeeunte 820 nulla

umquam

ubera

praeter

ubera

tua

filium

lactauerunt.

Est igitur illud, quod apud hominum scholas dicitur tapinosis, id est humilitas statum rei magnae dictis infirmans. Magna quippe res est uirginitas siue integritas uberum me filium lactantium ; nec satis laudatur haec tam pulchra res, dum re 825 maritali

siue

coniugali

pulchrior

esse

praedicatur,

scilicet

lactatione filiorum, quorum initium uinum est, id est luxuria, quae in uino est. Itidem secundum tropum, qui apud homines metonymia dicitur, per id quod continet ostendens id quod continetur. 830 Poteram

sic dicere, quia sola ubera

tua

me

lactantia

pulchra

sunt, ceterarum cuncta ubera feminarum, ex quo id accepe¬ runt ut filios suos lactare possent, etiamsi quid pulchritudinis prius habuerunt, pulchra esse desierunt, ita ut reipsa quisque lactantium ueraciter dicat : Ecce enim in iniquitatibus con835 ceptus

sum,

et in peccatis

concepit

me

mater

mea,

scilicet

in

iniquitatibus Adae, in peccatis Heuae. Nam ex illis iniquitati¬ bus, ex illis peccatis cum ceteris malis istud quoque uinum uenit, scilicet luxuriae nimietas, per quam conceptus mulieris a Deo super numerum multiplicentur, ut in comparatione 840 reproborum electi pauci existimentur. Quae autem sunt unguenta tua ? Dico enim, et odor un¬ guentorum tuorum super omnia aromata. Quae ergo sunt un¬ guenta tua, soror mea, sponsa ? Elemosinae tuae, quas expendisti in me. Audiunt et audituri sunt amici de quadam 845 muliere

effudente

oleum

| super

caput

et super

pedes

dilecti B 37^

tui recumbentis, et dicunt, quia domus impleta est ex odore unguenti, et intelligunt in illa muliere ecclesiam | nostram, PL 894 quae quoties elemosinam impendit pauperibus nostris, toties 814 Eph. 3, 18. 819 cf. supra i, 248. 821 Donatus, Ars gramm. 3, 2-4 - ed. Mommsen, p. 395, 13. 828 Quintii., Inst. orat. 8, 6, 23. 834 Ps 50 7 838 cf supra 1, 248. 839 cf. Greg., In I Reg. 4, 26 - CC 144, p. 309 ; (Mt. 20, 16). 843 cf. Aug., In eu. lob. tr. 50 - PL 33, 1762 s. ; Rupert., De s. Trin. Ep. 35 - CC CM 21, p. 1x9. 845 cf. Ioh. 12, 3 ss. ; cf. Rupert., lnlob. eu. 10, 1533 - CC CM 9,

819 sine] siue t 820 filium om. B 821 hominum] homines et praeni. B 823 uirginitas est ~ M 82 3 praedicatur] laudatur et praeni. B 834 lactentium

B

837 istud om. B

840 aestimentur

t

841 sunt] fiunt B

nae] emissiones prae?n. B 845 oleum] ungentum E E1 I intelligunt ~ B 848 impendit elemosinam ~ B C t

843 elemosi-

847 in illa muliere

IN CANTICVM unguenta 850 Haec

CANTICO RVM

III (4, 10 - 11)

sua pedibus meis superfundit et aromata

enim

sunt

unguenta

pretiosa,

cuilibet ex inimicis meis cibum

aromata

83

distribuit.

uera,

esurienti

dare, sitienti potum

praebere,

hospitem siue peregrinantem colligere, nudum uestire, infir¬ mum uisitare, et si in carcere est, ad eum uenire. Super omnia haec aromata est odor unguentorum tuorum, id est suauitas 855 elemosinarum

tuarum,

quia

non

ut

ceteri

in membris

meis,

sed in memetipso tu mihi munificentissima exstitisti. Et qui¬ dem iure materno et naturali affectu tu mihi cuncta debuisti, uerumtamen fidem et humilitatem siue caritatem tuam plusquam maternam respicienti mihi cuncta pro optimis unguen860 tis, cuncta

pro

suauissimis

fuere

elemosinis,

ita ut

nulla

ele¬

mosinarum aromata, quaecumque mihi in meis expenduntur minimis, unguentis illis ualeant aliquatenus comparari. Favvs

4, 11

LINGVA

distillans TVA,

ET

ODOR

labia

tva,

sponsa

VESTIMENTORVM

; mel

et

TVORVM

lac

SICVT

svb ODOR

865 THVRIS.

Parum erat quod dixi supra, et eloquium tuum dulce, quia nimis parum est dulcedinem esse in eloquio, nisi dulce sit etiam cor. Tu dulcis in ore, dulcis et in corde. Hoc est quod nunc dico, fauus distillans labia tua, subiungens, mel et lac 870 sub

lingua

tua, id est in anima

tua.

Ibi tibimetipsi

dulciter

sapit fauus eloquii tui, fauus distillans a labiis tuis, labiis gratiosis. Fauus tuus ego sum, mel tuum et lac tuum ego sum, quia Deus tuus et filius tuus ego sum. Hoc tua sentit anima, hoc tua sonant labia. Aliud loqui non potes quam id quod in 875 pectore

habes

: Ex

abundantia

cordis

labia

tua

loquuntur.

Et

si aliis pro tempore tacuisti, mihi tacere non potuisti. Ex quo me natum uidisti, mecum deliciata es fauo dulcis eloquii, simulque osculo oris mei, osculo oris tui, et satisfactum est etiam sic fidei tuae, spei et dilectioni tuae, fidei per dilectionem 880 dicenti

: Osculetur

me

osculo

oris sui. Quid

de pannis

dicam,

| B 38

quibus me inuoluisti et in praesepio reclinasti ? Nimirum id quod uerum est, quia odor uestimentorum tuorum sicut odor thuris. Omnium namque uestimentorum, scilicet bonorum operum tuorum, quae in me materna et plusquam materna 850 cf. Mt. 25, 35-36. 862cf.Mt. 25,40. 866 Cant. 4, 3. 883 Angel. ib. 610B. 881 cf. Lc. 2, 7. 880 Cant. 1, 1.

875 Mt. 12, 34.

852 uestire] 851 meis] suis B 850 aromata uera unguenta pretiosa ~ B 859 cuncta usque 854 suauitas] aromatum add. B operire E E1 I L M illis] istis E1 862 minimis] in praem. B 860 cunctis B unguentis om. I 866 dixit t 863/864 mel usque tva om. B aliquatenus ualeant ~ L sponsa B tu tua] usque hoc 867/869 M I et 868 etiam] 867 est] erat hoc B 874/875 B add. dico nunc quod est hoc distillans] 871 M add. 869 tua] sponsa 877 osculo oris tui om. I 875 tua om B quam usque loquuntur in marg M 879 per Explicit liber tercius incipit liber quartus add. A E1 est om. I 882 881 reclinasti] me. praem. B 880 dicentis B t dilectionem supra lin. E B add. tuorum m] uestimentoru L lin. supra 883 namque odor2 supra lin. L

84 885 caritate

IN CANTICVM operata

es, panni

CANTICORVM illi primitiae

III (4, 11)

fuerunt.

Et quia cuncta,

quae tunc in me uel extunc propter me operata es, de magno et ualido caritatis igne cum suauitate humilitatis uenerunt, recte dixerim ego, recte consenserunt amici, quia odor uestimentorum tuorum sicut odor thuris. Sic etenim in omnibus 890 famulata

es mihi,

mater

et uirgo

fidelis, tamquam

soli debetur odor thuris in sacrificio suo, quamuis paruulus tuus, paruulus homo.

886 tunc] nunc B enim

M

ex- om. A B C t

Deo,

cui

essem

ego

888 consenserunt] mihi add. B

889

892 nullum Explicit, nec non Incipit.

LIBER

QVARTVS

Quid agimus, anima, quare tristis es, et quare conturbas me ? Ecce in medio nuptiarum sumus, nuptiarum hominis regis, quas fecit filio suo ; quem de Virgine incarnari uoluit. Et dicis | mihi illud terrificum, illud ualde pauendum : Intrauit autem PL 895 5 rex, ut uideret discumbentes , et uidit ibi hominem non uestitum ueste nuptiali, et ait illi : Amice, quomodo huc intrasti, non habens uestem nuptialem ? At ille obmutuit. Tunc dixit rex mi¬ nistris : Ligatis manibus eius et pedibus, mittite eum in tenebras exteriores. Quorsum tendis ? Cur mihi haec ingeris ? Timesne 10 quod

uestem

non

habeas

nuptialem

? Et

quidem

si de

cari¬

tate agitur, quod ipsa sit uestis nuptialis, tu ad istas nuptias, ad istarum nuptiarum laudes decantandas sine caritate non intrasti. Ipsa mater nuptiarum conscia tibi sit et testis quod sine huiusmodi ueste non accesseris, cui quondam tecum, ut 15 uidebatur, colloquenti, dum sermonem cum illa conferres de sacris mysteriis, de gloria sanctae et indiuiduae Trinitatis, et dicenti : Quomodo tu loqui audes de huiusmodi ? erat autem haec eius percunctatio facie serena et uultu | hilari, ita res- B 38^ pondisti : Ego beatam Trinitatem diligo, et inde certissime 20 scio, quod

de illa loquens

numquam

extra

ueritatem

aberrabo.

Ne igitur tristeris, anima mea, neque conturbes me, sed spera in Deo, quoniam adhuc confitebor illi, non aberrando, quod esset paene in tenebras exteriores mitti, et sequentem uocem sponsi cum gaudio audi : 25 Hortvs conclvsvs, soror mea, sponsa, hortvs conclv4, 12-15 svs, fons signatvs. Emissiones tvae paradisvs malorvm PVNICORVM NARDVS

ET

CVM

POMORVM

CROCVS,

FISTVLA

FRYCTIBVS. ET

CYPRVS

CINNAMOMVM,

CVM

CVM

NARDO,

VNIVERSIS

lignis Libani, myrrha et aloe cvm omnibvs primis vn30 gventis. Fons hortorvm, pvtevs aqvarvm viventi vm, qvae flvvnt impetv de Libano.

Ecce nouus paradisus, nouae plantationes, quas plantauit unus idemque antiqui paradisi plantator Dominus Deus. Plantauerat autem Dominus Deus, ait Scriptura, paradisum 35 uoluptatis a principio , in quo posuit hominem quem formauerat. 2 cf. Mt. 22, 2. 34 Gen. 2, 8-10.

4 Mt. 22, 11-13.

16 cf. supra Prol. 62.

21 Ps. 41, 12.

4 illud] istud E1 3 et dicis] edicis E1 IV, 2 nuptiarum sumus om. E1 5 uestitum non ~ L 9 ingeris] anima add. in marg. M 12 caritate non in¬ trasti] ueste nuptiali non intrasti id est sine caritate B 16 de gloria] gloriae I sanctae supra lin. M 17 audes loqui ~ B C t 18 respondit I 21 contristeris B 23 in om. B sponsi uocem ~ E E1 1 E M 25 conclvsvs] es supra lin. add. M,

add. ACE1

L

DEI genitrix

add. B C E i

ligni

E1

om.

primis

A

L

M

soror

mea

sponsa

27/28 cyprvs 33 plasmator

om. B C E

E1, in rasura

usque vniversis B

34 Deus

add.

29

om. E 1

Dominus

~

M

86

IN CANTI CVM

CANTICORVM

IV (4, 12-15)

Produxitque Dominus Deus de humo omne lignum pulchrum uisu, et ad uescendum suaue ; lignum etiam uitae in medio paradisi, lignumque scientiae boni et mali. Et fluuius egredieba¬ tur de loco uoluptatis ad irrigandum paradisum, qui inde diuidi40 tur in quattuor

capita.

Ille est paradisus

antiquus,

paradisus

terrenus ; iste est paradisus nouus, paradisus caelestis. Vtriusque plantator est unus idemque Dominus Deus. In illo posuit

hominem quem formauerat ; in isto formauit hominem, qui apud ipsum in principio Deus erat. De ista humo produxit 45 omne

lignum

pulchrum

uisu,

et ad

uescendum

suaue.

etiam uitae in medio paradisi. Istam humum,

Lignum

istam terram

suam benedixit, et ex ea cunctarum germina gratiarum et cunctarum exemplaria uirtutum produxit. Ipsum quoque lignum uitae Christum, Deum et hominem, dominum paradisi 50 caelestis.

De

illo uoluptatis

loco -fluuius egrediebatur

ad irrigan¬

dum paradisum, qui inde diuiditur in quattuor capita. De isto paradiso ille fluuius siue illud flumen egressum est, de quo psalmista dicit : Fluminis impetus laetificat \ duitatem Dei, qui PL 896 inde diuiditur in quattuor capita, id est quattuor euangelia.

55 Nec

paradisus

ille hominem

custodire

| potuit,

nec

paradisum

illum homo sibi custodire potuit. Quoniam ergo non profuit illis parentibus primis, nec nobis in illis introductio illa in illum ta¬ lem paradisum, terrenum paradisum, non obseruato praecepto quod acceperunt, iterum plantatur alius paradisus, quem in60 gredientes

lignum

uitae aeternae

comedamus

et non

moriamur,

et istae sunt emissiones dilectae, super quibus praesenti loco gratulatur dilectus, et ita loquitur : Hortus conclusus, soror

mea, sponsa, hortus conclusus, fons signatus. Emissiones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus. Dictu65 rus, emissiones

tuae paradisus,

praemisit,

hortus

conclusus,

soror

mea, sponsa ; et iterum, hortus conclusus, ac deinde fons signa¬ tus. Porro emissionum horti huius illud fuit principium, quod sicut ei nuntiauit angelus, concepit et peperit filium. Quid igi¬ tur uerbis istis, nisi et concipientis uirginitas et parientis prae70 dicatur

integritas

lecto, dicamus

? Proinde

omnes

dicamus

et nos

feliciter

corde credulo et ore consono

cum

di¬

: Hortus

conclusus es, o Dei Genitrix, hortus conclusus, fons signatus. Vnde

hortus ? Nam

inde nominatur

hortus, quod semper

44 Ioh. 1, 1. 49 cf. supra 3, 69 ; cf. Rupert., De s. Trin. 2, 1232 - CC CM p. 216 s. 53 Ps. 45, 5. 73/75 Raban., De nat. rer. 19, 9 - PL m, 530C.

21,

30 eduxitque E 42 est unus om. B illo] quo B 44 Deus om. B C t illa E I L M humo om. B 50 egrediebatur fluuius ~ B C t 54 capita id est quattuor om. A E M 50 sibi om. B t 50 potuit] uoluit M 57 in illis om. B 00 aeternae uitae ~ E E1 1 E AI 02 dilectus supra lin. At soror mea sponsa om. B C E E1, supra lin. E conclusus] est add. B 03 es Dei genitrix add. B C E E1 E t conclusus om. E1 00 ac deinde fons] fons deinde B 07 fuit illud ~ M 08 illi B t 70 feliciter] fideliter E E1 I E M 70/71 et nos usque dicamus om. B

B 39

IN CANTICVM

CANTICORVM

ibi aliquid oriatur ; quia cum 75 creet,

hortus

numquam

sine

IV (4, 12-15)

alia terra semel in anno

fructu

est. Vnde

ergo

87

aliquid

hortus

es tu,

o dilecta dilecti, nisi quia in te natum est aliquid, quod num¬ quam desinit, et fructus tuus numquam marcescit aut deficit ? Maxime autem hoc mirum est, immo uerum atque iucundum, quia de horto praedicatur quod sit conclusus. Quomodo enim 80 hortus,

si conclusus

? Numquam

simile

huic

auditum

est de

omni nostrorum multitudine hortorum, nec potuit dici uel esse hortus non habens aditum, per quem saltem unus intraret uel exiret hortulanus. Hic hortus unus uel solus est et clausus uel conclusus ; hic uterus unus est fecundus et incorruptus. O igi85 tur soror

et sponsa

mea,

quomodo

gaudent

amici,

quia talis es

hortus, talis fons ? Corpore hortus conclusus , mente uel anima fons signatus. Et quare bis diceris hortus conclusus ? Videlicet propter conceptum et propter partum, quia in utroque mirabile est 90 et fidelium

mentibus

amabile

miraculum,

quod

neque

corrupta

es conceptu neque uiolata partu in utroque, et amici et omnes adulescentulae nostrae gratulantur, | et utrumque libenter B 39^ confitentur. Vnde 95 signatus

autem

fons signatus ? Et quo

? Nimirum

ex

eo, quod

uel quali signaculo

Spiritus

sanctus

super uenit

in te, et uirtus Altissimi obumbrauit tibi. Ipse Spiritus sanctus signaculum est huius fontis nostri, signaculum pectoris tui. Et hoc geminum nostrae custodiae munimentum, geminum nostrorum amicorum gaudium, quia et uterus tuus nulli uiro, 100 nulli

carnali

commercio

accessibilis,

et mens

tua

nulli uitio,

nulli spirituali nequitiae fuit umquam penetrabilis. Mirum, quod cum ita sis hortus conclusus, ita fons signatus, nihilomi¬ nus, immo et | eo amplius emittis omnia bona quibus mundus PL 897 impleatur, et emissiones tuae paradisus malorum punicorum 105 cum

pomorum

fructibus,

paradisus

Scripturarum

uel doctrinae

cum bonis et sanctis operibus. Emissiones tuae uel paradisus tuus, cyprus cum nardo, nardus et crocus, fistula et cinnamo¬ mum cum uniuersis lignis Libani, myrrha et aloe cum omnibus primis unguentis. Herbarum aromaticarum iste numerus, no scilicet numerus septenarius, amicis nostris bene est cognitus, quod uniuersitatem significet, maximeque ex Spiritu sancto

95 Lc. 1, 35. 90 cf. Ambros., De uirginibus i, 48 - PL 110 cf. Greg., Moral., Praef. 8, 17 - PL 75, 526C et passim.

16, 213 (Eph. x, 13).

74 oriatur usque aliquid2 om. t, sed corr. in indice. 75 creet] gignat Raban. 70 est om. B 80 huic simile ~ B 83 clausus] cultus E E1 1 E 85 soror mea et sponsa ~BL 90 mente B 95 sanctus] sancti signaculum est et B 90 sanctus Spiritus ~ A. 97 huius supra lin. I frontis B 99 amicorum nostrorum ~ I E quia] quod M 100 nulli usque uitio om. E1 107 crocus] et add. E 110 septenarius numerus ~ B est om. B

88

IN CANTI CVM

CANTICORVM

IV (4, 12-15)

sit sacratus, Spiritu septiformi qui hoc ipsum operatur re¬ quiescendo super me florem primitiuum horti huius. Operatur, inquam, hoc ipsum, quod hortus conclusus es, quod emissiones talis et tam

115 tuae paradisus

pulcher,

sicut

ex

istis aromatum

septem speciebus animaduerti potest, inter quas principalis est nardus, unde et bis praedicari uel numerari meretur, cum dico, cyprus cum nardo, nardus et crocus. Nam ipsa est humili¬ tas tua, quae ualde oblectauit Altissimum, oblectauit me 120 regem

dilectum

tuum,

sicut

ipsa dicis, quia

esset rex in

dum

accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. Quidquid gra¬ tiarum, quidquid uirtutum, quidquid operationum caelestium mundus accepit, emissiones tuae sunt, ut ubi erant prius spina et uepres, uepres et carduus, lappa et tribulus, urtica et paliu125 rus, uniuersitas nequitiarum, ibi sit cyprus cum nardo, nardus et crocus, fistula et cinnamomum, myrrha, et aloe, uniuersitas gratiarum, iuxta numeri huius, numeri septenarii sacramen¬ tum, cum uniuersis lignis Libani, cum omnibus primis un¬ guentis. Quid ibi uniuersa ligna Libani ? | Et prima unguenta B 8 130 quid sunt

uel faciunt

illic ? Nimirum

ligna Libani

sunt

quidam

amici nostri, amici illi, qui cum sint nuptiarum nostrarum filii siue domestici, nihilominus sunt potentia saeculi grandes et excelsi atque facultatibus dilatati, ita ut ex elemosinis eorum 135 positi,

sustententur

paruuli nostri, paruuli spiritualis pro-

quemadmodum

lignorum

in ramis

Libani

nidificant

passeres exigui. Vnde est illud in psalmo praescriptum : Saturabuntur ligna campi, et cedri Libani, quas plantauit, illic passeres nidificabunt. Tales niduli passerum nostrorum et cunctae elemosinae, quas faciunt uel facturi sunt potentes ac 140 diuites

nostrarum,

uel filii nuptiarum

amici

prima

unguenta

sunt, unguenta miri odoris, sicut significatur ex me dilecto tuo, ubi mulier peccatrix pretiosum unguentum emit et effudit super caput uel pedes meos recumbentis, et domus repletur ex odore unguenti. Pulchra 145 sitas harum

emissionum

tuarum,

ualde uarietas siue diuer-

huius

paradisi

nostri,

ubi

et

altitudo lignorum Libani et humilitas omnis aromatici ger¬ minis, qualecumque decet intelligi, per iam dicta uirgulta numeri septenarii spectaculum commune praebebit, spiranti¬ bus in medio primis unguentis, id est cunctis operibus pietatis, 150 maximeque elemosinis, quibus suppleri poterit, quidquid minus spiritualis uitae habuerint tales, ut | iam dictum est, PL 898 112 cf. Is. 11, 2.

120 Cant. i, ii.

122 cf. M. Bernards, Die Welt der Laien

[Festschrift f. Ios. Kard. Frings, Koln 1960], p. 401. cf. supra 4, 132.

127 Ps. 103, 16-17.

151

112 me om. B 115 talis paradisus ~ B 122 quidquid2 om. E1 122 prius oni. B 124 uepres2 om. B E1 127 numeri2 om. I 121 qui cum sint] qui sunt B C t, quidam E 129 cunctae] familiae add. B 142 effundit E E1 144 repleta est Vulg. 145 emissionum] diuersionum B

IN CANTI CVM

CANTICORVM

IV (4, 12-15)

89

nuptiarum nostrarum domestici, quamuis saeculi curis im¬ pliciti, nostri tamen per fidem amici. Sic quondam in taber¬ naculo Domini saga cilicina, byssum et purpuram amica exten155 sione

tegebant

; sic semper,

qui spiritualibus

minus

abundant,

carnalia sua spiritualibus communicant, ut iure spiritualium illorum participes fiant. Hae sunt emissiones tuae, soror mea sponsa, emissiones horti conclusi, emissiones fontis signati, paradisus Dei Patris. Hereditas mea dilecti tui, filii Dei, filii 160

tui,

opus

Spiritus

sancti,

ecclesia

una

de

multis

emissionibus

tuis, quae per orbem terrarum diffusa semper in te respiciet et ad nos clamabit de nobisipsis uocem extollens de turba mulier fidelis, dicens mihi : Beatus uenter, qui te portauit, et ubera quae suxisti. Tu fons hortorum, puteus aquarum uiuen165 tium

; fons,

inquam,

hortorum,

id

est

mater

ecclesiarum

;

puteus aquarum | uiuentium, id est secretarium omnium B 8T Scripturarum sanctarum. Quae, uidelicet aquae uiuentes, fluunt impetu de Libano, id est sanctae omnes Scripturae, quae solae dicuntur et sunt canonicae, manauerunt de populo anti¬ co quo, populo iudaico. Nobilitas quippe illius populi per Liba¬ num solet mystice designari, de quo populo ego et tu, soror mea sponsa, secundum carnem sumus progeniti, cuius terrae terminus ex uno latere est mons huius nominis. Cunctae uiuentes aquae de isto Libano fluunt, cuncta eloquia Dei 175 huic populo

nostro

sunt,

credita

nostro

et de isto populo

non

quomodocumque, sed cum impetu cucurrerunt. Oportebat enim huiusmodi aquas cum impetu fluere, oportebat eloquia Dei fortiter currere, quia multi nimis erant qui conabantur obsistere, multi nimis adhuc sunt qui obnituntur et audent 180

contradicere.

Idcirco amici nostri, per quos administrata sunt eloquia Dei, oportuit ut essent non solum auctoritate diuina praediti, uerum etiam potestate mundana praecelsi. Qui fere primus uocibus manifestis caniturus erat mysteria regni nostri et 185

uirtutes

saeculi

uenturi,

oportuit

eum

regem

heri,

regem

Dauid potentem et secundum nomen suum bellatorem manu fortem, ut pueros siue pueriles populi animos, qui nescirent sponte curam habere de futuris et inuisibilibus, nimis inhiando praesentibus istis uisibilibus, auctoritate frangeret regiae 154 Ex. 26, 1. 576 ; cf. Ange], 3, 2.

p. 103.

181

162 cf. Lc. ii, 27. ib. 611B.

cf. Hebr.

172

1, 14.

163 Lc. 11, 27.

cf. Rom. 186

Hier.,

1, 3 ; cf. supra Eib.

166 cf. supra 1, 122.

3, 688.

inlerpr. hebr. nom.

174

cf. Rom.

35, 11 - CC

72,

187 cf. Mt. 11, 16.

155/156 minus usque spiritualibus om. B 159 mea om. L 161 terrarum supra lin. A in te semper ~ M 164/165 fons usque id est om. C 165 ecclesia¬ rum] omnium praem. I 166 secretarum t 167/168 uiuentes fluunt] fluentes et uiuentes B 168 omnes sanctae 172 sumus supra lin. L. 175 credita usque nostro om. AC t, credita sunt nostro ~ I 178 Domini C t cu¬ currere I 181 sunt om. B 182 praedita E1 184 ministeria M 187 animos populi ~ E 188 inuisibilibus] de praem. I

9o

IN CANTI CVM

CANTICORVM

IV (4, 12-15)

190 potestatis, admixto terroribus blandimento, scilicet suauitate musici modulaminis. Similiter ceteri amicorum nostrorum per quos eloquia Dei manauerunt, fere omnes fortitudine et terrore armati fuerunt, et omnes gladiis usi sunt ; gladiis, inquam, materialibus necessario armatae huiusmodi aquae 195 uiuentes reuera cum impetu per eos cucurrerunt. Primus uel mitissimus eorum Moyses, cum de nostra pleni¬ tudine accipiens uiuentes aquas fundere, id est legem sanctam et mysticam scribere inciperet, gladium arripuit atque arripi iussit, et uno die uiginti tria millia hominum fabricatorum 200 mendacii primo impetu aquae uiuentis, id est acceptae legis, interfecit. Et illi quidem postquam | temporaliter administra- PL 899 uerunt suo quique tempore decesserunt ; sed perseuerat im¬ petus aquarum uiuentium in ore et manibus etiam illorum qui non | scripserunt, quorum notissimus Helias exstitit, qui B 9 205 uno die quadringentos et quinquaginta uiros magno impetu interfecit. Aquarum igitur uiuentium puteus, id est sanctarum Scripturarum sacrarium, soror mea sponsa, tu es, et hinc est quod dico, quia emissiones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus. Sicut enim in initio fons ascendebat 210 e terra, irrigans uniuersam superficiem terrae, sicut, inquam, ■fluuius egrediebatur de loco uoluptatis ad irrigandum paradisum, qui inde diuiditur in quattuor capita, sic ex te, o amica, o terra benedicta, fons ille ascendit, qui apud Deum erat, et uera lux erat, sicut scriptum est : Quoniam apud te est fons uitae, et in 215 lumine tuo uidebimus lumen. Fons, inquam, ille ascendit ex te, non principium siue initium habens ex te, sed de corde Patris per occultas uias cum omnibus aquis uiuentibus, id est cum omnibus Scripturis ueritatis ueniens in te et aeternae sapien¬ tiae fontem siue puteum faciens in te atque hoc modo ascendit 220 ex te. Ad quid ascendit ? Vtique ad irrigandam uniuersam superficiem terrae, ad instruendam siue excolendam ecclesiam per uniuersum orbem terrae. Ad hoc egreditur fluuius de loco uoluptatis, scilicet ad irrigandum paradisum, ad hoc, inquam, ex te, o uoluptas siue locus uoluptatis Dei, initium accipiet 22J sanctum euangelium, ut per uniuersum mundum spiritualem 196 cf. Num. 12, 3. 198 cf. Ex. 32, 28. 199 cf. Iob 13, 4. 204 cf. III Reg. 18, 19.40. 207 Aniiph. Beata Dei genitrix - CAO 1, 106, p. 287. 209 cf. Gen. 2, 6. 211 Gen. 2, 10. 213 cf. Ioh. 1, 1.9. 214 Ps. 35, 10. 216 cf. Ps. 44, 2 ; cf. Rupert., De s. Trin., Prol. 70 - CC CM

21, p. 126.

191 musici] mystici C

193 usi sunt gladiis ~ E1

194 inquam supra /in. M

200 impetu primo ~ t

uiuentis] uenientis C E1 E

202 impetus perseuerat

~ B 204 exstitit Helias ~ I 205 quadragintos C, quadraginta B et quinquaginta om. C / impetu magno ~ B 206 igitur om. B 207 Scriptu¬ rarum om. E1 soror] sicut praem. E1 212/213 benedicta terra ~ C 213 ascendit ille ~ M 218 aeternum A B C t 221 superficiem] paradisum praem. B

222 egredietur I

223 ad2 om. B

IN CANTICVM

230

235

240

245

CANTICORVM

IV (4, 12-15)

91

irriget paradisum, et diuidetur in quattuor capita, id est in quattuor necessariae salutis sacramenta, quae uidelicet sunt haec, incarnatio, passio, resurrectio atque ascensio mea. Haec enim necessario praedicabuntur, et necessario scientur, quia sine istorum confessione non fit noster paradisus, sine istorum fide non saluatur mundus. Diuidentur, inquam, uiuentes aquae in ista quattuor capita, id est principalia sacramenta, quia uidelicet omnes Scripturae in ista quattuor subtiliter in¬ tendunt appellando haec faciem hominis, faciem uituli, faciem leonis et faciem aquilae uolantis. Tunc cognoscent amici, quid etiam ante prophetas uoluerit Scriptura legis, dicendo : Catulus leonis Iuda, ad praedam, fili mi, ascendisti ; quid uoluerit, ordinando talem ritum uituli sacrificandi, quid uoluerit, dicendo Moysi : Prophetam susci\tabo eis de fratribus B suis similem tui ; quid uoluerit, canendo : Sicut aquila prouocans ad uolandum pullos suos, et super eos uolitans, expandit alas suas, et assumpsit eos atque portauit in humeris suis. Et de duabus quidem faciebus, de facie hominis et de facie uituli omnes in me consentiunt, scilicet quod homo natus sim et mortalis mortem sustinuerim ; sed de facie leonis et de facie aquilae uolantis non omnes similiter consentiunt, uidelicet quod et resurrexerim et in caelum ascenderim. Sic de duobus capitibus fluuii de loco uoluptatis egredientis et in | quattuor pl 900 capita diuisi, scilicet de fluuio Geon, qui apud Aegyptios Nilus

250 uocatur,

et de

fluuio

Phison,

qui et Ganges

dicitur,

negari

non

potest quin exeant de illo paradiso terrestri ; de duobus uero ceteris scriptores mundani Scripturam nostram redarguere conantur, dicendo quod non ita sit, ut ipsa dicit, eo quod illi, scilicet Tigris et Eufrates in Armenia manare uideantur, uno 255 fonte exorti, non intelligentes neque animaduertentes quia Scriptura non dixit, quod fluuius ille paradisi in ipso paradiso incipiat in quattuor capita diuidi, sed fluuius, inquit, egre¬ diebatur de loco uoluptatis ad irrigandum paradisum, qui inde diuiditur in quattuor capita, id est in omnes fluuiales atque 260 dulces et potabiles aquas, quarum capita sunt ista quattuor flumina principalia. Aquae etenim suapte natura salsae erant et amarae, ascendendo autem per illam quasi terrae mam227 cf. Greg., Hom. in eu. x, 4, 1 - PL 76, 81 5B. 10, 14.

237 Gen.

49, 9.

239

Deut.

234 cf. Apoc. 4, 6-7 ; Ez. 1, 10 ;

18, 18.

240 Deut.

32, xi.

24G

cf. Rupert., De s. Trin. 30, 348 - CC CM 23, p. 1651 (Aug., De consensu euang. x, 6 ; Beda, Explan. in Apoc. 4). 249 cf. Rupert., De s. Trin. 2, 1164 ss. 1365 ss. (Isid., Etym. 13, 21, 10 ; Salust., Hist. reliquiae 4, 77).

227 necessariae salutis om. B 233 quattuor] capita add. B A B C om. B

228 atque ... mea om. L 230 sine2 om. E1 236 amici] mei add. B prophetas] Scripturas

t ; uoluerit] uolantis B 239 prophetam] prophetando B 244 consentient B E E1 1 246 consentiunt similiter ~ M

et add. C t 248 egredientes etenim supra lin. M

E1

256 illo I

260 quattuor

243 de1 247 sic]

om. B C t

261

92

IN CANTICVM

CANTICORVM

IV (4, 12-15 - 16)

mam, scilicet paradisiacam terram uersae sunt in dulcedinem, ut irrigarent uniuersam terrae superficiem, ipsaeque dulces 265 atque

potabiles

captiuo,

quod

futurum

erat, generi

humano

terram extra paradisum facerent habitabilem, scilicet herba¬ rum, lignorum seminumque feracem, et inter aquas ceteras, quae ex illa mamma dulcorem acceperunt, illa flumina Geon et Phison, Tigris et Eufrates praecipua sunt. Similiter aquae 270 Scripturarum

ex

te, soror

mea

sponsa,

dulcescunt

tuo, siue per uterum tuum uiuentes factae sunt. ualde amarae, immo et mortuae et mortificantes enim occidit, ait quidam | amicorum nostrorum. aliud est, quidquid Moyses loquitur, quidquid 275 legitur

apud

filios matris

nostrae

qui pugnant

ex

utero

Alias autem sunt. Littera Etenim quid B 10 de prophetis

contra

te, nisi

littera sine spiritu, sine anima corpus ? Idcirco bibentes aquas mortuas moriuntur ; legentes et sequentes solam occidentem litteram occidunt. Quomodo tandem fiet istud, quomodo plantabitur, siue dilatabitur talis emissionum

280 sus ?

4, 1G

SvRGE, ET

AQVILO

FLVENT

; ET VENI, A V STER ; PERFLA

AROMATA

tuarum

paradi-

HORTVM

MEVM,

ILLIVS.

Surgente aquilone et flante austro liet istud. Quis ille est aquilo ? Ille nimirum, qui dixit : Sedebo in monte testamenti, in 285 lateribus

aquilonis

; ille, de quo

dictum

est per

prophetam

:

Ab aquilone pandetur malum super omnem terram, ipse est serpens antiquus, qui uocatur diabolus et Satanas. Vnde iste talis aquilo surget ? Quomodo surget ? Surget de occultis insidiis, ubi iacebat olim et serpebat lubricus anguis, quando 290 primam

mulierem

decepit,

quemadmodum

illa dixit : Serpens

decepit me, et comedi. Non ibi surrexit ut impugnaret, sed serpendo sibilauit ut deciperet. Vires quippe non habebat prius quam consensum uoluntarium praeberet ei mulier, quam Deus innocentem fecerat. Inter te et illum, soror mea 295 sponsa,

Deus

inimicitias

posuit ; et

idcirco

de

te

omnino

desperauit, immo de fraude sua, de dolo siue artibus suis aduersum te nihil habet spei ut decipere possit. Dico ergo illi : Surge, aquilo. Quid iaces in terra ? Quid insidiaris | calcaneo PL 901 nostro ? Nihil proficis insidiando. Potius surge, uiribus utere, 300 et toto malignitatis

impetu

debacchare.

Egisti olim

ut serpens,

272 II Cor. 3, 6. 27« cf. Ioh. 4, 10. 284 cf. Angcl. ib. 61 iD ; Is. 14, 13. 28« Ier. 1, 14. 287 Apoc. 12, 9. 205 cf. Gen. 3,13. 298 ib. 200 cf. Rupert., De uictoria Verbi Dei, Pro l. - MGH Gcistcsgesch. Rcihe 3, p. 2.

204 superficiem terrae ~ I atque mortificantes ~ M supra lin. E

208 dulciorem C 272 -enim om. M

277/278 litteram occidentem

~ B I

272 et3] atque L M sunt quid] aliquod B 27« sine 278 occiduntur

A

C E E1

282 flvant V ulg. 285 illo E1 28« omnem terram] omnes habitatores terrae Vtilg. 291 pugnaret I 292 sibilauit serpendo ~ B 294 fecit I 297 spei habet ~ B possit] opus est ut te saltem contristare possit add. E E At

IN CANTICVM

CANTICORVM

IV (4, 16)

93

age nunc ut draco magnus, draco rufus habens capita septem. Non quasi imperans dico, sed permittentis animo loquor. Tu enim iamdudum surgere coepisti, nec aliud est nisi ac si dicam : Age quod agis, surge qui surgis, debacchare qui debaccharis. 305 Quando

enim

surgere

coepisti

?

Nimirum

antequam

fieret

haec altera mulier, contra quam decipiendo nihil potes. Vbi uerbum promissionis quae nunc impletur audisti, quod ad Abraham dictum est : In semine hio benedicentur omnes gentes, statim surrexisti, quia | praedictas inter te et mulierem, 310

semen

tuum

et

semen

illius

inimicitias

adesse

inter B iov

persensisti.

Surrexisti, caput erexisti, caput primum regnum Aegyptio¬ rum. Dixisti enim loquens in Pharaone : Quidquid masculini sexus natum fuerit, occidite et in flumen proicite : quidquid feminei, reseruate, et cetera his similia, usque dum diceres 315 persequens abeuntes : Euaginabo gladium meum, interficiet eos manus mea. Ita qui serpens deceptor fueras, draco persecutor factus es, draco magnus, draco rufus, id est sanguineus. Post illud primum caput tuum secundum caput erexisti occidendo per manus Hiezabel et stirpis eius, praecones huius 320

mysterii,

praenuntios

huius

sacramenti,

prophetas

Deinde tertium caput in Nabuchodonosor rege deinde quartum in regno Persarum et Medorum qui genus nostrum delere uoluit, ne esset unde nasci. Deinde quintum in regno Graecorum per 325 Epiphanem

caput

erexisti,

et

ita

iam

quinque

Domini.

Babylonis ; per Aman, possem ego Antiochum

uicibus,

o

aqui¬

lo, surrexisti. Sextum caput nunc est, scilicet regnum Roma¬ norum. Septimum nondum uenit, uidelicet regnum Antichristi. Surge, igitur, aquilo, id est, age quod agis : non enim praecipio ut agas malum, quod numquam egeris, sed permitto surgere, 330

quia

uis.

hoc

Excute

caput

sextum

tuum,

effice

tradatur

ut

hoc semen mulieris in manus Romanorum. Ita surge, aquilo ; et ueni, auster ; ueni, sancte Spiritus, cui diabolus aquilo contrarius est, perfla hortum meum et fluent aromata illius, fietque quod ante dixi, emissiones tuae paradisus, quod num335 quam ita factum est. Numquam enim, o auster, ita contra aquilonem uenisti, ut perflando hortum meum nouum faceres fluere paradisum, id est nouam propagari ecclesiam de multi¬ tudine gentium. 301 cf. Apoc. 12, 3. 308 Gen. 22, 18. 312 Ex. 1, 22. 315 Ex. 15, 9. 324 322 Esth. 3, 1 ss. 321 IV Reg. 25, 1 ss. 319 III Reg. 19, 2 ss. 326 cf. Rupert., De uictoria Verbi Dei 13, 9 - ib., p. 413 ss. I Macc. 1, 11.

302 imperantis

C

303 nisi om. B

306 haec om. I

poteris ABC

regnorum 311 caput erexistis in marg. M quae] quod B fuerit natum ~ I et om. E1 L occidite et non in Vulg. 318 caput tuum 320

~ I

primum

mysterii huius

~

A

319 per manus

B C t

ministerii

326 regno Graecorum] regnorum B aquilo supra lin. A 336 faceret B

nunc

Hiezabel E1 om. B

t

occidendo

~ I

caput om. E1 330 efficere E1

321

307

313 t, om. E 1 flumen] aquam B 319/ 324 3.52

94 5, 1

IN CANTICVM

Veniat 340

FRVCTVM

dilectvs POMORVM

CANTICORVM mevs

in

IV (5, 1 - ib-e)

hortvm

svvm,

vt

comedat

SVORUM.

Vt dilectus meus mihi loquitur, ita est. Ego hortus, ego fons hortorum, ego fons signatus, ego gratia eius, puteus aquarum uiuentium et emissiones meae paradisus malorum punicorum. Veniat ergo ipse in hortum suum, et comedat fructum pomo345

rum

suorum.

Non

quomodo

Heua

inuitauit

uirum

suum,

ego

inuito dilectum meum. | Illa inuita|uit uirum suum ad come- B n dendum pomum non suum, pomum alienum, pomum inter- PL 902 dictum ; ego inuito dilectum meum ad hortum suum, ad comedendum fructum pomorum, non alienorum, sed fructum 33° pomorum

suorum,

quemadmodum

: Meus

dicit

cibus

est, ut

faciam uoluntatem Patris mei, quae uidelicet uoluntas Patris salus et uita est generis humani, quod ipse plasmauit, quod benedixit, quod perditum reparauit. Et quid tam proprie suum inter omnes fructus pomorum suorum quam ego, quae 353

sum

prima

de primitiis

pomorum,

etiam

immo

fons

hortorum.

Veniat igitur in hunc hortum suum, et me transferendo in illud tertium caelum, in illum tertium paradisum quo abiit, quo me uidente ascendit, comedat frtictum pomorum suorum, perficiat, usque ad finem perducat gratiam eorum quae in me 360 celebrata sunt operum suorum. Ex quo in caelum abiisti, crebro reuerteris in illum quem dicis paradisum emissionum mearum, et comedis de pomis punicis, quae optima sunt inter primitias earundem emissionum mearum. Tot enim comedis fragmina malorum punicorum, quot beatas animas martyrum 363 confessorumque tuorum hinc assumis et transfers in illud uitae sempiternae secretum. Quando ita uenies in hunc hortum tuum, ad istum quem dicis fontem hortorum ? Quando ita uenies ad me, ut ubi tu es, illic et ego tecum sim ? 5, lb-e

Veni

37° RHAM

in hortvm

MEAM

CVM

mevm,

soror

AROMATIBVS

mea

MEIS.

sponsa,

COMEDI

MEO, BIBI VINVM MEVM CVM LACTE MEO. ET BIBITE ET INEBRIAMINI, CARISSIMI.

341 cf. Cant. 4, 12-15. 12,2.

358

cf. Act.

350 Ioh. 4, 34.

1, 9.

361

messvi

FAVVM

COMEDITE,

355 cf. Prou. 3, 9.

cf. supra 4, 166.

368

cf. Ioh.

myr-

CVM

MELLE AMICI

;

357 cf. II Cor. 12, 26.

.>41 ut dilectus meus om. B mihi supra /in. E loquitur mihi ~ B 342 hortorum ego om. B 343 tuae I 344 ipse supra lin. E 345/346 ego usque uirum suum om. I 347 pomum2] sed B 348 dilecto meo E1 349 fructum2 supra lin. C

349/350

non

usque pomorum

om. B

351 qui E1

352 salus]

sensus casus B humani generis ~ B M plasmauit] plantauit E E1 LM quod] et C 353 proprium B 355 prima sum ~ B pomorum] suorum add. B etiam om. B 356 hunc om. I 359 ad] in BCt gratiam] ad praem.I 361 paradisum quem dicis ~ M 363 enim] iam add. C t 364 fragmenta ^ C M, iam praem. B quod B E1 365 et transfers supra lin. E 365/366 uitae sempiternae] aeternae uitae I 366/367 quando usque hortorum

om. E1 1

368 et om. A. B C t

sim tecum

~ E E1 1 L M

IN CANTICVM

CANTICORVM

IV (5, ib-e)

95

Omnia quae generi humano ad salutem siue restaurationem ipsius erant necessaria, ego te silente perfeci ; soror mea 375 sponsa, nunc me quiescente tibi debetur aliqua eiusdem operis portio tua. Quid tantum ad requiem tuam festinas ? Ego nascendo, moriendo, resurgendo et in caelum ascendendo salutem mundi operatus sum, nunc cum amicis et testibus meis te superesse oportet, et omnium quae facta sunt idoneum 380 perhibere testimonium cum necessaria operatione signorum atque uirtutum. Diligenter auscultent amici et enarrent omnibus nuptiarum nostrarum filiis quattuor ista quae facta sunt, quia ueni in hortum meum, | et quia messui myrrham B 1 meam cum aromatibus meis, et quia comedi fauum cum meile 385 meo, et quia bibi uinum meum cum lacte meo. Descendendo quippe in uterum tuum et assumendo carnem, ut uerus homo

390

393

400

405

nascerer, qui uerus Deus eram, ueni in hortum meum ; mo¬ riendo atque ad infernum descendendo, reuersurus cum omni¬ bus sanctis et electis meis qui me exspectabant ab origine mundi, messui myrrham meam cum aromatibus meis ; resur¬ gendo, comedi fauum cum meile meo ; ascendendo in caelum, bibi uinum meum cum lacte meo. Descendendo, inquam, in uterum tuum homo factus ego, ueni in hortum meum. Quid enim non meum ? Ego quippe, ego ipse sum Verbum, per quod omnia facta sunt, et sine quo factum est nihil. Et ille paradisus, de quo Scri|ptura dicit : Plantauerat autem Domi- pl nus Deus paradisum uoluptatis a principio , per me plantatus est ; et tu hortus alius, hortus conclusus, per me factus es ; et uniuersus emissionum tuarum paradisus, per me plantatus siue plantandus est, propterea dixi hortum meum. At non sic ille primus homo, de quo sic scriptum est : Tulit ergo Dominus Deus hominem et posuit eum in paradiso uoluptatis , ut operaretur et custodiret illum, non, inquam, sic ille dicere potuit : Veni in hortum meum. Non enim paradisum ipse fecerat siue plantauerat, sed nec in paradiso ipse formatus fuerat. Ego et hortum feci, et in horto natus sum, et, ut aliis uerbis utar, ego et ciuitatem condidi, et in ciuitate natus sum, sicut

scriptum est : Homo natus est in ea, et ipse fundauit eam Altissimus. Non suus paradisus erat, atque eo magis operari et com410 missum custodire illum condecebat. Quod quia non fecit, 370 cf. Hebr. 4, 11. 394

4, 227.

