Commentaria in Ruth; Tractatus de tabernaculo

Citation preview

CUOKEYS CHRISTIANORVM CONEENV ALTO

MEDIEN

ALIS

biv

He Gy AUCH ue pU 4 piu S Le

pn

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL

AT COLLEGE

CLAREMONT,

AVENUE

CALIFORNIA

Hipee Sain tea Dion

ye

ne PN eo

:

Lun b v=a

i

f^ pl nat ^ 2,

ud i»

ma... a.

*

r

&)

,

' u^

bod B"

;

x

!

e

-

m~

n

t

"1

^ 1 yy

-

~

5.

"^S c.

o»

y

J

Mn ARA eene eo :

"s

A

-—

sae

,

á :7 **

all «mw

See : Ea

LI

"» ae d 1j Pusat rm á s* «

Ó *à= £im Nim orcas

,)

A UD ie S db MELLE và

PESE -

i

ald Sh

3

ix

VM

4

4

hf

i-a

'

Ju

h.

v

SZ 3 * | dd

PE

P

]

U. "AS

Y

xt "n

^. J

E

WM

"

\

vie

h

=, wid.

i»

S

,

AH

D

,

P veo ur

0) a ZW: LAE

mv E b^ as

,

/

*

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

JV.

CHRISTIANORVM

CORPVS

Continuatio Mediaeualis

LIV

PETRVS

CELLENSIS

COMMENTARIA IN RVTH TRACTATVS DE TABERNACVLO

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXXIII

PONTIFICII

PETRI CELLENSIS COMMENTARIA TRACTATVS

IN RVTH

DE TABERNACVLO

EDIDIT

G. DE MARTEL

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXIII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV PyBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OpTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

Theology Library

GY SCHOOL OF THEOLO AT CLAREMONT California

© Brepols 1983 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

INTRODUCTION

A. COMMENTAIRES

SUR LE LIVRE DE RUTH

Parmi les ceuvres de Pierre de Celle (v. 1115-1182), les deux commentaires sur le livre de Ruth étaient restés inédits. L'oubli dans lequel ces deux textes étaient demeurés jusqu'ici se comprend en raison de la place discréte que leur auteur occupe dans le monde spirituel du XIIe siécle. Pierre de Celle n'est ni S. Bernard, ni Guillaume de Saint-Thierry, ni Rupert de Deutz ... On constate par ailleurs le rayonnement limité des ceuvres de l'abbé de SaintRemi puisque pendant longtemps, à la différence de ce qui se passa pour ses contemporains les plus connus et estimés, on n'a connu qu'un seul manuscrit qui rassemblát la plus grande partie

de ses écrits, le ms. Troyes 253. Ces deux commentaires In Ruth offrent cependant plus d'un intérét. D'abord pour cette raison qu'ils commentent un livre scripturaire qui au Moyen Age a été rarement expliqué en son entier. Parmi les commentaires bibliques relevés par C. Spicq dans son Esquisse d’une histoire de l'exégése latine au Moyen Age, Paris 1944, on ne trouve mentionné pour le livre de Ruth (p. 395) que le nom de Hugues de Saint-Victor, encore est-il précisé (p. 120) que "les cinq lignes consacrées à Ruth sont d'authenticité douteuse". En fait, en dehors de ce témoin incertain, on peut compter pour le XIIe siécle au moins quatre commentaires intégraux : celui de Richard de Préaux (t 1131) (ms. Paris BN lat. 13201, f? 1-66) ;celui

de Rainaud, prieur de St. Eloi (ms. Paris BN 2493, f? 327-338);

celui, anonyme, attribué à Isaac de l'Étoile par F. Bliemetzrieder (Eine unbekannte Schrift Isaaks von Stella dans Studien und Mitteilungen aus dem Benedikt. und dem Cister. Orden, XXIX (1908), p. 433-441) et par R. Collini (Studi su Isacco della Stella, Milano (Università Cattolica del Sacro Cuore), 1956/57, vol. I, p. 165-172), mais cette attribution est mise en doute par A. Hoste (Une thése inédite sur Isaac de l'Etoile dans Collectanea Cisterc. 25 (1963), p. 256-257) et rejetée par G. Raciti (art. Isaac de l'Étoile dans Dict. Spir. vol. VIL, col. 2021); celui d'Irimbert d'Admont composé vers 1177 (cf. B. Pez, Thesaurus anecdotorum novissimus ..., 1723, t. IV, col. 441-474). A ces textes s'ajoute leeuvre de Pierre de Celle qui occupe une place particuliére d'abord en raison de son ampleur. En effet, comparé au texte scripturaire lui-méme — le livre de Ruth est l'un des plus courts de la Bible —, les deux commentaires

de Pierre paraissent étonnamment longs. De ces deux commentaires juxtaposés, le premier est historique et allégorique, — le copiste du ms. Troyes 253 ajoute "et tropologique" —, le second moral. Ainsi, à quelques omissions prés, le texte inspiré se trouve-t-il expliqué deux fois.

VI

INTRODUCTION

La méthode d'exégése adoptée par lauteur mérite aussi de retenir l'attention. A l'originalité d'avoir distingué nettement, jusque dans la présentation, les divers sens reconnus dans l'Écriture, il faut ajouter l'indépendance notable de Pierre par rapport à ses prédécesseurs. On aurait pu penser qu'en ce XIle siécle ot l'on se plaisait àcompiler les ceuvres des auteurs faisant autorité — ainsi naquit la Glossa ordinaria, pour ne citer qu'un exemple —, on se trouverait ici devant un recueil des idées exprimées par les commentateurs de Ruth précédents. En fait il n'en est rien. Si en certains passages on peut bien noter quelque similitude avec le commentaire de Raban Maur, ce rapprochement n'indique pas que Raban ait été le guide de Pierre. Il semble assez improbable que l'abbé de Saint-Remi ait ignoré le commentaire de l'archevéque de Mayence et en certains endroits il y a pu avoir influence. Mais ces points de rencontre sont assez limités et l'orientation générale des deux ouvrages est nettement différente. En tout cas Pierre ne. mentionne aucun commentaire In Ruth. Ses sources, en dehors de la Bible tout entiére qui lui fournit la majorité de ses images et un. trés grand nombre de ses expressions, ce sont les sanct? Patres, S. Augustin, S. Jéróme, S. Grégoire, S. Ambroise. Il le dit explicitement au début du commentaire moral, mais la déclaration vaut |

pour l'ensemble de l'oeuvre. L'une des difficultés consiste dés lors à mettre en lumiére ces différents emprunts patristiques, introduits anonymement dans le texte sans souci de propriété littéraire. Ce travail d'identification a été poussé assez loin en ce qui concerne les citations ou allusions scripturaires ; le relevé des réminiscences patristiques pourra certainement étre complété. A quelle date et en quelles circonstances Pierre de Celle a-t-il composé ses commentaires sur le livre de Ruth ? Il n'a été possible de trouver ni dans le texte lui-méme ni dans les autres ceuvres de l'abbé de Saint-Remi des éléments de réponse à ces deux questions. On sait seulement qu'il écrit pour un "lecteur" à qui il s'adresse directement — Recogita igitur Dominum Iesum pro te passum, cum tribularis, frater... (p. 128) et quil veut offrir à ce frére une nourriture substantielle et agréable, sans le

fatiguer (p. 52). Est-ce le méme personnage dont il s'agit lorsqu'il est parlé d'un prélat qui regoit charge d'ámes et que l'auteur replace sans ménagements devant ses responsabilités (p. 168)? L'anonymat n'en est pas pour autant levé.

Les autres écrits de Pierre ne donnent pas davantage de renseignements. Dans les Lettres il n'est fait aucune allusion à ces commentaires In Ruth et, sauf erreur, les seules citations du livre

de Ruth dans toute l'ceuvre de Pierre se trouve dans une lettre à Nicolas de Saint-Alban : ... Haec spica de agro Booz sorti nostrae obuenit, saluis messorum grandiusculis aceruis ... (Epist. VI, 23, PL 202,621D), et dans le traité De Panibus, ch. 18 : Legitur ut cum

digna reuerentia pallium litterae remoueamus,

sicut sapiens et’

INTRODUCTION

VII

fidelis Ruth in libro Iudicum fecisse legitur quae a parte pedum Booz, stratum discooperuit, timens scilicet manum ad caput mitteve, el contra legis sanctionem caput sacerdotis discooperire ; quid significet hoc uas unum in quo Ezechiel propheta, frumentum, hordeum, fabam, lentem, millium et uiciam commiscet, iterum instantius uideamus (PL 202, 1066C). En raison de cette absence de tout élément chronologique, il est impossible de préciser si Pierre a écrit ces commentaires comme abbé de Montier-la-Celle (jusqu'en 1162) ou pendant son abbatiat à Saint-Remi de Reims (1162-1180). On peut toutefois raisonnablement exclure, pour la composition de ce travail, la période, courte et chargée, de son épiscopat à Chartres, les quelques mois qui précédérent sa mort (19 février 1182). Laissant de cóté l'étude du contenu proprement doctrinal du traité de Pierre de Celle, on se limitera ici à présenter le plan de l'ouvrage, à étudier le texte scripturaire suivi par l'auteur pour ses commentaires de Ruth et enfin à décrire chacun des manuscrits. I. PLAN DE L’OUVRAGE

Comme il a déjà été dit, le traité de Pierre de Celle comprend deux grandes parties de longueur à peu prés égale : un commentaire allégorique, un commentaire moral. I. Le commentaire allégorique : Dans les trois manuscrits complets, cette premiére partie comporte quatre divisions nettement marquées par un alinéa dans le texte et une lettre ornée. En voici les Incipit : — Lubricum semper et ad deteriora declinand. ... — Viatorum labor ... — Videns ergo Noemi ... (le manuscrit P porte dans la margela note anagogice) — Collegit ergo in agro ... Les deux premiéres divisions correspondent aux deux livres explicitement indiqués dans le texte par Pierre au début du second livre: ... in hac qualicumque expositiuncula libri Ruth, primo iam uolumine finito et absoluto, denuo alio initio secundum librum inchoare uolens .. (p. 26). Cette phrase, qui est la seule dans tout le texte à indiquer une articulation bien nette, laisse penser que l'auteur prévoyait diviser son premier commentaire en fractions successives correspondant aux versets étudiés. En effet le livre I commente les versets I, 1 à 1, 6,le livre II les versets 1,7à 2, 12 (les versets I, 12-13b, I, 15-16a et I, 17c étant omis).

Mais avec le troisiéme paragraphe (Videns ergo Noemi ...), la progression réguliére est abandonnée. Sans rien annoncer, Pierre,

qui a fini d'expliquer le verset 2, 12, remonte au verset I, I8 ;

Videns ergo Noemi ... Sicut non placet amimae ... et poursuit

INTRODUCTION

VIII

jusqu'à 2, 19 (les versets 1, 19b ; 1, 20c-21 ; 2, 2d-3 ; 2, 4c et 2, 18b étant omis). Le quatriéme paragraphe (Collegit ergo in agro ...) correspond semblablement à une reprise du commentaire deux versets plus haut que là ot il était parvenu. Cette quatriéme section comprend l'explication des versets 2, 17 à 3, 1o. A défaut d'introduire une division au début du chapitre 3 — la premiere explication de 3, 1-2 est particuliérement limitée —, les copistes auraient pu indiquer un nouveau paragraphe en 3, Io, car le texte est encore repris trois versets en arriére, soit à partir de 3, 7. Cette cinquiéme partie donne le commentaire de la fin du livre

de Ruth, soit de 3, 7 à 4, 22, le verset 4, 8étant omis et les versets 4,

9-IO résumés. 2. Le commentaire moral :

Si l'on peut reconnaitre dans le commentaire allégorique une petite mosaique de cinq (ou six) commentaires juxtaposés, se

recouvrant partiellement les uns les autres, le commentaire moral,

en dehors de l'Incipit, ne présente qu'une seule division, et encore celle-ci ne correspond-elle pas au début d'un verset scripturaire. L'alinéa Dulcedo prauae delectationis ... sesitue entre les versets I,

20'etT, 21 (perro): Par ailleurs ce second commentaire, qui comporte quelques omissions (ainsi manquent les versets 1, 4b-7a et 2, 14) et oü le texte de Ruth n'est pas toujours cité explicitement avant d'étre interprété, est interrompu en 4, 10. Pour la fin du texte (4, 11-22) Pierre renvoie à ce qu'il a déjà dit plus haut : Plena sunt quae dicuntur usque in finem nec repetenda sunt, quia superius tractata Sunt.

Bien que ces deux commentaires allégorique et moral forment un tout, la derniére phrase du second renvoyant à ce qui a été dit dans le premier, cette présentation schématique en manifeste les . différentes unités et permet de penser que cet ouvrage n'a pas été écrit de facon continue. En moine souvent interrompu, Pierre de Celle a dà souvent laisser, puis reprendre son travail, sans se soucier de présenter un exposé rigoureux et suivi. On notera enfin en deux endroits un long développement qui ne concerne pas directement le texte de Ruth :a propos de Ruth 4, 11 (commentaire I) il est fait une large place à une citation de Job 39, 27-20 qui a servi de théme à deux sermons pour l'Ascension (Sermons 2 et 3: PL 202, 788C-794D), et dans l'explication de Ruth 3, 12 (commentaire II) on remarque tout un passage sur Gédéon qui forme l'exégése de Judith 6, 11-13. Ces deux textes avaient peut-étre une existence indépendante avant d'étre insérés ici dans les commentaires sur Ruth.

INTRODUCTION

IX

II. LE TEXTE SCRIPTURAIRE

Il est toujours difficile de déterminer le texte biblique que les auteurs du Moyen Age utilisaient et avaient a leur disposition. L'enquéte à ce sujet est habituellement rendue plus compliquée par ce fait que l'Ecriture n'est pas toujours citée explicitement, mais davantage sous la forme d'allusions ou de citations implicites. Dans ce travail d'identification il faut toutefois distinguer le cas ot. un livre inspiré est choisi comme texte de référence pour un commentaire et cité comme tel avant les explications subséquentes

Les commentaires In Ruth ici édités offrent à ce point de vue le double intérét de donner explicitement le texte scripturaire avant de l'expliquer, et de le donner deux fois puisqu'il s'agit de deux commentaires distincts. Dans ce cas particulier il apparaissait donc possible d'essayer de cerner le probléme et de tenter de reconnaitre le texte biblique utilisé par Pierre de Celle. Une étude comparative a donc été effectuée entre les deux textes de Ruth cités par Pierre et celui de l'édition de la Vulgate hiéronymienne élaborée par les Bénédictins de l'Abbaye de S. Jéróme : Biblia sacra iuxta latinam Vulgatam versionem, t. IV, Romae 1939, p. 369-392. Le tableau ci-dessous donne un relevé des variantes, la mention des manuscrits comportant cette variante et indiqués dans lapparat de l'édition (les sigles sont 'empruntés à cette méme édition citée ci-dessus, p. 371-372), enfin la lecon retenue dans l'édition de la Vulgate (Vulg.). Afin de ne pas surcharger la présentation on n'a pas mentionné les variantes présentes dans le texte de Ruth cité comme lemme,

mais corrigées lors de la reprise de ce méme texte au cours du

commentaire. Ainsi dans le Comm. I, pour Ruth 1, 13b, Pierre cite :

quia uestra magis me premit angustia, alors que la Vulgate donne la lecon : quia uestra angustia me magis premat. L'inversion, non indiquée dans l'apparat de l'édition bénédictine, ne reparait pas un peu plus bas, lorsque Pierre cite de nouveau ce méme verset. N'ont semblablement pas été retenus les cas suivants : Dans le Comm. I : Ruth 3, 7c ; 3, 8a et 3, 8b ; Dans le Comm. II : Ruth 1, 20a 72, 11b ; 2; 13d ; 2, 14b ; 2; 152:; 2, 17c et 3, I3b.

Ne figurent pas non plus dans ce tableau les variantes résultant de l'inclusion de la citation scripturaire dans une phrase du

commentaire. Ainsi dans le Comm. I : Ruth I, 20a ; 2, 10a ; 2, 19a ;

3; ab eti3; 46€

Lr2a Lr, 2b ,

T1220

Lr,3b Lr, 4c

uxorautemeius Petrus + M €4M6 P*, uxor eius Vulg. alter Chelion Petrus + B, et alter Chelion Vulg. moabitidem regionem Petrus, regionem moabitidem Vulg.

cum fiiis suis Petrus, cum filiis Vulg. decemannisibi Petrus + O^, ibi decem annis Vulg.

INTRODUCTION

X

En b

reuertendi posita Petrus Vulg.

La-ed

cum

+ QS™, posita reuertendi cum

mortuis

LA QM, cum

mortuis

mortuis

meis Petrus

+ LAQ™”,

mortuis

meis Petrus

+

Vulg.

II, 1, 8d

cum

Vulg. I, I, 9a hiro I, 3, rib

re Iljx512a [ep r2C bhrnod

II, 1, 14a I, 1, 14b

in domibus

uirorum

uestrorum

Petrus, in domibus

uirorum Vulg. flere incipiunt Petrus, flere coeperunt Vulg. cur ueneritis mecum Reuertimini filiae mi Petrus, Reu.

fm. Cur u. m. Vulg. numquid ultra Petrus, num ultra Vulg. filiae moabitae Petrus + cR, filiae mi abite Vulg.

si possim Petrus + pRAZGVP* M* P* BM OM, si possem Vulg. egressa est Petrus, et egressa est Vulg. uoce flere Petrus + 27*, uoce rursum flere Vulg. osculata est socrum Petrus

+ OX AH [13 M O8M P v O,

osculata socrum est Vulg. II, 1, 14b

osculata est socrum Petrus

II, 1, 16d Iur 27d Te Eb

osculata socrum est Vulg. pariter et ego Petrus, et ego pariter Vulg. accipiam locum Petrus, locum accipiam Vulg. locum accipiam sepulturae meae Petrus, locum accipiam sepulturae Vulg.

IIT,

obstinato animo Ruth Petrus + O5, obstinato Ruth

Iru20b IXr20lb Ls21b

+ OX AH[13M OM Py OQ,

animo Vulg. uocate Mara Petrus + X 27*, uocate me Mara Vulg. id est Petrus + [1A W?F™ hoc est Vulg. dominum nomine Booz Petrus

+ PLM

ATI’ PVQ,

+ PLM

AIT PV OQ,

dominum Booz Vulg. II;2,:3b Te Ac IT 2; :8b

I, 2, 9b I2 T6 101: 222 3t ies EEG IN2 sar IINE

eror]

[X2 2b I*2:16c

dominum nomine Booz Petrus

dominum Booz Vulg. responderunt Petrus + W*, reponderunt ei Vulg. ne recedas Petrus + T* ?, nec recedas Vulg. molestus sit tibi Petrus + O5, tibi molestus sit Vulg. quod reliqueris Petrus + 2» T^ M P wP'PF() quod dereliqueris Vulg. quod reliqueris Petrus + 2» T^ M P wP'PF() quod dereliqueris Vulg. in terra Petrus, et terram Vulg. quem antea nesciebas Petrus + TM O86p yw, quem ante nesciebas Vulg. quem antea nesciebas Petrus + OGT«^M OBCP y, quem ante nesciebas Vulg. a Domino Israel Petrus, a Domino Deo Israel Vulg. colligenti nemo molestus sit Petrus, colligentem nemo corripiat Vulg.

INTRODUCTION II, 2, 18b

II, 2, x9b IL, 2:z9b

Ta, 19€ I1, 2; 20€ Had

]fasata Iivasera

XI

dedit ei reliquias Petrus + Q, dedit ei de reliquiis Vulg. Vbi collegisti Petrus, Vbi hodie collegisti Vulg. opus fecisti Petrus, fecisti opus Vw/g. nomen uiri dixit Petrus, nomen dixit uiri Vulg. quia Petrus, quoniam Vwlg. propinquus noster Petrus + [1, propinquus ait noster Vulg. hoc quoque praecepit Petrus + Q™, hoc quoque inquit praecepit Vulg. hoc quoque praecepit Petrus + OM, hoc quoque inquit praecepit Vulg.

Iossab

eas ad metendum Petrus +Q™, exeas ad metendum

II. 2, 22b

eas ad metendum Petrus + QM, exeas ad metendum

Vulg.

Il;2; 43b II, 3, 1b IL, 35,28 1,3, 2b

Vulg. donec ordeum Petrus + QS”, donec hordea Vulg. requiem ut bene sit Petrus, requiem et.prouidebo ut bene sit Vulg. propinquus noster est Petrus + X270A OAM (SM. propinquus est noster Vulg. et in hac nocte Petrus + pRAZGP [JP WY)’ C) et hac nocte

Vulg. uentilabit Petrus, uentilat Vulg. uentilabit Petrus, uentilat Vulg. Ib 2b AF XB?*T*M OP? VB DEM Q, lauare Petrus + OY I, 3, 3a laua Vulg. B?T¢M OP? wP'DFM Q, lauare Petrus + OY AFI Il,.5; 3a laua Vulg. ungere Petrus + 04 AH [TF 2 B? T* M? P? O*J, unguere I, 44a Vulg. ungere Petrus + 4* AH [TE 3 B? T» M* P* QSJ, unguere 1:5, 3a Vulg. et Petrus + OM, ac Vulg. II, 3, 3a abscondere in area Petrus, descende in aream V ug. II, 33; 3a ille autem Petrus, ipse autem Vwlg. I, 3, 4d fecit quae Petrus + O5, facit omnia que Vulg. II, 3, 6a nocte Petrus + 02/7237, nocte iam Vig. iam II, 3, 8a me propinquum esse Petrus + C5, me propinquum iawE2 Vulg. II, 3, 13b ego s.suscipiam te Petrus, ego te... suscipiam Vulg. surrexit itaque Petrus + GTP A M P WQ, surrexitque I, 3, 14b Vulg. AM P V/O,surrexitque II, 3, 14b Pp itaque Petrus + PIP Vulg. antequam se cognoscerent homines Petrus, antequam I, 3, 14b homines se cognoscerent Vulg. am II, 3, 14b antequam se homines cognoscerent Petrus, antequ

I, 3, 2b

XII I,3,14c

I, 3, 15a. I 3,170

I, 3, 18a IL 3, 18a L4, 1b

L4,7b IL 4,7b IL 4, 8a IL 4,8b IL 4, roc. II, 4, rod.

L4, iib L 4,12 rape?

I, 4 13a I, 4, rb I, 4, 15b I, 4 15b

I, 4, 16a. L4,22b

INTRODUCTION homines se cognoscerent Vulg. et ait Petrus, et dixit Vulg. pallidum Petrus, palliolum tuum Vulg.

nolo te uacuam Petrus, nolo uacuam te Vulg.

expecta filia mi Petrus + A, expecta filia Vulg. expecta filia mi Petrus + A, expecta filia Vulg. sermo prius habitus Petrus + A, prius sermo habitus Vulg. ut si quando Petrus + OM AH Bz M? QJ, et si quando : Vulg. ut si quando Petrus + OM AH B? M? QSJ, et si quando Vulg. dixit ergo propinquo Petrus + Oo M? V8", dixit ergo propinquus Vulg. qui statim Petrus, quod statim Vig. et fratribus Petrus, ac fratribus Vulg. testes estis huius rei Petrus, huius rei testes estis Vulg.

ingreditur in domum Petrus + AUM UB, ingreditur domum Vulg. Thamar genuit Petrus, Thamar peperit Vulg. dederit tibi Dominus Petrus + L QM, dederit Domi-

nus tibi Vulg. accepit eam uxorem Petrus, accepit uxorem Vulg. natus est qui Petrus + RAGVP OCALXTUIXBToM P WBFM (2, natus est quae Vulg. multo melior est tibi Petrus, multo tibi est melior Vulg. | si haberis septem filios Petrus, si septem haberes filios Vulg. puerum Noemi Petrus, Noemi puerum Vwlg. AF A T* V8* OM, Dauid Dauid regem Petrus + RZCP E Vulg.

L'examen de ce tableau permet de faire quelques observations: D'abord sur les 88 cas oü le texte scripturaire suivi par Pierre s'écarte de celui de la Vulgate restitué par les moines de S. Jéróme, en I3 cas seulement la méme variante est présente dans les deux commentaires. Ces écarts dans la citation d'un méme texte scripturaire laissent supposer que Pierre de Celle n'a pas utilisé la méme Bible pour la composition de ses deux commentaires. Par ailleurs, dans presque la moitié des cas, la variante ne figure parmi aucun des 36 manuscrits collationnés pour l'édition critique de la Vulgate. En raison du nombre des Bibles au Moyen Age, les moines de St. Jéróme n'ont retenu que les témoins les plus anciens et les plus représentatifs. Par ces deux commentaires de Pierre de Celle on se trouve donc en présence d'un — ou de plusieurs - texte de Ruth non inventorié, qu'il fallait s'efforcer de situer dans la tradition.

INTRODUCTION

XIII

La comparaison du texte suivi par Pierre avec les manuscrits cités dans l'apparat de l'édition de la Vulgate permet de relever 393 cas ot il y a accord réciproque. Parmi ces 393 cas d'autre part, on remarque que le texte de Pierre s'harmonise principalement (88 cas) avec les manuscrits de la famille ©. On peut donc en conclure que Pierre de Celle a utilisé un manuscrit alcuinien, influencé par la tradition théodulphinienne (©). On notera aussi que le texte suivi par l'abbé de Saint-Remi se rapproche de la tradition universitaire (Q) qui ne sera fixée que dans la premiere moitié du XIIIe siécle. Une recherche semblable a été effectuée à propos du texte du Cantique des Cantiques suivi par S. Bernard pour son commentaire. Cf. J. Leclercq, S. Bernard et la tradition biblique d'aprés les Sermons sur les Cantiques dans Sacris Erudiri XI (1960), p. 239244. Du méme auteur, La Bible dans les homélies de saint Bernard

sur Missus est’’ dans Studi M edievali, 3a Serie, V, 2, 1964, p. 3-38.

III. LES MANUSCRITS

Le double commentaire de Pierre de Celle sur le livre de Ruth est conservé en son texte intégral dans trois manuscrits, un quatriéme en donne un court extrait. T

1. Le manuscrit Troyes 253

Il convient de présenter en premier lieu ce manuscrit (T) puisqu'il est le seul à rassembler à peu prés toutes les ceuvres de Pierre de Celle qui soient connues. Provenant de l'abbaye de Clairvaux oü il a vraisemblablement été écrit vers la fin du XIIe siécle, ce ms. de 135 feuillets (332 x 232 mm) contient : f° r-13v : de Tabernaculo Moysi : Incipit praefatio Domni Petri abbatis sancti Remigii Remensis in libro quem edidit de Tabernaculo Moysi. (I)nuocato spiritus sancti auxilio de tabernaculo Moysi aliquid ad aedificationem morum scribere te exhortante aggredior ... (L)ocutus est Dominus ad Moysen dicens ... ... de angulis uero memoriae satis arbitror fuisse dictum ubi de angulis archae tractauimus. éd. infra p. 171-2I9. f? 13v A-24VB : de Conscientia : Incipit epistola domini Petri abbatis sancti Remigii ad alkerum monachum Clareuall(ensem). (K)arissimo suo fratri A. monacho claravallis, frater P. Cellensis salutem et conscientiam bonam. Religiosa mens religiosa curiositate quaerit de religione conscientiae ut sciat ...

XIV

INTRODUCTION

... ampliora et meliora his eructabit et de conscientia caelesti haec sufficiant. f° 24vB-63vB: In Ruth. f? 63v B-69vBB : De tabernaculo Moyst : (A)postolica munitus auctoritate de tabernaculo Moysi sub parabola aliquid proposui dicere quia, ut ait Apostolus ... ... retardat usum incedendum et calcantes se cadere facit uirginibus stultis non profuit castitas carnis. éd. infra p. 220-243. f? 69v B-75rB : de Purttate animae : f? 69vB : (V)na quaestio est religiosae animae circa quam assiduis inquisitionibus tenetur nec uerborum sed operum satisfactionibus pacatur ... f? 72v : Tractatus II de Puritate animae : (S)uperius de puritate ... fructuosa uero est illa confusio de qua surgit correctionis aemulatio. Amen. f° 74vB : Item de puritate. (S)icut in corpore omnia membra ' regit sanitas, sic in anima ... Pupilla oculi sub nubibus pupillarum relucens collo gratiam crinibus confert beneplacitam formam. f? 75vA-78rA: de triplici exercitio in cella: Triplici studio tirones Christi probantur sub uexillo crucis ... ... Time ergo in cella sapientiae insipienter uiuere. f? 76vA : (C)um necesse sit omnes molestias lectione mitigare ... f? 77vA : (E) quo et inordinabili iudicio fraudem Gabaonitarum ibid. : (G)rata est quies post laborem. Crudeli certe et continua uexatione ... ... et nulla rei familiaris uel sui administratio concedatur. f° 78rA-78vA : Sermo de natiuitate sanctae Mariae : (N)umquid ingressus es thesauros niuis et grandinis thesauros aspexistr Ne ... fiat mihi secundum uerbum tuum hic aperit thesaurum niuis. f? 78vA : De originali peccato : (S)unt qui non irrationabiliter quaerere solent cum originale peccatum in baptismo deleatur ... ... licet in parentibüs per baptismum deletum sit ad posteros transfunditur. f° 78vA-8ovB : excerpta e doctoribus et patribus :Hugo, Beda, Augustinus, Gregorius, Hylarius, Ieronimus, Isidorus, Maximus.

(Q)uando ex fragilitate peccamus, peccamus in patre ... ... et psalmista effunde, inquit, iram tuam in gentes quae te non nouerunt et in regna quae nomen tuum non inuocauerunt.

f? 79vA : De oratione : (H)oc est remedium eius qui uiciorum temptamentis aestuat ut quotiens quolibet ... ... quousque fallendo decipiat. f? 8orA : (D)uo sunt erga dilexionem proximi conseruanda ...

INTRODUCTION

XV

. et caetera quaelibet diligimus sed tamen nolumus esse hoc etiam si possumus. f° 8orA-B : de amicitia : (C)ito per aduersa fraudulentus patet amicus. Nam in prosperilaters ... postquam ad culmen honoris uenerint amicos habere despiciunt.

f° 8orB : de amicitia : (I)nter iustos uiros amicitia ex beniuolentia oritur ... . in eo enim suo creatori similis est in quo et angelis sanctis aequalis erit.

f° 8orB : excerpta : Ysidorus, leronimus, Gregorius, Cassiodorus, Cyprianus, Sixtus, Celestinus, Augustinus, Laurentius, Hilarius, etc.

f? f° f?

.

(S)icut mentiri non potest qui non loquitur sic non periurat ... ... ut qui nescit tenere moderamina uitae suae iudex fiat alicui. 81rA-96vA : de disciplina claustralt. 96vA-B : capitula sermonum. g7rA-135rA : de Panibus : Incipit epistola domni Petri Cellensis abbatis ad magistrum Iohannem Salesberiensem de opere sequenti. Karissimo suo Petrus abbas salutem. (Q)uia montium altitudo et ardua est in ascensu ... (Dn tabernaculo testimonii iubente Domino mensa ponitur ante uelum ... . et de amplexibus sponsi tota redolens ubera super omnia aromata fragrantia.

Le commentaire sur le livre de Ruth occupe 39 feuillets de ce manuscrit (f? 24vB-63vB). Ecrit sur deux colonnes de 45 lignes, il est ainsi introduit : Incipit expositio domni Petri Abbatis sancti Remigii Remensis, in libro Ruth, de quo tractat hystorice, allegorice el tropologice. En fait le texte lui-méme ne comprend que deux parties, dont la premiére est présentée par l'auteur comme “autant hystorique qu'allégorique", la seconde devant étre “morale”, ceci afin de satisfaire au gout de chacun : Tam hystorialiter quam allegorice exposita, moraliter quoque tractare attemptabimus, ut si - cui hystoria uelut uinum nimis spissum ante ex purgationem mustaceae decoctionis insipida est aut allegoria sicut ipsum mustum nimis calidum cerebri uertiginem faciens aeque displicet, saltem moralitas a ta sit gustui quae neque insipida est ob sensus rusticam simplicitatem, neque supra modum acuta propter nimiam subtilitatem.

Il faut noter que la notice qui introduit le commentaire dans ce manuscrit Troyes 253 ne correspond pas à la présentation réelle du texte. De l'explication “morale” il n'est pas fait mention. Pierre de Celle aurait-il modifié au cours de son travail le plan qu'il avait

XVI

INTRODUCTION

primitivement prévu? Il est plus probable que cette note d'introduction est l'eeuvre du copiste de Clairvaux. Au point de vue de sa valeur textuelle, si cette copie offre un texte correct dans l'ensemble, elle présente de nombreuses ratures, des grattages, quelques additions interlinéaires. Certaines fins de phrase sont omises, quelques expressions sont incompréhensibles sans correction. A cette copie parfois corrigée par une deuxieme main il faut préférer une autre transcription, issue elle aussi d'un milieu cistercien. Bibliographie : — Catalogue général des manuscrits des bibliothéques publiques des départements, Paris 1855, t. 2, p. 126-127. — Sur l'histoire de ce manuscrit, voir La Bibliotheque de l'abbaye de Clairvaux du XIIe au XVIIIe siécle, catalogues et répertoires publiés par André VERNET, avec la collaboration de Jean-Francois GENEST et de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes, Paris 1979. Dans le catalogue établi par Pierre de Virey en 1472, ce ms. qui portait à Clairvaux la cote D.56, est ainsi recensé : "D56 — Item ung autre volume contenant le traictié domni Petri abbatis sancti Remigii Remensis De tabernaculo Moysi, Epistolas eiusdem, son Exposition in libro Ruth et plusieurs autres Traictiés, le livre De claustrali disciplina et le livre De Panibus, com-

mengant on second feullet Salutatione eis, et finissant on penultime maledictionem senti. Signé". (ibid. p. 103, n? 331). Sur ce manuscrit une notice importante rédigée par M. André Vernet et obligeamment mise à notre disposition est conservée à l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes. L'édition des textes contenus dans ce ms. a été indiquée dans L'école du cloítre, SC 240, p. 19-23. On ajoutera à propos des sermons : G. DE MARTEL, Recherches sur les manuscrits des ser-

mons de Pierre de Celle dans Scriptorium XX XIII (1979), p. 7-11. 2. Le manuscrit Lisbonne Alc. 232

C'est à F. Stegmüller que revient le mérite d'avoir mentionné ce manuscrit (L) comme contenant le commentaire de Pierre de Celle, en plus du ms. Troyes 253. Le "cf." dont il fait précéder sa référence dans son Refertoriwm Biblicum Medii Aevi (Matriti I954, t. IV, p. 279, n? 6540) laisse présumer une hésitation, née de l'erreur commise par l'auteur du Catalogue des manuscrits d'Alcobaca qui attribue cette ceuvreà Etienne Langton (cf. Inventário dos códices alcobacenses, t. 1, Lisboa 1930, p. 199). Cependant il n'y a pas lieu de douter, il s'agit bien du commentaire de Pierre de Celle, et dans une transcription meilleure que celle du ms. Troyes 253. Le ms. Lisbonne Alc. 232 (309 x 202 mm, 216 feuillets, 2 col. de

INTRODUCTION

XVII

35 lignes) qui portait l'ancienne cote "Alcobaca L” date du XIIe siecle. En voici le contenu: f? r-Igr: Expositio de tabernaculo moralis et allegorica: "Inuocato spiritus sancti auxilio ..." (= De tabernaculo Moysi de Pierre de Celle; éd. infra, p. 171-219) f? 19-85v: Expositio super Ruth. f° 86-102v: Epistola ad Alcherium monachum ... (= De conscientia de Pierre de Celle; cf. ms. Troyes 253 f? 13-24; éd. J. Leclercq, La Spiritualité de Pierre de Celle, Paris 1946, p. 193-230) f° 103-214v: Expositio Beregerii super Apocalipsim: "Beatum Iohannem apostolum et euangelistam hunc librum apocalipsim edidisse constat ...” (cf. F. Stegmüller, 2d7d., t. II, p. 196, n? 1711) f° 215r-v: Interrogatio Augustini anglorum apostoli. De presbiteris quibus solet dormiendo saepe semen effluere. (cf. Greg. Magn. Registrum Epistolarum, X1, 56a.; éd. MGH, t. 2, p. 342-343) f? 216r-v: Textes pénitentiels. (éd. G. de Martel, Les textes pénitentiels du ms. Lisbonne Alc. 232, dans Sacris Erudiri (à pa: raitre). Il est impossible de savoir si ce manuscrit, en lettres carolines, a

été écrit à l'abbaye d'Alcobaca ou s'il a été transporté de Clairvaux lors de la fondation de ce monastére en 1148, ou plus tard. Il ny a pas en tout cas à s'étonner de voir une copie aussi soignée provenir de ce monastére, célébre par son scriptorium et sa bibliothéque considérable. Le catalogue actuel, établi aprés le double sac de 1810 et 1833, compte encore 456 numéros et permet de se faire une idée du nombre et de la variété des volumes que devait posséder l'abbaye. En plus de la qualité de sa présentation et de sa ponctuation soignée, le ms. Lisbonne Alc. 232 offre par rapport au ms. Troyes 253 une double caractéristique. Il donne d'abord du commentaire de Pierre de Celle un texte légérement plus long puisque dans le commentaire II on trouve à propos de Ruth 2, 16bc un passage absent dans les autres témoins. D'autre part,à la fin du Commentaire I, il reprend (f? 5ovA-51vB) un développement qu'ila déjà donné B).Cette nouvelle transcription qui précéde la premié(f? 27v A-28v re grande division du texte différe peu de celle qui figure dans le corps du texte. On note seulement l'omission de deux lignes par homéotéleute.

Bibliographie :

— Index codicum bibliothecae Alcobatiae, Lisboa, Tipografia Regia, 1775, P- 41. de Alcoba—

Fortunato DE SAo BoAvENTURA, Commentariorum

censi manuscriptorum bibliotheca libri tres, Coimbra, Tip. Academico-Regia, 1828, p. 64-65. — Inventário dos códices alcobacenses, t. 1, Lisboa 1930, p. 199-200. Ce catalogue, présenté comme anonyme, a été réalisé par un des

XVIII

INTRODUCTION

Conservateurs, le Dr. A.F. de Ataide e Melo, en cinq fascicules in -8° formant un tout de 428 pages (cf. C. Hontorr, L 'abbaye..., infra p. 287). — C. Hontorr, L’abbaye d’Alcobaga et sa bibliothéque au Moyen Age dans Collectanea Ordinis Cisterciensium Reformatorum XIV (1952), p. 284-292. — M. Martins, Os monges de Alcobaga perante os codices dans Brotéria 68 (1959), p. 155-163. 3. Le manuscrit Paris Mazarine 569

On comprend que ce manuscrit (P) ait échappé aux recherches de Stegmüller et ne soit pas mentionné parmi les sources du commentaire de Pierre de Celle. Le texte est en effet présenté sous le nom de S. Isidore et dans un ordre différent de celui adopté dans les deux manuscrits précédents. Le ms. Paris Mazarine 569 (340 x 235 mm, r51 feuillets + f? 54bis, 2 col. de 47/43 lignes), XIVe s., provient du Couvent des . Grands Augustins de Paris, ainsi que l'indiquent la cote ancienne "295. Grands Augustins ancien 568" (f? 1) et l'ex-libris moderne "Bibliothecae Augustinianae generalis Collegii Parisiensis" (f? 11). La table (f° 1) donne sommairement le contenu du ms. et ne comporte que trois noms d'auteur : S. Ambroise, S. Isidore et Jean Gallus. Elle doit étre ainsi complétée : f? 1-36 : S. Ambrosius, De officiis ministrorum lib. III (PL 16, 23-184) f° 37-38v : Iohannes Gallensis, De arte praedicandi (Summa de vitiis et virtutibus) : fragment qui ne donne que la fin du texte (cf. ms. Paris BN lat. 6776, f? 344v-352). f° 38v-40 : Isidorus Hispalensis, Zncipit Y sidorus super Ruth: Incipit : Diuinae sapientia subtilitas sicut interius ... Desinit : ... tanquam sint uirtutes quae sunt uicia sectatur et diligit. (Il s'agit en réalité d'un extrait du IIIe Livre des Sententiae chap.

I-5, $ 12 — PL 83, 653-662). f° 40-8ov :Commentarius in librum. Ruth: Inc.: f? 40rB : Tam hystorialiter ... f? 41rB : In diebus unius iudicis ... Des. : f° 8ovB : ... Dauid regem haec superius exposita superflua repetentur. Explicit Ruth allegorice. Suit la note biblique : "Iste est ille seruiens qui in psalmo dicit : Ego seruus tuus et filius ancillae tuae. Et Paulus seruus Christi

Ihesu", puis aussitót : | f° 80vB-86vB : Iohannes Gallensis, De arte praedicandi : Inc. : In isto libello quatuor capitula continentur ... Des. : ... sine fine uisio Dei qui nos ad hanc felicitatem perducere dignetur per filium suum ... Amen. (Comme dans le ms. Troyes 1922 (XIVes.) f? 87-95, ce texte doit étre attribué à Humbert de Preuilly). f? 86vB-112vA : Iohannes Gallensis, De foenitentia : Inc. :Quoniam prouida solercia est iugiter meditari ... Des. : ... Ipse memorie

Hu

INTRODUCTION

XIX

continuatio aeternitatis ... Explicit Deo gracias. Amen. f? 1r2vA-139VA : Iohannes Gallensis, Ordinarium seu Alphabetum vitae religiosae : Inc. :Numquid nosti ordinem caeli et rationem eius ... Des. :... ut quem pondus proprium deprimit tui meriti ... et in hoc finis istius collectionis. f° 139v-151v : Iohannes Gallensis, De decem praeceptis : Inc. : Scribam eis multiplices leges meas ... Des. :... et ipso fruamur et saciemur in aeternum. Explicit liber de decem praeceptis.

Inséré dans le second cahier — le manuscrit en compte trois : ff? 1-36 ; ff? 37-143 ; ff? 144-151 — le commentaire de Pierre de Celle était difficile à reconnaitre. Graphiquement il fait suite à un texte qui porte le titre : Incipit ... super Ruth, alors quil s'agit, comme on l'a vu, des Sententiae de S. Isidore. Le nom d’ Ysidorus placé en téte de cette introduction semble d'autre part porter sur l'ensemble du commentaire, donc sur le texte de Pierre de Celle.

Enfin ce texte de Pierre qui, on le sait, comprend deux parties, est transcrit ici dans un ordre inverse à celui qu'on observe dans les deux manuscrits précédemment décrits : f? gorB, ligne 4 : Tam hystorialiter quam allegorice exposita, moraliter quoque tractare attemptabimus ... (c'est le commentaire moral ou commentaire II) f? 60vB, ligne 7: ... quae superius tractata sunt. Explicit Ruth moraliter. Incipit Ruth allegorice. In diebus unius vudicis ... (Suit le commentaire allégorique ou commentaire I) Cet ordre de présentation est manifestement une erreur — la premiere phrase du texte en témoigne assez: Tam hystorialiter quam allegorice exposita. ... —, il n'y a donc pas lieu de le retenir. Dans son ensemble d'ailleurs cette copie du commentaire de Pierre offre peu d'intérét. De nombreuses omissions en diminuent considérablement la valeur. Il est toutefois possible de lire dans ce manuscrit un passage corrompu dans les mss. T et L et dont la restitution demeurait conjecturale (cf. p. 47). Bibliographie :

— Tu. M. CHARLAND, Artes praedicandi, Paris 1936, p. 56-60. — P. GroniEvx, Répertoire des Maitres en Théologie de Paris au AUI es. .t 119.322: 854365; — J. LoNGEnE, (Ewvres oratoires de maitres parisiens au Alle siécle, Paris 1975, t. IL, p. 55, n° 39.

C

4.Le manuscrit Cambridge Trinity College B. 15. 38 Selon une inscription du XVe siécle au f? 103, ce recueil composite (C) a appartenu à l'abbaye de Prémontrés Sainte Marie de Hales (Shropshire), fondée en 1214 par leroi Jeanetl'évéque Pierre des Roches. Il a été donné au Trinity College par John Whitgift,

XX

INTRODUCTION

master de 1567 4 1577 et plus tard archevéque de Canterbury (1583-1603/4). On sait qu'il légua à la bibliothéque du méme Collége environ 150 manuscrits. Il est difficile de déterminer l'origine exacte de ce recueil disparate du XIlIe s (210 x 156 mm) comptant 215 feuillets (2 col. de 46 lignes), dans lequel J. B. Schneyer a reconnu 152 sermons ou fragments de sermons. Dans son Refertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters ..., vol. 7 (Münster 1976), p. 496-502, ila relevé les Incipit de cette collection portant au f? 13 le titre co//atio cuiusdam monachi, sans autre précision. Parmi ces textes anonymes on en trouve un quia pour théme Ruth 3,7 :Cwm comedisset et bibisset Booz, factus est hilarior. C'est en réalité un extrait du premier commentaire de Pierre de Celle sur ce verset. La transcription en pleine page au verso du f? 55 n'est d'ailleurs pas trés fidéle puisque le copiste ne s'est intéressé qu'au développement affectif ot Pierre décrit la dure situation du Seigneur dans sa Passion, symbolisée par le sommeil inconfortable de Booz in aceruo mani pulorum. Il a omis le passage relatif à l'Eucharistie, qu'il avait sous les yeux cependant puisqu'il donne la citation qui l'introduit (Desiderio desideraui hoc pascha manducare uobiscum antequam patiar — Luc 22, 15) et la premiere phrase qui suit : Mensa itaque dominicae coenae deliciosa ... I1 ne reprend le texte du commentaire qu'à l'endroit ot Pierre cite à nouveau Ruth 3, 7: Cum comedisset ... Au point de vue textuel, cette transcription de 23 lignes et demie se rapproche davantage de celle du ms. Troyes 253 puisque ces deux mss. s'accordent à citer à la méme place la phrase Szc Iesus immo multo amplius gaudebat, cum transiret ex hoc mundo ad Patrem, alors que les mss. L et P la donnent quelques lignes plus haut. La présence d'un texte de Pierre de Celle dans cette co//atzo d'un moine anonyme confirme par ailleurs discrétement le rayonnement des ceuvres de l'abbé de Saint-Remi en Angleterre. On se souvient que l'un des deux manuscrits du De disciplina claustra est semblablement d'origine anglo-saxonne. Bibliographie :

— M.R. JAMEs, The Western Manuscripts in the library of Trinity College, Cambridge, I (1900), p. 506, n° 373. IV. LA PRESENTE EDITION

A la fin de son étude sur La spiritualité de Pierre de Celle (Paris 1946), J. Leclercq a transcrit les derniéres lignes du Commentaire sur le livre de Ruth d'apres le ms. Troyes 253 (?5:d., p. 168-173 = ms. T f? 62vA-63vB). Comme ce manuscrit est presque uniquement constitué de textes de Pierre, on aurait pu le considérer comme un témoin de premiere valeur. L'édition du De disciplina

INTRODUCTION

XXI

claustrali avait cependant déjà révélé quelques "corrections" apportées par le copiste et il avait fallu lui préférer, pour rétablir le texte original, un manuscrit anglais, le ms. Cambridge University Gg IV 16 (cf. L'école du cloitre ... p. 83-86). Ici encore, à propos des commentaires sur Ruth, on peut faire les mémes constatations que celles qui ont été relevées pour le De disciplina ; elles ont été signalées ci-dessus. Pour compenser ce texte parfois fautif, il était difficile de faire appel au ms. Paris Mazarine 569 qui est une copie tardive comportant de nombreuses omissions. Le manuscrit Lisbonne 232 offre par contre un texte d'une qualité bien supérieure, non seulement au point de vue de sa présentation — la graphie trés appliquée comporte peu de retouches —, mais surtout au point de vue desa teneur elle-méme. Gráce à ce ms. on peut restituer certaines omissions que l'on rencontre dans T et qui ont été indiquées dans l'apparat. En l'absence du texte original de Pierre de Celle — les mss. L et T sont des copies, le passage difficile du Ier commentaire sur Ruth 2, 15a en témoigne particuliérement pour chacun d'eux -, c'est le ms. Lisbonne 232 qui a été choisi comme source de référence pour la présente édition. On ne reprend cependant pas ici toutes les particularités graphiques de ce ms. qui écrit volontiers y à la place de 7: cybus, paradysus, ymago ... Il transcrit toutefois Elimelech au lieu de Elymelech (T), moabithidis au lieu de moabythidis (T). On remarque encore que L préfére écrire avec un c les mots qu'on lit avec un ¢ dans T : ainsi faciendo, negocium, precium, uicium, amicicia, auaricia, delectacio ...

Pour faciliter la lecture on a introduit des paragraphes qui ne figurent ni dans L ni dans T puisque ces deux mss. ne présentent d'autres divisions que celles qui ont été indiquées plus haut. La copie du ms. P est par contre jalonnée de pieds de mouche, mais les tant en raison de leur nombre que de leur place on ne pouvait texte ce dans es apporté s division Les ire. respecter ou les reprodu plus édité correspondent donc ici à celles du livre biblique et le . tateur commen du possible au développement de la pensée L'apparat scripturaire a été établi d'aprés l'édition de la Vulga2 vol., te par R. Weber (Biblia sacra vuxta Vulgatam editionem, rendre et e aphiqu typogr Stuttgart 1969). Pour simplifier le travail ment plus agréable la présentation, on a employé l'italique unique plus le parle Pierre que Bien es. explicit ns citatio de dans le cas sant de faire souvent avec les mots de la Bible, il a paru intéres

soin de ressortir ainsi les passages ou l'abbé de Saint-Remi prend mémes. termes ses dans ure citer l'Écrit

B. COMMENTAIRES SUR LE TABERNACLE

Si le livre de Ruth est le seul livre biblique que Pierre de Celle ait intégralement commenté, il est un autre texte scripturaire que l'abbé de Saint-Remi a expliqué a peu prés verset par verset. On veut parler des chapitres XXV à XXXIII de l'Exode qui décrivent le tabernacle de Moise et constituent la matiére principale de ces deux traités De tabernaculo, présentés ici dans une nouvelle édition. DE TABERNACVLO

I

Au début du premier traité, Pierre explique lui-méme dans une introduction soignée ce qui a déterminé son choix. C'est, écrit-il, son désir "d'écrire quelque chose pour l'édification des moeurs”. Or comme la vie spirituelle est une ceuvre de construction — il s'agit de construire une maison mystique ou morale (domum mysticam seu moralem construamus) —, on aura avantage à garder devant les yeux le modéle visible réalisé par Moise selon les indications du Seigneur. Le commentaire proprement dit prend donc pour point de départ le début du chapitre XXV de l'Exode. I. PLAN DE L'OUVRAGE Le premier traité comprend deux parties : I)le commentaire de Ex 25, 1-22 (le verset 21 est omis) ; 2) Nouveau commentaire de Ex 25, 10-22, puis description de la table des pains d'oblation (Ex 25, 23-25), del'autel des holocaustes et des ustensiles qui lui sont attachés (Ex 27, 1-7), enfin retour au symbolisme de la table (Ex 25, 23) auquel sont jointes quelques précisions données par le Lévitique (Lev 24, 7-8). Le textes'achéve ex abrupto avec le commentaire de Ex 25, 26. La considération de ce plan appelle tout d'abord les mémes remarques qui ont été faites à propos des commentaires sur le livre de Ruth. Pierre de Celle ne s'astreint pas à une exégése suivie du texte biblique quil a pris pour théme. Mise à part la premiere partie qui offre une ordonnance à peu prés continue, la seconde présente la méme discontinuité que l'on a précédemment constatée, avec la reprise de versets ou de passages déjà exposés, quelques omissions et l'insertion d'éléments n'appartenant pas directement au texte commenté. On sait rarement la cause de ces interruptions successives. On croit cependant la reconnaitre, au moins une fois, dans cet aveu qui termine la premiére section, oü aprés la mention de Ex 25, 22,

Pierre déclare : ... sed iam aquila reclinet uolatus suos ad escam et ad mensam, ut de uisione angelorum transeat ad refectionem ciborum. ll s'agirait donc d'un appel au réfectoire. Les copistes ont marqué ces ruptures dans la progression du

INTRODUCTION

XXIII

commentaire, en introduisant le plus souvent un nouveau para-

graphe par une lettre ornée ou rubriquée. Le manuscrit d'Alcobaca témoigne méme des difficultés d'un lecteur à reconstituer un plan, car une main tardive a écrit au f? 14rB, dans la marge, la note : Liber 2^, et un peu plus loin au f? 16vB, dans l'espace laissé entre deux paragraphes : Progreditur idem Liber I'5. Mais Pierre de Celle se souciait peu de ces difficultés, et ici encore il n'a méme pas pris le soin de rédiger une conclusion. Ce qui laisse penser qu'il se proposait de reprendre cet ouvrage ultérieurement. 2. DATE ET CIRCONSTANCES

Les éléments qui permettraient de situer chronologiquement ce premier traité Sur le tabernacle sont particuliérement ténus. On sait seulement par une phrase de l'introduction que Pierre a été sollicité pour écrire quelque chose sur le tabernacle: ... de tabernaculo Moysi aliquid ad aedificationem morum scribere te exhortante aggredior ... Mais l'auteur de la requéte demeure anonyme. Pierre semble cependant s'adresser encore à lui lorsque, plus bas, il illustre son exposé en citant l'exemple d'un contrat et s'exprime ainsi: Verbi gratia in emptione equi, constitutum pretium utrique parti propter equum tradendum. placet, uel in domo mihi a te construenda, expressum pretium me tibi dare conuemit (p. 175). Et c'est la méme adresse personnelle qui se retrouve encore dans cet autre passage: Non gulosa praecipitatione calamum historiae Iudaeae absorbeas, qui tibi datus est in ore, non ut illum deglutias, sed ut per illum uinum in claustris caelestis sapientiae ... bibas (p. 176). Une autre mention de cet interlocuteur anonyme se lit aussi dans l'exhortation qui prolonge la description de l'autel des holocaustes: Tu quoque si wis esse altare Dei, exinami teipsum ab omni contagio terrenorum. ...(p. 212). Plus souvent Pierre le rappelle à son devoir de prédicateur de l'Évangile — Sit ergo tua electa conuersatio, ut sit recla praedicatio, immo studiosius satage bene uiuere quam facunde loqui (p. 185-186), Porta arcam ut obedias Euangelio, porta arcam ut annunties regnum Dei (p. 186) et encore (p. 213-214) — si bien qu'on peut se demander s'il ne s'agit pas là d'un religieux appartenant à.un ordre canonial, par exemple Richard de Merton pour qui fut composé le De disciplina claustrali. (cf. SC 240, p. 25-27). En fait, comme dans ce traité De tabernaculo ce personnage n'est n pas nommé et comme d'autre part on n'y trouve aucune allusio des à livrer se de vain est il d'ordre biographique ou historique, pas conjectures pour essayer de déterminer ce que l'auteur ne s'est soucié de dire.

En se décidant à "écrire quelque chose sur le tabernacle de Moyse", Pierre de Celle n'innovait pas. Comme Rupert de Deutz au Livre XIII de son De trinitate (CC CM 22, p. 745-780), comme

XXIV

INTRODUCTION

Adam Scot dans son De tripartito tabernaculo (PL 198, 609-792) et comme Pierre de Poitiers dans ses Allegoriae super tabernaculum Moysis (éd. Ph. S. Moore et J. Corbett, Notre-Dame (Indiana) 1938), l'abbé de Saint-Remi s'est placé dans le sillage d'un commentateur auquel il se référe explicitement et qu'il citera plus abondamment

dans son second traité : Béde le Vénérable, dont

nul ne pouvait au XIIe siécle ignorer le De tabernaculo et uasis eius ac uestitus sacerdotum. Pierre pour sa part avoue : ... superesse aliam de arca et de Cherubim expositionem Bedae non ignoramus (p. 196). Il cite aussi S Grégoire (p. 196) qui est pour lui un auteur familier et il a, par Béde, puisé chez S. Jéróme à qui il emprunte son explication de l'imputrescibilité du bois utilisé pour la confection de l'autel. S. Jéróme explique en effet que ce bois provient des arbres du paradis et est du genre duiavtov, terme que les copistes n'ont pas compris et qui fut rendu par le mot incompréhensible anthitau, lui-méme repris par les éditeurs (p. 212). 3. MANUSCRITS

Le texte du premier traité Sur le tabernacle est donné par trois manuscrits, dont deux ont déjà été présentés :

— Ms. Troyes 253, f? 1rA-13vA: cf. supra p. XIII-XVI — Ms. Lisbonne 232, f? 1rA-19rB: cf. supra. p. XVI-XVIII — Ms. Paris BN lat. 2597, f? 81rA-105rA. Le ms. Paris BN lat. 2597 (300 x 195 mm) est un recueil du XIIe siecle, de 113 feuillets, (2 colonnes de 31 lignes), qui ne comprend que des ceuvres de Pierre de Celle: f? 1rA-80vB : Liber de Panibus (PL 202, 927-1046) f? 81rA-105rA : De tabernaculo I f? rosrA-113rB : De conscientia (PL 202, 1083D-1098A) le f? 113v est blanc.

Bibliographie :

— Bibliothéque Nationale, Catalogue général des M anuscrits latins, t. II (publié sous la direction de Ph. Lauer), Paris 1940, p. 539. - B. DE MoNTrFAUCON, Bibliotheca bibliothecarum manuscripto-

Yum nova, ubi quae ànnumeris pene manuscriptorum Bibliothecis continentur, ad quodvis literaturae genus spectantia et notatu digna, describuntur et indicantur, t. II, Parisiis 1739, p. 947.

4. EDITIONS Par la notice que Dom Tassin consacre à Dom Janvier dans son Histoire de la Congrégation de Saint Maur (Bruxelles 1770, p. 101), on apprend que "Dom Ambroise Janvier s'occupa à revoir les ceuvres de Pierre de Celles, évéque de Chartres, et en donna une nouvelle édition, dont voici le titre : Petri Abbatis Cellensis primum, deinde S. Remigii apud Remos, ac demum Episcopi Carno-

INTRODUCTION

XXV

tensis opera omnia collecta in unum ex libris tum editis tum manuscriptis, cura et studio unius e Sancti Mauri Congregatione monachi Benedictini. Parisiis, apud Ludovicum Billaine, 1671, 1 vol. in-4*". Suit l'énumération des oeuvres contenues dans ce volume. Le traité De tabernaculo (p. 385-417) se trouve entre les Sermons (p. 1-275 ; c'est ici leur premiere édition) et le De panibus (p. 277-385) d'une part, et le De conscientia (p. 417-429) et le De disciplina claustrali (p. 430-473) d'autre part. Le recueil des lettres, emprunté à l'édition du Jésuite Jacques Sirmond (1613), :compléte le volume. Il convenait de citer en premier lieu le travail de Dom Janvier, car il fut le premier à éditer en un seul recueil toutes les ceuvres de Pierre connues alors. Mabillon en souligne le mérite dans la Préface qui figure en téte de cette édition de 1671. Par ailleurs Dom Janvier, selon Dom Tassin, s'est employé "à revoir", donc en

principe à améliorer, “les ceuvres de Pierre de Celles". Le probleme se pose alors de savoir quelle édition du De tabernaculo il a eu en mains, celle-ci n'étant nulle part mentionnée. : La recherche n'est pas difficile car au XVIIe siécle les deux grandes collections de textes spirituels et patristiques proviennent des travaux de Marguerin de la Bigne et de Dom Luc d'Achery. Comme le De tabernaculo ne figure pas dans les premiers volumes du Spicilegiwm dont la parution s'étale de 1655 à 1677, Dom Janvier a pris son texte dans la Bibliotheca Patrum et Veterum Auctorum Ecclesiasticorum, et plus précisément au tome 8, publié en 1610.

Sur la premiere page de ce tome 8 on lit "Editione tertia". En fait le De tabernaculo (col. 1026E-1051E), comme le De panibus (col. 941A-1026D) et le De conscientia (col. 1052A-1060E) qui l'encadrent, est ici édité pour la premiére fois. Cela est précisé dans la table des auteurs placée au début du tome 1*' portant la date de 1609, oü l'on trouve cette indication : Nunc primum exscriptus et editus. Dans ce tome 8 les trois traités de Pierre de Celle suiventla collection d’Apophtegmata Patrum, dite de Pélage (col. 821A940D), et terminent le volume. Cette méme édition des trois ceuvres de Pierre de Celle devait étre reprise plusieurs fois: d'abord en 1624, au tome 9 de.la nouvelle Bibliotheca Patrum (De panibus : col. 823A-911C ; De tabernaculo : col. gx1D-938A ; De conscientia : col. 938B-948B) ; puis en 1671, par Dom Janvier dans son édition intégrale des ceuvres de Pierre, comme cela vient d'étre dit ; ensuite en 1677, lorsqu'on a élargi le travail de M. de la Bigne en une Maxima BibliothecaV eterum Patrum et Antiquorum Scriptorum Ecclesiastiticorum publiée à Lyon: les textes de Pierre se trouvent dans le tome 23 (continens Scriptores ab ann. Christi 1150. ad anm. 1180) selon le méme ordre que précédemment (De panibus : col. 744C788A ; De tabernaculo : col. 788B-802B ; De conscientia : col. 802C-

807H), et cette fois c'est l'édition de Dom Janvier qui est intégrale-

BORNE

INTRODUCTION

ment reproduite (col. 636A-907E), comme elle le sera une derniere fois en 1855 par J.-B. Migne dans le tome 202 de la Patrologie latine ot le De tabernaculo couvre les colonnes 1047A-1084B. Ainsi, comme le De disci plina claustralt (cf. L'école du cloitre, SC

240, Paris 1977, p. 78-82), le De tabernaculo a été édité cinq fois - en 1610, 1624, 1671, 1677 et 1855 —, mais ces cinq éditions ne sont que la reprise d'un méme texte, celui de Marguerin de la Bigne. Aprés avoir retracé l'histoire du texte édité, il faut essayer de déterminer quel manuscrit aura été utilisé comme source de la premiere édition. Divers éléments permettent, semble-t-il, de le faire. Les uns résultent de la comparaison des différents manuscrits avec le texte édité, les autres tentent de concilier une indica-

tion de M. de la Bigne avec les données d'un de ces manuscrits.

Nous avons, on l'a dit, trois manuscrits contenant le De Taber-

naculo. En deux seulement on retrouve les trois traités présents dans la Bibliotheca Patrum, et dans un seul ils sont placés dans le méme ordre : Ms TROYES 253 De tabernaculo De conscientia NE EOD De panibus

LISBONNE 232 De tabernaculo De conscientia

LAT. 2597

Ep. M. DE LA BIGNE

De Panibus De tabernaculo De conscientia

De Panibus De tabernaculo De conscientia

Paris BN

En considérant donc seulement l'ordre de présentation des trois traités, le rapprochement est manifeste entre le ms. Paris 2597 et l'édition. Celui-ci est d'ailleurs confirmé par la comparaison des textes du De conscientia donnés par les trois manuscrits cités : alors que les mss. Troyes 253 et Lisbonne 232 offrent un texte plus long, le ms. Paris BN lat. 2597 est le seul avec l'édition à donner la lecon courte (dans le manuscrit le texte est interrompu au bas du f? 113vB ; l'édition ne termine pas non plus la phrase : Poenitet autem meritum gloriae). Enfin l'examen des variantes pour le De tabernaculo confirme cette parenté. Si dans la majorité des cas les deux manuscrits francais s'harmonisent avec l'édition, l'accord est encore plus fréquent entre le ms. conservé à Paris et le texte de M. dela Bigne. Ces deux derniers témoins ont par ailleurs la caractéristique de comporter ensemble l'omission d'un passage que l'on peut lire dans le ms. de Lisbonne et en particulier dans celui de Troyes

(p. 194).

Ce ms. Paris BN lat. 2597 donne par ailleurs quelques renseignements dont il faut tenir compte. On lit en particulier au f? 1 les anciennes cotes 279, Colbert 1325, Regius 42705 et la signature de "P. Pithou”. D'un autre cóté Marguerin de la Bigne déclare avoir réalisé sa premiere édition de Pierre de Celle ex bibliotheca V .C.

INTRODUCTION

XXVII

Nic. Fabri ( Bibliotheca Patrum, t. 8, Parisiis 1610, p. 1v : Index). Il n'est pas indifférent de noter que ce Nicolas Le Fébvre (1544-1612), connu de M. de la Bigne, entretenait d'étroites relations de travail et d'amitié avec Pierre Pithou, et méme il “demeu-

ra plusieurs années avec lui, n'ayant d'autre occupation que l'étude, et s'employant à lire les ouvrages des anciens, à les revoir sur les manuscrits, dont il avait un grand nombre dans sa bibliothéque; et à les éclaircir par de savantes notes" (L. Moréri, Le grand Dictionnaire historique, t. 5, Paris 1759, p. 137). L.-E. Dupin (Bibliothéque des auteurs ecclésiastiques du XV Ile siécle 1" partie, Paris 1719, p. 168) souligne par ailleurs la générosité et l'humilité de Le Fébvre puisqu' ^il communiquait volontiers ses lumie-

res, et fournissait ses Manuscrits et ses Mémoires dans la vué

seule du bien public, sans vouloir en tirer aucune gloire". Et L. Moréri ajoute: "Comme il étoit en liaison avec tous les savans de l'Europe, quand il apprenait que quelqu'un entreprenait de donner quelque auteur, ou de faire quelque ouvrage, il avait soin de laider de ses manuscrits, et de lui fournir des mémoires, sans

vouloir que l'on fit mention de lui: rare humilité dans tous les temps, et qui n'a peut-étre point eu d'exemple" (ibid. p. 137). Pierre Pithou, lui, appartenait à une famille de bibliophiles qui selon le témoignage de Scaliger “sentaient les bons livres d'aussi loin que les chiens un os, ou le chat une souris" (Scaligeriana, ms. francais 2388, p. 310 ; cité par L. Delisle, Le cabinet des manuscrits de la Bibliothéque nationale, tome 2, Paris 1879, p. 8, note 2). On

peut, semble-t-il, légitimement penser que ce Champenois d'origine — il était né àTroyes en 1539 — aura cherché à acquérir de son généreux ami Nicolas Le Fébvre un manuscrit comprenant les ceuvres de cet autre Champenois que fut Pierre de Celle. On sait qu'en 1596 la plupart des anciens manuscrits que Pierre Pithou avait ramassés de tous cótés passérent dans la bibliotheque de Jacques-Auguste de Thou (1553-1617). Quelques années plus tard, par un testament daté du 23 octobre 1612 (cf. L. Delisle, Le Cabinet des manuscrits, t. 1, Paris 1879, p. 470, n.5), Nicolas Le Fébvre léguait tous ses manuscrits à Jacques-Auguste de Thou, maisil en avait déjà donné auparavant à son ami Pierre Pithou (cf. Boivin, Petri Pithoei vita, Paris 1715, p. 22 et 67 ; Grosley, Vie de Pierre Pithou, t. 1, Paris

1756, p. 31). En rassemblant ces différentes données, il est peut-étre possible d'établir la filiation suivante : vers 1605-1610, Marguerin de la Bigne,

désireux d'éditer les ceuvres de Pierre de Celle, s'adresse à Nicolas Le

Fébvre pour obtenir un manuscrit. Mais comme ce manuscrit a été donné à Pierre Pithou, il y a plus d'une dizaine d'années, il se trouve alors dans la bibliothéque de Jacques-Auguste de Thou (depuis 1596), (oà il a regu la cote 279). Aprés cet emprunt nécessaire à l'édition, il rejoindra cette derniere bibliothéque, qui sera acquise en 1680 par Colbert et qui de là passera dans la Bibliothéque du Roi. Ainsi l'actuel ms. Paris BN lat. 2597 porte encore la trace de ces

XXVIII

INTRODUCTION

transferts successifs (P. Pithou ; 279 ex-libris (gratté) de J.A. de Thou ; Colbert 1325 ; Regius 42705), mais il proviendrait à l'origine de la bibliothéque de Nicolas Le Febvre : ex bibliotheca V.C. Nic. Fabri. Bibliographie : — Dissertation historique touchant la bibliothéque de P. Pithou (sans date) — A. FRANKLIN, Les anciennes bibliothéques de Paris, t. 2, Paris

1870, p. 171, 176 n. 7, 249, n. 7

— L. DELISLE, Le cabinet des manuscrits, t. 1, Paris 1879, p. 471-

472 : le catalogue de la bibliothéque de Jacques-Auguste de Thou se trouve dans les mss. Paris BN lat. 10390, 10391 et 10392 et a été publié dans le Catalogus bibliothecae Thuanae, Paris 1679 (2 vol.), Lawenbourg 1704 (2 vol.). Comme les deux commentaires In Ruth, cette nouvelle édition

du De tabernaculo a été établie sur la base du manuscrit L (Lisbonne 232) provenant d’Alcobaga. Alors que le manuscrit originaire de Clairvaux (Troyes 253) comporte les inversions et les omissions qui lui sont habituelles et qui ont été déjà constatées, le ms. L permet en plusieurs cas de compléter le texte et d'en rétablir le sens. L'édition citée dans l'apparat est celle de Dom Janvier (1671) puisque celui-ci a revule travail de M. dela Bigne (1610). En fait Dom Janvier a repris intégralement l'édition de son prédécesseur. Il a seulement ajouté quelques notes marginales qui ont presque entierement disparu dans l'édition de la Patrologie.

DE TABERNACVLO

II

Dans le manuscrit Troyes 253, on trouve a la suite des deux commentaires sur le livre de Ruth, et indépendamment du premier traité sur le Tabernacle, un second commentaire des chapitres XXV-XXVIII de l'Exode. Ce traité qui couvre les f? 63vB69vB et n'est précédé d'aucun titre dans le manuscrit, differe du premier d'abord par sa présentation générale, qui est celle d'une parabole ot l'on voit un roi préparer son palais pour y recevoir des invités. Mais surtout ce qui le distingue, c'est l'utilisation abondante, et méme ininterrompue à partir du f? 65rB, du commentaire de Béde sur le Tabernacle. Ainsi, mises à part les premiéres pages qui sont propres Pierre de Celle et auxquelles seules on peut reconnaitre la qualité d' "ceuvre originale", l'ensemble de ce De tabernaculo I se présente comme un résumé du texte de Béde. Pierre commence à le citer explicitement au f° 65rB (De his Beda : ...), puis encoreau f? 65vA (Beda : ... ),etilne le quittera plus jusqu'au dernier paragraphe (la derniére phrase semble inachevée), pour lequel la juxtaposition du texte de Pierre et desa source montrera la maniére de procéder utilisée tout au long du traité : Beda, De tabernaculo III,

Petrus Cellensis

Qui enim tunica talari indutus absque cingulo incedit defluit tunica ac relicto corpore uentis et frigoribus intrandi spatium tribuit quin et impeditis gressibus incedendi usum retardat uel etiam calcantibus se causa efficitur ruinae.

Qui tunica talari induitur si sine cingulo incedit tunica defluit et relicto corpore uentis et frigoribus aditum tribuit et praepeditis gressibus retardat usum incedenti et calcantes se cadere facit.

Denique uirginibus stultis nil castitas profuit carnis quibus ueniente sponso — lumen defuit internae puritatis.

; Virginibus stultis non profuit castitas carnis |

1046-1050, 1055-1057 (ed. CC 119A, p. 120)

De tabernaculo Il

Dans ce résumé fidéle que Pierre de Celle effectue à partir desa source, on reléve cependant quelques inversions, et habituellement les citations scripturaires explicites n'ont pas été transcrites. Par contre on retrouve les sources patristiques et historiques utilisées par Bede : les Antiquités judaiques de Joséphe et la lettre 64 de Saint Jéróme à Fabiola.

ROOK

INTRODUCTION

Le De tabernaculo II a été édité pour la premiere fois par Dom Jean Leclercq dans La spiritualité de Pierre de Celle, Paris 19406, p. 147-167. Cette présente édition, bien qu'établie elle aussi d'aprés l'unique manuscrit Troyes 253, ne reprend cependant pas entierement le texte déjà publié. D'une part quelques erreurs de lecture ou fautes typographiques ont été corrigées. D'autre part et surtout l'apparat des sources a été entierement renouvelé, car J. Leclercq avait attribué à Pierrede Celle beaucoup plus que ce qui lui revenait. S'il est trés exact de dire‘que Pierre s'insére dans une tradition — "et c'est ce qui fait l'intérét du traité" (ibid. p. 35) -, c'est justice de rendre à Béde tous les emprunts qui lui ont été faits et qui sont ici mentionnés. Au terme de cette introduction, je tiens à remercier le Centre National de la Recherche Scientifique, de Paris, qui, gráce à une convention de travail, m'a permis de préparer cette édition sous la direction de M. Jean Pépin, Directeur de Recherche. Je voudrais aussi exprimer ma respectueuse et fraternelle gratitude à M. l'Abbé Jean Chátillon et à Dom Jean Mallet, qui m'ont aidé de leurs conseils et assisté de leur amitié. Abbaye Saint-Pierre de Solesmes

G.M.

BIBLIOGRAPHIE GENERALE L. p’AcHERY, Spicilegium siue collectio ueterum aliquot scriptorum qui in Galliae bibliothecis delituerant, t. 2, Parisiis 1657,

P. 447-450; t. 3, Parisiis 1659, p. 42-105. H. D’ ARBOIS DE JUBAINVILLE, Histoire des Ducs et des Comtes de

Champagne, t. 3, Paris 1861, p. 77, 147, 176, 186, 200-205, 284, 286. A.B. ARRESE, De Immaculata Conceptione B.V. Mariae, Romae

1950, p. 75-76.

H. Bann£,

Saint Bernard,

docteur marial, dans Analecta Sacri

Ordinis Cisterciensis 9 (1953), fasc. 2-3, p. 92-93 et IOI. Emma

DEL Basso, I/ ‘‘De Conscientia! di Pietro di Celle, dans

Sapienza 23 (1970), p. 26-40. —

I "Sermones"

di Pietro

di Celle, dans

Atti dell’Accademia

Pontiana 17 (1968), 58 p. J. Benton, The court of Champagne as a literary center, dans Speculum. A journal of mediaeval studies 36 (1961), p. 551-591. U. BERLIERE, L’ascése bénédictine des origines à la fin du XIIe siécle, Paris 1927, p. 95-97, 237 ... réf. p. 272. M. BERNARDS, Um den Zusammenhang zwischen ""Sbeculum virginum"', ' Dialogus de mundi contemptu vel amore’ und verwandten Schriften, dans Recherches de Théologie ancienne et médiévale 34 (1967), p. 118. E. BERrOLA, I/ problema della coscienza nella teologia monastica " del XII secolo, Padova 1970, p. 78-102. Bibliothéque générale des Ecrivains de l'Ordre de Saint Benott par un religieux bénédictin de la Congrégation de 5t. Vannes, t. 2, Bouillon 1777, p. 398. I. Bieri, Aspetti dell’imitazione di Cristo nella letteratura monastica del secolo XII, dans La Scuola cattolica 96 (1968), p. 451-490. K.E. BonRnRESEN, Anthropologie médiévale et Théologie mariale, Oslo 1971, p. 37, 51-52. L. Bourcain, La chaire francaise au XIIe siécle d'aprés les manuscrits, Paris 1879 (repr. Genéve 1973), réf. p. 390. T. Boutiot, Histoire de la ville de Troyes et de la Champagne méridionale, Troyes-Paris 1870, t. I, p. 247-249.

M. BniaL, Recueil des Historiens des Gaules et de la France, t. 16,

Paris 1813, p. 184, 490-510, 706, 715. —, Histoire littéraire de la France, t. 14, Paris 1817, art. "Pierre de Celle", p. 236-267. E. pE BnuvNE, Etudes d'esthétique médiévale, Bruges 1946, t. 2, $163: AW. BuRRIDGE, L’Immaculée Conception dans la théologie de l'Angleterre médiévale, dans Revue d'Histoire ecclésiastique 32

(1936), p. 585-588.

jevss

Mis

toa i n

G. CAVE, Scriptorum ecclesiasticorum Historia literaria a Christo nato usque ad saeculum XIV, vol. 2, Basileae 1745, p. 248. R. CEILLIER, Histoire générale des Auteurs sacrés el ecclésiastiques,

BIBLIOGRAPHIE

SORT

Paris 1763, t. 23, p. 280-285.

680Histoire des Auteurs ecclésiastiques, Paris 1863, t. 14/2, p.

683.

M_D. CHENU, Les deux áges de l'allégorisme scripturaire au Moyen Age, dans Rech. Théol. anc. méd. 18 (1951), p. 21.

—, Platon à Citeaux, dans Archives d'Histoire littéraire et doctri-

nale du Moyen Age 21 (1954), p. 99-106. —, La Théologie au douziéme siécle, Paris 1957, p. 166, 192-198, 324326. U. CHEVALIER, Réfertoire des sources historiques du Moyen Age. Biobibliographie, t. 2, Paris 1907, col. 3701. D-E. DE CLERCK, Droits du démon et nécessité de la Rédemption, dans Rech. Théol. anc. méd. 14 (1947), p. 60. A. CLERVAL, Les écoles de Chartres au Moyen Age, Paris 1895 (repr. a Frankfurt am Main 1965), p. 278-290. l'Eglise et Vierge Sainte la entre sme H. CoaTHALEM, Le paralléli dans la tradition latine jusqu'à la fin du X I Ie siécle, Romae 1954 (Analecta Gregoriana 74), p. 92, I10-III, II9, 129. Y. Concar, Henri de Marcy, abbé de Clairvaux, cardinal-évéque d' Albano et légat pontifical, dans Studia Anselmiana 43 (1958), p. 24-25, 42. G. CONSTABLE, The letters of Peter the Venerable, Cambridge 1967, tok ete, réL t2 D 4I S. ConBIN, Dictionnaire des Lettres frangaises. Le Moyen Age, Paris 1964, p. 592. P. CouRCELLE, Treize textes nouveaux sur la "région de dissemblance'' (Platon, Politique, 273d), dans Revue des Etudes Au-

gustiniennes 16 (1970), p. 271-281. HF. Davis, Our Lady's Conception : A mediaeval manuscript, dans Clergy Review 30 (1948), p. 85-95. M-M. Davy, Initiation médiévale. La philosophie au douziéme siécle, Paris 1980, p. 168-169, 274.

Pu. DELHAYE, L 'organisation scolaire au 12e siécle, dans Traditio

5 (1947), p. 228.

—, La conscience morale dans la doctrine de saint Bernard, dans

Analecta S.O.C. 9 (1953), p. 209-222. —, Le probléme de la conscience morale chez S. Bernard, Bruxelles 1957, p. I05-1IO. —, Art. Domo

(De interiori), dans Dictionnaire de Spiritualité 3

(1958), col. 1548. L. DELISLE, Dom Jean Mabillon,

sa probité d'historien, dans Mélanges Mabillon (Archives de la France monastique 5) Ligu-

gé-Paris 1908, p. 101-103. P. DuMoNTIER, Saint Bernard et la Bible, Paris 1953, réf. p. 184. L.-E. Dupin, Histoire des Controverses et des matiéres ecclésiastt-

T traitées dans le douziéme siécle, 2e Partie, Paris 1699, p. 559I. A. FABRICIUS, Bibliotheca latina mediae et infimae aetatis, Floren-

BIBLIOGRAPHIE

XXXIII

tiae 1858, t. 5, p. 240. C. FIERVILLE, Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothéque de Saint-Omer n? 115 et 710, dans Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothéque nationale et autres bibliothéques ..., t. 31,

Paris 1884, p. 61-62. A. Forest, Les doctrines dans les écoles monastiques du X Ile svécle,

dans Histoire de l'Eglise (Fliche et Martin), t. 13 (Le mouvement doctrinal du XIe au XIVe siecle), Paris 1951, p. 132-133. R. FonEvILLE, L'Eglise et la Royauté en Angleterre sous Henri II Plantagenet (1154-1189), Paris 1943, p. 20, 323, 362. M.-A. FRACHEBOUD, Art. Divinisation, dans Dict. de Spir. t. 21 (1955), col. 1404-1405.

Gallia Christiana, t. 9, Parisiis, 1751, col. 234. E. GreorGEs, Pierre de Celle, sa vie et ses euvres, dans Annuaire

administratif, statistique et commercial du département de Ll’Aube pour 1858, Troyes, p. 3-38. J. DE GHELLINCK, L’essor de la littérature latine au XIIe siécle,

Bruxelles-Paris 1946, t. I, p. 194, 224 et t. 2, p. 53. —, Art. Eucharistie au XI Ie siécle en Occident, dans Dictionnatre de

Théologie catholique 37 (1912) col. 1248, 1291-1292. J. GiLLET, La chartreuse du Mont-Dieu, Reims 1880, p. 84-85. —, De Petro Cellensi, abbate sancti Remigii et Carnotensi episcopo, Paris 1881, 116 p. P. GLORIEUX, Candidats à la pourpre en 1178, dans M élanges de Science religieuse, X1 (1954), p. 5-30. J. GopErRov, La Maison d'Aunoy-les-M inimes, souche de Pierre de Celle, dans Revue Mabillon 41, (1951), p. 33-35. GUILLAUME DE SAINT-THIERRY, Lettre aux Fréres du Mont-Dieu,

éd. J. Déchanet, Paris 1976 (Sources Chrétiennes 223), p. 22-23. H. HoHENLEUTNER, Die Briefsammlung des sogenannten Walter von Dervy (Montier-en-Der) in der Oxforder Handschrift St John’s College ms. 126, dans Historisches Jahrbuch 74 (1955), p. 673-680. N. Iune, art. Pierre de Celle, dans D.T .C. 12 (1935), col. 1896-1901. A. JANvIER, Petri abbatis Cellensis primum, deinde S. Remigüi apud Remos ac demum episcopi Carnotensis, Opera Omnia ..., Parisiis 1671. R. JaAvELET, Image et ressemblance au douziàme siécle, Paris 1967, tr et.244x6fot22; po938: JEAN DE SarisBURY, The letters of John of Salisbury, éd. W.J. Millor and C.N.L. Brooke, Oxford 1979, 2 vol., réf., vol. 2, p. 852. M. Jucig, La mort et l'assomption de la Sainte Vierge. Etude historico-doctrinale, Città del Vaticano 1944 (Studi e testi 114),

P. 375 F. KEPLINGER, Beitrüge zur Geschichte der Wissenschaftspflege im Zisterzienserstift Wilhering, Wien 1969 (Dissertationen der Universitat Wien n? 36), p. 60. Cu. LALoRE, Collection des principaux Cartulaires du Diocese de

XXXIV

BIBLIOGRAPHIE

Troyes, Paris-Troyes 1882, t. 6: Cartulaire de Montier-la-Celle. A. LAURENTIN, Doxa, (s.d.), t. 2: Documents: Jean 17, 5 et ses commentaires patristiques, p. 218-219. J. Lecter, La liberté de conscience, dans Recherches de Sciences religieuses 54 (1966), p. 373. J. Leciercg, La spiritualité de Pierre de Celle (1115-1183), Paris 1946, 246 p. —, L'humanisme bénédictin du VIIIe au XIIe siécle, dans Studia

' Anselm. 20 (1948), p. 3, 6-7. —, Art. Contemplation, dans Dict. de Spir. 14 (1952), col. 1945.

—, Etudes sur saint Bernard et le texte de ses écrits, dans Analecta

S.0.C. 49 (1953), fasc. 1-2, p. 48, 91-92 et 131. _, Art. Disciplina, dans Dict. de Spir. 21 (1955), col. 1297-1298. — L'amour des lettres et le désir de Dieu, Paris 1957, réf. p. 261.

—, Nouvelles lettres de Pierre de Celle, dans Studia Anselm. 43

(1958), p. 160-179.

éf

—, De saint Grégoire à saint Bernard, du VIe au XIIe stécle, dans

La spiritualité du Moyen Age (Histoire de la spiritualité chrétienne 2), Paris 1961, p. 216. — Études sur le vocabulaire monastique du M oyen Age, dans Studia Anselm. 48 (1961), p. 22, 60-62. — Otia monastica. Etudes sur le vocabulaire de la contemplation au Moyen Age, dans Studia Anselm. 51 (1963), rét. p. 179. —, Aspects spirituels de la symbolique du livre au XIIe s., dans

L'homme devant Dieu. Mélanges H. de Lubac, Paris 1964, t. 2, p. 64-67.

—, Recueil d'études sur saint Bernard et ses écrits, t. 1, Rome 1963, p.

74-76; t. 2, Rome 1966, p. 236, 387.

—, Autour de la correspondance

de S. Bernard, dans Sapientia

Doctrina (Mélanges Dom Bascour), Leuven 1980, p. 192-198. J. Leone, Bibliothéque historique de la France, t. 3, Paris 1771,

p- 37, n. 29778.

E. LEsNE, Histoire de la propriété ecclésiastique en France,t. 5 (Les écoles de la fin du VIIIe siécle à la fin du XIIe), Lille 1940,

p- I71, 239, 259, 265, 273, 564.

J. Linon, Bibliothéque générale des Auteurs de France, (Livre 1: La bibliothéque chartraine), Paris 1733, p. 77-78. [ H. pE Lusac, Exégése médiévale. Les quatre sens de l'Ecrituve,t. 1,

2, 3, 4, Paris 1959-1964, réf. t. 2, p. 705 et t. 4, p. 543. J. MaBiLLOoN, Vetera Analecta sive Collectio veterum aliquot Operum ..., Parisiis 1723, p. 233.

—, Annales Ordinis S. Benedicti, t. 6, Lucae 1745, p. 359-361. L. Maitre, Les écoles épiscopales et monastiques en Occident avant

les universités (768-1180), (Archives de la France monastique 26) Ligugé-Paris 1924, p. 98-100. M. MaNrrIUS, Geschichte dev lateinischen Literatur des Mittelalters,

t. 3, München 1931, p. 254, 260. G. Mar tot, Histoire de la ville, cité et université de Reims t. 3,

BIBLIOGRAPHIE

XXXV

Reims 1846, p. 503. : E. MaRTENE, Histoire de la Congrégation de Saint-M aur, (Archives de la France monastique n? 33), Ligugé-Paris 1929-1937, t. 3, p.269: 14,677 t5; pror? t. 6; p.70, E. MarTENE - U. DunaND, Voyage littéraire de deux religieux bénédictins de la Congrégation de Saint-M aur, Paris 1717, p. 87 et 103. G. DE MARTEL, Pierre de Celle à Reims, dans M émoires de la Société

d'agriculture, commerce, sciences et arts du département de la Marne 89 (1974), p. 73-105.

—, Mabillon et la préface aux ewvres de Pierre de Celle, dans Revue

Mabillon 58 (1974), p. 245-269. —, édition PIERRE DE CELLE, L 'école du cloitre, Paris 1977 (Sources chrétiennes 240). —, A propos d'un sermon attribué à Pierre de Celle, dans Studia monastica 19 (1977), P- 47-55.

—, Recherches sur les manuscrits des sermons de Pierre de Celle,

: dans Scriptoriwm 33 (1979), p. 3-16. paraitre). (à Spir. de Dict. dans Celle de Pierre — Art.

—, Une notice inédite sur Pierre de Celle, dans Mémoires ... de la

Marne 97 (1982), p. 77-88. M. Mertet, Bibliothéque chartraine, dans M émoires de la Société archéologique et historique de l'Orléanais 19 (1883), p. 73-74Tu. Merton, The climate of monastic prayer, Spencer 1969 (Czster~ cian Studies n° 1), chap. 9, p. 80-84. C. MzssiTER, Epistolae Walteri abbatis Derventis, Caxton Society,

t. 20, Londres 1850 (repr. N.Y. 1967). F-M. Mitpner, The Immaculate Conception in the writings of Nicholas of St Albans, dans Marianum 2 (1940), p. 173-193. L. Mopric, Illustratio privilegii Immaculatae Conceptionis per eiusdem consectaria iuxta doctrinam theologorum saeculi XII, dans Antonianum 31 (1956), p. 3-24. P. von Moos, "Consolatio". Studien zur M ittellateinischen Tvostliteratur über den Tod und zum Problem der christlicher Trauer,

München 1971, t. I, p. 204. L. Morért, Le Grand Dictionnaire historique ... t. 8, Paris 1759, P- 345: P. Morizot, Jean de Salisbury et la Champagne, dans M émoires de la Société Académique de Département de l'Aube 99 (1939-1942), kis p. 257-291.

C. OupIN, Commentarius de Scriptoribus ecclesiae antiquas ..., t.2, Lipsiae 1722, col. 1156-1159.

J.-F. Ozeray, Notice sur Pierre, abbé de Celle dans La chronique de Champagne, t. 3, Paris 1838, p. 21-25. M. Pacaut, Alexandre III, Etude sur la conception du pouvoir pontifical dans sa pensée et dans son aure, Paris 1956 (Coll. L'Église et l'État au Moyen Age, t. 2), p. 398. — Louis VII et les élections épiscopales dans le Royaume de

BIBLIOGRAPHIE

XXXVI

France, Paris 1957, p. 105-106. — Louis VII et son royaume, Paris 1964, p. 108. G. PARÉ - A. BRUNET

- P. TREMBLAY, La renaissance du XIIe

siecle. Les écoles et l'enseignement, Paris-Ottawa 1933, p. 46 et 244. M. VANS Le prétre ministre de la parole dans la théologie du XIIe siécle, dans Rech. Théol. anc. méd. 29 (1962), p. 72. A. PorrHasrT, Wegweiser durch die Geschichtswerke des europáischen Mittelalters bis 1500, Band II, Berlin 1896 (repr. Graz

i

p. 912.

1954), Anne PRACHE, Saint-Remi de Reims. L’euvre de Pierre de Celle et sa place dans l'architecture gothique, Genéve-Paris 1978 (B?bliothéque de la société francaise d Archéologie 8). J. Rivi&nE, Le dogme de la Rédemption au Moyen Age, Paris 1934 (Bibliothéque thomiste 19), réf. p. 501. G. RoBzRT, Les écoles et l'enseignement de la théologie pendant la premiàre moitié du XIIe siecle, Paris 1909, p. 127. R.-F. ROHRBACHER, Histoire universelle de l'Eglise catholique, t. 7, Lyon 1872, p. 20-22. A. Roserot, Art. Montier-la-Celle, dans Dictionnaire historique de la Champagne méridionale, fasc. 13, Langres 1944, p. 946-951. P. Scumitz, Histoire de l'Ordre de saint Benoit, t. 6, Maredsous

I949, p. 242. J.-B. SCHNEYER, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters. Für die Zeit von 1150-1350, Band 4, Münster 1972, p. 630635. O. von Stmpson, The gothic cathedral, the origins of gothic architecture and the mediaeval concept of order, London 1956, p. 193-194. J.-B. Sovcnzr, Histoire du diocése et de la ville de Chartres, Chartres 1868, t. 2, p. 510-514. C. Spica, Esquisse d'une histoire de l'exégése latine au Moyen Age, Paris 1944 (Bibliothéque thomiste 26), p. 68, 73, 134 et 140. F. SrEGMÜLLER,

Repertorium biblicum M edit Aevi, t. 4, Matriti

1954, p. 277-279, n? 6536-6540.

L. SrINGLHAMBER,

Prédicateurs

au Moyen

Age, dans Nouvelle

Revue théologique 69 (1947), p. 655-656. C.-H. TALBor, Nicholas of St Albans and the feast of the Conception, dans Revue bénédictine 64 (1954), p. 88-91. R. Tassin, Histoire littéraire de la Congrégation de Saint-M aur, Bruxelles 1770, p. 100-101. F. VANDENBROUCKE, Art. Direction spirituelle. En Occident : B. Au Moyen Age dans Dict. de Spir. 3 (1955-1956), col. 1084-1085. —, Art. Petrus v. Celle dans Lexikon für Theologie und Kirche, Band 8, Freiburg i. Br. 1963, p. 355. —, La morale monastique du XIe au XVIe siécle, Louvain-Lille

1966, p. 78-82. G. WELLSTEIN, Die freundschaftlichen Beziehungen des Benediktiners Petrus Cellensis zu den Cisterziensern (1150-1183) dans

BIBLIOGRAPHIE

XXXVII

Cisterzienser Chronik 38 (1926), p. 213-218. J.-Tu. WELTER, L 'exemplum dans la littérature religieuse et didaclique du Moyen Age, Paris-Toulouse 1927, p. 37. M. ZIEGELBAUER, Historia rei literariae O.S.B. ..., 1754, Pars IIIa, cap. 3, 8 13, p. 162-165.

CONSPECTVS SIGLORVM TROYES, Bibliotheque municipale, 253, s. XII

(Clairvaux, O.Cist.) f. xr-13v: De Tabernaculo I f£. 24v-63v :In Ruth f. 63v-69v :De Tabernaculo II LISBONNE, Bibliothéque Nationale, Alcobaca, 232, s. XII

(Clairvaux ? Alcobaca ?) f. xr-19r: De Tahernaculo I f. 19v-8sv :In Ruth PARIS, Bibliotbique Mazarine, 569, s. XIV

(Paris, Grands Augustins) f. 4or-8ov :In Ruth PARIS, Bibliotbique Nationale, lat. 2597, s. XII f. 81r-105r: De Tabernaculo I CAMBRIDGE,

Trinity College, B. 15.38, s. XV

(Hales Owen, O. Praem.) f. ssv: In Ruth (exc.) ed. Dom JANVIER, Petri Abbatis Cellensis ... opera omnia ..., Parisiis, apud Ludouicum Billaine, 1671

EXPOSITIO SVPER RVTH I L ror IN DIEBVS

2C

VNIVS

IVDICIS, QVANDO

IVDICES

PRAEERANT,

FACTA T 24v

EST FAMES IN TERRA, ABIITQVE HOMO DE BETHLEEM IVDA VT PEREGRINARETVR IN REGIONE MOABITIDE CVM VXORE SVA AC DVOBVS LIBERIS. IPSE VOCABATVR ELIMELECH, VXOR AVTEM EIVS NOEMI, E DVOBVS FILIIS ALTER MAALON, ALTER CHELION EPHRATAEI DE BETHLEEM IVDA. Lubricum semper et ad deteriora declinandi cursum siue casum a praeuaricatione paterna concepit genus filiorum Adae. Vnde IO

15

20

25

30

35

Scriptura: Lubricauerunt gyessus nostri. Praecipitatione itaque uehementi facta, a uultu irae Dei, impinguentes sese in inuicem

ordine perturbato natura filii irae, homines seipsos amantes, ex

quo comparati sunt iumentis insipientibus, more piscium sese deglutire, more ferarum sese deuorare consueuerunt. Sed respexit oculus miserationis Dei super miseriam istam et paenituit secundum propositum beneplaciti sui, decreuitque resarcire edicto nouo damna naturae et priuilegia imaginis suae. Tunc quam in occulta et tuta rationalis anjmae pagina condiderat legem natura- L xov lem ministerio Moysi refigurauit in tabulis lapideis, abdens quaedam non meliora sed austeriora, quia non ad conseruandam naturae sanitatem quae iam infecta aegrotabat, sed ad recuperandam, T 25r comparabatur medicina. Sed quia parum proficeret medicinae praeparatio nisi esset qui de modo et tempore et qualitate et quantitate potionis sumendae commoneret aegrotum atque in ministerio uigil et sollicitus deseruiret, hac rationis necessitate malis moribus et perturbatis hominum motibus et mentibus censores et iudices destinauit, qui rerum momenta per successum temporalitatis, tribus digitis instatera aeternae praedestinationis appendit. Hii igitur quasi quidam iustitiae obices, humanae praein sumptionis gurgites auctoritatis suae pondere reflectentes, iura populo conseruabant, et depressis ignobilioribus superborum uiolentia, remedia protectionis ferebant. Ceruix indomita populi male docti pedetentim his assueuit obedientiae assensum praebere et iuxta sententiam oris eorum quaestiones suas dirimere. conDeinde assiduitas facti ex placito utentium uenientis nomen didicit, udo consuet supplere naturae uices et t suetudinis accersiui 14/15 9 Threni 4, 18 (uestigia nostra). — 12cf.Ps. 48, 13.21. 12. 40, Is. cf. 27/28 12. 24, Ex. cf. 18 5.9. 1, Eph. 45;

cf. Ps. 105,

Sancti Tit. Expositio super Ruth] Incipit expositio domni Petri Abbatis

allegorice et tropoloRemigii remensis in libro Ruth, de quo tractat hystorice,

7 5/6 ephratici T S:EJEx P gice T, Incipit Ruth allegorice P kist7 14 etom. Tir 10 impinguentis T — inom. T deteriora] tentiora P 19 non - conseruandam oz. P condiderat] confidat T tuta] uita P 20 sanitem P

PETRI CELLENSIS

2

Ia

adeo ut dicatur non proprietate nominis, sed sedulitate officii, consuetudo altera natura. Exinde quorum sollicitudini et curae incumbebat totius populi onera gestare, negotia gerere, mores informare, tumores reprimere et legem iustitiae statuere, judices 40 dati sunt a Deo, et sic dicti a populo. Placuit denique immensae totius mundi machinae rectori et gubernatori Deo, unum in gente Iudaeorum praeficere per successiones temporum iudicem, ut membra multa et diuersa sub uno capite suos actus regulariter dispensarent et discordiam de pluralitate nullam susciperent, sed , inquit Apostolus, d?ca45 esset unus pastor et unum ouile. Idipswm tis omnes, et non sinl in uobis schismata. Cum enim alius dicit: Ego sum Pauli; alius: Ego Apollo; alius: Ego uero Cephae; nonne contentiones sunt inter uos? Vnde ergo ut ad litteram redeamus, ne ab unitate fiat separatio 50 fit iudex. IN DIEBVS autem VNIVS IVDICIS, FACTA EST FAMES IN TERRA. Nichil fit in terra, ut ait Iob, sine causa. Causa uero eorum quae siue de caelo siue de terra hominibus contraria infliguntur, aut mali praelati non bene praesidendo, aut peruersi subiecti sunt agendo. Cuius dis55 inordinate uiuendo, aut simul utrique confuse cretionis diffinitio, id est utrum culpa praelatorum uel contumacia subiectorum iram Dei prouocet, an conglobata simul eorum malitia, uix apprehendi potest, nisi forte ab eo cui data fuerit per Spiritum discretio spirituum. Si cui tamen uidetur minus rationi 60 consonum puniri flagellis temporalium incommodorum subiectos pro praelatis uel praelatos pro subiectis, rationum et auctoritatum aceruis, perfacile poterit de contumacia obrui. Discutiendum proinde et animaduertendum qua sese praelati et subiecti respiciant habitudine, et sic commodius diffiniendum quatinus contin65 gat erratus quorumlibet immunitatem aliorum. Haec namque non absimilis est ratio illi solutioni qua perplexa quaestio enodatur, ubi in tertiam et quartam generationem filiorum peccata patrum reddi dicuntur, cum alias praefinitum sit quia filius non portabit iniquitatem patris et pater non portabit iniquitatem filii. Sed cum 79 in lege Moysi filii pro patribus non interficiuntur, qua ratione pro culpa praelatorum subiecti affliguntur? Plane tam commode quam compendiose soluimus quaestionem, si culpae praelati uel subiecti attendimus originem, immo si paene non negligimus compensare qualitatem. Videndum itaque qualiter praelatus sub-

37/40 cf. Ex. 18, 13-26. — 45 cf.Io.xo,16. — 45/461Cor.r 1:10. | 46/48 cf.lCor.nir12. 52]1obs,6. 59cf.ICor.12,10. | 67/68 cf. Num. 14, 18. 69 cf. Ez. 18, 20. 69/70 cf. Deut. 24, 16.

Pp

42ingente]uigente P — successionem P 50sitT — 53 confliguntur 60 incommodarum T 66 ratio om. P 67 generationem] + in T peccata rep. P 71 praelati T —— suiecti om. T 73 attendamus P

L 2or

IN RVTH I (1, 1) 75

3

iectis ex officio teneatur. Omni instantia suadere utilia, dissuadere

nociua, poenam transgressionis praetendere, obedientis praemia proponere subiectis debet praelatus. Cuius praedicationem si contempserit, non subiectus sed superborum auditor, seruus Abra-

hae, id est praelatus, non tenebitur iuramento officii suscepti, quo 80 conflictus Isaac, id est Christo, adducere puellam in baptismate renouatam de terra longinqua elaborabat. Sz, inquit Dominus ad prophetam, annuntiaueris impio ut non peccet et te non audierit, ipse in iniquitate sua morietur ; tu autem animam tuam liberastt. Ecce quando sanguis sanguinem non tangit, id est culpa subiecti 85 praelato non imputatur. Si uero limpidam praelatus bibit aquam more praedicationis et pedibus suis reliquam conculcat peruersitate operis, tunc ad poenam uterque ligatur, ille pro malo exemplo, iste pro prauo imitationis desiderio. Ecce satis ostensum est quando teneatur uel quando non teneapoenae go tur praelatus de malis subiectorum. Nunc restat dicere de qualitate. Aliquando namque aeternaliter, aliquando temporaliter exigitur a praelato sollicitudinis suae fructus, ut uel suppliciis gehennalibus condemnetur, si factus est socius furti, id est particeps purgetur flagellatio95 malorum subiectorum, uel temporali tantum in reprehensione, sic fuit debuerat qua seuerus minus ne, si parum ut Heli pro filiorum transgressione et dissoluta redargutione. Subiecti autem siue inobedientes fuerint in bono siue imitatoresin malo, utrique ad poenam coartantur. Praelatus itaque subiecto prouidentiam, subiectus praelato deIOO bet obedientiam. Spatiis aequalibus et aequis passibus metas aeterni brauii petere competit tam praelati uigilantiam quam subiecti reuerentiam, ut tantum obediat discipulus quantum mandauerit praelatus, et tantum imperet praelatus quantum ad 105 salutem subiecto sufficiat. Vtraque, id est uigilantia circa subiectum et reuerentia ad praelatum, neque citra iustitiae limitem subsistere neque ultra impune potest prosilire. Nam si altera segnior de itinere restiterit, punietur pro negligentia, altera si acrior praecucurrerit, non remunerabitur pro insolentia. Vtraque illorum prouidentia per IIO si pede utroque claudicauerit, uidelicet incuriam, istorum obedientia per contumaciam, ambae in foueam

84/85 cf. Greg. Magn., Hom. in Ezech. 83 Os. 4, 2. 82/83 Ez. 5, 19. 85/87 cf. Ez. 34,18. — 97 cf. I Sam. 3, 13. lib. I, XI, xo (CC 142, p. 174). 102/103 cf. Mt. 15, 14.

83 ipse om. T 82 annunciaueris L Christus T 80 contrictus P 89/90 uel - teneatur om. P 84 subiecti] + non oritur ex culpa praelati T 99utrimqueL — 100 prouidentiam - praelato 94 furorT 93uelut~T 109 106 citra] circa T 105 subiectio P 101 aequalibet P om. P praecurrerit P

T 25v

L 20v

PETRI CELLENSIS

4

IIS

I20

125

prioritacadunt. Ea tamen lege ut profundius absorbeatur, qui de potenter ura, Script inquit s, Potente batur. te abundantius gloria prius cui ruinae m calice ebibit ergo Prior ur. patient ta tormen spraece o saecul in r amplio propinabatur in mensa gloriae, ut quo ruina. ur sequat o infern in dior profun eo sit inflationis extollentia, Quantum, inquit Dominus in Apocalipsi, gloriata est mulier illa s, magna quae mundum impleuit fornicationibus suis in peccati gloriatamen sit Nulla um. poenar tantum date ei tormentorum et tio in futuro de minori poena, ubi quae minor est, maior reputatur, quam hic sit omnium aliqua poena. Damnatur ergo praelatus, quia uiam sequentibus non praemonstrauit. Damnatur et subiectus, quia ire post tergum monentis recusauit. Ille quia spopondit ducatum nec impendit, iste quia audiuit bonum et spreuit. Hoc ne a nobis sumptum et ideo auctoritate uacuum reputetur, auctoritatem supponamus.

Gregorius dicit quia aliquando praelato tollitur uerbum praedicationis pro peccato subditorum, aliquando pro suo, aliquando pro peccato utriusque, scilicet et praelati et subiecti. Haec est 130 FAMES quae fit IN TERRA de qua dicitur: Et uocauit famem super terram, non famem panis neque sitim aquae, sed audiendi uerbum Dei. Quando enim est qui audiat, si non est qui dicat uerbum salutis, praelati est culpa. Si uero clamat in fortitudine qui annuntiat Sion, sed uiae Sion lugent, eo quod non sit qui ueniat ad et obediat mandatis Dei, 155 sollemnitatem eius, id est qui audiat in ecclesia iudices, uel sunt qui his de Haec rum. subiecto culpa est potius defensores quam iudices dicta sint. Saeculares proinde iudices et ipsi alterum de duobus tenent gladiis de quibus cum diceret Petrus: Ecce gladii duo hic, respon140 dit Dominus: Satis est. Vnus horum deuorat carnes de quo dicitur: Et gladius meus deuorabit carnes, cum amore iustitiae et odio iniquitatis maleficia a saeculari iudice puniuntur et corporali uindicta ad correctionem eorum quae praesumuntur contra legum iura moderate exercentur. Quem sicut de uagina extrahere 145 sine causa impium est, sic cum res exigit, non exerere perniciosum. Sumit enim audaciam de impunitate nequitia. Hunc princeps 12755. cf. Greg. 117/119 cf. Apoc. 18, 7. 113/114 Sap. 6, 7b. 129/132 cf. Raban. Magn., Hom. in Ezech. I, XII, 16 (CC 142, p. 191-192) Maur., In Ruth x (PL 108, 1199D).

130/132

IV Reg. 8, 1; Amos

133/134 cf. Is. 40, 9; cf. Threni z, 4 (non sint qui ueniant). 140/141 Deut. 232, 42. 146/148 cf. Ios. 5, 13-14. 38.

8, 11.

139 Luc. 22,

119 sit om. T ruinam P 116 sequatur om. T 114 pacientur L 121/122 Damnatur - praemon120 ubi - maior] ubi minor maior est P 137 strauit om. P 124 nec]non T — impendet L 136 iudices om. T 142 corporili L 140/141 carnes - deuorabit om. T dicta sint om. P 144 exercetur LT!P

5

IN RVTH I (1, 1) exercitus Domini euaginatum tenens de secretissimis iustitiae

sedibus allatum Iosue ostendit et hac uisione non dissimulandum,

non remisse agendum, sed fortiter in ministerio instandum, iudi150 cem populi edocuit. Alius est gladius Petri pertingens usque ad diuisionem animae et spiritus, non sanguinem corporis fundens, sed peccati famem, nec membrorum

155

160

16s

130

diuisor, sed uitiorum interfector medullarum

discindit complosa et educit putrida. Vectes enim inferni si concusserit, confringit. Flammeum illum gladium atque uersatilem, si de manu Petri uibratum contigerit, reflectit. Et portae inferi non praeualebunt aduersus eum. Successor autem Petri manum qua gestat gladium sic ordinet ad feriendum, ne pro hoste ciuem, ne pro seditioso innocentem, ne sanum pro aegro, ne uirtutem pro L arr uitio petat. Legat euangelii librum, cum leuat sententiae gladium, nec unquam feriat, nisi iustitia iubeat. De libro namque euangelii et legis, sententiam excommunicationis uel absolutionis semper tamquam de uagina siue pharetra proferri debet, quia aliter prolata proferentem non perferentem uerberat. Iniusta namque sententia, si iniusta sit animo proferentis ordine proferendi, causa quoque non existente pro qua proferri debeat, potius laedit pastorem iniuriosum quam subiectum innoxium. Similiter iudex saecularis gladio quem non sine causa portat, numquam pro libitu peruersae uoluntatis abutatur, quos uult uiuificando et quos uult mortificando, sed iustitia regente quod putridum est amputet, quod laesum emendet, quod sanum conseruet. Si quando feriendum est, o iudex, qui non sine causa gladium portas, iustitia feriat,

non manus tua saeuiat. Causa sua quemque condemnet, non T 26r temeritas tua. Sic hominum interfector non es, quia iustitiae es

cida. 175 executor, non malitiae exertor. Non es homicida, sed peccatri

Non est manus tua plena sanguine, quem punisti, non fudisti. Iniquitatis es persecutor, non iustitiae uiolator. Talis iudex quia diligit iustitiam et odit iniquitatem, sedebit in iudicio cum principibus, cum principibus populi sui.

180

Sed quid est quod dicitur: IN DIEBVS IVDICIS, QVANDO IVDICES

PRAEERANT, FACTA EST FAMES IN TERRA? Si mali iudices praesunt, quare facta sit fames in terra? De plano intelligentia patet. Si boni, paulo subtilius inuestigandum omnium de causa famis, cum magis abundantiam et prouentum

156/157 cf. Mt. 16, 18. 155 cf. Gen. 3, 24. 151/152 cf. Hebr. 4, 12. 178/179 cf. 1, 9. Hebr. 8; 44, Ps. cf. 177/178 15. 1, Is. 175/176 cf. Ps. 112, 8.

152et]ac P

155Flammeum]- quoque T

156 contingerit L

158

169/170 et quos uult mortificando om. T gerit T — 162 sententiam om. T 179 cum principi- exertor om. P non 175 P Deum 173 quemque] bus? om. T ^ 182 facta sit om. T

PETRI CELLENSIS

6 185

Et rerum iustitia exigat iuxta illud: Junior fui et enim senui, etc. in ut Iob, um secund forte qui tetendit lineam suam super terram diu et illatis poenis cum m hominu statera iusta culpas filiorum toleratis appenderet, tempus redemptionis nostrae secundum inuestigabiles diuitias gloriae suae, quodam uinculo subtili et inge-

190 nioso istum bethleemitam

195

200

205

210

Elimelech, cum Noemi uxore sua, ad

profundum regionis moabitide ueraciter et proprie deuocabat, quatinus inescata Ruth moabitides errores amore Noemi ad terram Iuda accederet. Deinde coniugio sortita Booz, truncum illum genealogiae Christi Isai, scilicet patrem Dauid, de filio suo Obed produceret, et sic cogente fame panem qui de caelo descendit quaereret et inueniret. Et merito satis. Nam si Deus dinumerauit gressus meos uilissimi uermiculi, quid mirum si filii sui Iesu generationem a longe intellexit, et semitis occultis ab Adam usque ad uirginem matrem, partus illius uenerabile sacramentum deduxit ? FACTA EST ergo FAMES IN TERRA, ut causae praeparatio fieret, et in hanc famem Ruth ad terram Iuda traheretur, et ad piscem capiendum linea generationis Mariae seu Christi Iesu ianuam sese aptaret. Potest et ita exponi. In corde Patris ab aeterno tam hominis creatio quam redemptio inuariabiliter utpote immutabiliter uersabatur. Prodiuit àutem hoc latens consilium ad publicum nostrum per rerum effectus extrinsecus a causa illa inuisibili apparentes et facta reuelatione in creaturae exhibitione, non usquequaque latuit post factum, quod inattingibile erat nondum exhibitum. Quasi igitur quibusdam motibus pulsabantur diuini illi affectus circa nostram reparationem, praecipue dum saeculi finis propinquaret, et uelut ieiuna diuinitas fame urgebatur nostrae saluationis, cum tot descendentibus annis opus redemptionis non fieret, et uenter infernalis suos et non suos cibos differenter

215

quidem poenalitate, sed indifferenter mansionis reclusione susci-

peret.

Inde igitur FAMES FACTA EST. Nec inconuenienter famem dixerim dilationem dilectionis Dei, quia sicut fames omnes sensus inclinat ad panem, sic propter nimiam caritatem suam qua dilexit 186/188 cf. Iob 31, 6. 185/186 cf. Iob 38, 5. 185 Ps. 36, 25. 188/189 cf. Eph. 3, 8.16. 193/195 cf. Ruth 4,17. — 195/1961o.6, 33. 196/197 cf. Iob. 31, 16. 203/204 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob 33, 9,17 (PL 76, 682D-683A). 219/220 cf. Eph. 2, 4. 185 iusta T deuorabat T P

188 toleratis] + cum T 190 bethleemitem T 191 192 amore om. T errores om. L 201 Est ergo facta~ T

202 famam P 204 aptaret]apparet P — 205/206 utpote immutabiliter om.P 211affectusT 212 ieiunia P 213 tot sup. lin. T | 213/214 descendentibus - redemptionis] descendentibus animabus in infernum redemp-

tio T — 215 quidem - indifferenter om. P

L 21v

tb

IN RVTH I (1, 1) 220

225

7

nos, Deus filium suum in quo quicquid diuinitatis est, ad nostram reparationem assumptione humanitatis inclinauit et misit in similitudinem carnis peccati, ut de peccato damnaret peccatum, id est pane incarnationis, famem nostrae condemnationis reficeret, immo destrueret. Sequitur: ABIITQVE HOMO DE BETHLEEM IVDA VT PEREGRINARETVR IN REGIONE MOABITIDE CVM VXORE SVA AC DVOBVS LIBERIS. Stare diuinitatis est, abire humanitatis. Simplicitas etenim diui-

nitatis, sicut nulla coartatur sui diminutione, sic nulla dilatatur sui extensione. Non est enim eius crescere, qui numquam coepit, et

230 semper plenus non euacuatur, qui nunquam desinit, semper idem

permanet. Vltra quod nichil est, quo ibit? Extra quod nichil est, quo abire poterit ? Seipso itaque Deus semel et semper plenus non euacuatur, seipso semel et semper magnus non minoratur, seipso semel et semper perfectus, non uicissitudine aliqua obumbratur.

ABIIT itaque, sed HoMo. Vnde autem abiit, quo abiit, quare abiit,

cum quibus abiit? Dre BETHLEEM Ivpa. Ecce unde. IN REGIONE MOABITIDE. Ecce quo abiit. VT PEREGRINARETVR ibi. Ecce quare abiit. CVM VXORE ET DVOBVS LIBERIS. Ecce cum quibus abiit. Quaedam horum 240 mystice, quaedam proprie, euangelica satis succincte narrat histo-

ria. Sic enim refert Matthaeus: Cum esset, inquit, Jesus matus in Bethleem Iudae, etc. Recedere uidetur sensus euangelicus, ab eo

quod dictum est quia ABIIT HOMO DE BETHLEEM IVDA, etc. Sed dupliciter haec littera legitur. Ita: Homo de Bethleem Iuda abiit regione moabitide. Vel sic: Abiit homo de Bethleem Iuda, etc. in 245 Vterque sensus de Christo sic exponitur, ut alter planior accedat ad historiam, alter recurrat ad allegoriam. Et de historia planum est. Allegorice uero, BETHLEEM IVDA significat domum panis, illam non manufactam, aeternam in caelis, de qua dicitur: Beatus qui 250 manducabit banem in regno caelorum, quo pane angeli reficiuntur, sed sine fame quia numquam esuriunt, pascuntur sed sine defectu, scilicet sui desiderii, uel panis, quia numquam fastidiunt uel consumunt. Nos uero cum sacramenti cortice propter insufficientiam caligantis oculi cotidie sumimus, ne deficiamus; cum fide ne sine reuerentia praesumamus ;ieiuni suscipimus, ne petimus, 255 aliquid ei praeferamus. 227 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob 5, 34, 63 (CC 220/222 cf. Rom.8,3. 233/234 cf. lac. 1, 17. 143A, p. 959). (CC 5 5, 19, ibid. ; 143, p. 262-263) 248 cf. Greg. Magn., Hom. in Eu. 1, 8 (PL 76, 1104A ). 241/242 Mt. 2, 1. 249/250 Luc. 14, 15 (Dei). 248/249 cf. II Cor. 5, 1. 228 sicut - sic om. T 221 inclinatum est LP 220 Deus om. LP 244 littera haec P —— T roz. minoratu seipso 2353 — T est» enim 229 253 cum sacramenti] consacra248 est] quam P 245 homo om. T menti L

T 26v Dr

PETRI CELLENSIS

8

ABIIT ergo HOMO DE BETHLEEM IVDA. Abire quandoque Scriptu tis Contac mala. in ra utitur in bona significatione, quandoque

260

uerbi, denique summatim et breuiter contractis occasione huius t reposui sibi urarum Script agro de quam s nec non et significationi nostra memoria,

tam de personis quam

de causis abeuntium,

pauca subinferamus. In capite libri, id est Psalterii, scriptum est: Beatus wir qui non abiit im consilio impiorum, etc. Exponitur hic uersus alias in m est de me, 265 eodem Psalterio ubi legitur: In capite libri scriptu pro capite siue , psalmis s omnibu in uidelicet Christo qui loquitur membris. uel capiti t accidun quae his de et , siue pro membris Modo namque contraposito littera haec legitur, ut prius lineis praeuaricationis Adae praefixis perabiit i» consilio ?mpiorum, tiae, 270 perstare im wia peccatorum, persedere in cathedra pestilen retrograde conuertatur, non processus, sed excessus uitiorum, per secundum Adam, ut male contortum funiculum triplicem dissuat et zonam pro funiculo supponat. Non enim torsit aliquando iustus et rectus Dominus uias suas, de quo scriptum est: Iustum deduxit abiit sicut Adam in ura peccato275 Dominus per uias rectas. Non ergo non stetit in wia peccatorum iendo, consent i rum male suadent praue delectando, non sedit peruerse operando, uel consuetudinem mali habendo. Item de quodam in uno Prophetarum legitur, quia coepit abire post sordem. Forte Ephraim est qui factus est subcineeius et 280 ricius panis qui non reuersatur, et est inquinata mens conscientia ; forte prodigus filius est qui abiit a patre, ut portionem paternae possessionis uiuendo luxuriose cum meretricibus, id est abeundo post sordem consumeret. Qui adhaeret meretrici, post sordem coepit abire. Item de quibusdam dicitur, quia abierunt 285 retrorsum. Abiit et Iudas ut traderet Dominum. Praeterea et plura inueniuntur similia. Sed de alio genere rursum exempla supponamus aliqua. Dicitur in Canticis : Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum, quo declinauit et quaeremus eum tecum? Quo, inquam, abut, 290 cuius wiae uiae pulchrae et omnes semitae illius pacificae? O 265 Ps. 39, 8. 263/264 Ps. 1, 1. 2639ps9 o So ncreieDialOm7. 266/267 Aug., Enarr. in Ps. 59, x (CC 39, p. 753) ; ibid. 69, 1 (p. 930-931). 273/274 273.cE. 1553324: 272 cf. Eccle. 4, 12. 269/270 Ps. 1, 1. 279/280 ibid. 7,8. 2790s.5,1. 274/276Sap.1o,10. cf. Deut. 32,4. 281/283 cf. Luc.13,30. | 2853/2841 280/281 Tit. 1, 15 (inquinatae). 288/289 Cant. 5,17. 285 cf. Mt. 26, 14. 284/285 lo. 18, 6. Cor. 6, 16. 289/290 Prou. 3, 17. 257 quandoque]namque T 258contractis]contractius T 259 huius om.P | 260quam|]queP 263libriscriptum est idest psalterii~P — 267 et - membris om. T — 279 est! om. T — 281 estom. T — 289 declinemus T 290 semitae illius] uiae eius T :

IN RVTH I (1, 1)

9

Noemi, o Bethleem Iuda, o pulcherrima mulierum, quo abit dilectus tuus ? Quo abiit? Stantem et manentem diligimus, quia in ipso uiuimus, sed abeuntem prosequimur quia in ipso mouemur, declinantem nichilominus non declinamus quia in ipso sumus. Stando 295 nos capit, declinando redemit. Gratias agimus quia declimauit. Nam nisi declinasset, non essemus, aut male subsisteremus. Decli-

nauit autem ad seruum suum, quia seruus declinauerat Dominum. Superbe seruus, humiliter egit Dominus. Seruus declinauit errando ut fugeret, Dominus declinauit compatiendo ne a se malo suo 300 fugeret. Nam incuruatus peccato seruus, quo aspiceret oculo Dominum erectum sine peccato ? Sed nota quia prius abiit Dominus. Hoc est autem abire ab aliquo, ire ad aliquem. Abiit igitur a sententia damnationis, abiit a rigore decreti olim prolati, abiit a palatio summi splendoris. Adhuc dicam unum abiit, quod omne Abiit ab aequa305 abire superexcellit, in omni miserationum abysso. longinquam. regionem Abiitin abiit? quo litate et forma Patris. Sed ABIIT VT PEREGRINARETVR. Denique abiit in Dotain ut uideret fratres et diceret: Defectio tenuit me pro peccatoribus. Nam Dotain defectionem

sonat. Abiit et ad cubile mammarum

tuarum, o

Maria, quatinus uerba tua collato diuinitatis cubili, ad laborem diurnum uires et uices agendi cum natura hominis compensaret. Equidem ab aeterno in sinu Patris audita et uisa, in utero matris aeque iamiam implenda disponebat, ut ibi quasi librum paternae uoluntatis et aeternae praedestinationis relegens, homini unito et totius dispensatio315 legendae lectionis omnium sacramentorum conueniret in aures qualiter et imprimeret, historiam suae nis uulgi legereet cantare, consummationem scripturarum et prophetarum instrueret. Nichil enim improuisum ad nos uoluit deferre. In secreto immo secretario suo aptatum et determinatum est, quid 320 egressus ab utero matris usque ad patibulum crucis, uel potius usque ad regressum ad Patrem, aut faciendum aut patiendum esset. Idcirco abiit et declinauit. Abiit pertinet ad ea quae fecit, declinawit ad ea quae passus est. Abiit ad incarnationem, declinauit ad passionem. Plus aliquid est declinare quam abire, immo naturae prorsus non conue325 laboriosius. Vtrumque tamen diuinae nit, sed de utroque impossibili alterum magis secundum sensum humanum a Dei natura abhorret. Tolerabilius namque aures nostrae sustinent Deum abire quam declinare, agere quam pati.

| 310

307/308 cf. Gen. 37,17. 292/294 cf. Act.17,28. — 306 cf. Luc. 19, 12. 317/318 cf. Ambros., De loseph Patriarcha 3, x 308 Ps. x18, 53 (prae). (PL 14, 645B) ; Isidor., Quaest. in Vetus Testamentum, In Gen., cap. 30, 6 (PL 83, 272B). 298/299 errando - declinadeclinando] + nos T 295 capit] fecit T SEO 307 Denique] Demum T ~ doctain T — 309 et om. T. uit om. P T aborret 327 T collata

L 22v

IO 330

PETRI CELLENSIS

Consueuimus tamen non proprie sed pie, quia non proprietate sed pro pietate audire Dominum gloriae non solum incarnatum sed et passum, non solum abire sed et declinare.

