126 91 18MB
Latin Pages [264] Year 1974
NUNC
COGNOSCO
EX PARTE
THOMASJ. BATA LIBRARY TRENT UNIVERSITY
Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation
https://archive.org/details/corpuschristiano0026unse
CORPVS CHRISTIANORVM
Continuatio Mediaeualis
XXVI
CORPYS
CHRISTI ANORVM
Continuatio Mediaeualis
XXVI
RVPERTI TVITIENSIS COMMENTARIA IN CANTICVM CANTICORVM
TVRNHOLTI
TYPOGRAPHI
BREPOLS
EDITORES
MCMLXXI
V
PONTIFICII
RVPERTI
TVITIENSIS
COMMENTARIA
IN CANTICVM
CANTICORYM
EDIDIT
HRABANVS
HAACKE
O. S. B.
TVRNHOLTI TYPOGRAPHI
BREPOLS
EDITORES
MCMLXXI
V
PONTIFICII
BR^o
. C h-9
\J, S Co
SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PVBLICAE INSTITVTIONI atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM
VORWORT
Die Bibliothekare der im Sigelverzeichnis angefiihrten Institute gaben mir viele wertvolle Hinweise und gewahrten oft herzliche Gastfreundschaft. Das belgische Kultusministerium und die Deutsche Forschungsgemeinschaft stellten groBziigig finanzielle Hilfen bereit. Die Mitbriider vom Corpus Christianorum in Steenbrugge standen mit Rat und Tat zur Seite. Schon fur die bisherige Edition der Rupertschriften hatte Herr Dr.h.c. Reinold Hagen im Labor seiner Kautexwerke, Holzlar bei Bonn, ungezahlte FilmvergroBerungen herstellen lassen ; gleiches geschah fiir dieses Buch, was die Fertigstellung wesentlich beschleunigte. Ihnen allen habe ich herzlich zu danken. Gewidmet sei die Arbeit dem unvergeBlichen Andenken an einen groBen Marienverehrer, P. Paul Strater SJ — Reginae sacerdotum propugnatori indefesso.
ic.
EINLEITUNG
Das Datum der Fertigstellung des Hoheliedkommentars Ruperts laBt sich wohl nicht genauer angeben, ais daB es zwischen 1117 und 1126 liegen miisse. 1117 hatte Rupert sein umfangreichstes Werk, die 42 Biicher De sancta Trinitate et operibus eius seinem Patron und Freunde, dem Abt Kuno von Siegburg uberreicht. Bei diesem Durchgang durch die ganze HI. Schrift war das Hohelied nur kurz gestreift worden (x), und es war nicht ais marianische Prophetie gekennzeichnet worden, was sicher nicht unterblieben ware, wenn Rupert es damals gewufst hatte. 1126 wurde Kuno zum Bischof von Regensburg gewahlt ; im Prolog wird er aber noch ais Abt von Siegburg angesprochen (Prol. 56). Dem Exemplar fur den Verdener Bischof wurde ein anderes Werk, der 2. Teii des 12 Kleine-Prophetenkommentars beigefiigt, wie aus der Widmung hervorgeht (Ep. 52) ; dieser war erst nach seinem Geschichtswerk De victoria Verbi Dei vollendet worden, das wiederum erst 1124 in Deutz fertig vorlag. Im Gesamtwerk Ruperts gehort der Hoheliedkommentar zu den Erganzungen, die zu De s. Trinitate wiinschenwert erschienen. Was dort nur kurz erwahnt war, wurde ausfiihrlich in groBeren Kommentaren zur Apokalypse, zu den 12 Kleinen Propheten, zu Matthaus und hier zum Hohenlied behandelt. In der Erklarung der Apokalypse wurde die augustinische Theologie, wie sie schon vor De s. Trinitate im Johanneskommentar wiederaufgenommen worden war, fortgesetzt ; die Erklarung der 12. Kleinen Propheten war gleichsam ein ein Stiick Lectio de sacra pagina, passend zu der ausfiihrlichen Behandlung der 4 GroBen Propheten im Trinitatswerk ; der Matthauskommentar antwortete auf die anselmische Frage Cur Deus homo ? und fuhrte Ruperts Christologie zu Erkenntnis der unkonditionierten Menschwerdung ; der Hohelied¬ kommentar schlieBt sich trefHich an, indem alles, was dort typisch-allegorischen Sinn haben konnte, auf die Incarnatio ex Maria Virgine bezogen wurde. Gegen wen er schrieb, ist nicht genau auszumachen ; es war nicht iiblich, den Gegner zu nennen, und nur selten laBt sich Rupert personliche Betroffenheit, wie etwa in der Schrift zum Kampfernatur ihm die Feder, und so kann es auch hier nicht anders gewesen sein, ais daB er sich gegen Zeitauffassungen aussprechen wollte. Seine Mariologie wollte beweisen, daB die
(1) De
sancta
Trinitate
XXV,
6, 11. 2671-2679.
1408. (2) Deutsches
Archiv
22, 1966,
S. 385-471.
2761-2776
—
CC
CM
22, p. 1405.
EINLEITUNG
VIII
Braut
des Hohen
Liedes
nicht wie bisher nur die Kirche
im allgemeinen vorbildete, sondern die Person, die ihr opti¬ ma pars ist, namlich die jungfrauliche Gottesmutter und Braut. Diese Kampfhaltung zeigt noch nicht eine seiner letzten groBeren Schriften, wo er seinen Hoheliedkommentar empfiehlt und immerhin sich der Neuartigkeit bewuBt ist, in dem 1127/1128 — die Datierung greift auch hier auf die Untersuchungen M. Magrassis zuriick (3) -— dem Papst zugesandten Werk De glorificatione Trinitatis et processione Spiritus sancti : Opus illud accipiat quicumque audierit auditor beneuolus, non sicut contrarium priscis doctoribus, qui in iisdem canticis latius amorem exposuerunt sanctae ecclesiae , sed sicut aliquid super¬ er ogatum idtra lectionem ipsorum adunando et (siue Cod.) congregando uoces tam magni tamque diffusi corporis ecclesiae in unam animam singularis et unicae dilectae Christi Mariae, quia nihil huic disconuenit omnium eorum, quaecumque dici uel cantari possunt de magno et sancto amore dilectae et diligentis Christum ecclesiae (4). Man konnte die Sorge Ruperts, ais Neuerer zu erscheinen, fur iibertrieben halten, wenn sie nicht doch begrundet ware, was aus einem Brief, der erst kiirzlich gefunden wurde, ersichtlich wird (5) : Scripsisti mihi, frater karissime, uerba haec : Operi uestro in Cantica canticorum audiui nostrates quos detrahere, scilicet non apte beatae Mariae specialitati ascribi, quod ecclesiae gener alitati sapientia praesagauerit ... His ego perlectis primo miratus sum homines possent esse uestrates illi docti ne an indocti magistri an discipuli. Nam si doctos se magistros esse profitentur et cum hac aestimatione sui beatam Virginem Mariam sic subiciunt uniuersali ecclesiae tam¬ quam speciem generi quod absurdum est, ex ore suo statim pos¬ sunt iudicari (Lc. 19, 22), quia uidelicet quod de genere praedica¬ tur et speciei congruit. Quidnam est dicere non apte beatae Mariae specialitati ascribi, quod ecclesiae generalitati sapientia praesagauit? Non ac si dicant ecclesiam genus et beatam Mariam esse speciem. Hoc autem falsum est. Rationabilius dicerent totius esse partem et hic indubitanter. Illis dicere poteras, dilectissime, quia quod congruit huic toti scilicet ecclesiae, congruit et huic totius parti eximiae. Rupert wiederholt dann des Naheren die schwierige Erklarung
der Sunamitis (6) und schlieBt mit einem
(3) M. Magrassi, Teologia e storia nel pensiero de Ruperto di Deut%, Roma, (Studia Urbattiana, 2). (4) PL 169, 155 ; verglichen mit cod. 112 der Kolner Diozesanbibliothek, 88v.
1959 fol.
(5) P. Lajos Czoka entdeckte ihn in einen codex des 12. Jh. in der Bibliothek des Stiftes Pannonhalma in Ungarn ; die Publizierung der Fundes in den Studien und Mitteilungen s^ur Geschichte des Benediktinerordens ist vorgesehen ; hier darf mit giitiger Erlaubnis daraus zitiert werden. (6) Cant. 7, 1 ; siehe unten S. 144.
IX
EINLEITUNG zuversichtlich friedfertigen Bemerken : Dico ergo frater, dico aemulis meis : ego bonis et benesonantibus non contraria dixi, sed aliquid supererogare curatu confidens, quod sacrarum ager Scripturarum, in quo est absconditus thesaurus regni Dei (Mt. 13, 44), nobis communis est, quibus quaerendi uoluntas Dei siue facultas a Deo data est. Vale. Ein weiteres Arbeitsprinzip, damals unbestritten, verfolgte Rupert in dem Schema, das er im Trinitatstraktat formuliert hatte : Die drei Weisheitsbucher Salomos sind erfiillt von Glaube, Hoffnung und Liebe ; das Bnch der Spriiche ruft zum Glauben, das Buch Ecclesiastes lad ein zur Hoffnung, das Hohelied lockt sine dubio zur Liebe (7). DaB er darauf nicht naher eingehen braucht, erklart er am SchluB dieses Buches (8): ... nec enim necesse habemus docere aut doceri quod caritas significetur totis libri huius uocibus. An diesem Schema halt er fest, das Hohelied ist nur und ganzlich ein Lied der Liebe, der Caritas. Er bestatigt dies in De glorificatione Trinitatis, anschlieBend an oben angefiihrtes Zitat : De ista dumtaxat Scriptura (= Hohelied) hoc dicimus quae tota est cantabilis ; nam in ceteris Scripturis multa sonent lamentabilia paenitentis ecclesiae, in plerisque peccauit, pro quorum parte cum fructibus paenitentiae lamentatur et gemit. Et haec infra dignitatem sunt huius beatae Virginis, cunis uita integerrima non habuit cur gemeret, nisi uulnus caritatis propter dilationem plenae atque perfectae beatitudinis in tempore huius peregrinationis (9). Weil also das Hohelied ganz cantabile ist, hat die Ausdeutung auf Maria, der integerrima noch vor der auf die Kirche den Vorzug. Weil dies ihm unbestritten erscheint, glaubt Rupert zu Ganzinterpretation auf Maria hin berechtigt zu sein, und dabei selbst ganz in der Tradition zu stehen. Es ist also ein MiBverstandnis, wenn gesagt wird, Rupert sei der erste gewesen, der eine ausschlieBlich auf Maria bezogene Interpretation des Hohenliedes inauguriert habe. Tatsachlich zitierten Mariologen wie Petrus Canisius und Alphons von Liguori ihn fast nur aus seinem Hoheliedkommentar und verschafften ihm damit den Titel des Devotus Virginis. Diese Carmina der Cantica, wie die Inschrift lautet, reihte ihn unter die 10 groBen Marienverehrer unter den Heiligen des Benediktinerordens ein, die in der von Wessobrunn gegriindeten Marienwallfahrtskirche Vilsberghofen, Kreis Landsberg, in den Saulennischen uberlebensgroB figurieren. Das bekannte
(7) De sancta trinitate XXV, 6, 11. 2674 ss. — • CC CM (8) ebd. XXV, 6, 11. 2774 — CC CM 22, p. 1408. (9) S. o. a. a. O.
22, p. 1405.
X
EINLEITUNG
Relief der Gottesmutter mit dem Kinde und der Umschrift aus Ezechiel: Porta haec clausa erit ... vom Portal der ait en Klosterkirche St. Laurentius in Liittich, heute dort im Museum, wird gewohnlich mit der Legende in Verbindung gebracht, wonach Rupert vor ihm betend die Gabe der Wissenschaft empfangen habe. Doch dieses Bildnis ist jiinger und sein aus der Umschrift erkennbares Thema, die Virginitas perpetua, ist sicherlich ein hochkiinstlerischer Ausdruck der Mariologie Ruperts, aber nicht deren Begriindung. Rupert war nicht der erste Theologe, der das Hohelied marianisch interpretierte ; er hatte groBe Vorbilder wie Am¬ brosius, Hieronymus und wohl vor allem Paschasius Ratpertus ais Ps. -Hieronymus (10). Sein besonderes Verdienst — - man kann es wohl Verdienst nennen — ist es, das Hohelied in allen seinen Teilen — uoces genannt (1X) — auf Vorbilde erforscht zu haben, die in vielen einzelnen Berichten des Neuen Testamentes ihrer Erfiillung finden. Man kann das Ergebnis eine Art Biblia Mariana nennen. Diese Bibelkenntnis war eine in der taglichen und festtaglichen Liturgie gebetete und gesungene ; die liturgischen Zitate flieBen wie von selbst in die Feder. Ein wunderbar bunter und vielfacher Reichtum des “geistigen Sinnes” in all diesen Stimmen wird von dem Leser ausgebreitet. Moderne Exegese gelangt miihselig bis zur Erkenntnis eines gewissen spirituellen Sinnes im Hohenlied, etwa seines stark eschatologischen und idealen Charakters, erschlieBt aber wohl nicht mehr ais die VerheiBung der “idealen Brautnation der messianischen Endzeit” (12). Ihr ist nicht moglich, ja es wird ais Unwissenschaftlichkeit betrachtet, eine unmittelbare Deutung auf das Verhaltnis Gottes zur Einzelseele, eine unmittelbare mariologische Interpretation einzubeziehen. Sie beschrankt sich auf den Wortsinn und versucht, dessen religioses Zeugnis zu eruieren. Dagegen steht nun die gesamte Tradition von Origines bis Scheeben und erinnert mit Pius XII (13) an die bleibende Aufgabe, den “hoheren Schriftsinn’’ zu entdecken. Fur seine Zeit hat Rupert diese Aufgabe vortrefflich erfiillt. Seine Zeitgenossen legten zwar das Hohelied ebenso ganzlich marianisch oder ekklesial aus — Bernhards Sermonen z.B. werden es in dieser Kunst zur hochsten Kraft und Salbung bringen, aber sie taten es auf eine allgemeine Art, sie ver¬
bo) PL 30, 126-147 (11) De sancta Trinitate XXV, 6, 1. 2775 — CC CM 22, p. 1408. (12) Vgl. L. Krinetzki, Das Hohe Lied, Dusseldorf, 1964, S. 40 f. (13) Divino afflante Spiritu, in Acta Apostolicae Sedis 33, 1943, S. 297 ff.
EINLEITUNG
XI
glichen die Vorzuge, die Tugenden, die inneren und auBeren Handlungen der Gesamtpersonlichkeit Mariens bzw. der Kirche, ohne sie in den liistorischen Ereignissen zu konkretisieren. Rupert hingegen sucht nach historischen Parallelen, stellt die Szenen des HL. den euangelischen Berichten gegeniiber, die Auftritte des Brautigams denen Christi, die der Braut denen Mariens. Was sich ergibt, diinkt ihm gemeinverstandlich, er findet nicht nur Vergleiche, Bilder, Allegorien, vielmehr halt er es fur erwiesen, daB das Hohelied eine echte Prophetie ist, direkt in dem Sinne, da, daB die Ereignisse nicht anders und nicht erst mithilfe weiterer Ereignisse verstanden werden konnen, ja eine literarische Prophetie, weil bei aller Metaphorik vom Buchstabensinne auszugehen ist. Zunachst gehort das Hohelied in die Reihe der 7 Cantica, der in der HI. Schrift iiberlieferten Danklieder, deren jedes fur eine historisch bestimmte Wohltat Gottes zum privaten und zum liturgischen Dank geschaffen worden war. Es sind dies 1. das Lied des Moses zum Dank
fur die Befreiung aus Agypten
und den Durchzug durch das Rote Meer - Ex. 15, 1-19. 2. Lied des Moses uber die weiteren Wohltaten Gottes - Ex. 32, 1-43-
3. Lied der Anna zum Dank fur die Empfangnis Samuels I Reg. 2, 1-10. 4. Lied des Isaias fiber die Befreiung von den Assyriern - Is. 45, 15-26. 5. Lied des Ezechias 10-20. 6. Lied des Habakuk
zum
Dank
fur die Genesung
zum
Sturz Nabuchodonosors
- Is. 38,
und zum
kiinftigen Sturz des Teufels - Abac. 3, 2-19 ; der prophetische Charakter war Rupert zumindest aus Hieronymus ersichtlich : prophetare cantico (Hier., In Abacuc II 3, 1. CC 76 A). 7. septimum et nouissimum das Canticum amoris fur kommendes beneficium, das groBte von allen Benehzien, und darum mit Recht Canticum canticorum zu nennen, das Danklied fur die Incarnatio ex Maria Virgine, diese groBte Wohltat Gottes, die alie anderen an Wert iibersteigt, ais Ergebnis der Liebe zwischen Gott und der Jungfrau Maria.
Dieses Mysterium ist darzustellen, und der Autor flihlt die Schwere seiner Aufgabe. Das historische Fundament kann nicht viel helfen : ... aliquod historiae siue rei gestae fundamen¬ tum, wenn es auch unentbehrlich ist, wie er kurz darauf sehr niichtern sagt : Tunc expositio mystica firmius stat, neque fluitare permittitur, si super historiam certi temporis uel rei demonstrabilis rationabiliter superaedificata continetur (Prol. 120 ss.).
EINLEITUNG
XII
Um den Wortsinn sich zu kiimmern, erscheint gegeniiber dieser Aufgabe, das Mysterium zu bauen, ein Anliegen niedrigster Ordnung. Wenn der Wortsinn zu aufdringlich wird, wird er schnell abgetan : Haec denique — es handelt sich um die heikle Rolle der Sunamitis — sicut et alia sunt per allegoriam dicta et inter omnia quae in figura contingebant sunt aestimanda (6, 418). Sonst wird ohne Zogern der sensus obuius angenommen und zum sensus spiritualis verklart. 1. Buch cap. 1, 2 1, 3
Aufbau
der Konkretisierung. Verkiindigung : Fiat mihi - Lc. 1, 28. Lc. i, 39. Maria Heimsuchung -
Osculetur ... Trahe nos ...
1, 30 Exsultabimus 1, 5 Nigra sum
...
...
i, 7 Indica mihi ...
Maria Heimsuchung Lc. i, 41.
-
Maria Heimsuchung Lc. 1, 56.
—
12ja.hr. Jesus im Tempel - Lc. 2, 41. Inkarnation-Lc. 1,35.
i, 12 Dum esset rex ... 1, 14 Fasciculus myrrhae ... 1, 15 Tu pulchra es ... 2, 3 Sicut malus inter ligna ... 2, 4 Introduxit me in cellam . . .
Darstellung im Tempel - Lc. 2, 34. Nazareth — Lc. 2, 51. Nazareth - Lc. 2, 51. Hochzeit zu Kana, Abschied von Maria Joh. 2, 4.
2. Buch Maria
2, 7 Ne suscitetis eam ...
bewahrte
ihrem Herzen 2, 8
in
- Lc. 2,
19.51. Lc. i, 54.Erwartung Mariae
Propera amica ...
-
2, 14 Sonet uox tua ... 2, 15 Capite nobis uulpes ...
Magnificat - Lc. 1, 46. Flucht nach Agypten - Mt. 2, 13 ss.
2, 16 Qui pascitur inter lilia ...
Maria Mt. 2.
3, 1 Quaesiui illum ...
ist meineMutter? -Wer Mt. 12, 48.
3. Buch 3, 6 Quae est ista ... 3, 7 En lectulum Salomonis
Mariens mut ...
und
Joseph
einsame
-
De-
Mariens jungfrauliche Brautschaft
XIII
EINLEITUNG Konigtum
3, 11 Egredimini filiae ... 4, 1 Quam pulchra es ... 4,8 Tota pulchra ... 4, 10 Odor unguentorum
tuorum
4, 11 Odor uestimentorum
...
Lob der Jungfraulichkeit cf. Mt. 11, 16. Maria Konigin .. . Vom Duft der Almosen cf. Lc. 7, 37 ; Ioh. 12, 1. “wickelte ihn in Windeln” - Lc. 2, 7.
4. Buch 4, 12 Hortus conclusus ... 5, 1
Venit dilectus meus
5, 4
Comedite amici ...
“Heiliger Geist uber dich ...” - Lc. 1, 35. ...
Lc. ig 11, der 27. Leib ...” “Sel
“GroBere niemand 15, 13-
5. Buch 5, 2
Liebe
hat
ais ...” - Ioh.
Maria unter den Jiingern und frommen Lrauen - Act. 1, 14.
Ego dormio ...
5, 10 Dilectus meus
Christi
candidus ...
Maria unter den Jiingern und frommen Lrauen - Act. 1, 14. Aussendung der Jiinger - Mt. 28, 20.
5, 17 0wo abiit ... 6. Buch 6, 8
Beatissimam
praedicauerunt
6, 9
Una est columba mea
...
Quae est ista ... 7, 1 Reuertere Sunamitis 7,2
...
- Lc. 1, 78. “Omnes generationes” “Plena gratia” - Lc. 1, 28. “Plena gratia” - Lc. 1, 28. Regina Act. 15, apostolorum 28.
V enter tici ... tuus sicut acernus tri- “ Maria bewahrte in ihrem Herzen” - Lc. 2, I9-5I-
7. Buch 8, 4 8, 5
Ne suscitetis ... dilectam ...
uita Lc. 10,contemplatiua 38.
Quae est ista ...
Mulier fortis, mater ecclesiarum
8, 10 Ego murus ... 8, 14 Fuge dilecte mi ...
-
Regina martyrum “Domine non sum dig¬ na ...” - cf. Mt. 8, 8.
EINLEITUNG
XIV
Vor diesem biblischen Hintergrund
heben
sich 4 Themata
ab, die dem Autor besonders wichtig waren (14). 1. Erhabene Wiirde und Heiligkeit [sponsae pulchritudo) der Jungfrau Maria iiber jede andere Schopfung ; ihre gottliche und jungfrauliche Mutterschaft gibt ihr diese Wiirde. 2. Mehrfache Antithese von Eva und Maria, einerseits ob der Siinde und der Lastern der Stammeltern, andererseits ob des Glaubens und der Tugenden Mariens. 3. Maria Vorbild des kontemplativen und aktiven Lebens. Das Traumen und Wachen der Braut des Hohen Liedes wird
im Lichte von Lc. 2, 19.51 gesehen. “Maria aber bewahrte alie diese Worte in ihrem Herzen’’, und von Act. 1, 14, wo die Anwesenheit Mariens unter den Aposteln und frommen Frauen hervorgehoben wird, in welcher Rupert den Hinweis auf das miitterliche Lehramt Mariens sieht. 4. Die brennende Sehnsucht Mariens nach dem abwesenden Geliebten, sei es zur Zeit des offentlichen Auftretens Jesu, sei es nach der Himmelfahrt, und die siiBe Liebe zum anwesenden Sohne. Nicht so wichtig waren dem Autor die Glaubenslehren der Unbefleckten Empfangnis und der Himmelfahrt Mariens. Diese von ihm zu verlangen ware anachronistisches Verkennen der Dogmenentwicklung. Wir weisen wiederum hin auf die griindliche Untersuchung Peinadors : Rupert kommt den Ergebnissen spaterer Theologie recht nahe ; keinesfalls konnen sich die Gegner auf ihn ais Verbiindeten berufen.
Erganze : J. Beumer,
Die marianische Deutung des HL. in der Friihscbolastik, Zeitscbrift f. kath.
Theologie 76 (1954) 41 1-439.
L. Krinetzki, ebd. S. 12-16.
Das Hohe Lied, Diisseldorf 1964, S. 40 f. - exegetische Bibliographie
H. de Lubac, Meditation sur 1’Tgiise, Paris 1953, S. 306-324. F. Ohly, Geis/ und Formen der FLoheliedauslegmg im 12 .Jh., Zeitscbrift f. dt. Altertum u. dt. Diter atur 85 (1954) 185 f.
ders., Hohelied-Studien (Schriften der wiss. Gesellschaft an der Joh. Wolfg. GoetheUniversitat Frankfurt am Main, Geisteswiss. Reihe 1) Wiesbaden 1958, S. 121-135. H. Riedlinger, Die Makellosigkeit der Kirche in den lat. HL,. Kommentaren des MA (Beitrage z. Gesch. der Philosophie u. Theologie des MA 38, 3) Mtinster 1958. M. Schmaus, Kath. Dogmatik, 3, Miinchen 1955, S. 281-284. (14) Wir geben hier nur die Oberschriften und verweisen auf den eingehenden Kommentar, den M. Peinador diesen Themata gewidmet hat ; Bibliographie in unseren Edition De uictoria Verbi Dei — MGH Geistesgesch. Reihe V, S. LVIII.
DIE
A
HANDSCHRIFTEN
Briissel, Bibliotheque Royale Cod. 10608 f. 1-118, 13. Jh. aus Liittich, St. Laurentius OSB. Zwei groBere rote Initialen f. 1 (Q) und f. 36 (T) sind auf griinem und blauem Grund gemalt, das Blattwerk ornamentiert. Zu den Buchanfangen wechseln rote und schwarze Majuskeln, doch auch im Text tauchen rote Versalien auf, zumal in der Scriptura currens, f. 55 v Q(uid) rot und griin auf gelben Grund ; f. 70 0 (beata) in einem griin und gelb umzogenen Quadrat auf blauem Grund, das O selbst in Rotgold mit griinen Ranken. f. 91 A(nte) auf gelben Grund, wenig Blau und Griin. f. 108 F (actum) blau mit Griin umrandet, verblaBter gelber Grund. 118 Blatter, Pergament, Schrift des 13. Jh., MaBe : 23, 2 X 13,5 1 Spiegel 18 X 10, 30 Zeilen auf einer Spalte. Moderner, wertvoller Kalbsledereinband der Bibi. R., Titel- und Goldpressung auf rotem Saffian : Robertus in eant, cantic. XII. saec., belgisches Wappen und Bibliotheksvermerk. f. 1 oben die alte Bibliotheksnummer der St. Laurentius abt ei Liittich : LL 2-13. Beim Binden wurden die Blatter so eng beschnitten, daB Kustoden nicht mehr erkennbar sind. f. 1 Incipit prologus Roberti abbatis Tuiciensis in libro de in¬ carnatione Domini. Qui contra ... f. 3V Explicit prologus. Incipit liber primus in canticis cantico¬ rum de incarnatione Domini. Osculetur ... GroBes, 10 Zeilen hohes Quadrat fiir die Initiale 0, breiter ais eine halbe Spalte. f. 118 fin. : ... imperium permanet in saecula saeculorum. Arnen. Explicit liber septimus domni Roberti abbatis in canticis canti¬ corum de incarnatione Domini. Es folgt ein Fragment aus Bernhard von Clairvaux, Ser¬ mones in laudibus Virginis Mariae, Homilia 1, 1-25, bricht abrupt ab : ab aliquo forte - ed. J. Leclerq 4 S. 13 s. Literatur : Fiir diese und die folgenden Hss. siehe die t)bersicht iiber die zustandigen gedruckten Bibliothekskataloge in Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 405 f. - fiir Briissel nachzutragen : J. van den Gheyn, Catalogue des mss. de la Bibi. R. de Belgique 2, 1901 ; kurze Hinweise in unseren Miszellen in Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 397-436 u. Deutsches Archiv, 26, 1970, S. 528-540. Wichtige Varianten der Gruppe A B C t : 1, 353 Ismahel ad quem pertinet Cedar ] Cedar qui et Ismahel
1, 365 pertinet ad~\ ipse fuit qui et 1, 376 comparari ] adaequari 4, 236 prophetas ] Scripturas
XVI
DIE HANDSCHRIFTEN
4, 728 post] portas 5, 539 scelus] peccatum AB, peccata Ct. Am schwersten wiegt die Auslassung von 10 Worten 880 caelesti bis Hierusalem.
A1
London, Brit. Museum bekannter Herkunft.
Add.
5, 879/
10050 f. 1-37, 14. Jh., un-
Titel : Lives of Saints (selected folios ) purchased Febr. 1836 Sale Lot 1499. Passiones quorundam sanctorum. f. 1 Incipit prologus Roberti Tuiciensis abbatis super (am Rand :) Cantica. Coram regina ... Beginn also mitten im Prolog, Prol. 35. f. 3 Neues Incipit, gleichermaBen verkiirzt. f. 5 E xplicit prologus. Incipit tractatus eiusdem in laude uirginis Marie.
Der Text ist sehr fliichtig, verkiirzt und unregelmaBig abgeschrieben worden, fur die Textherstellung vollig wertlos. z.B. Prol. 38 per bis transcurrens (4 Worte) om. 42/48 cum bis humeris om. 53/54 haec bis et om. (5 Worte) 54 mihi om. 55 ex te om. 57/59 bis importune om. 60 quale bis proposui om. (6 Worte).
A 2
New York, Pubi. Libr. 42 ND Street 5 Avenue, Cod. 75, 14 Jh., aus Huysburg OSB. 187 Bl., Pergament, 20 X 13 ; Spiegel 14 x 8,5 ; eine Spalte, 21 bis 28 Zeilen, mehrere Hande ; schlichter Ledereinband des I5- Jh. Auf dem Vorsatzblatt ist der Besitzvermerk der graflichen Bibliothek Biilow in Beyernaumburg (bei Merseburg) eingetragen : Fol. 187 24. April i8yg Bibi. Biilow Beyern. G.H. Schr. Ein John Stewart Kennedy schenkte 1896 den Band der Public Library ; Vorbesitzer war ein Dr. Thomas Addis Emmet gewesen ; vgl. Katalog Seymour-Ricci S. 1327.
f. 1 Liber beatissime Marie Virginis In Huysborch (15. Jh. Ad uenerabilem episcopum Thietmarum epistula Ruotberti abbatis pro explanacione in canticis canticorum. Quia ponti¬ fex ... ed. in STMOSB 74 (1963), S. 286-292. f. 3 Explicit epistula et incipit prefacio Ruotberti abbatis in explanacione canticorum. Qui contra ... Die Initiale Q, deren Abstrich in Rankenwerk endigt, nimmt einen Platz von 7 Zeilenhohe ein, ist jedoch nicht fertig gezeichnet. f. 7V Explicit prologus et incipit liber primus in canticis cantico-
DIE HANDSCHRIFTEN
XVII
rum de incarnatione Domini. Osculetur ... Der Initiale 0 — 6 Zeilen hoch — - ist ein Brustbild, Maria mit dem Kind auf dem Arm, eingezeichnet. f. 186 fin. : ... imperium permanet in secutorum (sic !) amen. Explicit liber septimus in canticis canticorum de incarnatione Domini nostri Ihesu Christi Deo laus. f. i86v 0 Maria stella celi scala paradisi columpna mundi adiuua me in omnibus tribidacionibus necessitatibus et angustiis meis. Amen. Papa Nicolaus IV. dedit quinque annos indul¬ gentiarum ad istam orationem, a Bonijatio octauo et a Iohanne XXII. confirmatur. Per illud dulce osculum quo osculabaris paruulum mater genitorem tuum, conserua populum et me in¬ dignum famulum reduc ad redemptorem. Celestinus papa dedit ad istam orationem CCC dies indulgentiarum. Deo gratias. Petrus comestoris in laudem beate Marie sequentes uersus com¬ posuit : Si fieri possit quod harena puluis. f. 18 7 Iste Petrus scholasticam historiam scripsit. Variant en : Prol. 68 demonstrasti ] ostendisti i, 27 afflatur'] affatur (alie anderen auBer ABC haben afficitur) . B
Karlsruhe, Landesbibliothek,
Gruppen,
d.h.
Cod. St. Peter perg. 121, fol.
iv-7iv, 13. Jh., aus St. Peter im Schwarzwald OSB. Codex catenatus 26 X 17 X 4, Spiegel 21 X 14, 2 Spalten, 40 Zeilen. 71 Bl. Pergament, nicht foliiert, Kettenrest von 4 Gliedern und einem Ring, stark beschadigter zeitgenossischer Einband, brauner Lederbezug mit Blindlinien, Einzelstempel, Lilie und Adler im Viereckverbund. Am Vorderdeckel Kaufvermerk : Emit Philippus lac. Abbas 1781 = Philippus Jacobus Steyrer, letzter Abt von St. Peter. Riicken fehlt 4. Bunde, alte Bibi. Nr. 243 aufgeklebt. Auf dem Vorderdeckel ist ein Pergamentschildchen mit der Inschrift Rupertus abbas super cantica (15. Jh.) befestigt. Prolog und Titel fehlen. f. iva Osculetur ... Die 10 Zeilen hohe Initiale 0 nimmt die ganze Breite der linken Spalte ein. Sorgfaltig ist die thronende Konigshgur Christi — schlank, kraftig, Beine iibergeschlagen — mit Krone, Lilienzepter und Reichsapfel, ornamentierter Hintergrund und exakt durchgezeichnetes Rankenwerk an den Seiten, Filigran, aber nicht ausgesprochen Fleuronnee. f. 32v Blaurote Initiale Q(uid) in 7 Zeilenhohe, eine halbe Spalte breit : Christuskopf mit langem Haar und Bart auf Tuch, in Falten gehangt (= SchweiBtuch der VeroniweiBem ka) .
f. 7iva fin.: ... permanet in secula seculorum. Amen. Explicit liber domni Ruperti abbatis de incarnatione Domini nostri J esu Christi. Auf der freien Spalte Federproben ohne Bedeutung.
XVIII
DIE HANDSCHRIFTEN
Gewandte Schrift, einige Unterlangen, vor allem in der untersten Zeile, fiir s, p, f. Vorliebe fiir y : ymber, Elysabeth, hyemps, und k : karitas, karissimi. Feine Striche iiber ii. f. 33va Zunge streckende Fratze in roter Initiale O(rtus) ; ab f. 41 einige groBere, aber miBlungene Initialen, wenn die Tinte auslief. Die Miniaturen schrieb augenscheinlich eine andere Hand. f. I4rb Initiale C in rotblauer, diesmal besserer Fleuronnee. Wahrend das auBere Schriftbild gepflegt aussieht, ist der Text doch nicht sonderlich fehlerfrei, wird gegen Ende immer nachlassiger hingeschrieben, wie der Apparat ausweist.
C
Berlin, Staatsbibliothek aus Himerode OCist.
Lat. fol. 737 f. 1-45, 12. /13. Jh.,
Einband des 18. Jh., Holztafeln mit gepreBtera Schweinsleder bezogen, kupferne Ecken und SchlieBen, Wappen auf den AuBendeckeln verwischt. Blindpressung und Rollenstempel. Riickenschildchen : Ms lat. fol. 737 ; alterer Streifen (17. Jh.) : Expositio super cantica canticorum relata ad BMV . Auf der Innenseite : accessus ms 1902, 133. 107 Bl. Pergament, 30 x 22 x 3,7 ; Spiegel 23,4 x 16,2, 2 Spalten, 35-37 Zeilen. f. 1 Incipit prologus in expositionem super cantica canticorum Salomonis relatam tantum ad beatam Virginem Matrem Iesu Christi. Qui contra ..., rote, 5 Zeilen hohe Initiale Q, rot unterstrichene Canticum- Texte. f. 2 Explicit prologus. Incipit expositio in cantica canticorum. Osculetur ..., 5 Zeilen hohes Q, einfach ornamentiert. f. n-14 in den oberen Zeilen zerfressene, teil nachgefarbte Schrift.
f. 1 am unteren Rand von Hand des 15. Jh. : Hic liber legitur ad collationes post quem legitur (ein Wort unleserlich) passiona¬ le. Hic liber uidetur composuisse Rupertus ut patet in fine libri sui. Ca. 2 cm sind abgeschnitten, sodaB der Eigentumsvermerk vielleicht verloren ging. f. 45va fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. f. 45vb Carmen de Aue Maria, in gekreuzten Versen. f. 46 schone Initiale T, mit Kreuzbildnis. f. 4813 fin. f. 49v Incipit liber magistri Riccardi. Beniamin adolescentulus in mentis excessu. Rote Initialen, spatere Schrift ais im Ruperttext, doch noch 13. Jh. - PL 196, 1-64. f. 77 De archa Noe = Hugo, De arca - PL 176, 630. f. io6rb fin. : ... si uestrum fastidium non timeremus.
Literatur : A. Schneider, Die Cistersienserabtei Himerod Spatmittelalter , Himerod, 1954, S. 238, n. 19.
im
DIE HANDSCHRIFTEN Varianten
: Prol. 48 inualidis humeris ] in humeris ualidis (alie C-Hss.) Prol. 127 similitudinem
1, 47 domus om. i, 162 conceptum C1
XIX
om.
om.
Trier, Stadtbibliothek Cod. 30 f. 1-63, 15. Jh. Papier-Hs., aus Eberhardsklausen Can. Reg. Schwarzlederband, SchlieBen und Ecken aus Messing, holzerne Buckel, Wasserzeichen Briquet 15068, alte Nr. 3,
15. MaBe : 29,4 x 21,6 ; Schriftspiegel 19 x 14; 2 Spalten, 34 Zeilen, nicht paginiert. Vorsatzblatt enthalt nur den Eintrag : Rupertus sacrae paginae professor egregius abbas monaste¬ rii Tuitiensis iuxta Coloniam Agrippinam uir doctissimus. f. 1 (von gl. Hd.) Liber monasterii beate Marie Virginis in Einhartscluse Treueren. Dyoces. (oben :) Bibi. pubi. ciu. Trier 1802 Nr. 426. Incipit prologus in exposicionem supra cantica canticorum Salomonis inlata tantum ad beatam Virginem Mariam matrem Iesu Christi. Qui contra ..., einfache rote Initiale Q, im Text rote Sprenkel. f. 2V Explicit prologus. Incipit exposicio in cantica canticorum beate Virginis Marie liber primus ... f. 3 unten : opus istud distinctum est in septem libros ... f. 63v anschlieBend Hugo, De arca Noe ; Richard, Super Beniamin. Auf dem letzten Blatt Notiz von gl. Hd. wie f. 1 : Hic liber scriptus est per reuerendum dominum dominum Iohannem Endouie episcopum Azotensem ac generalem uicarium archipresulis Treuer ensis in pontificalibus , qui extitit ante episcopatum humilis pater et uenerabilis prior huius domus (= Joh. Endhoven aus Brabant, Propst 1475-1483, gest. ais Weihbischof von Trier 1505. Literatur : C. Schorn, Eiflia sacra I, 1888, S. 450-469. Gleiche Struktur, gleiche Incipit, gleiche Varianten machen sofort deutlich, daB C1 die Himeroder Hs. C ais direkte Vorlage benutzte. C2
Berlin, Staatsbibliothek Q Chart 796 f. 250-318, anno 1499 aus Erfurt, Augustiner-Eremitenkonvent. Papier-Sammel-Hs., Einband auf lederbezogenen, jetzt sehr abgeschabten Holzdeckeln, Einzelstempel und Lilien, Reste von zwei LederschlieBen, 2 Kettenlocher, 3 Biinde auf Kordel, Vorderdeckel lose. Letzte Lagen fehlen, da herausgerissen, Rest einer Lage sichtbar. Schrift des 13. /14. Jh. auf dem Vorderdeckel ais Vorsatz. Innenseite radiert und mit Inhaltsverzeichnis beschrieben.
XX
DIE HANDSCHRIFTEN
f. i unten : Bibliothece Erfurtensis ord. s. Augustini liber manuscript. acc. mo. igog, I2g, darunter ovaler Stempel ex Bibi. Reg. Berolin. f. iv roter ovaler Stempel Kgl. Pr. Bibi. Erfurt. Mehrere Textstiicke aus den Werken Augustinus’, Haymos, Hugos, Johannes ab Indagine (Prior in Erfurt) - PL 32, 591. 1385. 1439. 1419. 1081 ; PL 184, 507. Mehrere Hande, doch der Rupert-Text von einer Hand. f. 250 Venerabilis Domini Ruperti abbatis monasterii Tuiten. ordinis sancti Benedicti in cantic. canticorum prologus foeliciter incipit. Qui contra ... Q in 5 Zeilenhohe. Uber dem Text von gl. Hd. : Ave Maria. f. 25iv Liber primus incipit. Osculetur ... 4 Zeilen hohes 0, einfach gezeichnet. f. 138 ais Explicit : Anno milleno quingenteno minus uno Christifer e Marie uirginis factum amore Finiuit sexta decima quam luce nouembris Hassia quam genuit dudumque Erfordia Prepilimo Aurelii patris sub canori claro fouit et nunc exhaustum recreant mentem monas¬ teriales.
Der C1 ahnliche Titel erlaubt die Zuordnung. Abschrift fiihrte zu vielen Fehlern :
Die spate
Prol. 9 laudandae ] laudabile 28 cum om. 126 est om. 1, 28 persentit ] sentit. 1, 38 ille ] illic
C3
Koln, Historisches Archiv der Stadt Koln, Cod. GB 40 112 f. I22v-2i3v, a. 1460, aus dem Kolner Kreuzherrenkonvent. Brauner Lederband, 4 Biinde, 21 X 14 X 5 ; Spiegel 16 x 10, 1 Sp. 32 Z., einfache Blindlinien, verstreute Stempel : Maria, Ihesus, Lamm Gottes, Dreikonige, Maria mit Kind, Rosetten und Lilien. Zwei MessingschlieBen sind erneuert, restauriert 1965. ff. 1-10 Pergament, weiterhin Papier. f. 1 Hieronymus, De perpetua uirginitate beatae Mariae contra Heluidium. Nuper rogatus - PL 23, 193. f. 10 Notandum quod Dauid inter alios duos filios habuit ... f. 11 Capitula seu annotationes in libellum de miraculis b. Ma¬ riae uirginis gloriosae. f. 68 Incipit psalterium decacordum beate Marie super illo uerbo psalmi Deus canticum nouum cantabo tibi (Ps. 143, 9) f. 121 fin. : ... in hora mortis nostre omnes perducamur . Expli-
DIE HANDSCHRIFTEN
XXI
cuit de re precepta finita et completa anno Domini MCCCCLII in festo sanctorum martyrum Iohannis et Pauli (= 26 Juni), f. 121 Incipit prologus uen. magistri Ruperti abbatis Tuiciensis in librum de incarnatione Domini. Qui contra ... Rote Initalen mit griinen Sprenkeln. Im Text rote Versalien, oft mit Tinte nachgefarbt. f. 123 Explicit prologus. Incipit liber uen. m. Ruperti abbatis Tuiciensis de incarnatione Domini etc. Osculetur ... f. 2 1 iv fin . : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Expliciunt cantica canticorum. f. 211 v anschlieBend : Sermo de sancta Maria. Gloriosa et fortis¬ sima beatissime uirginis Marie conuer satione, si diligenter et magnopere attendimus ... fin. 2i3v (abrupt) ... resistere contendunt porro tremor. Gemeinsame Varianten mit allen C-Hss., also ohne Zweifel abhangig : Prol. 69 merear uidere 78 cantatum\ cantandum 79 actio esi] actionem 116 prolixior] quae add. 1, 30 beata] Maria add. 1, 64 significantur] significabantur 1, 65 quia om. 1, 86 operatio] opera C4
Mainz, OCarth.iothek, Cod. 30 f. i-63v, 15. Jh., aus Mainz, St. MichaelStadtbibl Papier-Hs. in gepreBtes Schweinsleder auf Holzdeckeln gebunden, Buchstempel : Adler im Quadrat, Lilie in Raute, 4 Biinde, 15. Jh. Alte Signatur der Mainzer Karthause : 54^ Wasserzeichen Brique 15096 (hangende Weintraube), verschiedene Hande, Mitte oder 2. Halfte des 15. Jh., 28,6 x 21 ; Spiegel 21,5 und 19,5 x 13,5, 2 Sp. rote Kapiteliiberschriften, einfache, rote, gelbe und blaue Versalien, rote Strichelung. Zwei SchlieBen abgerissen, Vorsteckblatter entfernt, Riickentitel : Expositio cantici canticorum per mysterium dominicae incarnationis. 54. f. 1 Incipit prologus de incarnatione Domini. Qui contra ... f. 3 Incipit liber primus in canticis canticorum de incarnatione Domini. f. 64vb fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Explicit exposicio domni Ruperti abbatis von spaterer Hd. erganzt : tuciensis coenobii prope Coloniam super cantica canti¬ corum.
Bll. 64-66 sind leer, weitere leere Bll. f. 172. 232. 293-341 ; ausgerissen sind die ff. 162. 301. 312. Aus den folgenden 30 Stiicken konnten einstweilen identifiziert werden :
DIE HANDSCHRIFTEN
XXII
f. 67™ bis I36vb (Heinrich Seuse, Horologium sapientiae) . f. I36vb-i38vb (Heinrich Seuse, Cursus de aeterna sapientia ) f. I39ra-i44rb (Johannes Gerson, Tractatus de remediis contra pusillanimitatem) f. I45ra-i59ra ders., De decem praeceptis, de confessione, de hora mortis opusculum tripartitum, de duplici statu in ecclesia, de modo uiuendi omnium fidelium. f. 163 (Robertus Grosseteste) Testamenta 12 patriarcharum filiorum Iacob. f. I73ra De duodecim utilitatibus tribulationum. f. 185 Ps. Augustinus, De cognitione uerae uitae - PL 40, 1005* f. 190 Ps. Augustinus, Speculum peccatoris - PL 40, 983. f. I94rb Iacob de Jiiterbock Carth., De statu securiori incedendi in hac uita.
f. 204vb De bono patientiae. Inc. : Admirabile hoc habet uirtus ... f. 205ra Tractatus de compunctionibus. Inc. : Vnde notandum primo quod compunctio ex timore multipliciter nascitur. f. 210 Regula uerae uitae de passione Domini. Inc. : Eya serue Dei homo Dei frater Christi in cruce. f. 220 Vera forma uitae perfectae in hac miseria. Inc. : Si uis exiadere multiplices laqueos ... f. 222vb De 12 malis quae ex peccato acidiae in claustralibus solent inueniri. Inc. : Nota 12 mala. f. 223 Stella clericorum. Inc. : Quasi stella matutina in medio nebulae ...
f. 233 (Joh. Gerson), De pollutione nocturna. Inc. : Dubitatum est apud me frequenter ... f. 240 ders.. De cognitione castitatis et pollutionibus diurnis. Inc. : Scripsi pridem aliqua super preparatoria ad missam ... f. 247 ders., Tractatus de uitiis ministrorum ecclesiae f. 264 ders., De tribulationibus ex defectuoso ecclesiasticorum regimine adhuc ecclesiae prouentur is. Inc. : Dominus dabit nobis signum. f. 268rb ders., Epistula super moderatione casuum reseruandorum. Inc. : Pontificali dignitati suis ... i. 26gTh ders., De uisitatione ecclesiarum uel de cura curatorum. Inc. : Ad laudem Dei et aedificationem populi ... f. 274rb Matthaeus de Cracouia, De modo confitendi et de puritate conscientiae. Inc. : Quoniam fundamentum et ianua uirtutum ... f. 294ra (Donatus spiritualis) Inc. prologus : Euangelica clamat historia sine intermissione : orate ... f. 294 vb Inc. : Partes orationis quot sunt octo ... f. 328rb fin. Literatur Gustav
: Handschriftl.
Binz, Mainz,
Katalog
dieser Bibliothek
1918, S. 76.
C3 ist Abschrift von C4 ; zu den Varianten
nur :
von
DIE HANDSCHRIFTEN
XXIII
Prol. 6 Deus est Prol. 7 qui adorat in marg. C3, om. C4.
t
Erstdruck Koln 1526, 79 Seiten Text, gezahlt von I bis LXXIX, vorgegeben ein Titelblatt, das Vorwort des Herausgebers und ein 6 seitiger Index auf zusammen 7 nicht numerierten Seiten. MaBe 20,5 x 30,5 x 5,5 ; Spiegel 15,5 x I3»5> 1 Sp. 53-53 Zeilen. (Dem benutzten Exemplar ist beigebunden der Erstdruck des Johanneskommentars vom selben Herausgeber, Koln 1526 und ein Physiktext Joannis de sacro Bosco, Sphaera, Paris 1521 apud Simonem Colinaeum, fol. 35). Titelblatt : Ruperti abbatis monasterii Tuitiensis ordinis sancti Benedicti Theologi antiqui et plane clarissimi in Cantica canticorum de incarnatione domini Commentariorum libri VII , a multis seculis in hunc usque diem maxime desyderati multo que labore ac sumptu iam tandem excusi. Eine Exlibris-Zeichnung : Henne halt unter ihren ausgebreiteten Fliigeln in den Klauen zwei W appenschilder mit Buchdruckerzeichen ; ein Spruchband liber dem Vogel ist beschriftet : In pingui gallina, auf doppelte Weise solchermaBen die StraBe nennend, in der sich die unten auf der Seite angegebene Druckerei befand, heute “Unter fetten Hennen”, Frans Birckman, Apud felicem Colo¬ niam, Anno salutis MDXXVI. aeditio prima. Auf der folgenden Seite ist der Widmungsbrief des Heinrich von NeuB, Abt von Deutz an den Londoner Bischof Cutbert Tonstall abgedruckt. Da er in die weiteren Ruperteditionen nicht iibernommen wurde, mag er hier wiedergegeben werden. Nahere Erklarung erfordert dieses Gemisch von theologischem Interesse, humanistischer Eitelkeit und guter Verkaufstechnik nicht. Heinrich von NeuB regierte 1517-1545, vgl. DHGE 14, 359 ; er hatte sich bemuht, Ruperthandschriften aufzufinden, und sich an die Bursfelder Abteien gewandt, wie aus dem RezeB vom August 1524 in Werden hervorgeht, vgl. Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 430 f. Der Humanist und Kontroversist Johannes Cochlaeus scheint die Hss. irgendwo in westfalischen Klostern gefunden zu haben, wie er selbst berichtet (Commentaria de actis et scrip¬ tis Martini Lutheri saxonis, Mainz 1549 S. 133), sodaB Franz Birckmann in Koln, unterstiitzt von dem Humanisten Ortwin Gratius, Professor an der Artistenfakultat, sie drucken und nach England verkaufen konnte. Uber die engen Beziehungen des Kolner Buchhandels nach Cambridge vgl. O. Treptow, Johann Lair von Siegburg, der erste Buchdrucker der Universitat Cambridge, in : Heimatbuch der Stadt Siegburg II 654 fh, Siegburg 1967. - Unter Roffensis ist Bischof Johannes Fisher von Rochester zu verstehen, der das Amt des Kanzlers an der Universitat Cambridge innehatte.
XXIV
DIE HANDSCHRIFTEN
Reuerendissimo in Christo Patri ac Domino D. Cutberto Tonstallo Londoniensis ecclesiae Antistiti integerrimo,, et serenissimi Regis Angliae Oratori dignissimo, Henricus Nouesiensis Monasterii Tuitiensis Abbas humillimus. S.P.D. Reverend. in Christo pater ac idem multo clarissime urbis Londonianae Antistes, cum nuper apud nos ageret Franciscus Birckman, omnium certe Bibliopolarum diligentia ac fide uir celeberrimus, quiue totus huc enititur, ut undecumque, ex intimis quasi uisceribus ac poenitissimis exoletarum Bibliothe¬ carum recessibus, codices antiquitate suspiciendos, eruditione commendabiles in lucem exerat : uelut Apelles, linguae peni¬ cillo ita tuae celsitudinis incomparabilem ab ingenii laude gloriam, exquisitissimamque rerum omnium, etiam quamlibet ob longam annorum seriem, ex memoriis hominum exolescen¬ tium cognitionem, iudicium excussum humanitatem inimita¬ bilem exposita quadam animi erga omnes candide affecti facilitate, conditam, consertam, et aptam depinxit, ut me profecto putibundum, sed hac tua quasi uirtutum encyclopedia fretum, amorisque uelut facibus conflagrantem, huc continenti tui commemoratione pertraxit, ut tanto heroi per occasionem conarer gratificari, sed nullus ita abstrusus angulus, tamue abditus Germaniae locus, quin Birckmanno praecone uelut exaudibili classico, undique Tonstallico praesule personet ac circumstrepat. O felicem Britanniam quae olim dumtaxat externorum iudiciis hominum opibus tantum claram, id tem¬ poris ita se quoque litteris illustrem toti orbi prodidit, ut (quod hac hominum memoria citra exemplum est) Rex Henri¬ cus, uirtute uisendus ac serenissimus, omni optimarum disci¬ plinarum genere expolitus, eruditissimis etiam ingenii sui monimentis, se non tantum regiis illis ac uelut in orbe perpetuo redeuntibus negociis occupatum, sed litteris etiam addictissi¬ mum attestetur, immo quem unum summa dexteritate animi¬ que propensione ad studia ita deflexum, idem Birckmannus nobis omnibus retulit, ut in reconditioribus diuinarum rerum argumentis praestantissimum omnes audeamus profiteri. Sed quo me stilus abripit ? Ecquis eo eloquendi artificio est, quod illius plane uindicis omnium studiorum Camilli uel suarum uirtutum minimum dicendo assequatur ? Taceo unicum totius Angliae decus Cantuariensem, huic Roffensem adiungo, quibus si (modo per tuam amplitudinem liceat) tertius adstruaris, Triumuiros tum in regno musarum esse dicam, quorum humeris, omnis diuinae et humanae eruditionis basis suffulciatur, quae etiam duris sciolorum et antiquariorum uelut arietibus impetita, pessum sane deuergeret, si tantorum heroum industria, nutabunda non exciperetur. Caeterum hisce adductus rebus Reue. in Christo pater, haud quaque tuae celsitudini, ingratum speraui fore munus, si Ruperti Abbatis,
DIE HANDSCHRIFTEN
XXV
omnibus numeris absolutissimi Theologi, immo si non alias aetate ipsa (nempe qui quadringentis totis ab hinc annis e uita excessit) uenerandi, commentario super Cantica, sub tui nominis auspiciis in lucem prodeat, quam (ut est tua amplitu¬ do, in omni genere studiorum, multo maximi usus) facile excutere poterit, quam splendide tenebricosis lucem afferat, quam acute ancipitibus fidem faciat, quam feliciter reconditis intellectum appingat, ac demum in speciem ludicris plausibi¬ lem grauitatem adstruat. Nec uulgatissimarum rerum latifun¬ diis lectori fastidium ingerit, sed solidissimis diuinae ac ger¬ manae Theologiae fulcimentis communitus, ubique citra ostentationem certos, ueros expressos, Christi mysteriorum significatus aperit. Cuius rei fidem mea oratio, hoc facilius apud R.T.P. habitura est, quam authorem hunc, magis familiarem sedula lectione, tua Re.Pa. reddidit. Illius enim uirtutem ponderare ac ex merito aestimationem facere nemo unus hominum quos terra fert (ut citra cuiuscumque loquar offen¬ sionem) melius tua Re. paternitate potest. Et proinde serio commendandus Franciscus ille Birckman, uir, cui (ut bene in commune consulat) nihil satis exhausti est, quiue nullum labo¬ rem detrectans, per uaria rerum discrimina, difficilimaque terrarum spacia emensus, hunc authorem, situ ac squalore obsitum, tamque ex neglecta specu, uelut postliminio in lucem reduxit. At tanta rei familiaris grauitate ac iactura orbi reddidit Rupertum, ut unus is mihi dignus uideatur, in quem tua amplitudo, totum benignitatis fauorem deriuet ut cum tuae R.P. beneficio istud consequatur, quo per totam regni Britannici longitudinem haec, a quo hactenus excusa sunt huius uiri monimenta, regiis praerogatiuis munita et eruditis¬ simorum iudiciis Episcoporum confirmata, latissime diffun¬ dantur. Quae tandem pressius, defixius, poenitius explorata, suo lectori uberrimum fructum repositura sunt. Postremo ego nimirum, qui me super ista institui uel quae maxime reliquis Abbatis nostri Ruperti lucubrationibus excudendis operam strennuam nauare, tuam amplitudinem, per omnia quae illi sacra sunt, oro atque obtestor ornatissime praesul, quatenus ad ea quae multa supersunt in uetus testamentum, doctissimi hominis doctissima commentaria, animum tuum ac aliquod munificentiae studium adiiciat, ne quae nobis summo labore Francisci ac peruigili industria eruta sunt, diutinaque peruestigatione et terra et mari perquisita sola rerum tenuitate oppressa uideri queant. Nam reliqua typographis tradere, tam in manu nobis non est quam exprompta animi adest uoluntas. Quae utinam rerum facultate non destituta foret, profecto toti posteritati testatissimum facerem, me unum esse, qui auidissime expeteret, huius Theologiae ueteris facile principis, lucubrationibus, a situ et obliuionis iniuria uindicandis, antiquitatis studiosum lectorem plurimum demereri.
XXVI
DIE HANDSCHRIFTEN
Vale feliciter. Et ne hoc silentio praeteream, Ortwinus ipse, cognomento Gratius, bonarum artium professor et Quentelianae apud nos officinae uigilantissimus director, sese totum tum celsitudini tuae, tum Roffensi (uiro mediusfidius et doctis¬ simo et optimo) caeterisque istic uiris eruditissimis iterum atque iterum commendant. Ex Tuitio, Coloniae Agrippinae (solo Rheno interluenti) propinquo, Anno Domini quingentesi¬ mo uicesimosexto, pridie Idus Octobres. 2. Blatt : Ad lectorem. Accipe lector studiosissime, breuem rerum in hoc libro contentarum indicem : Quem ut intelligas, diuisimus unamquamque paginam siue columnam per has tres litteras ABC, ita ut hic adnotata sunt, illic sub iisdem literis confestim inuenias. Vale. Sequitur index operis ... SchlieBlich 6 Zeilen Errata, die in den Abdrucken eingearbeitet wurden. S. I Ruperti abbatis Tuitiensis in Cantica canticorum de in¬ carnatione Domini prologiis. Qui ... 6 Zeilen hohe quadratische Vignette, mit Zeichnung von Blute und Biene. Am Rand sind Bibelzitate — nur bei direkten Texten — angegeben. Hier und da stehen Inhaltshinweise : Luctari cum Verbo Dei. Visio auctori facta. Alia uisio. Promissio per uisionem auctori facta. Sex cantica insignia. Testamenti zur Erklarung des im Text befindlichen instrumenti. Mysterium super historiam fundatur. Legitime luctari. S. III Ruperti abbatis Tuitiensis in cantica canticorum de in¬ carnatione Domini commentariorum liber primus. Osculatus...
0 in 12 Zeilen hohen Quadrat mit eingezeichneter Putte mit
Weinranken. Auch hier Randbemerkungen : Adolescentulae animae imperfectae. Aurum in sensu, argentum in sermone (zu 1,685). Wahrend ein Finis prologi den Prolog beschlieBt, heiBt es zum jeweiligen BuchschluB : Finis libri primi ... secundi ... tertii — quinti und septimi wurden vergessen. Der BuchschluB lauft auf der betr. Seite nach unten zu spitz aus. S. VIII und XXVI ahnliche Puttenzeichnungen. S. LXXIX folgt auf das Arnen : Ecce candide lector, habes hic septem Commentariorum in cantica canticorum de incarna¬ tione uidelicet filii Dei, ab omnibus iamdiu desyderatos, Authore Ruperto, Abbate Tuitiensi, impensis uero honesti uiri Francisci Byrckman diligenter nunc primum excusos. Anno Domini MDXXVI quarti Nonas Octobres. Die Handschrift, die zum Druck von t vorlag, hat sicli (noch) nicht finden lassen ; es ist anzunehmen, daB sie verloren ging, verbraucht bzw. beschadigt bei der Herstellung des Satzes. Trotz aller Verwandtschaft befindet sie sich nicht bei den Hss. ABC.
D
Milnchen, Staatsbibliothek, Clm 22230, f. 1-44, 12. Jh. aus Windberg, OPraem.
DIE HANDSCHRIFTEN
XXVII
194 Bl. Pergament. 36 X 27 X 8, Spiegel 26 X 18, 2 Spalten zu 39 Zeilen. Spates 12. Jh. da kein e-caudatum ; geschrieben unter Abt Gebehardt von Bedburg, dem 1. Abt von Windberg, 1141-1191. GroBe Initialen zum Prolog und zu den einzelnen Buchanfangen, in roter, griiner und gelber Farbe, mit einfachen Blattwerkkonturen . f. 1 Prestans impensas multis uirtutibus abbas / Hunc librum clarus scribi fecit Gebehardus / Continet utilia tibi gratus Virgo Maria / Sit prece lectoris fructum reddendo laboris. Hec theca continet duas exposiciones domni Rudberti tuiciensis abbatis unam super cantica canticorum, alteram in apocalipsim librum quoque de meditatione mortis eiusdem. f. iv Incipit prologus Rudberti abbatis tuiciensis in cantica canticorum. Qui contra ...
f. 43 fin. : ... et imperium permanet in secula seculorum. Arnen. — - eine halbe Spalte und die folgende Seite leer. f. 44 Incipit prologus Rudberti abbatis ad Fridericum Coloniensem archiepiscopum. Et tu quoque uenerabilis ... - PL 169, 827I2I4f. i85v Libellus exceptus de libris domni Rodberti tuiciensis abbatis quos paulo antequam obiret de meditatione mortis com¬ ponere cepit et perficere non potuit. - PL 170, 357~39°f. I93rb fin. : ... non morietur in eternum. Ipsi honor ... AnschlieBend Job 6, 2-3 mit Kommentar nach Gregor (oder Rupert ?), bis in die 5. Zeile der nachsten Seite : Statera tunc parata est ... in adiutorium mihi.
Literatur : N. Backmund, Monasticon Praemonstratense, Straubing 1949, S. 57. Der Windberger Biicherkatalog ist ediert von M. Manitius in Neues Archiv, 32, 1906, S. 246 ff. Von gleicher Hand ist Codex Clm 22231 geschrieben, vgl. Rupert., De victoria Verbi Dei, MGH Geistesgeschichtl. Reihe Bd. 5 S XXXXy. — H. Grundmann, Der Brand von Deutz, in Deutsches Archiv 22, 1966, S. 388, n. 7.
Die Windberger Hs. hat fur eine weitere ais Vorlage gedient, Miinchen Clm 2608, aus Aldersbach OCist., da schon im I. Buch drei umfangreiche Auslassungen unterliefen : 1, 232 hoc usque dixit 2 (8 Worte) Si usque conferebat (10 Worte) om. D1, fol. 5 fehlt 1, 529/530 D in
1, 802 optimum usque uinum (8 Worte) 1, 807/809 per usque haedi (20 Worte !).
XXVIII
D 1
DIE HANDSCHRIFTEN
Miinchen, Staatsbibliothek, aus Aldersbach OCist.
Clm
2608, f. 49-125, 13. Jh.,
125 Bl. Pergament, 20 x 15 X 5; SpiegeI 17 x 12, eine Spalte zu 30 Zeilen, zwei Biinde auf Leder geheftet. Der Schweinslederband ist mit gekreuzten Blindlinien versehen, Spuren einer SchlieBe. Vorsatzblatt einem Text De natura rerum entnommen : arca ... aurora. f. 1 Eigentumsvermerk des Stiftes : Liber sce Marie in Alderpach Dialogus magistri Irungi et difiniciones (radiert : regulae scti Benedicti) N. 3g2. f. iv Domine K (Abtissin zu Niedermiinster, heute Bischofspalais in Regensburg) inferioris monasterii quod est Ratispone uenerandis uenerande abbatisse ... salutem — ed. Martin, Thes. N. Anecd. V ; Pezii Praef. ad uol. VI, Thes. p. XII ; ib. V, 2, 57f. 2 Incipit dialogus duorum monachorum. Inter omnia quae uiciosis connumerantur uicia nullum est ...
f. 49 urspriinglich freie Seite, zum Ankleben vorgesehen, doch miteingebunden und mit Eigentumsvermerk und Titel beschriftet (spatere Hd.), ferner mit Federproben : Mariengebet und “contra furtum” . Initalen D und Q, fol. 49v und 5iv sind sehr verschieden gezeichnet. f. 49v Incipit prologus Ruberti Tuiciensis canticorum de incarnatione Verbi Dei.
abbatis in cantica
f- 5IV Explicit prologus. Incipit opusculum Ruberti Tuiciensis uenerabilis abbatis de incarnatione Domini. Osculetur ... Schmucklose groBe Initiale 0, die den ausgesparten Raum von 7 Zeilenhohe nicht einmal ausfiillt. f. I25v fin. : ... imperium permanet in secula secutorum. Arnen. Sponsa sponso. Pulcher amabilis insacrabilis ardor amantis. Textverlust des vorletzten Blattes 7, 303 forti / tudo bis 539 Heliam / ut fiat ; die letzten vier Blatter sind falsch paginiert.
Abweichungen von D (= Verschlechterungen) : Prol. 52 assidentem ] assistentem 1, 77 sanctum fieret habitaculum ] sanctum habitaculum faceret D esset sanctum habitaculum 1, 210 nunc dicta prosequamur ] nunc dic / prosequamur D, nunc quae dicit prosequamur
E
Wilhering, Stiftsbibliothek, Cod. 41 f. 1-80, 12. Th. aus Wilhering OCist. 80 Bl. Pergament, gebunden in weiBes Schweinsleder, D1 Riicken schwarz beschriftet, abgeschabte Biblioth eksnummer D1
DIE HANDSCHRIFTEN
XXIX
41 auf rundem, griinen Papier. 5 Biinde, oben und unten mit Spagat umstochen, Lederstreifen durch das Holz gezogen. Buchenholzdeckel, innen freigelegt ; zwei KupferschlieBen. Nur auf dem Vorderdeckel zwei Locher von abgehobenen Nageln, keine Verzierungen. Vorsteckblatt : Hymnus auf St. Afra, mit Neumen, 13. Jh., inc. : Grates Deo et honor. f. iv fin. : ... tuo interuentu 0 beatissima Dei martir Afra. f. 2 Incipit prologus in libro de incarnatione Domini. Qui con¬ tra ... in roten Majuskeln. Initiale Q mit roten Blattern und Schnallen nach Salzburger Art. Uber dem Text, wohl von gk Hd., in schwarzer Tinte : Rutperti abbatis ; unter dem Text Liber fratris Heinrici de Wilhering (14. Jh.). Riicksteckblatt fehlt, 10 Lagen zu je 8 Bl., einzig erhaltene Kustode f. 55v : VII. i. 3V Explicit prologus. Incipit liber primus in canticis cantico¬ rum de incarnatione Domini. Osculetur ... 10 Zeilen hohes 0, auf halber Spalte. f. 38 ausgesparter Platz fur das nicht ausgezeichnete Initial zu Beginn des 4. Buches, — 5.6. u. 7. Buches.
ebenso f. 48.62.73, zu Beginn des
f. 80 v fm. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Explicit liber septimus in canticis canticorum. Literatur : Xenia Bernardina, Wien, 1891, S. 18. Die Wilheringer Text.
Hs. iiberliefert einen reicht fehlerfreien
Die Hauptvarianten Gruppe sind : 1, 108 oleum est
der von ihr mit M
und L gebildeten
1, 253 uirgo felix 1, 1, 1, 1, 1,
353 365 376 404 452 1, 474 1, 638 E1
Ismahel ad quem pertinet Cedar'] Cedar qui et Ismahel pertinet ad Ismahel] ipse fuit qui et Ismahel comparari ] adaequari grauida] grauidata et usque eius om. (5 Worte) comitatae] comitata incorrupta] uirgo
Munchen, Staatsbibliothek, Clm 14348, f. 113-169, 13. Jh. aus St. Emmeram OSB in Regensburg. Pergament-Hs. 253 Bl. 27 X 21 X 9,5 ; Spiegel 21,5 X 15,5, zwei Spalten zu 45 Zeilen. Einband aus Schweinsleder, Locher von je 5 Nageln, Reste der Kette und der zwei SchlieBen ; 3 Riickenschildchen : Ser¬ mones uarii Ruperti Tuitien. in cantica canticorum - Cod. lat. 14348 - DL XXI III (= alte Signatur von St. Emmeram).
XXX
DIE HANDSCHRIFTEN
Die Holzdeckel sind freigelegt, innen ist ein Inhaltsverzeichnis des i6.Jh. angeklebt : Sermo de omnibus sanctis, item uita s. Egidii, item plures sermones, item super cantica cantico¬ rum, item miracula BV , item IIII libri elucidarii, item Chris¬ tianus de immagine mundi ; ferner ein Papierzettel mit der Zahl ig, 3. f. av Iste liber pertinet ad sanctum Emmeramum quidam dum uixit Gerunch me nomine scripsit. f. 1 De omnibus sanctis. Legimus in ecclesiasticis historiis quod scs Bonifatius qui quartus a beato Gregor io ... f. 2V fin. : ... tot triumphis coronatus. f. 2V De sancto Egidio. Sanctus Egidius natione Grecorum ... f. 3V fm. : ... que diligentius indagando peruenerunt. f. 4V (Sermones breues). f . 17 Sermo in aduentu Domini ad populum. Quoniam praesen¬ tium obseruatione dierum ... (Hildebert ?). f. H2a fin. : ... et futura bona amant sempiterna. f. H3ra Incipit prefatio in cantica canticorum. Qui contra ... Rotschwarze Initiale Q mit Blattwerk und Schnallen, Abstrich in Drachenform. Schwarze, oft rot gesprenkelte Versalien. f. i68rb fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. f. i69r Incipit prefatio de miraculis sce Marie matris Dei. Ad matris Dei laudem ... (= Potho, ed. Pez, Wien 1731). f. 188 Incipit prefatio in sermonem de assumptione sce Marie uirginis. Frater Gerhohus fratrum Richerspergensium seruus dilectis in Christo sororibus. Vigilare ... - ed. P. Classen, Gerhohi praepositi Reichersbergensis Opera inedita I, 368-376. f. 195 va Incipit prologus in libro elucidario. Sepius rogatus ... (= Honorius, Elucidarius - PL 172, 1109). f. 217 Interrogandum est qui primus rogauit ut animae haberent requiem in inferno. Primus Paulus apostolus ... f. 218 Sermo de timore Domini. Timor Domini expellit pecca¬ tum. Per timorem Domini magnas possumus acquirere uirtutes ... f. 220 Honorius, Christianus ad solitarium quendam de imagine mundi. Septiformi spiritu ... - PL 172, 119. f. 242 Capitula Hieronimi presbyteri ex libro uirorum illustrium super epistulas Pauli et Senece - PL 172, 199 B ; 23, 662. f. 243rb Excerpta ex patribus Augustino, Ambrosio, Chrysostomo, Gregorio. f. 246 Liber bestiarum (Physiologus) . f. 253vb fm. Die Abschrift des Rupert-Textes Prol. 7 sicut ] sic 42 pertractarem] pertraherem 100 uerus om. 120 uel} uelis
geschah
nicht sorgfaltig.