Ioh.

380 cf. Mc. 1-3.

396

16, 20.

381 cf. supra 1, 230.

Gen.

2, 8.

operis

add. E

401

ib. 2, 15.

382 cf. supra - M 408

Ps. 86, 5.

388/

~

375

detur

I

376

operis]

sancti

et in caelum om. B nascendo in marg. E 382 nostrarum nuptiarum 381 auscultant B 391 in caelum 389 sanctis omnibus ~ L 400/401 I L M

non sic] uero sicut B 402 Dominus om. B

rat] erat B

406 uerbis om. B

E1

I L

M,

operis2

om.

I

378/379 meis et testibus 388 atque om. B ~ B 398 alius hortus om. B

homo primus 401 sic1 supra lin. M 405 plantauit B t Deus om. ABC om.

407 et1

406/407 et2 usque sum

B

377

■

om. C ~

E1

fue¬

96

IN CANTICVM

CANTICORVM

IV (5, ib-e)

necessarium erat ut uenirem ego in hortum meum, et ultra debitum operando ac seruiendo corrigerem illius peccatum qui nec operatus est debitum. Quomodo correxi ? Messui myrrham meam cum aromatibus meis, id est expandi 415

manus

meas

in

cruce,

hoc

fructu,

ut

saluarentur

omnes

mei,

quos ille metendo mortem animae suae perdidit. Dictum quippe fuerat illi : De ligno autem scientiae boni et mali ne comedas, in quocumque enim die ex eo comederis, morte morieris. Non oboediuit, immo inoboediens manus incontinentes ad 420 uetitum | extendit. Hoc illi metere fuit : seminauerat enim impiam cogitationem tumens intus et cogitans esse sicut Deus. Hoc, inquam, illi metere fuit, non myrrham, sed gehen¬ nam ; non mortem corporis, quae interdum pretiosa est, sicut dicit psalmus : Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum 425

eius,

dicit suit, rupit enim

sed

mortem

animae,

quae

mors

mala

est,

sicut

B 12

item

psalmista : Mors peccatorum pessima. Mortem illam mes¬ morte illa statim mortuus fuit, ubi pomum de arbore et momordit, iuxta ueritatem dicentis : In quocumque die comederis ex eo, morte morieris. Ego autem messui

43° myrrham

meam,

pretiosam. Seminaueram

scilicet

autem

corporis

mortem

solam,

iustitiam, seminaueram

mortem

humilitatem

et oboedientiam spontaneam, cum essem ego non ut ille tan¬ tum homo, sed et Deus et homo. Considerabam illud unde 435 Patre minor essem, scilicet natura carnis, sicut scriptum est : Minuisti eum paulo minus ab angelis, et secundum illam naturam ita iustitiae ordinem tenui, ut omnibus subditus essem et oboediens Patri, tamquam minor maiori, homo Deo, creatura creatori, secundum legem Moysi. Exempli 44° gratia : Ter in anno, inquit, apparebit, omne masculinum tuum coram Domino Deo tuo, scilicet in solemnitate azymorum, in solemnitate mensis primitiuorum, et in solemnitate exitus anni, quae est solemnitas tabernaculorum. Haec enim pars iustitiae siue oboedientiae maxime mihi seminarium myrrhae 445 fuit ; quia

exinde

ficiendi, dum

| inimicis

meis

opportunitas

sciens eos tractare mortem

uenit

meam,

me

inter¬

nihilominus

413 cf. Rupert., De s. Trin. 2, 1474 ss - CC CM 21, p. 223. 414 cf. Is. 65, 2. 417 Gen. 2, 17. 424 Ps. 115, 15. 42« Ps. 33, 22. 428 Gea. 2, 17. 434 cf. supra 3, 69.212. 436 Ps. 8, 6. 438 cf. Hebr. 5, 8. 439 cf. Lc. 2, 22. 440 Ex. 23, 17 coli. Deut. 16, 16. 411 ego om. B 412 atque E1 E 413 debitum] secundum praem. E E1 1 E M, meritum uel praem. B 418 comederis ex eo ~ I Vulg. 422 illi inquam ~ t 423 interdum] nunc praem. B 424 psalmus dicit ~ M, psalmista B in conspectu usque mors om. E1 425 mala mors ~ B 426 messuit mortem illam ~ E1 429 ex eo comederis ~ E 429/430 myrrham messui meam ~ E 430 solam mortem ~ t, mortem solam corporis ~ B 432 autem] ante C t seminaueram2] ante add. B 435 minor Patre ~ B 439 creatori creatura ~ M 440 apparebit inquit ~ C, inquit om. B 442 primitiuorum mensis ~ t 443 haec] est add. B 444 myrrhae supra lin. E

PL 904

IN CANTICVM

CANTICORVM

IV (5, ib-e)

97

propter praeceptum legis ascendi Hierosolymam. Ita factum est ut meterem myrrham meam cum aromatibus meis, id est ut per oboedientiam peruenirem usque ad mortem, mortem 45° autem crucis, cum qua et per quam omnia traxi ad me et acquisiui omnes electos meos a constitutione mundi. Quid deinde ? Comedi

fauum

cum

meile meo, id est surrexi a mortuis,

recepi carnem meam, non ultra morituram semperque uictu455 ram cum Verbo sibi unito, Verbo Deo, quod sum et eram ego. Miranda oppositio, mirabilis correctio ! Ille primus homo requisitus siue redargutus de peccato suo, quoniam semetipsum defendit, non solum mortem animae, quam incurrerat, non euasit, uerum etiam mortem corporis insuper acquisiuit, | 460 dicente Deo : Quia puluis es, et in puluerem reuerteris. Ego autem, quoniam tradidi pro peccato, non meo, sed alieno, memetipsum, oboediens Patri, non solum uitam animae non amisi, quasi propter maledictum legis, dicentis : Quia male¬ dictus a Deo est, qui pendet in ligno, uerum etiam uitam carnis 465 cito recuperaui, et ecce sum homo in utroque, scilicet et in corpore et in anima uiuus, contra quod ille in utroque fuit mor¬ tuus. Itaque et mei meum cum fauo meo, et fauum meum cicm meile meo comedi, quia mei meum fauum suum recognouit, et fauus meus meile meo respirauit, ita ut nulla umquam 470 myrrha interfluere possit, id est uitae et Verbi, quod ego sum, sempiterna dulcedo carnem meam rursus dulcorauit, et caro in diuinitatis gloriam transiuit, ita ut ipsa iam mori uel mors ei dominari ultra non possit. Hoc sacramentum nesciebant adhuc amici nostri, quando rediuiuus apparens eis, dixi : 475 Habetis hic aliquid quod manducetur ? Et tunc obtulerunt mihi partem piscis assi et fauum mellis. Comedi coram eis non prius fauum mellis, et deinde partem piscis assi, sed prius partem piscis assi, et deinde fauum mellis, et sumens reliquias dedi eis, hoc signo edocens, quod et ipsi exemplo meo prius 480 passionibus atque pressuris desiccandi, ac deinde fauo con¬ surgendi mecum forent satiandi. Similiter et inimici mei nesciebant sacramentum dicti huius, quod dixi, et nunc dico : Messui 447 cf. Mt.

myrrham

20, 18 et parall.

meam

cum

aromatibus

449 Phil. 2, 8.

meis, et nihilo-

450 cf. Ioh. 12, 32.

451 cf.

Eph. 1,4. 457 cf. Gea. 3, 9. 458 cf. supra 3, 510. 400 Gen. 3,19. 465 Deut. 21, 23 (Gal. 3, 13). 472 cf. Rom. 6, 9. 475 Lc. 24, 41.42. 478 ib. 43. 451 meos

supra lin. E

455 Verbo

quoniam

supra lin. E

461 quoniam]

Dei L

456 miranda] mirabilis A 462 oboediens om. C quia C

457 465

469 fauus466 fuit in utroque ~ t et2 om. B t scilicet in utroque ~ C que B 470 sum ego ~ B L M 473/474 adhuc 471 rursus in marg. M nesciebant ~ B 474 dixi apparens eis ~ B 475 comedat A, sed corr. supra 476 mihi om. B tunc] tamen E E1 1 L M lin. : uel manducetur usque mellis om. E1 477 deinde supra lin. E 480 conresurgendi A resurgendi B

comedi I L M,

98

IN CANTICVM

CANTICORVM

IV (5, ib-e)

minus dabant mihi bibere uinum myrrhatum, uinum cum 485 felle mixtum. Post illum resurrectionis fauum ista est gloriae et honoris consummatio, quia bibi uinum meum cum lacte meo, id est laetificatus sum ascensionis gaudio, completa Scriptura, quae dicit : Laetificabis eum in gaudio cum uultu tuo. Nam ego sum ille rex, de quo dicebat : Domine, in uirtute 490

tua

laetabitur

rex,

et super

salutare

tuum

exsultabit

uehementer.

Illa laetitia, illa uehemens exsultatio ista est quam nunc dico : Bibi uinum meum cum lacte meo. Ascendi enim in iubilo, | et inde

non

solum

laetatur

et idcirco dixi : Bibi uinum 495

meum

obliuionem

mihi

cor, uerum

meum

fecit

etiam

exsultat

cum lacte meo. Hoc

laborum

praeteritorum,

caro

uinum

; PL 905

iuxta

illud : Da siceram maerentibus, 0 Lamuhel, et uinum his qui amaro \ sunt animo. Bibant et obliuiscantur egestatis, et doloris B 13 non recordentur amplius. Bibi, et bibendum dedi his, qui amaro mecum fuerunt animo, uinum meum cum lacte meo. Biberunt 500 et obliti sunt egestatis atque doloris : egestatis, qua prius egentes fuerant, utpote homines sine litteris et idiotae, doloris, quo propter passionem meam doluerant, sicut praedixeram eis iam hora passionis imminente : Sed quia haec locutus sum uobis, tristitia impleuit cor uestrum. Item : Et uos igitur nunc 505 quidem tristitiam habetis, iterum autem uidebo uos, et gaudebit cor uestrum, et gaudium uestrum nemo tollet a uobis. Hoc sacra¬ mentum nescientes, qui uidebant et audiebant eos, scilicet quod bibissem ego et gustandum praebuissem illis uinum meum cum lacte meo, dicebant nescientes quid loquerentur, quia 510 musto pleni sunt isti. Denique Spiritum sanctum dederam illis, Spiritum Paracletum, qui unus idemque est, et uinum meum et lac meum : uinum meum, quia gaudium de praesentibus bonis ; lac meum, quia consolatio de praeteritis malis ; uinum meum, quia dilectio Dei ; lac meum, quia dilectio proximi. 515 Et

dicebam

eis

:

Comedite, amici ; et bibite, et inebriamini, carissimi. Quid comedetis, et quid bibetis ? Nimirum reliquias, quas ego sumens dedi uobis, reliquias faui mei et mellis mei, reliquias uini mei et lactis mei, non sine reliquiis myrrhae meae uel 520 piscis assi mei. Non quomodo serpens mulierem Heuam et mulier uirum suum inuitauit ad comedendum, ego inuito 484 Mt. 27, 34 coli. Mc. 15, 23. 488 Ps. 20, 7. 489 ib. 2. 492 Ps. 46, 6. 496 Prou. 31, 6.7. 501 Act. 4, 13. 503 Ioh. 16, 6. 504 ib. 22. 509 Act. 2, 13. 517 cf. Lc. 24, 43.

484 mihi dabant ~ B 485 fauum usque lacte meo om. I, in marg. A

illum resurrectionis ~ B 493 cor] meum add. B

492/494 ascendi caro] mea add. B

495 laborem E1 497 egestatis] suae add. B 499 meum om. B t 501 fuerant egentes ~ A utpote usque idiotae in marg. E 505 habebitis I 508 ego] et gustassem add. B eis praebuissem B 509 loquerentur] ipsi add. B 514 lac usque proximi] et proximi dilectio per lac denotatur B 519 uel] uidelicet I

IN CANTICVM

CANTICORVM

IV (5, ib-e)

99

uos ad comedendum et bibendum ; immo contra illud quod illi comederunt, ego necessariae comestionis atque bibitionis appono uobis antidotum. Serpens non dabat illis de suo, sed 525

suadebat

rapere

do

alieno.

Ego

de

uobis

de

proprio,

de

fauo

et meile meo, de uino meo et lacte meo, immo et de corpore meo et de sanguine meo, simul et de spiritu meo. Spiritus hic ueritatem loquitur uobis contra mendacium, quod serpens loquebatur illis. Quid enim locutus est illis : Scit enim Deus, 530

quia

quocumque

die

comedentis

de ligno

illo, aperientur

oculi

ues-

tri, et eritis sicut dii, et idcirco prohibuit ne comederetis. Hoc dicens ille spiritus blasphemiae magnam Deum asseruit contra hominem habere inuidiam. Iste autem Spiritus ueritatis, quid dicit uobis ? Scit enim Dei Filius, quia si manseritis in illo, 535 et

ipse

in

uobis,

eritis

sicut

filii Dei,

| eritis

sicut

dii, eritis

B i?

omnes filii excelsi, quia aperientur oculi uestri, aperientur uobis sensus, ut Scripturas intelligatis, et idcirco dixit uobis : Accipite et comedite, hoc est corpus meum. Accipite et bibite, hic est sanguis meus. Hoc dicens iste spiritus gratiae magnam 540

circa

nos

insinuat

Dei

beneuolentiam.

Co\medite,

igitur,

amici,

et bibite, et inebriamini, carissimi. Hoc unum de similibus loquor uobis, de similibus serpentis. Non enim sine causa dixi : Et sicut Moses exaltauit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis, ut omnis qui credit in ipso, non pereat, 545 sed

habeat

uidelicet est illud, sicut dii, sum ego

uitam

aeternam.

Non,

inquam,

sine

causa

dixi, quia

ecce loquor uobis unum de similibus serpentis. unum de similibus ? Comedite, inquit ille, et comedite et bibite, ego dico, et eritis uos gratia, natura, scilicet filii Dei. Neque illi, uidelicet

550 homines,

in

fructu

ligni

uetiti

uidebant

hoc

quod

Quid eritis quod primi

audiebant,

scilicet diuini tatis effectum, neque uos uidetis in pane et uino corporalibus oculis sic esse ut dico corpus et sanguinem meum. Illi uidebant solummodo arboris pomum, uos uidetis solummodo panem et uinum. Plus ille serpens quam uideretur 553 credi

sibimet

uoluit,

et creditum

est

illi, plus

et ego

mihi

ut

credatis exigo quam uidere possitis corporeis oculis, et cre¬ dendum est mihi, ut quo ordine mors introiuit, eodem foras mittatur, et uita sublata male credulis bene credentibus recuperetur.

Quo

enim

ordine uita sublata est et mors

in-

524 Tertull., Ad nationes 2, 3, 10 - CC 1, p. 49, 5. 528 cf. Ioh. 15, 26. 529 Gen. 3, 5. 532 cf. I Tim. 6, 4. 534 cf. Ioh. 14, 17. 536 Ps. 81, 6 (Ioh. 10, 34) ; cf. Gen.

537

3, 7.

24,

cf. Lc.

45.

538

Mt.

26, 26

et parall.

543

Ioh. 3, 14-15. 526 meo2

om. B

bere om. E 1 535

sicut

om.

hic] hoc B quod B om. B

527

meo1

inuidentiam E1

535/530

om. B

et1 om.

E E1 1 M omnes

eritis

540 Dei supra lin. E

547 unum illud ~ B 555 credi om. B 558

t

532

magnum

Spiritus om. E1 ~

B

536

aperietur2

Dei beneuolentiam

B

533 ha¬

534 Filius Dei insinuat

E

M

~ B

~ B 539

546

553 meum 548 dico ego ~ E E1 1 E M credulus t 559 sublata est uita ~ B

PL

906

100 560

IN CANTI CVM

troiuit

? Eo

uidelicet,

CANTICORVM

ut

morte

animae

IV (5, ib-e) praecedente

mors

car¬

nis subsequeretur. Nam quo die comederunt primi homines uetitum, eodem morte animae, morte peccati mortui sunt, et deinde morte carnis suo quique die uel tempore in puluerem reuersi sunt. Ibi uos quoque 565 tui,

et

secundum

carnem

amici, et secundum

mortales

facti

estis.

In

animam Adarn

morquippe

omnes moriuntur, et hoc scienter unusquisque uestrum con¬ fitetur. Nunc autem quid Spiritus dicit? Eleuare, eleuare, consurge Hierusalem, quae bibisti de manu Domini calicem irae eius, et usque ad fundum calicem soporis bibisti, et potasti 570

usque

ad

feces.

Duo

sunt

quae

occurrerunt

tibi,

uastitas

et

contritio, et fames et gladius. Filii tui proiecti sunt, dormierunt in capite | omnium platearum, sicut bestia illaqueata, pleni B 14 indignatione Domini, increpatione Dei tui. Quam dicit in¬ dignationem Domini, ipsa est mors animae, et quam dicit 575 increpationem

Dei

tui,

ipsa

est

mors

corporis,

et ipsa

est

calix,

quem bibisti, inquit, de manu Domini, subauditur, increpantis atque dicentis, in sudore uultus tui uesceris pane tuo, donec reuertaris in terram, de qua sumptus es, quia puluis es, et in puluerem reuerteris. Nam calicem mortis animae bibisti, non 580 de

manu

Domini

Dei

tui,

sed

de

manu

serpentis

antiqui

inimici tui. Mortis corporeae calicem idcirco bibisti de manu Domini, quia sublata uita animae uita corporis si perpetua fuisset nimis esset inutilis. Haec duo occurrerunt tibi, inquit. Ac deinde subiungit : Idcirco audi haec, paupercula, et ebria 585 non

a

uino.

Ecce

tuli

de

manu

tua

calicem

soporis,

fundum

cali¬

cis indignationis meae. Non adicies, ut bibas illum ultra. Hoc agitur nunc, o carissimi, dum dico uobis : Comedite, amici ; et bibite, et \ inebriamini. Amici, inquam, et carissimi. Iam PL 907 enim non dico uos seruos, sed amicos meos, quia omnia quae590

cumque

audiui

a

Patre

meo,

nota

feci

uobis.

Idcirco

non

dico,

cari ; sed dico, carissimi, quia caritas erga uos maxima mihi est, qua maior esse non potest. Maiorem enim hac dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Hoc ego facio. 565 I Cor. 1 5, 22.

567 Is. 51, 17.19.20.

574 cf. Rupert., De s. Trirt. 28, 945 ss.

- CC CM 23, p. 1530. 577 Gen. 3, 19. 582 cf. Rupert., De diu. off. 11, 870 CC CM 7, p. 390 (Aug., De ciu. Dei 9, 10 - CC 47, p. 258, 3-4 (= Plotinus, Enn. 4, 3, 12).

584

562 uetitum] puluerem

Is. 51, 21.

pomum

~ B

588

add. B

564 quoque

Ioh.

13, 13.

565 quique] uos

592

quoque

~ L, quoque

Ioh.

t

om. B

15, 13.

563/564

reuersi sunt in

565/566

et secundum

carnem usque moriuntur om. E1 566 scienter supra lin. C 572 platearum sicut bestia illaqueata] uiarum sicut oryx illaqueatus Vulg. 574/575 mors est ... mors est ~ B

577 atque] et B

578 assumpta

B

579 bibisti animae

~ B

581

bibisti idcirco ~ B 582 Domini] Dei tui add. B sublata] est add. B ani¬ mae uita uita ~ M 585 non om. B 586 adicias L 587 igitur I amici supra lin. E 589 seruos om. B 591 mihi maxima ~ B 591/592 est mihi ~ M

592 qua] quia E1

593 quam

non in Vulg.

IN CANTI CVM 595

Nam,

ecce

dum

IOI

CANTICORVM

morior,

dum

ad

IV (5, ib-e)

mortem

trador,

iamque

sacramentum

mortis

uenditus in morte agonizor, corpus quoque meum comeden¬ dum et sanguinem meum bibendum uobis appono, ut sicut iam dixi, quo ordine mors introiuit, eodem foras mittatur de animabus et corporibus uestris. Primo quippe foras mittitur 600

mors

animae,

dum

comeditis

et

bibitis

uel passionis meae, quia sicut quodam loco dixi : Qui man¬ ducat me, ipse uiuet propter me. Post hoc foras mittetur mors corporis, scilicet quando omnes resurgetis, quod et uos me primo resurgente fideliter creditis, sicut itidem ego dixi de 605 illo, qui

manducat

in nonissimo

die.

me,

uiuit

propter

me,

et ego

resuscitabo

eum

Dicit aliquis : Sancti antiqui patres nostri quomodo uiuent, qui non comederunt neque biberunt hoc uitae sacramentum, nisi tantum in figura et in generatione una, quando manna in 610

deserto

manducauerunt

, et aquam

de

consequente

eos petra

| bibe-

runt ? Ad haec, inquam, sicut uiuentibus uobis pro modo uestro, ita et defunctis illis pro modo ipsorum sapientia Dei prouidit eandemque mensam parauit. Siquidem dissipati sunt illi, quoniam animae quidem apud inferos sunt in requie spei, 615

corpora

uero

requiescunt

in

sepulcris,

dissipabor

et

ego

panis

uiuus, qui de caelo descendi, et anima quidem ad animas illo¬ rum, corpus uero descendet ad corpora ipsorum, scilicet in eiusdem terrae uentrem, quo illa recepta sunt. Mox animae illorum reuiuiscent uita plena atque perfecta, cuius in spe ali620 quatenus

uixerunt

; in

nouissimo

autem

die

uobiscum

resur¬

gent resurrectione corporum. Atque ita fiet quod dicit aliquis uestrum, quodque firmiter tenet fides omnium uestrum, quia sicut in Adam omnes moriuntur , ita et in Christo omnes uiuificabuntur . 625

Hoc

hunc uobis, regni uobis

tantae

salutis

sacramentum

ab

initio

non

feci

uobis,

cibum potumque uitae aeternae hactenus non porrexi cum ambularetis mecum ad praedicandum euangelium Dei. Non enim tempus erat, neque ordo poscebat ut cibus aut potus daretur nouae salutis, priusquam mun-

630 daremini,

priusquam

deleretur

macula

uestra,

macula

reatus

antiqui, quam contraxerunt comedendo uetitum uobisque omnibus nascituris intulerunt iam dicti homines, primi paren601 Ioh. 6, 58. I Cor. 15, 22.

598 intrauit B 603 corporea B

609 Ioh. 6, 31 coli. I Cor. io, 4.

599/602 primo usque me2 om. I omnes supra lin. I resurgemus

604 credatis B 605 B C t uestri C t

615 Ioh. 6, 41.51.

623

600 sacramentum supra lin. C B 603/604 primo me ~ B

manducans C E1 607 sancti] sic I 608 comederunt] manducauerunt E

antiqui] itaque 614 quidem ani¬

mae ~ B sunt supra lin. E 617 ad corpora descendet ~ E E1 I L M, descendit B 617/618 in eiusdem] ut in eius B 618 -dem om. A. B C t 619 reuiuiscunt B t 620 nouissima A B C t 628 Dei] Christi B 629 mun¬ daretur I 631 contraxerant B

B

102

IN CANTICVM

tes uestri. Mundari

CANTICORVM

autem

IV (5, ib-e)

aliter neque

uos potuistis neque

ueteres amici nostri, sancti antiqui ab origine mun-

potuerunt

regenerationis,

lauacrum

mei,

sanguinis

effusionem

635 di, nisi per

scilicet sanguinis et aquae de latere meo decurrentis. Non igi¬ tur ante uobis facere aut dicere debui, accipite et comedite, | amici ; accipite et bibite, carissimi ; non, inquam, ante, sed PL 908 in ipso articulo passionis meae uel mortis, qua emundati estis, 640

unde

et

dico

uobis,

quia

et

uos

mundi

estis propter

sermonem,

quem locutus sum uobis. Nam quia credidistis, et quia per¬ mansistis mecum in tentationibus meis, idcirco ex quo ego coepi agonizari uos coepistis emundari ; ac proinde sicut iam mun¬ dis, sicut emundatis a peccato originali, quod primus homo 645 per

hunc

contraxit,

cibum

650

sanguine

meo

de

latere

meo

iam

sus lancea militis, et tunc demum

mortuus

uobis

feci

potum

hunc

et

cibum

apponendum ceteris amicis et filiis uestris post uos hoc ordine ut ipsi prius lauentur aqua baptismatis, sanctificationem uerbi cum | signaculo crucis siue passionis meae uel mortis non erit alia, sed eadem

nascituris, quae post exorcismo B 15 quam cum

profundam,

percus¬

particeps fiat cibi huius ac

potus eo modo quo tradidi uobis. Inebriamini igitur, carissi¬ mi ; inebriamini, inquam, ita ut egestatis uestrae obliuiscamini, et doloris amplius non recordemini. Nam corpus quidem 655

mortuum,

id

est,

certissime

moriturum

est

propter

peccatum,

spiritus uero uiuit propter iustificationem. Et ipsam mortem et omnes modos siue species mortis atque poenarum, quid¬ quid doloris et quidquid gaudii, quidquid timoris et quidquid spei mundus habere siue inferre potest aut potuit, obliuisci660

mini,

carissimi,

prae

ebrietate

uini

nostri,

prae

abundantia

Spiritus sancti, prae dulcedine nuptiarum nostrarum, nuptia¬ rum praesentium quibus interesse meruistis, quarum festiuitatem uidere primi meruerunt beati oculi uestri. Vos enim estis conuiuae nuptiarum praecipui, qui primi omnium aquam 665

uinum

factam

gustare

meruistis.

Siquidem

quod non habetis tristitiam siue dolorem 635 Tit. 3, 3.

636

cf. loh. 19, 34.

663 cf. Mt. 13, 16 ; Lc. 10, 23. 3095,

p. 255.

666

Aug.

De

641

14, 8 - CC

cf. Rupert., De uictoria Verbi Dei 2, 25 - MGH

hoc

ipsum

saeculi, quod con-

Lc. 22, 28.

664 cf. Antiph. Hodie

ciu. Dei

iam

654

Rom.

caelesti sponso

48, p. 25 (Vergit,

Geistesgeschichtl.

Aen.

Reihe

8, 10.

- CAO

3,

6, 733) ;

5, p. 74,

n. 16 ; id., De s. Trin. 5, 660 - CC CM 21, p. 349 (Boeth., De consol.pbil. 1, 7, 25-31 CC 94, p. 16 s.). 665 cf. Ioh. 2, 9.

633 uos om. C

neque

amici nostri ~ B 639 uel mortis meae

uos] uos non

supra lin. B

634 uestri L, antiqui sancti

636 sanguinis] mei per effusionem add. B 638 amici om. B ~ B 640 sermonem] meum add. B 646 nostris AC t

647 ut] et add. jE1 650 sanguine] sancto praem. B 652 ergo I 654 re¬ cordamini C 656 uero om. B 657 modus B 658 et1 om. B quidquid gaudii om. E1 et2 om. B 660 uestri / 661 uestrarum M 662/665 quarum usque meruistis om. C 663 uidere primi meruerunt] uiderunt primi patres uestri B 664 conuiuae] primi B

IN CANTI CVM CANTI CORVM

IV (5, ib-e)

103

temnitis gaudium mundi, quod timorem hominis non timetis, quod non in homine speratis, quae uidelicet quattuor passiones aquae mortuae, immo et aquarum mortuarum quaedam 670

capita

sunt,

sed

solummodo

secundum

Deum

contristamini,

solummodo in Spiritu sancto gaudetis, solum Deum timetis, et in solo Deo speratis, iam, inquam, hoc ipsum est prae¬ gustare factum ex aqua uinum, et ebrietatis facere initium, ueniet autem satietas, perficietur ebrietas, post hoc, iuxta illud 675 in

psalmo

: Inebriabuntur

ab

ubertate

domus

tuae,

et

torrente

uoluptatis tuae potabis eos. Ecce haec sunt, soror mea sponsa, quae feci, quaeque dixi amicis et carissimis meis, ueniens in hortum meum, metens, ut iam dixi, myrrham meam cum aro¬ matibus meis, comedens jauum meum cum meile meo, et bibens 680

uinum

meum

cum

lacte

meo.

Ceterum quod optas et dicis post haec omnia : Veniat dilectus meus in hortum suum, et comedat fructum pomorum suorum, hoc desiderans, ut te, quam dixi hortum conclusum, cuius emissiones sunt uel esse incipiunt per mundum uniuer685

sum

paradisus

malorum

punicorum

;

te,

inquam,

hortum

| conclusum, fontemque hortorum, mox accipiam ad meipsum, PL 909 ut ubi ego sum, illic et tu sis mecum, hoc nimirum | ratio differre B 15^ postulat, uidelicet in primis, ne uacet huic mundo dicere quod numquam mulierem uiderit, de qua nouum hoc audit ex 690

euangelii

nostri

praedicatione,

quia

misit

Deus

Filium

suum,

factum ex muliere, factum sub lege. Pulcherrimum atque ordina¬ tissimum est quod dum aduersarii nostri libros baiulant secum, dicentes siue scriptum habentes : Ecce uirgo concipiet et pariet filium, et uocabitur nomen eius Emmanuhel, et amici nostri 695 praedicant

in

ista

plenitudine

temporis

sequentibus signis ad confirmationem ades media librorum praecedentium

hoc

esse

perfectum,

dictorum, tu quoque atque praedicatorum

signorumque subsequentium ; tu, inquam, uirtutum opera¬ trix ac totius sanctae magistra religionis, qualem numquam 700

oculus

uidit,

qualis

ab

initio,

quando

Heua

facta

est,

non

fuit

nec est nec erit in cogitationibus suis, in uerbis suis, in factis suis, in omni odore suauitatis, in omni flore et fructu honoris et honestatis.

675 Ps. 35, 9.

687 Ioh. 14, 3.

690 Gal. 4, 4.

In Ioh. eu. 6, 250 - CC CM 9, p. 306. Mc. 16, 20. 699 cf. supra 1, 494.

692 cf. Ioh. 6, 9 ; Rupert.,

693 Is. 7, 14. 695 cf. Gal. 4, 4. 696 700 cf. I Cor. 2, 9. 702 cf. Eccli. 24,

20.23.

671 solummodo om. B 673 facere om. AB C t 677 meis] nostris E E1 1 E M ueniens om. B 678 meum om. C myrrham om. B 680 meum om. B 683 dixi in marg. M 687 et uos sitis Vulg. 688 huic supra lin. E 689 ex om. B 691 factum1] in mundum natum B 692 nostri supra lin. M baiu¬ lant] portant B 694 nostri om. B 697 praedicatorum atque praecedentium ~

M

699

magistra

totius sanctae

~

B

702

odore

omni

~

C

104

IN CANTI CVM

CANTICORVM

Ecce uenturi sunt homines 705

spiritus contrarii, spiritus contra

contra

et

diuisi,

semetipsum

IV (5, ib-e)

conclusionem

mei,

horti

contra

uirginitatem uteri tui, contra paradisiacas emissiones tuas multa ac diuersa, immo et contraria dicturi, uidelicet Carpocratiani, Valentiniani, Apollinaristae, Pauliani, Iouinianistae, et alii spiritu erroris seducti siue se| ducendi, per quos serpens pl 910 710

antiquus

sibilabit,

ut

dicant

alii

me

hominem

fuisse

tantum

et de utroque sexu progenitum ; alii me nihil corporis as¬ sumpsisse ex te, sed transisse per te quasi per fistulam, alii non me hominem uerum, sed in phantasia apparuisse homi¬ nem phantasticum, alii non semper me fuisse, sed ex te sump71 j sisse

initium,

alii filios

te

ex

Ioseph

suscepisse

post

me

natum.

Tamdiu igitur differri te oportet et detineri in peregrinatione ista, donec interimas et istas et ceteras haereses uniuersas, narrando fideliter, quod praedicetur et scribatur ueraciter ; narrando, inquam, prout tempus et causa postulauerit, quod 720

me

non

ex

uiro,

sed

ex

superueniente

Spiritu

sancto

concepe¬

ris, quod non ita per te, quasi per fistulam transierim, sed de ipsa carnis tuae substantia ueram carnis substantiam assump¬ serim, quod non phantasticum, sed uerum et uere humanum corpus acceperim et in caelum leuauerim, quod non ex te 725 initium

sumpserim,

sed

ante

te,

| immo

et

in

principio

ante

B 48

omnia saecula Deus Dei Verbum ego exstiterim, et quod tu post me natum semper uirgo sis, iuxta quod Hiezeciheli prophetae dictum fuit, quia -porta haec semper clausa erit. Post istas et omnes eiusmodi emissiones tuas tempus tuum erit, ut 730

cum

anima

tua

faciam

id quod

summopere

desiderans,

dicis

:

Veniat dilectus meus in hortum suum, ut comedat fructum pomo¬ rum suorum.

707 Isid., Etym. 8, 5, 45 ; Aug., De haeres. 7.1 1.44.55.82 - CC 46, p. 293.295.3 11.325. 337.

710

cf. Rupert.,

In Iob. eu. Praef. 12 - CC

CM

9, p. 5.

rium In principio et ante - PL 78, 741. 727 cf. Hymnus Aue Hymnica 51, 140 ; CAO 4, 8272, p. 509. 728 Ez. 44, 2.

703 et] atque A L M 704 homines om. B hortus L M 700 mei B C t tuas om. B

725

cf. Responso¬

maris stella - Anal.

705 semet- om. B 711 de om. B C t

ortus E, me om. A

E E1 I E M 713 phantasma C 714 fuisse me ~ M te] me B 715 alii usque natum in marg. E 710 te oportet differri ~ B 718 narrando] in¬ quam add. B 720 assumpserim E, acceperim A 723 non phantasticum] phantasticum non acceperim B 720 ego om. B quod] quia C tu om. A B C t 728 post] portas A B C t 731 ueniat] ut praem. t 732 Explicit liber quartus incipit liber quintus E E1 L M finis libri quarti t nihil C

Explicit liber quartus incipit quintus

LIBER

QVINTVS

O beata Maria, uocem sponsi iamdudum audierunt non solum amici, uerum etiam adulescentulae quam plurimae pulchritudinem tuam laudantis et dicentis, quia tota pulchra es, et adhuc adicientis absque eo quod intrinsecus latet. Quid 5 est

illud

quod

intrinsecus

conscientiae thesaurus

latet,

? Hoc

nisi

optimus

enim fere omnes

intentionis

siue

nos latet dum

legimus, quia tu religionis et fidei magistra cum beatis aposto¬ lis conuersata es, cum hominibus et fere inter turbas uisa es. Cur non potius in abscondito te continuisti ? Cur non con¬ io firmasti tibi secretum contemplationis ? Cur umquam aliquis mortalium uisus est magis te assumpsisse pennas sicut colum¬ bae, ut uolaret et requiesceret, ut elongaret fugiens et mane¬ ret in solitudine ? Hoc enim multi fecerunt, non solus Helias siue Helisaeus, uerum etiam quamplures filii prophetarum. x5 Quid

igitur

? Quam

ob

causam

non

et

tu

similiter

siue

am¬

plius eo modo pretiosam abscondisti hominibus pulchritudinis tuae margaritam ? Quaerimus hoc et est scitu dignum, et ecce iam inuenimus et uidemus, non quidem omnino sicut est, sed quasi per speculum. Nam speculi uice ad causam istam consi20 derandam habemus maxime hunc Scripturae locum, haec pulcherrima dicta canticorum tuorum, quae sic incipiunt : 5, 2-8

Ego

dormio,

et cor

mevm

vigilat.

Vox

dilecti

santis

: Aperi mihi, soror mea, amica mea, IMMACVLATA MEA, QVIA CAPVT MEVM PLENVM

mei

pvl-

colvmba

mea, RORE, ET

EST 25 CINCINNI MEI GVTTIS NOCTIVM. EXSPOLI |AVI ME TVNICA MEA, QVOMODO INDVAR ILLA ? LAVI PEDES MEOS, QVOMODO INQVINABO ILLOS ? DlLECTVS MEVS MISIT MANVM SVAM PER FORA¬ MEN, ET VENTER MEVS INTREMVIT AD VT APERIREM DILECTO MEO. MANVS 30 MYRRHAM PRIMAM, ET DIGITI MEI MA. Pessvlvm ostii mei apervi CLINAVERAT VT

LOCVTVS

NON

RESPONDIT

TRANSIERAT.

MIHI.

CIVITATEM

35 CVMEVNT ME,

ATQVE

EST. QvAESIVI

TVLERVNT

3 Cant. 4, 7.1. 17 cf. I Ioh. 3, 2.

TACTVM EIVS. SVRREXI, MEAE DISTILLAVERVNT

PLENI MYRRHA PROBATISSI¬ dilecto MEO. At ILLE DE¬ ANIMA

ILLVM

NON

INVENERVNT

ME

: PERCVSSERVNT

MIHI

MEA

ET

PALLIVM

ME

MEVM

LIQVEFACTA

INVENI

EST,

: VOCAVI,

CVSTODES,

QVI

ET CIR-

ET VVLNERAVERVNT CVSTODES

7 cf. supra 1, 494. 11 cf. Ps. 54, 7. 18 cf. I Cor. 13, 12.

MVRORVM.

16 cf. Mt.

13, 46.

V, 4 latet intrinsecus ~ B E E1 I L M 5 siue] suae B 1« umquam] in¬ quam B 11 sicut supra lin. E 12 ut3 usque maneret om. B 14 filii] alii B 15 non om. I et om. B 19 uoce I 21 tuorum om. t 23 soror mea in

marg. E E1 M VIGILES

30 myrrham]

meam

32 est om. B QVI

CVSTODIVNT

ET

add. B

33 locvtvs] B

primam

non in Vulg.

dilectvs praem. C t

31 mei om. 34 cvstodes]

B 48v

EI,

ANNVNTIETIS

VT

AMORE

QVIA

V (5, 2-8) DILECTVM

INVENERITIS

SI

HlERVSALEM,

FILIAE

VOS,

ADIVRO, MEVM,

CANTICORVM

IN CANTICVM

106

LANGVEO.

Ecce hic, o Maria beatissima, ecce hic nobis quasi per specusublucet

aenigmate

in

40 Ium

inclita,

uita

tua,

uita

ut

quae,

dicere uel canere iam consueuimus, cunctas | illustrat eccle- pl sias. Totus fere huius capituli sensus ad illud pertinet, quod in te latet ; et supra nos est quemadmodum supra dicebat dilectus, oculi tui columbarum, absque eo quod intrinsecus latet, punici,

mali

45 sicut fragmen

trinsecus latet. Admoueamus

tuae

ita genae

in¬

eo quod

absque

igitur hoc speculum, et diligenter

oculis cordis exinde contemplemur, ut saltem aliqua ex parte cognoscamus sanctissimam conversationem tuam. uigilat. Quid hoc est aliud, nisi illud

Ego dormio, et cor meum

tui sapientia

pectoris

alibi dicit habitatrix

quod

50 ipsum

.

Dei

requiem quaesiui ? Et quid sunt haec : Ego dormio,

In omnibus

et, In omnibus requiem quaesiui, nisi optimam partem elegi, relictis cunctis sollicitudinibus uel curis saeculi ? Et quidem multae filiae siue multae animae taliter dormierunt uel dorhuius

tu dormitionis

sed

cupierunt,

55 mire

obtines

totum

ma¬

gisterium et uigiliarum cordis totum tenes principatum. Quid aliud nobis in psalmo loquitur idem dilectus dicens : Vacate ego sum Deus ? Hoc namque

et uidete, quoniam

idem est ac si

diceret : Vos dormite, et cor uestrum uigilet. Intelligimus igitur

60 quid dicas

: Ego dormio,

uigilat, scilicet quia talem

et cor meum

nobis ut sequamur uitam tuam esse insinuas, qualis in patre tuo Iacob, quasi per umbram significata est, qui et ipse quando dormiuit, tunc cor eius | uigilauit sicut scriptum est : Cumque locum et uellet in eo requiescere, tulit de

uenisset ad quendam

qui iacebant,

65 lapidibus

et supponens

in

dormiuit

suo

capiti

eodem loco. Viditque in somnis scalam stantem super terram, et cacumen illius tangens caelum ; angelos quoque Dei ascendentes et descendentes per eam, et Dominum innixum scalae, etc. Multa¬

fuit et est, non

rum quoque, sicut iam dictum est, animarum

70 solum

illam

secundum

similitudinem

otio sancto

dormire,

id

est, a terrenis curis uacare et in caelestibus per contemplatio¬ nem corde uigilare, uerum etiam eodem modo, quo et Iacob

59

I

44

Cant.

Cor.

13,

12.

40

47

1.3.

4,

52 Lc. 10, 42.

cf.

Antiph.

Eph.

1,

57 Ps. 45, 11.

43 dicebat supra lin. E 51 haec sunt

cf.

~ AB

Natiuitas

18.

~ B

namque sancto

~

cf.

03 Gen.

gloriosae

II

Petri

-

3,

ACO

1 x.

59 uigilat C

52 requisiui C

7198,

51

Eccli.

p.

299.

24,

xi.

49 est hoc ~ L

54 siue] id est B

55/56

nobis loquitur ~ E I L M, in ps. loqui¬ 58 idem est dilectus] meus add. B

07 illius] eius C 1 1, Dei quoque

70 similitudinem] consuetudinem

et praem. B

B

B

71 curis om. C

4,

28, 11-13.

45/40 sicut usque latet in marg. M

t, sunt om. C

57 in psalmo obtines usque totum om. I tur nobis ~ E1 ; idem loquitur ~ B

om. L

48

72 cordis

~ B

09 est1

otio iam dormire

IN CANTI CVM

CANTICORVM

V (5, 2-8)

107

tunc dormiuit, secundum corpus dormire et secundum animam per somnium caelestia uidere, iuxta illud : Senes uestri somnia 75 somniabunt,

et iuuenes

uestri

uisiones

uidebunt.

Sed,

o tu

cae¬

lum Dei, unica sedes Domini, in utroque uigilantiae modo cunctis mortalibus siue terrenis hominibus longe eminentior exstitisti, longe studiosior ad contemplandum eum, in quem desiderant angeli prospicere, atque aptior fuisti. Quid ergo tu 80 cum hominibus, quamuis sanctis ? Quid tu loqui uel conuersari cum mortalibus, quamuis apostolis ? Cur non potius tam¬ quam turtur castissima, turtur soliuaga, solitudinem expetisti remotior quam Iohannes Baptista, secretior quam Helias, ut soli te scirent tibique famularentur angeli sancti, non ad ho85 ram, sicut angelus Heliam semel et iterum pauit, neque ad tempus, sicut eundem corui pauerunt ministri, sed iugiter, donec tuis completis diebus ad transferen|dam te in caelum PL912 aethereum non unus tantum currus igneus, sed totus cum rege suo Filio tuo ueniret atque occurreret angelorum exerci90 tus ? Haec nobis quasi percontantibus tu respondens, dicis : Vox dilecti mei pulsantis, aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea, quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium. Hoc est dicere : Dilectus

meus foris est, quasi sub dio est, tectum non habet, domum 95 non habet : Vulpes, inquit, foueas habent, et uolucres caeli nidos, Filius autem hominis non habet, ubi caput suum reclinet. Quid enim ? Numquid domum uel suam habet ? Immo reliqui, ait, domum meam, dimisi hereditatem meam, facta est mihi habitatio mea quasi spelunca hyaenae. Domum ergo | iam non B 49^ 100 habens suam, et nondum adeptus aliam, id est, a Iudaeis iam repulsus, et gentibus nondum cognitus, quodammodo stans foris et pulsans, rogat intus suscipi, et haec est uox dilecti mei Pulsantis : Aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea. Soror mea, per fidem, amica mea, per spem, 105 columba mea, per caritatem, immaculata mea, per omnimodam mentis et corporis incorruptionem, quod in matre quae conce¬ pit et peperit ualde laudabile est. Aperi mihi, scilicet os tuum, loquere, prout ad confirmandum pertinet euangelium, et in 74 Ioel 2, 28 (Act. 2, 17). 79 I Petri i, 12. 82 cf. supra 1, 645. 84 cf. Mt. 4, 11. 85 cf. III Reg. 19, 5.7. 86 cf. III Reg. 17, 6. 88 cf. IV Reg. 2, 11.

97

Ier.