O pulcherrima mulierum, sic uidimus, sic audiuimus, sic credi- Ti27r

mus propter quod et loquimur. Elimelech ABIIT DE BETHLEEM IVDA VT PEREGRINARETVR IN FACTA EST IN TERRA. 335 REGIONE MOABITIDE. Quare? Quia FAMES Dicitur in Psalmo: Moab olla spei meae. Ille qui fatigatus ex itinere sedebat super fontem, ille IN REGIONE MOABITIDE uenit propter famem. Sed quid esurit? Cibum. Quem cibum ? Audi ab ipso: Meus cibus est ut faciam uoluntatem Patris mei. Quid ad 340 Moab? Quia Moab olla spei meae. In olla enim coquuntur carnes et praeparantur cibi, et est spes bonae refectionis cum olla feruet a facie ignis. Sic peccatores qui prius olla succensa a facie aquilonis erant, cum male in desideriis suis exurebantur, conuersi ad Deum

per fidem, spem et caritatem, abluti in baptismate, excocti in Saluatori. 345 persecutione martyrii, cibum suae salutis praebent Quia uero cibi peregrinationis alii sunt quam patriae, ideo Moab est olla spei, non rei. Quales namque futuri sunt, non quales nunc sunt homines, intrabunt fauces gloriae Dei. Caro, inquit Apostolus, el sanguis regnum Dei non possidebunt, neque corruptio incorruptelam possidebit. Vel ideo IN REGIONE MOABITIDE Elimelech noster peregrinatur, quia obediens Patri ad hoc incarnari uoluit, ut inobedientes obedientiam doceret. Hanc siquidem praecipuam uirtutem praecipue tenuerunt, de quibus dicitur: [dwmaea et Moab praeceptum manus eorum et filii Amon obedientes erunt. Et triplicem obediendi modum. Omnis obediens aut est obenota 355 diens uoci et imperio iubentis, aut signo sine uoce praecipientis, aut uoluntati sine signo et sono mandantis. Aliquando enim nichil expressum est in uoce uel signo euidenti et tamen solo et nudo quodam nutu apprehenditur uoluntas domini. Huic obedit filius. 360 Hic optimus gradus est obediendi. Aliquando manu absque uocis expressione innotescit dominus uoluntatem suam. Huic obedit discipulus, et est secundus gradus. Aliquando uoce explanat mandatum suum dominus. Huic obedit seruus, et est tertius gradus. In secundo gradu Idumaea et Moab continentur, quia dicuntur prae365 ceptum manus eorum. Quod est: Statim ut potuerunt percipere

332 cf. Ps. 47, 9. 332/333 cf. Ps. 115, 10; II Cor. 4, 13. 336 Ps. 59, xo. 336/337 cf.1o. 4,6. — 3391o. 4, 34 (eius qui misit me). — 341/342 cf. Ps.67,3 . 342/5343cf.ler.z,13. | 342/343 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob 18, 20, 32 (CC 143A, p. 906). 348/550 I Cor. 15, 50;6, 9. 353/554 Is. x1, 14.

329 non pro proprietate L

330 deum T 332 sic audiuimus om. P 338 esuriit T 343 exurebant T 345 suae om. T 349/350 incorrutelam possibit T 356 et om P 558 uel] et T- ~ et?) etiam.T.

L 23r

'a

II

IN RVTH I (1, 1-2)

370

signum uoluntatis, non distulerunt usque ad uocem iubentis. Peregrinatur igitur apud tales Dominus, quousque discipulos faciat filios. Vel regio ista mundum significat de quo dicitur: In mundo erat et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognouit. Regnabat in regione hac fortis ille armatus, princeps tenebrarum, non iure factus dominus, sed tyrannide sua furtim subingressus. Iste peccare fecit Israel, iste turbauit terram, con-

cussit regna idoli, scidit leges, iura subuertit, naturam corrupit, liberum hominis arbitrium compediuit, et ueri Dei notitiam a cordibus hominum sustulit. Sequitur: CvM VXORE SVA ET DVOBVS LIBERIS. Quae sit sponsa uel uxor Elimelech, id est Dei regis mei, quae cum eo peregrinatur in regione Moabitide, satis supraque intelligit, qui arras, qui sponsalitia, qui tabulas dotales, qui anulum et caeteros nuptialis apparatus, paranimphum, scilicet amicos, uicinos, adolescentulas, concubinas in obsequio regis et reginae, qua debuit ueneratione, in lectione prophetica et apostolica attendit et retinuit. Vna est, inquit sponsus, columba mea, una est matri suae, electa genetrici suae. O regina, o Noemi, gloriosa dicta sunt de te. Tu perfecisti in in genera385 regnum, tu posita esin superbiam saeculorum, gaudium lione et generationem, tu suges lac gentium et mamilla regum lactaberis. Tu in uestitu deaurato, circumamicta uarietate a dextris sponsi, mariti et domini tui, assistis. Corona duodecim stella-

rum 1n capite tuo et luna sub pedibus tuis. Pulchra ut luna, electa ut Confortata est uirtus 399 sol, terribilis ut castrorum acies ordinata. tua, gloria tua, magnificentia tua, laus tua, et non possum ad eam.

Duo ubera tua, sicut duo hynnuli capreae gemelli. Quid pulchritudo, quid dulcedo, quid nobilitas, quid prudentia? Multae filiae congregauerunt diurtias, tu supergressa es uniuersas. Sed quis, sed 395

qualis, sed quantus fructus uentris tui? Habesne uuluam sterilem,

et ubera arentia? Nequaquam. Prae ubertate namque lactis tui, homo Emmanuel comedit butyrum, sed et mel prae rore caeli et pinguedine terrae. Et filii tui quid? Sicut nouellae oliwarum in circuitu mensae tuae. Sed nomina eorum suntne scripta in libro 370/374 ct uc x1, 25.

377 cf. Hieron., Liber

367/368 faciat discipulos T — 370hacom.T

374 arbitrium hominis

368/370 Io. 1, xo.

382/384 Cant. 6, 8 Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 34, 4 (CC 72, p.102). 387 cf. Ps. 44, 1o. 385/387 Is. 60, 15. 384 Ps. 86, 3. (matris). 389/390 Cant. 6, 9 (castro388/389 Apoc. 12,1 (stellarum duodecim). 393/394 Prou. 390/391 cf. Ps.138,6. | 5392 Cant. 4, 5. rum om. Vg). 395/396 cf. Os.9,14. — 396/397 cf. Is. 7,22. 395 cf. Luc. z, 42. 31,29. 399/400 cf. 397/398 cf Gen.27,28. — 398/599 Ps. 127, 5 (nouella).

Phil. 4, 3.

377 Dei] + mei T — 378 intellexit T ^P apparatus T — 383 matris P — 585 es om. T ad T — 389 tuo sup. lin. T — et om. T

379/380 caeteros nuptiales saeculorum om. T — 387a]

L 23v

I2

PETRI CELLENSIS

habet 400 uitae? Vtique. Annon Maalon, qui interpretatur de fenestra,

nomen nouum, nomen bonum, quo significantur qui quasi columbae sunt ad fenestras suas procul et de ultimis finibus prospicientes capream hynnulumque ceruorum salientem super montes, transilientem colles, donec de uentre uirginali quasi de antro sua nos 405 sapientiae passibus natiuitatis egressus, pulchritudine pascat, illiciat, fortitudine trahat, uelocitate praecedat, carne sanguine redimat, corio calciamentum praebeat, cornibus defen-

dat ? Hii sunt uidentes qui uisiones Dei uiderunt, qui cadunt et apertos habent oculos, non diuinantes, sed prophetantes, neque spiritum erroris sed spiritum ueritatis sequentes. Hilucem natiuitatis dominicae tamquam lucem surgentis aurorae, sicut illi qui stant ad fenestras domus et praeuidere et aliis praedicere potuerunt. Vt etiam loqui de fenestra quisque potest, sed neque exire 415 neque intrare nisi per ostium potest, sic isti ad lucem quam praeuidebant, nec exire nec penetrare poterant, nisi uirginis partus ostium, immo hortum conclusum, saluo signaculo uirginei pudoris, reseraret clauis Dauid, qua aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit. Horum peregrinatio in Aegypto et in Babylonia et 42 o in Mesopotamia. Ezechiel, Daniel, Aggeum et Zachariam, in captiuitatem Babylonicam translatos legimus. Chelion frater et particeps in peregrinatione siue tribulatione cum patre et matre, fratre quoque, egreditur de terra sua et de cognatione sua, non habens hic manentem ciuitatem, sed futuram inquirens. Interpre42 VA tatur autem reuelatio eorum. Hii sunt Apostoli, quibus reuelatum est nosse mysterium regni Dei. Dicunt etiam: Quod fuit ab initio, quod audiuimus, quod uidimus oculis nostris et manus nostrae contrectauerunt de uerbo uitae ;et dictum est principi eorum: Non reuelauit tibi caro et sanguis, etc. Reuelatum est denique eis et a45 o illud manifeste magnum pietatis sacramentum quod manifest tum est in carne, etc. Inde Filius Patri gratias agit: Confiteor, inquit, tibi Domine pater caeli et terrae, quod abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea paruulis. Hii praecipue paternam peregrinationem non deseruerunt, sed cum patre itine400 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 34, 6 (CC 72, p. 102). 401/402 cf.Is. 60,8. 402/403 cf. Prou. 31,10. 402/404 cf. Cant.2, 9.8. 409/410 cf. Num. 24,16 411 cf. I Io. 4, 6. 412 cf. Iob 3, 4. 412/413 cf.Cant.2,9. — 414/415 cf. Num.27,17;cf.lo.1o,1. — 417 cf. Cant. 4,12. — 418/419 cf. Apoc. 3,7. — 421/422cf.Apoc.n9. 423 cf. Gen. 12, 1; Act. 7, 3. 424 cf. Hebr. 13, 14. 425/426 cf. Luc. 8, xo. 426/428 I Io. z, 1 (temptauerunt). 428/429 cf. Mt. 16, 17 (Vg). 430/431 cf. I Tim. 4, 16. 431/433 Mt. 11, 25; Luc. ro, 2r.

403 montem T fenestra loqui ~ P

409 uidentes] iudices T 414 etiam quisque de 418 reserat T! 421 babiloniam T

T 27v

IN RVTH I (1, 2) 435

13

ris et laboris comites usque ad consummationem perseuerauerunt. Vnde audiunt: Vos qui permansistis mecum in temptatiombus meis, etc.

EPHRATAEI, inquit, DE BETHLEEM IvpA. Tam prophetae quam Apostoli EPHRATAEI dicuntur, id est frugiferi, quia fertiles sunt ad

0

440

fruges ferendas et fructus faciendos non bonitate naturae suae,

sed praeparatione et cooperatione gratiae. De sterilitate namque et massá peccatrice quid habent, nisi quod scriptum est: Nos omnes natura filii irae sumus ; et: In peccatis concepit me mater mea? Terra itaque inanis et uacua est in hominis natura, nisi uisitata per Christum, nisi rigata per Spiritum, nisi foecundata per 445 omnipotentem Deum, Ecclesia germinauerit herbam et fecerit fructum iuxta genus suum. Ergo, inquit Dominus, eleg? wos et $osui uos ut eatis et fructum afferatis, et fructus uester maneat. Ecce quanta nominis christiani messis ex labore apostolorum et 450 prophetarum aream mundi repleuit, ut super arenam maris multiplicetur et stellis caeli non immerito comparetur. Sic prophetae et Apostoli non

inconuenienter

EPHRATAEI,

id est frugiferi, esse

narrantur. Sequitur: Dx BETHLEEM IvDa. Vera confessio de qua dicitur: Corde credtad iustitiam, ore aulem confessio fit ad salutem, habet domum, tur 455 immo domum panis. Non enim omnis qui habet domum, habet consequenter domum panis. Quinimmo multi pro panis penuria distrahunt non solum caeteras possessiones, sed et ipsam domum. Vnde etiam excusat se quidam ab onere pastorali sic dicens: In 460 domo mea non est panis. Aedificanda est igitur domus in confessione, et panis praeparandus in satisfactione. Domus enim cuiusque tutissimum refugium est contra perturbati aeris quaslibet inaequalitates. Vexatur autem concussione procellarum et laeditur fulguratione tonitruorum, qui extra domum deprehensus umbra465 cula non habet, quibus se protegat. Vnde et in sexta plaga, quae est grandinis, ad Pharaonem dicitur: Homines et àwmenta et uniuersa quae inuenta fuerint foris, nec congregata de agris, cecideritque super ea grando, morientur. Grando est infidelitas, qua condem-

435/436 cf. Mt. 1o, 22.

436/437 Luc. 22, 28.

439 cf. Hieron., Liber

Interpr. Hebr..nom. ed. de Lagarde 32, 10.13 (CC 72, p. 99). | 442/443 Eph. 2, 3 444/447 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob, (eramus Vg). — 443/444Ps.50,7. 446/447 cf. Gen. 1, xr. 444 cf. Gen. 1, 2. XIX, 20, 29 (PL 76, 117A). 451 cf. Gen. 22, 17. 450/451 cf. Ier. 14, 8. 447/448 Io. 15, 16. 454/455 Rom. 1o, 451/453 cf. Raban. Maur., In Ruth x (PL 108, 1201B). 455 cf. Greg. Magn., Hom. in Eu. 1, 8 (PL 76, xx04A). 1o (in salutem Vg). 459/460 Is. 2, 5. 466/468 Ex. 9, 19.

438 inquit suf. lis. T — 446 Deum] t in T — Ecclesia 437 etcom. T 456/457 Non - panis om. T — 464 furgura451 in merito LP om. P tione T

L 24r

14

PETRI CELLENSIS

id est Ecclenantur qui non credunt. Qui uero ad domum fidei, Quicumque ur. moriet neque 470 siam, confugerit, non sentiet illam sensum hunc Iuxta eril. saluus , Domini enim inuocauerit nomen est. bitum prohi efferri uam quicq domum extra agni us de carnib quam uamus, constr Confessione igitur fidei catholicae domum at et obstetricibus Hebraeorum pro pietatis officio Deus aedific praepa sibi onem Salom dum secun ominus nichil 475 sapiens mulier et uestimenrat, construamus ut ibi panem nostrum comedamus

480

dit tis nostris operiamur. Panis autem iste est qui de caelo descen corde. utique , et dat uitam mundo Incorporatum enim mystice nobis, tum per dilectionem, tum per imitationem, tum per sacramentalem susceptionem. Nam susceptione

Eucharistiae

superliminare

domus

sanctificamus,

imitatione Christi ad interiora animae sacramenti uirtutem trahicimus, dilectionis exhibitione, ipsum in nobis uelut operatiua digestione continentes, nos in ipsum assumimur, ut simus initium serimus ut et ipse in nobis 485 aliquid creaturae eius, si tamen perman praestet spiraculum uitae, tamquam arras futurae gloriae, deifica conformatione. Fit autem haec quasi Dei et hominis mutui hospitii mansio hoc modo, ut condescensione

'T 28r

sua Dei inuisibilis et

immensa forma, usitate nobis formae in sacramento contemperemens ad men490 tur, et prouectione subleuantis nos gratiae, nostra donec Christur, xtenda supere Christi dinis plenitu aetatis suram tus formetur in nobis, quatinus non iam longe post ipsum ambulantes, sed in Ipso et ex Ipso et cum Ipso et per Ipsum Deo insolubiliter inhaerentes, immo Deum quasi incorporatum siue ut effigies operum nostro495 inspiratum mirabiliter gestantes, ita testimonio uirtutis ipns, resigna rum, liniamenta corporis Iesu stant. Receptaculo foris qui his et renunti nobis e in sum habitar proinde non luteo, non subobscuro, non testeo, sed quasi uitreo

reponendum est a nobis in nobis corpus Christi. Sic fauorem 500 angelorum, sic reuerentiam meremur ab hominibus, sic terrorem incutimus daemonibus. Impetere namque qua temeritate auderet te temptator iam uictus, si cum digna reuerentia triumphatorem suum in te aspiceret ? Homo siue bonus siue malus proculdubio te timeret, si uel fimbriam debiti honoris incontaminati corporis Iesu — 471/472 cf.Ex.12,46. — 474 cf. Ex.1, 477/478 cf. lo. 6,33. — 479/483 cf. 484/485 cf. Iac. 1, 18. Greg. Magn., Hom. in Ex. Il, 22, 7 (PL 76, 1178B-C). 490/491 cf. Eph. 4,13. — 491/492 cf. Gal. 4, 485/486 cf. Gen. 2, 7. 19. 504 cf. Mt. 14, 36; Marc. 6, 56.

470/471 Act.2,215;Rom.10,13. 475/476 cf. Prou. 14, 1. 15.21.

472 efferreP — 473domum]- construamus T — 476construamus om. T 479 mystice enim ~ L 482 Christi om. T — 489 in mensaLP 495 miserabiliter P 498 non!] in P 500 mereamur P 501 incutimur P 502 si cum digna] si condigna T, sicut digna P 503 suum om. P

L 24v

IN RVTHI (1, 2) 5905

in habitu tuo deprehenderet. Hoc de pane, immo de domo panis, id est BETHLEEM ÍVDA, non taedioso et inutili excessu perstrinxerimus. Sequentia uideamus. INGRESSIQVE MOABITIDEM REGIONEM MORABANTVR IBI. Quantum

510

515

520

525

559

535

15

ad litteram famis diuturnitas cogebat manere, uel

quia suae necessitati Elimelech locum apud gentem ignotam satis congruum et sufficiens subsidium reppererat, et idcirco moram ibi cum familia sua facere non grauabatur. Allegorice uero sic exponimus. Grande negotium et tam longi operis quam temporis postulans rationem, nec subito nec transeunter est expediendum. Apud Saluatorem lesum, nec de paruo nec de uili res agebatur cum incarnaretur. Opus simile ab aeternitate manus eius non attemptauerant nec attrectare alium uiderant. Forte prae sua difficultate nulli angelicarum et caelestium uirtutum idoneum duxit sapiens et potens pater tam arduum et incomparabile opus credere, nec est inuentus in caelo qui ad tam fortia manum uellet porrigere. Sed paene desperatum, immo prorsus desperatum et desertum subiit reparationis nostrae negotium Elimelech, rex meus et Deus meus. Quid ergo mirum de mora? Non erat uox neque sensus in languido. Vitalis intercipiebatur spiritus, et solum de obsequio funeris res agebatur. Manus complosae, pedes iam colligati, lumen oculorum obtenebratum, funis denique argenteus rumpebatur, recurrebat uitta aurea, hydria super fontem, et rota confringebatur super cisternam, et miraris de medici mora ? Vti uult medicus non miraculo potentiae, sed arte sapientiae contrectat uenam pulsuum, urinam in sole aspicit, potionem conficit. Dietam iniungit, lauacrum imponit, purgatiuum tam superiori quam inferiori regioni supponit. In his omnibus tempus et moram suam expendit, dum uenam male citatam ardore concupiscentiae timore inferni et mortis comprimit, dum urinam, id est peccati originalis et actualis materiam, in urinali euangelico ostendit, dum potionem paenitentiae bibituris peccatoribus in amaritudine contriti cordis apponit, dietam in abstinentia, lauacrum per baptismum duplex purgamentum, confessionis scilicet et humilitatis, tota intentionis assi-

ad 540 duitate adhibuit. Praeterea ratione non physica sed diuina usus tam et rexit, mundo in doctrinae animas morbidas, scholam huius

passionarium quam antidotarium in carne et spiritu, notis manifestioribus in seipso descriptis legibili uel potius sensibili traditione edocuit. Christus, inquit Apostolus, fassus est pro nobis relin-

544/545 I Petri 2, 21 (pro uobis uobis relinquens exemplum ut sequamini Vg).

521 uellet porrigere] porrigeret T 509 diuturna P purgamentum T | 532 apponit P stringebatur T

528/529 con-

L 25r

PETRI CELLENSIS

16 545

quens nobis exemplum, ut sequamur uestigia eius. Hic est titulus eos de passionarii nostri. Et de antidoto alias dicitur: Docebat regnum regno Dei, etc. Et hic titulus antidotarii cuius intentio est ; matesanitatis uel salutis promittere ;utilitas, uirtutes acquirere

ria, opera et doctrina lesu in terris. Passionarium apostoli et

a le550 martyres, antidotarium confessores et doctores, in Ecclesi

gunt. Ecce quare Iesus moram circa aegrotum suum fecit. Nam,ut dicitur, et regioni et consuetudini et tempori aliquid dandum erat.

sunt, In caeli creatione nulla interuenit mora, sed dixit et facta

1, 3a

cuius manus tornatiles sunt, et digitum mandati extendisse, fecis555 se est. In redemptione facta est mora, quia disputationem cum morbo, non pronuntiationem cum impio, haec nostra regio solet exhibere. Ibi ut Dominus imperat, hic ut medicus curat. Et hoc secundum regionem, necnon et consuetudinem. Sequitur: ET MORTVVS EST ELIMELECH MARITVS NOEMI. 560 —Nimis moratur, qui de mora et in mora moritur. Quid est? Siccine mors separat Elimelech et Noemi? Immo non separat, quia neque mors neque uita separat eam a caritate uiri sui, quem ut animam diligit, immo propter quem et praeter quem animam suam odit. O Noemi, cuius genae sicut turturis de amore et 56 ws

sanguine mariti tui, non est dolor sicut dolor tuus, cuius animam

pertransiuit gladius. Plange quasi uirgo, immo uirgo uirginum, plange super uirum pubertatis tuae, qui sponsauit te in fide et iustitia. Infelicior tu de uita superstite quam uir tuus de sua morte.

Nam etsi mortuus est ex infirmitate, sed uiuit ex uirtute Dei. Tu 570 uero destituta tam casto thoro, tam blando solatio, tam dulci alloquio, amplexu tam molli, osculo tam suaui, auxilio tam forti, ubi requies, ubi spes, ubi lumen oculorum tuorum? Hic tuus dilectus, electus ex milibus. Sed MoRTVVS EST. Quare? Non quia

peccauit. Est enim Israelita in quo dolus non est. Quare ergosi non 575 peccauit, mortem quae de peccato uenit soluit? Plane non quia peccatum fecit, sed quia seipsum peccatum fecit. Quare hoc? Vt de peccato damnaret peccatum, id est in morte carnis suae diabolum. Nam absorpta est mors in uictoria, siue sua siue Christi. Mortvvs EST, sed non extinctus; MORTVVS EST, sed non uidit 580 corruptionem ; MORTVVS EST, sed post tres dies resurrexit. MoR-

546/547 cf. Luc. 9, 11; Act. 1, 3; etc. 553 cf.Ps.148,4. Cant. 5, 14. 562/563 cf. Rom. 8, 38-39. 564 cf. Cant. 1, 9. cf sbhrent n xz565/566 cf. Luc. 2, 35. 566/567 cf. 567/568 cf.Os.2,19-20. | 569cf.IICor.13,4. — 572/573 cf. 574 cf. Io. 1, 47. 575/576 cf. II Cor. 5, 2x. 576/577 cf.

554 cf. 564/565 Ioel 1, 8. Cant. 5,10. Rom. 8, 3.

5/831 COL 15,54:

545ut]et P — 546anthidotario T 548ueljetT 550/551 leguntur 556 morbo-cumom.P 557exhiberiP — ut?^om. T — 562 neque] nec P 565 tui] sui P

P

T 28v

IN RVTH I (1, 3-4)

17

TVVS EST, sed sic mortuus mortem suffocauit ;MORTVVS EST, sed sic diabolum cepit et uicit mundum; MORTVVS EST, sed sic spoliauit

infernum ;MORTVVS EST, sed sic petiit paradisum. Oportebat enim Christum pati et resurgere a mortuis, et ita intrare in gloriam suam.

finis 585 MorTVVs EST etiam, quia omnis laus in fine canitur, et melior

orationis quam principium. Coepit oratio Iesu in natiuitate, finita est quodammodo in morte. Quare ergo melior finis? Quia qui semper

a Patre, etiam de uentre matris auditur et exauditur,

specialiter in cruce exauditus est, ut ait Apostolus, pro sua reueopus nostrae 399 rentia. Vel ideo quia in natiuitate inchoatum est legitur: dixisse etiam Vnde . consummatum morte in saluationis, Consummatum

3-4a 295

est. MoRTVVS

EST MARITVS NoEMI, quia Domini

Domini est exitus mortis. Sequitur: REMANSITQVE IPSA CVM FILIIS SVIS, QVI ACCEPERVNT VXORES MOABITIDAS. Ecclesia cui dictum est: Expectabis me et wiro alii non ens, mortuo Christo, REMANSIT CVM FILIIS SVIS. Quare ?

600

605

610

615

Eritis inquit, mihi, testes in Ierusalem, etc. Sed rursus quare post se deiectam reliquit Ecclesiam in labore et aerumna et miseriis multis? Isaiam audi: Nisi, inquit, Dominus exercituum reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus, et sicut Gomorra similes essemus. Dimisit ergo sponsam suam in terra peregrinationis suae, quae de nocte consurgens daret praedam domesticis suis et cibaria ancillis suis, quae messes meteret, quae familiam aleret, quae filios educaret, quae de sponso inquirentibus responderet, quae morum mutatoria, quae crinium, immo criminum discriminalia, quae murenulas aureas uermiculatas argento, quae domus apparatum et ornatum dispensaret, donec uir suus qui in regionem longinquam modo regni moderamina disponit et in diem plenae lunae reuersurus est, caelum nouum et terram nouam monarchiae suae summa pace includat. REMANSIT ergo IPSA CVM FILIIS SVIS, cum ipse solus iret immolari pro nobis. Quis sponsum lugeret, quis ungeret, quis sepeliret, quis resurrexisse nuntiaret, nisi Noemi cum filiis remansisset? Sed REMANSIT CVM FILIIS. Quomodo scis? Cum uidisset, inquit 592 589/590 Hebr.5,7. 584 Luc. 24, 26. 583/584 Luc.24, 46. 600/602 Is.z, 598 Act.1,8. 596 Os. 3, 3 (non eris uiro Vg) Io. 19, 30. 607 cf. Cant. 1, ro. 603 cf. Prou. 31, 15. 9 (quasi Gomorra Vg). 612/613 cf. Respons. 609/610 cf. Prou. 7,20. — 610 cf. Apoc. 21, 1. vol. Tristis est anima mea (ed. R. Hesbert, Corpus antiphonalium officii, Roma 1970, 615/618 Io. 19, 26-27. IV, p. 437, n? 7780) 586/587 orationis - finis om. 581 suffocauit mortem ~ P 592 588 de uentre matris etiam ~ P quodammodo om. T 599. T ~ inquit mihi 598 P quia qui] 594 illa T 601/602 et - essemus om. Ecclesiam] eam P dilectam T T om. et remansiss nisi 614 sponse L

587 P est? om. T deiectam] 605 P

L 25v

18

PETRI CELLENSIS

Iohannes euangelista, matrem et discipulum stantem quem diligebat, dicit matri suae : Ecce filius tuus. Ad discipulum autem: Ecce mater tua. Moueor, etsi prae lapideo corde non commoueor, in uoce

in ista tua, Iesu, fons dulcedinis et riuus olei. Clauis acutissimis

625

ligno crucis manus et pedes absque misericordia configuntur, caro illa nuda et corpus spoliatum impurissimis meretricum et sanguinariorum aspectibus absque reuerentia exponitur, latus tenerrimum lancea aperitur, acetum ori, auribus opprobrium, oculis uelum circumponitur, uertex ille Carmeli spinis circumfoditur, et tu Domine quid ? Quid, inquam, caritas inter haec in sancti pectoris tui cacabo subundat ? Quid submurmurant ad sese cogitationes pacis et non afflictionis ?Quid exaestuat bulliens unda usque ad supereffusionem ardentium carbonum uel circumiacentium cinerum ?Pater, inquit, ignosce illis quia nesciunt quid faciunt. Si

630 spinam tuam, lesu, sic irrigas, rosam tuam marcentem in defectu

cordis, quo liquore perfundis? Rosa est mater, spina Synagoga. Spina est Synagoga, quae te pungit, quae cruentat, quae exaspe- L 26r rat. Sed quid si fauum mellis spina pungat? Certe punctio spinae mellis saporem non inficit, immo spinae contactus ex eo quodamam, 635 modo uel in superficie dulcescit. Sic malitia non uincit sapienti iuxta rosa adstans interim . Quid malitiam a uincit sed sapienti crucem Iesu, quid ad aestum, quid ad ruinas, quid ad uentum T 29r ualidum, pudoratissima facies facit? De filio uteri tui, de fructu uentris tui, de unigenito tuo in foro uendentium et ementium,

640

contractus uirgo uirginum proponitur, nec hoc intenditur ut alter

habeat, sed ut neuter iam emptum uideat, immo exemptum. Nouit

ille auaritiam uendentis, nouit et dissimulat nequitiam ementis.

Illorum nouit iniustitiam uiolentam, sed tuam fortissimam atten-

dit et intendit patientiam. Mulier, inquit, ecce uides quid isti 645 faciunt, in me et de me. Iudas de me implet marsupium, Iudaei in me complent suum odium. Sed ecce filius tuus. In utero tuus, in praesepe tuus, in cruce tuus. Tuus filius in natiuitate, tuus filius in morte. Ecce filius tuus, de uisceribus tuis, de carne, de sanguine tuo, de lacte tuo nutritus. Ecce filius tuus. Testis est mihi conscien-

650

tia tua, sed et mea denique et paterna de caelis, de conceptu, de

partu, de infantia, de pueritia, de adolescentia, de iuuentute,

eatenus utrum dignum morte uel saltem minutissima redargutio619 cf.Iob 29,6. — 624cf. Amosz,2. 626/627 cf.ler.29,11. 629 Luc. 23, 34 (dimitte illis, non enim sciunt quid faciunt Vg). 646 Io. 19, 26.

616 euangelista] + lesus T 619 ista sup. lin. T — 620 confinguntur P 620/621 illa caro - P — 621 in purisimis P — 625 inox. P 626 submurmurat T ^ adsese]intrase T 630lesuom.T — 632 quae!] * te P 633 si om. T 637 ruinas TP 638 facies om. P 639 unigenito] ungento T 641 neuter] uenter P 643 uiolenter P fortissima P

19

IN RVTH I (1, 4)

ne in his omnibus commiserim. Ecce filius tuus, te ut matrem

colens, ut alumnam recolens, ut castam amplectens, ut sanctam 655 extollens, ut moerentem et afflictam respiciens. Ecce filius twus

quem uisura non es ulterius in carne passibili, quem modo amissura es intuitu uisibili, quem pater suscepturus est gloria immarcescibili. Ecce filiws tuus sic humilis, sic passibilis, sic mortalis.

660

665

Mulier, ecce filius tuus. Nolo te sine filio dimittere, non patior sine consolatione remanere, alieni hospitii molestias non permitto te sustinere. Ad discipulum autem: Ecce mater tua. Non est longa uerborum series amantissimo pectori tuo, Iohannes, inculcanda. Breuiloquuum me facit articulus temporis, angustia passionis et affectus tui indubitata fides. Ecce mater tua. Ita esse non dubites ueritate affectionis, integritate obsequii, non generatione tuae carnis. Deputaui te matris meae officio, quia castitatis hospitium non recusat mente et carne semper uirgo. Tibi hoc in testamento meo

legatum relinquo, ut sis custos thalami uirginalis, ut sis cultor palatii mei et aedituus sacratissimi templi. Habeat et sanctum apostolorum collegium, cum tempus exegerit ad solatium, sed quaecumque negotii uel temporis alios alio duxerit necessitas, tu numquam desis. Excursum a littera aliquantum extra litteram prolixiorem fecistadio expectasse 675 mus, sed nequaquam taediosum fuerit in tali

670

materiam locutionis, non maneriam loquentis. Sequitur:

REMANSIT IPSA CVM FILIIS SVIS. Hoc expositum est. Videamus quid sequitur: QVI ACCEPERVNT VXORES MOABITIDAS, QVARVM VNA VOCABATVR

4a-b 680

685

690

ORPHA, ALTERA RVTH.

Hucusque sequentis hystoriae quae praemissa sunt, quasi quaedam praeparatitia fuerunt. Potius namque Ruth quam Noemi liber iste nuncupatur. Sicut igitur cum lucerna accenditur, prius quaerenda sunt instrumenta accensoria, sine quibus decenter non accenderetur, sic eatenus proaemium quoddam dicendorum fuerunt, quae dicta sunt usque ad Ruth matrimonium. Hoc ad litteram, immo pro littera dictum sit. Sane requirendum est quae sunt istae moabitidae quas acceperunt filii Elimelech, siue Noemi, QVARVM VNA VOCABATVR ORPHA, ALTERA RVTH. Ad regem Salomonem duae uenerunt meretrices, quarum una ait : Ego et mulier haec habitabamus in domo una, nullusque erat in domo, exceptis nobis duabus. Duae gentes et duo populi sunt 66210.19,27. 2 (CC 41, p. 1535.).

690/692 III Reg. 3, 16-18.

666 integritate] in ueritate T ^— carnis tuae v P

P

670 et'] om. T

accendetur P

690/693 cf. Aug., Sermo X,

669 relinquo legatum v

sanctorum P — 676 maneriam] materiam P

praemium T

690 uenerunt duae» T

685

L 26v

PETRI CELLENSIS

20

tantum in toto mundo, id est Iudaeorum et Gentium. De quibus Apostolus: An Iudaeorum Deus tantum ? Nonne et Gentium ? Imharum audit a Domino: 695 mo et Gentium. Osee quoque sub typo et fac filios fornicatiotionum, fornica Vade et sume tibi uxorem . Hoc de Ecclesia Domino a terra bitur fornica ns fornica quia num, quae ex gentibus idola colentibus congregata est. In sequentibus deinde dicitur de Synagoga ei: Adhuc uade et dilige mulierem Ex 700 dilectam a wiro et adulteram, sicut diligit Dominus filios Israel. hoc etiam quasi exemplo excusari possunt filii Noemi de matrimonio alienigenarum: Quod enim peccatum filiorum Noemi, si ducunt uxores moabitidas, cum auctoritate Domini fornicaria et

795

adultera iubeantur in matrimonium assumi? Vel sic littera legis exponitur, quae prohibet nuptias alienigenarum, ut intelligas Dominum prohibuisse cultum earum qui posset persuaderi ab eis, non conuersionem ad Iudaismum, qui cotidie fiebat in masculis per circumcisionem et in feminis per fidem. Hinc inde tamen mysteria obumbrantur et fidei atque conuersionis conubia referuntur.

715

ORPHA, quae interpretatur ceruix, lege maritali prius dotatur et propheticis coniugiis immiscetur. Ceruicosa enim gens Iudaeorum aduersus maritorum monita semper extitit rebellis, inobediens in mandatis, incredula promissis, prona in idolorum cultura. RvTH dein de, quae interpretatur uidens uel festinans, conuersa praedicatione Apostolorum, quasi sub uiro coepit uiuere, filios procreare et quae prius fuerat sterilis prolis multiplicatione exultare. Videns autem idcirco appellatur, quia uelamen quod faciem Moysi celabat, mysticos in lege Dei sensus scrutando et fide crescendo, ab

720 oculis suis depulerat, et reuelata facie, quod infidelitas reconde-

72 MA

bat, contemplari coepit. Cum enim conuersus fuerit quis ad Deum, auferetur uelamen. Festinans nichilominus interpretatur, sicut T 29v Chananaea illa micas de sub mensa Domini festinabat recolligere, quae dicenti Domino: Non est bonum sumere panem filiorum et mittere canibus. Festinans cucurrit excipere sanctum quod de ore L 27r sancto exciderat, uerbum subinferens: Vtique Domine, nam et catelli edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum. Exat siquidem de familia Abrahae, in qua non est claudicans, sed sicut 694/695 Rom. 3,29.

| 696/697 Os.1,2.

699/7000s.53,1.

cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 34, 8( CC 72, p. 102).

711 715

ibid., 34, 9 (p. 102). 718/719 cf. Ex. 34, 33. 72:1 ze ETIN OE 210: 724/725 Mt. 15, 26 (Vtique] etiam Vg). 726/727 Mt. 15, 27 (Vtique] etiam Vg).

693et]in P — 695earumP 698collentibusL 699 deinde] demum T . adhuc]ad hoc P 700 a uiro om. T 704si T 711 prius om. T 715 deindeom. T — 717 multiplicatione] populorum T — 718 Moysi faciem ~ L 720 depulerat] depululat P ^ 721 quisfuerit~P — 723 sub om. T 725 accipereP 727 dominorum] + suorum P 728 quidem T

IN RVTH I (1, 4)

21

ceruus omnes currunt et festinant. Festinauit Sara commiscere farinam et panes subcinericios facere. Festinauit puer ad armen730 tum et tulit uitulum tenerrimum. Festinat et ipse ad occursum eorum qui deuerterant ad eum. Reuera festinat credere quae ob auditu auris obediuit Deo. Definiens quoque interpretatur RvTH, sicut ille qui ait: Iuraui et statui custodire iudicia iustitiae tuae. 735 Diffinitum habet non detrectare uerbis et mandatis euangelicis, ita ut prius animam ponat quam fidem perdat, nec recusat credere, etiam quae non ualet discutere. Alienigenas ducunt, quia non est personarum acceptio apud Deum, sed in omni gente qui timet Deum acceptus est illi. Ideo etiam Moyses Aethiopissam duxit, 740 quia Christus Iesus peccatores uenit saluos facere, ut ubi abundauit peccatum, superabundet gratia. Sunt itaque duae mulieres, Synagoga et Ecclesia, quae et uni uiro desponsantur Christo, in fide circumcisionis ante Euangelium et in fide regenerationis ex aqua et Spiritu sancto praedicato tempore 745 Euangelio. Et tamen alium quasi maritum habuerit prophetarum, alium tempore apostolorum. Propter diuersitatem namque non fidei, sed sacramentorum ueteris et noui testamenti,

750

755

matrimonia quidem quodammodo mutata sunt, propter rem autem sacramenti eamdem idem matrimonium non est commutatum. Dicitur ergo ordo prophetarum esse Synagogae maritus, quia sicut uxoris propriae castitatem zelatur maritus et non patitur eam cum alio uiro, sicut zelus prophetarum inferuescebat in Synagogam, quotiens ad idola manus leuabat. Cohercebant excessus populi sui, et quasi desponsatae sibi religioni Israeliticae, zelotipia eius tenebantur. Vnde uni eorum dictum est: Sanguinem eius de manu tua requiram. Quasi diceret: Te caput et custodem populo meo praefeci, ut sicut maritus de omni damno uxoris tenetur, sic censurae diuini iudicii obnoxium te non dubites, nisi

760

pro uxore quantum Non minori denique tunt, tamquam pro tionem Domino in temporum castitas,

uales, sollicitus et uigil ad custodiam fueris. apostoli sollicitudine christianae plebi insisomnibus subiectorum sibi per fidei praedicadie iudicii rationem reddituri Immo sicut sic praelatorum excreuit caritas et zelotipia.

729/732 cf. Gen. 18, 6-8.

732/733 cf. Ps. 17, 45.

734 Ps. x18, 106.

739 cf. 737/738 Col. 3,25. | 738/759 Act. 10, 35 (Deum]eum Vg). Rom. cf. 740/741 | Vg). s peccatore (uenit r5 z, im. 740cf.IT Num.1,1. 755/756 Ez. 5, 18; 33, 8. 5, 20. 738 timent T J31etom.T . 732quae]quide T — 736 perdat om. T 749 idem] 745tamen]cum T 741superhabundaret T — 742 et om. P T excelsus 753/754 — T marg. maritusin — P ,zelatus 751zelatT idestP — caritas sic 763 P ratione 762 P 754 Israelitae T — 761 sibiom. om. P

PETRI CELLENSIS

22

Quidam, sed rari, de prophetis pro praedicatione occubuerunt, tione cursum praedi765 non pauci de numero apostolorum in persecu cationis suae peregerunt. In instantia tamen dilectionis et praedicationis, uitae saluberrimum finem omnes et ueteris et noui testa-

menti patres confecerunt. Vnde sequitur:

1, 4c-6

77°

775

780

MANSERVNTQVE DECEM ANNIS IBI ET MORTVI SVNT, MAALON VIDELICET ET CHELION. REMANSITQVE MVLIER ORBATA DVOBVS LIBERIS AC MARITO, ET SVRREXIT VT IN PATRIAM PERGERET CVM VTRAQVE NVRV SVA DE REGIONE MOABITIDE. AVDIERAT ENIM QVOD RESPEXISSET DOMINVS POPVLVM SVVM ET DEDISSET EIS ESCAS. Vitae sanctorum haec ratio est, ut ad meliora semper tendant, finem consummandae iustitiae cum fine uitae collimitantes. Plus timent uirtutem aliquam non perficere quam cursum dierum huius labilis et miserae uitae non ex integro expendere. Hoc enim malorum et laborum esset aliqua minoratio, si de compendio coarctaretur constituti termini dispendiosa statio. Illud uero cauendum ne quis dies suos abortiua immaturitate suflocet et stateram iustitiae male uiuendo euacuet. De tempore etenim peccatoris dictum est: Appensum est in statera, et inuentum est minus ha-

bens, utique quia wiri sanguinum et dolos? non dimidiabunt dies Tempus siquidem iustorum cum pondere est, quia uanitati suos. 785

quae fit sub sole, non intendunt animum superuacue, sed sensu, uirtute, maturitate, perfectione boni, uitae suae momenta, horas,

dies, menses et annos cumulant. Cum ergo statera iudicii delata fuerit, ut tempus et quae in tempore gesta sunt appendantur, si m dies uitae 799 bene numerauerit nummularius dierum et meritoru suae, plenus sine dubio dierum, ad longitudinem dierum et annos

795

800

aeternos commeabit. Sin autem in ratione defecerit, nec quinquaginta per paenitentiam, nec quingentos per innocentiam uitae Domino numerans, ab eo qui non habet et quod habet auferetur ab eo, ut nec dies retineat breues, sed longas et aeternas noctes. Mittetur in tenebras exteriores, ubi sunt dolores exteriores. Quod igitur dictum est, quia MANSERVNT IBI DECEM ANNIS ET MORTVI SVNT, significat perfectionem decalogi, id est morum et fidei, habuisse prophetas et apostolos sanctos. Postquam uero MVLIER REMANSIT ORBATA DVOBVS LIBERIS AC

783/784 Dan. 5, 27 (appensus es, inuentus es Vg). 793/794 cf. Luc. 7, 41. 772 ut om. P 778 miseriae P

in maturitate P

794/795 Mt. 13, 12.

784/785 Ps. 54, 24. 796 cf. Mt. 22, 13.

776 cum fine] certum finem T 777 timent] + ad T 779 si] non P 780 coactaretur - statio om. P 781

787 perfectioni

LP

788 cumularit L^

- eo om. L^ 794 et quod habet om. P 797 igitur] ergo P 799 prophetarum T remansit ~ L^ orbata] + est T

794/795 qui

796 exteriores?] interiores L* 800 remansit ozz. T orbata

L 27v

IN RVTH I (1, 4-6)

23

MARITO, SVRREXIT VT IN PATRIAM PERGERET CVM VTRAQVE NVRV

SVA DE REGIONE MOABITIDE. Quamdiu habebat maritum, patriae

dispendia non animaduertebat, quia in marito bona patriae degustabat et exilii mala ipso praesente uilipendebat. Non enim ipse 805 bonus de patria uel pro patria, sed de ipso et per ipsum et propter ipsum patria bona est. Quid enim mihi est in caelo sine te, et a te T 30r quid uolui super terram? ait ardens desiderio mariti sui sancta anima. Eo autem absente uel mortuo ad seipsam conturbata est anima et renuit consolari, quia non adest ille qui consolabatur gro animam ancillae suae, praesentia delectabili, alloquio suaui, ministerio sufficienti. Vbi enim ministrare uoluerit, nichil deerit. His

815

820

825

830

uiduata solatiis non mirum si patriam cogitat, quia uirum iam redisse in patria nec ulterius peregrinaturum recogitat. Et uirum ergo et patriam desiderat, sed patriam propter uirum, non uirum propter patriam. Vrgetur quoque isto desiderio impatientius propter absentiam liberorum, qui uices mariti subsidiaria admini strationem implere solebant. Qui, inquit Sponsus, credit n me, opera quae ego facio et ise faciet, et marora horum faciet. Vnde non usquequaque Noemi destituebatur, cum eorum suffragiis Ecclesia defensabatur. Vultus et affectus paternos remetiebatur in prae- L o8r sentia eorum qui de patris conspersione in affectu caritatis insignia et de matris utero in effectu gratiae afferebant signorum mirabilia. Non tamen aliquid nisi a patre habebant boni, quia sine me, inquit, nichil potestis facere. Nam in utero materno Ecclesiae illam quam in baptismate acceperant gratiarum refusionem, non creatrice, sed receptrice eadem matre consecuti sunt. Et ipsa enim sic confitetur, ut non in se sed in Domino glorietur. Non nobis, inquit, non nobis, sed nomini tuo da gloriam. Et alibi: Exultabimus et laetabimur in te, memores uberum tuorum. Orbata tandem marito et liberis, cum non esset ex omnibus caris eius qui consolaretur eam, surrexit ut iret in patriam. Surgam, inquit, et ibo ad maritum meum, qui dabat mihi panes meos, lanam meam et linum meum. Panes sacramentorum, lanam suae carnis linumque diuinitatis subrutilans per miracula supra homines exhibita, apparens

835 homo inter homines Ecclesiae Christus dedit. Vado ad patriam,

quia non habeo hic manentem ciuitatem, sed futuram inquiro.

806/807 817/818 827/828 831/833

Ps. 72, 25. Io. 14, 12. Ps. 113, 9. cf. Os. 2, 5.

808/809 cf. 823/824 lo. 15, 828/829 Cant. 836 cf. Hebr.

809 cf. Ps. 76, 3. Ps. 4x, 7. 826/827 cf. II Cor. 10, 17. 5. 831/832 cf. Luc. 15, 12. 1, 3. 13, 14.

817 qui812 uiduaL 803 dispendia -patriaeom.P ^ 806estom.T 818 et? - faciet? om. P me] De his enim sponsus: qui credit, inquit, in me T 824 inquitom. T ^ 826 sed 819 Noemi] + solacio T — 820etom.P 827 gloriatur LP — 832 maritum rep. IP Et] Eo T receptrice om. P dabit T

PETRI CELLENSIS

24

840

Cupio dissolui et cum Christo esse. Aggrauatum est mihi exilium meum, quia et boni desunt, deficit enim sanctus et diminutae sunt ueritates. Fructum iam in terra non facio, immo uirtutibus prorsus marcesco. CvM VTRAQVE, inquit, NVRV SVA. Vtraque nurus est circumcisio

et praeputium, rion in circumcisione neque in praeputio spem salutis ponentes, sed in fide Iesu Christi Domini nostri. Paulus tamquam Noemi utramque nurum sociali pacis unitate ad pas omnes 845 triam secum redire cohortans in epistola ad Romano de genquam Iudaeis de tam christianitatis sacramento imbutos, ideo Noemi uero Nurus . conatur e reducer tibus uno fidei itinere caelis, in est ta adscrip quae uae, primiti ae Ecclesi quia r, dicuntu utrumque populus per fidem sanctorum prophetarum et apostoonio 850 lorum confoederatur, quasi filiorum interueniente matrim m siquide Placet r. subicitu suae matris est una quae ae columb illa quam fecit, suam amplius patria illa, quam ratione copulae quae carnis faeculentam materiam parentum pro generatione subministrauit. Illa profecto spirituum, haec patria est corporum. contigua est, immo connexa, regiae ciuitati, in qua uisio pacis Illa 855 haec discordiarum et litis est propagatrix. Illa uitae subsidia, ista mortis confert dispendia. Nam illa uiuentium, haec terra est

morientium. Hactenus autem dum maritus adiuueret, dum filu

860

865

superstites patris defuncti linirent dolorem et uices consolatorias supplerent, dum panis copia patriae suspiria mitigaret, in labore hominum Noemi cum utraque nuru posita propriae regionis utcumque absentiam sustinuit. Nunc uero ORBATA DVOBVS LIBERIS AC MARITO et praecipue uocem reuocantis suscipiens, qua dicitur: Veni de Libano, ueni, SVRREXIT VT PERGERET IN PATRIAM CVM VTRAQVE NVRV SVA DE REGIONE MOABITIDE. AVDIERAT ENIM QVOD RESPEXISSET DOMINVS POPVLVM SVVM ET DEDISSET EIS ESCAS. Quando promptuaria bethleemitica ex hoc in illud abundantia sine escis, immo quando indiguit ciuis bethleemita escis spiritalibus, cui panis Deus, cui desiderabilis est uisio

870

faciei Domini? Nonne de cibis et ciuibus Bethleem dictum est: Angeli uident faciem Patris mei qui in caelis est? Et alibi de pane uiuo, id est Domino

nostro lesu Christo, cuius uisio est plena

animarum refectio, dicitur: In quem desiderant angeli prospicere.

837. cf. Phil. 1, 23. 838/839 cf. Ps. 1, 2. 850/851 cf. Cant. 6, 8. 864 Cant. 4,8. 867/868 cf. Ps. 143, 13. 871 Mt.18,10. 872/875 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob 31, 49, 99 (PL 76, 628B).

873 I Petri x, x2

(quae Vg). 837/838 exilium meum mihi~T 850 foederatur T, confoederatus L' P 851 matri T 853regeneratione LP 857estterra~P — 858autem] + dicitur P — 859 lenirent LL” 864 de libano ueni om. P ^ pergeret] iret T — 868 ciuis] cuius L^

L 28v

IN RVTHI (1, 6) 875

25

Quid est itaque quod respexit Dominus populum suum, Noemi, et dedit eis escas ? Onere huius quaestionis de facili nos expediremus, si non ad triumphantem iam in caelis, sed ad terrestrem Bethleem,

id est Ecclesiam in terris peregrinantem, expositionis uiam conuerteremus referentes respectum Dei ad miserationem misericordiae Dei, escas quoque ad mysterium incarnationis. Tunc enim 880 respexit Dominus populum suum, cum misericordia motus uenit ad eum, tunc dedit escas cum pietate memorabili et perpetuitate sanctificabili memoriam suae passionis postibus insculpsit chris- T 3ov tiani cordis, eamdem memoriam conuertens in escam et implens animas melius pia recordatione passionis quam buccella panis 885 materialis. Potest tamen remota uocum profana nouitate et desuper caelesti cui suspiramus Bethleem atque populo eius littera sic exponi. Respicere est retro aspicere. Quasi ergo retro aspexit qui in Propheta loquitur: Post gloriam misit me ad gentes, cum expleta incarnationis suae obedientia ad patrem rediit, escas secum refe890 rens quibus pater libenter uesceretur, et angelorum populus congratulatione ascendentis impinguaretur. Nam a tempore conceptionis quasi esurire coepit tota Trinitas hominis a Verbo assumpti glorificationem ut, sicut praedestinatione ab aeterno decretali sanctione dispositum fuerat, humana natura totaliter et immorta895 liter participaret maiestate diuinitatis, quae ueraciter reputatur propter assumens Verbum una de tribus personis, cuius respicere fuit ad Patrem ascendere. Exiui, inquit, a Patre et ueni in mundum, iterum relinquo mundum et uado ad Patrem.

888 Zach. 2, 8.

889/890 cf. Gen. 27, 9.

897/898 Io. 16, 28.

itaque] utique P — suum oz. T — 875 facile 874 quis L— 884 quam] + os T — 886 Bethleem oz. T — 887 moriam L Audierat quod respexisset dominus, etc T — 890 populus) plusest 894 sanctione] sanctificatione ascendentis] abscondentis LP 896 propter - Verbum] in uerbo assumptae T participari L mundum] + et T

P — 882 exponi] + 891 P 895 T 897/898

PETRI CELLENSIS Viatorum

labor immoderatus

esset, nisi considerata itineris

Vt ergo ratione dietarum distinctio tolerabilem illum faceret. quietis labori ti sequen et petit ium hospit fessus uiator nocturnale qua rae scriptu diuinae tores exposi sic , renouat uires respiratione praegratiae nam si castrametatione diuinae inspirationis colum s uiam sequentes, opus suum per uolumina tamquam per diuersa expoumque qualic hac in r imitato Horum unt. dispon mansiones sitiuncula libri Ruth, primo iam uolumine finito et absoluto, denuo alio initio secundum

IO

15572

15

librum inchoare uolens, occursum

gratiae in columna illa diuinae illustrationis imploro. Sequitur: EGRESSA EST ITAQVE DE LOCO PEREGRINATIONIS SVAE CVM VTRAQVE NVRV. Cum dicat Dominus in Euangelio: Nemo ascendit in caelum mst qui descendit de caelo, filius hominis qui est in caelo, quomodo si solus ascendit dicitur quod CVM VTRAQVE NVRV Noemi EGRESSA EST? Patet profecto solutio si Psalmum attendas in quo legitur quia: Ascendens in altum, captiuam duxit captiuitatem. Quae namque est illa captiuitas, nisi utraque nurus quae de terra aliena, de terra maledicta, Noemi ducente, introducitur ad terram sanc-

20

25

1, 7b-8a 30

35

tam, ad Bethleem, domum utique panis, quando in resurrectione Domini multa corpora sanctorum surrexerunt, et in sanctam ciuitatem cum Eo apparuerunt, necnon et in ascensione cum Eo caeli ianuas penetrauerunt ? In his utique fuerunt, tam de circumcisione patriarchae et prophetae quam de praeputio, illi qui ante circumcisionem sancti fuerunt uel etiam illi qui de aliis gentibus sobrie, iuste et pie cum fidei oblationibus Domino seruierunt. Sequitur: ET IAM IN VIA REVERTENDI POSITA IN TERRAM IvDA, DIXIT AD EAS: ITE IN DOMVM MATRIS VESTRAE. Ierusalem quae sursum est, quae aedificatur ut ciuitas, mater nostra est. Dicere autem Dei est: ITE IN DOMVM MATRIS VESTRAE;

dare gratiam et facultatem redeundi ad caelestem patriam, quod sine dubio factum est quando et illae sanctorum animae cum Christo uiam sanctorum apertam inuenerunt et Sancta Sanctorum in Ipso et cum Ipso adhaerentes Ei tamquam membra capiti intrauerunt, et ut alii intrarent, Ecclesiae in Principe apostolorum, claues regni caelorum collatae sunt. Sequitur: 20 cf. Greg. Magn., Hom. 17 Eph. 4, 8; cf. Ps. 67, 19. 13/14 Io. 3, 13. 30 26 cf. Tit. 2, 12. in Eu. I, 8 (PL 76, 1104A). 20/21 cf. Mt. 27, 52-53. Cia Gala, 265 Psa tor, 3. 37 cf. Mt. x6, 19.

14 Filius - caelo om. P 3/4 quietis respiratione] respiratione quieti P 19 introducente ducitur P 21 sanctorum oy. T — 21/22in - eo om. T 26 sobrie] + et T 28 uiam T 34 et sancta] sanctaque P 37 caelorum] sanctorum P

L 29r

b -9a

IN RVTH I (1, 7-9)

27

FactaT DOMINVS VOBISCVM MISERICORDIAM, SICVT FECISTIS CVM MORTVIS MEIS ET MECVM. DET VOBIS INVENIRE REQVIEM IN DO40 MIBVS VIRORVM VESTRORVM QVOS SORTITVRAE ESTIS. Ait Iohannes in Apocalipsi: Beat? mortui qui in Domino moriuntur. Isti sunt mortui de quibus nunc agitur. Fecerunt autem fideles cum his misericordiam, quando praedicationibus eorum obedientes tota ueneratione subministrabant eis quae erant necessaria 45 indigentiae illorum. Quod uero subdit: ET MECVM, hoc est quod in Euangelio ait: Qui uos recipit, me recipit, et qui me recipit, vecipit eum qui me misit, et: Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Vel ita: EGRESSA EST ITAQVE DE LOCO PEREGRINATIONIS SVAE CVM NvRV. In Psalmo loquitur Dauid in persona Domini: $0 VTRAQVE Aduena sum et peregrinus, sicut omnes patres met. De loco igitur peregrinationis suae egressus est, quando egressus trans torrentem Cedron passione consummatus est et rediit ad Patrem qui misit illum. CVM VTRAQVE autem NVRV, quia nsi granum frumenti 55

60

70

cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet ; si autem mortuum fuerit, multum fructum affert. Quod est apertius dicere: Si Christus incarnaretur et non pateretur, genus humanum non redimeretur. Cum fructu ergo multo mortuus est, quia trigesimum, sexagesimum et centesimum fructum fecit, plures saluando de maritatis, uiduis et continentibus in redemptione sanguinis sui. T arr Vtraqueautem nurus, quae cum Domino egressa est, omnes fideles sunt, in quorum persona Apostolus loquitur: Qui nos conresuscitauit et consedere fecit im caelestibus in Christo. Quod uero sequitur: ET IAM IN VIA POSITA REVERTENDI IN TERRAM ÍVDA, DIXIT AD EAS: ITE IN DOMVM MATRIS VESTRAE, ad illos respicit qui abeunte Christo in carne nolebant remanere. Vnde Petrus: Domine, tecum paratus sum et in carcerem et in mortem ire. Similiter et alii dicebant. Iubet ergo ire in domum matris suae illos, quando captus ait : L 29v Si me quaeritis, sinite hos abire. Ecclesia uero, quae praedicatione illorum roboranda erat, mater est omnium fidelium. Sequitur: FACIAT VOBISCVM DoMINVS MISERICORDIAM SICVT FECISTIS CVM MORTVIS MEIS ET MECVM. Haec est illa prolixa et deuota oratio

41/42 Apoc.14,13. — 46/47 Mt.10, 40. — 47/48 Mt. 25, 40 (quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis Vg). — 51Ps.38,13. — 52/53cf.Io. 62/63 Eph. 2, 6. 58/59 cf. Mt. 13, 8. 54/56 Io. 12, 24-25. TEM: 69 Io. 18, 8. 67/68 cf. Mt. 26, 35. 66/67 Luc. 22, 33. 46 me Dominus om.T | 45eorum TP 38 uobiscum Dominus L 58/59 58 moriturus T recipit! og. P — 5ligiturom. T — 55terra L 62/63 plures om. L 59 centesimum om. P trigesimum] + et T v T mortem in et ire 67 — P resuscitauit T, ressuscitauit cum conresuscitauit] 71 Dominus uobiscum ~ T

T

RE

PETRI CELLENSIS

sancte, quam in coena ad Patrem fudit, pro apostolis dicens : Pater ur: Sequit etc. mihi, dedisti quos tuo, nomine in serua eos

1, 9b

Ws

80

ET OSCVLATA EST EAS, etc.

Palam est apostolos in articulo dominicae passionis fleuisse et doluisse. Nec diutius immorandum ubi ipsa litterae planities larga praebet breui anhelitu transuolanda spatia, sed cursu expedito emigrandum ad campum Booz, ubi Ruth et messem fecit et maritum messuit. De osculo iam dictum est quod cum pacis oblatione in coena discipulis praebuit, et statim ad immolandam hostiam uiuam, sanctam, Deo placentem ad aram crucis processit. Vnde et in Ecclesia sancta mos inoleuit pacem ante sanctam

communionem, mutuis osculis adinuicem fideles offerre, ut sicut r corda. Indecenter au85 ad sese confoederantur labia, sic uniantu

90

tem sumit communionem, qui non praelibauerit pacem. Vnde Dominus: Si offers munus tuum ante altare, etc. Non itaque communicat ad salutem suam passionibus Iesu, immo sacrosancto corpori et sanguini eius, qui de corde non dimiserit, si quam habet aduersus aliquem querelam. Sed osculum sequitur fletus, non risus. Vnde sequitur: ET ELEVATA VOCE FLERE COEPERVNT. Propter uerba labiorum tuorum, immo propter oscula labiorum tuorum, Iesu, in quibus diffusam persensi gratiam, ego custodiui uias duras, sed tamen

Adhaesit anima mea post 95 bonas, sed rectas, dicens cum Propheta:

te, etc. Et cum sponsa: Trahe me, post te curremus in odore unguentorum tuorum. Comedentes igitur carnes agni per conformationem, cum lactucis agrestibus per compassionem, ELEVATA

1, 9c-ro IOO

105 II

VOCE FLERE INCIPIVNT ET DICERE: TECVM PERGEMVS AD POPVLVM TVVM, populum accinctum, populum beatum. Et bene ELEVATA VOCE FLERE dicuntur, quia non pro terreno, sed pro caelesti desiderio fit quemadmodum clamans Iesus uoce magna expirauit. Et de Christo ait Apostolus: Qui in diebus carmis suae preces supplicationesque cum ualido clamore et lacrimis off erens exauditus est pro sua reuerentia. Post osculum et post fletum dicit Noemi rursum: CvR VENITIS MECVM ? REVERTIMINI, FILIAE MI. NVMQVID VLTRA

83/85 cf. Aug., Serm. 227, 6581/82 cf. Rom. 1. 1. 73/17410/17,m. 89/90 cf. Col. 3, 13. 87 Mt. 5, 25 (ad altare Vg). 69 (SC m6, p. 240). 92/95 cf. Ps. 16,4. — 93/94 cf. Ps. 44,3. — 95/96 Ps.62,9. — 96/97 Cant. 1, 3 (in - ruorum om. in aliq. mss). — 96/97 cf. Greg., Hom. in Eu. Il, 22, 8 102 cf. (PL 76, 1179A-B). 97/98 cf. Num. z2, 8. 100 cf. Hab. 3, 16. Marc. 15, 37.

103/105 Hebr. 5, 7 (clamore ualido Vg)

76 dominicae om. T passionis dominicae ~ P 82 uiuam] + et P 85sese]se T — 88ad-suamom.T ^ 89corde]coedeP 91/92 Vnde

- coeperunt og. sua| bete

T — 95 sed] *-tamen T — 101/102quia-fitom.

T — 105

IN RVTH I (1, 9-14)

29

HABEBO FILIOS IN VTERO MEO, VT VIROS EX ME SPERARE POSSITIS? Hoc est quod in euangelio dicitur: Expedit wobis ut ego uadam. IIO

Si enim non abiero, Paraclitus non ueniet ad uos. EX ME, inquit,

VLTRA VIROS SPERARE non debetis, quia mortuus carne in carne mortali ultra uobis non apparebo, miracula faciens et exemplo uisibili ad patientiae fortitudinem ammonens. Mittam uero alium Paraclitum quo foecundata pectora uestra, filiorum turbam innuIIS merabilem in omnibus terrae finibus disseminetis. NOLITE

I3C

I20

13d

itaque ab itineribus

aeternitatis me

reuocare,

QVIA

VESTRA MAGIS ME PREMIT ANGVSTIA. Vestros enim fero dolores, uestras plagas, uestra uulnera, uestros liuores. Totum in uestro et de uestro, quod in uia de torrente bibo, quod guttas sanguinis fundo, quod arundine percutior, quod

sputis compluor, quod clauis configor, quod lancea confodior, quod nudus et expoliatus incedo, quod acetum degusto, quod flagellis cedor, quod in cruce extendor, quod a facie terrae et a ciuitate Ierusalem uelut scoria et purgamentum mundi aut tam125 quam cinis immundus eicior. Inter haec omnia tamen, VESTRA ANGVSTIA ME MAGIS PREMIT. O suaue unguentum, o fons gratiae. Non est dolor sicut dolor tuus, et tamen acrius te afficit apostolorum desolatio quam tuorum distensio membrorum. EGRESSA EST, inquit, MANVS DOMINI CONTRA ME. 130 Fili hominis, quia ex usuris et iniquitate redimis animas nostras, solue pedagium mortis, solue tributum nostrae praeuaricationis, ut post uenientes non soluant poenas aeternae damnationis, per te iam solutis doloribus inferni. Non punit in te proprii reatus cul-

pam MANVS DOMINI, quae EGRESSA EST CONTRA TE, sed Adae a te

135

14a 14b

I40

exigit debita, quia manum tuam pro eo defixisti, quia fide iussisti. Solue ergo pro mortis obnoxio mortem, pro homicida sanguinem, pro offenso satisfactionem. Sed quis uiscera tantae misericordiae sine compassionis affectu, sine confessionis fletu transire poterit ? Idcirco enim sequitur: ELEVATA IGITVR VOCE, RVRSVM FLERE COEPERVNT. Sed quia passio Christi tamquam firmamentum diuisit non solum diem a nocte, lucem a tenebris, proditorem discipulum ab apostolis ueritatis, sed etiam culpam a natura, naturam saluans et

culpam amputans, ORPHA, id est culpae inconstantia uel simulatio

118 cf. Is. 53,4. 119/120 cf. 111cf.Hab.3,6. 109/1101o.:16,7. 130 cf. Ps. 71, 14. 127 cf. Threni z, 12. T24rcf. Gor 4513. Ps. 109, 7. 141/142 cf. Gen. 1, 4. 135 cf. Prou. 6, r. 133 cf. Act. 2, 24. 113 uero] 111 ultra om. T ^ in carne om. P 109 dicitur] legitur T ciuis TP 125 T 122etom. — T 121lanceis P uocare 116 P uobis iniquitate redimis] 127/128 desolatio apostolorum « P ^ 130etom.P 134 contra teoz. T — Adae] id P 132 poenae P iniqui te redimet T 136 ergo om. P 141 quia om. P

L 3or

PETRI CELLENSIS

30

AC RE145 hypocritarum, OSCVLATA EST SOCRVM sicut Iudas Iesum,sacrificii, VERSA, non habens stabile fundamentum, non caudam

150

T 3v non tunicam talarem, non mane et uespere faciens diem unam. Sic ruinam in hic est enim prophetauit Symeon: Ecce, inquit, positus et in resurrectionem multorum in Israel, ut reuelentur ex multis cordibus cogitationes. Non ergo Orpha, quae ceruix interpretatur, perseuerauit, sicut nec ille de quo dicitur: Cerno quod populus iste durae ceruicis sit, promittens quaecumque praeceperit nobis Dominus faciemus, non permanens in mandatis, sed scandalizata in

155

IESEAC

lapide offensionis et petra scandali abiit retro post sathanam quia non habebat humorem dilectionis quae numquam excidit. RvTH autem ADHAESIT SOCRVI SVAE, cum dicit Petrus: Domine,

paratus sum tecum et in carcerem et in mortem ive. Et Paulus: Quis nos separabit a caritate Christi ? Tribulatio, an angustia? etc.

1, 16b 160

1, 16c-d

NE ADVERSERIS MIHI, inquam, VT RELINQVAM TE ET ABEAM. Non me repellas a te, uita mea, uirtus mea, Deus cordis mei, lumen

oculorum meorum. QVOCVMQVE PERREXERIS, PERGAM, non praesumptione, sed deuotione. VBI MORATA FVERIS, ET EGO PARITER L 30v MORABOR, quia ubi thesaurus meus, ibi est et cor meum. Si tu ad dexteram Patris mansionem, immo sessionem elegeris, ibi puras ad te leuabo manus meas, ibi ad te leuabo oculos meos, ibi gressus meos dirigam secundum eloquia tua, ibianima mea exultabit in te,

1, 16e

ad te. POPVLVS TVVS,

ibi truncus corporis mei conuertetur

POPVLVS MEVS, nam angeli tui conserui mei sunt, ministratione, defensione, dilectione, haereditatis diuisione. Idcirco autem 170 POPVLVS TVVS, POPVLVS MEVS, quia DEvs Tvvs, DEvs MEvs. O Deus

meus, quis est Deus tuus ? Certe absque te non est Deus. Deus enim unus est. Quid ergo est DEvs Tvvs Devs MEvs? Euangelium

175

attende: Ascendo ad patrem meum et patrem uestrum, Deum meum et Deum uestrum ;et in Psalmo: Vnxit te Deus, Deus tuus. Itaque, O Iesu, Deus tuus est Pater, secundum quod homo es, qui tamen

non est aliud quam quod es secundum quod Deus es. In eo ergo

145 cf. Mt. 26, 49.

147 cf. Gen. 1, 5.

148/150 Luc. 2,34-35.

| 150

cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde, 34, 8 (QC 72. p. 102).

23: 21.

151/152 Ex.32,9. | 152/153cf.los.r16. ^ 154cf.Is.8, 14; cf. Mt.16, 1551. Gorer3, 8: 156/USi7e Luce 22) 33. 157/158 Rom. 8, 35. 159/160 cf. Ps. 118, 1o. 160/161 cf. Ps. 37, 113 72, 26. 163 cf. Mt. 6, 163/164 cf. I Tim. 2, 8.

166 cf. Ps. 34, 9. Gal. 3, 20 (enim Vg).

165 cf. Ps. 122, 1.

168 cf. Apoc. 22, 9. 175//17410320837:

165/166 cf. Ps. 118, 133.

17Le£1s45)rg — 1717478 174 Ps. 44, 8.

145 socrum om. T 146stabileom.T — 148 hic positusest- T — 150 cordibus] gentibus T ^ ceruis T — 152/153 promittens - mandatis om. T 152 nobis om. P 153 permanens] perseuauit P mandatis] + legis P 157 Paulus] * sed T 158 Christi] Dei P 163 ubi] + est P 169 dilectione om. L 170/171 O Deus meus om. P 176 alius P

IN RVTH I (1, 14-19)

31

Deus tuus, quia homo es et maior te est. In eo uero non Deus tuus, sed Pater tuus, quod es idem quod ipse est substantialiter. Credo itaque in Deum Patrem omnipotentem, et ita DEvs Tvvs DEvs

180

:7a-b

MEVS. Sic in uita. Sed quid in morte? QVAE TE MORIENTEM TERRA SVSCEPERIT, IN EA MORIAR, IBIQVE ACCIPIAM LOCVM SEPVLTVRAE. Sanguis Abel clamat ad me de terra, dicitur a Domino ad Cain. Terra igitur illa quae suscepit sanguinem Christi loquentem meAbel, Ecclesia est, quae mortem Domini annuntiat

185

lius quam

200

feminea mollitie stimulata retrorsum conuersa est Orpha, magno

donec ueniat. In hac apostoli et quique fideles Christi locum sepulturae accipiunt, quia sicut de sepulcro mortuus non egreditur, sic de fixa spei anchora intentione continua in caelesti mansione Ecclesia conuersatur. Vnde Iob de contemplatiuis: Effodiunt 190 sibi thesauros gaudentque uehementer cum inuenerint sepulcrum. Sequitur: 18-19b VIDENS ERGO NOEMI QVOD OBSTINATO ANIMO RVTH DECREVISSET SECVM PERGERE, ADVERSARI NOLVIT, NEC VLTRA AD SVOS REDITVM PERSVADERE. PROFECTAEQVE SVNT SIMVL, ET VENERVNT 195 IN BETHLEEM. Ad litteram sapiens mulier, cuius essent fidei et constantiae nurus antequam ad suos ueniret, experiri et expedire monendo, reditus uoluit, ne illarum lubrica conuersatio apud suam gentem sibi compararet ruborem et illis infamiae notam. Quae igitur

exonerauit pondere contendentes in ea quae ante sunt Noemi et Ruth. Nam toti uehiculo detrimentum infert itineris rota, quae confracta impletur murmure nec cito et bene uoluitur in plaustro. Sic est oneri formidolosus in bello, taediosus in claustro, malignus

205

210

chaereticus in populo christiano. Abeat itaque sibi et ligata mola asinaria in collo eius demergatur in profundum maris, qui ad hoc solum fidei siue religionis specietenus formam assumit, ut exploret libertatem nostram, ut derideat sicut Cham pendentis in cruce nuditatem et Symon magus columbae simplicitatem. Denique palea separata, Noemi et Ruth tamquam uirtus et amica uirtutis simul proficiscuntur et ueniunt in Bethleem ad populum et ad terram natiuitatis Noemi.

177 ef. lon 14,28.

178/179 Symbolum fidei (Enchiridion Symbolorum, ed.

183/185 183Gen.4,10. Denziger-Schónmetzger, 1976, n. 10-36, p. 20-229). 184/185 cf. Hebr. 12, 24. cf. Aug., Enarr. in P5. 39, 13 (CC 38, p. 435, 25-28). 189/190 Iob 3, 21185/186 cf.ICor.in26. ^ 187/188 cf. Hebr. 6, 19. 205/206 cf. Mt.18,6. — 208/209 cf. 22 (quasi effodientes thesaurum Vg). 209 cf. Act. 8, 9. Gen. 9, 22. 186 quique om. P 182 sepulturae] + meae T 177 et om. T om. T — 196 tiuis contempla 189 P om. mansione continua 188/189 constantiae] + uirtus P

L axr

PETRI CELLENSIS

32

QVIBVS VRBEM INGRESSIS, VELOX APVD CVNCTOS FAMA PERCRE-

1, 19b-c

BVIT. DICEBANTQVE MVLIERES: HAEC EST ILLA NOEMI.

215

Magni nominis fuisse Noemi Scriptura innuit, cum refert mulieres de illa sic loqui: HAEC EST ILLA NoEMI. Quasi dicerent Illa tam

pulchra, illa tam honesta, illa tam patiens apud extraneas, tam modesta apud suos. HAEC EST, inquiunt, ILLA NOEMI, de qua tam bonus odor, de qua fama tam sollemnis, ciues suos merito prouocat

ad reuerentiam, ad gratiam ignotos. HAEC EST ILLA cuius infortunia mollire ferrea etiam pectora possunt ad compassionem, cuius constantia inter aduérsa et prospera femineam superat mentem. Sed quid dicis Noemi ? Negligisne conscientiam et extolleris propter famam? Pascisne uentum et sequeris aestum? Nequaquam. 225 Sequitur enim: QVIBVS AIT: NE VOCETIS ME NOEMI, ID EST PVLCHRAM, SED 1, 20-21a VOCATE MARA, ID EST AMARAM, QVIA VALDE REPLEVIT ME AMARITVDINE OMNIPOTENS. EGRESSA SVM PLENA, ET VACVAM REDVXIT ME DoMINVS. 230 Cumulat cumulos miseriarum contra linguas adulantium discreta mulier nec uanis infletur rumusculis, quae ueris torquetur doloribus et miseriis, dicens cum Apostolo: Ne magnitudo reuelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meae angelus sathanae qui me colaphizet. Ne ergo aliquis aestimet de me supra id 220

235 quod uidet in me aut audit aliquid ex me. NE VOCETIS ME NOEMI, ID EST PVLCHRAM, SED VOCATE ME MARA, HOC EST AMARAM. Paruipen-

do, inquit, speciem uacuam ueritate, nomen absque re, splendorem famae sine calore conscientiae, gloriam sine uirtute. Attendo fructum, non uultum. Ficulnea in gustu grata est, non in aspectu. 1, 2tb-c

240

CVR IGITVR VOCATIS ME NOEMI QVAM HVMILIAVIT DOMINVS ET

AFFLIXIT OMNIPOTENS ? Disponit in iudicio sermones suos femina prudens, uanitatem de nomine gloriantium reprimens et Omnipotentem nominando cordis impatientiam compescens. Hinc inde enim sagitta uolans, nisi 245 scuto circumdaretur, uitae insidiabitur. Si de pellis pulchritudine gloriaretur, uanitatis mucrone perfoderetur. Si de percussione conquereretur, nota infidelitatis inureretur. Itaque et in afflictione Omnipotentem nominat, suadens cordi suo tali respectu patientiam, et de nominis pulchritudine non curat, cui non respondit 232/234 II Cor. 12, 7 (qui] ut Vg). 238/239 cf. Os. 12, x. 242*chs Ps.

5.

234/235uctmll* Costa mG, 244/245 cf. Ps. 90, 6.5.

216illatam]illata P ^ 220adgratiamignotosadreuerentiam P 221 pectora]corda T — ad compassionem possint T — 222 superant L P 223 conscientiam] +eiP — 225enimom.T ^ 227idestamara add. in marg. L, om. T quia]quaeP X 227/228 ualde repleuit me amaritudine» T — 231nec uanis impletur T ^ rimusculis L, ramusculis P 235 me]inquit T 236

hoc]id T

239 ficulneam T — in om. T

T 32r

IN RVTH I (1, 19 - 2, 3) 250

22

255

29

fructus uirtutum. Sed iam consoletur cor ancillae suae Noemi Omnipotens qui afflixerat eam, utique de uiduitatis et paupertatis sorte illam liberando et ad agrum, immo ad thorum Booz deducendo. Sequitur: VENIT ERGO NOEMI CVM RVTH MOABITIDE NVRV SVA DE TERRA PEREGRINATIONIS SVAE AC REVERSA EST IN BETHLEEM, QVANDO PRIMVM ORDEA METEBANTVR. Sicut linguam custodit, ne excedat Noemi uel ad dexteram

fauoris uel ad sinistram murmurationis, sic uiam moderatur cum

260

265

IO

2-34

15

tempore, ut omnia faciat in numero et pondere et mensura. VENIT ERGO IN BETHLEEM QVANDO PRIMVM ORDEA METEBANTVR, neque sera neque praematura. Quid enim faceret, si ante messem ueniret? Non habebat forte ubi caput reclinaret, immo non haberet quid comederet. Neque enim meteret aut torreret uetula mulier propriam messem quam non seminauerat. Rursum si ad finem messis differret uenire, Ruth in agro Booz nequaquam post terga metentium spicas colligeret. Venit ergo in tempore opportuno, QVANDO scilicet PRIMVM ORDEA METEBANTVR. Sequitur:

ERAT AVTEM VIR ELIMELECH CONSANGVINEVS HOMO POTENS ET MAGNARVM OPVM NOMINE Booz. Vt in sequentibus apparebit, Booz de potentia sua non insolescebat, de magnis opibus thesauros impietatis non coaceruabat. De nobilitate pauperes et aduersa fortuna depressos generis sui non contemnebat, sed fideliter obediebat Scripturae quae dicit: Carnem iuam ne despexeris, et: Visitans speciem tuam non peccabis. Sed hic nequaquam expendamus aceruum laudum eius, opera enim quae subinde Scriptura refert: [psa sunt quae testimonium perhibent de eo. Sequitur: DIXITQVE RVTH MOABITIS AD SOCRVM SVAM: SI IVBES, VADAM IN AGRVM ET COLLIGAM SPICAS QVAE METENTIVM FVGERINT MANVS, VBICVMQVE CLEMENTIS IN ME PATRISFAMILIAS REPPERERO GRAET TIAM. CVI ILLA RESPONDIT: VADE, FILIA MI. ABIIT ITAQVE IVM. METENT TERGA POST SPICAS COLLIGEBAT Animaduertendum cuius maturitatis in se, cuius obsequii ad adquidominam, cuius prouidentiae de futuro, cuius modestiae in fuerit laboris sui o eligend loco in ndiae uerecu cuius rendo lucro, 265/266 Ruth 2, 3. 262 cf. Mt. 8, 20. 259 cf. Sap. 1, 21. 9/10 Io. 5, 36 (de me Vg). 6/8 Is. 58, 7; lob 5, 24.

252ila T — 258uiamom.P terga metentium nequaquam ~ gn 5 sui om. T

dum] + est P

11 moabitidis P

262 haberet] habeat T | 265/266 post 13 in me om. T

16 animaduerten-

L 31v

PETRI CELLENSIS

34 20

2, 3b-7

25 tur:

20

35

40

2, 8-9

Ruth. Non inconsulte domum egreditur, non ad choros puellarum ludicre ducendos deuagatur, non pigritatur in thalamo, non umbram quaerit in agro, non furatur in alieno, non usurpat inconcessa, non ornata habitu in pudico aspectu se ingerit iuuenum, ut plus metat ornatu quam manu; sed POST TERGA METENTIVM uultu absconso SPICAS QVAE MANVS FVGERINT messorum colligit. Sequi-

45

50

ACCIDIT AVTEM VT AGER ILLE HABERET DOMINVM NOMINE Booz, QVI ERAT DE COGNATIONE ELIMELECH. ET ECCE IPSE VENIEBAT DE BETHLEEM. DIXITQVE MESSORIBVS :DOMINVS VOBISCVM. QVI RESPONDERVNT EI: BENEDICAT TIBI DOMINVS. DIXITQVE Booz IVVENI QVI MESSORIBVS PRAEERAT :CVIVS EST HAEC PVELLA ? QVI RESPONDIT: HAEC EST MOABITIS QVAE VENIT CVM NOEMI DE REGIONE MOABITIDE ET ROGAVIT VT SPICAS COLLIGERET REMANENTES SEQVENS MESSORVM VESTIGIA. ET DE MANE VSQVE NVNC STAT IN AGRO ET NE AD MOMENTVM QVIDEM DOMVM REVERSA EST. Manipulum hunc hystoricae lectionis superfluum reputo expositione aliqua dissoluere, cum magis placeat totus simul quam si soluatur minutatim et excutiatur spicatim stilo explanationes. Notanda tamen Booz in salutatione noua religio et messorum bene docta responsio, et quod de agris altaria mutuauerint, frequens illud et sollemne genus salutationis, quando sacerdos intrans et

Lia2r

exiens orationis sanctuarium: Dominus uobiscum, tam in principio omnium orationum praeponit quam in fine supponit, quod est aperte dicere: Dominus custodiat introitum tuum el exitum tuum ex hoc nunc et usque in saeculum. Cetera plana sunt. Sequitur: ET AIT Booz AD RvTH: AVDI FILIA. NE VADAS AD COLLIGENDVM IN ALTERVM AGRVM, NEC RECEDAS AB HOC LOCO, SED IVNGERE PVELLIS MEIS, ET VBI MESSVERINT SEQVERE. MANDAVI ENIM PVERIS MEIS, VT NEMO MOLESTVS SIT TIBI, SED ETIAM SI SITIERIS, VADE AD SARCINVLAS ET BIBE AQVAS DE QVIBVS ET PVERI BIBVNT. Copiosus in gratia Booz, mensuram bonam et confertam et coagitatam et supereffluentem dat in sinum Ruth, QVAE DE REGIO-

NE MOABITIDE CVM NOEMI VENIT. Nec ipsa existit ingrata tantis boni uiri misericordiarum uisceribus, sed CADENS IN FACIEM SVAM adorat eum SVPER TERRAM, non ut Deum, sed ut famulum Dei. T 32v

2, 10a

2, rob-c

SP.

Sequitur: VNDE, inquit, MIHI HOC, VT INVENIREM GRATIAM ANTE OCVLOS TVOS ET NOSSE ME DIGNARERIS PEREGRINAM MVLIEREM? Quasi diceret : Sola miseratione ductus, hanc mecum facis mise-

19/20 cf. Iud. 2z, 2x.

43/44 Ps. 120, 8.

50/51ict. LucxG, 38.

19 ingreditur P 22 impudico aspectui T aspectui P 41/42 principium T 42 orationum omnium ~ P 43 aperte] in fine T 54

adorat] orat P

57 dignaueris P

58 fecit T

IN RVTH I (2, 3-12; 1, 18-19)

35

ricordiam, quam neque patria neque familiaritas neque praecedens obsequium commendat. Sequitur: CVI ILLE RESPONDIT: NVNTIATA SVNT MIHI OMNIA QVAE FECERIS LI SOCRVI TVAE POST MORTEM VIRI TVI, ET QVOD RELIQVERIS PARENTES TVOS ET TERRAM IN QVA NATA ES, ET VENERIS AD POPVLVM QVEM ANTEA NESCIEBAS. Ecce enumerat uir pius bona sua pauperculae mulieri quae uix 65 cum eo audebat loqui. Sequitur: REDDAT, inquit, TIBI DOMINVS PRO OPERE TVO ET PLENAM MERI2 CEDEM RECIPIAS A DOMINO Dro ISRAEL, AD QVEM VENISTI ET SVB CVIVS CONFVGISTI ALAS. Sequitur: VIDENS ERGO NOEMI QVOD OBSTINATO ANIMO DECREVISSET SO[8 -19a 79 crus SECVM PERGERE, ADVERSARI NOLVIT, NEC VLTRA AD SVOS REDITVM PERSVADERE. PROFECTAEQVE SVNT SIMVL ET VENERVNT IN BETHLEEM. Sicut non placet animae Dei nequam et hypocrita quem euomit sic 75 de uentre Ecclesiae et tanquam puluerem proicit a facie terrae, eo ab aeternitatis mansionibus uisceribus eius continetur nec separatur, qui in caritate radicatus et fundatus rationale, quod in pontificis pectore ponitur, superhumerali adiungit, numquam cogitationibus otiosis euanescens, numquam operationibus bonis 80 tepescens. Tales igitur quasi uectes deaurati archae noui et aeterni 60

testamenti, lesu Christo uidelicet, in quo sunt omnes thesauri

sapientiae et scientiae absconditi semper inhaerent, et simul usque in Bethleem paternae confessionis, uoto et desiderio interim, tandem uero cum uenerit in gloria Patris et sanctorum angequid 85 lorum re ipsa sublimandi et glorificandi proficiscuntur. Sed ciues assumptione sanctorum in uel ascensione Domini uel in bethleemitici, immo mulieres urbis illius, id est angelicae potestates, dicuntur ? DICEBANTQVE, inquit, MVLIERES: HAEC EST ILLA NOEMI.

Hoc est quod in Isaia angelos in ascensione Domini ad alterutrum dixisse legimus: Quis est iste qui uenit de Edom, tinctis uestibus de Bosra? Alios respondisse: Iste formosus in stola sua, graditur in multitudine uirtutis suae. Et in Psalmo: Quis est iste vex gloriae? Rursus responsum esse: Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio. 95

go

2,3.

77/78cf. Ex. 28, 4. 77 cf.Eph.3,17. 75 cf.Ps.1,4. 91/93 Is. 65, 1 (gradiens Vg). S85cf.Marc.8,38.

81/82 cf. Col. 93/95 Ps. 23,8.

67 61mihisunt« T — 62relinquens T — 63 eom. T — 66audetP 78 pectore pontificis »«T ^ superhumerale T — 79 Dominus tibi ~ T 82 scientiae] + Dei T — 85 et rep. L bonis om. T — S81 uidelicet om. T

84 gloriam T

illus mulieres

« T

86 uel! om. T

— 90 Hoc] Hec L

uel’ - assumptione om. T — 87 urbis 92 Bosra]

+ etiam T — 94 est T

L 32v

PETRI CELLENSIS

36

IOO

. Illa, inquam, DICEBANT ergo MVLIERES: HAEC EST ILLA Noemt er et disponit fortit Noemi quae attingit a fine usque ad finem nda est, illa pone prae us omnia suauiter, illa quae regnis et sedib ae suae, glori itu intro in t attuli alem quae aromata talia in Ierus os caeli ultim ad qualia ultra nec uisa nec audita non sunt, usque fines. Nichilominus

105

ut de Virgine nostra mentionem

faciamus,

eiusdem beatae cum digna sua ueneratione, etiam in assumptione est ista quae Quae us: entib quaer curia ti Virginis, aliis de caeles ut sol, electa luna, ascendit sicut aurora consurgens, pulchra ut EST HAEC : ndent respo aliae ata; terribilis ut castrorum acies ordin haec caeli, porta est haec num, uirgi a regin ILLA NoEML Haec est domina nostra, haec est mater Dei, haec est maris stella, haec est ndo

IIO

1, 20a-b

gloriae profu est uirgo singularis. Ad haec Noemi prae stupore propriis usuris merit m horu nichil et gratiae caput humilians pans: ID SED MARA, NE VOCETIS, inquit, ME NOEMI, ID EST PVLCHRAM,

EST AMARAM. ? Vnde Quasi dicat: Vnde hoc mihi? Vnde tam celebres laudes collauacua et a indign tam iocundus mihi occursus ? Ego quidem merepotius tionem afflic quae mea, IIS tis muneribus supra merita . Sic Virgo et bantur quam exaltationem, tantum honorem recipio de conceplis Gabrie mater Dei humilitate seruata, et in aduentu

transtione Iesu praenuntiantis, et in assumptionem glorificatae to stella regum rex quo in mum, thala reum aethe migrationis ad pudoti consue I20 sedet solio, uultum natiuitatis suae recondit pallio eo de camelo ris, sicut et Rebecca uadens in occursum Isaac uiso m operuit. uultu sionis confes pallio et dit, descen praesumptionis Haec in persona Virginis. atus In persona autem Iesu non consonat littera, nisi forte record suis, s naribu in is passion um spirit habeat adhuc 125 absinthii et fellis s in iuxta quod Isaias dicit de illo: Qwzescite ab homine cuius spiritu naribus eius, quia excelsus reputatus est ipse. Enarrat enim forte patri, et conuocatis uicinis suis tamquam de mortis naufragio elapsus, multas et malas tribulationes quas passus est propter

103/105 99 cf. III Reg. 1o, 2. —98cf.Sap.7,8. 97/98 cf.Sap.8,1. str. x et 5 stella, maris Ave Hymnus 107 Vg). om. m (castroru Cant. 3, 6; 8, 5 113 cf. Luc. 1, 43. (Analecta bymnica medii Aeui, t. 51, Leipzig 1908, n? 123). 119 Ant. Maria Virgo (ed. R. Hesbert, Corpus Antiphonalium officii, Roma

1968, vol. III, n° 3707). 124 cf. Threni 3, 19. 98 illa — est om. P

120/121 cf. Iac. x, 23. 126 /12721s2222:

121/122 Gen. 24, 64-65. 129/130 cf. Hebr. 5, 8.

100 nec- necom. T ^ ultimos om. P

100/101

103 beatae eiusdem ~ P 102 cum digna] condigna T fines caeli ~ T occursu 121etom. T 118 Iesu om. T quaerentibus de caelesti curia T

T | 125 habebat T — 129 que passus sit LP

L 33r

IN RVTH I (1, 20-22) 130

135

Sy,

obedientiam Patris. Aspiciens namque paterno intuitu uultum Christi filii sui Pater misericordiarum, palmas in faciem numerabat, in dorso flagella, scissuram in latere, plagas in pedibus et manibus. Quid, inquiens, sunt plagae istae in medio manuum tuarum? Et dixit: His plagatus sum gratis in domo eorum qui diligebant me. Subinfert Pater: Odio, inquiens, an gratis pro auaritia fecerunt haec? Tam, inquit, odio quam auaritia. Odio, sed

iniquo, sed doloso, quia odio habuerunt me gratis. Auaritia, sed 1331

reuera, non auara. Nam appenderunt mercedem meam triginta argenteos. Certe usque ad caligulam et filum subtegminis se expo140 liasset ardens scribarum et pharisaeorum ut me morti traderet inuidia, nisi Iudae proditoris festinans iniquitas flammam odii eorum quodammodo superpremeret, non pretium constituens rei distrahendae, sed in eorum potestate ponens. Quid, inquit, mihi uultis mihi dare, et ego uobis eum tradam ? Pro eiusmodi ergo forte

145 dicit: NOLITE VOCARE ME NOEMI, ID EST PVLCHRAM, SED MARA, ID

i. 22

EST AMARAM. Sequitur: VENIT ERGO NOEMI cvM RVTH MOABITIDE NVRV SVA DE TERRA PEREGRINATIONIS SVAE, AC REVERSA EST IN BETHLEEM QVANDO PRIMVM ORDEA METEBANTVR. Paene idem sonat hic littera quod allegoria. Nam circa tempus 150 ascensionis dominicae messes maturas ordeorum fines illi bethleemitici propter feruorem solis solent habere. Quae est itaque messis ordei? In ordeo proculdubio sancti patres legem Moysi significatam dicunt. Messis uero dicitur cum falce seges succisa de agrum mundi 155 agris tollitur. Itaque Dominus in carne ueniens, ordeo legis mosaicae seminatum inuenit. Vnde etiam ad apostolos loquitur: In hoc est uerum uerbum, quia alii laborauerunt et uos in labores eorum introistis. Vsque ad aduentum uero Saluatoris legales obseruantiae uigebant et uirebant. Sed cum suscepit in carne 16o sua Dominus circumcisionem carnis et quicquid mandabat lex, tunc lege impleta coepit albescere messis ordeacea, adeo ut leuare capita sua apostoli iuberentur et uidere regiones quia albae iam

T32/cf. 131/137 cf. Mt. 26, 67; Marc.15,15. z,3. 130/131 cf. II Cor. 137, ef. los 1531.25) Cla PS:524: 09 133/135 Zach. 13, 6. Io. 19, 34. 139/140 cf. Gen. 14, 23. 138/139 Zach. m, 12; cf. Mt. 26, 15. 153/154 cf. Aug., Tract. in Io. XXIV, 5 (CC 36, p. 143/144 Mt. 26, 15. 246, 1-3) ; De diuersis quaestionibus LXXIII, LXT, x (CC 44A, p. 120) ; Bedae, Hom. 157/158 lo. 4, IL, 2 (CC 122, p. 196) ; Alcuin.,I» Io., lib. III, x2 (PL x00, 821C). 161/163 cf. Io. 4, 55. 37.38.

135/136 135 gratis] - et T 132/133 in manibus et pedibus ~ T 139 argenteis T auaritia] + fecerunt haec. Iam inquit odio quam auaritia P

140 me om. T — 142 pretii T — 143 detrahendae

T — 145/144 uultis

152 itaque] ista T 147 ergo] igitur L 145 Mara] amara P mihi ~ T 162 iam albae » T 158 uero om. T 154 uero] ergo T

38

PETRI CELLENSIS

METEBANTVR, essent ad messem. Non itaque frumenta, sed ORDEA m ascende-

caelu cum Noemi Bethleem denuo intraret, id est Iesus

2 et 2G

iae et de luto ret cum his quos secum adduxerat de lacu miser , surrexeerant dormi qui orum sanct ra corpo faecis. Multa enim Euangelii falce lex runt et apparuerunt multis. Succisa est ergo , non sancto tu Spiri et aqua ex qua dicitur: Ns? quis renatus fuerit gentes omnes docete s Ewnte illud: et rum, caelo intrabit in regnum tus sancti. Dicit 170 baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiri uobis proderit. nichil tus Chris etiam Apostolus: Si circumcidamint e mansiones multa ubi Patris domo in Quiescente igitur Noemi gratiam rerit reppe mque ubicu agris, in atur occup sunt, Ruth patrisfamilias. Nam sequitur: ET ERAT AVTEM VIR ELIMELECH CONSANGVINEVS HOMO POTENS 175 AD IS MOABIT RVTH QVE DixirT Booz. NoMINE OPVM MAGNARVM SOCRVM SVAM: SI IVBES, VADAM IN AGRVM ET COLLIGAM SPICAS IN ME QVAE METENTIVM FVGERINT MANVS, VBICVMQVE CLEMENTIS M. GRATIA ERO REPPER AS PATRISFAMILI Hoc est quod Euangelium dicit :I//? autem profecti praedicaue180 irunt ubique, Domino cooperante et sermonem confirmante sequent idem Booz et ech Elimel per ico allegor autem More bus signis. Christus intelligitur. Non enim uariatur uel duplicatur persona , Christi, cum tamen status alius in eo fuerit ante resurrectionem

185

alius post resurrectionem. De utroque siquidem statu alterum ab altero distinguens, dicit Apostolus: Et s? noweramus Christum secundum carnem,

sed nunc iam non nouimus. Elimelech itaque

est Christus, scilicet qui mortuus est ex infirmitate, Booz HoMO

POTENS ET MAGNARVM OPVM, uidelicet qui uiuit ex uirtute et cul

190 data est omnis potestas in caelo et in terra. In agro huius ABIIT

195

Ruth ET COLLIGEBAT SPICAS POST TERGA METENTIVM, quia praedicatio apostolorum sicut temporis ordine, sic assertionis ueritate, prophetalem spiritum et sensum in prophetis uenerabatur. Vnde in plerisque locis Scripturae suae apostoli et euangelistae propheticis testimoniis astruunt quae dicunt. Quae autem manus illorum fugerant spicas, Ruth colligebat, quia quae adhuc signata et clausa obscuritate rerum et dictorum a prophetis dicebantur, tenebrosa enim aqua in nubibus aeris, id est scientia in prophetis, 168/169 Io. 5, 5 166 cf. Mt. 27, 52.53. 165/166 cf. Ps. 39, 3. 172/173 cf. 171 Gal.5;2..— 169/170 Mt. 28, 19. (caelorum] Dei Vg) 186/187 Il 20. 16, Marc. 180/182 2. 2, Ruth cf. 173/174 2. 14, Io. 188/189 cf. Cor. 5, 16 (Et si cognouimus secundum carnem Christum Vg). 189/190cf.Mt.28,:8. — 195/201 cf. Raban. Maur., In Ruth 6 ICor.13,4. (PL 108, 1206B-C). 198 cf. Ps. 17, 12. 166 sanctorum sup.lin.T — 168quis]qui T — 172quiescente] + autem P 180 quod sup. liz. T — 194 pleribusque T — scripturae 175 uii LTP locis ~ P 197 clausa] * erant P 198 aeris om. P

L 33v

39

IN RVTH I (2, 1-4) 200

205

occiso Agno et scisso uelo templi in lucem eruperunt, quia septem signacula libri signati soluta sunt ab eodem Agno, qui est leo de tribu Dauid, et aperta sunt prata prophetarum. Vide aliqua quae prophetarum manus fugerant. Consilium uirginitatis manus prophetarum fugerat mysterium immolationis corporis et sanguinis Christi in pane et uino, sacramentum baptismatis et plura alia quae alio ritu geruntur in Ecclesia et alio obumbrabantur in Synagoga. Sed quia ubi duo uel tres congregati fuerint in nomine suo, Ibi est, sequitur:

2, 4a-b 210

ET ECCE IPSE VENIEBAT DE BETHLEEM. DIXITQVE MESSORIBVS: DoMINVS VOBISCVM. Ecce columba quae cessantibus aquis dominicae passionis, quando factum est diluuium magnum, facta resurrectione, de Bethleem,

de arca Noe, de paradiso, ramum

oliuae detulit et

intulit, stans in medio discipulorum suorum et dicens: Pax wobis. Idem est enim pacem Domini habere et Dominum. Vnde ubi 215 minores sacerdotes: Dominus uobiscum, in salutatione populi

proferunt, summi sacerdotes, id est pontifices, non: Dominus uobiscum, sed: Pax uobis dicunt. Omnes tamen et minores et

maiores, sublata dignitatis differentia, in communicatione non: Dominus uobiscum, sed: Pax uobis dicunt. Et licet praeter rem 220 facere uidear, compendiose tamen rationem quae occurrit subinferam. Officium sacerdotale parem in omnibus bene ministranti. bus quidem habet gratiam remunerationis secundum meritum administrationis, sed dignitatem disparem secundum gradum distributionis. Gradus enim alius est sacerdotalis, alius episcopa225 lis, et alia pertinet ad episcopum distributio, alia ad presbyterum. Conuertitur tamen ut quaecumque presbyter facit et episcopus facere possit, sed rursum non conuertitur, ut quaecumque facit episcopus, haec eadem faciat presbyter. Ceteris autem intermissis, cur commune sit omnium: Pax uobis dicere in ipsa perceptione 230 Eucharistiae,

sic absoluimus. Iam in manibus suis uiuificans et

uiuificum nostrae redemptionis mysterium tenens quilibet sacerdos parificatur ex reuerentia gestati corporis et sanguinis Domini,

199/201 cf. Apoc. 5, 5.

201 cf. Prou. 27, 25.

206/207 cf. Mt. 18, 20.

214/217 Cf. I. 213 Luc. 24, 36; Io. 20, 26 210/213 cf. Gen. 8, 8-11. ; De Eccl. 45A-B) 202, (PL XXXVI cap. Officiorum Belethi, Rationale Diuinorum

Officiis, 36c (CC CM 41A, p. 66).

221/222 cf. I Tim. 3, 13; cf. II Cor. 6, 13.

202 fugerant P —— 204 baptismatis] + in aqua et 199 scisso uelum T 205 obumbrantur T. 208 204/205 alia quae om. P spiritu sancto T 217 et^om.P . 217/218 maiores et ecceom. T — 212paradiso] * Dei T 221/222 parem 218 communicatione] + eucharistiae T minores ~ T quidem ~ T

quidam P

224 alius est sacerdotalis om. P

et om. P

232 purificatur L

226 tamen] + quidem L, +

T 33v

L 34r

40

PETRI CELLENSIS

in sublime etiam illis tronis et dominationibus, quorum officio iliter et inuisib um delat altare in conspectu diuinae maiestatis ensacram e uisibil um posit altari in m est, 235 salubriter ad nos relatu em entior excell er minist altaris idem officio et hora tum. Ea igitur in ere consed fides supra se non habet potestatem, cuius mens et Filium ualeat gere contin m dente sede magnitudinis debet, ut conse redeat a dextris Patris. Peracto autem officio et communione atipotest s ioribu sublim t obedia s, homini filium se sciens et 240 ad cor bus et dicat: Dominus

uobiscum, quod est minorum, non: Pax

alia uobis, quod est maiórum. Haec una sit solutio. Est etiam commu enim Siue uilis. non sed tur, uidebi sdam quibu ut uulgaris commu non siue ter, nicet totus populus sacramentaliter et ueraci sed , entali sacram tione percep i Domin 245 nicet corpori et sanguini pue tantum fidei christianae communione, monendus est ea praeci sacrao quand r hora de pace seruanda, quia non utiliter sumitu mentaliter corpus Christi accipitur, si suscipiens pacis hospitium eo non praebuerit, et rursum inutiliter de fide et regeneratione ab et ras scissu sed 250 praesumitur, qui cum Deo pacem non seruat, t. discordias inter fratres suscita Cum pace lectoris egressum istum uel excessum fecerim. Vnde autem ad litteram redeamus. Accepta salutatione a Domino, opere et uoce similia praeparant et Agnum sequuntur uoce, prae. Nam sequitur: 255 dicatione, fide, amore et passione 2

DIXITQVE Booz IVVENI QVI MESSORIBVS PRAEERAT: CvIVS EST

HAEC PVELLA? Qvi RESPONDIT: HAEC EST MOABITIS QVAE VENIT CVM NOEMI DE REGIONE MOABITIDE, ET ROGAVIT VT SPICAS COLLIGERET REMANENTES, SEQVENS MESSORVM VESTIGIA.

Sc fe

260

Iuuenem qui messoribus praeest, reor esse uel Spiritum sanctum uel Petrum principem apostolorum. Vere Spiritus sanctus iuuenis non aetate, sed aeternitate, qui senes renouat et morbos

265

ueteres atque annos quos comedit locusta uanitatis in nobis reformat. Vnde: Spiritum rectum innoua in uisceribus meis, et: Emitte spiritum tuum et creabuntur et renouabis faciem terrae. Praeest autem messoribus quia in uanum laborant quorum infirmitatem

233/234 Canon Missae Romanae 36, 11-102, (ed. L. Eizenhófer, Pars I, Traditio 237/239 cf. Hebr. textus, Rom. 1954 [ Collectanea Anselmiana series minor, Y]). 264 Ps. so, 12. 263 cf. Ioel 2, 25. 239/240 cf. Is. 46, 8. Sm 264/268 cf. Greg. Magn., Hom. in Eu. 264/265 Ps. 103, 3o (emittes Vg). 265/266 cf. Ps. 126, 1. Lib. II, 3o, 3 et 5 (PL 67, 1222A et 1223B) 237 se] + 234/235 delatum est» T — 236idem - excellentiorem om. L 245 corpori] corpore T — corporis et 238 considentem L in mundo L 248 pacis suscised om. L sacramentali] sacramento L sanguinis L 262 255/tüde |E-.- etyP, VndeJ Vt TP 252 pacem P piens ~ P aetate] erat P

IN RVTH I (2, 5-7)

41

Spiritus sanctus non adiuuat, et in uanum, ut dicit Gregorius, laborat lingua doctoris, si non adsit unctio Spiritus sancti. Cum L 34v

uero de Ecclesia cum messoribus, id est apostolis, in agro inuenta 270

quaeritur, CVIVS EST HAEC PVELLA, interrogatio haec non de ignorantia, sed de amore

et admiratione uenit. In Canticis etenim

similiter de illa quaeritur ubi dicitur: Quae est ista quae ascendit per desertum sicut wirgula fumi ex aromatibus, etc. HAEC EST, inquit, MOABITIS QVAE VENIT CVM NOEMI DE REGIONE 275 MOABITIDE, etc.

280

Haec est Ecclesia de gentibus quae uenit a finibus terrae audire sapientiam Salomonis, amore sapientiae tracta, quod est uenire cum Noemi. ET ROGAVIT VT SPICAS COLLIGERET REMANENTES, SEQVENS MESSORVM VESTIGIA, sicut illa Chananaea quae famem passa ut canis, panes filiorum non audet contingere, recordans se idola coluisse et idcirco non praesumit se illis comparare, qui numquam mandatum Dei praeterierunt, nec petit mercedem secundum debitum, sed secundum gratiam. E? enim qui operatur merces non imputatur

285

secundum

290

2, 7b-c

295

gratiam,

sed secundum

debitum.

Ei autem

qui non

operatur, credenti autem in eum qui iustificat impium, reputatur fides eius ad iustitiam secundum propositum gratiae Dei. Haec est, inquam, quae remanentes colligit spicas ut reliquiae saluae fiant, et mandata fidei impleat quae Synagogae superba infidelitas conculcabat. Sequitur uestigia messorum, quia praesumptione haeretica nouitates uocum et peruersitates sensuum deuitat, terminos patrum non egrediens, quia qui dissipat sepem fidei et doctrinae patrum terminos transgreditur, mordebit eum coluber tortuosus, qui Euam seduxit astutia sua. ET DE MANE, inquit, VSQVE

NVNC

STAT

IN AGRO, ET NE AD

MOMENTVM QVIDEM DOMVM REVERSA EST. Ex quo conuersa est ad fidem Ecclesia, ad domum infidelitatis

et idolatriae non est reuersa, sed stat in agro a mane conuersionis, quousque aream suam uisitet Booz, id est 300 tempore messis. Haec est illa Anna de qua dictum est: illius non sunt amplius in diuersa mutati. Contumacius

inchoatae Dominus, Et uultus T 34r enim stat

276/277 cf. III Reg. 1o, 1-2. 272/275 Cant. 3, 6. 267 cf. Rom. 8, 26. 284/287 Rom.4, 282/283 cf. Luc. 15, 29. 280/281 cf. Mt.15,22-26. ITim. 6, 291 cf. .9,27. 288cf.Rom — 4-5 (enim] autem; autem']ueroVg) 293/294 cf. Iob 26, 13. 292/293 cf. Eccle. 10, 8; cf. Prou. 22, 28. 20. 300/301 I Sam. 1, 18 (uultusque eius Vg). 294 cf. II Cor. 11, 3.

273 aromatibus] + myrrhae T — 274cum noemi uenit 269 est] +deT 292 qui autem p 278 Noemi]aromatibus T — 284 enim om. T T, ~ P usque nunc — T ov. inquit 295 P doctrinas 293 add. sup. lin. L in diuersa, mutati] immutari P 301 illius] eius P 298 a] et P

42

2, 8-9a

PETRI CELLENSIS

in labore, quo tarde se uenisse, sed cito quod uolebat occurisse ex gratia praeoccupante recognoscit. Scit namque quia non uolentis neque currentis, sed miserentis est Dei. Ideo denique alias dicit: 305 Tenui eum, nec dimitiam. Art ERGO Booz AD Rvrhk, pater ad filiam, Christus ad Ecclesiam: AVDI FILIA, NE VADAS AD COLLIGENDVM IN ALTERVM AGRVM NEC RECEDAS AB HOC LOCO, SED IVNGERE PVELLIS MEIS ET VBI MESSVERINT SEQVERE. 310 Blanda uoce instare proposito suadet, et ne in alterum agrum arrianae haeresis seu cuiuslibet peruersi dogmatis uel philosophicae artis a simplicitate fidei conuolet quasi ad colligendum doctrinae manipulum admonetur. Nam plerosque pseudoapostolos et antichristi membra futuros innuendo praedicit, qui dicturi Ecce hic Christus aut ecce illic. Ne credatis, inquit Dominus sunt: 315 eis; et non moueamini a uestro sensu, ait Apostolus, neque per sermonem neque ber epistolam tamquam per nos missam, quasi instet dies Domini. IVNGERE, ait, PVELLIS MEIS ET VBI MESSVERINT

SEQVERE. Haec sunt septem illae puellae quae apprehenderunt 320 uirum unum, id est Christum, quem impleuerunt septem donis

Spiritus sancti, sapientia, intellectu, consilio, fortitudine, scientia,

pietate et timore Domini. Bonam messem sibi congregat qui cum

his metit. Metit enim uitam aeternam. Cum sapientia, intellectu, 32

2, 9b

VA

330

consilio, fortitudine, scientia, pietate et timore Domini metit, qui seminat in spiritu. Addit bonitas uiri gratiam gratiae: MANDAVI, inquit, PVERIS MEIS, VT NEMO TIBI MOLESTVS SIT.

Pueri eius sunt ministratorii Spiritus uel apostoli, de quibus dicitur: Ecce ego et pueri mei, quos dedit mihi Dominus, uel etiam prophetae. Vnde in Zacharia legitur angelus angelo dixisse: Vade el dic puero isti: Absque muro habitabitur Ierusalem. Mandauit autem pueris istis Dominus, ut nemo molestus sit Ecclesiae, non

quod immunis a tribulatione malorum euaserit, sed quia lucro et gloriae ipsius seruierint, quae impius haereticus conflauit aduersus eam peruersa dogmata. Nam necesse est et haereses esse, ut qui probati sunt, manifesti fiant. Nichilominus et quaecumque crudelis et tyrannus persecutor in eam debachauit, uictoriae et coronae causa extitit. Flores enim maturabat, non urebat pruina persecu302/303 cf. Gen. 27, 20. 303/304 Rom. 9, 16. 305 Cant. 3, 4. 310/313 cf. Raban. Maur., In Ruth 7 (PL 108, 1207C) 315 Mt. 24, 23 (ecce? om. Vg) ;cf. Marc.13,2. Mt24,23(nolitecredereVg). 316/318II Thess. 2, 2. 319/320 cf. Esther 2, 9. 320/322cf.Is.11,2-3. — 322/323 cf. Io. 4, 36. 323/325 cf. Gal. 6,8.: |*327'cf. Hebr. x, 14. 328 Is. 8, 18. 329/330 Zach. 2, 4 (curre loquere ad puerum istum dicens Vg). 334/335 I Cor. rz, 19 (oportet Vg). 313 plerosque]plerosquia P — 319illae VII T 322etom.T mihi dedit ^ T — 3535 ipsius oy. T — 3357 causa] eam P

328

L 35r

IN RVTH I (2, 8-9)

43

tionis. Plures namque in gremio suo continet Ecclesia martyres, quos in pace nec confessores haberet. Hinc etiam cum Dominus 340 Iob Sathanae potestati permitteret, ait: Verumtamen animam illius serua. Ita mandauit pueris suis ut nemo sit ei molestus impedimento uidelicet ad uitam aeternam. Vnde sequitur: SED ETIAM SI SITIERIS, VADE AD SARCINVLAS ET BIBE AQVAS DE 2, 9c-d QVIBVS PVERI BIBVNT. Vbi sarcinulae puerorum Booz, ibi sunt et aquae. Et nota quia 345 sarcinulas, non graues et onerosas sarcinas secum in agro deferunt messores Booz ; forte unam tunicam, non duas. Expeditus etenim

non oppressus spoliorum exuuiis ad metendum euangelicus messor accedat cui dicitur: Nichil tuleris in ma, neque peram, neque neque calciamentum. Vix enim camisiam in dorso sustinet, panem, 350 qui nudi in cruce pendentis dolores attendit. Vnde strenuus messor faciem cutis faciei solis plerumque alacer opponit et gaudens in spe percipiendi fructus, praesentem laborem non sentit. Tales mittit, immo eligit messores Booz, homo potens et magnarum illae in Canticis 355 opum, qui sarcinulas deposuerint, sicut tonsae

quae ascenderunt de lauacro, in mundo scilicet, nichil habentes et

omnia possidentes. Sic apud Gedeon, qui lingua lambunt aquas sicut canes lambere solent, separantur ad bellum. Qui autem curuatis genibus, recedunt. Ad sarcinulas istas aqua refectionis 260 potatur, quia Dei gratia in expoliatione ueteris hominis accipitur. Sunt et aliae sarcinulae in agro Booz metentium, quarum depositioni aqua iuxta ponitur. Sarcinulae etenim quae animas aggrauant et deprimunt, corpora sunt. Vt autem quilibet fatigatus sarcinulas libenter reicit, sic dissolui et cum Christo esse cupit Iuxta sarcinulas 365 anima cui uiuere Christus est et mori lucrum. , quia cum deaeternam quaerenda est aqua quae salit in uitam

L 35v

derit dilectis suis somnum, ecce haereditas Domini. Omnes itaque

sitientes, wenite ad aquas. Sed et aqua Iordanis quae de Christi

latere fluxit ut biberent homines et iumenta, cum sarcinulis stat.

370

Nam haec est aqua baptismatis, aqua sanctificationis quam nemo bibit, qui sarcinulas peccatorum non deposuerit. Sarcinulam ChrisT 34v tiin potu aquae huius aspicimus, quia crucem quam suis gestauit 349/350 Luc. 9, 3 (tuleritis Vg); Mt. xo, 10 340/341 Iob 2, 6. 354/355 cf. Ruth 2, 1. 352/353 cf. I Cor. 9, 1o. (calciamenta Vg). 357/359 cf. Iud.7, zo. 6, Cor. II cf 356/357 — 355/356 cf.Cant.4,2. 364/365 cf. Phil. 1, 23.21. 362/363 cfSap.9,15. 860cf.Col3,9. s. 368/369 367/368 Is. 55, 1. 367 cf. Ps. 126, 2.5. 366 cf. Io. 4, 14. cf. Isid., Defide catholica, lib. II, cap. 48,1 369 cf. Num. 20, 8. cf.lo.19,34. (PL 83, 490C-491A) ; De Eccles. Officiis, lib. II, 25, 3 (bid. 821A).

341 sit molestus ei L, molestus sitei~T —— 352 alacer sup. [mem 359 recederunt T, recedant P 355 illae rep. P eligit] diligit P potatur] ponitur P

54 360

44

PETRI CELLENSIS

humeris, ut esset potestas eius super humerum 375

380

DEO

igitur SITIERIS, aestus enim est, VADE AD SARCINVLAS ET BIBE AQVAS, DE QVIBVS ET PVERI MEI BIBVNT. Eodem enim Spiritu potati

sumus in baptismate, quo Christus conceptus est de Virgine, quo apostoli repleti sunt post resurrectionem Domini, quinquagesima die. Sequitur: QVAE CADENS IN FACIEM SVAM ET ADORANS SVPER TERRAM DIXIT AD EVM: VNDE HOC MIHI VT INVENIREM GRATIAM ANTE OCVLOS TVOS ET NOSSE ME DIGNARERIS PEREGRINAM MVLIEREM? Non ingrata diuinis respectibus Ecclesia de gentibus adorat

385 uiuentem

2 ELE-T2

eius et armum

dextrum separatum haberet, quicumque ex aqua et Spiritusancto regenerati sumus, memoriae aspectibus repraesentare debemus. SI

in saecula saeculorum,

humiliata

usque

ad terram,

dicens cum Abraham: Loquar ad dominum meum, cum sim puluis el cinis. Et cum Nathanaele: Vnde me nosti PEREGRINAM MVLIEREM ? PEREGRINAM a lege, a iustificationibus Domini, a mandatis, a testamento? PEREGRINAM ab obseruatione legis naturalis, PERE299 GRINAM in cultura idolorum? CVIILLE RESPONDIT: NVNTIATA MIHI SVNT OMNIA QVAE FECERIS SOCRVI TVAE POST MORTEM VIRI TVI, ET QVOD RELIQVERIS PARENTES TVOS ET TERRAM IN QVA NATA ES, ET VENERIS AD POPVLVM QVEM ANTEA NESCIEBAS. REDDAT TIBI DOMINVS PRO OPERE TVO, ET AD QVEM 395 PLENAM MERCEDEM RECIPIAS A DoMINO DEO ISRAEL VENISTI ET SVB CVIVS CONFVGISTI ALAS. PosT MORTEM VIRI TVI, inquit, id est qui sponsauit te in iustitia,

QVID FECERIS SOCRVI TVAE, id est Synagogae, cuius filius secundum carnem Christus est, NVNTIATA

SVNT MIHI. Primum

enim

400 apostoli post mortem Christi accepto Spiritu Sancto exorsi sunt praedicare Iudaeis dicentes, ut in Actibus legitur Petrum dixisse: Vobis enim promissio et filiis uestris et omnibus qui longe sunt, quoscumque aduocauerit Dominus Deus uester. Appositae ergo sunt animae in illa die circiter tria millia. Et post pauca: REDDAT 405 TIBI DOMINVS PRO OPERE TVO, ET PLENAM MERCEDEM RECIPIAS A DoMiNo DEo ISRAEL, AD QVEM VENISTI ET SVB CVIVS FVGISTI ALAS. Pro opere fidei plena merces redditur, id est uita aeterna. Fugit autem Ruth sicut pullus miluum sub alis gallinae, quae uoluit filios Ierusalem congregare sub alas suas, quando spem suam Deo L 36r

373 CF Isao mo: 375/374 cf. 386/387 Gen. 18, 27. 387 Io. 1, Act. 2, 39 (repromissio Vg; Deus noster animae Vg). 408 cf. Ruth 2, rz.

Leu. 9, 21. 374/375 cf. Io. 3, 5. 48. 397 cf. Os. 2, 19. 402/403 Vg). — 403/404 Act. 2, 41 (in illa die cf. Mt. 23, 37.

377 et sup.lin. T — 379/380 die quinquagesima~ T — 381 dixit] ait T 383 dignarereris L 388 peregrina T 394/396 Reddat - alas linea circumdatus et uacat scriptum in marg. L 397/406 post - alas om. TP

IN RVTH I (2, 10-13)

45

committens, totum cogitatum suum iactauit in Domino dicens: Protector meus et liberator meus es tu. Sequitur: QvAE AIT: INVENI GRATIAM ANTE OCVLOS TVOS, DOMINE MI, QVI CONSOLATVS ES ME ET LOCVTVS ES AD COR ANCILLAE TVAE, QVAE NON SVM SIMILIS VNIVS PVELLARVM TVARVM. Plana sunt, nec est superuacue immorandum. 415 DIXITQVE AD EAM Booz: QVANDO HORA VESCENDI FVERIT, VENI HVC ET COMEDE PANEM, ET INTINGE BVCCELLAM TVAM IN ACETO. Paulatim gratiae ascendunt incrementa. Paulo ante ad sarcinulas ut biberet aquam pro magno munere donauit dominus et 420 accepit ancilla. Deinde collatione uerborum secuta flamma cordium alternis flatibus sese contingere coepit, et usque ad panis communicationem et aceti praestationem, licentiam dilectionis suae porrigit homo potens et magnarum opum. QVANDO HORA VESCENDI FVERIT, VENI HVC ET COMEDE PANEM. Nota progressum 425 et processum ad Deum. Prius est credere, deinde baptizari, postea corporis et sanguinis Christi mysteriis refici, tandem passionibus eius conformari. Credit puella, cum uenit in agrum Booz metere fidei opera. Mittitur ad sarcinulas ut bibat aquas, cum dicitur ei: Paenitentiam agite, appropinguabit enim vregnum. caelorum, et 430 baptizetur unusquisque uestrum. Admittitur uiuificis mysteriis sacrosancti corporis et sanguis Domini, cum hora uescendi ad panem uocatur. Ad imitationem passionis exhortatur, cum buc- cellam suam in aceto intingere iubetur. Buccellam siquidem suam in aceto intingit, qui omnia animae suae interiora tanquam cornua cumque ualet, respergit. 435 altaris memoria mortis Christi, quantum Vnde in Exodo legitur: Sumptumque de sanguine wituli pones super cornua altaris digito tuo. Reliquum autem sanguinem fundes iuxta basim eius. Ac deinde: Carnes uero wituli et coriwm et fimum combures foris extra castra. Sanguinem uituli digito sumit, qui non fuso cruore 440 uoce, sed opere membrum se in cruce, cruentati capitis Quid ostendit. martyrio uel ia abstinent uel ati contribul spiritus enim testimonii tecum in die iudicii deferes pertinere ad Iesum et esse de corpore lesu, si totum corpus eius sanguinolentum, tuum uero nec uno liuore maculosum apparuerit ? Quae cognatio corpointingua445 ri sanguinolento cum nitido, crasso et uinolento ? Saltem digitus saltem latere, a sanguinis tur pes tuus in flumine defluentis super pone et pedibus, et manibus a e profluent riuo tuus sumat de

410

cornua altaris. Affectio tua, memoria tua, desideria tua, uoluntas tua, cornua sunt altaris, id est animae. Basis uero est corpus tuum.

