Commentaria in Evangelium sancti Iohannis

Citation preview

'

S yy.

v-y .
n:rr-''

T

■

*

,'n- V-.--

*-

*

S

—'■*;

-

j.; «***■ itfitA *■:#*

5?r?-^y

.

V

\

• -

* :•

ii.

sr*

r.^r.-Tiv*y

'

\

Y-' V D

\

,

y-y. sr. V

«e ; *-.* 4*. Sutis»

V.

tk

’ i-V’

"-r*

TRENT UNIVERSITY

LIBRARY OF RELIGION

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0009unse_f6r5

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

IX

rx

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

IX

RVPERTI TVITIENSIS COMMENTARIA IN EVANGELIVM SANCTI IOHANNIS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXIX

RVPERTI TVITIENSIS

COMMENTARIA IN EVANGELIVM SANCTI IOHANNIS

EDIDIT

RHABANVS HAACKE O.S.B.

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXIX

SvMPTIBVS SVPPEDITANTE

Svpremo Belgarvm Magistratv PVBLICAE INSTITVTIONI

atqve Optimis Artibvs Praeposito editvm

Bildliche Darstellung von Ioh. 19, 26. Aus dem Gemaldezyklus der Stiftskirche von Schwarzrheindorf bei Bonn (kurz nach 1151) Vergleich Ruperts Kommentar zu Ioh. 19, 26 (S. 743-744)

A

HERBERT GRUNDMANN freundlichst zugeeignet

'i.vr

EINLEITUNG Rupert hat wahrscheinlich um das Jahr 1115, ais er von seinem Lehrauftrag in Liittich verdrangt sich unter den Schutz des Abtes Kuno von Siegburg stellte, diesem seinen Johanneskommentar iibergeben. Wie der ungewohnliche Umfang des nun folgenden Werkes ‘De Trinitate et operibus eius’, das er nach drei Jahren fertigstellte, anzunehmen notigt, daB auf Vorarbeiten zuriickgegriffen wurde, so scheint auch dem Johanneskommentar, der wenigstens fiir die ersten sieben Biicher ‘une espece de cours de theologie’, die Mauriner empfinden lieB (PL 170, 765 c), eine mehrjahrige Lehrtatigkeit voraufgegangen zu sein. Die Verbreitung erfolgte aus einer nicht gunstigen Ausgangsposition. Rupert war Gast in Siegburg ; erst ais Abt von Deutz, ab 1119, mochte er ais Herr einer Schreibstube groBeren EinfluB genommen haben. GewiB sind die meisten Abschriften verloren gegangen ; das wenige, was sich heute vorfmdet, deutet immerhin die drei Gegenden an, deren Kloster seine Schriften ausliehen und abschrieben : Liittich fiir Flandern und Frankreich, Koln fiir den deutschen Westen, Regensburg, wo Abt Kuno im Jahre 1126 Bischof geworden in dieser Hinsicht sehr tatig gewesen sein muB, fiir Bayern und Osterreich. Um so erfreulicher ist es, feststellen zu konnen, daB die erhalten Handschriften sehr sorgfaltig gearbeitet wurden. C Der Johanneskommentar Ruperts wird in der altesten - 13. Jh. - Biicherliste des regulierten Chorherrenstiftes Klosterneuburg, die auf dem letzten Blatt einer gleichaltrigen Rupertschrift De diuinis officiis, Codex 252, eingetragen ist, erwahnt ; es handelt sich zweifellos um die beiden Codices 256 und 257. Der Schrift nach sind sie auf das letzte Viertel des 12. Jahrhunderts zu datieren. Wie in Cod. 252 findet sich in Cod. 256 der Eigentumsvermerk des Bibliothekars Albertus Saxo vom Ende des 13. Jahrhunderts : Liber sancte Marie in niwenburga AI Saxo. Eine andere Hand aus gleicher Zeit nennt den Schreiber : Pilgrimi scripta manus eius sit benedicta. Diese letztere Hand hat eine Reihe von erganzenden und die Abkurzungen teils aufschlieBenden Korrekturen vorgenommen, in derselben kleinen Schrift namlich, wahrend die erste Hand einige Korrekturen in gleicher GroBe an den Rand setzte. Gerundete Formen ergeben ein ruhiges Bild, das zudem durch Abkiirzungen nur wenig gestort wird. E-caudatum wird stets gebraucht, nur vereinzelt zeigen sich neue Stilelemente : gebrochenes g, schrage Zunge im e, runde d und s, tironisches et. Den Codex 257 schrieben eine 2. und ab fol. 42™ eine dritte Hand, deren Schrift nur kurz auf fol. 65r durch eine 4. abgelost wurde. Die 2.Hand wirkt groBer, scheint mehr darauf bedacht, die Zeile zu fiillen, zieht den Abstrich unter die Zeile hinab,

VIII

EINLEITUNG

verwendet neben geradem das runde, rustikale et, wahrend die 3. Hand zierlicher und scharfer die Worte trennt. Besitzvermerke aus dem 15. Jahrhundert in Cod. 256 unten auf foll. 1 und 88, in Codex 257 auf fol. 75“. Die 138 Pergamente des Cod. 257 sind neu gebunden, die 158 des Cod. 256 in einen Einband des 14. Jahrhunderts, den Pardel- und Lilienstempel schmiicken ; jedesmal sind drei Biinde auf Kordel geheftet. Der Titel auf dem Buchdeckel stammt aus dem 16. Jahrhundert : Rudbertus Turiensis super Ioannem. In die roten Initialen zu Beginn der einzelnen Biicher sind einfache Ranken eingezeichnet. Beschrieben sind Cod. 256 wie 257 zweispaltig mit durchweg 38 Zeilen ; romische Zahlen ais Kustoden am SchluB der Lagen ; die MaBe in Cod. 256 : 32,9 x 22,7 x 7,5, in Cod. 257 : 32,9 x 22 x 8; Spiegel 25 x 17,5. Das letzte Blatt in Cod. 257 fehlt, sodaB der SchluB des 14. Buches und die hier wohl angefugten Besitz- und Schreibervermerke nicht iiberliefert sind. Alie Hande zeigen sich ofters unsicher in der Orthographie : cogitacio, compaciens, intendo, meditacio, katholica, michi. "Literatur : C. Cernik u. H. Pfeiffer, Catalogus codicum manuscriptorum, Wien, 1922, S. 253 ; Th. Gottlieb, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Qsterreicbs, I, Bd., Niederdsterreicb, Wien, 1915, S. 95. 105 ; R. Haacke, in Deutsches Archiv, 16. 1960, S. 414.

S

Nach Angabe der jetzigen Besitzerin, der Benediktinerabtei Solesmes, entstammt die zweibandige Handschrift der Bibliothek des ehemaligen Benediktinerpriorats St. Leger in Cognac. Die Einteilung in die Biicher 1-7 und 8-14 ist die gleiche wie in den Handschriften von Klosterneuburg. Die 153 und 114 Pergamentblatter sind auf 4 Biinde geheftet, in weiBes Schafleder auf Holzdeckeln mit SchlieBen eingebunden, die Vorsatzblatter sind entfernt. Romische Zahlen sind die Kustoden der einzelnen Lagen. Die MaBe sind 28,5 x 21 und 35 x 23; die einspaltigen Spiegel 20,5 x 14 und 27 x 16. Bei den langen und gutgefullten Zeilen wirkt die Schrift recht breit, sodaB diese Codices der Mitte des 12. Jahrhunderts zugewiesen konnen. Wahrend die 1. Hand, die wohl beide Bande anfertigte, mehrfach am Rand korrigierte, besserte eine andere den Text selbst, aber mit kleinerer und spaterer Schrift. Diese 2. Hand mag auch einige Initialen mit Federzeichnungen geschmiickt haben, die sonst nur schwach koloriert und meist verkleckst wurden. Die Initiale M des Geleitsbriefes zeigt zwei Monche in Cluniazenserkukullen mit Abtsstaben : Rupert, bartig, iiberreicht sein Buch dem Abte Kuno. In der Initiale des 9. Buches erscheint ein Salomonbild, verziert mit blauen und roten Strichen. Die Versalien bei den Abschnittanfangen kragen fiber die Zeile gern vor. Selten finden sich Notazeichen, nur einmal fol. 50r ein aufrechtgestelltes IERONIM. Der kur-

EINLEITUNG

ix

sorische Text des Johannesevangeliums ist durch drei s am Rand hervorgehoben. Die Rechtschreibung ist nicht fest : inquid, Domitianus, Cherintus, taenebrae, substantialis, initium, diuiciae, occuli. Riteratur : R. Haacke, in Deutsches Archiv 16, 1960, S. 411 ; uber Co^nac : L.H. Cottineau, Repertoire Topo-Bibliographique des Abbayes et Prieures,

Maeon,

1935. S. 829.

A

Der Pergamentcodex 110 des Benediktinerstiftes St. Blasius zu Admont in der Steiermark ist auch dort in der 2. Halfte des 12. Jahrhunderts geschrieben worden. Leider ist nur der i.Teil, Buch 1-7, erhalten. An dem alten Einband aus weiBem Schweinsleder sind zwei eiserne SchlieBen angebracht; keine Verzierungen. Die 129 Pergamentblatter sind einspaltig mit 35 Zeilen beschrieben. Die GroBe des Buches ist 32 x 25, der Spiegel 22 x 16,5. Einige Initialen sind holzschnittartig stark und groB : M vor der Epistel, T vor dem 2. und Q vor dem 3. Buch. Die Initialen vor der Praefatio D und dem 1. Buch E sind eindrucksvoll mit den Zeichnungen von Adler und Lamm einbeschrieben. Im Text sind Eigennamen wie Augustinus, Hilarius, Maria usw. durch Majuskeln hervorgehoben. Nur wenige Nota am Rande, einmal ein aufgestelltes Gregorius. Romische Kustoden am Ende der Lagen. Ais vorderes Vorsatzblatt fand ein Pergament mit scholastischem Text aus dem 14. Jahrhundert Verwendung.das riickwartige ist mit Federproben bedeckt. Infolge des stets graden d und des haufigen Ligatur-et werkt die Schrift recht ait. Noch trennte man nicht immer sorgfaltig die Worte : infine, dehis, delumine persuum. Es fiel ferner auf : legittimum ; asscitus, seciens, mundicia, also eine wenig stabile Orthographie. Das Interesse fur die Schriften Ruperts in Admont - der Bibliothekskatalog von 1376 zahlt 12 Exemplare auf, darunter den Johanneskommentar - mag von dem gelehrten Abt Gottfried von Vemmingen (seit 1138) herriihren, der mit dem Rupertschiiler Gerhoch von Reichersberg eng befreundet war. Riteratur : G. Moser-Mersky, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Osterreichs, III, Graz, 1961, S. 46 ; R. Haacke, in Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 407.

H

Die Handschrift B 55 der Landesbibliothek Wolfenbiittel gehorte der in der Sakularisation untergegangenen Benediktinerabtei St. Ludger in Helmstedt an, die seit ihrer Griindung um 800 der Abtei Werden unterstand. Die Helmstedter Nr. 49 ist auf dem Vorsatzblatt eingetragen. Die 98 eng beschriebenen Pergamentblatter sind schlecht in Pappe gebunden, die beiden ersten Blatter sind sehr beschadigt; es fehlen die letzten Blatter mit dem SchluB des 7. Buches, und leider ist der zugehorige 2. Band mit den

X

EINLEITUNG

Biichern 8-14 noch nicht neuentdeckt. Die MaBe 35 x 24, zweispaltig zu 40 Zeilen, Majuskeln stehen ais Kustoden am SchluB der Lagen. Die Initialen zu Beginn eines jeden Buches tragen gutgezeichneten Blattschmuck mit Schnallen. Gern werden Majuskeln zu den Abschnittsanfangen und fiir den kursorischen Johannestext verwendet. Zwar wird oft abgekiirzt, vor allem der SchluB der Textzitate, jedoch bezeugen die alten Schriftelemente wie geschwanztes e, runde Buchstaben, Ligatur-et und das Fehlen der Trennungs- und i- Striche die Entstehung im 12. Jahrhundert ; wohl ist der Duktus nach rechts geneigt und der Schreiber achtete sehr auf geringe, aber genaue Abstande der Worte, auch wenn diese abgekiirzt sind. Von gleicher Hand stammen die spielerisch umrahmten Randkorrekturen. Oft finden sich Abkiirzungen wie spe = specie, xpc = christus. Die Schreibweise bevorzugt y : ethymologya, archytectonica, antydotum, Tyberius, Pylatus, Ysaias, bringt auch andere Zufalligkeiten : Cherinthus, Cono (statt Chuono oder Cuno), apollogetica, karitas, topazyon, negociator, rationali¬ tas, omousiani, arriani. 'Literatur : O. von Heinemann, Die Handschriften der her^oglichen Bibliothek von Wolfenbiittel, Wolfenbiittel, 1880, S. 32 ; R. Haacke, in Deutsches Archiv, 16,

1960, S. 414.

Schon ein oberflachlicher Vergleich dieser vier Handschriften des 12. Jahrhunderts mit der im Migne aufgenommenen Druckausgabe ergab sowohl eine iiberraschenden Ahnlichkeit der Codices von Klosterneuburg, Solesmes und Admont zueinander ais auch eine ebenso unerwartete Ubereinstimmung der Wolfenbutteler Hs. mit der Druckausgabe. Der erste Eindruck bestatigte sich immer wieder. Es sind zwei ‘Familien’ gewesen, deren erste - S A C - unbekannt war. Mit der Wolfenbutteler Hs. muBte der Erstdruck verglichen werden, der ja auf einer beim Druck verlorenen Handschrift beruhte. Zugleich konnten die vielen Druckfehler, die sich vom Erst¬ druck uber mehrere Nachdrucke in die Migne-Ausgabe ein¬ druck bei mehreren Neudrucken bis zur Migne-Ausgabe eingeschlichen hatten, eliminiert werden, was die Anlichkeit von H und t noch deutlicher sichtbar machte. Sofort ergab sich, daB die jiingste Hs. - T - auf S A C zuriickzufiihren war, was ein Ivollationieren eriibrigte. Gleiches traf auf den Briisseler Kodex 10751 zu, der die Schrift des Abtes Wazelinus enthalt : De consensu euangelistarum, wo zahlreiche Zitate aus Ruperts Johanneskommentar verwertet sind. t

Vorlage fiir den Erstdruck, Koln 1526 bei Franz Birkmann, war eine Handschrift aus der Abteibibliothek St. Heribert in Deutz. Es ist nicht iiberliefert, ob Deutz diese Handschrift

EINLEITUNG

XI

schon immer besessen, oder ob die 1524 erfolgte Aufforderung des Bursfelder Generalkapitels zur Suche nach Ruperthandschriften es in solchen Besitz gebracht hatte. Vielleicht war der Herausgeber, der Humanist Johannes Cochlaus, ihr gliicklicher Finder. Merkwiirdig ist, daB im selben Jahre 1526, nur vier Monate spater, der Niirnberger Drucker Johannes Petrejus dasselbe Werk herausbrac.hte, ohne daB der Kolner aeditio prima Erwahnung geschah. Erst bei naherem Zusehen kann die vollige Abhangigkeit des Niirnberger vom Kolner Druck festgestellt werden. Cochlaus fiigte mehrere Randnoten an, die bessere Lesarten vorschlugen, ais er sie in der Handschrift gefunden hatte. Die Niirnberger haben die Vorschlage teils sofort erarbeitet, teils vergeBlich weggelassen. Zuweilen sind diese Vorschlage falsch oder beruhen auf falschen Lesar¬ ten. DaB die Niirnberger einige polemische Randbemerkungen der Cochlausedition weglieBen, ist verzeihlich : Efpcacissima ratio Augustini contra haereticos Pichardos et Lutheranos (S. CLIU), - sic hodie disputant de lib. ar. Lutherani (S. CCLXXV), - male ergo negant merita sanctorum Lutherani (S. CCXCI), papista uideberis Ruperte Lutheranis (S. CCCLXIIII) ; iibrigens lieBen auch die folgenden Kolner Drucke diese Noten weg. Wichtiger erscheint die Begriindung, die Cochlaus seiner Edition vorautschickt. Es gebe, fiihrt er in der Widmung an den Deutzer Abt Heinrich von NeuB aus, bisher nur drei Johanneskommentare, namlich die des Chrysostomos, des Cyrill von Alexandrien und des Augustinus. Der Stil der beiden ersten sei volkstiimlich und deklamatorisch, also weniger geeignet fiir moderne Leser, der Text des Augustinus aber sei nur unvollstandig erhalten. Cochlaus war dem Problem nahegekommen, hatte es jedoch nicht gesehen. Chrysostomus’ und Cyrills Werke waren Rupert wie seiner Zeit und seinen Vorgangern unbekannt geblieben. DaB Rupert aber die Traktate Augustins iiber das Johannesevangelium so intensiv wiederaufgenommen und gleichsam neugestaltet hatte, war dem Cochlaus ganz entgangen. Rupert hatte allerdings die augustinische Quelle nie ausdriicklich genannt. Cochlaus oder die Niirnberger hatten dies weder ais Tatsache unbeachtet gelassen, noch das anschlieBende Pro¬ blem unterschlagen, vielmehr die Frage groB herausgestellt, ob Rupert seine Quelle geniigend gut begriffen und kongenial erganzt habe. Doch mag sie entschuldigen, daB dieser Sachverhalt auch spater, ja in der gesamten Literatur iiber die Werke Ruperts, nie erkannt wurde. L,iteratur : W. Weinberger, Beitrage gur Handschriftenkunde, I, Wien, 1908, S. 36 ; N. 1 ; R. Rocholl, Rupert von Deut%, Giitersloh, 1886, S. 324 ; R. Haacke, in Deutsches Arcbiv, 16, 1960, S. 428!!.

XII

T

EINLEITUNG

Unter der Nr. Clm 18513 bewahrt die Miinchener Staatsbibliothek die jiingste Handschrift des Johanneskommentars Ruperts auf. t)ber sie sind wir gut unterrichtet, denn der SchluB des 11. Buches bringt den Vermerk : Scriptum et finitum -per me Wolfgangum Klammer in uigilia Apostolorum Philippi et Iacobi Anno Domini 1471. Eine andere Hand schrieb die folgenden Biicher und setzte ohne weiteren Ver¬ merk dieselbe Jahreszahl. Eine dritte Hand schrieb Ruperts Anulus auf die noch iibrigen leeren Papierseiten. Das schlichte Wasserzeichen verrat nach Briquet 14854 die Herkunft : aus Bayern um 1456. Die stattliche Band von 452 Blattern, zweispaltig zu je 42 Zeilen beschrieben - Spiegel 22 x 14, der Band selbst 31,5 x 21 - ist in Schweinsleder gebunden und mit einfachen Linien in Blinddruck verziert, geheftet auf vier Biinden mit geschlitzten Leder, SchlieBen aus Leder mit Kupferplattchen, alles Kennzeichen der damaligen Tegernseer Bibliothek. Wolfgang Klammer, der also am 30. April 1471 diese Arbeit beendete, hat noch mehrere andere Kodizes geschrieben, von denen vier, namlich Clm 1842, 18307, 18423, i8522a, fur die Jahre 1460 bis 1477 nachweisbar sind. Der Tegernseer Katalog vom Jahre 1489 verzeichnet unsere Handschrift : Explanatio in euangelium s. Ioannis a 41, annulus eiusdem per modum dialogi inter Christianum et iudeum diuisum in tres libros partiales a 41. Wie oben erwahnt gehort sie zu Familie S A C : es fehlen alie Varianten aus H t. "Literatur : V. Redlich, Tegernsee und die deutsche Geistesgeschicbte im 15. Jahrhundert, Miinchen, 1931, S. 192 ; R. Haacke, in Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 419.

Als verloren gelten folgende Handschriften : zunachst die oben erwahnten 1. Admont 2. Teii, 2. Wolfenbiittel 2. Teii, 3. Deutz, Vorlage fur den Erstdruck Koln 1526, 4. Liittich, Vorlage fur Wazelin, sodann, 5. Priifening bei Regensburg (vgl. Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 424). 6. Reichersberg, im Jahre 1624 durch Brand vernichtet. Der gerettete Katalog vom Jahre 1595 - heute in Miinchen, Staatsbibliothek : Cat. bau. 2, fol. 397r-397u, Nr. 29-43, inbesondere Nr. 36 : in folio 36 eiusdem pars prima in Ioannem euangelistam absolute lib. 7; in folio 37 eiusdem pars altera in Ioannem euangelistam libros habet septem (freundliche Mitteilung von Prof. P. Classen - Heidelberg). 7. Lambach, zwei Hss. des 12. Jahrhunderts, die 1920 antiquarisch verkauft wurden, wurden noch nicht gefunden (vgl. Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 422, Anm. 10). Die Be-

EINLEITUNG

XIII

schreibung, die ich Herrn Ernst Schulte Strathaus verdanke, laBt die Zugehorigkeit zur Solesmer Hs. 5 vermuten : Zwei Pergamentbande von 153 bzw. 114 Blatt in GroBoktav ; 29 x 21 bzw. 35,7 x 23, in weiBes Schweinsleder auf Holzdeckeln gebunden, der Schrift nach aus der 1. Halfte des 12. Jahrhunderts, geschmiickt mit 14 groBen Initialen in roter und violetter Federzeichnung. In der 1. Initiale Mfeditatus) eine schone bildliche Darstellung : Der Abt Rupert liberreicht ein Buch dem Abte Kuno, dem das Werk gewidmet ist. Uber den Kopfen stehen die Namen RVP und CHVNO. Im Anfang des 2. Bandes die groBe Initiale A(gones) mit einem schreitenden Lowen und Vogeln. In der 9. Initiale das Kniebild eines Konigs mit Zepter und Krone, in der 11. ein groBer phantastischer Vogel. Die Formen der Buchstaben sind aus Bandern mit Rollwerk gebildet, einige durch kleine Vogel belebt. Auf Bl. I47r des 1. Bandes die humoristische Zeichnung einer Ziege. Die Untersuchung der Varianten gelangte nicht, bedingt durch die geringe Zahl der iiberlieferten Handschriften, zu dem gewiinschten Ergebnis, eine Abhangigkeit voneinander mit Sicherheit feststellen zu konnen. C bietet wohl einen weniger fehlerhaften Text ais 5 A ; doch alie drei Hand¬ schriften weisen so viele Eigenvarianten auf, dafi sie eher von¬ einander unabhangig erscheinen. Ahnlich stehen H und t mehr nebeneinander. Im allgemeinen gesehen kann der Text S A C gegeniiber H t ais der bessere bezeichnet werden. Was wiederum die Neigung verstarkt, die einzig groBe Variante am SchluB des Exkurses zu Johannes 6, 32 dahin zu beurteilen, daB die Fassung H 5 C ais original, in H t aber ais verfremdet zu gelten hat. Ein Vergleich mit ahnlichen und noch starkeren Verfremdungen an Ruperts liturgischen Werk De diuinis officiis liegt nahe (vgl. R. Haacke, in Recherches de Theologie ancienne et medievale, 32, 1965, S. 20-42). S A C hatte letztlich eine gemeinsame Vorlage in dem Originaltext, den Rupert in St. Laurentius in Liittich bald nach der Fertigstellung von De diuinis officiis (nach dem Jahr mi) ais umfassende Dar¬ stellung seiner Eucharistielehre herausgab. H und t gehen zuriick auf eine Vorlage, die verfremdet wurde, ais die Angriffe Wilhelms von Thierry einsetzten (vgl. ebd.). Vergeblich suchen wir nach einer polemischen Tendenz, die dem Autor die Feder gefiihrt hatte. GewiB wird Berengar ais Gegner genannt, jedoch erscheint - ein halbes Jahrhundert nach dessen Auftreten - eine Apologie ihm gegeniiber nicht ausreichend aktuell. Die einfachste Antwort wird richtig sein : Rupert schrieb sein Erstlingswerk De diuinis officiis nicht agressiv, wohl aber aus einer sich volle Unabhangigkeit

XIV

EINLEITUNG

reservierenden Absicht heraus, eine positive und zeitgemaBe Darstellung der Liturgieauffassung seines Liitticher Klosters, dessen Ausstrahlung er reprasentierte, zu geben ; es wurde eine Erneuerung des Werkes Amalars, ja es iibertraf dies bei weitem. Hier nun handelte es sich um einen Johannesevangelienkommentar, Frucht seiner Tatigkeit im Laurentiuskloster in Lectio und Meditatio. Ais unmittelbaren Vorganger kennen wir niemanden ais Alkuin, der Supey Iohannem kommentierte, indem er die Traktate Augustins excerpierte, wobei sozusagen nichts geandert wurde. Rupert aber brach mit der Tradition des Kompilierens : so eingehend er sich mit Augustin befaBte, so verwertete er durchaus selbstandig dessen Gedanken und Anregungen. Einerseits erhalten wir auf diese Weise eine Interpretation Augustins, die trotz allen Schwachen und Unzulanglichkeiten sich jedenfalls ais groBartigen Versuch darstellt, anderseits eine dem 12. Jahrhundert zeitgemaBe Johanneskommentierung aus Lutticher-Kolner Theologie. Die doppelte Aufgabe, zu Augustin und uber ihn zuriick zum Evangelium des Johannes selbst zuriickzufiihren, erscheint nicht schlecht gelost. Die Arbeit, ein ‘ganzes Evangelium’ zu erklaren, diirfte sich im 12. Jahrhundert auch ebenso positiv gelohnt haben, zum Aufbau der Kirche des Glaubens namlich, und nicht schon darin ihre Wirkung erschopft haben, daB die destruktiven Ideologien der Gegner verschwanden. Rupert hat sich gewiB Muhe gegeben, das Vorbild des Evangelisten und das des Augustinus nachzuahmen ; seine Leser diirften auch heute emphnden, was die Mauriner vielleicht etwas iiberschwanglich ausdriicken : ‘une infinite de beaux morceaux, qui pourraient etre aussi instructifs qu’agreables pour le lecteur’. (PL 170, 771 A). Der Deutschen Forschungsgemeinschaft, die erneut ein freies Forschungsjahr gewahrte, um den Studien fur diese Arbeit ungestort obliegen zu konnen, weiB sich der Herausgeber dankbar verpflichtet. Der Prasident der Monumenta Germaniae Historica, Prof. Dr. Herbert Grundmann, forderte uber ein befiirwortendes Wohlwollen hinaus in personlich hilfreicher Mitarbeit unser Vorhaben, was auch aus seiner Rupertedition im ‘Deutschen Archiv’ 22, 1966 hervorgeht. Den Editoren des Corpus Christianorum und ihren Mitarbeitern - speziell Herrn R. vander Plaetse fur den Hinweis auf Cod. Briissel 10751, in welchen Prof. H. Silvestre die Rupertzitate gefunden hatte - gebiihrt herzlicher Dank und verdientes 'Lof van de Vriendschap’. Unter Hinweis auf den betr. Absatz im Vorwort zur Ausgabe De diuinis officiis sei die Gastfreundschaft der Abteien, die mir ihre hier verwerteten

EINLEITUNG

xv

Handschriftenschatze offneten, Ivlosterneuburg, Solesmes und besonders Admont, ausdriicklich erwahnt und geriihmt. Siegburg, den io. August 1968, im Millenarium des Liitticher Laurentiusklosters. R.H.

COMMENTARIA IN EVANGELIVM SANCTI IOHANNIS

IX

DIE SIGEL C

Klostetneuburg, Stiftsbibliothek 256 und 257

S

Solesmes (Sarthe), Bibliotheque de 1’Abbaye, ohne Nrr.

A

Admont, Stiftsbibliothek 110

H

Wolfenbiittel, Landesbibliothek B 55

t

Erstdruck Koln 1526

n

Nachdruck Niirnberg 1526

EPISTVLA RVPERTI ABBATIS TVICIENSIS AD AB- pl BATEM COENOBII SIGEBERGENSIS CVNONEM, 201/2 QVA DE CAVSA HOC OPVS IN IOHANNEM EVANGELISTAM AGGRESSVS SIT.

5

10

15

20

25

30

Meditatus sum nocte cum corde meo et exercitabar, Pater mi, Chuno uenerande et memoria digne abba coenobii Sigebergensis, et meditationis atque exercitationis fructus iste uidebatur esse ut scriberem. Ecce autem hoc ipsum quod scripsi quasi fulgor flammae factum est mihi et latere me non sinit longeque dispares hominum diuersorum oculos in me conuertit. Illis quorum forte oculi zelo malo lippiunt et fraternae caritatis nesciunt collyrium, omnia nigra et obscura sunt. Eis autem, qui oculos ex beneuolentia lucidos habent, quorum tu, Pater, mihi optimus es, cuncta quae scriptito, sicut ex te et ex ipsis audio, candida et bona sunt. Tibi itaque tuique similibus nunc anima mea pro causa et conscientia sua illud recitat, quod de pressuris suis sancta dicit ecclesia : Nigra sum sed formosa, filiae Ierusalem, sicut tabernacula Cedar, sicut felles Salomonis. Quid enim nigrius, quid tabernaculis Cedar similius quam illa praesumptionis uanitas, qua elatum me ad scribendum prosi¬ luisse auspicantur ? Nam quia uox Christianae legis et organum catholicae fidei, pater Augustinus, uocali atque dulci euange¬ lium Iohannis tractatu declamauit, reprehensionem uel derogationem illius esse somniant, quod idem euangelium, id est ipsum Dei uerbum, post tantum doctorem ruminare prae¬ sumpsi, multumque indignantur quasi nouo homini, quod me antiquae nobibilitati inserere uel etiam praeferre per superbiae spiritum ausus sim. Ego autem testem habere me confido Deum in anima mea, quia ut hoc facerem, ut post talem tantumque catholicae pacis adiutorem tam altum tamque diuinum proprio sermone trac¬ tarem euangelium, illa me causa impulit, quia memor fui Dei et delectatus sum. Nam ut ab humano die indicarer aut cognoscerer, mihi utputo pro minimo erat. Illi autem, quid dicant, 1 cf. Ps. 76, 7. 5 cf. Lc. 11, 36. 7 cf. Benedictus, Reg. 72, p. 162. 8 cf. Apoc. 3, 18. 9 cf. Mt. 6, 22. 13 Cant. 1, 4. 6, 9. 19 Augustinus, In Iohannis euangelium tractatus CXXIV. Ioh. euang. tract. 4, 16, 28 - CC 36 p. 40. 23 Benedictus, Reg. 65, p. 152. 25 cf. II Cof. 1, 23. 28 Ps. 76, 4. 29 cf. I Cor. 4, 3.

1 - CSEL 75 16 cf. Eccle. 21 Aug., In 2 - CSEL 75

Titulus : ROBERTI... CHVNONEM S ; RVDBERTI... CHVNONEM A ; RODBERTI TVCIENSIS... CHVNONEM C; EPISTOLA NVNCVPATORIA RVPERTI AD CVNONEM t; titulum om. H 7 in zelo H t 10 sicut... audio supra lin. C 11 tuisque H t 14 pellis A C t Salemonis SCAHt; Salemonis usque ad prosiluisse plura uerba destructa H 20/25 somniant usque ad testem pl. uerba destr. H 22 me om. t (destr. H) 25 me habere ~ t animam meam t {destr. H)

2

RVPERTVS TVITIENSIS

quid pro argumento afferant, non habent nisi quod aliqui ex eis, dum uolunt sacramentum corporis et sanguinis Domini solum modo signum esse sacrae rei iuxta errorem quondam Berengarii Turonensis, etiam dictum beatum Augustinum ita 35 sentire putant, quod omnino falsum est. Ego autem uerum corpus Christi quod pro nobis traditum est, et uerum eius esse decerto sanguinem, qui pro nobis fusus est, sicut ecclesia catholica tenet. Hinc approbare conati sunt beato me derogare Augustino contra illum sentiendo, quem in sui erroris patroci40 nium Berengarius citare consueuerat dicta eius malo sensu diripiendo. Verum hoc iam fere nemo palam profiteri aut de¬ fendere audet uniuersa sciente ecclesia catholica, quia uerum corpus et uerus sanguis Christi est. Aliud est, quod pro magno criminis argumento in me iactitant, quia dubitare ausus fui 45 de Iuda proditore, utrum eiusdem sacramenti communioni inter/fuisse, sicut idem pater Augustinus asserit, an non interfuisse sed iam exisse putandus sit, sicut sanctus Hilarius constanter asserit. Haec est illa, o Pater mi et o uos omnes filiae Ierusalem, / haec est illa nigredo magna, qua in oculis 50 eorum nigra sum, inquit anima mea, sicut tabernacula Cedar. Aiunt me arrogantem et incredibiliter elatum, nullum pati uiuere probum clericum, quo nomine designare mos est cuius¬ cumque ordinis uel habitus ualenter litteratum, nullum eiusmodi sinere quin illum arguam esse haereticum. Hoc nimirum 55 est esse uel dici nigrum sicut tabernacula Cedar, de quo scrip¬ tum est : Manus eius contra omnes et manus omnium contra eum et e regione uniuersorum fratrum suorum figet tabernacula. Quid facerem, Pater? Ille mihi ueritatem corporis et sanguinis Domini auferre contendebat, hic alius doctorum nostrorum 60 scripta cur aeque ut prophetarum et apostolorum Scripturas canonicae auctoritatis esse non dicerem ingenti odio accusabat. Alius uero Deum uelle malum praedicabat, idemque et alii non¬ nulli hominem Christum, hominem nouum qui secundum

34 cf. Rupertus, De diuin. officiis II 402 - CC CM 7 p. 42. 36 cf. I Cor. 11, 24. 37 cf. Lc. 22, 20. 46 Rupertus, In regulam s. Benedicti - PL 170, 494 D/496 B expresse citat : Aug., In Ioh. euang. tr. 52,3 - CC 36 p. 484, et Hilarius, Comment. in Mt. 30, 2 - PL 9, 1065 B. 48 cf. Cant. i, 4 coli. Thren. 1, 12. 56 Gen. 16, 12. 58 Anselmus Laud., Epistula ad Heribrandum abbatem s. Laurentii - ed. O. Eottin, Psycbologie et morale aux xiie et xiiie siecles, V, p. 175/178. 59 Cf. Ru¬ pertus, In regul. s. Benedicti - P1170, 496 B, scii. Anselmus Laudunensis et Guilelmus episc. Catalaunensis.

35 omnino... esse decerto... sentiendo quem in plura uerba destructa A 36 eius om. H t (destr. A) 38 hinc approbare] hoc quia probare H t {destr. A) 39/45 profiteri usque ad Iuda destr. H 42 scientia uniuersa A 46 interfuisset t 48 asserit] affirmat H t 52 designari H t 54 illum supra lin. A 63 nouum hominem ~ C Vulg. creatus] est add. t

C iv

PL 203/4

AD CVNONEM

3

Deum creatus et in unitatem personae cum Deo Verbo assumptus est, quique ante passionem non solum Patre uerum etiam angelis suis secundum humanitatem minor erat, nullo modo ad aequalitatem Dei peruenisse contendebat. De quibus omnibus in illis apologeticis meis sufficienter enarraui, quos ante haec ad scholasticos ecclesiasticae scientiae et fidei scripsi 70 te, o abbatum dignissime, atque ipsis testibus et consciis quia uerissima rettuli. Quid ergo facerem, nisi e regione omnium istorum tabernacula figerem eorumque odia gratuita pace ipsorum potiora ducerem ? Gratis me impugnent et taber¬ nacula mea sicut Cedar nigra esse dictitent, superabit tandem 75 ueritas, in cuius ore candido iudicium meum repositum est, quod potius formosa sit secundum fidem et intentionem anima mea sicut pellis Salomonis, quam ille de mortuis animalibus extendit, de illis, qui ui persecutionum propter iustitiam sunt mortificati. Breuiter nunc tibi pando, quod uel quomodo sen80 tiens de uiuifico corporis et sanguinis Domini sacramento tractauerim illa eiusdem Domini uerba, quibus sacramentum illud commendat, quoniam causarum supradictarum prima haec erat: Tribus essentiae modis corpus et sanguis Christi est, quarto autem differt. Est etenim nomine, re atque effectu, 85 differt uero specie. Est, inquam, nomine, quia summus caelo¬ rum pontifex, qui cum sit ipsa ueritas, nomina non uana rebus ponere solet, adeo fortiter nomen hoc impressit, ut non saltem diceret : Hoc uocetur corpus meum, hoc uocetur sanguis meus, sed : Hoc est, inquit, corpus meum, hic est sanguis meus. Est 90 etiam re, quia nimirum sanctum sanctorum est, quoniam uere in illa specie, qua traditus et lanceatus est, ipse sanctus sancto¬ rum est. Est nihilominus effectu, quia quam uere in illa specie, qua pependit in cruce, remissionem peccatorum operatus est omnibus, qui illum exspectauerant ab origine mundi cum fide 95 siue legalibus sacramentis fidei, omnibus a iusto Abel usque ad latronem, quem in cruce confitentem suscepit, tam uere in istis speciebus panis et uini eandem operatur remissionem peccato¬ rum omnibus, qui ingressi sunt uel ingrediuntur ad eandem fidem, postquam illa species hinc transiuit et sese in caelum 100 recepit. Quarto, id est specie differt, quod et plurimum pro65

72 cf. supra 56. 73 cf. Ps. 34, 19 ; cf. Ps. 108, 3 ; cf. Cant. 1, 4. 77 cf. Gregor., Hom. in euang. 7, 3 - PL 76, 1101 C. 89 Mt. 26, 27. 28. 00 cf. Dan. 9,24. 05 cf. Mt. 23, 35. 06 cf. Lc. 23, 43.

97 contendebant / 71 rem] fierem i' 75/77 quas t; quas destr. H H t 100 id est] idem

ergo] igitur H t istorum omnium ~H/ 72 fige¬ repositum usque ad Salomonis destr. H 77 pelles... 89 corpus meum] calix meus H 90 quoniam] quam t

4

RVPERTVS TVITIENSIS

dest, non modo ne color aut sapor sanguinis horrorem generet, sed etiam ut fides habeat meritum, cui humana ratio non praebet experimentum.

101/103 sanguinis usque ad experimentum] humani horrorem sumentibus ullum faciat, sed et ut competenti antidoto nimia parentum nostrorum curetur credulitas (incredulitas H). Crediderunt enim deceptori diabolo in eo quod non uidebant, scilicet quod illi ligno consequendae diuinitatis effectiua uirtus inesset, et come¬ dentes mortui sunt. Credamus econtra fideli saluatori Deo in eo quod non uidemus, scilicet panem et uinum in ueram corporis et sanguinis Christi (Christi om. /) trans¬ isse substantiam, et comedentes atque bibentes uiuamus in aeternum. H t

PRAEFATIO EIVSDEM APOLOGETICA IN EVANGELIVM IOHANNIS APOSTOLI ET EVANGELISTAE

5

io

15

20

25

30

Discipulus quem diligebat Iesus, qui et recubuit in coena super pectus eius, uerum eidem dilectori suo testimonium per¬ hibet in euangelio suo, quod sit Christus Filius Dei, id est quod non tantum homo in fine saeculorum natus ex utero Virginis sed et ante omnia saecula Deus ex Deo Patre generatus sit. Et omnis quidem scriptura diuinitus inspirata testimonium huic perhibet ueritati, sed huius maxime hoc propositum esse tam causa quam et ipse textus operis manifeste defendit. Causa uidelicet quia misso illo in exsilium a Domitiano qui secundus post Neronem Christianorum persecutor exstitit, ir¬ ruperant in ecclesiam haeretici quasi in destituta pastore ouilia lupi Marcion, Cerinthus et Ebion ceterique antichristi, qui Christum fuisse ante Mariam negantes simplicitatem euange¬ licae fidei peruersa maculauere doctrina. Et inde compulsus ab omnibus pene tunc Asiae episcopis et indicto omnibus ieiunio Dominum precatus ac sancti Spiritus gratia deebriatus hoc euangelium scripsit, quo omnes haereticorum tenebras pate¬ factae subito ueritatis luce dispulit. Textus uero operis quia uidelicet talis omnino est, qualem legitimi postulat ordo testimonii. Nam ascito secum teste alio non minus idoneo scilicet Ioanne baptista, ut sint testes duo. Non enim minus quam in ore duorum testium stabit omne uerbum. Ascito ergo Iohanne, qui uenit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lu¬ mine, dicta tam illius quam sua frequenter appellat testimonium dicens de semetipso in fine omnium : Hic est discipulus, qui testimonium perhibet de his, et scripsit haec, et scimus quia uerum est testimonium eius. Testis / itaque Filii Dei singularis hic est atque praecipuus, pl qui in publico caeli et terrae auditorio, cum ageretur non tam 205 de terminis aut legibus regni quam de ipsis natalibus regis nostri testibus aliis defessis et a clamore contradicentium uiolenter oppressis repente in medium prosiliuit et magno uocis euangelicae tonitru uerbique coruscantis fulmine omne concilium uanitatis cunctamque ecclesiam malignantium

1 cf. Ioh. 13, 23. 2 cf. Ioh. 19, 35. 4 cf. I Cor. io, ii. 5 cf. Symbolum Credo resp. symb. Quicumque. 6 cf. II Tim. 3, 16. 9/14 cf. Praefatio incerti auctoris in Augustini tractatus in euang. Ioh. - CC 36 p. XIV, 8/12. 14 cf. Hiero¬ nymus, Comment. in euang. Mt., Prol. - PL 26, 18 B s. 22 cf. Deut. 19, 15. 23 Ioh. 1, 7. 25 Ioh. 21, 24. 32 cf. Sap. 18, 15. 34 cf. Ps. 25, 4. 5.

Titulus : Prologus t ; nullum titulum pon. H n diuinapraem.t 6/7 inspirata... sed huius destr. H

13 negantes ante Mariam ~ H t 28 Testis] T om. S

testes ~ S

5 et om. t 8 et om.S

6 scriptura] I i pastoris S

16 debriatus H; inebriatus t

21 duo

6

RVPERTVS TVITIENSIS

35 ubique terrarum perterruit ac dissipauit, aperte protestans de illo, quod Filius unicus et consubstantialis ac per hoc heres legitimus Patris aeterni sit. Nostrae autem id est pupillorum omnium, quos ille coheredes suos testamento aeterno per suum sanguinem conscripsit, nostrae nimirum spei, quae periclitaba40 tur tantis aduersariorum derogationibus, testimonium hoc magnifice suffragatur. Quid enim ? Quomodo ratum erit testa¬ mentum, quo caelestem nobis hereditatem legauit, si legitimus ipse possessor caeli non fuit ? Quomodo autem caelum eius possessio fuit, si ipse de caelo non uenit, sed a Maria initium 45 sumpsit ? Opportune ergo nostrae, ut dictum est, spei fidus hic / testis subuenit, dum ingenui testatoris antiqua iura C 2T proloquens non solum caelum, sed et omnia quae sunt, eius esse, immo omnia per ipsum facta et sine ipso nihil factum esse definit. 50 Nobis igitur, qui testantes Filium Dei Scripturas scrutamur et in uia testimoniorum eius delectamur sicut in omnibus diuitiis, nobis omnibus hoc praecipue testimonium scrutandum et in toto corde exquirendum est, hoc tota anima concupiscen¬ dum atque super aurum et topazion diligendum est. Nam si 55 euangelici negotiatores sumus et bonas margaritas quaerimus, ecce una pretiosa margarita inuenta est. Ubi enim ulla, quae maioris pretii sit, reperiri potest ? Hanc animarum uerus amator Deus dilectae Iohannis animae pro monumento di¬ lectionis praecipuae fixit in pectore, ut Verbum, quod Maria 60 Virgo sola protulit in carne, ipsum huius socia uirginitas prae omnibus sanctis uiua mortalibus promeret uoce. Danda ergo sunt omnia, ut haec sola margarita comparari queat omnesque carnalium sordes affectuum ab oculis cordis abstergendae sunt eis, qui in schola Christi uenerabilibus student litteris, ut hanc 65 aliquatenus ualeant aquilam prosequi, quam cordis munditia iuuit, ut claritatem solis aeterni plus ceteris diuinae uisionis animalibus irreuerberata posset mentis acie contem/plari. Nam PL de eo, qui per munditiae uiam ad ueram tendit sapientiam, 206 loquitur Dominus per Isaiam : Iste in excelsis habitabit, muni -

48 cf. Ioh. 1, 3. 50 cf. Ioh. 5, 39. 51 cf. Ps. 118, 14. 53 cf. Ps. 118, 2. 20. 54 cf. Ps. 118, 127. 55 cf. Mt. 13, 45 s. 63 cf. Aug., In Ioh. euang. tract. 1, 19, 11-19 - CC 36 p. 11. 64 Benedictus, Reg. Prol. 45 - CSEL 75 p. 8. 65 cf. Mt. 5, 8 ; Aug., In Ioh. euang. tr. 36, 5, 30-35 - CC 36, 327 coli. Praefatio incerti auctoris in Aug. tr. in euang. Ioh. ib. p. XIV, 10. 67 cf. Praefatio incerti auct. ib. p. XIV, 14. 69 Is. 33, 16 - 17.

38 heredes t 40/41 derogationibus... suffragatur destr. H 46 ingenii S 50 Nobis] N om. S scrutamur] testamur H t 58 monimento C S A H t 61/63 promeret uoce... margarita com... sordes affec... destr. H 67 possit /

PRAEFATIO 70

75

80

85

90

95

100

105

7

mento saxorum sublimitas eius ; panis ei datus est, aquae eius fideles sunt. Regem in decore suo uidebunt oculi eius, cernent terram de longe. Immo quod ad rem euidentius attinet, hic sicut ad beatum Iob aliis quidem uerbis sed eodem sensu dictum est : Ad praeceptum Domini eleuabitur ut aquila, in arduis ponet nidum suum, in petris manet, in praeruptis silicibus commoratur atque inaccessis rupibus. Inde contemplatur escam, oculi eius de longe prospiciunt. Et quidem haec omnia Iohannes huius Verbi ac sempiterni principii contemplator excelsus magnifice as¬ secutus est. Quia uidelicet eleuatus est ut aquila apertos intendens oculos in diuinitatis radios et in arduis posuit nidum suum, id est aeternum huius euangelii sui munimentum, in petris mansit, id est in soliditate ueritatis, atque inde contem¬ platus est escam scilicet illam, quam et attingere meruit, huius Verbi sempiterni gloriam. Attamen sicut supradictum est : Oculi eius cernent terram de longe, ita et hic : Oculi, inquit, eius de longe prospiciunt. Quia uidelicet sic quoque eleuata haec aquila necdum per speciem sed per speculum in aenigmate uidet Deum. Nunc enim, inquit, filii Dei sumus, sed nondum apparuit, quid erimus. Licet autem pulli eius lambant sanguinem, id est auditores eius cognito tantum crucifixi Domini cruore satientur, eo quod diuinitatis arcana percipere ne¬ queant, non tamen omnino iure reprehenditur, quod tantae aquilae uolatum aliquatenus prospicere conamur. Nam et pulli idcirco in nido suo aluntur, ut post matrem suam quandoque ad eandem euolent escam. Igitur alta mysteria, quae in hoc splendore euangelii uelut grandis aquila peruolauit magnus doctor Augustinus, nos eadem quidem uia sed non omnino / eisdem uestigiis subsequi enitemur. Nam ille quidem alta mon¬ tium peruolat cacumina, nos interdum et circa radices imas occupabimur. Ille praecelsae arboris superiora quaeque poma carpere festinat, nos terrae quoque proximos, quos paruulis reliquit, attingere conabimur euangelicae litterae ramusculos, ut quia grandioribus in alta mysteriorum explanatione satis¬ factum est, nunc paruis, id est nostri similibus continuatio quoque litterae subueniat. FINIT PRAEFATIO.

74 Iob 39, 27 ss. 77/95 cf. Gregor., Moral. 31 c. 47/52 - PL 76, 624-630 contracta quoad principalia. 87 cf. I Cor. 13, 12. 88 I Ioh. 3, 2. 89 Iob 39. 3°-

74 ut om. Vulg. in arduis] et praem. Vulg. 75 manet] et add. H t Vulg. exc. A.ug. et Greg. 76 de longe oculi eius ~ Vulg. exc. duob. cod. et Greg. 81 aeterni t monimentum CSAH, monumentum t 85 inquit oculi ~ t 89 lambent Vulg. 104 paruulis n 106 FINIT PRAEFATIO om. t. ; EXPLICIT PROLOGVS H

INCIPIT COMMENTVM DOMNI RVPERTI ABBATIS IN EVANGELIVM SANCTI IOHANNIS APOSTOLI ET EVANGELISTAE. LIBER PRIMVS IN PRINCIPIO ERAT VERBVM

5

10

15

20

25

Ecce ueritas quae de terra orta est carnem de Virgine assu¬ mens, ut nos a diabolo liberaret, eadem de uirginali Iohannis anima generatur, uocem corpoream / induens, ut pro nobis PE contra omnem haereticam prauitatem dimicet. Qui enim de 207 corde suo uerbum bonum eructauit in uterum Virginis ut Deus inuisibilis uisibilis et uerus homo fieret, ipse castis complexibus suis ascitam dilecti Iohannis animam eodem Verbo impraegnauit, ut Verbum ineffabile per uocem litteramque eius audibile et intelligibile procederet. Ait ergo : In principio erat Verbum. Itaque non recentem adoramus Deum, sicut Cerinthus, Marcion atque Ebion ceterique antichristi mentiti sunt. Falsum quippe est quod dixerunt scilicet ante Mariam non exstitisse Christum. Christus enim, qui nunc homo est in fine saeculorum, in principio et ante saecula erat Verbum. Non erat totum, quod nunc est, scilicet caro et Verbum, sed erat tantummodo Ver¬ bum. Nunc geminae gigas substantiae duplicisque operationis una persona est, in principio autem unius substantiae uniusque operationis Verbum erat. Christus igitur ante Mariam erat, quia in principio Verbum erat. Verbum autem hic non pueriliter id est iuxta etymologiam nominis accipiendum est, scilicet sicut apud Donatum pueri accepimus uerbum dici eo quod uerberato aere plectroque linguae formetur. Nam uerbum eiusmodi per aerem sonando transit. Verbum autem, quod in principio scilicet ante ipsum aerem et ante omnia quae facta sunt, erat, manet in aeternum. Hoc etenim uerbum ratio perpetua est, sapientia sempiterna est, intellectus incomprehensibilis est, ueritas incommutabilis est. Cum autem apud nos tam de articulata uoce quam de

I, 1 cf. Ps. 84, 12 ; cf. Liber responsatis - PL 78, 741 A. fatio incerti auctoris in Aug. tr. in euang. Ioh. 41 - CC 36 p. XIV. 10 cf. Cyrill. Alex., In Ioh. euang. I, 1 - PG 73, 23 C. 14 cf. 15 cf. Liber responsatis - PL 78, 741 B., coli. Symbolum Quicumque cf. infra I, 697. 17 cf. Ps. 18, 6. 22 cf. Isidor., Etym. i, 9 24 Aug., In euang. Ioh. tr. 1, 8, 8 - CC 36 p. 5. 26 cf. Is. 40, 8.

1 Titulus : ROBERTI S RVDBERTI A RVDBERTI C

2 cf. Prae¬ 5 cf. Ps. 44, 2. I Cor. 10, 11. ; quoad totum - P1 82, 86 B.

COMMENTVM

usque ad EVANGELISTAE om. H SANCTI om. C ; LIBER PRIMVS om. CSA IN IOHANNEM /, IN EVANGELIVM IOHANNIS n 11 Dominum / 1.3 scilicet om. t

19 igitur om. S

erat ante Mariam ~ S

IO

RVPERTVS TVITIENSIS

tacito animi consilio uerbum aequiuoce praedicetur, cur non ipsa ratio sempiterna recte Verbum dicatur, unde nobis inest rationalitas, id est uniuersa, quae nobis suppetit, uerba fa¬ ciendi facultas ? Nolite ergo pueri effici sensibus, inquit aposto¬ lus, quia Verbum etsi non aerium, id est uerberato aere for35 matum. Verbum (inquam) etsi non affectiuum, ut uerba nostra sunt, at substantiale, quod solum magnum, quod singulariter dignum est, substantiale (inquam) Christus in principio erat Verbum. Vbi autem erat hoc Verbum ? Quis erat locus eius ? Nescit 40 homo pretium eius, sicut per beatum Iob dicitur. Reuelante autem Spiritu paulatim cognoscitur per ea, quae sequuntur, / et primum per id quod quasi locus eius, ubi iam tunc in princi¬ pio fuerit, ostenditur, cum subditur : 30

1, lb

ET VERBVM ERAT APVD DEVM

45

Ecce sagittae Domini istae sunt, quarum in luce imus ; haec fulgurans eius hasta est, cuius in splendore gradimur, sicut ei per prophetam dictum est : In luce sagittarum tuarum ibunt, in splendore fulgurantis hastae tuae. Nam eius sententiae sagitta, quam primam iecit, eos omnes haereticos confixit, qui diuersis 50 quidem blasphemiis, sed pari spiritu malignitatis Christum ante Mariam (sicut iam dictum est) fuisse negabant. Hac au¬ tem sequente Patripassianos percutit, qui Trinitatem abne¬ gantes, / Patrem et Filium et Spiritum sanctum unam tantum non tres esse personas asserebant. Ait enim euidenter : Et 55 Verbum erat apud Deum, ut de personis non dubites, dum alteram audis esse uel fuisse apud alteram. Magnifice autem huius Verbi dignitatem insinuat dicendo : Erat apud Deum. Nam apud Deum erat, quid est nisi in magno erat honore, in summa dignitate, in magna dilectione ? Erat apud Deum, sed 60 non quemadmodum apud diuitem aurum suum. Nam apud diuitem aurum est in arca, non in ipsius substantia misera atque uitiosa fortassis et leprosa. Erat autem apud Deum quomodo apud sapientem sapientia, apud fortem fortitudo. Nam et per beatum Iob dicitur : Apud ipsum est sapientia et 65 fortitudo. Aurum diuitis in marsupio eius, Verbum Dei in

33 I Cor. 14, 20.

35 cf. Aug., In euang. Ioh. tr. 2, 2, 16 - CC 36 p. 12.

36 cf.

Aug., In Ioh. euang. tr. 1, 8,21 - CC 36 p. 5. 39 Iob 28, 13. 47 Habac. 3, IX. 49 cf. Anathematisma Damasi 3 - Den^iger, Enchiridion 61. 51 supra Prae'f. 13 ; I 13. 52 cf. Rupertus, De diu. off. XI, 9. 11 - CC CM 7 p. 379. 382. 64 Iob 12, 13. 65 cf. Aug., In Ioh. Euang. tr. 1, 9, 1 - CC 36 p. 5.

32 rationitas S

35 affectuum A

36 at] aut t

36/37 quod solum usque

ad substantiale om. t 46 hasta eius ~ A 46/48 gradimus usque ad splendore in marg. S 49 primum H t 50 blasphemiis in marg. C 52 sequenti H t 60 apud diuitem] quomodo diuitis in rasura C

PL 208

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 1-3)

n

corde eius. Vere ergo Verbum erat apud Deum. Iam uero sicut persona distinxit dicendo : Et Verbum erat apud Deum, sic econtra substantiam coniungit subdendo : > lc

ET DEVS ERAT VERBVM

Substantiam quippe breuiter / unam esse testatus est in duabus personis, Dei et Verbi sui. Quod aegre ferunt Sabelliani, moleste accipiunt Ariani. Nam illi quidem id est Sabelliani mallent, ut dixisset: Dei et Verbi sui sicut unam substan¬ tiam sic unam eandemque esse personam, isti autem, id est 75 Ariani, sicut duas personas, ita nihilominus duas ac diuersas uellent eum expressisse substantias. Solum enim Patrem esse Deum uel creatorem, Filium uero creaturam esse uolunt uolunt licet magnam atque excellentem. Sed ueritas praesentis testi¬ monii tamquam uox fulgurantis tonitrui, uerberat utrimque 80 terram id est utrarumque partium cauteriatam aeque con¬ fundit conscientiam. Exsultent igitur Homousiani, id est confessores consubstantialitatis neque confundentes personas neque substantiam separantes, scilicet duas quidem personas sed unam Patris et Verbi substantiam cum tanti testis suf85 fragatione confitentes. Deus enim, inquit, erat Verbum. Proti¬ nus una sententia perpulchre complectitur cuncta, quae in tribus iam dictis expressit propositionibus. 1, 2 hoc, inquit, erat in principio apvd devm Quid tandem prouenit ex eo quod Verbum erat apud 90 Deum ? Vel cur non maluit euangelista dicere : Erat in Deo Verbum, sed ait immo et secundo repetiuit: Erat apud Deum ? Hac enim positiuncula significat magnum aliquod se intendere negotium. Nam et nos quoties ita loquentes dicimus, personam aliquam apud aliam esse personam, in eo proprietas locutionis 95 est, si significare uelimus certum aliquod interesse negotium. Quid ergo inter utrumque mediante / utriusque bonitate con- C 4 uenit ? Sequitur : 70

1, 3

OMNIA PER IPSVM FACTA SVNT

ioo

Hoc plane propter utriusque bonitatem, quae est Spiritus sanctus, effectum est. Nam si quaeras, quis / omnia fecerit, respondebitur : Deus. Si quaeras : Per quid ? ecce habes : Per ipsum scilicet per Verbum. Si interroges : Quare ?, res¬ pondetur : Quia bonus est. Et haec tota Trinitas est. Omnia, inquit, per ipsum jacta sunt. O quanta laude, quanta uenera-

71 supra I 52.

80 cf. I Tim. 4, 2.

81 cf. Symbolum Antiochenum; Cassian.,

De ineam. Domini contra Nest. 6, 3, 2 coli. 6, 13, 1-2 - CSEL 17 p. 327. 347 s. ; cf. Leo, Serm. 30, 6 - PL 54, 233 C. 82 Symbolum Quicumque. 100 Aug., De ciu. Dei XI, 21, 45 coli. XI, 23, 58 - CC p. 340 ; Rupertus, De diu. off. X, 796. XI, 790 - CC CM 7 p. 349. 388.

07 Deum in marg. C 72 id est om. C 74 esse supra lin. S 80 sententia] substantia S 100 omnia in marg. S 102 per2 om. t interrogas SACt

PL 209

RVPERTVS TVITIENSIS

12

105 tione dignum est hoc Verbum, per quod omnia facta sunt ! Beneuoli spectatores leuant oculos cordis et corporis ad pul¬ chritudinem eorum, quae facta sunt, uisibilium et inuisibilium et attente considerantes corde et ore conclamant magnum atque pulchrum esse artificis Dei ingenium, quod non est aliud 110 nisi hoc Verbum, per quod tanta tamque pulchra facta sunt : Per ipsum enim omnia facta sunt. Nam et alia scriptura testa¬ tur, quod ipse dixit et facta sunt, ipse mandauit et creata sunt, scilicet ea, quae ad laudem creatoris inuitabant : omnes angeli eius, omnes uirtutes eius, sol et luna, stellae et lumen, caeli 115 caelorum et omnia quae in eis sunt, terra et omnia quae in ea sunt, mare et omnia quae in eo sunt. Dixit ipse, ut alia quoque Scriptura testis est: Fiat lux et facta est lux, dixit: Fiat firma¬ mentum, et factum est, dixit et de singulis ceterorum : Fiat et facta sunt, per Verbum ergo facta sunt, quia dicendo facta 120 sunt. Dicendo autem non elementari sono uel uoce corporea, Deus enim spiritus est, sed eo modo loquendi, quo anima tua, quicumque es homo, quem ille fecit ad imaginem suam, taci¬ tam quumlibet format loquelam. Attende quicumque filius 125 lucis es et sicut telas aranearum ea contemne, quae filii noctis, id est philosophi huius saeculi somniarunt. Dixerunt enim materiam, ex qua cuncta fierent, quam etiam appellauerunt hylen, non a Deo creatam sed Deo fuisse consempiternam, qua Deus sic usus, ut artifex ligno utitur, mundum istum 130 conderet sibi coaeternum. Quin etiam formulas fuisse finxe¬ runt, quas dicunt ideas, quibus intendens ad earum cuncta faceret imitationem. Haec ergo contemne, Verbi aeterni cultor et agnitor. Quia non sic habet ueritas, sed omnia per ipsum facta sunt, et in hoc principio, id est in hoc Verbo creauit 135 Deus caelum et terram et omnia quae in eis sunt. Igitur ab eo quod infirmum est Dei, a natiuitate carnis, ab angustiis praesepis, ab omni conditione mortalitatis, leua sursum oculos mentis supra Mariam, quae et ipsa sine dubio per ipsum inter omnia facta est, et ex eo quod omnia per ipsum

100 cf. Ps. 120, 1. ; cf. Isidor., Etym. 2, 7 - PL 82, 128 A ; cf. Benedictus, Reg. Prol. 40 - CSEL 75, p. 7. 108 cf. Isidor., ib. ; cf. Benedictus, Reg. 4, 28 - CSEL 75 p. 31. 112 Ps. 32, 9. 113 cf Ps. 148, 2-9. 117 Gen. 1, 3. 6. 119 cf. Aug., In loh. euang. tr. 1,5,17- CC 36 p. 3. 122 cf. Ioh. 4, 24. 123 cf. Gen. 1, 26. 124 cf. Lc. 16, 8. 125 cf. Iob 8, 14. 127 Aug., Contra Faustum 20, 14 - PL 42, 379. 131 cf. Aug., De diuersis quaestionibus 46- PL 41, 30 D.

110

tam t

111 testatur in marg. S

112 quod] quia H t, quoniam Vulg.

113 inuitabat L C 114 omnes uirtutes eius om. C 123 quem] quam t 124 es filius ~ S 129 sic] sit t 130 conderet] crederet H quin] qui t 139/140 et ex eo usque ad facta sunt supra lin. S

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 3-4)

13

140 facta sunt, antiquitatem Christi, maiestatem Verbi Dei fide¬ liter aestima, quisquis nondum audita uel intellecta ueritate tanti testis Christum ante Mariam non exstitisse suspicabaris, qui quanta intentione dixerit, omnia per ipsum facta sunt, acri repetitione protinus inculcat, cum subiungit : ’

145

15°

ET SINE IPSO FACTVM EST NIHIL

Nihil, inquit, sine ipso factum est, nulla natura, nulla sub¬ stantia, nulla omnino quamlibet mala. Nulla enim mala per naturam, nulla mala nisi per accidentem malitiam. Nam et diabolus per uitium quidem malus est, sed substantia eius per naturam / mala non est. Explosa ergo est fabula Manichaeo- PL rum de malo principio uel de tota nescio qua gente tenebra- 210 rum, quia (sicut iam dictum est) omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil. Sequitur : QVOD FACTVM EST IN IPSO / VITA ERAT C 4^

3c-4 155

Adhuc nihilominus molesti ueritatis interpellatores urgere solent, maxime hi, qui mundum Deo coaeternum (ut iam dictum est) fuisse suspicati sunt, et dicere : Cur noua Deo uoluntas incidit ? Cur nouum consilium iniit ? Nam si post infinitas aeternitatis suae moras fecit quandoque mundum, 160 noua uoluntas est nouumque consilium. Satis hoc euidens est mutabilitatis eius indicium. Item si constat ante Mariam ex¬ stitisse Christum et omnia per ipsum facta sunt, unde noua uoluntas, ut post tot annorum milia ueniret ad reparationem hominum ? Immo si cum faceret mundum et formaret proto165 plastum, saluum uoluit esse genus humanum, cur non prouidit uel praecauit, ne incurreret perditionis naufragium ? Nam alterum quidem mutabilitatis, alterum autem imprudentiae potest argui. Has quoque partes contentionis aduersae ueritas undique oculata tamquam renascentia succidit hydrae capita, 170 subiungendo sicut sapientiae maiestatem decet, tranquille ac breuiter : Quod factum est in ipso uita erat. Sensus iste est : Quidquid factum est, antequam fieret, in ipsius erat prae¬ scientia, quae uidelicet praescientia non est aliud quam uita. Diuinitati namque non est aliud uiuere, aliud scire. Nec aliud 175 est in Deo uiuens sapientia quam sapiens uita. Aliter autem est in anima : Nam uiuit quidem substantialiter, sapit autem accidentaliter, Deus uero tam uiuit quam sapit substantiali¬ ter, nihil enim accidentium in diuinitatem cadere potest. Igitur uita id est uitalis omnium, quae facturus erat, iam in 180 ipso erat a principio scientia. Verum est, probabile est, ne¬ cessarium est.

150 cf. Gregor., Moral. 32, 12 - PL 76, 646 B.

155 urgere] urguere AC arguere in ras. S 174 non in marg. S 181 est supra lin. A

100

109 cf. Apoc. 5, 6.

satisque t

107 autem om. t

i4

RVPERTVS TVITIENSIS

Nam unde hoc habet anima rationalis, ut cum fabrili uel architectonica quidpiam componendum est structura, prius totum apud se intus uideat in arte quam foris exhibeat in 185 opere ? Si enim arcam uel amplae domus fabricam struere uelit, eius apud se prius uersat imaginem, iamque mens uel cogitatio talis est, qualis postmodum materialis situs operis uisendus est. Recte ergo dicas, quia quod faciendum est, iam in mente artificis uita est. Vnde quaeso hoc habet anima 190 rationalis, nisi quia creauit Deus hominem ad imaginem suam, ad imaginem Dei creauit illum ? Imago autem Dei splendor que, ut ait apostolus, et figura substantiae eius est hoc Verbum, hic Filius de Deo Deus, figura uidelicet per similitu¬ dinem dictus. Quia Pater cum hoc Verbo sic unus est Deus, 195 sicut aurum uel ebur et imago regis in eo sigillum unum esse dignoscitur. Nec uero secundum exteriorem hominem, sicut Humanoformii suspicati sunt, sed secundum interiorem nos hac figura signati sumus. Vnde et rationales, id est doctrinae uel disciplinae perceptibiles sumus. 200 Si ergo tam pulchra sunt ra/tionis lineamenta in ea, quae PL formata est, anima, quam clara, quam certa est ipsa ratio 211 diuina, quae non est formata sed ipsa forma ? Si adeo uiuaciter artis suae compos est umbra, nonne multo magis in pro¬ posito uel opere suo prouida et constans est ipsa ueritas ? 205 Plane incomparabiliter constantius atque perfectius omnium, quae facienda erant, in hoc Verbo uiuebat ordo uel natura. Nec solum nouerat ab initio, quae uel qualiter omnia conderet suoque statu singula disponeret, sed etiam quaedam perdita, qualiter ad suam gloriam / recuperaret. Inde est quod suum C 5 210 certe seruat omnis natura cursum nihilqne fit sub sole nouum. Quia uidelicet semel de immutabili uoluntate posuit praecep¬ tum, semel et simul omnia creauit qui uiuit in aeternum. Sic omnino insuperabilis manet altitudo diuini consilii, quod habuit super salutem generis humani. Nec enim electos alios 215 uocauit, iustificauit et magnificauit, quam quos ante saecula praesciuit et praeordinauit. Neque tamquam praeuentus aut circumuentus a diabolo nouum aliquid excogitauit, quando hoc Verbum misit incarnari. Sed sicut praefinitum est, sic omnino, quia pulchrum et speciosum erat, ante Patrem com-

185 192 23, 213

Aug., In Ioh. euang. tr. i, 17 - CC 36 p. 10. 190 cf. Gen. 1, 26. Hebr. 1, 3. 197 cf. Hieronymus, Aduersus errores Ioh. Hierosol. - PL 370. 210 cf. Ier. 8, 6. 210 Eccle. 1, 10. 212 cf. Eccli. 18, 1. cf. Rom. 11, 33. 214 cf. Rom. 8, 30. 219 cf. Mt. 3, 17.

207 conderet corr. ex crederet H 210 praeordinauit] praedestinauit H t

210 fit] sit C 212 simul supra lin. A 218 sicut] sic H t

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 4)

15

220 placitum est, ut inter inimicitias aduersantis diaboli semper in melius saluti nostrae prospiciens usque ad summum suae dispositionis beneficientia diuina perueniret. Quid ergo impotentiae uel temeritatis Deum arguis, haere¬ tica temeritas ? Quod factum est, hic subdistingue ac deinde 225 subinfer : In ipso, scilicet Verbo, uita erat. Vel certe, ut iam secundum scripturam aliam loquar : Quod factum est, specta¬ bilis atque deliciosus coram Deo sapientiae suae ludus erat. Sic enim dicit ipsa, quae est hoc Dei Verbum sapientia : Do¬ minus possedit me initio uiarum suarum, antequam quidquam 230 jaceret a principio, ab aeterno ordinata sum. Et post pauca : Et delectabar, inquit, per singulos dies ludens coram eo omni tempore, ludens in orbe terrarum, et deliciae meae esse cum filiis hominum. Ludus iste ineffabilis est diuinae bonitatis iucunditas, qua 235 iam creator antequam quidquam faceret delectabatur in Verbo suo in sapientia sua. Magna sunt haec, alta sunt haec. Et horum quidem sensuum maiestas mortalium oculos uelut claritas solis reuerberat. Attamen eorundem similitudo non¬ nulla tamquam solis imago, quae perspici possit in aqua, 240 nostrae naturae subrutilat uerbi gratia : Ecce musicus in¬ strumenta quaelibet ex arte componit certisque ac sibimet cognitis dimensa numeris uocum interualla discriminans flatu uel pulsu concitatum sonum inanimatae rei rationem sibi in¬ sitam imitari compellit. Quid ergo ? Nonne antequam instru245 menta componeret, aderat ludens in mente et uoce eius musi¬ ca ? Ludens in diuersitate uel distinctione modorum et de¬ liciae eius in multorum suauitate cantuum ? Una fuerat, una nihilominus et nunc est musica nihilque crescit aut se multi¬ plicat, quamlibet multas ad canendum uoluptas cantoris com250 portet citharas. / In hoc ut dictum est nonnulla similitudo est. PL Nam quid sumus nos nisi magni musici Dei quaedam instru- 212 menta ? Vnde et in citharis et in organis, quae profecto corda et corpora nostra sunt, Domino laudare iubemur. Ipse quoque Dominus noster musicum Dei Patris maxime instrumentum 255 est, cui dicit idem Pater, dum secundum corpus in sepulcro iacet : Exsurge, gloria mea, exsurge psalterium et cithara. Immo totus mundus diuinae laudis instrumentum est, licet solus homo uel angelus laudem eius decantare sciat, sicut in citharis / sola chorda, sed non sine ligno, modum cantilenae C 5V

220 cf. Gen. 3, 15. 150, 3. 4.

228 Prou. 8, zz. 30. 31.

252 supra I 190; cf. Ps.

250 Ps. 56, 9. Aug., Enarrat, in ps. 56, 16 - CC 39 p. 705 s.

220 inter in marg. S 222 beneficia... peruenirent SAC 223 ergo] igitur H 227 sapientiae suae Deo ~ H / 229 ab initio t 231 omni tempore om. A 232 esse om. A C 253 Dominum A t 258 eius] Dei t 3

IX

i6

4b

RVPERTVS TVITIENSIS

260

personat. Igitur quemadmodum natura musicae in anima musici uita est, quam in instrumento ars imitata est, sic totius mundi compositio, qui (ut dictum est) diuinae laudis instru¬ mentum est, priusquam fieret, in hoc Verbo uita erat, de qua et subditur :

265

ET VITA ERAT LVX HOMINVM

270

275

280

285

290

295

Haec, inquit, uita, quae erat hoc Verbum, per quod omnia facta sunt, haec ratio sempiterna lux est hominum, scilicet optimae partis omnium, quae facta sunt, quia uidelicet solam in hoc uisibili mundo illuminat humanam naturam, id est, cum super omnia quae facta sunt luceat, suam ipsius imaginem in sola exprimit hominum anima. Omnium enim quae facta sunt, alia quidem sunt tantum ut lapides, alia et sunt et uiuunt ut arbores, alia uero sunt et uiuunt et sentiunt ut pecora. Homo autem post angelum solus in hoc honore est positus, quod ad quaerendum et inueniendum creatorem suum factus est idoneus. Ergo quod ait : Vita haec erat uel est lux hominum, tale est acsi diceret : Rationalitatis lucem soli impertita est naturae hominum. Quod cum ita sit, potuit dice¬ re sic : Et uita erat angelorum pariter et hominum. Vtramque enim naturam scilicet angelicam pariter et humanam splendi¬ dae rationis nobilitas illustrauit, quam exinde percepimus, quod (ut supra dictum est) fecit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam. Verum non angelis sed solis hominibus euangelium scribitur, nec enim propter angelos sed propter homines tantum uenit Christus, quem qui non receperunt in hoc maxime euangelio et in ceteris apostolorum dictis ar¬ guuntur, arguente per illos sancto Spiritu, iuxta quod de illo loquens ipse Christus : Ille, inquit, arguet mundum de peccato, quia non crediderunt in me. Bene ergo dictum est nunc lux hominum tantum. Nam de angelis ad praesens non pertinet negotium. Et lux hominum uniuersaliter dictum est, id est bonorum pariter et malorum. Quia uidelicet aeque tam boni quam mali in hoc lucent, quod rationales sunt. Nam licet homo malus peccando obtenebretur fiatque noctis atque tenebrarum filius, non tamen ea, qua pecora praecellit, rationis luce priuatur ; est alia lux, quae per malitiae tenebras potuit uel potest amitti, scilicet gloria similitudinis Dei. Fecit enim Deus hominem non solum ad imaginem sed et ad similitudinem 260 cf. Greg., Hom. in eu. 29, 2 - PL 76, 1214 ; Aug., In Ioh. euang. tr. 1, 17, 10 CC 36 p. 10 ; Rupertus, De diu. off. IX, 666 - CC CM 7 p. 316 ; Benedictus Anian., Munimenta fidei 1, 56 - ed. I. Leclercq, Studia Anselmiana 20 p. 29. 274 cf. Ps. 8, 6. 282 supra I 190. 284 cf. Hebr. 2, 16. 288 Ioh. 16, 8. 294 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 1, 19, 4 - CC 36 p. 11 ; cf. I Thess. 5, 5. 297 cf. Gen. 1, 26.

261 in om. A t, supra lin. H 272 tantum om. t 279 pariter angelorum ~ A 298/299 sed usque ad imaginem in marg. C 298 et supra lin. S, om. t

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 4-5) 300

305

17

suam. Ad imaginem uidelicet in eo, quod rationalem et aeternum, / ad similitudinem uero in eo, quod suae bonitatis imitatorem fecit eum. Et hanc quidem similitudinis Dei lucem tunc amittit, quando peccando creatoris imitationem deserit. Illa autem, quam habet ex imagine Dei rationis claritate lu¬ cere non desinit. Et per illam redarguitur a Deo, qui etiam in hoc solem suum facit oriri super bonos et malos, quod rationis luce nec bonos priuat nec malos. Lux igitur hominum est etiam malorum, propter quod inexcusabiles sunt. Vnde et sequitur : ET LVX IN TENEBRIS LVC-ET, ET TENEBRAE EAM

5

PL 213

NON COM-

PREHENDERVNT. 310

315

320

325

330

335

Lux, inquit, scilicet discretio supradictae rationis lucet in tenebris, id est in conscientia illorum, / qui male agendo tenebrae facti sunt. Nam ut de Iudaeis taceam, qui cum rationis luce lucernam quoque habuerunt sacrae Scripturae, de genti¬ libus eiusmodi lucem non habentibus dicit apostolus : Quia quod, notum est Dei, manifestum est in illis. Deus enim illis reuelauit. Inuisibilia enim eius a creatura mundi per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Lux ergo rationis est, quae lucet in quamlibet profundis peccatorum tenebris. Sed lucem hanc in seipsis lucentem, cum tenebrae essent, non comprehenderunt, quia uidelicet cum cognouissent Deum, non sicut Deum glorificauerunt aut gratias egerunt. Amplius autem rei sunt Iudaei. Quia cum tam naturalis rationis iudicio quam sacrae legis testimonio lucem ueram possent agnoscere prae¬ sentem, magis obtenebrati sunt et non cognouerunt eam. Clauserunt quippe oculos suos, ne uiderent, et aures suas com¬ presserunt, ne audirent, et omnino intelligere noluerunt, ut bene agerent. Ecce signum, cui contradicebatur, quantis fragoribus in¬ tonantis ueritatis defenditur ! Quid spiritus immundi contra hiscere possunt ab interioribus haereticorum prorepentes in modum ranarum ? Verumtamen alii supersunt hostes et contradictores huius signi scilicet Iudaei, qui tamquam sub alio caelo positi non terrentur, quia non audiunt fragorem huius tonitrui. Nam haeretici quidem quasi de caelo suo fulminantur, dum sequaces apostolorum se esse simulantes, ali-

299 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. i, 18, 4 - CC 36 p. 10 coli. Rupertus, De diu. off. 7, 3-4 - CC CM 7 p. 227 s. 305 cf. Mt. 5, 45. 307 cf. Rom. 1, 20. 314 Rom. 1, 19-20. 320 Rom. 1, 21. 325 cf. Is. 6, xo ; Act. 28, 27. 326

cf. Ps. 35, 4.

307

quod sub lin. C 308 EVM A 311 in consc.] in om. S 312 factae A 315 notum] natum S 316 reuelauit] manifestauit Vulg. eius supra lin. 319 non comprehend.] ipsi praem. H t 322 tam sub lin. A 334 suo

A

caelo ~ H t

328

cf. Lc. 2, 35.

sublimantur C

330

cf. Ex. 8, 3.

334

cf. Lc. 10, 18.

C

6

RVPERTVS TVITIENSIS

iS

ter enim non audirentur nisi apostolici esse putarentur, si¬ mulantes ergo apostolicam se tenere uel proferre doctrinam tanti apostoli testimonio desuper ut aduersarii feriuntur. At uero ludaei tamquam sub alio climate sunt, quia Christi 340 apostolos non recipiunt, et propterea nihil ad eos pertinet, nihil eos mouet, quod tantam gloriam Dei nostrum annuntiat firmamentum. Quid ergo ? Numquid excusabiles erunt ? Numquid non audierunt uel se audisse dissimulare poterunt ? Immo primi audierunt, non undecumque sed ex ore eius, 345 quem nec abscondere nec refellere ullatenus possunt. Audie¬ runt quippe per Iohannem baptistam, quem omnes sciunt esse prophetam, cuius non ex hominibus, sed de caelo fuisse testi¬ monium negare ipsi nequeunt. Celebratum est enim et ab ipsorum historiographis nomen 350 meritumque / Iohannis miraculum natiuitatis et sanctitas uitae PL mirabilis, dignitas praedicationis uel auctoritas baptismatis, 214 testimonium quoque quod Christo perhibuit et causa mortis. Qui ipse quidem nihil scripsit, sed cum tantus esset, ut Chris¬ tus potuisset aestimari, quid dixerit, quem digito ostenderit, 355 totus orbis audiuit et hic sonus eius in omnem terram exiuit. Hunc ergo testem tam idoneum hic dilectus Christo Iohannes assumit secum, ut in ore duorum testium legitime stet hoc fidei uerbum digneque frequens praestetur auditorium tam propter testium uitam quam propter testimoniorum constan360 tiam, cum quibus hunc assumit, alternatim positurus nunc sua, nunc illius uerba Christo testimonium perhibentis. Hoc modo ostendens ante omnia, quis uel qualis fuerit : 6

FVIT HOMO MISSVS A DEO, CVI NOMEN ERAT IOHANNES

Prouide cum de Verbi aeternitate loquens euangelista 365 dixerit : Erat et Erat, nunc : Fuit homo, dicit detorta in prae¬ teritum perfectum tempus dictiuncula. Nam quia Verbi esse nec / coepit nec desiit, huius autem hominis Iohannis utpote C 6V defuncti iam esse praeteriit (tam diu quippe recte homo esse dicitur, quamdiu caro est cum anima rationali), prudenter 370 ergo et proprie de illo Erat, de hoc dictum est Fuit. Etenim cacli 'peribunt, psalmista inquit, tu autem permanes, et omnes sicut uestimenUim ueterascent, et sicut opertorium mutabis eos et mutabuntur. Tu autem idem ipse es et anni tui non deficient.

341 cf. Ps. 18, 2. 343 cf. Rom. io, 18. 347 cf. Lc. 20, 4-6. 349 Flauius Iosephus, De antiqu. 18, 9. 353 cf. Ioh. 1, 20. 354 cf. Ioh. 1, 36. 355 cf. Ps. 18, 5 coli. Rom. 10, 11. 18. 357 cf. II Cor. 13, 1. 371 Ps. 101, 27. 28.

343

potuerunt t

364

prouide] proinde t

305

et erat supra lin. A

tempus supra lin. A esset S 369 carnem... habet C Vulg. tu autem p. inq. ps. ~ t ps. inq. tu a. p. ~ H

371

366

caeli] ipsi

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 5-7) 375

380

i9

Fuit ergo, inquit, homo missus a Deo, cui nomen erat lohannes. Singula uerba quasi statera ponderanda sunt, quia uidelicet de thesauris sapientiae prodeunt ; cuius dicta tunc grauioris ponderis habentur, quando superuacue prolata non uidentur, praesertim in tanto tamquam praecipuo negotio, ubi maxime semetipsam maiestas ueritatis agnoscere debet, ne effluere dignetur uerbis inaniter cadentibus. Cum autem sic dici potuisset : Venit Iohannes in testimonium, superflue uidetur sic prolatum : Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Iohannes. HIC VENIT IN TESTIMONIVM

Siquidem et alii prophetae homines fuerunt et omnes a Deo missi sunt et nomine Iohannis multi homines aequiuocati sunt. Diligentius ergo pensanda sunt, quia non exili elocutione, sed grandi declamatione prolata sunt. Videlicet tali in loco uel causa sic nominatus homo fuit magnus, multum suspiriendus 39° longe dissimilis hominibus multis, utpote quo maior inter natos mulierum nemo surrexit; adeo magnus, ut longe ante per prophetam angelus dictus sit : Hic est enim, inquit Do¬ minus, de quo scriptum est : Ecce mitto angelum meum, qui praeparabit uiam ante faciem meam. Homo igitur excellens et 395 inclitus ore rotundo plenaque euangelii uoce in omnium con¬ tentione hominum merito pronuntiandus. Missus, inquit, a Deo. Et prophetae a Deo omnes missi sunt. Nam si a Deo missi non sunt, a semetipsis uenerunt. Et si / a semetipsis PL uenerunt, et a semetipsis locuti sunt, fures sunt et latrones. 215 400 Sed absit hoc a praeconibus ueritatis! Absit ab his, ad quos factus est sermo Dei, de quibus Spiritus sanctus : Ego, inquit, dixi : Dii estis et filii excelsi omnes. Igitur et sancti prophetae omnes a Deo missi sunt, quia cum Verbo Dei omnes uenerunt. Quid ergo dignum habet singulari tantae enuntiationis prae405 conio, quod fuit hic homo missus a Deo ? Multum per omnem modum. Primum quidem quia dies aliorum, qui missi sunt, uelociores cursore fuerunt. Quia uidelicet cum sit cursoris officium uel tantillum exspectare donec uideat, quid nuntiet eis, ad quos 410 recursurus est, illi prius hinc per uiam uniuersae carnis recur¬ rerunt, quam praestolatum Domini uidere mererentur aduentum. Hic autem eo tempore missus est, quo illum uidere pos385

375 cf. Eccli. 21, 28. 376 cf. Coi. 2, 3. 389 cf. Thren. Praef. 390 cf. Mt. 11, 11. 392 Mt. 11, 10 ; Mc. 1, 2 ; Mal. 3, 1. 399 cf. Ioh. 10, 1. 401 Ps. 81, 6. 407 cf. Iob 9, 25. 408/409 Rupertus, Comment. in Iob PL 168, 1009 B. 410 cf. Gen. 6, 13 coli. III Reg. 2, 2.

377 non om. S 378 uidentur in tnarg. A om. t multumque A suspiciendus t supra lin. S 399 fures et latr. sunt ~ A

protelatum H t omnes a Deo ~ t 405 hic supra lin. C

382

397

389

magnus non

398

RVPERTVS TVITIENS1S

20

set, ita ut eundem uiuens uiuentibus digito ostenderet, mor¬ tuus mortuis apud inferos paulo post adfuturum nuntiaret. 415 Deinde sic missus est, ut supra naturam ueniret natus ex utero senectutis et sterili, quod non naturae usus sed solius Dei est opus, ut nasciturum nascendo praeueniret, praedicaturum praedicando praecurreret, baptizaturum baptizando praeiret, moriturum moriendo praecederet. Singulariter ergo missus est, 420 cui nusquam subsistere, nusquam diuertere, nullum uacauit cum saeculo sermonem habere, non domum, non agrum pos¬ sidere nec affines cognoscere, sed urgente sermone Domini, / urgente negotio mittentis pariter et subsequentis nudus et expeditus currere habebat ante faciem eius, uelut qui ad hoc 425 solum factus erat et natus, ut pararet coram eo uias eius. Et huic nomen erat Iohannes. Non ab hominibus neque per hominem sed a Deo per ipsius archangelum, non casu, sed certam ob causam nomen illi erat Iohannes. Certam plane ob causam, quia uidelicet totius praedicationis eius summa fuit 430 Domini gratia. Quid enim praedicauit nisi carnalem legem abolitam et spiritualem exortam esse gratiam ? Nam usque ad ipsum lex, quae per Moysen data est: a diebus autem ipsius gratia, quae per Iesum Christum facta est. Et ex quo auctorem eiusdem gratiae praetento monstrauit indice, per eandem 435 gratiam regnum caelorum uim patitur et uiolenti diripiunt illud. Hoc autem scilicet Domini gratiam nomen Iohannis inter¬ pretatum sonat. Igitur causa manifesta, causa digna est, prop¬ ter quam illi nomen erat Iohannes. Sed Iudaeus haec ignorat quia uidelicet talia sunt haec, qualia uelamen, quod est posi440 tum super cor, admittere recusat. Verumtamen alia multa praesto sunt, quae et superius ex parte dicta sunt, quibus arguentibus testimonium eius uel baptismum de caelo fuisse negare nequeunt. Igitur demonstrato tanto hoc homine tam¬ quam in conspectu concilii, immo in media turba uel seditione 445 concitati aduersus Christum iudaici populi constanter edicit : Hic / uenit in testimonium. 7bc

VT TESTIMONIVM PERHIBERET DE LVMINE, VT OMNES CREDERENT PER ILLVM

450

Hic, inquit, tam magnus, tam exspectabilis, ad hoc uenit, ad hoc factus uel natus est, ad hoc positus in sublimi, ut ab

415 cf. Lc. 1,36. 417 Benedictus Anianen., Munimenta fidei 3 - ed. I. Leclercq, Studia Anselmiana 20 p. 32. 423 cf. Is. 20, 2. 424 cf. Lc. 1, 76. 432 cf. Ioh. 1, 17 ; cf. Mt. 11, 12. 434 cf. Ioh. 1, 36. 435 cf. Mt. 11, 12.

Hier., Liber interpret. hebr. nominum 69, 16 - CC 72 p. 146. 439 cf. II Cor. 3, 15. 442 cf. Lc. 20, 4. 444 cf. Act. 5, 41. 450 cf. Iob 5, 11.

436

nascendo] in praem. H t 424 uelut supra lin. C 426 erat nomen ~ C diripiunt] rapiunt S 438 haec] hoc H t 440 cor] eius add. H t cor eorum Vulg. 444 medio turbarum t 450 positus] est add. A 417

435

C 7

PL 216

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 7-8)

21

omnibus uisus, a cunctis auditus, testimonium -perhiberet de lumine, uidelicet aduersus tenebras, quae (ut supra dictum est) lucentem in semetipsis lucem noluerunt comprehendere dicen¬ tes : Nonne hic est filius fabri ?, quomodo ergo nunc dicit: Quia 455 de caelo descendi ? Aduersus eos iste testimonium perhibere uenit, quod is ipse esset lux hominum, quod esset unigenitus Dei Filius, per quem omnia facta sunt. Et quidem prophetae omnes de hoc eodem lumine testimonium perbiberunt. Sed dif¬ fert atque praecellit huius testimonium in eo maxime, quod 460 illi uenturum esse testati sunt : Hic iam aduenisse testificans digito quoque, ne de persona eius dubitaretur, praesentem ostendit dicens : Ecce agnus Dei, hic erat quem dixi. Quo autem indigebat lux hominum uel quod sibi prospiciebat emolumen¬ tum, ut in conuenticulis nostris tantopere sibi prouideret tam 465 magni praeconii testimonium ? Vt omnes, inquit, crederent per eum, subaudis, quod ipse et non alius, ipse idem Iesus Mariae filius et Ioseph ut putabatur esset a principio Dei Verbum, Verbum Deus, lumen aeternum. Haec ergo erat intentio cari¬ tatis eius, quae non quaerebat ea quae sua, sed quae nostra 47° sunt. Hoc lux illa intendebat, ut omnes crederemus, credendo accederemus ad eum et illuminaremur. Gratulamur et gratias agimus pro tam benigna diuinitatis beneuolentia. Non autem quod parum luceret ipsa lux, idcirco testimoniis indigebat, immo non lucis ipsius sed oculorum culpa erat, quod per semet475 ipsam agnosci non poterat. Lippientes enim immo et pene caecati erant oculi hominum ex puluere terrenae cupiditatis, et idcirco lux uera, quanto / magis lucebat, tanto grauius illos offendebat. Eius ergo impatientes sese auerterant et quasi dorsum ad solis ortum dederant. Iohannem autem uelut mon480 tem solis eiusdem radiis illustratum tolerabilius aspiciebant. Hic placebat eis mons magnus decoro lumine uestitus et in tantum delectabat eos, ut putarent, quod ipse esset Christus. Contra quam illorum opinionem mox subditur : 1,

8

NON ERAT ILLE LVX, SED VT TESTIMONIVM 485

PERHIBERET DE LVMINE

Cur enim lux esse denegatur, nisi quia lux id est Christus esse putabatur ? Sed non erat lux. Non, inquit, erat lux uera, non erat lux illuminans, non erat ipsa lucis substantia. Erat autem talis lux, qualis et apostoli, quibus dictum est: Vos estis

454 Mt. 13, 55 ; Ioh. 6, 51. 457 cf. Mt. ii, 13. 462 Ioh. 1, 29. 467 cf. Lc. 3, 23. 469 cf. I Cor. 13, 5. 471 cf. Ps. 33, 6. 475 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 1, 19, 13 - CC 36 p. 11. 479 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 1, 6, 21 coli. 2, 3, 13 ; 2, 5, 10 ; 2, 7, 11 - CC 36 p. 3. 13. 15. 488/491 Alcuin., Comment. in Ioh. I - PL 100, 747 A. 489 Mt. 5,14.

454

H t

fabri filius ~ C Vulg. 481 placet C

erat quem] est de quo Vulg. 473 lux ipsa — putarent] eos add. S 489 et] ut S

462 482

C

7V

RVPERTVS TVITIENSIS

22 490

9

9b

495

lux mundi, lux scilicet aliunde suscepta, lux non essentiali bono sed accidentali dono. Sed Christus qualis lux erat ? erat, inquit, lvx vera Lux erat uera, id est eius lucis, qua lucebat et Iohannes, efficiens causa. Nam sequitur : QVAE

ILLVMINAT

OMNEM

HOMINEM

VENIENTEM

IN

HVNC

MVNDVM

500

505

510

515

520

525

Illuminat, inquit, / omnem hominem uenientem in hunc mun- PL dum, scilicet illustratione illa, quam in Adam omnes homines 2-.7 perdiderunt. Quadam enim luce, scilicet luce rationis, quam habent ex eo quod ad imaginem Dei facti sunt, omnes homi¬ nes illuminati ueniunt, quadam autem illustratione scilicet cognitionis diuinae, quam habere debuerant ex eo quod nihilominus ad similitudinem Dei factus est homo, priuati nascuntur in hunc mundum. Quadam ergo claritate scilicet illustratione diuinae gratiae lux uera Christus illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Sed non omnes homi¬ nes, non omnes omnino filii Adam istam diuinae lucis con¬ sequuntur gratiam. Multi enim ab illa sunt iuste relicti et errauerunt a uia ueritatis et sol iustitiae non ortus est eis. Igitur quod dictum est : Illuminat omnem hominem uenien¬ tem in hunc mundum, idem est acsi dixisset : Lux uera Christus erat, sine qua nemo illuminatur omnium hominum uenientium in hunc mundum, qui utique ex paterna praeuaricatione om¬ nes obtenebrati ueniunt. Sciendum autem quia per propriam operationem Spiritus sancti fit, quod illuminantur homines, ut sancti sint ad similitudinem Dei, qui profecto, quod ra¬ tionales sunt conditi ad imaginem Dei, proprium est Filii, qui est, ut ait apostolus, imago Dei inuisibilis. Verumtamen et hoc ipsum quod Spiritus sanctus aduenit ad illuminandam mentem hominis eiusdem Filii gratia fit, qui eundem Spiritum sanctum dare uenit, sicut ipse de seipso enuntiat : Ignem ueni mittere in terram, et quid uolo, nisi ut ardeat ? Lux ergo uera, solus Christus, qui (ut dictum est) utroque modo illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum, si autem omnem hominem, utique et Iohannem. Sed hoc dictum est, quia lux ista Christus, lux uera Dei Verbum, priusquam in testam carnis nostrae deueniret, erat apud Deum. Quomodo ergo, inquis, et ante Iohannem illuminabat omnem hominem tam longe a Deo factum, tam longe uenientem in 508 524

cf. Sap. 5, 6. 509 cf. Ps. 96, 11. 518 Coi. 1, 15. 521 Lc. 12, 49. Aug., In Ioh. euang. tr. 2, 7, 3 - CC 36 p. 15. 527 cf. Ps. 21, 16.

eius om. S 497 hominem om. C, ad mundum Om. H t; igitur S’ 512 lin. A 516 Dei supra lin. H 521 datur Vulg. 524 hominem in marg. usque ad longe in marg. S 493

in marg. A 504/506 quadam ergo usque hominum omnium ~ T, hominum supra enuntiat] dicit SA 522 ardeat] accen¬ S 525 hominem om. C 529 a Deo

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 8-io)

23

530 huius mundi exsilium ? Nam forte de Iohanne non mireris, quia, quando illuminatus est, iam lux ista in mundum uenerat, iam templo suo scilicet uirginali utero sese infuderat. Forte et uerum dicas, / quia descendens magna illius lucis substantia C 8 simul et Iohannem in matris utero radiauerat et leni concussu 535 illam, cui gaudentes applaudimus, infantis exsultationem effecerat. Illud quaeris, quomodo prius, cum adhuc esset apud Deum, illuminabat omnem hominem uenientem in hunc mun¬ dum ? Sed hoc te non moueat, immo audi quod sequitur : 1, 10

IN MVNDO ERAT 540

545

Et apud Deum erat et in mundo erat, Verbum quippe Deus erat, Deus autem omnium creator in parte non est, quia ubique est. Verbum ergo Deus, quia incircumscriptum lumen est, quia ubique est et apud Deum erat et in mundo erat, quid autem mirum, quod et in mundo erat ? Audi quod maius est. Sequitur enim :

1, 10b

ET MVNDVS PER IPSVM FACTVS EST

Mundum ergo implet ut regat, regit ut impleat, quem et implendo circumdat, et circumdando implet, et sustinendo transcendit, et transcendendo sustinet. Igitur re/pugnantia PL 550 non sunt ea, quae dicta sunt, scilicet quod hoc Verbum, haec 218 uera lux, et erat apud Deum et illuminabat omnem hominem uenientem in hunc mundum, quia uidelicet cum ubique sit et apud Deum erat et in mundo erat. Iam uero, quid doloris, quid habet conquestionis, quod cum dixisset : Et mundus per ipsum 555 factus est, protinus adiunxit : 1,

lOc

ET MVNDVS EVM NON COGNOVIT

caecitas, o ingratitudo ! Ingrati namque primi homines clauserant, dum se aperire putant oculos suos promittente mendacii patre diabolo, quod si transgrederentur mandatum, 560 aperirentur oculi eorum fierentque sicut dii scientes bonum et malum, id est haberent quod solius Dei est scientiam uniuersorum. At uero econtra caecati sunt suamque caecitatem posteris suis hereditariam dereliquerunt, ut per caecitatem eum non uiderent, qui in mundo erat et per quem mundus 565 factus est, cuius scientiae coaequari procaciter affectauerant et per ingratitudinem eum nec de tantillo quantum ex operi¬ bus illum cognoscere poterant, sicut Deum glorificarent aut gratias agerent. Quod ergo ait : Et mundus eum non cognouit, exclamatio dolentis est. Amplius autem et hoc quod sequitur : 0

535 549

cf. Lc. 1, 44. supra I 417.

540

cf. Alcuin., Comment. in loh. I - PL ioo, 747 C. cf. Gen. 3, 5. 566 cf. Sap. 13, 1.

560

547/ 567

cf.

Rom. 1, 21.

530 miraris V 543 et in mundo erat dei. S marg. S 552 cum in marg. C

543/544

quid usque ad erat in

RVPERTVS TVITIENSIS

24 11

57o

IN PROPRIA VENIT, ET SVI EVM NON RECEPERVNT

In propria namque uenit, scilicet in hunc mundum, qui per ipsum factus est, uel in eo quod apprehendit semen Abrahae, de quo propagatus peculiaris illi fuerat populus Israel. Ap¬ prehendens enim semen Abrahae, id est, assumens carnem de 575 semine Abrahae, in propria uenit, dum in gente illa conuersatus est cum hominibus, quam sibi magnis in propriam heredi¬ tatem acquisierat beneficiis. Venit autem non localiter, Deus quippe est, unde et constat, quia ubique est. Venit sane non de loco ad locum transeundo, sed qui erat inuisibilis uisibilem 580 se exhibendo. Nam in mundo erat per diuinitatem, cuius est esse uel manere. Venit autem in mundum per humanitatem, cuius est ire et de loco ad locum transire. Et sui, inquit, eum non receperunt. Parum est : Non recepe¬ runt, insuper et occiderunt. Nam qui sunt hi sui nisi maligni 585 illi et male perdendi agricolae, quibus ipse suam locauerat uineam ? Aptius namque sic accipitur : In propria uenit, ut uineam illam intelligas, de qua scriptum est per prophetam : Vinea enim Domini exercituum domus Israel est, quam iuxta psalmistam de Aegypto transtulit / eiecitque gentes et plan- C8* 590 tauit eam. Cui sepem circumdedit, quia uidelicet urbes mura¬ tas uel angelorum praesidia praestitit, fodit in ea torcular et turrim aedificauit, id est altare et decus templi in ea sola gente habuit. Cum ergo ad hanc uineam suam missus est, dicente patrefamilias : Verebuntur filium meum, in propria 595 uenit sed mali agricolae, mali operarii legis, non receperunt eum, immo eiecerunt eum extra ciuitatem et occiderunt ani¬ mosius et nequius, quam seruos eius, id est iustos et prophetas, occiderant. QVOTQVOT / AVTEM RECEPERVNT EVM, DEDIT EIS POTESTATEM

1,12

600

605

FILIOS DEI FIERI, HIS, QVI CREDVNT IN NOMINE EIVS

Indefinita quidem enuntiatione dixit: Sui eum non recepe¬ runt, sed non uniuersaliter dixit aut dicere debuit : Nemo suorum recepit eum. Nam aliqui suorum, licet pauci, recepe¬ runt eum. Et quod maiore gratia dignum est, cum scirent se quoque similiter eiciendos esse propter eum, tamen receperunt eum. Maxime autem de gente quam nesciebat, de populo quem non cognouerat, scilicet de uniuersitate gentium, innumeri ad eum confluxerunt extra uineam suam proiectum et suo

572 cf. Hebr. 2, 16. 573 cf. Deut. 7, I Petr. 2, 9. 577/582 Alcuin, Comment. Mt. 21, 33 ss. 588 cf. Is. 5, 7. 589 594 Mt. 21, 37. 597 cf. Mt. 23, 29 ; Is.

570

EVM in marg. S

597

prophetas et iustos ~ S

583

6. 575 cf. Bar. 3, 38. 577 cf. in Ioh. I - PL 100, 747 D. 585 cf. cf. Ps. 79, 9. 590 cf. Mt. 21, 33. 55, 5. 606 cf. Ps. 17, 45.

non rec. eum ~ S 601

596

ciuitatem] uineam Vulg.

indefinita] uniuersali H t

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 11-13)

25

sanguine cruentatum, qui et subiectis humeris deuote im610 positum ad suum transtulere diuersorium. Quotquot ergo, inquit, receperunt eum, quotquot exierunt ad eum extra portam passum, quotquot de gentibus, quae illum non cognouerant, ad eum cucurrerunt et improperium eius portare non erubuerunt, dedit eis magnam potestatem, inclytam 615 potestatem, scilicet posse filios Dei fieri, cum prius Dei fuissent inimici. Talem ille potestatem dedit his, qui receperunt eum. Quid sit autem recipere eum, ne nimis laxe accipiatur, definit euidentius adiungendo : His qui credunt in nomine eius, acsi dicat : Non tecto inducentibus aut cibum apponentibus po620 tumque miscentibus et sic solummodo recipientibus ista po¬ testas datur, ut filii Dei efficiantur. Nam talia ludas quoque exhibere et diabolus esse potuit. Siquidem hoc modo caro sola reficitur. Christus autem non tantum caro sed et Verbum est, et maxime ex eo quod Dei Verbum est praedictam potestatem 625 dare potest. His ergo qui sic receperunt eum, quomodo reci¬ piendum est Verbum Dei, dedit potestatem filios Dei feri, id est his qui credunt in nomine eius. Credere namque est semen uerbi Dei cum amore susceptum impraegnata mente portare. Quod tantae uirtutis atque potestatis est, ut animae substan630 tiam in suum uigorem transferens de hominibus deos, de filiis irae filios gratiae faciat, fiatque ut in loco ubi dicebatur : Non plebs mea uos, ibi uocentur filii Dei. QVI

13

NON EX SANGVINIBVS NEQVE EX VOLVNTATE CARNIS, NEQVE EX VOLVNTATE VIRI, SED EX DEO NATI SVNT

635

Non ergo glorietur quis, quod ex sanctis parentibus carnaliter generatus sit, uidelicet quomodo gloriari solent Iudaei, quod semen Abrahae sint. Non enim quod illis uel illis parenti¬ bus carnaliter quis natus sit idcirco magis aut minus computa¬ tur inter filios Dei. Quod maxime patet in duobus geminis 640 Iacob et Esau. Nam cum ex eisdem sanguinibus, id est ex commistione eiusdem patris, eiusdem matris, generati sint, cum nati sint ex uoluntate eiusdem carnis, id est feminae, carnem namque hic euangelista pro femina posuit iuxta illud : Hoc nunc os ex ossibus meis et caro de carne mea. Et ex uoluntate 643 eiusdem uiri, / uidelicet sancti et patriarchae magni. Cum ergo ex eisdem sanctis pa/rentibus ambo nati sint, non tamen id¬ circo ambo praedestinati uel uocati sunt in numerum filiorum

609 cf. Lc. 10, 34.

612 cf. Hebr. 13, 13.

6:50 cf. Ps. 8, 5 ; Eph. 2, 3. 639 cf. Gen. 25, 21 ss.

616 cf. Rom. 5, 10 ; Eph. 2, 3.

631 Os. 1, 10 ; Rom. 9, 26.

636 cf. Mt. 3, 9.

640 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 2, 14, 5 - CC 36 p. 18.

642 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 2, 14, 17 - CC 36 p. 18

644 Gen. 2, 23.

647 cf. Rom. 8, 30.

616 his] iis t

626 Dei Verbum ~ t

630 de hom.] de supra lin. S

643 hic om. t

628 Dei Verbum t. Dei Verbi A H 646 tamen non ~ C

C9 PL 220

26

650

655

660

665

670

RVPERTVS TVITIENSIS

Dei, sed Iacob dilexi, Esau autem odio habui, dicit Dominus. Item ex sanguinibus Christianorum parentum, quamlibet fidelium et iustorum, qui nascuntur filii nascendo accipere non possunt ut sint Christiani, quamlibet nascantur (ut dictum est) ex parentibus christianissimis, quia uidelicet parentes non ex eo quod Christiani sunt, sed ex eo carnaliter generant, quod homines sunt, id est non per Christi gratiam, sed per carnis naturam. Atque ideo non in Christo generant sed in Adam. Igitur non minus hi qui ex circumcisione quam qui ex praeputio, non minus qui ex iustis, quam qui ex iniustis parentibus nati sunt, opus habent ad catholicam proficisci ecclesiam, cuius per ministerium renascantur secundum nouum Adam, per quem et uerum Patrem Deum contingant ; quia uidelicet prius ex qualiumcumque parentum sanguinibus pullulando nascebantur secundum ueterem Adam, per quem et praeuaricationis principem diabolum contingebant. Igitur ut in extrema conclusione ad superiora recurrat oratio, is qui (ut dictum est) illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum, qui sese recipientibus talem dedit potestatem, ut filii Dei fiant, is ipse erat lux uera. Iohannes autem, in cuius mino¬ rationem haec dicta sunt, quia tantus erat, ut putaretur esse lux uera, testimonium ad quod uenit de hoc eodem lumine, a quo et ipse illuminatus est, perhibeat. Ad hoc enim illum hic euangelista Iohannes (ut supra dictum est) asciuit, ut tam suo quam illius testimonio lucem ueram possit defendere aduersus tenebras, quae noluerunt illam comprehendere. Pro¬ sequitur ergo de Verbo quod coeperat dicens :

14 675

680

685

et verbvm caro factvm est

Vt audiat Cerinthus et ceteri antichristi, quid coniunctio Et, quae hic ponitur, sibi uelit, continuandum est sic : Dixi superius : In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum et omnia per ipsum facta sunt. Ad idem regressus postquam alium testem asciui, dico nunc : Et Ver¬ bum caro factum est. Ergo audiant pupilli, audiant posthumi generosam antiquitatem patris sui. Audiant et sciant, quia per Christum omnia facta sunt, et quia per ipsum factus est mun¬ dus, qui mundi origine tanto iunior dicebatur, ut ante Mariam fuisse negaretur ab haereticis et Iudaeis nobilitati filiorum eius inuidentibus. Cum autem audimus quia Verbum caro factum est, non idem esse quis arbitretur, acsi dictum esset :

648 Mal. 1, 2. 3 ; Rom. 9, 13.

65» cf. I Cor. 15, 45.

650 nascantur A 653 ex eo] ex Deo S 654 id est] Christianos generant add. A non supra lin. A 657 iniustis] multis supra lin. A, iustis S 662 Adam] hominem praem. A 667/669 Iohannes usque ad uera in marg. S 676 Vt] Et C 680 dico nunc om. t 681 audiant2] aut C 686 eius om. t

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 13-14)

27

Verbum in carnem uersum est. Nam hic sensus haereticus est, haec expositio a fide aliena est. Non enim Verbum in carnem 690 uersum est, sed assumendo carnem carnalibus condescendere dignatum est. Et sic dictum est : Verbum quod erat apud Deum caro factum est, quomodo tu quoque dum loqueris recte dicere potes : Verbum quod erat in anima mea uocale / PL factum est. Quomodo ergo uoce tua proficiscente de ore tuo ad 221 695 aures alienas, idipsum uerbum tuum in corde tuo permanet, quod pei auditum in alterius quoque mentem profectum est, sic et Verbi carne uisibili ad publicos aspectus prodeunte Verbum ipsum in corde Patris totum permanet, quod / totum C 9v nihilominus per eandem carnem ad nos transmissum est. 700 Ita Verbum idem totum in Patre, totum in carne attingens a fine usque ad finem, id est a corde Patris, ultra uel supra quem nihil est, quasi trames aquae immensae de fluuio trans uniuersos angelorum ordines descendens ad carnem nostram, ultra uel infra quam propter peccatum in sepulcro putrescen705 tem abjectius nihil est. Illud quoque non praetereundum, quod hic cum nomine uel substantia carnis anima quoque rationalis omnino debet intelligi. Non enim sicut Apollinaristae haeretici suspicati sunt, Verbum Dei sine anima carnem as¬ sumpsit. Venit quippe saluum facere quod perierat, totus 710 autem homo perierat. Totus reuera id est et in corpore et in anima. Nam in corpore mortalis et in anima iam mortuus, et in utroque aeternaliter erat damnatus. Vt ergo totum saluaret, \ erbum Dei totum nihilominus hominem id est carnem et animam rationalem assumpsit. 715 Alioquin si solam carnem sine anima uerbum Deus susce¬ pisset, ubi radicem suam fixisset ? Solus quippe rationalis spiritus capax eius est. Siquidem Verbum hoc ratio est, sa¬ pientia est, quam singuli quoque homines, quantum ea par¬ ticipantur, non nisi mente uident, nonnisi anima complectun720 tur. Multo magis ergo Verbum uniuersum, quando carnem suscepit, congruum sibi exceptorium, id est animam rationa¬ lem non omisit. Absit suspicio haec a corde ! absit ab ore om¬ nium in Verbo incarnato spem habentium ! In anima quippe maxime scriptura illa facta est a Deo Patre Verbum bonum 725 eructante, de qua ipse in psalmo : Lingua, inquit, mea calamus

«88 cf. Anathematisma Damasi - Denspnger Enchiridion 65 : dicunt Dei Verbum in humana carne uersatum. 700 cf. Sap. 8, 1. 702 cf. Eccli. 24, 41. 707 cf. Isidor., Etym. 8, 5, 45 - PL 82, 302 B ; Aug., In loh. euang. tr. 47, 9, 5 ss. - CC 36 p. 409. 709 cf. Mt. 18, 11 ; Lc. 19, 10. 710 cf. Eccli. 24, 16 ; cf. Cassian., Conlat, 7, 10 - CSEL 13 p. 191. 724 cf. Ps. 44, 1. 725 Ps. 44, 2.

091 dignatus SAC trames supra lin. H 725 eructuante A

095 permanet in marg. C 701 id est] idem t 702 713 Dei om. t 717 est eius ~ S 721 rationabilem t qua] quo A inquit lingua ~ S

28

730

735

RVPERTVS TVITIENSIS

scribae uelociter scribentis. Inscripta namque est uere et in¬ tegre hominis naturae uera et perfecta Verbi huius natura, id est coniuncta in unitate personae absque confusione utriusque substantiae. Sic effectum est praeclarum illud electrum, hu mani generis pretium atque ornamentum, in quo et diuinitatis aurum nihil de suo fulgore perdidit, et humanitatis argentum augmentum sui decoris obtinuit. Igitur quod ait : Verbum caro factum est, idem est ac si dixisset: Deus homo factus est, more scilicet eo, qui in Scripturis usitatus est. Solet enim nomine carnis interdum totus homo significari ut ibi : Et uidebit omnis caro salutare Dei, sicut econtra per animam totus homo signi¬ ficatur sicut scriptum est : Descendit Iacob in Aegyptum in animabus septuaginta quinque. Ergo Deus homo factus est, ET HABITAVIT IN NOBIS

1, 14b

In nobis plane per omnia utpote de suis inuisibilibus ad nostra uisibilia profectus. Primum in uera natura nostrae carnis in cunctis humanae naturae / legibus habitauit in nobis. PL Nam hoc solummodo excepto, quod puerpera non secundum 222 morem uniuersae carnis ex uirili semine conceptum hominem 745 edidit nec partu uiolata est, sed uirgo ante partum uirgo per¬ mansit et post partum, hoc sane excepto toto ordine suo uera hominis natura cucurrit. Quod si Iudaeus uel detestandus calumniatur Manichaeus dicendo : Si uirgo peperit phantasma fuit, consequens est ut primos hominum parentes scilicet 750 Adam et Eua, quia carnalibus caruere / patribus, non ueros C 10 sed phantasticos fuisse homines arbitrentur. Longius quippe est a natura nobis usitata formari hominem de terra quam concipi de femina. Mirabilius est plasmari uirum de inanimata et insensibili materia quam generari uirum sine uiro de ani755 mata et sensibili immo et rationali substantia. Illud quidem mirabilius, hoc autem est uenerabilius ; illud diuinae est po¬ tentiae, hoc opus potentiae pariter et gratiae. Nam quidem omnino abhorrent, quod sanctus sanctorum Deus potuisse pati creditur, ut femineis clauderetur uisceribus. Sed quaeso, 760 num sciunt ipsi modum sui horroris? Est enim horror alius qui

740

728 cf. Symbolum Quicumque. 72!» cf. Ez. i, 4; cf. Greg., Hom. super 1, 2 - PL 76, 801 CD ; id., Moral. 28,1 - PL 76, 449 B. 735 Lc. 3,6. 734/ 738 Alcuin., Comment. inloh. I - PL 100, 749 A. 737 Act. 7, 15. 14. *45 cf. Liber responsatis - PL 78, 635 D. 745 cf. Aug., In loh. euang. tr. 4, 10, 17 - CC 36 p. 36. 748 cf. Benedictus Anian., Munimenta fidei 3, 46 - ed. I. Leclercq, Studia Anselmiana 20 p. 31 ; cf. Leo, Ep. i5b - ed. Silva p. 41, 17. 758 cf. Dan. 9, 24. cf. Breuiarium Eomanum, Hymnus Te Deum - PL 86, 944' cf- Eiber responsatis - PL 78, 735 A ; Corp. Antiph. off. I io6a ed. Hesbert p. 282.

726 inscriptura A 757 Iam H t

uerae et integrae /

72!) sic sic S

748 calumniator t

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 14)

29

a ratione, alius qui a sensu proficiscitur. Siquidem a ratione est, quod uitium in comparatione uirtutis perhorrescimus, cum tamen secundum sensum magis interdum uitio quam uirtute delectemur. A sensu autem est, quod serpentem magis ab765 horremus tangere quam lapidem ; cum tamen secundum ra¬ tionem animatum et sensibile corpus serpentis inanimato cor¬ pori lapidis indubitanter praeferamus. Quonam ergo modo feminea perhorrent uiscera, sensu an ratione ? Sensu utique, non ratione. Quia uidelicet ratio nullam substantiam uel na770 turam, nihil omnino eorum, quae fecit Deus, potest abhorrere. Deus autem uel Verbum eius, cum sit ipsa ratio, nullis nostris sensibus afficitur, nullam omnino creaturam uel naturam, quam procul dubio nemo alius quam ipse fecit, sed solum naturae uitium auersatur et odit. Multo magis ergo quod in775 corrupta Virginis uiscera non abhorruerit, fideliter et pie credere expedit. Habitauit igitur in nobis Verbum Deus et in illo femineae secreto naturae, de quo nos non sine peccato processimus sin¬ guli, nouem mensibus absque peccati contagione hospitatus 780 est, inde tamquam sponsus de thalamo suo procedens et in sole ponens tabernaculum suum habitauit in nobis, tenera ut infans circumdatus carne et uagitus emittens infantiae factus sub lege subditusque Ioseph et Mariae, circumcisus et tam¬ quam peccator legali hostia mundatus passus famem et fraudes 785 tentatoris perferens, persecutiones quoque hominum susti¬ nens et contristatus usque ad mortem, de loco ad locum fu¬ giens, ad extremum autem factus oboediens usque ad mor¬ tem. Sed haec humilitas infirmitatis, quem ad finem tandem peruenit ? Sequitur : 1, 14c 790

795

ET VIDIMVS

GLORIAM

EIVS,

GLORIAM

QVASI

VNIGENITI

A

PATRE /

PL

Gloriam, mquit, eius uidimus, quam et idcirco attestari possumus quia uidimus, et ab eo signo uidere coepimus, quo aquas in uinum conuertit ad nuptias inuitatus, hoc enim fecit initium signorum coram discipulis suis, et manifestauit glo¬ riam suam. Deinde uidimus caecos oculos illuminantem, le¬ pram tactu suo fugantem, febres depellentem, putres mortuos suscitantem, linguam constrictam et surdas aures reserantem,

223

775supra I 758. 778cf. Aug,,Confess. io, 35-CSEL33.P. 268,14. 780 cf. Ps. 18,6. 781 cf. Liber responsalis. Hymnus Pange lingua glor. proel. - PL 78, 677 A ; Anal. ^«.50,71-73 782Gal.4,4. 783 Lc. 2,51. 784 cf. Lc. 4, 1-13. 785cf.Mt. 16, 21. 786 cf. Mt. 26, 38 ; Ioh. 7, 1. 787 cf. Phil. 2, 8. 788 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 2, 16, 21 - CC 36 p. 19. 704 cf. Ioh. 2, 11. 795 cf. Missale Rom., Communio Dom. II p. Epiph. - Antiph. miss. 2ib ed. Hesbert p. 28.

764 abhorremus magis ~ SAC

RVPERTVS TV1TIENSIS

30

super undas ambulantem, uentos sedantem, fluxum sanguinis 800 constringentem et multa milia de paucis panibus saturantem. Vidimus et trans/mutatae faciei eius reuerendam ipsis angelo- C 10* rum choris gloriam. Vidimus ad extremum, quod maximum et gloriosissimum est, a mortuis resurgentem. Vidimus in manibus et pedibus eius fixuram clauorum, uidimus (inquam) 805 et inspeximus, palpauimus et manus nostrae contrectauerunt latus eius lancea confixum, manducauimus cum illo et bibimus et in caelum gloriose ascendentem uidimus et promissum ab illo paracletum Spiritum sanctum accepimus. Hanc gloriam eius uidimus, gloriam quasi unigeniti a Patre, id est tantam 810 gloriam, quanta nullus omnium Uei filiorum glorificari dignus habitus est. Nam ceteri filii Dei omnes adoptati sunt, hic genitus immo unigenitus est. Ceteri sunt omnes filii per gra¬ tiam, hic unus et solus per naturam. Iure ergo hic speciosus forma prae filiis hominum differentem prae omnibus habet, 815 quam uidimus, gloriam. Supremam tandem huius capituli audiamus conclusionem : Quam gloriosum illum uidistis ? 14(1 plenvm, inquit, gratiae et veritatis O magnum praeconium, magnum et fidele testimonium ! Quaerebas cuiusmodi esset illa Unigeniti gloria ? Aurum est, 820 aurum uerum, dignum nostrae captiuitatis pretium. Homo iste diues et nobilis de thesauro altissimi prodiit, corpusculum eius sacculus est auri pretiosi. Tene illum, dum rescinditur per iniuriam mortis, et apprehende, quod in illo est, talentum gratiae et ueritatis. Quam plenus autem sit Christus gratiae et 825 ueritatis, uel quanti eadem gratia et ueritas sit ponderis, hic idem euangelista Iohannes subsequenti mox Iohannis baptistae testimonio declarabit, ubi dicturus est : Gratia et ueritas per Iesum Christum jacta est. Nam sicut in prooemio dictum est, hi duo testes in hoc euangelio loquuntur, nec tam historiae 830 paries texitur, quam testimoniorum turris inexpugnabilis erigitur. Ait ergo : 1, 15

IOHANNES TESTIMONIVM PERHIBET DE IPSO ET CLAMAT DI¬ CENS : HIC EST QVEM DIXI I QVI POST ME VENTVRVS EST, ANTE ME FACTVS EST, QVIA PRIOR ME ERAT

835

Iohannes baptista, qui sicut de illo testatur ueritas nec arun¬ do uento agitata nec homo mollibus uestitus erat, stat fortiter in alto monte positus, ubi amplissime patebat magnis et cre-

81)5 cf. I Ioh. 1, 1. 806 cf. Act. io, 41. 5, 20. 835 cf. Mt. 11, 7. 8.

801 reuelandam H t 822 dum supra lin. S H harundine t

813 cf. Ps. 44, 3.

816 II Reg.

809 a patre unigeniti ~ A 814 forma in marg. S 824 autem supra lin. A 828 est om. C 835 harundi

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 14-15)

31

bris uenti uehementis incursionibus nec fran/gendus aduersis nee flexus laudibus suis. Non enim delectatus famae magnitu840 dine maiorem se quam est aestimari patitur ipsum esse Chri¬ stum existimantibus turbis, quem solum nunc euangelista dixit plenum gratiae et iteritatis. At ille gratiae quidem minister erat, sed fons plenae gratiae non erat. Verax quidem et fldelis erat, sed ipsa ueritas non erat. Quod si uellet et gauderet uideri 845 quod non erat, neque gratiae particeps neque ueritatis consors exstitisset. Stans ergo fortiter (ut dictum est) radicibus firmis nihilque motus inanibus uentis tamquam cedrus Libani totam popularem auram magno clamore relidit et dicit : Hic est quem dixi, qui post me uenturus est, ante me factus est, quia prior me 850 erat. Vt per testimonium I oh annis maxime confirmet euange¬ lista, hoc quod / nouissime dixit : Plenum gratiae et ueritatis, idcirco haec per anticipationem intulit. Nam postmodum nar¬ raturus est, quando uel ubi Iohannes dixerit ea, quae se de illo dixisse nunc asserit. 855 Hic, inquit, qui medius uestrum stetit, quem uos nesciebatis, hic homo ipse est, quem dixi uobis scilicet in Bethania trans Iordanem, ubi eram ego baptizans, quando misistis sacerdotes et leuitas, ut interrogaretis me : Tu quis es ? Tunc enim con¬ fessus sum, quia non sum ego Christus, et dixi de hoc : Qui 860 medius uestrum stetit, qui post me uenturus est, ante me factus est, etc. Post Iohannem uenisse Dominum secundum carnem in hunc mundum nulli dubium est. Quippe cuius conceptio dominicam annuntiationem et nihilominus natiuitas sex mensibus Domini 865 praecesserat natiuitatem. Ergo, quod ait Iohannes de illo : Ante me factus est, ad carnis facturam, quam Verbum as¬ sumpsit, referri non potest. Quia (sicut iam dictum est) uix illa carne calceare se diuinitas coeperat et illic praeco eius exsultauit clausus tamquam gestiens materni uteri fores erumpere 870 et illum mox post se uenturum nuntiare. Hoc sciens Arius hostis fidei, inimicus gratiae et ueritatis, dictum hoc ab ore Iohannis praeripit utpote qui insidiatur in abscondito quasi leo in spelunca sua, insidiatur ut rapiat pauperem, et trahendo ad se scindat Christi populum. Dei 875 namque Filium facturam esse contendit et ideo dictum hoc : Ante me factus est, in defensionem suae perfidiae festinus in-

838 cf. Seneca, De clem. II, 5, 4-5 ; Cassian., Coni. 6, 9, 3 - CSEL 13 p. 162. 840 cf. Lc. 3, 15. 843 cf. Apoc. 19, 11. 847 cf. Ps. 91, 13. 855 Ioh. 1,26. 858 Ioh. 1, 20. 26. 27. 863 cf. Lc. 1, 26. 865 cf. Greg., Hom. in eu. 7, 3 - PL 76, 1101 C ; ib. 20, 4 - PL 76, 1162 B. 868 cf Lc. 1, 44. 872 cf. III Reg. 20, 33. 872 Ps. 10*, 9.

838 frangentibus H 859 ego in marg. S 4

843 et] ac t 845 partic. gratiae ~ A 863 est dubium ~ S 872 praeruoit S

846 ergo om. H IX

Pi¬ 224

C u

32

880

885

890

895

900

905

16

RVPERTVS TVITIENSIS

uadit. Sed uere furore caecus, quid sequatur, non attendit. Nam iuxta sensum eius subuersum, quem locum habet ratio, quae subiecta est : Quia 'prior me erat ? Iamque ut manifestius fiat, quam inconuenienter, immo uiolenter litteram hanc de¬ torqueat, interim cum sensu eius Iohannem percontari libet : Quare ante te creatus est ille, o Iohannes ? Quia prior me erat, inquis. Quae est haec ratio ? Ideo creatus est ante te, quia erat prior te ? An idcirco clamas et de ipso testimonium perhibes, ut iuxta Arium creaturam illum esse annunties, et tam concinnam rationem propositioni tuae subicias ? Vane ergo impius furit, qui tam fragili ramusculo innixus tam profundum praecipitium subter se non / metuit. Nam si Iohannes iuxta sen- PL sum eundem, quo dixit: Ante me factus est, praesenti uel futuro 225 tempore uti uoluisset, dixisset : Ante me fit uel ante me fiet. Idem est enim : Ante me factus est, acsi dixisset : Maior me effectus est. Quia uidelicet eodem sensu hoc dictum est : Me oportet minui, illum autem crescere, uel illud quod in figura eius dixit Daniel de lapide, qui abscisus de monte sine manibus statuam comminuerat. Lapis autem, inquit, creuit et factus est mons magnus et impleuit orbem terrarum. Lapis etenim Chri¬ stus, qui comparatione Iohannis paruus uidebatur, et super Iohannem et super omnes eiusmodi montes magnus factus est. Igitur qui post me, inquit, uenturus est, qui post me uobis praedicaturus uosque post me in Spiritu sancto baptizaturus est, ante me factus est, ante me positus maiorque me ef/fectus C nT est, me minorato creuit, me comite rex magnus incedit. Et hoc iure, quia prior me erat. Prior me longe non quia secundum carnem ante me natus sit, cum ego sex mensibus natiuitatem eius praecesserim, sed inde me prior erat, quia Verbum in principio erat, quia apud Deum erat, quia Deus erat. Nam si uis scire quia tanto prior me erat, audi euidentius : ET DE PLENITVDINE EIVS NOS OMNES ACCEPIMVS

910

915

Omnes omnino scilicet quicumque illuminandi in hunc mundum uenimus, omnes prophetae, uniuersi patriarchae, omnes omnino quicumque missi sumus, quicumque donum aliquod desursum accepimus. Ecce quomodo sese duo cherubim mutuo respiciunt uersis uultibus in propitiatorium : Hic in noui testamenti capite, ille consistens uelut in extremo ueteris instrumenti margine. Hic euangelista et apostolus, ille

892 Ioh. 3, 30. 894 cf. Dan. 2, 34. 35. 1, 17. 912 cf. Ex. 37, 6-9 ; Hebr. 9, 5.

904 cf. Lc. 1, 26.

911 cf. Iac.

884 prior] ante add. S 896 orbem terr.] uniuersam terram Vulg. 900 uosque] usque S 905 quia Verbum in principio erat om. H t, erat om. C 912 accepi¬ mus.] Ecce quomodo sibi consonant maximae tubae duorum testamentorum : hic Iohannes praecipuus euangelistarum, et ille alius Iohannes maximus propheta¬ rum add. H t 914 in1 om. S

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 15-16)

33

patriarcharum atque prophetarum nouissimus. Versis quippe uultibus in propitiatorium, id est intentis animis ad perhiben¬ dum Christo testimonium, qui est propitiatio peccatorum nostrorum, mutuo sese respiciunt, quia uidelicet idem sen920 tiunt, consona dicunt. Namque hic ait : In principio erat, ille subicit : Prior me erat. Hic dicit : Erat lux uera, quae illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Ille autem : Et de plenitudine eius nos omnes accepimus. Hic : Plenum gratiae et ueritatis, ille autem : Gratia et ueritas per Iesum Christum jacta 925 est, inquit. Ergo (ut dictum est) mutuo sese respiciunt, et facies eorum similes sunt, ita ut ex alterius uisione promptum sit et alterum cognoscere. Igitur quod hic supra dixit: In principio erat, idem est, quod ille nunc ait : Prior me erat, magna et decenti grauitate con930 tentus sic dixisse, cum et ipse dicere potuisset : In principio erat. Sufficit enim hoc modicum mediocris enuntiationis fla¬ bellum ad abigendas muscas haereticorum, qui Christum fuisse negant ante Mariae partum / uel conceptum. Proposito pl namque a Iohanne baptista sic dicente : Prior me erat, assumit 226 935 protinus conscia fere omnis Iudaea : sed tuus exortus illius exortu totis sex mensibus prior erat. Concludit uniuersa christianitas : ergo Christus eodem exortu suo, quo secundum carnem exortus est, uel eodem conceptu, quo conceptus est, prior erat. Sufficit igitur aduersus sordes haereticas dixisse 940 Iohannem : Prior me erat, quia si ante Iohannem exstitit, ab utero Mariae Christus initium existendi non habuit. Quodsi te altior enuntiatio delectat et in hoc tamquam caelesti modula¬ mine iuuat magis acutas quam graues audire chordas, ecce altiorem quidem sed modi eiusdem chordam hic praecentor 945 ueritatis eodem digito percutit. Et de plenitudine eius, inquit, nos omnes accepimus. Hoc profecto altius sonat : Nam si omnes impleuit, et omnibus procul dubio prior erat. Sed quid est illud : De plenitudine eius omnes accepimus ? Vtique, (ut cetera nunc omittam) totum illud ab ipso accepi950 mus, unde uobis mirandi apparemus, unde praecipue ego Iohannes uideor magnus, quod sum ex utero senili et sterili comitantibus prodigiis progenitus, quod sum lucerna ardens et lucens, ita ut in lumine meo uos exsultare uolueritis dicen¬ tes : Magnus hic est, Christus hic est. Ita nos omnes ab illo 955 accepimus, singuli iuxta beneplacitum eius, ut alii ex nobis prophetali spiritu digni, alii patriarchae magni, alii reges electi

918 I Ioh. 2, 2.

931 cf. Cicero, Or. 2, 60.

918 pro peccatis nostris Vulg. 927 agnoscere H t 931 flagellum corr. S 935 ferre S 936 conclusit S concludet C 948 illud] quod add. H t

RVPERTVS TVITIENSIS

34

inuenti sint, tide praeclari, iustitia insignes, longanimes in spe, oboedientes in praeceptis, creduli in promissionibus, futurorum praescii, uerbo potentes, miraculis effulgentes. Plenus quippe 960 erat, ut nunc est, gratiae et uentatis. Vnde et eiusdem gratiae diuidua nobis fluenta de semetipso uiuo fonte profudit. Non enim sic plenus erat infusionibus aliunde petitis, sed sicut fons ex propriis uenis erat, immo est plenus aquae in uitam aeter¬ nam salientis. 965 Ne ergo dicatis : Moysi locutus est Deus, hunc autem nesci¬ mus, unde sit. Moyses enim et ipse utpote unus ex nobis, de plenitudine huius hoc accepit, ut constitueretur Deus Pharaonis, ut eodem Pharaone superato totaque Aegypto caesa plagis diuersis tandem diuideret mare Rubrum in diuisiones et 970 educeret Israel per medium eius et acciperet panem de caelo et aquam de petra interrupta in eremo. Et hic est illa manus Domini, cuius digito conscriptam legem ille accepit in tabulis lapideis et de hoc eodem ille scripsit : Ne ergo dicatis illi : Quinquaginta annos nondum habes et Abraham uidisti ?, quia 975 uidelicet antequam Abraham fieret, hic erat immo est. Nam hic ipse Verbum Domini est, quod ad Abraham uel ad omnes sanctos prophetas factum est. Omnino uniuersi nos, quibus dicit Spiritus sanctus : Ego dixi : Dii estis et filii excelsi omnes, de plenitudine eius accepimus hoc ipsum, quod dii uocamur, 980 quia uidelicet ex eo dicti sumus dii, quod factus est ad nos sermo / Dei. Hic autem ipse sermo Dei est. Ex ipso igitur (ut PL dictum est) accepimus hoc ipsum, quod dii dicti sumus. Se- 227 quitur: 1, 16b-17

ET GRATIAM PRO GRATIA. QVIA LEX PER MOYSEN DATA EST, 985

GRATIA ET VERITAS PER IESVM CHRISTVM FACTA EST

990

Oportet haec quae dicta sunt, sic intelligi, ut quam maxime currat expositio cum praesenti intentione Iohannis clamantis et de Christo testimonium perhibentis. Nam potest quidem et sic accipi : Accepimus gratiam pro gratia scilicet gratiam aeternae salutis pro gratia fidei praesentis, ad quam nos gratis, id est nullis nostris praecedentibus meritis per praedicatores suos ipse uocauit et gratuita peccatorum remissione iustificauit, sed (ut dictum est) ad praesentem Iohannis intentionem propius accedendum est.

951 cf Lc. 1, 7. 965 cf. Ioh. 9, 29. 77, 24. 971 cf. Ps. 81, 6. 988 In Ioh. euang. tr. 3,

952 cf. Ioh. 5, 35. 955 cf. Eph. 1, 9. 963 cf. Ioh. 4, 14. 967 Ex. 7, 1. 969 cf. Ps. 135, 13 s. 970 cf. Ps. Ps. 77, 15. 972 cf. Ex. 32, 15 s. 974 Ioh. 8, 57. 978 Alcuin, Comment. in Ioh. I - PL 100, 751 A. 990 cf. Aug., 8, 11, 20 - CC 36 p. 24.

962 erat om. H 965 hunc] hic t sum add. H 980 sermo ad nos ~ B

967 accepit hoc ~ C

975 fieret] ego

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 16-17)

35

Est autem haec eius intentio ut et sibi et omnibus sanctis ipsi quoque legislatori Moysi Dominum Iesum Christum praeferat omnibusque aduentum eius necessarium fuisse os¬ tendat, eo quod lex, quae per Moysen data fuerat, neminem eorum ad perfectum adduxerat. Ait ergo ; Et gratiam accepi1000 mus pro gratia, acsi dicat : Antequam ueniret per corporalem praesentiam, de plenitudine eius non omnes accepimus gra¬ tiam, et eo per carnem apparente pro eadem gratia accepimus gratiam. Accepimus autem meliorem gratiam pro bona gratia, quia uidelicet bona quidem gratia legis, sed quia nihil ad per1005 fectum adduxit hic ueniens adiuuantem dat gratiam euangelii fitque commutatio lucrosa uelut si quis iubeatur omittere ar¬ gentum, / ut accipiat aurum : fastidire aquam quamuis limpidissimam, ut uinum bibat optimum. Legem autem gratiam hic recte uocari facile comprobari 1010 potest. Dicitur enim gratia, quod sit gratis data. Gratis autem, id est, nullis praecedentibus meritis data esse legem uel cuncta Dei beneficia populo priori testatur Moyses cum dicit : Scito igitur quod non propter iustitias tuas dederit tibi Dominus Deus tuus terram hanc optimam in possessionem, cum durissimae 1015 ceruicis populus sis. Sed dicit aliquis : Iam erat debitum, quia iurauerat Deus patribus ipsorum, quod daret illis terram fluentem lac et mei, iustumque erat, ut uerbum suum uel iusiurandum quod iura¬ uerat impleret. 1020 Quaerimus ad haec utrum hoc ipsum quod iurauit, gratis an ex debito iurauerit ? Et procul dubio fatendum est, quia non ex debito, sed gratis iurauit, gratis promisit, gratis omnino Abrahae ceterisque patribus apparuit uel innotuit, quippe qui peccantem primum hominem iuste priuauerat gloria pa1025 radisi nihilque debens cunctis hominibus, utpote patris abiudicati filiis iuste faciem suam absconderat ab eis. Haec est ergo anterior gratia, quae et simpliciter gratia dicitur. Sequens autem euangelii gratia non simpliciter gratia sed gratia et ueritas nominatur. Hanc autem scilicet gratiam 1030 et ueritatem non commutatam esse pro gratia mosaicae legis testatur ipse Iohannes, qui haec dicit. Nam cum praemisisset: Et gratiam pro gratia, protinus adiunxit exponens quid dixerit: Quia lex / per Moysen data est, gratia et ueritas per Christum 995

C i2T

PL 228

998 cf. Hebr. 7, 19. 1010 cf. Aug. ib. 20. 1012 Deut. 9, 6. 1017 cf. Ex. 13, 5. 1018 cf. Ex. 33, 17. 1020 cf. Mich. 3, 4. 1028 cf. Aug. ib. 25.

995 eius supra lin. C 996 Christum om. H t 1000 uelut supra lin. C 1011 datam A t 1013 ergo Vulg. Dominus Deus tuus dederit tibi ~ Vulg. 1014/1016 terram usque ad Deus in marg. S 1015 sis populus ~ Vulg. 1021 est om. t 1022 gratus t 1024 qui om. S

RVPERTVS TVITIENSIS

36

1035

Ieswn facta est. Et si quaeras, in quo gratia et ueritas Iesu Christi magis prosit quam lex Moysi, protinus subdit :

1, 18

DEVM NEMO VIDIT VNQVAM

Ecce imperfectio legis, quia uidelicet nemo umquam per illam ad uisionem Dei rediit, quam in peccato Adae totum ge¬ nus humanum perdidit, moxque sequitur : 1, 18b 1040

1045

1050

1055

1060

1065

1070

VNIGENITVS, QVI EST IN SINV PATRIS, IPSE ENARRAVIT.

Ecce perfectio gratiae et ueritatis : Deum enim Filius enarrauit, utpote plenus (sicut iam dictum est) gratiae et ueritatis, quia per suum sanguinem aditum aperiendo Deum hominibus manifestauit. Igitur in eo quod dictum est : Et gratiam pro gratia, quia lex per Moysen data est, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est, sensus hic rite procedit secundum inten¬ tionem Iohannis clamantis et testimonium de Christo perhi¬ bentis. Quia uidelicet multum ad cognoscendam eius plenitu¬ dinem proficit scire quod acceperit ab illo populus eius primo gratiam, id est legis et prophetarum scientiam, per quam habe¬ ret ueri Dei notitiam gratis sibi datam, ac deinde gratiam pro eadem gratia, id est ueritatem pro figura, rem pro umbra, spiritum pro littera. Sic enim gratia et ueritas per Iesum Chri¬ stum facta est, gratia uidelicet, quia cum essemus inimici, cum essent, inquam, ipsi quoque Iudaei, sicut apostolus testatur, natura filii irae sicut et ceteri, reconciliati sumus Deo per mortem Filii sui, scilicet eiusdem Iesu Christi. Nullo modo namque melius hic accipimus gratiam, quam ut intelligamus nostram cum Deo reconciliationem per Christum factam. Haec autem gratia uel reconciliatio in legis caeremoniis uerbi causa in immolatione paschalis agni ceterisque / eiusmodi praefigurabatur tantum, non etiam conferebatur. Quia uidelicet quamuis iusti uel sancti patres omnes, ubi dor¬ mierant, apud inferos licet in magna securitate et beata spe detinebantur. Neque per ullam legis illius iustitiam paries inimicitiarum solui poterat, quo ad uidendam gloriam Dei ob culpam paternae praeuaricationis impediebantur. Vnde et subditum est : Deum nemo uidit unquam. In passione uero Christi paries ille solutus est, quia peccati chirographum cruore eius deletum est, qui et ueniens, inquit apostolus, euangelizauit pacem his qui longe et his qui prope erant, id est Iudaeis, qui per priorem legis gratiam propinqui, et gentibus, qui per ueritatis ignorantiam ab eo fuerant nimium longinqui. Vnde

1054 cf. Rom. 5, 10. 1005 cf. Eph. 2, 14.

1058 cf. Eph. 2, 3 ; cf. Rom. ib. 1064 cf. Tit. 2, 13. 1089 cf. Coi. 2, 14. 1070 cf. Eph. 2, 17.

1035 Christi om. H t 1036 VMQVAM VIDIT ~ SC 1040 VNIGENITVS FILIVS Vulg. 1056 Deo] a Deo H 1057 sui] eius Vulg. 1061 in in marg. S 1088 uidit in marg. S ; umquam uidit ~ C

C 13

IN IOHANNIS EVANGELIVM 1 (i, 17-18)

37

postquam dixit : Deum nemo uidit umquam, protinus adiecit : 1075 Unigenitus qui est in sinu Patris, ipse enarrauit. — Qui est in sinu Patris : O quanta celsitudine, quanto decore Patrem rur¬ sus contingit Filium testificans praesens columna ueritatis. Dixit supra : Quia prior me erat, nunc de eodem repetens : Qui est in simi Patris, inquit. 1080 Haec ita omnino dicta sunt ac si dixisset quomodo de suo dixit euangelista : In principio erat, et : Apud Derim erat. Non satiatur oculus uisu et auris / auditu, oculus uidelicet eius, pl qui iuxta Isaiam cernit terram de longe, et auris eius, qui cum 229 Ezechiele audit interius ab animalibus sanctis sonum alarum 1085 quasi sonum sublimis Dei. Hunc ergo sonum tam sublimem attonito, quaeso, discernamus auditu. Quia non frustra sic dixit : Qui est in sinu Patris, cum dicere potuisset : Qui est apud Patrem. Non enim nihil habet momenti dictio huiusmodi, immo per maximum reddit auri audienti splendorem 1090 diuinae pulchritudinis, praesertim in hoc fortissimo themate, quo in summo negotio legis et gratiae quaedam sit comparatio siue oppositio : non sicut boni et mali, sed sicut perfecti et im¬ perfecti, uidelicet ubi dictum est : Quia lex per Moysen data est, gratia et ueritas per lesum Christum facta est. Percipiat ergo 1095 diligens auditus fidei, quid hoc supremo clamore uelit in¬ sinuare praeco gratiae et ueritatis. Quaerebas unde haberet Iesus Christus, ut faceret quod facere non potuit Moyses ; qua de causa solus esset electus de tot milibus, qui gratiam et ueritatem inter Deum et homines restitueret, id est inimicitias 1100 solueret pacemque reformaret. Ecce respondetur tibi : Qui ipse est in sinu Patris. Quid est : In sinu Patris ? In summa dili¬ gentia in cura et custodia diligentissima est Dei Patris. Ad quid ? Videlicet ut peccatum illum inuenire non possit, quod omnes homines inuenit ab initio saeculi; quod omnes omnino 1105 animas persequens inuenit foris et comprehendit unamquam¬ que in menstruis suis. Foris inuenti sunt, quia uidelicet proiecti sunt testante Isaia : Et dormierunt in capite omnium uiarum, sicut bestia illaqueata. Quomodo ergo possent abiectos in gratiam reducere proiecti ? soluere uinctos illaqueati ? 1110 Propter quod paulo superius, cum dixisset idem propheta : Consurge lerusalem, quae bibisti de manu Domini calicem irae eius, subsecutus adiunxit : Non est qui suscitet eam ex omnibus

1077 cf. I Tim. 3, 15. 1082 cf. Is. 33, 17. 1083 cf. Ez. 1, 24. 1005 cf. Gal. 3, 2. 5. 1008 cf. Cant. 5, 10. 1099 cf. Eph. 2, 14. 1106 cf. Ier. 2, 24. 1107 Is. 51, 20. 1111 Is. 51, 17. 18.

1089 reddit / reddidit n auri om. t 1007 quod facere in marg. S 1100 qui] quia t 1103/110-1 quod usque ad saeculi sub linea C 1108 bestia] oryx Vulg. 1112 suscitat i sustentet n Vulg.

38

ii 15

1120

1125

1130

1135

1140

1145

1130

RVPERTVS TVITIENSIS

filiis, / quos genuit, et non est qui apprehendat manum eius ex C omnibus filiis quos enutriuit, quia uirlelicet omnes, ut prae¬ dictum est, exierant de sinu gratiae Dei cum peccato primae praeuaricationis nati et insuper ab actualibus peccatis nequa¬ quam omni ex parte liberi quamlibet magni et iusti. Hic autem foras non abiit, foris non stetit, foris non sedit, quando re¬ gionem nostram introiuit. Adam nesciuit, serpens ignorauit, Eua nec delectata est nec doluit, sed solus Pater Deus Virginis conscius fuit. Qui miro modo Filium hunc et in uterum eius misit et in sinu suo continuit, quem et nunc et semper tanta custodit cura, tanta confouet diligentia, ut tentator diabolus nulla umquam inueniat eius uestigia, ignoret, unde ueniat, nesciat, quo uadat. Quia ergo sic est in sinu Patris, quia peccatum nec fecit nec aliunde contraxit, idcirco ad reconciliandos homines uultui Patris eiusdem assistere uenit. Idcirco gratia et ueritas per eum facta est (sicut supra dictum est), idcirco Deum quem nemo uidit unquam, enarrauit, id est reuelauit, et uidendum homini¬ bus / reddidit. Hunc est illud in psalmo, quod idem Pater, PL dum dicit opera sua regi huic, dum lingua sua, id est sancti 230 Spiritus potentia ueluti calamo scribae uelociter scribentis hoc uerbum suum, hanc sapientiam suam potentiamque uniuersam humanae naturae inscribit, alloquitur eum sic : Speciosus for¬ ma prae filiis hominum, diffusa est gratia in labiis tuis. Spe¬ ciosus namque forma est prae filiis hominum, quia uidelicet non solum homo, sed et natura Deus est. Nam filii hominum sunt quidem aliqui per adoptionem dii (sicut supra dictum est) ex testimonio psalmi dicentis : Ego dixi : Dii estis et filii excelsi omnes. Hic autem solus per naturam Deus est, solus Patri consubstantialis Filius est. Cuius diuinitas hic proprie signatur hoc nomine, quod est forma. Diuinitas namque forma est, forma utique non formata, quia uidelicet creata uel facta non est substantia Dei, ac per hoc (ut dictum est) constat quia non formata, sed tan¬ tum forma est. Formata quippe dicuntur et sunt ea, quae constant ex materia simul et forma. Verbi gratia ut homo for¬ matus dicitur, quia constat ex corpore et anima. Ipsum quoque corpus solum constans ex terra simul et Dei plasmatura uel etiam statua aliqua constans ex materia lapidea uel aerea et

1118 cf. Lc. 15, 15. 28. 1123 cf. Hieron., In euang. Mt. i in c. i - PL 26, 24 C. 1124 cf. Ioh. 3, 8. 1126 cf. I Petr. 2, 22. 1127 cf. Iob 1, 6. 1132 cf. Ps. 44, 2. 1135 Ps. 44, 3. 1140 Ps. 81,6. 1144 Boethius, De Trinitate 2 - PL 64, 1250 BC.

1118 foras non abiit in marg. i1120 nec1 supra lin. C 1125 nesciat supra lin. C 1120 nec1] non H t 1130 et om. t 1136/1137 diffusa usque ad hominum in marg. S 1138 est om. C 1142 est Filius ~ S

IN IOHANNIS EVANGEL1VM I (i, 18-19)

39

artificis sculptura, Deus autem ex nulla constat materia. Propter quod semper est id quod est, non permutatur nullisque subiacet accidentibus. Quapropter diuinitas non formata, ut 1155 dictum est, sed tantum forma est. Vnde Iesu Christi diuinitas proprie signatur per hoc quod dictum est : Speciosus forma prae filiis hominum, acsi diceretur : Ex eo quod Deus es, speciosus et gloriosus es prae cunctis hominibus, quia puri sunt homines. Igitur dicturus : Diffusa est gratia in labiis tuis, recte 1160 praemisit : Speciosus forma prae filiis hominum, quod idem est acsi dicat Iohannes euangelista : Idcirco plenus est gratiae et ueritatis, quia in principio erat Verbum et Deus erat Verbum. Vel si dicat Iohannes baptista : Idcirco gratia et ueritas per illum facta est, quia prior me erat uel quia / in sinu Patris est. 1, 19 1165

C 14

ET HOC TESTIMONIVM IOHANNIS, QVANDO MISERVNT IVDAEI AB IEROSOLYMIS SACERDOTES ET LEVITAS AD EVM, VT INTER¬ ROGARENT EVM : TV QVIS ES ?