DIE HANDSCHRIFTEN
XXXI
i, 20-21 audisti usque mihi om. (9 Worte) 1, 604-605 impleuit usque deinde (6 Worte). E2
Vatikan, Apost. Bibi. lat. 1293, Perg. 59 Bl. 14. /15. Jh. unbekannter Herkunft, eine Spalte zu 31 Zeilen. Roter Ledereinband mit Goldpressung, auf dem Vorderdeckel Wappen des Papstes Pius VI. und Wappen des Kardinals Angelo Mai. f. 1 Fragment eines Kommentars nostrum et uirtus.
zu Ps. 45 Deus
refugium
f. 3 Expositio in cantica canticorum. Qui ... Uberschrift aus noch spaterer Zeit, expositio ist durchgestrichen und mit Libellus iiberschrieben worden. Initiale Q exakt gezeichnet in 8 Zeilenhohe, aber nicht vollendet. f . 4V Explicit prologus. Incipit liber primus in canticis cantico¬ rum de incarnatione Domini. Osculetur ... Initiale 0 in Hohe von 2 Zeilen, mit etwas Blattwerk geziert. f. 59 fm. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Explicit liber septimus in canticis canticorum. Bei der spaten Abschrift waren viele Fehler zu erwarten was sich bestatigte. Prol. 22 possit] posset 65 accepi] acceptum 87 canendum] canenti 121 ponere om. 127 qui] quod 1, 63 obumbrauit 1, iii cum om. 1, 170 odore] odorem 1, 187 sit] fit 1, 281 uoluntatis] uoluptatis 1, 307 Deum] Dominum 1, 312 uenisset] uidisset 1, 316 animaduerteremus] animam diuerteremus. am
—
Im iibrigen folgt E2 ganz der Vorlage E ; vielleicht wird dies deutlichsten in
Prol. 108 hoc capitulum E hoc capitulum hoc E 2 d.h. der Schreiber von E 2 hatte die Korrektur in E durch die aufgesetzten b a zunachst nicht beachtet, er schrieb wie in der Vorlage hoc capitulum, bemerkte seinen Fehler, fiigte hoc hinzu und punktete das erste hoc aus. F
Melk, Stiftsbibliothek, Cod. 1231, f. 2V~90V, spat. 12. Jh., aus Melk OSB.
XXXII
DIE HANDSCHRIFTEN
Nachgebraunter WeiBlederband, 3 Biinde, oben und unten mit Spagat umstochen, Lindenholzdeckel, wenige Blindlinien. Papierschildchen auf dem Riicken mit eben erkennbarer Zahl 923 in schwarzer Tinte. Auf dem Vorderdeckel in Majuskeln : Ruberti abb. super cantica. Eine gotische SchHeBe aus Messing ; MaBe 20 x 13,5 X 3 ; 30 Zeilen auf einer Spalte. Randlocher, verschiedene Tinten, doch kein Handwechsel. 90 Bl. Pergament. Initiale Q f. 2 ausgespart, aber nicht ausgefiillt ; f. 4 sehr einfache Initiale 0, rote Uberschriften, rotgesprenkelte Versalien nur bis f. 56. Flotte Schrift, e-caudatum, wenig Abkiirzungen. Der Textus currens des Canticums ist am Rand mit GansefuBchen hervorgehoben. f. 1 (nur Titel) Expositio super cantica canticorum (15. Jh.), sonst nur Federproben, u.a. Sancti Christi gratia illuminare dignetur sensus et corda nostra. Amen dico tibi quia ... f. 3 Eigentumsvermerk : Iste liber pertinet ad sanctum Cholomanum in Medelich (14. Jh.) - Monasterii Mellicensis K 5 (18. Jh.) - Rundstempel der Stiftsbibliothek. Prolog auf den 6 Bll. der 1. Lage, Bl. 1 noch ais Vorsatz an den Innendeckel geklebt, Bl. 5 u. 6 weggeschnitten, doch kein Textverlust. Kustoden nicht erkennbar ; die Lagen zahlen teils 8 teils 10 Blatter, von derletzten Lage (11) sind zwei Blatter ausgeschnitten, das letzte Blatt ist ais Vorsatz geklebt. Hier noch Federproben.
an-
fol. iv Incipit prologus in librum cantici de incarnatione Domi¬ ni. Qui ... f. 3V Incipit exposicio cantici canticorum Rutberti abbatis (T)uiciensis de incarnatione Domini liber primus. f. 90 fin. ohne Explicit. Der angenehm zu lesende Text ist fast fehlerfrei, gehort zur L-gruppe, wie aus den folgenden Variant en hervorgeht — siehe auch oben zu Hs. E — , und wurde nur deshalb nicht in den Apparat miteinbezogen, weil L die bessere Hs. ist. Prol. 32 incidi I\ incipit 1, 37 suffecerit] sufficeret 1, 52 intelligimus] intelligamus 1, 109 et om. 1, 157 sibi ] -met add. 1, 164 talis ac tanti 1, 166 acceperat] perceperat 1, 255 hoc om. 1, 270 hoc] ex praem. 1, 293 in montana om. 1, 303 eius om. ecce om. 1. 334 beato om. 1, 823 pulchra cs] amica mea add.
DIE
HANDSCHRIFTEN
XXXIII
L weist sich ais bessere Hs. aus, z.B. i, 639 incorrupta] uirgo L, om. F 1, 758 ipse om. F G
Wien, Nationalbibliothek Sittich OCist.
CVP
737 f. 4o-i27v, 12. Th. aus
Alte Nr. der Hofbibliothek : Rec. 3260 (im Jahre 1784 dorthin iiberfiihrt). 176 P ergamentblatter, 29,5 X 18,5 ; Spiegel 22, X 13, eine Spalte zu 31 Zeilen. Drei Initialen, rote Uberschriften, gesprenkelter brauner Lederband liber Pappe, 6-teiliger Rlicken mit goldenem Querstreifen, rotschrafiierter, hellgriiner und hellbrauner Grund — alles gilt ais typisch fiir Sitticher Herkunft (vgl. Herrmann S. 298 Nr. 194). Aufdruck in Goldpragung : D. Augustini De agone christiano M.S., unten Zettel mit der alten Signatur Rec. 3260, Papiervorsatz. Schrift aus spatem 12. Jh., vermutlich unter Abt Folknandus 1150-1180 ausgefiihrt. f. 1 Augustinus, De agone christiano , de opere monachorum. Inc. : Fratribus in eloquio ... f. 40 fin. : ... nobiscum communicare digneris. Explicit epistula beati Augustini ad sanctum Ieronimum presbiterum scripta de eo qui totam legem seruauerit offendat autem in uno factus est omnium reus. Incipit prologus Rudberti abbatis super cantica canticorum. Qui contra ... In der Initiale ist ein Drachen eingezeichnet, dessen Schwanz in Bliite endigt. f. 42v Explicit prologus. Incipit expositio Rodberti tucensis abbatis super cantica canticorum ad personam sancte Marie editta . f. I27v fm. : ... imperium manet in secula seculorum. Arnen. Explicit expositio Rodberti tucensis abbatis super cantica canti¬ corum Salomonis regis pacifici ad personam sancte Dei genitricis semperque uirginis Marie edita. Von spaterer Hd. : Stella Maria maris / nos fluctibus effer amaris / duc ubi letaris / stella Maria maris / finito libro sit laus et gloria Christo. Arnen. f. 128 Incipit prefatio soliloquiorum sancti Isidori episcopi. Venit nuper ad manus tione animae peccatricis f. 147 Incipit prologus rium. Sepius rogatus a rium PL 172, 1109.
meas (= Isidor, Synonyma de lamenta¬ - ed. PL 83, 827-868). sancti Anselmi archiepiscopi in elucidacondiscipulis ... (= Honorius, Eludica-
f. I70v (fin. abrupt) ... fragilitate liberi erunt. Non G1
tamen.
Klosterneuburg, Stiftsbibliothek Cod. 1122 f. 1-170, 13. Jh. aus Klosterneuburg Can. Reg. 170 Bl. Perg. 16 x 10,5 X 5 ; Spiegel 12 X 8, 18 Zeilen auf
xxxiv
DIE
HANDSCHRIFTEN
einer Spalte. Mittlere Bucherminuskel, rote Uberschriften. Moderner brauner Leder-einband des Stiftes, Riickenschild : Expositio cantici canticorum. M.S. 1122. GroBe, rote Initialen f. 1 und f. iv — Admont ais Vorlage ? ; einige Bibelzitate in rote Tinte. Zum Vorsatz diente ein Fragment aus dem Register eines Passionale (12. Jh.), Text vom Monat September, 2 Kolonnen, die eine mit den Namen : Ioannis et Pauli, Septem dormientium, Processi et Martini, Afrae, Agapiti, Bartholomei, Cornelii et Cypriani, Mauritii et sociorum eius, Symonis et Iudae, Menne, Crisogoni, die andere Reihe : Abdon et Sennen, Xisti pape, Donati, Genesii, Adriani, Cypriani, Kalisti, Cesarii, Dionisii, Quirini, Marie martyris, de memoria tis. Besitzvermerke f. iv und I70v aus dem rie in Neuburga claustrali.
s. crucis, Valen¬
15. Jh. : Liber s. Ma¬
f. 1 Incipit prologus. Qui contra ...
f. 4 E xplicit prologus. Incipit exposicio Rutperti abbatis tuiciensis ad personam sce. Marie super cantica canticorum. Oscule¬ tur ... f. 170 E xplicit exposicio super cantica canticorum Ruperti abbatis tuiciensis. Unten auf der Seite : Rupertus super cantica B '36.
Am Rand des Textes finden sich haufige Hinweise : apis. eugl. uox synagoge, genesis, lib. regnorum (!), Iacob, act. apost., metonomia, ecclesie uox ad Christum, lex, Ysaia, Dauid, clemax, uox ecclesie de Christo, nardus humilitas, paradigma, polysyndeton, scesynomathon , scema, epiceusis, uox aduersus hereticos, papa romanus, synagoga de ecclesia, metafjora, allegoria, diffini¬ tio, alles wohl von nicht viel spaterer Hand. Eine Auslassung
von
19 Worten,
1, 124 nisi bis 1, 127
fuissent, nur in Gx, zeigt daB G1 nicht ais Vorlage gedient Die Zugehorigkeit zur G-Gruppe deutet der nur hier kommende Zusatz im Titel an : ad personam BMV, wird GewiBheit aus den gleichen Varianten, aus denen einige genannt seien : Prol. 22 apprehendi ] intelligi 29 deceat te uocari om. 32 haec om. incidit ] incipit 36 uenit add. 46 et diuersis ] ac 48 onus om. 59 importune om.
hat. vorzur hier
DIE G
HANDSCHRIFTEN
Linz Studienbibliothek, berg, OCist.
xxxv
Cod. 339, 13. Jh. aus Baumgarten-
178 Bl. Perg. und 2 Bl. Perg.-Vorsatz. 28,7 x 21,5 x 5 ; Lagen zu 8 Bl. (1-8. 10-14. 16-23), zu 6 (9) und 4 (15) mit Kustoden. Brauner Pappband mit weiBem LederriickBll. en und weiBen Pergamentdecken. Vorn und hinten je 3 Bl. weiBes Papier, dessen Wasserzeichen ein Doppeladler mit Schwert und Zepter ist, auf dem Brustschild ein M. Vor- und Nachsteckblatter stammen aus einem Ordo uisitandi gemaB der Zisterzienserregel, 13. Jh., ahnlich wie in den Linzer Hss. 2 7, 37f. 1 Eigentumsvermerk : Liber sce Marie in Pomgartinberg in canticis canticorum, alte Signatur der Studienbibliothek T 0 Nr. 7.
f. 1 v Liber sancte Marie Virginis in Pomgartenberge, Super cantica canticorum et sigillum beate uirginis Marie (14. Jh.). f. 2 Incipit prefatio Honorii in Cant. canticorum ad Symonem abbatem - PL 172, 347-495. f. 92 (Honorius, Sigillum s. Mariae - PL 172, 495). f. 106 v (Honorius, Elucidarium — PL 172, 1109). f. ii4v fin., dann eine unbeschriebene Seite, es folgt auf neuer Lage : f. ii5v Incipit prologus Ruberti super cantica canticorum. Qui contra ... Textverlust nach Bl. I36v : a nobis / amaritudinem 1, 1012 bis esto / in reuertendo 2, 525, der beim Binden nicht bemerkt wurde. f. 117 E xplicit prologus. Incipit exposicio super cantica cantico¬ rum ad personam sce Marie edita. Osculetur ... O-Initiale ist exakt gezeichnet, von 7 Zeilen-Hohe, mit Blattwerk ornamentiert.
f. 178 v fin. : ... imperium manet in secula seculorum. Explicit exposicio Ruberti super cantica canticorum.
Arnen .
Literatur : Handschriftl. Katalog der Stud. Bibliothek, angelegt von Dr. Konrad Schiffmann, S. 41. G2
Budapest, Can. Reg.
Nationalmuseum,
Cod. 25 f. 3-125, aus Vorau
Perg. 127 Bl. 12. Jh. 23,3 x 14,1 X 6,5 ; Spiegel 15 x 10, eine Spalte, 25 Zeilen. Rotlederner Einband des 15. /16. Jh., 3 Btinde mit Spagat umstochen je 2 Messingnagel von je 5 erhalten, einfache Blindlinien, Rollenstempel : Lilien in Raute, IHS in Sonne, Baum auf Wappenschild. Reste von 2 MessingschlieBen auf Lederband, gotisch verziert. Auf dem Vorderdeckel ein Pergamentzettel mit Inschrift des 15. /16. Jh. : Rupertus (R rot) super Cantica canticorum XXX (= alte Katalogsnr. ?). Der papierne Vorsatz aus dem 16. Jh. ist mit
XXXVI
DIE HANDSCHRIFTEN
Rechnungen beschrieben, die Tinte ist stark verblaBt, Schriftwechsel f. 1.125.126. 127. f. 1 Bibliotheksnotiz : Rudberti abbatis opus super cantica can¬ ticorum sec. XII. Codex hic cuius ligatura liliis Andegauensibus ornata pro Museo nationali Hungarico e collectione altera Nicolai Jankowich comparatus est et Bibliothecam Szechemyano-Regnicolari illatus 1852 2. Februarii. Pretium aestimationale erant 25 aurei. f. iv XV ^(aterniones) et VII (folia) Hunc librum sci Thome apostoli et Veronensium fratrum quis¬ quis abstulerit anathema sit. Hunc dedit nobis Rudbertus pbr. de Grebniche temporeLup .prepositi primi et postmodum Wolframus de Prileppe contradidit tempore Bernhardi secundi prepositi. — Federproben — f. 2 und 2V leer. f. 3 unten : Besitzvermerk (gleich f. 69 u. 125) : Iste liber est monasterii bte Marie uirginis sctique Thome Canonicorum regularium in Vorau. Rotgelbe Initialen, einfach ausgemalt, oft rot und gelb gesprenkelte Versalien, nach jeder Lage Kustoden, die letzte Lage (3 Bogen und 1 Blatt) ohne Kustode. f. 3 Incipit prologiis Rudberti abbatis super Cantica canticorum. f. 4 Incipit exposicio super cantica ad personam Marie edita. f. 125 Explicit exposicio Rudberti Tucensis abbatis super cantica canticorum. f. I25v Mariengebete : 0 sancta mundi domina tionis intende propicia — Federproben.
tu uoci depreca¬
Literatur : Andreas Vizkelety, Beschreibendes V er zeichnis der altdt. Handschriften in ungar. Bibliotheken, Wiesbaden, 1969, S. 9 — uber die Schenkung Varianten wie in G1. H
Jankowich.
Gottweig, Stiftsbibliothek, Cod. 43, fol. 1-113, 12. Jh. aus Gottweig. OSB. Der auf 5 Kordeln aufgelegte WeiBlederband tragt einfache Blindlinien und Adlerstempel. Auf dem Vorderdeckel ist ein Pergamentstreifen geklebt, dessen Schrift aus dem 14. Jh. den Inhalt angibt : Ruodebertus Abbas Tuicensis in Cantica canti¬ corum. Dicta loannis Crisostomi de natura bestiarum. Von der Ausstattung sind eine KupferschlieBe und ein kupferner Schonnagel auf dem Ruckendeckel iibriggebliebben. Aus einem spateren Cantuale sind die Vorsatzblatter genommen. MaBe : 30 x 21 X 5 ; Spiegel 21 X 14, eine Spalte mit 25 Zeilen. 113 Pergamentblatter, nicht paginiert. Zu Beginn der einzelnen Biicher wurde fur die Initialen ein Platz von etwa 6 Zeilenhohe ausgespart. Ranken, Schnallen und Nagel wurden, teils auf farbig gefiillten Grund eingezeichnet. Die erste Textzeile wurde in Majuskeln angeschlossen.
DIE HANDSCHRIFTEN
XXXVII
Die Miniaturen fol. iv und 2r nehmen die ganze Seite ein, auf foi. 2V die obere Halfte. Innerhalb der Buchmalerei wird diesen Bildern mit Recht ein hoher Wert beigemessen — vgl. Kunsttopographie Osterreichs Bd. I (Kreras). f. iv Christus auf dem Thron und die neben ihm thronenden (4) Apostel schauen zu, wie Abt Rupert dem Abt Cuno sein Buch iiberreicht. f. 2V links : Jakobs Kampf mit dem Engel ; rechts : Jakob besteigt den Berg. Kraftige nach rechts etwas geneigte Schrift, breit gesetzte Worte, viel e-caudatum, Mitte des 12. Jh. Textverlust nach f. 34v : 2, 370 momordit bis 2, 424 senius tuus, und nach f. 83 : 5, 829 nemo utique bis 5, 883 ex uno latere. f. 2V Prologus Rotberti abbatis Tuicensis in cantica canticorum. Qui contra hominem ... f. 5 Explicit prologus. Explanatio eiusdem in Cantica cantico¬ rum de incarnatione Domini. Osculetur me osculo ... Initiale 0 mit schoner Zeichnung : Umarmung Christi von oben herab mit einer unter ihm stehenden gekronten Frauengestalt. f. 113 jin. : ... permanet in secula secutorum.
Got
OSB twe . i g Sammel-Hs., 263 Papierfolien. Texte von Honorius, Hugo, Isidor, Chrysostomus. WeiBlederband auf 5 Kordeln, ohne Stempel, jeweils 5 Schonnagel aus Kupfer erhalten. Spuren von 2 Schliefien. MaBe : 30 x 21 x 7 ; Spiegel 22,5 x 15, zwei Spalten zu je 36 Zeilen. Rote Uberschriften, rotgesprenkelter Text, unverziert gebliebene Initialen. f. 76ra Incipit prologus Rudtberti abbatis Tuicensis in cantica canticorum. Qui contra ... f. 88rb Explicit prologus. Explanatio eiusdem in cantica canti¬ corum de incarnatione Domini. Osculetur ...
3 twe ig, S
DaB es sich um eine direkte Abschrift von Kod. Gottweig 43 (= H) handelt, geht aus der nur hier vorkommenden Auslassung 1, 15-16 utrumque usque dictum - 13 Worte hervor. Im iibrigen finden wir die gleichen Varianten, die fur die EFGHLM- Hss. eine gemeinsame unbekannte Vorlage erfordern. tsb ibl 112 decantatio ] de cantatio LM, cantatio H. Prol. iot hek ,C od. 263 I Admont, Stiftsbibliothek, Cod. 549 f. 1-124, 12. Jh. aus (27 Admont OSB. 4), 124 Pergamentblatter in15.einem weiBledernen Einband liber Jh , a und iiberkreuz. Vorsatz 3 Biinden mit Blindlinien am .Rand us nicht abgelost :
tif
XXXVIII
DIE HANDSCHRIFTEN
Auf den pergamentnen Fragmenten neumierter Vierzeiler lesbar :
des 14. Jh. ist ein
Hac ex lege post autentus sit tibi notus. Sed primi talis modiis est et meta plagatis Deuterus autentus patet hoc sub iure retentus, cuius per talem uersum noris lateralem Hic demonstratur tritus qua lege fruatur, discipulum tria sic distinctus est peruia Tetradi cantus poterit discurrere tantus, huius subiecti patet istac forma retecti. f. 1 Titel in gesprenkelten Majuskeln uber die ganze Seite verteilt : Incipit prologus in libro canticorum. Unten von Hd. des 14. Jh. : Femina mente Dominum concepit corpore Christum, integra fudit eum nil operante marito (= aus dem Prolog 40-41, hier uiro statt marito). Pectoribus mores tot sunt quo in orbe fugere (?). f. iv Qui contra hominem ... Einfach gezeichnetes Q in 4 Zeilenhohe, liber den ausgesparten Raum auf den Rand hinausgreifend. f. 2V Prol. 71-72. Das Bibelzitat Venientes... unten liber 3 Zeilen verteilt, dann falscher Zusatz Prologus — - was sich in der Abschrift Cod. Graz 1247 (I1) wiederfindet. f. 4 Der letzte Satz des Prologs in fortitudinem bis duellum in gleicher Weise auf die untere Seitenhalfte verteilt. Kein Explicit. f. 4V Ganzseitige Miniatur einer in der Mandorla thronenden Maria von 2 Engeln umgeben ; in der unteren Halfte : Rupert am Schreibpult, vor ihm die Frauengestalt der Gottesmutter (oder Ecclesia ?). Umschrift in Buchkursive : In gremio matris resplendit gratia Patris per carnem sumptam quae uenit soluere culpam. Auf dem Buch Ruperts liest man das Incipit Oscule¬ tur. Umschrift des unteren Teiis in Majuskeln : Amici Domino sedeunt tuarum assistricem sapientiam. f. 5 Incipiunt cantica canticorum, in Majuskeln liber die Seite verteilt, d.h. diagonal in 2 Dreiecken, einer Sanduhr ahnlich, eingeengt. f. 5V Osculetur ... Initiale 0 unverziert, 4 Zeilen hoch. f. I25v fm. ; imperium manet in secula secutorum — ahnlich liber die Seite verteilt.
1 korrigiert seine offensichtliche Verwandtschaft Gruppe ofters, z.B. Prol. 48 onus supra lin. — bei den anderen Hss. om. 51 Filium tuum nicht nach DNIC wie anderswo 1 , 70 amor siue 1, 312 uenisset ] inuenisset 1, 313 illius\ illi
zur L-
DIE
HANDSCHRIFTEN
XXXIX
i, 333 reuerteretur] reuertetur i, 518 desuper indicatum ] datum 1, 70° dependeat ] dependent
I1
Univer sitatsbibliothek, ausGraz, Seckau OSB.
Cod. 1274, f. 76-198, 13. Jh.
Alte Signatur 42/88, Quartband, Pergament 208 Bl., 22 x 15. Rote Uberschriften und Versalien. Initialen in roter Federzeichnung f. 76 und 79. WeiBer Ledereinband mit Blindlinien, I5- Jh. f. 1 Besitzvermerk : Hunc librum si quis sancte Marie et ecclesie sekouiensi subtraxerit anathema sit. f. 208 alte Seckauer Nr. 144.
f. 3 Hieronymus, In Danielem - PL 25, 491-584, jetzt CC 75A, Anmerkungen am Rand von Leonhard Arnberger. f. 76 (Rupertus, In) Cantica canticorum. Qui contra ... f. 199 Sermo de resurrectione BMV. Inc. : Hodie gloriosa et intemerata uirgo Dei genitrix Maria de morte temporali ad uitam resurrexit aeternam ... fin. : ... usque ad diem dominice annun¬ tiationis. f. 205 (Officium de assumptione S. 57.58 ebd. 24, S. 179.
BMV)
= Analecta hymnica
4
Die Abhangigkeit von der Vorlage Admont 549 erhellt aus dem gleichen Randvermerk Prol. 40 : Uersus ; Prol. 72 : Prologus ; aus den gleichen Incipit ; schlieBlich aus den gleichen Varianten, z.B. 1, 203 uirgo] Maria praem. 1, 291 uocabatur] uocaretur. L
Miinchen, Staatsbibliothek, Clm 23600, friihere Nr. ZZ 600 = codices diuersae originis. 142 Bl. Perg., 13. Jh. (nach Halm, wahrscheinlich alter, da viel e-caudatum) . Wertvoller Einband in gepunztem braunen Kalbsleder auf 4 Biinden, mit eingepreBten Ornamenten, ziselierten Messingbeschlagen uber je 5 Schonnagel. Von einer SchlieBe ist noch die Halterung vorhanden. Ais Vorsatz dienten je 2 Blatter weiBes Pergament, die unbeschrieben blieben, wohl aus der Zeit des Einbindens (19. Jh.). 24 x 17 X 6 ; Spiegel 18 X 15,5, eine Spalte mit 26 Zeilen, groBe Schrift. f. 1 anscheinend im fruheren Einband an den Innendeckel geklebt, tragt den Titel : Cantica canticorum (14. Jh.), unten die Kustode I — - weiterhin finden sich die Kustoden II bis XIX, auBer IX. f. iv Inc. : Qui contra ... Initiale Q in 5 Zeilenhohe, Ranken mit Schnallen und Nageln, Abstrich in Form eines Greifen, farbig gefiillter Grund.
XL
DIE HANDSCHRIFTEN
f. 4V Explicit prologus. Incipit liber primus in canticis cantico¬ rum de incarnatione Christi — - in Majuskeln auf 4 Zeilen verteilt. f. 5 Osculetur me ... Die erste Zeile ist in Majuskeln geschrieben, Initiale 0 in 5 Zeilenhohe ist sehr gut ausgemalt mit der Darstellung zweier sich umarmenden Personen = Christus und Maria, Christus durch Heiligenschein und groBeres AusmaB betont. Vier Sterne fiillen die freien Teile des 0. f. 13 7V fin.: (kein Explicit). f. 138 (Ohne Uberschrift) Q(antam in celestem beatitudinem ... = Pelagius, Epistula ad Claudiam de uirginitate — PL 18, 77 (E. Dekkers, Clauis n. 741) - Initiale ausgespart, aber nicht ausgefiihrt. f. 142 v fin. abrupt : cogitet qualis sit ille / Dominus cum talis ancilla est - PL 18, 86D. L erbringt einen recht guten Text, die Varianten gemeinsam mit EFGH sind schon oben genannt, die schwerwiegendste ist wohl 1, 638 : uirgo in conceptu, incorrupta in partu, uirgo ante partum, incorrupta post partum ] uirgo in conceptu, uirgo in par¬ tu, uirgo ante partum, uirgo post partum. L1
Salzburg, Stiftsbibliothek St. Peter, Cod. a VI 12, fol. 1-150, 12. Jh. aus Salzburg St. Peter OSB. 150 Bl. Pergament, eine Spalte 24 Zeilen, 21,5 X 16 X 6 ; Spiegel 16 X 12, auf dem Vorderdeckel alte Signatur B. Gebraunter WeiBlederband, 3 Biinde auf Kordel. Titel : Rudbertus Tuiciensis super cantica canticorum, 15. Jh., zwei einfache MessingschlieBen, Vorsatz entfernt. f. ir ist mit dem Anfang des Prologs Qui contra bis fidelis animus (Prol. 18) beschrieben, fur die Initiale war ein Platz ausgespart, der nicht ausgefullt wurde. Ein Homoioteleuton war unterlaufen : Prol. 5 fortitudine = 5 Worte, ohne verbessert zu werden — vielleicht ist dies der Grund, weshalb die Seite nur ais anzuklebendes Vorsatzblatt Verwendung fand ; der Fehler wiederholte sich nicht auf f. iv. f. iv Incipit prologus Roberti abbatis in librum eant. eant, de incarnatione Verbi Dei. Qui contra ... 6 Zeilen hohe Initiale Q mit Ranken und Schnallen in Salzburger Art, nicht miniert. f. 4V Explicit prologus. Incipit liber primus in canticis cantico¬ rum de incarnatione Christi. Osculetur ... Incipit und Explicit sind in Majuskeln hervorgehoben, die Initiale Q ist ahnlich ornamentiert, rot und gelb gefleckt, die zwei weiteren Zeilen in roten und abwechselnd schwarzen Majuskeln. Nach der 1. Lage (f. 8/9) sind Reste des Vorsatzpergamentes mit roten und blauen Versalien sichtbar. Kustoden finden sich am
DIE
HANDSCHRIFTEN
XLI
SchluB der Lagen, auBer an den beiden letzten ; die letzte hat nur 6 Blatter. Die Kustoden sind nachgefarbt. f. I34v fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Es folgt ohne Ubergang : Q)uantam in celestibus beatitudinem (Initiale nicht ausgefiihrt) = Pelagius, Epistula ad Claudiam
de
uirginitate - PL 18, 7 7. Diese noch
Edition
weitere
endet
f. 149, wahrend
zwei Seiten aufweist
: Et uox quae audiui
gines castos dicit et pudicos. Kein f. 150 Federproben.
Zeichnung
die Salzburger
Hs.
... uir-
Explicit.
eines Mannerkopfes.
L verbinden mit L 1 gleiches Incipit des 1. Buches : ... de incarnatione Christi, ferner gleiche Struktur ob des Pelagiusbriefes sodann gleiche Varianten, z.B. 1, 28 attactum ] affectum. 1, 315 in L stehen in 2 Zeilen untereinander :
causam nescire (= nesciremus) . iterterem (= uerteremus) ; wenn L1 wegen
des Gelelichklanges
in die untere Zeile geriet, erklart sich, daB sie die fehlenden Worte causam nesciremus) rem ipsam id est discessum eius non
animad{uerteremus
am
Rand
1, 136 korrigiert L durch
sunt —
was
bringen
omnia
omnia
L2
nachnotierte.
Aufsetzen
auch die Vulgata
b u. a : omnia
locuti
hat ; alie L verwandten
sunt locuti, wahrend
locuti sunt.
Kremsmiinster,
von
Hss.
die iibrigen sich einig sind :
Stiftsbibliothek, Cod. CC
29, fol. 44-155V
12. Jh. aus Kremsmiinster OSB. Der Einband aus braunem Leder wurde 1948 restauriert, wobei auf dem Vorderdeckel ein Stiick rostrotes Leder des alten Einbandes SchlieBe
mit
QuartgroBe.
wiederverwandt
eine gotische eiserne 150 Pergamentblatter in f. 1.58.59.77 ist der Eigentiimer angegeben :
Zapfen Auf
war
wurde,
erhalten.
Iste liber est sancti Agapiti in Chremsmunster . f. 1 tragt ein Inhaltsverzeichnis
(Ende
13. Jh.) : Hoc
uolumen
continet
H(ieronymi) expositionem super apocalypsim, item de filio prodigo, item de seraphyn, item de osanna, item epistule due, item expositio super eant. eant. Von gl. Hd. des Bernardus Noricus,
Professen
von
Kremsmiinster,
f. 44 : Incipit prologus.
Rudberti super eant., ebenso f. 48 : Incipit expositio magistri Rudberti super eant. eant. Die somit erwiesene Bucheinheit erwahnt W. 'Neumiiller, Zur ma. Kremsmiinsters, Wels 1949, S. 277.
f. 1 Marienantiphon mit Neumen.
f. iv Expositio
apocalypsim. Victorin
zur Osterzeit
s. Victorini
: Soror
Petauoriensis
Prefatio Hieronymi
von Pettau,
Bibliotheksgeschichte
Kommentar
nostra paruula
ep. et mart.
: Diuersos
marina
zur Apokalypse
est,
super
... =
- ed. CSEL
DIE HANDSCHRIFTEN
XLII
49, S. 14-153, Hs. k - Stegmiiller 8300. f. I9V Epistula Hieronymi de prodigo filio : Beatitudinis
interrogatio ... - CSEL
Ume
54, S. m-142.
f. 30v Epistula Hieronymi
de seraphim
tem ... - CSEL
54, S. 73-96.
f. 39v Epistula
Damasi
: Vidi Dominum
ad Hieronymum
legerem ... und Rescriptum
Hieronymi
seden¬
: Commentaria
cum
: Multi super hoc ... -
CSEL 54, S. 103-110. f. 42 Brief des Patriarchen von Jerusalem an die abendlandische Kirche : Hierosolymitanus patriarcha ... vgl. CSEL, S. LIV. f. 42v Brief des Kaisers Alexios I. Komnenos an den Grafen Routbert von Flandern : Domno et glorioso comiti ... - PG 131,
565f. 44 (Rupert,
In Cantica
canticorum ) ohne
tra ... Initiale Q mit Ranken
Incipit : Qui con¬
und Schnallen
verziert, ahnlich
Cod. Clm. 14355 aus St. Emmeram. f. 48 Osculetur ... Raum fur Initiale 0 ausgespart,
aber
nicht
gezeichnet. f. i5ov fin. : ohne
secutorum.
Explicit
: ... sine fine permanet
Es schlieBen an eine rythmische Paraphrase des Ave Maria in Form Mitte : Cum cor non orat in uanum Blattverlust zwischen f. 56 und nicht einbezogen : 1, 431 repulissent Literatur
: O. Mazal
log der Wiener Wien,
Abschrift
von
Eigenfehler
Salutatio Iesu und eine von Federproben. In der lingua laborat. 57, von der Paginierung bis serua / ri legem 1, 483.
u. F. Unterkircher,
N ationalbibliothek NF
1967, S. 152 (uber Cod.
in secula
Museion,
Kata-
4. Reihe 2. Bd. Teii 3,
Ser. n. 3607 aus Lambach
ais
Z,2 ; s.u. zu L5). in L2 : 1, 699 concelebrans ]
brant M
celebrans
L2
cele¬
1, 720 essem ] esset L2 fieret in marg. Mit M
M
1, 744 fidam ] tantam L2 fdam in marg. M (s.u.) besteht Verwandtschaft, aber nicht Abhangig-
keit ; vielleicht ist M worden.
Miinchen,
aus L 1 — beide in Lambach
Staatsbibliothek,
Clm
— korrigiert
17117, f. iv-ii7, spat.
12. Jh., aus Schaftlarn OSB. WeiBer, verschmutzter Schaflederband auf 3 Biinden, mit einfacher Blindpressung. Spuren der abgenommenen je 5 Nagel und der 2 SchlieBen. Riicken auf Wachspapier mit groBen Buchstaben beschrieben : Cantica canticorum, der obere Teii iiberklebt : Ruperti abbatis exposicio super cantica canticorum
II 4j, sodann ein neuerer Zettel : Scheftlarn ny Cod. lat. 17117. Ein Vorsatzpergament ist angeklebt, aus einem
DIE HANDSCHRIFTEN Kalendarium den Namen
des 14. Jli. stammend, : Omnium sanctorum,
XLIII
die Novemberseite mit Eustachii et sociorum,
Pirminii confessoris, Leonardi confessoris, Willebrordi, 1III coronatorum, Martini episcopi, Brictii episcopi, Othmari abbatis, octaua sancti Marci, Elyzabet, Corbiniani (spat. Hd.), Cecilie uirginis, Clementis p ape, Crisogoni MR, Caterine (spat. Hd.), Lini pape, Virgilii (spat. Hd.), uigilia Andree 117 Bl. Perg. eine Spalte, 26 Zeilen.
apostoli.
f. 1 v Incipit prologus Roperti super cantica canticorum.
Qui con¬
tra... 4 Zeilen hohe Initiale Q, rot, mit rot-blauem f. 4 Der
Prolog
subsequetur
endet
duellum
... dulcis gratum,
auf
einer
dann
Rasur
Blattwerk.
ist das fehlende
eingetragen,
unter
welcher noch Incipit liber primus zu erraten ist. Es beginnt also ohne Incipit : Osculetur ... Initiale 0 in ein Quadrat von 5 Zeilen-Hohe mit Feder und
eingezwangt, grobe Zeichnung eines Kopfes Spruchband : Quae est ista ... osculans.
f. 115 fin. : ... imperium
manet
in
secula
seculorum.
Sofort schliefit an : In festiuitate sancti Michaelis
Arnen.
sermo. Omnes
fideles Christi ... (wie Cod. Clm. 1073 = L6). Literatur
: Cbm
Cat. 1 f. 16. n. 47 : id. ( =
Rupert),
eant,
eant. ff. 119. perg. in folio paruo. Diese Michaelspredigt
L12 L13. Dazu
formt
die Struktur
noch eine Reihe Varianten
:
der Gruppe
L3 L6
Prol. 21 mysterii ] ministerii 26 uera] et uere 80 beneficii ] et gratiae add. 135 subsequetur duellum om. 1, 13 uerfoim angeli uerbum et sponsio
sponsio erat uerbum erat L6 L 12 L13 1, 24 et osculans
L 3 ; uerbum
et osculum
erat\ iierbum
angeli et
angeli et sponsio uerbum
et os osculantis ] et osculans
osculan¬
tis L 3 ; et osculans et os osculantis L6 L 12 L13.
Dem Abschreiber von L3 fiel auf, daB hier etwas fehlte, er vermochte aber nicht alles, nicht also et osculum zu erganzen. 1, 59 ueteres sancti ] ueteris sancti L3 (dazu am
Rd. testamenti)
ueteri sancti L6 1, 62 secundum
hoc uerbum
angeli ] secundum uerbum angeli L3 und am Rd. hoc secundum
uerbum Munchen,
aus Andechs
Staatsbibliothek, OSB.
Braunlederband
mit
hoc angeli L6
Clm 3045, f. 143^196,
Blindlinien
verziert.
Locher
15. Jh. von
je
5 Schonnageln, ein Zapfen und Rest einer SchlieBe. Ein Pergamentsstreifen auf dem Vorderdeckel ist noch lesbar : Rupertus
de uictoria Verbi Dei, 15. Jh. (schwarze Tinte), in rot : R 43
DIE HANDSCHRIFTEN
XLIV
(= alte Nr. der Bibliothek Andechs). Vorsatz innen freigelegt, sodaB ein Falzstreifen sichtbar ist : Fragment eines Graduale mit Hufnagelnoten aus einem Marienoffiz : ... ris anima labe
carens uas celestis tu sis . . . rosa prole sublima te pleni patris tri . . . Papierhandschrift, nicht foliiert, 196 Blatter, 3 Wasserzeichen, Briquet 14854.11949. 14585. MaBe : 30 x 21 ; Spiegel 23 =
17, zwei Spalten
41-46 Seiten.
f. 1 Eigentumsvermerk
uenerabili monasterio Benedicti. f. iv Incipiunt
aus
gleicher
Zeit
: Iste liber attinet
sancti Nicolai in Andechs
capitula
libri primi
Verbi Dei - ed. MGH
(=
Rupert,
Geistesgeschichthche
ordinis scti De
uictoria
Reihe 5).
f. 143 fin., ais Explicit : affluit stilla de mamilla
gloriose uirgi-
nis, effundens rorem qui ardorem extinguit libidinis, pro mercede pia scriptor petit Ave Maria, amen dicunt flentes gratiam quer en¬ tes gloriam canentes regi Kyriou. Amen. Nach
7 freigelassenen
f. 146 Prefacio Ruperti
Seiten : abbatis in cantica canticorum
(rot) Qui
contra ... Initialen hier und vor den folgenden Biichern jedoch salien.
ohne
Ausmalung,
sonst nur
f. 196 fin., fast die gleichen Verse
rote Sprenkel
: Amen
rot,
in den Ver-
dicant flentes gratiam
quer entes gloriam canentes regis Kyriou. Explicit inde pia reddamque uota Marie affluit stilla de mamilla gloriose uirginis affundens rorem qui ardorem extinguit libidinis, scriptum per fratrem Placidum. 6 weiter Blatter leer. Unter den ca. 175 Andechser Hss., die infolge der Sakularisation in die Miinchener Staatsbibliothek geraten sind, befinden sicli 17 aus der Schreibstube des Monches Placidus Stengel aus Landshut (1479- 1491). So wird Katalog von Andechs aufgefuhrt.
Miinchen, Staatsbibliothek
Clm
aus Tegernsee OSB. Verschmutztes Schweinsleder wenigen
Blindlinien
Hs. auch
im alten
i85i2a, f. 117-183, 15. Jh. auf Buchenholzdeckeln
in Rautenmustern
Spuren der abgenommenen schlieBe. Auf dem Riicken
Ruper. abb. tuit. OSB
unsere
mit
verziert, 4 Biinde,
je 5 Nagel, Rest einer Messing3 angeklebte Papierschildchen :
de uictoria Verbi Dei et in eant, cantic. -
Teg. 512, 1 - Saec. XV. MaBe : 32,5 x 21 ; Spiegel 23 x 18, zwei Spalten, 32-47 Zeilen. Auf dem Vorderdeckel ein Pergamentstreifen mit der Auf schrift : Rupertus Tuiciensis de victoria Verbi Dei super dica
cticorum - E 126. Innen Tegernsee
mit
ein papiernes Exlibris des Stiftes
der Signatur
R 32, 2. Der
Vorsatz
ist einem
Antiphonale des 11. Jh. entnommen : fa von Aschermittwoch bis zum folgenden Freitag, fb vom Fest Maria LichtmeB.
DIE HANDSCHRIFTEN f. i Hoc
uolumine
monasterii
Tegernse
XLV
continentur
Rupertus
abbas Tuicensis De victoria Verbi diuini contra diabolum habens
libros partiales 13. item super cantica canticorum incarnationis et de beata uirgine Maria. f. 2 De
uictoria
Verbi
Dei
Christi Jesu contra
de misterio
diabolum
egregius domni
Ruperti abbatis Tuicensis (rot).
f. 11 7 Prefacio
Ruperti
abbatis in cantica canticorum
liber
(rot) Qui
contra ... groBe rote Initiale Q ohne Zeichnung, zu Beginn der folgenden
Biicher
f. 183 fin. : Amen
rote Titel. dicant flentes gratiam querentes gloriam canen¬
tes regi Kyriou. 183 Bl., 4 Wasserzeichen : Briquet 514514.15878. 11787. 5939. Schrift in spatgotischer Kursive, ofterer Handwechsel f. 29. 63. 87.117. 118E164. Im Katalog der Tegernseer Abtei 1483, heute Clm 1925 f. 89 ist auf die Titel unserer
Hs. Bezug
genommen
: Ruperti Thui-
censis abbatis ... liber egregius de victoria Verbi Dei, a 39 ,.. explanatio super cantica canticorum quam per reuelationem suscepit, 39. AnlaBlich der Edition Ruperts De victoria Verbi Dei (in MGH Geistesgeschichtliche Reihe 5 S. XXXXV) haben wir diese Hs. ais abhangig von Clm 3045 erachtet. Da die Abschrift sehr exakt ist, erscheint uns diese Frage wieder offen. Id
Wien, Nationalbibliothek, CVP 1743, f. 2-82, 13. Jh. aus der Salzburger Dombibliothek. Brauner, dunkler Ledereinband, 2 Biinde, Linienpressung, Rest einer SchlieBe, Papierschildchen auf dem Riicken, noch lesbar : Rup Ca, roter Punkt aus Wachs, oben und unten mit Spagat
umstochen.
bertus Abbas
Auf
der Vorderseite
ein Schildchen
Tuicen. in cantica canticorum
: Rud-
libri VII, und ein
zweites mit der roten Zahl 180. Ais Vorsatz wurden mentfragmente eines unleserlichen theologischen benutzt - 14. Jh., und an die Deckel geklebt.
PergaTextes
Rudberti
abbatis
f. 2 Rote
Uberschrift
15. Jh. : Libri septem
Tuicen. Incipit : Indica mihi quem
... (=
1, 443)- Das halbe
erste Buch, das hier fehlt, ist erst am SchluB nachgetragen, wobei f. 82 v frei blieb, der Nachtrag aber f. 89 ohne Liicke mit einer Anselm-Homilie fortgesetzt wurde. f. 82 fm. : ... imperium permanet in secula seculorum. Amen. Kein Explicit.
f. 83 Osculetur ... Schwarz-rote Initiale 0 mit schwacher Zeichnung des KuBes zweier wenig bestimmter Personen. Uberschrift : Lectiones de sancta Maria excerpte de canticis
canticorum.
in Majuskeln.
Prolog
per greges sodalium
tuorum
De incarnatione Domini.
—
fehlt ganz.
f. 89 fin. : ... ne uagari incipiam (= B 445)-
XLVI
DIE HANDSCHRIFTEN
f. 89 unten : Secundum Lucam. Intrauit I esus in quoddma castellum ... Omelia Anshelmi episcopi. f. 89v Hoc castellum in quod... - PL 158, 645B-649C (Lc. 10, 38).
f. 93 In illo tempore missus est angelus Gabriel ... Missus est nuntius a Deo ad hominem ... f. 93v De operibus VI dierum et de VII etatibus. Rimo Deus celi globum — Verse. f. 94v fm. : ... donec sur gente corpore sit stole decus gemine. Pra (esta p (ater ) p (iissime ) ... Die Formulierung des Titels "excerptae” kennzeichnet mit Recht die Nachlassigkeit des Abschreibers. Der Text weist fortwahrend Fehlstellen auf, ohne ersichtlichen Grund fallen Worte und Zeilen aus. Nur eben noch ist die Zuordnung zur Gruppe LM erkennbar.
L5
Wien, Nationalbibliothek Ser. n. 3607, Anfang 13. Jh., aus Lambach OSB. 151 Perg. Bl. 22,5 X 16,2 X 6, eine Spalte, 24-26 Zeilen. Gleiche Struktur wie Cod. 29 Kremsmiinster, der hier direkt abgeschrieben wurde. Beschreibung, die ruckwirkend auf fur die Vorlage willkommen war, in Museion s.o. zu L2. f. 44v-i5iv (Rupert, In cantica canticorum ) Kein Titel. Inc. : Qui contra ... Einfache rote Initiale Q in 3 Zeilenhohe. f. 46v schrieb eine spatere Hand an den Rand : De coniunctione Verbi et beate Virginis, ahnlich f. 47v : De obumbratione Spiritus sancti. f. 151 fin. : ... imperium sine fine in secula seculorum. Amen. Kein Explicit ; gleicher SchluB wie Codex Kremsmunster 29 {L2) und B russei Cod. II 2311 (L u).
L6
Miinchen, iothek, Clm 1073, f. 8v-io4, 12. Jh., aus BenediktbStaatsbibl euern OSB. Alte Nr. Benediktbeuern 88 auf dem Einband ; verschmutztes Schweinsleder, 3 Biinde, oben und unten mit Spagat umstochen, Buchenholzdeckel, Vorsatzpergament freigelegt. Reste einer MessingschlieBe, je 5 Locher friiherer Schonnagel, keine Blindlinien. Versalien fur den Miniator am Rand angegeben f. 8 und 9, sonst nicht sichtbar, da der Rand scharf beschnitten ist. Letzte Lage nur 4 Blatt, deshalb ist der Vorsatz um diese Lage gelegt, gefalzt und abgeschnitten. 106 Bl. Pergament, 24,5 X 16 X 6, Schriftspiegel 17 X II, eine Spalte, 30 Zeilen. Auf dem Vorsatz : Eigentumsvermerk des Stiftes : Iste liber attinet monasterio Benedictenpaueren, 15. Jh. f. b Bibliotheksvermerk aus dem 19. Jh. : Scriptionem Gottschalci de translatione sanctae Anastasiae martyris obser-
DIE
HANDSCHRIFTEN
XLVII
vationibus gravibus et notis illustravit P. Carolus Meichelbek a. IJ22 in suo Chronico I 51.60.j2. (vgl. LThK2 7, 240). f. c Gedrucktes Exlibris mit dem Abteiwappen, eingeklebt und iiberschrieben : Hic liber spectat ad monasterium Benedictoburanum. Oberhalb ein Eigentumsvermerk aus alterer Zeit und Inhaltsverzeichnis : Iste liber est monasterii Benedictenpeuren. passio et translatio beate Anastasie uirginis et martyris. Rupertus super cantica libri septem — am Rd. von jiingeren Hd. : Tuicensis abbas. Sermo unus de sancto Michaele archangelo. f. 1 Incipit passio et translatio beate Anastasie uirginis et mar¬ tyris. Hec tempore Diocletiani primo diram ... MG. Script. IX 224. f. 7 fin. : ... finit translatio sce. Anastasie. Ego qui hec exposui cuncta uisu didici non auditu, f. 7a leer. f. 8 Prefacio Rutperti in cantica canticorum. Qui contra ... Schone 7 Zeilen hohe Initiale Q, mit Greif, Rankenwerk und Schnallen wie in den Salzburg-Regensburger Hss. f. iov Incipit liber primus. Osculetur ... 6 Zeilen hohe, ahnlich mit Blattwerk geschmuckte Initiale 0, dariiber 2 Kopfe : Christus und Maria. f. I04v fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Unmittelbar schlieBt an : In festiuitate s. Michaelis arch. Omnes fdeles Christi deuote concurrite ad hanc solemnitatem s.M.a. Hodierna solemnitas fratres carissimi celebris est toti ecclesie. f. 106 fin. : ... et ad societatem suam perducant. Quod prestare dignetur qui cum Deo Patre ... Gleiche Struktur L7
mit L 3, gleiche Varianten
Wien, Nationalbibliothek, bekannter Herkunft.
CVP
ipse
s.o. zu L3.
1054 f. 3-24A
14. Jh., un-
40 Bl. Pergament 24 X 18 X 3 ; 17,5 X 13 Spiegel ; 2 Spalten, 60 Zeilen. WeiBlederner Einband der Hofbibliothek, osterreichisches Adlerwappen in Gold mit den Emblemen oben EABCV, unten ij GLBVS 55. Rote Uberschriften, rote Versalien. Inschrift auf dem Riicken : Hymn. var. opus, unten : Cod. Ms Theol. MCCCCLII. f. 1 Fragment eines scholastischen Textes u. H. f. 2 (Hymni) Ritmus sce Dei Genitricis. Omne die dic Marie (— Conrad von Gamming, vgl. Analecta hymnica 3, 21). f. 2va Aue unicus hostia ueritas et uita ... f. 2vb Aue nobis incarnatum in altari consecratum mente gau¬ dens predicabo . . . f. 3 Incipit prologus in cantica canticorum exposiciones edite a Ruperto abbate (rot). Qui contra ... In die initiale Q ist ein
XLVIII
DIE
HANDSCHRIFTEN
Gesicht grob eingezichnet. Uber dem Incipit am oberen Rand : Virgo Deo plena fulgens Deitate plena. Gleiche Zeichnung in der Initiale 0 zu Beginn des i. Buches. f. 3rb Kein Explicit des Prologs. Incipiunt exposiciones canti¬ corum de incarnatione Domini. Incipit liber primus. f. 3V Osculetur ... f. 3 und 4 sind mit Majuskeln uberschrieben : Anno Domini MCCCCLXIIII0 consecratum est templum dilecte a dilecto predilecto ex dilecto (= aus dem Text des Prologs). f. 24 fm. Kein Explicit. Incipiunt prouerbia ex Moralium Gregorii super librum Iob. f. 25 Incipit speculum ecclesie editum a magistro Hugone Cardinali de officio misse. Dicit apostolus ad Ephesios : Induite uos ... = Hugo von St. Cher. f. 28v Responsoria et uersus de BMV. f. 29 Expositio uocabulorum euangelii Matthei. f. 29v Duo loci ex s. Bernardo : 0 quam uehementi amplexatus es me bone Iesu, und : Loquar ad cor tuum mundum, 0 Maria. f. 30v Onulphus, Poema de generis humani reparatione. Adlardo patri uirtutibus inuigilanti annuit Onulphus pietatis amabile munus. (= Onulphus von Sens ?, Adelhardus von St. Bertin ?). f. 31 Incipit prologus super commento apocalipsis Iohannes apostolus et euangelista a Domino electus atque dilectus ... f. 40 v fm. : ... in diuina pagina in pluribus locis per precepta (abrupter SchluB). Beigebunden ist Cod. 1055, 68 Bl. (Denis 1, DCCCXLI). Schon ein kurzer Vergleich deckt den geringen Wert der Hs. auf : Prol. 2 fortitudine ] fortitudinis 10 Scriptura dicit ] scriptum est 74 uelut\ quasi 80 beneficii'] et gratiae add. 81 instrumenti] testamenti 115 ueniet om. 116-118 tertia usque Hierusalem om. (19 Worte) 121-122 super usque superaedificare om. (8 Worte).
L8
Graz, Universitatsbibliothek, Lambrecht OSB.
Cod. 1047, f. 20-56, aus St.
Alte Signatur 41/74 Quartband, Pergament 116 Bl. 22 x 17. Schrift vom Ende des 13. Jh., alte Lambrechter Nr. 228. Rote Uberschriften und Versalien. St. Lambrechter Einband vom Jahre 1680 : Holzdeckel
mit Leder halb iiberzogen. Restauriert
1934f. 1 Liturgische Exzerpte. f. iv (Albertus M.,) Biblia s. Marie.
DIE
HANDSCHRIFTEN
XLIX
f. 20 Glossa super cantica canticorum in laudem gloriose uirginis Marie (= Rupert, In cantica, ohne Prolog). Am Rand : Sigillum s. Marie intitulatur iste liber compositus ab Honorio — vgl. Cod. Wien CVP 1575 und den sigillum-Titel im alten Aggsbacher Katalog — s.u. zu L9. f. 56 Salutacio s. Marie a fratre Chunrado compilata et intitulata speculum Marie (— Conrad von Gamming vgl. oben L 7). f. 94 Summa magistri Iohannis Beleth de ecclesiastico officio PL 202, 13-166. f. ii5-ii6v (Ps.) Augustini liber de spiritu et anima, gekiirzt und unvollstandig - PL 40, 779. L9
Wien, Nationalbibliothek, CVP 1575, f- 88a-i43b, 14. Jh. aus Aggsbach OCarth. Weinroter Lederband, Spuren von je 5 Nageln und 2 SchlieBen, 3 Biinde, abgeschabt und zerlochert. Auf den Riicken geklebte Papierstreifen : Biblia BMV speculum BMV et alia miscellania C - Cod. Rec. I993a. Auf dem Vorderdeckel rotes Schildchen G 10, was auf Salzburger Herkunft schlieBen laBt.
f. 1 Register und Eigentumsvermerk : Iste liber est domus porte beate Marie Virginis in Anspach ordinis Cartusiensis prope danubium (15. Jh.). f. iv In nomine Domini Arnen. Incipit biblia beate Marie Virgi¬ nis. In principio creauit ... celum siue empyrium per quod intelligitur domina mundi Virgo Maria (= Albertus M. ?). f. 42 Incipitur salutatio beate Marie Virginis a fratre Chunrado compilata. Quoniam ut ait Hieronymus nulli dubium ... (= Con¬ rad von Gamming, Speculum). f. 88 Osculetur me ... (Rupert, In eant., ohne Prolog). f_ i43v fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Excipit liber canticorum expositus ad laudem Virginis Marie Qper sem Hieronymum , von spat. Hd.) ad quam precipue conuertimur, ad quam pre ceteris oculos nostros leuamus eius pro omnibus auxilium suspiramus gementes et flentes in hac ualle miseriarum. f. 144 Bibelzitate. f. 159 leer.
. f. 160 Summa magistri Beleth, De ecclesiastico officio. Inpnmitiua ecclesia ... - PL 202, 13-166.
f. 2i4va fin. f. 2i4vb-2i6v nur liniert ; f. 2i6v ein Vierzeiler contra pulices (15. Jh.). Das Vorsatzblatt ist einem Liber ofhcu entnommen, aut dem die Palmprozession erwahnt wird, vgl. Rupert, De diu. off. 5» 515 - CC CM 7, S. 158.
Literatur : Gottlieb, S. 528 : glosa super cantica qui dicitur
l
DIE
HANDSCHRIFTEN
sigillum Marie, im Aggsbacher I5- Jh.
Katalog
aus der 2. Halfte des
L 9 ist Abschrift von L8, es ist eine weitgehende Ubereinstimmung von Struktur und Varianten festzustellen. i, 20 sicut ... dixisti, fiat mihi, ita et factum est tibi\ sic dixisti, fiat mihi ita factum est tibi L8 Z,9 1, 46 ipse om. 1, 58 diuersorum ... gratiarum 1, 86 discretio spirituum om. 1, 101 ubera] uerba
L10
Wien, Nationalbibliothek, 15. Jh. aus Mondsee OSB.
CVP
Ser. nov. 373 y, f. 27v-6qv,
259 Bl. Papier-Hs., 30 x 22,5 ; 2 Spalten, 43 Zeilen, anno x473 f- 25 7- Davidsstern und Wage in herzformigen Rahmen sind die beiden Wasserzeichen. Der braune Lederuberzug der Holzdeckel ist abgeschabt, innen zugeklebt. 4 Biinde, oben und unten mit Spagat umstochen, Spuren von Kette und 2 SchlieBen. 1938 restauriert, wobei von Falz und Riicken Fragmente abgelost und der Fragmentensammlung iiberstellt wurden, jedoch nicht naher untersucht sind. Auf dem hinteren Innendeckel ein Fragment der Inhaltsangabe : Expositio in cantica canticorum Ruperti a.s. Hieron. epla ad Mauritii filiam et alia ut intus BHM 9 und Zahl igi. Auf dem Vorderdeckel ist ein Titel wiederaufgeklebt : Expositio bona in cantica canticorum , plura uide in primo folio.
f. 1 Index contentorum pro parte tentatur usw., wobei zu Ruperts Kommentar nur gesagt wird : tractatus optimus de corpore Christi. f. 26vb leer. f. 27a Ohne Incipit oder Uberschrift. Qui contra ... wenige rote Versalien zu Beginn der 7 Bucher. f. 6gva Explicit tractatus in expositionem cantici canticorum Rudberti abbatis de incarnatione Verbi eterni. f. 69rb Epistula ad Mauritii filiam beati Ieronimi. Quantam in celestibus beatitudinem uirginitas possideat ... = Pelagius, Ep. ad Claudiam de uirginitate - PL 18, 77, gleicher SchluB mit Cod. Salzburg a VI 12 bzw. gleicher Anfang wie Clm 23600 (L u. L1). f. 74va fm. : ... uirgines castos dicit et pudicos, finit epistula ad Mauritii filiam que tamen ab aliquibus negatur esse beati Iero¬ nimi opus. f- 75 Tractatus optimus de corpore Christi. De sacrosancto cor¬ poris Domini sacramento locuturi. = Ps. Albertus M., 13, 669797 ed. P. Glorieux, R^pertoire I, p. 72. f. 103 fin . uite que nunc est et futura ad quam nos perducat
DIE
HANDSCHRIFTEN
li
qui est benedictus in secula secutorum. Expliciunt sermones de corpore Christi. f. ic>3v leer, f. 104 Sermo domni Bonauenture de corpore Christi. Confiteantur Domino misericordiae eius ... (Ps. 106, 9). f. io8rb Bonauentura de preparatione ad missam. Ad honorem gloriose et indiuidue Trinitatis ... - ed. Quaracchi 1896 inter 10 opuscula ad theologiam mysticam spectantia, f. mrb Compendium de preparatione ad missam patris Iohannis Slitpacher de Melito fidelis seminator doctrine christiane scribens (vgl. L. Th. K.2 9, 419). f. ii4v Dubitatum est apud me frequenter ... f. n8va fin. : ... hoc est omnis homo. Explicit de modo confes¬ sionis et absolutionis et sacramentalis et Iohannis Gersoni res¬ ponsio. Confessio sacramentalis fundatur ... f. I20rb Matthias de Cracouia, De conscientia et ratione ( = Matthaeus de C.). f. 127 Explicit tractatus magistri Matthie de Cracouia episcopi Wormatie de conscientie et rationis disputatione quando cele¬ brandum sit aut concutandum et quando non etc. s.o. zu C 4 ; vgl. L. Th. K.2 7, 174. f. I27v (Hugo a s. Victore, De oratione) Domino et patri Thome Hugo. Munusculum hoc ... - PL 176, 977-988. f. I30v (Richardus a s. Victore, Soliloquia ) Verbum mihi est ad te 0 rex secutorum Ihesu ... - PL 195, 105-114. f. I32rb fin. : ... laus indeficiens inuiolatum decus et requiem solidum permanens in secula secutorum amen. Explicit solilo¬ quium uenerabilis Richardi de s. Victore de speciali commenda¬ tione Domini Iesu. i. 135 In principio creauit ... Iste scribitur in capite ... f. 212 fin. : ... et inseparabiliter alligauit. Et hec de isto prologo quantum ad textum (= Hieronymus, Prol. in pentateuchum) . f. 2i2v Expedito prologo generali ...et sic est finis huius conclu¬ sionis responsatis Amen. f. 222 va Explicit lectura mag. Heinr. de Hassia super prologo scti. Hier, in Pentateucum (F. Stegmiiller RB 3, p. 31 s. nr. 3187). f. 223/224 leer. f. 225 Iohannes apostolus ob insuperabilem euangelizandi constantiam ...
257vb fin. : ... noue Hierusalem ingredi mereamini. Amen. Finit commentum Anshelmi doctoris egregii in apocalipsim anno Domini millesimo quadringentesimo septuagesimo tertio in die s. Oswald regis et martyris. - Stegmiiller ib. 2, 1370 ( = 5.8. bzw. 9.8). f. 258 Apocalipsis hec inter reliquos noui testamenti libros pro¬ phetia ... f. 259 va fin. : ... imagines uidit et in eis ueritatem intellexit.
LII
DIE HANDSCHRIFTEN
Wie zu erwarten erbringt diese spate Hs. keine besseren Lesarten. Wohl ist die Verwandtschaft zur L-Gruppe unzweifelhaft. Begniigen wir uns, einige Fehler aus dem Prolog aufzuzahlen : Prol. 16 inquit om. 23 coram porcis ] ante porcos 30/31 ad 2 usque honorem 35 cetorum om. 38 trans -] dis50 mihi om. 51 tuum ] Domini 64 habebani\ habebo 78 est om.
om. (4 Worte)
ionis 798 act hoc\ hic 10 115 itidem ] ibidem 116 incipit ] incepit 129 nouerit ] nouit. Briissel, Bibliotheque Royale, Cod. II 2311, fol. 67v und 6qr. Fragmente aus dem 12. /13. Jh. f. 6 7V Es handelt sich nicht um ein Textstiick, vielmehr um eine Nacherzahlung der im Prolog berichteten Vision, tragt also ais Paraphrase nichts zur Texterhellung bei. Z.b. Prol. 53-62 Haec usque uisa est] Tunc mihi dicens : (Pascha ...
ipsa regina cetorum promisit
Prol. 67-68 teipsam ... demonstrasti] tu ipsa mihi stellantibus oculis gratanter dixisti : Ego sum misericordie mater. Rursus alio tempore uidebatur eidem uiro per uisum quod iterum ipsa fons fluctuantium cum illo colloqueretur de sacris misteriis et de fide sancte Trinitatis tanto excellentius quanto uicinius con¬ templatione cum ipse de hoc ammiraretur ita respondit : Ego beatam Trinitatem diligo. f. 69r Ais Ruperts Mariengebet am SchluB seines Kommentars ist es richtig iiberschrieben : Oratio Ruothberti abbatis. Der Text ist etwas erweitert : 0 beata Maria, mons montium, uirgo uirginum \ regina celorum, domina angelorum, fons signatus, ortus conclusus uel orta in domo Domini clausa, templum Dei umi, sacrarium Spiritus sancti add. 7, 569. ib. 7, 57° ad omnes quidem conuertwnur montes ] ad te omnes conuertimur sed etiam ad omnes conuertimur montes. 71 575 Per sanctum uteri tui sacramentum] fructum est sacramentum.
per sanctum
uteri tui
7, 580 imperium ] sine fine add. =Cod. Kremsmiinster 29 (L2). Dazu wird auf f. 68v bemerkt : Opere precium reor uisiones etiam (ein Wort radiert) Ruothberti abbatis doctissimi uiri hic ponere que ipse in opusculis suis quos de incarnatione Domini pretitulauit inseruit. Ait namque : Ante annos ... = Prol. 32.
DIE
HANDSCHRIFTEN
LIII
Voraufgeht f. 66v-69r istoria de natiuitate sancte Marie. Aus einer Vorlage aus Tour sind hier Marienlegenden abgeschrieben worden. Aus Tour sind mehrere Hss. nach Briissel gelangt. Die Nachtrage, also auch unsere Fragmente mogen in Belgien oder Flandern geschrieben sein, jedoch nicht aus Cod. Briissel 10608 (= A). Einziger Anhaltspunkt fur eine Vorlage, die dann Cod. Kremsmiinster 29 (= L2) ware, ist das sine fine, obwohl diese Erweiterung der bekannten SchluBformel hier ebenso zufallig eingeschoben sein kann, wie in dem osterreichischen Kodex oder in dessen Vorlage. M
Wien, Nationalbibliothek, 12. Jh. aus Lambach OSB.
CVP
Ser. nou. 3606, f. iv-8o,
“Der Einband gehort zu einer Gruppe von Lambachern Lederschnittbanden der i.Halfte des 15. Jh.” (Mazal-Unterkircher S. 151). 80 Bl. Pergament, 24 X 18 X 3; Spiegel 18 X 13,5. Auf dem Vorderdeckel klebt ein ausgezacktes Dreiblatt, auf dem ein Vogel gezeichnet ist ; auf dem Hinterdeckel zwei ahnliche BJatter, ferner einfache mit Blindlinien gerahmte kleine Stempel. 3 Doppelbxinde, mit Spagat umstochene Kapitale. Am Riicken Papierschildchen mit alten Signaturen und der Lambacher Nr. 105. Die Beschlage, je 5 waren es, sind abgerissen, ebenso die Halterung fur das SchlieBband. f. iv und 3V groBe Initialen Q und 0 in Rot und Violett, mit Ranken und Schnallen, fluchtige Zeichnung, die anschlieBende Zeile in Majuskeln mit roten Sprenkeln. Ruhige, gut abgeteilte, romanische Buchschrift. Einige Korrekturen von anscheinend spaterer Hand. f. iv Incipit prologus Rudperti in librum cantici de incarna¬ tione Domini. Qui contra ... f. 3 Explicit prologus. Incipit liber primus. Osculetur ... f. 80 fin. : ... permanet in secula seculorum. Arnen. Kein Expli¬ cit. Auf dem leeren Teii f. 80 ist in jungerer Schrift eingetragen, wobei die Initialen nicht ausgefuhrt sind : Summum preconem Christi = Hymnus zu Ehren des hl. Johannes Bapt. (Chevalier 19778) ; Sancte Blasi plebi tue (... St. Blasius, Chevalier 18445) ; De Patre Verbum (... Joh. Evang., Chevalier 4234) ; Laus angelorum inclita (... hl. Andreas, Chevalier 18443),, letzterer in groBerer Schrift, mit Neumen, wohl zum Vorsingen bestimmt. Am oberen Rand f. 8ov in anderer Schrift des 12. Jh. ein Vers : Si Deus est animus nobis ut carmina dicunt, der nach Walther 28436 zu erganzen ist : Hic tibi praecipue sit pura mente colendus (— Cato, Dist. 1, 1). Die hier und da korrigierte Hs. ist damit nicht immer
ver-
liv
DIE
HANDSCHRIFTEN
bessert worden, anscheinend lag eine schlechtere, etwa zugrunde. Prol. ii mature ] uel mane supra lin. add.
L2
22 apprehendi ] uel intelligi supra lin. add.