429/430 Act. |429Mt.5,2. 410 cf.Ps.54,23. — 411Ps.17,3;69,6. cf. Ps. 67, 24. 445/446 — Ex.29,14. 438/439 12. 29, Ex. 436/438 2,38.

420 collatione] cum locutione D 417tuamom.LP 413es?^om. TP 436 sumptum L 433 suam sup. lin. T 427/428 fidei metere ~ P iL tuum um desideri 448 —— T sanguine 437

PETRI CELLENSIS

46

afflictum 450 Cor contritum cornu est sanguine perfusum. Corpus m quae in agro

basis est, qui reliquum sanguinis suscipit. Puella L 36v suo metere uenit, sic alloquitur dominus agri: QVANDO, inquit, atis, baptism em ration regene post HORA VESCENDI FVERIT, id est

et VENI HVC ad mensam altaris ET COMEDE PANEM Eucharistiae, sumendo, et mortem caste ACETO IN TVAM LAM BVCCEL INTINGE 455 ian-

Domini donec ueniat fide et conuersationis imitatione annunt do. Sequitur:

2, 14d

SEDIT SIBI.

ITAQVE

AD

MESSORVM

LATVS

ET

CONGESSIT

POLENTAM

Quae buccellam in aceto intingit, nil mirum si sedeat ad latus messorum. Qui enim mihi ministrat me sequatur, ait Dominus, e£ ubi sum ego, illic et minister meus erit. Angelorum denique et apostolorum latus nouiter Ecclesia conuersa quomodo erubesceret, quae plena et dilatata caritate latum nimis mandatum comum cessat 465 pleuerat. ET CONGESSIT POLENTAM SIBI. Nec inter prandi io eius. negotiat est bona quia ab opere, quae gustauit et uidit bonas spicas, bonas Quaerit SIBI. AM POLENT enim IT CONGESS margaritas ut de agro et in agro mundi merita uirtutum, charismata gratiarum, collectiones diuersarum professionum, gradus 470 differentium ordinum, in una polenta unitatis fidei catholicae congregans, non uno genere adquirendi negotietur et coronetur. In hac polenta enumerat Paulus passionum et praedicationum suaru m spicas, cum dicit: Ter wirgis caesus sum, semel lapidatus sum, ter naufragium feci, etc. Hanc sibi congerebat polentam Maria, conseruaret, 475 cum omnia quae de Filio gerebantur et ferebantur facit, mentionem Filius polentae Huius suo. corde co nferens in cum dicit: Pater sancte, serua eos in nomine tuo quos dedisti mihi, ut sint unum, sicul et nos unum sumus. Ac deinde: Quos dedisti mihi custodiui, et nemo ex his periit misi filius perditionis, quia 480 granum fidei non habebat, sed paleam tantum malitiae et auaritiae.

460

2, I4e-15a

COMEDITQVE ET SATVRATA EST, ET TVLIT RELIQVIAS ATQVE INDE SVRREXIT VT SPICAS EX MORE COLLIGERET.

Nichil negligit haec mulier, omnia in posterum reponit. Formica

456/457

cf. I Cor. rr, 26.

461/462 Io. 12, 26 (qui] si quis Vg).

464/465 cf. Ps. 118,96. — 466 cf. Prou. 31,18. — 467/468 cf. Mt. 13, 45. 473/4741I Cor.1,25. — 475/476 cf. Luc.2,19. 477/478 10.17, 11.22. 478/479 Io. 17, 12. 480/481 cf. Luc. 17, 6. 450 est cornu~ T 453 fuerit] uenerit T — 462 minister] magister P 465 prandendum L 468 et in agro oz. P 469/470

464 plana P

gradus - ordinum om. T 471 congregans om. T uno] + diuerso T 474 475 ferebatur P 476 mensionem P pe lentam Maria congerebat ~ T

478/479 sicut- custodiuiom.P ex

more ~ P

480tantumsup.lin.T

483 colligeret

T 35r

IN RVTH I (2, 14-16)

47

485 est quae praeparat aestate sibi cibum. Etiam reliquias non relinquit. Ferias timet futuras, non longas, sed aeternas, quando nemo

operabitur. Nouit praesens tempus serendi esse, futurum metendi et reponendi quod seminatum fuerit. Secundo legimus in Euangelio quia reliquias et fragmenta quae superfuerant his qui mandu490 cauerant, iusserit Dominus colligi. Iota etenim et unus apex non praeteribit a lege donec omnia fiant. Mens itaque quae abscondit in corde suo eloquia Dei ut faciat ea, haec COMEDIT ET SATVRATA EST, quia legit et intelligit, ET TVLIT RELIQVIAS ut memoria suauitatis eructet his qui foris sunt uerbum bonum. Has reliquias ait: Haec quoties cumque 495 mandat Dominus conseruandas, cum feceritis, in mei memoriam facietis. Reliquiae ergo homini pacifico sunt sacramenta quae Christus tradit Ecclesiae, ut ex his reliquiis tam futuram satietatem in consummatione corporis Christi speraret, quam praeteritam in passione a memoria non deleret. Idcirco cibi 500 TVLIT RELIQVIAS. Surgit denuo uiribus renouatis beneficio enim fortitudine In . colligendam messem ad et accepti ad laborem cibi illius confortata, cum Elia ambulat, quadraginta diebus et quadraginta noctibus. Vidit enim messem multam esse, messores paucos, se multum egere et tempus messis nequaquam longum, breuis qua aeternitatis taber505 sed breue et modicum. Vita namque Ecclesia in laboribus, in L 37r Ideo nacula et cibi uitales praeparantur. in ieiuniis, in uigiliis, in castitate, in scientia, in longanimitate,

2, 15b ="

16a

510

oratione et huiusmodi instat opportune importune, ut sinum suum de benedictionibus impleat. PRAECEPIT AVTEM Booz PVERIS SVIS DICENS: ETIAM SI VOBISCVM METERE VOLVERIT, NE PROHIBEATIS EAM, ET DE VESTRIS QVOQVE MANIPVLIS PROICITE DE INDVSTRIA. O furtum amoris, o furtum non furtum. Qui enim sibi facit patifurtum, non committit furtum. Copiosus in gratia nec exire

485 cf. Prou. 6, 8; 30, 25.

487 cf. Yo. 9, 4.

489/490 cf. Io. 6, 12.

/ 494 cf. Ps. 144, 493 490/491 cf. Mt. 5,18. — 491/492 cf. Ps. 118, 1. cf. Ps. 36, 37. 7 496/49 par. et 25 1, Cor. I 495/496 cf. 1; dA. 2. 504/505 505/504 cf. Mt.9,37;Luc.10,2. 502/503 cf. Ill Reg.19,8. 508/509 4,2 Tim. cf.II 508 5-6. 6, Cor. II cf. 8 506/50 cf. Is. 16, 14. cf.’ Psi 128; 7:

489 fuerat P 485 etiam] et P — 488 reperiendi T, repponendi L— tam 498/499 etP 494erupt T om. s suauitati 493/494 supererantP corporis Christi passione] tam futurae satietatis quae erit in consummatione satietatem quae futurae mensae illius T, em passion tam praeteri quam speraret praeteritam ueritatis mensae qua speraret Christi etit in consummatione corporis erit in consummatione em societat tam deleret non memoria a passione in 501 enim om. T L corporis Christi speraret quam praeteritam in passione 515.0" Taue om. ortune 508imp — T multam messem « 503 Videt TP P om. furtum Qui 4 513/51 om. T

PETRI CELLENSIS

48

tur affectum nec capit eum. Producit manum exinde et subinde retrahit. Forte quia filia est, non uult se hilarem sicut est exhibere ad illam, nec usquequaque tamen impetum immo penniculam iecoris compescit. Hic est amor sponsi ad sponsam, sed futuram. Interim quasi claudit uiscera, sed extra, sed apud homines, sed 520 apud foris stantes. Sic Ioseph ad fratres durum et ignotum gerebat se in facie, pium et germanum abscondebat in pectore. Sic amabat Lazarum Dominus super quem lacrimatus est. Vnde quidam aiunt: Ecce quomodo amabat ewm. Sed quare illum mori passus est ? Certe qui sic amare nouit, nouit etiam quare sic amandum sit. e quod suum est huic 525 Quare Booz iste non aperte et manifest erogat puellae? Quid timet oculum nequam ? Forte quia sic facit eleemosinam ut nesciat sinistra sua quid faciat dextera sua. Et forte ita est, immo certe aliter est. Nam proculdubio sunt praelu515

dia rei futurae, cum Booz assumet sibi Ruth in matrimonium, et

539

535

Christus sponsam Ecclesiam ad nuptias introducet in domum matris suae et in cubiculum genetricis suae. Munuscula ante rem adinuicem furtim quodammodo sibi mittunt Deus et Ecclesia, dum per Spiritum Sanctum ministerio angelorum donationes miraculorum praemittit sanctis suis Deus, sed martyria non subtrahit, sed tormenta et poenas acerrimas de poenis innocentum T 35v ridens, bonus ille amicus dissimulat amouere. Paupercula uero illa, quid retribuat non habens, in faciem cadit et adorat tam

corpore quam corde humiliato, tantummodo oculos ad eum pudi-

bundos, oculos columbae non irreuerenter subleuat, manus iungit

540 et extendit, gratiam uiri toto gestu et habitu loquitur. ETIAM SI VOBISCVM METERE VOLVERIT, NE PROHIBEATIS.

Hoc ita determinat Apostolus: Prophetae, inquit, duo aut tres

dicant, et celeri diiudicent. Quod si alii reuelatum fuerit sedenti,

prior taceat. Potestis enim per singulos prophetare ut omnes dis545

Dato 550

cant et omnes exhortentur. Sic ergo SI VOBISCVM METERE VOLVERIT,

NE PROHIBEATIS, sicut quidam Moysi nuntians quod Heldat et Meldat in castris prophetarent, subiunxit: Vis, inquit, ut prohibeam? Cui Moyses: Vtinam, inquit, omnes prophetarent. ET DE VESTRIS QVOQVE MANIPVLIS PROICITE DE INDVSTRIA, ET REMANERE PERMITTITE, VT ABSQVE RVBORE COLLIGAT, ET COLLIGENTI NEMO MOLESTVS SIT. Haec est uera sanctorum dilectio, qua se honore inuicem prae-

S19ect ello. 23 7. 520/522 cf. Gen. 42, 8-24. 5234 Iox836 526/527 cf. Mt. 6, 3. 530/531 cf. Cant. 3, 4. 542/545 cf. I Cor. 14, 29-31. 546/548 cf. Num. 11, 26-29. 552/553 cf. Rom. 12, xo. 517 punniculam T 528 sunt om. P 547 subiungit T

— 521pium]pueri P — 526quid]qui T quiaom.T 542 duo aut tres inquit ^ T 544 prophetarum P 552/553 praeueniunt honore T

L 37v

IN RVTH I (2, 16-18) 555

49

ueniunt, qua propriam gloriam non quaerunt, qua proximorum merita extollunt et quod a se plerumque efficitur, aliorum gloriae ascribunt. Parcit quoque ipsius labori, parcit infirmitati, parcit uerecundiae, cuius genae turturis decorantur rubore, ille qui dor-

sum suum subposuit ad portandum non solum nos, sed dolores et labores nostros. COLLEGIT ERGO IN AGRO VSQVE AD VESPERAM, ET QVAE COLLEGE2, 17-18a 560 RAT VIRGA CAEDENS ET EXCVTIENS, INVENIT ORDEI QVASI EPHI MENSVRAM, ID EST TRES MODIOS. QVOS PORTANS REVERSA EST IN CIVITATEM ET OSTENDIT SOCRVI SVAE. Vespera est consummatio operis. Est autem prima dies qua in agro Booz Ruth laborat ante legem. Tempus uero quo puellis Booz tur, sub lege. 565 iungitur donec ordea et triticum in horreis conderen est gratiae. tempus Ruth, sumitur nium matrimo in Quando autem Caedit autem uirga et excutit messem, dum uigilanter inquirit quid fides contineat et merces fidei quid rependat. INVENIT uero QVASI EPHI MENSVRAM, ID EST TRES MODIOS. Nec plus, nec minus. Quod minus, mensura irae 57° Quod enim amplius est, a malo est. est trinitas et unitas; EPHI id plena est. Deus namque unus est, continens MODIOS, unitas TRES tamen sed quae est una mensura, essentiae, in qua tres sunt personae, Pater et Filius et Spiritus

Sanctus, sed nichil ibi maius ac minus, nec prius aut posterius, sed

575

580

totae tres personae coaeternae sibi sunt et coaequales. Hic labor

m - est Ecclesiae, haec messis, credere in Patrem et Filium et Spiritu reuertim ciuitate s trinitati Sanctum, unum Deum. Cum fide ista

tur, quia supernam Bethleem gaudens in consummatione diei et operis repetit, quae de integritate fidei humeros bonae operationis plenos, in praesentia Patris et sanctorum angelorum in die iudicii resignauerit. Praeterea reliquiarum cibi non immemor, baptismi regenerationem, corporis et sanguinis Christi communicationem, chrismatis inunctionem, confessionis humilitatem, paenitentiae oafflictionem, eleemosinarum largitionem, pauperum suscepti

585 nem,

ieiuniorum sobrietatem, orationum continuationem, lacri-

marum compunctionem, in marsupio siue sacculo recordationis exponit. Et paruus namque et magnus, ibi uirga iudicii, uirga aequitatis excutitur conscientiarum saccus. Replebitur autem 570 cf. 557/558 cf.1s.53, 4. 556cf.Cant.1,9. 555 cf. Io. 7, 18. Maur.,InRuth8 Raban. cf. 571/575 xo. 6, Mich. cf. 570/571 | . Mt.5,37 573/575 cf. Symbolum "Quicumque", 26.25 (Enchiridion (PL 108, 1209C). 587/588 cf. Symbolorum, ed. Denziger-Schónmetzger 1976, n. 75, p- 42). Hebr. z, 8.

556 rubore om. T — 557/558 labores et 555 parcit infirmitati om. LP 565 in horreis] mordens P . 568 uero] ^ T . 560 quasiom dolores» T 584 elemosine P 585 unctionem P 569 ephi om. T ergo T

587 ibi om. T

50 590

595

600

PETRI CELLENSIS

electo frumento immortalitatis pro ordeo pungentis et tolerati mali. Totus enim hic ager ordeo plenus est, uel quia subobscurum est quicquid sub aspero corporis cortice gerimus, uel quia in aenigmate et per speculum oculi quoque nostrae fidei quodammodo caligantur, donec amoueantur pennae Cherubim quae uelant pedes et caput sedentis super solium excelsum. Appensis denique messe et cibi reliquiis socrus congratulatur nurui suae et dicit: VBI HODIE COLLEGISTI, ET VBI FECISTI OPVS? SIT BENEDICTVS, QVI MISERTVS EST TVI. INDICAVITQVE EI APVD QVEM ESSET OPERATA ET NOMEN VIRI DIXIT, QVOD Booz VOCARETVR. Vna est Ecclesia, ut ait in Canticis. Notandum est et diligenter L 38r distinguendum quid in se mysterii contineat tam ordinata dispositio uerborum et rerum, ne quod in hystoria planum est, in allegoria sit confusum. Malo enim minus diserte et impolite, dumtaxat falerata in conculcatione lepidi sermonis quae uera sunt dicere, quam falsa impudico et meretricio ornatu obumbrare,

605 uel ipsam ueritatem non ad intelligentiam dicere.

COLLEGIT ERGO IN AGRO VSQVE AD VESPERAM, quia messem animarum in idipsum pleni promptuarii congregans, terminum laboris eumdem habet, quem et cursum huius mortalitatis. Distinguntur uero alternatione, ut diximus, quadam et legum et morum tempora uniuersalis Ecclesiae, ut sub Moyse, cuius manus graues erant, ordeacea messe detineatur, a Iohannis uero baptistae temporibus frumenti collectionibus occupetur. Nam aspero sacra-

2, 17a

mentorum et laborioso sacrificiorum cortice, fauces comedentis

615

620

2, 17b-c

familiae suae exulcerabat Moyses, cum imponeret in lege non solum grauia, sed importabilia, ut Petrus Apostolus in Actibus apostolorum testatur: Quid, inquit, temptatis nobis 1ugum imponere, quod neque patres nostri neque nos portare potuimus ? lohannes uero uenit inaqua baptizans ut quasi in uespera sudorem illum obseruationum legalium abeuntem tergeret et nouam faciem mundioribus sacramentis a Christo iamiam informandis praepararet. In uespera igitur QVAE COLLEGERAT VIRGA CAEDENS ET

EXCVTIENS, INVENIT ORDEI QVASI EPHI MENSVRAM, ID EST TRES

591/592 cf. I Cor. 13, 12. 593/594 cf. Is. 6, 1-2. 599 cf. Cyprian., De unitate ecclesiae, 4 (CC 5, p. 251) ; cf. Cant. 6, 8 (una est columba mea) ; cf. Aug., Tract. in Io. VI, x, x1 (PL 35, 1430) ; Bedae, In Cant. Lib. 5, 25 (PL 91, 1182) ; Hom. lib. Y, 15 (CC x22, p. 108). 604 cf. Prou. 7, xo. 610/611 cf. Ex. 17, 12. 613/614 cf. Iob x2, 1. 616/617 Act. 15, 10 (imponere iugum Vg). 617/618 cf. Io. 1, 31.

589 591 deserte 604

electo om. T — et om. TP aspero] aspectoria P 595 T — 603 dumtaxat] et minus obumbrate P 609 quadam

590 ager] agit P — sub obscurum P caligant T 599 est! om. P 602 L in conculcatione] inculcatione L ut diximus ~ P 616 nobis] illis L

T 36r

IN RVTH I (2, 19. 17-18)

625

2, 18a

5I

MODIOS. Plena fidei mensura antiquorum patrum unum et trinum Deum continuit. Nec est apud nos reprobata mensura, cum una sit et illorum et nostra credendi ueritatis forma. Nam mensura ephi, id est unitatis fidei inuiolabilis, manet in saeculis aeternis, decreto

et lege summi Imperatoris, cuius transgressio poena capitali cohercetur. Vnde Apostolus fidem patrum commendans et plures enumerans subdit: Sancti per fidem wicerunt regna, operati sunt 630 iustitiam, adepti sunt repromissiones. Ac deinde: Et hi omnes testimonio fidei probati non acceperunt repromissionem, Deo pro nobis melius aliquid prouidente, ne sine nobis consummarentur. Ideoque et nos tantam habentes impositam nubem, testium, per patientiam curramus propositum nobis certamen, aspicientes in 635 auctorem fidei et consummatorem Iesum. Sequitur: Qvos PORTANS REVERSA EST CIVITATEM ET OSTENDIT SOCRVI SVAE. Apis prudentissima totius operis, fidei et laboris sui in alueario receptaculorum caelestium condens summam gratiae aspectibus 640 refert et laborem et laborum suorum mercedem. Quasi dicat: Domine, inquit, omnia opera nostra operatus es nobis. Nec inconuenienter socrum appelauerim gratiam, cum siquidem de gratia et uirgine conceptus sit Iesus, sponsus Ecclesiae. Ruth alienigena, quando suis hoc comparare posset meritis, ut ab homine ignoto, ur affatu et 645 potenti et magnarum opum tam humano susciperet etur sublimar prodigo tam munere, ditaretur largo tam - affectu, honore? Sedit enim ad latus messorum. Ecce honor. Comedit et saturata est. Ecce munus. Consolatus est eam, et locutus ad cor

ancillae suae. Ecce affectus et affatus. Mandauit pueris ut de industria mitterent spicas. Ecce affluens gratia. Horum omnium est causa Noemi. Sic nimirum, sic gratiae est quod Ecclesia ad aequalitatem profectura est angelorum, quod de absconditis gloriae satianda, quod consolabitur ab uberibus consolationis Dei, quod occulta inspiratione et manifesta reuelatione fidem apprenotum est Dei, manifestum 655 hendere potuit. Vnde Apostolus: Quod est in illis. Hoc pertinet ad occultam inspirationem. Deus enim illis reuelauit. Hoc ad doctrinam euidentem. Ad locum itaque de

650

Hebr. 1, 623/625 cf. Raban. Maur., In Ruth 8 (PL 108, 1209C). | 629/630 6411s. 26, 630/635 Hebr. 11, 39 12,2 (ne]Jutne Vg. 34 (deuicerunt Vg). 648/649 cf. Ruth 2, 13. 647 cf. Ruth 2, 14. 644/645 cfí.Ruth2,r. 12. Rom.1, 19 (reuelauit] 7 655/65 66,11. 653 cf.Is. 649 Ruth 2, 15-16. 657/658 cf. Eccle. 1, 7. manifestauit Vg).

630 adepti sunt repromissio627 transgressionis P — 629 subdit] ait P 631 probati] + in P P ssiones repromi sunt adepti m iustitia sunt nes] adepti 632 aliquid melius P ssiones repromi T, repromissionem] redemptionem 641 opera omnia ~ P P corporis operis] 638 T actorem 635 ^P 656 in om. P 654 et] sed T tet T 644 ignoto]

L 38v

PETRI CELLENSIS

52

660

se quo exeunt flumina reuertuntur ut iterum fluant, ut non in sum. quod id sum Dei Gratia dicens: Deo in sed Ecclesia glorietur, OSTENDIT itaque SOCRVI SVAE non solum tres modios ordei, sed etiam reliquias cibi. Sic enim sequitur:

INSVPER PROTVLIT ET DEDIT EI DE RELIQVIIS CIBI SVI QVO SATVRATA FVERAT.

2, 18b

Cibus Ecclesiae, operatio eius. Ista enim duo apud Booz lucram 665 tur, ne fides eius sine operibus mortua sit. Et diligenter notandu EI. DEDIT ET T PROTVLI SVI CIBI S RELIQVII DE sed quod non cibos Cuius rei sensus iste mihi occurrit. Cum morte et tempus operandi et ratio cessat merendi. Pia uero intentio et protensa usque in finem deuotio fortius et expeditius exutam consequuntur ani670 mam, donec et intentio contemplatione et deuotio remuneretur consummatione. Sunt ergo quasi cibi reliquiae intentio et deuotio Ecclesiae siue fidelis animae, quia plus cupit quam possit, nec explet debilitate naturae quod intendit deuotione gratiae. Semper supersunt appetitui facultatis, et numquam desunt appetitui tis, uolun675 uoluntatis. Facultas arcetur legibus mortis uel infirmita tas excedit fines et iura mortis. De his reliquiis dicitur in Psalmo: In reliquiis tuis praeparabis uultum eorum. Secundum has enim reliquias uultum glorificati et configurati corporis claritatis suae praeparat Deus, quando reddet unicuique secundum opera sua, 680 quae quidem actu transierunt, sed in filiis merito non defecerunt. Sequitur:

DIXIT EI SOCRVS: VBI HODIE COLLEGISTI ET VBI FECISTI OPVS? SIT BENEDICTVS QVI MISERTVS EST TVI. Scriptum est in Scripturis Deum sic solere interrogationes

2, 19a-C

685

690

proponere, quasi ignoret quod quaerit. Cuius rei exempla subponere hic plura nolumus, tum propter usitatissimum genus loquendi, tum fastidium uitantes ingerere taedioso lectori Haec ergo interrogatio, quaedam est admonitio praeteriti laboris, ut recordationem mali perpessi iocundior fiat praesens retributio brauii T 36v exhibiti. Praeteritos enim iuuat meminisse labores. Quasi enim quoddam condimentum et supplementum bonorum est, pensare instantia et secura iam gaudia cum perpessis nec reddituris malis. SIT, inquit, BENEDICTVS

QVI MISERTVS

EST TVI. Hoc est quod

658/659 cf. ler. 9, 23-24; I Cor. 1, 31; II Cor. zo, 17. 659 I Cor. z5, xo. 665 cf. Iac. 2, 26. 677 Ps. 20, 13. 678 cf. Phil. 3, 2x. 679 cf. Apoc. 22, 12; Rom. 2, 6.

661/662 sic-cibiom.P ^ 665eiusom.P sitmortua~T — 667 mihi] modo T X 668 intentio] * etactio T — 669 executam LP 671 deuitioL 672 siue om. T 674 supersunt] sunt T appetitui — desunt om. T 675 infirmitatibus T — 677 enim has ~ P 678 et configurati om. P 680 non om. P 682 Dixitque P

IN RVTH I (2, 18-22)

39

Dominus ait: Qui recipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti

2, 19d -20

695 accipiet. Sequitur:

INDICAVITQVE EI APVD QVEM ESSET OPERATA, ET NOMEN DIXIT VIRI, QVOD Booz VOCARETVR. CVI RESPONDIT NoEMI: BENEDICTVS SIT A DOMINO, QVONIAM EAMDEM GRATIAM QVAM PRAEBVERAT VIVIS, SERVAVIT ET MORTVIS. RVRSVMQVE: PROPINQVVS, AIT, NOSTER EST HOMO. Et nota quod ait: HoMo PROPINQVVS NOSTER EST. Non enim propinquus dici potest Spiritus sancti secundum diuinitatem Filius Dei, cum unius eiusdemque substantiae sit unus Deus. Homo autem propinquus est quia in unitate personae, uerbo inseparabiliter unitus, propinquus est ei cuius obumbratione con-

700

795

L 39r

ceptus de Virgine natus est. Reuera ergo Iesus propinquus est Spiritui gratiae de quo dictum est: Super quem uideris Spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat. Quid est autem quod ait: QVONIAM EAMDEM GRATIAM QVAM PRAEBVERAT 710 VIVIS, SERVAVIT ET MORTVIS? Apostoli hic intelliguntur et prophetae, quibus eamdem gratiam praedicandi, miracula faciendi, futura praenuntiandi indulsit. Eisdem mortuis seruauit eamdem gratiam quam praebuerat uiuis, apud quem non est personarum acceptio, sed in omni gente qui timet Deum et operatur iustitiam, EAMDEM GRATIAM QVAM 715 acceptus est illi. Vel ita potest intelligi:

PRAEBVERAT VIVIS, SERVAVIT ET MORTVIS, ut intransitiue legamus. _ Fidelis enim est Deus, ut qui dedit in uita prophetis gratiam meritorum, seruet nunc in morte gratiam praemiorum. Vel: Eam-

720

DEM GRATIAM SERVAVIT MORTVIS QVAM PRAEBVERAT VIVIS, quia libri prophetarum eiusdem sunt nunc in Ecclesia auctoritatis dum leguntur et exponuntur, cuius erant ipsi prophetae in carne uiuentes, cum a Domino mittebantur et a contribulibus suis audieban-

Dor 725

13°

tur. Quod uero subiungit: HOC QVOQVE PRAECEPIT MIHI VT TAMDIV MESSORIBVS EIVS IVNGERER DONEC OMNES SEGETES METERENTVR, insinuat non esse aliam praeter Moysi legem in mundo diuinitus datam uel dandam, qua homines regerentur usque ad aduentum Christi, qui plenitudo legis dicitur et cuius uentilabrum in manu sua, ut quasi post segetes emundet aream suam. Hoc namque socrus consulit cum dicit. Sequitur: CvI DIXIT SOCRVS: MELIVS EST, FILIA MI, VT CVM PVELLIS EIVS EAS AD METENDVM, NE IN ALIENO AGRO QVISPIAM RESISTAT TIBI. Melius est studiis legalibus animum occupare et puellis eius, id est prophetis, associari in colligendo ordeo litterae pungentis, 694/695 Mt.10,41. 9»Cola

25.

707/708 Io.1, 33.

714 cf. Act.10,35.

713/714 cf. Rom.2,11; Eph.6,

717cf.ICor.noetc.

727 cf. Mt. 3, 12.

695 sequiturom.P ^ 697uiri]ei T — 699 aitom. T — 701est] + homoP 712 praenuntiandi + his P — eisdem] his 704/705 quia - estom. LP 731 alieno] alio T 728 sua]eius T eisdem T

PETRI CELLENSIS

54

quam in alieno agro, id est cultu idolatriae circumferri. Suo enim legis obseruantiae profuerunt, et 735 tempore ipsae etiam carnales Iudaeorum ceruices, etsi non iles indomab et duras rigore magno emollire ad dilectionem, saltem flectere ad seruitutem potuerunt. Estque gradus appropinquans non minimum saluti causas amputare morbi uel saltem cognoscere quid impediat a sanitate. Hic ordo curationis rectus est causam morbi prius cognoscere, namque 740 postea amputare, deinde quae sanitatem restituant apponere. Docuit autem lex data in manu Mediatoris peccati cognitionem,

745

75°

etsi sufficere non potuit ad absolutionem. Vnde qui se sanum in morbo ignorabat, Nam concupiscentiam, inquit, nesciebam nisi lex diceret: Non concupisces. Vbi lex uenit, peccatum reuixit, et coepit egere aestuans dolore medicum quaerere. Vtile igitur fuit assuescere in lege et, cum puellis Booz, id est prophetis Domini, exire ad metendum quae legis ager protulerat sancta moralia et mystica praecepta. Rationi namque et honestati non modicum praestabat profectum, quae digito Dei scripta, equidem sancta est et mandatum sanctum et iustum et bonum. Quae autem gentes

L 39v

sectabantur idola, plurimum fidei nostrae resistebant, et religio-

nem idolorum prorsus uera abhorret religio. Hoc est enim quod dicit Noemi: NE QVISPIAM TIBI RESISTAT IN ALIENO AGRO.

155

760

765

IVNCTA EST ITAQVE PVELLIS Booz ET TAMDIV CVM EIS MESSVIT DONEC ORDEA ET TRITICVM IN HORREIS CONDERENTVR. Vsque ad Iohannem baptistam cursus legalium obseruantiarum obtinuit non solum ordeum condens, eos scilicet qui carnaliter legem accipiebant, sed etiam frumentum, id est spiritales qui legem spiritaliter obseruabant et intelligebant. Sequitur:

POSTQVAM AVTEM REVERSA EST AD SOCRVM SVAM, AVDIVIT AB EA: FILIA MI, QVAERAM TIBI REQVIEM ET PROVIDEBO VT BENE SIT TIBI. Booz ISTE CVIVS PVELLIS IVNCTA ES IN AGRO, PROPINQVVS EST NOSTER ET IN HAC NOCTE AREAM ORDEI VENTILABIT.

Per gratiam bonitatis suae Deus ueram requiem, quam ab initio praedestinauit, Christi et Ecclesiae desponsatione compleuit. Destitutis igitur iam legis consuetudinibus et mundi appropinquante T 37r fine secundum propositum beneplaciti sui rebus, personis, temporibus, locis et ordine omnium circumstantiarum ad lineam uolun-

77°

tatis suae directis, negotium redemptionis nostrae exorsus, ut sapiens procurauit, ut bonus accelerauit, ut omnipotens compleuit. Virgo de thesauris naturae extrahitur, uterus sanctificatus

736 cE E2222 Rom. 7, 9.

742. ct. Gal. 3,10,

744/745 Rom. 7, 7.

745 cf.

Z5OICESEXSAI IS.

734alieno]alio T cultui P — 739uelsaltem] prius P — 745 potuerit p 752 idola sectabantur ~ P 756 ordeum P 7580rdea T 766 praedestinauit] + et P 770 nostrae redemptionis »«T ^ nostrae] suae P

IN RVTH I (2, 23 - 3, 4)

55

praecurrentibus uirtutum aromatibus incomprehensibili substantia impletur et tempore congruo ante luciferum de Patre 775 genitum pariens, et ipsa de partu suo miratur. Retro igitur longissimis temporum reuolutionibus, Noemi Ruth nurum suam sic consolatur dicens: FILIA MI, QVAERAM TIBI REQVIEM ET PROVIDEBO VT BENE SIT TIBI. 3, 1b-4a Booz ISTE CVIVS PVELLIS IN AGRO IVNCTA ES, PROPINQVVS EST ET IN HAC NOCTE AREAM ORDEI VENTILABIT. LAVARE 780 NOSTER, IGITVR ET VNGERE ET INDVERE CVLTIORIBVS VESTIMENTIS, AC DESCENDE IN AREAM. NON TE VIDEAT HOMO DONEC ESVM POTVMQVE FINIERIT. QVANDO AVTEM IERIT AD DORMIENDVM, NOTA LOCVM IN QVO DORMIAT. Propinquus Noemi, ut supra dictum est, Booz descendit ut 785 uentilaret aream ordei. Videndum ergo quid sit uentilare aream. Et notandum quia huius areae duplex est uentilatio. Vna generalis et manifesta, alia specialis et occulta. Generalis et manifesta est in die iudicii, quando mittet angelos suos et separabunt malos de 790 medio iustorum et mittent eos uelut paleas iam non necessarias in caminum ignis. Generalis quidem est, quia oportet nos omnes stare ante tribunal Christi ut referat unusquisque prout gessit, siue bonum siue malum. Manifesta, quia ibi manifestabuntur abscondita cordium, et scrutabitur Dominus Ierusalem cum lu-

795

800

805

cernis, et uisitabit super uiros defixos in faecibus suis. Tunc impii proicientur sicut puluis a facie terrae. Alia uentilatio, qua purgat filios Leui, est siue in aqua baptismatis siue inigne confessionis. In utroque enim peccata tamquam paleae separantur et a Deo bene condita natura seruatur. Ob hanc procul dubio causam sacerdos sufflat in faciem baptizandi, ut tam Sathanas recedat quam peccata omnia siue originalia tantum in nuper nato puero, siue originalia et actualia in adultis. In confessione uero quasi uentilabro paleae exteriores excutiuntur et discretione praelati grana seruantur, cum de malis suis correctionem peccatorum promittit et in bonis meliorationem. Ista utraque uentilatio est occulta, quia oculus fidei solummodo penetrat quid baptismi effecerit consecratio et quid ualet confessio. Specialis uero est, quia non omnium est fides seu confessio. De hac itaque occulta et speciali nichil minus haesitat uera fides quam de illa manifesta et generali. Qui autem Rom. 14, 774/775 cf.Ps.109,3. — 789/791 cf.Mt.13,41-42.49. — 792 cf. 1, 12. Soph. cf. 794/795 5. 4, Cor. I cf. 793/794 10. 5, 10; II Cor. 1, 6. Iac. cf. 808/809 3,3. Mal. cf. 796/797 795/796 cf. Ps. 1,4.

778 etom.P bonitatis suae Deus 781 cultioribus] 786 uidendum] 794 cum] in T

780uentilabit] + per gratiam 779 iunctaesinagroTP ueram requiem a praedestinauit et Christi et ecclesiae P uideat te ~ P 782 aeram] aerem P dulcioribus P + est P — 788 estom. TP — 790et mittent] emittent P — 804 promittat P

L 4or

PETRI CELLENSIS

56 810

815

820

825

neutram credit, infidelis est. Forte etenim idcirco dictum est: HAC

NOCTE AREAM ORDEI VENTILABIT, quia nec illa uidetur, quia necdum est, nec ista, quia specialiter agitur, et animae est, non corporis. Vel quia media nocte, ut quaedam uidentur uelle auctoritates, Dominus ad iudicium populi sui ueniet et quae erunt paratae prudentes uirgines intrabunt cum eo ad nuptias, sicut grana ad horreum. Quae uero non habebunt oleum in uasis suis, 4£scto wos audient, et sicut paleae extra proicientur. Vel ita: Nocte qua traditus est Dominus, quasi aream ordei uentilauit, quia Iudam proditorem suum iusto iudicio deseruit, et ideo laqueo ille se suspendit. Alios uero apostolos quasi ordeum propter passionis horrorem infra horreum praedestinationis retinuit. Ventilauit et in cruce sinistrum latronem in inferno, dextrum in paradiso. LAVARE IGITVR ET VNGERE ET INDVERE CVLTIORIBVS VESTIMENTIS AC DESCENDE IN AREAM. Area est disciplina Christi. Monetur Ecclesia ut apprehendat disciplinam passionis et praedicationis Christi, prius tamen lota baptismate, uncta sacro chrismate, indu-

ta caritate quae est tunica inconsutilis, et aliis cultioribus uesti-

mentis, id est obedientia, humilitate, castitate, mansuetudine et

huiusmodi. 830

NON TE VIDEAT, inquit, HOMO, DONEC ESUM POTUMQUE FINIERIT. In coena esum potumque finiuit, cum dixit: Non bibam de hoc genimine uitis, donec bibam illud uobiscum nowwm in regno Patris met. Quare hoc dicit: NON TE VIDEAT, DONEC ESVM POTVMQVE FINIE-

ecclesiastica praecipue consummata in corpus et sanguinem Christi uinum et sunt in coena, ubi panis consecrata sunt? Satis enim confecta et macilenta facies Ecclesiae, cum tristis esset anima sponsi sui usque ad mortem, potius umbram quam lucem sustinebat, antequam cibum coenae digereret Dominus in passione, et media nocte excitatus tamquam potens crapulatus a uino, hilarior surgeret a morte. Omnes enim relicto eo fugerunt.

835 RIT, nisi quia sacramenta

840

3, 4a

QVANDO IERIT AD DORMIENDVM, NOTA INQVIT, LOCVM IN QVO

814/816 cf. Mt.25, 10-12. 818/819 cf. Mt. 27, 5. 821/822 cf. Luc. 23, 39-43. 827 cf. Io. 19, 23; cf. Aug., Enarr. in Ps. 21, Il, 19, 10 (CC 38, p. 127) ; Epist. 76, x (CSEL 34, 2, p. 325) ; Serm. 265, 6.7 (PL 38, 1222AB) ; Tract. in Io. XIII,

13, 24 (CC 36, p.138). — 851/833 Mt. 26, 29 (donec] usque in diem illum cum Vg). | 834/837 cf. Raban. Maur., In Ruthg(PL108,1214D). — 838/844 cf. Mt. 26, 38. 840/841 cf. Ps. 77, 65. 841/842 cf. Mt. 26, 56.

811ila]ille T — 819illeom. T — 821etom. TP — 824acJetT 825 disciplinam] + Christi P — 826inuncta T — uncta- chrismateom.P 831 potumque] potum T 832 uobiscum om. T 841 surgeret hilarior ^ T 843 locum inquit ~ T

IN RVTH I (3, 4)

57

DORMIAT. Vbi es Maria Magdalenae? Dic mihi ubi dormit, ubi 845 cubat dilectus tuus, non modo in meridie, sed in nocte. Vbi est T 37v

sepulcrum eius ? Vbi est locus in quo secessit ad dormiendum ? Tu aderas quando uir dormitum iuit. Credo, tu surges nocte et itura es ad locum in quo dormit. Rogo, quid amplius facies ? Dicam ? Plane dicam. Non celabo audaciam tuam, non tacebo praesumptionem 850 tuam. Quid illud? DISCOOPERIES PALLIVM QVO OPERITVR A PARTE PEDVM. Caput Christi Deus, pedes homo. A PARTE VERO PEDVM discooperuit, quia Christum secundum hominem nuntiauit. Nam etsi mortuus est ex infirmitate, sed uiuit ex uirtute Dei. Proiciens proiecit 855 se, uel quando se putabat cum hortolano loqui, et uocauit eam nomine suo: Maria, uolens eum tenere et audiuit: Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum, uel quando ipsa et alia tenuerunt pedes eius. IACEBIS IBI. 860 Notissima sessio Mariae uel accubatio ad pedes lesu. Ibi in fontem lacrimarum demergit turbam daemonum, ibi orat, ibi plorat, ibi 'cor, ibi oculum, ibi manum, ibi totam se collocat non

semel, sed semper. Redeamus ad litteram. ILLE AVTEM, inquit, DICET TIBI QVID AGERE DEBEAS. Vade, in-

865

quit, dic fratribus meis ut eant in Galilaeam. Sequitur: QVAE RESPONDIT: QVICQVID PRAECEPERIS, FACIAM. DESCENDITQVE IN AREAM ET FECIT OMNIA QVAE SIBI IMPERAVERAT SOCRVS. CVMQVE COMEDISSET BOOZ ET BIBISSET ET FACTVS ESSET HILARIOR,

870

ISSETQVE AD DORMIENDVM IVXTA ACERVVM MANIPVLORVM, VENIT ABSCONDITE, ET DISCOOPERTO A PEDIBVS PALLIO SE PROIECIT. ET ECCE IAM NOCTE MEDIA EXPAVIT HOMO ET CONTVRBATVS EST, VIDITQVE MVLIEREM AD PEDES SVOS IACENTEM ET AIT ILLI: QVAE ES? ILLAQVE RESPONDIT: Eco SvM RVTH ANCILLA TVA. EXPANDE

3, 4a

PALLIVM TVVM SVPER FAMVLAM TVAM, QVIA PROPINQVVS ES. Sensu profundiori ista sunt tractanda. De Christo enim et 875 uniuersali agitur Ecclesia. Quod ergo ait: LocvM NOTA IN QVO

DORMIAT, animaduertendum quasi duo loca esse Christi, unum in

880

quo uigilat et laborat, alium in quo dormit et requiescit. Littera quae occidit, locus est in quo laborat. Spiritus qui uiuificat, locus est inquo dormit, dicens : Ego dormio et cor meum wigilat. Loquitur

844/845 cf.Cant.1,6. — 848cf.Mt.5, 47. — 852 cf. Aug.InIo. Ep.10,9 857/858 cf. Mt. 28, 9. 853/854 cf. II Cor. 13, 4. (SCumS. ps. 432) 880 Cant. 5, 2. 878/879 cf. II Cor. 5, 6. 864/865 cf. Mt. 28, ro.

846 in quo] ubiT — 849tacebo]celabo T — 851/852a - homo oz. T 852 ueroom. T — 857aliae T — 858ad pedes]addes L— 861/862 ibi 862 ibi manum ibi oculum T — 864 inquit] + et P plorat ibi orat ~ P quiescit P 878 laborat et uigilat P mihi P + 866 praeceperis] 880 dormiuit P

L 40v

58

885

890

2:5

PETRI CELLENSIS

enim in Isaia de his qui carnaliter pecudes immolabant et mala sua non mortificabant. Incensum, inquiens, abominatio est mihi. Sanguinem agnorum et hircorum et taurorum nolui, etc., usque laboraui sustinens. Littera ergo carnaliter accepta, locus est in quo laborat Christus. Spiritualis uero intelligentia locus est in quo quiescit, quia Deus spiritus est, et eos qui adorant eum, in spiritu et ueritate oportet adorare. Venit ergo Ecclesia et discooperuit pallium quo operitur a parte pedum, cum per incarnationem Christi impletas ostendit expositione ueridica et humili scripturas, quae sub figuris diuersis et umbra aduentum Christi, passio-

nem, resurrectionem, ascensionem atque alia sacramenta Dei et

hominis Iesu Christi continent. Vel ita: QVICQVID PRAECEPERIS, FACIAM. Quasi diceret: Decem legis mandata faciam, quaecumque lex loquitur faciam. Duos illos denarios noui et ueteris testamenti expendam, ita ut unum 895 in curatione semiuiui a latronibus relicti iota aut unum apicem non praeteream. QVICQVID ergo PRAECEPERIS, FACIAM. Vnde sequitur:

246

DESCENDITQVE IN AREAM ET FECIT OMNIA QVAE SIBI IMPERAVERAT SOCRVS. Tres simul uirtutes Ecclesiae hic notantur. In descensione hu900

militas, in area iustitia seu mansuetudo, quia area plana est, IN FECIT OMNIA QVAE SIBI IMPERAVERAT SOCRVS, obedientia. Sequitur:

SN]

CvMQVE COMEDISSET Booz ET BIBISSET ET FACTVS ESSET HILAISSETQVE AD DORMIENDVM IVXTA ACERVVM MANIPVLORVM, RIOR, 995 VENIT ABSCONDITE, ET DISCOOPERTO A PEDIBVS EIVS PALLIO SE PROIECIT. Attende semitas obedientiae. Expectauit ardens circa negotium suum mulier, sed non intemperans, donec homo cibum et potum sumpsit, donec confortatus cibo et potu et exhilaratus 910 rigorem temperauit, donec membra diurna sollicitudine fatigata quieti laxauit. Tunc vENIT, non se impudenter ingerens, sed ABSCONDITE, ad pedes proiciens, nec illi a latere se copulans et a quiete excitans, sed DISCOOPERTO A PEDIBVS EIVS PALLIO SE PROIECIT, tam modeste se adesse innotescens, ut nec uerecundiam aut iniuri-

915

am honesto uiro ingerat, nec socrui iussis inobediens existat. Quam enim iniuriam fecit, si dormienti pedes in aestate discooperuit, quem pudorem incussit, quae sola abscondite ueniens nocte

886/887 cf. 886 cf. Io. 4, 24. 882/884 Is. x, 11-14. 882 Is. 1, 13. lo. 4,23. 887/892 cf. Raban. Maur.,InRuth 9(PLxo8,1213B). — 894/895 cf. Luc. xo, 35; cf. Ambros., In Lucam VII, 80 ($C 53, p.35). — 895/896 cf. Mt. 5, 18. 910/911 I Cor. 10, 31 (comeditis] manducatis Vg; siue?] uel Vg). 881/882 et - mortificabant om. L 894 testamenti ueteris L P 901 plenaP injubiP 909exhilaratur]ethylaratus T — 910 diurna] diuina T 912proiciens] + quiaP — 913eiusom. T —914/915 iniuriam] ingerens P

L 4xr

IN RVTH I (3, 5-107)

920 3, 8a

925

3, 8b-9

930

935 D. IO

940

59

ad pedes se proiecit ? Cito enim potuit repellia culpa fornicationis, quae non uenerat fornicari tamquam meretrix, sed de priuato negotio in silentio alloqui illum quem publice conuenire non audebat. Hoc enim sequentia innotescunt. Sequitur: ET ECCE NOCTE IAM MEDIA, EXPAVIT HOMO ET CONTVRBATVS EST. Non patienter stimulos fornicationis usque ad mediam noctem T 38r protraxisset, si detulisset mulier. Rursum uir non expauisset muliérem in nocte iacentem ad pedes, si de consuetudine impudicos et extraneos amplexus soleret admittere. Sequitur: VIDITQVE MVLIEREM IACENTEM AD PEDES SVOS ET AIT ILLI: QuAE ES? ILLAQVE RESPONDIT: EGO SVM RVTH ANCILLA TVA. EXPANDE PALLIVM TVVM SVPER FAMVLAM TVAM, QVIA PROPINQVVS ES. Satis humilis uox: EGo svM RVTH ANCILLA TVA. Satis modesta et honesta: EXPANDE PALLIVM TVVM. Satis prudens et cauta: QVIA PROPINQVVS ES. Nota quam honesto sermone concubitum palliauerit, sicut Apostolus ubi dicit: Siwe comeditis, siwe bibitis, siue aliud quid facitis, per quid aliud omnia illa subintelligens, quae nonnisi sub uelo nominari inter honestos solent. Sequitur: ET ILLE: BENEDICTA, INQVIT, ES A DOMINO FILIA, ET PRIOREM MISERICORDIAM POSTERIORE SVPERASTI, QVIA NON ES SECVTA IVVENES PAVPERES SIVE DIVITES, etc. Plana est littera, ubi uiri castitas non rumpit habenas pudoris, L 41v nec opportunitate temporis quia nox erat, nec occasione legis quae iubet accipere propinquum uxorem defuncti, nec temptatione carnis quae post cibum et potum tempore aestiuo circa mediam noctem intemperantius mouet uentrem et quae sub uentre sunt

945

950

membra. Allegoriam repetamus. CvMQVE COMEDISSET Booz ET BIBISSET ET FACTVS ESSET HILARIOR, ISSETQVE AD DORMIENDVM IVXTA ACERVVM MANIPVLORVM, VENIT ABSCONDITE, ET DISCOOPERTO A PEDIBVS EIVS PALLIO SE PROIECIT. In Euangelio de hoc cibo et potu dicitur: Desiderio desideraui hoc pascha manducare uobiscum antequam patiar. Mensa itaque dominicae coenae deliciosa sacramentalibus ferculis, sanguinem uuae nondum passae ministrauit, carnes agni nondum assatas obtulit. Prorsus mirum hoc et ratione humana incomprehensibile conuiuium non uentris, sed mentis, quod quasi quadam decoctione, scilicet diuina uirtute, factum est capabile et

955

perceptibile, quod apud homines omnino erat impossibile. Panem

941 cf. Deut. 25, 5.

948/949 Luc. 22, 15.

926admittere]et mittere P — 928 Illaque] Et illa T 922iam nocte» P 935 honestos] 934quidaliudLP mom.P Notaqua 932esom.T 945/948 Cumque - proiecit] Cum comedisset et bibisset Booz homines T 950 deliciosa] + fuit C — 952 factus est hilarior (zc incipit textus in C) 954 decoctione] om. C bibisset 952/968 Prorsus assatas] assas C 955 perceptabile T doctione T

PETRI CELLENSIS

60

specie et substannamque et uinum materiale remanere in priori em et immortasibil impas i Christ tialiter conuerti in substantiam nec exemplo dere osten potes usu nec le, mirabi lem quam sit ille in quo diues am absoluere nec ratione intimare. Ad hanc mens 960 est fortitudo,

5, 7a

id est Booz magnarum

opum,

comedit et bibit,

Ecclesiae solitraiciens in uisceribus misericordiae suae corpus sicut uinum dum liqui atem, uerit er propt panem uam dum tamq stabilitafide in m ssoru propter caritatem ;uel solidum per confe mensa hac In onem. passi fide pro tem, liquidum per martyrum est tus Chris ipse idem nam io, conuiu a ud conui 965 non est alius per trat quiin r pasto conuiua, idem ipse conuiuium, sicut idem ipse ostium in ouile ouium, et idem ipse ostium. Reuera CVM ergo COMEDISSET ET BIBISSET, factus est HILARIOR. tenere ianuis in iam quasi Iesus, homo uideret se Cum est. ita statim nam illam, coenam post pedem reuertendi ad Patrem is mente secuta est passio, quid putas gaudii, quid exhilaration et totius tui exilii annos a trigint post te ta recogi Ecce at? gestab rum, et reditu nam pater calamitatis absoluendum, et ad domum imos inuentupatrem, matrem, fratres, sorores amicosque cariss

975

quanta rum, qui praestolantur toto illo tempore reditum tuum, is pector ia angust e Putasn tibi exinde exultationis exundantia? multo immo lesus Sic ? siluam itatum tui caperet illam iocund gaudebat, cum transiret ex hoc mundo ad Patrem. CVM ergo COMEDISSET ET BIBISSET ET FACTVS ESSET HILARIOR, ISSETQVE AD DORMIENDVM IVXTA ACERVVM MANIPVLORVM. Nota AD quod post esum et potum, CVM FACTVS ESSET HILARIOR, iuit in intrare ita et m Christu DORMIENDVM. Oportebat enim pati M ACERVV IvXTA ubi? Sed NDVM. DORMIE AD gloriam suam. Iuit MANIPVLORVM. Quam dura culcita tibi paratur, Iesu. Quomodo

lapideo, tam ferreo, uir deliciarum, 985 dormies in lecto tam duro, tam

filius uirginis tenellus, uitulus nouellus, cornua producens et ungulas? Mitius Iacob contigit in itinere, quando supposuit capiti suo lapidem, quia tantummodo caput duro subsellio imposuit ; caete-

960 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 31, 25-26; 34,

6o, 19 (CC 72, p. 99; p. 102; p. 110; p. 135). 974/975cf.Mt.19,29. cf. Luc.15,18. cf. Luc. 24, 26.

986 cf. Ps. 68, 32.

3;4, 9;

973 966/967 cf.lo.10,1.7.9. 982/983 977/978 cf. lo. 13,1.

987/990 cf. Gen. 28, rr.

966 965 a om. P 961/962 solidum Ecclesiae T 960 est! om. T P itaque ita] 969 — C factusque P et + bibisset] 968 ipse^] + est T 974amicos TC — 975reditum] aduentum C — 976angustias T 977 siluam] + et C

iocunditatem P

977/978 Sic lesus immo multo amplius

981 cum -esset] est gaudebat cum transiret ex hoc mundo ad patrem om. TC luit- ubi] Sed ubi iuit ad 983 adom.L factus T — hilarior] + Booz C 986 uitulus nouellus om. P 984 paratur] + domine C dormiendum C 988 quia] quoniam C

L 42r

IN RVTH I (3, 7)

61

rum uero corpus seu corporis sui membra molliori terrae, pallio

Iesu, nichil habet 990 forte interposito, constrauit. Tuus autem lectus,

995

quod somnos prouocet corporales, nichil quod mulceat artus fragiles. Nudum ibi lignum, non pluma, non linteum, non stramentum, non coopertorium pelliceum, laneum aut lineum. Sed quid? Aceruus manipulorum, ubi stipula sicca, ubi palea, ubi aristae abscondunt grana. Aceruus sputorum, aceruus irrisionum, aceruus inimicorum. In aceruo illo lancea in latere, spinea corona in capite. Flagella in dorso, alapae in facie, uelamentum super oculos, claui in manibus et pedibus, distensio totius corporis in ligno

transuerso, ita ut dinumerarentur ossa tua. Certe durus est iste T 38v

IOOO

1005

IOIO

IOIS

aceruus, durus lectus. Tamen iuit Booz AD DORMIENDVM IVXTA ACERVVM MANIPVLORVM. Sine dubio isti manipuli sunt de quibus somniauit Ioseph. Videbam, inquit, consurgere manipulum meum uestrosque manipulos stantes adorare manipulum mewm. Nonne hoc significabatur quod apostoli, fratres Domini, in passionibus

suis Deum glorificantes, coronas suas, id est manipulos, sicut in

Apocalipsi legitur, mittunt ante sedentem in throno dicentes: Gloria tibi Domine quia redemisti nos in sanguine tuo, et fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes? Consurrexit, plane consurrexit manipulus Ioseph, ut quia de torrente in uia bibit, propterea exaltaret caput, et factus est obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod et Deus exaltauit illum et donauit illi nomen quod est super omne nomen, etc.

CvM ergo COMEDISSET ET BIBISSET ET FACTVS ESSET HILARIOR, ISSETQVE AD DORMIENDVM IVXTA ACERVVM MANIPVLORVM, VENIT ABSCONDITE ET DISCOOPERTO A PEDIBVS EIVS PALLIO SE PROIECIT. Haec est illa mulier quae fluxum sanguinis patiens, fimbriam uestimenti tetigit et sanata est. Haec est illa Rebecca, quae ueniens in occursum Isaac operuit uultum suum pallio, quia gloriam uultus eius quae non euacuatur non sustinet Ecclesia adhuc

1007/1008 1005/1006 cf. Apoc. 4, 1o. 1002/1003 cf. Gen. 37, 7. 2, 8-9. Phil. cf. 12 1010/10 7. 109, Ps. cf. 1009 Apoc. 5, 9-10. 1017/1021 24, 65. cf. Gen. 1017/1018 1016/1017 cf. Mt. 9, 20-22. 1017/1020 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob XXXV, 17, 45 (PL 76, 770D-771B). cESII/GOR 5. 7.

ibi] enim T C 992 nudum] non dum C 990 lectus] * domine C 999 994 stipula] stupa C — 997 faciem P 992/993 stramen C amplius multo immo lesus Sic + tua] TC omnia dinumerarentur] + dormiendum gaudebat cum transiret ex hoc mundo ad patrem TC —— 1000 ad

1002 inquit]aitC — 1003 stare T — 1008 consurrexit? om. C Booz~ T 1012 donauit] et] + quia C — 1011et'om. TC 1010 exaltauit T

terrestrium et dedit T — etc] ut in nomine eius omne genu flectatur caelestium pallio om. P eius L om. eius 1015 C) in infernorum C (hic finit textus 1016 est om. T — 1017 est? om. L

62 1020

PETRI.CELLENSIS

sedens super gibbum cameli per consuetudinem peccandi, et illa cuius riuus menstrualis sanguine idolatriae adhuc fluit antequam iustificetur, antequam sanctificetur per regenerationem baptismatis, quae una est de fimbriis uestimenti Domini. VENIT igitur

ABSCONDITE, sicut Nicodemus uenit ad Iesum nocte. 1025

1030

VENIT ABSCONDITE, ut Pater qui est in abscondito excipiat eam. VENIT ABSCONDITE propter leonem qui est in uia in insidiis. VENIT ABSCONDITE quia non quaerit quae uidentur, sed quae non uiden-. tur. VENIT ABSCONDITE, quia ambulat per fidem, nondum per speciem. VENIT ABSCONDITE ET DISCOOPERTO A PEDIBVS PALLIO. Vnum Domini pallium est una fides omnium ecclesiasticorum sacramentorum. Quasi coopertus illo pallio dormit Dominus, donec caelum atteratur, donec lucifer oriatur, donec transformati a

1035

1040

claritate in claritatem tamquam a Domini spiritu, contemplemur faciem Patris quam uident angeli semper in caelo, quia per fidem sacramentorum latet in praesenti saeculo quasi cooperta ueritas et species inuisibilium bonorum. A PEDIBVS autem pallium discooperitur, quando Euangelistarum praedicatione in quattuor Euangeliis quae ad salutem nostram sufficiunt, de inscrutabili illa mysteriorum profunditate, utcumque apprehenditur. Pars enim illa huius pallii quae faciem sedentis super solium excelsum et eleuatum uelat, non discooperitur quia summus sacerdos caput non discooperit, et ille qui extendit caelum sicut pellem tegit aquis superiora eius, id est Scriptura diuina illa tantummodo reserat, quae a mortalibus capi possunt ;quae autem percipi non possunt

1045 propter utres ueteres, ne rumpantur dum peregrinamur in corpore,seruantur in futuro, in sabbato, in kalendis, quando porta secre-

1050

torum caelestium aperietur, et intelligemus in nouissimis nouissima et antiqua diuinitatis et humanitatis Iesu Christi cum ingressi fuerimus in sanctuarium Dei. Vtcumque autem DISCOOPERTO A PEDIBVS PALLIO SE PROIECIT, sicut illa animalia sancta quae cum fieret uox super firmamentum submittebant alas suas, quasi confitentes et dicentes, quia nec capere caelestia secreta nec facere

1024 cf. Io. 3, 2. 1025 cf. Mt. 6, 18. 1026 cf. III Reg. 13, 24. 1027/1028 cf. II Cor. 4, 18. 1028/1029 cf. II Cor. 5, 7. 1032 cf. lob 14, 12; cf. II Petri x, 19.

1032/1033 cf. II Cor. 3, 18. 1034 cf. Mt. 18, xo. 1040/1041 cf. Is. 6, 1-2. 1041/1042 cf. Leu. 21, xo. 1042/1043 cf.

Ps. 103, 2-3. 1045 cf. Mt. 9, 17; cf. II Cor. 5, 6. 1047/1049 cf. Ps. 72, 17. 1048 cf. Ps. 138, 5. 1050/1051 cf. Ez. 1, 25. 1023 uestimentis T 1026 Venit - insidiis om. 1028 nondum] sed non T 1029 et] quia nondum T 1030 pallium domini ~ T 1035 1046/1047 caelestium secretorum » T 1048 Vtrumque P discooperit P 1052 secreta om.

P 1027 quaerit om. T in P discooperto] + quasi cooperta] ipsa TP Christi om. TP 1049 TP

L 42v

63

IN RVTH I (3, 7-9)

euangelica mandata ualemus. Quod debuimus, inquiunt, facere,

non fecimus. Nemo enim, ut dignum est, mandatum Dei facit. Nam 1055

omnis homo mendax. Proiecit ergo se ad pedes iacentis, sicut et Maria sedebat ad pedes Iesu et audiebat uerbum illius, scribens

3, 8a

sapientiam in tempore otii. Sequitur: ET ECCE NOCTE IAM MEDIA, EXPAVIT HOMO ET CONTVRBATVS EST. Nocte surrexit Dominus, ut in Psalmo legitur: Anticipauerunt 1060 uigilias oculi mei. Item: Media nocte surgebam ad confitendum tibi. Et illud: Exurgam diluculo. Gustando autem mortem quasi expauit amaritudine illa amarissima, uel anima eius descendens ad inferos et uidens terribiles illas malignorum spirituum sedes et flammas gehennales, quasi EXPAVIT HOMO ET TVRBATVS EST. Inso1065 litum enim erat talia uidere et taliter aerias potestates in suo domicilio incessere et debellare. ExPAVIT ergo HOMO. Quidni ? Non expauescere quomodo potuit humana in Deo natura, quando Iudas cum scribis et senioribus et cohortae militum uenit cum laternis et facibus ut comprehenderet eum. Quomodo non expa1070 uesceret, cum illa terrifica crucis apparamenta sibi imminere uideret? Quomodo non expauesceret cum ualles illas tenebrosissi- L 43r mas inaudita miseria plenas electorum suorum caterua euacuaret T 39r et remanentium gemitus miserabiles et execrabiles audiret nec exaudiret ?NOCTE ergo IAM MEDIA, uel ante mortem uel in ipsa 1075

3, 8b-9a 1080

morte

EXPAVIT

HOMO, quia VIDIT MVLIEREM,

id est secundum

humanum affectum, miratus est audere ad se uenire per noctem sexum muliebrem. Sequitur: VIDITQVE MVLIEREM IACENTEM AD PEDES SVOS ET AIT ILLI: QVAE ES? Forte inde etiam expauit homo, quia uidit mulierem iacentem ad pedes suos nocte media. Relicto enim eo discipuli omnes fugerunt, sed mulieres a longe stabant iuxta crucem lesu. Vnde scriptum est: Pelli meae, id est humanitati meae, consumptis carnibus,

id est discipulis fugatis, adhaesit os meum, id est Iohannes, ef meos, 1085 derelicta sunt tantummodo labia, id est mulieres, circa dentes

id est circa sepulcrum. QvAE Es? Vtique tam fortis ut noctem non 1055/1056 1055 cf. Ps. 15, 1; Rom. 3, 4. 1053/1054 cf. Luc. 17, 1o. ,9; 1061Ps.56 ^ Ps.118,62. 1060 5. 76, Ps. 0 1059/106 cf. Luc. 1o, 39.

107, 35. ct. Hebr. 2,9.

1068/1069 cf. Mt. 26, 47; Marc. 14, 45; Io. 18, 3.

1083/1085 1082 cf. Mt. 27, 55; Io. 19, 25. 1081/1082 cf. Mt.26,56. cf. Iob zo, 20; cf. Greg. Magn., Moral. in Iob XIV, 49, 47 (CC 143A, p. 732).

1053 inquiunt om.L

— 1055 pedes] + eius T

1058 iam media nocte ~ T

1056 sedebat] iacebat T

1064 conturbatus T

1066 incessare T,

potuit incedere P — quidni] quid enim T — 1067 quomodo expauescere non quomodo 71 1069/10 — T nderent 1069lanternis T | comprehe ~T 1073 et execrabiles om.T — 1081/1082 fugerunt omnes T uideret om. P 1082 stantes T

PETRI CELLENSIS

64 expauescas,

tam

humilis

ut ad pedes iaceas, tanti amoris ut

mortuum requiras, tam longanimis ut usque ad noctem mediam

dormientem sustineas, tam casta ut lasciuientium iuuenum tho1090

3, 9C

ros non quaeras, tam pulchra ut in luna reluceas. QvAE ES? Quam non excipit ignorantia stultorum, non decipit uersutia callidorum, non subuertit terror potentum, non allicit promissio diuitum. Sequitur: ILLAQVE RESPONDIT: EGO SvM RVTH ANCILLA TVA.

1095

IIOO

IIOS

IIIO

IIIS

II20

Vere respondit illa in uia uirtutis suae: EGO SVM RvTH, uidens te, scilicet iacentem in lecto mortis propter peccata nostra. Eco svM RvTH, festinans utique credere in illum qui tertia die resurrexit propter iustificationem nostram. EGO SVM RvTH, deficiens profecto post ascendentem in caelis propter glorificationem no-

stram. EGo svM RVTH ANCILLA TVA. Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum uerbum tuum. ANCILLA sum non moribus inordinatis,

sed officiis dispositis. Abluo pannos in baptismate, seruo domum a fure, consuo noua uestimenta per instructionem nouiter renatorum et conuersorum, resarcio per confessionem peccatorum, praeparo per admonitionem sanctarum exhortationum, panes conficio per expositionem scripturarum, mensam appono per instantiam praedicationum, lectos mollifico per recordationem nouissimorum. Eco svM RvTH ANCILLA TVA. Et quasi quaereretur: quid uis? ait: EXPANDE PALLIVM TVVM SVPER FAMVLAM TVAM, QVIA PROPINQVVS Es. Confusione, inquit, plena non audeo contingere pallium carnis tuae, pallium laudis, pallium caritatis, pallium remissionis, pallium illud coccineum, pallium sacramentorum, pallium desponsationis. Tu EXPANDE PALLIVM TVVM SVPER FAMVLAM TVAM, ut sit super omnem terram gloria tua, ut sit in protectionem et absconsionem a turbine et a pluuia, ut sim amicta sole et luna sub pedibus meis. EXPANDE PALLIVM TVVM SVPER FAMVLAM TVAM, ut iam non sim ancilla ad pedes iacens, sed regina a dextris tuis in uestitu deaurato circumdata uarietate, ut iam non uadam post greges sodalium, sed sim una columba, una soror, una sponsa, una

amica. EXPANDE PALLIVM TVVM secundum magnitudinem brachii

tui. EXPANDE, non parcas, non plices, non retrahas, ut una sit nobis anima, una caro, unus spiritus, unus lectus, unus cibus et potus,

1090 cf. Cant. 6, 9.

1095 cf. Ps. ror, 24.

1096/1097 cf. Hieron., Liber

Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 34, 9; 63, 1 (CC 72, p. 102; p. 138). 1097/1098 cf. Rom. 4, 25. 1101/1102 cf. Luc. z, 38. JIU5ICPAPs: 56,12. 1116cf.Is. 4,6. 1116/1117 cf. Apoc. 12,1. 1118/1119 cf. Ps. 44.19. — 1119/1120cf, Cant.1.6.. -1120/1121«t Capo 5 12. 1112171122 ef. Ps: 78) mr.

1089/1090 thoros] choros P

P — inom.L

1099 in - glorificationem oz. P

1091 excipit] + uiolentia uel

1111/1112 carnis tuae pallium ~ T

L 43v

IN RVTH I (3, 9-11) II25

65

una domus. EXPANDE PALLIVM, qui extendis caelum. EXPANDE PALLIVM, ut non sit qui se abscondat a calore eius. EXPANDE PALLIVM sicut pelles Salomonis. EXPANDE PALLIVM TVVM SVPER FAMVLAM TVAM, ut non sit in ea macula uel ruga. Denique EXPANDE PALLIVM TVVM SVPER FAMVLAM TVAM. TvAM creatione, praedestinatione, uocatione, iustificatione, redemptione, desponsatione.

1130

Quare hoc? QvIA PROPINQVVS ES. Qui longe eramus, facti sumus prope. PROPINQVVS ES, quia Deus de prope es et non Deus de longe.

PROPINQVVS ES passione, compassione, carne, amore, affinitate, conuersatione in terris, unde uisus es et cum hominibus conuersatus es. Patrem proinde, matrem, fratres, sorores, adhuc autem et

II35

animam meam a me alienaui, ut te propinquum haberem. Iure duplici tu PROPINQVVS ES, utique quia Deus, immo multo magis

quia homo Deus. Non ita Pater propinquus, non ita Spiritus sanctus sicut tu, Iesu, per quem accessum habemus ad Patrem, qui assumptione nostra et dignatione tua per incarnationem singulari II4O modo nobis propinquus factus es. Sequitur: BENEDICTA, INQVIT, ES A DOMINO FILIA, ET PRIOREM MISERI3, 10-IX CORDIAM POSTERIORE SVPERASTI, QVIA NON ES SECVTA IVVENES PAVPERES SIVE DIVITES. NOLI ERGO METVERE, SED QVICQVID DIXERIS MIHI FACIAM TIBI. SCIT ENIM OMNIS POPVLVS QVI HABITAT INTRA 1145 PORTAS VRBIS MEAE MVLIEREM TE ESSE VIRTVTIS. Ecclesia de gentibus misericordiam priorem posteriore superauit, quia fide uberiori et patientia fortiori in apostolis et martyribus enituit quam in prophetis. PRIOREM MISERICORDIAM, id est fidem, POSTERIORE SVPERAVIT, quia pauciores in ueteri lege et IISO obscuriores de fide sententias protulit quam in Euangelio. Vnde: Pertransibunt plurimi et multiplex erit scientia. Item PRIOREM MISERICORDIAM POSTERIORE SVPERAVIT, quia nichil ad perfectum T 39v adduxit lex. Gratia uero fuit introductio melioris, perfecit pretiosos martyres et confessores. Vnde: Laetare sterilis quia multi 1155 filii desertae magis quam eius quae habet wirum. Ad hoc etiam quod PRIOREM MISERICORDIAM POSTERIORE SVPERAVIT pertinet, quod Moyses mansuetus, sed cornutus est in lege. Petrus autem

1124 cf. Iob 9, 8; Ps. 103, 2; Is. 40, 22; Ier. 10, 12; 51, 15.

1125 cf. Ps.

1130/1131 cf. Eph. TI27 cf SEph. 5,272 1126 cf. Cant. 1, 4. 18, 7. 1151 Dan. 1138 cf. Eph. 2, 18. 1134/1135 cf. Luc. 14, 26. 23823. 1154/1155 19: Hebra7, 1153:cf 19. 7, Hebr. cf. 1152/1153 1254: 1157/1158 cf. Io. 1157 cf. Ex. 34, 29.30.35. Gal-943275 cf. Is. 54,.418, IO.

despensatione L 1129 iustificatione om. T 1125 abscondat se ~ P 1140 - prope add. in marg. T — 1135 ameom.T 1130/1131 Qui longe 1142 posteriori T — 1144 populus omnis ~ T LT Sequitur om.

66

1160

PETRI CELLENSIS

licet auriculam amputauerit Malcho in passione, tamen Bar Iona appellatur, id est filius columbae. In hoc quoque MISERICORDIAM PRIOREM POSTERIORE SVPERAVIT, quia fides illa qua creator omnium Deus creditur non tanti est meriti quanti illa qua Verbi L 44r incarnatio firmiter tenetur et creditur. rum Haeretico DIVITES. SIVE PAVPERES IVVENES NON ES SECVTA alii errant sensus hebetudine, alii nimia subtilitate. Qui tarditate, IVVE-

1165 ut ita dicam, rationis in errores aliquos cadunt, PAVPERES

NES sunt. IVVENES, quia ad maturitatem sapientiae non perueniunt. PAVPERES, quia intelligere non potuerunt lumen quod in tenebris lucet, et uerterunt diem in noctem et noctem in diem.

Posuerunt tenebras lucem et lucem tenebras. Qui uero praeclaris ditati ingeniis non redigunt in obsequium ueritatis sensum suum, sed euanescunt in phantasmate et uanitate cogitationum suarum noua cotidie idolorum figmenta, nouis fabricantes adinuentionibus, IVVENES DIVITES sunt. IVVENES, quia circumferuntur omni uento doctrinae. DivITES, quia putantes se esse 1175 sapientes stulti facti sunt. In iuuenibus non culpatur aetas, sed leuitas; in pauperibus non improbatur paupertas, sed negligentia; in diuitibus non accusatur opulentia, sed luxuria. Non est

1170

uero secuta Ecclesia IVVENES PAVPERES uel DIVITES, sed MISERI-

CORDIAM PRIOREM POSTERIORE SVPERAVIT, quia fidem quam in

1180

Aira

1185

patribus Deo inuisibili exhibuit, hanc eamdem Verbo incarnato exhibere studuit, quia illam ratio adiuuat, hanc quodammodo euacuat. Praedicamus enim, ait Apostolus, Christum crucifixum, Iudaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam. Et haec est misericordia posterior quae priore superat. Sequitur:

NOLI ERGO METVERE, SED QVICQVID DIXERIS MIHI FACIAM. Ti-

mor non est in caritate. NOLI ERGO METVERE, sed confide. Quare? Quia QVICQVID DIXERIS MIHI FACIAM. Potens est facere supra quam petimus aut intelligimus, ille qui uult omnes homines saluos facere et ad agnitionem ueritatis uenire. Veritas est quae 1190 loquitur. Cum ergo et uerax sit et potens qui promittit: QVICQVID

1158/1159

cf. Mt. 16, 17; cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de

Lagarde 6o, 22 (CC 72, p. 135). 108, 1213D).

1163/1166 cf. Raban. Maur., In Ruth xo (PL

1167/1168 cf. Io. 1, 5.

1168 cf. Iob 17, x2.

1170/1171 cf. II Cor. xo, 5. 1171/1172 cf. Rom. 1, zx. Eph. 4,14. 1174/1175cf.Rom.r,22. 1182/11831Cor.1,23. Ilo. 4,18. 1186 cf. Marc.6,50. 1187/1188cf.Eph.3,20.

1169 cf. Is. 5, 20.

1173/1174 cf. 1185/1186 1188/1189cf.I

Tim. 2, 4.

1158 Marco LT 1159/1160 priorem misericordiam ~ T 1164 subtilitate] securitate T — 1168 diem'] lucem T 1169 posuerunt] + te P lucem! - tenebras om. P 1178 uel] nec P 1178/1179 priorem misericordiam * T — 1186 metuere]timere T 1189estom.T ^ quae]quiP

, iib

IN RVTH I (3, 11)

67

DIXERIS MIHI FACIAM, NOLI METVERE. Omnia enim, inquit Domi-

nus, possibilia sunt credenti. Et alibi: Quaecumque petieritis Patrem in nomine meo, dabit uobis. Quare hoc? Sequitur: SCIT ENIM OMNIS POPVLVS QVI HABITAT INTRA PORTAS VRBIS MEAE MVLIEREM TE ESSE VIRTVTIS. Sola Ecclesia mulier uirtutis 1195

est, omnes aliae sexu et omnimoda conditione fragiles sunt, sicut Olla et Ooliba, id est Ierusalem et Samaria, quae omni transeunti

I200

diuaricant pedes suos. Non enim est malitia et uitium cui non succumbat haeresis, quae est synagoga Sathanae. Ecclesia uero MVLIER VIRTVTIS est, quae nulla superatur oppressione, nulla deicitur tribulatione. Fertilior surgit ex succisione, hilarior ex

moerore, fortior ex infirmitate, felicior ex miseriis huius uitae.

Fortis est haec mulier quae confligens cum antiquo serpente patientia uincit ignea tela eius, sapientia ueternosas astutias et 1205 consilia. De ista dictum est serpenti: Tu insidiaberis calcaneo eius et ipsa conteret caput tuum. Et in libro Sapientiae: M ulierem fortem quis inueniet ?Procul et de ultimis finibus pretium €"us.

OMNIS POPVLVS QVI est INTRA PORTAS VRBIS MEAE SCIT MVLIEREM TE ESSE VIRTVTIS. Beatus POPVLVS QVI HABITAT INTRA PORTAS

I2IO

VRBIS tuae, Booz, uirorum fortissime. Qui enim extra portas sunt,

ut illae quinque fatuae uirgines, portas quidem quaerunt, sed plerumque non inueniunt aut serratas offendunt. Clamant et ingeminant: Domine, Domine, aperi, dum procul a portis per criminalia sunt. Clamant et pulsant ad portas, dum prope sunt I215 per confessionem criminalium et uenalium. Paenitens qui conuertitur a uia sua mala et confessionis portam in atrio exteriori iam ingreditur, uiae quidem difficultatem et prolixitatem usque ad portas caeli in paenitentia sibi iniuncta audit, sed spe bona iter sanctorum arripit. Completa denique paenitentia portas quidem caeli promeretur, sed adhuc clausas reperit usque ad 1220 kalendas noui mensis, id est usque ad separationem animae et corporis, cum deposita grauedine corruptionis corporeae, anima Tunc enim, id est in kalendis,

innouabitur

quasi luna noua.

1191/1192 1197 Vg). 1197/1198 1205/1206 1215/1216

1192/1193 Io. 16, 23 (quaecumque] si quid cf. Marc. 9, 22. cf. Ez. 23, 4; cf. Hieron., In Ez. VII (CC 75, p. 305, 806-807). 1203 cf. Apoc.12,1-17. ^ 1204 cf. Eph. 6, 16. cf. Ez. 16, 25. 1213:Mt325; 15: 1206/1207 Prou. 31, xo. Gen. 3, 15. 16. 88, Ps. cf. 1225 8. 5, Ion. cf.

aperiuntur portae templi. INTRA PORTAS itaque VRBIS populus 1225 angelicus consistit, qui in lumine uultus Dei ambulat, et ille

1199 1198 malitiae T — etom.T 1196et]inP 1191enimom. T astutia P 1200 nulla?]ulla P — 1204 uicit P ^ uentosas T haereses P 1219 denique] 1212 offendunt] ostendunt T 1205 consimilia T namque T

L 44v

PETRI CELLENSIS

68

ens ad populus sanctorum qui mutauerunt fortitudinem, ascend Eccleadhuc o saecul nti praese populum accinctum, sed manente quam atione tribul abiit quae sua ex tam siae duros pensat agones nconsce caelum in e assidu m quoru um ditor compe ex gemitu quide um homin solum 1230 dunt lacrymae. OMNIS iste POPVLVS, non corruptiotribulatione uenit, sed etiam angelorum, cuius natura

nem humanitatis non uidit. Nam de muliere angelicus non est conceptus populus. OMNIS, inquam, POPVLVS QVI est INTRA PORur: TAS VRBIS MEAE, nouit TE ESSE MVLIEREM VIRTVTIS. Sequit

25 282

ME PROPIN1235 NEC ABNVO ME PROPINQVVM ESSE, SED EST ALIVS QVIOR. Illum Iohannem baptistam, ut aestimo, designat, quo inter natos mulierum maior non surrexit. In quo autem est PROPINQVIOR? Certe aut populi aestimatione aut natiuitatis praecursioest 1240 ne aut consortio naturae humanae. Nam Iohannes homo

T 4or

equidem sanctus, sed tantum homo et non Deus. Christus autem homo Deus. Propinquior est denique homo naturali lege uiri et feminae conceptus et natus, hominis secundum naturae infirmitatem in iniquitatibus concepto et nato de peccato, quam Deus modo si 1245 homo sine peccato conceptus de Spiritu sancto. Isto sequitur . propinquior nobis Iohannes dicitur, abusio nulla exinde et bant aestima eum m Christu qui Aestimatione etiam populi Christum reputabant prophetam, potest non absurde dici propinquior. Forte et natiuitatis praecessione quodammodo propin1250 quior dicitur. Ipse quoque Iohannes non negat se propinquum cum ait: Amicus autem sponsi qui stat el audit eum, gaudio gaudet propter uocem. sponsi. NON, inquit sponsus, ABNVO ME ESSE PROPINQVVM. Ob id etiam se in Euangelio non negauit Samarita- L 45r num quia opus in se et officium Samaritani recognouit. Prope I255 namque accessit et alligauit uulnera semiuiui, postquam in stabulo portauit eum propriis manibus scaturientem uermibus, et ulcus contrectauit, putredinem expressit et abluit uino et oleo, alligauit panno. Et quis PROPINQVIOR? Ideo ait: NON ABNVO ME

3, 13a

1260

ESSE PROPINQVVM. QVIESCE HAC NOCTE dum uultus meus est absconditus, dum daemones sacramentum incarnationis non apprehendunt, dum

1226 cf. Is. 40, 31.

21.

1226/1227 cf. Hab. 3, 16.

1229/1230 cf. Is. 14, 13.

cf. Mt. x1, rz.

1229 cf. Ps. 78, 11 ; 101,

1230/1231 cf. Apoc. 7, 14.

1244 cf. Ps. 5o, 7.

1247 cf. Io. 1, 20; 3,28.

16, 14. 1251/125210.3,29. 1253/1254cf.lo.8,48. Luc. 10, 33-34. 1260 cf. Is. 53, 3. 1227 saeculo praesenti ~ P 1233 inquit T surrexit maior ~ P 1243 naturae secundum ~ T

1252 me om. P

1257 et! om. P

1237/1238 1248 cf. Mt.

1253/1258 cf.

extra T 1238 non 1249 processione T

1261 non om. P

IN RVTH I (3, 12-14)

B. 13° 14a

1265

69

principes mundi ignorant. QVIESCE HAC NOCTE. Nemini, inquit, dixeritis uisionem donec Filius hominis a mortuis resurgat. Si enim scirent, profecto me non crucifigerent. QVIESCE ergo HAC NOCTE, ET FACTO MANE, SI TE VOLVERIT PROPINQVITATIS IVRE RETINERE, BENE RES ACTA EST. SIN AVTEM ILLE NOLVERIT, EGO TE ABSQVE VLLA DVBITATIONE SVSCIPIAM. Vivit DowuiNvs. DoRMI VSQVE MANE. DORMIVIT ITAQVE AD PEDES

1270

1275

1280

EIVS VSQVE AD NOCTIS ABSCESSVM. Sicut nox ignorantiam, sic mane designat rei cuiuslibet scientiam. Sed aliud mane cognitionis habuit Iohannes de Christo, aliud mundus. Mundus enim perfecte Christum non cognouit, nisi in resurrectionis uel ascensionis manifestatione. Et hoc fuit MANE, id est cognitio certa quam mundus habuit de Christo, quia mane prima sabbati surrexit, et est agnitus Deus. Iohannes uero,

non expectata Domini resurrectione cognouit eum in baptismate, cum eum baptizasset quem etiam prius cognouerat, sed non tam certa et manifesta reuelatione. Sic enim ipse testatur: Vidi, inquit, spiritum. descendentem et manentem super eum. Et ego nesciebam eum, sed qui misit me baptizare, ille mihi dixit : Super quem uideris spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat. FACTO itaque MANE huius demonstrationis, SI TE,

1285

inquit, RETINERE VOLVERIT, quod factum est quando miserunt Iudaei ab Ierosolymis sacerdotes et leuitas ad Iohannem, ut interrogarent eum: Tu quis es? Et confessus est, quia non sum ego Christus. SI TE RETINERE VOLVERIT, hoc dicit propter humilitatem qua se uermem et non hominem in Psalmo appellat. SIN AVTEM

ILLE NOLVERIT, nam reuera noluit cum dixit: Qw? habet

sponsam sponsus est, et: Non sum dignus corrigiam calciamenti 1290 eius soluere. Quid ergo si noluerit? EGO TE ABSQVE DVBITATIONE SVSCIPIAM. ViviT DouiNvs. Quid est: vivir Dominvs ? Iuramentum ueteris testamenti. Ait ergo: Vivir DOMINVS, quia iurauit Dominus et non paenitebit eum. Suscepit Ecclesiam ABSQVE VLLA DVBITATIONE quia fidelis est Dominus in omnibus uerbis

1262/1263 Mt. 17,9.

1263/1264 cf.1Cor.2,8.

1270/1271 cf.

Aug., Enarr. in Ps. 9o, Serm. II, 2 (CC 39, p. 1267s.) ; cf. Greg. Magn., Moral. in Iob 127 2/N273ict. loa. L 20, 28 et III, 26, 5o (CC 143A, p. 39-40 et p. 146).

1278/1282 Io. 1, 32-33 (manentem] mansit Vg). 1275 cf. Marc. 16, 9. 1288/1289 Io. 3, 29. 1287 cf. Ps. 21, 7. 1283/1286 cf. Io. 1, 19-20. 1289/1290 Io. 1, 27 (ut soluam eius corrigiam Vg). — 1292/1295 cf. Ps. 1294/1295 cf. Ps. 144, 13. I09, 4.

1267 illeoz. P ^ uoluerit T — 1270 ignorantia P 1262inquit]enim T 1272 profecto T — 1273 masicut] si est L — designat mane ~ P nifeste T 1283 noluerit L — 1285 est] * et nonnegauit T —1286 uoluerit 1294 dominus om. L 1293 absque oz. P 1290 eius om. P om. L

PETRI CELLENSIS

70 1295

suis. Praedicatum est in gentibus, reuelatum est angelis hoc pietatis magnum sacramentum. Denique assumptum est in gloria. Sed DORMIVIT AD PEDES EIVS VSQVE AD NOCTIS ABSCESSVM.

3, 14b-15b

Adorat enim in loco sancto ubi steterunt pedes eius. SvRREXIT ITAQVE ANTEQVAM SE COGNOSCERENT HOMINES MVTVO.

1300 Et ait Booz:

1305

CAVE, NE QVIS NOVERIT QVOD HVC VENERIS. ET

RVRSVM: EXPANDE, INQVIT, PALLIOLVM TVVM QVO OPERIRIS, ET TENE VTRAQVE MANV. OVA EXTENDENTE ET TENENTE, MENSVS EST SEX MODIOS ORDEI ET POSVIT SVPER EAM. Secreto rem suam sapiens facit. Quandoque enim effectu suo priuatur, quod a multis deprehensione aliqua praeoccupatur. Ideo ait Dominus: Secretum meum mihi, secretum meum mihi. Quod a morteSVRREXIT ANTEQVAM SE COGNOSCERENT HOMINES MVTVO

L 4sv

sponsus Ecclesiae Christus, testatur Maria Magdalenae quae ad monumentum uenit, cum adhuc tenebrae essent, et apparuerunt 1310 ei angeli qui dicerent eum uiuere. Quod autem ait: CAVE, NE QVIS NOVERIT QVOD HVC VENERIS, ad occulta sapientiae suae pertinet, quae ante tempus impletionis utpote mysteriorum prudens, non callidus occultator diuulgare recusat. Porro quod VTRAQVE MANV PALLIOLVM EXTENDERE ET TENERE iubet, et imponit ei SEX MODIOS 1315 ORDEI ne uacua ad socrum reuertatur, anticipatio quaedam est inchoati mysterii. PALLIOLVM quo operitur Ecclesia, uel paeniten- T 4ov tia est qua teguntur peccata uel caritas quae non solum usque ad amicos, sed etiam usque ad inimicos extenditur, ut non solum dextera teneatur, sed etiam sinistra. S? esurierit, inquit, ànimicus

1320 tuus, ciba illum, etc. SEX autem MODIOS ORDEI imponit ut paeni-

tentia sex misericordiae operibus condiatur et caritas tot nichilominus uirtutibus compleatur. Enumerantur autem in Euangelio, ubi dicitur: Esuriwi et dedistis mihi manducare, etc. Sequitur:

3, 15c-18 1325

1330

QVAE PORTANS INGRESSA EST CIVITATEM ET VENIT AD SOCRVM SVAM. QVAE DIXIT EI: QVID EGISTI FILIA ?NARRAVITQVE EI OMNIA QVAE SIBI FECISSET HOMO. ET AIT: ECCE SEX MODIOS ORDEI DEDIT MIHI, ET AIT: NOLO TE VACVAM REVERTI AD SOCRVM TVAM. DIXITQVE NoEMI: EXPECTA FILIA MI, DONEC VIDEAMVS QVEM RES EXITVM HABEAT. NEQVE ENIM CESSABIT HOMO, NISI COMPLEVERIT QVOD LOCVTVS EST.

Spiritus bonus exhortatur ad patientiam desideria Ecclesiae succensa, quae sicut ceruus ad fontes aquarum, ita suspirat ad

1295/1296 cf.I Tim. 3, 16.

1298 cf. Ps. 131, 7. 1306 Is. 24, 17. 1308/1309 cf. Io. 20, 1. 1310 cf. Luc. 24, 23. 1316/1317 cf. Greg. Magn., Moral. In Iob XXXV, 38 (PL 76, 771A). 1317 ct. Ps. 31,1; Rom’ 4, 71319/1320 Prou. 25, 2. 1323 Mt. 25, 35. 1332 cf Psiaryeok

1300 quod] ut P

1317solaL esuri P

et om. P

1302 tenente et extendente ~ P

1305 Ideoque P

1319 inquit 222. sup. lin. T — 1320autem om. T 1327 tuam] suam P

1323

IN RVTH I (3, 14 - 4, 2)

71

Deum. Expecta, inquiens, ewm si moram fecerit, quia weniens ueniet. Fidelia enim mandata et promissa eius in saeculum saeculi. 1335 Numquam sermones eius uacui, qui dixit et facta sunt. Eius promisisse certitudine consequendi iam soluisse est. ASCENDIT ERGO Booz AD PORTAM ET SEDIT IBI. CVMQVE VIDISSET PROPINQVVM PRAETERIRE DE QVO SERMO PRIVS HABITVS EST, DIXIT AD EVM: DECLINA PAVLISPER ET SEDE HIC, VOCANS EVM NOMINE 1340 SVO. QVI DIVERTIT ET SEDIT. TOLLENS AVTEM Booz DECEM VIROS DE SENIORIBVS CIVITATIS, DIXIT AD EOS: SEDETE HIC. Porta ciuitatis tam ingredientibus quam egredientibus communiter patet. Solent iudices ibi causas et rationes tam ciuium quam

suburbanorum sedentes decernere. Iuxta hunc morem Booz qui, Hebraei tradunt, iudex in tempore illo erat, de quo in principio ut 1345 libri dictum est: In diebus unius iudicis etc, AD PORTAM ASCENDIT

1350

1355

acturus de re grandi, atque idcirco de senioribus secum sedere uocauit. Christus uero uerbum quod ad ancillam, immo ad sponsam suam pridem habuerat completurus, AD PORTAM iudicii manifestandi, ASCENDIT cum principibus, cum principibus populi sui, quando assumpsit duodecim discipulos suos secreto et ait illis: Ecce ascendimus Ierosolymam etc, proponens quod non Iohannes baptista pro Ecclesia esset moriturus et suo sanguine redempturus, sed ipse cui renuntiasset Iohannes ius propinquitatis, ut saepe dictum est, et soluisset calciamentum de pedibus eius, asserens se non dignum ut solueret corrigiam calciamenti eius, id est culpam

: et poenam ab humano genere, negauit se posse remouere, sicut et

1360

Moysi dictum fuerat: Solue calciamentum de fedibus tuis, ne sponsum se diceret. Suscepit autem Dominus et poenam et sponsam: poenam, ut redimeret quod Elimelech uir Noemi uendiderat; sponsam, ut Ruth alienigenam, id est Ecclesiam de gentibus,

non respueret, sed sponsam sibi assumeret. Vel: AD PORTAM ASCENDIT B00Z, quando stabat Iohannes et ex discipulis eius duo. Et respiciens Iesum ambulantem ait: Ecce agnus Det, ecce qui PAVLISPER ET SEDE 1365 tollit peccata mundi. Quod ergo ait: DECLINA transeunpaulisper ut insonuit, ista uox Iohannis spiritu in HIC,

1333 Hab. 2, 3 (si moram fecerit, expecta illum Vg).

1334 cf. Ps. xxo, 8.

1335 cf. Ps. 32,9;148, 4. — 1343/1344 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob XXI, 1352 1350 cf. Ps. x12, 8. 1346 Ruth 1, 1. 20, 32 (CC 143A, p. 1088). 1355/1362 Luc. 3, 16; Io. 1, 27. 1, 7;. 1355/1356 cf. Marc Mt. 20, 17-18. 1363/1364 cf. Greg. Magn., Hom. in Eu. 7, 5 (PL 76, norB-C). | 1358Ex.3,5. 1364/1365 lo. 1, 29 (peccatum Vg). Io. z, 35-36.

1340 autem] 1338esthabitus~T 1337adom.T 1336 estom.T 1344 sedentes decernere] 1342/1343 patet communiter ~ P ergo T 134G6portam]+ciuitatisP — 1347 sedere secum~ P1348 secernereT uero om. T — 1349 pridem om. T — 1350 cum principibus' om. P — 1557 1364 ait] dixit T — 1365 ergo om. P se posse om. L humano]uno L

L 46r

PETRI CELLENSIS

ya

tem aspiceret et se ad eius sublimitatem humiliando deiceret: Ecce agnus Dei, uel quod alias dictum est: Ego a te debeo baptizari, el tu uenis ad me? DECEM autem VIROS DE SENIORIBVS CIVITATIS,

1370

4, 3a

1375

4, 3b-4d 1380

1385

omnes retro prophetas accipimus. QVIBVS RESIDENTIBVS, id est prophetare cessantibus, iam enim non erat propheta, LOCVTVS EST AD PROPINQVVM singularitate signorum et impletione Scripturarum quae de Ipso erant. Locvtvs EST etiam AD PROPINQVVM, quando illorum testimonio et auctoritate confirmatum est, nullum de filiis hominum nisi illum solum,

qui Deus et homo esset, naturam humanam posse reparare. Sic autem loquitur: PARTEM AGRI FRATRIS NOSTRI ELIMELECH VENDIT NOEMI QVAE REVERSA EST DE REGIONE MOABITIDE, QVOD AVDIRE TE VOLVI ET TIBI DICERE CORAM CVNCTIS SEDENTIBVS ET MAIORIBVS NATV DE POPVLO MEO. SI VIS POSSIDERE IVRE PROPINQVITATIS, EME ET POSSIDE. SIN AVTEM TIBI DISPLICET, HOC IPSVM INDICA MIHI, VT SCIAM QVID FACERE DEBEAM. NVLLVS EST ENIM PROPINQVVS EXCEPTO TE, QVI PRIOR ES, ET ME, QVI SECVNDVS SVM. In hoc loco Elimelech, Adam significat, Noemi Euam, ager beatitudinem ad quam creatus fuerat Adam. PARTEM, inquit, AGRI FRATRIS NOSTRI ELIMELECH VENDIDIT NOEMI. Noemi, uxor Elimelech, id est Eua sumpta de costa Adae, partem agri uendidit, cum

seducta serpentis astutia, pomum uetitum comedit et paradisi

1390 beatitudinem, non tamen Dei imaginem, amisit. Ideo ait: PARTEM

AGRI, non totum agrum, Noemi uendidit. QvAE, inquit, REVERSA

EST DE REGIONE MOABITIDE per filiorum generationem, culpam agnoscens et reatum deflens, corde REVERSA EST ad caelum. QvoD AVDIRE TE VOLVI, inquit, ET DICERE CORAM CVNCTIS SEDENTIBVS

L 46v

et 1395 ET MAIORIBVS NATV DE POPVLO MEO. Hactenus, inquit, cessaui uenire ad carnem distuli, donec praestolatione diutina, sed adhuc

1400

cassa, iam plus iusto expectatum est, utrum de filiis Adae paternam hereditatem aliquis redimeret et eorum naturam absolueret. Et ecce in mundo ueni, post te natus, sed te praecursorem ante faciem meam misi, ut uiam praeparares. Itaque, quia plus quam propheta es, SI VIS POSSIDERE IVRE PROPINQVITATIS partem agri uenditi, EME ET POSSIDE. EME, sed morte indebita. EME, sed sangui-

ne non corrupto et incontaminato. EME, sed patiendo iniuriam non hominis tantum, sed et Dei. Aliter non emitur. Si ita potes et uis, 1368 Io. 1, 29.36. 1368/1369 Mt. 3, 14. 1372/13731! c EP S37319: 135731cf. Luci 2253712444" 1388 cf. Gen. 2, 21. 1389 cf. II Cor. xz, 3. 1399/1400 cf. Ex. 33, 2.

27.

1400 cf. Mal.3,1; Mt. 11,10; Marc. 1,2; Luc. 7,

1400/1401 cf. Luc. 7, 26.

1367 diceret T

1402/1403 cf.I Petri x, 19.

1378 nostri] tui T

exceptus P 1396 diutina] diuturna 1403 non corrupto] incorrupto P

1381 meo] tuo P

T, diuina P sed om. T

1383

1400 praepares 1404 et! om. TP

T

T 4r

IN RVTH I (4, 3-6)

73

1405

EME ET POSSIDE. SIN AVTEM TIBI DISPLICET, uidelicet uel propter difficultatem uel propter impossibilitatem, HOC IPSVM INDICA MIHI, humiliter agnoscendo te infirmum ac minus idoneum, negotium uero arduum et exigens uires plus Dei quam hominis, vT

I410

perficiam. NVLLVS ENIM EST PROPINQVVS, quia prophetae mortui

SCIAM QVID FACERE DEBEAM, id est quod accepi a Patre mandatum sunt, EXCEPTO TE QVI PRIOR ES, missus praeconari iamiam com-

plendas antiquorum de redemptione humani generis prophetias, ET ME QVI SECVNDVS SVM Adam, non mandati praeuaricatione, sed

carnis et animae assumptione de incorrupta Virgine atque assumenda uxore quae formanda est de latere dormientis in cruce. AT ILLE RESPONDIT: EGO AGRVM EMAM. Quasi agrum emere Iohannes temptauit uerbo, scilicet et significatione, non opere et ueritate, quando baptizare priusquam Iesus coepit baptismo paenitentiae, dicens: Vi in ewm crederent, 1420 qui post ipsum uenturus erat. Veri namque baptismi effectum non habuit baptisma Iohannis, sed uelut elementarium introductionis adsequens Christi baptisma praecessit. Sequitur: CVI DIXIT BOOZ: QVANDO EMERIS AGRVM DE MANV MVLIERIS, RvTH QVOQVE MOABITIDEM, QVAE VXOR DEFVNCTI FVIT, DEBES 1425 ACCIPERE, VT SVSCITES NOMEN PROPINQVI TVI IN HAEREDITATE SVA. Qvi RESPONDIT: CEDO IVRE PROPINQVITATIS. NEQVE ENIM POSTERITATEM FAMILIAE MEAE DELERE DEBEO. Tv, MEO VTERE PRIVILEGIO, QVO ME LIBENTER CARERE PROFITEOR. Ruth uxor fuit, quando gentilitas legi naturali obtemperauit. 1430 Defunctus est autem uir eius, cum ratione mortua per stultitiam. Lege cessante ad idolatriam conuersa quasi sine uiro uiuere coepit. Agrum quoque de manu mulieris emere est restituere quod temeritate primae mulieris amissum est. CvM, inquit, AGRVM EMERIS DE MANY MVLIERIS, RVTH QVOQVE MOABITIDEM DEBES ACCIPERE, VT SiS I415

1414/1415 cf. 1410/1411 cf. Io. 8, 53. 1409/1430 cf. Io. 5, 36. Aug., Tract. in Io. IX, xo (CC 36, p. 96, 33-36) ; XV, 8 (ibid., p. 153, 4-7) ;CXX, 2 (ibid., p. 661, 15-20) ; Enarr. in Ps. 40, 10 (CC 38, p. 456, 15-20) ; 56, 11 (CC 39. 701, 27-29) ; 103, serm. 4, 6 (CC 40, p. 1525, 24-30) ; Serm. de Vet. Test. 5, 3 (CC 4x, p. 53, 103-108) ; Serm. 218, 14 (PL 38, 1087) ; Serm. 536, 5 (PL 38, 147471475) ; De Cin. Dei, 22, 17 (CC 48, p. 835, 16-25) ; Enarr. in Ps. 126, 7 (CC 40, p. 1862, 10-15) ; 127, 1x (ibid., p. 1876, 20-25) ;De Gen. contra Manich. 2, 24, 37 (PL 34, 216) ; Contra Faustum x2, 8 (PL 42, 258) ; cf. S. Isid.,InGen. 3, 8 (PL 83, 217B-C) ; cf. S. Tromp, De Natiuitate Ecclesiae ex Corde lesu in Cruce, in Gregorianum 13 (1932), p. 502-507 : Traditio patristica de Ecclesiae origine in Cruce ; cf. Petrus Lombardus, In Ep. ad 1419/1420 Act. 19, 4 1417/1418 cf. Ilo. 3,18. Ephes. 5 (PL 192, 216A). Vg). crederent ut ipsum post esset uenturus qui (In eum

1409 facere] agere P 1405 uidelicet] + uel propter infirmitatem P 1416/1417 emam T Adamsum~ 1413 — T 1411/1412 complenda agrum om.P ^ 1417 scilicet] uidelicet P — 1420 Verum T — 1425 nomen] 1429 fuit uxor ~ T semen P

PETRI CELLENSIS

74 1435

sponsus Ecclesiae et SVSCITES NOMEN PROPINQVI TVI, id est ut Adam cum posteritate praedestinatorum ad uitam reducas. Qvi

RESPONDIT: CEDO IVRE PROPINQVITATIS. Qui post me, inquit, uenit, L 47r

ante me factus est, quia prior me erat. NEQVE ENIM POSTERITATEM FAMILIAE MEAE DELERE DEBEO, quod profecto accideret si ad quod 1440 missus sum testimonium ueritati non perhiberem et rapina usurparem quod non est datum desuper. Ideo confessus est et mon negauit, confessus est: Quia non sum ego Christus. Tv, MEO VTERE

PRIVILEGIO, QVO ME LIBENTER CARERE PROFITEOR. [/lum, inquit,

4,7

oportet crescere, me autem minui. Ego uox clamantis in deserto, tu ipsum Verbum in caelo apud Deum. 1445 HIC AVTEM ERAT MOS ANTIQVITVS IN ISRAEL INTER PROPINQVOS, VT SI QVANDO ALTER ALTERI SVO IVRE CEDEBAT, VT ESSET FIRMA CONCESSIO, SOLVEBAT HOMO CALCIAMENTVM SVVM ET DABAT PROXIMO svo. Hoc ERAT TESTIMONIVM CESSIONIS IN ISRAEL. Non 1450 hoc a lege habebant, sed de more introductum, quasi pro lege et iure obseruabant. Mos enim est ius non scriptum, id est consuetudo quod de placito utentium longa mora obseruatum est et iam obtinet uim legis et consuetudinis. Non est uero credibile tamdiu morem huc durasse et usque adeo inualuisse ut sacris insereretur 1455 paginis, nisi rationis seu mysterii aliquid contineret. Melioribus semper caput humilians sententiis, quid super hoc mihi uideatur, neque auare abscondo neque, ut pretiosam margaritam propo-

1460

nens, magni aliquid quod dicturus sum facio. Igitur dicam quod inde sentio. Quod iure aliquo mihi debetur et ad me pertinet, quasi uinculo et corrigia personae meae innectitur. Etsi forte rei illius corporalem non teneo possessionem, animo tamen teneo. Vnde sicut pes alicuius suo calciamento uestitus, uinculo circumligatur ne diffluat et a pede cadat, sic affectus possidendi circa animum possessionem ipsam astringit. Quomodo autem qui discalciari

1465 uult, soluit corrigiam et calciamentum trahit et alii tradit, sic qui

iure suo alii uult cedere ut quod gerit animo testetur extrinsecus aliquo et congruo indicio, soluit quasi calciamentum a pede, possessionem ab animo, et cui tradit calciamentum, ei cedit ius

suum.

cf.4, 9- 1470

Sic coram senioribus ciuitatis suae propinquus ille Booz iure

Ila

1437/1438 Io. 1, 30 (post me uenit uir quiante me Vg). 1035/25. 1441/1442 Io. rz,20. 1443/1444 Io. 3, 30. 2m Marc. 535 wLbuc32/ 4302923. Etym. V, 3 (PL 82, 199A).

1445 cf. Io. 1,1.

1439/1440 cf. 1444 cf. Mt. 3,

1451/1453 cf. Isid.,

1439accidereP adjautL 1443 libenter me~ TP 1446 erat mos ^P 1448 confessio L 1449suoom.P 1452quaeTP 1454hunc Ib ee inseretur T, ingereretur P 1455 seu] suae L 1463 affectus] afflatus P 1466 animo gerit~ T 1467 iudicio T soluit] solum TP quasi om. TP pede] + soluit P

IN RVTH I (4, 7-11)

75

propinquitatis cessit et omnia quae fuerant Elimelech, Noemi, Chelion et Maalon similiter cessit, Ruth quoque, quae uxor fuerat

defuncti propinqui. Huius rei testes adducit omnem populum qui erat in porta et maiores natu. Nos, inquiunt, TESTES SVMVS.

1475

Vt allegoriam repetamus, non Iohannes baptista tantum, sed omnis creatura cessit hoc iure homini Iesu Christo ut ipse et partem agri, ut saepe dictum est, id est paradisi amissi, emeret, et

1480

ut ipse Ruth, id est Ecclesiam, sponsam acciperet nomenque T 41v fratris defuncti uel christiani uidelicet uel Adae praeuaricatoris resuscitaret. Quicquid etiam Chelion et Maalon siue Noemi posse- L 47v derant adquisiuit, sanguine suo pacificans quae in caelis et quae in terris sunt, Mediatorum

1485

Dei et hominum homo Christus Iesus.

Patriarcharum, prophetarum omniumque qui aduentum suum praecesserunt et qui post ascensionem credituri sunt, peccata redemit et omnes gentes in haereditatem accepit. Huic omnes prophetae testimonium perhibent remissionem peccatorum accipere per nomen eius, omnes qui credunt in eum. Isti sunt maiores natu qui sedent in porta, iudicantes duodecim tribus Israel. OMNIS etiam POPVLVS QVI EST IN PORTA, quia in omnem terram exiuit

1490 sonus eorum, etc. Vos, inquit Dominus ad Apostolos, eritis nihi

4, 11a -16

testes in Ierusalem et in Iudaea et usque ad ultimum terrae. RESPONDIT, inquit, OMNIS POPVLVS QVI ERAT IN PORTA ET MAIORES NATV: Nos TESTES SVMVS. FACIAT DOMINVS HANC MVLIEREM QVAE INGREDITVR IN DOMVM TVAM SICVT RACHEL ET LIAM QVAE VNT DOMVM ÍSRAEL, VT SIT EXEMPLVM VIRTVTIS IN AEDIFICAVER 1495 EPHRATA ET HABEAT CELEBRE NOMEN IN BETHLEEM. FIATQVE DOMVS TVA SICVT DOMVS PHARES QVEM THAMAR GENVIT IVDAE, DE SEMINE QVOD DEDERIT TIBI DOMINVS EX HAC PVELLA. TVLIT ITAQVE Booz RvTH ET ACCEPIT EAM VXOREM. INGRESSVSQVE EST AD EAM 1500 ET DEDIT ILLI DOMINVS VT CONCIPERET ET PARERET FILIVM. DIXERVNTQVE MVLIERES AD NoEMI: BENEDICTVS DOMINVS QVI NON EST PASSVS VT DEFICERET SVCCESSOR FAMILIAE TVAE, ET VOCARETVR NOMEN EIVS IN ÍSRAEL, ET HABEAS QVI CONSOLETVR ANIMAM TVAM ET ENVTRIAT SENECTVTEM. DE NVRV ENIM TVA MELIOR EST TIBI QVAM SI 1505 NATVS EST QVI TE DILIGIT ET MVLTO PVERVM NOEMI, POSVIT IN VE SVSCEPTVMQ HABERES SEPTEM FILIOS. FVNGEBATVR. OFFICIO GERVLAE AC NVTRICIS ET SVO SINV

1486/1487 Act. 1o, 1482 cf. I Tim. 2, 5. 1481/1482 cf. Col. 1, 20. cf. Ps. 18, 5; Rom. 1489/1490 uc.22,30. Mt.19,28;L cf. 1487/1488 43. 1490/1491 Act.1, 8. IO, 18. 1480/1481 possedereant T — 1482 homo om. T | 14850mnes]testimo1505tibiom.T 1498dedit P — 1500et'om.P 1496Fiat T nium P 1506 imposuit T

PETRI CELLENSIS

76

1510

1515

Patrum frequentissimos tractatus exponere quid Rachel, quid Lia significent, contemplatiuam scilicet et actiuam uitam, studiosus lector paene nullus ignorat. Eadem itaque fastidiosis et uix summis digitulis quae apponuntur attrectantibus inculcare uelle, est importunum se facere et laborem suum sine fructu perdere. Intelligamus igitur compendiosa oratione uniuersalis Ecclesiae familiam in diuersis designatam et assignatam officiis illos demonstrasse, qui optant ut sicut Rachelet Lia domum Israel aedificauerunt, sic mulier ista, scilicet Ruth, domum Booz aedificet. Plane

completa est oratio sanctorum, quia et numero et merito Ecclesia multiplicata extendit palmites suos usque ad mare et usque ad flumen propagines eius, quatinus a finibus terrae clamet ad Domi1520 num et exaltetur usque ad caelos magnificentia eius. Abundat Lia in his qui de uelleribus ouium suarum calefaciunt nudos, qui frangunt panem esurientibus, qui sine tecto uagos inducunt in domum suam, quorum ostium uiatori patet, qui sunt oculus caeco et pes claudo. Abundat equidem quo minus numero eo amplius 1525 merito, Rachel in his qui siluas solitudinum claustra regularium institutorum eligentes, in montibus et in speluncis et in cauernis terrae absconditi, sub umbra prominentis petrae saltem posteriora Dei uidere satagunt. Abundat profecto et in his qui ut aquila ad uultum gloriae Dei contemplandum eleuantur, et in arduis ponunt 1530 nidum suum, in petris manent et in praeruptis silicibus commorantur atque inaccessis rupibus, inde contemplantur escam et de longe oculi eius aspiciunt. Haec sub figura aquilae de contemplatiuorum uita narrantur. Eleuantur ut aquila, quorum mens taedio affecta terrenorum et desiderio rapta supernorum, retibus dissi1535 patis illecebrarum carnalium, supra nubem carnis ascendunt, et Iesum non super pennas uentorum sed super merita sanctorum spirituum deambulantem intellectualibus oculis conspiciunt. Quae sit dextera Patris, quae Filii sessio ad dexteram, quae sit longitudo, latitudo, altitudo et proceritas corporis Iesu iam glo-

1508 cf. Aug., Contra Faustum 22, 52-58 (PL 42, 432-437) ; De Consensu Euang.

1, 8 (PL 34, 1046) ; Greg. Magn., Moral. in Iob VI, 61 (PL 75, 764C) ; Hom. in Ez. Il. 2, 10 (PL 76, 954B-C) ; Epist. I, 5 (PL 77, 449B) ; Raban. Maur., Iz Ruth 14 (PL 108, 1219D-1220A). 1517/1518 cf. Ps. 79, 12. 1519/1520 cf. Ps. 6o, 3. 1520 cf. Ps. 8, 2. 1520/1521 cf. Iob 31, 20. 1521/1523 cf. Is. 58, 7. 1523 cf. Iob 31, 32. 1524 cf. Iob 29, 15. 1526/1527 cf. Hebr. x1, 38. 1527.cf. Is..32, 2. 1527/1528 cf. Gen. 17, 13. 1528/1532 cf.Iob 39, 27-29.

1532/1533 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob XXXI, 47, 94 (PL 76,

625C).

1536/1537 cf. Ps.103,3.

— 1538 cf. Eph. 3,18.

1539 cf. Dan.4,

7-8.

1510 uis P 1514 assignatam et designatam ~ P 1523 oculos L 1524 eo] + quod P 1532 eius] eorum T 1534 desideriorum P 15561lesumom.L 1538addexteramsessio~P ^ dexteram] + tamen P

L 48r

IN RVTH I (4, 11-12)

77

rificati, regina uirginum quanto ornatu iuxta filium gloria et honore coronatum adsistat, quae adinuicem confabulatio, quae praeteritorum recordatio, quae futurorum dispositio, quae dignatio ad obsequium famulantium sibi, quae indignatio ad infidelium subsannationem, quae miseratio circa fidem et bene uiuendi pro1545 positum naufragantium, quis occursus egredientibus de corpore, quae sedes in aeterna mansione. Tales foetus cogitationum si habet aquila, ponat nidum suum in arduis, ne repentia et serpentia per terram animalia repentinis incursibus tenera oua forte conculcent et in puluerem uanitatis effundant. In petris atque in prae1550 ruptis silicibus atque inaccessis rupibus commorentur, ut solo horrore propositi tam inculti et asperi, curiositas stultorum et uita

1540

diuersorum

1555

odorantium

repercussa, etsi suspicere, non tamen

ascendere ualeat. Prodest certe contemplationi non simplex remotio quae abest et adest, sed illa, si fieri potest, quae quadam necessitate semper abest a saeculari consortio. Inde contemplatur escam et de longe oculi eius aspiciunt. Sola contemplatio Dei est

T 42r

esca animarum, cuius memoria sanctos in hoc saeculo pascit, in

futuro autem praesentia satiabit. Hoc de contemplatione et actiuae uitae commendationem dic1560

4, ub-c

4, 12

tum sit, pro eo quod dictum est: FAcIAT DOMINVS HANC MVLIEREM

QVAE INGREDITVR DOMVM TVAM SICVT RACHEL ET LIAM QVAE AEDIFICAVERVNT DOMVM ISRAEL, VT SIT EXEMPLVM VIRTVTIS IN EPHRATA ET HABEAT CELEBRE NOMEN IN BETHLEEM. Etiam ad litteram exemplum uirtutis est Ruth ET HABET CELEBRE NOMEN IN Sed et sancta Ecclesia EXEMPLVM VIRTVTIS ubique est BETHLEEM. 1565 et NOMEN eius CELEBRE, etiam in omnibus saeculis et gentibus. FIATQVE DOMVS TVA SICVT DOMVS PHARES QVEM THAMAR GENVIT IvDAE, DE SEMINE QVOD DEDERIT TIBI DOMINVS EX HAC PVELLA. Satis beniuolos se his nuptiis exhibent, qui tam copiosis benedic1570 tionibus aspergunt matrimonium inter Booz et Ruth contractum. Sed iterum aliquid innuunt hac precum suarum repetitione. Ad litteram mihi hoc notare uidentur quod quamuis de genere Hebraeorum non sit puella, tamen bonus filiorum prouentus si accesserit, tantillum quod in nuptiis uidebatur offendiculum posset ut pensato fructu filiorum condonaretur leuis offensa si honestare, 1575 quam contraheret uiri Iudaei et alienigenae conubium. Nam con-

1540 cf. Ps. 44, 10; 8, 6.

99 (PL 76, 628B).

1556/1557 cf. Greg. Magn., Moral. XXXI, 49,

1576/1579 cf. Gen. 38, 18.26.

1548 om. P 1547/1548 ne - terram 1546/1547 aquila] aliqua L 1550 1548/1549 conculcet L, conculceret T animalia] in alia P 1563/1564 1562 domum om. LP 1551 uitas P commoretur L Etiam - Bethleem oz. T — 1563/1565 in - celebreom. P — 1566 etiam] et P saeculis]ecclesiis T | 1571 repetitionem Done572 omnibus] + et P 1574 offendiculum] + quod in nuptiis uide posset P notare hoc ~ P

L 48v

78

PETRI CELLENSIS

cubitus ille Iudae cum Thamar nequaquam fuit legitimus, sed in prolis foecunditate est ablutus et iustificatus nec damnatur excessus, quem finis excusat et affectus honestus. Allegorice uero Phaonis 1580 res quem Thamar genuit Iudae, significat populum separati suae parti et funiculo s gentibu omnibus de rem quem peculia Dominus annumerauit. Est autem de Thamar quae interpretatur palma, siue quia in terram palmarum uenit, siue propter palmam crucis, quam Synagoga suo Creatori exhibuit. De qua palma in et apprehendam fructus 1585 Canticis dicitur: Ascendam in palmam eius, id est redemptio humani generis, dulcis gutturi meo. Velideo de Thamar est, quia sancti prophetae et patriarchae qui sunt de Iudaeis, ascribuntur in numero illorum de quibus dicitur: Et palmae in manibus eorum. Interpretatur etiam Thamar amaritu1590 do uel commutans. Bene amaritudo dicitur Synagoga, quae aceto et felle potauit Saluatorem. Bene commutans, quae uinea electa et plantata expectata est ut facere uuas bonas, bonas ualde, et fecit

1595

labruscas malas, malas ualde. Vel amaritudo in his qui compuncti corde dixerunt ad Apostolos: Quid faciemus fratres ?Commutans est etiam in his qui paenitentia accepta baptizati sunt et commu-

tati mutatione dexterae Excelsi, iam non sunt crucifixores, sed

professores Christi, iuxta illud: Verte impios et non erunt, utique impii. Haec THAMAR GENVIT IVDAE PHARES. IvDAE, id est Christo

1600

de quo dicitur: Iuda, te laudabunt fratres twi, manus tua in ceruicibus inimicorum tuorum, adorabunt te filii patris twi, etc. Huic THAMAR, id est amaritudo paenitentiae et commutatio pristinae conuersationis, GENVIT PHARES, id est populum electum de

1605

quo dicitur: Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus adquisitionis, etc. Bene utique dicitur: FIAT DOMVS TVA SICVT DOMVS PHARES QVEM THAMAR GENVIT IVDAE, DE

SEMINE QVOD DEDERIT TIBI DOMINVS EX HAC PVELLA. Quae oratio efficacior, quae uerior, quae plenior ?De semine quod dedit Booz Deus ex hac puella est populus christianorum, populus fidelium.

1582/1583 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 11, 21-22 ; 63, 10 (CC 72, p. 73; p.138). 1583 cf. Greg. Magn., Super Cant. expos. VIII, 12 (PL 79, 536B). 1585/1586 Cant. 7, 8 (et om. Vg). 1586. Gant.52..3. 1588/1589 Apoc. 7, 9; cf. Aug., 11, 22, Contra Faustum XXII, 86 (PL 42, 457); cf. Hieron., ibid. (p. 73). 1590/1591 cf. Ps. 68, 22; Mt. 27, 34-48. 1591/1592 cf. Is. 5, 2.4. 1592/1593 cf. Ier. 24, 3. 1594 Act. 2, 37. 1595 cf. Act. 2, 41. 1595/1596 cf. Ps. 76, x. 1597 Prou. 12, 7. 1599/1600 Gen. 49, 8. 1603/1604 I Petri 2, 9.

1577 ille om. P 1578 est] + legetimus P 1579 honestus om. T 1580quem?]quam L — 1581suoL 1584creatorisuo~T 1585et apprehendam om. TP 1587 de?] ex P 1590quae]quia T — 1592 facere T . bonas?om. T | 1595/1596 commutati] commutatio T

IN RVTH I (4, 12-15)

79

1610

Nam ut in fine libri habetur: Booz GENVIT OBED, OBED GENVIT Isat, ISAI GENVIT DAvID de cuius semine est Iesus filius Virginis, cui clamat caecus in Euangelio: Jesu, fili Dawid, miserere met. Sequitur:

1615

Quicquid dixeris mihi faciam. Hoc est: Expande pallium tuum super famulam tuam. Suscepit Deus Israel puerum suum, sicut locutus est ad patres nostros Abraham et semini eius in saecula.

L 49r

TVLIT ITAQVE Booz RvTH ET ACCEPIT EAM VXOREM. Hoc est:

4, 13a

Tviit

1620

4, 13b

1625

1630

4, 14-154 1635

1640

ergo Booz

Rvtu,

Christus Ecclesiam, ET ACCEPIT

EAM

1611 Luc. 18, 38; cf. Marc. 1o, 47.

1614

vxorEM. Hoc illud est sacramentum magnum de quo dicitur: Propter hoc relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae et erunt duo in carne una. Ego autem, ait Apostolus, dico im Christo et in Ecclesia. Sequitur: INGRESSVSQVE EST AD EAM ET DEDIT ILLI DOMINVS VT CONCIPERET ET PARERET FILIVM. Tunc INGRESSVS EST Booz ad Ruth, quando Verbum caro factum est, tunc INGRESSVS quando Deus homo factus est, tunc INGRESSVS quando lancea latus eius perforatum est, tunc INGRESSVS quando ianuis clausis stetit in medio discipulorum suorum et dixit eis: Pax uobis, tunc INGRESSVS quando insufflauit et dixit: Accipite Spiritum sanctum. ET DEDIT DOMINVS VT CONCIPERET FILIVM quando dixit : Euntes in mundum uniuersum praedicate Euangelium ommi creaturae. Qui crediderit et baptizatus fuerit, saluus erit. Concepit igitur Ecclesia et peperit filium, id est populum christianum. Sequitur: DIXERVNTQVE MVLIERES AD NoEMI: BENEDICTVS DOMINVS QVI NON EST PASSVS VT DEFICERET SVCCESSOR FAMILIAE TVAE, ET T 42v VOCARETVR NOMEN EIVS IN ISRAEL, ET HABEAS QVI CONSOLETVR TEM. ANIMAM TVAM ET ENVTRIAT SENECTV Mulieres istae sunt angelicae uirtutes, quae congratulantur Noemi uetulae, id est fidelibus Synagogae, quia habet imitatores antiquitas patrum in populo nouellae Ecclesiae. Vt enim in Psalmo legitur: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. Hoc autem totum facit gratia Dei benedicti de quo ait Apostolus: Qui est super e omnia Deus benedictus in saecula. Amen. Successor uero familia

1609/1610 Ruth 4, 21-22.