1170

1175

1180

1185

1190

Hoc, inquit, est testimonium Iohannis, quod dixi, quod nunc perhibet, quod nunc clamat aduersus omnes antichristos, qui ante Mariam Christum exstitisse negant, immo et perhibebit et clamabit, quamdiu bonis piscibus mali pisces permixti conabuntur rumpere retia fidei. Hoc uerum est eius testimo¬ nium. Quod quando uel qua causa commonitus perhibuerit, iam dicam. Multum enim attinet ad rem scire tempus et causam, praesertim cum exinde possit dignosci, utrum ex homini¬ bus an de caelo testimonium eius sit, id est ea quae de Christo testatus est, utrum ex coniectura humana an ex prophetiae spiritu perceperit. Hoc ergo dico, quia testimonium hoc, quod praedictum est, tunc elocutus est, quando miserunt ludaei ab Ierosolymis sacerdotes et leuitas / ad eum, ut interrogarent eum : Tu quis es ? Videlicet recens a deserto uenerat, ubi uitam eremiticam immo anachoreticam duxerat, adeo secretam et hominibus incognitam, ut quando uenit Christus aut Elias aut unus ex antiquis prophetis ex occultis et soli Deo cognitis locis apparuisse putaretur. Quod nimirum palam suffragatur ueritati, scilicet quod non ex hominibus (ut praedictum est) sed de caelo testimonium eius fuerit. Non enim fama Iesu exci¬ tus uenerat, quippe qui adhuc inter homines occultus degens nihil famosum operabatur, neque ab illo per uisibilem aliquem nuntium fuerat euocatus, sed sicut Lucas refert, inuisibili diuinitatis inspiratione iussus erat, ut ueniret praedicare et

1156 Ps. 44, 3.

1171 cf. Lc. 5, 6.

1175 cf. Ioh. 3, 27.

1190 cf. Lc. 3, 2.

1153 id] idem H t 1158 quia] qui A 1163 si] sic t 1165 HOC] ES I add.SA Vulg.pl. codd. 1168 est om. SC supra lin. A 1170 exstitisse] fuisse t 1178 percepit t

1189 uisibilem supra lin. A

PL 231

40

RVPERTVS TVITIENSIS

baptizare. Ait enim : Anno quintodecimo imperii Tiberii Cae¬ saris procurante Pontio Pilato Iudaeam tetrarcha autem Gali¬ laeae Herode et cetera usque factum est uerbum Domini super 195 Iohannem Zachariae filium in deserto, et reliqua. Itaque nesciebat adhuc Dominum lesum secundum homi¬ nem, donec uidit eum uenientem ad se inter turbas, ut bap¬ tizaretur ab eo in Iordane, et tunc reuelante eodem Spiritu, quo super eum factum fuerat Verbum Domini, cognouit illum 200 proprium esse templum eiusdem Verbi Domini, ante cuius faciem mittebatur, ut pararet uias eius. Vnde et post aliqua dicturus est : Et ego nesciebam eum, sed qui misit me in aqua baptizare, ille mihi dixit : Super quem uideris Spiritum Dei descendentem sicut columbam et manentem in eo, hic est qui 205 baptizat in Spiritu sancto. Non enim nesciebat uenisse Chri¬ stum, cum ob hoc utique illum a deserto expulisset Spiritus, ut ueniens praedicando et baptizando, insuper et moriendo, suae coram illo praecursionis officio fungeretur. Neque ignora¬ bat uirtutem uel maiestatem eius, cum et minoris gradus 210 prophetae non ignorauerint, immo et non minora quam euan¬ gelium scriptis quoque suis ipsi Ioanni non incognitis de Christo protestati sint. Sed secundum hominem nesciebat il¬ lum (ut dictum est) id est cuius figurae uel habitus esset, aut ubi uel quibus cum hominibus habitaret. Tanto ergo fidelius 215 et omni acceptatione dignius est eius testimonium, / quanto C ab omni humano fauore purum uel coniecturali praesumptione constat esse liberrimum. Igitur non ab re (ut iam dictum est) testimonii posito tempore uel causa nunc ipsa uerba restant eo, quo ad idem testimonium peruentum est, ordine disseren220 da. Nouerant Iudaei ex lege et prophetis magnum regem Christum esse uenturum nec defecturum regem aut principem de Iuda, priusquam ueniret ipse, qui mittendus erat. Sic enim dixerat pater ipsorum Iacob : Non auferetur sceptrum de Iuda 225 et dux de femore eius, donec ueniat qui mittendus est. Iam uero sub oculis suis ea uidebant, scilicet ablatum esse sceptrum de Iuda ducemque de femore eius, praesertim cum in regno diuiso ac dilacerato quattuor alienigenae per partes singulas principarentur. Igitur facile persuaderi poterant, ut crederent 230 uenisse Christum ad omnem sonum / arrecti semper ac suspecti PL

1192 Lc. 3, 1. 2. 1200 cf. Ioh. 2, 19. 1202 Ioh. 1, 33. 15. 1223 Gen. 49, 10. 1227 cf. Lc. 3, 1.

1225 cf. I Tim. 1

1192 quinto om. t 1193/1195 tetrarcha usque ad fratre eius in marg. C; locum integre citant S A, et cetera usque om. SAC 1195 reliqua] cetera SAC 1201 sicut columbam non in Vulg. 1200 a deserto illum ~ H t 1215 eius 1216 ab omni supra lin. C, humano omni ~ S 1222 aut] uel t

om. H t

1219 quol quod S H t

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 19-20)

41

nouumque aliquid audire cupidi, utpote iuxta carnalem opinionem suam habituri auream ac gemmatam Ierusalem et saeculum carnale regnumque uictoriosum, ita ut iuxta prophe¬ tam capientes essent eos, qui se ceperant, scilicet Romanos, 1235 quorum sub ditione erant. Hoc statirn ad praedicationem Iohannis facile suspicari poterant, in tantum, ut ipsum esse Christum aestimarent. Verum tamen carnalem illorum spem non parum offendebat, quod humilitatem paenitentiae prae¬ dicabat, et genimina uiperarum faciendo fructus dignos paeni1240 tentiae, fugere a uentura ira commonebat, et ita omnino regni Dei leges suis uitiis quibus libenter inhaerebant contrarias illo praedicante fore audiebant. Miserunt ergo, inquit euangelista, ab Ierusalem sacerdotes et leuitas ad eum, ut interrogarent eum : Tu quis es? Tu, in1245 quiunt, homo tanti nominis, qui tanta auctoritate nouum baptismi ritum inducis, quem te esse dicis ? Nimirum audire cupiebant ex ore ipsius, utrum ipse esset Christus, sicut uulgo existimabatur. At ille nec arundo erat (sicut supra dictum est), ut uento aduerso posset agitari et a ueritate deflecti, nec 1250 homo mollibus uestitus, ut mensuram suam excedentis famae suae praeconia quasi palpantium manus molli assensu excipe¬ ret, uelut faciunt hi, qui in domibus regum sunt, quia potesta¬ tem habentes gratulantur, quod ab adulatoribus suis benefici uocentur. Interrogatus ergo protinus excutiens hirtas animi 1255 setas, pilis camelorum, quibus exterius erat contextus, multo asperiores : Non sum, inquit, ego Christus. Verax utique ueritatis praeco cauit sapienter mortiferum diuini nominis adulterium ; uelut qui cum paranymphum se esse sciret, clanculo ad sponsam ueniendo sponsum se esse 1260 mentiri nollet. Notanda uero diligenter, non frustra ore apostolico sumpta huiusce circumlocutionis exornatio, qua dicit sic : ET CONFESSVS EST ET NON NEGAVIT ET CONFESSVS EST : QVIA NON SVM EGO CHRISTVS

1, 20 1265

Res quippe id est eiusdem, quae in Ioannis est ueritatis et humilitatis uirtus, quae hic narratur, tanta est, ut digne elocutio eius splendentium sententiarum quasi quibusdam oculis il/lustretur, ut attendamus, miremur, et eiusdem imita- C 15

1232 cf. Liber responsatis - PL 78, 831 A; Corp. Antiph. off. I 127 a ed. Hesbert p. 372. 1234 cf. Is. 14, 2. 1238 cf. Mt. 3, 7. 8. 1248 cf. Mt. 11, 7. 8 ; Lc. 7, 24 ; supra I 835. 1252 cf. Mt. 11, 8. 1253 cf. Lc. 22, 25. 1255 cf. Mt. 3, 4 ; Mc. 1, 6. 1258 Aug., In Ioh. euang. tr. 8, 5, 28 - CC 36 p. 84 120« Alcuin, Comment. in Ioh. - PL 100, 753 C.

1233 saec. carn. reg.] secundum carn. regnum C 1239 genimina] progenies 1259 clanculum t Vulg. fructum dignum Vulg. 1258 paranyphum H sponsum t

42

RVPERTVS TVITIENSIS

tione delectemur. Nihilominus notandum et hoc, quod euange1270 lista enuntiationem negatiuam, qua dicit : Non sum Christus, confessionem esse affirmat, negationem esse negat. Nimirum hoc intendit, ut hoc maxime loco Iohannem baptistam quod omnino probabile uerum est, Christi confessorem esse sentias. Nam si Christum se esse dixisset uel ita opinantibus consen1275 sisset, eum procul dubio, qui Christus est, Christum esse negasset. Igitur ex hoc opposito satis constans est, quia dum dicit pro testimonio Christi : Non sum ego Christus, uno et eodem dicto Christum confessus est, Christum non negauit ac proinde uerus hoc loco Christi confessor claruit. Itaque 1280 fidelis Christi testis digne / ab euangelio Christi testimonium recipit pronuntiante sic euangelica ueritate : Et confessus est et non negauit, ut subaudias Christum, quem profecto negasset, si aliud dixisset quam dixit : Non sum ego Christus. 1, 21

ET INTERROGAVERVNT EVM : QVID ERGO ? ELIAS ES TV ? ET 1285

1290

1295

1300

1305

DIXIT : NON

Non, inquit, iuxta sensum uel opinionem uestram in persona Elias ille ego sum, qui in igneo curru raptus est in caelum futu¬ ro tempori reseruandus, sed sum homo alius ante annos circiter triginta patre ueterano et matre sterili eademque prouecta progenitus. Sic enim distinguendum est, quia uidelicet sine ulla exceptione Eliam se esse negare non poterat. Alioquin contrarium hoc esset ueritati dicenti de illo ad turbas : Si uultis recipere, Iohannes ipse est Elias. Nunc autem quomodo non repugnet, perspicuum est. Nam quod ait Dominus, ipse est Elias, mysticum esse et egere intelligentia sequenti sermone demonstrat dicens : Qui habet aures audiendi, audiat ! Videlicet in hoc est Elias, quod iuxta aliud euangelii testimonium uenerit in spiritu et uirtute Eliae et eandem sancti Spiritus gratiam habuerit uel mensuram. Sed et uitae austeritas rigorque mentis Eliae pares sunt. Ille in eremo, iste in eremo, et uterque zona cingebatur pellicea. Ille quoniam regem Achab et Iezabel impietatis arguit, fugere compulsus est, iste quia Herodis et Herodiadis illicitas arguit nuptias, capite truncatur. Vel idcirco Iohannes Elias uocatur, quia sicut iuxta Malachiam Elias praecessurus est et uenturum iudicem nuntiaturus, sic Iohannes in primo aduentu fecerit et uterque hic primi, ille secundi aduentus nuntius sit. Itaque mysticum est, quod Iohannes a saluatore Elias dictus

1280 cf. Apoc. i, 5. 1202 Mt. n, 14. 1296 Mt. 11, 15. 1298 Lc. 1, 17. 1301 cf. Mc. 1, 6 ; IV Reg. 1, 8 ; III Reg. 19, 3. 1303 cf. Mt. 14, 3-10. 1304 cf. Mal. 4, 5.

1283 ego in marg. S 1287 in1- om. A 1304 idcirco] quoque add. A

om. H t

1288 tempore t sicut supra lin. A

1296 audiendi

PL 233

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 20-21) 1310

43

est. At illi mysteria non quaerebant, de persona tantum Eliae requirebant. Igitur contrarium non est sententiae ueritatis, quod Eliam se esse denegat, quia procul dubio, quod mystico intellectu (ut iam dictum est) uerum erat, illorum sensu, qui interrogabant, si diceret : Elias sum, falsum erat.

21b

PROPHETA ES TV ? ET RESPONDIT : NON

1315

Et hoc plane uerum est, licet de illo dicat Dominus : Quid existis in desertum uidere ? Prophetam ? Etiam dico uobis : et plus quam prophetam. Iohannes enim uirtute quidem propheta erat, sed officio propheta non erat. Quod autem officio prophe¬ ta non fuerit, palam fiet ex ipsa definitione officii prophetici. 1320 Prophetarum officium fuit Verbum Domini, antequam ueniret praenuntiare, id est antequam caro fieret, carnem assumptu¬ rum esse dictis praesignare, factis praefi/gurare. Nam etsi sunt C 15v uel fuerunt plurimi, qui diuersis in rebus prophetiae spiritu perdoceri meruerunt, eos tamen solos ecclesia sancta computat 1325 in catalogo prophetarum, qui de summis rebus, id est de Verbi incarnandi mysteriis sancti Spiritus oraculum mente percepe¬ runt, uoce et litteris mundo annuntiauerunt. Iohannes autem non hoc modo Verbo Domini obsecutus est, / quippe qui non PL in umbra futurorum, sed in ueritate erat praesentium ; neque 234 133° praeferebat propheticum sermonem, cui attendendum esset tamquam lucernae lucenti in caliginoso loco, sed digito prae¬ tento monstrabat uerum solem exortum eis, qui toti aduersi mortalitatis suae sequebantur occasum. Christi namque hu¬ manitati pene coaeuus aderat, cuius exortum non plus quam 1335 sex mensibus ipse ortu suo praecesserat. Igitur officio prophe¬ ta non erat recteque hoc denegat requisitus uelut si dicat sponsae paranymphus : Non ego legatus ut ceteri xenia tibi uel eulogias a sponso tuo detuli, sed ipse sponsus me architri¬ clinum uel consecretalem habens, ecce te nuptiali die conuenit. 1340 Virtute autem uel gratia propheta immo plus quam propheta erat, quia uidelicet praesentem prophetarum omnium uerticem Christum contingens ipsius mysteria prophetis omnibus fa¬ miliarius nouerat. Sed dicit aliquis : Cur interrogatus utrum esset propheta, 1345 cum de officio negauit, de uirtute uel gratia reticuit ? Vide¬ licet quia cum hi qui interrogabant, ex aduerso consisterent, quod et paulo post euangelista latenter innuit cum dicit : Et

1315 Mt. 11, 9 ; Lc. 7, 26. 1330 cf. II Petr. i, 19. 1332 cf. Lc. 1, 79. 1335 cf. Lc. 1, 26. 1337 supra I 1258. 1338 cf. Benedictus, Reg. 54, 1 CSEL 75 p. 127 ; cf. Ioh. 2, 8. 1340 supra I 1315. 1347 Ioh. 1, 24.

313 Elias] ego add. t

1320 ueniret usque ad antequam om. t

1332 auersi H i

44

RVPERTVS TV1TIENSIS

qui missi fuerant, erant ex pharisaeis. Cum ergo iniqua uel insidiosa intentione starent ex aduerso, non placuit Iohannis 1550 habitatori Spiritui sapientiae, ut illis alio modo respondere dignaretur. Tantum ad interrogata respondit parcitate irre¬ prehensibili : Quia uidelicet nemo iure reprehendit, quod non respondetur ultra uel aliter quam modus inquisitionis exigit. Duo namque modi sunt inquisitionis. Vnus qui proprie inter1355 rogatio dicitur, quo solo dialectici utuntur, quo cum aliquid inquiritur, semper aut Est aut Non responderi oportet. Hoc uidelicet modo nunc isti aduersarii sunt usi dicentes : Elias es tu ? Propheta es tu ? Alius uero modus inquisitionis est, qui nihilominus proprie percontatio dicitur, quem dialectici nes1360 ciunt, quo cum aliquid inquiritur, multa ac diuersa pro uoluntate uel sensu respondentis subiciuntur, quo item isti tandem utuntur dicentes : 1,

QVIS ES VT RESPONSVM DEMVS HIS, QVI

22b

MISERVNT NOS ?

QVID DICIS DE TEIPSO ? 1363

1370

1, 23

1375

Quamdiu ergo hi qui sibi sapientes et prudentes uidebantur, interrogationibus irreuerenter habitaculum tantae gratiae pulsauerunt, simplici negatione iuxta modum inquisitionis, ut par erat, cassati sunt. Vbi uero quomodocumque ad per¬ contationem descenderunt dicentes : Quis es, ut responsum demus his, qui miserunt nos? Quid dicis de teipso ?, tunc electis illis sacerdotibus et leuitis hoc de seipso respondit, quod interrogare ipsi non nossent quodque auditum prae altitudine mysterii nullatenus attingere ac per hoc pede sui contemptus conculcare non possent. AIT : EGO VOX CLAMANTIS IN DESERTO : DIRIGITE VIAM DO¬ MINI, SICVT DIXIT ISAIAS PROPHETA

1380

1385

Erant nunc magistri Scripturarum, qui clauim scientiae tu/lerunt profitentes penes se magisterium esse legis et prophetarum ; eant isti et suo sensu, si possunt, perspiciant huius lectionis suae sacramen/tum aut certe, si non possunt, humiliter ab illo solui postulent, a quo sublimiter est propositum. At illi sapientes uideri magis quam esse uolunt, nescire quam discere malunt, nunc maxime, quando ob hoc missi sunt, quia tales aestimabantur, qui possent comprehendere omne responsum et de omnibus, quae dicerentur, certum habere iudicium. Ergo praue pudentes declinant animo retrorsum et hoc respon¬ sum dissimulatores callidi, quasi non audierint, surda aure praetereunt.

1365 cf. Mt. 11, 25.

1377 cf. Lc. ii, 52.

1382 cf. Cic., De off. 1, 65.

1350 habitatoris H 1356 Non] est add. C 1359 percunctatio S 1363 RESPONDEMVS A 1369 respondemus sed. ead. manu in marg. : demus S 1371 de electis H delectis t 1381 illo] ipso H t 1386 prudentes corr. C

C 16 PL 235

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 21-23) 390

395

400

405

410

415

420

425

45

Vnde et rideant paruuli, quibus haec et cetera talia reuelata sunt, abscondita autem a sapientibus et prudentibus, qui hu¬ milem spiritus altitudinem per superbiam nescientes deiciuntur, dum extolluntur et circa uiles litterae sarcinulas occupan¬ tur. Ex hoc enim quod ait Ioannes : Ego uox clamantis in de¬ serto, ex hoc dicto solis paruulis, id est humilibus intelligi datur, quia contemporalem Christo se esse fatetur. Aesi aperte dicat (sicut supra dixi) : Non sum ego Christus, sed ego ille sum, quem Isaias interiori audiuit auditu clamantem uobis, ut paretis uias eius, quia nunc adest idem Dominus scilicet Christus. Clamo enim nunc uobis : Parate uiam Domini, quia uidelicet dico uobis : P'aenitentiam agite, appropinquabit enim regnum Dei. Cum ergo uox haec mea tanta sit, ut tanto ante tempore audierit propheta tantus super custodiam suam, immo super custodiam Domini stans totis noctibus, et si aspi¬ ciens a longe uidensque Christum me quoque uidit et audiuit in spiritu et gaudio attonitus exclamauit dicens : Vox clamantis in deserto, parate uiam Domini, rectas jacite semitas Dei nostri, cum ecce tantus ego sim, ut de me quoque prophetatum sit et homines me suspicati sint ipsum, quem exspectatis, esse Christum, dignum est ut credatis mihi, cum uobis ostendero Christum. Sicut enim ad hoc fit uox, ut uerbum audiatur, sic ego ad hoc factus uel natus sum, ut per ministerium meum Christus, qui est incarnatum Verbum Patris, praesens agnosca¬ tur. Et quid clamo ? Parate uiam Domini ! In uia namque est Dominus, uiam uitae praesentis ingressus est. Et qui secun¬ dum se semper idem est, secundum nostrae mutabilitatis uarietates ad grande opus proficiscitur. In uia nunc est : Ecce tamquam sponsus procedens de thalamo suo exsultauit ut gigas ad currendam uiam. Vnde et quo est iturus ? A summo caelo egressio eius et occursus eius usque ad summum eius. Nolite obuiare, nolite resistere, nolite offendicula ponere. Nam super quem ceciderit, comminuet eum. Vae illis quorum scelere in mortem casurus est ! Dirigite ergo inquit, uiam Domini. At illi surda (ut praedictum est) aure clamorem eius praetereuntes, quasi nihil dixerit, dicunt in conclusione sic :

1389 cf. Mt. 11, 25. 1399 Mt. 3, 3 ; Is. 40, 3. 1402 cf. Is. 21, 8. 1405 Is. 40, 3. 1417 cf. I Paral. 29, 1. 1418 Ps. 18, 6. 1420 Ps. 18, 7. 1422 cf. Mt. 21, 44 ; Lc. 22, 22.

1390 autem om. A 1396 supra sicut ~ C 1401 Dei supra lin. C sit ut tanto in marg. S 1402/1403 suam usque ad custodiam in marg. S 1406 facite] in solitudine add. Vulg. 1407 cum supra lin. S sit proph. ~ t 1415 est ingressus ~ H t 1423 comminuet] conteret Vulg. 1424 ut supra lin. C

46

RVPERTVS TVITIENSIS QVID ERGO BAPTIZAS, SI TV NON ES CHRISTVS NEQVE ELIAS NEQVE PROPHETA ?

1, 25b

Poterant eadem memoria tenere id quod nouissimum au1430 dierant, qua et superiora diligenter computant, nisi doctrinam mallent inuidere quam quaerere. Quod / euangelista (ut supra PL dictum est) tacite innuit cum subiungit : 2?6 ET QVI MISSI FVERANT, ERANT EX PHARISAEIS

1, 24 1435

1440

1445

1450

1455

1460 1, 26b

Ex pharisaeis, inquit, erant, uidelicet ex eis, qui non Dei sed suam quaerebant gloriam, / qui clauem scientiae tulerant, et nec ipsi introibant nec alios intrare sinebant. Quo uitio nunc Iohanni insistebant non solum non paenitentes sed et alios inuitari ad paenitentiam non ferentes, ac dicentes : Quid ergo baptizas, si tu non es Christus neque Elias neque propheta ? Igitur (ut dictum est) quando miserunt Iudaei ab Ierosolymis sacerdotes et leuitas, et illi sic eum interrogauerunt, sic percontati sunt tota exspectante synagoga Iudaeorum et pharisaeorum, a quibus missi sunt, tunc perhibuit Iohannes de Christi hoc testimonium (quod magna ex parte supra scriptum et expositum est). Tunc audita est uox clamantis in deserto, immo a deserto uenientis, ubi solitarius et Eliae persimilis uitam aluerat, qualem decebat esse legitimi et immaculati testis, ne oculi qui uisuri erant praesentiam uerae lucis quidpiam haurirent de omni quae in mundo est concupiscentia carnis : ne digitus, quo praetento demonstraturus erat agnum Dei, uel manus, quas subiturum et a quibus baptizandum erat caput reuerendum potestatibus angelicis, aliquid contingerent de omni massa picis coinquinantis, et pulchritudo oris, a quo primum audiendum erat testimonium gratiae et ueritatis, aliquomodo deflo¬ resceret loquendo aliquid uani aut otiosi sermonis. Tunc illa audita est uox magna, uox praeclara, a deserto uenientis immo et in illo deserto clamantis, ubi quondam iustitia habitauit, nunc autem homicidae, quos eadem iustitia deserentes se deseruit, quorum ex conuentu erant hi, quibus (ut supra dictum est) insistentibus hoc modo respondit : EGO BAPTIZO IN AQVA, MEDIVS AVTEM VESTRVM STETIT, QVEM VOS NESCITIS

Ego quidem, inquit, non abs re, non absque caelesti auctori1465 tate, non ueniens a me ipso, sed missus a Deo, baptizo in aqua et proinde sum omnibus admirationi, et quis sim ego tantopere

1431 Alcuin, Comment. in Ioh. I - PL 100, 754 A. 1434 cf. Ioh. 8, 50. 1435 cf. Lc. 11, 52. 1450 cf. I Ioh. 2, 16. 1453 cf. Eccli. 13, 1. 1458 cf. Is. 1, 21. 1459 cf. Augustinus, passim.

1434 ex eis om. S AC 1446 exaudita / 1458 et in illo] illo t, ex illo «

1453 conting.] tangerent H t

C

i6T

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 25-27)

47

quaeritis, quia non de medio uestri, non de conuersatione com¬ muni, sed a deserto ueniens cum uoce praedicationis actum et habitum praefero sanctitatis. Et haec quidem nonnulla sunt, 147° sed medius uestrum stetit, id est in frequentia plebis iamdudum ambulauit, in conuictu hominum assuefactus est et habita¬ tione communi, quem uos nescitis, quem tamen scire expedit, quem quaerere oportet, quem inuenisse prodest, in quem credere salus est. 1, 27

1475

IPSE EST, QVI POST ME VENTVRVS EST, QVI ANTE ME FACTVS EST,

et cetera (quae supra exposita sunt), quae hoc ordine in¬ gressus fidelis orator elocutus est, auditores habens attentos magis quam dociles aut beneuolos, curiositate uidelicet pro1480 pria magis attentos quam beneuolentia. Et extunc ipse quidem minui, Christus autem Iesus crescere coepit, sed sic diminuen¬ do se coram hominibus tantum creuit coram Deo, ut ultra illum crescere nullus potuerit homo. Ego, inquit, baptizo in aqua. Iam in hoc dimi/nutionis eius magna est humilitas, 1485 quod cum dixisset Ego baptizo, addidit : in aqua, uidelicet ut subaudias (id quod paulo post dicturus est) : Ille autem in Spiritu sancto baptizat. Et quidem Christus quoque in aqua baptizat, sed haec est tertia immo minima baptismi / eius substantia : Tres quippe sunt, qui testimonium dant in baptismo 1490 Christi : Spiritus, aqua et sanguis. Horum (ut dictum est) aqua minimum est, in qua sola baptizabat Iohannes, antequam glorificato Iesu datus esset Spiritus, immo et antequam lan¬ ceato Iesu fusus esset sanguis eius. Maximum est Spiritus, in quo solo peccatorum remissio datur, quam Iohannes dare non 1495 praeualens baptizando in paenitentiam baptismo Christi po¬ pulum praeparabat. Christus enim per aquam et sanguinem ueniens non in aqua solum sed in aqua et sanguine solus in Spiritu baptizat testificante quomodo Christus est ueritas, qui solus peccatorum remissionem dat, aqua signatam, san1500 guine emptam, Spiritu sancto effusam. Suae ergo diminutionis causa haec ab ipso maioris ac minoris tam longe differens op¬ positio facta est ; amplius autem ac manifestius ex eo, quod sequitur, semetipsum diminuit, ut crescat aestimatio magni¬ tudinis Christi. Ait enim : Ipse est, qui post me uenturus est, qui

1478 cf. Isidor., Eijm. z, 7 - PL 82, 128 A. 1481 cf. Ioh. 3, 30. 5, 8. 1491 cf. Ioh. 7, 39. 1492 cf. Ioh. 7, 39 coli. 19, 34. Kom., Postcommunio fer. III p. Pentec. 1496 cf. I Ioh. 5, 6.

1489 I Ioh. 1494 Missale

1467 non supra lin.H 1472 quem1] tamen add. t tamen om.t 1475 VEN¬ TVRVS EST] ET add. t 1478 habent C, magis habens att. ~ H t 1484 in hoc iam ~IC 1486 ille] hic est qui Vulg. 1499 remissionem peccatorum ~t 5

IX

PL 237

C 17

48

RVPERTVS TVITIENSIS

1505 ante me fachis est. Hoc superius expositum est, scilicet in eo post Iohannem uenire Christum, quia natiuitatem, praedica¬ tionem, baptismum quoque et mortem eius, ipse nascendo, praedicando, baptizando quoque et moriendo secutus sit. Et in hoc ante illum factus est, quod illi praelatus est. Sed est 1510 magnum ac praeclarum humilitatis speculum, quod sub¬ secutus ait : 1, 27b

CVIVS EGO NON SVM DIGNVS VT SOLVAM EIVS CORRIGIAM CALCEAMENTI

Hoc etenim dicto praesentibus, qui aderant, nota similitu1515 dine, iuxta quod audire uel capere poterant, cum maxima sui diminutione Christi commendat excellentiam, et nobis de pectore fecundo gratiae perpulchre signat illam quam nunc uidemus uiduitatem uel abiectionem synagogae. Mos enim apud ueteres fuit, ut, si quis eam, quae sibi competeret accipere 1520 uxorem nollet, ille calceamentum ei solueret, qui ad hanc sponsus iure propinquitatis ueniret. Cui autem magis com¬ petebat ut uxor esset synagoga quam Christo ? Cuius tota Patris hereditas uel uniuersa, quae est ab initio usque ad finem saeculi, ecclesia ? Quis enim Patri propinquus magis quam 1525 Filius ? Sed hic competentem sibi uxorem ducere recusat, quia quondam Deo coniunctam synagogam repudiat. Non ergo putet eadem synagoga, quod a Christo pro uitio suo repudiata Moysen aut prophetas habeat. Quia uidelicet sicut Iohannes de seipso testatur, nemo propinquorum Christi dignus 153° est soluere corrigiam calceamenti eius, id est nemo patriarcha¬ rum aut prophetarum apud illam remanere uel eandem saluare potest, quae Christi coniunctione indigna est. Quod tamen et aliter intelligi potest nam quia calceamenta ex mortuis anima¬ libus fiunt, incarnatus / Dominus ueniens quasi calceatus PL 1535 apparuit, quia in diuinitate sua morticina nostrae corruptionis 238 assumpsit. Vnde et per prophetam dicit : In Idumaeam exten¬ dam calceamentum meum, id est gentibus innotescam per in¬ carnationis meae mysterium. Sed hoc ipsum incarnationis mysterium oculis penetrare non 1540 sufficit. Inuestigari enim nullatenus potest, quomodo corpora¬ tur Verbum, quomodo summus et uiuificator Spiritus intra uterum matris animatur, quomodo is, qui initium non habet,

1505 supra I 417 ss. 1500 Alcuin, Comment. in Ioh. I - PL 100, 754 CD 1518 mos usque ad ueniret : Greg., Hom. in euang. 7, 3 - PL 76, 1161 C. 1529 cf. Ioh. 1, 27. 1533 supra Ep. 77. 1532/1538 Greg., Hom. in euang. 7, 3 - PL 76, 1101 C paene uerbatim. ; Alcuin, Comment. in Ioh. I - PL 100, 755 AB. 1536 Ps. 39, 10 cf. Rupertus De diu. off. I 499 - CC CM 7 p. 20.

1509 sed] hoc add. S t 1528 uidelicet quia ~ t 1532 intelligi et aliter 1534 ueniens om. H t 1539 incarnationis] eius add. S

SAC

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 27)

49

et existit et concipitur. Iohannes ergo soluere cor/rigiam calcea- C menti eius non ualet, quia incarnationis eius mysterium nec 545 ipse inuestigare sufficit, qui hanc per prophetiae spiritum agnouit. Sed, o tu Iohannes, ueritatis et gratiae symmistes, numquid non saltem hoc scire potes, quam ob causam illa corrigia ligata est ? Numquid ignoras, quo uel quali in diuersorio diuinitas 550 calceata est ? Numquid nescis quali ex muliere Verbum caro factum est ? Ignoras tu, caelestis paranymphus et sponsi amicus, quod nos paruuli ecclesiae filii non ignoramus ? Cur ergo silet de hoc uox clamantis in deserto ? Cur non hoc euangelizas et uocem exaltas ? Videlicet quia tempus nondum est. 555 Tempus enim loquendi et tempus tacendi. Tempus haec lo¬ quendi tunc erit, cum Filius hominis a mortuis resurrexerit1. Non ergo ab re gemit affectus amantis et magno desiderio cla¬ mantis suaeque imputat indignitati, quod tempus non habitu¬ rus sit, ut currat cum speciosis pedibus super montes euange560 lizantis et praedicantis pacem, annuntiantis bonum, praedican¬ tis salutem, dicentis : Sion, regnabit Deus tuus ! Hunc affectus eius clamorem uehementem euangelista Matthaeus ab iis uerbis non minus exprimit dicens : Qui autem post me uenturus est, fortior me est, cuius non sum dignus cal565 ceamenta portare. Quid enim est calceamenta eius portare nisi praedictum incarnationis eius mysterium palam mundo an¬ nuntiare ? Fecerunt hoc apostoli, quos propheticus beatificans spiritus : Caeli, inquit, enarrant gloriam Dei et opera manuum eius annuntiat firmamentum. Non sunt loquelae neque sermones, 570 quorum non audiantur uoces eorum. In omnem terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum. Et quis sonus, quae uerba eorum ? In sole, inquiunt, posuit tabernaculum suum, et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo etc. Hoc etenim facientes apostoli calceamenta eius in Idumaeam 575 et in omnes alienigenas extensa portauerunt, pro quibus et contumeliam pati et mori digni habiti sunt. Iohannes autem in spiritu praeuidet enarrandae illius glo¬ riae tempori se non esse seruandum, magnus quidem et nullo minor apostolorum sed de seipso humiliter sentiens et gratiam,

1547 cf. Amalar., Lib. off. 3, 31 - ed. Hanssens p. 362 ; Hieron., Epist. 58, 11 CSEL 54, 540 ; Rupertus, De diu. off. Prol. - CC CM 7 p. VII. 1549 cf. Lc. z, j. 1550 cf. Gal. 4, 4. 1551 supra I 1258. 1337. 1553 cf. Ioh. 1, 23. 1555 Eccle. 3, 7. 1550 cf. Mt. 17, 9. 1559 cf. Is. 52, 7. 1503 Mt. 3, m. 1505 supra I 867. 1520. 1508 Ps. 18, 2. 4-5. 6. 1576 cf. Act. 5, 41.

1555 tacendi... loquendi ~ Vulg. exc. duobus codd. 1560 annuntiantis usque ad salutem in marg. A 1576 sunt habiti ~ t 1579 seipso] se supra lin. C

50 1580

1585

1590

1595

28

RVPERTVS TVITIENSIS

quae in se est comparatione illorum, qui illam Dei gloriam enarraturi sunt, paruam ducens. Scit namque quia priusquam Christus illa per passionem calceamenta deponat suisque electis per totum mundum por/tanda imponat, ipse in an¬ gustiis Iudaeae consummandus et ad inferos descensurus sit, ut illuc quoque officium suae peragat praecursionis. Gemit ergo prolitens quod calceamenta eius portare uel corrigiam eius soluere indignus sit, id est mysterium incarnationis Christi gloriamque resurrectionis eius non mereatur cum beatis annuntiare apostolis. Verumtamen non Macherunta Galilaeae oppidulum, non carcer Herodis adulteri, tantum caput continere potuit, quin per omnem mundum quadrigis emicans euangelicis cum fir¬ mamento caeli enarraret gloriam Dei, id est cum beatis aposto¬ lis altisonum ferret testimonium Verbo Dei. Sicut usque hodie personare non desinit in euangelio eiusdem Filii Dei notus et inclytus maxime ex illo famoso testimonio, quod ei Christus ipse perhibuit, quia nemo inter / natos mulierum maior eo sur rexit. HAEC IN BETHANIA FACTA SVNT TRANS IORDANEM, VBI ERAT

1600

1605

1610

1615

IOHANNES BAPTIZANS

Quia locus quoque quaeri solet in causis scilicet celebris, an desertus sit is, in quo actum quid uel dictum asseritur : bene locum quoque euangelista, in quo tanta uox clamantis insonuit, subicit dicens : Haec in Bethania facta sunt trans Iordanem, ubi Iohannes erat baptizans. Aesi dicat: Ou os scribae et pharisaei, testimonium hoc, quod de caelo esse non potestis diffiteri, latere quemquam uestrum non potuit. Nam et propin¬ quus erat locus, utpote tantum quindecim stadiis distans ab Ierosolymis, et tunc nimium celebris : quia uidelicet ibi erat Iohannes baptizans et egrediebatur ad illum, ut alii quoque euangelistae referunt et uestri non tacent historiographi, omnis regio Iudaeae et Hierosolymitae uniuersi, et baptizaban¬ tur ab eo confitentes peccata sua. Excusabiles igitur uos esse non sinit Verbum Domini, quod trans Iordanem tam prope ad uos accessit et tali in loco talem per hominem eo tempore quo misistis ad illum, testimonium perhibuit ueritati. Sed uos quidem non credidistis ei, at ille in Bethania, id est domo oboedientiae scilicet in ecclesia, quae est domus Christi,

1584 supra I 413. 1592 cf. Hab. 3, 8 coli. Aug., De ciu. Dei 18, 32 - Cant. 6, 11 coli. Rupertus, In Cant. - PL 168, 938 C. 1593 cf. Ps. 18, 2. 1597 Mt. 11, 11. 1603 cf. Ioh. 1, 23. 1608 cf. Ioh. 11, 18. 1610 Mc. 1, 5 ; Mt. 3, 13 ; Lc. 3, 21. 1611 supra I 349. 1617 Hier., L,ib. interpr. hebr. nom. 60, 27 - CC 72 p. 135 ; Alcuin., Comment. in Ioh. I - PL 100, 755 C.

1588 eius om. t 1593 Dei gloriam ~ S illo Vulg. 1617 at] et H

1607 nam] non S

1613 eo]

PL

239

C 18

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 27-29)

1620

1625

1630

1, 29

oboediens fidei eius itidem clamare non desinit, uos impietatis accusans, nos in fide Christi suo testimonio corroborans. Interea nemo qui ambigat, Iohannis animam desiderio sus¬ pensam caelo inhaerere, et eum, quem intus agnouerat, foris quaerere oculis intentis et animo iugiter orante. Nam Spiritu sancto edoctus idcirco a deserto uenerat et confluentes ad se turbas excipiens baptizabat, ut eum qui peccata mundi tol¬ leret uenientem inter peccatores, quod procul dubio futurum erat, et ipse agnosceret et ceteris palam ostenderet. Sic enim et ipse paulo post dicturus est : Et ego nesciebam eum, sed ut manifestaretur in Israel, propterea ueni ego in aqua baptizans. Cum ergo staret in excelso speculator omni mundo sublimior desiderio uulneratus et caelum pulsans gemitibus salutem suam uidere sitiens, ut eam et uiuis ostenderet et mortuis nuntiaret. ALTERA

1635

1640

1643

1, 29b 1630

1635

51

DIE

VIDIT

EVM

VENIENTEM

AD

SE

Altera, inquit, die, postquam tanto clamore praeco / ueritati obsecutus est, praemium recipit fides, deuotio remunerata est. Magnum utique recipit praemium illud, scilicet quod ipse, qui sanctorum omnium corona est et praemium, pro magno repromittit dicens : Si quis diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. Quomodo enim Iohannes uidens agnouisset eum, nisi aliqua ex parte lesus manifestaret ei seipsum ? Numquid agnouisset eum, si ueniens solam manifestasset ei serui formam, quam omnes uidebant ? Non utique, quia (sicut iam dictum est) secundum hominis formam, ut Iohannes ipse testatur, nesciebat eum. Vidit igitur in forma hominis illam, qua speciosus erat prae filiis hominum, speciem et pulchritudinem ; uidit mundo corde illam, quam protestatus fuerat per eam factam esse gratiam et ueritatem, uidit illum

PL. 240

ET AIT : ECCE AGNVS DEI, QVI TOLLIT PECCATA MVNDI

Hoc plane, quod dila/tata mente uidit, hac breui enuntiatione mirabiliter expressit. Suauitatem Dei, quam ex corporali pariter et spirituali eius aspectu dupliciter delectatus degustauit, nobis protinus degustandam gratulationis uoce refudit. Qui enim exsultauit infans in gaudio, cum adhuc esset paruus in utero, quod in aulam uirgineam rex saeculorum descen¬ disset : quanto exsultauit tripudio iuuenis praedicans, cum

1628 Ioh. 1, 33. 1632 supra I 413. 1638 Breuiarium Rom., Imitatorium in festo Omnium sanctorum ; Corp. Antiph. off. I 115 b ed. Hesbert p. 321. 1639 Ioh. 14, 21. 1643 cf. Phil. 2, 7. 1646 cf. Ps. 44, 3. 1647 cf. Mt. 5, 8. 1648 cf. Ioh. 1, 17. 1651 cf. Ps. 118, 32. 1652 cf. Ps. 33, 9. 1655 cf. Lc. 1, 44. 1656 cf. Apoc. 15, 3.

1625 mundi peccata ~ S 1632 eam et uiuis supra lin. C Vulg. ; EVM] IOANNES IESVM Vulg.

1634 VIDET

C i8T

52

1660

1665

1670

1675

1680

1685

1690

1695

RVPERTVS TVITIENSIS idem rex Christus coram alloquendus adesset ? Et qui tam digna (quae supra elocutus est) de illo sentire meruit, dum sola mente uidens exterioribus illum quaereret oculis, quanto magis, ubi illum inuenit, dignum aliquid exclamando effari debuit aut potuit ? Exclamauit igitur magno concussus impetu sancti Spiritus et prioribus uerbis quasi auro mundo gemmam pretiosam superaddidit, dum gaudio mentis in uocem erumpente dixit : Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi. Cunctis namque supe¬ rior sermo eius quasi aureum subsellium rutilat in euangelica Christi quadriga. Hoc uero dictum tamquam pretiosissimus lapis ad augmentum decoris accedit, quod sancta ecclesia certatim rapiens in fronte et in pectore suo praefixum frequentius concelebrat in laudibus Christi. Ecce, inquit, agnus Dei. Vbi agnum audis euidentem magni sacramenti aditum inuenis. Notum quippe est, quia per im¬ molationem agni liberatus est ab aegyptiaca seruitute populus Dei et Pharaonem cum omnibus Aegyptiis, quorum duritiam decem plagae non uicerant per manum Moysi, solus agni eruor et uespertini mystica uirtus sacrificii protriuit caesis omnibus primogenitis, filios quoque Israel per mare Rubrum transire fecit submerso Pharaone cum curribus et equitibus suis. Hanc umbram futurorum in ueritate Christi mox adimplendam Iohannes propheta et plus quam propheta digito demonstrat : Ecce, inquiens, agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi, aesi dicat : Non plagae decem praeceptorum, quae per Moysen data sunt, uerberauerunt sufficienter usque ad plenam uictoriam spiritualem Pharaonem libertatis et uitae nostrae exter¬ minatorem, sed sanguis / huius agni, id est hominis innocentis, qui nullum omnino peccatum fecit, agni ueri absque macula, quem nec originale nec aliquod actuale peccatum offuscat, liberos nos ab illo mortos praeposito et principe tenebrarum transire faciet in illam, quam in primo parente per¬ didimus patriam lucis et ueram terram repromissionis. Non enim in decem praeceptis tamquam in decem plagis resistendo spirituali Pharaoni neque in carnalibus sacrificiis potuimus ad perfectum iustificari nos aut patres nostri, sed hic agnus tollet peccata mundi, quando pendens in cruce riuo sanguinis et aquae de latere suo profluentis uniuersam ecclesiam suam emundabit, quantacumque est uel erit ab initio usque ad finem saeculi.

1075 cf. Ex. 12, 14. 1680 cf. Coi. 2, 17. 7, 10, 8 - CC 36 p. 72. 1687 cf. Ex. 12, 5. Hebr. 7, 19. 1695 cf. Ioh. 19, 34.

1663 impetu] spiritu H

1677 contriuit H i

1683 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 1689 cf. Eph. 6, 12. 1693 cf.

1696 suam ecclesiam ~ S

PL 241

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 29)

53

Hoc intendens ipse Iohannes baptista secundum alios euangelistas dicebat : Ego a te debeo baptizari, et tu uenis ad me ? Debebat enim tam ipse quam omnes electi baptizari in san¬ guine Christi, quia uidelicet hactenus excubabat foris uniuersa ab / origine mundi ecclesia non admittente summae iustitiae C 19 censura, ut caeleste sanctuarium ingrederetur antiquae prae1705 uaricationis delicto menstruata. Vnde dicit unus ex sanctis illis sanctus et magnus Isaias propheta : Facti sumus ut im¬ mundi omnes nos, omnes iustitiae nostrae quasi pannus men¬ struatae. Ergo quod ait Iohannes : Ego a te debeo baptizari, hoc tam de se quam de omnibus, quotquot praeordinati sunt ad 1710 uitam, ueraciter sensit. Per solam quippe Christi gratiam ad regnum caelorum reducimur, quod nullis operum nostrorum meritis comparare possumus. Nam et Abraham potuit quidem per fidem suam uel iustitiam paterni reatus euadere poenam, sed nullis meritis illam, 1715 qua in primo parente iuste exheredatus est, potuit redimere gloriam. Res est non meriti sed gratiae ; magnitudo uel aeter¬ nitas caelestis gloriae gratis data est beatis angelis, gratis nihilominus data fuit primis parentibus humani generis, gratis omnino, xd est per solam Christi gratiam, nobis redditur, qui1720 cumque per ipsum nunc reconciliationem accepimus. Igitur solus et uerus hic est agnus Dei, qui tollit peccata mundi. Quo dicto mirabilis praeco ueritatis breuiter utramque in una persona Christi substantiam, scilicet Dei et hominis ostendit, utramque, id est passibilem humanitatis, impassibi1725 lem uero diuinitatis naturam confitendam exprimit. Nam ex eo, quod homo est, potuit quasi agnus mansuetus portari ad uictimam deditque corpus suum percutientibus et genas suas uellentibus, ut carnibus eius cibaremur et lanis eius operire¬ mur, et confixus atque lanceatus est, ut sanguine eius postes 1730 nostrarum frontium signarentur. Ex eo autem, quod Deus est, potuit tollere peccata mundi ascendens ad praedam et rugiens apud inferos ut catulus leonis non ualente resistere antiquo praedone tyranno mortis, et nunc morte superata sedens ad dexteram Patris credentium in se potenter peccata 1735 dimittit. Bene / ergo hic euangelista, cui propositum est testi- PL monia congerere diuinitatis Christi, dictum hoc non omitten- 242 dum putauit, praesertim cum tanti sit splendoris, ut ab hoc 1700

1700 Mt. 3, 14. 1704 cf. Leu. 12, 4. 1700 Is. 64, 6. 1709 cf. Act. 13, 48. 1713 cf. Rom. 4, 3. 1717 cf. Rom. 3, 24. 1720 cf. Rom. 5,11. 1726 cf. Ier. 11, 19. 1729 cf. Ex. 12, 7. 1731 cf. Gen. 49, 9. 1733 cf. Hebr. 2, 14.

1706 immundus Vulg. 1710 Christi orn. H t potuit] cpaod praem. H t

1707 omnes] uniuersae Vulg. quasi] sicut H t 1715 quam S 1719 redditur nobis ~ H t 1731 1733 praedone supra lin. C

54

1740 1, 30

RVPERTVS TVITIENSIS

effectu, id est ab eo quod tollit peccata mundi, maxime com¬ probetur (id quod superius dictum est) : Plenum gratiae et ueritatis. Sequitur : HIC EST, DE QVO DIXI : QVI POST ME VENTVRVS EST, ANTE ME FACTVS EST, QVIA PRIOR ME ERAT

Aesi dicat : Ne alium suscipiatis in nomine Christi, tam¬ quam ipse sit Christus neque seducamini quando dicent uobis : 1745 Ecce hic Christus aut ecce illic, quia hic et non alius, hic, in¬ quam, est Christus, de quo dicebam uobis : Hic est, qui uenit benedictus in nomine Domini, alius cum uenerit in nomine suo, uidete ne illum suscipiatis. Hic Iesus ut putatur filius Ioseph, Christus est tempore certo et praefinitis diebus natus 1750 in Bethlehem ex semine Dauid, scilicet quando ablato sceptro de Iuda et duce de femore eius alienigena Herodes in regno Dauid principabatur. 1, 31

ET EGO NESCIEBAM EVM, SED VT MANIFESTARETVR IN ISRAEL, PROPTEREA VENI EGO IN AQVA BAPTIZANS

Nequeo satis admirari rerum omnium artificem omnem habentem uirtutem omnia prospicientem Dei sapientiam, quomodo summis in negotiis non dedignata comitem habere saecularem eloquentiam, sic utatur illa uel/uti ancilla, sic secum illam abducat, ut magnitudine sua totam operiat, adeo 1760 ut nonnisi a diligentissimis internosci queat garrulae huius pedissequae praesentia. Ecce enim dum sapientes in astutia ipsorum comprehendere gestit, euidentissime syllogismum fecit. Supra namque per hunc Iohannem baptistam fidelem suae uoluntatis interpretem proposuerat prouide, de absente Chri1765 sto dicens : Quia prior me erat, de plenitudine eius nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia etc. Concessit auditor omnis populus immo et libenter accepit Christum magnum fore re¬ gem, magnum et inclytum ducem habiturum coronam regni in capite suo et dominaturum a mari usque ad mare et a flu177° mine usque ad terminos orbis terrarum. Haec enim una erat omnium sententia de Christo et sic prophetae indicauerant de illo. Tanto ergo attentius audierant et tanto procliuius testificantilohanni concesserant, quanto carnalibus subditi affectibus uoluptates corporis et omnium rerum affluentiam et per omnia

1755

173!) Ioh. 1, 14. 1743 cf. Mt. 18, 5. 1745 cf. Mt. 24, 23. 1746 cf. Mc. 11, 10. 1748 Lc. 3, 23. 1750 cf. Ioh. 7, 42 ; II Tim. 2, 8 ; cf. Gen. 49, 10. 1755 cf. Sap. 7, 21. 1758 Aug., De doctr. ebrist. 4, 12 - CC 32, 124 ; Rupert., De diu. ojf. 1, 899 - CC CM 7 p. 30. 1765 Ioh. 1, 15. 1769 cf. Ps. 71, 8.

1738 effecto H t 1741 QVI VENTVRVS EST] VENIT VIR QVI Vulg. 1747 Domini] suo S ; alius usque ad suo in marg. S 1757 in summis neg. ~ C 1760 a dii.] a om. A.

C i9T

IN IOHANNIS EVANGELIVM I (i, 29-33)

55

carnale saeculum Christo regnante sibi non defuturum spera¬ bant. Igitur constante apud auditores tanti praeconis propositione ueniente tandem Iesu inter alios homines ad Iohannem assumit Spiritus sanctus per os eius dicens : Ecce agnus Dei qui tollit 1780 peccata mundi, hic est, de quo dixi etc. Ac haec auditor, qui supra nullatenus conquiescit, immo quantis potest argumentis depugnando contradicit. Iesus enim homo Galilaeus erat, inter eos ut ceteri hominum hactenus / ambulauerat tamquam in patria sua. Sed profecto uerum est illud, quia nemo propheta 1785 acceptus est in patria sua. / Oportet ergo ut hic, qui assumpsit, confligat in eadem assumptione sua quod et facit ualidis utens testimoniis, et ad ultimum concludens sic :

1775

1, 34

pl 243

ET EGO VIDI ET TESTIMONIVM PERHIBVI QVIA HIC EST FILIVS DEI 1790

1, 32 1, 33c

Igitur cum dixisset : Ecce agnus Dei etc., protinus ad con¬ firmationem sui sermonis et confutationem aduersarii sump¬ tum de caelo testimonium infert, cum dicit : QVIA VIDI SPIRITVM DEI DESCENDENTEM SICVT COLVMBAM, ET MANENTEM IN EO

1795

1, 33a

1800

1805

1, 33b

Et ut purum esse ostendat testimonium suum ab omni hu¬ mano fauore uel gratia, et ego, inquit, nesciebam evm Aesi aperte dicat: Cur me aestimes gratia uel fauore humano conductum hoc illi perhibere testimonium ? Ego nesciebam eum, quippe qui cum in deserto anachorita essem, nullam antehac habueram cum illo conuersationem nullumque collo¬ quium. Sed ut manifestaretur in Israel, propter ea ueni ego in aqua baptizans, id est non ueni a deserto eo quod scirem eum, sed ueni idcirco, ut scirem eum. Sed dicis mihi : Vnde uel hoc nosse poteras, quod in aqua baptizans inuenires eum, nisi quia / sciebas eum ? Ad haec inquam : Et ego nesciebam eum,

PL

SED QVI MISIT ME IN AQVA BAPTIZARE, ILLE MIHI DIXIT I

244

SVPER QVEM VIDERIS SPIRITVM DESCENDENTEM,

SICVT CO¬

LVMBAM, ET MANENTEM IN EO, HIC EST, QVI BAPTIZAT IN 1810

SPIRITV SANCTO

Itaque non uoluntate humana sed auctoritate diuina ueni in aqua baptizans. Et quomodo mittebatur Samuel in Beth/lehem sciens esse in filiis Isai, quem ungeret in regem, sed quis

1784 cf. Mt. 13, 54 ; Lc. 4, 24. 1812 cf. I Reg. 16, 1-13.

1795 cf. Greg., Moral. 8, 45 - PL 75, 846 D.

1793 DEI non in Vulg. SICVT usque ad EO] QVASI COLVMBAM DE CAELO ET MANSIT SVPER EVM Vulg. 1802 manifestetur C 1804 sed usque ad eum sub lin. C 1808 SICVT CLVMBAM non in Vulg. 1809 IN EO] SVPER EVM Vulg.

C 20

56 815

820

RVPERTVS TVITIENSIS

filiorum eius esset nesciens, sic et ego ueni ad Iordanem Christum iam uenisse sciens, sed in persona quis Christus esset nesciens. Et sicut idem Samuel ex occursu faciei Dauid agnouit, erat enim rufus et pulcher aspectu decoraque facie, certior autem factus est dicente Domino : Surge et unge eum, ipse est enim, sic et uenientem hunc ad me et reuelante Spiritu agnoui et dixi : Ecce agnus Dei, et Ego a te debeo baptizari, et tu uenis ad me ? Certior autem factus sum ueniente super eum Spiritu sancto in speciem columbae.

1817 cf. I Reg. 16, 12.

1820 Mt. 3, 14.

1815 sciens] dicens S, supra lin. C 1822 sancto om. H t columbae.] Et ego usque ad Filius Dei prosequitur t ex initio libri secundi ; EXPLICIT LIBER I INCIPIT SECVNDVS SACH

LIBER SECVNDVS 1, 34

ETEGO VIDIETTESTIMONIVM PERHIBVI, QVIAHIC ESTFILIVSDEI

5

xo

15

20

25

30

35

Tria sunt, quae hoc loco distincta diligenter consideranda sunt, scilicet baptismum Iohannis, de quo ipse ait: Sed ut ma¬ nifestaretur in Israel, propterea ueni ego in aqua baptizans, ■—- baptismus quoque Christi, de quo ad ipsum Iohannem dic¬ tum est : Hic est, qui baptizat in Spiritu sancto, et columbae species, in qua Spiritus sanctus supra Dominum descendens eidem Iohanni ostensus est. Haec (ut iam dixi) diligenti consi¬ deratione digna sunt. Quia uidelicet magna sunt et alta, quorum intellectu hdes pascitur, spes enutritur, caritas accen¬ ditur, totusque homo interior uelut matutinae lucis infusione serenatur. Illud igitur diuinae gratiae praeuio lumine primum quaerimus, quae causa uel intentio fuerit, ut Iohannes Christi gratiam nomine signans, officio praedicans, ueniret, ut ipse ait : in aqua baptizans. Et quidem causa illa protinus occurrit, quod idcirco uenerit baptizans in paenitentiam, ut hoc modo illi uiam pararet, qui ueniens post ipsum baptizaret in remis¬ sionem peccatorum. Sed numquid adeo necessarium erat bap¬ tizari in paenitentiam, quasi glorificato Domino Iesu nemo posset nisi sic praeparatus baptismi eius percipere gratiam, hoc certe omnino a fide alienum est. Nam econtra pauci ad¬ modum de gente illa, cui baptismum paenitentiae praedicatum est, baptismum Christi consecuti sunt ; ad nos autem absque baptismo paenitentiae tota transmigrauit gratia baptismi in remissionem peccatorum. Quid ergo intendit Spiritus sanctus qui prophetas omnes misit suo quemque tempore, dum Iohan¬ nem a deserto expulit, ut iret ad praedicandum baptismum paenitentiae ? Non enim sterilis Iudaea ualde dignos attulit paenitentiae fructus, nec uero frustrari potuit in hoc facto, quaecumque fuit intentio eius, quem procul dubio misit Spi¬ ritus sanctus, cuius instinctu quaecumque coepta sunt nullo prorsus impedire ualente perficiuntur. Erigenda est igitur consideratio ab illa exili paenitentia populi, quae profecto quantulacumque fuerit, nihil dignum attulit tanto molimine uocis clamantis in deserto : Dirigite uiam Domini. In ipso namque Domino nostro causam eandem qui quaerit hoc modo inueniet. /

II, 3 Ioh. 1, 31. 29 cf. Mt. 3, 8.

6 Ioh. 1, 33. 32. 35 Ioh. 1, 23.

14 supra I 436.

15 Ioh. 1, 31.

II, 1 Et ego usque ad Dei add. in fine libri primi t 3 baptismum t 18 bapti¬ zare Ht 21 alienum est a fide ~ H t 22 baptismus... praedicatus t, baptisma n 22/23 paenitentiae usque ad baptismum in marg. S 30 intentio] impaenitentia S

C 207

58

40

45

50

55

60

65

70

75

RVPERTVS TVITIENS1S

Nemo fidelium, qui dubitet Christum Iesum idcirco uenisse in carne, ut peccata mundi tolleret et in se transferret iuxta prophetam dicentem : Et Dominus posuit in eo iniquitates omnium nostrum, et pro nobis dolet, et disciplina pacis nostrae stiper eum. Hanc autem ueram et summam esse paenitentiam pro omni mundo celebratam, res ipsa ostendit, ratio sentit, fides sancta confitetur. In ipso namque habitu paenitentis hunc Dei Filium propheta idem qui supra intuens : Et ascendit, inquit, sicut uirgultum et sicut radix de terra sitienti. Non est species ei neque decor, et uidimus eum et non erat aspectus etc. Igitur ad agendam pro cuncto / mundo paenitentiam, qua PL peccata cunctorum expiaret, Dominum nostrum uenisse du- 245 bium non est. At ipse iuuenilem iam attigerat aetatem et cum sciret se ad hoc uenisse, ut tanto pro cunctis (ut dictum est), officio fungeretur, humiliter apud se latebat exspectans in forma serui iubentis Patris imperium, uidelicet ut totum opus suum non uoluntatis propriae sed uerae atque perfectae foret oboedientiae. Dandum quippe nobis in semetipso nouerat exemplum, ne quis nostrum de sanctitate uel scientia confidens praeripere audeat munus ecclesiasticum maximeque sancti ac uenerabilis sacerdotii gradum. Quod uidelicet eiusdem Christi Domini peccata mundi tollentis proprium est ministerium. Vnde apostolus ait : Nec quisquam sumet sibi honorem, sed qui uocatur a Deo tamquam Aaron. Sic et Christus non semetipswn clarificauit, ut pontifex fieret, sed qui locutus est ad eum : Filius meus es tu, ego hodie genui te. Illo ergo (sicut dictum est) legitimam atque ordinatam suimet exspectante promotionem uenit Iohannes baptista praedicans in deserto Iudaeae et dicens : Paenitentiam agite ; appropinquabit enim regnum caelorum. Hanc autem Iohannis praedicationem huius esse uocationem testatur idem Iohannes baptista in hoc Iohannis euangelio dicens : Quia ut manifestaretur in Israel, propter ea ueni ego in aqua baptizans. Igitur causa, cur Iohannes uenit in aqua baptizare et prae¬ dicare baptismum paenitentiae, non est alia quam haec, ut ille sanctus sanctorum, qui solus erat idoneus ferre paenitentiam, pro peccatis omnium electorum aduentum eius ab ori-

40 Is. 53, 6, 5. 41 Breuiarium Rom., Responsorium fer. V' in coena Domini ; Corp. Antiph. ojj. I 72 a ed. Hesbert p. 166. 45 Is. 53, 2. 53 cf. Phil. 2, 7. «1 Hebr. 5, 4-5 ; Ps. 2, 7. 07 Mt. 3, 2. 70 Ioh. 1,31. 74 cf. Dan. 9, 24.

40 posuit Dominus ~ Vulg. Vulg. 45 ascendet Vulg. supra lin. S 48 agendum t quauit Vulg.

iniquitatem Vulg. 41 dolet] dolores ... portauit 46 uirgulum] coram eo add. Vulg. sicut 61 sumit Vulg. sibi sumet ~ S 67 appropin-

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 34)

59

gine mundi exspectantium hac uoce publica uocatus accederet palam ad caeleste sanctuarium in conspectu Dei Patris et sanctorum angelorum, ubi eodem Spiritu in specie columbae super se descendente designaretur pontifex, quo dudum in 80 Mariam superueniente idem sanctus et immaculatus homo conceptus est non aliam habiturus quam offerret hostiam nisi carnem propriam, quam statim quadraginta dierum et quadraginta noctium ieiunio, deinde omnibus paenitentiae modis afflictam tandem pro peccatis nostris oblaturus erat 85 Deo Patri hostiam in odorem suauitatis acceptam. Hoc autem totum sic oportebat fieri, quatenus et curiosam diaboli mali¬ tiam totamque eiusdem satanae synagogam consilium Dei pro tempore lateret et de ipso latibulo suo crebris intermicans beneficiis eius sapientia simplicibus proficeret. Propositum 90 namque erat utiliter, ut primo aduentu occultus ueniret Filius Dei. Nam secundo idem Deus noster manifeste ueniet et non silebit. Bene ergo Iohannes ex con/sulto sancti Spiritus ministerium suum, quo solus quaerebatur Christus, mittit in turbam palam uniuersis baptismum praedicans cunctosque baptizans 95 in paenitentiam, ut dum idem in pluribus cernitur, occasio dissertandi de uno ad praesens subtrahatur. Sic profecto Samuel (de quo supra dictum est) missus / ungere regem, quem prouiderat sibi Dominus in filiis Isai, et timens ne audiret Saul uitulum de armento tulit ex praecepto 100 Domini ueniensque Bethlehem admirantibus senioribus et dicentibus : Pacificusne est ingressus tuus ? Pacificus, inquit, ad immolandum Domino ueni. Sanctificamini et uenite mecum, ut immolem. Et eduxit eos ad sacrificium. Sic nimirum et illic unctionem electi regis et hic manifestationem saluatoris di105 uina prouidentia in magna frequentia secretam esse uoluit, resque effecta est consulte magis quam occulte. Quia uidelicet idcirco facta est, ut sciretur in suo tempore. De his qui baptizabantur in Iordane ab eodem Iohanne, ut ait Lucas, confitentes peccata sua et dignos fructus paenitentiae no facientes, nulli dubium esse debet, quin peccata illorum hic in innocentia paenitens et in paenitentia innocens super se tulerit, cum peccatis omnium, qui illum apud inferos exspectabant, ita uidelicet, ut postmodum per passionem Christi saluarentur, quotquot ex eis ab hac uita decederent ante reuelatum

76 cf. Hebr. 5, 4. 82 cf. Mt. 4, 2. 87 cf. Apoc. 2, 9. 1011 Reg. 16, 5.

77 cf. Ps. 137, 1. 85 cf. Eph. 5, 2. 88 cf. Ps. 17, 12. 108 cf. Lc. 3,3.8

70 cf. Hebr. 5, 4. 80 cf. Lc. 1,35. 86 cf. II Thess. 3, 11 ; supra I 1123. 97 supra I 1812. 91 cf. Ps. 49, 3. 111 cf. Hebr. 7, 26.

95 in2 om. t 97 sic] hic AH 99 tulit de armento ~ H t H uocauit Vulg. 109 peccata sua confit. ~ H t

103 eduxit] duxit

C 21

PL 246

6o

RVPERTVS TV1TIENSIS

115 eius baptismum, cuius definitio uel regula est baptizari in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Nam quoquot ex eis peruenientes ad illam plenitudinem temporis, in qua dictum est : Euntes docete omnes gentes baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, non receperunt hoc lauacrum 120 gratiae et ueritatis, nihil profuit illis baptizatos fuisse baptis¬ mo Iohannis nec omnino saluare illos potuit paenitentia fidei Christi non admixta. Iohannes enim baptizauit in aqua solum paenitentiam indicens, ea causa uel intentione missus, quae iam pro posse dicta est, non etiam peccatorum remissionem 125 tribuens. Christus autem baptizauit semel quidem in aqua, simul et sanguine de latere suo profluente, baptizauit nihilo¬ minus, immo et nunc baptizat in Spiritu sancto cum aqua et eiusdem sanguinis sui sacramento perfectam tribuens pecca¬ torum remissionem. Quae extra baptismum eius, postquam 130 regulam eius deprompsit, nulli deinceps tribuitur. De quo eius baptismo iam nunc dicendum est (sicut supra propositum est). 1, 33b SVPER QVEM VIDERIS, inquit, SPIRITVM DESCENDENTEM SICVT COLVMBAM ET MANENTEM IN EO, HIC EST QVI BAPTIZAT IN SPIRITV sancto. Notandum diligenter, quod cum propria posset eum 135 appellatione designare et dicere : Hic est Christus uel, quod magis est proprium, hic est unigenitus Filius, maluit descrip¬ tione uti dicendo : Hic est, qui baptizat in Spiritu sancto. Primo definiendum est quid sit baptizari in Spiritu sancto, ac deinde dicendum, cur maxime hoc loco dicere uoluit : Qui baptizat in 140 Spiritu sancto. In Spiritu sancto baptizari est gratiam acci¬ pere Spiritus sancti, quae non modo quid sit peccatum osten¬ dat, sed et auxilium aduersus peccata praebeat delendo prae¬ terita, repellendo instantia atque ita de seruis peccati fa/ciat C 2iv filios Dei, de filiis irae filios gratiae, de ignotis et aduenis 145 genus regale et / sacerdotale. Baptismus enim Christi unctio PL est regalis et sacerdotalis, qua ipse unctus prae cunctis parti- 247 cipibus suis Christus nuncupatur, quod hebraice Messias, graece Christus, latine dicitur unctus. Qua ipse plenarie solus sic unctus est, ut particulariter ungere alios et facere possit 130 adoptionis filios et a se, qui principaliter unctus est, unctos.

115 cf. Rupertus, De diu. off. VI, 1304 - CC CM 7 p. 220. 117 cf. Gal. 4, 4. 118 Mt. 28, 19. 11!) cf. Tit. 3, 5 ; Eph. 6, 26. 120 cf. Ioh. 1, 17 ; Act. 19, 3. 125 cf. Rupert., De diu. off. VI 1193 ss. - CC CM 7 p. 217 ss. 12« cf. Ioh. 19, 34. 130 supra II 115. 131 supra II 5. 140 cf. Rom. 1, 5. 143 cf. Rom. 6, 17. 144 cf. I Petr. 2, 9. 145 cf. I Petr. 2, 9. 14« cf. Ps. 44, 8. 147 Aug., In Ioh. euang. tr. 7, 13, 6 - CC 36 p. 74 (Hier., Fiber interpr. hebr. nom. 66, 17 - CC 72 p. 142). 150 cf. Gal. 4, 5.

121 poterat A potuit illos ~ t 133 IN EO] SVPER EVM Vulg. pecc. sit ostendit A 146 participibus] consortibus Vulg.

141 quid

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 33)

61

id est a Christo uocari faciat Christianos, quod designatur per hoc quod dicitur : Hic est qui baptizat in Spiritu sancto. Hoc ante Christi aduentum nullatenus effici poterat, quia uidelicet lex, quae data fuerat, peccatum ostendere tantum, 55 non etiam aufferre ualebat. Vnde patres antiqui quamlibet iusti ad inferos descendebant ueterenr paternae praeuaricationis portantes ignominiam actualium quoque peccatorum non omnino coenum effugientes, quin aliquam contraherent sordem uel maculam, quam carnibus taurorum aut sanguine 60 hircorum emundari impossibile erat. Hoc erat opprobrium Israel, quod exprobrabat iugiter hostis incircumcisus scilicet diabolus insultans patribus antiquis quamlibet iustis et quo¬ dammodo dicens : Quare uenistis parati ad bellum ?, eo quod legis mandata uelut arma tenentes nihil fortiter agerent, nec 65 de se uirum dare possent, qui pro cunctis iniret singulare cer¬ tamen. Frustra namque uariis baptismatibus et iustitiis carnis opprobrium suum delere conabantur, eo quod non haberent sacerdotem, qui Spiritum sanctum dare posset, cuius gratia uera et sola peccatorum remissio est. Cum ergo 70 Iohanni signum datur, quo Christum agnoscat, dicitur illi : Hic est, qui baptizat in Spiritu sancto. Quod idem est acsi diceretur : Hic est qui aufert opprobrium ab Israel uidelicet peccatorum remissionem tribuendo, quae non datur omnino nisi in Spiritu sancto. 75 Et hic baptismus non unius tantum potentiae sed duplicis operationis est. Baptizat enim Christus in Spiritu sancto pri¬ mum (ut dictum est) peccatorum remissionem tribuendo. Baptizat nihilominus et secundo diuersarum ornamenta gra¬ tiarum conferendo. De gratia namque remissionis peccatorum 80 ipsa die qua resurrexit, dicit ipse insufflans discipulis suis, quos utique iam lauerat a peccatis eorum in sanguine suo : Accipite Spiritum sanctum. Quem se illis dare in remissionem peccatorum testatur ipse protinus adiungens : Quorum re¬ miseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta 85 sunt. De illa uero donorum largitate, qua diuersarum, ut prae¬ dictum est, confert ornamenta gratiarum, dicit ipse Lucas referente in Actibus apostolorum : Quia Iohannes quidem baptizauit aqua, uos autem baptizabimini Spiritu sancto non post multos hos dies. Vtrumque datum huius baptismi hic idem

154 cf. Rom. 2, 15. 158 cf. Ier. 38, 6. 159 cf. Hebr. 9, 12. ICO cf. I Reg. 17, 26. 163 I Reg. 17, 8. 165 cf. I Reg. 17, 8. 1C7 cf. Mc. 8, 4. 169 supra I 1494. 172 cf. I Reg. 17, 26. 181 cf. Apoc. 1, 5. 182 Ioh. 20, 23. 187 Act. 1, 5.

159 sanguinem i1 153 hoc] non C 158 effugientes coenum ~ H t mandato t 165 pro supra lin. S 172 diceret S AC

164

62

RVPERTVS TVITIENSIS

Iohannes baptista apud euangelistas Matthaeum et Lucam exprimit, cum dicit : Ipse uos baptizabit in Spiritu sancto et igni. Baptizat enim nos Spiritu sancto, / cum in fontem baptismi descendente inuisibili gratia eiusdem Spiritus sancti omnia peccata eorum, qui baptizantur, dimittit. Baptizat et 195 igni, cum eiusdem sancti Spiritus fer/uore accensos fortes in amore et fide constantes uel scientia lucentes et zelo bono calentes efficit. Et in remissionem quidem peccatorum nulla diuisio est, sed aequaliter atque uniformiter una eademque omnibus gratia remissionis adest deponens omnes iniquitates 200 nostras et proiciens in profundum maris omnia peccata nostra. In donis autem gratiarum non eadem omnibus quantitas impenditur, sed quodammodo diuiditur mare Rubrum in diuisiones, dum alii datur fides, alii sermo scientiae uel sapientiae, alii genera linguarum, alii interpretatio sermo205 num etc. Quae omnia operatur unus atque idem Spiritus diuidens singulis prout uult. Et in sanctis quidem noui testamenti haec baptizantis dona, haec baptismi gloriosi praeclara uidemus insignia, quae nemo illorum, antequam in remissionem peccatorum baptizaretur, 210 percepisse legitur praeter Cornelium et eos, qui cum ipso erant, super quos adhuc loquente Petro cecidit Spiritus sanc¬ tus et erant loquentes linguis et magnificantes Deum. Patres autem ueteris testamenti nonnulli operationes uirtutum et plurimi prophetiam perceperunt, et baptizati non erant in 215 remissionem peccatorum. Certum est enim, quia tunc omnes baptizati sunt, quando mortuus in cruce Christus fluuium sanguinis et aquae de suo profudit lanceato latere in emunda¬ tionem uniuersae ecclesiae, quantacumque fuerat ab origine mundi usque in ipsam horam mortis suae, a primo iustorum 220 scilicet Abel usque ad latronem, qui in cruce nondum effuso de latere Christi tantae tamque salutiferae inundationis fluuio Dominum confessus est regnumque eius futurum credens eadem celeri confessione mercatus est. Positum est autem ex tunc eiusdem baptismi sacramentum 225 ad primas eiusdem sanctae ecclesiae fores, ut quisquis eccle¬ siam ingredi cupit, quoniam illa baptizata iam est, et ipse baptizetur siue gentilis siue Iudaeus. Cum ergo ueteris testa¬ menti patres eadem gratiarum dona consecuti sint, antequam

190

191 Mt. 3, 11 ; Lc. 3, 16. 195 cf. Rom. iz, n. 199 cf. Mich. 7, 19. 202 cf. Ps. 135, 13. 203 I Cor. 12, 8-11. 210 cf. Act. 10, 46. 220 cf. Lc. 23, 43. 227 cf. I Cor. 12, 13.

196 fide... scientia] in ... inpraem. H fide] inpraem. t 204 interpretationes A. 218 fuerit t 221 tantae om. C 226 quoniam] quomodo t iam baptizata ~ t 228 sunt t

PL 248 C 22

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 33) 230

235

240

245

250

255

260

265

63

Christus baptizaret, quae idem Christus ascendens in altum dedit hominibus, noui testamenti certa discretione opus est, ut non ignoret Christiana fides, quid nouis amplius quam ueteribus, immo quid nouis pariter ac ueteribus in Christi bap¬ tismo collatum sit. Nam ubi causa postulat, ut de gratia Christi uel sancti Spiritus sermo habeatur, fidelem atque catholicum in dictis suis aduersarius haerere facit obiectionibus suis, qui et si non sensu interdum sermone deficit. Tanta enim per patres antiquos idem Deus operatus est, tanta idem Spiritus per os sanctorum, qui a saeculo sunt prophetarum eius, locutus est, ut obloquente aduersario nouos ueteribus conferre, contentiosum praeferre uero difficillimum sit, si non animaduerso prius rei puncto uerborum / agere circuitum coeperit. Primum ergo dicendum illam baptismi Christi gloriam, quo sancti apostoli post ascensionem eiusdem Domini glorificati sunt, accipiendo diuersarum dona gratiarum maximeque genera linguarum, quae in signum sunt non fidelibus sed infidelibus, uel prophetiam, qua maxime ueteres sancti cla¬ ruerunt, non eius esse uirtutis, ut in eis salus perfecta / sit, praesertim cum illa et boni et mali habere possint. Multi enim, inquit Dominus, dicent mihi in illa die : Domine, nonne in nomine tuo prophetauimus ? et in nomine tuo uirtutes multas fecimus ? Et tunc respondebo eis : Non noui uos, recedite a me, operarii iniquitatis ! Etenim Saul quoque prophetare et malus esse potuit. Nonne filii Israel omnes in Moyse baptizati in nube et in mari panem quoque de caelo et aquam de petra consecuti et aliis mirabilibus glorificati postmodum quam plures reprobati sunt, alii uiuentes absorpti, alii a serpentibus consumpti et alii multis modis praeter paucissimos omnes in deserto prostrati ? Immo ut ad nouos ueniam, quando conuocatis Dominus Iesus duodecim apostolis dedit illis uirtutem et potestatem super omnia daemonia et ut languores curarent misitque eos ad praedicandum regnum caelorum, nonne ludas erat unus ex illis, quem ipse qui mittebat eum diabolum ante traditionem suam nominauit, quia nec dominicis loculis fidem exhi¬ bere potuit ? Cum ergo non soli boni sed etiam et mali huius-

229 cf. Eph. 4, 8. 238 cf. Lc. 1, 70. 24(i cf. I Cof. 14, 10. 249 Mt. 7, 22 s. 253 cf. I Reg. 19, 23 s. 255 cf. Ps. 77, 24 ; I Cor. 10, 2. 257 cf. I Cor. 10, 9. 3. 261 cf. I Cor. 10, 5. 263 cf. Ioh. 12, 4. 265 cf. Ioh. 12, 6.

240 contentiosum praeferre in marg. C 242 coepit C 247 sancti] saeculi S 251 multas uirtutes ~ t 252 discedite a me, qui operamini iniquitatem Vulg. 257 uiuentes] sibi praem. C 258 alii] aliis H t 266 etiam et] et om. S

6

IX

pl 249

C 22v

64

270

275

280

285

290

295

300

RVPERTVS TVITIENSIS

modi charismatum dona potuerint consequi, non nos dubios reddat claritas mirabilium, quae in antiquis facta sunt, non caecos uel caecutientes nos faciat ad considerandam maiestatem nouae gratiae Christi. Quia uidelicet et horum potentiam et illud, sine quo nihil haec prosunt scilicet remissionem pec¬ catorum, hic qui baptizat in Spiritu sancto nobis et illis dedit. Et huius quidem muneris, id est operationis uirtutum uel ceterorum huiusmodi (de quibus supra iam dictum est) huius secundi muneris non inchoatio fuit sed adiectio largitatis, cum in die pentecostes discipulos Domini Spiritus sanctus impleuit. Sed eius, quod maximum opus maximaque uirtus est baptismi Christi scibcet remissionis peccatorum inchoatio simul et perfectio, est mors Christi, qui per Spiritum sanctum semetipsum obtulit Deo in odorem suauitatis, in qua morte baptizamur, sicut apostolus dicit : Quia quicumque baptizati sumus in Christo lesu, in morte ipsius baptizati sumus, con¬ sepeliti cum illo per baptismum in mortem, ut quomodo surrexit Christus a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in nouitate uitae ambulemus. Nam in morte sua sanguinem et aquam (ut iam dictum est) de latere suo fundens, lauit uniuersam ecclesiam a peccatis suis, dans uiuis et defunctis Spiritum re¬ missionis, sicut mox ut apparuit illis uiuus ostendit dicens : Pax uobis : Accipite Spiriteim sanctum : quorum remiseritis peccata, remittuntur eis. / Hoc solum munere baptizati paruuli morientes transmigrant in regnum Dei. Illo autem, cuius in die pentecostes adiectio fuit, sic potuerunt antiqui patres clarificari et apud inferos propter originale peccatum detineri, quomodo potuit et ludas, cum eodem munere fungeretur, diabolus uocari et esse fur loculorum Domini, et habere locum in profundissimis inferni, in quem abiret praeuaricatione peracta filius perditionis. Ipsum Dominum in forma serui dona haec accepisse pro¬ pheta / testatur, qui haec in persona eius loquitur : Spiritus Domini super me, propter quod unxit me, ad euangelizandum pauperibus misit me. Nam haec de praesenti unctione sua dicta esse, qua Spiritus sanctus uisus est super eum in specie columbae, testatur et ipse, qui ut Lucas narrat, plenus Spiritu sancto regressus est a Iordane et actus in desertum et con-

267 cf. I Cor. 12, 31. 272 cf. I Cor. 12, 10. 276 cf. Act. 2, 4. Eph. 5, 2. 281 Rom. 6, 3 s. 285 Ioh. 19, 34. 286 supra 287 supra I 1494. 289 Ioh. 20, 21. 23. 295 cf. Ioh. 6, 71 ; 12, 6. Act. 1, 25. 297 cf. Ioh. 17, 12. 298 cf. Eph. 2, 7. 299 Is. 61, 4, 18. 302 cf. Lc. 3, 22. 303 cf. Lc. 4, 1 ss.

279 cf. II 125. 296 cf. 1 ; Lc.

274 iam supra ~ t 280 Deo om. t 282/283 baptizati usque ad baptismum 284 Christus surrexit ~ SAC 291 solo S C 298 recepisse t, recepisset n 300 propter... me] eo quod unxerit me Vulg. in marg. S

PL 250

C 23

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 33)

65

summata omni tentatione regressus in uirtute Spiritus in Galilaeam introiuit in synagogam, et traditus est ei liber Isaiae prophetae. Quem cum reuoluisset inuenit locum prae¬ dictum et coepit dicere ad eos : Quia hodie impleta est Scrip¬ tura haec in auribus uestris. Non ergo ea tantum causa, ut 310 signum daretur Iohanni, Spiritus sanctus in Dominum Iesum descendit, sed ut euangelizandi officio et summi sacerdotii ordine fungeretur unita Deo natura hominis. Nam sicut non a seipso uenit Filius Dei, sed Pater illum misit, ut omnium Dominus formam serui assumere dignaretur, sic in eadem 315 serui forma non a seipso Filius hominis euangelizandi officium praeripuit, sed a Spiritu sancto impositum sibi onus humiliter suscepit. Sic enim decebat eum implere omnem iustitiam, ut qui oboedienter fuerat homo factus oboedienter nihilominus ad 320 praedicandum mitteretur per eundem Spiritum, qui ceteros mittit, quicumque salutis ministerium digne sortiuntur, ut quidam apostoli, alii prophetae uel euangelistae in ecclesia ponantur. Tunc ille magnus atque conspicuus magni consilii angelus 325 stetit iuxta aram templi, scilicet uocatus ad sacrum ordinem summi sacerdotii apparente super caput eius in specie colum¬ bae Spiritu pietatis, ut misericors fieret et fidelis pontifex ad Deum et repropitiaret delicta populi. Accepit igitur dona in hominibus creator omnium Deus ad ministrandum missus, 330 quae postmodum ascendens in altum et captiuam ducens captiuitatem mittendis ad idem ministerium daret hominibus et sic plenus Spiritu sancto (ut praedictum est) a Iordane regressus est. Plenus sane non quod tunc primum Spiritum sanctum acceperit, quippe qui ab ipso humanitatis suae initio 335 eiusdem Spiritus operatione conceptus est. Quid ergo nunc actum est, unde diceretur plenus Spiritu sancto a Iordane regressus ? Nimirum plenitudo, quae in illo iam erat in super¬ ficiem, id est usque ad ipsius exteriores actus sese diffudit, ut inde omnes acciperemus, quomodo si plenitudo uiuae et in340 defi/cientis aquae, quae in altissimo puteo sursum ad superfi-

305

308 Lc. 4, 22. 314 cf. Phil. 2, 7. 316 cf. Phil. 2, 6. 318 cf. Mt. 3, 15. 31!) cf. Phil. 2, 8. 321 cf. II Petr. 1, 1. 322 cf. I Cor. 12, 28. 324 cf. Is. 9, 6 iuxta Missale Rom., Introitus missae maioris in natiuitate Domini ; Antiph. Miss. 11 a ed. Hesbert p. 14. 325 cf. Apoc. 8, 3. 327 cf. Hebr. 2, 17. 329 cf. Eccli. 24, 12. 330 cf. Eph. 4, 8. 332 cf. Lc. 4, 1 ; supra II 303. 335 cf. Symbolum Credo. 338 cf. Rom. 5, 5. 339 cf. Ioh. 1, 16.

307 inuenit] uenit S 330 duxit Vulg. acceperimus S

323 ponuntur S 328 Dominum] Deum ut H Vulg. 336 Spiritu sancto plenus ~ H t 338 ipsos t 339

66

345

350

355

360

365

370

375

RVPERTVS TVIT1ENSIS

ciem oris ascendat, ut paruis quoque infantibus hauriendi uel bibendi detur facultas. Ita nimirum usque ad exteriora se diffudit plenitudo, quam habebat intrinsecus, et diffusa est gratia in labiis eius, ut audiretur in uerbis et uideretur in miraculis abundantia eius, qua plenus erat gratiae et ueritatis. Peccatorum autem remissionem non accepit, quam (ut supra dictum est) baptizando in Spiritu sancto hominibus dedit, quia quod maius est, de Spiritu sancto conceptus est, ut peccatum nec originale haberet nec actuale admitteret. Sed dicit aliquis : Baptizari quoque debuit in remissionem peccatorum, non suorum sed nostrorum, ut illo baptizato fieret / peccatorum nostrorum remissio. Hoc plane oportet C concedi, sed de illo dumtaxat baptismo suo, de quo ipse iam baptizatus a Iohanne dicit : Baptismo habeo baptizari et quomodo coarctor usque dum perficiatur ! Quod uidelicet de pas¬ sione sua dixit, in qua tota ecclesia, quae est corpus eius, baptizari habebat. Alioquin si in Iordane baptizato illo facta est peccatorum nostrorum remissio, quid nobis necessaria fuisset eius passio ? A nullo ergo homine baptismum accepit remissionis peccatorum, sed ipse nobis per passionem suam fons remissionis factus est. Vnde recte sancta Romana ecclesia non in die epiphaniorum sed in sacrosancta solemnitate paschali communiter atque uniuersaliter baptismi sacramentum celebrare consueuit. Quia uidelicet (sicut supra dictum est) quicumque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus. Igitur hic est qui baptizat, hic est qui solus peccatorum re¬ missionem dat, hic est qui probrosam atque ignobilem ex pec¬ cato accidentem naturae nostrae inopiam copiosis per Spiritum sanctum donis diuinitatis suae solatur et munerat. Cur autem hoc loco uel tempore tam certum tamque euidens de aucto¬ ritate baptismi datum sit iudicium, iam dudum catholicae ecclesiae bene cognitum est. Primoque sciendum quia magnus hic homo, qui missus est a Deo, magnus meritis et secundum suam magnitudinem magnam habens intrinsecus in corde uocem sancti desiderii, leuabat oculos mentis ad Deum et clamabat fortiter in caelum orans iugiter, ut uidere sibi daretur citius illam, quam prope esse sciebat, quamque in utero matris salutauerat consolatio-

343 cf. Ps. 44, 3. 346 supra II 244. 354 Lc. 12, 50. 356 cf. Eph. 1, 23. 362 cf. Rupertus, De diu. ojf. III, 1425 ss. - CC CM 7 p. 98 ss. 365 Rom. 6, 3. 376 cf. Dan. 9, 23. 377 cf. Dan. 4, 11 ; Ier. 4, 5. 379 cf. Lc. 2, 25.

356 eius] ipsius Vulg. que] primo t

366 in morte usque ad sumus in marg. C

374 primo¬

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 33)

67

380 nem Israel. Non enim minus erat desiderium huius desiderio beatissimi senis Simeonis, cuius internus clamor et uociferatio grandis tetigit aures altissimi, ut non contineret se miseratio Dei responsum dante illi Spiritu sancto, quod non esset uisurus mortem, nisi prius uideret. Christum Domini. Ergo hic et 385 clamando magnis desiderii uocibus et orando iugiter hoc a Spiritu sancto obtinuerat, ut responsum dans illi diceret : Super quem videris hoc signum, hic est qui baptizat. Et huius signi rationem catholica (ut praedictum est) iam dudum bene nouit ecclesia. 390 Futuros namque sciebat columba / illa, quae Iohannem PL mittebat et omnes prophetas miserat, futuros illa sciebat 252 coruos atque miluos, qui se inuicem rostris laniantes et uni¬ tatem scindentes dicerent contra alterutrum erecti et spiritu proteruo tumentes : A nobis quod datur sanctum est. Hic ab illo 395 ebrioso, ille autem ab illo fornicario baptizatus indignus est. Tu ab illis uel illis baptizatus, inquit Donatus, a nobis si sapis rebaptizandus es. Clamat contra hos columba illa ramum uirentis oliuae semper in ore suo portans, id est ueram pacem et unitatem semper amans et praedicans, clamat ecce de summo 400 uertice illius altissimi capitis nostri et dicit : Hic est qui bap¬ tizat, acsi dicat : Quid uos, o milui rapaces / et corui litigiosi, C 24 baptismi gratiam tam pertinacibus rostris in tot auctores dis¬ trahitis ? Unus est qui baptizat. Unus et solus hic est, qui sanctificat, unus est fons, unus est riuus baptismi salutaris, 405 qui per qualescumque canales influat. Hic est qui baptizat, de cuius ore profluit ipsa uis sacramenti purificans, emundans, uiuficans totum fidelem hominem et sanctificans. Tu forte fontem uiuum nesciebas a mortua palude uel coenosa discer¬ nere cisterna. Ecce sicut dixi tibi : Super quem uideris Spiri410 tum descendentem sicut columbam, hic est qui baptizat, ita et nunc dico tibi : Vbicumque audieris uerbum lioc integre pro¬ latum : Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, ibi est absque dubio hic ipse et hic ibidem baptizat. Quid enim Paulus ?, quid autem Apollo ? quid uero Cephas ? 415 Ministri sunt in hoc sacramento Christi, ministri isti sunt, non auctores, serui, non domini, canales, non fontes. Vnus enim hic est fons (ut praedictum est), unus dominus.

383 cf. Lc. 2, 26. 392 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 5, 12, 4 coli. 5, 13, 34 - CC 36 p. 47 s. 395 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 5, 17, 3 - CC 36 p. 50. 396cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 4, 16, 32 coli. 6, 15, 4 - CC 36 p. 40. 61. 397 cf. Gen. 8, 11. 408 cf. Ier. 2, 13. 412 cf. Rituale Kom., cf. Ordines Rom. 28, 75 ed. Andrieu III p. 407. 414 cf. I Cor. 1, 12. 415 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 5, 7, 11 - CC 36 p. 44.

384 hic et] et hic ~ S H 386 sancto Spiritu ~ A 405 carnales H 410 ita] sic H t

392 inuicem se ~ /

68

420

425

430

435

440

445

45°

45 5

RVPERTVS TVIT1ENSIS

unus auctor, qui baptizat quidem in aqua per ministros, bap¬ tizat autem tantum per semetipsum in Spiritu sancto. Quod si sub sacramento praedicti nominis morticinum foetet ali¬ cuius haereticae prauitatis, nec sic tamen irrita iudicabitur inuocatio diuini nominis, sed baptismus talis est dumtaxat, qualis per mortuos fieri potuit, de quibus apostolus dicit : Habentes quidem speciem pietatis, uirtutem autem eius abnegantes. Nam palmites quidem sunt, sed a uite praecisi, membra fuerunt uiuentis corporis ecclesiae, sed uita carent, quia prae¬ cisa sunt a corpore. Speciem ergo solam pietatis, quam habent, baptizando contulerunt, sed quam non habent uirtutem eiusdem pietatis conferre non potuerunt. Quapropter hi qui a talibus baptizati sunt, quando ad catholicam ecclesiam re¬ deunt, non eis repetitur lauacrum carnis, sed ut perficiatur quod deest, inseruntur catholicae matri, ut per eius reconcilationem Spiritus sancti gratiam percipere mereantur. Nam in illa sola Spiritus sanctus datur, quia uidelicet in scissura mentium Deus non est, sed in unitate et pace, quae perfectio¬ nis uinculum est. Et hi quidem quasi toro minus legitimo procreati tamen reputantur filii. Nam ex omni tribu filiorum Israel numerati sunt filii Deo cogniti, / ubi signantur serui PL Dei nostri in frontibus suis, scilicet tam ex tribubus Gad et 253 Aser, qui de ancilla nati sunt, quam ex tribubus Iuda et Ioseph, qui ex legitimis coniugibus orti sunt. Igitur nulli homi¬ num attribuenda neque secundum hominem metienda est baptismi gratia. Quia solus hic est qui baptizat, et in nomine eius solius baptizamur, qui solus pro omnibus nobis est crucifixus, sicut columba de capite eius ostensa testatur. Qua in specie cur Spiritus sanctus apparere uoluerit, diligenter in quantum ipse aperire dignatur iam nunc intuendum est. Spiritus sanctus omnium, quae circa salutem nostram acta uel agenda sunt, dominus et arbiter immo et efficiens causa est: Cur enim nisi propter caritatem suam Pater Filium misit in hunc mundum uel ipse Filius Patri suo nos, cum inimici / esse- C 24y mus, reconciliauit per sanguinem suum ? Quid autem Spiritus sanctus nisi Patris et Filii caritas est ? Hic igitur Spiritus sanctus super auctorem nostrae salutis apparens congruum satis gratiae suae secundum tempus indicium praebuit, dum assumptam columbae speciem corporaliter humanis ostendit

424 II Tim. 3, 5. 425 cf. Ioh. 15, 5. 432 cf. Rom. 11, 17. 435 cf. Coi. 3,14. 438 cf. Apoc. 7, 3. 450 cf. Ioh. 3, 17. 451 cf. Eph. 2, 16. 454 cf. Hebr. 2, 10.

421 putredinis t 423 per mort.] qui mortuos t 427 specie d" 430 ad om. C 431 sed ut perf.] ut perficiatur sed t 436 hi om. SAC 440 Asser t Assar n 441 orti] nati SAC 447 DE SPECIE COLVMBAE in marg. C, pon. tamquam titulum H 449 et1 om, S

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 33)

460

465

47°

475

480

485

49°

69

oculis. Columba namque auis simplex et mitis est. Et caritas saeuit quidem et zelatur, sed primo blanditur ita, ut in nemi¬ nem saeuiat nisi in eum, quem non flectunt blandimenta, numquam in uirga ueniat nisi ad eos, a quibus sua mansuetudo fuerit contempta. Vtrumque in Christo sic eadem caritas ordinauit, ut primus aduentus eius ad nos in mansuetudine fieret, secundus autem in fortitudine zeli futurus sit. Venien¬ tem ergo ad nos in spiritu mansuetudinis recte idem Spiritus super ipsum apparens uelut auis mansueta designauit. Sciendum autem quia super neminem sanctorum ante Christi aduentum Spiritus sanctus apparuit ; neque post eius aduentum super ullum in hac specie uisus est. Ante quidem dona dabat (ut supra dictum est) et eorundem quantitatem siue qualitatem congruentibus non numquam signis indicabat, uelut cum prophetam supradictum misit, ut in regem ungeret electum suum Dauid, non lenticulam sicut ad inunguendum Saul, sed cornu olei tollere iussit, uidelicet significans doni sui magnitudinem simul et fortitudinem, id est throni eius firmitatem et prophetalis gratiae celsitudinem. Item cum Eliam in caelum tollere uellet, quem huius diuini amoris zelum feruentissimum habuisse notum est, ad significandam eius boni zeli dignitatem currus igneus cum equis igneis, quibus tolleretur, missus est. Sic et in aliis plerisque sanctorum dona, quae dabat, figuris competentibus exprimebat ; super nullum au¬ tem ipse (ut dictum est) ante Christi aduentum apparere uisus est, post ipsum uero super apostolos apparens uisus est, non quidem ipsa eius substantia, quae inuisibilis est, sed ignis, praesentiae eius index, ita tamen, ut ex ipso igne dispertitae linguae uiderentur, quia uidelicet nulli cuncta dabantur, sed pro uoluntate eiusdem Spiritus / sua cuique mensura gratiae PL diuidebatur. Super ipsum autem Dominum et ipsa sancti 254 Spiritus substantia inuisibilis adest, et quod foris uidetur, non pars aut partis signum, sed quiddam totum est atque integrum. Quia uidelicet hic et solus est, cui non ad mensuram dat Deus Spiritum, quia in ipso, inquit apostolus, habitat plenitudo diuinitatis corporaliter. Corporaliter dixit, non quod Deus cor¬ poreus sit aut localis, sed quia sicut corpus quodlibet quouis

457 cf. Aug., In loh. euang. tr. 6, io, 34 - CC 36 p. 59. 460 cf. I Cor. 4, 21. 461 cf. Cant. 2, 4. 462 cf. Aug., In loh. euang. tr. 5, 4, 3-4 - CC 36 p. 42. 471 supra I 1812. 472 cf. I Reg. 10, 1 ; 16, 14. 475 cf. IV Reg. 2, 1-14. 477 cf. Benedictus, Reg. 72, 2 - CSEL 75 p. 162. 480 supra II 462. 487 cf. Eph. 5, 7. 490 cf. Ioh. 3, 34. 491 Coi. 2, 9.

460 uenit t Christi ~ A. in marg. S

illum d-

463 fieret usque ad fortitudine in marg. S 466 ante aduentum 473 Saul] Sal S 474 firmitatem in marg. corr. S 484 index dispartitae t, disperditae n 487 diuid.] uidebatur C ; ipsum] 489 atque supra lin. C

70

RVPERTVS TVITIENS1S

in loco cum omnibus membris suis indiuisum est, ita Spiritus 495 sancti diuinitas tota cum omnibus donis suis in Christo praesentialiter adest. Quam eius plenitudinem propheta longe ante intuens ait : Egredietur uirga de radice Iesse et flos de radice eius ascendet. Et requiescet super eum Spiritus Domini, spiritus sapientiae et 500 intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris Domini. Haec enim sunt cuncta sancti / Spiritus dona uelut cuncta unius corporis membra, quorum Christo nullum deesse testatur tam prae¬ dictum praeconium prophetae quam praesentis integra atque 505 indiuidua species columbae. Etenim sapientiae spiritus in eo plenarie requieuit. Quem primus homo non habens, immo per superbiam a se repellens noluit attendere uel subesse meliori ueramque lucem relin¬ quens seque sibimet lucere confidens inter latrones quasi per 510 noctem incidit, a quibus spoliatus et plagatus semiuiuus re¬ lictus est. Hic autem homo secundus uelut columba residens iuxta fluenta plenissima diuinitatis sibi insitae semper inten¬ dit, in cuius liquida maiestate prospiciens uenientem insidio¬ sum accipitrem uidit et euasit, dum tentationes eius omnes 515 in deserto sapienti responsione cassauit. Spiritu quoque intellectus iste repletus sciuit, quibus ape¬ riret mysteria regni Dei, quibusue loqueretur id parabolis. Quo primus homo fraudatus non discreuit in statera rationis, quanto fideliores essent comminationes Dei promissionibus 520 serpentis, cum diceret : Eritis sicut dii. In felle quippe amari¬ tudinis erat positumque sibi esse praeceptum tumens super¬ biae spiritu indigne ferebat. Hic autem uelut columba omnino eiusmodi felle carens et sano cordis palato cuncta discernens nec daemones admittebat confitentes ipsum esse Filium Dei, 525 nec indignis loquebatur mysteria Dei, immo prohibebat sanc¬ tum canibus dari et margaritas ante porcos mitti. Spiritum nihilominus habens consilii abscondebat haec a sapientibus et prudentibus, ut reuelaret ea paruulis. Quo penitus carens primus homo contulit sermonem cum aduersa-

498 Is. 11, 1-2. 508 cf. Ioh. i, 9. 509 cf. Lc. 10, 30. 511 cf. Cant. 5, 12. 515 cf. Mt. 4, 1-11. 510 cf. Mt. 13, 11. 520 Gen. 3, 5 ; cf. Act. 8, 23. 521 cf. Deut. 1, 43. 523 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 6, 3, 20 coli. 6, 18, 36 CC 36 p. 54. 63 ; cf. Hildebert., Sermo 51. 56 - PL 171, 592 A. 612 C. ; cf. Rupertus, In Cant. III - PL 168, 884 C. 524 cf. Mc. 5, 7. 525 cf. Mt. 13, 11 ; 7, 6. 527 cf. Mt. 11, 25. 529 cf. I Petr. 5, 8.

494 diuisum S 500 scientiae et pietatis, sp. cons. et fort... A n 509 inter om. A 524 loquebatur myster. Dei in marg. A 525 mysterium H t 529 homo om. t

C 25

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 33)

71

530 rio nec se in humilitate abscondit ab eo. Hic autem propositum suum omnino secretum habuit a diabolo, ut licet sciret ipsum esse Filium Dei, nesciret tamen per crucem et passionem eius futuram esse salutem generis humani. Eodem consilii spiritu euangelizans pauperibus nec Samaritanos nec gentiles a rnise535 ricordia / sua repellebat, immo et infirmos eorum curabat ueluti columba, quae interdum pullos fouet alienos et eis ab oriente et ab occidente uenturis sinum Abrahae ad recum¬ bendum sese aperire promittebat. Spiritu quoque fortitudinis tutus incessit, quo relicto primus 54° homo uictus intemperanter gulae succubuit et seipsum uenalem fecit, immo gratis uenumdatus semetipsum omni praesidio destituit et perdidit. Hic autem uelut columba in petris nidi¬ ficans, quo serpens accedere non possit credentes in se tuto praesidio collocauit, uerbi gratia cum diceret : Nemo potest 545 rapere de manu Patris mei. Spiritu scientiae similiter abundauit, quem primus homo per¬ didit, dum plus scire appetiuit promittente hoste antiquo, quod transgressor praecepti factus habiturus esset scientiam boni et mali. Hic autem aceruum omnium Scripturarum ha5 5obens penes se, quomodo columba de magno tritici aceruo grana congerit candidiora, sic de omni Scriptura tempori uel rei congruas proferebat / sententias, ita ut mirantes dicerent eius aduersarii : Quomodo hic litteras scit cum non didicerit ? Spiritu pietatis omnino plenus fuit, quo nimium primus 555 homo nudatus erat, quando seipsum et posteros suos aeternae morti addixit nec post culpam requisitus animae suae condo¬ luit, ut paenitentiam ageret, immo in Deum retorsit malum, quod perpetrauit dicendo : Mulier, quam dedisti mihi, dedit mihi et comedi. Hic autem non solum neminem occidit uelut 560 columba, quae nihil uiuurn comedit, uerum et eo semper in¬ tentus fuit, ut uitam daret mortuis : Nam Filius hominis, inquit, non uenit animas perdere sed saluare. Spiritus timoris Domini super illum requieuit, quem pri¬ mus homo a se repulit a prima suggestione diaboli usque ad 565 consummationem peccati. Hic autem sicut columba pro cantu gemitum habet, ita pro deliciis habuit cum uoluntate Patris saturari opprobriis dicens per omnia ab initio suae incarna-

.534 cf. Mt. II, 5. 535 cf. Mt. 8, 16 ; cf. supra II 523. 53(5 cf. Mt. 8, 11. 541 cf. Is. 52, 3. 542 cf. Num. 24, 1. 544 Ioh. 10, 28. 548 cf. Gen. 2, 9. 550 cf. Cant. 7, 2. 553 Ioh. 7, 15. 558 Gen. 3, 12. 500 supra II 523. 501 Lc. 9, 56. 507 cf. Thren. 3, 30.

530 ab eo] cum eo SAC

533 futuram] facturum t

534 a misericordia in

rasura C 535 sua om. C 539 tutus om. t 546 quam t 558 dedisti] sociam add. Vulg. 559 mihi] de ligno add. Vulg., eadem omissio apud Aug., De ciu. Dei 14, 11 ; id. De Gen. ad litt. 11,35

conmedi S

500 et in rasura C

PL 255

C

25T

72

570

575

580

585

59°

595

600

605

RVPERTVS TVITIENSIS

tionis, dicens prompte non solum uerbis sed et factis : Pater, non mea sed tua uoluntas fiat. Igitur Spiritus Domini, qui hactenus in magna silua generis humani requiem non inuenerat, tandem super hunc florem requiescit. In quo aeterna statione permanens nullam alicuius uitii repulsam aliquando pertulit, quam eius requiem et in hoc loco diuinum oraculum non tacuit. Cum enim dixisset : Super quem uideris Spiritum descendentem sicut columbam, protinus adiunxit : Et manentem in eo. Et apud nos quidem manet et in nobis est iuxta promissum eiusdem saluatoris nostri hic idem Spiritus, sed longe praestantius multoque praesentius in ipso capite nostra manere dicitur. Nam apud nos ita quidem manet et ita in nobis est, ut numquam desint in ecclesia, qui huius gratiam Spiritus habeant uel aliquod donum eius, id est fidem, sapientiae uel scientiae sermonem, interpretatio¬ nem sermonum uel discretionem spirituum et his similia. Rarus ausem quis/que est, qui adeo profecerit, ut eius intrinsecus anima uel ad momentum illum huius spiritus contactum sentiat, qui per sibilum aurae tenuem significatur in Elia dicente : Et post ignem sibilus aurae tenuis et ibi Dominus. Est enim intimus quidam incircumscriptae ueritatis sensus illa significatione expressus, quem sancta mens in contemplationem rapta subita interdum illustratione degustare meretur. At ille sic eodem spiritu plenus est, ut in ipso habitet corpo¬ raliter (ut supra dictum est) semper mansueti pectoris eius mansione contentus nulloque umquam carnalium affectionum strepitu inquietatus. Spirituum supradictorum plenitudinem quasi prima eructa¬ tione nobis ipse refudit, dum primum sermonem, quem post hanc manifestationem turbis ad se confluentibus habuit, hoc modo incepit : Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum, etc. Hic enim nos ad hoc inuitat et informat, ut simus ad ipsius imitationem iuxta quemdam supernae dis¬ pensationis modum per timorem Dei humiles, per pietatis studium mites, per scientiam discreti, per mentis fortitudi¬ nem liberi, per consilium cauti, per intellectum prouidi, per sapientiam maturi. Sed propheta de caelestibus loquens gradus istos descendendo magis quam ascen/dendo numerauit : uidelicet sapientiam, intellectum, consilium, fortitudinem scientiam, pietatem, timorem. Constat enim procul dubio, quia a timore ad sapientiam ascenditur, non autem a sapien-

5C8Lc. 22, 42. 581 cf. I Cor. 12, 10. 587 III Reg. 19, 12. 591 cf. Coi. 2, 9 ; supra II 495. 595 cf. Ps. 44, 2 ; Mt. 13, 35. 598 Mt. 5, 3.

569 fiat uoluntas t

576 manet om. t

588 circumscriptae t

PL 256

C 26

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 33)

73

tia ad timorem reditur. Quia nimirum perfectam habet sapientia caritatem, initium uero sapientiae timor Domini est. Dominus autem, quia nos a terrenis ad caelestia subleuat eos¬ dem gradus ascendendo numerat a timore incipiens, qui per paupertatem spiritus intelligitur dicendo : Beati pauperes spiritu, deinde pietatem commendat dicendo : Beati mites. 615 Mitescere namque opus est pietate neque resistere diuinae scripturae siue intellectae, dum aliqua uitia nostra percutit, siue non intellectae, qua.si nos melius sapere meliusque per¬ cipere possimus. Deinde uenitur ad tertium scientiae gradum, cum dicit : Beati qui lugent. Nam ille timor quo cogitat de 620 iudicio Dei, et illa pietas, qua non potest nisi credere et cedere diuinae scripturae, cogit eum seipsum lugere. Vera namque scientia bonae spei hominem non se iactantem sed lamentan¬ tem facit. Tunc esse incipit in quarto gradu fortitudinis, de quo dicit : Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Fortitudinis 625 namque est animum adeo ab omni mortifera iucunditate rerum transeuntium extrahere, ut uacet ei iustitiam esurire ac sitire. Deinde in consilio misericordiae purgat animam tumultuantem et quodammodo obstrepentem sibi, de appetitu inferiorum conceptis sordibus. Vnde et sequitur : Beati miseri¬ to cordes. Hinc ascendit in sextum gradum intellectus, ubi iam ipsum purgat oculum, quo uideri Deus potest, in quantum / potest ab eis, qui huic saeculo moriuntur, in quantum possunt, de quibus subditur : Beati mundo corde. In hoc gradu ita pur¬ gat oculum cordis, ut ueritati nec seipsum praeferat, nec 635 proximum quem diligit sicut seipsum. Talis filius ascendit ad sapientiam, quae ultima et septima est, qua pacatus tranquillusque perfruitur. Vnde et subditur : Beati pacifici, quo¬ niam filii Dei uocabuntur. Octaua beatitudo eadem quae prima est. 640 Cum ergo haec dicit is, in quo manet et requiescit uelut columba Spiritus septiformis, hoc nimirum intendit, ut eodem Spiritu regenerata ecclesia talis sit, de qua ipse merito dicat in Canticis : Una est columba mea, formosa mea, immaculata mea.

610

610 Ps. no, 10 ; cf. Rupertus, De diu. off. VIII 586 ss. - CC CM 7 p. 273 ; Aug., De doctr. christ. 2, 9 - CC 32 p. 36, 3. 613 Mt. 5, 3 ; cf. Rupert., #.616-619 ; Aug., ib. p. 36, 7-37, 9. 614 Mt. 5, 4 ; cf. Rupert., ib. 620-624 ! Aug., ib. p. 37, 25-29. 61!) Mt. 5, 5; cf. Rupert., ib. 625-628; Aug., ib. p. 37, 29-33. 621 Mt. 5, 6 ; cf. Rup., ib. 628-630 ; Aug., ib. p. 37, 36-38. 42. 629 Mt. 5, 8 ; cf. Rup., ib. 634-638 ; Aug., ib. p. 38, 53-39, 63. 636 cf. Mt. 19, 19. 637 Mt. 5, 9. 638 cf. Rupert., De diu. off VIII 593 - CC CM 7 p. 273. 643 Cant. 5, 2 ; 6, 8.

610 AVGVS. EPISCOP. in marg. C ; est om. t 615 pietatis t 617 praecipere 619 cum] dum t 623 facit] esse add. H 640 CUM] Dum H t 643 formosa mea om. Vulg. exc. uno cod. : perfecta mea (ex c. 6, 8)

A t

pl 257

74 645

650

655

660

665

670

675

RVPERTVS TVITIENS1S

Vna quippe columba est, dum ex quamlibet multis homini¬ bus collecta unum habet spiritum, unanimis est ecclesia idipsum dicens, idipsum sentiens, nec se per se sectarum scandala diuidens. Nam quicumque alio spiritu aguntur, corui sunt, corui rapaces, corui litigiosi. Talis fuit Macedonius, qui in membris columbae id est ecclesiae computari indignus dixit quia Spiritus sanctus non est Deus. Hic uere coruus horribili facie de aquis baptismi totus niger et sinister euasit, nec eum columba illa, quae super Dominum apparuit, donorum suo¬ rum aliqua parte respexit, sicut scriptum est : Sanctus enim Spiritus disciplinae effugiet fictum et auferet se a cogitationi¬ bus, quae sunt sine intellectu. Columba uero, id est Spiritus sanctus de illa mansione sua, in qua requiescit, satis firmo probat argumento, quod Deus sit. / Si enim Deus non esset, quomodo humano uel angelico spiritui capabilis esset? Creatus namque spiritus alieno spi¬ ritui se infundere nullatenus potest. Valet quidem malignus spiritus occultas corporis cauernas irrepere et hominis ani¬ mam furiis agere, unde et dicitur homo daemonio plenus esse, ipsam autem substantiam suam illius substantiae nullatenus potest infundere. Solus namque creator Spiritus subtilitate sua capabilis est rationali spiritui ueluti creaturae suae, ille autem nullius est capax nisi diuinae atque creatricis sub¬ stantiae. Hic autem Spiritus repleuit orbem terrarum, et ipsum quoque repleuit, quem totus non capit orbis terrarum (sicut supra dictum est), quia Iesus plenus Spiritu sancto re¬ gressus est a Iordane. Et ne forte obiciat haereticus, quia car¬ nem eius solam impleuit, non mentem, meminisse oportet, quia hic Spiritus Domini spiritus est sapientiae et intellectus, consilii et fortitudinis, scientiae et pietatis et timoris Domini. Vbi autem sapientia uel intellectus, ubi consilium uel forti¬ tudo nisi in mente inhabitat? Vbi scientia uel pietas siue timor Domini nisi in corde regnat ? Igitur hic qui rationali mente capitur, qui omnia scrutatur, Spiritus Deus est. Quapropter et hunc, scilicet Macedonium et ceteros omnes, quotquot sunt

647 cf. I Cor. 1, 10. 048 supra II 392. 049 cf. Isidor., Etym. 8, 5, 44 - PL 82, 302 A ; Aug., De ciu. Dei. 9, 23 - cf. Aug., In Ioh. enang. tr. 6, 12 - CC 36 p. 59. 054 Sap. 1, 5. 060 cf. supra I, 716. 065 Missale Rom., Hymnus in festo Pente¬ costen ; Ana/, hymn. 50, 193 ; Corp. Antiph. off. II 953 ed. Hesbert p. 435. 608 cf. Sap. 1, 7. 009 Liber responsa/is - PL 78, 735 A ; Corp. Antiph. off. I 106 a ed. Hesbert p. 282. 670 cf. Lc. 4, 1 ; supra II 303. 073 cf. Is. 11, 1-2. 078 cf. I Cor. 2, 10.

654 Spiritus enim sanctus ~ t 655 aufert S 056 sine supra lin. C 600 spiritus om. S spiritu t 665 spiritus in marg. H 669 terrarum in marg. S 670 sicut supra dictum est in marg. C 072 solam om. t 073 spiritus supra lin. H; sapientiae est ~ S

C

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 33-34) 680

685

34 690

75

coruini generis, una columba, id est sancta ecclesia respuit et eorum laniantia dete/stans oscula communionem nullam pa- PL titur habere cum illis. Pacem amat, pacem amplectitur, ut- 258 pote cui columba prior sanctus Spiritus ramum attulit oliuae uirentibus foliis faciendo pacem per Christum, per quem nos Deo reconciliauit. Sed iam tribus his, quae proposita fuerant, pro posse explicitis audiamus, quid Iohannis testis et decertator ueritatis euidentibus roboratus indiciis ad summum libere proclamet in spiritu fortitudinis : ET EGO VIDI ET TESTIMONIVM PERHIBVI QVIA HIC EST FILIVS DEI.

695

700

705

710

715

Non, inquit, solam famam audiui, non ex incertis coniecturis didici, sed ego columbam uidi descendentem de caelis, ego uidi Spiritum Dei non sola columbae oscula porrigentem sed totum seipsum huic homini inserentem. Et in hoc templo suo manet, unde ultra migraturus non est, nusquam inuenietur nisi in hoc accubitu suo, quo in magna quiete mansurus re¬ ceptus est. Et miro modo sic in hoc templo suo manet, ut inde semper egrediatur uidelicet ad hoc, ut de huius plenitudine omnes accipiamus haurientes aquam, quae iuxta Ezechielem egreditur de hoc templo a latere dextro. Templum enim magnae ciuitatis, quae illi ostensa est, templum uerum sanc¬ tae ecclesiae hic ipse Dominus est, sicut et in Apocalypsi tes¬ tatur euangelista Iohannes : Et templum non uidi in ea, Dominus enim Deus omnipotens templum illius est et agnus. Hoc ergo templum (ut praedictum est) uelut columba ingressus, uelut aqua uiua mundans et saluans egredi prophetae osten¬ ditur, scilicet (ut sicut iam dictum est), de plenitudine eius nos omnes accipiamus. Hoc, inquit, uidi et testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei. Dicat hoc dignus orator, amicus regis et curiae caelestis archisenator nobilis, dicat quia uir iste, / qui (ut supra dixi) post me uenit, hic est Filius Dei. Nihil enim libentius audiunt ciues supernae urbis, nullum citharoe¬ dum audire malunt pueri probi cantandi dociles et ad bonum canticum saltare docti. Nam quis manifestius hoc praecentore fidei Christum Deum et hominem esse potuit confiteri ? Vbi enim uirum post se uenientem dixit, hominem post se natum euidenter expressit. Et magnificentius agnum Dei uirum, quam hominem dixit, uidelicet eo respectu, quo de agno typi-

683 cf. Gen. 8, ii. «85 cf. II Cor. 5, 19. 686 supra II 2. «95 cf. I Cor. 3, 16. «99 cf. Ioh. 1, 16. 700 cf. Ez. 47, 1-2. 704 Apoc. 21, 32. 708 cf. Ioh. 1, 16. 714 Cf. Mt. 11, 16 s.

686 pro posse in marg. S 693 uidi columbam uenientem H t 695 inferentem i 096 migratus t; inuenitur t 699 egredietur S 713 audiunt om. A

C 27

76

RVPERTVS TVIT1ENSIS

co in lege dictum est : Erit autem agnus absque macula, mascu¬ lus, anniculus. Agnus namque masculus est hic homo, nulla mollitie resolutus, sed omni uirtute constans, solidus atque perfectus. Virum ergo dicens ueram cum integritate uirtutis expressit naturam hominis. Nunc autem testificans, quia hic 725 est Filius Dei, ueram nihilominus confitetur in illo naturam diuinitatis. Filium namque alterius naturae esse, quam Pater est, qui illum genuit, rationabiliter non potest intelligi. Quan¬ do enim homo aliud generat quam hominem ? Sic et omne animal non aliud quam quod ipsum est aliquando generat. 730 Sed nec ulla herbarum semen affert nisi iuxta genus suum neque lignum faciens / fructum suum in semine aliquando excedit speciem. Sic enim creator omnium illa statuit praeceptumque posuit et non praeteribit. Quanto magis ipse creator non alius quam quod est ipse genuit, id est Deus 735 Deum, lux lucem, immensus immensum, omnipotens omni¬ potentem ? Istum quippe non adoptauit, sed genuit, sicut hic ipse Iohannes euidenter exprimit in eo quod superius ait : Unigenitus, qui est in sinu Patris, ipse enarrauit. Claro igitur lumine nobis lucerna haec ardens et lucens lucem ueram 740 Christum Deum et hominem esse ostendit, quam non com¬ prehenderunt tenebrae scilicet Manichaeus atque Photinus, ille uerum Deum, hic uerum hominem esse negans hunc Iesum Christum. Sed rursus cauendum nobis est haeresis Nestorianae mon745 strum biforme asserentis sicut duas naturas uel substantias, sic duas nihilominus in Christo confitendas esse personas, ut alius Filius Dei sit, alius uero Filius hominis. Hoc sane nec ratio nec ipse communis nostrae locutionis usus admittit, quod maxime norunt dialectici. Non est enim nomen aliquod 750 speciale aut generale praeter hoc quod generalissimum est scilicet substantia, quo simul Deus et homo possint appellari generaliter, uerbi gratia quomodo Moyses et Aaron duo sunt homines et hic bos et ille duo sunt boues uel duo sunt anima¬ lia siue duo sunt animata corpora. Non aliquo sic pariter 720

72« Ex. 12, 5. 722 cf. Mt. II, 8 ; cf. Hebr. 5, 14. 730 cf. Gen. i, n s. 732 cf. Eccli. 24, 12 ; cf. Ps. 148, 6. 734 cf. Symbolum Credo in unum coli. Quicumque. 738 Ioh. 1, 18. 739 cf. Ioh. 5, 35 ; 1, 9. 740 cf. Ioh. i, 5. 741 cf.Hier.Deuir.inlustr. 107;Cassiam, De ineam. Domini contraNestorium 5,10,4 CSEL 17 p. 318. 744 de haeresi hydrae fabularum simili cf. Cassian., De ineam. Domini contra Nestorium 1, 1 - CSEL 17 p. 237. 747 cf. Isidor., Etym. 8, 5, 64 PL 82, 304 A. 730 cf. Boethius, In Isagogen Porphyrii Commenta 1,15- CSEL 48 p. 42, 19.

734 creator supra lin. C 735 lucem] lumen t 745 naturas sic duas in marg. C uel substantias om. C 749 dialetici C, dyalectici H 753/754 boues usque ad siue duo sunt in marg. S

PL 259

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 34)

77

Deus et homo praedicari poterunt uno speciali uel generali nisi tantum eo, quod generalissimum est, id est substantiae uocabulo. Neque enim de Deo uero aeque ut de homine potest animal praedicari. Quia uidelicet Deus uerus corpus non est, quapropter nec animatum corpus aut animal est. Cum ergo 760 masculino genere de Christo Deo et homine praedicaueris duos, quod substantiuum huic adiectiuo appones ? Desiderat enim adiectiuum habere substantiuum siue / quod pueri quo- C 27^ que norunt, semper mobile quaerit sui generis, numeri quoque et casus eiusdem habere fixum. Et utique non quod diuersas 765 species aut diuersarum indiuidua specierum significet quod fieri in genere masculino impossibile est. Nam uerbi gratia hominem et equum, quia diuersarum nomina sunt specierum, uno masculini generis substantiali nomine proferre non potes. Quapropter de homine et equo melius dicis : haec duo quam 77° hos duos. Quia uidelicet equus cum homine personarum non facit numerum, licet pluralitatem faciat substantiarum. Quid ergo subicies, cum in Christo Deo et homine praedica¬ ueris duos ? Numquid Christos subicies ? Nempe tale hoc est ac si de uno equo et sessore eius duos dicas equites. Christus 775 enim non naturae sed officii nomen est. Siquidem Christi id est uncti fuerunt et alii, de quibus ipse ait : Nolite tangere christos meos, sed hic, in quo habitat plenitudo diuinitatis (ut supra dictum est), prae consortibus suis unctus est. Immo multo magis inaequalia sunt Deus et homo quam equus et homo. 780 Nam ueri Dei et hominis / hoc solum commune est, quod de pl utroque praedicatur, substantia, de homine autem et equo 260 non solum substantia sed et corpus communiter praedicatur et animal. Si ergo persona sedentis in equo sic equi personam absumit, ut cum ipso equus, cui tamen unitus non est, perso785 narum numerum facere non possit, quanto magis in Christo persona Dei sic hominis personam absorbet uel absumit, ut nequaquam dicantur aut sint duo Christi, siue duo Filii, prae¬ sertim cum homini Deus inseparabiliter unitus sit. Igitur salua duarum ueritate substantiarum unus, id est 790 una persona est Christus, unus hic est uir siue Filius hominis, unus idemque hic est Filius Dei. Cuius specie et pulchritudine delectatus ipse Deus Pater dignum illud memoria uerbum de caelo super eum locutus est : Tu es Filius meus dilectus, in te

755

775 supra II 147. 776 I Paral. 16, 22 ; Ps. 104, 15. 777 cf. Coi. 2, 9. 778 cf. Ps. 44, 8. 789 cf. Leo, Epist. 28, 54 - ed. C. Silva-Tarouca (Textus et documenta 9)p. 24.

791 cf. Ps. 44, 5.

793 Mc. 1, 11.

760 genere supra lin. A Deo] de praem. S 761 subst. huic adiect.] subiectum secundum hoc praedicatum H t 762 adiect. habere subst.] praedicatum habere subiectum H t 764 fixum supra lin. C 787 siue duo] sine dubio H

7« 795

800

805

810

815

820

825

35830

RVPERTVS TVIT1ENSIS

mihi complacui. Hoc utique a principio non dixit, cum uniuersa conderet, cum caeli fabricam extenderet uel mari ter¬ minum poneret et omnia uisibilia siue inuisibilia mirabilis artilex componens suo singula loco uel ordine distingueret. Et quidem placebant illi cuncta quae fecerat, quia erant ualde bona, sed nusquam in omnibus illis seipsum sibi complacuisse insinuat. In hoc autem uno sibi complacet et dicit : In te mihi complacui, quod longe aliud est, quam si dixisset : Tu mihi complacuisti. Attendamus ergo quid in Christo factum sit, et uidebimus, quid uere pro magnitudine uel qualitate operis recte Pater in illo sibi complacuerit. Videlicet cum omnia fecisset Deus nihil omnino simile sibi uel aequale fecerat. Nec enim fieri poterat, ut increato Deo similis uel aequalis forma¬ retur creatura. Non ergo beneuolentiae creatoris sufficiebat, quod ea quae fecerat erant cuncta ualde bona, quia nihil inter omnia simile sibi uel aequale / uidebat. Sed (ut iam dictum est) tale quid omnino qualis ipse est creari non poterat. Quapropter multitudo creaturae infirma utpote de nihilo facta partim corruerat neque suis uiribus ullo modo restaurari ualebat. Suggessit igitur ipsa, quae nunc apparuit in specie colum¬ bae, mitis et beneuola Patris caritas, quatenus ipsam uirtutem ipsum uerbum, per quod omnia fecerat, quoniam nihil sibi aequale condiderat, facturae suae uniret, et sic unum quid, cui nihil deesset, in ordine uel natura creaturae produceret. Quo facto gratulatur omnipotens bonitas et applaudit sibimet dilectio columbina omnis inuidentiae nescia, quod ope sua compar sibi facta sit humana creatura, dignum laude iudicans, quod inopi naturae eius de suae naturae diuitiis adeo subuenerit, ut totum regnum Patris regere uniuersam omnino caeli ac terrae rempublicam disponere et in throno eius domi¬ nari aeque ut ipse deinceps idonea sit. Hoc opus suum adeo collaudat et in hoc sibi complacet in tantum, ut cuicumque non placuerit, quicumque cum laude et gratiarum actione non aspexerit eum, uelut ingratum et uere superbum et inuidum a salute sua et ab eiusdem Christi Filii sui regno repellat. Sed iam narrationis euangelicae sequentia uideamus :

C 28

ALTERA DIE ITERVM / STABAT IOHANNES ET EX DISCIPVLIS EIVS

PL

DVO

261

Hoc loco recte quaeritur, qualiter hic euangelista Iohannes ceteris tribus euangelistis praesenti narratione non discrepet.

795 cf. Ps. 103, 2. 9. 800 Mc. 1, 11.

796 cf. Symbolum Credo in unum.

798 cf. Gen. i, 31.

801 est om. t 809 sibi simile ~ / 811 utpote in marg. A 815 aequale sibi SACt 823 ac supra lin. A rem supra lin. S 830/831 EX usque ad DVO] DISCIPVLI EIVS H

IN IOHANNIS EVANGEL1VM II (i, 34-35)

79

Matthaeus enim statim post ieiunium Domini et tentationem diaboli ita subinfert: Cum autem audisset Iesus, quod Iohannes traditus esset, secessit in Galilaeam. Item et Marcus continuo post eiusdem tentationis narrationem : Postquam autem, in¬ quit, traditus est Iohannes, uenit Iesus in Galilaeam. Hoc isti consonanter astruere uidentur, quod antequam Iohannes 840 traditus esset, in Galilaeam non ueniret Iesus. Lucas interim de traditione Iohannis tacet ita incipiens : Et consummata omni tentatione diabolus recessit ab illo usque ad tempus. Et egressus est Iesus in uirtute spiritus in Galilaeam etc. Hic autem scilicet euangelista Iohannes refert, quia non845 dum tradito Iohanne ueniens in Galilaeam uocauit Philippum et Nathanael et tertia die inuitatus ad nuptias in Cana Gali¬ laeae de aqua uinum fecit et manifestauit gloriam suam et crediderunt in eum discipuli eius et post multa dicit sic : Erat autem et Iohannes baptizans in Aennon iuxta Salim, quia aquae 850 multae ibi erant et ueniebant et baptizabantur. Et protinus sub¬ infert : Nondum enim missus fuerat in carcerem Iohannes. Quaeritur ergo, quomodo non discrepent, quos contrarios esse sibimet nemo dicere audet, nisi qui animae suae contrarius est ? Et quidem solutio quaestionis nimium difficilis esset, si 855 Christus in Galilaeam semel tantum uenisset uel si cunctis euangelistis singillatim cunctos eius actus, / cunctos eius C egressus uel regressus describere propositum fuisset. Constat autem euangelica narratione, quia plus quam semel Dominus noster, salutis nostrae minister, iuit et rediit et nulli euange860 listarum cuncta quae gessit comprehendere, quod impossibile esset, propositum fuit. Sed unumquodque animalium caelestium ante faciem suam graditur, id est unusquisque euangelistarum de innumerabili¬ bus factis uel dictis eius tantum describere proposuit, quantum 865 et fidei testificandae sufficeret et lectori fastidium non afferret. Et Matthaeus quidem et Marcus, Lucas quoque de primo anno tacuerunt, quo adhuc praedicante Iohanne miracula quidem fecit Iesus et seorsum aliquos docuit, sed publica praedica¬ tione non adeo turbis innotescere uoluit. Alioquin unde illa 870 opinio nata fuisset, ut quando publice praedicando innotuit, Iohannes putaretur surrexisse a mortuis ? Sic enim in Marco scriptum est : Et audiuit Herodes rex, manifestum enim factum

835

835 Mt. 4, 12. Ioh. 2, 1-12.

837 Mc. 1,14. 848 Ioh. 3, 23.

859 cf. Mt. 20, 28.

837 inquit in marg. S erant illic Vulg.

842 Lc. 4, 13 s. 845 cf. Ioh. 1, 45. 846 851 Ioh. 3, 24. 853 cf. Tob. 12, 10.

862 cf. Ez. 1, 9.

840 uenerit t

872 Mc. 6, 14.

848 dicit in marg. S

856 actus cunctos eius in marg. S

850 ibi erant] 865 inferret SAC

868 Iesus om. SACH

7

IX

28^

o

8

RVPERTVS TVITIENS1S

est nomen eius, et dicebat: Quia Iohannes baptista surrexit a mor¬ tuis et propter ea uirtutes operantur in illo. Lucas quoque sic ait : 875 Audiuit autem Herodes tetrarcha omnia quae fiebant ab eo, et haesitabat, eo quod diceretur a quibusdam, quia Iohannes sur¬ rexit a mortuis. Igitur de primo anno tacuerunt et a publica praedicatione eius quam coepit postquam traditus est Iohan¬ nes, narrationes suas / orditi sunt. 880 Quod manifeste ex subsequentibus Matthaei uel Marci animaduertere promptum est. Nam uterque cum dixisset : Venit Iesus in Galilaeam, statim apostolorum subiecit uocationem, Lucas uero paulo tardius. Nam apud illum ante uocationem apostolorum Iesus frequenter est in synagogis et 885 docet sabbatis. In hoc uero euangelista Iohanne forte ad susci¬ pienda illa quae dicta sunt scrupulum mouet illud, quod ante¬ quam traditus esset Iohannes, ad indicium eiusdem Iohannis Andreas sequitur Iesum et adducit ad eum Simonem fratrem suum et ipse Iesus in Galilaeam exiens uocat Philippum et 890 Philippus adducit Nathanael. Sed amoto omni scrupulo cer¬ tius pedem figat ratio : quia profecto non est haec ipsa, quae citius quidem (ut dictum est) apud Matthaeum et Marcum, tardius autem apud Lucam, occurrit apostolorum uocatio. Nec enim consequens est, ut quia sequentes eum uenerunt et 895 uiderunt ubi maneret, et apud eum manserunt die illo, iam perfecti iamque apostolico fastigio sublimati sint. Nam tunc quidem illum cognoscere coeperunt, non autem iam tunc eundem relictis omnibus secuti sunt. Oportet ergo primum ut sensum suum ab animo suo lector 900 attentus amoueat, qui fere omnium euangelicam Scripturam audire incipientium animos confestim ultro praeoccupat. Nam quia post tentationem supra memoratam in ceteris euangeli¬ stis statim subiungitur praedicationis Christi narratio, sicut littera coniungitur uerbi gratia cum dicit Lucas : Et regressus 905 est Iesus in uirtute spiritus in Galilaeam / et uenit Nazareth, ubi erat nutritus, sic temporis quoque uel rerum continuatam fuisse successionem negligenter opinantur. Quod profecto non ita esse ex eiusdem Lucae uicina subiunctione manifestum est, dicunt enim illi uenienti Nazareth, ubi fuerat nutritus : Quan¬ do ta audiuimus de te facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua. Ante hunc ergo regressum eius in Galilaeam, a quo ceteri euangelistae praemissa tentatione praedicationis eius nar-

875 Lc. 9, 7-8. supra II 841.

882 Mt. 4, 12 ; Mc. 1, 14 ; supra II 835. 837. 883 Lc. 4, 14 ; 894 cf. Ioh. 1, 39. 904 Lc. 4, 14. 16. 909 Lc. 4, 23.

873 resurrexit Vulg. 883/884 Lucas usque ad uocationem in marg. S 890 sunt t 897 cognoscere illum ~ S AC t corr. ex cogn. illum H 899 suum] illum t 904 egressus t

PL 262

C 29

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 35)

81

rationem incipiunt, manserat et signa fecerat in Capharnaum. At uero postquam discipuli Iohannem loquentem audientes 915 secuti sunt Iesum, immo post miraculum, quo in nuptiis aqua conuersa est in uinum, facta sunt illa signa in Capharnaum. Hoc enim fuit initium signorum, quo facto descendit Iesus in Capharnaum. Sic enim hic euangelista subiungit : Post haec descendit Capharnaum ipse et mater eius ... et discipuli eius. 920 Igitur hoc recte sentiendum est, quia ille regressus Iesu in Galilaeam, a quo ceteri incipiunt, ille est, quem Ioannes longe inferius commemorat dicens : Vt ergo cognouit Iesus, quia audierunt pharisaei, quia Iesus plures discipulos jacit et bapti¬ zat, quam Iohannes, quamquam Iesus non baptizaret, sed discipuli 925 eius, reliquit ludaeam et abiit iterum in Galilaeam. Cum autem tam multa miracula eius audire, immo et uidere Petrus et Andreas potuerunt, priusquam de nauicula uocati eundem redemptorem sequerentur omnibus relictis, dictum est tamen a priscis doctori/bus de his principibus et patribus nostrae 930 fidei : nulla hunc facere adhuc miracula uiderant, nihil ab eo de praemio aeternae retributionis audierant, et tamen ad unum Domini praeceptum hoc quod possidere uidebantur obliti sunt. Quod nequaquam superioribus dictis debet uideri esse contrarium. Nam hoc dictum est respectu eius narrationis, 935 cuius secundum Matthaeum talis textus est, ut quod ante uocationem ipsorum nulla doctrinae eius uel miraculorum mentio facta sit. Igitur nihil a ceteris hic euangelista dissonans post mani¬ festationem Christi, quae in baptismo facta est, narrationem 940 suam sic inchoat, immo prosequitur ea, quae coeperat diuinitatis eius testimonia. 1, 35b

STABAT IOHANNES ET EX DISCIPVLIS EIVS DVO

945

950

Quod stetisse Iohannem asserit iuxta litteram quidem situm hominis indicat stantis et aliquid, quod officii sui esset, instanter agentis uel dicentis. Iuxta altiorem uero sensum magnam ac semper suspensam eius intentionem insinuat, qua uidelicet ei, quem supradicto modo cognouerat, Domino nostro non solum exterius officio praecursionis suae deseruiebat, sed et interius erecto mentis affectu iugiter astabat. Nam ubi illum baptizauit et Spiritum sanctum super eum in specie columbae descendentem uidit, statim idem Spiritus expulit

918 Ioh. 2, 12. 1093 A.

922 Ioh. 4, 1-3.

939/933 Greg., Horni/. in eu. 5, 1 - PL 76,.

943/973 Alcuin., Comment. in Ioh. I - PL 100, 759 A.

913 signa supra lin. C 926 tam supra lin. S 933 ut] uelut quod t tur] itaque H t 948 suae praecursionis ~ H t 949 erectio S om. S

938 igi¬ 951 idem.

PL 265

82

955

960

965

970

1, 36

RVPERTVS TVIT1ENSIS

eum in desertum, et erat in deserto quadraginta diebus et quadraginta noctibus et tentabatur a Satana. Quod hic euan¬ gelista ut cetera multa omittit, uidelicet hoc in/tendens (ut C 29* in initio dictum est), quatenus testimonia proferat de diuinitate Filii Dei atque ideo quasi de magno aceruo eorum, quae dicta uel facta sunt, tantummodo splendidiora colligens, quae intentioni uel proposito suo magis idonea cognoscit. Nec uero dubium est, quin ad reditum Domini nostri idem Iohannes toto affectu tetenderit, ut iterum uideret eum, quem uidere salus agnoscentis, gloria praedicantis, gaudium erat demonstrantis. Stabat ergo in altitudine cordis speculator uitae et salutis, nuntius redemptionis et pacis, index gratiae et ueritatis. Sta¬ bat plane altior solis praecursore Lucifero solem iustitiae prospectans in nube latentem, id est Christum exspectans in deserto tentationum obiectiones perferentem, uel iam uicto tentatore adhuc se in umbra humilitatis suae continentem. Incertum autem est, utrum antehac a deserto regressum illum Iohannes uiderit. Stabant et duo ex discipulis eius cum eo, qui uidelicet ma¬ gistrum suum statu mentis imitabantur, et erant primitiae plebis illius, quam non sibi, sed Domino parabat ille praecursor eius. ET RESPICIENS IESVM AMBVLANTEM DICIT 1 ECCE AGNVS DEI !

975

Notanda diligenter narrationis series, in superficie quidem breuis et lucida, intrinsecus autem, quod paruuli necdum at¬ tingere praeualent, mysteriorum pondere grauida. Quid enim est ambulans Iesus nisi mutabilitatis nostrae particeps factus Filius Dei ? Qui hominibus non ante cognitus ex eo cognosci 980 atque diligi coepit, ex quo ambulare coepit de caelo ueniens in uterum Virginis, de utero in praesepe, de praesepi ad crucem, de cruce in sepulcrum, / de sepulcro rursus in caelum. Ex tunc PL ille notus esse coepit et dilectus, sicuti eidem in Canticis can- 264 ticorum dicitur : Oleum effusum nomen tuum, ideo adulescentu985 lae dilexerunt te. Quid enim oleum effusum nisi Verbum bonum de corde Patris eructatum ? Si ergo nostrae animae iam adolescentulae sunt iamque uelut in adulta aetate Iohannis exem¬ plo cum discipulis eius firmo gradu stare didicerunt, per in¬ dicium ipsius in hoc euangelio loquentis agnoscunt Iesum ex 990 eo quod ambulat, et sequentes eum tandem perueniunt eo,

952 cf. Lc. 4, 1-2. 955 supra Praef. 28. 956 supra II 550. 962 cf. Is. 21, 6. 963 cf. I Cor. 1, 30 ; Ioh. 1, 17. 972 cf. Lc. 1, 17. 977 Alcuin., Comment. in loh. I - PL 100, 759 A. 984 Cant. 1, 2. 985 cf. Ps. 44, 2.

960 pependerit C salus] est add. S regresso H 979 Dei Filius ~ H t bonum om. A 986 eructuatum A cium t

963 iudex t 964 soles S 968 980 coepit atque diligi ~ SAC 985 987 exemplo] semper H t 988 iudi-

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 35-38)

83

quo idem ipse per diuinitatem manens inhabitat. Quod pulchre nobis innuitur ex profectu conuersionis eorundem discipulo¬ rum eius. Ait enim secum stantibus illis : Ecce agnus Dei, secundum naturam hominis eum (ut superius dictum est) 995 agnum uocat, quia uidelicet, sicut per immolationem agni Pharao quondam superatus et seruitus filiorum Israel soluta est, quod per manum Moysi et Aaron plagis immissis perfici non potuerat, sic per passionem Christi princeps tenebrarum diabolus uictus et redemptio generis humani facta est, quod 1000 per legis antiquae praecepta ueterisque sacerdotii sacrificia perfici non poterat. 1, 37

et avdiervnt evm dvo discipvli loqventem et secvti SVNT IESVM

1005

1010

1015

1020

1025

1, 38

Non soli auditu corporis audierunt, sed soli tunc obaudierunt et testimonium eius receperunt. Ille namque ut testis fidelissi¬ mus ea semper intentione de illo loquebatur, / ut illum potius quam se auditores sui sequerentur sicque fieret ad gloriam Dei, quod dixerat ipse : Me oportet minui, illum autem crescere. Hanc ergo eius intentionem duo discipuli audierunt et testimonium eius (ut dictum est) receperunt, dum loquente illo secuti sunt Iesum. Quando autem quisque conuersus Domi¬ num Iesum ambulantem (ut praedictum est) mente et pii affectus mobilitate sequi incipit, meditando scilicet et memo¬ riter humanitatis eius uestigia tenendo, non continuo conuertitur et faciem suam illi ostendit Iesus, id est maiestatis suae diuinam praesentiam, secundum quam nusquam am¬ bulat, non statim in initio conuersionis sequentibus aperit, quae per faciem intelligitur, sed eundum est et ea, quae de illo ad tempus fuerunt iamque praeterita sunt et finem habuerunt, scilicet, quae in carne gessit uel passus est, tenaci memoria tamdiu ruminanda sunt, donec altissima eius diuinitas sese a sequentibus quaeri sentiat et huc unde excessit quasi post dorsum suum respiciens occulta inspiratione faciem suam aliqua ex parte ostendat. Nunc enim caelo praesidens magis sentit perseuerantem sequentium fidem, quam olim inter homines ambulans sentiebat turbam comprimentem. Sequitur ergo : CONVERSVS AVTEM

IESVS

ET

VIDENS

EOS

SEQVENTES SE

994 supra II 720. 998 cf. Eph. 6, 12. 1008 Ioh. 3, 30. 1010 supra II 1005. 1012 supra II 978. 1021 supra Epist. 21. 1026 cf. Lc. 8, 42.

994 ut supra lin. S 996 Israel om. t 1000 legem S 1004 solum S 1005 namque] autem T 1010 ut] iam add. t 1014/1015 eius uestigia usque ad maiestatis in marg. S 1028 AVTEM om. A H

1018 sed e in marg. H SE om. A H

1025 perseuerantiam t

C 30

84

RVPERTVS TVITIENSIS DICIT EIS : QVID QVAERITIS ? QVI DIXERVNT : RABBI (QVOD

1030

DICITVR INTERPRETATVM MAGISTER), VBI HABITAS ?

Bene Iesus conuersus esse dicitur. Quia uidelicet antequam supradicto modo ambularet, a summo caelo egressus totus erat auersus, id est propter pecca/tum hominis uniuerso generi PL humano iratus. Vnde ingemiscens clamat propheta : Pecca- 265 1035 nimus et tu iratus es et auertisti faciem tuam. Conuertitur autem dum singulos eum in fide quaerentium respicere dignatur. De qua eius conuersione dicitur in psalmo : Deus tu conuersus uiuificabis nos. Item : Conuertere, Domine, et erif>e animam meam. Conuertitur ergo Iesus et uidet eos, qui se sequuntur, 1040 dum eos, qui incarnationis uel passionis eius fidem confiten¬ tur, dignanter intuetur. Sed sunt inter eos multi, qui sequi illum uidentur et nesciunt, quid quaerant, id est, credunt quidem, ut sibi uidetur, in illum, sed nesciunt, cuius spiritus sint uel quam intentionem habeant, quia confitentur, inquit 1045 apostolus, se nosse Deum, factis autem negant, et cum labiis Christum honorent, cor eorum ab ipso longe est. Possunt enim et Christum sequi fidei professione et aliud quam Christum quaerere, immo possunt et in uestimentis ouium incedere et in¬ trinsecus lupi rapaces esse. Sic ludas cum ceteris apostolis 1050 Christum sequi potuit et aliud quaerere, uocari apostolus et diabolus esse, praedicare uel baptizare et fur dominicorum loculorum sceleratissimus esse. Sic et Simon magus potuit baptizari et in felle amaritudinis esse, potuit fidem Christi confiteri et tamen nullam in sermone hoc partem aute sortem 1035 habere. Sic paene quotidie tanti cum electis reprobi ecclesias in¬ trant, ut prae multitudine illorum ualde parua uideatur quantitas electorum, quomodo in magno aceruo, nisi propius accedas, uix grana parent prae multitudine / palearum. Quia C 30^ 1060 ergo non uno cuncti animo Christum sequuntur, recte nunc ipse his, qui illum primi sequebantur, dicit : Quid quaeritis ? Quod dictum quoties audimus, nos ipsi ad cor nostrum respi¬ cere debemus nostramque singuli interrogare conscientiam, ut sciamus, qua Christum intentione sequamur. Quod enim 1065 duobus illis dicit, omnibus dicit : Quod si uere Christum quaerimus, et ubi ipse est, illic et nos esse uolumus, tunc desi¬ derium nostrum et praeparatio cordis nostri hoc in auribus

1032 cf. Ps. 28, 7. 1034 Is. 64, 5. 7. 1037 Ps. 84, 7. 1038 Ps. 6, 5. 1044 Tit. 1, 16. 1045 cf. Is. 29, 13 ; Mt. 15, 8. 1048 cf. Mt. 7, 15. 1040 cf. Ioh. 6, 71. 1051 cf. Ioh. 12, 6. 1052 cf. Act. 8, 23. 1058 supra II 956. 1059cf. Mt. 3, 12 ; Lc. 3,17. 1060 cf. Is. 46, 8. 1065 cf. Coi. 3, 1.

1029 QVI] ET H t 1034 clamat ingemiscens ~ H t 1048 immo supra lin. C

1047 fidei] ctpraem. A

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 38-39)

1070

1075

1080

1085

85

eius loquitur : Rabbi (quod dicitur interpretatum magister) ubi habitas ? Bene enim dicimus magistrum illum uocantes, quia de disciplina eius sumus, dum reuera Deum quaerimus. Dicimusque illi: Vbi habitas ?, dum supernam cogitamus patriam, ubi sedet ad Patris dexteram clarificatus claritate, quam ha¬ buit priusquam mundus esset apud Patrem, qui incola et pere¬ grinus in hoc saeculo, cum esset, non habebat, ubi caput suum reclinaret. Haec recordatus sum, inquit psalmista, et effudi in me animam meam, quoniam transibo in locum tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei. Hoc et nos recordari debemus, quicumque confessione fidei Christum sequimur, ne per intentionem uanam remaneamus cum illis, de quibus ipse : Arnen dico uobis, inquit, receperunt mercedem suam. Quibus item psalmista refu/giens assimilari : PL Vnam petii, inquit, a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in 266 domo Domini omnibus diebus uitae meae. Hoc autem iugiter petentibus et hoc modo dicentibus : Vbi habitas, fiet aliquando, quod sequitur :

1, 39

DICIT EIS IESVS : VENITE ET VIDETE

Ac deinde subiungitur : 1, 39b

VENERVNT ET VIDERVNT VBI MANERET

Tunc enim dicit Iesus : Venite et uidete, quando mentem per 1090 adiuuantem gratiam bene meritam in contemplatione subleuat et caelestibus gaudiis ad horam admittit, ut dulcedinem illam gustare praeualeat, quam oculus non uidit nec auris audiuit et in cor hominis non ascendit. Ita ueniunt et uident, ubi Iesus maneat, eisque uidentibus creatoris habitationem angusta est 1095 omnis creatura. Quorum unus, ut ipse ait, raptus est usque ad tertium caelum, raptus est usque in paradisum et audiuit arcana uerba, quae non licet homini loqui. Et multi quidem sanctorum diuersa gratia gloriam regni, in quo Iesus habitat, praegustan¬ tes uiderunt. Hic autem tanta gratia uocatus est ad uidendum, 1100 ut nesciret, utrum extra corpus sit omnino eductus an in cor¬ pore manens solummodo per exstasim fuerit subleuatus spiritus eius, sicut ait ipse : siue in corpore siue extra corpus, nescio, Deus scit. Sane hoc iuxta litteram praetereundum non est quod sequitur : 1, 39c 1105

ET APVD EVM MANSERVNT DIE ILLO

Opportuna quippe determinatione usus est dicendo : die

1070 cf. Is. 51, 1 ; Bened., Reg. 58, 7 - CSEL 75 p. 134. 1072 cf. Ioh. 17, 5. 1073 cf. Ps. 38, 13. 1074 cf. Mt. 8, 20. 1075 Ps. 41, 5. 1080 Mt. 6, 2. 1082 Ps. 26, 4. 1092 cf. Is. 64, 4 ; I Cor. 2, 9. 1094 cf Is. 49, 20. 1095 II Cor. 12, 2-3. 1102 II Cor. 12, 3.

1070 dicimusque] dicimus enim S 1072 dexteram Patris ~ S 1080 IESVS VIDETE corr. ex VENITE A 1092 et] nec Vulg. 1090 usque om. Vulg. 1098 ille om. C

non in Vulg.