29 non dedeceat ] non te deceat, spater korrigiert te mit d iiberschrieben 1, 83 ubera ] uba (.L 2 hat uerba ) 1, 142 trahe usque tuorum om. (9 Worte) ; also M nicht Vorlage fur eine Hs. der Z-Gruppe. N
war
wohl
Zwettl, Stiftsbibliothek, Cod. 262, f. 3-86, 13. Jh. aus Zwettl OCist. 175 Bl. Pergament, eine Spalte, 29 Zeilen ; MaBe : 24,5 x 18 X 7; Spiegel 17 X 11,5. Eine 7 gliedrige Kette und eine LederschlieBe auf gotischverzierten Kupferzapfen sind erhalten, je 5 Kupfernagel sind abgenommen. Die 3 Biinde des Riickens sind mit Leder geschlossen, das dort aufgeklebte Papierschild ist abgeschabt. Auf dem Vorsatzblatt nur Federproben des 14. Jh. : Dum bibit estiuum trahit cunicula solem ; non omnibus dicas secreta cordis tui (17. Jh.) ; Alma redemptoris mater ... ; tota pulchra es Maria. f. 1 (nicht paginiert) : Lugent Syon et Iudea / plangunt quiqui sunt ex ea / quia triumphat Idumea / et Aegyptus fert tropea / Amalech inualuit / Hierusalem corruit / loca sancta polluit / plebs Chananea / infidelis gens est rea / Christi seruis et Medea / illos uendidit in platea / istos ponit sub romphea / probitas euanuit / nostra uirtus aruit / arcam Dei rapuit / procax Philistea / plebs pagana debachatur / legem Dei detestatur / Rachel tristis lamentatur / eam nemo consolatur / Christianus populus mactatur / ut uitulus uirgo senex paruulus ut bos immolatur / pie Deus cesset ira / uerberati iam respira / si sit manus adhuc ■dira / quis narrabit Christi mira / interfectis fratribus captiuatis ducibus f pendent in salicibus / organum et Lyra. f. 2V Federprobe 13. Jh. und wiederholt von einer Hd. des 15. Jh. : 0 pueri cari / Christo uolo uos sociari / quod bene uiuatis f Christum rogo sic ualeatis / ante lesum duo minus uno milia quinque / tertio idus Marcii audita sunt tonitrua / martyrii genera demonstro tibi tria lector que potes explere nos paciendo necem si caste uiuis. Deum time et mandata eius obserua hoc est omnis homo.
f. 2V Inhaltsangabe (Hand des 16. Jh.). f. 3 (Rupert, In cantica) Osculetur ... f. 86 v Explicit expositio Rudberti Lucensis abbatis super cantica canticorum.
f. 86v Incipit uita sancti Brandani. Sanctus Brandanus filius Finlocha nepos ... BHL 1436-48. f. 104 Incipit uisio Fursei abbatis. Fuit uir uitae uenerabilis
DIE
Furseus nomine
HANDSCHRIFTEN
nobilis ... Beda
423-449-
HE
3, 19 ; MG
lv
SS Rer. Mer 4
f- IT3V Sermo s( ancti) A(ugustini). Quomodo misericordia Domini plena sit terra. Immensa Dei pietas ... f. 120 fin. : ... quia gratiam Dei et inuocare et inuenire ualebit prestante D. n. qui cum Patre ... f. 120 Petisti a me dilecte ut ea que de pietate diuina semper tecum locutus deutoni ce protuleram nunc litteris proferam ... f. 121 fm. : ... facile retineas in memoria. Ammonitio s. Effrem de paenitentia. Dominus Iesus Christus qui descendit de sinu Patris et factus est nobis uia salutis ... f- 123 fin. : ... in hora illa beatitudinis. Ex libro sancti Afugustini) de VII beat(itudinibus) . Omne dictum quod ad iniuriam pertinet damnetur. Denique Paulus ap. latius explicans ... f. 124 Incipiunt excerpta de diuersis Scripturae locis (meist nach Augustinus) . f. 129 Visio Wetini augensis coenobii - MG Poetae II 267. f. 136 Confessio Cypriani. Quicumque in Christi mysteriis proficitis meas adtendite lacrimas et cognoscetis uerborum que meis referuntur uirtutes ... f. 144 Incipit uita Alexii. Fuit Romae uir magnus et nobilis Euphemianus nomine diues ualde - BHL 286. f. 148 Vita Theophili. Priusquam incursus fieret in Romanam rem publicam execrande gentis Persarum fuisse ... ASS 4. Fe¬ bruarii p. 483F. f. 154 (Vaticinia Sybillae). f. 159 Folcmaro archiepiscopo Ruotgerus seruorum suorum ultimus. Iam posuit sanctitatis uestre reuer entia - Vita Brunonis MG SS rer. Germ. NS X. f. 165 Sapientiae nimirum est scire unde sit donum quod quis accipit ... f. 174 fin. f. 175 und 176 sind halb abgeschnitten, leer, auf dem hinteren Vorsatzblatt Federproben o.B. Zu den Varianten
:
Prol. 30 ad laudem et gloriam eiusdem Domini, ad laudem et honorem tuae beatitudinis ] ad laudem (am Rand add. : tuae beatitudinis) et honorem et gloriam eiusdem Domini N Prol. 116 prolixior ] fit add. 1, 21 imprecando ] in predicando (mit L2) 1, 30 magis ] es add. 1, 36 uisa es] uisa est (mit L2) 1, 144 0 dilecta Domini] 0 dilecta Domina 1, 187 uerecundae puellae ] uerecundia puellae (mit L1) 1, 212 cantici] canticis. N
diirfte ais Vorlage nicht gedient haben, die Umstellung
LVI
DIE
HANDSCHRIFTEN
Prol. 30 hatte ein Abschreiber schwerlich korrigiert. Im iibrigen ist die Nahe zur L-Gruppe unverkennbar.
0
Vatikan, Apostolische Bibliothek, Pal. lat. 312, f. 1-77, 12. Jh., unbek. Herkunft. Oktavband, 178 Blatter Zeilen.
Pergament,
eine Spalte, 31-37
f. 1 Vorsatzblatt mit Federproben : Vulnerasti cor meum. Bibliothekseintrag des 19. Jh. : Rupertus in cantica et Augustini quaedam 312 Pal. lat. Stempel der Apost. Bibi, f. 1 Incipit expositio Rutperti abbatis super cantica canticorum. Qui contra ... 7 Zeilen hohes Q, Blattwerk, Schnallen und cauda in Drachenform, exakte Zeichnung in Regensburg-Salzburger Manier. f. 3V Explicit prologus. Incipit expositio Ruperti abbatis super cantica canticorum, rote Majuskeln. Osculetur ... Gut gezeichnetes 0 in 6 Zeilenhohe, greift weit liber den Rand hinaus. f. 76 fin. : ... imperium permanet in secula seculorum. Arnen. Explicit expositio Ruperti super cantica canticorum (gl. Hd.). Prol. 76 et deinde usque canticorum
om. (10 Worte)
80 beneficii] et gratiae add. (mit L3 Le t). Der im iibrigen recht reine Text, der neben der L-Gruppe recht selbststandig steht, schien ein Heranziehen zur Kollationierung zu rechtfertigen.
DIE
c1
HANDSCHRIFTEN
lvii
DIE
VERLORENEN
HANDSCHRIFTEN
Ein bisheriges Verzeichnis der verlorenen Hss. (Deutsches Archiv, 26, 1970, S. 518) ist insofern zu korrigieren, ais die dort aus dem Katalog der Karthause Aggsbach nachgewiesene Hs. identisch ist mit dem Wiener Kodex Nat. Bibi. CVP 1575, s.o. L9. Eine im Katalog der Roeklosterbibliothek — - Roekloster Can. Reg. bei Briissel, wo Ruysbroek gelebt hat — von Luttich, St. Laurentius OSB notierte Hs. (Wien Nat. Bibi. Ser. nov. 12694 f. 319 : Rupertus, Super Cantica canticorum de incarnatione Domini septem libri Qui contra homi¬ nem) diirfte unsere Hs. A sein = Briissel, BR Cod. 10608, s.o. Die Pariser Hs. BN lat 14802 (Stegmuller, Rep. bibi. V n. 7488, unser Hinweis DA 26, 1970, S. 533.536) ist ein Hoheliedkommentar, der Schrift nach 12. Jh., auch von einem Verfasser Robertus, aber nicht von Rupertus Tuitiensis. Vornotiert ist Expositio beati Gregorii, aber eine Hand des 17. Jh. korrigierte am Rand : Expositio illa super Cantica non est s. Gregorii, sed fratris Roberti ad Aufridum, ut patet (ex) mss. nostris duabus, quorum alter Eg. 5 pag. 99, alter d.h. 18 p. Q4. Weiterer AufschluB ware auf Grund der Bibliotheksgesehichte von St. Victor, woher dieser Kodex stammt, zu erstreben. (Mitteilung von Dr. Dietrich Lohrmann). Incipit : Os sponsi inspiratio Christi. Expl. : ... humilitatem nostram ineffabili dignatione suscepit. Cui immensas gratis quousque ... per infinita secutorum secula. Arnen. Explicit. Annus ab incar¬ natione Domini MCLIII.
Die Wolfenbiitteler Hs. unbekannter Herkunft, HerzogAugust-Bibliothek Cod. 81766 — -von uns in Deutsches Archiv 16 und 26, 1960 u. 1970, S. 427 bzw. 537 erwahnt — war laut Auskunft des Bibliothekars zur Zeit nicht auffindbar. Es handele sich um einen Druck, dem hinten und vorn mehrere handschriftliche Seiten eingefiigt sind, Exzerpte des 16. Jh., auf Papier. Von Interesse ist der Titel : f. 20 v Opera domini Ruperti abbatis Tuiciensis in cantica canticorum tractatus de incarnatione saluatoris siue de beata Virgine. (Katalog Heinemann 3971). Ais verlorene Hss. haben zu gelten : Andechs OSB = Vorlage fur die spate Abschrift aus Andechs in Miinchen Clm 3045 - s.o. L12 ; vgl. P. Ruf, Mittelalterliche Bibhothekskataloge Deutschlands und der Schweiz 3, Miinchen • 1.
S*-'
Bethlehem bei Lowen s.o. zu Luttich. Bologna, Convento rent,
Fabio
,
Can. Reg., notiert im Roekloster-Kodex,
di s. Salvatore Can. Reg. vgl. M.H.
Vigili et les bibliotheques
de Bologne
au
Lau-
debut
du
DIE
VERLORENEN
HANDSCHRIFTEN
LIX
XVIe siecle d’apres le ms. Barb. lat. 3185 (Studi e Testi 103, Citta dei Vaticano 1943), S. 302 n. 130. Deutz OSB Theoderici catalogus abbatum Tuitiensium MGH SS 14 p. 565 : expositio super cantica canticorum. Dieser Kodex schien schon zu der Zeit verloren, ais der Deutzer Abt die Drucklegung der Opera Ruperti betrieb und bei anderen Klostern nach Handschriften anfragte. Die damals gefundene und fur t ais Vorlage dienende Hs. muB auch ais verloren gelten, s.o. zu t. Formbach OSB : Im Katalog von 1610 der 1803 aufgehobenen, von Gottweig aus gegriindeten Benediktinerabtei wird ein Commentarium in cantica canticorum mit den Incipit und Explicit Ruperts genannt - Miinchen StB Cmb lat 3a. Heiligenkreuz OCist : Im 2. Katalog (1363/1374) heiBt es unter n. 8 unter den ca. 10 aufgefiihrten Rupert-Hss. : Super cantica - Th. Gottlieb,
Mittelalterliche Bibliothekskataloge
Qsterreichs,
1 Niederosterreich, Wien, 1915, S. 30. Liesborn OSB. Ein Pergamentkodex des 15. Jh. beim Brande der UB Miinster 1944 vernichtet, beschrieben bei J. Stander, Chirographorum in regia bibliotheca Paolina Monasteriensi catalogus, Breslau 1889, S. 26. Lilienfeld OCist Expositio super cantica, 13. Jh. - Gottlieb, S. 514, Z. 29. Mainz : Dombibliothek Katalog 1654, nach Pliinderung durch die Schweden : Robertus abbas in cantica, Quart. - Frz. Falk, Die ehemalige Dombibliothek zu Mainz, 18. Beiheft zum Centralblatt fiir das Bibliothekswesen, Leipzig, 1897, S. 146. Niirnberg, St. Agidien OSB : Super cantica vgl. Ruf (s.o. zu Andechs), S. 52, Z. 16 f. Pannonhalma in Ungarn (Martinsberg) OSB : Cod. III 184, s.o. Einleitung S. VIII. Prufening OSB : Katalog vom Jahre 1158 (heute Miinchen StB Clm 13002 f. 6) : Origenes, Super cantica canticorum Rotpertus super eadem in uno uolumine. - Gust. Becker, Catalogi bibliothecarum antiqui, Bonn, 1885, S. 95. Reichersberg Can. Reg. Im Katalog vom Jahre 1595 steht unter den seit dem Brand 1624 vermiBten Schriften : Liber super cantica canticorum Cat bav 2, f. 397.
67 foll. in 40. - Miinchen
StB Cbm
Reinhardsbrunn in Thiiringen OSB, verzeichnet im Reinhardsbrunner Briefkodex, 12. Jh. (Pommersfelden, SchloBbibliothek Cod. 31). Roekloster bei Briissel Can. Reg. s.o. zu Liittich. Der Eigenbesitz ist mit N (ostrum) vermerkt ; unser Canticum-Kommentar ferner noch durch B fiir Bethlehem s.o., L = Liittich s.o., Z = St. Martin in Lowen s.u. und Zij = Siegburg s.u. notiert. St. Ghislain im Hennegau OSB : Tractatus super cantica canti¬ corum in septem libros diuisus, im Katalog des Dom Augustin
lx
DIE
VERLORENEN
HANDSCHRIFTEN
Durot bei A. Poncelet, Annales du cercie archeologique de Mons, 26, (1897), S. 399. St. Martin, Lowen Can. Reg. s.o. zu Roekloster. Siegburg OSB s.o. zu Roekloster. Walderbach Oberpfalz OCist : Im Inventar des Johann Dietrich Klein 1601, Bayer. Hauptstaatsarchiv Munchen, Kloster Lit Walderbach Nr. 12 B 1. I4V nr. 249 : Rupertus super cantica,
perg. Werden OSB Exzerpte des 12. Jh. perg. und Postilla breuis in cantica ex sermonibus Roberti abbatis, 16. Jh., Papier-Hs. s.o. zu Liesborn. Wiblingen in Schwaben OSB , P. Meinrad Heuchlinger (16541716) notiert in den Wiblinger Annalen (Nachrichten uber die Schreiber des Klosters im 14. und 15. Jh.) zum Jahre 1471 : Fr. Iohannes Lopheim. Explicit Hieronymus Beda Rupertusque super cantica in vigilia visitationis virginis Mariae (= 1. Juli). Ferner zum Jahre 1491 : Simon Rosch. Explicit Hieronymus Beda Rupertusque super cantica in vigilia visitationis semperque virginis Mariae vespere. - P. Lehmann, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz, 1, Munchen, 1918, S. 448, 16.
COMMENTARIA
IN CANTICVM
CANTICORVM
DIE A
SIGEL
Briissel 10608 13.JI1. Liittich, St. Laurentius OSB London Add 10050 14. Jh. unbekannter Herkunft
A1 A 2 New York 75 14.JI1. Huysburg OSB B Karlsruhe St. Peter perg. 121 i3.Jh. u. H. C
OCist
Berlin lat fol 737 12./13.JI1. Himerode
C1
Trier 30 1 5 . Jh. Eberhardsklausen
C2
Berlin Q Chart 796 a. 1499 Erfurt OSAE
C3
Koln GB 40 112 a. 1460 Koln, Kreuzherren
Ci D
Mainz 30 15.JI1. Mainz, St. Michael OCarth Miinchen Clm 22230 i2.Jh. Windberg OPraem
D1
Miinchen Clm 2608 i3-Jh. Aldersbach OCist
Reg. Can.
E
Wilhering 41 i2.Jh. OCist
E1
Miinchen Clm 14348 i3-Jh. St. Emmeram
E2 F
Vatikan lat 1293 14.Z15.Jh. u. H. Melk 1231 12. Jh. OSB
G
Wien CVP
G1
Klosterneuburg
OSB
757 12.JI1. Sittich OCist 1122 i3-Jh. Reg. Can.
G2
Linz 339 13.JI1. Baumgartenberg
G2
Budapest
H
Gottweig 43 1 2.Jh. OSB
H1
Gottweig
I
Admont
II E
Graz 1274 13.JI1. Seckau OSB Miinchen Clm 23600 13.JI1. u. H.
L1
Salzburg a VI 12 i2.Jh. OSB
25 12. Jh. Vorau
OCist
Reg. Can.
263 1 5 . Jh. OSB
549 i2.Jh. OSB
L2
Kremsmiinster
L3
Miinchen Clm 17117 i2.Jh. Schaftlarn OSB CVP
CC
29 i2.Jh. OSB
L4
Wien
L5
Wien Ser. nov. 3607 13.JI1. Lambach
E6
Miinchen Clm 1073 12. Jh. Benediktbeuern
L7
Wien CVP
E8
Graz 1047 x 3 . Jh. St. Lambrecht
E9 Wien CVP L10 Wien CVP
1743 13.JI1. Salzburg, Dom
OSB OSB
1054 14.JI1. u. H. OSB
1575 14. Jh. Aggsbach OCarth Ser. n. 3737 1 5 . Jh. Mondsee OSB
L11 Briissel II 2311 Fragmente u. H. 12./13.JI1. L12
Miinchen
L13 M
Miinchen Clm 185 i2a 15.JI1. Tegernsee OSB Wien CVP Ser. nov. 3606 i2.Jh. Lambach OSB
Clm
3045 1 5 . Jh. Andechs
OSB
N
Zwettl 262 13.JU. OCist
0
Vatikan Pal lat 312 i2.Jh. u. H.
t
Erstdruck Koln 1526 (Siegburg, Abtei-Bibl.)
PE
J.P. Migne, Patrologiae latinae tom. 168, 837-962
EPISTVLA
RVPERTI
AD
THIETMARVM
EPISCOPVM
Quia pontifex Domini es, Thietmare, uir Deo amabilis, et A 6, i* pro officio ministerii suscepti te ingredi et egredi oportet sanctuarium in conspectu Domini, idcirco faciendum tibi esse persentis illud, quod sancta et mystica lex loquente Domino 5 fieri praecepit
: Facies,
ait, per circuitum
tunicae
quasi
mala
tintinabula
sunt
punica ex hyacintho et purpura et cocco bis tincto mixtis in medio tintinabulis, ut audiatur sonitus, quando ingreditur et egreditur pontifex sanctuarium , ne moriatur. Facis hoc diligenter et probe in eo quod studiosus et intentus io es lectioni
diuinae.
| Nam
uerba
diuina
aurea. Vnum est aurum optimum, aurum | uerum scilicet uerbum Dei, Verbum Deus, quod in principio erat apud Deum. Hoc Verbum qui habet in corde et in ore suo, sicut scriptum est : Prope est uerbum in corde tuo et in ore tuo, tintinabula 15 facit eiusmodi uidelicet construendo sermonem rectum et bene sonantem secundum catholicam fidem, et sacerdos qui legit et populo annuntiat, sonitum facit necessarium secundum iam dictam sacrae et mysticae legis iussionem. Et quis ad hoc opus idoneus nisi quem ex nomine uocat ipse 20 Deus
? Ecce, inquit, uocaui
ex nomine
Beselehel
filium
A 6, i*
Vri filii
Hur de tribu Iuda, et impleui illum spiritu Dei sapientia et intelligentia dedique ei socium Hooliab filium Achisamech de tribu Dan. Beselehel interpretatur in umbra Dei, Hooliab pro¬ tectio mea pater, paterna horum nomina Huri ignis meus aut 25 lumen
meum,
Hur
ignis aut lumen,
Achisamech
fratrem
meum
roborans. \ A 6, 2r Quis, inquam, idoneus ad facienda tintinabula haec ad loquendum siue scribendum, sicut Scripturas ueritatis decet, nisi is qui ex isto nomine uocauerit uel nouerit Deus, quod 30 sit filius lucis et illo igne inflammatus,
ram misit, sedeat attribuens et nihil suum confortantis de quo recte dicat
quem
Dominus
in ter¬
in umbra Dei mitis et humilis totum Deo arrogans sibi et uel quod sit filius fratrem scilicet Christi uel gratiae Spiritus sancti, ipse Christus : Fratrem meum confortat,
1 cf. Hebr. 2, 17 ; cf. Gen. 14, 18.
2 cf. Ex. 28, 35.
4 cf. Rupert., In 12
proph. minores - PL 169, 11. 527C.589C. 5 Ex. 28, 33.35. 9 cf. Eccli. Pro I. 10 cf. Ambros., Ep. 6, 2. 11 cf. Gen. 2, 12. 12 Ioh. 1, 1. 14 Deut. 30, 14 ; Rom. 10, 8. 15 II Tim. 2, 15. 17 cf. Caesarius, Sermo 1, 5, 28 - CC 103, p. 4 (Faustus, Serm. 27 - CSEL 21, p. 330, 21-331, 3). 19 II Cor. 2, 16. 20 Ex. 31,2. 23 Hier., Eiber interpretationis hebraicorum nominum 12, 16 - CC 72, p. 74. 24 ib. 14, 14, p. 76. 25 ib. 15, 5, p. 77 ; 12, 14, p. 74. 28 cf. Ioh. 1, 17. 30 cf. Ioh. 12, 36 ; cf. Lc. 12, 49. 31 cf. Mt. 11, 29. 32 cf. Prou.
EPISTVLA
4
AD THIETMARVM
35 fratrem, inquam, scilicet quemque fidelem tale opus oaggre¬ dientem et dicentem : Protectio mea pater, protecti mea pater. Ego autem meipsum dignum esse non arbitror uocatione huiusmodi neque audeo scire, quod is qui ex nomine uocat 40 artifices
me
eiusmodi
unquam
ex
nomine
dignatus
nosse
sit,
nisi quod ut aliquid faciam, quod tinniat et bene sonet secun¬ dum regulam fidei et pium desiderium suggerit et amici ueritatis compellunt quam plurimi, qualium ex optimis tu nunc factus es mihi praesul uenerabilis, | quem hactenus incogni- A 6, 2T 45 tum,
nunc
mihi
et notum
fecit magnus,
et amicum
qui in te
est, amor Verbi diuini. Haec enim sola et unica est causa notitiae et dilectionis, qua me et nosse et diligere dignaris. Et hunc fructum huiusce dignationis uehementer exegisti, ut tibi aliqua mitterem de 50 opusculis
aemulatur
nostris,
effecit.
de quibus
ut bene
sentires
cantas
quae
non
igitur pauca haec de multis scilicet et secundam partem operis quod feci in duodecim prophetis, et hoc opuscu¬ lum in canticis canticorum, quod pro posse dictaui in contemMitto
55 piatione
faciei
Dominae
nostrae
Mariae
sancte
et perpetue
Virginis. Accipe, pater mi, tintinabulum hoc et, si bene resonat, admitte tibi et afhge tunicae pontificali, memor parui amici tui, quotiens cum sacro tinnitu sanctae praedicationis ingre60 deris
et
moriturus
egrederis
sanctuarium
sed uicturus, cum
in
conspectu
Domini,
non
enarraueris opera Domini.
38 cf. I Cor. 15,9. 42 cf. Aug. , De symbolo ad catechumenos 1 , 1 : Accipite regulam fidei, quod symbolum dicitur - CC 46, p. 185 ; cf. Tit. 2, 12. 45 cf. Rupert., De diu. off. Prol. 1 12 - CCCM
55 cf. Antiphonam Eccli. 17, 8.
7, p. 4.
50 cf. I Cor. 13, 4.
Beata Dei genitrix - in off. BMV
ACO
52 PL 168, 525-836.
x, 106, p. 287.
61 cf.
PROLOGVS Qui contra hominem similem sibi luctatur aut in agone B i contendit opus habet fortitudine corporis, ut athleta uictor PL 837/ existens iusta laurea mereatur coronari. Porro qui cum Deo 838 luctari et regno caelorum uim inferre praesumit, alia et me5 liori fortitudine
opus
habet,
scilicet
fortitudine
mentis.
Nam
fortitudo corporis quid ualet illic ? Spiritus enim est Deus, et sicut eum, qui adorat, adorare oportet in spiritu et ueritate, ita nihilominus eum qui luctatur, colluctari oportet in spiritu et ueritate. Exemplum laudandae huius fortitudinis habemus 10 in patre nostro Iacob, quemadmodum Scriptura dicit : Cum¬ que mature surrexisset Iacob, traductis omnibus, quae ad se pertinebant, remansit solus : et ecce uir luctabatur cum eo usque mane. Qui cum uideret, quod eum superare non posset, dixit ad eum : Dimitte me, iam enim ascendit aurora. Respondit : Non 15 dimittam te, nisi benedixeris mihi. Et benedicens illi : Si contra Deum, inquit, fortis fuisti, quanto magis contra homines praeualebis. Secundum illud exemplum uir ille adhuc sese a colluctante patitur uinci quoties studiosus et fidelis animus tamdiu uersatur circa uerbum Dei, donec extorqueat ab illo bene20 dictionem Spiritus sancti, quae est uerus et utilis intellectus mysterii uel Scripturae quam Deus rationabiliter signauit, ut non facile possit apprehendi, quia margaritae non erant mittendae coram porcis, et nulla difficultate uincitur ut desistat, donec apprehendatur, quamuis quodammodo fugiat 23 sermo
AC
Dei seque
iubeat
dimitti.
Igitur, o domina
Dei
genitrix,
E E1 ILMt
4 cf. Mt. II, 12. 6 Ioh. 4, 24. 10 Gen. 32, 22.23-25.26.29.28. 18 cf. Eccli. Pro/. 20 cf. Hier., Ier. 1, 1, 14 - CC 74, p. 9, 7. 21 cf. Hier., In Abd. Prol. 1 3 : liber signatus - CC 76, p. 349.
22 cf. Mt. 7, 7.
25 cf. Gen. 32, 26 ;
cf. supra Prol. 55 ; cf. Prudentius, Psych. 384 - CC 126, p. 163 ; cf. Theodosius, De situ terrae sanctae 2, 18 : Domna
Maria
- CC
175, p. 115.
Incipit Incipit prologus Roberti abbatis tuiciensis in libro de incarnatione A prologus in exposicionem super cantica canticorum Salomonis relata tantum ad beatam Virginem matrem Iesu Christi C Incipit prologus Ruotperti abbatis in Incipit prefatio in cantica canticorum E1 libro de incarnatione Domini E om. L Incipit expositio Ruotperti abbatis super cantica canticorum I RuIncipit prologus Ruperti in librum cantici de incarnatione Domini M perti abbatis tuitiensis in cantica canticorum de incarnatione Domini prologus t
11 mature] uel mane supra lin. add. M
possit facile C
20 quae] qui I L M, et praem. C
apprehendi] uel intelligi supra lin. M
24 apprehendat E
22
PROLOGVS
6
uera et incorrupta mater Verbi aeterni Dei et hominis Iesu Christi, non meis, sed tuis armatus meritis cum isto uiro, scilicet cum Verbo Dei, cupio luctari, ut de Canticis cantico¬ rum opus extorqueam, quod non dedeceat uocari de Incarna3° tione Domini, ad laudem et gloriam eiusdem Domini, ad lau¬ dem et honorem | tuae beatitudinis. B iv Non noua haec uoluntas nunc incidit. Ante annos aliquot cum essem iunior, cingere me uolueram, et huius nominis opus aggredi, scilicet de Incarnatione Domini, per occasionem 35 huiusmodi.
Coram
regina
caelorum
loquor,
a
conseruo
meo
quolibet irrideri non debeo, dicente : Ecce somniator. Sedebam quasi solitarius per uisum noctis, et ecce quasi sibilus aurae tenuis per utramque aurem transcurrens, uelocius quam dici possit, istos in me uersiculos deposuit : 40
Femina
mente
Deum
concepit,
corpore
Christum
:
Integra fudit eum nil operante uiro, Cum reuersus ad me uersiculos taliter acceptos mente per¬ tractarem et nonnullis, unde uel qualiter acceperim, secretius non sine admiratione denarrarem, atque ad multorum noti45 tiam uersiculi peruenissent, qui tamen nescirent unde acce¬ pissem, ex multis et diuersis quae audiebam, occasio se prae¬ buit, ut scribere aliquid cuperem de incarnatione Domini, uersaturus grande onus inualidis humeris. Circa idem tempus et hoc aliud accidit : Frater quidam innocentis uitae et mun50 dae
ac
simplicis
adolescentiae
retulit
mihi,
se uidisse
Filium
tuum Dominum nostrum Iesum Christum, sedentem super altare suum, et circa eum collegium sanctorum, meque assi¬ dentem cum quiete et tenentem Cantica canticorum. Haec interim transisse uidebantur, et inueterata mihi erat memoria 55 horum, cum ecce quidam de amatoribus Verbi Dei, ex te, o beata Virgo, incarnati, Cuno pater coenobii Sigebergensis, qui me paene dormitare uolentem nonnumquam excitauit et multis inuigilare fecit, quam nescio per occasionem opportune 26 cf. Isidor, Sentent. 2, 40, 6 - PL 83, 643 A. 31 cf. Hier., Ep. 99, 1 - CSEL 55, p. 211, 7 ; Greg.,Ep. 1,4, p. 4, 24. 33 cf. Ioh. 21, 18. 35 cf. Ier. 7, 18 ; 44, 17 ; cf. Paschasius (Ps.-Hier.), Ep. 9 - PL 30, 130B. 36 Gen. 37, 19. 37 cf. Thren. 3, 28 ; III Reg. 19, 12. 48 cf. Horat., Ars poet. 38-40. 51 cf. I Reg. 4, 4. 52 cf. Cassiod., De anima, Praef. - PL 70, 1279C ; Prudent., Catb. 10, 36 CC 1 26, p. 5 5 ; Paschasius (Ps.-Hier.), Ep. 9 - PL 30, 1 26C. 55 cf. Coli. Avellana - CSEL
33, p. 591, 5 ; 653, 17 ; 654, 23.
56 cf. Rupert., De uictoria Verbi Dei,
Prol. 4 - MGH Geistesgesch. Reibe 5, p. 1 ; id., De diu. off. Prol. 4, p. 1 ; In Ioh. euang. Ep. 2, p. 1 ; De Trin. Ep. 55 et ib. notata. 58 II Tim. 4, 2.
26 uera et] Maria t
27 illo uiro L
sed corr. 33 essem supra lin. M add.sublin.M 41 eum om. A
48 in humeris ualidis ~ C 58 quam] et praem. C
29 non dedeceat] deceat I, te deceat Af,
34 scilicet] id est A 36 somniator] uenit 42 -met add. t 43 unce om. C secretis 7
52 eum] illum M, ipsum E I L
57 paene om. I
PROLOGVS importune 60 modi,
7
mihi insistere coepit, ut scriberem
quale
hoc
est, quod
nunc
proposui.
Tunc
aliquid huiusdemum
recor¬
datus sum eorum quae nunc dixi, simulque cuiusdam pro¬ missi tui, quia per uisum mihi dicere uisa es : Pascha cum beata Trinitate facies. Loquebar enim tecum, et dulce de beata Trinitate habebam colloquium, nesciens quod ipsa 65 esses.
Sed
postquam
illud ex
te responsum
accepi,
tum
scire
uolenti quaenam esset tam sancta mulier, et hoc flagitanti in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti teipsam esse misericor¬ diae matrem stellantibus oculis gratanter demonstrasti. Sequor diuinum praesagium, si quando uidere merear faciem 70 tuam,
| et ante
Christum
tenere
Cantica
canticorum,
iuxta
B 2
quod canimus in psalmo : Venientes autem uenient cum exsul¬ tatione, portantes manipulos suos. Dicendum in primis de isto Salomonis libro tertio, super quem uelut super fundamentum aedificare cupio aedificium 75 huius
nominis,
scilicet
de
Incarnatione
Domini,
cur
uocetur
Cantica canticorum, et deinde cur non singulariter canticum, sed pluraliter Cantica canticorum. Omne quod in Scripturis nominatur canticum, propter aliquod cantatum est Dei beneficium, et gratiarum actio est auctorem suum probans 80 accepti
beneficii
non
immemorem
siue ingratum.
Sunt autem in Scriptura ueteris instrumenti cantica nota uel insignia numero sex, istud autem est septimum idemque nouissimum. Primum est canticum Moysi serui Dei, pro illo beneficio quod Deus populum suum filios Israhel liberauit 85 submerso
Pharaone
in mari
Rubro
cum
curribus
et equitibus
suis. Secundum canticum eiusdem Moysi, canticum Deutero¬ nomii, quod scripsit canendum tam pro illo, quam pro ceteris eiusdem Dei beneficiis. Tertium canticum Annae prophetis |sae, PL quae fuerat sterilis, quod cecinit pro natiuitate Samuhelis. 840 90 Quartum
canticum
Isaiae
quod
et
scripsit
et
canendum
59 cf. Rupert., De victoria Verbi Dei, Prol., p. 3, 30 : Scribe mihi librum. uisionibus Ruperti, quae speciali adhuc inquisitione egent, uide p.e. H. Brand von Deutz, DA
947A ; Eadmer
PL
22 (1966), p. 396.
159, 579A.
(Plin ., oculi stellarum). cf. Greg., In Cant. 9 - CC
67 cf. LThK2
9, 136 ; Anselm.,
68 cf. Chalcidius, Comment.
71 Ps. 125, 6. 144, p. iis.
Der
PL
158,
in Timaeum
178
73 scii, post Prouerbiorum 79 cf. Aug.,
62 de
Grundmann,
et Ecclesiastes
De ciu. Dei 7, 31 - CC
47,
p. 212, 7 (Sacrament . Greg. 138, 4, p. 84). 81 cf. Tertullian., Apol. 47, 9 - CC 1, p. 164, 33. 83 Ex. ij, 1-19. 86 Deut. 32, 1-43. 88 1 Reg. 2, 1-10. 90 Is. 12, 1-6.
60 est hoc ~ t est om. C 61 simulque] et add. E I L M, om. C t 64 habe¬ bam de b. tr. coi. ~ M 67 et Filii supra lin. L 69 merear uidere ~ t 70 tenente I 74 uelut om. I super om. C I M t aedificari t 75 nominis huius ~ C cur] et praem. C 76/77 et deinde usque canticorum om. I 78 cantandum est C t 79 actio est] actionem t, actione C 80 beneficii] et gratiae I L M
88 Dei om. M, rei t
89 quod]
quae I
pro] de I
PROLOGVS
8
prophetauit : Confitebor tibi, Domine, quoniam iratus es mihi, pro beneficio, quo liberandus erat Iuda ab Assyriis. Quintum canticum Ezechiae regis, quod cecinit uel scripsit pro beneficio Dei, quia de infirmitate sua conualuit. Sextum canticum 95 Abacuc,
quod
prophetice
cecinit pro futura
deiectione
diaboli,
secundum typum Nabuchodonosor regis Babylonis. Septi¬ mum, ut iam dixi, idemque nouissimum est canticum istud maximi et singularis beneficii Dei, canticum amoris, quo Deus in beatam Virginem descendit, ita ut filium ex ea gene100 raret, qui est Christus Iesus, homo uerus et Deus super omnia benedictus, quantum istud beneficium cetera cuncta Dei beneficia generi humano impensa superexcellit. Recte igitur dicitur Canticum canticorum, quia quod in eo canitur, bene¬ ficium est omnium Dei beneficiorum. Quare autem non sin105 gulariter canticum, sed pluraliter Cantica canticorum ? Ad hanc percunctationem uiam respondendi parat considerata subdistinctio quattuor periocharum, id est recapitulationum, quarum est signum capitulum hoc tertio repetitum : Adiuro uos, filiae Hierusalem, per capreas ceruosque camporum, ne no suscitetis, neque euigilare jaciatis dilectam, quoadusque ipsa | B2t uelit. Idem sacramentum per omnes periochas continetur. Vnius enim eiusdemque amoris prima decantatio est ab eo quod ait : Osculetur me osculo oris sui, usque : Adiuro uos, filiae Hierusalem. Secunda ab eo, quod dicit : Vox dilecti mei, 115 ecce iste ueniet saliens in montibus, usque itidem : Adiuro uos, filiae Hierusalem. Tertia prolixior sic incipit : Quae est ista quae ascendit per desertum, usque ad tertiam adiurationem : Adiuro uos, filiae Hierusalem. Quarta : Quae est ista, quae ascen¬ dit de deserto deliciis affluens, usque ad finem. Non ignoro T20 quantum uel quale susceperim negotium, scilicet historiae siue rei gestae aliquod ponere fundamentum, et super illud magnum, quod sub istis uocibus continetur, superaedificare mysterium. Tunc enim expositio mystica firmius stat, neque fluitare permittitur, si super historiam certi temporis uel rei 125 demonstrabilis rationabiliter superaedificata continetur. Labor
92 Is. 38, 10-20. 94 Abacuc 3, 2-19. 98 cf. Hil., Dedic. - PL 10, 881D ; Greg., In Cant. 7 - CC 144, p. 9. 99 cf. Tert., Adu. Prax. 1,1- CC 2, p. 1 1 59, 5 ; cf. Leo, Serm. 25, 3 - PL 54, 210B ; Tert., Adu. Prax. 11,3- CC 2, p. 1171, 17.. cf. Ps. 2, 7 et Hilar Contra Constant, imp. 23 - PL 10, 599A. 100 Leo, Serm. 24, 3 PL 54, 205C ; id., Ep. (ad Flau.) 28, 91 - ed. Silva-Tarouca, p. 26. 108 Rom. 9, 5. 113 Cant. 1, 1-2, 7. 114 Cant. 2, 8-3, 5. 110 Cant. 3, 6-5, 8. 118 Cant. 8, 5-14. 120 cf. Hier., In Eccl. 1,1- CC 72, p. 250, 14. 123 Greg. , In Cant. 4 CC 144, P- 5-
92 Iuda supra lin. A 99 uirginem beatam ~ C 108 hoc capitulum ~ E, sed corr. 109 filiae in marg. C capras C 114/116 secunda usque Hierusalem 123 stat firmius ~ I 117 iurationem I 114 dixit A C t rep. A
PROLOGVS
9
magnus et difficilis, sed exinde spei solatium est, quia sermo Dei talis est, qui secundum similitudinem uiri supra memo¬ rati, qui luctabatur cum Iacob, possit uinci, si colluctator, id est inquisitor eius legitime luctari nouerit. Quid est legitime 30 luctari
? Nimirum
fortitudine
uti uerae
in precibus et lacrimis. Sic etenim ille alia Scriptura, in qua per Osee Spiritus In fortitudine sua directus est cum angelo fleuit et rogauit eum. Igitur eiusmodi 35 Dominus
duellum.
uirtutum,
et
uictoria
dulcis
et sanctae
humilitatis
Iacob superauit, teste sanctus de illo dicit : et inualuit ad angelum, fortitudinem tribuat gratum
subsequetur
126 cf. Tert., Adu. Prax. 6, 1.3 - CC 2, p. 1164, 48 ; 1163, 13 ; Prud., Catb. 6, 3 ; 3, 141 ; C^rian., Eccl. un. 21 - CC 3, p. 642, 510. 129 cf. II Tim. 2, 3. 139 cf. Act. 20, 19 coli. Tob. 7, 13. 131 cf. Gen. 32, 29. 132 Os. 12, 3-4. 135 Ps. 23, 10. 136 cf. Hymnus Victimae : mors et uita duello ...
126 solatium est spei ~ I 127 similitudinem om. C 129 nouerit] uoluerit C 131 et- om. t 136 Explicit prologus A C E I L M ; finis prologi t
LIBER OSCVLETVR
ME
OSCVLO
ORIS
PRIMVS SVI.
Quae est ista exclamatio tam magna, tam repentina ? O bea¬ ta Maria, inundatio gaudii, uis amoris, torrens uoluptatis, totam te operuit totam te obtinuit penitusque inebriauit, et 5 sensisti quod oculus non uidit et auris non audiuit et in cor hominis non ascendit, et dixisti : Osculetur me osculo oris sui.
io
15
20
25
Dixisti enim ad angelum : Ecce ancilla Domini, fiat mihi secun¬ dum uerbum tuum. | Quod erat illud uerbum ? Quid locutus fuerat tecum ? Inuenisti, ait, gratiam apud Deum : Ecce cond¬ pies et paries filium, et uocabis nomen eius Iesum ? Ac deinceps : Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus Altissimi obumbrabit tibi. Ideoque et quod nascetur ex te sanctum, uocabitur Filius Dei. Nonne hoc uerbum angeli uerbum et sponsio erat iam imminentis osculi oris Domini ? Igitur prudens ponderator dictum utrumque appendat in statera rationis, et istud, osculetur me osculo oris sui, quod dictum fuit animae uel cor¬ dis iubilantis, et illud : Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum uerbum tuum, quod dictum fuit oris exsultantis. Nonne sunt eiusdem ponderis ? Nonne sensus idem est in uerbis seu uocibus diuersis ? Sicut audisti et credidisti, sicut tibimet imprecando dixisti, fiat mihi, ita et factum est tibi. Deus Pater te osculatus est osculo oris sui. Quis oculus hoc uidit ? quae auris audiuit ? cuius in cor hominis ascendit ? Tibi autem, o Maria, semetipsum reuelauit, et osculans, et osculum, et os osculantis. Longe minoris gratiae quaelibet anima, dum datum optimum siue donum perfectum concipit de sursum descen¬ dens ab eodem Patre luminum, taliter afflatur, talemque in-
ABCE
E1 IEMt
3 cf. Is. 60, 6. 4 cf. Ex. 15, 14 (Ier. 8, 21) ; cf. Ps. 35, 9 ; cf. Is. 66, 12. 5 I Cor. 2, 9. 7 Lc. 1, 38. 9 ib. 30-31. 11 ib. 35. 15 cf. Eccli. 21, 28. 18 cf. Lc. 1, 47. 20 cf. Lc. 1, 45. 22 cf. I Cor. 2, 9. 24 cf. Mt. 16, 17. 25 cf. Lc. 1, 28. 20 lac. 1, 17.
I, Incipit liber primus in canticis canticorum de incarnatione Domini A E E1 om. B Incipit expositio in cantica canticorum beatae Virginis C Incipit expositio Ruoperti abbatis super cantica canticorum I Incipit liber primus in canticis canticorum de incarnatione Christi L Incipit liber primus M 4 totamque B i, totamque te C, te2 om. B t 8 tuum in marg. M 9 ait om. C gratiam ait ~ B t Deum] Dominum B C t 12 -que et om. E, et om. E I L 13 iam om. I 14 igitur] ideoque C ponderator prudens ~ B 15 in om. C 21 imprecando] predicando B 22 osculatus est te ~ I 20 concipit om. I, tunc praem. E sursum] est add. I 27 afflatur] afficitur A E E1 IL
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (i, 1-2)
11
tus in semetipsa persentit osculantis attactum, ut dicere non dubitet, nobis autem reuelauit Deus per Spiritum suum. Quanto 30 magis
tu, o beata,
in perceptione
doni
singularis,
dum
Spiri¬
tus sanctus superuenit in te et uirtus Altissimi obumbrauit tibi, reuelationem huiusmodi accepisti. Profecto anima tua liquefacta est, ut dilectus locutus est, scilicet Deus Pater locu¬ tione admirabili, locutione ineffabili, dum substantiam Verbi 35 sui cum
illo amore
suo
Spiritu
sancto
tuae
menti,
tuo
uentri
penitus insereret : in quo nec primam similem uisa es nec habere sequentem. Et ad angelum quidem dixisse suffecerit, fiat mihi secundum uerbum tuum, angele Dei, ut ille osculetur me osculo oris sui, ad ipsum autem dilectum Deum conuersa 40 loqui et iubilare anima tua non desiit, in ipso experimento suauitatis inenarrabilis, cuius uidelicet iu|bilationis summa PL 841 haec est : 1,1-2
Qvia meliora svnt vbera tva vino, fragrantia vngvenTIS optimis. Olevm effvsvm nomen tvvm, ideo advlescen45 TVLAE DILEXERVNT TE. In Isaia loquitur idem ipse Deus : Audite me, domus Iacob, et omne residuum domus Israhel, qui portamini a meo utero, qui gestamini a mea uulua. Vsque ad senectam ego ipse, et usque ad canos ego portabo. Ergo et | ubera recte dicitur habe- B ? 50 re, quae
Psalmista
non
ignorans,
dicebat
: Si exaltaui
meam,
sicut ablactatum super matre sua, ita retributio mea. Quid ergo per ubera eius nisi dulcedinem eius telligimus ? Et quid est dulcedo eius nisi Spiritus Talis dulcedo pulchre in duo ubera discernitur, quia 55 data
eiusdem
Spiritus
sancti.
Alterum
datum
animam
in anima recte insanctus ? duo sunt
est in remissio¬
nem peccatorum, cuius uidelicet dati ubere nullus ante hanc beatam Virginem lactatus est sanctorum antiquorum. Alte¬ rum datum est in diuersarum diuisiones siue distributiones gratiarum, quo uidelicet ubere lactati ueteres sancti et prophe-
60 tauerunt
et multa
miracula
operati
sunt.
Vtrorumque
huius-
cemodi uberum laetificata dulcedine ineffabili, dum concipis, o uirgo beata, dum tibi fit secundum hoc uerbum angeli : Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus Altissimi obumbrabit
28 cf. Orig., In Cant. i - GCS 32, 105 ; cf. Rupert., De s. Trin. uide in registro. 29 ICor. 2, 10. 31 Lc. 1,35. 33 Cant. 5, 6. 34 cf. Leo, Sermo 29, 1 - PL 54, 226B. 36 Antiphona Genuit puerpera - CAO 3, 2938, p. 235. 38 Lc. 1, 38. 55 cf. Oratio Mentes nostras - P.Bruylants, 46 Is. 46, 3-4. 50 Ps. 130, 2. Les oraisons du Missel Romain, 680, p. 1 89. 57 cf. Aug., De catech. rud. 17, 28, 56 CC 46, p. 153. 58 I Cor. 12, 7-1 1. 63 Lc. 1, 35.
38/39 me 33 ut dilectus locutus est rep. M 28 attactum] affectum praem. L 45 TE supra 40 anima tua om. I 39 Deum] Domini I M osculetur ~ I 53 52 animam meam E I domus om. C t 47 omne om. i lin. M 62 beata] Maria add. B 60 utrumque huiusmodi t Spiritus sancti C I
12
IN CANTICVM
tibi, quibus duabus 65 eiusdem
Spiritus
CANTICORVM
I (i, 1-2)
clausulis iam dicta significantur duo data
sancti,
quid
aliud
diceres,
nisi quia
meliora
sunt ubera tua uino, fragrantia unguentis optimis ? Non fueras experta uinum huius saeculi, uinum uoluptatis carnalis, sine cuius ebrietate nulla umquam mulier praeter te concipere potuit aut poterit, et tamen diiudicare nosti quam melior aut 70 uehementior,
dulcior
atque
fortior
esset
uoluptas
siue
amor
Dei, in quo concepisti, sine dubio potata illius torrente uolupta¬ tis. Et tu quidem ueraciter dicere potueras : Ecce enim in iniquitatibus concepta sum, et in peccatis concepit me mater mea. Cum enim esses de massa quae in Adam corrupta est, 75 hereditaria peccati originalis labe non carebas : sed ante faciem huius amoris peccatum nec illud nec aliud stare potuit, ante faciem huius ignis stipula omnis interiit, ut totum sanc¬ tum fieret habitaculum, in quo Deus totis nouem mensibus habitaret, tota omnino munda materia, de qua sancta Dei 80 sapientia
domum
aeternam
sibimet
aedificaret.
Et
quia
cum
tanta dulcedine amoris pretiosa plenae gratiae simul infusa sunt charismata, quae ceteris ab eodem Spiritu dispartiuntur sanctis et electis, recte ubera illa dixeris fragrantia unguentis optimis. Optima namque unguenta sunt charismata haec, 85 sermo
sapientiae,
sermo
scientiae,
fides, gratia
sanitatum,
operatio uirtutum, prophetia, discretio spirituum, etc. ; quae qui habent, boni odoris sunt et suauiter fragrant, sicut un¬ guentum optimum. Vnde Apostolus : Deo gratias, inquit, qui semper triumphat nos | in Christo Iesu, et odorem notitiae suae B 4 90 manifestat
per nos in omni
loco, quia Christi
bonus
odor
sumus
Deo. Inter ceteros odores unguento |rum, quibus perfusa es, PL 842 prophetia fragrauit, etiam longe antequam nascereris. Hoc enim senserat propheticis naribus ille, qui dixit : Et accessi ad prophetissam, et concepit et peperit filium. Numquid ille solus 95 ad te accessit, o prophetissa fidelis ? Immo prophetae omnes ad te accesserunt, quia prophetiae omnium et Scripturae omnes in tuum sensum cum superueniente in te Spiritu sancto conuenerunt. Vbi enim totum se indidit Patris Verbum, quomodo
64 cf. Greg., Ep. i,6-MGH Efi. i, i,p. 8, 7. 67 cf. Rom. 12, 2 ; II Tim. 4, 10; cf. I Petri 2, n ; cf. Greg., In eant. 16 - CC 144, p. 18. 71 Ps. 35, 9. 72 Ps. 50, 7. 74 cf. Aug., De pecc. orig. 29, 34 ; Ciu. Dei 14, 26, 51 - CC 48, p. 450 ; Confess. 5, 9, 16 - CSEL
33, p. 102 ; uide infra 1, 248.
77 cf. Ioel 2, 3 ; cf. I Cor.
3, 12-13. 78 cf. Oratio : Deus qui beatam Mariam - ed. Bruylants 2, 273, p. 79. 80 cf. Prou. 9, 1. 81 cf. Lc. 1, 28. 82 cf. I Cor. 12, 11. 85 cf. I Cor. 12, 8-10. 88 II Cor. 2, 14-15. 93 Is. 8, 3. 97 cf. Lc. x, 35.
64 significabantur B C t 65 diceretur C, diceret B quia om. B C t 67 uitium t carnalis uoluptatis ~ B 74 esses enim ~ M 75 peccati om. C 81 plenae gratiae pretiosa ~ C pretiosa tantae gratiae plenae B 83 ubera] uerba M 86 operatio] opera BC 89 nos] per nos t in Christo Iesu om. B
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (i, 1-2)
13
abessent Scripturae, quae de ipso Verbo fonte suo prodierunt ? 100 Talia tam bona ubera sunt. Quid deinde ? Oleum effusum nomen tuum. Cuius ubera sunt, eius est nomen, id est, cuius est amor uel spiritus, per quem concipi¬ tur, eius est Verbum siue Filius qui concipitur. Nam Filius nomen est Patris, praesertim talis Filius, tale Verbum, per 105 quod Deus in caelo et in terra ualde nominatus, ualde est inclitus. Nam per Verbum omnia facta sunt quae fecit Deus. Et quis potest aestimare fortitudinem eius ? Porro nomen hoc tam forte, tam magnum, ecce est oleum effusum. Mira res ! quid Verbo fortius, quid oleo suauius ? Ergone Verbum a no sua natura est immutatum ? Non. Sed qualitates creatura¬ rum, cum quibus illi ratio est, hinc pro uirtute, illinc pro uitio diuersae, immo contrariae sunt. Verbi gratia : Diabolus in caelo per uitium superbus fuit : tu, Virgo, per uirtutem humilis in terra apparuisti. Pro qualitatibus tam diuersis, tamque 115 contrariis, unum idemque Verbum illi ut fulmen tibi ut oleum sese exhibuit, iuxta illud : Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Quomodo autem, uel in quo est effusum hoc oleum ? Nimirum in eo, quod a Deo processit, et de inuisibilibus suis ad nostra uisibilia uenit, quemadmodum ipse 120 dixit Iudaeis : Si Deus Pater uester esset, diligeretis utique me. Ego enim ex Deo processi et ueni. Effusum ergo est oleum, id est, nomen tuum, quia processit de secreto substantiae tuae Verbum tuae fortitudinis cum suauitate miserationis. Et ideo adulescentulae dilexerunt te. Nihil uerius. Nisi enim 125 oleum taliter effusum fuisset, nisi taliter uerbum tuum pro¬ cessisset, adulescentulae, id est animae imperfectae, non ausae fuissent diligere te, immo nec ausae fuissent audire te. Exem¬ pli gratia : Steterunt procul, dicentes Moysi : Loquere tu nobis, et audiemus. Non loquatur nobis Dominus, ne forte moriamur. 130 Et alibi : | Et accessistis ad me, ait Moyses, atque dixistis : Ecce B 4v ostendit nobis Dominus Deus noster maiestatem et magnitudinem suam. Vocem eius audiuimus de medio ignis, et probauimus hodie, quod loquente Deo cum homine uixerit homo, etc. Adeo 105 cf. I Par. 29, 13. Cant. 21 - CC
566B.
106 cf. Ioh. i, 3.
144, p. 23 ; cf. Rom.
120 Ioh. 8, 42.
Gregorianum
116 lac. 4, 6.
1 , 20 ; cf. Angelomus,
118 cf. Greg., In
Etiarr. in Cant. 1 - PL 1 1 5 ,
122 cf. Responsorium Congratulamini ; cf. infra 1, 376 ;
2, 3 - ed. Mohlberg, p. 5.
123 cf. Greg., Hom.
in eu. 20, 13 - PL 76,
1167A. 126 cf. Greg., In Cant. 10 - CC 144, p. 13 ; ib. 22, p. 24 ; Angel., ib. 568D. 128 Ex. 20, 18-19. 130 Deut. 5, 23-24.
99 Verbi I
suo otn. I
add. I M, supra lin. add. L
et add. B C 1 M
100 tam] et praem. E sed dei. 107 poterit L
sunt ubera ~ A, tua
est ~ L
109 fortius]
flumen t tibique B C t 117 122 M ~ ergo est 121 M 119 uisibilia nostra ~ autem supra lin. L 124/125 dilexerunt 123 fortitudinis tuae ~ M substantiae suae C E I t usque processisset
115 unum]
108 oleum
om. I
imperfectae animae
~ C
uitium t
125 uerbum
tuum
taliter ~
C t, tuum
om. B
126
tunc
timebant At
135 effusum.
adulescentulae,
nunc,
I (i, 1-2 - 3)
CANTICORVM
IN CANTICVM
14
illud
dum
nondum
effundis,
oleum
quippe
sicut
erat
promisisti,
tunc
dicens Moysi : Bene omnia sunt locuti, prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui, et cetera, dum, inquam, taliter effundis, ecce adulescentulae dilexerunt, id est, certissime diligent te perfecta caritate | foris mittente timorem, quia con- PL 843 tanti beneficii
140 sideratio
fiduciam
dabit,
et credentium
mentes
excitabit ad uicissitudinem dilectionis. Trahe me post te, cvrremvs in odore vngventorvm TVORVM. Hactenus exclamationem tuam, o dilecta Domini, imitari
145 conabatur
in admiratione
quasi
grandior
modus
elocutionis
:
deinceps sermo noster remissior in demonstratione sit. Trahe me post te, inquit. Vbi discessit angelus, exsurgens autem Ma¬ ria, inquit euangelista, abiit in montana cum festinatione, in duitatem Iuda, et intrauit in domum Zachariae, et salutauit 150 Elisabeth.
Dixerat
enim
illi angelus
: Et ecce Elisabeth
cognata
tua, et ipsa concepit filium in senectute sua. Et hic mensis est sextus illi, quae uocatur sterilis, quia non erit impossibile apud Deum omne uerbum. Habent sancti hoc proprium omnes, qui in ueritate sanctum habent caritatis spiritum, ut ita gratulen155 tur de beneficiis,
quae
aliis impensa
perceperunt,
quemadmo¬
dum et de illis, quae a Deo sibimet collata sunt. Tum prope¬ rant mutuos sibi praebere conspectus, tum dulcia miscere colloquia, certatimque opportuna, importuna impendere inuicem devotae caritatis obsequia. Quid est hoc, nisi trahi et 160 currere
in odore
unguentorum
Domini
? Pretiosum
erat
un¬
guentum, magnum erat beneficium, quod dederat Dominus sterili conceptum et tanti uiri conceptum, qui in spiritu et uirtute Heliae deberet praeire ante Dominum, et quo maior non surrexit inter natos mulierum. Talis ac tanti unguenti 165 odorem
perceperat
; talis ac tanti
beneficii
famam
siue
nun¬
tium ab ipso angelo acceperat : et de hoc, sicut et de ceteris, quis finis, quae consummatio futura esset Spiritu sancto do¬ cente, magna prophetissa non ignorabat. Trahebatur ergo post Dominum femina desideriorum, trahebatur et currebat
136 Deut. 18, 17. 139 cf. I Ioh. 4, 18. 147 Lc. 1, 38-40. 158 cf. II Tim. 4, 2. 162 cf. Lc. 1, 17. 163 cf. Mt. 11, 11. 96. 168 cf. supra 1, 95. 160 cf. Dan. 9, 23.
150 ib. 1, 36-37. 167 cf. Ps. 1 1 8,
134 erat oleum ~ L 136 Moysi dicens ~ I sunt omnia ~ / L 137 tuorum C E E1 I L M 138 dilexerunt] te add. I 151 est om. B, est mensis ~ C t 152 impossibile non erit ~ AC t, non impossibile erit E Vulg. 155 de supra lin. E 156 collecta L 157 sibimet E M 158 inuicem supra /in. E 159 hoc est E E1 1 M trahere t 162 et tanti uiri conceptum] tanti uiri B C t 162/163 et uirtute in marg. L 164 tanti ac talis ~ AB t 166 ab ipso angelo acceperat in marg. E perceperat E1 I L M sicut et] et om. I L t
IN CANTICVM 170 in odore
1, 3b
unguentorum
CANTICORVM talium
I (i, 3-3b)
: et ipsum
currere,
15
id est, in
montana cum festinatione abire, erat dicere trahe me post te. | Nam qui ueraciter diligit, et trahitur, et trahi cupit. Cum B 5 igitur traheretur, siue ubi tracta est et cucurrit, quid dixit ? Introdvxit
me
rex
in cellaria
sva.
175 Quomodo uel cui hoc dixit ? Nimirum per aspirationem Spiritus sancti in mente eius redundantis, in ventre eius iam operantis, hoc dixit cognatae suae Elisabeth et infanti, qui erat in uentre illius iam mensibus sex. Intrauit enim in domum Zachariae 180 tationem
et salutauit Elisabeth. Et factum est, ut audiuit saluMariae
Elisabeth,
exsultauit
in gaudio
infans
in utero
eius. Et repleta est Spiritu sancto Elisabeth, et exclamauit uoce magna et dixit : Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus uentris tui, et cetera. Ergo uere dixit, et mirabiliter dixit, quae salutando cognatam repente prophetissam effecit, ut 185 confestim
sciret
illa omnia,
quorum
ista summa
est : Intro¬
duxit me rex in cellaria sua. Vere pulcherrimus et optimus ex¬ planationis modus, ubi uerecundae puellae prolocutor sit ipse Deus, ipse Spiritus sanctus, Spiritus propheticus. Qui non tentatus est, ait uir sapiens, | quid scit ? Vir in multis expertus, pl 844 190 cogitabit
multa,
et qui
multa
didicit,
enarrabit
intellectum.
Horum idcirco meminerim, quia reuera nonnisi qui tentatus est in his quae accepit et quae a Deo reuelata sunt sibi, digne potest perpendere religiosum silentium Virginis siue custo¬ diam oris eius circa secretum Dei. Quis enim ab illo, qui 195 primus
somnia
uidit et enarrauit,
quorum
utique
uisio uisita-
tio fuit emissa ab Altissimo, id est a puero Ioseph filio Iacob usque in praesentem diem, ita nouit uel potuit obseruare tempus tacendi et tempus loquendi, quin aliquando opus ha¬ beret increpari et doceri, cauere scandalum inuidentium, sicut 200 illum
pater
suus
increpauit
? Ergo
quanto
quisque
amplius
tentatus est in eiusmodi, et expertus est inuidiae malum quid sit, ipse scit et enarrare potest intellectum huius rei, quod tu, beata Virgo, uere fidelis fuisti et ueraciter magnae fidei ; non solum quia credidisti angelo euangelizanti, uerum etiam quia
172 cf. Aug., Tr. in Iob. 26, 4, 2 - CC 36, p. 261 ; cf. Rupert., In Ioh. eu. 6, 1938 CCCM9,p. 350. 178 cf. Lc. 1, 40-42. 188 Eccli. 34, 9. 193 cf. Ps. 38, 2. 194 cf. Is. 24, 16 ; Greg., In Cant. 27 - CC 144, p. 28. 195 cf. Gen. 37, 5 ss. 198 cf. Eccle. 3, 7. 199 cf. Gen. 37, 10-11. 203 cf. Aug., Enchiridion 34 CC 46, p. 68.
170 currere] cernere I 172 ueraciter qui ~ M 175 per supra lin. E iam om. M 180 infans in gaudio ~ A B C t ; (in gaudio add. ex u. 44)
178 184
efficit E1 1 i 188 Spiritus sanctus ipse ~ E 192 quae2 om. t 195 somnia primus ~ C t 197 usque] quis inquam praem. t 198 loquendi et tacendi ~ E, sed corr. tempus2 om. t 199 habeat t et om. t increpari] et praem.
t
200 suus
om. t
201 est2 om. M
203 Virgo
om. I
16
IN CANTI CVM
205 secretum
CANTICORVM
istud custodisti,
I (i, 3b-3c)
properasti
neque
aliquando
cuiquam
facere felicitatis, ut diceres quid fecisset
tuae admirationem
tibi Deus, nisi ei cui prior ipse Deus uel Spiritus sanctus reuelauit. Hoc non leuiter perpendere nos uult euangelista, cum semel et iterum dicit : Maria autem conseruabat omnia uerba 210 haec
conferens
in corde
Introduxit me
suo. Nunc
dicta prosequamur
:
rex in cellaria sua.
Hoc ipsa quidem dixit uerbis | aliis, scilicet uerbis cantici B sui, quo anima eius Dominum magnificauit, sed, sicut iam dictum est, prior eidem, uidelicet Elisabeth, Spiritus sanctus, propheticus
215 Spiritus
reuelauit.
sunt
Et quae
regis
illa cellaria
Dei ? Nimirum sacra mysteria, quaecumque continentur in Scripturis sanctis. Nam ista cellaria pretiosa sunt, meliora cellis aromatum et argenti et auri et odoramentorum et un¬ guenti optimi et omnibus apothecis regiae supellectilis thesau220 rorumque
uniuersorum,
quales
habere
potuerunt
reges
terra¬
rum et ille praecipue temporalis rex Salomon. In cellaria sua, inquit, rex non qualiscumque, sed Rex caeli et terrae, me introduxit. Nihil enim a me abscondit, sed omni dulcedine sua me inebriauit. Qui enim uerbum suum, quod erat et est in 225 corde
suo,
mihi
totum
infudit,
quomodo
non
etiam
cum
illo
mihi omnia donauit ? Non enim introductio qualiscumque hic debet intelligi, sed introductio cum iure possidendi, sicut ius est sponsam legitimam cum tabulis matrimonii in dotem suam introduci. Quid ad haec illa Elisabeth, cum istud intus 1, 3c
230 aure cordis percepisset ? Exsvltabimvs et laetabimvr
in te.
Hoc uere dixit, et cum magno clamore dixit. Ait enim uoce magna : Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus uentris tui, et unde hoc mihi, ut ueniat mater Domini mei ad me ? Ecce 235 enim
ut facta est uox
salutationis
tuae in auribus
meis,
exsulta-
uit in gaudio infans in utero meo. Et beata, quae credidisti, quoniam perficientur ea, quae dicta sunt tibi a Domino. Nonne hoc erat dicere, exsultabimus et laetabimur in te ? Iam enim | incipimus, ego et infans in utero meo exsultare in gaudio PL 845 240 a uoce
salutationis
nos, exsultabimus
tuae.
Ex
hoc
et nos
et qui uenturi
et laetabimur in te, et cantabimus,
sunt post
dicentes
209 cf. Lc. 2, 19.51. 218 cf. Is. 39, 2. 220 cf. Mt. 17, 24 (Ps. 2, 2). 222 cf. Mt. 11,25. 225 cf. Rom. 8, 32. 228 cf. Aug., De Ciu. Dei 14, 18 - CC 48, p. 441. 230 cf. Benedict., Reg. monach. Pro l. 1 - CSEL 75, p. 1. 233 Lc. 1, 42-45.
205 illud I 207 Deus ipse ~ M 209 dicat C autem om. C 214 eiusdem I 217 sacris M pretiosa om. t 218 cellis] cellariis I, cellariae C 221 temporalis praecipue ~ I 222/223 me introduxit supra lin. E 224 et est supra lin. E, et quod est I 220 enim om. I 227 hic] haec B C t 236 infans in gaudio ~ A C t, infans om. B 237 quoniam] quia L 239 exsultare in gaudio in utero meo ~ I
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (i, 3c-3d)
17
quia Eua nos fecit plorare, Maria nos fecit exsultare. Nam quod illa tristis abstulit, tu reddis almo germine. Idcirco ex¬ sultabimus et laetabimur in te. Quomodo in te ? Dicam paulo 1, 3d
245 expressius. Memores
Haec
ybervm
tvorvm
svper
vinvm
recti
diligvnt
te.
est et erit materia uel causa exsultationis uel laetitiae
nostrae in te, memoria uberum tuorum, quia uirgineis uberi¬ bus lactasse praedicaberis illum, qui creauit te. Dicemus enim : 250 Beatus
uenter,
qui
te portauit,
Christe,
et beata
ubera
quae
suxisti. Et si aliud quid mysticum per ubera recte potest intelligi, attamen causa ista cunctis erit amabilis, quia is, qui angelos suae uisionis dulcedine | pascit, tua, o felix Virgo, B 6 ubera suxit. Huius rei memores super uinum, id est super omne 255 quod
in hoc
saeculo
dulce
uidetur
id est certissime diligent erit infans iste, qui a uoce iam exsultauit in gaudio coepit exsultare et laetari 260 mor
uberum
tuorum
aut iucundum,
recti diligunt,
te. Rectorum illorum primus est et salutationis tuae, qua salutasti me, in utero meo et laetatur in te. Iam in te et exsultare non desinet, me-
super
uinum,
id est respuens
omne
sae¬
culum et carnalis uoluptatis commercium, uirum se Deo dedi¬ cans uirgineum, propter uberum tuorum lac dulcissimum, quae uidelicet ubera tua de caelo plena lacte uirgineo lactauerunt Deum. O quam multi utriusque sexus propter hoc ita 265 te diligent et similiter
facient.
Num
paruum
est hoc memoriale
tuum ? Immo inter omnia, quaecumque fecit Deus memora¬ bilia, praecipuum et omnis creaturae exspectatione est dig¬ num, quod is, qui angelorum cibus est, homo factus ex te propter homines tuis uberibus lactari dignatus est. Recti ergo, 270 hoc
ipso
quod
recti
sunt,
quod
non
inuidi,
immo
beneuoli
sunt, memores uberum tuorum diligent te. Quis fructus dilec¬ tionis huius ? Quae merces aut quod praemium ? Abundantia. Dicit enim Spiritus sanctus in psalmo : Rogate quae ad pacem 242 cf. Rupert., De S. Trin. 3, 835 - CC CM 21, p. 256 ; id., De uict. Verbi Dei 2, 17 - MGH Geistesgesch. Reihe 5, p. 64. 243 cf. Hymnus O gloriosa Domina CAO 4, 8357, p. 516. 248/249 ib. ; cf. M. Peinador, La actitud negativa de Ruperto de Deut^
ante la Immaculada
Concepcidn de la Virgen, Marianum
30 (1968),
p. 195. 250 Lc. 11, 27. 254 cf. Greg., In Cant. 29 - CC 144, p. 29 s. 253 cf. Ps. 77, 25 ; cf. Tert., Bapt. 1, 1 (cod. B) - CC 1, p. 277, cf. Exsultet, Prae f. in Rom.
50, 29, 21 - ed. Andrieu
bened. cerei Sabbato
sancto - Ordo
cf. supra 1, 67.
260 cf. II Tim. 4, 10.
uirgin. uelandis 10, 1 - CC
CAO
3, 3877, p. 349.
De inuent. 1,15 (20)).
242 Maria] et praem. C B C t
desinit M
2, p. 1219.
supra lin. E
jura lin. E
264/265
263 cf. Antipbona
268 cf. supra 1, 253.
255
262 Tert., De
Nesciens
mater
uirgo -
270 cf. Isid., Etym. 2, 7 (Cicero,
273 Ps. 121, 6.
248 nostrae supra lin. E
250 portauit] praedicauit
260 omne
5, p. 268.
261 cf. supra 1, 67.
saeculum
I
253 uirgo felix ~
respuens
te ita ~ AI
249 illum praedicaberis ~
~ B C t
E
E1 L M
264 Deum]
268 cibus est angelorum
~ M
te I
259
ita
270 in¬
i8
IN CANTICVM
diligentibus
te, o sancta
ligitur in te ? Tale est bonum
I (i, 3d - 4-5)
diligentibus te. Cuius rei abun-
et abundantia
sunt Hierusalem, 275 dantia
CANTICORVM
Hierusalem,
nisi eius, quae
di¬
tuum, bonum
tibi a Deo datum, ut quisque diligendo facere possit et faciat esse suum. Dili¬ gendo ergo in te, quod mater es Domini, fidelis anima et ipsa mater fit : Ipse enim meus, inquit, et frater et soror et mater est,
280 quicumque
fecerit uoluntatem
patris
mei,
qui
in
caelis
est.
Cuius uidelicet paternae uoluntatis, si summam quaerimus, credere, sperare et diligere est. Non ergo paruo pro praemio habendo fidem recti sumus, habendo spem memores sumus, habendo caritatem te diligimus. Sequitur : 1, 4-5
285
Nigra
svm
sed
formosa,
filiae
Hiervsalem,
sicvt
taber-
nacvla Cedar, sicvt pellis Salomonis : nolite me consi¬ derare, QVOD FVSCA SIM, QVIA DECOLORAVIT ME SOL.