1614/1615

Ruth 3, rr.

Ruth 5, 9.

1615/1616

. 1, 54755. cf. Luc

1619/1621 Eph. 5, 31; cf. Gen. 2, 24; Mt. 19, 5 ; Marc. 10, 7-8.

cf. Io. 1,14. Io. 20, 22.

1625/1626 cf. Io. 19, 34.

1629/1631 Marc. 16, 15-16.

(PL 108, 1222B).

1640 Ps. 44, 17.

1624/1625

1626/1627 cf.lo.20,19.

| 1628

1637 cf. Raban. Maur., Iz Ruth 15

1641/1642 Rom. 9, 5.

1613 itaque] ergo T,itaP | 1614 mihidixeris~ T 1612 Sequitur om.T 1628 est om. T — 1626 ingressus] + est P 1618 1617 ergo om. L 1642 benedictus 1636 senectutem + tuam P quando insufflauit om. P Deus ^ T

80

PETRI CELLENSIS

Noemi non deficit, quia quasi generationum successione ab Abel iusto linea fidei et fidelis populi non interrumpitur usque ad 1645 ultimum illum qui erit in Horam uestimenti Aaron in finem saeculi. ET VOCARETVR, inquit, ISRAEL. Israel appellatur populus christianorum qui uidet Deum nunc per speculum et inaenigmate fidei, tunc autem facie ad faciem, cum glorificatus fuerit in immortalitate et uiderit faciem Patris oculo ad oculum. Sequitur: ET HABEAS QVI CONSOLETVR ANIMAM TVAM ET ENVTRIAT SE1650 NECTVTEM. Animam Synagogae consolatur Ecclesia et enutrit senectutem, quando legem ueterem spiritaliter legit et intelligit. Quasi enim desolata est anima Synagogae quamdiu uelamen positum est super faciem Moysi. Cum autem conuersus fuerit quis 1655

1660

4, 15b

1665

auferetur uelamen, id est tristitia et desolatio, ut consoletur in spiritu et non in littera. Littera enim occidit, inde maestitia ;

spiritus uiuificat, inde consolati. Senectutem quoque enutrit quae uenerabilis est, cum mandata legis moralia praecipue colit, et ipsam hystoriam ueteris testamenti intenta sollicitudine legit et sensum spiritalem in ea requirit, quia in antiquis est sapientia. Sequitur: DE NVRV ENIM TVA NATVS EST QVI TE DILIGIT, ET MVLTO MELIOR EST TIBI QVAM SI HABERES SEPTEM FILIOS. Nurus Synagogae Ecclesia est quia Christus sponsus Ecclesiae, filius est Synagogae. DE NvRv ergo TVA, o Noemi, quae recusas uocari Noemi, id est pulchra, et appellari uis Mara, 1d est amara, NATVS EST tibi filius QvI TE DILIGIT. Valde enim oleaster ille qui insertus est bonae oliuae, radicem eiusdem oliuae diligit. Non enim, ut ait Apostolus, rad?cem portas, o oleaster, sed radix te. Audi

quomodo ille qui DE NVRV Noemi NATVS EST diligit eam: Optabam, inquit, ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus mets qui sunt cognati mei secundum carnem, qui sunt Israelitae, quorum adoptio est filiorum et gloria et testamentum et legislatio et obsequium et promissa, quorum patres et ex quibus Christus qui est super omnia 1675 Deus benedictus in saecula. Amen. MELIOR EST TIBI itaque filius 1670

1645 cf. Ps. 122, 2. 1646/1647 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 13, 21; 63, 22; 75, 15-16; 76, 20 (CC 72, p. 75; p. 139; p. 152;p. 155).

1647/1648 cf. I Cor. 13, 12. 1653/1654 cf. Ex. 34, 33. 1654/1655 cf. II Cor. 3, 16. 1656/1657 cf. II Cor. 3,6. 1660 cf. Iob x2, 12. 1666 Ruth r, 20.

1667/1668 cf. Rom. 1, 17.

1669 Rom. rz, 18.

1670/1675

Rom. 9, 3-5 (testamenta Vg). 1646 inquit] + nomen eius in T 1647 etom. T inom.P 1648in om. P 1648/1649 immoralitate L 1650 Et! om. L 1653 est! om. T synagogae anima ~ P 1657 uiuificat] iustificat T — 1662 multo et^ P l664estecclesia- T — 1665O]etP — 16670leaster] - sunt P 1668 eius T — 1669 O om. T, est P 1673 et'om.P ^ testamentum et gloria P 1675 itaque tibi ~ P

L 49v

81

IN RVTH I (4, 15-17)

iste, uel Paulus scilicet uel christianorum populus, QVAM SI SEPTEM

1680

4, 16

1685

1690

1695

Á, 17a 1700

HABERES FILIOS. Non enim qui filii carnis hi filii Dei, sed qui filii promissionis hii aestimantur in semine. SEPTEM uero pro uniuersitate poni notum et tritum est. Melius est itaque habere illum adoptionis filium qui diligit et totam legem in uno uerbo restaurat: Diliges proximum tuum tamquam teipsum, quam multos habere filios in spiritu seruitutis, sicut Samuel filius Annae multis proponitur filiis Phenennae. Sequitur: SVSCEPTVMQVE PVERVM NOEMI POSVIT IN SINV SVO ET NVTRICIS AC GERVLAE OFFICIO FVNGEBATVR. Quasi puerum susceptum Noemi ponit in sinu suo, cum a lege et prophetia rudes adhuc informamur de creatione caeli et terrae, de formatione et lapsu hominis, de instructione fidei et morum. Tanquam ubera namque sua Synagoga habet in lege et prophetia quibus quasimodo geniti infantes aluntur tamquam lacte hystoriae donec ad solidum Euangelii panem proficiant, non iterum reuertentes ad egena et infirma mundi elementa. NVTRICIS ergo AC GERVLAE OFFICIO fungitur quae nutrit nouellam plantationem christiani populiin moralibus et gestat in doctrinalibus mandatis. Septem enim diebus, ut in eadem Lege dicitur, ad ubera matris debet esse siue homo siue pecus, antequam ab ea separetur, uel quia toto tempore uitae nostrae in lege studere, uel quia de operibus septem dierum et de septima requie meditari et cogitare debemus. Sequitur: VICINAE AVTEM MVLIERES CONGRATVLANTES EI ET DICENTES: NATVS EST FILIVS NOEMI, VOCAVERVNT NOMEN EIvs OBED. Eaedem sunt istae uicinae mulieres congratulantes Noemi quae superius referuntur dixisse: Benedictus Dominus qui non est passus ut deficeret successor familiae tuae, etc. CONGRATVLANTES ergo EI VOCAVERVNT

1705

NOMEN

EIVS OBED, id est seruiens. Iste est ille

seruiens, qui in Psalmo dicit: Ego seruus twus et filius ancillae tuae, et: Paulus seruus Christi Iesu. Obed itaque uocatur populus christianus quia contendit siue absens siue praesens placere Deo

1677/1678 cf. Rom.9,8. — 1678/1679 cf. Aug., De Ciuit. Dei XI, 51 (CC 48, p. 351) ; Greg. Magn., Moral. in Iob VII, 26, 50 (CC 143, p. 146-147) ; Hom. in Ex. 1681 Rom. 13, 9; cf. 1679/1682 cf. Rom. 8, 15. Ih. 39 PL 75,:1239C). 1689/1690 cf.I 2. 1, Sam. I cf. 1682/1683 — Gal.5,14. 2,39; Mt.19,19;2 cf. Ps. 143, 12. 1693 1-2. 3, Cor. I 12; 5, 1690/1692 cf. Hebr. Petri 2, 2. 1696/1698 cf. Greg. Magn., 22, 27. 1694/1695 cf. Ex. 22, 30; Leu. 1702/1703 Ruth 4, 14. Moral. in Iob XXXV, 8, 16-17 (PL 76, 758C-759B). p. 1704 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 62, 29 (CC 72,

127))*

1705/1706 Ps. 115, 16.

1706 Rom. 1, 1.

1676 christianorum om. P — 1679est!om.L

1681tamquam]sicut

1707 cf. II Cor. 5, 9.

—— 1680ettotamlegem om. P

T — 1685/1686 Noemiom.P

^ 1687 de formatio-

neom.T | 1692ergo]uero P — 1695 populi christiani P in] + diebus P — 1704/1706 Iste - Iesu om. P

1694 et om. T

82

PETRI CELLENSIS

et seruire ei timore sancto et casto qui in aeternum permanet.

1710

4, 17b

Sicut oculi seruorum in manibus dominorum suorum, ita oculi eius ad Dominum Deum suum, donec misereatur ei. Sequitur: Hic EST PATER ISAI PATRIS DAVID. Isai interpretatur insulae sacrificium, uel incensum, quia sicut

L sor

incensum orationes eius ascendunt ad Dominum, et sicut sacrifi-

1715

1720

cium insulae mortificatio uitiorum et operatio uirtutum eius. Non simpliciter autem sacrificium, sed insulae sacrificium generat

Obed, quando tanta contritione cordis atteritur in sacrificio suo,

quanta insultatione marinorum fluctuum insulae conquassantur. Est autem Isai pater Dauid, quia de sacrificio contriti cordis et incenso bonae opinionis siue orationis nascitur manufortis, ille qui regnum uirtutum praeparat in capite illius qui uicerit temptamenta carnis et omnes suggestiones serpentis antiqui. Sequitur:

HAE SVNT GENERATIONES PHARES. Quomodo nascitur homo de patre et matre, sic quaedam bona ex

Á, 18

aliis bonis et uirtutes ex uirtutibus oriuntur, non seminaria infu-

sione, sed gratiae amplificatione. PHARES GENVIT ESRON. Phares diuisio, Esron interpretatur sagitta. In bonam partem quandoque accipitur diuisio, sicut in lege illud animae mundum decernitur quod ungulam diuidit. Rursum ad Cain dicitur: Si recte 1730 offeras et non recte diuidas, peccasti. Sz ergo pretiosum a ult, 1725

4, 18b

uirtutem a peccato, bonum a malo separaueris, os meum, ait Dominus, eris, PHARES eris. Hic PHARES sagittam salutis Domini,

1735

4, 19a

id est ESRON, GENVIT, quando in Domino cogitatum suum iactauit et uelut sagittam uolantem uoluntatem et intentionem cordis sui ad Dominum direxit. ESRON autem GENVIT ARAM, qui interpretatur electus. Voluntas sic ad Deum eleuata, electum facit, de quo dicitur: Beatus quem

4, 19b

elegisti et assumpsisti, habitabit im atriis tuis. Hic electus, id est ARAM, GENVIT AMINADAB, qui interpretatur populi mei sponta-

1708 cf.Ps.9,8.

1709/1710 cf. Ps. 122,2.

1712/1713 cf. Apoc. 8, 4.

1727 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 6, 19 ; 18, 21; 32, 18; 61, 20; 5, 26-27 ; 12, 26; 12, 26; 27, 3; 61, 12 (CC 72 (Phares) : p. 66; p. 82; p. 100; p.

136; (Esron) : ibid. p. 65; p. 74; p. 93; p. 135. 1728 cf. Leu. 11, 3-7, 26; Deut. 14, 6-8. 1729/1730 cf. Gen. 4, 3. 1730/1732 ler. 15, 19 (si separaueris pretiosum a uili quasi os meum eris Vg). 1733 cf.Ps.54,23. 1737/1738 Os 64, 5 (inhabitabit Vg). 1739/1741 cf. Hieron., #bid., 12, xo-11 ;.15, 14-15 ; 31, 20; 34, 11-12; 60, 8-9 (p. 74; p. 78; p. 99; p. 102; p. 124.

1708 ei] + in P

1710 eius L

1712/1713 quia - incensum om. P

1713) Deum 1716 tanta] creata T 1718 corde L suggestiones] subiectiones P 1728sicutdiuisio^ L ^ illudom.P ergo] autem P 1733 idest] ad Deum P 1734 uoluntatem 1735 ad Dominum oz. L, ad Deum P

1721 1730 om. TL

T 43r

IN RVTH I (4, 17-22)

20a

|

83

1740 neus. In lege dicitur ut gui woluntarius est, offerat Domino, et in Psalmo: Voluntarie sacrificabo tibi. Spontaneus est ille qui dicit: Domine, quid me wis facere? etc. AMINADAB GENVIT NAASON qui interpretatur augurium. Scyphum Ioseph in quo auguriari solet iste quaerit omnia opera sua 1745 quasi augurians in scypho diuinae lectionis eligens bonum, reprobans malum.

20b 21a

21b

NAASON GENVIT SALMON, qui interpretatur gustus, ut gustet quam suauis sit Dominus. SALMON GENVIT Booz qui interpretatur fortis siue in quo est 1750 fortitudo, de quo utinam tam digna quam multa diximus. Booz GENVIT OBED ex Ruth, id est seruientem ex festinante, ne

piger seruus sit qui abscondit talentum Domini sui et fodit in terra.

,

22a-b

OBED GENVIT Isal. ISAI GENVIT DAVID REGEM. Haec superius 1755 exposita superfluo repetentur.

Explicit Ruth allegorice.

1742 Act. 9, 6. 1741 Ps. 53, 8. 1740 Ex. 35, 5 (qui] omnis Vg). 1743/1744 cf. Gen. 44, 5. 1743 cf. Hieron., ibid., 70, 15 (p. 147). 1749/1750 cf. 1747/1748 cf. Ps. 33, 9. 1745/1746 cf. Is. 7, 15. 1751 Hieron., ibid., 31, 25-26; 34, 3;41, 9; 60, 19 (p. 99; p. 102; p. 116; p. 135). cf. Mt.-1, 5; cf. Hieron., FARE 62, 29; 34, 9; 63, I (p. 137; p. 102; p. 138). 1752/1755 cf. Mt. 25, 18.25.

1740 qui om. L Incipit moralitas L

1756 Explicit Ruth allegorice oz. T, Explicit allegoria.

PETRI CELLENSIS

84

Tam hystorialiter quam allegorice exposita moraliter quoque tractare attemptabimus, ut si cui hystoria uelut uinum nimis spissum ante expurgationem mustaceae decoctionis insipida est aut allegoria sicut ipsum mustum nimis calidum cerebri uertiginem faciens aeque displicet, saltem moralitas apta sit gustui quae neque insipida est ob sensus rusticam simplicitatem, neque supra modum acuta propter nimiam subtilitatem. Vicino namque sapore recreat animam, IO

15

20

25

dum sua memorat,

L 51v

dum seipsam sibi ipsi

repraesentat et natiua speculatione seipsam in seipsa considerat. Quia ergo sicut in Euangelio dicitur: Quod natum est ex carne caro est, et quod natum est ex Spiritu spiritus est, de carnalibus progrediamur ad spiritalia et de uisibilibus ad inuisibilia, tamquam a Domini spiritu deducti et in sanctuarium Dei introducti. Sicut ergo quod ex carne natum est, carnali reficitur alimonia, sic quod ex Spiritu natum est, spirituali sustentatur apparatu. Denique sicut corporalis defectus cibo et potu materiali reparatur, sic interioris hominis uires cum defecerint, congrua suae naturae reparamenta nisi receperint tendunt ad interitum non subsistendi, sed formae et status configurationis Dei. Fides itaque esca est animae quia ut ait Apostolus: Justus ex fide wiwil. Fide igitur tamquam subcinericio pane utimur propter sacramentorum in facie exteriori obscuritatem, in qua adhuc quasi sub cinere uirtus latet inuisibilis, quamdiu peregrinamur a Domino. Rerum autem ueritate apparente, cessabit administratio quae fit in assueta uisibili rerum specie, et umbra diffugiet, cum plena et per plana superuenerit ueritas. In huius typo mysterii in

L sar

Leuitico: Homo mundus effert cineres extra castra in loco mundo,

30

et lauat uestimenta sua, et ita redit ad castra. Munditiam namque diligit et exigit maiestas immolationis, in qua expiantur omnia peccatorum nostrorum piacula. Nec solum angelus potiori fungens ministerio qui eum facie ad faciem contemplatur, mundus mundatori omnium ministeria munda exhibet, sed etiam homo qui cineres extra castra effert, id est minister altaris huius uisibilis,

35

corde mundo et corpore casto contingere debet sacratissimos cineres quibus ueritas corporis et sanguinis Christi contegitur, apparentes scilicet species panis et uini, relictas in ipso uero corpore Christi utique ad meritum fidei et ad condescensionem gustus, in huiusmodi consueti. Eadem namque ratione qua Deus uerbum uoluit hominibus apparere non in nouo et inusitato habitu

10/11 Io. 3, 6. 20/21 Rom. 1, 17. 23/24 ct. WiGor 5,6: 27, cts Leu. 4, 12. 28 cf. Leu. 16, 26. 36/38 cf. Petrus Lombardus, Sententiarum, Lib. IV, dist. xz, cap. 3 (ed. Quaracchi 1916, t. 2, p. 805) ; cf. Hugo a S. Victore,De

sacramentis, lib. IL, p. 8, cap. 8 (PL 176, 467B-C).

2 uelut om. T

5 mysticae T

36/37 corpore uero T

— 6 neque!] nec T

26 per om. P

T 45v

IN RVTH II 40 Dei uel angeli uel hominis

85

alterius modi, sed consueto habitu

inuentus est ut homo, tota ratione humanitatis, non tamen uitiate

conparticipans eis nobis quoque in sacramento uiuifici corporis et sanguinis sui, non aspernatur aspergere cineres consuetarum specierum, ut sub istis medicinalibus confectionum umbris potio illa 45

50

salutaris sumatur. Nemo tamen opinetur residuam istam panis et uini formam siue saporem seu colorem uelut cineres ob aliud circumiectos esse, nisi quia inuisibilem illum et impassibilem agni immolati cibum, nostra non potuit infirmitas aliter suscipere. Proinde satis congrue species bene nobis nota et multum usitata, in appositis pane et uino, in aliam formam mutari non debuit, cum tamen ipsa substantia non remanserit, uel propter sacramentum quod est sacrae rei signum, uel quia principalia quaedam sunt in humanis cibis panis et uinum. Prae ceteris namque sacramentis nostrae redemptionis dignio-

55 ra, utiliora, efficaciora sunt corpus et sanguis Christi, quia alia

uirtutem quidem sanctificandi solummodo accipiunt, non autem a priori essentia omnino deficiunt et in ueram Christi substantiam proficiunt. De sacramentali autem cinere legitur in Psalmo, quia cinerem sicut panem manducabam. Non intolerabiliter ergo si non 60 infideliter potest apparens in sacramento uisibilis species comparari cineribus, quia sicut per ignem de lignis fiunt carbones, ac deinde cineres, et ad ultimum cum cineribus fiunt pannorum ablutiones, sic post benedictionem, panis et uinum quae quasi ligna de communi silua totius massae uniuersalitatis, mysticis 65 benedictionibus apponuntur, operante eo qui de rubo ardenti nec exusto Moysi apparuit, in uiuos carbones, non desolatorios, sed consolatorios uiuificae operationis corporis et sanguinis Christi uertuntur. Non esset uero qui tangeret carbones, nisi cineribus inuoluerentur. Sic nemo in propria forma contingere auderet 70 glorificatum Iesum, ante quem tremunt potestates, nisi coram Abimelech siue Achis Dauid saliua in barbam deflueret, et uultum

75

suum uirtus potentissima operiret, utique sacramenti obumbratione uelans et celans effectiuam uirtutem corporis et sanguinis sui. Abluuntur quoque, ut diximus, cineribus pannorum sordes, dumtaxat cum aqua immixtis, quia cum deuotione et compunc51/52 cf. Aug., De Ciuitate Dei X, 5 (CC 47, p. 277); 41 cf. Phil. 2, 7. Contra aduersarium legis et prophetae libri duo, x, 9, 34 (PL 42, 658) ; cf. Hugo a S. 59 Ps. xor, 1o Victore, De sacramentis, lib. I, p. IX, cap. 2 (PL 176, 317). 65/66 cf. Ex.3,1. | 70/71cf.ISam.21,13314. — 71/72 (tamquam Vg) cf. Gen. 38, r5.

40 hominis] + uel T — 46/47 circumiectos esse ob aliud» T, ob aliud esse 61 fiunt de lignis~ T — 63uiniqui P — 68 esset uero] circumiectos L 71 proflueret T — 75 diximus] + de T 70 quam T ergo esset T

L 52v

PETRI CELLENSIS

86

tione sacramenta ista suscepta purgationem peccatorum faciunt, praecipue illorum quorum praecordia carbones interni accendunt et calefaciunt. Proculdubio ubi carbones, cineres et aquae simul , 80 operantur, id est fides et cultus diuini mysterii cum deuotione detergiae, menstruat et mulieris etiam est, iae quicquid immundit tur. Omnia enim fide uel confessione mundantur. Nam omnia possibilia sunt credenti. Apostoli sententia nostrae non abrogat de fide sacramentorum et cinerum comparatione, ubi ait: Fides est spesubstantia rerum, etc. Cineres rerum sperandarum mihi randarum 85 uidentur apparens ista sacramentalis exercitatio et rerum uisibilium siue elementorum in signum fidei repraesentatio. Tamen horum substantia et argumentum quo uiuit iustus, est illa sacramenti uirtus et res, quae tantum a bonis sumitur, siue ad Deum 90 cordis reuerentia et certitudo, qua fidelis et uerax in promisso tenetur. Sub cineribus ergo panis decoquitur, quia salutis spes ex uisibilibus reparationis nostrae sacramentis, donec res ueniat, salubriter agi creditur. Ad hanc autem fidei instructionem, allegoria de qua in hoc libro sententiarum funiculos contexuimus, pertinet. Sihactenus 95 cut enim de sub cinere sacramentorum uisibilium fides, sic allegoria de sub cortice litterae sacerdotali ministerio ueneratione condigna detrahitur, et sacris fidelium altaribus, id est purificatis L s3r conscientiis, in odorem suauissimum applicatur. Quia uero non in IOO solo subcinericio nec in sola allegoria uiuit homo, est enim tenerrimis infantum dentibus solidus nimis, ne dicam durus. Rimemus

aut potius ruminemus usque ad medullam caritatis, et inueniemus sensum moralitatis. Hic omni aetati, sexui, ualetudini, religio105

ni, tempori, consuetudini, tamquam panis cotidianus satisfacere poterit. Panem igitur cotidianum da nobis, qui panem sollemnitatum, Pater sancte, dedisti sanctis tuis, Augustino, Ieronimo, Gre-

gorio Ambrosio, quam sollemnes, quam plenos adipe et pinguedine dedisti sententiarum et librorum panes. Mihi obsecro da buccellam panis oleati, id est intellectum sanum in uerbis tuis, ut sensu IIO

morali in ore meo fiat scriptura ista tanquam mel dulce et in labiis legentium fauus distillans gratiam aedificationis et deuotionem cordis. Columba illa quae Noe ramum oliuae in signum redditae

82/83 Marc. 9, 22. 82 cf. Bernard., Serm. in Resurr. 2, xo (ed. Cist. V, p. 100). 84/85 Hebr.xz i. 92cf.ICor.m, 26. 99/100 cf. Deut.8, 3; Mt.

4, 4; Luc. 4, 4.

104 cf. Luc. xz, 3.

III Reg. 17, 1.

109 cf. Num. rz, 8.

c£: Prou. 5, 3; Gant. 4; 1:

107/108 cf. Ps. 62, 6. 110 cf. Ez. 3,

108/109 cf.

3;Apoc. 10, 9.10.

111

112/113 cf. Gen. 8, 1.

8letom.L . 82fideuel]fideli T — uel]et P — 83 non add. sup. lin. T 85rerumom.L 92ueniatres»~P — 95contexiuimusL 98retrahitur le

101 rememur T

regioni

T

102 aut] ut P

103 omnijenimfideiT

106/107 Gregorio, leronimo ~ P

103/104

109 panis] + id est T

T 44r

IN RVTH II (1, 1)

87

tranquillitatis detulit, de oliueto, immo de monte oliueti, cumulatae in pectore Iesu gratiae refundat sensibus meis, quod dignum IIS auditu, suaue uisu, fidele sensu, utile sit memoratu.

IN DIEBVS VNIVS IVDICIS, QVANDO IVDICES PRAEERANT, FACTA EST FAMES IN TERRA. Anima regionem habet in qua populus multus non bene sine rectore procedit nec ingreditur uel egreditur quiete. Populus enim

1, 1a

I20

ille multus est numero, praesumptione, contentione, pompositate.

Momentis et horis singulis uno partu, non masculus, non femina

singulariter de utero illo foecundi cordis nascuntur, sed gens simul, sed populus, sed Esau et Iacob, sed Phares et Zaram. Quis stellas caeli, quis arenam in littore maris, quis pluuiae guttas 125 dinumerare poterit? Paulo tamen subtiliorem et arithmeticae artis peritiorem in multiplicatione et diuisione numeri appelauerim eum qui cogitationum incomprehensibiles minutias de hominum mentibus arte obstetricandi excipere sigillatim et nominatim denominare possit. Quae enim cogitatio tempus implere po130 tuit sui partus, quae non adhuc in lacte conceptionis informis antequam membrorum liniamenta sanguine prius coagulato distingueret, non est compulsa exire et imperfectam formam prae immaturitate depulsionis deferre? Quanta exaestuatio et suppulsatio intrantium et exeuntium motuum qui consentientem detur135

pant, non consentientem instimulant. Meto phantasmata, num-

quam uisae formae; meto ebullitiones non appetitae luxuriae. Colligo reatum culpae, quam non sparsi in mente. Sic in originali condemnor,

140

ubi sine manu, sine pede, sine meo prorsus opere

peccaui, si tamen ipse peccaui. Sed reuera peccaui et idcirco peccaui, quia in peccatore peccante materialiter et originaliter existens, ubi tota corrupta est massa, integer nullo modo remane-

re debui. Meto ergo poenam, cuius culpam contraxit Adam. Vnde: Patres comederunt wuam acerbam el dentes filiorum obstupuerunt. De illo seminario proles tam innumerosa culparum et poenarum foenore inculcati mali ita excreuit, ut sit omne caput languicum 145 dum et omne cor moerens, et a planta pedis usque ad uerticem non sit sanitas. Est autem gens ista tenebrarum, gente lucis supra

ad numerum numerosior, malignitate fortior, statura procerior et

bellum cautior. Haec est plebs uitiorum septem scilicet gentes Amorrei, 150 quae sunt septem uitia criminalia. Chananaei, Ethei,

123/125 cf. Ps. 146, 4; Eccli. 1, 2. 123 cf. Gen. 25, 25; cf. Gen. 38, 29-30. 150/151 cf. EX73, 145/147 cf. Is. 1, 5-6. 143 Ier. 31, 29; Ez. 18, 2. ; Instit. V, ($C 109, 207-208) p. 42, (SC 16 V, Coll. , Cassianus 8.17; 23, 23; 33, 2; cf. p. 190-191).

numero 120 est] + in T 118 multus + scilicet cogitationum P qui P quis!?] 125/124 — T 123aram — P ione contempt ^ P multus est~ si 139 T om. in' 137 P tempus possit 129/130 possit P 149 Hoc P 143 filiorum rep. L peccaui? om. P

L 53v

PETRI CELLENSIS

88

155

160

165

170

175

180

185

Pherezaei, Iebusei, Euaei. Innatum odium istis et praelium cum gente Hebraeorum, id est uirtutum. Sedactore rege uirtutum ante conspectum suum Hebraei subuertunt omnes gentes istas, quae fortiores se et numerosiores sunt, et quasi panem deuorant, quatinus aut nullus ex his superstes resideat, aut si quis remanserit in usus necessarios deputetur. Sunt namque officia quaedam, quibus occupari nobilitas israelitici generis, quae nemini seruiuit, umquam recusat, nolens otia sua et sabbata saecularibus negotiis praegrauari, sed acie inturbata sanctas Dei leges legere, sed cultui diuino exerta manu intendere, sed expedito cursu Ierusalem, quae sursum est, petere. Contemptibiliores uero qui nequaquam graues manus et oculos caligantes, uel sanctae contemplationi uel piae actioni principaliter protendunt, lanistas, focarios et aquae comportatores constituit. In anima enim et in corpore suo quosdam sensus et motus satis expectabiles genere habet homo, ut est ratio, intellectus, memoria,

ingenium et huiusmodi animae uirtutes. Visus quoque, auditus, gustus, odoratus et tactus, de nobilioribus corporis sensibus sunt, immo soli isti sensus reges sunt. Praeterea sunt non alii sensus, sed alia membra in suis officiis deputata, quae tamquam populus obedit principum iussis, et quae indigna sunt superioribus complent in inferioribus. Vt igitur ordinatissime tam ciuitatis nostrae moenia quam suburbia disponantur, unus principatum obtineat, et non usurpatione, sed ordine et merito causarum pensato in libra aequitatis singulorum et omnium opera appendat et reddat unicuique iuxta merita sua. Hic in cacumine tribunalis collocatus a medio nusquam excedat, ut nec in alterius gratiam nec in alterius odium circumflexus, rotam solis quam suscepit regere male examinando allegationes propositas in praecipitium deuoluat. Hunc prudentissimum et iustissimum esse decet, ne prudentia sine T 44v iustitia calumniam inferat, ne iustitia sine prudentia, iuste quidem pro facto, non iuste uero pro tempore, loco et persona condemnet uel absoluat. Intellectus itaque bonus iudex constituatur ad quem omnis quaestio, ad quem omnis tam operum quam L 54r cogitationum referatur examinatio. Dubitationum ambiguitates, accusantium et excusantium importunitates, cotidiano iudicio requisito, censuram subeant, quanto tempestiui, tanto mitioris et melioris iudicii. De magni namque iudicii die, in diebus iudicii sui exemplum non inutiliter sibi praesumit, qui de sua urbe, immo

154 cf. Ps: 13, 4; 52; 5. 162 cf. Gen. 27, 1.

160/161 cf. Gal. 4, 26.

152 Sed - uirtutum om. P legem P

iudex om. T

174 penset T

161/162 cf. Ex. 17, 12.

175/176 cf. Ps. 61, 13; Eccli. 16, 15.

154 panes T 176 merita] opera P

188 iudicii^] iudicis P

155 ullus P

159 legere]

180 esse om. P

183

IN RVTH II (1, 1)

89

190 orbe, nil indiscussum, nil puniendum praeterit, sed usque ad filum

subtegminis et corrigiam calciamenti, id est minimum motum cogitationis,

et minimum

excessum

cuiuslibet actionis, totum

corrigit uel amputat. Iudex iste, regulam secundum quam ordinanda et proferenda sunt iudicia, a lege et Euangelio introductus 195 in praetorio ueritatis inspiciat, quatinus secundum exemplar futuri iudicii, agnos statuat a dextris et haedos a sinistris. Innocentiae opera componat in beneplacito cordis, peruersa uero et petulca desideria a conspectu oculorum suorum emittat, et facto flagello de resticulis, de templo eiciat quod in templo templi culturam 200 non exhibebat. Si enim forte negligentia apprehendente et molli reflexu lenocinante caput iudicis attrectauerit et in somnum soporauerit, iuxta Salomonem quasi uir armatus ueniet super eum egestas, et fiet FAMES IN TERRA. Sic enim dicitur: IN DIEBVS VNIVS IVDICIS FACTA EST FAMES IN 205 TERRA. Fames ista est uirtutis, non panis. Ex quo enim caput est languidum, id est intellectus et mens uertigine erroneo circumuoluitur, circa uoluptatum repletiones, immo repetitiones, cor moerens efficitur, ab eo accipiens defectum, a quo mutuabat uitae suae subsidium. 210 Duo uitia quasi duae meretrices siue sanguisugae famem faciunt in terra, quae sunt negligentia et luxuria. Quarum alia nichil operatur, alia semper luxuriatur. Ista nichil aedificat, illa destruit. Forte hoc significat quod in principio suae creationis terra inanis dicitur et uacua, ut quod ueraciter tunc dictum est de insensibili, 215 nunc intelligamus in anima intelligibili, quam negligentia inanem, luxuria reddit uacuam. Negligentia inertem, luxuria facit prodi- _ gum. De illis dicitur: Quid hic statis tota die otiosi? De aliis uero in: persona stultae cuiusdam mulieris: Sapiens mulier aedificat domum, stulta uero etiam constructam subuertit. In Euangelio 220 quoque piger seruus de talento quod abscondit in terra condemnatur, et filius prodigus uiuendo luxuriose fame deinceps afficitur. Postquam enim dissipauit bona sua uiuendo luxuriose cum meretricibus, coepit egere. Huiusmodi malos operarios, tam in populo christianorum quam in claustro religiosorum, nonnullos cotidie 225 uidemus et toleramus. Quorum alii sub ascella manum abscondunt nec ad os ducunt, alii gulae, uentri et his quae sub uentre

sunt, seruiunt, quorum Deus uenter est et gloria in confusione ipsorum. Alii nec ad malum subito proruunt nec adaliquod bonum

201/202 cf. III Reg. 8, 196 cf. Mt. 25,33. 190/191 cf. Gen. 14, 25. 217 Mt. 20, 202/203 cf. Prou.6,11; 24,34. ^ 215/214 cf.Gen.z2. 37. ct^Euc: 221/223 18. 25, Mt. cf. 219/221 . cf.Prou.14,1 218/219 6. 227 cf. Phil-:3; 19: 226/227 cf. Prou. x9, 24. IS, 13-14. 195 praetorium d

204 iudicis unius » T

196 et om. T

200 forte om. T

202 eum om. L

218 cuiusdam stultae~ T ^ 226 os] hoc P

L 54v

go

PETRI CELLENSIS

salutis effectum assurgunt, sed assiduitate negligentiae uelut ru-

230 bigine hebetescunt, nullis apti usibus uel officiis in domo Dei, sicut

surculus uitis infructuosae praecisus omni officio caret nec aliud nisi ignem expectat. Alii uero arbores sunt autumnales, bis mortu-

ae, quod bonum

est destruentes et nullum aliud subinferentes,

cisternae dissipatae, quae continere non ualent aquas, sed peperuerso, ani235 reffluentes sermone malo, cogitatu nefario, opere concupiscenm indomita per naturali bono tam uacuantes, mam tiam quam bono gratuito per contumacem superbiam. FACTA EST itaque FAMES IN TERRA, ubi non contradicitur carnis luxuriae, ubi non excitatur letargia negligentiae. Comprimenda 240 est luxuria tamquam furore insaniae infecta et uinculis disciplinae coartanda. Pungenda est letargia, quae uelut mola asinaria collo subacta incuruatur, negligentia et stimulis increpationum ferienda est. Clamet ista: Tvahe me post tein funiculis caritatis seu timoris diuini. Roget illa: Sana animam meam quia peccaui tibi, quoniam putruerunt et corruptae sunt cicatrices meae a facie insipientiae meae. Propterea homo de Bethleem Iuda non tolerat diu malum famis in patria sua, sed egreditur, sed exit, sed fugit in regione Moabitide, ut peregrinetur ibi. Quasi diceret: Malo cum saeculari uita paupertatem meam conferre et uirtutum inopiam, 250 quam in terra sanctorum sub specie pietatis iniqua gerere. Malo extra castra exire quam castra Dei mea impuritate contaminare. A sancta communione, non obstinatione in peccatis remanendi,

255

260

sed pudore conscientiae et reuerentia diuinissimi sacramenti ab- T 45r stineo. Ob id solum Bethleem ad tempus desero, quia domum conscientiae et familiam affectionum solitis gloriae dapibus et bonae conscientiae panibus reficere nequeo. In domo mea non est panis, et quae est spes uitae? Non est uestimentum, et quae honestas famae? Vbi operculum pudendorum, ubi pabulum intestinorum ? Conscientia sauciata est, fama uulnerata, et quo iturus sum ? Moab esto latibulum meum, donec redeat barba, quae per

infamiam semirasa est. Vos etiam qui habitatis in terra austri, pleni gratia et uirtute Spiritus sancti, occurrite cum panibus fugienti, donec deficiant anni sterilitatis et redeat prodigus ad conuiuium medullatorum, conuiuium pinguium in domo primae

231/232YXct* lon 155 2.6: 232/233 cf. Iudae r2. 234 CES Tert 2 33. 241/242 cf. Mt. 18, 6. 243 Cant. 1, 3. 245/244 cf.Os.x1 4. 244 Ps. 40, 5. 245/246 Ps. 57, 6. 246/248 cf. Ruth rz, 1. 249/250 cf. Is. 26, xo. 250/251 cf. Num. 5, 3. 256/257 ct ls. 3n7. 257 ctaEccli 24s 25. 260 cf. Is. 17, 4. 261/263 cf. Is. 21, 14. 262 cf. Rom. rs, 19. 263 cf. Gen. 43, 30. 264 cf. Is. 25, 6. 232 sunt arbores ~ T 240 est om. T 241 est om. TP negligentia TP 242 et om. T 248 regionem moabitidem T peccatis] impietatis T — 256 est om. P

letargia] 252 in

|, rb

IN RVTH II (1, 1) 265

270

QI

natiuitatis, peracta satisfactione pristini erroris, plus paterna indulgentia quam propria paenitentia. Nam non solum excepit, sed et praeoccupauit uotum paenitentis pius affectus Iesu circa sui sanguinis pretio emptum, cuius praecordia iniuriarum numquam sunt tenacia, si sequatur uel leuis de satisfactione humilitas. Si L ssr dicebam, inquit Psalmista, motus est pes meus, misericordia tua,

Domine, adiuuabat me. Prolationibus et enim labiorum in accusatione suorum reatuum parcendo benignus Dei Filius confitenti occurrit, qui etiam in excessu discessionis patiendo mansuetus, 275

contemptum discedentis punire dissimulauit. Sed quare HOMO DE BETHLEEM IVDA ABIIT VT PEREGRINARETVR IN REGIONE MOABITIDE ? Quia FACTA EST FAMES IN TERRA. Quomodo et in te, o Bethleem Iuda, quae domus panis appellaris, fames accedere potuit ? Vbi est panis, immo ubi non deest panis, si panem

non habet domus panis? Si in wiridi ligno, ait Dominus, haec

280

faciunt, in arido quid fiet? Si mentitur opus oliuae et arua non

afferunt cibum, quid labrusca, quid faciet terra inculta ? Si nutri-

tus in uirtutum croceis amplexatur stercora, quid sub sentibus uitiorum ab utero quasi abortiuus sepultus? Si angelus suum potuit deserere domicilium, non grauedine corruptionis oppres285 sus, non flatu suggestionis aliunde illatae impulsus, sed resiliente primario affectu delinquendi a simplicitate ueritatis Dei, quid homo habitans in domo lutea, quid putredo, quid uermis in stercore iniquitatis conceptus, in foetore consuetudinis male nutritus ? Non praesumat de iustitia sua etiam homo bethleemita, non 290 confidat in abundantia sua, licet sit ciuis et incola ciuitatis de qua nascitur lesus, quia praeuaricantes reputaui omnes peccatores terrae, quia non est qui faciat bonum, et non peccet, quia graue iugum super filios Adae a die exitus de uentre matris eorum usque in diem sepulturae terrae quae est mater omnium. Sed quis et natiuitatis suae 295 qualis est panis, cuius inopia hominem de terra natura atteritur famae sic qua excutit? Veritas proculdubio, sine natura uertitur defectum in pane sine sicut angeli, et animae corporis nostri. Qui in ueritate non stetit angelus, a lumine, à beatitudine, a supercaelesti habitatione, sicut fulgur idcirco in 300 abyssum mortis deuolutus est, quia in regione uiuorum absque uitali ueritatis alimonia subsistere non potuit. Homo denique non bethleemita, sed paradisicola dierum saturitatis et ubertatis, 276/277 cf. Greg. Magn., Hom. in Eu. lib. I, 8,1 (PL 269/271 Ps. 93, 18. 281/282 280/281 cf. Hab. 3, 17. 279/280 Luc. 23, 31. 76, 1104A). cf. Ps. 292 119. 118, Ps. cf. 291/292 19. 4, Iob cf. 287 5. 4, cf. Threni 292/294 cf. Eccli. 40, 1. I3, 1.3; 52, 2.4; Rom. 5, 12. 279 hoc L 271 Prestolationibus T 288 in - male om. P 281 auferunt P om. T

280 opus oliuae mentitur ~ T. 297 natura 294 mater est ~ T

92

305

PETRI CELLENSIS

quando ex omni ligno paradisi comedebat, reminiscens, non ructum de plenitudine, sed rugitum de inanitate a ieiunio et fletu et planctu, euacuato stomacho proferens, consequenter ingemiscit et ait: Dies mei sicut umbra declinauerunt, et ego sicut foenum arui, quia oblitus sum comedere banem meum, id est implere mandatum diuinitus mihi iniunctum. Proinde Sathan in exilio caliginoso seu infernali destinatus aeternaliter religatur, sublata spe reuersionis,

310 homo uero deportatus IN REGIONE hac, uelut MOABITIDE, peregri-

natur, donec respiciat Dominus populum suum et det escas. Constituit enim tempus miserendi in plenitudine temporis, quando rorantibus caelis aperuit se terra et germinauit Saluatorem. Homo ISTE ELIMELECH APPELLATVR ET VXOR EIVS NOEMI.

?

315

L 55v

Elimelech, ut dictum est, interpretatur Deus meus rex, Noemi

pulchra. Ingenium itaque seu studium, si cum assidua meditatione matrimonium contraxerit, indiuiduam uitae consuetudinem, si-

mul cum ea tanquam cum coniuge habens, non ignobilis ex tali copula liberorum soboles procreatur. Maalon enim, quod interpre320 tatur de fenestra, id est eloquentia, et Chelion, quod est consum-

325

matio, id est opus perfectum, resignata consanguinitatis linea, nomine et re decessum reparant progenitorum suorum, cum eloquentia prospiciens per fenestram oris et sapientia perficiens hominem per opera pietatis et doctrinam ueritatis, connubium iam dictum legitimum non uoce et lingua, sed opere et ueritate T 45v testantur. Maledicta enim sterilis in Israel, uidelicet studiosum

ingenium, non quaerens fructum prolis, sed lucrum uagae et inexplebilis cupiditatis, seu fauorem uanae gloriae. In interiore autem homine uis illa animae superior, quae praecedit quasi residuum internorum motuum, ingenium nominatur, populum 330 dictum quasi ingenuum prae ceteris qui de anima nascuntur motibus. DE BETHLEEM quoque IvDA originem suam contrahunt naturales animae motus, et tamen ad peregrinandum uadunt IN REGIONE MOABITIDE, quia anima, quae non ex uiri et feminae 335 ardore concupiscibili seminatur, sed manu inuisibilis operationis a Creatore in membris iam utcumque formatis, tam mirabiliter quam insensibiliter immittitur, his insignita dotibus naturae, ad peregrinandum in mundo cum corpore egreditur. Est autem sub tutela et cura paedagogi, nondum discretionis tenens limites, 340 donec ingenium nobile pubescens rationis aetate subesse phantas-

303 cf. Gen. 2, 16. 304/305 cf. Ioel 2, 12. 306/307 Ps. ror, 12.5. Sitch Rather NS. 311/3129 cf Gala wv 313 ch MIS PASS 315/316 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 34, 4 et 7 (CC 72, p. 102). 319/320 ibid., 34, 6 (p. 102). 320/321 ibid., 32, 5 (p. 99). 3219cfo lac: mua: 325!ctWIMTo a8: 326 cf. Sap. 3, 13.

TOP.

309 conuersionis P 323 respiciens P

313 germinetP — 316sicum]sicut P — 318eo 328 interiori T 332 Iuda om. L

IN RVTH II (1, 1-2)

93

matibus corporeis renuit. Tunc idem ingenium, Noemi, disciplinam scilicet sapientiae, assumit sibi in uxorem, sicut ille qui dicit: Hanc adamauá et exquisiui a iuuentule mea sponsam mihi assume ve, el amator factus sum formae illius, quae est pulchra inter omnes 345 mulieres. Celebrato denique connubio Elimelech et Noemi per confoederationem ingenii et disciplinae sapientiae undique omnibus uicinis acclamantibus, crescas in mille generationes, egreditur primogenitus Maalon, sedens ad fenestram oris, ut supra dictum est, corde, 350 paratus scilicet reddere rationem de ea quae in se est spe. I» inquit, meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. In natiuitatis huius sollemnitate, quinque ciuitates Aegypti, ut dicit Isaias, loquentur lingua Chanaan, ut sicut sermone oris simplicitas fidei ab erroris caligine, disputatione moderata et religiosa secernitur, suum L 56r 355 sic oculi conspectus impudicos coherceant, aures auditum sit suauis quam gustus praebeant, sponsi tantum sermonibus Dominus degustet, tactus inlocum clauorum crucifixi Domini, uel

mystici sapientium eloquii, quorum uerba claui sunt in altum defixi, manum siue digitum importet. Deo, non hominibus loqui360 tur, cuius tam casta sunt eloquia, ut totum sit ad Dei gloriam quod uidet oculus, quod labia loquuntur, quod tangit manus, quod sentit olfactus et quod auris audit. Reuera tunc quasi columba stat Maalon ad fenestras suas, cum rerum quoslibet euentus, tam simplici aspicit oculo, quam casto et tranquillo tolerat animo. 365 Fenestram propositi numquam progreditur res saeculi attendens: solummodo pro bonitatis Dei dispensatione et pro Creatoris admiratione, non pro inani, auari et inquieti cordis curiositate. Loquitur de fenestra, spei suae radios super astra eleuans, ut non de cursu stellarum, sed de statu animarum et beatorum spirituum 370

375

cum

animo,

immo

cum

Deo, disputet. De fenestra fenestram

orientalem suspiciens ortum solis, introitum quoque et exitum in fenestra uirginali aspicit, et de obumbratione Spiritus sancti, umbram in qua uiuimus inter gentes, accipit. Iungitur, immo subiungitur ei frater Chelion, id est operatio perfecta. Loqui enim sapienter et uiuere incontinenter non conuenit his qui natura Bethleemitae sunt et Ephrataei. Castigo, inquit magnus ille Bethleemita Paulus non ab homine neque per homi-

343/344 Sap. 8, 2; cf. Deut. 21, 11.

344/345 cf. Cant. z, 7.

350 cf.I

351/362 cf. Hieron., In Is., VII, 18 KEG 350/351 Ps.n8,1. Petri 3, 15. 370/371 cf. 360 cf.Ps.11, 7. 18. 19, Is. cf. 352/353 73, p- 283, 6sq.). 374/375 cf. Hieron., ibid., 32, 5 (p. 373 cf. Threni 4, 20. IV Reg. 15, 17. 376/379 I Cor. 9, 27 (cum aliis praedicauerim Vg). 99).

342 dixit T — 347 uicinis oy. T — 360 eloquia] t tua T — gratiam L 371 370/372 fenestram - fenestra om. P 367 et auari ~ TP suscipiens L

372 umbratione P

PETRI CELLENSIS

94

nem assumptus, corpus meum, ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiar, uidelicet ne de me dicatur: Populus hic labiis me 380 honorat, cor autem eius longe est a me. Non est in sermone regnum Dei, sed in opere. Vnde sic admonet discipulum: Opus fac ewangelistae, ministerium tuum imple, sobrius esto. Prorsus sicut planta sine radice, sic sermo sine opere. A fructibus eorum, inquit Dominus, cognoscetis eos. Ne uanus sit sermo prolatus, teneat plantam ostentatione. 385 eius sequens opus, ut sit uerbum in uirtute, non in cum abmoabitide, regione in r Tota haec familia peregrinatu sentia ueritatis tamquam panis inopia terram opprimit. Saepe et enim contingit ut ingenium nobilitate et subtilitate sua euanescat, studium pulchritudine et uenustate sua confidens deficiat, eloet 299 quium fortitudine et disertitudine sua, qua omnes parabolas aenigmata atque problema etiam Samsonis edisserit, nimium elatus succumbat. Forensis honestas, cuius uelamine superducto intrinsecus latens putredo iudicia hominum fugiebat, redargutione denudata, fimum suae corruptionis exalet. Huiusmodi fomitis , ua395 praesumptionum non male blanditus, superfluo circumdatus mori potius quo in solum, natale Elimelech homo ne deceptus, eligere debuisset quam exire, uano timore relinquit et a ueritate auditum auertit, ad fabulas autem conuertitur. Propositum fidei

et religionis prae inopia cordis abicit, et sapientiam carnis quae T 46r inimica est Deo, tota auiditate perquirit. Inanis philosophia sic abstractum animum et illectum, uerisimilibus pascit rationibus L 56v nec simplicis ueritatis reminisci permittit. Placent colores rethorici, furto commendabili orationis fastidium detrahentes, non so-

lum compendiosa breuitate, sed transpositione partium uel colo405 rata arte dicendi. Dialecticae uero argumentationes, motae cum puluere ab importunis sophisticis, mouentes alios cum turbine, compedibus suis simplices semper impediunt, uix aut numquam expediunt. Quid subtilis philosophorum circa rerum cardines deambulatio, quid in uestibulo philosophici atrii formae et ima410 gines poeticae, tamquam uaga illa meretrix quae secundum Salomonem in domo ueritatis consistere pedibus suis nequit, iuuenem uecordem tam dulciter alloquuntur, tam molliter osculantur, tam

fortiter amplexantur? Ad quid cathenulae in inuicem concathenatae, arithmeticarum regularum et supputationum ? Quid melos 415 musicum, delectationem transgrediens sirenarum cantilenarum ?

379/380 Mt. 15, 8; Marc. 7, 6 (eius] eorum Vg); cf.Is.29,13. — 380/381 cf.ICor.4,20. 381/38211Tim.4,5. 383/384Mt.3,16. 390/392cf. Iud. 14, 12-14; Hab. 2, 6. 397/398 cf.II Tim.4,4. 399/400cf. Rom. 8, 7. 400/401 cf. Iac. x, x4. 410/413 cf. Prou. 7, 10-13. 378 forte] honestate P

+cumT 380 est! om. P 384 planta L 389 uenustate] 394/395 Huiusmodi praesumptio non male blanditur T 408 circa] cura P 415 musicus LP

IN RVTH II (1, 2)

420

95

Quid geometrica mensura, terrae quidem fines auare dimetiens, tamen latitudinem caeli non comprehendens, sed forte inferni abyssum immersione, non dimensione circuiens? Sed scientia haec: Lignum est pulchrum uisu, et ad uescendum suaue. Qui tetigerit eam, poteritne se explicare ab ea ? Cum usque ad canos et senectam concupitis amplexibus eius adhaeseris, non satiaberis,

quia non famem satiant, sed excitant. Sola Abisac Sunamitis, id

est doctrina ueritatis, quae non senescit neque frigescit, famelicum reficit, uetulum renouat, frigidum calefacit. Hanc quia Ado425 nias petiit, Salomonis sententia condemnatur, eo quod regni parere sine merito regni poposcerit. Paria profecto sunt Abisac sponsam habere quae habet contubernium Dei, et regnum tenere. Non in regione igitur Moab quaeramus illam sicut filii Agar exquisierunt sapientiam, qui eam non nouerunt, quia non inuenitur in

430 terra suauiter uiuentium, sed in campis siluae ubi audiuimus eam,

et in Ephrata ubi inuenimus eam. Infelix homo, quare extra te quaeris sapientiam, quare in campestribus Moab, cum sit in Ephrata,

435

cum

sit intra te, ubi imago, ubi similitudo Dei est?

Repurga puteum uiuentis et uidentis, fode thesaurum, quia in uasis fictilibus habemus thesaurum sapientiae. Redite, praeuari catores, ad cor, ad Bethleem, ad Ephrata, ibi panis, ibi thesaurus,

ibi lux, quia ueritas de terra orta est, et iustitia de caelo prospexit. Sed mora et consuetudine alienae regionis obliti patriae rapiuntur in concupiscentiam mulierum de loco peregrinationis suae. Capium, dum 440 tur enim cito animus laqueis oculorum aspectu praesenti praememoria secesserit exclusa fortunae is blandient u interuent teritorum et futurorum. Prae ceteris tamen ambiuntur uoluptas et sublimitas, id est Orpha, quae interpretatur ceruix eius, et Ruth, quaeinterpretatur uel festinans uel deficiens. Maalon siquidem, id est eloquenuidens 445 tia, sublimitatem honoris ambit, Chelion, id est operatio, carnis

uoluptatem. Apostolus recusat utriusque copulam, utpote quarum prosapiam de genere Abrahae non descendere intelligit. De sublimitate namque sic dicit: Vent, inquit, ad wos, non in sublima-

ad uos non in 450 tate sermonis, sed in wrtute Dei. Et alibi: Veni r crux euacuetu non ut persuasibilibus humanae sapientiae uerbis,

Christi. De uoluptate uero: Castigo corpus meum et in seruitutem

424/426 cf. TII Reg. 1, 5-53. 422/423 cf. III Reg.1, 5. 419 Gen.2,9. 62. 428/429 cf. Bar. 3,23. — 430/451 cf. Ps.131,6. — 434 cf. Gen. 24, Ps. 84, 12. cf. 437 8. 46, Is. 435/456 7. 4, Cor. II cf. 434/455 102). 444/445 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 34, 8-9 (p. 451/452 I Cor. z, 17. 450/451 1 Cor. 2, 14. 449/450 I Cor.2,15. 452/453 I Cor. 9, 27.

418 scientia om. T 429 eam om. LP

419 pulchrum est « T — 428/429 exquirunt WP 450 Veni] + inquit T — 451 persuasilibus L

L 357r

96

45 VA

PETRI CELLENSIS

redigo, et alibi: Mortificationem Iesu circumfero in corpore meo. Qui igitur gloriam propriam de sua facundia quaerit, Ruth moabitidem extra Bethleem Iuda uxorem ducit. Qui lucrum sectatur carnalis commercii de operatione sua, Orpham accipit. Contra quod Iob dicit: S? osculatus

sum

manum

meam,

cum widerem

lunam clare incedentem, quae est iniquitas maxima et negatio contra Deum, scortum sit uxor mea et incuruentur super eam ali.

460 Sensus autem hic est: luna clare incedit, cum in nocte ignorantiae,

46 VA

1, 3-4a

facunda eloquentia radios doctrinae apud insipientes scintillans, sensus lucidos depulsa caligine totius ambiguitatis reddit. Si tunc manum suam, id est operationem, osculatus fuerit sibi complacendo et in se gloriando doctor ille negationem contra Deum facit, quia gloriam quae solius Dei est, sibi attribuit. Gloriam, inquit Dominus, meam alteri non dabo.

Interim Elimelech moritur, cum ingenium in fossa concupiscentiae sectando uanitates saecularium studiorum sepultum obscuratur. Vnde dicitur: Obscuratum est insipiens cor eorum. Quare? 470 Quia non probauerunt Deum habere in notitia, sed coluerunt et seruierunt creaturae potius quam Creatori. Mortuo autem Elimelech remansit Noemi cum liberis suis, quia acceperunt uxores moabitidas. Dictum est per Elimelech ingenium moraliter designari, per Noemi studium. Decedente ergo ingenio, quasi destituta maritali 475 solatio remanet uidua meditatio seu studium. Sicut ergo uiro priuata mulier et maritali destituta solatio, rebus superesse suis cogitur et in re familiari mariti uices supplere, sic studium uel meditatio, ingenii auxilio sublato, laboriosius legere et minus solet 480 proficere. Si quando autem Maalon, primogenitus Noemi, id est eloquentia, more solito dum adiuueret ingenium, iam sine ingenio facta, prorumpere in publicum dispendio paterni auxilii nondum experto aggreditur, siccato riuo, arentia, immo haerentia labia lassum deiciunt uerbum, sententiam semimortuam, quasi de se485 pulchro cadauer exsangue protrahunt, et pro alteratione huius-

modi non agnoscitur in plateis. Mutatus est enim color optimus.

Opprobrium fit et abiectio abundantibus superbis. Non habens itaque patrem luminum quaerit uxorem in adiutorium simile sui, non iam sapientiam in mysterio absconditam intendens inuestiga-

453 II Cor. 4,10 (in corpore nostro circumferentes Vg). — 457/459]Iob 31, 27.26 (si uidi). 28.10 (super illam Vg). 465/466 Is. 42, 8; 48, xx. 469 Rom. rz, 21. 470 Rom., 1, 28. 470/471 Rom., z, 25. 486 cf. Threni 4, 1. 487 cf. Ps. 122, 4. 488 cf. Iac. 1, 17. cf. Gen. 2, 18. 489 cf. I Cor. 2,

7

489/490 cf. Eccli. 41, 17; 1, 3.

465 gloriam] + in Ysa P

om. T ^ quia] qui P

470 in notitia] innocentiam P

479 legem T

£487 et om. P

472 Noemi

T 46v

L 57v

IN RVTH II (1, 2-4)

97

490 re et proferre, sed quae carnis sunt et quae mundi sunt studens apprehendere et amplificare. Huius exemplo sequens frater Chelion, id est operatio, germanitate olim probabili dum philosopharentur, nunc damnabili dum superuacuis occupantur, et ipsa operatio respuit, quem sub patre sustinuerat laborem mirabilium 495 operum, et subicit manus cophino stercoris, id est gulae et uentri,

uilis facta nimis usque ad comparationem pecoris. Cupit enim implere uentrem suum de siliquis quas porci manducabant. Inter haec afflicta et moerens

Noemi meditatur ut columba,

quaerens requiem et non inueniens. Tandem ad seipsam reuersa soo patriam suspirat et oculos ad caelum leuat. Vtcumque tamen consolatur qualicumque suftragio filiorum, licet alterato, partito et imminuto solatio. Nam cura eis de uxoribus, ita ut patrem et matrem relinquant et adhaereant eis. Sed cito uita eorum ut fumus euanescit et in praeuaricatione decalogi decedunt. Nam

et 5o5 infra decennium moriuntur. Tandem usquequaque humiliata

conclusa sub peccato mortis tam uiri quam liberorum, Noemi in finem dierum respicit ad eum qui consolatur cor uiduae et recogitat annos aeternitatis ubertatemque patriae, ac ponit pedem in uiam pacis, ut reuertatur ad domum panis. Vir, inquit, meus 510 mortuus est, quia defecit spiritus meus, defecit ingenium, de quo praesumere solebam. Liberi mei nichilominus quibus quasi baculo sustentabar obierunt, quia ex quo locutus est ad cor ancillae suae Deus meus, tardioris et impeditioris linguae facta sum, ponens ex hoc eloquia Dei mei in conspectu meo semper. Alter quoque in quo 515 falsa praesumptione delectabar, arbitrans me iustificari ex operibus legis, iam quasi abortiuus est mihi, quia omnes iustificationes nostrae uelut pannus menstruatae. Quid igitur mihi post haec in deserto terra deserta, in loco horroris et uastae solitudinis, quid in

Idumaeae, quid in peregrinatione ista ulterius boni habitura sum?

ium 520 Tandem in recordatione Bethleem animatur animae desider

um ad repetenda primae natiuitatis festiua gaudia, ubi puellar ducere, ne dilectio et caritate plena choros per dilectionem solebat pigubi pomaria uirtutum ludens circumlustrare, ubi areolas a ubi L 58r , irrigare us canalib mentariis doctorum consitas deuotionum 494/495 cf. Ps. 8o, 7. 490/491 cf. I Cor. 7, 33.34490 cf.Rom.8,5. 498 cf. Is. Vg). t (cupieba 17 15, Luc. cf. 496/497 496 cf.ler.2, 36. 507 cf. Iob 29, 13. 502/503 cf. Marc. 10, 7. 499 cf. Mt. 12, 43. 38,14. 509 cf. Ps. 76, 4. 508/509 cf. Luc. 1, 79. 507/508 cf. Is. 38, 15. 513/514 cf. Iob 5, 8.

514 cf. Ps. 15, 8.

516 cf.ICor.15,8. Ber: 518/519 cf. Ps. 62, 1. 493 damnabili dum

515/516 cf. Gal. 2, 16; Rom.

516/517 cf.1s.64,6. 524/525 cf. Cant. 5, 13.

518 cf. Deut. 32, 1o.

superuacuis] dampnabilium superuacuus P

seipsam]se T —— 502 cura] + est P 523 uirtutum] ubi ortum T

503 eisadhaereant~T

499

— 514 Aliter P

98 525

PETRI CELLENSIS

animum melos de canticis Sion modulantium audire, ubi in medio

populi sui tamquam mater honorificata consueuerat habitare. Igitur ad conscientiae ciuitatem rediens cum utraque nuru monet gressum, eam quam nominauimus sublimitatem ambitio-

nis inclinans ad humilitatem uerae sublimitatis, et uoluptatem

carnis ad mortificationem carnalis delicti. Nam mutatione dexterae Excelsi conuersa, quarum in errore non respuit officia earum sortem corrigere et inter conciues optat si possit annumerare. Socios enim erroris qui negligit ammonere de correctione, nondum sicut decet aggreditur, uiam uitae. Cuius rei exemplum sic typice 535 exprimitur in Lege. Si quis, ait Moyses, cisternam aperuerit et asinus uel bos proximi sui in eam ceciderit, reddat Domino, quia non operuit eam. Et est sensus : Cisternam aperit, qui scandalum iuxta iter quo simplices et stulti uagantur, aliquo dicto uel facto prauo introducit. Tenetur autem de damno, domino cuius pericli540 tatum animal fuit. Aut igitur numquam cisternam aperiat, id est obscure uel aperte sensum in Scriptura diuina prauum non proferat, uel numquam aliquod graue peccatum publice committat. Quod si fecerit, saltem operiat sententiam utique manifestius exponendo et de peccato manifesto publice paenitendo, et abscon545 dendo illud per confessionem, sicut Rachel idola patris subter stramenta cameli quibus insidebat abscondit, auaritiam humilitate paenitentiae tegens, uel sub quercu robustae correctionis in T 47r fodiendo, sicut iustus Abraham idola quae apud gentes barbaras reppererat terrae infodit, praeferens crucis fidem infidelitati dae550 monum. 539

CVM VTRAQVE igitur NVRV SVA Noemi uenit DE REGIONE MOABITIDE, humilitatem pro sublimitate, mortificationem assumens pro

1, 6a

uoluptate,

mores

commutans

cum

patria, ut alio uiuat more

conuersa, quam solebat peruersa. Sequitur:

lh 1, 8a

555

ET IAM IN VIA POSITA REVERTENDI IN TERRA IVDA, DIXIT AD EAS: ITE IN DOMVM MATRIS VESTRAE. IAM POSITA IN VIA, iam posita in terra Iuda per consensionem et per affectionem DIXIT AD EAS: ITE IN DOMVM MATRIS VESTRAE. Renuntio, inquit, saeculi honoribus, uoluptatem

carnis abdico,

525:cf. Ps. 136; 3. 525/526 cf. Is. 6, 5; Eccli. 15, 2. 530/531 cf Ps. 76, 11. 535/537 cf. Ex. 21, 33-34. 535/542 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob XVII, 26, 38 (PL 76, 28B-C). 537/538 cf. Ps. 139, 6. 544/546 cf. Gen. 31, 34. 545/548 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob XXX, 25, 72 (PL 76, 565A-B). 548/549 cf. Gen. 35, 4.

525 animum] aurum P om. T 549 fidem crucis

557 inuiaposita~T

L

529 humitatem T 552 pro om. P

— confensionem

per afflectionem] per confessionem L

etom. P 544 manifesto 555 reuertendi posita ~ T

T — 557/558 per consensionem et

IN RVTH II (1, 4. 6-9) 560

99

ulterius qui facit superbiam, immo ipsa superbia non gradietur mecum, neque populus ille qui poplite flexo aquis concupiscentiarum carnaliter ingurgitare se consueuit, sed qui tamquam canis lambit aquas paulisper, indulgens naturae subsidiis, deflexo rigore, non curam carnis in deliciis faciens, sed tantummodo naturam

1, 8b

565 fouens. Sequitur:

2579

2725

FAcIAT DOMINVS VOBISCVM MISERICORDIAM, SICVT FECISTIS CVM MORTVIS MEIS ET MECVM. Optat eis gratiam quatinus uirtutes uitiorum locum subeant, ut sicut in peccato et in errore membra corporis, studia et obsequia sua erranti animae eatenus non negauerunt, sic ad paenitentiam conuersam, in auxilium paenitentem non deserant. Semel autem dictum sit nurus Noemi aliquando ipsa uitia, aliquando ipsos sensus in quibus uitia regnant, intelligi. Cum abrenuntiat itaque uitiis conuersus ad paenitentiam, sic perimat uitia, ut naturam non laedat. Regnum enim peccati sic est delendum, ut peccatum destruas, sensum uero foueas. Hinc est quod in Euangelio dicitur sanato paralitico: Tolle grabatum tuum et ambula, id est noli corpus destruere, sed foue et sustenta.

1, 9a 580

DET, inquit, VOBIS INVENIRE REQVIEM IN DOMIBVS VIRORVM QVOS SORTITVRAE ESTIS. Nulla requies seruire peccato. Sicut enim profundum mare cum feruet, fluuiales undae omnes conquatiuntur et naues quae in

mare sunt in naufragium concutiuntur, sic omnes hominis sensus quasi uertiginem passi, erroneo motu circumuoluuntur, cum rain baratrum 585 tionem absorbuerit uitiorum uorago. Feruntur itaque profundum, in ur demergebant currus Pharaonis exterminii, sicut cum apprehensus indurati cordis furore filios Israel persequeretur. Regnum autem uirtutum pacatissimum est utpote regem habens Salomonem, id est pacificum, qui omnia cum tranquillitate quae seruierant 59° iudicat, et in pace est locus eius. Membra itaque iniquitati ad iniquitatem, conuersa anima, denuo optat seruire iustitiae in sanctificationem, et sic habere REQVIEM IN DOMIBVS

VIRORVM QVOS SORTITVRAE sunt. Vtique SORTITVRAE, quia non

uolentis neque currentis, sed miserentis est Dei, uel gradum uirtu-

595

tis adquirere uel peccatis renuntiare. IN DOMIBVS VIRORVM qui

561/562 cf. Iud. 7, 5-6. 560/561 cf. Prou. 6, 22. 560 cf. Ps. 100, 7. 589 cf. Mt. 18, 6. 8-28; 14, Ex. cf. 586/588 8. 5, 577 Marc. 2, 9; Io. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 63, 5/6; 71, 5 LUC 72, D, 238: D: 590/592 cf. Rom. 6, 19. 589/590 cf. Sap. 12, 18; cf. Ps. 75, 3. 148).

593/594 cf. Rom. 9, 16.

571 auxilio T 566 misericordiam uobiscum ~ T 564 natura P 582 p.lin.T S79uobissu L 578sedom. — T sic» est delendum 575 590 itaque om. L 583 naufragio T conquassantur T

L 58v

PETRI CELLENSIS

100

regunt prouincias suas, in manu forti et brachio extento, et tollunt

de terra effeminatos. Virtutes enim uirum faciunt, uitia mollitiem

1, 9b-1o 600

605

610

615

femineam semper pariunt. Sequitur: ET OSCVLATA EST EAS. QVAE ELEVATA VOCE FLERE COEPERVNT ET DICERE: TECVM PERGEMVS AD POPVLVM TVVM. Vitae renouatio et consueti moris immutatio non assumitur sine internorum motuum graui commotione. Vt enim ait Nicodemus: Quomodo potest homo nasci cum sit senex? Numquid potest n uentrem matris suae ilerato introire el renasci? Parum minus difficile quibusdam inueteratis in peccatis uidetur ollas Aegyptiorum deserere et per deserta nouae religionis ad terram lacte et melle manantem tendere. O si quando manus Omnipotentis de stercore suo aliquem talium eruere decreuerit, quam aegra euulsio, quam mordax uiscerum dilaniatio, quam decurrens usque ad cerebri exitus medullarum resolutio. Remolliri siquidem iterum in priora infantiae elementa, neruos iam prouectae consuetudinis et ossa obstinati mali denuo lacteam resumere teneritudinem coalescentis aetatis, paene impossibile est, nisi quia omnia possibilia sunt credenti. Nam defixa ungue adamantino iam serotina uitia, de abyssis humanae mentis quis extrahet ? Foetum de utero quis sine parturientis dolore proiciet?

L 59r

Idcirco cum Noemi osculata esset nurus suas iam recessuras,

ELEVATA VOCE FLERE COEPERVNT ET DICERE: TECVM PERGEMVS AD POPVLVM TVVM. Tamen ad meliorem uiuendi consuetudinem amor 620

625

‘gee 12b 630

dudum carnalis plerumque ratione societatis nonnullos conuertit, dum uideret quidam saeculares amicos suos conuerti, et morum tanta est inter eos coniunctio, quod corporum interuenire nulla potest diuisio. Trahunt itaque eos post se, diuerso quidem trahentium et sequentium affectu, sed plerumque non diuerso effectu. Qui enim fuit in cauda, efficitur frequenter in caput, et de surculo copiosior colligitur fructus quam de trunco annoso. Sed ne praecipiti animo et titubante, ex occasione scilicet non ueritate speciem pietatis assumat, subditur:

QVIBVS ILLA RESPONDIT: REVERTIMINI, FILIAE MI. CVR VENITIS MECVM ? NVMQVID VLTRA HABEBO FILIOS IN VTERO MEO, VT VIROS

EX ME SPERARE

POSSITIS?

REVERTIMINI,

FILIAE MOABITAE. IAM

ENIM SENECTVTE CONFECTA SVM, NEC APTA:VINCVLO CONIVGALI. In amicis alii colunt ipsam meram repertae fidei amicitiam, alii

596 cf. Deut. 5,15; 26, 8; IV Reg. 17,36.

603/604 Io. 3, 4 (cum senex sit

Vg; et nasci Vg). 605/606 cf. Ex. 16, 3. 606/607 cf. Deut. 6, 3 ; 26, 9; 27, 3; los. 5, 6; 11, 9; 26, 15 ; 31, 20. 613/614 cf. Marc. 9, 22. 614 cf. Ier. 17, 1.

623 7ci Gants:

625 cf. Deut. 28, 13.44.

596/597 extento - effeminatos om. T 604 iterato om. P + aegra P 610 cererebri L 621 quidam dum uideret ^ P eos om. T 633 ipsam] + id est P

609 quam!] 622 inter

T 47v

IN RVTH II (1, 9-12)

IOI

causam lucri. Cum enim piscis hamum sequitur, non tamen ha-

635 mum, sed escam in hamo quaerit. Vtrumque ordinem praesens

locus in utraque nuru Noemi designat. Orpha enim quae fructu

uteri in socru desperata rediit, amicos lucri; Ruth quae nec recusata recusat nec desperata desperat, solos et ueros amicos

640

exprimit. Ex littera planum est nec eget labore disserendi, quod intacta scriptura facundius demonstrat. Solummodo uero ut saporem bonum prolixius delicias suas memoriae palatum protrahat, fortius adhuc insistamus dentes premere, et de presentibus uerbis succum utilitatis ac delectationis sanctae exprimere. REVERTIMINI, FILIAE MI. CVR VENITIS MECVM ?NVMQVID VLTRA

645 HABEBO FILIOS IN VTERO MEO? etc. Quae mundum et peccatum suum perfecte deserit, nullas memoriae reliquias deinceps quibus mens tenera refricetur, uidere uel retinere patitur. Inde est quod consuetum mutat habitum, locum, uictum, sermonem et societa-

tem. Si enim uis animae ignea et subtilissima, etiam in numquam uisa et audita frequenter scintillans, siluam malarum adinuentionum inflammat, quanto facilius sumpta occasione a conspectu eorum quorum ministerio usa aliquando in errore pristino fuerat, ab itinere coepto uel ipso aspectu impeditur. Annon sunt isti uituli L s9v reclusi, qui mugire faciunt matres etiam arcam Domini portanne in 655 tes? Vale dicens itaque Ruth antiquis consuetudinibus suis, uanum currat, affectum tam pietate quam religione temperans, quadam nominum mixtura quas honorat onerat, filias et moabitas eas nuncupans, pro pietate quidem filias, pro religionis austeritate appellans moabitas. Hactenus, inquit, FILIAE talis mater tales 660 habebam domesticas, quia qualis filia, talis et mater eius. Dum enim peregrinabar in feruore temptationis apud populum uestrum in peccatis natum, dum denique iuuencula lenociniis uestris circumsepta progredi, de antris desideriorum meorum non uale-

650

rem, non recusabam contubernium uestrum. At nunc cum mulie-

665

bria defecerint, cum sanguis praecordiorum congelatus iaceat, cum sensum suum uoluptas in me amiserit, uosque adhuc adule-

scentulae sine his uiuere non uultis, CVR MECVM VENITIS? An MECVM VENITIS, cum ego ad dexteram, uos tendatis ad sinistram ?

670

An me a proposito recessuram creditis, et mentis gremium curis et sollicitudinibus iterum onerare pristinis ?Certe quae retro oblita ad quae ante sunt me extendens sequor ad palmam supernae 634/635 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob XXXIII, 655/656 cf. Gal.2,2. 653/655 cf. I Reg. 6, 7-8. 12559. 671 ct.-Phil-5, 13-14.

7, 14 (PL 76, 680). 667/668 cf. Gen.

648/649 societatum L 641 palatus T 640/641 sapore bono T 664 contubernium] P om. populum 661 T » usa aliquando 652 665 praecordiorum] + meorum P — 669 An - creditis om. P consortium L 671 me sunt ~ P

PETRI CELLENSIS

102

uocationis. REVERTIMINI, FILIAE MOABITAE. Filias appello pro impenso obsequio ;moabitas pro scandalo olim illato. Non semel, sed secundo: REVERTIMINI, quia obstinatae estis non ad sequen-

ne 675 dum, sed ad persequendum. REVERTIMINI ante confessionem,

illam impediatis; REVERTIMINI post confessionem ne illam de-

struatis; REVERTIMINI opere, REVERTIMINI affectione, non sicut Sunamitis REVERTIMINI ut intuear uos, sed ne intuear, ne recorder nominis uestri; REVERTIMINI, FILIAE MOABITAE. IAM ENIM SE680

685

NECTVTE CONFECTA SVM, NEC APTA VINCVLO CONIVGALI. SENECTVTE uenerabili non diuturna neque annorum numero computata CONFECTA SVM motus lasciuos in sepulchro recondens, uagum sensum excludens, statum impassibilem beatorum spirituum imaginaria quaedam aemulatione consertis membris, in impassibilitate immobilem detinens. In unum unum expecto. Non profero extra orbem regulae oculum, pedem, manum, uel alium

quemlibet motum internorum et externorum sensuum. Ita SENECTVTE CONFECTA, NON SVM APTA VINCVLO CONIVGALI. Non solum alios parere idonea non sum, sed nec alios iam regere ualeo. 690 Mihi

mundus

crucifixus

est, et ego mundo.

Laui pedes meos,

quomodo inquinabo illos? Curae pastorali siue praelationi non sum apta. Non sum prophetes, in domo mea non est panis neque

uestimentum. Sensus saeculi, immo meus, recessit a me, et ideoab

hominibus eiecta sum prae inopia, superbia et abusione cordis, ut feris et bestiis rore caeli perfundar. NON SVM ergo APTA VINCVLO CONIVGALI. Quomodo enim possum deserere dulcedinem conuersionis meae, siue pinguedinem seu etiam uinum quod laetificat Deum et homines, et uenire ut inter cetera ligna saecularium hominum commouear? Domine, responde pro me. Sinite eam. NoN enim APTA SVM VINCVLO CONIVGALI. Quid molestiarum, quid fellis, quid absinthii, uinculum coniugale habeat, bibi usque ad ebrietatem quae me multotiens usque ad pudenda irreligionis opera et uexationes turpilucras denudauit. Idcirco digesta iam a

695 cum

700

uino, ueraciter clamo: NON SVM APTA VINCVLO CONIVGALI. Quid 795

1, rac -13b

amplius? Pertinaces curae, tamquam muscae morientes tergo insident fugientis, sed et abigit illa dicens:

ETIAM SI POSSIM HAC NOCTE CONCIPERE ET PARERE FILIOS, SI EOS

677/678 cf. Cant. 6, 12.

685/687 cf. Ben., Reg. 7, 12 (ed. Hanslik, CSEL

75.p.42). | 690 cf.Gal.6,14. 690/691 cf.Cant.5,3. 2075 695 cf. Dan. 4, 22. 696/699 cf. Iud. 9, 13. 699/700 cf. Marc. 14, 6. 705 cf. Eccle. xo, x.

692/693 cf. Is. 699 cf. Is. 38, 14.

675/677 reuertimini - destruatis om. P 678 reuertimini oz. T — 683 uagum -excludensom.P ^ 689 parere -aliosom.P egereiam~T 694 hominibus]omnibus T —698lingnaL ^ 700Non]NecL 703 denudant "d iam digesta ^ P 706 et om. T

L Gor

T 48r

IN RVTH II (1, 12-13)

710

715

IO3

EXPECTARE VELITIS DONEC CRESCANT ET ANNOS IMPLEANT PVBERTATIS, ANTE ERITIS VETVLAE QVAM NVBATIS. Dilatione cito spes senescit. Momentum quoque breue temporis, stimulante desiderio, mora reputatur diuturnae longaeuitatis. In hoc quoque temporale urget desiderium, quia semper timet casum contrarium. Instat Noemi moabitas a se repellere, quia consuetudines diurnas non de leui a se quisque potest excutere. O uos inquit, malae consuetudines, SI HAC NOCTE, id est temptatione qua me apprehenditis, POSSIM CONCIPERE, id est consentire ET PARERE FILIOS, id est suggesta perpetrare, SI EAS EXPECTARE VELITIS DONEC CRESCANT, id est in consuetudinem iterum mihi redeant,

quod penitus impossibile est, si tamen id concessum sit modo

720 uobis, ANTE ERITIS VETVLAE

1, 13c-d 725

QVAM NVBATIS, id est ante deficietis

quam delectationem antiquam in me reperiatis. Iam enim etsi non esset animus mutatus, debilitatum tamen est corpus. Idcirco NOLITE, QVAESO FILIAE MI, QVIA VESTRA ANGVSTIA ME MAGIS PREMIT, ET EGRESSA EST MANVS DOMINI CONTRA ME. Ratione et oratione, exemplo, repetitione non uniformi, abigere perseuerat a se carnales consuetudines, proficiscens ad terram

patrum suorum Noemi. NOLITE QVAESO, inquit, FILIAE MI, QVIA

VESTRA ANGVSTIA ME MAGIS PREMIT. Non simplex labor est conuerti. Labor proculdubio laborum et labiorum est inuisibiliter seip-

carnis 730 sum in seipso mactare, non carnes, sed radices, ut sic dicam,

euellere. Sensualitatem in phantasmatum suffocatione euiscerare,

labor est non unius diei et noctis, sed dierum et annorum. Acce-

dunt hinc inde et succedunt plura discrimina. Sed quid te, o conscientia, urget acrius, quid torquet aegrius? VESTRA, inquit,

735

ANGVSTIA, 0 consuetudines quae abire non uultis, ME MAGIS PRE-

MIT, quod abire non uultis. Premunt quidem ieiunia, sed magis premunt cum se praesentat antiqua abundantia. Silentium premit, sed magis premit cum ad mentem redit effrenata loquacitas. Afflictio grauat, sed magis cum delectatio solita mentem titillat. 740 Sic suis contrariis magis opprimitur, quando earum recordatione fatigatur. VESTRA ANGVSTIA ergo ME MAGIS PREMIT, quia EGRESSA EST MANVS DoMINI CONTRA ME. Manum Domini cum gladio egressam contra me cerno, si ad uos rediero, uel mecum deinceps

729 cf. Ps. 139, 10.

730/731 cf. Ez. 17, 9.

714 diuturne T — quisque om. T 712 quoque om. T 708 uultis T 717 expectare] 716/717 filios parere ~ P potest quisque ~ P 722 tamen perpetrare T — 720 uobis]a nobis T — ante - nubatis rep. T 727/728 T om. inquit 727 etom.L 725 P 723 mi] meae om. T 735 non uultis abire ^ T 734 aegrius] agrius P quia - premit om. P 736quod]quo LP ^ premunt- magisom.P ^ 740/741 fatiga recorda741 ergo angustia ~ P tione P

L 6ov

104

PETRI CELLENSIS

habuero, effecta tamquam

canis reuersus ad uomitum. In hoc

con745 uerbo concutiuntur, ut moueantur fundamenta terrae, id est

ea

750

755

suetudines, cum manum Dominiegressam contra se mens asseruerit. Timor enim magni iudicii Dei saepe consuetudinem peccandi retro abicit, quam nulla intentio, nullus poterit labor deuincere. Sic enim sequitur: ELEVATA IGITVR VOCE FLERE COEPERVNT. ORPHA OSCVLATA EST SOCRVM AC REVERSA; RVTH ADHAESIT SOCRVI SVAE. Ecce fluuius austro flante ex parte siccatus est, ecce tenebrae iam rarescunt, ecce cuneus aduersariorum dissipatur. Bene factum est firmamentum in medio aquarum, ut diuideret aquas ab

aquis, aliis defluentibus in abyssum tenebrarum, aliis stantibus

super firmamentum. Sed quia sine famula procedere nobilem illam Noemi ad terram suam neque decens neque tolerabile est, illa quae non retardat gressus suos, quia festinans interpretatur, id est Ruth, adhaeret socrui suae, recedente illa quae dura ceruice 760 et indomabili corde priora uitia suadebat, id est Orpha quae interpretatur ceruix. Orpha, inquam, id est ceruix quae ceruicem curuabat desudantis animae, inter desiderium repatriandi et suspiria de consuetis recogitandi, recedit et ceruices alias quaerit. Ruth uero praeter nomen alia omnia commutans populum, domum patris et matris ipsamque terram natiuitatis ad uirtutem 765 conuersa uetera uota deserit, ut sicut eatenus Domine famulaba-

tur seruitute pessima secundum malam regionis suae consuetudinem, sic deinceps studiis melioribus, in famulatum iustitiae totam se impendat. Conuersa, inquam, retrorsum tandem Orpha, id est 77°

775

780

superfluitate, adhaeret Ruth Noemi, id est naturalis necessitas

animae conuersae. Eo usque et enim innouata paenitentium conuersatio resistere importunis motibus debet quousque superflua cessare et necessaria tantum naturali appetitui deseruire deprehendat. Ne uero sub obtentu naturalis necessitatis lanugo se immisceat ueterum phantasmatum, ipsi quoque necessitati prima facie memor humanae fragilitatis Noemi non credit, sed dicit ei: EN REVERSA EST COGNATA TVA AD POPVLVM SVVM ET AD DEOS SVOS. VADE CVM EA. Si Orpha superfluitas et Ruth accipitur necessitas, quae inter has est cognationis consanguinitas? Sed sicut notum est quod 744 cf. Prou. 26, xx ;II Petri 2, 22. 745 cf. Is. 24, 17. 754/156 cf. Gen. 758 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 34, 9; 63, 1

1, 6-7.9-10.

(CC 72, p.102; p.138). (p. 102).

759/760 cf. Ez. 2, 4.

761 cf. Hieron., zbid., 34, 8

747/748 saepe quam nulla intentio nullus poterit deuincere labor consuetudinem peccandi retro abicit T, quam nulla saepe intentio nullus poterat deuincere labor consuetudinem peccandi retro abicit P 755 defluentibus aliis om. P 759 id est] quae interpretatur P 774 naturali T — sese T 780 est! om. T

IN RVTH II (1, 13-17)

I05

cognatio multipliciter accipitur, sic notandum quod necessitas rei familiaris uel naturalis tripliciter intelligatur. Necessitas igitur naturalis, aut est ille usus rerum sine quo non uiuitur in corpore mortali, aut ille usus sine quo uiuitur quidem, sed difficulter, aut 785 ille usus quem natura non exigit necessario ad uiuendum, sed praua consuetudo ad delectabiliter peccandum. In primo non est peccatum, sed poena peccati. In secundo, si illecebrose uiuimus, graue peccatum, si modestius naturae limites non praetergredimur,

aut paene nullum aut minimum

peccatum

est. In tertio,

deorum

elaborat, su-

Wwe omnino peccatum comitatur delectationem. In primo et secundo gradu, nulla cognatione lineas superfluitatis contigit necessitas naturalis, nec pertinet ad sanguinem illius. In tertio uero gradu quasi tertia generatione mutuis sese brachiis necessitas naturalis et superfluitas complexantur, ut iam sit de pessima progenie WES superfluitatis quicquid de naturali necessitate ingreditur terminos delectationis. Idcirco religiosa anima postquam mola superfluitatis itinerando itinere paenitentiae se expediuit, etiam delectationem a se recedere hortatur dicens: EN REVERSA EST COGNATA TVA AD POPVLVM SVVM ET AD DEOS SVOS. VADE CVM EA. 800 Populus Moabitarum superfluitatis et superstitionis est populus, dii eorum daemonia gentium. Qui ergo fidem unius Dei confundere

multiplicitate

805

1, 16-17 810

815

820

et diuersitate multorum

perfluus est, amputari debet. Similiter qui regulas christiani dogmatis uel in coniugio uel in sacramento regenerationis uel in cibo uel in potu praeuaricatur, a malo est, rescindi debet. VADE ergo delectatio carnis, concupiscentia oculorum et superbia uitae, CVM EA quae ad idolorum culturam rediit. siue auaritiam siue infidelitatem superfluitatis. Sequitur: QVAE RESPONDIT: NE ADVERSERIS MIHI VT RELINQVAM TE ET ABEAM. QVOCVMQVE PERREXERIS PERGAM, VBI MORATA FVERIS, PARITER ET EGO MORABOR. POPVLVS TVVS POPVLVS MEVS ET DEVS Tvvs DEVS MEVS. QVAE TE MORIENTEM TERRA SVSCEPERIT, IN EA MORIAR, IBIQVE LOCVM ACCIPIAM SEPVLTVRAE MEAE. HAEC FACIAT MIHI DEVS ET HAEC ADDAT, SI NON SOLA MORS ME ET TE SEPARAVERIT. Necessitas naturalis opprobrio et suspicione recedentis superfluitatis grauiter se dolens notari, purgat innocentiam suam tam probabilibus quam necessariis argumentis. NE, inquit, ADVERSERIS MIHI, aduersatricem Israel me reputans, quasi quae sic consueuerim mundum diligere, ut deserti et claustri amaritudines 801cf.Ps.95,5. — 802/803 cf. Ben. Reg., 55, 11 (ed. Hanslik, CSEL 75, p. 129). 806 cf. I Io. 2, 16.

789 787/788 poena - peccatum om. P committatur peccatum «P — 797 expediunt 804 in’ om. 802 deorum multorum « T 814 haec] hoc P 811 et? om. T om. L

790 peccatu T est om. T L — 801 confundere] + et T 805 uel cibolis L L 817 grauiter om. T

L óxr

106

825

PETRI CELLENSIS

nequeam tolerare. NE, inquam ADVERSERIS VT RELINQVAM TE ET ABEAM, quasi quae caepas et allia siue ollas Aegyptiorum more antiquo, cum uenerimus in terram tuam repetam. Scio namque abundare, scio et penuriam pati. Vbique et in omnibus instituta sum. Immo, ut uerum fatear dominae meae, uenter meus plus eligit abstinere quam superfluere. Solis enim necessariis ita intendo, ut meis obsequiis natura adeo creata tantum subsistat, non absolescat. Recuso superflua, et QVOCVMQVE PERREXERIS, PERGAM,

830

et VBI MORATA FVERIS, ET EGO MORABOR. Quid potes sine me, quae me repellis a te? Si uiuere decernis, necessitas naturalis uitam sustentabit. Si mori, nichilominus necessitas conditionis sequi non respuit. QVOCVMQVE ergo PERREXERIS, PERGAM, gressus tuos releuans ope consolationis, moerores moderans ratione conditionis.

L 61v

Non me dimittas, quia te amittis, si me dimittis. VBI ergo MORATA 835 FVERIS, per conuersionem, per conuersationem, per uitae innoua-

tionem necessitas naturalis non te deseret, sed morabitur ubi

morata fueris per discretionem, per obedientiae tenorem. PoPVLVS TVVS POPVLVS MEVS. Virtutum populus POPVLVS MEVS est, 840

qui quaerit uiuere, ad naturam non ad superfluitatem. DEvs Tvvs, DEVS MEVS. Qui te creauit propter se, me fecit propter te. Origo mea secundariam habet causam, defectus aliorum resarcire, non

statum aliquem seorsum possidere.

Nequaquam enim ut per me

locum in creaturis haberem condita sum, sed ut creaturis inessem,

immo ut quibusdam creaturis a Deo discedentibus et ideo deficientibus adsisterem et ad subsistendi essentiam meis humeris 845 reportarem. Et ita DEvs Tvvs qui te creauit principaliter ut esses et in ipso esses, et tunc me non egeres, est DEVS MEVS a quo ad hoc instituta sum, ne usquequaque deficias, et prorsus esse desinas. QVAE TE MORIENTEM TERRA SVSCEPERIT, IN EA MORIAR, IBIQVE 850

LOCVM ACCIPIAM SEPVLTVRAE MEAE. Cessante causa, cessabit effec-

tus. Sufficit enim diei malitia sua, ne uidelicet post diem mortis . transeant cum anima istae necessitates mortalitatis. Cum carne corruptibili cura finietur carnis. Anima uero his expedita cathenis ferreis, clamans ad Deum ait: Dirupisti wincula mea, tibi sacrifica- T 49r 855 bo hostiam laudis. QVAE TE MORIENTEM TERRA SVSCEPERIT, etc. Vsque ad sepulcrum, inquit, te sequar, ibi separabimur. Tu in terram de qua sumpta es, cinis et puluis efficieris, ipsa quia cui

822 cf. Num. rr, 5.8. 854/855 Ps. 115, 16-17.

823/824 cf. Phil. 4, 12. 851 cf. Mt. 6, 34. 856/857 cf. Gen. 3, 19; 18, 27.

^ 8330pereP

835

conuersionem] confessionem T 837 fuerit P 838 populus? om.P superfluentem T tuus] + et L 843 haberem - creaturis om. P

823/824 scio - patiom. P — 832/833 eleuansP

839 845

adsistereL 847inom.P ^ meus]tuus T 848designasP ^ 851suaom. 1j 853 uero om. T 855 etc] in ea moriar P 856 te om. TL

IN RVTH II (1, 16-19)

860

865

107

famulatus mei officium impendam non erit, peracto seruitio, seruire cessabo simul et esse. IBI ergo ACCIPIAM LOCVM SEPVLTVRAE MEAE, ubi tu de finibus nostris progressa uel cum tanta abundantia ingredieris sepulcrum, ut sine indigentia aeternaliter sit tibi uiuendum, uel cum tanta indigentia ut sine subsidio alicuius semper sit tibi moriendum. IBI ergo ACCIPIAM LOCVM SEPVLTVRAE MEAE, ultra diem hominis non uisura. HAEC MIHI FACIAT DEVS ET HAEC ADDAT, SI NON SOLA MORS ME ET TE SEPARAVERIT. Talis est nascentis conditio, ut toto uitae suae tempore lege necessaria fulciri indigeat alterius adminiculo. Solus est enim non creator,

sed ordinator necessitatis qui nullo indiget, quoniam bonorum

nostrorum non eget, et ideo throni eius assessor est, non necessitas,

870

sed sola caritas et sufficientia. Sufficientia, inquit Apostolus,

nostra ex Deo est. Sequitur:

VIDENS ERGO NOEMI QVOD OBSTINATO RVTH ANIMO DECREVISSET SECVM PERGERE, ADVERSARI NOLVIT, NEC VLTRA AD SVOS REDITVM SVADERE.

, 18

875

880

885

|, 19a 890

Religio quae neque uanitatibus saecularis fauoris intendit, neque pennis superstitionis in condensam erroris caliginem euanescit, pensata fragilitatis conditione, potest ostensis rationibus ad id quod bonum et rationabile est induci, ut terram terrenis foueat subsidiis, sed necessariis, non superfluis. Idcirco NOEMI VIDENS

QVOD OBSTINATO RVTH ANIMO DECREVISSET SECVM PERGERE, etc. Ex necessitate, non ex affectione, ex dispensatione, non ex uoluptate, necessitatibus uitae humanae condescendunt sancti, sicut

aquila de longe contemplatur escam. Non se offerunt cibis curiositate deliciosa, sed cibos perferunt necessitate pro peccatis inflicta. Non uentum gloriae, sed tegumentum naturae in uestimentis quaerunt. Habentes autem uictum et uestitum, his contenti sunt. Sequitur: PROFECTAEQVE SVNT SIMVL ET VENERVNT IN BETHLEEM. Secum ratione uiuendi nobilis anima retenta, Bethleem ingreditur. Bethleem quae non est minima in principibus Iuda, Noemi ingreditur, quando fidelis et sancta anima lauacro confessionis expiata, ab errore liberata, uitiis animae et carnis exuta, speluncam salutis intrat, et ad domum in qua puer Iesus cum Maria matre sua munera fidelium acceptat accedens, et ipsa filium 882/883 cf. Greg. 870/871 I Cor. 3, 5. 868/869 cf. Ps. 15, 2. 893/895 2,6. Mt. 890cf. p.492). 143, (CC 50 33, IX, Iob in Magn., Moral. cf. Mt. 2, x.

861/862 aeternaliter - indigentia om. P 858/859 seruire] seruiture P 866necessarialege~P — 867 enim ]hocP 861tibiom.T ^ 864Haec 872animo Ruth« T — 880decreuissetanimo* T — 884 proferunt om. L

P

886 contempti P

891 professionis T

sitis T — 889/890 Bethleem ingreditur om. P

L 62r

108 895

PETRI CELLENSIS

uirginis adorat. PROFECTAE SIMVL VENERVNT BETHLEEM. Ad uirtutum urbem non subito peruenitur. Via enim non solum ardua et angusta, sed incerta, etiam obstaculis casualium

occursionum

plena. Denique leo in uia et mala bestia, temptationum et ingentissimarum timorem itinerantibus incutit, turbo daemonum et progoo cella faciem intentionis

905

contundit, comes otiosus et fastidiosus

fabellis suis studium festinantis impedit. Quid sol exaestuans in iras? Quid gelu corporis exurens flores nascentes ? Quid grando infidelitatis? Quid simulationis, quid imber nubilosus assiduae defluxionis? Si animaduertas, numerosiora inuenies, quae animam ab itinere uirtutum disturbent, quamsint ea quaead malum tendentes retardent. Diu est enim quod pedem mouit Noemi, ut ueniret ad patriam suam, sed hucusque causis detenta pluribus, uix Bethleem peruenit. Venit et cum ea Ruth, ut ministra itineris,

1, 19b-C 9ro

ut famula rationis. QVIBVS VRBEM INGRESSIS VELOX APVD CVNCTOS FAMA PERCREBVIT. DICEBANTQVE MVLIERES: HAEC EST ILLA NOEMI.

91 VA

925

Singula itineris Noemi momenta, singula conferunt iter paenitentiae arripientibus emolumenta. Notandum igitur quibus Scriptura distinctionibus eam usque ad urbem reduxerit. Ait ergo: Mulier orbata duobus liberis ac marito, surrexit ut in patriam pergeret. Ac deinde: Egressa est itaque de loco peregrinationis suae cum utraque nuru. Ecce habes duas quasi distinctiones, per surrexit, et egressa est. Vide tertiam. Et iam in ma posita reuertendt, dixit: Ite in domum matris uestrae. Et haec est tertia. Quartam quae alias consummat, ponit, ubi dicit: Venerunt Bethleem. Vno uerbo designauit Scriptura casum uel defectum cuius statum reparare tot uix potuit repetitionibus nominum. Abiit, inquit, homo peregrinari in regione moabitide, quia fames erat in Bethleem. Casus ergo est sine labore, quia in uoluptate. Reparatio autem status, uix etiam per multos labores adquiritur. Est denique redeuntibus ab errore, primum iustitiam desiderare, secundum quaerere, tertium inuenire, quartum possidere. De primo Psalmus ait: Concupiuit anima mea desiderare iustificationes tuas

L 62v

in omni tempore. De secundo: Quaesim uultum, etc; et Isaias: 95 o

Quaerite Dominum dum inueniri potest. De tertio Salomon: Qui timet Deum faciet bona, et qui continens est iustitiae apprehendet T 49v

898 cf. Is. 35, 4. 901 cf. Marc. 4, 6. 915/916 Ruth rz, 5-6. 916/917 Ruthz,7. 918/919Ruthr,7. 920Ruthr:9. 922/923 cf. Ruth r, r. 928/929 Ps. x18, 20. 929 Antiphona (ed. R. Hesbert, Antiphonale Missarum Sextuplex, Bruxelles, 1935, n? 48 et n° 103). — 9301s. 55,6. 930/932 Eccli. 15, x (bona] illud Vg). 902 nascentis P 912 momenta Noemi ^ P iter] + Noemi T 914 ergo] enim P 917 habes] has P 918 reuertendi posita ^ T reuertendi om. P 928 Psalmus ait] in psalmo T, psalmista P 931 apprehendit L

IN RVTH II (1, 18-19)

109

illam. De quarto Sponsa: Tenui eum nec dimittam. Primum itaque est praeparatio cordis, secundum emundatio, tertium fructificatio, quartum consummatio. De praeparatione cordis ait Psalmi935 sta: Praeparationem cordis eorum audiuit auris tua. De emundatione: Exercitabar et scopebam spiritum meum. De fructificatione: E? seminauerunt agros et plantauerunt wineas et fecerunt. fructum natiuitatis, id est iustitiae quam natiuitas primae creationis exigit. De quarto: Omnis consummationis uidi finem. Latum manda940 tum tuum nimis. Confessio praeparationem facit, lacrimae emendationem, paenitentia fructum, caritas consummat cursum. Haec enim uiam ciuitatis habitaculi et ostendit et ducit et perducit. Itaque: VELOX FAMA PERCREBVIT APVD CVNCTOS, cum Noemi urbem ingressa est. Nemo enim lucernam accendit et in abscondiVt enim 945 to ponit, neque sub modio, sed super candelabrum, etc. apud bonos tristitia magna est de lapsu pereuntium, sic laetitia de conuersione paenitentium. Dicebantque mulieres: HAEC EST ILLA NoEMI. Mulieres istae sunt naturalia uirtutum seminaria, quorum radices, uentus peccati et turbo impulsionis diabolicae subuertere stete950 non potuit, sed in ciuitate imaginis Dei etiam post lapsum runt. Neque enim latrones illi maligni qui spoliauerunt hominem ab Ierusalem in Iericho descendentem, et uulnerauerunt, omni

bono et uirtute naturali hominem denudauerunt. Ratio namque, uoluntas, liberum arbitrium et huiusmodi depressa quidem ab corruerunt. Istae 955 incolumitate sua sunt, sed non decisa penitus Congratulantur NOEMI. ILLA EST HAEC ergo mulieres dicebant:

drachmae siue oui perditae, sed inuentae, nec mutant ei nomen uel

detrahunt pulchritudinem antiquam seu auctoritatem. Hoc enim intelligitur ex eo quod dicitur: HAEC EST ILLA NOEMI. ILLA, 960 inquiunt, non alia NoEMI. Non est minor secunda gloria quam prima. Vera siquidem paenitentia retrocedere facit tempus, ut intercedens tempus a culpa usque ad paenitentiam non memoretur ultra, sed qualis ante culpam manebat in ciuitate et per culpam egressa est, talis restituatur per paenitentiam. Si, inquit candelabrum tuum. 965 Dominus, paenitentiam egeris, non mouebo non recordabunfecerit quas eius iniustitiae Omnes Et Ezechiel: tur. HAEC EST NozMr. Vel mulieres sunt angelicae potestates, de quibus dicitur: Gaudiwm est angelis Dei super uno peccatore paenitentiam agente. Dicunt autem istae mulieres: HAEC EST ILLA 936/938 Ps. 106, 37. 936 Ps.76, 7. 935Ps.9,38. 932 Cant.3,4. 939/940 Ps. 18,96. — 944/945 cf. Luc. 11, 33. — 951/953 cf. Luc. 10, 957 cf. Ps.82,5. — 964/965 cf. 956/957 cf. Luc. x5, 8-9; 15, 4.6. 30. 968/969 Luc. 15, 10 (erit Vg). 966/967 cf. Ez. 18, 24. Apoc. 2, 5.

934/935 ait - eorum] eius P — 942 producit L

944etom.P 966fecit

L— 945 percrebruit L

946 paenitentium T — 952 ChericoL 967 est] + illa T — 969 istae om. T L

955 incolumite

L 63r

IIO 970

PETRI CELLENSIS

NoEMI, quando paenitentiam nostram ad thronum gratiae deferentes indulgentiam poscunt et nomen nostrum in libro uitae scribunt. Sed mens bona ad immeritam stupens gratiam, Non, inquit, digna sum uocari Noemi. Decolorauit enim me sol. NE VOCETIS ME, inquit, NOEMI, ID EST PVLCHRA, SED VOCATE ME

120 975

980

MARA, ID EST AMARAM, QVIA VALDE ME AMARITVDINE REPLEVIT OMNIPOTENS. Eodem spiritu et Apostolus loquitur: Non sum, inquit, dignus uocari apostolus, quoniam persecutus sum ecclesiam Dei. Et Dauid: Peccatum meum.coram me est semper. Fossam in altari suo ubi cineres humilitatis effunduntur, mulier ista fecerat, ut cautior

esset de futuro, humilior de praeterito, ad gratiam repetendam de praesenti tenacior. NE VOCETIS

ME, inquit, NOEMI, ID EST PVL-

CHRAM, quia pulchritudinem meam tradidi in manus inimici, suggestionibus eius consentiendo, operibus prauis delectando et 985 me

in usum mali sepeliendo; sED MARA, ID EST AMARAM, quia

malum et amarum est reliquisse Deum. Dulcedo prauae delectationis in mensura expiatur, et quantitate oppositae paenitudinis. Vnde: Potum dabis nobis in lacrimis in mensura, ne paruo potu contritionis, peccati et irae mensuram euacuatam aestimes subi-

999 taneis lamentis. VALDE REPLEVIT ME OMNIPOTENS AMARITVDINE,

cuius cor de uacuo non capit gaudia mundi. Vnde hoc:

EGRESSA, inquit, SVM PLENA, ET VACVAM REDVXIT ME DoMINVS.

1, 21a

Ideo repleuit me ualde amaritudine, quia olim plena, modo uacua. EGRESSA 995

PLENA, reducta uacua. Malo meo egressa sum,

cuius egressio est exinanitio. Numquam bene cedit eis qui a uirtute egrediuntur. Cain exemplum est, et alii innumerabiles. In loco pascuae, ubi Deus me collocauerat, quid mihi deerat ? Sed abii in

regionem longinquam. Quid ibi? Dissipaui omnia bona mea, uirum cum liberis amisi, ut non sit in me uirtus mea, non lumen IOOO

oculorum meorum, sed orbata et uacua. Alienam stipem mendico quae mendicare erubesco. Vbi conscientia Deo plena, ubi uirtus ielunandi, orandi, psallendi, uigilandi, meditandi, legendi, con-

templandi? EGRESSA SVM PLENA, ET VACVAM REDVXIT ME Do-

970 cf. Hebr. 4, x6. 971/972 cf. Apoc. 3, 5 etc. 973 cf. Cant. 1, 5. 977/978 I Cor. 15, 9. 979 Ps. 50, 5 (contra me Vg); cf. Ez. 43, 13. 983 cf. Ps.77,61. | 985/986 cf.ler.2,19. 988cf.Ps.79,6. 996cf. Gen. 4,8. 996/997 cf. Ps. 22,1-2. 997/998 cf. Luc.15,13. 998/999 cf. Ruth rz, 5. 999/1000 cf. Ps. 37, 1. 1000 cf. Luc. 17, 3. 971 poscunt] postulant T 973 me enim ~ T 974 inquit me ~ T 980 effodiunturT 982inquitme~T 983inmanusom.T 984ei T, eiusom P 990 Valde - amaritudine om. T — 991 cuius cor de] eius qui corde T cor de] corda P 993 ualde me ^ L ualde repleuit me Omnipotens T 994 reducta] + modo T 994/995 egressa? - exinanitio om. P

IN RVTH II (1, 19-22)

III

MINVS, quia permisit me temptari supra id quod poteram, et 1005 asportauit me quae sedet super talentum plumbi iniquitas, in terra Senaar.

CVR IGITVR VOCATIS ME NOEMI QVAM HVMILIAVIT DOMINVS ET AFFLIXIT OMNIPOTENS ? Vera confessio. Humiliauit Dominus superbos et afflixit rebel-

atb-c

IOIO

les, sed boni humiliantur ad conuersionem, mali ad desperatio-

nem. Vide humiliatum ad utilitatem salutis. Bonum, inquit Psalmista, mihi est quod humiliasti me. Quare? Vt discam iustificationes tuas. Quasi periculo meo inflatus uento elationis aliquando arroganter contra Deum incedebam, sed flagello diuino humilia-

IOIS tus didici nec uiribus nec uirtutibus confidendum, sed in solo Deo

IO20

poo

sperandum. Ad bonum itaque non ad malum usus sum, quod humiliauit me Deus. E conuerso reprobi in flagellis Dei crepant, quia murmurantes non decoquuntur a malitia, sed resoluuntur ex contumacia. De quibus Psalmista: Im misertis non subsistent, uidelicet per patientiam meliorationis. Nequaquam autem intelligendum est hanc esse uocem susurrii et murmuris, sed paenitentis

et iustitias Dei enarrantis. Sequitur: VENIT ERGO NOEMI CVM RVTH MOABITIDE NVRV SVA DE TERRA PEREGRINATIONIS SVAE, AC REVERSA EST IN BETHLEEM, QVANDO 1025 PRIMVM ORDEA METEBANTVR. Notat itaque aliud esse tempus, in quo ordea, aliud in quo frumenta metuntur. Vnde superioribus de moralitate tractatis, quomodo et ista congruant uidendum est. Paenitentia tempus aliud habet quo metit ordeum, aliud quo frumentum. Et prius 1030 equidem ordeum, postea metit frumentum. Quid ergo est ordeum, quid frumentum ? Et ordeum quidem est cibus iumentorum uel seruorum, frumento filius familias et paterfamilias uescuntur. Ad hoc autem inuestigandum, sciendum quod uni operi nostro duplex a Deo merces rependitur. Vel paenitentiae enim laboribus uel 1035 innocentiae studiis uita aeterna in futuro, et centuplum promittitur in praesenti. Et centuplum quidem quod prius recipimus, um ordeum est quod prius metimus, uita uero aeterna, frument

quod paterfamilias cum adoptiuis filiis in aeternis tabernaculis in fine epulatur.

1040

VENIT ERGO NOEMI cvM RvTH MOABITIDE, ut supra dictum est, ORDEA IN BETHLEEM renouatae conscientiae, QVANDO PRIMVM suo itinere de coepit re, in nondum METEBANTVR, id est in spe,

1004

cf. I Cor. ro, 13.

1011/1012 Ps. 18, 7.

1005/1006 1019 Ps. 139, n.

cf. Dan. 1, 2; Zach. 5, 7:8. 1035/1036 cf. Mt. 19, 29.

1011/1012 Psalmista] 1009 affligit L 1004 me] + dominus Ti — 1030estergo T uodT quo']q 1029 T ta Psalmis mihi psalmus L recepimus T 1036 quidem] + est P 1032 familias oz. L

L 63v

T sor

II2

PETRI CELLENSIS

consolari. Vnde: Facti sumus sicut consolati. Vel aliter: Ordeum sunt opera carnis, frumentum cogitationes mentis. Venumdatus 1045 itaque sub peccato primum metit ordeum in conuersione, quia qui adhuc animalis est, ad ista grossiora et euidentiora opera manum confessionis porrigit et metit ea resecando curuatus per humilitatem, falcem dentatam tenens per regularem districtionem, quae uno tractu acerrimae reprehensionis, plures simus succidit spicas I050

1055

1060

1065

exordinationis. Prius igitur ordeum, id est saecularia metenda,

deinde etiam frumentum. Parum namque est mala apparentia amputare, nisi et latentia intrinsecus ubi gloria filiae regis est tollantur. Neque enim ipsa frumenta sine aristis sunt, licet minus importunis. Solam namque conscientiam et non famam terebrat cogitatio mala. Vnde: T'?bi soli peccawi et malum coram te fect, id est in corde ubi tu solus uides et nemo alius, cogitationes quae separant a Deo admisi, et te offendi. Adhuc aliter: Ordeum sunt opera bona, frumentum fructus operum. Hic ergo ordeum meti- L 64r mus, cum bene operamur ieiunantes, uigilantes, laborantes, legentes, psallentes, orantes, dantes eleemosinas, et huiusmodi. Fru-

mentum autem, id est fructum bonorum, alio tempore recipiemus. Vnde Apostolus: Bonum facientes, non deficiamus, tempore enim suo metemus. Et Psalmista: Filii seruorum tuorum habitabunt. Item: Et uideas filios filiorum tuorum, id est fructum bonorum operum. Sequitur: ERAT AVTEM VIR ELIMELECH CONSANGVINEVS, HOMO POTENS ET MAGNARVM OPVM, NOMINE Booz.

1070

Booz interpretatur in fortitudine uel in quo est uirtus, Elimelech Deus meus rex. Nil mirum si in quo est uirtus, id est Booz qui in fortitudine est, CONSANGVINEVS sit Dei regis mei. Cuius enim est uirtus, nisi Dei regis mei? In eo enim est uera uirtus. Est autem MAGNARVM OPVM et HOMO POTENS, in quo est uirtus, id est Booz.

Nec hoc mirum. Interponuntur tamen quaedam antequam ad rem accedat Scriptura, quae tamen extra rem non sunt. Sequitur: DIXITQVE RVTH MOABITIS AD SOCRVM SVAM: SI IVBES, VADAMIN 1075 AGRVM ET COLLIGAM SPICAS, QVAE METENTIVM FVGERINT MANVS, VBICVMQVE CLEMENTIS IN ME PATRISFAMILIAS REPPERERO GRATIAM. CVI ILLA RESPONDIT: VADE, FILIA MI. Quid et apud quem metere uelit Ruth prudentissima exponit

1043 Ps. 125, 1. Gal. 6, 9.

1052 cf. Ps. 44, 14.

1063 Ps. xor, 29.

1055 Ps. 50, 6.

1064 Ps. 127, 6.

1062/1063

1068 cf. Hieron., Lzber

Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 31, 25-26; 41, 9 (CC 72, p. 99; p. 110).

1045 confusione T 1050 1063/1064 1069 Nil mirum] nimirum 1069/1070 id est Booz 1070/1071 cuius - mei om.

cogitatio ~ T

horreum P

1054terrebat

habitabunt - tuorum om. P

T

1055 mala 1066 uiri L

P id est] uel idem T qui] + uel L est] uel qui in fortitudine est id est Booz P P

1071 uera om. L

IN RVTH II (1, 22 - 2, 2) 1o80

1085

II3

dicens: VBICVMQVE CLEMENTIS IN ME PATRISFAMILIAS REPPERERO GRATIAM, COLLIGAM SPICAS QVAE METENTIVM FVGERINT MANVS. Clementiam ergo quaerit, non praesumit de uiribus neque de iustitia. Nec multum importuna et praesumptuosa fastidium clementiae patrisfamilias uult ingerere. Famula Noemi est ista, quam necessitatem supra nominauimus. Moderatur ergo et sermones suos et labores et fructus laborum. Videns igitur quia non

iustificabitur in conspectu Dei omnis uiuens, non tribunal iudicis,

sed propitiatorium ingreditur, clamans: Non intres in iudicium

cum creatura tua, quia nullus per se innocens est apud te et astra

1090 non sunt munda in conspectu tuo. Si iustus uix saluabitur, quid

IO95

IIOO

misera faciet anima mea? Siiniquitates obseruaueris Domine, Domine quis sustinebit ? Non dico, sciebam quia homo austerus es, metens ubi non seminasti et congregans ubi non sparsisti, sed iudicem meum deprecabor, ut ueniant super me miserationes eius et uiuam. Quid facies Ruth, si talem inueneris? Talem enim quaeris. COLLIGAM, inquit, SPICAS QVAE METENTIVM FVGERINT MANVS. Non petam coronas martyrum, non magna praemia confessorum, non flores uirginum, non spicas paenitentium. Sed quid? QvAE

T 5ov

METENTIVM FVGERINT MANVS. Fimbrias, inquit, uestimenti, micas

quae cadunt de mensa, sub mensa peto. Non enim digna sum

uocari filia, non famula, non ancilla, sed moabitis, sed alienigena, sed chananaea. Nullum est meritum meum, nisi malum. Sufficit

XIOS

tantum, si CLEMENTIS IN ME PATRISFAMILIAS REPPERERO GRATIAM, ut COLLIGAM SPICAS QVAE METENTIVM FVGERINT MANVS. Nonne in Euangelio dicitur, cum uocati essent ad nuptias etiam qui erant in uias et sepes, caeci et claudi: Et adhuc locus est ?Post caecos, post

IIIO

IIIS

claudos, post publicanos, post meretrices, utinam ingrediar sanctuarium Dei, ubi nuptiae celebrantur et uel SPICAS possim metere QVAE METENTIVM angelorum FVGERINT MANVS. Immensae namque clementiae, immensae sunt gratiae quae manus quoque angelorum effugiunt. De illo ergo profundo diuitiarum guttam deposco, quia nec totum exhaurire Deum potest sinus angelorum nec arctabitur dispersione gratiarum. Etiam cum omnes homines iustos saluauerit, adhuc locus est gratiae, quam nec omnium 1088/1089 Ps. 142, 2 (cum seruo tuo Vg). 1086/1087 cf. Ps. 142, 2. 1091/1092 cf. Ps. 129, 3. 1090 cf. I Petri 4, 18. 1089 cf. Ex. 24, 7.

1094/1095 cf. Ps. 118, 77; 1094 cf. Iob 9, 15. 1093 cf. Luc. r9, 22. ; Marc. 7, 1100/1101 cf. Mt.15,27 1100 cf. Mt.9,20; Marc. 6, 56. 144, 9. 1107 Luc. 14, 22. 28.

1085/1086 et labores suos et sermones v T | 1093metisT

congregas

1104si]sicL ^ 1105 manusfugerint~L — 1107 1094eiusom.T T in T — 1113 Deum — 1108 ingrediar] estom.L et]in T — e&om. T — 1115 locus om. T 1114 omnes om. T exhaurire ~ T

L 64v

114

PETRI CELLENSIS

saluandorum perfecta salus exhaurire poterit usque ad desiccationem. Fluet enim nec defluet alueus ille, etiam cum defuerint uasa

mulieris uiduae. Fluet in angelos et beatificos homines. Sed numquid totum bibent ? Plane sic plenus et tunc manebit alueus, quasi II20

non biberint homines et iumenta. Profundum enim diuitiarum,

nec usu absorbetur, nec distributione minoratur. De hac ergo super exundantia metere SPICAS QVAE MANVS METENTIVM FVGERINT, Ruth quaerit. Vel SPICAE QVAE MANVS METENTIVM FVGERINT, II25

illa sunt quae non praecipiuntur in Scriptura ab aliquo doctorum, sed tantum monentur, ut est uirginitas et suarum rerum abdicatio. Vnde Apostolus: De uirginibus praeceptum Domini non habeo, consilium autem do. Cum ergo se considerat illicita perpetrasse, uult etiam a licitis abstinere famula Noemi. Vel SPICAS QVAE

MANVS FVGERINT METENTIVM, uocat quasdam cogitationum minutias, quae cotidianis uolitationibus uadunt et ueniunt ad animum, ita tumultuosae et impetuosae, quod nulla rationis manu possunt decidi uel abici. Dicit itaque Ruth famula Noemi sedula circa mentem: Colligam non illa solum quae ab aliis solent in confessione cogitationum peccata exprimi, sed etiam reliquias cogitatio135 num uelut altaris cineres, quae a multis confitentibus tamquam metentibus inueniuntur negligi. Offensam uel minimam post indulgentiam cauebo, clementiam patrisfamilias de suo agro tollam neglectam spicam, quae nec modicum pulsum cordis impunitum dimittam. Sequitur: II4O ABIIT ITAQVE ET COLLIGEBAT SPICAS POST TERGA METENTIVM. Contemnimus illum cui terga uertimus. Messores angeli quasi terga praebent, quibus auxilium negarint. Paulatim uero angelis II30

2, 3a

conuersa anima reconciliatur, prius a tergo, deinde a latere, tertio

a facie familiaritatem et amicitiam eorum expetens. Ipsa post 1145 tergum se mittit, Dominus iuxta latus messorum in prandio statuit, angeli uero apud Dominum suum, uidentes eam in gratia et honore susceptam, in facie suscipiunt colendam et honorandam. Anxia et uerecunda dum nescit utrum odio an amore digna sit, ultimum in ecclesia locum uelans caput propter angelos eligit IISO anima a peccatis conuersa. Qui autem super humilem et quietum et trementem sermones suos respicit, uidens quasi columbam gementem, loquitur ad cor ancillae suae et promittit spem ueniae

1117/1118 cf. IV Reg. 4, 6. 1119/1120 cf. Num. 20, 8. 1126/1127 I'GCor/$7$35. 1137/1138 cf. Mt. 13, 39. 1145/1146 cf. Ruth 2, 14. 1149 cf. Luc. 14, 10; I Cor. xz, 10.13. 1152 cf. Ruth 2, x5.

1151/1152 cf. Is. 59, x1; Nah. 2, 7.

1122/1123 fugerint om. P 1127 ergo] autem P 1129 metentium fugerint T 1130 uolitionibus T 1134/1135 cogitationis L 1138 modicum] morbidum P 1141 contemnimus] + enim T 1152/1153 gratiae et ueniae ~ P

L 6sr

IN RVTH II (2, 2-4)

115

et gratiae. Quasi autem ad latus angelorum constituuntur de quibus dicitur: Erunt sicut angeli Dei in caelo. Angeli autem ipsi 1155 loquuntur: Soror nostra parua est cl ubera non habet, etc. In primo notatur labor uerecundiae, in secundo meritum gratiae, in tertio assumptio gloriae. In primo spicas colligit, in secundo panem in aceto tingit, in tertio Dominum, in quarto maritum uel sponsum accipit. Spicas colligit in primordio conuersionis, cum de corde suo 1160 uitia extirpat, siue in Scripturis mandata Domini et uitae sanctorum sumens exempla, quasi in speculo formam sibi uiuendi statuit. Panem deinde in aceto intingit, cum abstinentiae rigore acriter se constringit. Booz sponsum accipit cum pro uectibus caritatis subleuata Deum propter se tantum diligit. Sequitur: ACCIDIT AVTEM VT AGER ILLE HABERET DOMINVM NOMINE Booz, 1165 QVI ERAT DE COGNATIONE ELIMELECH. ET ECCE IPSE VENIEBAT DE BETHLEEM. DIXITQVE MESSORIBVS: DOMINVS VOBISCVM. Agrum aestimo esse exercitium bonae uitae, sed diuersa hominum studia, diuersae uoluntates, diuersae complexiones, agrum unum

II70

in multos diuiserunt. Colit quoque suum agrum et seminat unusquisque, sicut Apostolus ait: Alius sic, aliws uero sic. Martyres usque ad uiuum terram suam exarantes semine meliori a Ioseph accepto seminauerunt nec steriles glebas possederunt. Euntes enim ibant et flebant, mittentes semina sua. Venientes autem

1175

1180

uenient cum exultatione, portantes manipulos suos. Doctores sancti quae et quanta in agro Legis, immo Euangelii seminauerunt ? Libros Augustini, expositiones Ieronimi, Ambrosii, Hylarii siue Gregorii exhortationes lege et intellige qualiter agros suos coluerunt. Quid uirgines ? Lilium conuallium ex uirginitate, rosam uermiculatam sanguinis passione in agro suo reliquerunt. Praecipui uero et primi Dei adiutores in agricultura ista Apostoli orbem praedicatione fidei repleuerunt, disseminantes ubique terrarum uerbum Dei. Principium autem omnis creaturae Iesus, sapientia et

1154 Mt. 22, 30.

1155

1157 et 1162 cf. Ruth 2, 14.