86

RVPERTVS TVITIENS1S

illo. Non enim tunc relictis omnibus illum secuti sunt neque ex tunc semper cum illo manserunt, sed tantum die illo apud eum manserunt et uerba gratiae, quae procedebant de ore ii io eius, familiariter audire coeperunt. Iesus enim nondum tradito Iohanne (ut superius dictum est) neque publice praedicabat, neque de relinquendo patre aut matre uel ceteris ne/cessariis abnegandis cuiquam legitur noua dedisse praecepta. Sed iam spiritualiter coepta prosequamur. Et Paulus quidem excellenti 1115 magnitudine reuelationis audiuit (ut iam dictum est) arcana uerba, quae non licet homini loqui. Ceterorum autem singuli in sua subleuantur mensura, scilicet ut alius sapientiae uel scientiae sermonem accipiat, alius genera linguarum, alius gratiam sanitatum et his similia. Quod cum assecutus quis 1120 fuerit, iam idoneus factus est, qui et alios inuitet et praedican¬ do Christi faciat sectatores. Quod et in his, de quibus praesens euangelium refert, pulchre praesignatum est. Sequitur enim : 1, 39d-42

C

31

HORA AVTEM ERAT QVASI DECIMA. ANDREAS AVTEM FRATER SIMONIS PETRI ERAT VNVS EX DVOBVS, QVI AVDIERANT AB 1125

IOHANNE

ET SECVTI

FVERANT EVM. INVENIT HIC PRIMVM

SIMONEM FRATREM SVVM ET DICIT EI : INVENIMVS MESSIAM (QVOD EST INTERPRETATVM CHRISTVS). ET ADDVXIT EVM AD IESVM

Qui primus audierat et Iesum secutus fuerat, fratrem suum 1130 postmodum inuenit et adduxit iam tunc implens Scripturam, quae per hunc ipsum Iohannem dictura erat: Qui audit, dicat: Veni ! Sed cur interpositum est : Hora erat quasi decima, ubi Iesus nostrae uocationis / carpebat primitias ? Videlicet quia PL uocatorum salutem non aliquod ipsorum praecedens meritum, 267 1135 sed sola uocantis operatur gratia, et in omnibus omnino aetas non discernit nec praeiudicat, congrua significatione dictum est : Hora erat quasi decima. Ipse est enim ille paterfamilias, qui exiit primo mane con¬ ducere operarios in uineam suam, et circa tertiam et sextam 1140 nonamque ac decimam horam exiit et fecit similiter tandemque dixit : Erunt primi nonissimi et nonissimi primi. Hora decima uel undecima procul dubio prope est iam uespera, quae humanae uitae occasum significat. Constat uero quia magnus quidem est Andreas, qui uenit ad Iesum hora decima, maxi1145 mus uero in ordine apostolorum Simon, frater eius, qui ad-

1107 cf. Lc. 5, II. 1109 cf. Mt. 4, 1117 cf. I Cor. 12, 8-10. coli. 20, 16. 12, 3.

4.

1112 cf. Lc. 18, 1131 Apoc. 22, 17.

29.

Illi) II Cor. 1138 Mt. 19, 30

1108/1109 sed tantum usque ad manserunt in marg. S 1111/2149 plura folia 1122 enim in marg. S 1123 ERAT AVTEM ANDREAS Vulg. 1126 FRATREM SWM SIMONEM Vulg. 1138 ille om. C

desunt H

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 39-42)

87

ducitur tardius iam propinquiore uespera. Eadem namque die ueniunt ad Iesum, primo Andreas cum altero, deinde frater eius Simon, in crastinum uero Philippus et Nathanael et abs¬ que mystica horarum interpositione die tertia nuptiae factae 1150 sunt in Cana Galilaeae. Igitur quod postea loquens in para¬ bolis significaturus erat uerbis, iam in suis significat factis, dum illos, quos magnos esse uolebat apostolos, per occultam inspirationem trahens ultima diei parte id est hora decima uocare incipit. 1155 Est et aliud propter quod magis placeat hunc agnum Dei demonstratum uel agnitum esse hora decima. Agnus quippe, per cuius immolationem caesa sunt Aegypti primogenita et filiorum Israel soluta est captiuitas, qui huius agni typum praeferebat, iussus est in domos filiorum Israel tolli luna 1160 decima immolandus post quartam decimam lunam sequente uespera, quando luna est plenissima. Decima ut dixi luna assumi iussus erat agnus, decem quoque plagis Aegyptus at¬ trita fuerat, decem nihilominus ad uerberandum spiritualem Pharaonem postmodum data sunt legis prae/cepta. Cum ergo C 1165 audimus hunc agnum Dei digito Iohannis esse hora decima demonstratum, haec omnia nobis utiliter ad memoriam re¬ deunt, quia uidelicet hora decima his, qui intelligere possunt, mysticam innuit esse consonantiam scripturarum. Nunc enim reuera uerus agnus ille tollitur in domos filiorum Israel, 1170 quando dicente Iohanne : Ecce agnus Dei, incipiunt illum sequi Israelitae ueri, quorum uita sic erat ueluti luna decima scilicet nondum plena et rotunda, quia uidelicet lex, sub cuius decem praeceptis seruierant, nihil ad perfectum adduxerat. Et Iohannes quidem ueluti alter Moyses discipulos habens 1175 et decem praecepta legis optime custodiens quasi decem plagis Pharaoni id est diabolo repugnabat. Sed illo nondum uicto digito demonstrans dicebat : Ecce agnus Dei, subaudis cuius sanguine cum fuerint nostrarum frontium postes signati, li¬ berandi sumus in manu forti et submergendus est princeps 1180 tenebrarum in aquis baptismi, quo nos ille mixto sanguine suo baptizabit. Hoc igitur pertinuit ad euangelistam, ut de¬ signationem huius agni referens decimam, quae tunc erant, non taceret horam. Sed iam sequentia uideamus. Andreas, qui (ut praedictum / est) unus erat ex duobus, qui 1185 audierunt a Iohanne et secuti sunt Iesum, inuenit Simonem fra-

1149 cf. Ioh.

2,

x.

1104 supra I

1683.

1173 cf. Hebr.

7, 19.

1146 namque om. S 1148 et2 om. A 1151 uerbis in marg. C 1102 agnus decima t egiptiis S plaga attr. f. Aeg. t 1108 esse innuit ~ S 1169 ille agnus ~ S 1171 scilicet in marg. C 1183 uidemus C om. SAC

RVPERTVS TVITIENSIS

88

1190

1195

1200

1205

1210 42b

trem suum. Ecce nos aspicientes a longe per hoc uerbum (quod dictum est) inuenit, quasi per subuolantem scintillam agnosci¬ mus magnam in illis fuisse flammam sancti desiderii. Et reuera in illis, quos gratia praeueniens ad tantam praedestinauerit gloriam, magnum et omnis morae impatiens erat desiderium uidendi saluatorem, cum audirent a magistro suo Iohanne uenisse illum testimonium perhibente : Quia uidi Spiritum descendentem sicut columbam et manentem in ipso. Cum ergo ambulantem (ut supra dictum est) Iohannes iterum ostenderet eum cumque secutus Andreas uidisset ubi maneret, procul dubio festinauit, cucurrit, quaesiuit fratrem suum, qui erat socius desiderii, particeps fieret et gaudii. Quaerens itaque inuenit fratrem suum Simonem et dicit ei : Inuenimus Mes¬ siam, quod dicitur interpretatum Christus. Inuenimus, inquit, non clamantem neque contendentem, quia nec audita est foris in plateis uox eius, sed adhibita lucerna scilicet testimonio Iohannis, qui est lucerna ardens et lucens, in humilitatis et si¬ lentii latibulo se continentem inuenimus Messiam. Ille enim agnus absque macula totusque candidus inter nigros latebat haedos nocte ista, in qua peccatorum oculi caligant ; sed lu¬ cerna Iohannes tenebras nostras dispulit eumque nobis osten¬ dens : Ecce, inquit, agnus Dei, quod dicitur interpretatum Christus. Hoc Andreas non dixit sed euangelista uerbum hebraicum uolens aperire Graecis et Latinis de suo apposuit. Messias namque hebraice, graece Christus, latine dicitur : unctus. INTVITVS AVTEM IONA

:

TV

EVM

VOCABERIS

IESVS CEPHAS

DIXIT : TV ES (QVOD

SIMON FILIVS

INTERPRETATVR

PE-

TRVS) 1215

1220

Magnum et ineffabile gaudium beato / Petro praesignat hoc primum intuentis et alloquentis eum Domini praedicamentum. Si enim cunctis apostolis et omnibus sanctis gaudendum est in hoc saeculo, quod eorum nomina scripta sunt in caelo, quanto magis huic beatissimo laetandum est, qui ut ita dicam, in capite libri nomen suum inuenit scriptum ? Non enim ali¬ quem adhuc Dominus proprio uocauerat nomine nec postea quemquam tam familiari descripsit inspectione nec tam ami¬ ca expressit intentione. Causam autem huius nominis ex alio secundum Matthaeum cognoscimus euangelii loco. Nam cum

1187 cf. Sap. 3, 7. 1189 cf. Eph. 1, 56. 1191 supra II 978. 5,35. 1201 cf. Ex. 12, 5 ; Gen. 30, 40. 1205 cf. I Reg. 3, 2-3. II 147. 1218 cf. Lc. 10, 20. 1220 cf. Ps. 39, 8.

1201 cf. Ioh. 1210 supra

1191 uenisse illum audirent a magistro suo Ioanne ~ t 1195 cumque] eum¬ que A 1199 Christus interpr. ~ S 1201/1202 scilicet usque ad lucerna in marg. S testimonium V 1205 oculi] maculae S 1206 depulit S 1209 posuit i-

C

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 42)

89

1225 dixisset Petrus : Tu es Christus Filius Dei uiui, respondens Iesus dixit: Beatus es Simon Bar Iona, quia caro et sanguis non reuelauit tibi sed Pater meus, qui est in caelis. Et ego dico tibi, quia tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Tamquam si quaereres, cur Petrum illum nominaret, 1230 rationem in humilitate sua pro tempore latentem subdidit : Et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Claret ergo quia Christus super seipsum uidelicet firmam petram suam aedificaturus ecclesiam, ubi uidit, immo intuitus est, ut ait euangelista, id est / diligenter respexit illum, quem 1235 primum post se uolebat eiusdem esse fundamentum ecclesiae. Hac de causa Petrum a seipso petra prima denominauit, utpote in quo post seipsum tota constatura erat fabrica spiri¬ tualis aedificii. Sed et ex fine praesentis capituli maxime idem potest col3240 ligi. Sic enim finitur : Arnen, dico uobis, uidebitis caelos apertos et angelos Dei ascendentes et descendentes supra Filium hominis. Quod dum dicit, procul dubio mittit nos ad historiam, ubi Iacob lapide supposito capiti suo uidit in somnis scalam caelos tangentem et angelos Dei ascendentes et descendentes 3245 per eam. Surgensque mane tulit lapidem, quem supposuerat capiti suo et erexit in titulum fundens oleum desuper. Ille namque lapis perfusus oleo ipsum significat unctum Spiritu sancto. Vnde et singulariter dicitur Christus, quia prae con¬ sortibus suis est unctus. Sed de hoc plenius paulo post dicen1250 dum est. Igitur Simon, quod interpretatur oboediens, quia primus petrae illi erat superponendus, super quam ecclesia aedifica¬ tur, pulchre mutato nomine Petrus ab ipsa petra denomina¬ tur : per quod significatum est, quia cunctis, qui super illud 1255 fundamentum, quod est Christus, aedificantur, iuxta prophe¬ tam uocandum sit nomen nouum, quod os Domini nominauit. In quo nec uacat illud, quod tali loco uel tempore dicitur filius Iona, quia uidelicet sicut nomen illi commutatur, sic a car¬ nali patre uel generatione ad spiritualem transfertur, ut dein1260 ceps sit pater eius ille sponsus, qui de latere suo sponsam sibi erat aedificaturus, in qua sicut primus lapis sic et primus merebatur esse filius.

1225 Mt. 16, 17. 18.

1232 Breuiarium Rom., Antipb. ad uesperas in dedicatione 1240 Ioh. x, 51. 1243 cf. Gen. 28, 12. 1245 Gen. 28, 18. 1251 cf. Hieron., Lib. interpr. hebr. nom. 66, 1 ; 73, 7 - CC 72 p. 141. 151 : audiens. 1256 cf. Is. 62, 2. 1260 cf. Eph. 5, 25 ss. coli. Gen. 2, 22.

ecclesiae, Corp. Antiph. off. I 1272 ed. Hesbert p. 373.

1225 respondit A nominabit Vulg.

1237 constatura] constitura t 1257 illud uacat ~ t

1230 intelligi t

1256

PL 269

90 1, 43

RVPERTVS TVITIENSIS IN CRASTINVM VOLVIT

EXIRE

IN

GALILAEAM

ET

INVENIT

PHILIPPVM

1265

1270

1275

1280

1285

Ne casu accidisse putes, quod Philippum inuenit, uoluntatem eius euangelista praemisit. Nihil enim per casum diuinae prouidentiae occurrit, nihil temerarium, nihil fortuitum, cuncta uidentibus oculis eius se ingerunt. Bene ergo dicturus : Inuenit Philippium, praemisit : Voluit exire, quod idem est ac C 32^ si dixisset : Volens inuenire Philippum, immo uolens de aqua facere uinum ibique facere signorum initium, ubi postmodum iuxta Matthaeum primo praedicaturus erat et dicturus : Appropinquauit regnum caelorum, uolens omnino prophetiam implere dicentem : Primo tempore reuelata est terra Zabulon et terra Nephthalim, uia maris trans Iordanem Galilaeae gentium. Exiuit in Galilaeam et inuenit Philippum. Inuenit, utpote quem quaesiuit : ipsum enim cum omnibus sanctis praesciuit et praedestinauit. Atque idcirco exiuit, ut uocaret tunc, quem ante saecula praesciuit et praedestinauit. Inuenit autem non eo modo, quo nos inuenisse dicimur, cum quidlibet uidemus, quod antea non uidentes quaerebamus. Sed quomodo dicit pastor bonus : Inueni ouem meam, quae perierat, quomodo dicit mulier; Congratulamini mihi, quia inueni drachmam meam, quam perdideram ; / quomodo itidem inuenit singulos PL nostrum quando ad fidem suam nos colligit, qui fueramus 270 perditi, eodem modo nunc eodemque pondere dictum est : Inuenit Philippum.

1, 43b

DIXIT EI : SEQVERE ME

Et surgens secutus est eum. Et hoc ipsum praescierat, quia 1290 mox ut diceret ei : Sequere me, surgeret et sequendo oboediret. Iam enim gratia sua nescientem praeuenerat et antequam uocem ad aures dirigeret, manum suam ad trahendum illum in cor eius miserat. 1, 44

ERAT AVTEM PHILIPPVS A BETHSAIDA CIVITATE ANDREAE ET I295

PETRI

Hoc opus diuinam maxime commendat gratiam, quod de ciuitate peccatrice tres isti uocati sunt, magni patres iustorum atque credentium. Bethsaida namque peccatrix erat ciuitas in tantum, ut et illi Dominus, sicut Matthaeus refert, ex1300 probret ac dicat : Vae Ubi Corozain, uae tibi Bethsaida, quia

12C8 cf. Gen. i, 31. 1272 Mt. 4, 17. 1280 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 7, 21, 16 1283 Lc. 15,9. 1286 cf. I Petr. 2, 25. 4,15. 1297 cf. Rom. 4, 11. 1300 Mt.

1274 Is. 9, 1. 1279 cf. Rom. 8, 25. ss. - CC 36 p. 79. 1282 Lc. 15, 6. 1292 cf. Ioh. 13, 2. 1297 cf. I Cor. xi, 21.

1272 appropinquabit SAt 1274 reuelata] alleuiata Vulg. 1277 enim supra lin. A 1284 singulos inuenit ~ C 1288 DIXITQVE SA ET DICIT Vulg. 1294 PETRI ET ANDREAE ~ A 1299 refert Matthaeus ~ SAC

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 43-46)

1305

si in Tyro et Sidone factae fuissent uirtutes quae factae sunt in uobis, profecto in cilicio et cinere paenitentiam egissent. Cum ergo de ciuitate illa, cui propter incredulitatem et impaenitentiam uae pronuntiat ueritatis iudicium, tanti patres uocari ad gaudium et ad pacem uniuerso mundo euangelizandam eligi meruerunt : cuius opus, cuius est hoc donum, nisi gratiae Dei, quae suos praeueniens et subsequens electos indebitum illis praestat beneficium ? Sequitur :

1, 45

INVENIT PHILIPPVS NATHANAEL

1310

1, 45b

Quaerens utique Philippus Nathanael inuenit, ut eum participem praesentis faceret gaudii, et iuxta nomen suum, Philippus enim interpretatur os lampadis, proximum suum illustrare festinat lumine boni nuntii. ET DICIT EI : QVEM SCRIPSIT MOYSES IN LEGE ET PROPHETAE, INVENIMVS IESVM FILIVM IOSEPH A NAZARETH GALILAEAE

1315

1320

1325

1330

1335

1, 46

91

Ordo uerborum est Iesum Filium Ioseph a Nazareth Gali¬ laeae, inuenimus ipsum esse, quaem scripsit Moyses in lege et prophetae. Hoc inuenimus, ita esse didicimus talem tantum¬ que hominem de tam humili loco, scilicet a Nazareth Galilaeae lucerna probabilium testimoniorum prodente / exortum agnouimus. Opportuna descriptione usus est, quia uidelicet multi uocabulo Iesu nuncupabantur, idcirco cum proprio nomine ipsius ciuitatis quoque nomen posuit et patris eius, qui erat Ioseph, ut putabatur. In quo et ueram tenuit legem historiae, quae est opinionem uulgi pro tempore et loco non omittere. Et mendacii notam non incurrit patrem illum nominando, qui non erat pater eius carnalis. Si enim hi, qui alienos sibi adoptant filios, non incongrue dicuntur patres eorum, quos paterno sibi affectu adoptauerunt, quanto magis hic unicus et singularis Domini nutritius pater eius non inconuenienter dicitur ? Natus enim pupillus in hoc saeculo, id est absque carnali patre Dominus illo beato uiro pro patre in omnibus usus est, et in illa generationis scala, quae per Matthaeum texitur, ei¬ dem sancto Ioseph omnis humanae opis indiga humanitatis eius natura tanquam gradui supremo innixa est. Hoc ergo audito respondit Nathanael et dixit : A

NAZARETH ?

POTEST

ALIQVID

BONI

/ ESSE ?

DICIT

EI

PL

PHILIPPVS : VENI ET VIDE !

271

Nathanael quia legis peritus erat, unde et Philippus ei

1305 cf. Rom. 10, 15. 1307 Missale Rom., Oratio dominicae XVI p. pentec. ed. Bruylants, Res oraisons du Missel Romain, II, 1150. 1312 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 64, 22 - CC 72 p. 140. 1321 Lc. 3, 23. 1339 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 7, 17, 7 - CC 36 p. 76.

1301 fuissent] essent Vulg. 1302 profecto] olim Vulg. 1320 testimonium t 1335 supremae t DICIT usque ad VIDE om. t non in Vulg.

C 33

1315 GALILAEAE 1337/1338 ESSE]

RVPERTVS TVITIENS1S

92

1340 nuntiando praedixerat : Quem scripsit Moyses in lege et prophetae inuenimus Iesum, sciens quia de Bethlehem ciuitate Dauid secundum Scripturas et de semine Dauid nasciturus Christus esset, dubitat uel quaerit, utrum a Nazareth possit esse aliquid boni eiusmodi. Nesciebat enim neque sibi fuerat 1345 indicatum uel, si quando sciuit, ab eius memoria poterat abesse oblitteratum, quod in diebus professionis ascendisset Ioseph a Galilaea in ciuitatem Dauid, quae uocatur Bethle¬ hem, eo quod esset de domo et familia Dauid, ut 'profiteretur cum Maria desponsata sibi uxore praegnante. Et forte hoc 1350 sciebat quod Ioseph uel ipsa quoque Maria, quae in Nazareth habitabat, de bethlehemitico genere et de semine Dauid esset. Et idcirco quomodolibet distinguatur, quod ait : A Nazareth potest aliquid boni esse, siue interrogando siue affirmando a uero sensu non discrepat. 1, 47

VIDIT IESVS NATHANAEL VENIENTEM AD SE, ET DICIT DE EO :

1355

ECCE VERE ISRAELITA, IN QVO DOLVS NON EST

Et hunc plane saluator apertis gratiae suae uidit oculis, illis nimirum oculis, quibus nos omnes, antequam essemus, uidit et praedestinauit. Nec poterat ignorare, quali mente ueniret 1360 ad se, scilicet quod in simplicitate cordis quaereret Deum iuxta quod scriptum est: Quae sunt in corde hominum, oculi tui uident et in libro tuo omnia scribentur ; homo uidet in facie, Deus autem in corde. Quam ergo sententiam de illo sine errore scripserat in libro suo, statim protulit dicens : Ecce uere Israelita, in quo do1365 lus non est. Dignum utique spectaculo illum esse significat dicendo : Ecce, facitque opportunam Israelitarum distinctio¬ nem addendo : Vere, et: In quo dolus non est. Non enim omnes, qui secundum carnem ex Israel sunt, hi sunt Israelitae, sed hi tantum, in quibus dolus non est, qui recto corde sunt et Deum 137° uidere sitiunt, / reputantur Israelitae. At ille uultu alacer et C33^ mente alacrior, ut uere Israelita filius illius, qui cum Deo luctatus est. 1, 48

DICIT EI NATHANAEL : VNDE ME NOSTI ?

Qua percontatione hoc ipsum indicat, quod iuxta ueritatis 1375 testimonium uerus sit Israelita. Falsi namque Israelitae ni¬ mium delectantur laudibus suis, scilicet non attendentes,

1348 Lc. 2, 5.

1353 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 7, 15, 15 - CC 36 p. 76 ; Alcuin., Comment. in Ioh. I - PL 100, 763 A. 1361 Ps. 138, 16 ; I Reg. 16, 7. 1369 cf. Ps.

72, 1.

1370 cf. Rom. 9,

4. 6

ss.

1371 cf. Gen.

32, 26

ss.

1343 esset Christus ~ t 1344 aliquid boni esse ~ t 1357 hunc] hic t 1357/1358 illis usque ad oculis om. A 1360 in om. S 1361 quae...] imper¬ fectum meum uiderunt Vulg. 1362 omnes] omnia SAC in facie] ea quae parent Vulg. Deus] Dominus Vulg. 1363 in corde] intuetur cor Vulg.

IN I0HANN1S EVANGEL1VM II (i, 46-49)

93

utrum laus ipsorum ex hominibus an ex Deo sit. Hic autem audiens uerum Israelitam se appellari, quod magnae est lau¬ dis magnique pretii, Vnde, inquit, me nosti ? Subaudis : Quem 1380 hactenus secundum hominem non uidisti ? RESPONDIT IESVS

1, 48b

ET DIXIT EI : PRIVSQVAM TE PHILIPPVS VOCARET, CVM ESSES SVB FICV, VIDI TE

Hoc est quod quaerebat scilicet Deum ac Dei Filium, qui secundum diuinitatem ubique praesens etiam illos uidet, 1385 quibus corporaliter praesens non est. Attamen comparatione maiorum paruum hoc est, quod illum sub ficu se uidisse testa¬ tus est. Vidit enim non solum illum sed et omnes electos suos, cum essent sub ficu, uidit misericordiae suae oculis, id est cum primus parens / illorum factus mandati transgressor consutis PL 1390 fici foliis pudenda contegeret. Iam tunc uidit eos et miseratus 272 est : iam disponebat misericorditer, quo illos ordine a praeuaricationis reatu liberaret. Verus ergo Israelita Nathanael, in quo dolus non erat, quia non more pharisaeorum ueritatem sciens impugnabat, sed 1395 cognitam simplici corde diligebat, cito ac breuiter satisfactum sibi Christum quaerenti protinus indicat. Nam sequitur 1, 49

RESPONDIT NATHANAEL ET DIXIT 1 RABBI, TV ES FILIVS DEI, TV ES REX ISRAEL

Loco praesenti subsistit et tenetur animus, amator fidei 1400 circumspiciens et scire ardens, quo post tam sonoram confes¬ sionem Filii Dei dilectus iste Nathanael deuenerit. Nusquam enim comparet neque in hoc euangelista neque in aliquo ceterorum, nisi quod post dominicam resurrectionem hic idem Iohannes euangelista eiusdem hoc modo facit mentionem : 1405 Erant simul Simon Petrus et Thomas, qui dicitur Didymus, et Nathanael, qui erat a Cana Galilaeae, et duo filii Zehedaei et alii ex discipulis eius duo. Et quis non optaret, ut lucerna tantae claritatis nequaquam sub modio lateret sed supra candelabrum poneretur et omnibus, qui in domo sunt, luceret ? 1410 Quis rogo non cuperet, ut tantus confessor Filii Dei computare¬ tur inter magnos et beatos apostolos Christi ? Quid enim amplius Petrus confessus est, qui non solum apostolatum sed et prae ceteris claues meruit regni caelorum ? Quaerenti hoc forte dicat aliquis : Petrus piscator erat, Nathanael legis1415 peritus erat. Propositum autem Deo fuerat, ut per infirma et

1377 cf. Act. 5, 38. 1382 cf. Cicero, De off. 1, 65. 1388 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 7, 21, 15 - CC 36 p. 79 ; Alcuin., Comment. in Ioh, I - PL 100, 764 C. 1390 cf. Gen. 3, 7. 1405 Ioh. 21, 2. 1407 cf. Mt. 5, 15. 1410 cf. Sap. 5, 5. 1413 cf. Mt. 16, 19. 1415 cf. I Cor. 1, 27 ; cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 7, 17, 21 - CC 36 p. 77.

1384 etiam] et A. 1406 duo non in Vulg.

1397 RESPONDIT EI Vulg. 1411 et beatos om. t

DIXIT] AIT Vulg.

94

RVPERTVS TV1T1ENSIS

contemptibilia mundi fortia confringeret, et per ea, quae stulta fuerant, confunderet sapientes. Igitur in proposito persistens piscatoris Petri fidem et confessionem non solum apostolatu sed et caelorum clauibus / remunerauit. Nathanae1420 lis autem confessionem nec apostolico remuneratam ordine, quia legisperitus erat, inferius dereliquit. Cum hoc dixerit quis, non sic omnino satisfaciet studioso lectori ? Quia uidelicet spiritus scientiae, qui unus est de septem spiritibus Dei, cum sit honorabile donum Dei, nullo modo fidei ueritatem uel 1425 meritum diminuit. Immo docta sanctitas sanctam rusticita¬ tem praecellit testante angelo, qui ad Danielem dicit : Quia docti fulgebunt sicut splendor firmamenti; et qui ad iustitiam erudiunt plurimos, quasi stellae in perpetuas aeternitates. Ad summum maxime et illud repugnat, quod Saulum magnae 1430 scientiae sacrarium, et ut ipse fatetur, ad pedes Gamalielis eruditum Dominus ab apostolica gratia non repulit, sed qui operatus Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est et huic inter gentes, et : Creditum est mihi, inquit, euangelium praeputii sicut et Petro circumcisionis. Quaerimus igitur, 1435 ubinam iste Deo amabilis Nathanael delituerit, quia (sicut iam dictum est) praeter hunc et alium supra memoratum locum in cunctis euangelistarum diuersoriis nusquam ulla uesti/gia parent huius nominis. Rursus autem aspicientes ad duodecim sedes et sedentes in illis uidemus Bartholomaeum Philippo, per 1440 quem Nathanael iste uocatus est, ubique cohaerentem, quem ignoramus, quando uocatus sit, sicut nescimus Nathanael, postquam uocatus est, quo deuenerit. Et sicut hic euangelista Iohannes, qui de Nathanael scripsit, sparsim cunctos nominans apostolos, de Bartholomaei nomine omnino tacuit, sic econtra 1445 ceteri euangelistae, qui ubique Bartholomaeum Philippo coniungunt, de nomine Nathanael omnino tacuerunt. Constat uero quia Bartholomaeus non hebraicum sed syrum nomen est, quod latine dicitur : filius suspendentis aquas. Nathanael autem hebraicum et interpretatur : donum Dei. 1450 Fortassis ergo hic ipse Nathanael, qui erat a Cana Galilaeae, Bartholomaeus est, quod interpretatur filius suspendentis aquas, quia tertia die, cum nuptiae fierent in illo uico suo Cana Galilaea forte per occasionem eius inuitatus Dominus ad nuptias aquas in uinum conuertens in admirationem om-

1423 cf. Is. II, 2. 1427 Dan. 12, 3. 1429 cf. Gal. 2, 7. 8. 1430 cf. Act. 22, 3. 1443 cf. Ioh. 21, 2. 1447 Hier., Lib. interpr. hebr. noni. 60, 20 - CC 72 p. 135 : syrum est non hebraeum. 1449 id., 19, 14 p. 83 ; cf. Alcuin., Comment. in Ioh. I - PL 100, 754 D.

1427 sicut] quasi Vulg. 1447 hebr.] est add. S

1428 plurimos] multos Vulg. 1453 Dominus inuitatus ~ t

1429 summam t

C

34

PL 273

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (i, 49-51)

95

1455 nium illas suspenderat. Sed audiamus, quid huic confessori suo Filius Dei rex Israel unus idemque homo responderit : 1, 50b

QVIA DIXI TIBI

:

VIDI TE SVB

FICV,

CREDIS J

MAIVS

HIS

VIDEBIS

Hoc plane de seipso sperare potest quisque fidelis. Cum 1460 enim parua, quae sentit de Verbo Dei fideliter et intentione bona depromit, dignum se exhibet, cui reuelet maiora Pater, qui est in caelis, quae reuelare non potest caro et sanguis. Ynde scriptum est in psalmo : Os meum aperui et attraxi spiri¬ tum, os namque suum aperiens scilicet confitendo ad salutem, 1465 quod corde credit ad iustitiam, Spiritum sanctum attrahit, qui in ampliori cognitione ueritatis bonum eius / impleat desiderium. 1, 51

C

34v

ET DICIT EIS : AMEN DICO VOBIS, VIDEBITIS CAELVM APERTVM

ET

ANGELOS

DEI

DESCENDENTES

1470

ET ASCENDENTES

SVPER FILIVM HOMINIS

Hoc illis dicto illud quod nesciebant uidendum repromittit, scilicet per passionem suam caelum esse aperiendum futuramque angelorum et hominum concordiam, qui prius inter se discordes fuerant clauso hominibus caelo et subtexto pariete 1475 inimicitiarum propter originale peccatum. Non enim fuerat hactenus ille angelorum et hominum consensus, ut uenientes sancti angeli exeuntes de corporibus animas beatorum homi¬ num per patentes portas caeli inferrent, ut nunc faciunt, uenerantes et adorantes in rege ac Deo suo naturam hominum, 1480 qui sine uehiculo angelorum potenter ascendit in caelum ponens nubem ascensum suum et ambulans super pennas uentorum. Hoc plane uidendum ueris promittit Israelitis, ut quod in figura praeuidit carnalis pater eorum Israel, hoc in semetipso reuera complendum esse pronuntiet. Iacob namque 1485 egressus de Bersabee et pergens Aran, cum uenisset ad quendam locum et uellet in eo requiescere post solis occubitum, tulit de lapidibus, qui iacebant, et supposuit capiti suo dormiuitque in eodem loco uiditque scalam stantem super / terram, et cacumen illius tangens caelum ; angelos quoque Dei 1490 ascendentes et descendentes per eam. Iacob ille, qui postea dictus est Israel, ueros significat Israelitas, qualis erat iste Nathanael, de quo paulo ante dixerat Dominus : Ecce uerus Israelita, in quo dolus non est. Lapis autem ille, quem capiti

1461 cf. Mt. 16, 17. 1463 Ps. 118, cf. Eph. 2, 14. 1481 cf. Ps. 103, 3. 32, 28. 1492 Ioh. 1, 47.

131.

1464 cf. Rom. 1483 Gen. 28, 10-12.

10, 10.

1474 149« cf. Gen.

1456 responderet SAC 1468 EIS Vulg. Amen, amen Vulg. 1469 ASCEND.ETDESC. Vulg. 147« SVPRA Vulg. 1481 ambulans om. A 1488 uiditque in somnis Vulg. IX

PL 274

96

RVPERTVS TVITIENS1S

suo supposuit ut dormiret, hic eundem Christum significat, 1495 lapidem angularem, quem falsi Israelitae reprobauerunt aedi¬ ficantes. Hunc enim quicumque supponit capiti id est cordi suo, dormit securus, quia mundi diuitias contempsit et ideo passionibus mundi non perturbatur nihil habens in saeculo cur gaudeat, cur timeat, cur speret, cur doleat. Secura nam1500 que mens est, ubi propter Christum haec desunt, dicitque is, qui lapidi Christo sic superposuit caput, id est cor suum, ut his passionibus careat : Ego dormio et cor meum uigilat. Fecerunt hoc illi maxime, qui tunc audientes uocem eius dicentis : Ve¬ nite ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego reficiam uos, 1505 reliquentes omnia ueniebant ad eum discere ab ipso, quia mitis est et humilis corde, ut in humilitate cordis eius tamquam super solidum lapidem dormientes et animabus suis requiem inuenientes mysteria regni Dei scirent, quae scire non possunt superbi, inter quos semper iurgia sunt, qui ad lites et conten1510 tiones uigilant. Hi uiderunt caelum apertum clauibus illis, quas praecipuo uicario suo Petro Dominus tradidit, uiderunt exstinctum flammeum gladium, qui positus fuerat ad in¬ troitum paradisi et expergefacti repentino sono adueni entis super eos Spiritus sancti pauentes et exclamantes annuntia1515 uerunt nobis. Qui et illum tollentes lapidem, / super quem requieuerant, erexerunt in titulum, ut omnes uideremus et crederemus in illum et spirituali aedificio constructis super eundem lapidem sanctae ecclesiae parietibus, quam terribilis est, inquiunt, locus iste, scilicet portis inferi, quae non prae1520 ualent aduersus eam. Non hic aliud nisi domus Dei et porta caeli, uidelicet per quam ascendunt et descendunt angeli supra Filium hominis, ascendentes ad diuinitatis eius contempla¬ tionem, descendentes autem ad humanitatis uel passionis eius uenerationem. Per hanc enim solam et unicam portam descen1525 dunt angeli ad ipsum Filium hominis, Deum et regem suum habitantem per fidem in cordibus nostris, et ascendunt per illos scalae gradus, quos moraliter intelligimus diuersos esse uirtutum profectus, quibus duo latera, scilicet corpus nostrum 14!)3 cf. Eph. 2, 20 ; Ps. 117, 22 ; Act. 4, 11. 1498 Cic., Tuse. 3, 7 ; De off. 1,67.69 ;Axxg.,InIoh. euang.tr. 60,3,11 - CC36P.479; Conf. 10, 14-CSEL33 p.242. 1502 Cant. 5, 2. 1503 Mt. 11, 28. 1505 cf. Mt. 19, 27 ; Lc. 5, 11 ; Mc. 10,28. 1505 cf. Mt. 11, 29. 1507 cf. Mt. 11, 29. 150S cf. Mc. 4, 11. 1509 cf. Prou. 13, 10. 1510 cf. Mt. 16, 19. 1511 cf. Rupert., De diu. off. I 528 ; V 982 - CC CM 7 p. 20. 170 ; Ord. Rom. 50, 25, 145 ed. Andrieu 5 p. 145. 1512 cf. Gen. 3, 24. 1513 cf. Act. 2, 2. 151« cf. Gen. 28, 18. 1518 cf. IPetr. 2, 5. 1518 Gen. 28, 17. 1519 cf. Mt. 16, 18. 1520 Gen. 28, 17. 1522 cf. Alcuin,, Comment. inloh. I - PL 100, 765 B. 1526 cf. Eph. 3, 17. 1527 Bened., Reg. 7, 9 - CSEL 75 p. 41.

1499 sperat S 1505 discere] et praem. t, ut discerent n 1521 uidelicet supra lin. C 1527 uirtutum esse ~ t

1520 eum t

C

35

IN 10HANN1S EVANGEL1VM II (i, 51 - 2, 2)

97

et anima, insignita sunt caelumque recta uia contingunt, quo 1530 sanctis angelis suffragantibus, qui nobis per mortem Christi amici facti sunt, deportemur. Sequitur :

2, 1-2

ET DIE TERTIA NVPTIAE FACTAE SVNT IN CANA GALILAEAE, ET ERAT MATER IESV IBI. VOCATVS

EST AVTEM ET IESVS ET

DISCIPVLI EIVS AD NVPTIAS

1535

Gloriam Filii Dei praecedit semper humilitas unius eiusdemque Filii hominis, quod agnosci promptum est fere in / omni- PL bus, quae fecit uel pertulit in terris nostrae salutis uoluntariae 275 intentus operationi. Natus de femina uirgineis lactatur uberi¬ bus, pannis inuolutus ab angelis Gloria in excelsis Deo canen1540 tibus collaudatur et in praesepis angustia positus in latitudine caeli stella fulgente declaratur, ad templum tamquam pec¬ cator deportatus a Simeone lumen uerum praedicatur et inter peccatores ad serui sui baptismum ueniens uoce Patris et Spiritu sancto uisibili specie super illum apparente sanctus 1545 sanctorum manifestatur, fraudes perfert tentatoris et mox accedentes angeli ministrant ei. Sic et nunc cum hominibus potentibus ad nuptias inuitatus uenire non dedignatur et mox aquam in uinum conuertens Deus uerus elementorum Dominus et naturae imperator com1550 probatur. Sicut enim gloriae est miraculum hoc fecisse et ele¬ mentum supra naturae suae leges sola uoluntate eleuasse, quod utique ad diuinam eius maiestatem credendam solum possit sufficere, sic magnae et praedicandae humilitatis insigne est eum, qui absque uiro conceptus et salua matris integritate 1555 natus est, ad nuptias uenisse, quibus uirginitas amittitur et in inferiori gradu coniugatorum tribulatio carnis acquiritur. Inferioris quippe gradus est, quamlibet honorabile coniugium et torus quantumuis immaculatus, altioris autem honoris et gratiae sacra uirginitas, quam pia commendat humilitatis 1560 uenustas. Non ita contra quosdam haereticos, qui nuptiis detraxe¬ runt, coniugia defendimus, ut aliis consentientes uirginitati nuptias coaequemus aut etiam impudenti temeritate praefera¬ mus. Quis enim nesciat bonum quidem et a Deo constitutum 1565 esse coniugium, sed ipsam uitiatam esse coniugii naturam ? Nam cum homini primo Deus uxorem / fecisset in adiutorium C 35v scilicet propagandae sobolis, benedixit eis dicens : Crescite et

1539 Lc. 2, 14. 1540 cf. Lc. 2, 7. 1541 cf. Mt. 2, 2. 1542 cf. Lc. 2, 1543 cf. Mt 3, 16-17 ; Lc. 3, 22. 1544 cf. Dan. 9, 24. 1540 cf. Mt. 4, 1556 cf. I Cor. 7, 28. 1557 cf. Hebr. 13, 4. 1567 Gen. 1, 28.

32. 11.

1532 TERTIO Vulg., sed quibusdam codd. Vulg, acpl. VL, : Tertia 1547 poten¬ tibus] carnalibus t 1550 sic t 1554 conceptus] est add. t 1557 conubium Vulg. 1563 coaequamus Sn ; aut] ut T 1504 nesciebat S

98

RVPERTVS TV1TIENSIS

multiplicamini et replete terram et subicite eam, eratque in be¬ nedictione sic data generationis facultas, ut absque omni in157° iuria carnis superbientis et aduersantis spiritui, absque omni pruritu libidinis soli nascerentur hi, qui sunt electi et ad deci¬ mi ordinis restaurationem praedestinati. At ubi ueneno serpentis antiqui homo intumuit, deiectus est ab illa potestate suae carnis, et qui in honore positus fuerat 1575 comparatus est iumentis insipientibus et similis factus est illis. Statim enim coniuges honesti, qui fuerant rationales conditi, coeperunt irrationabiliter commoueri coepitque caro commouere spiritum, ut suis nutibus seruiret, cuius erat con¬ ditio talis, ut ipsa spiritus imperio sicut decebat obtemperaret. 1580 Vnde semetipsos erubescentes foliis fici consutis pudenda con¬ texerunt. Pugnat extunc caro cum spiritu in quamlibet sanctis aut iustis coniugibus, et quantumuis sancte reliquo tempore uiuant carnemque spiritui subiciant, dum sibi copulantur superior caro, inferior spiritus est totaque mentis acies sic 1585 obruitur, / ut Deum nequeat meditari, orationi uacare non possit. Vnde Paulus cum dixisset secundum indulgentiam, non secundum imperium : Nolite fraudare inuicem, statim sub¬ didit : Nisi forte ex consensu, ad tempus, ut uacetis orationi. Vitiata ergo (ut praedictum est) coniugum natura permanet 159° quidem, quae ante peccatum data est benedictio dicentis : Crescite et multiplicamini et replete terram. Sed bonum hoc im¬ minuit uitium, quod per peccatum accessit, et quod ualde dolendum est, illa tribulatio carnis non deficit in complexibus coniugii, quae a Deo iuste imposita est mulieri, quando dixit 1595 ei : Multiplicabo aerumnas tuas et conceptus tuos. Multiplices namque conceptus de terra carnis tamquam spinarum et tribulorum densitates excrescunt super numerum. Et tanti nascuntur reprobi, ut ad comparationem illorum pauci sint electi. At uero uirginitas sollicita est, quomodo placeat Deo 1600 et cogitat, quae Domini sunt, ut sit sancta corpore et spiritu, quia non intercurrit caro media inter Deum et spiritum eius, sed superior carne spiritus carnem inferiorem regit, a superiore Deo regitur. Non quidem condemnat apostolus in coniugatis licentiae usum, sed confidenter licentiae praefert illud, quod 1605 utilius probat de uirginibus consilium. Igitur humilitatis est dignatio quod homo caelestis de Vir-

157« cf. Gal. 5, 17. 1571 cf. Greg., Hom. in eu. 34, 6 - PL 76, 1249 C. 1575 cf. Ps. 48, 21. 158« cf. Gea. 3, 7. 1581 cf. Gal. 5, 17 ss. 1587 I Cor. 7 5. 1591 Gen. 1, 28. 1593 I Cor. 7, 25. 1595 Gen. 3, 16. 1596 cf. Gen. 3, W. 1598 cf. Mt. 20, 16. 1599 cf. I Cor. 7, 33. 34. l««5 cf. I Cor. 7, 25.’

1571 hi qui sunt om. t

1600 corpore] et praem. t

1602 carne in marg. A

PL 276

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (2, 1-2)

99

ginc natus terrenis et carnalibus nuptiis interesse non renuit inuitatus. Quod autem de aqua uinum fecit, consequens est post hu1610 militatem gloria semper noua semper eadem admiratione praedicanda. Nam licet in uitibus omni anno Deus idem eadem potentia terrae gremio susceptam in uinum transire faciat aquam et noster sensus hanc illius comprehendere non possit efficaciam, maxime tamen ad hoc miraculum cunc/ti laudato- C 36 1615 res nostram intendimus mentem diuinae laudis auidam. Illo namque naturali usu monstratur id quod omnibus notum est Deum esse omnipotentem, hoc autem nouo miraculo probatur id quod solis fidelibus creditum est Deum omnipotentem factum esse hominem. 1620 Praeterea ceteris omnibus elementis cooperantibus efficitur hoc quod aqua uinum sit in uitibus. Primo namque terrae gremio aqua suscipitur, sine cuius ope nullam posset praestare pinguedinem uitium siue herbarum uel arborum radicibus. Dehinc aeris blanda temperie prouocatur, ut erumpat in 1625 palmitibus, simulque beneficio caloris accedente frondescit palmes, florescit botrus et uua paulatim decoquitur. Hic autem ubi cunctis deest ordo naturae, testatur uinum ex aqua fac¬ tum, quoniam hic homo natura ipsa maior est, naturae Dominus est. Sic multo magis illam miramur uirgam 1630 Aaron, quae fronduit floresque protulit, qui in amigdalas de¬ formati sunt : magis omnino miramur et ueneramur quam uniuersas cedros Libani ceteraque ligna reuirescentia fructus¬ que aut semen unumquodque in genere suo singulis annis usi¬ tato cursu naturae produ/centia. Non quia maiora sunt haec, PL 1635 sed quia cum ipso miraculo diuinae praesentiae signum atque 277 uoluntatis eius et curae uigilantis super nos euidens praestant indicium. Non enim miramur tantum quod Deus potuerit ex aqua facere uinum, quantum gaudemus, quod is, qui solus hoc potuit facere, factus homo triginta annis inter homines 1640 ambulauerat degens intra carnis latibulum. Igitur (ut supra dictum est) gloriam Filii Dei praecedit in hoc quoque facto humilitas eiusdem Filii hominis, ut omni ordini ostendat in semetipso factis, quod docebat uerbis dicens : Quia sicut omnis qui se exaltat humiliabitur, sic econtra 1645 omnis qui se humiliat exaltabitur. Meritum namque humilita-

1611 cf. Aug., In Ioh. ernng. tr. 8, i, 4 - CC 1833 cf. Gen. 1, 11. 1640 cf. Ps. 17, 1644 Lc. 14, 11 ; 18, 14.

36

p.

12.

1613 hanc om. A 1614 ad hoc supra lin. A 1630 amigdala SCt 1637 tantum om. A hoc ~ S 1645 omnis supra lin. C

81.

1029 cf. Num. 1641 cf. supra II 1535.

17, 8.. 1606..

1622 praestare posset ~ A_ 1639 hoc in marg. C; potuit

RVPERTVS TVITIENS1S

100

tis praecedentis ianua est gloriae subsequentis. Sed iam ad ipsa lectionis euangelicae uerba ueniamus et primo littera per ordinem inspecta deinde mysteria requiramus. ET DIE TERTIA NVPTIAE FACTAE SVNT IN CANA GALILAEAE 1650

1655

1660

1665

Coniunctio, quae praeponitur, ad superiora diligentem re¬ mittit lectorem uidelicet hoc modo : Altera die stabat Iohannes etc. In crastinum uoluit exire in Galilaeam et inuenit Philip¬ pum. Et die tertia nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae. Dili¬ genter aduertere uoluit nos euangelista, quia non sine causa sed certi gratia mysterii Dominus noster duobus diebus quos¬ dam discipulos collegit, tertia uero die miraculum fecit, quo gloriam suam manifestauit et crediderunt in eum discipuli eius. Ipse est enim, qui duobus saeculi temporibus, scilicet ante legem et sub lege, paucos de massa perditorum sanctos homines elegit et tertio tempore, uidelicet sub gratia, in mediis nuptiis hominum uxores ducentium et dantium ad nuptias suisque omnino uoluptatibus uacantium suas et sanctae ecclesiae caelestes nuptias intulit, procedens ipse tamquam sponsus de thalamo suo, ut filii spirituales de illo nasce/rentur uirginali coniugio. Sed hoc posterius dicendum, nunc (ut praedictum est) primo historiae fundamenta iacienda sunt. Sequitur :

C

36^

ET ERAT MATER IESV IBI

Magnum et cunctis sanctae ecclesiae spectandum ordinibus humilitatis exemplum, uerumtamen sacris uirginibus non 1670 imitandum, quod mater Iesu uirgineum Domini templum, illibatum sancti Spiritus sacrarium, non aspernata est carna¬ lium interesse celebritati nuptiarum. Non enim sacris uirgini¬ bus hoc imitandum est, quia uidelicet tempus aliud, alia per¬ sona, locus alius est. Omnia tempus habent, dicit Ecclesiastes. 1675 Virginibus Deo dicatis propositum, quod ardet in mente, luceat in ueste, radiet in ore uel publica professione. Matris Domini uirginitas cunctos homines latebat, quia uidelicet diuulgari illam ratio temporis non sinebat. Neque enim libera tunc esse poterat uirginitatis professio uel huiusce exempli 1680 praedicatio, cum adhuc Moyses sub uelamine suo declamaret : Maledictus omnis, qui non facit semen in Israel. Maluit enim humiliter praesens cauere scandalum, quam futuris uirginibus immaturum rigidi propositi praebere / exemplum, quo plus

PL

278 1(551 Ioh. i, 35. 1(552 Ioh. i, 43. 1(557 Ioh. 2, 11. 1659 cf. Aug., De trin. 4, 4, 7 - PL 42, 892 ; Greg., Hom. in eu. 31, 2 - PL 76, 1228 C. 1659 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 87, 3, 4 - CC 36 p. 545. 1661 cf. Lc. 17, 27. 1663 cf. Ps. 18, 6. 1665 cf. supra II 1647. 1670 Antiphona ad Ben. ex officio BMP in Sabbato ; Corp. Antiph. off. I 106, ed. Hesbert p. 287. 1680 cf. Ex. 34, 35. 1681 Gen.

38, 10.

1657 ut crederent i* 1658 enim est ~ A 16(52 suas et om. t 1666 sequitur 1677 latitabat t 1681 enim] ergo t 1(583 propositi in marg. A

om. t

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (2, 1-2)

IOI

attolleret supercilium uirginum fatuarum quam instrueret custodiam prudentium, matribus ceteris, quae cunctae uiros nouerant uirgo mater se in nullo praeferens matrem se ubique profitens eo quod haberet filium, uirginitatis autem suae taci¬ tum conseruans in corde mysterium. Nam sicut incongruum, immo impossibile est tectum domus stabilire antequam funda1690 mentum, sic impossibile erat ante susceptam fidem incarnatio¬ nis Christi praescribere ordinem, quo sacrae uirgines sese saecularibus distinguere debeant. Nunc autem publicum est propositum, publice datum atque acceptum est de uirginibus consilium, et idcirco sacrae uirgines maius eundo ad nuptias 1695 quam talem refugiendo conuentum facerent ecclesiae Christi scandalum. Quapropter intus quidem habent prudentes uirgines humili¬ tatis uel caritatis oleum, scilicet non contemnendo quamuis in inferiori gradu stantem legitimam licentiam nubentium, foris 1700 autem et maxime ad eandem frequentiam nuptiarum lucentes suas lampades non efferunt. Vbi enim citius uento miserae uanitatis exstingui possunt ? Aut ubi properantius in oculis uel auribus suis periclitari queunt iuxta exemplum Dinae filiae Iacob, quae idcirco a corruptore inuenta et oppressa est, 1705 quia leuitate puellari exiuit, ut filias ignotae regionis uideret ? Non enim ita securae esse possunt sicut illa beata regina cae¬ lorum, quae uirginitatis thesaurum et hominibus habebat oc¬ cultum et filii sui forti praesidio sanctorumque angelorum fida custodia praemunitum.

1685

2, 2

1710

1715

1720

VOCATVS EST AVTEM ET IESVS, ET DISCIPVLI EIVS AD NVPTIAS

Et hoc procul dubio non temere spiritualis propositi uiris est imitandum. Nam ubi ratio postulat, non solum ad nuptias ire sed et idolium frequentare irreprehensibile est. Vbi uero causa idonea est, quae prohibeat, non solum cum publicanis / et peccatoribus manducare, sed uel fratri Aue dicere indignum est. Quod nota similitudine discernere promptum est. Quamdiu languidus suimet impotens est, scilicet phrenesim siue lethargum passus aut certe paralysi dissolutus, tamdiu pru¬ denti et nobili medico laudi est, si ob uisitandum aegrum ad locum sibimet indignum accedere et lectulo paupertatis assi¬ dere non subterfugiat interrogatusque immo et ab frenetico

1684 cf. Mt. 25, 2 ss. 1685 cf. Lc. i, 34. 1688 cf. Lc. 2, 19. 51. 1689 cf. Lc. 14, 29. 1695 cf. I Cor. 7, 25. 1697 cf. Mt. 25, 2 ss. 1796 cf. Gen. 34, 1 ss. 1713 cf. I Cor. 8, 10. 1714 cf. Mt. 9, 11. 1715 cf. II Ioh. 10. 11. 1721 Aug., Enarr. inps. 35, 17, 21 - CC 38 p. 335.

1685 ceterisque t 1686 ubique se ~ t in marg. S 1721 a frenetico] ab aegro t

1689 est supra lin. A

1701 ubi

C 37

102

RVPERTVS TVITIENSIS

percussus opem gratuitam impendat. At ubi sensus menti uel sanitas redierit corpori, si quid denuo inciderit siue pituita siue grauior tussis molesta fuerit, tunc demum medicus suum 725 honorem agnoscens ad sordidas pauperis aegri tabernas non descendit. Quia uidelicet nota est domus sua, in qua requiri uel inueniri possit, iamque ille ambulare potest et pro seipso loqui nouit. Ita nimirum cum incarnatus Deus in hunc mun¬ dum uenit, magnus et uerus medicus ad magnum aegrotum 730 iam desperatum descendit, qui non posset ad medicum acce¬ dere, nesciret opem eius implorare, immo cum semiuiuus iaceret, sanum se putaret esse. Sicut ergo non exspectauit, ut talis in caelum ascenderet, seipsum dedu/cere, sic postquam descendit non exspectauit, ut peccatores uenirent ipsum in 735 synagoga legentem uel in templo docentem audire, sed ipse prior descendebat ad illos cum publicanis et peccatoribus manducans et bibens, ita ut dicerent pharisaei : Ecce homo uorax et 'potator uini et amicus publicanorum et peccatorum. Sic et eius apostoli fecerunt, ubicumque gentium doctores missi 74° tamquam ad aegrotos ignoti uenere medici. At ubi languorem curauerunt et uiuendi praecepta dederunt, longius se ab eis sequestrauerunt, in quibus per fidem curatis uitia morum renouata sunt dicente Paulo : Scripsi uobis in epistola non com¬ misceri fornicariis. Non utique fornicariis huius mundi aut 745 auaris etcetera, et paulo post : Si is qui frater nominatur, est fornicator aut auarus aut idolis seruiens aut maledicus aut ebriosus aut rapax ; cum eiusmodi nec cibum sumere. Igitur postquam ad eos, qui male habebant, accessit medi¬ cus, et uocando peccatores ad paenitentiam sic per fidem cura750 uit eos, ut sciant ipsi uel possint uenire ad ecclesiam, iam non est spiritualis propositi uiris eundum exemplo Domini ad nuptias saecularium, sicut eiusdem nihilominus exemplo non est publicanis et peccatoribus communicandum, cum ipsius apostoli cum eiusmodi nec cibum sumere nec Aue eis dicere 755 eodem Christo in se loquente praeceperint. Et non quod iuxta Tatianum et Marcionem aliosque haereticos nuptiis detrahant aut fornicationi comparent, sed quia melioris ipsi uotum propositumque habentes bonum hoc post tergum reliquerunt,

1729 cf. Aug,,InIoh. euang. tr. 17, 13, 15 - CC 36 p. 177. 1736 cf. Mt. 9, 11. 1737 Mt. 11, 19. 1743 I Cor. 5, 9. 1745 I Cor. 5, 11. 1754 cf. I Cor. 5, 11 ; II Ioh. 10. 1756 cf. Aug., De haeresibus 22. 30 - PL 42. 29, 30.

1724 suum medicus ~ St 1727 illo in marg. S et om. t 1740 languorem / 1741 sese A se t misceamini Vulg. eis aue ~ A bonumque L

et om. t 1738 et amicus] 1743 uobis om. t com¬

1753 peccatoribus et publicanis ~ t 1754 apostoli C 1755 quod non ~ S 1756 nonnullos om. SAC 1758

PL 279

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (2, 2-4)

103

quod tale est, ut non sine periculo respiciatur, quia non sine 1760 labore relinquitur. Sequitur : 2, 3

ET DEFICIENTE VINO,

DIXIT MATER

IESV AD EVM

:

VINVM

NON HABENT

1765

1770

1775

1780

2, 4

Optat beata Dei genitrix conuiuantibus fieri ianua caelestis beneficii, ne illorum deuotio, / qui se inuitauerant, fructu suo careret, neue hilaritatem praesenti rei competentem impor¬ tuna penuria contristaret. Credendum namque est, quod pia deuotione Dominum Iesum matremque eius ac discipulos in¬ uitauerant, praesertim cum famam illorum, quae de ipso iam dici coeperant, non ignorare possent. Nam ex eodem uico erat Nathanael, qui die praecedente illum in fide agnoscens dixerat: Rabbi, tu es Filius Dei, tu ex rex Israel. Vnde et signanter euan¬ gelista cum dixisset : Nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae et erat mater Iesu ibi, distincte subdidit : Vocatus est autem et Iesus et discipuli eius ad nuptias. Vt intelligas iam impletis nuptiis discumbentium iam considentibus conuiuis consulto factum esse, ut uocaretur et Iesus tamquam homo sanctus uelut propheta magnus, cuius benedictio posteritati nuben¬ tium uel toto coetui conuiuantium profutura frustra non speraretur. Igitur beata Virgo, ut illorum, qui se inuitauerant, remuneraret deuotionem, sciens in carne sua, quam pepererat, rerum omnium / creatricem Dei habitare uirtutem, dicit Filio pl suo Deo suo : Vinum non habent. 280 DICIT EI IESVS : QVID MIHI ET TIBI EST, MVLIER ? NONDVM VENIT HORA MEA

1785

Hoc duobus modis accipi et utroque modo sensum potest aedificare recte credentis. Primum est, ut haereticos illos, qui (ut saepe dictum est) Christum ante Mariam fuisse negant, hac quoque sententia percuti arbitremur. Contra quos maxime praesentis euangelii cuncta testimonia conscribuntur. Diuini1790 tas quippe, quae in illo humanitatis suae templo latebat et nunc sese ad facienda miracula paululum exerebat, ueraciter hoc dicere poterat : Quid mihi et tibi est, mulier ? Quia uidelicet iam tunc in auribus eius haereticorum blasphemiae persona¬ bant, qui dicturi erant : Quia Christi totum initium ex Maria 1795 est. Itaque unius eiusdemque personae naturam utramque duabus his exprimit breuibus sententiis diuinam scilicet cum dicit : Quid mihi et tibi est mulier ?, humanam cum proti-

1771 Ioh.

1, 49.

1777 cf. Lc.

161.684.932.1169.

1761 DICIT Vulg. 1777 uel C DICIT Vulg. nam] uero add. t

7,

16.

1789 cf. supra Praef.

1787 cf. supra Praef.

12

; I

10.51.142.

8.

1764 inuitauerint t 1770 praecedenti t in fide om. t 1780 remuneret t 1781 habitare Dei ~ t 1783 ET

1790 quae quippe ~ C

1796 cum dicit om. t

1797 huma¬

104

RVPERTVS TV1TIENS1S

nus subiungit : Nondum uenit hora mea. Nam qui secundum diuinitatem sine tempore et sine matre est, secundum huma1800 nitatem tempora et horas, non fatales secundum mathemati¬ cos, sed quas ipse sibi posuit, habere nascendo et moriendo dignatus est. Cauendus tamen est in hoc error Nestorii, qui duas in Christo confitendas esse personas arbitratus uetuit beatam Mariam 1805 Theotocon id est Dei genitricem nominari, dicens, quod non Dei sed hominis mater sit, eo quod humana tantum non etiam diuina Christi natura ex illa sumpta sit. Sed procul dubio sicut tenet catholica fides Dei et hominis mater credenda et confi¬ tenda est, quia ueraciter incorporeum Verbum Patris aure 1810 cordis credendo concepit et de carne sua corporatum ex uirgineo uentre peperit. 4

(ALITER :) QVID MIHI ET TIBI EST, MVLIER ? NONDVM VENIT HORA MEA

1815

1820

1825

1830

1835

Non ante hac inuenitur matrem suam ignorasse Dominus Iesus, sed erat subditus illis, sicut quodam loco Lucas euange¬ lista testatur de parentibus eius loquens : et descendit cum eis et uenit Nazareth et efrat subditus illis. Nunc autem ubi miracula facere incipiens ad hoc se praeparat, ut paulo post per ciuitates et castella circumeat et regnum Dei annuntiet, dicit eidem matri suae : Quid mihi et tibi est, mulier ? Cui simile est illud, quod iuxta alium euangelistam loquente eo ad turbas, cum dixisset quidam : Ecce mater tua et fratres tui foris stant quaerentes loqui tibi, respondens eis ipse dixit : Quae est mater mea et qui sunt fratres mei ? Et extendens manum in discipulos suos dixit : Ecce mater mea et fratres mei ! Quicumque enim fecerit uoluntatem Patris mei, qui in caelis est, ipse meus et frater et soror et mater est. Itaque fecit ipse prior, quod nobis faciendum praecipit. Non enim alia cuiquam praecipit, quam quae ipse primus opere impleuit, sicut de ipso scriptum est, quia coepit Iesus facere et docere. Praecipit autem ei, qui sese dignus esse cupit, ut propter euangelium pa/trem et matrem relinquat et renuntiet omnibus quae possidet. Hoc igitur primus ipse fecit, quia descendens a Patre cum diues esset pro nobis egenus factus est domum quoque et matrem et affines carnis suae deserens ad euangelizandum pauperibus exiuit. Dicit itaque matri suae in initio

1800 Aug., Inlob. ettang. tr. 8, 8, 15 ; 8, 10, 10 - CC 36 p. 87. 88. I818cf. Mt. 9, 35. 1822 Mt. 12, 47-50. 1830 Act. 1, 1. 10, 37 ; Lc. 14, 33. 1734 cf. II Cor. 8, 9. 1835 cf. Lc. 5, 18.

1805 theotochon SA 1820 eidem supra lin. A 1830 quia] quae t 1834 egens AC, pauper t

181« Lc. 2, 51. 1832 cf. Mt.

1823 ipse dixit eis ~ S

C

38

PL 281

IN I0HANN1S EVANGELIVM II (2, 4)

105

miraculorum paulo post successura suae praedicationis functione : Quid mihi et tibi est, mulier ? Quod utique nec ipse secundum carnem dicit (ut supra 1840 dictum est), sed secundum diuinitatem, quae existendi initium a matre non accepit, cuius opus omnino praeferendum est curae carnis nec ab aliquo secundum carnem dicendum est patri uel matri, sed secundum Deum, scilicet ubi opus Dei omnia et propriam quoque animam negligere exigit. Et hoc 1845 modo nullatenus aduersus legem facit dicentem : Honora pa¬ trem et matrem. Nam eadem lex, quae hoc dicit, rursus eadem auctoritate uel eodem spiritu loquitur : Qui dixit patri suo uel matri : Nescio uos, et fratribus suis : Ignoro illos, et nescierunt filios suos, hi custodierunt legem tuam et pactum tuum seruaue1850 runt, iudicia tua, 0 Iacob, et legem tuam, 0 Israel. Ponent thy¬ miama in furore tuo et holocaustum super altare tuum. Magis ergo, ut legem perfecte impleret, matrem suam saluo eius honore nesciuit, quia profecto nulla est exhonoratio patris uel matris, dum eis non quaelibet causa, sed solius praefertur 1855 honor uel opus Dei. Cui uidelicet magno ac necessario salutis operi Iesus intentus nesciturum se matrem suam profitetur, donec eodem opere peracto dicat ei : Mulier, ecce filius tuus. Quod uidelicet in hora mortis suae dicturus erat. Vnde et cum dixisset : Quid mihi et tibi est, mulier, protinus addidit : 1860 Nondum uenit hora mea, ac si diceret : Ex quo ad baptismum ueni et in desertum exiui, destitutam te esse praesentia mea materno affectu suspirasti. Nunc habe me in his nuptiis et gaudes quod praesentia mea frueris, sed adhuc tempus im¬ minet, ut magis ac magis te relicta non desinam circuire per 1865 ciuitates et castella. Cum uita praesenti finiam opus quod coepi. Ab hac expeditione redeuntem uulneratum me et morientem recipies. Nunc interim tantum impen/det onus cae- C lestium negotiorum, ut non uacet perpendere, quid maternis affectibus tuis debeam. Nec enim habeo facere uoluntatem 1870 meam, sed impositam a Patre perferre oboedientiam. Qualem mandati eius necessitas addixerit, talem me filium tuum in illa hora ostendam tibi. Et per haec quidem dicta non ad illud respondit, quod dixerat mater : Vinum non habent, sed ad interni desiderii eius clamorem uehementem in aures suas alte 1875 personantem, quia faciem eius ardebat semper uidere prae-

1840 Aug., In Ioh. euang. tr. 8, 9, 7 - CC 36 p. 87. CSEL 75 p. xo6. 1844 cf. Mt. 10, 39. 1847 Deut. 33, 9-10. 1855 supra II 1843. Mt.

9, 35.

1869 cf. Ioh.

1841 ex matre t 1868 quid] quod /

1843 cf. Bened., Reg. 43, 3 1845 Deut. 5, 16 ; Ex. 20, 12. 1857 Ioh. 19, 26. 1864 cf.

6, 38.

1847 dixerit t 1871 adduxerit t

1849 legem tuam] eloquium tuum Vulg. 1872 per om. t

38^

io6

2, 5

1880

RVPERTVS TVITIENSIS

sentem. Nam conuiuas, quorum deuotione inuitatus fuerat, non minus quam ipsa suo uolebat beneficio laetificare, maxime ob utilitatem illorum, quos hoc uiso miraculo nouerat in se credituros esse. Recte ergo sequitur : /

PL

DICIT MATER EIVS MINISTRIS : QVODCVMQVE VOBIS DIXERIT,

282

FACITE

1885

1890

6-7

Voluntatis eius conscia et de potentia eius non dubitans op¬ portuna commonitione ministrorum animos praeparat, uidelicet ne id, quod praecepturus erat, amentiae reputarent nondum ueram eius experti uirtutem. Nam et propinqui eius, cum apostolos eligeret et nomina quibusdam mutata imponeret, exierunt, inquit Marcus euangelista, ut tenerent eum dicen¬ tes : quia in furorem uersus est. Itaque sollicita praemonet ut non diffidentes aut etiam irridentes indigni fierent gratia miraculi, sed praecepto parentes uiam facerent manifestandae gloriae Dei. ERANT AVTEM IBI LAPIDEAE HYDRIAE SEX POSITAE SECVNDVM

PVRIFICATIONEM

IVDAEORVM,

CAPIENTES

METRETAS BINAS VEL TERNAS. DICIT EIS

SINGVLAE

IESVS : IMPLETE

i895

HYDRIAS AQVA

Purificationes Iudaeorum multiplices erant. Aliquae a Moyse, plurimae autem ex traditione pharisaeorum, de quibus et Marcus : Pharisaei enim, inquit, nisi crebro lauent manus suas, non manducant tenentes traditiones seniorum. Et a foro 1900 uenientes nisi baptizentur non comedunt. Et alia multa sunt, quae tradita sunt illis seruare, baptismata calicum et urceorum et aeramentorum et lectorum. Ob huiusmodi purificationes, ut aqua esset in promptu, hydriae ponebantur, quae in hac domo nunc lapideae fuisse referuntur erantque uasa sic ap1905 pellata, quod essent aquae receptui praeparata. Hydor enim graece, aqua latine dicitur. Ceterum abusiue hoc nomen poni¬ tur ut ibi : Hydria farinae non deficiet neque lecythus olei minuetur. Quarum quantitatem fuisse inaequalem euangelista curauit significare in eo quod ait : Capientes singulae metretas 1910 binas uel ternas. Metretas dicit mensuras quasdam tamquam si diceret urnas amphoras uel si quid huiusmodi. Nomen mensu¬ rae est metreta et a mensura accepit nomen ista mensura. Metron enim dicunt Graeci mensuram, unde appellatae sunt metretae.

1879 cf. Ioh. 2, 11. 1887 Mc. 3, 22. 1898 Mc. 7, 3-4. Comment. in Ioh. I - PL 100, 767 C. 1907 III Reg. 17, 14. In Ioh. euang. tr. 9, 7, 5 - CC 36 p. 94.

1901/19«« Alcuin. 1910/1914 Aue '

1879 sequitur] subditur V 1880 DIXERIT VOBIS Vulg. 1892 lap. sex hydr. ~ S 1898 Pharis, et omnes Iudaei Vulg. lauerint Vulg. 1899 seniorum supra lin. corr. ex seruorum C 1900 cum uenerint Vulg. 1901 urcerorum C 1906 dicitur latine ~ t nomen hoc ~ S 1912 accipit A

IN IOHANNIS EVANGELIVM II (2, 4-8) ^ I9I5

107

ET IMPLE VE RVNT EAS VSQVE AD SVMMVM

Notandum quod Dominus nec de nihilo uinum, quo conuiuas laetificaret nec de nihilo panem fecit, quo turbas esurientes satiaret nec aliquid omnino in tota suorum serie signorum de non existentibus fecit, sed uel existentia in maius et / melius 1920 prouexit faciendo de aqua uinum et panes quinque aut septem multiplicando in satietatem multorum millium uel corrupta in integrum reformauit infirmos curando uel destituta restituit mortuos resuscitando. De nihilo autem non operatus est ali¬ quid. Non enim mentitur Scriptura, quae dicit : Qui uiuit in 1925 aeternum, creauit omnia simul. Simul quippe omnia id est prima rerum omnium elementa de nihilo creauit, sex autem diebus operatus rerum omnium species non de nihilo creauit, sed ex eisdem elementis Verbi imperio formauit. Et die qui¬ dem septimo requieuit ab omni opere, quod patrarat, scilicet 1930 ut nullam deinceps nouam speciem produci iubeat. / Operatur tamen usque modo, dum easdem species gubernat et multiplicat maximeque humanum genus, quod in melius commu¬ tat. Igitur quia et sicut Scriptura testatur : Semel loquitur Deus et secundo idipsum non repetit, uinum daturus incommutabi1935 lis Dei Filius non de nihilo creauit sed de competenti elemento fecit, scilicet de aqua, quam singulis annis per uites a radicibus ascendentem in uinum conuertit praecepto quod posuit et non praeteribit. Quod qualiter fecerit credi potest, inuestigari non potest. Sed profecto mirabilius est aquam de nihilo creasse 1940 quam uinum de aqua fecisse. Mirabilius quippe est quamlibet substantiam quae non erat condere, quam substantiae iam existenti quodlibet accidens adicere. Est autem omnis humor una generaliter substantia unumque elementum, color autem siue sapor rite inter multitudinem ponuntur accidentium. 1945 Igitur dum aquam de nihilo creauit Deus, quia substantiam 22 > 3> I9-21-

672 sufficiebat ad in marg. S 681 Deum dicere ~ Ht 684 arma] et praem. t 688 EVM IVDAEI] IVDAEI IESVM Vulg. 691 cur supra lin. A 699 et qui] uel Ht 701 conueniebant Ht 708 et] ut t inhiantis H

258

715

720

725

730

735

740

745

RVPERTVS TVITIENSIS

cato suo non haberent, Haec enim lucerna nullum oculum ob sui praesentiam nequam esse faciebat, sed tantum a simplici oculo distinguebat, quemadmodum tu quilibet bonus artifex per ostensionem artis tuae neminem inuidum esse facis, sed tantum ab effectis deprehendis et discernis, quis inuidus, quis erga te beneuolus sit. Cum igitur in praesentia lucis oculi nequam totum corpus tenebrosum haberent, ut lucem in tene¬ bris lucentem non modo non comprehendere, sed etiam ex¬ stinguere uellent, persequebantur enim illum Iudaei propterea quia haec faciebat in sabbato, dicit eis : Pater meus usque modo operatur et ego operor. Breuis sen¬ tentia, mirabilis causa, quia et persecutores suos in ius uocat et nos beneuolos sibi sicut lucerna fulgoris illuminat. Beneuolos namque sibi nos bonis operibus effecit, quorum unum illud, quod nunc languidum sanauit, ad captandam beneuolentiam pertinuit. Nam quod ait : Pater meus usque modo operatur et ego operor, nostri oratoris pro nobis perorantis sapientiae Dei narratiuncula est, uerbis lucida et breuis, et sensu magna et mirabilis, cuius partem illam, quae est : Et ego operor, toto sequenti sermone argumentosa ueritas ob confirmationem nostrae fidei constanter et ueraciter defendit. Audite Iudaei, audite legem aequitatis, postulat iste homo, quem uos persequimini, quem uos ob huiusmodi causam in¬ terficere quaeritis, qua senatum orbis terrae beneuolum sibimet effecit. Die sabbati reprehensus de opere quahcumque non se de qualitate operis quamlibet laudandi defendit, sed de iure suo secundum natales suos causam legitimam constituens uestrum immo totius orbis publicum auditorium non subterfugit. Vos omnes ex Abraham nati et omnes post Abraham estis, hic autem ex Abraham quidem natus est, sed et ante Abraham est, et non sic operatur in sabbatis, ut uos, cum bouem aut asinum adaquatis, nonnihil negligentes in / hoc sabbatum, id est requiem filii ancillae uel aduenae uestri uestrum pecus soluentis et aquantis et idcirco non uult sub aequali uobiscum lege teneri. Habetis legem, estis quidam legisperiti, habetis iudices, si uere utique iustitiam loqui et recta iudica/re uelint. Pater meus, inquit, usque modo operatur. Non indicat nunc primum quis uel ubi pater suus sit, sed hac re iamdudum uobis

717 cf. Mt. 6, 23. 740 cf. Ioh. 8, 55 ss. 32, 12. 747 cf. Ps. J7, 2.

742 cf. Lc. 13, 15.

744 cf. Ex.

717 tenebrosum om. H haberent ] adeo add. t 722 uocabat Ht 728 et sensu] et om. Ht 730/731 argumentosa usque ad nostrae supra lin. C 732 homo iste ~ Ht 737 quamlibet/», quamvis in marg. t 742 aut] uel Ht 744 filii om. Ht 745 adaquantis Ht 746 quidem t 748 operatur] inquit add. S

PL 404

C99

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 16)

259

75° intimata maxime per testimonium Iohannis id quod sequitur: Et ego operor, defendere intendit. Et illud plane concedere oportet. Nec enim negare potestis, quin ille talis Pater eius, qualem iamdudum audistis, usque modo operetur. Nonne ille usque modo in sabbatis uestris facit solem suum oriri super 755 bonos et malos et pluit super iustos et iniustos ? Nonne cunc¬ tis diebus nullis festiuitatibus exceptis occidit et uiuere facit, percutit et sanat, et quacumque die apprehenderit hominem dignum morte, quacumque die peccator in manus eius inci¬ derit, non est sabbatum quod illum de manu eius eruere pos760 sit ? Nam ut hoc taceam quod a substituendis animalium fetibus uel nutriendis terrae fructibus non magis sabbato quiescit quam prima uel secunda sabbati. An putatis quod uos, dum in sabbatis uestris onera peccati per portas uestras, id est per 765 sensus uestros omnes infertis, qui utique cum sint portae et fenestrae corporis, ingreditur mors per ipsos usque ad interiora uentris, cum, inquam, eiusmodi onera portatis et longos ini¬ quitatis funiculos trahitis, putatis, dum uos ista facitis in sabbatis et dum in sabbato homicidium aduersum me per770 tractatis, quod Pater meus tunc interim otiosus sedeat, quia sabbatum est et non uos de libro suo deleat, immo peccatum uestrum stilo ferreo in ungue adamantino scribat forti opere et profunda scriptura quam in sempiternum nemo deleat ? Palam ergo est, quia Pater meus usque modo operatur, et quod 775 non ita requieuerit die septimo ab omni opere, ut cuncta quae creu ait desinat magis sabbato quam alia die gubernare. De¬ fendam itaque meipsum dicens : Et ego operor. Si aduersamini, uera ratio, rationalis ueritas uinculo suo conatus uestros alli¬ gabit. Vos enim a Iohanne, quem consulendum esse iudicastis, 780 quasi propositum audistis, quod Deus Pater meus sit, uos a me assumptum refellere non potestis, quin ille Pater meus opere¬ tur usque modo in die sabbati. Concludo ergo dicens : Igitur et ego operor. Quid enim ? Num ita uos insanire audebitis, ut odio uel despectu Filii Patrem quoque condemnetis et perse785 quamini, quia non uacat ab operibus uitae uestrae necessariis uel a regimine totius mundi in die sabbati ? Rursus legaliter astruere non poteritis, quod Filius minus liber Patre suo sit, quod Filius Patre suo minus legitimus etiam sabbati dominus sit. Quis enim filius legitime natus patri suo natura uel condi-

754 cf. Mt. 5, 45. 755 cf. I Reg. 2, 6. 757 cf. Deut. 32, 39 ; Is. 19, 22.. 758 cf. Hebr. 10, 31. 759 cf. Is. 43, 13. 764 cf. Ier. 17, 21. 768 cf. Is. 5, 18. 771 cf. Ps. 68, 29. 772 cf. Ier. 17, 1.

763 primam C minus in marg. A.

765 omnes om. t

771 est om. t

787 astruere usque ad'

26o 790

795

800

805 19

rvpertvs tvitiensis

tione postponitur ? Numquid pater alterius uel diuersae sub¬ stantiae quam eiusdem, cuius et ipse est, filium generare po¬ tuit ? / Facere quidem aliud potest quam id quod ipse est, PL generare autem aliud non potest quam id quod ipse est, sicut 405 uestrum quidlibet, dum pingit uel plasmat, aliud profecto quam id quod ipse est facit, sed dum generat profecto aliud quam id quod ipse est ge/nerare natura non concedit. Me C 99^ autem solum Pater non fecit sed genuit, sicut uobis idem Iohannes, qui supra dixit: Vnigenitus qui est in sinu Patris, ipse enarrauit. Ille unigenitum Dei me esse perhibuit. Igitur et ego operor in sabbato, quoniam minus liber, minus legiti¬ mus non sum Patre meo. Propterea ergo, inquit, magis quaere¬ bant illum Iudaei interficere, quia non solum soluebat sabbatum sed et patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo, uidelicet dicendo : Pater meus usque modo operatur, aequalem se facit scilicet subiungendo : Et ego operor. RESPONDIT ITAQVE IESVS ET DIXIT EIS 1 AMEN, AMEN DICO vobis:

non potest filivs a se facere qvidqvam, nisi QVOD VIDERIT PATREM FACIENTEM

810

815

820

825

Haec dicta quandam impotentiam insufficientis naturae sonare uidentur, sed si recte aduertas ueram, certam, stabilemque Filii Dei omnipotentiam praedicare comprobantur. Quae cum uero sensu fuerint perspecta, clarebit, et quam recte quamque optime responderit ita Iesus quaerentibus se inter¬ ficere. Et hoc primo sciendum, quia facunda oratrix sapientia Dei ab hoc loco usque ad id, quod longe inferius dicit : Qui uero male egerunt, in resurrectionem iudicii, firmissimis argu¬ mentis utitur, utpote nobis uerba faciens ad confutandas aduersarias partes iudaicae uel haereticae prauitatis et ad confirmandam ueritatem suae diuinitatis, necessariam omni christiano homini. Non potest, inquit, Filius a se facere quid¬ quam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Quis unquam ange¬ lorum aut hominum hoc de seipso protestari potuit ? Quid enim Deum Patrem uidet quis facientem nisi omne bonum ? quid uero aliud est quod ille non facit, nisi omne malum ? Quod uidelicet qui facit, a semetipso facit, quia solus facit, quia seorsum extra Deum et Patrem facit. Quis ergo siue an¬ gelorum siue hominum ita castum cor potest se habere glo¬ riari, ut dicat quod a seipso quidquam facere non possit ?

798 Ioh. 1, 18. 815 Ioh. 5, 29. 827 Missale Rom. ; Bruylants, II, 1168 p. 340 ; Aug., Enarr. inps. 129, 2, 20 — CC 40 p. 1891.

791 filium supra lin. A 793 generare usque ad ipse est om. Hi 795 quam id] id om. t 805 faciens S 808 PATREM] SVVM add. A 811 potentiam S 820 filius] hominis add. H 823 Patrem Deum ~ A 828 quidquam facere ~ Hi

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 16-19)

261

Nam et angelica natura malum potuit facere et fecit, et liumana natura malum potuit facere et fecit. Et quidem sancti angeli firmati sunt, et quia malo angelo quidquam a seipso faciente, id est malum faciente, ipsi Deo principi suo adhaerere maluerunt, hoc in renumerationem acceperunt, ut deinceps malum facere non possint, quia cum 835 possent facere noluerunt. Verum hoc non est per naturae ipso¬ rum potentiam, sed per diuinae uoluntatis remunerantem gratiam. Proinde, etsi recte dicatur, quod iam a seipsis quid¬ quam facere non possint, attamen non illud uerum est adiungere quod faciant, quaecumque uiderint Patrem facientem. 840 Te igitur, o Ari, cuius mortui quoque et in inferno sepulti nomen foetori et horrori est toti magnae et sanctae ciuitati Dei, te, inquam. Filii Dei defensio praesens oppugnat, te haec uox eius accusat, te uerum hoc eius / testimonium uerberat, te hic eius clamor aeterna decollatione condemnat. Tu 845 enim eundem Filium / Dei creaturam esse dixisti, tu factum esse inclamasti, tu : Erat quando non erat, adinuenisti, tu conuertibilem, heu pollute et immunde !, tu conuertibilem id est de bono ad malum aeque ut angelicam uel humanam naturam deflexibilem esse delatrasti. Denique cum haec Iudaeis dice850 ret, iam hic horrisonus furor tuus in auribus eius erat, iam te inter illas Iudaeorum turbas tumultuantem et uesanientem audiebat, iam aduersus blasphemias tuas seipsum defenden¬ dum suisque fidelibus succurrendum esse sentiebat. Ait ergo : Amen, amen dico uobis, non potest Filius a seipso facere 855 quidquam nisi qriod uiderit Patrem facientem. Quid est hoc, o Ari, nisi idem ac si dixisset : Non est Filius conuertibilis, id est de bono ad malum flexibilis ? Quid enim unquam uidit patrem suum intus et foris in caelo et in terra facientem nisi omnia ualde bona ? Sed ipse non potest quidquam a seipso 860 facere, nisi quod uiderit Patrem facientem. Ergo non nisi omne bonum Filius facere potest, ergo de bono in malum mutabilis et flexibilis non est, ergo conuertibilis non est. Et uos itaque, o Iudaei, quid illum quasi absque Patre suo quidquam fa¬ cientem solum propter sabbata uestra persequimini ? Cum 865 Patrem eius usque modo operantem culpare non audeatis, cur Filium interficere quaeritis ? Forte dicitis : Deus Pater, quoniam lege sabbatorum non tenetur, semper operetur, 830

831 cf. Ps. 32, 6. Gen. i, 31.

846 cf. Symbolum Quicumque : non conuersione.

859 cf.

838 facere om. H 839 facient i 840 Arri SACHt 846 tu] tempus add. t 849 deletrasti C 850 iam] tam H 853 esse om. H 855 patrem] suum add. S 857 umquam] inquam C, numquam A 858 in terra et in caelo ~ S 859 omnia om. t

PL 406 C 100

262

RVPERTVS TVITIENSIS

quia non nisi bonum umquam operatur, nec euenire potest, ut malum operetur. Amen, amen, inquit, dico uobis : Nec 870 Filius umquam nisi bonum operatur nec fieri potest, ut aliud uel aliter quam Pater operetur. Ergo consequens est, ut et ipse semper liber operetur, ut nulla sabbati lege teneatur, ut etiam ipse sabbati sit dominus. Sed adhuc parum est. Nam hac prima propositiuncula concessa constat quidem quod Fi875 lius nihil nisi bonum facere queat, sed nondum consequi uidetur, quod nullum bonum factum sit a Patre absque Filii cooperatione. Rationem ergo subiungit, ex qua constet, quod in praedicta propositione nihil omnino exceperit. 19b

QVAECVMQVE ENIM ILLE FECERIT, HAEC ET FILIVS SIMILITER 880

FACIT

Hoc diligenter intuendum est, quia non solum id quod praedictum est, sed tria pariter magnifica nobis hac breui ratiuncula perscribit, scilicet quod haec ipsa faciat, quae Pater facit, et non alia, et non partem aliquam ex eis sed 885 omnia, et quod non dissimiliter, sed similiter, id est quod Patre faciente per naturalem omnipotentiam non faciat Filius per accidentalem uel indultam sibi gratiam, quod Patre faciente impassibiliter non faciat Filius passibiliter, quod Patre fa¬ ciente inconuertibili imperio non faciat Filius conuertibili 890 artificio. Hoc, inquam, diligenter intuendum est, quia non dixit : Facit alia, sed : Haec, quia non dicit : Similia, sed : Similiter. Proinde non sic accipimus Patrem et Filium, quem¬ admodum duos artifices magistrum et discipulum, / illum PL facientem, istum in alia materia magistri opus imitantem, 407 895 sed Deum Patrem omnia facientem et cum illo Deum Filium eadem cuncta componentem. Ipse enim Filius Patris sapientia Dei est ac proinde non aliter sine dubio intelligendum est id quod nunc de seipso dicit Filius quam illud quod alibi / Dei CiooT sapientia de seipsa loquitur : Quando praeparabat cados ade900 ram, quando certa lege et gyro uallabat abyssos, quando aethera firmabat sursum et librabat fontes aquarum, quando circumda¬ bat mari terminum suum et legem ponebat aquis ne transirent fines suos, quando appendebat fundamenta terrae : cum eo eram cuncta componens et delectabar per singulos dies ludens 905 coram eo omni tempore, ludens in orbe terrarum et deliciae meae esse cum filiis hominum. Igitur cuncta, quae Pater facit, non minus Filii quam Patris opera sunt. Sed et adhuc parum dic¬ tum est. Nondum enim satis aperte claret, unde sit illa tam

873 cf. Mt. 12, 8. 899 Prou. 8, 27-31.

893 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 18, 5, 15 — CC 36 p. 182.

869 dico inquit ~ S 872 lege sabbati ~ C Deum] Domini H 907 sed et] et om. A

874 quod in marg. C

893

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 19-20) 910

20

263

concors societas tamque socialis concordia, ut alter sine altero, id est Pater sine Filio uel Filius sine Patre nil faciat. Sequitur ergo : PATER

ENIM

DILIGIT

FILIVM

ET

OMNIA

DEMONSTRAT

EI

QVAE IPSE FACIT

Hoc iam alio loco in testimonio quod perhibuit Ioannes, dictum est, quia Pater diligit Filium scilicet non alia dilectione nisi Spiritu sancto, qui Spiritus sanctus Patris et Filii dilectio est : Diligit, inquit, Pater Filium, et demonstrat ei omnia quae ipse facit. Vt quid illi demonstrat ? Numquid ut sciat quod ante nesciebat ? Absit ! Quomodo enim a quoquam sua potest 920 instrui sapientia ? Et nunc enim dictum est et omnibus no¬ tum est, quia Filius est Dei sapientia. Vt quid ergo demon¬ strat ei omnia quae ipse facit ? Plane non ut sciat, sed ut diiudicet omnia. Et quidem aliud quoque dicendum est, sed et hoc uerum est, quia non ad hoc ut sciat, sed ut diiudicet demon925 strat illi omnia. Non enim facere quidquam uult nisi quod Filio suo primum placeat antequam faciat. Quid ergo ? Num istic derogatur Patri tamquam Filii diiudicationem in operibus suis exspectanti ? Absit ! Immo plurimum laudis ascribitur. Quis enim non laude dignum ducat sapientem quempiam 930 opere sibimet proposito quod bona uoluntas facere suggerit uel ad quod agendum bonum studium protrahit sedere sibi¬ met apud se et cum mente sua uel ratione pertractare opus, quod praeparat, ut sciat, quo fine uel fructu illud faciat ? Quin etiam postquam aliquid fecit, quod accuratum uel irre935 prehensibile esse uelit, rursus sensui suo non numquam ingerit, ut ad unguem perficiat, si quid abesse deprehenderit ? Quid autem est Filius Patris nisi eius sapientia, quae (ut praedic¬ tum est), quando praeparabat caelos aderat cum eo compo¬ nens omnia ? 940 Bene ergo et laudabiliter Filio Pater demonstrat omnia, quae ipse facit, quod profecto aliter intelligendum non est quam illud, quod alibi in laude eius Scriptura dicit: Omnia in sapientia fecisti. Hanc demonstrationem digitus Dei per scriptorem legis Moysen in / initio libri Geneseos aperte ex- PL 945 primit. Singula namque opera Deus primum ipse facit, 408 deinde singula uidet et de singulis iudicat, quia bonum est. Videlicet Pater in sua persona operatur, in Filio suo, utpote qui est sapientia sua, singula uidet, in bona uoluntate sua scilicet in Spiritu sancto delectatus dicit : Quia / bonum est. C 101 915

914 cf. Ioh. 3, 35.

937 cf. supra V 919.

917 filium pater ~ S 921 sap. Dei ~ C quin] quando H 945 opera om. A.

942 Ps. 103, 24.

944 cf. Gen. 1.

930 uoluntas bona ~ C

934

264 950

955

960

965

970

975

980

985

RVPERTVS TVITIENSIS

Cumque omnia sapientiae eius id est Filio eius demonstrata placeant et singulorum facta dierum bona iudicentur, in solo secundi diei opere tacetur, scilicet ubi aquae superiores a subterioribus diuiduntur maximeque illud quod praemissum est : Diuisitque lucem et tenebras, a laude boni secluditur. Nam antequam dicat ; Diuisitque lucem et tenebras, laudatio solius lucis praemittitur dicente scriptura : Et uidit Deus lucem quod esset bona, atque ita sine laude extrinsecus subiungitur : Diui¬ sitque lucem et tenebras. Denique in hoc mundanae fabricae uisibili opere, cum diuideret Deus lucem a tenebris uel ab aquis aquas, damna inuisibilis patriae respiciebat, ubi mali angeli peccando tenebrae facti a luce, id est a bonis angelis diuisi sunt et multitudines aduersae a multitudine angelorum in supernis persistentium uelut istae elementares aquae aeterno firmamento diuisae sunt. Cuius diuisionis imago est eadem diuisio aquarum, eadem diuisio lucis et tenebrarum uisibilium. Itaque cum cetera demonstrata sibi, quae Pater faciebat, bona iudicaret sapientia Dei, de hoc solo (ut prae¬ dictum est) diuisionis opere tacuit, quia uidelicet in diuisione nullius erat significatio boni. Igitur Pater diligit Filium et demonstrat ei omnia, quae ipse facit, quia profecto cum magna diligentia sapientiae suae ad honorem ipsius omnia facit et secundum beneplacitum illius uniuersa distribuit. Attamen notandum quod non de prae¬ terito tempore dixit et demonstrauit ei omnia quae ipse fecit. Quod si dixisset, de praedicta solummodo creatione dixisse putaretur, quod tunc illi demonstrauerit, quando illa ut essent creauit. Sed praesenti tempore : Demonstrat, inquit, ei omnia quae ipse facit, quod utique non arbitrandum est dictum esse ab eo sine magno rei pondere ad praesens tempus pertinentis. Quid enim nunc dum ista dicit incarnatus Filius, facit Pater eius ? Facit utique instaurationem omnium, quae in caelis et quae in terra sunt. Per quem, nisi per ipsum Filium, quem proposuit ipse, sicut apostolus ait, in dispositionem plenitu¬ dinis temporum instaurare in Christo, quae in caelis sunt et quae in terra sunt, in ipso ? Quomodo ergo non demonstrat ei hoc ipsum, quod non facit nisi per ipsum ? Quomodo non demonstrat ei nostram salutem, per cuius oboedientiam proposuit faciendam esse salutem ? Nonne de his, quae

954 Gen. 1, 4. 956 Gen. 1, 4. 988 cf. Rom. 5, 19.

972 cf. Eph. 1, 9.

983 cf. Eph. x, 10.

955 a tenebris i" 968 in diuisionis H 969 significatio supra lin. C 971 fecit S 972 facit] fecit Ht 976 illas Ht 977 ei] et t 978 ipse om. Ht 983 in dispositionem] in dispensationem t, dispos. in marg. t 988 esse supra lin. corr. C

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 20)

265

facienda sunt, mandatum dare idipsum est, ea quae facienda sunt demonstrare ? Plane neque grammaticos neque oratores siue dialecticos arbitramur posse cum ratione refragari, quin omnis praeceptio demonstratio sit. Nam et demonstra¬ tores artium praeceptores / appellare solemus. Multo magis PL ergo praecipientem dicimus demonstrare. Omnis enim qui 409 995 praecipit uel mandatum dat, utique demonstrat, sed non e conuerso : omnis qui aliquid demonstrat, praeceptum uel mandatum dat. Dicit autem ipse Dominus alio loco : Et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio. Quod cum diceret utique ad passionem ibat, qua instauranda / erant omnia, quae inCioiv 1000 caelis et quae in terra sunt, in ipso scilicet ruinae angelorum in caelis de hominibus, qui prius restaurantur in terris. Igitur bene et proprie secundum communem quoque ser¬ monem : Pater, inquit, diligit Filium, et omnia demonstrat ei, quae ipse facit, quod non est aliud quam si dixisset : Et per 1005 oboedientiam eius restaurationem omnium facit. Honestius quoque et magis proprie dixit : Demonstrat ei, quam si dixis¬ set : Praecipit uel imperat ei. Solemus enim inferioribus et seruitium iure debentibus imperare, comparibus autem rem, quam oporteat ab uno nostrum fieri, rectius dicimur demon1010 strare quam praecipere aut imperare. Est autem Patri compar Filius, quia uidelicet in Trinitate omnium creatrice et guber¬ natrice nihil omnino dispar est. His igitur pro posse explicatis sequentia uideamus. Sequitur : 990

20b

ET MAIORA HIS DEMONSTRABIT EI OPERA, VT VOS MIREMINI 1015

1020

1025

Quoniam, inquit, de his quae me nunc uidetis facere, male admiramini stulta quippe admiratione dementati et hostiliter inuidentes, me occidere quaeritis, propterea quod me iubente languidus in sabbato sanus factus surrexit et sustulit graba¬ tum suum et ambulauit. Propterea dico uobis : Maiora his demonstrabit Filio Pater opera, ut uos miremini, id est ut digna admiratione fiant in uobis. Demonstrabit, inquam, nunc mihi et omnibus meis in rei euidentia, quod olim demonstrauit mihi in praescientia. Deus enim ostendit mihi super inimicos meos, ne occidas eos, ne quando obliuiscantur poptili mei. Et ego respondi illi : Disperge illos in uirtute tua et depone eos protector meus, Domine. Hoc, inquam, ostendit, hoc demons¬ trauit, hoc praecepit mihi, et ego sic respondi et sic petiui et ipse effectum eiusdem petitionis demonstrabit mihi, id est

997 Ioh. 14, 31. 999 cf. Eph. 1, 10. — PL 76, 1249 ss. 1023 Ps. 58, 12.

1000 cf. Greg., Hom. in euang. 34,6 ss. 1025 Ps. 58, 12.

995 aliquis H 1006 quam si] quasi H 1016 stulta t, stultitia in marg. t, stultitia n admiratione om. Ht 1018 factus om. t 1022 demonstrabit t 1025 respondebo t

266 1030

21

RVPERTVS TVITIENSIS

faciet me quoque facientem pariter. Quaecumque enim ille facit, haec et ego (ut supra dixi) facio similiter. Sed ipsa maiora iam audite opera. Dixi uobis : Quia maiora his quae nunc uidetis, mihi Filio suo demonstrabit Pater opera, et uere maiora : SICVT ENIM PATER SVSCITAT MORTVOS ET VIVIFICAT, SIC ET

1035

FILIVS QVOS VVLT VIVIFICAT

Magnitudinem demonstrationis, qua Filio demonstrat Pater uiuihcare quos uult, magnitudinem, inquam, uel onus, quod Iudaei ferre non ualentes malo suo mirantur, intellectu nostro appendere non possumus, nisi primum nouerimus, qui uel 1040 quales sint mortui, quos Pater suscitat et uiuificat et Filio demonstrat, ut similiter faciat. Numquid enim de Lazaro dicit uel ceteris, quos iterum morituros suscitauit ? Et quidem maius fuit illos suscitari quam / languidum triginta et octo PL annos habentem in infirmitate sua sanari, sed ea longe maiora 410 1045 sunt, ad quae nos mittunt huius sequentia lectionis, quae nescire non possunt Iudaei quaeque uelint nolint coguntur mirari. Nam totum pondus huius oneris in eos uertitur his duabus clausulis, / quas ita interposuit in praecedenti uersi- C 102 culo cum dixisset : Et maiora his demonstrabit ei opera, mox 1050 adiungens : Vt uos miremini, in sequenti cum dixisset : Sic et Filius quos uult uiuificat, mox rationem hanc subiciens : Neque enim Pater iudicat quemquam etc. Igitur isti quos Pater suscitat et uiuificat, illa morte mortui intelligendi sunt, quae inuidia diaboli per peccatum introiuit 1055 in mundum, qua omnes per unum hominem mortui in anima mortales et quotidie morientes in corpore et in utroque aeterna digni nascuntur condemnatione. Ab ista duplici morte per gratiam Dei saluantur electi, quorum patres et principes Abraham, Isaac et Iacob fuisse scientes Iudaei de illorum 1060 superbiebant meritis sibi solis uitam deberi, gentes autem omnes ad eandem non pertinere arbitrati. Iamque uitam ean¬ dem redditam patribus suis sibique repositam autumabant secundum promissiones Dei Patris, quem uidelicet dicebant quia Deus noster est, absque notitia uel nomine Filii, sine quo 1063 Pater nihil facit, nam demonstrat ei (ut supra dictum est) omnia quae ipse facit. Ait ergo : Sicut enim Pater suscitat mor¬ tuos et uiuificat, sic et Filius quos uult uiuificat. Quo dicto utramque percutit erroris partem, scilicet et quod patres suos iam absque necessaria Filii operatione consummatos

1030 Ioh. 5, 19. 15, 31-

1053 cf. Rom. 5, 12.

1054 cf. Sap. 2, 24.

1032 pater] mihi praem. H 1039 apprehendere Ht 1062 autumabant] annuntiabant SAC

1056 cf. I Cor.

1041 enim om. Ht

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 20-21)

267

et quod se solos ad Deum uel haereditariam uitam autumabant pertinere. Aesi dicat : Quia gratia simul et omni¬ potentia mortuos et de mortuorum congerie natos Pater uocauit ad uitam, ante manifestationem Filii (prius enim Pater quam Filius hominibus innotuit) eadem gratia simul 1075 et omnipotentia Filius in hoc tempore suae manifestationis quos uult ad uitam reuocat de eadem perdita massa generis humani. Auscultate quid uel quomodo dixi : Non enim dixi : Sic et Filius ipse filios Abrahae uiuificat, ne uanam opinionem uestram confirmem, quod Iudaeorum tantum salus aut uita 1080 sit, sed dixi : Quos uult, uiuificat, scilicet siue Iudaei siue gentiles sint, sicut Pater quos uoluit de gentilibus, de Chaldeis, ante manifestationem Filii, uidelicet patres uestros nullo ex debito ad sui notitiam uocauit. Nam et patres de communi massa de gentibus in primo parente damnatis ad 1085 gratiam suam uocauit. Sane praetereundum non est, quod eos qui fuerunt ante aduentum Filii recte Pater suscitare et uiuificare dictus sit, quia tametsi Pater illos non sine Filio uocauit, tametsi aliqui ex eis prophetico spiritu cognouerunt Filium Patris, tali tamen uocatione uocati, tali lege instructi 1090 sunt, ut nequaquam per illam patenter agnosci et publice praedicari Dei Filius potuerit. Et notandum quod de Patre duo uerba scilicet Suscitat et Viuificat dixit, de Filio autem unum / solum uerbum, id est Viuificat, inquit. Pater quippe PL non eodem tempore, quo patribus innotuit, non, inquam, 411 1095 eodem tempore salutis / opus perfecit in illis, dum melius ali- C io2t quid disponit ; Pro nobis, inquit apostolus, ut ne sine nobis consummarentur. Filius autem eodem tempore quo mundo innotuit, salutem nostram coepit facere simul et perfecit. Vnde illi recte dicuntur primum beata spe suscitati et deinde 1100 longo post tempore reipsa uiuificati. Nos autem qui in pleni¬ tudine temporis sumus, solummodo uiuificati recte dicimur et sumus. Quia uidelicet uno eodemque tempore simul et cre¬ dimus et uitam, quam in Adam perdidimus, per Spiritum remissionis peccatorum regenerati accipimus. Bene ergo de 1105 Patre loquens : Suscitat, inquit, et uiuificat, de Filio autem solum ait: Vivificat, et sine ulla exceptione gentilis aut Iudaei: Quos uult, inquit, uiuificat, nulli quidquam debens sed sola uoluntate gratuita uel uoluntaria gratia iuste morti addictos misericorditer ad uitam reuocans, quod non dissimiliter a Patre 1110 se facere subiecta ratione comprobat.

1070 esse,

1076 cf. Leo, Serm. 21, 1 — PL 54, 191 A ; cf. Rom. 10, 7. 1659. 1084 cf. supra II 1659. 1095 cf. II Cor. 6, 2. 1100 cf. Gal. 4, 4.

1076 cf. supra II 1096 Hebr. 11, 40.

1082 manifestationem] demonstrationem Ut 1087 et tam si L 1088 aliquis S 1096 pro nobis disponit ~ Ht 1106 ait supra lin. A. gentili H

268 5, 22

RVPERTVS TVITIENSIS

NEQVE ENIM PATER IVDICAT QVEMQVAM, SED IVDICIVM OMNE DEDIT FILIO

Proinde, inquit, Filius nec in hoc dissimiliter a Patre quid¬ quam facit, quod absque distinctione gentilis ac Iudaei cirii 15 cumcisionis et praeputii, quos uult uiuificat, quia nec ipse Pater secundum genus aut secundum carnem quemquam iudicat, id est discernit uel distinguit, quod uel maxime ex eo patet, quod Abraham cum in praeputio esset, amicum suum illum appellauit, et Esau cum circumcisus esset odio habuit. 1120 Sed quid ? Omne, inquit, indicium dedit Filio, uidelicet ut tam in praesenti quam in futuro iudicio praesideat. Et in praesenti quidem occulta eius diuinitas, in futuro autem manifesta iudicet ipsa quam assumpsit et quae tam a malis quam a bonis uideri possit, serui formam. In quo ergo apud ipsum discer1125 nimur ? Quaenam est lex iudicii uel quod edictum iudicis et regis huius ? Sequitur : 5, 23

VT OMNES HONORIFICENT FILIVM, SICVT HONORIFICANT PA¬ TREM 1130

1135

5, 23b

Ecce quanta cum suauitate rationis fortitudinem iudicii qui loquitur sapientia Dei! Iam incipit iudicare superbam atque iniuriosam praesumptionem Iudaeorum conuincens illos inhonorare Deum suum, quem multum se honorare putabant in stercore sabbatorum ceterarumque solemnitatum suarum, quod iam iamque iuxta prophetam proiciendum erat super uultus eorum. QVI NON HONORIFICAT FILIVM, NON HONORIFICAT PATREM, QVI MISIT ILLVM

In quorum concione hominum sententia haec non staret prolata ore senatoris siue causidici spectare ad gloriam pa1140 trum, honorem filiorum, et econtra laedi patres in iniuriis filiorum ? Patres quippe filios diligunt et affectus eorum in illis reconditi sunt, unde et suauius in filiis honorem suum sentiunt et in eisdem acerbius iniurias suas excipiunt. At illi cum in templo manufacto Patrem de carnibus taurorum, quas offe1145 rebant, et sanguine hircorum honorare se dicerent et sabbata eius / praedicarent, saeuo sacrilegio Filium in templo corporis sui non manufacto habitantem persequebantur et interficere quaerebant, praesertim cum ipsi / misissent ad Iohannem et ex testimonio, quod ille perhibuit ueritati, scirent ipsum esse 1130 Filium Dei, quamuis ille testimonium ab hominibus non

1118 cf. supra IV 572 ; Ex. 33, 11 ; Is. 41, 8 ; Iudith 8, 22. 9, 13 ; Mal. 1, 2. 1129 cf. Sap. 8, 1. 1133 cf. Mal. 2, 3. 3, 13. 1144 cf. Hebr. 9, 11-12.

1111 IVDICIO H 1124 forma serui Hi, forma AC 1134 iam iam / 1139 ore om. A 1144 quos t

1119 cf. Rom. 1139 cf. Eccli.

1130 superbiam A

PL 412 C 103

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 22-23)

269

acciperet ex operibus, quae ipse faciebat in nomine Patris sui, testimonium habens maius Iohanne. Mentiebantur ergo, quia non solum secundum caelestem ueritatem, sed et secundum communem hominum sensum uel morem, qui non honorificat 1155 Filium, non honorificat Patrem, qui misit illum. Proinde nequaquam arbitrentur quod ad Deum Patrem pertineant, immo nec ad ipsum, quem Patrem suum esse mentiuntur Abraham. Non dicant : Sufficit nobis sic adorare, quomodo adorauerunt patres nostri, qui absque isto Filio Deum unum 1160 adorantes amici eius appellati sunt et caelestia beneficia cum signis et prodigiis multis et magnis consecuti sunt. Ne, inquam, caeca superbia falsi hoc dicant : Numquid enim aliqui patrum sine fide et spe seminis, quod Abrahae promissum est, in quo benedicerentur omnes gentes, Deo placuerunt ? Quod autem 1165 hoc semen est nisi Christus ? Nonne fidem habentes seminis huius in carne sua, qua parte semen ipsum naturaliter tra¬ ducitur, signum circumcisionis acceperunt, ut illo tali signo testimonium haberent, quod hoc semen benedictionis se exspectare profiterentur ? 1170 Sed de hoc iam alio loco plenius dictum est. Non ergo seipsos decipiant. Non enim Pater illos de manu Filii liberabit. Ille quippe omne iudicium Filio dedit psalmista testante, qui dicit : Deus, iudicium tuum regi da et iustitiam tuam filio regis, uidelicet lege praescripta quam subiunxit dicens : Vt omnes 1175 honorificent Filium, honorificat Patrem. Omnes, inquam, qui uiuificari uolunt, qui cupiunt subleuari de congerie mortuorum. Quisquis ille sit siue Iudaeus siue gentilis, si uiuere cupit, nihil diminuat, nihil detrahat Filio de uniuerso honore Patris. Neque hanc faciat iniuriam Patri, ut dicat eum aliud genuisse 1180 quam idipsum quod est ipse qui genuit. Qui enim iussit, ut terra proferret herbam uirentem et afferentem semen iuxta genus suum lignumque faciens fructum et habens unumquod¬ que semen suum secundum speciem suam iussitque omnem animam uiuentem atque mobilem in aquis omnemque animam 1185 uiuentem in terris crescere et multiplicari in genere suo uel secundum speciem suam, itemque et homo gigneret ad ima¬ ginem et similitudinem suam. Qui, inquam, haec iussit et sta¬ tuit praeceptumque posuit et non praeteribit, quomodo sine sacrilegio dici potest quod extra speciem suam uel contra ge1190 nus suum solus ipse Filium generauerit ? Si enim ut Arius

1165 cf. Gal. 3, 16. 1173 Ps. 71, 2. 1, 11-12. 1187 cf. Ps. 148, 6.

1176 cf. Iob 21, 32.

1181 cf. Gen.

1154 sensum hominum ~ Hi 1166 semen om. SAC 1175 honorificat om. H, sicut honorificant t qui om. H 1183/1186 iussitque usque ad speciem suam om. Hi 1184 motabilem SA 1186 generet S

270

RVPERTVS TVITIENSIS

incontinenti ore dicere praesumpsit, cum sit ipse inconuertibilis uel incommutabilis, Filium conuertibilem siue commu¬ tabilem genuit, profecto contra genus speciemue suam fruc¬ tum protulit nec in semetipso retinere potuit, id quod rebus 1195 omnibus, quas ipse creauit, potenter indulsit. Sed his / omni-C 103T bus malitiae et nequitiae uocibus iam dudum explosis, quas antiquus persecutor Filii Dei diabolus pa/ter mendacii ex PL propriis locutus nequissimis auditoribus suis insusurrauit, 413 quaecumque sunt honoris, quaecumque gratiae et ueritatis, 1200 quaecumque uerae integritatis et perfectae caritatis uocabula cum sensus ueritate Patri et Filio communicamus. His ex¬ ceptis, quae personarum necessaria distinctio singulis propria reseruare postulat, ut uterque Deus uerus et Dominus, increatus, immensus, aeternus, omnipotens, sine initio et sine 1205 fine, inconuertibilis atque incommutabilis a cunctis fidelibus uitam desiderantibus corde ad iustitiam credatur et ore ad salutem aeternam praedicetur pari honore, aequali gloria, indissimili laude. Igitur per hanc honorificentiam Filii facta et completa 1210 uoluntate Patris adeamus cum fiducia ad thronum gratiae eius, ut misericordiam consequamur et gratiam inueniamus in auxilio opportuno, testimonium habentes saluti nostrae necessarium, quod non consentanei simus antiquo peccatori, qui consurrexit aduersus hunc Filium Dei, et primum homi1215 nem eadem praesumptione consurgere fecit, dum eundem Filium, qui solus uere est similitudo Dei Patris quique solus altissimo similis est, non honorificauerunt dicentes : Altissimo similes erimus et nos. Qua intentione cum praeceptum trans¬ gressus esset Adam, Deus unus Pater et Filius et Spiritus sanc1220 tus cum lugubri ironia sic loquitur : Ecce Adam quasi unus ex nobis jactus est sciens bonum et malum, id est reuera uacuus a ueritate scientiae nihilque habens uerae sapientiae dum plus appetit sapere quam oportet sapere. Diabolo quoque sub eadem ironia Ezechiel propheta sic improperat : Aurum opus 1225 decoris tui et foramina tua in die, qua conditus es praeparata sunt. Tu Cherub extentus et protegens etc. Nam quia aureae, id est diuinae substantiae se esse praesumpsit, et cum foramina eius praeparata essent, id est rationalitas, qua Dei capax esse poterat, maluit aurum falso uideri quam pretiosus esse lapis

1191 cf. supra V 862. 1196 cf. I Cor. 5, 18. 1197 cf. Ioh. 8, 44. 1203 cf. Symbolum Quicumque. 1206 cf. Rom. xo, 10. 1207 cf. Symbolum Qui¬ cumque. 1209 cf. Iudith 15, 10. 1210 cf. Hebr. 4, 16. 1214 cf. Gen. 4, 8. 1217 cf. Is. 14, 14. 1220 Gen. 3, 22. 1222 cf. Rom. 12, 4. 1224 Ez. 28, I3_I41228 cf. supra I 716.

1196 iam supra lin. S malum SAC

1212

salutis t

1224 imperat C

1229 maluit]

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 23) 1230

1235

1240

1245

1250

1255

1260

1265

271

et auro uero ligari, maluit cherub id est plenitudo scientiae uideri et super consubstantiales spiritus a seipso tamquam ad protegendum eos extendi quam coaequalis esse illis et cum eis laudare ueram sapientiam, in qua Deus omnia fecit. Vnde cum ironia (ut praedictum est) dicitur ei: Tu Cherub extentus et protegens, cum reuera infatuatus sit et quantum cum ceteris habere potuisset de uera sapientia perdiderit, sicut paulo post propheta idem exprobrans illi : Eleuatum est, inquit, cor tuum in decore tuo, perdidisti sapientiam tuam in decore tuo. Non enim nunc primum diabolus huic Filio Dei detrahere coepit, cum per ora Iudaeorum uel haereticorum tantas aduersus illum blasphemias euomuit, sed ab initio homicida exstitit odio quo oderat Filium Dei et quod impleuit per Iudaeos, ubi illum in ea natura inuenit, in qua posset actu quoque perpetrare scelus homicidii. Item non nunc primum hoc praeceptum / datur hominibus, ut omnes hono/rificent Filium sicut honorificant Patrem. Quid enim est, quod dixit Deus primo homini : De ligno scientiae boni et mali ne comedas, nisi quod sub uelamine litterae carna¬ libus eius temporis, quo haec scripta sunt, hominibus absconditum est dixisse Deum : Aduersus sapientiam Dei, sicut diabolus se extulit, non te extollas ? Non enim reuera in illo ligno illa uirtus erat, ut gustato fructu eius tantam scien¬ tiam haberent homines, ut essent sicut dii scientes bonum et malum, quod ab effectu palam nimis datur agnosci, sed mendacii pater ista confinxit et mentitus est, quia non sic aperti sunt eorum oculi, ut essent sicut dii, sed in hoc dumtaxat aperti sunt oculi eorum, ut se nudos, id est honore pristino spoliatos esse cognoscerent eo quod diuinum honorem praeri¬ pere gestissent. Sed et illud diabolicae blasphemiae est, quod non dixit : Eritis sicut Deus, sed : Eritis, inquit, sicut dii, uidelicet eodem inseparabilis Trinitatis odio, quo nunc usque per ora Iudaeorum uel haereticorum Deum Patrem et Filium eius Deum nobis confidentibus oblatrat dicens plures nos colere deos. Potest quidem sic intelligi dictum esse lignum scientiae boni et mali, eo quod gustu eius per inoboedientiam praerepto futurum erat, ut experimentum haberet homo non solum boni sed etiam et mali. Verum non ea spe homo comedit, ut experi¬ retur mala, id est ut subiaceret malis, sed ut iuxta promissum serpentis similis fieret Deo, quem nil potest latere boni aut

1230 Greg., Hom. in E^ech. 2, 9, 18 —- PL 76, 1054 B. 1237 Ez. 28, 17. cf. Ioh. 8, 44 ; I Ioh. 3, 15. 1247 Gen. 2, 17. 1253 cf. Gen. 3, 5. cf. Gen. 3, 7. 1260 Gen. 3, 5.

1241 1255

1240 uel] et t scriptura H

1249

19

1242 illum] eum A. 1267 et om. SC

1248 uelamine supra lin. corr. C

IX

C 104 PL 414

272 1270

1275

1280

1285

24

RVPERTVS TVITIENSIS

mali. Quapropter illud quoque lignum ironice dictum est lignum scientiae boni et mali. Igitur non nouo consilio nunc primum indicitur hominibus, ut omnes honorificent Filium sicut honorificant Patrem, uerum mirabili cum fenore nostrae humilitatis praeceptum redditur, quo Filio Dei debitus honor exigitur, ut summae sapientiae Dei sensum nostrum inclinemus et subiciamus. Nam quia subesse contempsit homo sapientiae Dei caelum et terram, mare et omnia, quae in eis sunt, creanti et cuncta cum Patre componenti, nunc ab eodem exigitur, ut se subiciat de femina nascenti et sic honorificet in cruce pendentem, sicut honorifi¬ candum esse sentit Patrem in sua maiestate absque carnis susceptione uel mortis passione rutilantem. Sed huius honori¬ ficentiae praemium uel utilitas ex subsequentibus diligentius pensanda est. Non enim adhuc ex superioribus satis aperte liquet, qualiter id est qualem ad uitam mortuos aeque ut Pater uiuificet, quae profecto tota honoris impensi Filio Dei remuneratio est. Sequitur ergo : AMEN,

AMEN DICO VOBIS, QVIA QVI VERBVM MEVM AVDIT

ET CREDIT EI, QVI MISIT ME, HABET VITAM AETERNAM, ET 1290

IN IVDICIVM NON VENIET, SED TRANSIET A MORTE IN VITAM

Verbum eius, id est doctrinam eius sic accipere debemus aduersus supradictum diaboli mendacium uelut antidotum medici ueri / et optimi contra mortiferum serpentis haustum C io4v iamque imbibitum medullis omnibus uenenum. Ille namque 1295 homicida nouerat, quod si homo consilium eius au/diens non PL crederet illi qui dixerat: Quacumque die comederitis ex eo, morte 415 moriemini, morte moreretur, et hoc sciens persuasit, ut come¬ deret et comedenti cum morsu pomi uenenum aeternae mortis infudit. Hic econtra sciens, quod si homo auertat aurem suam 1300 ab illa lingua coinquinata et ab illo uerbo mendacii et humilie¬ tur sub potenti manu Dei credens illi semper uerum dicenti, uitam recuperare possit, quam in primo parente perdidit, ait ergo : Arnen, amen dico uobis, quia qui uerbum meum audit et credit ei, qui misit me, habet uitam aeternam. Ecce qualem 1305 honorem suum quaerit Filius Dei, ecce quomodo cum Patre uult aequaliter uel similiter honorificari, uerbum suum audiri, Deo Patri uult credi. Quo fructu suo uel commodo ? Nullo sed ut uitam aeternam suus habeat auditor. Ergo gratia pro ho¬ mine laborat. Notandum enim quod tamquam in conflictu

1277 cf. Ps. 145, 6; Prou. 3, 19. 1301 cf. I Petr. 5,6.

1296 Gen. 3, 3.

1270/1271 quapropter usque ad mali supra lin. S supradicti t 1297 morte moreretur om. Hi 1305 uult cum patre ~ SAC 1308 ut om. H

1300 cf. Eccli. 51, 7.

1290 TRANSIT H 1292 1303 meum uerbum ~ C suus] filius H

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 23-24)

273

1310 stans testes duos profert uidelicet seipsum et Patrem dicens : Qui uerbum meum audit et credit ei qui misit me. De quibus alibi sic dicit : Nonne scriptum est in lege uestra, quia duorum hominum testimonium uerum est ? Ego sum qui testimonium perhibeo de me ipso, et testimonium perhibet de me, qui misit me 1315 Pater. Hos, inquam, duos testes nunc audiendos offert. Opera¬ batur, uera secundum Scripturas loquebatur. In loquela ueritatis seipsum, in operibus mirabilibus praesentabat Patrem suum. Sic enim alibi dicit : Pater autem in me manens ipse facit 1320 opera. Item : Opera, quae dedit mihi Pater, ut perficiam ea, ipsa testimonium perhibent de me, quia Pater me misit. Vel certe in praesenti euangelio seipsum in antiquis Scripturis, quas illi refellere non poterant, testem adhibet Deum Patrem suum. Sic enim paulo inferius dicturus est : Opera quae dedit mihi 1325 Pater, ipsa testimonium perhibent de me, quae profecto opera sunt, quae per ipsum praedicantem et a mortuis resurgentem et deinceps per euangelizantes eius apostolos facta sunt. De Patre autem confestim subiungit : Et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibuit de me. Quod testimonium ? Scrutamini 133° Scripturas etc. Igitur magna dicturus, magna et necessaria expositurus, illa scilicet de quibus supra dixerat : Et maiora his demonstrabit ei opera, ut uos miremini, satis opportune duos testes idoneos contra suos oblocutores statuit satisque magnam et optabilem 1335 pro solo auditu testium remunerationem promittit. Totus mundus, cuius contra principem foras eiciendum iudicium nunc agitur, caelestis huius rhetoris rationem semetipsum nostri causa legitime defendentis intentis cordis auribus ex¬ audiat. Qui, inquit, uerbum meum, id est praesens audit 1340 euangelium / et credit ei, qui misit me, uidelicet quod sicut C 105 promisit Abrahae et sicut per prophetas suos praedixit, Pater Deus miserit me. Qui, inquam, audierit quod nunc dicturus sum et, cum Pater, qui in me manens ipse facit opera, uerum uerbum me dixisse comprobarit, a mortuis resuscitando me, 1345 credet ei et suscipiet me, iam / ille quisquis sit habet uitam PL aeternam. 416 Et ut certius sciat quid dixerim, ne hoc suspicetur quis, quod dixerim ego non illum carnem suam corruptibilem umquam depositurum, plus et melius est quod dicam, quia in iudicium

1312 Ioh. 8, 17 s. ; Deut. 17, 6. Ioh. 5, 37. 1329 Ioh. 5, 39.

1319 Ioh. 14, 10. 1320 Ioh. 5, 36. 1330 cf. Ioh. 12, 31.

1315 patris H 1332 et maiora] et om. Hi 1344 resuscitandum Hi

opera ei ~ t

1328

1334 statisque t

274

RVPERTVS TVITIENSIS

1350 non ueniet, id est in damnationem generi humano propter peccatum Adae debitam non incidet. Illud quoque sciat non me dixisse quia ad iudicium non ueniet, omnes enim praeter illos qui legem non acceperunt ad iudicium uenient tribus or¬ dinibus distincti, scilicet alii iudicandi et damnandi, alii iudi1355 candi et saluandi, alii nullatenus iudicandi sed iudices et senatores cum Domino suo sessuri, quarta parte hominum, id est illis qui sine lege (ut praedictum est) peccauerunt sine lege condemnatis, — sed hoc me dixisse nouerit quia in iudicium non ueniet id est debitam ex paternae praeuaricationis praei36oiudicio damnationem non incidet. Sed quid? Transit a morte in uitam. Nec dico nunc quia transiet a morte in uitam, sed hoc dico quia uerbum meum audiendo et credendo ei qui misit me iam transiit a morte animae, non dico ad uitam, ut stet secus illam uel a longe prospiciat et salutet illam, sicut Abra1365 ham, Isaac et Iacob et ceteri patres, qui a longe prospexerunt et salutauerunt illam et defuncti sunt omnes non acceptis promissionibus huius, sed hoc dico quia transit in ipsam uitam breui transitu quippe cum ipsum transire non sit aliud quam renasci ex aqua et sancto Spiritu. Credendo enim dum baptiza1370 tur transiit et regeneratus est, et de ueteri nouus, de perdito inuentus, de mortuo uiuus factus est. Nam et si corpus mor¬ tuum, id est mortale est propter peccatum, spiritus iam uiuit propter iustihcationem. Sed dicitis : Quis te audiet ? aut quando istud quod loqueris fiet ? quis denique nostrum auditu 1375 tuo, quis uita tua indiget ? Ad haec inquam : 25

AMEN, AMEN DICO VOBIS, QVIA VENIT HORA ET NVNC EST, QVANDO MORTVI AVDIENT VOCEM FILII DEI ; ET QVI AVDIERINT VIVENT

Si mortui essetis, immo cum mortui sitis, mortem uestram 1380 agnosceretis, uos primi ex mortuis audiretis et audiendo primi a morte animarum uestrarum resurgeretis. Nunc autem dicitis quia uiuitis, iam nunc aliis mortuis, ut ipsi audiant, inclaman¬ dum est. Et hoc erit mirabile quod illi, quanto profundius in mortem descenderunt, quanto longius a Deo uiuo recedentes 1383 deos mortuos adorauerunt, audientes uiuent et uno eodemque auditu excitati tam originalis peccati quam et omnium actuaium peccatorum aeternam mortem effugient et de tam / longinquo mortis barathro unum breue fidei uerbum confitendo

1350 cf. Aug., In Ioh. euang. tr. 22, 5, 29 — CC 36 p. 225. 1365 cf. Eph. 4, 22-24. 1371 cf. Lc. 15, 32. 1372 cf. Rom. 8, 10. 1388 cf. Hymnus ad ves¬ peras temp. pasch. ; Corp. Antiph. off. I 816 — ed. Hesbert p. 198.

1354 distinctis Hi 1364 uel] sed t 1369 Spiritu sancto ~ t 1370 et de ueteri] ex uet. C 1371 factus in marg. C 1375 tua om. Ht 1379 estis Ht 1384 quanto] qui tanto Ht 1386 et om. t 1388 breue om. S

C

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 24-27)

275

in arcem salutis in medium uitae exsilient . De huiusmodi mor1390 tuis nunc dico, de hoc transitu illorum ad uitam nunc loquor. Alioquin si de uniuersali mortuorum resurrectione nunc lo¬ querer, uniuersaliter omnes mortui audient dixissem neque ita determinassem dicendo : Et qui audierint uiuent. Non enim in illorum arbitrio est audire et uiuere, sed ex necessitate desuper 1395 ueniente erit omnibus audire et resurgere. Nunc autem non om/nes audient, non enim omnium est fides, sed plerique PL audient et qui audierint iduent. Illa hora iam uenit et nunc est. 417 Olirn in prophetis loquens Pater dicebat : Quia ueniet, nunc in Filio suo dicit : Quia uenit et nunc est. Audient, inquam, 1400 uocem Filii Dei, non autem uidebunt formam serui, formam Filii hominis. Vocem, inquam, audient non solum Patris aut uocem Dei, sed et uocem Filii Dei, id est simul uocem Patris et Filii, et idcirco nunc recte dixerim : Vocem Filii Dei, cum alias appellare me consueuerim Filium hominis, quia uidelicet 1405 non secundum hominem ad illos pergam, sed secundum diuinam maiestatem ubique praesentem, et non in Deum tantum sed in me Filium Dei credent atque ita Verbum Dei audientes (sicut praedictum est) uiuent. 5, 26-27

SICYT ENIM PATER VITAM HABET IN SEMETIPSO, SIC DEDIT 1410

ET FILIO VITAM HABERE IN SEMETIPSO : ET POTESTATEM DE¬ DIT EI IVDICIVM FACERE, QVIA FILIVS HOMINIS EST

1415

1420

1425

Praesentis loci sensus lucidissimus, ita prauas haereticorum mentes obnubilat, quemadmodum sol quanto splendidior est, tanto magis sordidos oculos lipporumque palpebras putres reuerberans paene excaecat. Quid enim pulchrius aut iucundius hac ratiocinatione sanis effulgeat oculis, ubi praemissa uiuificantis mortuos potentia Filii Dei talis ratiuncula succi¬ nit ? Hac namque bene perspecta liquet etiam, quam rationa¬ biliter omne iudicium dederit Filio Pater. At uero haereticus malitiae puluere caecatus, ubi legit quia Pater Filio uitam dedit habere in seipso, et quia potestatem dedit ei iudicium facere, unde, inquit, aequalis est Patri Filius, qui non uiueret nisi Pater illi uitam daret; qui non iudicaret, nisi Pater po¬ testatem iudicium facere illi concederet ? Qui haec dicens utique ignorat, qua de re agatur : nescit omnino intentionis caput nec uidet totius rationis corpus, cuius membra uiolenter discerpere conatur. A quo si perconteris, quomodo Pater in semetipso uitam habere dicatur, cum ipse uita sit, profecto

139« II Thess. 3, 3.

1391 1403 1411 S

1398 cf. Hebr. 1, 1.

1400 cf. Phil. 2, 7.

mortuorum uniuersali ~ Hi 1399 dicit] loquens praem. Ht 1402/ id est usque ad uocem filii Dei in marg. A 1404 appellare me ~ SAC ET IVDICIVM] ET add. C 1418 bene in marg. A 1419 pater filio 1424 faceret iudicium H 1428 uitam supra lin. A

276

RVPERTVS TV1TIENSIS

respondere idoneum nil poterit, ac proinde suomet iudicio 1430 conuincetur, quod consequenter nec illud intellexerit, quo¬ modo uitam eandem Filio in semetipso habere dederit. Igitur ad elucidandam praesentem sententiam, cum ipsius qua de¬ prompta est diuinae rationis ope accedendum est. Sicut enim, inquit, Pater habet uitam in semetipso, sic dedit 1435 et Filio uitam habere in semetipso. Nequaquam illud nostrae considerationis praeterire debet oculum, quod diligenter lit¬ terae lineamenta / compaginata sunt, dum non ait absolute : C 106 Sicut habet Pater uitam in semetipso, sed interposita coniunctione : Sicut enim, inquit, habet Pater uitam in semet1440 ipso. Quod patenter nobis innuit, sententiam hanc praece¬ dentis esse subsecutiuam et causa illius approbandae, quod apud rhetores maxime usitatum est, rationabiliter esse subiunctam. Praecedens autem sententia haec erat : Arnen, amen dico uobis quia uenit hora et nunc est, quando mortui audient 1445 uocem Filii Dei et qui audierint uiuent. Denique ad hanc eius propositionem illi auditores, immo aduersatores insanire pote¬ rant cur non dixisset : Mortui / audient uocem Dei, sed cum PL diligenti distinctione personarum : Audient, inquit, uocem Filii 418 Dei. At ille in hoc stabat, ut uitam mortuorum non minus de 145° Filio quam de Patre pendere comprobaret, nec posse quem¬ quam suscitari nisi Filium aeque ut Patrem honorificaret. Hoc, inquam, intendebat, non illud quomodo ipse Pater uiueret aut quomodo Filius uiuificasset, quod uel in praesenti sententia suspicari qua dicit : Sicut enim habet Pater uitam in 1455 semetipso, sic dedit et Filio uitam habere in semetipso, stultum et erroneum est. Non enim de uita Dei, qui ipse sibi uita est, non de uiuificatione Filii Dei, qui aeque sibi uita est, sed de suscitatione et uiuificatione mortuorum sermo est. Cum ergo dixisset : Mortui audient uocem Filii Dei, uidelicet Filii aeque 1460 ut Patris uocem ad uiuificandos mortuos necessariam esse perhibens rationabiliter subiunxit dicens : Sicut enim habet Pater uitam in semetipso, sic dedit et Filio uitam habere in semetipso, acsi dicat : Idcirco dixi quia mortui audient uocem Filii Dei ; in qua dictione clara est distinctio personarum Pa1465 tris et Filii, quia sicut Pater habet uitam in semetipso, scilicet uitam hominum id est uirtutem uel operationem effectiuam uitae hominum mortuorum, et non aliunde petit nec alicubi habet nisi in semetipso, sic dedit et Filio uitam habere in semet¬ ipso, id est partem maximam operationis eiusdem illi imposuit, 1470 ut et ipse mortuos uiuihcaret in semetipso, uidelicet non ut

1434 uitam habet ~ t 1436 quod] quo t {in marg. quam), quam n 1438/1439 sed interposita usque ad semetipso om. t 1442 subiunctum t 1460 necessaria H 1462 in semetipso uitam ~ H haberet H 1464 dilectione S 1468 sic usque ad semetipso in marg. C

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 27)

277

Paulo aut Cephae siue Apoll, quibus et si datum est uitam habere uel uiuificare mortuos, nulli tamen eorum datum est eandem uitam habere in semetipso. Nec potest quis quemquam uiuificare per iniunctum sibi uitae officium nisi cooperante 1475 Deo. Quod per similitudinem Paulus exprimens : Ego, inquit, plantaui, Apollo rigauit, Deus autem incrementum dedit. Ae¬ qualis igitur Patri Filius est, cui Pater dedit uitam habere in semetipso, id est quem misit uiuificare mortuos de semetipso. Et quia multum laboris illi imposuit plusque in uiuificandis 1480 mortuis persona Filii laborauit, est enim Filius hominis, id est homo factus est solus in persona sua Filius Dei, idcirco / C potestatem quoque dedit ei indicium faciendi. Cum enim Deus hominem faceret non ignorans sed optime sciens, quod peccando moriturus esset, opus eiusdem hominis 1485 beata Trinitas ita sibimet distribuit, ut Pater conderet, Filius redimeret, Spiritus sanctus igniret. Non enim absque magno consilio, quod cum summa reuerentia dicendum est, sancta Trinitas hominem facere dignata est, distributa propria parte operis cuique personae, quamuis inseparabilis Trinitas in1490 separabiliter operetur tam plasmationem quam redemptionem quam et instructionem uel illuminationem humanae substan¬ tiae. Hanc distributionem in eo debemus intelligere, quod dictum est in consilio Trinitatis indiuiduae : Faciamus homi¬ nem ad imaginem et similitudinem nostram. Patris quippe opus 1495 / proprium exstitit prima creatio hominis quam partem operis sibi assumpsit, nullatenus tamen absque cooperatione Filii, cum hominem sicut et omnia in sapientia fecerit, quae est hic Filius Dei, neque absque cooperatione Spiritus sancti, cum per illum in faciem cordis eius spiraculum uitae inspirauerit, ut 1500 conderetur homo non solum ad imaginem Dei, id est aeternus siue rationalis, sed etiam ad similitudinem Dei, id est, ut haberet unde esset Deo similis uel imitator bonitatis Dei. Redemptio uero hominis, cuius ministerium Pater Filio dedit, proprium est opus eiusdem Filii Dei. Solus quippe Filius in 1505 persona sua incarnatus uel homo factus est, solus pro re¬ demptione hominis passus et mortuus est et resurrexit, coope¬ rante tamen utraque persona Patris et Spiritus sancti. Nam et Pater illum de secretis suis misit in uterum Virginis, et de Spiritu sancto id est de operatione Spiritus sancti eadem illum 1510 Virgo concepit. De Spiritu sancto uel eius operatione propria dicendum erit

1471 cf. I Cor. 3, 22. 1475 I Cor. 3, 6. 1493 Gen. 1, 26. 1497 cf. Prou. 3, 19.

1485 Leo, Serm. 1499 cf. Gen.

1471 Apollo SACHt 1472 uel] id est Ht usquam in ras. C 1500 crederetur H

77, 2

— PL

54, 412.

2, 7.

1473 quis quemquam] quisque

278

RVPERTVS TVITIENSIS

in aliis huius euangelii locis. Haec distributio uitae hominum hic intelligenda est, quam uidelicet uitam sicut Pater in semetipso, sic et Filius nullius indigens habet in semetipso. Quod 1515 profecto ex Scripturae sacrae uerbis patenter innuitur. Cum enim dicitur : Quia Deus formauit hominem de limo terrae, et subiungitur : Et inspirauit in faciem eius spiraculum uitae, quid aliud innuitur nisi quia substantiam quidem hominis aliunde quam de semetipso fecit, sed bonam et beatam uitam 1520 eius in semetipso habens de semetipso in faciem cordis eius inspirauit ? Cum autem Filius hominem redimens sacramenta salutis et uitae eius, id est sanguinem et aquam de semetipso effudit iamque rediuiuus in faciem discipulorum suorum insufflauit, nonne et ipse uitam nostram in semetipso se habere 1525 potenter ostendit ? Igitur quia uita nostra quae cum Christo abscondita est in Deo, sic in integrum a Filio restituta est post mortem, quae inuidia diaboli in mundum subintroierat, sicut a Patre ante mortem illam constituta fuerat, et hoc dante id est praeci153° piente Patre factum est dicente alibi Filio : Et sicut mandaftum C 107 dedit mihi Pater, sic facio, recte nunc dictum est, quia sicut habet Pater uitam in semetipso, sic dedit et Filio uitam habere in semetipso. Et quia Filius in persona sua maiore opera non sine crucis et mortis iniuria redemit hominem, cuius et lutum 1535 ipse assumpsit homo dignatus fieri, maiore, inquam, opera in eo, quod haec oboedienter pertulit, quam Pater in eo, quod hominem de luto plasmauit, recte nunc additum est : Et po¬ testatem dedit ei iudicium facere, quia Filius hominis est. Vnde et heres dicitur non mortui Patris sed mortuae hereditatis, 1540 quam quia Deo Patri perierat Filius resuscitans iterum possidet, iure illa eius hereditas dicitur et est, cuius uitae dis¬ pendio reparata est. Cum autem dicit : Et potestatem dedit ei iudicium facere quia Filius hominis est, / nihilo dominatio Pa- PL tris diminuta est, quin potius honori eius proficit Filio data 420 1545 potestas iudicandi, dum Filius iudicando regnum, ut ait apostolus, tradat, id est acquirat Deo et Patri primum acto iudicio mundi, quo princeps mundi huius illo per mortem suam triumphante foras eicitur. Deinde peracto finali iudicio, post quod erit finis, ut idem apostolus ait, cum tradiderit uel acqui155° sieret regnum Deo et Patri, et tunc ipse Filius subiectus erit ei,

1516 Gen. 2, 7. 1523 cf. Ioh. 20, 22. 1526 cf. Coi. 3, 3. 1528 cf. Sap. 2, 24 1530 Ioh. 14, 31. 1534 cf. Ioh. 14, 31. 1545 cf. I Cor. 15 24. 1547 cf. Ioh. 12, 31. 1549 I Cor. 15, 24.

1513 uitam supra lin. A uitae in marg. A acq.] et acq. t

1528 subintroierat t

1543 nihilo] et praem. t

1529 hoc om. Ht 1545 iudicandi C

1541 1549 uel

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 27-29)

279

qui sibi subiecit omnia, ut sit Deus omnia in omnibus, subiectus, inquam, non subiectione seruili, sed amore inseparabili, non specie diuersitatis, sed unitate indiuiduae caritatis, infe¬ rior quidem secundum naturam hominis, compar secundum 1555 naturam Dei et sic honorificandus semper, sicut et Pater gloria et honore aeterni imperii. De quo finali iudicio mox subditur : NOLITE MIRARI HOC, QVIA VENIT HORA, QVANDO OMNES,

QVI

IN MONVMENTIS SVNT, AVDIENT VOCEM EIVS ; ET PROCEDENT QVI T56°

BONA EGERVNT IN RESVRRECTIONEM VITAE, _

QVI VERO

MALA EGERVNT IN RESVRRECTIONEM IVDICII

Noltte, inquit, mirari hoc, quia non bona uestra est admira¬ tio. Non enim haec admiramini tamquam uerba uitae et uirtutis, sed tamquam insaniam daemonium habentis. Nolite ergo mirari, quia parua sunt haec comparatione maiorum, 1565 quae uisuri estis, ut uos miremini, ut uidentes turbemini timore et stupore horribili, ut iuxta prophetam uideatis et confunda¬ mini et ignis deuoret hostes manus Domini. Magnum quidem est uenisse horam illam et nunc esse, quam uidere uoluerunt et non uiderunt multi reges et prophetae, magnum, inquam, 1570 et mirum est mortuos audire uocem Filii Dei et uiuere. Magnum, inquam, hoc est, sed multo maius est uenire horam, de qua non dico quia nunc est, sed dico tantum quia uenit, id est imminet iam et appropinquat et sine dubio futura est, in qua omnes qui in monumentis sunt, omnes, inquam, siue 1575 mortui siue uiui, id est siue peccatores siue iusti, qui in monu¬ mentis sunt sepulti et solutis uel aridis corporibus in cinerem suum reuersi, audient uocem eius in iussu imperiosae suae maiestatis, in uoce archangeli in tuba Dei de caelo descenden¬ tis, uirtutibus caelorum commotis caelique ac terrae cardini1580 bus con/cussis et ita manifeste uenientis igne in conspectu C ic>7t eius ardente et in circuitu eius tempestate ualida caelos desur¬ sum et terram ad discernendum populum suum aduocante. Quid tum ? Numquid mortui illi, qui modo uocem Filii Dei audire et uiuere, id est a morte animae per fidem et per la1585 uacrum regenerationis et innouationem sancti Spiritus resur¬ gere nolunt et ideo non resurgunt : numquid, inquam, isti uocem eius tunc non audient aut quia resurgere nolent, non resurgent ? Non est ita, sed omnes tam inuiti quam et uolentes horamque illam desiderantes et in illo / die iudicii fiduciam PL 421

1551 I Cor. 15, 28. 11. 1569 cf. Lc. 1581 cf. Ps. 49, 3-4.

1555 cf. Ps. 8, 6. 1566 cf. Sap. 24. 1577 cf. I Thess. 4, 15. 1584 cf. Tit. 3, 5.

10,

5, 2.

1567 cf. Is. 1579 cf. Mt. 24,

26, 29.

1557 QVANDO] IN QVA Vulg. 1559 EGERVNT] FECERVNT Vulg. 1566 et confundamini om. Ht 1573 futura] uentura A. 1574/1576 omnes2 usque ad monumentis sunt sub lin. C 1578 in tuba] et tuba t 1585 innoua¬ tionem] inuocationem t Spir. sancti ~ S

28o

rvpertvs tvitiensis

habentes resurgent et procedent. Paulo ante cum de resur¬ rectione prima, id est de conuersione peccatorum loquerer, sicut non dixi tantummodo : Venit hora, sed addidi : Et nunc est, sic non dixi : Omnes mortui audient, sed tantummodo : Mortui audient uocem Filii Dei et uiuent. Nunc enim non omnes 1595 mortui me audiunt, non omnes ab infidelitate ad fidem, ab ini¬ quitate ad iustitiam resurgere uolunt. Et quia non uolunt, non resurgunt. Nunc autem cum de resurrectione secunda loquor, uniuersaliter dico, quod omnes uocem Filii Dei audient, et omnes qui in monumentis sunt procedent. Qui bona fecerunt, in 1600 resurrectionem uitae, uidelicet quia nunc prima uoce audita, id est primo aduentu Filii Dei suscepto prima resurrectione uiuere incipiunt et tunc in ipsam rem uel speciem uitae peruenient, cuius in spe nunc ambulant per fidem. Qui uero mala egerunt, in resurrectionem iudicii, id est damnationis, proce1605 dent, ut damnationis sententiam recipiant eadem iustitia et ueritate, qua praedamnati sunt in Adam, quia uocem primam Filii Dei nunc inuitantis, ut ab illa hereditaria morte per fidem resiliant, dum tempus est, audire recusant. Sequitur :

1590

5, 30

NON POSSVM EGO A MEIPSO FACERE QVIDQVAM. SICVT AVDIO 1610

IVDICO, ET IVDICIVM MEVM VERVM EST, QVIA NON QVAERO VOLVNTATEM MEAM,

1615

1620

1625

SED VOLVNTATEM EIVS

QVI

MISIT

ME

Hic danda opera uidetur, quatenus distinctas partes confir¬ mationis uel confutationis huius tamquam bene discreta pulcherrimi operis lineamenta propius sub lectoris oculos admoueamus. Ecce enim ad caput redit et argumentationis partes extrema complexione cingit dum dicit : Non possum ego a meipso facere quidquam. Nam et in capite huiusce de¬ fensionis dixerat : Non potest Filius a seipso facere quidquam. Vt ergo totum litterae corpus magis conspicuum sensuumque uel intentionis clarior sit aspectus ad intelligendum, praeter¬ eundum non est, quia quod solent elaborare et uix consequi studiosi rhetores, ubi rem locupletem et omni amplificatione dignam nacti fuerint. Hoc in praesenti sermone aduersus illos fortes sabbatorum defensores et salutis accusatores ultro importat caelestis sapientiae comes et famulatrix eloquentia /, diues sed ita maiestate rerum de quibus agitur operta, ut paene non compareat. Non enim sicut in rebus humanis, ubi effertur illa pomposa et fastuosa domina, ita in diuinis rebus

1594 Aug., In Ioh. euang. tr. 19, 17, 25 — CC 36 p. 200. 1597 cf. I Cor. 5, 15. 1002 cf. II Cor. 5, 7. 1018 Ioh. 5, 19. 1022 cf. Cicero, De invent. 4, 2. 1625 Aug., De doctr. christ. 4, 12 — CC 32 p. 124.

1593/1594 sed usque ad audient in marg. S 1593 tantum Ht 1594 non omnes] non om. S 1008 recusant supra lin. C 1010 VERVM] IVSTVM Vulg. 1614 operis] corporis Ht 1610 extrema] ex una Ht 1021 quod quia ~ S

C 108

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 29-30)

281

ipsa eadem eloquentiae facultas causam condecorat, maxime 1630 ubi ipsa Deo coaeterna sapientia per semetipsam eis, qui sibi eloquentes uidentur colloqui, et humana dignatur contexere uerba. Res quippe humanae tenues atque exiles et interdum obscurae uel turpes splendida elocutione illustrantur aut ut¬ cumque palliantur, res autem diuinae grandes et fulgurantes 1635 desuper elocutionem quamlibet pulchram suis abscondunt splendoribus. Adeo tamen, / ubi res postulat, inuenitur com- PL munita, ut in occursum eius muta uel insipiens appareat omnis 422 hominum eloquentia. Perpende igitur quia praesenti in negotio, dum causa posita 1640 confutat aduersarios, ostendit cur sabbatorum lege teneri non debeat, et confirmat quod rectissime cum dixisset: Pater meus usque modo operatur, subiunxerit : Et ego operor. Absolutissi¬ mam, id est quinque partibus perfectam argumentationem edidit, scilicet propositione, ratione, confirmatione, exorna1645 tione, complexione. Propositio est qua dixit : Anien, amen dico uobis, non potest Filius a seipso facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Ratio est sententia, quam protinus subdidit : Quaecumque enim ille fecerit, haec et Filius similiter facit. Con1650 firmatio est ea, quae mox sequitur : Pater enim diligit Filium et demonstrat ei omnia, quae ipse facit. Exornatio est ab eo quod ait : Et maiora his demonstrabit ei opera, ut uos miremini, usque ad id, quod nouissime tractatum est : Qui uero mala egerunt, in resurrectionem iudicii. Exornatio, inquam, non tam 1655 uerborum quam rerum, non tam sententiarum quam cae¬ lestium fulgurum, nihil habens accurati leporis sed tota terri¬ bilis et diuini plena timoris. Haec autem sententia qua dicit : Non possum ego a meipso facere quidquam, sicut audio iudico et iudicium meum uerum est, quia non quaero uoluntatem meam 1660 sed uoluntatem eius, qui misit me, praedictarum partium com¬ plexio est, partes easdem breuiter ad sensum docilis, attenti ac beneuoli auditoris, cui haec praedicanda uel scribenda esse nouerat, recolligens, acsi diceret : Si ergo non facio ego, nisi quod uidero Patrem facientem, si quaecumque ille fecerit, haec 1663 et ego similiter facio, si denique Pater omnia demonstrat Filio, quae ipse facit, et si adeo maiora his demonstrabit ei opera, ut uos miremini, uidelicet ut sicut Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos uult etcetera, etsi adeo incon-

1641 Ioh. 5, 17. — PL 82, 128 A.

1643 cf. Cic., De inuent. 4, 2.

1629 causam om. t 1640 confutat] consistat S add. Hl 1651 exhortatio A 1662 dicanda t uiuificat add. t

1661 cf. Isidor., Etym. 2, 7

1644 absolutissimam] enim 1668 uiuificet t uult]

282

RVPERTVS TVITIENSIS

uertibilem atque incommutabilem nouit eum, ut omne iudi1670 cium illi dederit et hoc reipublicae suae tutum fore comprobauit, ut potestatem daret illi iudicium facere. Ergo, inquam, uerurn est, credibile et dignum fide est, quod sicut in prima propositione dixi, et nunc iterum dico : Non fossum J ego a C io8v meipso jacere quidquam, id est extra Deum seorsum extra 1675 uerurn per memetipsum diuisa uoluntate mea a uoluntate Dei Patris non possum facere quidquam, sicut angelus refuga uel sicut primus homo praeuaricator facere potuit et fecit, utpote qui erat uterque creatura et proinde conuertibilis, factura et idcirco mutabilis. Nam siue angelus siue homo, quamdiu ali1680 quod accidens admittit ab essentiali bono auersus, tamdiu a semetipso operatur, uerbi gratia cum dicit malum bonum et bonum malum, cum inique iudicat condemnans iustum et iustificans impium, / unde enim haec nisi a semetipso facit, PL cum in essentia rerum aliter sit ? Et haec quidem uel cetera 1685 huiusmodi homo, si multum est iustus, cum possit facere, non uult, si autem parum iustus est uel ad iustitiam nunc primum dispositus nec adhuc eiusdem iustitiae habitum indutus, pa¬ rum, inquam, iustus si est, facere non audet, Deus autem sicut nulli uitio nullisque omnino accidentibus subiacet, ita summe 1690 iustus tale quid omnino facere non potest. Igitur cum dico : Non possum ego a meipso jacere quid quam, tale est acsi dicam : Non possum facere quidquam iniquum, non possum peruertere aut supplantare iudicium. Sed quid ? Sicut audio, iudico, id est secundum causae iudicandae meri1695 tum uel rei, quae iudicatur, essentiam iudico, ac proinde cum in iudicando nihil a meipso faciam, iudicium meum uerurn est, uidelicet dum, ut praedixi, me iudicium faciente procedent ex monumentis, qui bona jecerunt, in resurrectionem uitae, qui uero mala egerunt, in restirrectionem iudicii. 1700 Proinde quicumque bona agit siue ille Iudaeus siue gentilis sit, non uereatur quod me iudicante a meipso quidquam procedat in resurrectionem iudicii, et quicumque mala agit, nihilominus siue ille Iudaeus siue gentilis sit, non se decipiat inani spe, quod me quidquam a meipso faciente procedat in 1705 resurrectionem uitae, quia non quaero uoluntatem meam, sed uoluntatem eius, qui misit me. Sicut nunc quando uidens mise¬ ram ciuitatem Ierusalem fleo super illam pro humano affectu nec tamen quaero uoluntatem meam, ut propter fletum meum ab illa mali dies auertantur, sed sicut audio iudico. Clamor

1681 cf. Is. 5, 20.