Res ipsa exigit ut quaeramus quousque uel quamdiu beata Virgo Maria mansit cum illa Elisabeth | cognata sua. Vtique PL 846 290 mensibus
tribus,
fere usque
dum
Elisabeth
tempus
pariendi
impleretur. Ille namque mensis sextus erat illi, quae uocabatur sterilis, quando Maria nuntio bono impleta exsurgens abiit in montana cum festinatione in domum Zachariae et Elisabeth. Maria 295 quasi mensibus
autem
mansit, inquit euangelista, cum
tribus, et reuersa
est in \ domum
suam.
illa
Statim-
que subiungit : Elisabeth autem impletum est tempus pariendi, et peperit filium. Ergo Maria iam non erat illic, quando Elisa¬ beth peperit filium. Cur, quaeso, non interfuit ? Cur tanti gaudii, tantae exsultationis festiuitatem non exspectauit ? 300 Cur
discessum
suum
non
distulit,
donec
uideret
infantem,
quem uidisse gaudium fuit ? Non ignorabat dixisse angelum ad Zachariam : Et erit gaudium tibi et exsultatio, et multi in natiuitate eius gaudebunt. Item : Et ecce eris tacens et non poteris loqui usque in diem quo haec fiant, pro eo quod non cre305 didisti uerbis
meis.
Cur
non
exspectauit
uidere
hoc
miraculum,
scilicet eum qui mutus fuerat, aperto ore eius et lingua eius cum nomine Iohannis loquentem et benedicentem Deum ? Nonne magis ad eam quam ad quemlibet alium pertinebat 279 Mt. 12, 50.
281 cf. Greg., In Cant. 26 - CC
s. Trin. 2, 31 - CC
CM
21, p. 223 s.
292 cf. ib. 39. 306 ib. 64.
294 Lc. i, 56.
144, p. 27 ; cf. Rupert., De
290 cf. Lc. 1, 56.
296 ib. 57.
291 cf. Lc. i, 26.
302 ib. 14.
303 ib. 20.
275 qui I M
276 tibi] uidelicet C t bonum tibi] uel B 277 quispiam C, inquit meus ~ L M 279 fit] sit C E 278 Domini om. E1 quisquis B 284 diligimus te ~ M 287 svm A Vulg. 288 uel quamdiu supra lin. E 289 Maria Virgo ~ I 290/295 fere usque tribus om. I 293 in montana om.
ACE1
et] salutauit add. M
295 quasi supra lin. L
297 iam om. I
297/
302 tibi 301 angelum dixisse ~ B t 298 peperit filium Elisabeth ~ M gaudium ~ M 303 ecce om. L 304/305 non credidisti] incredulus I 305 308 quamlibet aliam t, alium quemlibet ~ B hoc in marg. M
B 6v
IN CANTICVM
CANTICO
RVM
I (i, 4-5)
19
congratulari et audire uerba cantici de ore prophetantis
: Et
310 tu, puer, propheta
Altissimi
uocaberis,
praeibis
enim
ante faciem
Domini parare uias eius ? Cur igitur quae etsi eatenus non uenisset causam habere uideretur, ut saltem illa die ueniret cognata cum uicinis et aliis cognatis illius et congratularetur, econtra cum iamdudum uenisset, idcirco discessit ne interesset 3r5 gaudentibus et congratulantibus ? Causam nesciremus, rem ipsam, id est, discessum eius non animaduerteremus, nisi excitasset intellectum uox ista, per Spiritum sanctum in persona eius prolata, nigra sum sed formosa. Quid enim hoc erat ? Quid putamus facturos uel dicturos 320 fuisse
uicinos
et cognatos,
qui multi
conuenerunt,
si inter eos
inueniretur in utero habens ? Ipse Ioseph uir eius, cui despon¬ sata erat, quoniam inuenit eam in utero habentem, cum esset iustus, nolebat eam traducere, sed uolebat occulte dimittere eam. Ergo in oculis eius nigra erat, et est adhuc in oculis siue 325 in sensu
illorum,
qui, cum
sint filii matris
suae, de quibus
modum dicendum est, pugnant contra eam, nobis credentibus et confidentibus eam de fuisse impraegnatam. At illa dicere poterat et nigra sum sed formosa ; ■— nigra, inquam, id 330 inuenta
sum
; sed formosa,
id est salua
post-
contradicendo Spiritu sancto ueraciter dicit, est praegnans
uirginitate
de Spiritu
sancto impraegnata. Bene actum, optime prouisum est, ut uentura postmodum multitudine ad illud natiuitatis Iohannis gaudium reuerteretur in domum suam, ne prius ab aliis de¬ prehenderetur in utero habens, quam ab ipso beato Ioseph, 335 qui dignus
esset
corrigi
per
angelum
dicentem
: Ioseph,
fili
Dauid, noli timere accipere Mariam coniugem tuam : quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est. Nec istud suffecis |set, | nisi etiam, priusquam complerentur PL 847 dies Mariae ut pareret, locum mutauisset. Poterat namque 340 uicinis
et notis
fieri occasio
loquendi,
quod
tam
cito peperit,
uix habens menses sex, ex quo monente angelo beatus Ioseph coniugem suam accepit. Bene igitur et hoc prouisum est, quod exiit edictum a Caesare Augusto, ut describeretur uniuersus orbis, quatenus per hanc occasionem et Scriptura impleretur, quae 345 Christum
de Bethlehem
309 ib. 76. Mt. 1, 23.
nasciturum
esse praedixerat,
et Virgo
321 Mt. i, 19.18. 335 ib. 20. 338 cf. Lc. 2, 6. 344 Lc. 2, 1. 344 cf. Mt. 2, 5-6.
341 cf.
309 cantici uerba ~ M, uerba audire ~ C 311 -si om. B t 312 uenisse B C t 313 cognatis aliis ~ L illius om. I et] ut L 314 inesset L 323 iustus] uir praem. L, eius in ras. I in marg. E
traducere eam 328 dicere2 I aliis] illis ABC
etiam om. B sex menses ~ I
~ A B C t 330 de om. I t
334
324 in oculis2 adhuc ~ M 333 reuerteretur in domum
beato
supra lin. L
priusquam] cum I 341 sex menses habens 345 praedixerat esse ~ B C t
325 suam
338 illud B I
~ M, habens
20
IN CANTI CVM
CANTICORVM
I (i, 4-5)
ab omni uicinorum quaestione liberaretur, quomodo tam breui tempore exacto, ex quo in coniugium accepta fuerat, peperisset. Dicat igitur : Nigra sum sed formosa, filiae Hierusa¬ lem. Secundum opinionem male uidentium nigra, secundum 350 fidem
mosa
recte
?
credentium
formosa.
Quam
nigra,
et quam
for¬
Nigra, sicut tabernacula Cedar ; formosa, sicut pellis Salo¬ monis. Sicut enim Ismahel, ad quem pertinet Cedar, niger, id est ferus homo, iure fuit eiectus cum matre sua, dicente 355 Sara
: E ice ancillam
et filium
eius ; non
enim
erit heres filius
ancillae cum filio liberae, et e regione omnium fratrum suorum in solitudine fixit tabernacula, ita et ego iure eicienda uisa sum, ita ut uir meus Ioseph nollet traducere, sed uellet occulte dimittere me. Multum erat miserationis in eo, quod occulte 360 dimittere
u oluit, cum
lex multo
asperius
censeat
de puella
eius-
modi, qualis ego, cum praegnans essem, poteram existimari. Ergo nigra, ego sicut tabernacula Cedar : Quia sicut ille cum matre sua, ita et ego cum eo, quod conceperam, uidebar eicien¬ da, uiri mei domo et hereditate indigna. Cedar, ut iam dictum 363 est, pertinet ad Ismahel. Quare autem magis hic dicere placuit tabernacula Cedar, quam tabernacula Ismahel ? Videlicet quia Cedar tenebrae, Ismahel interpretatur exauditio Dei, magisque nomen tenebrarum quam exauditionis Dei congruit meae, quae putabatur, nigredini. Econtra, sicut pellis Salomonis, id 37° est, exterior
cultus
et omnis
dignitas
sapientissimi
regis in¬
comparabiliter splenduit, ita ut nullus ei regum potuit umquam comparari, ita et uirginitatis meae splendor prae omni¬ bus sanctis et filiis regni Dei est admirabilis, nec ei qui ex me natus est quisquam sanctorum, nec ipse Isaac eidem Cedar 375 longe
praelatus
et praeferendus,
potuit
umquam
uel poterit
comparari. Quare autem non dixi sicut Salomon, sed sicut pellis Salomonis ? Videlicet, quia formosa quidem pellis Salomonis, sed non ipse Salomon ualde formosus fuit. Intus enim quandam deformitatem | habuit, etiam quando fulgebat B ^
350 cf. Greg., In Cant. 32 - CC 144, p. 32 s. 353 cf. Gen. 25, 13. 355 Gal. 4, 30 (Gen. 21, 10). 357 cf. Gen. 21, 20. 300 cf. Deut. 22, 20 ss. 367 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 4, 6 - CC 72, p. 63 ; ib. 7, 15, p. 67.
348 ergo I 350 quam1 in marg. L, 353 Ismahel usque Cedar] Cedar qui et Ismahel E E1 L M 354 ferus] uerus I 354/355 Sara dicente ~ A, sed corr. 355 enim supra lin. L heres erit ~ I 357/358 sum uisa ~ I L, sed corr. L 301 huiusmodi M cum] dum ABC t 362 nigra] sum add. M 363 quod] quem M 365 pertinet ad] ipse fuit qui et E E1 1 L, fuit ipse qui et M autem] ergo B placuit dicere ~ t 367 interpretatur in marg. M, in tempore I au¬ ditio Hier. 369 quae putabatur om. B nigredini] ingenii praem. t 371 ei regum potuerit supra lin. C, potuerit t, umquam potuit ~ B I 375 praeferenti¬ bus C uel poterit om. B 376 comparari] adaequari E E1 I L M dixit / 377 quidem formosa ~ t
IN CANTICVM 380 formositas
CANTICORVM
pellis. Dixit
enim
Dominus
I (i, 4-5 - 5) illi : Quia
21 hoc
habuisti
apud te, et non custodisti pactum meum et praecepta mea, quae mandaui tibi, disrumpens scindam regnum tuum, etc. Quidnam est dicere, habuisti apud te ? nisi ac si diceret, qualem te nunc ostendisti, sequendo deos alienos, talis eras etiam, cum de 385 foris me
honorares
omni
adoratione
et pulchri
templi
aedificio.
Igitur melius fuit dicere, sicut pellis Salomonis quam sicut Salomon, ita formosa | sum, quia non sicut habuit apud se, PL 848 sed sicut de foris aedificauit templum manufactum, et sicut dixit : Sapientia aedificauit sibi domum, ita ex me Deus sibi 390 templum
non
manufactum,
et non
aedificauit domum.
manufactam
sapientia
sibi
Nolite, 0 filiae Hierusalem, considerare me, quod fusca sim, id est corrupta, quia quod tumentem uterum habeo, quod inuenta sum in utero habens, non fecit uir, quia uirum non 395 cognosco, sed ita decolorauit me sol. Verus sol, et sole Deus longe pulchrior semetipso me impleuit, de semetipso uterum meum tumentem reddidit. Hoccine est decolorari ? Non apud uos, o filiae Hierusalem, quae habetis oculum simplicem, sed apud superborum cogitationes, quorum nequam est oculus. 400 Non
erat
nequam
oculus
Ioseph,
sed
quandam
excusabilem
ignorantiae nebulam habens cito purgatus est, dicente sibi angelo Domini quod sana cute decolorata essem, quam non flamma ignis de deorsum, sed desuper sol decolorauit, quod salua uirginitate grauida essem, quam non uir terrenus, sed 405 Pater
caelestis
omnes Filii ME
de Spiritu
cognitam matris
CVSTODEM
sancto
ueritatem meae
IN
grauidam
sequuntur.
pvgnavervnt
VINEIS,
VINEAM
fecit. Non
ita ceteri
Sed quid ?
contra MEAM
NON
me,
posvervnt
CVSTODIVI.
Filii Matris meae Iudaei sunt, filii synagogae, immo 410 dicunt
Iudaeos
esse et non
sunt,
sed
sunt
synagoga
—
qui se
Satanae.
Isti pugnauerunt, id est certissime pugnabunt contra me, considerantes et considerare uol entes, quod fusca sim, quod non uere decolorauerit me sol, sed nigra sim nigredine omnimoda,
380IIIReg.
ii, 11.
384cf. IIIReg. 11,4. 389 Prou. 9, 1. 394 Lc. 1,34. 398 cf. Mt. 6, 22-23. 401 - CC CM 7, p. 243. 734 7, 395 Rup., De diu. off. cf. Mt. 1, 20. 404 cf. Leo, Ep. 28, 29 {ad Flauian.) - ed. Silva-Tarouca, p. 22. 405 cf. Mt. 5, 48. 409 cf. Greg., In Cant. 34 - CC 144, p. 34.
380 illi Dominus cum lin. L
380/381 apud te hoc
~ M
supra lin. L 387 quia non
385 aedificatio I supra lin. E
~ B t
384 etiam eras ~ I sicut2 supra
386 dicere fuit ~ t
387/388
sicut usque manufactum
sub lin. L
consi¬ 392 o om.Ct 390 manufacta2 I 389/390 templum sibi ~ ABC t 399 oculus est 393 quia quod] quod quod I me om. B derare o filiae B 403 de om. I, supra lin. A. C, dei. E ~ M E E1 1, oculus nequam est ~CLM 410 synagoga] in 409 synagogae] in synagoga t 404 grauidata E E1 I M 411 pugnabant2 praem. t corr. 413 sum I
t
412 nolentes
I
412/413
uere
non
~
L, sed
22
IN CANTICVM
sicut tabernacula
CANTI CORVM
Cedar. Hinc
I (i, 5 - 6)
ab illis passa sum,
uel patiar
415 pugnas uerborum, pugnas linguarum blasphemantium. Prae¬ dicatum est eis, quod non nigra, immo, ut iam dixi, formosa sim sicut pellis Salomonis, sed econtra pugnauerunt repleti zelo, et contradixerunt propugnatoribus meis blasphemantes. Diximus ergo : Vobis oportebat primum loqui uerbum Dei, sed 420
quoniam
repellitis
| illud,
et
indignos
uos
indicastis
aeternae
B
16
uitae, ecce conuertimur ad gentes. Sic enim praecepit nobis Dominus : Posui te in lucem gentibus, ut sis in salutem usque ad extremum terrae. Hoc modo posuerunt me custodem in uineis, id est in gentibus, quae non quidem erant, sed ex mea custodia 425 factae sunt uineae Domini. Posuerunt, inquam, id est ut ego ponerer effecerunt per incredulitatem suam. Non enim ego prior illos, sed ipsi priores me reppulerunt et custodia mea sese indignos iudicauerunt. Igitur iusto iudicio tales matris meae filios reliqui et uineam meam non custodiui, gentem meam 43° non
adiuui,
non
defendi,
quin
uenirent
locumque
et gentem
tollerent Romani. Putauerunt quod, si me reppulissent, errare deberem in solitudine, sicut Cedar uel sicut Agar. Verum non ita est. Pro una uinea, quae debuit esse mea, utpote gens mea, sanguis meus et caro mea, multas uineas acquisiui, multas 435 ecclesias in gentibus dilataui, quae omnes custodiam meam habent, et habere desiderant, de meritis meis praesumentes, de intercessionibus meis | confidentes et pro huiusmodi custo- PL 849 dia clamantes ad me iugiter. Haec ad filias Hierusalem elocuta, quales refugit, ut supra 440 iam dictum est, ne consideraretur ab eis et inueniretur in utero habens, in illa frequentia uenientium ad Elisabeth ut congratularentur ei, mox ad dilectum conuersa, dicit : Indica mihi qvem CYBES IN MERIDIE, NE
diligit anima mea, vbi pascas, vbi VAGARI INCIPIAM PER GREGES SODALIVM
445 TVORVM.
Sensum uocis huius quaerenti, nec dubitanti mihi, quin ueraciter congruat tantae tamque beatae Virgini, magnum et mirum sese ingerit et aperit sacramentum illius euangelicae lectionis : Cum factus esset Iesus annorum duodecim, ascenden-
415 cf. I Tim. 6, 4; Iob 15, 5. 417 cf. Act. 13, 45. 419 Act. 1 3 , 46-47 ; cf. Angel., ib. 573A. 424 cf. Greg., In Cani. 35 - CC 144, p. 35. 427 cf. Act. 13,46.
430
cf. Ioh.
11, 48.
431
cf. Gen.
16, 6 ss.
440
cf. supra
1, 333
ss.
414 filii in marg. AI 416 iam om. E 417/418 zelo repleti ~E,sedcorr. 419 ergo] enim I 420/421 uitae aeternae ~ L, 422 in salutem] salus mea I M 424 non] -dum add. in marg. M 427 prior om. I 428/429 filios matris meae ~ I 433 est ita ~ L. uinea] mea add. E E1 1 M 435 meam] mei coit, in marg. M
supra lin. E
436 de] et praem. I meis meritis ~ E, sed corr. 440 iam supra lin. L, iam supra ~ C
438 clamantes
IN CANTI CVM
CANTICORVM
I (i, 6)
23
450 tibus illis in Hierosolymam secundum consuetudinem diei festi, consummatis que diebus, cum redirent, remansit puer I estis in Hierusalem, et non cognouerunt parentes eius, etc., usque, et dixit mater eius ad illuni : Fili, quid fecisti nobis sic ? Ecce pater tuus et ego dolentes quaerebamus te. Quid enim? Numquid 455
casu
gestum
est,
ut
puer
Iesus
remaneret
in
Hierusalem,
et
parentes eius illum esse in comitatu existimarent, requirerent inter cognatos et notos et non inuenirent, regressi in Hierusa¬ lem requirentes post triduum inuenirent, non quomodocum¬ que uel ubicumque, sed in templo se\dentem in medio doctorum B i6v 460
audientem
illos
et
interrogantem
?
Numquid
hoc
euangelista
ut
illis omissis
tam diligenter scriberet, nisi rem sacramenti plenam esse sciret ? Sunt et alia multa, inquit Iohannes, quae fecit Iesus, quae si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum capere eos, qui scribendi sunt, libros. Si solam spectes rem 465 gestam,
quantum
est
hoc
inter
aha
tam
multa,
ab euangelista non deberet omitti ? Igitur et in uoce ista, indica mihi quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie, et in illa re gesta, qua dixit eadem diligens et dilecta : Fili, quid fecisti nobis sic ? Ecce pater tuus et ego dolentes 47° quaerebamus
te, unum
idemque
mysterium
spectare
iuuat.
Quid enim est comitatus de die festo redeuntium, nisi fre¬ quentia uel ritus caerimoniarum iudaicarum, caerimoniarum carnalium ? Istae namque mandata uitae non praecesserunt, sed comitatae sunt, et si rite consideres legis ordinem, post475
quam
praecepta
bona
data
sunt,
quae
faciens
homo
uiueret
in
eis, istae caerimoniae praeceptaque non bona, in quibus non viverent, a reatu uituli sumpserunt initium, et hoc erat iugum grauissimum, quod neque nos, ait Petrus apostolus, neque patres nostri portare potuimus. Super his magna conquisitio 480 futura erat, et facta est, sicut in Actibus apostolorum legi¬ mus : Et quidam descendentes de Iudaea, docebant fratres, quia, nisi circumcidamini , non potestis salui fieri, et quia oportet praecipere seruari legem Moysi. Hoc erat parentes Iesu existi¬ mare Iesum esse in comitatu. Sed non erat ibi Iesus. Immo 485
erat
et
esse
illum
oportebat
in
medio
doctorum,
rogare | uerba uitae. Hinc per Hieremiam 449 Lc. 2, 42-43. 7, 41 (Ex. 32, 4).
452 /A 48. 478 Act.
459 /A 46.
15, 10.
481 Act.
audire
et inter¬
prophetam
462 Ioh. 21, 25. 15, 1.5.
485Lc.
fuerat PL 850
477 cf. Act. 2,46.
486
cf. Ioh. 6, 69.
448 -se supra lin. L, 450 in om. B C t 451 diebus] omnibus C, omnibus diebus B 452 et usque eius om. E E1 I L M 456 estimatent E, et add. supra lin. C
457 inuenerunt
M
458 inuenerunt
M
inquit in marg. M 464 libros in marg. M est enim ~ C 472 ritus om. C 473 isti M A
B C E
E1 I L M
484 in comitatu esse ~ I
480 est futura
462 et] autem
470 mysterium non om. B
et facta erat ~ M
praeni. Vulg.
om. I 471 474 comitata
483 seruare
Vulg.
I (i, 6)
CANTICORVM
IN CANTI CVM
24
praedictum ’ Quia non sum locutus cum patribus uestns ct non praecepi eis in die qua eduxi eos de terra Aegypti de uerbo holocaustomatum et uictimarum, sed hoc uerbum praecepi eis , Deus
uobis
et ero
meam
uocem
: Audite
490 dicens
et uos
eritis
mihi
sub¬ populus, et ambulate in omni uia quam mandaui uobis,tiones auditur, in monte Horeb ante reatum uituli, ubi iustifica et praecepta uitae dedi, scripta in tabulis digito Dei. Horum discernendorum utique magistram te esse oportebat, 495
500
505
o beata
apostolorum,
id est,
magistrorum,
et magistram
Maria,
iuxta illud : Fons hortorum, puteus aquarum uiuentium, quae fluunt impetu de Libano. An quia Spiritus sanctus illos docuit, | idcirco tuae uocis magisterio non illis opus fuit ? Immo uox B tua uox illis fuit Spiritus sancti, et quidquid supplementi opus erat
uel
mortalibus
eisdem
ad
testimonii
confirmandos
sin¬
gulorum sensus, quos acceperant ab eodem Spiritu diuidente singulis prout uult, ex religioso ore tuo perceperunt, instructo ad loquendum, bene composito ad tacendum, prout tempus erat opportunum. An quia loco supra memorato de Actibus apostolorum,
facta
ubi
seditione
propter
iudaicas
caerimonias
conuenerunt apostoli et seniores uidere de uerbo hoc, nullam tui mentionem Scriptura fecit, idcirco putandum est quod conuentus ille te omiserit, et sanctum de tuo pectore, de tuo ore Spiritum non consuluerit ? Immo et illic et in ceteris 510
tu
agendis
princeps
omnem
quaestionem
soluisti
: ita
tamen,
ut non clamares, neque contenderes, neque audiretur foris uox tua : quia, sicut ante nos dictum est, tu sola es Virgo, quae uniuersam haereticam prauitatem interemisti. Dixeris ergo : Indica mihi quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi 515
cubes
ne
in meridie,
uagari
incipiam
per
greges
sodalium
tuorum.
Indicari tibi flagitabas, ut aliis indicare scires. Sed dico : Numquid nesciebas ? Numquid quod prophetae sciuerunt, tu ignorabas ? Vtique nescires, nisi desuper indicatum tibi fuis¬ set. Et Deus tuus, filius tuus praesciebat, quod resurrecturus 520
esset
a
et
mortuis
tamen
in persona
eius
psalmista
dixit
: Tu
miserere mei, et resuscita me, et retribuam eis.
autem, Domine,
Dicat aliquis : Quid ergo est, quod in supradicto loco Euange¬ lii, dum ista significarentur, dixit : Fili, quid fecisti nobis sic, 487 Ier. 7, 22-23. 15.
497
cf. Ioh.
492 cf. Ex. 20, 1 ss. 16, 13.
cf. Act. 15, 2.6. 2924,
p. 234.
Lc. 2, 48.
518
500
cf. Lc.
511 cf. Is. 42, 2. cf. Ioh.
493 cf. Ex. 31, 18.
24, 45.
501
cf. I Cor.
512 cf. Antiph. Gaude
19, 11 ; cf. Mt.
16, 17.
520
496 Cant. 4, 12, 11.
Maria - CAO
Ps. 40,
11.
504
3, 523
488 uerbis 1 490 eritis uos ~ L 491 populum L 493 dedi scripta] descripta I 494 magistra B t 498 non illis om. I 498/499 tua uox in marg. M 499 illius B et om. t quidquid] in add. I 500 testimonium I 506 seniores] populi in marg. add. M uidere om. B hoc uerbo ~ t 511/ 512 uox tua foris ~ t 513 dixeras M 515 incipiam uagari ~ L, 518 indicatum tibi desuper ~ I, tibi indicatum ~ C 520 dicit A B C t 521 mei om. C
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (i, 6 - 7)
25
ecce ego et pater tuus dolentes quaerebamus te, etc., usque, et 525 ipsi nihil horum intellexerunt ? Ad haec inquam : Et quid illud est, quod euangelista continuo intulit : Et mater eius conseruabat omnia uerba haec conferens in corde suo ? Igitur ecce duo quasi repugnantia. Si enim non nesciebat, quomodo quaerens dolebat, dolens quaerebat ? Si autem nesciebat, quomodo uel 530 quibus in corde suo conferebat ? Ergo neque a dextris, neque a sinistris sermo sit, quia ueraciter magna haec prophetissa, quid ageretur, non ignorabat, quoniam gratia plena erat, et tamen dolens | quaerebat, quoniam dispensationi diuinae ipsa suo silentio seruiens, quamuis cum illis quaerentibus quaere535 ret, tempus tacendi custodiebat, et dolentibus condolebat. Quomodo | autem dicenti, indica mihi, responsum est ex per¬ sona dilecti ? Nam et percunctatio et causa percunctationis melius cum responsione explanari poterit. Si ignoras te, o pvlchra inter mvlieres, egredere et 540
ABI
POST
VESTIGIA
TABERNACVLA
GREGVM,
ET
PASCE
HAEDOS
TVOS
IVXTA
PASTORVM.
O pulcherrima mulierum, o benedicta inter mulieres, cuius pulchritudo benedictio est, cuius pulchritudo ipse benedictus fructus uentris tui est, talis ac tanta causa tua est, ut si teip545 sam non ignores, statim scias illud quod quaeris, dicens : Indica mihi, ubi pascas, ubi cubes in meridie, nec uerendum tibi sit, ne uagari incipias per greges sodalium meorum, id est, per conuenticula, quae fiunt circa cathedras siue doctrinas scribarum et Pharisaeorum, qui sese mihi sodales siue pares 550 faciunt, qui in caerimoniis suis iustihcari uolunt, qui suam quaerentes statuere iustitiam, iustitiae Dei quae Christus est subiecti non sunt. Quid enim ? Vnde pulchritudinem istam acquisisti, ut sis pulcherrima mulierum ? Ex fide et humili¬ tate, an ex operibus legis ? Nonne ex fide et humilitate ? Nam 355 et beata quae credidit, ait illa prophetissa, illa cognata tua Elisabeth repleta gaudio et exsultans in Spiritu sancto cum infante in utero suo : Beata, inquit, quae credidit, quoniam perficientur ea, quae dicta sunt ei a Domino. Non dixit, beata quae inuenta est in operibus legis. Ecce beatitudo ex fide. Tu 560 quoque statim cecinisti : Quia respexit humilitatem ancillae 524 ib. 50.
526 ib. 51.
coli. Eccli. 7, 38. 549
cf. Greg.,
10, 3.
555
525 horum praem.
t
In Cant. Lc.
42 - CC
1, 45.
nihil ~ I 531 fit t
tuorum
I L
E,
sed
corr.
144, p. 40 s.
560
M,
526 Et om. t
sed L
535 cf. Eccle. 3, 7 ; cf. Iob 30, 25 548 cf. Ps. 15, 4; cf. Mt. 550
cf. Rom.
10, 3.
551
23, 2. Rom.
ib. 48.
529 autem] enim B
533 dolens quaerebat]
est Christus ~ Af ~
1, 7 (Vulg.).
539 regredere
538 explanare M 547
532 Lc. 1, 28.
542 Cant.
corr.
552 non
t 549
dolebat
B
540 haedos] agnos pares]
patres
I
sunt subiecti Vulg.
530 quibus] de
ipsa] ipse I, sed corr. 551
/ Dei
544 tanti L supra
lin. L
560 cecinisti statim
PL 851
B ijv
26
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (i, 7 -8)
suae, ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Ecce beatitudo ex humilitate. Ergo ex fide et humilitate, immo fides et humilitas tota pulchritudo tua est, et hic est locus requietionis meae. Locus, in quo dilectus tuus pascendo 565 et
cubando
delicietur
in
meridie,
id
est
in
hoc
tempore
plenae
gratiae, quando figura iam praeterita res illuxit, umbra de¬ pulsa sol ueritatis ascendit. Si hoc ignoras, consequens est quod dixi, egredere et abi post uestigia gregum, uidelicet eorum, qui in lege uel in came 570 iustificari
uolunt.
Et
pasce
haedos
tuos
iuxta
tabernacula
pasto¬
rum, id est, carnales habe alumnos secundum imitationem supradictorum sodalium meorum, quorum omnium cuncti greges, non oues, sed haedi sunt, utpote a peccato suo non iustificati, immo in peccato suo morituri. | Cui posthac licebit B 18
575 in carne
gloriari
? Ecce
illi, quae
de
carne
sua
Verbum
carnem
factum peperit, si ignorat se, subauditur, unde Altissimo pla¬ cuerit, dicitur : Egredere et abi. Et in euangelio, cum extollens uocem quaedam mulier de turba, dixisset : Beatus uenter, qui te portauit, et ubera quae suxisti, quid responsum est ei ? 580 Quinimmo
beati
qui
audiunt
Verbum
Dei,
et custodiunt
illud.
Haec enim causa principalis est effectiua beatitudinis et sine hac beata [ non potuisset esse uel dici. Attamen perseueranter PL 852 et irrefragabiliter dicimus : Beatus uenter qui te portauit, et ubera quae suxisti, et bene dicimus, scientes quia hospitium 585
uentris
sui,
quod
creatori
suo
praebuit,
et
alimoniam
lactis
sui, quod ori eius ministrauit, fide pretiosa et humilitate gra¬ tiosa communiuit atque perornauit, compleuit et custodiuit nullam habens umquam ignorantiam sui. Sequitur : Eqvitatvi 59° AMICA MEA.
meo
in
cvrribvs
Pharaonis
assimilavi
te,
Hoc est quod te nolo ignorare, et quod si rite perpendis, o amica mea, non ignoras te. Quisnam fuit ille meus equitatus in curribus Pharaonis uel quomodo in curribus Pharaonis ? Magnum et mirum spectaculum respicienti, inde currus Pha595
raonis,
hinc
equitatum
meum.
Currus
namque
ualde multi, ferro armati, plerique etiam 564 Act. 7, 49 (Is. 66, 1). 17.
569
cf. Gal.
3, 24.
565 cf. Lc. i, 28. 571
cf. Greg.,
auro
Pharaonis
uel argento
566 cf. I Cor. 7, 31 ; cf. Coi. 2,
In Cant.
44 - CC
144,
p. 43.
573
cf. Mt. 25, 32 ; cf. Rom. 6, 7. 574 cf. Ioh. 8, 21. 575 cf. Ioh. 1, 14; cf. Gal. 6, 1 3. 576 cf. Responsorium Congratulamini ... placui altissimo - CAO 4, 6322,
p. 82.
578
Lc.
11,
27.28.
561 enim om. C 562 ecce] et praem. t 563 tua supra lin. E est om. E 564 meae] tuae C B 568 ignoras hoc ~ M 569 eorum supra lin. L 571 habe supra lin. C 572 supradictorum] doctorum B 574 morituri] sunt add. M 578 quaedam mulier uocem ~ E E1 1 T 579 te supra lin. L L, sed corr. 581 effectura I 582 non potuisset esse beata ~ C
diximus quod
M, sed corr.
~ t
588 ignorantiam
umquam
~ I
ei est ~ 584 bene¬
591 te om. t
si
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (i, 8)
27
insigniti fuerunt ; equitatus autem meus uirga una fuit, uirga Moysi et Aaron. Virga illa contra sublimes currus Pharaonis taliter equitauit, hoc modo militauit. Primo, uersa in 600
colubrum
deuorauit
uirgas
magorum,
deinde
percutiens
aquas
fluminis uertit in sanguinem, deinde extensa super fluuios et super riuos ac paludes eduxit ranas super terram Aegypti, deinde percussit puluerem terrae, et facti sunt sciniphes in hominibus et in iumentis, deinde impleuit domos Aegyptiorum 605
diuersi
generis,
deinde
fecit,
ut
morerentur
omnia
animantia
Aegyptiorum, et deinde facta sunt uulnera uesicarum turgen¬ tium, deinde extensa in caelum fecit tonitrua et grandinem mixtam igni, ac discurrentia fulgura super terram Aegypti ; deinde extensa super terram ascendere fecit locustam, et 610
deuorauit
omnem
herbam,
quae
residua
fuit
grandini
; deinde
extensa in caelum, fecit ut essent tenebrae horribiles | in uni- B i8v uersa terra Aegypti ; nouissime eleuata super mare, uertit illud in siccum, et diuisit aquam, et transierunt filii Israhel per medium maris, iterumque reducta super mare operuit 615
aquis
currus
et
equites
cuncti
exercitus
Pharaonis.
Recte
ergo
uirga talis dicitur equitatus Domini, quae contra tot currus et equites Pharaonis sola suffecit et uictoriam peregit. Quomodo uel in quo tali equitatui meo amica mea assimilaui te ? Vide¬ licet in eo, quod posita coram Domino uirga illa in tabernaculo 620
testimonii
sequenti
die
inuenta
est
germinasse
et
turgentibus
gemmis eruperant flores, qui foliis dilatatis in amigdala de¬ formati sunt. Erant enim quidam similes istorum sodalium meorum pro sacerdotio contendentes et concilia sua trahentes aduersus Moysen et Aaron, sicut isti sodales mei sacerdotium 625
sibi
uindicant
in
carnibus
taurorum
et
sanguine
hircorum
aduersus sacerdotium meum, sacerdotium aeternum secun¬ dum ordinem Melchisedech iuramento firmatum. Dixi ergo : Refer uirgam Aaron in tabernaculum, testimonii, ut seruetur ibi in signum rebellium filiorum Israhel, et quiescant querellae 630
eorum
a
me,
ne
moriantur . Illi signo,
illi equitatui
meo
assi\mi-
laui te, amica mea. Sicut enim uirga illa uirgas maleficorum et incantatorum deuorauit, et omnem superbiam aegyptiacam obtriuit, ac deinde germinauit, fronduit, floruit et fructum protulit, non plantata, non succo terrae animata, sed uirtute 633
caelesti
supra
usum
naturae
prouecta,
598 cf. Ex. 7, 9 ss. 619 cf. Num. 17, 8. Hebr. 6, 20 ; Ps. 109, 4. 628 Num. 17, 10.
601/602 fluuios et super supra lin. A om. B C E
I M
fulgura supra lin. M
deinde]
denique
sic
tu
pulcherrima
623 cf. Num.
16, 1-3.
602 paludes] et add. E E1 E M B C t
607 tonitrua
609 extenta E E M, sed M corr.
in marg. M
610 fuit] erat I
equitatu AB C t te assimilaui ~ A E E1 L M 620 ingentibus M sanguinem t 627 formatum I 631 maleficiorum M, sed corr.
mu~
626 cf.
604 in 608
618 625
PL
853
28
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (i, 8 - io)
Herum, amica mea, cunctam prauitatem haereticam inter¬ emisti, superbiam diaboli deiecisti, conceptu florida, partu fructifera, uirgo in conceptu, incorrupta in partu, uirgo ante partum, incorrupta post partum. Nonne igitur pulcherrima 640
es
mulierum
?
PVLCHRAE 1, 9
TVVM
SICVT
pulcherrima.
Vere
SVNT
GENAE
TVAE
SICVT
TVRTVRIS,
COLLVM
MONILIA.
Pulchritudo tua pudicitia est, quae multum apparet et spectabiliter lucet in genis tuis, quia non foris uagaris oculis, 645
sed
sicut
soliuaga
et
turtur
castissima
auis
solitudine
delecta¬
ris, et solitariam te angelus inuenit atque salutauit. Non ita pulchrae sunt genae mulieris, qualem sapientia denotat : Ornatu, inquiens, meretricio praeparata ad capiendas animas, garrula et uaga, quietis impa\tiens, nec ualens in domo con- B 19
650 sistere
pedibus
suis.
Verum
ut
taceam
de
eiusmodi,
pudicarum
omnium uirginum, uiduarum atque continentium pudor siue pudicitia, religiositas aut uerecundia tuis genis, tuis oculis comparata non est uerecundia, non est pudor, non est aut uix meretur dici pudicitia. Adde quod collum tuum sic est sicut 655 monilia.
Sicut
enim
monilia
muniunt
matronarum
pudica, unde et dicuntur monilia, eo quod ne quis extraneus, id est impudicus, manum et collum tuum munit uerba tua, non solum aut noxium siue inordinatum per uocem 660
etiam
ne
ipsum
bonum
tuum,
secretum
tuum,
pectora
pectus muniant, suam iniciat, ita ne quid otiosum erumpat, uerum diuinum
myste¬
rium tibi creditum, leuiter uiam uel uocem inueniat, ut audiat illud auris aliena, siue filia aliqua, quamuis uideatur esse filia Hierusalem, quae forte custodire nesciret huiusmodi margari¬ tas, sicut custodiri oporteret propter porcos, maximeque
665 propter
Herodem
et
eius
complices.
Vere
igitur
pulcherrima
mulierum, pulcherrima in genis, pulcherrima in collo, id est tam oculorum, quam uerborum tuorum moderamine decentissimo. Quid ad haec dicunt amici uel familiares tui, quales primi fuerunt apostoli ? 670
1, 10
Mvrenvlas
avreas
faciemvs
tibi,
vermicvlatas
ar-
GENTO.
636 cf. supra i, 512. 638 cf. Aug., De catech. rud. 22, 40 - CC 46, p. 164. 643 cf. Isid., Etym. 12, 7, 60 ; Greg., Moral. 40, 3, 4 - PL 76, 636B ; id., Hom. in E%. i, 7, 10 - PL 76, 843 BC ; Raban., Exposit. in Leu. 3,5- PL 108, 3 72 A ; Cyprian, De unitate ecclesiae 9 - PL 4, 506 ; Ambrosius, In Ps. 1 18, 16 - PL 13, 1947. 646
cf. Ambros. De offic. 1, 18, 69 - PL 16, 48C. Mt. 2, 13 ; 7, 6.
64S Prou. 7, 10-11.
663 cf.
638 in conceptu om. B incorrupta] uirgo E E1 E M ; incorrupta2] uirgo E 643 est supra lin. A tua add. A 646 atque salutauit in marg. E 648 inquit C
650 pedibus]
A, sed corr.
661 uocem 668
dicent
in praeni. I
uel uiam I
652 aut] at L, sed corr.
655 enim supra lin. E 669
~ E fuerunt
658 uerba] ubera I
654 pudicitia dici ~ tua] sua E E1 1 E M
661/662 audiat illud om. B C t primi
~
M
662 filia om. I
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (i, io - 11-13)
29
Murenula quoddam colli ornamentum, uulgo sic uocatum, idcirco quod scilicet auri metallo in uirgulas lentescente quaedam ordinis flexuosi catena contexitur in similitudinem 675
murenae
serpentis.
Haec
et
interdum
auri
atque
argenti
texitur uirgulis. Vnde hic dicitur, murenulas aureas, uermiculatas argento jaciemus tibi. Aurum et argentum idem significant hic, quod et in psalmo cum dicit : Pennae columbae deargenta¬ tae, et posteriora dorsi eius in pallore auri. Aurum in dorso uel in 680 posterioribus
columbae
interior
est
sensus
sacrae
Scripturae,
argentum uero sermo exterior, cuius nitori nullo modo com¬ parari | possunt lepores siue exornationes eloquentiae mun- PL 854 danae, quantumlibet exquisitae fuerint siue accuratae. Ergo per murenulas aureas argento uermiculatas recte intelligimus 685
sermocinationes
sanctorum,
sensibus
aureas,
elocutionis
ni |tore argenteas siue luculentas. Est igitur sensus : 0 Virgo B i9v uirginum, quomodo factum est istud ? Quia nec primam simi¬ lem uisa es nec habere sequentem. Laxa uocis iter, et collum tuum silentio communitum pande interdum, et tutis auribus 690
amicorum
fidelium
uel
breuiter
eloquendo
committe
secre¬
tum, ut dicas nobis, quomodo uel per quid Altissimo com¬ placueris, qualis ille tibi fuerit, primum in corde siue in utero, deinde in conuictu siue in colloquio, dum lactares uberibus, dum gestares eum ulnis trementibus. Sumus enim fidi auriargentarii
695 fices,
fideles,
et ad
laudem
illius,
qui
tibi
haec
magna
fecit, faciemus murenulas ueritatis, ornamenta benedictionis et gratiarum actionis, benedicendo et gratias agendo, quia sic fecit tibi, ita ut non sit locus, ubi uox laudis huius non audia¬ tur, uox sonora, laus altisona, quae tuum nomen concelebrans 700 iugiter
1, 11-13
te
et
ambiat,
quodammodo
de
collo
tuo
dependeat.
Dvm esset rex in accvbitv svo, nardvs mea dedit odoDILECTVS MEVS MIHI, INTER REM SWM. FASCICVLVS MYRRHAE CYPRI DILECTVS MEVS BOTRVS VR. COMMORABIT MEA VBERA MIHI
705
IN VINEIS
Hoc
dico
ENGADDI.
uobis,
o
amici,
et hoc
aurum
uerum
est.
Si habetis
argentum, facite, ut dixistis, murenulas mihi, immo non mihi, sed Domino, memores illius dicti Sapientis : Glorificantes Dominum quantumcumque potueritis, superualebit adhuc, et admirabilis magnificentia eius. Benedicentes Dominum, exaltate 678 Ps. 67, 14. In Cant. - PL
679/681 cf. Angel., ib. 579B ; Ps. Greg. (Robert de Tumbalina),
79, 492C.
686 cf. Benedictio in Communi
festum colimus ipsa uirgo uirginum
...
supra 1, 36. 691 cf. supra 1, 576. Ps. 25, 7. 707 Eccli. 43, 32-34.
festorum BMV
: Cuius
687 cf. Antiph. Genuit puerpera ; cf. ®®® cf- ^s' 4"5** cf- bc. 1 > 49*
678 quod hic 677 argento om. C 676 murenas I 672 colli supra lin. C 683 682 exhortationes 7 679 in3 om. A E E1 1 L M dixit M dicitur B arti¬ . C B add. in 694 eum om. C, 693 lactares] eum add. A siue] atque I 699 altissima M 697 sic supra lin. L 695 ipsius I fices B t, artifices fidei B 701 cvm B C
30
IN CANTI CVM
710 illum,
quantum
potestis,
CANTICORVM maior
est
enim
I (i, 11-13) omni
laude.
Exaltantes
eum replemini uirtute, ne laboretis, non enim peruenietis. Quid enim ? Cum esset in sinu uel in corde Patris, de illis altissimis suis respexit humilitatem meam. Hoc est quod dico. Dum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. Quid enim 715 est, uel erat accubitus regis, nisi cor uel sinus Patris ? Illi supradicti pastores uel sodales eius, qui sese pares ei faciunt et greges non ouium sed haedorum post se trahunt, dixerunt, quod ante me rex iste non fuerit, quod ex me initium sumpse¬ rit, quod homo tantum, et supra hominem nihil in eo sit. At 720 ipse priusquam ego essem, immo et antequam Abraham fieret, est et erat, et in illo accubitu suo erat. Nam in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat | Verbum, hoc B 20 erat in principio apud Deum. Dum ita esset, nardus mea dedit odorem suum, et hoc odore 725 delectatus
descendit
in
uterum
meum.
Olim
in
Eua
malo
superbiae fetore offensus et ob hoc ab humano genere auersus fuerat, nunc autem delectatus bono odore, nardo humilitatis meae, sic ad genus humanum conuersus est. Propterea nar¬ dum meam dico humilitatem meam, quia sicut nardus herba 730
aromatica,
paruo
quidem
frutice
uel
parua
spica,
nequaquam
in altum se subrigit, sed comosa atque | odoratissima flore PL855 optimi odoris atque radicula suaui multis usibus probatur utilis, sic humilitas mea suo quidem arbitrio uel iudicio parua res est, nimiumque exilis, sed iudicio regis pretiosior est 735 cunctis
operibus
legis, in quibus
homines
iusti sibi uidentur
atque magnifici, ipsumque regem et Patrem eius Deum, sanc¬ tum quoque Spiritum unice delectat uelut suauis odor, qualis quantusque de nullo umquam usque ad ipsum spirauit uel spirare potuit sacrificio. O amici, hoc ego experta sum. Humi740 litatem
meam
de illo accubitu
suo
sensit
et respexit
et ualde
delectatus est et placuit sibi, quod in isto sexu tantam humili¬ tatem inuenit : in isto, inquam, sexu, a quo initium superbiae generi humano superueniens totam massam corrupit. Prius in uirili quam in isto sexu fidam humilitatem inuenit, 712 Ioh. 1, 18. 13 - CC
CM
713 Lc. 2, 14 coli. Lc. 1, 48.
9, p. 5 (Hier., In Mt.
721 Ioh. 1,1.
718 cf. Rupert., In Ioh. eu. Praef.
Prol. 44 ss. - CC
77, p. 2).
729 cf. Rupert., In Ioh. eu. 10, 1520 - CC CM
Mc. 4, 438 (Plin. Nat. hist. 36, 12 ; 12, 26) - CC
742 cf. I Tim. 2, 14 ; Eccli. 10, 14.
120, p. 606.
720
cf. Ioh.
8, 58.
9, p. 570 ; Beda, In 737 cf. Gen.
8, 21.
743 cf. I Cor. 5, 6 ; cf. supra 1, 74.
710 quantum potestis] quantumcumque I omni] in A E E1 I M 712 in corde uel in sinu ~ I 713 humilitatem meam respexit ~ E 714 odorem dedit ~ M quis est enim uel ubi B, enim supra lin. C 719 hominem supra l,n ■ A
720 fieret in marg. M
723 hoc erat 724 esset ita ~ L 737 ipsum] adhuc
722/723 et Deus
usque Deum
om.BCt
722/
usque Deum om . A E E 722 Et Deus usque Verbum in marg. A ~ I 735 sibi iusti ~ C M 736/737 Spiritum quoque sanctum uelut in marg. M, corr. in uel I 738 -que om. E E1 L M ad M «39 hic M, sed corr. 744 uiridi I fidam in marg. M
IN CANTICVM 745 et inter
ceteros
CANTI
in ista gratia
COR VM duo
I (i, 11-13)
uiri ualde
nominati
31 sunt,
scilicet Abraham et Dauid, qui et ex uerbis suis cognosci pos¬ sunt, quam humiles fuerint in oculis suis. Abraham quippe, cum tantus esset ut cum eo Deus loqueretur et amicus illi haberetur, non tamen oblitus sui : loquar, inquit, ad Dominum 750
meum,
cum
sim
puluis
et cinis.
Dauid
quoque
cum
esset
unctus
rex et Saul persequeretur eum : Quem persequeris, ait, rex Israhel, quem persequeris ? Canem mortuum et pulicem unum. Propterea non solum non confunditur Deus uocari eorum Deus, uerum etiam istis duobus iurare Deum altissimum non 755
piguit
facturum
se
hoc
mysterium,
o
amici,
quod
in
me
cerni¬
tis. In isto sexu tandem gratiam eandem, et fortassis abundantiorem inuenit. Nolite incumbere mihi, ut explicem quantam in me humilitatem mitis ipse et humilis corde inuenerit. Non possum eloqui, non possum uerbis consequi : res ista non est 760
effabilis.
Quid
uel
quale
sit
hoc
bonum,
nemo
scit,
nisi
qui
accipit, et cum acceperit, nulli nisi Deo potest | effari, qui ut B 2ov uidet sic intelligit. Hoc tantum dixerim quia requies est men¬ tis, et qui hanc inuenit, sine dubio requiem animae suae in¬ uenit. Ego in omnibus requiem istam quaesiui et uidit rex 765
respiciens
ubi
nardi
huius
ex
me
odorem
sensit.
Vidit,
inquam,
quod requiescere posset hic in suauitate animae quietae, id est humilis, descenditque de illo accubitu suo, et requieuit in tabernaculo meo. Hic requieuit, hic habitauit totis nouem mensibus, et cuius erat Dominus, eiusdem ancillae suae factus 770
est
filius.
Vultis
audire,
amici,
qualis
exinde
fuerit
iste
dilectus
meus mihi, et ego illi ? Ecce dico uobis : Fasciculus myfrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur . Conferte istud illi dicto unius ex uobis, unius ex amicis, iusti Simeonis : Ecce, inquit, hic positus est in 775 ruinam et in resurrectionem multorum in Israhel, et in signum cui contradicetur , et tuam ipsius animam pertransibit gladius. Dico adhuc : Botrus Cypri dilectus meus mihi in uineis Engaddi. Si haec scitis, si ista rite perpenditis, profecto in me inuenietis, et unde mecum com |pungamini, et unde mecum PL 856 780
dulciter
consolemini.
Nolite
solam
attendere
horam
uel
diem
illam, in qua uidi talem dilectum ab impiis comprehensum male tractari, scilicet illudi, spinis conorari, flagellari, cruci748cf. Ex. 33, 11. 754
cf. Gen.
749 Gen. 18, 27.
22, 16 ; Ps. 131,
758 cf. Mt. 6725, p. 183. 12. 769 cf. Lc. 1, 48.
746 et2 supra lin. M
11.
756
11, 29. 774
Lc.
751IReg.
24, 15.
Responsorium
762
ib.
Felix
764
Eccli.
24,
es - CAO
4,
767
ib.
11.
2, 34-35.
747 quam] quod M, sed corr.
753 non confunditur non 754 altissimum om. C
753 cf. Mt. 22, 32.
namque
750 cinis et puluis ~ I
753/754 Deus eorum ~ L, Deus2 om. M solum ~ L 757 sexu in marg. B 756 eandem gratiam ~ B C
760 nisi in 758 in me mitis ipse Deus inuenerit B ut explicem supra lin. E 769 ancillae eiusdem ~ I, sed corr. 770 fuerit 768 meo] suo A marg. M 779 mecum unde ~ E, sed corr. exinde ~ L, sed corr. 773 unius2 om. C
32
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (i, 11-13)
figi, felle et aceto potari, lanceari, mori et sepeliri. Nam tunc quidem gladius animam meam pertransiuit, sed, antequam 785
790
longum
sic pertransiret,
per
fecit.
transitum
me
Prophetissa
namque eram, et ex quo mater eius facta sum, sciui eum ista passurum. Cum igitur carne mea taliter progenitum, talem filium sinu meo fouerem, ulnis gestarem, uberibus lactarem, et talem eius futuram mortem semper prae oculis haberem, et prophetica,
plus
immo
mente
prophetica
quam
praeuiderem,
qualem, quantam, quam prolixam me putatis materni doloris pertulisse passionem ? Hoc est quod dico : Fasciculus myrrhae dilectus meas mihi, inter ubera mea commorabitur . 0 commora¬ tio, dulcis quidem, sed plena gemitibus inenarrabilibus ! Ad 795
ubera
stringebatur,
deforis
et
eisdem
lactabatur
uberibus,
simulque inter ubera intus in corde futurorum praescio semper parebat quali esset morte moriturus. Verumtamen et illud sciebam quod esset resurrecturus. Huius rei praescientia dulcis erat. | Igitur dilectus meus loquitur mihi et fasciculus myrrhae, B 21 800 quia
moriturus,
et
botrus
Cypri
erat,
resurrecturus
quia
et
ultra non moriturus. Botrus, inquam, Cypri, uidelicet terrae uel insulae botros praedulces uinumque optimum afferentis, quia non qualecumque, sed optimum est uinum resurrectionis, et hoc in uineis Engaddi, id est fontis haedi, hoc enim inter805 pretatur
Engaddi.
quia meus iste ut resurgant in mortui, et hoc regenerationis, 810 fiunt
sancti
Cur
ergo
ita
dixerim
?
Idcirco
nimirum,
dilectus non iustos, sed peccatores uocare uenit, resurrectione prima, qui fuerant per peccatum in fonte haedi, in fonte baptismi, in lauacro quo regenerati fiunt oues qui fuerant haedi,
qui
fuerant
peccatis
obnoxii.
Ad
huiusmodi
fon¬
tem uenientes, non iam uineae sunt, sed uineae fiunt, ab alio translati, in alio plantati. Vnde et quilibet eorum dicit : Si enim complantati facti sumus similitudini mortis eius, simul et resurrectionis erimus. In isti plantationibus, in istis uineis
815
apparet
iste
botrus
Cypri,
sapit
dulcedo
resurrectionis
istius
dilecti mei. Desideratis scire, qualis interea mihi in colloquio fuerit ? Talis utique, qualis ex uerbis istis debet intelligi. 784 Lc. 2, 35. Hom.
785 cf. supra i, 95.
in eu. 10, 6 ; Hier., In Mt. i, 146 - CC
794 cf. Rom.
8, 26.
800 cf. Greg.,
77, p. 13 ; Angel., ib. 587AB.
801
cf. Rupert., In Ioh. eu. xi, 1892 - CC CM 9, p. 649 ; id.. De s. Trin. 9, 1267 - CC CM 21, p. 565 ; 12, 925 - p. 716 ; Raban., In Num. 2, 10 - PL 108, 667B. 804 Hier., L ib. interpr. hebr. nont. 27, 17 - CC 72, p. 93 ; Ps. Greg. (Robertus de Tombelaine). In Cant. - PL 79, 493C. 800 Lc. 3,32. 807 cf. Apoc. 20, 5. 808 cf. Tit. 3, 3. 811 cf. Coi. 1, 13. 812 Rom. 6, 3.
788 799 804 non 817
meo om. E E1 1 L, M 793 commemoratio M, sed corr. 798 praesentia I meus om. t 800/801 erat usque Cypri om. I 801 Cypri inquam ~ E in uineis] inuenies t 806 iste meus ~ L 807 in om. E E1 1 Sil iam ~ B C t 812 aliud I 813 enim supra lin. E 814 uineis supra lin. M utique] quippe M ex] in I
IN CANTICVM
1, 14
Ecce tv pvlchra TVI
820
CANTICORVM
I (i, 14 - 15-16)
33
es, amica mea, ecce tv pvlchra, ocvli
COLVMBARVM.
Quid
enim
erat
illum
haec
et
cetera
huiusmodi
dicere
ad
me,
meque illi sic et sic respondere, nisi me atque illum de Scriptu¬ ris, quae de me et illo erant, quam familiariter tractare ? Nam hoc ipsum, ecce tu pulchra es, nonne de illis Scripturis est ? Ecce, inquit Isaias, uirgo concipiet et pariet filium. Item : 825 Egredietur
uirga
de
radice
lesse,
et flos de
radice
eius
ascendet,
et requiescet super eum Spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et \ replebit eum spiritus timoris Domini. Hoc ergo PL 857 dicebat : Ecce, o amica mea, completum est in te quod ille 830 praenuntiabat.
nata
enim
Quando
es
de
domo
Dauid,
tunc
egressa est uirga de radice lesse, quando, inquam, nata es, quae tanto humilior es hominibus huius saeculi, quanto uirgula quaeuis minor et gracilior est grandibus cedris et quercubus magnis, de quibus idem propheta dicturus : Et egredietur 835
uirga,
: Et
praemiserat
excelsi
statura
succidentur , et sublimes
et subuertentur condensa saltus ferro, et Libanus cum excelsis cadet. | Quando autem ego ex te natus sum, tunc B 21* de uirga flos ascendit, super quem requiescit septiformis Spiritus Domini. Ecce igitur tu pulchra es ; et iterum dico, ecce
humiliabuntur,
es, pulchra
840 tu pulchra
decore
uirgineo,
pulchra
unigenito
filio.
erit Taliter geminata nullius umquam pulchritudo. Adhuc addo istud pulcherrimum, oculi tui columbarum. Quinam sunt oculi columbarum, nisi dona septem gratiarum,
845 id
est
fuit, nullius umquam
septem
spirituum
super
me
requiescentium
?
Septem
namque oculi, qui iuxta Zachariam prophetam in uno lapide sunt, septem sunt spiritus Dei, qui iuxta iarn dictum Isaiam prophetam super florem requiescunt. Isti oculi mei sunt oculi tui, oculi columbarum, oculi omnium gratiarum. Omnium 850
1, 15-16 855
quippe
gratiarum
uel
spirituum
tu
effecta
es
particeps,
ex
quo
me castis uisceribus suscepisti, super quem requiescit, et in quo inhabitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. Haec eo dicente mihi, quid ego illi ?
Ecce tv pvlcher NOSTER
FLORIDVS,
LAQVEARIA
es, dilecte LIGNA
mi, et decorvs,
lectvlvs
NOSTRARVM
CEDRINA,
DOMORVM
CYPRESSINA.
825 Is. 11, 1-3. 835 Is. io, 33-34. 846 Zach. 3, 9. 824 Is. 7, 14. 851 cf. Hymnus Quem terra pontus - CAO 4, p. 517. 645. 1, supra cf. Coi. 2, 9.
849 852
823 822 illo] de ipso E E1 I L 820 cetera supra lin. E 818 ecce] et t 830 829 o supra lin. L es] amica mea add. L tu om. AB E t, supra lin. M M L I E1 E qualibus quibus] 834 832 quae supra lin. E enim] inquam C 843 addo inmarg.M pulcherrimum 839 igitur] ergo t Et om. I L M 852 847 Domini M 844 -nam supra lin. E, quidnam M istud ~ M haec] hoc / habitat B I M t
34
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (i, 15-16)
Haec ego illi. Considerate diligenter, o amici, qualis sit ista ordinatio Scripturae huius, Scripturae cantabilis, in qua secretum nostrum, secretum dilecti et dilectae contemplari 860 desideratis.
Et
hic
et
in
ceteris,
quae
sequuntur,
non
ego
di¬
lecto et ille mihi, sed dilectus meus mihi, et ego illi, nisi quod semel audistis, ego dilecto meo et ad me conuersio eius. Fere in omnibus dilectam honore praeuenit dilectus, utpote matrem filius. Ille mihi : Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra, 865 et
ego
illi : Ecce
tu pulcher
es
dilecte
Sicut lilium inter spinas, sic amica Sicut malum inter ligna siluarum, Quid de hoc censetis ? Nonne ille buerat ab homine modis omnibus 870 in
hac
disciplina
totum
mi
et decorus.
Ille
mihi
:
mea inter filias ; et ego illi : sic dilectus meus inter filios. cum Deus et homo sit, de¬ honore praeueniri ? At ille
principatum
possidebat.
Hinc
aposto¬
lus ad Philippenses cum dixisset : Nihil per contentionem, neque per inanem gloriam, sed in humilitate superiores sibi inuicem arbitrantes , non quae sua sunt singuli considerantes, sed ea quae aliorum, protinus ait : Hoc sentite in uobis quod et 875 in
Christo
Iesu,
qui
cum
in
forma
Dei
esset,
etc.
Ille
namque
sicut in ceteris, | ita et in consideratione mei semetipsum B 22 humiliauit, quodammodo non considerans quod ipse esset Deus, sed | considerans quod essem ego mater, et ipse filius, PL 85 superiorem sibi arbitrabatur quemadmodum et euangelista 880
uult
intelligi,
cum
dicit
: Et
descendit
cum
eis et uenit
Nazareth,
et erat subditus illis. Itaque cum dilectus meus mihi : Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra, ocidi tui columbarum ; et ego illi : Ecce tu pulcher es, dilecte mi et decorus, scitote, amici, quia uerba ista non a summis labris ueniunt, sed rationis et 885 ueritatis
istae
uoces
habent
fundamentum.
Ille
namque
uera-
citer in me ueneratur, quod sim sua mater et uirgo. Ego in illo adoro quod sit Deus et homo. Dico ergo : Ecce tu pulcher es, dilecte mi et decorus. Dicis mihi : Ecce tu pulchra es, et ego dico tibi : Ecce tu pulcher es. Ex quo ego pulchra facta sum, 890
ex
eo
tu
qui
semper
pulcher
fuisti,
pulchrior
factus
es.
Nam
uere in eo pulchritudinem tuam adauxisti, quod cum Deus esses, homo dignatus es fieri. Hinc tu pulcher et decorus, ita 866
Cant.
8«1
Phil. 2, 3-4.
2, 2.
867 874
Cant.
2, 3.
ib. 5-6.
880
cf. Aug., De symb. 6 - CC 46, p. 189.
858 huius Scripturae ~ BC
om. I
862 meo
t
supra lin. E
868 Lc.
cf. Aug.,
De
2, 51.
884
symb.
887 cf. supra 1, 868.
859 et supra lin. A 865 in supra lin. E
8 - CC
Seneca,
Ep.
46, p. 191. 10.
886
861 /862 et ille usque dilecto 865 et decorus
dilecte mi
~ /> dilecte mihi et dilectus decorus B 867 malus / filias L 870 hinc] huic / 872 gloriam] gratiam M, sed corr. 873 sunt om. I, sunt sua ~ M 874 hoc] enim add. L Vulg. 875 esset in forma Dei ~ C 876 et om. B C t 877 esset ipse ~ A E E1 1 L M 878 quod considerans ~ E, sed corr. 880 eis] illis B C t et uenit Nazareth om. BC t 883 es om. A 884 ista uerba ~ I 886
sim
om. B C i
892
fieri dignatus
es
~
M
pulcher]
et praem.
I M
IN CANTI
CVM
CANTI
COR VM
I (i, 15-16 - 2, 1)
35
pulcher ut sis ipsa substantia pulchritudinis, ita decorus, ut sis ipsum decus humani generis. Vere ergo dicis mihi : Ecce 895 tu
'pulchra
es,
et
ego
dico
tibi
: Ecce
tu
pulcher
es,
quia
tu
pulchritudo mea es. Quod ego pulchra sum, totum tibi attri¬ buendum est. Neque enim uirga floris, sed flos uirgae pulchri¬ tudo est. Igitur nonnisi opinione falsorum atque fallentium, nigra sum ego sicut tabernacula Cedar. Nam econtra pulchra 900
ego
sum,
et
pulcher
es
tu,
et
lectulus
noster
floridus.
Lectulus, inquam, id est uterus meus, in quo tu quieuisti totis nouem mensibus, et saluo uirginitatis meae sigillo egres¬ sus es flos pulcherrimus, nec iam in desertum eiciemur, sicut tabernacula Cedar, immo in ciuitate nostra domos habebimus 905 diutinas
multas
et
praeclaras,
scilicet
ecclesias.
Nam
talium
domorum nostrarum tigna cedrina, et laquearia sunt cypressina. Nam sicut cedrus imputribile lignum atque odoriferum, et cypressus lignum cedro paene proximum, uirtutis eximiae sunt, templorum quoque trabibus apta, impenetrabili solidi910
tate
numquam
oneri
cedunt,
sed
ea,
qua
in principio
fuerint,
firmitate perseuerant, ita domestici nostri apostoli atque apostolici uiri, doctores ecclesiarum atque praelati, perpetuae uirtutis atque firmitudinis indeficientis erunt, et domus quo¬ que manufactae nostrae stabunt, quamdiu durabit saeculum, 915
titulum
hunc
ha|bentes
: Locus
terribilis,
aula
Dei,
porta
caeli.
Hic fructus, et adhuc locupletior, te florem non decidentem sequetur. Quid ad haec dilectus ? Ego
2, 1
flos
campi
et
lilivm
Vt tu dicis, o amica 920
ego
flos campi
mea,
et lilium
convallivm.
pulcher
conuallium,
B 22v
ego sum id
est
et decorus,
decus
generis
nam
huma¬
ni et honor parentum humilium, patrum spiritu pauperum;, scilicet Abrahae, Isaac et Iacob, Dauid quoque et ceterorum ; qui etsi meritis montes, mente conualles fuerunt, etsi diuites censu, pauperes spiritu exstiterunt. Illorum ergo decus uel 925
pulchritudo
sum,
894 cf. Hymnus
586B
- CC
16, 1249D.
CM
; Ps. Greg.
1, 801 .
915
flos,
Christe sanctorum
Ep. 64, 33 - PL 15, 1138
uere
Gen.
- CAO
cf. Introitus
quia
speciosus
4, 8279, p. 510.
Moral.
de Tombelaine),
28,17;
lilium,
903 cf. Gen.
21, p. 884 (Greg., (Robert
uere
6, 37, 56 - PL
In Cant.
- PL
902 cf. Ambros;,
907 cf. Rupert.,
21, 14.
De Trin.
75, 761 A) ; Anget,
79, 494B.
missae dedicationis
forma
: Terribilis
908
ib.
cf. supra
- Antiphonalfe
Missarum Sextuplex 100, p. 118. 916 cf. Is. 40, 7 coli. Iac. 1, 11 ; I Petri 1, 24. 920 cf. supra 1, 894. 921 cf. Mt. 5, 3. 925 Ps. 44, 3.
pulchra es tu ~ B, quia tu pulchritudo mea es et ego dico tibi 895 ego om. C t 901 lectus AB t ego] ergo B t 896 es om. E E1 1 ecce tu pulcher es ~ B 905 diutinas] diuitias E E1 904 habebimus] habemus et praem. C E E1 1 L M t IL M
906 sunt supra lin. C
915 hunc om. B t ergo] ego E1 I
cypressina sunt
919 tu om. E E1 I L M
~ B
913 indeficientes B C t
922 Abrahae] et add. L
924
36
IN CANTI CVM
CANTICORVM
I (2, 1 - 2)
filiis hominum, quam uidelicet formam taliter, ut ego, nullus | habet filiorum hominum. Lilium quippe lactei floris PL 859 herba est, cuius dum candor sit in foliis, auri tamen species intus effulget. Ita flos campi siue lilium ego sum, flos lacteus, 930 id est, puer
mundissimus.
Flos,
inquam,
et castitatis
lilium,
cuius dum caro siue humanitas exterius satis munda sit, diuinitatis tamen species intus incomparabilis est. Quid aliud dilectus diceret ? Numquid, me dicente, tu pulcher es, dilecte mi, et decorus, ipse aduersaretur, et ita deberet esse mitis et 935 humilis
corde,
ut
ueritatem
suimet
conaretur
abigere
? Hoc
impossibile est. Immo si nos negauerimus eum, ait quidam uestrum scilicet amicorum, ille fidelis permanet, negare se ipsum non potest. Et illic ubi antequam homo fieret, dixit : Videte quod ego sim solus, et non sit alius Deus praeter me, et hic ubi 940 homo
factus
cumque
dixit : Ego
flos campi
et lilium
conuallium,
et ubi¬
siue inimicis Iudaeis, siue uobis, o amici apostoli eius
uel discipuli, quippiam locutus est iuxta hunc sensum, pro¬ fecto pium est considerare hoc ipsum, quia ille fidelis perma¬ net, negare seipsum non potest, praesertim causa poscente tam 943 magna,
causa
salutis
hominum,
propter
quos
uenerat,
quos
in
eum credere oportebat, ut diceret ipse quis esset aut unde uenisset. Est autem ipse testis fidelis non soli sibimetipsi, uerum etiam et aliis, ut testificetur et dicat de singulis, cuius sint meriti uel nominis. Ait ergo et mihi, quam et supra semel 930 et iterum pulchram esse declamauit : SlCVT LILIVM INTER SPINAS, SIC AMICA
MEA
INTER
FILIAS.
Hoc restabat quoniam ille mihi dixerat, ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra, et ego illi, ecce tu pulcher es, dilecte | mi, et decorus. Hoc, inquam, restabat dicere, quod reuera B 23 955 pulcher
ipse, et quod
ego
ad
similitudinem
eius pulchra
sim.
Cum ergo dixisset, ego flos campi et lilium conuallium, protinus et mihi fidele perhibens testimonium, sicut lilium, ait, inter spinas, sic amica mea inter filias : Vbi uel quando lilium istud, lilium conuallium inter spinas ? Nimirum in Iudaea, quando 960 tolerauit
tot et tantas
impiorum
blasphemias,
sustinuit
pro¬
bra, alapas, flagella, coronatus insuper corona spinea. Sic quondam pater Abraham leuans oculos, uidit post tergum arietem inter uepres, haerentem cornibus, quem assumens obtulit holocaustum pro filio. Aries ille, animal innocuum, 934 cf. Mt. ri, 29. 947 cf. Apoc. 1, 3. cf. Leu. 3, 13.