73 dormire]

12,

7-8.

tunc praem. B

76 uigilans I

78 quem]

quo E1

79 igitur tu

A, tu ergo ~B7LM 80 hominibus] uel mortalibus supra lin. A, mortalibus I, mortalibus add. C quamuis sanctis] sanctis quamuis esses B 85 et] atque B 87 te supra lin. M 88 tantum E M 94/95 habens ... habens I leo in silua Vulg.

spelunca]

om. I, tantus C 98 mihi om. B

habitatio

I

igitur A

iam in marg. E, om. t 102 et pulsans supra lin. C est om. A C t 103 columba mea amica mea ~ t lium in marg. E in supra lin. E

93 dicere est ~ E E1 I 99 spelunca hyaenae] 100 aliam] alienam

BK

suscipi intus ~ M 108 pertinet euange¬

io8

IN CANTICVM

CANTICORVM

V (5, 2-8)

hoc optatae tibi quietis patere dispendium ; ut gratum singuxio lari pudicitiae

tuae

propter

me

rumpas

silentium.

Quam

ob

causam ? uidelicet, quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium. Extraneus quippe jactus sum fratribus meis, et peregrinus filiis matris meae, et sicut eius qui foris est et tec¬

tum non habet, caput plenum est rore, et cincinni siue supremi

115

capilli

noctium

guttis

sunt

pleni

: ita

exprobrantium

opprobria

ceciderunt super me, et ab ipsis sacrae sensibus prauis inficiun¬

tur Scripturae, quae omnes ita mihi, scilicet Verbo Dei sicut cincinni inhaerent capiti. Sicut me extra portas suas, ut cruci¬ figerent, eiecerunt, ita de cordibus suis longe fecerunt, odien120

tes

et

me

et

Patrem

meum,

et

sicut

illa

nocte

sua

faciem

meam

conspuerant, ita pertinaciter blasphemias in caput meum iactitant, et cincinnos meos commaculant, similes ipsi rori cadenti siue caducis guttis noctium, quia de gratia Dei ceci¬ derunt, dum me Deum Dei Filium esse blasphemantes negant, 125

130

et

Scripturas,

quae

testimonium

perhibent

de

me,

sensu

con¬

trario conturbant. Aperi igitur cum aliis testibus meis os tuum, et facito, ut in quibuscumque locum habeam, ubi reclinem caput meum. Vbi et quando ista uox dilecti pulsantis ? Intus in interiori homine, ubi uobis quoque amicis dilectus idem solitus

est

loqui,

sicut

et

de

quodam

uestrum

Scriptura

dicit

:

Dixit autem Spiritus Philippo : Accede et adiunge te ad currum istum. Si enim dilectus habitat in uobis et intus loquitur uobis,

PL 913

non necesse habetis doceri quid de meipsa dixerim, uox dilecti mei pulsan\tis. 135

Si

quaeritur

quando,

nimirum

postquam

ascendit

in

caelum,

dum hic quoque sexus tenderet ad eum, sicut legitur in Actibus apostolorum : Hi omnes erant perseuerantes \ unanimes cum mulieribus, et Maria

matre lesu et fratribus eius. Sicut uiri,

ita et feminae iam communiter 140

Iudaeorum,

uerum

etiam

uiuere incipiebant, non solum

Graecorum,

cum

dato

Spiritu

sancto

praedicaretur euangelium. Hinc est illud : In diebus autem illis crescente numero discipulorum, factus est murmur Graeco¬ rum aduersus Hebraeos, eo quod despicerentur in ministerio quotidiano uiduae eorum. Propter huiusmodi maxime fiebat 145

uox

112

dilecti

Ps.

68,

pulsantis

9.

115

ib.

et

dicentis

10.

118

: Aperi

Hebr.

13,

mihi,

12.

soror

120

Mt. 26, 67. 121 cf. Mt. 27, 39. 125 cf. Ioh. 5, 39. 131 Act. 8, 29. 133 cf. Ioh. 6, 45. 137 Act. 1, 14.

112 factus sum

quippe

~ t

113 peregrinus]

hospes 13

cf.

mea,

Ioh.

15,

uide-

23

; cf.

127 cf. Mt. 8, 20. 141 Act. 6, 1.

114 est om. I

110

ceciderunt] et cadunt add. E E1 L M, et cadent add. I prauis sensibus ~ E E1 I E M 120 sua om. B 122 commaculauerunt B 123 guttis om. B 124 esse om. B 128 ibi E dilecti] mei add. B 129 in] et praem. t exteriori B 130 et om. A quoque supra lin. E 140 sancto

om. E1

132 dilectus] Spiritus dilecti B legimus M 137 unanimes] 141 autem

in marg. M

134 mei om. B in oratione add.

144 maxime

om. I

136 Vulg.

B 50

IN CANTICVM

CANTICORVM

V (5, 2-8)

109

licet ne uel infirmiori sexui deesset salutaris doctrina, ministe¬ riumque et norma uitae, uel morum disciplina. Ego autem, inquam : Exspoliaui me tunica mea, quomodo induar illa ? Laui pedes 150

meos,

quomodo

inquinabo

illos

?

Iamdudum

quippe,

dilecte

mi,

uitam perfecte solitariam concupiui, in qua sic uiuitur, ac si quis tunica uel omni ueste nudus quiescat sibi in secreto lectuli lotis pedibus et expers totius pulueris. Quomodo rursus impli¬ cabor curis, quae non desunt praelatis in conuersatione com155

muni,

quamuis

uita

communiter

uiuentium

propriumque

nihil

habentium religiosa sit uel esse possit ? Haec namque uita sine uictu uel ministerio quotidiano non potest deduci et nonnihil habet pulueris, immo et nimis saepe puluerulenta est et in pri¬ mis murmuriosa, sicut initio iam audistis, o amici, quia factus 160

est

murmur

Graecorum

aditer

sus

Hebraeos,

eo

quod

despicerentur

in ministerio quotidiano uiduae eorum. Nec mirum quod in sexu isto, sexu fragili, confugiente ad nos de luto saeculi, subest aliquid pulueris huiusmodi, cum et in uestro, scilicet sexu uirili, nonnulla reprehensibilia sint, et multa pristinae con165

uersationis

uestigia

supersint.

Ego

autem

dilecto

meo

pulsanti

loquor, eique nota replico, quia singularis ego prae omnibus exui me tunica mea, mente et actu uel habitu reliqui omnia et ita laui pedes meos, conscientiam siue intentionem meam emundante Spiritu sancto, ut iam dicti pulueris nihil omnino 170

sit.

residuum

nunc

Quomodo

induar

tunica,

cum

ut

mea

reli¬

querim omnia, curem aliena, pro aliis sollicita et earum quae quotidie ueniunt uiduarum uel quae uenturae sunt uirginum materfamilias effecta ? Quomodo inquinabo , quos laui pedes meos, id est, ad aliqua terrena inclinabo oculos uel ceteros, tibi

omnes

soli,

dilecte

mi,

dedi|caui,

uel

sensus

cogitatus

175

meos ? Nam, etsi custodia tua semper mecum est, uera tamen humilitas semper sollicita est, et mea potissimum anima, quae amore tuo singulariter plena est, pro puluere aestimat, pro sordibus reputat, quidquid umquam praeter te per aliquam

180

necessitatem

quos

dicit

non otiosum, immo

uel

cogitat,

147 cf. Atitipb. O caelestis norma (11. 7.) ; cf. Chrodegang., 613A.

164

ib.

61 3B.

quamuis

licitum

sit,

quamuis

et aliquatenus utile uideri possit. Haec uel

uitae ad Magnificat in festo translationis s. Benedicti 154 cf. Angel. ib. - PL 89, 1097B.

Regula canonicorum 173

cf.

Benedictus,

Reg.

monach.

2,

7

- CSEL

75,

p.

20.

151 solitariam 150 quippe om. B 148 inquam om. B 146 uel supra lin. A in marg. M uita 155 I sunt necessariae desunt] non 154 perfecte ~ B 161 quod 159 initio] in praem. C M 157 potest om. B 156 sine om. B

supra lin. E marg. add. M

saeculi] huius in 162 sexu om. B 161/162 isto sexu ~ B 170 168 meos] id est add. B 165/166 loquor pulsanti ~ B

175 omnes om. I reliqui B tunica] mea add. B 178 existimat E I om. semper usque mecum 176/177

tibi soli supra lin. A 181 uel] et M

B

50^

no

IN CANTI CVM

CANTICORVM

V (5, 2-8)

his similia dicenti et uigilanti, corde dormire uolenti mihi quid | obuenit ? PL 914 Dilectus meus misit manum 185 intremuit

ad

tactum

suam per foramen, et uenter meus

eius. Quomodo,

o dilecta,

misit

dilectus

tuus manum suam per foramen ? Quae est illa manus ? Quod est illud foramen ? Quis ille tactus ? Quis ille tremor ? Quomodo intremuit uenter tuus, aut quid est uenter tuus ? Mirantes ista

quaerimus, quia talium inexperti sumus. Dicit quidam uete190 rum

amicorum

: Et

misit

Dominus

manum

suam

et tetigit os

meum, et dixit ad me : Ecce dedi uerba mea in ore tuo. Ecce consti¬ tui te hodie super gentes et regna. Item alius dicit : Ego sedebam in domo mea, et senes Iuda sedebant coram me, et cecidit super me ibi manus Domini Dei. Et emissa similitudo manus appre195 hendit

me

in cincinno

capitis mei.

Nostra aetate referebat quaedam adulescentularum familia¬ ribus suis, quibus propter compertam beneuolentiam secreta sua committere non dubitabat, nocte quadam similitudinem manus a capite lectuli fuisse immissam super pectus suum 200 paene

uigilantis,

immo

nullatenus

dormientis,

non

nihil tamen

de excessu tenuiter patientis. Erat autem tactus suauissimus, quasi dexterae manus. Et apprehendens illam suis utrisque manibus demulcebat signaculo crucis, peragrans intus et exte¬ rius, quibus delinimentis ualde manus eadem delectari uide205 batur.

Cumque

post

illas signaculi

sancti

delicias,

quibus

Memorabat

etiam

manum demulcebat, brachium quoque contingere ipsamque personam, cuius manum tenebat, assequi conaretur, uelociter ueluti increpitans mouit et excussit se manus illa, oleo suauior, penna uolucris agilior, motuque suo dedit intelligi, quod ipse 210 cuius

erat

manus

nollet

se

apprehendi.

eadem adulescentula, scilicet anima nuptiis istis dedita canti¬ cisque nuptialibus intenta, quoniam dilectus in uisu noctis conspicuus manum suam miro modo pectori eius, quasi per foramen iniecit | et cor eius intrinsecus apprehendit tenuitque B 5 1 215 aliquamdiu

suauissime

stringens

et gaudebat

ineffabili gaudio

cor illud intra manum illam subsiliens atque tripudians. Porro de tremore illo, tremore sancto et diuino, tale experi187 cf. supra i, 28. PL 168, 1611C. 185/186

1!>0 Ier. 1, 9-10 ; Ez. 8, 1.3.

dilectus tuus misit ~ M

180 illa] tua E1

196 cf. Rupert., In Mt. -

186/187

quis ille tactus,

quod est illud foramen ~ E1 187 quis1] est add. I M quis2] est add. B tremor] timor I 188 est om. B C E1 1 aut usque tuus supra /in. E 190 tegit B 192 hodie supra lin. C item] -que add. E E1 I L sedebo B 194 Dei] tui add. B

194/195

emissa

usque cicinno] emissiones

manus

tuae ap¬

prehenderunt me in cincinnis B 196 referebat supra lin. E 197 istud dicit de semetipso ut patet in libro XII de gloria et honore filii hominis add. in marg. A

201 tactus om. B

203/206 demulcebat usque manum om. I

208 ueluti] quasi B

E E1 I L M om. B

209/210

ipse usque manus]

210 se supra lin. E

204 definientis B

ipsa cuius erat manus

213 pectori eius om. C

persona

217 tremore2

IN CANTICVM mentum

sibi euenisse fideli narratione

in loco

sublimi,

III

V (5, 2-8)

referebat. Aspiciebat

ecclesia saluatoris imaginem

in quadam

per uisum 220 fixam

CANTICORVM

cruci con-

consistebat

scilicet ubi de more

oranti¬

bus siue adorantibus proposita populis. Cumque in eam inten¬ deret, uiuens imago uisa est, uultu quasi regio, radiantibus oculis aspectuque prorsus reuerendo manumque suam dex¬ tram de patibulo adducere, signaculum crucis super aspicien225 tem

edere

ille dignatus

dilectus

expressione

magnifica

est.

Non uana uisio, immo magnae uirtutis sensum uidenti intulit continuo. Denique sicut tremit folium arboris, ubi uentus uehemens illud concusserit, ita cum repente in hoc uisu euigilasset, tremore dulci in lectulo aliquamdiu tremuit, uerum-

230 tamen

tremore

235 somno

erupit,

blando

nimiumque

suaui.

Et antequam

euigila-

ret, in ipso uisu iam dicti uirtus | signaculi uidentena sursum PL rapuit, uelocius atque facilius quam dici possit, manibus ex¬ pansis ad manus illius confixas cruci, ita ut os quoque ori, totumque corpus admotum uideretur eius corpori, et ubi sicut

aliquamdiu,

iam

dictum

est, tremore

illo

diuino multum delectabiliter uigilans tremuit. Haec pro expe¬ rimento manus uel tactus atque tremoris diuini paucis dicta sint.

cum

Verum 240 ris, qualia

de tua persona agitur, o dilecta dilecti singula-

uel quanta

sunt

circa te fecisse cre¬

ista, ut ea, quae

possint aliquatenus ex istorum similitudine colligi ? Magna sunt ista, nostrosque longe cogita¬ tus excedunt, te potius audiamus cetera tam sancta tamque mystica narrantem, tam longe supra litteram spiritum uitae denda

Domini,

est manus

245 in sensu

habentem.

Surrexi ut aperirem dilecto tueo. Munus meae stillauerunt myrrham primam, et digiti mei pleni myrrha probatissima. Surrexi, inquam. Quomodo enim diutius _dormire aut posthac obdormiscere potuissem ? Quomodo tunica indui fastidiosum 230 aut

puluerem

pati in pedibus

mihi

esset

pigrum,

ubi

post

uocem dilecti mei pulsantis manus quoque accessit et tactu suo illum | ineffabilem uentri meo timorem incussit ? Surrexi B 5 igitur, ut aperirem dilecto meo, operam dedi, ut cum apostolis Christi utique dilecti mei dictis et factis proficerem currenti

255 euangelio.

myrrham

Nam

hoc

primam,

est quod

dico

1 Munus

stilluuerunt

meae

et digiti mei pleni myrrha

probatissima.

220 cf. Rupert:., In Ioh. eu. 3, 126 - CC CM 9, p. 122 (Hier., In Mt. 3, 21, 15). 254 Angel. ib. 613D. cf. II Cor. 3, 6.

219 quadam supra lin. crucisque signaculum 226 immo] mare M 233 uidentem ~ B 239 cum] quia B optimam B E1 t 254 perficerem B

222 crucifixam A M E E E' I L M, crucis signaculo 231 uerum add. E E1 1 E M 236 pro cruci confixas ~ B

244

224 imago} esse add. I 225 ille dignatus m B sursum uisu ipso ~ B 237 paucis om. C om. B

singularis dilecta dilecti ~ E E1 I L M re uel praem. B 249 obdormiscere] obliuisce 255 distillauerunt B C i

247 primam] 253 ut1 om. B

112

IN CANTICVM

CANTI

COR VM

V (5, 2-8)

Oportebat namque, ut maxime relictis credentium atque apostolicam uitam imitantium uiduis manifestum darem exemplum omnis mortificationis uitiorum normamque in 260 propatulo

sacrarem

mox

uenturis

nouumque

et

eatenus

in¬

auditum exemplum eo suscepturis sanctae uirginitatis proposi¬ tum. Haec myrrha utique probatissima, id est pretiosissima est. Ceterum carnem mortificare, non propter Deum neque propter aedificationem uidentium, sed propter gloriam propriam ca265 piendam

ex

ore

laudantium,

hoc

quidem

est

manibus

stillare

myrrham, sed non probatam, immo nec ibi sunt digiti, qui dicantur myrrha pleni, quia non est in tali opere uirtus discre¬ tionis, quae per digitorum distinctionem solet intelligi. Pessulum ostii mei aperui dilecto meo. Pessulum, inquam, 270

ostii

mei. , id

est,

clausuram

oris

mei.

Quid

namque

per

pessu¬

lum nisi silentii signatur firmamentum ? Pessulus ergo ostii dilecto meo aperitur, cum indictum ori silentium propter Christum resoluitur, ut audientes aedificentur. Et quam pulcher, quam rationabilis et disciplinatus ordo loquendi ! 275 Prius

myrrha

stillat

de

manibus

et digiti

myrrha

probatissima

pleni monstrantur, ac deinde pessulus ostii dilecto aperitur, id est, prius uita laudabilis in exemplum praeparatur, et deinde doctrina fidem quaerens audientium palam profertur. Hinc de ipso dilecto scriptum est, quia coepit facere et docere. Non dic280

tum

est

prius

docere,

deinde docere.

et

deinde

facere,

sed

prius

facere

et

At ille\'declinauerat atque transierat. — - Ego, inquit, pes- PL 916 suium ostii mei dilecto meo aperui, at ille declinauerat atque transierat, id est, ego os meum aperui in doctrina, ut audienti285 bus

facerem

notitiam

dilecti,

sed

ille

iam

nobiscum

non

erat,

iam caelo receptus adhuc redire ulterius non habebat. Ergone,’ o dilecta, tu istud nesciebas ? Nonne prius quam modo iam dicto pessulum ostii tui aperuisses, uideras quod in caelum ascendisset, et sciebas quod ultra ad commanendum mortali290 bus

rediturus

non

esset

? Sciebam,

ait, et

bene

sciebam.

| Sed

quid ? Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Quando uel ubi locutus est ? Nimirum, quando uel ubi ego pessulum ostii 259 cf. Gal. 5, 24.

2(!8 Angel. ib. 613D.

12 ; 42» 3 ; 47» 3 ; - CSEL

273 cf. Bened., Regula monach. 38,

75, p. 99 ; p. 104 ; p. 114.

279

Act.

i, i.

257 atque om. A 201 eo] ego I 204 gloriam] gloriolam E I L M corr gloriolam E1 200 immo supra lin. E 208 per supra lin. A 271 significa¬ tur E M pessulum t 272 meo om. I L 274 rationalis A 275 stillat myrrha - M 276 aperitur dilecto ~ E 277 laudabilis uita ~ M exem¬ plis Af 278/279 de ipso] deinde B 279/281 non usque docere om. B I 289 et om. A E M 282 at] et B 282/284 ego usque transierat sub lin. L 283

Tre\,C*

I E M

280 ad- om. B

290 rediturus non] nequaquam

292 dilectus in marg. E, om. E1 I

rediturus E E1

B 52

IN CANTICVM

CANTICORVM

mei dilecto aperui, loquendo 295

ea

quae

sunt

dilecti,

tunc

V (5, 2-8)

scilicet pro utilitate audientium

et ubi

dilectus

est

locutus.

ego eram quae loquebar, sed ipse loquebatur in quislibet uestrum amicorum dicit, et uerum dicit mentum quaeritis eius, qui in me loquitur, Christi, quin et in me dilectus idem locutus sit, quoties 300

ostii

mei

aperui,

quoties

113

linguam

moui

et

Non

enim

me. Si enim : An experi¬ non dubium ei pessulum

Verbo

Dei,

quod

ipse est, uocem meam accommodaui. Vt ergo dilectus locutus est, anima mea liquefacta est. Flebam quippe, et prae singulti¬ bus uehementer erumpentibus non poteram uerba nisi con¬ cussa uel uoces nisi intercisas euoluere. Numquid enim pote305

ram

absque

fletu

de

illo

uerba

facere

? Verum

fletus

ipse

con¬

solatio mihi erat, delectatio quaedam mihi erat, sicut et cuique uestrum lacrimae suae dulces sunt, fluentes in eiusdem recor¬ datione dilecti, iuxta illud : Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte. Quanto magis mihi, dum diceretur mihi quotidie : 310

Vbi

est Deus

sit in natus talia uerba 315

tuus,

filius

tuus?

siue

dum

dicerem

ego

: Me

dimi¬

hoc exsilio Deus meus, filius meus, de me taliter incar¬ uel natus, propter me et me uidente taliter agonizatus, passus ? Quale mihi erat commemorare siue narrare eius, uerba morientis siue continuo morituri dilecti,

maxime

commendantis

praeceptum

caritatis,

dilectionis, ab illa cena sacrosancta, quando

mandatum

tradebatur, usque

ad haec uerba nouissima : Mulier, ecce filius tuus ; ad discipu¬ lum autem : Ecce mater tua ? Ibi ignis, ibi gladius, ignis amoris, gladius doloris, et anima mea uictima erat holocausti. Hanc 320

enim

et

ignis

incendit

et

gladius

pertransiuit.

Vnde

sicut

adeps sacrificii liquescit ab igne, et sicut fluit sanguis de gladii uulnere, sic anima mea liquefacta est, non ibi semel tantum, ubi moriebatur ipse, uerum etiam quoties me aperiente pessu¬ lum ostii mei, locutus est in me. Toties quippe sensi profundo 325

corde,

uulnerata

mente

istud,

quod

nunc

dico,

quia

declinaue-

rat atque transierat, ipsa commemoratione horum sensum mihi renouante, ut magis ac magis sentirem eum hic iam non esse, uisibiliter | non comparere. B 52^ Quaesiui illum, et non inueni, uocaui, et non respondit \ mihi. PL 917 330 Quaesiui,

scilicet

sed sic quaerens

296 cf. Mt. IO, 20. 13, 15.34

etc.

317

iugiter

meditando,

uocaui,

semper

orando,

non inueni, sic uocanti non respondit mihi.

297 II Cor. 13, 3. Ioh.

19, 26-27.

398 Ps. 41, 4. 319

cf. Lc.

309 /'&.

315 Ioh.

2, 35.

295 locutus est ~ E E1 1 L M 296 ego eram om. B 298 Christus I 300 Verbum B 305 uerba om. B

297 et uerum dicit om. I 305/306 mihi consolatio

~ C 306 quaedam om. B 308 dilecti recordatione ~ E

unicuique M 307 suae] uoces add. B 307/ 309 mihi1 om. B 312 me om. B 313 enar¬

rare B

331 sic2] sed t

328 comparem

B

uocanti] uocaui

et B

ii4

IN CANTICVM

CANTICORVM

V (5, 2-8)

Dulce lumen et delectabile est oculis uidere solem, sic mihi dulce sentiebam uidere carnem meam in ipso uiuentem, delectabile habebam, quem genueram, uidere facie ad faciem 335

ad

dextram

Patris

ueni, non

quam

super

omnia

fulgentem.

Non

sic

statim

in-

cito uolui, super hoc respondit mihi :

Inuenerunt me custodes, qui circumeunt duitatem. Percusse¬ runt me et uulnerauerunt me, tulerunt mihi pallium meum custo¬ des murorum. Qui sunt uel erant illi uigiles, illi custodes muro340

rum,

qui

circumeunt

ciuitatem

?

Nimirum

amici

et

primi

amicorum nostrorum, qui dicunt in libro suo, libro Actuum apostolorum : Non aequum est nos derelinquere uerbum Dei, et ministrare mensis. Considerate ergo, fratres, uiros ex uobis boni testimonii septem, plenos Spiritu sancto et sapientia, quos 345

constituamus

super

hoc

opus.

Nos

uero

orationi,

ministerio

tierbi

instantes erimus. Isti erant uigiles, et hoc illis erat uigilare et ciuitatem circuire et muros custodire, scilicet orationi et ministerio uerbi iugiter instare, iuxta illud propheticum : Super muros tuos, Hierusalem, constitui custodes, tota die et 350 tota

nocte

non

tacebunt

laudare

nomen

Domini.

Qui

reminisci¬

mini Domini, ne taceatis et ne detis silentium ei, donec stabiliat, et donec ponat Hierusalem laudem in terra, illam nimirum Hierusalem, de qua et in psalmo dictum est : Hierusalem, quae aedificatur ut ciuitas. Hoc ita uigiles illi faciebant, ut omni die

355 in

templo

et

circa

domos

non

cessarent

docentes

et

euange-

lizantes Iesum Christum. Isti inuenerunt, quaerebant enim me. Quomodo quaerebant, et quomodo inuenerunt me ? Quaere¬ bant me utique omnes pia sollicitudine, et ille praecipue, cui a dilecto fueram commissa, dicente : Ecce mater tua, et recepit 360 me

in

sua.

Quaerebant

isti

multum

sperantes

de

me,

quod

inesset mihi aliquid dignum sua inquisitione, quippe qui nouerant quid in me uel de me fuisset factum, qualis mater qualem genuissem filium. Nonnihil in me superesse arbitra¬ bantur de thesauris Altissimi, quos superueniens in me Spiri363

tus

sanctus

thesaurizauit

in

conceptione

tanti

Filii.

Verum

quippe et hoc erat, quia filius quidem de utero meo per natiuitatem | carnis tamquam sponsus de thalamo suo processit, sed B 53 nihilominus tota plenitudo gratiae, quam acceperam, ex tunc 334 I Cor. 13, 12. 342 Act. 6, 2-4. 349 Is. 62, 6-7 ; cf. supra 2, 616. Ps. 1 2 1 , 3. 355 cf. Act. 5, 42. 359 Ioh. 19, 27. 364 cf. Lc. 1, 33. Ps. 18, 6. 368 cf. Lc. 1, 28.

332 lumen]

add. B

est add. B

proximi B quod M Hierusalem quid] quod

genueram

nimirum

~ B C t

~ B

336 non quam] nonnumquam

342 est aequum ~ E1 1 M Vulg. 345 ministerio] et praem. B Vulg.

in marg. M M

334 uidere quem

inueni statim ~ M

354 faciunt I

t

factum

364 quod C

fuisset ~ B

366 et om. t

335 Patris] intueri

E1

343 ergo om. I M 346 erat illis ~ B C

340 primi] 344 quos] 352/353

358 me2 supra lin. C

359 receperat E E1 I L, accepit Vulg. 363 genuisset

B

353 367

utique

360 isti] illi M

362

nonnihil]

mihi

non

IN CANTICVM et usque in saeculum 370

ac

perseuerabit.

CANTICORVM

V (5, 2-8)

115

in corde et in sensibus meis perseuerauit

Quaerebant

igitur

et

inuenerunt

me

plenam

esse gemitibus inenarrabilibus. Et hoc unde illis, ut sic inuenirent me ? Nimirum ex aliqua suimet similitudine. Nam quod gemebam, similiter et ipsi gemebant, eandem in gemitibus nostris habebamus causam, taliter ab ipso dilecto 375

ueraciter

praenuntiatam.

Filioli,

adhuc

modicum

uohiscum

sum. Quaeretis me, et sicut dixi ludaeis : \ quo ego uado, uos PL 918 non potestis uenire ; et uobis dico modo. Haec nobis erat com¬ munis causa gemituum atque fletuum, quod quo ipse abierat nos non poteramus ire. Non quidem relinquerat nos orphanos, 380 quia

reliquerat

nos

cum

sua

promissione

et

suae

promissionis

spe secundum uerba haec : Et si abiero et praeparauero uobis locum, iterum uenio et accipiam uos ad memetipsum, ut ubi sum ego, et uos sitis : uerumtamen interim, dum differebamur, sic erat nobis, quemadmodum 385

sunt

filii

sponsi

ieiunare,

ipse alibi dixit : Numquid

quamdiu

eum

illis

est

pos-

sponsus

?

Venient autem dies quando auferetur sponsus ab eis, et tunc ieiunabunt. Quod si filiis sponsi erat ieiunandum, quanto magis mihi matri eiusdem sponsi ieiunandum erat et flendum ? In hoc ipsi inuenerunt me, nec enim quid animi gererem posset 390 illos

latere.

Quid

deinde

? Percusserunt

me

et uulnerauerunt

me.

Quomodo uel quibus armis percusserunt me ? Conferendo et colloquendo et gemitus suos nimis ultroneos, immo et nimis uiolentos in medium iaciendo, percusserunt me, quos uidelicet gemitus et fletus suos, et si uellent, retinere non poterant, et 395 idcirco

solutis

habenis

lacrimas

suas

currere

dimittebant,

quantum ipsae lacrimae uolebant. Tunc unusquisque por¬ tionem suam afferebat in medium, memores uerborum Patris sui, filii mei, sponsi iam dicti, dilecti nostri, uerborum nouissimorum Patris eiusmodi, quae moriens et quasi ultimum tra400

hens

spiritum

eisdem

dixit,

memores

filiis suis, qualem

quale

testamentum

hereditatem

scripserit

dimisisset eis, et de

ipsorum heredum pace et concordia moriens quam pie sollici¬ tus testator ipse fuisset, et quomodo cum dilexisset suos, qui erant in mundo, in fmem dilexit \ eos. Haec erant iacula ipso- B 5 3V 405

rum,

et istis percusserunt

et uulnerati a me loquentis in me 371 cf. Rom.

8, 26.

384 Mt. 9, 15.

373

eandemque

uos

om. E1

om. E

me,

C

375 Ioh. 13, 33.

t

375

percussi

ipsi

I M

379 cf. Ioh. 14, 18.

3S1 Ioh. 14, 3.

407 Ps. 119, 4.

modicum

377 erat om. A

382 ueniam

me

psalmista dicit : Sa~

dilecti, quemadmodum

403 Ioh. 13, I.

B

et uulnerauerunt

uicissim sagittis acutis, quae erant sagittae

adhuc

379 non

383 ego sum

~

nos

~ C

I

376

ludaeis]

~ t, nos om. A

uobis

C

t

380 cum

384 dixit alibi ~ B

385

396 ualebant E E1 I, non uale386 sponsus om. E1 ieiunare] lugere Vulg. 403 quomodo om. B 401 dimisit A 398 mei] dilecti filii add. B bant A

n6

IN CANTI CVM CANTICORVM

V (5, 2-8)

carbonibus desolatoriis , atque ita

gittae potentis acutae cum

mutuis percussionibus mutuisque uulneribus percutiebamus 410 inuicem et percutiebamur, uulnerabamus et uulnerabamur percussionibus suauissimis, uulneribus dulcissimis, qualia qui expertus non est profecto sanitatem cordis non habet. Inter ista tulerunt mihi pallium meum illi custodes murorum, ita uidelicet ut totum quod erat in me secretum facerem, 415 quantum opus erat, illis manifestum. Nam eatenus omnia quae erant de illo dilecto uerba conseruaueram conferens in corde meo, et ita contegens quasi sub pallio ; tunc autem deprompsi in aperto, uidelicet necessaria multumque profutura prae¬ dicando uel etiam conscribendo dilecti euangelio. His aliisque 420 modis defessa et omnino huic mundo praemortua, conuerto me ad filias sororesque nostras, euangelii nostri uiduas, siue qualescumque sexus nostri personas mihi creditas, et aio ad eas : Adiuro uos, | filiae Hierusalem, si inueneritis dilectum meum, PL 919

425 ut annuntietis ei quia amore langueo. O filiae Hierusalem, quae uere estis filiae Abraham, semen Iuda, filiae quoque Dauid secundum fidem, credendo in eum, qui cum esset filius Dei secundum diuinitatem, et rex supernae Hierusalem, factus est filius meus, siue filius hominis ex semine Dauid secundum 430 carnem, - — ■ adiuro uos, uidelicet per hoc ipsum, unde estis filiae Hierusalem, si inueneritis dilectum meum

; si ante me, ut saepe

fit discipulae ante magistram, exeuntes de corpore ueneritis ante dilecti mei conspectum, ut annuntietis ei quia amore lan¬ gueo, quia prae amore eius, prae magno

uidendae faciei eius

435 desiderio nimium uitae huius taedium patior et animo gemituoso lacrimosisque oculis suspiriosas praesentis exsilii moras sustineo. Quid erat, uel quid efficiebat haec talis adiuratio ? Numquid ille dilectus nesciret amorem languentis siue lan¬ guorem amantis, nisi annuntiaretur ei ? Domine, inquit Petrus, 440 tu omnia scis, tu scis quia amo te. Quanto magis, tu o dilecta, tam prudens tamque fidelis per temetipsam absque internun¬ tiis dicere poteras dilecto, et frequenter dixisti sine dubio, dilecte mi, nullum tibi est absconditum cor, | nullius occultus B 54 amor, tu scis quia amore langueo ? Quorsum ergo tendit uel 445 quid efficit haec adiuratio ? Eo nimirum ut percussa percu412 cf. Prou. 14, 30. 416 cf. Lc. 2, 19.JI. 443 Ps. 37, 10 coli. I Cor. 14, 25.

409 mutuis2 et M 416 consueueram I filiaeque2 A

add. M tamque] ~ B

1,3.

439 Ioh. 21, 17.

414 in me erat ~ B 415 illis quantum opus erat ~ B 417 tunc autem supra lin. E 418 profutura om. B 426

quoque

om. A

432 discipula B

languentis

429 Rom.

siue languorem]

M

427 filius Dei esset

435 nimirum

languorem

t

siue amorem

~ B

429 filius1] Dei

436 suspiriosis E1

438

B

441

440 o tu

atque B nuntiis C 442 dilecto dicere poteras 445 effecit E1 eo] ergo B

~ I

~

t

443 est tibi

IN CANTI CVM

CANTICORVM

V (5, 2-8 - 9)

117

tiat, uulnerata uulneret mater filias salubriumque uulnerum suorum aliquod, et si non statim omnibus at saltem iam ali¬ quibus earum experimentum efficiat, ut audientes filiae uel sentientes in matre tantum uitae futurae, quae non uidetur,

45° desiderium in mente persentiant et ipsae talem illum esse dilectum, ut iure propter eum fastidiat quiuis uel quaeuis hoc praesens saeculum, iamque inter moras praesentis uitae magis ac magis cupiat eum cognoscere, saltem per speculum, saltem in aenigmate. Vnde et protinus dicunt : 455 5, 9

QvALIS

EST

MVLIERVM ADIVRASTI

DILECTVS

? QvALIS NOS ?

EST

TVVS

EX

DILECTVS

DILECTO, TVVS

EX

O PVLCHERRIMA DILECTO,

QVIA

SIC

Opportuna ualde percunctatio, si respiciamus ad illa tem¬ pora de quibus nunc agimus, quando tu, o dilecta, propter 460 euangelium dilecti praesens aderas, et in corpore detinebaris, magistra necessaria, testis ualde idonea ! Iam tunc enim audiri incipiebant, non solum Iudaei aperta fronte blasphemantes, uerum etiam multi ac diuersi haeretici sub nomine christiano Christianam ueritatem corrumpere laborantes, et exinde pul465 lulare habebant eodem quidem malignitatis spiritu, sed diuersis sibique contrariis erroribus, quamplura uiperarum geni¬ mina uelut antiquae hydrae capita, quae ut fertur sectis prioribus plura renascebantur. Pulsandum igitur erat ad ostium ueritatis, et consulendum oraculum Spiritus sancti, 470 scilicet sacrarium pectoris tui, ut uiua uoce omnem necessario tenendam demonstrares regulam fidei, cum testimonio Scrip¬ turarum, quas memoriter tenebas, prophetissa magna, et capax omnium prophetarum siue prophetiarum. Qualis est, aiunt, | dilectus tuus ex dilecto, 0 pulcherrima mulierum, id est PL 920 475 filius tuus Deus ex Patre Deo, qualis est, o Virgo virginum, o sancta sanctarum ? Qualis est dilectus tuus ex dilecto, quia sic adiurasti nos ? Neque enim nos, quae iam sumus filiae Hieru¬ salem, dubium habemus quin ipse sit dilectus ex dilecto, id est Deus ex Deo, sed non nobis solis, quae nunc sumus in hoc tem480 pore tuo, uerum etiam et omnibus aliis prouidendum est filia¬ bus Hierusalem quae futurae sunt post nos, ut ex te certo

451 cf. Tit. 2, 12. 7.

467

1563,

p. 68.

453 I Cor. 13, 12.

cf. Ouidius,

supra 3, 706.

472

Met.

9, 69.

cf. supra

470

1, 95.

479 cf. Symbolum

Credo

461 cf. supra i , 494. cf. Antiph.

475

cf. supra

Beata

Dei

466 cf. Lc. 3,

genitrix

1, 686 ; Angel.

- ACO

ib. 614D

3, ; cf.

in unum.

447 omnibus statim ~ E iam om. B 448 eorum M 449 in om. E1 450 in om. M 452 uitae] saeculi et uitae huius B 453 cupiant B C E1 M agnoscere B C t 453/454 aenigmate ... per speculum ~ B 455/456 o PVLCHERRIMA usque dilecto om. E1 461 testis] et praem. B 462 solum om. B

rum

A

fronte] uoce

add. B

468 ergo I

476/477 qualis usque nos om. E1

474 id est] idem 1 1

478 fit E1

476 sancto¬

n8

IN CANTICVM

CANTICORVM

V (5, 9 - 10-16)

instructae uel confirmatae Spiritus sancti testimonio sciant contemnere haereticos et solius dilecti | sancto flagrare desi- B 54v derio. 485

5, 10-16

490

ex

electvs

rvbicvndvs,

et

candidvs

mevs

Dilectvs

milibvs. Capvt eivs avrvm optimvm, comae eivs sicvt ela¬ NIGRAE QVASI CORVVS. OCVLI EIVS SICVT tae PALMARVM, COLVMBAE SVPER RIVVLOS AQVARVM, QVAE LACTE LOTAE SVNT, ET RESIDENT IVXTA FL VENTA PLENISSIMA. GENAE ILLIVS SICVT LABIA

PIGMENTARIIS.

A

CONSITAE

AROMATVM,

AREOLAE

EIVS

PRIMAM. MANVS ILLIVS TORNATI¬ LILIA DISTILLANTIA MYRRHAM LES AVREAE, PLENAE HYACINTHIS. VENTER EIVS EBVRNEVS, DISTINCTVS SAPPHIRIS. CRVRA ILLIVS COLVMNAE MARMOREAE, FVNDATAE

QUAE

495 Libani,

TOTVS

electvs

vt

cedri.

DESIDERABILIS.

AMICVS

MEVS,

FILIAE

TALIS

DILECTVS

EIVS

svavissimvm,

illivs

Gvttvr

EST

SPECIES

AVREAS.

BASES

SVPER

SVNT

MEVS

ET

IPSE

VT et

EST

HlERVSALEM.

T ale tuum nobis carmen, diuina prophetes, Quale sopor fessis in gramine, quale per aestum 500

Dulcis

aquae

saliente

sitim

restinguere

riuo.

Hoc tuum carmen uere pulcherrimum, et sicut dicitur, ita est Canticum canticorum. Nihil amici libentius audierint, nihil adulescentulae delectabilius acceperint, quaecumque habent aures audiendi sensumque promptum, quo legitimum carmen 505 discernere

possint.

Dixisti

qualis

dilectus

sit, et miras

qualita¬

tes eius breuiter quidem sed delectabiliter exposuisti, sicut habet seipsa ueritas rei, sicut omnes consonanter praedicant Scripturae ueritatis. Dilectus meus candidus et rubicundus. Vnde candidus, et

510

unde

rubicundus

?

Nimirum

candidus

sanctitate,

rubicundus

passione. Dicat aliquis : Si ergo candidus, quare rubicundus ? Si sanctus, quare passus ? Hoc enim admirans Spiritus sanctus in Dauid, cum dixisset : Beatus uir qui non abiit in consilio impiorum, 515 lentiae

et in uia peccatorum

non

sedit,

et

cetera,

non stetit, et in cathedra pesti-

quibus

utique

uerbis

designauit

eum fore candidum, scilicet immunem ab omni nigredine eius, in quo omnes peccauerunt, erant enim in lumbis eius, quando abiit in consilio impiorum, et stetit in uia peccatorum , et sedit in cathedra pestilentiae, cogitando malum 498/500 Vergit, Eclogae 5, 45-47. 259;

Anget

ib. 614D/615A;

504 Mt. n, 15 et parall.

bestiarium

lat. 24

e codice

Brux.

C. Cahier, Melanges d’ Archeologie II, Paris, 1848, p. 278. Rom. 5, 12.

487 QVASl] SICVT B C M illivs B

409 quale1] nobis add. B ACE lin. A

488 SVNT LOTAE

408 diuina] nobis

add. B

~ C

quale2] qualis M

510 cf. supra 2, 10066-77

513 Ps. 1, 1.

480 SEDENT B

diuina prophetes]

501 sicut dicitur ita] sic dicitur B 512 sanctus2 supra lin. E

et transgre-

500 salientis B

515 etc.] quae add. E1

517

400 EIVS]

diuine poeta

505 miraris I

- ed.

Vergil.

restringuere 500 eius supra

uerbis utique ~ M

IN CANTICVM

CANTICORVM

V (5, 10-16)

119

520 diendo mandatum, et defendendo siue in posteros suos trans¬ fundendo hereditarium peccatum suum, subiunxit atque ait : Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania. Astite¬ runt reges terrae, et principes conuenerunt \ in unum, aduersus B 55 Dominum et aduersus Christum eius ? Et est sensus : cum ita 525 fuerit

candidus

et

omnino

immaculatus,

quare

ita

con|uene-

runt et suo illum sanguine rubicundum fecerunt ? Et in Isaia : Quare ergo rubrum est indumentum tuum, et uestimentum tuum sicut calcantium in torculari ? Praemiserat enim : Ego qui loquor iustitiam, et propugnator sum ad saluandum, quod est 53° uere

esse

candidum,

uere

immaculatum.

Statimque et quod hic dicitur, electus ex milibus, ibidem subiungitur, torcular calcaui solus. Igitur quaerimus et nos, siue adulescentulae, quae nondum ad plenum didicerunt, sed adhuc discunt tantum sacramentum. Si ergo candidus, quare 535 rubicundus

? Si sanctus,

quare

passus

? Et

respondent

nobis

amici ueteres ac noui : Quia uulneratus est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra, et proprio Filio suo non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus tradidit illum, et ipse dilecti dilectus propter scelus, inquit, populi mei percussi eum. 540 Quibus autem ex milibus est electus, nisi ex sanctis omnibus ? Et in quo electus, nisi in eo ut illud faceret solus, ad quod faciendum nullus illorum fuit idoneus ? Hinc enim apud Isaiam, cum de uniuersitate sanctorum, quae una ciuitas est, quaeque

in Adam

345 re, consurge

cecidit, praemissum

Hierusalem,

quae

fuisset : Eleuare eleua-

bibisti de manu

Domini

calicem

irae eius, et usque ad fundum calicem soporis bibisti, protinus infirmitas cunctorum milium quanta fuerit, his uerbis quae subiuncta sunt, demonstratur : Non est qui sustentet eam ex omnibus filiis quos genuit, et non est qui apprehendat manum 550 eius ex omnibus filiis quos enutriuit. Amplius autem ad ipsam conuersus dicit : Filii tui proiecti sunt, dormierunt in capite omnium uiarum, sicut bestia illaqueata pleni indignatione Domini, et increpatione Dei tui. Vere magna infirmitas cuncto¬ rum milium. Non solum non potuerunt sustentare Hierusalem 555

siue

apprehendere

manum

eius,

uerum

etiam

ipsi

proiecti

fuerunt et dormierunt in capite omnium uiarum sicut bestia illaqueata, uidelicet peccato illaqueati, peccato originali, et 520 cf. supra 3, 510. 522 Ps. 2, 1-2. 527 Is. 63,2. 528 ib. 1 . 532 ib. 3 . 534 cf. Eph. 5, 32. 536 Is. 53, 5. 537 Rom. 8, 32. 539 Is. 53,8. 541 Angel. ib. 61 5 A. 543 Aug., De ciu. Dei 11, 1 (Ps. 86, 2) coli. 13, 14 - CC 48, p. 321

; p. 395.

544

Is. 51, 17.

551

ib. 18.

548

ib. 20.

557

supra

1, 74.

523/524 et usque eius] etc. L 527 uestimentum ... indumentum ~ B, uestimenta tua Vulg. 531 electus] est add. E E1 I L 531/532 subiungitur ibidem ~ B 537 Filio om. E1 539 dilecti in marg. A inquit om. B scelus] peccata C t, peccatum A B 542 illorum] eorum B 543 est una ciuitas ~ C, est ciuitas ~

M

550/551

conuersus

ad ipsam

bestia uidelicet peccato illaqueata I

~

A

555

eius manum

~

I

556/557

PL

921

120

IN CANTICVM

CANTICORVM

V (5, 10-16)

ob hoc pleni indignatione Domini, pleni increpatione Dei, id est secundum animam mortui, et secundum corpus mortales 560 effecti, nisi quod

spes

in isto electo

illis una

omnibus

residua

fuit, quemadmodum sequens littera | continuo repromisit : B 55* Haec dicit Dominator tuus, Dominus et Deus tuus, qui pro populo suo pugnauit. Ecce tuli de manu tua calicem soporis, fundum calicis indignationis meae. Non adicies, ut bibas illum 565

et ponam

ultra,

illum

in

eorum,

manu

qui

te

humiliauerunt.