1689 cf. supra I 178.

1707 cf. Lc. 19, 41.

1672 est] iam t 1684 uel] et t 1687 habitu C 1689 accidentalibus S 1698/1699 uitae usque ad resurrectionem supra lin. C 1707 pro om. Ht 1708 tamen om. S meum supra lin. C

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 30-32)

283

1710 enim illorum uehementior clamore Sodomorum ascendit ad me et idcirco magis attendo, quod iustitiae debeatur, quam quod mens humanus uelit aut defleat affectus, sic in illa pro¬ cessione mortuorum ex monumentis non quaeram uoluntatem meam sed uoluntatem eius, qui misit me, id est non condescen1715 sionem sequor naturae humanae, sed rectitudinem teneo diuinae iustitiae. Igitur apud animos eorum, qui hanc euangelicam lectionem sapienter legunt uel audiunt, confutata falsitas et confirmata ueritas est. Vnde consentit ratio, iudicat fides, ut Patre operan1720 te usque modo, qui nulla sabbatorum lege tenetur, ipse quoque Filius licenter et potenter operetur, qui a semetipso quidquam facere non potest, qui malum quid uel iniustum admittere non potest. Vnum adhuc superest magnae oratrici sapientiae Dei, quae nobis et propter nos uerba fa/cit, nobis et propter nos C 109 1725 artem aduersus artem componit, ut habeat ueritas fidei sanum non sine arte sermonem aduersus artificis mendacii loquacita¬ tem. Vnum, inquam, adhuc superest, id est conclusio uel epilogus, qui et protinus sequitur per amplificationem rei il¬ lustrandae ueritatis et adaugendi iudaici criminis causa, se1730 quitur enim : PL

5, 31-32

SI EGO TESTIMONIVM PERHIBEO DE ME, TESTIMO/NIVM MEVM NON EST VERVM. ALIVS EST, QVI TESTIMONIVM PERHIBET DE ME

1735

1740

1745

1750

Hoc enim et cetera quae sequuntur ueritatis huius firmamenta maxime ab auctoritate sumpta sunt, quibus commemo¬ rat defensionem uel testificationem sui curae fuisse et esse Deo Patri, qui illum testificatus est, et antequam ueniret testi¬ monio Scripturarum, id est legis et prophetarum, et nunc praesentem commendat et defendit euidentibus testimoniis operum mirabilium. Simulque et horrendum scelus deinceps ostendit Iudaeorum, qui uenientem illum in nomine Patris sui non susceperunt, alium autem uenientem in nomine suo suscipient. Ait ergo : Si ego testimonium perhibeo de me, testi¬ monium meum non est uerum, acsi dicat : Ecce omnia palam audistis. Ego apud uos uerba faciens et haec dicens, ut uos salui sitis, non uestro uel aliorum more hominum uerbis ac¬ curatis beneuolentiam uel fauorem uestrum captare studui, sed exhibito uerae uirtutis opere cunctorum hominum beneuolentia digno, id est sanato toto homine a longaeua infirmitate auditorium postulaui et qualescumque uos esse scirem ad audiendum, non propter uos tantum sed propter eos, qui audituri sunt, causam meam dixi : Pater meus usque modo

1710 cf. Gen. 18, 20 s. ; Mt. 11, 23 s.

1711 attendendo C, attendo t

1719 cf. Ioh. 5, 17.

1746 estis S

1752 usque om. H

4*4

RVPERTVS TVITIENSIS

284

1755

1760

1765

1770

1775

5, 32b

operatur et ego operor, eandemque causam diuidens id solum, quod in controuersia est, scilicet quod et mihi aeque ut Patri liceat in sabbato operari, tam consueta hominibus argumenta¬ tionis firmitate quam caelesti ueritate defendi. Nunc et dein¬ ceps examinate legitime, id est sicut lex praecipit, uerba huius testimonii. Si ego testimonium perhibeo de me, id est, si a meipso ueni, si non ueni et loquor in nomine Domini, sed solus ego meipsum proprio et solo defendo testimonio, testimonium meum non est uerum, id est uerba quae loquor non habebant effectum, et tunc sicut lex dicit hoc habebitis signum, quia uerbum quod dico Dominus non locutus est. Sed non est nec erit ita. Alius est qui testimonium perhibet de me, uidelicet Deus Pater ipse, de quo uobis nunc dico : Pater meus usque modo operatur et ego operor. Alius, inquam, id est, alia eiusdem, cuius et ego sum, substantiae persona est. Alioquin non recte diceretur alius, non enim de diuersis impariumque substantiarum indiuiduis dicitur unus et alius, sed unum et aliud, uelut cum de homine et equo sermo est, non recte dicitur hic unus et hic alius, sed hoc unum et hoc aliud. Dico autem quia ille est alius, ut in plu¬ ribus personis unitas substantiae uel in unitate substantiae personarum pluralitas intelligatur. Ille, inquam, alius testimonium perhibet de me. ET SCIO QVIA VERVM EST TESTIMONIVM EIVS, QVOD PERHIBET DE ME

Scio, inquam, et testimonium perhibenti de me testimonium perhibeo, quia testis / uerax est et uerum testatur de me. Non 1780 enim sum sicut ceteri homines, quorum nemo scit, utrum amore an odio dignus sit et cui omnia in futurum reseruantur incerta. Quinimmo etsi spiritum adoptionis filiorum accepe¬ runt et ipse Spiritus testimonium reddit spiritui illorum, quod sint filii Dei, testimo/nium illud non tam uerum aut iustum 1785 quam gratuitum et indebitum dicendum est, quia non est debiti sed gratiae, non iustitiae sed misericordiae, non est enim testimonium comparium, sed inclinatae dignationis monimentum. Ego autem non in iniquitatibus conceptus sum, etenim non in peccatis concepit me mater mea, nec possum a 179° meipso facere quidquam, nisi quod uideo Patrem facientem. Ergo testimonium, quod perhibet de me, uerum est, iustum est, debitum est, et utique testimonium comparium atque ideo legitimum, sed nondum aperte dixi, quis ille alius sit. 5, 33

VOS

MISISTIS

AD

IOHANNEM,

ET

1795

TESTIMONIVM

PERHIBVIT VERITATI

1782 cf. Rom. 8, 15-16.

1788 cf. Ps. 50, 7.

1763 quia] quod t 1770 uelut] uel C 1776 TESTIMONIVM] EIVS add. t

1773 uel in unitate substantiae om. Ht 1784 Dei om. H

C 1097

PL 425

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 32-34)

285

Et fortassis idcirco nunc existimatis, quod hic sit ille alius, de quo nunc dixi et quod non ab alio maiore quam ab illo testimonium habeam. 34

EGO AVTEM NON AB HOMINIBVS TESTIMONIVM ACCIPIO, SED HAEC DICO VT VOS SALVI SITIS

1800

Notate quod dico, quia testimonium ego ab hominibus non accipio. Quid enim ? Numquid hoc dico quod uelim claudere ora hominum testimonium mihi perhibentium ? Numquid ego aspernor angelum meum ad hoc missum ante faciem meam, 1805 ut testimonio suo praepararet uiam meam ? Non est ita, sed diligenter animaduertite quae dico. Non dico quia testimo¬ nium hominum uel per homines perhibitum non accipio, sed testimonium ab hominibus non accipio. Nam testimonium ho¬ minum bonorum et ueracium non ab ipsis hominibus sed a Deo 1810 est, et per homines quidem perhibitum sed Dei testimonium est. Quid est enim ab hominibus uel secundum homines testi¬ monium accipere nisi laudem, quae non ex Deo profecta sed ex hominibus nata uel conflata est, quaerere. Hoc autem testi¬ monium Iohannis, quando misistis ab Ierosolymis sacerdotes 1815 et leuitas ad eum, ut interrogarent eum : Tu quis est ?, Iohannis quidem testimonium fuit, sed non ex Iohannes fuit, id est per Iohannem quidem depromptum, sed a Deo Iohanni insinuatum fuit. Dico ergo : Ego testimonium ab hominibus non accipio, sed 1820 haec dico, ut uos salui sitis, id est non propter gloriam meam dico, quis alius meus testis sit, sed propter salutem uestram, ut credentes testimonio Dei saluemini. Cui simile est, si dicat uir iustus et alienus ab omni hypocrisi : Ego non idcirco facio iustitiam meam coram hominibus ut uidear ab eis, sed idcirco 1825 lucet lux mea coram hominibus, ut uideant opera mea bona et glorificent Patrem Deum, qui est in caelis. Alioquin similis essem uobis, quorum totus iudaismus in carne et manifesta tota in carne circumcisio est, cuius laus non ex Deo sed ex hominibus est. Sed maledictus homo, inquit propheta, qui 1830 confidit in homine et ponit carnem brachnim suum, ut a Domino recedat cor eius. Erit enim quasi myricae in deserto, uidelicet quibus nomen est ab amaritudine et nascuntur in solitu/dine. PL426 Erit, inquam, sicut myricae, id est carebit diuinae bonitatis / C no dulcedine procul foras eiectus a sanctorum hominum con-

1804 cf. Mal. 3, 1 ; Mc. i, 2.

1814 Ioh. 1, 19.

1824 cf. Mt. 5, 16.

1829

Ier. 17, 5-6.

1797 ab alio] ab supra lin. C 1799 HOMINE Vulg. 1803 mihi testimonium ~ n test. mihi t 1807 hominis Ht 1809 ex Deo SAC 1813 uel confl.] et confl. t 1814 ab Ierosolymis in marg. A 1823 hypocrisi] si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit add. t

faciam t

286

RVPERTVS TVITIENSIS

1835 uersatione et non uidebit, cum uenerit bonum et habitabit in solitudine in deserto in terra salsuginis et inhabitabili. Haec siccitas et salsugo longe est a me. Nam ego habitabili caritate et fertili semper uirens ueritate idcirco haec dico, ut uos salui sitis, idcirco, inquam, ut uos credentes saluemini, legitima 1840 defensione utens illum, qui testimonium perhibet de me, profero uobis in publicum auditorium totius mundi. Idcirco sicut iam coepi persistam adhuc in eodem, quod apud uos uel apud ceteros homines fortissimum est, genere loquendi faciendo tamquam syllogismum id est argumentosum 1845 et indissolubilem sermonem ueritatis, ut uero et probabili ar¬ gumento instructi cognoscatis, quia ab hominibus testimonium non accipio, quia claritatem ab hominibus non accipio, sed ea solummodo intentione testimonium uel testem meum profero, ut uos credentes salui sitis, non ut uos homines me in solio 1850 regum uestrorum inthronizare festinetis. Ecce dixi uobis, quia uos misistis ad Iohannem et ille testimonium perhibuit iteritati. Tanti apud uos ille habitus est, ut consulendum illum esse iudicaretis tamquam reuera accepturi testimonium eius, et quidquid ille dixisset proculdubio credituri. Ab illo ergo 1855 iudicio uestro nunc uos conuenire incipiam, ut si non credideri¬ tis, inexcusabiles sitis. Dico itaque : , 35

ILLE ERAT LVCERNA ARDENS ET LVCENS

35b

Reuera mittendum fuit ad illum, ad quem uos misistis, et cum eius testimonio quaerenda et indubitanter agnoscenda erat praesens facies ueritatis. Magnus enim ille et maior illo inter natos mulierum non surrexit. Verum tanta magnitudo eius sic propter me ab illo est, qui testimonium perhibet de me, quomodo causa uiae tenendae uel rei agendae testa noctur¬ nis in tenebris illuminatur participatione igneae substantiae. Nam sicut testa non suapte lucet natura sed aliunde flammam capit ut lucerna sit, sic Iohannes non ille alius erat, qui testimo¬ nium perhibet de me, sed ab illo missus erat eiusdem testi¬ monii uerba suo gestans in corde flammato et lucido ore. Inde erat lucerna, non lux ipsa uel ipsius lucis substantia, lucerna, inquam, ardens et lucens, ardens intrinsecus testificandae ueritatis amore, lucens extrinsecus uerbo et opere, quamdiu filii tenebrarum passi sunt, qui nunc lucernam talem intra claustra tenebrosi carceris abdiderunt. Lucens quippe per publicam ueritatis praedicationem inuitabat uos ad ueram et aeternam exsultationem. vos AVTEM VOLVISTIS EXSVLTARE AD HORAM IN LVCE EIVS

1860

1865

1870

1875

1835 cf. Ier. 17, 6.

1850 cf. Rom. 1, 20.

1840 testimonium om. C om. Ht 1858 uos om. H

1800 cf. Mt. 11, 11.

1847 quia usque ad accipio in marg. C

1853 esse

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 34-36)

1B80

1885

1890

1895

Hoc interim negari nequit, hoc oportet concedi, quia magnus ille erat et fideli sermone lucidus, quia testimonium uel baptis¬ ma eius uestra quoque aestimatione de caelo erat, non ex hominibus. Vos autem in hoc reprehendo, nec enim studio captandae beneuolentiae uel fauoris uestri, ut ad consensum ueri testimonii uos alliciam, uitia uestra praetereo, re/pre- PL hendo, inquam, quod dum lucerna haec ad aeternam futuri 427 regni gloriam uos inuitaret, noluistis potius exsultare / ad Cnov horam in luce eius, id est temporalem praesentis regni praeri¬ pere felicitatem, uidelicet regnum Christi, quem uos illum esse uel certe praecursorem Christi Eliam existimastis carnali sensu terrenum fore sperantes. Attamen qualiscumque uestra de Christo opinio sit uel qualicumque exsultatione uos tali lucernae applaudere uolueritis, nunc interim nihil mea interest. Illud a me propositum a uobis concedi oportet, quia refelli non potest, quod cum uos, ut praedixi, miseritis ad il¬ lum, magnus utique uestro quoque iudicio habitus est, et quem uos digne consulendum iudicastis, profecto respondentem auditu indignum rationabiliter iudicare non potestis.

5, 36

EGO AVTEM HABEO TESTIMONIVM MAIVS IOHANNE

1900

5, 36b

287

1905

In hac assumptione mea tota uictoriae palma consistit, ut cum rationum firmamenta contentiosum auditorem uel acquiescere uel obmutescere fecerint, protinus concludam dicens : Quia ab hominibus claritatem non accipio, quod non est aliud quam quod supra dixi et probare coepi : Quia ego testimonium ah hominibus non accipio, nec enim opus habeo. Dico ergo subsequenti probaturus ratione ; quia ego testimo¬ nium habeo maius Iohanne : OPERA ENIM, QVAE

DEDIT MIHI

PATER VT PERFICIAM

EA,

IPSA OPERA, QVAE FACIO IN NOMINE PATRIS MEI, TESTIMO¬ NIVM PERHIBENT DE ME, QVIA PATER ME MISIT

1910

1915

Pater, qui ut supra dixi, dedit Filio uitam habere in semetipso, sicut ipse habet uitam in semetipso, dedit mihi eidem Filio quaedam opera, ut perficiam ea uidelicet iam coepta, quae cum perfecta fuerint audient ea surdi et uidebunt caeci, si uos audire et uidere nolueritis, et clamabunt lapides, si uos loqui recusaueritis. Quae sunt illa opera ? Magna utique et exquisita in omnes uoluntates Patris mei opera sunt haec praedicto Iohanne multo maiora : opus incarnationis, opus natiuitatis,

1887 cf. Mt. Ps. 110, 2.

11, 14.

1911 cf. Mt. n,

5.

1912 cf. Lc.

19, 40.

1913 cf.

1876 AD HORAM EXSVLTARE Vulg. exc. plur. codd. Vet. Lat. 1880 in hoc autem ~ C 1887 uel] aut H existimatis C 1889 tali supra lin. C 1900 claritatem ab hominibus ~ Ht 1901 quod om. C 1902 ab hom. supra lin. S 1906 FACIO IN NOMINE PATRIS MEI] EGO FACIO Vulg. 1915 Iohanne] homine t 20

IX

RVPERTVS TVITIENSIS

288

1920

1925

5, 37

1950

opus miraculorum, quae in uobis feci, et quae nemo alius fecit, opus passionis, opus resurrectionis, opus ascensionis meae et effusionis Spiritus sancti, quae omnia cum ego perfecero, uos abscondere non poteritis caelis enarrantibus hanc gloriam Dei et annuntiante firmamento haec opera manuum mearum, ita ut non sint loquelae neque sermones, quorum non audiantur uoces eorum, ut in omnem terram exeat sonus eorum et in fines orbis terrae uerba eorum. Haec opera dum ego facio in nomine Patris mei, id est in ea professione, quod ego Filius Dei sim et Deus Pater meus sit, uerum utique et legitimum habeo testimonium, quod ille reuera sicut dico Pater meus sit, neque uos contemnentes me ullam idoneam uel legitimam excusationem habebitis, cum fiat uerbum quodcumque loquor in eodem quod profiteor nomine Domini. Praeterea : ET QVI MISIT ME PATER, IPSE TESTIMONIVM PERHIBVIT DE ME

Quando autem uel / ubi testimonium perhibuerit de me PL paulo post dicam. Prius est ut describam personam illius Pa- 428 tris, ut exprimam dignitatem testis et tunc demum exponam 1935 antiquitatem uel constantiam testimonii. Non enim hic, de quo loquor, est ille pater meus Ioseph, quem uos patrem meum dicitis, quem uidere ut hominem potuistis, cuius uocem audire et non / magni pendere potuistis. Sed quid ? C m 5, 37b

NEQVE VOCEM EIVS VMQVAM AVDISTIS, NEQVE SPECIEM EIVS VIDISTIS

1940

Ecce quanto maior Iohanne hic. Iohannes quippe et uocem audire et speciem utpote hominis mortalis atque corruptibilis uidere potuistis, uocem articulatam et aere plectroque linguae formatam, et speciem circumscriptam atque uisibilem, et 1945 praeter horridam eremitici uestitus asperitatem paene in nullo uestri dissimilem. At ille Pater meus neque uocem dementa¬ rem neque speciem habet circumscriptam aut uisibilem. Deus enim est et non homo, spiritus est et non caro. Nam et si Patres aut prophetae sancti uocem eius audierunt et si quidam 195° eorum facie ad faciem Deum uiderunt, numquam tamen illum sua substantia uidere potuerunt, numquam propriam eius uocem aut loquelam nisi mente audierunt. Ille talis, testimo¬ nium perhibuit de me. 5, 38

ET VERBVM EIVS NON HABETIS IN VOBIS MANENS ; QVIA QVEM 195 5

MISIT ILLE, HVIC VOS NON CREDITIS

In hoc reatus uester est, in hoc peccatum uestrum manet,

1919 cf. Ps. 1947 cf. Ex.

118, 2.4-5. 33, 11.

1936 cf. Lc. 3, 23 ; 4, 22. 1950 cf. Ex. 33, 11 ; Num. 12, 8.

1941 cf. Mt.

1919 gloriam hanc ~ V 1933 est] enim t 1939 EIVS om. Ht 1949 sancti om. Ht 1954 EIVS om. H

supra lin. A

11, 11.

1946 uestri

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 36-40)

1960

1965

197°

1975

1980

1985 5, 39-40

289

quia Verbum eius non habetis in uobis manens, quod ex eo liquet, quia quem misit ille, huic uos non creditis. Nam etsi neque uocem eius umquam audistis, neque speciem eius uidistis, attamen uerbum eius audistis, legem eius accepistis, prophetas ab eo missos habuistis et illos quidem legendo, eum, de quo loquor, qui misit illos, qui per illos locutus est et legem dedit, labiis honoratis, cor autem uestrum longe est ab illo. Quia uerba eius ore quidem profertis, sed non ea in corde uestro quasi in libro scripsistis. Propter quod dico, quia Ver¬ bum eius in uobis, id est intrinsecus in libro cordis uestri, in internis animae uestrae sensibus non habetis. Huius rei mani¬ festum indicium in eo est, quod uos huic, quem misit ille, non creditis, huic, inquam, non alii, sed huic, id est, mihi qui nunc praesens sum, qui cum illo quondam locutus in lege et prophe¬ tis ecce adsum. Hic enim ego sum, quem ille misit, non ut essem, qui non eram, sed ut uisibilis fierem, qui aeque ut ille inuisibilis eram, ut corpus assumerem, qui incorporeus eram, ut homo fierem, qui Deus eram. Sed uos huic non creditis. Ne ergo putetis, quod Verbum eius in uobis manens habeatis, dum contra me sabbata uestra defenditis habentes in cordibus uestris putredinem laboriosae iniquitatis. Proinde sic estis, ut sepulcra dealbata, quae foris pulchra parent oculis uidentium, intrinsecus autem plena sunt ossibus mortuorum. Nam sicut illa de foris pulchra esse et intus plena possunt esse putredine, sic et uos in sabbatis uestris / uacare et totam legem Moysi ore pl lectitare et Verbum Dei potestis in uobis manens non habere. 429 Ecce dixi uobis, quis ille sit alius, qui testimonium perhibet de me maior utique homine, maior incomparabiliter Iohanne. Dicitis nunc mihi: Quando ille uel quale testimonium perhibuit de te ? Ad haec inquam : SCRVTAMINI SCRIPTVRAS, QVIA VOS PVTATIS IN IPSIS VITAM AETERNAM HABERE ; ET ILLAE SVNT,

QVAE

TESTIMONIVM

PERHIBENT DE ME ; ET NON VVLTIS VENIRE AD ME, VT VITAM HABEATIS

1990

O surdi et caeci, qui ad audiendum et uidendum adducti et sedentes in synagogis, ubi omni sabbato testimonium illud personat, / Nubes discurrentes manu attingitis et earum toni-C mv truum non auditis et discurrentia fulgura non uidetis. Vt quid 1995 uolumen legis magnum inerti collo baiulatis et pulchros prophetarum codices delicatis manibus laeuigatis ? Non uultis introrsum aspicere, non uultis audire, immo et uidentibus

1963 cf. Mt. 15, 8 ; Is. 1984 cf. Mt. 11, 11.

1980 esse possunt ~ Hi

29, 13.

1964 cf. Is.

1981 uos et ~ Hi

29, 13.

1978 cf. Mt.

23, 27.

290

RVPERTVS TVITIENSIS

dicitis : nolite uidere, et audientibus : Nolite intelligere. O igi¬ tur rei aeterni iudicii, rei superni concilii, rei gehennae ignis ! 2000 Scrutamini Scripturas falsi et fallentes, quia uos putatis in ipsis uitam aeternam habere, id est hoc uobis ad uitam sufficere, quod illas legendo labiis Deum honoratis alieno corde. Non est ita, sed scrutamini eas, consulite illas, uoluntatem illarum quaerite, intentionem earum attendite, audite et uidete, qua 2005 uobis uitam promittant conditione, qua uia, quo duce. Illae uobis respondent et illae sunt, quae testimonium perhibent de me, immo ipsae sunt testimonia, quae Pater perhibet de me. Sed quid dico ego : Scrutamini illas ? Iamdudum scrutati estis et me monitorem audire dedignamini, cum ex uobis sint ma2010 gistri sedentes super cathedram Moysi Scripturas optime per¬ scrutati, ut nec iota unum nec unus apex de omni lege illos effugerit, unde sua possint lucra uenari, siue menta siue anethum siue cyminum decimandum sit. Non ita caeci estis, ut oculos non habeatis, non ita surdi estis, ut aures uobis non 2015 sint. Vnde dixi per prophetam, immo et paulo post rebus ipsis dicturus sum eandem prophetiam : Educ foras populum caecum et oculos habentem : surdum et aures ei sunt. Scrutati ergo estis Scripturas et hoc scitis, quia illae testimonium perhibent de me et non uultis uenire ad me, ut uitam habeatis. 2020 0 igitur pharisaei, uere secundum nomen uestrum diuisores sed male diuidentes scilicem culicem liquantes et camelum glutientes, quomodo in scripturis uos uitam habere putatis, dum in exiguis lucrosae iustitiae minutius decimando uidelicet mentam et anethum dilatando phylacteria et magnificando 2025 fimbrias curam omnem impenditis et in his fiduciam habentes tamquam inde uiuere possitis ad me camelum oneriferum uenire non uultis, ut me portante morticina peccatorum uestrorum uitam habeatis ? Impii et caeci, desertores uitae et salutis, ubi haec duo constant, unum quia illae scilicet 2040 Scripturae sunt, quae testimonium perhibent de me, / et aliud, quia non uultis uenire ad me, ut uitam habeatis. Vbi, inquam, haec duo constant, quomodo tertium stabit scilicet in ipsis uitam aeternam habere, quod uos putatis ? Surdi, audite, et caeci, intuemini ad uidendum. Alioquin clamabo lapidibus 2035 istis, et ipsi audientes et uidentes respondebunt. Dicamque eis : Quomodo tacent isti filii Abrahae, saltem uos, o lapides,

1999 cf. Mt. 5, 2011 cf. Mt. 5, 23, 24.23.

22. 18.

2002 cf. Mt. 15, 8; Is. 29, 13. 2012 cf. Mt. 23, 23. 2016 Is.

1998 nolite1] nobis add. A.H 2015 dicturus sum ipsis ~ Ht 2035 istis supra liti. corr. C

2009 cf. Mt. 43, 8.

2021

23, 2. cf. Mt.

1999 aeterni om. t 2008 ego dico ~ Ht 2020 O ig.] O om. H 2023 minutiis Ht

PL 430

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 40-42)

2040

2045

2050

2055

2060

-42

291

clamate, uos iustitiam loquimini, uos recta iudicate, ut possint de uobis suscitari filii Abrahae. Dicite, inquam : Scripturae illae, in quibus isti se putant uitam aeternam habere, illae sunt, quae testimonium perhibent de me. Quod si se scire dis¬ simulent, coarguet eos Herodis sacrilegi homicidium, cui quaerenti me ad perdendum natiuitatis meae / locum ostendentes optime scierunt, uerum de praedictis Scripturis proferre testimonium. Clamamus, inquiunt, eos non nescire, quia Scripturae illae sunt, quae testimonium perhibent de te et nobis durantibus hoc ipsi diffiteri non poterunt. At illi nolunt uenire ad me, ut uitam habeant. Quid ergo ? Quis, inquiunt, concludere hic illos nesciat ? Quis non uideat ualidis repugnaculis uanam spem illorum dirutam esse, qua putant se in Scripturis uitam aeternam habere, potiusque illos Verbum Dei in semetipsis manens, sicut ipse dixisti paulo ante, non ha¬ bere ? Nunc ad rem redeam. Plane et firmissime id confectum est, testimonium me habere maius Iohanne. Superius quoque iam dictum fuerat nullo abnuente Iohannem, ad quem uos misistis, uestro quoque iudicio magnum fuisse, lucernam ardentem et lucentem exstitisse et illum mihi testimonium perhibuisse. Causa autem haec posita fuerat, ut me demonstrarem uana hominum gloria non delectari me dicente : Ego testimonium ab hominibus non accipio, sed haec dico, ut uos salui sitis. Igitur sicut dixi : Ego testimonium ab hominibus non accipio, sed haec dico : Vt uos salui sitis, sic nunc eodem sensu concludo : CLARITATEM AB HOMINIBVS NON ACCIPIO. SED COGNOVI VOS QVIA DILECTIONEM DEI NON HABETIS IN VOBIS

2065

2070

2075

An putatis quod idcirco me praedicem esse Filium Dei, quia uestris suffragiis attolli uestrisque festinem laudibus com¬ mendari ? Existimatis quod umquam idcirco me zelus come¬ derit, uel quod propter hoc increpem duritiam cordis uestri, quia non iam dudum super solium Dauid et super regnum eius me sedere fecistis celsoque tribunali extollendo, uti regibus terrae mos est fieri, regem Christum me esse uoce praeconia declarastis ? Non est ita, sed idcirco iram thesaurizatam re¬ pono uobis, quia cognoui uos dilectionem Dei non habere in uobis. Numquid ego claritatem a uobis accipere contendo ? Videlicet soli lucere in caelo et mundum illuminare non licebit, nisi uos illi candelabrum caeli fabricaueritis, miseri homines, tenebrae et non lux, tenebrae, inquam, et exiles umbrae.

2037 cf. Ps. 57, 2. 2038 cf. Lc. 19, 40 ; Mt. 3, 9. 2041 cf. Mt. 2, 6. 2007 cf. Ioh. 2, 17. 2068 cf. Mc. 10, 5 ; 16, 14. 2069 cf. Is. 9, 7. 2072 cf. Rom. 2, 5.

2040 de te SAC

2074 ergo /

C

292

2080

2085

2090

2095

5, 43

2100

RVPERTVS TVITIENSIS

nonne ego ut iam demonstraui testimonium habeo maius lucer¬ na ardente et lucente Iohanne ? At ille claritatem a uobis / adeo non accepit, ut uolentibus exsultare ad horam in luce eius et claritatem eius supra quam erat uestris adulationibus augere, existimabatis enim illum Christum esse, flatus uestros inanes repelleret dicendo : Genimina uiperarum, quis ostendit uobis jugere a uentura ira ? Quanto magis ergo ego claritatem a uobis non accipio ? An quia me uobis non negantibus ego fidelis permaneo et meipsum negare non possum, idcirco uanae gloriae deseruio nec uobis aliter placebo nisi uiae ueritatis et uitae, quae sum ego, radios hominibus abscondero ? Quae est ita tam malitiosa uestra intentio ? Numquid uenit lucerna, ut in abscondito ponatur uel sub modio, et non potius super candelabrum, ut luceat omnibus, qui in domo sunt ? Igitur neque claritatem ab hominibus accipio, neque clarita¬ tem, / quam dedit mihi Pater, hominibus abscondo, sed sicut lucerna fulgoris stans super candelabrum meum et omnem simplicem oculum illustrabo, ut totum corpus eius lucidum sit, et omnem oculum nequam publicabo, ut appareat omnibus totum corpus eius quam tenebrosum sit, quales estis uos, quos ego cognoui, quia dilectionem Dei non habetis in uobis, quia : EGO VENI IN NOMINE PATRIS MEI, ET NON ACCIPISTIS ME; SI ALIVS VENERIT IN NOMINE SVO, ILLVM ACCIPIETIS

2105

2110

2115

Hic enim fructus malae arboris, hic malus thesaurus est cordis. Quid ergo ? Nisi prius malum gustassem fructum, non cognouissem radicem arboris malae, non cognouissem amaritudinem uitis alienae ? Nisi prius diceretis : Non est hic a Deo, qui sabbatum non custodit et daemonium habet et insanit, postremo nisi persequeremini et occidere me quaereretis, nescirem adhuc, quia Verbum Dei non habetis in uobis manens, uel quia dilectionem Dei non habetis in uobis. Immo et antequam sepulcrum gutturis uestri pateat et os uestrum male¬ dictionem et amaritudinem despumet, quae sunt in corde uestro, oculi mei uident, et in libro meo omnia scripta sunt. Numquid hoc solum, quod nunc facitis, non accipientes me, uideo nunc in corde uestro et in libro meo scribo ? Nempe et hoc et aliud, quod nondum fit, iamdudum uidi et scripsi Dico enim : Si alius uenerit in nomine suo, illum accipietis. Adeo scio uos expertes Verbi Dei, adeo uero iudicio cordium

2083 Mt. 3, 7 ; Lc. 3, 7. 2087 cf. Ioh. 14, 6. 2089 cf. Mt. 5,15. cf. Mt. 6, 22-23. 2105 cf. Ier. 2, 21. 2105 cf. Ioh. 8, 52 ; 9, 16. Rom. 3, 13. 2112 cf. Ps. 3, ix ; 13, 3.

2085 non om. Ht 2093 sicut supra lin. corr. C 2100 ACCIPITIS Ht hinc H 2108/2109 manens usque ad uobis in marg. C

2095 cf.

2110

2102

PL 431

Cii2v

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 42-43)

293

cognoui uos exsortes dilectionis Dei, ut et hoc iamdudum nouerim, quia quanto nunc odio persequimini et occidere me 20 quaeritis, qui ueni in nomine Patris mei, id est in hac profes¬ sione quod Deus Pater meus sit et ille me miserit et hoc palam facio, dum non gloriam mundi quaero, sed gloriam Dei tanto stultitiae uestrae tripudio suscipietis hominem peccati, filium perditionis, qui ueniet in nomine suo, id est efferet se prae25 sumptione sua, dum aduersatur et extollitur, supra omne quod dicitur Deus aut quod colitur, ita ut in templo Dei sedeat tam¬ quam sit Deus. Illius enim spiritus estis et ego noui, ut cito acquiescatis mendacio, qui ad ueritatem surdi, in/dociles et caeci estis, amici tenebrarum et rebelles luminis, amantes 30 gloriam mundi, quam per homicidia uobis ille dilatans place¬ bit, odientes gloriam Dei, quam ego uerbo et exemplo praedi¬ cans uobis odio sum gratis. Et uos quandoque criminis uestri magnitudinem uidebitis, qui nunc non accipitis me uenientem in nomine Patris mei, 35 uenientem benedictum in nomine Domini, non (inquam) ex¬ tollentem me supra omne nomen Domini, sicut extolletur ille, quem uos suscipietis, sed hoc tantum dicentem, hoc solum prohtentem cum testimonio uestrae legis, quia est in me no¬ men Domini. Ego enim sum angelus ille, de quo dicit Deus et 40 Dominus legis Moysi : Ecce ego mitto angelum meum, qui praecedat te et custodiat in uia et introducat ad locum quem paraui. Obserua eum et audi uocem eius, nec contemnendum putes, quia non dimittet, cum peccaueris, et est nomen meum in illo. Ego (inquam) ille angelus sum, angelus pacis et consilii, 45 angelus uitae et ueritatis, et est in me nomen Domini. Nam excepto eo, quod ille Pater et ego sum Filius, ille genitor et ego genitus, quodcumque eius est nomen, in me est et aeque ut ille / nuncupor Dominus, Deus, omnipotens, increatus, immensus, aeternus et quodcumque aliud nomen de uero Deo 50 praedicatur, quem uos dicitis, quia Deus noster est, et non cognouistis eum. Vos ergo peccatum uestrum apprehendet et peccatum uestrum uos inuenietis, quia non accipitis me testem ueritatis, suscepturi autem estis principem uanitatis, utpote qui toti carni et uanae gloriae dediti estis. Proinde crimen eius55 dem uanae gloriae, quod in me falso intorsistis, nunc ego

2123 cf. II Thess. 2, 3-4; cf. Alcuin., Comment. in Ioh. III — PL 100, 818 B. 2129 cf. Iob 24, 13. 2131 cf. Ioh. 15, 25. 2135 cf. Ioh. 12, 13. 2149 Ex. 22, 20-21. 2144 cf. supra V 122. 2148 cf. Symbolum Quicumque.

2119 quaeritis me ~ Ht 2121 me om. SC 2130 quam] qua H 2134 me 2135/2136 non inquam usque ad sicut om. t sicut] ita Ht 2137 dicentem] dictum C dicens... profitens Ht 2148 Deus Do¬ minus ~ L 2153 estis om. SAC

supra lin. A sed] et t

PL 432

C n

294

RVPERTVS TVITIENSIS

retorqueo ueraciter in uos cum poena peccati. Dico enim : 5, 44

QVOMODO POTESTIS VOS CREDERE, QVI GLORIAM AB INVICEM QVAERITIS, ET GLORIAM, QVAE A SOLO EST DEO, NON QVAERITIS ?

Peccatum quippe est, quod gloriam ab imiicem quaeritis. Sicut et magistri uestri scribae et pharisaei, qui omnia faciunt ut uideantur ab hominibus amantes primos recubitus in coenis et primas cathedras in synagogis et salutationes in foro et uocari ab hominibus Rabbi, immo quod gloriam ex uobismet2165 ipsis turpem et immundam quaeritis uelut omnes ethnici, quorum Deus uenter est et gloria in eorum pudendis, quorum Deus Mammon est et gloria in rebus pessimis. Laetantur enim et exsultant cum malefecerint. Peccatum, inquam, uestrum hoc est, poena autem peccati haec redditur, quia per inde ex2170 caecati credere non potestis et uenire ad me ut uitam habeatis. Credere uel uenire ad me gloriamque ab inuicem quaerere ualde sibi inuicem aduersantur et repugnant simulque esse non possunt. Consequuntur autem se inuicem, gloriam ab inuicem quaerere et gloriam quae a solo est Deo non quaerere, sicut 2175 econtra sibi consentiunt seque inuicem consequuntur : credere uel uenire ad me et gloriam quae a solo est Deo quaerere. Quae enim est illa quae a solo est Deo gloria, nisi testimonium bonae conscientiae ? Haec utique uera gloria est, quia non potest fallere. Quae autem ab inuicem est / gloria, fallit sem2180 per unde et falsa et uana est. Ergo illam gloriam ueram scilicet bonam conscientiam, gloriam, inquam, et honorem uobis thesaurizare id est credere uel uenire ad me non potestis, quamdiu gloriam ab inuicem quaeritis, nec aliam ob causam uenire ad me non uultis nisi quia in uanitate longe a Deo glo2185 riamini. Igitur falso suspicamini me testimonium uel claritatem accipere uelle ab hominibus, a quo tam longe est gloriae cupi¬ ditas, ut ad me uenire non possit quicumque ab hominibus gloriam quaerit, et ego in uos ueraciter et iuste retorqueo cri2190 men hoc, qui gloriam ab inuicem quaerendo ita caecati estis, ut ueritatem audire non possitis, immo et gloria Dei uobis odio sit. Quid deinde ? Putatis accusante conscientia, quod uobis talionem redditurus sim ? Vos enim obseruatis me et circuitis obseruantes, ut inueniatis, unde accusetis me, et in 2160

2161 cf. Mt. 23, 5-7; Lc. cf. Mt. 6, 24; Lc. 16, 13.

; Mc. 12, 38-39. 2178 cf. II Cor. 1, 12.

II, 43

2166 Phil.

3, 19.

2167

2158 QVAERITIS] ACCIPITIS Vulg. DEO EST ~ SAC 2167 et gloria] et om. C enim in marg. A 2177 Deo est ~ Hi 2180 gloriam om. C 2186 caritatem C

PL 433

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 44-45)

295

2195 hoc exacuitis ut gladium linguas uestras et intenditis arcum rem amaram, ut sagittetis in occultis immaculatum, et non inuenitis, quod de regno uel gloria uestra tantum habeam cupiditatis, quantum possit a sagitta pungi, id est legitima accusatione ante caesares uel praesides uestros declamari. 2200 Ego autem multa habeo de uobis loqui et iudicare. Quid ergo ? et ego uos aequali uicissitudine accusaturus sum ? Non ! , 45

NOLITE PVTARE QVOD EGO ACCVSATVRVS SIM VOS APVD PA¬ TREM

2205

Putate, immo / et scitote causam uestram longe in peius Cu^ cecidisse, quia non misit me Pater accusare sed iudicare. Non mihi ut accusatori uerba dedistis, non a qualicumque explora¬ tore perspecti estis, sed incidistis in manus iudicis, sed apud me estis rei maiestatis, sed incidistis horrende in manus Dei 2210 uiuentis. Hic Filius Dei, cui uos non creditis, ad quem uos uenire non uultis, ut uitam habeatis, cui Pater omne iudicium dedit, quia Filius hominis est, ecce ad audiendas causas proces¬ sit. In iudicium enim in hunc mundum uenit, ut principem mundi foras eiciat et omnes eius sequaces in diem malum 2215 reseruet, in diem occisionis, sicut propheta praedixit. Ecce (inquam) iudex idemque rex ad audiendum processit uosque uincti peccatis ante conspectum eius adducti estis. Nolite ergo putare, quod ego accusaturus sim uos apud Patrem. Seruabitur quoque uobis apud me idem, qui in iudiciis uestris mos est, 2220 ut non sit unus idemque accusator et iudex. Ego autem sicut iam dixi, quod uos credere non uultis, ego (inquam), ego sum iudex. Accusatorem ego attendo, contra quem nullus aderit defensor. Non enim accusator deest. 45b

EST QVI ACCVSET VOS MOYSES, IN QVO VOS SPERATIS

2225

Me iudice praesidente Moyses accusat uos. Noua res nunc a me uobisque inopinata dicta est. Vos enim in Moyse speratis. Quidni ? Vos etenim : Discipuli Moysi nos sumus, dicitis, uos de cathedra Moysi pendetis et cum surdis auribus audiatis dicentem : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex 2230 tota mente tua et ex totis uiribus tuis et proximum tuum sicut teipsum, totamque legem in his duobus mandatis pendentem / et prophetas post dorsum uestrum proieceritis, in solis phylacteriis dilatatis et magnificis fimbriis totos mosaicos uos

2195 cf. Ps. 63, 4-5. 2199 cf. Mt. xo, 18. 2209 cf. Hebr. io, 31. 2213 cf. Ioh. 12, 31. 2215 cf. Ier. 12, 3. 2227 cf. Ioh. 9, 20. 2228 cf. Mt. 23, 37.39-40. 2229 Deut. 6, 5. 2231 cf. Mt. 23, 37. 2232 cf. Mt. 23, 5.

2195 ut gladium in marg. A 2203 QVOD] QVIA Vulg.

2200 habeo multa ~ t 2224 ACCVSAT Vulg.

ergo] accusatis add. C

PL 434

296

RVPERTVS TVITIENSIS

esse putatis. Itaque et hoc speratis, quod si ego apud Patrem uos accusauero, et Pater quidpiam durum super uos molitus fuerit, stabit Moyses pro uobis et antiqua fortitudine Deum tenebit, et cum dixerit : Pater, dimitte me, ut irascatur furor meus contra eos et deleam eos, confortabit Moyses brachium suum et tamdiu complexu suo stringet illum dicens : Dimitte 2240 peccata populi tui, donec respondeat : Dimisi iuxta uerbum tuum. Non est ita. Non enim sic agitur iudicium, ut Pater iudicet et me accusante Moyses excuset. Sed ego iudex, Pater enim non indicat quemquam. Ego, inquam, iudex, Moyes autem accusator est, crudelis et clamosa conscientia uestra testis 2245 unus, sanguis meus quem uos persequimini, iam enim inter¬ ficere me quaeritis, sanguis (inquam) meus clamans in caelum de terra, quae aperiet os suum et suscipiet illum de manu uestra, testis alius est et econtra defensor nullus est. At uos in Moyse speratis quasi ille peccatores et impios uestri similes 2250 fouere aut tueri consueuerit. Nonne et quando Deum tenuit ut praedictum est) stans in confractione id est in nimia mentis humilitate in conspectu eius, ut auerteret iram eius, nonne, inquam, priusquam manus suas ad Deum expanderet, suas manus manusque omnium filiorum Leui consecrauit in morti2255 bus uestris, qui soli de tanto numero accesserunt ad eum di¬ centem : Qui Domini est, iungatur mihi ? / Nonne et tabulas C scriptas digito Dei ualde iratus confregit uitulumque uestrum, deum uestrum aureum, coram quo saltantes lusistis, contriuit et minuit et in fluuium proiciens ex eo uobis potum male2260 dictionis dedit et uiginti tria milia de numero uestro occidit ? Qui igitur sic iratus est, ubi coram uitulo uestro uidit uos sal¬ tantes atque ludentes chorosque ducentes, quanto magis nunc uos rebelles et incredulos populumque durae ceruicis ille idem iusta accusatione confringet, quemadmodum tabulas istas la2265 pideas, quibus utique duriora uestra sunt corda, iusto zelo confregit ? Sceleratius enim nunc Barabbam latronem homi¬ cidam seditiosum mihi praeferre habetis, quam tunc Deo, qui uos eduxerat de terra Aegypti, uitulum conflatilem praetu¬ listis et mutastis gloriam uestram in similitudinem uituli 2270 fenum comedentis, tunc ludentes atque cantantes, nunc tu¬ multuantes et crucifige, crucifige conclamantes. Quapropter sicut illae priores tabulae manibus Moysi confractae et aliae denuo de monte instar priorum incisae sunt, sic accusatione 2235

2237 Ex. 32, 10. 2246 cf. Gen. 4, 10-11. 2231 cf. Ps. 105, 23. Ex. 32, 26. 2263 cf. Ex. 23, 9. 2266 cf. Mc. 15, 7; Ioh. 18, 40. cf. Ps. 105, 20. 2271 cf. Ioh. 19, 6.

2235 uos2 om. ^4 2247 aperuit SAC 2251 id est] idem t S 2262 atque] et Ht 2264 accus. iusta ~ SAC

suis

2256 2268

2255 uestris]

114

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 45-47)

297

Moysi uos prior populus iamiam condemnabimini et alia gens 2275 maior et melior in tabulis cordis carnalibus aeternam excipiet scripturam digiti Dei. Non enim in uanum Moysi tunc dictum est : Cerno quod populus iste durae ceruicis sit, dimitte me, ut irascatur furor meus contra eos et deleam eos faciamque te in gentem magnam, quae hac maior et robustior est. / Audiet quippe PL 2280 deinceps Moysen alia gens uobisque abiectis et iusta damna- 435 tione confractis, orbis terrae doctor hic erit non in obscuritate litterae, sed in spiritus claritate. Nam sicut cum prioribus ta¬ bulis facies eius non refulsit, sed cum acceptione tabularum posteriorum splendida facta est ex collocutione Dei, ita ut 2285 patres uestri admirantes timerent et fugerent, ita nunc in doctrina noni populi uobis praeferendi ex collatione euangelii glorificabitur lex radiis gratiae et ueritatis, quam, dum prae¬ dicabitur uobis, ferre non ualentes toti aduersi fugietis. Et hoc scitote quia quod tunc dictum est illi de peccato uituli: uerum2290 tamen in die ultionis uisitabo et hoc peccatum eorum, nunc im¬ plebitur ita, ut cum omni sanguine iusto, qui effusus est super terram, ueniat et illud peccatum super generationem istam. Est igitur qui accuset uos Moyses, in quo uos ore superbo speratis et corde incredulo ab illo receditis, cum ille uobis 2295 immo cunctis gentibus contra uos clamet : Qui Domini est, iungatur mihi. 5, 46-47

SI ENIM CREDERETIS MOYSI, CREDERETIS FORSITAN ET MIHI ; DE ME ENIM ILLE SCRIPSIT. QVOD SI LITTERIS ILLIVS NON CREDITIS, QVOMODO VERBIS MEIS CREDETIS ?

2300

Ecce qualem ad conclusionis finem disputatio ueritatis de¬ lectabilis et uictoriosa peruenit, ecce qualiter aduersarias par¬ tes et si non uicit ut flecteret, uicit ut confringeret. Putabant se esse filios Abrahae, dicebant se Iudaeos esse, sperabant in Moyse, adeo prompti fautores Moysi, ut quaererent interficere 2305 Filium Dei. Nam propterea persequebantur eum, quia haec faciebat in sabbato. Confregit illos, ita ut non possint stare, conuicit illos Moysi non credere nec Iudaeos esse sed esse in synagoga Satanae. Si crederetis, inquit, Moysi, / crederetis C ii4v forsitan et mihi. Exposuit cur a Moyse uel unde essent accu2310 sandi, uidelicet quia non crederent Moysi. Et miro modo dicit : In quo uos speratis, subdendo : Si enim crederetis. Sperare nam¬ que non potest, qui non credit. Mirum ergo uideri potest, quod

2276 cf. II Cor. 3, 3. 2277 Ex. 32, cf. Ex. 34, 35. 2291 cf. Mt. 23, 35. 2308 cf. Apoc. 2, 9 ; 3, 6.

9-10.

2282 cf. II Cor. 3, 6. 2295 Ex. 32, 26. 2306 cf. Ps.

2276 nunc H 2287 quam dum] quamdiu C 2298 ILLIVS LITT. ~ Vulg. ILLIVS] EIVS A uos supra lin. C

2283 17, 39.

2297 CRED. ENIM ~ C SI AVTEM Vulg. 2311

RVPERTVS TVITIENSIS

298

2315

2320

2325

2330

2335

2340

2345

2350

hinc illos non negat credere, hinc rursus eosdem causatur non credere. Proinde res nunc exigit illam, quae a sanctis patribus recte perspecta est, non praetermittere distinctionem fidei. Audenter dicunt, quia sine fide neque infidelis uiuit. Nam si infidelem percunctari uelis, quem patrem uel quam matrem habuerit, protinus respondet illum atque illam. Quem si statim requiras, utrum nouerit, quando conceptus sit uel quando natus, nihil horum se nosse fatebitur, et tamen, quod non uidit, credit. Nam illum patrem illamque ma/trem se habuisse PL absque dubitatione testatur. Itaque fatentur, quod et infidelis 43 habeat fidem. Habent etenim infideles fidem sed utinam in Deum. Quam utique si haberent, infideles non essent. Cum itaque sit et fides, quam infideles quoque habere pos¬ sunt, et fides, quam qui habent, infideles non sunt, recte Iudaei et sperare in Moyse et Moysi redarguuntur non credere. Nam secundum fidem quam et infideles habere possunt, optime tenebant et nunc tenent Iudaei, nobiles et sanctos patres se habuisse, Abraham, Isaac et Iacob, principes ac duces, reges quoque ac sacerdotes, et turgidam spem magno uento super¬ biae gestabant, de illorum meritis nimium praesumentes cunctasque gentes et immundas et ignobiles rigida nimium cordis ceruice despicientes. At uero spem in Deum uel fidem, per quam Abraham ceterique patres iustificati sunt, illos non habere uel habuisse satis usque hodie manifestum est. Recte igitur cum dixisset Dominus : Est qui accuset uos Moyses, in quo uos speratis, protinus adiecit : Si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi. Vbi dicendo Forsitan, acerrime duritiam cordis eorum ad credendum expressit. Quippe cum et electi ex illis apostoli bene credentes Moysi et exspectantes promissum per prophetas regnum Dei tam difficiles ad creden¬ dum sibi fuerint, ut et ipsos increpauerit dicens : 0 stulti et tardi corde ad credendum in his quae locuti sunt prophetae. Itaque licet posito hoc antecedenti : Si crederetis Moysi, consequens sit : Crederetis et mihi, tamen quia potuit in disci¬ pulis quoque eius fieri, ut credentes Moysi non statim crede¬ rent et huic, sed ingenti opera strui oportuit, ut crederent hunc esse, de quo Moysis scripsit, recte ait : Crederetis forsitan et mihi. Vnde et subsecutus non dixit: Quod si uerbis meis non creditis, quomodo litteris eius credetis ? Potuit enim fieri, ut credens quis litteris Moysi necdum continuo uerbis eius crede¬ ret, sed firmissime dixit : Quod si litteris eius non creditis, quomodo uerbis meis credetis ? Si enim litteris legislatoris iam-

2316 cf. Rom. i,

17.

2321 se matrem ~ Ht si] sic C

2343 Lc.

24, 26.

2333 et] ut C

2351 credetis] creditis S

2354

IN IOHANNIS EVANGELIVM V (5, 47) 355

360

299

dudum sepulti non credunt uerbi gratia dicentis : Ecce ego mitto angelum meum, etcetera usque : Et est nomen meum in illo, quomodo uerbis eius praesentis de ipsis nati et inter ipsos nu¬ triti crederent ipsum nomen in seipso esse profitentis, id est Deum Dei Filium se esse asserentis, cuius respectu Deus Pater nominandus sit uel aliquod nomen/proferentis, quod non est nisi solius Dei, uerbi gratia cum diceret : Ego 'principium qui et loquor uobis ?

2355 Ex.

23, 20-21.

2361 Ioh.

8, 25.

2362 EXPLICIT LIBER QVINTVS INCIPIT LIBER SEXTVS SC CIT LIBER V INCIPIT SEXTVS H EXPL. LIB. V INCIP. VIA

EXPLI-

C

LIBER SEXTVS

5

10

15

6,

1-2

20

Praelibati anni curriculo, quid deinceps fecerit, quaeque dixerit Dominus Iesus, ab hoc euangelista praetermittuntur ; quia uidelicet eorum satis multa in ceteris euangelistis haben¬ tur. Hic namque annus / ille est, a quo initium dominicae praedicationis ordiuntur. Sequentis ergo anni, qui ultimus est uitae mutabilis, uitae incommutabili semper in se uiuenti narrationem ingreditur, tanto plus splendoris habentem, quanto uicinius spectat mox affuturam post finem eiusdem anni dominicae passionis et resurrectionis sempiternam lucem. Tunc enim uere nobis omni nube discussa benigna solis aeterni claritas emicuit, quando uerus iste agnus, ut auferret peccata mundi, mortem nostram moriendo destruxit et uitam resur¬ gendo reparauit. Huius autem beneficii claritatem narratio praesentis anni praemittit, in eo maxime quod Dominus noster necessariam uitae nostrae suae carnis escam suique sanguinis potum commendans : Nisi manducaueritis, inquit, carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis uitam in uobis. Igitur habito cum Iudaeis fideli et omni acceptione digni sermonis conflictu haec euangelicae narrationis lectio sequitur. POST ABIIT IESVS TRANS MARE GALILAEAE, QVOD EST TIBERIADIS. ET

SEQVEBATVR

EVM

MVLTITVDO

MAXl/MA,

QVIA

VIDEBANT SIGNA, QVAE FACIEBAT SVPER HIS, QVI INFIRMABANTVR

25

30

35

Non praepositive Post haec abiit, sed absoluto aduerbio Post abiit legendum est. Non enim ab Ierosolymis, ubi facta uel dicta fuerant ea, quae supra memorata sunt, abiit Dominus Iesus trans mare Galilaeae, ut faceret uel diceret ea quae praesenti continentur lectione. Nam et quando post abierit illuc et hic euangelista patenter innuit dicendo : Erat autem -proximum pascha dies festus Iudaeorum, uidelicet circa finem anni praelibati, et unde uel quo uel cur abierit et ista fecerit, euangelista Matthaeus euidenter aperit. Videlicet unde nisi de patria sua Nazareth, ubi non fecit uirtutes multas propter incredulitatem illorum. Cur autem inde abiit ? Nisi quia scandalizabantur in eo. Dicebant enim : Nonne hic est fabri filius ? Nonne mater eius dicitur Maria, et fratres eius lacobus et loseph et Simon et ludas ? Et sorores

VI, 9 cf. Is. 60, 9. 11 cf. Ioh. 1, 29. 18 cf. I Tim. 1, 15. 34 cf. Mt. 13, 5 5-56.

6, 54.

12 13, 58.

cf. I Cor. 15, 26. 35 Mt. 13, 57.

16 Ioh. 36 Mt.

VI, 4 a quo] in quo t 6 mutabilis] mirabilis H 8 exspectat A. narratio om. Ht 20 POST] HAEC add. Vulg. 21 MAGNA Vulg. est om. t 26/27 abiit usque ad faceret in marg. C 37 Simeon t

13 25

PL 437

IN IOHANNIS EVANGELIVM VI (6, 1-2)

301

eius, nonne omnes apud nos sunt ? Vnde ergo huic omnia ista ? Herodes quoque tetrarcha fama eius audita : Hic est, inquit, 40 Iohannes baptista,ipse surrexit a mortuis, et ideo uirtutes operan¬ tur in eo. Propter haec a patria sua discedens, qualem in locum abiit trans mare Galilaeae ? In locum, inquit, desertum seorsum. Sic enim ille scilicet Matthaeus subiunxit : Quod cum audisset Iesus, uidelicet patriae suae obproprium et male solliciti 45 Herodis suspicionem, secessit in locum desertum seorsum. In his omnibus mysteria continentur; nunc interim litteram prosequamur. Abiit, inquit, trans mare Galilaeae, quod est Tiberiadis. Pri¬ mo dicendum iuxta historiam, quia mare Galilaeae, quod 50 multis pro diuersitate / circumiacentium regionum uocabulisCu distinguitur, illis tantum in locis mare Tiberiadis uocatur, ubi Tiberiadem duitatem aquis ut aiunt calidis salubrem ab occi¬ dente praemonstrat. Siquidem interfluente Iordane duo de uiginti passuum milibus in longum et quinque extenditur in 55 latum. Solum hoc miraculum de omnibus, quae ab aliis dicta sunt, ab hoc euange/lista iteratum est. Quare ? Videlicet ut secun- PL dum auctoris intentionem et opus pariter et causas operis 438 perscriberet. Nam cum haec uisibilia faceret Dominus, in60 uisibilium instantia rerum miro modo (ut ait ipse) coarctabatur usquedum perficerentur, et quemadmodum ex abundantia cor¬ dis os cuiusque nostrum loquitur, sic ipse secundum diuinae maiestatis suae opera, quae intus meditabatur, foris miranda operabatur. Denique cum cibus suus esset facere uoluntatem 65 eius qui miserat illum, et perficere opus eius, numquid obliuisci aliquando poterat eundem cibum suum, quin semper dictis et factis ruminaret illum ? At nunc prope erat ; prope, inquam, id est, post annum futurum erat, ut secundum prae¬ dictam uoluntatem Patris mare Galilaeae, id est amaritudi70 nem iniret transmigrationis suae uidelicet transeundo ex hoc mundo ad Patrem per amaram passionis et mortis tribula¬ tionem, ac deinde sequentes se per fidem turbas populorum secundum animam refecturus erat sanctarum cibariis Scriptu¬ rarum simulque secundum corpus et animam, ut utrumque 75 uitam haberet, daturus in escam necessarium corporis et

39 Mt. 14, 2. 43 Mt. 14, 13. 49/55 Alcuin., Comment. in Iob. III — PL 100, 819 B. 60 Lc. 12, 50. 61 Mt. 12, 34. 64 cf. Ioh. 4, 34. 69 Hier., In Esaiam 13, 2, 26 — CC 73A p. 551 ; Raban., De nat. rer. 11, 2 — PLm, 311C: Proprie autem mare appellatur eo quod aquae eius amarae sint. 70 Hier., L.ib. interpr. hebr. nom. 58, 2 — CC 72 p. 131. 70 cf. Ioh. 13, 1.

43/45 sic usque ad seorsum om. Ht nem A

54 extenditur supra lin. A

71 passio-

302

80

85

90

95

100

105

110

RVPERTVS TVITIENSIS

sanguinis sui sacramentum. Hoc manifeste praesenti facto prophetauit manifestiusque subsequenti sermone confirmauit. Vnde constat homines istos tanto miraculo refectos non a semetipsis sed nutu diuino dixisse : Quia hic est uere propheta, qui uenturus est in mundum, ipsumque euangelistam hoc ip¬ sum intendere, cum praemittit dicens : Erat autem proximum pascha, dies festus ludaeorum, quia uidelicet in paschali solemnitate transeundo (ut iam dictum est) ex hoc mundo ad Patrem relicturus erat nobis sequentibus se in escam et potum (ut praedictum est), corpus et sanguinem suum. Bene ergo mira¬ culum hoc, cum ab aliis dictum esset, ab hoc euangelista iteratum est, ut causas eius per subsequentia Domini uerba plenius exponeret. Sed iam ad mysteria ueniendum est. Abiit, inquit, trans mare Galilaeae, quod est Tiberiadis. Ecce palam est quia abiit, quia reliquit domum suam, dimisit here¬ ditatem suam. Reliquit, inquam, domesticos suae carnis falsos et semetipsos fallentes discipulos Moysi, quibus supra dixerat : Quod si litteris eius non creditis, quomodo uerbis meis credetis ? et longe abiit, quo uoluit, ad suscitandos mortuos quos uoluit, ad dandam uitam omnibus, a quibus aeque ut Patrem honori¬ ficandum se nouit. Abiit autem trans mare Galilaeae, id est transmigrauit amara uia et difficili nauigatione, scilicet porta¬ tus ligno crucis, qua tamen et triumphauit omnes fructus suae passionis, quod uidelicet mare est Tiberiadis. Quia quod omnibus notum est, passus est sub Pontio Pilato praeside Tiberii Caesaris nobisque magnae gentium / multitudini, eiusdem crucis nauigium, ad sequenda uestigia sua dereliquit. Qui¬ cumque enim illum sequimur, in morte eius baptizamur consepulti cum illo per bap/tismum in mortem, ut quomodo surrexit ipse a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in nouitate uitae ambulemus. Quare autem nos tantae multitudinis po¬ pulus illum sequimur ? Quia uidebant, inquit, signa quae fa¬ ciebat super his qui infirmabantur. Quis ex nobis omnibus, qui illum sequimur, non infirmabatur ? Quis non in originali peccato Adae, sine dubio additis et suis actualibus peccatis, moriebatur ? Nam et si propter peccatum originale aeque omnes siue Iudaei, siue gentiles moriebamur, etenim de Iudaeis quoque fuit, fuimus, inquit apostolus, filii irae sicut et ceteri, et si, inquam, omnes infirmabantur homines, nos

79 Ioh. 6,14. 91 cf. Iac. i, 22. 93 Ioh. 5,47. 94 cf. Ioh. 5, 21. 95 cf. Ioh. 3, 23. 97 Aug., In Ioh. euang. tr. 2, 2, 33 — CC 36 p. 12. 103 cf. Rom. 6, 3-4. 113 Eph. 2, 3.

88 ad om. H 92 fallentes semetipsos ~ A 93 illius litteris Vitlg. 102 dereliquit supra lin. 100 ambulamus C 113 fuimus om. H, eramus Vulg., fuit t (in marg. fuimus)

Cn

PL 439

IN IOHANNIS EVANGELIVM VI (6, 2-3)

303

115 maxime infirmi eramus, cum spem non habentes longe alieni a Deo essemus. Vnde et de nobis recte dictum est : Multiplica¬ tae sunt infirmitates eorum, postea accelerauerunt. Illa utique non curiositati sed saluti nostrae data signa, signa misericor¬ diae et gratiae uidimus ; quia ubi abundauit peccatum, super120 abundante gratia, nos ido cf. Gen. 49, 9. 909 cf. I Cor. 1, 24. PL 75, 983 B. 988 cf. Ioh. 9, 32.

955 inquit S POTVIT t

980 cf. Greg., Morat. 11, 49, 66 -

900 fremens et rugiens ~ SC 981 huius uitae ~ t 984 ET om. t 991 RVRSVM... SEMETIPSO Vulg.

983

C

48

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (n,

34-39)

557

turbauit seipsum. Hic autem ueniendo ad monumentum fre¬ muit quidem sed non turbauit seipsum. Quis tam diligentem mysteriorum obseruationem pensare sufficiat ? Etenim cum primum fremuit spiritu fortitudinis suae Dominus Iesus, id 1000 est quando infernum debellaturus intrauit, uera mortis pas¬ sione turbatus est. Quando autem fremet iterum scilicet ueniens ad iudicandum, non turbabitur, quia iam impassibilis est, et mors illi ultra non dominabitur. Tunc uociferabitur et clamabit et magno fremitu super inimicos suos confortabitur. 1005 Illo, inquam, fremitu suo mouebit uirtutes caelorum, rumpet somnum mortuorum, rapiet ad se in nubes agmina uiuorum, quos unus idemque terror ualidae / tempestatis occidet, et PL eodem momento rursus excitans uiuere faciet. Recte igitur 641 iterum fremuit in seipso, non tamen iterum turbauit seipsum, 1010 et uenit ad monumentum. -39

ERAT AVTEM SPELYNCA, ET LAPIS

SVPERPOSITVS ERAT EI.

AIT IESVS : TOLLITE LAPIDEM

Fremente Iesu terribiliter in illo suo secundo aduentu, quando ueniet uiuos et mortuos iudicaturus, non egebunt 1015 mortui iacentes in sepulcris, ut monumenta sibi egressuris uiuentium hominum siue angelorum ministerio aperiantur ; nam eodem fremitu illius non solum sepulcra patefient, sed etiam caelum et caeli caelorum contremiscent. Et quidem poterat itidem fremendo nunc terraemotum facere, quamuis 1020 adhuc mortalis Christus, sed oportebat, ut cum suauitate et mora fides praesentium ad spectaculum gloriae Dei aduocaretur. Necdum enim sciebant, quid facere uellet, quia nec eis dixerat manifeste, quod illum resuscitare intenderet. Prae¬ terea cum per homines lapis ille tolli posset, sine causa uide1025 retur actum, si diuina uirtute loco illum propelleret. Vt ergo nihil curiose fieret simulque sciens et prudens fides praesen¬ tium gloriam Dei praecurreret : Tollite, inquit, / lapidem. 39

DICIT

EI

MARTHA

SOROR

EIVS,

QVI

MORTVVS

FVERAT

:

DOMINE, IAM FOETET, QVATRIDVANUS ENIM EST

1030

Quare non contentus est euangelista dixisse : Dicit ei Martha, sed addidit : Soror eius qui mortuus fuerat ? Videlicet ut omnes auditores huius gloriae Dei non dubium arbitrentur, quod mortuus iste quatriduanus fuerat. Dixit enim hoc non quiuis sed Martha neque alia mulier aequiuoca, sed Martha

1003 cf. Rom. 6, 9. 1003 cf. Is. 42, 13. 1003 cf. Lc. 21, 26. I Thess. 4, 17. 1007 cf. Ps. 49, 3. 1007 cf. Deut. 32, 39. Symbolum Credo. 1013 cf. I Thess. 4, 16. 1018 cf. Iob 26, 11.

997 tam] tamen C hoc om. t

1018 etiam] et t

1032 arbitremur C

iOOO cf. 1014 cf.

1033 fuerit C;

C 48t

558 1035

1040

1045 11, 40

RVPERTVS TVITIENSIS

eadem, quae iam saepe nominata est soror eius qui mortuus fuerat, uidelicet quae uulnerata mente et ideo uigilante nec dormitare ualente memoria funereos fratris sui dies nescire non poterat. Dixit, inquam, haec : Domine iam foetet, quatriduanus enim est, ac si diceret : Domine, cur lapidem tolli iubes ? Vt uideas amicum saltem mortuum, an ut miseris sororibus uiuum reddas illum ? Si illud intendis, facere potes, scio namque, sicut iam dixi, quia quaecumque poposceris a Deo, dabit tibi Deus. Si autem tantummodo ut uideas, dico tibi: Iam foetet, quatriduanus enim est, et idcirco uisui iam idoneus non est. DICIT EI IESVS : NONNE DIXI TIBI QVIA SI CREDIDERIS, VIDE¬ BIS GLORIAM DEI ?

1050

11, 41-42

Quando, inquit, misisti ad me dicens : Domine ecce quem amas infirmatur, nonne dixi tibi, quia infirmitas haec non est ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificetur Filius Dei per eum ? Quam putas me promisisse gloriam Dei, nisi inauditam hactenus resuscitationem quatriduani ? Tantummodo crede et hanc uidebis gloriam Dei. TVLERVNT ERGO LAPIDEM ; IESVS AVTEM ELEVATIS SVRSVM

1055

OCVLIS, DIXIT : PATER, GRATIAS AGO TIBI QVONIAM AVDISTI ME. EGO AVTEM SCIEBAM QVIA SEMPER ME AVDIS, SED PROP¬ TER POPVLVM, QVI CIRCVMSTAT, DIXI, VT CREDANT QVIA TV ME MISISTI

Vos, o Iudaei, quoniam huic spectaculo deesse uel hoc opus 1060 abscon/dere non potestis, totus orbis conuenit. Dixistis de hoc homine, quia blasphemat, eo quod dixerit : Filius Dei sum. Numquid blasphemia siue mendacium suscitare solet mor¬ tuum quatriduanum et non potius uiuentes deducere in infer¬ num ? Dathan quippe et Abiron per superbiam uiui ad inferos 1065 descenderunt. Saul quoque cum esset christus Domini, super¬ biendo meruit daemonio mancipari. Semper enim Deus super¬ bis resistit. Ecce autem hic, ut faciat opus, quod nemo facere possit nisi Deus, Patrem suum uocat Deum, confitetur se esse Filium Dei. Igitur aut nihil diuinum cum hac promissione hic 1070 efficiet, aut uos impii estis ueri Filii Dei negatores. Sed iam ipsa uerba contemplemur, quae subsequente mox opere con¬ firmata sunt: Pater, inquit ; diligenter perpende, quod Patrem palam dixerit, et hoc opus in nomine Patris, id est ad confir¬ mandum, quod Deus Pater suus sit, facere uelit. Gratias ago 1075 tibi, quoniam audisti me. Quomodo, inquis, Patri gratias agit.

1001 cf. Ioh. 10, 33. cf. Iac. 4, 6.

1004 cf. Num. 16, 33.

1051 eam t 1061 quia om. t ~ t 1072 palam Patrem ~ t

1065 cf. I Reg. 16, 14.

1068 Deum] Dominum t

1066

1069 Dei Filium

PL 642

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (n, 39-44)

559

si non gratia uel adoptione, sed natura Filius est ? Gratias namque agere gratuiti beneficii est memorem esse. Sed non exsultet haereticus. Sequitur enim : Ego autem sciebam, quia semper me audis, sed propter populum qui circumstat, dixi : 1080 Vt credant, quia tu me misisti. Idcirco, inquit, gratias / ago, ut te testificante per subsequens opus me tibi gratum et bene¬ placitum esse cognoscat et credat populus qui circumstat, quod non iniuriose sed gratiose dixerim superius : Ego et Pater unum sumus. Non ago gratias, quod tuus meruerim esse 1085 Filius, sed quod hoc ipsum nescientibus uolueris notum fieri hominibus, ut ipsi salui sint, iuxta quod alibi dixi : Confiteor tibi, Pater, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis. Semper, inquit, audis me, id est, non in tempore uel hora, sicut participes meos, iustos homines, 1090 quorum in nullo mansit spiritus gratiae, quorum nullus sicut potestatem habens, sed sicut donum accipiens operatur opus gloriae tuae. Nulli enim semper adest manifestatio Spiritus ad utilitatem, nec semper se audiri uel semper sibi adesse sentit uirtutem. Igitur singulariter sum ego in eo quod semper me 1095 audis. Hoc sciebam et non propter me sed propter populum, qui circumstat, opus erat ut hoc dicerem gratias agens. '1, 43-44

C49

HAEC CVM DIXISSET, VOCE MAGNA CLAMAVIT : LAZARE, VENI FORAS. ET STATIM PRODIIT QVI F VER AT MORTVVS LIGATVS PEDES ET MANVS INSTITIS, ET FACIES ILLIVS SVDARIO ERAT 1100

1105

1110

LIGATA

Ecce nunc, Iudaei, si uerbis non creditis, operibus credite, ut cognoscatis, inquit, et credatis, quia in me est Pater et ego in Patre. Hoc dudum uerbis dixit, et uos illum lapidare uoluistis, nunc operibus astruit, et paulo post eum crucifigetis. Magna, inquit, uoce clamauit. Recte magna uoce clamauit, ut Lazarus foras ueniret : magno quippe caelorum fragore, magna caelestium uirtutum commotione dormientes in se¬ pulcris concutiet. Nam Deus noster, inquit psa/lmista, manifeste ueniet, Deus noster et non silebit. Ignis in conspectu eius ardebit, et in circuitu eius tempestas ualida. Aduocabit caelum de sursum et terram discernere populum suum. Magna ergo uoce opportune in hac significatione usus est. Et prodiit, inquit, qui fuerat mortuus. Quali prodiit habitu ? Ligatus, ait, pedes et manus institis, et facies illius sudario erat

1083 Ioh. 10, 30. 1086 Mt. ii, 25. 1089 cf. Hebr. I, 9. 1092 cf. I Cor. 12, 7. 1102 Ioh. 10, 38. 1107 cf. Mt. 11, 25. 1108 Ps. 49, 3-4.

1085 hoc ipsum om. S notum fieri uolueris ~ t 1086 dixi om. t 1099 MANVS ET PEDES ~ t 1111 de sursum] deorsum t 1113 quali] autem add. i 1114 illius] eius t

37

IX

PL 643

560

RVPERTVS TVITIENSIS

1115 ligata. Mira res ! Sic enim ligatus nec pedibus ambulare nec saltem manibus reptare, sed nec oculis quo prodiret potuit uidere. Quid ergo nobis euangelista hac prodeuntis descrip¬ tione innuit, nisi magnam fuisse fortitudinem uocis uel cla¬ moris, qui mortuum ligatum ad uiuos excussit et excutiendo 1120 de mortuo uiuum fecit ? Quod si magnum et incomprehen¬ sibile est, quantum erit illud, cuius hoc praeconium est ? Quomodo exsilient mortui de sepulcris ad rugitum uel fremi¬ tum leonis immortaliter regnantis, si ita exsiliit nunc iste ad balatum agni lanistrarum manibus et cultro appropinquantis ? 1125 Ergo lapidibus tantum, non etiam filiis Abrahae incredibile est, quod dixit hic Filius Dei omnipotens, quia omnes qui in monumentis sunt audient uocem eius et 'procedent. 44b

DICIT EIS IESVS : SOLVITE EVM ET SINITE ABIRE

Sine dubio plus miraculi habet imperium uocantis, in eo quod ligatus / pedes et manus institis et facie sudario uelata prodiit, quam si solutis pedibus uel manibus atque patenti¬ bus erepsisset oculis. Notandum uero quod cum item saltem postquam prodiit imperio suo Dominus noster pedum uel manuum eius uincula rumpere sudariumque, immo et lapi1135 dem, quem tolli iusserat, inuentum potuisset excutere, et tunc maluit dicere : Tollite lapidem, et nunc : Soluite eum et sinite abire. Cur enim in huiusmodi uerbum uirtutis Dei suum faceret miraculum, cum per praesentium hominum possent fieri ministerium ? Procul a sapiente et natura eius omnipon4otentia omnis curiositas. Decet namque ut in his tantum for¬ titudinem suam utiliter exhibeat, in quibus operari humana non ualet infirmitas. Hoc seruis quoque eius prudenter et discrete obseruandum est, ut ibi tantum diuinam praestolentur potentiam, ubi humanam constat deficere industriam. Alio1145 quin contra illud facere uidebuntur praeceptum : Non tentabis Dominum Deum tuum. Spectatis igitur in hoc Lazaro et sorore eius Maria duobus secundum geminam resurrectionem Filii Dei operibus, etenim illa in anima, ut iam dictum est, hic in corpore est suscitatus, nunc demum eorundem operum simili1150 tudinem mysticam breuiter attingamus. Huic mortuo quatriduano, qui iam foetens suscitatus est, similis est peccatrix anima uita sua quae Deus est miserabiliter defraudata, uidelicet qualis fuerat quondam haec ipsa, de qua iam dictum 1130

1122

cf. Is. 5, 29 coli. Apoc. 5, 5. 1124 cf. Is. 5 3, 7. 1136 Ioh 1139. 1144 cf. Bened.R^. 28,4-CSEL 75 p85 6, 16 ; Mt. 4, 7.

1123 exiliunt S 1131 si om. S

1126 Ioh. 5, 28. 1145 Deut.

nunc exiluit t 1126 Dei Filius ~ S 1130 uelata] ligata t 1151 peccatrix] nam add. t 1153 quondam] quomodo S

C

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (n, 44)

561

est, soror eiusdem Lazari Maria. Qualis enim illa fuerat ? 1155 Vtique peccatrix, non occulta sed male diffamata, et per ipsam infamiam suam iam foetens et quasi sepulcro malae consuetu/dinis obruta. Etenim femina peccatrix magis quam uir in huiusmodi peccato foetere hominibus consueuit. Ergo peccator quiuis iam pro mala consuetudine infamis Lazaro 1160 similis est quatriduano iamque foetenti. Et quidem iuuenis quoque qui efferebatur per portam ciuitatis, puella etiam quam adhuc in domo iniacentem idem Dominus suscitauit, mortem significat animae peccatricis, sed in singulis diuersi figurantur peccatorum modi. Puella namque mortua in domo 1165 iacens anima est, quae conscientia mali desiderii suffocata nondum tamen per operis consummationem publicata. Iu¬ uenis autem, qui per portam ciuitatis efferebatur, peccator est, qui desiderio malo praeuentus usque ad exteriores quoque peruenit iniquitatis effectus. At uero qui opera peccati iam in 1170 consuetudinem uertit famamque perdidit, Lazaro, ut iam dictum est, similis est quatriduano iamque foetenti. Talis pec¬ cator cum in ecclesia foetere coeperit, merito tota in luctum conuertitur hospitalis domus Christi. Omnis ordo lamentatur et pro tali fratre orat Christum, siue illorum qui actiuae, siue 1175 illorum qui contemplatiuae uitae dediti sunt. Hi qui in actiua positi animarum curam gerunt, prius sollicitantur, post et ad eos quoque, qui in contemplatiua latent, cura haec et fatigatio perfertur / Bene ergo prius Martha, deinde pro fratre suo Dominum plorando ambit Maria. Cum itaque ad 1180 huiusmodi peccatorem gratia Dei reuertitur, mortuus pedes et manus ligatus inuenitur, quia funibus peccatorum suorum circumdatus sub lapide clausus, id est sub lege reus tenetur. Clamat Iesus uoce magna : Veni foras /, quia non nisi magno terrore aspirantis Dei et de futuro iudicio comminantis ex¬ ii 85 territus male securus peccator ad cor suum reducitur. Statim prodit, id est reatum confitetur, et quia iam uiuit, Soluite illum, inquit Iesus. Dixit enim : Quaecumque alligaueritis super terram, erunt ligata et in caelo, et quaecumque solueritis super terram, soluta erunt et in caelo. Cauendum 1190 autem est eis, quorum hoc officium uel potestas est, ne hunc

1160 cf. Lc. 7, 12. 1161 cf. Mt 9, 25. 1164 Aug., In Iob. euang. tr. 49, 3, 14 CC 36 p. 421. 1166 Aug., In Iob. euang. tr. 49, 3, 16 - CC 36 p. 421. 1170 Aug., In Iob. euang. tr. 49, 3, 21 - CC 36 p. 421. 1175 cf. supra X 816. 1181 cf. Ps. 118, 61. 1182 Aug., In Iob. euang. tr. 49, 22, 5 - CC 36 p. 430. 1185 cf. Eccli. 21, 7. 1186 Aug., In Iob. euang. tr. 49, 24, 18 - CC 36 p. 43*• 1187 Mt. 18, 18 ; Aug., In Iob. euang. tr. 49, 24, 22 - CC 36 p. 431.

1157 magis in marg. S 1160 similis est] comparatur t 1186 suum om. SC 1188 caelis t

1176 uita om. SC

PL 644

C 50,

562

RVPERTVS TVITIENSIS

ordinem praetermittant, id est ne ligent nisi mortuum, neque soluant nisi uoce confessionis significante rediuiuum eundem esse de sepulcro productum. Nam si pro arbitrio uel animo suo illum uiuentem ligent, hunc autem mortuum soluant, 1195 uidelicet condemnantes iustum et iustificantes impium, ipsa illa non sua sed Christi potestate se priuant : et uiuentem quidem ligando sic mortificare nequeunt, mortuum autem soluendo non solum non uiuificant, uerum etiam foetorem cunctorum naribus ingerunt. Sequitur : 11, 45-46 1200

MVLTI ERGO EX IVDAEIS, QVI VENERANT AD MARIAM ET VI¬ DERANT QVAE FECIT IESVS, CREDIDERVNT IN EVM. QVIDAM AVTEM EX IPSIS ABIERVNT AD PHARISAEOS ET DIXERVNT EIS QVAE FECIT IESVS

1205

1210

11, 47

Melius quidem illi fecerunt, qui crediderunt, sed dilatandae gloriae Dei delatores illi amplius profecerunt. Foras enim rem gestam illis testibus certis efferentibus zelus ap/prehendit populum ineruditum eisque ardentibus et magno flatu inuidiae suae uentilantibus magnitudinem miraculi latius gloriae Filii Dei flamma reluxit. Nam propter hoc maxime signum exierunt postmodum turbae obuiam illi cum ramis palmarum clamantes : Hosanna Filio Dauid. Dixerunt, inquit, quae fecit Iesus, et pro superioribus miraculis satis zelantibus rem nouam narrantes quasi oleum camino adiecerunt. COLLEGERVNT ERGO PONTIFICES ET

1215

PHARISAEI

PL 645

CONCILIVM

ET DICEBANT : QVID FACIMVS, QVIA HIC HOMO MVLTA SIGNA FACIT ?

Istud est concilium uanitatis, cum quo psalmista non sedit, haec illa ecclesia malignantium ad quam neque lex neque pro¬ phetarum quisquam introiuit. Si enim introissent, si ab illo 1220 concilio uel ecclesia maligna consulti fuissent, quid respon¬ derent dicentibus illis : Quid facimus quia hic homo multa signa facit, quid, inquam, responderent senatoribus peccati et iudicibus iniquitatis nisi : Audite eum, credite in eum ? Si enim super isto consulerent Moysen, ex ipso audirent : Si 1225 creditis mihi, credite et huic, sicut ipse Dominus : Si crederetis, inquit, Moysi, crederetis forsitan et mihi, de me enim ille scripsit. At illi credere nolebant et nequaquam consultando ueritatem agnoscere, sed ueritati resistere quaerebant. Igitur de uolun/tate Scripturarum, sine quibus legitimum non est

1195 cf. Prou. 17, 15. 1210 Mt. 21, 9. 1214 Beda, In Lc. z, 1635 - CC 120 p. 141 sicut oleum flammis. 1217 cf. Ps. 25, 4-5. 1222 cf. Dan.6 7. 1225 Ioh. 5, 46.

1191 ordinem praetermittant] modum praetereant t neque] ne S 1196 sed Christi supra lin. S 1199 sequitur om. S 1201 IESVS om. Vulg. W 1206 certam t 1209 reduxit C 1226 inquit om. t

C 50*

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (n, 44-48)

563

1230 concilium, omnino tacuerunt, et quid mallent significantes ita protinus proposuerunt: 48

si DIMITTIMVS EVM SIC, OMNES CREDENT IN EVM ; ET VE¬ NIENT ROMANI ET TOLLENT NOSTRVM LOCVM ET GENTEM 1235

1240

1245

1250

1255

1260

1265

Quod est dicere : Consultantibus nobis, si haec sententia placuerit, ut sic dimittamus hominem talem signa tam multa facientem, omnes credent in eum et credent esse Christum, credent eum esse regem suum. Nos autem regem Caesarem habemus et sub Romano imperio sicut ceterae gentes iamdudum tributarii facti parua nimis huic Pontio Pilato praesidi delegata prouinciola sumus. Iudaea namque tam prouincia quam Syriae prouinciae quaedam non magna pars est. Si ergo quisquam apud nos praeter Caesarem rex nominatus fuerit, uindices Romani uenient et tollent nostrum et locum et gentem. Quid igitur facimus ? Num unum hominem dimittimus, ut omnes pereamus ? An certe quod satius est, unum hominem perdimus, ut noster locus et tota gens conseruetur ? Quem putarent tali causa proposita posse ipsorum intentio¬ nem reprehendere uel illum unum hominem auderet defen¬ dere ? De communi salute gentis totius consultabatur, de seruanda Romani imperii fidelitate consilium quaerebatur. Ergo hunc hominem interficere apud tribunalia quidem Caesaris uidebatur fore tutum, apud iudicium populi finge¬ batur esse necessarium. Sic intenderunt arcum, conuentus ille malignantium et multitudo operantium iniquitatem ; sic, inquam, intenderunt arcum rem amaram, sic firmauerunt sibi sermonem nequam. Sub hac occasione timoris uel fideli¬ tatis / Romani imperii absconderunt laqueos, et dixerunt : PL Quis uidebit eos ? Concedatur eis pauor iste, quoniam Domi- 646 nus Deus pauor siue terror illorum non est ; concedatur, inquam, ipso Domino Deo nostro permittente illis, dum per Ieremiam prophetam dicit : Paueant illi et non paueam ego, induc super eos diem afflictionis et duplici contritione contere eos, Domine Deus meus. Paueant, inquit, illi unam contritio¬ nem scilicet illam, ne ueniant Romani et tollant eorum et locum et gentem, et duplicem contritionem incurrant, uidelicet, ut et Romani uenientes tollant eorum locum et gentem et maligni spiritus aduolantes tollant animas et corpora quo¬ que in gehenna semper urentes. Prudentem ut sibi uisum est

1237 cf. Ioh. 19, 15. 1244 cf. Ioh. ii, 50. 1253 cf. Ps. 63, 3-6. 1259 cf. Is. 8, 13. 1201 Ier. 17, 18. 1205 cf. Ier. 17, 18. 1207 cf. Mt. 10, 28. 1207 cf. Mt. 10, 28.

1238 sicut ceterae gentes om. t gehennam t urentem t

1257 et om. SC

1203 inquam t

1208

564 1270 11, 49-50

RVPERTVS TVITIENSIS

deliberantium propositionem audiuimus, nunc iam inuentionem utilitatis auscultemus. Sequitur : VNVS AVTEM EX IPSIS CAIPHAS, CVM ESSET PONTIFEX ANNI ILLIVS, DIXIT EIS : VOS NESCITIS QVIDQVAM NEQVE COGITA¬ TIS QVIA EXPEDIT VOBIS VT VNVS

MORIATVR

HOMO

PRO

POPVLO, ET NON TOTA GENS PEREAT 1275

1280 11, 51-52

Oratiunculam magnae ueritatis significatiuam spiritus mendacii per os huius Caiphae sibimet usurpauit, ut quod confitetur catholica fides in ueritate, hoc idem aequiuoce so¬ naret per os nescientis et contra omnem ueritatem nitentis homicidae. Quod / euangelista ipse admirans continuo sub- C51 iungit : HOC AVTEM A SEMETIPSO NON DIXIT ; SED CVM ESSET PON¬ TIFEX ANNI ILLIVS, PROPHETAVIT,

QVIA IESVS MORITVRVS

ERAT PRO GENTE, ET NON TANTVM PRO GENTE, SED VT FI¬ LIOS DEI, QVI ERANT DISPERSI, CONGREGARET IN VNVM 1285

1290

1295

1300

1305

Magnum spectaculum huius annui pontificis, qui redempto pontificatu unius anni, uere ut fur et latro in ouile ascendit et nunc ipsum pastorem ouium mactare intendit, ut furta sua licentius agere possit. Hoc, inquit, a semetipso non dixit. Quid est : A semetipso non dixit, nisi: Hoc uerbum de corde suo non adinuenit. Nam reuera antequam Caiphas fieret, factum est hoc uerbum ut Iesus moreretur pro gente, et factum est utique ad sanctos prophetas, immo et erat antequam fierent prophetae, antequam fieret Abraham, sed et antequam for¬ maretur Adam. Erat quippe iam in beneplacito Dei dicentis : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Iam tunc erat hoc uerbum, ut Iesus moreretur pro gente. Hoc ergo Caiphas a semetipso non dixit. Sed quid ? Cum esset pontifex anni illius, prophetauit. Potest exempli gratia sic dici : Cum esset cymbalum magnum, clare tinniuit, quia uidelicet ueritatem loquelae suae non magis aduertit quam tinnitum suum cymbalum sentit. Illud enim omnino non sen¬ tit, quod sentimus nos homines audito hoc sonitu tintinnabuli, scilicet quod uere expedierit, ut hic unus et singularis homo, sanctus sanctorum et solus iustus Iesus Christus, moreretur pro gente, et non tantum pro gente Abrahae sed et pro cunctis praedestinatis ab origine mundi, filiis Dei, foris extra para-

1280 cf. Ioh. 10, 8. cf. Dan. 9, 24.

1295 Gen. i, 26.

1302 cf. Eccli. 45, 10.

1304

1209 iam nunc ~ S 1271 CAIPHAS NOMINE t 1275 significatam S 1277 confitetur catholica] confit, euangelica t 1282 PROPHETAVIT] QVIA IESVS MORITVRVS ESSET PRO GENTE add. Ct Vulg. 1289/1290 de corde usque ad factum est supra lin. C 1294 quippe om. S Dei om. S 1299 essem T 1300 ueritatem] uirtutem t 1301 sensit] sentit t 1304 sol t

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (n, 48-54)

565

disum propter culpam originalem in quattuor mundi partes pl dispersis et iamiam de massa generis / humani usque ad ulti- 647 mum electum recolligendis. Igitur mendacium quidem sensit, 1310 quod nihil est, scilicet quod idcircum Iesum mori utile esset, ne propter ipsum nominatum regem Christum iratis et uindictam facientibus Romanis gens illa periret, sed rei ueritatem, quae iam dicta est, nec sensit, nec a semetipso dixit, sed im¬ pellente manu Dei cor stultum quomodo uoluit clarum et 1315 longe audibilem tinnitum reddidit. Itaque quoniam hoc a semetipso non dixit sed uerum prophetauit, recte sanctus euangelista, immo et tota Christi ecclesia, uerbum rapuit de ore illius mali prophetae et indigni pontificis ; de ore, inquam, illius polluto et mendacibus labiis rapuit hoc uerbum ueritatis, 1320 et dicit: Vos nescitis quidquam. Vos, inquam, impii homicidae, insipientes et maligni thesaurizatores mortis, quos malitia excaecauit, nescitis sacramenta Dei, neque cogitatis quia expedit unum hominem mori pro gente et non tantum pro electa patriarcharum uel prophetarum gente, sed et ut filios 1325 Dei de cunctis gentibus, qui dispersi erant et longe disiecti, nomen Domini non audierant, congreget in unum, in unum populum, in unam ecclesiam, in unum corpus suum. Hoc nescitis, neque cogitatis uos. Sed nec ipsae uulpes, quae in uobis foueas habent, neque uolucres caeli, qui in uobis nidi1330 ficant, uulpes, inquam, et uolucres, scilicet maligni spiritus, quos in cordibus et con/uenticulis uestris confouetis, nequeC5iv per astutiam neque per agilitatem suam comprehendere po¬ tuerunt hoc magnum pietatis sacramentum, quod per mortem suam Filius Dei fratres suos dispersos congregaturus esset 1335 in unum. Nescitis ergo istud neque cogitatis. Etenim istud consilium Dei sanctis patribus et prophetis reuelatum uos scire indigni estis. Sequitur : 11, 53

AB ILLO ERGO DIE COGITAVERVNT VT INTERFICERENT EVM 1340

11, 54

Ergo, inquit, quia conspirationem suam quasi rationabiliter auctoritate concilii firmauerant, ab illo die praefinito consilio cogitauerunt, ut eum, quem antea lapidare uoluerant per tur¬ bam et tumultum, nunc interficerent quasi per iudicii ordinem legitimum. IESVS ERGO IAM NON PALAM AMBVLABAT APVD IVDAEOS, SED

1345

ABIIT IN REGIONEM IVXTA DESERTVM, IN CIVITATEM QVAE

1308 cf. supra II 1659. 1307 cf. III Reg. 20, 33. 1319 cf. Is. 6, 5. 1321 cf. Rom. 2, 5. 1321 cf. Sap. 2, 21-22. 1328 cf. Mt. 8, 20. 1333 cf. I Tim. 3, 16.

1307 propter culpam orn. t 1311 ipsum] hoc praem. t 1314 clare / 1326/ 1327 in unum usque ad ecclesiam sub lin. C 1329 qui] quae t 1338 VT INTERFICERENT] INTERFICERE t 1344 NON IAM C IAM NON AMB. PALAM t

566

RVPERTVS TVITIENSIS DICITVR EPHREM, ET IBI MORABATVR CVM DISCIPVLIS SVIS

Non metu occasus sui uerus iste sol in nube se abscondit, non palam ambulando apud Iudaeos, praesertim cum postmodum ad eundem occasum suum tam rutilo aspectu per1350 uenerit, ut claritatem gloriae eius inuidorum ferre non possent oculi. Sed hoc etiam facto et utilia fidelibus suis praemittit exempla et diuina more suo signat mysteria. Hoc enim eius exemplo licet eius discipulis humiliter declinare instantiam persecutionis et itidem mystice datur intelligi, quod Iudaeis 1355 iam debeat domus sua deserta relinqui. Abeundo namque in regionem iuxta desertum et ibi morando cum discipulis suis per desertum innuit desertionem Iudaeorum, per ipsam regio¬ nem, quae est iuxta de/sertum, electam habitationem gentium, apud quas mansurus erat, in ciuitate Ephrem, id est in 1360 ecclesia faciente fructum multiplicem, Ephrem quippe inter¬ pretatur frugifex siue crescens. , 55

PROXIMVM AVTEM ERAT PASCHA IVDAEORVM ; ET ASCENDERVNT MVLTI IEROSOLYMAM DE REGIONE ANTE PASCHA, VT SANCTIFICARENT SEIPSOS

Iam non falam, inquit, ambulabat Iesus apud Iudaeos, sed non diu delituit. Proximum enim erat pascha Iudaeorum, quod tempus suum esse nouerat, quo pati cupiebat, quod desidera¬ bat, sicut testatur ipse : Desiderio, inquiens, desideraui hoc pascha manducare uobiscum antequam patiar. Porro Iudaeorum 1370 hoc pascha fuit ultimum. Quidquid enim ex tunc Iudaei sanctificant, pollutum est ; quidquid benedicunt sacerdotes eorum, maledictum est ; Deus enim benedictionibus eorum maledicit, sicut per prophetam praedixit : Ex tunc stercus solemnitatum ipsorum super uultus eorum proiecit. Vt sancti1375 ficarent, inquit, seipsos, ascenderunt ante pascha. Sanctificatio Iudaeorum tota in cibis et in potibus et uariis baptismatibus et iustitiis carnis ante pascha solemniter agebatur, id est ab initio mensis primi, cuius die decimaquarta ad uesperam sacer agnus immolabatur, et ex lege praeceptum erat, ut immundus 1380 ex eo non uesceretur. 1365

QVAEREBANT ERGO IESVM ET COLLOQVEBANTVR

AD

INVI¬

CEM IN TEMPLO STANTES : QVID PVTATIS, QVIA NON VENIT AD DIEM FESTVM ?

Ecce crudelis hyaena, hereditatis illius habitatrix, in qua

1352 Aug., In loh. euang. tr. 49, 28, 9 — CC 36 p. 433. 1355 cf. Mt. 23, 38. 1360 Hier., L,ib. interpr. hebr. nom. 5, 26 — CC 72 p. 65 : frugifer siue crescens. 1368 Lc. 22, 15. 1373 Mal. 2, 2-3. 1375 cf. Mc. 7, 4. 1379 cf. Ex. 12, 2.6.9.

1351 hoc om. S 1365 ambulabat in marg. S pascha supra lin. C 1372 eorum] ipsorum S

1369/1370 manducare usque ad

PL 648

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (n, 54 - 12, 1)

567

Deus quondam habitauit, quomodo sitit, quomodo an/helat et linguam eicit festinans et impatienter sitiens fundere san¬ guinem Christi. Nondum uenerat dies festus, et iam insidiantes in illa spelunca sua, in illa domo Patris, quam fecerant spe¬ luncam latronum, cum deberet esse domus orationis, dice1390 bant : Quid putatis, quia non uenit ad diem festum ? Videlicet quia primus non uenerat uel inter primos, qui ut praedictum est, ascendebant Ierosolymam, ut sanctificarent seipsos male solliciti et propositum timentes perdere homicidium : Quid putatis, inquiunt, quia non uenit ad diem festum ? O impii, 1395 quid putaremus, nisi quia iste est agnus paschalis et decimus dies mensis huius nondum uenit ? Non enim iubet lex, ut festo die Neomeniae cum clangore tubarum, sed ut decima die mensis tollatur agnus, qui immolandus est, in domos filiorum Israel. Idcirco ergo non iam uenit ad diem festum, quia tem1400 pus exspectat, et diem suum legitimum ut legitima, id est decima die mensis domum filiorum Israel, id est templum Dei, paschalis agnus introeat, et ex tunc circa illud salubria doc¬ trinae caelestis pabula, circa uel intra eiusdem templi uiridiarium suis auditoribus diuidat, uobis nihil audentibus neque 1405 cultrum uestrum inicere ualentibus, donec quartadecima dies ueniat, cuius ad uesperam seipse suis manibus immola¬ turus est, et tunc demum se a uobis, o cruenti lanistae, tru¬ cidari permittet. Tunc illum / suscipietis sicut leo paratus ad praedam et sicut catulus leonis habitans in abditis. Tam malam 1410 intentionem uestram euangelista significans ita subiungit :

1385

11, 56b

DEDERANT AVTEM PONTIFICES

ET

PHARISAEI

MANDATVM,

VT SI QVIS COGNOVERIT VBI SIT, INDICET, VT APPREHENDANT

1415

1420

12, 1

Non, inquit bene, quaerebant eum, neque pro bono festina¬ bant uidere uenientem ad diem festum, sed quia pontifices et pharisaei dederant mandatum, ut si quis cognouerit, ubi sit, indicet, ut apprehendant eum, solliciti erant, ne forte propter hoc ipsum non ueniret ad diem festum. Ergo intentes erat quisque illorum habiturus gratiam, cum indicasset illum, quippe cum et pretium dare prompti essent, quod et discipulo eius dederunt indicanti, quando uel in quo loco sine turbis possent comprehendere eum. IESVS ERGO ANTE

SEX DIES PASCHAE VENIT BETHANIAM,

VBI F VER AT LAZARVS MORTVVS, QVEM SVSCITAVIT 1425

Ergo, inquit, quia tale principes et pharisaei mandatum dederant, Iesus non ante quattuordecim aut duodecim, sed

1388 cf. Mt. 21, 13 ; Ioh. 2, 16. 1408 Ps. 16, 12.

1396 aduenit t eum] illum t

1396 cf. Leu. 23, 24; Ps. 80, 4; Ex. 12, 6.

1403 uiridarium t 1406 immol. est suis man. ~ t 1423 SVSCITAVIT IESVS Vulg.

1421

C52

PL 649

568

1430

1433

12, 2-3 1440

RVPERTVS TVITIENSIS

tardius, id est ante sex dies paschae, uenit in uiciniam Ierosolymae, scilicet in Bethaniam, hoc exemplo praesignans, ne quis persecutoribus se ingerat, antequam diuina illum gratia uocet, cum ipse tempus illud uel diem obseruare curauerit, qui per Scripturas olim praeordinatus est. Sextus namque dies ante quartam decimam mensis, cuius in uespera agnus immo¬ landus erat, nonus dies eiusdem mensis est. Cum ergo nono die mensis in Bethaniam uenit, et sicut paulo post sequitur, in crastinum, qui profecto decimus dies mensis est, ciuitatem Ierusalem ingreditur, pla/ne in hoc quoque legem, quae de C agno paschali scripta est, hic uerus agnus Dei sustinere proba¬ tur : Venit, inquit, Bethaniam, ubi fuerat Lazarus mortuus, quem suscitauit, uidelicet in crastinum, ut dictum est, sanctam ciuitatem ingressurus.

52T

FECERVNT AVTEM EI COENAM IBI, ET MARTHA MINISTRABAT, LAZARVS VERO VNVS ERAT EX RECVMBENTIBVS. MARIA ERGO ACCEPIT

LIBRAM

VNGVENTI

NARDI

PISTICI

PRETIOSI,

ET

VNXIT PEDES IESV ET EXTERSIT CAPILLIS SVIS ; ET DOMVS IMPLETA EST EX ODORE VNGVENTI

Coenam hanc in domo Simonis quondam leprosi factam esse ex Matthaeo et Marco manifeste habemus. Secundum Lucam quoque domus illa eiusdem Simonis est, in qua primum haec eadem Maria peccatrix, eadem, inquam, sicut a diligentioribus tractatoribus ueraciter assertum est, a Domino suscepta 1450 lacrimis lauit pedes eius, et multa illi peccata dimissa sunt, quia dilexit multum. Vnde ergo est quod tot uiris praesenti¬ bus in domo alterius mulier Martha ministrabat ? Illud nempe non esset mirum, si in domo sua ministraret sicut tunc, quando intrauit ipse Iesus in quoddam castellum et haec ea1455 dem mulier excepit illum in domum suam et satagebat circa frequens ministerium. Verum quacumque necessitudine Martha Simoni coniuncta fuerit, ut in domo eius ministra¬ ret, / quoniam hoc Scriptura tacet, nos iam in hac coena diligentius speculemur ea, quae Domino nostro exhibita sunt, 1460 sancta et mystica magnae pietatis ministeria. Fecerunt, inquit, ei coenam ibi etc. Domus, ut praedictum est, Simonis est, Martha ministrat, Lazarus unus est ex recum¬ bentibus, Maria pretiosum super caput et pedes Domini effu¬ dit unguentum. Nam hoc loco hic quidem euangelista super 1445

1445 cf. Mt. 26, 6 ; Mc. 14, 3. 1446 cf. Lc. 7, 36-50. 1448 Aug., De consensu euang. 2, 79 — PL 34, 1154 s.; Greg., Hom. in eu. 2, 25, x — PL 76, 1189 B. 1454 cf. Lc. 10, 38.40.

1426 uicinam 3 1433 sequitur] qui add. t 1441 DISCVMBENTIBVS CVM EO Vulg. 1456 necessitate t 1457 fuerat t 1458 hoc om. t 1461 etc. om. t 1464 quidem] quum t

PL 650

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 1-3)

569

pedes effusum unguentum narrat, sed Matthaeus et Marcus super caput quoque eius effusum esse non tacent. Vberius ergo nunc instante passione Domini in hac coena sanctae ecclesiae obsequium praesignatum est, quam tunc cum in domo eius¬ dem Simonis haec eadem Maria peccatrix primum ab eodem 1470 Domino nostro suscepta est. Tunc enim super conuiuantes illam pharisaei domum famosa peccatrix ingressa et mur¬ murante illo dignam paenitentiam offerendo iustificata conuersionem gentilitatis praesignabat. Haec enim post ascen¬ sionem Domini ad diuitias Iudaeorum, ex quibus salus est, 1475 ueniens et ad magnum conuiuium Scripturarum iniussa pro¬ rumpens, quae fuerat meretrix, id est pluribus diis quasi mul¬ tis prostituta uiris retro secus pedes Domini accubuit, quia uidelicet eius, quem secundum carnem non nouerat, uestigiis adhaesit, flens et erroris pristini paenitentiam agens murmu1480 rantibus eis qui ex circumcisione erant, eo quod gentiles gratia Christi indignos iudicarent. Nunc autem mulier eadem iam iustificata simul cum Maria sorore sua unam eandemque Christi ecclesiam significat, quae diuersis utriusque actiuae scilicet et contemplatiuae uitae obsequiis eidem Domino in 1485 Bethania, id est in domo oboedientiae ministrat, Lazarus / uero qui fuerat mortuus, quem suscitauit Iesus, unus est ex recumbentibus, quia profecto sine fide resurrectionis in nullo ordine ecclesiae Christo ministratur. Domus autem ipsa Simonis est leprosi, quia uidelicet 1490 Iudaeorum, inquit apostolus, adoptio est filiorum et gloria et testamentum et legislatio et obsequium et promissa, et eorum patres, ex quibus Christus secundum carnem, nos autem scilicet ecclesia de gentibus eramus quondam sine Christo alienati a conuersione Israel, hospites testamentorum promissionis, spem 1495 non habentes et sine Deo in hoc mundo. Cum ergo admissi su¬ mus, ut iam non simus hospites et aduenae sed simus ciues sanctorum et domestici Dei, profecto in domo pharisaica gen¬ tium ecclesia Christo deseruit, licet inuiderit synagoga et detraxerit paenitentiam agenti. Facta igitur coena Martha 1500 ministrat et Maria unguentum super Dominum effundit, quod ipsum quoque quoddam non leue ministerium fuit. Differt autem a ministerio Marthae, quia uidelicet Martha cibos corporis ministrat, Maria uero multum quidem est, quod

1465

1465 cf. Mt. 26, 7; Mc. 14, 3. J474 cf. Ioh. 4, 22. 1480 cf. Act. 11, 2. 1483 cf. supra X 816. 1485 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 60, 26 — CC 72 p. 135. 1490 Rom. 9, 4-5. 1493 Eph. 2, 12. 1496 cf. Eph. 2, 19.

1465 sed om. t 1469 primum om. t 1473 praesignabat] praefigurabat t haec] gentilitas add. t 1482 iam supra lin. C 1484 Domino eidem ~ S 1500 effudit t

C53

570

RVPERTVS TVITIENSIS

obsequitur, uerumtamen tali eius obsequio corpus non reficitur. Mystice quidem capilli eius quibus Domini pedes exter¬ git, superfluam diuitum abundantiam exprimunt, qua sic absque sui penuria pauperum inopiam supplere, quomodo ca/pillos absque dolore capitis deponere possunt, uerumtamen PL carnaliter sicut iam dictum est, Maria Dominum per tale non 651 1510 pascit obsequium. Igitur per Marthae ministerium illorum sedulitas exprimitur, qui in uita actiua Christo deseruiunt, per Mariae uero unguentum, cuius ex odore domus impleta est, eorum religiositas figuratur, qui contemplatiuae uitae sanctis laboribus attriti bonum Deo et hominibus odorem 1515 effundunt. Ouorum perfectioni illud quoque congruit quod dictum est : Accepit libram unguenti nardi pistici pretiosi. Libram, inquam, unguenti, id est bonam et perfectam mensu¬ ram piae seruitutis. Pistici autem unguenti, id est fidelis et sine adulteratione uel probatissimi. Pistis enim graece fides 1520 dicitur latine, quae cum humilitate coniuncta quam nardus herba humilis et aromatica designat, unguentum optimum efficitur, quo non tantum caput sed et pedes Domini suauissime perungantur. Non enim frustra hoc euangelista, cum Matthaeus et Marcus aperte dixerit, hoc unguentum effudisse 1525 illam super caput ipsius recumbentis scribit, quod illi tacue¬ runt, scilicet quia pedes quoque eius ilico unxit. Nam reuera quando primum ad Dominum accessit, tunc unguento quod non propter ipsum Dominum emerat, sed ob fragrantiam sui corporis uegetandum composuerat, solos unxit pedes Domini. 153° Nec enim poterat peccatrix statim capite eius digna fieri, nunc uero iam iustificata et dilecta unguento, quod propter hoc ipsum emerat, tam caput quam pedes perunxit. Minis¬ trante ergo Martha cibos corporis, Maria spiritualium minis¬ teriorum exemplar, caput ac pedes saluatoris uidentibus 1535 cunctis et odorem mirantibus unguento pretioso ungit, quia uidelicet in auribus plebis Domino serui/entis in sex operibus C 53T misericordiae, quae in euangelio Matthaei commemorantur : Esuriui et dedistis mihi manducare, sitiui et dedistis mihi potum etc., religiosi ministri Christi et dispensatores myste154° riorum Dei fideliter confidentur et praedicant, quia in prin¬ cipio erat Verbum et Verbum erat apud Deum’ et Deus erat Verbum, et Verbum caro factum est et habitauit in nobis. Caput 1505

1505 Aug., In Ioh. euang. tr. 50, 6, 12 ss. — CC 36 p. 435. 1514 cf. II Cor. 2, 15. 1517 cf. Lc. 6, 38. 1518 Aug., In loh. euang. tr. 50, 6, 10 -— CC 36 p 435. 1524cf. supra X 1465. 1537 cf. Mt. 25, 35-36. 153» cf. I Cor. 4, 1. 1540 Ioh. 1, 1.14.

1506 superfluam] superbam t 1507 penuria sui latine fides dicitur ~ t 1526 ilico] illo t

t

1519 pistes C

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 3-6)

1545

155°

12, 4-5

571

namque ungere est diuinitatem eius fideliter annuntiare; pedes autem ungere est ueram humanitatem ueramque passionem eiusdem Dei et hominis humiliter credere et constanter praedicare. Hoc agentes et non sicut plurimi uerbum Dei adulterantes : Christi, inquiunt, bonus odor sumus Deo in omni loco, in his qui salui fiunt et in his qui pereunt. Ergo domus impleta est ex odore unguenti. Verum hoc unum idemque ecclesiae unguentum aliis est odor mortis in mortem, aliis odor uitae in uitam. DICIT ERGO VNVS EX DISCIPVLIS EIVS, IVDAS ISCARIOTES, QVI ERAT EVM TRADITVRVS : QVARE HOC VNGVENTVM NON VENIIT TRECENTIS DENARIIS ET DATVM EST EGENIS ?

1555

1560

1565

12, 6

Huic infelici bonum opus mulieris odorem mortis attulit, hunc bonus unguenti pretiosi odor / occidit. Immo quia uere iam mortuus erat et inter uiuos, id est electos apostolos ambulans, iam in sepulcro malitiae suae Deo mortuus iacebat, odo¬ rem uitae ferre non potuit, obsequium pietatis uel honorem dignum magistro impensum sine tormento indignationis et inuidiae uidere nequiuit, uenenum auaritiae, quo ebrius erat, continere non ualuit. Personam eius euangelista descripsit signanter dicendo ludas Iscariotes, quod uocabulum sumpsit a tribu Issachar uel a uico, in quo ortus est, et addendo: Qui erat eum traditurus, quia uidelicet est alius apostolus huius nominis ludas, qui et Thaddaeus. Intentionem uero, qua haec dixerit, subiungendo exponit : DIXIT AVTEM HOC, NON QVIA DE EGENIS PERTINEBAT AD EVM, SED QVIA FVR ERAT, ET LOCVLOS HABENS EA QVAE

1570

1575

1580

MITTEBANTVR PORTABAT

Teterrimus, inquit, nebulo nequissimam inuidiam, qua de bono magistro male sentiebat et profundam auaritiam, qua dominicis loculis non parcens furtum inferebat, honesto no¬ mine id est egenorum palliauit cura. Quis non miretur quod talem conscientiam, tali hypocrisi contegebat, quod insidiator misericordiae de necessaria pauperibus misericordia tracta¬ bat ? Magnifice sanctus euangelista huius homicidae atroci¬ tatem percutit dicendo : Non quia de egenis pertinebat ad eum. Non, inquit, cura haec pertinebat ad eum, etenim longe excesserat animus eius, trucidator pietatis ultra omnes terminos humanarum miserationum tamque alieni pectoris erat ut

1547 II Cor. 2, 14.15 ; Aug., In Ioh. euang. tr. 50, 7, 9 ss. — CC 36 p. 435 s. 1563 Hier., L.ib. interpr. bebr. nom. 62, 7 — CC 72 p. 137. 1555 Aug., In Ioh. euang. tr. 50, 9, x ss. — CC 36 p. 436. 1557 Aug., In Ioh. euang. tr. 50, 10, 13 — CC 36 P- 437-

1552 dixit C 1554 VENDIDIT S ysachar C 1571 deterrimus C

1563 scariothes SC

1564 isachar T

PL 652

572

RVPERTVS TVITIENSIS

ipsam posset ad mortem tradere misericordiam pauperum. Sed quare dixit ? Quia fur erat, inquit. O infelix ! Idcirco maluisset hoc unguentum uenisse trecentis denariis, quia 585 uoluisset et potuisset furtum facere de ipsis trecentis dena¬ riis. Quomodo potuisset ? Vtique satis commode, quia loculos habens ea quae mitftebantur portabat. Saccularius, inquit, erat Domino, et ea quae a piis hominibus pauperi Domini nostro mittebantur portabat. Etenim cum diues fuisset, pauper pro 590 nobis factus fuerat, et cum terrae et maris omniumque, quae in eis sunt, uel quae ex ipsis nascuntur, creator et dominus esset, tamen ex eleemosynis hominum sustentari et euange¬ lium annuntians de euangelio uiuere uolebat. Ea, inquam, quae ab auditoribus euangelii Domino mittebantur, ipse por595 tabat et ministerio nequiter abutens exportabat fur et sacri¬ legus. Non qualiscumque fur, fur loculorum, sed dominicorum loculorum, sed sacrorum. Talis erat miser iste ludas et tamen cum sanctis undecim discipulis intrabat et exibat; immo et eleemosynis, unde illi et ipse Dominus uiuerent, praepositus 600 erat. Quare, inquis. Dominus noster omnia sciens, cum talem illum sciret, non solum apostolum sed et prouisorem uel sac¬ cularium fecit apostolorum ? Ad haec inquam : Quare usque hodie multos idem Dominus in ecclesia sua permittit esse praepositos similes eius ? Qui enim aliquid de ecclesia furatur, 605 Iudae perdito comparatur. Quanti autem putas de ecclesia furantur abutentes / ministeria, quo permittente Christo funguntur ? Quanti rem pauperum non pauperibus tribuendo furtum faciunt, et non qualecumque furtum sed et sacrile¬ gium ? Si crimina discernuntur in foro qualiscumque furti et 610 peculatus ; peculatus enim dicitur furtum de re publica, etsi non sic iudicatur furtum rei priuatae quomodo publicae, quanto uehementius iudicandus est sacrilegus fur, qui ausus fuit non undecumque sed de ecclesia tollere ? Igitur cum hodieque multi sint Iudae similes, et cur ad ministerium eccle615 siasticum peruenire potuerint interrogati certum quid res¬ pondere nequeamus, nisi quia multa permittit fieri Deus, quae non uult, de illo uno non temere iudicium Domini discutiamus, praesertim cum ignoremus, utrum Dominus electione sua loculos suos illi commiserit an certe quod credibilius est ille

1589 cf. II Cor. 8, 9. 1590 cf. II Macc. 7, 28. 1593 cf. I Cor. 9, 14. 1598 Act. 1, 21. 1604/1605 Aug., In Ioh. euang. tr. 50, 10, 21 — CC 36 p. 437. 1609/1613 Aug., In Ioh. euang. tr. 50, 10, 16-21 — CC 36 p. 437.

1587 sacellarius S, saccellarius C 1591 quae om. t 1598 exiebat S 1603 in ecclesia sua idem Dominus ~ t 1605/1606 Iudae usque ad furantur sub lin. C 1608 et om. t 1610/1613 in marg. eadem manu : Augustinus C 1612 fur sacrilegus ~ t

C 54

PL 653

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 6-8) 1620

1625

12, 7 -8

573

se ingesserit, sicut plerique et nunc ecclesiasticis ministeriis tanta importunitate se ingerunt, ut nisi admittantur paene grauiora per discordiam animabus scandala, quam si admit¬ tantur, damna rebus ecclesiasticis inferant. Itaque cum haec dicit ludas : Quare hoc unguentum non ueniit trecentis denariis et datum est egenis, non est timor Dei uel cura egenorum ante oculos eius, sed uerba oris eius iniquitas et dolus, et in cubili suo iniquitatem meditatur. DIXIT ERGO IESVS : SINE ILLAM VT IN DIEM SEPVLTVRAE MEAE SERVET ILLVD. PAVPERES ENIM SEMPER HABETIS VO-

1630

1635

1640

1645

1650

1655

BISCVM, ME AVTEM NON SEMPER HABEBITIS

Verba suae responsionis Dominus in singularem et pluralem numerum dispertit dicendo singulariter : Sine illam, ut in diem sepulturae meae seruet illud, et addendo pluraliter : Pauperes enim semper habetis uobiscum ; me autem non semper habebitis. Vnde datur intelligi, quia reuera secundum Matthaeum et Marcum ceteri quoque discipuli indignati sunt dicentes : V t quid perditio haec?, sed diuersa intentione uidelicet ut alii uere propter curam egenorum hoc dixerint, ludas autem propter auiditatem furti sui. Bene ergo, ubi erat diuersa intentio, Dominus noster sua diuisit uerba singulis par/ti- C 54^ bus reddens conuenientia. Nam Iudae furi qui per nequissi¬ mam auaritiam paulo post accepturus erat pretium tradi¬ tionis uel mortis eius, eandem mortem suam denuntians : Sine, inquit, ut in diem sepulturae meae seruet illud, ac si dicat : Non solum non uendatur ut detur egenis, uerum etiam et quod nunc habet nec enim totum in me iam effudit, quod, inquam, nunc habet unguentum seruet et adhuc amplius emat ad condiendum corpus meum, quod tuo scelere Iuda paulo post tradetur ad crucifigendum. Eis uero qui, ut iam dictum est, reuera propter pauperes dixerant : Vt quid perditio haec?, potuit enim hoc uenumdari plus quam trecentis denariis et dari pauperibus, eis, inquam, longe aliam rationem plenam pietatis et dulcedinis reddidit : Pauperes enim, inquit, semper habetis uobiscum, me autem non semper habebitis. Est quidem bonum opus, inquit, curare de egenis et benefacere illis, sed / mihi PL primum iam nunc abituro, mihi iamiam morituro, a uobis 654 amicis meis officiose uale dicendum est. Habet ministerium pauperum meritum suum, sed praecellit officium pietatis

1625 cf. Ps. 13, 3. 1626 cf. Ps. 35, 4.5. 1635 Mt. 26, 8 ; Mc. 14, 4. Aug., In Ioh. euang. tr. 50, 12, 7 — CC 36 p. 438. 1647 cf. Mc. 16, 1. Mc. 14, 4-5.

1620 et om. t 1643 annuntians t 1646 nunc quod ~ T qui] cum uero qui iam t, cum quero qui iam « ut iam ~ T hoc ~ t 1656 iam nunc] iamiam t mihi om. t

1641 1651

1640 eis uero 1651 uenumdari

574 1660

1665

1670

1675

9

RVPERTVS TVITIENSIS

ipsi sanctorum pauperum capiti impensum. Praeterea non semper me habebitis, non semper hoc modo unguentum in me effundere poteritis, futurum est ut propter uidendum me san¬ guinem uestrum fundere optetis, qui nunc effusionem un¬ guenti quod uos non emistis perditionem reputatis. Recte igitur illud quidem singulariter, hoc autem pluraliter dixit et diuersis intentionibus indignantium Iudae scilicet et cetero¬ rum qui indignati sunt congruentia respondit. Potest tamen intelligi quod idcirco de singulari numero repente ad pluralem transierit, quia tunc quidem unus erat ludas, nunc autem sunt multi, et cum Christum fideles discipuli semper habeant per praesentiam diuinitatis, sicut ipse : Ecce, inquit, ego uobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi, illi qui Iudae similes sunt, nequaquam illum sint habituri : Tollatur enim, inquit propheta, tollatur impius, ne uideat gloriam Domini, ut quomodo ludas non meruit uidere faciem resurgentis uel tunc esse cum beatis apostolis, quando pacem illis attulit, iam quippe illum tulerat locus perditionis, sic numquam habeant uel gloriam eius uideant quicumque simi¬ les sunt illi. Sequitur : COGNOVIT ERGO TVRBA MVLTA EX IVDAEIS QVIA ILLIC EST,

1680

ET VENERVNT NON PROPTER IESVM TANTVM, SED VT LAZARVM VIDERENT, QVEM SVSCITAVIT

1685

1690

1695

Ex quo collegerant pontifices et pharisaei consilium et definito consilio interficiendi Dominum Iesum dederant man¬ datum, ut si quis cognouerit ubi sit indicet, ut apprehendant eum, non cognouit turba, ubinam esset, ipse namque Iesus non palam ambulabat apud Iudaeos. Nunc autem uenerat Bethaniam et fecerant ei coenam ibi. Lazarus quoque unus erat ex recumbentibus. Nunc ergo post aliquantulam exspec¬ tationem tandem recognouit turba, quia illic est, et uenerunt non propter Iesum tantum, sed ut Lazarum uiderent, quem suscitauit. Sed numquid / saltem Lazarum uidere hactenus non potuerant, sicut et Iesum non cognouerant ubinam esset, eo quod ambularet non in palam ? Ergo turba haec non tan¬ tum Ierosolymitarum, sed maxima ex parte illorum erat, qui ut supra dictum est, lerosolymam ascendebant de regione ante pascha, ut sanctificarent seipsos. Venerunt, inquit, ad eum, scilicet non apprehendere sed uidere cupientes, ita ut inuide-

1670 Mt. 28, 20. 1674 cf. Mt. 28, 17 ; Lc. 24, 36 ; Ioh. 20, 19-20. 1676 cf. Act. 1, 25 coli. Ioh. 17, 12. 1682 cf. Ioh. 11, 56. 1695 Ioh. 11, 55.

1670 ego supra lin. S ego inquit ~ t 1671 omnibus diebus om. SC EX IVDAEIS in marg. S 1681 SVSCITAVIT A MORTVIS Vulg. cognouerat t 1686 palam] in praem. t 1690 uiderent Lazarum ~ C Lazarum saltem ~ t 1693 ambulabat t

1679 1685 1691

, 10-11

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 8-13)

575

rent illi, qui eum interficere cogitabant. Nam protinus subiungitur : 1700

COGITAVERVNT AVTEM PRINCIPES SACERDOTVM VT ET LAZARVM INTERFICERENT, QVIA MVLTI PROPTER ILLVM ABIBANT EX IVDAEIS, ET CREDEBANT IN IESVM

1705

1710

1715

2, 12-131720

Itaque bene uenientibus male remanentes inuidebant et gloriae Domini inuidebant. Sed unde hos ausus gens sub iuga conceperat, ut non solum unum hominem interficere uelle auderent, quia mortuos suscitabat, sed etiam alium quia reuixerat ? Videlicet ex fiducia pauoris sui, quem / superius in concilio suo pontifices et pharisaei praetenderant dicentes : Ne forte ueniant Romani et tollant nostrum et locum et gentem. Iste pauor fidelitatem sonuerat dominorum suorum, scilicet eorundem Romanorum, idcirco audebant, inde praesumebant, inde leges Romanas non posse sibi succensere quasi sagaces et callidi praeuidebant. Nam et Herodem illa causa de loco et gladio Romanae seueritatis eripuerat, qui tot pueros propter ortum noui regis trucidauerat, cui prophetae Iudaeorum in Scripturis suis non solum iudaicum sed etiam totius mundi regnum promittebant, et idcirco non solum sibi sed etiam Romanis principibus eo modo illum consuluisse Augusti Caesaris aures libenter accipiebant. Sequitur : in CRASTINVM TVRBA MVLTA, QVAE CONVENERAT AD DIEM FESTVM, CVM AVDISSENT QVIA IESVS VENIT IEROSOLYMAM, ACCEPERVNT RAMOS PALMARVM ET PROCESSERVNT OBVIAM EI, ET CLAMABANT : HOSANNA, BENEDICTVS, QVI VENIT IN NOMINE DOMINI, REX ISRAEL

1725

1730

1735

Die illo sabbatum fuit, quo Bethaniae facta sunt ea quae nunc euangelista narrauit, uidelicet sextus dies ante solemnem uesperam paschae, id est sequentem uesperam quartaedecimae lunae, quae tunc secundum euangelium in quintam feriam obuenit. Hic autem dies crastinus prima sabbati est, quo Dominus Ierosolymam intrauit, octauus ante illum, quo erat resurrecturus a mortuis, qui et ipse sine dubio prima sabbati exstitit. Non ergo casu sed secreta dispositione diuinitatis actum est, ut cum tali honore uel apparatu laudis hac die ciuitatem intraret, et ut superius iam dictum est, luna decima uerus Dei agnus ad immolationem sui quarta decima luna peragendum accederet. Quid enim iucunditas ista nisi praeconium fuit octaua deinceps die futurae eius resurrec¬ tionis ? Ipsam ergo seriem diligentius contemplemur euan-

1709 Ioh. 11, 48.

1714 cf. Mt. 2, 16.

1705 conceperant S 1706 auderet t 1715 Iudaeorum om. t 1719 sequitur om. t 1720 CRASTINVM AVTEM Vulg. VENERAT Vulg. 1727 dec. quartae ~ t 1730 Dominus] Iesus add. t 1733 cum supra liti. C

3«

IX

PL 655

5 76

RVPERTVS TVITIENSIS

gelicae narrationis. Turba, inquit, multa, quae conuenerat ad diem festum, cum audissent, quia uenit Iesus Ierosolymam, acceperunt ramos palmarum et processerunt obuiam ei. Rami palmarum insignia uictoriae sunt. Magnum et mirum specta¬ culum ! Nunc primum parabatur bellum, necdum certamen erat initum, et iam triumphum celebra/bant turbae populo1745 rum. Numquid illud iam sciebant, quod iste sine dubio iam perfecturus esset uictoriam ? Immo nec istud nouerant, quod ad proeliandum ueniret rex Israel. Absconditum erat a cunctis uiuentibus et ab ipsis apostolis hoc diuinitatis consilium, quod per passionem et mortem suam iste rex gloriae destruc1750 turus esset eum, qui habebat mortis imperium, id est diabo¬ lum, uel quod oporteret eum pati et resurgere a mortuis et ita intrare in gloriam suam. Ergo illi tantae laudis concen¬ tores secundum intellectum eius rei quam agebant, infantes erant et lactentes, id est, hoc ipsum quod exterius praesigna1755 bant ministerium nescientes. Vnde iuxta alium euangelistam, cum dicerent Domino scribae et pharisaei Audis quid isti dicunt?, respondit : Vtique, numquam legistis quia ex ore in¬ fantium et lactentium perfecisti laudem ? Igitur ipse, qui pati / ueniebat, nutu et uoluntate sua tales infantes et lactentes in 1760 comparatione scribarum et pharisaeorum, penes quos erat ubertas facundiae solidusque cibus legalis et propheticae scientiae ; nutu, inquam, suo tales infantes et lactentes commouerat, ut eo modo sibi occurrerent, ut eiusmodi ramos attollerent, ut sic sibi acclamarent, et ita ex ore illorum eius 1765 quam nesciebant uictoriae suae perficiebat laudem. Quid enim acclamantes dicebant ? Hosanna, benedictus qui uenit in no¬ mine Domini, rex Israel! Hosanna uerbum hebraeum compo¬ situm est ex duobus corrupto et integro. Salua namque siue saluihca apud eos dicitur osi, at uero anna interiectio est 1770 deprecantis, quomodo apud latinos heu interiectio est dolentis, et interiectio admirantis papae. Denique in psalmo centesimo septimo decimo, ubi scriptum est : 0 Domine saluum me fac, in hebraeo scriptum est : Anna, Adonai, hosanna. Hosanna itaque : salua, obsecro, significat consumpta uocali littera i, 1740

174:1 Aug., In Iob. euang. tr. 51, 2, 7 — CC 36 p. 440. 1749 cf. Hebr. 2, 14. 1751 cf. Lc. 24, 26. 1753 cf. Mt. 21, 16 ; Ps. 8, 3. 1756 Mt. 21, 16 ; Ps. 8, 3. 1769 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 62, 29 — CC 72 p. 137. 1770 Aug., In Ioh. euang. tr. 51, 2, 10 ss. CC 36 p. 440. 1772 Ps. 117, 25 ; Hier., Comment. in ps. 117 — CC 72 p. 235 ; id., Ep. 20, 5 — PL 22, 378 D.

1740 audisset S Iesus uenit ~ t 1741 ei obuiam ~ t Lteti sunt om. t 1744 erat om. t 1745 numquid] sine dubio add. t 1747 uenit t a cunctis] a om. t 1755 ministerium nescientes] mysterium nesciebant t 1762 commouit / 1771 interiectio] est add. S 1772 dec. sept. t

PL 656

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 13-15)

577

qua uerbum prius terminatur, quod perfecte dicitur osi, per uirtutem litterae uocalis a, qua uerbum sequens incipit anna, quod metrici in uersibus synaloepham uocant quamuis illi scriptam litteram scandentes transiliant ; in hoc autem uerbo hosanna i littera nec saltem scribatur, sed sensu loquentium 1780 saluo funditus intermittatur. Benedictus qui uenit in nomine Domini, rex Israel. Hunc uersiculum cum uerbo hosianna, pro quo ut praedictum est, hosanna id est 0 Domine, saluum me fac, dicitur, de psalmo centesimo septimo decimo nutu instigantis eos supernae 1785 uoluntatis arripuerunt, ubi sic scriptum est : Benedictus qui uenturus est in nomine Domini. Propheta quantum ad statum illum, in quo erat ipse, posuit : uenturus est. Hi autem fatentes hunc illum, qui ibi praenuntiatus est, non : qui uenturus est, sed : qui uenit, inquiunt, in nomine Domini. In nomine Do1790 mini, inquam, id est gloriam quaerens Patris, non suam, uel hoc nomen habens quod Dominus sit, sicut ipse Dominus Pater loquens ad Moysen de magni consilii angelo, scilicet de hoc Filio suo : Et est, inquit, nomen meum in illo. Ita uadens ad bellum contra diabolum rex Israel, id est rex omnium ui1795 dentium Deum, uel qui Deum uidere digni sunt, iam in hoc praefigura/uit illud tripudium, quod de uictoria eius habitura erat superna ciuitas Ierusalem. Illo namque resurgente a mor¬ tuis et ascendente in caelum cantare habebant supernorum ciuium chori ramos uictoriae subleuando et regem suum debita 1800 cum laude et honore suscipiendo. Nam sicut occiso a puero Dauid Goliath Philistaeo cum reuerteretur et ferret caput eius in Ierusalem, egressae mulieres de uniuersis urbibus in occur¬ sum eius canebant in tympanis laetitiae et sistris, sic superato diabolo per passionem Christi exiturae erant animae sancto1805 rum cum beatis angelis laudantes et gloriam regi suo canen¬ tes, uiuentium quoque fidelium multitudines uictoriam eius per totum mundum praedicantes. Sequitur : / 12, 14-15 ET INVENIT IESVS ASELLVM ET SEDIT SVPER EVM, SICVT 1775

SCRIPTVM EST : NOLI TIMERE FILIA SION : ECCE REX TVVS 1810

VENIT SEDENS SVPER PVLLVM ASINAE

1777 Isidor., Etym. 1, 17, 28 — PL 82, 93 B. 1785 cf. III Reg. 20, 33. 1785 Ps. 117, 26. 1789 Aug., In Iob. euang. tr. 51, 3, 2 — CC 36 p. 440. 1790 cf. Ioh. 8, 50. 1793 Ex. 23, 21. 1794 Hier., IJb. interpr. hebr. nom. 13, 21 — CC 72 p. 75. 1797 cf. Gal. 4, 26. 1800 cf. I Reg. 17, 54 ; 18, 6.

1775 perfecte] profecto n perfecto t 1777 synaliphas in rasura S, sinalymphas C, synaloephan t 1779 scribitur t 1780 intermittitur / 1782 hosianna] osanna / 1782 praedictum est] in hebreo scribitur anna adonai add. t 1783 dicitur om. t 1784 dec. sept. t 1792 magno SC 1802 urbibus uniuersis ~ t 1805 rei T

C56

PL 657

RVPERTVS TVITIENSIS

57«

Breuiter hic attigit, quod latius iam ceteri euangelistae dixerunt. Sed quale uerbum haec ipsa breuitas sonuit ? Inuenit, inquit, asellum. Magnifice dixit, proprie locutus est, rem ualenter euangelista diuinus expressit. Quid enim illa, 1815 quam latius ceteri ut dictum est, euangelistae narrant, alli¬ gatio aselli, nisi perditionem et captiuitatem significat generis humani, maxime autem gentilis populi ? Econtra quid solutio illius, quam duobis discipulis imperat, nisi inuentionem uel acquisitionem nostri designat ? Pulchre ergo et breuiter qui1820 dem, sed proprie secundum rem dixit : Quia inuenit Iesus asellum et sedit super eum, quia uidelicet per passionis suae mysterium saluator perditum inuenit genus humanum et abacto sessore diabolo quem asellus ignobilis et stultus magno dedecore suo nimis patienter portabat, capistro stul1825 titiae infrenatus et in stabulum mortis agebatur : Ascen¬ dit super eum nobilis eques et inclytus rex, ut suae nobilitatis eum participem faceret et in supernam ciuitatem Ierusalem equitatus sui saluatione perduceret. Sedit, inquam, super eum sicut scriptum est : Noli timere, filia Sion, ecce rex tuus uenit 1830 tibi sedens super pullum asinae. Hoc in Zacharia propheta scriptum est, quia de passione eius, ad quam nunc tali sche¬ mate ueniebat, confestim subiunxit : Tu quoque in sanguine testamenti aeterni eduxisti uinctos de lacu, in quo non est aqua. Sane filia Sion Hebraea gens dicitur, quam hic pro parte elec1835 torum Spiritus sanctus in hoc propheta consolatur, ut non timeat sed potius gratuletur, quia rex suus adductis gentibus implet domum et multiplicat filios eius, sicut per talem eius aduentum figuratur. 16

HAEC 1840

NON

QVANDO

COGNOVERVNT

GLORIFICATVS EST

DISCIPVLI IESVS,

EIVS

TVNC

PRIMVM ;

RECORDATI

SED SVNT

QVIA HAEC ERANT SCRIPTA DE EO, ET HAEC FECERVNT EI

1845

Primum, inquit, quam resurrexisset, primum quam ape¬ ruisset illis sensum, ut intelligerent Scripturas, non cognouerunt haec, sed quando glorificatus est Iesus, uidelicet gloria resurrectionis et ascensionis et effusionis spiritus sancti, tunc recordati sunt, quia haec erant scripta de eo, scilicet suggerente illis omnia Spiritu sancto. Et hoc, inquit, recordati sunt, quia haec fecerunt ei. Quae / fecerunt ei ? Haec utique, ut inueniret asellum, immo ut sederet super eum. Sic enim manifeste

1815 cf. Mt. 21, 1-7 ; Mc. 11, 1-7 ; Lc. 19, 29-35. 1815 cf. Rupert., De diu. off. 3, 80 ss. — CC CM 7 p. 64. 1829 Zach. 9, 9.11. 1842 cf. Lc. 24, 45.

1811 attingit t

iam] hic S ceteri eu. latius iam ~ t 1812 dixerant t haec] supra lin. S iam t, ipsa C, ista t 1829 ecce in marg. C uenit uenit S, ueniet Vulg. 1833 de lacu in marg. S 1846 scripta erant ~ S 1848 haec2 ] fecerunt add. S

C 56T

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 15-19)

579

Matthaeus exprimit : Quia imposuerunt super eum uestimenta sua et eum desuper sedere fecerunt. Etenim ipse quidem asel¬ lum, ubi esset indicauit, et eum sibi adduci iussit, sed certi ordinator mysterii, quamuis ea intentione hoc iusserit, ut desuper sederet, et sic iam dictam prophetiam impleret, tamen 1855 non nisi rogantibus et uestimenta sua discipulis imponentibus super eum sedere uoluit. Hoc ergo fecerunt tunc non cog¬ noscentes, / sed reuera illud, quod tunc significatum est, per eos nescientes postmodum ipsi fecerunt scienter. Etenim missi a Domino per mundum, ut gentilem soluerent populum 1860 cum labore praedicationis, addiderunt instantiam orationis, ut super adductum sedere asellum, id est credentem in se Dominus dignaretur protegere gentilem populum. Si quo minus id faceret, lugebant et flebant infelicis aselli causa, sicut apostolus euenire quibusdam Corinthiis metuebat, cum 1865 diceret inter cetera : Timeo enim ne forte cum uenero, non quales uolo inueniam uos, et ego inueniar a uobis qualem non uultis, et subinde : Ne iterum, inquit, cum uenero, humiliet me Deus apud uos, et lugeam multos ex his, qui ante peccauerunt et non egerunt paenitentiam super immunditia et fornicatione et 1870 impudicitia, quam gesserunt. Sequitur :

1850

-18

TESTIMONIVM ERGO PERHIBEBAT TVRBA, QVAE ERAT CVM EO' QVANDO LAZARVM VOCAVIT DE MONVMENTO ET SVSCITAVIT EVM A MORTVIS. PROPTEREA ET OBVIAM VENIT EI TVRBA,, QVIA AVDIERVNT EVM FECISSE HOC SIGNVM 1875

1880

1885

19

Eorum quae iam dicta sunt, ista complexio est, quia uidelicet quod turbae processerunt obuiam ei taliter conclamando, magnum et uerum fuit testimonium Filii Dei. Ergo, inquit, hoc modo testimonium perhibebat turba, quia erat cum eo, quando Lazartim suscitauit, et propterea obuiam uenit ei turba, quia audierunt eum fecisse hoc signum. Turbam a turba dis¬ tinxit, turbam uidelicet quae interfuerat illi signo- mirabili, a turba quae non quidem interfuerat, sed audierat, et ita cum illis qui uiderunt concurrentibus eis, qui illis referentibus, audierunt, aucta est turba, creuit concursus, multiplicata est laus Dei, multiplicata est gloria Filii Dei, in tanta frequentia,, in tali tempore, in illa paschalis festi praeparatione, quando, ut supra dictum est, ascenderant multi Ierosolymam de regione. PHARISAEI ERGO DIXERVNT AD SEMETIPSOS : VIDETIS QVIA

1890

NIHIL PROFICIMVS : ECCE MVNDVS TOTVS POST EVM ABIIT

1850 Mt. 21, 7.

1865 II Cor. 12, 20-21.

1863 facerent S 1864 euenire om. SC 1868 ex iis Vulg., ex his t sequitur om. S 1873 EI VENIT ~ S 1874 AVDIERVNT Vulg. praecesserunt SC 1886 in om. t 1887 est om. S

1870.' 1876,

PL 658

580

1895

1900 12, 20-21

RVPERTVS TVITIENSIS

Magno tormento congemuerunt, graui dolore suam ad inuicem inuidiam anhelauerunt : Videtis, inquiunt, quia nihil proficimus. 0 infelix stipula, hic Deus noster ignis consumens est, et tu illuni opprimendo proficeres ? Deficies potius et consumeris, quia non stipula ignem sed econtra stipulam ignis consumit. Quanto illum pertinacius incumbendo presseris, tanto amplius flammam suae claritatis cum tui detrimento dilatabit. Nihil proficimus, aiunt. Vnde hoc malum ? Vnde hic / gemitus ? Ecce, inquiunt, mundus totus post eum abiit, uidelicet quia et canebant pueri Hebraeorum et quaerebant Iesum primitiae gentilium. Nam sequitur :

C

57

ERANT AVTEM QVIDAM GENTILES EX HIS, QVI ASCENDERANT IN DIE FESTO. HI ERGO ACCESSERVNT AD

PHILIPPVM, QVI

ERAT A BETHSAIDA GALILAEAE, ET ROGABANT EVM DICEN1905

1910

1915

12, 22b 1920

1925

12, 23

TES : DOMINE, VOLVMVS IESVM VIDERE

Hoc illos deterius habebat quod de Do/mino Iesu Hebraei PL iam acclamabant et eundem gentiles uidere quaerebant; 659 quippe qui longe superius praesago torti liuore dixerant : Quo hic iturus est, quia non inueniemus eum, numquid in dispersionem gentium iturus est et docturus gentes ? Gentiles, in¬ quit, erant et ascenderant, ut adorarent in die festo. Vt uere pauperes ad magnam magnorum diuitum ianuam accesserant, cupientes saturari de micis, quae de mensa illorum cadebant, immo et tamquam catelli sub mensa dominorum recidiua fragmenta colligere uenerant. Quantam enim redolet humili¬ tatem, quod dicunt quasi stantes a longe : Domine, uolumus Iesum uidere ! Quomodo confractum cor habebant erga Do¬ minum dominorum, cum intercessorem ambientes seruum Domini uocarent dominum ! ANDREAS RVRSVM ET PHILIPPVS DIXERVNT IESV

Profecto non leue erat, pro consuetudine hospites testamen¬ torum promissionis spem non habentes incircumcisos homines admitti, saltem ad uidendum Dominum Iesum, cuius aspectus uel praesentia nauseantibus Israelitis uenerat in fastidium ; quippe qui meminerant se audisse ex ore Domini dicentis : In uiam gentium ne abieritis. Quid ergo pauperibus, id est humilibus istis mitis et humilis corde responderit audiamus. RESPONDIT EIS IESVS DICENS : VENIT HORA, VT CLARIFICETVR FILIVS HOMINIS

1893 cf. I Cor. 3, 12. 1893 cf. Hebr. 12, 20. 1909 Ioh. 7, 35. 1913 cf. Mt. 15, 27. 1917 cf. Ps. 105, 33. 1922 cf. Eph. 2, 12. 1926 Mt. 10, 15. 1927 cf. Mt. 11, 29.

1899 hi gemitus t abiit om. t 1902 GENTIL. QVIDAM Vulg. W 1907 iam om. S uidere om. t 1912 accesserant ianuam ~ S 1914 recidiua] residua t 1916 dicitur t 1918 ambigentes C 1920 RVRSVS SC 1928 IESVS EIS ~ S IESVS AVTEM RESPONDIT EIS Vulg.

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 19-24) 1930

1935

1940

24

581

Venit hora, inquit, qua ut gentes uidere possint filium ho¬ minis, clarificetur ipse filius hominis clarificatione uidelicet resurrectionis et ascensionis nec non effusionis Spiritus sancti. Ex tunc enim id est postquam iuxta psalmistam : Exsultans ut gigas percucurrerit uiam suam et sicut a summo caelo egressio eius, ita et occursus eius fuerit usque ad summum eius ; ex tunc, inquam, sicut sol omni mundo erit conspicuus, nec erit qui se abscondat a calore eius, tunc incipient gentiles isti uidere me scilicet illuminati fide implebiturque illud quod scriptum est : Quaesierunt me, qui ante non interrogabant me, inuenerunt in me, uel iuxta septuaginta interpretes : Palam apparui his, qui non quaesierunt me. Sed quisnam erit modus clarificandi uel quae causa effectiua tantae claritatis ? Ait : AMEN, AMEN DICO VOBIS, NISI GRANVM FRVMENTI CADENS IN

1945

1950

1955

1960

1965

TERRAM

MORTVVM

FVERIT,

IPSVM

SOLVM

MANET ;

SI

AVTEM MORTVVM FVERIT, MVLTVM FRVCTVM AFFERT

Iam ad hanc uocem, qua dixerat : Venit hora, ut clarificetur Filius hominis, exsultare poterant desideratores regni eius sancti apostoli multum desiderantes gloriam magistri; exsul¬ tare, inquam, poterant tamquam consessuri ad dextram et ad sinistram / magni regis in illo terreno solio Dauid, praesertim quia nunc fuerat rex Israel conclamatus a turbis, ignorantes quod hic necessarius esset modus uel ordo clarificationis, ut altitudinem claritatis praecederet humilitas passionis. Idcirco congruam similitudinem confestim intulit doctrix filiorum suorum sapientia Dei uolens ostendere nihil incarnationem suam mundo profuisse, nisi per / passionem suam redemptionem eius acquisierit. Interpositae autem affirmationis causa, qua dicit : Arnen, amen dico uobis, eorundem discipulorum tarditas est, quam manifestius ex ceteris euangelistis agnoscimus, apud quos dicente Domino, quod oporteret eum occidi et tertia die resurgere assumens eum Petrus increpabat illum dicens : Absit a te, Domine, non erit tibi hoc. Etenim hic et illic eandem de dilectione animae et de perfecto eius odio dat sen¬ tentiam, cum dicit illic : Qui enim uoluerit animam suam saluam facere, perdet eam, et qui perdidit animam suam propter me, inueniet eam. Hic autem continuo dicturus est : Qui amat animam suam, perdet eam, et qui odit animam suam in hoc mundo, in uitam aeternam custodit eam. Habebant enim domini et magistri sui dilectionem quidem sed non secundum scien-

1933 Ps. 18, 6-7. 1939 Is. 65, I. 1949 cf. Mt. 20, 21. 1959 cf. Mt. 16, 22 ; Mc. 8, 32 ; Lc. 18, 34. 1962 Mt. 16, 22. 1964 Mt. 10, 39.

1934 corr. ex percucurrit SC percurrerit t sicut t 1957 eis] eius t 196« oportet t ad perdet eam om. t

1946 nam S 1948 sancti] 1965/1967 et qui perdidit usqut

pl 660

RVPERTVS TVITIENSIS

582 1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000 25

tiam ; propter quod eidem Petro, cum ut praedictum est, con¬ silium dare uellet sapientia Dei contra salutem suam et nos¬ tram : Vade, inquit, post me, Satanas, non enim sapis quae Dei sunt. Satanam id est aduersarium uocans illum, eo quod uoluntati diuinae carnali aduersaretur uoluntate. Igitur propter discipulorum sen/sum eatenus carnalem hanc edixit cum firmamento ueritatis similitudinem : Amen, amen dico uobis, nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet. O granum frumenti nostrae spei residuum, nostrae inopiae solatium, de terra tua quam benedixisti, Domine, feliciter exortum. Etenim secundum naturam, quam de terra sumpsit uirginea, recte grano frumenti se assimilauit is qui de caelo uenit Filius Dei, qui beatos angelos immortaliter pascit. Vnde autem sibi necessitatem testatur esse cadendi in terram uel moriendi ? Inde scilicet quia nisi cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet ; si autem mortuum fuerit, multum fructum affert. Ergo non idcirco moriturus est Filius hominis, quia peccati uel mortis debitor est, sed ob hoc ut una mors eius multorum uitam fructificet : Sicut granum frumenti non idcirco proicitur in terram quia uitiosum est, sed quia sic proiectum, cum fuerit mortuum, id est, a solido uigore suo per humorem terrae defectum, rursus germinando resurget et multa secum grana referet. Eat igitur hoc frumenti granum et mortificetur infidelitate Iudaeorum, ut proiectum in sepulcro reuirescat et multiplicetur fide populorum sicque multam in horrea caeli messem referat. Quo si mori noluisset, solum se recipere potuerat, quippe quod praeter ueritatem carnis nihil commune habebat cum spinis et tribulis, quas terra in opere Adae maledicta germinauit. Hoc fecit, inquit apostolus Petrus, nobis relinquens exemplum, ut sequamur uestigia eius. Haec enim uestigia sequen/tem uita aeterna, sequi contemnentem perditio consecutura est. Hoc est quod sequitur :

C 58

QVI AMAT ANIMAM SVAM, PERDET EAM ; ET QVI ODIT ANIMAM SVAM IN HOC MVNDO, IN VITAM AETERNAM CVSTODIT EAM 2005

Prius definiendum est secundum / uerba uel intentionem Domini, quid sit odisse animam suam, quia uidelicet longe distare oportet ab illo odio, de quo sanctus ipsius Spiritus dicit per os Dauid : Qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam. Discipulis Christi odisse animam suam est sic se habere inter

1972 Mt. 16, 23. 1S79 cf. Ps. 84, 2. cf. Gen. 3, 18.

1973 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 43, 13 — CC 72 p. 112. 1993 Aug., In Ioh. euang. tr. 51 9, 7 — CC36P.442. 1997 1999 I Petr. 2, 21. 2007 Ps. 10, 6.