936 II Tim. 2, 12-13. 945 cf. Symbolum Credo in unum. 961 cf. Mc. 13, 17 ; Ioh. 19, 5. 962 Gen. 22, 13. 964
928 est herba ~ t 931 sit munda ~ L 934/935 humilis et mitis ~ B C t 937 se negate ipsum ~ BC t 938 ante- om. AC t homo] ipse praem. E L 939 hic supra lin. M 941 Iudaeis] meis I 943 fidelis ille ~ I 947 ipse om. C t, ipse testis om. B 949 igitur E E1 952 tu supra lin. E 957 perhi¬ bens fidele ~ E, sed corr. ait om. A B C t 958 uel] iam t 959 lilium supra lin. E 962/963 arietem post tergum ~ M
IN CANTICVM
2, 3
CANTICORVM
I (2, 2 - 3)
37
965 praefigurabat istud innoxii candoris lilium ; uepres illae blasphemias et maledicta Iudaeorum post tergum Abrahae, quia nondum uenerat, sed uenturus erat iste flos campi, siue istud lilium conuallium suo tempore. Igitur illic inter detrac¬ tiones siue accusationes iudaicas lilium inter spinas, sic et 970 amica mea, inquit, inter filias. Filias, inquam, non Hierusalem, sed absolute filias, id est, haereses uanas et uagas. Filiae nam¬ que, cum absolute dicuntur, fere nusquam significationem bo¬ nam habent, ut illic : Filiae discurrerunt super murum, sed exasperauerunt eum, et iurgatae sunt, inuiderunt illi habentes iacula. 975 Et alibi : Multae flliae \ congregauerunt diuitias, tu supergres- PL 860 sa es uniuersas. Itaque et spinae et filiae, blasphemia sunt Iudaeorum, sectae sunt haereticorum. Quaecumque huiusmodi spinae lacerauerunt me, ipsae et amicam meam lacerauerunt, quaecumque huiusmodi filiae tibi inuiderunt, et mihi 980 detraxerunt. Vbi ego spinis compungebar, immo et clauis configebar, tu praesens patiebaris mente conuulnerata, et ubi tuae uirginitati a filiabus derogatur, mihi quoque inuidiose detrahitur. Verum sicut ego spinas pertuli quidem, sed exsuperaui, ita et de te ueraciter praedicabitur, quia cunctas 985 haereses interemisti. Ad haec inquam : SlCVT MALVS INTER LIGNA SILVARVM, SIC DILECTVS MEVS INTER FILIOS. Malus lignum fructiferum, ligna siluarum sine fructu sunt. Sic dilectus meus boni operis facit fructum, filii uero otiosi et 99° inutiles sunt. Dicunt
enim, et non
faciunt. Solummodo
in hoc
importune gloriantur, quia filii sunt. Semen, aiunt, Abrahae sumus, pater noster Abr aliam est, umim patrem habemus Deum. Isti sunt filii et quasi sodales dilecti mei. | Itaque suo quidem B 23^ arbitrio hlii sunt Dei filii Abrahae ; sed reuera ligna siluarum, 995 immo ex patre diabolo sunt, et tamquam ligna siluarum, quia non solum non faciunt fructum bonum, uerum etiam faciunt fructum malum, suntque cubilia leonum, habitacula draconum, omniumque latibula ferarum, id est, spirituum malignorum, profecto excidentur et in ignem mittentur. 1000 Dilectus autem meus qualem, quam bonum inter eos fecit 985 cf. Rupert., De diu. off. i, 28 - CC CM 7, p. 7. 973 Gen. 49, 22-23. 975 Prou. 31, 29. 977 cf. Act. 24, 14. 984 cf. supra 1, 512. 990 Mt. 23, 3. 991 Ioh. 8, 33.39.41. 995 Ioh. 8, 44. 990 cf. Mt. 3, 10. 997 Cant. 4, 8 ; Ier. 10, 22.
908 igitur] sicut add. I 971 filios E namque]
909 et om. I, et sic ~ C B 970 inquit supra lin. E etiam C B 973 habent bonam ~ E1 I L M sed]
et add. E 974 iurgati E1 I M Vulg. inuideiuntque E E1 I Vulg. 981 compatiebaris E E1 1 E M 983 quidem om. M 989 otiosi uero ~ E 991 importune] nimis praem. E E1 I E M Abrahae aiunt ~ C t ; semen Abrahae sunt et aiunt sumus filii Abrahae B 994 arbitratu E E1 I E M lignum E1 IM 995 immo] et add. E E1 1 E M 997 fructum faciunt ~ t, faciunt om. M
CANTICORVM
IN CANTICVM
38
I (2, 3-3!))
fructum ? Vtique fructum uitae aeternae, quia non utcumque bona arbor ipse, sed lignum uitae est. Hoc ego experta sum. Quomodo ?
SvB VMBRA ILLIVS QVEM DESIDERABAM,
2, 3b
1005 EIVS DVLCIS
GVTTVRI
SEDI, ET FRVCTVS
MEO.
Ex quo mihi angelus locutus est, Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus Altissimi obumbrabit tibi, ego sub umbra illius sedi. Non steti ad horam sub umbra, ut interdum paterer car¬ nis aestum, interdum haberem refrigerium ; sed continuo sedi, 1010 quia semper pacem habui, iugiter sub umbra illius quieui. Et fructus eius dulcis gutturi meo, id est, cordi meo. Quis uestrum nescit, quod sit fructus eius dulcis ? Expulit enim a nobis amaritudinem mortis, et uitae aeternae dulcedinem indidit. Malus fructus, immo malus morsus, quo Adam per Heuam inuenit
et mortem
perdidit
ioij uitam
: bonus
fructus,
quo. genus
humanum per Mariam mortem perdidit et uitam inuenit. Hic est fructus eius. Ad quid enim uenit, ad quid succreuit inter ligna siluarum, nisi ut faceret huiusmodi fructum, quo euacuaret primae praeuaricationis reatum, ligni uetiti morsum ? 1020 Ybi tempus uenit huiuscemodi fructus edendi, accipiens pa¬ nem et uinum, et benedicens : Accipite, inquit, et comedite, hoc est corpus meum. Accipite et bibite, hic est sanguis meus. Non uidistis ibi carnis et sanguinis speciem, profecto nec Heua uidebat promissam sibi a serpente Dei similitudinem. Non 1025 uidistis nisi panem et uinum, profecto nec Heua uidit nisi pomum uisu uel aspectu pul|chrum. Attamen illa credidit PL 861 quod non uidebat, credidit, inquam, serpenti, dicenti : Nequa¬ quam morte moriemini , sed eritis sicut dii, magis quam Deo dicenti : Morte moriemini, in quocumque die ex eo comederitis. 1030 Plus, inquam, serpenti quam Deo credidit. Iusta ergo lege, ut expietur ille reatus malae credulitatis, exigitur fides, ut cre¬ datis id quod non uidetis. Credatis, inquam, Deo dicenti : Hoc est corpus, et hic est sanguis, magis quam serpenti, qui per haereticos dicit : Non est caro, non est sanguis, et eritis 1035
sicut
filii Dei.
| Haec
ubi
fecit
et
dixit,
paratam
in
conspectu
uiuentium mensam relinquens competentem illis, confestim ad mortuos, siue dormientes ipse obdormiscens et mortuus 1003 cf. Gen. 2, 9; Apoc. 22, 2. 1006 Lc. 1, 35. 1013 cf. Eccle. 7, 27. 1014 cf. Antiph. O mors {sensu contrario) - CAO 3, 4043, p. 371 ; cf. Osee 13, 14. 1021
Mt.
26, 26-28
et parall.
1025 cf. Gen. 3, 6. 1037 cf. Act. 7, 59. 1001
uitae
aeternae
1023
cf. Rupert.,
1027 Gen. 3, 4.5.
fructum
~
M
In eu. Iob. Ep. 91 - CC
1029 Gen. 2, 17.
1007
illius] eius
I
CM
9, p. 3.
1035 cf. Ps. 22, 3.
1008/1009
paterer
usque interdum om. I 1009 continuo] omnino A E E1 I L M 1010 pacem semper ~ I 1012 uobis E1 L M 1014 Adam per Heuam supra /in. E 1016 perdidit mortem ~ I 1020 -modi om. E E1 1 1025 nisi1] ibi I 1032 non supra lin. M 1033 corpus] meum add. M hic] hoc E E1 (sic 1) san¬ guis] meus add. M
B
24
IN CANTI CVM
CANTICORVM
I (2, 3b - 4)
39
profectus est anima descendente ad animas et corpore ad cor¬ pora in eundem terrae uentrem, quo fuerant recepta, atque 1040 ita de semetipso cibauit atque potauit eos, atque exinde sub umbra illius sedent in perpetuum. Et fructus eius dulcis gutturi eorum. Mihi potissimum umbra suauis et fructus dulcis, quoniam cum amore spiritus trahit ad illum et natura carnis, cum esset in uita praesenti, non 1045 solum modo supradicto sub umbra illius sedere, uerum etiam faciem eius desiderabam semper uidere, semperque mecum praesentem habere. Sed quid actum est ? Introdvxit me rex in cellam vinariam, et ordinavit IN ME CARITATEM. 1050 Ventum est ad nuptias, ubi et aquas in uinum conuertit. Hoc initium signorum continuo facturus, dixit mihi : Quid mihi et tibi est, mulier ? Nondum uenit hora mea. Dixeram enim ego illi : Vinum non habent. Et quidem uerum erat, quia uinum non habebant, non solum sicut littera sonat defecisse 1055 uinum, sed quia defecerat in omnibus nuptiis huius saeculi per peccatum primi hominis uinum uerum, scilicet incorruptio animarum et immortalitas corporum. De huiusmodi uino maior illi cura erat, sed nondum, ait, uenit hora mea, hora scilicet propinandi hoc uinum, reparandi per mortem et resur1060 rectionem meam incorruptionem animarum, immortalitatem corporum. Tanto mihi negotio impendente, quid mihi et tibi est, mulier ? Opus Dei tuis affectibus praeponendum est. Non tuam, immo non meam, sed Patris mei uoluntatem fieri opor¬ tet. His et aliis huiuscemodi uerbis introduxit me in cellam 1065 uinariam, et ordinauit in me caritatem, id est, intelligere me fecit se ad hoc uenisse, ut humani generis aquaticam infirmi¬ tatem in suum uinum, id est in suae immortalitatis conuerteret fortitudinem, et quod affectibus meis diuinam uolunta¬ tem praeferre deberem. Hoc est enim ordinatam habere cari1070 tatem, optare quidem, ut non moriatur talis dilectus, sed am¬ plius desiderare totius humani generis salutem. | Inordinata PL 862 et adhuc ordinanda erat caritas Petri, qui assumens illum seorsum, absit, inquit, Domine, non erit tibi istud ! Dixerat enim
| quod tradendus
esset in manus
hominum
et occiden- B 24^
1039 cf. Mt. 12, 40. 1040 cf. Postcommunio Refecti cibo - ed. Bruylants 2, 960, 1050 cf. Ioh. 2, p. 276 (Leon. 7, 24 ; Greg. 11, 3, p. 14). 1040 II Par. 9, 23. 11.
CSEL 21
1051
Ioh.
2, 4.
75, p. 106.
1053
ib. 2, 3.
1063 cf. Ioh. 4, 34.
1062
cf. Bened.,
Reg. monach.
1073 Mt. 16, 22.
43,
3 -
1074 cf. Mt. 16,
coli. 17, 21-22.
1051 facturus continuo ~ A 1043 et fructus dulcis om. t 1038 est om. C 1058 erat] fuit I 1055 huius saeculi nuptiis ~ A E E1 1 M, saeculi huius ~ M 1064 1063 oportet fieri ~ C 1060 animarum] et add. C ait om. I 1069 I ~ uoluntatem deberem praeferre 1068/1069 M me] rex add. E1 Petri caritas 1072 et adhuc ordinanda supra lin. E caritatem habere ~ M ~ I 1073 tibi om. A
1075 dus.
quidem, et non tamen ad gloriam tem. Quid 1080
2, 5-6
gveo. Laeva
PLEXABITVR
ut
ordinem,
caritatis
dolerem
iusti doloris gladium in mente uel anima portarem, auerti propositum Dei cuperem, prouenturum ipsi et honorem, et humano generi ad perpetuam salu¬ igitur ? eivs svb capite
meo
qvia
malis
me
stipate
floribvs,
me
Fvlcite
me
docuerat
lamdudum
I (2, 4 - 5-6)
CANTICORVM
IN CANTI CVM
4o
lan-
amore
illivs am-
et dextera
ME.
Ecce abiit, ecce recessit. Comprehensus ab impiis et occisus abiit in sepulcrum, descendit ad infernum, resurrexit, et uisus
1085 parumper
recessit
in caelum.
Scitis
quicumque
autem,
amici estis, quicumque illum diligitis : Scitis quia quisque uestrum dicit : Cupio dissolui, et esse cum Christo. Quanto magis ego quae illum genui, cum illo esse cupio ? Reuera non quomodocumque cupio, sed et amore langueo. Igitur fulcite me
1090 floribus,
stipate me
sit consolatio.
mihi
Haec
malis.
Amore
languens pro absentia dilecti, unde possum consolari, nisi ex eo, ut credatis, et credentes uitam habeatis in nomine eius, o populi uniuersi ? Credendo fulcite me floribus, bene operando et fructum uitae aeternae percipiendo stipate me malis. Ita 1095 enim
fiet, ut non
fatigatione
lassescam
dilationis.
In hoc
laeua
eius sub capite meo, quod interim dum differor, floribus uestris fulcior, malis stipata sum, quia uester profectus, uestra salus, meum est gaudium ; et nihilominus quidem amore langueo, sed in isto consolata sum. Haec est laeua eius sub capite meo, 1100 uidere
me
impleri
ea
scripta
quae
sunt
promisit de semetipso, uidere hoc donum
de
ipse
eo, quaeque
quod effudit, scilicet
Spiritum sanctum, quem die Pentecostes misit, uidere euan¬ gelium praedicari ubique sequentibus signis, multiplicari credentes in nomine eius, reflorescere mundum ecclesiis eius, 1105 et fructificare
cunctis
curuari
uirtutibus,
in nomine
eius omne
genu, caelestium, terrestrium et infernorum, et omnem linguam confiteri, quia ipse Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris. Laeua, inquam, haec est sub capite meo, id est, consola¬ tio magna quidem, sed minor expectatione uel desiderio meo. 11 10 Quae
est illa exspectatio
? quod
Et dextera eius amplexabitur qua ipse est, totam circumdabit
est illud
desiderium
?
me, id est, gloria Patris, in et implebit me, cum de prae-
1076 cf. Lc. 2,35. 1078 cf. Ps. 8, 6 ; cf. Oratio Suscipiat cf. I.A. Jungmann, Missa¬ rum sollemnia 2, p. 1 11 ; Bruylants 2, 768, p. 217 ; 959, p. 275 (Leon. 417.897). 1083 cf. Act. 1, 16 et parafl. 1087 Phil. 1, 23 coli. 8. 1090 cf. Angel. ib. 591C. 1098 cf. Phil. 1, 25 coli. 4, 1. 1101 cf. Act. 2, 2 coli. 1, 4. 1104 cf. Phil. 4, 10.
1075 cum add. 1110
1105
Phil. 2, 10-11.
1111
Angel.
ib. 592B.
dolorem B Ct 1077 Dei propositum ~ A 1079 ergo L 1088 cupio illo esse ~ M 1090 amore] quippe add. E E1 1 L M 1097 malis] uestris E E1 1 L M 1099 isto] ista L 1102 sanctus A. 1109 minor] maior C istud A 1111 Et om. C
IN CANTICVM
CANTICORVM
I (2, 5-6)
4r
senti saeculo eduxerit | et assumpserit me. Illa uidelicet dextra B 25 qualis sit, psalmista breuiter insinuat, dicens : Et delectationes 11 15 in dextera
tua usque
1113 cf. Ps. 72, 24.
in finem.
1114 Ps. 15, 10.
1114 sit] est B C t insinuat] intimat B t 1115 Explicit liber primus, incipit liber secundus A E M, liber2 om. M nullum Explicit B L I C
LIBER
SECVNDVS
erant, ait psalmista, iustificationes tuae, na¬ Domine, in loco 'peregrinationis meae. Quis est locus peregri lipassibi et tatis mortali o deiecti ns praese tionis nostrae, nisi tatis nostrae, quam et alibi uallem lacrimarum appellat, in Cantabiles mihi
5 qua
oportet
multa
pati
scilicet
esu
sitim,
|riem,
miserias, et ad ultimum ipsam mortem. loco, in tali peregrinatione cantabiles sunt quanto magis in ciuitate tua, Domine ? iustificationes tuae sunt iustificationibus,
PL
ceterasque
Si ergo iam in tali iustificationes tuae, Quae uero maiores quas habemus uel
¬ 10 intelligimus in uocibus istis, quae dicuntur Cantica cantico e cithara lis rationa s, extensi cunctis , uiribus totis rum ? Igitur (scilicet corporis et animae) fidibus istas iustificationes tuas coepta modulatione decantemus, te adiuuante, sancte Spiri¬ tus, quia nimirum caeleste canticum hic assuescendum, est, 15 ut
vos,
illo
in
eius
notitia
saeculo
iuste
perioches, id est recapitulationis initium,
perseueret. Secundae hoc est : Adivro
uel
scientia
nobiscum
Hiervsalem,
filiae
CAMPORVM, NE SVSCITETIS, NEQVE 20 TAM, QVOADVSQVE IPSA VELIT.
capreas
per
EVIGILARE
cervosqve
FACIATIS
DILEC-
Quid rogo necesse fuit dilectam dormire ? Neque enim param necessaria fuit eius dormitio, cum tanta sit pro ea dilecti adiuratio. Quid ergo necesse fuit eam dormire, aut certe quid fuit illi dormire ? Hoc enim perspecto melius clarebit 25 quam
necessaria
eius
dormitio
fuerit. Quid
ergo
illi dormire
fuit ? Profecto illud, quod euangelista uult insinuare, cum dicit : Maria autem conseruabat omnia uerba haec, conferens in corde suo. Iterumque repetens alio loco, dicit : Et mater eius conservabat omnia uerba haec in corde suo. Hoc erat dor30 mire, scilicet oris custodiam habere, et secretum sibi commis¬ sum propter tempus quod malum erat non propalare, ne perciperet Herodes de rege Iudaeorum, qui natus erat, ubinam esset. Itaque necessarium ualde fuit dilectam dormire et inter uerbosas filias Hierusalem nolle uigilare. Neque enim 35 deerant
eiusmodi
essent, non
filiae
tamen
1 Ps. 118, 54.
Hierusalem,
quae,
scirent usquequaque
3 cf. Ambros.,
In Ps. 118, 8, 37
quamuis
beneuolae
opportunam
: mortis
deiectione
habere turbatus.
-
CSEL 62, p. 172, 23. 4 Ps. 83, 7. 5 cf. Deut. 28, 20. 11 cf. Aug., Enarr. in ps. 56, 16 - CC 39, p. 705 s. 27 Lc. 2, 19. 28 ib. 51. 30 cf. Ps. 38, 2. 32 cf. Mt. 2, 3. 35 cf. supra 1, 270. 36 cf. Benedict., Reg. mcm. 7, 56 - CSEL 75, p. 50 ; cf. Eccle.
3, 7.
II, 2 Domine non in Vulgata 3/4 nisi usque nostrae in marg. M 19 dilecta E1 23 eam] dilectam I 25 fuit t 30 scilicet in marg. E habere custo¬ diam ~ I 32/33 ubinam esset supra lin. E 33 esset] natus praem. I ualde necessarium
~ E
35 deerant] dixerant E1
863
IN CANTI CVM
CANTICORVM
II (2 , 7)
43
taciturnitatem, sed idcirco non expedie|bat ut dilecta haec B 2^ de sanctae contemplationis somno suscitata communem se illis faceret et ad respondendum eis euigilaret, etsi alii quid40 piam
loquebantur,
uerbi
gratia
pastores,
quos
aliqua
dixisse
certum est. Ait enim euangelista : Et omnes, qui audierunt, mirati sunt de his quae dicta erant a pastoribus ad ipsos ; etsi, inquam, uel tunc, uel deinceps propter multa mira, quae facta sunt, alii loquebantur, ipsam tacere et non inquietari con45 decebat,
ne
res
nimis
manifesta
fieret,
maioremque
persecu¬
tionis ipsa laborem sustineret, quam fuit illa fuga qua in Aegyptum fugere oportuerat. Igitur, adiuro uos, filiae Hierusa¬ lem, ne suscitetis neque euigilare jaciatis dilectam, quoadusque ipsa uelit, id est fortiter obfirmo mentem dilectae, ne ante tem50 pus loquendi denarret uobis quid uel quomodo sibi factum sit, etiamsi uos multum instanter inquiratis. Per quid adiuro uos ? Per capreas ceruosque camporum. Vere magnum adiuramentum. Nam et ego iuraui ceruis et capreis, scilicet patribus uestris, regibus et patriarchis, maximeque Abraham et Dauid, 55 facere
uerbum
istud,
quod
nunc
feci,
cum
| quo
uidelicet
uerbo
dilecta dormit dormitione silentii competentis. Si nunc scisci¬ tantibus uobis, et illa omnibus respondente, fama nimis cre¬ bresceret, et Herodes puerum inueniret atque occideret, euangelio nondum condito, quomodo iusiurandum meum 60 ratum
permaneret,
quod
iuraui
ad
Abraham
patrem
uestrum,
in isto semine eius benedicendas fore omnes gentes ? Idcirco per illos patres uestros, uobis reuerendos, adiuro uos. Vnde patres illi capreae siue cerui ? Nimirum ex eo quod sicut ca¬ preae ad instar auium ardua et excelsa tenent, in sublimi 65 habitant,
et
in petris
altissimis
commorantur,
sic
illi manen¬
tem non quaesierunt ciuitatem, sed meliorem appetierunt, hoc est caelestem, in casulis habitantes, et confitentes quia peregrini et hospites sunt super terram, et sicut cerui, cum aliquid serpentini generis comederint, 70 siderant
uenire
ad
fontes
aquarum
; ita
summa
agilitate de-
illi scientes
se
a primis
parentibus per serpentem contraxisse originale peccatum, desiderabant nasci sibi iam dictae benedictionis promissum fontem, in quo est remissio peccatorum.
41 Lc. 2, 18. 26,3).
46 cf. Mt. 2, 13 ss.
63 cf. Rupert.,
De
53 cf. infra 2, 63.68.
s. Trin. 14, io84(Greg.,
65 cf. Hebr. 11, 13 coli. 13, 14. Ps. 41, 2.
Inde est illud : Quem-
Mora/.
60 Lc. 1, 73 (Gen.
32, 3, 4 - PL
76, 636A).
68 cf. Aug., In Ps. 41, 3 - CC 38, p. 461.
73
37 taciturnitatem] dormitationem I sed] et AI 42 sunt] et add. I 51 multum om. I 55 uidelicet] scilicet I 59 euangelio om. I 60 patrem in marg. L. 63 capreae2] sicut cerui add. M et ardua ~ A 70 se scientes ~ I
64 ad instar in marg. M
excelsa
PL
864
44
IN CANTI CVM
admodum 75 anima
CANTICORVM
desiderat ceruus ad
mea
II (2, 7 - 2, 8-9)
ad fontes aquarum,
ita desiderat B
|
te, Deus.
26
Vox DILECTI MEI : ECCE ISTE VENIET SALIENS IN MONTIBVS, TRANSILIENS COLLES. SlMILIS EST DILECTVS MEVS CAPREAE
2, 8-9
HINNVLOQVE
CERVORVM.
Dilecta quando 80 sed
quando
uult
uult, non suscitata, neque et ubi
uult
et quibus
uult,
euigilare coacta,
Scripturarum
mys¬
teria pandit et loquitur et dicit : Vox dilecti mei, subauditur, talis est, qualem dictura sum, et uocis eius, id est Scripturae, quae ad ipsum et ad me pertinet, sensus hic est, quem exposi¬ tura sum. Vocem ipsam, uerba ipsa dilecti quae loquitur mihi 85 iam
dicerem,
sed
uos
forte
prius
aliud
audire
uultis,
cur
tamdiu
dilatum fuerit hoc negotium, et priusquam mecum conueniret, tot generationes praeterierint, uidelicet ab Abraham usque ad Dauid generationes quattuordecim , et a Dauid usque ad trans¬ migrationem Babylonis, generationes quattuordecim , et a trans90 migratione
Babylonis
usque
ad
ipsum
generationes
quattuor¬
decim, sicut euangelista diligenter distinguit. Cur aduentum suum tamdiu distulit ? num tardus est aut segnis ? Immo uelocissimus in opere suo est secundum testimonium Scriptu¬ rarum, cuius uidelicet testimonii summa haec est : Ecce iste 95 ueniet
saliens
in montibus,
transiliens
colles.
Similis
est
dilectus
meus capreae hinnulo que ceruorum. Dicunt enim Scripturae propheticae uelocitatem eius attestantes : Voca nomen eius, Accelera spolia detrahere, festina praedari. Item : Et ecce festi¬ nus uelociter ueniet, non est deficiens, neque laborans in eo, et 100
2, 9b
multa
En
his
similia.
ipse stat
FENESTRAS,
Vnde
post
ergo
dilatio
parietem
PROSPICIENS
PER
? Dicam
nostrvm,
:
respiciens
per
CANCELLOS.
Diligenter animaduertite, ut sciatis rem. Non enim res parua est, quam dico parietem nostrum, propter quem tam 105
morose
uenit
iste,
qui
et
ante
|quam
ueniret,
festinus
et
celer
uocatus est, et cum uenisset, illud propter quod uenerat, tam cito, tam uelociter operatus est. Quid enim ? Quam longum expendit tempus in faciendo, id quod de ipso scriptum est : A summo caelo egressio eius, et occursus eius usque ad summum no eius ? Spatio annorum paulo plus quam triginta duorum tan¬ tam exsultando cucurrit uiam, saliens atque transiliens , tam-
87 Mt. 1, 17. Ps. 18, 7.
97 Is. 8, 3.
98 Is. 5, 26-27.
105 cf. supra 2, 97.
109
74 ad fontes om. L, fontem M 76 iste om. BC Et 80 quibus] qui E1 84 ipsa om. B dilectae t 87 praeterierunt B t ab om. t, sed corr. in indice 90 generationes usque ad ipsum ~ I 99 ueniet uelociter ~ L 110 paulo om. I, in marg. M
111 cucurrit
exsultando
~ L
pl
865
IN CANTI CVM
CANTICORVM
II (2, gb)
45
quam caprea siue hinnulus ceruorum, de caelo in uterum meum, de utero meo in crucem, de cruce in sepulcrum, de sepulcro rursus in caelum. Propter quem ergo parietem nostrum 115 tamdiu
moratus
est, qui tam
uelox
in opere
est ? | Nimirum
propter parietem inimicitiarum, qui non de uno tantum origi¬ nali peccato, uerum etiam de multis actualibus peccatis congestus est. Eorum, uidelicet actualium peccatorum, primum illud fuit, 120 quod
lilii Iacob,
filii Isaac, filii Abrahae,
ad quem
primum
re¬
promissio facta fuerat, fratrem suum Ioseph per inuidiam in seruum uendiderunt, et ille quattuordecim annis seruiuit. Cum enim sedecim esset annorum, tunc uenditus est, et quando eductus de carcere stetit in conspectu regis Pharaonis, triginta 125 annorum
erat. Itaque
sicut quodam
loco
iustus
iudex,
id est
Dominus dicit : Iuxta numerum quadraginta dierum, quibus considerastis terram, annus pro die imputabitur , et quadraginta annis recipietis iniquitates uestras ; ita et illic iustum esse arbi¬ tremur iudicium, ut diceret : Iuxta numerum quattuordecim 130 annorum,
quibus
seruiuit
uenditus
Ioseph,
generatio
pro
anno
imputabitur, et quattuordecim generationibus semen quod promisi patribus uestris differetur, quod est Christus. Igitur ab Abraham, inquit, usque ad Dauid generationes quattuordecim, subauditur, et Christus non uenit, et eousque distulit eum 135 iratus
Dominus
; unde
et Moyses
loco
supradicto
congemuit.
Porro Dauid, in quem generationes quattuordecim terminatae sunt, cum iam et ipse promissionem accepisset eandem cum iuramento Domini, peccauit et ipse non minus quam priores illi. Vriam Hettheum percussit gladio, et uxorem eius tulit, 140 et interfecit
eum
gladio
filiorum
Ammon.
Itaque non minus super hoc irasci debuit Dominus, quam dudum fuerat iratus ; et idcirco a Dauid usque ad transmigra¬ tionem Babylonis, ait, generationes quattuordecim, subauditur, et Christus non uenit. Porro in transmigratione Babylonis, 145
quae
poena
fuit
transmigratis
illis, non
minoris
erat
peccati
uel criminis, quod reges Iuda maximeque Manasses sanguinem innoxium fuderant multum, donec implerent Hierusalem
112 cf. Rupert., De diu. off. 6, 840 - CC CM 7, p. 209 : transitus. 112/114 Angel. 116 cf. Eph. 2, 14 ; cf. supra 1, 74 (ca.pecc . orig. ; ea. actuale cf. Cassian, ib. 594C. Ep. II, p. 147, 16. Coli. 13, 7, 3 - CSEL 13, p. 370, 4 ; Greg., Ep. 9, 52 - MGH 132 cf. Gal. 3, 16 ; Mt. 1, 126 Num. 14, 34. 121 Gen. 37, 2 ss ; Gen. 41, 46. 17.
Mt.
135
1, 17.
Num.
14, 13.
136
cf. Mt.
1, 17.
139
cf. II Reg.
11, 2 ss.
142
116 inimicitiarum 115 opere] suo add. E E1 I L M 114 rursus] iterum M 130 uenumL tur computabi 127 125 iudex iustus ~ C t supra lin. A 135 loco supradicto congemuit] congemiscens ubi dixit datus E E1 I L M 139 137 eandem] tandem E1 obsecro Domine mitte me rad. et super scr. E E1 om. Babylonis usque ait 143/144 M eius] illius A E E1 I E
B 26’
46
IN CANTICVM
CANTICORVM
II (2, gb -10-13)
usque ad os, absque peccatis suis, quibus peccare fecerunt lu¬ dam, ut facerent malum coram Domino. Igitur et a transmigra150 tione
Babylonis
quattuordecim,
generationes
Christum
ad
usque
subauditur, et nonnisi post tot generationes idem Christus uenit. Post huiusmodi parietem nostrum, en ipse stat, id est propter haec et alia peccata generis nostri, cui repromissus | fuerat, ipse iustas fecit moras. Stat, inquam, respiciens per PL 866 155 fenestras,
cancellos,
per
prospiciens
id
uisitans
est
| per
nos
prophetas, memor nostri propter patres nostros. Nam fenestrae in hoc pariete fuerunt Moyses et prophetae, qui suo quique tempore intra multitudinem peccantium, in ipsa congerie peccatorum claruerunt, parietem non ita contiguum esse sinentes,
160
quin
haberet
dilectus
aditum,
huc
quo
introrsus
respiceret, et uocem audibilem daret, locutionem intelligibilem faceret. Porro cancelli, scilicet anterior pars aedificii fuerunt Abraham, Isaac et Iacob, primi patres generis nostri, per quos in eo prospexit quod propter eos misertus est nostri, recordatus 165 quid
eis promiserit,
hoc
iurauerit,
quid
quod
est
cecini
ipsa
:
Suscepit Israhel puerum suum, recordatus misericordiae suae. Sicut locutus est ad patres nostros Abraham et semini eius in saecula. 2, 10-13 170
Et MEA,
dilectvs
TRANSIIT, TERRA
MEA,
IMBER
NOSTRA,
AVDITA VINEAE 175
mevs
COLVMBA
loqvitvr FORMOSA
ABIIT
ET
TEMPVS
mihi MEA,
: Svrge, ET
RECESSIT,
PVTATIONIS
VENI.
FLORES
propera, IAM
ista
profecto
desiderantis
ADVENIT,
uerba
HIEMS
APPARVERVNT
EST IN TERRA NOSTRA, FICVS PROTVLIT FLORENTES ODOREM DEDERVNT.
Verba
amica
ENIM
VOX
GROSSOS
sunt.
IN
TVRTVRIS
Quid
SVOS,
autem
est desiderium dilecti, uel quid amor eius, nisi caritas, nisi Spiritus sanctus ? Tali utique desiderio desiderare, tali amore recte dicitur amare, dicitur etiam laetari, ut illic : Laetabitur Dominus in operibus suis. Quin etiam petere dicitur, nimirum 180
eodem
desiderio,
iuxta
illud
in Deuteronomio
: Et
inquit Moyses, quid Dominus Deus tuus petit a te, Dominum Deum tuum, et ambules in uiis eius, et Amplius autem non solum petentis, uerum etiam tis animo loquitur, cum item in Deuteronomio
nunc
Israhel,
nisi ut diligas ualde dicit
timeas eum ? optan¬ : Bene
147 IV Reg. 21, 16. 149 Mt. 1,17. 155 cf. Hebr. 1, 1. 166 Lc. 1, 54-55. 176 cf. Rupert., De s. Trin. 1, 231 - CC CM 21, p. 135. 178 Ps. 103, 31. 180 Deut. 10, 12.
151 tot supra lin. E idem supra lin. E 153 nostri generis ~ E1 154 moras fecit ~ L 155/156 id est usque nostros om. E1 157 qui suo] sui B C t, qui om. B t
158 ipsa] sua AI
159 continuum
E E1 1 E AI
ita contiguum
esse
non ~ I 160 sinentes om. I 164 propter quod ~ I 164/165 recordatus quid] recordatus est quod B t 172/173 tempvs usque nostra om. E1 174 DEDERVNT odorem Vulg. 176 quid] est add. C 177 utique] namque C 178 illic] illud C tali2] cum t
B
27
IN CANTI CVM
CANTICORVM
II (2, 10-13)
47
185 omnia sunt locuti. Quis det talem eos habere mentem, ut timeant me, et custodiant uniuersa mandata mea in omni tempore, ut bene sit eis et filiis eorum in sempiternum. Et in Isaia dicit : Vtinam attendisses mandata mea, jacta fuisset sicut flumen pax tua, et iustitia tua sicut gurgites maris. Haec et his similia multa 190 scripta sunt, testantia quietum dilecti desiderium, caritatem impassibilem, non passionem, sed delectationem quam semper optauit, semper cupiuit id quod utile esset creaturae suae humano generi. Quod si umquam aliquid recte dicitur optasse uel desiderare, quanto magis istud, in quo est summa salutis, 195 istam
200
205
210
215
temporis,
plenitudinem
in quo
fieret ex muliere,
fieret
sub lege, \ ut eos qui sub lege erant, redimeret, ut adoptionem B 2 7V filiorum reciperent ? Igitur haec uerba dilecti, loquentis mihi : Surge, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et ueni, etc., sic accipite quasi uerba desiderantis, tamquam festinantis et optantis iam adesse materiam tantae salutis, scilicet me, cuius caro illi materia foret assumendae carnis. Tamquam praesenti loque¬ 867 batur | mihi, meque iubebat surgere et properare, idest nasci PL et hospitium uentris mei sibi cito praeparare. Et reuera priusquam nascerer, illi praesens aderam, antequam fierem, bene illi cognita fueram. Si enim dicitis et uere dicitis, quia elegit nos in ipso ante mundi constitutionem , ut essemus sancti et im¬ maculati in conspectu eius in caritate, nonne et de me recte sentitis, et recte sentiendo dicitis, quia elegit me ante mundi constitutionem, ut essem sancta et immaculata in conspectu eius in caritate ? Et si sapientia ut ipsa testatur iam antequam quidquam feret, ludens erat coram eo in orbe terrarum, et deliciae eius cum filiis hominum, quanto magis ludens erat et deliciabatur cum ista ancilla Domini miraculo cunctorum filiorum uel filiarum hominum. Surge, inquit, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et in his omnibus Heuae opposita. Heua namque quasi inimica, Heua quasi uipera., Heua quasi deformis et ignominiosa, mihi inimica, uiro suo uipera, sibimet confusa ignominia. Inimica per superbiam, qua intus tumuit,
te concipiens foris ten220 uipera per malitiam, quam ex serpenprurit um libidinis, qua tata facile cessit. Ignominiosa per cognoscens folio se statim scaturire coepit, unde et nudam 188 Is. 48
18.
Gal. 4, 4-5. 320
195 p. 26. 191 Leo, Ep. 28, 88 (ad Flauian.) - ed. Silva-Tarouca, 2, lanis Bruy ed. utero BMV de 202 cf. I Tim. 3,16; Oratio Deus qui
p. 89 {Leon.
212’Prou.
1362)
8, 22.31.
189 tua2 om. I
214
Hom.
cf. Lc.
190 quietum]
191 impassibilis B t
marg. M ILM
; Greg.,
qua t
quae
76, 1104A.
in eu. 8, 1 - PL
1, 38.
et nunc
222
cf. Gen.
B
192 esset utile
~
Eph.
1, 4.
caritatem] qui enim praem. B E E1 I L M 204 sibi in
204/205 priusquam nascerer supra lin. E 207 nos ... essemus] uos ... essetis C
ret] faceret Vulg.
206
3, 7.
205 praesens illi ~ E E1
212 quidquam
om. A
E
fie-
48
IN CANTICVM
CANTICORVM
II (2, 10-13)
pudenda contexit. Tu autem amica mea per humilitatem, columba mea per caritatem, formosa mea per castitatem. Tu 225 contra Deum non tumuisti, immo mente humili Altissimo complacuisti et ecce amica es. Tu serpenti aurem non prae¬ buisti, immo inimicitias inter te et serpentem ego posui, et ecce columba es. Tu nuditatem libidinis non incurristi, immo Spiritus sanctus obumbrabit tibi, et ecce formosa es. Veni 230
ergo,
Maria,
ueni
; nam
Heua
ad
latebras
fugit.
Veni
et
crede
angelo euangelizanti, nam Heua credidit serpenti susurranti. Veni et contere caput serpentis, nam Heua et capite illecta et uentre oblectata, et cau|da est obligata serpentis. Veni et dic : Ecce ancilla Domini, nam Heua se abscondens pariter et de235 fendens
ait,
: Serpens,
decepit
et comedi.
me
est
Haec
uox
di-
B
28
lecti mei, et haec loquitur mihi : Surge, propera et ueni. Surge per fidem, propera per spem, ueni per caritatem. Iam enim hiems transiit, imber abiit et recessit, flores ap¬ paruerunt in terra nostra, tempus putationis aduenit. Vox tur240 turis
audita
est in
terra
nostra,
ficus
protulit
grossos
suos,
uineae
florentes odorem dederunt. Ecce enim aequinoctium uernum iam praeteriit, et adest festiuitas paschalis, dum haec loquor tibi, dum foris angelus annuntiat et ego intus uocem sequor annuntiantis. Quo tempore sine dubio secundum cursum solis 245
et
naturam
aeris,
hiems
iam
transiit,
imber
abiit
et recessit.
Ex
ipsa ergo qualitate temporis auspicium cape magnae felicita¬ tis, quia per istud quod dicitur tibi, quod agitur tecum, transiit, id est certissime pertransibit, hiems peccati, abiit et recessit, id est certissime abibit et recedet imber irae caelestis, quae 250
uidelicet
hiems
ex
Hic
talis
eo
uenit,
quod
Heua
iam
| dicta
fugiens
abscondit se a facie Dei, et qui imber idcirco terram, id est omne genus humanum uerberauit, quia peccauit. Hic est imber, haec est ira caelestis : Multiplicabo aerumnas tuas, et conceptus tuos, etc., usque : Quia puluis es, et in puluerem 255
reuerteris.
imber
abiit
et
recessit,
id
est
certissime
abibit et recedet per me fructum uentris tui. Tunc apparuerun t, id est certissime apparebunt flores multi, flores sancti ac diuersb alii uidelicet martyrio rubicundi siue purpurei, alii confessione siue ad imitationem nostri uirginitatis incorrup260
tione
candidi.
Tunc
et
tempus
putationis
aduenit,
id
225 cf. supra x, 576. 227 cf. Gen. 3, 16. 229 cf. tupra 1 , 3 5 . Lj- 234 Lc’ T> 38. 235 Gen. 3, 13. 253 Gen. 3, r6. -58 cf. Cant. 5, 10. 259 Hier., Adit. louinian. i, 31 - PL 23, 261D 1 candidus. 224 -35 iam 248 256 est]
est
mox
230 cf. Gen. 254 ib. 19. : uirginitate
mea ... mea supra /in. E 228 libidinis] tuam M 229 obumbrauit A est supra lin. A 239 in terra nostra om. B C E1 241 enim om. B C 242 supra lin. E adest] eadem 7 243 sequor uocem ~ M 245 iam om. C fiertransnt 7 249 16 usque recedet in marg. M abiit 7 imber] hiems A abiit 7 260 candidi] omnes pulchri add. E1 7 L M, supra lin. add. E id et A C B i
PL
868
IN CANTI CVM
CANTICORVM
II (2, 10-13 - 13^14)
49
aderit ut amputentur ea quae superflua sunt legis, dicaturque floribus siue florentibus campis et arboribus nostris : Visum est enim Spiritui sancto et nobis, nihil ultra imponere uobis oneris, quam haec necessario, ut abstineatis uos ab immolatis 265
simulacrorum,
et
sanguine,
et
suffocato,
et fornicatione,
et
ea
quae uobis non uultis fieri, aliis ne feceritis. A quibus custodien¬ tes uos, bene agetis. Tunc et uox turturis audita est, id est certis¬ sime audietur in terra nostra. Vox, inquam, turturis, nimirum | B 28v paruulae quidem sed castissimae auis, scilicet praedicatio 270
euangelii,
cuius
initium
est
pulchritudo
nostrae
castitatis
et
uirginei conceptus tui, audita est, id est certissime audietur, in terra nostra, in ecclesia nostra, in uniuersa terra. Tunc ad uocem huiuscemodi turturis ficus protulit, id est certissime proferet grossos suos. 275
Vineae
florentes
dederunt,
id
est
certissime
dabunt
odorem.
Ficus, inquam, id est synagoga, proferet et iactitabit opera uel iustitias suas, sed cadentibus huiusmodi ficis, ipsa remane¬ bit effeta, et ego ueniens ad eam et quaerens fructum non inueniam. Vineae autem florentes, id est gentes credere inci280 pientes
dabunt
odorem,
id
est
bonam
opinionem,
ita
ut
amici
gratulentur, et dicant : Primum gratias agimus Deo nostro per lesum Christum pro omnibus uobis quia fides uestra annuntiatur in uniuerso mundo.
2, 13b-14 285
SVRGE, AMICA MEA, SPECIOSA MEA, ET VENI COLVMBA IN
FORAMINIBVS
MIHI
FACIEM
ENIM
TVA
PETRAE,
TVAM,
DVLCIS,
SONET ET
IN
CAVERNA
VOX
FACIES
TVA
TVA
IN
MACERIAE.
AVRIBVS
MEA,
OSTENDE
MEIS.
VOX
DECORA.
Iterum uox dilecti mei, iterum loquitur mihi et ad surgendum inuitat, eisdem nominibus me compellat : Surge, 290 inquiens,
amica
mea,
speciosa
mea,
et ueni,
columba
mea.
Et
protinus, ac si quaererem, quo ego surgam, ubi, uel in quo ero columba gemituosa, in foraminibus, inquit, petrae, in cauerna maceriae. Scit enim situm uel habitum mentis meae, quia claui eius, quos antequam fierent mente prophetica praeuidebam 295
et in prophetia
legebam
dicente
: Foderunt
manus
meas
et pedes
meos, et lancea lateris eius quam similiter praeuidebam et in prophetia legebam : Videbunt enim, ait Zacharias, in quem 262 Act. 15, 28-29. 268 cf. supra x, 645 ; cf. Bestiarium latinum 29 - ed. Ch. Cahier, p. 261 : quanta castitas in modica auicula (Cod . Brux. 10066-77). 270 Angel. ib. 598B. 272 cf. Ps. 8, 2 ; Greg., Moral. 17, 25, 35 - PL 76, 26D. 276 279 Angel. (Mt. 21, 19) Hier., In Mt. 3, 1414 - CC 77, p. 190 ; Angel. ib. 599A. ib. 599B. 280 Aug., Tr. in eu. Ioh. 50, 7 - CC 36, p. 435. 281 Rom. 1, 8. 295 Ps. 2i, 17. 296 Zach. 12, xo (Ioh. 19, 37). 261 aberit C, recedit I 265/266 et ea usque feceritis (Vulg. apud Patres lat.) 266 fieri om.B C t 288 auditur I 273 -modi om. E E1 I M 276 opera] 278 quaerens] in ea add. E E1 I M (Vulg.) 279 autem om. I sua add. A 295 289 eisdem] -que add. A E M 280 id est bonam opinionem supra lin. E et pedes meos om. M 297 propheta 1 1 ait om. A
II (2, I3b-i4)
CANTICORVM
IN CANTICVM
50
PL 869
animae transfixerunt ; claui, inquam, eius et lancea iam essent at | Diceb meae uulnera, et in ipsis gemerem sicut columba. 300
ergo
: Columba
petrae,
in foraminibus
mea,
in
maceriae,
cauerna
m, id est, anima gemituosa propter fixuram clauorum meoru a. maceri sum qui mei, s qui sum petra, propter uulnus lateri cet Videli a. maceri Nam ego unus idemque alias petra et alias ubi adhuc mortalis et passibilis eram, ibi ego maceria , obi iam
autem
a
resurrexi
ibi
mortuis,
ex. tunc
uel
petra
solidissi¬
Heua
peccauit
305
ma, sed non disparuerunt in petra iam impassibili cauernae siue foramina, quae facta fuerant in maceria adhuc passibili, immo apparebunt eadem in die iudicii. | Age quod agis, con¬ templare quod contemplaris, atque hoc modo semper ostende
310
mihi
faciem
tuam,
et abscondit a me paradisi, uidelicet quod est in medio comederemus, et ne audisset
315 dit, et cum
et
ostendendo
corrige
quod
faciem suam. Vbi abscondit ? in medio ligni in eodem in quo peccauit. Nam de ligno, paradisi, ait, praecepit nobis Dominus, ne tangeremus illud, ne forte moriamur . ComeDomini
uocem
abscondit
Dei,
se,
ait
Scrip¬
tura, a facie Domini Dei in medio ligni paradisi. Ergo in quo peccauit, in eodem se abscondit, utpote quae in peccato suo sibi complacuit et peccatum suum defendit. Non ostendit mihi faciem suam, cum dicerem : Vbi es ? Non sonuit uox eius
320 in
auribus
meis,
uox
confessionis,
sonare
quae
debuisset,
sal¬
tem cum dicerem, quare hoc fecisti ? sicut quando ei benedixi et uiro eius, dicens : Crescite et multiplicamini, non sonuit uox in auribus meis ; nullum enim cantauit canticum gratiarum actionis pro tam magno beneficio, quo illam constituebam 325
matrem
tantae
generationis,
possessurae
tantam
hereditatem
regni Dei. Tu autem ostende mihi, sicut et ostendis faciem tuam ; sonet uox tua in auribus meis, et audiam ego, audiant et amici, quorum unus uel primus audiuit, cum adhuc esset clausus in utero matris suae, et exsultauit ad uocem tuam, 330
quae
hoc
modo
sonuit
in
auribus
meis
: Magnificat
anima
mea
Dominum, et exsultauit spiritus meus in Deo salutari meo. Ibi et uocem meam et uocem tuam audire atque exsultare coepit. Vnde et quodam loco dixit : Qui habet sponsam, sponsus est. Amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet 298 Angel. ib. 599D. 308 cf. Rupert., De uictoria Verbi Dei 11, 29 - MGH Geistesgesch. Reihe 3, p. 404; Ps. Greg. (Robertus de Tombelaine), In Cant. 315 ib. 8. 311 ib. 6. 312 Gen. 3, 3. cf- Gen. 3, 8. PL 79» 499D318 cf. Greg., Moral. 4, 27, 50 - PL 73, 661D. 319 Gen. 3, 9. 320 cf. Ps. 146,7. 46-47.
321 333
Gen.
3,13.
322
Gen.
1, 28.
329
cf. Lc.
1, 41.
330
Lc.
r,
Ioh. 3, 29.
301 meorum om. t 303 unus] uulnus I 301/305 ibi ... ibi] sibi ... sibi C 312 ligno] de fructu uero ligni Vulg. 315 ait Scriptura] sicut Scriptura dicit M 318 sibimet supra lin. L 319/321 ubi usque dicerem om. I 325 matrem supra lin. E
332 tuam
... meam
~ I
et] ad B C t
B 29
IN CANTI 335 propter
uocem
CVM
CANTI
sponsi.
Hoc
COR VM
ergo
II (2, 1315-14 - 15)
gaudium
meum
impletum
51 est.
Igitur quia et amici auscultant, et me delectat uidere faciem fidei, et audire uocem confessionis atque gratiarum actionis, ostende mihi jaciem tuam, sonet uox tua in auribus meis. Vox enim tua dulcis, et jacies hia decora. In quo uox tua didcis ? 340 In eo uidelicet,
quod
columba
mea
es, et intenta
bus iam dictis, ita sicut columba
gemitum
in foramini¬
pro cantu habes.
Canendo gemis, gemendo canis, et ipsa exsultatio, qua exsultauit spiritus tuus in Deo salutari tuo, plena est gemitibus, plena lacrimis. In quo jacies tua decora ? In eo uidelicet, quod 345 magna
est fides, magna
humilitas
tua.
Iste est decor,
quem
concupiuit rex, quemadmodum psalmista dicit : | Audi, filia, B 29^ et uide, et inclina aurem tuam, et obliuiscere populum tuum, PL 870 et do \mum patris tui, et concupiscet rex decorem tuum. 2, 15
Capite 350 vineas.
nobis
Nam
vvlpes
vinea
parwlas,
nostra
qvae
demolivntvr
florvit.
Vulpes Herodes, uulpeculae siue uulpes paruulae illius temporis omnes, qui quaerebant animam pueri. Vnde et de quodam ex posteris eiusdem nominis, cum nuntiatum fuisset et Pharisaeis dicentibus : Exi et uade hinc, quia Herodes uult te 353 occidere.
Ite, inquit,
dicite uulpi
illi : Ecce
eido
daemonia,
et
sanitates perficio hodie et cras, et tertia die consummor. Ergo uulpes Herodes, maxime quia non solum crudelis, uerum etiam dolosus ille, qui dixit : Ite et interrogate diligenter de puero, et cum inueneritis , renuntiate mihi, ut et ego ueniens adorem eum. 360 Fuisse
tunc
iam
cum
eo
etiam
alios eiusdem
dolositatis
uel
ex eo constat, quod angelus ad Ioseph ita dixit : Surge et accipe puerum et matrem eius, et uade in terram Israhel, dejuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri. Igitur uidpes parmdas, quae demoliuntur uineas, capite nobis, inquit, id est occidantur cito, 365 moriantur,
et dispereant
qui quaerunt
animam
pueri. Nonne
uidetis paruulas uulpes istas, quomodo demoliuntur uineas ? Herodes enim non cessat occidere fere omnes, qui erant regiae stirpis, non cessat perscrutari, ut funditus deleat domum Dauid, de qua regem Christum nasciturum fore audiuit. Nonne 370 uidetis
ad ultimum,
quot
palmites
teneros
fera ista momordit,
Iudae,
quot infantes bestia crudelis occidit in Bethlehem
340 cf. supra 1, 643. 345 336 Benedict., Reg. monach. i, i - CSEL 73, p. 1. 346 Ps. 44, 11-12. 351 cf. Lc. 13, 32. 352 Mt. 2, 20. cf. Mt. 13, 28. 13, 31-32.
354
Lc.
337
confessionis
358
in marg.
Mt.
L
2, 8.
340
361
mea
367
ib. 20.
om.
B
es
om.
cf. Mt.
C
2, 3.
345
est om.
A
351 346 psalmus A C E1 1 L M tua om. C t fides tua magna est B 355 ite] et add. E I L M 353 fuisset] sibi praem. A E I, tibi M paruae I 360 cum eo iam tunc ~ M 357 etiam] et I (Vulg .) 356 consummar C E E1 M, iam om. I
367 regiae] de praem. I
365 dispereant
in marg. M
366 uulpes paruulas
~ C B
52
IN CANTI CVM
CANTICORVM
II (2, 15 - 16-17)
ciuitate Dauid ? Capite, capite, nam uinea nostra floruit. Vinea illa, quae nostra est, uinea uel uitis, uinea propter quam cete¬ ras demoliuntur uineas, inter quas ista sic latuit, quemadmo575 dum uirga una gracilis in magna silua latere solet ob paruitatem sui ; uinea, inquam, nostra haec floruit. Fructus eius adhuc flos, et non botrus est, nondum maturuit, et idcirco damnosum nimis est huiusmodi uineam uel florem eius succidi uel demoli¬ ri. Crescat prius et de flore proueniat fructus, condatur euange380 lium, et cognoscatur de signis et uirtutibus uenisse sanctum sanctorum, atque hoc erit florem uenisse in fructum et matu¬ ruisse botrum. Tunc, si fuerit succisus | huiusmodi botrus, B 30 custodiatur atque in uecte crucis portetur, ut experimento resurrectionis et dulcedinis eius cognoscatur, qualis terra, 385 quale sit regnum eius, ad quod non pertinent uulpeculae istae, quae uineas demoliuntur. Sicut olim duo uiri de exploratoribus, quos misit Moyses ad explorandam terram promissionis, palmitem cum uua sua deportauerunt in uecte cum ceteris frugibus terrae, dicentes : 39° Venimus in terram, ad quam misisti nos, quae reuera fluit lacte et meile, ut ex his frugibus cognosci potest. Illius rei gestae mysterium obseruetur, et tamdiu uinea nostra defendatur a uulpibus, donec flos eius botrus fiat praematurus, ex suo sapore cognoscendus, et terrae uiuentium experimentum mun395 do praebiturus.
2, 16-17
Dilectvs meys mihi, et ego illi, qvi pascitvr inter lilia,
DONEC
ASPIRET
DIES
ET
INCLINENTVR
VMBRAE.
Hoc est, o amici, j unde beatam me dicent omnes generationes, PL 871 quia dilectus meus mihi, et ego illi. Quomodo enim ille mihi, 400 et ego illi, nisi sicut per prophetam dictum est : Ecce uirgo concipiet, et pariet filium, et uocabitur nomen eius Emmanuhel ; butyrum et mei comedet, ut sciat reprobare malum et eligere bo¬ num ? Ita enim ille mihi, et ego illi, nec opus est edicere uerbis, quia mente melius potest percipi, immo nec uerbis exprimi 405 nec mente potest comprehendi siue aestimari, quale uel quan¬ tum hoc sit. Recordemur hic etiam ueteris historiae, per quam colligi potest, quam sit terribile id quod sub uerbis continetur tam iucundis, qui pascitur inter lilia, donec aspiret dies et in¬ clinentur umbrae, simulque quam serio de Emmanuhel sit 379 cf. Mt. 4, 23 ; Gregorian. 207, 2 - ed. Mohlberg, p. 125. 380 cf. Dan 9 24 383 cf. Num 13, 24 ; Rupert., De s. Trin. 16, 1733 (Raban., En. in Num. 2, 10 PL 108, 667B). 390 Num. 13, 28. 394 cf. Ps. 26, 13. 398 Lc 1 48 ’ * ‘ 5. -1 14 7, 400 Is.
373 uinea uel uitis uinea] uel uitis unica L uinea2] unica M L 375 gracilis supra lin E 377 non1] -dum add. E1 L M 379 condatur] credatur C 380 dej ex h E M 385 sit regnum] frumentum C, nomen B 388 sua om M 389 in] ad I 391 gestae rei ~ M 398 est o amici om. B C t 400 sicut om B dictum est] dicere C / 404/405 immo usque aestimari supra lin M 405 existimari M 400 etiam hic ~ I F
IN CANTICVM 410
dictum
: Butyrum
CANTI
et mei
COR VM
comedet,
ut
II (2, 16-17)
sciat
reprobare
53
malum
et
eligere bonum. Quae est illa uetus historia ? Clamor Sodomo¬ rum et Gomorrae, ait Dominus ad Abraham, multiplicatus est, et peccatum earum aggrauatum est nimis. Descendam, et uidebo utrum clamorem, qui uenit ad me, opere compleuerint, an non 415
est
ita
ut
sciam.
V ener unt que
duo
angeli
Sodomam,
sedente
Loth in foribus duitatis. Compulit illos oppido, ut diuerterent ad eum. Ingressisque domum illius, fecit conuiuium, coxit azyma et comederunt ; prius autem quam irent cubitum, uiri duitatis uallauerunt domum illius, a puero usque ad senem 420
omnis
populus
simul,
uocaueruntque
Loth
et dixerunt
ei
: Vbi
sunt uiri, qui introierunt ad te nocte ? Educ eos huc, ut cognosca¬ mus eos. | Et quidem duo angeli uenerant, sed diligenter anim- B 30^ aduertendum, quia sic deinde scriptum est : Dixit quoque Loth ad eos : Quaeso Domini mi, quia inuenit seruus tuus gratiam 425
coram
te, et magnificasti
misericordiam
tuam
quam
cum, ut saluares animam meam, etc. Ergo et in qui uenerant ad Abraham meridie, et in duobus Sodomam uespere, unus idemque agnoscendus et per ipsos operabatur et in ipsis loquebatur
430 inquiens,
et
uidebo,
utrum
clamorem
qui
fecisti
me-
tribus angelis, qui uenerunt est Deus, qui : Descendam,
uenit
ad
me,
opere
compleuerint, an non est ita ut sciam. Igitur et de illo tempore iam praeterito recte dicas, butyrum et mei comedet, ut sciat reprobare malum et eligere bonum, quoniam et apud Abraham et apud Loth habuit conuiuium, ut tanti illius mali caperet 435
440
experimentum,
apud
et pascebatur
illos
tamdiu,
uenerabile
est
piis
similitudinem
secundum
id, quod
aspira¬
donec
ret dies et inclinarentur umbrae, id est usque mane. scriptum est : Cumque esset mane, cogebant eum angeli, Surge, tolle uxorem tuam et duas filias quas habes, ne et pereas in scelere duitatis. O quam terribile impiis
Sic enim dicentes : tu pariter et quam illius
rei
gestae intelligitur in uerbis istis ! Pascitur, inquit, inter lilia, donec aspiret dies et inclinentur umbrae. Quaenam sunt lilia, nisi amicus dilecti Ioseph et ego dilecta, cui dicit : Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Vere ambo lilia, uidelicet 443
uirginalibus
pro
huiusmodi
| nuptiis
cohabitatione
et
castissima.
PL
Inter
lilia pascitur dilectus, donec aspiret dies et inclinen-
416 ib. 3-5. 423 ib. 18-19. 427 411 Gen. 18, 20-21. 415 ib. 19, 1. 437 Gen. 18, 15. 443 p. 381 s. 21, CM CC ss. 188 6, Trin. cf. Rupert., De s. Cant. 2, 2. 445 cf. Aug., Tr. in Iob. eu. 9, 2 - CC 36, p. 91 ; cf. supra 2, 271 ; cf. Mt. x, 24-25. 412 et Gomorrae usque sciam
413 eorum
supra lin. E
in marg. E
416
oppido
A
(Vulgi) 417
om. B
413/415 descendam
aci eum
om. C
illis M
424/425 coram te gratiam 422 eos] illos A EI M Vulg. angeli duo ~ A E 429 descendens C, descendenti B 427 uenerant ... uenerant A E1 L M ~ I 443 440/441 gestae rei ~ M 440 istius I 432 comedit A C E E1 I 443
dilecti in marg.
L M
B
cohabitationem
445
pro
uirg. nuptiis]
castissimam
propter
E E1 I L M
uirginales
nuptias
E
E1
I
872
II (2, 16-17)
IN CANTI CVM CANTICORVM
54
tur umbrae, comedit Emmanuhel butyrum et mei, id est qualemcumque uictum necessarium corpori, ut sciat reprobare malum et eligere bonum. Dixit enim ipse olim : Clamor Sodomorum et 450 Gomorrae
ad
uenit
me,
et uidebo,
descendam,
utrum
opere
compleuerint, an non est ita, ut sciam. Dicit et nunc, quia clamor sanguinis sanctorum prophetarum, quem effuderunt Iudaei, uenit ad me, descendam ut uideam utrum tales sint, an non est ita ut sciam. Facturus quippe sum uniuersale iudicium, 455 cuius
fuit illud Sodomorum
exemplum
sulfureum,
incendium
iuxta illud : et duitates Sodomorum et Gomorraeorum in cinerem redigens, euersione damnauit, exemplum eorum qui impie acturi sunt ponens. Quod si illud in Sodomis | non feci iudicium, nisi B prius experimento scirem, utrum ita esset an non, quanto
460 magis
antequam
illud uniuersale
faciam
iudicium,
ex¬
debeo
periri, ut sciam reprobare malum et eligere bonum, sic inci¬ piens : Paenitentiam agite, appropinquauit enim regnum cae¬ lorum. Cum istud in me accepero experimentum, cum impleuerint mensuram patrum suorum, occidendo me dominum 465 prophetarum,
sicut prophetas
occiderunt
patres
eorum,
tunc
incipiet iudicium fieri a caecitate ipsorum secundum similitunem Sodomorum. Sic enim dictum, et sic factum est. Et ecce miserunt manum uiri, et introduxerunt ad se Loth, clauseruntque ostium, et eos qui foris erant, percusserunt caecitate, a mini470 mo
usque
ad maximum,
ita ut ostium
inuenire
non
possent.
Ita
caecitas continget in Israhel in his, qui non tam Israhelitae quam Sodomitae sunt, iuxta illud Isaiae : Audite uerbum Do¬ mini, principes Sodomorum, auribus percipite legem Dei mei, populus Gomorrae. Cumque aspirauerit dies, subauditur resur475 rectionis
meae,
et inclinatae
fuerint
umbrae
peccatorum
et
ignorantiae, in iis uidelicet qui paenitentiam egerint, tunc subuertam illos, sicut mane illo subuerti Sodomam et Gomorram, non quod reliquiae non remanebunt, iuxta illud propheticum : Subuerti uos sicut subuertit Deus Sodomam et Gomorram et 480 facti estis quasi torris raptus de incendio. Item : Nisi Dominus exercituum reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus, et quasi Gomorra similes essemus. Haec dilectus mihi. Et quid ego illi ? 447 cf. supra 2, 402. ib. 601B.
449 cf. supra 2, 41 1 .
456 II Petri 2, 6.
452 cf. Mt. 23,35.
461 cf. supra 2, 410.
cf. Mt. 23, 32. 465 ib. 31. 467 Gen. 19, 10-11. 472 Is. 1, 10. 479 Amos 4, 11. 480 Is. 1, 9.
454 Angel.
462 Mt. 4, 17.
471 cf. Rom.
46.1
11, 25.
448 necessarium corpori uictum ~ E E1 I L M, uictum corpori necessari um A 452 sanctorum supra lin. E, et add. M 453 descendi E E1 458 iudicium non feci ~ AEE1ILM 462 appropinquabit A E E1 1 L M 463 in me supra lin. L
compleuerint
E1 L M
466 caecitate] ciuitate A
470
maximum] ultimum B C t 473/474 auribus usque Gomorrae in tuarg. E percipite auri¬ bus ~ Vulg. mei] nostri Vulg. 475/476 et ignorantiae peccator um ~ I 476 iis] his BEE1 egerunt C 478 non ... non] nisi A E E1 1 L M 481 uobis B C
IN CANTICVM
485
similis
Revertere,
2, 17b
NVLO
CERVORVM
SVPER
CANTICORVM
MONTES
55
avt
hin-
mi, capreae
dilecte
esto,
II (2 , zyb)
BETHEL.
Quid erat hoc dicere, nisi orare pro salute reliquiarum gen¬ tis meae ? Numquid enim ego erga gentem meam minorem compassionem haberem compassione uel caritate amicorum, scilicet prophetarum et apostolorum ? Exempli gratia : Quare, 49° inquit
Isaias,
errare
nos
fecisti,
Domine,
de
uiis
tuis,
indurasti
cor nostrum, ne timeremus te ? Conuertere propter seruos tuos tribus hereditatis tuae. Apostolus au|tem : Veritatem, inquit, PL 873 dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente con¬ scientia mea in Spiritu sancto, quoniam tristitia est mihi magna 495
et
continuus
dolor
cordi
meo,
etc.
Igitur
et
me
non
dubitetis
postulasse pro salute reliquiarum gentis meae, cuius uidelicet postulationis summa haec est : Reuertere, similis esto, dilecte mi, capreae aut hinnulo \ ceruorum super montes Bethel, id est, B 3iv propter patres domus Dei, hoc enim interpretatur Bethel, 500 caecitas quidem continget in Israhel, ita ut te inuenire non possint, qui dicis : Ego sum ostium, secundum supradictam similitudinem Sodomitarum, quos percussisti caecitate, ita ut non possent inuenire ostium, sed reuertere super montes Bethel, id est, sicut Isaias dicit : Conuertere propter seruos tuos, 505 recordare misericordiae tuae, sicut locutus es ad patres nostros, ut saltem, cum plenitudo gentium subintrauerit, tunc omnis Israel saluus fiat. Aliter : Reuertere, similis esto, dilecte mi, capreae, aut hinnulo ceruorum super montes Bethel. Qui pasceris inter lilia, donec 510 aspiret dies, et inclinentur umbrae, qui, ut scias reprobare ma¬ lum et eligere bonum, butyrum et mei comedis, et hoc inter lilia castitatis, quae sunt optiuus pater et ego uirgo mater, cum aspirauerit dies et inclinatae fuerint umbrae, reuertere, id est, diluculo resurge, ualde mane, orto iam sole, plena luce, 515
reparationis
nostrae
inclinatis
atque
destructis
umbris
mor¬
talitatis nostrae. Cito reuertere, noli moras facere, quia anima mea desiderat te. Scio quidem quia cito reuersurus es, iuxta illud propheticum : Viuificabit nos post duos dies, in die tertia suscitabit nos, et uiuemus in conspectu eius, et iuxta quod ipse
488 cf. Aug., Enarr. in Rom. 9, 1-2. 496 cf. p. 62. 500 cf. Rom. cf. Lc. 1, 54-55. 506 101
; cf. Aug.,
ps. Ps. 11, cf.
Enchiridion
Praefatio Epiphaniae
488 compassione habundantem B
122, 1, 8 - CC 40, p. 1814. 489 Is. 63, 17. 492 2, 8. 499 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 3, 18 - CC 72, 25. 501 Ioh. 10, 7. 504 cf. supra 2, 491. 505 Rom. 11, 25. 510 Is. 7, 15. 512 Horat., Ep. 2, 2, 10,
34 - CC
46, p. 69.
(Gregor . 17, 3 - ed. Mohlberg,
514
Mc.
p. 17).
16, 2.
518 Osee
515
cf.
6, 3.
om. A B C E caritatem A C t haberem compassione] 494 mihi est ~MJ? 503 super montes] similis I 512
pater] tuus add. E E1 I E M optiuus] optimus C, optimis t mater tua I 514 plena] iam add. A
uirgo mater]
520 dixisti
r Sicut
525 duum,
et
fuit
II (2, iyb - 3, 1-4)
CANTICORVM
IN CANTICVM
56
uentre
in
Ionas
ceti
et tribus
diebus
tribus
diebus et noctibus, ita erit Filius hominis in corde terrae tribus dilectae sed est, breue tribus noctibus. Tridui quidem tempus mente ata uulner ti gemen et et columbae tuae desideranti trinon satis, dilecte mi, festinatum est. Abbreuia hoc ipsum similis
in
diei
tertii,
ceruo-
hinnulo
aut
capreae
reuertendo
esto
rum, id est, uelocissimus esto ad peragendum cursum tuum. In corde terrae, id est, in sepulcro tuo non totum expendas triduum. Sufficit ad complendam ueritatem Scripturarum, si partem exiguam primi diei, id est tres horas nouissimas, et scilicet
quod
horas,
sex
dimi¬
est
aliquam dium noctis, cum die secundo, id est, cum sabbato iacens in sepulcro transegeris. Nam tres integri dies horae septuaginta duae sunt. Hoc esset nimis longum. Sufficiunt horae triginta tres, qui numerus ex duobus ternariis, deceno et singulari
530 partem
535
540
est.
compositus
primus
cui
Trinitatem,
Beatam
homo
pec-
cauit, | in te et per te et de teipso, dilecte mi, caro mea et B 40 sanguis meus, Deus meus et Dominus meus, placari oportet, sed hoc fiat celerrime et multum festinanter, sicut caprea siue hinnulus ceruorum in montibus celerrimus est, | secundum PL 874 quo
tuum,
nomen
prophetam
per
uocari,
es
iussus
Accelera
spolia detrahere, festina praedari. Vix igitur exspectatis triginta tribus horis, reuertere super montes Bethel, id est, resurge et appare principibus domus Dei, scilicet apostolis tuis et mihi, cuius maxime, sicut et illorum, immo et multo plus quam 545 illorum,
es
tu
desiderium,
grande
illud
iuxta
patriarchae
Iacob dictum ad Ioseph filium decorum : Benedictiones patris tui confortatae sunt benedictionibus patrum eius, donec ueniret desiderium collium aeternorum. Quam ueraciter ille te appellauerit desiderium, ego maxime in uisceribus meis experta sum, 550 et hoc amicis est intimandum. Quomodo ? 3, 1-4
In lectvlo meo per mea. Qvaesivi illvm, CIVITATEM ANIMA
555 VIGILES,
MA
MEA
QVEM
PER
MEA.
VICOS
ET
QVAESIVI
QVI
noctes et non
DILIGIT
PLATEAS,
ILLVM
CVSTODIVNT
VIDISTIS
ANIMA
ET
QVAERAM
NON
INVENI.
CIVITATEM.
? PAVLVLVM
INTRODVCAM ILLVM GENITRICIS MEAE.
qvaesivi qvem diligit anima inveni. Svrgam et circvibo
MEA.
CVM
TENVI
IN DOMVM
NVM
QVEM
QVEM
PERTRANSISSEM EVM,
MATRIS
NEC MEAE,
DILIGIT
INVENERVNT DILEXIT
ME ANI¬
EOS,
INVENI
DIMITTAM,
DONEC
ET
IN CVBICVLVM
520 Mt. 12, 40. 522 cf. Rupert., De diu. off. 7, 663 - CC CM 7, p. 242. 526 cf. Ps. 18, 6-7. 556 cf. Mt. 16, 17. 557 cf. Ioh. 20, 28. 540 Is. 8, 3. 545 cf. Rupert., De diu. off. 7, 1199 ss. - CC CM 7, p. 256. 546 Gen. 49, 26.