Hoc est opus electi, potuisse facere et fecisse, quod nullus alius fecit aut facere potuit, quod est abstulisse de manu generis humani, scilicet omnium qui ad uitam erant praeordinati, qui omnes dicuntur et sunt una Hierusalem, calicem irae et fun570 dum

calicis,

id

est

sententiam

utriusque

mortis

animae

et

corporis. Vnde hoc illi, ut talis uel tantus deberet esse electus ? In quo discernitur ? Quo differt a cunctis milibus ? Caput eius aurum optimum. Hoc est eius | proprium, et PL 922 hinc est illud quod ueraciter esse dicitur, speciosus forma prae 575 filiis hominum, quia caput eius aurum est optimum, id est, principalis eius natura uera diuinitas est, ipse enim est Deus, Dei Verbum, quod erat in principio apud Deum. Nam Deus erat Verbum. Ex duabus unus idemque subsistit naturis, diuina scilicet et humana ; et ob hoc diuina eius natura recte dicitur 580

caput,

quia

principium

est, quemadmodum

quodam

loco

dicit

:

Ego principium, qui et loquor uobis. Quid tanti ponderis ut hoc aurum ? Quid tam pulchrum ut hoc caput aureum ? Quid tam pretiosum ut hoc uerbum ? Ego dilecta pondus auri huius ineffabiliter in memetipsa persensi, quando de caelo in uterum 585

meum

descendit.

Sed

habet

quandam

de

semetipso

mirabilem

atque inaestimabilem efficaciam, qua mortalis conditionis ute¬ rum fragilemque hunc sexum ita dulciter solidare nouit ac potuit, ut non solum non frangeretur, uerum etiam delectare¬ tur pondere eius paruitas uteri mei, cum sit ipse quem tre590

munt

angeli,

quem

totus

non

capit

orbis,

sub

quo

curuantur,

ait Scriptura, qui portant orbem. Efficacia haec gratia eius est, sine qua nulla sub eo creatura subsistere potest. Hoc habet prae cunctis milibus, scilicet tale tantique ponderis caput, et hinc est electus ex milibus. 595

Comae

eius sicut elatae palmarum,

nigrae quasi coruus.

558 Is. 51,20. 502 /A 22.23. 574 Ps. 44, 3. 576 Angel. ib. 61 5 A. 577 Ioh. 1, 2.1. 581 Ioh. 8, 25. 584 Antiph. Quando natus es - ACO. 590 cf. Missale Rom., Praefatio communis ; Respons. Sancta et immaculata uirginitas-CAO 4. 7569,

p- 389 i lob

9, 13.

558 ob om. A C Domini2 I indignatione Domini plena ~ B increpa¬ tione Dei pleni ~ B 502 dominator tuus om. B 571 esse deberet ~ E 572 milibus om t 570 est enim ~C£/M 582 aureum caput ~ B 580 inaestimabilem] ineffabilem E1 quo I E 587 sexumque dulciter ~ B 591 orbem om. B 594 dilectus t

hunc C

solidare

IN CANTICVM

CANTICORVM

121

V (5, 10-16)

Comae eius capitis sunt omnes Scripturae ueritatis. Sicut enim comae de capite prodeunt et capitis quoddam sunt orna¬ mentum, ita omnes Scripturae diuinitus inspiratae de plenitu¬ dine huius uerbi siue electi acceptae sunt, | et omnes huic B 56 600

electo

perhibent

testimonium.

Istae

comae

sicut

elatae

palma¬

rum, id est sicut folia palmarum, quae uidelicet folia idcirco dicuntur elatae, quod eleuentur sursum, quia non pendent deorsum, sicut aliarum arborum. Est aut palma arbor insigne uictoriae ramis oppansis in modum palmae hominis, procero 605

ac

decoro

uirgulto

diuturnisque

uestita

sine ulla successione conseruans. Vere licet electi siue aurei capitis dilecti sicut uidelicet Scripturae ueritatis, quarum caput illud, scilicet Deus Verbum, non 610

num

terram

aspiciunt,

sed

sursum

frondibus

et

folia

sua

ergo comae eius, uide¬ elatae palmarum, quia utique principium est sicut scripturae homi-

tendunt,

et

quae

sursum

sunt quaerunt. Siquidem non occidentem litteram, sed uiuificantem sequaris spiritum, et ualde diuturnae sunt, sicut immo plus quam elatae siue folia palmarum. Quia caelum, inquit, et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt, et iota unum, 615

aut

umes

apex

non

praeteribit

a

lege,

donec

omnia

fiant.

Sunt autem nigrae quasi coruus, quia, sicut alibi dictum est, tenebrosa aqua in nubibus aeris, id est occulta scientia in propheticis atque legalibus Scripturis, ita ueraciter dicas, nigredo magna in comis capitis dilecti, ut sensus siue intellec620

tus

idem

sit. Sed

uide

quid

sequitur

: Oculi

eius

sicut

| columbae

super riuulos aquarum, quae lacte lotae sunt, et resident iuxta fluenta plenissima. Oculi eius septem sunt spiritus eius, septem dona, siue septem gratiae sunt unius eiusdemque spiritus. Confer opposita haec, comae eius nigrae quasi coruus et oculi 625

eius

sicut

columbae,

quae

lacte

sunt

lotae,

et

uide

quid

confici¬

tur. Istud nimirum, quia Scripturae sanctae sunt quidem sanctum et uiuificantem non habentibus spiritum nigrae quasi coruus, quia obscurae eis et truces uidentur ; sed habentibus gratiam spiritualem, quae per oculos intelligitur, candidae, im630

mo

et lucidae

sunt,

sicut

oculi

columbae

mansuetae,

columbae

lacteae. Exempli gratia : Scriptum est, quoniam Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, et unum de libera. Et lex dicit : Animam pro anima, oculum pro oculo, dentem pro dente, et 598 cf. II Tim. 3, 16. 33.

614

Mt.

5, 18.

(Gen. 21, 2.9).

610 cf. Coi. 3, 1. 617

Ps. 17, 12.

611 cf. II Cor. 3, 6. 622

cf. Is. 11, 2.

631

613 Lc. 21, Gal. 4, 22

633 Deut. 19, 21.

598 Scripturae] diuinitatis add. B 599 sunt acceptae ~ B 600 palmarum elatae ~ B 603 insignis B 605 uirgultu B 606 ulla om. B 612 se¬ quuntur M 613 inquit caelum ~ B 619 coma E1 621 riuos A sunt lotae ~ A E E1 I L, sunt lacte lotae ~ C 623 sunt gratiae ~ B M 624 composita C opposita] eius add. B 630 immo om. I columbae om. E E M

631 lacteae] lacte lotae B

est] enim

add. I

633 oculum]

et praem. C

PL

923

122

IN CANTI CVM

CANTICORVM

filios

et fac

fornicationis

uxorem

sume tibi

: Vade, inquit Dominus,

cetera. In prophetis autem 635

V (5, 10-16)

cetera.

et

fornicationum,

In

iis namque et ceteris | huiusmodi comae iam dictae nigrae B 56v sunt, non quomodocumque, sed sicut coruus, quia non solum obscura sunt haec, uerum etiam nociua uidentur secundum litteralem sensum. Adhibitis autem oculis iam dictis, oculis spi640

apparet

et sancta

sunt, uidelicet secundum

sensum

honesta

sunt,

columbina

sunt,

lucida

quia

ritualibus,

mysticum,

et

quantum distat inter nigredinem coruorum nitoremque colum¬ barum lactearum, tantum, immo et amplius, distat inter occi¬ dentem litteram et uiuificantem spiritum. Igitur oculi eius, 645 id

est

gratiae

sancti

in

Spiritus

manentis

eo

sicut

columbae,

quae lacte sunt lotae, columbae ualde candidae, quae resident super riuulos aquarum et iuxta fluenta plenissima, id est omnino intendunt Scripturis prophetarum et omnes inspiciunt Scriptu¬ ras sanctas sacramentorum caelestium plenissimas, iuxta psalmistae

650 illud

in

: Sed

Domini

lege

uoluntas

et in

eius,

lege

eius meditabitur die ac nocte. Quid enim fecit aut docuit absque auctoritate Scripturarum ? Primum ubi regressus est a deser¬ to, post ieiunium ac tentationem, traditum sibi librum Isaiae prophetae reuoluens, et inueniens locum, ubi scriptum erat : Domini

65 5 Spiritus

super

propter

me,

quod

unxit

me,

cetera,

et

hodie, inquit, impleta est haec Scriptura in auribus uestris. Ita incipiens cuncta sine dubio cum auctoritate Scriptura¬ rum et dixit et fecit, semper intendens Scripturis. Et ut ali¬ quid pro exemplo dictum sit, numquid in ipso initio suae 660 praedicationis

sine

inspectione

Scripturarum,

absque

medita¬

tione legis Domini in montem ascendit, sicut narrat euange¬ lium, quia uidens turbas ascendit in montem ; et cum sedisset, accesserunt ad eum discipuli eius et aperiens os suum docebat eos, uidelicet hoc praecipue, quod non uenisset legem soluere, 665

sed

adimplere

? Non

utique,

sed

hoc

inspiciebat,

hoc

medita¬

batur, unum et alterum, uidelicet et quod olim fecerat et quod postmodum erat factu |rus, quia nimirum et olim in monte PL 924 legem dederat eandem, et postmodum ascensurus erat in montem, id est in ipsam caeli altitudinem, et aperto ore suo, 034 Osee i, 2. 1, 2.

052

004 ib. 17.

030 his C om. C

Lc.

039 cf. supra Prol. 20.123. 4, 1 ss.

055

Lc.

4, 18.

043 cf. II Cor. 3, 6. 050

ib. 21.

002

050 Ps.

Mt.

5, 1-2.

007 Ex. 20, 1 ss.

044 secundum

sensum

uidelicet ~ I

045 gratiae] eius id est add. B

quoque L, om. M 053 ac] atque B

042 nigredinem

Spiritus sancti ~ B M

usque inter 040 quae1]

quae2 om. E1 048 Scripturis sanctis B 052 egressus t 054 scriptum om. C erat] est B 055 propter] eo B

050 impleta est haec Scriptura inquit ~ B auribus] animabus t 058 et1] quod A M 002 turbas] plurimas add. t 004 hoc praecipue uidelicet ~ C 005 non] hoc add. B 000 quod2 om. A, supra lin. M 007 montem C 009 id est in ipsam om. B

IN CANTICVM 670

aperto

nihilominus

CANTI

sensu

COR VM

discipulorum,

V (5, 10-16)

ut intelligerent

123

Scriptu¬

ras, docere habebat eos omnem ueritatem. Recte igitur sicut columbae non qualescumque, sed columbae residentes | super B riuulos aquarum et iuxta fluenta plenissima, ita oculi eius, uidelicet dilecti sunt, quia sensus siue cogitationes eius nusinspectione

sanctarum

a

675 quam

auerterunt.

aliquando

sese

Scripturarum

Genae illius sicut areolae aromatum, consitae a pigmentariis. Genae sunt inferiores oculorum partes, unde barbae inchoant. Nam barba graece dicitur genos. Quid ergo per genas dilecti, 680

nisi

exterior

eius

habitus

intelligitur

? Genae

namque

hominis

enuntiant de illo, unde et dicitur uultus id est locus, eo quod per eum animi uoluntas ostenditur. Ergo genae eius, inquit, sicut areolae aromatum, quia nimirum latentium in eo indices sunt gratiarum uirtutumque omnium, quae ita intuentibus 685 gratae

sunt,

habentibus

dumtaxat

simplicem

oculum

atque

beniuolum, sicut areolae aromatum, consitae a pigmentariis , id est non casu complantatae, sed bene dispositae cura dili¬ genti delectabiles sunt, et aspicientium laetificant uisum pariter et olfactum. 690

Labia

eius

lilia

distillantia

myrrham

primam.

Euangelii

praedicatio munda est, et omnis doctrina dilecti sancta et uera est, quod et ipsi aduersarii confessi sunt, quamuis non simpliciter dicentes : Magister scimus quia uerax es, et uiam Dei in ueritate doces. Fuit autem initium praedicationis eius 695 paenitentia,

praecurrente

in

hoc

ipsum

Iohanne,

sicut

ipsa

manifeste Scriptura euangelica demonstrat : In diebus autem illis, inquit, uenit Iohannes Baptista praedicans in deserto Iudaeae, et dicens : Paenitentiam agite, appropinquabit enim regnum caelorum. Item : Cum audisset Iesus quod Iohannes 700

traditus

esset,

secessit

in

Galilaeam,

et exinde

coepit

praedicare

et dicere : Paenitentiam agite, appropinquabit enim regnum caelorum. Sed et alias, ubicumque occasio se praebuit, illam ostendit fuisse aduentus sui causam, uocare scilicet peccatores ad paenitentiam, et haec est amicorum quoque eius doctrina 705

circa

omnes

homines,

ut

mortificent

membra

sua

super

Ergo ueraciter labia eius lilia distillantia myrrham 670 Lc. 24, 45. 151 B. 17.

681

703

Lc.

671 Ioh. 16, 13.

ib. 147B. 5, 32.

670 discipulorum] suorum A

t

lin. E

693 705

Mt.

add. C t M

~ A

697 illis om. B

705 super] quae

3, 1-2.

siue] uel A

eius supra lin. E

699

Mt.

4, 12.

672 qualiscumque 675 aliquando

681 id est] idem E1 M

supra 687

M curae A diligentibus B 688 690 primam om. B 691 dilecti doctrina

uenit inquit ~ B

sunt praem.

Mt.

671 sicut supra lin. E

674 quia] uidelicet add. E I L M 680 exteriorum

696

3, 5.

compositae A, dispositae bene ~ aspicientibus E1 uisum om B C

678 cf. Raban., De nat. rer. 6, 1 - PL m,

22, 16.

Coi.

terram.

primam,

Vulg.

702 illum B C E

706 ueraciter om. A

703 uocari

124

IN CANTICVM

CANTICORVM

V (5, 10-16)

quia docet munditiam, uocat ad paenitentiam. Non qualemcumque myrrham, sed myrrham, inquit, 'primam, id est ueram et optimam scilicet nequaquam cupiditate uanae gloriae adul710

teratam.

Cum,

inquit,

ieiunalis,

nolite

fieri

sicut

hypocritae

tristes. Tu autem cum ieiunas, \ unge caput tuum et faciem tuam B 57v lava, ne uidearis hominibus ieiunans, sed Patri tuo, qui est in absconso, et Pater tuus, qui uidet in absconso, reddet tibi. Manus eius tornatiles, aureae, plenae hyacinthis. In quo 715

manus

eius

tornatiles

et aureae

? Nimirum

| in

faciendo

mira-

cula, ut constanter dicere posset : Si non facio opera Patris mei, nolite credere mihi. Si autem facio, et si mihi non uultis credere, operibus credite, uidelicet quae feci in uobis, qualia uel quo¬ modo nemo alius fecit. Nemo quippe alius manus in faciendis 720

signis

uel

nemo

ita uelox et potens exstitit in huiusmodi,

prodigiis

ita

tornatiles

et

ita

aureas

habuit,

id

est

ex omnibus,

quicumque mira in hoc mundo sunt operati. Qui torno opera¬ tur, facilius, citius atque perfectius operatur. Sic iste dilectus nimirum longe facilius, multo citius, ualde perfectius mira 725

quae

uoluit

operatus

est

quam

aliquis

ex

cunctis

operariis

uirtutum, quicumque a saeculo fuerunt. Illi namque multo sudore, multis orationum atque ieiuniorum impendiis, multo clamore cordis et oris aliunde, scilicet ex Deo acquirere siue obtinere meruerunt cuiuslibet (quam utique in semetipsis uel 730

ex

semetipsis

non

habebant)

uirtutis

effectum.

Hic

autem

solo

nutu, sola uoluntate, solo imperio interdum et taciturnus quod uoluit operatus est. Exempli gratia : Cum dixisset in nuptiis : Implete hydrias aqua, non solum non clamauit aut orauit, sed nec uoce sua siue labiorum motu iussit saltem aut dixit, con735

uertantur

uel

conuertimini

aquae

in uinum,

sed

de

hoc

omnino

tacitus : Haurite nunc, inquit, et ferte architriclino, sciens et certus, quod satis sensisset natura tacitum conditoris sui nutum. Nec mirum. Ipse enim erat et est antiquus tornator, qui tornauit caelum et terram, et sphaerica solis et lunae 740

cunctarumque

corpora

uelocissimo. Vnde

manus

stellarum

torno

suo,

id

est

imperio

eius adeo tornatiles ? Nimirum

ex eo

quod sunt aureae. Quid est aureae, nisi diuinae ? Substantia namque Verbi incarnati uerum aurum est, uera diuinitas est ; et inde est quod ita uelociter currunt manus eius ? Quia, quam710 Mt. 6, 16.17-18. Angel. ib. 615D.

708 primam in absconso uultis mihi a saeculo ~ 735 uel] aut

710 Ioh. 10, 37-38.

733 Ioh. 2, 7.

730/6.8.

742

inquit ~ E sed myrrham inquit om. B 713 reddet tibi qui est ~ B, abscondito Vulg. 717 facio] opera patris mei add. B non ~ B t 721 ita nemo ~ B 722 operati sunt ~ I 726 fuerunt M 730 uirtutis] turturis E 1 731 quae E1 1 733 solum om. M B 730 nunc supra liti. E 740 corpora supra liti. E toruo B

imperio] suo add. E E1 E

742 aureae om. B

744 inde est] unde t

PL

925

IN CANTI CVM CANTICORVM 745

uis

infirmitate

carnis

obtectae

V (5, 10-16)

fuerint,

nihilominus

125

tamen

tornatiles, ut erant, perseuerauerunt, et in nullo infirmatae siue tardiores effectae sunt. Adde et hanc sapientiae laudem, tanto praeconio fortitudinis siue uelocitatis, quia plenae hyacinthis, lapidibus | utique pretiosis. Quinam sunt illi B 58 750 hyacinthi

?

Nimirum

caelestes

causae

mirabilium

ipsorum

quae fecit, quas intendit, quas internis prae oculis habuit, sensus interni, sensus pulcherrimi, quos tu, dum cum exteriori opere coniungis, dum clare intelligis, dum opportune eloqueris, nimirum hyacinthos pulcherrimos auro optimo superadditos 755 ostendis.

Exempli

gratia

: Vt illuminaret

exspuit in terram, et jecit lutum eius, et dixit ei : Vade, et laua nimirum manus eius tornatiles uelociter operatus est et sicut 760 diuinum.

Adde

nunc

causas

caecum

a natiuitate,

ex sputo, et liniuit super oculos in natatoria Siloe, etc. In hoc et aureae claruerunt, quia et Deus in potestate opus fecit

quare

taliter

operatus

sit,

cum

dicere posset sicut alii dixit : Respice, fides tua te saluum fecit, et ecce manus eaedem plenae hyacinthis. Quaenam illae causae sunt ? Illae profecto, quas usque in hunc diem sancta eccle|sia pl 926 diligenter obseruat in catechumenis suis, prius liniendo oculos 765

eorum

fide

uel

doctrina

incarnationis

eiusdem

dilecti

Filii

Dei,

in qua uidelicet incarnatione quasi sputum oris Dei pulueri terrae sese indidit, et unus idemque Deus et homo ad illumi¬ nandum genus humanum processit de utero Virginis, et deinde mittendo eos in fontem baptismi, quo per Spiritum sanctum 770

totus

homo

illuminatur

et

uiuit.

Venter eius eburneus, distinctus sapphiris. Qualis uenter, quam pulcher et quam decorus ? Verumtamen et caput pul¬ chrius et pulchriores manus. Nam caput aurum optimum, et aureae sunt manus, uenter autem eburneus. Pulchrum quidem 775

et pretiosum

est

sius. Sic nimirum

ebur,

sed

aurum

humana

longe

pulchrius,

longe

pretio¬

dilecti huius natura siue substantia

passibilis quondam et tenera, pulchra quidem et pretiosa ; sed diuina longe pulchrior, longe pretiosior, in una eademque dilecti persona numquam passibilis, semper immortalis, ut 780

erat

ante

omnia

saecula.

Vere

pulcher

et

decorus

uenter

ebur¬

neus et idcirco dictus uel dicendus eburneus, quia sicut ebur magni 750 ib.

corporis, scilicet elephantis, tota pulchritudo, totum755 Ioh. 9, i.

756 ib. 6-7.

761 Lc. 18, 42.

764 cf. Gelas. 81,

p. 49. 746 infirmatae] camis add. B 754

iacinctis

praem. L

I

om.

751 internis] interius E B

759 est et sicut Deus]

761 alibi B

755

769 baptismatis I

774 autem]

eburneus om. AB

C t

eius add. L

exempli]

sit Deus

762 eaedem] ecclesiae I

767 -se om. A add. M

optimo

uerbi

et sicut B

763 hanc A t

752 cum I

758

et

760 quare] cur I L M

765 Filii] mei add. B

770 et uiuit om. E1 778 pulchrior

supra lin. A tornatiles]

longe om. B

773 caput] eius 781 et usque

126

IN CANTI CVM

CANTICORVM

V (5, 10-16)

que pretium est ; sic iste uenter, uidelicet humanitas siue caro, quam ex genere humano assumpsit, totius mundi maximeque 785 generis

Abrahae,

est. Pulchrius

de cuius

nimirum

semine

nasci

uoluit,

decus

| et gloria

atque pretiosius est ebur carne

uel

B 58*

corpore reliquo de quo sumptum est, et nihilominus caro di¬ lecti huius pulchrior, mundior et incomparabiliter sanctior est omni massa, cuius ex semine sumpta est. Nam uniuersitatis 790 hominum

ista

conditio

est,

ut

nullus

sit qui

non

ueraciter

dicat : Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea, praeter hunc unum et unicum, singula¬ rem et solum, quem sine ulla iniquitate absque ullis peccatis concepi ego mater sua, mater incorrupta, mater in conceptu 795 intacta,

in partu

et post

partum

illaesa

et integra.

Ita

uenter

eius eburneus, id est homo ipse est castissimus, ab omni uitio frigidus, contra omnia quae sunt carnis et sanguinis ualde solidus, impassibilis et mundus, sanctus, innocens et impollu¬ tus, et omnino a peccatoribus segregatus Huiusmodi uenter, et 800 si non

est

aurum,

siue

aureus,

ut

caput

est

aurum,

et ut

sunt

aureae manus, attamen distinctus est sapphiris, id est humani¬ tas eius, et si non est idipsum quod diuinitas eius, attamen splenduit rebus diuinis, glorificata est omnimodis priuilegiis diuinitatis ab ipso initio quo cum uagiret in cunis, famulante 805 caelo

et indice

stella,

adoratus

est

a magis

usque

ad

consum¬

mationem, id est usque ad mortem, mortem autem crucis. Vbi dum compungeretur hic uenter clauis et lancea militis, caelum obscuratum est et tenebrae factae sunt et uelum templi scissum est, et terra mota est, et petrae scissae sunt, et monumenta aperta 810 sunt

et

cetera

dicas, quia

deinde

facta

sub pedibus

sunt,

quae

eius quasi

tu

opus

considerans

lapi\dis

recte

sapphiri,

et PL 927

quasi caelum cum serenum est. Crura illius columnae marmoreae, quae fundatae sunt super bases aureas. — - Crura illius, uiae sunt illius, scilicet miseri815 cordia

et

iudicium,

siue

misericordia

et

ueritas,

sicut

ait

psalmista : Vniuersae uiae Domini misericordia et ueritas. Nam ueritas ipsa est iudicium uerum. Crura ista, uiae istae, co¬ lumnae marmoreae, id est rectissimae sunt atque firmissimae, nec est qui posset eas infirmare aut iuste reprehendere. Nam

783 Angel. ib. 616A. ib.

785 ib.

798 Hebr. 7, 26.

808 Mt. 27, 45.31.

789 cf. supra i, 74.

801 Angel. ib.

816 Ps. 24, 10.

791 Ps. 50, 7.

805 cf. loh. 19, 30.

796 Angel.

806 Phil. 2,8.

784 assumpsisset E 1 787 reliquo corpore ~ L de quo om. E1 789 ex cuius ~ B uniuersitas B 791 sum] sit L 794 mater2] nunc t 797 carnis supra lin. A 798 sanctus] et add. A quoque add. B 800 siue] uel A 805 iudice A t 808 sunt om. I templi om. I 811 saphiri lapidis ~ M 812 quasi] quia praem. B caelum om. B est] sit I 813/814 columnae usque illius om. E1

817 uiae] duae

I M,

tuae E1 L

IN CANTI CVM 820

iudicia

Domini

uera,

CANTICORVM

iustificata

in

V (5, 10-16)

semetipsa.

Exempli

127

gratia

:

Loco uel tempore supradicto, cum penderet dilectus iste cruci¬ fixus, duorum latronum medius, alterum ex eis paenitentem misericorditer suscepit secumque in paradisum assumpsit, alterum blasphemantem 825

830

ter

populum

quondam

iusto | iudicio reprobauit. Cum non

suum,

populum

gentilem

simili- B creden¬

tem atque confitentem assumit, et populum quondam suum, populum iudaicum non credentem, immo contradicentem atque blasphemantem dereliquit, quis iuste reprehendere, quis immutare possit ? Nemo utique, quia rectae sunt istae uiae eius

uniuersae.

Ergo

crura

illius

columnae

sunt

marmoreae.

Quid eo quoque uerius, quod ait, quae fundatae sunt super bases aureas ? Bases namque aureae consilia sunt sapientiae diuinae. Denique super huiusmodi bases ita fundatae sunt illae mirabiles columnae, ut in iudicando siue misericordiam 835 faciendo

dilectus

iste

nihil

possit

a

semetipso

facere.

Flere

potuit super ciuitatem Hierusalem, subuersionem eius et damnationem suae gentis praeuidens, et tamen animum suum inducere non potuit ut auerteret ab eis iram imminentem. Stabant quippe inflexibilia crura eius tamquam columnae 840

marmoreae

super

bases

aureas,

id

est

non

qualis

esset

humani¬

tatis suae uoluntas, sed diuinae iustitiae rationes attendebat.

Species eius ut Libani, electus ut cedri. Species eius, pulchri¬ tudo eius talis est ut Libani. Cuius Libani ? Illius nimirum, cui per prophetam Zachariam Spiritus sanctus, spiritus 845 propheticus

dixit

Libane,

: Aperi,

portas

tuas,

et comedat

ignis

cedros tuas. Iste Libanus fuit templum Domini, templum quod Salomon Domino aedificauit, cuius trabes et tabulata fere omnia fecit de lignis Libani, lignis cedrinis auroque uestiuit. In quo species dilecti similis speciei talis Libani ? Primum

850 in

eo

quod

sicut

ille, templum

Libanus

illud,

caput

et

decus

exstitit sanctumque sanctorum Hierusalem illi terrenae ciuitati, sic iste dilectus et caput et decus et sanctus sanctorum est supernae Hierusalem ciuitati caelesti, ciuitati Dei uiuentis et secundum mysteria templi huius non manufacti cuncta 855 facta

sunt

aedificia

lum, quod Moyses 820 835 cf. 853

Ps. cf. III cf.

templi

illius

in eremo

manufacti,

sicut

iubente Domino

et

tabernacu¬

perfecit. Sicut

827 cf. Rom. 10, 21. 821 Lc. 23,43. 825 cf. I Petri 2, 10. 18, 10. 847 838 cf. Ps. 77, 38. 845 Zach. 11, 1. Ioh. 5, 30 ; Lc. 19, 41. 851 cf. I Cor. 3, 17. 852 cf. Dan. 9, 24 ; cf. Ier. 10, 7. Reg. 5, 6. Hebr. 12, 22. 854 cf. Mc. 14, 58.

828 derelinquit E 825 quondam non om. B 822 latronum duorum ~ t 832 sapientiae 830 sunt supra lin E, om I 829 posset I M, hoc praem. M 837/838 836 eius om. B C t 832/833 diuinae sapientiae ~ B sunt ~ I ille I E 846 tuos I 840 qualis non ~~ E1 inducere suum ~ E E1 E AI 851 ciuitati illi terrenae ~ I, 850 Libanus om. B templum2 om. B 852/853 et sanctus sanctorum est] est et sanctus sanctorum terrenae illi ~ A ~

B

853 ciuitati Hierusalem

~ I

854 et om. t

cuncta

om. I

855 et om. I

128

IN CANTI CVM

CANTICORVM

V (5, 10-16)

enim de tabernaculo faciendo dixit Dominus Moysi : Inspice et fac secundum exemplar quod tibi in monte monstraui, ita et Dauid Spiritum sanctum, spiritum propheti|cum habenti non PL 92S 860

dubium

quin

demonstratum

fuerit

caelitus

exemplar

caelestis

aedificii, ut describeret qualiter deberet fieri, sicut Scriptura libri Paralipomenon dicit : | Dedit autem Dauid Salomoni filio B 59’ suo descriptionem porticus et templi et cellariorum et cenaculi et cubiculorum in adytis et domus propitiationis, necnon et omnium 865 quae

cogitauerat

atriorum,

et

cetera

usque

ad

id

: Omnia,

inquit

Dauid, uenerunt scripta manu Domini ad me, ut intelligerem uniuersa opera exemplaris. Profecto propheta cum esset Dauid, qui et dicebat : Super senes et super omnes docentes me intellexi, non dubium quin et ipse oculis iisdem quibus Moyses uiderat 870

exemplar

tabernaculi

faciendi,

uiderit

exemplar,

iuxta

quod

descriptiones templi faciendi dedit filio suo Salomoni. Exem¬ plar, inquam, caeleste, scilicet magnum sacramentum templi non manufacti per Spiritum sanctum de utero Virginis con¬ struendi, id est corporis sancti, sicut et ipse dilectus testatur, 875 dicendo

Iudaeis

: Soluite

templum

hoc,

et post

triduum

excitabo

illud. Hoc autem, inquit euangelista, dicebat de templo corporis sui. Igitur species eius ut Libani, id est decus ipse est suae sempiternae ciuitatis et sanctum sanctorum illi Hierusalem caelesti, sicut praefiguratum est illo templo manufacto, in 880 illa

885

Hierusalem

terrena,

constructo

de

lignis

imputribilibus

atque auro tectis. Non solum autem, sed ut Libani, et ipse electus ut cedri. Quia Phoenicis qui ex uno latere terminus est mis abundat cedris in semetipso radicatis

et in hoc species eius sicut Libanus mons terrae Iudaeae maxi¬ et in altum subrectis,

sic

candidus

iste

mons

Dei,

mons

pinguis,

uere

et

mundus

secundum hoc ipsum nomen, quod est Libanus, magnos et ualde nominatos et ipsos patres suos, secundum fidem et de semetipso radicatos protulit, quemadmodum de Dauid, utique patre suae carnis, ipse dicit : Ego Iesus misi angelum meum 890 testificari

uobis

haec

in

ecclesiis,

ego

sum

radix

et genus

Dauid.

Igitur isto quoque modo species eius ut Libani et electus est ut cedri, scilicet sancti uel patres antiqui, id est assimilatus est 857 Ex. 25, 40.

859 cf. Mt. 22, 43.

862 I Paral. 28, 11-12.

868 Ps. 118, 99.100. 875 Ioh. 2, 19 ; Mt. 26, 61. 3, 688. 885 Ps. 67, 16. 889 Apoc. 22, 16.

876 ib. 21.

805 /A 19. 883

cf. supra

858 monstratum est L M Vulg. 858/860 monstraui usque quin om. I 860 869 iis¬ 866 Dauid supra lin. B 863 suo om. t caelestis] talis praem. B dem] eiusdem B uiderat Moyses ~ I 870 quod om. I 871 descriptio¬ nem 7 dedit supra lin. E 879/880 caelesti usque Hierusalem om. ABC 882 881 eius species ~ 73 880 constructio B C t 879 illo] in praem. t cedrus B 883 Iudaeae terrae ~ 7, terrae om. B 884 altis B sublectis A 889 Iesus] Iohannes C 890 sum supra lin. E, hoc C 891 quoque isto ~ B 892 est2 om. I est electus ~ 7, ipse praem. E1

IN CANTI CVM

CANTICORVM

V (5, 10-16)

129

illis, quemadmodum in Osee propheta dicit : Et locutus sum su¬ per prophetas, et ego uisiones multiplicaui, et in manu propheta895

rum

assimilatus

sum.

Exempli

gratia

: sicut

Isaac

ad

immolan¬

dum ductus non reluctatus est ipse, tamen uiuus holocausto suo superfuit ; et sicut Ioseph inuidia fratrum superata de carcere transiuit ad currum dominationis et Aegyptum de periculo famis eripuit. Et sicut Dauid, cum esset minimus, de 900

medio

fratrum

inuidentium

assumptus

| et

rex

unctus

super-

B 60

bum Goliad strauit, et post multas persecutiones Saul tandem sedit in throno regni ; sic iste dilectus inter aduersa gloriosus claruit omnique inuidia et ipsa morte superata in caelum ascendit et sedet a dextris Dei, iuxta illud : De torrente in uia 905

bibet, propterea

exaltabit

caput.

| Similiter

de

aliis quamplurimis

experimenta capere copiosa promptum est, ut scienter noueris ita esse, ut dilecta dicit, electus ut cedri. Finis descriptionis hic est : Guttur illius suauissimum, et totus desiderabilis. Guttur dilecti experimentum est diuinae 910

eius

dulcedinis,

quae

nondum

apparuit,

sed

in

futuro

reserua-

tur in remunerationem praesentis fidei ac dilectionis, quemad¬ modum ipse dilectus dicit : Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. Guttur illud suauissimum, inquit, et non dicit, quam suaue 915 uel cui simile sit. Ceterorum singulis quaedam similia dedit siue apposuit, uidelicet capiti aurum optimum, comis elatas palmarum, oculis columbas super riuulos aquarum, genis areolas aromatum, labiis lilia, manibus tornum et aurum cum hyacinthis, uentri ebur distinctum 920

925

nas

marmoreas

cum

basibus

sapphiris, cruribus colum-

aureis.

Porro

guttur,

ut

iam

dic¬

tum est, nulli rei simile, sed tantummodo suauissimum dixit, ut per hoc recogites ineffabilem atque inaestimabilem esse internam dulcedinem diuinitatis, ut merito dictum sit illud quod Deus diligentibus se praeparauit, quale nec oculus uidit, nec

auris

audiuit,

nec

in

cor

hominis

ascendit.

Sed

nec

cetero¬

rum, de quibus iam dictum est, similitudines sufficientes sunt. Vno autem dicto supplere contendit defectum totius ser¬ monis, dicendo, et totus desiderabilis. Vere totus desiderabilis, et semper desiderabilis, quia cum 930

ratur,

estque

uisio

eius

in

habetur, tunc magis deside-

desiderio,

desiderium

in

uisione,

sicut scriptum est : In quem desiderant angeli prospicere. Talis est dilectus meus, et ipse est amicus meus, filiae Hierusa893 Os. 12, 10. 902 cf. infra 6, 696. 904 Mc. 16, 19 ; Ps. 109, 7. Ioh. 14, 21. 924 I Cor. 2, 9. 931 I Petri 1, 12 ; Angel. ib. 616D.

912

893 Osee supra lin. E 894 uisionem Vulg. 895 sum in marg. E 902 throno] solio B 910 eius om. B 914 non] nunc I 916 opposuit I 922 recogites] regiones B 923 dulcedinem] dilectionem et praem. B 924 se om. B

927 dicto autem

~

I

PL

929

130

IN CANT1CVM

CANTICORVM

V (5, 10-16)

lem. Quomodo potuit sermo descripsit uirum amabilem, di¬ lectum, desiderabilem. Non talis pictura haec, qualem aspexit 935 illa

non

mater

Hierusalem,

nostra,

illa

Hierusalem

terrena,

immo

sed Ooliba soror eius, quae dicebatur

non

Oolla, de

qua et sic scriptum est in propheta Hiezecihele : Cumque | B 6o'r uidisset uiros depictos in pariete, imagines Chaldeorum expressas coloribus et accinctos balteis renes, et tiaras tinctas in capitibus 940

eorum,

formam

ducum

omnium,

similitudinem

filiorum

Baby¬

lonis terraeque Chaldeorum, in qua orti sunt, insaniuit super eos concupiscentia oculorum suorum, et misit nuntios ad eos in Chaldeam. Non, inquam, talis pictura haec, uerumtamen aemulamini in melius uisum illum et concupiscentiam illam. 945 Humanum

dico,

ait quidam

carnis uestrae. Sicut enim

amicorum,

propter

exhibuistis membra

infirmitatem

uestra seruire

immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra uestra seruire iustitiae in sanctificationem. Et ego uobis dico : Sicut illa uidelicet non Hierusalem, sed Ooliba, exhibuit 950 oculos

suos

uidere

uiros

depictos

in pariete,

uidere

imagines

Chaldeorum expressas coloribus, uidere balteos eorum, tia|ras PL 930 eorum, et formam eorum, ita nunc exhibete oculos uestros, oculos interiores, uidere dilectum hunc, uidere aureum caput eius, nitentes oculos eius, reuerendas genas eius, candida et 955 gratiosa

labia

eius, tornatiles

et aureas

manus

eius,

eburneum

et sapphiris distinctum uentrem eius, rectissima crura eius, et tangite suauissimum guttur eius, iuxta illud : Gustate et uidete, quoniam suauis est Dominus. De omnibus iustum iudicium iudicate, uidelicet quod iste multo melior sit Moyse. Hoc 960 enim

postulabat

ipse, cum

diceret

Iudaeis

: Si

circumcisionem

accipit homo in sabbato, ut non soluatur lex Moysi, mihi in¬ dignamini, quia totum hominem sanum feci in sabbato ? Nolite iudicare secundum faciem, sed iustum indicium iudicate. Nam illi quidem locutus est Deus, et ex collocutione Dei facies eius 965 splenduit,

sed

non

caput

aureum,

non

manus

tornatiles

et

aureas habuit, id est, non Deus et homo, sed tantummodo homo fuit ; et hoc ipsum, quod splendida facta est facies eius,

»35 cf. Gal. 4, 26. 19. 29.

937 Ez. 23, 14-16.

957 Ps. 33, 9. 958 Ioh. 7, 24. 900 cf. supra 3, 69.212.

944 cf. I Cor. 12, 31. 900

Ioh. 7, 23-24.

945 Rom. 904

cf. Ex.

6, 34,

933 amabilem uirum ~ B 937 et sic] sicut E 938 depinctos B Chal¬ deorum om. B t 938/939 coloribus expressas ~ B 939 renes balteis ~ B 941 orti] nati AB C t 942 nuntium E t, ad eos nuntios ~ A 945 huma¬ num] humiliamini B amicum E1 947/948 immunditiae usque seruire sub lin. M 950/951 imagines usque uidere om. B 952 formas A 953 inferiores B dilectum usque uidere om. B 950 et om. E1 L M 958 de] et praem. B I M iudicium iustum ~ B 959 multum B 900 diceret om. E1 904 Deus] et ex locutione Dei add. B locutione M, eius om. B 905 resplenduit B 900 -modo om. A

IN CANTICYM

CANTICORVM

V (5, 10-16 - 17 - 6, 1) 131

quod aliqua operatus est qualibuscumque manibus, de plenitu¬ dine huius accepit, sicut et omnes alii. Talis, inquam, est di970 lectus

meus,

et

ipse

est

amicus

meus,

et

prius

amicus

quam

dilectus meus. Prior enim ille me amauit, et respexit humili¬ tatem ancillae suae amicis oculis, et hinc illum ego dilexi, quia magna fecit mihi ; magna, inquam, quae uere sunt amici. Hoc autem nunc agitur, ut uester quoque dilectus sit, et ut sciatis | B 61 975

uel

cognoscatis

iam

ex

parte,

quam

uere

diligendus

et

totus

desiderabilis sit, quia dixistis : Qualis est dilectus tuus ex dilecto, quia sic adiurasti nos ? 5, 17 - 6, 1

Qvo ABIIT DECLINAVIT

980 DILECTVS

DILECTVS TVVS, O PVLCHERRIMA MVLIERVM ? QvO DILECTVS TVVS ? ET QVAERIMVS EVM TECVM ?

MEVS

AROMATIS,

VT

DESCENDIT

PASCATVR

IN

IN

HORTVM

HORTIS

ET

SVVM

LILIA

AD

AREOLAM

COLLIGAT.

Ergo, o dilecta et dilectarum dilectissima, non quasi igno¬ rans, quo abiisset dilectus tuus, dixisti filiabus Hierusalem, adiuro uos, si inueneritis dilectum meum, nam ipsae potius ex 985

te

discendum

existimauerunt,

et

tu

doces

eas,

ubinam

inue-

nire deberent illum. Quare autem non dixisti : Dilectus meus ascendit in caelum, sed dixisti : Dilectus meus descendit in hortum suum ? Videlicet quia non adhuc infidelibus, sed iam fidelibus loqueris, scilicet filiabus Hierusalem, quippe quae 990

nec

ueraciter

dici possent

filiae

Hierusalem,

si non

haberent

fi¬

dem, nisi dilectum resurrexisse atque in caelum iam ascendisse credidissent. Hoc autem scire illas oportebat ad perfectionem fidei, quod licet ascendisset in caelum, et sederet ad dexteram Patris, nihilominus tamen hic remansisset praesentia maies995

tatis,

praesentia

uel

gratia

siue

operatione

diuinitatis

inuisi-

bili, quemadmodum dicit : Ecce ego uobiscum siim omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Igitur dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatis, ut pascatur in hortis, et lilia colligat, id est, hic perseuerat | nobiscum, quo PL 931 A 1000

semel

descendit,

ut

faceret

uoluntatem

Patris

sui,

quod

est

pasci in hortis, quemadmodum dicit : Meus cibus est, ut faciam uoluntatem Patris mei, et ut electos suos congregaret ad se, quod est lilia colligere, quemadmodum quidam de praecipuis amicorum dicit de hoc ipso dilecto, quia moriturus erat pro 968 cf. Ioh. 1, 16. 971 Lc. i, 48. 973 ib. 49. 975 I Cor. 13, 9. 1001 Ioh. 4, 34. 1002 cf. Ioh. 1 1, 52. Cant. 5,8. 996 Mt. 28, 20. Ioh. 11, 51-52.

969 est inquam

972 dilexi ego illum ~ B

~ B

973 fecit mihi magna

978 qvo usque mvliervm pon. post 981 colligat E1 hoc] hinc C 986 debeant 981 hortis] liliis B 980 ascendit C QVAEREMVS I

984 1004

~ I 979 E E1

I L M

987 ascendit usque descendit] descendit I ; ascendit] descendit B, ascen¬

dit2 C

988 iam] etiam M

992 ascendisse iam sui om. C

989 scilicet om. B

crederent B

1003

lilia om. B

991 resurrexisse

999 perseueret B 1004

erat moriturus

E

991/

1000 descenderet ~

E

B

132

IN CANTICVM

CANTICORVM

V (6, i)

1005 gente, et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dis¬ persi, congregaret in unum. Cum haec ita sint, non ita uobis dictum arbitremini, filiae Hierusalem, adiuro uos, si inueneritis dilectum meum, ut annuntietis ei, quia amore langueo, tamquam | hinc abierit, et hic nullo modo inueniri possit, quia Deus et PL 932 A 1010 Dominus est, qui ubique est, et omnia implet, quemadmodum sapiens cognitor eius dicit : Ergone putandum est, quod uere Deus habitet super terram ? Si enim caelum et caeli caelorum capere te non possunt, quanto magis domus haec, quam aedificaui : Quamuis secundum uisibilem praesentiam hic non sit, 1013 quamuis humanam formam in caelum leuauerit, eamque nubes | susceperit ab oculis nostris, tamen hic intra uos est, B 6iv et uos illi estis areola aromatis, et ipse pascitur in uobis, et uos estis lilia quae colligit.

1011

III Reg.

1010

est

1011

quamuis]

8, 27.

ubique

~

1016

M

qui uis E1

Act.

1012

i, 9 ; cf. Lc.

habitat

1016

nos

A M

17, 21.

caelum 1017

1018 explicit liber quintus incipit liber sextus A nihil I

om.

uobis]

te om.

B

liliis id est in praem.

B

1013

B

E E1 E, ... incipit sextus AI

LIBER

SEXTVS

Antequam fierent emissiones tuae -paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus, laudabilis eras et pulcherrima mulierum, et dilecti tui uoce laudabaris, dicentis : Quam pulchra es amica mea, quam pulchra es ! Oculi tui columbarum, 5 absque eo quod intrinsecus latet, etc. Quanto magis postquam ad uocem eius pulsantis et propter manum eius te tangentis surrexisti ut aperires ei, et aperuisti pessulum ostii tui, factus¬ que est ille emissionum tuarum paradisus uerbis atque exem¬ plis tuis complantatus, laudari debuisti ampliori laude pulio chritudinis, quam esses pulchra non soli tibi, sed pulchritu¬ dinis tuae facti essent participes plurimi. Repetit igitur di¬ lectus canticum laudationis, et modulos multiplicat pulcher¬ rimae cantionis in memoriam tui, talibus uerbis te praemit¬ tente : 15 6, 2-9

Ego

dilecto

INTER

LILIA.

Hiervsalem, ocvlos

Capilli

tvi

LAVACRO.

in

eis.

Sicvt TVIS. et

vt

tvi

qvia

sicvt

GEMELLIS

SEXAGINTA

REGINAE,

30 CASTRORVM

est

ista

PVLCHRA ACIES

qvae VT

sic

non VNA

ILLAM ET

LVNA,

ORDINATA

fecervnt.

qvae

ET

ET

tvae

SVAE

ET

qvasi

VT

NON

SOL,

EST

absqve

OCTOGINTA

nvmervs. MATRI

de

ascendervnt

STERILIS

genae

CONCVBINAE

ELECTA

SICVT

apparvervnt

FILIAE

progreditvr

DECORA

avolare

est EST

pascitvr

ordinata.