1984 scilicet] uidelicet t nisi om. S 1987 ut supra lin. S quod] qui t praeter] propter S 1997 quos] quas / 2008 discipulis usque ad suam supra lin. C

1996 potuisset S 2006 stare S

PL 661

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 24-25)

583

eos, qui se angustiant, ut habeantur in derisum et in similitudinem improperii, ut insensati vitam eorum aestiment insaniam et finem illorum sine honore. Apud sensum namque illorum odium animae esse uidetur, dulcedinem uitae praesentis non amare, in pace propter Deum asperam uitam eligere, in perse¬ cutione propter eundem cruentem mortem appetere. Item 2015 eisdem odium patris uel matris filiorumque uidetur esse na¬ turalem illorum affectum Deo postponere. Cum discipuli Christi non omnino careant bono naturae amore, sed negligant eum melioris comparatione. Itaque secundum sensum talium : Qui amat animam suam, perdet eam, et qui odit animam suam 2C20 in hoc mundo, in uitam aeternam custodit eam. Ecce primum illud granum frumenti, quod illo tempore cecidit in terram et mortuum est, multum fructum attulit, quia uidelicet tot de radice suae fidei grana protulit, quot animas per baptismum in mortem sibi consepultas in nouitatem uitae germinauit. 2025 Cuius germinis gratiam longe ante Isaac prophetica nare praesenserat cum diceret : Ecce odor filii mei sicut odor agri pleni, quem benedixit Dominus. Sed uide, ne cum granum esse debueris, palea sis. Quomodo, inquis ? Vtique male amando animam tuam, eo uidelicet amore, quem culpans apostolus : 2030 Et erunt, inquit, homines seipsos amantes. Tempus belli est, tempus persecutionis urget, et in hoc tota contentio est, ut aut pro Christo animam tuam quam quasi uilem et odiosam effun¬ das, ut retinendo illam Deum tuum Christum tuum saluatorem perdas. Ait ergo : Qui amat animam suam, id est, qui dulcedine 2035 uitae praesentis illectus data optione, ut aut eandem uitam amittat aut Christum deneget, adeo pretiosam habet animam suam, ut eam Christo praeponat, magis eligens offenso Christo uiuere quam dilecto mori hic utique sic amando animam suam perdet, id est in aeternam perditionem mittet. Et qui odit ani2040 mam suam in hoc mundo, id est cui odibile est negationis Christi hoc pretium habere, ut uiuere sibi liceat in hoc mundo ; qui, inquam, animam suam sic odit et promissione auri, quod Christus est, uilius argentum, immo miserum lutum, quod in comparatione Christi anima sua est, retinere abhorret, hic 2045 utique in uitam aeternam custodit eam, custodia Christi sempi¬ terna, qui sibi huiusce odii causa est. Forte dicis : Istae uiae durae sunt. Quo iure uel qua lege hoc exigit, ut ego animam meam oderim, ad haec inquit :

2010

2009 cf. Sap. 5, 3-4.

2024 cf. Rom. 6, 4.

In Ioh. euang. tr. 51, 10, 15 — CC 36 p. 443.

2026 Gen. 27, 27. 2030 II Tim. 3, 2.

2028 Aug.,

2011 illorum namque ~ S 2021 cecidit illo tempore ~ t 2024 nouitate t 2025 prophetico t 2032 effundas et odiosam ~ S 2033 Dominum S 2034 amat om. t 2041 habere pretium ~ t

584 26

RVPERTVS TVITIENSIS Sl QVIS MIHI MINISTRAT,

2050

2055

2060

2065

2070

2075

2080

2085

ME SEQVATVR

Cum, inquit, ego in hora quae nunc uenit, ea uia uel ordine clarificandus sim, ut prius ponam animam meam / pro salute PL multorum, sicut granum frumenti cadit in terram et moritur, 662 ut multum afferat fructum, non aequum est, ut is, qui meum se profitetur ministrum et ad hoc tendit, / ut particeps sitC58v meae clarificationis animam suam nimium diligens a proxi¬ morum suorum utilitate abscondat et illuc peruenire uelit ste¬ rili otio, quo laboriosa fructificatione peruenturus sum ego. Non ita fiat, sed qui mihi ministrat, me sequatur. Quis autem ministrat, nisi qui mecum in fronte uexillum, qui meum in ore suo uerbum portat, qui mea manibus et ore conficit uel trac¬ tat sacramenta ? Ille ergo quisquis est, me sequatur, id est, me imitetur. In quo ? In eo uidelicet, ut si talis illi hora ingruerit, qualis nunc mihi, de qua ut paulo ante dixi : Venit hora, ut clarificetur filius hominis, malit propter me cadere in terram et mori, sicut seminatur granum frumenti, ut bono exemplo sit proximis suis quam negando fidem ministerii sui cedere persecutori, et sic palea potius esse quam granum et leui uento circumferri. Si autem defuerit tempestas persecutionis, tunc quoque oderit animam suam, abneget uoluntatem propriam, abhorreat et suffocet concupiscentiam suam, talemque se qualem fuisse meminit odio habeat et in profunda paenitentiae fossa abscondat. Iubet namque Dominus in lege, ut cum egreditur quis ad requisita naturae, mittat paxillum in balteo et fossa humo abscondat quae egesta fuerint. Quid enim illa egestio de fossa mystice nisi ueteris uitae abrenuntiationem significat ? Vtique in castris Israel militanti, id est iuxta alios euangelistas praelata cruce Christum sequenti egestionem suam abhorrere et eam ne aliis puteat defodere est praeteritas animae suae concupiscentias odisse et eas superducta uitae melioris honestate Dei et hominum oculis abscondere. Igitur non sicut putauerunt quidam maligni atque peruersi et in semetipsis crudeliores et sceleratiores homicidae, a semetipso debet occidi, qui uestigia Christi sequitur, sed in persecutione quidem uiolentiam mortis ab alio perpeti, in pace autem ecclesiae carnem suam crucifigere cum uitiis et concupiscentiis et hoc modo Christi ministrare, id est Christum sequi. Attende

2051 cf. Ioh. 10, 17. 2056 cf. Mt. 25, 25. 2063 Ioh. 12, 23. 2067 cf. Ps. 82, 14. 2069 cf. Mt. 16, 24; Lc. 9, 23. 2069 Bened., Reg. Prol. 3 — CSEL 75 p. 2, et passim. 2072 cf. Deut. 23, 12-13. 2081 Aug., In Ioh. euang. tr. 51, 10, 19 — CC 36 p. 443. 2085 cf. Gal. 5, 26.

2051 sum T 2051 ut] quo t meae sit ~ St 2056 suorum om. t 2058 ministrat mihi ~ S 2071 baltheum t 2083 sequitur uestigia ~ t

2055 nimium in marg. S 2059 ministrat] mihi add. t

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 26)

585

nunc, utrum sint condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam, quae reuelabitur in huiusmodi ministris. Ait enim : 2, 26b 2090

ET VBI SVM EGO, ILLIC ET MINISTER MEVS ERIT

2095

Sed quid magnum uideri poterat eis qui haec audiebant esse cum illo ? Vbi enim erat cum haec diceret ? Vtique in spinoso agro huius mundi unum erat et nudum granum frumenti iamiam casurum in terram et moriturum, sicut paulo ante dixit. Audi ergo quod sequitur :

12, 26c

SI

QVIS MIHI

MINISTRAVERIT,

HONORIFICABIT EVM

PATER MEVS

Haec sententia suscepta cum eo quod paulo ante dixit : Venit hora ut clarificetur Filius hominis, et quod postmodum 2100 dicturus est : Pater clarifica nomen tuum, et cetera, non leue intelligitur esse cum eo, non paruum esse ho/norem intimatur esse cum Dei Filio, non nile esse clarificari cum aeterni Patris unigenito. Sed hoc sensu, inquis, uidebatur ita debuisse dici, et ubi ego ero, illic et minister meus erit. Ad haec, inquam : 2105 Cum quidem haec loqueretur, adhuc in angusto erat et turba¬ batur, sicut paulo post dicturus est : Nunc anima mea turbata est. Sed adeo prope erat finis angustiae, ut recte iam alias diceret se esse sicut in alio loco. Iam, / inquit, non sum in -mundo, uidelicet propter uicinitatem exitus sui tunc instan2110 tis, cum loqueretur utique passibilis et adhuc mortalis in hoc mundo. Ergo ubi sum, inquit, scilicet in regno meo, in quo postmodum ero, illic et minister meus erit. Vnde et in ceteris euangelistis cum fere eadem dixisset de odienda anima, quae nunc in isto dixit continuo subsecutus : Arnen, inquit, dico 2115 uobis : sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem, donec uideant Filium hominis uenientem in regno suo ; quo utique regno suo tunc uisus est ab illis, quando post resurrec¬ tionem suam omnibus discipulis suis manifestus apparens gloriam suae immortalitatis in multis ostendit argumentis et 2120 quadragesimo die in caelum ascendens ipsam captiuitatem rex uictor iamque triumphans et regnans captiuam duxit. Cuius uidelicet regni sui gloriam tunc praesignauit, quando die octauo post illa dicta in monte transfiguratus est, assump¬ to Petro simulque Iacobo et Iohanne filiis Zebedaei. Igitur 2125 labor praesentis ministerii nullo modo condignus est ad futu-

2087 cf. Rom. 8, 18. 2100 Ioh. 12, 28. 2106 Ioh. 12, 27. 2109 Ioh. 17, 11. 2113 cf. Mt. 16, 25 ; Lc. 9, 24 ; Mc. 8, 35. 2114 Mt. 16, 28 ; Mc. 9, 1 ; Lc. 9, 27. 2118 cf. Act. 1, 3. 2120 cf. Eph. 4, 8 ; Ps. 67, 19. 2123 cf. Mt. 17, 1 ss.; Mc. 9, 2 ss. ; Lc. 9, 28 ss.

2099 hominis] Dei V 2100 tuum nomen ~ C 2102 Filio Dei ~ t 2104 ero ergo ~ t erit om. S 2105 cum quidem] quandoquidem t 2107 alias iam ~ V

PL 663

C 59

586

RVPERTVS TVITIENSIS

ram gloriam uel honorificentiam paternae remunerationis, quae quia uerbis non potest explicari, hoc solum dixisse con¬ tentus est : Et ubi sum ego, illic et minister meus erit ; si quis mihi ministrauerit, honorificabit eum Pater meus. Quid ergo, 21300 Fili hominis, quoniam uenit hora, ut clarificeris moriendo et resurgendo sicut granum frumenti cum multo fructu nostrae salutis ? Ait: 12, 27-28

NVNC ANIMA TVRBATA EST. ET QVID DICAM ? PATER SALVI¬ FICA ME EX HAC HORA. SED PROPTEREA VENI IN HORAM HANC. 2135

PATER, CLARIFICA NOMEN TVVM.

Vnius eiusdemque Iesu Christi Dei et hominis secundum utramque naturam se habentis uerba sunt ista, iuxta quod in alio dicit euangelista : Spiritus quidem promptus est,caro autem infirma. Nam quia caro infirma est, nunc, inquit, anima mea 2140 turbata est. Coepit que, ut alius euangelista refert, pauere et tae¬ dere et tristis esse usque ad mortem. Etenim hic quidem anima„ illic autem caro pro tota hominis ponitur substantia. Sicut in Genesi de totis hominibus dictum est, quia descendit Iacob in Aegyptum in animabus septuaginta quinque, et econtra caro in 2145 propheta dicente : Et uidebit omnis caro salutare Dei, pro tota hominis substantia posita est. Igitur secundum ueram homi¬ nis naturam, quam et Eutyches a diuinitatis natura consump¬ tam esse putauit et multi alii in Christo negauerunt esse haeretici : Nunc, ait, anima mea / turbata est. Et adiecit : 2150 Et quid dicam ? Tamquam diceret : Coarctor enim e duobus, hinc hortante maxima caritate animam pro amicis ponere, illinc urgente trepida carnis infirmitate calicem istum trans¬ ilire. Pater, inquit, salui fica me ex hora hac. Haec infirmae carnis pa2155 uida uox est, et par ei quod alibi dicit: Abba Pater, si possibile est, transfer calicem istam a me. Quia uero spiritus promptus est, obuiat statim uoluntati carnis et dicit : Sed propterea ueni in horam hanc. Ac si diceret : Ipse sibi infirmus et fortis pauens et fidens Filius Dei et Filius hominis sensus quidem uel infir2160 mitatis carnis appetit, ut tu, Pater, saluifices me ex hora hac transferendo calicem istum a me. Verumtamen non mea sed tua, id est non humanae infirmitatis sed diuinae rationis uoluntas fiat: Quia propterea in hanc horam ueni, propterea de caelo ad terram descendi, propterea qui eram Deus immortalis factus

2138 Mt. 26, 41. 2110 Mc. 14, 33-34. 2144 cf. Ex. i, 5. 2145 Is. 40, 6; Lc. 3, 6. 2151 cf. Ioh. 15, 13. 2155 Lc. 22, 42 coli. Mc. 14, 36 et Mt. 26, 39.

2133 ANIMA MEA Vulg. 2133 SED QVID t 2135 TVVM NOMEN ~ C 2137 ista] haec t 2143 GENESI] EXODO t IACOB om. SC 2148 esse1] fuisse / 2154 hac hora ~ t 2162 infirmitatis] uoluntatis t

PL 664

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 26-28)

587

sum homo mortalis, propterea nunc ingressus sum ciuitatem, ubi paulo ante collegerunt aduersum me concilium pontifices et pharisaei, ut perseuerarem oboediens usque ad mortem, mor¬ tem autem crucis. Igitur, o Pater, pro / uoluntate tua clarifica tuum nomen, in hoc uidelicet, ut sicut paulo ante dixi, granum 2170 frumenti solum non maneat sed cadat in terram et moriatur, ut multum fructum afferat. Tuum, inquam, nomen, illud scili¬ cet quo te appello, cum dico Pater, quod nomen tuae perso¬ nae proprium est, modo iam dicto Clarifica Pater, ut sciat mun¬ dus, unde tibi hoc, ut uoceris aut sis Pater.

2165

2, 28b 2175

C

VENIT ERGO VOX DE CAELO DICENS : ET CLARIFICAVI ET ITERVM CLARIFICABO

2180

2185

2190

2195

2200

Quare ista uox paterna de caelo uenerit, ipse postmodum Filius edicit, ad quem uox ipsa uenit. Et clarificaui, inquit, subaudiendum est : semel, uidelicet pro eo, quod sequitur : Et iterum clarificabo. Si enim de multis qualibuscumque clarifi¬ cationibus dixisset : Et clarificaui, profecto absque aduerbio, quod est iterum, dicere sufficeret : Et clarificabo. Duas ergo certas clarificationes paterni nominis intelligi debere mani¬ festum est. Nec qualescumque clarificationes tali in tempore, tali pro causa, tali orante persona, uocem non cuiuscumque sed uocem Patris, uocem, inquam, non undecumque, sed de caelo uenientem pronuntiare decuit. Igitur duae, quas hoc loco intelligi oportet, clarificationes Filii, in quo sine dubio clarificatur nomen Patris, illae sunt, quas apostolus ad Colossenses exprimit his uerbis : Qui est imago Dei inuisibilis 'primo¬ genitus omnis creaturae, quia in ipso condita sunt uniuersa in caelis et in terra, uisibilia et inuisibilia siue throni siue domi¬ nationes siue principatus siue potestates : omnia per ipsum et in ipso creata sunt et ipse est ante omnes et omnia in ipso constant. Haec de prima clarificatione, de qua nunc Pater dixit : Et clarificaui. Sequitur apostolus de secunda clarificatione, de qua itidem Pater : Et iterum clarificabo, inquit: Et ipse est caput corporis ecclesiae, qui est / principium primogenitus ex mortuis, ut sit in omnibus ipse primatum tenens, quia in ipso complacuit omnem plenitudinem habitare et per eum reconciliare omnia in ipsum pacificans per sanguinem crucis eius, siue quae in terris siue quae in caelis sunt. Sic iterata clarificatione Filii, ad quem relatiue dicitur Pater, clarificatur hoc ipsum nomen, quod est

2166 cf. Ioh. 11, 47. 2167 cf. Phil. 2, 8. 2182 Aug., In Ioh. euang. tr. 52, 4, 2 — CC36P.447. 2188 Aug., In Ioh. euang. tr. 52, 3, 30 — CC36P. 447. 2190 Coi. 1, 15-17. 2197 Coi. 1, 18-20.

2166 ante paulo ~ T 2169 nomen tuum ~ t 2172/2174 pater usque ad dicto supra lin. S 2178 ipsa uox ~ t 2181 absque om. S 2185 perorante / 2200 omnia om. t

PL 665

588

RVPERTVS TVITIENSIS

Pater, dum per quem omnia fecit, clarissimo creationis opere 2205 per ipsum omnia restaurat clarissima per sanguinem eius paci¬ ficatione. De hac ipsa clarificationis iteratione ipse alibi: Clari¬ fica me, inquit, tu Pater apud temetipsum claritate quam habui priusquam mundus esset apud te. Sequitur :

12, 29

TVRBA ERGO QVAE

2210

2215

2220

2225

2230

12, 30

STABAT

ET

AVDIEBAT, DICEBAT TONI-

TRVVM FACTVM ESSE. ALII DICEBANT : ANGELVS EI LOCVTVS EST

Quantum ad exterius miraculum magnitudo uocis, quae de caelo uenit, per hoc intimatur, quod turba putauit factum esse tonitruum ; quantum uero ad interius mysterium diuersus audientium sensus. Alii namque dicebant : Angelus ei locutus est. Illud significat, quod praenuntiatae clarificationis sonum, qui in omnem terram exiturus erat, non omnes in eodem sensu accepturi essent. Nam sicut unam eandemque uocem alii putauerunt fuisse tonitruum, sonum uidelicet horrificum, in quo nihil est intelligibile, alii locutionem angelicam, in qua utique cum sensu rationis dignitas est naturae, sic unum idemque clarificationis Christi euangelium : alii sicut / stultitiam, alii sic accepturi erant ut Dei sapientiam. Vnde apostolus : Nos autem, inquit, praedicamus Iesum Christum crucifixum, ludaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam, ipsis au¬ tem uocatis ludaeis et gentibus Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam. Item : Verbum enim crucis, inquit, pereuntibus quidem stultitia est, his autem qui salui fiunt, id est nobis, uirtus Dei est. Bene ergo diuisis sensibus alii crepuisse tonitruum, alii dicebant locutum esse angelum. RESPONDIT IESVS : NON PROPTER ME VOX HAEC VENIT, SED PROPTER VOS

Non, inquit, ut scirem ego, quod ante nesciebam, uox haec uenit, quippe qui et paulo ante dixi : Venit hora ut clarificetur 2235 Filius hominis, sed ut credatis nunc quoque caelesti testimonio confirmati. Quid autem sibi uult ista clarificationis sponsio ? Vel certe qualis erit ipsa clarificatio ? Audire iam :

12, 31

NVNC IVDICIVM EST MVNDI, NVNC PRINCEPS HVIVS MVNDI EICIETVR FORAS

2240

Totum fructum, quem supra de grano frumenti mortificato multum prouenturum esse dixit, his duabus clausulis compre¬ hendit : Nunc indicium est mundi, et Nunc princeps huius

2217 cf. Ps. 18, 5.

2223 I Cor. i, 23-24.

2227 I Cor. 1, 18.

2205 restauret t 2200/2207 clarifica me inquit tu Pater] clarifica inquit tu me Pater t 2209 AVDIERAT Vulg. 2215 namque] uero t 2223 sic om. t 2224 inquit om. t Christum Iesum ~ S 2228 Dei uirtus ~ S 2230 fuisse / 2231 IESVS ET DIXIT Vulg. HAEC VOX t 2240 notum S

C

60

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 28-31)

2245

2250

2255

2260

2265

2270

2275

2280

589

mundi eicietur foras. Notandum quippe quia duo distincte at¬ que disiuncte dixit : Iudicium mundi et eiectionem principis huius mundi. Item notandum quod tempora uerborum uariauerit. Etenim nunc est iudicium mundi tempore praesenti, et nunc princeps mundi huius eicietur foras futuro tempore di¬ xit. Nihilominus et hoc sciendum / quia duos mundos uult in- PL telligi, uidelicet alterum inimicum et alterum reconciliatum, 666 siue alterum damnatum et alterum saluatum, dum dicit pri¬ mo sine articulo : Princeps, inquit, huius mundi. Ouod ergo iudicium mundi, et quae est eiectio principis huius mundi ? Vtique praesens passio ipsius, qui haec loquitur Domini nostri Iesu Christi iudicium est mundi, id est saluatio discernens a reprobis uniuersitatem electorum, qui fuerunt ab initio sae¬ culi usque in horam eiusdem passionis. Eiectio uero principis huius mundi, qui principatum tenet in cunctis amatoribus mundi, reconciliatio gentium electarum est, in quibus diabo¬ lus per idololatriam inhabitabat ante saepedictam clariiicationem eiusdem Domini nostri. Etenim mox ut consummata est, quae tunc agitabatur, passio eius, factum est iudicium mundi, id est iure uictoris soluta est captiuitas totius, qui illum apud inferos exspectabat, sanctorum populi. Futurum autem erat, ut post resurrectionem et ascensionem eius sanctique Spiritus effusionem princeps huius mundi eiceretur foras de cordibus, immo et de templis gentium uel delubris, ita ut florescente fide conuerterentur in altaria Christi. Recte igitur cum dixisset praesenti tempore : Nunc iudicium est mundi, statim in futuro subiunxit : Nunc princeps huius mundi eicietur foras, tamquam diceret: Hactenus fortis armatus custodiuit atrium suum et omnia ueluti iure uictoris in pace possedit, quae audaci latrocinio uel serpentina fraude subripuit. Nam ex quo primum hominem captiuauit, non fuit de uniuerso genere / humano, qui illi in faciem resisteret, qui uocaret in C 6ov ius, qui de inuasione eius litem in iudicio proponeret. Sed nunc fortior illo superuenit et proposita causa quaeritur, cuius esse debeat atrium mundi, quod ille fortis occupauit uel spolia et arma, in quibus ille confidit. Igitur nunc iudicium est mundi, et hoc scio, quia principe mundi huius eiecto foras uictor, qui superuenit, cuncta eius auferret arma, tollet et distribuet eius spolia. Quomodo fiet iudicium hoc ? Quis erit uictor ? Quis ille est fortior, qui regnum recipiet principe mundi huius foras eiecto ? Ait :

2270 cf. Lc. 11, 21.

2274 cf. Gal. 2, 11.

2259 inhabitat i 2261 agebatur J 2265 mundi huius ~ S 2269 in huius om. A. mundi huius ~ C 2274 uocaret in marg. S 2280 distribuit] dissipabit / om. SC

59° 12, 32-33

RVPERTVS TVITIENSIS

ET EGO, SI EXALTATVS FVERO A TERRA, OMNIA TRAHAM AD 2285 MEIPSVM. (HOC AVTEM DIXIT, SIGNIFICANS QVA MORTE ESSET MORITVRVS.)

2290

2295

2300

2305

2310

2315

12, 34

Hoc est, ait, iudicium et hoc modo princeps mundi huius eicietur foras. Ego si exaltatus fuero a terra, id est si oboediens fuero Patri usque ad mortem, mortem autem crucis, si, inquam, exaltatus fuero, immo cum exaltatus fuero, nec enim mihi dubium est, quia sic exaltabor et sic sublimabor, tunc exsurgam aduersus mundi huius principem diabolum et uicto illo omnia traham ad me ipsum. Quae omnia ? Vtique electa si¬ cut caput suum omnia sequuntur membra. Omnia, inquam, id est, uniuersam fidelium turbam sine obseruantia uel dis¬ cretione personarum siue / officiorum, ut sicut apostolus ait non sit ibi masculus neque femina, gentilis et Iudaeus, circumcisio et praeputium, barbarus et Scytha, seruus et liber, sed omnia et in omnibus Christus. Potest tamen non solum de gratia, qua solummodo electa trahit ad seipsum, sed etiam de potestate dictum recte intelligi. Qua non solum electa, sed etiam reproba omnia ad seipsum traxit, quia uidelicet potestas iudicium faciendi, quam Pater Filio suo dedit, quia Filius hominis est, omne genu curuauit sibi, caelestium, terrestrium et infernorum, scilicet ut omnis homo siue bonus siue malus, omnis quoque spiritus siue bonus siue malus potestati et im¬ perio eius subiciantur, et omnes ab illo secundum merita sua iudicentur, nec nisi ab eodem Filio hominis, qui in cruce exal¬ tatus est, ipse diabolus uidentibus cunctis sit praecipitandus. Quid igitur congemuistis pharisaei dicentes ad uosmetipsos : Videtis quia nihil proficimus, ecce mundus totus post eum abiit, quasi postquam hunc Filium hominis occideritis, nemo post illum abiturus sit ? Exaltate quantocius illum a terra, et pa¬ lam fiet uobis, quantum profeceritis illo dicente, palamque faciente per signa sequentia : Quia data est mihi omnis potes¬ tas in caelo et in terra. Hoc utique non ignorans iamque prae¬ nuntians : Et ego, inquit, si exaltatus fuero a terra, omnia tra¬ ham ad meipsum. RESPONDIT EI TVRBA : NOS AVDIVIMVS EX LEGE, QVIA CHRIS-

2320

TVS MANET IN AETERNVM, QVOMODO ERGO TV DICIS : OPOR¬ TET EXALTARI FILIVM HOMINIS ? QVIS EST ISTE FILIVS HO¬ MINIS ?

2288 cf. Phil. 2, 8. 2297 cf. Coi. 3,11.

2294 Aug., In Ioh. euang. tr. 52, 11, 20 — CC 36 p. 450. 2304 cf. Phil. 2, 10. 2311 Ioh. 12, 19. 2315 Mt. 28, 18.

2285 DICEBAT Vulg. 2290 immo usque ad fuero in marg. C 2301 dictum 2302 iudicium potestas ~ t 2306 omnis usque ad malus om. t 2307 subiciatur t 2313 habiturus A et palam C/, palamque n 2320 QVOMODO ERGO] ET QVOMODO Vulg.

om. SC

PL 667

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 32-35)

2325

2330

2335

2340

12, 35

591

Nonne ergo sicut claudi, ita et monoculi estis, o Iudaei, et in unam solam partem uidetis ? Numquid enim hoc solum dixit, quod exaltandus esset a terra, et non addidit quod om¬ nia traheret ad seipsum ? Quare ergo hoc solum aduertistis, quod significaret se esse moriturum et contulistis cum eo quod testificatur lex Christum / manere in aeternum ? Nempe quod C61 est, et exaltari Christum a terra, et omnia trahere ad seipsum, hoc est et mori Christum et manere in aeternum. Sed et unde nunc uel hoc ipsum tam cito aduertistis, quomodo dixisset : Oportet exaltari Filium hominis ? Denique alio tem¬ pore cum item dixesset : Cum exaltaueritis Filium hominis a terra, tunc cognoscetis quia ego sum, nihil tale quale nunc obiecistis, sed nec ullo modo quid diceret uos intellexisse signifi¬ castis. Vnde ergo nisi quia paulo ante collecto concilio ponti¬ fices et pharisaei consilium uobiscum definierant non solum ut interficerent, sed hoc etiam ut exaltatione crucis interfi¬ cerent eum ? Itaque non mirum uos illud in uerbis eius intellexisse, quod insidiantes in abscondito conscientiae cubili cogi¬ tabatis facere. DIXIT ERGO EIS IESVS : ADHVC MODICVM LVMEN IN VOBIS EST. AMBVLATE DVM LVCEM HABETIS, VT NON TENEBRAE VOS COMPREHENDANT

2345

2350

2355

2360

Iste, inquit, Filius hominis Christus est et sicut audistis ex lege, manet quidem in aeternum, sed nondum peruenit illuc, / ubi immortaliter atque impassibiliter maneat in aeternum. Adhuc modicum lumen in uobis est, dum ex Scriptura legis lu¬ cente cognoscitis, quia Christus manet in aeternum, sed hoc uobis deest,et hoc non uidetis, quod ipsa exaltatio, quam dixi, transitus Christi est in regnum aeternum. Vos ergo dum lu¬ cem habetis, dum lumine ueritatis licet uti, ambulate ut uos quoque ad Christi aeternitatem perueniatis. Venient enim te¬ nebrae mortis, in quibus iam nemo ambulare possit, sicut alio loco dixi: Veniet nox, in qua nemo possit operari. Per hanc mo¬ ram lucis, id est uitae praesentis, uacat quaerere ex lege to¬ tam ueritatem Christi, uidelicet quod in aeternum quidem ma¬ neat, uerumtamen ad ipsam aeternitatem non nisi per uiam passionis et mortis ascendat. Ambulate, inquam, currite et perfi cite, antequam tenebrae exteriores uos comprehendant. Nam post cursum uitae praesentis nulli accendetur lucerna Scriptu¬ rarum, unde peruenire possit ad Christum manentem in aeter¬ num. Hoc est quod sequitur.

12, 35c

ET QVI AMBVLAT IN TENEBRIS, NESCIT QVO VADAT

2333 Ioh. 8, 28.

2340 cf. Ps. 35, 5.

2336 ergo] igitur A 2337 concilium t 2347 manet t

2355 Ioh. 9, 4.

2338 sed hoc usque ad interficerent

supra lin. C

39

IX

PL 668

592 2365

RVPERTVS TVITIENSIS

Tenebrae namque sempiternae sunt apud inferos, de qui¬ bus dixerat : Ambulate dum lucem habetis, ut non tenebrae uos comprehendant, quae uidelicet remissas manus et genua com¬ prehendunt dissoluta, in quibus tenebris quisquis ambulat, nes¬ cit quo uadat. Vnde dicit Ecclesiastes : Quodcumque potest ma-

2370 nus tua facere, instanter operare, quia nec opus nec ratio nec scientia nec sapientia erunt apud inferos, quo tu properas. Cui simile est, quod Dominus subiungit : 12, 36

DVM LVCEM HABETIS, CREDITE IN LVCEM, VT FILII LVCIS SI¬ TIS

2375

Quid aliud clamat propheta cum dicit : Quaerite Dominum

dum inueniri potest, inuocate eum, dum prope est ? Dum lu¬ cem, inquit, habetis, id est dum in hac uita estis, ubi legalem ac propheticum sermonem tamquam lucernam in caliginoso loco lucentem habetis, per quam ueram lucem Christum inue2380 nire potestis, credite in lucem, ut filii lucis sitis, id est credite in Christum, ut illic, ubi, sicut auditis ex lege, Christus ma¬ net in aeternum, adoptionem filiorum Dei habentes uos quo¬ que cum / illo in aeternum maneatis. 12, 36b

C 61T

HAEC LOCVTVS EST IESVS ET ABIIT ET ABSCONDIT SE AB EIS

2385

In ceteris euangelistis manifeste habemus quia post iam dic¬ tum ingressum suum in ciuitatem erat docens quotidie in tem¬ plo, hic autem quasi diuersus ab illis : Abiit, inquit, et abscon¬ dit se ab eis. Quid igitur nisi mystice excaecationem illorum innuit ? Etenim absconsionem eiusmodi, id est excaecatio2390 nem illorum se significasse, sequenti satis declarat serie lectio¬ nis. Sequitur enim : 12, 37-38

CVM AVTEM TANTA SIGNA FECISSET CORAM EIS, NON CREDE¬ BANT IN EVM, YT SERMO IMPLERETVR ISAIAE, QVEM DIXIT : DOMINE, QVIS CREDIDIT AVDITVI NOSTRO? ET BRACHIVM DO-

2395

MINI CVI REVELALTVM EST ?

Quid namque est non reuelatum illis esse brachium / Domini, nisi hoc ipsum quod manifeste exprimit euangelista cum dicit : Et abscondit se ab eis. Hoc prophetae querulosum uaticinium congruo satis tempore ab euangelista sumptum est. Cum 2400 enim haec diceret propheta clarificationem Filii hominis, qua clarificandus erat in gentibus, ut supra dictum est, et incre¬ dulitatem Iudaeorum, de qua nunc dictum est, quia cum tan¬ ta signa fecisset coram eis, non credebant in eum, spirituali oculo praeuidebat, sicut totus eiusdem prophetiae locus aperte

2367 cf. Hebr. 12, 12. 2369 Eccle. 9, 10. 2375 Is. 55, 6. 2377 cf. II Petr. 1, 19. 2379 cf. Ioh. 1, 9. 2382 cf. Gal. 4, 5. 2385 cf. Mt. 21, 23 ; Lc. 19. 47 ; Mc. 11, 27. 2398 Is. 53, 1.

2367 comprehendant t 2388 innuit illorum ~ S 2390 serie supra lin S 2393 ISAIAE PROPHETAE Vulg. 2404 prophetae t

PL 669

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 35-40)

593

indicat : Dixerat enim : Iste asperget gentes multas, super ip¬ sum continebunt reges os suum, quia quibus non est annunti¬ atum de eo uidebunt, et quibus non est annuntiatum contemplati sunt. Haec de supradicta fructificatione gentilium. Sequitur de excaecatione Iudaeorum, quod hic positum est testimoni2410 um : Quis credidit auditui nostro et brachium Domini cui reuelatum est ? Brachium Domini appellat hic Filium Dei, quia uidelicet sicut operatur quis uel praeliatur in brachio suo, sic cuncta fecit et debellauit diabolum Deus in Filio suo, in Verbo suo. Quod si quaeras ab eodem propheta, in quo non fuerit re2415 uelatum uel in quo fuerit absconditum, statim subiungit: Et as¬ cendit sicut uirgultum coram eo et sicut radix de terra sitienti. Non est ei species neque decor etc. Quibus uerbis flebiliter declamata passione Domini, rursus gentilitatem, ad quam fructus peruenturus erat eiusdem passionis, beatificat dicens ita : Laetare 2420 sterilis quae non paris etc. Item euangelista subiungit :

2405

)

PROPTEREA NON POTERANT CREDERE,

QVIA ITERVM

ISAIAS :

ET

EORVM,

EXCAECAVIT

OCVLOS

EORVM,

DIXIT

INDVRAVIT COR

VT NON VIDEANT OCVLIS ET INTELLIGANT CORDE ET CONVERTANTVR, ET SANEM EOS

His inquam subiunctis propheticae Scripturae testimoniis satis euidenter demonstrat euangelista, cur ita dixerit : Et abscondit se ab eis. Illud autem non potest edici, quanta seueritate habitator huius Iohannis spiritus sapientiae dicta sua digesserit. Qualis enim ista ratio uel causa est, quod quasi 2430 quaereres, cur se abscondit Dominus a Iudaeis, uel quare non credebant in eum Iudaei, ita subiunxit : Vt impleretur sermo Isaiae, quem dixit, amplius autem cum adhuc addit : Propterea non poterant credere, quia iterum dixit Isaias : Excaecauit oculos / eorum et indurauit cor eorum. Numquid eandem quaes- C 6-2 2435 tionem quam ipse mouit, satis absolutam esse putauit ? Vere enim cum nemo quaereret ab eo, cur in Dominum non credidissent Iudaei, quaestionem ingentem ipse ultro commouit. Nam usque hodie non cessant homines disputare de praescientia uel praedestinatione Dei, nec desunt peccatores, 2440 qui seipsos excusare audentes dicant se idcirco bonos esse non posse, quia Deus malos fore praesciuit et praedestinauit. Qui¬ bus ita se excusantibus Deumque accusantibus istud insipien¬ tiae suae patrocinium placet, quod in praesenti loco euange¬ licae auctoritatis scriptum est : Nisi praescientia uel praedesti2445 natio Dei, inquiunt, uoluntatibus / hominum uim faceret, tan- PL670 2425

2405 Is. 52, 15. Is. 54, 6.9-10.

2410 Is. 53, 1.

2415 Is. 53, 2.

2419 Is. 54, 1.

2432

2405 reges om. SC 2408 fruct. suprad. ~ S 2413 diabolum debellauit ~ t 2418 gentilem t 2431 ut sermo impleretur ~ T

594

RVPERTVS TVITIENSIS

tus euangelista sic et sic non dixisset. Sed talibus tamque praesumptuosis discussoribus iudiciorum Dei et uiarum eius ni¬ hil aliud respondere dignum arbitratur Paulus apostolus quam hoc : 0 homo tu quis es, qui respondeas Deo ? Numquid potest 2450 figulus dicere ei, qui se finxit, quare me fecisti sic ? Etenim tali¬ bus hoc loco hic euangelista eodem spiritu respondet cum praemisisset : Non credebant in eum ita subiungens : Vt sermo prophetae impleretur, itemque propterea non credere quia ite¬ rum dixit Isaias. Ipsi enim qui sunt, qui respondeant Deo, uel 2455 quibus de diuinis iudiciis reddatur ulla ratio ? Verum eis qui mites sunt et spiritu pietatis bene dispositi ad audiendum et apostolis praedicto loco subsecutus profundam dare rationem incipiens : Volens, inquit, Deus notam facere iram et osten¬ dere potentiam suam, sustinuit in multa patientia uasa irae 2460 apta in interitum etc. et ipse Dominus in alio euangelista : Con¬ fiteor inquit, tibi Pater Domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et reuelasti ea paruulis, ita Pater quoniam sic placitum fuit ante te. Causam effectiuam cae¬ citatis Israeliticae reddens apostolus appellauit eos uasa irae, 2465 Dominus autem sapientes et prudentes eosdem dixit, quibus Pater absconderat haec, scilicet mysteria sua, quae paruulis dignatus est reuelare. Vtraque sententia superbiam caecitatis causam esse significatum est. Vnde enim a Domino sapientes et prudentes dicti sunt, nisi ex eo quod superbi sunt ? Quod 2470 maxime liquet ab opposito paruulorum, id est humilium, qui reuelatione Patris digni sunt. Vnde uero ab apostolo dicti sunt uasa irae, nisi ex eo, quod sunt filii superbiae ? Psalmista quippe cum dixisset : Tu terribilis es et quis resistet tibi, statim subintulit : Ex tunc ira tua. Nam reuera ex quo Deo resis2475 titur, ex tunc ira eius. Etenim quamdiu per infirmitatem uel ignorantiam peccatur, dissimulat peccata hominum et parcens illis paenitentiam praestolatur. Ergo et apostolus, quos appel¬ lat uasa irae dignis talis auditoribus tali denotatione indicat Deo restitisse et idcirco in retributionem superbiae iustum 2480 Deum uoluisse illos sicut Pharaonem indurare uel corda illo¬ rum ne Christum agnoscerent excaecare. Et ipse Dominus, dum eosdem uocat sapientes et prudentes, ex opposito par/uulo- C rum id est humilium et paulo post eisdem paruulis dicit : Dis¬ cite a me quia mitis sum et humilis corde, causam absconsionis, 2485 pro qua confitetur Patri, demonstrat superbiam esse. Itaque

2449 Rom. 9, 22. 2480 cf. Ex. 10, 1.

2458 Rom. 9, 22. 2483 Mt. 11, 29.

2446 praesumptionibus J quia t 2473 tu om. t in ras. S 2479 in om. t

2460 Mt. 11, 25-26.

2460 euangelista] euangelio S 2474 intulit t 2476 peccat C

2473 Ps. 75, 8.

2463 quoniam] 2478 denotatione

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 40-41)

595

et hoc loco, dum dicit euangelista : Excaecauit oculos eorum et indurauit eorum cor, ne uideant oculis et intelligant corde, profecto cordatis auditoribus uon dubium fore putauit, quam ob causam Deus hoc fecerit, qui neque diabolum neque homi249° nem quempiam absque praecedente peccato superbiae excae¬ cauit unquam aut indurauit. Igitur innocens / et sancta praescientia Dei nullam malis hominum necessitatem importat, quomodo nec uisus meus ei, quem ambulare uideo, ullam am¬ bulandi necessitatem irrogat, quomodo apud quosdam chris2495 tianos philosophos disputans ualidissime argumentatur sana et uera philosophia. Sed de his hactenus, iam nunc ad ipsa lectionis uerba redeamus. Primo quaerendum est, qua distan¬ tia sit inter hoc quod dictum est : Excaecauit oculos eorum, et hoc quod sequitur : Et indurauit cor eorum, siue inter hoc 2500 quod ait : Ne uideant oculis, et quod subiungit : Et intelligant corde. Quid enim ? Numquid non idem uidetur esse, non uidere oculis, quod est, non intelligere corde ; uel idem esse excaecatos oculos, quod est induratum habere cor ? Cur igitur utrumque dictum est ? Videlicet quia eorum, qui conuerti et 2505 sanari non merentur, aliqui nec uident Scripturarum sensum, aliqui uident quidem sed sequi nolunt : Eorum itaque qui non uident : Excaecauit, inquit, oculos, ne uideant oculis. Eorum autem, qui uident et sequi nolunt : Indurauit, inquit, cor, ne intelligant corde, id est, ne sapiat eis per dilectionem quod ui2510 dent per manifestae litterae cognitionem. De praedicto pro¬ phetae testimonio protinus euangelista subsecutus ait : l

HAEC DIXIT ISAIA, QVANDO VIDIT GLORIAM EIVS ET LOCVTVS EST DE EO

Ac si diceret : Visio prophetica, in qua haec dixit Isaias, 2515 gloriam eius praedemonstrabat, illam utique gloriam, quam nunc instare ipse Dominus praedicabat his uerbis : Venit hora ut clarificetur Filius hominis, ceteris quoque, quae hactenus disseruit. Est autem illa uisio, quam idem propheta sic inci¬ pit : In anno quo mortuus est Ozias, uidi Dominum sedentem 2520 super solium excelsum et eleuatum, et quae sub ipso erant, reple¬ bant templum, Seraphim stabant super illud, sex alae uni et sex alae alteri. Et clamabant alter ad alterum : Sanctus sanctus, sanctus Dominus Deus Sabaoth, plena est omnis terra gloria tua. Igitur ille habitus sedentis Domini circumstantibus officia2525 libus uel administris spiritibus sanctis, qui in hoc solo Scrip-

2488 cf. Iob 34, 10.

2516 Ioh. 12, 23.

2519 Is. 6, 1-3.

2487 corda eorum ~ t cor] subauditur dicens add. t 2494 quosd. phil. chr. ~ t 2493 ei om. T 2499 et hoc usque ad eorum in marg. C indur.] et praem. SC 2505 aliqui usque ad sensum in marg. C 2512 HAEC] HQC t 2514 dixit haec ~ t 2523 tua] eius t

PL 671

596

2530 12, 42-43

RVPERTVS TVITIENSIS

turae loco inueniuntur appellati Seraphim, mystice praedicat istam clarificationem Filii Dei, qua peracta praedicantibus ministris eius per totum orbem fidem sanctae T rinitatis; et hoc modo clamantibus Seraphim : Sanctus sanctus sanctus Dominus Deus Sabaoth impleta est domus fumo, scilicet illo incre¬ dulitatis fumo, quo excaecauit Iudaeorum oculos. Sequitur: VERVMTAMEN ET EX PRINCIPIBVS MVLTO CREDIDERVNT EVM ;

IN

SED PROPTER PHARISAEOS NON CONFITEBANTVR, VT

DE SYNAGOGA NON EICERENTVR. DILEXERVNT ENIM GLORI2533

2540

2545

12, 44-45

AM HOMINVM MAGIS QVAM DEI

Ergo nec uere credebant, qui claritatem ab hominibus acci¬ pientes gloriam illorum gloriae Dei praeferebant. Dixit etenim ipse alio loco : Quomodo uos potestis crejdere, qui gloriam ab inuicem quaeritis, et gloriam, quae a solo Deo est, non quaeritis ? / Non solum, inquit, ex turba multa, quae cum ramis palmarum processit obuiam ei, sed et ex principibus, id est, primoribus Iudaeorum, multi crediderunt in eum. Sed quia pharisaei, id est clerici Iudaeorum, iamdudum conspirauerant, ut si quis eum confiteretur esse Christum, extra synagogam facerent eum, non confitebantur, ut de synagoga non eicerentur. Verumtamen, inquit, id est licet supra dixerim: Quia cum tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum, multi ex prin¬ cipibus crediderunt, sed male erubescentes non confitebantur. IESVS AVTEM CLAMAVIT ET DIXIT : QVI CREDIT IN ME, NON

2550

CREDIT IN ME, SED IN EVM QVI MISIT ME. ET QVI VIDET ME, VIDET EVM QVI MISIT ME

2555

2560

2565

Magnum perseuerantiae fortis exemplum, magnus et labo¬ riosus clamor, si perpendas non solum, quia nunc usque clamauerit, sed et quid et qualis adhuc ipse uel inter quales clamauerit. Quid enim clamauit ? Qui credit in me, inquit, non credit in me sed in eum qui misit me, et qui uidet me, uidet eum qui misit me, quod est dicere : 0 homines magis gloriam hominum quam gloriam Dei diligentes, quid in me credere erubescitis, uel quid confundimini confiteri de me quod creditis ? Numquid finem fidei uel confessionis uestrae in eo constitui, quod in me car¬ nalibus oculis uidetis ? Non, sed magis in eo, quod Pater misit, quod est Verbum Patris, quod est principium : Principium enim ego sum, qui et loquor uobis. Itaque non inglorium aut contemptibile est credere in me. Etenim credere in me nemo potest, nisi credendo in eum, qui misit me, neque credere quis potest in eum, qui me misit, nisi credendo et in me. Siquidem :

254« Ioh. 5, 44.

2562 Ioh. 8, 25.

2536 QVAM GLORIAM DEI Vulg. et qui usque ad misit me om. t, sub liti. C liti. C

2543 confiteretur eum ~ t 2556 2565/2566 nisi usque ad me misit sub

C 63 PL 672

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 41-46)

597

Et qui uidet me, uidet eum qui misit me, nec aliter uidere uel scire quis potest, cuius substantiae uel quantus sit, quid ualeat uel quid sapiat, is qui misit me, nisi uiderit me. Hoc est quod 257° clamauit et iam diu laborauerat clamans iamque raucae fac¬ tae fuerant fauces eius, ita ut postmodum obmutesceret sicut agnus coram tondente se et non aperiret os suum. Et propter eiusmodi clamorem multiplicati iam erant, qui inuidia caecati oderant eum. Qualis enim ipse erat, et inter quales hoc decla2575 mabat ? Vtique non solum mortalis et passibilis et in nullo secundum naturam a ceteris distans, inter quos ambulabat, hominibus, sed et egenus et pauper nihil de regno uel honori¬ bus huius mundi amplexus hoc dicebat apud carnales et super¬ bos humanae gloriae uento tumentes, et quod amplius quo2580 rum, ut supra dictum est, Deus excaecauerat oculos et indurauerat cor, in tantum ut non solum non crederent dictis eius et factis, sed insuper blasphemarent dicentes : Daemonium ha¬ bet et insanit, quid eum auditis ? Igitur fortiter quidem, quippe in quo totus erat spiritus fortitudinis, uerumtamen et passibi2585 liter clamauit, nec enim perdiderat frontem mitis et humilis corde aut nullam patiebatur humani pudoris angustiam, cum dicat ipse in psalmo : Quoniam propter te sustinui opprobrium, operuit / confusio faciem meam. Sequentia clamoris eiusdem audiamus : 46 2590

PL 673

EGO LVX IN MVNDVM VENI, VT QVI CREDIT IN ME, IN TENE¬ BRIS NON MANEAT

2595

2600

2605

Dicat ad haec homo rationalis : Si lux, immo quia lux, et uera lux est Christus, et ad hoc uenit in mundum, ut in tene¬ bris non maneat qui / credit in eum, ergone de seipso non de- C63T buit perhibere testimonium ? Nonne frustra uenisset in mun¬ dum, si taceret et non ostenderet seipsum ? Quis nisi fur et latro uelit lucernam accensam mitti in abscondito uel sub mo¬ dio et non potius pone super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt ? Igitur opportune, importune, non suae gloriae cupiditate sed nostrorum oculorum necessitate cla¬ mat lux : Qui credit in me, credit in eum, qui misit me, itemque : Qui uidet me, uidet eum qui misit me, et hoc modo seipsam ostendens oculorum nequam non curet inuidentiam, dum¬ modo simplicium laetificet beneuolentiam : Ego, inquit, lux in mundum ueni. Quam ob causam ? Vt omnis qui credit in me,

2570 cf. Ps. 68, 4. 2584 cf. Is. 11,2. 2602 Ioh. 12, 45.

2571 cf. Is. 53, 7. 2577 cf. Ps. 69, 6. 2582 Ioh. 10, 20. 2587 Ps. 68, 8. 2597 cf. Mt. 5, 15. 2599 cf. II Tim. 4, 2.

2567 me misit ~ t 2568 ualet S 2590 VT OMNIS Vulg. 2597 uelit] uenit T 2602 seipsum t

om. SC

2571 obmutescerent S 2583 quippe 2594 deipso S 2596 nisi] uero t

598

RVPERTVS TVITIENSIS

in tenebris non maneat. Ergo contra legem credendi faciebant hi, qui, ut supra dictum est, credebant in eum, sed non confite¬ bantur, diligentes hominum magis quam Dei gloriam. Hoc enim modo credentes in tenebris manebant. Sequitur ergo : 12, 47-48 2610

sed si qvis avdierit verba mea et non cvstodierit, ego NON IVDICO evm; non enim veni vt ivdicem mvndvm, sed VT SALVIFICEM MVNDVM. QVI SPERNIT ME ET NON ACCIPIT VERBA MEA, HABET QVI IVDICET EVM. SERMO, QVEM LOCVTVS SVM, ILLE IVDICABIT EVM IN NOVISSIMO DIE

Iudicium damnationis in hoc euangelista tripliciter iam dictum est. Alia namque significatio est, qua dixit : In iudi¬ cium ego ueni in hunc mundum, ut et qui non uident uideant, et qui uident caeci fiant. Alia qua dicit nunc : Ego non iudico eum. Alia qua itidem nunc ait : Sermo quem locutus sum vo2620 bis, I ille iudicabit eum in nouissimo die. Et prima quidem atque tertia notae et per se manifestae significationes sunt ; haec autem media qua dicit : Ego non iudico eum, non enim ueni ut iudicem mundum, ex opposito cognoscitur, quod statim opposuit dicens : Sed ut saluificem mundum. Quomodo enim 2625 saluificauit mundum ? Vtique iudicium id est damnationem sustinendo sub iudice Pontio Pilato accusatus tamquam reus maiestatis traditusque ad crucifigendum Romani ministris imperii. Igitur ex hoc opposito quo dicit : Sed ut saluificem mundum, liquit quid dixerit : Ego non iudico eum. Quod 2630 idem est ac si diceret : Regnum uel iudicium meum non est hinc, id est de hoc mundo. Quod si esset de hoc mundo, ministri utique mei decertarent custodiri uerba mea. Nunc au¬ tem regnum uel iudicium meum non est hinc, et proinde nunc ego non iudico eum. Ordo uel textus litterae sic se habet : Sed 2635 si quis audierit uerba mea, et non custodierit, ego non iudico eum. Dixi, inquit, uobis quia lux in mundum ueni ad hoc, ut qui credit in me, in tenebris non maneat. Sed idcirco uerba mea negligentius homines audiunt, / idcirco custodire non curant, quia ego non iudico eum, quisquis eiusmodi est, quia non sedeo 2640 rex in soliis tyrannorum, quia non exigo gladiis et securibus, ut meum seruetur edictum. Non enim ueni, ut hoc modo iudi¬ cem mundum, sed ad hoc potius, ut hoc modo iudicatus salui¬ ficem mundum. Quid tandem ? Ergone regem caeli contem¬ nentes impune abibunt ? Numquid semper tacebo, semper 2645 silebo, semper patiens ero, et in nullum eos adducam iudicium ? Non est ita, non sic erit, non sic fiet. Qui enim spernit me, 2615

2607 cf. Ioh. 12, 43.

2616 Ioh. 9, 39.

2630 cf. Ioh. 18, 36.

2608 magis in marg. C 2610 SED SI] ET SI Vulg. 2621 significationis / 2635 et non custodiuit om. t uerba mea ~ t 2641 hoc om. S

2617 ueni ergo ~ t 2637 negligentius

PL 674

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (12, 46-50)

2650

2655

2660

, 49

599

habet qui iudicet eum ; habet, inquam, non dico : Habebit, sed iam habet iudicem, etsi nondum / sententiae uel uindictae iudicantis apparent. Quis tandem ille est iudex ? Sermo quem locutus sum uobis, ille iudicabit eum in nouissimo die. Ille, in¬ quit, sermo, quem audierunt, quem uerum esse nescire non possunt, utpote magnorum operum testimoniis comproba¬ tum, ille iudicabit eum, ille arguet eum, ille conuincet eum. Vbinam iste talis iudex sedebit, quali de solio suo uoces aut sententias iudicii sui dabit ? Prope aderit, intus sedebit, in conscientia cuiusque iustas sententias terribiliter personabit. Sic enim et apostolus dicit : Quia testimonium reddet illis cons¬ cientia ipsorum et inter se inuicem cogitationum accusantium aut etiam defendentium in die cum iudicabit Deus occulta hominum secundum euangelium meum. Ergo ille sermo, quem locu¬ tus sum, iudicabit eum in nouissimo die. Vnde hoc sermoni huic ? Ait : Qvia ego ex meipso non svm locvtvs, sed qvi misit me PATER, ILLE MIHI MANDATVM DEDIT QVID DICAM ET QVID

z665

2670

2675

2680

50 2685

LOQVAR

Inde, inquit, sermo quem locutus sum, fortitudinem habet iudicandi, quia ego a meipso non loquor, quia non illum iuxta praesumptionem prophetae mendacis, quem lex iubet non ti¬ meri, de corde meo non confinxi, sed qui misit me Pater, illa uidelicet missione qua mihi est pater, ipse mihi mandatum dedit, ipse mihi oboedienti in mandato incarnationis et passio¬ nis mandauit, quid dicam et quid loquar. Quid, inquam, nunc dicam patienter contradicentibus, immo et accusantibus mul¬ tis, et quid in futuro iudicio loquar terribiliter, ubi nemo contradicere audebit. Si ex me locutus fuissem, id est, ex homine uel secundum hominem, quem solum in me uidetis et quem solum me esse putatis, tunc infirmus immo et mortuus esset sermo, quem sum locutus. Nunc autem uiuus est et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad diuisionem animae et spiritus compagum quoque et medullarum, et discretor cogitationum et intentionum cordis et non est ulla creatura inuisibilis in conspectu eius. Ergo in ueritate, ergo in aequitate iudicabit. Mandatum, inquam, ille mihi dedit, qui misit me, et ego ex ipso eiusmodi sermonem loquor. ET SCIO QVIA MANDATVM EIVS VITA AETERNA EST

2657 Rom. 2, 15-16. Ps. 9, 9.

2668 cf. Deut. 18, 22.

2678 Hebr. 4, 12-13.

2682

2652 magnificis i 2653 eum om. t 2656 pertonabit C 2664 ILLE] IPSE Vulg. 2667 illum] solum t 2669 non om. S 2670 pater mihi est ~L 2668 locutus sum ~ S 2669 non om. S 2673 immo usque ad multis om. t 2684 ex om. C

C

6oo

2690

50b

RVPERTVS T VITI ENS IS

Mandatum eius sic dicendi et sic faciendi, non in / certa spe PL exsequor, non dubia exspectatione perago, sed scio et bene 675 scio, quia mandatum eius uita aeterna, id est omnibus creden¬ tibus uitae aeternae causa effectiua est. Non enim incertis euentibus in hoc mandato positus paulo ante dixi : Venit hora et clarificetur Filius hominis, atque subinde : Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum, et his simi¬ lia. QVAE ERGO EGO LOQVOR, SICVT DIXIT MIHI PATER, SIC LO-

2695

2700

QVOR

Si quidem sermonis huius nullus utilis prouentus appare¬ ret, recte tamquam non mandatus a Patre contemptibilis es¬ set. Nunc autem fructus eius uita aeterna est, et hoc multis comprobatur testimoniis, dum alii de morte animae per paenitentiam ad uitam redeunt, alii quoque corpore mortui sermo¬ nis eiusdem imperio resurgunt. Ergo uerum, ergo irrefragabile est, quia / quae ego loquor non confingo ut propheta mendax, C 64 v sed sicut dixit mihi Pater, sicut est uoluntas Patris, haec loquor.

2090 Ioh. 12, 23.

2691 Ioh. 12, 32.

2703 EXPLICIT LIBER DECIMYS. INCIPIT VNDECIMVS SC

LIBER VNDECIMVS Euangelistae huius habitatori Spiritui sancto magnas iamdudum ecclesia catholica gratias agit, quia gratiae et ueritatis diuitias de ore plenitudinis Christi in profundam eius memo¬ riam transfusas tanta integritate conseruauit, tanta fide in 5 tempore opportuno refudit, ut nihil nobis aduersus haereti¬ cam prauitatem desit de substantia ueritatis, ubicumque ter¬ rarum tamquam diues superbire ausa sit. Et cuncta quidem, quae hactenus dixit, gloria et diuitiae sunt domus eius, id est Deo sacrati eius pectoris, amplius autem quae deinceps dictuio rus est, pretiosae opes sunt et thesaurus desiderabilis. Eorum namque tota series hinc usque ad patibulum crucis recitatio est testamenti, quod moriens pater noster conscripsit ; desig¬ natio est hereditatis, quam paruulis suis in ipso mortis agone mira caritate delegauit. Assistant pupilli, qui non erant ibi, 15 et isto recitante, qui praesens interfuit, quique uerba testa¬ menti digito morientis scribente in tabulis cordis carnalibus suscepit. Audiant certius, ubi suam sperent hereditatem, et ad qualem interim respiciant Paracletum atque tutorem. Igitur ut solent piis et bene amantibus filiis dulciora esse et profun20 dius in memoria permanere uerba, quae diligentissimus pater in ipsa morte supremum trahens spiritum locutus est, quae di¬ xit, quae mandauit, quae rogauit aut monuit, sic nobis reuerenti aure, pio corde et humili spiritu suscipienda, atque fideli memoriae commendanda sunt ea, quae deinceps dilectus eius 25 solerter audita, fideliter conseruata, utiliter ualde incipiens hoc modo refundit : 13, 1

ANTE DIEM FESTVM PASCHAE, SCIENS IESVS QVIA VENIT HORA EIVS VT TRANSEAT EX HOC MVNDO AD PATREM, CVM DILEXISSET SVOS, QVI ERANT IN MVNDO, IN FINEM DILEXIT EOS

30

35

Christum Dominum nostrum uerum Dei agnum esse pro salute mundi totius immolatum eiusque figuram illum prae¬ tulisse agnum, quem in Aegypto iubente Domino per Moysen immolauit omnis multitudo filiorum Israel ad uesperam, om¬ nis domus Israel, id est uniuersa quae carnem comedit et sanguinem bibit eiusdem / ueri agni sancta catholica confitetur ecclesia. Sed et illud non ignorat diem festum paschae, quem populus ille summa celebritate solemnem agebat, commemo¬ rationem illius diuini fuisse beneficii et ob hoc pascha dictum,

XI. 2 cf. Ioh. 1, 14. 4 cf. Lc. 2, 19.51. 8cf. Ps. nx, 3. 0 cf. Breuiarium RomHymnus ad Raudes temp. pentec.; Corp. Aniipb. off. II 95a —ed. Hesbert p. 435. 16 cf. II Cor. 3, 3. 33 cf. Ex. 12, 6.

XI. 6 prauitatem] paupertatem t que om t 30 nostrum supra lin. C

20 permanere in memoria ~ t

23 at¬

PL 676

602

40

45

50

55

60

65

70

75

RVPERTVS TVITIENSIS

quod est transitus et hebraice dicitur phase, quia Dominus super tabernacula filiorum Israel sanguine agni signata transiuit caesisque primogenitis Aegypti, fecit eosdem transire per mare Rubrum Pharaone qui persequebatur eos submerso simulque cunctis Aegyptiis. Igitur perspicuum est, cur cum di¬ xisset euangelista : Ante diem festum paschae, statim subiunxerit : Sciens Iesus quia uenit eius hora, ut transeat ex hoc mun¬ do ad Patrem, uidelicet ut docili euangelicae ueritatis alum¬ no significaret totum illud umbraticum ueteris paschae / sacrificium ex eo fuisse sanctum, quia praefigurabat Dominum Iesurn pro salute mundi per passionem mortis fore transiturum ex hoc mundo ad Patrem. Siquidem ante diem festum paschae idem est ac si dixisset : Illo die, quem continuo subsequitur dies festus paschae. Erat autem luna primi mensis quarta de¬ cima, cuius diei subsequente uespera, quando luna iam ple¬ nissima est, et quinta decima nobis incipit haberi, agnus, ut iam dictum est, immolabatur magnis praefulgentibus mys¬ teriis, non solum quia luna plena erat, sed etiam quia nonnisi post aequinoctium uernum, ex quo iam noctem superare inci¬ pit, cum primum ocurrisset luna plena, agebatur haec mag¬ na solemnitas. Plena quippe luna plenitudinem temporis significat, quo iam multiplicata per praeteritas generationes ec¬ clesia redemptionem de caelo mittendam apud inferos exspec¬ tabat. Dies autem longior noctem iam superans illud designat, quia per hoc passionis Christi mysterium contra tenebras erro¬ rum, quae hactenus praeualuerant, nunc uersa uice praeuaIere inciperet in cunctis gentibus clara ueritatis notitia. Sed de huiusmodi non est modo dicendum per singula. Sciens ergo, inquit, Iesus, quia uenit eius hora, ut transeat ex hoc mundo ad Patrem, illa uidelicet hora, quam intuens hic / idem euangelista superius dicebat: Et nemo in eum misit manus, quia nondum uenerat hora eius. De qua et ipse Dominus quodam loco dixit : Tempus meum nondum aduenit. — Cum dilexisset suos, qui erant in mundo, in finem dilexit eos. Hoc multum gratiose dictum est. Cum, inquit, dilexisset suos, id est eos quos elegerat, ut sui essent ab initio. Nam ne solos putaremus apostolos uel solam gentem Israel secundum electionem, de qua Caiphas su¬ pra nesciens prophetauerat, quod Iesus esset moriturus pro gente, non ait tantum suos, sed addidit : Qui erant in mundo, scilicet ut omnes intelligamus electos, quia profecto non tan-

48 Hier., Ub. interpr. hebr. nom. 64, 21 — CC 72 p. 140 ; cf. Ex. 12, 11. Ioh. 7, 30. 71 Ioh. 7, 6. 75 cf. Ioh. 11, 49-50. 78 cf. Ioh. 11, 52.

45 hora supra lin. C 52 decima quarta ~ t iam supra lin. S 63 hoc om. t 69 manum S

69

54 decima quinta ~ t 62 76 moriturus esset ~ S

C 65

PL 677

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (13, 1-5)

603

tum moriturus erat pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Ergo cum dilexisset suos, qui erant m mundo, idem est ac si dixisset : Cum opus magnae dilectio¬ nis facere coepisset erga suos, qui propter originale peccatum eiecti de paradiso peregrinabantur in hoc mundo. Quomodo autem coeperat diligere suos, et quem usque in finem dilexit 85 eos ? Sic utique iam dilexerat eos, ut de caelo ad terram des¬ cenderit propter eos, et ut qui erat Deus inuisibilis in sinu Pa¬ tris homo uisibilis de uentre femineo factus fuerit. Sed non erat ista consummata dilectio. Nihil enim suis profuisset, quod fuerat homo factus, si non pro illis etiam pateretur. Siquidem 9° et hoc ipse supra dixit : Nisi granum frumenti cadens in ter¬ ram mortuum fuerit, ipsum solum manet etc. Igitur ut oporte¬ bat, in finem dilexit eos, id est dilectionem erga illos eo usque perfecit, ultra quod non posset augeri, uidelicet ut animam suam poneret pro illis. Sequitur : 80

13, 2-5

95

ET, COENA FACTA, CVM DIABOLVS IAM MISISSET IN COR VT TRADERET EVM IVDAS SIMONIS ISCARIOTIS, SCIENS QVIA OM¬ NIA DEDIT EI PATER IN MANVS ET QVIA A DEO EXIVIT ET AD DEVM VADIT, SVRGIT A COENA ET PONIT VESTIMENTA SVA, ET CVM ACCEPISSET LINTEVM, PRAECINXIT SE. ET DEINDE MIT-

100

TIT AQVAM IN / PELVIM ET COEPIT LAVARE PEDES DISCIPVLO- C 65T RVM ET EXTERGERE LINTEO, QVO ERAT PRAECINCTVS

Dicta haec euangelistae diligentem auditorem, facta haec Domini nostri auidum postulant spectatorem ; facta enim eius haec mira sunt et perpulchra, quod a coena necdum finita 105 surgit, uestimenta sua ponit, linteo se praecingit et pedes dis¬ cipulorum lauat iterumque recumbens docet in habitu Domi¬ ni et magistri, quid fecerit in habitu minoris ac ministri. Dic¬ ta autem euangelistae prudentissima, quia causam horum, quae Dominus sic et sic fecit, pene exposuit et tamen non omnonino diuulgauit dum praedictis quattuor factorum Domini clausuhs, quattuor itidem ipse praemisit dum dicit : Sciens Iesus, quia uenit hora eius, ut transeat ex hoc mundo ad Patrem, et sciens quia omnia dedit ei Pater in manus. Sciens quia a Deo exiuit et sciens quia ad Deum uadit. Pene, inquam, exposuit, 115 tamquam diceret: Sciens quia uenit eius hora ut transeat, id¬ circo surrexit inchoata iam coena, quae ipsum eius transitum significabat, pascha namque manducabat, et sciens quia a Deo

86 cf. Ioh. 1, 18.

90 Ioh. 12, 24-25.

93 cf. Ioh. 15, 13.

86 propter eos... tertia manus prosequitur C 88 consummata ista ~ / 89 homo fuerat ~ t 90 et om. t 95 ET CENA... quarta manus incipit C 100 DISCIP.] SVORVM add. C 102 dicta haec... tertia manus redit C haec2 om. t 103 Domini nostri] Iesu Christi add. t 112 quia Iesus ~ C 113/ 114 quia omnia usque ad sciens om. t 114 Dominus add. S

604

RVPERTVS TVITIENSIS

exiuit, idcirco ponit uesti/menta sua, et sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, idcirco lauit pedes discipulorum, et 120 sciens quia ad Deum uadit, idcirco postquam lauit pedes eo¬ rum, iterum accepit uestimenta sua et iterum recubuit. Igitur haec ipsa repetentes latius explicemus. In finem, inquit, dilexit eos, et coena facta, subauditur agere placuit sibi illud, in quo exprimeret dilectionem suorum, qualiter incoepisset, et 125 qualem usque in finem peracturus esset. Hoc inquam, non so¬ lum uerbis edicere, sed et signanter uoluit agere, uidelicet ut et nunc praesenti / magnae humilitatis schemate uiscera suo¬ rum tangeret et post resurrectionem suam, quando aperiret illis sensum, ut intelligerent Scripturas, istud quoque factum 130 uulnerata memoria recolentes profundius intelligerent, et ean¬ dem dilectionem ipsius, cuius ob significationem talis uel tan¬ tus ipse tali hora uel tempore taliter egisset : Et coena, inquit, iam facta, cum diabolus iam misisset in cor, ut traderet eum lu¬ das Simonis Iscariotis. Coena ipsa, quae facta erat, id est ag133 nus paschalis assus cum azymis panibus et lactucis agresti¬ bus comedendus, ipsi uero agno causa esse poterat, ut sicut postmodum dicendum est, in semetipso turbaretur, quia uide¬ licet passionis suae significationem per tot retro generationes,, ab exitu filiorum Israel de Aegypto hoc ritu celebratam, nunc 140 in praesentiarum morte sua compleri oportebat. Hoc enim sciebat coena facta, sed et illud non ignorabat, quia diabo¬ lus iam miserat in cor, ut tradat eum ludas Simonis Iscariotis, qui et pridie abierat ad pharisaeos et dixerat : Quid uultis mi¬ hi dare et ego uobis eum tradam ? Hoc sciens ipse et illud quo145 que, quia omnia dedit ei Pater in manus ; omnia, inquam, un¬ de et paulo ante dixerat : Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum, et illud sciens, quia a Deo exiuit, uidelicet in eo, quod cum in forma Dei esset, semetipsum exinaniuit, et quia ad Deum uadit, scilicet ut sedeat ad dexteram maiestatis 150 in excelsis, sicut dicit Dauid de illo in spiritu : Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis. Haec, inquam, / et haec sciens surgit a coena uidelicet, ut ineffabilis opera dilectionis habitu uel actu significaret admirandae humilitatis. Quid enim fecit surgens a coena ? Ponit, inquit, uestimenta sua. Quid deinde ? 155 Et cum accepisset linteum praecinxit se, deinde mittit aquam in peluim et coepit lauare pedes discipulorum et extergere linteo

128 cf. Lc. 24, 45. 135 cf. Ex. 12, 8. 137 cf. Ioh. 13, 21. 143 Mt. 26, I4"I5146 Ioh. 12, 32. 148 Phil. 2, 6-7. 149 cf. Hebf. 1, 3. 150 Ps. 109, 1.

119 lauat t 119/120 pedes usque ad lauit in marg. C 122 inquit om. S 125 usque ad finem S, ad finem usque t peracturus] producturus t 132 et cena... iterum altera manus assumit C iam facta inquit ~ t 134 scariothis SC, Iscariothis t 142 traderet t Iscariothis t

PL 678

C 66-

IN IOHANNIS EVANGELIVM X (13, 2-5)

605

quo erat praecinctus. Magnum quidem et mirum in praesenti exspectaculum et angelis et hominibus, quidnam faceret hic et angelorum et hominum Dominus : idem homo idemque De160 us, idemque humilis idemque altissimus. Verum postquam cognouerunt discipuli eius quod ipse esset, id est postquam resurgens ex mortuis aperuit illis sensum, unde et paulo post dicturus est : 1 t cum factum fuerit, credatis, quia ego sum, tunc uidentes et in/telligentes sic admirati sunt, conturbati sunt, 165 commoti sunt, tremor apprehendit eos, et ibi dolores ut parturientis, quia uidelicet intellexerunt quid fecerit, immo quid tali facto significauerit eis. Hic praecipue dilectus discipulus, qui tunc in eadem coena supra pectus eius recubuit, intellexit, quid uel ad quid fecerit eis, quod et nobis innuens sic dixit, 170 sic praelocutus est : Sciens quia a Deo exiuit at ad Deum uadit, et quia omnia dedit ei Pater in manus. Tunc, inquam, intellex¬ erunt, et anima eorum uulnerata caritate sensit, quomodo dilexisset eos, quomodo propter eos surrexisset de accubitu suo, de sinu Patris aeterni, de throno incircumscriptae maiestaJ75 tis et depositis gloriae uestimentis exinanitus a claritate, quam habuit priusquam mundus fieret, adeo nudus id est nostri per omnia similis absque peccato, inter homines apparuit, ut quo¬ modo in typum eius seruus seruorum maledictus Cham patrem suum Noe nudum iacentem dormire foris nuntiauit fratribus 180 suis, sic haeretici Cerinthus et Marcion aliique quam plures eundem Dominum nostrum nullatenus Deum de Deo ante sae¬ cula natum sed hominem tantum extitisse et ex Maria coe¬ pisse contenderint, maxime pro eo, quia linteo praecinctus id est tribulatione passionis afflictus uera morte uerus esse homo 185 comprobatus sit. Hoc modo illum suorum pedes lauisse, id est peccata emundasse intellexerunt. In illa namque nuda humi¬ litate suae passionis sanguinem et aquam de latere suo fudit, unde usque hodie peccata suorum emundare non desinit. Qua¬ re autem solos pedes tunc lauit, cum secundum hominem ex19° teriorem simul et interiorem credentes in se lauet in sanguine suo a peccatis eorum ? Videlicet quia hora illa rem solummodo significare, non etiam agere debuit. Praeterea idcirco pedes po¬ tius quam manus aut caput lauare uoluit, quia uidelicet in lauandis pedibus et affectuosior est gestus humilitatis et pro-

158 cf. I Cor. 4, 9. 162 cf. Lc. 24, 45. 168 cf. Ioh. 13, 23. 173 cf. Tob. 2, 3. 175 cf. Ioh. 17, 5. 177 cf. Gen. 9, 25. bolum Credo. 187 cf. Ioh. 19, 34.

163 Ioh. 13, 19. 164 Ps. 47, 6-7. 174 cf. Ioh. 1, 18. 175 cf. Phil. 2, 7. 179 cf. Gen. 9, 22. 181 cf. Sym¬

158 exspectaculum in ras. C spectaculum t 160 idemque1] idem St 162 ex mort.] a mortuis t 165 tremor appr. eos om. t 175 gloriae] suae add. t 186 emundasse] se add. S 187 passionis suae ~ t 189 exteriorem homi¬ nem ~ t

PL 679

6o6

RVPERTVS TVITIENSIS

195 pinquior significatio caritatis, qua nos lauat in sanguine suo a peccatis nostris. Denique non solum tunc lauat nos in sangui¬ ne suo, quando quisque nostrum baptizatur, sed et quotidie lauat ab actualibus peccatis, quando in sancto altari carni eius communicamus et sanguini. Ipsa autem peccata, quae non 200 omnino potest effugere uita humana, quamlibet religiosa, per puluerem / pedum solent significari, uerbi gratia cum ipse Do- C66T minus dicit : In quamcumque domum intraueritis et non sus¬ ceperint uos, exeuntes in plateas eius dicite : Etiam puluerem, qui adhaesit nobis de duitate uestra, extergimus in uos. Quod 205 est dicere : Etiam minima peccata, sine quibus non omnino quamuis sancta mortalitas uel mortalis sanctitas uitae prae¬ sentis transigi potest, quotidianis remediis palam expurgate, ut non habeant imprudentes homines ob quam uitae uestrae reprehensionem uideantur sibi quasi rationabiliter praedica210 tionem uestram contemnere. Quas uidelicet peccatorum pae¬ ne ineuitabilium sordes / Spiritus sanctus significat, dum in PL Canticis canticorum dicenti sponso : Aperi mihi, soror mea, 680 amica mea, columba mea, immaculata mea, respondet illa : Exspoliaui me tunica mea, quomodo rursus induar illa ? Laui 215 pedes meos, quomodo inquinabo illos ? Cum enim actiuae uitae tunicam exuerit et in secreto contemplatiuae uitae lectulo sese anima composuerit, tunc quia minus ea, quae aguntur in sae¬ culo, uidet uel audit, quasi iam lotis pedibus id est praeteritis actuum saecularium abiectis sordibus terram deinceps tangere 220 refugit. Quod si animarum utilitas poscit, ut exeat et tamquam uoce sponsi excitata euangelio Christi publice inseruiat, rur¬ sus puluere aliquantulo se sordidari posse non ignorat et id¬ circo magis indiget ut sibi cotidie Christus pedes lauet. Igitur magnum quidem ut praedictum est spectaculum fuit in illo 225 caenaculo, ubi Domino pascha parauerant discipuli, quod tan¬ tus ille Dominus et magister surrexit a coena et posuit uestimenta sua praecinctusque linteis pedes lauit iterumque ac¬ ceptis uestimentis suis recubuit et docere coepit. Sed multo maximum est, quod sicut illic sanctissime ac religiosissime 230 significatum est, creator angelorum et hominum semetipsum exinaniuit minoratus paulo minus ab angelis et in forma serui cinctus est labore et angustia passionis, ut nos in sanguine suo lauaret a peccatis nostris, et iterum resurgendo a mortuis

195 cf. Apoc. 1, 5.

202 Lc. xo, io-ii. 206 cf. supra VIII 2181. 208 cf. supralXyi. 212 Cant. 5, 2-3. 215 cf. supra X 816. 224 cf. supra XI158. 230 cf. Phil. 2, 7. 231 cf. Ps. 8, 6. 232 cf. Ps. 74, 4. 232 cf. Apoc. 1, 5.

208 uestrae] nostrae t 212 dicente t 213 illa respondet ~ t mea in marg. S 227 linteo t 228 sed] et t

214 tunica

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (13, 5-7)

607

indutus gloria immortalitatis et honore incorruptionis recu235 buit in caelo ad dexteram Patris et dato Spiritu sancto fecit nos scire quidnam fecerit nobis. Sequitur :

13, 6

VENIT ERGO AD SIMONEM PETRVM

Coepit, inquit, lauare pedes discipulorum ; erat autem pri¬ mus, a quo incipiendum esset, Simon Petrus. Nam etsi An240 dreas audito Iohannis testimonio dicentis : Ecce agnus Dei, secutus prior quam Petrus uenit et uidit ubi maneret ipse Do¬ minus Iesus, attamen in ordine uocationis apostolorum, quan¬ do relictis omnibus secuti sunt eum, Iohanneiam tradito nec Andreas nec alius prior est Petro ; sed uidit Dominus Petrum 245 et Andream fratrem eius primos et uocauit eos. Ergo pedes dis¬ cipulorum lauare incipiens uenit ad Simonem Petrum.

13, 6b

DICIT EI PETRVS : DOMINE, TV MIHI LAVAS PEDES ?

Tu, inquit, quem confessus sum Christum Filium Dei uiui, rex regum et dominus dominantium, uestimenta tua posuis250 ti, aquam infudisti et ut pedes mihi laues coeno procumbis ? Expauit enim de Domino et magistro suo magna, de se uero humilia sentiens, quod et alius quilibet discipulorum extimuis¬ set, si ab eo Dominus tantae humilitatis opus inciperet. Si¬ quidem adhuc non plene cognouerant huius / magistri sui dis- C 67 255 ciplinam, scilicet quod in schola eius ille maior qui humilior esset quodque maxime ipse Dominus omnium in summa hu¬ militatis arce regnaret. Hoc, inquam, non bene cognouerant, unde etiam nunc secundum Lucam facta fuerat contentio in¬ ter eos, quis eorum uideretur esse / maior, et quidem uerbis PL 260 uerum dominationis et tenendae potestatis ordinem eos do- 681 cuit dicens : Reges gentium dominantur eorum, et qui potesta¬ tem habent super eos, benefici uocantur ; uos autem non sic, sed qui maior est uestrum, fiat sicut iunior, et qui praecessor est sicut ministrator ; ego autem in medio uestrum sum sicut qui mini265 strat. Sed praeterea facto illos amplius instruens palam appa¬ rebat inter eos sicut qui ministrat lauando pedes eorum ; simulque ut praedictum est, significauit, qualis ministerii mi¬ nister foret, uidelicet quod animam suam redemptionem pro multis daturus erat. Cum ergo sic Petrus expauisset,

13, 7

270

RESPONDIT IESVS ET DIXIT EI : QVOD EGO FACIO, TV NESCIS MODO, SCIES AVTEM POSTEA

Causam, inquit, propter quam hoc facio, tu nescis modo, sed etsi dicam tibi, non potes portare modo, scies autem postea,

234 cf. Ps. 8, 6. 240 Ioh. i, 36. 241 cf. Ioh. 1, 39. 243 cf. Lc. 5, 12. 244 cf. Mt. 4, 18-20. 248 cf. Mt. 16, 16. 249 cf. Apoc. 19, 16. 251 cf. Ioh. 13, 13. 261 Lc. 22, 25-26.27. 268 cf. Mt. 20, 28.

235 Spiritu sancto ~ S 247 ET DICIT Vulg. estimuisset t 269 esset t 40

250 procumbes t

252 IX

6o8

275 13, 8

RVPERTVS TVITIENSIS

uidelicet cum uenerit Spiritus ueritatis, qui uos et huius facti causam et omnem ueritatem docebit. DICIT EI PETRVS : NON LAVABIS MIHI PEDES IN AETERNVM. RESPONDIT EI IESVS ; SI NON LAVERO TE, NON HABEBIS PARTEM MECVM

280

285

13, 9

Quid, inquit, expauescis talem humilitatis meae habitum, tale ministerium ? Nisi ego adhuc altius praecinctus maiori dispendio lauero te, non habebis partem mecum. Vere enim nisi Christus dilectos suos lauisset a peccatis eorum in sangui¬ ne suo, nec Petrus nec quisquam ceterorum hominum partem habuisset cum illo. Hoc ergo nunc opportune Petro dictum est, quia uidelicet et cum expauesceret humilitatem talis ma¬ gistri, multo magis abhorrebat contumeliam dominicae pas¬ sionis, qua et illum et omnem mundum oportebat lauari. DICIT EI SIMON PETRVS I DOMINE, NON TANTVM PEDES ME¬ OS, SED ET MANVS ET CAPVT

290

13, 10

Hoc oboedienter secundum nomen suum bene locutus est Simon. Simon namque interpretatur oboediens. Bene ergo non, ut paulo ante dixit euangelista, dicit ei Petrus, sed dicit ei Si¬ mon Petrus. DICIT EI IESVS : QVI LOTVS EST, NON INDIGET NISI VT PEDES

295

300

305

310

LAVET, SED EST MVNDVS TOTVS

Hic manifeste dat intelligi ,quod aliam praeter illam exte¬ riorem dicat necessariam pedum lauationem. Quis enim lotus est, nisi quem Christus in sanguine suo lauit a peccatis, ut ante iam dictum est ? Quid autem ad conseruandam illam spiritualem munditiam proficit ista corporalis lauatio pedum ? Numquid cotidie pro consequenda peccatorum remissione pe¬ des lauare, et non potius sacramenta dominicae passionis opus habemus percipere ? Igitur cum Petrus aliud intelligat, Do¬ minus aliud postmodum intelligendum insinuat, cum dicenti illi: Domine, non tantum pedes meos, sed et manus et caput, ipse respondens : Qui lotus est, inquit, non indiget nisi ut pedes lauet, sed est mundus totus, ac si dicat : Qui semel in morte mea, quae nunc adest, baptizatus est, non est opus amplius, ut praeterita ante baptismum peccata siue originalia siue actualia lauet, sed totus mundus est, tantummodo pedes / lauet, id est quo- C67v tidiana uel / communia, sine quibus humana uita transigi PL non potest, commissa quotidianis remediis expurget, sicut is, 682 qui solos ex itinere sordidatos habet pedes et in reliquo corpore

275 cf. Ioh. 16, 13. 282 cf. Apoc. 19, 16. 71, 4 — CC 72 p. 148.

291 Hier., Lib. interpr. hebr. nom.

285 magisterii t 296 exteriorem in marg. S intelligit t 306 respondet t 307 mea om. t

297 dicit t

303 cum om. t

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (13, 7-15)

609

a sordibus liber est, uadens cubitum non indiget, nisi ut pedes 315 lauet. Sequitur :

3, 10b-ll

ET VOS MVNDI ESTIS, SED NON OMNES. SCIEBAT ENIM QVISNAM ESSET QVI TRADERET EVM ; PROPTEREA DIXIT : NON ES¬ TIS MVNDI OMNES 320

325

13, 12 330

Vos, inquit, qui permansistis mecum in tentationibus meis, mundi estis, scilicet propter sermonem quem locutus sum uobis, quia credidistis. Mundi, inquam, estis ex hoc, quia nunc ego sanctifico meipsum pro uobis, ut uos in ueritate sancti si¬ tis, dum ego sanctifico, id est ego meipsum sacrificium offero pro uobis. Iam enim uado immolari pro uobis, ut mundi sitis, sed non omnes. Nec enim omnibus uobis praesens passionis meae sanctificatio prodest. Sciebat enim, inquit euangelista, quisnam esset qui traderet eum : 'propterea dixit: Non estis mun¬ di omnes. POSTQVAM ERGO LAVIT PEDES EORVM ET ACCEPIT VESTIMEN¬ TA SVA, CVM RECVBVISSET ITERVM, DIXIT EIS : SCITIS QVID FECERIM VOBIS ?

Ergo, inquit, quia sciens ea quae supra dicta sunt, sic et sic fecit. Postquam rursus acceptis uestimentis suis iterum re335 cubuit, recte Dominus et magister os suum aperit et ea, quae deinceps sequuntur, dulcia super mei et fauum eloquia de ore suo profundit. Etenim postquam resurgens a mortuis glorio¬ sam immortalitatis et incorruptionis uestem induit, ex tunc per interpretem suum Spiritum sanctum, quem de caelo misit 340 fecit suos intelligere, quid fecerit eis, iuxta quod ex persona eius psalmista dicit : Dextera Domini jecit uirtutem, dextera Do¬ mini exaltauit me, non moriar sed uiuam et narrabo opera Domi¬ ni. Itaque dicit : Scitis quid fecerim uobis ? Hac interrogatione excitat, ut attentos reddat auditores suos orator gratiae et 345 ueritatis. Interrogati namque quod nescimus attentius quasi manu pulsantis excitati audire solemus. Attendat nunc eden¬ tula teneritudo filiorum, quam suaui argumentatione gratia mater ex ore eius hoc humilitatis suae commendat exemplum. Ait : 13, 13-15 350

VOS VOCATIS ME MAGISTER ET DOMINE, ET BENE

DICITIS ;

SVM ETENIM. SI ERGO EGO LAVI VESTROS PEDES, DOMINVS ET MAGISTER, ET VOS DEBETIS ALTER ALTERIVS LAVARE PEDES. EXEMPLVM ENIM

DEDI VOBIS,

VT QVEMADMODVM EGO FECI VOBIS,

320 cf. Lc. 22, 28.

321 cf. Ioh. xj, 3.

ITA ET VOS FACIATIS

323 cf. Ioh. 17, 19.

325 Respon¬

sorium fer. V in coena Domini ad matut.; Corp. Antiph. off. I 73 b — ed. Hesbertp. 174.

336 cf. Ps. 18, 11.

354 ITA om. C

341 Ps. 117, 16-17.

344 cf. Ioh. 1, 14.

6io 355

360

365

370

13, 16-17 375

RVPERTVS TVITIENSIS

Si possent modo portare serui atque discipuli, poterat hic Dominus et magister dicere sic : Si ego quem uos Dominum et magistrum recte uocatis, dominationem, qua cum Patre cunctis praesum creaturis, non rapinam arbitratus sum, sicut reges gentium et qui potestatem habent super eos, sed memetipsum exinaniui formam serui accipiens in similitudinem hominum factus et habitu inuentus ut homo, et humilio me ipsum factus oboediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis. Si, inquam, ego sic feci, ut uos lauem a peccatis uestris, aequum est, ut et vos apostolatum uestrum non do/minationem, sed summae humilitatis ministerium arbitremini, cuius in hoc / perfectio est, ut ponatis animas uestras pro fratribus uestris. Hoc, inquam, dicere poterat. Haec enim uera exempli eius imitatio est, ceterum pedes corporaliter lauare possunt et illi qui nullatenus exemplum Domini et magistri huius sequuntur, sed nonnullis regibus atrociores subiectis sibi plebibus sub religioso pastorum nomine superbissime dominantur, non so¬ lum imparati pro illis animas ponere sed etiam ausi rapaciter uiduas et pupillos deuorare. Praemisso igitur operis exemplo, unde tota pendet sermonis auctoritas, sequitur et dicit : AMEN, AMEN DICO VOBIS : NON EST SERVVS MAIOR DOMINO SVO, NEQUE APOSTOLVS MAIOR EO QVI MISIT ILLVM. SI HAEC SCITIS, BEATI ERITIS SI FECERITIS EA

380

385

390

Explicari uerbis nequit, quanti sit ponderis quod rem omni¬ bus notam tanta seueritate astruit dicendo : Amen, amen dico uobis, cuius sermo etiam absque iuramento prolatus caelo et terra stabilior est, sicut ipse quodam loco : Caelum, inquit, et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt. Cui enim dubium est, seruum domino suo non esse maiorem neque apostolum eo, qui misit illum? Vocabant autem iam tunc apostoli magistrum et dominum : Et bene dicitis, inquit, sum etenim. Igitur si haec scitis, immo quia haec scitis, nec enim nescire potestis seruum domino suo non esse maiorem uel apostolum eo qui misit illum : Beati estis, si feceritis ea, id est, si contenti fueritis sic esse quomodo ego sum, quem magistrum uocatis et dominum. Beati, inquam, eritis ita faciendo, quo¬ modo ego feci uobis, quia uidelicet in hac humilitate seminati uelut pauca admodum grana frumenti multum uos quoque fructum afferetis et replebitis faciem orbis semine, dura quidem

355 cf. Ioh. 16, 12. 338 cf. Phil. 2, 6. 359 cf. Lc. 22, 25. 360 cf. Phil. 2, 7-8. 366 cf. Ioh. 15, 13. 381 Mt. 24, 35. 392 cf. Ioh. 12, 24.

363 feci sic ~ S 367 haec] hoc t 369 qui supra lin. S huius] exemplum 370 plebibus] pedibus t 374 et dicit om. t 380 sermo supra lin. C etiam supra lin. S 384 tunc iam ~ t, nunc iam ~ n 386 haec om. t 389 si om. t

add. t

PL 683 C 68

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (13, 13-18)

611

sed transitoria mortificati tribulatione. Et in quantas animas 395 uestrae dilectionis humilitas sese dilatauerit, pro tantis cumulus accrescit uestrae beatitudinis. Ergo beati eritis mox ut hoc tempus miseriae pertransierit. , 18

NON DE OMNIBVS VOBIS DICO J EGO SCIO QVOS ELEGERIM

Beati, inquit, eritis, sed non omnes, non, inquam praepara400 tum in beatitudine locum habebitis omnes. Est enim unus inter uos filius perditionis, sermonis huius expers, fur non minister, insidiator non imitator, tenebrae non lux, diabolus non apostolus. Non tamen errore meo factum est, ut inter uos talis ille sit. Ego namque scio quos elegerim, quos ad gloriam, 405 quos ad flammam, quos ad honorem, quos ad contumeliam. Non, inquam, nescius uestro talem numero admisi. 18b

SED VT IMPLEATVR SCRIPTVRA : QVI MANDVCAT PANEM MEVM, LEVABIT CONTRA ME CALCANEVM SVVM

Idcirco, inquit, sustineo in multa patientia illud uas irae 410 aptum in interitum, ut quod ab initio de me fuit dispositum, eodem modo quo dispositum fuit, nunc fiat nullo intercedente nouo consilio, non casu sed ordine certo et antiquitus praesci¬ to atque praefi/nito testante Scriptura, quae dicit in mea persona : Qui edebat panes meos, magnificauit super me supplanta415 tionem. Sic enim scriptum est secundum hebraicam ueritatem, sed hic euangelista graeco sermone scribens maluit hoc uti exemplo secundum uulgatam apud Graecos / septuaginta interpretum editionem. Haec ergo Scriptura manifeste ludam proditorem attingit. Quid autem est quod ait : Magnificauit 420 super me supplantationem ? Non enim ait tantum : supplantauit me, sed : magnificauit super me supplantationem, id est magnifice supplantauit me. Quid ergo sic dicere maluit, nisi ut excitaret nos ad pensandum solerter modum eiusdem sup¬ plantationis ? Vere enim magnifica uere mirabilis supplantatio 425 fuit, ubi emptorem immo redemptorem omnium hic unus peruerse supergressus uendere praesumpsit. Quomodo uel quibus uendidit ? Utique sacerdotibus malo suo paschale sacrificium sic uendidit, quomodo tunc temporis apud omnes filios Israel solemni morte quaerebatur et uendebatur agnus 43° per singulas domos pascha manducaturis. 0 peruersa magni¬ ficentia, o magnifica supplantatoris peruersitas, qui uniuersalem nostrae salutis hostiam faciens suam sic quasi suum peculium possessorem mundi solumque et unum caeli et terrae uenalem proposuit dominum. Multum ergo alte suum

397 cf. Iob 14, i.

401 cf. Ioh. 17, 12.

396 crescet t 416 scribens sermone ~ / turus t 433 et2] ac t

409 cf. Rom. 9, 22.

414 Ps. 40, 10..

421 me om. SC

430 manduca¬

PL 684

C

68?

RVPERTVS TVITIENSIS

6

l2

435

440

445

13, 19 450

contra illum leuauit calcaneum, contra illum, inquam, non ut ipsum Christus emeret, sed econtra ipsum Christum uenderet. Quare autem hic praefinitus fuerat ordo dominicae passionis, ut hic agnus non solum occideretur, sed primo etiam uenderetur ? Videlicet quia homo pro cuius salute uenerat moriturus, non solum propter transgressionem mortuus, sed in ipsa transgressione fuerat etiam uenumdatus. Non enim nulla spe proposita persuasi sunt primi homines, ut mandatum transgrederentur, sed aperientur, inquit, oculi uestri, et eritis sicut dii. Et mendaciter quidem, sed tamen sicut dictum est, et sic in transgressionis pretium diuinitatis spes proposita est. Unde propheta : Gratis, inquit, uenumdati estis et sine argento redimemini. Igitur hic ordo nostrae salutis erat necessarius, ut saluator pro uenumdatis et mortuis non solum moreretur, sed primo etiam uenumdaretur. Sequitur : AMODO

DICO

VOBIS,

VT

CREDATIS,

CVM

FVERIT QVIA

455

460

13, 20 465

FACTVM, EGO

SVM

Hactenus, inquit, non dixi uobis, non designaui, quis ille esset diabolus, qui unus est ex uobis, sed in hac hora dico uobis, quis sit et quid facturus sit, ut cum factum fuerit, id est cum ille tradendo me calcaneum suum contra me leuauerit, credatis quia ego sum egenus et pauper ille, super quem qui intelligit beatus erit, sicut illa Scriptura dicit.Ego,inquam, qui et ibidem dico : Numquid qui dormit, non adiciet ut resurgat, ac deinceps : Tu avitem Domine miserere mei et resuscita me et retribuam eis. Hoc, inquam, modo dico uobis, sed primum est, ut dicam initium beatitudinis eiusdem, de qua iam / dicere coeperam, quae statim uos incipiet consequi, ubi neque Domino uestro serui, neque illo, qui mittit uos, apostoli maiores esse uolueritis. Dico ergo :

PL 685

AMEN, AMEN DICO VOBIS I QVI ACCIPIT SI QVEM MISERO, ME ACCIPIT. QVI AVTEM ME ACCIPIT, ACCIPIT EVM QVI ME MISIT

Haec uestra, o serui et apostoli, qui Dominum uestrum mittentem uos non ut maiores praeceditis, sed ut minores sub¬ sequimini, haec, inquam, uestra beatitudo est. Ecce mitto 47° ante uos uocem praeconiam toto mundo audiendam, ut qui me suscipiunt, tunc uere me suscepisse confidant, si uos suscepe¬ rint tamquam meipsum. Et ne paruum in suscipiendo me putetis esse / praemium pro eo, quod sum modo despectus et nouissimus uirorum, uir dolorum et sciens infirmitatem, ecce

441 cf. Rom. 7, 14. 443 Gen. 3, 5. 446 Is. 52, 3. 458 Ps. 40, 9. 450 Ps. 40, 11. 473 cf. Is. 53, 3.

446/441 mortuus usque ad transgressione in marg. C FACTVM FVERIT Vulg. 460 eis supra lin. C beat. ~ S 470 suscepisse] se add. t

456 cf. Ps. 40, 2.

440 uenderetur t 450 amodo t 460 est

C 69

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (13, 21-22)

613

475 et hoc dico uobis immo et omni mundo, hoc praedico de uobis : Qui me accipit, accipit eum, qui me misit. Quid uero putatis audito hoc praeconio, quomodo sint uos accepturi omnes qui dispersi sunt filii Dei, propter quos in unum congregandos estis mittendi ? Quantum aestimatis honorem et 480 gloriam in hoc mundo fore uestrae beatitudinis, ubi non fallitur pietas fidelium gaudendo me et eum qui me misit se suscepisse in uobis ? Vere enim qui mittit uos, uobiscum et in uobis erit. Proinde omnes filii hominum, qui nascendo ex sanguinibus et ex uoluntate carnis atque ex uoluntate uiri nascentur secun485 dum ueterem Adam et per illum diabolum patrem contingunt ; renascendo ex aqua et Spiritu per uestrum ministerium nas¬ cuntur secundum me nouum Adam, qui mitto uos, et per me Deum Patrem contingent, a quo missus sum. 13, 21

CVM

49°

HAEC

DIXISSET

IESVS,

PROTESTATVS EST ET AIT :

TVRBATVS

AMEN, AMEN

EST

SPIRITY

DICO VOBIS :

:

ET

QVIA

VNVS EX VOBIS TRADET ME

Postquam cum tranquillitate beatitudinem seruorum fide¬ lium humiliumque apostolorum praedixit, nunc indigni apos¬ toli et mali serui dicturus audaciam turbabis est lesus, et non 495 quomodocumque, sed turbatus est, inquit, spiritu. Quid ergo ? Numquid contrarius sibi est, cum dicit in Matthaeo : Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma ? Hoc quidem diffici¬ lius solueretur, si ita dictum fuisset : Turbatus est spiritus eius. Nunc autem cum dicit : Turbatus est spiritu, idem est ac 500 si diceretur : Turbatus est a seipso, estque par ei, quod alibi dictum est : Fremuit spiritu et turbauit seipsum, quia uidelicet fremente et turbante spiritu turbata est infirma caro uel anima Iesu, per quam tota hominis substantia intelligitur. Nam per spiritum, quo fremente anima turbatur, uel quo 505 prompto caro infirmatur, fortitudo diuinitatis intelligitur quae dum et alibi inferno et hic traditori suo comminatur, ex praesenti fremitus causa, id est ex uicinia mortis infirmitas hominis turbatur. Itaque turbatus protestatus, id est ab ipso effectu comprobauit, quod secundum Scripturam uere calcane510 um suum leuaturus esset, ipse qui edebat / panes eius, et ait : pl Arnen dico uobis, quia unus uestrum tradet me. 686 13, 22

ASPICIEBANT ERGO AD INVICEM DISCIPVLI HAESITANTES DE QUO DICERET

Admiratione attoniti et de sua quique conscientia certi ad

478 cf. Ioh. ii, 52. 501 Ioh. 11, 33.

484 cf. Ioh. 1, 13. 510 cf. Ps. 40, 10.

486 cf. Ioh. 8, 44.

496 Mt. 26, 41.

480 in hoc mundo] etiam praem. t 485 patrem diabolum ~ t 486 nascentur t 491 AIT] DIXIT Vulg. 497 prompta in marg. C 507 uicina S 510 leuaturus] contra se praem. t 512 DISCIP.] EIVS add. C 514 quisque t

RVPERTVS TVITIENSIS

614

515 inuicem aspiciebant et haesitabant, id est iuxta alium euan¬ gelistam : Contristati ualde singulatim interrogabant dicentes : Nmnquid ego sum, Domine ? 13, 23

ERAT AVTEM RECVMBENS VNVS EX DISCIPVLIS EIVS IN SINV IESV, QVEM DILIGEBAT IESVS

520

525

530

535

54°

545

550 13, 24

Dilectus iste discipulus inter dilectos omnes dilectissimus hoc de semetipso solus commemorat, quia Dominus Iesus eum diligebat, et quia tunc familiari dilectione in sinu eius re¬ cumbebat. Cur hoc nisi ut necessarium nostrae fidei et saluti testimonium, id est praesens euangelium testificantis, hoc est suimet auctoritate confirmet ? Siquidem etsi omnes, scilicet quattuor, quos ecclesia sancta recipit, euangelii scriptores testes idonei sunt, et de alicuius illorum testimonio dubitare nefas est, tum uero hic praecipue dignus fide testis est, qui adeo ueritati quam narrat praesens cognitor interfuit, ut recumberet in sinu eius familiaris ac dilectus et illi Verbo prae cunctis mortalibus prope admissus, quod eructatum de corde Patris et caro factum altius personare decreuerat per linguam et calamum / eius. Etenim quem ducentem iam uxorem de C6c>y nuptiis uocauerat, recte tanta illum gratia remunerabat eiusque animam suo tam familiariter amore oblectabat, cuius carnem a coniugio reuocatam uirgineo decore accinxerat. Bene ergo quia de Verbo Dei magna et ceteris longe altiora dicit, ne Cerinthus uel alius quis haereticus dubitare uelit esse quod dicit, tacere non debuit in se completum esse illud sapientis dictum : Qui diligit cordis munditiam, propter gratiam labiorum suorum habebit amicum regem, quia uidelicet propter excellen¬ tem castitatis decorem dignus fuit de ipso sacro dominici pectoris fonte diuinitatem eiusdem Verbi et aeterni potare secreta principii : Erat, inquit, recumbens unus ex discipulis eius in sinu Iesu, quem diligebat Iesus. Veritatem altissimam socia humilitate condecorat, dum non ait : Ego eram recum¬ bens, sed : Erat recumbens unus ex discipulis eius, itemque dum dicit : Quem diligebat Iesus, et nullam tantae dilectionis reddit causam, uidelicet solam uolens intelligi ultroneam diligentis gratiam. INNVIT ERGO HVIC SIMON PETRVS ET

DICIT EI :

QVIS EST,

DE QVO DICIT ?

Quamuis humiliter nomen suum reticeat, non tamen suam omnino personam dissimulat, dum non dicit : Innuit ergo illi,

516 Mt. 26, 22. 2013 ss.

529 cf. Ps. 44, 2.

538 cf. supra Praef. 12.

533 cf. Ioh. 2, 1.11 ; cf. supra II 1653 ss., 540 Prou. 22, 11.

518 AVTEM] ERGO Vulg. 534 illum supra lin. A 538 dubitare] dubitabile t 543 aeterna t 544 unus recumbens ~ t 546 eram ergo ~ / 547 erat recumbens in marg. C

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (13, 22-27) 555

560

565

13, 25-27

570

615

sed Innuit huic Simon Petrus. Sic enim dicendo quasi reducto in seipsum digito demonstrat se illum esse praecipuae gratiae filium, cui Petrus, quod a Domino quaerere non audebat, in illa sollicitudine et summa tristitia, innuit ut quaereret ipse, dum caput in sinu Domini reclinat et fiducia maiore uti potest inter praecipuas amoris eius delicias. Sciendum uero est, quia sicut tunc in sinu diligentis Domini discipulus / iste familiaris recumbebat, sic deinceps in eiusdem teneri amoris diligentissima feliciter seruatus est custodia, quam et postmodum insinuans Dominus, cum dixisset Petro : Sequere me, de isto dixit : Sic eum uolo manere, donec ueniam, quid ad te ? Vere enim ter quaterque beatus usque ad finem suum in sinu amantis Domini suauissime recubuit, quia sicut corpus eius ab omni pollutione incorruptum, sic eum ab omni quoque dolore mortis seruauit illaesum. Sequitur :

PL 687

ITAQVE CVM RECVBVISSET ILLE SVPER PECTVS IESV, DICIT EI : DOMINE QVIS EST ? CVI RESPONDIT IESVS : ILLE EST, CVI EGO

INTINCTVM

PANEM

PORREXERO.

ET

CVM

INTINXISSET

PANEM, DEDIT IVDAE SIMONIS ISCARIOTIS. ET POST BVCELLAM TVNC INTROIVIT IN ILLVM SATANAS

Ubique agnus manusetus et innocens Scripturas sanctas ruminat et omnia sic agit, quatenus et propheticas uoces impleat et ea, quae in Scripturis praecepta dedit, prior ipse faciat. Cur enim lupum praesentem sibi sub ouina pelle im¬ minentem tali uoluit designare indicio, cum eundem et nomine 580 proprio uel intento satis posset exprimere digito ? Videlicet ut et prophetiam, quam superius attigit, uerissimam esset ostenderet, homo pacis meae, in quo j speraui, qui edebat panes meos, magnificauit super me supplantationem, et illud prior ipse faceret, quod per quendam sapientem docuerat 585 dicens : Si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi: hoc enim faciens carbones ignis congeres super caput eius. Quis namque patientius suum cibare potest inimicum ? Ille homo pacis suae, furioso corde et ore pacifico, socia manu panem intingebat cum illo in paropside, et quia recumbentis 590 in sinu eius percontationem tacitamque Domini responsionem non audierat, buccellam de manu eius ore blando excipiebat familiaris homicida. Ita factus homo pacis suae fiducialiter panes eius edebat, eadem impudentia, qua illum per pacis 575

564 Ioh. 21, 19. 566 cf. Vergil., Aeneis i, 94. 575 cf. Ier. 11, 19 ; Kespons. matut. fer. V in coena Domini —- Corp. Antiph. off. II 72b — ed. Hesbert p. 304 ; Aug., In Ioh. euang. tr. 4, 10, 9 — CC 36 p. 36. 578 cf. Mt. 7, 15. 582 Ps. 40, 10.

585 Rom. 12, 20.

589 cf. Mt. 25, 23.

559 maiori / 563 feliciter om. t 566 quaterque om. t 584 faceret in marg. C 587 cibaret n 589 parapside C

569 mortis om. t

C 70

6

i6

RVPERTVS TVITIENSIS

osculum mox traditurus erat. Adeo patienter tamquam puer 595 innocuus inimicum suum cibabat, sed uelut antiquus dierum carbones ignis super caput eius congerebat. Denique et si carbonibus non est attactus paenitentiae, cuius ustionem nostris debemus inimicis cupere, licet contra uoluntatem nos¬ tram plerumque ex beneficio peiores fiant, attamen combustus 600 est ardore iracundiae. Siquidem continuo post buccellam introiuit in illum Satanas, quomodo tunc primum in illum introiuit, quem iam obsederat uinctumque ad pharisaeos duxerat, ut Domini traductionem sponderet pacta sibi pecunia ? Videlicet ubi se intellexit hoc signo demonstratum, dixitque, 605 ut alii euangelistae referunt : Numquid ego sum, Rabbi, res¬ pondente Domino : Tu dicis, exiuit continuo cum priori auaritia furore pariter et odio repletus diabolico quodammodo dicens : Quoniam quidem circumuentus insperato indicio prae¬ ceps agor, incendium meum ruina uestra restinguam. 610 Igitur et hoc a diuina ratione non uacat, quod per buccel¬ lam potius quam per aliud signum suum saluator proditorem demonstrat. Sciendum uero est, quia sicut et ante nos dictum est, si post buccellam continuo Iu/das exiuit, sicut paulo post PL euangelista dicit, procul dubio nequaquam tunc discipulis 688 615 interfuit, quando Dominus noster sacramentum illis corporis et sanguinis sui distribuit. Nec enim uel ille panis intinctus quem Iudae porrexit, corpus eius fuit uel catinus ille, in quo traditor manum cum illo intingebat, calix sanguinis eius exstitit, nec ante hanc coenam paschae ueteris idem sacramen620 tum corporis et sanguinis sui discipulis tradidit, sed postquam coenauit. Quod cum ceteri euangelistae apertissime dicant, solus Lucas aliter dixisse uisus est, quia uidelicet uerba, quae in priore coena Dominus de traditore suo dixit, idem Lucas ita praeposterauit, ut priorem paschae coenam et sequentem 625 dominici corporis et sanguinis consecrationem narrando coniungeret et tunc demum uerba, quae in utroque conuiuio dicta sunt, continuaret. Igitur exemplo Domini tolerare qui¬ dem malos boni debent in ecclesia, donec uentilabro iudicii granum a palea, uel a tritico separentur zizania ; uerum630 tamen non eo usque indiscreta debet esse patientia, ut in-

594 cf. Lc. 22, 48. 595 cf. Dan. 7, 9. 601 cf. Lc. 22, 3-6 ; Mc. 14, 10-11. 605 Mt. 26, 25. 608 cf. Sallust., De coniurat. Catilinae 31, 9. 628 cf. Mt. 3, 12 ; Lc. 3, 17. 621 Aug., In Ioh. euang. tr. 62, 3, 5-6 —• CC 36 p. 484 :Lucas euidentissime... Iohannis apertissime. 630 Hilarius, In Mt. 30, 2 — PL 9, 1065 B : dignus... non fuerat.

594 erat] eat S 600 post buc. continuo ~ S 601/602 in illum usque ad introiuit om. t 602 aduxerat S 603 parta S 614 discipulis tunc ~ t 615 noster] et add. S 619 idem om. t 626 quae] quo S

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (13, 27-29)

617

dignis, quos nouerunt, sacrosancta Christi tradant / mysteria. C 70* Sed de his alio iam loco dictum est. Sequitur : 3, 27b-29

ET DICIT EI IESVS : QVOD FACIS, FAC CITIVS. HOC AVTEM NEMO DISCVMBENTIVM SCIVIT, AD QVID DIXERIT EI. QVIDAM 635 ENIM PVTABANT, QVIA LOCVLOS HABEBAT, QVIA DIXISSET EI IESVS : EME EA, QVAE OPVS SVNT NOBIS AD DIEM FESTVM ; AVT EGENIS VT ALIQVID DARET

Terra, inquit sanctus Iob, data est in manu impii, uultum indicum eius operiet. Quid enim ? Numquid ludas, uel qui in 640 illum introiuit, diabolus, praeceptum accepit, ut faceret quod non faciebat, et non potius permissus est, ut citius faceret, id est ad effectum perduceret, quod faciebat ? Aliud nempe est dicere facienti : Citius fac, atque illud uacanti praecipere ut hoc uel illud faciat. Simon, inquit Dominus apud Lucam, ecce 645 Satanas expetiuit uos, ut cribraret sicut triticum. Numquid non ipsum Dominum peruersum eius expetierat desiderium, sicut tunc quando in typum huius idem Satan astans coram Domino inter filios Dei expetiuit beatum Iob, ut tentaret eum ? Ergo dum dicit : Quod facis fac citius, non magis hoc praeceptum 650 est quam illud, quod cum dixisset Satan iste infelicis Iudae possessor : Pellem pro pelle, et cuncta quae habet homo dabit pro anima sua. Alioquin mitte manum tuam et tange os eius et car¬ nem. Respondit idem Dominus : Ecce in manu tua est, conceden¬ do utique non praecipiendo, permittendo non percussorem 655 mittendo. Igitur sicut tunc ita et nunc terra, id est caro de terra sumpta data est in manu impii permisso non imperio ; quia uidelicet impius, id est tenebrarum princeps diabolus uultum iudicum eius operuit, ut eandem in uadentes terram peruerse de illa sentirent, inique iudicarent, impie condem660 narent. Hoc autem, inquit euangelista, nemo sciuit discumben¬ tium, ad quid dixerit ei. Nec mirum. Non enim capere aut portare poterant etiam cum diceret eis, quantum pro nostra salute passio/nis instantis haberet desiderium, uerbi gratia cum diceret : Baptismo habeo baptizari et quomodo coarctor •665 usque dum perficiatur, itemque : Meus cibus est, ut faciam uoluntatem eius, qui misit me. Itaque nemo discumbentium nec is ipse dilectus, cui dicenti : Domine, quis est qui tradet te ?, respondit Iesus : Ille est, cui ego intinctum panem porrexe¬ ro, sciuit, ad quid dixerit ei, nemo, inquam, sciuit. Quidam

632 cf. supra VII 565. 638 Iob 9, 24. 640 Aug., In Iob. euang. tr. 62, 4, 7 — CC 36 p. 484 : non praecepit... sed praedixit. 644 Lc. 22, 31. 647 cf. Iob 1, 6 ; 2, 1. 651 Iob 2, 4-6. 655 cf. Iob 9, 24. 664 Lc. 12, 50. 665 Ioh. 4, 34.

634 NEMO AVTEM t DISCVMBENTIVM SCIVIT SC 630 in om. S 647 quando supra lin. C 656 manus t

638 manus t

PL 689

6

i8

RVPERTVS TVITIENSIS

670 enim, inquit, adeo nescierunt, ut putarent, quia dixisset ei : Eme ea, quae opus sunt nobis ad diem festum, aut egenis ut aliquid daret, uidelicet quia loculos habebat. Multum longe a rei scientia fuerunt, quia putabant illi mentionem factam esse de cura uel prouidentia egenorum, cum permissio daretur de 675 tradendo ad mortem patre orphanorum et iudice uiduarum. 13, 30

CVM ERGO ACCEPISSET BVCELLAM, EXIVIT CONTINVO. ERAT AVTEM NOX

Iudicatus utique exiuit continuo atque condemnatus relin¬ quens episcopatum suum, ut alter illum acciperet educente 680 se diabolo, qui stabat a dextris eius, et os suum peccator et dolosus, quod super Dominum et magistrum aperuerat, post buccellam amplius dilatatum ad pharisaeos ferebat ; non quia buccella illa malum fuit, sed quia malus per illa designatus maius odium spirabat contra illum, qui de/signauerat. Nam C71. 685 etsi solo amore lucri scelus proditionis inceperat, nunc tandem in introeunte illo Satana mixtoque cupiditati odio totam cru¬ delitatem anhelans citius faciebat, instantius properabat. Erat autem, inquit, nox. Et nox utique illi, qui noctis et tenebrarum filius erat, quique ueram lucem fugiens corporales quoque 690 tenebras nequitiae magis opportunas libenter accipiebat. 13, 31-32

CVM ERGO EXISSET ILLE, DICIT IESVS : NVNC CLARIFICATVS EST FILIVS HOMINIS, ET DEVS CLARIFICATVS EST IN EO. SI DEVS CLARIFICATVS EST IN EO, ET DEVS CLARIFICABIT EVM IN SEMETIPSO, ET CONTINVO CLARIFICABIT EVM

695

A tempore noctis, quod tunc erat, similitudine per contra¬ rium sumpta clarificationem suam dies aeternitatis et sol iustititae Dominus noster iam adesse indicat, qua totum postmodum erat mundum illuminaturus traditore suo cunctisque impiis in nocte peccati remanentibus. Verbo quippe clarifica700 tionis toties repetito passionis suae claritatem apud inferos coruscantem resurrectionisque et ascensionis gloriam nec non et effusionis Spiritus sancti gratiam claro deinceps et con¬ solatorio sermone maerentibus discipulis praenuntiat. Nunc, inquit, clarificabis est Filius hominis. Qua clarificatione nisi 705 illa, de qua superius dixit : Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum, et : Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, multum fructum affert ? Hoc enim nondum quidem peractum fuerat, sed nunc agebatur et sine dubio perficiendum erat. Proinde recte uerbo hoc et multis

675 cf. Ps. 67, 6. cf. I Thess. 5, 5 696 cf. Mal. 4, 2.

679 cf. Act. 1, 20 ; Ps. 108, 8. 680 cf. Ps. 108, 6. 688 689 cf. Ioh. 3, 20. 696 cf. Mich. 5, 2 ; II Petr. 3, 18. 705 Ioh. 12, 32. 706 Ioh. 12, 24.

670 adeo inquit ~ t 679 acciperet illum ~ t

673 quia] qui St 676 ACCEPISSET ILLE Vulg. 691 ILLE om. Vulg. 706 meipsum in marg. S

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (13, 29-33) 710

715

720

725

730

13, 33

735

619

aliis in hoc eodem sermone secundum praeteritum tempus / PL uti uoluit dicendo : Nunc clarificabis est Filius hominis, eodem 690 sensu quo post multa dicturus est : Et iam non sum in mundo. Haec autem clarificatio Filii hominis sine dubio clarificatio Dei est. Hoc enim modo non suam, sicut alibi dicit, gloriam quaesiuit, sed Patrem suum honorificauit, uidelicet factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Ait ergo : Et Deus clarificatus est in eo. Dicat aliquis : Unde hoc scire quis potest, quod morte sua Deum clarificauerit iste Filius hominis ? Ad haec obuians : Hoc, inquit, experimentum habebitis. Si Deus clarificatus est in eo, id est in morte eius, et Deus clarificabit eum in semetipso, scilicet resuscitando eum a mor¬ tuis et constituendo eum ad dexteram suam in caelestibus. Deinde continuo, id est sine intermissione clarificabit eum dando Spiritum sanctum in nomine eius, qui confestim nouos magna claritate caelos ornabit et nouae gratiae firmamentum subleuabit, in quo luceat iustitiae sol, scilicet hic Filius homi¬ nis ita splendidus et altus, ut non sit qui se abscondat a calore eius ; ex tunc enim rationales caeli scilicet uos apostoli mei bene caelesti uita perornati forti praedicatione contonabitis et crebra miraculorum fulgura mittetis uestrisque compluta imbribus, id est erudita doctrinis omnis terra opera iustitiae germinabit et intenta / fide sempiternam in caelo suscipiet C 7iv claritatem Filii hominis. His in initio dictis latius eiusdem clarificationis suae magnitudinem disserere incipiens ait : FILIOLI,

ADHVC

MODICVM

VOBISCVM

SVM.

QVAERETIS

ME,

ET, SICVT DIXI IVDAEIS : QVO EGO VADO, VOS NON POTESTIS VENIRE, ET VOBIS DICO MODO

740

745

Quicumque uere filii sunt et a bono patre animorum quali¬ tate non degenerant, nequaquam ita successu magnae hereditatis delectantur, ut de morte patris nullo dolore mordean¬ tur, et eos quos extremum trahens spiritum edidit gemitus, obliuiosis euanescere sinant auribus. Est autem magna qui¬ dem hereditas et magnum dominicae mortis emolumentum, scilicet aeterna salus, uita et resurrectio mortuorum, quam numquam consecuti essent filii, nisi testamentum morte patris fuisset confirmatum. Ubi enim testamentum, inquit apostolus, mors necesse est intercedat testatoris. Testamentum enim in mor¬ tuis confirmatum est, alioquin nondum ualet, dum uiuit qui

712 Ioh. 17, 11. 714 cf. Ioh. 8, 50. 724 cf. II Petr. 3, 13 ; coli. Mal. 4, 2.

715 cf. Phil. 2, 8. 722 cf. Eph. 1, 20. 727 cf. Ps. 18, 7. 744 Missale Rom., Introitus fer. V in coena Domini; Antiph. Miss. 75 — ed. Hesbert p. 90. 746 Hebr. 9, 16-17.

712 est] erat S supra lin. C

713 autem supra lin. S 742 sinant euanescere ~ t

717 unde] ergo add. t quidem in marg. S

724 eius

620

RVPERTVS TVITIENSIS

testatus est. Ergo ut repromissionem acciperent, qui uocati 750 sunt aeternae hereditatis, oportebat, ut testamentum Christi morte confirmaretur, quia non aliter in hereditatem uitae introducerentur. Sed ipsa mors, qua testamentum confirma¬ tum est, gratiae non necessitatis exstitit et pro nullo debito gratia mater adoptatis filiis acri mortis dolore uitam parturiuit. 755 Igitur si uere filii sumus, cum laetitia nostrae redemptionis dolorem et compassionem dominicae mortis habentes, haec et quae sequuntur digno auditu patris nostri dicta percipiamus. Filioli, inquit, adhuc moldicum uobiscum sum. Uno eodemque nomine, dum dicit Filioli, paternam sui amoris gratiam 760 et infirmam tunc temporis apostolorum designat infantiam. Nam ex quo fortes facti sunt, Spiritu sancto armati filii sunt. Nunc autem quia timidi sunt et patrem sequi non ualent, filioli sunt. Unde autem uel hoc eis, ut iam dicantur filioli ? Videlicet ex instante passione et morte Domini, quae illis et 765 et nobis omnibus sacramentum regenerationis est in adop¬ tionem filiorum Dei. Non enim existimandum est, quod ante passionem eius renati fuerint baptismo regenerationis, uel quod ante mortem ipsius in quo baptizati sumus, ut apostolus ait, quicumque baptizati sumus in Christo Iesu, alicubi celebra770 tum sit uel celebrari debuerit hoc baptisma, in quo consepulti sumus cum illo in mortem, ut quomodo surrexit Christus a mor¬ tuis per gloriam Patris, ita et nos in nouitate uitae ambulemus. Ergo ex hoc tempore iam filioli, qui hactenus eratis serui tantum siue discipuli, hoc uobis dico, quia modicum uobis775 cum sum. Modicum, inquam, id est, tantillum, donec ille qui nunc exiuit, ad pharisaeos perueniat acceptaque cohorte et a principibus et pharisaeis deducendo ministros redeat. Ex tunc enim com¬ prehensus, irrisus, iudicatus, atque flagellatus tamdemque 780 interemptus iam vobiscum non ero, nisi quod ad horam iterum uidebo uos, uerumtamen nequaquam ut nunc uobiscum ero peregrinus praesentis, sed princeps et pater factus futuri sae¬ culi. Quaeretis ergo me, et sicut dixi Iudaeis, quo / ego uado, uos non potestis uenire, quamquam illi longe alia mente me 785 quaesituri sint, ita et uobis dico modo. Neque enim sic remotus ero, ut ubi ego sum, uenire non possint impii perse¬ quentes et uenire possint pii diligentes ; sed numquam illi siue uiuentes siue mortui nec uos quamdiu mortaliter uiuitis, quo ego uado uel ubi sum ego, uenire potestis. Itaque et uos quaere-

749 cf. Hebr. 9, 15. 765 cf. Tit. 3, 5. 777 cf. Ioh. 18, 3. 781 cf. Ioh. 16, 22.

766 quod] iam add. t 788 uiuatis S

768 in quo t

768 Rom. 6, 3. 782 cf. Is. 9, 6.

774 dico uobis ~ C

770 Rom. 6, 4.

783 me ergo ~ i'

PL 691

C 72

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (13, 33-34) 790

795

34 800

621

tis me, et qui per uerbum uestrum credituri sunt in me, plan¬ gentes ut turtures, gementes ut columbae, ita ut fiat quod scriptum est in Canticis, singulatim unoquoque uestro dicente: Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est ; quaesiui et non inueni illum, uocaui et non respondit mihi ; inuenerunt me uigiles, qui custodiebant duitatem, percusserunt me, uulnerauerunt me, tulerunt pallium meum custodes murorum ; filii Ierusalem nuntiate dilecto, quia amore langueo. Quid tandem facien¬ dum est, ut quo ego uado et uos uenire possitis et totam hereditatem consequamini ? Audite iam : MANDATVM NOVVM DO VOBIS, VT DILIGATIS INVICEM, SICVT DILEXI VOS, VT ET VOS DILIGATIS INVICEM

805

810

815

820

825

Hoc nouum accipite mandatum : nouum, inquam, in compa¬ ratione ueteri mandato praeferendum. Quid enim est uetus mandatum ? Diliges, inquit, proximum tuum et odio habebis inimicum tuum. Ego autem dico uobis, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos. Quomodo ego dilexi uos ? Dilexi uos utique immeritos, cum essetis natura filii irae sicut et ceteri, / et PL ecce morior pro impiis, mortem sustineo pro inimicis, ut uos 692 Deo reconciliemini. Hoc uere nouum est. Vix enim pro iusto quis moritur, nedum pro impiis et inimicis. Igitur mandatum inquit, nouum do uobis, cum hoc mando uobis, ut diligatis inuicem, non quomodocumque sed sicut dilexi uos. Sane iterata praeceptio est et hic ordo uerborum : Sicut dilexi uos, ut diligatis inuicem : ita et mandatum nouum do uobis, ut diligatis inuicem. Non enim facio sicut faciunt scribae et pharisaei, qui alligant onera grauia et importabilia et imponunt super humeros hominum, digito autem suo nolunt ea mouere. Sed prior ipse facio, quod doceam, dum prius diligo uos, ut diligatis inuicem et tunc plenum mandatum do uobis, ut diligatis inuicem. Itaque non ut de regibus gentium et eis, qui potestatem habent super eos, nonnumquam recte queri pos¬ sunt milites sui, quod dura imperia subiectis imponant et illis in sudore et puluere sanguinem fundentibus, ipsi in deliciis molliter subsistant ; non, inquam, ita et uos iustam in me habetis querelam. Prior enim ego dilexi uos, quippe qui de quietissimo sinu Patris in huius saeculi campum pugnaturus descendi propter uos, et pro uobis animam meam pono. Proinde facti huius auctoritate praeeunte mandatum hoc do

790 cf. Ioh. 17, 20. 791 cf. Is. 59, 11 ; Nah. 2, 7. 793 Cant. 5, 6-8. 804 Mt. 5, 43 coli. Leu. 19, 18. 807 cf. Eph. 2, 3. 808 cf. Rom. 5, 6. 809 cf. Rom. 5, 10.7. 816 cf. Mt. 23, 4. 820 cf. Lc. 22, 25. 826 cf. Ioh. 1, 18. 827 cf. Ioh. 15, 13.

792 uestrum t 802 comparatione] omni praem. S 803 est om. C, uetus est ~ t 804/805 et odio usque ad tuum om. t 805 ego] ergo t dilexit t 810 inquit mandatum ~ t 818 ipse facio prior ~ A

RVPERTVS TVITIENSIS

622

uobis, ut et uos quietem et uitam quoque uestram communi 830 utilitati postponentes pro fratrum, si oportuerit, salute mo¬ riamini. IN HOC COGNOSCENT OMNES, QVIA MEI ESTIS DISCIPVLI, SI

13, 35

DILECTIONEM HABVERITIS AD INVICEM 835

840

845

850

855

13, 36

Non, inquit, in hoc cognoscent, si exterminaueritis facies uestras uel si longas orationes feceritis aut certe si tuba prae¬ cinente / multam eleemosynam dederitis, quae et omnia his similia facere possunt hypocritae conscia sinistra sua. Sed in hoc cognoscent, quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad inuicem. Quod profecto non nisi bono potest corde fieri. Nec enim aliquod malum uel alicuius uiolatio praecepti potest in eodem corde cohabitari dilectioni. Qui diligit proximum, inquit apostolus, legem impleuit. Nam non adulterabis, non occides, non furtum facies, non falsum testimonium dices, non concupisces, et si quod est aliud mandatum, in hoc uerbo instauratur : Diliges proximum tuum sicut teipsum. Igitur uerum erit experimentum, uerum certumque discipulatus mei testimonium, si dilectionem habueritis ad inuicem, ita ut qui in circuitu uestro sunt, bono odore delectati dicant : Ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum ; sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam, barbam Aaron, quod descendit in oram uestimenti eius. Uno namque unguento Spiritus sancti tunc et caput et barba simulque ora uestis Aaron, bonum ubique odorem spirabunt in aedificatio¬ nem uel acquisitionem multorum, cum et uos tamquam barba capiti, scilicet mihi Domino et uestrae dilectionis magistro uicinius adhaerentes / barbati, id est fortes fueritis ad ponendas animas pro fratribus uestris totamque ecclesiam quasi uestem inferius religiosis conuentibus subornantes exemplo uestro eadem dilectione imbueritis.

860

865

DICIT EI SIMON PETRVS :

DOMINE,

QVO VADIS?

Inchoatum de dilectione sermonem iste ardentior ceteris Domini et magistri sui amator impatienti dolore attonitus primus interrumpit, uidelicet quia dixerat : Filioli, adhuc modicum uobiscum sum / quaeritis me, et sicut dixi Iudaeis, quo ego uado, uos non potestis uenire, et uobis dico modo. Ait ergo : Domine, quo vadis ?

13, 36b

RESPONDIT IESVS : QVO EGO VADO, NON POTES ME MODO SEQVI,

834 cf. Mt. 6, 16.2.3.

841 Rom. 13, 8-9.

SEQVERIS

AVTEM

848 Ps. 132, 1-2.

POSTEA

856 cf. Ioh.

. 13-

15

832 DISCIPVLI ESTIS Vutg. 844 si om. S 853 ubique] ergo add. C 858 subornantem t rupit t

851 in horam supra lin. S 860 DIXIT C 863 inter¬

C 72*

PL 693

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (13, 34-38)

623

Hoc postmodum palam rei probauit euentus, quia tunc infirmus Dominum sequi non poterat Petrus, negauit enim tertio, ne illum pariter moriendo sequi cogeretur ; secutus est autem postea, tunc scilicet quando iam senior extendit manus suas et dignus magistro discipulus exemplo eius cruci affixus est. Sed tunc ipse suam infirmitatem non uidens uoluntatem 875 cupidissimam sequendi Dominum suisque uiribus maiorem solam prae oculis habebat, nondum expertus, quid ferre recu¬ sarent et quid ferre ualerent languidi humanae imbecillitatis humeri, nisi Spiritu sancto, qui nondum datus erat, firmaren¬ tur supra petram Christum fundati. Vere etenim uolens sequi 880 dixit : Domine, quo uadis ?, et proinde longe aliter huic respon¬ dendum erat quam illi, cui dicenti : Domine, sequar te, quo¬ cumque ieris, respondens ipse : Vulpes, inquit, foueas habent et uolucres caeli nidos, Filius autem hominis non habet ubi caput suum reclinet. Itaque dicit : Quo ego uado, non potes me modo 885 sequi, sequeris autem postea, tamquam diceret: Idcirco interro¬ gas, quia sequi optas, sed modo non potes, timore namque deficiet fides tua ; uerumtamen tu aliquando conuersus confirma fratres tuos.

870

13, 37

DICIT EI PETRVS 890

895

900

905 13, 38

: QVARE NON POSSVM TE MODO SEQVI ? ANIMAM MEAM PRO TE PONAM

Verum quidem est quod ait Petrus, dum futuro / tempore sic enuntiat : Animam meam pro te ponam. Etenim futurum erat et Dominus sic dixerat : Sequeris autem postea. Verumtamen quoniam praesens periculum, de quo tunc agebatur, intendebat, cum haec diceret Petrus, et de illo durare posse sibi uidebatur, Dominus autem et praesens infirmitatis et futurum praeuidebat tempus fortitudinis eius, impleri oportebat in comparatione Domini et magistri de seruo ac discipulo, quod ait Scriptura : Omnis homo mendax, Dominus namque conscius uoluntatis et cognitor infirmitatis dixerat : Non potes me modo sequi, affirmabat ille se posse confidens de uiribus suis. Itaque experimento concludendus et sibimet ostendendus erat, ut nulla deinceps de statu suo praesumat tabula, cum tam fortis lapsa sit columna.

C 73

RESPONDIT IESVS : ANIMAM TVAM PRO ME PONIS ? AMEN, /

PL

AMEN DICO TIBI: NON CANTABIT HAC NOCTE GALLVS, DONEC ME

694

TER NEGES

Sic dictum et sic deinde factum nullus tacet euangelista871 cf. Ioh. 18, 17-18.25-27 ; Mt. 26, 69-75 ; Mc. 14, 66-72 ; Lc. 22, 56-62. cf. Ioh. 21, 18. 877 cf. Horat., Arspoet. 38-40. 878 cf. Ioh. 7,39. Mt. 8, 19-20. 887 Lc. 22, 32. 809 Ps. 115, 2.

872 880

876 solam om. t 887 conuersus] me sequendo add. t 889 SEQVI MODO ~ Vulg. 890 PONO S 892 pono S 895 sibi posse ~ t 896 infirmi¬ tatis] humanae add. t 901 ille om. t 902 et sibimet ostendens in marg. S 906 CANTABIT] HAC NOCTE add. t 41

IX

624

RVPERTVS TVITIENSIS

rum, quia uidelicet multum utile non frustra uisum est ad 910 reprimendum humanae infirmitatis ausum. Alto namque diuinitatis consilio factum est, ut in illa perturbationis nocte omnibus apostolis scandalum patientibus maxime princeps Petrus suae ad tempus inexpertae infirmitati relinqueretur trinaque negatione lapsus, et ipse experto crederet et nos scire 915 faceret, quod nisi auxilium a Domino ueniat, noster cito pes moueatur, et si ille dormitauerit, qui solus nouit et potest custodire, tam sole per diem quam luna per noctem urimur, id est tam diuinitatis quam humanitatis Christi fidem in tentatione perdimus. 920 Sed de huiusmodi perturbationibus psalmista cum diceret mystice loquens : Super montes stabunt aquae, ab increpatione tua fugient, a uoce tonitrui tui formidabunt, secutus adiunxit : Terminum posuisti, quem non transgredientur neque conuertentur operire terram. Ergo et hoc recte, sapientia Dei prouidit, 925 ut huic Petri apostoli negationi, quae totius ecclesiae tentationes praecucurrit, terminum poneret, scilicet galli cantum, post quem ille iam ultra non negaret, sed negationis praeteritae maculam amare flendo dilueret. Quid autem sibi hoc uult, quod Petrus et ter negare permittitur et tali potius quam alio 930 termino praefixo eius negatio finita corrigitur ? Non enim a mysterio uacare credendum est, quod ei, sine cuius prouidentia factum non est, sic fieri complacitum est. Quid ergo terminus iste, scilicet galli cantus, mystice significat ? Utique bonum dominicae resurrectionis nuntium praefigurat. Quia profecto 935 media nocte resurgens Dominus noster angelorum ora in lau¬ dem excitauit et per eos bonum uitae et uictoriae suae nun¬ tium ad contristatos et tristitiae caligantes nubilo apostolos misit. Sed ante hunc tantae felicitatis auditum tres continuas 940 noctes perseuerauerat eorundem apostolorum scandalum, sci¬ licet ab hora, qua eo relicto omnes fugerunt. Ergo trina nega¬ tione peracta gallus cecinit, et sicut Lucas refert : Dominus / C Petrum respexit, quia uidelicet tertia scandali nocte transacta nuntium illud suauissimum insonuit, quod propheta utcum945 que exprimere gestiens dominicum hominem in persona Patris allocutus : Exsurge, inquit, gloria mea, exsurge psalterium et cithara, et confestim in persona Filii respondentis : Exsurgam diluculo, inquit. Hoc, inquam, consolationis nuntium ad tristes

912 cf. Mc. 14, 27. 913 cf. supra XI 871. 915 cf. Ps. 120, 3-4.6. Ps. 103, 6-7.9. !>28 cf. Lc. 22, 62. 941 cf. Mt. 26, 56 ; Mc. 14, 50. Lc. 22, 61. 946 Ps. 107, 3.

915 pes cito ~ 6' 924 recte et hoc ~ C 936 nuntiat S 940 perseuerat t

926 praecurrit t

921 942

928 hoc sibi ~ t

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (13, 38 - 14, 1) 625 apostolos tertia scandali nocte transacta perlatum Petrum ex 950 nomine attigit dicente angelo : Dicite discipulis eius et Petro, quia praecedet uos in Galilaeam ; ibi eum uidebitis. Sequitur : 1

NON TVRBETVR COR VESTRVM. CREDITIS IN DEVM, ET IN ME CREDITE 955

960

965

97°

975

980

985

Diligenter hoc animaduertendum est maxime, quia non ait : Non turbemini, sed : Non turbetur, / inquit, cor uestrum. PL Numquid enim Pater continuo moriturus hanc a pupillis suis 695 fortitudinem exigit, ut secum pariter ad mortem duci non uereantur ? Aut numquid hoc ipsum, quod paulo ante futurum esse firmabat, modo contraria uice persuadet, ut non fiat, uidelicet ut percusso pastore non dispergantur oues ? Aut ut Petrus contra suae ueritatis assertionem fortis fiat et non neget eum ter, antequam gallus cantet ? Ergo quod ait : Non turbetur cor uestrum, idem est ac si dixisset: Non deficiat fides uestra, et est sensus : Quoniam, inquit, Satanas expetiuit uos, ut cribraret sicut triticum, et tantae triturae uis erit, ut dispergamini oues et me solum relinquatis, hoc unum restat persuadere, ut cor¬ poraliter dispersi, saltem corde imperturbato permaneatis mecum in tentationibus meis. Hoc enim est, unde rogaui pro te Petre, ut dum uoce negas, saltem in corde fides tua non deliciat. Et de hoc ipso, quod offendis in uerbo, aliquando conuersus, confirmes fratres tuos. Itaque non turbetur cor uestrum, sed credentes in Deum credite et in me, neque tentationum mearum euentu perturbati errasse uos arbitremini in eo quod hactenus credidistis in me. Credite, inquam, in me. Et si nunc ingruentis asperitas hiemis extrinsecus uirentia confessionis uestrae folia deterit ac dispergit, uiuat saltem intrinsecus radix bonae arboris, ut postquam haec hiems transierit, post¬ quam hic imber abierit et recesserit, de radice credulitatis, quae uiget in corde ad iustitiam, reflorescat oris confessio ad salutem atque ita animarum uestrarum rursus uineae florentes et dantes odorem suae pulchritudinis testimonio palam faciant, quia uox rediuiui turturis audita est in terra nostra dicentis ad illam quae per uos adducenda est de cunctis gentibus eccle¬ siam : Surge propera, amica mea, speciosa mea, columba mea, et ueni, ueni de Libano, ueni, coronaberis. Vultis tandem audire, quid sibi uelint ea quae mox uisuri estis, et quorum metu dispergimini, uel cur ego illuc uadam, quo abeuntem uos non potestis me modo sequi ? Ecce dico uobis : 950 Lc. 980 13,

Mc. 16, 7. 960 cf. Mc. 14, 27 ; Zach. 13, 7. 964 Lc. 22, 31. 967 cf. 22, 28. 968 cf. Lc. 22, 32. 977 cf. Cant. 2, ix. 979 cf. Rom. 10, 10. cf. Cant. 2, 13. 982 cf. Cant. 2, 12. 984 Cant. 2, 10. 987 cf. Ioh. 36.

951 sequitur] ET AIT DISCIPVLIS SVIS add. t 955 inquit om. S 958 reuertantur S 970 conuersus] tu praem. t 973 turbati t 978 hic om. C

RVPERTVS TVITIENSIS

626 14, 2

IN DOMO PATRIS MEI MANSIONES MVLTAE SVNT, SI QVO MINVS 99o

DIXISSEM VOBIS, QVIA VADO PARARE VOBIS LOCVM

Idcirco, inquit, / uado, quo non potestis me modo sequi, in domo Patris mei mansiones multae sunt et mansores earum omnes filios Dei, qui ab initio dispersi sunt pro culpa primi parentis eorum, quia desertorem diabolum secutus priuauit 995 seipsum et omne genus suum illis mansionibus, oportet per mortem meam tam de uiuis quam de mortuis, tam de Iudaeis quam de gentibus congregari in unum. Ista est causa cur uadam, cur per passionem mortis transeam ex hoc mundo ad Patrem, quia in domo Patris mei mansiones multae sunt, 1000 si quo minus mansiones illae iam essent, ita dixissem uobis, quia uado uobis 'parare locum. 14, 3

ET SI ABIERO,

ET PRAEPARAVERO VOBIS LOCVM

!

ITERVM

VENIO, ET ACCIPIAM VOS AD MEIPSVM, VT VBI SVM EGO, ET VOS / SITIS

1005

Hoc totum dixissem uobis, si quo minus mansiones illae in domo Patris mei multae iam essent. Nunc autem mansiones quidem iam ab origine mundi paratae, mansores autem im¬ parati sunt. Adhuc enim estis in peccatis uestris omnes filii Adae, quod etiam non diffidentes magni et electi fidelis Abraioiohae filii: Facti sumus, inquiunt, ut immundi omnes nos, sicut pannis menstruatae omnes iustitiae nostrae. Igitur dixissem quidem uobis, quia uado parare uobis locum, si quo minus mansiones illae in domo Patris mei paratae essent. Nunc au¬ tem dico uobis, quia uado parare uosipsos locis uel mansioni1015 bus illis, id est lauare uos a peccatis uestris in sanguine meo, ut digni sitis introire in illas sidereas mansiones, in illa caelestia sancta sanctorum, ut sitis regnum et sacerdotes, quia non ali¬ ter uos suscipient illae mansiones iuste et legitime hactenus ex¬ heredatos pro communis patris uestri uitio, nisi per me alium 1020 patrem, per me, inquam, in morte mea uos regenerantem introducamini ordine iustitiae seruato. Etsi abiero uobisque sic praeparauero, iterum uenio ad uos scilicet resurgendo a mortuis pace inter Deum et uos reformata legatus fidelis. Ite¬ rum, inquam, uenio pacem ac remissionem peccatorum uobis 1025 annuntians dicensque : Pax uobis ; deinde accipiam uos ad me ipsum. Notate ordinem uerborum, perpendite distinctiones temporum. Non dico uobis, quia uenio et accipio uos ad me ipsum ; nec enim uno eodemque tempore et a mortuis resurgo 997 cf. Ioh. 11, 52. 998 cf. Ioh. 13, 1. 1008 cf. I Cor. 15, 17. 1010 Is. 64, 6. 1015 cf. Apoc. 1, 5. 1017 cf. Apoc. 1, 6 ; 5, 10. 1020 cf. I Petr. 1, 3. 1023 cf. Prou. 13, 17. 1025 Ioh. 20, 19.26.

1001 uado om. C parare uobis ~ t uosque t 1022 sic supra lin. S

1011 uestrae S

C 74

1021 uobisque]

PL 696

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 2-6)

627

et uos accipiendo ad meipsum tollo de hoc mundo ; sed nunc quidem praesenti tempore uenio, quia cito resurgo ; uos autem non statim accipio, sed tandem accipiam, postquam et alios ad easdem mansiones per uos inuitauero, ut ubi sum ego et uos sitis simulque omnes quoscumque uobiscum adducetis, ut mansiones impleantur, quae multae sunt in domo Patris mei. 1035 Quare autem multae sunt ? Videlicet quia diuersa sunt merita uenientium, diuersa dona gratiarum, quae uobis et illis dis¬ tributa uel distribuenda sunt. Itaque sicut alia claritas lunae, alia claritas solis atque alia claritas stellarum et stella quoque a stella differt in claritate, sic et ipsae mansiones multae sunt 1040 et in gloria differunt. Verumtamen omnes in firmamento im¬ mortalitatis et incorruptionis stabilitae sunt. Haec / illa causa est, propter quam tanta in me fieri permittam, ut uos uidentes timeatis et omnes in hac nocte scandalum in me patiamini, ita ut, qui uestrum fidentissimus est, sicut dixi, ter neget me 1045 antequam gallus cantet. Postea uero confirmatos accipiam uos ad meipsum, quia uidelicet tunc sequemini, quia sicut paulo ante Petro dixi : Non potestis me modo sequi. Ecce ad quid uadam, dixi uobis.

1030

14, 4-5

C 74v

ET QVO EGO VADO SCITIS ET VIAM SCITIS. DICIT EI THOMAS : 1050

DOMINE, NESCIMVS QVO VADIS, ET QVOMODO POSSVMVS VIAM SCIRE ?

1055

1060

1065

14,

6

Mira caelestis magister docendi arte paruulos adhuc alumnos suos ad quaerendum excitat, ut attentiores factos melius in¬ troducat, / dum dicit : Et quo ego uado scitis et uiam scitis. Vtique Petro dicenti: Domine, quo uadis ?, non dixit statim : Ego ex hoc mundo transeo uel ad Patrem uado, sed hoc tantum : Quo ego uado, inquit, non potes me modo sequi, sequeris autem postea. Proinde adhuc omnibus suspensis et quo abiret se nes¬ cire arbitrantibus : Domine, inquit Thomas, nescimus, quo uadis et quomodo possumus uiam scire ? Cum, inquit, necdum dixeris nobis, quo uadis, quomodo tu dicis nobis : Et uiam sci¬ tis ? Consequitur enim, ut si quis aliquam ignoret patriam, multo magis uiam nesciat, quae ducit ad ipsam patriam. Ita¬ que magis ac magis omnibus intentis ad audiendum, tandem illis uiam indicat quam se nescire putabant. Nam sequitur : DICIT EI IESVS : EGO SVM VIA ET VERITAS, ET VITA

Me, inquit, scitis, in me credidistis, me Christum Filium

1020 cf. Ioh. 17, 15. 1037 cf. I Cor. 15, 41. 1013 cf. Mc. 14, 17. 1044 cf. Mt. 26, 75. 1045 cf. Lc. 22, 32. 1047 Ioh. 13, 36. 1055 Ioh. 13, 36. 1056 cf. Ioh. 13, 1. 1057 Ioh. 13, 36. 1067 cf. Mt. 16, 16. 1034 in domo Patris mei multae sunt ~ t 1037 lunae] solis t 1038 claritas1 om. C solis] lunae t et stella] et om. t 1039 differt a stella ~ t 1067 in me supra lin. C

pl 697

628

RVPERTVS TVITIENSIS

Dei uiui esse confessi estis. Ego autem, ego ipse, quem ita sci¬ tis, uia sum, per quam illuc eundum uobis est, quo ego uado. 1070 Via, inquam, sum, quod et uos ipsi paene fatemini, dum prompta uoluntate uultis me sequi, quod tamen modo facere non potestis. Ecce dico uobis, qualis uia sim :

14,

6b

NEMO VENIT AD PATREM, NISI PER ME

Quid est : Nemo uenit ad Patrem nisi fter me ? Quid, inquam, 1075 est, nisi nemo credit in Patrem, si non credit et in me ? Propterea dixi uobis : Credite in Deum, et in me credite. Nam siue Iudaeus siue haereticus sit, nihil proficit confitendo Deum cae¬ li et terrae et omnis ornatus eorum creatorem esse. Nec enim peruenit ad Patrem tali confessione, quia non credit in me. Id1080 circo quemcumque Pater ad se attrahere dignatur, attrahit ad me, ut conformis factus imaginis Filii adoptionem accipiat per spiritum dilectionis fiatque heres Patris, coheres autem eiusdem Filii. Quare non autem solum dixi : Ego sum uia, sed addidi : Et ueritas et uita ? Videlicet quia cum corde credatur 1085 ad iustitiam, ore autem confessio fiat ad salutem, sicut bene dirigo credentem, sic et ueracem facio ore confitentem, sic et nihilominus meipsum ostendendo aeternaliter uiuifico creden¬ tem atque confitentem. Itaque quia nemo recte ambulat, nisi credendo in me, uia sum ; et quia nemo uerax est, nisi confiten1090 do me, ueritas sum ; et quia nemo uiuit, nisi qui habet me, uita sum. Etenim nemo habet Patrem, nisi qui habet me ; ne¬ mo uidet Patrem, nisi qui uidet me. / Via sum per quam cre- C 75 dendo itur, ueritas per quam confitendo peruenitur, uita qua beate et sempiterne uiuitur. Igitur, ut iam dixi : Et quo ego 1095 uado scitis et uiant scitis et me Filium eiusdem Dei uiui confitentes scitis. Scitis, inquam, sed tamen nondum cognouistis. Non enim scire idem omnino est quod cognouisse. Siquidem et mulier antequam ducat uirum, scit quem ducere uelit, uerumtamen non recte uel proprie dicitur cognouisse, nisi post1100 quam duxerit et ei naturali more copulata fuerit. Itaque et uos nunc quidem iam me scitis, sed spiritum amoris non¬ dum/accepistis, quo uestrae animae degustato substantiam PL uel naturam uiri sui, scilicet Filii Dei ab uniuersis quaecum- 698 que condita sunt, discernere norint. 14, 7 1105 si COGNOVISSETIS ME, ET PATREM MEVM VTIQVE COGNOVIS¬ SETIS

1076 Ioh. 14, 1. 1077 cf. Gen. 2, 1. 1081 cf. Rom. 8, 29. 1081 cf. Rom. 8, 15. 1082 cf. Rom. 8, 17. 1081 cf. Rom. 10, 10. 1092 cf. Ioh. 14, 9. 1102 cf. Hebr. 6, 4.