520 sicut] enim add. Vulg. ~
E
E1, quidem
horas in marg. M 541 igitur om. M DILEXIT
I M
om. M
521 ita] sic Vulg. 526 peragrandum
A
522 tempus breue quidem 529/550
nouissimas
usque
555 triginta supra /in. manu altera E 558 siue] sicut L 545 illorum] eorum t 550 quomodo om. B C 555
555 DILIGIT
I
557 DILEXIT
/
IN CANTI CVM 560
Hoc
sentitis,
sanctum Deum ex inquam, magnum 565 iste
o
CANTICORVM
amici,
in
II (3, 1-4)
uobismetipsis,
quicumque
57
habetis
dilectionis Spiritum, quicumque diligitis Dominum toto corde, ex tota mente, et ex tota anima. Hoc, sentitis uos, amici, et uos filiae Hierusalem, quia in ista dilectione est desiderium. Quanto uicinior
dilectus
habetur,
tanto
uehementius
desideratur.
Qui
habent, habere desiderant, qui uident, uidere desiderant. Nam angeli uident, et tamen, Scriptura teste, desiderant in eum prospicere. Ego autem, non utcumque habui aut uidi eum, sed in utero gestaui et genui eum et ei mater lac praebui 57°
et
diligenter
contemplata
sum.
Quid
putatis,
quot
noctes
duxi
peruigiles uidendo et audiendo eum ? Non enim sufficiebat dies ad tantum desiderium, sed totis noctibus in lectulo meo, in cubiculo meo peruigil | fouebam et adorabam paruulum, B 40^ audiebam et adorabam iam adultum, cum intra dulcia col575 loquia
per
oculos
suos,
oculos
corporis
transfunderet
mihi
suae diuinitatis aspectum, ita tamen contemperans, ut tole¬ rare possem, quem tremunt angeli et uirtutes caelorum, iuxta illud quod auditis eum dicentem in hoc ipso libro Canticorum : Auerte oculos tuos a me, quia ipsi me auolare 580 fecerunt.
Ita
in
lectulo
meo
habui
eum,
sed
deinde
contigit
mihi, ut ibi non inuenirem eum. Dixit enim : Quid mihi et tibi est, mulier ? Iam ex quo baptizatus est a Iohanne, fieri coeperat in lectulo siue in cubiculo meo, in illo habitationis meae secreto, ut non inuenirem eum. Nam statim ductus est 585 in
desertum
a
spiritu,
et
deinde
regressus
euangelium
meis
praeposuit affectibus, ita ut diceret : Quid mihi et tibi est , mulier ? Sed et alios docuit, ut similiter facerent, ut scilicet patrem et matrem propter euangelium relinquerent. Itaque | desiderio quaerebam et non inueniebam eum, ut solitaria PL 875 590
possiderem
solitarium.
Dixi
ergo
: Surgam
et circuibo
duita¬
tem per uicos et plateas, quaeram quem diligit anima mea. Dixi et feci sic, cum enim circuiret per ciuitates et castella, prae¬ dicans euangelium regni Dei, ego sequebar et quaerebam eum. Quaesiui illum, et non inueni. Ille enim tanto intentus nego595
tio
me
Denique
matrem
suam
et quodam
agnoscere
die, cum
quodammodo
dissimulauit.
eo loquente ad turbas dixisset
561 Deut. 6, 5. 567 I Petri 1, 12. 577 Praefatio communis (Mt. 24,29). 579Cant. 6, 4. 581 Ioh. 2, 4. 584 Mt. 4, 1 ; cf. supra 1, 122. 586 Ioh. 2, 4. 588 cf. Mt. 19, 29.
592 Lc. 8, 1-2.
596 Mt. 12, 46-50.
562 ex1] in E1 563 uos2 om. C t 565 dilectus iste ~ E E1 1 M 568 eum) quem Vulg. 569 utero] meo add. I gestaui] eum add. I praebui ei ~ E, lac ei praebui mater E1 I L M 571 audiendo] agendo I 574 inter E E1 577 angeli om. E E1 I L M 583 coeperat] ut add. E E1 I in cubiculo] in om. A
E E M
588 relinquerent
plateas] per praem. A quodam I
propter
dilexit E1 M
euangelium
-que om. B
591
594 et non inueni illum ~ M
~ I
596
IN CANTICVM
58
CANTICORVM
II (3, 1-4)
ntes ei quidam : Ecce mater tua et fratres tui foris stant quaere qui te, ipse respondens dicenti sibi, ait : Quae est mater mea, et . dixit suos, ulos discip in manum ns extende Et ? mei sunt fratres 600 Ecce
mea
mater
et fratres
mei.
enim
Quicumque
fecerit
uolunta -
et tem Patris mei qui in caelis est, ipse meus et frater et soror mater est. Hoc modo me matrem suam agnoscere dissimulauit. Hoc est quod dico, quaesiui illum et non inueni .. Post haec iuxta crucem eius steti. Sed numquid hoc mihi fuit inuenisse ?
605 dilectum
Immo
fuit
mihi
inuenisse
gladium,
et
qui
per-
transiuit animam meam. Sepultus est, clausum et signatum fuit monumentum. Et ego quali mente quaerebam eum ? Quali desiderio desiderabam eum, sciens eum esse a mortuis resurrecturum ? Interim :
610
Non
inueni
Inuenerunt
illum.
me
uigiles,
qui
custodiunt
duitatem. Qui uigiles, uel quam custodientes ciuitatem ? Discipuli | eius, quia ad hoc erant dispositi, ut custodirent, B 41 immo ut aedificarent ciuitatem ueram Hierusalem, de qua uel ad quam ipse dilectus per Isaiam dixit : Super muros tuos, 615 Hierusalem,
constitui
custodes,
tota
die
et tota
nocte
non
tacebunt
laudare nomen Domini. Isti uigiles iam tunc uigilabant, quia lugentes et flentes somnum non capiebant. Isti uigiles me inuenerunt, et mulieres, quae tota nocte uigilantes uenerunt ad monumentum, quae et emerant aromata, ut venientes €zo ungerent eum, inuenerunt me, bonum certatim afferendo nun¬ tium, quod resurrexisset, et quod uidissent eum. Et ego, in¬ quam : Num, quem dilexit anima mea, uidistis ? Vidimus, aiunt, uidimus Dominum : Surrexit uere, et apparuit Simoni. Visus est et duobus euntibus Emmaus, et deinde stetit in '625 medio nostrum et dixit : Pax uobis, et ostendit nobis manus et latus, et obtulimus ei partem piscis assi et fauum mellis, et manducabat coram nobis, et dixit : Haec sunt uerba, quae locutus sum ad \ uos, cum adhuc essem uobiscum, etc. His atque PL 876 aliis modis uidimus eum ipsa tertia die qua resurrexit. Haec '630 mihi
dixerunt
uigiles
illi. Ego
autem
sic
illum
inuenire
cupie¬
bam, ut iam nemo despiceret me dicentem, inueni illum, uidi illum, et ita factum est. Nam paululum cum pertransissem eos,
88 atque] ct B placet] qui praem. B magis placet ~ AI 591 illorum CM 5. - sicut om. L 595 ligni] et quasi B et] etiam B 596 ille eum ~ B 599 tantam om. B «01 sedens descendens B 602 sapientissimus] rex add B est om. AB «06 fortitudinis uerba ~ B ; uerba sapientiae et ueritatis om. B 607 numerus om. B 609 illa] ita C 610ueI]etL «1« mysterii B C «17 concepit substantiam ~ M, substantiae B 019 duo] quo B gemellae ca p«,= B «. duo] tua B «> e„fa £ , «, ‘i , JES, h , uberibus castis om. I, tn marg. M uberibus2 om. E1 «24 lactauerunt me ~ L/
IN CANTICVM 625 Spectate,
amici,
CANTICORVM
ubera
haec,
immo
III (4, 1-6 - 6b)
in uberibus
istis duo
77
haec,
uirginitatem atque fecunditatem. Nonne sunt haec sicut duo hinnuli capreae gemelli ? Numquam uisum est simile huic in montibus, siue collibus nostris ; sed neque uidebitur in saeculis superuenturis, ut uni capreae fiant duo tales hinnuli gemelli, 630 ut uni
feminae
contingat,
quatenus
eisdem
uberibus
et filium
lactet et uirgo sit. Aspicite hoc et admiramini, uidete et con¬ gratulamini, quia caprea haec tales hinnulos ita geminos edi¬ dit, quia femina haec, dum quasi caprea per montes exilit, dum caelestibus uel supernis animo intendit, gemella haec 635 plenae
dona
gratiae
feliciter apprehendit,
ut et mater
et uirgo
sit. Quid faciemus gemellis istis ? Pascuntur, et pascantur in liliis, donec aspiret dies et inclinentur umbrae, id est secreto custodiantur, in silentio habeantur, nec publice praedicentur quod ita sint gemelli, donec resurgam a mortuis, quod est 640 aspirare
diem,
et inclinari
Omnino
mortalitatis.
umbras
secreta
sint haec in liliis, id est in illis siue penes illos, quibus inest et candor et suauis odor castitatis, qualium prima fuit, cuius in utero infans ad odorem nostrum exsultauit longe a filiabus illis, quarum sunt quasi septem daemonia, septem istis praedituae
645 camentis
pulchritudinis,
quae
nunc
edixi,
contraria,
scilicet altitudo oculorum, compositio capillorum, uoracitas dentium, incontinentia labiorum, irreuerentia genarum, colli erectio nimia, subactionis atque confractionis uberum frequens iniuria. 650
Tempus
erit, quando
haec
tua,
quae
nunc
secreta
sunt,
oporteat praedicari ad gloriam Dei. Prijus hoc fiet : 4, 6b
Vadam
ad
montem
myrrhae
et
ad
collem
PL 890
thvris.
Quomodo uadam ? Ascendam Hierosolymam, et consum¬ mabuntur omnia, quae scripta sunt de me : Tradar enim 655 gentibus
ad illudendum
et flagellandum,
et postquam
flagella-
uerint, crucifigent et occident me. Hoc erit ire ad montem myrrhae, scilicet mortificari uel occidi, sicut a patribus istorum mortificati sunt prophetae. Tertia die resurgam a mortuis, et deinde ascendam in caelum, et sedebo ad dextram Patris, iuxta 660 illud : Dixit
Dominus
Domino
meo,
sede a destris meis.
Hoc
erit
ire ad | collem thuris. Exinde namque cognoscetur et praedica- B 35 bitur, quia sum Deus, iuxta illud : Et uocabitur nomen eius Ad¬ mirabilis, Consiliarius, Deus. Hoc praedicabitur, et sequenti($44 cf. Lc. 8, 2. 653 cf. Mt. 16, 21. 657 cf. Mt. 23, 31 ; cf. Angel. ib. 609A. 658 cf. Mt. 16, 21. 660 Ps. 109, 1. 662 Is. 9, 6. 663 cf. Mc. 16, 20.
627 numquam] nonne umquam B 629 super- om. B 637 et om. t 641 sint E1 E M in liliis haec ~ C t 644 quasi supra lin. E praedicamentis istis ~ I 645 dixi E M 646 uoracitas] uarietas C 648 uberum om. ABC t 650 tua supra lin. t 656 me et occident ~ I 660/662 sub lin. B ; namque ... et praedicabitur ... iuxta illud om. B
Dixit usque Deus
CANTICORVM
IN CANTICVM
78
III (4, 6b - 7-8)
bus signis confirmabitur, atque ita fiet, ut mihi thus offeratur Deo
665 tamquam
uero, destructis
simulacris
gentium
et aris dae¬
monum, quibus hactenus ab ignorantibus et errantibus incen¬ sum offertur et sacrificium. Quid deinde ?
4, 7-8
Tota
pvlchra
es, amica
non
macvla
et
mea,
est
in
te.
Veni de Libano, sponsa mea, veni de Libano, veni. Coro670 naberis de capite Amana, de vertice Sanir et Hermon, de CVBILIBVS LEONVM, DE MONTIBVS PARDORVM.
Cum pertransiero montem myrrhae, et peruenero ad collem thuris, id est cum resurrexero a mortuis, atque coronatus glo¬ ria et honore resurrectionis et immortalitatis, sedensque ad Patris
675 dextram
adorari,
diuina
id est omni
et thure,
religione
honorari coepero Deus unus cum Patre et Spiritu sancto, tunc demum et tu coronaberis, tunc demum haec loquar ad te : Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te. Quomodo haec loquar ad te ? Nimirum magna et manifesta euangelii praedi680 catione.
Et
nunc
quidem
es, sed
pulchra
nondum
apparuit
quod tota pulchra sis, et quod macula non sit in te, quod scilicet uirgo conceperis uel genueris et uirgineis uberibus lactaueris me. Hoc praedicabitur gentibus quod a Deo macula non sit in te. Tunc demum loquar tibi : Veni de Libano, sponsa 685 mea,
ueni
de Libano,
ueni, coronaberis.
coronaberis
Vnde
? De
capite Amana, quod interpretatur nocturna auis, de uertice Sanir, quod interpretatur dens uigiliarum, et Hermon, quod interpretatur anathema. Venies de Libano, quod interpretatur candidaHo, id est, migrabis de corpore isto, corpore candido, 690 corpore
uirgineo,
et coronaberis
de omnibus
his, id est de cor¬
pore uel membris illius, qui nominibus istis recte denotatur, de regnis mundi huius. Regna namque mundi huius quaedam capita uel quidam uertices recte dicuntur nocturnae auis, et dentis uigiliarum et uere anathematizati diaboli a Deo separati, 695 qui cum
sit princeps
tenebrarum
et tamquam
leo rugiens
cir¬
cumeat, quaerens quem deuoret, recte et nocturna auis | et dens dicitur uigiliarum. Ipsa eadem regna et cubilia leonum et montes dico pardorum, quia uidelicet reges regnorum, reges 004 cf. Mt. 2, 11 ; Prudentius, Cathemerinon 12, 64 - CC
120, p. 67 ; Iuuencus,
Euang. hist. 1, 285 - PL 19, 98. 673 Ps. 8, 6. 675 cf. supra 3, 664. 076 cf.’ Symbolum Quicumque. 680 cf. supra 1, 248. 686/688 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 23, 10 ; 58, 23 - CC 72, p. 88. 132 ; Raban., De nat. rer. 13, 1 - PL m
359D.362C. 692 cf. Mt. 4, 8. 695 Ioh. 12, 31 coli. Eph. 6, 12 ; Lc. 22, 53 ; Coi. 1, 13 ; I Petri 5, 8. 698 cf. Rupert., De uict. Verbi Dei, Prol. 9-14 - MGH Geistesgesch. Reihe 5, p. 2.
664 signis supra lin. A 667 et sacrificium offertur ~ E, et om. C inde B 675 religioni M 677 et tu supra lin. M 680 -dum om. B 682 conceper is m ras. I
691 recte om. B
denotantur
B
auis nocturnae ~ B 695 sit] ipse praem. B uigiliarum dicitur ~ B L eademque M
692 huius
mundi
~ B
693
696 et om. C et recte ~ B 697 698 reges regnorum om. B
IN CANTI CVM Babyloniorum 700 reges
CANTICORVM
et Persarum
et consules
III (4, 7-8 - 9)
atque Medorum,
siue imperatores
79
reges Graecorum,
Romanorum,
quid
nisi leo¬
nes et pardi dicendi sunt, qui | tot bellis, tot caedibus hominum PL 891 orbem terrarum lacerauerunt ? De talium leonum cubilibus taliumque pardorum montibus tu, amica mea, coronaberis. Quomodo ? Videlicet credent in me, fructum uentris tui, et 705 eorum
credentium
salus
corona
tua
erit. Ita coronaberis,
ut
et in caelis regina sanctorum, et in terris regina sis regnorum. Vbicumque enim praedicatum fuerit illud de dilecto dictum, minuisti eum paulo minus ab angelis, gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum, praedica710 bitur
et de te, quod
sis, o dilecta,
et mater
huius
coronati
ac
proinde regina caelorum, totum iure possidens filii regnum, atque hoc intuitu reges atque imperatores coronis suis te coronabunt, palatia sua nomini meo sacrabunt, honori tuo dedicabunt, ut desinant esse quod fuerant, montes pardorum, 715 cubilia leonum. V VLNERASTI COR MEVM TVI.
Etenim 720 sponsa,
COR
IN VNO
MEVM,
quis umquam
unum
SOROR
OCVLORVM
oculorum
MEA,
TVORUM,
SPONSA.
ET
IN VNO
V VLNERASTI CRINE
COLLI
ita habuit, ut tu habes, soror mea, ? De
quadam
muliere
sacra
et ueridica
narrat Scriptura, quia, cum esset sterilis et ob hoc amaro animo orauit Dominum flens largiter et multiplicauit preces coram Domino et post haec ita subiunctum est : Et abiit mulier in domum suam, uultusque illius non sunt amplius in diuersa 725 mutati.
Quid
erat illa uniformitas
uultuum,
non
se amplius
in
diuersa mutantium ? Nimirum identitas cogitationum, et ualde intenta earundem perseuerantia precum, quas profecto quis discernat, uos scitis, o amici, qui dicitis : Viuus est enim sermo Dei et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, et 730 pertingens
usque
ad
diuisionem
animae
et spiritus,
compagum
quoque ac medullarum , et discretor cogitationum et intentionum cordis, et non est ulla creatura inuisibilis in conspectu eius. Hoc est unum oculorum, haec uniformitas uultuum, oculorum spiritualium uultum internorum indefessa caritate iustam 735 precem
perseueranter,
ac semper
uti coep|tum
est, dirigere
ad Dominum
cogitare idipsum. Et quis in hac re talis, ut tu,
704cf.Deut. 28,4 (Lc. 1,42). 705 cf. Phil. 4, 1. 707 cf. Mt. 26, 13. 708 Ps. 8, 6-7. 711 cf. supra Prol. 3 5 . 712 cf. Apoc. 4, 10. 720 cf. I Reg. 1 ss. 723 I Reg. 1, 18. 728 Hebr. 4, 12-13.
701 hominum om. AB C t 700 quid nisi] non nisi quia B 699 atque] et L regina sanctorum in caelis 706 sanctorum] caelorum I 705 tua corona ~ C ~ B sis om. B 707 enim om. B de dilecto] delecto B 709/710 et 713 consecra¬ 712 coronabunt te ~ B 710 et2 om. I praedicabitur ~ B 721 Scriptura] 717 in1 usque et om. B 716 soror] sponsa E bunt B et1] ac E1 731 ac] et I 725 illa uniformitas B historia uel praem. B 735 precem] preest E1
B 36
8o
IN CANTICVM
CANTICORVM
III (4, 9)
o dilecta singularis, quam solam prae cunctis amantibus totam occupauit totamque possidet amor dilecti. In hoc uno, soror mea, sponsa, per fidem soror mea, per Spiritum sanctum, amo740 rem
uerum,
sponsa
in hoc uno
mea,
tuorum
oculorum
uulnerasti
cor meum, unde et uiscera mea super te continere se non po¬ tuerunt. Nec uero solummodo in hoc uno oculorum tuorum uulnerasti cor meum, sed et in uno crine colli tui, id est in nimia humilitate cordis tui, quem uidelicet crinem semper 745 unum
uidi, quam
humilitatem
semper
uniformem
et indefi¬
cientem esse perspexi. Quid uno crine gracilius, et quid humi¬ litate subtilius ? Quid crine flexibilius, et quid humilitate confractius ? Crinis unus uix comparet, humilitas tua uix consentit, quod computari possis inter homines. Iste est crinis 750 colli, humilis
cogitatus
mulieris,
caput
non
habentis
; caput
inquam, id est uirum, neque habentis neque habere uolentis. | Nam caput mulieris uir. Tu capite isto te indignam iudicasti, PL 892 tu uiro et omni saeculo te indignam existimasti. Hoc scientes dicunt et uere dicunt amici, quia uotum egregium Deo prima 755 uouisti,
uotum
uirginitatis.
Attamen
sponsi
nomen
admisisti,
desponsari uiro non renuisti, et inter haec unum oculorum tuorum et illum crinem iam dictum colli tui magis ac magis in me fixisti, fide fortis, spe stabilis, caritate immobilis. Si enim Abraham et Sara fideles sperare potuerunt, quod 760 coniugium
illud tolli fugit quod
eorum
non
deberem
negligere,
quin
custodirem
in domo Pharaonis incontaminatum, et idcirco Saram in domum illam, nec Abraham renuit, nec ipsa Sara re¬ ; quanto magis tu, fidelissima, me fidelem fore sperasti, uirginitatem tuam custodire possem aut non negligerem
765 illibatam
in domo
sponsi,
praesertim
fidelis et iusti, et idcirco
desponsionis solemnitatem non refugisti ? Itaque semper et ubique unum siue unitatem habens oculorum, id est uultum in diuersa non mutatum, uulnerasti cor meum, unum illum crinem tuum, scilicet spiritum humilem et contribulatum in 770 me
iecisti
ueluti
spiculum
praeacutum,
et
uul \nerasti
cor B 36v
meum. Alii quondam fortes et ualidi me tenuerunt, et dicen¬ tem : Dimittite me, non dimiserunt, et luctando fortiter contra Deum fortes fuerunt, tu autem et uulnerasti cor meum. Et illi quidem luctando atque uincendo aeternam sibimet benedic741 cf. Gen. 43, 30. 750 cf. supra 3, 437. 752 Eph. 5) 23. 755 cf. supra 3 279. 759 cf. Gen. 12, 14-20. 765 cf. Mt. 1, 19. 769 cf. Ps. 50, 19. • • 2 Gen. 32, 26. 774 ib. 29.
757 singularis dilecta ~ M 737/738 occupauit totam ~ B 738 in hoc unol irnmo hoc I 741 inde I 746 conspexi t crine supra lin. A gracilius] est add. B 750 colli] ex uno colli tui B 752 uir] est praem. B 754/755 uouisti prima ~ L 758 in me in marg. M, om. I 762 illam] suam C 763 fidelem fore] sororem I 767 habens om. C uultum id est ~ B 770 eiecisti I 773 et1 om. M 774 quidam E
IN CANTICVM 775 tionem
et
necessariam
obtinuerunt, tu autem do cor meum ? 4, 10
Qvam
CANTICORVM
pvlchrae
peccatori
III (4, 9 - 10)
populo
suo
81
indulgentiam
quid inuenisti, quid accepisti uulneran-
svnt
mammae
PVLCHRIORA VBERA TVA VINO, 780 RVM SVPER OMNIA AROMATA.
tvae,
ET
soror
ODOR
mea,
sponsa.
VNGVENTORVM
TVO-
Amici auscultant haec, et intelligunt me hoc dicere, hoc admirari, quia mater et uirgo es, et hunc esse fructum unius oculorum tuorum, et unius crinis colli tui, quod cum te repu¬ tares indignam uiro, facta es digna Deo ; cum te indignam 785 iudicares
facere
semen
in Israhel,
facta
es digna
facere
salutem
in Israhel ; cum indignam te reputares lactare filium homi¬ nem, digna habita es mammis pulchris, uberibus pulcherrimis, mammis uirgineis, uberibus intactis, lactare Filium Deum et hominem. Haec auscultantes, toties de mammis et uberibus 790 tuis et de
ceteris
instrumentis
tuae
pulchritudinis,
de oculis,
de capillis, de dentibus et labiis, tot uoces dilecti gratulantis non fastidiunt, quoniam amici sunt, immo gaudio gaudent propter uocem sponsi laetantis, iuxta illud : Laetabitur Dominus in operibus suis. Voces istae, uoces laetitiae nostrae sunt, 795 laetitiae
Patris
et Filii et Spiritus
sancti
in istis
operibus
nostris, in mammis siue uberibus tuis, semel duo ubera tua, sicut duo hinmili capreae gemelli, quod iam supradictum est ; et nunc iterum : Quam pulchrae sunt mammae tuae, soror mea, sponsa ! ac tertio : Pulchriora sunt ubera tua 800 uino.
Haec
enim
egregia
sunt
opera
Trinitatis,
haec
gra¬
tiora ualdeque pulchriora primis operibus illius, dicentis : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, pla|smantis de terra Adam et fabricantis de costa eius Heuam. PL 893 Numquid enim non ualde pulchrius est, sicut nunc de utero 805 mulieris
absque
uiro
uirum
facere,
quam
tunc
de
costa
uiri
mulierem fecisse ? Illic namque de uiro mulier facta est, quae perdat ; hic de muliere uir factus est, qui perdita saluet, | B 37 propter quod et factus est. Pulchritudo huius operis iucundius spectatur in mammis siue uberibus tuis, quando iam 810 peracta
est species
lactor mammis
tantae
pulchritudinis,
tuis, mammis
quando
iam
femineis, uberibus
natus
uirgineis.
781 cf. Bened., Reg. monach. Prol. i, i - CSEL 75, p. 1. 785 cf. Gen. 38, 9. 788 cf. supra 3, 212. 792 Ioh. 3, 29. 793 Ps. 103, 31. 797 Cant. 4, 5. 802 Gen. 1, 26. 803 ib. 2, 7.21 ; Hier., Ep. 22, 8 - CSEL 54, p. 154, 13 ; id.. In ep. ad Eph. 3,5-
779 pvlchriora] lin. A
783/781
nem] Dei B
PL
26, 561A.
svnt add. B C t (Vulg .) indignam
reputares
~ B
788 filium Dei et hominem
I 800 ubera usque opera add. E1 801 et ualde B
782 mater] et praem. M, mater supra 786 te indignam
lactare ~ B
~ B
homi¬
796 uberibus] operibus
om. t sunt enim egregia ~ M egregia] sponsa illis E1 1 M 803/805 eius usque costa om. I 806
808 factus est uir ~ C 807 perdidit corr. ex perdat M fecisse om. I 809 uberibus] in praem. B 810/811 lactatur natus B huius] eius A B C t 811 lactatur corr. in marg. M
82
IN CANTICVM
CANTICORVM
III (4, 10)
Qualis tandem est ista comparatio, pulchriora sunt ubera tua uino ? Aut quid magnum est dicere, pulchriora sunt ubera tua uino ? Nam in uino luxuria est. Nolite, ait quidam amicorum adulescentulas
815 ad nostras
scribens,
uino, in quo
nolite inebriari
est luxuria. Quid ergo magnum est dicere, quod ubera tua pulchriora sunt eo quod non est pulchrum ? Vinum namque siue hoc praesens uini significatum non est pulchrum, cum sit luxuria siue carnis uoluptas, sine cuius ebrietate praeeunte 820 nulla
umquam
ubera
praeter
ubera
tua
filium
lactauerunt.
Est igitur illud, quod apud hominum scholas dicitur tapinosis, id est humilitas statum rei magnae dictis infirmans. Magna quippe res est uirginitas siue integritas uberum me filium lactantium ; nec satis laudatur haec tam pulchra res, dum re 825 maritali
siue
coniugali
pulchrior
esse
praedicatur,
scilicet
lactatione filiorum, quorum initium uinum est, id est luxuria, quae in uino est. Itidem secundum tropum, qui apud homines metonymia dicitur, per id quod continet ostendens id quod continetur. 830 Poteram
sic dicere, quia sola ubera
tua
me
lactantia
pulchra
sunt, ceterarum cuncta ubera feminarum, ex quo id accepe¬ runt ut filios suos lactare possent, etiamsi quid pulchritudinis prius habuerunt, pulchra esse desierunt, ita ut reipsa quisque lactantium ueraciter dicat : Ecce enim in iniquitatibus con835 ceptus
sum,
et in peccatis
concepit
me
mater
mea,
scilicet
in
iniquitatibus Adae, in peccatis Heuae. Nam ex illis iniquitati¬ bus, ex illis peccatis cum ceteris malis istud quoque uinum uenit, scilicet luxuriae nimietas, per quam conceptus mulieris a Deo super numerum multiplicentur, ut in comparatione 840 reproborum electi pauci existimentur. Quae autem sunt unguenta tua ? Dico enim, et odor un¬ guentorum tuorum super omnia aromata. Quae ergo sunt un¬ guenta tua, soror mea, sponsa ? Elemosinae tuae, quas expendisti in me. Audiunt et audituri sunt amici de quadam 845 muliere
effudente
oleum
| super
caput
et super
pedes
dilecti B 37^
tui recumbentis, et dicunt, quia domus impleta est ex odore unguenti, et intelligunt in illa muliere ecclesiam | nostram, PL 894 quae quoties elemosinam impendit pauperibus nostris, toties 814 Eph. 3, 18. 819 cf. supra i, 248. 821 Donatus, Ars gramm. 3, 2-4 - ed. Mommsen, p. 395, 13. 828 Quintii., Inst. orat. 8, 6, 23. 834 Ps 50 7 838 cf supra 1, 248. 839 cf. Greg., In I Reg. 4, 26 - CC 144, p. 309 ; (Mt. 20, 16). 843 cf. Aug., In eu. lob. tr. 50 - PL 33, 1762 s. ; Rupert., De s. Trin. Ep. 35 - CC CM 21, p. 1x9. 845 cf. Ioh. 12, 3 ss. ; cf. Rupert., lnlob. eu. 10, 1533 - CC CM 9,
819 sine] siue t 820 filium om. B 821 hominum] homines et praeni. B 823 uirginitas est ~ M 82 3 praedicatur] laudatur et praeni. B 834 lactentium
B
837 istud om. B
840 aestimentur
t
841 sunt] fiunt B
nae] emissiones prae?n. B 845 oleum] ungentum E E1 I intelligunt ~ B 848 impendit elemosinam ~ B C t
843 elemosi-
847 in illa muliere
IN CANTICVM unguenta 850 Haec
CANTICO RVM
III (4, 10 - 11)
sua pedibus meis superfundit et aromata
enim
sunt
unguenta
pretiosa,
cuilibet ex inimicis meis cibum
aromata
83
distribuit.
uera,
esurienti
dare, sitienti potum
praebere,
hospitem siue peregrinantem colligere, nudum uestire, infir¬ mum uisitare, et si in carcere est, ad eum uenire. Super omnia haec aromata est odor unguentorum tuorum, id est suauitas 855 elemosinarum
tuarum,
quia
non
ut
ceteri
in membris
meis,
sed in memetipso tu mihi munificentissima exstitisti. Et qui¬ dem iure materno et naturali affectu tu mihi cuncta debuisti, uerumtamen fidem et humilitatem siue caritatem tuam plusquam maternam respicienti mihi cuncta pro optimis unguen860 tis, cuncta
pro
suauissimis
fuere
elemosinis,
ita ut
nulla
ele¬
mosinarum aromata, quaecumque mihi in meis expenduntur minimis, unguentis illis ualeant aliquatenus comparari. Favvs
4, 11
LINGVA
distillans TVA,
ET
ODOR
labia
tva,
sponsa
VESTIMENTORVM
; mel
et
TVORVM
lac
SICVT
svb ODOR
865 THVRIS.
Parum erat quod dixi supra, et eloquium tuum dulce, quia nimis parum est dulcedinem esse in eloquio, nisi dulce sit etiam cor. Tu dulcis in ore, dulcis et in corde. Hoc est quod nunc dico, fauus distillans labia tua, subiungens, mel et lac 870 sub
lingua
tua, id est in anima
tua.
Ibi tibimetipsi
dulciter
sapit fauus eloquii tui, fauus distillans a labiis tuis, labiis gratiosis. Fauus tuus ego sum, mel tuum et lac tuum ego sum, quia Deus tuus et filius tuus ego sum. Hoc tua sentit anima, hoc tua sonant labia. Aliud loqui non potes quam id quod in 875 pectore
habes
: Ex
abundantia
cordis
labia
tua
loquuntur.
Et
si aliis pro tempore tacuisti, mihi tacere non potuisti. Ex quo me natum uidisti, mecum deliciata es fauo dulcis eloquii, simulque osculo oris mei, osculo oris tui, et satisfactum est etiam sic fidei tuae, spei et dilectioni tuae, fidei per dilectionem 880 dicenti
: Osculetur
me
osculo
oris sui. Quid
de pannis
dicam,
| B 38
quibus me inuoluisti et in praesepio reclinasti ? Nimirum id quod uerum est, quia odor uestimentorum tuorum sicut odor thuris. Omnium namque uestimentorum, scilicet bonorum operum tuorum, quae in me materna et plusquam materna 850 cf. Mt. 25, 35-36. 862cf.Mt. 25,40. 866 Cant. 4, 3. 883 Angel. ib. 610B. 881 cf. Lc. 2, 7. 880 Cant. 1, 1.
875 Mt. 12, 34.
852 uestire] 851 meis] suis B 850 aromata uera unguenta pretiosa ~ B 859 cuncta usque 854 suauitas] aromatum add. B operire E E1 I L M illis] istis E1 862 minimis] in praem. B 860 cunctis B unguentis om. I 866 dixit t 863/864 mel usque tva om. B aliquatenus ualeant ~ L sponsa B tu tua] usque hoc 867/869 M I et 868 etiam] 867 est] erat hoc B 874/875 B add. dico nunc quod est hoc distillans] 871 M add. 869 tua] sponsa 877 osculo oris tui om. I 875 tua om B quam usque loquuntur in marg M 879 per Explicit liber tercius incipit liber quartus add. A E1 est om. I 882 881 reclinasti] me. praem. B 880 dicentis B t dilectionem supra lin. E B add. tuorum m] uestimentoru L lin. supra 883 namque odor2 supra lin. L
84 885 caritate
IN CANTICVM operata
es, panni
CANTICORVM illi primitiae
III (4, 11)
fuerunt.
Et quia cuncta,
quae tunc in me uel extunc propter me operata es, de magno et ualido caritatis igne cum suauitate humilitatis uenerunt, recte dixerim ego, recte consenserunt amici, quia odor uestimentorum tuorum sicut odor thuris. Sic etenim in omnibus 890 famulata
es mihi,
mater
et uirgo
fidelis, tamquam
soli debetur odor thuris in sacrificio suo, quamuis paruulus tuus, paruulus homo.
886 tunc] nunc B enim
M
ex- om. A B C t
Deo,
cui
essem
ego
888 consenserunt] mihi add. B
889
892 nullum Explicit, nec non Incipit.
LIBER
QVARTVS
Quid agimus, anima, quare tristis es, et quare conturbas me ? Ecce in medio nuptiarum sumus, nuptiarum hominis regis, quas fecit filio suo ; quem de Virgine incarnari uoluit. Et dicis | mihi illud terrificum, illud ualde pauendum : Intrauit autem PL 895 5 rex, ut uideret discumbentes , et uidit ibi hominem non uestitum ueste nuptiali, et ait illi : Amice, quomodo huc intrasti, non habens uestem nuptialem ? At ille obmutuit. Tunc dixit rex mi¬ nistris : Ligatis manibus eius et pedibus, mittite eum in tenebras exteriores. Quorsum tendis ? Cur mihi haec ingeris ? Timesne 10 quod
uestem
non
habeas
nuptialem
? Et
quidem
si de
cari¬
tate agitur, quod ipsa sit uestis nuptialis, tu ad istas nuptias, ad istarum nuptiarum laudes decantandas sine caritate non intrasti. Ipsa mater nuptiarum conscia tibi sit et testis quod sine huiusmodi ueste non accesseris, cui quondam tecum, ut 15 uidebatur, colloquenti, dum sermonem cum illa conferres de sacris mysteriis, de gloria sanctae et indiuiduae Trinitatis, et dicenti : Quomodo tu loqui audes de huiusmodi ? erat autem haec eius percunctatio facie serena et uultu | hilari, ita res- B 38^ pondisti : Ego beatam Trinitatem diligo, et inde certissime 20 scio, quod
de illa loquens
numquam
extra
ueritatem
aberrabo.
Ne igitur tristeris, anima mea, neque conturbes me, sed spera in Deo, quoniam adhuc confitebor illi, non aberrando, quod esset paene in tenebras exteriores mitti, et sequentem uocem sponsi cum gaudio audi : 25 Hortvs conclvsvs, soror mea, sponsa, hortvs conclv4, 12-15 svs, fons signatvs. Emissiones tvae paradisvs malorvm PVNICORVM NARDVS
ET
CVM
POMORVM
CROCVS,
FISTVLA
FRYCTIBVS. ET
CYPRVS
CINNAMOMVM,
CVM
CVM
NARDO,
VNIVERSIS
lignis Libani, myrrha et aloe cvm omnibvs primis vn30 gventis. Fons hortorvm, pvtevs aqvarvm viventi vm, qvae flvvnt impetv de Libano.
Ecce nouus paradisus, nouae plantationes, quas plantauit unus idemque antiqui paradisi plantator Dominus Deus. Plantauerat autem Dominus Deus, ait Scriptura, paradisum 35 uoluptatis a principio , in quo posuit hominem quem formauerat. 2 cf. Mt. 22, 2. 34 Gen. 2, 8-10.
4 Mt. 22, 11-13.
16 cf. supra Prol. 62.
21 Ps. 41, 12.
4 illud] istud E1 3 et dicis] edicis E1 IV, 2 nuptiarum sumus om. E1 5 uestitum non ~ L 9 ingeris] anima add. in marg. M 12 caritate non in¬ trasti] ueste nuptiali non intrasti id est sine caritate B 16 de gloria] gloriae I sanctae supra lin. M 17 audes loqui ~ B C t 18 respondit I 21 contristeris B 23 in om. B sponsi uocem ~ E E1 1 E M 25 conclvsvs] es supra lin. add. M,
add. ACE1
L
DEI genitrix
add. B C E i
ligni
E1
om.
primis
A
L
M
soror
mea
sponsa
27/28 cyprvs 33 plasmator
om. B C E
E1, in rasura
usque vniversis B
34 Deus
add.
29
om. E 1
Dominus
~
M
86
IN CANTI CVM
CANTICORVM
IV (4, 12-15)
Produxitque Dominus Deus de humo omne lignum pulchrum uisu, et ad uescendum suaue ; lignum etiam uitae in medio paradisi, lignumque scientiae boni et mali. Et fluuius egredieba¬ tur de loco uoluptatis ad irrigandum paradisum, qui inde diuidi40 tur in quattuor
capita.
Ille est paradisus
antiquus,
paradisus
terrenus ; iste est paradisus nouus, paradisus caelestis. Vtriusque plantator est unus idemque Dominus Deus. In illo posuit
hominem quem formauerat ; in isto formauit hominem, qui apud ipsum in principio Deus erat. De ista humo produxit 45 omne
lignum
pulchrum
uisu,
et ad
uescendum
suaue.
etiam uitae in medio paradisi. Istam humum,
Lignum
istam terram
suam benedixit, et ex ea cunctarum germina gratiarum et cunctarum exemplaria uirtutum produxit. Ipsum quoque lignum uitae Christum, Deum et hominem, dominum paradisi 50 caelestis.
De
illo uoluptatis
loco -fluuius egrediebatur
ad irrigan¬
dum paradisum, qui inde diuiditur in quattuor capita. De isto paradiso ille fluuius siue illud flumen egressum est, de quo psalmista dicit : Fluminis impetus laetificat \ duitatem Dei, qui PL 896 inde diuiditur in quattuor capita, id est quattuor euangelia.
55 Nec
paradisus
ille hominem
custodire
| potuit,
nec
paradisum
illum homo sibi custodire potuit. Quoniam ergo non profuit illis parentibus primis, nec nobis in illis introductio illa in illum ta¬ lem paradisum, terrenum paradisum, non obseruato praecepto quod acceperunt, iterum plantatur alius paradisus, quem in60 gredientes
lignum
uitae aeternae
comedamus
et non
moriamur,
et istae sunt emissiones dilectae, super quibus praesenti loco gratulatur dilectus, et ita loquitur : Hortus conclusus, soror
mea, sponsa, hortus conclusus, fons signatus. Emissiones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus. Dictu65 rus, emissiones
tuae paradisus,
praemisit,
hortus
conclusus,
soror
mea, sponsa ; et iterum, hortus conclusus, ac deinde fons signa¬ tus. Porro emissionum horti huius illud fuit principium, quod sicut ei nuntiauit angelus, concepit et peperit filium. Quid igi¬ tur uerbis istis, nisi et concipientis uirginitas et parientis prae70 dicatur
integritas
lecto, dicamus
? Proinde
omnes
dicamus
et nos
feliciter
corde credulo et ore consono
cum
di¬
: Hortus
conclusus es, o Dei Genitrix, hortus conclusus, fons signatus. Vnde
hortus ? Nam
inde nominatur
hortus, quod semper
44 Ioh. 1, 1. 49 cf. supra 3, 69 ; cf. Rupert., De s. Trin. 2, 1232 - CC CM p. 216 s. 53 Ps. 45, 5. 73/75 Raban., De nat. rer. 19, 9 - PL m, 530C.
21,
30 eduxitque E 42 est unus om. B illo] quo B 44 Deus om. B C t illa E I L M humo om. B 50 egrediebatur fluuius ~ B C t 54 capita id est quattuor om. A E M 50 sibi om. B t 50 potuit] uoluit M 57 in illis om. B 00 aeternae uitae ~ E E1 1 E AI 02 dilectus supra lin. At soror mea sponsa om. B C E E1, supra lin. E conclusus] est add. B 03 es Dei genitrix add. B C E E1 E t conclusus om. E1 00 ac deinde fons] fons deinde B 07 fuit illud ~ M 08 illi B t 70 feliciter] fideliter E E1 I E M 70/71 et nos usque dicamus om. B
B 39
IN CANTICVM
CANTICORVM
ibi aliquid oriatur ; quia cum 75 creet,
hortus
numquam
sine
IV (4, 12-15)
alia terra semel in anno
fructu
est. Vnde
ergo
87
aliquid
hortus
es tu,
o dilecta dilecti, nisi quia in te natum est aliquid, quod num¬ quam desinit, et fructus tuus numquam marcescit aut deficit ? Maxime autem hoc mirum est, immo uerum atque iucundum, quia de horto praedicatur quod sit conclusus. Quomodo enim 80 hortus,
si conclusus
? Numquam
simile
huic
auditum
est de
omni nostrorum multitudine hortorum, nec potuit dici uel esse hortus non habens aditum, per quem saltem unus intraret uel exiret hortulanus. Hic hortus unus uel solus est et clausus uel conclusus ; hic uterus unus est fecundus et incorruptus. O igi85 tur soror
et sponsa
mea,
quomodo
gaudent
amici,
quia talis es
hortus, talis fons ? Corpore hortus conclusus , mente uel anima fons signatus. Et quare bis diceris hortus conclusus ? Videlicet propter conceptum et propter partum, quia in utroque mirabile est 90 et fidelium
mentibus
amabile
miraculum,
quod
neque
corrupta
es conceptu neque uiolata partu in utroque, et amici et omnes adulescentulae nostrae gratulantur, | et utrumque libenter B 39^ confitentur. Vnde 95 signatus
autem
fons signatus ? Et quo
? Nimirum
ex
eo, quod
uel quali signaculo
Spiritus
sanctus
super uenit
in te, et uirtus Altissimi obumbrauit tibi. Ipse Spiritus sanctus signaculum est huius fontis nostri, signaculum pectoris tui. Et hoc geminum nostrae custodiae munimentum, geminum nostrorum amicorum gaudium, quia et uterus tuus nulli uiro, 100 nulli
carnali
commercio
accessibilis,
et mens
tua
nulli uitio,
nulli spirituali nequitiae fuit umquam penetrabilis. Mirum, quod cum ita sis hortus conclusus, ita fons signatus, nihilomi¬ nus, immo et | eo amplius emittis omnia bona quibus mundus PL 897 impleatur, et emissiones tuae paradisus malorum punicorum 105 cum
pomorum
fructibus,
paradisus
Scripturarum
uel doctrinae
cum bonis et sanctis operibus. Emissiones tuae uel paradisus tuus, cyprus cum nardo, nardus et crocus, fistula et cinnamo¬ mum cum uniuersis lignis Libani, myrrha et aloe cum omnibus primis unguentis. Herbarum aromaticarum iste numerus, no scilicet numerus septenarius, amicis nostris bene est cognitus, quod uniuersitatem significet, maximeque ex Spiritu sancto
95 Lc. 1, 35. 90 cf. Ambros., De uirginibus i, 48 - PL 110 cf. Greg., Moral., Praef. 8, 17 - PL 75, 526C et passim.
16, 213 (Eph. x, 13).
74 oriatur usque aliquid2 om. t, sed corr. in indice. 75 creet] gignat Raban. 70 est om. B 80 huic simile ~ B 83 clausus] cultus E E1 1 E 85 soror mea et sponsa ~BL 90 mente B 95 sanctus] sancti signaculum est et B 90 sanctus Spiritus ~ A. 97 huius supra lin. I frontis B 99 amicorum nostrorum ~ I E quia] quod M 100 nulli usque uitio om. E1 107 crocus] et add. E 110 septenarius numerus ~ B est om. B
88
IN CANTI CVM
CANTICORVM
IV (4, 12-15)
sit sacratus, Spiritu septiformi qui hoc ipsum operatur re¬ quiescendo super me florem primitiuum horti huius. Operatur, inquam, hoc ipsum, quod hortus conclusus es, quod emissiones talis et tam
115 tuae paradisus
pulcher,
sicut
ex
istis aromatum
septem speciebus animaduerti potest, inter quas principalis est nardus, unde et bis praedicari uel numerari meretur, cum dico, cyprus cum nardo, nardus et crocus. Nam ipsa est humili¬ tas tua, quae ualde oblectauit Altissimum, oblectauit me 120 regem
dilectum
tuum,
sicut
ipsa dicis, quia
esset rex in
dum
accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. Quidquid gra¬ tiarum, quidquid uirtutum, quidquid operationum caelestium mundus accepit, emissiones tuae sunt, ut ubi erant prius spina et uepres, uepres et carduus, lappa et tribulus, urtica et paliu125 rus, uniuersitas nequitiarum, ibi sit cyprus cum nardo, nardus et crocus, fistula et cinnamomum, myrrha, et aloe, uniuersitas gratiarum, iuxta numeri huius, numeri septenarii sacramen¬ tum, cum uniuersis lignis Libani, cum omnibus primis un¬ guentis. Quid ibi uniuersa ligna Libani ? | Et prima unguenta B 8 130 quid sunt
uel faciunt
illic ? Nimirum
ligna Libani
sunt
quidam
amici nostri, amici illi, qui cum sint nuptiarum nostrarum filii siue domestici, nihilominus sunt potentia saeculi grandes et excelsi atque facultatibus dilatati, ita ut ex elemosinis eorum 135 positi,
sustententur
paruuli nostri, paruuli spiritualis pro-
quemadmodum
lignorum
in ramis
Libani
nidificant
passeres exigui. Vnde est illud in psalmo praescriptum : Saturabuntur ligna campi, et cedri Libani, quas plantauit, illic passeres nidificabunt. Tales niduli passerum nostrorum et cunctae elemosinae, quas faciunt uel facturi sunt potentes ac 140 diuites
nostrarum,
uel filii nuptiarum
amici
prima
unguenta
sunt, unguenta miri odoris, sicut significatur ex me dilecto tuo, ubi mulier peccatrix pretiosum unguentum emit et effudit super caput uel pedes meos recumbentis, et domus repletur ex odore unguenti. Pulchra 145 sitas harum
emissionum
tuarum,
ualde uarietas siue diuer-
huius
paradisi
nostri,
ubi
et
altitudo lignorum Libani et humilitas omnis aromatici ger¬ minis, qualecumque decet intelligi, per iam dicta uirgulta numeri septenarii spectaculum commune praebebit, spiranti¬ bus in medio primis unguentis, id est cunctis operibus pietatis, 150 maximeque elemosinis, quibus suppleri poterit, quidquid minus spiritualis uitae habuerint tales, ut | iam dictum est, PL 898 112 cf. Is. 11, 2.
120 Cant. i, ii.
122 cf. M. Bernards, Die Welt der Laien
[Festschrift f. Ios. Kard. Frings, Koln 1960], p. 401. cf. supra 4, 132.
127 Ps. 103, 16-17.
151
112 me om. B 115 talis paradisus ~ B 122 quidquid2 om. E1 122 prius oni. B 124 uepres2 om. B E1 127 numeri2 om. I 121 qui cum sint] qui sunt B C t, quidam E 129 cunctae] familiae add. B 142 effundit E E1 144 repleta est Vulg. 145 emissionum] diuersionum B
IN CANTI CVM
CANTICORVM
IV (4, 12-15)
89
nuptiarum nostrarum domestici, quamuis saeculi curis im¬ pliciti, nostri tamen per fidem amici. Sic quondam in taber¬ naculo Domini saga cilicina, byssum et purpuram amica exten155 sione
tegebant
; sic semper,
qui spiritualibus
minus
abundant,
carnalia sua spiritualibus communicant, ut iure spiritualium illorum participes fiant. Hae sunt emissiones tuae, soror mea sponsa, emissiones horti conclusi, emissiones fontis signati, paradisus Dei Patris. Hereditas mea dilecti tui, filii Dei, filii 160
tui,
opus
Spiritus
sancti,
ecclesia
una
de
multis
emissionibus
tuis, quae per orbem terrarum diffusa semper in te respiciet et ad nos clamabit de nobisipsis uocem extollens de turba mulier fidelis, dicens mihi : Beatus uenter, qui te portauit, et ubera quae suxisti. Tu fons hortorum, puteus aquarum uiuen165 tium
; fons,
inquam,
hortorum,
id
est
mater
ecclesiarum
;
puteus aquarum | uiuentium, id est secretarium omnium B 8T Scripturarum sanctarum. Quae, uidelicet aquae uiuentes, fluunt impetu de Libano, id est sanctae omnes Scripturae, quae solae dicuntur et sunt canonicae, manauerunt de populo anti¬ co quo, populo iudaico. Nobilitas quippe illius populi per Liba¬ num solet mystice designari, de quo populo ego et tu, soror mea sponsa, secundum carnem sumus progeniti, cuius terrae terminus ex uno latere est mons huius nominis. Cunctae uiuentes aquae de isto Libano fluunt, cuncta eloquia Dei 175 huic populo
nostro
sunt,
credita
nostro
et de isto populo
non
quomodocumque, sed cum impetu cucurrerunt. Oportebat enim huiusmodi aquas cum impetu fluere, oportebat eloquia Dei fortiter currere, quia multi nimis erant qui conabantur obsistere, multi nimis adhuc sunt qui obnituntur et audent 180
contradicere.
Idcirco amici nostri, per quos administrata sunt eloquia Dei, oportuit ut essent non solum auctoritate diuina praediti, uerum etiam potestate mundana praecelsi. Qui fere primus uocibus manifestis caniturus erat mysteria regni nostri et 185
uirtutes
saeculi
uenturi,
oportuit
eum
regem
heri,
regem
Dauid potentem et secundum nomen suum bellatorem manu fortem, ut pueros siue pueriles populi animos, qui nescirent sponte curam habere de futuris et inuisibilibus, nimis inhiando praesentibus istis uisibilibus, auctoritate frangeret regiae 154 Ex. 26, 1. 576 ; cf. Ange], 3, 2.
p. 103.
181
162 cf. Lc. ii, 27. ib. 611B.
cf. Hebr.
172
1, 14.
163 Lc. 11, 27.
cf. Rom. 186
Hier.,
1, 3 ; cf. supra Eib.
166 cf. supra 1, 122.
3, 688.
inlerpr. hebr. nom.
174
cf. Rom.
35, 11 - CC
72,
187 cf. Mt. 11, 16.
155/156 minus usque spiritualibus om. B 159 mea om. L 161 terrarum supra lin. A in te semper ~ M 164/165 fons usque id est om. C 165 ecclesia¬ rum] omnium praem. I 166 secretarum t 167/168 uiuentes fluunt] fluentes et uiuentes B 168 omnes sanctae 172 sumus supra lin. L. 175 credita usque nostro om. AC t, credita sunt nostro ~ I 178 Domini C t cu¬ currere I 181 sunt om. B 182 praedita E1 184 ministeria M 187 animos populi ~ E 188 inuisibilibus] de praem. I
9o
IN CANTI CVM
CANTICORVM
IV (4, 12-15)
190 potestatis, admixto terroribus blandimento, scilicet suauitate musici modulaminis. Similiter ceteri amicorum nostrorum per quos eloquia Dei manauerunt, fere omnes fortitudine et terrore armati fuerunt, et omnes gladiis usi sunt ; gladiis, inquam, materialibus necessario armatae huiusmodi aquae 195 uiuentes reuera cum impetu per eos cucurrerunt. Primus uel mitissimus eorum Moyses, cum de nostra pleni¬ tudine accipiens uiuentes aquas fundere, id est legem sanctam et mysticam scribere inciperet, gladium arripuit atque arripi iussit, et uno die uiginti tria millia hominum fabricatorum 200 mendacii primo impetu aquae uiuentis, id est acceptae legis, interfecit. Et illi quidem postquam | temporaliter administra- PL 899 uerunt suo quique tempore decesserunt ; sed perseuerat im¬ petus aquarum uiuentium in ore et manibus etiam illorum qui non | scripserunt, quorum notissimus Helias exstitit, qui B 9 205 uno die quadringentos et quinquaginta uiros magno impetu interfecit. Aquarum igitur uiuentium puteus, id est sanctarum Scripturarum sacrarium, soror mea sponsa, tu es, et hinc est quod dico, quia emissiones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus. Sicut enim in initio fons ascendebat 210 e terra, irrigans uniuersam superficiem terrae, sicut, inquam, ■fluuius egrediebatur de loco uoluptatis ad irrigandum paradisum, qui inde diuiditur in quattuor capita, sic ex te, o amica, o terra benedicta, fons ille ascendit, qui apud Deum erat, et uera lux erat, sicut scriptum est : Quoniam apud te est fons uitae, et in 215 lumine tuo uidebimus lumen. Fons, inquam, ille ascendit ex te, non principium siue initium habens ex te, sed de corde Patris per occultas uias cum omnibus aquis uiuentibus, id est cum omnibus Scripturis ueritatis ueniens in te et aeternae sapien¬ tiae fontem siue puteum faciens in te atque hoc modo ascendit 220 ex te. Ad quid ascendit ? Vtique ad irrigandam uniuersam superficiem terrae, ad instruendam siue excolendam ecclesiam per uniuersum orbem terrae. Ad hoc egreditur fluuius de loco uoluptatis, scilicet ad irrigandum paradisum, ad hoc, inquam, ex te, o uoluptas siue locus uoluptatis Dei, initium accipiet 22J sanctum euangelium, ut per uniuersum mundum spiritualem 196 cf. Num. 12, 3. 198 cf. Ex. 32, 28. 199 cf. Iob 13, 4. 204 cf. III Reg. 18, 19.40. 207 Aniiph. Beata Dei genitrix - CAO 1, 106, p. 287. 209 cf. Gen. 2, 6. 211 Gen. 2, 10. 213 cf. Ioh. 1, 1.9. 214 Ps. 35, 10. 216 cf. Ps. 44, 2 ; cf. Rupert., De s. Trin., Prol. 70 - CC CM
21, p. 126.
191 musici] mystici C
193 usi sunt gladiis ~ E1
194 inquam supra /in. M
200 impetu primo ~ t
uiuentis] uenientis C E1 E
202 impetus perseuerat
~ B 204 exstitit Helias ~ I 205 quadragintos C, quadraginta B et quinquaginta om. C / impetu magno ~ B 206 igitur om. B 207 Scriptu¬ rarum om. E1 soror] sicut praem. E1 212/213 benedicta terra ~ C 213 ascendit ille ~ M 218 aeternum A B C t 221 superficiem] paradisum praem. B
222 egredietur I
223 ad2 om. B
IN CANTICVM
230
235
240
245
CANTICORVM
IV (4, 12-15)
91
irriget paradisum, et diuidetur in quattuor capita, id est in quattuor necessariae salutis sacramenta, quae uidelicet sunt haec, incarnatio, passio, resurrectio atque ascensio mea. Haec enim necessario praedicabuntur, et necessario scientur, quia sine istorum confessione non fit noster paradisus, sine istorum fide non saluatur mundus. Diuidentur, inquam, uiuentes aquae in ista quattuor capita, id est principalia sacramenta, quia uidelicet omnes Scripturae in ista quattuor subtiliter in¬ tendunt appellando haec faciem hominis, faciem uituli, faciem leonis et faciem aquilae uolantis. Tunc cognoscent amici, quid etiam ante prophetas uoluerit Scriptura legis, dicendo : Catulus leonis Iuda, ad praedam, fili mi, ascendisti ; quid uoluerit, ordinando talem ritum uituli sacrificandi, quid uoluerit, dicendo Moysi : Prophetam susci\tabo eis de fratribus B suis similem tui ; quid uoluerit, canendo : Sicut aquila prouocans ad uolandum pullos suos, et super eos uolitans, expandit alas suas, et assumpsit eos atque portauit in humeris suis. Et de duabus quidem faciebus, de facie hominis et de facie uituli omnes in me consentiunt, scilicet quod homo natus sim et mortalis mortem sustinuerim ; sed de facie leonis et de facie aquilae uolantis non omnes similiter consentiunt, uidelicet quod et resurrexerim et in caelum ascenderim. Sic de duobus capitibus fluuii de loco uoluptatis egredientis et in | quattuor pl 900 capita diuisi, scilicet de fluuio Geon, qui apud Aegyptios Nilus
250 uocatur,
et de
fluuio
Phison,
qui et Ganges
dicitur,
negari
non
potest quin exeant de illo paradiso terrestri ; de duobus uero ceteris scriptores mundani Scripturam nostram redarguere conantur, dicendo quod non ita sit, ut ipsa dicit, eo quod illi, scilicet Tigris et Eufrates in Armenia manare uideantur, uno 255 fonte exorti, non intelligentes neque animaduertentes quia Scriptura non dixit, quod fluuius ille paradisi in ipso paradiso incipiat in quattuor capita diuidi, sed fluuius, inquit, egre¬ diebatur de loco uoluptatis ad irrigandum paradisum, qui inde diuiditur in quattuor capita, id est in omnes fluuiales atque 260 dulces et potabiles aquas, quarum capita sunt ista quattuor flumina principalia. Aquae etenim suapte natura salsae erant et amarae, ascendendo autem per illam quasi terrae mam227 cf. Greg., Hom. in eu. x, 4, 1 - PL 76, 81 5B. 10, 14.
237 Gen.
49, 9.
239
Deut.
234 cf. Apoc. 4, 6-7 ; Ez. 1, 10 ;
18, 18.
240 Deut.
32, xi.
24G
cf. Rupert., De s. Trin. 30, 348 - CC CM 23, p. 1651 (Aug., De consensu euang. x, 6 ; Beda, Explan. in Apoc. 4). 249 cf. Rupert., De s. Trin. 2, 1164 ss. 1365 ss. (Isid., Etym. 13, 21, 10 ; Salust., Hist. reliquiae 4, 77).
227 necessariae salutis om. B 233 quattuor] capita add. B A B C om. B
228 atque ... mea om. L 230 sine2 om. E1 236 amici] mei add. B prophetas] Scripturas
t ; uoluerit] uolantis B 239 prophetam] prophetando B 244 consentient B E E1 1 246 consentiunt similiter ~ M
et add. C t 248 egredientes etenim supra lin. M
E1
256 illo I
260 quattuor
243 de1 247 sic]
om. B C t
261
92
IN CANTICVM
CANTICORVM
IV (4, 12-15 - 16)
mam, scilicet paradisiacam terram uersae sunt in dulcedinem, ut irrigarent uniuersam terrae superficiem, ipsaeque dulces 265 atque
potabiles
captiuo,
quod
futurum
erat, generi
humano
terram extra paradisum facerent habitabilem, scilicet herba¬ rum, lignorum seminumque feracem, et inter aquas ceteras, quae ex illa mamma dulcorem acceperunt, illa flumina Geon et Phison, Tigris et Eufrates praecipua sunt. Similiter aquae 270 Scripturarum
ex
te, soror
mea
sponsa,
dulcescunt
tuo, siue per uterum tuum uiuentes factae sunt. ualde amarae, immo et mortuae et mortificantes enim occidit, ait quidam | amicorum nostrorum. aliud est, quidquid Moyses loquitur, quidquid 275 legitur
apud
filios matris
nostrae
qui pugnant
ex
utero
Alias autem sunt. Littera Etenim quid B 10 de prophetis
contra
te, nisi
littera sine spiritu, sine anima corpus ? Idcirco bibentes aquas mortuas moriuntur ; legentes et sequentes solam occidentem litteram occidunt. Quomodo tandem fiet istud, quomodo plantabitur, siue dilatabitur talis emissionum
280 sus ?
4, 1G
SvRGE, ET
AQVILO
FLVENT
; ET VENI, A V STER ; PERFLA
AROMATA
tuarum
paradi-
HORTVM
MEVM,
ILLIVS.
Surgente aquilone et flante austro liet istud. Quis ille est aquilo ? Ille nimirum, qui dixit : Sedebo in monte testamenti, in 285 lateribus
aquilonis
; ille, de quo
dictum
est per
prophetam
:
Ab aquilone pandetur malum super omnem terram, ipse est serpens antiquus, qui uocatur diabolus et Satanas. Vnde iste talis aquilo surget ? Quomodo surget ? Surget de occultis insidiis, ubi iacebat olim et serpebat lubricus anguis, quando 290 primam
mulierem
decepit,
quemadmodum
illa dixit : Serpens
decepit me, et comedi. Non ibi surrexit ut impugnaret, sed serpendo sibilauit ut deciperet. Vires quippe non habebat prius quam consensum uoluntarium praeberet ei mulier, quam Deus innocentem fecerat. Inter te et illum, soror mea 295 sponsa,
Deus
inimicitias
posuit ; et
idcirco
de
te
omnino
desperauit, immo de fraude sua, de dolo siue artibus suis aduersum te nihil habet spei ut decipere possit. Dico ergo illi : Surge, aquilo. Quid iaces in terra ? Quid insidiaris | calcaneo PL 901 nostro ? Nihil proficis insidiando. Potius surge, uiribus utere, 300 et toto malignitatis
impetu
debacchare.
Egisti olim
ut serpens,
272 II Cor. 3, 6. 27« cf. Ioh. 4, 10. 284 cf. Angcl. ib. 61 iD ; Is. 14, 13. 28« Ier. 1, 14. 287 Apoc. 12, 9. 205 cf. Gen. 3,13. 298 ib. 200 cf. Rupert., De uictoria Verbi Dei, Pro l. - MGH Gcistcsgesch. Rcihe 3, p. 2.
204 superficiem terrae ~ I atque mortificantes ~ M supra lin. E
208 dulciorem C 272 -enim om. M
277/278 litteram occidentem
~ B I
272 et3] atque L M sunt quid] aliquod B 27« sine 278 occiduntur
A
C E E1
282 flvant V ulg. 285 illo E1 28« omnem terram] omnes habitatores terrae Vtilg. 291 pugnaret I 292 sibilauit serpendo ~ B 294 fecit I 297 spei habet ~ B possit] opus est ut te saltem contristare possit add. E E At
IN CANTICVM
CANTICORVM
IV (4, 16)
93
age nunc ut draco magnus, draco rufus habens capita septem. Non quasi imperans dico, sed permittentis animo loquor. Tu enim iamdudum surgere coepisti, nec aliud est nisi ac si dicam : Age quod agis, surge qui surgis, debacchare qui debaccharis. 305 Quando
enim
surgere
coepisti
?
Nimirum
antequam
fieret
haec altera mulier, contra quam decipiendo nihil potes. Vbi uerbum promissionis quae nunc impletur audisti, quod ad Abraham dictum est : In semine hio benedicentur omnes gentes, statim surrexisti, quia | praedictas inter te et mulierem, 310
semen
tuum
et
semen
illius
inimicitias
adesse
inter B iov
persensisti.
Surrexisti, caput erexisti, caput primum regnum Aegyptio¬ rum. Dixisti enim loquens in Pharaone : Quidquid masculini sexus natum fuerit, occidite et in flumen proicite : quidquid feminei, reseruate, et cetera his similia, usque dum diceres 315 persequens abeuntes : Euaginabo gladium meum, interficiet eos manus mea. Ita qui serpens deceptor fueras, draco persecutor factus es, draco magnus, draco rufus, id est sanguineus. Post illud primum caput tuum secundum caput erexisti occidendo per manus Hiezabel et stirpis eius, praecones huius 320
mysterii,
praenuntios
huius
sacramenti,
prophetas
Deinde tertium caput in Nabuchodonosor rege deinde quartum in regno Persarum et Medorum qui genus nostrum delere uoluit, ne esset unde nasci. Deinde quintum in regno Graecorum per 325 Epiphanem
caput
erexisti,
et
ita
iam
quinque
Domini.
Babylonis ; per Aman, possem ego Antiochum
uicibus,
o
aqui¬
lo, surrexisti. Sextum caput nunc est, scilicet regnum Roma¬ norum. Septimum nondum uenit, uidelicet regnum Antichristi. Surge, igitur, aquilo, id est, age quod agis : non enim praecipio ut agas malum, quod numquam egeris, sed permitto surgere, 330
quia
uis.
hoc
Excute
caput
sextum
tuum,
effice
tradatur
ut
hoc semen mulieris in manus Romanorum. Ita surge, aquilo ; et ueni, auster ; ueni, sancte Spiritus, cui diabolus aquilo contrarius est, perfla hortum meum et fluent aromata illius, fietque quod ante dixi, emissiones tuae paradisus, quod num335 quam ita factum est. Numquam enim, o auster, ita contra aquilonem uenisti, ut perflando hortum meum nouum faceres fluere paradisum, id est nouam propagari ecclesiam de multi¬ tudine gentium. 301 cf. Apoc. 12, 3. 308 Gen. 22, 18. 312 Ex. 1, 22. 315 Ex. 15, 9. 324 322 Esth. 3, 1 ss. 321 IV Reg. 25, 1 ss. 319 III Reg. 19, 2 ss. 326 cf. Rupert., De uictoria Verbi Dei 13, 9 - ib., p. 413 ss. I Macc. 1, 11.
302 imperantis
C
303 nisi om. B
306 haec om. I
poteris ABC
regnorum 311 caput erexistis in marg. M quae] quod B fuerit natum ~ I et om. E1 L occidite et non in Vulg. 318 caput tuum 320
~ I
primum
mysterii huius
~
A
319 per manus
B C t
ministerii
326 regno Graecorum] regnorum B aquilo supra lin. A 336 faceret B
nunc
Hiezabel E1 om. B
t
occidendo
~ I
caput om. E1 330 efficere E1
321
307
313 t, om. E 1 flumen] aquam B 319/ 324 3.52
94 5, 1
IN CANTICVM
Veniat 340
FRVCTVM
dilectvs POMORVM
CANTICORVM mevs
in
IV (5, 1 - ib-e)
hortvm
svvm,
vt
comedat
SVORUM.
Vt dilectus meus mihi loquitur, ita est. Ego hortus, ego fons hortorum, ego fons signatus, ego gratia eius, puteus aquarum uiuentium et emissiones meae paradisus malorum punicorum. Veniat ergo ipse in hortum suum, et comedat fructum pomo345
rum
suorum.
Non
quomodo
Heua
inuitauit
uirum
suum,
ego
inuito dilectum meum. | Illa inuita|uit uirum suum ad come- B n dendum pomum non suum, pomum alienum, pomum inter- PL 902 dictum ; ego inuito dilectum meum ad hortum suum, ad comedendum fructum pomorum, non alienorum, sed fructum 33° pomorum
suorum,
quemadmodum
: Meus
dicit
cibus
est, ut
faciam uoluntatem Patris mei, quae uidelicet uoluntas Patris salus et uita est generis humani, quod ipse plasmauit, quod benedixit, quod perditum reparauit. Et quid tam proprie suum inter omnes fructus pomorum suorum quam ego, quae 353
sum
prima
de primitiis
pomorum,
etiam
immo
fons
hortorum.
Veniat igitur in hunc hortum suum, et me transferendo in illud tertium caelum, in illum tertium paradisum quo abiit, quo me uidente ascendit, comedat frtictum pomorum suorum, perficiat, usque ad finem perducat gratiam eorum quae in me 360 celebrata sunt operum suorum. Ex quo in caelum abiisti, crebro reuerteris in illum quem dicis paradisum emissionum mearum, et comedis de pomis punicis, quae optima sunt inter primitias earundem emissionum mearum. Tot enim comedis fragmina malorum punicorum, quot beatas animas martyrum 363 confessorumque tuorum hinc assumis et transfers in illud uitae sempiternae secretum. Quando ita uenies in hunc hortum tuum, ad istum quem dicis fontem hortorum ? Quando ita uenies ad me, ut ubi tu es, illic et ego tecum sim ? 5, lb-e
Veni
37° RHAM
in hortvm
MEAM
CVM
mevm,
soror
AROMATIBVS
mea
MEIS.
sponsa,
COMEDI
MEO, BIBI VINVM MEVM CVM LACTE MEO. ET BIBITE ET INEBRIAMINI, CARISSIMI.
341 cf. Cant. 4, 12-15. 12,2.
358
cf. Act.
350 Ioh. 4, 34.
1, 9.
361
messvi
FAVVM
COMEDITE,
355 cf. Prou. 3, 9.
cf. supra 4, 166.
368
cf. Ioh.
myr-
CVM
MELLE AMICI
;
357 cf. II Cor. 12, 26.