REGINAE,

MEA,

V IDERVNT

me

ET

qvi

acies

qvae

FETIBVS,

SVNT

PERFECTA

SVAVIS

ovivm,

pvnici,

SVAE.

SVRGENS,

ipsi

grex

mali

mihi,

castrorym

caprarvm,

VERVNT

Qvae

mevs

MEA,

advlescentvlarvm

MEA,

GENITRICI PRAEDICA

AMICA

a me,

cortex

CVBINAE, 25 COLVMBA

dilectvs

ES,

grex

OMNES

OCCVLTIS

eam.

tvos

sicvt

Dentes

DE

et

terribilis

Averte

20 Galaad.

meo,

PVLCHRA

CON-

Vna

est

ELECTA

BEATISSIMAM LAVDAVERVNT avrora

con-

TERRIBILIS

VT

?

Ego, inquis, dilecto meo, subauditur pessulum ostii mei aperui, uocis meae obsequium praebui, ut audirent et non nescirent filiae Hierusalem qualis ipse sit. Dilecto, inquam, meo, qui pascitur inter lilia, id est qui corda munda et casta 35 diligit

corpora,

et dilectus

meus,

subauditur,

uicem

reddit

mihi

laudationis ac beatificationis, cantico suaui ac perfectione cantici, ueluti octo [ chordis. Ipse est enim et psalterium et B 62

1 Cant.

4, 13.

3 ib. 4, 1.

34 Angel.

ib. 6, 617C.

VT, 1 Antequam] A- om. E 3 laudabilis E 4 es2] amica add. B 9 complantatur t 11 iterum B C t, ergo M dilectus om. I 13 cantationis I 20 DESCENDERVNT M t INTRINSECVS LATET B filiae] sion add. B I 31 ego] ut add. M

22 IN EIS] INTER EOS B 23 OCCVLTIS TVIS] EO QVOD 24 EST2 om. C 25 EST Om. A B MATRIS B 20 27 reginae] et praem. B C lavdavervnt add. B

33/34 dilectus ... meus

M

35 mihi reddit ~ E E1 M

134

IN CANTICVM

CANTICORVM

VI (6, 2-9)

cithara Dei Patris, cui Pater in psalmo dicit : Exsurge gloria mea, exsurge psalterium et cithara. Fiebant autem antiquitus 40 citharae

octo

chordis,

ea

lege

ut

octaua

eadem

esset

quae

prima, quam symphoniam maximam musici nominant diapason. Considerate igitur canticum istud, quomodo currit mo¬ dulis octo bene sonantibus, ita ut sonus octauus idem sit qui primus, terribilis ut castrorum acies ordinata. Nam primus 45 modulus

est

: Pulchra

es,

amica

mea,

suauis

et

decora

sicut

Hierusalem, terribilis ut castrorum acies ordinata. Secundus : Auerte oculos tuos a me, quia ipsi me auolare fecerunt. Tertius : Capilli tui, sicut grex caprarum, quae apparuerunt de Galaad. Quartus : Dentes tui sicut grex ouium, quae ascenderunt de 50 lauacro.

Quintus

: Sicut

cortex

mali

punici,

sic genae

tuae

absque

occultis tuis. Sextus : Sexaginta sunt reginae, et octoginta con¬ cubinae, et adulescentularum non est numerus ; una est columba mea, perfecta mea, una est matri suae, electa genitrici suae. Septimus : Viderunt illam filiae, et beatissimam praedicauerunt 55 reginae,

et concubinae

laudauerunt

eam.

Octauus

: Quae

est ista

quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata ? Igitur perfecta cantio maximaque haec symphonia dilectio¬ nis et modulus octauus idem sonat quod primus, pro eo quod 60 non

contenta

ego

propria

felicitate

studui

chorum

filiarum

Hierusalem docere et ordinare, ita ut unus idemque coetus et chorus esset castrorum acies, chorus laudantium dilectum, acies pugnantium contra diabolum propter dilectum. Nunc singula haec modulamina studiosius addiscenda sunt. 65

Pulchra

es, inquit,

amica

mea,

suauis

et decora

sicut

Hierusa¬

lem, terribilis ut castrorum acies ordinata. In hoc est perfectio pulchritudinis, quod non solum suauis, nec solum terribilis, sed utrumque es et suauis et terribilis ; suauis sicut Hierusalem, terribilis ut acies castrorum, quae bene ordinata est. In quo 70 suauis

et decora

sicut

Hierusalem

? In

eo

uidelicet

quod

et

anima tua semper su|pernam uidet pacem, et ex uisitatione PL933 tui discunt animae plurimae caelestem ducere conuersationem, unde et dicuntur uel sunt filiae Hierusalem, quia optimam eli¬ gunt partem, | iuxta illud : Vacate et uidete, quoniam ego sum B 6zv 75 Deus.

38 Ps. 56, 9 ; 107, 3. 40 cf. Rupert., De s. Trin. 40, 1191 - CC CM 24, p. 2069 (Boethius, Mus. 1, 18). 71 cf. Lc. 19, 38. 72 cf. Phil. 3, 20. 73 cf. Lc. 10, 42.

74 Ps. 45, 11.

38/39 Dei usque cithara om. E1 40 esset eadem ~ A 41 appellant M tui dentes ~ B 53 genitricis I M, matris ... genitricis B I, est om. B

49 58

igitur] itaque E E1 EM haec in marg. E 02 esset] et add. A C E1 1 acies] ordinata add. I dilectus B 05 inquit es ~ E E1 I E M 08 et1 om. M 71 ex uisitatione] exsultatione B

IN CANTI CVM

CANTICORVM

VI (6, 2-9)

135

Quid uero est, ut castrorum acies ordinata ? Non enim a magno intellectu uacat ista comparatio, et idcirco subtiliter est intuenda. Scimus et constat, quia castrorum acies tunc hostibus terribilis ostenditur, quando ita fuerit constipata 80 atque

densata,

ut

in nullo

loco

interrupta

disponitur, ut locus uacuus, per quem dimittatur ; profecto iam suis hostibus nos ergo, cum contra malignos spiritus aciem ponimus, summopere necesse est constricti

atque

uniti

85 per

et

numquam

uideatur.

Nam

si ita

hostis possit ingredi, terribilis non est. Et spiritualis certaminis ut per caritatem seminterrupti

per

discor¬

diam inueniamur ; quia, quamuis quaelibet bona in nobis fuerint, si caritas desit, per malum discordiae locus aperitur in acie, unde ad feriendos nos ualeat hostis intrare. Huius par¬ tis optimae tu totam hereditatem possides, et in ea princeps 90 tu es ; partis, inquam, optimae, cuius est et in suauitate uidere iam uel contemplari supernam pacem, secundum nomen Hierusalem, et contra malignos spiritus in procinctu esse secundum castrorum similitudinem. Verumtamen, o dilecta, o uera Hierusalem, fac quod dico : 95

Auerte

ocidos

tuos

a

me,

quia

ipsi

me

auolare

jecerunt.

Et

tunc, quando me praesentem habuisti praesentia corporali, oculos tuos, oculos tam mentis quam corporis semper in me fixos habuisti ; et nunc, quando secundum corpus absens tibi sum, me spiritualibus oculis iugiter contemplaris. Auerte oculos 100

tuos

/ ■—

auerte,

inquam,

uidelicet

ita

ut

prudens

et

discreta

sit contemplatio, sciendo quod sim incomprehensibilis ego dilectus tuus, ex eo quod sum Deus, cuius substantiam uel naturam quanto quis contemplatur subtilius, tanto ad com¬ prehendendum insufficiens inuenitur, ut de isto quoque recte 105 dicas

: Accedet

homo

ad

cor

altum,

et exaltabitur

Deus.

Ergone

bonum est hoc placitumque dilecto propter causam hanc auertere oculos ? Est plane bonum aliquo modo, scilicet dum sic a me auertis, ut in temetipsam conuertas oculos tuos, id est dum sic altissimam diuinitatem contueris, ut reuoces ad no memoriam infirmitatem tuam infirmae conditionis, et optime

78/88 Angel. 61 8C.

ib. 618AB.

105

83 cf. Eph.

6, 12.

101 cf. Ier, 32, 19 ; Angel. /A

Ps. 63, 7-8.

77/78 est subtiliter ~£1JAf 79 fuerit supra lin. E 85 et] ut B 86 quamuis om. Angel. 88 feriendum

83 ergo cum] cura E 1 Angel. hostis ualeat

~ A 90 optimae] tu usque princeps repetit E 1 et supra lin. E 95 quia] quoniam E1 M 96 praesentia corporali habuisti ~ B 97 tam ... quam] ... et ... B 98 defixos E E1 L, fixos A habuisti] praesentia corporali add. M, praesentia add. I 102

eo quod

om. B

100 tuos] a me 108

add. E 1

sic supra lin. E

ita om. C 110

infimae

101 sim] ego praem. E. E

136

IN CANTICVM

CANTICORVM

VI (6, 2-9)

scias quia hoc ipsum quod Deum uides non tuae potentiae, sed diuinae gratiae est. Capilli tui, sicut grex caprarum, quae apparuerunt de Galaad. Dentes tui sicut grex ouium, quae ascen \derunt de lauacro. Omnes B 63 115 gemellis fetibus, et sterilis non est in eis. Sicut cortex mali punici,

sic genae tuae absque ocultis tuis. Vt quid ista dilectus lauda¬ tionis modulamina repetit, cum inter cetera superius eadem et eodem modo cecinerit, nisi quia duplici honorificentia dignum est, eandem munditiam cogitationum, eandem uitae innocen120 tiam, eandemque pudicitiae uerecundiam, quam prius habuisti in solitudine silentii, custodisse ad integrum in illa fre|quentia, PL 934 cui te interesse poscebat utilitas euangelii, secundum uoluntatem dilecti pulsantis et dicentis : Aperi mihi, soror mea, quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium ? 125 Et

de istis quidem,

uidelicet

de capillis, dentibus

atque

genis

iam illic dictum est : uerumtamen de genis adhuc aliquid di¬ cendum, quod libenter audiant amici, quo aedificentur adu¬ lescentulae, quo delectentur filiae Hierusalem : In utero nos ita natura formauit, ut genua genis opposita 130 sint. Vnde

et a genis genua

dicuntur.

Ibi enim

cohaerent

sibi,

et cognata sunt oculis, lacrimarum indicibus et misericordiae. Denique complicatum aiunt gigni formarique hominem ita ut genua sursum sint, quibus oculi formantur ut caui fiant ac reconditi. Inde est quod homines, dum se ad genua proster135 nunt, statim

lacrimantur.

Voluit

enim

nos natura

maternum

rememorare uterum, ubi consedebamus in tenebris, antequam ueniremus ad lucem. Profecto qui causam istam diligenter attendit, ille scienter atque rationabiliter laudat et approbat, sanctis et eruditis cogitationibus familiare esse, genua fre140 quentius excelso Deo curuare, et genas lacrimosas genibus curuis applicare, ut respiciat ac recogitet creator habitans in excelsis, qualiter nos in utero formauerit. Vnde et illud sanctus Iob commonefacit his uerbis : Memento, quaeso, inquit, quod sicut lutum feceris me, et in puluerem reduces me, etc., usque, 145 licet haec

celes in corde

tuo, tamen

scio, quod

uniuersorum

me¬

mineris. Non paruum inuentum repperit qui istud consecutus est, ut scienter sic exhibeat creatori, sicut repperit propheta Michaeas, cum dixit : Quid dignum offeram Domino ? Curuem genu Deo excelso. Nec uero soli Deo, uerum etiam hominibus 123 Cant. 5, 2. 130 cf. supra 5, 678. 136 cf. Is. 9, 2 (Lc. 1, 79). 139 cf. Prou. 8, 12. 141 cf. Is. 49, 5 ; Iob 10, 9. 145 /£.13. 148 Mich. 6, 6. 111 quia usque uides] quod ipsum Deum uides hoc enim B ; ipsum om. E1 115 in eis] inter eas C sicut om. C 116 laudationis om. C 119 eandem usque innocentiam om. E1 innocentiam uitae ~ B 125 de2 om. L 129 natura supra lin. E 131 indicibus et] in diebus et iudicibus E1 134 recondi B 140 Deo excelso ~ I lacrimosas genas ~ I 141/142 creator usque forma¬ uerit in marg. M 142 sanctus] beatus I 143 commonefaciat E1 147/148 Michaeas propheta ~ A E 148 curuabo Vulg.

137

IN CANTICVM 150 dulcis

uisu

| et

positio, tantoque frequentius atque oculos aut totum que ac genarum 155

160

odibilis

est,

CANTICORVM

amabilis

est

VI (6, 2-9)

huiusmodi

compositio

siue

ap-

quisque magis reuerendus existit, quanto affectuosius genua curuans genas suas uel caput demiserit. Econtra capitis oculorum¬ erectio nimia multum Deo et hominibus

magnamque

sonat

uituperationem

talium

B

repre¬

hensio, maxime ex ore Dei. Exempli gratia, cum dicit : Pro eo quod eleuatae sunt filiae Sion, et ambulauerunt extento collo, et nutibus oculorum ibant et plaudebant, etc. Item : Generatio cuius excelsi sunt oculi, et palpebrae in altum subrectae. Tu, o

dilecta,

naturam

condecorasti,

quae

genas

tuas

ad

uiri aspectum subleuare prima proposuisti, solique mente et corpore humilis sapienter inclinasti, duce et Spiritu sancto, in quo dicit Pater tuus fidelis Dauid adoremus et procidamus, et ploremus ante Dominum, 165 nos.

Sequuntur

autem

te

utriusque

sexus

nullius

creatori magistro : Venite qui jecit

plurimi,

quibus

optime placet id quod audiunt: Sicut cortex mali punici, ita genae tuae absque occultis tuis. Sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae et adulescentula¬ rum non est numerus. Vna est columba mea, perfecta mea, una PL 170 est matri suae, electa genitrici suae. Quid est hoc dicere, nisi quod si multae sunt fideles et propter fidem, quae per di¬ lectionem in eis operatur, laudabiles, nulla tamen earum tibi similis est, sicut ueraciter praedicamus, quia nec primam similem uisa es, nec habere sequentem. Nam reginae recte 175

dicuntur

illae

animae,

quae

perfectae

caritatis

sunt,

in

eo

uidelicet quod eundem dilectum tuum sequentes nihil terre¬ num sed ipsum solum quaerunt, nec propter metum gehennae sed propter amorem uitae tuae aeternae peccatum fugiunt, uirtutemque amando iniquitatem oderunt. Concubinae uero 180

sunt

illae,

quae

sub

timore

seruiunt,

nec

eius

sunt

perfectionis,

ut super praeceptum uelint addere consilium, scilicet hoc, ut relictis omnibus solum sequantur hunc dilectum, habentes quidem in fundamento Christum, sed nihilominus amantes aliqua quae huius mundi sunt. Quid porro sibi uolunt numeri 185 isti deceni senarius atque octonarius : Valentne aliquid ad nomen Scripturae huius, quod est, Sirasirim hoc est, Cantica 156 Is. 3, 16. 158 Prou. 30, 13. 163 Ps. 94, 6. 171 Gal. j, 6. 173 cf. supra 1, 36. 175 I Ioh. 4, 18. 179 cf. Ps. 5, 7 ; 44, 8 (Hebr. 1, 9). 181 cf. I Cor. 7, 25. 182 cf. Lc. 5, 11. 183 cf. I Cor. 3, 11. 181 cf. Iac. 4, 4. 186 Cant. 1, 1 (Titulus) ; Raban., De nat. rer. 5, 1 - PL m, 105B.

152 genas om. B 155 est om. E 1 155 taliumque B 156 maxime ex ore] maximeque B dixit B 159 palpebrae eius in alta Vulg. 164 Deum A 171 dilectionem] caritatem Vulg. 172 operatur in eis ~ A 174 habere nec ~ E1 175 animae illae ~ B 179 oderunt iniquitatem ~ B uero om. B 184 uolunt sibi 182 sequentur 7 hoc om. C 181 praeceptum] est add. E ~ t 185 decem E1 t, om. I ualetne t aliquid ad] aliquod t

138

in CANTICVM

CANTICORVM

VI (6, 2-9)

canticorum ? Valent utique, quia primam symphoniam | B 64 efficiunt, quam musici nominant diatessaron. Est enim in eis habitudo, quam epitrion, id est sesquitertiam dicunt, quia 190 maior numerus, uidelicet octoginta, minorem numerum, scilicet sexaginta, totum in se continet, et eius insuper tertiam partem, id est uiginti. Et haec proportio numerorum in musica sex reddit diatessaron, quod interpretatur de quattuor, et id¬ circo sic uocatur symphonia haec, quia de quattuor chordis 195 siue uocibus constat, cum duobus tonis habens semitonium. Igitur sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae , id est animae quae uerbo Dei insistunt, et uerbi Dei ita participes factae sunt, ut facere possint doctrinae fructum : meritis qui¬ dem, secundum quod supra dictum est, differunt, sed fidei 200 consonantiam per unitatem confessionis in auribus dilecti suauiter resonant. Quomodo autem numeri isti octonarius et senarius, qui hic multiplicauerunt denarium, ab inuicem differunt, ut merito per senarium reginas, et per octonarium uoluerit designare 205 concubinas ? Videlicet eo differunt quod senarius numerus perfectus, octonarius uero imperfectus ac diminutus atque usque ad extremas unitates secabilis est. Perfectus quippe est et perfectorum primus numerorum senarius, quia suis ex parti¬ bus construitur. Habet enim dimidiam, id est tres ; tertiam, 210 id est duo ; sextam, id est unum, quae partes simul collectae senarii summam restituunt. Porro octonarius in suis partibus seipso minor est. Habet enim dimidiam, id est quattuor ; quartam, id est duo ; octauam, id est unum : quae partes simul collectae septenarium faciunt, minorem uidelicet summam 215 ipso octonario, cuius partes sunt. Claret igitur et ista causa cur senarius reginis, et octonarius concubinis, magis quam octonarius reginis, et senarius congruat concubinis. Adulescentularum non est numerus, id est abundant in euangelio plures, quam ad | caelestes pertineant thalamos, pl 936 220 iuxta illud : Annuntiaui et locutus sum , multiplicati sunt super numerum. Adulescentulae namque recte dicuntur, quae non¬ dum saltem ad timorem Dei profecerunt, et propter hoc custo¬ dia indigent uel magisterio hominum, quia necdum intus diuini timoris seu amoris habent magisterium, et multae ex huius189 cf. supra 6, 40. 205 cf. Aug. De ciu. Dei 11, 30 - CC 48, p. 350. Ps. 39, 6. 221 Angel. ib. 619A. 187 ualet t E

191

primam

tertium

om. A

partium

J51

188 est enim] estque I AI 193

sex] ter E1

220

189 sesqualteram

idcirco] ideo

A

196

sunt om. t 198 facti L 203 denarium] numerum add. I 204 concubinas designare uoluerit ~ A 206 diminuatus A, est add. A 207 usque om. C 208/209 quia usque construitur in marg. E 212 quattuor] tres, tertiam id est duo, sextam id est unum, haberemus dimidiam id est praem. B 216 magis quam] magisque t 221 recte supra lin. E

IN CANTICVM

CANTICORVM

VI (6, 2-9)

139

225 modi (quod ualde pauendum est) inueniuntur extra numerum, quia de adulescentia numquam ad perfectam aetatem | per- B 64v ueniunt, aetatem interioris hominis, quam quidam amicorum insinuans, occurramus, ait, in uirum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Iesu Christi. 230

Vna

est columba

mea,

perfecta

mea,

una

est matri

suae,

electa

genitrici suae. Una, inquam, est, et similem non habet : Omnino nec inter reginas ulla similis huic est. Cui matri suae una, cui genitrici suae est electa ? Nimirum matri suae Hierusalem una est, illi Hierusalem, quae sursum est, quae est mater omnium 235

nostrum,

et genitrici

suae,

scilicet

antiquae

ecclesiae

electa

est,

ecclesiae patriarcharum et prophetarum ac regum iustorum, quorum de carne progenita est, quorum secundum fidem bene¬ dictionis, quae ad illos repromissa erat, ianua uel materia est. Et illi matri et huic genitrici una et electa est, quia nec inter 240

angelos,

nec

inter

homines

similem

uel

primam

habet

uel

sequentem habitura est : uere columba, quia gratia plena ; uere electa, quae non solum salua existeret, uerum etiam ipsam salutem pareret. Viderunt illam filiae, et beatissimam praedicauerunt reginae, 245

et

concubinae

laudauerunt

eam.

Hoc

ipsamet

praenoscens, cum dixisset : Quia respexit suae, subiunxit atque ait : Ecce enim ex omnes generationes. Nonne, ut secundum hoc dictum sit, et generatio reginarum, et 250

rum,

et

generatio

adulescentularum

praeuidens

ac

humilitatem ancillae hoc beatam me dicent praesentem litteram generatio concubina-

; nonne,

inquam,

omnes

istae generationes beatam dicunt illam ? Reuera, et si impares meritis, attamen fide consimiles, ecce uident illam, ecce con¬ templantur illam unam, illam electam, et cum admiratione in¬ effabili uoces extollunt iugiter ex omnibus locis suis talem 255 laudantes,

talem

beatissimam

praedicantes,

non

solum

hic

in

isto exsilio mortalitatis, uerum etiam et multo amplius in illa patria uitae et immortalitatis, ubi uident eam dominantem et dominando possidentem regnum dilecti, eo uidelicet iure quo decet matrem possidere regnum filii sui. Et quid dixerunt 260 laudantes

et

beatissimam

praedicantes

?

Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordina-

228 Eph. 4, 13. 1,36.

241

Lc.

234 Gal. 4, 26. 1, 28.

246

Lc.

237 cf. Gen.

1, 48.

247

22, 16-17.

ib.

250

240 cf. supra

Angel.

ib. 619B.

227 quidem E1 228 ait] atque B 229 Iesu om. A Vulg. 231 et om. E1 232 huic] matri suae praem. I 234 quae est om. B 236 et om. E 239 nec supra lin. E

242 electa uere

~ B

consisteret

B

244 filiae] Sion add. B

245 concubinae] et add. E E1 E M, et reginae C -met om. B rum usque generatio om. B 251 dicent t 252 ecce2 om. B add. E M

257 patria] prima

t

259 sui om. E E1 I E M

249/250 regina¬ 253 illam1] illam 260 et] ac A

E

140

IN CANTICVM

CANTICORVM

VI (6, 2-9 - 10)

ta ? Quam pulcher ordo in ista laudatione, in ista tuae pulchri¬ tudinis, o beatissima, praedicatione ! Primum consurgens ut 265

aurora,

| deinde

pulchra

ut

luna,

deinde

electa

ut

sol. Quando

B 65

nata es, o Virgo beata, tunc uera nobis aurora surrexit, aurora praenuntia diei sempiterni, quia sicut aurora quotidiana finis praeteritae noctis et initium est [ diei sequentis, sic natiuitas PL 937 tua, natiuitas ex semine Abrahae, clara ex stirpe Dauid, ad 270

quos

cum

iuramento

Dei

facta

est

repromissio

aeternae

bene¬

dictionis, finis dolorum et consolationis fuit initium, finis tristi¬ tiae et laetitiae nobis exstitit principium. Quando autem Spi¬ ritus sanctus in te superuenit et filium uirgo concepisti, uirgo peperisti, tunc tu et ex tunc pulchra pulchritudine diuina, 275 pulchra,

inquam,

non

quomodocumque,

sed

ut

luna.

Sicut

enim luna lucet et illuminat luce non sua, sed ex sole concepta, sic tu, o beatissima, hoc ipsum, quod tam lucida es, non ex te habes, sed ex gratia diuina, gratia plena. Quando autem de hoc mundo assumpta atque ad aethereum thalamum translata es, 280

tunc

tu

et

ex

tunc

electa

ut

sol ; electa,

inquam,

nobis,

quia

sicut ex te natum Dei Filium solem uerum, solem aeternum adoramus et colimus ut Deum uerum, sic et te honoramus atque ueneramur, ut ueri Dei genitricem, scientes quia totus honor impensus matri sine dubio redundat in gloriam filii. 285 Et

quidem

natura

non

tu

idem

es quod

ille sol, sed

nihilominus

tanta es, ut te honoret ipse sol honore quo decet filios honorare parentes suos. Qui enim dixit : Honora patrem tuum et matrem, non dubium quin et ipse honoret et ab omnibus amicis suis suam uelit honorari matrem. 290

Finis

rum

cantici

idem

sonat

quod

principium,

terribilis

acies ordinata, sicut superius iam dictum

ut castro¬

est. Protinus

uero quod dixeras, o dilecta, filiabus Hierusalem percunctantibus quo abiisset dilectus tuus, dilectus meus descendit ad areo¬ lam aromatis, ut pascatur in hortis, ipse gratanter acceptum 295

confirmat

6, 10

his

Descendi

uerbis

:

in hortvm

ET INSPICEREM PVNICA.

nvcvm,

SI FLORVISSET

vt viderem VINEA,

Ita, soror mea, ut nouissime 300 de

caelis

in

hortum

meum,

269 cf. supra 5, 40.

28.

5 5.

cf. supra Ep.

300 Gal. 4, 4.

284

poma

convallis,

GERMINASSENT

MALA

dixisti, ego descendi, uidelicet

hortum

267 Angel. ib. 619C. 283

ET

nucum,

factus

sum

enim

270 cf. supra 6, 237.

cf. Eccli. 3, 13.

287 Ex.

ex

278 Lc. i,

20, 12 (Mt.

19, 19).

263 ista] illa B 266 beata uirgo ~BL 270 aeternae om. A B C t 271 ydolorum B 271/272 laetitiae et tristitiae ~ B 288 quin et ipse] qui enim E1

289

uelit suam

tuus dilectus ~ B MEVM

B

~

L

290/291

294 aromatum

CONVALLI VM

B

I M

acies ordinata

A

(Vli/g.)

L 297

castrorum

~

hortis] liliis B FLORVISSENT

VINEAE

B

293

296 nvcvm] B

I

IN CANTICVM

CANTICORVM

VI (6, io - n)

141

te muliere, factus sub lege, quae nimirum lex sic mihi est tam¬ quam hortus nucum. Denique sicut nux sub amaro cortice infra testam duram | dulcem et ad uescendum suauem continet B 65v nucleum, ita sub amara uel occidente littera et durissimo iugo 305

caerimoniarum

suauem

atque

uiuificantem

continet

spiritum.

Ad quid huc descendi ? Vt uiderem poma conuallis, et inspice¬ rem si floruisset uinea, et germinassent mala punica. Verum, quod contra euenit, illud cantabile non est, ad Cantica canti¬ corum non pertinet, siquidem respicias causam illorum qui 310 illi descensui

meo

nimis

ingrati

fuerunt.

Amici

nostri

et

filiae

Hierusalem adulescentulae nostrae iamdudum rem gestam bene nouerunt, secundum illam parabolam quam dixi, quae est huiusmodi : Homo erat pater familias, qui plantauit uineam et sepem circumdedit ei, et fodit in ea torcular, et cetera usque, 315

nonissime

autem

misit

ad

eos

filium

suum,

dicens

: Verebuntur

filium meum. Agricolae autem uid entes filium, dixerunt intra se : Hic | est heres. Venite, occidamus eum, et habebimus hereditatem PL 938 eius, et apprehensum eiecerunt eum extra uineam, et occiderunt eum. Secundum, inquam, parabolam illam, ego descendi in 320 hortum

nucum,

id

est,

sub

lege

factus

sum,

ut

uiderem

poma

conuallis, id est, ut consolarer eos qui me exspectabant in spiritu humilitatis, iuxta illud : Spiritus Domini super me, eo quod unxerit me Dominus. Ad annuntiandum mansuetis misit me, ut mederer contritis corde, et praedicarem captiuis indulgen325 tiam,

et clausis

apertionem,

etc.

Non

solum

autem,

sed

et

ut

inspicerem si floruisset uinea, illa nimirum uinea, de qua Scriptura prophetica dicit : Vinea facta est dilecto in cornu filio olei, et cetera usque, uinea enim Domini exercituum, domus Israhel. At illi agricolae eiecerunt et occiderunt me. Verum330 tamen

licet

haec

mihi

fecerint,

aliqua

pars

eorum

tandem

paenitens istud cantabile dixit :

6, 11

NESCIVI, ANIMA Aminadab.

Vbinam 335 Certissime

MEA

hoc dictum ergo

sciat

CONTVRBAVIT

fuit ? Cum

omnis

domus

ME,

PROPTER

QVADRIGAS

dicerent eis amici nostri : Israhel

quia

Dominum

eum

et Christum Deus fecit hunc Iesum quem uos crucifixistis. His auditis compuncti sunt corde et dixerunt ad eos : Quid faciemus,

302 Angel. ib. 620A. 4,4.

322

304 cf. II Cor. 3, 6.

Is. 61, 1 (Lc. 4, 18).

327

313 Mt. 21, 33.37-39.

Is. 5, 1.7.

335

Act.

320 Gal.

2, 36-37.

307 convallium B 306 descendisti E1 305 atque] et A 303 testa B 310 et om. I 308 econtra C t, extra B mala om. A floruissent uineae B I 318 eum 313 huiusmodi est ~ I parabolam illam ~ I 312 bene om. B 323 Dominus me ~ B E E1 M, 319 ego om. M eiecerunt extra ciuitatem B illa nimirum 326 floruissent uineae B 324 contritos I Dominus om. L 327 dicit Scriptura prophetica ~ B uineae de quibus B uinea om. E1 1 L M 337 eos] Petrum et ad reliquos apostolos Vulg. 329 Israhel] est add. B

142

IN CANTICVM

CANTICORVM

VI (6, n)

uiri fratres ? Et quidam talium notissimus ita dicit : Fui blasphemus et persecutor et contumeliosus , sed misericordiam 34° consecutus

sum,

quia

ignorans

feci in

incredulitate.

His

atque

aliis modis dixit paenitens synagoga siue aliqua synagogae pars : Nesciui, \ anima mea conturbauit me, propter quadrigas B 66 Aminadab. Quare autem sic dixit, anima mea conturbauit me propter quadrigas Aminadab, et non dixit, conturbauerunt me 345 quadrigae Aminadab ? Considerate, amici, prius ipsas quadri¬ gas Aminadab, et uidebitis multum pertinere ad rem quod dicit : Anima mea conturbauit me, et non dicit, quadrigae con¬ turbauerunt me. Quadrigae Aminadab quattuor sunt euan¬ gelica dilecti sacramenta, uidelicet incarnatio uel diuinitas 35° eius, passio eius, resurrectio eius et ascenscio eius. Propter huiusmodi quadrigas anima mea, inquit, conturbauit me, id est, coetus pharisaicus in seditiones excitauit me, ut talium quadrigarum cursum non possem discernere, uidelicet praeuenta quadrigarum earundem non bona aestimatione, secun355 dum suasiones et iniqua consilia illius talis animae meae. Coetus namque pharisaicus erat uel esse debebat anima mea, id est, ita plebem uiuificare uel regere, sicut corpus uel omnia membra corporis uiuificat uel uegetat anima, utpote magistri uel sapientes, legem et prophetas scientes, immo et totam 360 clauem scientiae tollentes. Talis anima mea conturbauit me, ut ad scientiam non possem introire et intelligere quadrigas Aminadab, quod testimonium eis perhiberent lex et prophetae. In quo, uel unde dilectus Aminadab ? Quo pertinuit ut tali in re uocaretur Aminadab ? In eo nimirum, quod unus idem 365 dilectus rex est et pontifex magnus, et in se | uno personam PL 939 utramque coniunxit, uidelicet sacerdotis et regis, secundum typum uel similitudinem illius uiri Aminadab, qui cum esset de tribu regia scilicet de tribu Iuda dedit filiam suam in coniugium homini sacerdoti Aaron de tribu Leui, sicut in 370 Exodo scriptum est : Accepit autem Aaron uxorem Elisabeth, filiam Aminadab, sororem Naasson, quae peperit ei Nadab et Abiu et Eleazar et Ithamar. Et ille quidem Aminadab filiam suam semel datam illi Aaron ad semetipsum non reduxit aut reducere debuit, iste autem Aminadab, iste dilectus et primo375 genitus, sacerdotium suum, quod semper ante Moysen et Aaron primogenitorum fuit, pro tempore autem et propter 338 I Tim. I, 13. 13.

370

Ex.

348 cf. supra 4, 227.

6, 23.

370

cf. Hier.

Hebr.

360 cf. Lc. 11, 52. quaest. in Gen.

362 cf. Mt. 11,

24, 15 - CC

72, p. 19.

338 dicit] ad eos add. B 340 in om. E1 atque] et B 341 paenitens om. B aliqua] alia B 343 autem sic om. B 344 propter quadrigas] quadrigis I dixi I 340 sacramenta dilecti ~ t 352 incitauit I 354 bona om. E1 360 me om. t 365 unam B 368 de tribu Iuda scilicet de tribu regia ~ M suam om. C 373 semetipsam I

IN CANTICVM quandam

CANTICORVM

dispensationem,

de qua

VI (6, ii - 12) multa

143

essent dicenda,

praestitum est tribui Leui ; sacerdotium, | inquam, suum ex- B 66v sultando et quadrigis iam dictis uiam suam currendo repetiit 380

et

ad

se

reduxit,

in

omnibus

spontaneus,

sponte

incarnatus

et

natus, sponte passus, et in ipsa passione sua ipse sacerdos et ipse hostia sponte factus, secundum hoc ipsum nomen Aminadab, interpretatur enim populi mei spontaneus. Non solum autem sacerdotium suum ita repetiit et ad se reduxit, uerum 385

etiam

ad

antiquam

speciem

formamque

pristinam

reuocauit,

sicut in Spiritu sancto praedixerat Dauid : lurauit Dominus et non paenitebit eum, tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Igitur anima mea conturbauit me, ait, propter quadrigas Aminadab, uidelicet malo zelo ipsa turbata 390

et

confusa

prae

inuidia

causam

suam

quasi

dolendam

decla¬

mans, eo quod cursores siue aurigas quadrigarum istarum audisset dicentes : Quoniam Iesus Nazarenus hic destruet locum istum, et mutabit traditiones quas tradidit nobis Moses, et multa his similia, seu ante, seu postquam cursum suum perfecit iste 395 Aminadab.

6, 12

Voces

autem

eiusdem

tere,

VT

INTVEAMVR

o

fides,

ueri

currentis

revertere,

in qua¬

rever¬

TE.

Tu, inquit, 0 Sunamitis, 400

Aminadab

drigis suis erant huiusmodi : Revertere, revertere Svnamitis,

sacerdotii

id est, captiua uel despecta, tu,

dignitas,

propter

carnales

caerimonias

paene obliuioni tradita, ita ut nesciat neque recogitet synagoga quia non per legem, sed per te scilicet per fidem iustificatus est pater eius Abraham, sicut scriptum est : Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam, reuertere, et iterum dico 405

reuertere,

et

tertio

dico

reuertere,

et

quarto

dico

reuertere,

uidelicet secundum istas quadrigas meas. Nam et ad hoc natus et ad hoc passus sum, ut tu reuerteris, et resurgens atque ascendens in caelum reuersionem tui inclamare non destiti. Cumque reuerteris, tu mihi es Sunamitis , quae uel me 410 uel Patrem meum antiquum dierum calefacias secundum simi¬ litudinem hanc : Et rex Dauid senuerat, habebatque aetatis

381 Act. 383 386

cf. Rupert., De s. Trin. 14, 879, p. 826 ; 28, Tom. 8, p. 752 coli. 910, 26) ; Greg., Hom. Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 12, 10 - CC 72, 389 Benedict., Reg. mon. 72, 1 Ps. 109, 4.

6, 14.

399

Anget

ib. 620B.

403

Rom.

1347, p. 1546 in Ez . 10, 19 p. 74. 383 - CSEL 75, p.

4, 3 (Gen.

(Concil. Trident. - PL 76, 1069D. Anget ib. 620A. 162. 392 Act.

15, 6).

411

III Reg.

1, 1-3.

383 interpretatur] quod 381 sua passione ~ I 378 suum inquam ~ A populus meus spontaneus Hier. 384 repetitum M enim om. I praetn. I quadrigas 391 quadrigarum aurigas ~ M praedixit L 386 sancto om. t ~ destruet hic Nazarenus Iesus istum locum A, sed supra add. aurigas 392/393 L ’

Dauid

392 hic om. E1

~ B

395 in om. E 1

397 revertere4

om. I

411 senuerat

144

IN CANTICVM

CANTICORVM

VI (6, ii - 7, 1)

plurimos, dies. Cumque operiretur uestibus, non calefiebat. Dixerunt que ergo ei serui sui : Quaeramus Domino nostro regi adulescentulam uirginem, et stet coram rege, et foueat eum, dor415

mi at jque

in

sinu

suo,

et

calefaciat

dominum

nostrum

regem.

PL

940

Quaesierunt igitur adulescentulam speciosam in omnibus finibus Israhel, et inuenerunt Abisag Su\namitem, et adduxerunt eam b 67 ad regem, etc. Haec denique, sicut et alia sunt per allegoriam dicta, et inter omnia quae in figura contingebant sunt aesti420 manda. Vestimenta enim quibus cum operiretur rex Dauid senex non calefiebat, carnales caerimoniae sunt quas ille anti¬ quus dierum Deus cum sibi offerrentur non delectabiliter accipiebat, immo dicebat : Numquid manducabo carnes tauro¬ rum, aut sanguinem hircorum potabo ? Et multa his similia. 425 Porro Sunamitis, puella speciosa, sola digna est stare coram Deo rege, et in sinu eius dormire, ipsumque calefacere, id est, bene calentem caritatis eius gratiam, scilicet remissionem peccatorum, obtinere. Tu ergo, Sunamitis, reuertere, ut in¬ tueamur te, id est, unde iustificatus est Abraham, inde iustifi430 cari sperent omnes qui uolunt esse uel ueraciter dici filii Abrahae, scilicet non ex lege, sed ex fide, et nos intuebimur te, nos gaudebimus super te. Notum hoc debet esse amicis, immo adulescentularum multitudini, et idcirco dico eis : Qvid

videbitis

in Svnamite

nisi

choros

castrorvm

?

435 Quid, inquam, aliud ? Numquid sanguinem uictimarum ? Numquid circumcisionis cauterium ? Nihil omnino nisi choros castrorum, id est, laudes siue cantiones proeliantium proelia laudantium siue cantantium, quod suauissimum, quod uere est pulcherrimum. Immola Deo sacrificium laudis, ait ipse 440

psalmista,

et

redde

altissimo

uota

tua.

Laudando

chori

proe¬

liantur, proeliando castra laudant, et hoc omnino est iustitiae Dei subici, non suam uelle statuere iustitiam. Nihil aliud uidebitis aut uidere desiderabitis, sed et si quis uestris, o amici, auditoribus aliud quid ostendere uoluerit, uos cum Spiritu 445 sancto, spiritu consilii econtra dicetis : Visum est enim Spiritui sancto et nobis, nihil ultra imponere uobis oneris quam haec necessario, ut abstineatis uos ab immolatis simulacrorum, et sanguine, et suffocato, et fornicatione, et ea quae uobis fieri non uultis, aliis ne feceritis. A quibus custodientes uos, bene agetis. 419 cf. I Cor. IO, II. 421 cf. Dan. 7, 9. 423 Ps. 49, 13. 439 ib. 14. 442 cf. Rom. 10, 3. 445 Act. 15, 28-29 et glossa (ex reg. moti. Benedicti ? 61, 14 ; 70, 7, CSEL

75, p. 143 ; p. 161).

412 cumque usque calefiebat om. B, calefacias A tuo Vulg., eius t nostrum] suum B 417 423 accepit C 427 gratiam] gloriam t 437 pulcherrimum est ~ B ipse om. I 441 444 aliud quid om. B C t 445 uisum] uerum tioms B 449 a quibus om, B

413 ei om. B E 1 415 suo] ad eam E1 420 cum] eum t cantationes C 439 est om. A hoc om. t, hoc est omnino ~ A E1 44S suffocatione fornica-

IN CANTI CVM 45° Igitur

hoc

solum

CANTICORVM

in euangelio

VI (7, i-ib)

uidendum

atque

145

prouidendum

est secundum fidem patrum, ut sint chori castrorum, chori in una fide, dicendo idipsum, castra resistendo usque ad san¬ guinem contra peccatum : 7, lb Qvam pvlchri 455 PRINCIPIS.

svnt

gressvs

tvi

in

calceamentis,

filia

Tibi dico, o Sunamitis, cui dixi reuertere, et quae iam reuerteris, te appello filiam principis, et haec dico tibi, quia pulchri sunt pedes tui in calceamentis. Quaeritisne, o adulescen¬ tulae, cur Sunamitem iam dictam nominem filiam principis, 460 uel cuius

dicam

filiam principis

? Discite

hoc

ex

amicis,

et ex

illo praecipue cuius in anima ualde claruit illa reuersio, quam inclamans dixi, reuertere, reuertere Sunamitis . Insigniter quippe reuersa est anima illius de lege factorum ad legem fi |dei. Ille PL 941 uos filiam principis cognoscere docet his uerbis : Scriptum est, 465 inquit,

quoniam

Abraham

duos

filios habuit,

unum

de ancilla

et unum de libera. Sed qui de ancilla secundum carnem natus est ; qui autem de libera, per repromissionem. Quae sunt per allegoriam dicta. Haec enim sunt duo testamenta, et cetera usque 47° qua

: Itaque

libertate

fratres iam

Christus

nos

non

sumus

liberauit;

ancillae state

filii, sed liberae,

et nolite

iterum

iugo

seruitutis contineri. Libera illa, cuius secundum Scripturam meminit, Sara dicta est. Sara autem interpretatur princeps, et secundum hoc ipsum nomen et secundum suae generationis modum allegorice designat illam quae sursum est Hierusalem 475 liberam,

quae

est mater

omnium

secundum

fidem,

neque

enim

generat secundum carnem, sed secundum fidem ; sicut econtra ancilla Agar, secundum nomen suum, quod interpretatur aliena, et secundum suae uel generationis uel conditionis modum, illam designat Hierusalem, quae nunc est et seruit 480 cum filiis suis. Igitur filia principis, pulchra et speciosa Suna¬ mitis, ipsa est fides uel generatio fidei, cui nunc dico : Quam pulchri sunt gressus tui in calceamentis, filia principis. An non ancilla siue ancillae filia discalceatis pedibus incedit ? Plane discalceatis, et propter hoc ipsum seruilis arguitur conditionis, 485 quia

nuditas

pedum

seruilitatis

est argumentum,

fiat propter Deum, iuxta illud : Solue calceamentum tuis, locus enim in quo stas, terra sancta est. Verum

452 Hebr. 12, 4.

5, 1.

463 cf. Rom.

3, 27.

excepto

si

de pedibus de calcea-

464 Gal. 4, 22-24.

469 ib. 4, 31 -

472 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 72, 25 - CC 72, p. 150.

474 Gal. 4, 26.

477 Hier., ib. 3, 3 ; 76, 15 - CC 72, p. 61 ; p. 155 : aduena. 479 Gal. 4, 25. 486 Ex. 3, 5 ; cf. Rupert., De s. Tritt. 10, 654 - CC CM 22, p. 598 (Greg., Hom. in eu. 7, 3 - PL 76, 1101C).

458 o om. t

459 nomina

E1

460 filiam dicam

~ B

463 fidei] Dei B 464 nos t 466 et usque ancilla om. E1 471 secundum om. B 478 suum I

462 inclinans t 469 non om. E1

146

IN CANTI CVM

CANTICORVM

VI (7, ib-c - 2)

mentis hic agitur non corporis, sed spiritus, in quo discalcea¬ tum esse uel discalceatam summa est ignobilitas et plus quam 490

seruilis

egestas.

Idcirco

ancillae

calcaneum

serpens

momor¬

dit ; tu autem, o filia principis, bene calceata caput serpentis contriuisti ; tu maxime, o princeps et domina, singularis di¬ lecta, et sicut iam dixi, una columba mea, una genitrici suae, uidelicet genefiationi liberae, generationi non carnis, sed fidei, B 68 495

quae

me

uirum

non

de

carne

uiri

sed

de

Spiritu

Dei

concepisti,

et peperisti patrem uel principem filiorum non carnis sed fidei uel repromissionis. IVNCTVRAE FEMINVM TVORVM CATA SVNT MANV ARTIFICIS. 500

Laus

ista,

laus

magna

SICVT

MONILIA

uituperationi

QVAE

illi opposita

FABRI¬

est,

immo

et acerbissimae exprobationi illius ancillae iam dictae apud Hiezecihelem prophetam, dicentem ex ore Domini : Et diuisisti pedes tuos omni transeunti, et multiplicasti fornicationes tuas. Diuisio uel diuaricatio pedum ipsa est disiunctio feminum, 505

valde

uituperabilis,

nimirum

propter

illud

quod

subintelligi-

tur, uidelicet propter multitudinem fornicationum. Et econtra iunctura feminum ipsa est compositio uel continuatio pedum laudabilis, itemque propter illud quod subintelligitur, scilicet propter pudicitiae pulchritudinem 510 ditum

castitatis

sigillum,

maxime

saluumque in

te,

o

ac bene

singularis

et

custounica

uel nobilissima Sunamitis ; in te, o dilecta et dilectarum di¬ lectissima, quae prima sine exemplo iuncturam feminum tuo¬ rum ita custodire proposuisti, | ut uirgo nulli unquam cognita PL 942 uel cognoscenda uiro digna fieres coniungi tuae integritatis 515

auctori

Deo.