1068 esse om. t 1072 ecce] ego add. t sum t 1082 dilectionis] adoptionis t patris om. t 1083 eiusdem om. S 1086 diligo t 1097 cognouisse] me add. S 1099 postquam] priusquam t 1101/1102 sed usque ad accepistis om. S

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 6-8)

629

Si, inquam, sicut personam meam scitis et creditis me esse Christum Filium Dei uiui, ita et substantiam uel naturam meam cognouissetis et Patrem meum utique cognouissetis. ino Non enim alia Patris atque alia Filii substantia uel natura est, sed qualis Pater talis et Filius est. Etenim sicut dixi Iudaeis : Ego et Pater unum sumus, igitur si cognouissetis me, si quod reuelante non carne et sanguine, sed Patre meo, qui est in cae¬ lis, adhuc extrinsecus quasi a longe prospexistis, illud intra uos 1115 accepissetis dilatata anima et aperto sensu ad intelligendum Scripturas, quae omnes de me loquuntur, et Patrem meum uti¬ que cognouissetis, utpote ambulantes in uia eius, stantes in ueritate eius, uiuentes uita, quae abscondita est in illo cum Chris¬ to Filio eius, non ignorantes, sed optime per legem et proii2ophetas et psalmos agnoscentes, qualiter de me fieri uoluerit, quale mihi mandatum dederit, qualiter et uobis ad illum uestigia mea sequendo accendendum sit. Ita Patrem meum cog¬ nouissetis. 7b

ET AMODO COGNOSCETIS EVM ET VIDISTIS EVM

1125

Postquam enim abiero et praeparauero uobis locum, dum iterum uenio ad uos, reconciliationem factam annuntians dicensque : Pax uobis, accipite Spiritum sanctum, quorum remi¬ seritis peccata, remittuntur eis, et aperio uobis sensum, ut intelligatis Scripturas, ex tunc et me et Patrem meum cognoscetis. 1130 Et proinde iam non dico uos seruos sed amicos meos, quia omnia quaecumque audiui a Patre meo, id est omnia in quibuscumque obaudiui Patri meo, nota facio uobis. Amplius autem, ex quo iterum Spiritum sanctum de caelo do uobis, ut facundi atque fortes sitis ad praedicandum cunctis gentibus me et Patrem 1135 meum, sicut cognouistis, et nullo aduersantium errore ullate¬ nus inuoluamini, ex tunc Patris cognitione illustrati eritis. Ita cognoscentes iam uidistis eum. Sic enim cognouisse uidisse est. Itaque ex tunc iam uidistis eum, nondum tamen facie ad faciem sed quasi per speculum et in aenigmate, donec accipi1140 am uos ad meipsum, ut ubi sum ego, et uos sitis. Ex tunc cog¬ noscetis, ex tunc autem ui/dentes sicuti est similes ei eritis. , 8

DICIT EI PHILIPPVS : DOMINE, OSTENDE NOBIS PATREM, ET SVFFICIT NOBIS

Quasi Filium iam uidisset sicuti est, sic Philippus locutus

1108 cf. Mt. 16, 16. 1111 cf. Symbolum Quicumque. 1112 Ioh. io, 30. 1113 cf. Mt. 16, 17. 1114 cf. Hebr. 11, 13. 1115 cf. Lc. 24, 45. 1118 cf. Coi. 3, 3. 1119 cf. I Petr. 2, 21. 1125 cf. Ioh. 14, 3. 1127 Ioh. 20, 21-23. 1128 cf. Lc. 24, 45. 1130 Ioh. 15, 14-15. 1138 cf. I Cor. 13, 12. 1139 cf. Ioh. 14, 3. 1141 cf. I Ioh. 3, 2.

1108 ita] si praem. t 1114 extr.] intrinsecus t 1115 accepistis S om. t 1136 cognitione] illustratione S 1138 iam supra lin. C tunc] ex parte t

1131 meo 1140 ex

C

630 1145

1150

14, 9

1155

RVPERTVS TVITIENSIS

est : Domine, inquiens, ostende nobis Patrem et sufficit nobis. Tanquam diceret : Te, magister et Domine Christe hili Dei uiui, te, inquam, uidimus et agnouimus, dileximus et confessi sumus, et beatos esse fatemur oculos nostros, quia te uidere meruimus. Iam nihil superest, nisi ut Patrem ostendas, nam de te sufficit nobis. Haec dicens profecto Filium se non cognoscere confirmabat, quia uidelicet in homine / uisibili inuisibiles diuinitatis diuitias quaerere uel esse nesciebat, ad quas illos et paulo ante inuitauerat dicendo : Ego sum uia, et ueritas et uita. Sequitur ergo : DICIT EI IESVS : TANTO TEMPORE VOBISCVM SVM,

ET NON

COGNOVISTIS ME? PHILIPPE, QVI VIDET ME, VIDET ET PATREM

Quid hoc habet admirationis, quod ait Philippus : Domine, ostende nobis Patrem et sufficit nobis, ut tantopere miretur maiestas sapientiae et dicat : Tanto tempore uobiscum sum et non 1160 cognouistis me? Nonne paulo ante ignorantiam discipulorum sine admiratione significauit dicendo : Si cognouissetis me et Patrem meum utique cognouissetis. Ergo minoris est ignoran¬ tiae siue erroris neque Patrem adhuc neque Filium cognouisse, quam putare Filium sine Patre, uel facilius quam Patrem 1165 sicut est, uideri posse ? Ita plane sentiendum est. Nam qui ne¬ que Patrem adhuc neque Filium cognoscit, sicut eatenus non cognoscebant apostoli, puer uel infans est, cui lacte et non soli¬ do cibo opus sit; qui uero post aduentum Spiritus sancti, ex quo apertis sensibus Scripturas oportet intelligi, Filium ma1170 gis quam Patrem uisibilem esse asserit, haereticus est, quia dissimilem uel inaequalem Patri Filium facit. Igitur aduersus Cerinthi et Arii blasphemias ceterorumque, qui consubstan¬ tialitatem Patris et Filii negare ausi sunt, nos quoque admirantes hanc opportune audiamus admirationem dicentis : Tan1175 to tempore uobiscum sum et non cognouistis me ? Tanto, inquit, tempore, tam ueri sermonis tamque admirandorum operum testificatione instructi adhuc et uos sine intellectu estis neque cognoscitis me non solum uisibilem hominem sed et inuisibilem Deum esse ? Quomodo enim cognoscitis, qui uidentes me 1180 hominem totum illud, quod est Christus Filius Dei uiui, uos uidisse putatis et dicitis : Ostende nobis Patrem et sufficit nobis : Philippe, qui uidet me, uidet et Patrem. Non enim aliud sum ego et aliud Pater, non aliud, inquam, licet alius. Qui non dis-

1146 cf. Ioh. 13, 13 coli. Mt. 16, 16. 1148 cf. Mt. 13, 16. 1152 cf. Rom. 11,33. 116!) cf. Lc. 24, 45. 1172 cf. supra XI 538 1177 cf. Mt. 15, 16. 1180 cf. Mt. 16, 16.

1147 uidimus] iam praem. t 1153 quos S illas corr. in illos C 1157 hoc] loco add. t 1161/1162 et Patrem usque ad cognouissetis sub. lin. C 1171 dissimile uel inaequale S 1174 hanc usque ad admirationem in marg. C

PL 699

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 8-10) ii85

i,

9C-10

1190

631

similis qualitate, non inaequalis quantitate, non diuersus habitu, non remotus loco, non tempore posterior, sed omne quod Pater, hoc et Filius est, nisi hoc tantum, quod ille solum Pa¬ ter et non Filius est ; ego autem solum Filius et non Pater. Igitur : Qui me uidet, uidet et Patrem, et econtra : Qui me non uidet, non potest uidere Patrem. QVOMODO TV DICIS : OSTENDE NOBIS PATREM ? NON CREDIS QVIA EGO IN PATRE, ET PATER IN ME EST ?

Quomodo, inquit, tu dicis : Ostende nobis Patrem, uidelicet addendo et sufficit nobis, quasi Filium sicut est iam uideris ? Non credis quia ego in Patre et / Pater in me est ?, id est quod to- C 76 1195 ta natura Patris in Filio, tota nihilominus natura Filii in Patre est, ita ut ego et Pater unum simus, et alter sine altero numquam uideatur, nihil loquatur, nihil operetur ? Hoc ergo rectius dixisses : Ostende nobis Deum et sufficit nobis : Deum, inquam, unum Patrem et Filium et Spiritum sanctum, qui est 1200 sine ulla differentia Deus inuisibilis, qui lucem habitat inacces¬ si/bilem, quem uidit mortalium nemo nec uidere potest. Nec PL enim uidebit me homo, inquit ad Moysen, et uiuere potest. Hoc 700 profecto recte dicat homo fidelis, qui taedium patitur praesen¬ tis et amorem habet futuri saeculi, qui diligit Deum et hoc 1205 nequam fastidit saeculum, dicat, inquam, talis : Ostende nobis Deum et sufficit nobis. Quemadmodum enim, inquit psalmista, desiderat ceruus ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus. Sitiuit anima mea ad Deum fontem uiuum, quando ueniam et apparebo ante faciem Dei ? Hoc dicere Filio Dei 1210 doctae fidei et religiosae pietatis est, qui utique ad hoc uenit et ad hoc uadit, ut soluto pariete inimicitiarum uidendam reddat hominibus faciem Dei. Deum enim, inquit Ioannes baptista, nemo uidit umquam, unigenitus qui est in sinu Patris ipse enarrauit. Hoc autem ualde reprehensibilis ignorantiae est, quod si 1215 dicitis : Domine, ostende nobis Patrem et sufficit nobis, nescientes et non credentes quia ego in Patre et Pater in me est. Proinde sicut dixi Iudaeis, quod : Si uerbis meis non creditis, operibus credite, ut cognoscatis et credatis, quia in me est Pater et ego in Patre meo, et uobis dico modo : 14,

lOb 1220

VERBA, QVAE EGO LOQVOR VOBIS, A MEIPSO NON LOQVOR. PATER AVTEM IN ME MANENS, IPSE FACIT OPERA

Hic et illic duo testimonia compono, alterum dictorum et

1196 cf. Ioh. 10, 30. 1200 cf. I Tim. 6, 16. 1201 Ex. 33, 20. 1207 Ps. 41, 2-3. 1211 cf. Eph. 2, 14. 1212 Ioh. 1, 18. 1215 Ioh. 14, 8. 1217 Ioh. 10, 38.

1184 non inaequalis] sed aequalis t 1197 uideat t 1200 ulla supra lin. S habitat lucem ~ t 1206 Deum] Patrem t 1209/1212 hoc dicere usque ad faciem Dei om. t 1213 enarrabit A

632

1225

1230

1235

1240

14, 11

RVPERTVS TVITIENSIS

alterum factorum. Dignum hoc in sermone meo testimonium est, quia sicut scitis, sicut per omnia experti estis, uerba, quae ego loquor uobis, a meipso non loquor, id est non de corde meo, sicut mendax propheta confingo. Verum namque habent effec¬ tum uerba, quaecumque loquor. Dicit autem lex : Hoc habetis signum, quod in nomine Domini propheta ille praedixerit et non euenerit, hoc Dominus non est locutus, sed per tumorem animi sui propheta confixit etc. Ergo uerum et dignum est in sermone meo testimonium, quod secundum legem saltem uobis amicis meis satisfacere debuerat ad credendum, uerum istud quoque esse, quod et uobis discentibus et Iudaeis aduersantibus per¬ saepe dico, quia in me est Pater et ego in Patre meo. Ecce autem cum hoc testimonio dictorum palam omnibus decertat aliud testimonium factorum. Nam Pater in me manens ipse facit opera. Numquid si mentirer in sermone, Pater mecum es¬ set in tantorum operum exhibitione ? Numquid maneret uel tamdiu permansisset in me mirabilium effector Spritus eius, qui a superbientibus solet recedere, sicut recessit a Saul ? Igi¬ tur quia in lege scriptum est, quod duorum hominum testi¬ monium uerum sit, quid ultra uos haeretis ? NON CREDITIS QVIA EGO IN PATRE, ET PATER IN ME EST ?

1245

Siquidem Scripturam / legalem sequamini, credite propter ueritatis et sapientiae sermonem, quem ex me iugiter audistis.

1250

Alio quin, id est si et uos potius signa petitis neque sapientia et ueritate contenti estis, propter opera ipsa credite, quae ex Patre meo multa uobis ostendi. Numquid uero solus ego in testimonium eorum, quae dico, opera cae/lestia facio ?

PL

AMEN, AMEN DICO VOBIS, QVI CREDIT IN ME, OPERA, QVAE

701

14, llb

C 76”

ALIOQVIN PROPTER OPERA IPSA CREDITE

14, 12

EGO FACIO, ET IPSE FACIET, ET MAIORA HORVM FACIET, QVIA EGO AD PATREM VADO 1255

1260

Ecce haec ipsa uerba, quae nunc loquor dicens : Arnen, amen dico uobis, qui credit in me, opera, quae ego facio, et ipse faciet, postmodum uisuri estis, utrum a meipso loquar, id est de corde proprio confingam effectu caritura, an permanente Patre in me, palam fiant omni mundo teste, omni mundo ad spectaculum laetis animarum suarum cursibus in unam fidem nominis mei concurrente. Dicat aliquis : Quomodo uel in quo etiam maiora, qui credit in me, faciet opera ? Quaenam pos1220 cf. Deut. 18, 22. 1227 Deut. 18, 22. 1231 cf. Iob 19, 21. 1234 cf. Ioh. 10, 38 ; 14, 11.20 ; 17, 21. 1240 cf. Ps. 100, 7. 1240 cf. I Reg. 16, 14. 1241 cf. Deut. 17, 6 ; 19, 15. 1247 cf. I Cor. 1, 22. 1257 cf. Deut. 18, 22 ; cf. Ioh. 8, 44.

1226 propheta mendax ~ t 1228 ille om. S 1229 locutus est ~ C 1242 uos om. t 1249 in om. t 1253 VADO AD PATREM ~ t 1256 loquar S 1258 ad spectaculum] quasi praem. t 1261 etiam om. t in me] in te t

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 10-13)

1265

1270

1275

1280

1285

1290 14, 13

633

sunt esse maiora ? Ad haec inquam : Ecce ego, ut taceam cete¬ ra, quae facturus est, qui credit in me, forte dubitabili maioritate operibus meis praeferenda, uerbi gratia quale est in plateis poni infirmos in lectulis, ut ueniente illo, qui credit in me, saltem umbra illius obumbret quemquam illorum et liberen¬ tur ab infirmitatibus suis, ut, inquam, de huiusmodi taceam, ecce dico uobis : Ego salutaris doctrinae sermonem una tan¬ tum lingua scilicet hebraea in una tantum gente ista non ualde magna praedico et paucissimos ex eis conuerto. Vos autem, qui creditis in me, postmodum Spiritu sancto accepto lin¬ guis omnibus omnium quippe in ore uestro nascentur genera linguarum ; omnibus, inquam, linguis caelestis sapientiae ser¬ monem cunctis gentibus loquemini, qui eratis homines idiotae et sine litteris, et innumerabilem de cunctis gentibus mul¬ titudinem fructuoso labore in aeternam salutem acquiretis. Ergo qui credit in me, opera, quae ego facio et ipse faciet, et maiora horum faciet. Vnde uero hoc illi, qui credit in me, ut tanta faciat ? Videlicet quia ad Patrem uado. Per hoc enim, quod transeo ex hoc mundo ad Patrem, factus pro uobis illi oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis, per hoc, inquam, fiet, ut uos remissionem peccatorum accipientes alio¬ rum quoque peccata remittere possitis. In ipsa quippe morte, qua uado ad Patrem, uos eidem Patri Deo reconciliabimini et tunc induemini uirtute ex alto, ut fiat quod scriptum est : Caeli enarrant gloriam Dei, et opera rnanmm eius annuntiat firmamentum ; non sunt loquelae neque sermones, quorum non audiantur uoces eorum ; in omnem terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum. Haec profecto maiora sunt horum, quae nunc ego per me facio, et haec paulo post facie¬ tis, quia ego ad Patrem uado. ET QVODCVMQVE PETIERITIS IN NOMINE MEO, HOC FACIAM, VT GLORIFICETVR PATER IN FILIO

1295

1300

Modo petitis dicentes : Domine, ostende nobis/Patrem et sufficit nobis : petitis, inquam, sed non in nomine meo. Nec enim cognouistis adhuc me, cum tanto tempore uobiscum sim. Non, inquam, cognouistis, quia ego in Patre et Pater in me est, et quia nemo uenit ad Patrem, nisi per me, neque accipit quis¬ quam a Patre nisi per me, et idcirco usque modo / non petistis quidquam in nomine meo. Tunc sancto Spiritu ueritatis edocti

1264 cf. Act. 5,15; Aug., In Ioh. euang. tr. 71, 3, 12.22 — CC 36 p. 506. 1272 cf. I Cor. 12, 10. 1274 cf. Act. 4, 13. 1280 cf. Ioh. 13, 1. 1280 cf. Phil. 2, 8. 1282 cf. Ioh. 20, 23. 1284 cf. Rom. 5, 10. 1285 cf. Lc. 24, 49. 1286 Ps. 18, 2.4-5. 1296 cf. Ioh. 13, 9. 1207 cf. supra XI 1234. 1208 cf. Ioh. 16, 24. 1200 cf. Ioh. 14, 8.

1268 sermone t 1260 hebrea scilicet ~ t quo C 1202 PETIERITIS] PATREM add. t

1280 pro uobis om. S 1206 me adhuc ~ t

1284

C 77

PL 702

634

RVPERTVS TVITIENSIS

petetis dicentes : Domine, ostende nobis Patrem in teipso et teipsum in Patre tuo, et quodcumque sic petieritis, quodcumque postulaueritis in confessione nominis mei, scilicet Filii Dei et saluatoris uestri, hoc enim nomen meum est, et in hoc 1305 nomine petitis, quoties ea, quae salutis uestrae sunt, petitis, hoc faciam, ut glorificetur Pater in Filio, ut ostendatur uobis Pater in meipso. Tunc etenim uos, qui modo dicitis : Domine, ostende nobis Patrem et sufficit nobis, Filium cognoscetis, et cog¬ noscendo Filium Patrem quoque cognoscetis. Ita ergo glo1310 rificabitur, ita uobis gloriosus ostendetur Pater in Filio, et uidebitis eum, nunc quidem, dum adhuc in mundo estis, per speculum et in aenigmate, et cognoscetis ex parte, postea uero cognoscetis, sicut et cogniti estis, et facie ad faciem desidera¬ tum in Filio Patrem uidebitis. Hoc, inquam, faciam, si petie1315 ritis Patrem in nomine meo. 14, 14

SI QVID PETIERITIS ME IN NOMINE MEO, HOC FACIAM

Non uos neque illorum quemquam, qui per uos credituri sunt, hic error inuoluat, ut putet sic omnem orationem dirigen¬ dam esse ad Patrem, per me Christum Filium eius, ut ad per1320 sonam / Filii nullam debere dirigi suspicetur. Nam et quod¬ cumque petieritis Patrem in nomine meo, hoc faciam, et si quid petieritis in nomine meo hoc faciam. Haec de consubstantialitate Patris et Filii dixit ipse Filius Dei ad corrigendum sensum illum quo dixerat Philippus : Do1325 mine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis. Nunc ad inceptum reuertitur et sermonem de dilectione, quem interruperant Petrus, Thomas et Philippus, ille dicendo: Domine, quo uadis, hic autem: Domine nescimus quo uadis, et quomodo possumus uiam scire, iste uero : Domine ostende nobis Patrem, et sufficit 133° nobis. Sermonem, inquam de dilectione sic inchoatum : Man¬ datum nouum do uobis, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos, ut et uos diligatis inuicem, hoc modo prosequitur : 14, 15-16

si DILIGITIS ME, MANDATA MEA SERVATE. ET EGO ROGABO PATREM, ET ALIVM PARACLETVM DABIT VOBIS, VT MANEAT

1335

VOBISCVM IN AETERNVM

Quoniam, inquit, ego, ut supra dixi, dilexi uos, et pro mag¬ na uestri dilectione uado praeparare uobis locum, immo uosipsos parare et dignos facere mansionibus illis, quae in domo

1304 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 13, 28 — CC 72 p. 76. 1307 Ioh. 14, 8. 1311 cf. I Cor. 13, 12. 1317 cf. Ioh. 17, 20. 1324 Ioh. 14, 8. 1327 Ioh. 13, 36. 1328 Ioh. 14, 5. 1329 Ioh. 14, 8. 1330 Ioh. 13, 34. 1336 cf. Ioh. 13, 34. 1337 cf. Ioh. 14, 2.

1302 Pater glorificetur ~ t 1316 ME] PATREM t 1318 sic] se S om. S interruperat S 1327 Domine quo uadis hic autem om. SC 1332 sicut usque ad inuicem supra lin. C 1337 parare t

1326 et 1331/

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 13-17) 1340

1345

1350

1355

635

Patris multae sunt, si uos non ingrati aequa uicissitudine diligitis me, mandata mea seruate, illa uidelicet, quae iam dare uobis coeperam dicens : Mandatum nouum do uobis, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos. Mandatum quippe dilectionis et unum mandatum et multa mandata sunt. Nam non adulterabis, non occides, non furtum facies, non falsum testimonium dices, et cetera mandata in hoc / uno instaurantur : Diliges proximum tuum sicut teipsum. Haec ergo mandata mea seruate, et sic inuicem diligite, sicut dilexi uos. Ecce ego ipse, qui uobis hoc dilectionis / mandatum do, prior ipse faciens quod iubeo uosque in finem id est usque ad mortem diligens, ecce in ara crucis rogabo Patrem meum, ecce in die passionis meae preces supplicationesque ad eum, qui me saluum facere possit a mor¬ te cum clamore ualido ac multis lacrimis offeram et exaudien¬ dus sum pro mea reuerentia. Ita rogando patrem, sicut ait Philippus, ostendam uobis Patrem, inquam, in meipso et meipsum in Patre meo ostendam uobis. Cuius ostensionis princi¬ pium hoc erit, quia Pater et alium Paracletum dabit uobis, scilicet.

17

SPIRITVM VERITATIS 1360

1365

1370

Erratis enim nescientes Scripturas, dum optatis quod uobis non expedit, uidelicet ut non uadam, et tamen dicitis : Ostende nobis Patrem, ignorantes parietem inimicitiarum stare inter Deum et homines non aliter soluendum, nisi ego uadam, nisi ego per passionem mortis transeam ex hoc mundo ad Pa¬ trem. Me ergo rogante et meipsum in cruce sacrificium offerente, fiet ut Patrem ostendam uobis et ille me assumpto uobisque per absentiam corporis ablato alium Paracletum det uobis Spiritum uer itatis. Paracletus graece, lati ne consolator dicitur. Idcirco autem hic spiritus ueritatis recte Paracletus uel consolator dicitur, quia uidelicet filios sponsi de morte uel absentia Patris consolatur uero Scripturarum sensu docendo quod sic oportuerit pati Christum et resurgere a mortuis tertia die et praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccatorum. Quo nomine nusquam antehac appellatus inue-

1341 Ioh. 13, 34. 1343 Rom. 13, 9. 1349 cf. Ioh. 13, 1. 1349 Hymnus aduesperaspasch.; Corp. Antiph. off. I 81 b — ed. Hesbert p. 198 ; Missale Rom. Secreta miss. uotiu. in hon. s. Crucis- Bruylants, Res oraisons du Missel Romain II 592 p. 164. 1351 cf. Hebr. 5, 7. 1354 cf. Ioh. 14, 8. 1301 cf. Eph. 2, 14. 1363 cf. Ioh. 13, 1. 1367 Greg., Hom. in eu. 2, 30, 3 — PL 76 1221 C : aduocatus uel consolator; Aug., In Ioh. euang. tr. 74, 4, 3 — CC 36 p. 514 : latine aduocatus ; id., 94, 2, x p. 562 : consolator ergo ille uel aduocatus (utrumque enim inter¬ pretatur quod est graece paracletus)... 1369 cf. Lc. 24, 46-47.

1339 patris] mei add. S

1345 uno] mandato add.S

1367 consolator latine ~S

C 77”

pl 703

636

RVPERTVS TVITIENSIS

nitur, quia uidelicet quamuis ueteribus sanctis et ipsis ante passionem Christi apostolis datus fuerit, non sic ulli datus erat, ut deberet appellari Paracletus, nec enim in remissionem pec¬ catorum fuerat datus, antequam glorificaretur Iesus. In eo quippe tota est consolatio Paracleti, quia luctum antiquum per sacramentum passionis Christi abstergit, dum Deo Patri 1380 per mortem Filii sui propitio facto noua regeneratione de filiis irae filios reddit gratiae, de seruis peccati filios iustitiae, de filiis mortis et perditionis filiis uitae et acquisitionis. Ex tunc dicimus : In conuertendo Dominus captiuitatem Sion facti sumus sicut consolati, et ex tunc repletum est gaudio os nostrum 1385 et lingua nostra exsultatione. Principium igitur Patrem nobis ostendendi paraclesis est Spiritus sancti in remissionem pec¬ catorum dati, ex quo summus pontifex noster, qui haec loqui¬ tur, per suum sanguinem ad rogandum Patrem in sancta sanc¬ torum introiens aeternam redemptionem inuenit. Quem eius 1390 rogatum longe ante propheta spirituali oculo intuens affec¬ tuosa imprecatione sic ait : Exaudiat te Dominus in die tribu¬ lationis, protegat te nomen Dei Iacob, mittat tibi auxilium de sancto et de Sion tueatur te, memor sit omnis sacrificii / tui, et holocaustum tuum pingue fiat. Tribuat tibi secundum cor tuum 1395 et omne consilium tuum confirmet etc./usque ad finem psalmi. Igitur pupillis suis coram positis sponsus iste continuo auferendus tutorem magnum prouidens : Et ego, inquit, rogabo Patrem meum ; et ille me, sicut Isaias praedixit, pro transgres¬ soribus exorantem, ut non pereant, exaudiens alium Paracle1400 tum dabit uobis, ut maneat uobiscum in aeternum, ut perducat uos ad uidendum Patrem facie ad faciem, ut ostendat uobis in Filio Patrem et Filium in Patre manentem et ipse in uobis manens commanere faciat intra uos gloriosam et aeternam Patris et Filii suamque inseparabilem et unam maiestatem. 1405 Sequitur et dicit de eodem Paracleto Spiritu ueritatis : 1375

17b

QVEM MVNDVS NON POTEST ACCIPERE, QVIA NON VIDET EVM NEC SCIT EVM. VOS AVTEM COGNOSCETIS EVM, QVIA APVD VOS MANEBIT ET IN VOBIS ERIT

Mundum hic appellat amatores mundi. Quare autem Para1410 cletum hunc spiritum ueritatis non possunt accipere immundi amatores mundi ? Videlicet quia consolationem suam habent,

1377 cf. Ioh. 7, 39. 1381 cf. Eph. 2, 3 ; cf. Rom. 6, 17. 1382 cf. Ioh. 17, 12 ; cf. I Petr. 2, 9. 1383 Ps. 125, 1-2. 1387 cf. Hebr. 9, 12. 1391 Ps. 19, 2-5.7. 1396 cf. Mt. 9, 15. 1398 cf. Is. 53, 12. 1401 cf. I Cor. 13, 12. 1409 Aug., in Ioh. euang. tr. 74, 4, 8 — CC 36 p. 514.

1378 est tota ~ S 1379 Deo] de praem. t 1385 nobis Patrem ~ t confirmet] impleat Dominus omnes petitiones tuas add. t 1398 dixit t uos faciat ~ S inter T 1406 VIDIT t

1395 1403

C 78 PL 704

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 17-18)

637

quia non lugent, quia de peccatis suis, quorum hic Paracletus remissor est, non dolent. Paraclesis namque id est consolatio gaudentibus importuna et superuacua est. Igitur amatoribus 1415 mundi, qui gaudent uel gaudere cupiunt in uoluptatibus mun¬ di, qui laetantur cum malefecerint et exsultant in rebus pessi¬ mis, non datur Paracletus hic, sed eis, qui lugentes dicunt : Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est, habitaui cum ha¬ bitantibus Cedar, multum incola fuit anima mea. Item : Fue1420 runt mihi lacrimae meae panes die ac nocte, dum dicitur mihi quotidie, ubi est Deus tuus, et his similia. Itaque Paracletum hunc mundus non potest accipere. Quare ? Quia non uidit eum nec scit eum. Quod non uidit, infidelitatis est, quod nescit eum, superbiae est. Infidelitatis namque est, non respicere uel non 1425 curare nisi praesentia quae uidentur, et ita illis intentum uel contentum esse, ut non cogitet aeterna, quae non uidentur. Item superbiae est, non scire, id est non approbare talem Pa¬ racletum, immo et uitam eorum, qui consolationes eius requi¬ runt, aestimare insaniam et finem illorum sine honore. Vos 143° autem, inquit, qui mundo gaudente inde ploratis et fletis, unde gaudet ille, uos, inquam, cognoscetis eum. Et unde cog¬ noscetis eum ? Quia apud uos manebit et in roobis erit. Duobus modis uobis appropinquabit, quia paraclesim suam uidelicet remissionem peccatorum uisibilibus operando sacramentis a1435 pud uos manebit, id est numquam ecclesiastico conuentui dee¬ rit, et priuatam uel propriam cuique infundendo gratiam in uobis erit, etsi non semper manebit, quia uidelicet praeter eum de quo dictum est : Super quem uideris spiritum descendentem et manentem super eum, praeter eum, inquam, in nullo semper / Cy8T 1440 manet, sed nonnumquam de sua quamlibet sancta mansione se subtrahit, iterumque oratione uel Dei laude inuitatus redit. Quod cum ex multis liquido constet sacrae Scripturae / locis, PL manifestius in Elisaeo propheta gestum sacra narrat historia. 705 Qui cum consuleretur a rege Israel dicente : Quare congregauit 1445 nos Dominus tres reges, ut traderet in manu Moab ; adducite mihi, inquit, psaltem ; cumque caneret psaltes, facta est super eum manus Domini etc. Igitur apud uos manebit, inquit, quia sacramentorum uirtute uel effectu numquam deerit, in uobis autem gratia quidem semper erit, non tamen eiusdem gratiae 1450 semper actu manebit. Sequitur : 18

NON RELINQVAM VOS ORPHANOS, VENIAM AD VOS

1418 Ps. 119, 5-6. 1426 cf. II Cor. 4, 18. 1429 cf. Sap. 5, 4. Ioh. 16, 20. 1438 Ioh. 1, 33. 1444 IV Reg. 3, 13.15.

1415 qui gaudent usque ad mundi om. t 1418 hei t illis supra lin. S 1428 exquirunt t 1432 uobis om. t scilicet t 1436 cuique om. t 1438 spiritum] Dei add. C

1430 cf.

1425 ita om. Ct 1433 uidelicet]

638

1455

1460

1465

1470

1475

14, 19

RVPERTVS TVITIENSIS

O admirabilis testatio, ubi eadem morte Patris, qua se pu¬ tant orphanos fieri, nascuntur et hereditatem capiunt filii, et eodem Patre resurgente a mortuis simul cum eo tutor Paracletus uenit, testificatus de illo quia uiuit totamque illis in om¬ ni praetorio uel concilio defensurus hereditatem paternae resurrectionis. Quia de acquirendo, inquit, alio consolatore audistis, idcirco uos orphanos fore arbitrantes constristamini : Non ita erit : Non relinquam uos orphanos, ueniam ad uos. Potius si non abirem, uos orphani essetis illauidelicetorphanitate, quam deplorans propheta dicit : Recordare, Domine, quid acci¬ derit nobis, intuere et respice opprobrium nostrum, hereditas nostra uersa est ad alienos, domus nostra ad extraneos, pupilli facti sumus absque patre et matres nostrae quasi uiduae ; patres nostri peccauerunt et non sunt, nos aiitem iniquitates eorum portauimus. Quid enim accidit uobis, unde sitis orphani, nisi quia patres uestri peccauerunt et non sunt, uos autem iniquita¬ tes eorum portastis. Quid est aliud opprobrium uestrum, nisi humani generis originale peccatum ? Nempe propter illud pupilli facti estis absque Deo Patre et hereditas uestra uersa est ad alienos, domus uestra ad extraneos, quia qui debueratis filii gratiae Dei et coloni esse paradisi nunc filii irae sicut et ce¬ teri, ad alienam hereditatem mortis et extraneam domum tenebrarum deturbati estis. Igitur nunc usque orphani a Deo pro culpa ueteris Adam, renascituri iam estis eidem Deo per me nouum Adam. Non enim relinquam uos orphanos, sed uadam ut iterum uos per mortem meam parturiam Deo et hoc facto resurgens iterum ueniam ad uos. Quando fiet hoc ? Ait : ADHVC MODICVM, ET MVNDVS ME IAM NON VIDET. VOS AV-

1480

TEM VIDETIS ME, QVIA EGO VIVO, ET VOS VIVETIS

Modicum, inquit, superest. Quantum enim est hunc usque ad horam sequentis diei nonam tantillum uidet me mundus iste in maligno positus, et ab hora nona iam non uidet me, ne¬ que in hoc neque in futuro saeculo nisi die illo quo iudicabi1485 tur. Tunc enim / impii isti amatores mundi uidebunt ; uide- C 79 bunt, inquam, in quem transfixerunt. Vos autem, qui de hoc mundo non estis, quos ego de mundo elegi, item post aliud modicum uidetis me, quia ego uiuo et uiuens uobis appareo ; uiuo, inquam, et uos in aeternum unietis, propter hoc ipsum,

1456 cf. Mt. 10, 20. 1461 Thren. 5, 1-3.7. 1472 cf. Eph. 2, 3. cf. Gal. 4, 19. 1483 cf. I Ioh. 5,19. 1485 Ioh. 19, 34 ; Zach. 12, 10. cf. Ioh. 15, 19.

1461 Domine] et uide add. t 1462 opproprium t nostrae S usque ad extraneos om. t 1475 iam om. S 1476 enim om. S

et t 1479 IAM supra lin. S in futuro ~ t illa qua t

1483 me non uidet ~ t 1487 mundo2] hoc praem. t

1477 1487

hereditas 1477 ut] 1484 saeculo neque 1488 uidebitis t

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 18-21)

639

1490 quod uiuo, mortuus pro uobis. Primus tamen uestigia mortis meae sequemini. Et proinde non dixi, quia eodem tem/pore, PL quo ego uiuo, et uos uiuitis. Sed ego nunc quidem, id est prae- 706 senti tempore uiuo quia cito resurgo. Vos autem omnes in nouissimo die resurgetis mecumque in sempiternum uiuetis. 14, 20

1495

IN ILLO DIE VOS COGNOSCETIS QVIA EGO SVM IN PATRE MEO, ET VOS IN ME, ET EGO IN VOBIS

1500

1505

1510

1515

Illo, inquit die magnae solemnitatis, die magni et ueri lumi¬ nis, cuius intuitu psalmista cantandum post captiuitatem in aedificatione domus canticum praecinuit dicens : Cantate Dominum canticum nouum, cantate Dominum omnis terra. Illo, inquam, die uos cognoscetis, quia ego in Patre meo et Pater in me est, quod modo non cognoscentes dicitis : Domine, ostende nobis Patrem et sufficit nobis. Et annuntiabitis de die in diem, id est de Patre in Filium uel de Filio exeuntes in Patrem praedicabitis hoc salutare Dei, scilicet quomodo ego Patrem rogauerim, et alium Paracletum dederit uobis, ita iuxta prophe¬ ticum praedicti psalmi titulum aedificabitis domum post cap¬ tiuitatem, id est ecclesiam nouam de gentibus post peccati et mortis destructionem. Et iam tunc quidem, dum ego uiuo, dum ego primus uel princeps in gloria resurrectionis fulgeo, uos cognoscetis, quia ego in Patre meo et Pater in me est : amplius autem, dum uos uiuetis, cum uos quoque resurrexeri¬ tis, hoc ipsum cognoscetis, quia non iam ex parte, non per spe¬ culum et in aenigmate, sed facie ad faciem uidebitis. Sequitur :

14, 21

QVI HABET MANDATA MEA ET SERVAT EA, ILLE EST QVI DILIGIT ME

Ostenso, quem usque in finem suos diligat ipse quomodo prior mox facturus sit, quod praecipit ipse non diligendo uer1520 bo neque lingua sed opere et ueritate. Deinceps quo fine a no¬ bis dilectio sit seruanda, latius incipit exponere. Qui habet, in¬ quit, mandata mea et seruat ea, ille est, qui diligit me, ac si di¬ cat : Idcirco supra dixi, si diligitis me, mandata mea seruate, quia uidelicet dignitas dilectionis non in uocis superficie sed 1525 in ueritate consistit et in opere. Igitur qui habet mandata mea et seruat ea, ille est, qui diligit me. Alioquin si habeat et non seruet, hoc signo cognoscat seipsum, quia non est de sorte di¬ ligentium me, sed de gente ista peccatrice, de hypocritis istis,

1490 cf. I Petr. 2, 21. 1492 Aug., in Ioh. euang. tr. 75, 3, 1 — CC 36 p. 516. 1499 Ps. 95, 1. 1502 Ioh. 14, 8. 1503 cf. Ps. 60, 9. 1507 cf. Ps. 95, 1. 1509 cf. I Cor. 15,26; Aug., In Ioh. euang. tr. 75, 4, 4 — CC 36 p. 516. 1513 cf. I Cor. 13, 12. 1518 cf. Ioh. 13, 1. 1519 cf. I Ioh. 3,18. 1528 cf. Is. 1, 4. 1528 cf. Mc. 7, 6.

1492 uiuitis] uiuetis t ea nobis t

42

1497 magnae] in nomine praem. t

1520 a nobis] et IX

640

RVPERTVS TVITIENSIS

de quibus bene prophetauit Isaias dicens : Populus hic labiis 1530 me honorat, cor autem eorum longe est a me. Hic, inquam, com¬ parabitur uiro consideranti uultum natiuitatis suae in speculo : considerauit enim se et abiit et statim oblitus est, qualis / fuerit. Qui autem habet et seruat, huius anima comparabitur filiae regis, cuius omnis gloria ab intus, quamquam et foris eadem 1535 gloria nonnihil refulgeat in fimbriis aureis, quapropter et con¬ cupiscit rex speciem eius. Vnde et sequitur : 21b

C

79*

QVI AVTEM DILIGIT ME, DILIGETVR A PATRE MEO ; ET EGO DI¬ LIGAM EVM ET MANIFESTABO EI MEIPSVM

O quam beata dilectio, quae non ut seruilis timor dubiam 1540 liberationem sed certam gratiam iamque / praesentem ex parte habet remunerationem. Seruum quippe timor poenae subigit atque ad audienda Domini praecepta plagarum commi¬ natione compellit et idcirco nondum meretur diligi, nondum admitti consiliis uel secreta Domini sui nosse dignus exstitit. 1545 Amicum autem dilectio sic dilatauit, ut cum praeceptum acceptauerit, placitum quoque non recuset consilii ; ut uerbi gra¬ tia non sit contentus cauisse adulterium, sed etiam ualeat me¬ liori amore occupatus licitum contemnere coniugium. Hic, ut ait propheta, in excelsis habitabit, munimenta saxorum subli1530 mitas eius, panis ei datus est, aquae eius fideles sunt, regem in decore suo uidebunt oculi eius. Ait ergo : Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum et manifestabo ei meipsum. Qui, inquit, diligit me, propter hoc ipsum, quia diligit et cuncta etiam licita dilectioni meae postponit, diligetur fa1555 miliarius a Patre meo, qui communiter omnes prior dilexit, sicut iam alio loco dixi : Quia sic dilexit Deus mundum, ut Filium suum unigenitum daret, diligetur inquam familiarius et panis Scripturarum, panis utique uitae et intellectus dabi¬ tur illi ad manducandum, et aquae fideles sapientiae salutaris 1560 ad bibendum, sicque cibatus atque potatus, dum spatiatur per amplum contemplationis campum, regem in decore suo uidebit interioribus oculis, quem ut paulo ante dixi, uos non cognouistis, cum tanto tempore uobiscum sim. Videbunt, inquam, oculi eius, immo nunc uidere incipient regem in decore suo. 1565 Nam in futura uita perficietur haec beata uisio. , 22

DICIT EI IVDAS, NON ILLE ISCARIOTIS : DOMINE, QVID FACTVM EST, QVIA MANIFESTATVRVS ES TEIPSVM NOBIS, ET NON MYNDO ? 152!» Mc. 7, 6 ; Is. 29, 13. 1530 lac. 1, 23-24. 1534 cf. Ps. 44, 14. 1535 cf. Ps. 44, 12. 1539 cf. Rom. 8, 15. 1540 cf. Mt. 6, 3. 1545 cf. II Cor. 6,11. 1548 Is. 33, 16-17. 1556 Ioh. 3, 16. 1558 cf. Eccli. 15, 3. 1561 cf. Is. 33, 17. 1532 enim om. t 1533 habet autem ~ A seruat] ea add. t 1539 ut 1567 NOBIS MANIF. ES Vulg. W NON om. S 1568 adhuc

supra lin. S supra lin. S

PL 707

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 21-25)

157°

1575

-25

641

ludas iste cognominis eius, qui fuit proditor, quis sit iam alio loco dictum est, uidelicet frater Iacobi minoris, qui et Thaddaeus dicitur. Domine, inquit, quid factum est, subauditur : Si tu no¬ bis nondum manifestatus es ? Si enim teipsum nobis et non mundo manifestaturus es, ergo nec nobis adhuc manifestatus es. Nam te quomodo nos uidimus, sic uidit et mundus ; uidit, inquam, te, uidit opera tua mirifica mundus, quae et nos uidimus. Quid ergo factum est, si non in omnibus his manifes¬ tatio tua facta est ? RESPONDIT EI IESVS : SI QVIS DILIGIT ME, SERMONEM MEVM SERVABIT, ET PATER MEVS DILIGET EVM, ET AD EVM VENIE-

1580

MVS ET MANSIONEM APVD EVM FACIEMVS. QVI NON DILIGIT ME,

SERMONES MEOS NON SERVAT. ET

SER / MONEM QVEM C 80

AVDISTIS NON EST MEVS, SED EIVS, QVI MISIT ME, PATRIS. HAEC LOCVTVS SVM VOBIS APVD VOS MANENS

Responsionem hanc ad percontationem praedicti discipuli 1585 dicentis : Domine, quid factum est, quia manifestaturus es teip¬ sum nobis et non mundo, reddere se tandem innuens : Haec, in¬ quit, locutus sum uobis apud uos manens, ac si diceret : Apud uos manens praesentia corporali non meipsum uobis adhuc manifestaui sed tantum annuntiaui et locutus sum et sermo159° nem feci, quem si quis seruauerit, hoc magnum recipiet prae¬ mium, quod ego manife/stabo ei meipsum. Hoc est quod ait : Si quis diligit me, sermonem meum seruabit et Pater meus diliget eiim et ad eum ueniemus et mansionem apiid eum facie¬ mus. Quibus dictis et idem confirmat, quod iam dixerat : Qui 1595 aritem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum et manifestabo ei meipsum, simulque et eiusdem manifestationis melius exprimit modum. Quis enim modus erit eius manifes¬ tationis ? Et ad eum, inquit, ueniemus et mansionem apud eum faciemus. Non ergo putandum est hoc esse manifestari Dei 1600 Filium diligentibus eum, quod ueniet cum nubibus, ut uideat eum omnis oculus, quamquam et hoc sine dubio futurum sit, quo uidelicet modo uidebunt et qui eum pupugerunt. Et qui¬ dem aduentus ille sicut fulgur parens ab oriente usque in occi¬ dentem, sic omnibus conspicuus exspectantium iustorum erit 1605 laetitia. Quia cum apparuerit, inquit apostolus, Christus uita uestra, tunc et uos apparebitis cum illo in gloria. Sed expressa est magnificentius haec manifestatio, de qua nunc agitur : Quia ueniemtis, inquit, ad eum, et mansionem apud eum faciemiis. Igitur intus diligentibus Dei Filium, intus inquam, in inte-

1571 Mt. 10, 3 ; Mc. 3, 18. 1594 Ioh. 14, 21. 1600 cf. Apoc. 1, 7. cf. Mt. 24, 27. 1604 cf. Ps. 96, 11. 1605 Coi. 3, 4.

1569 iam supra lin. C 1578 IESVS ET DIXIT EI Vulg. 1594 dixerat iam ~ C 1603 origente S

lin. S

1603

1586 non supra

PL 708

642 610

615

620

625

630

635

640

645

RVPERTVS TVITIENSIS

rioribus animae dilectus ipse Filium cum Patre manifestatur. Et hoc profecto magnum dilectionis est praemium, quod Pa¬ ter et Filius per Spiritum sanctum Deus unus dilectae ani¬ mae intrinsecus mira et in effabili caritatis uoluptate copula¬ tur. Sed quomodo, inquis, dictum est hoc : Et mansionem apud eum faciemus, cum alibi proprium hoc fuerit signum, quo sanc¬ tus sanctorum foret agnoscendus, scilicet mansio sancti Spi¬ ritus, qui alterius naturae non est quam Pater et Filius, qui¬ bus de personis hic enuntiatur : Et ad eum ueniemus et man¬ sionem apud eum faciemus. Ergo quamdiu in hoc mortali corpore uiuitur, manet quidem in sanctis animabus per manife¬ stationem Filii Pater et Filius nihilominus et sanctus, sicut superius iam dictum est, utriusque Spiritus. Per infusionem autem propriae substantiae, ut mansione aeterna maneat, hoc in remuneratione futuri saeculi adimplendum feliciter exspectatur. Nam nunc quidem dilectus mittit manum suam per foramen et uenter humanae infirmitatis intremiscit ad tactum illius, uel tamquam sibilus aurae tenuis raptim figens oscula fugit idem dilectus, in illa autem beata uita amicus amicae ple¬ na et permanente uoluptate copulabitur. Et / gaudebit, inquit C 8oT propheta, sponsus super sponsam et gaudebit super te Deus tuus. Talis mansio Patris et Filii et Spiritus sancti praesenti dilec¬ tionis aedificatione praeparatur. Ait ergo : Si quis diligit me, sermonem meum seruabit et Pater meus diliget eum et ad eum ueniemus et mansionem apud eum faciemtis. Ecce euangelica uoce Dominus demonstrat cur psalmista dixerit : Omnis con¬ summationis uidi finem, latum mandatum tuum nimis. Quid enim latius hoc mandato dilectionis, quo sic mens humana dilatatur, ut intra / substantiae suae palatium maiestatem pl capere possit Patris et Filii et Spiritus sancti ? Sapiat hoc et 709 suaui gustu uideat is, qui in terris uitam caelicam ducens et bene eruditus magisterio diuini amoris agere nouit in templo cordis sui solemnitatem deliciosae contemplationis. Nam qui laborant et onerati sunt, quamdiu sua ferunt onera, refectio¬ nem huius dulcedinis sapere nequeunt. Sequitur : Qui non diligit me, sermones meos non seruat. Haec sententia aequis ter¬ minis composita est, etsi reciproca conuersione efferri potest : Qui non diligit me, sermones meos non seruat ; et qui sermo¬ nes meos non seruat, non diligit me. Non ergo credat aliquis,

1615 cf. Dan. 9, 24. 1025 cf. Cant. 5, 4. 1627 cf. III Reg. 19, 12. 1629 Is 62, 5. 1635 Ps. 118, 96. 1639 Aug., In Ioh. euang. tr. 76, 4, 11 — CC 36 p. 519. 1612 cf. supra X 824. 1643 cf. Mt. 11, 28.

1611 est om. S 1613 ineffabilis t 1622 iam supra lin. S 1624 futuri] uenturi / 1627 osculum t 1631 praesenti] praesertim t 1645/1647 haec sententiae usque ad non seruat om. t 1647/1648 et qui usque ad seruat om. S

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 25-26) 1650

1655

1660

1665

1670

14, 26

643

quidquid sibi animus de dilectione Dei sine operis attestatione responderit. Operatur etenim magna, si est ; si uero operari renuerit, amor non est. Ne uero leue quis putet, quod ait Dominus : Qui non diligit me, sermones meos non seruat. Ne, inquam, parua cuiquam uideatur indignitas, non seruare sermones ab eo dictos, ecce iterum dicit : Et sermonem, quem audistis, non est meus, sed eius, qui misit me Patris. Nam et hoc paulo ante dixit : Verba, quae ego loquor uobis, a meipso non loquor. Certe qui sermonem suum loquitur, mendacium loquitur, et auctoritate legis iam saepe dicta contemnendus est, quia mendax est. Sermo autem, quem audistis, impletur, et ab effectibus suis uerax esse comprobatur. Ergo, meus, inquit, non est, ergo a meipso de proprio corde confictus non est, sed est eius, qui misit me Pa¬ tris. Testantibus operibus, quae uidistis, quae uisuri, quaeque in nomine meo facturi estis. Proinde, qui sermones meos non seruat, non leue hoc esse putet, spernendo quippe sermonem quem audistis spernit eum cuius sermo est, scilicet Patrem, qui me misit. Haec locutus sum uobis apud uos manens. Quae¬ rebatis, inquit : Domine, quid factum est, quia manifestaturus es teipsum nobis et non mundo ? Ecce dico uobis, quid factum sit : Manens apud uos mysterio regni Dei in parabolis et prouerbiis locutus sum uobis, et quasi paruulis sensu lac uobis po¬ tum dedi, non escam. Nondum enim poteratis, sed ne nunc qui¬ dem potestis. Hoc hactenus factum est. PARACLETVS AVTEM SPIRITVS SANCTVS, QVEM MITTET PATER

1675

IN NOMINE MEO, ILLE VOS DOCEBIT

OMNIA ET

SVGGERET

VOBIS OMNIA, QVAECVMQVE DIXERO VOBIS

1680

1685

Igitur hactenus docendo uos exterius utpote homo uisibilis ego plantationem nouam plantaui / atque rigaui, Spiritus au- C81 tem sanctus qui Paracletus, id est consolator dicitur et est, pro causa, quam superius dixi, ille incrementum dabit, docendo uos omnia et suggerendo intrinsecus omnia quaecumque di¬ xero uobis. Omnia inquam, docebit uos, quaecumque hactenus dixi, et omnia quaecumque deinceps dixero uobis, suggeret uobis et scribet in tabulis carnalibus cordis uestri. Ego enim, qui hactenus locutus sum uobis uisibilis homo uoce elementari, ego, inquam, idem ipse deinceps loquor uobis interna locu¬ tione iam dicti Spiritus sancti. Sic enim ueniet et sic mittetur

1649 cf. Iac. 2, 18. 1656 Ioh. 14, 10. 1658 cf. Deut. 18, 22. 1662 cf. Deut. 18, 22. 1665 cf. Lc. 10, 16. 1668 Ioh. 14, 22. 1670 cf. Mt. 13, 11 ; Mc. 4,11. 1671 cf. I Cor. 3,1-2. 1678 cf. I Cor 3, 6. 1679 cf. supra XI 1367. 1684 cf. II Cor. 3, 3.

1652 Dom. om. SC deinceps om. t

1663 quae uidistis in marg. C

1667 misit me ~ t

1683

644

RVPERTVS TVITIENSIS

in nomine meo, ut Paracletus sit, id est exspectatam ab omni¬ bus sanctis consolationem / Israel afferat uobis et illis, inquam, PL 1690 qui me loquentem audistis et credidistis ; et eis, qui per uer- 710 bum uestrum credituri sunt in me. Ex tunc incipiet illa mani¬ festatio, quam promisi dicens : Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo et ego diligam eum et ad eum ueniemus et mansio¬ nem apud eum jaciemus, quam uos nescientes dicitis : Domine, 1695 ostende nobis Patrem et sufficit nobis, itemque : Domine quid jactum est, quia manijestaturus es teipsum nobis et non mundo ? Hoc interim deposcit necessarius ordo uestrae salutis, ut per mortem meam Deo reconciliemini. Dico ergo : 27

PACEM MEAM RELINQVO VOBIS, PACEM MEAM DO VOBIS

1700

1705

1710

1715

1720

1725

Pax amicitae fructus est, sicut econtrario bellum inimici¬ tiarum opus est. Quae uidelicet pax tanto gratior et deside¬ rabilior uenit, quanto grauiori dispendio eius, quod minor et infirmior est, inimicitiae geruntur. Verbi gratia ubi uictor uictos omnes morti addiceret, dulcius nomen uel opus pacis est, quam ubi uictor uictis reseruatis solummodo tributa quam¬ quam difficilia indiceret. Erant autem inter Deum et homines inimicitiae nimium graues nec dubium erat, quin in praelio iudicii Deus omnino superior foret. Nam etsi qui erant homi¬ nes fideles et iusti, uidelicet quales fuerunt Abraham, Isaac et et Iacob et quique similes illis, tanta erat illorum iustitia com¬ paratione debiti, quanta est fortitudo regis occurrentis cum decem milibus ei qui cum uiginti milibus aduersum se uenit. Ergo quanto maiore malo generis humani praedictae inimici¬ tiae gerebantur, tanto magis necessaria pax hominibus erat. Sed quam nos legationem misissemus ea quae pacis sunt roga¬ turi, nisi ultro se obtulisset pax nostra Christus Filius Dei, qui pro eo quod solus erat innocens solus et poterat rationes pero¬ rare nostrae pacis ? Ipse est enim, inquit apostolus, pax nos¬ tra, qui jecit utraque unum et medium parietem maceriae soluens inimicitias in carne sua legem mandatorum suorum de¬ cretis euacuans ut duos condat in semetipsum in unum nouum hominem jaciens pacem, ut reconciliet ambos in uno corpore Deo per crucem interficiens inimicitias in semetipso et ueniens euangelizauit pacem uobis, qui longe fuistis, et pacem his, qui prope. Quoniam per ipsum habemus accessum ambo in uno Spiritu ad Patrem. Igitur interrogatus Dominus a dis-

1689 cf. Lc. 2, 25. 1690 cf. Ioh. 17, 20. 1692 Ioh. 14, 21. 1694 Ioh. 14,8. 1695 Ioh. 14, 22. 1698 cf. Rom. 5, 10. 1706 cf. Eph. 2,14.16. 1711 cf. Lc. 14, 31. 1715 cf. Lc. 14, 32. 1716 cf. Eph. 2, 14. 1717 cf. Hebr. 7, 26. 1718 Eph. 2, 14-18.

1691 sunt credituri ~ C in me om. SC 1694 uos om. t 1698 recon¬ ciliamini Ct 1702 dispensio S 1704 pacis opus ~ t 1706 indificilia S 1707 erant S 1713 maiori t 1718 enim supra lin. S

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 26-28)

645

cipulo dicente : Domine, / quid factum est, quia manifestaturus C8iv es teipsum nobis et non mundo, cum dixisset : Haec locutus sum 1750

uobis apud uos manens, Paracletus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille uos docebit omnia et suggeret uobis omnia quaecumque dixero uobis, adhuc altius eorum, quae facta sunt, summam exprimens : Pacem, inquit, relinquo uobis, pacem meam do uobis, ac si diceret : Hoc factum est quod dico per me, in quo complacuit omnem plenitudinem diuini-

1735 tatis inhabitare, reconciliantur et pacificantur omnia siue quae

in terris siue quae in caelis sunt. Pacis autem nomen aequiuocum est. Proinde / quod dixerat : Pacem relinquo uobis, repe- PL tens signanter pacem meam, inquit, do uobis, et adiecit: 711 14, 27b

NON, QVOMODO MVNDVS DAT, EGO DO VOBIS

1740

1745

Pax etenim, quam mundus dat, paci quam dat Christus, con¬ traria est. Quid namque mundus ait in largitione suae pacis ? I enite, inquit, et fruamur bonis, quae sunt et utamur creatura

tamquam in iuuentute celeriter, uino et ungeunto pretioso nos impleamus et non praetereat nos flos temporis, etc. Eiusmodi pacem : Nolite, inquit Christus, putare quod uenerim pacem mit¬ tere in terram : Non ueni pacem mittere, sed gladium. Quid au¬ tem de pace quam dat Christus Scriptura dicit ? Quam spe¬ ciosi super montes pedes euangelizantis pacem, annuntiantis bo¬ num, praedicantis salutem, dicentis Sion : Regnabit Deus tuus.

175° In eo quippe pax Christi est, quam ipse dat nobis, quod prin¬

cipe mundi huius foras eiecto, o Sion, regnabit ipse Deus tuus regnumque peccati et mortis destructum est, et cessauit exac¬

tor, quieuit tributum, contriuit Dominus baculum impiorum, uirgam dominantium, caedentem populum in indignatione 1755 plaga insanabili, subicientem in furore gentes, persequentem crudeliter. Veram ergo, dum uado, inquit, pacem relinquo uobis, ueram pacem meam ; meam, id est, per me acquisitam, dum redeo, dum a mortuis resurgo, do uobis dicendo : Pax uo¬ bis. Accipite Spiritum sanctum : Quorum remiseritis peccata, 1760 remittuntur eis. 14, 27c-28

NON TVRBETVR COR VESTRVM

NEQVE FORMIDET. AVDISTIS

QVIA ego dixi vobis : VADO et venio ad vos

Igitur, inquit, sicut supra dixi, non turbetur cor uestrum, creditis in Deum et in me credite. Ita et nunc repetens dico :

1727 Ioh. 14, 22. 1728 Ioh. 14, 25-26. 1734 cf. Coi. 1, 19-20. Sap. 2, 6-7. 174» Mt. 10, 34. 1747Is.52, 7. 1750 cf. Ioh. 12, 31. cf. I Cor. 15, 26 ; Hebr. 2, 8. 1752 Is. 14, 4-6. 1758 Ioh. 20, 19.23. Ioh. 14, 1.

1742 1751 1763

1734 diuinitatis om. t 1738 inquit meam ~ t 1741 ait] agit t 1743 pretioso om. t 1745 pacem om. SC 1746 in terram om. SC 1749 regnauit t 1751 regnauit t 1753 Dominus supra lin.C 1754 populos/ 1755 gentem A 1757 pacem ueram meam 1762 VOBIS om.t

646 1765

1770

1775

28b

RVPERTVS TVITIENSIS

Non turbetur cor uestrum neque formidet, data uidelicet ratione digna, cur nequaquam cor uestrum turbari aut formidare de¬ beat. Audistis enim, quia ego dixi uobis : Vado et uemo ad uos. Vado, inquam, parare uobis locum, et si abiero et praeparauero uobis locum, iterum uenio et accipiam uos ad meipsum, ut ubi sum ego et uos sitis. Sed et hoc audistis, quia dixi uobis, pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis, ergo et si necessario prae infirmitate caro uestra, dum ego uado, turbatur, saltem non turbetur cor uestrum neque formidet a spe sua se esse deceptum, quasi frustra crediderit me esse Christum Dei Filium, sed in ipsa trepidatione qua disparet / exterior pulchritudo confessionis, uiuat intrinsecus radix fidelitatis. Quid enim, si uado ?

C 82

SI DILIGERETIS ME, GAVDERETIS VTIQVE, QVIA AD PATREM VADO, QVIA PATER MAIOR ME EST 1780

1785

1790

1795

1800

, 29

Diligitis quidem me nunc interim tamquam proximum sed nondum tamquam Deum. Si enim sic diligeretis me, si cognouissetis me, si crederitis, quia ego in Patre et Pater in me est, gauderetis utique, quia ad Patrem iiado. Quanta enim in hoc diligentibus me gaudendi causa est ? Magna plane et ineffabilis. Nam quamdiu mortalis homo sum, Pater maior me est. Minuisti enim eum, inquit psalmista, paulo minus ab angelis. Sequitur autem : gloria et / honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum. Omnia subiecisti sub pedibus eius. Item in alio psalmo : Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis, ac deinceps : De torrente in uia bibet, propter ea exaltabit caput. Hoc propter idipsum, quia uado, mox futurum est. Videbitis enim me Dominum et saluatorem uestrum propter passionem mortis gloria et honore coro¬ natum. Igitur si dilexeritis me, uidelicet credendo et cognos¬ cendo, quia ego in Patre et Pater in me est, sine qua cognitione potestis digne diligere me, gauderetis utique transire me ab exsilio mundi et aeternaliter sessurum ad dexteram Patris in¬ trare in gloriam regni mei, quia uidelicet hactenus ex quo car¬ nem indui, Pater maior est, et ego secundum mortalitatem eiusdem carnis non solum Patre sed etiam immortalibus paulo minor sum angelis. ET NVNC DIXI VOBIS PRIVSQVAM FIAT, VT CVM FACTVM FVERIT, CREDATIS

Valet namque ad testimonium praesentium memoria prae-

1768 Ioh. 14, 2. 177« Ioh. 14, 27. 1772 cf. Mt. 27, 41. 1774 cf. Mt. 16, 16. 1785 Ps. 8, 6-8. 1788 Ps. 109, 1.7. 1794 cf. supra XI 1235. 1795 cf. Ioh. 13, 1.

1765 uidelicet data ~ t 1767 enim supra lin. S quia] nam t 1776 quid enim si uado om. t 1777 SILIGITIS S VADO AD PATREM Vulg. 1784 me om. SC 1785 enim om. SC 1786 eum] Domine add. t 1798 me om. SC

PL 712

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 28-31) 1805

14, 30 1S10

647

teritorum. Idcirco nunc dixi uobis priusquam fiat. Dixi, inquam, quia uado et iterum uenio, ut cum factum fuerit, cum ego abiero et iterum uenero, uos praeteritis dictis simul et prae¬ sentibus factis confirmati credatis scilicet quia ego in Patre et Pater in me est. Qui haec et antequam facerem praedixi et postquam praedixi facere potui. IAM NON MVLTA LOQVAR VOBISCVM ; VENIT ENIM PRINCEPS MVNDI HVIVS ET IN ME NON HABET QVIDQVAM

Notandum in his primis quod non dixerit : Iam non mul¬ ta loquar uobis, sed : Non multa loquar uobiscum, inquit. Vobiscum enim cum dicit subaudiendum est : manens prae1815 sentia corporali. Multa quippe et illis tunc locutus est et no¬ bis nunc loquitur. Sed neque cum illis manens multa locutus est, neque nobiscum corporaliter manens nunc loquiter, uidelicet praesentia locali sed conuersatione uisibili. Vnde et post aliqua dicturus est : Pater, cum essem cum eis, ego seruabam 1820 eos quos dedisti mihi. Igitur iam non multa, inquit, loquar uo¬ biscum, subauditur corporaliter manens. Quam ob causam ? Venit enim princeps mundi huius, mundi scilicet damnati, qui nunc me odit et mihi aduersatur, uidelicet diabolus. / Nunc uenit, qui inde princeps mundi dicitur, quia mundi amatori1825 bus principatur. Quomodo uenit hic princeps malignus, prin¬ ceps uel praepositus mortis et peccator antiquus, nisi quia con¬ tentione mortis mecum congreditur ? Sic, inquam, uenit, et in me non habet quidquam. Non idcirco uenit, non propter hoc uenire permittitur, quod ego rapuerim uel iuste exsoluere de1830 beam, quod ille est exacturus. 14, 31

C 82*

SED VT COGNOSCAT MVNDVS QVIA EGO DILIGO PATREM, ET SICVT MANDATVM DEDIT MIHI PATER, SIC FACIO

Idcirco illum admitto mortis feneratorem, ut cognoscat mun¬ dus quia ego diligo Patrem et oboediens illi per omnia pro om1825 ni mundo, sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio. Igitur quod uenit ille / princeps mundi huius, stultae temeritatis et temerariae stultitiae est ; quod autem incursus eius sustinens morior, uoluntarium oboedientiae pro omni mundo sacrifi¬ cium est. Tenuisti, inquit psalmista, manum dexteram meam, et 184o in uoluntate tua deduxisti me, et cum gloria suscepisti me. Saluare enim mihi brachium meum dexterum, id est diuina po¬ tentia mea et indignatio mea mihi auxiliari poterat, ut non

1807 cf. supra XI 1234. 1823 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 43, 13 — CC 72 p. 112 : satan contrarius siue aduersarius. 1824 Aug., In Ioh. euang. tr. 79, 2, 43 — CC 36 p. 526. 1829 Aug., In Ioh. euang. tr. 79, 2, 43 — CC 36 p. 527 ; cf. Ps. 68,3. 1833 cf. Lc. 6, 34. 1839 Ps. 72, 24. 1840 cf. Is. 63, 5.

1810 MVLTVM n 1841 mihi om. t

1812 multum t mihi enim ~ S

1816 nunc om. C

1820 inquit om. S

PL 713

648

1845

1850

1855

RVPERTVS TVITIENSIS

morerer, quae mihi auxiliatur ut resurgam. Sed mandatum Patris, uera et immensa caritas Patris, quam habet circa salutem generis humani, tenet manum dexteram meam, ut non me defendam mortemue transiliam, et in uoluntate sua dedu¬ cit me dicentem : Pater, non mea uoluntas, sed tua fiat. Quia non quod infirma caro appetit, sed agendum mihi censeo, quod exigit consilium diuinitatis. Itaque ueniat, qui nunc uenit, princeps mundi huius, ut cum in me nihil inuenerit uictus in certamine per unum hominem iure foras eiciatur, sicut econtra per unum hominem, quem uicit, principatum mundi huius iure sibi obtinuisse uidebatur. Hoc facto cognoscet mun¬ dus suae salutis experimento, quia ego diligo Patrem et mandato ipsius subeo mortem, qui per nullam culpam acquisiui mihi ex Adam mortis hereditatem.

31b

SVRGITE, EAMVS HINC

1860

1-2 1865

Quoniam, inquit, ecce appropinquabit, qui me tradet, et tur¬ ba cum eo cum laternis et facibus et armis, ne in angusto intra parietes coenaculi huius nos comprehendant, uobisque non sit libera effugiendi facultas. Nolo enim quemquam ex uobis perdere, sed uolo ut sinant uos abire. Surgite, eamus hinc, ne uel iste, cuius diuersorio fruiti sumus, apud quem pascha feci¬ mus, ullam propter nos inquietudinem patiatur. EGO SVM VITIS VERA, ET PATER MEVS AGRICOLA EST. OMNEM PALMITEM IN ME

NON FERENTEM FRVCTVM TOLLET EVM,

ET OMNEM, QVI FERT FRVCTVM, PVRGABIT EVM, VT FRVCTVM PLVS AFFERAT 1870

1875

1880

Ecce per similitudinem notae et uisibilis rei suae passionis demonstrat utilitatem, ut iam ex hoc mundus cognoscere / incipiat, cur mandatum dederit illi Pater, cur ad eum mundi huius prmceps uenire permittat, in quo princeps ille non ha¬ beat quidquam, id est cum illum ad crucifigendum uel occi¬ dendum tradat Pater, qui nullam habet mortalitatis causam. Ego sum uitis, et Pater meus agricola est. Nonne, inquit, uitis, cum sit nigrum et hispidum aridique corticis lignum, ut pal¬ mites suos latius extendat et suauem in tempore suo botrum proferat, uino cor hominis laetificatura ? Nonne, inquam, propter hoc agricolae studio plantatur in terra prius hiemis horrorem imbriumque passura molestias ? Et ego utique ui¬ tis uera sum ; uera, inquam, uitis, scilicet ad distinctionem uitis alienae, id est gentis huius sodomiticae, de qua Moyses

1847 Lc. 22, 42. 1848 cf. Mt. 27, 48. 1851 cf. Ioh. 12, 31. 1858 cf. Mt. 26, 46 ; Ioh. 18, 3. 1861 cf. Ioh. 17, 12 ; 18, 8. 1863 cf. Mt. 26, 18. 1878 cf. Ps. 103, 15. 1881 Aug., In Ioh. euang. tr. 80, 1, 14 — CC 36 p. 528. 1882 cf. Is. 1, 9-10.

1846 deducet t

1871 principem mundi huius ~ t

1875 uitis] uera add. t

C 83

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (14, 31 - 15, 3) 649 in cantico suo : De uinea, inquit, Sodomorum, uinea eorum et de suburbanis Gomorrae, uua eorum, uua fellis et botrus amarissi885 mus, fel draconum uinum eorum et uenenum aspidum insana¬ bile. Igitur me uitem / adeo ueram, ut is qui uenit princeps PL mundi huius, sicut paulo ante dixi, non habeat in me quid- 714 quam. Idcirco Pater meus agricola caelestis in hoc mundo plantare et sarculo passionis excolere dignum duxit, ut pal890 mites meos, quorum primi uos estis, latius extendam et post horridam, quae nunc instat tribulationis et mortis hiemem suauem botrum, id est gratiam resurrectionis proferam, quo per fidem praegustato sponsa dicit in Canticis : Botrus cypri dilectus meus mihi in uineis Engaddi. Quomodo autem non895 numquam uitis eodem stipite tam steriles quam et fructuosos palmites emittit, sed intentus agricola sterilem amputat omnemque fructiferum purgat, sic eadem ex fide uel confessione nominis mei tam reprobis compluribus quam et electis pullu¬ lantibus Pater meus huius uitis agricola facturus est. Nam 900 omnem palmitem in me non ferentem fructum, tollet eum ; et omnem qui fert fructum, purgabit, ut fructum plus afferat. Ecce ludam filium perditionis palmitem inutilem, immo et dam¬ nosum uermem radici huius uitis imminentem uidetis, qua¬ liter amputauit traditum Satanae, ut continue deportetur in 905 ignem gehennae. Vos palmites residuos, qui hactenus fruc¬ tum fertis aliquantulum euangelizantes et curantes ubique, uerumtamen in una tantum Iudaeorum gente ; uos, inquam, ut fructum plus afferatis, ecce purgat agricola participatione passionis et mortis meae, ut compluti sanguine meo suauem 910 excipiatis austrum, id est Spiritum sanctum, quem dat uobis in remissionem peccatorum. Hoc est quod sequitur : / C83T IAM VOS

MVNDI ESTIS PROPTER SERMONEM, QVEM LOCVTVS SVM VOBIS

Sermo quippe, quem nunc illis erat locutus, sermo passionis 915 et resurrectionis eius est, uidelicet dum diceret : Vado parare uobis locum et si abiero et praeparauero uobis locum, iterum uenio et accipiam uos ad meipsum, ut ubi ego sum, et uos sitis etc. Itemque nunc nouissime dixerat : Pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis ; quae uidelicet pax uel reconciliatio, qua 920 Deo sumus reconciliati, peccatorum remissio est. Hic autem sermo admixtus fidei mundat nos aeque ut illos ab omnibus

1883 Deut. 32, 32-33. 1886 cf. Ioh. 14, 30. 1893 Cant. x, 13. 1902 cf. Ioh. 17, 12. 1903 cf. Mc. 9, 48. 1901 cf. I Cor. 5, 5. 1901 cf. Mc. 9,47. 1915 Ioh. 14, 2-3. 1918 Ioh. 14, 27. 1920 cf. Rom. 5, 10. 1921 Aug., In Ioh. euang. tr. 80, 3, 5 — CC 36 p. 529.

1881 amarissimi t 1889 colere t 1895 stipite] ex praem. t 1896 intentus t 1903 uitis huius ~ S huius supra lin. S 1911 illis om. t 1917 sum ego ~ S

650

1925

1930

4

RVPERTVS TVITIENSIS

peccatis, quia profecto sermonis fides praecedens causa effectiua est, ut sanguis Filii Dei lauet nos a peccatis nostris. Vnde psalmista et ipse lauandus in sanguine Christi : Asperges me, inquit, hyssopo et mundabor, lauabis me et super niuem deal¬ babor. Per hyssopum quippe, quo pulmonis tumor deponitur, fides intelligitur sermonis huius, qua corda purificantur, quo cum primo asperseris me, inquit, tunc demum lauabis me et super niuem dealbabor. Igitur propter sermonem, inquit, quem locutus sum uobis, iam uos mundi estis, quia uidelicet propter passionem mortis, quam praenuntiaui uobis, qua transeo ex hoc mundo ad Patrem, et iam in mundo non sum, iam uos mundati estis. MANETE IN ME, ET EGO IN VOBIS. SICVT PALMES NON POTEST

1935

FERRE FRVCTVM A SEMETIPSO, NISI MANSERIT IN VITE, SIC NEC VOS, NISI IN ME MANSERITIS

O quam terribilem cunctis praesumptoribus humanae possi¬ bilitatis inopiam, quam ueram corporis ecclesiae caput / eius Christus Dominus commendat et defendit unitatem. Manete, 1940 inquit, in me et ego in uobis. Quid enim ? Videntur sibi nimii assertores liberi arbitrii non indigere auxiliantis et miserentis gratiae Dei, tamquam uolentes et currentes sua uelocitate uitae sempiternae fructum comprehendere possint. Sed dicit : Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit 1945 in uite, sic nec uos nisi in me manseritis. Ergo praesumptores et superbi palmites mali horrida manu agricolae iure tollen¬ di estis, nisi omnem pulchritudinem omnemque fructuum uenustatem non ex uobis, sed ex uitis intima radice procedere confessi fueritis. Itemque et uos, o schismatici, ab ecclesiae cor1950 pore uos praecidentes et propriis adinuentionum uestrarum surculis praecisi, nolite putare, quod uitalem fructum ferre possitis. Quis enim uitis et palmitum eius nesciat unitatem ? Quamdiu palmites in uite manent, tamdiu ascendentem per uenas intimas genuinum radicis eius humorem bibunt et ui1955 uunt florentque et flores fructus parturiunt. At uero, si de uite palmes excisus fuerit, iam boni succi eius particeps esse non potest ideoque speciem quidem palmitis habet, sed nec ui-/ uit nec usum habet alium nisi ut in ignem mittatur et ardeat. Haec ergo ipsius Domini et discipulorum eius idonea simili1960 tudo data est. Quamdiu enim per unitatem fidei magistro concordant, ueritatis mandatam dilectionem seruantes, idip-

1923 cf. Apoc. i, 5. 1924 Ps. 50, 9. 1926 cf. Aug., Enarr. inps. 50,12, 2-6 — CC 38 p. 608 ; Isidor, Etym. 17, 9, 39 — PL 82, 628 C ; Raban., De nat. rer. 19, 8 — PL m, 528 A. 1931 cf. Ioh. 13, 1. 1941 cf. Rom. 9, 16. 1958 cf. Ioh. 15,6. 1961 cf. Rom. 12, 16.

1926 pulmonis] palmitibus t

1941 miserantis t

1951 sarculis S

PL 715

C 84

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (15, 3-4)

651

sum sentiendo omnes in Christo manent et singuli de Spiritu eius uiuentes internae uiriditatis gratiam habent, uiuitque in salutem communicantium illis quicumque celebrant sacra1965 mentum in ecclesia Christi. Christus namque in eis loqui¬ tur, et quidquid ab eis iit, a Deo factum et Spiritu eius confir¬ matum esse recte creditur. At uero ubi dissentientes seque per haereses et schismata ab unitate fidei diuidentes a Christo praecidunt, mortuum est eorum omne uerbum et sacramen197° tum et quidquid agere uidentur infectum, quidquid sacrificare putantur, pollutum est. De qualibus apostolus dicit : Haben¬ tes quidem speciem pietatis, uirtutem autem eius abnegantes. Nam uerbi gratia baptismum aquae uisibiliter conferre pos¬ sunt, sed eum, in qua tota consistit uirtus baptismi, Spiritum 1975 sanctum conferre nequeunt. Eis tamen, qui ab illis baptizan¬ tur, si reuertantur ad ecclesiam catholicam, non repetitur lauacrum carnis, si tantum baptizati sint in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, quod multi haeretici uel haeresiarchae fecerunt et alio nihilominus erroris ferramento praecisi sunt. 1980 Non, inquam, eis repetitur baptismus aquae uisibilis, sed tan¬ tum per catholicae fidei professionem perque sanctae eccle¬ siae reconciliationem uerae uiti, id est Christo, inseruntur et ita sanctum accipientes dilectionis spiritum uirescunt et fruc¬ tum salutarem facere possunt. Igitur a uite et manentibus in 1985 ea palmitibus sumpta similitudine sui discipulorumque secum manentium in uno dilectionis spiritu : Manete, inquit, in me et ego in uo/bis, uidelicet sicut palmites manent in uite, ut maneat pinguedo uitis in palmitibus. Non enim quia genuinus humor uitis in palmites se diffundit, idcirco palmites in uite 199° manent, sed quia palmites manent in uite, idcirco uitis illos participes efficit pinguedinis suae. Ita nimirum non quia spi¬ ritus dilectionis de uera uite Christo in cunctos palmites suos diffunditur et uniuersam ecclesiam toto orbe plantatam gra¬ tiae sempiternae fructuosis onustat charismatibus, non in1995 quam, idcirco singuli palmites in eadem uite manemus, alioquin numquam aliquis praecideretur, quia numquam deest huic uiti pinguedo sancti Spiritus, sed quia singuli per unius uerae et catholicae fidei confessionem in Christo manemus, idcirco spiritus eius omnes participes sumus et uiuit omne 2000 sacramentum, quodcumque nos immo ipse per nostrum minis¬ terium operatur. Recte ergo non ait : Maneam ego in uobis et uos in me, sed prius : Manete, inquit, in me, deinde : Et ego in

1971 II Tim. 3, 5.

1964 quidcumque C 1969 omne om. S 1971 putantur in marg. C 1973 nam om. t 1974 qua C 1978 uel] et t 1984 in ea om. t 1995/1996 idcirco usque ad numquam om. S 2002 prius manete ~ C

pl 716

RVPERTVS TVITIENSIS

652

2005

2010

uobis, et ut plenius notum faciat quam uere necessarium no¬ bis sit manere in illo,/ut maneat ipse in nobis : sicut palmes, inquit, non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in uite, sic nec uos, nisi in me manseritis. Eant igitur et fructum ferre gestiant plantaria mortis et surculi aeternis ignibus deputati Cerinthus uidelicet et Arius ceterique ficti, quos sanctus dis¬ ciplinae Spiritus effugit. Nam quidquid apud eos agitur, quodcumque quasi sacrum uel sacramentum celebratur, tam uere uerbo uitae et spiritu ueritatis caret, quam uere palmes, nisi manserit in uite, fructum ferre non potest, quam uere manus abscissa a corpore uiuere uel operari non ualet. Sequitur :

15, 5

15, 5b

C

84’

EGO SVM VITIS, VOS PALMITES 2015

Idcirco repetiuit, quod iam ante dixerat : Ego sum uitis, ut manifestius exprimeret, quod nondum fecerat, quos uellet intelligi palmites. Nam supra dixit : Ego sum uitis et Pater meus agricola est, nunc autem dicit : Ego sum uitis, uos palmites, et adiecit :

2020

QVI MANET IN ME, ET EGO IN EO, HIC FERT FRVCTVM MVLTVM : QVIA SINE ME NIHIL POTESTIS FACERE

2025

15,

6

Propterea dixi, inquit, manete in me, et ego in uobis, quia qui manet in me et ego in eo, hic fert fructum multum. Idcirco, inquam, dixi : Manete in me, quia sine me nihil potestis facere. Parum est autem eum palmitem, qui non manet in uite, nihil posse facere. Sed quid ? SI QVIS IN ME NON MANSERIT, MITTETVR FORAS SICVT PAL¬ MES ET ARESCET, ET COLLIGENT EVM ET IN IGNEM MITTENT, ET ARDET

2030

2035

2040

Non solum nihil facit palmes excisus, sed et de illo nihil fit. Verbi gratia non uasculum aut paxillus uel cuiuslibet artis aut operis instrumentum nec omnino quidquam est, propter quod illum sumere libeat artificem lignarium. Vnde ad prophetam Ezechielem Dominus dicit : Fili hominis, quid fiet ligno uitis ex omnibus lignis nemorum, quae sunt inter ligna siluarum ? Numquid tolletur de ea lignum, ut fiat opus aut fabricabitur de ea paxillus, ut dependeat in eo quodcumque uas ? Ecce igni da¬ tum est in escam. Huic sententiae propheticae / consentit apostolus, non ut existimauit Nouatus paenitentiae remedium lapsis denegans sed difficultatem renouationis eorum, qui al¬ ta sapientes de hac uite praecisi et haeresiarchae facti sunt, ter¬ ribiliter praenuntians : Impossibile est enim, inquit, eos, qui

2006 cf. Ioh. 6, 4-6.

13, 16.

2008 cf. Sap. i, 3.

2034 Ez.

15, 2-4.

2042 Hebr.

2003/2004 sit nobis ~ t 2008/2009 spiritus disciplinae ~ t 2010 tam t tanto n uero t 2018 ego sum inquit ~ t 2028 ARESCIT Aug. 2029 ET ARDET supra lin. C 2037 ea] eo S

PL 717

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (15, 4-7)

2045

2050

2055

2060

2065

2070

653

semel sunt illuminati, gustauerunt etiam donum caeleste et par¬ ticipes facti sunt Spiritus sancti, gustauerunt nihilominus bonum Dei uerbum uirtutesque saeculi uenturi et prolapsi sunt, renouari rursus ad paenitentiam, rursus crucifigentes sibimetipsis Filium Dei et ostentui habentes. Quam enim hic aliam des¬ perationem paenitentiae docet apostolus, nisi ipsam, de qua ad Titum scribens : Haereticum, inquit, hominem post unam et secundam commonitionem deuita, sciens quia subuersus est, qui eiusmodi est et delinquit, cum sit proprio iudicio condemnatus./ Igitur de illo, qui se ab unitate uerae uitis, id est Christi, praes¬ cidit, haereticus uel haeresiarches factus uno ore parilique sen¬ su consonant Christus, propheta et apostolus. Christus enim : Si quis in me non manserit, inquit, mittetur foras sicut palmes et arescet. Et colligent eum et in ignem mittent et ardet. Propheta autem : Numquid, ait, tolletur de ea lignum, ut fiat opus aut fabricabitur de ea paxillus ? Ecce igni datum est in escam. De¬ nique de illo, qui numquam uitis, id est christianae fidei, professus est speciem siue decorem, idem quod de agresti ligno spe¬ rari potest, scilicet quod aliquod uas fieri aut paxillus possit fabricari utilis domui Dei. De illo uero qui insertus eidem ue¬ rae uiti bonum radicis eius succum gustauit et particeps, sicut iam dictus apostolus ait, factus est Spiritus sancti gustando bonum Dei uerbum uirtutesque saeculi uenturi ; de illo, in¬ quam, cum praecisus uel prolapsus est, hoc solum restare pu¬ tandum est, ut colligatur et in ignem mittatur et ardeat, quia uidelicet iuxta alium euangelii locum tale eius peccatum est, quod non remittatur neque in hoc saeculo neque in futuro. Haec de palmite illo, qui praecisus et proprio iudicio condemnatus est, dicta sint. Quid econtra de illo uel de illis palmitibus, qui in uite permanent ? Ait : SI MANSERITIS IN ME, ET VERBA MEA IN VOBIS MANSERINT, QVODCVMQVE VOLVERITIS PETETIS, ET FIET VOBIS

2075

2080

Paulo ante dixit : Manete in me et ego in uobis. Nunc parua litterae commutatione : Non enim ait : Si manseritis in me et ego in uobis, sed : Si manseritis in me et uerba mea in uobis manserint, ita dicendo aperuit, quomodo in suis maneat ipse discipulis. Nam cum Christus Verbum Dei et caro nostra sit, si uerba, id est, fides Verbi incarnati in nobis manserint, pro¬ fecto ipse Christus manet in nobis, sicut apostolus testatur ha¬ bitare Christum per fidem in cordibus nostris. Ergo quod di¬ xerat : Manete in me et ego in uobis, hoc repetiuit dicendo : Si manseritis in me et uerba mea in uobis manserint, ut huius

2049 Tit. 3, 10-11. 2081 cf. Eph. 3,17.

2044 etiam om. S

2009 Mt. 12, 32.

2070 cf. Tit. 3, 11.

2075 Ioh. 15, 4.

C85

654 2085

2090

2095

2100

2105

2110

2115

15, 8 2120

RVPERTVS TVITIENSIS

uni/tatis mutuaeque in inuicem mansionis praemium subnecteret dicendo : Quodcumque uolueritis petetis et fiet uobis. Quae promissio, ne quod scrupulum nobis moueat recogitantibus uel scientibus multa petere fideles Christi, quae tamen non fiant eis memoriter tenendum est eum dixisse : Ego sum uitis, uos palmites, et idcirco secundum similitudinem uitis et palmitum eius hoc ut cetera quae iam dixit esse accipiendum. Quid enim ? Numquid uitis palmitibus suis aliquid suum denegat uel subtrahit ? Nonne omnem gratiam sui uiroris, omnem uirtutem suae radicis in eos transfundit et per singulos dispartit totumque ex illis fructum suum dependere facit ? Quae autem gratia, quae uirtus est in radice uitis huius, scilicet Christi Filii Dei, nisi omnis plenitudo septiformis Spiritus sancti ? Ergo sicut palmites a uite nihil aliud nisi quod habet uitis in se exspectare uel accipere possunt, sic isti palmites rationales a uera uite, / quae Christus est, nihil nisi quod habet ipsa uitis uel petere debent uel accipere possunt. Igitur si man¬ seritis, inquit, in me et uerba mea in uobis manserint, quodcum¬ que uolueritis petetis et fiet uobis, id est non in auro et argento sed in omni uerbo et in omni scientia diuites eritis et non concupiscentias carnis sed omne donum Spiritus sancti, quia om¬ ne donum perfectum, quod desursum est, descendens a Patre luminum petentes ex me accipietis, scilicet diuini timoris gem¬ mulas, pietatis pampinos, scientiae flores, fortitudinis botros, maturas consilii uuas, intellectus torcularia, sapientiae apothecas. Talium quidquid petieritis quia ad me ueram uitem pertinent, quia gratiae et ueritatis diuitiae sunt, fiet uobis, ita ut fructus gratiarum omnium tamquam botros de mag¬ nis palmitibus dependentes totus miretur orbis. Quidquid his septem sancti Spiritus donis abundantius est, fructuosum non est et ad uinum salutis non pertinet, sed a natura uitis alie¬ num est et idcirco manentibus in uite palmitibus cupiendum aut petendum non est neque illis fieri debet. Vnde autem tam prona indulgentia, ut quodcumque uolueritis petatis, o pal¬ mites boni, et fiat uobis ? Sequitur : IN HOC CLARIFICATVS EST PATER MEVS,

VT FRVCTVM PLV-

RIMVM AFFERATIS ET EFFICIAMINI MEI DISCIPVLI

2125

Inde, inquit, tanta Patris largitas ad faciendum uobis quod¬ cumque petieritis, quia uidelicet hoc ad laudem et gloriam nominis eius proficit, si uos tamquam palmites boni fructum plurimum afferatis. Et ad hoc ipsum efficiamini mei discipuli,

2089 Ioh. 15, 5. 2104 cf. I Cor. i, 5. 1, 14. 2123 Ord. missae, or. ad oblationem.

2106 cf. Iac. i, 17. 2111 cf. Ioh. 2124 cf. Ioh. 13, 13.

2090 similitudinem] multitudinem t 2099/2101 sic isti usque ad possunt om. S 2103 Spiritus sancti omne donum in marg. S

pl 718

C 85v

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (15, 7-9)

2130

2135

scilicet imitando me Dominum et magistrum uestrum, qui cum innocens sim, ita ut nihil in me habeat princeps huius mundi, ut supra dixi, tamen morior sicut Pater mandatum de¬ dit mihi, ut quia uere sum uitis moriendo fructificem mundo uinum optimum, quo in aeternum laetificetur cor hominis. Hoc, inquam, ad gloriam et laudem Patris perficit, ut et uos eodem modo fructum plurimum afferatis. Est / autem ipse uoluntarius et exaudibilis in omni re, quaecumque petitur ad gloriam nominis sui. Quomodo ergo non faciet uobis quodcumque petieritis hoc intendentibus, ut ad clarificandum eum fructum plurimum afferatis ? Plane faciet ita affatim, ut nul¬ lum gratiae uobis desit instrumentum ad fructificandam sa¬ lutem mundi, ad dilatandam gloriam Dei, ad testificandam gratiam et ueritatem Filii Dei. Vnde hoc ? Ait :

15, 9 2140

2145

2150

2155

655

719

SICVT DILEXIT ME PATER, ET EGO DILEXI VOS

Ac si dicat : Sicut per multam dilectionem Pater me misit meque ueram uitem in hoc mundo plantauit, sic ego per ean¬ dem dilectionem mitto et expando per mundum uos palmites meos, ut fructum plurimum afferatis. Cuius namque dilectionis est, quod Pater Filio mandatum dedit uenire ad agones passionis eundemque oboedientem usque ad mortem, mortem autem crucis, exaltauit et donauit illi nomen, quod est super omne nomen,/ut in nomine Iesu omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum, eiusdem dilectionis est, quod idem Filius discipulos suos in mundum uniuersum praedicare mittit euangelium omni creaturae. Vnde sint ante reges et praesides trahendi et morte afficiendi, ut eiusdem spiritus dul¬ cedine, quo plena est uitis consortes quoque palmites uiuificati fructum faciant aeternae salutis. Ergo sicut dilexit me Pater, inquit, et ego dilexi uos.

15, 9b

MANETE IN DILECTIONE MEA

Manete, id est perseuerate, scilicet diligendo inuicem ha¬ bendo unum spiritum et unam fidem, quae operatur per dilec¬ tionem. Dixi enim uobis, quia Pater meus agricola omnem 2160 palmitem in me non ferentem fmctum tollet eum. Ne ergo tollat uos hic agricola, ferendo fructum, id est diligendo inuicem, manete in dilectione mea, contendite non excidi a me uite uera. Quid enim ? 15, 10

PL

si PRAECEPTA MEA SERVAVERITIS, MANEBITIS IN DILECTIONE

2127 cf. Ioh. 14, 30. 2130 cf. Ps. 103, 15. 2131 cf. supra XI 2123. 2137 cf. Missa/e Rom.,fer. VI in parasceue, adoratio crucis, Corp. Antiph. off. I 110 b ed. Hesbert p. 305. 2138 cf. I Macc. 3, 3. 2139 cf. Ioh. 1, 14. 2140 cf. Phil. 2, 8-10. 2150 cf. Mc. 16, 15. 2151 cf. Lc. 21, 12.16 ; cf. Mt. 10, 18.21. 2157 cf. Ioh. 13, 34. 2158 cf. Gal. 3, 6. 2159 cf. Ioh. 15, 1.

2140 PATER supra lin. C 43

IX

C 86

RVPERTVS TVITIENSIS

656 2165

MEA,

SICVT

ET

EGO

PATRIS

MEI

PRAECEPTA

SERVAVI

ET

MANEO IN EIVS DILECTIONE

Praecepta mea, quae licet multa sunt, in hoc uerbo instau¬ rantur : Diliges proximum tuum sicut teipsum, praecepta, in¬ quam, mea si seruaueritis manebitis in dilectione mea. Forte 2170 dicat quis : Cum ipsa dilectio praeceptum sit, quomodo nunc dictum est : Si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dilec¬ tione mea ? Diuisionem namque omnis iustitiae fecisse uidetur, ut totius pars altera dilectio Dei, altera pars praecepta sint. Ad haec, inquam, reuera iustitia quiddam totum est, pars 2174 autem eius duae sunt, altera uidelicet dilectio Dei, altera dilectio proximi. In his duobus mandatis ita uniuersa lex pen¬ det et prophetae, ut uita actiua tota in dilectione proximi, uita contemplatiua in dilectione pendeat Dei. Dilectio nam¬ que Dei contemplationi magis inhaeret, dilectio proximi ex2180 terioris uitae actibus incumbit. Deus enim Moysi in monte du¬ as tabulas dedit, in quibus duabus / tabulis lapideis conscripta PL erant decem praecepta legis, tria ut una tabula ad Deum per- 720 tinentia scilicet : Non habere deos alienos, non facere idolum neque ullam similitudinem, non sumere nomen Dei in uanum ; 2185 septem uero in altera tabula pertinentia ad proximum, quo¬ rum primum est : Honora patrem tuum et matrem tuam, secun¬ dum : Non occides, tertium : Non moechaberis, quartum : Non furtum facies, quintum : Non falsum testimonium dices, sex¬ tum : Non concupisces uxorem proximi, septimum : Non con2190 cupisces rem proximi tui. Ita ad primum praeceptum, quod est dilectio Dei, tria pertinent, quae et Dominus in euangelio sic expressit dicendo : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota mente tua, ad alterum uero praeceptum, id est ad dilectionem proximi septem respi2195 ciunt / perdocentia, quomodo uiuatur inter homines. Igitur si C86T praecepta mea seruaueritis, inquit, id est quae ad dilectionem proximi pertinent uitamque actiuam perficiunt et ita dilexeritis inuicem, manebitis in dilectione mea, scilicet in dilectione Dei, quae uitam contemplatiuam perficit, ad quam sic non 2200 peruenitur nisi per uitam actiuam, sicut ad dilectionem Dei non ascenditur nisi per dilectionem proximi. Itaque si prae¬ cepta mea seruaueritis, manebitis in dilectione mea. Operae pretium est, ut in ceteris ita et in hoc dicto iustissimam perpendere auctoritatem docentis, quia statim subiun2205 xit : Sicut et ego praecepta Patris mei seruaui et maneo in eius

2167 cf. Rom. 13, 9. 2176 cf. Mt. 22, 40. 2180 cf. Ex. 20, 3-4.7. Ex. 20, 7-12. 2192 Mt. 22, 37. 2197 cf. Ioh. 13, 34.

2167 restaurantur T 2174 pars] partes t 2184 Dei] Domini t uam uitam ~ t 2205 Patris mei praecepta ~ t

2180 cf.

2200 acti¬

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (15, 9-11)

2210

2215

2220

2225

2230

2235

657

dilectione. Dignum quippe et aequum est, ut cuius magistri opera iure laudantur, eiusdem dicta quoque suscipiantur, si¬ cut econtrario cuius uita despicitur, restat, ut eius etiam prae¬ dicatio contemnatur. Quam uero laudabiliter praecepta Patris praeceptor iste primus seruauerit, iam dum totus orbis canit cum apostolo dicente : Humiliauit semetipsum factus pro nobis oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis. De qua oboedientia sua paulo superius, cum dixisset ipse: Venit enim princeps huius mundi et in me non habet quidquam, statim subiungens : Sed ut cognoscat, inquit, mundus, quia diligo Patrem, et sicut mandatum dedit mihi pater, sic facio, /gitur aequum est et hunc magistrum decet, ut praecipiat, quia uidelicet digni¬ tas uel auctoritas praeceptionis in aperto est, dum facit ipse prior quod iubeat. Dicat itaque : Si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dilectione mea, sicut et ego Patris mei praecepta seruaui et maneo in eius dilectione. Notandum uero, quod cum dicat : Sicut, non aequalitas dilectionis uel oboedientiae prae¬ cipitur, quam assequi cunctis impossibile est hominibus, sed similitudine quantulacumque uel imitatio requiritur. Quis enim in obseruatione praeceptorum Patris illi potest aequari, qui peccatum non fecit nec inuentus est dolus in ore eius ? Quis imitator emetiri ualeat quantitatem dilectionis eius, / cui dicitur in psalmo : Dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem, propterea unxit te Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis ? Sic nempe dictum est : Prae consortibus tuis, ut intelligas nullum oboedientiam uel dilectionem Filii Dei assequi posse aequali¬ ter, qui singulariter et Patrem dilexit atque dilectus est et nos proximos suos prior dilexit, immo pro magna dilectione proxi¬ mus nobis factus est. sequitur :

PL 721

HAEC LOCVTVS SVM VOBIS, VT GAVDIVM MEVM IN VOBIS SIT, ET GAVDIVM VESTRVM IMPLEATVR

2240

2245

Vobis, inquit, de abscessu meo non gaudentibus sed lugen¬ tibus et flentibus haec locutus sum dicens : Si diligeretis me, gauderetis utique, quia ad Patrem uado, quia Pater maior me est etc, ut quemadmodum dulcedo uitis in palmitibus est, ita et gaudium meum in uobis sit. Quod est enim gaudium meum in praesenti tribulatione et tristitia animae / meae in hoc agonis mei sanguineo sudore, quod, inquam, gaudium meum nisi Spiritus sanctus ? Per Spiritum namque sanctum meipsum offeram hostiam immaculatam Deo Patri, ut sanguis meus

2208 cf. supra IX 71. 2211 Phil. 2, 8. 2213 Ioh. 14, 30-31. I Petr. 2, 22 ; Is. 53, 9. 2228 Ps. 44, 8. 2233 cf. I Ioh. 4, 10. 14, 28. 2243 cf. Lc. 22, 44. 2245 cf. Hebr. 9, 14.

2226 cf. 2238 Ioh.

2207 dicta quoque] dictaque C 2209 uero om. S 2215 diligo] ego add. t 2224 quis] quomodo t 2226 quis] quomodo t 2241 meum om. t

C

87

658

2250

2255

2260

15, 12-13

RVPERTVS TVITIENSIS

emundet uos ab operibus mortuis ad seruiendum Deo uiuenti. Et in hac oblatione inenarrabiliter gaudeo, ut merito de hoc gaudio dictum sit: Egredimini, filiae Sion, et uidete regem Salo¬ monem in diademate, quo coronauit eum mater sua in die desponsfatfionis eius et in die laetitiae cordis eius. Vt ergo hoc gaudium meum in uobis sit, ut mihi et congaudendo compati et compatiendo congaudere sciatis, idcirco haec locutus sum uobis tamquam uitis succi mei laetitiam gestiens effundere palmitibus meis. Et ut gaudium uestrum non frustra deceptum sit, sed impleatur in apothecis aeternae iucunditatis, ri¬ sum mundi huius deputabitis errorem et gaudio eius dicetis : Quid frustra deciperis ? Vos autem sine errore ridebitis et gau¬ dium uestrum non decipietur, neque enim tolletur a uobis. Sed quaenam sunt praecepta, de quibus dixi uobis : Si praecepta mea seruaueritis manebitis in dilectione mea ? Ecce dico uo¬ bis : HOC EST PRAECEPTVM MEVM,

VT DILIGATIS INVICEM, SICVT

DILEXI VOS. MAIOREM HAC DILECTIONEM NEMO HABET,

VT

ANIMAM SVAM PONAT QVIS PRO AMICIS SVIS 2265

2270

2275

2280

2285

In Canticis canticorum sponsa dicit : Introduxit me rex in cellam uinariam, ordinauit in me caritatem. / Quando putas rex iste sponsam suam in cellam uinariam introduxit, nisi quando moriendo torcular calcans Scripturas impleuit et resurgendo, ut easdem Scripturas intelligerent, sensum eis aperuit ? Ecce idem cum dixisset Ego sum uitis et Pater mea agricola est, itemque : Ego sum uitis, uos palmites, miro modo uinum suum bi¬ bere uolentibus caritatem ordinauit. Sunt namque duo prae¬ cepta caritatis, uidelicet amor Dei et amor proximi. Sed ut iam superius dictum est, ad amorem Dei non peruenitur nisi per amorem proximi. Dixit ergo paulo supra : Si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dile/ctione mea, sicut et ego PL Patris mei praecepta seruaui et maneo in eius dilectione. Et qua- 722 si quaereres, quae sint illa praecepta, quorum obseruatio nos efficit manentes in sua uel Patris dilectione, ecce subsecutus ait : Hoc est praeceptum meum, ut diligatis inuicem. Dilectio namque in inuicem amor proximi est, per quem peruenitur ad amorem Dei, et talis est ordo caritatis, ut diligere non pos¬ sis Deum nisi diligas proximum. Qui enim non diligit fratrem suum, quem uidet, Deum quem non uidet quomodo potest diligere ? Ergo praeceptum meum, inquit, de quo dicebam uobis : Si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dilectione

2248 Cant. 3, 11. 2257 Eccle. 2, 2. 2258 cf. Ioh. 16, 22. 2265 Cant. 2, 4. 2268 cf. Is. 63, 3. 2268 cf. Mt. 26, 54. 2269 cf. Lc. 24, 45. 2275 Ioh. 15, 10. 2283 I Ioh. 4, 20. 2286 Ioh. 15, 10.

2249 desponsionis SC

2274 superius iam ~ t

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (15, 11-13)

659

mea ; praeceptum meum, inquam, hoc est ut diligatis inuicem. Quare autem illic pluraliter praecepta mea, hic uero singu¬ lariter : Hoc est, inquit, praeceptum meum ? Videlicet quia om2290 ne mandatum de sola dilec/tione est et omnia unum praeceptum sunt. Multa quidem per diuersitatem operis sunt unum in radice dilectionis. Nam : Non adulterabis, non furtum fa¬ cies, non occides, non falsum testimonium dices, et si quod est aliud mandatum, inquit apostolus, in hoc uerbo instauratur : 2295 Diliges proximum tuum sicut teipsum. Igitur sapiens et bene disertus uitae praeceptor suaui et rite statuto ordine dicen¬ di postquam ita proposuit : Si praecepta mea seruaueritis etc., nunc addit, quod iure assumas et dicit : Hoc est praeceptum meum, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos. Quod deinceps ra2300 tionabiliter edisserit tandemque more concludentis illaturus est dicens : Haec mando uobis, ut diligatis inuicem. Primum dilectionem ipsam, quam praecipit, breuiter et copiose ut oportet ipse definit dicendo : Sicut dilexi uos. Nomen quippe dilectionis aequiuocum est. Est enim quaedam dilectio, qua 2305 proximos diligimus iniussi scilicet per affectum cognationis et carnis. Quae profecto dilectio quamuis in illa sancta nobis eloquia non contradicant, multum tamen ab hac dilectione differt, quia uidelicet aliud est quod sponte impenditur natu¬ rae, aliud, quod praeceptis dominicis debetur oboedientiae. 2310 Modum ergo definiens Deo placitae et merito coronandae di¬ lectionis adiecit statim : Sicut dilexi uos, et quasi digito pro¬ tinus suam ostendens dilectionem, de qua dixerat : Sicut di¬ lexi uos, ait continuo : Maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Ergo palam faciebat, 2315 quomodo uel quantum diligeret nos, tamquam si apertius di¬ xisset : Vsque ad mortem diligite inuicem, quia ego usque ad mortem dilexi uos. O fidelem sermonem et omni acceptione dignum quem uere multi reges et prophetae uel iusti uoluerunt audire et non audierunt. Quid enim scriptum est in Ma2320 lachia ? Dilexi uos, dicit Dominus, et dixistis : In quo dilexisti nos ? Nonne frater erat Iacob, dicit Dominus, et dilexi Iacob, Esau autem odio habui ? Et posui Seir montem eius in solitu¬ dinem et hereditates / eius in dracones deserti. Ecce hic in euangelio suo : Dilexi uos, inquit idem Dominus. Et tamquam ite2325 rum diceretur ei : In quo dilexisti nos ?, Nonne, inquit, ego

2289 cf. Rom. 13, 9. 2292 Rom. 13, 9. 2301 Ioh. 15, 17. 2317 cf. I Tim. 1,15. 2318 cf. Lc. 10, 24. 2320 Mal. 1, 2-3. 2325 cf. Ioh. 10, 15.

2287 inquam meum ~ t 2291 quidem om. t sunt2 om. t 2294 instauran¬ tur S 2296 statuto] disposito t 2298 addidit S 2305 affectionem t 2308 quod usque ad naturae sub lin. C 2316 diligite usque ad mortem sub. lin. C

C 87T

PL 723

RVPERTVS TVITIENSIS

66o

2330

2335

2340

2345

15, 14

pro uobis pono animam meam ? Hoc enim aequipollenter as¬ seruit immo et magnificentius atque affectuosius expressit dicendo : Maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam su¬ am ponat quis pro amicis suis. Igitur hoc magnum et mirabile est cunctisque inauditum saeculis, quod magnitudo dilectionis Dei circa nos extenta usque ad mortem pertingit, maxime quia cum esset immortalis illam in qua mori posset naturam propter nos assumpsit. Verumtamen nec illud praetereundum est, quod cum dicere potuisset : Pro inimicis suis, dicere maluit : Pro amicis suis, uidelicet ut suauitate locutionis dulce/dinem in auditoribus sensim diffunderet eiusdem quam illis manda¬ bat dilectionis. Vere enim dicere poterat : Pro inimicis suis, testante apostolo qui ait : Commendat autem suam caritatem Deus in nobis, quoniam cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est. Multo magis igitur nunc iustificati in sanguine eius, salui erimus ab ira per ipsum. Si enim, cum ini¬ mici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem Filii eius, mul¬ to magis reconciliati nunc salui erimus in uita ipsius. Ergo non quia iam erant amici, sed quia nunc eo patiente fiebant amici, dixit : Pro amicis suis. Nam quasi obiceretur, cur eos dixis¬ set amicos, qui cum homines essent, erant utique natura filii irae sicut et ceteri propter Adam et reconciliatione indigebant, statim intulit : VOS AMICI MEI ESTIS, SI FECERITIS QVAE

2350

2355

15, 15

PRAECIPIO VOBIS

Si, inquit, uos, sicut supra dixi, tamquam palmites in uite, ita in me manseritis et ego in uobis, et ita feceritis, quae prae¬ cipio uobis, iam uos ex hoc amici mei estis, iam Deo reconci¬ liati estis, iam filii Dei estis, et omnem seruilem conditionem exsuperastis. Amplius autem ad hunc sensum ualet quod sequitur : IAM NON DICO VOS SERVOS, QVIA SERVVS NESCIT QVID FACI¬ AT

DOMINVS

EIVS.

VOS

AVTEM

DIXI

AMICOS,

QVIA OMNIA,

QVAECVMQVE AVDIVI A PATRE MEO, NOTA FECI VOBIS

2360

2365

Igitur cum propter mansuetudinem dicit : Maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis, poterat propter ueritatem et iustitiam dicere : Pro ini¬ micis suis, non enim quia nos amici eramus, idcirco ille pro nobis animam suam posuit, sed quia pro nobis ille animam su¬ am posuit, idcirco nos facti amici Dei, id est Deo sumus reconciliati. Proinde cum dixisset : Vos amici mei estis, ne nescirent homines, quod gratia non meritis facti sint amici, ait : Iam

2328 Ioh. 15, 13. 2330 cf. Ioh. 9, 32. 2338 Rom. 5, 8-10. 2346 cf. Eph. 2, 3. 2352 cf. Rom. 5, 10. 2359 Ioh. 15,13. 2364 cf. Rom. 5, 10.

2340 QVAE EGO Vulg.

2363/2364 sed usque ad posuit sub liti. C

C88

IN IOHANNIS EVANGELIVM XI (15, 13-15)

661

non dico uos seruos. Quare ? Quia seruus nescit, inquit, quid faciat dominus eius. Notandum quia non dixerit : Quia serui mei nesciunt, quid faciam ego, sed : Seruus nescit quid faciat 2370 dominus eius. Non enim parua distantia est, cum relatiue dici¬ tur seruus domini, et cum absolute uel absque relatione dici¬ tur seruus in Scripturis. / Magnum quippe est tibi uocari seruum PL meum, ait Dominus. Idem cum diceret : Senius non manet in 724 domo in aeternum, non utique ait : Seruus meus. Ergo cum 2375 dicit: Iam non dico uos seruos, profecto idem est ac si dixisset: Iam non dico uos inimicos, quod maxime ex opposito com¬ probatur. Sequitur enim : Eos autem dixi amicos. Igitur cum et superius dixerit : Arnen, amen dico uobis, non est seruus maior domino suo, neque apostolus eo qui misit illum et post2380 modum dictus sit : Mementote sermonis mei, quem ego dixi uo¬ bis : Non est seruus maior domino suo, profecto quod nunc ait: Quia seruus nescit quid faciat dominus eius, de illo seruo dicit, qui non manet / in domo in aeternum, id est de seruo peccati, C 88T qui non potest esse nisi refuga Dei, plane iste seruus nescit, 2385 quid faciat dominus eius, cuius ipse uelit nolit dominio fuerit subiugatus. Vos autem scitis, quia omnia quaecumque audiui a Patre meo, nota feci uobis. Quid est: Quaecumque audiui, nota feci uobis ? Numquid cum homines sitis quamuis amici, om¬ nia scire potestis, quaecumque scio ego unigenitus Filius Dei ? 2390 Non utique hoc putandum est. Nec enim dico : Omnia quae¬ cumque sciui, sed : Quaecumque audiui a Patre meo, nota feci uobis. Quid est ergo : Quaecumque audiui, nisi quaecumque obaudienter accepi. Haec ego a sapientibus et prudentibus abscondi et reuelaui uobis, quia paruuli estis. Illis namque 2395 excaecatis et induratis, sicut praedixit Isaias, ne uideant ocu¬ lis et intelligant corde et conuertantur et sanem eos, uobis ego aperiam sensum, ut intelligatis Scripturas notumque sit uo¬ bis, quod ego audierim a Patre meo mandatum sic faciendi, sci¬ licet quod ille posuerit in me iniquitates omnium uestrum, 2400 ut languores uestros ferrem et peccata uestra portarem, et ego audiens id est oboediens illi factus sim propter uos usque ad mortem, mortem autem crucis. Recte igitur iam non dico uos seruos, quia cognouistis ueritatem et ueritas liberabit uos. Proinde et hoc uobis dico :

2372 Is. 49, 6. 2373 Ioh. 8, 35. 2378 Ioh. 13, 16. 2383 cf. Ioh. 8, 35. 2384 cf. II Macc. 5, 8. 2393 cf. Mt. 11, 25. 2395 Is. 6, 10. 2397 cf. Lc. 24, 45. 2399 cf. Is. 53, 6.4. 2401 cf. Phil. 2, 8. 2403 Ioh. 8, 32.

2372 seruus supra lin. C 2373 meum] domini eum S 2378 amen2 om. SC 2379/2381 neque apostolus usque ad domino suo om. t 2385 fuerit] permanet t 2387 audiui] a Patre meo add. t 2390 non usque ad est om. S 2392/2393 quid est usque ad accepi om. t 2393 obaudienter SC

662 16 2405

RVPERTVS TVITIENSIS

NON VOS ME ELEGISTIS, SED EGO ELEGI VOS

ET POSVI VOS,

VT EATIS ET FRVCTVM AFFERATIS, ET FRVCTVS VESTER MA¬ NEAT

Non, inquit, idcirco uos dixi amicos, quod uos me elegeritis sicut reges gentium et qui potestatem habent super eos a suis 2410 eliguntur amicis, quibus perinde debitores sunt, quia cupi¬ tum non nisi per ipsos poterant obtinere imperium. Ego au¬ tem prior elegi uos, et in hoc est dilectio, non quasi uos dilexeritis me, sed quia prior ego dilexi et elegi uos. Quomodo non palmites uitem constituunt, sed uitis palmites emittit et illud 2415 in eos diffundit, unde fructum faciant, sic uos non me elegis¬ tis, sed ego elegi uos et posui uos, ut eatis et fructum afferatis et fructus uester maneat. Hoc sane quod nunc demum adiecit : Et fructus uester maneat, supradictam uitis et palmitum eius similitudinem longe exsuperat. Fructus enim uitis et palmi2420 tum insensibilium non manet sed cito transit, nec ob aliud in apothecam reconditur nisi ut ueterascet et cum suauitate bi¬ bendo, breui licet commodiore usu mortalium transeat, fruc¬ tus au/tem uitis huius et palmitum rationalium profecto ma- PL net gloriosus in uitam aeternam. Vnde gratulabundus qui- 725 2425 dam palmes magnus et opulentus scilicet Paulus apostolus ait mansuris fructibus suis : Qui gloria uestra sumus sicut et uos nostra in die Domini nostri Iesu Christi. Ergo ne parum esset quod ait : Et fructum afferatis, recte adhuc addens : Et 16b fructus uester maneat, inquit, amplius autem : et qvodcvmqve 2430 PETIERITIS PATREM IN NOMINE MEO, DET VOBIS. Summus hic amicitiae usus est uobis amicis meis, quos iam non / dico ser- C 89 uos sed amicos meos ; summus, inquam, hic fructus uel usus est, ut quodcumque petieritis uos mei palmites, nunc interim, dum extendimini pro torcularibus et maturis fructibus, tor2435 quemini plorantes et gementes postulante pro uobis Spiritu gemitibus inenarrabilibus, id est faciente uos inenarrabiliter gemere in orationibus : Quodcumque, inquam, petieritis Pa¬ trem in nomine meo, det uobis abundantius quam petitis aut intelligitis, scilicet quod oculus non uidit, et auris non audiuit, 2440 et in cor hominis non ascendit, quae praeparaui diligentibus me et manentibus in me palmitibus meis.

2409 cf. Lc. 22, 25. 2423 cf. Ps. 118, 89. 2426 II Cor. 1, 14. Rom. 8, 20. 2438 cf. Ioh. 10, 10. 2439 cf. I Cor. 2, 9.

2435 cf.

2413 me] Deum S ego prior ~ t 2418 palmitis t 2423 autem] aut S 2440 et in cor usque ad ascendit om. t praeparauit t 2441 EXPLICIT LIBER VNDECIMVS. INCIPIT LIBER DVODECIMVS SC

LIBER DVODECIMVS Eorum quae hactenus de dilectione dicta sunt, complexio uel conclusio tamdem infertur cum dicitur : 15, 17

HAEC

MANDO

VOBIS,

VT

DILIGATIS

INVICEM.

Quia: Si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dilectione 5 mea. Hoc autem est praeceptum meum, ut diligatis inuicem : Igitur haec mando uobis ut diligatis inuicem. Ecce ipsa litterae superficies exigit, ut (sicut superius iam dictum est) in uno praecepto dilectionis omnia simul diligens lector intelligat prae¬ cepta recte uiuendi. Nam et supra singulariter: Hoc est praeio ceptum meum, et hic pluraliter de uno eodemque dilectionis praecepto dixit, siquidem hic et illic subi unctum est: Vt diliga¬ tis inuicem. Sequitur : 15, 18

SI MVNDVS VOS ODIT, SCITOTE QVIA ME PRIOREM VOBIS ODIO HABVIT

Praemisso dilectionis mandato, de quo primum disseruit, recte nunc demum pressuras praenuntiat electis uel dilectis suis, quas in mundo reprobo et odibili sint habituri. Praepo¬ sita namque uelut in fundamento dilectionis firmitas pondus pressurarum portat, ita ut euntes a conspectu concilii gaudere 20 possint, quod digni habeantur pro nomine Iesu contumeliam pati. Itaque recte et ordinate post illa quae iam de dilectione dicta sunt, nunc demum amicis suis huic mundo exosis confi¬ dentiam atque perseuerantiam persuadet in his, quae ab isto inimico suo scilicet mundo sunt passuri : Si, inquit, mundus 25 uos odit, scitote quia me priorem uobis odio habuit. Mira conso¬ lantis adhortatio ! Quid enim ualet dilectoribus Christi scien¬ tia haec, ut recte pro magno dicatur eis : Scitote quia me priorem uobis odio habuit ? Multum per omnem modum. Consolantur enim sese serui fideles tanti Domini gloriosa 30 conscientia uerum habentes testimonium ipsum mundi odium, quod non de mundo sed ex Deo sint. Nam protinus subiungitur : 15

15, 19

SI DE MVNDO FVISSETIS, MVNDVS QVOD SVVM ERAT DILIGE¬ RET ; QVIA VERO DE MVNDO NON ESTIS, SED EGO ELEGI VOS 35

40

DE MVNDO, PROPTEREA ODIT VOS MVNDVS

Proinde et si uelit mundus di/ligere, dilectio eius fu/gienda C 89t et odium eius amatoribus Christi appetendum est. Odium nam- PL726 que mundi testimonium reddit amicitiae Dei. Vnde hic idem Iohannes in epistola sua dicit: Si quis rioluerit amicus esse hidus mundi, inimicus Dei constituitur. Duae namque sunt genera-

XII. 4 Ioh. 15, 10. 7 cf. supra XI 2290. 15,12. 19 cf. Act. 5, 41. 39 lac. 4, 4.

XII. 1 eorum] horum S

16 uel] et t

8 cf. Rom. 13, 9.

17 habendi C

10 Ioh.

31 Deo] mundo t

RVPERTVS TVITIENSIS

664

tiones, altera Dei, altera mundi ; siue duae ciuitates, altera Dei, altera diaboli, quae simul exortae ab initio procurrunt us¬ que ad finem saeculi semper sibi inuicem aduersantes odio im¬ placabili. Earum inimicitiae primum in duobus fratribus Abel 45 et Cain manifestae factae sunt et ita pertinaciter sibi aduersantur, ut nullus uno eodemque tempore utriusque amiciti¬ am gerere possit. Quoties apostolus dicit Corinthiis : Nolite iugum ducere cum infidelibus. Quae autem participatio iustitiae cum iniquitate, aut quae societas luci ad tenebras, aut quae pars 50 fideli cum infideli, quae autem conuentio Christi ad Belial ? etc. Igitur si odit uos mundus, inquit, hoc scitote, et haec uobis scientia pro testimonio simul et pro consolatione sit, quia de mundo non estis, sed ego elegi uos de mundo. Hoc, inquam, scien¬ tes consolamini, quia mundo non semper uos odio habere ua55 cabit, nec ista odii licentia diu constans erit. Stabitis enim potius uos postmodum in magna constantia aduersus eos, qui uos angustiauerunt : Videntes turbabuntur timore horribili et mirabuntur in subitatione insperatae salutis et gementes prae angustia spiritus dicent intra se paenitentiam agentes : Hi sunt, 60 quos aliquando habuimus in derisum et in similitudinem im¬ properii. Nos insensati aestimabamus uitam illorum insaniam et finem illorum sine honore. Quomodo ergo computati sunt inter filios Dei et inter sanctos sors illorum est ? Haec scitote simulque memoriter tenentes, quia mundus me priorem uobis odio 65 habuit. Quid hoc ad rem ? Sequitur : 15, 20

MEMENTOTE SERMONIS MEI, QVEM EGO DIXI VOBIS : NON EST SERVVS MAIOR DOMINO SVO

70

75

15, 20b

80

Illa namque / odii, quod prior ego passus sum, scientia et ista huius sermonis mei memoria uestram uos obliuiosam uerberabitis impatientiam et teneras propriae uoluntatis redar¬ guetis delicias. Quid enim ? Numquid scientes uel reminiscentes ea, quae dixi, in contumeliis et persecutionibus, quae uobis accident, admirabimini ? Numquid me Domino spinis coronato purpuraque irrisoria induto uos serui mei gemmata diademata purpuramque serio uestiendam appetere audebi¬ tis ? Numquid talis est ordo legitimae curiae, ut rege cola¬ phizato, consputo et exalapato serui eius altis eodem in thea¬ tro sellis insideant et eisdem manibus, quae Dominum sic afficiunt, sibimet applaudi studeant ? Non ita est. Sed quid ? SI ME PERSECVTI SVNT ET VOS PERSEQVENTVR ; SI SERMONEM MEVM SERVAVERINT, ET VESTRVM SERVABVNT

Profecto haec inimicitiarum consuetudo est. Qui enim Do-

47 II Cor. 6, 14-15.

41 altera1] una t 52 pro2 om. S

55 cf. Sap. 5, 1.

57 Sap. 5, 2-5.

43 impacabili C 45 et ita in marg. C 81 SERVAVERVNT Vulg.

64 Ioh. 15, 18.

46 eodem temp. t

PL 727

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (15, 19-23)

85

90

21

95

665

minum persequuntur, / quomodo seruos fidelitati eius studentes non persequantur ? Palam autem uobis est, quia sermonem meum non seruauerunt, quia persequuntur et occidunt me. Scitote ergo quia nec uestrum sermonem seruabunt, sed persequentur uos, sed lapidabunt, crucifigent, et occident uos, et expellent de duitatibus suis et ita fugietis de ciuitate in duitatem flentes et confitentes, quod peregrini sitis et aduenae super terram non habentes hic manentem duitatem sed futuram inquirentes. Vestris etiam parentibus et fratribus et cognatis et amicis incogniti, a quibus ad mortem quoque tra¬ demini, et ita propter me talem Dominum uestrum sibi exo¬ sum omnibus odio eritis. SED HAEC

OMNIA FACIENT VOBIS PROPTER NOMEN

C90

MEVM,

QVIA NESCIVNT EVM QVI MISIT ME

Ecce iterum quanta est consolatio dicentis : Sed haec omnia facient uobis 'propter nomen meum, id est propter nominis mei odium. Magna plane et diligentibus ad formandam patientiam 100 sufficiens. Nam dilectorem Christi angunt quidem hominum odia, fatigant opprobria, molestant maledicta, affligunt re¬ rum damna uel etiam corporis tormenta, sed haec omnia tem¬ perat et leuia reddit festiua praemiorum securitas. Gloriosa namque nominis Christi dignitas, propter quod haec patiuntur, 105 opprobria condecorat, maledicta sanctificat, damna in lucra, tormenta in magnae spei uertit delicias. Recte igitur praenun¬ tiatis persecutionibus, sed haec omnia, inquit, facient uobis propter nomen meum. Quare autem tantum habent uel habe¬ bunt nominis mei odium, ut haec omnia faciant propter nomen 110 meum ? Videlicet quia nesciunt eum qui me misit. Nesciunt, inquam, id est scire nolunt. Nam ne ignorantiam uenialem siue excusabilem putes, audi quod sequitur : 23

SI NON VENISSEM ET LOCVTVS FVISSEM EIS, PECCATVM NON HABERENT ; NVNC AVTEM EXCVSATIONEM NON HABENT DE IT5

PECCATO SVO. QVI ME ODIT ET PATREM MEVM ODIT

Ne (inquam) istorum, de quibus sermo est, quasi ignorantiae ignoscendum esse putes, uelut illorum, de quibus scriptum est: paruuli petierunt panem et non erat, qui frangeret eis, / exponens PL ipse quid dixerit: Nesciunt eum, qui me misit, uniuersali sen- 728 120 tentia illos percussit dicens : Qui me odit, et Patrem meum odit. Igitur illud nescire odisse est. De huius exsecrabilis horrendi atque diabolici odii peccato quo et Patrem et ipsum Patris oderunt Filium, sic dicit : Si non uenissem et locutus fuissem eis, peccatum non haberent. Quid enim ? Numquid dixit : Pec-

87 cf. Mt. 23, 34. 89 cf. I Petr. 2, 11. 10, 21-22. 118 Thren. 4, 4.

97 omnia haec ~ S

90 cf. Hebr. 13, 14.

91 cf. Mt.

666

RVPERTVS TVITIENSIS

125 catum nullum haberent ? Non utique, sed : Peccatum, inquit, non haberent, uidelicet ut subaudias : odii peccatum, odii (in¬ quam), quo et Filium Dei et Patrem Deum oderunt. Hoc pec¬ catum non haberent, inquit, si non uenissem et locutus fuissem eis. Quanti uero reatus est ex eo illorum esse peccatum quia 130 uenit et locutus est is, cuius aduentus tulit mundi peccatum ? Cuius culpae / est propter hoc odisse illum, quia pacem uel amicitiam locutus est ? Hoc imitantur peccatum, quicumque de bono peiores bunt, tale est hoc acsi dicas : Nisi Abel placita Deo munera obtulisset, Cain iratus non fuisset neque uultus 135 eius concidisset. Qualis est ista excusatio ? Immo non excusa¬ tio sed uehemens peruersitatis accusatio est. Paulus apostolus illis propter humiliandam gentium conscientiam caute condo¬ lens cum dicit: Testimonium illis perhibeo quod aemulationem Dei habent, sed non secundum scientiam, nullatenus eorum pu140 tandus est excusare ignorantiam. Quid enim intelligi uoluitin eo, quod cum dixisset : Aemulationem Dei habent, statim exce¬ pit dicens: Sed non secundum scientiam, nisi idem ac si dixisset: Veram scientiam non habent, quae non inflat, id est Dei cari¬ tatem ? Consequitur ergo illos iuxta eandem apostoli senten145 tiam Dei habere odium. Et sic dixisse illum : Aemulationem Dei habent sed secundum scientiam, acsi dixisset: Ore quidem siue labiis legem Dei defendunt, sed in corde a caritate Dei, quae uera scientia est, inanes sunt propheta quoque consonante, per quem dicit Deus : Populus hic labiis me honorat, cor autem 150 eorum longe est a me. Igitur quod ait : Si non uenissem et locu¬ tus fuissem eis, peccatum non haberent, nunc autem excusatio¬ nem non habent de peccato suo, idem est acsi dixisset: Si non locutus fuissem, si non iustitiam annuntiassem et operibus eorum contrarius fuissem, inuidia uel odio conflagrati non fuis155 sent, quod omnem aufert peccati excusationem. Nam ut intelligas quo de peccato dixerit, statim intulit : Qui me odit, et Patrem meum odit. Hoc ergo illud est, quod per prophetam praedictum est, et zelus apprehendit populum ineruditum, quia uidelicet eius, cuius cultores esse uidebantur, ueniente et lo160 quente illis Dei Filio uitiisque ipsorum dissentiente zelo malo exarserunt. Sed parum est quod ait se uenisse et locutum fuis¬ se. Loquela namque eius, (ut iam saepe dictum est) sic erat quasi unius hominis testimonium, quod contemnentes Iudaei dicebant :Tu de teipso testimonium perhibes, testimonium tuum

138 Rom. 10, 2. 143 cf. I Cor. 8, 1. 149 Is. 29, 13 ; Mt. 15, 8. 3, 14 ; Bened., Reg. 72, 1 — CSEL 75 p. 162. 164 Ioh. 8, 13.

160 lac.

125 inquit] utique t 126 peccatum odii ~ / 131 uel] et t 136 est accusa¬ tio ~ t 139 putandus est eorum ~ t 140 uoluit intelligi ~ C 141 statim om. S 151 autem om. C 156 quo] quod t 158 et om. t

C

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (15, 23-24)

667

165 non est uer/um. Ergo sicut et tunc dixerat: Et in lege uestra scriptum est, quia, duorum hominum testimonium uerum est. Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me, qui misit me, Pater, faciendo scilicet opera. Opera enim, inquit, quae dedit mihi Pater, ut perficiam ea, ipsa 170 testimonium perhibent de me, quia Pater me misit, ita et nunc itidem duo recitat testimonia ; praemisso namque uno testimo¬ nio dum dicit : si non uenissem et locutus fuissem eis etc. statim addidit : 24

SI OPERA NON FECISSEM IN EIS, QVAE NEMO ALIVS FECIT, PEC175 CATVM NON haberent; NVNC AVTEM ET VIDERVNT ET ODERVNT ET ME ET PATREM MEVM

Si parum, inquit, erat quia locutus sum, quamquam uerum et sanum sermonem locutus sim et ex ueritate sermonis lex iubeat illum agnosci quem Deus miserit, ecce per aliud testiis° monium iustae addicuntur damnationi: / Si opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit etc. Quid enim ? Nonne manifeste praeuaricatores legis sunt, in qua scriptum est: Quia duorum hominum testimonium uerum est, cum duo habentes testimo¬ nia dictorum scilicet et factorum, impleant Scripturam dicen185 tem : Captabunt in animam iusti et sanguinem innocentem con¬ demnabunt. Vbi namque iudicibus deest legis suffragium, dam¬ natio cuiuslibet hominis reputatur in homicidium. Quomodo uero intelligendum est illud, quod cum dixisset : Si opera non fecissem in eis, statim addidit : Quae nemo alius 190 fecit ? Quid, inquam, est Nemo alius, nisi nemo malus, uidelicet qualis ego ab illis sum iudicatus ? Alius quippe ab illo nemo est bonus, praesertim cum per bonos omnes, quicumque talia ope¬ rantur, non nisi ipse operetur, qui facit mirabilia magna solus. Potest tamen istud quoque sicut et alia multa in hoc sermone 195 licet praeterito tempore dictum de futuro recte intelligi et sic dixisse Dominum : Si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, acsi dixisset: Si non resurrexissem a mortuis et as¬ cendissem in caelum, quod utique nemo alius fecit: Itaque si non uenissem, inquit, et locutus fuissem, si opera non fecissem, 200 peccatum non haberent. Nunc autem opera Patris mei, opera caelestia feci, et uiderunt et inuidentes oderunt et me et Patrem meum, et inde cauteriatam habent conscientiam, quia per odi¬ um magis quam per ignorantiam peccatum in me commise¬ runt.

165 Ioh. 8, 17-18 ; Deut. 17, 6 ; 19, 15. 109 Ioh. 5, 36. 182 Ioh. 8, 17 ; Deut. 17, 6 ; 19, 15. 185 Ps. 93, 21. 193 cf. Ps. 71, 18. 202 cf. I Tim. 4, 2.

178 cf. Deut. 18, 22. 186 cf. Deut. 17, 6.

168 opera in marg. C 183 duo] odio t 185 captabunt t bunt t 193 magna om. SC 201 uidentes t

condemna¬

668 15, 25 205

RVPERTVS TVITIENSIS

SED VT IMPLEATVR SERMO, QVI IN LEGE EORVM SCRIPTVS EST : QVIA ODIO HABVERVNT ME GRATIS

210

215

220

225

230

235

15, 26-27 240

Et uiderunt, inquit, et oderunt, inde et excusationem non ha¬ bent de peccato suo. Sed hoc ipsum lex eorum fore praedixe¬ rat, cuius uidelicet sermo legis sermo Dei est et solui non potest, quin fiat, sicut scriptum est, seruata in omnibus ueritate sermonis, quaecumque de me Spiritus sanctus praelocutus est. Igitur et uos aequanimiter impugnationes eorum im/meritas PL et odia mecum ferte gratuita. Notandum quod hoc loco Domi- 730 nus cum posset de psalmis, qui nihilominus personae eius ascripti sunt, simile commemorare exemplum, uerbi gratia ut est illud : Surgentes testes iniqui quae ignorabam, interrogabant me, retribuebant mihi mala pro bonis, uel illud : Qui retribuunt mala pro bonis, detrahebant mihi, maluit de hoc psalmo scilicet centesimo octauo sumere, ubi sic scriptum est : Locuti sunt aduersum me lingua dolosa et sermonibus odii circumdederunt me et expugnauerunt me gratis. Quod commode sumptum ex eo comprobatur, quia similiter in primo graduum cantico dicit quisque imitator eius per multas tribulationes ad aeternam renumerationem ascendere contendens : Cum his qui oderunt pacem, eram pacificus, cum loquebar illis, impugnabant me gratis. Constat enim quia praesenti loco euangelii suos infor¬ mat discipulos, ut per patientiam imitatores sui fiant dicendo : Si mundus uos odit, scitote quia me priorem uobis odio habuit etc. Competenter igitur hunc Scripturae sermonem commemorauit quodammodo dicens / iuxta sensum, quo et cetera supe- C9iT rius dixit : Si quisque uestrum, quos mundus odit, sicut et me priorem uobis odio habuit, si (inquam) quisque uestrum labiis iniquis et lingua dolosa obsessus plorat et dicit: Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est, habitaui cum habitantibus Cedar, et : Cum his qui oderunt pacem, eram pacificus, cum loquebar illis, impugnabant me gratis, scitote, quia et super me priorem os peccatoris et os dolosi apertum est et locuti sunt aduersum me lingua dolosa et sermonibus odii circumdederunt me, expugnaue¬ runt me gratis. Sequitur : CVM AVTEM VENERIT PARACLETVS, QVEM EGO MITTAM VOBIS A PATRE, SPIRITVM VERITATIS, QVI A PATRE PROCEDIT, ILLE TESTIMONIVM PERHIBEBIT DE ME. ET VOS TESTIMONIVM PER¬ HIBEBITIS, QVIA AB INITIO MECVM ESTIS

Ecce tres sunt qui testimonium dant huic Filio hominis.

209 cf. Ioh. 10, 35. 216 Ps. 37, 21. 228 Ioh. 15, 18. 232 cf. Ps. 119, 2. 236 Ps. 108, 2.

219 Ps. 108, 3. 233 Ps. 119, 5.

207 uiderunt] et add. S 210 sicut om. S suos ~ t 231 quos] quod t 237 est om. t

219 sic om. t

224 Ps. 119, 7. 235 Ps. 119, 7.

226 informat

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (15, 25-27)

669

quod uere sit Filius Dei, ultra quem numerum testium secundum legem non oportet nec fas est exigi. Nam iustum est et legitimum, ut in ore duorum aut trium stet omne uerbum. Dicebant autem aduersarii eius Iudaei (sicut iam superius commemoratum est) : Tu de teipso testimonium dicis, testimo250 nium tuum non est uerum. Econtra ille : Ego sum, qui testimo¬ nium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me, qui misit me, Pater. Haec sane testimonia paulo ante recapitulabat dicendo. : Si non uenissem, et locutus fuissem eis, quod testimonium ipsius F ilii Dei de seipso est; ac deinceps: Si 255 opera non fecissem in eis, quae nemo alius fecit, quod est tes¬ timonium Patris de Filio : Pater enim, inquit, in me manens, ipse facit opera. Ecce nunc tertius testis Spiritus sanctus, de quo. sic ait : Cum autem uenerit Paracletus, quem ego mittam uobis a Patre, Spiritum ueritatis, qui a Patre procedit, / ille PL 260 testimonium perhibebit de me. Igitur sicut hic idem Iohannes in 731 epistula sua dicit: Tres sunt qui testimonium dant in caelo : Pa¬ ter et Filius et Spiritus sanctus : Pater, inquam, faciens opera, \ erbum ipsum quod erat in principio Deus apud Deum, perso¬ nans de carne sua dicendo : Ego principium qui et loquor uo265 bis, et his similia, Spiritus sanctus, consolaturus apostolos inter omnes mundi huius persecutiones uel odia. Itaque glorietur fides, exsultet spes, gratuletur caritas, quia uidelicet huic Filio hominis, in quem credimus, in quo speramus, quem diligimus, non desunt Trinitatis testimonia, ne uacet amplius 270 procacitati iudaicae dicere : Tu de teipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est uerum. Nunc ipsa lectionis huius euangelicae uerba consulamus. Cum autem uenerit, inquit, Paracletus, quem ego mittam uobis a Patre, Spiritum ueritatis, qui a Patre procedit. 275 Tribus distinctionibus hoc loco persona uel maiestas Spiri¬ tus sancti descripta est, uidelicet quia Paracletus, quia Spiri¬ tus ueritatis est, quia a Patre procedit ; et interpositum est : Quem ego mittam / uobis a Patre. Vnde Spiritus ueritatis uel C 92 Paracletus, id est consolator, appellatus sit, iam superius dic280 tum est, uidelicet ubi ait : Si diligitis me, mandata mea seruate et ego rogabo Patrem et alium Paracletum dabit uobis, ut ma¬ neat uobiscum in aeternum, Spiritum ueritatis, quem mundus non potest accipere. Restat deinceps illud considerare, quod 245

245 cf. Deut. 17, 6 ; 19, 15. 15, 22. 254 Ioh. 15, 24. 8, 2j. 270 Ioh. 8, 13.

247 cf. Ioh. 8, 17. 250 Ioh. 8, 18. 253 Ioh. 256 Ioh. 14, 10. 261 I Ioh. 5, 7. 264 Ioh. 279 cf. supra XI 1368. 280 Ioh. 14, 15-16.

249 de in marg. C 254 Dei om. S 263 personas J testimonium supra lin. C 280 est om. t

266 huius om. t

271

670

rvpertvs tvitiensis

nunc additum est : Qui a Patre procedit, itemque illud, quod 285 ipse Filius aequalis Patri gloriam commendans suae maiestatis sic interposuit dicens : Quem ego mittam uobis a Patre. Igi¬ tur ipso aspirante primum illud conemur utcumque eloqui, quod dictum est : Qui a Patre procedit. Notandum imprimis, quod de Spiritu sancto Filius Dei lo290 quens praesenti tempore dicit : Qui a Patre procedit, cum de seipso longe superius aduersus Iudaeos testificans praeterito tempore dixerit : Ego enim a Patre processi et ueni. Cum enim haec diceret, iam utique processerat ipse tamquam sponsus de thalamo suo scilicet tactus homo uisibilis, qui inuisibilis Deus 295 erat. Hic autem Paracletus Spiritus sanctus ad homines non¬ dum processerat. Nondum enim, inquit euangelista, Spiritus erat datus, quia Iesus nondum fuerat glorificatus. Hoc tunc age¬ batur ut procederet praeeunte digno apparatu magnae paenitentiae, quam super se exceperat in unigenito Dei natura car300 nis nostrae satisfaciens pro antiquo delicto praeuaricationis Adae, ut procederet (inquam) uidelicet adueniens in remis¬ sionem peccatorum, quomodo nulli unquam datus fuerat ante salutare passionis Christi sacramentum. Ipsum sane processio¬ nis uerbum dignitatem personae eius exprimit, uidelicet quia 305 Dominus est aequalis Domino Patri uel Filio, qui et ipse (ut iam dictum est) Dominus processit et uenit. Proprietas autem uel differentia processionis in eo est, quia Filius quidem semel processit et uenit uidelicet ad condendam sanctae / ecclesiae PL domum, quam per ipsum condidit, qui uniuersa creauit Deus. 732 310 Spiritus autem sanctus et tunc processit et usque in finem sae¬ culi procedere non desinit ad dedicandam et illustrandam eandem domum, ut inhabitet in illa et inambulet Deus unus Pater et Filius, et ipse, qui illam dedicat uel consecrat, Spiritus sanctus. Amplius autem quando per Verbum suum Deus Pa315 ter omnia condidit, Filius quidem semel processit, quia semel et simul omnia condidit, Spiritus autem sanctus extunc usque in aeternum in subiectam rationalem creaturam procedere non desinit, quia uidelicet absque processione eius inopia cre¬ aturae subsistere nequit, quomodo absque solis lumine luna 320 non lucet, ut perhibent physici. Et quidem beata sanctorum angelorum societas semper quasi plena luna est et nec deficit nec minuitur, ex quo peccantibus apostatis angelis ipsi peccare

292 Ioh. 8, 42. 293 cf. Ps. 18, 6. 321 cf. Is. 60, 20.

296 Ioh. 7, 39.

305 cf. Symbolum

Ouicumque.

290 dixit t 299 super se] in se t 304 uidelicet in marg. C 310 et2 om. t 312 domum eandem ~ t 313 uel] et t usque ad condidit sub lin. C 320 beatorum S

307 semel om. t 315/316 Filius

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (15, 27)

671

nolentes positi sunt in conspectu solis aeterni. Vnde et relu¬ cent plena luce ornatore caelorum, id est hoc eodem Spiritu 325 sancto, semper in eos procedente. Verum illa, quae in hoc sae¬ culo peregrinatur, electorum hominum ecclesia non semper in eodem statu permanet, sed nunc subleuata per contempla/- C 92* tionem donis eiusdem Spiritus plus fulget ; nunc obscura pres¬ suris uel saeculi turbinibus minus lucet, donec finiatur iste 330 mundi circuitus et ipsa quasi plena luna in conspectu solis sui quieta resideat. Bene ergo cum de seipso tempore praeterito dixerit Filius. Ego enim a Deo processi et ueni, de Spiritu sancto praesenti inquit tempore : Qui a Patre procedit. Proinde Filius ore catho335 licae ecclesiae non procedens sed genitus, Spiritus autem sanc¬ tus non genitus sed procedens recte dicitur. Visum est autem quibusdam Graecorum haereticis, quod hic Spiritus sanctus non a Patre et Filio, sed a Patre procedat solo ; uidelicet quia sic quasi cum determinatione Filius dixit : 340 Spiritum ueritatis, qui a Patre procedit. Sed huic peruerso sen¬ sui praesens ueritas ex aduerso resistit. Cum enim dicit : Qui a Patre procedit, simul idem Filius et hoc eodem in loco dicit : Quem ego mittam uobis, et alibi : Ego, inquit, mittam promis¬ sum Patris mei in uos. Quid namque est aliud Paracletum mitti 345 quam procedere Spiritum ueritatis ? Ipsa utique missio proces¬ sio est, nisi hoc tantum, quod in sua substantia semper inuisibiliter Spiritus procedet, in aliena autem specie ad tempus mis¬ sus est, scilicet cum uel super Dominum in specie columbae uel super apostolos eius apparuit in igne, alias autem cum ueraci350 ter dicat idem Filius : Non creditis quia ego in Patre et Pater in me est, quomodo Spiritus, qui a Patre procedit, a Filio quoque pariter non procedit; numquid localis est Filius uel Pater, ut eum de secreto fonte paterni pectoris Spiritus sanctus procedit, non procedat et de unigenito Filio, qui est in sinu Patris ? Cum 355 igitur et alibi dixerit : Ego et Pater unum sumus, nullatenus hic sibi Patrique disparat communionem processionis Spiri¬ tus sancti dicendo : Quem ego / mittam uobis, et Qui a Patre pl procedit, sed longe aliud est, quod his uerbis intelligendum 733 suis fidelibus innuit. Vehementer enim haec quoque sententia 460 repugnat haereticis, quicumque in Spiritum sanctum blasphe¬ mare ausi sunt, dicendo quod creatura sit. Quomodo enim, si creatura est, a Patre procedit ? Nonne omnis creatura ex

324 cf. Iob 26, 13. 334 cf. Symbolum Credo. Mt. 3, 16. 349 cf. Act. 2, 3. 350 Ioh. 14, 10. Ioh. 10, 30.

323 aspectu t et] qui praem. t 44

343 Lc. 24, 49. 354 cf. Ioh. 1, 18.

et unde ~ C 330 luna om. S 338 procedat om. S 356 dispareat t communione t

348 cf. 355

342 IX

672

RVPERTVS TVITIENSIS

nihilo creata est et earum nulla de substantia Dei processit ? Quid enim de Deo aliud quam Deus procederet ? Igitur diuinae 365 naturae simul et maiestatis testimonium est sancto Spiritui, quia Filius sicut de seipso testatus est dicens : Ego enim a Deo processi, sic et de illo testatur : Quia a Patre procedit. Et de his ista sufficiant. Nec enim loco praesenti proposi¬ tum est cuncta disserere, quae aduersus haereticam prauita370 tem poterant dici de uera diuinitate Spiritus sancti. Nunc ad ordinem redeamus. Ille, inquit, testimonium perhibebit de me, et uos testimonium perhibebitis de me, quia ab initio mecum estis. Perhibebit Spiritus sanctus, perhibebitis et uos. Quia enim ab initio mecum estis, potestis praedicare quod nostis. 375 Hoc sicut dictum, ita et factum est, ad hoc sicut ueritas pro¬ misit, ita et perfecit. Venit enim Paracletus, missus est Spi¬ ritus ueritatis, processit tunc uisibi/liter, qui semper inuisibiliter procedit, uisibiliter (inquam) tunc processit, non tamen in sua substantia, quae est inuisibilis, sed in linguis apparens 380 igneis, et in corde accendit et in ore disertos reddidit, et ita instructos testes Christi testis ipse inuictus Spiritus sanctus ad publicum perduxit. Tunc intonuerunt caeli enarrantes glo¬ riam Dei non existentibus loquelis neque sermonibus, quo¬ rum non audirentur uoces eorum enarrantium hanc Filii Dei 385 gloriam et annuntiantium haec opera manuum eius, quia in sole posuit tabernaculum suum tamquam sponsus procedens de thalamo suo ; et quia a summo caelo egressio eius et occur¬ sus eius usque ad summum eius, id est quia de summis caelo¬ rum, ut homo fieret uerus Deus descendit atque decursa uia 390 passionis tamquam gigas exsultans iterum ad summum cae¬ li occurrit. Quid igitur tunc Iudaei facerent, qui dixerant : Tes¬ timonium tuum non est uerum, quid, inquam, dicerent captiui gentium, quando huic Filii Dei tam glorioso testi acquies¬ centes super ipsum continuerunt reges os suum ? Sequitur : 1 395 HAEC LOCVTVS SVM VOBIS, VT NON SCANDALIZEMINI Hoc itidem eodem modo sentiendum est, quod et illud su¬ perius, ubi cum discipulos suos turbandos fore firmasset dicen¬ do Simoni Petro : Arnen, Arnen dico tibi, non cantabit gallus hac nocte, donec ter me neges, statim intulit : Non turbetur cor 400 uestrum, id est etsi prae timore lingua titubat, fides in corde uestro non deficiat : eodem (inquam) modo et hoc sentien-

373 Aug., In Ioh. euang. tr. 92, 2, 2-4 — CC 36 p. 556. 379 cf. Act. 2, 2. 382 cf. Ps. 18, 2-7. 391 Ioh. 8, 13. 398 Ioh. 13, 38. 399 Ioh. 14, 1.

367 quia] qui t 372 de me om. t supra lin. S apparuit t 380 desertos S 382 produxit Ct

374 cf. Ioh. 15, 27. 394 cf. Is. 52, 13.

ab initio enim ~ S 379 391 tunc om. t 397 forme

C

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (15, 27 - 16, 2) 673 dum est, quod cum dixerit eis : Omnes in me scandalum pa¬ tiemini in ista nocte, nunc dicit : Haec locutus sum uobis, ut non scandalizemini. Aliud namque fuit in illa nocte scandali405 zari, aliud est absolute uel sine ulla determinatione scan/da- PL lizari. Scandalizati enim sunt in illa nocte, cum propter noc- 734 tis illius turbinem percusso pastore metu dispersae sunt oues. Sed non sine ulla exceptione scandalizati sunt, quia compatientibus animis cum illo erant, a quo corporaliter dispersi 410 fugiebant, et nec ipse Petrus, cum trepido ore negaret, corde in eum credere desiuit, quem confessus fuerat esse Christum Filium Dei uiui. Non ergo frustra fuit, quod eos praemonuit aut praemuniuit dicendo : Haec locutus sum uobis, ut non scan¬ dalizemini. Et adiecit : 16, 2 415

ABSQVE SYNAGOGIS FACIENT VOS

Hoc factum esse Christi discipulis in Actibus apostolorum plenissime legitur. Flagellati namque in synagogis etiam de ciuitatibus exturbabantur adeo ut conuersi ad gentes synagoges alias immo ecclesias nouas gloriae Dei construerent, 420 ad quas lege et testamento Dei translato ipsi, qui illos absque synagogis fecerant, absque synagoga Dei fierent et in syna¬ goga Satanae exclusi remanerent. Sed parum est, quod ait : Absque synagogis facient uos. Addidit ergo : 16, 2b

SED VENIT HORA, VT OMNIS, QVI INTERFICIT VOS, ARBITRE425

TVR OBSEQVIVM SE PRAESTARE DEO

Et haec quidem,/inquit, iam facere coeperunt, iam absque C93v synagogis fecerunt uos. Iamdudum enim conspirauerunt, ut si quis me confiteretur esse Christum, extra synagogam face¬ rent eum. Sed uenit hora, ut quod amplius est, faciant, id est 430 interficiant uos, et tanta auctoritate, tanta rationis assimu¬ latione, ut omnis qui interficit uos, arbitretur, id est arbitrari uideatur, obsequium se praestare Deo. Nam reuera etsi Saulus existimabat obsequium se praestare Deo alligando et inter¬ ficiendo Christi discipulos, non tamen hoc itidem sentiendum 435 est de illis, de quibus paulo ante dixit: Nunc autem et uiderunt et oderunt me et Patrem meum, scilicet de pontificibus et pharisaeis, qui tulerant clauem scientiae et nec ipsi introibant nec alios introire sinebant, quique primo ipsum Dominum inter¬ ficientes, deinde discipulos eius non uere arbitrabantur, sed 44° arbitrari uidebantur obsequium se praestare Deo. Alias au¬ tem si iuxta proprietatem uerbi attendas, quid sit arbitrari,

402 Mt. 26, 41. 407 cf. Mt. 26, 31. 411 cf. Mt. 16, 16. 417 cf. Act. 5, 40 ; 13, 47. 421 cf. Apoc. 2, 9. 427 cf. Ioh. 9, 22. 433 cf. Act. 9, 14. 435 Ioh. 15, 24. 437 cf. Lc. 11, 52.