.>41 ut dilectus meus om. B mihi supra /in. E loquitur mihi ~ B 342 hortorum ego om. B 343 tuae I 344 ipse supra lin. E 345/346 ego usque uirum suum om. I 347 pomum2] sed B 348 dilecto meo E1 349 fructum2 supra lin. C
349/350
non
usque pomorum
om. B
351 qui E1
352 salus]
sensus casus B humani generis ~ B M plasmauit] plantauit E E1 LM quod] et C 353 proprium B 355 prima sum ~ B pomorum] suorum add. B etiam om. B 356 hunc om. I 359 ad] in BCt gratiam] ad praem.I 361 paradisum quem dicis ~ M 363 enim] iam add. C t 364 fragmenta ^ C M, iam praem. B quod B E1 365 et transfers supra lin. E 365/366 uitae sempiternae] aeternae uitae I 366/367 quando usque hortorum
om. E1 1
368 et om. A. B C t
sim tecum
~ E E1 1 L M
IN CANTICVM
CANTICORVM
IV (5, ib-e)
95
Omnia quae generi humano ad salutem siue restaurationem ipsius erant necessaria, ego te silente perfeci ; soror mea 375 sponsa, nunc me quiescente tibi debetur aliqua eiusdem operis portio tua. Quid tantum ad requiem tuam festinas ? Ego nascendo, moriendo, resurgendo et in caelum ascendendo salutem mundi operatus sum, nunc cum amicis et testibus meis te superesse oportet, et omnium quae facta sunt idoneum 380 perhibere testimonium cum necessaria operatione signorum atque uirtutum. Diligenter auscultent amici et enarrent omnibus nuptiarum nostrarum filiis quattuor ista quae facta sunt, quia ueni in hortum meum, | et quia messui myrrham B 1 meam cum aromatibus meis, et quia comedi fauum cum meile 385 meo, et quia bibi uinum meum cum lacte meo. Descendendo quippe in uterum tuum et assumendo carnem, ut uerus homo
390
393
400
405
nascerer, qui uerus Deus eram, ueni in hortum meum ; mo¬ riendo atque ad infernum descendendo, reuersurus cum omni¬ bus sanctis et electis meis qui me exspectabant ab origine mundi, messui myrrham meam cum aromatibus meis ; resur¬ gendo, comedi fauum cum meile meo ; ascendendo in caelum, bibi uinum meum cum lacte meo. Descendendo, inquam, in uterum tuum homo factus ego, ueni in hortum meum. Quid enim non meum ? Ego quippe, ego ipse sum Verbum, per quod omnia facta sunt, et sine quo factum est nihil. Et ille paradisus, de quo Scri|ptura dicit : Plantauerat autem Domi- pl nus Deus paradisum uoluptatis a principio , per me plantatus est ; et tu hortus alius, hortus conclusus, per me factus es ; et uniuersus emissionum tuarum paradisus, per me plantatus siue plantandus est, propterea dixi hortum meum. At non sic ille primus homo, de quo sic scriptum est : Tulit ergo Dominus Deus hominem et posuit eum in paradiso uoluptatis , ut operaretur et custodiret illum, non, inquam, sic ille dicere potuit : Veni in hortum meum. Non enim paradisum ipse fecerat siue plantauerat, sed nec in paradiso ipse formatus fuerat. Ego et hortum feci, et in horto natus sum, et, ut aliis uerbis utar, ego et ciuitatem condidi, et in ciuitate natus sum, sicut
scriptum est : Homo natus est in ea, et ipse fundauit eam Altissimus. Non suus paradisus erat, atque eo magis operari et com410 missum custodire illum condecebat. Quod quia non fecit, 370 cf. Hebr. 4, 11. 394
4, 227.
Ioh.
380 cf. Mc. 1-3.
396
16, 20.
381 cf. supra 1, 230.
Gen.
2, 8.
operis
add. E
401
ib. 2, 15.
382 cf. supra - M 408
Ps. 86, 5.
388/
~
375
detur
I
376
operis]
sancti
et in caelum om. B nascendo in marg. E 382 nostrarum nuptiarum 381 auscultant B 391 in caelum 389 sanctis omnibus ~ L 400/401 I L M
non sic] uero sicut B 402 Dominus om. B
rat] erat B
406 uerbis om. B
E1
I L
M,
operis2
om.
I
378/379 meis et testibus 388 atque om. B ~ B 398 alius hortus om. B
homo primus 401 sic1 supra lin. M 405 plantauit B t Deus om. ABC om.
407 et1
406/407 et2 usque sum
B
377
■
om. C ~
E1
fue¬
96
IN CANTICVM
CANTICORVM
IV (5, ib-e)
necessarium erat ut uenirem ego in hortum meum, et ultra debitum operando ac seruiendo corrigerem illius peccatum qui nec operatus est debitum. Quomodo correxi ? Messui myrrham meam cum aromatibus meis, id est expandi 415
manus
meas
in
cruce,
hoc
fructu,
ut
saluarentur
omnes
mei,
quos ille metendo mortem animae suae perdidit. Dictum quippe fuerat illi : De ligno autem scientiae boni et mali ne comedas, in quocumque enim die ex eo comederis, morte morieris. Non oboediuit, immo inoboediens manus incontinentes ad 420 uetitum | extendit. Hoc illi metere fuit : seminauerat enim impiam cogitationem tumens intus et cogitans esse sicut Deus. Hoc, inquam, illi metere fuit, non myrrham, sed gehen¬ nam ; non mortem corporis, quae interdum pretiosa est, sicut dicit psalmus : Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum 425
eius,
dicit suit, rupit enim
sed
mortem
animae,
quae
mors
mala
est,
sicut
B 12
item
psalmista : Mors peccatorum pessima. Mortem illam mes¬ morte illa statim mortuus fuit, ubi pomum de arbore et momordit, iuxta ueritatem dicentis : In quocumque die comederis ex eo, morte morieris. Ego autem messui
43° myrrham
meam,
pretiosam. Seminaueram
scilicet
autem
corporis
mortem
solam,
iustitiam, seminaueram
mortem
humilitatem
et oboedientiam spontaneam, cum essem ego non ut ille tan¬ tum homo, sed et Deus et homo. Considerabam illud unde 435 Patre minor essem, scilicet natura carnis, sicut scriptum est : Minuisti eum paulo minus ab angelis, et secundum illam naturam ita iustitiae ordinem tenui, ut omnibus subditus essem et oboediens Patri, tamquam minor maiori, homo Deo, creatura creatori, secundum legem Moysi. Exempli 44° gratia : Ter in anno, inquit, apparebit, omne masculinum tuum coram Domino Deo tuo, scilicet in solemnitate azymorum, in solemnitate mensis primitiuorum, et in solemnitate exitus anni, quae est solemnitas tabernaculorum. Haec enim pars iustitiae siue oboedientiae maxime mihi seminarium myrrhae 445 fuit ; quia
exinde
ficiendi, dum
| inimicis
meis
opportunitas
sciens eos tractare mortem
uenit
meam,
me
inter¬
nihilominus
413 cf. Rupert., De s. Trin. 2, 1474 ss - CC CM 21, p. 223. 414 cf. Is. 65, 2. 417 Gen. 2, 17. 424 Ps. 115, 15. 42« Ps. 33, 22. 428 Gea. 2, 17. 434 cf. supra 3, 69.212. 436 Ps. 8, 6. 438 cf. Hebr. 5, 8. 439 cf. Lc. 2, 22. 440 Ex. 23, 17 coli. Deut. 16, 16. 411 ego om. B 412 atque E1 E 413 debitum] secundum praem. E E1 1 E M, meritum uel praem. B 418 comederis ex eo ~ I Vulg. 422 illi inquam ~ t 423 interdum] nunc praem. B 424 psalmus dicit ~ M, psalmista B in conspectu usque mors om. E1 425 mala mors ~ B 426 messuit mortem illam ~ E1 429 ex eo comederis ~ E 429/430 myrrham messui meam ~ E 430 solam mortem ~ t, mortem solam corporis ~ B 432 autem] ante C t seminaueram2] ante add. B 435 minor Patre ~ B 439 creatori creatura ~ M 440 apparebit inquit ~ C, inquit om. B 442 primitiuorum mensis ~ t 443 haec] est add. B 444 myrrhae supra lin. E
PL 904
IN CANTICVM
CANTICORVM
IV (5, ib-e)
97
propter praeceptum legis ascendi Hierosolymam. Ita factum est ut meterem myrrham meam cum aromatibus meis, id est ut per oboedientiam peruenirem usque ad mortem, mortem 45° autem crucis, cum qua et per quam omnia traxi ad me et acquisiui omnes electos meos a constitutione mundi. Quid deinde ? Comedi
fauum
cum
meile meo, id est surrexi a mortuis,
recepi carnem meam, non ultra morituram semperque uictu455 ram cum Verbo sibi unito, Verbo Deo, quod sum et eram ego. Miranda oppositio, mirabilis correctio ! Ille primus homo requisitus siue redargutus de peccato suo, quoniam semetipsum defendit, non solum mortem animae, quam incurrerat, non euasit, uerum etiam mortem corporis insuper acquisiuit, | 460 dicente Deo : Quia puluis es, et in puluerem reuerteris. Ego autem, quoniam tradidi pro peccato, non meo, sed alieno, memetipsum, oboediens Patri, non solum uitam animae non amisi, quasi propter maledictum legis, dicentis : Quia male¬ dictus a Deo est, qui pendet in ligno, uerum etiam uitam carnis 465 cito recuperaui, et ecce sum homo in utroque, scilicet et in corpore et in anima uiuus, contra quod ille in utroque fuit mor¬ tuus. Itaque et mei meum cum fauo meo, et fauum meum cicm meile meo comedi, quia mei meum fauum suum recognouit, et fauus meus meile meo respirauit, ita ut nulla umquam 470 myrrha interfluere possit, id est uitae et Verbi, quod ego sum, sempiterna dulcedo carnem meam rursus dulcorauit, et caro in diuinitatis gloriam transiuit, ita ut ipsa iam mori uel mors ei dominari ultra non possit. Hoc sacramentum nesciebant adhuc amici nostri, quando rediuiuus apparens eis, dixi : 475 Habetis hic aliquid quod manducetur ? Et tunc obtulerunt mihi partem piscis assi et fauum mellis. Comedi coram eis non prius fauum mellis, et deinde partem piscis assi, sed prius partem piscis assi, et deinde fauum mellis, et sumens reliquias dedi eis, hoc signo edocens, quod et ipsi exemplo meo prius 480 passionibus atque pressuris desiccandi, ac deinde fauo con¬ surgendi mecum forent satiandi. Similiter et inimici mei nesciebant sacramentum dicti huius, quod dixi, et nunc dico : Messui 447 cf. Mt.
myrrham
20, 18 et parall.
meam
cum
aromatibus
449 Phil. 2, 8.
meis, et nihilo-
450 cf. Ioh. 12, 32.
451 cf.
Eph. 1,4. 457 cf. Gea. 3, 9. 458 cf. supra 3, 510. 400 Gen. 3,19. 465 Deut. 21, 23 (Gal. 3, 13). 472 cf. Rom. 6, 9. 475 Lc. 24, 41.42. 478 ib. 43. 451 meos
supra lin. E
455 Verbo
quoniam
supra lin. E
461 quoniam]
Dei L
456 miranda] mirabilis A 462 oboediens om. C quia C
457 465
469 fauus466 fuit in utroque ~ t et2 om. B t scilicet in utroque ~ C que B 470 sum ego ~ B L M 473/474 adhuc 471 rursus in marg. M nesciebant ~ B 474 dixi apparens eis ~ B 475 comedat A, sed corr. supra 476 mihi om. B tunc] tamen E E1 1 L M lin. : uel manducetur usque mellis om. E1 477 deinde supra lin. E 480 conresurgendi A resurgendi B
comedi I L M,
98
IN CANTICVM
CANTICORVM
IV (5, ib-e)
minus dabant mihi bibere uinum myrrhatum, uinum cum 485 felle mixtum. Post illum resurrectionis fauum ista est gloriae et honoris consummatio, quia bibi uinum meum cum lacte meo, id est laetificatus sum ascensionis gaudio, completa Scriptura, quae dicit : Laetificabis eum in gaudio cum uultu tuo. Nam ego sum ille rex, de quo dicebat : Domine, in uirtute 490
tua
laetabitur
rex,
et super
salutare
tuum
exsultabit
uehementer.
Illa laetitia, illa uehemens exsultatio ista est quam nunc dico : Bibi uinum meum cum lacte meo. Ascendi enim in iubilo, | et inde
non
solum
laetatur
et idcirco dixi : Bibi uinum 495
meum
obliuionem
mihi
cor, uerum
meum
fecit
etiam
exsultat
cum lacte meo. Hoc
laborum
praeteritorum,
caro
uinum
; PL 905
iuxta
illud : Da siceram maerentibus, 0 Lamuhel, et uinum his qui amaro \ sunt animo. Bibant et obliuiscantur egestatis, et doloris B 13 non recordentur amplius. Bibi, et bibendum dedi his, qui amaro mecum fuerunt animo, uinum meum cum lacte meo. Biberunt 500 et obliti sunt egestatis atque doloris : egestatis, qua prius egentes fuerant, utpote homines sine litteris et idiotae, doloris, quo propter passionem meam doluerant, sicut praedixeram eis iam hora passionis imminente : Sed quia haec locutus sum uobis, tristitia impleuit cor uestrum. Item : Et uos igitur nunc 505 quidem tristitiam habetis, iterum autem uidebo uos, et gaudebit cor uestrum, et gaudium uestrum nemo tollet a uobis. Hoc sacra¬ mentum nescientes, qui uidebant et audiebant eos, scilicet quod bibissem ego et gustandum praebuissem illis uinum meum cum lacte meo, dicebant nescientes quid loquerentur, quia 510 musto pleni sunt isti. Denique Spiritum sanctum dederam illis, Spiritum Paracletum, qui unus idemque est, et uinum meum et lac meum : uinum meum, quia gaudium de praesentibus bonis ; lac meum, quia consolatio de praeteritis malis ; uinum meum, quia dilectio Dei ; lac meum, quia dilectio proximi. 515 Et
dicebam
eis
:
Comedite, amici ; et bibite, et inebriamini, carissimi. Quid comedetis, et quid bibetis ? Nimirum reliquias, quas ego sumens dedi uobis, reliquias faui mei et mellis mei, reliquias uini mei et lactis mei, non sine reliquiis myrrhae meae uel 520 piscis assi mei. Non quomodo serpens mulierem Heuam et mulier uirum suum inuitauit ad comedendum, ego inuito 484 Mt. 27, 34 coli. Mc. 15, 23. 488 Ps. 20, 7. 489 ib. 2. 492 Ps. 46, 6. 496 Prou. 31, 6.7. 501 Act. 4, 13. 503 Ioh. 16, 6. 504 ib. 22. 509 Act. 2, 13. 517 cf. Lc. 24, 43.
484 mihi dabant ~ B 485 fauum usque lacte meo om. I, in marg. A
illum resurrectionis ~ B 493 cor] meum add. B
492/494 ascendi caro] mea add. B
495 laborem E1 497 egestatis] suae add. B 499 meum om. B t 501 fuerant egentes ~ A utpote usque idiotae in marg. E 505 habebitis I 508 ego] et gustassem add. B eis praebuissem B 509 loquerentur] ipsi add. B 514 lac usque proximi] et proximi dilectio per lac denotatur B 519 uel] uidelicet I
IN CANTICVM
CANTICORVM
IV (5, ib-e)
99
uos ad comedendum et bibendum ; immo contra illud quod illi comederunt, ego necessariae comestionis atque bibitionis appono uobis antidotum. Serpens non dabat illis de suo, sed 525
suadebat
rapere
do
alieno.
Ego
de
uobis
de
proprio,
de
fauo
et meile meo, de uino meo et lacte meo, immo et de corpore meo et de sanguine meo, simul et de spiritu meo. Spiritus hic ueritatem loquitur uobis contra mendacium, quod serpens loquebatur illis. Quid enim locutus est illis : Scit enim Deus, 530
quia
quocumque
die
comedentis
de ligno
illo, aperientur
oculi
ues-
tri, et eritis sicut dii, et idcirco prohibuit ne comederetis. Hoc dicens ille spiritus blasphemiae magnam Deum asseruit contra hominem habere inuidiam. Iste autem Spiritus ueritatis, quid dicit uobis ? Scit enim Dei Filius, quia si manseritis in illo, 535 et
ipse
in
uobis,
eritis
sicut
filii Dei,
| eritis
sicut
dii, eritis
B i?
omnes filii excelsi, quia aperientur oculi uestri, aperientur uobis sensus, ut Scripturas intelligatis, et idcirco dixit uobis : Accipite et comedite, hoc est corpus meum. Accipite et bibite, hic est sanguis meus. Hoc dicens iste spiritus gratiae magnam 540
circa
nos
insinuat
Dei
beneuolentiam.
Co\medite,
igitur,
amici,
et bibite, et inebriamini, carissimi. Hoc unum de similibus loquor uobis, de similibus serpentis. Non enim sine causa dixi : Et sicut Moses exaltauit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis, ut omnis qui credit in ipso, non pereat, 545 sed
habeat
uidelicet est illud, sicut dii, sum ego
uitam
aeternam.
Non,
inquam,
sine
causa
dixi, quia
ecce loquor uobis unum de similibus serpentis. unum de similibus ? Comedite, inquit ille, et comedite et bibite, ego dico, et eritis uos gratia, natura, scilicet filii Dei. Neque illi, uidelicet
550 homines,
in
fructu
ligni
uetiti
uidebant
hoc
quod
Quid eritis quod primi
audiebant,
scilicet diuini tatis effectum, neque uos uidetis in pane et uino corporalibus oculis sic esse ut dico corpus et sanguinem meum. Illi uidebant solummodo arboris pomum, uos uidetis solummodo panem et uinum. Plus ille serpens quam uideretur 553 credi
sibimet
uoluit,
et creditum
est
illi, plus
et ego
mihi
ut
credatis exigo quam uidere possitis corporeis oculis, et cre¬ dendum est mihi, ut quo ordine mors introiuit, eodem foras mittatur, et uita sublata male credulis bene credentibus recuperetur.
Quo
enim
ordine uita sublata est et mors
in-
524 Tertull., Ad nationes 2, 3, 10 - CC 1, p. 49, 5. 528 cf. Ioh. 15, 26. 529 Gen. 3, 5. 532 cf. I Tim. 6, 4. 534 cf. Ioh. 14, 17. 536 Ps. 81, 6 (Ioh. 10, 34) ; cf. Gen.
537
3, 7.
24,
cf. Lc.
45.
538
Mt.
26, 26
et parall.
543
Ioh. 3, 14-15. 526 meo2
om. B
bere om. E 1 535
sicut
om.
hic] hoc B quod B om. B
527
meo1
inuidentiam E1
535/530
om. B
et1 om.
E E1 1 M omnes
eritis
540 Dei supra lin. E
547 unum illud ~ B 555 credi om. B 558
t
532
magnum
Spiritus om. E1 ~
B
536
aperietur2
Dei beneuolentiam
B
533 ha¬
534 Filius Dei insinuat
E
M
~ B
~ B 539
546
553 meum 548 dico ego ~ E E1 1 E M credulus t 559 sublata est uita ~ B
PL
906
100 560
IN CANTI CVM
troiuit
? Eo
uidelicet,
CANTICORVM
ut
morte
animae
IV (5, ib-e) praecedente
mors
car¬
nis subsequeretur. Nam quo die comederunt primi homines uetitum, eodem morte animae, morte peccati mortui sunt, et deinde morte carnis suo quique die uel tempore in puluerem reuersi sunt. Ibi uos quoque 565 tui,
et
secundum
carnem
amici, et secundum
mortales
facti
estis.
In
animam Adarn
morquippe
omnes moriuntur, et hoc scienter unusquisque uestrum con¬ fitetur. Nunc autem quid Spiritus dicit? Eleuare, eleuare, consurge Hierusalem, quae bibisti de manu Domini calicem irae eius, et usque ad fundum calicem soporis bibisti, et potasti 570
usque
ad
feces.
Duo
sunt
quae
occurrerunt
tibi,
uastitas
et
contritio, et fames et gladius. Filii tui proiecti sunt, dormierunt in capite | omnium platearum, sicut bestia illaqueata, pleni B 14 indignatione Domini, increpatione Dei tui. Quam dicit in¬ dignationem Domini, ipsa est mors animae, et quam dicit 575 increpationem
Dei
tui,
ipsa
est
mors
corporis,
et ipsa
est
calix,
quem bibisti, inquit, de manu Domini, subauditur, increpantis atque dicentis, in sudore uultus tui uesceris pane tuo, donec reuertaris in terram, de qua sumptus es, quia puluis es, et in puluerem reuerteris. Nam calicem mortis animae bibisti, non 580 de
manu
Domini
Dei
tui,
sed
de
manu
serpentis
antiqui
inimici tui. Mortis corporeae calicem idcirco bibisti de manu Domini, quia sublata uita animae uita corporis si perpetua fuisset nimis esset inutilis. Haec duo occurrerunt tibi, inquit. Ac deinde subiungit : Idcirco audi haec, paupercula, et ebria 585 non
a
uino.
Ecce
tuli
de
manu
tua
calicem
soporis,
fundum
cali¬
cis indignationis meae. Non adicies, ut bibas illum ultra. Hoc agitur nunc, o carissimi, dum dico uobis : Comedite, amici ; et bibite, et \ inebriamini. Amici, inquam, et carissimi. Iam PL 907 enim non dico uos seruos, sed amicos meos, quia omnia quae590
cumque
audiui
a
Patre
meo,
nota
feci
uobis.
Idcirco
non
dico,
cari ; sed dico, carissimi, quia caritas erga uos maxima mihi est, qua maior esse non potest. Maiorem enim hac dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Hoc ego facio. 565 I Cor. 1 5, 22.
567 Is. 51, 17.19.20.
574 cf. Rupert., De s. Trirt. 28, 945 ss.
- CC CM 23, p. 1530. 577 Gen. 3, 19. 582 cf. Rupert., De diu. off. 11, 870 CC CM 7, p. 390 (Aug., De ciu. Dei 9, 10 - CC 47, p. 258, 3-4 (= Plotinus, Enn. 4, 3, 12).
584
562 uetitum] puluerem
Is. 51, 21.
pomum
~ B
588
add. B
564 quoque
Ioh.
13, 13.
565 quique] uos
592
quoque
~ L, quoque
Ioh.
t
om. B
15, 13.
563/564
reuersi sunt in
565/566
et secundum
carnem usque moriuntur om. E1 566 scienter supra lin. C 572 platearum sicut bestia illaqueata] uiarum sicut oryx illaqueatus Vulg. 574/575 mors est ... mors est ~ B
577 atque] et B
578 assumpta
B
579 bibisti animae
~ B
581
bibisti idcirco ~ B 582 Domini] Dei tui add. B sublata] est add. B ani¬ mae uita uita ~ M 585 non om. B 586 adicias L 587 igitur I amici supra lin. E 589 seruos om. B 591 mihi maxima ~ B 591/592 est mihi ~ M
592 qua] quia E1
593 quam
non in Vulg.
IN CANTI CVM 595
Nam,
ecce
dum
IOI
CANTICORVM
morior,
dum
ad
IV (5, ib-e)
mortem
trador,
iamque
sacramentum
mortis
uenditus in morte agonizor, corpus quoque meum comeden¬ dum et sanguinem meum bibendum uobis appono, ut sicut iam dixi, quo ordine mors introiuit, eodem foras mittatur de animabus et corporibus uestris. Primo quippe foras mittitur 600
mors
animae,
dum
comeditis
et
bibitis
uel passionis meae, quia sicut quodam loco dixi : Qui man¬ ducat me, ipse uiuet propter me. Post hoc foras mittetur mors corporis, scilicet quando omnes resurgetis, quod et uos me primo resurgente fideliter creditis, sicut itidem ego dixi de 605 illo, qui
manducat
in nonissimo
die.
me,
uiuit
propter
me,
et ego
resuscitabo
eum
Dicit aliquis : Sancti antiqui patres nostri quomodo uiuent, qui non comederunt neque biberunt hoc uitae sacramentum, nisi tantum in figura et in generatione una, quando manna in 610
deserto
manducauerunt
, et aquam
de
consequente
eos petra
| bibe-
runt ? Ad haec, inquam, sicut uiuentibus uobis pro modo uestro, ita et defunctis illis pro modo ipsorum sapientia Dei prouidit eandemque mensam parauit. Siquidem dissipati sunt illi, quoniam animae quidem apud inferos sunt in requie spei, 615
corpora
uero
requiescunt
in
sepulcris,
dissipabor
et
ego
panis
uiuus, qui de caelo descendi, et anima quidem ad animas illo¬ rum, corpus uero descendet ad corpora ipsorum, scilicet in eiusdem terrae uentrem, quo illa recepta sunt. Mox animae illorum reuiuiscent uita plena atque perfecta, cuius in spe ali620 quatenus
uixerunt
; in
nouissimo
autem
die
uobiscum
resur¬
gent resurrectione corporum. Atque ita fiet quod dicit aliquis uestrum, quodque firmiter tenet fides omnium uestrum, quia sicut in Adam omnes moriuntur , ita et in Christo omnes uiuificabuntur . 625
Hoc
hunc uobis, regni uobis
tantae
salutis
sacramentum
ab
initio
non
feci
uobis,
cibum potumque uitae aeternae hactenus non porrexi cum ambularetis mecum ad praedicandum euangelium Dei. Non enim tempus erat, neque ordo poscebat ut cibus aut potus daretur nouae salutis, priusquam mun-
630 daremini,
priusquam
deleretur
macula
uestra,
macula
reatus
antiqui, quam contraxerunt comedendo uetitum uobisque omnibus nascituris intulerunt iam dicti homines, primi paren601 Ioh. 6, 58. I Cor. 15, 22.
598 intrauit B 603 corporea B
609 Ioh. 6, 31 coli. I Cor. io, 4.
599/602 primo usque me2 om. I omnes supra lin. I resurgemus
604 credatis B 605 B C t uestri C t
615 Ioh. 6, 41.51.
623
600 sacramentum supra lin. C B 603/604 primo me ~ B
manducans C E1 607 sancti] sic I 608 comederunt] manducauerunt E
antiqui] itaque 614 quidem ani¬
mae ~ B sunt supra lin. E 617 ad corpora descendet ~ E E1 I L M, descendit B 617/618 in eiusdem] ut in eius B 618 -dem om. A. B C t 619 reuiuiscunt B t 620 nouissima A B C t 628 Dei] Christi B 629 mun¬ daretur I 631 contraxerant B
B
102
IN CANTICVM
tes uestri. Mundari
CANTICORVM
autem
IV (5, ib-e)
aliter neque
uos potuistis neque
ueteres amici nostri, sancti antiqui ab origine mun-
potuerunt
regenerationis,
lauacrum
mei,
sanguinis
effusionem
635 di, nisi per
scilicet sanguinis et aquae de latere meo decurrentis. Non igi¬ tur ante uobis facere aut dicere debui, accipite et comedite, | amici ; accipite et bibite, carissimi ; non, inquam, ante, sed PL 908 in ipso articulo passionis meae uel mortis, qua emundati estis, 640
unde
et
dico
uobis,
quia
et
uos
mundi
estis propter
sermonem,
quem locutus sum uobis. Nam quia credidistis, et quia per¬ mansistis mecum in tentationibus meis, idcirco ex quo ego coepi agonizari uos coepistis emundari ; ac proinde sicut iam mun¬ dis, sicut emundatis a peccato originali, quod primus homo 645 per
hunc
contraxit,
cibum
650
sanguine
meo
de
latere
meo
iam
sus lancea militis, et tunc demum
mortuus
uobis
feci
potum
hunc
et
cibum
apponendum ceteris amicis et filiis uestris post uos hoc ordine ut ipsi prius lauentur aqua baptismatis, sanctificationem uerbi cum | signaculo crucis siue passionis meae uel mortis non erit alia, sed eadem
nascituris, quae post exorcismo B 15 quam cum
profundam,
percus¬
particeps fiat cibi huius ac
potus eo modo quo tradidi uobis. Inebriamini igitur, carissi¬ mi ; inebriamini, inquam, ita ut egestatis uestrae obliuiscamini, et doloris amplius non recordemini. Nam corpus quidem 655
mortuum,
id
est,
certissime
moriturum
est
propter
peccatum,
spiritus uero uiuit propter iustificationem. Et ipsam mortem et omnes modos siue species mortis atque poenarum, quid¬ quid doloris et quidquid gaudii, quidquid timoris et quidquid spei mundus habere siue inferre potest aut potuit, obliuisci660
mini,
carissimi,
prae
ebrietate
uini
nostri,
prae
abundantia
Spiritus sancti, prae dulcedine nuptiarum nostrarum, nuptia¬ rum praesentium quibus interesse meruistis, quarum festiuitatem uidere primi meruerunt beati oculi uestri. Vos enim estis conuiuae nuptiarum praecipui, qui primi omnium aquam 665
uinum
factam
gustare
meruistis.
Siquidem
quod non habetis tristitiam siue dolorem 635 Tit. 3, 3.
636
cf. loh. 19, 34.
663 cf. Mt. 13, 16 ; Lc. 10, 23. 3095,
p. 255.
666
Aug.
De
641
14, 8 - CC
cf. Rupert., De uictoria Verbi Dei 2, 25 - MGH
hoc
ipsum
saeculi, quod con-
Lc. 22, 28.
664 cf. Antiph. Hodie
ciu. Dei
iam
654
Rom.
caelesti sponso
48, p. 25 (Vergit,
Geistesgeschichtl.
Aen.
Reihe
8, 10.
- CAO
3,
6, 733) ;
5, p. 74,
n. 16 ; id., De s. Trin. 5, 660 - CC CM 21, p. 349 (Boeth., De consol.pbil. 1, 7, 25-31 CC 94, p. 16 s.). 665 cf. Ioh. 2, 9.
633 uos om. C
neque
amici nostri ~ B 639 uel mortis meae
uos] uos non
supra lin. B
634 uestri L, antiqui sancti
636 sanguinis] mei per effusionem add. B 638 amici om. B ~ B 640 sermonem] meum add. B 646 nostris AC t
647 ut] et add. jE1 650 sanguine] sancto praem. B 652 ergo I 654 re¬ cordamini C 656 uero om. B 657 modus B 658 et1 om. B quidquid gaudii om. E1 et2 om. B 660 uestri / 661 uestrarum M 662/665 quarum usque meruistis om. C 663 uidere primi meruerunt] uiderunt primi patres uestri B 664 conuiuae] primi B
IN CANTI CVM CANTI CORVM
IV (5, ib-e)
103
temnitis gaudium mundi, quod timorem hominis non timetis, quod non in homine speratis, quae uidelicet quattuor passiones aquae mortuae, immo et aquarum mortuarum quaedam 670
capita
sunt,
sed
solummodo
secundum
Deum
contristamini,
solummodo in Spiritu sancto gaudetis, solum Deum timetis, et in solo Deo speratis, iam, inquam, hoc ipsum est prae¬ gustare factum ex aqua uinum, et ebrietatis facere initium, ueniet autem satietas, perficietur ebrietas, post hoc, iuxta illud 675 in
psalmo
: Inebriabuntur
ab
ubertate
domus
tuae,
et
torrente
uoluptatis tuae potabis eos. Ecce haec sunt, soror mea sponsa, quae feci, quaeque dixi amicis et carissimis meis, ueniens in hortum meum, metens, ut iam dixi, myrrham meam cum aro¬ matibus meis, comedens jauum meum cum meile meo, et bibens 680
uinum
meum
cum
lacte
meo.
Ceterum quod optas et dicis post haec omnia : Veniat dilectus meus in hortum suum, et comedat fructum pomorum suorum, hoc desiderans, ut te, quam dixi hortum conclusum, cuius emissiones sunt uel esse incipiunt per mundum uniuer685
sum
paradisus
malorum
punicorum
;
te,
inquam,
hortum
| conclusum, fontemque hortorum, mox accipiam ad meipsum, PL 909 ut ubi ego sum, illic et tu sis mecum, hoc nimirum | ratio differre B 15^ postulat, uidelicet in primis, ne uacet huic mundo dicere quod numquam mulierem uiderit, de qua nouum hoc audit ex 690
euangelii
nostri
praedicatione,
quia
misit
Deus
Filium
suum,
factum ex muliere, factum sub lege. Pulcherrimum atque ordina¬ tissimum est quod dum aduersarii nostri libros baiulant secum, dicentes siue scriptum habentes : Ecce uirgo concipiet et pariet filium, et uocabitur nomen eius Emmanuhel, et amici nostri 695 praedicant
in
ista
plenitudine
temporis
sequentibus signis ad confirmationem ades media librorum praecedentium
hoc
esse
perfectum,
dictorum, tu quoque atque praedicatorum
signorumque subsequentium ; tu, inquam, uirtutum opera¬ trix ac totius sanctae magistra religionis, qualem numquam 700
oculus
uidit,
qualis
ab
initio,
quando
Heua
facta
est,
non
fuit
nec est nec erit in cogitationibus suis, in uerbis suis, in factis suis, in omni odore suauitatis, in omni flore et fructu honoris et honestatis.
675 Ps. 35, 9.
687 Ioh. 14, 3.
690 Gal. 4, 4.
In Ioh. eu. 6, 250 - CC CM 9, p. 306. Mc. 16, 20. 699 cf. supra 1, 494.
692 cf. Ioh. 6, 9 ; Rupert.,
693 Is. 7, 14. 695 cf. Gal. 4, 4. 696 700 cf. I Cor. 2, 9. 702 cf. Eccli. 24,
20.23.
671 solummodo om. B 673 facere om. AB C t 677 meis] nostris E E1 1 E M ueniens om. B 678 meum om. C myrrham om. B 680 meum om. B 683 dixi in marg. M 687 et uos sitis Vulg. 688 huic supra lin. E 689 ex om. B 691 factum1] in mundum natum B 692 nostri supra lin. M baiu¬ lant] portant B 694 nostri om. B 697 praedicatorum atque praecedentium ~
M
699
magistra
totius sanctae
~
B
702
odore
omni
~
C
104
IN CANTI CVM
CANTICORVM
Ecce uenturi sunt homines 705
spiritus contrarii, spiritus contra
contra
et
diuisi,
semetipsum
IV (5, ib-e)
conclusionem
mei,
horti
contra
uirginitatem uteri tui, contra paradisiacas emissiones tuas multa ac diuersa, immo et contraria dicturi, uidelicet Carpocratiani, Valentiniani, Apollinaristae, Pauliani, Iouinianistae, et alii spiritu erroris seducti siue se| ducendi, per quos serpens pl 910 710
antiquus
sibilabit,
ut
dicant
alii
me
hominem
fuisse
tantum
et de utroque sexu progenitum ; alii me nihil corporis as¬ sumpsisse ex te, sed transisse per te quasi per fistulam, alii non me hominem uerum, sed in phantasia apparuisse homi¬ nem phantasticum, alii non semper me fuisse, sed ex te sump71 j sisse
initium,
alii filios
te
ex
Ioseph
suscepisse
post
me
natum.
Tamdiu igitur differri te oportet et detineri in peregrinatione ista, donec interimas et istas et ceteras haereses uniuersas, narrando fideliter, quod praedicetur et scribatur ueraciter ; narrando, inquam, prout tempus et causa postulauerit, quod 720
me
non
ex
uiro,
sed
ex
superueniente
Spiritu
sancto
concepe¬
ris, quod non ita per te, quasi per fistulam transierim, sed de ipsa carnis tuae substantia ueram carnis substantiam assump¬ serim, quod non phantasticum, sed uerum et uere humanum corpus acceperim et in caelum leuauerim, quod non ex te 725 initium
sumpserim,
sed
ante
te,
| immo
et
in
principio
ante
B 48
omnia saecula Deus Dei Verbum ego exstiterim, et quod tu post me natum semper uirgo sis, iuxta quod Hiezeciheli prophetae dictum fuit, quia -porta haec semper clausa erit. Post istas et omnes eiusmodi emissiones tuas tempus tuum erit, ut 730
cum
anima
tua
faciam
id quod
summopere
desiderans,
dicis
:
Veniat dilectus meus in hortum suum, ut comedat fructum pomo¬ rum suorum.
707 Isid., Etym. 8, 5, 45 ; Aug., De haeres. 7.1 1.44.55.82 - CC 46, p. 293.295.3 11.325. 337.
710
cf. Rupert.,
In Iob. eu. Praef. 12 - CC
CM
9, p. 5.
rium In principio et ante - PL 78, 741. 727 cf. Hymnus Aue Hymnica 51, 140 ; CAO 4, 8272, p. 509. 728 Ez. 44, 2.
703 et] atque A L M 704 homines om. B hortus L M 700 mei B C t tuas om. B
725
cf. Responso¬
maris stella - Anal.
705 semet- om. B 711 de om. B C t
ortus E, me om. A
E E1 I E M 713 phantasma C 714 fuisse me ~ M te] me B 715 alii usque natum in marg. E 710 te oportet differri ~ B 718 narrando] in¬ quam add. B 720 assumpserim E, acceperim A 723 non phantasticum] phantasticum non acceperim B 720 ego om. B quod] quia C tu om. A B C t 728 post] portas A B C t 731 ueniat] ut praem. t 732 Explicit liber quartus incipit liber quintus E E1 L M finis libri quarti t nihil C
Explicit liber quartus incipit quintus
LIBER
QVINTVS
O beata Maria, uocem sponsi iamdudum audierunt non solum amici, uerum etiam adulescentulae quam plurimae pulchritudinem tuam laudantis et dicentis, quia tota pulchra es, et adhuc adicientis absque eo quod intrinsecus latet. Quid 5 est
illud
quod
intrinsecus
conscientiae thesaurus
latet,
? Hoc
nisi
optimus
enim fere omnes
intentionis
siue
nos latet dum
legimus, quia tu religionis et fidei magistra cum beatis aposto¬ lis conuersata es, cum hominibus et fere inter turbas uisa es. Cur non potius in abscondito te continuisti ? Cur non con¬ io firmasti tibi secretum contemplationis ? Cur umquam aliquis mortalium uisus est magis te assumpsisse pennas sicut colum¬ bae, ut uolaret et requiesceret, ut elongaret fugiens et mane¬ ret in solitudine ? Hoc enim multi fecerunt, non solus Helias siue Helisaeus, uerum etiam quamplures filii prophetarum. x5 Quid
igitur
? Quam
ob
causam
non
et
tu
similiter
siue
am¬
plius eo modo pretiosam abscondisti hominibus pulchritudinis tuae margaritam ? Quaerimus hoc et est scitu dignum, et ecce iam inuenimus et uidemus, non quidem omnino sicut est, sed quasi per speculum. Nam speculi uice ad causam istam consi20 derandam habemus maxime hunc Scripturae locum, haec pulcherrima dicta canticorum tuorum, quae sic incipiunt : 5, 2-8
Ego
dormio,
et cor
mevm
vigilat.
Vox
dilecti
santis
: Aperi mihi, soror mea, amica mea, IMMACVLATA MEA, QVIA CAPVT MEVM PLENVM
mei
pvl-
colvmba
mea, RORE, ET
EST 25 CINCINNI MEI GVTTIS NOCTIVM. EXSPOLI |AVI ME TVNICA MEA, QVOMODO INDVAR ILLA ? LAVI PEDES MEOS, QVOMODO INQVINABO ILLOS ? DlLECTVS MEVS MISIT MANVM SVAM PER FORA¬ MEN, ET VENTER MEVS INTREMVIT AD VT APERIREM DILECTO MEO. MANVS 30 MYRRHAM PRIMAM, ET DIGITI MEI MA. Pessvlvm ostii mei apervi CLINAVERAT VT
LOCVTVS
NON
RESPONDIT
TRANSIERAT.
MIHI.
CIVITATEM
35 CVMEVNT ME,
ATQVE
EST. QvAESIVI
TVLERVNT
3 Cant. 4, 7.1. 17 cf. I Ioh. 3, 2.
TACTVM EIVS. SVRREXI, MEAE DISTILLAVERVNT
PLENI MYRRHA PROBATISSI¬ dilecto MEO. At ILLE DE¬ ANIMA
ILLVM
NON
INVENERVNT
ME
: PERCVSSERVNT
MIHI
MEA
ET
PALLIVM
ME
MEVM
LIQVEFACTA
INVENI
EST,
: VOCAVI,
CVSTODES,
QVI
ET CIR-
ET VVLNERAVERVNT CVSTODES
7 cf. supra 1, 494. 11 cf. Ps. 54, 7. 18 cf. I Cor. 13, 12.
MVRORVM.
16 cf. Mt.
13, 46.
V, 4 latet intrinsecus ~ B E E1 I L M 5 siue] suae B 1« umquam] in¬ quam B 11 sicut supra lin. E 12 ut3 usque maneret om. B 14 filii] alii B 15 non om. I et om. B 19 uoce I 21 tuorum om. t 23 soror mea in
marg. E E1 M VIGILES
30 myrrham]
meam
32 est om. B QVI
CVSTODIVNT
ET
add. B
33 locvtvs] B
primam
non in Vulg.
dilectvs praem. C t
31 mei om. 34 cvstodes]
B 48v
EI,
ANNVNTIETIS
VT
AMORE
QVIA
V (5, 2-8) DILECTVM
INVENERITIS
SI
HlERVSALEM,
FILIAE
VOS,
ADIVRO, MEVM,
CANTICORVM
IN CANTICVM
106
LANGVEO.
Ecce hic, o Maria beatissima, ecce hic nobis quasi per specusublucet
aenigmate
in
40 Ium
inclita,
uita
tua,
uita
ut
quae,
dicere uel canere iam consueuimus, cunctas | illustrat eccle- pl sias. Totus fere huius capituli sensus ad illud pertinet, quod in te latet ; et supra nos est quemadmodum supra dicebat dilectus, oculi tui columbarum, absque eo quod intrinsecus latet, punici,
mali
45 sicut fragmen
trinsecus latet. Admoueamus
tuae
ita genae
in¬
eo quod
absque
igitur hoc speculum, et diligenter
oculis cordis exinde contemplemur, ut saltem aliqua ex parte cognoscamus sanctissimam conversationem tuam. uigilat. Quid hoc est aliud, nisi illud
Ego dormio, et cor meum
tui sapientia
pectoris
alibi dicit habitatrix
quod
50 ipsum
.
Dei
requiem quaesiui ? Et quid sunt haec : Ego dormio,
In omnibus
et, In omnibus requiem quaesiui, nisi optimam partem elegi, relictis cunctis sollicitudinibus uel curis saeculi ? Et quidem multae filiae siue multae animae taliter dormierunt uel dorhuius
tu dormitionis
sed
cupierunt,
55 mire
obtines
totum
ma¬
gisterium et uigiliarum cordis totum tenes principatum. Quid aliud nobis in psalmo loquitur idem dilectus dicens : Vacate ego sum Deus ? Hoc namque
et uidete, quoniam
idem est ac si
diceret : Vos dormite, et cor uestrum uigilet. Intelligimus igitur
60 quid dicas
: Ego dormio,
uigilat, scilicet quia talem
et cor meum
nobis ut sequamur uitam tuam esse insinuas, qualis in patre tuo Iacob, quasi per umbram significata est, qui et ipse quando dormiuit, tunc cor eius | uigilauit sicut scriptum est : Cumque locum et uellet in eo requiescere, tulit de
uenisset ad quendam
qui iacebant,
65 lapidibus
et supponens
in
dormiuit
suo
capiti
eodem loco. Viditque in somnis scalam stantem super terram, et cacumen illius tangens caelum ; angelos quoque Dei ascendentes et descendentes per eam, et Dominum innixum scalae, etc. Multa¬
fuit et est, non
rum quoque, sicut iam dictum est, animarum
70 solum
illam
secundum
similitudinem
otio sancto
dormire,
id
est, a terrenis curis uacare et in caelestibus per contemplatio¬ nem corde uigilare, uerum etiam eodem modo, quo et Iacob
59
I
44
Cant.
Cor.
13,
12.
40
47
1.3.
4,
52 Lc. 10, 42.
cf.
Antiph.
Eph.
1,
57 Ps. 45, 11.
43 dicebat supra lin. E 51 haec sunt
cf.
~ AB
Natiuitas
18.
~ B
namque sancto
~
cf.
03 Gen.
gloriosae
II
Petri
-
3,
ACO
1 x.
59 uigilat C
52 requisiui C
7198,
51
Eccli.
p.
299.
24,
xi.
49 est hoc ~ L
54 siue] id est B
55/56
nobis loquitur ~ E I L M, in ps. loqui¬ 58 idem est dilectus] meus add. B
07 illius] eius C 1 1, Dei quoque
70 similitudinem] consuetudinem
et praem. B
B
B
71 curis om. C
4,
28, 11-13.
45/40 sicut usque latet in marg. M
t, sunt om. C
57 in psalmo obtines usque totum om. I tur nobis ~ E1 ; idem loquitur ~ B
om. L
48
72 cordis
~ B
09 est1
otio iam dormire
IN CANTI CVM
CANTICORVM
V (5, 2-8)
107
tunc dormiuit, secundum corpus dormire et secundum animam per somnium caelestia uidere, iuxta illud : Senes uestri somnia 75 somniabunt,
et iuuenes
uestri
uisiones
uidebunt.
Sed,
o tu
cae¬
lum Dei, unica sedes Domini, in utroque uigilantiae modo cunctis mortalibus siue terrenis hominibus longe eminentior exstitisti, longe studiosior ad contemplandum eum, in quem desiderant angeli prospicere, atque aptior fuisti. Quid ergo tu 80 cum hominibus, quamuis sanctis ? Quid tu loqui uel conuersari cum mortalibus, quamuis apostolis ? Cur non potius tam¬ quam turtur castissima, turtur soliuaga, solitudinem expetisti remotior quam Iohannes Baptista, secretior quam Helias, ut soli te scirent tibique famularentur angeli sancti, non ad ho85 ram, sicut angelus Heliam semel et iterum pauit, neque ad tempus, sicut eundem corui pauerunt ministri, sed iugiter, donec tuis completis diebus ad transferen|dam te in caelum PL912 aethereum non unus tantum currus igneus, sed totus cum rege suo Filio tuo ueniret atque occurreret angelorum exerci90 tus ? Haec nobis quasi percontantibus tu respondens, dicis : Vox dilecti mei pulsantis, aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea, quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium. Hoc est dicere : Dilectus
meus foris est, quasi sub dio est, tectum non habet, domum 95 non habet : Vulpes, inquit, foueas habent, et uolucres caeli nidos, Filius autem hominis non habet, ubi caput suum reclinet. Quid enim ? Numquid domum uel suam habet ? Immo reliqui, ait, domum meam, dimisi hereditatem meam, facta est mihi habitatio mea quasi spelunca hyaenae. Domum ergo | iam non B 49^ 100 habens suam, et nondum adeptus aliam, id est, a Iudaeis iam repulsus, et gentibus nondum cognitus, quodammodo stans foris et pulsans, rogat intus suscipi, et haec est uox dilecti mei Pulsantis : Aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea. Soror mea, per fidem, amica mea, per spem, 105 columba mea, per caritatem, immaculata mea, per omnimodam mentis et corporis incorruptionem, quod in matre quae conce¬ pit et peperit ualde laudabile est. Aperi mihi, scilicet os tuum, loquere, prout ad confirmandum pertinet euangelium, et in 74 Ioel 2, 28 (Act. 2, 17). 79 I Petri i, 12. 82 cf. supra 1, 645. 84 cf. Mt. 4, 11. 85 cf. III Reg. 19, 5.7. 86 cf. III Reg. 17, 6. 88 cf. IV Reg. 2, 11.
97
Ier.
73 dormire]
12,
7-8.
tunc praem. B
76 uigilans I
78 quem]
quo E1
79 igitur tu
A, tu ergo ~B7LM 80 hominibus] uel mortalibus supra lin. A, mortalibus I, mortalibus add. C quamuis sanctis] sanctis quamuis esses B 85 et] atque B 87 te supra lin. M 88 tantum E M 94/95 habens ... habens I leo in silua Vulg.
spelunca]
om. I, tantus C 98 mihi om. B
habitatio
I
igitur A
iam in marg. E, om. t 102 et pulsans supra lin. C est om. A C t 103 columba mea amica mea ~ t lium in marg. E in supra lin. E
93 dicere est ~ E E1 I 99 spelunca hyaenae] 100 aliam] alienam
BK
suscipi intus ~ M 108 pertinet euange¬
io8
IN CANTICVM
CANTICORVM
V (5, 2-8)
hoc optatae tibi quietis patere dispendium ; ut gratum singuxio lari pudicitiae
tuae
propter
me
rumpas
silentium.
Quam
ob
causam ? uidelicet, quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium. Extraneus quippe jactus sum fratribus meis, et peregrinus filiis matris meae, et sicut eius qui foris est et tec¬
tum non habet, caput plenum est rore, et cincinni siue supremi
115
capilli
noctium
guttis
sunt
pleni
: ita
exprobrantium
opprobria
ceciderunt super me, et ab ipsis sacrae sensibus prauis inficiun¬
tur Scripturae, quae omnes ita mihi, scilicet Verbo Dei sicut cincinni inhaerent capiti. Sicut me extra portas suas, ut cruci¬ figerent, eiecerunt, ita de cordibus suis longe fecerunt, odien120
tes
et
me
et
Patrem
meum,
et
sicut
illa
nocte
sua
faciem
meam
conspuerant, ita pertinaciter blasphemias in caput meum iactitant, et cincinnos meos commaculant, similes ipsi rori cadenti siue caducis guttis noctium, quia de gratia Dei ceci¬ derunt, dum me Deum Dei Filium esse blasphemantes negant, 125
130
et
Scripturas,
quae
testimonium
perhibent
de
me,
sensu
con¬
trario conturbant. Aperi igitur cum aliis testibus meis os tuum, et facito, ut in quibuscumque locum habeam, ubi reclinem caput meum. Vbi et quando ista uox dilecti pulsantis ? Intus in interiori homine, ubi uobis quoque amicis dilectus idem solitus
est
loqui,
sicut
et
de
quodam
uestrum
Scriptura
dicit
:
Dixit autem Spiritus Philippo : Accede et adiunge te ad currum istum. Si enim dilectus habitat in uobis et intus loquitur uobis,
PL 913
non necesse habetis doceri quid de meipsa dixerim, uox dilecti mei pulsan\tis. 135
Si
quaeritur
quando,
nimirum
postquam
ascendit
in
caelum,
dum hic quoque sexus tenderet ad eum, sicut legitur in Actibus apostolorum : Hi omnes erant perseuerantes \ unanimes cum mulieribus, et Maria
matre lesu et fratribus eius. Sicut uiri,
ita et feminae iam communiter 140
Iudaeorum,
uerum
etiam
uiuere incipiebant, non solum
Graecorum,
cum
dato
Spiritu
sancto
praedicaretur euangelium. Hinc est illud : In diebus autem illis crescente numero discipulorum, factus est murmur Graeco¬ rum aduersus Hebraeos, eo quod despicerentur in ministerio quotidiano uiduae eorum. Propter huiusmodi maxime fiebat 145
uox
112
dilecti
Ps.
68,
pulsantis
9.
115
ib.
et
dicentis
10.
118
: Aperi
Hebr.
13,
mihi,
12.
soror
120
Mt. 26, 67. 121 cf. Mt. 27, 39. 125 cf. Ioh. 5, 39. 131 Act. 8, 29. 133 cf. Ioh. 6, 45. 137 Act. 1, 14.
112 factus sum
quippe
~ t
113 peregrinus]
hospes 13
cf.
mea,
Ioh.
15,
uide-
23
; cf.
127 cf. Mt. 8, 20. 141 Act. 6, 1.
114 est om. I
110
ceciderunt] et cadunt add. E E1 L M, et cadent add. I prauis sensibus ~ E E1 I E M 120 sua om. B 122 commaculauerunt B 123 guttis om. B 124 esse om. B 128 ibi E dilecti] mei add. B 129 in] et praem. t exteriori B 130 et om. A quoque supra lin. E 140 sancto
om. E1
132 dilectus] Spiritus dilecti B legimus M 137 unanimes] 141 autem
in marg. M
134 mei om. B in oratione add.
144 maxime
om. I
136 Vulg.
B 50
IN CANTICVM
CANTICORVM
V (5, 2-8)
109
licet ne uel infirmiori sexui deesset salutaris doctrina, ministe¬ riumque et norma uitae, uel morum disciplina. Ego autem, inquam : Exspoliaui me tunica mea, quomodo induar illa ? Laui pedes 150
meos,
quomodo
inquinabo
illos
?
Iamdudum
quippe,
dilecte
mi,
uitam perfecte solitariam concupiui, in qua sic uiuitur, ac si quis tunica uel omni ueste nudus quiescat sibi in secreto lectuli lotis pedibus et expers totius pulueris. Quomodo rursus impli¬ cabor curis, quae non desunt praelatis in conuersatione com155
muni,
quamuis
uita
communiter
uiuentium
propriumque
nihil
habentium religiosa sit uel esse possit ? Haec namque uita sine uictu uel ministerio quotidiano non potest deduci et nonnihil habet pulueris, immo et nimis saepe puluerulenta est et in pri¬ mis murmuriosa, sicut initio iam audistis, o amici, quia factus 160
est
murmur
Graecorum
aditer
sus
Hebraeos,
eo
quod
despicerentur
in ministerio quotidiano uiduae eorum. Nec mirum quod in sexu isto, sexu fragili, confugiente ad nos de luto saeculi, subest aliquid pulueris huiusmodi, cum et in uestro, scilicet sexu uirili, nonnulla reprehensibilia sint, et multa pristinae con165
uersationis
uestigia
supersint.
Ego
autem
dilecto
meo
pulsanti
loquor, eique nota replico, quia singularis ego prae omnibus exui me tunica mea, mente et actu uel habitu reliqui omnia et ita laui pedes meos, conscientiam siue intentionem meam emundante Spiritu sancto, ut iam dicti pulueris nihil omnino 170
sit.
residuum
nunc
Quomodo
induar
tunica,
cum
ut
mea
reli¬
querim omnia, curem aliena, pro aliis sollicita et earum quae quotidie ueniunt uiduarum uel quae uenturae sunt uirginum materfamilias effecta ? Quomodo inquinabo , quos laui pedes meos, id est, ad aliqua terrena inclinabo oculos uel ceteros, tibi
omnes
soli,
dilecte
mi,
dedi|caui,
uel
sensus
cogitatus
175
meos ? Nam, etsi custodia tua semper mecum est, uera tamen humilitas semper sollicita est, et mea potissimum anima, quae amore tuo singulariter plena est, pro puluere aestimat, pro sordibus reputat, quidquid umquam praeter te per aliquam
180
necessitatem
quos
dicit
non otiosum, immo
uel
cogitat,
147 cf. Atitipb. O caelestis norma (11. 7.) ; cf. Chrodegang., 613A.
164
ib.
61 3B.
quamuis
licitum
sit,
quamuis
et aliquatenus utile uideri possit. Haec uel
uitae ad Magnificat in festo translationis s. Benedicti 154 cf. Angel. ib. - PL 89, 1097B.
Regula canonicorum 173
cf.
Benedictus,
Reg.
monach.
2,
7
- CSEL
75,
p.
20.
151 solitariam 150 quippe om. B 148 inquam om. B 146 uel supra lin. A in marg. M uita 155 I sunt necessariae desunt] non 154 perfecte ~ B 161 quod 159 initio] in praem. C M 157 potest om. B 156 sine om. B
supra lin. E marg. add. M
saeculi] huius in 162 sexu om. B 161/162 isto sexu ~ B 170 168 meos] id est add. B 165/166 loquor pulsanti ~ B
175 omnes om. I reliqui B tunica] mea add. B 178 existimat E I om. semper usque mecum 176/177
tibi soli supra lin. A 181 uel] et M
B
50^
no
IN CANTI CVM
CANTICORVM
V (5, 2-8)
his similia dicenti et uigilanti, corde dormire uolenti mihi quid | obuenit ? PL 914 Dilectus meus misit manum 185 intremuit
ad
tactum
suam per foramen, et uenter meus
eius. Quomodo,
o dilecta,
misit
dilectus
tuus manum suam per foramen ? Quae est illa manus ? Quod est illud foramen ? Quis ille tactus ? Quis ille tremor ? Quomodo intremuit uenter tuus, aut quid est uenter tuus ? Mirantes ista
quaerimus, quia talium inexperti sumus. Dicit quidam uete190 rum
amicorum
: Et
misit
Dominus
manum
suam
et tetigit os
meum, et dixit ad me : Ecce dedi uerba mea in ore tuo. Ecce consti¬ tui te hodie super gentes et regna. Item alius dicit : Ego sedebam in domo mea, et senes Iuda sedebant coram me, et cecidit super me ibi manus Domini Dei. Et emissa similitudo manus appre195 hendit
me
in cincinno
capitis mei.
Nostra aetate referebat quaedam adulescentularum familia¬ ribus suis, quibus propter compertam beneuolentiam secreta sua committere non dubitabat, nocte quadam similitudinem manus a capite lectuli fuisse immissam super pectus suum 200 paene
uigilantis,
immo
nullatenus
dormientis,
non
nihil tamen
de excessu tenuiter patientis. Erat autem tactus suauissimus, quasi dexterae manus. Et apprehendens illam suis utrisque manibus demulcebat signaculo crucis, peragrans intus et exte¬ rius, quibus delinimentis ualde manus eadem delectari uide205 batur.
Cumque
post
illas signaculi
sancti
delicias,
quibus
Memorabat
etiam
manum demulcebat, brachium quoque contingere ipsamque personam, cuius manum tenebat, assequi conaretur, uelociter ueluti increpitans mouit et excussit se manus illa, oleo suauior, penna uolucris agilior, motuque suo dedit intelligi, quod ipse 210 cuius
erat
manus
nollet
se
apprehendi.
eadem adulescentula, scilicet anima nuptiis istis dedita canti¬ cisque nuptialibus intenta, quoniam dilectus in uisu noctis conspicuus manum suam miro modo pectori eius, quasi per foramen iniecit | et cor eius intrinsecus apprehendit tenuitque B 5 1 215 aliquamdiu
suauissime
stringens
et gaudebat
ineffabili gaudio
cor illud intra manum illam subsiliens atque tripudians. Porro de tremore illo, tremore sancto et diuino, tale experi187 cf. supra i, 28. PL 168, 1611C. 185/186
1!>0 Ier. 1, 9-10 ; Ez. 8, 1.3.
dilectus tuus misit ~ M
180 illa] tua E1
196 cf. Rupert., In Mt. -
186/187
quis ille tactus,
quod est illud foramen ~ E1 187 quis1] est add. I M quis2] est add. B tremor] timor I 188 est om. B C E1 1 aut usque tuus supra /in. E 190 tegit B 192 hodie supra lin. C item] -que add. E E1 I L sedebo B 194 Dei] tui add. B
194/195
emissa
usque cicinno] emissiones
manus
tuae ap¬
prehenderunt me in cincinnis B 196 referebat supra lin. E 197 istud dicit de semetipso ut patet in libro XII de gloria et honore filii hominis add. in marg. A
201 tactus om. B
203/206 demulcebat usque manum om. I
208 ueluti] quasi B
E E1 I L M om. B
209/210
ipse usque manus]
210 se supra lin. E
204 definientis B
ipsa cuius erat manus
213 pectori eius om. C
persona
217 tremore2
IN CANTICVM mentum
sibi euenisse fideli narratione
in loco
sublimi,
III
V (5, 2-8)
referebat. Aspiciebat
ecclesia saluatoris imaginem
in quadam
per uisum 220 fixam
CANTICORVM
cruci con-
consistebat
scilicet ubi de more
oranti¬
bus siue adorantibus proposita populis. Cumque in eam inten¬ deret, uiuens imago uisa est, uultu quasi regio, radiantibus oculis aspectuque prorsus reuerendo manumque suam dex¬ tram de patibulo adducere, signaculum crucis super aspicien225 tem
edere
ille dignatus
dilectus
expressione
magnifica
est.
Non uana uisio, immo magnae uirtutis sensum uidenti intulit continuo. Denique sicut tremit folium arboris, ubi uentus uehemens illud concusserit, ita cum repente in hoc uisu euigilasset, tremore dulci in lectulo aliquamdiu tremuit, uerum-
230 tamen
tremore
235 somno
erupit,
blando
nimiumque
suaui.
Et antequam
euigila-
ret, in ipso uisu iam dicti uirtus | signaculi uidentena sursum PL rapuit, uelocius atque facilius quam dici possit, manibus ex¬ pansis ad manus illius confixas cruci, ita ut os quoque ori, totumque corpus admotum uideretur eius corpori, et ubi sicut
aliquamdiu,
iam
dictum
est, tremore
illo
diuino multum delectabiliter uigilans tremuit. Haec pro expe¬ rimento manus uel tactus atque tremoris diuini paucis dicta sint.
cum
Verum 240 ris, qualia
de tua persona agitur, o dilecta dilecti singula-
uel quanta
sunt
circa te fecisse cre¬
ista, ut ea, quae
possint aliquatenus ex istorum similitudine colligi ? Magna sunt ista, nostrosque longe cogita¬ tus excedunt, te potius audiamus cetera tam sancta tamque mystica narrantem, tam longe supra litteram spiritum uitae denda
Domini,
est manus
245 in sensu
habentem.
Surrexi ut aperirem dilecto tueo. Munus meae stillauerunt myrrham primam, et digiti mei pleni myrrha probatissima. Surrexi, inquam. Quomodo enim diutius _dormire aut posthac obdormiscere potuissem ? Quomodo tunica indui fastidiosum 230 aut
puluerem
pati in pedibus
mihi
esset
pigrum,
ubi
post
uocem dilecti mei pulsantis manus quoque accessit et tactu suo illum | ineffabilem uentri meo timorem incussit ? Surrexi B 5 igitur, ut aperirem dilecto meo, operam dedi, ut cum apostolis Christi utique dilecti mei dictis et factis proficerem currenti
255 euangelio.
myrrham
Nam
hoc
primam,
est quod
dico
1 Munus
stilluuerunt
meae
et digiti mei pleni myrrha
probatissima.
220 cf. Rupert:., In Ioh. eu. 3, 126 - CC CM 9, p. 122 (Hier., In Mt. 3, 21, 15). 254 Angel. ib. 613D. cf. II Cor. 3, 6.
219 quadam supra lin. crucisque signaculum 226 immo] mare M 233 uidentem ~ B 239 cum] quia B optimam B E1 t 254 perficerem B
222 crucifixam A M E E E' I L M, crucis signaculo 231 uerum add. E E1 1 E M 236 pro cruci confixas ~ B
244
224 imago} esse add. I 225 ille dignatus m B sursum uisu ipso ~ B 237 paucis om. C om. B
singularis dilecta dilecti ~ E E1 I L M re uel praem. B 249 obdormiscere] obliuisce 255 distillauerunt B C i
247 primam] 253 ut1 om. B
112
IN CANTICVM
CANTI
COR VM
V (5, 2-8)
Oportebat namque, ut maxime relictis credentium atque apostolicam uitam imitantium uiduis manifestum darem exemplum omnis mortificationis uitiorum normamque in 260 propatulo
sacrarem
mox
uenturis
nouumque
et
eatenus
in¬
auditum exemplum eo suscepturis sanctae uirginitatis proposi¬ tum. Haec myrrha utique probatissima, id est pretiosissima est. Ceterum carnem mortificare, non propter Deum neque propter aedificationem uidentium, sed propter gloriam propriam ca265 piendam
ex
ore
laudantium,
hoc
quidem
est
manibus
stillare
myrrham, sed non probatam, immo nec ibi sunt digiti, qui dicantur myrrha pleni, quia non est in tali opere uirtus discre¬ tionis, quae per digitorum distinctionem solet intelligi. Pessulum ostii mei aperui dilecto meo. Pessulum, inquam, 270
ostii
mei. , id
est,
clausuram
oris
mei.
Quid
namque
per
pessu¬
lum nisi silentii signatur firmamentum ? Pessulus ergo ostii dilecto meo aperitur, cum indictum ori silentium propter Christum resoluitur, ut audientes aedificentur. Et quam pulcher, quam rationabilis et disciplinatus ordo loquendi ! 275 Prius
myrrha
stillat
de
manibus
et digiti
myrrha
probatissima
pleni monstrantur, ac deinde pessulus ostii dilecto aperitur, id est, prius uita laudabilis in exemplum praeparatur, et deinde doctrina fidem quaerens audientium palam profertur. Hinc de ipso dilecto scriptum est, quia coepit facere et docere. Non dic280
tum
est
prius
docere,
deinde docere.
et
deinde
facere,
sed
prius
facere
et
At ille\'declinauerat atque transierat. — - Ego, inquit, pes- PL 916 suium ostii mei dilecto meo aperui, at ille declinauerat atque transierat, id est, ego os meum aperui in doctrina, ut audienti285 bus
facerem
notitiam
dilecti,
sed
ille
iam
nobiscum
non
erat,
iam caelo receptus adhuc redire ulterius non habebat. Ergone,’ o dilecta, tu istud nesciebas ? Nonne prius quam modo iam dicto pessulum ostii tui aperuisses, uideras quod in caelum ascendisset, et sciebas quod ultra ad commanendum mortali290 bus
rediturus
non
esset
? Sciebam,
ait, et
bene
sciebam.
| Sed
quid ? Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Quando uel ubi locutus est ? Nimirum, quando uel ubi ego pessulum ostii 259 cf. Gal. 5, 24.
2(!8 Angel. ib. 613D.
12 ; 42» 3 ; 47» 3 ; - CSEL
273 cf. Bened., Regula monach. 38,
75, p. 99 ; p. 104 ; p. 114.
279
Act.
i, i.
257 atque om. A 201 eo] ego I 204 gloriam] gloriolam E I L M corr gloriolam E1 200 immo supra lin. E 208 per supra lin. A 271 significa¬ tur E M pessulum t 272 meo om. I L 274 rationalis A 275 stillat myrrha - M 276 aperitur dilecto ~ E 277 laudabilis uita ~ M exem¬ plis Af 278/279 de ipso] deinde B 279/281 non usque docere om. B I 289 et om. A E M 282 at] et B 282/284 ego usque transierat sub lin. L 283
Tre\,C*
I E M
280 ad- om. B
290 rediturus non] nequaquam
292 dilectus in marg. E, om. E1 I
rediturus E E1
B 52
IN CANTICVM
CANTICORVM
mei dilecto aperui, loquendo 295
ea
quae
sunt
dilecti,
tunc
V (5, 2-8)
scilicet pro utilitate audientium
et ubi
dilectus
est
locutus.
ego eram quae loquebar, sed ipse loquebatur in quislibet uestrum amicorum dicit, et uerum dicit mentum quaeritis eius, qui in me loquitur, Christi, quin et in me dilectus idem locutus sit, quoties 300
ostii
mei
aperui,
quoties
113
linguam
moui
et
Non
enim
me. Si enim : An experi¬ non dubium ei pessulum
Verbo
Dei,
quod
ipse est, uocem meam accommodaui. Vt ergo dilectus locutus est, anima mea liquefacta est. Flebam quippe, et prae singulti¬ bus uehementer erumpentibus non poteram uerba nisi con¬ cussa uel uoces nisi intercisas euoluere. Numquid enim pote305
ram
absque
fletu
de
illo
uerba
facere
? Verum
fletus
ipse
con¬
solatio mihi erat, delectatio quaedam mihi erat, sicut et cuique uestrum lacrimae suae dulces sunt, fluentes in eiusdem recor¬ datione dilecti, iuxta illud : Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte. Quanto magis mihi, dum diceretur mihi quotidie : 310
Vbi
est Deus
sit in natus talia uerba 315
tuus,
filius
tuus?
siue
dum
dicerem
ego
: Me
dimi¬
hoc exsilio Deus meus, filius meus, de me taliter incar¬ uel natus, propter me et me uidente taliter agonizatus, passus ? Quale mihi erat commemorare siue narrare eius, uerba morientis siue continuo morituri dilecti,
maxime
commendantis
praeceptum
caritatis,
dilectionis, ab illa cena sacrosancta, quando
mandatum
tradebatur, usque
ad haec uerba nouissima : Mulier, ecce filius tuus ; ad discipu¬ lum autem : Ecce mater tua ? Ibi ignis, ibi gladius, ignis amoris, gladius doloris, et anima mea uictima erat holocausti. Hanc 320
enim
et
ignis
incendit
et
gladius
pertransiuit.
Vnde
sicut
adeps sacrificii liquescit ab igne, et sicut fluit sanguis de gladii uulnere, sic anima mea liquefacta est, non ibi semel tantum, ubi moriebatur ipse, uerum etiam quoties me aperiente pessu¬ lum ostii mei, locutus est in me. Toties quippe sensi profundo 325
corde,
uulnerata
mente
istud,
quod
nunc
dico,
quia
declinaue-
rat atque transierat, ipsa commemoratione horum sensum mihi renouante, ut magis ac magis sentirem eum hic iam non esse, uisibiliter | non comparere. B 52^ Quaesiui illum, et non inueni, uocaui, et non respondit \ mihi. PL 917 330 Quaesiui,
scilicet
sed sic quaerens
296 cf. Mt. IO, 20. 13, 15.34
etc.
317
iugiter
meditando,
uocaui,
semper
orando,
non inueni, sic uocanti non respondit mihi.
297 II Cor. 13, 3. Ioh.
19, 26-27.
398 Ps. 41, 4. 319
cf. Lc.
309 /'&.
315 Ioh.
2, 35.