Cant. 8, 8.

1173/1175 cf. Ps. 125, 6. TIE tel Cora 72072 1183 cf. Apoc. 3, 14; Col. 1, 15.

1155 est om.L rigore abstinentiae» T 1171 alius sicom.P 1181 orbem] + di

1179) ch Gant. 2» 1:

1159 primordio] + suae P — 1162 1157in?om.T 1165 dominum haberet T — 1165 sponsum om. T ^ 1179excoluerunt et P

T

1180 uermiculatam] + cum

T sir

116

PETRI CELLENSIS

uerbum

1185

1190

II95

Patris, nondum

assumpto homine, in creatione mundi,

quatuor elementa, ignem, aquam, terram et aerem, quasi semina sequentis operis sparsit, et in reconciliatione generis humani in assumpta natura nostra, miracula, opera et dicta sua quasi Ecclesiae seminaria praemisit. Moyses nichilominus agrum Synagogae in deserto excoluit, et decem mandatorum atque aliarum innumerabilium obseruantiarum semina, quinque libros suos quasi saccos grossi staminis seminibus iudaicarum consuetudinum compleuit. Ecce habes agros et agricultores. O Ruth, leua oculos tuos et uide quia regiones iam albae sunt ad messem. Pauper es, promptuarium non habes, sed collige spicas saltem post terga metentium. Iam enim appropinquat finis, plenitudo temporum uenit, iam fines saeculorum uenerunt. Timeo, inquit, inconsulte accedere, sed st IUBES, Noemi, id est prudentia

sancta, VADAM IN AGRVM VBICVMQVE CLEMENTIS IN ME PATRISFAMILIAS REPPERERO GRATIAM ET COLLIGAM SPICAS. Moyses ille licet I200

dicatur quod uir mitissimus sit omnium

qui habitant in terra,

tamen graues habet manus et in lapide sedet et scribit. Timeo lapides. Booz uero in quo est uirtus Dei, homo potens et magnarum opum, ecce messores iam misit in agrum, et dicitur de illo 1205

quod unctus sit oleo, dicitur quod miserationes eius super omnia opera eius. VADAM ergo IN AGRVM eius. His profecto commoditatibus accedit, quod ipse est DE COGNATIONE

ELIMELECH,

meditator

Dei et hominum,

homo Christus

Iesus. Non itaque de iustitiis carnis et operibus legis in agro Moysi

1184/1186 cf. Plato, Timaeus 31b-32c (ed. A. Rivaud, Paris 1925 (Coll. ; Aristote, De generatione et corruptione Il, 1-3 1966 (Coll. Guillaume Budé), p. 44-50) ; t. 32, 1, p. 17) 3, 4, 18 (ibid., p. 71-72) ; Aug.,

Guillaume Budé), t. X, p. 144-145) (329a-330a) (ed. C. Mugler, Paris Ambros., Hexaemeron, 1, 6, 20 (CSEL, De Genesi ad Litt., 6, xo, 17 (CSEL 28,

3, 2, p. 182-183 ); Quaest. in Hept. II (in Exod.)

21 (CC 33, p. 77, 280 - 78, 283) ; De Trinitate, III, 8, 13 (CC 50, p. 140, 31-33) ; Isid., Etym. XIII, 3 (PL 82, 473C-474A) ; Liber Numerorum, cap. 5,23 (PL 83,183C) ; De natura rerum, XI, x (ed.J. Fontaine, Bordeaux 1960, p. 213) ;Beda, De natura

rerum, cap. 4 (PL 9o, 195A-196A) ; Raban. Maur., De uniuerso, 1X, 2 (PL 111, 262D263A) ; Ioh. Scot. Eriug., De diuisione naturae, III, 32 (PL 122, 712A) ; Honorius August., De imagine, I, 3 (PL x72, 121C-D) ; Guillelmus de Conchis, Philosophia

mundi, cap. XXII (de elementis) (ed. G. Maurach, Pretoria 1974, p. 18-30); Theodoricus Cant., Expositio in Hexaemeron, n. 5-8, 17, 18-24 (ed. N. Haring, Arch.

d'Hist. doctr. et litt. du M.A. 30 (1955), p. 186, 189-192); Clarembaldus, In Hexaemeron, n. 36 (ed. ibid., p.212) etc. 1193/1194 cf. lo. 4,35. 1195/1196 cf. Gal. 4, 4. 1199/1200 cf. Num. 12, 3. 120 ICES Exoa7. x2. 1202 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 31, 25-26; 34, 3; 41, 9 (CC 72, p. 99; p. 102; p. 110). 1202/1203 cf. Ruth 2, rz. 1204/1205 cf. Ps. 144, 9. 1207/1208 cf. I Tim. 2, s.

1184 creatorem

T

1199 licet ille ~ T

1206 est om. T

L 65v

117

IN RVTH II (2, 4) I21I0

messem facio, sed ad benignum Iesum uadam et dicam ei: M e/?or est misericordia tua super uitas, idcirco ad passionis tuae agrum accedo, ut spicas inde colligam, stigmata passionum tuarum portans in corpore meo, ut absit mihi gloriari nisi in cruce Domini mei Iesu Christi. Sic obediens famula Noemi, nullius ita aemulatur

I2IS

obedientiam quomodo Christi, nullius expetit auxilium quomodo Christi, nullius reputat clementiam nisi Christi. Forte dicitur ei: Ad aliquem sanctorum conuertere. Sed respondet :Non ad aliquem sanctorum, sed ad sanctum sanctorum. Non Iohannis Baptistae, non Martini, non Augustini, non Benedicti, non Moysi, non Antonii, non Pauli, sed Iesu Christi regulam et iustificationes tenebo.

Boni quidem isti agri, pie et iuste in eis conuersantibus, sed ager iste ager est primitiarum, ager cui benedixit Dominus. Vix quidem in aliquo istorum non aliquid minus est uel amplius, quia institutio a Deo quidem, sed per hominem facta ei comparari non potest, quae a Deo per Deum instituitur. Nec ista obloquuntur illis, quae 1225 in gremio sanctae uniuersalis Ecclesiae obseruantur sanctis traditionibus, sed deuotionem ardentissimam praedicant conuersae animae, quae tamdiu spicas in agro Booz optat colligere euangelica obseruando mandata, donec ipsos crucis amplexus cum Christo ualeat sustinere. Euangelium enim usque ad crucem suum messo-

1220

1230 rem ducit, ceterae sanctorum institutiones infra crucem ueliuxta

I235

1240

statuunt. Sed cum Ruth in agro spicas colligeret, Booz DE BETHLEEM VENIEBAT. Adest pietas Dei, adest gratia laborantibus in sanctis uirtutibus congregandis. Spicae enim uirtutes sunt, de quibus plenus est ager Booz. Colligit itaque spicas, qui congregat uirtutes. Sed quia sine gratia in uanum laborat qui colligit spicas, ipse VENIEBAT DE BETHLEEM. Mirum est. Ipse VENIEBAT. Occurrit, immo peruenit bonos affectus nostros praeueniens gratia. Et misevicordia eius, ait Psalmista, Praeueniet me. Cum Ruth agrum ingreditur in labore sanctorum et Booz de Bethleem ut uideret metentem, mouit gressum. Non tardat usque ad uesperam. Mature uenit, quia puella panem non haberet, nisi Booz de domo panis panem afferret. Sequitur: DIXITQVE MESSORIBVS: DOMINVS VOBISCVM. Affert de Bethleem panem, sed et pacem. Panem ut confortet cor hominis, pacem

1209/1210 Ps. 62, 4.

121107212 cf. Gal. 6,17.

1212/1213 cf. Gal.

1237/1238 6, 14. 1240/1241 cf. Greg. Magn., Hom. in Eu. 1. 8 (PL 76, 1104A). Ps. 58, 11. 1244/1245 cf. Ps. 103, 15. 1216 Iob s, 1.

1221 cf. Gen. 27, 27; cf. IIReg. 1, 21.

1210 passionistuae adagrum «P — 1211/1212 1209 facio messem~ T 1214/1215 obediris P ^ 1213nullusP porto T — 1212 mei] nostri P ionibus P conuersat 1220 — T petit reputat]re 1215 L— Christiom. nullius 1230 P eruanda 12280bs agnoP 1227 — P 1222/1223 instructio 1235 spicas om. T 1231 agrum L intra T

L 66r

118

PETRI CELLENSIS

1245 ut exhilaret faciem. Homo, in quo uirtus est, ista duo messoribus

1250

1255

2A 1260

Me

1265

1270

1275

1280

suis simul affert et offert panem et pacem. Panem ut possint metere, pacem ut uelint. Sine pane manus deficiunt, sine pace non colligunt, sed dispergunt. In corde et ore pax, in ore et uentre panis. Paruo pariete separatur cor a uentre. Quinimmo saepius cor accusatur pro uicino uentre, cum nimium cogitat de implendo ipso uentre. Sicut igitur et loco et proposito uicinantur sibi cor et uenter, sic panis qui transit ab ore ad uentrem et pax quaea corde ad os procedit, perfectam faciunt mentem, quando uirtus, quae intelligitur in pane, et uoluntas quae intelligitur in pace, simul cooperantur in eodem homine, ut possit quod uelit et uelit quod possit Hoc totum hominis bonum est, uelle et posse bonum. Sequitur: Qv1 RESPONDERVNT: BENEDICAT TIBI DOMINVS. Benedic anima mea Domino et omnia quae intra me sunt nomini sancto eius. Hoc solum officium est eorum qui habitant in domo Dei, semper Deum laudare. Sequitur: DixirQVE Booz IVVENI QVI MESSORIBVS PRAEERAT: CVIVS EST HAEC PVELLA? Animaduertendum in agro cordis quasdam uirtutes esse quae colliguntur sicut spicae, quasdam quae colligunt ut messores, aliam esse quae praefertur messoribus, ut iuuenis qui messoribus praeerat. Spicae stantes in agro, cogitationes sunt bonae in animo. Messores qui stantes spicas apprehendunt manu et succidunt, affectiones quae in opus prodeunt. Iuuenis qui messoribus praeest, caritas quae affectionibus talem exhibet diligentiam, ut nulla ab officio torpeat, nulla male et confuse in dispositione bonorum motuum uel resecatione malorum ordinem excedat. Ad libitum huiussumuntur et deponuntur opera. Iuuenis iste ad metendum in agro non passim omnes admittit. Tam diligens est ut nec spicam negligat, tam cautus ut etiam a domesticis caueat, tam discretus ut alienigenam bene morigeratam non excludat. Dicit ergo huic iuueni Booz: CvIvs EST HAEC PVELLA? Forte insolitae pulchritudinis aliquid in ea subrutilabat nec uirum uirtutis uirtus noua latere poterat. Discretionis uirtutem in hoc loco Booz designat, quae quasi ad messores suos ingreditur, cum profectum uirtutum numerat, appendens uirtutes et dies uirtutis,

1245 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 31, 26 (CC 72, p. 99).

1247/1248 cf. Luc. 1, 23.

1259/1260 cf. Ps. x02, x.

1260/1261 cf.

Ps 84.05:

di

1249 panis] pax L 1254 in pane - intelligitur om. T 1256 est bonum ~ T bonum est hominis P

1255 cooperatur 1259 sunt om. L

1259/1260 me - eius] etc P

T

quae - quasdam om. messoribus! om. P

1264 quasdam] alias

T 1265 colligunt] colliguntur P 1281 et dies uirtutis om. P

1264/1265 1266 aliam -

M7

2, 6-7

IN RVTH II (2, 4-7)

1285

119

appendens messem et dies messis. Quantos enim fructus singulae uirtutes a tempore conuersionis in anima fecerint, utile est scire, ut sciat quisque quid desit sibi. Sic ingrediebatur ad segetem suam Apostolus cum diceret :Non spiritum huius mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis. Repente suborta fuerat immissione spiritus boni cogitatio noua et bona et cum messoribus, id est affectionibus, spicas colligebat, id

est seipsam ad bene operandum accingebat. Vnde quasi ad uirtu1290 tem caritatis discretio conuersa, CVIVS EST, inquit, HAEC PVELLA?

Estne alicuius uestrum?

1295

estne patientiae, caeleste horreum quorum agris, id enim uoluptatis

Estne humilitatis, estne obedientiae, L 66v

estne abstinentiae ? Messores nempe sunt isti qui replent de laboribus suis, ad opus dominorum in est cordibus uel corporibus, operantur. Quicquid abstinentia subtraxerit corpori, reponet in futu-

ro, non cum diminutione, sed cum mercedis aeternae retributione.

Sic humilitas, sic obedientia, sic patientia non peribunt in aeternum. Ofera enim illorum, ait Scriptura, sequuntur illos. Sequitur: Qv1 RESPONDIT: HAEC EST MOABITIS QVAE VENIT CVM NOEMI DE 1300 REGIONE MOABITIDE, ET ROGAVIT VT SPICAS COLLIGERET REMANENTES SEQVENS MESSORVM VESTIGIA. ET DE MANE VSQVE NVNC STAT IN AGRO, ET NE AD MOMENTVM QVIDEM DOMVM REVERSA EST. Loquitur caritas ut caritas. Puellam commendat, instantiam quoque et modestiam eius laudat. Hactenus, inquit, non spirituaquam 1305 lis sed carnalis cogitatio ista, de genere potius Moabitarum Hebraeorum erat. Sed haec mutatio dexterae Excelsi. Tantoque studiosius suscipienda et ambitiosius honoranda, quanto intentio-

nem a carne in spiritum commutare uoluit. Nec est uaga et quam

circumferat aura uanitatis, modo spiritum sentiens, modo carsed DE MANE VSQVE NVNC, id est usque ad discretionis

1310 nem,

1515

examen, STAT IN AGRO sancti propositi, ET NE AD MOMENTVM QVIDEM DOMVM REVERSA EST. Firma stat ab initio suae conuersionis, neque uultus illius deinceps sunt in diuersa mutati, ut uel modica titillatione et diffidentia ad labores gemeret. Vincit animum, uincit sexum, consuetudinem quoque feminarum uincit. Non est ambitiosa, non superflua, abstinet a magnis et mirabilibus super se, quia ROGAVIT VT SPICAS COLLIGERET REMANENTES, alio-

1296 cf. Hebr. 2, 2. 1285/1286 I Cor. 2, 2. 1306 cf. Ps. 76, zr. 1298 Apoc. 14, 13. 1316/1317 cf. Ps. 130, 1.

1282 appendens om. T

1297/1298 cf. Io. 10, 28.

T3lGuct

1294 operantur] appellantur P

EIC Corgis. 5.

1302 reuersa

est domum « T — 1306 Tanto P — 1307/1308 intentionem] in temptatio1312/1313 «T 1312 reuersa est domum 1308 Nec] non P nem P

conuersionis suae ~ T

120

1320

1325

1330

1335

PETRI CELLENSIS

rum negligentias cupiens supplere, ut quo tardius ad laborem accessit, eo instantius insistat et humilitate adquirat quod uirtute non potest. Sequitur: Et alt Booz AD RvTH: AVDI FILIA, NE VADAS AD COLLIGENDVM

IN ALTERVM AGRVM, NE RECEDAS AB HOC LOCO, SED IVNGERE PVELLIS MEIS, ET VBI MESSVERINT SEQVERE. MANDAVI ENIM PVERIS MEIS, VT NEMO TIBI MOLESTVS SIT, SED ETIAM SI SITIERIS, VADE AD SARCINVLAS ET BIBE AQVAS DE QVIBVS ET PVERI BIBVNT. Commendatione accepta pro puella, propensius animum Booz inclinat ad uirtutem illam quam de nouo in cogitatione bona subintrasse conscientiae agrum explanauimus. Satis enim commendata et probata est uirtus quam caritas commendat. Homo itaque potens et magnarum opum, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, gratissima dignatione sua puellam illam iam filiam nuncupat, uterina germanitate aliis connummerans uirtutibus, ut non iam affectio puellaris, sed uirtus perfecta nominetur. NE VADAS, inquit, AD COLLIGENDVM IN ALTERVM isar AGRVM, NE RECEDAS AB HOC LOCO, etc. Quae filia nominatur et in

uirtutis nomen et meritum promouetur, ad alterum agrum non transeat, ne cum Spiritu coeperit, carne consummat. Aliter enim L 67r in carne quam in animo seminatur, et aliter metitur, et alia messis

1340

uitiorum, alia uirtutum. Ad alterum ergo non uadat agrum illa puella quae sic commendatur a caritate, ne de uirtute in uitium transeat, ne cum Spiritu coeperit carne consummet, ne dexteram deserens sinistram apprehendat. NON RECEDAS AB HOC LOCO, quia locus sanctus est ubi in pace messes congregantur et iurgiorum rixae non admittuntur.

1345

1350

1355

Non desistas studere uirtutibus animi,

quae sunt puellae meae, usibus sapientiae deseruientes et ad domum aeternitatis pertinentes, si castitatem naturalem haeretica prostitutione uel philosophica superstitione non maculauerint. Puella enim illa quae a uisibilibus ad inuisibilia per ea quae facta sunt in agro mundi uisibilis potuit transire, amplexus uidelicet non puellares, sed sponsales summae philosophiae, si euanuerit in cogitationibus suis, astrologicis intendens diuinationibus et fabulis genealogiae interminabilis, non Scripturis diuinis, ad alterum transiuit agrum nec est ulterius de puellis Booz, sed de filiabus Belial. IvNGERE, inquit, PVELLIS

1328/1329 cf. II Cor. xo, 18. GiCole2..3:

13537 ictaGalaaus

MEIS, ET VBI MESSVERINT, SEQVERE.

1329/1330 cf. Ruth 2, x.

Rom. 1, 20. 1350/1351 cf. Rom. 1, 21. 1353/1354 cf. I Reg. 1, 16. 1328 explorauimus T

colligendum] + spicas 1346 caritatem T

1330/1331

1342/1343 cf. Ios. 5, 16.

1329 approbata P

1351/4352

1333 defectio T

T — 1335/ 1336ne-agrumom. P 1351 astrologis T

1348 cf.

CfSISIons ag,a

1334

1342 Non] Ne T

IN RVTH II (2, 7-9)

121

Antiquiora sapientiae studia et maturiora semper imitanda sunt. Praesumptuosum enim est repente praesumere uel uirtute summa uel ingenio suprema posse apprehendere. Non se docere uirtus non ingenium debet. Qui contriuerint aetatem et studium in 1360 disciplinis ueritatis, his est assuescendum, his credendum.

Vnde

Apostolus episcopum ordinandum designans, ait: Non neophytum, id est nouum et nondum ad plenum imbutum regulis fidei. Idcirco dicitur: IVNGERE PVELLIS MEIS, ET VBI MESSVERINT SEQVE1365

RE. IVNGERE, ne aliter sapias quam sana habet doctrina. SEQVERE, uocum nouitatem deuitans. IVNGERE per concordiam. Idipsum, inquit Apostolus, dicatis omnes et non sint in uobis schismata. SEQVERE, patrum honorans uestigia. Vnde: Honora patrem. et matrem, etc. IVNGERE pacificus, SEQVERE subditus. VBI MESSVERINT, unum

1370

1375

propositi tui

cum uirtutibus habe studium, unum

stabilimentum. Sequitur: MANDAVI ENIM PVERIS MEIS, VT NEMO TIBI MOLESTVS SIT. Effectus uirtutum, pueri sunt Booz. Molesti sunt pueri isti quibusdam qui semper studentes et numquam ad scientiam peruenientes, menses habent uacuos et noctes laboriosas. In religione proculdubio uideas quam plures tempus multum consumere, carnes suas quodammodo per abstinentiam dentibus suis lacerare, sed parum proficere. Non enim ex sinceritate coram Deo in Christo ambulant.

Laborant, sed in sacculum pertusum labores suos mittunt, quia

1380

quod simplicitate et ueritate caret, scissum et ruptum est. Non consequuntur ergo fructum laborum nec uirtutis effectum, quia Booz nondum mandauit pueris suis, ut nemo ei molestus sit. Et forte hoc idcirco quia non iunguntur puellis nec sequuntur ubi illae messuerint, id est non habent uinculum caritatis, ex quo totum corpus conexum crescit in augmentum Dei. Illi autem

est terribilis ut 1385 puellae VT NEMO SIT MOLESTVS mandat Booz, quae

castrorum acies ordinata, quia omnia obediunt caritati, et diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum. Adhuc cumulat gratiam suam Booz puellae nostrae, dicens: SED ETIAM SI SITIERIS, VADE AD SARCINVLAS ET BIBE AQVAS DE 1390 QVIBVS ET PVERI BIBVNT. Habet Booz aquas et aquas. Nam AQVAS habet DE QVIBVS PVERI BIBVNT. Habet forte et alias de quibus nondum in agro bibunt pueri. Aquae uel super caelos sunt uel sub 1365 cf.1 Tim. 1364 cf. Phil. 3, 15; Tit. 2, x. 1361/1362 I Tim. 3, 6. 1374 cf. 1367/1368 Mt. 15, 4; 19, 19. 1365/1366 I Cor. 1, xo. 6, 20. Iob 7, 3.

1377 cf. II Cor. 2, 17.

1383/1584 cf. Eph. 4, 16.

cf. Rom. 8, 28.

1378 cf. Agg. 1, 6.

1383 cf. Col. 3, 14.

1385/1386 cf. Cant. 6, 3.9.

1386/1387

1392/1393 cf. Gen. rz, 7.

1363/1364 Iungere - sequere add. in marg. L 1362 est] + non P nostrae puellae » T —— 1390 et? - aquas? om. P 1388 — P fructus 1380 1391 pueri bibunt ~ P

L 67v

122

1395

1400

IO

PETRI CELLENSIS

firmamento. In terra dum in agro pueri laborant, aquas de fontibus Saluatoris bibunt, uel in baptismate uel in calice uel in compunctione. De his bibat puella, si sitierit iustitiam. Beati enim qui esuriunt et sitiunt iustitiam, sed diuersis horis, diuersis momentis. Dum est gentilitatis errore desiccata sicut terra sine aqua, baptizetur ut bibat aquam regenerationis. Dum est lapsa et fatigata post baptismum a concupiscentiis suis, intendat ad petram quae in cruce bis percussa est, et bibat, memoriam scilicet domini-

cae passionis. Dum est in agone uirtutum et uitiorum prolixius conquassata, recurrat ad fontem lacrimarum et bibat auxilium a Domino qui fecit caelum et terram. O si uideres quot sarcinulas deposuerint pueri ad aquas istas! Omnis sarcina deponitur ad 1405 aquas. Vrit te carnis concupiscentia, sarcina est, uade ad aquas, bibe et depone sarcinas. Ambitio inuadit, premit humerum cordis, sarcina est, uade ad aquas, bibe et depone. Infidelitas stimulis suis urget te, sarcina est, uade ad aquas, bibe et depone. Superbia comprimit te, sarcina est, uade ad aquas, bibe et depone. QuaeI410 cumque iugum mentis iniquitas aggrauauit, sarcina est, sed si ad aquas uenieris, bibes et depones sarcinas. Sequitur: QVAE CADENS IN FACIEM SVAM ET ADORANS SVPER TERRAM DIXIT AD EVM: VNDE MIHI HOC VT INVENIREM GRATIAM ANTE OCVLOS TVOS ET NOSSE ME DIGNARERIS PEREGRINAM MVLIEREM ? Virtus animi in faciem suam cadit et adorat super terram, cum I4IS fragilitati conditionis humanae lapsum suum, statum uero benignitati diuinae ascribit. Cadit et adorat, cum humilitatem Saluato-

ris reparasse genus humanum praedicat. Cadit et adorat, quia in humilitate omnem sibi collatam gratiam consecrat. VNDE, inquit, 1420

MIHI EST HOC VT INVENIREM GRATIAM ANTE OCVLOS TVOS ET NOSSE ME DIGNARERIS PEREGRINAM MVLIEREM? De caelo uirtutum locus

T 52v

et patria est. Inde illis origo, inde cognatio, inde loquela, inde habitus, inde consuetudo. Si autem domini sui donatione mutua 1425

praestatione seu missione ad terrigenam aliquem uenerint, aduenas et peregrinas se profitentur, donec ad eum locum unde fluxerunt redeant, ut iterum fluant. Inde nil mirum si suos tam efficaci- L 68r

ter in peregrinatione non complent effectus, sicut illae quae stant uel redeunt ad patriam, quia facultatis et confidentiae minus habet omnis qui est in alieno quam qui in proprio domicilio. Qui

1393/1594 cf. Is. 12, 3.

1395/1396 cf. Mt. 5, 6.

1399/1400 cf. Num. 20, 11.

2.

1397 cf. Ps. 142, 6. 1402/1409 cf. Ps. 120,

1424/1425 cf. Gen. 23, 4.

1396 diuersishoris] diuersi IL,

1402 cf. Ier. 9, 1.

1410 aggrauauerit L 1416 conditioni TP

T — 1400scilicet memoriam

T — 1406 corde

1413/1414 ante oculos tuos]inconspectu tuo P 1423/1424 mutua - missione om. P 1425

peregrinos T 1425/1426 fluxerintT 1426tam]caym P 1426/1427 in peregrinatione efficaciter ~ P 1427 illi qui T 1428 uel] * qui T

, II-I2à

IN RVTH II (2, 9-12) 1430

123

enim inter ciues confidit, frequenter inter ignotos prae diffidentia oneribus non multum ponderosis succumbit. Quia uero peregrina sum, ait uirtus illa nouella in animo

iusti, VNDE

MIHI HOC VT

INVENIREM GRATIAM ANTE OCVLOS TVOS ET NOSSE ME DIGNARERIS,

1435

1440

cum omnis humana iustitia sit quasi pannus menstruatae, quamdiu peregrinatur in terris? Sequitur:

CVI ILLE RESPONDIT: NVNTIATA SVNT MIHI OMNIA QVAE FECISTI SOCRVI TVAE POST MORTEM VIRI TVI, ET QVOD RELIQVERIS PARENTES TVOS IN TERRA IN QVA NATA ES, ET VENERIS AD POPVLVM QVEM ANTEA NESCIEBAS. REDDAT TIBI DOMINVS PRO OPERE TVO.

Et quae in caelo sunt uirtutes mihi placent, et quae apud homines in hominibus laborant, neque cognitione mea priuantur

neque mercede frustrabuntur. NVNTIATA SVNT enim MIHI OMNIA QVAE FECERIS SOCRVI TVAE. Sapientia, quae Christus est, mater est

omnium uirtutum. Anima quoque generatrix est motuum multoqui in illa et deilla oriuntur. Cum ergo motus seu appetitus de rum, 1445 utero animae progenitus, quasi maritales amplexus uirtutes expetierit, fit uelut coniugium inter sobolem animae et gratiae. Cum-

1450

1455

1460

1465

que anima ipsa per liberum arbitrium gratiae copulata, bonum aliquem motum tanquam filium pepererit, si motus ille rursum gratiae cooperatrici coniunctione coniugali adhaeserit et foetum per operationem genuerit, huic foetui anima quasi socrus erit, gratia autem quasi uera mater. Dicit ergo Booz, id est Deus, ad Ruth, id est ad illam secundam gratiam cui ille primogenitus animae gratiae copulatus fuerat et casu aliquo forte decesserat: NVNTIATA SVNT MIHI OMNIA QVAE FECERIS SOCRVI TVAE. Ac si dicatur: Quam fideli obsequio defectum cordis per mortale crimen reparare conata sis per paenitentiam, o bona operatio noui, et idcirco amoris mei beneficia tibi non negare decreui. Dicitur autem quodammodo mori appetitus, cum impleuerit quod appetebat, sicut appetitus edendi cessat, cum impletus fuerit stomachus et quasi mortuus est. Iam enim ultra cibum non appetit, nisi rursus stomacho euacuato ad opus suum denuo redierit. Sic appetitus uirtutis, cum animae stomachum ipsa uirtute appetita impleuerit, quamdiu eadem uirtus in animae uirtutibus nulla negligentia euanuerit uel exinanita fuerit, non quidem proprie omnino, sed quadam dicti similitudine, dum anima delectatur in uirtute

adquisita, nimirum ab appetendo id quod iam habet cessare poterit. Sed si obicitur: Beati qui esuriunt et sitiunt vustitiam,

1434 cf. Is. 64, 6. 1431/1432 cf. Ps. 38, 13. 1468 cf. Mt. 5, 6. ler. 9, 24.

1440 cf. Marc. 13, 24;

1436 mihi sunt ~ T 1433 gratiam] + e. P 1430 inter!] ante T jenim 1440 Et quae! - placentoz.L ^ 1442suntenim mihi] mihi sunt T4 LP ab non mirum non 1467 — T om. per 1456 | T 1443 fecisti om. P

124

PETRI CELLENSIS

respondemus: Semper superest de uirtute assumendum, nec est

1470

animae cuiusquam tam largus stomachus ad desiderandum, qui totum possit insumere cibum iustitiae. Solus Iesus impleuit omnem iustitiam, ut ait ipse Baptistae suo. Sic enim decet nos, inquit, implere omnem iustitiam. In residuo igitur se appetitus semper

accingat dum fruitur anima per eumdem appetitum gratia coope1475 rante uirtute adquisita. Ait ergo Booz, cuius est ager uirtutum, quia est magnarum opum, ad Ruth: NVNTIATA SVNT MIHI OMNIA, non uerbis nuntiorum, sed effectibus rerum, QVAE FECERIS SOCRVI TVAE POST MOR1480

TEM VIRI TVI, id est quam castis et fidelibus iustitiae operibus animam tuam impleueris, ex quo semel anima illa appetere coepit. In omni enim tempore, in omni casu tam prosperitatis quam aduersitatis, semel

susceptam

non

elongasti eam a te, sed ei

seruisti, sed in proposito illam conseruasti. Nuntiatum est etiam mihi a mea sapientia, quae attingit a fine usque ad finem fortiter, 1485 QVOD RELIQVERIS PARENTES TVOS IN TERRA IN QVA NATA ES, ET VENERIS AD POPVLVM QVEM ANTEA NESCIEBAS. Superius dictum est quae sit terra in qua natae sunt uirtutes, uidelicet caelum. Qui uero parentes, nisi Pater, Filius et Spiritus sanctus, unus et trinus Deus? Huius trinitatis filiae sunt uirtutes, quia omne datum 1490 optimum et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum, id est uirtutum. Deserit autem quodammodo parentes suos uirtus, non se a Deo separando uel alienando, sed animarum gremiis se infundendo et affectiones ingrediendo, ut animae collaboret in peregrinatione ista. Vnde Salomon: Emitte, 1495 Domine, sapientiam de sede magnitudinis tuae, ut mecum sit et mecum. laboret. Venit autem ad populum quem antea nesciebat, quia homines natura filii irae, possessio uitiorum, mancipia daemonum per opera carnis erant, et non cognoscebant neque cognoscebantur a uirtute. Venit autem gratia, uenit uirtus ad popu1500 lum graui iniquitate, ut mundaret et faceret populum acceptabiDATO

lem, sectatorem bonorum operum. REDDAT, inquit, DOMINVS TIBI PRO

OPERE

TVO, ET PLENAM

MERCEDEM RECIPIAS A DOMINO ISRAEL AD QVEM VENISTI ET SVB CVIVS CONFVGISTI ALAS.

8,1 Vg).

1472/1473 Mt. 3,15. 1476/1477 cf. Ruth2,x. — 1483/1484 cf. Sap. 1489/1490 cf. lac. , 17. — 1494/1496 Sap. 9, 1o (mitte illam a sede 1497 cf.Eph.2,3. 1499/1500cf.Is.1,4. 1500/1501 cf. Tit.2, 14.

1470 cuiusquam]eius quam T 1472inquitdecetnos~P 1476 quia] qui T 1477 mihi sunt ~ T 1481 tempore] + et P 1485 terram L es nata ~ T 1488 Pater] + et P unus om. P 1489 uirtutes] + uidelicet caelum. qui uero parentes nisi PateretFilius P — 1494 collaboret] ad labores P 1495 Domine om. T 1497/1498 daemonium L 1498 cognoscebant neque oz. L

L 68v

125

IN RVTH II (2, 11-12) 1505

Et si uitiosa sit anima et si uniuersa uanitas sit homo uiuens,

tamen quia in imagine Dei ad quam factus est pertransit, uenit ad ueritatem, uenit ad lucem, uenit ad conformitatem eius, cuius

imaginem habet. deletae in imagine 1510 illa reuolaret bona eiecta regnantem,

Nam uirtutes illae naturales quae non sunt Dei, quasi alae animae remanserunt, quibus ad T sar quae amiserat, dum naturalis spiritalem, dum uirtus uirtutem etiam in exilio amaret. Bene

ergo fecit uirtus caelestis, si compassione descendit ad terrestrem,

1515

soluens pennas compeditorum per fidei susceptionem, per morum immutationem, per contemplationum suspensionem. Explicuit gressum animi uisco terreni amoris in faece corporis per peccatum defixum, et prouocauit ad regrediendum, immo ad reuolandum,

ligans in eius álas dilectionem Dei et proximi et excutiens puluerem pedum eius in abrenuntiatione mundanae uanitatis. Non cessauit quousque ad Bethleem reduxit, ubi adducens et adducta,

1520 ubi docens et docta, ubi monens et monita, dote bona remuneran

tur, quia alia patriabit, alia repatriabit. Haec est plena merces a Domino

Deo Israel uidere Sion, uidere Deum

in Sion. Planior

tamen et luculentior sensus apparebit, si de operibus bonis dictum L 69r accipiatur, quod ait Booz: NVNTIATA SVNT MIHI OMNIA QVAE FECERIS SOCRVI TVAE, etc. 1525 Anima quae saeculum deserit, rem Deo dignam facit. Cum autem non solum saeculum, sed et parentes reliquit, acceptabilius Deo fugit, munus obtulit. Si autem etiam terram in qua natus est homo parenne cognatio de ut in conuersione nullum habeat subsidium Socrus 1530 tum, uiam trium dierum peregit, ut sacrificet in deserto. concuin t enutriui non suam carnem Qui caro. est autem animae id piscentiis suis nec in saeculo retinuit, sed post mortem uiri sui, , incitauit studium s religioni ad um est post aliquid graue commiss profesibique adiit audiuit, s religioni locum iorem et quem district sionis uotum Deo soluit. Haec omnia Deo ab angelis non dubitet 1535

1540

QVAE FECERIS esse nuntiata. NVNTIATA, inquit, SVNT MIHI OMNIA sunt in signata , religiosa anima o filia, O Quasi: etc. SOCRVI TVAE,

mei, thesauris meis fortia opera tua, posui in illuminatione uultus m saeculu nuda et euaseris um quam forti animo laqueos uenanti Quod eam. laudat one conuersi et e praecipu pietate enataueris. De

1505/1506 cf. Ps. 38, 6-7.

1511/1512 cf. Marc. 7, 37.

1513 cf. Ps.

1530 Luc. 9, 5; Act. 13, 51. 1517/1518 cf. Mt. 10, 14; Marc. 6,11; IOI, 21. 89, 8. Ps. cf. 1538 34. 32, Deut. cf. 538 1537/1 cf. Gen. 3, 18; 5, 3; 8, 27.

1539 cf. Ps. 125, 7.

dum] + naturales quae non sunt deletae in imagine 1510 admiserat P t bona quae amiserat Dei quasi alae animae remanserunt quibus ad illa reuolare susceptionem L ionem] suspens 1513 L em special em] spirital P dum filia] felix L 1537 TP sunt~ mihi 1536 1528 fugit homo ~ P

126

1545

1550

1555

1560

PETRI CELLENSIS

socrum fouit, et hoc post mortem uiri uiscera pietatis se habere ostendit. Quod parentes reliquit et Bethleem uenit, formam perfectae conuersionis impleuit. Quid enim est aliud sua relinquere et alienam paupertatem sequi, nisi quod Petrus ait :Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te? In his tota lex impletur et prophetae, cum proximo impenditur pietas, Deo summa reuerentia, sibi paupertas uel abstinentia retinetur. Anima ergo pia ad proximum, tam deuota ad Deum, tam casta ad seipsam, apud Deum et homines habet gratiam, sed apud Deum non uacuam. Iam enim subarrat eam primitiis Spiritus, ut sit cum puellis Domini, ut bibat aquam de qua pueri bibunt, ut non uadat ad alium agrum. Communicat ergo adhuc in carne peregrinans anima iam sanctis animabus, ab heri et nudius tertius uel a prima diei hora sancte conuersando, et cum laborantibus in agro seu in uinea aquam uiuam de puteis sacramentorum bibit, anchoram spei suae in Deum figens. Haec interim. PLENAM uero MERCEDEM RECIPIET A Domino DEo ISRAEL AD QVEM VENIT ET SVB CVIVS CONFVGIT ALAS, cum uenerit in maiestate sua et Patris et sanctorum angelorum, reddere unicuique secundum opera sua. Tunc denarius dabitur operariis uineae, tunc erit Deus omnia in omnibus, quod est plena merces fidei nostrae. Sequitur: QVAE AIT: INVENI GRATIAM ANTE OCVLOS TVOS, DOMINE MI, QVI

CONSOLATVS ES ME ET LOCVTVS ES AD COR ANCILLAE TVAE, QVAE NON SVM SIMILIS VNIVS ANCILLARVM TVARVM. Quanto in anima crescit gratia, tanto magis abundat humilitas. 1565

1570

Non enim inflat gratia. Nam si inflat, non est gratia. Sapientia carnis quae inimica est Deo, inflat utrem animae sicut quidam L 69v dicit: En uenter meus quasi mustum absque spiraculo. At Paulus, qui plus omnibus laborauit, quid dicit? Non sum dignus uocari Apostolus. Mater Iesu angelo quomodo respondit? Ecce ancilla Domini. Annon sic etiam loquitur sancta Elysabeth? Vnde hoc, inquit, mihi, etc. Sic profecto et ista ad aduentum gratiae humilia-

tur, et soli gratiae ascribit quod accipit. Non, inquit, ego si quid bene actum est operata sum illud, sed gratia Dei mecum. Nam NoN

40.

1542cf.Ruthz, r9. —1544/1545cf.Mt.19,275. | 1545/1546 cf. Mt. 22, 1548/1549 cf. I Cor. 15, ro. 1549/1551cf.Ruth2,8-9. | 1553 cf.

Ex-04210:021./29 Hebr.

6, 19.

Reg 2n 5; 1558/1559

1554/1555 cf. Io. 4, 1o.

1555/1556 cf.

cf. Mt. 25, 31; 16, 27; Ps. 6x, 13; Rom.

a, 6.

1559/1560 cf. Mt. 20, 9-10. 1560 cf. I Cor.5, 28. 1566/1567 cf. Rom.8,7. | 15681ob32,19. 1568/1569cf.ICor.15,x0. —1569/1570I Cor. 15, 9. 1570/1571 Luc. 1, 38. 1571/1572. Luci x43: 1574 cf.I Cor. 15, 1o.

1546 impenditurom.T | summo T 1552 ergo om. P 1554inom.L angelo ^ P

1574 non om. T

1546/1547 sibi - abstinentia om. P 1563 es'om. T . 1570 quomodo

IN RVTH II (2, 12-14) 1575

, 14a-C 1580

1585

127

SVM SIMILIS VNIVS PVELLARVM TVARVM. Multa recitas opera mea bona, sed nec unum bonum simile aliquando feci, qualia etiam

infirmi et uilissimi quique in Ecclesia tua plurima operantur. Vix in conspectu oculorum tuorum subsisto, immo nullatenus ad comparationem famularum tuarum ascendo. Sequitur: QVANDO HORA VESCENDI VENERIT, VENI HVC ET COMEDE PANEM, ET INTINGE BVCCELLAM TVAM IN ACETO. Aestus erat. Labor calorem augmentabat. Puella huiusmodi nec labori nec calori assueta, ipso quoque pudore Domini tam benigni et doni tam boni onerata, forte sudabat. Acetum autem frigidae naturae est et multum temperat distemperantiam caloris inflammantis. Vt itaque buccellam in aceto intingat, dat puellae licentiam. Nouit pia anima, quae iam per ignem et aquam inchoatae conuersionis transiuit, quam difficilis transitus maris rubri, quam

laboriosus circuitus per desertum, quam grauis pugna Seon et Og,

1590 regum Amorreorum, quam intolerabilis defectus aquarum, quam

ineuitabiles morsus serpentium. Quid plura ? Paene opus desperabile habet in initio suo conuersio ad Deum. Panis fit ei cinis. Vnde Iob: Abominabilis fit ei in wita sua panis. Aqua amara, uinum insipidum ; dies, annus;

nox, infernales tenebrae; cantus aliorum,

1595 planctus draconum ; socii, scorpiones; uestis, mola asinaria ; repre-

hensiones, daemonum uoces ; disciplinae, mallei infernales ; claustrum, carcer; monasterium, tumultus insanientium ;capitulum, locus damnatorum ; refectorium, umbra iuniperorum; dormito-

rium, synagoga Iudaeorum. Quid mirum ? Spiritus uertiginis, ad-

1600

1605

ueniente Spiritu ueritatis, uerso rotatu istum circumagitat, ut dicat

bonum malum et malum bonum, amarum dulce ponat et dulce amarum. Sic etiam Samson ad molam ponitur, postquam depilatus est crinibus, septem utique spiritus Dei, qui solebat in eum irruere, cum irruerent in eum inimici. Sed numquid sic impulsus prorsus subuertendus est ? Non hoc facit Booz quiacetum refrigerii praestat et obumbrat supra caput messoris sui in die messis. Est, inquiens, buccella arida prae temporis intemperantia, prae operis instantia, prae nouitate uitae insueta. Sed habeo acetum

consolationis, sed habeo acetum spei, sed acetum habeo refrigerii.

16ro

Nonne pro te aceto potatus sum, nonne felle cibatus? Dolor iste tuus non est sicut dolor meus. Quid fecisti pro me pensas, sed quid

1587/1588 cf. Ps. 65, 12.

1588 cf. Ex. 14, 15-31.

Num. 21, 21-24 ;Deut. 2, 26-33 ;Num. 21, 33-35; Deut. 3, 1-3. 1593 Iob 33, 20. 1590/1591 cf. Num. 21, 6. 23117, 2-

14.

1600 cf.lo.16,133.

— 1601/1602cf.1s.5,20.

1589/1590 cf. 1590 cf. Ex. 15, 1599 cf. Is. 19,

1602/1603 cf.Iud.r5,

1610 cf. Ps. 68, 22; Mt. 27, 34.48; Io. 19, 30. 2119; 14, 6.19; 15, 14. 1610/1611 cf. Threni x, 12.

Jm

1585/1586 inflammantis] infrigidantis T — 1 592/1593 Vnde - panis om. 1603 est om. T — spiritu L 1599/1600 aduenientem L

T s3v

128

PETRI CELLENSIS

pro te fecerim non recogitas. Non intingis BVCCELLAM, id est

tribulationem tuam, IN ACETO meo. Pone coram fratribus meis et L 7or

coram tuis aceruum eorum quae pro me sustinueris. Dic tu prior

1615 ut iustificeris, buccellam tuam ostende, et quanti sint haec omnia,

2, 14d

et in modo et in numero appende. Subiciam deinde et ipse quid pro te fecerim, quid passus sim. Nolo innumerabilia recolligere, unum dicam, unum proferam, cui non comparabuntur arenulae passionum tuarum, quia nec totius mundi paene simile quid poterunt 1620 conferre. In uentre Virginis ingressus sum, in cruce latronis suspensus sum. Responde si potes unum pro mille, immo mille quae sufficiant ad unum. O qui in tribulatione spiritus tui anxiaris, QVANDO FVERIT HORA VESCENDI, VENI HVC ET COMEDE PANEM ET INTINGE BVCCELLAM TVAM IN ACETO. Certe sic intemperiem placi1625 dissimam uertetur tibi pondus caloris intolerabilis, si Christi amorem erga te, si passionem pro te toleratam, deuotissime toto corde ad animum reduxeris, si buccellam, id est fidem uel poenam tuam, exemplo Christi mitigaueris. Haec enim intinctio est aceti, haec obumbratio est Spiritus sancti. Memoria enim passionis 1630 Christi non est sine gratia Spiritus sancti, quia sicut nemo potest dicere Dominus lesus nisi in Spiritu sancto, sic nec cogitare. Recogita igitur Dominum Iesum pro te passum cum tribularis, frater, et sicut non nocebant uenena uiuorum serpentium filiis Israel cum aspicerent ad mortuum pendentem in deserto, ita nec 1635 tibi nocere possunt temptationes, si tota fide et deuotione suspiraueris ad Christum. Sequitur: SEDIT ITAQVE AD MESSORVM LATVS ET CONGESSIT POLENTAM SIBI. Reuera in aceto uirtus est. AD MESSORVM enim LATVS sedet, qui 1640 buccellam intingit in aceto. In agro sequitur post terga, in prandio sedet ad latus. Gloriae sanctorum apponitur qui passionibus Christi compatitur. De latere namque crucifixi ubi acetum sumitur, ad sedes iudicis conscenditur. Ibi sedebunt messores angeli siue apostoli, sed et ille qui confugit sub alas Dei Israel et parentes 1645 suos pro Christo dereliquit. Ad latus messorum in praesenti sedere est latitudinem caritatis quae fuit in sanctis habere. In futuro autem sedebit ad latus iudicantium, qui non recusauit hic sedere,

id est permanere in labore iudicatorum. Iudicabunt enim sancti nationes, etc. In latere archae ostium est, sicut et in Christi latere

1613/1614 cf. Gen. 31, 37. 1630/1631 cf. I Cor. 12, 3.

1621 cf. Iob 9,3. 1629 cf. Luc. 1, 35 1633/1634 cf. Num. 21, 9. 1644/1645

cf. Ruth 2, r2. 1648/1649 cf. Sap. 3, 8; I Cor. 6, 2. 1649 cf. Gen. 6, 16. 1649/1650 cf. Io. 19, 34; cf. Beda In Gen. II, 6, 16 (CC 118A, p. 108-109, 1269-

1278: ex S. Aug., ref. in h.l.). 1618 non] numquam P 1625 toleratam pro te T

1620 uentrem T 1644 et om. P

1620/1621 in - sum om. P 1647 hic om. P

129

IN RVTH II (2, 14-15) 1650

1655

ostium apertum, sancta sanctorum, hic in fide catholica et in futuro reuelatione manifesta reserabit. Visio animae Iesu, uisio faciei Iesu, nec solum Iesu, sed Patris et Spiritus sancti, sancta

sanctorum sunt. Qui ad latus messorum sedebit, cum ipsis messoribus haec uidebit. ET CONGESSIT POLENTAM SIBI. Sanctum studium otia nescit. In concilio uanitatis non sedet amator ueritatis. Congerit sibi polentam, modo orando, modo legendo, modo ieiunando, modo actiuis actionibus pro fratrum necessitatibus sese

1660

, I4€-ISà 1665

occupando, modo contemplationi diuinae, modo propriae fragilitati intendendo. Vndecumque et ubicumque polentam, id est palmam, sibi congerit. Non cesset, ait Sapiens, manus tua instanter operare, quia nec opus nec ratio ualet apud inferos, quo tu properas. Sequitur: COMEDITQVE ET SATVRATA EST, ET TVLIT RELIQVIAS ATQVE SVRREXIT VT SPICAS EX MORE COLLIGERET. Virtus satiat, uitia non satiant. Euacuant enim, non implent animam, sicut aranea euacuatur in exordiendis telis suis. Propria

L 7ov

namque uiscera, id est uirtutes animae, peccata deuorant, sicut

1670

scriptum est: Comederunt alient robur eius, el ipse ignorawit. Prorsus animae damna non aspicit nec sentit, qui gulae et uentri seruit. COMEDIT autem mulier ista ET SATVRATA EST, quae agni carnes cotidie de altari sumit, assidue intra fauces ruminat mor-

tuum lesum, passum lesum, uiuentem Iesum, regnantem Iesum, interpellantem Iesum pro nobis apud Patrem. Iesum inore, Iesum

in corde, Iesum in prosperis, Iesum inuocans in aduersis, lesum T s4r Iesum meridie, 1675 stans, lesum sedens, Iesum ambulans, lesum mane, Iesum uespere, Iesum die, Iesum nocte somnians, conbibens atque

1680

cum cibo etiam corporali quodammodo conglutiens uel comedens. Sic namque ex eo quod COMEDIT in altari ET SATVRATA EST, TVLIT RELIQVIAS ATQVE INDE SVRREXIT VT SPICAS EX MORE COLLIGERET. Indiscrete sumit corpus Domini, qui nullas inde reliquias retinuit.

1685

obedientiam, fidem, spem et caritatem. Ecclesia has sibi retinuit reliquias et tu, bona anima, pone in partem reliquias ut saltem quaecumque hora diei suas habeat reliquias. Mane habeat memoriam harum reliquiarum, quia ductus est ad praetorium et stetit

Quas reliquias? Pacem, patientiam, modestiam, humilitatem,

1668 Os. 7, 1660/1662 cf. Eccle. 4, 8; 9, 10; 11,6. 1655 cf. Ps. 25, 4. 1669/1670 cf.Rom.16,18. — 1675 cf. Hebr. 7, 9 (ignorauit] nesciuit Vg). 1685/1686 cf. Mt. 27, 27.11. 1681/1682 cf. Gal. 5, 22-25 ; Col. 3, 12. 25.

1652 patris] + et filii T 1651 reserabit manifesta reuelatione ~ P 1671 cotidie sumit assidue de 1655amator]amor P 1659 ubique L 1677 conglutiens uel om. P 1672 regnantem lesum om. P altari ~ P uel conglutiens ~ I

et - reliquias om. T.

uel comedens om. T

1680 continuit P

1683

130

PETRI CELLENSIS

ante praesidem hora tertia, crucis deportationem quando imposuerunt ei ut portaret crucem suam, et multa quae occupauerunt

horam hanc. Hora sexta, suspensionem in cruce, derisionem et alia huiusmodi. Hora nona emissionem spiritus. Vespera, in cruce 1690 pendentem uel in sepulchro quiescentem. Hae reliquiae cogitationis diem festum agent tibi, qui in cruce pependisti. SVRREXIT VT EX MORE SPICAS COLLIGERET. Accinxit se ad bene operandum, ad praedicandum, ad docendum, sicut scriptum est: Accinxit fortitudine lumbos suos, etc. Qui audit dicat: Veni. Quae1695 rit itaque spicas ut euellat et separet a terra. Instat opportune importune iacentes in peccatis erigere, errantem reducere, desperantem ad spem ueniae prouocare. Hoc ad proximum. Ad se uero conuertitur et excutit conscientiam, ne forte spica manus metentium fugerit in conuersione sua, ne fortealiquid per subreptionem 1700 obliuionis, per pudorem turpitudinis, per ignorantiam facti, per suggestionem inimici, per metum iniungendae paenitentiae praelato suo celauerit et ita spica remanserit. Colligit itaque spicas ex more, non falce, sed ungue. Falce colligit spicas, qui simul peccata sua et confuse confitetur, recte quidem offerens, quia se de omnibus, scilicet fornicatione, adulterio et aliis criminibus accusat, sed 1705

1710

1715

2, 15b -16a 1720

non recte diuidens, quia modum agendi, locum et tempus actionis, numerum repetiti sceleris et quaedam quae sic necessaria sunt in confessione, quomodo et ipsa confessio non indicat. Vngue uero, non falce, spicas colligit, qui ad unguem membratim peccatum in auribus praelati sui humiliter sternit. Detrahens pellem simulationis, diuidens in frustra maneriam facti, struens lignorum congeriem recordatione suae fragilitatis, in his omnibus paenitendo ponens ignem satisfactionis, prius tamen lauans ea in aqua compunctionis. Sic ex more spicas colligit mulier ista, quae buccellam in aceto intingit, quae sedet ad messorum latus, quae comedit et saturata est, quae tulit reliquias cibi et surrexit ut ex more colligeret spicas. Sequitur: PRAECEPIT AVTEM BOOZ PVERIS SVIS DICENS: ETIAM SI voBISCVM METERE VOLVERIT, NE PROHIBEATIS EAM, ET DE VESTRIS QVOQVE MANIPVLIS PROICITE DE INDVSTRIA. Magis ac magis ad animam sic confitentem gratiae sinum expandit homo potens et magnarum opum, Deus totius gratiae. Cum

1686/1687 cf. Luc. 23, 26. 1688/1689 cf. Luc. 23, 33.44.35; Mt. 27, 35.39-44 ;Marc. 15, 24.29-32. 1689 cf. Mt. 27, 50. 1689/1690 cf. Mt. 27, 57-61 et par. 1690/1691 cf. Ps. 75, x1. 1694Prou.31,17. | cf.Apoc.22, 7. 1695/1696 II Tim. 4, 2. 1698/1699 cf. Ruth. 2, 2. 1710/1714 cf. Leu. z, 6-9.

1722 cf. Ruth 2, x.

1687 suamom.T 1695 itaque]ista T 1697reuocare TP 1704et om.T . 1705scilicet - criminibusom.P — 1706etom.P ^ 1710 suipraelati TI 3raquiseJ^ 1716/1717 ut - colligeret] ex more colligere T

Dt

IN RVTH II (2, 14-16)

I3I

enim anima per confessionem oculum cordis purgauerit, cum de cibo dominico satiata fuerit, cum exempla bona aliis praebuerit, 1725 cum mandata diuina implere ad unguem studuerit, tunc dicitur pueris: ETIAM SI VOBISCVM METERE VOLVERIT, NE PROHIBEATIS. Angeli messores et pueri sunt, quorum est de puritate uidere semper faciem Patris qui in caelis est, quorum est merita animarum metere et congregare in diuinis apothecis. Messores sunt, quia 1730 Ecclesiae messes, cum albae fuerint prae maturitate dierum et uirtutum, falce remuneratoria a corpore praecidunt et in horreis caeli recondunt. Pueri sunt, quia ministratorii spiritus sunt et de puritate obsequia sumunt. Concupiscit autem plerumque et deficit in atriis Domini peruenire anima sancta et metere cum eis iam exutae a corpore 1735 spem uiuam et claritatem, qua fruuntur priuilegio speciali nisi et istud, est uero Difficile beatae. animae indultum fuerit cuilibet ad summum amoris Dei fastigium pertingenti, non admittunt angeli in hac corruptibili carne ad uisiones suas accedere. Mandato autem summi patrisfamilias raro et raris 1740 id indulgetur, ut cum pueris plena falce et fauce contemplationem Trinitatis metentibus uel semel admittantur. Paulo tamen ad tertium caelum rapto, id concessum est. In Domini Iesu transfiguratione Petro, Iacobo et Iohanni iterum hoc concessum est. Raro

quidem, sed aliquando tamen factum est. Dicit itaque: ETIAM SI NE 1745 VOBISCVM per excessum contemplationis METERE VOLVERIT, INPROHIBEATIS EAM ET DE VESTRIS MANIPVLIS PROICITE DE DVSTRIA ET REMANERE PERMITTITE. Modus ille contemplandi quanto sublimior est, tanto rarior. Secundus autem contemplandi modus iste est, quando angelus reuelata facie quibusdam appa1750

1755

rens, tristes eorum reuelat fortunas et futurorum edocet euentus.

Hii sunt manipuli quos de industria pueri proiciunt laboranti animae, ne deficiat. Tertius quoque modus est contemplationis angelicae, quando sub ignota et celata figura apparentes, non se manifestant hominibus nisi negotio expleto pro quo uenerint, sicut Tobiae, sicut Manuae, non est angelus cognitus usque ad finem uerbi. Forte hoc non incongrue intelligi potest ex eo quod dicitur: REMANERE PERMITTITE, id est etsi uobiscum metere non

praeualet, illo sublimissimo genere contemplandi, quod fit nescio siue in corpore siue extra corpus, nescio, Deus scit, nec rursum

1723 cf. Eph. 1, 18.

1224 c£ Titt:257:

1732 cf. Hebr. 1, 14. Io. 4, 35. 1741/1742 cf. II Cor. z2, Petri z, 3. 9, 2-7 ; Luc. 9, 28-35 ; II Petri x, 16-18. 1759 cf. II Cor. 12, 15 ; lud. 13, 21.

É

1728 cf. Mt. 18, 1o.

1730 cf.

1725:ct5l 1733/1734 cf. Ps. 83, 3. 1742/1743 cf. Mt. 17, 1-6; Marc. 2. 1755 cf. Tob. 1749 cf. II Cor. 5, 18. 12, 2-3.

1728 faciem] Dei P — 1731aom. 1727etom.T 1723 purgauitL 1750 releuat L 1743 Petro] + et P 1740 fauce et falce ^ P 1756 congrue LP

T s4v L 7v

132

PETRI CELLENSIS

tanti est negotium de quo agitur, tu sine amictu obumbrationis nuda administratione angelici officii, sicut Mariae, debeat enuntiari, saltem REMANERE PERMITTITE, ut aliqua immissione caelestium uisitationum recreata, coeptos non deserat taedio affecta labores. Ita enim subditur: VT ABSQVE RVBORE IMPROPERII COLLIGAT ET COLLIGENTEM 2, 16b-C 1765 NEMO CORRIPIAT. Est enim pondus temptationum importabile, nisi Dominus adiuuerit. Nis, inquit Psalmista, Dominus adiuuisset me, paulo habilasset in inferno anima mea. Necessaria igitur uisitatio diuina siue 1770 angelica, quia multi dicunt animae meae: Non est salus ipsiin Deo eius, Et Psalmista: Fuerunt mihi lacrimae meae pants die ac nocte, dum dicitur mihi cotidie: Vbi est Deus tuus? Sic Phenenna improperabat Annae quod conclusisset Dominus uuluam eius, sic 1760

uxor Iob, sic uxor Tobiae ad amaritudinem uiros suos prouocant,

1775 eleemosinas et orationes improperant.

VT ergo ABSQVE RVBORE IMPROPERII COLLIGAT ET COLLIGENTEM per studium bonorum operum NEMO CORRIPIAT per subsannationem irrisionum, REMANERE, inquit, PERMITTITE, VEL DE INDVSTRIA

1780

PROICITE. Non remuneretis tantum quae fecit, sed etiam quae facere uoluit. Affectus enim potioris sunt apud me remunerationis, quam effectus. Penso teneritudinem puellarem et superimpendo gratiam pleniorem. Natura debilis, sexus fragilis, labor grauis, calor grandis, ubi tyrannus, ubi eculeus, ubi ignis, ubi aqua, ubi plumbum feruens, ubi plumbata, ubi ungula, ubi gladius, ubi crux,

ubi quicquid poenae et tormenti excogitari potest et deserenda puella? Adest temptator die et nocte non dormitans neque dormiens, immittit suggestiones per angelos malos, forma mundi, forma mulieris, tamquam clauis oculo infigitur, concupiscentia quasi flamma succensa et ardens naturali fomite; extrinsecus 1790 sufflatorio admoto incenditur aetas iuuenilis, quae ueseuis et 1785

uulcaniis ignibus comparatur, stimulat luxuriae uenas, locus et

1795

tempus malitiam opportunitate peccati adiuuant, praeceps natura praecipitium parat, et quid facies, o anima misera sola ? Poterisne sustinere ? Immo saltem auxilii manum poteris expectare ? Ne diffidas, quia oculus misericordiarum ad te descendit ut uincas, ut absque rubore pericula euadas. Tangit pulsum et timore temptationis inueniens citatum, citum confert angelorum subsidium. ET

1761 cf. Luc. x, 26-38.

1771/1772 Ps. 41,4.

1768/1769Ps.93,17.

1772/1773 cf.1Sam.1,6.

2, 9. 1774/1775 cf. Tob. 2, 22-23. cf. Ps. 120, 4.

1770/1771 cf.Ps.3, 3.

1773/1774cf.Iob

1777/1778 cf. Ps. 43, 14.

1786/1787

1765/1775 Vt - improperant om. TP 1776 ergo om. T et om. L 1783/1784 ubi* - feruens om. P 1786 et] ac P 1790 incendit T 1796 et] etiam in T

IN RVTH II (2, 16-18) Sa 1800

1805

1810

1815

1820

1825

1830

133

DE INDVSTRIA, inquit, PROICITE. Sequitur: COLLEGIT ERGO IN AGRO VSQVE AD VESPERAM, ET QVAE COLLEGERAT VIRGA CAEDENS ET EXCVTIENS, INVENIT ORDEI QVASI EPHI MENSVRAM, ID EST MODIOS TRES. (VOS PORTANS REVERSA EST IN CIVITATEM ET OSTENDIT SOCRVI SVAE. Collegit ex passione coronam, ex temptatione uictoriam, in peregrinatione patriam, ex paupertate spiritu regnum caelorum, ex mansuetudine terram uiuentium, ex luctu consolationem, ex munditia cordis uisionem Dei, et similia. CoLLEGIT, inquam, de luto aurum, de spinis oliuam, de rubo uuam, de tribulis ficus.

COLLEGIT fidem Abrahae, Isaac temperantiam, Iacob patientiam, Ioseph innocentiam, Moysi mansuetudinem, Phinees zeli rectitudinem, Iosue constantiam, et huiusmodi plura. COLLEGIT in Scriptura hystoriam, allegoriam, moralitatem et anagogen. COLLEGIT oculos a uanitate, manus a rapacitate, pedes ab omni uia mala, linguam a uerbo iniquo et doloso. CoLLEGIT ad ultimum cogitationes dispersas, desideria uaga, phantasmata nociua, et quicquid unitatem scindit cordis. COLLEGIT ERGO IN AGRO sic VSQVE AD VESPERAM consummationis. In uespera uero quae collegerat, VIRGA CAEDENS ET EXCVTIENS, INVENIT ORDEI QVASI MENSVRAM EPHI, ID EST TRES MODIOS. Non expectat mane futuri iudicii, sicut fatuae uirgines, inquirere quid desit ei uel quantum adsit, sed scrutatur omnem substantiam, omnem laborem laborisque mercedem, ne tunc incipiat cum rubore mendicare aliena testimonia, cum prae inopia iustitiae uix cuique sufficiet sua conscientia. In uespera ergo dum lucem habet, dum adhuc dies est, caedit uirga iudicii et excutit diurnum laborem, quando omnia opera uitae suae colligens ad aream mentis, incipiens a nouissimis usque ad prima, componit quidem bona iuxta intentionem suam, quia intentio statera est, mala uero intrinsecus constituit, et quam super his confessionem et paenitentiam egerit, pensat. Enumerat quoque cum corde suo media facta sua, id est nec prorsus mala nec

an absolute bona, et cui magis accedant parti sinistrae scilicet dexterae, diligenter discutit. Hoc in VIRGA, non in baculo, id est in subtili discretione, non perfunctoria et grossa securitate; uel

VIRGA praesentis formidinis, non in baculo irae superuenientis terribilis Dei et diei iudicii. Domine, inquit Psalmista, ne in furore,

1808/1810 cf. Greg. Magn., 1807 cf. Mt. 7, 16. 1804 cf. Mt. 5, 3. xo, 17 (PL 76, 408A-C). XXVII, Iob in Moral. ; 252) p. 142, (CC 21 3, Hom. in Ez. Il, 1818/1819 cf. Mt.25,3.811.. — 1819/1820 CISps. 18183 cf. Ps. 42, 1. 1825 cf. Mt. 20, 8. 1823 cf. Io. 12, 35-36. 1821 cf. Luc. 16, 3. 108, II. 1834/1835 Ps. 6, 2; 37, 2. 1803 in] ex TP 1800 ordei inuenit ~ P e ~ P mendicar aliena 1821 P mensura fortitudinis T

1804 spiritus T 1824 diutinum T

1817 1833

L 72r

134 1835

1840

PETRI CELLENSIS

id est baculo, two arguas me, id est excutias opera mea. INVENIT autem ORDEI QVASI EPHI MENSVRAM, ID EST TRES MODIOS. Compendiose dicendum quid ephi moraliter, quae est plena mensura, significet. Morum bonorum perfectionem uel perfecta fidei opera significat. Qui enim sobrie et iuste et pie in hoc saeculo uiuit, in uita

T 55r

sua MENSVRAM EPHI, ID EST TRES .MODIOS continet. Sed quare ORDEI? Propter societatem carnis quae molestias et impedimenta multa suggerit corruptionis, dum sub sole regnat uanitas mundi. Sequitur:

QvOS PORTANS REVERSA EST IN CIVITATEM ET OSTENDIT SOCRVI SVAE. In conscientia discretioni repraesentanda sunt, quicquid 1845 sensus extra operantur, et eius examine omnia probanda sunt, ut bona in alueario reponantur perseuerantiae ;quae uero mala sunt, pellantur longe a mente; quae minus plena, repleantur studio proficiendi in melius per legem et auxilium gratiae. Huic ergo non 1850 incongrue IN CIVITATEM deferuntur tres modii, operationis uidelicet, cogitationis et locutionis, ut inde decernat et iudicet. INSVPER PROTVLIT ET DEDIT EI RELIQVIAS CIBI SVI, QVO SATVRA2, 18b TA FVERAT. Non opera tantum, sed etiam affectio et delectatio boni operis 1855 discretioni aperienda sunt. Magis enim reficiunt discretionem, quae bono animo et ex desiderio magno fiunt, etsi minora esse uideantur, quam summa et grandia opera, plus ex necessitate quam uoluntate patrata. Sequitur: DIXITQVE EI SOCRVS: VBI COLLEGISTI ET VBI OPVS FECISTI ?SIT 2: 10€ 1860 BENEDICTVS QVI MISERTVS EST TVI. Discretio hic insinuat curandum plurimum cum quo familiaritatem et cohabitationem quisque habeat, uel quem imitandum sibi proponat. Causam quoque bonorum operum semper debere esse bonam docet, quia causa, non poena, martyrem facit. Vbi ait: 1865 BENEDICTVS SIT QVI MISERTVS EST TVI, uel gratiam reddit gratiae pro gratia, uel exemplum et imitationem exempli commendat. Sequitur: 2, 19d-e INDICAVITQVE EI APVD QVEM ESSET OPERATA ET NOMEN DIXIT VIRI, QVOD Booz VOCARETVR. 1870 Quia Booz, ut saepe iam dictum est, in fortitudine uel in quo est 2, 18a

1839 cf. Tit. 2, 12. 1842 cf. Eccle. 1, x4. 1863/1864 cf. S. Aug., Enarr. in Ps. 34, serm. 2, 13 (CC 38, p. 320, 10-11) ; in Ps. 43, x (ibid., p. 481, 12-16) ; in Ps. 68, 1, 9 (CC 39, p. 909, 19) ; Serm. 225, 1 (PL 38, 1254) ; Serm. 285, x (ibid., 1293) ; Serm. 325 (ibid., 1448-1449) ; Serm. 327, x (ibid., 1451) ; Serm. 335, 2 (ibid., 1471); Contra Cresconium, 47, 5x PL 525). 1870/1871 cf. Hieron., Liber ad Hebr. nom., ed. de Lagarde 31, 25-26; 34, 3; 41, 9 (CC 72, P- 99; p. 102; p. 110).

1838/1839 morum - significat om. P 1839 uiuit in hoc saeculo ~ T 1840 sua] t unam T — 1845 quid T — 1847alueolo T 1852/1853 satiata T

1868 operata esset

T

1869/1870 uocaretur quia om. P

L 72v

IN RVTH II (2, 17-20)

135

uirtus interpretatur, apud uirtutem ista se lucratam esse indicat. Non enim uacuum a se abire uirtus permittit eum, qui cum ea moratus fuerit. Sequitur: Cv1 RESPONDIT NoEMI: BENEDICTVS SIT A DOMINO, QVIA EAM, 20a-C 1875 DEM GRATIAM QVAM PRAEBVERAT VIVIS, SERVAVIT ET MORTVIS.

Vera uirtus pietatis Dei non vivis tantum, id est iustis, se

praebet, sed ET MORTVIS, id est peccatoribus, quia non uenit uocare iustos, sed peccatores. Quia ergo alienigenam tamquam domesticam Booz excepit, non imputans ad paenitentiam conuersae prio1880

1885

res ignorantias, sed fouens, sed alloquens, sed suscipiens, pascit

eam, dans buccellam in aceto, potat de aqua quam pueri bibunt, ad messorum latus facit residere, hora uescendi, mandat pueris ut nemo sit ei molestus, et cum messoribus si uoluerit metere permittit, manipulos de industria proiciendos praecipit et remanentes sequenti dimittit, merito benedictus talis. locundus qui miseretur et commodat ut omnes saluos faciat. Iste est BENEDICTVS ille A DowrNo, qui uenit in nomine Domini. Iste GRATIAM QVAM VIVIS

1890

1895

PRAEBVERAT, EAMDEM SERVAVIT ET MORTVIS, quia uenit saluare quod perierat, quia GRATIAM, quam angelis stantibus et suum domicilium seruantibus praebuit in caelo, EAMDEM redimendis sanguine suo peccatoribus SERVAVIT in terra. Et bene dicit: SERVAVIT, ostendens non expendisse Deum in populo Hebraeorum sic fontem gratiae, ut post eum ueniens populus gentium non haberet quid biberet, uel solis iustis sic potandam aquam misericordiae, ut peccatoribus ad paenitentiam redeuntibus non esset locus ueniae. Sic namque Esau rediens ad patrem eiulando dicebat: Non reseruasti, inquit, et mihi, pater, benedictionem ? Quasi dicat in persona peccatorum: Etsi ad horam refectionis occurrere non potui, num-

quid fame idcirco periclitabor ?Nonne Dominus bonus his qui in agro sunt seruis in sero redituris de mensa reseruat aliquid apponendum coenaturis ? Et Samuel Sauli partem bonam uenturo post horam reseruari iussit. Praeoccupatis ergo in aliquo delicto, gratia reseruat de mensa prioris ferculi partem bonam, quia rami qui fracti sunt, iterum inserentur bonae oliuae per gratiam reconcilia1905 tionis, si in infidelitate non perstiterint. Potest et ita exponi littera, ut non solum aliis quidem uiuis et aliis mortuis eamdem

1900

1877/1878 cf. Mt. 9,13; Marc.2,17;Luc.5,32.

— 1881/1885 cf. Ruth 2,

1887 cf. 1886 cf. I Cor. 9, 22. 1885/1886 cf. Ps. 111, 5. 14 ;2, 9.14-16. 1888/1889 cf. Ps. 117, 26; Mt. 21, 9.23.39; Marc. x1, 10; Luc. 13, 35 ; Io. 12, 13.

1896/1897 5, 9. 1890/1891 cf. Apoc. Mt. 18, 11. 1901/1902cf.IReg.9,23. 1900/1901 cf. Luc. 17, 7-8. cf. Rom. rz, 17.23-24. 1872 ase uacuum~ P

1896 sic- dicebatom.P in terra P

inseruntur P

1883 metere si uoluerit ^ P

^ NumL

1899bonusom.T

1905 perstiterunt P

27, 36. Gen. 1903/1905

1884 manentes P

1904 sunt] +

L 7ar

PETRI CELLENSIS

136

gratiam, ut in Iudaeis et gentilibus ostensum est, praebeat Domi-

nus, sed etiam eisdem uiuis et mortuis eamdem gratiam reseruat,

I9IO

I9I5

2, 20d

uiuis quidem per iustitiam, mortuis uero per peccatum. Viuebat Dauid cum diceret de illo Dominus: Inueni uirum secundum cor

meum. Mortuus est autem, cum a Deo recedens adulterio addidit

homicidium. Sic princeps Apostolorum, sic multi alii prius uiuebant in caritate, postea mortui sunt in iniquitate. Sed eamdem gratiam Booz seruauit mortuis quam praebuerat uiuis, quia eam quam amiserant gratiam per peccati offensionem, receperunt per condignam

satisfacttonem.

BENEDICTVS

SIT, itaque A DoMiINO,

QVONIAM EAMDEM GRATIAM QVAM PRAEBVERAT VIVIS, SERVAVIT ET MORTVIS. Sequitur: RvRSVMQVE: PROPINQVVS NOSTER EST HOMO. Estne hoc uerum ? Immo quid uerius ? Discretio de consanguini1920 tate eius est, in quo est uirtus, immo qui est uirtus et sapientia Dei. Virtus namque non est si sine discretione est, nec discretio est si uirtus non est. Bene ergo ait: Quia PROPINQVVS NOSTER EST HOMO. Vere HOMO, quia humanus, quia benignus est spiritus eius. Homo 1925 Iesus

PROPINQVVS

EST NOSTER, quia Ruth, id est peccatoribus,

propter miseriam in qua erant, misericors Dominus appropinqua-

re uoluit, et ita non solum PROPINQVVS, sed et frater eorum dictus

1930

1935

est, et Noemi quoque quam discretionem appellamus, tam in diuinitate quam in humanitate sua Iesus plenus sapientia cognationem non recusauit. Numquam enim uel in caelo uel in terra, sine pondere, numero et mensura discretionis aliquid facit. Sequitur: ET RvTH: HOC QVOQVE PRAECEPIT MIHI, VT TAMDIV MESSORIBVS EIVS IVNGERER, DONEC OMNES SEGETES METERENTVR. Quare non per ordinem totam hominis munificentiam simul enarrauit Ruth ? Certe quia angustum erat oris et cordis ostiolum ad tam innumera et immensa beneficia referenda, sicut scriptum est: Quis loquetur potentias Domini, auditas faciet omnes laudes eius ? Expectato itaque responso discretionis, addidit praetermissam

1940

narrare

laudem, dicens: Hoc QvoQvE PRAECEPIT

MIHI, VT

TAMDIV MESSORIBVS EIVS IVNGERER, DONEC OMNES SEGETES METERENTVR. Perseuerentiam, inquit, praecepit ut haberem, sicut dic-

tum est cuidam: Vade et caue deinceps peccare, ne deterius tibi aliquid contingat. PRAECEPIT MIHI in cumulum gratiarum, VT a sanctis angelis, a sanctis apostolis, a sanctis praedicatoribus, per

1909 cf. Rom. 5, 21. II, I4.

1921

P. 99). Sap. x1, ax.

1910/1911 Act. 13, 22.

1911/1912 cf. Il Sam.

cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 31, 26 (CC 72,

1924 cf. Sap. 7, 23.

1929/1930 cf.Luc.2,40.

1937/1938 Ps. 10s, 2.

| 1930/1931 cf.

1942/1943 cf. lo. 5, 14; 8, 1.

1908/1909 eamdem - mortuis om. P 1908 reseruet T 1915 runt P 1916 domino sit~T 1917 et om. P 1921eiusom.P peccare deinceps ~ P 1944 angelis] + a sanctis archangelis P

accepe-

1942

T 55v

IN RVTH II (2, 20-23) 1945

225

erroris alicuius praeuaricationem nec ad momentum recederem. Graue namque est delictum post donum, sed IVNGERER dilectione, imitatione, assidua familiaritate MESSORIBVS EIVS, DONEC OMNES

SEGETES METERENTVR. Sequitur: TM 1950

137

Cv1 DIXIT SOCRVS: MELIVS EST, FILIA EAS AD METENDVM, NE IN ALIENO AGRO Discretionis consilium non discordat enim hoc utile esse quodcumque suaserit

MI, VT CVM PVELLIS EIVS QVISPIAM RESISTAT TIBI. a mandato pietatis. Scit pietas. Nichil, inquit, tibi

hoc MELIVS EST quam ut uadas cum puellis eius ad metendum, quia cum uirtutibus assuefieri, laborare et metere, opus est mag1955 nifice remunerandum, salubre et honestum. Hac de causa quoque

bonum est VT CVM PVELLIS EIVS EAS AD METENDVM, NE IN ALIENO

AGRO

1960

QVISPIAM

RESISTAT

TIBI. Virtutibus studentes, si in agro

saecularium uenerint, quam contrariis studiis ibi uiuendum erit eis, aut exeundum, nouit Apostolus qui dicit: Scrapsz wobis non commisceri fornicariis, non utique fornicariis huius mundi, alioquin debueratis de hoc mundo exisse. Certe qui cum malis conuersatur, aut adulandum aut consentiendum aut rixandum aut exeun-

dum est. Sermo saecularis plurimum religioni resistit, uita, gestus, habitus, cibus, potus, mores et quid facis cum eo ? Aut ipse tibi, aut 1965 tu ipsi conformaberis. Sed prius ut tibi conformetur, difficile; secundum autem ut tu ei conformeris, facile esse cotidiana docent

exempla. Cum enim de claustro aliquando necessitate aliqua columbam

uelut de archa Noe detulimus uel emisimus, certe

saepius coruum nigrum de simplici columba messuimus. Consi1970 lium itaque est Salomonis sedere in angulo domatis et Noemi similiter consilium est, ut puella sua cum puellis Booz eat ad metendum, NE IN ALIENO, inquit, AGRO QVISPIAM RESISTAT TIBI.

1975

1980

Iesus, ut ait Simeon, fositus est in signum cui contradicetur. Sic et omnes qui pie uolunt uiuere, persecutionem sustinent. Idcirco bona est solitudo, idcirco claustrum tenendum est. Sequitur: IVNCTA EST ITAQVE PVELLIS Booz ET TAMDIV CVM EIS MESSVIT, DONEC ORDEVM ET TRITICVM IN HORREIS CONDERENTVR. Claustrales et solitarii, puellae sunt Booz, quia et puritati student et pannos abluunt, mensas ornant, thalamos parant, et cum opus est etiam ad agros metere spicas uadunt. Sic fit quando aliquis de claustralibus uel solitariis ad curam episcopalem uoca-

1968 cf. Gen. 8, 8.10.12. 1951/1969 I Cor. 5, 9-10 (commisceamini Vg). 1974 cf. II Tim. 3, 12. 1973 Luc.2, 34. 1969/1970 cf. Prou.21,9;25,24.

1946sed]sinonP

^ 1957agrum

T — 1962autom.P

1966 ut] ne P potus] + et T P et p 1970 dogmatis P 1971 ut] + uel T 1978 sunt puellae ^ P sollicitudo P 1981/1982 uocantur T

1964 cibus] +

conformis L, conformes P

1973 est] + et L et? om. P

1981

1975 aliqui T

L 73v

PETRI CELLENSIS

138

tur. Tunc enim puella Booz exiit metere in agrum. Metunt et in claustro quando confessiones suscipiunt, sermones faciunt, exempla sanctitatis in se aliis ostendunt. Cum his itaque tamdiu corpus in 1985 messuit Ruth, donec corpus et anima reconderentur, anima est, ordeum enim Corpus paradiso. in sepulchro, anima frumentum. Vel ordeum peccatores, frumentum iusti sunt. DONEC autem ORDEVM ET FRVMENTVM CONDERENTVR, iungitur puellis Booz qui sanctorum societatibus adhaeret, donec saeculi ueniat 1990 finis, ubi suum

1995

2000

2005

2010

2015

horreum frumentum

et suum

habebit ordeum.

Deinde amplius aliquid fiet, ut non in agro cum puellis Booz ad metendum iam sole uratur, sed cum ipso Booz in thalamo sanctis suis desideriis fruatur, de ancilla facta domina, de alienigena domestica, de famula sponsa. Et ad hoc sequitur: PosTQVAM AVTEM REVERSA EST AD SOCRVM SVAM, AVDIVIT AB EA: FILIA MI, QVAERAM TIBI REQVIEM, VT BENE SIT TIBI. BOOZ ISTE CVIVS PVELLIS IN AGRO IVNCTA ES, PROPINQVVS NOSTER EST ET IN HAC NOCTE AREAM ORDEI VENTILABIT. Semper ad gratiam in omnibus quae dicimus, facimus et cogitamus recurrendum ut ab ipsa incipiamus et in ipsam proficiamus atque perficiamur. Sic enim de capite nostro scriptum est, quia a Deo exiuit et ad Deum uadit. A Deo exiuit incarnandus et ad Deum uadit glorificandus claritate quam habuit priusquam mundus esset. Similiter corporis sui membra, id est fideles quique, in gremium gratiae caput bene operandi reclinant, palmas triumphi sui resignando diuinis auxiliis, et pedem affigunt eidem gratiae, numquam praesumptione aliqua in se confidendo. PosTQvAM ergo Ruth REVERSA EST AD SOCRVM SVAM, AVDIVIT AB EA: FILIA MI, QVAERAM TIBI REQVIEM, VT BENE SIT TIBI. Quousque laborandum sit nouit, qui post laborem requiem promisit. Laborandum itaque prius, postea quiescendum, non quiescendum et postea laborandum. Ordine peruerso quidam hic in labore hominum laborare nolunt, ut postea in labore daemonum distendantur. Sancti uero temporibus suis requiem non concedunt, donec inueniant locum Domino,

tabernaculum

Deo Iacob. Tunc animae suae dicunt:

Conuertere anima mea in requiem tuam, quia Dominus bene fecit tbi. Hanc requiem quaerit Noemi nurui suae, ut bene sit ei. Proculdubio bene est ei cui gratia requiem quaerit et praestat. Quaerit cooperando per meritum, praestat remunerando per

cum

2001/2002 cf. Io. 13, 3. 2014/2015 cf. Ps. 121, 5.

2003 cf. Io. 17, 5. 2016/2017 Ps. x14, 7.

1990 horreum] + habebit

T — 1991 aliquid amplius P

T

1992/1993

suis sanctis

uentilabit ordei~ T ^ 2004esset]fieret

T

2013 cf. Ps. 72, 5.

1992 iam] +

1997 in agro om. T

T — 2005 inclinant T

1998

2006

diuinis ausiliis resignando~ T — eidem] diuinae P ^ 2016 fecit om. LP

L 74r

T 56r

IN RVTH II (2, 23 - 3, 2) 2020

praemium. Dat enim gratiam pro gratia. QVAERAM REQVIEM BENE SIT TIBI in praesenti per iustitiam, in futuro per gloriam; BENE SIT TIBI de praeteritis non habens quod remordeat, praesenti quod doleas, de futuro quod timeas; VT BENE SIT TIBI

139 VT VT de de

adeptis, VT BENE SIT TIBI de non adimendis, VT BENE SIT TIBI de

numquam interrumpendis uel imminuendi gaudiis. Quasi autem quaereretur quam requiem illa quaereret nurui suae VT BENE SIT ei, sequitur: Booz ISTE CVIVS PVELLIS IN AGRO IVNCTA ES, PROPINQVVS NOSTER EST ET IN HAC NOCTE AREAM ORDEI VENTILABIT. Quomodo sit 2030 Iesus propinquus gratiae, quis ignorat? Nonne plenus sapientiae est et ueritatis, nonne puer Iesus crescebat plenus sapientia et gratia? Nonne de matre plena gratia natus est lesus? Nonne ab Iordane regressus est Iesus plenus Spiritu sancto? Quid in Iesu nisi gratia, quae non ad mensuram data est ei, sed tota, sed 2035 perfecta, sed plena? Ecce quia propinquus est Noemi Booz, cuius puellis Ruth in agro iungitur. Dictum est puellas Booz uel sanctas uirtutes uel angelicas potestates uel contemplatiuas animas esse. His omnibus adiungitur anima paenitens, diuerso modo et tempore. Nam uirtutibus adeptione, angelis societate, contemplatiuis 2040 aemulatione. Adipiscitur quoque uirtutes humilitate, consociatur spiritibus angelicis puritate, contemplatiuis annumeratur deifica conformitate. Quid uero est: IN HAC NOCTE AREAM VENTILABIT? Ventilabrum 2025

manu

utraque tenetur, et quodcumque genus annonae intra se

2045 continuerit, excussione ualida in altum eleuatur, ut tam impulsio-

ne quam eleuatione, quod inutile est et alienum a bonis granis reiciatur, quod electum retineatur. Grana namque bona, pondus, soliditatem et speciem sui generis cum integritate naturae habent, et idcirco a facie uentilabri non proiciuntur, etiam cum excutiun2050 tur. Temptationem tribulationum siue carnis, siue mundi, siue diaboli, designat uentilatio ista, quae fit IN NocTE. Temptamur autem non solum aduersis, sed etiam prosperis, immo pernitiosius prosperis quam aduersis. Nam quae prosperitate surgit temptatio, negotium est meridianum et sagitta uolans per diem, quae 2055 subtiliter et fraudulenter incautos usque ad medullarum compaginem transfodiunt. Malum enim cum placet, suauitate sua suffocat quasi per lusum animam. Quae autem aliquid amaritudinis 2031/2032 cf. Luc. 2, 2030/2031 cf. Io. 1, 14. 2020 cf. Io. 1, 16. 2033/2035 cf.Io. 2032/2033 cf.Luc.4,1. 2032cf.Luc.1,28. 40.52. 12. 4, Hebr. cf. 2055/2056 6. 9o, Ps. cf. 2054 EY

2026 quaerentur L 2024 tibi? om. P 2021 gloriam] gratiam L 2037 contemplatiuas animas] 2030/2031 Nonne - crescebat om. P 2043 aream] + hordei P contemplatiuos T ——2041 angelicis spiritibus ~ T L lusam 2057 P om. 2052/2053 immo - prosperis

L 74v

140

2060

2065

PETRI CELLENSIS

habet temptatio, uelut potio amara mala, repercutit superuenientia desideria et ne taedii uel desperationis irrefragabili uomitu uitalem intercidant spiritum, iuuat potius quam noceat. Vtraque manu uentilabrum tenet, qui tam prosperitate quam aduersitate seu animo et corpore temptationum stimulos sustinet. Accusatione itaque sollicita excutiendum est in uentilabro isto, quicquid occurrerit sine pondere maturitatis, sine soliditate ueritatis, sine specie primae puritatis, ut in bonis suis Creatorem laudet, in malis suis seipsum condemnet. Ventilabrum ad confessionem pertinet,

2070

2075

tritura quae praecedit ad contritum cor et humiliatum spiritum. In area enim animae triturare debes prius stipulam et paleas, id est superbiam et uanitatem timore mortis uel inferni, quasi ferris rostratis, sicque expoliare nudum animae granum, ut quale manu boni satoris creatum in Adam fuit, antequam terrae pulueribus sordem coepisset, tale studio sanctitatis per contritionem cordis et confessionem oris peracta paenitentia, id est uentilatione reformatum appareat. Attende aptissimam prorsus similitudinem uentilationis et confessionis. Praelatus tuus uentilabrum habet, sicut

T 56v

et Iohannes de Domino ait: Cuius uentilabrum in manu eius, ut emundet aream suam. Anima tua area est in qua sternuntur messes operum, cogitationum, affectionum et sermonum tuorum, ante2080

quam apponatur tritura siue uirga, qua fieri solet excussio. Aequalis et plana debet esse area, ne minus te accuses quam debeas, per fossam cuiuslibet formidinis, uel ne ambitiosius uane fingas te mala fecisse quae non feceris, uallo fraudulentae simulationis, ut

2085

quasi aequissimus morum tuorum censor appareas, cum etiam in non commissis te accusas. Hoc enim iniquum est non aequum, asperum non planum, iustificare iniustitiam tuam uel ultra quam credas, accusare conscientiam tuam. Accusa ergo te, ubi et quan-

tum debes. Vbi, ne uulneribus apponas. morbi sit reparatio. 2090 senseris, quia in ore

tuo relicto pastore alterius medicinam tuis Quantum, ne insufficiens curatio rediuiua Cum autem in animo tuo de te humiliter sic duorum uel trium testium stabit omne uer-

bum, ut tres sint qui testimonium

tibi dicant in caelo, Pater,

Verbum et Spiritus sanctus, adhibe cordi et ori tuo testes sacerdotes, ut corde tuo et ore cum sacerdote dicentibus tibi ante Deum

testimonium de confessione et paenitentia peccati, iustificeris in

2062 cf. Ps.50,19. — 2076/2077 Mt. 3, 12 (cuius uentilabrum in manu sua et permundabit aream suam Vg). 2089 cf. Ps. 130, 2. 2090/2091 cf. Deut. 19, 15 ; Mt. 18, 16; IJ Cor. 13, x. 2091/2092 cf. Ilo. 5, 7. 2094/2095 cf. Ps. 5o, 6. 2058 mala amara ~ T mala oz. P 2065 malis] + suis T 2067 praecedit quae ~ L 2070 expoliari P 2074 prorsus aptissimam ~ T 2080 minusne~T 2084 est non aequum oz. P 2085 tuam] suam P 2092/2093 teste sacerdote P

125r

IN RVTH II (3, 2) 2095

2100

2105

2110

141

sermonibus tuis et uincas cum iudicaris. Stipulam, paleam et granum simul de area ad uentilabrum defer, sed stipulam siccam propter odium mali, paleam a grano separatam per innouationem conuersationis, granum iam quidem euulsum et excussum a complexu palearum, sed adhuc cum palea mixtum propter uinculum animae et corporis. Ad uentilabrum sacerdotale haec omnia deportanda et expectandum quid leprosum quidue mundum decreuerint labia sacerdotis, quae custodiunt scientiam, quia angelus Domini exercituum est. Sub cuius rei typo in libro Iudicum legitur quod Gedeon filius Ioas cum excuteret atque purgaret frumenta in torculari ut fugeret Madian, apparuit ei angelus Domini et ait: Dominus tecum uirorum fortissime. Dixitque ei Gedeon: Obsecro Domine, si Dominus nobiscum, cur apprehenderunt nos haec omnia? Et post pauca: Respexitque Dominus ad eum et ait: Vade in hac fortitudine tua et liberabis Israel de manu Madian. Hoc ad medium deduximus Scripturae exemplum et testimonium, ut planius faceremus, quanta uirtus sit in confessione, cuius uirtute liberat Gedeon populum suum de manu Madian. Sed hinc breuiter aliquid dicendum, nesine causa interposuisse uideamur, si indiscussum transie-

rimus. Gedeon interpretatur temptatio iniquitatis uel temptatio humilitatis meae. Madian contradictio uel responsio, uel de iudicio uel declinans iudicium. Ioas sperans uel temporalis uel Domini robur. Madian qui contradicit Deo per apostasiae culpam, diabo2120 lus est, qui etiam respondet homini ad concupiscentiam malam, unde iudicatur a Domino pro inobedientia quidem sua, iam condemnatus a beatitudine sanctorum spirituum, pro iniquis autem suggestionibus et fidelium assiduis infestationibus aeternaliter in fine manifestius in abyssum cum omni ministeriali suo, in abys2125 sum miseriarum recludendus. Interim uero dum calcaneo nostro insidiatur in isto aere caliginoso, capitales aduersum nos agens inimicitias, dicit: Persequar inimicos meos el comprehendam, diuidam spolia, implebitur anima mea. Euaginabo gladium meum, interficiet eos manus mea. Quid autem Gedeon qui interpretatur ut L 75v 2130 temptatio iniquitatis uel humilitatis meae tunc agere debet 2115

2101/2102 cf. Leu. 13, 9-11. Iud. 6, 12-13.

2102/2103 cf. Mal. 2, 7.

2109/2110 Iud. 6, 14.

2106/2108

2116 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr.

2117/2118 ibid., 8, 18-19 (p. 69) nom., ed. de Lagarde 32, 2x (CC 72, p. 1oo). 76) et 70, 4-5 (p. 147) (in iudicio (p. 3 14, ; causa) sine iudicio de ; ns (responde 2126 cf. Gen. 3, 15. 2118/2119 ibid., 32, 27 (p. 100). uel ex iudicio). 2129/2130 cf. Hieron., ibid. 2127/2129 Ps. 17, 38; Ex. 15, 9.

2099/2100 propter - corporis mixtum L —— 2101 et] ad T2109 ait] =—-2127 dixit T — 2111 exemplum et om. T —— 2123 infestinationibus L etL + ] 2128meum ^ olia]etP diuidamsp 8 2127/212 — LP inimicos meosom.

142

PETRI CELLENSIS

fugiat Madian, nisi excutere atque purgare frumenta ? Quid est ergo temptatio iniquitatis uel temptatio humilitatis meae? Temptatio iniquitatis est quam subinfert temptator ille qui in Euangelio appellatur inimicus homo et superseminat zizania, 2135 dormiente patrefamilias. Cum enim ratio siue intellectus dederit somnum oculis suis negligenter agendo, tunc diabolus immittit immissiones malas per angelos malos, tunc suffodit tamquam fur murum continentiae, tunc ascendit sicut mors per fenestras nostras, tunc alitus eius prunas

desideriorum

ardere facit, tunc

sternit sibi aurum quasi lutum. Haec est temptatio iniquitatis. Temptatio uero humilitatis meae est, quae ab occultis meis germinatur, quae de scaturigine corruptionum mearum ebullit, quae sicut tinea de uestimento carnis et sanguinis concrescens, materna uiscera in ipsa origine sua corrodit et consumit, et haec est 2145 temptatio humilitatis meae, de qua dicitur, quia unusquisque temptatur a concupiscentia sua abstractus et illectus. Gedeon igitur qui uel a diabolo suggerente infestatur uel a seipso fomite 2140

peccati stimulante molestatur, ad aream se mentis conuertat, ut T 57r 2150

ibi frumenta excutiat omnia opera sua tam sul sacerdotis arguat, mea, sciens quod non me eloquium meum.

et purget. Ad confessionis auxilium secedat, bona quam mala in conspectu Dei et uicarii sicut ille qui dicebat: Verebar omnia opera parceres delinquent, et dimittam aduersum Excutiat a secreto suo ad oculos suos et

scientiam praelati sui omnia uitae suae dicta, si potest, facta et 2155

2160

2165

cogitata. Dicat cum Paulo iam facto de Saulo: Domine, quid me uis facere? Dicat cum beato Iob: Signasti quasi in sacculo delicta mea, sed dimitte paululum ut plangam dolorem meum. Dicat cum Psalmista: Amplius laua me ab iniquitate mea et a peccato meo munda me, quoniam iniquitatem meam ego cognosco. Et rursum: Sana contritiones animae meae, quia commota est ad paenitentiam. Proiciat abortiuum mortuum, proiciat et foetum uiuum. Cum ergo ita excusserit frumenta per confessionem et purgauerit per iniunctam satisfactionem, angelum consilii uidere poterit, qui de tam bono opere uirtutem animi laudat dicens: Dominus tecum uirorum fortissime. Fortis quidem est uir ille, qui suggestionibus

2151 cf Indd6 EE 2134/2135 cf. Mt. 13, 25-28. 2135/2136 cf. Ps. I3I, 4. 2136/2198 716f. Ps:477, 149. 2137 cf. Gen. 49, 6; I Thess. 5, 4. 2138/2139 cf. Ier. 9, 21. 2139 cf. Iob 41, 12. 2139/2140 cf. Iob 41, 2t. 2143 cf. Eccli. 42, 13. 2145/2146 cf.lac.rz,14. 2149 cf.Iud.6, xr.

2151/2152 lob 9,28.

—2152/21531obzo,r

2155/2156 Act.9, 6.

2156 Iob r4, 17. 2157 lob 10, 20 (ut plangam paululum Vg). 2158/2159 Ps. 50, 4-5. 2160 Ps. 59, 4. 2164/2165 Iud. 6, r2. 2165/2166 cf. Luc. 1, 21-22. 2134 zizaniam P 2141/2142 germinantur T primo P 2152/2153 et - meum om. P

2145 dicitur] + iacobi

IN RVTH II (3, 2-3)

143

malignis non praebet assensum, sed fortior qui expertam uincit delectationem. Fortissimus uero qui de monumento malae consuetudinis consurgens, lapidem magnum reuoluit, qui portas mor-

tis cum suis uectibus inde transferens, ad montem confessionis et

conuersionis tulit, ut non solum laqueos peccati euadat, sed ipsa peccata cum occasione et materia mali funditus euertat. Dominus lecum uirorum fortissime, qui caput, caudam et umbilicum serpentis antiqui confregisti, in cinerem redegisti, per pudenda cum rubore confusionis egressisti. Sed dicit Gedeon: Obsecro Domine, 2175 si Dominus nobiscum, cur apprehenderunt nos haec omnia? Ante confessionem quidem multa nos apprehendunt mala, quia dicunt inimici de nobis: Deus dereliquit eos, bersequemini et comprehendt-

2170

le eos, quia mon est qui eripiat. Sed et celebrata iam confessione,

quandoque durius urget Pharao, sciens quia modicum tempus habet exercere tyrannidem suam super iam liberandos de seruitute sua dura, respicit ad confitentem Dominus et ait: Vade etin hac fortitudine tua liberabis Israel de manu M adian. Confessio de manu Madian liberat Israel, quia uires resumit homo in humilitate propriae accusationis, quas amiserat in praesumptione acceptae a 2185 Deo libertatis. Sed quia de confessione superius aliqua iam disseruimus et si uita comes et gratia fuerit, de Gedeone alio opere dicere aliqua cogitamus, sufficiant ista de uentilatione ordei, id est confessione peccati quae fit IN ISTA NOCTE. In die enim Domini nulla utilis confessio uel necessaria, quia 2190 nuda erit omnis cogitatio nec quisquam quicquam celare ibi poterit, ubi corpora non corruptioni obnoxia resurgent, sed incorruptione perspicua et luciflua immutabuntur insanctis cum euentilata fuerint et emundata ab omni grauedine et molestia qua in area ista premuntur, donec transeat flagellum mundans. Sequi-

2180

2195

2200

tur:

LAVARE IGITVR, ET VNGERE ET INDVERE CVLTIORIBVS VESTIMENTIS, ET ABSCONDERE IN AREA. NON TE VIDEAT HOMO, DONEC ESVM POTVMQVE FINIERIT. Quia, inquit, Dominus ad iudicium uenit, ut aream suam uenti-

let, oues segregando ab haedis, LAVARE ET VNGERE. Necessario sequitur compunctio confessionem, compunctionem deuotio, deuotionem praeclara fama et operatio, famam et operationem bonam bonorum suorum et sui ipsius absconsio. Sic namque Iesus 2172/2173 cf.Ps.73,14. — 2174/2175 Iud. 6, 12. 2168 cf. Mt. 28, 2. 2181/2182 Iud. 6, 14 2179 cf. Ex. 12, 30-33. 2177/21:789PS 70, 1:Mt. 25, 32. cf. 2200 39. 9, Io. cf. 2199 Vg). et tua in (uade

apprehenderunt T — 2177 illos 2174 egressiL — 2176 nos multa P 2182 liberaberis T T dum confiten 2181 2178 et om. T a ^ ibi 2189/2190 quia omnis congregatio nuda eritP — 2190cognatioL P quidem + o] necessari — T oues do segregan 2200 celare » T

L 76r

144

PETRI CELLENSIS

ascendit ad diem festum, non tamen manifeste, sed in occulto.

2205

LAVARE autem faciem ut hominibus placeas, quae utilitas? 57 hominibus, ait Apostolus, placerem, Christi seruus non essem. Lauanda quidem facies, sed lota abscondenda, ne puluere

2210

2215

2220

fauorali foedetur, ne solis gloria aduratur, quia quo magis lauatur, eo amplius tenerior efficitur. Compunctus enim mollit affectum ad mansuetudinem, sicut cera quae in massa quidem dura frustatim prius minuitur, demum in aqua calida temperatur, postea cum sagimine ad ignem digitorum oppressione extenuatur et tunc demum uel in candelam uel in sigillum decenter formatur. Eodem ordine animam ad imaginem gloriae Dei refigurandam intelligimus, si uestigia rei uisibilis inuisibiliter signauerimus. Nam, ut dictum est, comminuitur massa indurati cordis per ueram confessionem, temperatur in effusione lacrimarum prae desiderio faciei Dei, mollescit inter manus siue digitos prementium tribulationum, dum tribulatio patientiam operatur, patientia probationem, probatio uero spem, sicque dilatatur in caritate et extenuatur in humilitate, ut tandem quasi liquefacta in formam transeat eius, L 76v quem inter ubera tenens, presso uultu in uultum, liniamenta

uultus eius depingat in cera animae suae dicens: Hoc nunc os ex ossibus meis et caro de carne mea. Os, inquam, tuum Iesu, de ossibus

meis et caro de carne mea. Os quidem de ossibus meis propter patientiam quam feci meam. Vnde Apostolus Iohannes in Epistola sua: Sicut ipse est et nos sumus in hoc mundo. Sicut non quantitatiuum sed similitudinarium est, ut scilicet non aequalitate uirtutis, sed imitatione similitudinis comparetur homo Deo. Oculum suum 2230 oculo Iesu eleganter impressit, qui mulierem ad concupiscendum non respicit; manum manui configit, qui usque ad inimicos beneficia extendit; pedem complantat pedi, qui ad malum numquam decurrit ;aures auribus iungit, qui sanguinem murmurationis et detractionis non admittit ;corpus corpori aptat, qui carnem 2235 cum uitiis et concupiscentiis crucifigit. Anima igitur sic lota, sic 2225

uncta, sic formata, ubi regalibus uestimentis se induerit, de sua

ueste non debet iustitiam praesumere, sed in Domini miserationibus, quae nostram uel turpitudinem tegunt uel pulchritudini decorem adiciunt. Cultiores uestes sunt praecipuae uirtutes, id est 2240

fides, spes, caritas. Illae omnes et sine quibus non est salus. Aliae

2204 cf. Io. 7, 1o. 2205/2206 Gal.1,10. 2218/2219 cf. Rom. s, 3-4. 2223/2224 Gen. 2, 23. 2227 I Io. 4, 17 (ipse] ille Vg). 2230/2231 cf. Mt. 5, 28. 2234/2235 cf. Gal. 5, 24. 2236 cf. Esther 5, rz. 2207 lota] + et T 2209 emollit T expressione T 2213 demum] deinde P

2210 quae] + est T 2214 figurandam T

2212 = 2216

comminuitur] communiter T 2224 lesu tuum ^ T 2225 et - mea om. P meis om. L P 2226 Iohannes apostolus ^ T 2250 elegantur L 2232 complantat] et plantat P 2234 adaptat T 2240 et illae omnes ^ P

T s7v

IN RVTH II (3, 3)

145

autem uirtutes, id est secundariae quasi cotidianae uestes sunt, ut est ieiunium, uigiliae, psalmodiae, disciplinae et alia huiusmodi,

quae non propter se principaliter quaeruntur, sed propter cordis puritatem, propter accessum faciliorem ad necessarias uirtutes,

2245 sicut machina aliqua muro apponitur, ut sic facilius murus ascendatur.

Sic lota, sic uncta, sic sculpta et culta, quid faciet ? Abscondat se in area, ne uideat eam homo, DONEC ESVM POTVMQVE FINIERIT.

2250

Omni rei, ut ait Salomon, tempus est sub caelo, et quae non tempore suo fuerint facta, potiorem bonitatis suae partem amittunt. Iuuat namque tempus causam quae in tempore agitur. Ideo Christus non uenit, nisi in fines saeculorum, nisi in plenitudine

2255

2260

2265

temporum. More humano post esum et potum homo ille exhilaratus, indulgere benignius, praestare petita largius solet. Vnde Isaac non benedicit filio suo Iacob, nisi post esum et potum, sicut scriptum est: Offer, inquit, mihi cibos de wenatione tua, fila ma, ut benedicat tibi anima mea. Quos cum oblatos comedisset, obtulit ei etiam uinum. Quo hausto dixit ad eum: Accede ad me et da mihi osculum, fili mi. Accessit et osculatus est eum. Statimque ut sensit uestimentorum illius fragrantiam, benedicens ait: Ecce odor fiu mei sicut odor agri pleni, cui benedixit Dominus. Attende diligenter et nota illa mysteria quae in antiquorum patrum dictis et factis obumbrabantur et nostris temporibus in Christo et Ecclesia patefacta sunt. Insiste autem interim litterali sensui et uide quia Booz nondum oculi caligabant, sed clare uidebat. Mulier ergo quae abeoauxilium matrimonii postulabat, lauare, ungere et induere se cultioribus uestimentis debebat, ut tam forma quam cultus ornacibus tior oculos alliceret, bonus odor unguenti odoratui seruiret,

2270

sumptus et potus illam struem lignorum succenderet et tempestiuos hora maturarent amores. Aliter autem in Isaac actum est, quia negotium dissimile erat et senex ille non ad uxorem, sed ad filium uolemortem tendebat, nec filios generare, sed benedicere

bat. Cibus et potus tantummodo illi sufficiebat et uestimentorum fragrantia. Vt autem compendiosissime mysterium hoc magnum 2275 contingamus, ita breuiter exponimus. Anima quae potiora a Deo quaerit bona, propensius beneplacito ipsius se adaptet, nec recuset difficilia, quae sperat sublimiora. adSumma uero omnium petitionum sanctorum haec est: uelle 2256/2261 Gen. 4,4. 2249 cf.Eccle.3,1;3,175. — 2252/2253 cf. Gal. 2273/2274 cf. Gen. 27, 27. 2265 cf. Gen. 27, 1. 27, 25727.

2247 sic uncta sic 2245 aliqua machina T 2243 principaliter om. T 2254 benignus T T em portior 2250 T cibum 2248 esum] lota «T 2265uidebant T — er2260 illius]eius T — 2265 obumbrantur TP 2271 2270 est om. P 2266 lauare] t+et T — seom.L go] uero P P ~ re benedice negotium] * in T — 2272 filium

Lt

146 2280

2285

2290

2295

PETRI CELLENSIS

haerere Deo, non tamquam seruus aut discipulus siue etiam filius, sed tamquam sponsa, ut sit unus cum Deo spiritus, iam nesciens separari ab eo, nec in moribus nec in uoce nec in haereditate nec in amore nec aliqua uiuendi consuetudine. Ad hoc tendit Ruth quae faciem lauat, quae se ungit et cultioribus uestimentis se induit atque ad pedes se proicit, et donec esum potumque homo finierit, non apparet. Iacob autem quia benedictionem de rore caeli et de pinguedine terrae optat, cibum tantummodo et potum patri in uestimentis bene olentibus ministrat, ut propter cibum pinguedinem terrae, propter potum rorem caeli, propter uestimentorum fragrantiam donationem, uenerationem seu principatum inter fratres obtineat. In cibo opus bonum, in potu deuotio boni operis, in uestimentorum fragrantia bona fama designantur. In pinguedine terrae merces boni operis, in rore caeli retributio deuotae mentis, in principatu inter fratres sessio iudiciariae potestatis. Quando autem fient haec omnia? Cum homo ESVM POTVMQVE FINIERIT, cum senex ille, oblatos martyrum cibos et potum confes-

sorum hauserit et uirginei pudoris fragrantiam senserit, tunc ridebit Isaac, qui interpretatur risus, in die nouissimo destructa morte inimica, et omni benedictione caelesti etiam minimum

3, 4a

2300

2305

2310

fratrem implebit. Redeamus ad textum. Sequitur: QVANDO AVTEM IERIT AD DORMIENDVM, NOTA LOCVM IN QVO DORMIAT. Non ubilibet dormit Christus, nec quibuslibet notum est ubi dormiat Booz. Cubicularii illi qui lectulum Salomonis ambiunt, fortes ex fortissimis Israel, et ancillae illae quae pannos abluunt peccatorum et discissa resarciunt et dissuta consuunt in unitatem spiritus, in uinculo pacis, nouerunt quia in pace factus est locus eius qui dicit: In pace in idipsum dormiam et requiescam. Dormit etiam iuxta aceruum manipulorum, sicut in sequentibus dicetur: Vide aceruum manipulorum iuxta quem dormit. Conuersus, inquit Euangelista, ad mulierem dixit Simoni: Intraui in domum luam, aquam pedibus meis non dedisti, haec autem lacrimis rigauit pedes meos et capillis suis tersit. Osculum mihi non dedisti, haec

2280%ch l Cor 6317: Gen. 27, 15-17. 611267574516:

2285/2286 cf. Gen. 27, 39.

OG) oles TE Gy (KG ope P O75) Ps 1365p

2297/2298 cf. I Cor. 15, 26.

Ze

2287/2288 cf.

2297 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 7,15;

| 2307Ps.4,9.

2306 cf. Eph. 2307/2309 cf. Ruth 3, 7.

2284 finierit homo ^ T

2289 uenerationem om. P

2306/2307 cf.Ps.75,3. 2309/2314 Luc. 7, 44-46.

2280 Deo] eo T

2291 fragrantiam P

1525) ps 1555) ps 157).

2303/2304 cf. Cant. 5, 7.

bona om. T

designatur T

2294 omnia] + et P

2298/2299 minimum fratrem] numerum frattum L'— 2300 in quo] ubi T 2303 lectum TP 2312 suis om. L

2305 unitate T

2307 eius om. L

Dormiuit P

T 58r

L 77v

IN RVTH II (3, 3-4) 2315

2320

2325

147

autem ex quo intrauit non cessauit osculari pedes meos. Oleo caput meum non unxisti, haec autem unguento unxit bedes meos. Hic est aceruus manipulorum, quia sicut messores segetis in aceruo conferunt multitudinem manipulorum, ne nocte surripiantur dispersi, sic in sacculo suo signat Deus et mala nostra et bona, ut in malis patientia eius thesaurum irae, in bonis cumulet bonitas thesaurum gratiae. Caritas congregat aceruum manipulorum et thesaurum gratiae, quando esurientes pascit, nudos uestit, sine tecto in domum inducit, infirmum uisitat, et iuxta hunc dormit ille qui dicit: Venite benedicti Patris mei possidere praeparatum uobis regnum a constitutione mundi. Nota hunc locum, anima quae requiem quaeris, quia non praetereuntur transilienda, quo Deus aeternaliter habitet et quiescat, quo sancti Domini facie ad faciem uisuri constabiliuntur, sicut nouellae plantationes in lateribus domus eius. Sed lauet se prius lacrimis, ungat se compunctione deuota, induat se sancta Scripturarum meditatione et pia eleemo-

sinarum operatione, quia beati quorum remissae sunt iniquitates 2330 et quorum tecta sunt peccata.

ys

Cum ergo se lauerit, unxerit et induerit cultioribus uestimentis, anima, ut dictum est, tunc notare poterit locum in quo dormit

Booz. Sicut autem singulariter dormit, sic locus ille in quo dormit,

2335

singulariter notandus est. Dormire uero quiescere est. Deusautem septimo die requieuit ab omnibus operibus suis. Quasi ergo tunc dormiuit, cum requieuit. Post confessionem ergo et paenitentiam

quae sunt opera sex dierum, nam toto hoc tempore necessaria est

confessio et paenitentia, reclinat caput suum diuina propitiatio in gremio animae, dulcesque somnos capiens dicit ad cogitationes 2340 eius: Adiuro wos, filiae Ierusalem, ne suscitetis, neque eurgilare faciatis dilectam quae mecum dormit, donec ipsa uelit. Sed quis est locus quietionis in quo Booz dormit? Certe propitiatorium de auro purissimo, certe solium excelsum et eleuatum certe reclinatorium aureum, certe monumentum nouum, in quo nondum quissancta illa 2345 quam positus fuerat, certe lectulus ille floridus in quo membra, prius extensa et clauis confixa, posita anima tribus diebus et tribus noctibus quieuerunt. NOTA LOCVM istum, anima

2326 cf. Ps. 143, 12. 2325 cf. 1 Cor.13,12. 2322/2323 Mt. 25, 34. 2334/2335 cf. 2329/2330 cf. Ps. 31, 1. 2326/2327 cf. Ps. 127,3. cf. Ex. 25,17. 43 2342/23 7. 2, cf. 4; 8, 3,5; Cant. 41 2340/23 2. Gen. 2, Io. 19, 41. cf. 45 2344/23 10. 3, Cant. 44 2343/23 2343 cf. Is. 6,1. 2345/2346 cf. Mt. 12, 40. 2345 cf. Cant. 1, 15. 2320/2321 inducit in domum ~ T 2318 cumulat L 2317 et! om. P 2328 sanctarum P t P requiesca 2325 2324 transiliendum TLP 2337 tempore hoc~P 2335quasi]quasP 2333 Booz- dormitom.P 2341 donec]quoadusqueT — 2341/2542 donec - dormitom.P ^ 2345 illa sancta ~ P

148

3, 4b-d 2350

PETRI CELLENSIS

quae sponsum quaeris, quae finem laborum et dolorum uis inuenire Hic enim dabit nobis requiem ab operibus nostris. Sequitur: VENIESQVE ET DISCOOPERIES PALLIVM QVO OPERITVR A PARTE PEDVM ET PROICIES TE ET IBI IACEBIS. IPSE AVTEM DICET TIBI QVID AGERE DEBEAS. Quale illud pallium quo Deus operitur, o anima ? Estne iacinctinum, estne purpureum, estne de lana et lino, estne de uelleribus

2355

ouium tuarum ? Certe et iacinctinum et purpureum est, certe de

L 78r

lana et lino est, certe de uelleribus ouium nostrarum est. Iacincti-

num quia caeleste, purpureum quia passum in carne, de lana quia ueritas de terra orta est, de lino quia filius uirginis est, de uelleribus ouium nostrarum quia de natura filiorum Adae natura homi2360 nis illius est. Hoc operitur pallio diuinitas, ut celaretur diabolo mysterium incarnationis, ne principes huius mundi cognoscerent, quia si cognouissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Scisso hoc pallio, uelum templi quadam compassione scissum est, sol obscuratus est, tenebrae factae sunt super terram, quia Domi2365 nus dicit se habitare in caligine. Caligo enim sub pedibus eius. A PARTE igitur PEDVM VENIENS ET DISCOOPERIES PALLIVM QVO OPERITVR. Mediante carne ad animam Christi, mediante anima ad diuinitatem ascendere debemus. PALLIVM hoc sacramentum est,

quod discooperiendum est, non a capite quia scriptum est : Fort?o2370

2375

va te ne scrutatus fueris, sed

A PARTE PEDVM, ut cum

Iohanne

baptista dicas: Non sum dignus soluere corrigiam calciamenti eius. Nam discooperire pallium a parte pedum est soluere corrigiam calciamenti eius. Si Iohannes baptista non est dignus, quis est dignus? Idcirco sequitur: ET PROICIES TE ET IBI IACEBIS. Proicit se qui reformidat discutere, et ibi iacet qui expectat audire quod sufficiat ad fidem et quod excuset temeritatem. IPSE, inquit, DICET TIBI QVID AGERE DEBEAS. Cor contritum et T 58v

2380

humiliatum non spernit Deus, qui respicit ad humilem et quietum et trementem sermones eius. Dicit igitur iacenti ad pedes suos sapientia quid agere debeat, quando dat gallo intelligentiam, id est praedicatori sanam doctrinam. Beatus, inquit, qui obseruat ad fores meas et qui uigilat ad postes ostii mer. Dicit autem quid agere

2349 cf. Ex. 5, 5. 2354/2355 cf. Iob 31, 20. 2358 cf. Ps. 84, 12. 2362 cf. I Cor. 2, 8. 2363 cf. Luc. 23, 45-44. 2364/2365 cf. II Par. 6, i 2365 cf. 1 Sam. 22,10;Ps.17,10. ^ 2369/2370 Eccli.3,22. | 2371/2372 Io. 1, 27 (ut soluam Vg) ; cf. Marc. z, 7 ; Luc. 3, 16. 2378/2379 cf. Ps. 50, 19. 2381 cf. Iob 38, 36.

(PL 76, 529B-530A).

2381/2382 cf. Greg. Magn., Moral. in lob XXX, 3, 11

2382/2383 Prou. 8, 34 (qui uigilat ... et obseruat Vg).

2550 uenies T 2351 et ibi] ibique T — 2355 et! om. T 2372 est pedum ^ P 2373/2374 quis - dignus om. P — 2376 sufficiat] + audire P

IN RVTH II (3, 4-7)

149

debeat illi qui sequitur uestigia eius. Hoc enim est a parte pedum Dei ut cum Psalmi2385 discooperire pallium, operari iuxta mandata Sequitur: sta dicat: A mandatis tuis intellexi. QVAE RESPONDIT: QVICQVID PRAECEPERIS, FACIAM. Sic loquitur Ecclesia et sic operatur in una caritate omnia mandata complens. Nam si in uno offenderit, facta est omnium 2390 rea. QVICQVID, inquit, PRAECEPERIS, FACIAM, usque ad abrenuntia-

tionem- bonorum meorum, usque ad ipsam animam ponendam. Vox ista obedientiae, non semiplenae, sed perfectae et consummatae, qualis illa fuit de qua dicitur: Obediens fuit Patri usque ad mortem, mortem autem crucis. Plane ex toto corde, tota anima, tota

2395

2400

2405

2410

BO 2415

2420

uirtute, ista anima Deum requirit, quae nichil sibi de se retinens patri spirituali dicit: Pater in manus tuas commendo spiritum meum. lube quod uis, et faciam quod iusseris. Domine, inquit conuersus quidam, guid me wis facere ? Quasi dicat: Hactenus feci quod uolui, sed in capite libri meae conuersionis de me scriptum est, ut faciam uoluntatem tuam, et hoc uolui. Exponunt se quidam in confessione, quasi dimidii uoluntati praelatorum, dum dicunt:

Psalmos imponite mihi et genuflexiones, ieiunia uero non, quia erubescerem in conspectu fratrum ieiunare, non tolerarem a missa abstinere. Iste quasi dimidiat se ut dimidius sit suus et dimidius sit Dei. Prorsus haesito utrum sit confessio ista ad salutem. Non credo, sed tamen tales cotidie patienter fero, quia si quod uerum est dicere, nec totos nec dimidios haberem. Expecto ergo si forte pars mea quae est pars Domini ad se trahat partem peccatoris et conuertatur et uiuat. Non enim conuertitur, sed inuertitur qui totus non conuertitur. Dicit igitur bene confessa et conuersa anima: QVICQVID PRAECEPERIS mihi, FACIAM. Sequitur:

DESCENDITQVE IN AREAM ET FECIT QVAE SIBI IMPERAVERAT SOCRVS. Dixit et fecit, promisit et soluit. Sequitur: CvMQVE COMEDISSET Booz ET BIBISSET ET FACTVS ESSET HILARIOR, ISSETQVE AD DORMIENDVM IVXTA ACERVVM MANIPVLORVM, VENIT ABSCONDITE ET DISCOOPERTO A PEDIBVS EIVS PALLIO SE PROIECIT. Prosequamur materiam de confessione et quid differat comedere Dei et bibere in remissione peccatorum concedenda, si possu2, 21. 2384 cf. I Petri

2386 Ps. 118, 104.

2, xo. 2389/2390 cf. lac.

2396/2397 2394/2395 cf. Marc. 12,30. 2393/2394 cf. Phil. 2, 8. 2398/2400 cf. Ps. 39, 8-9; cf. Hebr. 2397/2398 Act.9,6. Luc. 23, 46. 2409 cf. Ez. 33, 1. 1o, 1o. 2405 cf. Rom. 10, 7.

2390/2391 renuntiationem T 2387 quae] qui T — 2388 Sic] Hic T 2395 requirit Patri om. T 2393 P plene semper ae] 2392 semiplen 2397 et faciam] non faciam nisi T — 2398 quidam om. T Deum ^ P 2409/2410 sed - conuertitur om. P — 2412 fecit] + omnia P

L 78v

ISO

PETRI CELLENSIS

mus explicemus. Cibus grossior ut deglutiatur, prius masticatur et

in ore demolitur, ut subtiliatus facilius ad stomachum traiciatur.

Potus autem quasi uno cursu palatum intrat et stomachum penetrat nec expectat dentium iudicium, sine quibus bene explet suum 2425 officium. Similiter peccatorum, alia ad modum cibi grossiora et ad degustandum siue digerendum sunt difficiliora; alia, sicut potus, rariora et tenuiora, quae tam facile digeruntur quam expedite sumuntur. Illa dicuntur capitalia et criminalia, ista minora et uenialia. Sed quomodo Deus peccata nostra comedit et bibit? 2430 Profecto sicut ignis ligna uel aquam, non sibi incorporando, sed deuastando et consumendo, ut nusquam sit de lignis uel aqua quod ignis deuorauerit. Quasi ergo aliquando laborat Deus ad remittendum peccatum indigestibile pro enormitate ipsius peccati uel pro duritia cordis nostri. Vnde qui fleuit super foetentem 2435 Lazarum iam quatriduanum, sine ullo labore puellam tamquam ueniale peccatum remittendo excitat dicens: Nom est mortua puella, sed dormit. Tantum ergo distat ueniale a criminali, quantum somnus a morte. Sed tamen utrumque consumit, qui utrumque dimittit. Mirabantur in domo Symonis leprosi spinam et 2440 ueprem multorum criminalium in Maria Magdalenae tam subito exarsisse ad pedes ignis, qui murmurabant dicentes: H?c s? esset propheta, sciret utique quae et qualis est mulier quae tangit eum, quia peccatrix est. Sed quid dicit ignis in spinis? Dimissa sunt, inquit, e? peccata multa, quoniam dilexit multum, id est quia 2445 ualenter arsit in ea caritas, potenter combusta sunt ligna delictorum. De hoc Isaias : Et erit lumen in igne, et Sanctus evus in flamma et succendetur et deuorabitur spina eius et uepres in die una. In die una, id est in confessione

una

et uera, dimittentur, et spina

uenialium pungens et transiens animum, e£ uepres criminalium 2450 tenens et impediens peccatis assuetum, si fuerit lumen Israel in igne et Sanctus eius in flamma, id est si praelato designaueris peccata tua manifeste, cum contritione cordis, quia hoc est /wmen

2455

in igne, confessio scilicet in contritione; et si Sanctus eius fuerit in flamma, id est perfecte paenitens perseuerauerit in paenitentia. Quod autem hanc distinctionem prophetalis sensus approbauerit, ex hoc quoque quod paulo post subditur intelligere possumus. Post pauca enim subdit: In weritate reliquiae conuertentur, reliquiae, inquam, Iacob ad Deum fortem. Quid est namque reliquiae et 2434/2435 cf. Io.rz, 35, 39. 2436/2437 Mt. 9, 24; cf. Marc. 5, 39. 2439 cf. Mt. 26, 6; Marc. 14, 3. 2441/2443 Luc. 7, 39. 2443 cf. Ps. 117,12; 2443/2444 Luc. 7, 47 (remittentur Vg). 2446/2448 Is. xo, 17. 2457/2458 Is. 1o, 20-21.