411 desinit t 413 aut] atque t 419 gloriae] gratiae S 425 DEO] etc. 431 id est arbitrari uideatur supra lin. S 438 intrare t

add. Ct

674

445

450

455

460

465

16, 3

RVPERTVS TVITIENSIS

unde et iudices rem quamlibet iudicio suo metientes dicuntur arbitri, reuera inimici Christi et Patris ipsius Dei interficiendo discipulos eius arbitrabantur obsequium se praestare Deo, id est iudicabant, quamuis contra conscientiam suam sic placi¬ tum esse Deo scilicet praetendendo quasi necessariam loci uel gentis causam, sicut primo fecerunt aduersus ipsum Dominum dicentes : Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum et uenient Romani et tollent nostrum et locum et gentem. Nempe in hoc arbitrio pertinaciter permanentes item pro loco uel gente se stare subdole arbitrati sunt, quando statuerunt contra Stephanum testes, qui dicerent se audisse eum dicentem, quia Iesus Nazarenus destruet locum istum. Igitur uenit hora, inquit, ut omnis qui interficit uos, arbitretur obsequium se praestare / Deo. Hora, inquam, id est breue tempus. Non enim diu licuit illis interficere Christi discipulos, quasi pro illo Dei templo, cuius aemulabantur quidem ueterem cultum sed non secun¬ dum scientiam, id est Dei caritatem, quam ueram, id est non inflantem constat esse scientiam. Siquidem subuersum est postmodum non a Christi discipulis sed a gentilibus Roma¬ nis, impleta prophetia quae de illa corrupta uinea praedixit : Exterminauit eam aper de silua et singularis ferus depastus est eam. Hora haec plane iudaicae persecutionis breue tempus exstitit. Neque enim de ido 9

EGO PRO EIS ROGO

Tandem orationem suam aperit, pro qua subleuatis in cae¬ lum oculis hactenus obsecrauit dicens : Pater, uenit hora, clari¬ fica Filium tuum etc. Hoc plane iuxta apostolum obseruandum 1425 est in oratione legitima, ut per ordinem fiant obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones. Quem ordinem

1401 cf. Mt. 5, II. 1422 cf. Ioh. 17, 1.

1402 Lc. II, 15. 1423 Ioh. 17, 1.

1403 Ioh. 9, 16. 1404 cf. Ioh. 6, 1425 cf. I Tim. 2, 1.

1409/1411 cum idem usque ad misisti supra liti. C tandem] eandem S

1418 iudicet t

44.

1422

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (17, 6-11)

17, 9b

699

ipse totius sanctae orationis magister et dux praesenti loco seruasse comprobatur. Primo namque obsecrationem praemi¬ sit dicens : Pater, uenit hora, clarifica Filium tuum etc. In qui1430 bus quasi beniuolentiam Patris ambiuit usque ad id, quod nunc ait : Ego pro eis rogo. Est autem ab hoc loco oratio, id est uerba supplicantia quidem, sed nondum explicantia, quid uelit aut quo tendat. At uero quod postmodum ait : Pater sancte, senia eos in nomine tuo, quos dedisti mihi et reliqua, postulatio 1435 est. Et deinde quod / subiungit : Pater iuste, mundus te non cognouit etc. gratiarum actio est. Igitur praemissa obsecratione iam nunc orationem adnectens ego inquit pro eis rogo ; non pro mvndo rogo, sed pro

pl 755

HIS, QVOS DEDISTI MIHI, QVIA TVI SVNT

Vae ergo mundo gaudenti orante pro suis id est moriente et in ara crucis sacrificium se offerente Christo unigenito Filio Dei: Quia pro eis, quos dedisti mihi, inquit, rogo, non pro mundo. Mundus enim hic accipiuntur dilectores mundi tam diuersi ab eis, pro quibus rogat Christus crucifixus, quam diuersi erant 1445 apud Deum Aegyptii a filiis Israel sacro sanguine agni postes suos signantibus. Vae igitur (ut dictum est) tali mundo, quia quod rogat Christus uerus Dei agnus, nihil illi proficit, nisi ut cum rege suo principe tenebrarum diabolo citius in profundum interni demergatur solis quos Pater Filio dedit per crucem et 1450 sanguinem eius euadentibus. Et tamquam quaereres, quomo¬ do utrumque dixerit, et : Mihi eos dedisti, et : Tui sunt, adhuc plenius subiungit :

1440

17, 10

ET MEA TVA SYNT, ET TVA MEA SVNT ; ET CLARIFICATVS SVM IN EIS

1455

1460

17,11

1465

Non ergo desinunt esse Patris, quod Pater Filio dedit, quia neque sine Filio Pater, neque sine Patre Filius quidquam pos¬ sidet. In quo uere clarificatus est Filius in eis, scilicet in omni¬ bus quae sunt Patris ? In eo uidelicet, quod nihil eorum ad Pa¬ trem nisi per Filii gratiam uenit ; nemo siue mortuorum siue uiuorum nisi per crucem et sanguinem Filii / uidere potest gloriam Patris. Quod quia nunc agitur scilicet ut moriatur et resurgat et sic uiuorum atque mortuorum dominetur, Et clari¬ ficatus sum, inquit, in eis, uidelicet quasi iam sit factum, quod protinus est futurum. Vnde et subditur : ET IAM NON SVM IN MVNDO, ET HI IN MVNDO SVNT, ET EGO AD TE VENIO

1429 Ioh.

17, 1.

1433 Ioh.

17, 11.

1435 Ioh.

17, 25.

1461 cf. Rom.

14, 9.

1441 se sacrificium ~ t 1444 Christus rogat ~ t 1447 nisi om. t 1449 solis] illis add. t 1450 euadentibus] quia tui sunt inquit add. t 1452 subiunxit t 1453 MEA OMNIA Vulg. 1455 Filio] illo S

C

104

700

1470

1475

1480

1485 llb

RVPERTVS TVITIENSIS

Cum haec loqueretur, utique in mundo erat, quia uisibiliter aderat et mortalem uitam spirabat, immo quia pressuram in mundo habebat et tamen in mundo non erat, quia iam a traditore uenditus moxque tenendus est ad mortem ducendus erat. Ergo non omnino sed quodammodo iam in mundo non erat, quia tam in termino uitae praesentis et in exitu mundi pedem irreuocabilem posuerat, quia uero sic uadens et dicens Et ego ad te uenio, gloria et honore coronabatur et constituebatur super opera manuum Patris, quia, inquam sic de torrente in uia bibens propterea protinus habebat exaltare caput, recte omni¬ no quasi de praeterito dixit : Et clarificatus sum in eis. Cau¬ sam autem quare sic uadens pro suis roget interposuit dicens : Et hi in mundo sunt. Causa quippe magna et negotiosa est, de qua salutis amicum curare oporteat, quod se stabilitate litoris, id est immortalitatis pace et securitate, potito sui remiges in fluctibus difficili nauigio periclitantur, sine dubio perituri, nisi salutis ab ipso portus illis praeparetur. Itaque nunc de¬ mum postulat pro illis, id est quid roget, propter quid obsecrauerit, manifestius aperit. Ait enim : PATER SANCTE, SERVA EOS IN NOMINE TVO, QVOS DEDISTI MI¬ HI, VT SINT VNVM SICVT ET / NOS

PL

Summam necessariae postulationis breuiter elocutus est di- 756 cendo : Vt sint unum sicut et nos. Et hoc multoties repetit; 149° quia uere magnum, quia praeclarum, quia gloriosum et opta¬ bile est esse unum. Et quam magnum sit, a similitudine ipsi¬ us uel Patris colligamus, quia dixit : Sicut et nos. Quidnam est unum esse nisi semper idem esse et sine permutatione impassibiliter perdurare ? Sic plane unum est Deus unus, Pater et 1495 Filius et Spiritus sanctus unum (inquam) et idem. Vnde et di¬ cit ad Moysen : Ego sum qui sum. Et psalmista : Caeli, inquit, peribunt, tu autem permanes et omnes sicut uestimentum ueterascent, et sicut opertorium mutabis eos et mutabuntur, tu autem idem ipse es et anni tui non deficient. Homo autem postquam a 1500 paradisi aeternitate peccando deiectus est, ubi pro modo suo unum esse uel fieri poterat, palam est iam unum non est, quip¬ pe qui quasi flos egreditur et conteritur et fugit uelut umbra et nunquam in eodem statu permanet. Quam eius mutabilita¬ tem immo et defectionem psalmista quoque deplorans : Mane, 1505 inquit, sicut herba transeat, mane floreat et transeat, uespere de-

1471 Aug., In Ioh. euang. tr. 107, 8, 7 — CC 36 p. 616. 1474 cf. Ps. 8, 6-7. 1475 cf. Ps. 109, 7. 1494 cf. symbolum Ouicumque. 1496 Ex. 3, 14. 1496 Hebr. 1, 10-12 ; Ps. 101, 27-28. 1502 cf. Iob 14, 2. 1504 Ps. 89, 6-7.

1479 sunt] non praem. t 1484 postulat] ab eo praem. t 1487 SICVT ] ET 1488 est elocutus ~ t 1492 impassibiliter] immutabiliter t 1495 unde usque ad Moysen in marg. C

add. t

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (17, 11-12)

,

701

cidat, induret et arescat, quia defecimus in ira tua et in furore tuo turbati sumus. Ergo unum esse desiit, et in hoc Dei, qui semper unum et idem est, similitudinem perdidit. Dei autem Fi¬ lius, qui haec moriturus nunc loquitur, idcirco nunc moritur, 1510 ut ad unum, id est ad aeternitatis stabilitatem homo reforme¬ tur, ut mortuus in anima et moriens in corpore beata utriusque resurrectione reparetur et deinceps nullis subiaceat casibus, nullis mutationibus perturbetur. / C 104^ Igitur, quod dicit : Pater sancte, serua eos in nomine tuo, 1515 quos dedisti mihi, ut sint unum sicut et nos, adoptionem filiorum Dei postulat illis, pro quibus et patitur, quia uidelicet in no¬ mine Patris seruari nullo modo melius intelligitur, quam ut hoc idem sit, quod est in Dei filios adoptari. Nam idcirco Pa¬ trem sanctum inuocat, ut sibi sanctificet, quos filios non qui1520 dem per naturam, sed per gratiam habeat. Et notanda uerbi proprietas, sum dicit: Serua. Seruari nam¬ que proprie dicuntur, qui capti in bello, cum iure belli possint occidi, uictoris miseratione uita donantur. Sic nimirum cum isto mundo, Dei inimico, iuste damnandi fuimus, sed uictoris 1525 Dei gratia dimissi seruamur. Vnde et iuxta rei ueritatem serui sumus, licet propter abundantiam gratiae filii nominemur et simus. Hoc sane praetereundum non est, cum dicitur : Vt sint unum sicut et nos, non Dei nobis aequalitatem dari sed similitu¬ dinem comparari. Non enim ait : Vt sint unum quod et nos, 153° sed : Sint, inquit, unum sicut et nos. Quod hic idem Iohannes in epistola sua commendans non ait : aequales, sed : Scimus, in¬ quit, quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus eum, sicuti est. Hoc ergo agitur, non ut natura Deo aequales simus, sed ut gratia similitudinem Dei recuperemus, ut uiden1535 do eum, qui solus uere est, ex ipsa / eius uisione simus unum, pl sicut et ipse unum est. Vnum, inquam, id est immortales atque 757 impassibiles et nullius uicissitudinis obumbrationi subiacentes. Sequitur :

17 12

CVM ESSEM CVM EIS, EGO SERVABAM EOS IN NOMINE TVO 1540

Corporali, inquit, praesentia, cum essem cum eis, ego seruabam eos, non tamen addidit: Vt essent unum sicut et nos. Hoc enim fieri non potuisset, quamdiu cum eis ipse maneret passionis expers. Quomodo uero illos seruauerit, monstrat per oppositum sic :

1515 cf. Rom. 9, 4. 1519 cf. Ioh. 17, 19. I Ioh. 3, 2. 1537 cf. Iac. 1, 17.

1526 cf. I Ioh. 3, 1.

1531

1511 moriens] quoque add. t 1512 resurrectio t 1516 pro quibus in marg. C 1527 cum] cur S 1530 idem om. S 1513 per oppositum] propositum t

RVPERTVS TVITIENSIS

702 17, 12b

1545

QVOS

DEDISTI

MIHI, CVSTODIVI, ET NEMO

PERIIT EX

HIS,

NISI FILIVS PERDITIONIS, VT SCRIPTVRA IMPLEATVR

1550

1555

1560

17, 13

Ergo sic tantum illos se seruasse dicit, ut episcopatus suos non perderent, sicut perdiderat ille filius perditionis, ut Scrip¬ tura impleretur, uidelicet quae dicit in illum : Fiant dies eius fauci et episcopatum eius accipiat alter etc. Quod per praesen¬ tiam eius factum fuisse scilicet ut uel sic custodirentur, satis ex eo liquet, quia mox ut ab eis auferri coepit, maximus eorum Petrus negauit et episcopatum suum perdidisset, nisi quia conuersus ipse in eum respexit. Igitur, quia seruaui illos, inquit, eousque, ut in horam passionis meae corde mecum permanse¬ rint, quamuis corpore fugientes me solum reliquerint, et id¬ circo in salutem et peccatorum remissionem fiat illis effusio sanguinis mei. Deinceps : 0 Pater sancte, serua eos, inquit, in nomine tuo, ut fortes facti et per omnia mundi pericula perseuerantes ad hoc perueniant, quo (ut iam dictum est) simili¬ ter ut nos et ipsi unum sint. Custodiui, inquam, eos, cum essem cum eis. NVNC AVTEM AD TE VENIO ET HAEC LOQVOR IN MVNDO, VT GAVDIVM MEVM IN IPSIS SIT

1565

1570

1575

17, 14

1580

Non dixit: Nunc ad te uenio et sum in mundo: quod contra¬ rium esset ei, quod paulo ante dixit / : Et iam non sum in mundo. Haec, inquit, loquor in mundo, quod non idem sed diuersum est. Nam et post resurrectionem suam locutus est in mun¬ do, id est eis, qui erant in mundo, cum tamen ipse non esset in mundo, uidelicet in eo, quia mundana uel mortalis non erat eius conuersatio. Quae autem sunt ea, quae loquitur in mundo, nisi haec ipsa eius oratio, cuius cum intentione moriens : Ad te, inquit, 0 Pater, uenio et iam non sum in mundo ? Vt quid uero haec loquitur et haec orat pontifex ipse et hostia salutaris ? Ait : Vt gaudium meum in ipsis sit. Hoc plane uerum et nostrae fidei notum est, quia ut gaudi¬ um suum daret nobis, idcirco pro nobis doluit, idcirco haec lo¬ cutus est, idcirco pro nobis Patrem rogauit cum clamore ualido, ut ait apostolus, et multis lacrimis. Sequitur : ET EGO DEDI EIS SERMONEM TVVM, ET MVNDVS ODIO EOS HABVIT, QVIA NON SVNT DE MVNDO, SICVT EGO NON SVM DE MVNDO

1549 Ps. 108, 8 ; Act. i, 20. Leo., Serm. 21, 3 — PL 54,

1553 cf. Lc. 22, 61. 1566 Ioh. 17, 11. 1570 : degeneri conuersatione. 1577 Responsor, matutin.fer. V in coena Domini ; Corp. Antiph. off. I 72 a ed. Hesbert p. 166. 1578 cf. Hebr. 5, 7. 192

1545 EX EIS PERIIT Vulg. 1547 dicit om. SC 1548 perdidit t 1554 respexisset n 1561 et ipsi om. t 1563 VT HABEANT GAVD. M. IMPLETVM IN SEMETIPSIS Vulg. 1565 nunc] autem add. S 1567/1568 quod non usque ad mundo supra lin. C 1567 sed] et i 1570 non om. S

C

105

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (17, 12-18)

1585

1590

1595

17, 15

703

Summa discriminis eorum, propter quod et rogo pro eis, causa ista est, quia ego dedi eis sermonem tuum, id est hereditarium post me reliqui eis praedicandae ueritatis officium. Propter hoc mundus odio eos habuit et persequitur propter hoc, inquam, nam si non lo/querentur ea, quae mundo non placent, non occiderentur nec in mundo pressuram haberent. Ergo sic de mundo non sunt, quomodo ego non sum de mundo. Nam et ego propter hoc non sum de mundo, sed : Extraneus factus sum fratribus quoque meis et peregrinus filiis matris meae, quia lo¬ quor non placentia illis. Quid ergo pro eis rogo, quid uolo dum dico : Serua eos in nomine tuo, ut sint unum sicut et nos ? Numquid ut iam depositis corporibus liberi aut in modum Eliae et Henoch translati exeant de hoc mundo ? Minime !

PL 758

NON ROGO VT TOLLAS EOS DE MVNDO, SED VT SERVES EOS A MALO

1600

1605

1610

[7, 17-18

Si enim iam de mundo tollerentur, quo uehiculo quibusue curribus, quibus (inquam) quadrigis, quoue equitatu exiret in omnem terram et in fines orbis terrae sermo tuus, assignare mihi postulanti datas a te gentes hereditatem meam et pos¬ sessionem meam terminos terrae ? Isti enim sunt soli residui equi tui et quadrigae tuae, de quibus scriptum est : Qui ascen¬ des super equos tuos et quadrigae tuae saluatio. Non ego rogo, quia nequaquam expedit, ut tollas eos de mundo, sed ut serues eos a mundo, id est a peccato. Malum enim solum peccatum est, quia creaturae rationali praeter peccatum nihil potest. Proinde etsi mundus eos odio habens corpora occidit, animas eorum serua, ut non possint occidere, ut Satanas, quantumcumque cribret eos sicut triticum, non possit quemquam eorum uelut paleam deficiente fide in perditionem euentilare. Quomodo autem et seruari et in mundo illos uelim dimitti, iam dicam : SANCTIFICA EOS

IN VERITATE.

SERMO TVVS VERITAS EST.

SICVT TV ME MISISTI IN MVNDVM, ET EGO MISI EOS IN MVNDVM

1615

1620

Hoc est (inquit) quod pro eis rogo, ut in ueritate sanctificen¬ tur et in mundum sic / mittantur, sicut ego sum missus, id est sicut ego ueni persecutionem passurus, sic eant et ipsi passio¬ nem passuri. Quid autem est sanctificari in ueritate nisi uere sanctificari per fidem in meo sanguine ? Nam hactenus sanctificati quidem erant, sanctificati, inquam, sed nondum in ueri¬ tate, quia uidelicet omnes sanctificationes, quae scriptae sunt

1588 cf. Ioh. 16, 33. 1601 cf. Ps. 2, 8.

1590 Ps. 68, 9. 1603 Hab. 3, 8.

1593 Ioh. 17, 11. 1609 cf. Lc. 22, 31

1599 cf. Ps.

18, 5.

1586 eos odio ~ / 1589/1590 nam usque ad mundo sub lin. C 1591 quoque fratribus ~ t 1605 eos om. C 1614 TV non in Vulg. 1620 sanctificari] iustificari t 46

IX

C

105T

704

1625

1630

17, 19

1635

RVPERTVS TVITIENSIS

in lege Moysi, non iam ueritas sed umbrae uel figurae erant ueritatis uel uerae sanctificationis, qua nunc in sanguine meo tolluntur peccata mundi. Huius autem sanctificationis efficiens causa est sermo tuus, qui est ueritas. Quis est iste sermo tuus, nisi Verbum, quod caro factum est et ecce per passionem mor¬ tis infernum confringit et tertia die resurgit ? In hoc sermone quicumque baptizantur, in ueritate sanctificantur. Itaque in hoc sermone, in hac ueritate, quia crediderunt, uere sanctificatos, non rogo, ut tollas eos de mundo, sed sic mitto eos in mun¬ dum, sicut tu me misisti in mundum, scilicet ut patiantur eos¬ dem persequentes, qui me persecuti sunt perhibendo ueritati testimonium. ET PRO EIS SANCTIFICO MEIPSVM, VT ET IPSI SINT SANCTIFICATI IN VERITATE

Siquidem ita dictum esset : / Et pro eis sacrifico meipsum, paratior ultro sensus occurreret, uidelicet, quod de praesenti suae passionis sacrificio dixisset, quod uerus ipse agnus pro 1640 omni mundo non alium per pontificem quam per semetipsum immolatus est. Verum iuxta uerbi proprietatem sensus idem praesto est, quia profecto cum sacrum et sanctum idem sig¬ nificent, non aliud dixisse putandus est, quam si dixisset : Et pro eis sacrifico uel sacrificium offero meipsum. Ipse quippe 1645 non solum sacrificium et sacrificii pontifex uerum etiam tem¬ plum est testante apostolo, qui de umbraticis sacrificiis locu¬ tus plurima : Christus autem, inquit, assistens pontifex futuro¬ rum honorum per amplius et perfectius tabernaculum non manufactum, id est non huius creationis, neque per sanguinem hirco1650 rum aut uitulorum, sed per proprium sanguinem introiuit semel in sancta aeterna redemptione inuenta. Ergo mox traditurus pro peccato animam suam, ut uideat semen longaeuum : Et pro eis, inquit, sanctifico id est sacrifico meipsum, ut et ipsi sint sanctificati in ueritate. Quod si rite perpendas, amplius et ma1655 gis proprie rem tetigit dicendo : Sanctifico, quam si dixisset : Sacrifico. Cum enim dicit : Sanctifico, sordidum se fuisse in¬ nuit. Dicendo quoque pro eis, non suis sed alienis sordibus se sorduisse clare definit, quod propheta quoque patenter ex¬ primens cum dixisset : Omnes nos quasi oues errauimus, unus1660 quisque in uiam suam declinauit, statim intulit : Et Dominus

1623 cf. Coi.

2, 17.

1023 cf. I Cor. io,

6.

1626 cf. Ioh. i,

14.

Antiph. ad uesperas temp. pasch.; Corp. Antiph. off. I 75 e ed. Hesbert p. 18 5.

Hebr. 9,

11-12.

1652 cf. Is.

53, 6.

1659 Is.

1628 1646

53, 6.

1628 confringit] constringit t 1630 ueritate] sanctificantur itaque in hoc sermone in hac ueritate add. C 1635 EGO SANCTIFICO Vuh. VT ET IPSI] SINT ET IPSI Vulg. SANCTIFICATI in marg. C 1640 per alium ~ t 1645 pontifex] est add. t templum] et praem. t 1658 dare in marg. S 1660 uia sua A

PL 759

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (17, 18-21)

1665

1670

1675

,

7 20-21

705

posuit in eo iniquitates omnium nostrum. Et Zacharias : Et Iesus, inquit, indutus erat uestibus sordidis et Satan stabat a dex¬ tris eius, ut aduersaretur ei. Igitur quia secundum se quidem sanctus, immo et sanctus sanctorum erat, quippe qui de Spiritu sancto conceptus fuerat, et quia in omni uia sua nec pec¬ catum fecit, / nec inuentus est dolus in ore eius, sed secundum iniquitates omnium nostrum, quas Deus in eo posuerat, uesti¬ bus sordidis indutus erat agnus Dei, recte dixit : Sanctifico meipsum, signanter addendo : pro eis. Quare autem pro eis ? Vt et ipsi, inquit, sint sanctificati in ueritate, in ueritate (in¬ quam) id est non in umbra uel figura, sed in uera peccatorum remissione, non in quantum sanguis hircorum aut taurorum aut cinis uituli aspersus coinquinatos sanctificabat ad emun¬ dationem carnis, sed multo magis sanguis meus, qui per Spiritum sanctum memetipsum offero immaculatum Deo, emun¬ det conscientiam eorum ab operibus mortis ad seruiendum Deo uiuenti.

C 106

NON PRO HIS AVTEM ROGO TANTVM, SED ET PRO EIS, QVI CREDITVRI SYNT PER VERBVM EORVM IN ME, VT OMNES VNVM SINT, 1680 SICVT TV, PATER, IN ME, ET EGO IN TE, VT ET IPSI IN NOBIS VNVM SINT ; VT CREDAT MVNDVS QVIA TV ME MISISTI

1685

1690

1695

1700

Sensus iste est : Non tantum pro istis, quos dedisti mihi, ro¬ go uel meipsum sanctifico, sed et pro illis omnibus, qui per uerbum eorum credituri sunt in me, ut siue Iudaei siue gentiles / omnes unum sint, et non sit eorum distinctio apud te. Notandum quippe quia dicendo nunc : Vt sint unum, non addidit ut supra : sicut et nos, quod et postmodum facturus est dicendo : Vt sint unum sicut et nos imum sumus. Nunc enim ad hoc ten¬ dit pax nostra, ut faciat utraque unum et duos condat in semetipso, uidelicet ut Iudaeorum et gentilium nulla sit distinctio, ut, inquam, duos condat in semetipso in unum nouum homi¬ nem faciens pacem, et reconciliet ambos in uno corpore Deo per crucem interficiens inimicitias in semetipso, ut per ipsum ha¬ beamus accessum ambo in uno spiritu ad Patrem. Proinde cum dixisset : Vt omnes unum sint, miram continuo similitudinem interposuit dicendo : Sicut tu Pater in me et ego in te ut paten¬ ter agnoscas, quia sicut Pater et Filius non duo dii, sed unus est Deus, ita gentilis et Iudaeus non duo populi sed unus est populus, una ecclesia, unum corpus. Statim quoque de ipsa unitate repetens : Vt et ipsi (inquit) in nobis unum sint, addiditque : Vt mundus credat, quia tu me misisti. 1661 Zach. 3, 3. 1664 cf. Dan. 9, 24. 1665 cf. I Petf. 2, 22; Is. 53, 9. 1666 Is. 53, 6. 1671 cf. supra XII 1623. 1672 cf. Hebr. 9, 12-14. 1687 cf. Ioh. 17, 11. 1688 Ioh. 17, 22. 1686 cf. Eph. 2, 14-18. 16!)« cf. Rom. 10, 12.

1672

in] ut

t

1681 MVNDVS CREDAT Vulg. IV

1701

ut] et SC

PL 760

706

RVPERTVS TVITIENSIS

Ecce haec illa sunt gloriosa gratiae dicta, quae propheta in spiritu consilio diuinitatis admissus audiuit sicque nuntiauit : Gloriosa, inquit, dicta sunt de te, duitas Dei. Et tam1705 quam quaereres, quaenam illa dicta fuerint, quid dixerit Do¬ minus ciuitatis suae scilicet sanctae ecclesiae fundamenta po¬ nens in montibus sanctis id est in apostolis, quorum per uerbum nos eramus credituri : Memor, inquit, ero Rahab et Baby¬ lonis scientium me, et adiecit : Ecce alienigenae et Tyrus et po1710 pulus Aethiopum, hi fuerunt illic. Vere enim sicut tunc promi¬ serat in prophetis, ita nunc in passione sua memor fuit Domi¬ nus noster Rahab et Babylonis, id est latitudinis et confusio¬ nis, scilicet latius diffusae et nimium confusae gentilitatis. Me¬ mor, inquam, fuit huius / magnae meretricis, quando dixit : C 1715 Non pro his autem rogo tantum, sed et pro eis, qui credituri sunt per uerbum eorum in me etc. In illa memoria eius nos alienigenae, nos Tyrus et populus Aethiopum, nos, inquam, alienigenae et alieni a testamento patrum, et Tyrus id est angustiati, uidelicet in carcere et tene1720 bris peccatorum, uere populus Aethiopum prae nimia nigre¬ dine uitiorum uel caecitatis et ignorantiae, illic fuimus in illa memoria dicentis, ut et ipsi in nobis unum sint, ut credat mun¬ dus, mundus inquam, et non sola Iudaeorum gens credat, quia tu me misisti, quod quicumque crediderit et baptizatus fuerit, 1725 saluus erit, ait ipse alibi. Quaenam autem merces erit huius fidei uel unitatis ? Ait : ET EGO CLARITATEM, QVAM DEDISTI MIHI, DEDI EIS, VT SINT VNVM, SICVT ET NOS VNVM SVMVS. EGO IN EIS, ET TV IN ME, VT SINT CONSVMMATI IN VNVM, VT COGNOSCAT MVNDVS QVIA 1730

TV ME MISISTI ET DILEXISTI EOS, SICVT ET ME DILEXISTI

1735

Hoc plane illud est, quod hic idem Iohannes in epistula sua dicit : Carissimi, nunc filii Dei sumus, sed nondum apparuit quid erimus. / Scimus, quia cum apparuerit, similes ei erimus, quia uidebimus eum sicuti est. Quam enim claritatem intelligere debemus in eo, quod ait : Et ego claritatem, quam dedisti mihi, dedi eis, nisi illam, quam exspectatio creaturae exspectat, scilicet reuelationem gloriae filiorum Dei, ut et ipsa liberetur a seruitute corruptionis in libertate gloriae filiorum Dei. Hanc utique claritatem dedit Pater huic unigenito suo, primoge-

1704 Ps.

, 3. 1706 cf. Ps. 86, 1. 1708 Ps. 86, 4. 1712 Hier., Lib. interpr. , 26 — CC 72 p. 97, coli. 3, 18. p. 62. 1714 cf. Hebr. 11,31 coli. Apoc. 17, 1. 1717 cf. Ps. 86, 4. 1719 Hier., LTA interpr. hebr. nom. 30 20 — CC72P.97. 1724 cf.Mc. 16,16. 1732 Iloh. 3,2. 1736cf.Rom.8 19. 1737 cf. Rom. 8, 21. 1739 cf. Apoc. 1, 5. 86

bebr. nom.

29

170« ciuitati C _ 1709 scientibus C 1718 a test.] a om. SC quia S 1737/1738 ut et usque ad filiorum Dei om. t

1734 quam]

*

106

PL 761

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (17, 21-23)

707

nito mortuorum resuscitans eum a mortuis et constituens ad dexteram suam in caelestibus dando illi quod in eo nostra non habuerat natura, honorem incorruptionis gloriamque immor¬ talitatis. Etenim ex eo iam, quia multitudini accidentium non subiacet nostra in Verbo Dei substantia, ueraciter unum est 1745 atque idem permanet. Vnde cum dixisset : Vt sint unum, addi¬ dit ut superius : Sicut et nos unum sumus. Quod ad consubstan¬ tialitatem Patris et Verbi congrua referri non potest, quia uidelicet non sicut Pater et Verbum unum sunt, ita et nos unum esse possumus ; sed illam claritatem, quam dedit Filio 1750 Pater, quam dedit (inquam) quia prius secundum carnem non habuerat scilicet immortalitatis atque impassibilitatis glori¬ am et honorem, quo coronauit ex mortuis resurgentem, nos in filios adoptati exspectamus. Proinde quod dixit : Vt sint unum sicut et nos unum sumus, non ad ipsam spectat quae propria 1755 est Verbi cum Patre consubstantialitatem, sed ad eam quae non solum homini dominico sed et cunctis fidelibus eius per gratiam communis est : cum beata et immortali Trinitate in¬ corruptibilis aeternitatis beatitudinem. De hoc uno psalmista gloriosam (de qua supra dictum est) ciuitatem beatificans : 1760 Ierusalem, inquit, quae aedificatur ut duitas, cuius 'participatio eius in idipsum. Idipsum namque est, quod / semper idem est C et immutabiliter permanet, et hoc uere clarissimum et sum¬ mum bonum est, quod habet cum Deo nostra iamprimum in Christo substantia, deinde in toto corpore eius habitura est, 1765 quod est ecclesia, non communione naturae sed participatione gratiae. Et hanc procul dubio claritatem Pater Filio secundum quam homo est dedit, ipse autem Filius secundum quod Deus est dedit fidelibus suis, sicut nunc ait : Et ego claritatem, quam dedisti mihi, dedi eis. Iuxta quod alibi dictum est : Quotquot 1770 autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei jieri. Quae unitatis stabilitas, quia hic incipitur, dum per fidem unum sumus, et idem sapimus, idcirco praemisit, quod iam praedic¬ tum est : Non pro his autem rogo tantum, sed et pro eis, qui cre¬ dituri sunt per uerbum eorum in me, ut omnes unum sint etc. 1775 Amplius autem illam futurae unitatis beatitudinem expri¬ mit, cum subiungit : Ego in eis et tu in me, ut sint consummati in unum etc. Verum cum tota Trinitas unus Deus, Pater et Filius et Spiritus sanctus aeque et nunc per fidem habitet in cordibus nostris et in futuro per speciem inhabitura sit, quare 174°

1740 cf. Eph. 1, 20. 1742 cf. Ps. 8, 6. — CC 36 p. 622. 1700 Ps. 121, 3. 13, 11. 1778 cf. Eph. 3, 17.

1740 Aug., In Ioh. euang. tr. no, i, 18 1709 Ioh. 1, 12. 1772 cf. II Cor.

1703/1704 subst. prim. in Christo ~ t 1775 unit, beat.] unitatem beatitudinis t

1707/1708 ipse usque ad dedit sub lin. C 1778 habitat t

107

7o8

RVPERTVS TVITIENSIS

1780 sic dixit et sic distinxit : Ego in eis et tu in me, nisi quia se so¬ lum mediatorem Dei et hominum uoluit / demonstrare ? Sola namque Filii persona praeter hoc quod per fidem (ut dictum est) habitat in cordibus nostris, modo quodam est in nobis, uidelicet quia in carnem et naturam nostram descendit, et 1785 nihilominus Pater in illo est, quia descendentem non deseruit ; nec enim Filius ita semetipsum exinaniuit, ut formam Dei amitteret assumendo formam serui. Ita mediatore interceden¬ te ad aeternitatem reducti consummamur in unum et parti¬ cipatio nostra fit in idipsum. Vnde nunc ait : Vt sint consum1790 mati in unum. Quod uero continuo subsequitur : Vt cognoscat mundus, quia tu me misisti et dilexisti eos, sicut et me dilexisti, cognitionem illam cogit intelligi, quae non iam in parte sed in plenitudine erit Paulo testante cum dicit : Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum. Cognos1795 cat ergo, id est experiatur mundus ipso immortalitatis fructu : mundus, inquam, id est omnes redempti, saluati atque in unum consummati, cognoscant et facie ad faciem uideant: Quia tu me misisti. Quod nunc cognoscunt ex parte et uident quasi per speculum et in aenigmate, et cognoscant atque re ipsa bene 1800 compertum habeant, quod nunc credunt et sperant : Quia di¬ lexisti eos, sicut et me dilexisti, id est mihi Filio tuo similes atque conformes esse uoluisti, hoc tantum excepto ut sim ego primogenitus in multis fratribus, in quo nihil eorum feli¬ citas imminuitur sed caritas magis delectatur. Summam to1805 tius postulationis breui tandem conclusione recolligit dicens sic : 24

PATER, QVOS DEDISTI MIHI, VOLO VT VBI EGO / SVM, ET ILLI C SINT MECVM, VT VIDEANT CLARITATEM MEAM, QVAM DEDISTI MIHI, QVIA DILEXISTI ME ANTE CONSTITVTIONEM MVNDI

1810

Tamquam diceret : Finis seruationis eorum, quam postulaui dicens : Serua eos in nomine tuo, quos dedisti mihi, finis, inquam, iste est et hoc dignum iustitia indicat, ut quia mun¬ dus eos odio habuit pro eo, quod ego sermonem tuum dedi eis, et ipsi acceperunt et crediderunt uere, quia tu me misisti. 1815 Proinde ubi ego sum, et illi sint mecum et uideant claritatem meam, quam dedisti mihi, simulque et hoc uideant, quia dilex¬ isti me ante constitutionem mundi. Notandum quod non ait solum ; Vt uideant claritatem meam, quam dedisti mihi. Haec

1781 cf. I Tim. 2, 5. 1782 cf. Eph. 3, 17. 1786 cf. Phil. 2, 6. 1788 cf. Ps. 121,3. 1793 I Cor. 13, 12. 1796 Aug., In Ioh. euang. tr. 110, 2, 32 — CC36P. 623. 1797 cf. I Cor. 13, 12. 1802 cf. Rom. 8, 29. 1811 Ioh. 17, 11.

1780 quia om. t 1786 ita Filius ~ t 1804 minuitur t

praem. S

Dei om. C

1799 in aenigmate] et

PL 762

’

107

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (17, 23-26)

709

enim claritas glorificatio est assumptae humanitatis, quam et impii uidere potuerunt cum potestate magna et maiestate uenientem cum nubibus, ut uideat eum omnis oculus et qui eum pupugerunt, sed addidit : Quia dilexisti me ante constitu¬ tionem mundi, subauditur : Videant quod soli uidere merebun¬ tur beati oculi iustorum. Formam quippe Dei in qua Patri 1825 dilectus erat ante constitutionem mundi, soli uidebunt pau¬ peres spiritu atque mites, lugentes atque iustitiam esurientes et sitientes, misericordes, mundi corde, pacifici et persecutio¬ nem propter iustitiam patientes, unde et in caelis regnabunt et terram uiuentium possidebunt et consolabuntur atque satu1830 rabuntur, et misericordiam consequentur atque Deum uide¬ bunt et filii / Dei uocabuntur, et ipsorum erit regnum caelorum. Itaque dixisse : Et uideant claritatem quam dedisti mihi, satis est ad indicium futurae beatitudinis. Videre namque habere est, immo uisio claritatis aeternae claritudo uidentium 1835 et efficiens claritatis eorum causa est, sicut hic idem Io’ annes cum dixisset : Similes ei erimus, statimque causam efficientem subiunxit dicens : Quoniam uidebimus eum sicuti est. Iam his tribus exactis scilicet obsecratione, oratione atque postula¬ tione, quartum tandem subsequitur, uidelicet gratiarum ac1840 tio, cum dicit : 1820

.7,25-26

pl 763

PATER IVSTE, ET MVNDVS TE NON COGNOVIT; EGO AVTEM NOVI TE, ET HI COGNOVERVNT QVIA TV ME MISISTI. ET NOTVM FECI EIS NOMEN TVVM ET NOTVM FACIAM, VT DILECTIO, QVA DILEXISTI ME, IN IPSIS SIT, ET EGO IN IPSIS 1845

1850

1855

Haec namque manifeste gratiarum actio est, qua iustitiam Patris atque misericordiam collaudat, quia uidelicet iuste ac¬ tum est, ut creatorem suum mundus ob culpam superbiae cae¬ catus non cognosceret ; mundus, inquam, cuius pars obscu¬ rissima Domini nostri sunt interfectores, misericorditer uero indultum, ut lumen oculorum suorum scilicet Dei Filium in humilitate suscipiens mundus, id est uniuersitas electorum, ad uisionem claritatis Dei rursus illuminatam faciem subleuaret. Ait itaque : Pater iuste. Hic subaudiendum est : Quia faciem tuam auertisti uel gratiam tuam abscondisti a sapi/en-C tibus et prudentibus, id est superbis. Quod propheta in per¬ sona gentis suae deplorans : Abscondisti, inquit, faciem tuam

1820 cf. Lc.

, 27. 1822 Apoc. i, 7. 1824 cf. Phil. 2, 6 ; Aug., In Ioh. , 16 — CC 36 p. 630. 1825 cf. Mt. 5, 3-10. 1836 I Ioh. 3, 2. 1850 cf. Tob. 10, 4. 1855 cf. Mt. ii, 25. 1857 Is. 64, 7.

enang. tr. m,

21 3

1819 claritas glorificatio] clarificatio t 1822 eum om. t 1826 ligientes C 1833 iudicium t 1834 est habere ~ t 1842 TE COGNOVI Vulg. 1844 ET EGO IN IPSIS om. S 1852 subleuarent S

108

710

860

865

870

875

880

885

890

895

RVPERTVS TVITIENSIS

et allisisti nos in manu iniquitatis nostrae. Item : Quare, Do¬ mine, jecisti nos de uiis tuis errare, et quare cor nostrum indurasti, ne timeremus te ? etc. Et mundus, inquit, te non cognouit, uidelicet digna caecatus retributione, ut eius perderent cog¬ nitionem, cuius non receperunt dilectionem ; eius amitterent auxilium, cuius spreuere consilium. Ego autem noui te. Ego (inquam) quem dicunt a Deo non esse, noui et dilexi te, et hic cognouerunt, quia tu me misisti, et testes mei sunt, quia quae dedisti mihi, sicut supra dixi, abs te sunt, confitentes enim dicunt : Nunc credimus, quia a Deo existi. / Proinde te illos iudicante dignos reuelatione horum, quae abscondisti a sapientibus et prudentibus, ego notum feci eis nomen tuum, iam in doctrina et uirtute signorum, et amplius notum faciam per inuisibilem Spiritus sancti potentiam, ita ut in omnem ter¬ ram exeat sonus eorum tuae paternitatis enarrantium glo¬ riam. In quo enim notitia perficitur nominis tui nisi in effu¬ sione Spiritus sancti ? Vnde et sequitur : Vt dilectio, qua dilexisti me, in ipsis sit et ego in ipsis. Dilectio haec Spiritus sanc¬ tus est, qua Filius Patrem et Filium diligit Pater. Plane et indubitanter dilectio Patris et Filii Spiritus sanctus est. Ergo ut dilectio, qua dilexisti me, in ipsis sit et ego in ipsis, idem est ac si dicat: Vt Spiritus sanctus Paracletus ad ipsos ueniat eosque omnem ueritatem doceat, qui cum in ipsis fuerit, ego quoque habitem in cordibus eorum per fidem et per hunc di¬ lectionis Spiritum. Haec pontifex summus, propitiator ipse et propitiatorium, sacerdos et sacrificium, pro nobis orauit, et uultus eius non sunt amplius in diuersa mutati. Non enim cessantibus uerbis ualidus cordis eius clamor conquieuit, cum potius uerbis illis tantum significauerit, qua causa uel intentione sustinere ha¬ beat protinus uincula, probra, alapas, sputa, flagella, spineam coronam, crucem, clauos atque lanceam, fellis et aceti poculum : per omnia tacens et non aperiens os suum. Cur enim factus in agonia et prolixius orans sudauit et factus est sudor eius sicut guttae sanguinis decurrentis in terram, nisi ut osten¬ deret orationem ipsam, quam cum eiusmodi sudore fundebat ad Patrem, causam continere, pro qua mox in cruce totum fusurus erat suum sanguinem ? Itaque hac oratione declarauit rex et pontifex laetabundus quidem in uirtute Domini, tristis

1858 Is. 63, 17. 1863 cf. Lc. 7, 30. 1865 Ioh. 17, 7. 1868 cf. Mt. 11, 25. 1871 cf. Ps. 18, 5. 1872 cf. Ps. Ioh. 16, 13. 1880 cf. Eph. 3, 17. 1881 cf. I Reg. 1, 18. 5, 7. 1890 cf. Is. 53, 7. 1891 cf. Lc. 22, 43-44.

1858 manus t 1878 ut om. S retur t 1894 totum supra lin. S

1887 habuit S debeat n

1867 Ioh. 16, 30. , 2. 1880 cf. 1886 cf. Hebr.

18

1892 ostende¬

PL 764

IN IOHANNIS EVANGELIVM XII (17, 25-26)

711

tamen et anxius in infirmitate carnis, quali desiderio duceretur ad torcularia passionis, et : Tu Domine, inquit psalmista, de¬ siderium cordis eius tribuisti ei et uoluntate labiorum eius non 1900 fraudasti eum, uitam enim petiit a te et tribuisti ei longitudinem dierum in saeculum et in saeculum saeculi. / C

1898 cf. Is.

, 3.

63

1898 torcula j1

1898 Ps.

, 3.5.

20

1901 EXPLICIT om. SC

LIBER DECIMVS TERTIVS

5

io

15

20

25

18, 1

30

Ordinatus ac legitimus est huius summi pontificis nostri habitus et rite secundum legem uel ordinem, quem praescrip¬ sit sacerdotii sui participibus, in sancta sanctorum spectabilis et auditu dignus ingreditur. Nam ut cetera nunc omittamus, pontificalis habitus legitime claret, quia fines tunicae sacer¬ dotalis bene sibi spiritualiter composuit, quales fieri iussit in exterioris legis littera. Deorsum (inquit) ad pedes tunicae per circuitum quasi mala punica / facies, ex hyacintho et purpura, et cocco bis tincto, mixtis in medio tintinnabulis, ita ut tintinnabulmn sit aureum et malum punicum. Rursumque tintinna¬ bulum aliud aureum et malum punicum et uestietur ea Aaron in officio ministerii, ut audiatur sonitus, quando ingreditur et egre¬ ditur sancta sanctorum in conspectu Domini et non moriatur. Qui sunt fines tunicae sacerdotalis nisi extrema, de quibus nunc loquimur, uitae Domini nostri ? Quae / sunt mala punica PL ualde rubentia nisi eius, qua maiorem nemo habet, caritatis 765 opera ? Haec utique mala finibus suae tunicae appendit, quia cum dilexisset suos, qui erant in mundo, in finem dilexit eos, scilicet suam pro eisdem amicis suis animam ponendo. Tintinnabula uero clarissima sunt dilectionis eius uerba, quibus et eos in praedicta coena instituit et deinceps pro ipsis Patrem rogauit. Ita mixtis tintinnabulis doctrinae et operum eius malis punitis nihil uisu pulchrius, nihil auditu dulcius, nihil experimento delectabilius est. Igitur quia iam et pulchritudinem malorum punicorum uidimus et sonitum tintinnabu¬ lorum clare personantium nouissime audiuimus, deinceps qua¬ liter ingressus uultui Dei pro nobis astiterit, quo ordine semetipsum obtulerit, consideraturi seriem sequamur euangelicae narrationis. Sequitur : HAEC CVM DIXISSET IESVS, EGRESSVS EST CVM DISCIPVLIS SVIS TRANS TORRENTEM CEDRON, VBI ERAT HORTVS, IN QVEM INTROIVIT IPSE ET DISCIPVLI EIVS

Iam supradictum est, ubi uel quando illo egressus sit coenaculo, in quo coenam fecerat, uidelicet quia dicendo : Surgite, 35 eamus hinc, hymno dicto, ut ceteri euangelistae referunt, exiuit in montem Oliueti, et discipulis in uilla Gethsemani residere iussis ipse auulsus est ab eis, quantum iactus est lapidis, as¬ sumptis secum Petro et duobus filiis Zebedaei, et progressus pusillum procidit et orauit. Igitur cum illuc redisset et inue40 nisset eos dormientes dixissetque, ut Matthaeus ait, increpan-

XIII. 7 Ex. Hebr. 9, 24.

, 33-35. 18 cf. Ioh. 33 cf. supra XII1233 ss.

28

XIII. 4 omittam t

18 erat C

,

13

.

1

19 cf. Ioh.

33 illo om. t

,

15

.

13

27 cf.

38 Petro et otn. SC

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 1-3)

713

do : Dormite iam et requiescite, ecce approjqinquauit hora et Fi¬ lius hominis tradetur in manus peccatorum, surgite eamus, ecce appropinquauit, qui me tradet, / egressus est (ut hic euangelista nunc ait et subaudiendum est) a uilla Gethsemani, quae est 45 ad radices montis Oliueti; egressus (inquam) et reuersus trans torrentem Cedron, reapproximans ciuitati, ut sponte occur¬ reret aduersariis. Vbi erat, inquit, hortus, in quem introiuit ipse et discipuli eius. Pulchre in horto uoluit Adam secundus oboediens inueniri.quia uidelicet primus Adam in horto, scilicet 50 in paradiso, quod interpretatur hortus, inoboediens inuentus, immo a serpente circumuentus est. 18, 2

C

109

SCIEBAT ENIM ET IVDAS, QVI TRADEBAT EVM, LOCVM ; QVIA FREQVENTER IESVS CONVENERAT ILLVC CVM DISCIPVLIS SVIS

Sciebat hoc ille rerum cognitione pessime abutens et mali55 tiosae scientiae uasculum tanto nequior cunctis hominibus, quanto serpens callidior cunctis animantibus et ob hoc oppor¬ tunius homicidae diabolo satellitium, sicut serpens eidem dia¬ bolo ad decipiendum primum hominem competentius exstitit diuersorium. Sicut enim tunc serpente usus est ad occidendum 60 in anima terrenum hominem, sic nunc isto traditore utebatur idem Satanas ad occidendum in corpore hunc caelestem et nouum hominem. Idcirco in hortum introiuit, (inquam) quia uoluntarius ad passionem accedebat, illuc ubi ab exsecuto¬ ribus citius inueniretur, properauit. / Nam quasi quaereres, 65 cur illuc introiuerit : Sciebat enim, inquit euangelista, ludas, qui tradebat eum, locum, quia frequenter Iesus conuenerat illuc cum discipulis suis. 18, 3

IVDAS ERGO CVM ACCEPISSET COHORTEM ET A PRINCIPIBVS ET PHARISAEIS MINISTROS, VENIT ILLVC CVM LATERNIS ET 70

FACIBVS ET ARMIS

Cohors trecentis uiris impletur. Notandum quod non ait : Cum accipisset cohortem et ministros a principibus et pharisaeis, sed : Cum accepisset, inquit, cohortem et a principibus et pharisaeis ministros. Cohors quippe et legio siue tribuni non 75 iudaicae turbae sed romanae militiae nomina sunt. Quam uidelicet cohortem, non a principibus et pharisaeis, sed a prae¬ side romanae potestatis Pontio Pilato ludas accipit minis¬ tros suos adiungentibus principibus sacerdotum et pharisaeis, ut si qui ex populo motu illo per noctem exciti Dominum

41 Mt. 26, 45. 49 cf. Gen. 2, 8. 50 Hier., Hebr. quaest. in Gen. 4, 31 — CC 72 p. 4. 56 cf. Gen. 3, 1. 60 cf. I Cor. 15, 47. 62 cf. Eph. 2, 15. 74 Aug., In Iob. euang. tr. 112, 2, 9 — CC 36 p. 634 : cohors non Iudaeorum sed militum fuit.

41/43 hora usque ad tradet in ras. C 68 PRINCIPIBVS] PONTIFICIBVS Vulg. 73 inquit om. C 73/74 sed usque ad Pharisaeis in marg. C

PL 766

714 80

85

90

18, 4

95

RVPERTVS TVITIENSIS

defendere uellent, tam nomine romano quam utraque manu armata deterrerentur. Ita gladium euaginauerunt peccatores et intenderunt arcum suum. Merito ergo retributum est illis, ut gladius eorum intraret in corda ipsorum et arcus eorum confringeretur, intraret, inquam, gladius eorum in corda ipsorum, ita ut pro una cohorte romana, quam aduersus Do¬ minum et regem suum armatam conduxerunt, immensum romanae fortitudinis aduersus rebellionem suam commouerent exercitum. Et quia cum laternis et facibus et armis exierunt noctu tamquam ad latronem, idcirco lucerna Dei, lucerna legis et prophetarum, qua illustrati / sunt patres eo-C io9t rum, cadat de manibus ipsorum, sicut scriptum est : Obscurentur oculi eorum, ne uideant, et idcirco sub armis eisdem, cum quibus exierunt, semper incuruetur dorsum eorum. Se¬ quitur : IESVS ITAQVE SCIENS OMNIA, QVAE VENTVRA ERANT SVPER EVM, PROCESSIT ET DICIT EIS : QVEM QVAERITIS ?

Hoc pro laude spontaneae caritatis, id est uoluntariae pas¬ sionis euangelista dixit : Quia cum sciret omnia, quae uentura erant sufter eum, sicut ex iis, quae hactenus dicta uel acta sunt, 100 perspicuum est. Processit, et (sicut iam dictum est) trans tor¬ rentem Cedron egressus in hortum illum, in locum talem, quem sciebat ludas, introiuit. Venientibus aduersariis, ne unum quaerentes multos per indiscretum tumultum tenerent, sponte occurrens dixit eis : Quem quaeritis ? Non dixit : Ecce 105 ego, quia me quaeritis, sed : Quem quaeritis ?, inquit, quia reuera talem perquisitionis modum ueritas nescit, salus igno¬ rat, lux et uita refugit. 18, 5-6

RESPONDERVNT EI I IESVM NAZARENVM. DICIT EIS IESVS : EGO SVM. STABAT AVTEM IVDAS, QVI TRADEBAT EVM, CVM 110

IPSIS. VT ERGO DIXIT EIS : EGO SVM, ABIERVNT RETRORSVM, ET CECIDERVNT IN TERRAM

115

120

Quid mirum, si ad unam uocem, qua dictum est : Ego sum, abierunt retrorsum et ceciderunt in terram, hi qui non sunt ? Nempe hoc secundum diuinitatem, quae uere est, secundum quam permanet esse quod est, dixit : Ego sum, quod uerbum substantiuum de / ipso uerissime protestatur ille solus, qui et PL ad Moysen dicit : Ego sum qui sum. Et quamuis cum laternis 767 et facibus et armis nullatenus diuinitatis essentiam quaererent, opportune tamen respondit Deus de templo corporis sui dicens : Ego sum, uidelicet non ad ipsorum intentionem sed ad suum nomen respiciens. Interrogati enim quid quaererent,

81 cf. Ps. 36, 14. 83 cf. Ps. 36, 15. 89 cf. Mc. 14, 48 ; Lc. 22, 52. Ps. 68, 24. 93 cf. Ps. 68, 24. 117 Ex. 3, 14. 119 cf. Is. 66, 6.

86 armatum t

95 ERANT] SVNT S

99 iis] his S

91

109 ET IVDAS Vulg.

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 3-6)

715

responderunt : Iesum Nazarenum. Quidnam est Iesus Naza¬ renus, nisi saluator sanctus ? Hoc utique nomen Verbum Dei, Verbum Deus, ex tunc habuit, ex quo caro uel homo factus 125 est. Sed causa cur facto homini tale nomen positum est, non ex natura humana, sed ex diuina uirtute pendet. Vnde enim nos saluat aut saluator noster est, nisi ex eo, quod non homo tantum sed etiam Deus est ? Praeterea quia Deus, qui solus uere est, cum homine, quem assumpsit, una persona est, recte 130 dicentibus se Iesum quaerere Nazarenum, propriam suae diuinae essentiae uocem respondit dicens : Ego sum, propriam (in¬ quam) suae diuinitatis uocem certa intentione prolatam, quod ab effectu claruit, quia stantes aduersarios in terram deiecit. Ergo non mirum de his qui non sunt, quia male sunt, non a135 mantes et male quaerentes eum, qui solus uere est, Iesum Na¬ zarenum, non mirum (inquam) comparatione maiorum quae uentura sunt, quod abierunt retrorsum et ceciderunt in ter¬ ram, cum ille, qui stabat cum ipsis diabolo Iuda traditore et malitiae signifero, qui Satanam ferens in pectore / signum C 14° pacis ore extulerat, iam quippe agno Dei nequissimi osculi cultrum impresserat. Quare autem cum agnus esset protinus immolandus iam sicut leo modicum irruguit, dum dicendo : Ego sum, tantam tam leuiter armatam lanistarum turbam ad terram deiecit, 145 uidelicet ut essent inexcusabiles, ne nescirent quia Iesus Na¬ zarenus quem quaerebant est qui est. Reuelata est illis ira Dei, quam exspectare habebant, quia non timent; reuelata (inquam) fortitudo uenturi ad iudicium uindicis, quia si hoc facere potuit moriturus, multo magis tunc immortaliter reg150 naturus super eosdem inimicos suos confortabitur. Hoc mani¬ festum factum est in illis et experimento percepta est sempi¬ terna uirtus eius et diuinitas, ita ut sint inexcusabiles, qui cum hoc modo cognouissent dicentem : Ego sum, non sicut eum qui uere est glorificauerunt, sed comprehenderunt, sed ligauerunt, 155 sed contumeliis affecerunt et occiderunt. Propterea reuelabunt caeli iniquitates Iudae et terra aduersus eum consurget et manifestum erit peccatum illius in die furoris Domini, quia stetit cum ipsis, immo et cecidit cum illis et non expauit cor eius, sed secundum duritiam suam et cor impaenitens 160 thesaurizauit sibi iram in die irae et reuelationis iusti iudicii Dei. Ita (inquam) ut essent inexcusabiles, dixit eis : Ego sum.

122 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 13, 28 coli. 70, 12 ■— CC 72 p. 76.147. 146 cf. Rom. 1, 18. 150 cf. Is. 42, 13. 151 cf. Rom. 1, 20. 155 cf. Iob 20, 27-28. 158 cf. Rom. 2, 5.

123 uerbum Dei om. t 149 poterat t

135 eum om. t

137 uentura] futura t

144 leniter S

no

716

RVPERTVS TVITIENSIS

Sed forte parum erat semel dixisse. Proinde adhuc interro¬ gandi erant et iterum dicendum erat hoc ipsum, ne forte non intellexissent. 18, 7-8 165

ITERVM ERGO EOS INTERROGAVIT : QVEM QVAERITIS ? / ILLI

PL

AVTEM DIXERVNT : IESVM NAZARENVM. RESPONDIT IESVS I

768

DIXI VOBIS, QVIA EGO SVM ; SI ERGO ME QVAERITIS, SINITE HOS ABIRE 170

175

180

185

18, 9

Iterum, inquit, interrogati : Quem quaeritis ?, procaciter ut ante respondetis : Iesum Nazarenum. Ego autem dixi uobis : Quia ego sum, et hoc audito cadentes experti estis principem fortitudinis esse quem quaeritis : Iesum Nazarenum. Ergo si adhuc quaeritis et sic percussi non doluistis, me quidem comprehendite, sed prius sinite hos abire. Poterat utique nihilominus efficaciter dicere : Sinite me abire et habitatorem Iudae Satanam cum satellitibus et armis suis sempiternis uinculis alligare. Sed oportebat ut pateretur, oportebat itidem, ut hi quos Pater sibi dederat seruarentur. Egit uero sapientia Dei tam fortiter quam suauiter et malignitate diaboli benigne ad quod uoluit usa est, sicut de illo longe ante ad beatum Iob loquens : Qui fecit, inquit, illum, applicabit gladium eius. Hoc in omnibus electis suis agit et in semetipso maxime egit Filius Dei. Sic enim applicuit, id est ad usum suum uertit gladium homicidae diaboli, quem penitus illi auferre potuisset, ut ipse moreretur, sine cuius morte mundus non saluaretur, et illi seruarentur, sine quibus mundo eadem salus / sua non annuntiaretur. Quare autem illi curae fuerit, ut sinerent hos abire, euangelista subsecutus exposuit. VT SERMO IMPLERETVR, QVEM DIXIT : QVIA QVOS DEDISTI

190

195

200

MIHI, NON PERDIDI EX EIS QVEMQVAM

Hunc sermonem superius in oratione ad Patrem de futuro quasi de praeterito loquens dixit : Quos dedisti mihi, custodiui et nemo ex eis periit nisi filius perditionis, ut Scriptura im¬ pleatur. Si enim comprehensi timore mortis negarent quod utique fieret, imbecilles quippe adhuc erant, sicut in Petro ne¬ gante manifestum factum est. Si (inquam) negarent et negan¬ tes tamen interficerentur, in illo indiscreto tumultu procul dubio perderentur. Sed esto, ut fortassis non negantes nec saltem interrogati aliqui occiderentur, nonne quodammodo etiam sic perderentur, qui minime ad illud, propter quod fue-

175 cf. Mt. 12, 29 ; Mc. 3, 27. 177 cf. Lc. 24, 26. 178 cf. Ioh. 17, 12. 178 cf. Sap. 8, 1. 17!» cf. Ps. 30, 20. 181 Iob 40, 14. 192 Ioh. 17, 12. 195 cf. Mt. 26, 69 ss. ; Mc. 14, 66 ss. ; Lc. 22, 54 ss.; Ioh. 18, 25 ss. 200 Aug., In Ioh. enang. tr. 112, 4, 9 — CC 36 p. 635.

174 prius om. t 181 illud A, eum Vulg. 189 IMPLERETVR SERMO Vulg.

186 seruarentur] saluarentur t

C no'

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 6-10)

205

210 10

717

rant electi, peruenire sinerentur. Vt quid enim electi fuerant, nisi ut testimonium resurrectionis uirtute magna per totum mundum redderent et ita complerent Scripturam dicentem : In omnem terram exiuit sonus eorum et in fines orbis terrae uerba eorum. Nam et paulo ante dixerat eis : Non uos me ele¬ gistis, sed ego elegi uos et posui uos, ut eatis et fructum afferatis et fructus uester maneat. Ergo sic quoque quodammodo perde¬ rentur, quia uidelicet ad quod praeordinati fuerant, non peruenirent et propositum Dei, quod impossibile erat, auerteretur. Sequitur : SIMON ERGO PETRVS HABENS GLADIVM EDVXIT EVM ET PERCVSSIT SERVVM PONTIFICIS ET AMPVTAVIT EIVS AVRICVLAM. ERAT AVTEM NOMEN SERVO MALCHVS

Haec importuna fortitudo Petri apostoli plane de uera infir215 mitate descendit, quam bene cognoscens ipse / qui omnia scit PL dixerat ei : Quo ego uado, non potes me modo sequi. Perspicuum 769 nunc fecit, quod non posset eum modo sequi, quia uidelicet cum Dominus uellet non occidere sed occidi, Petrus malebat occidere quam occidi. In hac tamen infirmitate eius res prae220 clara et fortis mystice praesignata est. Futurum namque postmodum erat, ut gladius apostolicae fortitudinis, scilicet uiuus sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti, auriculam Iudaeorum uel pontificum dextram amputaret, immo amputatam esse conuinceret et totum, quod de Scripturis 225 audire uidentur, sinistre audire id est peruerse intelligere com¬ probaret. Dextera namque, ut alii euangelistae referunt, fuit auricula, quae amputata est. Quod uero eandem auriculam tactu Dominus apud Lucam sanasse legitur, illud significat, quia quandoque futurum est, ut iterum populo illi dexter et 230 uerus Scripturae auditus aperiatur, scilicet cum plenitudo gentium introierit, tunc enim reliquiae Israel saluabuntur. Porro Simon Petrus eiusmodi gladium educens et sic percutiens necdum bene aduerterat, quo uteretur gladio Domi¬ nus iste fortis et potens, Dominus potens in praelio, uel quo de 235 gladio / supra secundum Lucam dixisset : Sed nunc qui habet Cm sacculum, tollat similiter et peram, et qui non habet uendat tuni¬ cam suam et emat gladium. Nondum (inquam) ipse uel alii, qui responderunt ad haec : Domine, ecce duo gladii hic, bene cog-

202 cf. Act. 4, 33. 204 Ps. 18, 5. 205 Ioh. 15, 16. 216 Ioh. 13, 36. 222 cf. Hebr. 4, 12. 220 cf. Lc. 22, 50. 228 cf. Lc. 22, 51. 230 cf. Rom. 9, 27 coli. 11, 25 ; Is. 10, 22. 234 Ps. 23, 8. 235 Lc. 22, 37. 238 Lc. 22, 38.

212 PONTIFICIS SERWM Vulg. AMPVT.] ABSCIDIT Vulg. AVRIC. DEXTERAM Vulg. 214 fortitudo] fortuna S 218 uellet Dominus ~ A 219 eius supra lin. S 223 amputauit A 224 amputandam A 225 sinistra aure t, sinistre C 227 quod] quam t 230 uerae i

718 240

245

250

255

11

nouerant gladium Verbi Dei usitatum in lege et prophetis et psalmis. Quem uidelicet gladium is qui habet sacculum uendita tunica emere debet, quia profecto tempore persecutionis, quanto quisque a facultatibus saeculi magis nudus est, tanto ad praedicandum Dei uerbum fortior atque promptior est seque exuendo rebus mundi melius accingit gladio fortitudinis. At ille qui habet sacculum, tollat similiter (inquit) et peram, quia uidelicet tali in tempore, quale tunc erat, quando prae¬ dicantem nemo audit et proinde multo minus pascit, ipsum sibi quemque prouidere oportet, quia de euangelio uiuere non potest. In his et in ceteris, ubicumque supra intellectum discipulorum Dominus et magister loquitur, non ipse difficul¬ tatis sed discipulus tarditatis arguendus est uelut iste Simon Petrus, qui adeo carnaliter intellexerat illud quod idem de gladio comparando fuerat locutus Dominus. Namque sanc¬ tam ut par erat Scripturam honorabat secundum ipsam loquens et illum commendans gladium, de quo in lege scriptum est : Et gladius meus deuorabit carnes itemque in psalmo : Ac¬ cingere gladio tuo super femur tuum potentissime, et talia quam plurima. DIXIT ERGO

260

RVPERTVS TVITIENSIS

IESVS PETRO

VAGINAM. CALICEM,

:

CONVERTE

GLADIVM TVVM IN

QVEM DEDIT MIHI PATER, NON BIBAM ILLVM ?

265

270

275

Ergo, inquit, quia Petrus importunum et iniussum gladium eduxerat et non legitime percusserat : Conuerte, ait dux et magister iusti praelii, / gladium tuum, tuum (inquam) et non meum, in uaginam et in locum suum. Et eundem sensum quo dudum dixerat idem Petrus : Absit a te, Domine, non piet hoc, quia passurum se pronuntiauerat, eundem (inquam) sensum nunc in gladio saeuientem increpat dicens : Calicem, quem dedit mihi Pater, non bibam illum ? Hoc etiam ipsum, quod passionem mortis calicem appellat, secundum Scripturas lo¬ quitur, quae tribulationem nomine aquae uel torrentis appel¬ lare consueuerunt, ut est illud in persona eius dictum : Saluum me fac, Deus, quoniam intrauerunt aquae usque ad animam meam, item : De torrente in uia bibet. Hunc sane calicem dedit illi Pater, quia uidelicet non hominum arbitrio sed Patris praecepto passus est. Dedit, inquam, illi ut Pater non ut iudex, id est amore non ira, uoluntate non necessitate, gratia non uin dicta. 239 cf. Hebr. 4, 12. 244 cf. Ps. 44, 4. 245 cf. Lc. 22, 37. 248 cf. I Cor. 9,14. 250 cf. Ioh. 13, 13. 251 cf. Lc. 24, 25. 256 Ps. 44, 4. 266 Mt. 16, 22. 272 Ps. 68, 2. 274 Ps. 109, 7.

240 qui] non add. t 243 uerbum Dei ~ S 249 in2 om. S 259 CONVERTE] MITTE Vulg. TVVM non Vulg. W supra lin. S 274 bibet] propterea exaltabit caput add. St

254 erat] est A 270 calicem

PL 77°

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 10-14) 18, 12

COHORS ERGO ET TRIBVNVS ET MINISTRI 280

719

IVDAEORVM COM-

PREHENDERVNT IESVM ET LIGAVERVNT EVM

Ergo quia non poterat transire calix quem dederat Pater, nisi oboediens Filius biberet illum, comprehenderunt (inquit) Iesum, uidelicet quomodo tenebrae comprehendere potuerunt, quae numquam lucem compre/henderunt. Comprehenderunt C mT 285 (inquam) et ligauerunt, quia sola haec erat potestas tenebrarum, ut comprehenderent ad ligandum, quem comprehendere non merebantur ad intelligendum. Ita comprehenderunt hora sua, hora una et potestate mo¬ mentanea, quia uidelicet posthac lucem comprehendere nus290 quam ulla tenebris erit potestas. Comprehenderunt (inquit) et ligauerunt. 0 nimis horrenda temeritas peccatorum ! Ergo cum lictores isti, qui salutem et misericordiam ligauerunt, cum, inquam, isti fortes phrenetici, qui medicum sic arctauerunt ululantes et lugentes mirantur, quod hostes sibi locum 295 et gentem tulerunt et sanctificationem conculcauerunt. Verbi gratia, cum dicunt secundum Isaiam : Vbi est qui eduxit eos de mari cum pastoribus gregis sui ; ubi est qui posuit in medio eius spiritum sancti sui, qui eduxit ad dexteram Moysen bra¬ chio maiestatis suae etc. ? ; respondeat illis utrumque maiesta300 tis suae brachium esse ligatum et idcirco nullum se praebitu¬ rum auxilium. Et quia liberatoris sui manus non solum li¬ gauerunt, sed etiam clauis confixerunt, cum item plorantes legunt : Ciuitas sancta hia facta est deserta, Sion deserta facta est, Ierusalem desolata, domus sanctificationis nostrae et glo305 riae nostrae, ubi laudauerunt te patres nostri, numquid super his continebis te, Domine ?, respondeat oportere se continere manus suas : Expandi enim, inquiens, manus meas ad popu¬ lum incredulum, et reliqua. Ceterum nobis qui credimus, manus illae sic ligatae uel 310 expansae in cruce plus operatae sunt, quia uidelicet fortem armatum hactenus atrium suum custodientem et sua in pace possidentem alligauerunt et palam configentes atque triumphaliter tradu/centes chirographum peccati deleuerunt. Se- PL quitur : 771 8, 13-14

315

ET ADDVXERVNT EVM AD ANNAM PRIMVM ; ERAT ENIM SOCER CAIPHAE, QVI ERAT PONTIFEX ANNI ILLIVS. ERAT AVTEM CAIPHAS, QVI CONSITIVM DEDERAT, QVIA EXPEDIT VNVM HOMI¬ NEM MORI PRO POPVLO

283 Ioh. 1, 5 ; Aug., In Ioh. euang. tr. 112, 6, 3 — CC 36 p. 636. 293 cf. Aug., Enarrat, in ps. 35, 17, 21 — CC 38 p. 335. 294 cf. Ioh. 11, 48. 295 cf. Hebr. 10, 29. 296 Is. 63, 11-12. 303 Is. 64, 10-11. 305 Is. 64, 12. 307 Is. 65, 2. 310 cf. Lc. 11, 21. 313 cf. Coi. 2, 14.

283 comprehendere om. t

294 lugientes C

313 cyrographum C

sequitur

om. t 47

IX

720 320

325

330

335

18, 15-16

RVPERTVS TVITIENSIS

Sicut paulo ante dixerat Dominus discipulis suis : Amen, amen dico uobis, quia plorabitis et flebitis uos, mundus autem gaudebit. Oportebat ut gauderent inimici ueritatis et gaudium communicarent inuicem de uictoria huius diu praeoptatae captionis et idcirco captum atque ligatum illum opprobrium circumferre fecerunt ad Annam primum, deinde ad Caipham, deinde ad Pilatum, deinde ut Lucas testatur ad Herodem, deinde rursus ad Pilatum. Et ita quidem fecerunt, quasi ho¬ nore inuicem praeuenientes, reuera autem sacrilegium suum manifesto et communi consensu corroborantes, ne uidelicet apud romanas leges unus, si solus uideretur sceleris auctor, notam uel accusationem sustineret. Causam cur eum duxerint ad Annam primum, euangelista subiunxit dicens : Erat enim socer Caiphae, qui erat pontifex anni illius, amplius autem ad¬ dendo : Erat autem Cai/phas, qui consilium dederat Iudaeis, C quia expedit unum hominem mori pro populo, uoluntate ipsius Caiphae indicat actum, ut duceretur ad Annam primum, uidelicet ne apud homines totam inuidiam sustineret, si ipse qui primus consilium dederat, primus etiam condemnaret. SEQVEBATVR AVTEM IESVM SIMON PETRVS ET ALIVS DISCIPVLVS. DISCIPVLVS AVTEM

340

ILLE ERAT NOTVS PONTIFICI ET

INTROIVIT IN ATRIVM PONTIFICIS. PETRVS AVTEM STABAT AD OSTIVM FORIS

345

350

355

Sequebatur quidem Petrus, sed a longe, ut alii euangelistae testantur ; a longe (inquam) sequebatur, non tantum pedum incessu, quantum pauidae mentis habitu, quia iuxta ueritatem eius, qui dixerat : Quo ego uado, non potes me modo sequi, eun¬ tem ad passionem magistrum et Dominum nondum ualebat imitari. Verum quomodocumque, sequebatur tamen, ut uideret finem, timidus quidem, sed piam pro Domino gerens solli¬ citudinem. Alius discipulus fortassis ipse est, qui scripsit haec. De quo non dubitauerunt quidam asserere, quod fuisset nobi¬ lis, unde et notus erat pontifici. Modum tamen nescimus eius nobilitatis, sed hoc unum ex euangelio certum tenemus, quod filius fuerit Zebedaei, nec de curia sed de piscatoria nauicula cum fratre suo Iacobo uocatus et relictis retibus et patre Dominum secutus sit. Quacumque tamen ex causa pontifici fuerit notus, sequentia uideamus.

319 Ioh. 16, 20. 325 cf. Lc. 23, 6-12. 342 cf. Mt. 26, 58 ; Mc. 14, 54; Lc. 22, 54. 345 Ioh. 13, 36. 346 cf. Ioh. 13, 13. 349 cf. Ioh. 21, 24. 353 cf. Mt. 4, 21.20.

324/325 deinde ad Caipham deinde ad Pilatum om.S 328 corroborationis A uidelicet] quod add. t 330 duxerunt t 336 primus ipse ~ t 339 ILLE supra lin. C 340 INTROIVIT CVM IESV Vulg. 352 ex supra lin. C 353 nauicula om. t

112

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 14-18) 8, 16b

721

EXIIT ERGO DISCIPVLVS ILLE, QVI ERAT NOTVS PONTIFICI, ET DIXIT OSTIARIAE ET INTRODVXIT PETRVM 460

365

370

375

18, 17 380

Meminisse libet hoc loco miraculi longe superioris, quo discipulis in mari laborantibus, erat enim uentus contrarius et nauicula in medio mari iactabatur fluctibus, uenit Do¬ minus quarta uigilia ambulans super aquas et Petrus ad uocem eius ultro se ingerens ambulansque et ipse supra mare, ut ueniret ad Iesum, ueniente uento ualido timuit et pene sub/mersus manu Domini retentus est. Hic enim uere super aquas Dominus, licet in magna tempestate, super aquas (inquam) uere ambulabat, discipulis in mari laborantibus, quia scandalum patientibus apostolis et fuga dispersis ipse pro arbitrio suo tribulationem patiebatur imperturbatus, id est carne quidem infirma, sed prompto spiritu mox uictor quoque mortis futurus. Ambulabat et Petrus super aquas, ut ueniret ad Iesum, quia pristinae dilectionis memor, qua dixerat : Ani¬ mam meam pro te ponam, adhuc per fidei modicae audaciam sequebatur longe post Iesum. Sed uidit uentum ualidum uenientem et timuit, timendo negauit, negando absorptus est, nisi quia conuersus Dominus, ut ait Lucas, respexit Petrum et eodem respectu quasi manu apprehendens amare flentem restituit in gradum pristinum. Et unde uenientem uidit uen¬ tum ualidum ? Sequitur :

PL 772

DICIT ERGO PETRO ANCILLA OSTIARIA : NVMQVID ET TV EX DISCIPVLIS ES HOMINIS ISTIVS ? DICIT ILLE : NON SVM

385

18, 18 390

Si ad ostiariam spectes, parua nubecula est ; si autem ad illud concilium malignan/tium, propter quod timuit Petrus proteruum ancillae huius crepitum, uentus ualidus est. Nihilominus tamen redarguta est infirmitas Petri, quia dum mori timuit, uitam negauit. Ita cribrator ille apostolorum Satanas sibi prouidit, ut tentationis artificium inciperet a femina, qui sexus in paradiso protoplasto deceptionis exstitit ianua. STABANT AVTEM SERVI ET MINISTRI AD PRVNAS, QVIA FRIGVS ERAT, ET CALEFIEBANT ; ERAT AVTEM PETRVS CVM EIS STANS ET CALEFACIENS SE

Frigus erat ut interdum circa uernum aequinoctium acci¬ dere solet et frigescens negator Petrus frigidorum homicida-

360 cf. Mt. 14, 24; Mc. 6, 48. 370 cf. Mt. 26, 41 ; Mc. 14, 38. 372 Ioh. 13, 37. 376 Lc. 22, 61. 377 cf. Lc. 22, 62. 383 cf. Ps. 21, 17. 385 Gregor., Moral. 17, 31, 48 — PL 76, 34 A. 386 cf. Lc. 22, 31. 393 Aug., In Ioh. euang. tr. 113, 3, 3 — CC 36 p. 637.

357 ILLE DISCIP. ~ SC 364 ad Iesum in marg. S ueniente uento ualido timuit om. S 375 timendo negauit in marg. C 380 ERGO om. S 382 nubecula parua ~ S 391 ET CALEFACIEBANT SE QVIA t SE om. C CVM EIS STANS PETRVS ~ t, CVM EIS ET PETRVS Vulg.

C112'

722

RVPERTVS TVITIENSIS

rum et inimicorum Christi foco fouebatur. Tali utique Petro comparandos arbitramur eiusdem Petri uicarios, sacerdotes uel pontifices summos, quoties peccatorum diuitiis assidentes auide delectantur gladio Verbi Dei recondito illud obliti, quod ait psalmista : Melius est modicum iusto super diuitias peccato400 rum multas. Putant enim se quasi Petrum, qualis fuit in audi¬ torio Neronis, fortes esse clauicularios caeli suoque arbitrio regnum caelorum claudi uel aperiri, cum munera libenter ac¬ cipientes et propter illa ueritatem reticentes tali Petro potius similes sint, qualis apud istas residens prunas uitam perdidit, 405 quia uitae auctorem negauit. 395

18, 19

PONTIFEX ERGO INTERROGAVIT IESVM

DE

DISCIPVLIS SVIS

ET DE DOCTRINA SVA

De discipulis suis interrogabat eum et de doctrina sua, uidelicet qui essent discipuli sui et quae esset doctrina sua. Inter410 rogantis autem haec erat intentio, ut si palam omni concilio firmaret, quod docuerat, scilicet se esse Filium Dei, mox ex consulto consequeretur iudicatio, quia blasphemauit, reus est mortis. Nam si falsi testes constituti essent, ut Matthaeus ait, et multa dicerent quae conuenientia non erant, princeps sacer415 dotum ait illi : Adiuro te per Deum uiuum, ut / dicas nobis, si PL tu es Christus Filius Dei. Igitur de doctrina sua interrogabat, 773 id est de eo quod Filium Dei se esse docuerat. 18, 20-21

RESPONDIT EI IESVS ! EGO PALAM LOCVTVS SVM MVNDO, EGO SEMPER DOCVI IN SYNAGOGIS ET IN TEMPLO, QVO OMNES 420

IVDAEI CONVENIVNT, ET IN OCCVLTO LOCVTVS SVM NIHIL. QVID ME INTERROGAS ?

INTERROGA

EOS,

QVI

AVDIERVNT

QVID LOCVTVS SVM IPSIS ; ECCE HI SCIVNT QUAE DIXERIM EGO

Tamquam diceret : Ille de causa sua necessario requiritur, 425 cuius cum de facto constet, facti tamen modus nescitur, uerbi gratia necessario requisitus Achan ab Iosue dicente: Fili mi, da gloriam Deo et indica nobis quid feceris, quia uidelicet cum sorte deprehensus fuisset, quod communis mali causa esset, non etiam sors eadem declarauerat, quid criminis admisisset. 430 Ego autem, inquit, cuius causa nunc a te nota in doctrina constituitur, palam locutus sum mundo, et in occulto locutus sum nihil, subauditur eorum, de quibus nunc interrogas. Quid me interrogas ? Nempe si dixero, non credetis mihi, si autem interroga/uero, non respondebitis neque dimittetis. Perinde 435 lege uel more iudicii, quia non conceditur cuiquam, ut in le-

399 Ps. 36, 16.

412 Mt. 26, 65.66.

395 foco supra lin. S 401 esse om. t SYNAGOGA Vulg. 422 QVAE t add. t 429 declarauit t

415 Mt. 26, 63.

426 Ios. 7, 19.

407 DOCTRINA EIVS Vulg. 419 424 sua om. t 426 requisitus] est

C113

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 18-25)

723

gitimo iudicio sibimet sit testis, interroga eos, qui audierunt, ecce hi sciunt quae dixerim ego. 18, 22

HAEC AVTEM CVM DIXISSET, VNVS ASSISTENTIVM MINISTRORVM DEDIT ALAPAM IESV DICENS : SIC RESPONDES PONTI44°

FICI ?

Ecce iste fortis percussor et mollis adulator fortium illorum robustissimum se ostentauit, de quibus Domini Christi spiri¬ tus per prophetam in persona ipsius conquerens, quia ecce, inquit, ceperunt animam meam et irruerunt in me fortes, neque 445 iniquitas mea neque peccatum meum. Qui enim sunt isti nisi falso fortes et ueraciter languidi et imbecilles, qui sic irruerunt in Dei fortitudinem mortuos suscitantem, sicut irruit phrene¬ ticus in medicum curare uolentem ? Eorum ergo, qui male fortes erant, de praecipuis est hic unus cerebrosus, qui tam 45° proterue irruit in hominem sanitatis et ueritatis uerba loquentem, ut uere insanus et pro domino suo pontifice, ut suum illi studium commendaret, non fortiter sed stulte zelatus. Poterat quidem brachium Domini repercutere percutientem, nec eum solum sed etiam illum, quem tam rigidus stipes fulciebat, 455 statim subuertere parietem dealbatum, id est dominum ipsius falso pontificem appellatum. Sed accepit iniuriam, seruauit patientiam, reddidit doctrinam. Nam sequitur : 18, 23

RESPONDIT EI IESVS I SI MALE LOCVTVS SVM, TESTIMONIVM PERHIBE DE MALO ; SI AVTEM BENE, QVID ME CAEDIS ?

460

465

18, 24 470

Suauiter quidem et mansuete dictum, sed iustissime inuentum et grauissime est prolatum. Quid, inquit, me caedis bene loquentem, quem etiam si male locutus fuissem, nullam nisi iussus caedendi haberes potestatem, immo nec praeceptum siue potestatem accipere aequum esset, nisi dicta prius causa et a censoribus librata sententia ? Tuum quippe erat, si male locutus fuissem, accusare causamque dicere /, qua probares malam esse locutionem. Igitur cum per se satis sit iniustum, tu adhuc iniustius perturbas hoc praesens auditorium. Sequi¬ tur : ET MISIT EVM ANNAS LIGATVM AD CAIPHAM PONTIFICEM

Voluntate Caiphae ad Annam primum adductus fuerat eo quod socer illius esset, ipse autem Annas idcirco ad Caipham illum mittit, eo quod esset pontifex anni illius. 18, 25

ERAT AVTEM SIMON PETRVS STANS ET CALEFACIENS SE 475

Hoc iam supra dixerat: Erat autem (inquiens) Petrus cum

443 Ps. 58, 4-5. 447 cf. supra XIII 293. Ioh. 18, 13. 473 cf. Ioh. 11, 49.

455 cf. Act. 23, 3.

472 cf.

438 HAEC AVTEM Vulg. ASSISTENS Vulg. 441 mollis] mortis 3 442 robustissimorum T 443 personam S 446 et2] atque S 457 reddit V 473 pont. esset illius anni ~ S

PL 774

724

RVPERTVS TVITIENSIS

ministris stans et calefaciens se, sed idcirco nunc repetit, ut narrationem ternae negationis eius, quam interruperat, coepto prosequatur ordine. 18, 25b

DIXERVNT ERGO EI : NVMQVID ET TV EX DISCIPVLIS EIVS ES ? 480

NEGAVIT ILLE ET DIXIT : NON SVM

Iam secundo negauit, sed nondum tota completa est ueritas medici, qui aegritudinem infirmi bene cognoscens dixerat : Qma 'priusquam gallus cantet, ter me negabis. / Sequitur : 18, 26-27

DICIT VNVS EX SERVIS PONTIFICIS, COGNATVS EIVS, CVIVS 485 ABSCIDIT PETRVS AVRICVLAM : NONNE EGO TE VIDI IN HORTO CVM ILLO ? ITERVM NEGAVIT PETRVS, ET STATIM GALLVS CAN¬ TAVIT

Igitur qui omnes fluctus tribulationis pro Domino se posse pati praesumpserat dicens : Etiam si oportuerit me mori tecum, 49° non te negabo, ad primum uentum timuit, quia mersus est, quia tertio negauit, sed extendit Dominus gratiae manum et ap¬ prehendit eum conuersus et respiciens in eum, ut cito paenitens fieret et ita se lauante Domino partem cum illo haberet. Vere enim nisi fidam paenitentiae stationem praeoccupasset, qua 495 hora Dominus noster sanguinem et aquam de latere suo profu¬ dit, peccatum negationis eius deletum non fuisset. Nam sicut nunc baptizandum quemque prius oportet credere et confiteri et tunc demum baptizari in morte Christi Iesu eique per bap¬ tismum consepeliri et conresurgere, sic et Petrum, ut apostolus 500 permaneret, et latronem, ut cum Domino paradisum intraret, oportuit paenitere et confiteri, antequam Christus spiritu emisso praedicti sanguinis et aquae fluuium effunderet. Ete¬ nim quicumque post horam illam, qua ille uniuersam lauit ec¬ clesiam ab origine mundi collectam, ad fidem eius conuertun505 tur non annumerantur inter eiusdem ecclesiae filios nisi qui¬ busque per baptismum singulatim sacramentum dominicae passionis innouetur. / 18, 28

ADDVCVNT ERGO IESVM A CAIPHA IN PRAETORIVM

Scriptorum uitio coeptum est, ut legeretur ad Caipham in 510 praetorium. Non enim Caiphae sed romani praesidis erat praetorium, quod cum nulli Iudaeorum eo die, quo pascha manducandum esset, multo magis nec pontifici ingredi erat licitum. Cum ergo supra dictum sit : Et misit eum Annas, liga-

482 Aug., In Ioh. euang. tr. 113, 6, 13 — CC 36 p. 640. 483 Mt. 26, 75. 489 Mt. 26, 35 ; Mc. 14, 31. 490 cf. Mt. 14, 30-31. 492 cf. Lc. 22, 61. 493 cf. Ioh. 13, 8. 493 cf. Ioh. 19, 34. 498 cf. Rom. 6, 3-5. 300 cf. Lc. 23, 40-43. 503 cf. Eph. 5, 26. 509 Aug., In Ioh. euang. tr. 114, 1, 9 — CC 36 p. 640 ; sed Hier., Vulgata — PL 29, 717 B : A Caipha.

478 prosequatur] prosequeretur t 481 iam] nam S 484 DICIT] EI add. t 480 ITERVM] ERGO add. Vulg. 493 lauante t 494 fidem t, fide n 490 sicut nunc] quoque add. t 505 quibusque] quibus t

C1137

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 25-29) 515

8, 28b-29

725

tum ad Caipham pontificem, melius hoc loco scribitur et legitur : Adducunt ergo Iesum a Caipha in praetorium. ERAT AVTEM MANE : ET IPSI NON INTROIERVNT IN PRAETORIVM, VT NON CONTAMINARENTVR, SED MANDVCARENT PASCHA. EXIVIT

ERGO

QVAM

PL

ACCVSATIONEM AFFERTIS ADVERSVS HOMINEM HVNC ?

PILATVS

AD

EOS

FORAS

ET

DIXIT

I

/

775

Hoc loco non praetereundum uidetur illud Osee prophetae capitulum : Omnes adulterantes quasi clibanus succensus a coquente. Quieuit paululum ciuitas a commixtione fermenti, donec fermentaretur totum. Dies regis nostri coeperunt principes nostri furere a uino. Extendit manum suam cum illusoribus, 525 quia applicau erunt quasi clibanum cor suum cum insidiaretur eis. Tota nocte dormiuit coquens eos mane ipse succensus quasi ignis flammae etc. Hoc qualiter ad Ieroboam filium Nabat et sui temporis principes referri queat pro furore, quo uitulos fecerunt, quos et relicto Dei templo diuisi a domu Dauid co530 luerunt, incertum est, quippe cum nulla referat historia tale quid /, cui talis narratio conueniat. Proinde quia propheta Ci 14 idem paulo supra de resurrectione Christi manifeste dixerat : Venite et reuertamur ad Dominum, quia ipse cepit et sanabit nos, percutiet et curabit nos, uiuificabit nos post duos dies, in die 535 tertia suscitabit nos et uiuemus in conspectu eius etc., prae¬ dictum capitulum non sicut praeteritorum narrationem sed ut uere futurorum prophetiam praesenti loco aptare non in¬ congrue libet. Omnes adulterantes, inquit, quasi clibanus suc¬ census a coquente etc. Quinam sunt adulterantes istis nequiores 540 uel ardentiores, quorum cor quasi clibanus reuera a coquente diabolo succensum est ? Paululum quieuerat a commixtione fermenti nequitiae et malitiae, donec fermentaretur totum, quia uidelicet ab illo die, quo cogitauerant interficere eum dicentes : Ne forte ueniant Romani et tollant nostrum et locum 545 et gentem, tamdiu quieuerant, donec turbis persuadendo fer¬ mentum suum spargerent totamque massam ciuitatis malitiae suae consensu fermentarent. Venit tandem hic dies, quo con¬ clamarent dicentes : Dies regis nostri, uerbi gratia dicendo : Non habemus regem nisi Caesarem, et : Si hunc dimittis, non es 55° amicus Caesaris. Coeperuntque principes furere a uino, quia uidelicet iam temulenti utpote in illa magna nocte paschali Dominum comprehendentes tota nocte uigilauerunt seramque 520

521 Osee 7, 4-7. 533 Osee 6, 1-3. 545 cf. I Cor. 5, 6 coli. Lc. 13, 21. 550 Osee 7, 5.

540 cf. I Cor. 5, 8. 544 Ioh. 11, 48. 548 cf. Osee 7, 5. 549 Ioh. 19, 15.12.

518 DIXIT] EIS add. t 521 adulterantes] inquit add. t 526 nocte] die S 535 nos om. t et uiuemus in consp. e. om. SC 543 eum supra lin. S 544 et2 om. t 547 clamarent t 548 uerbi gratia om. t

726

RVPERTVS TVITIENSIS

crapulam ructantes et ebrietatem fetidam anhelantes, in illum pauperem et egenum tetra conuicia uomuerunt completa 555 prophetia, qua in eius persona dictum est : Aduersum me lo¬ quebantur, qui sedebant in porta et in me psallebant, qui bibebant uinum. Quid ille regis eorum Caesaris minister scilicet Pilatus ? Tota utique nocte dormiuit coquens eos, quia uidelicet dissi¬ mulator callidus et sicut a quodam de illo dictum est in exiguo 560 ponens mendacium, cum se domi contineret, quasi rei nescius cohortem et tribunum dedit, per quam iudaicos furores iam satis ardentes magis ac magis succendit. Mane itaque et ipse succensus quasi ignis flammae exiens ad eos foras et dicens : Quam accusationem affertis aduersum ho565 minem hunc ?, extendit manum suam cum illusoribus scilicet qui tota nocte Domino illuserant / quia applicauerant quasi PL clibanus cor suum, cum insidiaretur eis. Vere enim in omnibus 776 quae dixit, quae fecit, uerbi gratia cum dixit : Quid enim mali fecit ?, uel cum accepta aqua lauit manus suas coram eis, in570 sidiabatur eis, uidelicet ut ita in eos omne crimen refunderet, quatenus ipse apud Romanum imperatorem nullum pro iniuste damnato homine iudicium subiret. Si enim uere illum liberare uoluit, quare nusquam illa sua potestate usus est, de qua dixit : Nescis, quia potestatem habeo occidere te, et potesta575 tem habeo, dimittere te ? Ergo maius quidem peccatum / habuit, C114' qui Dominum Iesum illi tradidit, sed ipse quoque peccato non caruit, quia ministerium homicidii uoluntarie suscepit. Proinde sicut Herodes recte uulpi assimilatus est dicente Domino : Ite, dicite uulpi huic, pro eo, quia cum Iohannem li580 benter decollaret, contristatum se propter iusiurandum esse simulauit, sic et iste mendax et (sicut iam dictum est) in exiguo ponens mendacium, recte uulpi comparandus est, quia cum libenter postulationem dominicae mortis acciperet, defendere se illum finxit, et accepta aqua manus quidem sed non cons585 cientiam lauit. Sed iam ad ipsa euangelii uerba redeamus : Et ipsi, inquit, non introierunt in praetorium, ut non conta¬ minarentur, sed manducarent pascha. Pharisaei caeci, nimis accurate mundastis illud quod de foris est catini et calicis, in¬ trorsus turpes et cruenti uere sepulcra dealbata, quae de foris 59° pulchra sunt hominibus, intus autem plena sunt ossibus mor¬ tuorum. Quid enim ? Contaminari exterius cauetis introeundo

554 cf. Ps. 69, 6. 508 Mt. 27, 23. 570 Lc. 13, 32.

555 Ps. 68, 13. 569 cf. Mt. 27, 24 580 cf. Mc. 6, 26.

558 cf. Osee 7, 6. 574 Ioh. 19, 10. 588 cf. Lc. 11, 39.

563 cf. Osee 7, 6. 575 cf. Ioh. 19, ii. 589 cf. Mt. 23, 27.

554 conuiuia C, uel conuicia supra lin. C 559 in exiguo] ut praem. t Dominum t 570 infunderet t 588 introrsus t

566

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 29-32)

595

18, 30

727

in gentilis hominis praetorium, et intus horribiliter pollui non timetis tractando crudele homicidium ? Quid hac puritate impurius ? Quid hac sanctitate scelestius ? Exiuit ergo, inquit, Pilatus ad eos foras et dixit : Quam accusationem affertis aduersus hominem hunc ? RESPONDERVNT ET DIXERVNT EI : SI NON ESSET HIC MALE¬ FACTOR, NON TIBI TRADIDISSEMVS EVM

600

18, 31

605

Ergone gens iusta et populus innocens nullum nisi malefactorem tradere, immo et occidere consueuistis ? Quem enim prophetarum non sunt persecuti patres uestri ? Et occiderunt eos, qui praenuntiauerunt de aduentu iusti, cuius nunc uos proditores et homicidae estis. Igitur uitiosam in initio causae Romano praesidi propositionem reddidistis. DIXIT ERGO EIS PILATVS : ACCIPITE EVM VOS ET SECVNDVM LEGEM VESTRAM IVDICATE. DIXERVNT ERGO IVDAEI : NOBIS NON LICET INTERFICERE QVEMQVAM

610

615

620

625

Non dixerunt : Nobis non licet iudicare, sed : Nobis non licet interficere quemquam. Iam enim tota nocte uigilantes non quidem secundum legem, sed contra legem suam iudicauerant, illuserant, conspuerant et colaphis ceciderant. Verumtamen iudicatum quempiam non licebat occidere, nisi Romano praeside iudicationem confirmante. Nec uero mirandum quod in babylonia captiuitate Susannam illis inconsulto Babyloniorum principe lapidare licuisset. Nunc autem in terra sua degentibus hominem abs/que Romani praesidis tribunalibus interficere non licuisset. Romanum namque imperium fortius atque potentius quam babylonicum, persicum atque macedonicum cuncta sibi subiugauit regna terrarum. Ipsum quippe erat regnum, de quo Daniel in uisione nocturna : Ecce, inquit, bestia quarta terribilis atque mirabilis et fortis nimis. Dentes ferreos habebat magnos comedens atque comminuens et reliqua pedibus suis conculcans. Comedit ergo romanum imperium atque comminuit omnia regna / mundi, maxime uero iudaicum regnum minuatim disiecit, quod in quattuor tetrarchas dispertiuit, et quod reliquum erat, ita tandem pedibus suis conculcauit,ut lapis super lapidem non remaneret et captiui duceren¬ tur in omnes gentes. Valde ergo iam dentibus terribilis bestiae comminuti et postmodum pedibus quoque eius conculcandi,

630 nobis, inquiunt, non licet interficere quemquam.

18, 32

VT SERMO IESV IMPLERETVR, QVEM DIXIT, SIGNIFICANS QVA MORTE ESSET MORITVRVS

600 cf. Mt. 23, 34 ; Lc. 13, 34. cf. Mt. 24, 2.

614 cf. Dan. 7, 7.

625 cf. Lc. 3, 1.

627

606 IVDICATE EVM Vulg. ERGO EI Vulg. 608 iudicare] quemquam add.t 625 dispartiuit t 630 non licet inquiunt ~ t 632 ESSET MORTE Vulg. W

PL 777

C 115

RVPERTVS TVITIENSIS

728

635

640

18, 33

Dixerat enim : Ecce ascendimus Ierosolymam, et consumma¬ buntur omnia, quae scripta sunt per prophetas de Filio hominis. Tradetur enim gentibus ad illudendum et flagellandiim et crucifi¬ gendum. Vt ergo iste sermo impleretur, oportebat eum tradi gentibus a Iudaeis dicentibus : Nobis non licet interficere quem¬ quam, quia uidelicet non poterat euenire, nisi quod ille prae¬ dixerat. Nec enim ille praediceret, nisi quod immobiliter futurum erat. INTROIVIT ERGO ITERVM IN PRAETORIVM PILATVS ET VOCA¬ VIT IESVM ET DIXIT EI : TV ES REX IVDAEORVM ?

645

18, 34

Ecce Pilatus dum nescit, repente conscium se indicat iudaici fuisse liuoris. Nondum quippe conclamauerant Iudaei, quod Iesus regem se esse dixisset Iudaeorum, et iam inter¬ rogans dicit : Tu es rex Iudaeorum ? Ergo dum dixit : Quam accusationem affertis aduersus hominem hunc, non causam illius nesciebat, sed se scire dissimulabat. Proinde continuo RESPONDIT EI IESVS : A TEMETIPSO HOC DICIS, AN ALII TIBI DIXERVNT DE ME ?

650

655

660

18, 35

Si statim sic respondisset : Rex ego sum, antequam regnum suum a regno hominum distinxisset, occasionem calumniae Pilato porrexisset, uelut qui aduersus dominum illius Caesarem agere tentauisset. Melius itaque sic respondens : A temetipso hoc dicis an alii tibi dixerunt de me ?, et iustae calumniae locum sustulit et regem se esse testatus est, quia non negauit. Idem est ac si diceret : Adeo uerum est regem me esse Iudaeorum, ut si hoc a temetipso magis quam alterius indicio dixisti, con¬ stet profecto quia quasi propheta diuinasti. Quid igitur ? A temetipso hoc dicis, an reuera quod dissimulas alii causam meam iam indicauerant, quando cohortem et tribunum ad te¬ nendum me misisti. RESPONDIT PILATVS J NVMQVID EGO IVDAEVS SVM ?

GENS

TVA ET PONTIFICES TRADIDERVNT TE MIHI ; QVID FECISTI ? 665

670

Tamquam diceret : A Iudaeis omnis causa sumit exordium. Numquid ego conciliis uel synago/gis eorum, in quibus te PL condemnauerunt, cum non sim Iudaeus, intersum, ut a me 778 causae uel nominis huius oriri potuerit principium ? Non est ita, sed gens tua et pontifices accusantes et sententiam postulantes tradiderunt te mihi. Quid fecisti ? Ad haec Dominus, magnus et sapiens rex, indigno illi non respondit, quid fecerit, cum bene omnia fecerit et bona omnia fecerit, immo cum et omnia ualde / bona per ipsum facta sint. Sed nec illud dicere Ch5t

633 Lc. 18, 31-32 coli. Mt. 20, 19. 672 cf. Mc. 7, 37 ; Gen. 1, 31.

646 Ioh. 18, 29.

671 cf. Ier. 23, 5.

639 nec usque ad praediceret supra lin. C 645 dixisset esse ~ t 649 ET 661 iam om. t 672 cum haec omnia fecerit om. S

RESPONDIT Vulg.

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 32-37) 675

729

curauit, quod prius interrogatus fuerat, scilicet quod esset rex Iudaeorum, quia iam sufficienter hoc dixerant aduersarii sui. Verum, quod illi minus uel peruerse dixerant, hoc modo suppleuit et correxit.

REGNVM

mevm

non

est

de

hoc

MVNDO 680

685

690

36b

695

Verum quidem, inquit, gens mea et pontifices, qui tradide¬ runt me tibi, indicauerunt tibi de me, scilicet accusantes me esse regem Iudaeorum, sed regnum meum contradictionem regni Caesaris esse mentiti sunt. Nam regnum meum non est de hoc mundo. Non ait : Regnum meum non est in hoc mundo. Excelsus quippe dominatur in regno hominum, et cui uult, dat illud, et totius mundi gubernator et Dominus est. Sed non est, inquit, de hoc mundo, id est de arbitrio uel placito illorum, qui sunt in hoc mundo, non de magnitudine duitatum uel longis tractibus terrarum, non de multitudine et fortitudine militum saeuientium uel sanguine praeliorum. Proinde romanum a me nihil nocetur imperium uel aliud aliquod regnum terrenum, quia nihil de huiusmodi quaerit regnum meum. Quod ita sit, probatione non indiget, quia perspicuum est, palam omnibus est. In quo ? Ait : SI DE HOC MVNDO ESSET REGNVM MEVM, MINISTRI MEI VTIQVE DECERTARENT VT

NON

TRADERER

IVDAEIS ;

NVNC

AVTEM

REGNVM MEVM NON EST HINC

700

705 ,

37

DIXIT ITAQVE EI PILATVS : ERGO REX ES TV ?

710

37b

Ministros, inquit, de hoc mundo pro me decertantes habe¬ rem, si regnum meum de hoc mundo fuisset. Nunc autem nullus est de hoc mundo minister, nullus est qui de hoc mundo pro me decertet. Ergo regnum meum non est hinc. Hoccine est de hoc mundo regnare, caecorum oculos aperire, surdis auditum, claudis gressum reddere, mortuos suscitare, pauperi¬ bus euangelizare, et pro huiusmodi tamquam latronem comprehendi, ligari, alapis caedi, dludi atque conspui ? Hoc enim rationalis homo cum esset, uidebat consequi, ut si regnum eius non est hinc, aliunde sit. Et undecumque regnet, regnum utique sit. Idcirco per conclusionem inferens : Ergo, inquit, rex es tu ? Itaque proposuit accusator Iudaeus, assumpsit Christus, conclusit Pilatus. RESPONDIT IESVS : TV DICIS, QVIA REX SVM EGO

Tu, inquit, hoc dicis, tu pro crimine hoc mihi iamdudum

684 Aug., In Ioh. euang. tr. 115, 2, 17 — CC 36 p. 644. 703 cf. Mt. 11,5.

685 cf. Dan. 4, 14.

678 RESPONDIT IESVS praem. Vulg. MVNDO HOC Vulg. W 685 dominator t 692 de om. t 695 EX HOC MVNDO Vulg. VTIQVE non Vulg. W 709 regnet] regnum t

730 715

720

18, 37c

RVPERTVS TVITIENSIS

obicis, tu pro causa hac ad tenendum me cohortem et tribunum cum Iudaeorum ministris misisti. Ego autem causam non negaui, sed hoc dixi, quia regnum meum non est hinc. Si uerum quaereres, si ueritatem amares, / me dicente quia regnum meum non est hinc, interrogare et discere debueras unde sit. Quod quia facere contemnis, ecce nunc ultro dico tibi unde sit, ne me interficiendo glorieris te defendisse terminos Caesa¬ ris. EGO IN HOC NATVS SVM ET AD

HOC VENI

pl 779

IN MVNDVM, VT

TESTIMONIVM PERHIBEAM VER/ITATE OMNIS, QVI EST EX VERI- C 116 TATE, AVDIT MEAM VOCEM 725

730

735

740

745

18, 38

Haec dicens Dominus manifeste consonat prophetiae, qua in persona eius loquitur Dauid : Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius praedicans praeceptum eius. Quod est praedicare praeceptum eius, hoc est testimo¬ nium perhibere ueritati. Illic ego, inquit, constitutus sum rex ab eo ad hoc, ut praedicem praeceptum eius. Hic autem ad hoc, inquit, ego rex natus sum et ad hoc ueni in mundum, ut testimonium perhibeam iteritati. Et subiungit : Omnis qui est ex ueritate, audit meam uocem. Tantae altitudinis, tantaeque haec sunt dicta fortitudinis, ut neque Pilatus attingere neque alius aliquis regni caelestis inimicus ea conuellere possit. Quid enim ? Diceret iste quamlibet mendax Caesaris spatarius do¬ minum suum magnae Romae principem nolle quempiam in hoc nasci uel ad hoc in mundum uenire, ut testimonium per¬ hibeat ueritati detrimentumque honoris esse, si quis militum ipsius audiat uocem testimonium perhibentis ueritati ? Hoc namque modo caput principis non defensione protegeret, sed grandi detestatione obrueret. Veritatis quippe nomen amabile est. Et honorabile illud esse humana sponte natura consentit, et licet significatum eius nequissimi nebulones oderint, tamen ipsum eius nomen nulli unquam detestari licuit. Itaque uictus et deficiens DICIT EI PILATVS : QVID EST VERITAS ? ET, CVM HOC DIXISSET, ITERVM EXIVIT AD

IVDAEOS ET

DICIT EIS :

EGO

NVLLAM

INVENIO IN EO CAVSAM 750

Videlicet experimento didicerat nihil esse in illo, unde interfecto eo semetipsum defendere posset, si de supplicio eius iniuste sumpto apud Caesarem illum accusari contingeret ; quippe qui iustorum omnium princeps et iustitiae rex maxime induerat pro thorace iustitiam et acceperat pro galea iudicium

726 Ps. 2, 6.

753 cf. Hebr. 7, 2.

754 cf. Sap. 5, 19.

724 VOCEM MEAM t 625 Dominus supra lin. C 733 -que om. t 734 sunt haec ~ t 739 honoris] eius add. t 743 esse] est t 749 IN EO INVENIO ~ t 753 maxime om. t

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 37-40) 755

18, 39

765

77°

18, 40

certum, et ita sumpserat scutum inexpugnabile aequitatem, ut eum nullatenus in sermone capere possent. Ait ergo in siti sanguinis paene frustrata crudelitas : Ego nullam inuenio in eo causam. Et adiecit: EST

760

731

AVTEM

CONSVETVDO

VNVM

DIMITTI

VOBIS

SCHA ; VVLTIS ERGO DIMITTAM VOBIS REGEM

IN

PA-

IVDAEORVM ?

Hoc dixit certum habens quid responsuri essent, sciebat enim, quod per inuidiam tradidissent eum. Numquid etsi non eiusdem et ipse uoluntatis esset, rem totam tam pronus in illorum inuidentium arbitrio poneret et non potius uteretur illa potestate sua, de qua postmodum dicturus est: Nescis quia potestatem habeo dimittere te et potestatem habeo crucifigere te ? Simulque illud considerandum est quod camino iam satis ardenti quasi stillam olei scienter iniecit, dum sciens quod / per PL inuidiam tradidissent eum, ipsum propter quod inuidebant 780 nomen illis obiecit dicens : Vultis dimittam uobis regem Iudaeorum ? / Cu6v CLAMAVERVNT RVRSVM OMNES DICENTES : NON HVNC, SED BARABBAM. ERAT AVTEM BARABBAS LATRO

Rursus, inquit, clamauerunt, iam enim semel clamauerant 775 dicentes : Nisi esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum. Et nunc iterum clamant : Non hunc dimittas nobis sed Barabbam ! Hoc multum clamauerunt et in excelsum uociferati sunt. Iste est clamor, de quo Dominus per prophetam : Exspectaui, inquit, ut faceret iudicium, et ecce iniquitas, et iustitiam, et ecce 780 clamor. Quia sic futurum erat, ut occideretur saluator et seruaretur latro. Praecipit immo sic mystice prophetat lex Moysi: Suscipiet ibi sacerdos ab uniuersa multitudine filiorum Israel duos hircos pro peccato et stare faciet coram Domino in ostio tabernaculi testimonii mittens super utrumque sortem, unam 785 Domino et alteram capro emissario. Cuius sors exierit ad Domi¬ num, offeret illum pro peccato, cuius autem in caprum emissa¬ rium, statuet eum uiuum coram Domino, ut fundat preces super eo et mittat illum in solitudinem. His rite celebratis offeret illum et rogans pro se et pro domo sua immolabit eum. Hic ritus 79° propheticus ecce completus est. Quinam sunt duo hirci nisi Christus saluator mundi et Barabbas auctor seditionis ? Saluator nempe etsi secundum suam innocentiam uerus est et erat agnus Dei, attamen secundum iniquitates omnium

756 cf. Mt. 22, 15. 763 cf. Mt. 27, 18 ; Mc. 15, 10. 765 Ioh. 19, 10. 767 cf. supra X 1214. 775 Ioh. 18, 30. 778 Is. 5, 7. 782 Leu. 16, 5-11. 792 Aug., In Ioh. euang. tr. 4, 10, 9 — CC 36 p. 36 ; Respons. fer. Vin coenaDomini; Corp. Antiphon, off. II 72 b ed. Hesbert p. 304. 793 cf. Is. 53, 6.

759 VNVM DIMITTI] SCt, VT VNVM DIMITTAM Vulg. 778 exspectaui] ecce praem. t 784 testimonium om. t

762 etsi] si t

RVPERTVS TVITIENSIS

732 795

800

805

810

815

820

19, 1

nostrum, quas ut propheta testatur, Deus in eo posuit, quasi hircus exstitit. Barabbas autem non alienis sed suis peccatis hircus est, quem populus ille male sortitus huic praeposuit, qui uenit tollere peccata mundi. Exiuit sors ad Deum super hircum nostrum, ad ipsos autem sors exiit in hircum illum fetidum, id est Barabbam seditiosum, qui emissarius illis factus est, et in solitudinem, id est in gentem illam a Deo desolatam dimissus et reseruatus est. Noster autem hircus scilicet saluator noster Christus rogans pro se et pro domo sua, quae sumus nos, libens immolatus est. Erat autem, inquit, Barabbas latro, qui et sicut alii euangelistae referunt, propter seditionem et homicidium missus fuerat in carcerem. Huiusmodi hominem Domino et regi Dei Filio praeponentes hoc etiam clamarunt dicente Pilato : Quid igitur faciam de Iesu Nazareno ?, : Sanguis eius super nos et super filios nostros ! Vae igitur genti peccatrici populo graui iniquitate semini nequam filiis sceleratis, qui petierunt uirum homicidam donari sibi, auctorem uero uitae interemerunt. Iuste propter hoc ipsum seditionibus et homicidiis perituri, quia principem pacis dederunt pro auctore seditionis et Filium Dei commutauerunt pro filio magistri sui diaboli. Barabbas enim interpretatur filius magistri eorum. Quis autem est magister eorum, / nisi PL diabolus, quem imitantur ? De quo ipse Dominus cum dixis- 781 set : Ego quae uidi apud Patrem meum facio, statim ex op¬ posito addidit : et uos quae uidistis apud patrem / uestrum C 117 facitis. Merito ergo hereditate possederunt seditiones et sanguinem homicidii tantis calamitatibus inuoluendi, quanti satis declamare nullius copia scriptoris, nullius possit quantacumque facultas oratoris. TVNC ERGO APPREHENDIT PILATVS IESVM ET FLAGELLAVIT

825

19, 2-3 830

Grande spectaculum mundo et angelis et hominibus, ut a seruis peccati princeps libertatis seruilibus nodis concidere¬ tur. Sed nos, inquit propheta, liuore eius sanati sumus. Perspi¬ cuum namque est, quia et aidma uere doluit pro nobis et cor¬ pus flagellatum atque laceratum signa iniuriae in uibicibus ac liuore portauit. ET MILITES PLECTENTES CORONAM DE SPINIS IMPOSVERVNT CAPITI EIVS ET VESTE PVRPVREA CIRCVMDEDERVNT EVM. ET VENIEBANT AD EVM ET DICEBANT : AVE REX IVDAEORVM ; ET DABANT EI ALAPAS

797 cf. 809 Is. CC 72 Is. 53,

Ioh. 1, 29. 804 cf. Mc. 15, 7. 807 Mt. 27, 22. 808 Mt. 27, 25. 1, 4. 811 cf. Act. 3, 15. 814 Hier., L.ib. interpr. hebr. nom. 66, 13 — p. 142 : filius patris. 817 Ioh. 8, 38. 824 cf. I Cor. 4, 9. 826 5. 827 cf. supra II 41.

797 exiuit] ergo add. t

Dominum t

799 missarius C

825 modis t

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (18, 40 - 19, 3) 733 835

840

845

Haec illi quidem ludentes crudeli ioco fecerunt, sed a uirtute et sapientia Dei Christo rege magno cuncta serio suscep¬ ta, immo ut fierent, utiliter prouisa sunt. Singulae namque derisiones, singulae plagae uel percussiones grandem uocem habuerunt et omnia pro nobis iustitiam locuta sunt. Cum enim sanguis proclamet in caelum de terra, quae aperuit os suum et suscepit eum de manu Iudaeorum, spinae quoque et uestis irrisoria ceteraeque iniuriae sine dubio proclamant in caeleste / propitiatorium, et credentibus in eum potenter impetrant remissionem peccatorum. Per spineam ergo coronam illud uisibiliter quoque significat, quod cie illo propheta praedixit : Et peccata nostra ipse portauit. Spinae namque peccata designant, quae animam pun¬ gunt et lacerant. Nam et propter peccatum homini datae sunt dicente Domino ad Adam : Cum operatus fueris terram, non dabit fructus suos, sed spinas et tribulos germinabit tibi.

850

855

860

865

870

Sed et quod chlamydem coccineam cum illuderetur non de¬ dignatus est circumdari sibi, numquid non congruit illi, quod propter nos in passione sua fungebatur ministerio caritatis ? Coccus enim coloris ignei, qui in tabernaculo Domino offerri et in ueste sacerdotali bis tinctus iubetur assumi, geminam significat dilectionem Dei et proximi, qua fit, ut quidquid offerrimus, ignitum et quasi bene coloratum coram diuinis placeat conspectibus. Ipse autem propter nimiam caritatem suam, qua dilexit nos, bibit calicem passionis, sicut ipse ; ut cognoscat, inquit, mundus, quia ego diligo Patrem, et : Maiorem caritatem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Igitur huic regi nostro chlamys coccinea bene

congruebat, ut ipso habitu se illum esse ostenderet, qui in lege significabatur per uitulum rufam, cuius corpus pro peccato iubebatur extra castra cremari et cinis eius in aqua / cumCn7' hysopo super populum aspergi. / pl Arundinem quoque siue calamum ab illudentibus accipere 782 non recusat in manu sua, quod sacrilegium scriberet Iu¬ daeorum siue ut uenenata interficeret animalia. Habebat namque in manu sua uirgam, id est suam in propria potestate animam, ut uolens poneret atque iterum sumeret eam. Et sicut Moyses coram Pharaone suam proiecit uirgam, quae uersa est in colubrum deuorauitque uersas in colubros uirgas 830 cf. Gen. 4, 10-11. 845 Is. 53, 4. 848 Gen. 3, 18 ; 4, 12. 853 cf. Ex. 26, 1; 28, 5. 857 cf. Eph. 2, 4. 858 Ioh. 14, 31. 859 Ioh. 15, 13. 803 cf. Num. 19, 2. 864 cf Etebr. 9, 19. 867 cf. Ioh. 8, 6. 868 cf. Ex. 7, 12. 870 cf. Ex. 4, 3 ; 7, 9-12.

835 magno Christi rege t ego supra lin. S, in marg. C

844 significant t 845 nostra supra lin. S 860 quis ponat ~ C 867 recusauit t

859

RVPERTVS TVITIENSIS

734

875

880

885

19, 4

magorum iterumque rediit in uirgam, sic ipse nunc suam quodammodo positurus erat animam, ut descenderet in mortem, quae per colubrum intrauit in mundum colubrosque Aegyptiorum id est mortes assumeret peccatorum, atque iterum in uirgam id est in potestatem rediret pristinam. Cum in tali habitu rex Iudaeorum adoraretur uel salutare¬ tur, si tunc esset tempus loquendi et non magis tempus tacendi, poterat ueraciter iam proloqui et dicere quod serio sibi deberet omne genu curuari et ipsum omnis lingua confiteri. Verumtamen si tacebat ipse dum pateretur, clamabat et adhuc clamare non desinit propheta ipsius : Viuo ego, dicit Dominus, quia mihi curuabitur omne genu et confitebitur omnis lingua. Igitur uirtus et sapientia Dei cum illuditur cuncta serio rationabiliterque suscipit et dantibus alapas faciem suam non auertit. Sequitur : EXIIT ITERVM PILATVS FORAS ET DICIT EIS : ECCE ADDVCO VOBIS EVM FORAS, VT COGNOSCATIS

QVIA

890

895

19, 5

IN

EO NVLLAM

CAVSAM INVENIO

Quantumuis coactum te simulas damnate et aeterni incen¬ dii stipula non tibi educenti Iesum et sic locuto ita credet romana seueritas, ut taceam de iustitia diuina, quomodo credendum uel creditum fuit post haec tribuno Felicis praesidis tuo forsitan exemplo perdocti, qui Paulum apostolum non molli et frigida defensione, sed manu militari a rabie Iu¬ daeorum eripuit. EXIIT ERGO IESVS PORTANS SPINEAM CORONAM ET

PVRPV-

REVM VESTIMENTVM. ET DICIT EIS : ECCE HOMO. 900

905 19, 6

Talis exiuit et non erat ei species neque decor et aspectus eius in eo non erat. Ecce, inquit, homo ! Intentionem quidem dicentis et sensum irridentis detestamur, sed uocem am¬ plectimur et dicimus, quia uere homo, quia cum Deus esset, uere in similitudinem hominum factus est et habitu inuentus ut homo. CVM ERGO VIDISSENT EVM PONTIFICES ET MINISTRI, CLAMA¬ BANT DICENTES : CRUCIFIGE, CRUCIFIGE EUM !

Ita pontifices petulci aeque ut ministri eorum dilatauerunt os suum. Euge, euge, inquiunt, uiderunt oculi nostri. Hactenus 910 bene actum quod nunc restat exsequere : Crucifige, cnicifige eum ! 19, 6b

DICIT EIS

PILATVS I ACCIPITE

EVM VOS

ET

CRVCIFIGITE ;

EGO ENIM NON INVENIO IN EO CAVSAM

879 cf. Eccle. 3, 7. 894 cf. Act. 23, 24. 909 Ps. 34, 21.

883 Is. 45, 24. 900 cf. Is. 53, 2.

891 simula AC 903 esset Deus ~ n 912 CRVCIFIGIT] EVM add. t

886 cf. Is. 50, 6. 903 Phil. 2, 6.7.

904 uere om. /

891 cf. I Cor. 3, 12. 908 cf. Ps. 34, 21.

907 EVM non Vulg. It7

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (19, 3-10)

915 19, 7

735

Timebant enim (ut antea iam dictum est) /, ne quod futurum erat pulsatus in iudicio Caesaris sustineret molestiam non ha¬ bens, quam de interfectione eius redderet causam / RESPONDERVNT EI IVDAEI ! NOS LEGEM HABEMVS, ET SECVNDVM LEGEM DEBET MORI, QVIA FILIVM DEI SE FECIT

920

19, 8 925

Praeuaricatores legis dum gentilem hominem securum reddere uultis quasi legis scutum offertis, et iniquitas uestra mentita est sibi. Non enim secundum legem debet mori, qui Filium Dei se asserit, sed propheta qui falsum loquitur in no¬ mine Domini mendacii conuictus, non subsequente effectu sermonis. CVM

ERGO

AVDISSET

PILATVS

HVNC

SERMONEM,

MAGIS TIMVIT

930 19, 9

Timuit plane sed non paenitudinem gessit. Timuit (inquam) praesagiente sibi animo magnitudinem futuri mali, praesertim quia iam miserat ad eum uxor eius dicens : Nihil tibi et iusto illi, multa enim passa sum hodie per uisum propter eum. ET INGRESSVS EST PRAETORIVM ITERVM ET DICIT AD IESVM : VNDE ES TV ? IESVS AYTEM RESPONSVM NON DEDIT EI

935

19, 10

Nimis importuno tempore hoc interrogabat, quia tempus maxime tacendi tunc erat, et ipse audire indignus erat, quia non credere uolebat. Praeterea quia iam eundem agnum Dei male totonderat, id est flagellauerat, ideo coram illo iuste ob¬ mutescebat et non aperiebat os suum. DICIT EI PILATVS : MIHI NON LOQVERIS ? NESCIS QVIA PO¬ TESTATEM HABEO CRVCIFIGERE TE, ET POTESTATEM HABEO

940

945

950

DIMITTERE TE ?

Igitur, o Pilate potens et robustam nimis potestatem ha¬ bens, ex ore tuo iudicaris nec solum apud Deum, sed etiam apud homines reus teneris. Quia uidelicet innocentem et iustum cum dimittere posses crucifigere maluisti. Modicum sustine neque festines dicens : Mihi non loqueris. Loquetur enim tibi postmodum et dicet unde sit. Dominus namque, qui nunc infirmus sub tua potestate tenetur, sicut fortis egredietur sicut uir praeliator suscitabit zelum, uociferabitur et clamabit super te et super omnes inimicos suos confortabitur. Tacui, dicet, semper silui, patiens fui, sicut parturiens loquar. Tunc loquetur ad te in ira sua et in furore suo conturbabit te et clare dicens tibi quod nunc interrogasti unde sit. Ego autem, in-

915 Euseb., Chron. ad. annum 39 ; Hist. Eccl. 2, 7. 920 cf. Ps. 26, 12. 922 cf. Deut. 18, 22. 929 Mt. 27, 19. 933 cf. Eccle. 3, 7. 935 Aug., In Ioh. euang. tr. 116, 4, 12 — CC 36 p. 648. 930 cf. Is. 53, 7. 946 Is. 42, 13-14. 951 cf. Ps. 2, 5. 952 Ps. 2, 6-7.

919 securum in marg. A 929 eum supra lin. C 931 ET DICIT supra lin. C 936 male supra lin. A 938 DICIT ERGO Vulg. 941 etiam] et A 949 omnes supra lin. A 950 part.] pariens A 48

IX

C 118

PL 783

736

955

llc 960

RVPERTVS TVITIENSIS

quiens, constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius praedicans praeceptum eius. Dominus dixit ad me : Filius meus es tu, hodie genui te. Hoc in furore suo loquetur tibi et cunctis regibus terrae et principibus, qui conuenerunt aduersus Dominum et aduersus hunc Christum eius. Porro qui dicere tibi noluit unde sit, de tua potestate quid respondeat audi : NON HABERES ADVERSVS ME POTESTATEM VLLAM, NISI TIBI DATVM ESSET DESVPER

Non, inquit, per dominum tuum Caesarem neque per istos qui clamando Crucifige, crucifige, confortant brachium tuum /C u8T aduersum me, sed ab eo quod super homines es, datam tibi 965 aduersum me potestatem habes. Nam nisi illud, unde ego sum, teneret manum dexteram meam et in uoluntate sua de¬ duceret me, poteram ego saltem respicere te et unius uocis ferrea uirga tamquam uas figuli confringere te. Ergo quia traditus sum desuper, tradi/dit enim me, nec proprio Filio suo PL 970 pepercit Pater, non glorieris tu, quia non tua potestas, sed 784 superna permissio est. Praeterea nec uere potestas, quam in me exerces, sed quoddam latrocinium est. Non est enim po¬ testas nisi a Deo. Quae ibi tantummodo iure ualet, ubi culpa est. Vis, homo, non timere potestatem ? Bene fac et habebis 975 laudem ex illa. Si autem male egeris, time. Tu, si absente culpa saeuis et occidis, latrocinium agis, homicidium facis, et proinde reus potestati superiori subiceris. Si desuper permittitur tibi potestate abuti, noli gloriari, quia non relinquet Dominus uirgam, id est non permanere sinet potestatem, peccatorum 980 super sortem iustorum. Numquid gloriabitur securis contra eum, qui secat in ea ? An exaltabitur serra contra eum, a quo trahitur ? Ecce irruistis in me fortes et neque iniquitas mea neque peccatum meum. Idcirco potestas ista, dum crucifigis me, non uere potestas, sed uere timidum latrocinium est, quod 985 tu explere non posses, nisi posse tibi datum esset desuper, llc

PROPTEREA QVI TRADIDIT ME TIBI MAIVS PECCATVM HABET

990

Quare ? Videlicet quia ille legem accepit et non nesciens sed inuidens abutitur permisso Dei. Tu uero eiusmodi legem non accepisti et proinde non tanta tibi quanta illi insipientia uel malignitas est odisse sapientiam uel nescire sacramenta Dei. Tu ignoti hominis sanguinem fundens homicidium facis ; ille regem et Dominum suum ad mortem tradens cum homici-

950 cf. Ps. 2, 2. 966 cf. Ps. 72, 24. 968 cf. Ps. 2, 9. 969 cf. Rom. 8, 32. 972 Rom. 13, 1. 974 Rom. 13, 3.4. 978 cf. Ps. 134, 3. 980 Is. 10, 15. 982 cf. Ps. 58, 4-5. 99« cf. Sap. 2, 22.

957 hunc om. t 961 ESSET DATVM Vulg. W 973 ibi supra lin. S

praem. t

964 homines] omnes

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (i9) 10-14)

995

737

dio sacrilegium quoque admittit in eum, quem patribus suis promissum hactenus exspectauit et ipsam exspectationem eius profitetur signo circumcisionis quod accepit facitque occiden¬ do, unde se in prophetis accuset legendo. Sequitur :

19, 12

ET EXINDE QVAEREBAT PILATVS DIMITTERE EVM

1000

9, 12b

Exinde (inquit) quaerebat, nam antea non quaesierat ? Quid ergo quasi damnationem eius recusans tantum clamauerat, nisi quia simulator et mendax erat ? Sed nunc ubi manifestam eius innocentiam compererat ? Quippe quem nec in sermone de nomine regis ullatenus capere potuerat, magis timebat, maxime quia iam (ut dictum est) uxor eius ad eum miserat. IVDAEI AVTEM CLAMABANT DICENTES I SI HVNC DIMITTIS,

IO°5

NON ES AMICVS CAESARIS !

Et quasi quaereretur ab eis, in quo dimissio huius repugnet amicitiae Caesaris, tali sententia propositionem suam confir¬ mant importuni et nimis officiosi amici Caesaris, inimici autem Dei. 9, 12c 1010

1015 13-14

OMNIS, QVI SE REGEM / FACIT, CONTRADICIT CAESARI Ci 19

Igitur conclusit, ut sibi uidetur, iniquitas omne os, ne re¬ prehendere uel iniustam dicere damnationem huius hominis audeat. Nam omnis qui se regem facit, contradicit Caesari. Hic autem se regem fecit. Securus ergo sit Pilatus et interficiendo obsequium se Caesari praestare arbitretur. PILATVS ERGO CVM AVDISSET HOS SERMONES, ADDVXIT FORAS IESVM

1020

1025

1030

ET

SEDIT

PRO

TRIBVNALI,

IN

LOCO,

QVI

DICITVR

LITHOSTROTOS, HEBRAICE AVTEM GABBATHA. / ERAT AVTEM

PL

PARASCEVE PASCHAE HORA QVASI SEXTA

785

Parasceue praeparatio interpretatur. Quo nomine Iudaei, qui inter Graecos conuersabantur, sextam sabbati, quae nunc a nobis sexta feria nuncupatur, appellabant, quod eo uidelicet die, quae in sabbatum forent necessaria, praeparent, iuxta quod de manna quondam erat praeceptum : Sexta autem die colligetis duplum etc. Qui uero inter Romanos uitam ducebant Iudaei, usitatius eam latine coenam puram cognominabant. Quia uero sexta die homo factus et tota est mundi creatura perfecta, septima autem conditor ab opere suo requieuit, unde et hanc sabbatum, id est requiem uocari praecepit, recte Dominus eadem die sexta crucifixus humanae restaurationis impleuit arcanum. Vnde cum accepisset acetum dixit : Consum-

1003 cf. supra XIII 929.

1011 cf. Ps. 62, 12 ; Rom. 3, 19. 1020 Aug., In 1024 Ex. 16, 5. 1026 Aug., In Ioh. 1029 Hier., Lib, interpr. hebr. nom. 75, 29 1031 Ioh. 19, 30.

Ioh. euang. tr. 117, 2, 4 — CC 36 p. 651. euang. tr. 120, 5, 9-10 — CC 36 p. 663.

— CC 72 p. 154.

997 ET non Vulg. W 1023 praepararent t

1001 in sermone in marg. S 1017 LOCVM Vulg. W iuxta supra lin. T 1027 uero] ergo t

RVPERTVS TVITIENSIS

738

1035

matum est, id est sexta, quod pro mundi refectione suscepit totum est opus perfectum. Igitur illis quidem interfectoribus Domini magnum quidem parasceue propter subsequens magnum, id est paschale sabbatum erat ; nobis autem propter praeparationem uitae aeternae, quae nobis illo die praeparata est, maximum parasceue est. ET DICIT IVDAEIS : ECCE REX VESTER !

19, 14b 1040

1045

19, 15

Iam dixerat hic derisor : Ecce homo ! Nunc adhuc deridens : Ecce, inquit, rex uester ! Nesciuit dicere quod tertium accusa¬ tionis uel criminis nomen est : Ecce Filius Dei uestri ! Sed dixerunt Iudaei : Quia Filium Dei se fecit. Haec tria uerissime nomina sunt unius Christi Domini nostri : Homo, Rex, Deus siue Filius Dei. Quae quidem irridentes et cum risu adorantes confessi sunt inimici sed uenerantes et serio adorantes confite¬ mur amici. ILLI AVTEM CLAMABANT : TOLLE, TOLLE, CRVCIFIGE EVM

1050

1055

19, 15b

Puta dixisse infelices Iudaeos : Tolle a nobis regem, tolle principem, tolle sacerdotem ! Extunc enim impletum est, quod per prophetam fuerat ante praedictum, quia multis diebus sedebunt filii Israel sine rege et sine principe et sine sacrificio et sine altari. Item : In hostiis et muneribus uadent ad quaerendum Dominum et non inuenient eum, ablatus est eis. Et merito, quia dixerunt : Tolle saluatorem, crucifige propi¬ tiatorem, idcirco perdiderunt salutem et nullam habent de¬ fensionem. DICIT EIS PILATVS : REGEM VESTRVM CRVCIFIGAM ?

1060

19, 15c

Hoc petulans iudex quasi ioco fatigatus dixit, sed iocum eius impatiens / insania fastidiens et ad certam crudelitatem C festinans repulit. Quid enim sequitur ? nc^ RESPONDERVNT PONTIFICES : NOS NON HABEMVS REGEM NISI CAESAREM

1065

19, 16

Ergo concedatur illis non habere regem nisi Caesarem, quoniam omnes alios abiecerunt neminem excipientes siue Deum siue hominem, et condigna sibi accipiant donaria Caesa¬ ris, scilicet interfectionem et captiuationem gentis, euersionem duitatis incendiumque et irrecuperabilem ruinam templi. TVNC ERGO TRADIDIT EIS ILLVM VT CRVCIFIGERETVR

1070

Itaque uicerunt isti filii hominum, quorum erant dentes arma et sagittae et lingua eorum gladius acutus /, quia fir- PL 786

1042 Ioh. 19, 7. 1071 cf. Ps. 63, 6.

1039 irridens t infelices ~ t 1005 siue] et S

1051 Osee 3, 4.

1053 Osee 5, 6.

1070 cf. Ps. 56, 5.

1042 uerissima t 1044 quae] quem t 1049 Iudaeos 1054 eum supra lin. S 1062 RESPONDERVNT] EI add. t 1066 sibi accipiant in marg. S dona t

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (19, 14-20)

739

mantes sibi sermonem nequam tam diu perstiterunt, donec traderetur eis ad crucifigendum. SVSCEPERVNT AVTEM IESVM ET EDVXERVNT 1075

Auiditatem suscipientium per psalmistam ipse exprimens : Susceperunt me, inquit, sicut leo paratus ad praedam et sicut catulus leonis habitans in abditis. ET BAIVLANS SIBI CRVCEM EXIVIT IN EVM, QVI DICITVR CAL¬ VARIAE, LOCVM,

HEBRAICE AVTEM

GOLGOTHA,

1080

1085

1090

VBI

CRVCI-

FIXERVNT EVM

Exiit quidem sed non peruenit ad locum baiulando ipse sibi crucem. Angariauerunt enim praetereuntem Simonem quendam patrem Alexandri et Rufi, ut tolleret crucem post eum. Exeamus igitur, inquit apostolus, ad eum extra castra improperium eius portantes, et non sicut ille Simon, qui portauit qui¬ dem post eum crucem, sed ipse crucifixus non est, sed ita crucem eius tollamus, ut nos ipsos cum uitiis et concupiscentiis crucifigamus, et cum tempus uel causa postulat, eius qui passus est pro nobis relinquens nobis exemplum uestigia sequamur. Caluariae locus erat damnatorum, dictus Caluariae locus a capitibus eorum, qui ibi puniebantur, ubi crucifixerunt eum. ET CVM EO DVOS HINC ET INDE, MEDIVM AVTEM IESVM

1095

'-20 1100

Ita iuxta prophetam cum sceleratis reputatus est, immo et tamquam sceleratorum maximus in medio crucifixus est. Verumtamen ipsa crux, non solum tormentum iudicati sed iudicantis quoque iam quoddam tribunal exstitit. Alterum namque illorum sceleratorum, sicut Lucas manifestissime edisserit, misericorditer assumpsit, alterum iuste reliquit. SCRIPSIT

AVTEM

ET

TITVLVM

PILATVS

CRVCEM. ERAT AVTEM SCRIPTVM IVDAEORVM.

HVNC

ERGO

ET

POSVIT

SVPER

: IESVS NAZARENVS, REX

TITVLVM

MVLTI

LEGERVNT

IV-

DAEORVM, QVIA PROPE CIVITATEM ERAT LOCVS, VBI CRVCIFIXVS EST IESVS 1105

1110

Scripturam hanc alio Spiritus sanctus dictauit atque alio Pilatus consilio scripsit. Ille namque gloriari se sperabat in hac malitia et hoc titulo manifestius futurum et clarius Cae¬ sari annuntiandum se pro fide eius occidisse hominem, quem multa gentis illius turba cum ramis palmarum excipiens regias illi laudes acclamarat, Christum esse illum existimans, quem

1076 Ps. 16, 12. 1082 cf. Mc. 15, 21. 1084 Hebr. 13, 13. 1087 cf. Gal. 5, 24. 1089 cf. I Petr. 2, 21. 1090 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 61, 22 — CC 72 p. 136 ; id., In Mi. 27, 33 — PL 26, 217 C. 1094 Is. 53, 12. 1098 cf. Lc. 23, 39-43. 1109 cf. Ioh. 12, 13.

1084 igitur] ergo t 1086 sed usque ad crucem sub. lin. C 1093 ALIOS DVOS Vulg. 1097 iudicantis] iudicati t tribunal quoddam ~ S 1104 IESVS om. t

740

1115

19, 20b

RVPERTVS TVITIENSIS

per prophetas promissum exspectabat. At uero Spiritus sanctus bene utens maligni scriptoris manu hunc titulum fecit, qui caelo et terra trans/euntibus non transibit, quia Iesus Nazarenus, id est saluator et uere sanctus rex Iudaeorum per crucem suam est effectus. Iudaeorum (inquam) non eorum, qui se Iudaeos esse dicunt et non sunt, sed sunt in synagoga Satanae, sed Iudaeorum, qui in ueritate confessores Dei sunt.

C 120

ERAT AVTEM SCRIPTVM HEBRAICE, GRAECE ET LATINE

Linguarum omnium praecipue tres istae sunt, per quas hodie 1120 sancta Scriptura per totum mundum celebrata testificatur uerum hunc esse titulum, id est uere Iesum Nazarenum regem esse Iudaeorum, regem (inquam) / omnium in ueritate confi- PL tentium. Nam de angusto hebraicae linguae domicilio lex et 787 prophetae et psalmi per linguas graecam et latinam eruperunt 1125 et orbis terrarum armaria testimoniis huius regis compleuerunt. Has ergo linguas bene in titulo suo congregauit Dei Ver¬ bum non utique alligatum neque moriturum et maligno scriptore bene utens, quomodo uoluit ad honorem suum. Quid de cruce ipsa dicemus ? Eius figura nihilne mysticum 1130 significat ? Taceo quod decentissimum esse nullus abnuat salutem humani generis in ligno crucis constitui, ut unde mors oriebatur, inde uita resurgeret, et qui in ligno uincebat, in ligno quoque uinceretur, quodque ait quidam : Neue quis ignoret speciem crucis esse colendam, 1135 Quae Dominum portauit ouans ratione potenti, Quattuor inde plagas quadrati colligit orbis. Illud non praeteream, quia salutis quam / operabatur primas ianuas, id est fidem, spem et caritatem quartamque illarum perseuerantiam in eiusdem crucis, qua pendebat, 1140 figura significabat. Habet enim crux longitudinem, latitudi¬ nem, sublime atque profundum. Profundum id est acumen quo fixa terrae inhaeret, longitudinem inde usque ad brachia latitudinem in eorundem expansione brachiorum, altitudinem ab ipsis brachiis sursum uersus, quo caput imminet. His autem 1145 quattuor supradictae uirtutes signantur. Profundo fides quae occulta uoluntatis Dei uocatione prima in fundo cordis quasi fundamentum in aedificio ponitur, longi¬ tudine perseuerantia, altitudine spes, quae nobis in caelestibus reposita est, latitudine caritas. Nam de his apostolum dixisse

1113 cf. Mt. 24, 35. 1114 cf. supra XIII 122. 1116 cf. Apoc. 2, 9. 1117 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 75, 22 — CC 72 p. 154. 1126 cf. II Tim. 2, 9. 1127 cf. Ps. 50, 20. 1131 Missale Rom., Praefatio crucis. 1134 Sedulius, Pasch. carm. 5, 188-190 — CSEL 10, 128 ; Beda, In Lc. 6, 1537 — 1539 — CC 120 p. 401.

1116 in om. t 1118 ET ERAT Vulg. 1125 regis om. C 1149 posita t

1121 esse om. S

1123 domicilio T

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (19, 20-22)

741

1150 intelligimus : Vt possitis comprehendere cum omnibus sanctis, quae sit longitudo, latitudo, sublimitas et profundum. Salutis ergo primos aditus in supplicii sui figura saluator noster prae¬ dicabat. Igitur interfectores Christi suo quidem sensu sacrilegia, 1155 Dei autem dispositione sacra mysteria loquuntur et operan¬ tur. Hunc, inquit euangelista, titulum multi legerunt Iudaeo-

rum, quia prope duitatem erat locus, ubi crucifixerunt eum. DICVNT ERGO PILATO PONTIFICES IVDAEORVM : NOLI SCRI¬ BERE 1160

REX

.

IVDAEORVM,

SED

.

QVIA

IPSE

DIXIT :

REX

SVM

IVDAEORVM

Isti pontifices plane dispersores uel corruptores illi sunt, contra quos Christi Spiritus / in quorundam praelocutus est C superscriptionibus psalmorum : In finem, ne disperdas siue i2oT corrumpas in tituli inscriptione. Titulum namque bonum et 1165 bene scriptum disperdere atque corrumpere uoluerunt sic in¬ tercidendo : Iesus Nazarenus qui dixit rex sum Iudaeorum. Quasi uero Pilatus nescisset a turbis illum regem fuisse con¬ clamatum, quando uenienti Ierosolymam exierunt obuiam cum ramis palmarum et eum a plerisque esse creditum, qui 117° fuerat rex promissus oraculis prophetarum. RESPONDIT PILATVS : QVOD SCRIPSI, SCRIPSI

1175

Ergo signasti, Pilate, iniquitatem tuam in manu tua, quia stabile et fixum uis esse quod regem Christum occidendo exspectationem Israel irritam feceris et oracula prophe/tarum incerti ut putabas Dei cassaueris dicentium de hoc rege, quod magnum habiturus esset regnum : uerbi gratia quia domina¬

bitur a mari usque ad mare et flumine usque ad terminos orbis terrarum. Ceterum uoluntas est Dei, qui te malo seruo bene 1180

1185

uti nouit, uoluntas (inquam) Dei est, ut scriptum sit et permaneat quod scripsisti. Psalmista cum promissiones regni eius praelibasset dicente Deo : Semel iuraui in sancto meo, si Dauid

mentiar, semen eius in aeternum manebit et thronus eius sicut sol in conspectu meo et sicut luna perfecta in aeternum et testis in caelo fidelis, statim existimationem tuam tuique similium subintulit dicens : Tu uero repulisti et despexisti, distulisti Christum tuum. Et post pauca : Auertisti adiutorium gladii eius et non es auxiliatus ei in bello. Destruxisti eum ab emunda¬ tione et sedem eius in terra collisisti. Minorasti dies temporis eius, perfudisti eum confusione. Haec uel huiusmodi praeconia

1150 Eph. 3, 18. 1163 cf. titulos ps. 56-58 ; Aug., In Ioh. euang. tr. 117, 5, 8 — CC 36 p. 653. 1168 cf. Ioh. 12, 13. 1176 Ps. 71, 8. 1178 cf. supra XIII 1127. 1181 Ps. 88, 36-38. 1185 Ps. 88, 39. 1186 Ps. 88, 44-46.

1152 auditus t

1158 DICEBANT Vulg.

1174 irrit. fec.] interfeceris t

pl 788

742

RVPERTVS TVITIENSIS

1190 Christi sic tu audisse poteras, quomodo et Herodes qui uenientibus ab oriente magis ultro conuocans principes sacer¬ dotum et scribas populi sciscitabatur ab eis, ubi Christus nasceretur. Quod ille efficere non potuit illusus a magis, tu te prudenter egisse putasti. Frustrabitur te spes tua, quia nec 1195 huius occisi regis Iudaeorum iudicium effugies, nec saltem Caesaris tui mensa pro hoc facto uel scripto tuo familiarius fruiturus es. Fertur enim quia propter hoc Romam adductus a Tiberio Caesare exilio damnatus est sententia tam intolerabili, ut per 1200 impatientiam inediae gladio sibimet mortem consciuerit. Itaque maledictiones illae manifestae super eum deciderunt, quibus impium diuina Scriptura deuouet dicens : Attenuetur fame robur eius et inedia inuadat costas eius. Deuoret 'pulchri¬ tudinem cutis eius et consumat brachia illius primogenita 1205 mors etc. 19, 23-24

MILITES ERGO CVM CRVCIFIXISSENT EVM, ACCEPERVNT VESTI¬ MENTA EIVS (et fecervnt qvattvor partes, VNICVIQVE MILITI PARTEM), ETTVNICAM. ERAT AVTEM TVNICA INCONSVTILIS DESVPER CONTEXTA PER TOTVM. DIXERVNT ERGO AD

1210

INVICEM : NON SCINDAMVS EAM, SED SORTIAMVR

DE ILLA CVIVS SIT

Videlicet quia lucrose uenumdare poterant uestimenta eius, idcirco pro magnae / uictoriae spoliis ea sorte milites acceperunt. Non enim uilia putabantur uestimenta, de quorum fim1215 briis contactis uirtus exire consueuerat. Nec utique tunc in illo spectaculo deerant, qui ad comparandum ea certatim se ingererent. Nam ut taceam de matre et discipulo, quem diligebat Iesus stantibus iuxta crucem eius, stabant, inquit Lucas, omnes noti eius a longe et mulieres, quae secutae eum 1220 erant a Galilaea haec uidentes. Adeo tamquam reus et peccator proscriptus Dominus, ut nec uestimenta sua caris suis pro magno thesauro seruaturis diuidere sibi licuerit, sed in corpore suo saturatus opprobriis sua quoque uestimenta in mercedem uidit cedere interfectoribus suis. 19, 24b 1225 VT SCRIPTVRA IMPLERETVR DICENS : PARTITI SVNT VESTI¬

C

121

MENTA MEA / SIBI, ET SVPER VESTEM MEAM MISERVNT SOR-

PL

TEM

789

Tamquam diceret : Adeo crudeles fuerunt, adeo consideran¬ tes et inspicientes me absque ulla miseratione steterunt, ut 1230 uestimenta mea diuidentibus sortes quoque mittere uacauerit. 1190 cf. Mt. 2, 1.4. 1198 cf. supra XIII 915. 1203 Iob 18, 12-13. cf. Lc. 6, 19. 1218 Lc. 23, 49. 1223 cf. Thren. 3, 30.

1203 eius2] illius t supra lin. S

1204 cutis] cordis t

1213 sorte] fortes t

1215

1220 et

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (19, 22-27)

1235

1240

743

Videlicet hoc ad fidelitatem pertinere rudebatur imperii, ut regem Iudaeorum non solum obtemperanter, uerum etiam gaudenter interficerent milites romani. Huic eorum direp¬ tioni, dum uestimenta Domini diuidunt, tunicam tamen non scindunt, haereticorum temeritatem comparare licet, qui quamuis Scripturam sacram in prauos sensus suos distraxerint, tamen fidem Christi uel catholicam eius ecclesiam scindere non potuerunt. Plura namque Domini uestimenta multa Scriptura¬ rum, quibus unum Dei Verbum indutum est, significant uolumina. Tunica uero inconsutilis et desuper contexta per totum, uidelicet qualem dilecta eius Maria forte diligenter con¬ texuerat, unum integram atque inuiolabilem catholicae ecclesiae fidem congrue designat.

19, 24c

ET MILITES QVIDEM HAEC FECERVNT 1245

1250

19, 25

Pulchre satis euangelista facta impiorum terminat. Haec quidem, inquit, milites fecerunt, subauditur et quid post haec facerent, non habuerunt. Corpus crucifixerunt et praedam tulerunt, sed fortitudinem Dei, Verbum Dei, Verbum Deum, cum anima sua occidere non potuerunt. Deinceps quae facta sint manibus militum cessantibus exsequitur : STABANT AVTEM IVXTA CRVCEM IESV MATER EIVS ET SOROR MATRIS EIVS MARIA CLEOPHAE ET MARIA MAGDALENE

1255

9, 26-27

Stabat, inquit, mater iuxta Filii crucem, sine dubio dolens et dolores tamquam parturientis habens. Cruce namque eius nimium ipsa cruciabatur, sicut ei praedicens Simeon : Et tuam ipsius, inquit, animam per transibit gladius. CVM VIDISSET ERGO IESVS

MATREM

ET DISCIPVLVM STAN¬

TEM, QVEM DILIGEBAT, DICIT MATRI SVAE I MVLIER, ECCE FILIVS TVVS. AD DISCIPVLVM AVTEM I ECCE MATER TVA 1260

1265

Quo iure discipulus, quem diligebat Iesus matris Domini Filius uel ipsa mater eius est ? Eo uidelicet, quia salutis om¬ nium causam et tunc sine dolore peperit, quando Deum ho¬ minem factum / de carne sua genuit. Et nunc magno dolore C parturiebat, quando (ut praedictum est) iuxta crucem eius i2iv stabat. Si enim apostolos suos in illa hora suae passionis Domi¬ nus mulieri parturienti recte comparauit dicens : Mulier cum pant, tristitiam habet quia uenit hora eius, cum autem peperit puerum, iam non meminit pressurae propter gaudium, quia natus est homo in mundum et : Vos igitur nunc quidem tristi-

1254 cf. Ps. 47, 7.