Quantum

est

hoc

decus

?

Quanta

honestas

?

Igitur iuncturae feminum tuorum sicut monilia, id est uirginitatis tuae integritas perpesque pudicitiae custodia caelestibus praesidiis communita. Cuius est hoc opus ? Cuius uirtus ? Nimirum Dei altissimi. Et hoc ipsum, ait quidam sapiens, 520

sapientia

est

scire

quod

continentia

donum

Dei

sit.

Dico

igitur

non qualiacumque monilia, sed monilia, quae fabricata sunt manu artificis, id est, quae solus Deus facere et dare potest uel potuit. VmBILICVS 525

DIGENS

TVVS

SICVT

CRATER

TORNATILIS,

NVMQVAM

IN-

POCVLIS.

490 cf. Gen. 3, 15.

493 tuae M

502 Ez. 16, 25.

495 Dei] sancto B

513 cf. supra 3, 279.

498 femorvm

B M (Vulg .)

519 Sap. 8, 21.

fabricatae

B E E1 E 502 dicentem om. A 504 disiunctio] distinctio I 507 oppositio I 508 itidem I 509 pudicitiae om. A 514 tuae] totius E I E M 516/ 517 integritas tuae uirginitatis ~ B E I L Ai, int. uirg. tuae ~ A E1 519 altis¬ simi Dei ~ B sapiens quidam ~ A 520 erat sapientiae scire cuius esset hoc donum Vulg. 522 et] uel C 524 sicvt non in Vulg., om. B

IN CANTI CVM

53°

535

54°

545

55°

7, 2b

CANTICORVM

VI (7, 2-2b)

147

_Et ista laus tua, o libera Sunamitis, opposita est ancillae uituperationi, quam apud iam dictum prophetam habemus his uerbis : Et quando nata es, non est praecisus umbilicus tuus, et aqua non es lauta in salutem. Quibus utique uerbis luxuriae superfluitatem uituperat, quia uiris quidem in lumbis, feminis autem in umbilico luxuria est, testante Domino, qui de diabolo loquitur ad beatum Iob : Virtus eius in lumbis eius, et potestas eius in umbilico uentris eius. Igitur umbilicus tuus sicut crater tornatilis, | quid est nisi ac si diceret : Perfecta est in te uirtus B 68* castitatis, et liberata es ab omni carnalis appetitu uoluptatis ? Parum quippe fuisset ad laudem uerae uirtutis dixisse, iuncturae feminum tuorum, sicut monilia quae fabricata sunt manu artificis, nisi et istud adderetur, umbilicus tuus sicut crater tornatilis, numquam indigens poculis ; quia uidelicet illo praecedenti uersiculo solum denegatur opus siue effectus carnalis commercii, isto autem sequenti appetitus quoque cogitationis, qui si inesset numquam ueraciter diceretur umbilicus sic praecisus, immo et circumcisus, ut crater tornatilis, neque ad¬ deretur adhuc, numquam indigens poculis. Quidnam est umbilico non indigere poculis, nisi non uri uel sitire per appeti¬ tum libidinis ? Hinc enim per quendam sapientem dicitur in mulierem malam : Sicut uiator sitiens ad fontes os suum aperiet, et ab omni aqua proxima bibet. Ergo tu, o Sunamitis, o filia principis, corde et corpore es casta, mente et carne integra et incorrupta, cogitatione et opere munda. Vt autem per¬ ficiatur adhuc ista laus, dicendum quia locutione quoque utilis es atque pudica. Hoc est, quod nunc dico, ego dilectus tuus : Venter

tvvs,

sicvt

acervvs

tritici

vallatvs

liliis.

Venter tuus, uenter interioris hominis, iuxta quod quodam 555 loco

dixi

: Qui

credit

in

me,

sicut

dicit

Scriptura,

flumina

de

ventre eius fluent aquae uiuae, ipse est sicut aceruus tritici, id est, numquam indiget pane uerbi Dei, immo abundat omni tritico quodcumque seminauerunt alii. Illuc illatum est omne quod prophetarum fides elaborauit. Exempli gratia, ut Isaias 560 qui

dixit

: Et

accessi

ad

prophetissam,

et

concepit

et peperit

filium. Tu enim, o dilecta, tu es illa prophetissa ad | quam accessit omnis sanctus et fidelis propheta, ad quam tendebat et in qua completa est omnis sancta et fidelis prophetia.

528 Ez. 16, 4.

530 cf. Greg., Moral. 32, 14, 20 - PL 76, 648A.

11.

26, 15.

547

Eccli.

555

Ioh.

7, 38.

500

532 Iob 40,

Is. 8, 3.

526 tua laus ~ B 529 lota Vulg. 530 quidem] est B 532 eius] est add. B 533 sicut om. B C t crater] uenter E 534/535 uirtus castitatis in te ~ A538 sicut om. B C t 539/540 praecedente illo ~ B 540 affectus C t 541 quoque om. E 542 umbilicus] tuus add. B 545 non supra lin. E 547 fontem I Vulg. 549 es supra lin. E 551 adhuc om. B C i 552 nunc supra lin. A. 554 quod om. B 557 pane] poculis praem. B

PL 943

148

IN CANTICVM

CANTICORVM

VI (7, 2b - 3-4)

Hinc nenter tuus sicut aceruus tritici, quod uidelicet triticum 565 prudenter

congregasti,

meditando

in

Scripturis,

sicut

dictum

est quodam loco : Maria autem conseruabat omnia uerba haec, conferens in corde suo. Huiusmodi aceruus bene est uallatus liliis, quia profecto pulchritudo castitatis, sicut claritudinem 570 dum

Scripturas

efficit,

ita

et

sensus ad intelligen-

auctoritatem

parat

omni

homini,

ut dignus sit foris eloqui | ea quae intus reposuit uel contulit uerba Dei triticum Domini. 7, 3-4

Dvo COLLVM

VBERA

TVA

TVVM

SICVT

SICVT TVRRIS

DVO

HINNVLI

GEMELLI

CAPREAE.

EBVRNEA.

575 Et ista laus liberae opposita est uituperationi ancillae, immo et ancillarum quae ex una factae sunt duae. Fili hominis, ait Dominus ad prophetam Hiezecihelem, duae mulieres filiae matris unius fuerunt, et fornicatae sunt in Aegypto, in adules¬ centia sua fornicatae sunt ibi, ibi subacta sunt ubera earum, et 580 fractae

sunt

mammae

pubertatis

eamm.

Quanta

iniuria

seruili-

tatis in illa tali subactione uberum talique fractura mamma¬ rum ? Et quantum decus libertatis hic secundum similitudines istas, uidelicet hinnulorum gemellorum capreae atque turris eburneae ! Ergo tu, o libera, o Sunamitis, tu maxime, cuius 585 duo

ubera

sunt

gemella,

saeculis

omnibus

inaudita,

uirginitas

atque fecunditas, tu inquam, o dilecta singularis, libera es ab omni iugo peccati, secundum istas similitudines hinnulorum capreae atque eburneae turris. Quid est collum tuum, uel quale est collum tuum ? Vtique non extentum, immo amabiliter de59° missum ; et haec est humilitas tua fortitudo magna, fortitudo pulcherrima, uere sicut turris eburnea, quae et aspectu amabilis et statura sit fortis. Cui fortis, cui amabilis ? Deo fortis, Deo amabilis ; diabolo autem terribilis, inaccessibilis. Quomodo ipsi Deo fortis ? Nimirum sicut ex istis comprobatur exem595 piis : Quia si contra Deum fortis fuisti, ait ipse ad patrem tuum fidelem Iacob, quanto magis contra homines praeualebis ? Ad Moysen autem : Cerno, inquit, quod populus iste durae ceruicis sit ; dimitte me, ut irascatur furor meus contra eos, et deleam eos, faciamque te in gentem magnam. Et non dimisit eum, immo 600

tamdiu

luctatus

est,

ut

uidens

Deus

quod

posset, diceret illi : Dimisi iuxta uerbum

56« Lc. 2, 19.51. 597 Ex. 32, 9-10.

576 Ez. 23, 2-3. «01 Num. 14, 20.

566 loco] in praem. t earum pubertatis ~ M

~ I L M

eum

589 cf. Is. 3, 16.

569 claritatem C 583 hinnulorum]

superare

non

tuum. Quali fortitu-

595 Gen. 32, 28.

573 capreae gemelli ~ t 580 et add. B 583/584 eburneae turris

583/588 turris usque atque om. I

584 o om. A L t

ubera ~ M 586 et L, 588 turris eburneae ~ A magna] digna I 592 sit om. B 596 praeualebas B

585 sunt

est om. I

590

IN CANTI CVM

CANTICORVM

VI (7, 3-4 - 4b)

149

dine luctabatur iste uel ille ? Profecto humilitate, sicut et de isto psalmista dicit : Si non Moyses electus eius stetisset in con¬ fractione, id est in nimia mentis humilitate in conspectu eius, 605 de illo autem

propheta

Osee, cum

dixisset : In fortitudine sua

directus est cum angelo, et inualuit ad angelum, et confortatus est, confestim fortitudinis eius exprimens modum subiunxit : Fleuit et rogauit eum. Igitur, o dilecta, | collum tuum, quod est hu|militas tua, B 6$>v 610 turris eburnea,

id est fortissima

est atque

pulcherrima,

quam

respiciens Altissimus dedit tibi gemellos istos dulces hinnulos, duo ubera haec, uirginitatem atque fecunditatem, et ecce habes tria insignia haec, tertium quippe humilitas tua est. 7, 4b

OcVLI TVI SICVT PISCINAE 615 FILIAE MVLTITVDINIS.

IN ESEBON,

QVAE

SVNT

IN PORTA

In quo oculi tui sicut piscinae ? Nimirum in eo quod non deficiunt eis aquae, et tu maxime prae cunctis mortalibus semper compuncta corde dicere potes : Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte. Propterea dixi sicut piscinae non 620 qualescumque,

sed piscinae in Esebon,

id est in maxima

com¬

punctione. Esebon quippe interpretatur cingulum maeroris, unde et congrue nomen hoc magnitudinem significat com¬ punctionis. Quae sunt in porta filiae multitudinis, id est in prima portione terrae promissionis. Esebon quippe ciuitas fuit Seon 625 regis Amorrhaei,

qui regnauit

in Esebon,

et ipsa data est filiis

Ruben in possessionem trans Iordanem. Filii autem Ruben, ait Scriptura, et Gad uenerunt ad Moysen et Eleazarum sacerdo¬ tem, et petierunt terram illam, praecepitque Moyses Eleazaro sacerdoti, et Iosue filio Nun, et principibus familiarum dicens : 630 Si transierint filii Gad

et filii Ruben

uobiscum

Iordanem

omnes

armati ad bellum, date eis terram Galaad in possessionem. Recte ergo dicitur, quae sunt in porta filiae multitudinis, quia prima fuit possessio gentis quae in Aegypto tur terram promissionis. 635

Hoc

ad

mysterium

ualde

multiplicata ingredieba¬

pertinuit,

scilicet

piscinas

taliter

designare, quae sunt in porta filiae multitudinis ; quia uidelicet piscinae spirituales scilicet lacrimae dulces sanctae compunc¬ tionis ipsae quoque sunt in porta multitudinis, sunt enim prima experimenta supernae dulcedinis beatae possessionis, 640 ita ut iam

ueraciter

dici possint terra promissionis,

secundum

603 Ps. 105, 23. 605 Osee 12, 3-4. 608 ib. 4. 618 Ps. 41, 4. Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 17, 26 - CC 72, p. 81. 626 Num. 32, 1.2.28-29.

602 iste uel ille] ille uel illa M 603 ait A insignia ~ A 616 in usque piscinae om. E 1

~ A

629 filio Nun Iosue ~ B

multitudinis om. A

B C t

613 haec ubera ~ M 613 haec 617 deficient L 622 hoc nomen

636 filiae om. C t

640 possit M

621

636/638 quia usque

PL 944

150

IN CANTICVM

C ANTICO RVM

VI (7, 4b-4c)

magnum sacramentum Scripturae dicentis : Cumque cepisset eam, uidelicet Cariathsepher, quod interpretatur duitas littera¬ rum, Othoniel filius Cenez, frater Chaleb minor, dedit ei Chaleb filiam suam coniugem, quam pergentem in itinere monuit iiir 645 suis,

ut peteret

a patre

suo

agrum.

Quae

cum

suspir asset,

sedens

in asino, dicit ei Caleph : Quid habes ? At illa respondit : Da mihi benedictionem. \ Quia terram arentem dedisti mihi, da et irriguam B 70 aquis. Dedit ergo ei Chaleb irriguum superius, et irriguum in¬ ferius. Secundum facti huius similitudinem irriguum superius 650

accipit

anima,

cum

se

in

lacrimis

caelestis

regni

desiderio

affligit, irriguum uero inferius accipit, cum inferni supplicia flendo pertimescit. Igitur in his uerbis, oculi tui sicut piscinae in Esebon, quae sunt in porta filiae multitudinis , hic sensus est mysticus, ac si diceretur : Oculi tui prae amore uel desiderio 655 dilecti,

quo

langues

et

compungeris,

fluunt

lacrimis,

et

istae

lacrimae piscinae sunt in Esebon, id est aquae manantes cin¬ gulo maeroris, ista compunctio terra est irrigua aquis, princi¬ pium quoddam supernae dulcedinis et aeternae hereditatis, sicut illa Esebon et terra trans Iordanem prima fuit possessio 660

terrae

| promissionis,

illi filiae

multitudinis,

scilicet

israheli-

ticae plebi, cuius multitudine non pauciores sunt qui ascende¬ runt uel ascendunt, ut repromissionem accipiant aeternae hereditatis. 7, 4c

Nasvs 665

tvvs

sicvt

tvrris

Libani,

qvae

respicit

contra

Damascvm.

Vere ingenua, uere libera Sunamitis, nasum habens egre¬ gium ; at illa ignobilis ancilla nasum habet praecisum, sed et aures eius praecisae sunt, sicut dictum est per prophetam superius memoratum : Propterea, 0 Ooliba, haec dicit Dominus 670 Deus

: Ecce

ego

suscitabo

omnes

amatores

tuos

contra

te,

et

cetera usque : Nasum tuum et aures tuas praecident, et qui re¬ manserint, gladio concident. Vt dictum ita et factum est. Numquid enim illa talis ancilla nasum habet aut aures ? Si nasum haberet, aliquid de longinquo sentiret, aliquid de futuro sae675

culo

cogitaret

aut

desideraret.

Si

aures

haberet,

non

solum

litteram attenderet, sed et uiuificantem in littera spiritum audiret. Nunc autem solis praesentibus delectatur, neque audit eum qui toties ad audiendum inuitat, dicendo : Qui habet 041 Iud. 1, 13-15. 042 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. io, 21 ; 17, 6 - CC 72, p. 71 ; p. 80. 009 Ez. 23, 22.25. 876 II Cor. 3, 6. 078 Mt. 13, 9.

044 filiam] Axam praem. t 040 in om. L M 048 aquis] inferius add. C ergo om. M 050 sese A 055 pungeris B 050 cingulo] in praem. E I L M 058 hereditatis] beatitudinis L 000 promissionis om. B 002 aeterna accipiant A 004 qvae respicit om. B contra] terra E 1 000 habes L E1 007 pretiosum B 008 sunt om. I 071 usque] ad add. B qui] quae Vulg. 073 aut] uel L

pl

945

IN CANTICVM

CANTICO RVM

VI (7, 4c)

151

aures audiendi, audiat. Igitur neque aures neque nasum 680

Tu

autem,

o

libera,

nasum,

nasum

integrum,

ut

habet.

iam

dictum

est, habes egregium ; quae sano odoratu sentis et appetitu traheris, non eorum quae uidentur, sed quae non uidentur, secundum illud : Est enim fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium. Quomodo tibi est nasus | eius- B 70^ 685

modi

? Sicut

turris

Libani,

quae

respicit

contra

Damascum,

id

est contra cruentum supradictae ancillae filium. Damascus namque interpretatur bibens sanguinem, et illum significat, de quo apostolus loquitur, dicens : Sed quomodo tunc is, qui secundum carnem natus est, persequebatur eum, qui secundum 690

spiritum,

ita

et nunc.

Fortissimo

spei

ac

discretionis

naso

opus

erat contra omnem eiusmodi falsum fratrem, ludendo perse¬ quentem, persequendo ludentem, ne usquequaque illudat et si corpus laedit, saltem animam non decipiat. Et fortis utique est nasus iste discretionis, sicut turris Libani, dum rite sper695

nendo

uisibilia

et

sperando

inuisibilia

fortiter

resistit,

neque

frangitur uisibilium incommodis, iuxta illud : Deduxisti me, quia factus es spes mea turris fortitudinis a facie inimici. Quomodo turris ista respicit contra Damascum ? Nimirum sensui eius sensum habendo contrarium, iuxta illud : Qui enim 700

secundum

carnem

sunt,

quae

carnis

sunt,

sapiunt,

qui

uero

secundum spiritum, quae sunt spiritus, sentiunt. Est autem in respectu isto etiam manifestum Damasci, id est filii ancillae, opprobrium. Sicut enim interiori homine Damascus ille perdi¬ dit omnem discretionis et spiritualis intelligentiae nasum, sic 705

et

exterius

quoque

quendam

perdidit

nasum

suum,

nasum

magnum, scilicet ciuitatem Hierosolymam, et nobile templum, et cetera insignia quae destructa sunt : quibus ablatis, ita ignominiosa facta est circumci|sio carnalis, sicut naso praeciso pl 946 deformis efficitur facies cuiusque hominis, et idcirco quae 710

respicit,

ipsa

etiam

talem

Damascum

contemnit

et

dicit

: Tu

ancilla superba cum filio tuo Damasco, quid faceret si uel tu nasuta, uel si ille nasutus esset, cum nec saltem exterius nasum

683 Hebr. 1 1 , 1 . 686 Hier., ib. 41, 19 - CC 72, p. 1 10. 688 Gal. 4, 29. 6!)0 Benedict., Reg. mon. 64, 19, p. 151 ; Angel. 621D. 696 cf. Cassian., Conlat. 6, 9, 3 - CSEL 5, 673 - CC

13, p. 162 ; Rupert., 21, p. 349

cf. supra 5, 902.

In Ioh. eu. 1, 838 - CC

; ib. 20, 264 - CC

696 Ps. 60, 3-4.

CM

22, p. 1126. (Seneca,

699 Rom.

9, p. 31 ; id., De De

clementia

s. Triti.

2, 5, 4-5) ;

8, 5.

679 igitur] itaque I L 680 nasum integrum nasum ~ B C E 684 huiusmodi E 686/687 Damascus namque] denique Damascus A 689 est] fuerat Vulg.

691

eiusmodi

decipiat saltem animam om. I

om. I

~ AI

699 eius om. B

692 ludentem

persequendo

~

M

695 persistit A E1, perstitit E I M

701 in om. B

702 manifesto

B

693 non

697 turris id est] idem

t

705 exterius] exercitus C t, sed t corr. in marg. 707 insignia quae destructa sunt] omnia quae destructa sunt insignia A 712 nasutus] nasus tuus B C t

152

IN CANTICVM

CANTICORVM

VI (7, 40 - 5)

habens pulchram te existimes ? Quid, inquam, faceres, si templum tuum et ciuitas tua permansisset ? Bene igitur, o 715 libera Sunamitis, nasus tuus contra Damascum respicit firmiter stans sicut turris Libani.

7, 5

Capvt

tvvm

PVRPVRA

REGIS

Carmelus 720

principale

vt Carmelvs, IVNCTA

et comae

scientia circumcisionis est

corporis,

capitis tvi sicvt

CANALIBVS.

et pro

corde

interpretatur. Caput uero accipitur,

quod

principale

est interioris hominis, iuxta illud : His ergo fieri incipientibus, leuate capita uestra, id est | exhilarate corda uestra, quoniam B 71 appropinquat redemptio uestra. Igitur caput tuum ut Carmelus, id est cor tuum scientiam circumcisionis habet, ut legitime et 725

73°

735

74°

745

sicut

necessarium

est

circumcidatur,

quisquis

secundum

Deum

et secundum fidem quae in te est iustificari uult. An non et Moyses circumcisionem istam praescripsit, circumcisionem cordis ? Circumcidite igitur, ait ipse in Deuteronomio, praepu¬ tium cordis uestri, et ceruicem uestram, ne induretis amplius. Quid est ista circumcisio nisi perfecta Dei dilectio ? Nam et in alio loco, cum dixisset : Circumcidet Dominus Deus tuus cor tuum, et cor seminis tui, ita subiunxit : Vt diligas Dominum Deum tuum in toto corde tuo, et in tota anima tua. Porro cir¬ cumcisionis carnis scientiam ueram in hoc habes, ut non dubites illam cessare debuisse, ex quo uenit, et manifestatum est semen, cuius uenturi fidem habens Abraham, signum accepit circumcisionis , signaculum iustitiae fidei. Dixi de scientia cir¬ cumcisionis, quid dicam de scientia legis ? Hoc nimirum quod omnem illam, scilicet caerimoniarum legem spiritualiter intelligis. Hoc est quod dico, et comae capitis tui sicut purpura regis, iuncta canalibus. Comae capitis tui, id est sensus cordis tui in meditando uel cogitando mysteria legis Dei. Exempli gratia, quid mysterii contineat uitulus immaculatus, iussus offerri pro peccato sacerdotis, qui peccauerit et populum delinquere fecerit, quid hircus de capris, quid capra et quid ouis, quid turtur et quid pullus columbae, cunctus ritus sacri¬ fici. Meditando, inquam, in his et in ceteris huiusmodi, comae capitis tui, id est sensus cordis tui sunt sicut purpura regis, uidelicet cuncta referendo ad sacramentum passionis dilecti

75° tui, qui propter hoc ipsum, quod passus

est, rex constitutus

et

71» Hier., ib. 41, ii - CC 72, p. no. 721 Lc. 21, 28. 722 cf. Gteg.,Hom. in e//. 1,2, 3-PL76, 1179B. 728Deut. 10, 16. 731 Deut. 30, 6. 732 ib. 736 Rom. 4, 11 (Gen. 17, 10 ss.). 742 cf. supra 3, 437 ; Angel. 621D. 748 Angel.

ib.

74» cf. Rupert.,

713 te pulchram

De s. Trin. 14, 627 ss. - CC

22, p. 819.

~ M 722 uestra8 otn. B E1 I 724 circumcisionis scientiam ~B 728 igitur om. B I AI 730 Dei om. B 731 cum dixisset circumcidet] circumcidet ait I 732/733 et usque tuum om. I 733 tuum om. 1 1 toto2 E1 740/741 sicut usque tui om. C 741 tui om. t 744 derelinquere fecerit populum ~ H 745 quid capra et om. E1 746 cunctusque B 750 hoc om. t

IN CANTICVM gloria, et honore excelsis.

CANTICORVM

coronatus,

VI (7, 5 - 6-7 - 8-9) 153

sedet ad dextram

maiestatis in

Et recte passio regis dicitur purpura regis, non solum propte r purpureum colorem sanguinis quem in passione effudit, uerum 755

etiam

propter

purpuram

derisoriam

quam

circumdederunt

ei,

protinus tribus poenis passionum consummandum, sci |licet PL 947 flagellandum, crucifigendum, lancea percutiendum. Nam illi quidem irridentes purpuram circumdederunt ei, tamquam regi, sed ille serio et purpuram admisit et calamum pro sceptro 760 in

dextera

suscepit

| quia

certissime

per

haec

fiebat

ut

et

in

caelo et in terra purpuram regni et sceptrum acciperet imperii. Proinde purpura illa recte dicitur iuncta canalibus , quia sicut purpura eo magis tingitur et pretiosior fit, quo uicinius atque diutius iuncta fuerit tincturae canalibus, ita passio dilecti eo 765 gloriosior

est,

770

rubicundus,

quo

amplius

prae

cunctis

sacrificiis

processit

secundum consilium diuinitatis, cuius uidelicet consilii arcana quasi quidam canales sunt, per quos cucurrit pretiosissima haec tinctura purpurea, qua dilectus iste, qui erat uirginitate candidus, factus est morte uel passione sua et permanet in aeternum

Deus

uere

gloriosus,

et

homo

speciosus, et in utraque substantia rex unus semper uictoriosus. 7, 6-7

Qvam

pvlchra

ciis ! Statvra

es, et qvam

tva

decora

assimilata

est

carissima

palmae,

et

ualde

et ubique in

vbera

deli¬ tva

775 BOTRIS.

Quid est in deliciis pulchram et decoram esse, nisi in abun¬ dantia gratiae mansuetudinem summamque humilitatem cordis habere ? Denique dona gratiarum et intelligentia Scrip¬ turarum siue sacramentorum caelestium uerae sunt deliciae, 780

et

humilitas

cordis

uera

pulchritudo

est,

res

decora

et

Deo

amabilis uirtus est. Haec in te coniuncta sunt, o carissima, tales deliciae talisque pulchritudo. Quid enim dixi ? Statura tua assimilata est palmae, et ubera tua botris. Et ne dubium sit, cui palmae dicam adhuc : 785

7, 8-9

Dixi

: Ascendam

EIVS ; ET ERVNT TVI

SICVT

in

VBERA

MALORVM,

palmam

TVA

GVTTVR

et

SICVT TVVM

apprehendam

BOTRI

VINEAE,

SICVT

VINVM

frvctvs

ET ODORES OPTIMVM.

Magna igitur humilitas, quam ista pulchritudo sonat : Sta¬ tura tua assimilata est palmae, quia tale est ac si dicam : Mihi 751 Ps. 8, 6 ; Hebr. 1, 3. 755 cf. Mt. 27, 28-29. 768 cf. supra 2, 259. 770 cf. Rupert., De diu. off. 3, 1487 - CC 7, p. xoo. (Greg., Hom. in eu. 10, 6 - PL 76, 1112D).

759 dimisit B 760 suscepit in dextera ~ B t 761 sceptrum] regni add. B 764 canalibus] in praem. M 767 sunt] forte E1 haec pretiosissima ~ I 767/768 haec tinctura purpurea pretiosissima ~ A 778 dona denique ~ M 779 uere B t 780/781 amabilis Deo ~ B C t 783 quod B t

B 7iv

154 790

IN

assimilata

CANTI CVM es

omni

CANTICORVM

habitu

mentis

lata es in eo quod in crucem

tuae

VI

(7, 8-9 - gb - 10-13)

; mihi,

inquam,

assimi-

ascendi mitis et humilis corde.

Hunc ergo ascensum meum futurum dixi, nec quisquam ami¬ corum dubitauerit quin dixerim tibi. Si enim ipsis amicis dixi : Ecce ascendimus Hierosolymam, et Filius hominis tradetur ad 795

crucifigendum,

et

alia

multa

ad

hunc

sensum

pertinentia

;

immo si et inimicis dixi : Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum, quanto magis, tibi, o clarissima, dixi aut dicere debui : Ascendam in palmam et apprehendam fructus eius, et erunt | ubera tua sicut botri uineae, et odores tui sicut 800

malorum,

Exaltabor

guttur

tuum

in crucem

sicut

uinum

uictoriosam

optimum

! Hoc

et moriendo

erat

dicere

morte fructuosa

B72

:

operabor uelociter salutem omnium credentium, et deinde doctrina tua, doctrina legalis atque euangelica tempore op¬ portuno palam praedicabitur, sicut in autumno dulces botri 805

7, 9b

comeduntur,

et

bonus

ubique

diffundetur

odor

bonorum

ope¬

rum tuorum, et dulcissimum atque delectabile mihi erit elo¬ quium tuum sicut uinum optimum. Tu au|tem ad haec : Dignvm dilecto meo ad potandvm, labiisqve et dentiBVS

810

EIVS

Et

AD

RVMINANDVM.

reuera,

ut

dicis,

ita

est.

Sicut

enim

uinum

optimum

dignum regibus est ad potandum, labiisque et dentibus eorum ad ruminandum, sic eloquium tuum dignum mihi est ad au¬ diendum, cunctisque amicis et testibus meis ad praedicandum. Quid faciemus, uel quo ibimus cum tantis istis deliciis ? 815 Nostri

enim

qui

primi

ad

istas

delicias

uocati

sunt,

uenire

nolunt, sed abierunt negligentes, alius in uillam suam, alius uero ad negotiationem suam, reliqui uero tenuerunt amicos nostros, et contumelia affectos occiderunt. Quid igitur faciemus ? 7, 10-13 Ego dilecto meo, et ad me conversio eivs. Veni, dilecte 820

MI

; EGREDIAMVR

SVRGAMVS

AD

IN

VINEAS,

AGRVM,

COMMOREM

VIDEAMVS

VR

IN

SI FLORVIT

VILLIS.

VINEA,

MANE

SI FLORES

FRVCTVS PARTVRIVNT, SI FLORVERVNT MALA PVNICA. IBI DABO TIBI VBERA MEA. MANDRAGORAE DEDERVNT ODOREM IN PORTIS nostris. 825

Omnia

poma

nova

et

vetera,

dilecte

mi, servavi

TIBI.

Haec ego dilecto meo locuta sum, et ad me conuersio eius, uidelicet non improbando, immo propositum hoc habendo ut

791 Mt. ii, 29.

794 Mt. 20, 18.19.

103.

31, 4.

811

Prou.

815

Mt.

803 cf. Mt. 26, 13 ; Ioh. 12, 3 ; Ps. 118,

22, 5-6.

792 ego A E1 797 tibi om. t 800 erat supra lin. E 811 est regibus ~ A -que om. B t illorum E1 praem. B t

815 uocatis sunt ad istas delicias] ~ A

liis Vulg.

810 noluerunt

villis]

vallibvs

A

corr. in marg.

M

805 diffunditur B t 814 deliciis] dilectis

seruos

eius et contume¬

817 nostros] suos supra lin. corr. M 821

florverit

B

C

820

PL 948

IN CANTICVM

830

835

840

845

850

855

860

865

CANTICORVM

VI (7, 10-13)

155

egrederemur ; quippe qui iamdudum dixerat ad ciues suos : Arnen dico uobis, quia nemo propheta acceptus est in patria sua, et hoc dicto pauca interlocutus ipse transiens per medium illo¬ rum ibat, significans utique transiturum se a ciuibus suis et egressurum in agrum et commoraturum in uillis. Itaque con¬ cordans proposito Dei, ueni, inquam, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in uillis, ut uidelicet qui erant agrestes, fiant domestici, qui erant uillani, fiant ciues Dei, et iuxta propheticum oraculum : Laetetur deserta et inuia, et exsultet solitudo, et floreat quasi lilium, germinans germinet, et exsultet | B 72v laetabunda et laudans , et gloria Libani detur ei, gloria scilicet haec, ut uideant gloriam Domini et decorem Dei nostri, cuius uidelicet uisione indignum se Libanus iste, id est populus iudaicus facit repellendo Verbum Dei. Illuc egrediamur, ibi commoremur, et ibi commorantes mane surgamus ad uineas sine dubio iam illic nostra commoratione propagantes. Videa¬ mus si floruit uinea, si flores fructus parturiunt , si floruerunt mala punica. Nam tunc floruit uinea, si iam in uillis eiusmodi de carne gentilium agrestium nati sunt aliqui, qui sint ad uitam aeternam praeordinati, sine dubio mox credituri ; et tunc flores fructum parturiunt, si dociles inueniuntur ad bene operandum ; tunc etiam floruerunt mala punica, si inueniuntur in illis aliqui, quorum fides usque ad martyrium durare suffi¬ ciat, quod sine dubio futurum est. Ibi dabo tibi ubera mea, scilicet nutriendo multitudinem filiorum, quos in nouam infantiam fecunda tibi pariet gratia. Vnde hoc ita certum, quod multitudo filionim nasci debeat illic, ubi hactenus sterilitas fuit ? Videlicet tam ex Scripturarum testimoniis, quae testantur ita debere fieri, quam ex | praesentibus experimentis, PL 949 quia mandragorae dederunt odorem in portis nostris. Mandra¬ gora mala habet suaue olentia, quae et antropomoreos ap¬ pellatur, quod habeat radicem, formam hominis similantem, cuius cortex uino mixtus ad bibendum datur his, quorum cor¬ pus propter curam secandum est, ut soporati dolorem minime sentiant, sterilibus quoque mederi fertur ut concipiant. Mandragorae ergo dederunt odorem in portis nostris, id est ex¬ perimenta praesto sunt, quod iam fieri debeat illud quod gentilitati hactenus sterili spiritus propheticus promittit : 829 Lc. 4, 24. 830 ib. 30. 836 Is. 35, 1-2. 847 cf. Ioh. 1 7, 20. 857/862 Angel., ib. 623C. 858 cf. Rupert., De s. Trin. 3, i4o9 - CC 21, p. 271 (Gen. 29> 14 coli. 35, 16 ss.) ; Aug.,

Contra

Faustum

22

- PL

42, 435

830 illorum] eorum I 836 oraculum] illud praem. M 836/838 laetabitur ... exsultabit ... florebit ... germinabit ... exsultabit ... data est Vulg. 840 uidelicet om. B t

si] sed t ABC

M

merios M

840/841

iudaicus populus

847 praedestinati B C t 853 pariet tibi ~ E

860 cortex in marg. E

~ L

843 propagandas

852 scilicet om. A 854 debuit B

E E1 L

845

nutriendo] tibi add.

858 habent

B

antropo-

156

IN CANTICVM

CANTICORVM

VI (7, 10-13)

Lauda, inquiens, sterilis, quae non paris ; decanta laudem, et hinni, quae non pariebas ; quoniam multi filii desertae magis, quam eius quae habet uirum, etc. In portis, inquam, nostris, id est dum adhuc sumus in fini870 bus

nostris,

in

finibus

iudaicis,

sensimus

odorem

huiusmodi.

Venerat enim iam uir Aethiops eunuchus adorare in Hierusa¬ lem, et reuertebatur sedens super currum suum, legensque Isaiam prophetam, cum ecce sentiens Spiritus sanctus odorem eius dixit ad Philippum : Accede et adiunge te ad currum istum, sed 875

et

tunc

eramus

in portis

nostris,

| quando

odorem

dederunt

in

PL

950

conspectu Domini elemosinae | Cornelii centurionis. Ad hunc B 73 odorem et illud pertinet, quod postmodum cuidam amicorum talis uisio per noctem ostensa est : Vir Macedo quidam erat, stans et deprecans eum, dicens : Transiens in Macedoniam, 880

adiuua

nos.

His

atque

aliis

modis

odorem

dederunt

mandragorae

in portis nostris, fecunditatem significantes de loco sterilitatis. Numquid autem ibi tantummodo ubera mea dabo tibi ? Immo et omnia poma noua et uetera, dilecte mi, seruaui tibi. Quamdiu paruuli fuerint hi, qui in loco ubi dicebatur : Non 885 plebs

mea

uos,

nascentur

filii Dei

uiuentis,

quamdiu,

inquam,

imbecilles erunt ad audiendum grandem sermonem, eisque lacte opus erit, non solido cibo, tamdiu dabo ubera mea, cum autem perfecti fuerint, et pro consuetudine exercitatos sensus habuerint ad discretionem boni et mali, tunc cibum solidum dabo 890 tibi

in

illis, quia

omnia

poma

noua

et uetera,

omnia

ueteris

ac

noui Testamenti sacramenta seruaui tibi, conferens in corde meo, proferenda in tempore suo, in tempore opportuno.

866

Is. 54, 1.

871

Act.

8, 27-29.

884 Os. 1, 10 ; Rom. 9, 26. 14.

891

cf. Lc.

2, 19.31

876

cf. Act.

886 cf. Hebr. 3 , 1 1 .

; Angel.

ib. 623D.

892

10,

1-2.

S78

Act.

887 Hebr. 5, 12. cf. Ps. 144,

16, 9.

88S ib.

13.

866/867 et hinni om. B 868 habebat E E1 (Vulg.) 869 dum] cum AI S71 iam om. B, supra lin. A uir om. B C t, uir Aethiops Vulg. 872 in curru suo I 876 centurionis Cornelii ~ I 877 cuidam amicorum supra lin. E 884 fuerunt A 885 nascentur] dicetur eis Vulg. 888 exercitatus E1 889 et] ac C E E1 Vulg. dabo om. t 890 poma om. ABC t 890/891 noui et ueteris ~ A 892 Explicit liber sextus incipit liber septimus E E1 L Explicit liber sextus incipit septimus A M nihil C I

LIBER

SEPTIMVS

Factum est, o dilectissima dilecti, factum est, ut dixisti : Veni, dilecte mi ; egrediamur in agrum, commoremur in uillis. Felix dies, felicia nobis tempora huius egressus uestri ad nos ab illis qui reppulerunt nos, dicentibus amicis et uestri con5 silii consciis ad illos: Vobis quidem oportebat primum loqui uerbum Dei, sed, quoniam repellitis illud, et indignos uos indicastis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Numquid uero solum illud audierant dictum propheticum quod subiunxerunt, dicentes : io Sic enim praecepit nobis Dominus : Posui te in lucem gentibus ut sis salus mea usque ad extremum terrae ? Immo et cetera quam multa huius gratiae oracula et istud secretissimum audierant et intellexerant quod tu hic, o gratia plena, dixisti : Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in uillis. 15 O quantum gaudium, quanta exsultatio illius sterilis et deser¬ tae, quae non habebat uirum, | quando certum de Scripturis B 73^ propheticis egressus uestri ad ipsam et suae salutis audiuit testimonium ! Audientes autem gentes, ait illa Scriptura, gauisae sunt, et glorificauerunt Verbum Domini, et crediderunt quot20 quot erant praeordinati ad uitam aeternam. Secundum illud gaudium praesenti loco loquitur ipsa exsultans et laetabunda et laudans: 8, 1-2

Qvis MIHI DET TE FRATREM MEAE

VT

INVENIAM

25 despiciat

MEAE,

ET

?

TE

MEVM

FORIS

ET

Apprehendam

IN CVBICVLVM

te

et

dvcam

GENITRICIS

DABO TIBI POCVLVM EX GRANATORVM MEORVM.

VINO

SVGENTEM

DEOSCVLER, MEAE,

CONDITO,

VBERA

ET in

IAM

domvm

IBI ME

ET

MATRIS

ME

NEMO matris

DOCEBIS,

MVSTVM

ET

MALORVM

Ista admiratiua percunctatio, quis mihi det te, similis illi est, 30 et unde

hoc

mihi

ut ueniat

mater

Domini

mei

ad

me,

et ista

exsultatio, inueniam te foris et deosculer, et iam me nemo despi¬ ciat, similis est illi responso tuo ad angelum : Ecce ancilla Do¬ mini, fiat mihi secundum uerbum tuum. Similis namque est tibi quae haec dicit, sicut decet filiam similem esse matri. An 35 non tu mater eius, quae uitam et salutem eius peperisti ? An non filia tua haec est, uidelicet imitatione fidei ? Si Abraham pater gentium et Sara mater gentium recte dicitur et 6 Act.

13, 46.

10 ib. 47

15 cf. Is. 54, 1. 17, 4 ; cf. Gen.

17, 15-16

coli. Hebr.

VII, 5 conscios C B

t

12

istud

6 Domini

secretissimum]

Scriptura illa ~ A. supra lin. E docebis]

coli. Is. 49, 6.

18 Act. 13, 48.

domini

M

B C E E1 M

om. B

34 tibi om. C t, uel B 35 eius2 om. t

14 Cant.

32 Lc. 1, 38.

7 iudicasti E1

illud sacratissimum

add. B

lin. E

i, 28.

7, 10.

36 Gen.

11, 11.

19 glorificabant Vulg.

25 despiciet

praecepta

13 Lc.

30 Lc. 1, 43.

t

8 solum] non praem.

B

16

25 dvcam]

31 despiciet

A

B C

gentium

I

E1

om. I

E

18

usque meae

te add. B C t E

quae haec dicit supra lin. E

37 et Sara mater

habet

23/24 svgentem

M

similem

26

32 illi

supra

158

40

45

50

55

IN CANTICVM

CANTICORVM

VII (8, 1-2)

est, uidelicet propter Mera, quanto magis tu, o fidelissima fidelium, mater es omnium nostrum ? Propterea dicit ista ualde attonita propter auditum supradictum magna gaudii inundatione : Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae ? Fratrem suum dicit dilectum suum, et describit eum dulci descriptione, sugentem, inquiens, ubera matris meae. Cujus matris meae, nisi Virginis Mariae ? Propterea de patre nihil dixit, quia uidelicet in fratre isto, ut conciperetur uel nasceretur fieretque filius naturae uel carnis nostrae, uir nihil patrauit. Totum quod frater noster est, de matre est. Matris ubera suxit, sed non de patris traduce fluxit. Mater ista, mater nostra est ; quia caro ista, caro nostra ; et fides ista, fides tua, o Maria, fides nostra est. Non | se capit intus magnitudo gaudii, intus in corde credentis, et felicitatem suam admirantis, quod Deus Filius Dei frater eius factus sit, frater eius, o mater, ex te, cuius ubera suxit. Erumpit et clamat : Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, et adicit, ut inueniam te foris et deosculer, et iam me nemo despiciat ? Despiciebatur enim, utpote sterilis et deserta | sine uiro, id est sine Deo in hoc mundo, despiciebatur, inquam, et dicebatur praeputium, ut apostolus ait, ab ea quae dicitur circumcisio in carne manufacta, et erat alienata a conuersatione

60 Israhel.

Inueniam ergo te, inquit, foris et deosculer, et iam nemo me despiciat, uidelicet cum possim dicere illud uerissimum, quia multi filii desertae magis, quam eius quae habet uirum. O fra¬ ter unice, o sugens ubera matris meae, quid est inuenire te 65 foris,

quid

est

te

deosculari

? Inuenire

te

foris,

est

exire

ad

te

extra castra, qui sicut extra portam passus es, ita extraneus fratribus tuis et peregrinus filiis matris tuae factus es, teque deosculari, improperium tuum uenerari, et sacramenta pietatis tuae familiariter cognoscere est. Nam in quantum illa cognosci70 mus

et

diligimus,

in

tantum

te

amabilem

ntur. Quis fructus, quod emolumentum huiusce deosculationis ?

amantes

deoscula¬

huiusce inuentionis,

Apprehendam te, inquit, et ducam in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae, ibi me docebis. Quomodo fiet 75 hoc, uidelicet cum tuis fuero potita osculis, cum tu mihi tua

56 cf. supra 7, 15. 57 Eph. 2, 11-12. 63 Gal. 4, 27 (Is. 54, 1). Hebr. 13, 12 ; cf. Ps. 68, 9. 68 cf. Hebr. 13, 13 ; cf. I Tim. 3, 16.

66 cf

40 gaudia L 41 inundatione] multitudine t 47 quod] dicitur add. M traduce] radice t 49 nostra1 om. t ista caro2 om. B nostra2] est add. B I M, nostra ista caro ~ I 52 fratri2 B 55 despiciet E1 57 despiciatur 58 praeputium] praecipuum B 61 inquam t me nemo ~ 1 t, me om. 64 unice] uineae t 65 ad te om. B 66 qui] quia B 70 amantem B

48 C B B

PL 951

B 74

IN CANTICVM

CANTICORVM

VII (8, 1-2)

159

mysteria reuelaueris, habebo ego hactenus sterilis, habebo ex te filios innouatae iuuentutis, quos te faciente ordinabo mihi lectores atque lectrices, cantores atque cantatrices, sacerdotes siue pontifices propheticae atque catholicae gra80 tiae appropinquantes, et constituam ex eis scholas legentium atque choros canentium ; adhibebo mihi tubas praedicantium, et linguas interpretum, ut mihi explicent Scripturas quae de te sunt et quae hactenus intus in una lingua latuerunt. Atque ita ordinata castrorum acie irrumpam domum matris meae in 85 cubiculum

genitricis

meae,

ubi

hactenus

requiescunt

bestiae,

et habitant dracones siue struthiones , et pilosi saltant et respon¬ dent ululae, dum colitur adulter Iuppiter ceterorumque non deorum sed daemonum tetrae phalanges, protractisque foras omnibus inducam te illuc, ut et in domo matris meae et in 90 cubiculo genitricis meae, scilicet et in palatiis regum et in templis quondam daemonum nomen tuum inuocetur. Ibi me docebis palam et cum libertate uocis, more tuo, quemadmodum dixisti : Ego palam locutus sum mundo, et in occulto locutus sum nihil. 95

Et

dabo

tibi poculum

ex

uino

\ condito,

et mustum

malorum

b 74^

granatorum meorum. Quid enim aliud uel maius dare pos¬ sum ? Hoc ut daret inuenit et ille qui dixit : Quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi ? Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini inuocabo. Et est sensus : Prius bona 100

pro

malis,

deinde

bona

pro

| bonis

Dominus

mihi

retribuit,

Quid retribuam ei ? Haec deliberans ad id deueni, cum ali¬ quid maius non possim : Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini inuocabo. Hoc est, quod et nunc dico. Et dabo tibi poculum ex uino condito, id est, sacrificium offeram sacratum 105 et uere sanctum inuisibili passionis tuae sacramento. Nec solum istud faciam, uerum etiam mustum dabo tibi malorum granatorum meorum, id est, pretiosam, in conspectu tuo mor¬ tem sanctorum martyrum tuorum, qui quamplures ex me tuae mortis imitatores erunt. Hoc erit tibi poculum, quod non erit no sanguis brutorum animalium. Hinc enim uel tu uel Pater tuus, Deus deorum Dominus, locutus est : Numquid manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo ? Immola Deo sacrificium laudis, etc. 77 cf. Ps. 102, 5. PL 76, 532A). 82 non 2, 465 - CC 126, 93 Ioh. 18, 20. 97

81 cf. Rupert., De s. Trin. 16, 1139 (Greg., Moral. cf. Ioh. 5, 39. 85 Is. 13, 21-22. 87 Prudent. p. 273. 88 cf. Aug., De ciu. Dei 2, 10, 8 - CC Ps. 115, 12-13. 107 cf. Ps. 115, 15. 109 cf.