2425 officium] iudicium P et om. T 2428 et criminalia om. L 2430 aque P 2436/2437 puellamortua~T — 2438/2439 consumit utrumque om, P autem T

2444 ei inquit ~ T

T sor

2451 ignem P

2458 namque]

L 79r

IN RVTH II (3, 7)

151

reliquiae conuertentur, nisi quod usque ad ultimas faeces malorum 2460 et reliquias, id est recordationes

peccatorum, 7m ueritate, id est

uero corde et plano ore, expiare debes animam tuam in confessione, tam de uenialibus quam de criminalibus, si non de reliquiis illis quas porci manducabant uis implere uentrem tuum, sed de illis quas tulerunt Apostoli, scilicet faui mellis et piscis assi? CvM ergo COMEDISSET B002Z ET BIBISSET ET FACTVS ESSET HILA2465 RIOR, gaudium enim est in caelis super uno peccatore paenitentiam agente, et gaudium Domini est fortitudo nostra. CvM, inquam, FACTVS ESSET HILARIOR ISSETQVE AD DORMIENDVM IVXTA ACERVVM MANIPVLORVM, VENIT ABSCONDITE, etc. Ezechiel ostendit nobis aceruum manipulorum, iuxta quem 2470 dormit Booz ubi ait: Anima quae peccauerit ipsa morietur. Hic non dormit Christus, sed in aceruo qui sequitur. Et wir, inquit, s? fuerit iustus et fecerit iudicium el iustitiam, in montibus non comederit et oculos non leuauerit ad idola domus Israel, uxorem proximi sui non 2475 uiolauerit, ad mulierem non accesserit, hominem non contristauerii, pignus debitori reddiderit, per uim nichil rapuerit, panem suum esurienti dederit, nudum uestimento operuerit, ad usuram non commodauerit et amplius non acceperit, ab iniquitate manum suam auerterit, iudicium uerum inter uirum et uirum fecerit, in faciat 2480 praeceptis meis ambulauerit et iudicia mea custodierit ut MANIACERVVM hunc IVXTA ueritatem, hic iustus est, wita uwiuet. PVLORVM dormit Booz. Sed et tu cum in confessione a terra cordis

exsecaueris spicas illas in quibus plus aristarum et palearum et stipulae est quam granorum bonorum, tamen Booz non deserit quia 2485 aceruum, gratiosius colligens grana inter aristas et paleas, sicut lilium inter spinas, sic amica mea, inquit, inter filias. Plus enim de pietate quam de seueritate habet, donec accipiat uentilabrum in manu sua, ut emundet aream suam. Hic ille est, quem importunitate sua Abraham eo usque interrogando perduxit ut 2490 responderet ei non se deleturum ciuitatem, si inuenisset decem iustos. O pietas Dei, o impietas ciuitatis. Quanta uorago iniquitatis, ubi in una ciuitate nec decem boni reperiuntur ? In ciuitate animae tuae si non potueris habere quinquaginta iustos qui faciunt annum iubilaeum consummatione iustitiae, si non quadraLex enim 2495 ginta quinque obseruatione scilicet Legis et Euangelii.

2462/2463 cf. Luc. r5, 16. ctaluc 15. 10:

2463/2464 cf. Luc. 24, 42.

2467 cf. II Esd. 8, ro.

2471 Ez. 18, 4.

2466/2467 2472/2481 Ez.

uestimento 18, 5-9 (oculos] + suos Vg; mulierem] + menstruatam Vg ;operuerit Cant. 2, 2. 86 2485/24 Vg). inter fecerit Vg; Vg; auerterit manum suam 2488/2491 cf. Gen. 18, 23-32. 2487/2488 cf. Mt. 5, 12; Luc. 5, 17.

2483/2484 quibus 2478 accommodauerit P — 2483exsequauerisP consummationem T 2494 — T uiros + stipulae plus» T — 2495 quinquaginta]

152

PETRI CELLENSIS

quinque libros, Euangelium continet quadraginta generationes in genealogia Christi. Si nec quadraginta euangelica perfectione, si nec triginta animae, spiritus et corporis integritate, si nec uiginti animae et corporis immunitate, saltem decem retine, ut moralia L 79v 2500 Legis mandata impleas, et sic non cum palea igni inextinguibili traderis, sed in horreo gloriae reponeris. Sed noli, o aduena mulier quae maritum quaeris, quia quem habes, dum uanitatem mundi sequeris, non est tuus uir, noli expectare mane, sed sero, sed nocte

2595

media ante iudicium ueni abscondite ad pedes eius, eatenus tenens plantam, quousque consequaris misericordiam. VENIT ergo ABSCONDITE ut nesciat sinistra eius quid faciat

dextera eius. VENIT ABSCONDITE, ne modicum fermentum uanae gloriae magnam massam iustitiae corrumpat. VENIT ABSCONDITE, 2510

ut qui sub ficu uidit Nathanael erubescentem de peccatis suis, illam uel ad pedes iacentem, saltem nocte media respiciat. Discooperit pallium a pedibus, quando implorans misericordiam Dei et ueritatem, qui sunt pedes diuinitatis et itinera aeternitatis,

inuocat super se nomen sanctum et nubem illam quae prius dum T sov

esset in peccatis, oraculum 2515

4, 8a 2520

2525

operiebat, ne transiret oratio eius

ad Dominum coruscatione confessionis demum illustrans dicit: Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam et salutare tuum da nobis. Sentiens denique pedes se habere discoopertos, qui in Euangelio loquitur: Sentio de me uirtutem exisse, IAM NOCTE MEDIA EXPAVIT ET CONTVRBATVS EST. NOCTE MEDIA, primogenitum Aegypti moritur; NOCTE MEDIA nox medium iter habet et omnipotens sermo de caelis a regalibus sedibus uenit, sed NOCTE MEDIA exterminator postes sanguine agni linitos non attigit. ExPAvIT HOMO. Quasi subitam mutationem peccatoris et fidem confitentis miratur, quia non uidebatur quod posset mittere cristallum suum sicut buccellas, id est facere de persecutore praedicatorem, de lupo agnum. Solent enim homines ad insolita et subita mirari et expauescere. Sic ergo dicitur quia

2500/2501 cf. Luc. 3, 17. 2502/2503 cf. Io. 4, 18. 2504/2505 cf. Gen. 25, 25. 2506/2507 cf. Mt. 6, 3. 2507/2508 I Cor. 5, 6. 2509 cf. Io. z, 48. 2510/cf3Ducs7 158: 2513/2514 cf.Leu.16,13. 2516/2517 Ps. 84, 8. 2519 Luc. 8, 46 (noui uirtutem de me exisse Vg). 2521 cf. Ex. 12, 29. 2522/2523 cf. Sap. 18, 14-15. 2525/2524 cf. Ex. 12, 13. 2526 CIS PST T4717

P tene

24982animae]-- et T 2499immunitatem P — 2500impleas mandata et-ignire. P — 2502quemhabes]deus T — 2505tuusom.T 2504 T 2509 uidet T 2510/2511 discooperuit P 2513'illa- P 2515 Dominum] Deum L 2522 iter] tunc P sermo] + tuus P 2523 sed om. P 2524 attingit L

, 9b-c

153

IN RVTH II (3, 7-9)

expauit homo et turbatus est. Vnde EXPAVIT HOMO ET CONTVR2530 BATVS EST, aperitur cum ait:

VIDITQVE MVLIEREM IACENTEM AD PEDES SVOS ET AIT ILLI: QVAE ES? Iam iacet ad pedes quae paulo ante calcabat pedes. Nota duo genera peccatorum, unum a Deo recedentem, alterum ad Deum

2535

redeuntem, id est ab irato ad placatum. Adae quia se abscondebat in paradiso conscientia peccati non ferente lumen uultus Dei, dicitur: Adam, ubi es? Ab ista uero non quaeritur ubi es, sed QVAE Es. Vbi es, notat se abscondentem, et QVAE ES, notat iam acceden-

2540

tem et confitentem. Conscientia ergo si aliunde quaerat remedium excusationis de peccato quam ab illo qui sine peccato est, non tam de priore quam de secundo errore arguitur et condemnatur. Et hoc notatur, cum ad Adam non dicitur: quis es, sed: wb? es. Quasi diceretur: Scio quia extra te factus peccasti, sed iam saltem non

fugiendo et latitando redime lapsum, sed redeundo, et ubi sis

pensando. Isti autem non dicitur: ubi es, quiaiam ad pedes est, sed dicitur: QVAE ES, quia adhuc in nocte est et non cognoscitur uultus eius in area nec in plateis. Nondum enim habet uirum suum, nondum habet paenitentiae fructum. Iam quidem ad pedes iacet per humilitatem, iam pedes discooperit per intentam supplicatio2550 nem, iam ad mediam noctem laborat in gemitu suo ut columba per cordis contritionem, sed non sufficiunt ista. Professio namque oris

2545

exigitur, ut corde credatur ad iustitiam, ore autem confessio fiat

2555

2560

ad salutem. Dicitur ergo ei: QvAE Es? Esne de filiabus Belial, quae simulatorias et tenebrosas confessiones faciunt palliantes turpitudinem scelerum, aliter causam enarrando uel ex parte conscientiam excorticando, ut detractis corticibus, in his quae spoliata sunt per accusationem sui candor appareat, illa uero quae integra per occultationem remanserunt, permaneant uiridia peccandi amore? Itaque estne uera confessio tua, an falsa? ILLAQVE RESPONDIT: EGO svM RVTH ANCILLA TVA.

Nuda, inquit, ueritate et quod alienigena fuerim agnosco et quod tuis beneficiis ancillam me tuam emeris profiteor. Qualis fuerim aperte refero, qualis uelim esse et hoc ipsum pronuntio. Eco svM RvTH ANCILLA TVA. Ideo ad pedes iaceo, quia adhuc in pallium a pedibus dis2565 timore posita qui est initium sapientiae, 2537 Gen. 3, 9.

2550. cf. Ps. 6, 7.

2550/2551

2553 cf. I Sam. 1, 16. 2552/2553 cf. Rom. ro, 1o. 10; Eccli. z, 16. 11o, Ps. cf. 5 2564/256 37. 30, Gen.

cf. Nah. 2, 7. 2556/2557 cf.

unde2529est]sit LP — 2529/2530 turbatus T — 2530 aperit LP 2538 etom. T — 2539ergo]Juero T — 2546 in nocte adhuc ~ P est om. P 2554 simulatoria et tenebrosa 2553 ergo] autem T —— esne] et ne P 2556 2555 scelerum] + suorum T faciunt om. T confessione T P s quaerendu respondit] Illaque 2560 L excorticantes

L 8or

PETRI CELLENSIS

I54

Sed cooperio, uias meas enuntiando et cogitando pro peccato meo. foras caritas ubi m, requie illam in ingredi festino quia RvTH svM,

in mittit timorem, ut ultra non sim ancilla seruiendo et confitendo

2570

timore, sed sponsa per adoptionis spiritum amplectendo te sponsali amore. EXPANDE

3, 9d

igitur PALLIVM

TVVM

PROPINQVVS ES. Non

2575

umbram

foliorum, non

SVPER

FAMVLAM

perizomata

TVAM, QVIA

excusationum,

non

iuniperorum tergiuersationem quaero, sed pallium caritatis, quod operit multitudinem peccatorum. EXPANDE, inquam, hoc PALLIVM SVPER FAMVLAM TVAM, ut meam turpitudinem cooperias, ut meam

nuditatem uestias, ut frigidam calefacias, ut remotam a te tibi -

unias, ut de scabello pedum ad latus promoueas. Plane debes hoc

facere, QVIA PROPINQVVS ES. Prope es enim omnibus inuocantibus

te in ueritate. Tu es ille qui appropiauit semiuiuo relicto, ut alligaret uulnera eius. Tu es ille pater qui prodigo filio reuertenti occurrit et ruit in collum eius. Tu es ille qui uiso Beniamin uterino fratre non poterat se continere, quia erumpebant lacrimae eius. Tu es ille quia dextris es mihi necommouear. PROPINQVVS ES, quia ES de matre, in 2585 Deus de prope et non Deus de longe. PRoPINQvvs propinquus ? dicit quid Sed es. mea caro et meum cuius natura os ET ILLE: BENEDICTA, INQVIT, ES A DOMINO FILIA, ET PRIOREM MISERICORDIAM POSTERIORE SVPERASTI, QVIA NON ES SECVTA IVVENES PAVPERES SIVE DIVITES. Iam, inquit, post confessionem non aduersor te, quia BENEDICTA 2590 2580

3, IO

T Gor

ES, non maledicta. Mutasti enim uitam tuam, mutasti et senten-

2595

2600

tiam meam. Iam gladius ille flammeus atque uersatilis, aura confessionis extinctus et retunsus, uaginam petit, ubi de maledicta benedictam inuenit. Quare hoc et quomodo hoc ? Quia PRIOREM MISERICORDIAM POSTERIORE SVPERASTI. Prior misericordia baptisma, secunda paenitentia est. Priorem autem misericordiam posteriore superat qui mala post lauacrum reiterata, tam plena et perfecta paenitentia delet, ut ad illa non redeat. Hoc enim est : 2a» noli peccare. Hoc denique est priorem misericordiam posteriore superare. Acceptabilius quoque hoc habet Deus de illa conuersa anima, quae inter malos homines habitat, ubi sedes est Sathanae,

quorum conuersatio sagena est ad illaqueandum incautos, quo2566 cf.Ps.118,26;cf.Ps.37,19. IIo.4,18.

2569 cf. Rom. 8,15.

| 2567 cf.Hebr.4,1. 2573 cf. Gen. 3,7.

| 2567/2568 cf. 2575 cf.I Petri 4, 8.

2579/2580 cf. Ps. 144, 18. 2580 cf. Luc. 10, 30.34. 2581/2582 cf. Luc. 15, 20. 2582/2583 cf. Gen. 43,29-30. 2584cf.Ps.15,8. 2585 cf. Ter. 23, 23. 2592 cf. Gen. 3, 24. 2598/2599 1o.5,14. 2601 cf. Act. 2, I3. 2602 cf. Eccle. 7, 27. 2576 operias T 2578 promoueas] + et T 2580 appropinquauit P 2582 illeom.T — 2596autem]aliter P — 2596/2597 superat posteriore ^P 2597 qui] + qui T

L 80v

IN RVTH II (3, 9-10) 2605

2610

2615

2620

rum sermo ut cancer serpit, sub quorum labiis uenenum aspidum ad inficiendum simplices uiatores. Isti sunt IVVENES PAVPERES SIVE DIVITES, qui per dulces sermones seducunt corda innocentium. Horum quidam adeo sunt DIVITES, ut diuitias bonitatis Dei tam prodigas afferant, ut nemo damnandus a Deo sit, propter Psalmistam qui dicit: Misericordias Domini in aeternum cantabo. Alii uero tanta paupertatis macie coarctantur ut ipsos misericordiae diuinae thesauros euacuent, dicentes nonnisi semel Deum

condonare grauia peccata, iuxta Apostolum qui ait: Impossibile est enim eos qui semel sunt illuminati, gustauerunt etiam donum caeleste et participes facti sunt Spiritus sancti, gustauerunt nichilominus bonum Dei uerbum uirtutesque uenturi saeculi et prolapsi sunt, renouari rursus ad paenitentiam. Praeuaricatores legis sunt isti IVVENES, quorum alii prae inopia furantur quod uerum est, alii prae adipe et pinguedine cordis addunt quod falsum est. Contra interdictum etiam legis quae dicit: Ne accipias loco pignoris molam superiorem aut inferiorem, utrique faciunt, dum alii ueritatem, alii misericordiam tollunt, dum spem alii, alii timorem ab

hominibus auferunt. Superiorem molam tollit, qui negat ueniam peccati, quantumcumque

2625

2630

185

et quotienscumque et quandocumque

peccaueris, si paenitentiam egeris. Nec enim est in uerbis apostolicis sensus iste, ut per paenitentiam renouari non possis, post illa omnia prolapsus, si paenitentiam feceris, sed quod renouari non possis, utique per baptismum, quia baptismus non est reiterandus. Secure ergo ad confessionem et paenitentiam curre, quia fons patens est in domo Dei paenitentia in ablutione mulieris et menstruatae. Secure dico paenitere, sed non dico secure delinque. Inferiorem enim molam tollerem, si securitatem peccandi indulgerem. Non equidem uox illa dicentis: Misericordias Domini in aeternum cantabo, damnatorum est, sed saluandorum, sed saluatorum, qui reminiscentur sani dolorum sine dolore, laeti tristium sine moerore. Ruth NON est SECVTA IVVENES, id est stultos, PAVPE-

2635

RES, qui desperant, neque DIVITES qui uane praesumunt. Quam mercedem ergo habebit ista BENEDICTA A DoMINO FILIA? Sequitur: 2605/2606 cf. 2603 cf. II Tim. 2, 17; cf. Ps. 13, 3; 139, 4; Rom. 3, 13. | 2611/2615 Ps.88,2. 2608 4. 2, Rom. cf. 07 2606/26 18. Rom. 16, CEPS O2216. DOTT Vg). uenturi Hebr. 6, 4-6 (sunt facti Vg; saeculi 687C-688A). 76, (PL 24 12, 33, Iob, in Moral. Magn., Greg. 34cf. 2617/26 et superiom inferiore pignoris loco accipies (non 6 2618/2619 Deut. 24, 2624/2626 cf. Hebr.6,4-6. — 2627/2628 cf. Zach. 13, 1. rem molam Vg). 2631/2632 Ps. 88, 2.

2611 2610euacuantP pauperes] uiatores P 2604 decipiendum T 2625 P molem 2621 T dicitur quod 2618 grauia condonare ~ T 2627fonsom.T | 2628 paenitentiaom.P ^ 2630 securitati L Nec]non T 2632 sed?] et L

PETRI CELLENSIS

156

NOLI ERGO METVERE, SED QVICQVID DIXERIS MIHI, FACIAM TIBI. O quam cito arcus irae diuinae contra peccatores uibrans sagit-

3, ria

2640 tas, ex confessione peccati inflectitur. Tuum est, peccator, arcum

Dei tendere, tuum distendere. Tendis cum delinquis, distendis cum confiteris. Audeo dicere, amplius facis, quia non solum arcum inflectis, sed etiam gladium eius conflas in uomeres tuos et lanceas eius in falces tuas. Ex quo enim confessus fueris, non contra te

ationis, sed 2645 uenit, sed pro te, nec sententiam profert condemn agrum tuum colit et defensionis, sed excusationis, sed saluationis,

dando fructum. NoLI ERGO METVERE confitens et paenitens, quia

peccasti, iam enim non irascar tibi, SED QVICQVID DIXERIS MIHI, L 81r 2650

3, ub

FACIAM, etiam si dimidium regni mei petieris, etiam si coronam capitis mei, etiam si osculum oris mei. Quare hoc? ScIT ENIM OMNIS POPVLVS QVI HABITAT INTRA PORTAS VRBIS MEAE MVLIEREM TE ESSE VIRTVTIS.

INTRA PORTAS VRBIS tuae, Booz, habitat omnis plenitudo diuini-

2655

tatis corporaliter. INTRA PORTAS VRBIS tuae requiescit spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, spiritus timoris. POPVLVS iste HABITAT INTRA PORTAS VRBIS tuae. OMNIS POPVLVS uirtutum, OMNIS POPVLVS

gratiarum, OMNIS POPVLVS benedictionum caelestium siue terre2660

2665

2670

strium, OMNIS iste POPVLVS sciT Ruth MVLIEREM ESSE VIRTVTIS. Si testimonium accipimus hominum, testimonium Dei maius est. Hoc testimonium habuit ille de quo dictum est: Inuent wirum secundum cor meum. Hoc ille alius de quo dictum est: Inter natos mulierum non surrexit maior Iohanne baptista. Hoc ille de quo dictum est: Vir iustus et simplex et recedens a malo, et non est ei similis super terram. Hoc ille de quo dictum est: Ecce were Israelita, in quo dolus non est. Hoc quaerebat testimonium qui dicebat: Testis meus et conscius meus in excelsis. Item alius: Non reprehendit me cor meum in omni uita mea, sed non in hoc iustificatus sum. Qui autem iudicat me, Dominus est. Mulier uirtutis est, quae tantummodo quaerit quae Domini sunt, quomodo placeat Deo. Mulier uirtutis est quae contriuit Sathanam sub pedibus suls,

quae contriuit caput serpentis antiqui, quae oblita est populi sui et

2643/2644 cf.1s.2,4. — 2649 cf. Marc.6,23. — 2649/2650 cf. Threni5, 16. 2650 cf. Cant. z, 1. 2653/2654 cf.Col.2,9. | 2654/2655 cf.Is. 11, 2-3. 2659/2660 cf. I Io. 5, 9. 2661/2662 Act. 13, 22. 2662/2663 Mt. mz, x1 (non surrexit inter natos mulierum Vg). 2664/2665 Act. 1o, 22; Iob 1, 1, 8; 2, 3 (in terra Vg). 2665/2666 Io. 1, 47. 2667 Iob 17, 20. 2667/2668 lob 27,6(non]necVg). | 26691Cor.4,4. —2670cf.ICor. 7:522: 2671/2672 cf. Gen. 3, 15; Rom. 16, 20. 2672/2673 cf. Ps. 44, rr. 2639 O om. T | 264Áeiusom. T — 2662/2664 1nter-estom.P ei om. T 2669 mulier] + autem P

et? om. P

2664

T 6ov

IN RVTH II (3, 11-13)

I2

157

domus patris sui, quae nichil femineae fragilitatis uel lenocinii retinuit, sed uirgo effecta sexum uicit et mundum. Sequitur: NEC ABNVO ME PROPINQVVM, SED EST ALIVS ME PROPINQVIOR. 2675 In hoc error illorum de confessione destruitur, qui dicunt: sufficit Deo confiteri peccata sua et non sacerdoti necessaria confiteri. NON ABNVO, inquit, ME esse PROPINQVVM, SED EST ALIVS ME PROPINQVIOR. Reuera, inquit, bonum est confiteri Domino quia 2680

2685

2690

2695

propinquus est, sed prius praesentanda est uicario meo ipsa confessio, quia PROPINQVIOR ME EST. Deus enim in caelo, homo in terra

est. Abiens autem in regionem longinquam accipere sibi regnum et reuerti, uocauit seruos suos et tradidit illis bona sua, et peregre profectus reliquit domum suam et sponsam suam et dedit potestatem cuiusque operis et ianitori de quo nunc dicitur quia PROPINQVIOR EST, praecipit ut uigilet. Vade ergo ad ianitorem domus, mulier uirtutis, quia ille PROPINQVIOR EST, non plenitudine potestatis, sed officio administrationis. Annon et matri suae quae reuera mulier uirtutis est procuratorem destinauit discipulum quem diligebat ut eum haberet propinquiorem in obsequio rei familiaris ? Posset de caelo mittere angelos qui famulatum impenderent, qui omnia necessaria sufficienter et digne matri suae administrarent, sed obsequia aeternitatis noluit accomodare neque matri in loco et tempore mortalitatis. Habuit ergo Maria propinquiorem Iohannem quam Iesum, non cognationis affinitate, sed obsequii impensione. Non mirum itaque habeas, si Deus tibi uicarium constituit, cui tuam indigentiam siue infortunia referes,

2700

cum in hoc etiam suae matri prouiderit. Cum ergo dicitur tibi confitere Deo et sufficitad remissionem peccatorum, audi quid tibi dicat ipse Deus: NON, inquit, ABNVO ME esse PROPINQVVM cordis tui, SED EST ALIVS, id est uicarius, ME PROPINQVIOR allocutione,

uiuendi consuetudine, humanarum fragilitatum experta cognitione, ut possit compati hic qui ignorant et errant. Sequitur: QVIESCE HAC NOCTE, ET FACTO MANE, SI TE VOLVERIT PROPINQVI13a-b 2705 TATIS IVRE RETINERE, BENE RES ACTA EST. SI AVTEM ILLE NOLVERIT, EGO ABSQVE VLLA DVBITATIONE SVSCIPIAM TE. ViviT DoMINVS.

QVIESCE, id est adquiesce, HAC NOCTE, id est tempore mortalita-

2676/2677 cf. Alcuini, Epistolae xo2 (PL 100, 337B-C) ; Gratiani, Decretum, II

2679/2680 cf.Ps.91,2. | 2681/2685 quaestio 3, dist. x pars (PL 187, 1519B). 2683/2686 cf. Marc. 13, 34. 25, 14. Mt. cf. 2683/2684 12-13. 19, cf. Luc. 5, 2. 4, 15;. 2703 cf. Hebr 2688/2698 cf. Io. 19, 26-27.

2677/2678 necessaria 2677 Deo sufficit T 2675 alius est ~ T tis~T — 2692 mulieruirtu est 2689 aliusest~P 2678 L confiteri om. 2698 2696 itaquemirum~T qui] quia T — 2693/2694 neque] uel L 2704/2705 iure propinquitatis P prouiderit matri~ T suae]in Lom. T 2705 sin P

L 81v

158

PETRI CELLENSIS

et nox, id tis, habere praelatum cui confitearis, quia uenit mane,

at est futurum est, ut bonis adquiescentibus mane clarum succed 2710

2715

2720

um et futuri saeculi, recusantibus uero nox continuabitur in saecul hac in is quieuer si quia NOCTE, HAC E QVIESC in saeculum saeculi. rando, murmu non E, QOVIESC nocte. aeterna in is laborab non nocte, . non obtrectando dispositionibus aeterni Dei. Peccasti, QVIESCE NOCTE, HAC E QVIESC sed esse, Christo Petis conubium, cupiens cum

multo enim magis necessarium manere in carne propter emunda s quaeri tuo lectulo tionem conscientiae, quae fit nocte quando in nocte in ploras, s ploran quando quem diligit anima tua, in nocte quando consurgis, in nocte in principio uigiliarum tuarum et effundis sicut aquam cor tuum in conspectu Domini Dei tui. QVIESCE HAC NOCTE, ET FACTO MANE, id est confessione peracta, SI

TE VOLVERIT PROPINQVITATIS IVRE RETINERE, BENE RES ACTA EST. IVRE PROPINQVITATIS retinet Ruth ille propinquior, quando praelatus suae fragilitatis conscius, pie et benigne festinantem ad Deum animam in confessione excipit indulgentiam ei impetrando 2725 et paenitentiam iniungendo. Apostolus, ut IVRE PROPINQVITATIS retineant praelati animam cuius maritus mortuus est peccato, sic admonet: Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, wos qui spirituales estis, instruite huiusmodi in spiritu lenitatis, considevans teipsum ne et tu tempteris. Quid est considerans teipsum ne et 2730 tu tempteris nisi IVRE PROPINQVITATIS? Et quid est instruite in spiritu lenitatis, nisi Ruth accipere et retinere, ne abeat inconsolata post greges sodalium suorum ? SI TE, inquit, VOLVERIT RETINERE, BENE RES ACTA EST, id est et ei fructus erit de consolatione sua,

2735

et tibi requies de absolutione tua. BENE RES ACTA EST. Ille fecit quod debuit ex compassione et tu quod debuisti ex humilitate. BENE RES ACTA EST, ut et qui metit ueniam et qui seminat

doctrinam mercedem habeat. SIN AVTEM ILLE NOLVERIT, EGO TE ABSQVE VLLA DVBITATIONE SVSCIPIAM, sicut illum caecum illumi-

natum quem extra Synagogam fecerant scribae et pharisaei, cum

2740 inuenisset eum in templo suscepit Iesus. Mulierem quoque quae

fuerat in ciuitate peccatrix siue illam quae in adulterio deprehensa est, absque ulla dubitatione suscepit, cum utramque excusans

DTA Tack. 2716/27 jock Gants». 1. 2714/2716 cf. Phil. 1, 23-24. Threni 1, 2. 2719 cf. Threni 2, 19. 2727/2729 Gal. 6, 1 (huius modi instruite Vg). 2732 cf.Cant.1,6. | 2736/2737 cf.1o.4,36. | 2738/2739 2741/2743 cf. Io. 8, 3.11. cf. Io. 9, 35-37. 2740/2743 cf. Luc. 7, 37, 50.

2710 saeculi] +a P — 2717 in- plorasom.P ^ 2718in principio om. T 2721/2722 iure - propinquitatisom. P | 2724 anima in confessione om. P excipit] + et L 2730 et om. TP 2731 et om. T habeat P 2731/2732 inconsolata om. T 2735/2734 id - est om. P 2737 habeat]accipiat P ^ uoluerit P 2740 inuenissent T — suscepit] + eum T 2741 fuerat] erat T

T óxr

IN RVTH II (3, 13)

159

ab accusantibus liberauit et a peccato deinceps cauere monuit. Sequitur:

I3C

2745

DORMI VSQVE MANE.

Hoc idem superius dixerat: Quiesce hac nocte. Sed aliquid distinguitur hac distinctione, ut non eodem uerbo usus sit, cum tamen forte eumdem sensum tenuerit. Est autem sensus in distinctione talis. Quiescere possumus uigilantes, sed dormire non possumus 2750 nisi quiescentes. Duo hic insinuantur, quae in confessione necessario exprimuntur. Si enim uideo iuuenem qui de carnis lapsu confiteatur et nondum suppressa illa incentiua intellexero, dico ei: quiesce hac nocte, id est quamuis stimulus carnis pungat et impingat te ad fornicationem, temperare, quiesce, non exhibendo mem-

2755

2760

2765

bra tua arma iniquitatis, qwiesce non assentiendo, quiesce non operando. Multum enim est quod si debellare hostem non possis, saltem illum impugnare non desistas. Multum est, etsi temptationes non possis superare, temperare. Multum est, etsi non potes non concupiscere, post concupiscentias non ire. Multum est etsi non possis iugum peccati conterere, saltem excutere. Si autem confitentem iam decrepitum et cuius sanguis circa praecordia iam congelitur audiero de hic quae in iuuentute commisit peccatis carnis, attendo in isto iam sopitos carbones mali desiderii et sine graui labore istum posse delere memoriam Amalech, id est peccati

commissi de sub caelo. Moneo ergo istum DORMIRE VSQVE MANE, id

est sic etiam ipsam titillationem a corde et corpore suo abscindere,

ut quasi dormiens, non uideat mulierem ad concupiscendum, si

, 14a

forte uiderit ad colloquendum, ut uidens non uideat et audiens non intelligat. Dormit ille post confessionem VSQVE MANE, quia non 2770 solum ab opere, sed etiam cauet a cogitatione. Vnde: Pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de wirgine. Dormit iste VSQVE MANE, id est omni tempore uitae suae. Ille autem alius etsi dormire non potest, quiescit, contradicens inquietationibus desideriorum, etsi non compescens. Vnde Iob in persona eius qui iam nec poterat, alibi ait: Et s? 2775 quidem quiescebat et dormire uolebat ad horam pepercisti mihi, scilicet ut quiescerem, cur ab iniquitate mea mundum me esse non pateris, uidelicet ut prorsus a recordatione desideriorum dormire possim? Sequitur: DORMIVIT ITAQVE AD PEDES EIVS VSQVE AD NOCTIS ABSCESSVM. VSQVE AD NOCTIS ABSCESSVM ad pedes Dei dormit, qui sicut 2780 2753 cf. II Cor. 12, 7.

T

2759 cf. Eccli. 18, 30. 2775/2777 lob zo, 14.

2754/2755 cf. Rom. 6,13.

2756/2757 cf.Is.7,

2770/2771 Iob a1, 1. 2764 cf. Ex. 17, 14. 2780/2781 cf. Gen. 32, 24.

. 2749/2750 nisi quiescentes possumus T — 2757 non desistas impugnare 2762 2761 iam circa ~ P 2760 potes T ^ autem] ante P ^L 2771 cum om. P — 2775 2768 uidit T — ut] non B congelatur T abscessum] mane P noctis ad 2779 P inquietationibus] increpationibus

L 82r

160

PETRI CELLENSIS

Iacob cum angelo luctatur, donec omnes peccati reliquiae abierint et caligo illa euanescat, quae tenet mentes carnalium, ne illam uirtutis faciem uideant, quae sole pulchrior est et Dei imaginem intuentibus repraesentat. Videtur autem idem esse quod superius IT AD 2785 dixerat: Dormi usque mane, et quod hic repetit, DORMIV um uerbor ipsa Tamen VM. ABSCESS NOCTIS AD VSQVE PEDES EIVS mutatio aliquid subinnuit, quod non sit superfluum dicere: Noctis abscessus ad eius decessum pertinet, mane uero ad diei sequentis successum. Significatur autem quaedam inesse differentia inter 2790 obitum culpae et ortum gratiae, quam notat Apostolus ubi ait: Nox praecessit, dies autem appropinquamt. Nox praecessit ad obitum culpae et ad noctis abscessum, dies appropinquauit ad ortum gratiae et ad successionem diei pertinet. Hoc est: Declina a malo et fac bonum. Hoc est: Hiems abitt et recessit, flores apparueis oramus, cum dicimus 2795 runt interranostra. Hoc ordine pro defunct eorum, et postea subicianimas Domine erue inferi porta A prius: mus: Requiem aeternam dona eis Domine, uel forte e conuerso. Sequitur: SvRREXIT ITAQVE ANTEQVAM SE HOMINES COGNOSCERENT MVTVO. 3, 14b-d 2800 ET pixir Booz: CAVE, NE QVIS NOVERIT QVOD HVC VENERIS. Homines in praesenti saeculo non se cognoscunt mutuo, tum quia se inuicem fallunt, tum quia fallere consueuerunt. Mendaces namque faciunt, ut aliquando nec uera dicentibus credatur. Hoc gemino morbo laborant homines, ne se mutuo cognoscant, timore 2805 fallendi et experimento falsi. Colitur certe hoc tempore, id est nocte, studiosius falsitas quam ueritas, et relicto templo ueritatis,

2810

2815

iuge sacrificium uiget in synagoga falsitatis. Tunc autem mutuo se cognoscent homines, cum accensis luminaribus immortalium corporum et animarum uultus mutuos ad sese tam lucidos et perspicaces reciprocabunt omnes homines, ut sic nota sint alteri quaecumque cogitauerit, quomodo ipse homo sibi ipsi. Tunc se cognoscent mutuo homines cum resurgent corpora spiritalia, cum reuelabit Dominus abscondita cordium et Ierusalem in lucernis scrutabitur. Sed ante surrexit Ruth quia ad bene uiuendum et ad paenitendum surgere debemus, antequam ueniat Dominus. Tunc enim cui oleum defuerit, comparare non poterit. Sed quid ait Booz ita surgenti? CAVE, inquit, NE QVIS NOVERIT QVOD HVC VENERIS.

2785 Ruth 3, 23. 2791 Rom. r3, 12. 2793/2794 Ps. 36, 27. 2794/2795 Cant. 2, 11-12. 2796/2797 Vers. liturgiae defunctorum. 2812 cf. I Cor. 15, 44. 2812/2813 cf. Ier. 49, 10; I Cor. 4, 5. 2813 cf. Soph. 1, x2. 2816 cf. Mt. 25, 7-9 2785 repetiuit P — 2789successum] * pertinet P — 2796/2797 subiungimus T 2799 cognoscerent se ~ T 2805 colitur] celatur T 2810 alteri] aliquando P 2811 ipse]in se P 2811/2812 cognoscunt T 2814 et om. TP

T 6v

L 82v

, 15a-b

IN RVTH II (3, 14-15)

161

Cuidam sanato in Euangelio dicitur: Vide nemini dixeris. Et, ut ait Gregorius, depraedari desiderat, qui thesaurum publice portat

2820

2825

in uia. Ezechias quia thesauros suos ostendit nuntiis Babyloniis,

audiuit: Ecce dies wenient et auferentur omnia quae in domo tua sunt et quae thesaurizauerunt patres tui usque ad diem hanc in Babylonem. CAVE ergo NE QVIS NOVERIT QVOD VENERIS HVC. Graue quorumdam uitium notat, qui a confessione redeuntes, statim sociis seu quibuslibet obuiantibus effundunt et quae dixerunt et quae audierunt. Vtique cisternae sunt ueteres et dissipatae, quae aquas continere non ualent, utique uasa immunda sunt, quia uas quod operculum non habuerit, immundum erit. CAVE ergo, bona anima ueniens a confessione, NE QVIS NOVERIT QVOD HVC VENERIS,

id est quid dixeris uel audieris. ET RVRSVM: EXPANDE, INQVIT, PALLIOLVM QVO OPERIRIS, ET TENE VTRAQVE MANV. QVA EXTENDENTE ET TENENTE, MENSVS EST SEX MODIOS ORDEI ET POSVIT SVPER EAM. Sicut pallium Dei est caritas, sic paenitentis pallium quo operiet corpus 2835 tur est paenitentia. De quo utroque pallio propter caput enim Decor induisti. decorem et dicitur in Psalmo: Confessionem pro eius membra ad confessio peccauit, non qui ad eum pertinet quibus dicit: Longe a salute mea uerba delictorum meorum. Super tunicam et camisiam et cetera uestimenta, pallium solent ponere da 2840 homines. Certe similiter in omnibus operibus nostris praeferen est confessio et paenitentia, quibus etiam si uillissima sint cetera nostra, quasi superiecto pallio abscondimus et celamus, ut dicatur nobis: Beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. Hoc pallium tenere utraque manu et expandere praecipisinistris, per gloriam et 2845 mur ut per arma iustitiae a dextris et a paenitentiam agenfamam, bonam et infamiam per ignobilitatem, tes, non tepescamus et sub ascella manum abscondamus. Manum namque sub ascella abscondit qui paenitere nolens propter frigus arare non uult. Quidam altera manu pallium expandere nituntur, tenent et ex2850 quidam neutra expandunt, quidam utraque manu , sed confitetur peccata et ur pandunt. Qui ad religionem conuertit et L 83r onem conuersi per pallium manu una efficitur, tepidus postea confessionem tenuit, sed per teporem et inertiam expandere non potuit, quia alteram manum subtraxit. Vt enim ait Apostolus: 2830

2818 Mt. 8, 4; Marc. 1, 44.

2818/2820 cf. Greg. Magn., Hom. in Eu. 2d or

2, 13. 2826/2827 cf. ler. 2821/2823 Is. 39, 6. (PL 76, 1115A-B). 2838 Ps. 21, 2. 2836 Ps. 103, I. .r5. 19, 2827/2828 cf. Num 5,3. cf. Sap.7 2845 cf.IICor.6,7-8. — 2846/284 2843/2844 Ps. 31, 1. 2847 cf. Prou. 19, 24; 26, 15.

2848/2849 cf. Prou. 20, 4

2827 ualent] possunt P 2826 et om. LP 2824 redeuntes om. P 2844 pallio LP ~ P te extenden et 2832 tenente 2830 audierit P P m uersione onem] conuersi 2852

PETRI CELLENSIS

162 2855

Circumcisio nichil est et praeputium nichil est, id est aliqua profes-

2860

creatura, id est nouum genus uiuendi secundum nouum hominum, qui secundum Deum creatus est in iustitia et sanctitate ueritatis, Deo accepta est. Auerte itaque manum tuam, id est quamlibet operationem, et dexteram tuam, id est fortem cogitationem, de

2865

sio sine executione mandati nullius remunerationis est, sed noua

medio sinu tuo, id est de ambitione et cura carnali, et, o piger,

expande palliolum paratus ad omnem obedientiam et paenitentiam. Huiusmodi palliolum non expandit, qui non sinum facit uirtutis ad capiendum obedientiae fructum, sed quicquid impositum sibi fuerit, procliuo defluxu ad terram proicit. Non enim iniunctam peragit paenitentiam, sed negligit. Is est qui ad nuptias uocatus uenire recusat, sed tamen quasi humiliter se excusat dicens: Habe me excusatum. Dolore enim capitis teneor, ieiunare non possum ;uentrem meum doleo, uentrem meum doleo, aquam

bibere non possum; uertiginem patior, sedere in claustro non possum ; et ceteras huiusmodi excusationes in peccatis praetendit. Alius uero neutram manum apponit ad pallium expandendum, quia nec ueritate nec specie religionem praetendit, nec uerbo nec opere Deum colit. Is iam iudicatus est. Alius utraque manu pal2875 lium expandit, qui sine sumptu ponit Euangelium, qui utraque manu utitur pro dextera, sicut Aoth in libro Iudicum, qui scit abundare et penuriam pati, qui non reiterat uerbum in oratione, qui non reaedificat muros Iericho, qui ad id quod semel paenitue2870

rit, ulterius non redit, sicut canis ad uomitum. Animae sic obedien2880

ti quid fit? ET MENSVS EST, inquit, SEX MODIOS ORDEI ET POSVIT SVPER EAM. Sex sunt quae uere paenitenti imponuntur: ieiunium, oratio, compunctio, eleemosina, contritio et odium peccati. Ieiu-

2885

nium imponitur ut Niniuitis. Oratio ut apostolis, ibi: Orate ne intretis in temptationem, uel sicut in Euangelio dicitur: Hoc genus non potest exire, nisi im oratione et ieiunio. Compunctio ut in Psalmo: Quae dicitis in cordibus uestris, in cubilibus uestris compungimini. Eleemosina ut ibi: Date eleemosinam et ecce omnia

2855 1 Cory 7; 10: 2856/2857 Gal. 6, 15. 2858 cf. Eph. 4, 24. 2859/2860 cf. Ps. 73, 11. 2868 Luc. 14, 18.19. 2873/2874 cf. Col. 3, 17::10242322876 cf.lud.3,15. 2876/2877 cf.Phil.4,12. 2877 cf. Eccli x5: 2878 cf. Ios. 6, 26. 2879 cf. Prou. 26, 11; II Petri 2, 22. 2882/2883 cf. Ion. 3, 5. 2883/2884 Luc. 22, 40.46. 2884/2885 Marc. 9, 28 (non] in nullo Vg). 2886/2887 Ps.4,5. 2887/2888 Luc. 11, 41.

TOR,

2856 sed rep. P 2859 id est om. L 2860 cogitationem] et caelestem 2861 et o piger om. T 2867 sed - excusat om. L 2868 enim] inquit

L . 2871 praetendit] opponit L 2878 quod]jundeLP 2880 inquit om. T 2883/2884 oratio - intretisom. P — 2886uestris!] - etP 2887 ecce om. P

T 62r

IN RVTH II (3, 15-17)

163

munda sunt uobis. Contritio ut ibi: Cor contritum et humiliatum Deus non despiciet. Odium peccati ut ibi: Iniquitatem odio habui.

2890 Vel: Iniquitatem si aspexi in corde meo, non exaudiet Dominas, et:

2895

Qui diligit iniquitatem, odit animam suam. Odium peccati ad hoc ualet ut ad peccatum non redeas, iuxta illud: Vade et 1am noli peccare. Ecce SEX ISTOS MODIOS ORDEI POSVIT SVPER EAM. Modii sunt quia cum modo et mensura omnia facienda sunt, et praecipue in confessione nichil imponendum, nisi cum modo et discretione personae,

peccati, aetatis, temporis, conditionis, complexionis.

Sequitur: , ISC-16a 2900

, 16b 2905

QVAE PORTANS INGRESSA EST CIVITATEM ET VENIT AD SOCRVM SVAM. Cum tali honore ingreditur ciuitatem et ad socrum gratiae reuertitur conscientia bona, quando ad consortium sanctorum uirtutibus non pressa, sed eleuata redit, quae extra castra cum Maria leprosa separata fuerat. QVAE DIXIT EI: QVID EGISTI FILIA? Sollicita de salute nostra gratia Dei, quid egerimus quaerit, ut si prospere contigerit congaudeat, consilium augendo et potiora

bona promittendo et conferendo. Si autem in uia Dei aliquid contrarii acciderit, remoueat et difficultates ad possibiles reuocet facultates. Patientiam quoque suadet et expectationem futuro2910 rum bonorum. Si, inquiens, moram fecerit, expecta ewm, quia ueniens weniel, quia faciens faciet. Nichil autem ei occultare debemus a quo habemus quicquid boni habemus, sed gratiarum actio rependenda de concessis, deprecatio facienda de remouendis malis, oratio de impetrandis bonis, supplicatio de conseruandis 2915 adeptis. Sequitur: , IÓC -17

2920

NARRAVITQVE EI OMNIA QVAE SIBI FECISSET HOMO ET AIT: ECCE SEX MODIOS ORDEI DEDIT MIHI ET AIT: NOLO VACVAM TE REVERTI AD SOCRVM TVAM. Nullum a se remittit uacuum de cuius plenitudine nos omnes accepimus. Vt ait Scriptura de filiis cuiusdam uiduae: Ill: off erebant uasa et illa infundebat. Quam enim laxiorem sinum et spatium uberius praeparaueris gratiae, tam effusiori dono repleberis.

2891 2890 Ps. 65, 18. 2889 Ps. 118, 163. 2888/2889 Ps. 50, 19. 2902/2903 Ps.10,6. | 2892/289310.8,21. | 2893/2894 cf. Sap. 11, 21. 2910/2911 Hab. 2,3 (eum]illum Vg). — 2919/2920 ch. cf. Num. 12, 15. cf. IV Reg.'4, 3-5. 2919/2921 Io. 1, 16.

2901 bona conscientia 2889 peccatiom. Tibi] + iniquitatem habuiuel P 2907 et 2906 gaudeat P 2902 uirtutibus] + sanctorum T ~T om. P facultates ad 9 2908/290 P rep. o conferend et promittendo~L 2914 malis om. L 2913 repetenda T 2912 debemus] + ei rep. P 2921 largiorem P 2919 remitti P supplicio P

L 83v

164

PETRI CELLENSIS

Caritas non aemulatur, non agit perperam. Citius fatiscat appetitus tuus, quam desinat distillare digitus eius. Sequitur: 3, 18

2925

DIxITQVE NoEMI: EXPECTA, FILIA MI, DONEC VIDEAMVS QVEM

RES EXITVM HABEAT. NEQVE ENIM CESSABIT HOMO, NISI COMPLEVERIT QVOD LOCVTVS EST. Sapiens fines et exitus rerum metitur, nec tam confidit de principio quam trepidat de fine. In omni ergo quod sub sole fit, 2930 impatientia humanae temeritatis repagulis his se cohibeat, ut nolit corrigere ordinatissima, nolit reuocare dispositissima, nolit diffidere certissima, nólit praeoccupare aeterna, nolit mutare fixa. NEQVE ENIM CESSABIT HOMO, NISI COMPLEVERIT QVOD LOCVTVS EST. Semel loquitur Deus, ait Iob, et secundo idipsum non repetit. 2935 Verbum suum secundo repetit, qui aut de impossibilitate habet non posse facere quod dixit, aut de mutatione uoluntatis non facit cum possit. Neutrum horum in Deo est, cui nichil impossibile de posse, cui nichil mutabile de subsistere. Veritas enim eius in aeternum permanet. Promisit tibi aliquid? Cum usuris reddet. 2940 Dedisti ei aliquid? Centuplum recipies. Minatus est aliquid? Longanimiter feret, retrahens manum, si forte inueniat correc-

T 62v

tum. Sin autem, horrendum est incidere in manus Dei uiuentis.

Itaque NON CESSABIT HOMO, NISI IMPLEVERIT QVOD LOCVTVS EST. Coepit in iustificatione, implebit in glorificatione. Sequitur: ASCENDIT ERGO B00Z AD PORTAM ET SEDIT IBI. CVMQVE VIDISSET 4, 1a-c 2945 PROPINQVVM PRAETERIRE DE QVO PRIVS SERMO HABITVS EST, DIXIT AD EVM: DECLINA PAVLISPER ET SEDE HIC, VOCANS EVM NOMINE SVO. Vt compleat homo quod locutus est, Booz ASCENDIT AD PORTAM 2950

2955

ET SEDIT IBL Notissimo genere locutionis, porta iudicium significat. Vnde Propheta: Odio habuerunt corripientem in porta. In porta sedentes seniores et iudices, facile de his qui intus et de his qui extra erant, sententiam dabant. Illi non ingrediebantur aliqua necessitate et isti non egrediebantur, quia in ingressu ciuitatis sedebant, qui de excessu ciuium eius in statera iudicii aequa sorte decernebant. Totum hoc morale est et moralitatem loquitur. Sed altius notandum quod ASCENDIT Booz AD PORTAM ET SEDIT IBI. L 84r Completurus, ut dictum est, homo quod locutus est, ASCENDIT AD

PORTAM. Porta ista est iudicii, in qua sedet ille cui Pater omne

2923 cS GOLS12 PN 2929/2930 cf. Eccle. x, 13. 2937/2938 cf. Mt. 19, 26; Marc. 19, 27; Luc. 1, 37. 116, 2: 2940 cf. Mt. 19, 29. 2959/2962 cf. Io. 5, 22.

2923 fatiscat] deficiet P

2942 cf. Hebr. xo, 31.

2924 stillare

2934 Iob 33, 14. 2938/2939 cf. Ps. 2951 Amos 5, Io.

T — 2929 quae L

2934

idipsum oz. T 2942 manu P 2945 impleuit T 2947 uocansque T 2952 de! - et om. P 2953 non egrediebantur] ingrediabantur L 2955

aequa] quia L

2959 ista] + haec P

IN RVTH II (3, 17 - 4, 2) 2960

2965

165

iudicium dedit. Ad hanc autem ASCENDIT cum rationem ponit cum seruis suis, ut sciat quantum negotiatus sit unusquisque de pecunia sibi credita. Et quia mendaces sunt filii hominum in stateris suis, ipse profert stateram iustam in qua iustitias iudicat. Incipit ergo a sanctuario suo et mandat quinque reges affigi contra solem

ueritatis. Si enim sol, id est idonea administratio, reges istos, id est

praelatos et rectores, merito boni laboris excusauerit, ad uesperami dependentur, non poenam, sed coronam recipientes. Si uero testimonium solis per euidentiam negligentiae suae contra illos fuerit, non deponentur de patibulo neque in sabbato illo magno 2970 quo regnabunt sancti cum Deo. Ad hoc ASCENDIT Booz AD PORTAM ET SEDIT IBI. CVMQVE VIDISSET PROPINQVVM PRAETERIRE DE QVO PRIVS SERMO HABITVS EST, DIXIT AD EVM: DECLINA PAVLISPER ET SEDE HIC, VOCANS EVM NOMINE SVO. Sedens Dominus in porta VIDET PRAETEEST, quando de 2975 RIRE PROPINQVVM, DE QVO PRIVS SERMO HABITVS praesenti saeculo quilibet praelatus tollitur et ante tribunal iudicis sistitur. Quod uero ait: DECLINA PAVLISPER ET SEDE HIC, innuit

quod prius de administratione aliorum ratio ab eo exigitur, ac deinde ubi ait VOCANS EVM NOMINE SVO, significat quod de propriis qui 2980 actibus exquiritur. Quasi enim in reddenda ratione declinat, propria intermittens, aliorum facta explicat. Sed postquam declinauerit referens aliena, cogitur nomine suo respondere propria. Ideo ait Apostolus: Graue iudicium his qui praesunt. Quomodo enim multas animas custodire poterit, qui unam non potest ? Vni labilis est, quia fragilis 2985 animae uix sufficerent mille custodes, quia impotens et uult una est boni potens, mali quia est, quia mobilis, custodire multa millia animarum ? Non est certe tutum fide iubere pro extraneo, quia tam tenetur fide iussor pro alterius debito, pro quo fide iussit, quam pro illo proprio quod mutuo accepit. Sequi2990 tur:

QVI DIVERTIT ET SEDIT. Nullum subterfugium. Omnes astabimus ante tribunal Christi,

etc. 2995

Sequitur: TOLLENS AVTEM BOOZ DECEM VIROS DE SENIORIBVS CIVITATIS, DIXIT AD EOS: SEDETE HIC. Cum Domino iudicabunt et sedebunt in porta decem uiri, id est 2960/2961 cf. Mt.18,23;25,19. — 2962/2965 cf. Ps.61,10. | 2963/2964 2983/2984 cf.I 2969 cf.lo.19,31. — 2970 cf. Apoc. 20, 6. cf.Ez.9,6. 25, 4. cf. Num. 5 2994/299 xo. 14, Rom. cf. 3 2992/299 5. himee3se2 2997/2998 cf. Mt. 19, 28; Luc. 22, 30.

contra]circa L — 2965 regis T 2964 etom.P 2963 iustam om. P 2987 iubere fide ~ P ~ T prius sermo 2975 P om. illos 2968 T 2988/2989 pro? - iussit om.

166

PETRI CELLENSIS

omnes qui legem impleuerunt, sedentes super sedes in iudicio. Illuc enim ascenderunt tribus tribus Domini. Sequitur: QVIBVS RESIDENTIBVS LOCVTVS EST AD PROPINQVVM. PARTEM 4, 3-4C 3000 AGRI FRATRIS NOSTRI ELIMELECH VENDIT NOEMI QVAE REVERSA EST DE REGIONE MOABITIDE, QVOD AVDIRE TE VOLVI ET TIBI DICERE CORAM CVNCTIS SEDENTIBVS E MAIORIBVS NATV DE POPVLO MEO. SI VIS POSSIDERE IVRE PROPINQVITATIS, EME ET POSSIDE. SIN AV3005 TEM TIBI DISPLICET, HOC IPSVM INDICA MIHI, VT SCIAM QVID FACERE DEBEAM, etc.

3010

3015

Duos habet emptores anima, scilicet Deum et diabolum. De emptione diaboli dicitur, quia »enwmdati estis sub peccato. Rursum de emptione Dei alias dicitur: Emfti enim estis pretio magno. A Deo recipis pretium uirtutis, a diabolo pecuniam peccati. Cum deliberat itaque homo pro egestate cordis partem agri Elimelech L 84v uendere, aut Booz aut propinquus eius debet eam auferre. Ager totus homo est, constans ex anima et corpore. Parsagri corpus aut anima. Partem agri uendit qui corpus uel animam damnationi iustitiae subicit. Corpora sua martyres, animas suas uendunt confessores, immo utique utrumque uendunt, quia non partem T 63r agri sui, sed totum agrum Deo offerunt. Deo namque totos se uendunt qui holocaustum offerunt; partem, qui sacrificium. Deo ergo holocaustum faciunt, qui se totos dedicantes diuino cultui, de

3020

se nichil sibi relinquunt. Sacrificium uero offerunt, qui saeculo utentes, de bonis suis iustas eleemosinas faciunt. NoEMI igitur,

QVAE REVERSA EST DE REGIONE MOABITIDE, VENDIT PARTEM AGRI ELIMELECH qui interpretatur Deus meus rex, quando conuersa a peccatis anima, regulari uitae se abdicit et meliorem partem agri 3025

uendit, id est animam, quae cum Deo uenditur, non amittitur,

immo melius et uerius retinetur, quia nemo potest rapere de manu eius. Quod, inquit Booz, AD PROPINQVVM AVDIRE TE VOLVI ET TIBI DICERE CORAM CVNCTIS SEDENTIBVS ET MAIORIBVS NATV DE POPVLO MEO. Qui professiones regulares promiserunt, quid sit hoc 3030 melius nouerunt, quia in professione sua facienda abbatem tamquam propinquum suum accersit Deus, ad testimonium et sanctos

quorum ibi reliquiae sunt et fratres totius congregationis. Non pro se autem quaerit contra te Deus testimonium, quasi non possit et

2998 cf. Rom. 13, 8. 2999 cf. Ps. x21, 4. 3008 Is. 52, 3; Bar. 4, 6. 3009 I Cor. 6, 20. 3020/3021 cf. I Cor. 7, 31. 3023 cf. Hieron., Lzber

Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 34, 4 (CC 72, p. 102). 3024/3025 cf. Luc. IO, 42. 3026/3027 cf. Io. xo, 29. 3030/3032 cf. Ben., Reg. 58, 19 (ed. Hanslik, CSEL 75, p. 136).

3000 residentibus] sedentibus P estis om. L 3015

subici P

3010 recipit P suas om. LP

3026 uerius et melius~

3006 etc om. P 3012 offerre TP 3016

T — 3027teom.L

confessores

3009 etenim P 3014 uel] aut T - uendunt

om. P

— 3031testimonium] + suum P

IN RVTH II (4, 2-5) 3035

167

debeat sine testibus condemnare te, si uotum tuum irritum feceris, sed ut tu tenens uotum contra diabolum testimonium habeas, si te

accusare uoluerit. Ipse namque non indiget teste cui subest et scire etiam cogitationes a longe et posse quicquid uult iudicare, cuius iudicium uerum est, quia ipse uerax est, omnis autem homo mendax. SI VIS, inquit, POSSIDERE IVRE PROPINQVITATIS, EME ET POSSIDE. 3040 Quod est jus propinquitatis ?Dictum est Petro: Symon Iohannis amas me? Respondit Petrus: Tu scis, Domine, quia amo te, et hoc tertio repetitum tertioque responsum est. Ius ergo propinquitatis est, ut sicut Christus animam suam posuit pro ouibus suis, ita tu

3045 qui regimen animarum suscepisti, animam ponas pro fratribus tuis. SI VIS POSSIDERE IVRE PROPINQVITATIS, id est pro digna recompensatione mortis et dilectionis Christi, EME ET POSSIDE. EME sollicitudine, EME obsequio, EME doctrina, EME bono exemplo, 3050

EME oratione. PossIDE praelatione, POSSIDE subiectione, POSSIDE imitatione. SIN AVTEM TIBI DISPLICET, HOC IPSVM INDICA MIHI VT SCIAM QVID FACERE DEBEAM. Si seruus nequam et piger es, et non uis suscitare semen fratri tuo, sed in terram fundis semen, HOC IPSVM INDICA

MIHI recusando iugum et dispensationem tibi creditam, VT SCIAM

aliis 3055 QVID FACERE DEBEAM, alium substituendo et uineam meam agricolis locando. Interim namque dum huic gregi praees et ter-

ram occupas tamquam arbor inutilis, NVLLVS EST PROPINQVVS EXCEPTO TE, QVI PRIOR ES non dignitate, non potestate, sed loci

3060

uicinitate et terrena conuersatione, ET ME QVI SECVNDVS SVM caeli remotione, immortalitatis conditione, quantum ad naturam qui-

dem humanam eiusdem cum hominibus generis, quantum uero ad statum uitae, alterius gloriae. Sequitur: AT ILLE RESPONDIT: EGO AGRVM EMAM. 4, 4€ -. Quasi adquiesco praeesse quia qui episcopatum desiderat bo3065 num opus desiderat. Sequitur: Cvi DixiT Booz: QVANDO EMERIS AGRVM

DE MANV MVLIERIS,

RvTH QVOQVE MOABITIDEM, QVAE VXOR DEFVNCTI FVIT, DEBES ACCIPERE, VT SVSCITES NOMEN PROPINQVI IN HAEREDITATE SVA.

3036/3037 cf.Ps.138,3.

9 3037/3038 cf.lo.8,16. ^ 3038/303cf.

3041/3043]1o.21,1;(Domine,tuscis Vg). — 3044 cf. Io. 1o, 15. Rom.3,4. 3052 cf. Mt. 18, 32.25, 26; Luc.19,22. — 3052/3053 cf. Deut. 25, 5; Mt. 22, 3056/3057 cf. 3055/3056 cf. Mt. 21, 41. 3053 cf. Gen. 38, 9. 25. Luc, 325573064/3065 cf. I Tim. 3, 1.

3038 3036/3037 etiam cogitationes et scire~ P 3035 tu om. T 3045 L om. suam 3044 P ~ scis tu Domine 3042 P om. homo fratribus] ouibus T — 3046 id est om. P — 3048 bono om. P — 5051 mihi indica« P ^ 3052facere]agere P — 5058/5059 loci uicinitate] in ciuitate P om. L - desiderat5 /306 bonum 3062/3063 sequitur - ille om. P — 3064

L 85r

168 3070

PETRI CELLENSIS

Noueris, inquit, quia ad quem pertinet emolumentum ad eumdem et onus. $i praelationem suscipis, ad rationem pro animabus teneris. Non cogites honorem, sed onus, non salutationes in foro, sed defensiones a diabolo et ab homine malo, non dominationem in

clero, sed formam uiuendi praebere populo. Peccata populi debes sic comedere, ut non clamet aduersus te terra tua et cum ea sulci 3075 eius defleant. Tunc enim aduersus te terra tua clamat, si uacuus a

3080

labore et ab officio, non quaeris lucrum animarum, sed implere carnale desiderium. DEBES ergo RVTH MOABITIDEM QVAE VXOR DEFVNCTI FVIT ACCIPERE, VT SVSCITES NOMEN PROPINQVI TVI IN HAEREDITATE SVA. RVTH MOABITIDEM, id est animam peccatricem, QVAE VXOR DEFVNCTI FVIT, id est quae diu in peccatis iacuit,

DEBES ACCIPERE, id est compati debes et collaborare, vT SVSCITES

NOMEN PROPINQVI TVI, id est misericordiam per quam Christus unctus

nominatur.

Vel NOMEN

PROPINQVI

TVI, id est salutem

animae, quia lesus qui est propinquus, saluator interpretatur. 3085 Vtrumque igitur nomen, id est Christi et Iesu suscitare debes, quia quod extinctum erat in peccatrice, quicquid est unctionis gratiae et quicquid reparationis misericordiae, non recuperabitur, nisi mediante paenitentia et confessione. Pluris ergo Ruth habeas agrum, id est curam animarum, quam temporale lucrum, quia non 3090 habebis agrum nisi acceperis Ruth. Nam pastoris non suscipit officium, qui saeculum quaerit, non Deum, qui non nomen propinqui in haereditate sua suscitare, sed possessiones terrenas inhiat ampliare. Sequitur: 4, Ga-b QvI RESPONDIT: CEDO IVRE PROPINQVITATIS. 3095

3100

Vbi uenit ad lucem, detexit simulationem. Mercenarius enim et

qui non est pastor, lac et lanam ouium, non uitam et salutem quaerens, praedo est, non custos. Probat hoc articulus necessitatis, ubi fugit cum lupum uiderit uenientem. Plane huiusmodi agrum comparant, sed Ruth accipere recusant, qui eatenus pastoralem dispensationem retinent, quatinus delicias suas commodius possunt implere, utentes baculo illo, non ad ouium defensionem, sed ad sui sustentationem. Accedente uero manifestatione ueritatis,

cedunt, non accedunt, malunt deserere emolumentum quam laboribus diuinis supponere humerum. CEDo, inquit iste in persona 3071 cf. Mt. 23, 7; Luc. 20, 46.

3072 cf. I Petri 5, 3.

38; cf. Greg. Magn., Moral. in Iob XXII, 2x, 52 (PL 76, 245-246).

3074 cf. Iob 31,

3083/3084

cf. Mt. 1, 21; cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., ed. de Lagarde 13, 28 ; 61, 24; 77, 11; 78, 4; 80, 21 (CC 72, p. 76; p. 136; p. 156 ; p. 157; p. 160). 3095/3098 cf. Io. xo, 12-13.

3073 praebeL 3074/3075 terra-teom.P — 3076etom.T X lucrum quaeris« P — 5078tuiom.T ^ 3080iacuitinpeccatisP 3085 id est] et L 3086 exactum T — 3089agrum idest]agitur P ^ 3097 necessitatis] nec etiam tactis L 3103 non accedunt om. P

T 63v

IN RVTH II (4, 5-10) 3105

169

talium, IVRE PROPINQVITATIS. In domo mea non est panis, non sum

medicus, noli me constituere principem populi. Senex sum, debilis sum,

fatuus

sum,

impatiens

sum

laboris, tempus

malum

est,

principes pessimi sunt, terra sine iustitia, unusquisque quod sibi rectum uidetur in oculis suis facit et quis ego et quid ego? CEDO 3110 IVRE PROPINQVITATIS. lesu, clauos tuos non agnosco, crucem igno-

ro, passiones non suscipio, contradictiones et iniurias abhorreo, acetum et absinthium non bibo. Et quae cognatio inter me et te? Et quae propinquitas inter te pro populo morientem et me nec unum uerbulum durum et asperum sustinentem? CEDO IVRE

3115

PROPINQVITATIS. Tua sit haereditas, tuus ager qui dicitur Acheldemach, hoc est ager sanguinis, tua Ruth moabitis. Tam deest mihi

uelle quam posse. Exteriorem quidem administrationem suscepissem, si sine interno periculo et uexatione ualida illam habere possem. Et quasi rationem reddens ait: NEQVE ENIM POSTERITATEM FAMILIAE MEAE DELERE DEBEO. TV 4, 6c-d 3120 MEO VTERE PRIVILEGIO, QVO ME LIBENTER CARERE PROFITEOR.

Satis, ut uidetur, humiliter et rationabiliter se excusat, sed si

hoc faceret ueritate et non simulatione, sed si pro impossibilitate non pro detractione. Sequitur: HIC AVTEM ERAT MOS ANTIQVITVS IN ISRAEL INTER PROPINQVOS, 3125 VT SI QVANDO ALTER ALTERI SVO IVRE CEDEBAT, VT ESSET FIRMA CONCESSIO, SOLVEBAT HOMO CALCIAMENTVM SVVM ET DABAT

.PROXIMO SVO. Hoc ERAT TESTIMONIVM CESSIONIS IN ISRAEL. Pedes

sunt affectiones. Vtimur autem calciamentis, pedibus affectioquando circa aliqua assidue afficitur animus, et est quasi num, 3130 calciamentum affectioni nostrae suum desiderium. Tollit ergo calciamentum pedum suorum, qui a se desiderium pristinum amputat et dat proximo, quia non a se sed ab illo saluari animas optat. Sequitur: DIXIT ERGO PROPINQVO Booz: TOLLE CALCIAMENTVM. QVI STA3135 TIM SOLVIT DE PEDE SVO. In Euangelio dicitur: Omni habenti dabitur, ab eo autem qui non habet et quod habet auferetur ab eo. Quia iste nec agrum nec Ruth habere uoluit, id est curam illam pastoralem pro labore recusauit, 3140 calciamentum quoque id est pium affectum amisit. Sequitur: AT ILLE MAIORIBVS NATV ET VNIVERSO POPVLO: TESTES, INQVIT, 4, 9-10 VOS ESTIS HODIE QVOD POSSEDERIM OMNIA QVAE FVERVNT ELIMELECH ET CHELION ET MAALON TRADENTE NOEMI, ET RVTH MOABI-

3105/3107 cf. Is. 5, 7. Luc. 19, 26.

3115/3116cf.Mt.27,8;Act.1,19.

3137/3138

3114 sustinentem et 3108/3109 rectum sibi ~ P 3106 nolite L T —— sed]scilicet T ueritate» faceret L et + hoc] 3123 asperum » T 3143, et Maalon om. P 3139 noluit L 3124 sequitur om. P

L 85v

170 3145

3150

4, 11a

3155

PETRI CELLENSIS

TIDEM VXOREM MAALON IN CONIVGIVM SVMPSERIM, VT SVSCITEM NOMEN DEFVNCTI IN HAEREDITATE SVA, NE VOCABVLVM EIVS DE FAMILIA SVA ET FRATRIBVS ET POPVLO SVO DELEATVR. VOS, INQVAM, TESTES ESTIS HVIVS REI.

Breuiter omnia recapitulat, quomodo noluerit Ruth accipere propinquus et quomodo illo recusante, ipse et agrum et Ruth et omnia quae fuerunt Chelion et Maalon receperit. Hoc est quod in Isaia legitur: Omnia opera nostra operatus es nobis. Et habet testes huius rei maiores natu et uniuersum populum, id est Patriarchas, Prophetas et Apostolos, omnemque populum angelorum et christianorum, quod possederit secundum humanitatem omnia quae fuerunt Chelion et Maalon, id est omnia quae semper habuit et habet per diuinitatem. Plena sunt quae dicuntur usque in finem nec repetenda sunt, quia superius tractata sunt.

S T5

19IS 326312

3145in]et P 3146suaom.LP 3148uolueritT 3151es] t inP 3152 uniuerso populo L 3154 possedit T — 3156 plana P 3157 sunt] + explicit Ruth moraliter. Incipit Ruth allegorice P

PL 202,

EXPOSITIO DE TABERNACVLO MORALIS ET ALLEGORICA

IO

Inuocato Spiritus sancti auxilio, de tabernaculo Moysi aliquid ad aedificationem morum scribere te exhortante aggredior, totius ingenii nostri uela austro diuinae illustrationis committens atque ad eius nutum castra eloquii utinam semper mouens nihilominus et deponens. Tuto enim profectionis mansiones itinerarias dimetitur, qui columna superni luminis illustratus, uirtutum singularum ortus et occasus in anima sua animaduertens, exspectat gratiae reditum et surgit ad eius aduentum. Sedere namque absente gratia, cum timore et exspectatione utile est, adueniente et iuuante surgere et cooperari fructuosum. Sed ubi agendum de tabernaculo, nisi in tabernaculo? Tabernaculum uero de quo tractare proposuimus est non manufactum, id est non huius creationis, sed

15

20

admirabile, sed caeleste, sed spiritale, sed angelicum, sed perpetuum. Prae oculis tamen illud terrenum Moysi opere terreno fabrefactum ponamus, et a uisibilibus ad inuisibilia intentionem transferentes, non inter terram et caelum tepore uel diffidentia infidelitatis haesitantes subsistamus, quia Iudas ibi crepuit medius, sed super caelos caelorum corde integro ad orientem ascendamus cantantes: Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saecula saeculorum laudabunt te. Plano autem et pedestri stilo utendum dispono in fabrica tabernaculi, quod dicitur sanctum saeculare, ne si alto elatus sermone,

25

potius domum Daedali intricarem quam templum Dei intexerem, inexplicabilis praestaretur circuitus, non deuotus compararetur affectus. Habeat equidem qui uult in Timaeo Platonis, de mundi creatione, palatium uisibilis huius creaturae, gunfis inuisibilibus appensum, ubi amplius laboret lector subtilitate relatoris, quam compungatur admiratione siue delectatione Creatoris. O delicata et deliciosa nimis anima, si domum Pharaonis, si Nabuchodonosor,

20

si principum huius mundi habitacula depicta et curiositate inexplebili subornata desideras aspicere, collige ligna de siluis poetarum, ut de lectione eorum luxuriosa gentilium lupanaria construas, non religiosa Christianorum templa. Libri enim auctorum

18: 17/18 ct. Act. 16/17 cf. Rom. 4, 20. 11/12 cf. Hebr 9, 1. 19/20 Ps.83,5. — 25/28 cf. Plato, Timaeus 29d18/19 cf. Ps. 67, 34. 34b (ed. A. Rivaud, Paris 1925, Coll. Guillaume Budé, t. X, p. 142-147).

Expositio - allegorica] Incipit praefatio Domni Petri Abbatis sancti Remigii Remensis in libro quem edidit de Tabernaculo Moysi T, Mosaici Tabernaculi 5 enim] itaque7 mystica et moralis expositio. Liber Primus; — 4monensP 10 fluctuosumj, fructuosum int. unc.j — 20 saeculum 7 exspectans P saeculij — 23 contexerem P Tj — 24inexplosum L ^ deuotus] + inexpli31 colligere T 28 impinguatur PT; | OJom.L cabilis P

1047 Laser T xr

172

PETRI CELLENSIS

PL 202,

theatra quaerunt, publicum amant, frequentiam frequenti plausu appellant. Non enim conscientiam, sed popularem gloriam suspirant. Moyses uero in deserto solitudinis deserti animi mores, aemulatione tabernaculi admirabilis, angelicae utique conuersa-

1048

tionis, repingit, grossiore nimirum littera siue figura, subtilitatem

glosae, id est gloriae angelicae, populo durae ceruicis relegens. Et prius quod animale, deinde quod spiritale est in constructione tabernaculi sui sapientibus et spiritalibus exponit, sub oculis quidem corporis materiale, sub intellectu mentis spiritale compo-

Liv

nens.

45

Huius materia, figura, longitudo, latitudo, altitudo, sculptura, cortinae, saga, sacerdotalia indumenta, arca, tabulae testamenti, uirga Aaron, urna aurea habens manna, cherubim, propitiatorium,

uelum de iacincto, cocco, purpura et bysso retorta, pelles arietum rubricatae, pelles iacinctinae, mensa, candelabrum, panes propositionis, septem lucernae emunctoria, tabulae, bases, uectes, quinque columnae deauratae, altare de lignis Sethim, lebetes ad suscipiendos cineres, forcipes fuscinulae, ignium receptacula, uasa ex aere, craticula in modum

retis aenea, etc., si intellexeris quid

moraliter quidue mystice significent, solium conscientiae construere poteris, tale quale in uniuersis regnis nullus regum aedificauit. Aethereis siquidem tabernaculis seu receptionibus confertur huius tabernaculi habitatio tam diuinis meditationibus excogitata, cui ad gloriam addere superfluum est, ad gratiam difficile, ad sacramentum impossibile. Singulae enim singularum compositionum iuncturae, mysteriorum sunt foecundae, ut nusquam in

6o tota eius compagine sit sterilis sensus in lege, spiritalia spiritalibus comparantium, sed de sacro partu boni intellectus congaudeat mens grauidata assiduitate sanctarum Scripturarum. Iam igitur, quasi temptata dolabra ad condolanda singula futurae fabricae membra, ponamus prae oculis ipsa legis uerba, et pro 65 modulo nostro, domum mysticam seu moralem construamus.

36 ch OS 12905.

39/41 cf. I Cor. 15, 46.

59rctal Coron

39idest]immo T 44sculpturaom.j 47/48 pelles - rubricatae] om. P ; 51 ignitum receptaculum7 56 habitatio tabernaculi ~ T 60/61 spiritalibus spiritalia ~ P7 61 comparando TP; sed] ut TPj 65 construamus] + Explicit Praefatio. Incipit Tractatus T

T iv

DE TABERNACVLO

Ia (Ex. 25, 1-7)

173

Locvtvs EST DoMiNVS AD MOYSEN DICENS: LOQVERE FILIIS ISRAEL VT TOLLANT MIHI PRIMITIAS ; AB OMNI HOMINE QVI OFFERT VLTRONEVS, ACCIPIETIS EAS. HAEC SVNT AVTEM QVAE ACCIPERE DEBETIS : AVRVM ET ARGENTVM ET AES, IACINCTVM ET PVRPVRAM COCCVMQVE BIS TINCTVM ET BYSSVM, PILOS CAPRARVM ET PELLES ARIETVM RVBRICATAS, PELLESQVE IACINCTINAS, LIGNA SETHIM, OLEVM AD LVMINARIA CONCINNANDA, AROMATA, VNGVENTVM ET THYMIAMA BONI ODORIS, LAPIDES ONICHINOS ET GEMMAS AD ORNANDVM EPHOD AC RATIONALE.

BD, I-7

IO

I5

PL 202,

1049

Non faciemus extraordinarie, si accedentes ad tractandum de

tabernaculo siue de sanctuario, prius numerando assignamus quae et quot praecipiente Domino in oblationibus populi leuitis seu sacerdotibus tabernaculi offerantur. Expedit namque egregie intentionem tractantis seorsum extrinsecus posita summa futuri operis. Praeterea melius intelliguntur quae separatim, nullo alio interposito, tractantur. Animaduertendum denique quia bonus et diues Dominus, etsi non eget bonorum nostrorum necessitate indigentiae, tamen non recusat munera nostra bonitate clemen-

20

tiae suae. Magnum siquidem de profundo diuitiarum suarum mihi confert donatiuum, si acceptauerit tantillum peccatoris obsequium, cui aeterno et incommutabili, uix idoneum reputatur caeleste et angelicum. Praestabilius quoque inclinatur summa maiestas ad creaturam

25

25. 2 30

35

suam, si obsequia eius non recusauerit,

quam si sua supererogans beneficia humanis uotis famulatum praebuerit. Vsu nempe iam et consuetudine Deus gratis nobis seruire didicit, raro autem nec sine priuilegio gratiae, ab aliquo reciproce seruitium exegit. Ait ergo: AB OMNI HOMINE QVI OFFERT VLTRONEVS, ACCIPIETIS EAS. Qui nolens et inuitus beneficium alicui tribuit, quasi nuda manu urticas et spinas extirpans, faciem confricat accipientis. Recusat autem sufficiens sibi gratia, ingratum famulantis animum. Hilarem autem datorem diligit Deus, ut non ex tristitia aut ex necessitate denigretur facies praestiti obsequii, sed pinguius resudet caput holocausti de adipe supereffluentis liberalitatis. VLTRONEVS itaque OFFERT, cui subest plus uelle quam posse, et parum se pensat facere, si non excesserit ampliori uoluntate suum posse. Vltroneus offert, qui non spiritu seruitutis in timore, sed spiritu adoptionis praeuolat diuina mandata adimplere. Quid 16/19 cf. Ps. 15, 2. 37/38 cf. Rom. 8, 15.

Sie ct

Gor r2 F1:

32/33s«cf sll Gorn 9/087;

4aeset~TPj — et^- et?] om.TPj — 8thymia T 3 accipiens TPj 15nullo 13 egregie] et aperit TPj geminas T — lO facimus TPj 24 21 et] om. T 15/16 nullo - interposito] om. P7 alio] om. T 31 sibi]+siL — 55 famulatum] postulata TP; ^ 29alicui beneficium v pinguis / —— 34 superfluentis TP

or

174

PETRI CELLENSIS

uero offert ultroneus?

PRIMITIAS,

inquit, ACCIPIETIS

AB OMNI

40 HOMINE QVI OFFERT EAS VLTRONEVS. Diuinae gratiae dedicandum

est tam omnis motus bonae uoluntatis quam initium cuiuslibet rectae actionis. Quid enim habes quod non accepisti? Noli ergo gloriari quasi non acceperis, sed de primitiis tuis honora Deum - tuum, a quo est omne datum optimum et omne donum perfectum descendens a Patre luminum. Pelagianista, qui absque Dei munere se aliquid boni aestimat habere, non affert primitias ultroneus. Sed tu seruus, immo filius gratiae, gratis enim uenundatus es et absque argento misericorditer redemptus, utique sanguine Agni incontaminati Iesu Christi, da gloriam Deo et redde Altissimo primitias

5°

725% FSH}

55

tuas, dicens: Non nobis, Domine,

non nobis, sed nomini tuo da

gloriam. Sequitur: HAEC SVNT QVAE ACCIPERE DEBETIS, AVRVM, ARGENTVM, etc. Praelibato significationis mysticae quasi osculo, compendiose ad sequentia euolemus, ut horum pace ubi labor nos expectat operosior, nondum fatigato spiritu commigrare maturemus, et cum opportunum fuerit quodlibet horum quae hic singillatim distri-

PL 202,

I050

buuntur, regressum ad materia nostra facere uoluerit, sine fasti- T or

60

dio excipiatur, ut quod minus solemnitatis in prima salutatione eis oblatum fuit, plena recapitulatione suppleatur. Frequenter enim sequens tractatus, auri, argenti, aeris, iacincti, purpurae et aliorum tam nomina quam opera replicabit. Compendiosa igitur expositione AVRVM designat claritatem uerae sapientiae; ARGENTVM, nitorem sacrae eloquentiae; AES, oris confessionem ad salutem ; HYACINTHVS, caelestem conuersationem ;PVRPVRA, Cor-

65 poris passionem ;COCCVS BIS TINCTVS, Dei et proximi dilectionem ; BYSSVS, carnis castitatem ;PILI CAPRARVM, paenitentiae habitum,

PELLES ARIETVM RVBRICATAE, doctores dominici gregis proprio sanguine baptizatos; PELLES IACINCTINAE, corpora spiritualia in resurrectione; LIGNA SETHIM, sanctorum firmitatem, qui nullo

uitio corrumpuntur ;OLEVM AD LVMINARIA, fulgentes fructus caritatis et misericordiae aromata; VNGVENTVM ET THYMIAMA BONI

42 43" cll Cored. T:

43/44 cf. Prou. 3, 9. 43/45 cf. lac. 1, 17. 45/46 cf. Beda, De tabern. I, 221-224 (CC 119A, p. 10). 47/48 cf. Is. 52, 3. 48/49 cf.IPetrtir, 19. ^ 49cf.lo.9,24. | 49/50cf.Ps.49,14. 50/51 Ps. 113, 9. 59/61 cf. Is. 26,1; 28,5, 8,15335,35- | 61/75 cf. Beda, De tabern. I, 243-262 (CC 119A, p. 1x).

45 Dei munere] Deo TP; 460ffert T; — 47 enim] + originaliter T P7 48 argento] + misericorditer TP; — 53Praelibato]-F igitur TP? — mysticae] + sensu / — quasi osculo] quasi tabernaculo osculato P 7, tabernaculo quasiosculato T 55 et]ut Pj 57 regressum - uoluerit] ov. TP; 59 plena recapitulatione om. L 65 dilectionem] + et L

L 2v

DE TABERNACVLO Ia (Ex. 25, 2-9)

15

175

ODORIS, opinionem boni operis ad exemplum bene uiuendi ;LAPIDES ONYCHINI ET GEMMAE AD ORNANDVM EPHOD AC RATIONALE, miracula sanctorum et opera uirtutum, quibus ornantur cogitationes et operationes. Ecce summatim transcurrimus singulas oblationum species, quarum uirtus toties repetitur quoties earum usus in confectione sacerdotalium indumentorum, uel quibusdam aliis enumeratur. Iam ad sanctuarium transeamus.

FACIANTQVE MIHI SANCTVARIVM, ET HABITABO IN MEDIO EORVM, IVXTA OMNEM SIMILITVDINEM QVAM OSTENDAM TIBI ET OMNIVM VASORVM IN CVLTVM EIVS. In humanis contractibus, quorum plures et diuersae sunt species, sicut sunt diuersae contrahentium intentiones, aliquid propo-

25, 8-9c

nitur, quo utraeque partes consentientes contractui acquiescunt.

Verbi gratia in emptione equi, constitutum pretium utrique parti propter equum tradendum placet, uel in domo mihi a te construenda, expressum pretium me tibi dare conuenit. In utroque IO

15

20

25

istorum contractuum, quorum alius dicitur nominatus, alius inno-

minatus, aliquid datur et aliquid accipitur. Rari equidem sunt contractus in quibus sola unius tantum partis utilitas attendatur, utique commodatum et depositum. Haec de humanis nostris actionibus non superfluo interposuerim, cum de diuinis ad homines contractibus ineundis aliquid in praesenti loco dicendum sit. Nam Deus per Moysen mandat filiis Israel, ut sibi faciant sanctuarium. Sed utrum sine pretio? An quo pretio? Vtique non sine pretio. Quo ergo ? Expresso an non expresso ? Plane uereor dicere, non expresso, quia dicit: HABITABO IN MEDIO EORVM. Nichilominus prohibeor asserere expresso, quia exprimi non potest habitatio Dei inter homines. Dico autem, expresso pollicitatione, inex-

presso fruitione. Placuit enim Deo promissum suum uerbo uirtutis suae exprimere, sed homo donum Dei super omnia benedictum et glorificatum, tota exsultatione potuit glorificare, non autem sermonibus explanare. Filii Israel, intelligite Deum non adduci aliqua indigentia ut petat a uobis sanctuarium, quasi non habens ubi reponat sancta sua. An minusamplum est caelum ? An noncaelum

22/23 cf.Hebr.1,3. Gf. Mt, 85,20: Luc 49, 57-

23/24cf.Rom.9,5. 23 cf. Io. 4, 10. 27/28 cf. Ps. 113, 16.

26/27

72ad!]Jet T — 76singulas oblationum species summatim transcurrimus ~ 78 enumerantur T 77confesione TP; T 9 constituenda T ^ expressum] + 5suntom. TP; 2quam]quod T commodaueluti P Tom.7 utique] 13 — / aliud 11aliquid'"?] equi L depositum] + deponentis TP j tum] + commodantis T, + commodatarii P j 20 non] om. P

PL 202,

IOSI

176

PETRI CELLENSIS

caeli Domino? An sunt sancta quae non capiat amplitudo caelorum? Reuera caeli pleni sunt gloria Dei, quae est sanctuarium manus Dei, terra uero maledicta in peccato 30 quod firmauerunt Sed placuit profundo diuitiarum sapienuacua. Adae, inanis est et tiae et scientiae Dei inclinare ex hoc in hoc ad rigandum de superioribus ad inferiora, ut saltem similitudine gloriae Dei in speculo et aenigmate uisibilis structurae mosaici tabernaculi oculus illumi35 praeriperet maiestatem uerorum bonorum interior natae rationis et aestimaret utcumque de similitudine ueritatem et inescaretur uisibili specie ad inuisibilem gloriosae substantiae explanationem. Praemonstrantur insolitae figurae uisibus humanis, ut reducta 40 cogitatio a solitis meditetur subtili reuolutione, praeter haec esse quaedam magis insolita, quorum claritate aeterna impraegnata temporaliter reluceant ista sancta saecularia, quae tantum ad

Dar

similitudinem illectricem, non ad ueritatem satiatricem commo-

data sunt. Non igitur gulosa praecipitatione calamum hystoriae

45 Iudaeae absorbeas, qui tibi datus est inore, non ut illum deglutias,

50

sed ut per illum uinum in claustris caelestis sapientiae tanquam in doliis repositum suauiter et cum temperantia bibas. Plane nimium mordaciter calamum legis stringis, cum solam sine spiritu litteram in libris Moysi attendis. Vbi autem inconsiderate et immoderate in ore calamum concludis, sublato meatu spiritalis intelligentiae, corticem mandis, non uinum bibis. Diligenter ergo attende

quod dicitur: FACIANT MIHI SANCTVARIVM IVXTA OMNEM SIMILITVDINEM TABERNACVLI QVOD OSTENDAM TIBI. Angeli habent ueritatem, tu habes similitudinem. Si credis te habere similitudinem, 55

60

nondum ueritatem, a similitudine peruenies ad ueritatem. Introducit enim similitudo ad ueritatem. Si autem iam in lege sine gratia ueritatem praesumis te habere non similitudinem, et ueritate carebis et similitudine priuaberis. Quaere ergo finem legis qui est Christus plenus gratia et ueritate, quia finis in ueritate est, non in similitudine. IVXTA OMNEM

SIMILITVDINEM, ait, TABERNACVLI

QVOD OSTENDAM TIBI. In tanta ciborum abstinentia et in tam longa remotione a curis saecularibus, Moyses oculos mentis et animum pauisse creditur diuinis reuelationibus. Nimirum et oculo carnis credo quod aliquas mirabiles et insuetas uisiones uiderit. Quo65 modocumque autem uiderit siue in carne siue in spiritu caelestem illam angelicamque conuersationem, qualicumque annotatione

29/30/cÍXEx-15/17:99930/cf3GenJ2 217 oll Cha Genes, 2-0 1/32.c P: Rom. r1, 33. 32! CDIPSIE7 ao 32/35 cE/Ps*ro3/14." 33/34 ciel Gor. x3, I2. 58 cf. Rom. ro, 4. 59M els low 14" 29 Dei gloria ~ P 33 ad] om. L 35 interiorumy 41 aeterna] + inuisibili contubernio TP/ impraegnata + pro modulo suo TP; 56 enim] itaque7 iam om. TP j 61 tam] tanta T

T 2v

DE TABERNACVLO Ia (Ex. 25, 8-9)

177

iubetur illam manifestare populo suo, ut qui prae lippitudine carnalis conuersationis radios ipsius ueritatis percipere non uale-

PL 202,

bat, obumbratione mystica lustrando uisibiles formas per inuisi- 1052

biles uisibilium formarum rationes tabernaculi, utcumque assuesceret mentem a uisibilibus ad inuisibilia transferre. Pertinet uero omnis haec mystica similitudo ad plenitudinem charismatum uniuersalis Ecclesiae, quam lesu propinante de fonte gratiae, etiam in uia peregrinationis propter abundantiam caritatis bibit. Plenitudo denique sacramentorum imitatur similitudinem angelorum.

80

Disquire profunda nostrae fidei mysteria, et nullum superenatabit futurae spei praemium, quod non praegustauerit in uisibili sacramentorum administratione inuisibilis fides, quae est argumentum non apparentium. Dico autem de fide Ecclesiae, non de fide unius fidelis personae, quanquam et totum credat quicumque est in Ecclesia, quod credit tota ipsa Ecclesia. In uestitu tamen deaurato regina adsistit circumamicta uarietate personarum et meritorum, tot habens fidei diuersoria quot fidelium corda, et tot

Vbi autem 85 similitudines angelorum quot distinctiones gratiarum.

in consummatione saeculi et merito et numero omnis adimpleta fuerit in Ecclesia similitudo angelorum, ut de similitudine transeat ad ueritatem et sit mensura hominis quae est angeli, tunc fiet unum ouile et unus pastor hominum et angelorum, ut sit Deus omnia in omnibus. Iam non similitudines auri, ut dicitur in Canti-

cis, doctores facient Ecclesiae, sed aequalitates, quia non imita-

buntur homines conuersationem caelestium, sed mutabuntur in

H o Oo

consortium beatorum spirituum, ut sint sicut angeli Dei in caelo, non in labore meritorum, sed in perceptione praemiorum. Tunc qui plus meruit in similitudine, amplius coronabitur in ueritate, et quo fuit similior in uirtute, eo conformior eritin maiestate. Officio namque, gradu et or dine distinguitur in angelis curia caeli, et nichilominus in ministris suis Ecclesia Dei. Destinata sibi singuli ordines in caelo explent officia utique et in Ecclesia, nec usurpat praesumptione temeraria quisquam attrectare, quod non accepit in officii sui assignatione. Sunt ergo isti uasa in honorem magnae domus et utilitatem, de quibus sequitur: ET OMNIVM VASORVM IN CVLTVM EIVS, ut quasi mystice alio uase bibat Deus incircumscriptus spiritus, alio come 79/80 cf. Hebr. zz, 1. 89/90 cf. I Cor. 15, 28.

88/89 cf. Io. 10, 16. 82/83 cf. Ps. 44, Io. 93 cf. Mt. 22, 30. 90/91 cf. Cant. 5, i1 (?).

102 cf. II Tim 2, 20.

77 mysteria nostrae fidei ~ T, fidei nostrae 75 caritas7 67 illa7 84quot]quod; — tot^]quot; 78in]om.TP; ^ 83astitit; mysteria *7 96 in uirtute Ecclesiae faciunt T 91 faciunt7 85 quot] tot7 103 ut] om. TP; 102 ista T TP; ~ et minus nichilo 98 similior ~ T

L 3v

178 IOS

IIO

IIS

I20

125

PETRI CELLENSIS

dat, alio sedeat, alio manus

abluat, alio pedes, alio incensum

accipiat, alio lucernam accendat, alio manna reponat, alio thesauros includat, alio quolibet alia congrua diuinitati officia exhibeat. Repressa carnali intelligentia et mente supra omnium phantasmatum imaginatione constituta, intellige actiones consuetudinarias non consuetudinarie. Cherubim et Seraphim caritate inflammati, quasi ori diuino cibum et potum deferunt, cum omnimodo aliis spiritibus uicinius ordine et amicitiae dignitate adsistunt. Throni in ueritate stantes, sessionem placidam et placitam praebent. Principatus et potestates, quasi aquam et manutergium suggerunt, cum nos defendendo ab hostibus, gratiam securitatis et audaciam repugnandi conferunt. Dominationes pedes abluunt, cum nostra peccata suis postulationibus imminuunt et dominationem peccati adquirunt. Virtutes incensum boni odoris accendunt, cum de sanctorum uirtutibus gratias incomprehensibili maiestati referunt. Archangeli lucernam accendunt, cum mysteria profunda secretorum caelestium reuelando exponunt. Angeli manna reponunt, cum a nobis diuina consilia abscondunt et thesauros includunt, cum a malignis spiritibus nostra bona opera defendunt et in conspectu Agni deferunt. Eodem ordine Ecclesia quae est ordinata, ut castrorum acies incedit et in singulis ministrorum suorum ordinibus singulas angelorum uirtutes accipit. Vide uasa aurea et argentea in domo magna quae est Ecclesia, ad cultum eius. Calix cum patena ibi est, ampulla olei et chrismatis, ampulla uinaria et ampulla in usum

130 aquae, pelues, thuribulum, candelabra, piscina, lampades et quae-

155

I40

dam alia. Sancta illa anima quae Seraphim claritate inflammatur, calici et patenae destinatur; illa quae Cherubim scientiae plenitudine impletur, ampullae uinariae assignatur; illa quae Throni tranquillitate serenatur, ampullae chrismatis delegatur. Ampullam quoque olei defert illa anima, quae in gratia mederi potest contritis corde et animi languores sanare. Ampullam aquae defert, quae humanis affectionibus passionibus Iesu compatiens concrucifigitur ei et commoritur, tam in memoria mortis quam in sacramento uiuificae communionis corporis et sanguinis Domini. Thuribulum ministrat, qui bonus odor Christi in omni loco famam bonam aspergit et sanctum nomen quod super se inuocatum est, sancta conuersatione his qui foris sunt et intus innotescit. Pelues 110/121 cf. Greg. Magn., Hom. in Ez. Il, 34, 7 (PL 76, 1249D). 125/126 cf. Cant 6, 3, 9. 127/128 cf. II Tim. 2, 20. 131/132 cf. Greg. Magn., ibid. 34, 10 (PL 76, 1252A-B). 139/140 cf. I Cor.2,15. 140/141 cf. Luc.4, 37. 142/143 cf. Mt. 27, 24.

107 quaelibet7 118 peccati] super peccatis TP 7 124 et - deferunt] om. T 125 est] etiam7 126 incedat L 127 accipiat L 131 Seraphim caritate T P, caritate Seraphim7 137 afflictionibus/

JI EY.

PL 202,

1053

L 4r

DE TABERNACVLO

Ia (Ex. 25, 9-11)

179

siue bacinnos defert, qui Pilati saeuitiam et Christi attendens innocentiam manus suas lauat non solum in sanguine Agni, sed 145 etiam haedi, irriguum superius ab Agno et irriguum inferius ab haedo accipiens. Siquidem cum Agnum nascentem suscipio, de benignitate et innocentia admoneor. Cum in similitudine carnis peccati pro peccatoribus et cum latronibus morientem uideo, spem remissionis in tanta patientia Iesu concipio. Candelabra 150 defert, qui Domino cooperante et sermonem confirmante Euangelium sine sumptu ponit, pro caelo non pro nummo annuntians regnum Dei. Lampades accendit, qui simplicium conscientias illustrans in iunco memoriae eorum amorem Dei infigit. Piscinae praeest, qui assiduis lamentis compunctus, oculos habet sicut 155 piscinae in Esebon. Sequitur:

25, 9d-11

IO

15

20

SICQVE FACIETIS ILLVD: ARCAM DE LIGNIS SETHIM COMPINGITE, CVIVS LONGITVDO HABEBIT DVOS ET SEMIS CVBITOS. LATITVDO, CVBITVM ET DIMIDIVM; ALTITVDO, CVBITVM SIMILITER AC SEMISSEM. ET DEAVRABIS EAM AVRO MVNDISSIMO INTVS ET FORIS FACIESQVE SVPRA CORONAM AVREAM PER CIRCVITVM. Ordine non incongruo caeleste mandatum consequenter ordinans, quomodo fieri debeat tabernaculum iuxta sensum mysticum, arcam quae Christum significat prius disponit et limitibus propriae compositionis diffinit, assignans ipsius longitudinis, latitudinis et altitudinis dimensionem. Totum namque incarnationis Christi mysterium ab aeterno in mente diuina dispensatum, totum mutuans ab occultis sapientiae Dei, opportunis figurationibus in patriarchis et prophetis allegatum, totum in ipso nouissimis temporibus humiliter adimpletum, tam firmiter credimus quam fideliter uiuimus. Non immerito autem Christus arca nuncupatur, quia sicut arca in domo ualde necessaria est, ut non solum panis ibi ponatur, sed uestis et pecunia et quaelibet alia sub claue signanda et conseruanda, sic in Christo reponitur opus nostrae saluationis quasi panis refectionis, reponitur uestimentum dealbationis, ut ibi legitur quotquot baptizati estis, Christum induistis, reponitur ni148 147/148 cf. Rom. 8, 3. 144 cf. Apoc. 7, 14; 22, 14; Gen. 37, 31. 150/151 cf. I Cor. 9, 149/155 cf. Marc. 16, 20. cf. Mt. 27, 38-45 et par. 18. 154/155 cf. Cant. 7, 4.

10/11 cf. Beda, De 8 Cf. Aug., De Ciu. Dei XV, 26, 8-13 (CC 48, p. 493). 15/18 cf. Greg. Magn., Hom. in Ez. 10, 21 tabern. I, 321-323 (CC 119A, p. 13). 20 Gal. 3, 27 (quotquot] quicumque Vg). (CC 142, p. 395).

143 bacinnos] buccinas7

144 leuat T

145 irriguum - et] om. L

145/146 accipiens ab haedo « L — 147 Cum'] Com T Barchaseriptum in marg. T lfaciens P,faciesj — 2semi T ^ 5ac]etj

9 deffiniuit7

PL 202,

1054

L 4v

T 3v

PETRI CELLENSIS

180

25

chilominus et pecunia redemptionis, ut ibi redemptionem misit Dominus populo suo, reponitur et thesaurus totius diuinitatis, quia in Christo habitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. Arca igitur est nec semper aperta, ne studium quaerendi tollatur, nec inclementer clausa, ne instantia requirentium frustretur. In manus Patris clauis resignatur propter mysterium a saeculis

absconditum, ne fures effodiant consilium Dei et furentur intenquia tionem incarnationis Christi. Pater claudit et nemo aperit,

30

natiuitatem diuinam in secreto suo abscondit ; ipse aperit et nemo claudit, quia generationem humanam mundo innotuit. Nemo, inquit, nouit Filium nisi Pater, etc. Principi apostolorum aperta est arca, cum diceret: Tu es Christus Filius Dei wim. Vnde dictum est ei: Beatus es, Simon Bar Iona, quia caro et sanguis non

veuelauit tibi, sed Pater meus qui in caelis est. Duobus illis quoque rent, et non aperiebatur 35 in uia tenebantur oculi ne eum agnosce paruuli, qui esuriunt et arcam hanc Ad etur. franger donec panis sitiunt iustitiam, accedunt et panem petunt, dicentes: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. Ad hanc canes et catelli conuertuntur ad uesperam, cum famem patiuntur, quia tandem 40 peccatores et nouiter ad Deum conuersi, cum acriter remordentur in conscientia de malis suis, fracturas siue buccellas miserationum

D

45

Dei anxie quaerunt et paenitentiam non deliciose appetunt, sed indifferenter quidquid ingestum uel iniunctum fuerit, ore auido rapiunt et deglutiunt. Vt enim caritas omnia credit, omnia sustinet, sic fames omnia comedit, omnia absorbet. Non explorat quid

55

Nullas partitur moras palato, sed accepta cito mandat stomacho. Aeque sine dubio famelicus iustitiae, famelicus paenitentiae, postposita deliberatione consilii, quid agendum sit, ante agit quam deliberet, tam cito adimplet bonum quam cito suscipit mandatum. Non est difficultas in faciendo, ubi uoluntas semper superest in bono. Haec de nomine arcae. Iam uideamus de compositione. ARCAM DE LIGNIS SETHIM, ait, COMPINGITE. Corpus illud Dominicum de sacris uisceribus uirginalis uteri conceptum et natum obumbrante Spiritu sancto, lignis Sethim congrue comparatur,

HS)

delectet, sed quid satiet. Non consulit gustum, sed stomachum.

217/22: ct 3PS119;'9. Mt. 6, 19-20.

23/cf2G0]32, 9!

28/29 cf. Apoc. 3,7.

26/27 cf. Col. 1, 26.

30/31 Mt. 11, 27.

DUA

32/34 Mt. 16, 16-

17. 4.

34/36 cf. Luc. 24, 13.16.30-31. 36/57 cf. Mt. 5, 6. 37 cf. Threni 4, 37/38 Luc nga. 39 cf. Ps: 58, 7.15. 4AS Chal CODTI2 I 53/55 cf.Luc.1,35. |53/58cf.Hieron., In Isaiam XII, 46, 17/20 (CC 73A, P- 474, 52°57) ; In Ioelem III, 18 (CC 76, p. 207, 348-351) ; In Michaeam Il, 6, 3/5 (ibid. p. 495, 98-100) ;cf. Beda, De tabern. I, 325-326 (CC 119A, p. 13).

22 et] om. T 34 est in caelis ~ T, est in caelo ^ 7 quoque illis ~ T quoque] + ambulantibus; — 35et]om. TP; aperiebantury — 40cum) om. 7, dum T 48 paenitentiae] patientiae TP7

PL 202,

1055

DE TABERNACVLO

Ia (Ex. 25, 10)

181

quia ligna ista imputribilia sunt et leuia, et igni apposita non afficiuntur damno combustionis, sed indurantur soliditate robus-

tiori. Sunt quoque similia albae spinae. Imputribile siquidem est corpus Christi, quod neque computruit aliquando in stercore 60 humanae conuersationis corruptione peccati, nec in sepulcro puluere mortis. Vnde: Non dabis sanctum iuum widere corruptionem. Leue, quia nullatenus originalis peccati siue actualis oppressum grauedine super pennas uentorum, adhuc in carne mandati iussione deambulauit et undas solido itinere calcauit, et post 65 mortem ac resurrectionem ad dexteram Patris leuatis manibus ascendit. Igni denique passionis suppositum corpus Dominicum,

L sr

tanquam lignum Sethim, non euanuit in cineres combustionis, sed

conualuit in impassibilitatem resurrectionis. Exarsit namque inuidia Iudaeorum aduersus lesum, ut ait Psalmista, lanquam ignis 70 in spinis, sed rubus Moysi in flamma ardens non est combustus, in

75

80

poena poenam euacuans et a culpa per poenam naturam liberans. Hoc autem totum, quia simile est hoc lignum albae spinae, non utique ueritate naturae, sed conditionis similitudine. Nam ueritas carnis in eo non fermentatur corruptione uetustatis, sed configuratur similitudini carnis peccati, ut de specie aduersarium illiceret, de ueritate nobis patrocinium pararet. Speciem obiecit draconi ut illuderet, ueritatem tenuit ut ueraciter non fallaciter naturam a miseria separaret. Verus homo propter ueram in eo naturam humanam, similis homini peccatori propter poenam, non culpam. Haec arca in longitudine duos habet cubitos et semissem, quia

patiens et longanimis fuit, tam in doctrina quam in operatione sua, qui sunt duo cubiti, et tarditatem discipulorum aequanimiter sustinuit, qui est semis. In latitudine uero habet cubitum et semissem, ut per unum cubitum perfecta illa caritas designetur, qua nos

85 adunare sibi uoluit, dicens Patri: Vt sint unum in nobis, sicut et nos

unum sumus. Per semissem nichilominus docemur quia ex parte diligimus sicut ex parte cognoscimus, et hanc nostrae capacitatis

61/62 Ps. 15, 10; Act. 13,35 (Nec] Non Vg). — 63 cf. Ps.103,3. — 65 ct: 65/66 cf. Luc. 24, 50; Act. 1, 9. 75 cf. Rom. 8, 3. Ome, Ex. 362: 69/70 Ps. 117, 2 (sicut] Vg). 80/82 cf. Beda, De tabern. I, 348-352 (CC 119A, p.14). — 82/85 cf. Luc. 24, 85/86 Io. 17, 22; cf. Beda, ibid. I, 36624; cf. Beda, ibid. 1, 356-366 (p. 14). 86/87 cf. I Cor. 13, 12; cf. Beda, ibid. I, 373-379 (p. 14). 371. Mt. 14, 25-26; Marc. 6, 48-49; lo. 6, 19.

63/64 61/62 corruptione T 58 Imputribile] Incorruptibile TP; 64 et undas]undasque TP; ^ 65 manibus] + mandati iussione oz. TPj

corpore TPj

71 poena'] + sua TPj

poena] + nostram TP; — 73

naturam per poenam wj — ueritate - similitudine] culpabili condicione, sed uoluntaria assumptae humanitatis passibilitate T — 76 praestaret TOES 79 peccatoriom.Pj ^ 84qua]quia; ^ 86 doceatur miseriam a natura L TP

T 4r

182

PETRI CELLENSIS

imperfectionem complectitur Dominus. In altitudine quoque habet cubitum ac semissem, quia plene nouerat etiam in hac carne ata esset in caelis uel go corruptibili quanta gloria uel sibi praepar nobis, quod est unus cubitus. Pertulit denique libenter in se dolorem nostrae carnis, qui pia intentione futuram patriam diligiPL 202, mus, sed nondum quae sit eius felicitas capimus, quod est dimi1056 haec sit quae ndere, apprehe sanctis omnibus cum est Grande dius. us diuidit insublimi95 latitudo, longitudo et altitudo quam Apostol mensorum quo funiculo tandem o tatem et profundum. Express dum cordis, profun et as sublimit , latitudo o, longitud ntur dimetiu superintendamus quae sit mensura corporis Christi, et in eam conferamus mensuram cordis et corporis nostri. IOO Ecce funiculo euangelico a conceptione Christi, dinumera patientiam eius nulla interruptione impatientiae quassatam usque L sv ad emissionem spiritus in cruce, et succumbens super omnem calculum inuenies eam. Confortata est enim patientia humanitatis solatio diuinitatis et non possum ad eam, cuius impatientia acui105 tur languore naturae, inflammatur peruersa irascendi consuetudine. Excelsior caelo est patientia Christi, quia nec in commotione caeli aduersus insensatos excutitur a tranquillitate sua qui habitat incaelis. Profundior inferno est, qui nec in inferno condemnatis irascitur quantum merentur. Latior terra, quia licet maledicta in IIO opere Adae terra tamen misericordia Dei plena est, uel saluante conuersos uel mitius puniente impios. Quid plura? Et patientiae eius non est numerus, immo nec sapientiae nec caritatis nec omnium uirtutum quae in Christo sunt. Non enim ad mensuram datus est ei Spiritus, utique nec dona eiusdem Spiritus. Sequitur: 2), 11

IIS

I20

ET DEAVRABIS EAM AVRO MVNDISSIMO INTVS ET FORIS. Iesu

tanta animi puritas, tanta operum magnificentia extitit, ut nec angelica natura assequatur puritatem nec Scriptura apprehendat miraculorum maiestatem. INTvs est puritas conscientiae, FORIS claritas famae. Caeli enarrant gloriam Dei quae occultabatur in anima, in opera manuum eius annuntiat firmamentum, euangelicum, quae sunt omnia miracula. AVRO MVNDISSIMO deaurata est

95/96 cf. Eph. 3, 18. 103/104 cf. Ps. 138, 6. 109/110 cf. Gen. 3, 17. 113/114 cf. Io. 3, 34.

100/101 cf. Beda, ibid. I, 342-344 (p. 13). 108 cf. Iob u, 8. 107/108 cf. Ps. 2, 4. 110 cf. Ps. 32, 5. 111 /112:cC IPS 46,5: 119/121 cf. Ps. 18, 2.

89ac]et T 92dolorem] deuotionum TP; 95 longitudo et altitudo] om. j 96 Expenso T 100 euangelico funiculo ~ T 103 inueniens L enim est ~ TP; 105 naturae] + etj irascendi] tacendi P7 110 Dei] Domini7 est] + terra Pj 114 Spiritus eiusdem ~ T 115 mundissimo] + et P — foris] + Auro mundissimo foris deaurata est quae dicit : quis ex uobis arguet me de peccato (HW. 133/134) T 121 miracula] + diuinitatis TP;

DE TABERNACVLO

125

Ia (Ex. 25, 11-12)

183

arca Iesu, INTVS quia nec passio nec propassio uitii ianuas animae eius pulsauit. AVRO MVNDISSIMO deaurata est, quae unita diuinitati nec sapientia Dei priuata est nec gloria. AVRO MVNDISSIMO deaurata est, quando cogitabat cogitationes pacis et non afllictionis. AVRO

MVNDISSIMO

FORIS deaurata est, cui tam facile fuit

bonum posse quam uelle. AVRO MVNDISSIMO FORIS deaurata est, quae foris redemit quod intus creauit. INTvs namque inuisibili maiestate hominem creauit, FoRIS in humili forma et habitu 130 redemit. AVRO MVNDISSIMO FORIS deaurata est, quae dicit : Quis ex

uobis arguet me de peccato ?AVRO MVNDISSIMO FORIS deaurata est in transfiguratione, immo in resurrectione et ascensione, ex quo etsi noueramus Christum secundum carnem, sed nunc iam non

25, ub

135

nouimus. Sequitur: FACIESQVE SVPRA CORONAM AVREAM PER CIRCVITVM. Eum qui in modico minoratus est ab angelis Iesum, ait Apostolus, uidimus

gloria et honore coronatum. CORONA AVREA, gloria resurrectionis et ascensionis Iesu. PER CIRCVITVM, quia ex hoc nunc et usque in

PL 202,

saeculum Christus Iesus sedet ad dexteram Maiestatis in excelsis, 1057

140

25, 12a

tanto melior angelis effectus quanto differentius prae illis nomen

haereditauit. PER CIRCVITVM, quia Dominus regnabit in aeternum ©

et ultra. SvPRA, quia in humanitate meruit quod in diuinitate numquam amisit. SvPRA, quia a Patre luminum secundum diuinitatem, deificatus est secundum humanitatem. Vnde: Clar?fica me, 145 Pater, apud temetipsum claritate quam habui priusquam mundus - esset. CORONA propter aeternitatem, AVREA dicitur propter claritatem. CoRONA quia meritis redditur, AVREA quia per gratiam merita coronantur. Sua enim in nobis Deus dona remunerat. CORONA quia non auferetur in aeternum, AVREA quia non uilescet 150 per fastidium. FACIES itaque SVPRA CORONAM AVREAM PER CIRCVITVM. Sequitur: ET QVATVOR CIRCVLOS AVREOS QVOS PONES PER QVATVOR ARCAE ANGVLOS. In arca lesu QvATVOR fuerunt CIRCVLI AVREI, quia quatuor principales uirtutes, prudentia, fortitudo, iustitia, temperantia,

130/131 Io. 8, 46. 126/127 cf. Rom. 7,18. 125/126 cf. Ier. 29, 1. 135/137 Hebr. 2, 9 (Eum qui modico quam 133/134 cf. II Cor. 5, 16. 139/141 cf. Hebr. 1, 3-4. angeli minoratus est uidemus lesum Vg). 148 144/146 Io. 17, 5. 143 cf. Iac. 1, 17. 141/142 cf. Ex. 15, 18. cf. Aug. Enarr. in Ps. 102, 7 (CC 40, p. 1457, 9-10). 126/127 Auro - uelle] 123/124 Auro -gloria]om. T — 126foras LP om.T | 128quae]quod T — 130/131Auro-peccato]om.T ^ 131est]om.; 141 regnauit T — 142 humanitate] humilitate T 136 Apostolus om.L 143/144 secundum diuinitatem om. T, + et L 143 quia] + genitus/ 145 claritate quam habui apud temetipsum * j — 146 esset] fieret T

L 6r

184

PETRI CELLENSIS

IO

principaliter in eo tanquam in Rege uirtutum fuerunt. Siue QVATVOR CIRCVLI AVREI in eo fuerunt, quia ex sapientia quae ex ore eius prodiuit et a fine usque ad finem totius orbis euolauit, Euangeliorum libri intitulati sunt. Tam uirtutes uero quam libri euangelici CIRCVLI AVREI bene dicuntur, quia nulla in eis obliquatio falsitatis, nulla interruptio uanitatis, nullus excessus superfluita-

»

totum aequale de aequitate, totum tione, totum perfectum de gloriae recuruantur singuli praedicatorum quandocumque et quantumcumque

20

25

Php ese jp:

tis, nulla coarctatio imperfectionis. Totum rotundum de ueritate,

integrum de naturae reparaconsummatione. In idipsum conatus, ut undecumque et sermo exorsus feratur, uita

animae quaeratur, salus cogitetur, Deus ametur, memoria patriae

celebretur. Vnus in inuicem reflexus singularum et omnium uirtutum, dum innexis brachiis alternatim rependitur mutuus aspectus et amplexus; prudentia gremium iustitiae, fortitudinis et temperantiae, germano amore subeunte; item iustitia sinus prudentiae, fortitudinis et temperantiae, repetente et uicissim qualibet earum similiter agente. Sed AVREI CIRCVLI sunt, ubi necessitate nil agitur, sed naturali bonitate, sed gratuita exsecutione, uirtus colitur, bonum agitur et amore boni bonitas tenetur. Nam in Christo uirtutes fuerunt sine auaritia, praedicatio Euangelii sine fallacia. Itaque sunt CIRCVLI AVREI. Sequitur: Qvos PONES PER QVATVOR ARCAE ANGVLOS. Vel quatuor partes mundi uel quatuor passiones animi intelliguntur QVATVOR ARCAE ANGVLI. Ponuntur autem PER QVATVOR ARCAE ANGVLOS quatuor

30

3), XE

circuli aurei, quando aut in toto mundo Euangelium praedicatur aut totus animus quadrifida uirtute renouatur. Sequitur: Dvo CIRCVLI SVNT IN LATERE VNO ET DVO IN ALTERO.

Dvo Euangelistae, Ioannes et Matthaeus, IN VNO LATERE ponuntur, quia cum Christo in carne conuersantur, et pvo, Lucas uideli-

cet et Marcus, IN ALTERO, quia post resurrectionem in ministerium Euangelii assumpti sunt. Aperte quoque Dvo quiincarnationem et passionem praedicauerunt IN VNO LATERE SVNT, qui uero resurrectionem et ascensionem IN ALTERO. Prudentia quoque et iustitia quasi unum latus Christi muniunt, cum opus incarnationis tam 40 prudenter inchoatum est ut diabolo celaretur, tam iuste ut omnis iustitia per eam impleretur. Aliud uero latus fortitudo et temperantia susceperunt, quia fortitudo operata est resurrectionem, temperantia ascensionem. Summa enim temperantia fuit, cum

35

6/7 cf. Eccli.24, 5. — 7 cf. Sap. 8, 1. 7/9 cf. Beda, De tabern. I, 419-422 (CCx19A,p.15). 28/30 cf. Beda, De tabern. 1, 427-429 (p.16). 33/38 cf. Beda, De tabern. 1, 432-436 (p. 16). 40/41 cf. Mt. 3, 15.

n

9/100bligatio T — 18 impenditur T, impeditur P j 20 sinus] om. TP; 21 repente T, a corr., P7 duo] oz. TP;

19 aspectus et] om. 36 ministerium/

PL 202, 1058

L 6v

DE TABERNACVLO 45

5°

55

60

Ia (Ex. 25, 12-14)

185

unitam sibi naturam nostram Deus summe glorificauit, et quem per primum Adam ad extremum suppliciorum humiliauerat, ad supremum praemiorum per secundum Adam extolleret. Fortitudo uero resurrectionem, quia ut ait Psalmista: In multitudine uirtutis tuae mentientur tibi inimici tui, qui dixerant : Non est salus ifsi in Deo eius. In resurrectione namque mentita est iniquitas sibi. Quatuor etiam circulos aureos in arcae lateribus ponit Apostolus; cum dicit de Christo: Qui factus est nobis a Deo sapientia, iustitia, sanctificatio et redemptio. His circumfertur circulis arca nostra, quia in his uirtutibus causa et effectus nostrae saluationis consistit. IN VNO LATERE sapientia quae docet et iustitia quae implet ponuntur, IN ALTERO sanctificatio quae curat et redemptio quae liberat. Sapientia remouet stultitiam, iustitia iniustitiam, sanctificatio immunditiam, redemptio poenam. Possunt etiam DVO CIRCVLI IN LATERE VNO designare instantiam Saluatoris qua culpam amouit, duo IN ALTERO illam aeque instantiam qua poenam depulit. Sequitur:

FACIES QVOQVE VECTES DE LIGNIS SETHIM ET OPERIES EOS AVRO, INDVCESQVE PER CIRCVLOS QVI SVNT IN ARCAE LATERIBVS, VT PORTETVR IN EIS. Doctorum qualis debeat esse doctrina et uita insinuat, cum dicit unde fieri debeant uectes et ad quid fiant. Quare namque DE LIGNIS SETHIM fiunt uectes, nisi ut doctorum uita sit imputribilis per

25, 13-14

castitatem,

IO

fama suauis per sanctam

conuersationem,

habitus

humilis per propriam sui abiectionem, lingua modesta per grauitatem, mens docta per assiduam Scripturarum meditationem ? Qui enim VECTES, nisi DE LIGNIS SETHIM facti, arcam de lignis Sethim portare debent. Qualis enim paterfamilias, tales et domestici eius. Vt enim sermones cognati sunt his rebus de quibus 155: loquimur, sic mores concordare debent sermonibus quibus loquimur. Sit ergo tua electa conuersatio ut sit recta praedicatio, immo 47/48 Ps. 65, 3. 48/49 Ps. 3, 3. 49/50 cf. Ps. 26, 12. 51/52 I Cor. z, 3o (qui factus est sapientia nobis a Deo et iustitia et sanctificatio et redemptio Vg).

4/9 cf. Beda, De tabern. 1, 455-461 (p. 16) ; cf. Isid., Quaest. in Vet. Test. (in 14/15 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob Exodum), cap. 44, 3 (PL 83, 311A). XXX, r1, 45 (PL 76, 549A).

44 Deus] + uerbo in noua et aeterna gloria coaequans (consocians T) P T,

45 quem] + per primum quem] quam Tj, qua P + uerbo coaequans7 48 mentiuntur Adam TPj . 46praemiorum] -* persecundum Adam TP; Ti 59 quis

4debeantfieri humiles P; foederis P, om.

T — 10 nisi] idest praedicatores Pj

facti] id est casti et

11 de lignis Sethim] 10/11 portare arcam debent ~ T tua om. L 14 ergo] om. TP; enim] namque TP; T

186 15

20

PETRI CELLENSIS

studiosius satage bene uiuere quam facunde loqui. AVRO quoque operiendi sunt uectes, ut sapientiam loquantur inter perfectos, ut bono exemplo reluceant inter improbos. AvRO.operiendi sunt, quia arca circumtecta est ex omni parte auro. Inconsonum siquidem est si auro Dei lignum tuum inferas nudum, sensu humano profunda mysteriorum discutiens et claue lignea uenerabilium thesaurorum ostium aureum resoluens. Certe res Dei sermonibus diuinis explicandae sunt et non est nemus plantandum iuxta altare, ut fidei sacramenta obumbremus superfluis inquisitionibus, quae non sunt utilia nisi ad subuersionem audientium. Indu-

25 cendi sunt PER CIRCVLOS QVI SVNT IN ARCAE LATERIBVS, ne sicut

20

35

dictum est, calamus linguae philosophicis intingatur atramentis, sed tantum euangelicis. Non dogmatizet in Ecclesia praedicator secundum errores haereticorum uel secundum seductiones philosophorum, quorum aquae furtiuae dulces sunt et panis absconditus suauior. In Euangelio sensu utatur euangelico, non circulos extorquens et extrahens de lateribus arcae, sed uectes inducens

PER CIRCVLOS QVI SVNT IN LATERIBVS ARCAE, ut non ad sensum suum inclinet Dei uerbum, sed ad Euangelium inflectat et sermonem et sensum. VT PORTETVR IN EIS. Glorificate, ait Apostolus, et portate Deum in corpore uestro. Porta arcam ut obedias Euangelio, porta arcam ut annunties regnum Dei. Sequitur: Qv1 SEMPER ERVNT IN CIRCVLIS NEC VMQVAM EXTRAHENTVR AB EIS. Vnde: Meditatio cordis met in conspectu tuo semper. Valde

DIS

VA

contraria sunt, semper esse et numquam esse in circulis. Raro aut numquam sunt in circulis doctores illi qui forum pro monasterio, clamores pro Euangelio, accipitres pro manipulo, chlamidem purpuream pro stola, canes leporum pro lectione librorum habent. Hii commutauerunt

IO

ueritatem

Dei in mendacium,

ut cum dixerit

Dominus, SEMPER ERVNT IN CIRCVLIS ET NVMQVAM EXTRAHENTVR AB EIS, sed ipsi numquam inducantur et semper extrahantur, nisi forte ideo numquam extrahuntur quia numquam inducuntur. Sed bonus doctor SEMPER sit IN CIRCVLIS, quia beatus wir qui in lege 16 cf. I Cor. 2, 6.