1255 Lc. 2, 35.

1266 Ioh. 16, 21.

1269 Ioh. 16, 22.

1231 infidelitatem S pert. uideb.] pertinebat t 1233 eorum] ergo t 1249 manibus... facta sint ~ t 1251 IESV] EIVS SC 1252 CLEOPAE S 1257 MATREM] EIVS add. S 1259 AD DISC. AVTEM] DEINDE DICIT DISCIPVLO Vulg. 1269 quidem om. t

744

RVPERTVS TVITIENSIS

1270 tiam habetis, iterum autem uidebo uos et gaudebit cor uestrum, quanto magis mulierem hanc stantem iuxta crucem suam mulieri parienti talem matrem talis filius recte similem recte dixit ? Quid autem dico similem, cum uere sit mulier et uere mater 1275 et ueros habeat in illa hora partus sui dolores ? Non enim ha¬ buit haec mulier hanc poenam, ut in dolore pareret sicut ceterae matres, quando sibi infans natus est. Sed nunc dolet, crucia/tur et tristitiam habet, quia uenit hora eius, illa uide- PL licet hora, propter quam de Spiritu sancto concepit, propter 790 1280 quam grauida facta est, propter quam completi sunt dies, ut pareret, propter quam omnino de utero eius Deus homo factus est. Cum autem haec hora praeterierit, cum totus iste gladius parturientem eius animam pertransierit, iam non erit memor pressurae propter gaudium, quia natus erit homo in mundum, 1285 quia declaratus erit nouus homo, qui totum renouet genus humanum totiusque mundi sempiternum obtineat imperium. Natus (inquam) id est immortalis atque impassibilis fac/tus et angustias uitae huius in aeternae patriae amplitudine super¬ gressus mortuorum primogenitus. Proinde quia uere ibi dolo1290 res ut parturientis et in passione unigeniti omnium nostrum salutem beata Virgo peperit, plane omnium nostrum mater est. Igitur quod de hoc discipulo dictum est ab eo, qui iustissime curam suae matris habebat : Mulier, ecce filius tuus, itemque 1295 ad eundem discipulum : Ecce mater tua, recte et de alio quo¬ libet discipulorum, si praesens adesset, dici potuisset, nisi quia licet omnium (ut dictum est) mater sit, pulchrius tamen huic ut uirgo uirgini commendari debuit, praesertim cum huic discipulo talis gratia reposita esset, ut Verbum ipsum, 1300 quod illa mater carnem factum pepererat, ipse quantum mor¬ tali homini possibile fuit, immo plus quam alius quis morta¬ lium omnium potuit, euangelico stilo describeret. 27b

ET EX ILLA HORA ACCEPIT EAM DISCIPVLVS IN SVA 1305

In sua uidelicet non praedia, quae nulla habebat uel habiturus erat, (quippe qui de illis unus est, qui Dominum secuti reliquerant omnia) sed sic in sua dictum est, ut in illa quoque communione rerum, qua diuidebatur singulis, prout cuique

1276 cf. Gen. 3, 16. 1280 cf. Lc. 2, 6. 1282 cf. Lc. 2, 35. 1289 cf. Apoc. 1, 5. 1298 Praefatio incerti auctoris 40 — CC 36 p. XIV. 1301 Aug., In loh. euang. tr. 119, 3, 22 — CC 36 p. 659. 1303 cf. Lc. 5, 11. 1307 cf. Act. 2, 45.

1273 duxit t supra lin. C

1277 infans sibi ~ t 1303 EVM S

1286 sempiternumque S

1300 illa

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (ig, 27-29)

745

opus erat, ad huius curam, quidquid illi esset necessarium, pertineret. 19, 28

1310

POSTEA SCIENS IESVS QVIA IAM CONSVMMATA SVNT OMNIA, VT IMPLERETVR SCRIPTVRA, DICIT : SITIO

Sciens, inquit, quia iam consummata sunt omnia, subauditur quae / illum pati oportebat. Nec enim eo nesciente sed bene sciente et omnia disponente fiebant ista, qui et per prophetas 1315 omnia praedixerat, ut impleretur Scriptura, dicit: Sitio. Quo¬ modo propter hoc dictum impleta est Scriptura ? Audi quod sequitur : 19, 29

C

122

VAS ERGO POSITVM ERAT ACETO PLENVM. ILLI AVTEM SPON¬ GIAM 1320

PLENAM

ACETO

HYSOPO

CIRCVMPONENTES

.

OBTVLE-

RVNT ORI EIVS

Alius euangelista refert, quia dederunt ei uinum quoque bibere cum felle mixtum. Vt ergo impleretur Scriptura, dixit: Sitio, quia dum eo modo illi ministratur, impleta est non solum spiritualiter sed etiam litteraliter Scriptura, quae dicit : I325 Dederunt tn escam meam fel et in siti mea potauerunt me aceto. Item : Uua eorum uua fellis et botrus amarissimus, fel draconum uinum eorum. Illud mirandum est in illis dominicae mortis ministris, immo in illo, quo cuncta haec disposita fuerant con¬ silio diuinitatis, / quod tam ordinate tamque integre cuncta PL 1330 egerunt, acsi se cunctas in illo iurassent implere uoces pro- 791 phetarum. Quomodo autem ori eius a terra in crucem exaltati spongiam apponere potuerint, alius euangelista manifestius edicit, uidelicet quia spongiam circumposuerunt arundini. Haec ita facientes satis aperuerunt, quanto felle amaritudinis 1335 ipsorum praecordia redundarent, et quod uere non iam uinea Domini Sabaoth illa domus Israel et illa domus Iuda germen eius delectabile esset, sed de uinea Sodomorum uinea eorum, et quam ueraciter per prophetam Dominus idem praedixisset, quod exspectante se ut faceret uuas, fecerit labruscas. 1340 Sane per hoc quod oblatum sibi acetum felle mixtum, cum gustasset, noluit bibere reprobationem significat eiusdem uineae suae sodomiticae quae mortis illi miscuit amaritudinem, cum debuisset adferre dilectionis dulcedinem, qua gustata modice, id est per triduum iam de genimine huiusmodi uitis 1345 bibere non uult. Resurgens enim ex mortuis, iam non moritur, et mors illi ultra non dominabitur.

Aug., In loh. euang. tr. 119, 4, 13 — CC 36 p. 659. 1321 cf. Mt. 27, 34. Ps. 68, 22. 1326 Deut. 32, 32. 1331 cf. Mt. 27, 48. 1335 cf. Is. 5, 7. 1337 cf. Deut. 32, 32. 1339 cf. Is. 5, 4. 1341 cf. Lc. 22, 18. 1345 cf. Rom. 6, 9. 1313

1325

« OMNIA CONSVMMATA Vulg. 1332 potuerint apponere ~ S 1346 illi om. S

131

om. S

per supra lin. S alius] autem add. S

1314

1.319 1343

ACETO auferre S

746 ,

19

RVPERTVS TVITIENSIS

CVM ERGO ACCEPISSET ACETVM, DIXIT : CONSVMMATVM EST.

30

ET INCLINATO CAPITE EMISIT SPIRITVM 1350

1355

,

19

Quid consummatum esse dixit nisi quidquid propositum uel dispositum fuerat secundum Scripturas eum pati ? Ergo, inquit, consummatum est, certamen oboedientiae peractum est, ad summum cursus peruentum est, nunc demum gloriae et honoris corona superest. Hoc dixit et tunc demum inclinato capite emisit spiritum. Spiritum, inquam, emisit uel tradidit potestate, quam habebat animam suam ponendi, quia passus est non nisi quantum uoluit, hora, qua uoluit, mortem ad¬ mittens spiritum emisit. IVDAEI ERGO (QVIA PARASCEVE ERAT), VT NON REMANERENT

31

IN CRVCE CORPORA SABBATO (ERAT ENIM MAGNVS ILLE DIES 1360

SABBATI), ROGAVERVNT PILATVM, VT FRANGERENTVR EORVM CRVRA ET TOLLERENTVR

1365

1370

1375

1380

Iudaei labiis religiosi, corde autem cruenti et a Deo longin¬ qui legitimam habuere / curam de magno die sabbati paschalis. C Magnifici honoratores Dei, cum in conscientia mala reposuis- i22v sent sanguinem iusti, in ore et in labiis suis firmiter tenuerunt mandatum legis. Quid enim lex dicit ? Quando, inquit, peccauerit homo, quod morte plectendum est et adiudicatus morti appensus fuerit in patibulo, non permanebit cadauer eius in ligno, sed in eadem die sepelitur, quia maledictus a Deo est qui pendet in ligno et nequaquam contaminabis terram tuam, quam Domi¬ nus Deus tuus daturus est tibi in possessionem. Hoc plane lex dicit et hoc legem dixisse scientes isti amici legis, immo legis corruptores et inimici Dei, callide Dominum appenderunt in patibulo, ut consequenter constaret eum maledictum esse a Deo et proinde certum esset hunc hominem iuxta sententiam uel accusationem ipsorum non fuisse a Deo. Sed, o Iudaei, malitia caeci, fuerit quidem, quoniam hoc et apostolus ait, fuerit (inquam) Dominus noster maledictum legis, ut nos a ma¬ ledicto redimeret, uerumtamen num/quid secundum uerba legis PL pendere in ligno praecedens est causa maledicti ? Vt taceam 792 quod non dixit solum, quando homo adiudicatus morti appen¬ sus fuerit in patibulo sed ita praemisit : Quando peccauerit homo quod morte plectendum sit, et tunc demum subintulit : et adiudicatus morti suspensus fuerit in patibulo, ut (inquam)

Aug., In loh. euang. tr. 119, 6, 2 — CC 36 p. 660. 1350 cf. Lc. 24, 46. cf. Ps. 8, 6 coli. II Tim. 4, 7. 1355 cf. Ioh. 10, 18. 1350 Aug., In loh. euang. tr. 119, 6, 8 — CC 36 p. 660. 1302 cf. Mt. 15,8; Mc. 7, 6 ; Is. 29, 13. 1304 cf. Mt. 27, 4. 1300 Deut. 21, 22-23. 1377 cf. Gal. 3, 13. 1349

1352

EMISIT] TRADIDIT emisit1 ~ C 1350 est om. t 1309 est a Deo ~ A 1348

Vulg. 1358

1352 summam t 1354 spiritum QVIA] QVONIAM Vulg., PROPTER S

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (19, 30-31)

747

1385 hoc taceam, quod manifeste a maledicto expurgat Dominum nostrum, quia appensus quidem est in ligno, sed non peccauit quod morte plectendum esset. Numquid, ait, maledictus est a Deo qui pendet in ligno ? Numquid, ait imprecando, male¬ dictus sit uel absolute maledictus, ut subaudiri possit impre1390 cantis uerbum : sit, et non potius enuntiando : dixit ? Male¬ dictus a Deo est, non quia pendet, sed qui pendet in ligno ? Non enim sic se habet littera hebraicae ueritatis, quomodo Septuaginta transtulerunt, quippe qui non sensum Dei per¬ fecte habebant. Nec enim uates sed interpretes erant, unde et 1395 hoc sicut cetera multa non satis integre transtulerunt : Male¬ dictus omnis qui pendet in ligno, cum sic habeatur in hebraico : Maledictus a Deo est, qui pendet in ligno. Nempe tribus modis discordat a uero haec translatio. Cum enim in hebraico ha¬ beatur : Maledictus est, transtulerunt absolute : maledictus, et 1400 sit subaudiri potest. Item in hebraico additum est : a Deo, quod in Septuaginta deest, et econtra in Septuaginta : Omnis additum est, quod in hebraico non habetur. _ Quare ergo, inquis, apostolus translatione illorum Septua¬ ginta in hac sententia usus est ? Sic enim ait : Christus nos 1405 redemit de maledicto legis, factus pro nobis maledictum, quia scriptum est : Maledictus omnis qui pendet in ligno. Quare hoc exemplo sic usus est ? Videlicet quia apud Graecos, quibus scribebat, uulgata fuerat a tempore Ptolomaei Philadelphi Septuaginta interpretum editio, et nimis importunum erat 1410 ut cum Christo testimonium perhibere assereret Scripturas, C / male interpretatas esse ostendere conaretur, cum apud illos Septuaginta interpretum auctoritas haberetur celeberri¬ ma. Maluit ergo sententiam cum sensu, qui aedificaret, com¬ memorare quam corrigendo Scripturam ueteranos lectores 1415 offendere. Praeterea uidete melius, cuius intentionis sit haec eadem annuntiatio maledicti, praesertim quia pro eo, quod maledic¬ tus a Deo est, iubet illum sepeliri. Nonne mortuis pars bene¬ dictionis est sepeliri, et econtra maledictionis sepultura carere 1420 more asini, sicut de quodam rege terribiliter dictum est prout erat meritus sepultura asini id est nulla sepultura sepelietur ? Nonne sancti et magni patres siue patriarchae de sepeliendis uel etiam transferendis corporibus suis diligenter mandauerunt, et pro magno illis fuit sepeliri et non tantum ubicumque

1404

Gal. 3, 13.

1421

cf. Ier. 22, 19.

1422

cf. Gen. 50, 24.

expurgat a maledicto ~ t 1394 habuerunt t 1395 hoc] haec t 1400 sit] sic S 1403 Septuaginta om. SC 1410 scripturas test. perh. ass. et uix audiretur si ipsas quoque t, test. p. a. scripturas et uix audiretur ipsas quoque C 1385

748

RVPERTVS TVITIENSIS

1425 sed in sepulcris patrum suorum. O igitur mirabile et antiquum crucifixi huius consilium, qui tanto antequam ueniret tem¬ pore ita de sepeliendo corpore suo dedit prae/ceptum, ut PL profuerit omnibus crucifixis scriptum pro se uno legis manda- 795 tum. Cum enim decollatos siue lapidatos aut alia ui peremptos 1430 licuerit impune insepultos canibus proici, solis crucifixis propter istum crucifigendum lex prophetica utpote digito Dei conscripta sepulturam negari prohibuit. Nonne ergo prophe¬ ticus ipsius Christi crucifigendi Spiritus gemitibus inenarrabili¬ bus rugiebat in corde Moysi talem legem scribentis, ut dum 1435 crucifixi omnes ex lege sepeliuntur, sepultura non careat hic unus pro salute mundi crucifixus a Deo maledictus ? Notandum quippe (ut iam dictum est), quia non ait im¬ precando : Maledictus sit, sed causam reddens, cur eadem die debeat sepeliri, enuntiando dixit: Quia maledictus est, addens 1440 etiam : a Deo, quod nusquam fecit in cunctis maledictionibus legis, uerbi gratia cum dicit : Maledictus eris in duitate, male¬ dictus in agro, maledictus ingrediens et maledictus egrediens, et similiter in ceteris, nusquam dicit : a Deo, nisi tantum in hoc loco. Cur hoc nisi quia uere solus est hic a Deo maledictus, in 1445 eo uidelicet, quod sicut ait propheta, iniquitates omnium nostrum in illo posuit Deus ? Idcirco sepeliatur, inquit, qui pendet in ligno, quia futurus est talis pendens in ligno, qui erit maledictus a Deo, a Deo, inquam, transponente male¬ dictiones humani generis in illo. 1450 Quod si quis obiciat saepe maledictiones prolatas fuisse a Deo, uerbi gratia, cum dicit ad Cain : Nunc ergo maledictus es super terram, quae aperuit os suum et suscepit sanguinem fratris tui de manu tua, nos econtra dicimus non esse maledicti effusionem sed maledicti iam existentis enuntiationem, prae1455 sertim cum non dicat : Maledictus sis, sed : Maledictus es et non : a me, sed : a peccatis tuis. Nec enim maledictus est Cain a Deo, sed a uoce / sanguinis fratris sui clamantis de terra et C impietates eius annuntiantis ipsi Deo. Igitur hic solus male- i23v dictus fuit a Deo et non a suo peccato, a Deo (inquam), qui 1460 omnium nostrum maledictum, quod erat super nos, id est omnem iniquitatem nostram posuit in eo. Quod uero addidit lex : Et nequaquam contaminabis terram, quam Dominus Deus tuus daturus est tibi in possessionem, mira

1433 cf. Rom. 8, 26. 1436 Fer. VI in parasceue, adoratio crucis; Corp. Antiphon, off. I 110 b — ed. Hesbert p. 305. 1445 Is. 53, 6. 1451 Gen. 4, 11. 1457 cf. Gen. 4, 10.

1426 tempore om. C 1429 siue] atque praem. S aut] atque S 1431 istum t, ipsum n Dei supra lin. C 1433 Christi om. t 1435 sepelirentur S 1437/1439 notandum usque ad maledictus est om. t 1439 debeat S, devebat C 1458 impietatis t

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (19, 31-32)

749

Spiritus sancti arte dixit et scripsit, cum potius ex eo contami1465 nata terra posset uideri, si in se reciperet corpus maledicti. Quid enim ? Quid etiam hoc loco scriptor legis intendit ? Hoc utique quia terra, quam dedit Deus uero Israeli in posses¬ sionem, corpus est huius singulariter et pro nobis maledicti, quam sibi datam tunc Israel non contaminauit, id est contami147° nari non permisit, quando illud Ioseph et Nicodemus eodem die sepelierunt, pro communi lege omnium in ligno penden¬ tium, uidelicet ne indigne insepultum abiceretur et a canibus illis, qui uiuum circumdederant, adhuc exanime conspueretur. Porro illi putabant in eo non contaminari terram suam, si 1475 cuiusquam taliter occisi corpus nequaquam uiuentium oculis ingereretur. Quod si quis quaerat adhuc, cur pro hoc tantopere legislator fuerit sollicitus, cum posset etiam insepultum caelitus custo¬ diri corpus sacrosanctum, sicut custodita sunt, ne a canibus 1480 uel aui/bus laederentur, etiam multa corpora martyrum, interrogemus eum, cur moriente eodem Domino et terra tremente monumenta sanctorum aperta sunt. Videlicet aut nihil idoneum aut hoc respondebitur solum, quia corporibus mor¬ tuorum hoc expediebat, ut coniungeretur eis in sepulcris cor1485 pus huius mortui, quod afferebat resurrectionem mortuorum, et idcirco ad suscipiendum illud certatim et auide sese dilatauerunt. Nam sicut animam Domini Iesu ad animas apud inferos descendere expediebat, ut illas inde educeret, sic et ad corpora corpus eius peruenire oportebat, ut illa resuscitaret. 149° Sed iam de hoc satis dictum ad euangelii uerba reuertamur. ludaei, inquit, rogauerunt Pilatum, ut fractis cruribus cor¬ pora eorum tollerentur. Quare ? Quia 'parasceue erat, quia magnus ille sabbati dies erat. Magnus, inquit, dies sabbati ille erat, uidelicet, quia paschale sabbatum erat. Etenim cum 1495 octo diebus pascha celebraretur, omnium dierum maximus et maxime festiuus sabbati dies habebatur, siue ille primus siue secundus aut certe tertius occurrisset, uel quartus et sabba¬ tum paschale uocabatur. Idcirco ludaei petierunt, ut corpora tollerentur, ne tantus dies talis horrore spectaculi foedaretur. 1500 Quippe cum etiam qualibet die corpora huiusmodi sepeliri in eadem die ex lege praeciperentur, sed propter sabbatum illa ludaei sepeliri uoluerunt properantius. 19, 32

VENERVNT

ERGO

MILITES, ET

PRIMI

QVIDEM

FREGERVNT

CRVRA ET ALTERIVS, QVI CRVCIFIXVS EST CVM EO

1505

Primi, inquit, id est exterioris et alterius itidem exterioris,

1470

cf. Mt. 27, J7.

1464 sancti om. SC illas ~ S

1473

cf. Ps. 21, 17.

1476

ingeretur S

1481

1481

cf. Mt. 27, 51-52.

Domino om. S

1488

inde

PL 794

RVPERTVS TVITIENSIS

75o

nam Dominus Iesus duorum medius cruci/fixus fuerat, frege-C 124 runt crura, quia nedum obierant, ut depositi non uiuerent, sed et maturius exspirarent. ,

19

33

I5IO

AD IESVM AVTEM VENIENTES, VT VIDERVNT EVM IAM MORTVVM, NON FREGERVNT EIVS CRVRA

Bene, nec enim opus erat, ut super dolorem uulnerum eius quidquam apponerent, in quo iam sensuum nihil restabat. ,

19

SED VNVS MILITVM LANCEA ALTVS EIVS APERVIT, ET CONTINVO EXIVIT SANGVIS ET AQVA

34

1515

,

19

35

1520

Deo gratias. Sanguine redimimur, aqua abluimur. Tantam salutem Deus noster, per quam uoluit manum lanceatus, in medio terrae operatus est. Sed huius rei magnitudo uel digni¬ tas ualde attentum et bene credulum auditorem efflagitat. Sequitur ergo : ET QVI VIDIT TESTIMONIVM PERHIBVIT, ET VERVM EST EIVS TESTIMONIVM. ET ILLE SCIT QVIA VERA DICIT, VT VOS CREDATIS

1525 ,

19

FACTA SVNT ENIM HAEC VT SCRIPTVRA IMPLERETVR : OS NON COMMINVETIS EX EO

36

1530

,

19

Ecce unus testis hic est, et qui uidit et qui scripsit haec, quamuis et multos uidisse, qui adfuerunt et uidere uoluerunt, dubium non est, sed : Ne uidear solus esse testis, inquit, adhibebo mecum alios duos testes, legalem scilicet sermonem testem unum et propheticum sermonem testem alium.

Hoc de agno paschali praecipit lex. Breui ergo sed claro iudicio perdocet illum legalem paschae agnum significatiuum fuisse huius ueri agni, qui nunc tandem pro nobis immolatus est, sicut iamdudum bene / exercitata certum habet sanctae ecclesiae fides. ET

37

ITERVM

ALIA

SCRIPTVRA

DICIT

:

1535

1540

1545

VIDEBVNT IN QVEM TRANSFIXERVNT

Hoc Zachariae prophetae testimonium est. Igitur in ore trium testium, scilicet legis et prophetarum atque huius euangelistae stabit hoc uerbum : Quia milites (ut iam dictum est) Domini Iesu non fregerunt eius crura, sed unus militum lancea latus eius aperuit et continuo exiuit sanguis et aqua. Nunc demum rem tantam latius contemplemur. Nec enim praetereundum est tantae rei huius sacramentum, cui sanctus euangelista suum tam diligenter testimonium interposuit et congrua de Scripturis exempla subiecit. Cur ergo agnus, qui immolatus est, noluit, ut os comminueretur ex eo ? Non enim

cf. Ps. 68, 27. 1515 cf. Ps. 73, 12. Ps. 33, 21. 1536 Zach. 12, 10 ; Apoc. 1, 7.

1511

1506 1520 1522

1529

cf. Ex. 12, 49 ; Num. 9, 12 ;

duorum om. t erat / 1509 VENIENTES] CVM VENISSENT Vulg. EIVS EST ~ C TEST. EIVS ~ Vulg. 1521 VT ET VOS Vulg. et1 om. t 1525 sermonem om. t 1529 hoc] hic C 1539 eius om. Ct

PL 795

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (19, 32-37)

155°

1555

1560

1565

1570

1575

1580

1585

751

casu, sed eo uolente et disponente actum est ; uidelicet idcirco crura sibi frangi noluit, quia ossium fractura nullum usquam bonum sui similitudine commendat. Ossa namque quae ubique in Scripturis mystice pro uirtutibus accipiuntur, nihil nobis mysterii praedicarent in eo, quod frangerentur. Sed econtra crura eius in eo, quod integra conseruata sunt, illud nobis mysticant, quod uniuersae uiae eius recte inuiolabiles sunt. Siquidem crura eius uias eius significant. Vnde in Canticis dicitur : Crura eius columnae marmoreae, quae fundatae sunt super bases aureas, id est itinera / eius pulchra super diuinitatis sapientiam in rectitudi- C ne sunt firmata. Quid igitur uitata crurum fractura fieri ma- i24v luit ? Sed unus militum, inquit euangelista, lancea latus eius aperuit et continuo exiuit sanguis et aqua. Cur igitur hoc fieri maluit ? Videlicet ut illam super nos effunderet aquam cum sanguine suo, quam dum commendaret dixerat : Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest uidere regnum Dei. Siquidem huius aquae sacramentum ab hoc miraculo sumpsit exordium. Baptizatus ergo Dominus in passione sua talem ad nos suae salutiferae mortis participationem iam mortuus emisit. Non est nouum hoc aut mirum, quod illum in passione sua dicimus baptizatum. Matre filiorum Zebedaei postulante ac dicente : Magister, dic ut sedeant hi duo filii mei, unus ad dexteram tuam et alius ad sinistram tuam in regno tuo, respon¬ dens dixit : Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum aut baptismo, quo ego baptizor, baptizari ? Qui cum respondissent : Possumus, Calicem, inquit, meum bibetis et baptismo, quo ego baptizor, baptizabimini, et cetera. Nomine calicis siue baptismi passionem uoluit designare martyrii, qua et ipsum et alios decebat consummari. Vnde et alibi de passione sua loquitur : Baptismo autem habeo baptizari, et quomodo coarctor, usque dum perficiatur. Graece autem baptismus, latine ablutio dicitur. Quas ergo sordes habebat Dominus, ut baptismo passionis ablueretur ? Nempe mortalitatem nostram et passibilitatem propter quam sordidus et contemptibilis apparebat hominibus, sicut et in Zacharia legimus : Iesus autem indutus erat sordidis uestibus. Dixit autem angelus his, qui sta/bant coram se : PL Auferte ab eo uestimenta sordida. Iesus erat indutus sordidis 796 uestibus, qui cum non fecisset peccatum pro nobis peccatum

1554 Cant. 5, 15. 1577 Lc. 12, 50. 2, 22 ; Is. 53, 9.

1561 Ioh. 3, 3. 1569 Mt. 20, 21. 1571 Mc. 10, 38-39. 1582 Zach. 3, 3. 1584 Zach. 3, 4. 1585 cf. I Petr. 1585 cf. II Cor. 5, 21.

1561 dum] cum t 1570 tuam3 om. t. 1572 baptismum SC sicut nonnulli codd. 1'/et. ~Lat. 1573 baptismum SC 1575 alios] illos t 49

IX

RVPERTVS TVITIENSIS

7 52

factus est, et ipse infirmitates nostras portat. Et in apostolo legimus : Christus nos redemit de maledicto legis, factus pro nobis maledictio. Hic in uicesimo primo psalmo loquitur : Longe a salute mea uerba delictorum meorum. Et in sexagesimo i59ooctauo : Deus, tu scis insipientiam meam, et delicta mea a te non sunt abscondita. Quae uniuersa, inquit, appellantur sor¬ dida uestimenta et auferuntur ab eo, cum in morte sua nostra delet peccata. Cum igitur uidemus Dominum Iesum propter passionem mortis gloria et honore coronatum et a nostris quae 1595 ipse portauerat peccatis ablutum, recte illum accipimus suo baptismo in morte sua baptizatum atque ut eundem suum ad nos transfunderet baptismum, sanguinem et aquam de latere suo profudisse iam mortuum. Baptismum, quo a Iohanne baptizatus est, non ad eandem pertinuisse uirtutem iam alias 1600 dictum est. Idcirco nec solus sanguis nec sola de latere saluatoris aqua manauit, quia diuinus ordo nostrae salutis utrumque depo¬ poscit. Nec enim ad hoc redempti / sumus, ut tales nos ille C possideret, quales eramus prius. Vnde et apostolus : Non enim, 1605 inquit, uocauit nos Deus in immunditiam, sed in sanctifica¬ tionem in Christo Iesu. Et in alio loco, cum priora commemorasset peccata : Et haec, inquit, fuistis, sed abluti estis, sed sanctificati estis, etc. Vt ergo esset, unde a peccatis lauaremur, aqua, quae corporales tantum lauare poterat sordes, sanguini, 1610 qui est pretium nostrae redemptionis, sociata est, et ex eius societate uirtutem atque auctoritatem sumpsit, ut ad abluen¬ das inuisibiles peccatorum sordes digna sit cooperari sancto Spiritui. Societate (inquam) uiuifici ac pretiosi sanguinis hoc accepit, 1615 ut comparetur uera similitudine Rubro mari, per quod saluatus populus transiuit, Pharaone submerso cum curribus et equitibus suis. Nam fugientes Aegyptum huius saeculi munda¬ tos in ueram promissionis terram transmittit diabolumque persequentem penitus absorbet cum praeteritis actibus et 1620 pompis suis. Igitur (ut supra dictum est) longe rationabilius fuit, ut lancea militis latus Domini aperiretur, quam ut eius crura frangerentur. Rationabilius, inquam, ac decentius tanto salutis fuit artifici ualdeque accessit ad pulchritudinem operis,

158« 158!) 1607 1620

cf. Mt. 8, 17 ; Is. 53, 4. 1586 cf. Mt. 8, 17 ; Is. 53, 4. 1587 Gal. 3, 13. Ps. 21, 2. 15!)0 Ps. 68, 6. 1594 cf. Ps. 8, 6. 1604 I Thess. 4, 7. I Cor. 6, 11. 1610 cf. I Cor. 6, 20 ; 7, 23. 1614 cf. I Petr. 1, 19. cf. ritum baptismi, Ord. Rom. 50, 29, 7 ed. Andrieu 5 p. 263.

1606 Iesu in marg. C mini] eius t

1607/1608 sed sanctificati estis in marg. C

1622 Do-

IN IOHANNIS EVANGELIVM XIII (19, 37-40)

753

ut illud sibi mortuo de latere subduceret, unde nasceretur ecclesia, qui dormienti Adae costam eduxit, unde formaretur Eua. Hac enim similitudine quid pulchrius, quid elegantius, quid dulcius ? Siquidem ille primus Adam obdormiuit, iste secundus, ut dictum est, resurrecturus obiit. Illi Dominus 1630 soporem immisit, huic Pater calicem passionis dedit. Egredimini ergo et uidete, filiae Sion, regem Salomonem in diademate suo, quo coronauit eum mater sua, in die desponsionis eius et in die laetitiae cordis illius. / Egredimini, inquam, de PL tenebris illis, quae super terram factae sunt ab hora sexta 797 1635 usque in horam nonam, immo de illis, quae per istas significa¬ tae sunt, et nunc operiunt faciem cordis Iudaeorum. De his ergo tenebris exite et uidete in tanta contemplatione illum, qui uos uocauit in admirabile lumen suum, regem magnum, regem pacificum, in diademate spineo, quod est caritas et 1640 magnae miserationis ornamentum, quo coronauit eum mater sua synagoga, in hac die desponsionis eius, qua (ut dictum est) nasciturae sibi sponsae ecclesiae in laetitia cordis sui prima elementa produxit. Sequitur : 1625

19, 38

POST HAEC AVTEM ROGAVIT PILATVM IOSEPH AB ARIMATHIA 1645

(EO QVOD ESSET DISCIPVLVS IESV, OCCVLTVS AVTEM PROPTER METVM IVDAEORVM), VT TOLLERET CORPVS IESV. ET PERMISIT PILATVS. VENIT ERGO ET TVLIT CORPVS IESV

1650

1655

, 39-40

Occultus erat iste discipulus Iesu, sed non occulte rogauit Pilatum, neque occulte tulit ad sepeliendum corpus Iesu. Nec enim erat opus. Legis namque (ut supra dictum est) hoc erat praeceptum, ut in patibulo appensus eadem die sepeliretur prouidente iam corpori suo sepulturae libertatem ipso / Dei C uerbo, quod per Moysen loquebatur. Cum ergo beatus iste i25T discipulus tollit magistri sui corpus, recte Iudaeorum calumniam non ueretur, nam ille contra legem faceret, qui pro causa eiusmodi bonum eius officium calumniaretur. Nec erat suspicioni locus de eius discipulatu, cum praecepto legis non etiam amori Domini Iesu obsequi uideretur. VENIT AVTEM ET NICODEMVS FERENS MIXTVRAM MYRRHAE,

1660

ET ALOES, QVASI LIBRAS CENTVM. ACCEPERVNT ERGO IESVM, ET

LIGAVERVNT

LINTEIS

CVM

AROMATIBVS,

SICVT

MOS

EST SEPELIRE IVDAEIS

Ne miraremur quod ausi sint Domini corpus aromatibus 1626 cf. Gen. 2, 22. 1630 cf. Ioh. 18, 11. 1631 Cant. 3, 11. 1634 Mt. ; Mc. 15. 33 ; Lc. 23> 441 1

1 12, 3

vii 1548*

138,

112, 5

VIII 2293

138, 16

11 1361

113, 5.6

III 1611*

139. 4

iii 1571

III 1606

140, 2

XII 929

113, n-13

IV 2398*

142, 6

VII 1701

113, 48

III 1566

142, IO

111 9

VI 1498*

143.

x 877*

144, 15

VI 645*

7

OO

VD

114,

5

2121*

3

114, 11

VI

115,2

XI 889

145, 6

iv 1040*

146,

115,

IO

ix

329 ; x 390

vm 59

i°9.

vi 147*;

; xiv 586*

5

11 77* XII 1116*

v 1277* iv 517* ; xii 1114*

VII 1549*

148, 2-9

1 113*

4

VI 462

148, 6

11 732*.1937* ; v

117, 16-17

XI 341

117, 22

II1495*

150, 3.4

1 252*

117, 22-23

VIII 1642

117, 25

x 1772

117, 26

x 1785

116, 1 117,

1207*

Prouerbia : E

7

vii 799*

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Prouerbia : C 17 I, 20 3.10 3» 19 4,27 5» 15 5,16 8, 13 8, 22.30.31 8, 27-31 8, 30 8> 8, 9. 9. 10, 10, io, 12, 13,

34 35 1 17 6 9 25 10 10

T3> 17 15, 2 16, 4 *7, J5 18, 17 19, 2 19. 19, 20, 21, 22,

5 29 2 I II

25. 25, 26, 27, 28, 28, 28,

19 27 II 2 9 25 25-26

3°, 13 Ecclesiastes : 1, 6 1, 10 2, 2 3) 1 3> i-4 3, 3 ss. 3. 7 6, 9 9, 9, 9, 9,

1 8 10 12

10. 7 10, 16 10, 17

vin 1810 vn 799* vi 971* v 1277.1497 VIII 384* VII 1664 VII 1667 IX 1220 1 228 v 899 v 937 in 641 in 659* in 442.645* VII 1113* IX 1159* ix 1160* ix 343 VI 185* ; IX 2050 11 1509* xi1023* VIII 2353* ix 28 ix 2001* ; x 1195* iv 1091* VIII 361* iv 358* ix 1184* ni 302* vi 1911* xi 540 ix 407* ix 1.16* vi 1382* VIII 508 ix 417 IX 1243 IX 415 IX 773*

v 3* 1 210* XI2257 11 1674 ; vii 847 vii 797 vii 802 1 i 5 5 5 ;xiii879*.933* Prol. 16* in 1255 ix 84 ix 714 ; x 2369 in 1253 ; vi 153* ix 943* vii 849 vii 851

Canticum Canticorum : 11 984 1, 2 52*

801

Canticum Canticorum : vi 515*.1931 1, 3 Ep. 13.48*.73*; vii 1, 4 484* 1, 6 vn 487* xi1893 C 13 2, 4 11 461* ; vi 960* ; xi 2265 2, 10 xi 984 2, 11 xi 977* 2, 12 xi 982* xi 980* 2> 13 xiv 562* 2, 15 vin 391* ; xiv 217* 2> 17 xi 2248 ; xiii 1631 ; 3, 11 xiv 494* xiv 1205 4, 2 xiv 217* 4, 6 xiv 392 4, 12 IV 1020 4, 15 11 643.1502 ; iii 655*, 5, 2 xiv 204* XI 212 5, 2-3 xi1625* 5, 4 5, 6-8 xi 793 5, 10 1 1096* ; iv 434* 5, IO-II iii 1983* 11 511* 5, i2 xiii 1554 5. 15 11 2234 6, 7 6, 8 11 643 ; xiv 204* 11 550* 7. 2 11 2238 7, 9 8, 2 iv 2074 Sapientia : E 4 1, 5 C 1, 2, 2, 2, 2, 2,

7 8 6-7 13.16 21-22 22 24

2, 27 3, 5, 5» 5, 5, 5. 5, 5, 5, 7, 8,

7 1 2 2-5 3-4 4 5 6 19 2i 1

ix 1209 11 654 ; iii 1086 ; xi 2009* 11 668* vin 751* xi1742 VIII 1247 iv 651 ; x 1321* xiii 990* v 1054*.1528*; VI 1888* vi 1888 11 1187* xn 55* v 1566* xn 57 x 2009* XI 1429 II 1410 I 508* xiii 754* 1 1755* 1 700*; v 4*; vii 835*; viii 1973*; IX

8o2

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Isaias :

Sapientia : xi

io, 17

49*;

xii

624*.

1, 28

831**11 i5*;xm 178*

2,

iv 1708*

2, 21

3

11458* iv 2181* v 2105*

3, 5

IX 1503

7

m 1876*

5, 4

XIII 1339*

ij» 2

vi 1993*

5, 7

1 5 88* ; ix 1306 ; xiii

18, 15

Praef. 32*

5, i3

vi 239*

!3, 1 13.

1

565*

778.1335*

v 768*

5, 18

Ecclesiasticus :

5, 20

m

1860* ; v

i, 36

viii 2302*

2, 1

vi 588*

vi

2, 29

11 1262*

754**1564*

3, 13

v 1139*

5, 23

ix 1566*

5. 11

vii 1505*

5, 29

X 1122

9, 12

viii 593

6, 1-3

x 2519

1 1453*

6, 2

VIII 760*

13. 1 15,

3

11

2095**2118*;

iv

15.

5

6,

5

6, 10

548* ; xi 1558*

1810*;

1681* ; ix

v 388* ; x 1319* 1

325*;

viii

209*;

xi 2395

VII 1102*

18, 1

1 212* ; 11

7, 9 sec. lxx

vii 370 ; x 456

18, 30

m 1127

8, 13

x 1259*

19, 11

ix 205

9, 1

11 1274

x 1185*

9, 2

IX 613

21, 19

viii 2042*

9, 6

11

21, 28

1 375* i iv 944* ; viii 2032*

9, 7

21, 30

vii 556

9, 15

22, 30

IX 1206*

2i>

7

1924

vii 1476*

24>

ix 764.1182.1670*

;

324*;

v

122*.

2144* ; xi 782*

10,

23, I

5

45*.

5

v 2069* vii 1141* m 217

10, 14

m 1697*

10, 15

xiii 980

22

xii 1140

IO,

24, 12

11 329**732*

10, 27

xiii 230* IV 1535*

24, 16

1 716*

II, 1-2

11

24, 4i

1 702*

498.673*.

1423*;

iv 432*

2

32, 6

ix 536

II,

33, i4

viii 589*

14, 2

34, 25

vi 375*

14, 4-6

xi 1752

36, 11

IX 849*

14, 13

VIII 1012*

40, 20

II 2280*

14, M

v 1217 ; vi 2444 ; vii

40, 22

IV 1838*

43, 13

VIII 2058

19, II-I2

x 152

43, 6

iv 23*

19, H

VIII 2101*

45, 9

m 1973*

19, 22

v 757*

45, 10

x1302*

20, 2

1 423*

5i, 3

ix 1176*

21, 6

11 9, 62*

5i, 7

v 1300*

21, 8

1 1402*

51, 28

vii 857*

26, IO

x 1673

26, 11

v1567*

26,13

x 88

28,14-15

viii 512

1528* ; xiii 809

28,18

VIII 532

1, 9-10

xi 1882*

29,13

1, 10

viii 136**394**1849

v

1, 11-12

iv 1404 ; ix 581

2002*;

1, 13-14

ix 584

ix

1, 13-15

v 412

xii 149 ; xiii 1362*

4

11

2207 ;

1 1234* ; m 1753*

1185 ; viii 2199.2317

Isaias : 1,

iv 432* ; x 2584*

ix

32* ; xi

11 1045* ; 385*.1963*.1964*.

1158 ;

v 415 ; x 486

31,

1, 21

1 1458*

31, 31-32

vi 1969

1, 23

ix 1931.1946

33, 16

XIV 1098

1,

15

9

xiv 1017

vii xi

1086; 1529 ;

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Isaias : 33, 16-17

Isaias : Praef.

69 ;

i

1082*

53, 9

xi 1548

33,

17

xi 1562 ; xiv 1101

38, 11

vii 863*. 1557*

38, 18

ix 386

40, 3

1 I399-I405

40, 6

Vi 321 ; x 2145

40, 8

1 26* ; vii 339*

40, 10

iv 1724

40, 11

ix 1964*

53, 12

40, 13

ix 458*

4°,

iv 505*.516*.524*

15

40, 26

vi 1850*

4i,

iv 572* ; v1118*

8

42, 1-2

vm 2074 ; vii 963*

42,

x 1003* ; xiii 150*

13

42, 13-14

xiii 946

42, 18-19

ni 1618

43,

in

8

1617;

54, 54, 54, 55, 55, 55, 56, 56,

v

2016;

iv

1049*.

v 759*

43, 13 45, 15 45, 24

XIII 883

46, 8

11

iv 599*

1060*

;

2346* ; vi 920* 14

vii 1486*

48, 1

vm 1723 ; ix 176

49, 49, 49,

6

xi 2372

8

xiv 87

10

iv 1015

49, 20

11 1094*

50, 6

1 1727*

5i,

11 1070

1

51, 1.17.18 51, 20

1 1107 iv 529*

52, 3

11

7

52, 15

541* ;

viii

886*

1665 ;

115 5951x86* ;xi 1747 x 2405 ; xii 394* ix 1260

53,

x 2398.2410

52, 2

11

45 ;

x

2398.2410.

2415 ; xiii 900* 53, 2.3

vii 1331*

53, 3

xi 473* ; xii 798*

53, 4

vm 1236.1259.1281 ; xiii 845.1586*

53, 5 53, 5-6 53, 6

xii 531* ; xiii 826 ; xiv 572*

11 18 xii 1652*.1659.1666

>

xiii 793*.1445

53, 6.4 53, 7

OO

2399 1493*; x 1124*. 2571*; XII 1890*; xiii 936* ; xiv 289 VI1863*. 1436.1557* ; xii 532* XI VI

3 5 11 9 20 1 6 2 5 IO-II

5 11-12 17 16

64, 4 64, 5-7 64, 6

52, 16 1

59, 59, 59, 60, 60, 61, 61, 62, 62, 62,

63, 63, 63, 63,

xi 446 52,

IO

63, 3

1 1111

52,

2

; xiii

1 6.9-10 13 4 5 6 7

57, 13 58, 7 58, 11

ix 1418

47,

803

64, 64, 64, 65, 65,

7 IO-I 1 12 2 15-16

66, 3 66, 6 Ieremias : 2, 13 2, 21 2, 24 4, 11 5, 3 5, 26 6, 7 6, 10 7, 11 7, 21-23 8, 6 11, 16

in 1536 ; vm 1591 ; xi 2226* ; xii 1303. 1665 ; xiii 1585* in 1529* vm 1279* ; xi 1398* ; xiii 1094 x 2419 x 2432 vi 1962 viii 452 1 597* x 2375 m 262 ; viii 1634 iv 440* XII 1148* vi 395* IV 1002 iv 1598* viii 223*.227* xi 791* VI 7* xii 321 11 299 m 538* 11 1256* xi1629 m 1634 xi 2268* ; xii 1156. 1898* xi1840* xiii 296 xii 1858 viii 1935 11 1092* 11 1034 1 1706 ; iii 990* ; x 88 ; xi1010 xii 1857 vm 303 xiii 305 xiii 397 iv 1336*. 1337* ; ix 1592 IV 1382* xiii 119*

11 408* ; vii 1725 v 2105* 1 1106* VI 646* vi 2114 vm 1295* 11 2120* vi 2471* vii 1048* ; vm 1634 iv 1399 1 210* VII 863*. 1557*

8o4

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

Ieremias : ii, 19 12, 12, M, 15» 17» 17» 17» 17,

3 7 9 16 1 5 6 IO

17» 13 17. 18 17, 17» 19, 22,

21 25 5 19

23, 5 23, 24 25, 27, 29, 31» 32, 38,

27 16 2 3M2 19 6

Threni : 1, 12 3. 3° 3. 4» 3, 5,

65 4 i-3-7 7

1 1726* ; m 299* ; vii 498* v 2215* IX 589 IV 584* XII 1060* v 772* iv 230* ; v 1829 v 1829.1835* m 567* IV 806* vi 2119; x 1261. 1265* v 317.764* vi 870* VII 1143* xiii 1421* xiii 671* m 1358* 11 2286* vii 1092 11 2246* vi 1962 xii 759* 11 158* ; m 599*

Ep. 48* ; 1 389* 11 567*; iv 1697*; xiii 1223* VI 2010* XII 118 xi 1461 vi 187*

Baruch : 3. 38 Ezechiel : 1» 4 1. 9 1, 24 13. 19 15, 2-4 16, 45 18, 6 18, 19 18, 20 22, 12 28, 13-14 28, 17 29. 32, 34, 34, 34, 34, 34, 34,

3 33.24 2 2-3 2.8 10 17 20-21

1 575*

1 729* 11 862* 1 1083* ix 1446 XI2034 VIII 1851 IX 656 vii 301.323 ix 1106 iii 202 v 1224 v 1237 VII 1524* vii 863*.1557* IX 1956 IX 1963 IX 1955 IX 1697 IX 1999* IX 1996*

Ezechiel : 34, 21 34, 23-24 36, 24.26 36, 28 47 47, 47, 47, 47,

i-2 8 8-9 9

ix 1987* ix 2146 ; x 189 m 1300 m 1306 v 663.775 11 700* ; m 1269* m 2061* m 1313* m 5 16*.1270*.1312*

Daniel : 1, 2, 2, 4, 4, 6, 6, 7, 7, 7, 7, 9, 9,

9, 11, 12, 12,

17 34-35 35 11 14 6 7 5 7 I3-I4 19 23 24

26 18 3 4

11 2249* 1 894 vii 208* 11 377* XIII 685* iv 399* X 1222* x 199 vi 500* ; xiii 614* iv 479 m 220* 11 376* Ep. 90* ; 1 758* ; 11 74*.1544* ; vi 1510*, xi 1615 ; xii 1664* ix 2059 ix 297 vi 188* 11 2114

Oseas : I, IO

3, 4 5, 6 6, 1-3 7, 4-7 7, 5 7, 6 8,4 11, 4 13, M

1 631 xiii 1051 XIII 1653 xiii 533 xiii 521 xiii 548*.550 xiii 558.563 VII 859 vi 1993* VI 1574.2184*

Ioel : 1, 17 Amos : 2, 12 6, 1.4 6, 4 6, 5 6, 5.6

VI1381*

2301* VI 951 III 1918* III 1595* vi 9 5 3 * II

Abdias : 17

vi 873

Ionas : 2

2, 1 ss.

VII 1593* VI 1544*

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Ionas :

805

II Machabaeorum :

3 s.

IV 2370*

9, 8

3, 4

vi 2169*

13, 26

15

vi 377*

iii

1890*

VI 1129*

Matthaeus : Michaea :

3» 4 5, 2 7, 19

I 1026* viii 34.200

; xi 696*

11 199

1, 1-16

x 378*

1, 21

x 394 ; xii 947

2, 1.4

xiii

2, 1.11

x 399*

2, 2 Nahum :

4-5 6

2,

11 1541* vii 1450

1.

3

in 302*

2,

1.

9 7

vi 2109

2, 16

x 1714*

XI 791*

3,

2

11 67 ; iv ii2*.i56*

3. 3, 3, 3, 3,

3 4 7 7-8

2,

Habacuc :

3, 4

xiv 8*

3, 8

vii 1589* ; xii 1603

3,

1

11

45*-47

3, 3

iii

2149 !

3» 3-5 3. 4 3> 9 7. 1

vii 1818

9, 9.11

x 1829

9.

11 2169*

12, IO

i

1399

11255*

iii

1593* ; v 2083

1 1238*

8

11 29* 1 636*

; v

xii

1661 ;

IO

3,

3) 11

1

1563 ;

3>

12

v 238* x 34

1485 ;

11

1059* ; iv

XII

854* ;

3, 13 3, 14 3, 15

1 1610

3, 16

xii 346*

3, 16-17

11 1543* 1 219*

13,

7

iv 352* ; xi960*

3» 17 3, 58

iv 2271*

4, 1-11

11 515*

Malachias :

4, v 1119* ; viii 1970

i> 2-3

ix 678 ; xi 2320

1, 11

iv 1247*

2, 2

ix 1217

2, 2-3

x 1373

vii 1630* ; xiii 1678*

4,

xiv 327*

3) 4,

1

1 392 ; v 1804*

4, 4,

;

v

3*.53* ;

696*.724* ;

xiv

viii

2295

4, 12.17

7

4,

11 1546.2331 11 835.882

15

iii 2096 iii 66*

17

11 1172;

18-20

xi 244*

19

xiv 923*

iii

4, 21.20

xiii 353*

909*

5. 3

11 598.613

1 1304

5, 3-i° 5. 4 5, 5 5, 6

Machabaeorum i, 11

xii 664*

3, 3 4, 47 4, 59

XI 2138* x 29 x 31

5, 7

9, 27

iv 1160*

5, 8

in 118*

11 82*

x 1145

2,

1133* ;

;

11 1109* ; vi 378

4, 1 4, 11 4, 12

3

V 321*.388*.

2

4, 4 4, 6

2,

4» 5

1856* ;

11 318*

iii 1320

rv 2509*

xii

2103*

1825*

11 614 11 619

iii

11

624;

vi

397.948*.1908*.

1908*;

1953* 11 629 Praef. 65* ; i 1647* 11 633

II

Machabaeorum : 5, 8

7, 28

ni

1 1700.1820

xiii 1536

xi

191 ;

vir 79* ; xi 627*

1

2

11

2044*.2175* ; iv 606

xiii 1584

XI

ix 167*

13»

1, 2

203 8*; viii

1878*

xni 1582

17

v 2041*

3. 9 Zacharias :

I

1190*

xi 2384* 1 134* ; x 1590* ; xii 881*

5, 9 5, 11 5, 14

ix 1284 ; xii 1401*

5.

11

i5

11 637

1 489 ; xii 1360* 1407*.1960*.

'r

806

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Matthaeus :

Matthaeus :

1995*; iv 622*; v 697.2089*; viii 5, 16

477*;x 2597* 11 1999* ; v 1824* ;

5, 5> 5, 5» 5, 5, 5,

x 759 vi 338* v 2031 IV 1588* v 1999 III 2107* XI 804 1 305* ; v 754* ; VI

17 18 20 22 35 43 45

6, 2 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 7,

3 4 5 9.13 16.2.3 21 22 22.23 23 24 31 34 6

7, 7, 7, 7. 7. 8, 8, 8, 8,

1 15 17 25 29 2 8 11 11-12

6.

'O

CO

8, 17 8, 19-20 8, 20 9, 4 9, 6

9» 10

9, 11 9, !5

9) !7 9, 18.26 9, 20-22 9. 9. 9. 9, 9, IO, io,

23 25 35 37 s. 37-38 1 3

997* 11 1080 iii 268* iv 2345 XI1540* XII 982 XI 834* IV 492*495* Ep. 9*

v 709*.717*.2095* ix 39* v 2167* VI 969* VI 974* 11 525*; iii 579*; iv H4*.i475*; vi 1002*.2275* ; vii 603* iv 1461 xi 578 vii 672* IX I117* iv 57* ix 1345* iv 2396 11 536* ix 1390* 11 535* XIII 1586* XI 880 11 1074* ; iv 2007* ; x 1328* x 443 vii 1323 VIII 376* II 1714*.1736* XI1396* iii 418* ; iv 1636* iv 2479* vii 1602* vii 1603* ; x 650* vii 1347* ; x 1161* 11 1818*.1864* iv 1833* iv 1863 iv 107* ; vii 1788* xi1571

10, 10, 10, 10, 10, IO, 10, 10, 10, IO, 10,

5 7 7.8 8 15 16 17-18.21 18 18.21 20 21-22

10, 23 10, 25 10, 28 IO, 34 10, 35 10, 37 10, 39 11,

5

11, 11, 11, 11, 11, 11,

7 7.8 8 9 10 11

11, 11, 11, 11,

12 13 14 15

11, 16-17 11, 19 II, 20 I I, 21 II, II, 11, II,

21-22 21.23 23 S. 25

II, 25-26 n, 27 II, 28 II, 29

II, 30 12, 8 12, II ! 2, 19

XIV 437 2104* iii 2100* iii 274 ix 67* 89* ; x 1926 viii 1813* ix 898* ; xii 1205* v 2199* xi 2151* ; xii 1205* xi 1456* xii 91 IX 2002 ix 217 x 1267* ; xii 890*. 1209* xi 1745 iv 1326* 11 1832* ; iv 1803* ; vi 1048* 111844* ; x 1964 11 535* ; v 1911* ; xiii 703* ; xiv 654* iii 2158*.2186* 1 835*.1248*.1252* 11 722* 1 1315.1340* 1 392 1 390*.1597 ; iv 166. 605*.607 ; v 1860*. 1941*.1984* 1 432* ; vi 517* 1 457* 1 1292 ; v 1887* 1 1296 ; iv 454* ; ix 102* ; xii 1259* 11 714* 111737 ; viii 377 vi 1799 11 1300; iv 892. 1989*.2116* XII 91* III 47 v 1710* 1 1365*.1389* ; 11 528*; x 1086. 1107* ; xi 2393*; xii 1855*.1868* x 2460 iv 521 11 1503 ; v 335 ; viii 238* ; xi 1644* 111505.1507*.2188* ; viii 21*; x 1927*. 2483.2584* iii 1438* ; v 409* ; vi 1027*. 1031*. 10 5 4* v 483*.873* vii 1283* 11 1200 ; viii 2074* iii

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Matthaeus : 12, 21 12, 29 12, 31 12, 32 Iz, 34 12, 39

12, 12, 12, 12,

39 s. 40 41 47-50

I2> 55 J3> i-9 13, 8 13» 9 13, 11 13, 16 X3, 17 13, 24-30 13> x3, x3> x3, 13, 13> I3> x3>

25-47 29 3x-32 35 45-46 47 54 55

x3> x3> x3> x3> 14, 14, 14,

5 5-56 56 57 58 2 3-10 6

x4> x4> 14, x4, 14, 14, 14, 14,

13 19 22 24 25 25-28 26 3°

14, x5) 15, x5, x5> 15,

30-31 3 3.6 7 7-8 8

15> 9 x5> x4 15, 16 I5) 17

m 1874* X 91* ; XIII 175* III 691* XI2069 vi 61 ; vii 1584* m 341 ; iv 1028*. 1040*.2373* ; vi 1126*.2174* iv 2367.2373.2416 VI 1544* II1971 11 1822 ; m 54 VIII 1400 iv 1835* xiv 1060* iv 648* ; vi 1988* 11 516*.525*; XI 1670* ; xii 1032* xi1149* iv 1236* iv 1840* viii 1395* VII 601* iv 1636* 11 595* Praef. 5 5 * vii 433* 1 1784* 1 454; iv 237* ; viii 615 ; ix 403* vi 36 viii 615 iv 2113 ; vi 35 vi 34 vi 39 1 1303* iv 254* VI 43.336 VI 313* vi 5 89* xiii 360* vi 655 vi 705 VI 698 vi 718* ; ix 1120* ; xiv 981* xiii 490* vii 1087*.1123* vii 1439 v 2266* v 385 11 1045*; v 1963*. 2002* ; vii 1746 ; ix 1158* ; xii 149 ; xiii 1362* vii 1886* viii 132* xi1177* vi 966*

Matthaeus : 15, 26 x5> 27 16, 1 16, 16

16, 17

16, 17.18 16, 18

16, 19 16, 21 16, 22 16, 23 16, 24 16, 25 16, 28 17, 1 ss. x7, 5 x7, 9 17, 22 18, 1 18, 5 18, 11 18, 15 18, 15.16 18, 16 18, 17 18, 18 18, 20 19, 12 s. 19, 19 19, 19-20 x9, 24 x9, 25 19, 26 x9, 27 19, 30 20, 6 20, 16 20, 18 20, 19 20, 21 20, 22 20, 21, 21, 21, 21, 21, 21,

28 1-7 5 7 8 9 I2-I3

807

xiv 436 IV 443* ; x1913* iv 2360* x 762.897 ; xi 248*. 1067*.1108*.1146*. 1180*. 1774*; XII 411*.989*.1327* vi 1990*.2270* ; vii i3i*-502.932* ; xi 1113* 11 1225.1461* 11 1519* ; m 2185* ; vii 479* ; viii 1459 ; xiv 694.1038 11 1413*.1510* 1 785* ; xiv 125* x 1962 x 1972 x 2069* x 2113* x 2114 x 2123* m 118* 1 1556* xiv 125* m 2181* 1 1743* 1 709* IX 2161*.2224 XII 963 III 1342* VII 604* x 1187 ; xiv 689 vii 174 11 2253 11 635* xii 955 m 1166 m 1168 m 1169 11 1505* ; iv 2077* ; xii 1380* 11 1038 ix 736* 111038.1598* ; vii 77 iii 411 xiii 633 ; xiv 125* m 543; x 1949*; xiii 1569 m 552 ; ix 1306 ; xiv 1306 11 859* ; xi 268* x 1815* viii 324* x 1850 m 169* x 1210 m 132*.277*

808

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Matthaeus :

Matthaeus : 21, 13

XI1603*

iv 1226*. 1319* ; viii

24, 27

1634; x1388*

24, 28

III 1400*

24, 29

v 1539* ; vii 1643*

21, l6

vii

1756.2753*

24, 3°

vi 1013* ; vii 241*

21, 17

ix 315

24, 35

xi 381 ; xm 1113* ;

21, 23

x 2385*

21, 33 SS.

1585*.590* ;ivi570*

24, 45

vi 436*

1 594;

24, 5°'51 25, 2 ss.

11 1684.1697*

21,

37

928*;

in 262

21, 42

viii 1642

43

iv

1753*

xiv 833

ix 2224

21, 38

21,

x

2228* ;

vi

423 ;

viii 1645 21,

44

1 1422*

;

vii 214*

ix 1935

25, M

VI

209*

25,23

XI

589*

25,25

x 2056*

25, 31

XIV

1089*

25, 33

iv 487* ; xiv 951*

25, 34

xiv 1092.1123

xm 756*

25, 35-36

x 1537*

22, 17

viii 1517

25, 4°

IX

22, 21

vi 543 ; vii 1214*

iii 1823 ; xii 676

22, 23

x 884*

25, 4i 26, 5

viii 70.269*

22, 32

in 1584*

26, 6

x1445*

IX 2038*

26, 7

x 1465*

26, 8

x 1635

22, I-I4

iv 1636*

22, 15

viii 1539* ;

22, 34 22, 37

iv

499* ;

1573*;

v

454 ;

xi

2192 22, 39

v 454*

22, 40

xi 2175*

22, 45-46

IV 1636*

22, 47-48

IV 1636*

23, 2

in 1293* ;

v 2009*

23,

3

in 1294* ; ix 1632

23,

4

xi 816*

23,

5

v 2232*

23,

5-7

v 2161

23, 6-7 23,

7

XI

26, 18

XI

1863*

26, 22

XI

516 605

26, 25

XI

26, 26.28

VII

26, 27.28

Ep. 89

26, 28

vi 1426.1452.1455.

302*

1610.1625.2097. 2320 26, 30

xii 1233

26, 31

x

701*;

xii

407*.

1158* iii 1294*

26, 33 vii 20*.50

23, 10

iii 1324

23, 15

vii

23, 23

v 2012*

23, 24.23

v 2021*

23, 27

iii

427*.1104*;

420* ;

v

x 1355*

23, 29

1

23, 29-32

iv 2117*

23, 3i

iii

1648* ;

33

iii

637* ;

xiv 1181

26, 35

xm 489 ; xiv

26, 36-37

xii 1235

26, 37

XII

26, 38

1

1247*. 1249

786*;

x

2155 ;

1239.

viii vii

xii

26, 41

x 2138 ; xi 496 ; xii

626*

947* ;

778

402 ; xm 370* xii 770*

26, 45

xm 41

vii 1562* ; ix 1799 ;

26, 46

XI

1858*

xii 87* ; xm 600

26, 54

XI

2268

Ep.

xii

26, 40-41

viii 299*

iii

1221*.

1251*

26, 43

23, 35

xii

1250 26, 39

597* ; viii 627*

23, 34-36

1229.

1259

1978* ;

xm 589* 23, 28

xiv 1179

26, 34 IX

1141*

23, 34

143

26, 14-15

in 2201

23, 8

23,

667

236

26, 56

iv 352* ; xi 941*

2291;

26, 58

xm 342

xm 1675* ; xiv 282*

26, 63

xm 415

23, 37-39-4° 23, 38

v 2228*.2231*

26, 64

vii 241*

iv 794* ; ix 687

26, 65-66

xm 412

24, 2

iv 1249* ; xm 627*

26, 69 ss.

xm 195*

24, 5

iv 2361

26, 69-75

xi 871*

24, 23

1 1745*

26, 70.72

vi 723

95*;

v

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Matthaeus :

27>

Marcus :

75

2C

4

ix 1120* ; xi 1044* ;

6, 22

iv 254*

XIII 483

6, 26

xiii 580*

xiii 1364*

6, 41

VI

27, 18

xiii 763*

6, 48

xiii 360*

27> 19

xiii 929

27> 22

xiii 807

7, 3-4 7. 4 7, 6

x 1375*

23 24 27» 25

27>

XIII 568

27>

xiii 569* iii

34 27. 37 27> 4i 27> 45 27> 46 27> 48

313*-336

11 1898 ; iv 1618*

xi

15 28*. 15 29;

1362*

520.1594*;

XIII

7, 9 7, 27 7. 28

vii 1439*

vii 997*

7, 37

xiii 672*

xi 1772*

8, 4

808 27>

XIII 1321*

xiii 1634

7 35

8,

viii 1282 ; xii 1163 11 2191* ; xi

8,

1848* ;

9» 9)

xiii 1331*

xiv 436 vi 1794*

11 167* vi 313* x 2113*

1

x 2114

2

iii 2152*

27> 50-51

xii 1029*

9, 2 ss.

x 2123*

27>

51-52 27> 52

xiii 1481*

9, 47

xi 1904*

27>

vi 1549

vi 1541*

9, 48

xi 1903*

53 27> 57

xiii 1470*

10, 28

11 1505*

27> 63

IV 2342

10, 34

xiv 125*

28, 1

ix

5

10»

957*;

xrv

31*.

61*.102

v 2068*

10, 35

iii 543

10, 38-39

XIII 1571

28, 2

xrv 306*

10, 46

IX 747*

28, 9

xiv 429*.48 5*

11, 1-7

x 1815

28, IO

xiv 786*

11, 10

11746*

28,12-15

xiv 349*

11, 15-18

iii

28, 17

x 1674* ;

11, 27

x 2385*

xiv

181*.

789* DO

DO N

28, 19

28, 20

ix

i»

5

1, 6 i,

7

i, 11 1.

13

7

i2.

1544;

134*.156*

VIII 1639

2315 ;

12, 14

xiv 683.709*

12, 28

iv 499*

II 118 ; III 835.1278.

12, 38

ix 1892*

2057;

12, 38-39

iii 2201 ; v 2161*

iv

x

378*.726.

VI 2252

2376*

13.

I

iii 433*

ix 707.731 ; x 1670

13, 2

ix 1044

14, 3 14, 4

x 1445*.1465*

Marcus : 1, 2

809

1 392 ; v1804*

4-5

1 1610 1 1255*.1301*

x 1635 x 1651

14, 10-11

XI 601*

14, 17

XI 1043*

iii 2044*

14,26

XII 1233

11 793.800

14, 27

XI 912*.960*

14, 31

XIII 489

11 2333

1, 14

11

1, 15

iv 2259

1, 17

xiv 923*

14, 36

x 2155

1, 22

iv 57*

14, 37-38

XII 778

1, 24

iv 645* ; viii 2303

14, 38

VIII 370*

1, 40

ix 1348*

14, 40

XII 770*

3, 18

xi 1571

14, 48

XIII 89*

837.882 ;

iii

2096

l4, 33-34

x 2140

14, 34

XII 1221*

3, 21

viii 1250

14, 50

XI 941*

3, 22

11 1887

14, 54

XIII 342*

3) 27 4, 11

XIII 175*

14, 66 ss.

XIII 195*

11 1508* ; xi 1670*

14, 66-72

5, 7

11 525

15,

6, 11

ix 74

15, 10

XIII 763*

6, 14

11 872

15, 21

XIII 1082*

7

XI 871* v 2266*

XIII

8io

INDEX LOCORVMACRAE S SCRIPTYRAE Lucas :

Marcus :

11 302*.1543*

xni 1634

3. 22

15. 34

xii 1163

3.

16, 1

x 1674* ; xiv 46

1324.2315 ; v 1936* ;

16, 2

in 1427* ; xiv 62*

vi 1864* ; vii 1398* ;

16, 3

xiv 94.119

16,4

xiv 99

4.

16, 5

XIV 306*

4, 1 ss.

11 303.952* 1 784* ; 11 303*.670*

15,

33

23

1

467*.1748* ;

viii 740*.944* 11 332*.670 ; iv 675*

1

16, 7

XI 950

4,

16, 9

XIV 299*

4,

16, 14

v 2068*

4, 16

xiv 793

16, 15

viii 645* ; xi 2150*

4,

11

16, 16

ix

791 ;

11

xii

1-13 14.16

18

299.1835*;

VI

2178*

1724* ; 4, 22

xiv 687

11 904

11

308.iv

2142;

v

1936* ; viii 615

Lucas : 1»

7

1

1, 17

95i*

1

1298 ;

11

972* ;

iv 147*

4, 22 s.28 s.

iv 2147

4,

11909 ;iv2145.2230*

23

4, 23.25

iii 75

4»

1 1784* ; xiv 794

24

iv 1803*

1, 20

iv 243*

4, 26

1, 26

1 863*. 904*. 1335*

4,

in 742*

4, 28-29

xiv 795

11 80*

4,

iii 1647* ; vii 693*

1 415*

4, 29.30

iii

1 535*. 868*. 1655*

4, 34 4, 44

iv 645

5, 4

xiv 942

1» 1,

32 35

i, 36 1,

44

1, 70

11 238* ; xii 580*

1, 76

1 424*

1, 1» L

77 78-79 79

2, 1-6

27

29

iii 90*

iii

79*

2096*

in 1516*

5. 6

11171*

ix 723

5,

6-7

xiv 943*.iii8*

1 1332* ; iv 312*

5,

11

ii

1107*.1505* ; xiii

1305*

viii 203 11 1348

12

xi 243* ; xii 1380*

32

xiv 365

xni 1280*

5» 5,

11549* ; 111540*

6, 12

vi 602

2, 14

11 1539

6, 19

xiii 1215*

2, i9-5i

XI 4*

6, 22

ix 1570*

2, 24

in 1000*

6,

34

xi 1833*

11 379* ; xi 1689*

6,

37

viii 264

2, 26

11 383*

6, 38

x1517*

2, 32

11 1542

7,

x 651*.1160*

7, 16

11 1777*

7.

1 1248*

2,

4-5

2, 6 2,

2,

7

25

2,

34

in 1523

2,

35

1

2, 48 2,

49

328* ;

xni

1255.

7, 26

1 1315

iii

7. 3°

iii

295

;

1 783*

iv 1749*

3,

iii 2118* ; xiii 625*

6

OO

«V

3»

11 1816

2229* ;

7,

36

viii 379*

7. 36-50

x1446*

7. 37

xiv 268*

1 1192-1195.1226*

7,

x 552*

11 108*

7, 47

XIV 272*

1 735 ; x 2145

8, 6

VIII 1759*

8, 8

IV 191I*

CTl

OO

; viii

38

3, 3.

11

iii 2233*

8, 12

IV 186*

i4

ni 2205

8, 16

viii 477*

8, 20

11 1074*

3» i5 3» 16

11 1997*

1879

1 840* 11

191

;

iii

2176* ;

iv 601*

3> i7

11

1059*;

xi 627*

3»

21

1 1610

vii

79*;

iv 650* ;

xii 1863*

in 300 ; vii 1048

2, 52 1

24

1282* ; xiv 1310*

2, 51

3, 1.2

12

8, 42

11 1026*

9. 1 9, 7-8

11 261* ; iv 104*

9» 8 9» 12

iii 35*

11 875

vi 416*

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Lucas :

811

Lucas :

9, 16

VI 336

12, 49-50

vii 1825

9, 22

xiv 125*

12, 50

11

9.

23

x 2069*

9, 24

x 2113*

13, 6-9

iv 1536*

9, 9,

25

vi 490*

13, 7

viii 108*

27

x 2114

354;

iii

2147 ; vi

60 ; xi 665 ; xiii 1577

15

13,

v 742* ; vii 1238*

9, 28 ss.

x 2123*

13, 21

xiii 545*

9, 56 9, 58

11 561

13, 32

vii 1046 ; xiii 579

iv 2007*

!3,

iv 1765 ; xiii 600*

9» 62

xiv 895*

14, 11

10, 1

in 2103*

14, 16 ss.

11 2170*

10, 2

iv 1833*

14, 21.23

vi 1786

14, 24

vi 1814 ; vii 862*

IO, x°,

5-7 7

iv 1875 v 360*

10, 9 ss.

34

14, 29

IV 1570*

14,

202

31

11 1644

11 1689* xi1711*

IO, IO-I 1

XI

IO, 11

II 261*

10, 16

ix 1553 ; xi1665*

10, 17

VII 1798

15, 6

11 1282

10, 18

1 334* ; VII 474

15, 8

iv 1316

IO,

20 21

14, 32

14, 33 15, 4-7

11 1218*

xi 1715* ; xii 991* 11 1832* ix 1488*.1865*

9

11 1283

in 1332*

15, 11-32

v 571*

10, 23

viii 1875*

15, 15.28

1 1118*

10, 23-24

IV 1853.1928

15, 28.25

v 615*

IO,

10, 24

iv

15,

1240* ; v

1569* ;

15, 3i

viii 1616

vi 928* ; xi2318

13, 32

v 1371*

10, 27

iv 499*

16, 8

1 124*

10, 29.36

ix 280

16, 13

v 2167*

10, 30

11 509*

I0. 10,

33-34 34

10, 38.40

;

ix 267.273*

O

m

OO

O

16, 15

ix 308

16, 16

vi 1525*

1 609* ; ix 270

16, 22

vi 1525*

x 1454

16, 25

VII 860*

x 638

17, 21

vi 933*

ix 279

10,38-42

x 589*

17, 27

11 1661*

10, 40

xiv 1320*

17, 37

iii 1399* iv 358*

11,1

xii 979

18, 6

11,2

vi 518 ; xii 982

18, 9

iv 934*

TI> 3

vi 378

18, 14

11 1644

18, 17

vi 1259*

II, IO

iv 1461

II, 15

in

II, 17 II, II,

20 21

II, 26 11,36 ”, 11,

39 43

11, 52

687.1877 ;

xii

18, 18-19

ix 1889

1402

18, 29

11 1112*

in 1130*

18, 31-32

xiii 633

ni 693*

J8,

33 34 35

x 1959*

x

91*.2270*

;

xiii

18,

xiv 125*

310*

18,

x 95*

18, 42

IX 741.826

ix 749

Prol. 5*

19, 9

IV 2454*

xiii 588*

19, 10

I 709*

v 2161*

19, 14

IX 337

19, 26

vi 439*

1

1377*.1435*;

1351*;

vii

iii

1060*;

viii 136* ; ix 1465*

;

19, 29-35

x 1815*

19, 40

v 1912*.2038* v1707*

xii 437*

19, 41

12, 13

iii 1766

19, 42.43

iii 226

12, 14

viii 410

19, 45-47 19, 47

iii 132*.150*

XIV i i 20. i i 27*

20, 4

1 442*

12, 42

VI 212*

20, 4-6

1 347*

12, 49

1 521

20, 18

VII 208*

12, 36 12,

37

XIV 1118*

x 2385*

812

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Lucas :

Lucas :

23, 46

21, 12

IX 898*

21, 12.16

ix 898* ; xi 2151*

vi

1536 ;

xii

535*

21, 18-19

xii 491*

23. 49

xiii 1218

21, 24

viii 1173* ; ix 1045.

23, 56

xiv 44-48*

2122

24,

xiv 62*

21, 26

in 1921* ; x1005*

24, 2

21, 27

xii 1820*

24,

1

4

ix

2189 ;

xiv 99 xiv 305*

IV 1636*

24, 7.46

xiv 125*

VI 975*

24, 11

xiv 480*.821*

22, 3-6

xi 601*

24, 13 SS.

XIV 487*

22, 6

in 629*

24,16.25

22, I5-23

vii 652 ; x 1368

24.19

22, l8

xiii 1344*

24, 21

VIII 1443

22, 19

vi

24,22.35

XIV 529**821*

21, 29-3O 21,

35

1205*.1225.1242.

1435.1455.1610.1625. 2095.2320 ; 22, 20

Ep. 37*

22, 22

1 1422

22, 25

1

vii

24,25

XII 1104* x 523*

iv 93 ; vi 410* ; xiii 251*

178* 24, 26

v

2343 ;

vii

681*.

727* ; x 1751* ; xm

1253*;

xi

177*

320*.

359*.820*.2409* 22, 25-26

XI 261

22, 28

vii 239* ; viii 1453

>

24,27

vi 351

24,27-32

vii 1638* ; viii 1638*

24,29

xiv 970

x 772 ; xi 320.967*

24,32

11 2137**2274*

22, 29-3O

vii 873 iv 1735 ; xiv 1134*

24, 34 24, 35

xiv 490.533

22, 30 22, 31

xi

24, 36

x 1674*

644.964;

xii

1149*.1609*;

XIII

24,

39

XIV 969*

xiv 568.758.811* xiv 597.762

386*

24, 4i

22, 32

xi

24,

22, 33

xii 541* ; xiv 1228

22, 37

xm 235.245*

22, 38

xiii 238

1115*.1128*.1169*.

22,

xii 1242*

2269**2397*

39 SS.

887.968.1045*

44 45

VII

915.920

in

320**1332*;

22, 42

11 568;x2255 XI1847

22, 43

Ep.

96* ;

11

1222;

220* ;

xiv

118.

24, 46-47 24,

22, 43-44

xii 1891*

24,

22, 44

VII

22, 45

xii

915.920;

770* ;

47 49

XI

2243* ; xii 1244 xiv

xm 1350* ; xiv 407* iv 2182*. xi1369* iv

226*.2191*.2373*

viii

813 ;

24, 52

xii 503

Iohannes : iv 274* ; xiv 180*

xi 594*

1, 1

22, 50

XIII 226*

1, 1-3.14

ix 1666

22, 5 I

XIII 228*

1, 1.14

x 1540

XIII 89* 630 ;

22, 54 SS.

xiii

22, 56-62

XI 871*

22, 6l

XI

L 3

xii

1165*

195*.342*

942 ;

1, 4 1» i)

XII

1553* ;

1

>

5 7 9

xiii 376.492*

Praef. 48* ; iv 1801 VI 2212* 11 740* ; xm 283 Praef. 23* 11

508**739* ;

367* ;

viii

22, 62

xi 928* ;

23, 6-12

xm 325*

1, 10

xiv184*

23, 29

xii 851*

1, 12

xii 1769

xiii 1098*

E 13

in

23,

39-43

23, 4O-43

xiii

1285* ;

216*.

49i*-585*.679

in

xi

xii 341

22, 48

53

xii

i 104* 24, 46

283*

22,

;

6o4.694*-9ii*.

xii 1248*

22, 52

x

1842* ; xi 128*.162*.

22, 41

xii

24,

377*

43

Ep. 96* ; 11 220*

23,

44

xii 1634

ix

606 ; x 2379*

xiii 500*

23.

vi

485 ;

774* ;

vi

2043* ;

ix 2158*; xi 484* 1, 14

1

1739 ; iv

1993 ;

11

344*-

277*.375 ;

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Iohannes :

1,15-16 I, 16 I, 17

1,18

1,19 I, 19.20.27 I, 20 I, 23 I, 24 I, 26 I. 27 I, 29

I» 31 33 35 1, 36

1» 39 1.

4i

1, 1. 1» 1,

43 45 49 5i

2, 1 2, 1 ss. 2, X.II 2, I-I2 2, 8 2, II

2, 12

2, 13 SS. 2,

15

2,

l6

2, 17 2, l8 2, 19

2, 2,

20

21 2, 23

V1183.347* ;x644* ; xi 2.344*.2111*. 2139* ; xii 1626* 1 1765 11 339*.699*.708* ; iv 5 i*.3oi* ; vin 91* 1 432*.1648*; 11 126*. 963.2118. 2127* ; iv 1422 ; vi 1352* 11 738 ; v 798 ; vi 1541* ; xi 86*.174*. 826*. 1212 ; xii 354* v 1814 iv 38 1 353*.858 ; iv 1036 1 1553.1603* ; 11 35 1347 1 858 1 858.1529* ; in 2044 1 462 ; 11 2321 ; iv 157* ; vi 11*.1493* ; xiii 797* 11 3.15.70 ; in 2129 11202.1628 ; 116.152 ; vin 1330; xi 1438

Iohannes : 2, 23.24 2, 24 2, 25 2, 29 3, 1 3, 1 ss. 3. 2 3, 3 3. 5

3, 8 3, 11 3, 12 3, 13

1

11 1651

1 354*.413*.434* ; xi 240 11 894* ; xi 241* 11 2327 11 1652 ; iv 676* 11 845* 111771 ; iv 2448* 11 1240 11 1149* iv 1785*.2199* xi 533* 11 846 1 1338*; in 408 1 794*; 11 1657. 1879* ; iv 2471 11 918* in 1669.1869*; iv 888.2201* v 614* ; vin 1634* in 294 ; vii 1048* ; x 1388* in 163 ; v 2067* iv 1463 1 1200*; in 647. 1267 ; iv 685.721*. 772.789.916.1031. 2188*.2340 in 617.649.778. 1380* ; iv 917 iv 1203* iii 737.2043*; iv 1954*

3, 14 3, 16 3, 3» 3, 3, 3. 3> 3, 3.

17 19-21 20 22-23 23 24 26 27

3» 30

3, 3. 3» 3) 4, 4, 4, 4, 4, 4, 4, 4,

31 32 34 35 1

1-2 i-3 2

3 4 6

9

10 4. 14 4,

4,

4,

20 22

4, 23 4, 24 4, 25 4, 26 4, 34 4, 35 4. 40

813

iv 1999* ; vin 1361 iii 652; iv 1224*; VIII 1403* vi 200 ; ix 1342 iii 1372* iii 756* iv 890 iii 1479 ; vin 158* vi 2034* ; xiii 1561 iii 1392*.1788*. 2085 ; iv 681.2193 ; v 25 ; vi 756 ; ix 802 1 1124* ; iii 1475* ; vin 555* v 120* ; vii 1192* iv 1029 vi 1587 ; vii 251 ; VIII 906 ni 1434* ; iv 2261 iv 2259.2260 ; xi 1556 11 450 v 710* vin 505 ; xi 689* x 503 11 848 ; iv 1789* 11 851 iv 328.484 1 1175* 1 892.1481* ; 11 1008 ; iii 2160* ; x 518 vin 877 vin 463*.1540* 11 490* ; iv 1453 v 914* iii 2029 VII 622 11 922 iii 2023 iv 2099 IV 2100 iii 1128* iv 7o6*.i49o*.2097*. 2275* ; vii 1015* ; IX 221* iv 1144 1 963* ; 11 2265* ; iv 729* ; vii 342* v 612* iv 1214 ; x 1474* iv 1219*.1631 1 122* iii 747 iv 2261 vi 64* ; xi 665 ; xiv 927 v 61 IX 222*.256*

814

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Iohannes :

Iohannes :

vi 698 ; vii 139.301*

4, 42

iv 2381

6, 69

4, 44

iv 692.1478*. 1515.

6, 69-70

vii 787

1761*.2258.2465* ;

6, 70

VII

v 29*

6, 71

II

7. 1

1

4. 4, 5, 5,

143

45 5°

iii

8

VII 1322

17

11

2029* ;

v

1641.1719*;

105*

295*.1049* 786*;

vii

914*.

1022*

vii 1244 311 ;

iii

VIII

vii 891

7, 3 7» 4 7. 6

xi 71 ; vii 710

VII 893

1182

7, 6.8

iv 670*

5, 17-18

viii 1074

5, 18

VIII 1792

7. i3 7, 15

11 553 ; vii 1201

5. 19

v

1526*

iii

1352*

7, 18

iii

1118*

7, 19

IX 2221

5, 21

vi 94*

7, 20

ix 215.233

5, 22

iv 477*

7, 23

vii

5, 23

iv 1378* ; vi 95*

7, 25

iv 405

5, 25

vi 1854 ; viii 529* ;

7. 27

vii 1435.1442* ; viii

7, 28

viii 609.617.1030

7, 3° 7, 3i 7. 32

vii 1382 ; xi 69

7> 35

viii

1030.1618 ; vii

1271.1276

607

xiv 264

5, 27

viii 414*

5, 28

vi

1849;

x

549*.

583*.623.653.1126 ; xiv 264 5, 28-29

x 565.719*

5. 29

v 815

5> 35

1

vii 1546 viii 64*

x

952* ;

2321* ;

11 iv

1201*. i*.9i*.

7. 37 7. 39

851 ;

1

;

1492*

1377* ; xii

v 1320 ; xii 169

5, 5, 5> 5, 5,

37 39 43 44 46

v 1328 ; vii 1419

7» 7, 7, 7,

Praef. 50 ; v 1329 VIII IOOI x 2540 iv

1150;

viii

788;

4o-4i 42 47-52 48

161 ;

viii 449.518 viii 522 iv 665*

vi 93

6, 14

VI 79.1804*

8, 6

6, 26

VI 136

8, 8

viii 1570

6, 27

VI 1296

8, 12

viii

6, 29

VIII 1846

6,

33

vi 979*

35

vi 1854*.1899

8, 13

11 1869*

8, 16

6, 42

iii 297*

8,

6, 44

vii

C 45

vii 199*

6, 48

vi 1295*

xii

17

1370*.

XIII 867*

1181.12 5 4.1524.

viii

1099.1713 ;

v

1312;

x

104; xiv

XII 848.

1139 8, 17.18

1 454 ; vii 50

6, 52

vi 1428

C 53

vii 33.88

6, 54

V42

;

;

viii

1056.1254

299 ; xii

6, 51

8, 18

vii 189

vi 16.1231

8, 20

;

vii

;

xii 250

ix 562

8, 21

iii 349*

62.266.314

8, 21-22

xii

;

ix 559

1154

vi 698

8, 21.25

IX 571

vi 1629

8, 24

viii

6, 58

iv 546*

6, 64

vi 1326.1652.1654*

1159

;

ix

564

;

x 544*

;

8, 25

vii 320 vii 214*

x

165

iii 1347 ; viii 1755* ; x 105

57

6, 67

ix

VIII II12

182.247* ;

1404*

;

257

viii 521 ; ix 240.403*

311 ; xii 164.270.391

6, 38

;

viii

1712 ; ix 604 ; x 679

C

405

878*.

296

viii 946

5, 47

x 1225

2080 ;

xi

1 1750*

7, 49 7, 50.51 7» 52

6,

iii

viii

36

2171 ;

viii 455.464.499

590*.620* ; ix 614*

5,

6, 54-5 5

ix

1909

v

2361

2562 8, 28

;

x 2333

;

ix

566

xii 264

;

x

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Iohannes

:

Iohannes :

8, 31

viii 1357 ; ix 359.591

10,

8, 32

xi 2403

10, 8

33

8,

viii

1359;

IX

112.

184.187*. 250

.

34 35 37

8

8, 8,

8, 38

39

8,

8, 41

;

1800.1831

ix

1489

Tf-

00

v

;

vii

1182*

;

;

ix

xii 292

IX

2310; 1474* ;

8, 48

VI

1197*.1241*;

;

888 ; vii 1182*

47

10, 11

ix 1383* ; x 130 ; xiv

10, 15

x135 ; xi 2325*

IO, 17

x 2051*

171

1203 ; ix 1382*.

;

xi 2438*

IO, 18

viii 805*

IO, 20

ix

,

10

21

10, 26

;

x 1355*

x

8.60.622.

x 61 x 178

10, 28

n

10, 30

iv

544

Jni ;

405

747

x

325.460.

1083 ; xi 1112.1196*,

1100*.

xi

204 ;

2582

viii

xii 355

486*.

10, 31

x 541*.663*

1257*

10, 33

viii 1023 ; x 1061*

viii 1340 ; ix 307

10, 34

iv 442*

vi 2032

10, 35

11 207*

iv

1980*.2063 ;

vm

1256 ; ix 920.2221 8, 50

viii

VI

1197*.1241*;

888*

8, 46

ix 1453

10, 10

1174*

vi 1777* ; viii 1989

v

;x

io, 9

IX 105

XIII 817

viii

ix 1481 ix 1385* ; x 1286*

1473*

5.24.36.43*.107.372.

8,

7

viii 2146

XI 2373.2383*

251 8, 42

815

1

1434* ;

ix

846;

; viii 2367*

10, 37-38

x 536

10, 38

iv 2121 ; x 524.1102 ;

x

xi

758*.1790* ; xi 714*

1217.1234* ;

xii

1043*

v 2105*

10, 48

XII 853*

vi 1682* ; ix 484

11, 1-44

v 1041*

8, 55 ss.

v 740*

11, 1.18

XIV 38*

8, 56

vi 928*

11, 9-10

x

11, 12

iv 2228*

iv 404 ; ix 567

11, 14

x 610

viii 1374 ; x 266

11, 18

1 1608*;x 546*

in

11, 24

x 757*

11, 25

viii 1153* ; x 719*

8, 52

OO

53

v_/»

8,

1

8,

OO

1 w» 'O

00

8, 58

59

974

1646* ; vii

919*.

1560* 8, 69

vi 1763

9. 3

vii

11,

1245 ;

ix

1292 ;

x 5 79*.604*

11, 11,

33 39 43 44

9, 4

ix 843 ; x 2355

11,

9, 6

vii 1324*

11, 48

9. 7 9, 11

ix 1650

9, 16

v

in 117*

viii

ix

1257.

923.1642.

2231 ; x 6 ; xii 1403 9, 18

9»

20

9, 22

xi 501 x 1136 ix 1601* in 117 x 1709 ; xn 448 ; xni 294*.544

11,

2105* ;

1309 ;

775

49-53

11, 49-50

vn 911 xi 75* ; xni 473*

11, 50

x 1244

11, 52

xi

x 281

78*.478*.997* ;

xii 607*

v 2227*

11,

viii 699* ; ix 1457*

>

55

x 1695

11, 56

x 1682*

xii 427*

12, 6

11 1051*

9, 24 9) 24~25

ix 922

12, 12-13

vn 905

ix 165 5

12, 13

v 2135* ; xni 1109*.

9. 29 9» 3i 9. 32

1 965* ; ix 2055 1 132* 5x318*

12, 19

vn 1578

x 988* ; xi 2330*

12, 23

x 2063.2316.2690

in

618 ;

x

2311

12, 24

xi 392*.706 ; xii 524

12, 24-25

xi 90

9, 40-41

ix 627.1684

12, 26

VI 151 *

9» 4i

ix 1463

12, 27

x 2106

1 399* ; ix 1380*

12, 28

x 2100

IO, 1

ix

*;

x 2616

9. 39

1771 ;

1168*

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

8i6 Iohannes 12, 31

Iohannes : 14, 8

xi 1215.1299*.1307. 1324.1329.r354*. 1502.1694 xi1092* xi 1092* v 1319; x 309 ; xi 1656 ; xii 256.350 xii 1043* xii 920* xi 1234* xii 280 xii 552*.1050.1057 viii 1144 1 1639 ; xi 1594.1692 xi 1668.1695.1727 xi1728 ix 812 xi 1770.1918 xi 2238 xi 1886*.2127* xi 2213 ; xii 1227 m 315 ; v 997.1530; xii 572* ; xiii 858 vi 1446 ; xi 2159* xi 321* vi 1448 ; xi 2075 11 425* ; xi 2089 xi1958* iv 1291* xi 2275.2286 ; xii 4 XII IO x 2251* ; xi 93*. 366*.827*.856*.2 328 2359 ; xiii 19*.859 xi1130 xii 685 iv 1935; x 673*; xi 2006* ; xii 920* ; xiii 205 xi 2301 xii 64.228 viii 887 ; xii 1488* v 710* ; xii 253.474 iv 1485*; xii 254. 435 v 2131* xii 374*

13,36-38 13. 37 13. 38 14, 1

in 2107* ; v 1336*. 1547*.2213* ; xi 1750*. 1851* ; xiv 653* iv 486* ; vi 1929 ; viii 1136; x 2691 ; xi 146.705 VIII 1116 viii 1139 x 2607* x 2602 VIII 1127 vi 70 ; viii 821* ; x 57* ; xi 998*.1056*. 1281*. 1349*. 1363*. 1518*. 1795*. 1931* ; xii 518.597*; XIII 18* ; xiv 441 11 1292* xii 1326 xiii 493* xi 1296* m 677 ; xi 251*. 1146*. 2124*; xii 1123; xiii 250*.346* ; xiv 1159* ix 590* xi 2378 viii 7 xi 163 xi137* Praef. 1* ; xi 168* ; xiv 737*.998*.1273 vii 580* vii 639* viii 77 xi 1330.1336*.1341. 2157*.2197* xi 987*.1047.1055. 1057.1327 ; xii 538 ; xiii 216.345 ;xiv 1277 xiv 1248 xiii 372 XII 398 xi 1076.1763 ; xii 399

15, 25 15, 27 16, 2

14, 1.27

xii 785*.1446*

16, 8

1 288

14, 2

xi

16, 12

m

16, 12-13

viii 1455

16, 13

vii

12, 32

12, 12, 12, 12, 12, 13.

33 34 43 45 47 1

13, 2 13, 3 13, 8 !3> 9 13, 13

13. 14 13, 16 13, 18 13, 19 13, 21 13» 23 13, 29 13, 3° 13» 33 13. 34 13, 36

1337*.1768 ;

xii

5 5 3*

14,

2-3

xi1915

M, 9 14, 9 14, IO 14, M, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 14, 14,

11 13 11.20 15-16 16 20 21 22 25-26 26 27 28 30 30-31

14, 31 15, 15» 15, 15, 15. 15, 15, 15,

1 3 4 5 6 9 IO 12

15, 13

15, 14-15 15, 15 15, 16

T5> 17 15, 18 !5, !9 15, 22 15, 24

11 2203*

1287 ; xi355*

147* ;

viii

14, 3

viii

1139*

16, 13.14

xii 1040.1880*

14, 5

xi 1328 ; xii 539

16, 16

xii 662.906

16, 16.18

xii 1128

14,

6

iv

882 ;

1125*.

1292.1298 ;

2087*; viii

xi

vi

v

1868*;

1037.1710 ;

1536 ; xii 923*

ix

248 ;

xi275*

16, 17

XII 1102

16, 19

xii 442

1130**1131 ;

xiv

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Iohannes : 16, 20

817

Iohannes : xi

1430* ;

xii

515;

xin 319

19, 10

XIII XIII

*9,

7

1042 574.765

16, 21

xiii 1266 ; xiv 588*

19, 11

xiii 575*

16, 22

iv

19, 12

vi 547 ; x 82

179* ;

xi

2258*.

781* ; xin 1269 ; xiv

19.

594

19, 15.12

XIII

xi 1298* ; xii 1045*

19, 19-20

vii 997*

16, 25

xii 1093

19, 26

xiv 1273.1308*

16, 27

xii 1161A1326*

19, 28

IV

16, 28

ii 2155*

19, 30

xii 1029* ; xiii 1031

16, 29

xii 1017

16, 30

xii 1867

11 126*.839*.2164* ;

16, 32

xii 546

vi

1485 ; xiii 495*

16, 24

19,

l6>

33

xii 1588*

11,

i

ix

441

;

xii

1330.

1422*.1423.1429 ; xiv 440

15

34

x 1237* 549

793

1 1492*.1695*.2060*.

1257*;

19,

35

Praef. 2*

19,

37 39

xn 854*

19.

viii 1185

20, 1

xiv 62

11 1072* ; xi 175*

20, 2

XIV

17, 6

xii 1321

20, IO ss.

xiv 250*

7

xii 1865

2°, 17

17, 8 17, 11

17, 12

17» 15 17» 19 17, 20 17, 21 17, 22 17, 25 17, 26 18, 3 OO

18, 18, 18, 18, 18, 18, 18, 18,

8 11 13 17-18 20 25 ss. 25-27 29 O

OO

18, 35 18, 36 18, 18, 18, 19. 19,

37 40 59 2 6

xii 1326* x 2109 ; xi 712 ; xii 1433.1566.1593. 1687*. 1811 11 297*; vii 564*. 664*.429*.461* ; x 1676 ; xi 401*.1382*. 1861*.1902* ; xii 772*.776* ; xiii 178*. 192 xi 1029* xi 323* ; xii 1519* ix 538* ; xi 790*. 1317* xi 1234* ; xii 1043* xii 1688 xii 1435 XII 1331 ix 2181*; xi 777*. 1858* ; xii 774* ix 2184 xi 1861* xiii 1630* XIII 472* XI 871* in 1548 ; v 701* xiii 195* xi 871* xiii 646 xiii 775 IV 1556* vi 5 24* ; vii 811 ; x 2630 iv 380* v 2266* ; ix 1790* vii 694* viii 1487* v 2271* ; viii 1348

20, 20, 20, 20, 20, 20,

l8 I9-2O I9.23 I9.26 2I-23 22

20, 23 20, 20, 21, 21, 21, 21, 21, 2!, 21,

29 30 2 6 7 14 l8 19 24

1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1,

3 5 6 8 9 11 20 21

1, 25 2, 2 2, 2, 2, 2, 2, 2,

3 4 11 22 23 24

226

XIV 254 x 938* x 1674* XI 1758 XI 1025 xi 1127 v 1523* ; vii 630. 1637* ; xii 599 11 182; vii 1649*; xi 1282* ; xii 603 iv 2499 ; vi 1841* xiv 1143 11 1405.1443* XIV 1034 xiv i i 5 5 * xiv 869 xi 872* ; xiv 980* xi 564 Praef. 25 ; xiii 349* : 11 1830 x 2118* 11 187 in 742 ; vi 483*.520* iv 370 vn 239* ; xn 502* xii 5 11 xi 679* ; xn 1549 x 1598* 11 296* ; x 1676* 11 1513*; xn 379*. 607 11 484 ; xn 349* 11 276* vii 1068* ; xiv 409* VIII 1122 VIII 2200* xiv 236*

Actus Apostolorum

1, 1

187*.

x 278

17. 3 17, 5 17,

xi

818

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

Actus Apostolorum : xiv 238 2, 25-27 xni 1307* 2, 45 XIII 811* 3. *5 4, 11 4, 12 4, 13

4. 5, 5, 5, 5, 5, 5.

33 15 25 31 38 40 4i

7, I5-I4 8, 13 8, 23 8, 27 ss. 8, 32 9. 9, IO IO, IO,

14 19 2 12

1°. IO, IO, 10, 10, 10, 11,

35 41 42 44.46 45 46 2

11. 11, 11, 11, 12, 12,

3 7 17 17-18 21-22 23

13, 13, 15, 15, 15,

47 48 1 5 8

15, 17 15, 28 15, 28-29 15, 15, 17, 18, 18,

29 3i 24 6 14-15

19, 22, 23, 23, 23, 28,

13 3 6.7 IO

24 27

11 1495* IV 567* iv 1944* ; v 465* ; vii 1070* ; viii 1463* xi 1274* XIII 202 xi 1264* XIV 542 iii 1736* ; xii 1277* 11 1376* xii 417*.898* 1 444*. 15 76 ; xii 19*. 899* 1 737 iii 1085* 11 520*.1052* ; vi 5 5 7* xiv 286* xiv 289 xii 433* iv 619* iv 850* ; v 196*.578* xiv 293* iv 1604* v 257* 1 806* viii 403*.435* v 304* iv 1499* 11 210* v 272* ; x 1480* iv 1508 iv 1494* iv 15 34* iv 1505 * iv 396 iv 410 xii 417* 1 1709* iv 1605* v 295* v 452* iv 584* iv 1535* ; v 305* v 325 vii 95 IV 843 III 434* v 553* x 153 11 120* 11 1430* ; xiii 455* viii 42 viii 47 xiii 894* 1 325*

Ad Romanos : 1, 1 1, 4 1, 5 1, 8 1, 1, 1, 1,

17 18 19-20 20

1, 21 2, 5 2, 8 2, 2, 2, 2, 2,

15 15-16 17-19 21-22 23-24

3, 1 3, J3 3, 19 3, 3, 3, 3, 4, 4,

23 24 27 29 3 9-12

4, 11 4, 4, 4, 5, 5, 5, 5,

19 19-20 21 5 6 8-10 10

5, 11 5, 5, 5, 5, 5,

12 14 18 19 20

6> 3

6, 3-4 6, 3.4 6, 6, 6, 6,

3-5 4 6 9

viii 560 XII 1293* II 140* IV 1949* v 2316* ix 44* ; xiii 146* 1 314 1 307*; v 1856* ; XIII 151* 1 320.567* v 2072* ; x 1321* ; xiii 158* iii 1943* 11 154* x 2657 ix 1402.1783 ix 1783 viii 340* iii 852* v 2110* iii 1615 ; ix 1052* ; XIII IOII* iii 1864 ; viii 1697 1 1717* viii 1425* iv 2061* ; xii 1274* 1 1713 ; viii 1853* iii 868 11 1297* ; iii 879. 1704* iv 2304* VIII 1738 III 1733* II 338* xi 808* xi2338 1 616*.1054*. 1056* ; xi 809*.1284*.1698*. 1920*.2352*.2364* ; xii 1062*.1074* ; xiv 602* 1 1720* ; xii 566. 1179* v 105 3* ; vi 1476* vi 2278* VI 2101* v 988* iv 1255* ; vi 119* 11 365 ; v 303* ; vi 584; xi 768; XII 1351* 11 281 ; iii 2012 ; vi 103* ; ix 795 vii 617* xiii 498* x 2024* ; xi 770 vi 1505* iv 1661*; vi 582; vii 128.379*; x

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Ad Romanos:

Ad Romanos :

9, 20

1003*; XIII 1345*; XIV 955 xii 1077* 11 143* ; ix 943* ; xi 1381* ix 954 ni 1154* vii 1098* ; vin 710* xi 441* iv 1820* ni 1887* in 1149* ni 1152 viii 712* iii 577* v 1372* iv 1290.1377*. 1672*, vi 1994*.2045* ; viii 2005*; xi 1081*. 1539* ; xiv 458* v 1782* xi 1082* x 2087* xii 1736* xi2435* xii 1737* viii 1472 vi 1313 iv 2247 11 1279* iv 1301 ; xin 1433* xiv 1047* iii 589* ; viii 2010* ; xi 1081* ; xii 1802* ; xiv 1049* 1 214*.647* ; ix 156* viii 1305 ; xiii 969* vi 599*.609* iii 1691* viii 1807* ; xii 1515* v 190 ; x 1450 11 1370* ix 678 1 648 ; v 1139* xi1941* iii 563 ; vi 2260 ; x

9, 21

2449 iii 581*;

6, 10 6, 17 6, 7, 7, 7. 7, 7, 7, 7, 7, 8, 8, 8,

21-22 5 12 14 22 22-23 23-24 24 25 5 10 15

8, 15-16 8, 17 8, 18 8, 19 8, 20 8, 21 8, 21-23 8, 23 8, 24 8,25 8, 26 8, 28 CN N

OO

8, 30 8, 32 8, 34 8, 38 9, 4 9> 4-5 9, 4.6. 9. 10-13 9, 13 9. 16

9, 9, 9. 9) 10, 10, 10, 10, 10, IO, 53

22 26 27 33 2 5 7 8 9 IO

819

iv 386*.1385*; v 1206* ; vi 1644*. 2400* ; vii 463* ; x 893 ; xi 1084* ; xiv 470* 10, 11.18

13, 12 13, i4

1 3 5 5* viii 1096* ; xii 1690* viii 17 11 1305* ; ix 86* 1 343* vii 1543 iv 2492* IX 1049 v 344* ; vi 1378* ix 188* iv 2196* ; xm 230* ; xiv 878* iv 2185 iv 2205* xii 647* 1 213* ; ix 25* ; xi 1152* vi 414* ; ix 458 v 1222* v 424* ix 443 11 195* xi1961* VIII 2106 XI 585 XIII 972 xiii 974 xi 841 xi 1343.2289*.2292 ; xii 8* viii 505* iv 1522* ; vi 388*.

14, 14, 15, 15, 15, 16,

949* xii 1461* iii 1128* iii 1914* ; xii 585* iii 1006* v 374* vi 563*

IO, 12

10, 14 10, 15 10, 18 IO, 19 II, 5 11, 17-18 11, 20 11, 24 11, 25 11, 25-26 11, 26 11, 32 11,

33

11, 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12,

34 4 6 IO 11 16 18 20

13, 13, 13, 13,

1 3-4 8-9 9

I Ad Corinthios 1,

xi 827*;

x 643* x 245 8 ; xi 409* 1 631* xm 230* ; xiv 878 iv 596* v 508* ; xii 138 VI 2101* v 1076* iii 985* 11 1994* ; ix 1300 11 1464* ; iii 699* ;

9 17 4 8 27-28 18

5

1, i°

1, 12 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1,

13 18 20 22 23 23-24 24 25 27

XI 2104* II 647* 11 414* ; iv 196 ; vi 1917* iv 193 iii 70* ; x 2227 viii 1434* xi 1247* ix 1185* iii 70* ; x 2223 ix 773* ; x 969 1 136* 11 1415*.2201 IX

820

INDEX L0C0RVM SACRAE SCRIPTVRAE

I Ad Corinthios :

I Ad Corinthios :

1,30

11 963* ; viii 45 8*

2, 6

iv 93*

2, 8

vii 1029*

2,

9

ix 1626 VI 1403

10, I ss.

III 2066*

IO, 2

II 255*

10, 2-4

VI

xii 765*

10, 3-4

VI 1167.2083* VI 1216*.1227.1709

11

1092 ;

vi

1444* ;

vii 1143* ; xi 2439*

2,

9. 26-27 10, 1

;

1343

11 678*

io, 4

2, I I

xii 754*

I°>

2. 15

11 2252*

10, 6

3, 1-2

vii i io* ; xi 1671*

3,

v 544*

10, 6-10

3. 4

v 503

10, 9.5

11 257*

3. 6

v 1475 ; vi 1916 ; xi

10, 9-10

VI 1123*

1678*

10, 11

Praef.

IO

2

5

11 259* ; in 1093* xii

695*.1028*.

1623* vi 1197

4* ;

00

2303*;

iv 1892*

11

VI

2227.

1211.

3, IO.II

VI 1628*

1227.1306*;

VIII

3»

12

x 1893* ; xiii 891*

964*.1415*;

XII

3,

i5

vii 420

1036*

3, 16

11 695* ; ni 284

10, 12

3.

19

iv 785*

10, 17

vii 531* v 166* ; vi 937*

3» 22

v 1471*

11, 14

vi 1306

4, 1 4, 3 4, 7

vii 569* ; x 1539*

11, 18

xiv 203*

Ep. 29*

11, 24

Ep.

iv 26*.54*

1205*.1225.1242.

4, 9

xi 158* ; xiii 824*

1299.1435.1454.1610.

4, 21

v 546*

5, 5, 5, 5, 5,

1 5 6 8 9

ix 1610

11, 25

vi 958

xi 1904*

11, 24.25

VII 178*

xiii 545*

11, 25

VI 958

xiii 540*

n, 27

VI 1388

11 1743

11, 29

VI 1648.1663*

5, 5»

i°

in 1872*

12, 2

III 1591*

11

11 1745.1754*

12, 3

IV 1299.1380*

5, 15

v 1597

12, 7

x 1092*

5, 18

v 1196*

12, 8

IV 427*.450*

6, 9-11

IX 1582

12, 8-10.28

IX 965*

6, 11

iv 1331*.1332* ; xiii

12, 8-11

II

36;

vi

1625.2095.2320

203.1117*;

6, 20

xiii 1610*

12, 10

11 272*.5 81*

7, 5

11 1587.2172*

12, 11

vii

7, 23

xiii 1610*

1709.1784* ;

7.

11 1605*.1693*

717*

1073*.1650*.

7, 28

11 1556*.1593

12, 13

11 227*

7,

11 2256

12, 28

11

29

III

1204*.1238*

1607

25

1180.

7, 32 7, 33-34

11 2257* 11 1599*

12, 31

8, 1

xii 143*.459*

13.

322* ;

ix

xiv

669*.

1529*

9

11 267* xiv 1109*

8, 10

11 1713*

13, 10

9, 7-9

iv 1880

13, 12

9, 11

v 376

ix

9, 11.13

iv 1884

1401*.1513* ;

9, 12

IV 1879

756* ; xiv 1097*

9. 13 9, 14

vi 939* 1593* ;

13. 15 xiii

248*.

Praef. 87 ; m 1664* ; 905* ;

xi

1311*. xii

1 469*

14, 10

11 246*

1797* ; xiv 897*

14, 20

1 33 ; vi 241*.418*

16-17

iv 1703

14, 24-25

iv 1126

17

vi 223*

14, 25

iv 2352*

9, 20

ix 2161*

14, 26

VII 1202*

9, 26

viii 477*

15,

xi 1008*

9» 9.

x

vii 26* ; xiv 1111*

17

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE I

Ad Corinthios :

II

821

Ad Corinthios :

15, 21

VI 2133*

12, 20-21

x 1865

15,22

IV 544*

13,

1

1 357* ;xiv 853

13.

3

11 2221 ; v 264*

15, 24

v 1545*.1549

15, 26

VI 12*

15, 28

v 1551

15, 31 !5. 34

V

15. 39 ss.

in 1223*

i5.

4i i5> 42

xi 1037* 11 2271*

1, 8

vi

45 15. 47

1 659*

2, 2.6

v 466*

15.

V

53

16, 8-9

xii 1772*

!3> 13

vi 2454*

1056*

Ad Galatas :

475

in

vi 1414*

1, 1 1,

771*.1218* ;

290.299;

!5,

13,11

v

iv

124*;

ix 1596*

4

2, 7.8 2>

1402*.1412*

11 1429* xiv 1318*

9

XIII 60*

2, 11

x 2274*

in 1396*

3, 1-2

v 400

ix 15II

3> i-3 3. 2-5 3» 5

ix 1030

II Ad Corinthios : 1, 6

xii 613*

I, IO-II

xiv 1243*

1, 12

v 2178*

i, 14

xi 2416

1, 19

vn 1032*

1 1095 v 406

3, 6

v 394.405

3.

xin

13

1377*.1404*.

1587* 3, 16

m

925*.1791*;

1165 ;

vii

1, 23

Ep. 25*

2, 14.15

x 1547

3»

2, 15

x 1514*

3, 28

iv 1427*

4, 4

1

3. 3

v 2276* ; vin

ix 496*

vi

347*;

1974* ; xi

iv 1418*

24-25

16*.

11

782*;

117* ;

1684* 3, 6

in

150*;

2302*

x

2382* ;

3, 15 4, 7

1 439* ; ix 642

XIV 21*

4, 18

xi 1426

iv 1548*

4,

19

11 2076 ;

11 460*

4, 22

vi 286

5» 7 5, 17

v 1602* ; vi 1561

4, 22-23

vin

xii 1350*

4,

11

5, 18-20

xiv 610

19

4,

4, 26

xin 1585* iv

3

6, 11

1281* ; v

1095* ;

24

563* ;

v 548* ; ix

viii

1951.

11 2217 x 1797*

31

VIII

2

in 931*

1888*

vi 1407 ; xii 1039* ;

5) 6

v 452* ; vii 1009*

xiv 87.908*

5. 7 5, 17

11

vin 1814* ix 1612 ; xi 1545* xii 45

x 1589*

5, 26

8, 14

vi 404*

6, 9 6, 17

1834*;

VIII

xiv 967*

4*;

v 407 1570.1581 ;

in

1142

11

4

1672*;

xii

1494*

5,

8, 9

IO, I

iv

2210* ;

4,

6, 14-15

ii,

vi

1960

11 683*

5, 21

6,

23

iv 837

6, 2

11

1007* ;

1613.1961 ; xi 1477*

4. 21

5, 20

1550*;

1526*

4, 5

2124*.2236*.

11

5»

v

1348*;

5, 19-21

in 1850*

5,

vi 321* ; xiii 1087*

24

iv 8 ; x 2085* v 353* iv 56*

vin 1027*

11, 14

vi 1413*

11, 18

VIII 562

11, 32-33

ix 2007

12, 2-3

11 1095.1102

12, 3

11 1115 ; in 553*

12, 14

xiv 853

12, 15

ix 1878

Ad Ephesios : C 4 1, 5.6

9

vii

399*

11 1189* 1

955* ;

v

972* ;

vi

318*.745* I, IO

v

999* ;

983*.

959*

vin

822

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Ad Ephesios

ad Ephesios : I, 18

vi 1832*

5, 25 ss.

11 1260*

I, 20

xi 722* ; xii 1740

5,26

11 119E286* ; iv

I, 22-23

iv 1740*

I, 23

11

1091* ; xiii 503*

356*;

vi

2294*.

2300E2327E2393* 2,

3

5.29

;

2, 6 2, 2,

7 9

11 2150

6, 12

1 1689* ; 11 998*

622 ;

6, 21

vi

xi

807*.1381*.

Ad Philippenses i, 6

ix 958*

2,

11 298*

2, 6

v 344* x 879*

2, 12

x

1493.1922*;

14

1

iv 8* 11

316*

;

vi

931* ;

xi

358* ;

xii

1786*.

2, 6-8

xi

11

ix

1861* ;

xi

2,

7

ix 425 11643* ; 11 53*.314*. 2156* ; iv 319*.354*,

1716*;

xii 1178*

v

2, 14-16

xiv 513

xi 175*.230*

2, 14.16

vi 2018* ; xi

1706*.

121 i*.i 361* 2, 14-18 2,

15

2, l6 2, 2,

17 19

148 ;

xiii 903

xiv

io65*.io99* ;

1474*;

VI 682*

1824* 2, 6-7

648* 2,

3

vi 370*

2, 10

434*

xii

xiii 857*

2,

II-I2

iv 462*

11 144* ; vi 1313 ; ix

1062*

4

11 80*

5,32

1 616*.630*.1056*

1472*.2346* ;

2,

5.27

1400*;

2, 7-8

xi 360*

2, 8

1

787 ;

11

1059*;

xi 1718 ; xii 1689*

vi

367* ;

319* ;

iv

in i2o6*.i2i8* ; xiii

1565* ;

62*

884*;

11 451*

xi

11070 ; xiv 654*

2401* ; xii 659*

v

520* ; vi 931* ; x

2, 8-10

vi

144*,

x

715*.1280*.2211.

m 385 ; xi 2146*

2,

9

11 2192* ; iv 224

2, 20

11 1495*

2,

IO

iv 225 ; x 2304

3, 2.9

vi 340*

2, 21

vi 534

3» 6 3. J7

xiv 4*

3, 8

ix 635*

xii

1526* ; xi 2081* ; 1778*.1782*.

1880*

3» 4,

18 2

4, 3 4, 4-5

3, 13

m 1254*

3» 20

iv 1810 ; vi 565

4, 3

ix 2032

xiii 1130

Ad Colossenses :

xiv 967* iv 1384* ; vi 2366*

1,

v 163*

E

4, 6

vi 390*

4,

11

8

E

229*.330*;

VII

E

5 13 15 15-17

iv 1686* iv 532* ; ix 1596* 1 518 x 2190

1776* ; x 2120*

1, 16

IX 1871*

4, IO

in 1407* ; vii 261

I, 18-20

x 2197

4, 11

vii 1777

1, 19-20

XI 1734*

4, 12

m 469* ; vi 1566*

1, 20

XIV 647*

4, 13 4. 14

11 2340

E 24

iv 2036*;v 480*

2,

4, 22-24

v 1365*

2, 8

4,

vii 307

2,

23

3 9

m 473*

; vi

iv 1524* 11 491.591*.777* ; m

; v

m 1077*

325

4,

11 2153*; m 1220* ;

xiv 813*

xii 666 •5. 2

11

85*.279* ;

5» 7

11 487*

1231*

2, 14 m

1320

vii 1061*

4» 23-24 24

vii

2288*;

1496*

11

m

475*.

1

1069*

200*.748* ;

;

xiii

313* ;

xiv 516* 2, 17

1

1680*

;

v

143* ;

vin 231* ; xii 1623*

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Ad Colossenses : 3. 3, 3, 3,

II

3 4 9

v 1526* ; xi 1118*

11

iv 1429*;x 2297*

I Ad

Ad Timotheum : 3, 16

xi 1605

4, 1 4> 2

11 435* VIII

Praef.

6* ;

vi 477* ; vm 939* ni

945* ;

4, 7 4, 9 Ad

1604

XIII

x 850

4.14

vi 487*

Titum : 418*

VIII

iv 2378*

4,15 4,16

v 1577* ; x 657*

2, 12

x 560*

x 1015*

2, 13

1 1064

4,17

x 1006*

3, 5

11

5,5

1 294* ; in 657 ; vin

5> 11

II Ad

11 1044 ; v 557*

119*;

473*-5°5* ; ix 792*;

2039* ;

ix

xi 688*

76 5* ; xiv 24*

iv 1740*

3, IO

Thessalonicenses :

xi 2049

3; II

xi2070*

vii 1416 ; ix 1143*

2» 3-4

v 2123*

1, 1

2, 4

vin 652.1018.1198

1» 3

2, 8

vi 710

vi

9 3

vii 1416*

149*

v 1396

1,

5

vi 1008

11

11 86*

i>

9

x 1089*

Ad

Timotheum : 1

1215* ;

vi

18*;

522* ; xi 2317* 2, 1

x

1 192 ; iv 99*.228* ; 151**608*;

XII 1496

2, 8

XI 1751*

2>

9

2, IO

2, 14

xn 921*.1781*

3, 8

vi 563*

2, l6

3, 15

1 1077*

17

3, 16

ix

4, 2

1 80* ; xn 202*

VIII 1683* 11

454*;

4, 7 4, 9 4, 14 5, 12 5, 18

vii 1712*

5. 22

vii 572*

6,

XII 664*

770**870* ;

x

1

1733*;

VII

680.

11 327* vii 368* vii 368*

ni 1130*

3, I3-I5 3, 17 4, 7

x 526*

4, 12-13

x

iii 1093* vii 368* 2678 ;

xiii

222*.

vi

179*.

239* 4, 16

vi 695*

v

1210 ;

685**921*

vi 440*

6, 16

vi 2007* ; xi 1201*

6, 20

VII 1122*

5. 7

vii 1760*

vi

604*

xi

1351;

11 61.76**79* ix 1490

;

vii xii

1632 ; 733*.

1257**1262**1578*.

Timotheum :

I, IO

vi 668*

2, 8

1 1750*

1886*

5,

12

VII I IO*

5,

14

II

2, 14

v 469

6,

4

ix 1672

2, 23

x 718*

6, 4-6

xi 2042

xiii

1937.

1 284**572*

3, 8

5, 4 5. 4-5 5, 4-6

9

iii

1476* ; x1749*

1333*

2,

XI

1992 ; v 652

xn 992*

II Ad

xi

v 1398* ; vin 1412*

1, 10-12

2, 6

11

726 ;

Hebraeos :

xn 1425*

5

753*.

vi 1259*

3, 10-11 xn 479.480

15

410*.

vi

1, 8-9

I Ad

v

1584*;

2, 3

2,

869* ;

xiii 1352*

1, 7 i, 16

1.

ix

Thessalonicenses :

4,13

3. 3,

19* ;

x 2599* ; xii 654*

1683*

4,7

2,

in

vi 337* ; xii 584*

xn 653*

3, i4 4, 1

823

1126

3, 2

x 2030

3. 5

11 424

3, 12

iv 1684*

;

xi 1971

;

vi 591*

722*

; xi 1102*

6, 5-6

vi 512*

7.

2

xiii 753*

7>

i°

iii

1798*

824 Ad

INDEX

Hebraeos

LOCORVM

SACRAE

SCRIPTVRAE

I Petri:

: 1

7. T9

998*.1694* ;

11

2,

1173*.2122 ; v 145* ;

11 1518*

3

iv

2, 8

596 ;

vn

206*;

xiv 163*

xiv 916*

7. 9, 5

11 m*

9, 11-12

v 1144* ; xii 1646

9, 12

11

1

2, 9

577* ;

11

1200*;

1 912*

159*;

vn

6* ;

145* ;

iv

iii

1667* ;

xi 1382* ; xiii 1638* xi

1 1687*

2, 12

v 605*

1382*

2,

9. 12-14

xii 1672*

2, 21

9. T4 9. 15 9. 16-17 9. 19 9. 24

vi 346* ; xi 2245*

xiii 27*

2, 25

11 1286* ; ix 2013*

9, 28

vi 15II*

5. 4

ix 1498*.!573* ; xiv

v 1301*

iv 2242

5» 6 5, 7

v 154*

3.

1126* ;

viii

2226*;

1591 ;

xii

1665* ; xiii 1585*

1303.

1173*

VI 381* x 199

8

11 2214*

VO

OO

1999 ;

XIII 864*

v 758*.2209*

w

x

xi

Io, 31

11, 8.12

1

2, 22

xiii 295*

5

2012* ;

xi 746

10, 29

n.

11

xi 1490* ; xiii 1089*

xi 749*

ii, 1

15

II Petri

ix 497*

:

11, 9

VI 119 5 *

1, 1

II 321*

11, 13

iv 309*.1577*.1916*,

1, 19

1

viii 1873* ; ix 1830 ;

1330* ;

iii

1914* ;

x 2377*

xi1114*

2, 21

v 560* ; xi 1119*

11, 31

xii 1714*

2, 22

m

11, 40

iv 1920* ; v1096

12, 12

x 2367*

3.

12, 20

x 1893*

3, 18

13, 12

iv

1558.1567;

1

IV

1567.

1578; XIII 1084 11

13, 14

1557;

IV

1, 1 E

1578.

E

7 13

1, 8 17

: 1 805* vi 1567* VII 828*

2, 1

vi

90*

2, 2

1 918 ; xiv 339*

:

1

541*.610*

1450* ;

iv

1084* ;

vn 28* ; viii 1467* ; IX 1220 1

911* ;

ix 778* ix

968;

xi

2106* ; xii 1537* 1, 22

xi 696* ; xii 877*

1914* ; ix 498* ; xii

2, 16

Epistula Iacobi

xi 724*

13

I Iohannis

612*;

2, 19

iii iioo*

3.

viii

1

vi 91*

1, 23-24

xi

2, 18

xi1649*

2, 19

m 1626*

2, 23

viii

1530

1742;

2011*.2148*;

xii 1526* 3, 1.2

3,

2

vi 2046*

Praef. xii

ix

514;

88 ; xi 1141* ;

1531.1732.1836 ;

xiv 1097*

x 906*

3, 8

vi 1312 ; xi 1519*

2, 26

vi 1653*

3.

v 1241*

3, M 4, 1 4, 4

xii 160

4, 1

iv 2312* ; vn 469

XII 1208*

4,

m

927* ;

v 338 ; vii 828* ; xii

IX

122*

4» 6

vi

39

5, 3

3

1, 19

15

2

iv

1305* ;

4, IO

xi 2233*

4, 18

vi 1459 ;vm 2147*

x 1066*

4, 20

ix 2041 ; xi 2283

viii 356*

5,

525* ; viii 729* ;

6

1 1496*

3, 7 5, 8

xii 261

m 860* ; xi 1020*

5, IO

xii 704

xiii 1614*

5. T9

xi 1483*

I Petri : E

VI

IX

1044* 13. 13

510*.15 36;

178*.1383*

1

1489

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE II Iohannis : IO.I I

Apocalypsis : 11 1715*. 1754*

Iudae :

15

13

III

25

VIII 1414*

Apocalypsis : 1,

4

viii 936*

1,

5

1

1280* ;

vi

1.

7

1, 8 2.

9

11

181* ;

1258*.1571 ;

iv 1737

5, 5

x 1122*

5, 6

1 169*

5, 6-8

VI

5.

10

XI 1017*

7.

1

xi

7, 17 8, 3

327*

III 1565 II 438* IV 999 11 325

11,8

iv 1574*

1923*;

12, 2

XII 891*

xii

1739*;

xi 1017

13, 15.

5 3

IX 1040* I 1656*

vii 241* ; xii 1822* ;

16, 5-6

II 2288

xm 1536 ; xiv 1126*

17, 1

XII 1714*

viii 936*.960

18, 8

VI 1749*

11 87* ; v 2308* ; xii

19, 11

I 843*

421* ; xm 1116*

19, 16

vi

3. 6 3, 7-8 3. 9

vii

15 60* ;

xi

282*

ix 1514 1004* ;

viii

20, 6

xiv 263

21, 32

11 704

22, 17

11 1131

1129*

22, 18

VI1456*

iii 717

22, 18-19

VI 1430.1456

1944*;

14

Prol. 8* ; vii 1156

3» 20

195*.232*.1015*.

v 2308*

3.

3, 18

1, 3

xiii 1289* ; xiv 274* 1, 6

825

ix

1040*.

249

INDEX AVCTORVM Alcuinus Commentariorum in Iohannem liber I 1 488/491.539. 577/582.

988.1266.1431.1509. 1532/1538 ; 11 943/973. 977-I 3 5 3-i387-I522. 1633 ss. 1904/1906. 2013.2050.2095 ; ix 1929 ; xi 533 iii 274. 445/452. 457/ 470.477/488.2125/2126 v 84.172/174.2123 ; vi 49/55.139.248.315/317. 321.351.353.434

Uber II liber III

Epistulae 4i

vi 1249

203

VI 166

Algerus De sacrificio corporis Domini :

2, 3

vi 1503

Ambrosius De mysteriis :

9, 53

vi 1391

De sacramentis :

6, 1

vi 1398

Super Ducam :

7, 218

vi 785

Anonymus Burdigalensis uide Itinerarium anonymi Burdigalensis Antiphonale

Hesbert) 1 ia 2ib 75

missarum

sextuplum

(ed.

11 324 ; v 122.2144 1 795 xi 744 ; xii 1301

Augustinus Tractatus in Iohannis euangelium :

i> 5 i, 6 1, 8 1» 9 1. 17

1, 18 1» 19

2, 2 2, 7 2, 14 2, 16 3, 8, 11.20 3. 8, 25 3, 20 4, 10 4, 16 5> 4 5. 7

1 119 1 479 1 24.36 1 65 1 185.260 1 299 Praef. 63 ; 1 294.475 1 35 ; vi 97 1 524 1 640.642 1 788 ; viii 9 1 990.1010 1 1028 VII 494 1 745 ; xi 575 ; xiii 792 11 396 11 462.480 11 415

5. 5, 5. 6,

12 13 17 2

3 6, 4 6, 10 6, 12 6, 18 7, 10 7, 13. 6 7. 15 7» 17 7. 21 8,4 8, 5 8, 8 8, 9 9. 7 9> 10 10, 2 IO, 3 10, 6 10, 9 10, 12 11, 11 12, 5 12, 7 12, 8 12, 11 13, 9 14, 4 14, 5 15, 5 15, 6 15, 8 15» 9 15, 14 15, 21 15, 33 i7, 2 17, 4.6 17, 13 18, 5 19» 13 20, 3 22, 5 24, 3 24, 5 24, 6 25. 25, 25» 25, 25,

2 4 5 6 11

25, 19 26, 7

11 11 11 11 11 11

392 392 395 565 523 392.560

11 457 11 649 ; iii 1108 11 523 11 1164 11 147 11 1353 11 1339.1414 11 1280.1387 11 2049 1 1258 ; iv 127 11 1800 11 1840 11 1912/1914 vi 1257 ni 59 iii 984 iii 274.279 iii 1155 iii 477 III II IO in 1063.1174 iii 1372 ni 1441 iii 1518 iv 33 v 209 IV 259 IV 968 IV 754 vi 1257 IV 799 iv 911 IV 1083 IV 2021 v 147 v 172 ii 1729 ; v 236 v 893 v 1594 11 2013 v 1350 VI 203 VI 248.250.251.275.429 VI 321 VI 911 VI 558 VI 650 VI 690 VI 1242 VI 1845 vi 1989 ; vii 447

INDEX AVCTORVM

27> 4 27> 7 27> 9 27, 10

28, 2 28, 3 28, 4 29, 6

33. 33, 33, 33, 36,

1 2 4 5 8

37, 3

37, 6 37, 37, 38, 42, 42, 42, 42, 42, 42,

7 9 4 2 3 5 7 13 14

42, 15

43, 2 43, 12 43, 14 43, 16 43, 18 44, 1 44, 2 44, 6 44, 11 45, 8 45, 15 46, 7 47, 9 47, 14 48, 2 48, 3 48, 6 48, 7 48, 8 48, 9 49, 5 49, 3 49, 8 49, 11 49, 12 49, 15 49, 17 49, 22 49, 24 50, 6

50, 12 51, 2 51, 3 51, 9 51,10 52, 3 52, 4 52, ii 55, 55, 60, 62, 62,

1 4 3 3 4

7i, 3 74, 4 75, 75, 76, 79, 80, 80,

3 4 4 2 1 3

87, 3

92, 2 93, 3 101, 1 105, 1 106, 4 107, 8 IIO, I IIO, 2 III, 3 11 2, 2 112, 4 112, 3 113, 3 113, 6 114, 1 115, 2 116, 4 117, 2 117, 5 119, 3 H9,4 119,6 120, 2 120, 5 120, 6 120, 8 120,9 121, 1 121, 3 I21, 4 122, 3 122, 7

827 x 1547

50, 7 50, 9 0

VI 1876.2082/2083 VI 1159.1221.1334 vi 1604.2286.2292 vi 1619 VI 2495.2506 VII 246 VII 370 VI 877 ; VII 491 vii 666 VII 700 vii 743.74S vii 748 vi 877.1062 ; vii 491 VIII 80.128 VIII 160 viii 261.272 viii 395.397 vm 666 viii 770 viii 666 viii 779 viii 799 viii 893 viii 1780 VIII 1804 VIII 1833 VIII 1898 VIII 2313 IX 43 IX 129 IX 264 IX 359 ix 429 IX 486 ix 598 ix 610 ix 761.782.807 ix 720 ix 1159.1191.1210 IX 1709.1734 IX 1767 IX 2007 x 232 IX 2207 X 20 x 40 X 213 X 222 x 325 x 373 x 600 x 1164.1166.1170 x 674 x 756 x 797 x 884 X 924 X 1182 X II86.II87 X I505.I518

0

26.11 26.12 26,15 26,17 26,19

x 15 5 5 x 15 57.1604.1609 X 1641 x I74I-i77° x 1789 x 1933 x 2028.2081 Prol. 46 ; x 2188 x 2182 x 2294 VI 164 VII 636 II 1498 xi 621 xi 640 xi1264 xi 1367.1409 ; xii 279. 577 xi 1492 xi 1509 XI 1639 XI 1824.1829 vi 1451 ; xi 1880 vi 1279 ; xi 1921 11 1659; in 1449.1707. 1810 ; iv 288 ; v 1076 ; vi 1319 xii 373 xii 448 xii 797 xii 1267 XII 1365 XII 1471 XII 1746 XII 1796 XII 1824 xiii 74 XIII 200 xm 283 xiii 393 xiii 482 xiii 509 xiii 684 xiii 935 xiii 1020 xiii 1163 xiii 1304 xiii 1313 xin 1349.1356 vi 1752 xiii 1026.1670 xiv 31 xiv 133 XIV 221 xiv 330.359 xiv 431.465 xiv 723 xiv 895 xiv 95I

INDEX AVCTORVM

828 122, 8

xiv 1076

123, 1

xiv 1108

7, 9 7, 14-17

123, 2

xiv 1131

27,

Praefatio

in

Augustini

tractatus

euangelium Iohannis : uide :

Incerti auctoris Praefatio

De baptismo contra Donatis/as :

3

11 397 De duitate Dei :

11 1527 XII 118 VIII

3

1221

28, 4

x 1144

43» 3 49» 9 54» 1

ii 1843

58, 6

vii

in

;

ix 961

ix 447 1 1338 450 ; ix 2161

58,

7

II IO7O

7°,

6

VII 423

72, 1

Ep. 7

72, 2

n

74, 18

V 546

; xii

i, 8

1

9, 10

viii

11,21

1 100

14, 18

I 1258.1337.1531

Benedictus Anianensis

10, 14

II 1498

1, 56

12, 11

in 1409

3» 46

I 748

1°, 35

1 778

3, 66

1547/549

837 2181 ;

ix

206

Confessiones

Munimenta fidei :

De doctrina christiana

Boethius

11 611/638

4,12

1 1758 ;v 1625

Enarrationes in psalmos xii 731

1« Porphyrii isagogen 1,

:

vii

35,17

xiii

50, 12

xi 1926

62, 12

vi 2408.2418

63, 4

v 443

VI

118, s. 13, 1

293

Cassianus

Conlationes

1953/1962 ; v 1228 ;

; xiv institutis coenobiorum : vi 323

De :

545

ix 472

I I

incarnatione Domini contra Nestorium : 1 80 ; x 247 6» 3 De

De haeresibus 30

1838

iii

166

x 1448

11 1756

44

:

6, 9

7

De consensu euvangelistarum

22.

11144

34

vi 2403.2413

2, 69

Trinitate

2

33» 4

:

II750

15 De

2, 6

IO

I 272

:

2, 9

80,

160

477

Praef. 12

Sermones

Cicero

:

xii

215» 4

De

869

De Trinitate

4,

4, 4

11 1659

!5» 2

vi 877

inuentione rhetorica : v 1643

2 De

officiis

: 1 1382

1, 65 1, 67

Beda

De

Explanatio in Apocalypsim 1,3

:

2, 60

ix 1519

De locis sanctis

De

:

11 1498

oratore : 1 931

senectute :

vm 1557 47 Tusculanae quaestiones : 11 1498 ; iii 3, 7 14,

2, 1

xiv 311

2, 4

In Eucam

ix 814/818 :

6, I537A539

xiii

Corpus antiphonalium officii (ed.

1134

1, 22, 2

Ps.-Beda

In lohannem

1

15

1, 233

1

2

1, 24C

11 2279

Hesbert).

:

auctoris 1, 723 commendatio

1153

11 2013

11 41;

xii

15 77;

1,

73b

vii

1,

75 d 75e

iii 516.1270 xii 1628

Benedictus

627 ;

xi

xiii 827 ; xii

325

1154

Regula : Prol. 3

x 2069

1,

Prol. 40

1 106.252

1, 8ib

Prol. 45

Praef. 64

4, 28

1 108 ;

vii

v 1388.1558 ; vi 1972 ; xi 1349

1140

1, io6a

1 759 ; 11 669.1670.1671

INDEX AVCTORVM 1, nob

1, 127»

4, 5,

1 1232 ; 11 1232

2, 65b

1 781 ; iv 100

2, 72b

xi 575 ; xn 794

2, 953

11 665 ; xi 9

27

in 810

58

vn 17

6, 22

45

8,

11,

Cyprianus

epistulae : 63, 76

Moralia in Iob :

vi 1533 ; xi 2137 ; xm 1436 ; xiv 911

vi 1619

49

1

1795

x 980 IV 421

17, 24

VI 647

17, 3i

XIII 385

19, 6

VII 1693

27,

In Iohannem :

v 619

12, 17

20, 39

Cyrillus Alexandrinus

829

9

VII 602 VI 646

28, 1

I 729

1, 1

in

31, 2

II 1659

3, 10

in 1325.1346

Praef. 77/95 3i, 47-52 Dialogorum libri iv : 2, 35 11 1092

Damasus Anathematismi : 3

Haymo Halberstadtensis In epistolam I ad Corinthios :

1 49.688

vi 1707

Egeria :

Explanatio in Psalmos :

uide Itinerarium Egeriae :

44

11 2240

Expositio in Apocalypsim : Eusebius

4

vin 1019

Chronicon : ad annum 39

Herigerus Exaggeratio (Cod. Gandau.

xm 915

2,7

xm 915

Hieronymus Commentarioli in psalmos :

Flauius Iosephus 117

De antiquitatibus : 18, 10

1 349.1611

Homiliae in euangelia : 5, 1 7, 3

11 930/933 1 868.1518/1521

9, 18

v 1230

10, 6

x 400

14, 1

IX

vi 1503

20, 4

1 868

Praef. 9/16

1, 1

1 1123 ; 11 86

2

vi 658.712

3, 21

in

127 ;

iv

115.2001,

ix 312

4,

1899

27

v 108

xm 1090 33 Contra Iohannem Hierosolymitanwn :

27,

1 272

30, 3

xi 1367.1679 ; xii 279.

34, 6

11

1 197 ; iv 1361

577 v

1000 ;

1352 VII

Prol.

2003 ;

29, 2

602

Homiliae in E^echielem : 1, 1, 9 1, 1, 14

vi 69

18, 23

Commentarii in euangelium Matthaei

Gregorius Magnus

38, 7

13, 2

v 108

1571 ;

x 1772

Commentarii in Isaiam :

De bello iudaico : 6, 5

909) :

vi 1398

Historia ecclesiastica :

x 42

1, 4, 9

1 729 x 816 ; xi215.2197

1, 9, 22

vn 601

1, 11, 7

ix 71 ; xi 208

2, 2, 9

x 816

2, 4, 3

vi 333.926

2, 9, 18

xiv 336

xii

Epistulae : 21, 13

vi 785

22, 30

vii 1158

Eiber quaestionum hebraicarum in Genesim : 3, 34 7, 3°

VI 1156 IX 1837

11, 28

IV 2297

39, 2

VIII 1957

De situ et nominibus hebraicorum : III 2125/2126

Eiber interpretationis hebraicorum nominu?n : 3? 5

vii 44

INDEX AVCTORVM

830

'Epistulae :

2255 2194

3, 18

II

4, 4,

11

II

31

XIII 1350

5, 26

x 1360

6, 12

VIII 2096

7» 11 7» 19 9» 4

II 2204

io, 13

11 2204

1, 20, 3

x 1794 ix

577 ;

1, 9 1, 17 2, 7 xi

1304;

19»

4

8, 5 17, 9

11 1449 viii 2097

29, 26

xii 1712

30, 20

XII 1719

33» 34,

xiv 93

23 11

Isidorus Hispalensis Etymologiae : 1, 9 1 22 1, 17 x 1777 2, 7 1 106.1478 ; v 631 ; ix 1332 ; xiv 1354 8, 3 1 707 ; 11 649 ; m 1062 17, 9 xi 1926

x 201

43, 13

x 1973 ; xi 1823

58, 2

11 2050 ; vi 70

60, 20

n 1447

60, 26

x 1485

60, 27

1 1617

61, 20

m 637

61, 22

xm 1090

62, 7

vir 535 ; x 1563

62, 29

x 1769

64, 11

iii 68

64, 21

vi 161 ; xi 48

64, 22

11 1312

64, 25

11 2050

65, 28

11 2204

66, 13

xm 814

66, 17

11

66, 20

iv 736

Itinerarium anonymi Burdigalensis :

iv 737 Itinerarium Egeriae :

iv 738 Leo I Epistulae : 16, 1

147-775

3, 3 21, 1

IV 545 1 436 ; 11 14 ; xiv 1166

70, 12

viii 1208 ; xm 122.1144

7i, 4

ix 264 ; xi 291

73, 7

11 1210.1251 ; xiv 1166

75» 22

vii 995 ; xm 1117

75, 29

viii 1011 ; xm 1029 m 706 vii 548

81, 18

ix 1518

Commentarius'

in

euangelium Matthaei

Ep.

81

73» 4

77» 2

635 677 735 831

D A A A

Sermones :

5L 56

1 1 1 1

743 781 759 i 11 665.669 1232

:

Liber Sacramentorum (PL 78, 25-264) :

m 40

x 248

Hildebertus Cenomanensis :

vii 483 v 1096 ; ix 2165 ; xii 869 xii 1570 1 80 ; x 274 iv 1712 v 1485 iv 190

Liber responsatis (PE 78, 725-850) :

47 ; vi 567 ; xi 622

De synodis :

21. 3 30, 6

82, 1

Hilarius Pictauiensis

30, 2

11 125 ; m 840.2009 11 789

Sermones : ! iv 1450

69, 16

80, 16

1

28, 54

66, 28

80, IO

1 22 x 1777 1 106.1478 ; v 631 ; ix 1332 ; xiv 1354 1 707 ; 11 649 ; in 1062 xi 1926

xm

122 ; xi 14

23, 6

1552

Incerti auctoris Praefatio in Augustini trac¬ tatus in euangelium Iohannis :

11 2187

13, 28

viii

2,7,92

xiv 7

13» 21

VIII 1211

Sermones :

Ps.-Maximus Homiliae : 2

11 2013

11 520.535.560 Missale Romanum

Horatius Flaccus

Ars poetica :

Orationes (ed. Bruylants) :

2,350.1150

30-40

xi 877

323

1 395

1 795.1494; 11 169. 1307; iii 2077; ix 1523 ; xiv 631

INDEX AVCTORVM

831

2, 592

xi 1349

4, 1211

ix 1350

2, 1168

v 827

6, 833

xiv 69

Oratio ad oblationem

:

6, 1193

I

xi 2123

6, 1304

II 115.130

7, c. 3/4

I 299

8, 5.586

II 610/638

9, 666

1 272

10, 796

1 100 ; xi 789

Praefatio crucis

:

xm 1131

Ante actionem

: viii 760

Infra actionem

:

125 ; ni 2009

11, 9.11

1 52.71

vi 1463

11, 860 ss.

viii 2181 ; xi 206

Ordines Romani

(ed. Andri eu) :

38, 20

28, 75

11 412 ; xiv 699

50,29

1x8915x1111620

50, 34

xiv 68

De Trinitate

: vi 186

Liber in regula s. Benedicti 1

:

Ep. 46.59

Sallustius Origenes

De coniuratione Catilinae

Homiliae in Genesim 2, 5

:

31,9

:

xi 608

vi 691 Sedulius

Ouidius

Amores

Carmina Paschalia :

5, 188/190

1, 6, 42

:

xm 1134

xiv 560

Metamorphoses 6, 370

:

Seneca De clementia

in 335

Remedia amoris : 625

2, 5

: 1 838

vii 530

Symbolum Antiochenum Papias Grammaticus : (du Cange 6, 633)

111 194/197

Symbolum

,, Credo" :

Paschasius Radbertus

Praef.

Liber de corpore et sanguine Domini 7, 2. 9, 3

:

1 80 ; x 247

:

796 ;

vi 1503

;

5

viii

11

335.734-

939 ;

x

247.

1014 ; xi 181 5 xn

334.

950 Prudentius

Apotheosis 69

Symbolum „Qiticumque” : Praef. 5 ;

: ix 2106

1

14.82.728 ;

11 734; iv 99.100.223 ;

Psalterium Mo^arabicum

(PL

86,

v x

939-

1352) : 1 758

846.1203.1207.2148 228 ;

xi

305.761.1496

viii 761

Tacitus Historiae

Rabanus Maurus

Homiliae

:

116

5, 13

: v 108

vi 658

De natura rerum

:

4, 10

x 326

11, 2

vi 69

19, 8

xi 1926

Tichonius Liber de septem regulis vi 614

Venantius Fortunatus Miscellanea :

Rupertus

De diuinis officiis

:

3, 10

1,528.5,982

11151151x730

1,899

ij758

2, 402

Ep. 34

Vergilius Aeneis :

xiv 68

xi 566

3, 80

x 1815

E 94

3, 1181

vii 720

1, 102.107

vi 641

3, 1425

11 362

2, 780

vi 586

:

1111 ;

;

xii

INDEX NOMINVM aduersarius

Iosephus v 108

n 235 ; m 994 ; vi 1221

Ambrosius vi 1391 Macedonius 11 649.679 ; vii 1112

(Anselmus Laudunensis) Ep. 59.63.69 Apelles Manichaeus x 326

Manichaei 1 150.748 ; 11 741 ; ix 18.129

Apollinaristae 1 707

Marcion Praef. 12 ; 1 10 ; 11 1756.2064 ;

archimandritae vn 419 arithmetici xiv 1054.1064

ni 299 ; viii 1405 ; xi 180

Arius, Ariani 1 72.871.885 ; iv 422 ; v 840.856.1190 ;

vn

486.1112.1189 ;

mathematici 11 1800 ; vii metrici x 1777 ministri 11 415 ; in 820 ; musici

1 240

astronomici v 13 auctores vi 1342

Nero

Praef.

Augustinus Ep. 17.18.19.38.46 ;Praef.

Nestorius

viii 1376.1408 ; ix 429.1926 ; x 226.

1475

vi 530 ; vii 569

234.248.324.497 ; xi 1172.2008 10;

iv

1541;

xm

400;

xiv 989

46.95.97 ; vi 1603

11

744.1903 ;

111

1405 ;

vii

254.258 ; viii 1410 Nouatus xi 2039

Berengarius Turonensis Ep. 34.40 ; vi

oratores v 990 ; vi orthodoxi vii 1072

881.1159.1221.1585.163 5

281.285

Cerinthus Praef. 12 ; 1 10.676 ; 11 2064 ; iv

387.422 ;

vi

2057 ;

viii

1405 ;

x

901 ; xi 180.538.1172.2008 ; xii 1087

1732

periti locorum

Ep. 52

computistae

11 2032.2040.2093.2094; vi 788.

1415 ; vii

Patripassiani 152; viii 666 ; x 232

Chuno Abbas Ep. 1.9.48.70

clerici

patres

xiv 311

Phantastici 1 748 ; 11 742 ; vi 709 ; ix 18.

vii 719

129;x 326

dialectici

1 1355.1359; 11 749 ; 111 1124 ;

v

Ep. 21.59

171 ;

vi

1

126.155;

281.285.2307 ; vii

v 991 ; vi 2307

doctores

philosophi

>

11 929.1425 i111 10

1

207.434.1334.2282.2285 ;

vii 34.641.1120.1685.1778 ; xiv 787.

IV

808.1524;

1129 ; viii

vi

1549 ;

x 2494 Pho tinus 11 741

physici

xii 320

Plato iv 808

1076

poetae gentiles vi praelati vi 804

Domitianus Imperator Praef. 10 Donatus Grammaticus 1 22

785 ; viii 1549

Donatus Haeresiarcha 11 396 ; vii 1112

rhetores l Epicurei iv 805

episcopi

1442.1622

Romana ecclesia 11 362 ; vii 614

Praef. 15 ; in 271 ; vii 583.670. Sabellius, Sabelliani 1 52.71 ; viii 666 ;

1800

x 226.232 Eutyches x 2147

scholastici Ep. scriptores xm

69 509

Flaccus 1550 Septuaginta

interpretes

xi

417;

1393.1401.1409.1412 ; xiv 674 Graeci vn 614 ; xii 337 ; xiv 725

grammatici v

sigebergensis

990

Ep. 2

Socrates iv 807 Sophocles viii 1555

haeretici mille annorum Hebion,

111 1754

Hebionitae Praef,

12;

11 2064 ; in 290

Stoici iv 804 1

11 ; Tatianus 11 1756 Tichonius vi 614

Hilarius Ep. 47 ; xi 621

tractatores

historiographi

Tullius vi 786 ; viii 1555

1 349.1611

x 1448

Homousiani 1 81 ; x 247.291 Humanoformii 1 197 ; iv 1361

Valentinianus Manichaeus x 326

xm

INITIA LOCORVM LITVRGIAE Ad coenam agni Hymnus (ad uesp.pasch.) v 1388 ; vi 1972

munio (Dom. II p. epiph.) 1 1494 ; 11 169 ; in 2077 ; xiv 631

Beata Dei genitrix A.ntiph. (in sabbato ad Bened.) 11 1670.1671

Nos autem gloriari Introitus (Fer. V in coena Domini) xi 744 ; xii 1301

Beata nobis gaudia Hymnus (ad laud. pent.) xi 9

Pange lingua gloriosi proelium Hymnus

Crucem sanctam subiit uesp. pascb.) xn 1628

Antiph.

Dicit Dominus : Implete (Dom. II p. Epipb.) 1 795

(ad

Communio

(temp. passi) 1 781 ; iv 100 Per Dominum nostrum Conclusio ora¬ tionum xi 1319 ; xii 924 Pleni sunt caeli Ordo missae (post praefa¬ tionem) vin 760 Puer natus est Introitus (missae maioris in natiuitate Dom.) 11 324 ; v 122.2144

Ecce lignum crucis Antiph. (Fer. VI in parasceue') vi 1533 ; xi 2137; xm 1436 ; xiv 911 Ecce 'didimus eum Respons. (Fer. V matut. in coena Dom.) 11 41 ; xn 1577; xm 827 Ego te baptizo Ordo baptismi 11 412 Exsultet iam angelica Bened. cerei (in uigiliapasch.) m 13 ; ix 891 Haec est domus Domini Antiph. (uesp. in dedicatione ecclesiae) 11 1232 Hodie caelesti sponso Antiph. (ad Bened. in epiph. Dom.) 11 2279 In principio et ante Resp. (noctum, in natiuitate Dom.) 1 15 ludas mercator pessimus Resp. (Fer. V in coena Dom.) xi 575 ; xm 792 Lapides pretiosi omnes Antiph. (uesp. in dedicatione ecclesiae) 1 1232 Magnum hereditatis mysterium Antiph. (uesp. in natiuitate Dom.) I 1 Mentes nostras quaesumus Postcom-

Quam oblationem Ordo missae (infra actionem) vi 1463 Quem terra pontus Hymnus b. Mariae Virginis 1 759 ; 11 669 Regem regum dominum Inuitatorium (in festo omnium sanctorum) 1 1638 Suscipiat Dominus sacrificium Ordo missae (ad oblationem) xi 2123.2131 Te Deum laudamus Hymnus (in fine matut.) 1 758 ; vin 760 Tristis es anima Antiph. (matut. in coena Dom.) vn 627 ; xi 325 ; xii 1154 Tua nos quaesumus Domine Oratio (dom. XVI p. pent.) 11 1307 ; ix 1523 Veni creator spiritus Hymnus (in die pent.) 11 665 Vexilla regis prodeunt Hymnus (ad uesp. temp. passi) 111 1991 Vidi aquam egredientem Antiph. (ad Asperg. aquam temp. pasch.) 111 516. 1270

CONSPECTVS MATERIAE Einleitung : Beschreibung der erhaltenen und verlorenen Handschriften .

VII-XIV

Die Sigei.

XVI

Textus criticus.

1-789

Epistula Ruperti abbatis Tuitiensis ad abbatem coenobii Sigebergensis Cunonem, qua de causa hoc opus in lohannem euangelistam aggressus sit .

1-4

Praefatio eiusdem apologetica in euangelium Iohannis apostoli et euangelistae. Liber Primus — loh. i, i-i, 33. Liber Secundus — loh. 1, 33-2, 12. Liber Tertius — loh. 2, 12-3, 26. Liber Quartus — loh. 3, 27-4, 53. Liber Quintus — loh. 5, 1-5, 47. Liber Sextus — loh. 6, 1-6, 58. Liber Septimus — loh. 6, 59-7, 39. Liber Octauus —- loh. 7, 40-8, 44. Liber Nonus — loh. 8, 45-10, 21. Liber Decimus — loh. 10, 22-12, 50. Liber Vndecimus -— loh. 13, 1-15, 16. Liber Duodecimus — loh. 15, 17-17, 27 Liber Decimus Tertius -— loh. 18, 1-19, 42_ Liber Decimus Quartus — loh. 20, 1-21, 25 Indices . Index locorum sacrae Scripturae. Index auctorum . Index nominum. Initia locorum liturgiae.

5-7 9-56

57-118 II9-I75

176-239 240-299 300-365 366-413

414-473 474-531 532-600 601-662 663-711 712-754

755-789 791-833 793-825 826-851 832 8 33

Imprime par les Usines Brepols S. A. — Turnhout (Belgique). Printed in Belgium D/i969/°o95/i4

Date Due

TRENT UN VE.RS TY

64 0288622

124712