110 cf. Hebr. 9, 13.

111 Ps. 49, 13-14.

3, 3, 14 , Peristefa47, p. 42. Eph. 5, 1.

79 catholicae] lego apostolicae in marg. t atque catholicae om. I 80 ex eis om. I 81 canentium] legentium praem. B adhibeo I 83 in om. A 88 terrae t 90 et1 om. M 93 sum locutus ~ M 100 retribuet C 101 hoc A B C E E1 M de- om. A C t 103 et1 om. B t 106 ueram E 1 109 erat2 A B E E1 M

113 laudis] et redde etc. add. i, et usque tua add. I

pl

952

160 8, 3

IN CANTICVM

LAEVA 115

TVR

CANTICORVM

EIVS SVB CAPITE

VII (8, 3 - 4 - 5)

MEO, ET DEXTERA

EIVS AMPLEXABI-

ME.

O uos filii uel filiae, magna quidem et ardua res est, fratrem meum dilectum meum taliter introducere in domum matris meae et in cubiculum genitricis meae, et multas proinde pressuras habemus tolerare, sed nolite pertimescere. Ipse 120 ubique praesens duplici consolatione consolabitur me. Nam laeua eius sub carpite meo, et dextera eius amplexabitur me. Laeua eius, id est, temporalis interdum prosperitas, ne in laboribus deficiam, sustentabit me, neque tentari dimittet supra id quod possum sustinere, et dextra, scilicet spes retributionis aeternae 125

non

incerta

fortius

atque

abundantius

laetificabit

atque

de¬

lectabit me. Fiet mihi iam in isto saeculo consolatio haec, ut ipsi reges uel principes mihi dentur in famulatum, in illa uero dextra, ubi immortalitas regnat, ipsum uisura sum ego uisione aeterna in decore suo, fratrem meum, dilectum meum, regem 130

regum,

et dominum

gustare 8, 4

cupio

Adivro

EVIGILARE

vos,

dominantium,

per

filiae

FACIATIS

iamque

contemplationis Hiervsalem,

DILECTAM,

tantum

bonum

prae¬

studium. ne

DONEC

svscitetis

IPSA

neqve

VELIT.

Hoc sciens ipse frater meus, quia solos meditor uel meditari 135 cupio

amplexus

dex|trae

eius

: Ne,

inquit,

suscitetis

neque

euigilare faciatis dilectam, donec ipsa uelit. Ne, inquam, suscite¬ tis, uidelicet eo modo quo Martha suscitare uolebat Mariam sororem suam. Maria namque sedens ad pedes dilecti audiebat uerba oris eius. Hoc erat requiescere. At illa quae satagebat 140 circa frequens ministerium, uolens eam suscitare : Domine, inquit, non est tibi curae, quod soror mea reliquit me solam ministrare ? Dic ergo illi ut me adiuuet. Cunctis filiabus eiusmodi, quae corporale ministerium siue actualem uitam nes¬ ciunt discernere ; quantum distet a dignitate contemplationis, 145 dictum

faciatis partem Ceterae Martha 150

8, 5

Qvae

FLVENS,

hoc

esse

nemo

dubitet,

ne

suscitetis

neque

euigilare

dilectam, donec ipsa uelit. Nam illa, quae optimam elegit, quaecumque studet Verbo Dei, ipsa est dilecta : quae sollicitae sunt et turbantur erga plurima, sicut illa, filiae sunt. est

ista,

INNIXA

qvae

SVPER

ascendit

DILECTVM

de

SVVM

deserto,

deliciis

af-

?

117 cf. Cant. 3, 4. 122 Angel. ib. 624C. 123 cf. I Cor. 10, 13. 129 cf. Apoc. 19, 16. 137 cf. Lc. 10, 38 ss. 140 Lc. 10, 40. 143 cf. Greg., Hom. inEz- i, 4> 9 ; 2, 2, 9 - PL 76, 809C. 953C. 146 /A 42. 148 ib. 41.

114 EIVS] illivs E E1 1 L M Vulg. 116 filiae uel filii M 117 dilectum meum om. t 120 praesens ubique ~ I consolatur B 121 eius amplexabitur] illius consolabitur B 122 eius om. B 123 dimittet] permittet A tentari usque quod om. B 125 atque delectabit om. I 128 ego supra lin. E 134 solus t 135 amplexatus B 147 ipsa] sicut Maria add. I

B 75

IN CANTICVM

C AN T ICO R VM

VII (8, 5~5b)

161

_ Ab isto uer|siculo usque ad finem decantatio clarissima PL 953 circa illam uersatur de gentibus electam atque dilectam, cuius electio fructus gratiae est, fructus siue effectus euangelicae 155 praedicationis,

ex quo

fieri coepit,

o dilectissima

dilecti, illud

quod dicebas : Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commo¬ remur in uillis. Hunc tantum egressus uestri fructum admira¬ tur electio ex Iudaeis, quae parua numero per euangelium uenit et dicit : Quae est ista quae ascendit de deserto, deliciis 160 affluens,

innixa

super

dilectum

suum?

De deserto, id est, de agro et de uillis, quo uos, o dilecte et dilecta, cum consilio supradicto egredi atque commorari uoluistis. Quae est ista ? Vbi erat ? ubi latebat ? Mira res. Nobis nulla erat, nusquam erat, sed illi erat, in illo erat, de quo 165 ueraciter

dictum

est : Quod

factum

est in ipso uita

erat, et de

quo dicit alius quidam amicorum : Qui uocat ea quae non sunt, tamquam ea quae sunt. Qualis enim est, qualis ascendit ? Deliciis affluens innixa super dilectum suum. Iure miremur, quantis uel qualibus deliciis affluit. Deliciis gratiarum, quae 170 manifestantur

ad

utilitatem,

uidelicet

sermone

sapientiae,

sermone scientiae, fide, gratia sanitatum, operatione uirtutum, prophetia, discretione spirituum, generibus linguarum, inter¬ pretatione sermonum. Quomodo autem uel ad quid innixa super dilectum suum ? Nimirum ut non timeat timorem | B 73^ 175 hominum,

ut

non

deficiat

in tribulationibus,

quae

illam

in-

uenerunt siue inuenturae sunt, tribulationibus atque persecu¬ tionibus inimicorum uisibilium atque inuisibilium, pagano¬ rum, Iudaeorum, haereticorum, et spirituum malignorum. Quomodo enim inter haec omnia subsisteret, nisi innixa esset 180 super

dilectum

suum

? Numquid

innixa

deberet

esse

super

semetipsam aut super quemlibet alium ? Tunc utique cade¬ ret, stare non posset. Nunc autem dicit : Dominus illuminatio mea et salus mea, quem timebo ? Dominus protector uitae meae, a quo trepidabo. Si consistant aduersum me castra, non timebit 185 cor meum.

Si exsurgat

aduersum

me proelium,

in hoc ego spera¬

bo. Hoc dicere et facere nimirum est innixam esse super dilectum. Quomodo factum est istud ? Quomodo talis et taliter ascendit ? 8, 5b

SVB 190 TVA,

ARBORE

IBI VIOLATA

MALO EST

SVSCITAVI

TE,

GENITRIX

TVA.

156 Cant. 7, 11. 165 Ioh. 1, 3-4. 174 cf. Lc. 1, 74. 175 Ps. 45, 2.

IBI CORRVPTA

EST

MATER

166 Rom. 4, 17. 169 cf. I Cor. 12, 7-10. 181 cf. I Cor. 10, 12. 182 Ps. 26, 1.3.

152 ad] in B 154 fructus1] fratris t est in marg. E 157 nostri C 164 erat2] latebat B in illo erat] qui in illo ipso erat uita B 174 timeant M 186 hoc] ego add. E1 187 dilectum] suum add. E 189 mala E svscitabo E1 190 est om. B

162

IN CANTICVM

CANTICORVM

VII (8, 5b - 6-7)

O electio ex Iudaeis, numquid quasi nesciens admiraris ? Numquid causam nescis cur ista talis taliter ascendere de¬ buerit ? Ego causam dico tibi quia mater tua, genitrix tua me dereliquit, me abnegauit uirum suum, regem suum, et idcirco 195

aliam

duxi,

dato

illi libello

repudii,

et

haec

est

quae

taliter

ascendit. Vbinam hoc accidit ? Sub arbore malo, ubi te suscitaui, sub ligno crucis, ubi te redemi. Propterea dixi, sub arbore malo, id est, sub arbore afferente fructus suos, quia uidelicet lignum crucis non sterile lignum fuit, sed fructus attulit uitae 200 et salutis.

Ibi te suscitaui,

sed

mater

tua

synagoga,

genitrix

tua, gens iudaica ibi corrupta est, dicendo : Non habemus regem nisi Caesarem, ibi uiolata est, clamando : San \guis eius super pl 954 nos et super filios nostros. Propterea, repudiata illa, ista talis ascendit, et sicut ait quidam ex uobis : Caecitas ex parte contin205 git in Israhel,

donec plenitudo

gentium

subintroeat,

et sic omnis

Israhel saluus fiat. Nunc audi quid dicat ista quam tu miraris, ista mulier fortis, de qua ueraciter dictum sit : Confidit in ea cor uiri sui, et spoliis non indigebit. 8, 6-7 Pone me vt signacvlvm svper cor tvvm, 210 SVPER BRACHIVM TVVM, QVIA FORTIS EST VT DVRA

SICVT

IGNIS

ATQVE

INFERVS

EXSTINGVERE

AEMVLATIO.

FLAMMARVM. CARITATEM,

DEDERIT HOMO OMNEM 215 LECTIONE, QVASI NIHIL

AqVAE NEC

vt signacvlvm MORS DILECTIO,

LAMPADES MVLTAE

FLVMINA

EIVS, NON

LAMPADES POTVERVNT

OBRVENT

| SVBSTANTIAM DOMVS DESPICIET EAM.

ILLAM.

SVAE

PRO

Si DI- B 76

Quid, rogo, ista petit, ut iam dictum est, mulier fortis, nisi ut confidat in ea cor uiri sui ? Quid enim est dicere, pone me ut signaculum stiper cor tuum, ut signaculum super brachium tuum, nisi ac si dicat : Confidat in me cor tuum, roboretur ex 220 adiutorio

meo

brachium

tuum

? Et, o dilecte, quid

est prae¬

senti loco cor tuum, et quid brachium tuum, nisi Scripturae ueritatis, quae scriptae sunt secundum cor tuum, et memoria mirabilium tuorum, ex quibus cognoscitur quam magnum, quam forte sit brachium tuum ? Pone me ut signaculum super 225 illud

cor tuum,

pone

me

ut signaculum

super

illud

brachium

tuum. Quam ob causam ? Nimirum ob triplicem, quae contra te latrat, insaniam uidelicet iudaicam, paganicam, haereti¬ cam. Prompta sum, expedita sum, deuota sum econtra fortiter 10» cf. Mc. 10, 4. 107 Angel. 624D. 201 Ioh. 19, 15. 202 Mt. 27, 25. 201 Rom. ii, 25-26. 207 Prou. 31, 10-11. 222 cf. I Reg. 13, 14. 191 O electio] Delectio t 100 lignum sterile ~ L

B C t

102 talis om. I lignum2 om. I

205 subintroierat B

EST om. B

211 lampades2]

102/193 nescis usque causam om. B 200 te om. B 204 ex parte om.

208 spoliis] sponsus B \r praem. B L

210 brachia tva B

218 tuum]

meum

B

218/

210 brachia tua B 210 ac si] ut I B At 220 praesenti] in praeni. B 222 cor om. B 224 tuum om. B 225 cor illud ~ M illud2 om. B 227 te] 228 fortiter om. A latrant t me B C

IN CANTI CVM

CANTICORVM

VII (8, 6-7)

defendere illud cor tuum, protegere illud brachium 230 imperiale

signaculum,

sicut

fidele

testimonium,

163

tuum

mira

sicut

fortitudine

miranda duritia quam nullus possit effringere. Fortitudinem meam dico dilectionem, duritiam meam dico aemulationem. Cur hoc? quia fortis est ut mors dilectio, dura sicut inferus aemu¬ latio. Quid est hoc dicere, nisi ac si dicatur : Zelum magnum 235 habet

dilectio, iram

amici, actum mulier poscit,

intolerabilem

habet

aemulatio

? Attendite,

quod dicitur, animaduertite diligenter quod agitur et est hactenus, ex quo ascendit de deserto, deliciis affluens ista fortis, et innixa super dilectum suum, quae istud ut confidat in ea cor uiri sui.

240 Quis umquam portare potuit zelum dilectionis, quem habet circa cor dilecti sui, iram aemulationis, quam habet erga brachium dilecti sui ? Sicut mors, sicut inferus, ita nulli parcit et omnibus est immitis, quicumque male sentiunt de Scripturis ueritatis, quae scriptae sunt secundum cor uiri sui, dilecti sui, 245 qui

male

praedicant

de

brachio

fortitudinis,

quo

salutem

generis humani operata est omnipotentia uiri sui, dilecti sui. Nonne, cum in remittendis peccatis piissima sit, illos dum¬ taxat, qui loquuntur extra uel contra Verbum ueritatis, morti¬ ficat, et infero addicit illorum animas ? Quidpiam tolerare 250 potest,

quod

cordi

dilecti sui, id est, Scripturae

ueritatis

con¬

trarium est ? Tolerare non potest. Illos qui in hoc sunt, elimi¬ nat et anathematis gladio | trucidat. | Non inexperta loqui- B jGv mur. Nulla re magis offenditur, nullo malo exacerbatur am- PL 95 piius quaelibet anima habens spiritum dilectionis, quam si 255 audiat

de

Scripturis

quidpiam

contra

sensum

cordis

huius

amici, contra honorem brachii huius dilecti. Quam forte natura sit mitis, statim ad rem istam fit intractabilis, et uidetur aduersariis motus eius quasi motus mortis, et ira eius quasi ira infernalis, sicut de Moyse constat, qui, cum esset mitissimus 260 omnium

hominum

qui

morabantur

in terra,

ubi

causa

po¬

poscit, sic immitis factus est quasi mors, sic durus quasi infe¬ rus, ita ut diceret : Qui Domini est, iungatur mihi, et durissimo eius imperio occideret unusquisque fratrem et amicum et proximum suum, cecideruntque una die uiginti tria millia. 263 Et

ille materiali

quidem

gladio,

et alii post

ut Helias et fortissimus Dauid probauerunt, 237 Cant. 8, 5. 3.

202

Ex.

32,

244 cf. supra 7, 222. 26.

203

eum

245 cf. Ps. 88, 14.

cf. ib. 27-28.

265

quam

plures,

quia uere fortis est

cf. supra

259 cf. Num.

12,

3, 89.

229 tuum om. B 230 mira om. A 233 dura supra lin. E 235 habet2 om. B 230 quod1] quid B 238 ista om. I E M 240 potuit portare ~ AI 241/242 iram usque sui om. B I E M 244 sunt supra lin. E 245 qui male praedicant supra lin. E

246 operata

est generis humani

~ A

247 dumtaxat

illos ~ M

250 potest] illud add. in marg. M 252 loquuntur E1 253/254 amplius exacer¬ batur anima quaelibet ~ E E1 1 E M 254 quaelibet om. B 257 sit B 262 si quis est Domini Vulg. 204 et ceciderunt C 265 complures t

164

IN CANTICVM

CANTICORVM

VII (8, 6-7)

ut mors dilectio, uere dura sicut inferus aemulatio. Ista nero dilectissima spirituali gladio saeuit propter dilecti sui cor et brachium, persistens fortiter tamquam inuiolabile signaculum. 270 Nam

de

materiali

gladio

non

habet

praeceptum

siue

dilecti

sui consensum, quando audiuit eum dicentem : Conuerte gla¬ dium tuum in locum suum, satis est, sinite usque huc. Lampades eius, ait, lampades ignis atque flammarum. Cuius eius ? Dilectionis siue aemulationis. Lampades dilectionis, 275 lampades

ignis, lampades

aemulationis,

lampades

flammarum.

Sicut ignis, dum concitatus fuerit, generat flammam, sic dilec¬ tio, dum aliquid perceperit non secundum cor huius uiri, non secundum sensum huius dilecti, parit aemulationem, lucen¬ tem pariter et urentem, amicos illuminantem, inimicos uren280 tem.

Quid

si fortes

fuerint

inimici

? Quid

si habuerint

turbas

populorum, gladios quoque regum atque imperatorum, sicut aliquando habuerunt ? Nihilominus confidat in ista cor uiri sui, qua nihilominus fortis erit ut mors dilectio, dura sicut infe¬ rus aemulatio, immo et amplius tunc lampades istae ardebunt 285 atque

lucebunt,

lampades

ignis

atque

flammarum.

Hinc

est

quod dicit : A quae multae non potuerunt exstinguere caritatem, nec flumina obruent illam. Audiuimus, uidimus aquas multas, id est, inundantes persecutiones popularium, et flumina, scilicet persecutiones principum fortium, | quae, cum uehe- B 77 290 menter

inundarent,

non

potuerunt

exstinguere

siue

obruere

caritatem, neque compescere eius aemulationem, ut saltem de uno uerbo dogmatis fidelissimi reticeret, exempli gratia, illo quod dicitur homousion. Pro nihilo fuit huic dilectae omne damnum, et ipsa mors, quam inferre haeretici potuerunt. Hoc 295 est quod

dicit : Si dederit

homo

omnem

substantiam

domus

suae

pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. Tanta illi inest dilectio Verbi, ut in comparatione talis margaritae, quam intus retinuit quasi nihil despiciat omne, quod foris auferri potuit. Ecce mulierem fortem uidistis et audistis. Non ex semetipsa 300 tantam

sibi fortitudinem

inesse

confidit,

sed

ex

eo, qui solus

est | uera fortitudo fortium, sicut uidistis eam ascendentem, PL 956 innixam super me dilectum suum. Non, inquam, ex ipsa fortitudo haec, sed ex prouidentia nostra, secundum pium nostrae sollicitudinis consilium, quod habuimus super eam, 305 sicut

sequentia

indicant

271 Mt. 26, 52 ; Lc. 22, 38.

Dei 13,6- MGH

: 2S8 cf. Apoc.

12, 15 ; Rupert., De uictoria Verbi

Geistesgesch. Reihe 5, p. 410.

cf. Rupert., In loh. eu. 10, 246 - CC CM 270/271 consensum dilecti sui cos] et praem. supra lin. M 288 persecutiones popularium] mi] rectissimi A. 294/295 fortitudo est ~ B 302/303

9, p. 246.

293 Symbolum Credo in unum ; 297 cf. Mt. 13, 45.

~ M 277 huius uiri] iri sui L 279 inimi¬ 284 tunc supra lin. E, om. B 286 poterunt E1 populorum M 290 siue] uel B 292 fidelissi¬ hoc est quod dicit] quod dicitur B 301 uera fortitudo haec ex ipsa ~ E 305 sicut om. B

IN CANTI CVM 8, 8-9

CANTICORVM

Soror

nostra

parvvla

FACIEMVS

SORORI

NOSTRAE

Si MVRVS TEA. 310

est, et vbera IN

EST, AEDIFICEMVS

Si OSTIVM,

Huiusmodi

DIE

QVANDO

SVPER

COMPINGAM VS

consilium

VII (8, 8-9)

super

EVM

ILLVD illam

non

165

habet. Qvid

ALLOQVENDA

PROPVGNACVLA TABVLIS

EST

?

ARGEN¬

CEDRINIS.

habuimus

Pater

et

Filius

et Spiritus sanctus pro magna re, pro magno negotio, quia uidelicet sic se habebat, et sic se habet tempus uel status rerum eius, ut uix nata, uix super pedes suos consistens, iam esset alloquenda, iam deberet duci ante reges et praesides, et reddere 315

rationem

de

fide

nostra,

de

profundissimis

operum

nostrorum

sacramentis contra Iudaeos in lege gloriantes, contra philoso¬ phos sapientia sua et eloquentia tumentes, sub gladiis iudicum inter mille genera mortium. Hoc utique mirandum est illis, qui rem sciunt mirari sicut dignum est. Propterea consilio habito 320 dicebamus

: Soror

nostra

pauula

est, et

ubera

non

habet.

Quid

faciemus sorori nostrae in die qua alloquenda est ? Vere enim qua die primum alloquenda erat, quando primum sub Nerone et ceteris persecutoribus lis in iudicio contra illam proposita est de fide quam suscipiebat, parua numero, paruula sensu, 325 id

est,

simplex

erat,

ubera

scilicet

legem

et

prophetas

non

habebat. Dicebamus ergo : | Si murus est, aedificemus super B 77v eum propugnacula argentea. Si ostium, compingamus illud tabu¬ lis cedrinis. In ciuitatibus uel domibus aliud est murus, et aliud ostium. Similiter in dilecta ista, in corpore isto, quod est eccle330

sia,

alius

est

quasi

murus,

alius

quasi

ostium.

Hoc

ex

illius

temporis statu clarius discerni potest, quando primum dilecta haec alloquenda erat, sicut iam dictum est. Alius namque ita fortis erat, ut tormenta uel opprobria sustinere posset, et hic utique murus erat, iuxta illud : Ego quippe, ait Dominus, 335 dedi

te hodie

in

duitatem

munitam,

et in

columnam

ferream,

et

in murum aereum, et bellabunt aduersum te, et non praeualebunt, quia tecum ego sum. Alius in hac parte infirmior quidem erat, et forte persecutiones fugiens latere uolebat, sed habebat gratiam aliquam, uerbi gratia sacerdotalis officii gratiam, 340

scientiamque

nimirum

catechizandi

rudes,

et baptizandi

ostium erat, quia, sicut per ostium

credentes.

in ciuitatem

Hic

uel

in domum introitur, ita per tale ministerium credentes eccle¬ siae incorporantur. Igitur, si murus est, ait, aedificemur siiper eum propugnacula argentea, id est, si digne potest stare uel 314 cf. Mt.

10, 18.

310 cf. Rom.

2, 23.

325 cf. Lc. 16, 29.

334 Ier. 1,

18.19.

308

eam

t

312

se2 om. B t

et sic se habet

praesides] principes /

315 profundissima

om. B

324 susceperat I

itaque B E

tea] aurea

om. B

B

328

ciuitatis t

I

parua E 1

et om. E1

330 quasi1 supra lin. E, om. E1

om. M

habebat2

317 iudicium 329/330

E

I

314

318 genera

327 eam t

argen¬

similiter usque ostium

murus] et add. C E1

335 hodie om. C

337 sum ego ~ M quidem in hac parte infirmior ~ E 1 341 erat om. B 342 ministerium] mysterium E1 I E 344 eam / argentea om. I L M id est om. E1 I E M

166 345

IN CANTI CVM

permanere

pro

fide

CANTICORVM

in

agone

VII (8, 8-9 - 10)

certaminis,

suggeramus

illi quae¬

cumque necessaria sunt ueritatis testimonia, ut non minus respondere sciat, quam si legisset legem aut prophetas iuxta illud : Cum steteritis ante reges et praesides, nolite praemeditari qualiter respondeatis, ego enim dabo uobis os et sapientiam, | cui PL 957 35°

non

poterunt

respondere

et contradicere

omnes

aduersarii

uestri.

Item : Non enim uos estis qui loquimini, sed spiritus Patris uestri, qui loquitur in uobis. Nonne sic factum est ? Nonne si rite consideres confessiones et responsa martyrum, in illis dumtaxat exemplaribus, quae fideliter ac simpliciter sine fuco 355 humani

ingenii

scripta

sunt,

ubi

responsa

illorum,

ut

dicta,

sic excepta sunt ; nonne, inquam, responsa illorum nobis pro¬ pugnacula et non qualiacumque, sed propugnacula argentea sunt ? Casta namque et castigata sunt, multumque nitoris ac splendoris habent, iuxta illud : Eloquia Domini, eloquia casta, 360 argentum

igne

examinatum.

Si

ostium

est,

compingamus

illud

tabulis cedrinis, id est eum qui non tantae est fortitudinis uel | B 78 tolerantiae ut tormenta passionum sustinere possit, attamen illius est officii siue deuotionis, ut uiam uel introitum fideliter faciat uolentibus introire in regnum Dei, baptizando siue 365 catechizando

illos

uerbo

Dei,

faciamus,

ut

sit

memoriae

im¬

putribilis atque suauis secundum similitudinem cedri, ligni odoriferi atque imputribilis, iuxta dauidicum illud : lustus ut palma florebit, sicut cedrus Libani multiplicabitur . Sunt enim multa dona gratiarum, quae ualeant et sufficere possint illis, 37°

8, 10

qui

etiam

si cupiant

ad haec illa ? Ego

ram

mvrvs,

EO,

QVASI

et

palmam

vbera

PACEM

mea

essem

et

de

nostra

tvrris,

non

ex

attingunt.

qvo

facta

svm

Quid

co¬

REPERIENS.

Et est sensus : Primo quidem 375

martyrii

fide

tempore, cum

secundum

caritatem

iam alloquenda tuam

respondere

inciperem, paruula eram, sicut dicis, dilecte mi, et ubera non habebam ; sed nunc et murus sum, et ubera sunt mihi, non qualiacumque, sed sicut turris. Processu namque temporis uenerunt scriptores mei, confortati sunt interpretes mei, 380 legemque

ac

prophetas

totumque

Vetus

pariter

ac

Nouum

Testamentum in linguas, maxime graecam et latinam de uno hebraicae linguae repositorio transtulerunt, et ecce spiritu et 347 Mt. 10, 19 coll.parall. 351 Mt. io, 20. 35» Ps. 11,7. 367 Ps. 91,13; cf. Introitus uel Graduale lustus - Antiphonale Missarum Sextuplex, ed. Hesbert, p. 132. 382 cf. Aug., De ciu. Dei 16, 11, 7 — CC 48, p. 513 ; Isid., Etym. 9, 2, 37. 34» enim| inquam B sapientium L 350 possunt E1 respondere] resistere A 355/356 ut usque illorum om. I 356 nonne] sic add. L 357 et non usque sunt] argentea non qualiacumque propugnacula sed argentea sunt B 358 sunt namque et castigata ~ E1 ac] et I 363 ipsius E 1 364 in om. B siue] uel B 366 ligni om. B 366/367 atque usque imputribilis om. I 368 ut Vulg. 369 multis donis E 1 et] aut B 373 eo] me E1 375 tuam caritatem ~ A 378 sed] talia add. EI L M 381 linguas] meas add. I 382/ 383 et littera et ecce spiritu ~ B

IN CANTI CVM

CANTICORVM

VII (8, io - 11-12) 167

littera fortiter instructa sum, habens etiam de meis qui mihi nati sunt filiis doctores atque explanatores luculentos utrius385 que

Testamenti.

Propterea

dixi

: Ego

murus

et ubera

mea

sicut

turris. Non autem hoc ex me, sed ex gratia dilecti. Propterea et istud subiunxi : Ex quo facta sum coram eo quasi pacem reperiens, id est ex quo per fidem accepi peccatorum remissionem. Nam ex tunc propter ipsum quod et credidi, pacem repperi, et

39° reconciliata

sum

Deo

per

mortem

dilecti

mei,

filii sui, et ex

eo proficiens atque succrescens istam quoque gratiam consecu¬ ta sum, ut nihil mihi desit de Scripturis utriusque Testamenti, et ecce ubera mea sicut turris, quia nihil contra possunt pagani, Iudaei, haeretici.

8,

11-12

395

Vinea fvit pacifico in ea, qvae habet EAM CVSTODIBVS. VlR AFFERT PRO FRVCTV TEOS.

popvlos.

EIVS

Tradidit

MILLE

Hoc dilecta ad gratiam et gloriam de semetipsa dilectus continuo respondens ait : 400

Vinea

HIS

405

410

415

420

QVI

mea

coram

CVSTODIVNT

me

est.

FRV|CTVS

ARGEN¬

dicit, et PL 958

Mille

EIVS.

tvi

pacifici,

et

dvcenti

|

Ad causam dilectae huius, quae hoc ipsum loquitur, multum pertinet meminisse et denarrare, in quo plantata fuerit uinea dilecti sui, scilicet utrum in fide an in operibus, de qua uidelicet uinea et lex et prophetae et in euangelio suo multa loqui¬ tur ipse dilectus. Propterea nunc dicit : Vinea fuit pacifico in ea, quae habet populos. Quaenam illa est, quae habet populos ? Fides an lex ? Non utique lex, sed fides. In fide uinea Domini plantata est, non in lege, quemadmodum et apostolus dicit : Non enim per legem promissio Abrahae aut semini eius, ut heres esset mundi, sed per iustitiam fidei. Et subinde : Ideo ex fide, ut secundum gratiam firma sit promissio omni semini Abra¬ hae, non ei qui ex lege est solum, sed ei qui ex fide est Abrahae, qui est pater omnium nostrum, sicut scriptum est, quia patrem multarum gentium posui te ante Deum, cui credidisti. Item de eodem : Qui contra spem in spem credidit, ut fieret pater multa¬ rum gentium, secundum quod dictum est ei, sic erit semen tuum sicut stellae caeli, et non infirmatus est fide, etc. Ergo quae habet populos ipsa est fides, quia per fidem Abraham pater populorum, pater multarum gentium factus est. Quid igitur, o aemula

384 cf. Ps. 44, 17. 390 cf. Rom. 5, 10. 410 Rom. 410 ib. 18-19. 417 Gen. 22, 17. 418 Rom. 4, 19.

384 atque] et C t

exploratores

E1

385 sicut om. A

4, 13.

411 ib. 16-17.

387 illud L

factus

E1 pacem om. E1 388 remissionem peccatorum ~ C E1 I 390 dilecti usque sui] filii mei B 391 atque] et E1 399 respondens om. C dicit M 402 huius dilectae ~ M 403 meminisse om. E1 et] atque B uinea om. B 404/405 dilecti usque uinea om. E1 405 et1 om. At, et ... et om. t 400 pacifica t 410 aut] et L M 415 credidit Vulg. 418 est fide] in fide E1

B 78v

i68

IN CANTI CVM

CANTICORVM

VII (8, 11-12)

mea, o synagoga siue carnalis circumcisio contra me gloriaris, quasi de operibus legis, quod sola tu sis uinea Domini ? Ante legem fuit uinea Domini, plantata in fide, et tu in prauum conuersa es, plantatio autem illa permanet. Ego autem, ait 425

ipse,

plantator

plantaui

electam,

te uineam

uerum.

semen

omne

Quomodo conuersa es in prauum uinea aliena ? Quid igitur lex ? Propter transgressiones, ait apostolus, posita est. Hinc et alius propheta : Vinea facta est dilecto in cornu filio olei, et sepiuit eam, etc. In cornu facta, id est in fide plantata est, quia fidei 450 firmitas illa per cornu designatur, de qua apostolus, ideo ex fide, ut secundum gratiam promissio firma sit omni semini A brahae. Sepiuit autem eam, quid est, nisi hoc ipsum, quod lex propter transgressiones posita est ? Itaque nihil dubium rema¬ net, quin pacifico, id est dilecto, ipse est enim pax nostra, qui 435 fecit utraque

unum,

uinea

facta

uel

plantata

fuerit,

non

in lege,

sed in fide ; et idcirco non nouo consilio defenditur dilecta haec, scilicet ecclesia ex gentibus, quod ex fide absque operibus legis iusti |ficetur. B 79 Tradidit eam custodibus , id est patriarchis, ducibus, iudici440

bus,

sacerdotibus,

prophetis

atque

regibus,

et

sicut

Isaias

dixit : Turrim quoque et torcular, id est templum et altare, aedificauit in medio eius, et exspectauit ut faceret uuas, et fecit labruscas. Ita conuersa est in prauum uinea aliena. Quae deinde dicit : Vir aff ert pro fructu eius mille argenteos ; 445

uinea

mea

coram

me

est ; mille

tui

pacifici

et ducenti

his

qui

custodiunt fructus eius, ex opposito illius, quae in prauum con¬ uersa est, melius intelliguntur. Et fodi eam mihi, ait in Osea | pl 959 Dominus, quindecim argenteis et coro hordei, et dimidio coro hordei, et dixi ad eam : Dies multos exspectabis me, nec fornica450 beris

et non

eris

uiro

; sed

et ego

exspectabo

te, etc.

Sacramentum in numeris istis absconditum est pulcher¬ rimum, hic in mcc argenteis, illic in xv argenteis et coro hordei et dimidio coro hordei, cuius uidelicet sacramenti haec summa est, quod ista et uirgo sit et uiro coniuncta, illa autem neque 455 uirgo neque uiro coniuncta. Huius namque uirginitatem unitas millena, coniunctionem uero siue nuptias binarius centenus significat. Arithmetici siue abacistae melius norunt quod dici424 Ier. z, z\. 427 Gal. 3, 19. 428 Is. 5, 1-2. 430 Rom. 4, 16. 434 Eph. 2, 14. 441 Is. 5, 2. 443 Ier. 2, 21. 447 Os. 3, 2-3. 4.37 cf. Rupert., In Iob. eu. 14, 1040 ss. - CC CM 9, p. 781.

428 dilecta L 430 designauit E1 431 promissio supra lin. E firma] uera sit et praem. M 433 nihil] in hoc I 433 complantata B 441 ac torcu¬ laria E

447 Osea] propheta

add. E ; Domini

in Osee

~ A.

448 choros

E1

440 nec] non E1 I Vulg. 431 pulcherrimum absconditum est ~ E E1 I L AI 453 uidelicet om. B summa haec ~ I est summa ~ B hoc summum E1 455

uirgo] sit add. M ; uirgo neque namque

om. E 1

uiro] et uirgo E1

coniuncta]

est add. E1

IN CANTICVM

460

465

47°

475

480

485

49°

495

CANTICORVM

VII (8, xi-12)

169

tur, et qua ratione unitas uirgo pronuntietur ; usu habent in suis tractatibus quod uidelicet in semetipsa multiplicata nihil creat, quia semel unus, unus est, quod nulli alii numero con¬ tingit. Nam ceteri numeri in semetipsos ducti alios creant, ut bis duo quattuor, et ter tria nouem. Porro nuptias huius centenus designat binarius, et hoc felicissimum est, quia dilecta haec quae ex fide est semper uiro coniuncta est et semper uirgo permanet. Econtra illius uiduitatem simul et corruptio¬ nem illud mystice designat, quod pretium eius neque in unitate mansit, neque ad binarium peruenit, cum dicitur : Fodi eam mihi quindecim argenteis et coro hordei, et dimidio coro hordei. Si argenteos attendas, neque decem sunt argentei, quae esset unitas decena, neque uiginti, quae esset binarius decenus ; sed sunt quindecim, in quo uidelicet numero plus unitate, minus est binario. Similiter neque unus tantum corus hordei, neque duo sunt cori, sed corus et dimidius hordei, plus monade, minus binario. Itaque et illi hoc infe|licissimum est, quia neque B 79v uirgo est, neque uirum habet. Nunc breuiter ad litterae huius seriem recurramus : Vinea fuit pacifico in ea, quae habet populos, id est omnis plantatio quam plantauit dilectus uere pacificus, per quem Deo reconciliati sumus, in fide plantata est Abrahae, per quam ille omnes hereditauit populos. Tradidit eam custodibus, com¬ misit eam rectoribus ; uir affert pro fructu eius mille argenteos, id est quiuis operarius fidelis ac uirtuosus, Scripturarum peri¬ tus et ore facundus, cunctas fidelis sermonis copias impendit praedicando, ut percipiat tempore suo quidpiam de fructu eius. Omnes argentei eius mille, id est omnes sermones eius consonant in una fide, quia sicut iam supradictum est, numerus iste millena unitas est, quod arithmeticis non incognitum est. Ad haec ille : Vinea mea coram me est. Et est sensus : Ego non sum mutatus ; sed ubi plantaui, ibi quaero ; et habeo uineam meam, scilicet non in lege, sed in fide. Si enim qui ex lege heredes sunt, exinanita est fides, abolita est promissio, et hoc esset mutabilitatis quae in Deum non cadit. O tu quicumque es, qui in hac uinea mille argenteos, de quibus iam dictum est, expendis, mille tui pacifici, id est pacem, uidelicet remissionem peccatorum facientes uel acquirentes sunt tibi, et ducenti \ his pl 960 qui custodiunt fructus eius, uidelicet in eo ut uirginali coniugio in caelestibus nuptiis quas his significat binarius centenus, cum dilecto et dilecta in sempiternum perfruantur.

479 cf. Rom.

463/484

5, 10.

49« Rom.

haec dilecta ~ E1

4, 14.

464 semper]

492 Num.

23, 19 ; cf. Mal. 3, 6.

et praem. C E E1 M

E1 474 illi itaque ~ M 475 ad om. C E1 I 491 hoc om. B t 495 sibi E 498 perfruatur I

487

469 attendis

est incognitum

~ E1

170

8, 13

IN CANTICVM

Qvae habitas 500 VOCEM TVAM.

CANTICORVM

in hortis,

amici

VII (8, 13 - 14)

avscvltant,

fac

me

avdire

Quis dicat, cui dicat, manifestum est. Dilectus enim dilectae dicit, quae habitas in hortis. Quibus in hortis habitat dilecta, nisi in amoenitate Scripturarum, in delectatione uirtutum pulchre florentium, bene olentium, semper uirentium ? Fac 505 me, inquit, audire

uocem

tuam.

Quomodo

? Nimirum

ita sicut

scriptum est : Narrabisque filio tuo in die illo, dicens : Hoc est quod jecit Dominus mihi. In manu enim forti eduxit me de Aegypto. Et erit quasi signum in manu tua, et quasi monumen¬ tum ante oculos tuos et ut lex Domini semper sit in ore tuo. Nam 510 te ueraciter ego eduxi de Aegypto, de tenebris huius saeculi, de seruitute peccati in terram istam fluentem lac et mei, ut habitares in hortis istis, in omnibus Scripturarum sacramen¬ tis, | ubi ueraciter sunt fontes et riui lactis et mellis, fluentes B 80 de Spiritu Dei et hominis Iesu Christi dilecti tui. Fac igitur, 515 ut dixi, fac me

audire

uocem

tuam,

ita ut lex Domini

semper

in

ore tuo sit, nunc praedicando, nunc orando, nunc psallendo. His namque modis libenter audio uocem tuam, et ut amplius sapienter ac sollicite id facias, ecce dico tibi, amici auscultant, etiam illi, quos non uides corporalibus oculis, sancti scilicet 520 angeli, iuxta

tandem, 8, 14

illud : In conspectu

angelorum

FvGE, DILECTE MI, ASSIMILARE CAPREAE VORVM SVPER MONTES AROMATVM.

O uocem 525 mente

psallam

tibi. Quid

o dilecta, dicis?

dignam

humili

! Hoc

auditu dilecti, uocem enim

est quod

anima

HINNVLOQVE

de corde fideli et quaelibet

fidelis et

sapiens dicere consueuit : Domine, non sum digna ut intres tectum meum, non sum digna ut in me ostendas frequens quod praesentiae uel uisitationis tuae miraculum. Fuge, quam, dilecte mi. Non quaero in praesenti uita gloriam, 53° desidero

gratiam

; non

quaero

claritatem

CER-

miraculorum,

sub ali¬ in¬ sed sed

opto remissionem peccatorum. Fuge, inquam, dilecte mi, et saltus huiusmodi similes saltibus capreae aut hinnuli ceruorum effice, non super me, sed super montes aromatum, super praecelsa merita sanctorum atque perfectorum. Qui sancti 535 atque

perfecti

sunt,

et causam

praesentem

habent,

ut neces¬

sario miracula fiant, illorum est aliter dicere. Exempli gratia, Helisaei prophetae, qui meritorum bene conscius, et causam habens praesentem, propter quam oporteret miracula facere :

500 Ex. 13, 8-9.

501 enim

om. E 1

511 Ex. 3,8; Leu. 20, 24.

507 mihi Dominus

~ M

520 Ps. 137, 1.

me] te Vulg.

nus add. I 510 ueraciter ego te ~ B C E1 514 Dei et om. I auscultant] uocem tuam add. E1 51» incorporalibus E1 ~ A

M

524 auditui C

528 fuge] euge E 1

520/531

non

526 Mt. 8, 8.

eduxit] Domi¬

518 id om. C scilicet sancti usque mi om. E1

IN CANTICVM

CANTICORVM

VII (8, 14)

171

Oro, inquit ad Heliam, ut fiat spiritus tuus duplex in me, et ita 540 factum est : duplicia enim quam Helias iste miracula operatus est, ut aliquos de populo reuocaret ab impietate Hiezabel et a peccatis Hieroboam, qui peccare fecit Israhel. Sed et in hoc fuge, dilecte mi, ut semper sis incomprehensibi¬ lis. Nam istud concedendum est tuae maiestati, ut non possis 545 compre| hendi, semperque sis desideratus ac desiderabilis, PL 96 nosque lateat, quamdiu sumus in hoc corpore, quam magna sit multitudo dulcedinis tuae, quam abscondisti timentibus te. Fuge, fuge, cautus nobis ac prouidus, ne umquam dum uiuimus nos comprehendisse arbitremur, sequentes ut compre55° hendamus. Montes, montes aromatum, ecce super uos dilectus, assimilatus capreae hinmdoque ceruorum. Dicat autem ad quemdam unus | ex amicis sapiens admodum, si etiam sciuisset B sov afflictum uel percussum legitime consolari. Voca ergo si est qui respondeat tibi, et ad aliquem sanctorum conuertere. 55 5 O

montes

sancti,

causam

singulorum

uno illo, in quem hoc dictum est, quod illi ab amico indiscreto datum suscipimus, et sequi desideramus. quod interpretatur dolens, et in eo 560

ut

tentaret,

et in eo

quod

tentatus

et omnium

nostrum

in

recognoscimus, et idcirco est consilium, nos discrete Ille enim, uidelicet Iob, quod Satan expetiuit eum

fidelis

inuentus

est

omnium,

qui pie uolentes uiuere in Christo persecutionem patiuntur, dolores et gemitus et sub | sequentes consolationes in semet- PL 96 ipso praemonstrauit, et in responsis suis ab illis dumtaxat cognoscitur, quicumque pro causa pietatis seu foris uisibili565 ter

seu

intus

inuisibiliter

ab

inuisibilibus

inimicis

tribulatur.

Ad quem igitur uestrum conuertemur ? In quo ex omnibus uobis fugientem dilectum citius consequemur et comprehende¬ mus ? O beata Maria, mons montium, uirgo uirginum, sancta 57° sanctorum, ad omnes quidem conuertimur montes aromatum, et uocamus ut respondeant nobis, et hoc est quod unusquisque nostrum dicit : Leuaui oculos meos in montes, unde ueniet auxilium mihi, sed ad te praecipue conuertimur, ad te prae ceteris oculos nostros leuamus, tuum prae omnibus auxilium 575 suspiramus. Per sanctum uteri tui sacramentum et illum qui animam tuam pertransiuit gladium, obtine ut uideamus ipsam 539 IV

Reg. 2, 9.

542 III Reg.

14, 16.

546 cf. II Cor. 5, 6 ; Ps. 30, 20.

549 Phil. 3, 13. 558 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 59, 24 - CC 72, p. 133. 559 cf. Iob 1, 6. 560 II Tim. 3, 12. 569 cf. supra 1, 686 ; 3, 706. 572 Ps. 120, 1. 576 cf. Lc. 2, 35.

539 obsecro demus E

Vulg. 544 istud om. M maiestati tuae ~ A. 549 comprehen¬ 551 dicit B C E 556 in] ad I 557 animo /, amino C 561

patiuntur] Explicit liber septimus

in cantica canticorum

cetur E1 pro causa om. I 565 tribulantur I M rum I L M 572 ueniat B E1 1 L 576 illam L

add.fin. E 566 ergo I

564 cognos¬ 570 sancta¬

172

IN CANTICVM

CANTICORVM

VII (8, 14)

illuminationem montium aeternorum, scilicet dilectum et ex dilecto dilectum, simulque dilectionem amborum, id est Patrem et Filium et Spiritum sanctum Deum unum, uiuum et 580

uerum,

cuius

lorum. Arnen.

579 cf. I Thess.

581

regnum

et

imperium

permanet

in

saecula

saecu¬

1, 9.