16/17 cf. Phil. 2, 15; cf. Greg. Magn., Reg. Past. II, x1

(PL 77, 49B). 18 cf. Hebr. 9, 4. 22/23 cf. Iud. 6, 25. 2L 29/30 cf. Prou. 9, 17. 34/35 I Cor. 6, 20. 3 Ps. 18, 15.

7/8 cf. Rom. rz, 25.

12/13 Ps. x, 1-2.

15 quoque] quippey 16o0perandiT 17 improbos] nem suam inter gentes habeant bonam, etc. TP j 18 est dem Pj 22 nemus] + aristotelicum TP; 23 iusta T + infinitis et Pj — 24 utiles; — 26 dictum] dicendum T propheticis TP; 28 uel om. L 29 furtiuae] + et T

et extorquens~ T — 31/32 sed - arcae] om. T 1neT

10 sed] om. TP;

24 cf. II Tim.

+ ut conuersatioom. T 19 qui^ obumbremus] — philosophicis] 31 extrahens — 32 sintj

PL 202,

1059

Dr

DE TABERNACVLO Ia (Ex. 25, 15-16)

15

187

Domini meditabitur die ac nocte. Item: Os iusti meditabitur qustiliam, etc. SEMPER est IN CIRCVLIS, qui neque uiuendo praecepta uiolat Euangelii neque docendo regulas ueritatis offendit. SEMPER est IN CIRCVLIS, qui quasi euangelicis uinculis compeditus propriae uoluntatis libitu numquam utitur, oculos, manus, pedes, aurem,

20

linguam et caetera membra euangelico compede sic coarctans, ut numquam extrahat impulsu cuiuslibet commotionis, sed contineat aeterna lege sanctificationis.

PONESQVE IN ARCA SANCTIFICATIONEM QVAM DABO TIBI. Eodem ordine necnon et ratione prius arca construitur, ac deinde testificatio poni in ea decernitur, quo prius facta et ornata habitatione mundana homo tanquam habitator et dominus ad ultimum creatus fuisse refertur. Nusquam profecto testificatio diuinitatis corporaliter reponenda, nisi in corpore Iesu, nisi in arca sanctificationis, nisi in anima singulariter Deo digna, quae fornace Spiritus sancti in creatione sua a coagulis originalibus eatenus

5, 16

excocta est, ut tam esset a peccato remota quam Deo unita. Nec PL 202,

IO

I5

20

peccato praeoccupata est, quam praeuenit Deus in benedictionibus suis ut quasi spiritus laboraret in purgationibus eius, quam praeparabat in diuinis desponsationibus, sed tam affuit sanctus in creatione quam pius in Verbi coniunctione. Nulla denique temporum distantia interueniente arca construitur et demum testificatio in ea ponitur, sed simul arca animae et corporis Iesu cum impositione diuinitatis compingitur, ut assumendo crearetur et creando assumeretur et sanctificando assumeretur siue crearetur et assumendo crearetur siue sanctificaretur. Nec obicias quod prius arca construitur et deinde testificatio in ea ponitur, quasi ex hoc concludens prius carnem Christi fuisse conceptam et deinde a Verbo assumptam, sed crede simul in conceptione animam et

1060

L 7v

carnem assumptam, et in assumptione acceptam et conceptam.

25

Vnde Augustinus: “Firmissime tene et nullatenus dubites, non carnem Christi sine diuinitate conceptam in utero Virginis priusquam in utero susciperetur a Verbo, sed ipsum Verbum Deum suae carnis acceptione conceptum ipsamque carnem Verbi in incarnatione conceptam."

13/14 Ps. 36, 30.

23/27 Fulgentius, De fide ad 10/11 cf. Ps. 20, 4. 6/7 cf. Ps. 131, 8. Petrum, 6x (XVIII) (CC 91A, p. 750, 143-147) ;Petrus Lombard., Sententiarum lib. III, dist. 2, n. 3 (ed. Quarracchi 1916, t. 2, p. 557).

13/14 iustitiam] sapientiam T

etc.] om.7

8alom.j ^ 26acceptione]a conceptione TP 4homoom.L ipsamque - conceptam om.7

26/27

T sv

PETRI CELLENSIS

188 PoNES

30

igitur IN ARCA

TESTIFICATIONEM

QVAM

DABO

TIBI, ut

credas de Christo testificationibus Dei, quia testificatus est Pater de Filio suo, ut acquiescas oraculis et testificationibus prophetarum et apostolorum de Christo, quia testes sunt Dei, ut scriptum est: Vos estis testes mei; etin Actibus apostolorum: Et eritis mihi testes in Ierusalem, etc. Est etiam testificatio quaein arca ponitur,

35

40

lex seu decem legis mandata quae in duabus tabulis scripta sunt. Secundum Apostolum uero in arca erant duae tabulae testamenti, erat urna aurea habens manna, erat et uirga Aaron quae fronduerat. Tabulae testamenti designant omnem scientiam paternorum secretorum in Christo et omnem potentiam iudiciorum. In illis enim et fides diuinitatis inscripta erat, et mandata quibus seruire Deo oportet, et discretio iudicii qua se odientes damnat et diligentes remunerat. Vrna aurea anima Christi, habens manna, id est

omnem plenitudinem diuinitatis. Virga Aaron potestas sacerdotii inuicta, quae fronduerat altera die resurrectionis, non expectata communi 45

DOTT

VA

IO

resurrectione.

Haec omnia in arca, id est in Christo,

fuerunt et haec est testificatio quam dedit Dominus. In testimonium enim suae bonitatis et nostrae rebellionis haec omnia fecit Deus, ut ait Iob: Instauras testes tuos contra me. Sequitur:

FACIES ET PROPITIATORIVM DE AVRO PVRISSIMO. Arca de lignis Sethim prius circumtegitur auro, deinde reponitur in ea testificatio, tertio supertegitur propitiatorio, id est tabula quae appellabatur PROPITIATORIVM. Quid nobis, Domine, quid nobis incarnatio, quid testificatio tua prodesset, si propitiatio deesset ?Cumulo beneficiorum tuorum reatus noster augeretur, nisi cum beneficiis indultis beneficium propitiationis supererogaretur. Nam sola ingratitudo damnaret, nisi et ingratitudinem indulgentia propitiationis exciperet. Quo namque numerosiora Creatoris beneficia, eo indefesse gratiosiora nostra debuerunt rependi obsequia. Sed unum prae aliis suae bonitati strictius religauit beneficiorum uinculum, quo spretus non superneret, eiectus non abiceret, offensus non laederet, sed satisfaceret sibi

I ws

pro nobis de nostra iniuria, sed requireret, sed reduceret. Quis hoc cacumine pietatis eleuatus est, nisi lesus? Quis hunc uerticem

32 Is. 43, 1o (estis om. Vg).. 32/33 Act. r, 8. 35/36 cf. Hebr. 9, 4. 37/41 cf. Beda, De tabern. I, 480-487 (CCx19A, p.137). — 41/44 ibid. 1, 474479 (p. 17). 47 Iob zo, 17. 14/15 cf. Ez. 31, 3. 32meiPj secretorum » T + inj

15/16 cf. Is. 5, x.

34induabulisP — 41digentes P

2 Sethim om. L

11 bonitatis7

35ueroApostolum~T — 38in Christo 43 inuicta]iniusta P, iusta / — 44 est]

12 supernaretur/

15 Iesu T

PL 202, 106r

DE TABERNACVLO Ia (Ex. 25, 17)

189

gratiarum subiit, nisi Filius olei? Quis tantos gurgites misericordiarum de uentre suo euomuit, nisi PROPITIATORIVM? Plane si in Iesu aliquid est melius ipso Iesu, id mihi est PROPITIATORIVM, id est reconciliatorium, id consiliatorium. Sed Iesus totus desiderabilis,

L 8r

sed totus amabilis. Amabilis ergo in arca, amabilior est in propitiatorio; desiderabilis ex bonitate, sed desiderabilior ex propitiatione quae est pinguedo bonitatis, quia superexaltat misericordiam iudicio: Inde in missa saluberrimae immolationis sacerdos ante illam supplicationem qua rogat perferri hostiam illam ante sanc25 tum altare in conspectu diuinae maiestatis suae, praemittit propitiatorium dicens: Supra quae propitio ac sereno uultu respicere digneris et accepta habere sicuti accepta habere dignatus es munera $ueri tui iusti Abel, etc. Nisi enim hoc quasi uerecundiae humanae et pauoris praemisso uelo ad inconspicabilem illius faciei fulgorem 30 accedere peccator non praesumeret, sed hac propitiatorii tabella praemissa quoscumque solis radios non ueretur prae ardore nec erubescit prae splendore. Propitio igitur ac sereno wultu non respiceret Deus, nisi PROPITIATORIVM homo haberet quod irato obiceret, quod commoto ostenderet, quod percutienti opponeret. Sed de qua materia hoc fiet PRoPITIATORIVM? An de lignis 35 Sethim ? Absit. Nam habent similitudinem spinae albae, etsi non pungunt per ueritatem, timentur tamen propter speciem. Sic incarnata sapientia cum redargueret homines, etsi ouina inno-

20

centia nullum condemnaret, tamen mala Iudaeorum conscientia 40

45

50

grauem ad uidendum propter lippitudinem suam reputabat et in tenebris lucens lucem non abscondebat. Mitius ergo adhuc PROPITIATORIVM quaerit pusillanimis mortalium natura, id est Iesum benignum, quod totum et in naturae ueritate et in similitudinis specie et in nominis appellatione propitiationem resonet, indulgentiam propinet, gratiam resudet, quod excipiat lapsum, quod consolidet remissum, quod reparet perditum, quod uincat in bono malum. PROPITIATORIVM non attendit iudicium, merita non inuenit sed facit, non numerat ante actos errores sed amputat. PROPITIATORIVM ueritatem accusantem procul stare iubet, innocentem saluare accelerat. PROPITIATORIVM natat in sanguine Iesu 19/20 cf. Cant. 5,16.

— 22/25 cf. Iac. 2, 13; cf. Beda, De tabern. I, 501-505

(CC 119A, p.17). |26/28 Canon Missae Romanae 1X (ed. L. Eizenhófer, Pars I, 36 Traditio textus, Romae 1954 [Collectanea Anselmiana Series minor I, p. 36]. 37/58 cf. Greg. Magn., Hom. cf. Beda, De tabern. I, 325-326 (CC 119A, p. 13). in Eu. Il, 24, 3 (PL 76, x191C).

36 19 id consiliatorium] om. TP; ^ 20est]om. T — 28humanaeom.L albaespinae~T — 37 pungeret T — timereAbsitnam]sed L — habent; 40 reputabat] repugnabat P7 38 redargueret] + homo TP; tur T 40/41 et - abscondebat] timens illum iudicem malorum suorum et non 42 natura] + id est 41 mitius] + ergo TP; Saluatorem animarum TPj Iesum benignum TP; 50 saluare] seruare7

T 6r

190

PETRI CELLENSIS

tanquam nauis in flumine. PROPITIATORIVM de prostibulo meretricem suscipit et omnes eius abominationes citissime diluit, fugitiuum excipit et patriae reddit, languidum accipit et sanat, caecum et illuminat, leprosum et curat, mortuum et suscitat.

55

Sed unde hoc PROPITIATORIVM? DE AVRO PVRISSIMO. DE AVRO PVRISSIMO fuit PROPITIATORIVM in quod latro ille de cruce et in cruce uultus defixit, cui piissime merito non solum supplicium gratia remissionis indulsit, sed etiam paradisum eodem die uera et copiosa propitiatio Dei contulit. DE AVRO PVRISSIMO fuit PROPI-

TIATORIVM Redemptoris nostri, quia in eo non praecedentia humanae naturae merita, sed praeueniens gratia ipsam naturam Verbo uniuit et reconciliationem seu propitiationem Dei et hominis compleuit. DE AVRO PVRISSIMO fuit qui de Spiritu sancto conceptus et de integerrima Virgine natus fuit. DE AVRO PVRISSIMO est 65 qui gratiam suam bonis et malis tribuit. DE AVRO PVRISSIMO est qui facit ut ubi abundauerat delictum, ibi abundet gratia. DE AVRO PVRISSIMO fuit qui igne clarescit, malleo proficit, passione dulcescit, morte uirescit, contumelia mansuescit, paupertate affluit et in pretio omni pretio pretiosius elucescit. Sequitur: 7o Dvos CVBITOS ET DIMIDIVM TENEBIT LONGITVDO EIVS. Eadem mensura est arcae, quae propitiatorii in longitudine et latitudine. Est autem haec longitudinis mensura quinque palmorum, quia duo cubiti et dimidius faciunt quinque palmos. Salua maiorum auctoritate propitiatorii nostri quinque palmos in longi75 tudine quinque illas corporis sui plagas non absurde intelligendum puto. Eo usque etenim longanimitatem patientiae suae extendit, ut his praetitulatus quinque notissimis et nominatissimis plagis a quinque nos liberaret capitalibus miseriis. Prima quarum nos urgebat crudeliter seruitus diaboli, secunda fortiter uinculum 80 peccati, tertia flebiliter exclusio paradisi, quarta instanter exilium mundi et poena temporalis, quinta miserabiliter poena aeterna inferni. In his quinque porticibus iacebat languens humana natura, et nisi haberet hominem, immo propitiatorem, qui per singulas porticus pedagii poenas pro se solueret et in aquam de latere 85 fusam per sacramentum baptismatis inferret, non euaderet. In primo palmo siue plaga propitiatorii a potestate diaboli liberamur de qua dicit Apostolus: Regnauit mors, id est diabolus, ab Adam usque ad Moysen, etiam in eos qui non peccauerunt, in

PL 202, 1062

60

25.-17b

56/59 cf. Luc. 23, 40-43. 63/64 cf. Luc. 1, 35. 66 cf. Rom. 5, 20. 82/85 cf.lo.5,2-7. 84/85 cf. Tertullianus, De baptismo IX, 3-4 (SC 35, p. 79, 2.14-15) ; Ioannes Chrysost., Catecheses ad illuminandos Ill, 17 (SC 50, p. 161) ; Aug., De Cin. Dei, 15, 26, 23 (CC 48, p. 494) ; Isid., De fide catholica lib. I, cap. 48,1 (PL

83, 490C-491A) ; De Eccles. Officiis lib. IL, 25, 3 (ibid. 821A).

87/89 Rom. 5, 14.

51superstibulo Pj 56 cruceetin]om.; ^ 57 pessime Pj + merito exp. T 66 abundauerit 7 — 80 tertia] om. P

piissime]

L 8v

DE TABERNACVLO Ia (Ex. 25, 17-18) 90

similitudinem praeuaricationis Adae. Ait autem Apostolus: Qwia sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes uiurficabuntur. Destruxit enim eum qui habebat mortis imperium, et sic a diabolo liberauit. In secundo palmo et plaga a peccato, quae est plaga pessima, uehementer liberamur, quando in sanguine Christi iustificamur, id

est a peccatis soluimur et per hoc a uinculis diaboli expedimur. In tertio palmo et plaga propitiatorii a tertia plaga quae est exclusio paradisi, sanamur, cum illud primum Dei decretum iudiciale ex sententia ueritatis prolatum de expulsione hominis a paradiso propter peccatum immutatum est melioratione pietatis quod IOO nostri propitiatorii, implente ipso propitiatorio decretum prius promulgauerat, soluendo quod non rapuit, ut sua consummatissima humilitate uinceret culpam quam contraxerat genus humanum in primi hominis elatione. Aperuit itaque paradisum et reuocauit erroneum. In quarto palmo et plaga a quarta plaga curamur, quae est 105 95

PL 202,

1063

T 6v

afflictio temporalis et exilium mundi, sed interim in spe, nondum

in re. In quinto palmo et plaga propitiatorii ab illa insanabili plaga quae est aeterna poena, liberamur, cum absorta morte in uictoria

IIO

de morte triumphamus, dicentes: Vbi est, mors, uictoria tua? Vbi est, mors, stimulus tuus ? Haec de longitudine propitiatorii.

IN LATITVDINE autem habet CVBITVM ET SEMISSEM, id est tres

iD, 17C

yD, 18

191

IIS

I20

palmos. Trinitati namque in propitiatorio reconciliati sumus, ut iam habeamus pacem per Christum ad Deum, labe praeteritorum delictorum, scaturigine praesentium et caligine futurorum in sanguine Agni exuti. Abscondit propitiatorium in latitudine caritatis qua dilexit nos, praecedentia nostra delicta, mitigat praesentia, praescindit futura. Caritas enim operit multitudinem peccatorum, qua propitiatur Deus omnibus iniquitatibus nostris, non eas approbando, sed delendo. Sequitur:

Dvos QvoQVE CHERVBIM AVREOS ET PRODVCTILES FACIES EX VTRAQVE PARTE ORACVLI. Christus, qui est arca in incarnatione, propitiatorium in passione, paulo minus ab angelis minoratus est, ut ait Apostolus, secun94cf.Rom.5,9. 89/911 Cor. 15,22. 1 z5, 55. I Cor. 110/11 I Cor. 15, 54. cf. 116/117 cf. Eph. 2, 4. 7 Gi Cole 102, 3.

109/110 97 cf. Gen. 3, 23. 115 113/114 cf. Rom. 5, xo.1. 119 cf. Ps. 118 cf. I Petri 4, 8.

4 Hebr. 2, 7.9.

101 quod] quae T 93 plaga] om. j — 95 peccato — 99 est] et; 118 117 dilexit nos] deleuit L 105 plaga] om.j ^ 109 absolutaj praecindit L, praescidit T

L or

PETRI CELLENSIS

192

dum carnis passibilitatem, non secundum diuinae naturae immu-

tabilitatem. Dvos itaque CHERVBIM AVREOS, id est angelos, EX VTRAQVE PARTE ORACVLI fieri iubet Dominus, ut plane intelligas

IO

ministerio et mysterio dominicae incarnationis numquam defuisse ministratorios spiritus, qui, ut in Euangelio scriptum est, accesserunt et ministrabant ei. Horum ad sese caritas et concordia perfecta designatur, cum duo fieri iubentur: Vae enim soli, quia st ceciderit, non habet subleuantem se ; si autem fuerint duo, fouebuntur mutuo. Singularitas proculdubio praesumptionis in Lucifero cecidit, cum rupto foedere societatis angelicae, in altum se ten-

I5

dens, uenas in se gratiae rupit. Non enim habuit subleuantem se, quia indignus fuit reparatione, quia caritate gemina uacuus reparari non meruit. Hii uero angeli qui suum seruauerunt domicilium, subiectione debita Creatori seruata et dilectione mutua custodita,

20

25

in nidulo suo mutuo fouentur et ad partum obedientiae praeparantur. AVREOS ET PRODVCTILES. Varia quidem et ambigua de statu creationis angelicae fertur ab inquirentibus sententia, aliis asserentibus nullam fuisse moram inter creationem et lapsum malorum angelorum, iuxta illud: I//e homicida erat ab initio et in ueritate non stetit. Vnde Augustinus: "Non frustra putandum est ab ipso initio temporis uel conditionis suae diabolum cecidisse et PL 202, in ueritate numquam stetisse". Aliis e contrario probantibus om- 1064 nes creatos esse bonos, id est sine uitio, et iustos, id est innocentes,

30

sed non iustos, id est exercitium uirtutum habentes. Aliqui etiam fuisse moram dicunt inter creationem et lapsum. In illa breuitate temporis omnes boni erant non per usum liberi arbitrii, sed per creationis beneficium. Haec uerior est sententia, quia naturam angelorum bonam fecit Deus, nec naturam, sed uoluntatem ma-

35

lam puniendam esse credendum est, nisi quia et propter uoluntatem malam bona aliquando punitur natura. AVREOS ergo CHERVBIM fecit Deus, quia liberi arbitrii, quia simplicis essentiae et L ov 9 cf. Hebr. 1, 14.

9/10 Mt. 4, 11. 11/13 Eccle. 4, 1o-1z (si] cum Vg; 20/34 cf. Petrus Lombard., Sententiarum lib. II, dist. 3, n. 4-6 (ed. Quaracchi 1916, t. 2, p. 319-323). 21/23 cf. Isid., Sententiarum lib. I, xo, 4.7 (PL 83, 554B, 555A-B) ; l'onorius August., E/ucidarium lib. I, 7 (PL 173, xx14B). 23/2410.8,44. | 24/26cf. Aug. De Genesi adlitt. XI, 16, 21 et 19, 26 (PL 34, 437 et 439) ; cf. Abelard., Sic et non 47 (PL 178, 1415A1416D). — 31/33 cf. Anselm., Dialog. de casu diaboli, 5-6 (PL 158, 334A-335A) ; Rupertus Tuitiens., De Victoria Verbi Dei, I, 2x (PL 169, 1235A-1236A) ; Hugo S. fuerint] dormierint Vg).

Victore, Summa Sententiarum, 1-4 (PL 176, 79C-85C) ; De sacramentis, 1, 5, 19-20

(ibid., 254A-255C).

31/32 cf. Aug., De Ciz. Dei 12, 1, 11-16 (CC 48, p. 355).

5/6non-immutabilitatem]om.PJ ^ 12habet]om.P ^ 15enim]autem L 16 quia - reparatione] om. L 19inom.P; ^ 21sententia]disputatio TP 7 21/22 aliis - nullam] nullam assentibus assentibus quibusdam T, nullam quibusdam assentientibus Pj — 29 lapsum] + et nulla T, + et P, + et quod 7 32 naturam] + ait P 33 esse] fuisse7

DE TABERNACVLO Ia (Ex. 25, 19-20)

193

immaterialis constituit, quia per rationem inseruit intelligentiam, memoriam et uoluntatem, quia personaliter singulos et numero et merito discreuit. PRODVCTILES quoque facti sunt CHERVBIM, non quia uolentes auerti uel conuerti creati sunt, sed quia habiles ad 40 uolendum hoc uel illud. Post creationem uero quia PRODVCTILES facti sunt, spontanea uoluntate alii elegerunt malum, alii bonum, et de operante gratia quam acceperant in creatione seruata cooperantem meruerunt, qua non sicut ex operante iustificatur impius, sed qua cooperante iuuatur ab bene uolendum et perseuerandum 45 pius. PRODVCTILES itaque facti sunt, qui de bono ad melius proficere potuerunt.

CHERVB VNVS SIT IN LATERE VNO ET ALTER IN ALTERO. Ex hoc innuitur uel separatio quae facta est per conuersionem bonorum ad Deum et auersionem malorum a Deo, tamquam inter

5, I9

lucem et tenebras, uel illa assistentium et ministrantium distributio, qua inuisibili Deo alii semper assistunt, alii ad exteriora ministeria obedientes exeunt. CHERVB VNVS IN LATERE VNO, scilicet dextro fuit, qui obediuit; cherub ALIVS IN ALTERO, scilicet in TE

sinistro, qui superbiuit. Vel CHERVB IN LATERE VNO caeli; ALIVS in latere inferni. Sequitur:

VTRVMQVE LATVS PROPITIATORII TEGANT, EXPANDENTES ALAS ET OPERIENTES ORACVLVM. Ad iudicium ueniente Domino utrumque latus eius Cherubim tegunt, quia circumstantibus angelis mali uidebunt in quem pupugerunt et non uidebunt gloriam salutaris Dei. Boni uero reuelata facie uidebunt et laetabuntur quod oculus non uidit nec auris

25, 20a-b

audiuit et in cor hominis non ascendit. VTRVMQVE LATVS TEGVNT,

IO

quia separabunt malos de medio iustorum et quia colligent filios Dei a quatuor uentis caeli a summis caelorum usque ad terminos eorum. Vbi eras, Cherub qui dextrum latus Saluatoris tegere debes, cum lancea inferretur, cum latus aperiretur? An aderas,

sed a defensione prohibitus eras, sicut et ille cui dictum est: Mitte gladium in uaginam suam? Non uidit te caecitas Iudaeorum in passione, quem uidit asina Balaam uesani prophetae in itinere. 4/6 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob, XVII, 13, 18 (PL 76, 20C) ; Hom. in Ex. Il,

34, 12 (ibid., 1254C). 6cf. Ps. 118, 5/Gcf.IICor.3,18. 4/5 cf. Io. 11,40. 4cf.Apoc.r 7. 8/10 cf. Mt. 24, 31. 8 cf. Mt.13, 49. 6/7 cf.1Cor.2,9. 74;Zach.10,7. 14/15 cf. Num. 22, 23-25. 10/11 cf. Io. x9, 34.

44 cooperante] om. L 42 alii bonum alii malum * Pj 5 ad] om. P 4 assistentium] desistentium P7 3 auersione P unus7 + Cherub] T om. sinistro] 8 Pj in + 7, scilicet] sed 7 tuam 13 7 om. et] 12 L 5 gloriam] gratiam

3

194

PETRI CELLENSIS

15 Asina declinauit et te uiso expauit. Iudaeus te VTRVMQVE LATVS 202, PROPITIATORII tegentem in tabernaculo non intellexit et ideo PL 1065 nudauit plane Sed impegit. em innocent m sanguine irreuerenter in VTRVMQVE LATVS PROPITIATORII qui uenerat pati, ut ad singulare certamen accederet et adiutorium gladii sui auerteret. Torcular, 20 inquiens, calcaui solus et de gentibus non est uir mecum. Forte propitiatorio de propitiatione aliquid minueretur, si non expertis patientiae uiribus, totum quod potest malitia aduersarii, in dextro latere propitiatorii absque temperatura exciperetur. Ideo etiam clamat in cruce humanitas non causa quaerimoniae, sed causa 25 doctrinae dicens diuinitati: Vt quid dereliquisti me ? Quasi: Ad hoc me dereliquisti non personali separatione, sed auxilii retentione, L ror ut probares si tanta in me perseueraret patientia quanta est adiuncta gratia, ne immerito illi humanitati sapientia unita diceretur, cuius tanta in passione patientia probaretur. Non ergo ces3o sauerunt VTRVMQVE LATVS PROPITIATORII tegere Cherubim etiam

25, 20b

in passione, sed tamen compassione, non defensione. VTRVMQVE etiam LATVS PROPITIATORII TEGVNT, quia martyres in persecutione protegunt ne deficiant a fide, confessores in pace netepescant a caritate. EXPANDENTES ALAS ET OPERIENTES ORACVLVM. ORACVLVM ni35 chil aliud est quam propitiatorium, sed ideo dicitur ORACVLVM quia diuina ibi dabantur responsa, ut in sequentibus demonstrabitur ubi dicitur: Inde praecipiam et loquar ad te super propitiatovio. EXPANDVNT itaque ALAS Cherubim ET OPERIVNT ORACVLVM 4o quia secretorum Dei mysteria a malignis spiritibus et profanis hominibus abscondunt, quia bonum est celare regis consilium, et gloria Dei inuestigare sermonem. EXPANDVNT ALAS quando inuestigant sermonem ex officio iniunctae legationis, OPERIVNT ORACVLVM quando in tempus et modum dispensant occulta operatio45 ne iniunctum ministerium. EXPANDVNT ALAS in executione mandatorum, OPERIVNT ORACVLVM ex reuerentia occultorum. ExPANDVNT ALAS in dilectione, OPERIVNT ORACVLVM in subiectione. EXPANDVNT ALAS in subiectione sui, OPERIVNT ORACVLVM in cognitione Creatoris. EXPANDVNT ALAS ut nostra ad Deum perferant, 50 OPERIVNT ORACVLVM ut ad nos auxilium diuinum referant.

25, 20c-d

RESPICIANTQVE SE MVTVO VERSIS VVLTIBVS IN PROPITIATORIVM QVO OPERIENDA EST ARCA DOMINI.

16 cf ToX18 9m. 19/20 Is. 63, 3. 25 Mt. 27, 46; Marc. r5, 34. 38/39 Ex. 25, 22; cf. infra p. : 41/42 cf. Prou. 25, 2; Iob 42, 3.

16 tegente TP; 25 etiam] om. T 28 humanitati illi ~ 7 29 patientia] + non/ 31 tamen] om. TP; 40a] om. Pj 45/49 Expandunt - Creatoris om. PJ 46/50 ex reuerentia - oraculum] om. T 48 Expandunt - sui] Expandunt in subuentione nostri T

DE TABERNACVLO

Ia (Ex. 25, 20-22)

I95

Breui clausula concludit quomodo angelicae potestates se in Deo

55

60

B5. 22

IO

15

diligant, dicens:

RESPICIANTQVE

SE MVTVO,

et quomodo

Deum in se magnificent, subiungens: VERSIS VVLTIBVS IN PROPITIATORIVM. Non enim uertunt uultus in propitiatorium qui sese mutuo non respiciunt, quia qui proximum quem uidet non diligit, Deum quem non uidet quomodo diligere potest ? In mutuo respectufraterna dilectio, in uerso uultu in propitiatorium humilis reuerentia ad Creatorem nostrum intelligitur.

INDE PRAECIPIAM ET LOQVAR AD TE SVPER PROPITIATORIO SCILICET AC MEDIO DVORVM CHERVBIM QVI ERVNT SVPER ARCAM TESTIMONII, CVNCTA QVAE MANDABO PER TE FILIIS ISRAEL. Ecce locus ubi loquitur Deus. Non est locus ut iste locus qui est locus consilii, refugii et auxilii Dubitas de quaestione aliqua? Vade ad oraculum, ad propitiatorium, ad medium Cherubim, quia ibi est Deus scientiarum Dominus. Oppressus es a tribulatione? Curre ad propitiatorium, quia ibi est Deus auxilii. Naufragaris a tentatione? Apprehende oraculum et propitiatorium, quia ibi est Deus nostrum refugium. Ecce de MEDIO CHERVBIM consolationes Dei laetificant animam tuam, quia angelis suis mandauit de te ut custodiant te in omnibus uiis tuis. Ecce DESVPER PROPITIATORIO praescriptionis nostrae sententia tollitur et nomina nostra inlibro uitae inscribuntur. Ecce de oraculo: Vox turturis in terra nostra auditur. Paenitentiam agite, appropinquauit enim regnum caelorum. Animaduerte simul arcam, propitiatorium, oraculum et Cherubim conuenire ad diuinam super humanis sententiam ferendam. Arca mouet incolatus nostri quaestionem, propitiatorium exsequitur causam, oraculum profert sententiam diffinitiuam, Cheru-

20

25

bim exsecutioni mandant quod egressum fuerit siue bonum siue malum de labiis oraculi. Bonum namque est oraculum quod absoluit quia iocundum, quasi uero malum quod condemnat quia aegre et acerbum. Assiduemus cultum solemnem in obsequium sancta sanctorum, quo refricetur arcae memoria super calamitatibus nostris. Exoneremus coram propitiatorio sarcinas nostras, quatinus non suis holocaustis, sed nostris miseriis complacatum propitietur. Oraculo uoluntaria oris nostri eloquia tam in nostra accusatione quam in gratiarum actione offeramus. Cherubim tamquam fratres et amicos honoremus, quorum et patrocinio adiuti 57/58 cf. I Io. 4, 20. 11 cf. Ps. 93, 9/10 cf. Ps. 9, xo etc. ‘8 cf. Ps. 61, 8. 7cf.IReg.2,3. io. . J1/T2€i-bsroo 3 2, 13/PACE. Phil. 4,3; Apoc.13,8;17,8. — 14/15 15/16 Mt. 3, 2. Cant. 2, 22 (audita est in terra nostra Vg). 56 uultus om. L

18 monet P 15 appropinquabit L T 1 desuper7 24 sancta om.j 22 uero] om. L oraculo P7

21 est] * de

T 7v PL 202,

1066

L rov

196

PETRI CELLENSIS

30

laqueum scandali caueamus et uehiculo subleuati patriam repeta-

35

mus. Superesse aliam de arca et de Cherubim expositionem Bedae non ignoramus, ubi arca intelligitur Ecclesia quae de imputribilibus lignis id est sanctis animabus aedificatur et in fide Euangelii per quatuor mundi partes distenta coronam uitae a Deo exspec-

tat, habens in se tabulas testamenti in continua meditatione legis,

urnam auream cum manna in fide incarnationis Domini, uirgam auream quae fronduerat in participatione regni et sacerdotii Domini, propitiatorium desuper ut cuncta bona a Deo se accepisse 40 cognoscat, Cherubim angelica praesidia uel testamenta quibus uiuere nstruimur. Sunt autem super propitiatorium utique eius sustentata subsidio ut eo ueracius Ecclesiam iuuent siue angelica ministeria siue diuina eloquia, quo ipsa fundata est in fundamento summae ueritatis. Item Gregorii expositio de arca parum differt ab eis quae 45

superius posita sunt. Arca, inquit, est Ecclesia, quatuor circuli

aurei quatuor Euangeliorum libri, quatuor anguli quatuor partes mundi. Vectes de lignis Sethim, fortes et perseuerantes doctores,

portant arcam cum aliis praedicant, semper inhaerent circulis, per 50

unitatem Ecclesiae ;auro operiuntur scientiae, semper in circulis

in lectione, ignominiosum enim est tunc quaerere, cum quaestio-

D V^

nem debeat enodare. Haec idcirco summatim de dictis sanctorum recolligo, ut, si opusculum nostrum propter se displiceat, uel propter sanctorum sanctas reliquias non usquequaque abiciatur. Etsi enim ligneam pixidem propter se non suscipio; tamen, quia continet sanctorum corpora et ossa, debita ueneratione illam excipiens, summis digitis lotisque manibus tenens lignum, aliter quam lignum honoro.

32/41 cf. Beda, De tabern. I, 610-625 (CC 119A, p. 20). — 45/52 cf. Greg. Magn., Reg. Past. II, x1 (PL 77, 49A-50A). 45/51 cf. Beda, De tabern. I, 419-421 (CC 119A, p. 15), 455-461 (p. 16); S. Isid., Quaest. in Vet. Test. (In Exodum), cap. 44, n. 1-3 (PL 83, 310B-311A).

45 eis] his7 50 est om.j displiceat 7 54 abiciantur P

52 idcirco] ideo/ 55 suspicio L

53 displiciunt P,

PL 202,

1067

EXPOSITIO MORALITER Cor hominis est arca aut Dei aut diaboli. Vt autem sit arca Dei,

mensuram arcae teneat et materiam. Materia sit imputribilis ut lignum uitae, mensura aequalis ut uirtus temperantiae. Virtutes itaque quae solae sub sole non marcescunt uel putrescunt, arcam nostri cordis compingant, ut et depositum Dei in ea non corrumpatur propter incorruptionem arcae et religionis propositum semel susceptum non deseratur per uirtutem constantiae. Alterum Deo, alterum

sibi praestet homo.

Deo exhibeat custodiam

ised

sui

depositi quod est gratia, dignitati suae stabilimentum fidei retiIO

neat, quia uariari non debet imago Dei leui huius mundi iactura. Arca nec fracta sit nec uacua. Si plena esset, sed fracta arca, damnum timeres. Si integra, sed uacua, inaniter ab ea subsidium

sperares. Denique, cum fuerit sana et plena arca, clausa sit et signata. Clausa ne mures intrent, signata ne fures aperiant. Claue 15

20

serretur et reseretur, alienis et fascinatoribus serretur, amicis et famelicis reseretur. Attende, o anima, ut sit arca tua sana fide, plena caritate, clausa humilitate, signata stabilitate, reserata con-

fessione et gratiarum actione. Claui denique obedientiae obtemperet in conclusione et in apertione. De lignis Sethim compingatur multarum uirtutum conquadratione. Longitudine duorum cubitorum et semis extendatur, ab inchoatione scilicet boni operis, mediante patientia peregrinationis, usque ad perseuerantiam finiendi laboris. Latitudine autem dilatetur arca uno cubito et dimidio, ut Deum ex toto corde, tota

25

20

anima, tota uirtute plusquam se diligat, qui est perfectus cubitus; proximum uero tamquam se, qui est dimidius, non pro imperfectione affectionis, sed pro imperfecta exhibitione operis. Pleno enim affectu debemus proximum diligere, sed uix semipleno effectu necessitates eius possumus excusare aut explere. Neque enim proximum non amat quicumque pallium in frigore ut Martinus non dimidiat. Profecto paene amplius dimidio cubito Martini dilectio se extendit, cum se spolians et deturpans pallio dimidio frigori et illusioni exposuit. Potes habere dimidium in latitudine dilectionis per affectum, etsi non per effectum, cum re coarctaris,

25

sed pietate dilataris. Ad proximum habe semiplenum exhibitione, ubi non potes plenum pro necessitate, et habet arca tua cubitum et dimidium in latitudine. Quod ad te quidem plenum, extra te

24/25 cf. Mt. 22, 37.39. — 27/28 cf. Greg. Magn., Hom. in Eu. Il, 30, 1 (PL 76, 31/33 cf.Sulpitius Seuerus, Vita Martini 3, 1-2 (SC 133, p. 256-258). 1220C).

8 praestet] paret7 Tit. Expositio] om. — 1 Dei’] + et TP; 29affectuPy alienis - serreturom. TP — 19in?]om.L seretur! T non} suumj 31 cubitu TP

15 30

T 8r

PETRI CELLENSIS

198

4 MA

50

5 VA

semiplenum, sed tuum plenum excusat peregrinum semiplenum. Habe ergo ad Deum plenum cubitum dilectionis per affectum, quia non indiget semipleno nostro emendicati suffragii in supplendis necessitatibus suis. Ad proximum habe semiplenum, quia nemo ante finem suum securus est de perseuerantia sui operis. Recta intentio in inchoatione unus cubitus est, patientia in tribulatione seu in praemii dilatione alter cubitus, dimidius in timore et dubietate perseuerantiae. In altitudine cubitum et semissem habet arca, cum de communi

spe fidelium superexcrescit suggestione uirtutum et confidentia gratiae ad id quod merita tua excedit futurum praemium. Vnum cubitum habes altitudinis in morte Christi, in qua communiter omnibus fidelibus data est spes salutis et redemptionis. Dimidium quoque cubitum habes ex perceptione sacri baptismatis, in quo iam quidem iustificaris, sed nondum glorificaris. Dimidiatur ergo cubitus iste in iustificatione, implebitur uero in glorificatione. Imples unum cubitum spei quando per sacramenta fidei es in corpore Christi, alium nichilominus inchoas cum arrhas secuturae gloriae occulta et singulari praelibatione spiritus degustas. Si fides ignoratur, cubitus non perficitur. Si mens adoptione Spiritus non subarrhatur, alius cubitus non dimidiatur. Haec de altitudine

arcae. Sequitur: ET DEAVRABIS EAM AVRO MVNDISSIMO INTVS ET FORIS.

Darra

AVRO MVNDISSIMO INTVS arca deauratur, cum mens ab immunditia emundatur, INTVS deauratur cum noua sobole uirtutum foecundatur, INTVS deauratur cum nullae sordes in mente relinVA

quuntur. Forts deauratur cum sermo rarus et uerus, cum oculus simplex et pudicus, cum manus pia et larga, cum auditus purus et castus, cum incessus rectus et bonus, cum in toto corpore oculi

cautela et circumspectione ante et retro circumfunduntur. Vide IO

arcam intus deauratam: Gloria nostra haec est testimonium conscientiae nostrae. Et alibi: Nichil mihi conscius sum. Item: Non

reprehendit me cor meum in omni uita mea. Vide foris deauratam: Mihi pro minimo est ut a uobis iudicer aut ab humano die. Zacha&

40 cf. Ps. 15, 2. 1292B).

9/10 II Cor. x, 12.

41/42 cf. Greg. Magn., Hom. in Eu. Il, 38, 15 (PL 76,

10 I Cor. 4, 4.

10/11 Iob 27, 6 (Non] Nec Vg).

12/1 Cot. 453.

38 sed - semiplenum]om. TP; suffragii]om. TP; ^ 42secutusP T

48 meriti tui L

^ 39 plenum] -* quod T — 40 emendicati 44seu-dilatione]om.j ^ 47 confidenti futurum] oz. L 58 non om. Pj

2cum]si TP; 7 oculi] + magna j Zacharias - querela] om. L

8circumuertuntur

T

12/15

PL 202, 1068 L xv

DE TABERNACVLO Ib (Ex. 25, 11-12)

199

rias et Elisabeth deaurati erant INTVS quia iusti erant ante Deum, FORIS quia incedebant in omnibus iustificationibus Domini sine

15 querela. Bene deaurata est arca INTVS ET FORIS, cuius anima et

conscientia bona Deo et angelis iungitur, cuius fama apud fideles et infideles magnificatur. AVRO MVNDISSIMO arca deauratur, cum solius Dei causa cogitationes in mente castigantur et bona opera exercentur. Sequitur:

25, rib

FACIESQVE SVPRA CORONAM AVREAM PER CIRCVITVM. SvPRA arcam CORONAM

AVREAM

facimus PER CIRCVITVM, cum

proposita mercede caelesti extra hanc nichil quaerimus, nusquam euagamur, numquam ab ea mente excidimus. Semper CORONAM 5 AVREAM super arcam gestamus cum finem et intentionem omnium nostrorum tam operum quam desideriorum Deum proponimus, et T 8v hoc PER CIRCVITUM ut nulla pars animae studiorum bonorum interruptionem admittat, nulla uitae pars excursum extra Deum PL 2o2, faciat. PER CIRCVITVM est corona aurea, cum in conspectu tuo 1069 xo semper proponitur uita aeterna et omnes anfractus temporalis uitae cogis infra metas aeternae gloriae. Reclude uitam in uita, sed 25,12a-b

—meritoriam in remuneratoria, sed miseram in beata, sed transito-

riam in aeterna, sed umbraticam in uera. Sequitur:

ET QVATVOR CIRCVLOS AVREOS QVOS PONES PER QVATVOR ARCAE ANGVLOS. ^ Angulus est ubi capita duorum parietum sese contingunt. Quatuor uero parietes in domo, ubi singula eorum capita copulantur, L zar s angulos quatuor faciunt et omnis quadrangula forma quatuor praestat angulos. In animo denique nostro sunt quatuor passiones siue uirtutes naturales, quae angulos faciunt: timor, spes, desiderium et gaudium. Vbi timor spei infigit tignum suum et spes timori, angulum faciunt. Vbi desiderium gaudio accedit siue gauro dium desiderio, rursus alium angulum faciunt. Item si desiderio timorem innectas, tertium angulum feceris. Si spei addas gau-

13/14 cf. Luc. 1, 6. 9 cf. Ps. 18, 15. 3/6 cf. Greg. Magn., Moral. in Iob Il, 49, 76 (PL 75, 592B).

16 cuius] et L 2 super7

4 ab ea numquam « /

8 amittat T

6 praestat] parat P, parit/ 4 parietes uero ~ T 3 coniungunt P7 10 um] tristitia TP7 desideri 9 TPj tristitia 7/8 desiderium] tristitiae + o^] desideri Pj Item om. desiderio!] + tristitiae TP7 TP

200

15

20

2 VA

PETRI CELLENSIS

dium, quartum. Ecce quando times supplicium, speras praemium, desideras gloriam, gaudes de promisso, nondum angulum habes. Sed commisce capita singulorum, ut cum spe timeas, cum timore speres, cum gaudio desideres, cum desiderio gaudeas, adhuc et cum timore gaudeas et cum gaudio timeas et cum desiderio speres uel cum spe desideres, et angulos fecisti. Tene angulos et sede in angulo, quia melius est sedere in angulo domatis quam cum muliere litigiosa in domo communi. Timor namquesi te occupauerit et nimium oppresserit ex recordatione praecedentium delictorum, praebeat spes caput suum, ut erumpat ante faciem tuam abyssus misericordiarum Dei et leniat aristam miseriarum tuarum quam timor accusans memoriae deportauerat. Accubans igitur inter terminos, plange hinc peccata tua, respice inde misericordias Domini, et pondus pauoris compesce securitate diuinae bonitatis. Rursus, si nimio desiderio gloriae et faciei Dei afficeris et affligeris plus quam tolerabile sit, amplectetur te desiderium tuum, suadens cum patientia exspectandum, quia ueniens ueniet et non tardabit, sacramentorum suauissimum fructum futurum

3o

promittens et interim florem in specie uisibili non indecorum ostendens. Inter istos quoque terminos accubans, exspecta donec aspiret dies et inclinentur umbrae futurorum quae sunt in sacramentis fidei, donec lucifer oriatur, ut patescat rerum ueritas in

35

4o

45

facie manifestationis quae nunc latet in umbra fidei. Item si gaudium decore praesentis Ecclesiae nimium detentum mentis pedem mouere lentius ad futura coeperit, quasi suadens de militiae labore si fuerit pluriora prolixior mereri donatiua, accurrat desiderium et excitet malesopitum gaudium, insinuans stationem infidam esse iuxta castra Allophylorum seu Philisthinorum, et saepe adquisitis caruisse, dum ambiuntur superflua. Nec glorietur accinctus aeque ut discinctus, quia de regno sine regno gaudere ambiguum est, de regno autem in regno gloriari tutum et certum. O gaudium quod praecoquas uuas prae immatura maturitate, mane iam comedis. Quare dictum est apostolis: Expedit uobis ut ego uadam, nisi ut numquam gradum sisterent donec ad illum peruenirent? Sed forte placet tibi lucrum aliorum. Aliquando

21

18/19 cf.Prou.21,9;25,24. | 23/24cf.Gen.49,14. — 28/29 cf. Hab.2, 31 cf. Gen. 49, 14. 32 ct Canto 17:44:16. 33 cf. II Petri x, 19. 40/41 cf. III Reg. 20, 1. 43 cf. Num. 13, 21. 44/45 lo. 16, 7.

12 quando] + separatim TP; . supplicium] + aut TP; 12/13 praemium] - aut TP; 13 desideras gloriam]tristaris de exilio TP; — gloriam] +autTPj 15 adhuc et timore gaudeas] ow. TPj 22 misericordiam P J 2áplageP inderespice~j — 25Domini]Dei TP; 27te]om.Pj 29 futurum] om. T 35 gaudium] + de TP; praesentis Ecclesiae decore "TP; 36/57 malitiae; 37pleniora/ prolixiorpluriora- TP; 41 ut] et7 gaudere sine regno ~ T 45 uadam] + curj sustinerent Pj

PL 202,

1070

DE TABERNACVLO

Ib (Ex. 25, 12)

20I

dum captatur lucrum, succedit damnum. Et Apostolo mori est lucrum. Stimulatur itaque sic gaudium a desiderio et cursu renouato currit gaudium cum desiderio. Item si spes inaniter abiecto L 12v plusquam iustum sit, caput in nubes extulerit, timor 50 timore stateram iustam deferat et de quantis atque in quantum sperare promeruerit appendat. Quid pro Deo fecerit et quid contra Deum commiserit enumeret, et quantum sperare uel non sperare debeat intelliget. Cadent enim a latere tuo mille qui sine operibus tecum in 55 iudicio stare praesumebant, et decem millia a dextris tuis qui sine merito merita iactabant. Leuitati ergo spei timor pondus apponat, T or ut non uento sed ueritati se credat. Longum est quid in singulis angulis dicendum uel cogitandum sit explanare, sed sedens in angulis angulos tuos reuolue, et plurio60 ra et meliora his appone. Denique pones QVATVOR CIRCVLOS AVREOS PER QVATVOR ARCAE ANGVLOS. Secundum angulos pone circulus. Primus circulus est meditatio mortis continua, secundus mortificatio corporis assidua, tertius confessio peccati spontanea, quartus subiectio praela65 ti uoluntaria. Meditatio mortis in angulo timoris et spei, mortificatio corporis in angulo spei et timoris, confessio peccati in angulo desiderii et timoris, subiectio praelati in angulo gaudii et spei. Profecto angulus timoris bene capit circulum meditationis mortis, quia qui mortem meditatur, timet committere unde damnetur. 7o Vnde: Fili, memorare nouissima tua et non peccabis in aeternum. Item angulus spei apte recipit mortificationem corporis, quia qui arat, in desiderio debet arare, et qui triturat in spe percipiendi fructus. Ideo enim mortificanda sunt corpora, quia uita nostra abscondita est cum Christo in Deo; cum enim Christus apparuerit Item angulus 75 uita uestra, tunc et uos apparebitis cum ipso in gloria. quia non excipit, immerito non peccati desiderii confessionem nolendo sed uolendo, non cum taedio sed cum desiderio facienda est confessio. A latrone enim et reo extorquetur tamquam ab inuito et deprehenso professio, a peccatore et paenitente suscipi80 tur tamquam grata hostia confessio. Volwntarie, inquit Psalmista,

sacrificabo tibi et confitebor nomini tuo, Domine, quoniam bonum est. Item angulus gaudii et spei subiectionem uoluntariam inclu-

54 cf. 51/52 cf. Iob 31, 6. 50 cf. Iob 20, 6. 47/48 cf. Phil. z, 2x. 74/75 Col. 3, 3-4. 72/73 cf. I Cor. 9, xo. 70 Eccli. 7, 40. Ps. 9o, 7. 80/82 Ps. 53, 8.

47 successit — 49 Item] * de T — 52/55 promeruerit - sperare] om. T 54 tuo] + ait Psalmista uidelicet TP; — 560pponat; — 70 in aeternum nos apparebimus T _ ipso] iustitia7 75 nostra T non peccabis ~ T 79/80suscipitP — 80 Psalmus 79 Professio] + furti TP; — et]om.; 82/85 82 spei] + et P quiaj ^ .Pj Domine]om S1tibi]ovy. L includit] om. P7

PETRI CELLENSIS

202

85

dit, quia cum creatura liberabitur a seruitute subiectionis in libertatem gloriae filiorum Dei, et illi simul liberabuntur qui non ad oculum seruientes subiciuntur praelatis, qui Domino spontanei obtulerunt animas, qui sicut Christus obediens fuit Patri usque ad mortem, dicens: Mi Pater, non quod ego, sed quod tu, sic isti animas suas ponunt in manibus suis, obedientes cum gaudio et spe

PL 202,

1071

praepositis suis. Aurei sint circuli isti, ut in caritate, claritate,

go

sapientia et castitate fabricentur. In caritate ut excludatur necessitas, in claritate ut remoueatur duplicitas, in sapientia ut tollatur temeritas, in castitate ut amputetur superfluitas. Caritas est in

subiectione, claritas in confessione, sapientia in meditatione, cas- erst

titas in mortificatione. Sequitur:

Dvo CIRCVLI SINT IN LATERE VNO, ET DVO IN ALTERO. Meditatio mortis et mortificatio corporis IN VNO LATERE sunt,

25> 12

animam ne peccet custodientes ;confessio et subiectio IN ALTERO,

animam si peccauerit corripientes. Nisi enim peccaret homo, nec confessione indigeret nec subiectione. Rursum, nisi peccare posset uel timeret, superfluo se mortificaret aut mortem cogitaret. SequiCUES

FACIES QVOQVE VECTES DE LIGNIS SETHIM ET OPERIES AVRO, INDVCESQVE PER CIRCVLOS QVI SVNT IN ARCAE LATERIBVS, VT PORTETVR IN EIS. Iudicium et iustitia sunt uectes de lignis Sethim, quos ut porta-

25, 13-14

retur arca, fecerat Psalmista, dicens: Fec? iudicium et iustitiam,

quia: Beati qui custodiunt iudicium et faciunt iustitiam in ommi tempore, propter ligna Sethim quae imputribilia sunt. Ita nec amore nec odio nec fraude nec gratia nec pecunia corrumpendus est animus, qui debet facere iudiciwm et iustitiam in omni tempore. IO

OPERIES eos AVRO, ne facias iustitiam tuam et iudicium coram hominibus ut uidearis ab eis, sed in abscondito, sed coram Deo, ut

glorifices Patrem tuum qui in caelis est. OPERIES eos AVRO, ut

84 cf. Rom. 8, 23. 84/85 cf. Col. 3, 22. 86/87 cf. Phil. 2, 8. 87 Mt. 26, 39.42; Marc. 14, 36. 88 cf. Ps. 118, 109. 88/89 cf. Hebr. 13, 17. 5 Ps. 118, 121.

6/7 Ps. 105, 3.

Tckusuptaip:

e

10/12 cf. Mt. 5,

16; 6, 18.

87 quod!*?] sicut T — sic] + et T claritate, caritate » T ^ claritate]

88 suas] ow.

T

89 sunt TP;

+ in T — 91 remoueatur] + obscura

TP; lsunt T 2suntinlatere uno» T — 5 subiectione] obiectioney 6 quia]et/ — lOetiudicium]om. TP; — 11/12 ut glorificetur Patertuusquiin caelis est TP;

DE TABERNACVLO

I5

20

E. IS 25

20

Ib (Ex. 25, 12-16)

203

bonum intentione facias. Vectes illi non fuerunt operti auro, qui receperunt mercedem suam, pietatem quaestum aestimantes, ut omnis labor eorum esset in ore ipsorum. Quorum denique tecta sunt peccata per paenitentiam, illi sunt tecti auro. Vnde cuidam dicitur: Age paenitentiam, alioquin mouebo candelabrum tuum de loco suo. INDVCESQVE PER CIRCVLOS QVI SVNT IN ARCAE LATERIBVS, VT PORTETVR IN EIS. PER CIRCVLOS QVI SVNT IN ARCAE LATERIBVS inducit VECTES, qui per omnes angulos cordis et per circulos uniuersae suae actionis futuri examinis districtionem et iusti Iudicis aequitatem semper ruminat, in eius exspectatione gemens ut columba et sicut ceruus ad fontes aquarum currens ad Deum uiuum. Numquam uectes illi extrahendi sunt, sed sunt SEMPER IN CIRCVLIS, ut tota moles actionum et cogitationum nostrarum his subuehatur uehiculis. Inuitor forte ad illicitum prandium, non uadam quia timeo iudicium. Incitor ad concubitum, non facio quia leo est in itinere et ignis est usque ad internecionem deuorans. Vndecumque quaecumque alia suggeruntur uitia, sed contineo membra, sed non uado post concupiscentias meas, sed membra non exhibeo arma iniquitatis peccato. Non extraho uectes de circulis aureis, quia non utor ad malum sed ad bonum uirtutibus a

T 9v

PL 202,

1072

Deo mihi collatis, VT PORTETVRIN EIS arca animae naturali susten-

tatione, non concupiscibili lenocinatione. Sequitur:

PONESQVE IN ARCA TESTIFICATIONEM QVAM DABO TIBI. Quid in anima quae templum est Spiritus sancti reponendum, nisi testificatio Dei? Apostolus testificationem Dei IN ARCA sua posuerat, qui dicebat: Ipse Spiritus Dei testimonium reddit spiritwi nostro quod sumus filii Dei, id est arca Dei. Testificatio Dei in caelo, id est IN ARCA, quoniam tres sunt qui testimonium dant in L xav

25, 16

caelo, Pater, Verbum, Spiritus sanctus, et non sunt testificationes, sed testificatio, quia hii tres unum sunt. Si Pater in mente tua,

Verbum in intelligentia tua, Spiritus sanctus est in dilectione uel

IO

uoluntate

tua, testificatio Dei est IN ARCA

tua. Nichilominus

Spiritus, aqua et sanguis, una testificatio Dei est, quando conseruas impollute sacramentum regenerationis. Testificatio est in

13 cf. Mt. 6, 2.5.16.

14 cf. I Tim. 6, 5.

15 cf. Eccle. 6, 7.

15/16 cf.

22/23 cf.Is.59,1. —25 cf. Ps. 17/18 Apoc.2,5. Ps. 31, 1; Rom. 4, 7. 23/24 cf. Act.14,14. — 28 cf.III Reg.13,24; Prou.26,13. — 28 cf. 42,2: 31 cf. Rom. 6, 13. Iob 31, 12. 6/10 cf. I Io. 5, 7-8. 4/5 Rom. 8, 16. 2 cf. I Cor. 6, 19. 14 pietate7

24iliom.P;

^ 26uehiculus

T — 27 inuitor P;

28

29 Vnde; ^ aliaom. T ^ suggeignis - deuorans] iudicium comburitL 29/30 sed - membra om. TP; rentur j uitia] officia corruptione TP; 12 regenerationis sacramentum

d

PETRI CELLENSIS

204

15

tabulis legis, ut in eis meditando et mores componas et linguam erudias. Testificatio est uirga Aaron quae fronduit ut in ea te esse de genere regali et sacerdotali recognoscas, regaliter in regimine motuum et membrorum agendo et sacerdotaliter caste et deuote uiuendo. Testificatio est urna aurea habens manna, ut conscientia

bona coram Deo gratia redoleat et in monumentum iustitiae ad diem iudicii conseruetur. Haec omnis testificatio, non formidat

20

tribunal Iudicis, sed clamat confidenter: Quis accusabit aduersus electos Dei? Deus qui iustificat, quis est qui condemnet ? Adhuc tamen sequitur propitiatorium, quo si quid minus poterat testificatio, suppleret propitiatio. Sequitur:

FACIES PROPITIATORIVM DE AVRO PVRISSIMO, etc.

255917]

IO

15

20

Quantumcumque opulentissimo bonae conscientiae thesauro locupletetur anima, semper infra iustitiae regulam consistit, etsi ad unguem humana diuinae iustitiae compararetur teste Scriptura, quasi pannus menstruatae reputaretur. Elaboret ergo humana industria cum gratia ne desidiae arguatur, sed non praesumat de messe sua ne stultitiae condemnata cum fatuis uirginibus excludatur. Supponat arcam propitiatorio, dicens cum Psalmista : Quia melior est misericordia tua super witas. Nullum enim genus uitae per se saluti sufficeret, cum sine gratia nec nominari uita aut bonum opus ualeret. Sine me, inquit, nichil potestis facere. PROPITIATORIVM igitur faciendum est DE AVRO PVRISSIMO, ut dicas: Exaudi me, Domine, non quia merui, sed quoniam benigna. est misericordia tua. Semper obiciendum Deo, non nostrum meritum quod malum est, sed naturae et bonitatis suae priuilegium quo utuntur interdum paene audacius mali quam boni. Quia enim sine priuilegii huius auctoritate pharisaeus gratias agebat, ut mendax praedicator repulsus est. Publicanus uero tenorem priuilegii secum relegens et de proprio nichil nisi reatum habens, summam precum suarum ludici allegans de communitate priuilegii: Deus, inquit, Propitius esto mihi peccator. O propitiatorium, o propitiatorii priuilegium, nec immanitas

14 cf. Hebr. 9, 4.

15/16 cf. I Petri 2, x.

17cf.Hebr.9,4.

— 20/21

Rom. 8, 33-34.

SiGind Gs Ce 7 cf. Mt. 25, 11-12. 8/9 cf. Ps. 62, 4. 13/14 Ps. 68, 17. 21/22 Luc. 18, 13. 15 regalibus7 19 construetur/

16 sacerdotaliter] + in L

11 Io. 15, 5.

17 testificatio] + Dei T

4compareturj — 6ne]ut P, nec; — 7 condemnanda; 10 sufficerej 11 opus bonum ~ T 12 de auro purissimo faciendum est ~ T 17 gratias agebat pharisaeus~ T —— 18 praecator T — 18/19secum]om.; 21 propitius] oz. P

PL 202,

1075

DE TABERNACVLO

Ib (Ex. 25, 17-20)

205

nec uetustas corruptae mentis te abhorret, immo tu recipis omnia profana, omnia exsecrabilia hominum facinora. Indulgens indul25 genda ;audeo dicere, secundum atrocitatem criminum paene etiam

30

35

), 18-19

non indulgenda, nisi propitiatorium esses. Plane autem omnia potes et debes indulgere quae indulges, ut secundum nomen tuum, ita et laus tua sit in fines terrae. Habes Dvos CvBITOs in longitudine, ut dimittas peccata cogitationum et operationum. Habes ET DIMIDIVM, ut dimittas ambigua peccata quae ex collisione carnis et spiritus exsiliunt, quando excusans et accusans cogitatio sub caligine laborat, non deprehendens cuius sit filius uiuus uel mortuus. Vnde Psalmista: Ab occultis meis munda me. O propitiatorium, quia non solum habes Dvos CVBITOS, sed ET DIMIDIVM. Habes quoque CVBITVM ET SEMISSEM in latitudine, CVBITVM utique quia impium iustificas, DIMIDIVM quia spe, nondum re saluas. Adiungit denique sibi propitiatorium DVOS CHERVBIM AVREOS

T xor L z4r

ET PRODVCTILES non ad adiutorium uel ornatum, sed ad nostrum

auxilium et ministerium. Voluit enim ministros habere qui discur40 rerent fideli legatione ad relegatos et uiderent utrum prospera

45

50

essent erga greges et pecora, et renuntiarent quid ageretur. Habet itaque propitiatorium angelos, adiutorium simile sui non effectu potentiae, sed ratione pietatis, quibus et tutius committeret secreta sua et fidelius crederet ministeria nostra et citius audiret petitiones nostras. Sunt autem EX VTRAQVE PARTE ORACVLI, ut CHERVB VNVS SIT IN LATERE VNO ET ALTERIN ALTERO. Duae partes oraculi sunt remotio malorum et adeptio bonorum. VNvs itaque propitiatorii CHERVB est IN LATERE VNO qui fugat mala a nobis, ALTER IN ALTERO, qui adquirit bona nobis. Totum enim quantum ad nos officium angelicum est, ut defendant nos a malo et conseruent in bono. VTRVMQVE LATVS PROPITIATORII TEGVNT, quando differunt uel

2, 20

55

abscondunt interdum auxilium propitiatorii ut exerceant nos tentationibus et quando celant amorem propitiatorii ut incitent ad quaerendum ardentius. Cum Maria Dominum hortulanum crederet, nonne Cherub unum latus eius tegebat, ut quaerendo flamma amoris uehementius excresceret ? Item cum Petrus Dominum negaret, nonne alter Cherub alterum propitiatorii latus tege-

DifZB Che PSA

jee.

33 Ps./18) 13;

40/41 cf. Gen. 37, 14.

— 42 cf.

55/57 cf. Greg. Magn., Hom. in Eu. Il, 25, 2-4 (PL 76, 1190AGen. 2, 18. 1192C). 57/61 cf. Mt. 26, 70-75 et par.

32 cuius] 29etjom.j 28et]om.j 23/24 omnia profana] om. Pj cuiusnam, scilicet carnis uel spiritus P, cuius sententia scilicet carnis uel spiritus T, cuiusnam (zel cuius naturae scilicet) sit carnis uel spiritus; — 34/56 Habes 46 sibiT 38ad]-* suum T — 42angulosP; - dimidium om. TP; 48 propitiatorii] om. L namque P; 47 et] om. Pj Cherubim 7 Cherubim / — 50 euangelicum P 52 deferunt T

PL 202,

1074

PETRI CELLENSIS

206

bat, ut postmodum in recordatione negationis uberius fleret, et quid de humana adhuc fragilitate gestaret princeps apostolorum agnosceret ?EXPANDENTES igitur ALAS OPERIVNT ORACVLVM, quia diuinis iussionibus obedientes sub signaculo nobis claudunt usque ad tempus et tempora et dimidium temporis quae sint super nos diuina consilia. Minus enim sollertes efficerent, si praedestinatos irritarent, 65 esse innotescerent. Efferatius quoque desperantes nos SE MVTVO etiam NT RESPICIV arent. manifest atos condemn si iam VERSIS VVLTIBVS IN PROPITIATORIVM QVO OPERIENDA EST ARCA Domini, quia in nostro consilio concordant semper a propitiatorio haurientes, quid sibi, quid nobis facere debeant. 70 Inde praecipit et loquitur super propitiatorio, scilicet ac medio duorum Cherubim, cuncta quae mandat filiis Israel. A propitiatorio siue oraculo principaliter sententia decretorum firmatur, ut de omni quaestione filiorum Israel diffiniatur quid in occultis Dei celandum et quousque quidque ad publicum deferendum sit et et ad 72 quando. Sed iam aquila reclinet uolatus suos ad escam mensam, ut de uisione angelorum transeat ad refectionem ciborum.

60

PL 202,

FACIES ET MENSAM DE LIGNIS SETHIM HABENTEM DVOS CVBITOS LONGITVDINIS ET IN LATITVDINE CVBITVM ET IN ALTITVDINE CVBITVM AC SEMISSEM. Mensa de lignis Sethim numquam uacua refectione est, quia

25523,

1073D L z4v

sancta Scriptura nec sententiarum dapibus nec ferculis exemplorum inanis est. DE LIGNIS uero SETHIM ideo est, quia caelum et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt. Ministratores

IO

15

huius mensae scriptores sunt et actores diuinae Scripturae. Dominus mensae Spiritus sanctus, qui et corda illustrauit et linguas docuit illorum qui contrectauerunt et tractauerunt de Verbo uitae, aperiens illis sensum ut intelligerent et scriberent mirabilia in lege Domino. Conuiuatores meditantes in lege Domini die ac nocte. Epulae conuiuantium instructiones legentium, quibus sicut adipe et pinguedine repletur anima. Taurina caro, recitatio illorum qui iugum legis sub lege agentes sustinuerunt, seruientes in cibis et potibus et uariis baptismatibus usque ad praefinitum tempus a Patre, in cultura tamen legis frumentum gratiae medi-

62 cf. Iob 9, 7.

63 cf. Dan. 7, 25.

6/7 cf. Mt. 24, 35; Marc. 13, 31; Luc. 21, 33. 10/11 cf.IIo.1,1. 12/413 Chaps.) 13 cf. Ps. 62, 6. 16 cf. Hebr. 9, xo. 16/17 cf. Gal. 4, 2.

62 nobis] om. ; . 63 ad] om. T 64 sollertes] sollicitos P7 angelorum oz. L 76/77 ciborum] + Liber secundus;

76

8 auctores T diuinae] om. L 10 et tractauerunt] om. TP; mirabilia] miracula TP; 17 tamen] tantum/

11

PL 202,

1074D

DE TABERNACVLO Ib (Ex. 25, 22-25)

20

25

207

tantes. Altilia iuxta caelum euolantia aliud a tauris ferculum in mensa inferunt, quia contemplatiuorum uitae et exempla, quomodo quae sursum sunt quaerere debeamus, innotescunt. Omnia poma noua et uetera dilecta dilecto in mensa apponit, quia ab initio mundi fidelium nomina et opera et dicta et exempla singillatim retinens in Scriptura totam mensam antiqua et noua patrum memoria respergit. Huius mensae delicias tam impossibile est explicare quam uniuersum abyssi pelagus absorbere. Habet quidem IN LONGITVDINE DVOS CVBITOS, IN LATITVDINE uero CVBITVM, IN ALTITVDINE CVBITVM ET SEMISSEM. Longitudo mensae actionem, latitudo dilectionem, altitudo designat spem

seu contemplationem. Dvos cvBiTos habet actio, munditiam et

30

35

ET INAVRABIS EAM AVRO PVRISSIMO. Scriptura sacra quasi matrona quaedam grauis et grandaeua licet stibio, purpura et cerisso recuset ornare genas suas rubentes satis naturali uigore et decore, tamen illis philosophorum studiis et doctrinis quae tantummodo in facie uerborum gloriantur, nequaquam inferior inuenitur. Sensuum namque maiestas eius uenustior, neruosa sententiarum compactio ualidior, intellectus uti-

5, 24a

5, 24b -25

innocentiam. Vnde: Religio munda et immaculata apud Deum et Patrem haec est: Visitare pupillos et widuas in tribulatione earum et immaculatum se custodire ab hoc saeculo. Item: Sint lumbi uestri praecincti et lucernae ardentes. Vnum CVBITVM habet latitudo quia caritas una est et perfecta, altitudo VNVM ET SEMISSEM propter unitatem spei caelestis et initium contemplationis. Sequitur:

lior, fructus uberior, lectio modestior. Haec tam habitum quam

IO

uitium meretricum respuit, ut amplius placeat nucleus sub cortice quam mendax fucus in uertice. Inaurata itaque est, quia et facie pulchra et sensu est bona. Sequitur: FACIES CORONAM

ILLI LABRVM AVREOLAM.

AVREVM

PER

CIRCVITVM

ET

IPSI

LABIO

20/21 cf. Cant. 7,13. — 29/55 cf. Beda, De tabern. Y, 20cf.Col3,r 32/33 Luc.z2, 642-683 (CC 119A, p. 21-22). — 30/52 ac. 1, 27 (eorum Vg). 35.

2 cf. Beda, De tabern. 1, 700 (p. 23).

19infertur T — inmensarep.P ^ 24respersit L— 25 pelagus abyssi~ T 28 designat] om.T — 31 eorum T t 7 neruosa] numerosa Pye 6 sensus T,sensu Pj 2sacra]om. TPj bona est ~ T 2 coronam] + interrasilem, altam quatuor digitis, et super illam alteram coronam 7

T xov

PL 202,

1075

208

VA

PETRI CELLENSIS

Qui habet immunda labia nec habet labia sacerdotis quae custodiunt scientiam, non pertinet ad mensam donec unus de Seraphim forcipe dealtari tangat labia eius. Non labia, sed labium et LABRVM AVREVM fit in mensa Scripturae diuinae, quia non recipit haereses et schismata quae garriunt Patre minorem Filium et Filio minorem Spiritum sanctum. Asserit autem Scriptura diuina unitatem

L sr

Trinitatis et trinitatem unitatis, dicens: Audi, Israel: Dominus

IO

Deus tuus Deus unus est. Item: Vnus Dominus, una fides, unum baptisma. Aureo itaque LABIO plenitudinem ferculorum et summam dapum concordi praedicatione mensa eructans, non inflatione buccae et labiorum distentione utitur loquens grandia et magnificans labia sua. Quanto enim sensu altiora sunt diuina eloquia,

15

tanto uoce modestiora et prolatione suppressa. Agni enim sunt uoces qui non clamauit neque audita est uox eius in plateis. Quidquid ergo eloquium sonat diuinum et unum est fidei unitate et aureum sensus profunditate. Vnum ne dilanietur errore schismatico, AVREVM

20

ne uilescat sermone

Adde IPSI LABIO CORONAM

2525 25

nudo et rustico, PER CIR-

CVITVM ne agere credatur de transitorio bono. Aeternum intellige per CIRCVITVM, summum bonum per AVREVM, uitale et iocundum per LABIVM. Intellige per LABIVM uitale, quod promittitur et iocundum per AVREVM, summum immortale per CIRCVITVM. INTERRASILEM, ut corona exhibeat

quod Scriptura promittebat et mordeat professione labium brauii coronam,

tam fideliter soluens debitum quam

ueraciter conti-

nuans promissum. Vnde Psalmista: Swscipe me secundum eloquium tuum et uiuam, et multa huiusmodi. Animaduerte tamen CORONAM INTERRASILEM propter meritorum in praesenti et in 20 futuro praemiorum discretionem. Fomentum siquidem negligentiae et alimentum esset iniustitiae, si praemium coaequaret quos merito desperasset. Quis uigilias excoleret, si dormiens fructum uigiliarum decerperet ? Quis corpus suum ignibus, ieiuniis, macerationibus et innumeris passionibus contorqueret et decoqueret, si 3 VA tam bene sonaret udum et molle corium in deliciis suis quam clare resonat tympanum in distensionibus et rasuris assiduis? Non

3/4 cf. Mal. 2, 7. 4/5 cf. Is. 6, 6-7. 6/8 cf. Aug., Contra Maxim. l, 14, 9-17, 3 (PL 42, 776-784) ; Theodoricus Carnotensis, Glossa super lib. Boethii de S. Trinitate, 1, 28 (ed. N. Haring, Arch. d’Hist. doctr. et litt. du M.A. 31 (1956), p. 274). 9/10 Marc. 12, 29; cf. Deut. 6, 4. 10/11 Eph. 4, 5. 16 cf. Mt. 12, 19. 27/28 Ps. x18, 116. 36/38 cf. I Cor. 15, 4x. 5 de] om.j 6 diuinae scripturae ~ T 7 minorem] om. Pj Filio] Filium 7 8 Spiritu Sancto7 diuina scriptura ~ T 10 Deus?] om. Pj 11 ferculorum plenitudinem ~ T 16 non] om. P j 21/22 per circuitum - uitale] post per labium uitale7 24 intransilem P 25 professionem Py 25/26 coronam brauii ~ Pj 29 intransilem P 32 merito] praemium T', meritum add. sup. lis. T — 34 excoqueret T — 35 suis] om. L

PL 202,

1076

DE TABERNACVLO Ib (Ex. 27, 1)

209

stella a stella differret in claritate, si merita meritis non praeiudicarent in pondere. CORONA ergo INTERRASILIS est quae LABIO aureo superponitur, quia in distinctione mandatorum sequitur 40 distinctio exsecutorum et in laboribus exsecutorum discretio remunerandorum. ALTA uero est enim QVATVOR DIGITIS, quia dum iustitiae plenitudo et gloriae consummatio in quatuor Euangeliorum libris describitur, quasi QVATVOR DIGITIS corona mensuratur. Sequitur:

Tare

FACIES ALTARE, etc.

IO

Rex ille magnus cuius magnitudinis non est numerus, paulatim ad interiora foris euagantem retrahens animum, postquam tabernaculi aedificium consummauit, locum in eo specialiter sibi intitulauit, ubi placabiles hostiae cremarentur et immolatione mystica ira caelestis mitigaretur et humani erratus ignoscerentur. Nominat autem illum locum ALTARE, ipso nomine demonstrans altitudinem sacramenti, quia nulli nisi Deo aliquando altare consecrari debuit et ad nullos nisi ad diuinos usus. Sacratius itaque informans ad altare suum accedentes passibus uirtutum, prius ad arcam testificationis, deinde ad propitiatorium siue oraculum duxit illos, ostendens Cherubim super propitiatorium. Ad mensam quoque refectionis eosdem collocauit, illuminans illam candelabro ductili et septem lucernis suis. Deinde cortinas, saga, pelles

I5

20

arietum rubricatas, pelles iacinctinas super tabulas stantes super - bases expandit, columnas anteposuit et uelum de iacincto, purpura, cocco bis tincto et bysso retorta appendit et interposuit inter Sanctum et Sanctum sanctorum. Hac deambulatione tamquam in paradiso iustum deducit Dominus antequam accedat ad altare, ut cum Psalmista dicat: Circuiui et immolaui in tabernaculo eius hostiam iubilatiomis. ALTARE itaque DE LIGNIS SETHIM FACIES mihi, QVOD HABEBIT

QVINQVE CVBITOS IN LONGITVDINE ET TOTIDEM IN LATITVDINE, ID EST QVADRVM, ET TRES CVBITOS IN ALTITVDINE. ALTARE corda

41/43 cf. Beda, De tabern. I, 715-719 (p. 23).

*15 14/415.cf! Ex:136,8:15.9. 13/14 cf. Num. 8, 2-4. 2 cf. Ps. 146, 5. 17 cf. Ex. 26, 31; 36,35. — 17/18 15/16 cf. Ex. 46, 36.38. cf. Ex. 36, 19. 20/21 Ps. 26, 6 18/19 cf. Sap.10,10. 18 cf. Gen. 3, 8. cf. Ex. 26, 33. 119A, p. 76(CC 1361-1373 II, tabern. De Beda, cf. 24/28 Vg). (uociferationis

3» 37 meritis] meritorum L — 40/41 remuneratorum ze/ remunerationum Pj, remunerationum T

L

41 uero] om. P;

est om. T, + enim P7

11/12 siue - propitiatorium]om. Pj — 15eosdem]om.L septem om. L

14 ductili oz.

L xsv

PETRI CELLENSIS

210

25 electorum, quae ad offerenda opera operum a Domino consecrata sunt et debent esse munda et incorrupta, et quinque corporis

sensus IN LONGITVDINE patientiae ET LATITVDINE caritatis, in seruitio Dei exercere, fide, spe et caritate ad caelestia tendere.

Quaestio autem est ad litteram de ALTITVDINE altaris, quomodo 30 ministrare aliquis ualeret, cum uix tanta sit statura hominis quanta altaris altitudo et nullus gradus secundum legem fieri posset ne pudenda reuelarentur. Sed ita soluitur. In altari de lapidibus siue etiam de terra prohibentur gradus fieri, quia quasi coaedificati ipsi altari ad altare pertinere uiderentur. In hoc uero 35 altari de lignis potuit aliquod subsellium supponi hora ministerii et expleto officio tolli nec fuit contra mandatum legis. Sequitur:

CORNVA AVTEM PER QVATVOR ANGVLOS EX IPSO ERVNT, ET OPERIES ILLVD AERE. Ecclesia in quatuor mundi partibus dilatatur in unitate fidei

27, 2

MA

27, 3a

PL 202,

1077

catholicae. Vel quatuor uirtutibus corda electorum muniuntur, sobrietate, prudentia, iustitia, fortitudine, quibus utilius nichil est

in uita hominum. Ex IPSO procedunt cum non ad oculum finiuntur, sed ex cordis radice generantur. OPERIES ILLVD AERE, id est perseuerantia. Sequitur:

FACIESQVE IN VSVS EIVS LEBETES AD SVSCIPIENDOS CINERES. Vasa ista diuersa diuersas fidelium personas in actionibus et officiis et cogitationibus designant. Cinis sacramentum dominicae passionis uel perfectionem uirtutis iustorum designat. Causa cineris aliquid praeter materiam dicendum. Moyses de holocausto ait : VA Cremabitur in altari tota nocte, etc.,1d est toto tempore uitae usque ad mane futuri saeculi, opus bonum in corde electi qui se in carne et corpore Deo deuouit, feruet igne caritatis. Ex ipso altari erit ignis, quia ex illa caritate quam Dominus Ecclesiae dedit, ardere 10 debemus. Alienum uero ignem offert qui opera caelestia non pro caelesti mercede facit, sed pro lucro temporali et consumitur igne

2/8 cf. Beda, De tabern. II, 1375-1392 (p. 77). 2/28 cf. Beda, De tabern. II, 1403-1493 (p. 77-80).

6/24 cf. Leu. 6, 9-11.

10 c£ Leu. ro. x: 16. 1-

28 Dei) fidei 7 unc. j

34 uidentur/

36 mandata 7

tolli] tali P, znt.

5 est om.j

1 Facies; debet TP;

— 2actibus T 7/8 electi - feruet] Deo deuoti — feruere 10 caelesti] om. Pj 11 sed - temporali facit » TP;

L xór

7, 3b

DE TABERNACVLO

Ib (Ex. 27, 2-4)

21I

caelesti, id est sententia irae Dei. Vestietur sacerdos tunica et

15

feminalibus lineis, id est Christus exempla suae incarnationis puritatis et mortis proponit. Tollit cineres quos ignis exussit et ponit iuxta altare, cum Dominus finem laboriosis operibus imponit et iubet coronam in uita aeterna accipere. Spoliatur prioribus uestimentis, cum ad memoriam reducens iustis bona quae fecerunt, non amplius laborandum

ostendit, sed quieti cordium et

diuinae contemplationi insistendum. Indutus aliis uestimentis 20 eff eret cineres extra castra, cum faciet uideri in illa uita laborem sanctorum suorum remuneratione dignum, 2» loco mundtssimo qui est animus iustorum ex hac uita sublatorum, in quo holocausti cinis usgue ad fawillam consumitur, cum ibi bonorum operum merces ita redditur, ut omnis labor ad integrum consumatur. 25 Ignis autem in altari semper ardebit, quia absumpto omni genere laborandi caritas numquam extinguenda flagrabit. Vt lucidius intelligeres cuius utilitatis sint lebetes, quae ad suscipiendos cineres fiunt, ista latius exposuimus. ET FORCIPES, inquit, ATQVE FVSCINVLAS ET IGNIVM RECEPTA30 CVLA. Forcipes sunt praedicatores, qui uelut gemino dente utuntur ut accendant in nobis ignem caritatis, cum utriusque testamenti paginis nos instruunt uel cum geminae caritatis uirtutem infundunt et huius gratia ardere et lucere faciunt. FVSCINVLAE quoque sunt, quibus carnes uictimarum coctae ad esum reficien35 dorum afferuntur. Harum usus praedicatoribus congruit, quia doctorum est cuique personae ministerium cum discretione committere, et alia quidem omnibus edenda offerant, alia ignibus altaris consumenda relinquant, quae nostram capacitatem transcendunt. IGNIVM RECEPTACVLA sunt batilla, quibus ignis et carbo40 nes ab altari holocaustorum ad altare thymiamatum transferebantur ad incensum ponendum mane et uespere. Quod fit, cum praedicatores de uirtute in uirtutem auditores suos prouehunt. Qui imitantur feruentia sanctorum corda, ipsi quoque receptacula ignium sunt.

EL, 3c

OMNIA VASA EX AERE FABRICABIS, id est corda sanctorum perseuerantia erunt et clara uoce alios instruent.

27, 4a

CRATICVLAMQVE IN MODVM RETIS AENEAM, etc. Ad litteram altare totum concauum est et in medio habet

30/46 cf. Beda, De tabern. II, 1505-1554 (p. 80-81).

42 cf. Ps. 83, 8.

2/11 cf. Beda, De tabern. II, 1557-1565, 1570-1573 (p. 81-82).

14 excussit L 13 exempla] om. Pj 34 carnes om. Pj 26 Vt] om. L

1l6et]om. T — 22in quo] om.7 35 efferuntur T — 37 efferant7

39/40 et carbones] om. T —— 42 praedicatores] om. TP 7

T xv

PL 202, 1078

212

IO

PETRI CELLENSIS

craticulam in modum retis distinctam, in qua uictimarum carnes comburendae ponebantur et subter eam arulam in qua compositis lignis arderet ignis ad deuoranda holocausta paratus. Erat autem contra arulam ostium in parte orientali altaris, quo ligna ad alendum ignem mitti et carbones uel cineres possent egeri. IN MODVM autem RETIS idcirco facta est craticula, ut per crebras aperturas ignis ad deuorandam hostiam libere exeat. Mystice craticula locum in intimo corde Domino paratum significat, ubi deuotas Deo cogitationes sancti collocant.

L 16v

PER CVIVS QVATVOR ANGVLOS ERVNT QVATVOR ANNVLI AVREI, QVOS PONES ANTE ARVLAM ALTARIS.

27, 4b-5a

I5

20

Ad litteram mirum uidetur quod altare de lignis tam uicino igne non urebatur. Sed dicit Ieronimus, quia altaris ligna de lignis paradisi sunt et ideo non cremantur igne, sed puriores redduntur. Et ne hoc incredibile sit, amianton quoddam genus ligni, quanto plus arserit tanto mundius inuenitur. Mystice QVATVOR ANNVLI AVREI sunt quatuor Euangeliorum libri qui promittunt coronam uitae aeternae auditoribus suis, Ecclesiam per quatuor mundi plagas diffusam uerbo fidei et ueritatis confirmant et animos humilium munimine suae consolationis alleuant.

ERITQVE CRATICVLA VSQUE AD ALTARIS MEDIVM.

27, 5b

Necesse est ut gratiae Dei aperiamus corda nostra et quasi plurimis patefactis ianuis sedule deprecemur, ut per singula quae inchoamus bona quasi per singula uictimarum eius frusta sua nos misericordia illustrare et in amorem suum accendere dignetur. Pelagiani non craticulam in modum retis, sed solidum parietem in altari cordis supponunt inter se et ignem Spiritus sancti, ne caritate calefiant. ALTARE NON est SOLIDVM, SED CAVVM ET INANE ad ignem, ad

PL 202,

IO

holocausta, ad ligna consumenda, locum in se copiosum exhibens.

1079

I VA

Tu quoque si uis esse altare Dei, exinani teipsum ab omni contagio terrenorum, ut intelligentia uerborum caelestium et hostiae uirtutum locum habeant spatiosum capiasque flammam sancti Spiritus, quo Ecclesiae hostiae Domino consecrantur et ad finem perfectionis perducuntur.

ws

27, 8a

15/18 cf. Hieron., In Ez. XII, 41, 1554-1559 (CC 75, p. 6or) ;Beda, sbid. II, 1395-1400 (p. 77). 16/21 cf. Beda, ibid. II, 1602-1610 (p. 82-83). 2/8 cf. Beda, De tabern. I, 1591-1602 (p. 82). — 9/15 cf. Beda, ihi. II, 16331642 (p. 83). 11/12 «cte Philo 4ardla TP; — Sardent P, ardet; 7 uelJet T 9 hostiam] bestiam L 10 locum] add. sup. lin. T — in]om.Pj | 11Deo]om.P; 12 erant T 15 Ieronimus] Ieremias P (?) j 17 amianton] antithan L T P, anthitau7 18/19 quatuor - quatuor om. TP j 2 ut aperiamus gloriae Dei corda nostra T 6nonjuero P7; 7 altaris T 12 hostiae] hodie P 13/14 Spiritus sancti~j 14 hostiae] hodie P, om. T

DE TABERNACVLO

By, 6-7

Ib (Ex. 27, 5-7; 25, 23)

213

FACIES ET VECTES ALTARIS DE LIGNIS SETHIM DVOS QVOS OPERIES LAMINIS AENEIS, ET INDVCES PER CIRCVLOS, ERVNTQVE EX VTROQVE LATERE ALTARIS AD PORTANDVM. Quod de uectibus arcae hoc de uectibus altaris mystice sentiens dum est, nisi quod isti laminis aeneis, illi auro operiuntur. Laminae

autem aeneae significant instantiam praedicationis et sonum in omnem terram auditum.

25, 23

FACIES ET MENSAM DE LIGNIS SETHIM HABENTEM DVOS CVBITOS LONGITVDINIS ET IN LATITVDINE CVBITVM ET IN ALTITVDINE CVBITVM AC SEMISSEM. Quod meditatio in arca reponit, memoria in mensa proponit. 5 Metit namque et colligit meditatio tempore opportuno, quod T rar exigit memoria pulsante et urgente necessitatis alicuius articulo. L zr De arca mensa ditatur, cum de conscientia bona et fide non ficta

oratio impinguatur et praedicatio informatur. Velum quidem . silentii interdum inter arcam et mensam appenditur cum tacitis xo labiis mens Deo et bono sensu repletur, sed de repositorio eiusdem arcae panes propositionis accedentibus ad sancta offeruntur cum de adipe et pinguedine bonae conscientiae gratissimis eructationibus sancti praedicatores suos auditores reficiunt. Mensa ista nec uiles nec ueteres panes habet, quia sicut duritiam uetustatis in 15 panibus non nouit ne errore putrescant, sic utilitatem materiel

respuit ne uanitate saeculari sordescant. Neque enim ultra septe" narium gratiae panes in mensa morantur ne sine gratia loquaris, nec nisi de simila conficiuntur ne ueritatem falsorum commixtione adultereris. Regulariter namque in Sabbato ponuntur et in 20 Sabbato sumuntur. Quando enim uerbum Dei praedicandum est, nisi cum uacat et auditoribus audire et praedicatoribus docere ? Non Sabbato ponit panes qui euangelizat non recipientibus uerbum Dei, qui loquitur in aure non audientis. Non Sabbato ponit in mensa panes, qui sanctum dat canibus et margaritas ponit ante 25 porcos. Non Sabbato ponit panes, qui non attendit quid loquatur pro materia, cui pro persona, quando pro tempore et causa, quantum pro negotii sufficientia. Sicut autem ille peccat confusio-

5/7 cf. Beda, De tabern. II, 1605-1606 (p. 82). 6/7 cf. Ps. 18, 5.

8/9 cf. Ex. 26, 35 ; 30, 6; 40, 20.

22/55 cf. Leu. 24, 8.

11/12 cf. Ps. 62, 6.

24/25 cf. Mt. 7, 6.

5 aeneae om. TP;

2/3 et - cubitum] om. — 2in?"]om. T — 3ac]et T — 9 tacitis] tantis 10/11 sed - offeruntur] om. TPj — 17 gratiae] 10 bono]non; TPj 19 adulterant L 18 falsa L gloriae T ^ ne - loquaris morantur ~ L 22/23 qui - audientis] qui gratis non euangelizat L — 27/28 confusione] confessione Pj, in discertione T

214

PETRI CELLENSIS

ne qui non obseruat ista, utique sic ille praecipitatione qui ante Sabbatum sumit panes, qui loquitur ante meditationis decoctioante appetitus requisitionem, ante famis deliberationem, 30 nem, ante stomachi euacuationem. In Sabbato tollit panes, qui dat escam pullis coruorum in tempore opportuno, qui librat sensum propositum et utilitatem audientium, sensui aptans loquendi materiam, proposito temperans modum, utilitati subministrans m finem et principium. In Sabbato pone panes in mensa ut congruu 35 illustrante gratia sermones inchoes, in Sabbato tolle panes ut eadem cooperante fructum sermonis ipsi gratiae resignes. Thus denique panibus superpone, ut deuotionem non fauorem quaeras, ut sanae doctrinae bonum odorem tam in moralibus 40 dictis quam in mysticis respergas. Cum sermo tuus gemitibus et suspiriis castis desideriorum euaporationes quasi quodam remigio alarum ad Deum euehit, incensum panibus propositionis superposueris. Cum de Scriptura latentem suauitatem praedicatione subtili eliquaueris, calidis panibus thus imposueris. Bene itaque olet in spe futurorum, bene pascit in re praesentium, cum mensa 45

PL 202, 1080

merito fidei, iustitiae et caritatis, cum de crassitudine praesentis

50

55

60

iustificationis impinguat ossa humiliata et de remuneratione futura odore bono attrahit sancta suspiria. Haec omnia in mensa memoriae exponuntur, si fuerit DE LIGNIS SETHIM ne corrumpatur obliuione, si duret continua uiuacitate, nichil de sensu amittens, numquam se extra se fundens. Habeat DVOS CVBITOS IN LONGITVDINE memoria quatinus sit tenax malorum suorum ut defleat et bonorum ut grates Deo rependat. Habeat CVBITVM ET SEMISSEM IN LATITVDINE, ut in uno cubito latitudinis Dei ad se perfectam dilectionem intelligat, in dimidio suam imperfectionem et praeuaricationem recolligat. In uno cubito creationis beneficium, in dimidio casus sui praecipitium, in uno redemptionis pretium, in dimidio diffidentiae quorumdam barathrum qui nec redempti Redemptorem diligunt nec liberati exire uolunt. Habeat quoque IN ALTITVDINE CVBITVM ET SEMISSEM, ut in uno cubito memoria caput nostrum iam perfecte glorificatum agnoscat et in dimidio membrorum Christi illam partitionem animaduertat, qua cum capite suo pars quaedam regnat et alia pars adhuc in peregrinatione ista militat. In uno

31/32 cf. Ps. 146, 9. 50, 10.

32 cf. Ps. 144, 15.

38 cf.Leu.24,7.

47 cf. Ps.

28 0bseruat]discernit TP; — 37 reconsignes T — 38 Thus]tuus; 41 quasi desideriorum euaporationes~ T — 42/43supponis T 43/44 cum imposueris]om. TP; — 45cum]- deTP(deexp.L) 51se*]om.TPj 52 quatinus] ut TP; 53 ut defleat] ad deflendum TP;

L r7;v

DE TABERNACVLO Ib (Ex. 25, 24)

215

65 retineat, quia iam liberata est Ecclesia in sanctis carne exutis a

necessitate, a miseria et a peccato; in dimidio, quia in peregrinantibus a necessitate tantum et non a miseria neque a peccato. Haec de longitudine, latitudine et altitudine mensae quae est memoria nostra dicta sunt. Sequitur:

25, 24a

ET DEAVRABIS EAM AVRO PVRISSIMO. Cum a facie memoriae fuerint errorum caligines et illecebrarum sordidissimae paludes detersae, tunc DEAVRABIS EAM si Scripturae sacris et puris intellectibus illam innexueris, ut sanum sapiat, ut uerum intelligat, ut clarum uideat. Excludantur uagae cogitatio-

T xav

num lenocinationes, nouae phantasmatum illusiones, fictae imagi-

nationum recordationes, ne occupetur memoria in luto sed hones-

tetur in auro, ne uilescat in caeno sed fulgeat in caelo, deaurata IO

PVRISSIMO AVRO ueteris et nouae legis. Vide mensam memoriae deauratam: Memoria iusti cum laudibus. Item: In memoria aeterna erunt justi. Quae ergo cum laudibus est, quae aeterna est, deaurata est. Illorum uero memoria deaurata non est de quibus dicitur: Periit memoria eorum cum sonitu. Sequitur:

FACIES ILLI LABIVM AVREVM PER CIRCVITVM. Vnum debet esse uerbum cordis et uerbum oris, ut purum lac cogitationis emulgeatur ubere locutionis, non degenerans colore optimo, non sapore bono, non liquore uero. Coloratum sit uerbum " tuum ueritate, saporatum bonitate, liquefactum caritate. Totum hoc et in omnibus et in singulis uerbis sit, ut sit omne uerbum

25, 24b

PL 202, 1081

uerax de simplicitate, sit bonum de utilitate, sit caritatiuum de affectione. Hoc est LABIVM AVREVM PER CIRCVITVM mensae, cum

IO

I5

memoria cordis talia ori ministrat, quibus et occulta facies secretorum nostrorum cum luce ad publicum prodeat et locutionis officium cuius utilitatis causa constitutum sit declarat. Perniciosum quidem esset si innumerabilis et indomabilis reuolutio cordis iam omnibus pateret, tum propter pudorem uerecundiae, tum propter seminarium discordiae. Quis enim humanum uisum ad tam incomprehensibiliter commaculatum gremium cordis patienter admitteret? Certe aut nimia suffusione ruboris succumberet

10/11 Ps. x, 7 (erit iustus Vg).

10 Prou. 10, 7.

13 Ps. 9, 7.

Te ef. "Amp,

66 necessitate] + peccandi

T

69 sint P

8 deaurato7 totis L = 7 uerax] mendax omnibus] 6 5 liquefactum] liquoratum T 16 succumberet] + homo TP; 14 enim] uero; — ad] ac7 P 2 et] om.7

5 uagae] uanae P7

L z8r

216

20

25

PETRI CELLENSIS

aut assiduitate mala sua contemneret, aut turpitudine illecebrosa uidentes inficeret. Hac itaque ratione occultanda fuerunt cordis consilia et arcana. Rursum si perpetua obstinatione clauderetur et occultaretur uoluntas hominis, et coagulum humanae societatis deperiret et fomentum malignitatis aeternum silentium esset. Quomodo enim caueres ab homine, si nescires malum cordis eius pronuntiatione oris? Quomodo autem amicum diligeres, quem amicum et fidelem nullatenus intelligeres ? Vtilitatis ergo nostrae fuit ut uerbum in corde lateret et in ore patesceret. Sed ne duplex sis, LABIVM, ne dolosus, AVREVM, ne infidus et instabilis PER CIRCVITVM debet fieri. LABIVM simplicitatem confessionis, AVREVM

puritatem intentionis, CIRCVITVS integritatem actionis designant. Sequitur: 25, 25a

IO

ET IPSI LABIO CORONAM INTERRASILEM ALTAM DIGITIS QVATVOR. In Euangelio CORONAM facit Dominus LABIO aureo cum dicit: Qui me confessus fuerit coram hominibus, etc. Labium aureum est confessio martyrum, quia sicut inter caetera praefulget metalla, sic fides et confessio igne persecutionis examinata et pretiosior de patientia et fortior de constantia et clarior de poena et sublimior de contumelia. Auget enim poena aucta claritatem, constantia probat fortitudinem, patientia ponderat pretii quantitatem, contumelia multiplicat honorem. In poena persecutoris atrocitas, in constantia martyris longanimitas, in patientia benignitas, in contumelia humilitas. Forte ideo corona alta DIGITIS QVATVOR dicitur, quia secundum altitudinem meritorum surgit remuneratio praemiorum, ut quasi tot digitis crescat corona quot cruciatibus contorta est caro in poena. Sic etiam LABIO aureo in confessione

15

peccatorum CORONAM INTERRASILEM altam QVATVOR DIGITIS imponit, cum primo digito malam uoluntatem emendat, secundo peccata sua accusat, tertio lauat, quarto uirtutibus commutat. Primo digito Iesus eiecit daemonia, secundo scribit in terra, tertio

20

in lapide, quarto in corde. De primo: Sz in digito Dei eicio daemonia. De secundo: Inclinauit se Iesus et scribebat in terra. De tertio: Scripsit in tabulis lapideis decem mandata legis. De quarto: Scyibam leges meas in cordibus eorum. In primo gratia praeueniens

3 Luc. 12, 8 (quicumque confessus fuerit me Vg).

19/20 Luc. 11, 20.

20 Io. 8, 6.8 (Iesus inclinans se Vg). 21 Deut. 4, x3 (decem uerba Vg). 22 ler. 31, 33 (in corde eorum scribam eam legem Vg). 17 suaom.Pj 28 designat

| 22/23 quomodo - oris]om. TP;

26 labium] labrumj

2 facit Dominus coronam * T — 3 hominibus] Domino 7

est] om. T

4 sicut aurum praefulget inter caetera T 5 percussionis Pj pretiosior] - est T — 8quantitatem pretii P 14 sicut Pj 18 eiecit Pj

PL 202, 1082

DE TABERNACVLO

Ib (Ex. 25, 25)

215

et operans, in secundo gratia adiuuans et cooperans, in tertio mandatum iubens, in quarto liberum arbitrium gratiam sequens. In primo Deus sine adiutorio, in secundo liberum arbitrium cum Deo, in tertio Dei admonitio, in quarto mandati impletio. In primo liberat compeditos, in secundo adiuuat solutos, in tertio illuminat

caecos, in quarto consolidat paraliticos. Hii sunt quatuor digiti ad quorum mensuram corona interrasilis extenditur, quae labio aureo superponitur, quia quidquid Scriptura promittit et memoria de Scripturis retinere potest, nec minus habet nec amplius uel in spe uel in re aeterni brauii. Parum namque est ubi gratiam operantem et cooperantem siue manda-

wr

tum iubens liberum arbitrium seu uoluntas non consentit, et satis

est ubi obediendo consentit et uolendo efficaciter legem facit. INTERRASILEM uero CORONAM facit, ubi nullum sine gratia meritum et ubi numquam sine libero arbitrio potest esse meritum. Nam meritum principaliter a gratia, secundario est a libero arbitrio. Interrasilis est corona quae si attendis liberum arbitrium, rasa est et rara, si gratiam, nec rasa nec rara, sed plena, sed tota.

45

Gratia quidem sola coronam posset dare, sed maluit cum libero arbitrio meritum praeparare et meritis coronam reddere. Quod corona est Dei est, quod interrasilis nostrum. Si homo non peccasset, corona interrasilis non esset. Non enim corona angelica interrasilis est quae de capite illorum nulla offensione corruit, sed humana interrasilis est, quae per peccatum cecidit et per gratiam rediit. Sequitur:

ET SVPER ILLAM ALTERAM CORONAM AVREOLAM.

5, 25b

Ho

Euangelico stabulario cui semiuiuus traditus fuerat ad curandum dictum est: Si quid supererogaueris, ego cum rediero reddam tibi. Communem meritorum legem transiliens impetus spiritus, semper de inscrutabili promissionum profunditate rimulas in corde nouas effodiens, numquam dicit: Sufficit. Nouum enim saporem in Deo quaerit qui nouato desiderio in proposito religionis non senescit nec tepescit. Cum ergo regulam uirium suarum excedens, non in suis uiribus sed in Dei uirtutibus iam non pedem sed pennas urget, ad CORONAM AVREOLAM festinat, ut qui prae-

DULCÍSPSTIA4S 7 Ck UPS 14958:

5/4 Luc. 10, 35 (siquid] quodcumque Vg).

7 cf. Prou. 30, 15.16.

34 iubens] + ubi TP; uoluntas] + 33 ubi] habere et T, habere P7 36 35 nolendo Pj facit] + quia P consentit] sentit7 nostra TP 7 39/40 si - rara?] om.j et 37 ubi] quia TP; 1 aliam T

7 quaerit om.j

8 regulam] gloriam TP;

L 18v

PETRI CELLENSIS

218

15

occupauit non iussa facere audeat, non sperata capere. Super enim quam petimus aut intelligimus dat nobis Deus. De corona aureola dictum est : Qui potest capere capiat, ut quia mandatum de uirginibus non habet Apostolus, de impleto consilio sine mandato subinnuat restare CORONAM AVREOLAM supra generale promissum et uincat praemio qui uincit merito. Qui fide saeculum uicerunt, quot e, passibus alios praecesserunt aetate, sexu, professione, passion COROad altius m, castitate, caritate et cursu caeterarum uirtutu

NAM AVREOLAM euolauerunt. Sequitur:

QVATVOR QVOQVE CIRCVLOS AVREOS PRAEPARABIS ET PONES IN QVATVOR ANGVLIS EIVSDEM MENSAE PER QVATVOR PEDES.

25, 26a

IO

I5

20

Memoria quatuor habet circulos aureos, quatuor angulos et QVATVOR PEDES. Vno pede utitur memoria ad illa quae quidem transierunt sed adhuc in ianuis stant et non longe excesserunt, alio ad remota quae longius a praesenti cognitione secesserunt, tertio ad remotiora quae non nisi cum magno studio recogitari possunt, quarto ad remotissima quae non nisi librorum lectione et antiquorum relatione reperiri possunt. Vel uno pede terit terram, alio ambulat super aquas, alio uolat in aere, quarto ascendit super pennas uentorum in caelo. Humiliatur in primo, compungitur in secundo, accenditur in tertio, exaltatur in quarto. In primo cum peccato nascitur, in secundo pro peccato renascitur, in tertio resuscitatur et iudicatur, in quarto glorificatur. In primo natiuitatis Iesu recordatur, in secundo baptismatis, in tertio transfigurationis, in quarto ascensionis. In primo reatum originalis culpae, in secundo absolutionem, in tertio iustificationem, in quarto glorificationem recolit. Vel uno pede circuit corpus inanimatum, secundo corpus animatum, tertio spiritum creatum, quarto spiritum incircumscriptum. Vno pede incedit prudenter, alio fortiter, tertio iuste, quarto temperanter et sobrie. Vno pede historiam, alio allegoriam, tertio moralitatem, quarto anagogen requirit. Haec de quatuor pedibus mensae.

PL 202, 1083

L xor

QVATVOR QVOQVE CIRCVLOS habet AVREOS, ut humiliter audiat

25

doctores, fideliter et firmiter retineat sensum et ingenium uehementer exerceat, noua de ueteribus cum lucro excutiat. De primo

11/12 cf. Eph. 5,20.

13 Mt. 19, x2.

13/14: cf, IGot37,35:

16/17

Crelleben 1,133.

21/23 cf. Beda, De tabern. 1, 781-784 (p. 25). 11 super] plus TP;

15 super T

17 passione] om.7

12 exaltatur] humiliatur L 12/13 nascitur cum peccato ~ T 13 in secundo - renascitur]om. Pj ^ insecundo iudicatur zzz. 4»c.;7 — 18corpus] + alio corpus L 19 secundo corpus animatum] om. LP; 24 habeat7

PL 202, 1084

DE TABERNACVLO Ib (Ex. 25, 26)

219

Salomon: Audi, fili mi, praecepta patris tui et ne dimittas legem matris tuae. De secundo: Liga eam in corde two iugiter. De tertio Psalmista: Meditatus sum nocte cum corde meo et exercitabar et 30 scopebam spiritum meum. De quarto Dominus in Euangelio repre- T xav hendit seruum pigrum: Quare, inquiens, non dedisti pecuniam meam ad mensam, et ego ueniens cum usuris utique exegissem illam? Circuli isti aurei sint, ne saecularis doctrina te occupet,

quae tamquam lutum aestimabitur in comparatione uerae sapien35 tiae. Quaecumque enim doctrina aut mores non componit aut

fidem non instruit aut caritatem non accendit, uana est nec ut

aurum ditat, sed ut lutum sordidat. Morales denique circuli sunt obedientia usque ad mortem, caritas usque ad sanguinem, castitas usque ad carnalium desideriorum mortificationem, humilitas us4o que ad extremam deiectionem. In circulo obedientiae reuocamur,

in circulo caritatis trahimur, in circulo castitatis reformamur, in

circulo humilitatis exaltamur. Non scindat circulum obedientiae

inobedientia, non diuidat circulum caritatis inuidia, non faecet

circulum castitatis immunditia, non rumpat circulum humilitatis 45 superbia. Aurei ergo sint circuli isti, ut pro uera non pro uana gloria obedias, diligas, castiges et humilies animam tuam. Hoc de circulis. De angulis uero memoriae satis arbitror fuisse dictum, ubi de angulis arcae tractauimus.

27/28 Prou. 1, 8 (praecepta] disciplinam Vg). 29/30 Ps. 76, 7.

31/33 Luc. 19, 23.

28 Prou. 6, 21 (ea Vg).

38 cf. Phil. 2, 8.

36instituit P7 34 aestimatur T 31inquit Pj — 32ad mensuram T 49 40/41 in circulo - trahimur] om.j — 43 faecet] contaminet te taxauimus L, tractauimus add. sup. lin. L?

DE TABERNACVLO

Io

I5

20

cf. 25, 3b-7

25,1115

MOYSI

Apostolica munitus auctoritate de tabernaculo Moysisub para- T 63v bola aliquid proposui dicere quia, ut ait Apostolus, parabola est temporis instantis. Constituo igitur regem potentissimum dilatasse imperii terminos, infinitum et nouum apposuisse regno suo populum, qui neque mores neque leges regis sui et palatii nosset, ualde autem sibi complacere in populo adquisitionis et dare illi eruditores et pedagogos legum et morum necnon et interpretes mandatorum suorum ad populum et petitionum atque quaestionum populi ad ipsum. Vt uero facilius dissuesceret populus a ludis et ludicris infantiae suaein tenebris Aegypti intemperanter imbutae et assuesceret tradendis regulis meliorandae uitae, eduxit eum in deserto solitudinis, in qua oculorum suorum offendicula non aspiciens alias sensus sui intentionem dirigeret et longa consuetu- T 64r dine nouae uitae immutaret. Missis deinde artificibus similitudinem ciuitatis suae in tabulis depingens, mandauit sibi fieri tabernaculum iuxta eamdem similitudinem in medio populi sui, ut si quando ad eos descenderet, similitudo inde habitaculi in tabernaculo imaginario reperta damnum commutati hospitii aliquatenus temperaret et uisum populi tam pulchra species ad aemulandam ueritatem prouocaret. Collectis ergo non undecumque sumptibus, sed ab ultroneis et spontanee sua in Deum usus deferentibus, nominatim quas species pro munere acciperet designauit et in opus

expendit.

Aurum,

argentum,

aes,

iacinctum,

purpuram,

coccum bis tinctum, byssum, pilos caprarum, pelles arietum rubribelles iacinctinas, ligna Sethim, oleum ad luminaria concincatas, 25 nanda, aromata, unguentum et thymiama boni odoris, lapides onychinos et gemmas tam ad usum tabernaculi quam ad reuerentiam obsequii sui accipienda destinauit. Decernit deinde de qua materia et cuius figurae et ad quos usus 30 singula fieri debeant, ne praeter iussum artifex leuitas in aliquo excederet uel negligens infra placitum resideret. Sic arcam ubi thesauros regios deponeret dimetitur in longitudine, latitudine et altitudine. Regali etiam curiositate et amplitudine uestit eam auro, uenustat aurea corona per circuitum et de aptitudine defe235 rendi sollicite disponit circulos awreos uectesque de imputribilibus lignis faciens, ut eis semper paratis nulla mora fiat in profectione populi Domini. Decernit quoque quasi suae pausationi lectum faciendum ubi plenus deliciis et sine molestia tranquillus petitionibus indulgeat miserorum, eo magis procliuus ad misericordiam 40 quo acrius increuisse audierit pauperum miseriam et suam uberius inferuescere et ebullire de quiete stratus sui senserit gratiam.

2/3:cf. Hebrios9100161cf31 Petri 2iio. x2 TO OS T3585. 15//16.c£. Ex. 25. 0:

10 cf. Is. 30, 2. 11/12 cf.Ier. 31/33 cf. Gen. 6, 15.

» 17

, 18

), 23

, 24

s

), 26-27

DE TABERNACVLO

II

221

A re igitur nominatur lectus gratiae propitiatorium quia ibi propitiatio est et copiosa redemptio. De auro autem purissimo fit iuxta longitudinem et latitudinem in eo decubantis. Non enim se minor 45 est sua longanimitas, non se minor est sua gratia. Bene de auro quia latera regis magni uiliuscula metalla non ambiunt. Ne uero solitarius accumberet et gratiae consortes atque gloriae non haberet ministros ambientes lectum suum, propter timores nocturnos tales comparauit qui pro infinita sapientia Cherubim, id est scien50 tia multiplicata, appellarentur et pro integritate alacritatis seu fidelitatis aurei efficerentur et pro sedulitate obsequii productiles pararentur. Horum est circumuallare lectulum regis, ut alii quieti praeficiantur, alii securitati. Cameram quoque expansione brachiorum faciunt, ne quid intempestiue oraculi pacem interturbet 55 et subintret uentus contrarius uel radius insolenter infusus. Praeter enim miserias et clamores pauperum caetera aliena sunt et ad propitiatorium non habent licitum introitum. Sedens aut accumbens inde dat responsa, utique accumbens in propitiatorio per indulgentiam, sedens in oraculo per erudientem instantiam. Intendit deinde facere mensa, quia qui laborant et uigilant in 60 expeditione, laborem nimium sustinent sine refectione. Appetitus uero attendens edentium et reparandarum uirium subsidium agit de longitudine, latitudine et altitudine, ut in longitudine uirtus reparetur, in latitudine dilatetur, in altitudine comprobetur. Ite65 rum, quia abundat rex ille auro, ?naurat eam auro purissimo, ut dum uenter cibo pascitur, oculus auro delectetur. Instat adhuc ampliori cura mensae tam ad delectationem quam ad instructionem intuentium aliquid superaddere et facit ibi labium aureum, ex hoc insinuans ne gula superfluat, ne lingua pereffluat. Duo enim 70 haec uitia mensa huius diuitis detestatur, gulae superfluitatem et linguae effrenationem. Labio coronam interrasilem altam digitis quatuor addit ut pascentes in mensa de corona regis et filiorum requirant, forte ut qui cibo mensae eius utitur, ad coronam inuitetur. Vt quid enim mensa coronatur, nisi quia mensae participatio75 ne uel cibi refectione coronam conuiua meretur ? Altitudo autem quatuor digitorum insinuat, ut sit fortis conuiua in bello, fidelis in commisso, prudens in consilio, deuotus in obsequio. Aureola corona super hanc coronam insignia praerogatiuorum et praeclara fortium militum designantur gesta. Sic mensa ista non emollit ani80 mos ad desideria otiosorum, sed reparat et praeparat ad gloriam illustrium et nobilium uirum. Et fedes et wectes et circulos aureos habet haec eadem mensa, quatinus uel praecedat uel comitetur uel sequatur castra militantium, ut numquam desit refectio pro48/49 cf. Cant. 3, 7-8. 45/46 cf. Ps. 47, 3. 42 cf. Ps. 129, 4.7. 49/50 cf. Beda, De tabern. 1, 525-526 (CC 119A, p. 18), 555-559 (p. 19), 583 (p. 20). 49/52 cf. Ex. 25, 18. 55/56 cf. Ps. x1, 6; 9, 13. 75/76 cf. Hebr. 11, 34. 76/77 cf. Prou. 11, 13.

T 64v

PETRI CELLENSIS

222

r pedes aut perantibus aut redeuntibus a bello. Sunt autem quatuo lucro aut pro s utilita aut ia, 85 praesens fama aut sequens memor enim sic Quid ia. obsequ regis ad nt annua qui honestas morum, nec in et stare r famam militis accumulat, quam cum rege sempe t, amplia sic iam memor pace nec in bello eum deserere? Quid tis utilita tantae Quid ? parere suae e quam pro rege nec anima quam ut cum rege regnetur? Quid honestius regia 90 reperitur, de maiestate tueri et de cubilibus regis non amoueri? Hactenus ura, tam mensa tam mystica in sculptura, tam iocunda in struct a, at. forti in materi suffici

95

25, 29

IOO

Denique sequitür uarius cultus uasorum tam decenter regiis . aptus epulis quam sapienter distinctus in subordinandis ferculis poquibus phialae r, portetu acetum quibus ur Acetabula parant tantes sobrie inebrientur, thuribula quibus nares oblectentur, cyathi quibus minus bibentes temperentur. Castae denique mensae sobrius tam in cibis quam in uasis apparatus regiae prolis familiae reficiat defectus, non excitet luxus. Quid denique nomine, quid re nominis uasa contineant singula, legat conuiua in manu ministri et de materia lectionis requirat formam refectionis. In acetabulis castitatem, quia acetum constringit ;in phialis puritatem, quia uitrum clarescit ;in thuribulis odorem bonae opinionis,

IOS

2st IIO

quia incensum fragrascit ;in cyathis parcitatem, quia rarae sunt capacitatis. Tam regularis in hac mensa haec morum obseruatio quam singularis est mensa in mundo. Sed quia ualde indecens est sedere ad mensam sine luce, pater ille familias, optimus prouisor et dispositor rei familiaris, candelabrum iubet fieri, quod uno suo habitu et lumen necessarium ex officio praestet et rei magnae sacramentum non obnubilet. Intelligitur enim in structura candelabri quomodo rex ille tam hereditarium quam adquisitiuum populum in se et ad se copulet, ut sicut ex uno latere inhaerent ordinato gradu procerum, ducum, senio-

rum et aliorum graduum priores, sic radicati in alio latere conseruorum et fratrum suorum nullatenus exeant. Ipsum candelabrum ductile est de auro mundissimo : ductile quatinus magis patiens sit ad casum, nam ductile fortius est quam fusile; de auro mundissimo tam ad regis denotandas diuitias quam ad causas insinuandas as ac I20 probatissimas. Hastile eius et calamos et scyphos, sphaerul uerbo quae regia uirtus ipsa hastili In ia. procedent ipso ex lilia uirtutis suae omnia portat. In calamis cantores et cantatrices quae modulationis suauitate regios sopores nutriunt uel sollicitudines uigilantis deliniunt. In scyphis pincernae illi qui uinum propinan125 tes amplius delectant potu quam alii cantu. In sphaerulis illi coniurati regi qui et in carcerem et in mortem ire parati sunt, quia anima eorum pendet ex anima eius. In liliis adolescentuli et

IIS

121/122. ciHebr 23s Iudith 8, 21.

1261cf* Luc./22,:35.

127 cf. Gen. 44, 30;

B. 32

5, 33

5, 37

5, 38

DE TABERNACVLO

II (Ex. 25, 29 - 26, 1)

223

adolescentulae quae diligunt eum nimis et iuncto uernaculo uiroris ac candoris tam aetatis quam gratiae praebent ei tam delecta130 biles amplexus, ut calorem amoris sentiant et pudorem uirginitatis ex hoc multo amplius redundant. Hastile in medio est, quia Dominus in medio est populi sui, et sex calami egrediuntur ex lateribus, tres ex uno et tres ex altero. Tres sunt calami quia uoce, corde et operatione laudant in psalterio regem suum, fidem ei stipendia ab ipso sperantes, super omnia ipsum diligenseruantes, 135 tes. Tres scyphos quasi in nucis modum, totidem sphaerulas simul et lilia habet unusquisque sex calamorum quorum quicumque militiam professus fuerit et a latere regis sub eius uexillo arma tulerit, de scypho eius uinum gratiae bibit, de sphaerula in modum 140 nucis nucleum mysteriorum agnoscit, de liliis mixturam candoris et uiroris in clementia et honestate suscipit. Deinde rex sapiens, contemperans splendorem suae lucis iuxta infirmitatem lippientium oculorum, post candelabrum lucernas septem facit super candelabrum, ut et nox in luce diei suam habeat consolationem nec deficiat in tabernaculo ministerium lucis ubi colitur candor aeternae lucis. Vt autem elucescat quantum ille sensus magnus nec modica spernit et de suppellectili tabernaculi sui nec ultima supersedit, etiam emunctoria et ubi quae emuncta sunt extinguuntur iubet fieri ex auro purissimo. Vbi animaduertendum quam 150 ordinate et sufficienter omnia in tabernaculo suo disposuerit qui nec superfluorum et inutilium oblitus, locum eis idoneum ad reponendum aptauerit. Hactenus de his quae in tabernaculo collocanda sunt ordinatione mandantis explicata, arcam, propitiatorium, oraculum, Cherubim, mensam, uasa diuersorum generum, candelabrum et lucernas

Scriptura recitauit. Iam ad ipsum tabernaculum porrigit manum

sic ordinans illud. DECEM, inquit, CORTINAS DE BYSSO RETORTA, ET

26, I

IACINCTO AC PVRPVRA, COCCOQVE BIS TINCTO, VARIATAS OPERE PLVMARIO,

IO

FACIES. Pretio, decore et significatione contexuntur

cortinae tabernaculi. Materia de pretio, numerus de pulchritudine, longitudo et latitudo et caetera eorum ambitiosa dispositio de significatione agunt. In bysso terram, in iacincto aerem, in purpura mare, in cocco bis tincto caelum. Rex sapiens prae oculis habere ministros suos uoluit, terram ad peregrinandum, aerem ad con-

133/134 cf. 132 cf. Iudith 16, 4; Eccli. 24, 1.3. 128 cf. Cant. 1, 2. Sap. 6, 26. 26; 20, Prou. cf. 141 7. 4, Tim. II cf. 134/135 Ps. 150, 3. 147 cf. Eccli. xo, 1. 145/146 cf. Sap. 7, 26. .131 redunant T

T 65r

224

15

26, 18-21 20

26, 22-23

26, 16 25

26, 25.29 30

PETRI CELLENSIS

templandum, mare ad inuestigandum, caelum suspiciens ad euolandum. Hic in summa explanandum quomodo tentorium illud quod dicitur tabernaculum extensum et distensum sese habuerit. In longitudine habebat tabernaculum triginta cubitos, in latitudine decem et similiter in altitudine decem. Tabulae uero wiginti in latere meridiano fuerunt et wiginti in latere aquilonari et uno ordine binae bases argenteae singulis tabulis subiciebantur tam in uno latere quam in altero. Ad occidentalem uero plagam tabernaculi sex tabulae factae sunt ut tergum tabernaculi facerent, sed quia singulae tabulae in latitudine non habebant nisi unum cubitum et semissem, non poterant complere latitudinem tabernaculi, quia nouem tantum cubitos tenebant. Duae ergo rursus tabulae in angulis factae sunt, quarum singulae dimidium cubitum tantum habebant iuxta Iosephum, et ita compleuerunt latitudinem tabernaculi octo tabulae in consummatione eius. Singulae quoque tabulae annulos habebant aureos per exteriorem frontem eminentes quasi radicatos et adinuicem fixos et wectes deawrati per eos immissi, unoquoque habente latitudinem sex cubitorum. Vnus erat ordo per omnes tabulas uadens quo per uncinos utriusque parietis latere continebantur in castrationibus ad inuicem factis, ut nec

25

26, 1-13

a uentis

nec alia causa

tabernaculum

moueretur,

sed

immobile secura quiete seruaretur. Iuxta mensuram tabularum extendebatur in longitudine et latitudine mensura cortinarum, quae erant decem, quarum sibi quinque tungebantur mutuo et aliae quinque simili nexu inhaerebant. In utroque longitudinis latere quinquagenas ansulas iacinctinas habebat unaquaeque cortinarum,

ubi ansa

contra

ansam

ueniret.

Totidem

circulos aureos

habebant cortinae quibus iungebantur, ut unum tabernaculum fieret. Vndecim sagis cilicinis operiebatur tabernaculum, quorum longitudo triginta cubitorum, latitudo erat quatuor, e quibus quinque seorsum et sex sibi mutuo copulabantur, ita ut sextum sagum 1n 4 VA fronte tecti duplicaretur. In copulatione sagorum idem ordo et modus qui et in cortinis seruatur, nisi quod ex medtetate sagi, quod amplius est, bosteriora tabernaculi operiuntur, ita ut cubitus pendeat ex una parte et alter ex altera, qui plus est in sagorum longitudine. 50 De his Beda: Saga tricenos habent cubitos longitudinis, quaternos latitudinis, et quia undecim erant coniuncta inuicem per latera quadraginta cubitos implebant. Pone ergo et has in domo, et quia concordat

25/35 cf. Iosephus, Antiquitates Iudaicae YII, 6, 3 (ex Beda, De tabern. II,

821-823 (p. 63); 9or-914 (p. 65)). 51/68 Beda, De tabern. ll, 532-554 (55-56). (52 coniuncta] + ad eZ. Bedae 534 (coniunctae) ; quadraginta] + quattuor ed. Bedae 535; ;

DE TABERNACVLO II (Ex. 26, 1-14)

225

longitudo sagorum cum funiculo quo domum metiebaris in trans55 censum, fit ut summitas eorum ad terram pertingat. H abebant enim denos cubitos aequalitatis inter parietes, denos aeque ascensionis uel descensionis 1n utroque latere, et hoc est quod ait, quia cubitus ex una parte penderet et alter ex altera, qui plus esset in sagorum longitudine, protegens utrumque latus tabernaculi. Tabernaculum 60 enim proprie uocat ipsam cortinarum facturam uel coniunctionem, quas uno cubito transibat longitudo saga ab australi latere domus, altero a septentrionali, ideoque ad terram perueniebant. Triginta cubitos longitudinis cortinae duos minus habebant. Item mensura sagorum per longitudinem domus quadraginta quatuor. cubitis 65 tendebatur, triginta scilicet cubitos in aequalitate habens a fronte domus usque ad summitatem tabularum in plaga occidentali, et septem cubitos dependentes in plaga orientali et septem similiter in plaga occidentali, sicque fuit ut mensura sagorum in occidental latere duobus cubitis excederet mensuram cortinarum, etc. 6, 144

IO

FACIES OPERIMENTVM ALIVD TECTVM DE PELLIBVS ARIETVM RVBRICATIS. Tertium operimentum est de pellibus arietum rubricalis, quae operiebant tantummodo tectum nec ad latera declinabant. Quartum de iacinctinis pellibus quae nec ipsae ad latera descendebant. Beda: Evat ad litteram tabernaculum domus Deo consecrata, habens longitudinis cubitos triginta, latitudinis decem et altitudinis aeque decem, tectum habens aequale per totum, quo modo in Aegypto et in Palestina domus aedificantur. Cuius quidem tres parietes, australis, septentrionalis et occidentalis, compacti sunt de tabulis ligneis, ab utroque latere deauratis. Porro pro orientali parte unus uectis erat, unde introitus fuit, qui per medias tabulas ab angulo usque ad

54/55 in transcensum] in transuersum 75/2. 537 ; terram] + usque ibid. 538; Habebunt ibid. 538; ^ 57 uel]siue ibid. 539; ait] + scriptura ibiZ. 340; ^ 59 60 enim] namque ibid. utrumque latus tabernaculi protegens i574. 542/543; 61 uno] + utique bid. 544; transiebant ibid. 545; 543; uel] siue zb;Z. 544; 63 62 perueniebant] + quia haec ibi. 546; longitudo om. ibid. 545; 67/68 depen65 scilicet] uidelicet sbid. 549; cortinae] illae bid. 547; dentes - occidentali] dependentes a fronte domus septem similiter dependentes in plaga occidentali sbid. 551-552).

7/29 Beda, De tabern. Il, 71-96 (43-44). 9 (7 ad litteram om. ed. Bedae 71; consecrata ibid.72; ^ 8 et om. ibid.73; 10 domus aedificantur] moris est domus aedificandi 74/75; et? om. ibid. 74;

12 parte] 11 de tabulis sunt compacti ibid. 76; parietes tres ibid. 75; 12/13 unde introitus fuit unus uectis erat bid. 78/18; pariete i572. 77;

56 aeque] que T

61 transibant z corr. T

65 tendebantur z corr. T

T 65v

PETRI CELLENSIS

226 15

20

angulum perueniret, id esta summitate ultima huius parietis usque ad parietis alterius summitatem, cui cortinae tabernaculi incubueve, ubi et tentorium erat quinque columnis suspensum. Tegebatur autem domus desuper et undique cortinis mira uarietate contextis decem, quae proprie tabernaculum wocabantur. Tegebatur etiam hoc undique sagis cilicinis usque ad terram pertingentibus. Sed et aliud operimentum tecto de pellibus arietum rubricatis factum est, et super hoc aliud operimentum de iacinctinis pellibus. Erat etiam uelum plumario opere uariatum, columnis quatuor appensum, quo sanctuarium et sanctuarii sanctuaria diuidebantur, intra quod posita erat arca testamenti, et contra arcam,

25

30

26, 2-11 ws

IO

extra uelum, altare

thymiamatis. Itemin medio ipsius sanctuarii candelabrum in parte australi. Altare holocausti foris ante ingressum sanctuarii, labrum aeneum inter hoc altare et tabernaculum. Et circa omnia atrium tabernaculi, longitudinis habens cubitos centum, latitudinis quinquaginta. Haec ad litteram de illo regis summi tabernaculo, in quo cum hominibus per desertum gradiens, quia deserti inaequalitates ille sua praesentia temperauit, quam euidentius potui tam ex dictis Bedae ex ipsa lectione subministraui.

Recurrendum itaque et capitulatim replicandum atque summo stili fastigio contingendum quid typice significent tam noua in tabernaculo componendo artificis ingenia. Longitudo cortinarum uiginti octo cubitos habet, in quo numero, qui constat ex partibus septenarii, fides et patientia intelligitur in tabernaculo militantium qui non militant pro stipendiis terreni lucri, sed pro brauio donatiui haereditarii. Quinque autem et quinque mutuo 1unguntur quia uel pro bono sicut sapientes uirgines remunerantur uel pro malo sicut fatuae condemnabuntur uel quia eadem fide patres priores in Christo crediderunt et nouae gratiae populi, licet diuersa celebratione sacramentorum. Qwinquagenis ansulis copulantur, quia in Spiritu sociantur. Ansa contra ansam uenit, quia similis similem quaerit. Castus autem casto, iustus iusto, misericors misericordi associantur. Circuli aurei perpetuam claritatem

15 tabernaculi] + et tectum ;b;Z. 81;

15/16 incubuere] incumbere

posset bid. 81; 16 et om. ibid. 81; 17 domus] + et ibi. 85; 18 decem quae] quod ibi. 84; uocabatur ibid. 84; etiam] et bid. 84; 20 operimentum aliud zbid. 86; 22 opere plumario ibid. 88; 26 australi] + mensa uero

stabat in septentionali i5iZ. 93). 7/9 cf. Iosephus, Ant. Iud. YII, 6, 3.

9/10 cf. Hieron., Epist. 10, 6 (CSEL

55, 278, 20-24).

4/5 cf. Beda, De tabern. 11, 202-207 (p. 47). 7/9cf.Mt.25,113. 9/11 cf. Beda, ibid. Il, 245-249 (p. 49). 11/12 cf. Beda, ébid. II, 308-312 (p. 50). sae cf. Beda, tbid. II, 336-339 (p.50). 14/15 cf. Beda, ibid. II, 347-349 p. 50-51).

DE TABERNACVLO

II (Ex. 26, 2-22)

227

et claram perpetuitatem designant. Mordent ansas circuli, cum gloria superni regni fidelium mentibus se infundit. Saga cilicina, praedicatores uel grossae hominum mentes. Vndecim sunt, quia peccatores se agnoscunt. De filis caprarum sunt, quia paenitentiam agunt. Tabernaculum operiunt, quia se muros pro domo Triginta cubitorum sunt in longitudine, quia 20 Israel opponunt. decalogum per fidem sanctae Trinitatis perficiunt. Quatwor in latitudine, quia caritatem euangelicam obseruant. Aequa mensura sagorum, quia una fides, una uita aeterna. Quinque seorsum, magistri antiqui populi qui fuerunt in quinque aetatibus mundi. 25 Sex, quiin sexta aetate nouum testamentum in assertione ueteris praedicauerunt. Sextwm quod in fronte duplicabatur, ne a uento lucernae extinguerentur, dominicae passionis est sacramentum et exemplum. Qwinquaginia ansae in ora sagi unius, recordatio supernae quietis quae adunat corda Sanctorum uinculo pacis, et caritatis copulam ligat. Qwinqua30 fidelis humilitas quae in unam ginta fibulae aeneae, perfecta et humilis conscientia iustorum quae clare sonat. Aliud operimentum de pellibus arietum rubricatis, defensio Apostolorum qui usque ad martyrium decertauerunt. Item aliud operimentum de iacinctinis pellibus, desiderium cae35 lestium bonorum. Item tabulae stantes, sancti exemplo et doctrina ecclesiam munientes. Deni cubiti in longitudine, obseruantia decalogi ut nomen regis et imaginem quam Adam peccante perdiderunt, restauret eis. Cubitus unus et dimidius in latitudine operis perfectionem et diuinae cognitionis inchoationem ostendit. Duae 40 incastraturae quae in lateribus tabulae fiunt, in prosperis et aduer15

26, 14-22

sis rara, inuiolata iura caritatis ut maiores et minores eisdem

brachiis amplectamur. Viginti in latere meridiano, concordiam legis et euangelii in antiquo populo designant. Bases, uerba libri et legis et prophetarum quibus firmatur euangelica auctoritas tam45 quam

tabulae super bases. In binis, concordia dictorum uel ini-

tium et finis, ut ab initio fidei uitae praesentis mysticis propheti-

16/20 cf. Beda, ibid. II, 35415/16 cf. Beda, ibid. II, 349-351 (p. 51). ,5. — 20/21cf. 19/20cf.Ez.13 18cf.Mt.3,2. 51-52). (p. 363 ;380-394 Beda, ibid. II, 398-408 (p. 52). ^ 22/28 cf. Beda, bid. II,.417-419, 424-432, 44928/30 cf. Beda, ibid. Il, 465-466 (p. 53). 23 cf. Eph.4,5. 454 (p.52-53). 32/33 cf. Beda, ibid. Il, 30/32 cf. Beda, ibid. 11, 478-479, 481-484 (p.54). 34/35 cf. Beda, ibid. Yl, 639-646, 657-661 616-618 (p. 57), 624-632 (p. 57-58). 35/36 cf. Beda, iid. II, 701-705 (p.59:60). — 36/38 cf. Beda, ibid. (p.58). IL, 739-746 (p. 60-61). — 37/39 cf. Beda, ibid. II, 762-765 (p.6r). | 39/42cf. 42/43 cf. Beda, ibid. II, 830-841 (p. 63). Beda, ibid. II, 806-814 (p. 63). 45/46 cf. Apoc. 21, 6. 43/45 cf. Beda, ibid. Il, 844-847 (p. 63). 45/47 cf. Beda, ibid. Il, 855-861 (p. 63-64).

41 iura om. T

T 66r

228

50

26, 27

55

26, 23-30 60

PETRI CELLENSIS

zata sit ueteris testamenti tabulis. Secundum latus tabernaculi quod uergit aquilonem populum gentilem significat, qui in fine sic ad fidem conuersus est, sicut et prior populus ab initio. In occidentali plaga tabernaculum consummatur, quia ibi dies clauditur propter obitum cuiusque electi uel mundi terminum. Mare respicit haec plaga, cum ecclesia coronata libere intuetur uitia uel peccatorum poenas quas Christo iuuante euasit. Notandum praeterea quod in deserto tabernaculum mare rubrum ad occasum habuit, in Silo mare magnum, quia hic in deserto electi iactantiam impiorum quasi cito casuram despiciunt et in futuro cum Domino perpetuam eorum poenam sine imminutione gloriae respiciunt. Duae tabulae quae in angulis eriguntur requiem animarum et resurrectionis gloriam utrique populo communem et interminabilem designant. A deorsum usque sursum coniunguntur, quia una caritas electorum ad caelestia tendit et ad eumdem finem peruenit. Angulares etiam tabulae tabulis parietum per omnia sunt coniunctae, quia futurae quietis et immortalitatis gloria praesen-

tis uitae conuersationi per fidem, spem et caritatem firmissime est. Quinque uectes de lignis Sethim qui tabulas tabernaconnexa 65 culi continent sunt quinque libri legis, quorum munimine ecclesia ab omni impulsu sustentatur, et hoc im utroque latere quia et priorem populum littera legis erudiuit ad fidem et bona opera, et nos in praesenti eadem spiritualiter intellecta maiori gratia ad 7o fidem et uirtutum operationem et in futuro ad spem futurae remunerationis accendit. Eiusdem numeri ad occidentalem plagam, quia ipsam completionem operis lex praedicat. [psasque tabulas deaurabis. Propter gloriam claritatis auro, propter aeternitatem circulo comparatur. Quinque circulos singulae habent 75 tabulae, quia perpetua claritas regni in quinque libris Moysi scripta continetur. Cooperies laminis aureis, cum uerbis legis sensus euangelicus inesse monstratur et spiritualis intelligentia mysteriis plena ostenditur. Et eriges tabernaculum vuxta exem- . plum, ut exemplo angelorum diuinae laudationi, unanimae paci, 80 sincerae castitati caeterisque uirtutibus in terra uacemus et consortes in caelis esse mereamur. Exemplum quoque uitae perfectioris et beatae retributionis in figura tabernaculi et ministerii sacerdotalis ac leuitici praebuit. Sequitur de medio pariete qui sancta sanctorum a priore tabernaculo diuidit: 26, 31

FACIES ET VELVM DE IACINCTO, etc. Velum est caelum, summus 47/49 cf. Beda, ibid. II, 915-925 (p.65). 49/51 cf. Beda, ibid. II, 930-933 (p.65). | 51/53 cf. Beda, bid. 11, 944-947 (p. 66). — 53/57 cf. Beda, shed. II, 956-965 (p. 66). 58/60 cf. Beda, ibid. II, 975-985 (p. 66-67). 60/62 cf. Beda, tbid. II, 991-992 (p. 67). 62/65 cf. Beda, ibid. II, 1003-1006 (p. 67). 66/68 cf. Beda, ;bid. II, 1019-1030 (p. 67-68). 72/76 cf. Beda, ibid. II. 1041-1042, 1044-1046, 1048 (p. 68). 76/78 cf. Beda, ibid. 1l, 1059-1063, 10721074 (p. 69). 79/83 cf. Beda, ibid. II, 1095-1099, 1106-1109 (p. 69-70). 85/99 cf. Beda, ibid. II, 1137-1170 (p. 71).

26, 36

26, 37

DE TABERNACVLO II (Ex. 26, 27-37)

90

pontifex Christus, sanguis passio. De iacincto est uelum, quia serenum est caelum et continet siderum flammas et diuersitatem planetarum, quorum alii ignei ut Mars, alii caerulei ut Saturnus et Iris qui mille trahit auerso sole colores. Prius tabernaculum, praesens uita ubi cotidiana expiatio malorum per cotidiana sacrificia fit. Quatuor columnae ante quas appensum est hoc uelum potestates angelicae quatuor uirtutibus praeclarae, id est fortitudine, temperantia,

95

229

prudentia, iustitia, quae aliter in caelis ab

angelis et animabus sanctis seruantur. Ibi enim subditum esse Deo iustitiae est, nullum Deo praeponere bonum uel aequare prudentiae, Deo fortissime cohaerere fortitudinis, nulla re noxia delectari

temperantiae. Hic autem iustitia in subueniendo miseris, prudentia in praecauendis IOO

105

IIO

IIS

insidiis, fortitudo

in perferendis molestiis,

temperantia in cohercendis delectationibus prauis. Deauratae sunt, quia summae claritatis gratia uestitae sunt. Capita habent aurea, quia mentem praesentia diuinae cognitionis et uisionis habent illustratam. Bases argenteas habent, ut laudent Creatorem et nobis uoluntatem eius narrent. Inseretur uelum per circulos aureos, etc., uel quia firmamentum non potest dissolui, uel pro aeterno consilio diuinitatis in qua erat mundus antequam crearetur. Intra quod pones arcam, etc., quia Christus paternorum secretorum conscius post passionem et resurrectionem sedet ad dexteram Patris. Sanctuarium sanctuarii et sanctuaria dimiduntur, quia ecclesia partim peregrinatur in terris, partim regnat in caelis. Pones et propitiatorium super arcam, id est propitiationem super Christum, mensamque extra uelum et candelabrum, etc., temporalia Dei beneficia quibus in praesenti reficimur et illuminamur. Latus meridianum, antiquam plebem Dei significat. Candelabrum contra mensam ponitur, quia contra legis et prophetarum uerba euangelium respicit, testimonium perhibens ei. Sequitur qualiter orientale latus tabernaculi compositum sit. FACIES ET TENTORIVM IN INTROITV, etc. Primitiuam ecclesiam designat cui inerat iacinctus, quia caelestia cogitabat, caelestem uitam ducebat. Inerat purpura, quia pro Christo mori parata. Inerat coccus bis tinctus, quia Dei et proximi dilectione flagrabat. Inerat byssus retorta, quia continentia carnis et animi gaudebat. ET QVINQVE COLVMNAS DEAVRABIS, quinque libri Moysi, quibus muniunt praedicationem suam praedicatores, uel ipsi praedicatores sunt columnae. Quarum capita aurea, Christus, quia omnia est 99/103 cf. Beda, sbid. II, 1176-1186 (p. 72). 103/106 cf. Beda, 75:4. II, 1195-1199 (p. 72). 106/109 cf. Beda, ;b;Z. 11, 1207-1215 (p. 72-73). — 107/108 cf. Hebr. z, 5 ; Symbolum fidei (Enchiridion Symbolorum, ed. Denziger-Schónmetzger

1976, n. 10-30, p. 20-28). 110/115 cf. Beda, sbid. II, 1218-1220, 1226-1227, 12391240, 1248-1251 (p. 73). 117/121 cf. Beda, bid. II, 1259-1260, 1264-1268 (p. 74). 122/124 cf. Beda, ibid. II, 1255-1287, 1291-1292 (p. 74). 124/129 cf. Beda, ibid. II, 1302-1307, 1314-1320, 1327-1329, 1330-1333 (p. 75-76). 124/125 cf. I Cor. 15, 28; Eph. 1, 23; Col. 3, xx.

T 66v

230

PETRI CELLENSIS

omnibus. Aurea, non deaurata, quia plenus gratia et ueritate Christus, aliis autem datur gratia ad mensuram. Bases habent aeneas, quia uerbis prophetarum in fide sunt firmati. Habent capita aurea, sed bases aeneas, quia sacramenta ecclesiae prophetico eloquio praedicta fideles agnouerunt. Sequitur: FACIES ET ALTARE DE LIGNIS SETHIM, QVOD HABEBIT QVINQVE 130 CVBITOS IN LONGITVDINE ET TOTIDEM IN LATITVDINE, ID EST QVA- DRVM, ET TRES CVBITOS IN ALTITVDINE. ALTARE corda sunt electorum quae ad offerenda opera operum a Domino sunt consecrata. DE LIGNIS SETHIM, quia munda et incorcaritatis Spiritus sanctus. 155 rupta decet esse corda in quibus habitat QVINQVE CVBITOS IN LONGITVDINE ET TOTIDEM IN LATITVDINE, ut omnes sensus corporis in longitudine et latitudine patientiae exerceantur. TRES IN ALTITVDINE, quia per fidem, spem et caritatem ad caelestia tendunt. CORNVA AVTEM PER QVATVOR ANGVLOS EX IPSO ERVNT, ET OPE140 RIES ILLVD AERE. Quatuor uirtutes uel quatuor euangelia quibus munitur ecclesia per quatuor plagas mundi diffunduntur. Ex IPSO ERVNT, ex intima

125

21x

210

cordis radice. OPERIES ILLVD AERE, quia uirtus fidelium usque ad

145 finem tenetur. Aes enim perseuerantiam designat. Vnum altare quatuor cornua habet, quia una ecclesia per quatuor plagas mundi dilatatur. Quaestio: Si statura hominis formae altitudini comparatur altaris, quomodo ergo ministrabatur cum gradus fieri prohibeban150 tur? Sed illud de prohibitione graduum intelligitur in altari quod de lapidibus uel de terra construitur, quia quasi ipsi altari coaedificari uiderentur. In hoc autem ligneo poterat subponi aliquid in tempore ministerii ac deinceps tolli. FACIESQVE IN VSVS EIVS LEBETES AD SVSCIPIENDOS CINERES, ET 27, 3a-b 155 FORCIPES ATQVE FVSCINVLAS ET IGNIVM RECEPTACVLA. LEBETES sunt ollae aeneae quibus cineres, arulae et carbones holocausti cremati recipiebantur, et significant fideles qui exemplum dominicae passionis pia mente retractant uel exitum iustorum sine fine considerant. FonciPES sunt ad emundandum ignem 160 altaris, et designant praedicatores qui ignem caritatis exhortando accendunt et gemino dente utuntur, compagine utriusque testamenti nos instruunt et geminam caritatem docent ut faciant ardentes et lucentes. FVSCINVLAE, quae graece creagrae dicuntur, carnes de caldariis extrahunt ad esum reficiendorum, et designant praedicatores quorum est ministerium cum discretione cuique committere, ut in uerbo Dei apponant auditoribus suis quod

125cf.lo.z,14. 126cf.1o.3,34. | 133/139 cf. Beda, ébid. II, 1361-1373 (p. 76-77). 142/147 cf. Beda, ibid. II, 1378-1385, 1385, 1389-1392, 1375-1378 (p.77). | 146/147 cf. Is. 11, 12; Ez. 7, 2. 156/175 cf. Beda, zbid. II, 14931499, 1504-1528 (p. 80), 1536-1554 (p. 8r).

DE TABERNACVLO

170

27, 3C

27, 43.

II (Ex. 26, 37 - 27, 5)

231

concessum est capere, et diuino altari quod est incomprehensibile. IGNIVM RECEPTACVLA sunt batilla quibus ignis et carbones ab altari holocaustorum ad altare thymiamatum transferuntur uespere et mane ad incensum ponendum. Ita praedicatores de uirtute in uirtutem proficere debent ad altiora diuinae uisionis. IGNIVM quoque RECEPTACVLA sunt qui flammam caelestis sacrificii quam in mentibus fraternis conspiciunt in suis accendere satagunt. OMNIA VASA EX AERE FABRICABIS. Corda electorum perseueranter

175 obediunt et clara uoce alios instruunt. CRATICVLAMQVE IN MODVM

RETIS AENAEAM.

Altare totum concauum est, sed in medio habet craticulam per

totum

IN MODVM

RETIS distinctam, in qua carnes uictimarum

27, 4b-5a

ponebantur, et subter eam arulam in qua compositis lignis ardens ignis semper ad deuoranda holocausta erat paratus, et erat contra arulam ostium in parte orientali altaris quo ligna ad alendum ignem mitti et carbones uel cineres possent egeri. IN MODVM RETIS, ut per aperturas crebras ignis ad deuorandam hostiam libere exeat. Craticula est secretum cordis, ubi puras cogitationes sancti Deo offerunt. PER CVIVS QVATVOR ANGVLOS ERVNT QVATVOR ANNVLI AENEI,

27, 5b

mine suae consolationis alleuent in quatuor mundi plagis per quatuor euangelia. ERITQVE CRATICVLA VSQVE AD ALTARIS ME-

180

185

QVOS PONES SVBTER ARVLAM ALTARIS, ut animos humilium muni- T 67r

Igo s

I95

200

DIVM. Quomodo non ardebant ligna altaris uicino tacta igne? Quia, ut

ait Ieronimus, altaris ligna, quae lignis paradisi sunt similia, non cremantur igne uicino, sed puriora redduntur. Est etiam amianton ligni genus uel ligno simile quod quanto plus arserit tanto mundius inuenitur. Ligna arulae altaris sacerdos imponit cum doctor fidelium mentibus testimonia scripturarum ingerit. Addit ignem lignis cum intellectum Verbi et efficaciam praedicationis ad eos edicit. Ardent ligna in altari cum caritas diffunditur in cordibus nostris et igni suppositum consumitur holocaustum cum omnia quae agere disponimus, donante gratia Spiritus sancti, per uirtutem dilectionis acceptabilia redduntur. Vnde craticula tamquam rete fieri praecipitur, ut gratiae Dei aperiamur corda nostra, et quasi plurimis patefactis ianuis sedulo deprecemur, ut per singula quae inchoamus bona opera quasi per singula uictimarum eius

177/185 cf. Beda, ibid. II, 1557-1565 (p. 8x), 1588-1591 (p. 82). | 186/190 191/195 cf. cf. Beda, ibid. II, 1609-1610, 1603-1604, 1607-1608 (p. 82-83). 191/195 cf. Hieron., In Ez. 12, 41, 1554/1559 Beda, ibid. II, 1393-1400 (p. 77). 195/206 cf. Beda, ibid. II, 1578-1597 (p.82). — 198/199 (CC 75, p. 6o1). cf. Rom. 5, 5.

179 arula T

193 amianton] anthicon T

232 205

27, 6- 7a

210

PETRI CELLENSIS

frusta sua nos misericordia illustrare et inamorem suum accendere dignetur. FACIES ET VECTES ALTARIS DE LIGNIS SETHIM DVOS, QVOS OPERIES LAMINIS AENEIS, ET INDVCES PER CIRCVLOS: doctores dum fidem et sacramenta ueritatis uel praedicant uel credentes confirmant. VECTES ALTARIS sunt duo propter circumcisionem et praeputium. Operiuntur LAMINIS propter sonum et instantiam praedicationis. Inducuntur PER CIRCVLOS cum corda exhortando

2T. b 21,8 215

penetrant. EX VTROQVE LATERE ALTARIS AD PORTANDVM mittuntur, ut in prosperis et aduersis constantiam teneant. SED INANE ET CONCAVVM INTRINSECVS FACIES ILLVD, SICVT IN MONTE MONSTRATVM EST. Cor tuum spatiosum sit ut capias ligna uerborum, hostias uirtutum, ignem Spiritus sancti. Altare CAVVM ET INANE fieri iubetur, sicvT Moysi IN MONTE MONSTRATVM EST, quia sicut

220

225

27, 9a-b 230

angeli et spiritus iustorum in caelis uacui a peccatis et pleni sunt pietate et iustitia, ita et nos in terra declinare a malo et facere bonum debemus. Quod sicut exhortationibus uerbi caelestis, ita mysticis tabernaculi uasorum et figuris et commonitionibus agere iubemur. Vidit Moyses ante solium Dei altare illud quod uidit Isaias ueris carbonibus internae claritatis plenissimum, eiusdem Spiritus sancti gratia qua angeli inflammantur ad amandum Deum in caelis, hominibus in terra dimittuntur peccata. FACIES ET ATRIVM TABERNACVLI, IN CVIVS PLAGA AVSTRALI CONTRA MERIDIEM ERVNT TENTORIA DE BYSSO RETORTA. Sicut sancta sanctorum partem ecclesiae quae in caelis est designant et prius tabernaculum perfectam uitam fidelium in hoc saeculo, ita atrium quod exterius erat prima rudimenta. Vnde tentoria eiusdem atrii erant de bysso retorta, quia prima incipientibus cura est impendenda, ut carnis simul et spiritus refrenent illecebras. Byssus enim de terra uiridis oritur, sed exorta siccatur,

235 tunditur, coquitur, retorquetur, et longo exercitio ad candidum perducitur colorem. Sic caro nostra, ut ad uirtutem decoremque perueniat

castitatis,

necesse

est oret, ieiunet, uigilet et omni

continentia laboret, ut delectationes ingenitas siccet. Retorquetur autem byssus ne facile soluatur, cum non carnis luxuria restringi240

27, 9C-IO

tur, sed tota eius memoria ab intimo corde eradicatur.

CENTVM CVBITOS LATVS TENEBIT IN LONGITVDINE, ET COLVMNAS VIGINTI CVM BASIBVS TOTIDEM AENEIS, QVAE CAPITA CVM CAELATVRIS SVIS HABEBVNT ARGENTEA. Centenarius caelibem uitam significat, quia a leua transit ad 245 dexteram. Arca Noe. Abraham in peregrinatione et in generatione 208/210 cf. Beda, ibid. II, 1612-1616, 1622-1624 (p. 83). 213/214 cf. Beda, ibid. II, 1629-1631 (p.83). ^ 216/217 cf. Beda, zbid. II, 1634-1637 (p. 83). 217/226 cf. Beda, ibid. II, 1656-1663, 1649-1655 (p. 84). 220/221 cf. Ps. 36, 27. 223/224 cf. Is. 6, 6-7. 229/240 cf. Beda, ibid. II, 1665-1672, 16751681, 1683-1685 (p. 84). 244/256 cf. Beda, ibid. II, 1688-1691, 1693-1695, 16981699, 1695-1696, 1711-1718, 1720-1724 (p. 85), 1733-1739, 1726-1730 (p. 86).

DE TABERNACVLO

250

255

Du. II

260

DU. 12 265

233

Isaac, centenarium. Centum ergo cubitos habet latus atrii in longum, quia pro uita aeterna in caelis labor paenitentiae temporalis et continentiae est assumendus. Columnae sunt doctores qui corda auditorum a terrenis ad caelestia suspendunt et, ne quid duplicitatis remaneat, extendunt. Aeneae, sed argento sunt uestitae propter perseuerantiam uirtutis et praedicationis, et quia non aliud quam uerbum Dei sonant. In basibus timor Domini, unde: Radix -sapientiae timor Domini. Rami eius sunt longaeui, id est germina uirtutum tamquam opus et caelaturae de basibus procedunt. Capita non argentata, sed tota argentea quia corpus et animam diuinae Scripturae subiciunt. SIMILITER IN LATERE AQVILONIS PER LONGVM ERVNT TENTORIA CENTVM CVBITORVM, COLVMNAE VIGINTI, ET BASES AENEAE EIVSDEM NVMERI, ET CAPITA EARVM CVM CAELATVRIS SVIS ARGENTEA. Praecones utriusque testamenti consono ore praedicant, licet T 67v

diuersa habeant sacramenta. Immo quicumque de utroque populo hoc tempore credunt eadem sacramenta suscipiunt. IN LATITVDINE VERO ATRII QVOD RESPICIT AD OCCIDENTEM, ERVNT TENTORIA PER QVINQVAGINTA CVBITOS ET COLVMNAE DECEM BASES QVOQVE TOTIDEM. Quies electorum et merces aeterna post hanc uitam in hoc latere significantur. Longitudo quinquaginta cubitorum et decem columnae, quia quinquagenarius quietem, denarius superna praemia designat, quia animae

270

II (Ex. 27, 5-15)

ternarius et corporis quaternarius

Trinitatis ternario in uisione aeterna sociantur, et decem colum-

nas tentoria quinquaginta cubitorum extollunt cum ab infimis ad aeterna desideria doctores nos erigunt.

27, 13-14 275

IN EA QVOQVE ATRII LATITVDINE QVAE RESPICIT AD ORIENTEM, QVINQVAGINTA CVBITI ERVNT, IN QVIBVS QVINDECIM CVBITORVM TENTORIA LATERE VNI DEPVTABVNTVR, COLVMNAE TRES ET BASES TOTIDEM, initium bonae conuersationis quae a fide incipit designant.

280

EL 15 285

In hac plaga sunt quinquaginta cubiti, quia in ipso ingressu conuersionis qui catechizantur remissionem peccatorum et requiem sperare docentur. Distinguitur autem in septem et octo, id est quindecim, quia a sabbatismo incipit animarum et perficitur in resurrectione corporum. Tres columnae et bases tres: fidem, spem et caritatem. ET IN LATERE ALTERO ERVNT TENTORIA CVBITOS OBTINENTIA QVINDECIM, COLVMNAE TRES ET BASES TOTIDEM. Ingressurus atrium tabernaculi habet ab utroque latere tento-

253 Eccli. 1, 25 (radix sapientiae est imere Dominum, rami enim illius longaeui Vg). 260/262 cf. Beda, ibid. 11, 1747-1752 (p.86). | 266/272 cf. Beda, ibid. II, 1757-1760 (p. 86), 1769-1781, 1784-1749 (p. 87). 276/283 cf. Beda, ibid. IL, 1792-1793, 1796-1799 (p. 87), 1823-1826, 1828-1830 (p. 88). 282/283 cf.1Cor.1,13. ^ 286/293 cf. Beda, ibid, 11, 1831-1843 ( p. 88-89).

PETRI CELLENSIS

234

uria quindecim cubitorum ternis suspensa columnis, quia ingress fide t inuenie s doctore m fideliu parte e utraqu in am rus ecclesi s, fortes, spe sublimes, caritate feruentes et in timore Dei fundato entes, promitt um corpor em 290 requiem animarum et resurrection qui uelut tentoria de bysso retorta in se suspendunt cum exemplo suo docent quaerere quae sursum sunt et integrum spiritum, animam et corpus, in diem Domini custodire. 27, 1Ga-C 295

IN INTROITV VERO ATRII FIET TENTORIVM CVBITORVM VIGINTI EX IACINCTO ET PVRPVRA, COCCOQVE BIS TINCTO ET BYSSO RETORTA, OPERE PLVMARII, his qui catechizant ecclesias, quibus facies fulget exterius, ut superius ostensum est, sed clarior uirtus apparet his qui per sacramenta mundantur.

300

305

Gradatim enim ascendimus. Iacinctus spem caelestium bonorum, purpura tolerantiam temporalium malorum, coccus bis tinctus ardorem perfectiorem dilectionis, byssus retorta significat continentiam carnis. Et colores opere plumarii inuicem sunt uariati, quia quaeque uirtus fidelium uicinarum sibi uirtutum societate uelut consanguinitate crescit. Velut iacinctus est contemplatiuus, purpura martyr, coccus bis tinctus caritatiuus, byssus retorta castus. Quasi autem introitum atrii Domini tentorium pulchra colorum uarietate contextum decorat, cum sancti de uirtuti-

bus alterutrum congaudent in fide et pietate euangelica. 27, 16d 310

315

320

COLVMNAS HABEBIT QVATVOR CVM BASIBVS TOTIDEM, quia nonnisi per fidem et sacramenta Euangelii, quae in quatuor libris

continentur, unitatem ecclesiae ingrediuntur. Vnde catechizandis quatuor Euangeliorum principia recitanda sunt. Bene autem in introitu atrii tentorium viginti cubitorum in quatuor columnis suspenditur, quia omnes qui ecclesiam intrant ad regulam Euangeliorum fidem et actus componere debent, ut continentes ab illecebris carnis, omnes sensus corporis diuinis subigant imperiis.

OMNES COLVMNAE ATRII PER CIRCVITVM VESTITAE ERVNT ARGENTEIS LAMINIS, CAPITIBVS ARGENTEIS ET BASIBVS AENEIS. Nisi sese doctor caelestium obseruantia et uerborum annuntiatione uelut argenteis laminis undique muniendo exornauerit, nisi se omni subiectione diuinis praeceptis quasi argenteo capiti supposuerit et timore Dei uelut aenea basi stabilierit, non est doctor ueritatis.

325

IN LONGITVDINE OCCVPABIT ATRIVM CVBITOS CENTVM, IN LATITVDINE QVINQVAGINTA, ALTITVDO QVINQVE CVBITORVM ERIT.

291 ‘cf. Ex. (27; 9: 292) ch Colt 35 1-2: 293 cf. I Thess. 5, 23. .. 296/308 cf. Beda, ibid. II, 1874-1894 (p. 89-90). 309/316 cf. Beda, M II, 1847-1852, 1859-1864 (p. 89).

p. 90). 298 qui] + causa T

319/323 cf. Beda, ;bi2. II, 1897, 1904

DE TABERNACVLO II (Ex. 27, 15-21)

330

27, 18

27,19

235

Bona opera in longitudine speratam mercedem operum, in latitudine ipsam retributionem, in altitudine quae fiet unicuique prout gessit, siue bonum siue malum. Sed in atrio domus Domini tantum eorum figura geritur qui in corpore bona fecerunt, pro quo requiem merentur. In Euangelio uero utriusque partis mentio est, et eorum qui cum eo intrauerunt propter opera lucis et eorum qui repelluntur a sponso quia non casto animo opera sua fecerunt. FIETQVE DE BYSSO RETORTA casto corde et corpore, ET HABEBIT

335

340

27, 20-21b

5

IO

BASES AENEAS fixas in timore Dei. CVNCTA VASA TABERNACVLI IN VSVS ET CEREMONIAS, id est sanctos diuersis meritis et gradibus seruientes in ecclesia usque in finem perseuerantes et fidem palam confitentes, TAM PAXILLOS EIVS QVAM ATRII EX AERE FACIES, et linguas praedicatorum quae audientium corda praedicando tangunt et tangendo subleuant. Paxilli infixi columnarum summantibus foris eminebant et impositis uelorum uel tentoriorum funibus tentoria mirificum operis sui decus demonstrabant, quod inuoluta nequibant, ut uidentes glorificent Patrem qui in caelis est, dicentes: Quam dilecta, etc. Hucusque de tabernaculo. Sequitur de cultu eiusdem tabernaculi.

PRAECIPE FILIIS ISRAEL VT OFFERANT TIBI OLEVM DE ARBORIBVS OLIVARVM PVRISSIMVM PILOQVE CONTVSVM, VT ARDEAT LVCERNA SEMPER IN TABERNACVLO TESTIMONII, EXTRA VELVM QVOD APPENSVM EST TESTIMONIO. Nullum licet offerri oleum in tabernaculo Dei nisi quod de oliuis, sicut nec ignis alius in lucernis uel in altari debet accendi nisi qui de caelo descendit. Spiritus enim sanctus disciplinae effugiet fictum. Est autem oleum hoc pura conscientia, caritas, gratia foecunda, pilo sedulae probationis ab omni nequitiae commixtione mundata. Filii Israel offerunt, Aaron et filii eius collocant ipsam lucernam, quia fideles auditores prompta ad obediendum corda offerunt, doctores uero ignem caelestis uerbi, quo illuminentur ad

15

cognoscendum Deum et inflammentur ad diligendum praedicant. OLEVM internam dilectionem mentis et opus misericordiae designat. SEMPER ARDEAT LVCERNA IN TABERNACVLO TESTIMONII, quia in ecclesia nunquam lux praedicationis humilitas auditorum, quae libenter excipiat et sollerter inquirat, debet deesse. LvcERNA, opera iustorum quae aliis in exemplum lucent. EXTRA VELVM,

526/332 cf. Beda, ibid. II, 1907-1909, 1912, 1914-1917 ( p. 90), 1921-1925 (p. 91). 327/328 cf. II Cor. 5, 1o. 350 cf. Mt. 25, 10-12. 335/343 cf. Beda, ibid. YI, 1941-1948, 1953-1956 (p. 91), 1965-1967, 1969-1975 (p.92). 342/343 cf. Mt. 516.

s.

343 Ps. 83, 2.

5/10 cf. Beda, ibid. III, 44-52 (p. 94). — 6/7 cf.Io.6,33. — 7/8cf.Sap.z, LO cf SEx32721 10/15 cf. Beda, ibid. III, 18-28 (p. 93). BS) Wick:

Beda, ibid. III, 63-67 (p. 94).

17/18 cf. Beda, ibid. III, 14-16 (p. 93).

18/21 cf. Beda, ibid. III, 68-70 (p. 94).

T 68r

PETRI CELLENSIS

236 20

quia intra uelum caeli non est necessaria Scriptura. QVOD APPENSVM EST TESTIMONIO, ubi erit arca Domini et Cherubim gloriae obumbrantia propitiatorium. ET COLLOCABVNT

27], 216

EVM AARON

ET FILII EIVS, non alii, sed qui

fulgent castitate fidei, executione operis, tamquam ueri sacerdo-

tes Christi. ET VSQVE MANE LVCEAT CORAM DOMINO, quia transacta

27, 21d 25

27, 23€

30

nocte huius saeculi mane futuri clarebit. Vnde: Mane adstabo tibi, quoniam timentibus nomen Domini orietur sol iustitiae. PER SVCCESSIONES EORVM coram FILIIS IsRAEL. Haec clausula non carnaliter est intelligenda. Quomodo erit enim perpetuus cultus sacerdotalis officii, cum sacerdotium et tabernaculum in quo gerebatur et populus cui gerebatur, iamdudum cessauerit? In sancta ergo ecclesia hoc completur ubi numquam deerunt spirituales filii qui offerant in domo Domini dona pietatis, et filii Aaron,

35 23%

sacerdotis ueri, qui eis lucem uerbi infundant donec impleto huius saeculi statu non sint qui ab hominibus erudiantur cum sit Deus omnia in omnibus. APPLICA QVOQVE AARON FRATREM TVVM AD TE CVM FILIIS SVIS DE MEDIO FILIORVM ÍSRAEL, VT SACERDOTIO FVNGANTVR MIHI: AARON, NADAB ET ABIV.

4o

Praesules et doctores ecclesiae communem electorum uitam singulari mentis habitu culmine debent transcendere, et familiari inspectione quid lex generaliter electis, quid specialiter electis perfectis loquatur, attendere, ut altiori excellentia meritorum ad altiora perueniant praemia. FRATREM TVVM. Qui enim officium doctoris sortiuntur, tanto studio et amore debent legi adherere, ut

45

germana uideantur cognatione coniungi. Moyses legem, Aaron sacerdotes, quos sibi applicat, quia semper in meditatione legis debent persistere. APPLICA AD TE FRATREM TVVM. Gratia legis nouum testamentum iungitur ueteri fraterno foedere. Vnde: Prophetam suscitabit uobis Deus de fratribus uestris, etc. CvM FILIIS SVIS, apostolis, DE MEDIO

FILIORVM

ISRAEL. Post

ordinationem ignem alienum offerentes igne caelesti perierunt, quia qui ignem cupiditatis igni fraternae dilectionis anteponunt, igne supernae ultionis absumuntur. 2302 55

FACIESQVE VESTEM SANCTAM FRATRI TVO IN GLORIAM ET DECOREM.

20/21 cf. Hebr. 9, 5. 22/24 cf. Beda, ibid. VI, 75-76 (p. 94). 24/26 cf. Beda, ibid. III, 88-93 (p.95). ^ 25Ps.5,5. | 26cf.Mal4,2. 27/35cf. Beda, ibid. III, 95-109 (p. 95). 34/35 cf. I Cor. zs, 28. 39/47 cf. Beda, ibid. YII, 126-131, 133-136, 119-123 (p. 96). 47/49 cf. Beda, iid. III, 150-156 (p. 96).

49 Act. 3, 22; 7, 37 ; cf. Deut. 18, 15.18.

(p.97). 2IOwE

50 cf. Beda, bid. III, 164-165

| 50/53 cf. Beda, bid. III, 136-138, 141-142 (p.96). NUM.

3, 4.

51 igne om. T

51 cf. Leu. 10, 1-

DE TABERNACVLO

II (Ex. 27, 21 - 28, 6)

237

Opera iustitiae sanctitatem uirtutum ornamenta imitanda proponit, uel uestes Aaron omnem electorum coetum mira operum meritorumque distantia Christo adhaerentem significant. FRATRI TVO, id est Christo, in quo haec praecesserunt.

28, 3

60

ET LOQVERIS CVNCTIS SAPIENTIBVS CORDE QVOS REPLEVI SPIRITV SAPIENTIAE, VT FACIANT VESTES AARON, IN QVIBVS SANCTIFICATVS MIHI MINISTRAT. Hii sunt Prophetae et Apostoli et caeteri doctores qui quomodo

sacerdotes debeant uiuere et altari ministrare, uerbo, facto osten65 dunt. Hanc uestem composuerunt quia primi uirtutibus studue-

runt et aliis exempla praebuerunt.

HAEC SVNT AVTEM VESTIMENTA QVAE FACIENT: RATIONALE ET SVPERHVMERALE, TVNICAM ET LINEAM STRICTAM, CIDARIM ET BALTEVM.

28, 4a-d 7o

7»

80

RATIONALE, habitus pectoris, quod graece logion dicitur. SVPERHVMERALE est humerorum, quod hebraice ephot dicitur. TvNiCA ET LINEA STRICTA, id est camisia totum corpus operiunt. CIDARIS praeornat, BALTEVS utramque tunicam simul.et superhumerale ad corpus altius aptat. Omnibus sex indumentis septimum iungitur et octauum, feminalia scilicet linea et lamina aurea super cidarim, quae titulo nominis Domini altior eminebat. Linea uero stricta corpori adhaerebat, ita arcta strictis manicis ut nulla inesset ruga, descendens usque ad crura unde graece poderis, id est T 68v talaris dicitur. His octo generibus uestium pontifex tempore sacrificii induebatur, quarum minoribus erant concessa feminalia,

scilicet linea, tunica, balteus et cidaris. Decet enim ut qui maioris est gradus pluribus uirtutum generibus effulgeat. Cuncta autem sunt de auro pretiosisque coloribus, quia nichil uile ac sordidum in sacerdotis ore, corpore uel opere debet apparere, sed cuncta quae 85 agit, loquitur, cogitat coram hominibus praeclara et interni arbitris conspectui oportet esse gloriosa. FACIENT VESTIMENTA SANCTA AARON FRATRI TVO ET FILIIS EIVS, VT SACERDOTIO FVNGANTVR MIHI. Aliter non debent fungi nisi in sanctis uestimentis. ACCIPIENT AVRVM, IACINCTVM, COCCVM ET BYSSVM. go Nichil uile et sordidum in opere sacerdotis. FACIENT AVTEM SVPERHVMERALE DE AVRO, IACINCTO, COCCO ET BYSSO RETORTA, OPERE PLVMARIO. SvPERHVMERALE est in modum cucullae sine manicis, pilleum

56/57 cf. Beda, ibid. Ill, 374-177 (p. o7). — 65/65 56 cf. Eccli. 16, 22. cf. Beda, ibid. 111, 177-182 (p.97). — 70/86 cf. Beda, ibid. III, 193-213 (p. 97-98). 70 cf. Hieron., Epist. 64, 16, 15-16 (CSEL 54, p. 602) ; Aug., Quaest. in Hept. (Ex.) 116 (CC 33, p.125). — 70/71 cf. Hieron., Epist. 64, 15, 20-21 (p. Goo-Gor) ; 76/78 cf. Hier., Isid., Etymologiarum lib. x9, 2x, 6, 5, x (PL 82, 683C-684A). 91 cf. Beda, ibid. III, 210-211 (p. 98). ibid. 64, 11, 4-9 (p. 598).

PETRI CELLENSIS

238 95

IOO

habens rotundum et quadraturam in pectore apertam, ubi rationale ponebatur et significat labores operum quos debet coram Domino sacerdos iugiter praesentare. DE Avro ut intellectum sapientiae emicet. IACINCTO, ut per haec quae intelligit ad amorem caelestium surgat, AC PVRPVRA ut uitiis regia potestate contradicat. CoccoQvE BIS TINCTO ut Deum simul et proximum diligat, ET

BYSSO candore corporalis munditiae RETORTA mactatione carnis. OPERE POLYMITO uarietate uirtutum et operum.

DvAs ORAS, operationem et intentionem, IVNCTAS HABEBIT IN

28, 7 105

28, 8

VTROQVE LATERE, prosperitatis et aduersitatis, SVMMITATVM VT IN VNVM REDEANT, id est concorditer Deo seruant. IPSA QVOQVE TEXTVRA ET CVNCTA OPERIS VARIETAS ERIT EX AVRO, IACINCTO, COCCO ET BYSSO. Non in una parte aurum, in altera iacinctus uel alii colores fuerunt, sed omnes per omnia cum auro contexti, quia in actione

IIO

sacerdotis nec ad horam aliqua magnarum uirtutum debet intermitti, sed auro sapientiae iungatur, spei iacinctus in superna erectus et purpura regni caelestis contra uitiorum bella magnanimis. Semper cocco bis tincto germinae dilectionis et bysso retorta, id est castitate carnis, sacerdos debet esse mundus.

SvMESQVE DVOS LAPIDES ONYCHINOS ET SCVLPES IN EIS NOMINA FILIORVM ISRAEL. Tribus de causis, scilicet ut sacerdos fidem et uitam patriarcharum imitetur et duodecim tribuum in sacrificiis et orationibus memor sit et populus in ueste praesulis scripta haec uidens non abhorreat a patriarcharum meritis. Lapides pretiosi opera sunt I20 spiritualia. SEX NOMINA IN LAPIDE VNO ET SEX RELIQVA IN ALTERO IVXTA 28, 10-11 ORDINEM NATIVITATIS EORVM. OPERE SCVLPTORIS ET CAELATVRA GEMMARII SCVLPES EOS NOMINIBVS FILIORVM ÍSRAEL, INCLVSOS 125 ATQVE CIRCVMDATOS. Duplici ratione in humeris haec portat, ut et ipse subditus sit praeceptis Domini, et auditoribus suis semper caelestia siue sua siue patrum exempla proponat. INCLVSOS AVRO, ut ipsae uirtutes uinculo caritatis contineantur et omnis actio et intentio sacerdotis 130 munditia et nitore sapientiae debet uallari. ET PONES IN VTROQVE LATERE SVPERHVMERALIS MEMORIALE 28, 12

28, 9

IIS

FILIIS ISRAEL. PORTABITQVE AARON NOMINA EORVM CORAM Dom I-

95/97 cf. Beda, ibid. III, 216-218, 230-234 (p. 98-99), 236-238, 250-252, 255-259 (p. 99). 103/105 cf. Beda, ibid. III, 295-300 (p. xo). — 108/114 cf. Beda, ibid. YII, 307-317 (p. 100-101). 117/121 cf. Beda, ébid. III, 323-330, 327-328 (p. ror). 126/128 cf. Beda, ibid. III, 342-345 (p. xor). 127 cfOs m 4; 128/130 cf. Beda, bid. II], 349-355 (p. 101-102). 103 horas T

DE TABERNACVLO II (Ex. 28, 6-17)

239

NO SVPER VTRVMQVE HVMERVM, OB RECORDATIONEM, ut in nullo infimae delectationis latere flectatur. Expositum est. 28, 14.13 135

FACIES ET DVAS CATENVLAS AVRI PVRISSIMI SIBI INVICEM, QVAS

INSERES VNCINIS. FACIES ET VNCINOS EX AVRO in oris superhumeralis quibus catenae rationalis coniungebantur superhumerali, ut utraque firma positione sibi cohaererent, significat quia bona operatio et cogitatio munda inuicem per caritatem et bonam 140 intentionem sunt nectenda.

RATIONALE QVOQVE IVDICII FACIES OPERE POLYMITO IVXTA TEXTVRAM SVPERHVMERALIS, EX AVRO, IACINCTO, PVRPVRA, COCCO ET BYSSO RETORTA. Vittis ligantibus imprimatur pectori Aaron RATIONALE IVDICII,

28, 15

145 ne cor sacerdotale fluxae cogitationes possideant, sed ratio sola constringat, ne indiscretum uel inutile cogitet. RATIONALE IVDICII bene dicitur, quia debet rector bona malaque discernere, et quae uel quibus, quando et qualiter congruant, studiose cogitare. Nichil humanitatis admisceat in hoc quod diuina positus uice dispensat, ISO ne tranquillitatem iudicii aut latens inuidia maculet aut praeceps ira perturbet. IVXTA TEXTVRAM 28, 16 155

SVPERHVMERALIS,

ut cogitatio

concordet operi. QVADRANGVLVM ERIT ET DVPLEX, ut facilius pondus lapidum sustineat, duplex et quia in utraque parte mensuram palmi habebat quadrangulum. Debet autem esse examen sacerdotis tale ut Deo placeat et homo non contemnat. MENSVRAM PALMI HABEBIT TAM IN LONGITVDINE QVAM IN LATITVDINE, ut infatigabilem

160

28, 17

165

piae intentionis conatum semper habeat, in longitudine aeternae T Gor uitae desiderandae et latitudine caritatis ultra curam proximi dilatandae.

PONESQVE IN EO QVATVOR ORDINES LAPIDVM.

Positio diuersarum gemmarum multifaria est gratia uirtutum quae concordi serie debet in corde sacerdotis apparere. IN PRIMO VERSV ERIT LAPIS SARDIVS, TOPAZIVS ET SMARAGDVS. In quatuor ordinibus tantum lapides, id est in principalibus uirtutibus Trinitatis fides. SARDIVS qui, ut aiunt, terrae rubrae similis uulgo corneolus dicitur. Topazivs pretiosissimus, omnium colorum et maxime aurei, unde topazion dicitur, id est topadion, id est

omnium colorum. SMARAGDVS uiridissimus. Quod patres lapidi170 bus pretiosis et non diuersi coloris sculpti sunt, significat quod una fides in Deum, una caritas et spes uitae caelestis omnium patrum

133/134 cf. Beda, ibid. III, 363 (p.102). — 136/138 cf. Beda, ibid. III, 365157/160 146/156 cf. Beda, ibid. III, 391-398 (p. 102-103). 372 (p. 102). 162/163 cf. Beda, ibid. III, 425-428 (p. cf. Beda, ibid. III, 411-415 (p. 103). 169/174 cf. Beda, 164/166 cf. Beda, ibid. III, 443-447 (p. 104). 103). ibid. YII, 437-443 (p. 104). 170 cf. Eph. 4, 5. 136 horis T

240

PETRI CELLENSIS

175

corda repleuerit. Quod diuersi generis lapidibus scripti sunt, multiplex est uarietas et gratia bonorum operum, quibus sanctorum fides, spes et caritas confirmata refulget. IN SECVNDO CARBVNCVLVS, qui nocte lucere dicitur et circa se omnia illustrare, SAP-

180

phantasmata dicitur opitulari. IN TERTIO LIGVRIVS, qui iacinctini coloris fertur et inuenitur in renibus bouis. ACHATES ab Achate fluuio Siciliae ubi inuenitur, et fertur esse nigri coloris, habens candidos in superficie ramos, AMETHYSTVS purpurei uel uiolacei

28, 18

28, 19

HIRVS sereno caelo similis, ET IASPIS obtusi uiroris, qui contra

coloris. IN QVARTO'CHRYSOLITVS

28, 20

185

28, 22-25

190

195

cf. 28, 28b-c 200

totus aureus, ONYCHINVS, onix

graece, unguis latine, unde onychinus quia humani unguis habet colorem, ET BERYLLVS aquatici coloris qui non potest sculpi, ut aiunt. Onix rubri coloris circulos habens, accingentibus zonis, caritatis ardorem uel scientiae lumen significat, comitante zona castitatis. FACIES IN RATIONALI CATENAS SIBI INVICEM COHAERENTES EX AVRO PVRISSIMO, ET DVOS ANNVLOS AVREOS, QVOS PONES IN VTRAQVE RATIONALIS SVMMITATE, CATENASQVE AVREAS IVNGES ANNVLIS, QVI SVNT IN MARGINIBVS EIVS, ET IPSARVM CATENARVM EXTREMA DVOBVS COPVLABIS VNCINIS IN VTROQVE LATERE SVPERHVMERALIS QVOD RATIONALE RESPICIT. Ordo operis quantum nobis uidetur, et caetera quae subsequuntur require in libro et usque ad finem scribe. Superhumerale consummatio est bonorum operum, rationale munditia, cogitationum connexio, mentis industria, qua intellectus et fides cum operatione iungitur. Manet iunctura fabrefacta ut rationale et superhumerale nequeant separari, quando ex his quae facienda cognouerit nichil imperfectum relinquit. Defluunt ornamenta pontificis, si castitatem cogitationis non sequitur integritas actionis. Ad hoc habet duas catenulas, id est continuationem castae et non fictae dilectionis. Habet

205

28, 26a-28 210

annulos aureos e quibus catenae pendunt, id est iugem memoriam numquam finiendae claritate in caelis. Habet duos uncinos quibus inserant catenae in exordio boni operis. Habet in utroque humero uncinos qui catenulas rationalis excipiant, hoc est in prosperis et aduersis Deo placendi fixum gerat studium et ita firmetur in dilectione Dei et proximi.

FACIES ET DVOS ANNVLOS AVREOS, etc. ET STRINGANT RATIONALE CVM ANNVLIS SVPERHVMERALIS VITTA IACINCTINA VT MANEAT IVNCTVRA FABREFACTA ET A SE INVICEM RATIONALE ET SVPERHVMERALE NEQVEANT SEPARARI.

181/183 cf. Isid., Etym. XVI, 8 (PL 82, 573B). 184/186 cf. Beda, ibid. VI, 481-484 (p. 105). 193 cf. Beda, ibid. III, 496 (p. 105). 194/197 cf. Beda, ibid. III, 535-540 (p. 106). 198/202 cf. Beda, ibid. III, 540-551 P EAR 198/199 cf. II Cor. 6, 6. 199/208 cf. Beda, ibid. III, 562-572 p. 107).

DE TABERNACVLO

215

II (Ex. 28, 17-34)

Haec sunt ligaturae caelestis desiderii, quae annulis aureis innixae superhumerale cum rationale stringunt, cum agnita luce caelestis patriae in illam gloriam suspiramus, ut intrare mereamur concordi fide, uita, opere, professione. PORTABITQVE AARON, etc. Expositum est. PONES

28, 29-30

220

241

AVTEM

IN

RATIONALI IVDICII DOCTRINAM ET VERITATEM, QVAE ERVNT IN PECTORE AARON IN CONSPECTV DOMINI SEMPER QVANDO INGREDIENTVR CORAM DOMINO, ET GESTABIT IVDICIVM FILIORVM ISRAEL IN PECTORE SVO, ut se meminerit sacerdos studiis inquirendis, non

225

curandis euitandisque saecularibus negotiis per acceptum sacerdotium fuisse consecratum, uel quod in ueste praefulgebat in corde coruscaret. Fabulantur lapidem fuisse cuius color aduersa uel prospera mutaretur, quando sacerdos intrabat in sancta, sed melius litteris impositum super logion demonstrationem et ueritatem.

28, 31-32 230

FACIES ET TVNICAM SVPERHVMERALIS TOTAM IACINCTINAM, IN CVIVS MEDIO SVPRA ERIT CAPVTIVM, ET ORA PER GYRVM EIVS TEXTILIS, SICVT FIERI SOLET IN EXTREMIS VESTIVM PARTIBVS, NE FACILE RVMPATVR. Tunica talari tota iacinctina uestitur sacerdos, ut admoneatur

ad opus caeleste non modo inchoandum, sed ad fidem ducendum. In cuius medio caputium tunicae iacinctinae firmissimam habet ex sese textam ne facile rumpatur cum primordium boni oram 235 operis timore subnixum est. Talis ora collum sacerdotis per gyrum uestit, quando fiduciam praebet, quod non solum paene aliquando uixerit, sed a rectitudine coeperit ut Samuel, Ieremias, Ioannes.

240

. 28, 33

Sicut fieri solet, in extremis uestium partibus in consummatione T 69v operum. Vel sollicitudo quam pure hinc exeat est extremitas uestium. A tanta perfectione debet inchoare perfectus ad quantam longo labore uix alius peruenit iam moriturus. DEORSVM VERO AD PEDES TVNICAE, PER CIRCVITVM, QVASI MALA PVNICA FACIES EX IACINCTO, PVRPVREO ET BIS TINCTO COCCO,

245 MIXTIS TINTINNABVLIS, ut sacerdos in tantam excellentiam con-

28, 34 250

uersationis perueniat ut nichil in illo nisi splendor et gratia flosque uarius bonorum operum appareat et horum sonum suauissimum proferat. ITA VT TINTINNABVLVM SIT AVREVM ET MALVM PVNICVM. RvrSVMQVE TINTINNABVLVM ALIVD AVREVM ET MALVM PVNICVM, ut omnis sermo claritatem supernae lucis resonet. Qui sapienter

213/216 cf. Beda, ibid. III, 582-529 (p.107-108). — 221/224 cf. Beda, ibid. II, 615-621 (p.108). ^ 232/253 cf. Beda, ;/;. III, 650-652 (p.xo9). | 234/242 245/248 cf. Beda, ibid. cf. Beda, ibid. III, 662-671, 676-681, 690-697 (p. 110). 251/254 (p. m1). 721-724 III, ibid. Beda, cf. 250/251 m1). (p. III, 703-709 cf. Beda, ibid. III, 709/712 (p. rx). 234 tunica iacinctina firmissimum T

244 tincto om. T

PETRI CELLENSIS

242

ut loqui nititur, caueat ne eius eloquio unitas confundatur, id est

28,35

28, 36-

sint mala punica, quae in uno cortice plura grana continent cum tintinnabulis praedicationis. ET VESTIETVR AARON EA IN OFFICIO MINISTERII, VT AVDIATVR 295 SONITVS QVANDO INGREDIETVR ET EGREDIETVR SANCTVARIVM IN CONSPECTV DOMINI, ET NON MORIATVR. Morietur si sine sonitu praedicationis incedit, ut audiatur a Deo et hominibus. 260 FACIES ET LAMINAM DE AVRO PVRISSIMO, IN QVA SCVLPES OPERE CAELATORIS: SANCTVM DoMINO. LIGABISQVE VITTA IACINCTINA, ET ERIT SVPER TIARAM, IMMINENS FRONTI PONTIFICIS. Sacratius caeteris indumentis ut sicut diuina potentia omnibus creaturis imminet, ita nomen eius eximiam sedem tenet et caetera

265

270

pontificalia ornamenta sanctificat et significat signum crucis. Vel auro inscriptum SANCTVM DOMINO in fronte sacerdos portat, quia passionem Christi ita uenerari debemus ut claritatem diuinae maiestatis, per quam creati sumus, pariter confitendam esse sciamus. SANCTVM DOMINO, quod quatuor litteris scribitur: toth, heth, uau, he, quod interpretatur ineffabile, non quia dici non potest, sed quia diffiniri intellectu et sensu creaturae non potest. Significat etiam quatuor partes crucis quam in fronte portamus: he iste, coth principium, wa uitae, heth passionis, et est: iste princi-

28, 37a 275 28, 38b-d

280

28, 37e-f

EIS DoMINVS, ut totus subditus sit diuino seruitio. Vel memoriam 285

28, 392

pium passionis uitae, id est passione recuperatae uitae. LIGABIS VITTA IACINCTINA, id est spe caelestium praemiorum. PORTABITQVE AARON INIQVITATES EORVM QVAE OBTVLERINT ET SANCTIFICAVERINT FILII ISRAEL IN CVNCTIS MVNERIBVS ET DONARIIS. Tantae industriae tantique meriti debet esse sacerdos ut cuncta populi peccata portare possit ad paenitentiam, prouocando, docendo et pro paenitentibus supplicando. ERIT AVTEM LAMINA SEMPER IN FRONTE EIVS, VT PLACATVS SIT passionis Christi debet omnis christianus habere prae oculis, quanto magis pontifex et sacerdos. Eis qui doctoris exemplis et monitis attendunt. STRINGESQVE TVNICAM BYSSO, haec est linea stricta ut discur-

258/259 cf. Beda, ibid. III, 734-736 (p. rx). 260/266 cf. Beda, bid. YII, 792-800, 803-808 (p. 113). 266/271 cf. Hieron., Epist. 64, 17 (CSEL 54, 604, 16-18) ; ex Beda, ibid. III, 810-815 (p. 113). 271/272 cf. Beda, zbid. III, 819-822 (p. 114). 272/273 cf. Hieron., Liber Interpr. Hebr. nom., 48, 23; 49, 8 (CC 72, p. 119, 120). 279/280 cf. Is. 53, 11.12; 1 Petri 2, 24. 279/281 cf. Beda, ibid. YII, 860-863, 879-881 (p. 115). 283.285/286 cf. Beda, i/;4. III, 884-888 (p.1r). 287/288 Hieron., Epist. 64, xt (CSEL 54, p. 598, 18) ; ex Beda, ibid. III, 898-899 (p. 116). 266 Dominum

T

DE TABERNACVLO II (Ex. 28, 34-40)

243

rant celeritate nudorum. Ad pedes usque pertingit sicut et iacinctina, et est continentia non cuilibet in membro, sed in toto corpore.

28, 39b- 290 ET TIARAM

BYSSINAM FACIES ET BALTEVM OPERE PLVMARII, ut omnis sensus capitis Deo consecrati sint. Haec est cidaris a mitra in similitudinem pellis colubri, ut Ieronimus ait, qua exuitur in senectute. Sic in rotundo textum balteum ut marsupium longius

C

28, 40

putes, ita ut diuersos flores et gemmas artificis manu non textas,

sed additas arbitreris. Habebatque longitudinem quatuor digitorum, quo cingulo proprie pontifex utebatur. Tiara autem pillewm in modum paruuli calamauci aut cassidis, quod extenditur supra summitatem capitis et in medio uerticis medietatem excedit, et tale est ut uideatur ex lint textura confectum, habens uittas quae conuo300 lutae saepius connectuntur, ne facile dilabantur, et est huic pilleo maius uelamen superadditum, quod totam superficiem capitis celat. Hoc de minoribus sacerdotibus. Pontifex uero, sicut alti sacerdotes, habet et aliud consutum ex iacincto uariato, etc. usque in finem. PoRRO FILIIS AARON TVNICAS PARABIS LINEAS ET BALTEOS AC 305 TIARAS, IN GLORIAM ET DECOREM. Quae hucusque dicta sunt ad pontificis habitum pertinent; dehinc filiorum eius baltei et caetera ornamenta exponuntur. Qui tunica talari induitur si sine cingulo incedit, tunica defluit et 310 relicto corpore uentis et frigoribus aditum tribuit, et praepeditis gressibus retardat usum incedendi et calcantes se cadere facit. Virginibus stultis non profuit castitas carnis. 295

288/289 cf. Beda, ibid. III, 899-903, 910-914 (p. 116). 290 cf. Beda, ibid.Y1l,932-935 (p.117). — 292/295 Hieron., Epist. 64, 12 (CSEL 54, p. 598, 19 - 599, 2.5-8); ex Beda, ibid. III, 1004-1011 (p. 1x9) (longitudinem] latitudinem Hieron., Beda).

III, 948-955

296/300 Iosephus, Ant. Iud. III, 7, 3; ex Beda, ibid.

(p. 117) (in medio] modice eZ. Bedae; delabatur ed. Bedae).

302/304 Iosephus, Ant. Iud. III, 7, 6; ex Beda, ibid. III, 959-960 (p. 117)

(aliud ed. Bedae).

307/308 cf. Beda, ibid. III, 1020-1022 (p. x9).

cf. Beda, ibid. 1046-1050 (p. 120).

1055-1056 (p. 120).

— 308/311

312 cf. Mt. 25, 1-12; Beda, sbid. III,

*-

m

-

.

!

T

2

6

"

j 7

d "mo -

-

Dv

eer ih

44

‘44

it

ALD

pef irm imita

a

etre

a

rs eM" MARTE MAXATT T2

ehalrdadonabl

ihren

UMS Dec UNE ONMIPNELEES :y

aima opua TP ur reustjedasiirikand Matra re ] db ON eom tamm amis endi p nundaip Cotton pled anus re rollt atuSEL addn x

vhs

wee voten tetigi Xia

vce uie worm s

- ys. A —— Vhyert tss

e xb

ral oa

pester heehee, ewan

sigas

t

iNer

:

d

c:

2

Mat

anne

!

oy

= bid

«WA

ooa

)

dla

pariter t aude étue Dr

7 ar ‘ 4S DERE! nwnástas Rachie sitos coamne Gin Iniérzwbta tiu

oio

ti dictos

We

e E

opis aio bosp: emitido aem

ty

-

irre aries

iit Mess uaow Ysydgefy eurlizeb ash: diam: »EStoiné motu Ton 03adaltatagoa haccif ^

NY

P

E -

EN

remind Vif tor bas rernm

C) Sa Prim eto afro mate pnis

cag

sone ted) suis

E5

ite fuf b andit stt busi dero og mtyi diwüubatiitalamegBi -

nbibanasiq1»diti terti aedis grtote tiem teen afaliat.ec it^d arabe oe estas Hiebert ansien saber p eres a

threw Quom aithoty

£1 =>

i

93 QVECTIO

TK

ath re

Nae Gat

jt

AMINA (de (E

b yv

vtrER

tiger (

|

qa

Ty

RN

sina

0

"ct.

M

443

n dioumytengn Velndimriam : c ind anas hgbete prae culi. O6

= UM

Í

NT

eon

(ithe v

AM

We íin

,

nts. ^

i19 tuat 53 ho J bd

ar

AM

"

Ms

cnelelet .. has eta

TAY TU.

i

as

"en

dba

slzicia

ies 43 B; os

ul Giese

pun Nt Ji. ry rog D»

L

HOL

CE, A Een

bad

d

Ww hae d ibam 22:9

(Ff uM

S5. rte: 2

Sod". oP

sd

|

2

- -

nae?

)

EX nA

e

(eaq) sous 1] x d ye ds aoe 08 - ll ( AbuH (coy m M29 RE) eke ug) d Mh

7

b

Vide det i LCSMI S én. ‘=

MEM COS CR MM aiu A) resa

wa! 1 une. tu dates! f

du d

aM

:

Po

mH

oisi: La. o

ua


4

*38,14

174, 59/6

174, 59/61 174, 59/61 94, 379/380 220, XO

76, 1527 108, 898

97, 498 102, 699

*38,15

97, 507/508

161, 2821/2823

4, 133/134

36, 126/127

90, 256/257

1, 27/28

102, 692/693

65, x124

169, 3105/3107

68, 1226

96, 465/466

8, 273

| 188, 32

64, 1116

188, 15/16

92, 313

78, 1591/1592 78, 1591/1592

30, I7I

147, 2343

40, 239/240 95, 435/436 96, 465/466

62, 1040/1041

174, 47/48

98, 525/526 208, 4/5

68, 1260 29, 118

232, 223/224

49, 557/558

159, 2756/2757 83, 1765/1766

242, 279/280

30, 154

108, 930

66, 1169

50, 593/594

166, 3008

65, 1154/1155 43, 367/368

11, 396/397

33, 6/8 76, 1521/1523

42, 328

44, 373

*59, II

114, 1151/1152 203, 22/23

230, 146/147

*6o, 8 60, 15 63, I

12, 401/402

156, 2654/2655

10, 353/354 122, 1393/1394

63,3

194, 19/20

*64, 6

150, 2446/2448

150, 2457/2458 42, 320/322

68, 1229/1230

47, 504/505 90, 260 127;

*66, 11

11, 385/387 35, 91/93 97, 516/517 123, 1434 204,5 51, 653

1599

93, 352/353

Ieremias

90, 261/263 70, 1306

TIxX2 ab Dae}

104, 745 90, 264 174, 59/61

*25 10 *21:36

10, 342/343

90, 234

16r, 2826/2827

110, 985/986

97, 496

259

260 *9,1

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

*9, 24

122, 1402 142, 2138/2139 52, 658/659 123, 1440

S IO I *12, 20

65, 1124

220, 11/12

*14, 8 ÉITSI

13, 450/451

*53, 23

154, 2585

SONT *9, 23-24

*24,3 *20, II

31, 29 31, 33

100, 614

78, 1592/1593

18, 626/627" 183, 125/126 87, 143 216, 22

*49,10

160, 2812/2813

*51,I$

65, 1124

Threni 158, 2717

*n 4

4, 133/134 16, 564/565

29, 127

127, 1610/16 E2XIO

158, 2719

*3,19

36, 124

d

96, 486

*44 *4,5

180, 37

4, 18

*4, 20 *55326

9r, 281/282 L9 93, 373

156, 2649/2650

Baruch

*3,23

4,6

Ezechiel "ras *2, 4

3, 18

y

T8

222

5, 27 17525 12, 4

Oseas 1X0 S2 IO *2, 19-20 DNE 3x9 7e SEHE

67, 1197

188, 14/15

a, 755/756 149, 2409 3, 85/87 IIO,

979

1n, 1005/1006 76, 1539 102, 695

22, 783/784 206, 63 65, 1151

20, 696/697

23, 831/833 44, 397

16, 567/568 20, 699/700

17, 596 3, 83

7,8

8, 279 8, 279/280

559

129, 1668

*9,14 SINT

11, 395/396 90, 243/244 238, 127

NIME

32, 238/239

*13,$ 64,5

172, 36

82, 1737/1738

95, 428/429 166, 3008

Ioel * TuS MONIO

62, 1050/1051

225

16, 566/567 92, 304/305 40, 263

54, 736

104, 759/760 *3,3

Daniel vie

*2,5

X122 112

*23,4 *31,3 33,8 *33,I *34,18 *43,13

86, 110

21, 755/756

3, 82/83 230, 146/147

Amos *y 2 5, 10

18, 624 164, 2951

8, 11

4, 130/132

165, 2963/2964 227, 19/20 67, 1197/1198

Ionas

103, 730/731

Michaeas

87, 143 ISI, 2471 151, 2472/2481

*6, 10

2, 69

109, 966/967

*3,5

162, 2882/2883

49, 570/571

Nahum 2,7 *2

7

114, 1151/1152

153, 2550/2551

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Habacuc

23 abi. 3

3,6

123, 1468

180, 36/37 202, 10/12

71, 1333

163, 2910/2911 200, 28/29 29, III

*3» 16

28, 100

*3,17

68, 1226/1227 or, 280/281

Sophonias *r I2

55, 794/795

235, 342/343 47, 490/491 58, 895/896 28, 87

144, 2230/2231 49, 570

57, 848

203, 13

48, 526/527

160, 2813

152, 2506/2507 Aggeus

62, 1025

202, 10/12

I2I, 1378

ET

*6, 19.20 2,4

42, 329/330

2-8

25, 888

Ys: r8

*I0, 7 II 2 SIT

13, 6

III, 1005/1006 193, 6

37, 138/139 155, 2627/2628

37, 133/135

x2

;

ER

I

*3,3 Lor;

213, 24/25 133, 1807 161, 2818

33, 262

175, 26/27 135, 1877/1878 62, 1045

I4I, 2102/2103

61, 1016/1017

208, 3/4

150, 2436/2437 47, 503/504 43, 349/350

72, 1400

55. 796/797 226, 26

Matthaeus "NS

106, 851

113, IIOO

Malachias 2

180, 27

30, 165/166

Zacharias

83, 1751 168, 3083/3084

125, 1517/1518

13, 435/436 27, 46/47 53, 694/695

*226 *OXUII

107, 890

72, 1400 68, 1237/1238 156, 2662/2663

32

45, 429

180, 30/31

*

AT

2^1

7, 241/242 107, 893/895

12, 431/432

195, 15/16

208, 16

227, 18

147, 2345/2346

53> 727

27, 58/59 22, 794/795

74, 1444

140, 2076/2077 151, 2487/2488 72, 1368/1369

97, 499

142, 2134/2135 114, 1137/1138

124, 1472/1473 184, 40/41 94, 383/384 86, 99/100

55, 789/791 46, 467/468 55, 789/791

133, 1804

14, 504

193, 8

192, 9/10

181, 65

122, 1395/1396

121, 1367/1368

261

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

262 15, 8

eye TA *15, 22-26 IS, 26 *15;.27 *16, 14 16, 16-17 *16, 17 FIG TT *16, 18

*16, 19 716523 *16:727 *17, 1-6

17,9 *18, 6

*23,7

3, 102/103 41, 280/281

23, 37

20, 724/725

*24,31 *24,35

68, 1248

*25, 1-12 *257 1-13

243, 312

12, 428/429 66, 1158/1159

*25,3 *25, 7-9

133, 1818/1819

5, 156/157 26, 37

*25, 8

126, 1558/1559 131, 1742/1743

25, hv "25, PX

113, 1100/1101

180, 32/34

30, 154

69, 1262/1263 31, 205/206 90, 241/242

24, 23

*25, 10/12

x boa: 11-12 Re

¥15,.19

99, 586/588 18, Io

*18, 10 P TRNTI *18, 16 *18, 20

"181223 *18, 25.26 *18, 32

*19,5 I9, *19, I9, *19,

I2 19 I9 26

T1927

*19, 28

"19,29

24, 871

22, 30 122-520 12224371230 *22, 39 *22, 40

160, 2816

133, 1818/1819 56, 814/816

235, 330 67, 1213

133, 1818/1819

204,7

157, 2683/2684

83, 1752/1753

89, 219/221 165, 2960/2961

83, 1752/1753

126, 1558/1559

*25,33

89, 196

167, 3052 167, 3052

79, 1619/1621 218, 13 81, 1681

121, 1367/1368

164, 2937/2938 126, 1544/1545 75, 1487/1488 165, 2997/2998 6o, 974/975 111, 1035/1036

126, 1559/1560

200 At 2222112 E2225

226, 7/9

b ru 25122

*20, 9-10

*21, 39

193, 8/10 206, 6/7

135, 1888/1889 140, 2090/2091 39, 206/207 165, 2960/2961

89, 217 133, 1825

*21,023

42, 315

*25,25 '

20, 6 *20, 8

20, 17/18

*25, 19

44, 408

62, 1034 131, 1728

164, 2940

*2r, 9

168, 3071

94, 379/380

71, 1352

135, 1887 135, 1887 135, 1887

167, 3055/3056 22, 796

25, 27

20, 726/727

143, 2200

70, 1323

147, 2322/2323 17, 47/48

150, 2439 8, 285

37, 138/139 37, 143/144 56, 831/833

27, 67/68

56, 838/844 202, 87

63, 1068/1069

30, 145

56, 841/842 63, 1081/1082

37, 131/137 205, 57/61

56, 818/819 169, 3115/3116 129, 1685/1686

178, 142/143

129, 1685/1686

78, 1590/1591

167, 3052*3053

130, 1688/1689

IIS, 1154

127, 1610

177, 95

179, 148

197, 24/25 81, 1681

126, 1545/1546

130, 1688/1689

194, 25

130, 1689

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

C27, 52°53

26, 20/21 38, 166

*27,55 72795 7-62

63/1082 130, 1689/1690

*28, 2

143, 2168

*28, 9

57, 857/858 57, 864/865

*28, 10 *58, 18

28, 19

38, 189/190 38, 169/170

725,37

69, 1275

16, 20 *16, 20

28, 180/182

vr

3

Tr

7

72, 1400

74, 1444

71, 1355/1356

148, 2371/2372 161, 2818 99, 577

179, 149/155 164, 2937/2938

Lucas Xr 6G

199, 13/14 132, 1761

*r, 28

139, 2032

*r,35

128, 1629

*L,37

164, 2937/2938

3138

I, 38

135, 1877/1878

3142

108, 9or

"1,43

150, 2436/2437

79, 1629/1631

BLOM

*1,126*38 Marcus SI

28, 102

*16, 9 16, 15-16

125, 1517/1518 156, 2649

*1, 54755

181, 65

*2, 19

*1, 79

180, 53/55 190, 63/64

64, 1101/1102 126, 1570/1571

1, 395

36, 113 ' 126, 1571/1572 79, 1615/1616

97, 508/509 46, 475/476

173, 1100/1101 125, 1511/1512 35,85

f 152

30, 148/150 16, 565/566 136, 1929/1930 139, 2031/2032 139, 2031/2032

*3,4

74. 1444

67, 1191/1192 86, 82/83 100, 613/614 162, 2884/2885

*3,17

66, 1186

14, 504

113, IIOO

94, 379/380

131, 1742/1743

97, 502/503

2, 34735

*2,35 *2, 40

3, 16

22516

71, 1355/1356 148, 2371/2372

151, 2487/2488 ISI, 152, 2500/2501 139, 2032/2023 86, 99/100 178, 140/141

79, 1619/1621 79, 1611

135, 1877/1878

135, 1887

72, 1400/1401 72, 1400

208, 9/10

149, 2394/2395

34, 50/51

158, 2740/2743

42, 315

152, 2510

150, 2439

150, 2443/2444 158, 2740/2743 12, 425/426

123, 1440 157, 2683/2686 206, 6/7 102, 699/700 202, 87

63, 1068/1069

37, 131/137

130, 1688/1689 130, 1688/1689 194, 25

150, 2441/2445 22, 793/794

146, 2309/2314

152, 2519

43, 349/350

125, 1517/1518

16, 546/547

131, 1742/1743

263

264 *9,57 ro IO, 2I *10, 30

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 175, 26/27 47, 503/504 12, 431/433 109, 951/953 154, 2580

"10, 33:34 *10, 34 *10, 35 Io, 35

*1o,39 *10, 42 ID II, 20

*QID or *IIVI-22

CIL 22 "II, 33 II, 4I

154, 2580

58, 894/895 217, 3/4

63, 1055/1056 166, 3024/3025

222350 22, 33

22, 38

Ir, 370/371

*23, 26

142, 2165/2166 118, 1247/1248

109, 944/945

162, 2887/2888

*13,7

*13, 30

8, 281/283

*13, 35

135, 1887

114, 1149

7, 249/250

I4, I8.19

162, 2868

I4, 22

113, 1107

14, 26

65, 1134/1135 109, 956/957 109, 956/957 109, 968/969

23, 31

*23,33 23, 34

*23,35

*23, 39/43

6o, 982/985 180, 34/36

*24, 30-31 24, 36 *24, 42

97, 496/497 60, 973

Iohannes

*24,44 24, 46

130, 1688/1689 148, 2363

70, 1310 181, 82/83

39, 213

151, 2463/2464

72, 1373

17, 583/584

17, 584

err Y.

181, 65/66

74, 1445 66, 1167/1168

*I, 19-20 :

1r, 368/370 69, 1272/1273 79, 1624/1625 139, 2030/2031 176, 59 230, 125 139, 2020 163, 2919/2920 69, 1283/1286

157, 2681/2683 II3, I093

*r, 20

68, 1247

167, 3052

crag 1:27

133, 1821

*17,3

IIO, 1000

S756 3175758 $1710 18, 13

135, 1900/1901 65, 1053/1054

I9, 23 I9, 26

162, 2883/2884 162, 2883/2884 130, 1686/1687 91, 279/280 . 130, 1688/1689 18, 629 130, 1688/1689 56, 821/822

*24, 26

*24,50

*19,.22

72, 1373 4, 139

149, 2396/2397 180, 34/36 180, 34/36

89, 221/223 151, 2462/2463

BIO) 2 *19, 12-I3

222, 126

23, 46 *24, 13 *24) 16 324523 *24, 24

*23, 45-46

*IS, 13-14 *15, 16 r5 *15, 18 319.20 *15, 29 *16, 3

18, 38

27, 66/67

190, 56/49

151, 2466/2467 23, 831/832

154, 2581/2582 41, 282/283

59, 948/949 13, 436/437 75, 1487/1488 165, 2997/2998

*23, 40-43 *23,44

rero * 15512 * ISI

110, 997/998

168, 3071 206, 6/7

30, 156/157 *22,33 *22,37 22, 40 22, 46

207, 32/33 167, 3056/3057

IS, IO

2208

216, 19/20

216, 3

*15, 4.6 *15, 8-9

22, 15

180, 37/38

12, 35

14, IS

*21, 33

68, 1253/1258

12, 8

*14, IO

*20, 46

I, IO *1, IO *r I4

46, 480/481 204, 21/22

er, 16

79, 1611

9, 306

219, 31/33 169, 3137/3138

74, 1441/1442

74, 1444

69, 1289/1290

71, 1355/1356

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE I, 29

148, 2371/2372 71, 1364/1365 72, 1368

I, 30

74, 1437/1438

I, 32°33

50, 617/618 69, 1278/1282

I, 33

53, 707/708

ELI

1, 35/36 I, 36

*I,47 I, 48

*1, 48 "2

2

235, 6/7 510 $018 8, 6.8

AS ID

47, 487

174, 49

158, 2738/2739

62, 1024 100, 603/604

143, 2199

12, 414/415

44, 374/375

60, 966/967

60, 966/967 60, 966/967

84, 10/1 26, 13/14

74, 1443/1444

SANG *4, 10

*4,14

"168, 3095/3098 167, 3044

68, 1247

3, 30 *3,34

2, 45 177, 88/89

139, 2033/2035 182, 113/114

119, 1297/1298 166, 3026/3027

230, 126

150, 2434/2435

10, 336/337 126, 1554/1555

48, 523

175, 23

150, 2434/2435 193, 4/5

43, 366

135, 1887

FARIS

152, 2502/2503

*4,23

58, 886/ 887

27, 54/56 46, 461/462 133, 1823

162, 2873/2874

*4,24 4, 34 *4,35

60, 977/978

58, 886

IO, 339 37, 161/163

138, 2001/2002

116, 1193/1194

23, 817/818

I3I,

38, 172/173

31, 177 90, 231/232

1730

42, 322/323

158, 2736/2737 37, 157/158 190, 82/85 99, 577

136, 1942/1943 154, 2598/2599

15, 5

I5, 16

*15,:25 16,7

16, 23

74, 33, 73, 47,

16, 28

6, 195/196 14, 477/478

13, 447/448 37, 137 29, 109/110

200, 44/45

164, 2959/2962

1439/1440 9/10 1409/1430 489/490

23, 823/824

204, II

ny 4 X7, Xi

181, 65

*6, 33

136, 1942/1943

183, 130/131 68, 1253/1254 73, 1410/1411

72, 1368

16, 574 156, 2665/2666 44. 387 152, 2509

68, 1251/1252 69, 1288/1289

216, 20

167, 3037/3038 192, 23/24

71, 1363/1364

3, 29

49, 553 163, 2892/2893

38, 168/169

*25 28

144, 2204

17, 12 175122

67, 1192/1193

25, 897/898 138, 2003

185, 144/146 28, 73/74 46, 477/478 46, 478/479 46, 477/478

265

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

266 *18, 1

*18, 3 18, 8

*18, 10 *18, r1

*19, 20 310.123 *19, 25 19, 26 19, 26 -27 *19, 26 -27

I9, I9, *19, *19,

27 30 30 31

*19,34

181, 85/86

IO, 22

156, 2664/2665

27, 52/53

IO,

ax, 738/739

63, 1068/1069 8, 284/285

*10, 35

27, 69 65, 1157/1158 I94, 16 63, 1083/1085 56, 827 63, 1082 18, 646 * 17, 615/618 157, 2688/2698 19, 662

12,122

147, 2344/2345 30, 173/174

79, 1626/1627 79, 1628

39, 213

167, 3041/3043

Actus Apostolorum 1, 8

13, 35 EY Gye

"14,14 IS, IO

"17:328

19, 4

181, 61/62 125, 1517/1518 203, 23/24 so, 616/617

9, 292/294 73, 1419/1420

X120 1 oT

37, 132

70, 1308/1309

3

136, 1910/1911 156, 2661/2662

43, 368/369

20, 17 *20, 19 20, 22

eT

53, 714

75, 1486/1487

165, 2969

127, 1610

*20, I

20, 26 2T

10, 43

Ad Romanos 81, 1706 II 84, 20/21 Ij 17 I, I9 51, 655/657

17, 592

79, 1625/1626 128, 1649/1650 193, 10/11 *19, 41

35

16, 546/547 17, 598

I 2n Spy er 22 I, 25

120, 1348 66, 1171/1172

96, 469

120, 1350/1351

66, 1174/1175

96, 470/471

*n 25

186, 7/8

I, 28

96, 470

155, 2606/2607

52, 679

126, 1558/1559

53, 713/714

63, 1055

167, 3038/3039 155, 2603

97, 518

75, 1490/1491 188, 32/33

20, 694/695

181, 65/66

70, 1317

*1, 18

171, 17/18

Zn x9

169, 3115/3116

E213;

154, 2601

2 2T $224 2, 37

14, 470/471 29, 133

203, 15/16 171, 16/17 64, 1097/1098 191, 113/114 144, 2218/2219

*r 9

2, 38

2, 39

2,41

$241 27122

1»3 75:377 IR

9

9, 6

78,1594

45, 429/430 44, 402/403 44, 403/404

41, 284/287

231, 198/199

191, 94

19x, 113/114

78, 1595

190, 87/89 21, 740/741

I2, 423

136, 1909

26,49

159, 2754/2755

83, 1742

99, 590/592 54, 744/745

236,49 31, 209

142, 2155/2156

149, 2397/2398

190, 66

203, 31

54, 745

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE #7278 ^93

183, 126/127 7, 220/222

16, 576/577 179, 147/148 I8I, 75

*8, 5

97, 490

*8. x5

126, 1566/1567 81, 1679/1682

*6, 7

94, 399/400

$58.23

154, 2569 173, 37/38 202, 84

*8. 26

41, 267

*8, 28 8, 33-24

121, 1386/1387 204, 20/21

8, *8, 9, 9, *9,

35 30, 157/158 38-39. 16, 562/563 375 80, 1670/1675 5 79, 1641/1642 5 175, 23/24

*9, 8

81, 1677/1678

9, 16 *9, 16

42, 303/304 99, 593/594

IO, IO

13, 454/455

$9727 *10, 4 _*I0, 10

IO, I3

*ro, 18 *ir 17

I, 17 T1407 I, 30 "IST 2 Td De 105

95, 451/452

*216

186, 16

*2, 7

96, 489

*5, 8 sous

69, 1263/1264 148, 2362

*2, 9

193, 6/7

27-12 mox Ta 281-2 BY) 4, 3 4,4

*I1, 23-24 7) 33

I9 18 18 20

156, 2669

174, 42/43

29, 124

94, 380/381

152, 2507/2508 81, 1707

137, 1959/1961

128, 1648/1649

10, 348/350

75, 1489/1490

146, 2280 166, 3009

14, 470/471

80, 1667/1668 80, 1669

135, 1903/1905 176, 31/32

48, 552/553

*15, *16, *16, *16,

198, 12

153, 2552/2553

*12, 10

*14, 10

81, 1690/1692 107, 870/871

55. 793/794

149, 2405

28, 81/82

13, 9 I3, I2

172, 59

‘160, 2812/2813

41, 288 176, 58

*r2, I $1548

119, 1285/1286

198, 10

8, 283/284

6, 20

186, 34/55

135, 1903/1905 II, 18

66, 1182/1183

185, 51/52 52, 658/659 95, 450/451 95, 449/450

166, 2998

81, 1681 160, 2791

55. 792

165, 2992/2993

90, 262 129, 1669/1670 155, 2605/2606 156, 2671/2672

Ad Corinthios I

"1, 9 I, IO

53> 717 2, 45/46

*1, 11-12 Vi

2, 46/48 233, 282/283

Wd

IIS, I171

7, 19

162, 2855

7.25

27:95 1532

114, 1126/1127 218, 13/14 156, 2670

*7, 33:34 *9, 10

97, 490/ 491

*9, 18 10122

179, 150/151

9, 27

93, 376/379 95, 452/453

45, 352/353 20, 72/73 135, 1886

*10, 13

III, 1004

IO, 3I *II, 10.13 II, I9 *rr.:26

58, 91o/9x 114, 1149

*17526

121, 1365/1366

42, 334/335 47, 495/496 31, 185/186

46, 456/457 86, 92

f 102

128, 1630/1631

267

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

268 bb GK)

*13,4 *13,5 *13,7

2, 59 164, 2923 II9, 1316

SS IO

180, 44/45

147, 2325

S, Moor *6, *6, *6,

30, 155 50, 591/592

13, 8

fra 012

80, 1647/1648

*I4, 29-

Ern

15, 9 IS, IO SIS IO

31

15»15 16 2k 5-6 6 7-8

38, 186/187

16, 575/576 47, 506/508

240, 198/199 16r, 2845

43, 356/357

176, 33/34

*6, 10

181, 86/87

*6, 13

39, 221/222

48, 542/545

*9,7

173, 32/33

110, 977/978

*I0, S *10) 17

66, 1170/1171 23, 826/827

52, 659

*xo, 18

120, 1328/1329

SIDA

41, 294

97, 516

52, 658/659

126, 1569/1570

126, 1548/1549 126, 1568/1569

r5 TO IS, 22 E1526 *15, 28

55, 792 235, 327/328 185, 133/134

72, 1389

191, 89/91 146, 2297/2298

ION

46, 473/474 131, 1741/1742

22:5

I3I, 1759

126, 1560

*12, 6

126, 1574

177, 89/90

229, 124/125

T1425

12257

32, 234/235 32, 232/234

236, 34/35

159, 2753 173, 31

*15, 4I

208, 36/38

AO *12, 19 S13 sar

*15,44

160, 2812

*13,4

16, 569

I$, 50

172, 39/41 10, 348/350

15, 54

16, 578

*15, 46

"15, 54 15, 55

191, 109/110 191, 110/121

*r, 3

É12 * 215 X07 *2

6

37, 130/131

198, 9/10 178, 139/140 OIX 1277

57, 878/879

80, 61, 20, 80, 62,

1656/1657 1017/1020 721/722 1654/1655 1032/1033

38, 188/189

57, 853/854 Ad Galatas I, IO *o. 2 x P3519

Ad Corinthios II

140, 2090/2091

*3,3 *3,19 3, 20 3, 27 * 4, 2 * 4,4

*4,19 *4, 26

144, 2205/2206 ror, 655/656

97, 515/516 120, 1337

54, 742

30, 171/172 179, 20 206, 16/17 92, 311/312 116, 1195/1196

145, 2252/2253 14, 491/492 26, 30

131, 1749

88, 160/161

95> 434/435 96, 453

65, 1154/1155

10, 332/333

38, 171 81, 1681

62, 1027/1028

129, 1681/1682

7, 248/249

144, 2234/2235

62, 1045

84, 23/24

62, 1028/1029 81, 1707

158, 112, 102, 117,

2727/2729 1062/1063 690

1212/1213

INDEX LOCORVM 6, 15 (OP d)

162, 2856/2857 II7, 1211/1212

S. SCRIPTVRAE 74,3 *4, I2

Ad Ephesios

15s *n9

1, 14/15 1, 14/15

FIXIS

131, 1723

tua.

229, 124/125

2, 3

13, 442/443

*2, 4

6, 219/220 191, 116/17

2, 6

27, 62/63

*2.3

124, 1497

11, 399/400 195, 13/14

106, 823/824 162, 2876/2877

Ad Colossenses *r 15 IIS, 1183

+1520 *I, 26 1233

76, 1481/1482 180, 26/27 35, 81/82 120, 1330/1331

*2, 9

156, 2653/2654 180, 23

32 15

65, 1130/1131

© 2x17,

*o. x8

65, 1138

*3, 8

6, 188/189

2X

207, 20

* a6

6, 188/189

*2x1:2

224, 292

*3 17

35> 77

3, 374 *3,9

201, 74/75 43, 360

33^ X8

12:20

76, 1538

182, 95/96

#3. 1I Ae?

IQI, IIS

229, 124/125 "129, 1681/1682

66, 1187/1188 218, 11/12

*3, 13

28, 89/90

34513

146, 2306

4,5

208, 10/11

1517 Ja pa

162, 2873/2874 202, 84/85

*4 5 4, 8

227, 23

239, 170

*3, 14

3, 25

I2I, I383

21, 737/738

IG. I7

Ad Thessalonicenses I

*4, 13 *4, 14

14, 490/491 66, 1173/1174

5.4

142, 2137

*5, 23

234, 293

T4524 6527

162, 2858 65, 1127

* 4, 16

5, 31

*6, 9

*6, 16

121, 1383/1384

Ad Thessalonicenses II

2, 2

42, 316/318

79, 1619/1621

53, 713/714

67, 1204

Ad Philippenses

*x, 2r

43, 364/365 201, 47/48

3023

24, 837

43, 364/365

Ad Timotheum I "efi 120, 1351/1352 I, $5 215, 7 *IXIS 21, 740 ton Sons

66, 1188/1189 75, 1482

#258

116, 1207/1208 30, 163/164

36x *3, 1.5

167, 3064/3065 165, 2983/2984

12, 430/431

*L, 23-24 E57

158, 2714/2716 85, 41 212, 11/12

*2, 8

149, 2393/2394 202, 86/87

112 3, 6 E IO

219, 38

*4, 16

*2, 8-9 *2,-IS Meca

6x, 1010/1012 186, 16/17 ror, 671

32115

I21, 1364

*3, 19

89, 227

eh one

52, 678

*6, 5 *6, 20

39, 221/222 121, 1361/1362 70, 1295/1296 203, I4 41, 291 I2I, 1365

Ad Timotheum II 2, 14

186, 24

269

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

270 SOT

155, 2603

*2, 20

177, 102 178, 127/128

*9,5 *9,9

236, 20/21 220, 2/3 206, 16

EAT?

I37, 1974

*4,

47, 508

*9, IO FOE *10,17

94, 397/398

*Io, 31

96, 381/382

TRI

86, 84/85

223, 134/135

*YLT

177, 79/80

At *4, A

NN UA N

Ad Titum I, 15 LD

"1t, 33 LH, 34

8, 280/281

*2, 7

I2I, 1364 131, 1724

*5, 12

26, 26

To TA

134, 1839 124, 1500/1501

8, 263

149, 2398/400

130, 1695/1696

4

171, 11/12 164, 2942

218, 16/17 51, 629/630

"II, 34

221, 75/76

SIDES

76, 1526/1527

11, 39-122 319524 *13, I4

51, 630/635 31, 184/185

12, 424

23, 836

135.17,

202, 88/89

Iacobus WI

92, 321

Ad Hebraeos *T

3

175, 22/23

222, 121/122 229, 107/108

183, 139/141 49, 587/588 5, 177/178 131, 1732 192, 9

tr, 6

SD EDIT

96, 488

124, 1489/1490

II9, 1296 *r 18

174, 43/45 183, 143 14, 484/485

1:22 127 E 10

207, 30/32 149, 2389/2390

I9I, 4 63, 1061

183, 135/137 154, 2567

5, 151/152

139, 2055/2056 157, 2703 IIO, 970

55, 808/809 94, 400/401 142, 2145/2146 7, 233/234

$0713 *2, 26

36, 120/121

189, 22/23

52, 665

157, 2703

17, 589/590

28, 102/105 36, 129/130 81, 1690/1692 155, 2611/2615 155, 2624/2626

126, 1555/1556 31, 187/188 65, 1152/1153

65, 1153 129, 1673

40, 237/239 188, 35/36 204, 14

I Petri *r 3

TN T2 "ESTO

I31, 1735 24, 873

72, 1402/1403

174, 48/49 XXI $052

2, 9 x2: 9

2, 2X

204, 15/16 81, 1689/1690 78, 1603/1604 220, 6

15, 544/545 149, 2384

93, 350 154, 2575 I9I, 118

186, 18

113, I090

204, 17

168, 3072

INDEX LOCORVM

203, 17/18

II Petri I, 16-18

I31, 1742/1743

33), 9

62, 1032

*5, 22

200, 33 104, 744

I Iohannis Et ae ee E216

*3,17 we x8 *5, 18 *4, 6

4,17 4, 18

12, 426/428 206, 10/11

39, 199/201

48, 519

68, 1230/1231 82, 1712/1713

73, 1417/1418

92, 325 I2, 4I

144, 2227

66, 1185/1186 154, 2567/2568

90, 232/233

Apocalypsis

*2, 5

179, 144

105, 806

Iudas VI

9

IIS, 1183

135, 1890/1891 61, 1007/1008 781, 1588/1589

140, 2091/2092 156, 2659/2660

"T

12, 418/419 180, 28/29

6r, 1005/1006

*5,°9

SI, p

110, 971/972

162, 2879

195, 57/58

a

S. SCRIPTVRAE

195, 7 12, 421/ 422

109, 964/965

*10, 9.10 T2 0X XOT

*12, I-17 113,8

14, I3

86, 110

rr, 388/389 64, 1116/1117 67, 1203

195, 13/14 27, 41/42 IIO, 1298

Say pete! *18,57

195, 13/14 4, 117/119

*20, 6 Tor +7, 6

165, 2970

*22 40)

30, 168

*22, 12 422; 14 *02 57

179, 144

17, 610

227, 45/46 52, 679 130, 1694

27r

INDEX AVCTORVM Exod., 116

ABELARDVS

De consensu euangelistarum :

Sic et non:

47

192, 24/26 Epistulae :

~

157, 2676/2677

In Iohannem:

3, 12

37, 153/154

116, 1184/1186 116, 1184/1186

De Ioseph Patriarcha :

9, 317/318

In Lucam:

VII, 8o

58, 894/895

ANSELMVS

Dialogus de casu diaboli : 5-6 192, 31/32 Antiphonae : Maria

Virgo

236, 119

Quaesiui

uultum

108, 929

De generatione et corruptione :

II, 1-3

(3292-3302) 116, 1184/1186 AVGVSTINVS

Epistulae:

56, 827

De Genesi contra Manicbaeos :

2, 24, 37

73, 1414/1415

De Genesi ad litteram :

6, 10, 17 Ir, 16, 21 II, I9, 26

73, 1414/1415

XIII, 13, 24

56, 827

V,8 73, 1414/1415 XXXIV, 5 — 37,153/154

CXX, 2

73, 1414/1415

116, 1184/1186 192, 24/26 192, 24/26

Quaestiones in Heptateuchum: Exod., 21 116, 1184/1186

57, 852

Enarrationes in psalmos : 2I, S. 2, I9, 10

56, 827

24: AS 1212 30, 13

134, 1863/1864 31, 182/185

40, 10 43, I

56, 1

73, 1414/1415

134, 1863/1864

73, 1414/1415

59, I

8, 266/267

68, 1, 9 69, 1 90, 2, IO

124, 1863/1864 8, 266/267 69, 1270/1271

102, 7

183, 148

103, 4, 6 126, 7 127, II

73, 1414/1415 73, 1414/1415 73, 1414/1415

Sermones :

»5 1o, 2

73, 1414/1415 19, 690/693

205,51 227, 1.65-69

134, 1863/1864 28, 83/85

218, 14

ARISTOTELES

76, 1

IX, 10

IO, 9

Hexaemeron :

3, I

76, 1508

In epistulam Iobannis :

AMBROSIVS

1, 6, 20 3, 4, 18

r, 8

Tractatus in lohannem: Vivre 50, 599

ALCVINVS

102

237, 70

73, 1414/1415

265, 6.7

56, 827

285, I 325 227 I 335, 2

124, 134, 134, 134,

336, 5

73, 1414/1415

1863/1866 1863/1864 1863/1864 1863/1864

De diuersis quaestionibus :

6r, 1

37, 153/154

De Ciuitate Dei:

10, 5

85, 51/52

I2, I, 11-16 IS, 26, 23

192, 31/32 190, 84/85

15, 26, 8-13

179, 8

22, 17

73, 1414/1415

II, 3I

81, 1678/1679

INDEX AVCTORVM Contra Faustum : 12, 8

73, 1414/1415

22, 52-58

76, 1508

22, 86

78, 1588/1589

Contra aduersarium legis et proph.:

L 9, 34

85, 51/52 116, 1184/1186

Contra Cresconium :

47, 51

134, 1863/1864

Contra Maximinum : I, I4, 9-17, 3

208, 6/8

BEDA In Genesim :

II, 6, 16

128, 1649/1650

45/46 174, 61/75 179, 10/1

180, 53/58 189, 36

I, 342-344

- L 348-352 I, 366-371

I, 3737379 I, 419-421

I, 419-422 I, 427-429

182, 181, 18r, 181,

100/101 80/82 85/86 86/87

196, 45/51 184, 7/9

184, 28/30

I, 432-436 I, 455-461

184, 33/38 185, 4/9

I, 4747479

188, 41/44 188, 37/41

I, 480-487 I, 501-505

I, 525-526

I, 555-559 I, 583

196, 45/51 189, 22/23

221, 49/50

221, 49/50 221, 49/50

II, 465-466

IL, 478-479

227, 30/32

IL, 532-554

224, 51/68

IL, 739-746

227, 36/38

II, 762-765 II, 806-814 II, 821-823

227, 39/42 224, 25/35

II, II, II, II, II,

616-618 624-632 639-646 657-661 701-703

II, 830-841 II, 855-861 II, 901-914

II, 915-925 II, 930-933 IL, 944-947

II, 956-965

IL, 975-985 IL, 991-992 II, II, II, II, II, II, II, II, II, II, II, IL,

1003-1006 1019-1030 1041-1042 1044-1046 1048 1059-1063 1072-1074 1095-1099 1106-1109 1137-1170 1176-1186 1195-1199

II, 1207-1215 II, 1218-1220 II, 1226-1227

196, 32/41

I, 642-683

207, 642-685

L, 715-719

209, 41/43

I, 781-784 II, 71-96

218, 21/23

II, 1239-1240 II, 1248-1251

225, 7/29

II, 1255-1278

226, 226, 226, 226, 227, 227,

IL, 1330-1335

IL, 245-249 II, 308-312

II, IL, IL, IL,

336-339 347-349 349-351 354-363

226, 4/5

9/11 11/12 12/14 14/15 15/16 16/20

227, 22/28

227, 22/28 227, 22/28 227, 28/30

I, 610-625

II, 202/207

227, 16/20 227, 20/21

IL, 424-432 IL, 449-454

IT, 844-847

De Tabernaculo: I, 221-224 174,

I, 243-262 I, 321-323 I, 325-326

II, 398-408 II, 417-419

II, 481-484

De Trinitate:

III, 8, 33

II, 380-394

273

II, II, II, II, II, II,

1259-1260 1264-1264 1291-1292 1302-1307 1314-1320 1327-1329

227, 30/32 227, 227, 227, 227, 227,

32/33 32/33 34/35 34/35 35/36

227, 37/39

227, 42/43 227, 227, 224, 228, 228, 228, 228,

43/45 45/47 25/35 47/49 49/51 51/53 53/57

228, 58/60

228, 228, 228, 228, 228, 228, 228, 228,

60/62 62/65 66/68 72/76 72/76 72/76 76/78 76/78

228, 79/83

228, 79/83

228, 85/99

229, 99/103

229, 103-106

229, 229, 229, 229, 229, 229, 229, 229, 229, 229, 229, 229, 229,

106/109 110/115 110/115 110/115 110/115 122/124 117/121 117/121 122/124 124/129 124/129 124/129 124/129

274 1361-1373 1361-1373 137571392 1375-1378 1378-1385 1385 1389-1392

1395-1400 1395-1400 1403-1493 1493-1499 1504-1528

1505-1554

1557-1565 1557-1565 1557-1565 157071575

1578-1597 1588-1591

1591-1602 1602-1610 1605-1606 1609-1610 1603-1604

INDEX AVCTORVM 209, 24/28

230, 133/139 210, 230, 230, 230,

2/8 142/147 142/147 142/147

230, 142/147

231, 191/195 212, 15/18 210, 2/28

230, 156/175

230, 156/175 211, 30/46 211, 2/11

231, 177/185 231, 177/185

211, 2/11 231, 195/206

231, 177/185 212, 2/8 212, 16/21

215, 5/7

II, 1907-1909 II, II, II, II,

1912 1914-1917 1921-1925 1941-1948

II, 1953-1956 II, 1965-1967

II, 1969-1975 III, III, III, III,

III, 68-70 III, 75-76

235, 18/21

III, III, III, III, III, III, III, III, III,

88-93 95-109 119-123 126-131 133-136 136-138 x41-142 150-156 164-165

1693-1695

232, 244-256

1711-1718

232, 244/256

1720-1724 1726-1730 1733-1739 1747-1752

232, 244/256

IIT, 342-345 IIL, 349-355

232, 244/256

IIL, 365-372

1634-1637 1649-1655

1695-1696 1698-1699

232, 244/256 232, 244/256 232, 244/256

1823-1826 1828-1830

233, 233, 233, 233, 233, 233, 233, 233,

1831-1843

233, 286/293

1757-1760 1769-1781

1784-1794 1792-1793

1796-1799

1874-1894

260/262 266/272 266/272 266/272 276/283 276/283 276/283 276/283

234, 296/308

309/316 309/316 319/323 326/332 326/332 326/332 326/332 335/343 335/343 335/343 335/343

235, 17/18

1656-1663 1665-1672 1675-1681 1683-1685 1688-1691

1612-1616 1622-1624 1629-1631 1633-1642

234, 234, 234, 235, 235, 235, 235, 235, 235, 235, 235,

14-16 18-28 44-52 63-67

231, 231, 231, 232, 232, 232, 212, 232, 232, 232, 232, 232, 232, 232,

1607-1608

186/190 186/190 186/190 208/210 208/210 213/214 9/15 216/217 217/226 217/226 229/240 229/240 229/240 244/256

II, 1847-1852 II, 1859-1864 II, 1897-1904

III, 174-177 III, 177-182

III, 193-213 III, 210-211 III, 216-218

III, III, III, III, III, III, III, III,

230-234 236-238 250-252 255-259 295-300 307-317 323-330 327-328

III, 363

III, 391-398 III, 4x1-415 III, 425-428

III, 443-447 III, 437-443 III, 481-484

235, 10/15 235, 5/10 235, 15/17

236, 22/24 236, 24/26

236, 236, 236, 236, 236, 236, 236,

27/35 39/47 39/47 39/47 50/53 50/55 47/49

236, 50

237, 56/57 237, 63/65 237, 70/86

237, 238, 238, 238, 238, 238,

238, 238, 238, 238, 238, 238,

9t 95/97 95/97 95/97 95/97 95/97

103/105 108/114 117/121 117/121 126/128 128/130

239, 133/134

239, 136/138 239, 146/156

239, 157/160

239, 162/163 239, 164/166

239, 169/174 240, 184/186

III, 496

240, 193

III, 535-540

240, 194/197

III, 540-551 III, 562-572

240, 198/202 240, 199/208

INDEX AVCTORVM II], III, III, III, III,

582-592 24r, 213/216 615-621 ^ 241, 221/224 650-652 241, 232/233 662-671 241, 234/242 676-681 — 241, 234/242

III, 690-697 ——241, 234/242 IIl, 703-709 — 241, 245/248 IIl, 709-712 III, 721-724

241, 251/254 24r, 250/251

III, 734-736 — 242, 258/259

III, III, III, III, III, III,

792-800 242, 260/266 803-808 — 242, 260/266 810-815 242, 266/271 819-822 242, 271/272 860-863 ^ 242, 279/281 879-881 242, 279/281

III, 884-888

III, III, III, III,

242, 283

884-888 242, 898-899 242, 899-903 ^ 243, 910-914 ^ 243,

285/286 287/288 288/289 288/289

III, 932-935 ^ 243, 290 II, 948-955 ^ 243, 296/300

III, 959-960 — 243, 302/304

III, III, - III, III,

1004-103: —243, 1020-1022 243, 1046-1050 243, 1055-1056 243,

292/295 307/308 308/311 312

In Canticum Canticorum : 5, 25 50, 599

Homeliae :

I, 15

II, 2

50, 599

37, 153/154

De natura rerum :

4

116, 1184/1186

BENEDICTVS

Regula monachorum : 7, 12 102, 685/687 55, 1 105, 802/803 58, 19 166, 3030/3022 BERNARDVS Sermo in Resurrectione : 2, IO 86, 82 Canon Missae Romanae:

40, 233/234 189, 26/28

275

CASSIANVS

Collationes :

V, 16

87, 150/151

Institutiones:

V3

87, 150/151

CLAREMBALDVS In Hexaemeron :

36

116, 1184/1186

CYPRIANVS

De unitate ecclesiae : 4

50, 599

FVLGENTIVS

De fide ad Petrum : 6: (XVIII) . 187, 23/27 GRATIANVS Decretum :

IL, q. 3, dist. 1 157, 2676/2677 GREGORIVS Moralia in Iob : I, 20, 28 69, 1270/1271

IL, 49, 76

199, 3/6

V, 34, 63

7, 227

6, 6r

76, 1508

IX, 33, 50 XIV, 49, 47 XVII, 13, 18 XVII, 26, 38 XVIII, 20, 32

107, 882/883 63, 1083/1085 193, 4/6 98, 535/542 10, 342/343

III, 26, 50

69, 1270/1271 81, 1678/1679

XIX, 3, 5

732227,

XIX, 20,29 XXI,20,32

13, 444/447 71, 1343/1344

XXII, 21, 52.

168, 3074

XXVII, 10, 17 133, 1808/1810 XXX, 3,1 ~—-148, 2381/2382 XXX, 1,45 185, 14/15

XXX, 25, 72 98, XXXI, 47, 94 76, XXXI, 49, 99 24, 77,

545/548 1532/1533 872/873 1556/1557

XXXIII, 7, 14 101, 634/635 XXXIII, 9, 17 6, 203/204 XXXIII, 12, 24155, 2617/2634 XXXV, 8, 16-17 81, 1696/1698

276

INDEX AVCTORVM

XXXV, 17, 43 61, 1017/1021

I3, 28

XXXV,38

14, 3 IS, 14-15

70, 1316/1317

In Canticum Canticorum : 8, 12 78, 1583

Homeliae in Ezechielem : I, xx, ro

3, 84/85

IS rowr6 II, 2, 1o

4, 127 76, 1508

II. 32x II, xo, 21

133, 1808/1810 179, 15/18 *

Homeliae in euangelia :

Ir 2123 [8

71, 1355/1362 7, 248

13, 455 26, 20

1G ey: Py sae se

117, 1240/1241 or, 276/277 16r, 2818/2820

18, 21

27, 31, 31, 31,

3 20 25/26 25-26

168, 3083/3084 141, 2117/2118

82, 1739/1741 82, 1727 82, 1727

82, 1739/1741 60, 960

83, 1749/1750 112, 1068 116, 1202

134, 1870/1871 31, 26

118, 1245

32, 5

136, 1921 92, 320/321

32, IO

32, 13

93, 374/375

13, 439 13, 439

32, 18

82, 1727

32, 21

I4I, 2116

1522.7

14, 479/483

32, 27

141, 2118/2119 141, 2129/2130

IL, 24, 3 IL, 25, 2-4

189, 37/38 205, 55/57

60, 960

Ilo

197, 27/28

34, 3 34, 3 34, 3

116, 1202

II, 30, 3.5 II, 33 IS 34,07

40, 264/268 81, 1678/1679 178, 110/121

34,4

IL, 377

II, 34, 12

193, 4/6

II, 22, 8

II, 34, xo II, 38, 15

28, 96/97

178, 131/132 198, 41/42

Epistulae: eS

GVILLELMVS

DE CONCHIS

Philosophia mundi: XXII 116, 1184/1186

34,6

34,7 34,8

I2, 400

92, 319/320 92, 315/316 20, 71 30, 150

34. 9

34, 11-12 41, 9

95, 444/445

20, 715 64, 1096/1097

104, 758

82, 1739/1741

60, 960

83, 1749/1750 112, 1068 116, 1202

Liber interpretationis Hebr. nom.: S, 26-27 82, 1727 6, 19 82, 1727

8, 18-19 II, 21-22 T1125 I2, IO-II

92, 315/316

104, 761 34, 8-9

HIERONYMVS

7, 15

134, 1870/1871

166, 3023

76, 1508

Regula Pastoralis : II, x 196, 45/52 186, 16/17

83, 1749/1750

146, 2297

141, 2117/2118 78, 1582/1583 78, 1588/1589 82, 1739/1741

124, 1870/1871 48, 49, 6o, 60,

23 8 8-9 19

242, 272/273 242, 272/273 82, 1739/1741 60, 960

83, 1749/1750

12, 26

82, 1727

60, 22 6r, 12 61, 20

I3, 2I

8o, 1646/1647

61, 24

66, 1158/1159

168, 3083/3084

82, 1727 82, 1727

INDEX AVCTORVM 61, 26 62, 29

146, 2297 81, 1704

Ios

64, 1096/1097 83, 1751 104, 758

65, 5/6

99, 589

63, 1o 63, 22 70, 475 70, 15

75 5

Summa Sententiarum :

I4

192, 31/33

Hymni :

Aue maris stella

83, 1743

IOHANNES

74, 16

146, 2297

75, 15/16 76, 20

Wipes 78, 4

80, 1646/1647 80, 1646/1647 146, 2297 168, 3083/3084 168, 3083/3084

TS

146, 2297

80, 21

168, 3083/3084

36, 107

VII, 18 93, 351/362 XII, 46, 17/20 180, 53/58 In Ezechielem : 67, 1197

VII

XII, 41,

212, 15/18

231, 191/195 180, 53/58

In Micbaeam :

De ecclesiasticis officiis:

39, 214/217

IOHANNES CHRYSOSTOMVS Catecheses ad illuminandos :

III, 17

190, 84/85 Scorvs ERIVGENA

De diuisione naturae :

III, 32

Antiquitates Iudaicae : III, 6, 3 224, 25/35 M6373

226, 7/9

M753

243, 296/300

III, 7, 6

243, 302/304

180, 53/58

IsIDORVS

Epistulae: 10, 6

226, 9/10

Gen, 5, 8

64, x1

242, 287/288

Quaestiones in Vetus Testamentum :

64,11, 4-9 — 237, 76/78 64, 12 245, 292/295 64, 15, 20-21 237, 70/71 64, 16, 15-16

237, 70

64, 17

242, 266/271

9, 317/218 196, 45/51

Exod. 44,3

185, 4/9

Num. 5,23

De sacramentis :

L 5, 19-20

— 192, 31/33

43, 369

190, 84/85

De fide catbolica :

II, 48, 1

43, 369

190, 84/85

De natura rerum:

XI x Hvco A SANCTO VICTORE

116, 1184/1186

De ecclesiasticis officiis :

IL, 25, 5

Elucidarium :

192, 21/23

73, 1414/1415

Gen. 30, 6 Exod. 44, 1-3

AVGVSTODVNENSIS

De imagine: 155 116, 1184/1186

LZ

116, 1184/1186

IOSEPHVS

11:6, 3/5

HONORIVS

BELETH

36

IOHANNES

In Isaiam:

In lIoelem : III, 18

84, 36/38

78, 1582/1583 8o, 1646/1647 141, 2117/2118

99, 589

1554/1559

85, 51/52

II, 8

83, 1751

63, 1

277

116, 1184/1186

Etymologiae :

»3

I2

74, 1451/1453

116, 1184/1186

278

INDEX AVCTORVM

16, 8 II, 21, 6, 5, x

240, 181/183 "237, 70/72

56, 834/837

IO

66, 1162/1166

I4

76, 1508

58, 887/892

Sententiae :

I, xo, 4.7

9

192, 21/23

15

79, 1637

Liturgia defunctorum : 160, 2796/2797

]3572

PETRVS LOMBARDVS

RVPERTVS TVITIENSIS

Sententiarum libri IV: * II, dist.

Yeas

De uniuerso :

De victoria Verbi Dei:

3, n. 4-6 192, 20/34 III, dist. 2, n. 4.187, 23/27 IV,dist. 2, n.4.84, 36/38

Vita sancti Martini:

73, 1414/1415

3, 12

31, 178/179

229, 107/108

Timaeus :

171, 25/28 116, 1184/1186

Responsoria : Tristis est anima mea 17, 612/613

Symbolum 'Quicumque' :

49, 573/575 TERTVLLIANVS

De baptismo:

IX, 3-4

6

Z

8

190, 84/85

MAVRVS

'THEODORICVS CANT.

In Ruth:

I

197, 31/33

Symbolum fidei :

PLATO

RABANVS

192, 31/33

SvVLPICIvs SEVERVS

In epistulam ad Ephesios :

29d-34b 31b-32c

116, 1184/1186

4, 129/132

13, 451/453

Exp. in Hexaemeron : 5-8,17, 18-24 x16, 1184/1186

42, 310/313

THEODORICVS

51, 623/625

Glossa 5. 1. Boethii de Trinitate: I, 28 208, 6/8

38, 195/201

49, 571/575

A 041608 THEOLOGY LIBRARY CLAREMONT. CALIF.

CARNOTENSIS

CONSPECTVS MATERIAE INSROBUCTIIN

A SU

ste

Ter

MW hs

ees

V-XXXVII

A. Commentaires sur le livre de Ruth ......... [Plan de POUVEBBe eee toria e tA exe e ILLe TEXUS SCHIBIBTUIEO ecce dese LIT LOS DUANUSGHISO apcesatoe esr ees titre nan PV: 2a Recent BOIEOIE. sos veo reme us B. Commentaires sur le Tabernacle ........... Do PRDernac Ulo eec chase auteoe cer nore Ue LDaberacina dE «ecce ese oer CORTE BIBEIOGRAPHIE GENERALE

..... eerte

UDNSRPECIVS SICEOR VM «ast, adest oris teda eO SEI rp

Me

RM

DEVISE

M

IE

temer

e

IPC

ERI

ee

BAN UU

Mite e

De qdabe uacalD- Ho Eis

aser

miror dee

sues

XXXVIII

MENU

1-243

rN

Ae

rn

1-83

84-170

T

171-219 220-243

mes qe oa ta De do

245-278

Index Locorum S. 5cripturae" «5.

XXXI-XXXXVII

aigoe Ao eoe tus qr

soe picebae ia,ok ne ws

Index Auctorufül-

XXII-XXX XXII-XXVIII XXIX-XXX

EDS

PUR

RS UNDE BEL

V-XXI VII-VIII IX-XIII XIII-XX XX-XXI

rear

ecce

ers

n

1o o a Ee d os eus io

Imprimé par les Usines Brepols S.A. - Turnhout (Belgique) Printed in Belgium

D/1983/0095/4

ISBN 2-503-03541-8 relié ISBN 2-503-03542-6 broché ISBN 2-503-03000-9 série

247-272 272-278

i=

Pur

$,

"^ a TITRE

utc

lcs.

EK

CHA

ihe La

=

6s

enum eius

166

"mE

oa | 4.

en

6

Me

4T S94 "5. dite

gue.

.

4t

e

In

:

cs

AMEN

i wr

-

ae

RR

|

iac

Viste oci

im.

n

LAT

-

-

beh...

L'rvet

IPIE

sw

00 aoe 0 6@e =

SS. j

rho e

E

TE

- M he ciui pn

MAS OK

-—P

By

de

LE

i

aah Fat I

——

jiglad T

-

amen onoy

odmwT: « XR tog

eg

tie

!eeev o WFÉ$€he

sedia wo) sag uniro

mingletl el besaiva

pocsoN dew

iios 3e MPpod MOT iourd. 6 cyPre cad MOet Mika vreboeo« topi ARRE

a

». n

a

wv Xe

[2

D

Cad Eo

SE niis: t s nasi

ni

mui

au

shsrestees FeREEL

kien ta NR Lathes