Explicit liber septimus domni Roberti abbatis in canticis canticorum A Explicit liber domni Ruperti abbatis de incarnatione Domini nostri Iesu Christi B Explicit expositio Rouperti super cantica canticorum I nihil C E1 L

INDICES Index

Locorvm

Index Initia

S. Scriptvrae

Scriptorvm

Locorvm

Litvrgiae

'

INDEX Genesis i, 26

2, 2, 8

9

802 2,3, 322

3, 209* 4, 803

4, 34 396

2, 8-10 2, IO

4, 211

2, 17

11* Ep. i, 1029

4, 401 4, 4i7 2, 21

3, 3

428 4, 803 3,

3, 4 3. 5

2, 1, 312 1027 1, 1027

3, 470 4, 529

3> 7

2, 3M 1, 1025*

2, 3*5 536* 2,4, 319 2, 311* 2, 235

3, 13

3, 15

4, 457*

21, 20 22, 16 22, 17 26,16-17 3 22,

1, 754* 7, 6, 4i7 237*

26, 16 28, 17 28, 11-13

2, 1,4,60 35303* 8 1, 9X5

29, 14

5, 63

32, 22 ss.

Prol. 25* 6, 858* Prol. 13 r

32, 29 32, 28

3, 772 3, 774 1, 195 6, 858 1, 199

35, 16 ss.

37, 92 ss. 38, 37, 5 ss.

14

i* 37,4iio-i 41, 41, 46

2, 121

3, 5i7

48, 22

*

4, 237785 1, 3, 973

* 3, no

16, 17, 64 ss.

23 49, 9-10 49, 22-

Exodus

:

49, 26

4, 460

3, 759*

6, 403 * 3, 102 Ep. 1*

1, 22 6, 23

2

Prol. 83

13, 8-9 15,7, r-19 9 ss-

,8

3 15, i4

17, IO ss.

7, 36

20, 1 ss.

17, 15 15-16 18,

2, 437 6, 736*

20, 12

18, 27 20-21 i8,

1, 411 749 2,

19, 3-5 219, 1, 218-19

2, 415

23, 20, 17 18-19 28 33 26, 1 25, 4° 28, 35

3, 26 2, 416 423

28, 33-35

* 7, 36

5, 631*

6, 486

31 6,4, 370

15, 9

1, 431*

19, I

3, 323 i°8 2,3,3546 , 74i*

3, 5

4, 577

12, 14-20 14, 18 15, 6

Prol. 2, 121 36

37, 19

43, 93° 49,

3, 19

3, 10610 Prol. 6, 595

32, 26

2, 321

298* 2,4, 253 6, 490* 2, 227* 2, 254

31* 1,5,9063* 1, 357* 1, 962

22, 18 25, 13

4, 295*

3, 16

1, 355

21, 14 21, 10 22, 13

3, 467 2, 230* 2, 222*

3,3,98

:

i, 1003*

2, 15 12 2,

3) 6

, 9 S. 21SCRIPTVRAE

Genesis

:

i, 2, 28 2, 67

LOCORVM

7, 5ii 598* 4,1,315 7, 506 1, 492 6, 287 5, 667

1, 4* 1, 1285 Ep.

5, 857 154 4, 440

3, 561 Ep. 2*

176 Exodus

INDEX Ep. 5

:

3r, 2 31, 418 32,

32, }2, 32, 32,

9-10 26 27-28 28

11 34, 33, 29

Leuiticus :

205, , 24 15 12, 3 Numeri

6, 597 1, 493* 1, 477*

4, 2,

7,7, 263 262

14. 20 34 14,

3, 723 88 Prol. 3, 723

4

I-IO

Prol. 51*

13, 4, 14 i-7 4, 8-19 24, 15

3, 184 1, 3, 75i 181*

5, 964*

2 Regum 5, 7

7, 2424* 3, 7596 , 22*

:

11,2 ss. 23, 8

3, 585 3, 2, 594 139*

11, 4 8, 3 Regum 1, 27 i-3

3, 173* :

3, 601 6, 41 1

6, 601 2, 126

16, 1-3 17, 8

II,

17, i° 23, 25, 719

18, 4 , 6 14, 516 17, 6i-3

7, 492

18, 19

6, 626 165* 6,3,626 32, 2 32, 28-29 6, 626 Deuteronomium : 6, 5 1, 130 5, 23-24 2, 561 10, 12 2, 180 3, 267 10, 16 6, 728 16, 16 18, 17 1, 136

4, 239 4, 440* 5, 633

18, 18 21, 19, 23 21 28, 4 22, 20 ss.

4, 463

28, 20

1, 360* 6, 732 4* 7° 6,3,73i * 2, 514 Ep.

30, 6 30, 14 32, i-43

II

1, 62 3* 619* 1, 628 1,

32, 1

32, 11 Iudicum

:

8* i98* 4, 74 1,

4, 196* 259* 2,7, 390 135 2, 383*

13, 14, 28 13

1 Regum 1, 18 1, 18

7, 5ii

13, 24

S. SCRIPTVRAE

Ep. 20

1, 964*

:

LOCORVM

Prol. 86

5, 847* 1, 380 II* IO4* 5, 38 1, 7, 542 426 3,3,438 3, 442 Prol. 4, 319 37 5, 86* 4, 204* 4, 204*

18, 40 19, 5 19, 7 2, 9 19, 2 ss.

19, 12 4 Regum 2, 16 11 21,

:

7, 539 2, 147 5, 85* 5, 85*

25, 1 ss. 1 Paralipomenon : 28 11-12 4, 321 29, 13 5, 88* 5, 865 5: 862 1, 105* 1, 1046

2 Paralipomenon

9, 23 Tobias :

4, 240

:

6, 641

1, 13-15

14, 3 7, 13 : Esther

Prol. 130*

Iosue : 3, 45

2, 18 1 Regum I SS.

:

3, 523*

3, 1 ss. Iob :

4, 322

1, 6

3, 720* 7, 559*

INDEX Iob : 10, 9 9, 13 13, 4 15» 5 30, 25 40, 11 4i. 2 5 Psalmi : r, 1

1, 2 2, 7 2, 2, 21-2 2, 5, 8, 8,

8 7 2 6

4, 1, 1, 6,

4i, 4 40, 39, 116 4i, 2

199* 4i5* 5532 3 5*

3, 472* 5, 5i3

44, 41, 312 44, 2

5, 650 5, 522 Prol. 0* 99* 1, 22

18, 18, 20, 20,

IO II 27

21, 17

22, 5 22, 1-2 23, IO 25> 7IO 24, 26, 26, 13 26, 13

44, 17 45, 44, 5ii-”

45, 2 45, 6 11 46, 49, 13 50, 7 49, I3*I4 49, T4

4, 6, 436 75i

3, 392 1, 1114 1, 548* 5, 617

50, !9 54, 7 56, 5 56, 9 54, 7-9

28, 10 33, 9 35, 33, 922

35, 10 37, 10 38, 2

63, 7-8 67, 16 68, 10 72, 24 71, 2

3, l. 205 Pro 135 1, 1035*

72, 28 81, 6 77, 83, 86,7255 77, 38 86, 2

1, 698 5, 816

5, 957 7, 546 3, 220*

4, 426 1, 171 4* 4,i,675 4, 214 5, 443

N>

O

67, 14

3,5, 244 820 4, 489 2, 295 4, 488

Oo

O

57, 7 68,3-4 60, 9

5, 367 3i5* 2,3, 109 2, 526*

7, 182 7, 182 2, 294*

6,5,618 3°8 1, 925 3, 537 6, 179 5, 574 4, 21 2, 4,346216*

698* 3,1, 149 3, 72

18, 6-7 7 18,

6, 220 1, 520 2, 30* 5, 3°9

708 7, 359 3,3, 246

IO 12 4-5 6

2, 73

5, 141 590 6,

2, 272* 3, 1078* 1, 333 3, 673

13, 4 15, 4

S. SCRIPTVRAE Psalmi :

2, 496* 6, 179*

”8, , 6-7 7

15, 17, 18, 18,

LOCORVM

88, 14 101, 4 91, !3 102, 5

94, 6 103, 6 95,31 103, 16-17

4, 53 7, i75 6, 74 5, 57

7, 384* 6, 423 6, 439 4, 492 1, 72 3, 834 7, IU 5, 79i

3, 477 6, 38769* 3, 3,450 3, 20* 6, 696 105 3, 478 1* 5, 1 1, 678 5, 885 5, ”5 5, 112 1, 253

1: 2, ii22 4 i3 3,1,3,5i9 7, 66* 3, 294 3, 43* 4, 536 5, 543 5, 838* 6, 163 7, 367 4, 408 245* 3,7,5i5 3, 24 4, 137 2, 178

1, 193*

7, 77*

2, 3

INDEX

178

LOCORVM

Psalmi :

Canticum 3, 793 6, 603

io5> i°7, 23 3

1,3, 626 660 6, 386 5, 9°4 7. 97

i°9. 7 1 1 5» 12-13 115, 15

118, n8, 96 99

3» 4 3. 6 - 5, 8

Prol. 116 5, 3

1, 167*

7, 572 E 273 Prol. 71 5» 35 7 S. 2SCRIPTVRAE

5, 5i 1, 707

1, 188 4, 7°2* 4, 7°2* 2, 472 2, 480 6, 165 6, 327

3, 16 5, 7 5, 1 5, 526-27 , 1-2

5, 2

3, 588 6,6, 327 589* 7, 44i 2, 98 7, 428

INDEX Isaias : 1, 824

7, i4

4, 693

8, 14-15 7. 3 7» i5

1, 400 93 2, 2, 97 2, 510

2, 540 6, 560

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE Isaias : 66, 65, 21 66, 12 Ieremias : 1, 14 1, 19 1, 9-10 1, 18

9, 2 9, 6 9, 7

6, 136*

3, 321 3, 662

2, 1, 641 835

II, 1-3 II, 2

1, 825

II, IO

3, 231*

12, 1-6 14, 13

* 4, 112 Prol. 90 * 2 2 6 3,5, 9°

14, 14

4, 284 3, 473

13, 21-22 24, l6

33, 17

2, 3, 21 3 10, 7

3, 321

10, 22 9, 10 10, 33-34

3, 473

1, 85 194 7,

3, 335 6, 836 Prol. 92

35, 1-220

1, 564 4, 4i4

7, 8, 22-23 21 10, 722 , 18 12, 7-8 32, 19 44, 17 Threni : 8, 3

7, 5, 7,

334 1904* 1, 334 4, 286 7, 443 7, 424 3, 547 1, 487 35* Prol. 1, 997 5, 97 1, 4* Prol. 35* 5, 852*

6, 101* Prol. 37*

Ezechiel : 18,63, , 1 428 1, 10 10, 14

38, 10-

4°,, 72 39 42, 2 46, 3-4 48, 18

49, 5

16, 25 1, 218* 1.1, 46 916*

1, 511* 2, 188

49, 6 49, 13

6, 141*

51, i7

105* 14 6, 7,567 4, 5, 544

51, 18 Ji, 19 51, 20

5, 548 4, 567 4, 567

51» 21

5, 55i 5, 558 4, 584

51, 22 5i, 23

53, 5 53, 8

54, 1

5, 562 5, 5, 539 53

1 3 6, , 866

61, 1 62, 6

2, 614 6, 322

62, 6-7

5, 349

63, 1 63, 63 , 23 63, 17

23, 23, 25 14-16 23, 22 Daniel : 44, 2 7, 9

6, 528 6, 576 234* 6, 502 5,4, 937 6, 669 6, 669

4, 728

9, 23 9, 24 Osee : 1,6,2 3

5, 562

7, 63 7, 15*

60, 6

23, 2-3

5,4, 19° 234* 5, 190

1, 169* 6, 421*

380* 5,2,634 852* 2, 641 6, 5, 884

1, 10 12, 4 12, 3-4 3, 2-3

2, 5 12, 10 13, 14 Ioel :

528 5,5, 527 2, 489

7, 447 Prol. 132 6, 2, 605 518

5, 893 6, 1, 608 77

1, 1014* 5, 74

5, 532

2, 28

i8o

INDEX

Amos

:

2, 479

ii

4, Michaeas

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE Matthaeus

:

6, 6

6, 22-23 17-18

7, 7

6, 148

8, 8

Abacuc

:

Prol. 94

:

10, 8, 10,

19

, 6 720 18 9, i5

3, 2-19

Zacharias : 3, 9

1, 846

n, 1

5, 710 8* Prol. 22* 1, 393* 1, 66

IO, 20

5, 384 526 7,7,347

5, 127*

5, 845

12, IO

2, 296

Malachias :

15 12

7, 3i4* 7, 35i

Prol. 4* 96* 23* 1,5, 16

7, 492

1 Macchabeorum 3, 6

1, 23 11 2,

II, 13 II II,

II, II,

:

4, 324

I I, l6 II, 17

II, 25 II, 29

5, 504 6, 362*

2, 58

Matthaeus 1, 17

:

3, 165* 2,3, 87 165*

12, 34

2, 132 2, 2, I49 142 2, I36*

1, 19

i, 18

13, 9 I, 321 I, 321

1, 335 i, 20 1, 24 2, 3 1, 24-25

2, 5-6 8 2, 2, 13 11 2, 13 ss. 2, 20

3, 1-2 O 4,3,4 I

4, 1

4,8 4, n 12 4,4, 17

12, 40

3, 765*

12, 50 12, 46-50 13, 45 M

4, 187*8* 3,3,36315 2** 1,. 2231 Ep 6, 79i i, 758*

1,1, 1039 934** 2 76 3,1,875

1, 279

521

2,3,596 2, 520

6, 678

I, 4OI*

1, 34i* 2, 445* * 327* 2, 36 2, 2, 358

1, 344*

16, 17 13, 46 15, 28

663* 4,1074 1,7, 297*

16, 21

2, 345* 1, 1073 1, 24*

3, 664 1, 663* 2, 352

16, 22

46* 2,2, 361

19, i9 17, 21 -22 19, 27

5, 696 2, 584 1, 996*

19, 29

8*6* 1, 51 5, 1

17, 24

3, 653*

1, 1074*

* 3, 658

6, 287* 1, 220*

20, 16 3, 238

5, 699

* 3, 692

2, 462 5, 699 , 84*

5

21 19 21,, 18 20, 33 20, 18.19

22, 4

2i, 22, 37-39 2

4, 23

6, 794

3, 277*

6, 313 98* 2,2,276 4 6* 3, 58 6,3,313 839*

4, 447*

2, 379*

5, 3

5, 1-2 5, 17

5, 614

5, 18 5, 48

6, 16

6, 815

5, 662

5, 664 1, 921*

1, 405*

22, II-I3 5-6 22, 22, l6 22, 32

4, 4 5, 693 3, 301

5, 7io 1, 753* * 4, 2

INDEX Matthaeus 22, 35-36 22, 37-39 22, 40

22, 43

S. SCRIPTVRAE Lucas :

:

3, 259 2610* 3,3, 26 3, 264 5, 859

23. 23, 23

L 34 1, 30-31 L 35

1, 465 990 2, 1, 548*

23> 31 23. 3i

23, 23, 32 35 25, 32 25, 35-36 25=, 40 26 13

3, 438* 3, 442* 3, 657* 2, 463* 2, 452* i, 573* 8520* 3, 86 3,

7* 703* 3, 80 6, 4, 538 1, 1021 1, 1021

26, 26 26, 28 26, 52

80 7, 5,3, 271 875

26, 61 26, 67 27» 25 27, 27, 27, 27, 27,

LOCORVM

28-29 29 34 39 45

27> 5i

120* 7,5, 20 6, 755* 4, 484 3. 3i7*

27, 66 28, 20

1, 36-37 1, 38

14, 58 15» 17 15= 16, 16, 16,

23 1 2 19

16, 20

Lucas :

:

7, i95* 5, 854* 1, 961* 4, 2, 484 619 3, 3r7* 2, 5i4

5, 9°4 3, 663 4, 696 4, 380*

1, 14

L 17 1, 20 1, 26 1, 28

1, 302

1, 39

1, 38-40 1, 1, 1, 1, L

41 40-42 42 45 42-45 43

1, 46 1, 47

4, 95 31 1, L 1006 3,48* L 7 1, 150

1, 147 2, 214* 3, 17

2, 329 32 1,1,253 1, 292* 1, 178*

L 555 3, 704* 7, 3° 3, 5i7 2, 330 1, 20*

1, 48

3, 528

1, 49

2, 35,8 713* 6,1, 247 18* 1,1,769* 6, 246 5, 97i 5) 973

i> 5i 1, 54-55 1, 57 1, 56 1, 64 L 74 73 1, 1, 79 2, 7 1, 76

1, 303 1, 162* 1, 25 1, 291* 1, 81

2, 1 2, 6 2, 14

L 532

2, 18

1, 565* 6, 241 5, 368*

1. 97 1, 63

2, 234 1, 38 5, 364*

5, 996 Marcus 10, 4

278 9394 13

1, 11

1, 46-47

1281* 5,5, 80 808 2,5, 606

6, L 1. 7,

2, 19

1, 695* i, 2, 294 166 1, 290 3, 58

505* 1,2, 296 1, 306 1, 309 2, 60 6, 136 L 343 7, 174*

2, 41 L 27 713 1, 338*

881* , 9* 1, 320

3. 395*

181

182

INDEX

2, 42-43 2, 46

6, 566 416* 1»5,774 6, 891* 1,4, 784 439*

1, 1076* 2, 605* 1, 449 i, 459 5, 3i9* 1.7»485 576*

2, 48

1, 452 1, 523

2, 50 2, 51

1, 560 524 209* 1, 526 1, 1, 880

2, 28

3» 7

4, X ss. 4, 18 21 4,4, 24

3. 395* 6, 566 5, 416* 6, 891* 5, 652 655 5, 5, 466* 6, 322 6, 829 5, 656 6, 830

4, 3° 5, 11 5. 32

IO,

41

IO,

42

II,

27

II, 28 II, 52 12, 49 13, 31-32 13, 16, 32 29 17, 21 18, 42 19, 38 19. 4i 21, 28

22, 32 22, 22, 2853 22, 38

5, 613

23» 43 24, 34

4, 641

4, 5i7* Iohannes 1, 1 1» 3

1, 9 1. i-3 1, 2 1. 14 1, 3*4 22,, 4 1, 17 3

2, 4 1, 16 2, 7

2, 8 3, 644* 4, 663* 137* 7,7, 140 1, 148

2, 19

5, 52 73* 1,6, 250 7, 146 1, 578

2, 21

2, 354 0** 6,. 3630 Ep

2, 11

3, 14-15 3, 23 3. 34

7» 325* 5, 10116* 76 5»5, 835 71* 6,6,721

:

500* 5,1,670

Ep. 12 4, 44 1, 721 5, 577 4, 394 5. 577 4, 213* 7. 165

1, 106* 1, 575* 1, 4,1053 213* 1, 1051 968 1,5,712 Ep. 28* 2, 581 5, 733 2, 586

5. 736 5, 875 2, 333 4, 543 50* 1,4, 10 665* 5, 876

3» 792 6 Prol. 1, 1063* 4, 24 34 6, 9 4, IO 5. 39 5. 3°

2, 351*

2, 627 4, 478 4, 537

1, 218 , 9

4, 163 1, 578 2* 4, 16

2, 623 . 32* 7,Ep271 4, 475 4, 475 695* 2,3,627 5, 821

24, 4i 24, 42 43 24, 24, 42-43 24» 44 24, 45

1,6, 806 182* 5, 703 2, 592

8, 21-2 8, 23 10, IO, 38 ss. IO, 40

S.21,SCRIPTVRAE 33 Lucas :

Lucas :

2, 2. 22 35 2» 34-35

LOCORVM

6, 45 6, 31 6, 41 6, 51

4, 4,350276*

5, 1001 5. 835*

3. 197* 4, 5,609 125* 4, 615 692* 4, 4,615 7, 82* 5, 133*

INDEX Iohannes

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE Iohannes

:

l9>

6, 58 6, 69

19. 37

4, 601

7> 23-24 7. 24

:

34

486* 1, 555 6, 5, 960

21,

13

21,

17

20,

19

2, 296

5, 805*

5. 958

7, 38 8, 21 8. 25 8» 33

i> 574*

8, 39

1, 991

8, 41

1, 991

8, 42 8, 44

T> 995 1, 120

5, 439

2,3,626 485*

21, 18 21, 25 20, 25

5, 581

2,4, 624 6* Prol.6333'

1, 991

8, 58

7 i°,> 1 9 6-7 9 9,

1, -720*

5, 756

9

2, 501

10, 10.

1, 14

15 34

I, IIOI*

3, 237*

II,

48

II, 12, 51-52 3 II, 52

5, 1016 1, 1083*

2, 2 2, 17

8*

3,48

37-38 26

5» 137

2, 1, 13 16

3> 294

IO, II,

2, 622

Actus Apostolorum : 2, 537* 1, 1 5, 279

5, 755

IO,

1, 462

20, 1,284

6, 4, 335358*

4, 5°9

* 4, 536 5, 7l6

I, IIOI*

2, 36-37

4, 4

256* 3, 43 5, 0* 1, 1004

4, 13 2, 639*

5, 1002

12, 3 SS. 12, 12,

26 31

12,

32

12,

36

!3,

1

13, 15 r3,

33

!3, 34 T4, 3

5, 74* 4, 501

6, 803*

6, 1

4, 32

845* 3) 3> 695

6, 14

5, 42 6, 2-4 4,

6, 5, 392 Mi

368*

49i* 5, 342

3, 355* 1,5, 564

7, 49

°** 4530 5, 403 4,. Ep

7> 59 8, 29

5, 375 3i5 5,

7, 4i 8, 27-29

6, 1, 871 1037* E 477* 6, 876

5, 3i5 4, 687

14,

10,

1-2

5, 381

13, 13,

IO 22

14,

18

14, 15,

21 13

4, 534* 5, 379* 912 4,5, 592

13,

46

15, 15

4,

4, 503 120*

15,

5,

4,

528*

17, 18,

20 20

15,

5, 671

4, 5°4 7, 93 6, 847*

1, 481

2

7, 6

15, 6 16, 9

3, 472 16, 22

1, 427* * 3, 85

15» 5 15, 1

588

15, 26 16, 6 11 13

1, 419 1, 7, 417* 10

13, 46-47 i3, 48

15, 23

16, 16,

5, 131

13, 45

17

1, 48118 504* 6, 445 1,7, r, 478

IO

20, 28-29 15, 19

504* 2,1, 262

*

497

19, J9, 25

6, 878 24,

14 Prol.

19, 19,

11 15

19,

25

19, 19,

26-27 27

19,

30

i30:

3, 3i7* 1, 961* 2, 604 8' 1, 5 1 7, 201

5, 3i7 5, 359

* 3) 3J7

Ad

Romanos

:

3 E

977*

1, 8

5, 429

I, 20

2, 281 1, 118 2* 4, 17

184 INDEX Ad

Romanos

2, 23

:

LOCORVM

10,

4 S. SCRIPTVRAE

1 Ad

Corinthios

:

IO, II 10, 13

3»3,27 4, 32

316* 6,7,403 4, i74* 6, 463* 6, 736

11 4, 4» 13 4, 14

4io 7»7. 49°

4, 16 4, 16-17

7> 43°

4, 17

4, 18-19

IO, 12

12, 12, 8-IO II 13, 12, 31 13» 4

1* 7, 11283* 7, * 9 6 1 7,

9

7. 4i 1

1, 85*

7, 166

4, 19

7. 4i6

6, 5 65, , 7IO 65» , 9i2

7, 418

5, 5i7

13, IO

390* 1,7,812

13, 12

8, 19 6, 5

1» 573* 5, 945 6, 699

14, 25

8, 10

9* 609* 6, 4, 41 1, 58

12, 7-IO 12, 7-II

5, 975

1, 82** 1, 501 50* Ep. 4 4*

5, 9 5, 39

5, 3,334 339* 5. 3,453 337*

15. 9

4, 472* 4, 654 8* 5, 1 4, 565

8, 26

1, 794* 8, 32

5 19. 0

,9, 31-2

5» 537 i* 375* 1,5, 22

15, 22 2 Ad

2, 492 Prol. 108

443* 4, 5,623 . 38* Ep Corinthios Ep. : 19

2, 2, 16 14-15

6, 884

1, 88 9, 26

1, 55i ' 1, 55° 10, 8 10, 21 11, 25

3, 6

Ep.

14 6* 442* 3. 44 6,

* 5, 827 2, 471*

11, 225-26 12,

4, 272

5,

5. 7

5, 643* 4* * 306 4,6,357 , 11

12, 2 i3> 3

5

2, 500* 7,2, 204 506*

5,3, 297 33

5» 6 Ad

1, 5 * Ad Corinthios 1, : 67 2. 9 3, 533 I, IO

6, 676 244*

12, 4 6 3.

Galatas 1, 1

:

* 7, 546 3, 408

3» 13 3, 19 1, 2922* 5,1,924 2, IO

0* 4, 70

11 3, 12-13 3,

6, 183*

3» 7i7 4,

1, 77*

6, 17

6 4,5) 7

* 5, 851 743* 1, 5i9 3, 8* 3, 2

6, 17

5, 6 7, 25

743* 1. 5i9 3, 8* 3, 2

3. 495* 7, 26

7, 3i

6, 181*

* 3, 285 1, 5(16*

4, 4 3» 3,24 16

7. 427 3. 235*

3* 462* 4, 13 2, 569* 4,1,690 2, 195 4, 690

6, 300 6, 3205*

4,69

4. 4-5

4, 4, 4.22-24 256 4, 22

4, 26

4. 29

6, 479 6, 464 6, 234 5, 631

3, 234*

6, 474

7, 63935* 5. 6, 688

6, 4

INDEX Ad

Galatas

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE x Ad 2,Timotheu 5 m

i, 355 :

:

6, 469

4, 3° 4, 31 - 5» 1

6, 171 2 Ad

6, 136 5. 24

5>

5, 259*

1, 4 Ephesios

Ad

Timotheum 1, :415*

2, 15 Ep. 15i29: Prol. 1, 936

2, 12-13

4, 532*

E 575*

2, 206 1. 13

Prol. 58

45i* 7,4, 57

1, r8 2, 11-12 12 2, 14

, 96*

4 5, 47*

*

1 316 93:+ 7,2,3»434

4, 13

5» 2 5»5, 2318

5, 32

6, 83

3, 752

6, 12

Philippenses r, 8 1, 23

1, 3 1, 9

Ad

Hebraeos

:

1, 14 2, 17

2, 3-4

1, 874 871 i,

4, 12-13

2, 85-6

4, 449

4. 11

2, IO-II

1, 1105 806 7.5, 549

4, 1

6, 20 11, 5,1 12 9, 13 11 11,, 13 37 ii,

11

26 12,7, 11 , 39 4

11, 37-38

2. 9

6, 751

3, 486*

2, 155*

81*

6, 4,8871

3,4, 72 3786*

8* 88 436* 6,6, 4,888 6, 683

5, 798 r, 626*

7, no* 3, 457 2, 65*

811* 1,1, 852 3, 695*

3, 5

3, 1 3. 14

i* 1,5, 80 458*

3, 457

3, 7°5*

:

1. 13

17

:

Ep. 1

5, 5, 14 8 5, n

** 7298 r, 6, 10 1, 1104

4, 10 Colossenses

2,

4, 635

6, 179* 1, 1, 1087 1087* 1, 1098

3, 20

Ad

3» 5

1, 25

3. 13

1, 67* Ep. 42 1, 260*

1, 1

5, 534*

3, 695* Ad

98* 1,5,1558*

:

2, 12

6, 228 6* 3, 27

7, 109* 3, 814 3, 19*

4, 2 Titum 4, 10

Ad

3, 5i4*

5. 1

3,7, 196 560

3, 12 3, 16

1, 566*

13, 12 13

* 5, 610

13, 14

5> 7°5

1, 1 Ad 9Thessalonicenses

3. 5i3*

6, 452 3, 42,0 36*

12, 22

:

Iacobi

7

3, 278*

5, 853* 5, n8 :

1, 17

i, 1 Ad 5Timotheum r, 13

2, 14

1, : 579* 3, 534

1, 11

4, 4

6, 338 1 Petri :

3, 16

r, 742* 2,

202*

* 7, 68

, 6

1, 4 12

2, 65* 6*

1, 267, 6 * 7, 68 916* 1, 1,116 184* 2,6, 567

i86

INDEX

i Petri : i, 24 5. 93i 1, 9i6

2, 10 2, 11

825* 3,5,695 1, 67*

5, 8 : 2 Petri

2, 6

3, 11

3. 2 4, 18

1, 5 S. SCRIPTVRAE

Apocalypsis : 5, 79

1 Iohannis

LOCORVM

12, 3 12. 9

5. 6-7 5 4, 12, 6

4» 10 12, 20, 155

2, 456 22, 19» 216 :

5,48* 6, i75 1. 1319* 5, 7*

22, 16

1, 947* 4, 234*

* 3, 712 4, 287 3, 397* 019*i* 3, 415 ,33>5*

7, 288 9** 80 27* 103 i, 7, 10 1, 5, 889

3, 9i*

INDEX

SCRIPTORVM

Ambrosius

6, 34

Angelomus

Explanatio

de psalmo CXVIII

8> 37 16

Enarrationes

:

(618C) 6, 78/88

(61 8C) (6 19 A)

3, 383

1, 18, 69

:

i, 646

De uirginibus :

6, 101

(619B) (619C)

6, 267 101 6, 6, 250 221 6,

(6 20 A)

6> 39 6, 3839

6, 302

(620B)

1, 48

6, 690 7 (621D)

4, 96

Epistulae :

Ep.

10

8 (623D)

6, 857/862 6, 891

(624C)

1, 902

(624D)

Angelomus

Enarrationes 115,

6, 742 6, 748

(62 3 C)

6, 2 64, 33

1 (PL

canticorum

(618AB)

2, 268

De officiis ministrorum

in Canticum

6 (617C)

2, 3 1, 849 1, 645

in Canticum

canticorum

:

7, i97

Anselmus 7, 122 Prol. 67

566B)

(568D)

1, 118 I> 419 1, 126

49 Orationes :

(573A) (579B)

1, 1, 679/681 907

(586B) Augustinus

2 (587AB) 1, 800 (592B) (59iC) (594Q (598B) (599^)

1, 11 11 1, 1090

Confessiones : E E

2, 112/114 2, 270 2, 279 2, 276

5, 557 5, 9-16

(599B) (599D) (60 iB)

(604D)

De consensu euangelistarum :

3, 99

(607B)

211 3, 545 3,

(609A)

3> 657

3, 49°

(610B)

(614D) (614D/615A)

166 4, 284 4,

1, 172

5°

3, 843

50,

2, 280

7

Enarrationes 4E

5, 475 5, 268

in psalmos :

3

5, 154 5, 254

2, 445

26, 4, 2

3, 883

(61 iD)

(61 3B)

4, 246

Tractatus in Iohannis euangelium : 9» 2

4 (607A)

5 (6r3A)

1,6

2, 655/661

(605BC)

(61 iB)

5> 789

2, 454 298 2, 647/649

3 (602C) (603A)

74 743

122,

1, 8

10, 16 34 56,

2, 68 2, 11

Enchiridion :

2, 488 1, 203

(61 5 A)

(61 5D)

5> 5io 5, 54i 5, 576

5, 742 (616A) (616D)

5, 750

2, 512

De catechi^andis rudibus : 22, 17,

40 28,

56

B

57

5> 783

1, 638

5> 93i

INDEX

188

Ep.

8

42

1, 886

Prol.

7, 3i

11,

13,

r4

14,

8

14,

18

14,

26

5»7,543

2,: 36 5, 273 5, 6, 5, 1, 6,

70, 7

273 445 273 1062 445

6, 690 6, 389

72, i

Restiarium latinum

6, 205 4, 582

5, 543 1» 74 228 1, 666 4, 743

5» 789

11

2, 268

Boethius

5, 5i°

De musica :

5, 557 16,

24 29

64, 19 79

88

1

O 9, I30

11,

Regula monachorum

42, 3 43, 7», 356 61, 14 12 38 47, 3

De duitate Dei : 2, IO, 8

:

OO OO OO G\

De symbolo ad catechumenos

^4OO

Benedictus

Augustinus I 6

SCRIPTORVM

6, 40

1, 18

De consolatione philosophiae : De haeresibus :

7» 382

1 11

4, 707

44

4, 7°7

55

4» 7°7

82

4» 7°7 4, 7°7

Contra Faustum

1, 7, 25-31 Caesarius Sermones

4, 66 Ep. 176

:

31, 5, 28

:

3, 69

22 6, 858 1» 74

Cassianus 6, 9, 3

Conlationes :

De peccato originali :

29» 34

1, 743

13, 7, 3

6, 696

5, 789

Cassiodorus

2,5,116 9°2

3» 279 3» 755

Praef.

5» 557

De uirginitate :

4

De anima

Prol. 52

:

6, 513

Chalcidius Beda Commentarius In Marcum

in Platonis Timaeum

178

:

Prol. 68

1, 729

Chrodegangus

4» 438

4

In Apocalipsim

:

Benedictus Regula monachorum Prol.

4,

246

Cicero :

2, 7

De inuentione :

1 1, 230

1, 1

— Regula canonicorum : 5, 147

781 2, 3» 336 381 5, 4, 173

1, 15 (20) Collectio A.uellana —

Prol. 55 •1, 270

INDEX Cicero

SCRIPTORVM Gregorius

Concilium Tridentinum Actorum tom. 8

: IO

27 29

1, 67 Expositio in Canticum canticorum 1, 255

16

6, 381

1, 126

Cyprianus 21

De unitate ecclesiae :1, 645 9

1, 261 1, 1, 194 118

22

1, 849

26

1, 126 1, 281

2, 268 2, 340

1, 251 350 1, 409 1, 549 1, 424

3, 383 21

Prol.

126

35 34

5. 82

Donatus

1, 57i

44 Homiliae

Ars grammatica

E

in

4, 9

3. 2-4 Eadmer

3, 821

De excellentia b. Mariae

Prol.

12

42

67

2, 268 2, 340

3, 383

i, 10, 19

Faustus 27

Sermones

: Ep.

17

Homiliae

6, 381

in euangelia :

5, 82

6, 722 4. 227

In I librum Regum 4, 26 Moralia

1, 2, 3

1, 4, 1

Gregorius

Praef.

32

1, 7. 10

:

1, 645

E^echielem : 1, 849 7. M3

:

7, 3

3. 839

8, 10, 1 6 20,

in Iob

6, 348 6, 486 4, 382

13

2, 202 1, 77° 123 6, 1, 800

8, 17

2, 52, 82

3. 437

4, no Regisirum epistularum :

3, 3. 14 4, 27, 5°

3. 750 2, 3l8

5, 4, 6

6, 37. 56 17. 25. 35

7. 81 2, 665 4,3, 455i8o 1, 9°7

na) 1, 4

Prol. 31

9, 52

2, 116

1, 6

Ps. -Gregorius

1, 64

de

(Robertus

Tumbali-

2, 2, 63 272

32, 3. 4 32, 14. 20 40. 3. 4

6, 530 1, 645 1, 849

2, 268 2, 340

Expositio in Canticwn (PL

79, 492C)

(49 3 Q

canticorum :

1,679/6 i, 804 81 1, 9°7 2, 637

(494B) (499°) (503B)

3. 383

2, 308

(508B)

rum 2 Expositio in Canticum 5, 8cantico

4

97

123 Prol. Prol. 73 Prol. 98

Hieronymus

3, 49°

Hebraicae quaestiones in Genesim 24, 15

6, 376

:

INDEX

190

SCRIPTORVM Ps. -Hilarius

Hieronymus

6>

Interpretatio hebraicoru47 m 7mminum 2, 499 3, 3

Prol. 98

Sermo de dedicatione ecclesiae

:

1, 367 1, 367

3, 18

Horatius

4, 6 7, 15

Prol. 48

10, 21

6, 383 642 6,

12, IO 12, I4 12, l6

14, r5» 14 5

17, 6

Ep. Ep.

25 23

Ep.

24

Ep.

25

Ars poetica :

38-40 Epistulae 2, 7

17, 26

6, 621

Etymologiae :

3, 686/688 5, 883 1, 804

27, 17

2, 512

Isidorus

6, 642

23, IO

:

z, 2, 101

8, 5, 45

1, 270 1, 645 1, 849

9, 2, 37

4, 707

6, 719

35, n 4i, 19 41, 11

12, 7, 60

4, 186 6, 686

20 58, 45, 23 63, 5

7,382

3, 448

2, 340 268

3, 686/688

59, 24

3, 383

7, 558 72, 25

13, 21, 10

6, 472 3, 302 6, 486

76, 15 80, 20

Sententiarum

3, 44i Commentarius ,in Ecclesiasten : Prol.

1, 1

In Hieremiam

prophetam Prol.

1, 1, 14

2, 4°, 6

libri III : Prol.

26

5, 82

120

Iuuencus

:

1, Euangeliorum 285

20

4, 249

libri IV

:

Leo

In A.bdiam prophetam

Prol.

13

:

Prol.

3, 664

24, 3 21 25Sermones , 3

Commentarii Prol.

in 1 euangelium Matthaei 1, 718 1, 800 2, 276

1, 146

3, 1414 3, 1357 Commentarii

:

. 29, 1

in epistulam 5, 220 ad Ephesios

Prol. 99 100

Prol.

L

28 28,, 29 55 Epistulae 28, 28

34

3, 7i :

2, 191 1, 404

3, 5 3, 803

Aduersus

louinianum2, : 259

3, 69

4, 49

1, 3i

4, 434 28, 91

6, 510 5, 768

3, 212 Prol. 3, 788100

Epistulae :

22, 8

Prol. 31 3, 803

28, 122.

99, 1

Contra Constantium

5, 966

3, 69

Hilarius

23

126

3, 49 7i 4,

imperatorem Prol. 99

;

4, 434

3, 212 3, 788

5, 966

INDEX

SCRIPTORVM Rabanus

Origenes

Homiliae

in Canthum

1

canticorum

191

Maurus

De natura rerum

:

1, 28

5, 187

:

6, 1

5, 678

13,

1

3, 686

i9,

9

4, 73/75 5, 883

Ouidius

Metamorphoses

:

9, 69 Paschasius

681 6,5,1 86

51

5, 467

Robertus

Radbertus

uide

de

Tumbalina

: Ps.-Gregorius.

Epistulae : 35 52

Prol. Prol.

9

Rupertus Prol.

4

Prol.

112

De diuinis officiis :

3, 7ii

Plinius

Naturalis

1, 965

Historia :

12,26 36, 12

6, 1, 77° 395

1, 28

1,729

3, H87

1, 729

6, 840

2, 543 2, 112

7, 663 7, 734

Plotinus

2, 522

Enneades

:

7, 99 11, 11870

4, 3, 12

Ep.

4, 582

ss.

35

De 55sancta Ep.

Prudentius

6, 3

Prol.

126

Prol. Prol.

126 52

36

4,

70

1, 231

2, 1164

7, 87

4, 249

3, 835

1, 242

6, 858

3, M09 25

Prol.

2, 696 427 6,

5, 673 5, 660 6, 188 ss. 10, 654 9, 1267

Quintilianus

De institutione oratoria : 3,828

12,

5, 902

6, 486

Expositio in Eeuiticum

:

14, 879 14, 627

1, 849 b 645 14, 1084 16, 1139 15, 16, 1138 1733 2, 268 2, 340

, 82 1,5 801

2, 383 1, 908

ss.

1, 801 2, 63 6, 770 1, 908 1, 907 6, 381 2, 383

3, 383

Expositio in librum Numerorum 10

4, 666

1, 801 1, 908

925

Maurus

2,

4, 4i3 3, 5i7

3, 685

:

8,6,23

4, 249 4, 21 496 1,4,281

SS.

2, 1474 SS.

Peristephanon :

384

ss.

2, 1365

3, 150

2, 465

2, 176

2, I232

3, 664

3, 5

56

582

2, 31

12, 64 12, 99

Rabanus

Prol.

:

3, 141

Psycbomachia

Trinitate et operit 3, 843

Prol.

Cathemerinon

10,

Prol. 4556 Ep.

:

20,

264

23,

I943

23, 1975

6, 696

81 3, 7, J73

26, 633 25,

277O

5, 9°2 1,3, 28 x76 1, 28

INDEX

192

SCRIPTORVM

Rupertus

Sacr ament arittm Eeonianum

De sancta Trinitate et operibus eius :

28,

205

28, 28,

1, 24

4, 574

945 1347 ss.

3, 231

6, 381 30,

348

34, 1197

4, 246 1, 28

35, 556 40,

4J7

1, 1078

897

1, 1078

1362

2, 202

Sallustius

1, 28 6, 40

1191

Ep.

1, 1040

Historiarum

reliquiae :

4, 77

4

In XII prophetas minores :

4, 249

Seneca

Commentaria Ep. Ep.

in Euangelium Prol. 56s. Iohannis :

2 91

De clementia : 2, 5, 4-5

1, 1023

6, 696

Praef. Praef.

12

1, 718

IO

Epistulae :

1, 884 5, 902

710 4, 696 6,

1, 838

5, 9°2

Symbola

:

Credo in unum

6, I26 3, 250

E

945

1, 172

6, 1938

4, 220 5, 692

10,

246

10,

420

10, 10 ,

1520 1535

11,

1892

13,

844

7, 293 5, 479

3, 294 1, 729

7. 293

3, 845

3. 212

Quicumque

3>3,69218

1, 801

14, 1040

ss.

1, 908 3, 317

Tertullianus 3, 676

7.457 Prol.

De uictoria Verbi Dei :

Ad

Nationes

:

59

2, 5, 10

Prol.

4, 524

Apologeticum 47, 9

3, 89

: Prol.

81

1, 253

De baptismo : Prol.

3, 9° 56 Prol. 7, 265 00

4

6> 3 1, I

Prol.

99

Prol.

99

4, 3

Prol. 2, 17

9-14

2, 25 n,

nAduersus , 3 1, 1

3, 1, 698 242

6, r

29

7, 288

126

Prol.

126

De uirginibus uelandis :

326 : 4, Mt.) De gloria et honore [in 168,

Prol.

666 2, 4, 3°8

13, 9 13, 6

PL

Praxean

1611

10,

1

i, 262

5, 196 Theodosius

Sacramentarium

Gelasianum

: De situ terrae sanctae :

5, 764

2, 3

Sacramentarium

11, 3 17, 3

2, 18

Prol.

25

: Vergilius

1, 122 Prol 1, 1040 . 79 2, 515

138, 4 207,

Gregorianum

2, 379

2

Aeneis : 6, 733

4, 666

Eclogae : 3, 196

5, 45-47 5, 498/500

:

INITIA LOCORVM Aue

maris

Aurea Beata

stella

luce Dei

Christe

Hymnus

Hymnus genitrix

Confessio

Cuius Deus

Hymnus

Introitus

Congratulamini festum

Deus

qui

de

Felix

namque

Hodie

Maria

In principio

et ante

nostras

Mulieres

1, 512

gloriosae

O

caelestis

norma

O

gloriosa

domina

O

mors

Refecti Sancta

natus

4, 725. 7, 367.

5, 40

Antiphona

; 6, 269.

1, 263.

5, 147. 1, 243.

1, 1014.

2,577.

es Antiphona

terrae

pontus

cibo

Oratio

Hymnus

et immaculata

Suscipiat

Oratio

Hymnus

5, 584. 1, 851.

1, 1040. Responsorium

5 , 590.

1, 1078

tuos Antiphona Super muros Terribilis Introitus 1,915Victimae

; 2,

Prol.

225

; 3, 364;

; 3, 364

4, 664.

1, 55.

Hymnus

Antiphona

Quando

; 2,

3,

584

; 3,

396

; 4,

166

571

; 5, 475

; 7,

569

; 1, 984.

Praefatio Epiphaniae 2,515. Praefatio Exsultet 1 , 253. Quem

; 6, 283.

2, 202.

2, 617.

Antiphona

Praefatio communis

1, 686

; 1, 636

Grad.

Antiphona

uirgo

; 1, 691

1, 36 ; 1, 687

Antiphona

Oratio

mater

; 5, 470

i, 756.

Responsorium

Antiphona

Nesciens

122

Oratio

utero

uirg.

Introitus.

Natiuitas

207

1, 78.

Antiphona

sponso

ut palma

Mentes

Oratio

Antiphona

caelesti

1,

Benedictio

Responsorium

puerpera

Iustus

Virgo

b. Mariae es

5 5 ; 4,

; 1, 920.

3 , 515.

... ipsa

b. Mariam

Genuit

Ep. 1, 894

R esponscrium

qui

Gaude

4,727.

3, 213.

Antiphona

sanctorum

LITVRGIAE

136.

2,616.

; 6, 173

; 6, 240.

CONSPECTVS

MATERIAE

Vorwort

Einleitung

.

Die Handschriften Die Verlorenen

VII-LX

.

XV-LVII

1-172

Handschriften

LVIII-LX

Commentaria

in Cantica Canticorum

Epistula ad Thietmarum Prologus .

5-9 3-4

.

10-41 60-84 42-59

Liber primus . Liber secundus . Liber tertius . Liber quartus

85-104

. 105-132

Liber quintus . Liber sextus .

Liber septimus

133-156

.

157-172 1 73- 194

Indices . Index locorum S. Scripturae Index Scriptorum . Index locorum Liturgiae . .

Imprime

par les Usines Brepols S.A. — Turnho ut Printed in Belgium 0/1975/0095/7

187-192 175-186

(Belgique).

193

:

Date Due

226091