295 locutus est ~ E E1 1 L M 296 ego eram om. B 298 Christus I 300 Verbum B 305 uerba om. B
297 et uerum dicit om. I 305/306 mihi consolatio
~ C 306 quaedam om. B 308 dilecti recordatione ~ E
unicuique M 307 suae] uoces add. B 307/ 309 mihi1 om. B 312 me om. B 313 enar¬
rare B
331 sic2] sed t
328 comparem
B
uocanti] uocaui
et B
ii4
IN CANTICVM
CANTICORVM
V (5, 2-8)
Dulce lumen et delectabile est oculis uidere solem, sic mihi dulce sentiebam uidere carnem meam in ipso uiuentem, delectabile habebam, quem genueram, uidere facie ad faciem 335
ad
dextram
Patris
ueni, non
quam
super
omnia
fulgentem.
Non
sic
statim
in-
cito uolui, super hoc respondit mihi :
Inuenerunt me custodes, qui circumeunt duitatem. Percusse¬ runt me et uulnerauerunt me, tulerunt mihi pallium meum custo¬ des murorum. Qui sunt uel erant illi uigiles, illi custodes muro340
rum,
qui
circumeunt
ciuitatem
?
Nimirum
amici
et
primi
amicorum nostrorum, qui dicunt in libro suo, libro Actuum apostolorum : Non aequum est nos derelinquere uerbum Dei, et ministrare mensis. Considerate ergo, fratres, uiros ex uobis boni testimonii septem, plenos Spiritu sancto et sapientia, quos 345
constituamus
super
hoc
opus.
Nos
uero
orationi,
ministerio
tierbi
instantes erimus. Isti erant uigiles, et hoc illis erat uigilare et ciuitatem circuire et muros custodire, scilicet orationi et ministerio uerbi iugiter instare, iuxta illud propheticum : Super muros tuos, Hierusalem, constitui custodes, tota die et 350 tota
nocte
non
tacebunt
laudare
nomen
Domini.
Qui
reminisci¬
mini Domini, ne taceatis et ne detis silentium ei, donec stabiliat, et donec ponat Hierusalem laudem in terra, illam nimirum Hierusalem, de qua et in psalmo dictum est : Hierusalem, quae aedificatur ut ciuitas. Hoc ita uigiles illi faciebant, ut omni die
355 in
templo
et
circa
domos
non
cessarent
docentes
et
euange-
lizantes Iesum Christum. Isti inuenerunt, quaerebant enim me. Quomodo quaerebant, et quomodo inuenerunt me ? Quaere¬ bant me utique omnes pia sollicitudine, et ille praecipue, cui a dilecto fueram commissa, dicente : Ecce mater tua, et recepit 360 me
in
sua.
Quaerebant
isti
multum
sperantes
de
me,
quod
inesset mihi aliquid dignum sua inquisitione, quippe qui nouerant quid in me uel de me fuisset factum, qualis mater qualem genuissem filium. Nonnihil in me superesse arbitra¬ bantur de thesauris Altissimi, quos superueniens in me Spiri363
tus
sanctus
thesaurizauit
in
conceptione
tanti
Filii.
Verum
quippe et hoc erat, quia filius quidem de utero meo per natiuitatem | carnis tamquam sponsus de thalamo suo processit, sed B 53 nihilominus tota plenitudo gratiae, quam acceperam, ex tunc 334 I Cor. 13, 12. 342 Act. 6, 2-4. 349 Is. 62, 6-7 ; cf. supra 2, 616. Ps. 1 2 1 , 3. 355 cf. Act. 5, 42. 359 Ioh. 19, 27. 364 cf. Lc. 1, 33. Ps. 18, 6. 368 cf. Lc. 1, 28.
332 lumen]
add. B
est add. B
proximi B quod M Hierusalem quid] quod
genueram
nimirum
~ B C t
~ B
336 non quam] nonnumquam
342 est aequum ~ E1 1 M Vulg. 345 ministerio] et praem. B Vulg.
in marg. M M
334 uidere quem
inueni statim ~ M
354 faciunt I
t
factum
364 quod C
fuisset ~ B
366 et om. t
335 Patris] intueri
E1
343 ergo om. I M 346 erat illis ~ B C
340 primi] 344 quos] 352/353
358 me2 supra lin. C
359 receperat E E1 I L, accepit Vulg. 363 genuisset
B
353 367
utique
360 isti] illi M
362
nonnihil]
mihi
non
IN CANTICVM et usque in saeculum 370
ac
perseuerabit.
CANTICORVM
V (5, 2-8)
115
in corde et in sensibus meis perseuerauit
Quaerebant
igitur
et
inuenerunt
me
plenam
esse gemitibus inenarrabilibus. Et hoc unde illis, ut sic inuenirent me ? Nimirum ex aliqua suimet similitudine. Nam quod gemebam, similiter et ipsi gemebant, eandem in gemitibus nostris habebamus causam, taliter ab ipso dilecto 375
ueraciter
praenuntiatam.
Filioli,
adhuc
modicum
uohiscum
sum. Quaeretis me, et sicut dixi ludaeis : \ quo ego uado, uos PL 918 non potestis uenire ; et uobis dico modo. Haec nobis erat com¬ munis causa gemituum atque fletuum, quod quo ipse abierat nos non poteramus ire. Non quidem relinquerat nos orphanos, 380 quia
reliquerat
nos
cum
sua
promissione
et
suae
promissionis
spe secundum uerba haec : Et si abiero et praeparauero uobis locum, iterum uenio et accipiam uos ad memetipsum, ut ubi sum ego, et uos sitis : uerumtamen interim, dum differebamur, sic erat nobis, quemadmodum 385
sunt
filii
sponsi
ieiunare,
ipse alibi dixit : Numquid
quamdiu
eum
illis
est
pos-
sponsus
?
Venient autem dies quando auferetur sponsus ab eis, et tunc ieiunabunt. Quod si filiis sponsi erat ieiunandum, quanto magis mihi matri eiusdem sponsi ieiunandum erat et flendum ? In hoc ipsi inuenerunt me, nec enim quid animi gererem posset 390 illos
latere.
Quid
deinde
? Percusserunt
me
et uulnerauerunt
me.
Quomodo uel quibus armis percusserunt me ? Conferendo et colloquendo et gemitus suos nimis ultroneos, immo et nimis uiolentos in medium iaciendo, percusserunt me, quos uidelicet gemitus et fletus suos, et si uellent, retinere non poterant, et 395 idcirco
solutis
habenis
lacrimas
suas
currere
dimittebant,
quantum ipsae lacrimae uolebant. Tunc unusquisque por¬ tionem suam afferebat in medium, memores uerborum Patris sui, filii mei, sponsi iam dicti, dilecti nostri, uerborum nouissimorum Patris eiusmodi, quae moriens et quasi ultimum tra400
hens
spiritum
eisdem
dixit,
memores
filiis suis, qualem
quale
testamentum
hereditatem
scripserit
dimisisset eis, et de
ipsorum heredum pace et concordia moriens quam pie sollici¬ tus testator ipse fuisset, et quomodo cum dilexisset suos, qui erant in mundo, in fmem dilexit \ eos. Haec erant iacula ipso- B 5 3V 405
rum,
et istis percusserunt
et uulnerati a me loquentis in me 371 cf. Rom.
8, 26.
384 Mt. 9, 15.
373
eandemque
uos
om. E1
om. E
me,
C
375 Ioh. 13, 33.
t
375
percussi
ipsi
I M
379 cf. Ioh. 14, 18.
3S1 Ioh. 14, 3.
407 Ps. 119, 4.
modicum
377 erat om. A
382 ueniam
me
psalmista dicit : Sa~
dilecti, quemadmodum
403 Ioh. 13, I.
B
et uulnerauerunt
uicissim sagittis acutis, quae erant sagittae
adhuc
379 non
383 ego sum
~
nos
~ C
I
376
ludaeis]
~ t, nos om. A
uobis
C
t
380 cum
384 dixit alibi ~ B
385
396 ualebant E E1 I, non uale386 sponsus om. E1 ieiunare] lugere Vulg. 403 quomodo om. B 401 dimisit A 398 mei] dilecti filii add. B bant A
n6
IN CANTI CVM CANTICORVM
V (5, 2-8)
carbonibus desolatoriis , atque ita
gittae potentis acutae cum
mutuis percussionibus mutuisque uulneribus percutiebamus 410 inuicem et percutiebamur, uulnerabamus et uulnerabamur percussionibus suauissimis, uulneribus dulcissimis, qualia qui expertus non est profecto sanitatem cordis non habet. Inter ista tulerunt mihi pallium meum illi custodes murorum, ita uidelicet ut totum quod erat in me secretum facerem, 415 quantum opus erat, illis manifestum. Nam eatenus omnia quae erant de illo dilecto uerba conseruaueram conferens in corde meo, et ita contegens quasi sub pallio ; tunc autem deprompsi in aperto, uidelicet necessaria multumque profutura prae¬ dicando uel etiam conscribendo dilecti euangelio. His aliisque 420 modis defessa et omnino huic mundo praemortua, conuerto me ad filias sororesque nostras, euangelii nostri uiduas, siue qualescumque sexus nostri personas mihi creditas, et aio ad eas : Adiuro uos, | filiae Hierusalem, si inueneritis dilectum meum, PL 919
425 ut annuntietis ei quia amore langueo. O filiae Hierusalem, quae uere estis filiae Abraham, semen Iuda, filiae quoque Dauid secundum fidem, credendo in eum, qui cum esset filius Dei secundum diuinitatem, et rex supernae Hierusalem, factus est filius meus, siue filius hominis ex semine Dauid secundum 430 carnem, - — ■ adiuro uos, uidelicet per hoc ipsum, unde estis filiae Hierusalem, si inueneritis dilectum meum
; si ante me, ut saepe
fit discipulae ante magistram, exeuntes de corpore ueneritis ante dilecti mei conspectum, ut annuntietis ei quia amore lan¬ gueo, quia prae amore eius, prae magno
uidendae faciei eius
435 desiderio nimium uitae huius taedium patior et animo gemituoso lacrimosisque oculis suspiriosas praesentis exsilii moras sustineo. Quid erat, uel quid efficiebat haec talis adiuratio ? Numquid ille dilectus nesciret amorem languentis siue lan¬ guorem amantis, nisi annuntiaretur ei ? Domine, inquit Petrus, 440 tu omnia scis, tu scis quia amo te. Quanto magis, tu o dilecta, tam prudens tamque fidelis per temetipsam absque internun¬ tiis dicere poteras dilecto, et frequenter dixisti sine dubio, dilecte mi, nullum tibi est absconditum cor, | nullius occultus B 54 amor, tu scis quia amore langueo ? Quorsum ergo tendit uel 445 quid efficit haec adiuratio ? Eo nimirum ut percussa percu412 cf. Prou. 14, 30. 416 cf. Lc. 2, 19.JI. 443 Ps. 37, 10 coli. I Cor. 14, 25.
409 mutuis2 et M 416 consueueram I filiaeque2 A
add. M tamque] ~ B
1,3.
439 Ioh. 21, 17.
414 in me erat ~ B 415 illis quantum opus erat ~ B 417 tunc autem supra lin. E 418 profutura om. B 426
quoque
om. A
432 discipula B
languentis
429 Rom.
siue languorem]
M
427 filius Dei esset
435 nimirum
languorem
t
siue amorem
~ B
429 filius1] Dei
436 suspiriosis E1
438
B
441
440 o tu
atque B nuntiis C 442 dilecto dicere poteras 445 effecit E1 eo] ergo B
~ I
~
t
443 est tibi
IN CANTI CVM
CANTICORVM
V (5, 2-8 - 9)
117
tiat, uulnerata uulneret mater filias salubriumque uulnerum suorum aliquod, et si non statim omnibus at saltem iam ali¬ quibus earum experimentum efficiat, ut audientes filiae uel sentientes in matre tantum uitae futurae, quae non uidetur,
45° desiderium in mente persentiant et ipsae talem illum esse dilectum, ut iure propter eum fastidiat quiuis uel quaeuis hoc praesens saeculum, iamque inter moras praesentis uitae magis ac magis cupiat eum cognoscere, saltem per speculum, saltem in aenigmate. Vnde et protinus dicunt : 455 5, 9
QvALIS
EST
MVLIERVM ADIVRASTI
DILECTVS
? QvALIS NOS ?
EST
TVVS
EX
DILECTVS
DILECTO, TVVS
EX
O PVLCHERRIMA DILECTO,
QVIA
SIC
Opportuna ualde percunctatio, si respiciamus ad illa tem¬ pora de quibus nunc agimus, quando tu, o dilecta, propter 460 euangelium dilecti praesens aderas, et in corpore detinebaris, magistra necessaria, testis ualde idonea ! Iam tunc enim audiri incipiebant, non solum Iudaei aperta fronte blasphemantes, uerum etiam multi ac diuersi haeretici sub nomine christiano Christianam ueritatem corrumpere laborantes, et exinde pul465 lulare habebant eodem quidem malignitatis spiritu, sed diuersis sibique contrariis erroribus, quamplura uiperarum geni¬ mina uelut antiquae hydrae capita, quae ut fertur sectis prioribus plura renascebantur. Pulsandum igitur erat ad ostium ueritatis, et consulendum oraculum Spiritus sancti, 470 scilicet sacrarium pectoris tui, ut uiua uoce omnem necessario tenendam demonstrares regulam fidei, cum testimonio Scrip¬ turarum, quas memoriter tenebas, prophetissa magna, et capax omnium prophetarum siue prophetiarum. Qualis est, aiunt, | dilectus tuus ex dilecto, 0 pulcherrima mulierum, id est PL 920 475 filius tuus Deus ex Patre Deo, qualis est, o Virgo virginum, o sancta sanctarum ? Qualis est dilectus tuus ex dilecto, quia sic adiurasti nos ? Neque enim nos, quae iam sumus filiae Hieru¬ salem, dubium habemus quin ipse sit dilectus ex dilecto, id est Deus ex Deo, sed non nobis solis, quae nunc sumus in hoc tem480 pore tuo, uerum etiam et omnibus aliis prouidendum est filia¬ bus Hierusalem quae futurae sunt post nos, ut ex te certo
451 cf. Tit. 2, 12. 7.
467
1563,
p. 68.
453 I Cor. 13, 12.
cf. Ouidius,
supra 3, 706.
472
Met.
9, 69.
cf. supra
470
1, 95.
479 cf. Symbolum
Credo
461 cf. supra i , 494. cf. Antiph.
475
cf. supra
Beata
Dei
466 cf. Lc. 3,
genitrix
1, 686 ; Angel.
- ACO
ib. 614D
3, ; cf.
in unum.
447 omnibus statim ~ E iam om. B 448 eorum M 449 in om. E1 450 in om. M 452 uitae] saeculi et uitae huius B 453 cupiant B C E1 M agnoscere B C t 453/454 aenigmate ... per speculum ~ B 455/456 o PVLCHERRIMA usque dilecto om. E1 461 testis] et praem. B 462 solum om. B
rum
A
fronte] uoce
add. B
468 ergo I
476/477 qualis usque nos om. E1
474 id est] idem 1 1
478 fit E1
476 sancto¬
n8
IN CANTICVM
CANTICORVM
V (5, 9 - 10-16)
instructae uel confirmatae Spiritus sancti testimonio sciant contemnere haereticos et solius dilecti | sancto flagrare desi- B 54v derio. 485
5, 10-16
490
ex
electvs
rvbicvndvs,
et
candidvs
mevs
Dilectvs
milibvs. Capvt eivs avrvm optimvm, comae eivs sicvt ela¬ NIGRAE QVASI CORVVS. OCVLI EIVS SICVT tae PALMARVM, COLVMBAE SVPER RIVVLOS AQVARVM, QVAE LACTE LOTAE SVNT, ET RESIDENT IVXTA FL VENTA PLENISSIMA. GENAE ILLIVS SICVT LABIA
PIGMENTARIIS.
A
CONSITAE
AROMATVM,
AREOLAE
EIVS
PRIMAM. MANVS ILLIVS TORNATI¬ LILIA DISTILLANTIA MYRRHAM LES AVREAE, PLENAE HYACINTHIS. VENTER EIVS EBVRNEVS, DISTINCTVS SAPPHIRIS. CRVRA ILLIVS COLVMNAE MARMOREAE, FVNDATAE
QUAE
495 Libani,
TOTVS
electvs
vt
cedri.
DESIDERABILIS.
AMICVS
MEVS,
FILIAE
TALIS
DILECTVS
EIVS
svavissimvm,
illivs
Gvttvr
EST
SPECIES
AVREAS.
BASES
SVPER
SVNT
MEVS
ET
IPSE
VT et
EST
HlERVSALEM.
T ale tuum nobis carmen, diuina prophetes, Quale sopor fessis in gramine, quale per aestum 500
Dulcis
aquae
saliente
sitim
restinguere
riuo.
Hoc tuum carmen uere pulcherrimum, et sicut dicitur, ita est Canticum canticorum. Nihil amici libentius audierint, nihil adulescentulae delectabilius acceperint, quaecumque habent aures audiendi sensumque promptum, quo legitimum carmen 505 discernere
possint.
Dixisti
qualis
dilectus
sit, et miras
qualita¬
tes eius breuiter quidem sed delectabiliter exposuisti, sicut habet seipsa ueritas rei, sicut omnes consonanter praedicant Scripturae ueritatis. Dilectus meus candidus et rubicundus. Vnde candidus, et
510
unde
rubicundus
?
Nimirum
candidus
sanctitate,
rubicundus
passione. Dicat aliquis : Si ergo candidus, quare rubicundus ? Si sanctus, quare passus ? Hoc enim admirans Spiritus sanctus in Dauid, cum dixisset : Beatus uir qui non abiit in consilio impiorum, 515 lentiae
et in uia peccatorum
non
sedit,
et
cetera,
non stetit, et in cathedra pesti-
quibus
utique
uerbis
designauit
eum fore candidum, scilicet immunem ab omni nigredine eius, in quo omnes peccauerunt, erant enim in lumbis eius, quando abiit in consilio impiorum, et stetit in uia peccatorum , et sedit in cathedra pestilentiae, cogitando malum 498/500 Vergit, Eclogae 5, 45-47. 259;
Anget
ib. 614D/615A;
504 Mt. n, 15 et parall.
bestiarium
lat. 24
e codice
Brux.
C. Cahier, Melanges d’ Archeologie II, Paris, 1848, p. 278. Rom. 5, 12.
487 QVASl] SICVT B C M illivs B
409 quale1] nobis add. B ACE lin. A
488 SVNT LOTAE
408 diuina] nobis
add. B
~ C
quale2] qualis M
510 cf. supra 2, 10066-77
513 Ps. 1, 1.
480 SEDENT B
diuina prophetes]
501 sicut dicitur ita] sic dicitur B 512 sanctus2 supra lin. E
et transgre-
500 salientis B
515 etc.] quae add. E1
517
400 EIVS]
diuine poeta
505 miraris I
- ed.
Vergil.
restringuere 500 eius supra
uerbis utique ~ M
IN CANTICVM
CANTICORVM
V (5, 10-16)
119
520 diendo mandatum, et defendendo siue in posteros suos trans¬ fundendo hereditarium peccatum suum, subiunxit atque ait : Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania. Astite¬ runt reges terrae, et principes conuenerunt \ in unum, aduersus B 55 Dominum et aduersus Christum eius ? Et est sensus : cum ita 525 fuerit
candidus
et
omnino
immaculatus,
quare
ita
con|uene-
runt et suo illum sanguine rubicundum fecerunt ? Et in Isaia : Quare ergo rubrum est indumentum tuum, et uestimentum tuum sicut calcantium in torculari ? Praemiserat enim : Ego qui loquor iustitiam, et propugnator sum ad saluandum, quod est 53° uere
esse
candidum,
uere
immaculatum.
Statimque et quod hic dicitur, electus ex milibus, ibidem subiungitur, torcular calcaui solus. Igitur quaerimus et nos, siue adulescentulae, quae nondum ad plenum didicerunt, sed adhuc discunt tantum sacramentum. Si ergo candidus, quare 535 rubicundus
? Si sanctus,
quare
passus
? Et
respondent
nobis
amici ueteres ac noui : Quia uulneratus est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra, et proprio Filio suo non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus tradidit illum, et ipse dilecti dilectus propter scelus, inquit, populi mei percussi eum. 540 Quibus autem ex milibus est electus, nisi ex sanctis omnibus ? Et in quo electus, nisi in eo ut illud faceret solus, ad quod faciendum nullus illorum fuit idoneus ? Hinc enim apud Isaiam, cum de uniuersitate sanctorum, quae una ciuitas est, quaeque
in Adam
345 re, consurge
cecidit, praemissum
Hierusalem,
quae
fuisset : Eleuare eleua-
bibisti de manu
Domini
calicem
irae eius, et usque ad fundum calicem soporis bibisti, protinus infirmitas cunctorum milium quanta fuerit, his uerbis quae subiuncta sunt, demonstratur : Non est qui sustentet eam ex omnibus filiis quos genuit, et non est qui apprehendat manum 550 eius ex omnibus filiis quos enutriuit. Amplius autem ad ipsam conuersus dicit : Filii tui proiecti sunt, dormierunt in capite omnium uiarum, sicut bestia illaqueata pleni indignatione Domini, et increpatione Dei tui. Vere magna infirmitas cuncto¬ rum milium. Non solum non potuerunt sustentare Hierusalem 555
siue
apprehendere
manum
eius,
uerum
etiam
ipsi
proiecti
fuerunt et dormierunt in capite omnium uiarum sicut bestia illaqueata, uidelicet peccato illaqueati, peccato originali, et 520 cf. supra 3, 510. 522 Ps. 2, 1-2. 527 Is. 63,2. 528 ib. 1 . 532 ib. 3 . 534 cf. Eph. 5, 32. 536 Is. 53, 5. 537 Rom. 8, 32. 539 Is. 53,8. 541 Angel. ib. 61 5 A. 543 Aug., De ciu. Dei 11, 1 (Ps. 86, 2) coli. 13, 14 - CC 48, p. 321
; p. 395.
544
Is. 51, 17.
551
ib. 18.
548
ib. 20.
557
supra
1, 74.
523/524 et usque eius] etc. L 527 uestimentum ... indumentum ~ B, uestimenta tua Vulg. 531 electus] est add. E E1 I L 531/532 subiungitur ibidem ~ B 537 Filio om. E1 539 dilecti in marg. A inquit om. B scelus] peccata C t, peccatum A B 542 illorum] eorum B 543 est una ciuitas ~ C, est ciuitas ~
M
550/551
conuersus
ad ipsam
bestia uidelicet peccato illaqueata I
~
A
555
eius manum
~
I
556/557
PL
921
120
IN CANTICVM
CANTICORVM
V (5, 10-16)
ob hoc pleni indignatione Domini, pleni increpatione Dei, id est secundum animam mortui, et secundum corpus mortales 560 effecti, nisi quod
spes
in isto electo
illis una
omnibus
residua
fuit, quemadmodum sequens littera | continuo repromisit : B 55* Haec dicit Dominator tuus, Dominus et Deus tuus, qui pro populo suo pugnauit. Ecce tuli de manu tua calicem soporis, fundum calicis indignationis meae. Non adicies, ut bibas illum 565
et ponam
ultra,
illum
in
eorum,
manu
qui
te
humiliauerunt.
Hoc est opus electi, potuisse facere et fecisse, quod nullus alius fecit aut facere potuit, quod est abstulisse de manu generis humani, scilicet omnium qui ad uitam erant praeordinati, qui omnes dicuntur et sunt una Hierusalem, calicem irae et fun570 dum
calicis,
id
est
sententiam
utriusque
mortis
animae
et
corporis. Vnde hoc illi, ut talis uel tantus deberet esse electus ? In quo discernitur ? Quo differt a cunctis milibus ? Caput eius aurum optimum. Hoc est eius | proprium, et PL 922 hinc est illud quod ueraciter esse dicitur, speciosus forma prae 575 filiis hominum, quia caput eius aurum est optimum, id est, principalis eius natura uera diuinitas est, ipse enim est Deus, Dei Verbum, quod erat in principio apud Deum. Nam Deus erat Verbum. Ex duabus unus idemque subsistit naturis, diuina scilicet et humana ; et ob hoc diuina eius natura recte dicitur 580
caput,
quia
principium
est, quemadmodum
quodam
loco
dicit
:
Ego principium, qui et loquor uobis. Quid tanti ponderis ut hoc aurum ? Quid tam pulchrum ut hoc caput aureum ? Quid tam pretiosum ut hoc uerbum ? Ego dilecta pondus auri huius ineffabiliter in memetipsa persensi, quando de caelo in uterum 585
meum
descendit.
Sed
habet
quandam
de
semetipso
mirabilem
atque inaestimabilem efficaciam, qua mortalis conditionis ute¬ rum fragilemque hunc sexum ita dulciter solidare nouit ac potuit, ut non solum non frangeretur, uerum etiam delectare¬ tur pondere eius paruitas uteri mei, cum sit ipse quem tre590
munt
angeli,
quem
totus
non
capit
orbis,
sub
quo
curuantur,
ait Scriptura, qui portant orbem. Efficacia haec gratia eius est, sine qua nulla sub eo creatura subsistere potest. Hoc habet prae cunctis milibus, scilicet tale tantique ponderis caput, et hinc est electus ex milibus. 595
Comae
eius sicut elatae palmarum,
nigrae quasi coruus.
558 Is. 51,20. 502 /A 22.23. 574 Ps. 44, 3. 576 Angel. ib. 61 5 A. 577 Ioh. 1, 2.1. 581 Ioh. 8, 25. 584 Antiph. Quando natus es - ACO. 590 cf. Missale Rom., Praefatio communis ; Respons. Sancta et immaculata uirginitas-CAO 4. 7569,
p- 389 i lob
9, 13.
558 ob om. A C Domini2 I indignatione Domini plena ~ B increpa¬ tione Dei pleni ~ B 502 dominator tuus om. B 571 esse deberet ~ E 572 milibus om t 570 est enim ~C£/M 582 aureum caput ~ B 580 inaestimabilem] ineffabilem E1 quo I E 587 sexumque dulciter ~ B 591 orbem om. B 594 dilectus t
hunc C
solidare
IN CANTICVM
CANTICORVM
121
V (5, 10-16)
Comae eius capitis sunt omnes Scripturae ueritatis. Sicut enim comae de capite prodeunt et capitis quoddam sunt orna¬ mentum, ita omnes Scripturae diuinitus inspiratae de plenitu¬ dine huius uerbi siue electi acceptae sunt, | et omnes huic B 56 600
electo
perhibent
testimonium.
Istae
comae
sicut
elatae
palma¬
rum, id est sicut folia palmarum, quae uidelicet folia idcirco dicuntur elatae, quod eleuentur sursum, quia non pendent deorsum, sicut aliarum arborum. Est aut palma arbor insigne uictoriae ramis oppansis in modum palmae hominis, procero 605
ac
decoro
uirgulto
diuturnisque
uestita
sine ulla successione conseruans. Vere licet electi siue aurei capitis dilecti sicut uidelicet Scripturae ueritatis, quarum caput illud, scilicet Deus Verbum, non 610
num
terram
aspiciunt,
sed
sursum
frondibus
et
folia
sua
ergo comae eius, uide¬ elatae palmarum, quia utique principium est sicut scripturae homi-
tendunt,
et
quae
sursum
sunt quaerunt. Siquidem non occidentem litteram, sed uiuificantem sequaris spiritum, et ualde diuturnae sunt, sicut immo plus quam elatae siue folia palmarum. Quia caelum, inquit, et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt, et iota unum, 615
aut
umes
apex
non
praeteribit
a
lege,
donec
omnia
fiant.
Sunt autem nigrae quasi coruus, quia, sicut alibi dictum est, tenebrosa aqua in nubibus aeris, id est occulta scientia in propheticis atque legalibus Scripturis, ita ueraciter dicas, nigredo magna in comis capitis dilecti, ut sensus siue intellec620
tus
idem
sit. Sed
uide
quid
sequitur
: Oculi
eius
sicut
| columbae
super riuulos aquarum, quae lacte lotae sunt, et resident iuxta fluenta plenissima. Oculi eius septem sunt spiritus eius, septem dona, siue septem gratiae sunt unius eiusdemque spiritus. Confer opposita haec, comae eius nigrae quasi coruus et oculi 625
eius
sicut
columbae,
quae
lacte
sunt
lotae,
et
uide
quid
confici¬
tur. Istud nimirum, quia Scripturae sanctae sunt quidem sanctum et uiuificantem non habentibus spiritum nigrae quasi coruus, quia obscurae eis et truces uidentur ; sed habentibus gratiam spiritualem, quae per oculos intelligitur, candidae, im630
mo
et lucidae
sunt,
sicut
oculi
columbae
mansuetae,
columbae
lacteae. Exempli gratia : Scriptum est, quoniam Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, et unum de libera. Et lex dicit : Animam pro anima, oculum pro oculo, dentem pro dente, et 598 cf. II Tim. 3, 16. 33.
614
Mt.
5, 18.
(Gen. 21, 2.9).
610 cf. Coi. 3, 1. 617
Ps. 17, 12.
611 cf. II Cor. 3, 6. 622
cf. Is. 11, 2.
631
613 Lc. 21, Gal. 4, 22
633 Deut. 19, 21.
598 Scripturae] diuinitatis add. B 599 sunt acceptae ~ B 600 palmarum elatae ~ B 603 insignis B 605 uirgultu B 606 ulla om. B 612 se¬ quuntur M 613 inquit caelum ~ B 619 coma E1 621 riuos A sunt lotae ~ A E E1 I L, sunt lacte lotae ~ C 623 sunt gratiae ~ B M 624 composita C opposita] eius add. B 630 immo om. I columbae om. E E M
631 lacteae] lacte lotae B
est] enim
add. I
633 oculum]
et praem. C
PL
923
122
IN CANTI CVM
CANTICORVM
filios
et fac
fornicationis
uxorem
sume tibi
: Vade, inquit Dominus,
cetera. In prophetis autem 635
V (5, 10-16)
cetera.
et
fornicationum,
In
iis namque et ceteris | huiusmodi comae iam dictae nigrae B 56v sunt, non quomodocumque, sed sicut coruus, quia non solum obscura sunt haec, uerum etiam nociua uidentur secundum litteralem sensum. Adhibitis autem oculis iam dictis, oculis spi640
apparet
et sancta
sunt, uidelicet secundum
sensum
honesta
sunt,
columbina
sunt,
lucida
quia
ritualibus,
mysticum,
et
quantum distat inter nigredinem coruorum nitoremque colum¬ barum lactearum, tantum, immo et amplius, distat inter occi¬ dentem litteram et uiuificantem spiritum. Igitur oculi eius, 645 id
est
gratiae
sancti
in
Spiritus
manentis
eo
sicut
columbae,
quae lacte sunt lotae, columbae ualde candidae, quae resident super riuulos aquarum et iuxta fluenta plenissima, id est omnino intendunt Scripturis prophetarum et omnes inspiciunt Scriptu¬ ras sanctas sacramentorum caelestium plenissimas, iuxta psalmistae
650 illud
in
: Sed
Domini
lege
uoluntas
et in
eius,
lege
eius meditabitur die ac nocte. Quid enim fecit aut docuit absque auctoritate Scripturarum ? Primum ubi regressus est a deser¬ to, post ieiunium ac tentationem, traditum sibi librum Isaiae prophetae reuoluens, et inueniens locum, ubi scriptum erat : Domini
65 5 Spiritus
super
propter
me,
quod
unxit
me,
cetera,
et
hodie, inquit, impleta est haec Scriptura in auribus uestris. Ita incipiens cuncta sine dubio cum auctoritate Scriptura¬ rum et dixit et fecit, semper intendens Scripturis. Et ut ali¬ quid pro exemplo dictum sit, numquid in ipso initio suae 660 praedicationis
sine
inspectione
Scripturarum,
absque
medita¬
tione legis Domini in montem ascendit, sicut narrat euange¬ lium, quia uidens turbas ascendit in montem ; et cum sedisset, accesserunt ad eum discipuli eius et aperiens os suum docebat eos, uidelicet hoc praecipue, quod non uenisset legem soluere, 665
sed
adimplere
? Non
utique,
sed
hoc
inspiciebat,
hoc
medita¬
batur, unum et alterum, uidelicet et quod olim fecerat et quod postmodum erat factu |rus, quia nimirum et olim in monte PL 924 legem dederat eandem, et postmodum ascensurus erat in montem, id est in ipsam caeli altitudinem, et aperto ore suo, 034 Osee i, 2. 1, 2.
052
004 ib. 17.
030 his C om. C
Lc.
039 cf. supra Prol. 20.123. 4, 1 ss.
055
Lc.
4, 18.
043 cf. II Cor. 3, 6. 050
ib. 21.
002
050 Ps.
Mt.
5, 1-2.
007 Ex. 20, 1 ss.
044 secundum
sensum
uidelicet ~ I
045 gratiae] eius id est add. B
quoque L, om. M 053 ac] atque B
042 nigredinem
Spiritus sancti ~ B M
usque inter 040 quae1]
quae2 om. E1 048 Scripturis sanctis B 052 egressus t 054 scriptum om. C erat] est B 055 propter] eo B
050 impleta est haec Scriptura inquit ~ B auribus] animabus t 058 et1] quod A M 002 turbas] plurimas add. t 004 hoc praecipue uidelicet ~ C 005 non] hoc add. B 000 quod2 om. A, supra lin. M 007 montem C 009 id est in ipsam om. B
IN CANTICVM 670
aperto
nihilominus
CANTI
sensu
COR VM
discipulorum,
V (5, 10-16)
ut intelligerent
123
Scriptu¬
ras, docere habebat eos omnem ueritatem. Recte igitur sicut columbae non qualescumque, sed columbae residentes | super B riuulos aquarum et iuxta fluenta plenissima, ita oculi eius, uidelicet dilecti sunt, quia sensus siue cogitationes eius nusinspectione
sanctarum
a
675 quam
auerterunt.
aliquando
sese
Scripturarum
Genae illius sicut areolae aromatum, consitae a pigmentariis. Genae sunt inferiores oculorum partes, unde barbae inchoant. Nam barba graece dicitur genos. Quid ergo per genas dilecti, 680
nisi
exterior
eius
habitus
intelligitur
? Genae
namque
hominis
enuntiant de illo, unde et dicitur uultus id est locus, eo quod per eum animi uoluntas ostenditur. Ergo genae eius, inquit, sicut areolae aromatum, quia nimirum latentium in eo indices sunt gratiarum uirtutumque omnium, quae ita intuentibus 685 gratae
sunt,
habentibus
dumtaxat
simplicem
oculum
atque
beniuolum, sicut areolae aromatum, consitae a pigmentariis , id est non casu complantatae, sed bene dispositae cura dili¬ genti delectabiles sunt, et aspicientium laetificant uisum pariter et olfactum. 690
Labia
eius
lilia
distillantia
myrrham
primam.
Euangelii
praedicatio munda est, et omnis doctrina dilecti sancta et uera est, quod et ipsi aduersarii confessi sunt, quamuis non simpliciter dicentes : Magister scimus quia uerax es, et uiam Dei in ueritate doces. Fuit autem initium praedicationis eius 695 paenitentia,
praecurrente
in
hoc
ipsum
Iohanne,
sicut
ipsa
manifeste Scriptura euangelica demonstrat : In diebus autem illis, inquit, uenit Iohannes Baptista praedicans in deserto Iudaeae, et dicens : Paenitentiam agite, appropinquabit enim regnum caelorum. Item : Cum audisset Iesus quod Iohannes 700
traditus
esset,
secessit
in
Galilaeam,
et exinde
coepit
praedicare
et dicere : Paenitentiam agite, appropinquabit enim regnum caelorum. Sed et alias, ubicumque occasio se praebuit, illam ostendit fuisse aduentus sui causam, uocare scilicet peccatores ad paenitentiam, et haec est amicorum quoque eius doctrina 705
circa
omnes
homines,
ut
mortificent
membra
sua
super
Ergo ueraciter labia eius lilia distillantia myrrham 670 Lc. 24, 45. 151 B. 17.
681
703
Lc.
671 Ioh. 16, 13.
ib. 147B. 5, 32.
670 discipulorum] suorum A
t
lin. E
693 705
Mt.
add. C t M
~ A
697 illis om. B
705 super] quae
3, 1-2.
siue] uel A
eius supra lin. E
699
Mt.
4, 12.
672 qualiscumque 675 aliquando
681 id est] idem E1 M
supra 687
M curae A diligentibus B 688 690 primam om. B 691 dilecti doctrina
uenit inquit ~ B
sunt praem.
Mt.
671 sicut supra lin. E
674 quia] uidelicet add. E I L M 680 exteriorum
696
3, 5.
compositae A, dispositae bene ~ aspicientibus E1 uisum om B C
678 cf. Raban., De nat. rer. 6, 1 - PL m,
22, 16.
Coi.
terram.
primam,
Vulg.
702 illum B C E
706 ueraciter om. A
703 uocari
124
IN CANTICVM
CANTICORVM
V (5, 10-16)
quia docet munditiam, uocat ad paenitentiam. Non qualemcumque myrrham, sed myrrham, inquit, 'primam, id est ueram et optimam scilicet nequaquam cupiditate uanae gloriae adul710
teratam.
Cum,
inquit,
ieiunalis,
nolite
fieri
sicut
hypocritae
tristes. Tu autem cum ieiunas, \ unge caput tuum et faciem tuam B 57v lava, ne uidearis hominibus ieiunans, sed Patri tuo, qui est in absconso, et Pater tuus, qui uidet in absconso, reddet tibi. Manus eius tornatiles, aureae, plenae hyacinthis. In quo 715
manus
eius
tornatiles
et aureae
? Nimirum
| in
faciendo
mira-
cula, ut constanter dicere posset : Si non facio opera Patris mei, nolite credere mihi. Si autem facio, et si mihi non uultis credere, operibus credite, uidelicet quae feci in uobis, qualia uel quo¬ modo nemo alius fecit. Nemo quippe alius manus in faciendis 720
signis
uel
nemo
ita uelox et potens exstitit in huiusmodi,
prodigiis
ita
tornatiles
et
ita
aureas
habuit,
id
est
ex omnibus,
quicumque mira in hoc mundo sunt operati. Qui torno opera¬ tur, facilius, citius atque perfectius operatur. Sic iste dilectus nimirum longe facilius, multo citius, ualde perfectius mira 725
quae
uoluit
operatus
est
quam
aliquis
ex
cunctis
operariis
uirtutum, quicumque a saeculo fuerunt. Illi namque multo sudore, multis orationum atque ieiuniorum impendiis, multo clamore cordis et oris aliunde, scilicet ex Deo acquirere siue obtinere meruerunt cuiuslibet (quam utique in semetipsis uel 730
ex
semetipsis
non
habebant)
uirtutis
effectum.
Hic
autem
solo
nutu, sola uoluntate, solo imperio interdum et taciturnus quod uoluit operatus est. Exempli gratia : Cum dixisset in nuptiis : Implete hydrias aqua, non solum non clamauit aut orauit, sed nec uoce sua siue labiorum motu iussit saltem aut dixit, con735
uertantur
uel
conuertimini
aquae
in uinum,
sed
de
hoc
omnino
tacitus : Haurite nunc, inquit, et ferte architriclino, sciens et certus, quod satis sensisset natura tacitum conditoris sui nutum. Nec mirum. Ipse enim erat et est antiquus tornator, qui tornauit caelum et terram, et sphaerica solis et lunae 740
cunctarumque
corpora
uelocissimo. Vnde
manus
stellarum
torno
suo,
id
est
imperio
eius adeo tornatiles ? Nimirum
ex eo
quod sunt aureae. Quid est aureae, nisi diuinae ? Substantia namque Verbi incarnati uerum aurum est, uera diuinitas est ; et inde est quod ita uelociter currunt manus eius ? Quia, quam710 Mt. 6, 16.17-18. Angel. ib. 615D.
708 primam in absconso uultis mihi a saeculo ~ 735 uel] aut
710 Ioh. 10, 37-38.
733 Ioh. 2, 7.
730/6.8.
742
inquit ~ E sed myrrham inquit om. B 713 reddet tibi qui est ~ B, abscondito Vulg. 717 facio] opera patris mei add. B non ~ B t 721 ita nemo ~ B 722 operati sunt ~ I 726 fuerunt M 730 uirtutis] turturis E 1 731 quae E1 1 733 solum om. M B 730 nunc supra liti. E 740 corpora supra liti. E toruo B
imperio] suo add. E E1 E
742 aureae om. B
744 inde est] unde t
PL
925
IN CANTI CVM CANTICORVM 745
uis
infirmitate
carnis
obtectae
V (5, 10-16)
fuerint,
nihilominus
125
tamen
tornatiles, ut erant, perseuerauerunt, et in nullo infirmatae siue tardiores effectae sunt. Adde et hanc sapientiae laudem, tanto praeconio fortitudinis siue uelocitatis, quia plenae hyacinthis, lapidibus | utique pretiosis. Quinam sunt illi B 58 750 hyacinthi
?
Nimirum
caelestes
causae
mirabilium
ipsorum
quae fecit, quas intendit, quas internis prae oculis habuit, sensus interni, sensus pulcherrimi, quos tu, dum cum exteriori opere coniungis, dum clare intelligis, dum opportune eloqueris, nimirum hyacinthos pulcherrimos auro optimo superadditos 755 ostendis.
Exempli
gratia
: Vt illuminaret
exspuit in terram, et jecit lutum eius, et dixit ei : Vade, et laua nimirum manus eius tornatiles uelociter operatus est et sicut 760 diuinum.
Adde
nunc
causas
caecum
a natiuitate,
ex sputo, et liniuit super oculos in natatoria Siloe, etc. In hoc et aureae claruerunt, quia et Deus in potestate opus fecit
quare
taliter
operatus
sit,
cum
dicere posset sicut alii dixit : Respice, fides tua te saluum fecit, et ecce manus eaedem plenae hyacinthis. Quaenam illae causae sunt ? Illae profecto, quas usque in hunc diem sancta eccle|sia pl 926 diligenter obseruat in catechumenis suis, prius liniendo oculos 765
eorum
fide
uel
doctrina
incarnationis
eiusdem
dilecti
Filii
Dei,
in qua uidelicet incarnatione quasi sputum oris Dei pulueri terrae sese indidit, et unus idemque Deus et homo ad illumi¬ nandum genus humanum processit de utero Virginis, et deinde mittendo eos in fontem baptismi, quo per Spiritum sanctum 770
totus
homo
illuminatur
et
uiuit.
Venter eius eburneus, distinctus sapphiris. Qualis uenter, quam pulcher et quam decorus ? Verumtamen et caput pul¬ chrius et pulchriores manus. Nam caput aurum optimum, et aureae sunt manus, uenter autem eburneus. Pulchrum quidem 775
et pretiosum
est
sius. Sic nimirum
ebur,
sed
aurum
humana
longe
pulchrius,
longe
pretio¬
dilecti huius natura siue substantia
passibilis quondam et tenera, pulchra quidem et pretiosa ; sed diuina longe pulchrior, longe pretiosior, in una eademque dilecti persona numquam passibilis, semper immortalis, ut 780
erat
ante
omnia
saecula.
Vere
pulcher
et
decorus
uenter
ebur¬
neus et idcirco dictus uel dicendus eburneus, quia sicut ebur magni 750 ib.
corporis, scilicet elephantis, tota pulchritudo, totum755 Ioh. 9, i.
756 ib. 6-7.
761 Lc. 18, 42.
764 cf. Gelas. 81,
p. 49. 746 infirmatae] camis add. B 754
iacinctis
praem. L
I
om.
751 internis] interius E B
759 est et sicut Deus]
761 alibi B
755
769 baptismatis I
774 autem]
eburneus om. AB
C t
eius add. L
exempli]
sit Deus
762 eaedem] ecclesiae I
767 -se om. A add. M
optimo
uerbi
et sicut B
763 hanc A t
752 cum I
758
et
760 quare] cur I L M
765 Filii] mei add. B
770 et uiuit om. E1 778 pulchrior
supra lin. A tornatiles]
longe om. B
773 caput] eius 781 et usque
126
IN CANTI CVM
CANTICORVM
V (5, 10-16)
que pretium est ; sic iste uenter, uidelicet humanitas siue caro, quam ex genere humano assumpsit, totius mundi maximeque 785 generis
Abrahae,
est. Pulchrius
de cuius
nimirum
semine
nasci
uoluit,
decus
| et gloria
atque pretiosius est ebur carne
uel
B 58*
corpore reliquo de quo sumptum est, et nihilominus caro di¬ lecti huius pulchrior, mundior et incomparabiliter sanctior est omni massa, cuius ex semine sumpta est. Nam uniuersitatis 790 hominum
ista
conditio
est,
ut
nullus
sit qui
non
ueraciter
dicat : Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea, praeter hunc unum et unicum, singula¬ rem et solum, quem sine ulla iniquitate absque ullis peccatis concepi ego mater sua, mater incorrupta, mater in conceptu 795 intacta,
in partu
et post
partum
illaesa
et integra.
Ita
uenter
eius eburneus, id est homo ipse est castissimus, ab omni uitio frigidus, contra omnia quae sunt carnis et sanguinis ualde solidus, impassibilis et mundus, sanctus, innocens et impollu¬ tus, et omnino a peccatoribus segregatus Huiusmodi uenter, et 800 si non
est
aurum,
siue
aureus,
ut
caput
est
aurum,
et ut
sunt
aureae manus, attamen distinctus est sapphiris, id est humani¬ tas eius, et si non est idipsum quod diuinitas eius, attamen splenduit rebus diuinis, glorificata est omnimodis priuilegiis diuinitatis ab ipso initio quo cum uagiret in cunis, famulante 805 caelo
et indice
stella,
adoratus
est
a magis
usque
ad
consum¬
mationem, id est usque ad mortem, mortem autem crucis. Vbi dum compungeretur hic uenter clauis et lancea militis, caelum obscuratum est et tenebrae factae sunt et uelum templi scissum est, et terra mota est, et petrae scissae sunt, et monumenta aperta 810 sunt
et
cetera
dicas, quia
deinde
facta
sub pedibus
sunt,
quae
eius quasi
tu
opus
considerans
lapi\dis
recte
sapphiri,
et PL 927
quasi caelum cum serenum est. Crura illius columnae marmoreae, quae fundatae sunt super bases aureas. — - Crura illius, uiae sunt illius, scilicet miseri815 cordia
et
iudicium,
siue
misericordia
et
ueritas,
sicut
ait
psalmista : Vniuersae uiae Domini misericordia et ueritas. Nam ueritas ipsa est iudicium uerum. Crura ista, uiae istae, co¬ lumnae marmoreae, id est rectissimae sunt atque firmissimae, nec est qui posset eas infirmare aut iuste reprehendere. Nam
783 Angel. ib. 616A. ib.
785 ib.
798 Hebr. 7, 26.
808 Mt. 27, 45.31.
789 cf. supra i, 74.
801 Angel. ib.
816 Ps. 24, 10.
791 Ps. 50, 7.
805 cf. loh. 19, 30.
796 Angel.
806 Phil. 2,8.
784 assumpsisset E 1 787 reliquo corpore ~ L de quo om. E1 789 ex cuius ~ B uniuersitas B 791 sum] sit L 794 mater2] nunc t 797 carnis supra lin. A 798 sanctus] et add. A quoque add. B 800 siue] uel A 805 iudice A t 808 sunt om. I templi om. I 811 saphiri lapidis ~ M 812 quasi] quia praem. B caelum om. B est] sit I 813/814 columnae usque illius om. E1
817 uiae] duae
I M,
tuae E1 L
IN CANTI CVM 820
iudicia
Domini
uera,
CANTICORVM
iustificata
in
V (5, 10-16)
semetipsa.
Exempli
127
gratia
:
Loco uel tempore supradicto, cum penderet dilectus iste cruci¬ fixus, duorum latronum medius, alterum ex eis paenitentem misericorditer suscepit secumque in paradisum assumpsit, alterum blasphemantem 825
830
ter
populum
quondam
iusto | iudicio reprobauit. Cum non
suum,
populum
gentilem
simili- B creden¬
tem atque confitentem assumit, et populum quondam suum, populum iudaicum non credentem, immo contradicentem atque blasphemantem dereliquit, quis iuste reprehendere, quis immutare possit ? Nemo utique, quia rectae sunt istae uiae eius
uniuersae.
Ergo
crura
illius
columnae
sunt
marmoreae.
Quid eo quoque uerius, quod ait, quae fundatae sunt super bases aureas ? Bases namque aureae consilia sunt sapientiae diuinae. Denique super huiusmodi bases ita fundatae sunt illae mirabiles columnae, ut in iudicando siue misericordiam 835 faciendo
dilectus
iste
nihil
possit
a
semetipso
facere.
Flere
potuit super ciuitatem Hierusalem, subuersionem eius et damnationem suae gentis praeuidens, et tamen animum suum inducere non potuit ut auerteret ab eis iram imminentem. Stabant quippe inflexibilia crura eius tamquam columnae 840
marmoreae
super
bases
aureas,
id
est
non
qualis
esset
humani¬
tatis suae uoluntas, sed diuinae iustitiae rationes attendebat.
Species eius ut Libani, electus ut cedri. Species eius, pulchri¬ tudo eius talis est ut Libani. Cuius Libani ? Illius nimirum, cui per prophetam Zachariam Spiritus sanctus, spiritus 845 propheticus
dixit
Libane,
: Aperi,
portas
tuas,
et comedat
ignis
cedros tuas. Iste Libanus fuit templum Domini, templum quod Salomon Domino aedificauit, cuius trabes et tabulata fere omnia fecit de lignis Libani, lignis cedrinis auroque uestiuit. In quo species dilecti similis speciei talis Libani ? Primum
850 in
eo
quod
sicut
ille, templum
Libanus
illud,
caput
et
decus
exstitit sanctumque sanctorum Hierusalem illi terrenae ciuitati, sic iste dilectus et caput et decus et sanctus sanctorum est supernae Hierusalem ciuitati caelesti, ciuitati Dei uiuentis et secundum mysteria templi huius non manufacti cuncta 855 facta
sunt
aedificia
lum, quod Moyses 820 835 cf. 853
Ps. cf. III cf.
templi
illius
in eremo
manufacti,
sicut
iubente Domino
et
tabernacu¬
perfecit. Sicut
827 cf. Rom. 10, 21. 821 Lc. 23,43. 825 cf. I Petri 2, 10. 18, 10. 847 838 cf. Ps. 77, 38. 845 Zach. 11, 1. Ioh. 5, 30 ; Lc. 19, 41. 851 cf. I Cor. 3, 17. 852 cf. Dan. 9, 24 ; cf. Ier. 10, 7. Reg. 5, 6. Hebr. 12, 22. 854 cf. Mc. 14, 58.
828 derelinquit E 825 quondam non om. B 822 latronum duorum ~ t 832 sapientiae 830 sunt supra lin E, om I 829 posset I M, hoc praem. M 837/838 836 eius om. B C t 832/833 diuinae sapientiae ~ B sunt ~ I ille I E 846 tuos I 840 qualis non ~~ E1 inducere suum ~ E E1 E AI 851 ciuitati illi terrenae ~ I, 850 Libanus om. B templum2 om. B 852/853 et sanctus sanctorum est] est et sanctus sanctorum terrenae illi ~ A ~
B
853 ciuitati Hierusalem
~ I
854 et om. t
cuncta
om. I
855 et om. I
128
IN CANTI CVM
CANTICORVM
V (5, 10-16)
enim de tabernaculo faciendo dixit Dominus Moysi : Inspice et fac secundum exemplar quod tibi in monte monstraui, ita et Dauid Spiritum sanctum, spiritum propheti|cum habenti non PL 92S 860
dubium
quin
demonstratum
fuerit
caelitus
exemplar
caelestis
aedificii, ut describeret qualiter deberet fieri, sicut Scriptura libri Paralipomenon dicit : | Dedit autem Dauid Salomoni filio B 59’ suo descriptionem porticus et templi et cellariorum et cenaculi et cubiculorum in adytis et domus propitiationis, necnon et omnium 865 quae
cogitauerat
atriorum,
et
cetera
usque
ad
id
: Omnia,
inquit
Dauid, uenerunt scripta manu Domini ad me, ut intelligerem uniuersa opera exemplaris. Profecto propheta cum esset Dauid, qui et dicebat : Super senes et super omnes docentes me intellexi, non dubium quin et ipse oculis iisdem quibus Moyses uiderat 870
exemplar
tabernaculi
faciendi,
uiderit
exemplar,
iuxta
quod
descriptiones templi faciendi dedit filio suo Salomoni. Exem¬ plar, inquam, caeleste, scilicet magnum sacramentum templi non manufacti per Spiritum sanctum de utero Virginis con¬ struendi, id est corporis sancti, sicut et ipse dilectus testatur, 875 dicendo
Iudaeis
: Soluite
templum
hoc,
et post
triduum
excitabo
illud. Hoc autem, inquit euangelista, dicebat de templo corporis sui. Igitur species eius ut Libani, id est decus ipse est suae sempiternae ciuitatis et sanctum sanctorum illi Hierusalem caelesti, sicut praefiguratum est illo templo manufacto, in 880 illa
885
Hierusalem
terrena,
constructo
de
lignis
imputribilibus
atque auro tectis. Non solum autem, sed ut Libani, et ipse electus ut cedri. Quia Phoenicis qui ex uno latere terminus est mis abundat cedris in semetipso radicatis
et in hoc species eius sicut Libanus mons terrae Iudaeae maxi¬ et in altum subrectis,
sic
candidus
iste
mons
Dei,
mons
pinguis,
uere
et
mundus
secundum hoc ipsum nomen, quod est Libanus, magnos et ualde nominatos et ipsos patres suos, secundum fidem et de semetipso radicatos protulit, quemadmodum de Dauid, utique patre suae carnis, ipse dicit : Ego Iesus misi angelum meum 890 testificari
uobis
haec
in
ecclesiis,
ego
sum
radix
et genus
Dauid.
Igitur isto quoque modo species eius ut Libani et electus est ut cedri, scilicet sancti uel patres antiqui, id est assimilatus est 857 Ex. 25, 40.
859 cf. Mt. 22, 43.
862 I Paral. 28, 11-12.
868 Ps. 118, 99.100. 875 Ioh. 2, 19 ; Mt. 26, 61. 3, 688. 885 Ps. 67, 16. 889 Apoc. 22, 16.
876 ib. 21.
805 /A 19. 883
cf. supra
858 monstratum est L M Vulg. 858/860 monstraui usque quin om. I 860 869 iis¬ 866 Dauid supra lin. B 863 suo om. t caelestis] talis praem. B dem] eiusdem B uiderat Moyses ~ I 870 quod om. I 871 descriptio¬ nem 7 dedit supra lin. E 879/880 caelesti usque Hierusalem om. ABC 882 881 eius species ~ 73 880 constructio B C t 879 illo] in praem. t cedrus B 883 Iudaeae terrae ~ 7, terrae om. B 884 altis B sublectis A 889 Iesus] Iohannes C 890 sum supra lin. E, hoc C 891 quoque isto ~ B 892 est2 om. I est electus ~ 7, ipse praem. E1
IN CANTI CVM
CANTICORVM
V (5, 10-16)
129
illis, quemadmodum in Osee propheta dicit : Et locutus sum su¬ per prophetas, et ego uisiones multiplicaui, et in manu propheta895
rum
assimilatus
sum.
Exempli
gratia
: sicut
Isaac
ad
immolan¬
dum ductus non reluctatus est ipse, tamen uiuus holocausto suo superfuit ; et sicut Ioseph inuidia fratrum superata de carcere transiuit ad currum dominationis et Aegyptum de periculo famis eripuit. Et sicut Dauid, cum esset minimus, de 900
medio
fratrum
inuidentium
assumptus
| et
rex
unctus
super-
B 60
bum Goliad strauit, et post multas persecutiones Saul tandem sedit in throno regni ; sic iste dilectus inter aduersa gloriosus claruit omnique inuidia et ipsa morte superata in caelum ascendit et sedet a dextris Dei, iuxta illud : De torrente in uia 905
bibet, propterea
exaltabit
caput.
| Similiter
de
aliis quamplurimis
experimenta capere copiosa promptum est, ut scienter noueris ita esse, ut dilecta dicit, electus ut cedri. Finis descriptionis hic est : Guttur illius suauissimum, et totus desiderabilis. Guttur dilecti experimentum est diuinae 910
eius
dulcedinis,
quae
nondum
apparuit,
sed
in
futuro
reserua-
tur in remunerationem praesentis fidei ac dilectionis, quemad¬ modum ipse dilectus dicit : Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. Guttur illud suauissimum, inquit, et non dicit, quam suaue 915 uel cui simile sit. Ceterorum singulis quaedam similia dedit siue apposuit, uidelicet capiti aurum optimum, comis elatas palmarum, oculis columbas super riuulos aquarum, genis areolas aromatum, labiis lilia, manibus tornum et aurum cum hyacinthis, uentri ebur distinctum 920
925
nas
marmoreas
cum
basibus
sapphiris, cruribus colum-
aureis.
Porro
guttur,
ut
iam
dic¬
tum est, nulli rei simile, sed tantummodo suauissimum dixit, ut per hoc recogites ineffabilem atque inaestimabilem esse internam dulcedinem diuinitatis, ut merito dictum sit illud quod Deus diligentibus se praeparauit, quale nec oculus uidit, nec
auris
audiuit,
nec
in
cor
hominis
ascendit.
Sed
nec
cetero¬
rum, de quibus iam dictum est, similitudines sufficientes sunt. Vno autem dicto supplere contendit defectum totius ser¬ monis, dicendo, et totus desiderabilis. Vere totus desiderabilis, et semper desiderabilis, quia cum 930
ratur,
estque
uisio
eius
in
habetur, tunc magis deside-
desiderio,
desiderium
in
uisione,
sicut scriptum est : In quem desiderant angeli prospicere. Talis est dilectus meus, et ipse est amicus meus, filiae Hierusa893 Os. 12, 10. 902 cf. infra 6, 696. 904 Mc. 16, 19 ; Ps. 109, 7. Ioh. 14, 21. 924 I Cor. 2, 9. 931 I Petri 1, 12 ; Angel. ib. 616D.
912
893 Osee supra lin. E 894 uisionem Vulg. 895 sum in marg. E 902 throno] solio B 910 eius om. B 914 non] nunc I 916 opposuit I 922 recogites] regiones B 923 dulcedinem] dilectionem et praem. B 924 se om. B
927 dicto autem
~
I
PL
929
130
IN CANT1CVM
CANTICORVM
V (5, 10-16)
lem. Quomodo potuit sermo descripsit uirum amabilem, di¬ lectum, desiderabilem. Non talis pictura haec, qualem aspexit 935 illa
non
mater
Hierusalem,
nostra,
illa
Hierusalem
terrena,
immo
sed Ooliba soror eius, quae dicebatur
non
Oolla, de
qua et sic scriptum est in propheta Hiezecihele : Cumque | B 6o'r uidisset uiros depictos in pariete, imagines Chaldeorum expressas coloribus et accinctos balteis renes, et tiaras tinctas in capitibus 940
eorum,
formam
ducum
omnium,
similitudinem
filiorum
Baby¬
lonis terraeque Chaldeorum, in qua orti sunt, insaniuit super eos concupiscentia oculorum suorum, et misit nuntios ad eos in Chaldeam. Non, inquam, talis pictura haec, uerumtamen aemulamini in melius uisum illum et concupiscentiam illam. 945 Humanum
dico,
ait quidam
carnis uestrae. Sicut enim
amicorum,
propter
exhibuistis membra
infirmitatem
uestra seruire
immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra uestra seruire iustitiae in sanctificationem. Et ego uobis dico : Sicut illa uidelicet non Hierusalem, sed Ooliba, exhibuit 950 oculos
suos
uidere
uiros
depictos
in pariete,
uidere
imagines
Chaldeorum expressas coloribus, uidere balteos eorum, tia|ras PL 930 eorum, et formam eorum, ita nunc exhibete oculos uestros, oculos interiores, uidere dilectum hunc, uidere aureum caput eius, nitentes oculos eius, reuerendas genas eius, candida et 955 gratiosa
labia
eius, tornatiles
et aureas
manus
eius,
eburneum
et sapphiris distinctum uentrem eius, rectissima crura eius, et tangite suauissimum guttur eius, iuxta illud : Gustate et uidete, quoniam suauis est Dominus. De omnibus iustum iudicium iudicate, uidelicet quod iste multo melior sit Moyse. Hoc 960 enim
postulabat
ipse, cum
diceret
Iudaeis
: Si
circumcisionem
accipit homo in sabbato, ut non soluatur lex Moysi, mihi in¬ dignamini, quia totum hominem sanum feci in sabbato ? Nolite iudicare secundum faciem, sed iustum indicium iudicate. Nam illi quidem locutus est Deus, et ex collocutione Dei facies eius 965 splenduit,
sed
non
caput
aureum,
non
manus
tornatiles
et
aureas habuit, id est, non Deus et homo, sed tantummodo homo fuit ; et hoc ipsum, quod splendida facta est facies eius,
»35 cf. Gal. 4, 26. 19. 29.
937 Ez. 23, 14-16.
957 Ps. 33, 9. 958 Ioh. 7, 24. 900 cf. supra 3, 69.212.
944 cf. I Cor. 12, 31. 900
Ioh. 7, 23-24.
945 Rom. 904
cf. Ex.
6, 34,
933 amabilem uirum ~ B 937 et sic] sicut E 938 depinctos B Chal¬ deorum om. B t 938/939 coloribus expressas ~ B 939 renes balteis ~ B 941 orti] nati AB C t 942 nuntium E t, ad eos nuntios ~ A 945 huma¬ num] humiliamini B amicum E1 947/948 immunditiae usque seruire sub lin. M 950/951 imagines usque uidere om. B 952 formas A 953 inferiores B dilectum usque uidere om. B 950 et om. E1 L M 958 de] et praem. B I M iudicium iustum ~ B 959 multum B 900 diceret om. E1 904 Deus] et ex locutione Dei add. B locutione M, eius om. B 905 resplenduit B 900 -modo om. A
IN CANTICYM
CANTICORVM
V (5, 10-16 - 17 - 6, 1) 131
quod aliqua operatus est qualibuscumque manibus, de plenitu¬ dine huius accepit, sicut et omnes alii. Talis, inquam, est di970 lectus
meus,
et
ipse
est
amicus
meus,
et
prius
amicus
quam
dilectus meus. Prior enim ille me amauit, et respexit humili¬ tatem ancillae suae amicis oculis, et hinc illum ego dilexi, quia magna fecit mihi ; magna, inquam, quae uere sunt amici. Hoc autem nunc agitur, ut uester quoque dilectus sit, et ut sciatis | B 61 975
uel
cognoscatis
iam
ex
parte,
quam
uere
diligendus
et
totus
desiderabilis sit, quia dixistis : Qualis est dilectus tuus ex dilecto, quia sic adiurasti nos ? 5, 17 - 6, 1
Qvo ABIIT DECLINAVIT
980 DILECTVS
DILECTVS TVVS, O PVLCHERRIMA MVLIERVM ? QvO DILECTVS TVVS ? ET QVAERIMVS EVM TECVM ?
MEVS
AROMATIS,
VT
DESCENDIT
PASCATVR
IN
IN
HORTVM
HORTIS
ET
SVVM
LILIA
AD
AREOLAM
COLLIGAT.
Ergo, o dilecta et dilectarum dilectissima, non quasi igno¬ rans, quo abiisset dilectus tuus, dixisti filiabus Hierusalem, adiuro uos, si inueneritis dilectum meum, nam ipsae potius ex 985
te
discendum
existimauerunt,
et
tu
doces
eas,
ubinam
inue-
nire deberent illum. Quare autem non dixisti : Dilectus meus ascendit in caelum, sed dixisti : Dilectus meus descendit in hortum suum ? Videlicet quia non adhuc infidelibus, sed iam fidelibus loqueris, scilicet filiabus Hierusalem, quippe quae 990
nec
ueraciter
dici possent
filiae
Hierusalem,
si non
haberent
fi¬
dem, nisi dilectum resurrexisse atque in caelum iam ascendisse credidissent. Hoc autem scire illas oportebat ad perfectionem fidei, quod licet ascendisset in caelum, et sederet ad dexteram Patris, nihilominus tamen hic remansisset praesentia maies995
tatis,
praesentia
uel
gratia
siue
operatione
diuinitatis
inuisi-
bili, quemadmodum dicit : Ecce ego uobiscum siim omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Igitur dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatis, ut pascatur in hortis, et lilia colligat, id est, hic perseuerat | nobiscum, quo PL 931 A 1000
semel
descendit,
ut
faceret
uoluntatem
Patris
sui,
quod
est
pasci in hortis, quemadmodum dicit : Meus cibus est, ut faciam uoluntatem Patris mei, et ut electos suos congregaret ad se, quod est lilia colligere, quemadmodum quidam de praecipuis amicorum dicit de hoc ipso dilecto, quia moriturus erat pro 968 cf. Ioh. 1, 16. 971 Lc. i, 48. 973 ib. 49. 975 I Cor. 13, 9. 1001 Ioh. 4, 34. 1002 cf. Ioh. 1 1, 52. Cant. 5,8. 996 Mt. 28, 20. Ioh. 11, 51-52.
969 est inquam
972 dilexi ego illum ~ B
~ B
973 fecit mihi magna
978 qvo usque mvliervm pon. post 981 colligat E1 hoc] hinc C 986 debeant 981 hortis] liliis B 980 ascendit C QVAEREMVS I
984 1004
~ I 979 E E1
I L M
987 ascendit usque descendit] descendit I ; ascendit] descendit B, ascen¬
dit2 C
988 iam] etiam M
992 ascendisse iam sui om. C
989 scilicet om. B
crederent B
1003
lilia om. B
991 resurrexisse
999 perseueret B 1004
erat moriturus
E
991/
1000 descenderet ~
E
B
132
IN CANTICVM
CANTICORVM
V (6, i)
1005 gente, et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dis¬ persi, congregaret in unum. Cum haec ita sint, non ita uobis dictum arbitremini, filiae Hierusalem, adiuro uos, si inueneritis dilectum meum, ut annuntietis ei, quia amore langueo, tamquam | hinc abierit, et hic nullo modo inueniri possit, quia Deus et PL 932 A 1010 Dominus est, qui ubique est, et omnia implet, quemadmodum sapiens cognitor eius dicit : Ergone putandum est, quod uere Deus habitet super terram ? Si enim caelum et caeli caelorum capere te non possunt, quanto magis domus haec, quam aedificaui : Quamuis secundum uisibilem praesentiam hic non sit, 1013 quamuis humanam formam in caelum leuauerit, eamque nubes | susceperit ab oculis nostris, tamen hic intra uos est, B 6iv et uos illi estis areola aromatis, et ipse pascitur in uobis, et uos estis lilia quae colligit.
1011
III Reg.
1010
est
1011
quamuis]
8, 27.
ubique
~
1016
M
qui uis E1
Act.
1012
i, 9 ; cf. Lc.
habitat
1016
nos
A M
17, 21.
caelum 1017
1018 explicit liber quintus incipit liber sextus A nihil I
om.
uobis]
te om.
B
liliis id est in praem.
B
1013
B
E E1 E, ... incipit sextus AI
LIBER
SEXTVS
Antequam fierent emissiones tuae -paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus, laudabilis eras et pulcherrima mulierum, et dilecti tui uoce laudabaris, dicentis : Quam pulchra es amica mea, quam pulchra es ! Oculi tui columbarum, 5 absque eo quod intrinsecus latet, etc. Quanto magis postquam ad uocem eius pulsantis et propter manum eius te tangentis surrexisti ut aperires ei, et aperuisti pessulum ostii tui, factus¬ que est ille emissionum tuarum paradisus uerbis atque exem¬ plis tuis complantatus, laudari debuisti ampliori laude pulio chritudinis, quam esses pulchra non soli tibi, sed pulchritu¬ dinis tuae facti essent participes plurimi. Repetit igitur di¬ lectus canticum laudationis, et modulos multiplicat pulcher¬ rimae cantionis in memoriam tui, talibus uerbis te praemit¬ tente : 15 6, 2-9
Ego
dilecto
INTER
LILIA.
Hiervsalem, ocvlos
Capilli
tvi
LAVACRO.
in
eis.
Sicvt TVIS. et
vt
tvi
qvia
sicvt
GEMELLIS
SEXAGINTA
REGINAE,
30 CASTRORVM
est
ista
PVLCHRA ACIES
qvae VT
sic
non VNA
ILLAM ET
LVNA,
ORDINATA
fecervnt.
qvae
ET
ET
tvae
SVAE
ET
qvasi
VT
NON
SOL,
EST
absqve
OCTOGINTA
nvmervs. MATRI
de
ascendervnt
STERILIS
genae
CONCVBINAE
ELECTA
SICVT
apparvervnt
FILIAE
progreditvr
DECORA
avolare
est EST
pascitvr
ordinata.
REGINAE,
MEA,
V IDERVNT
me
ET
qvi
acies
qvae
FETIBVS,
SVNT
PERFECTA
SVAVIS
ovivm,
pvnici,
SVAE.
SVRGENS,
ipsi
grex
mali
mihi,
castrorym
caprarvm,
VERVNT
Qvae
mevs
MEA,
advlescentvlarvm
MEA,
GENITRICI PRAEDICA
AMICA
a me,
cortex
CVBINAE, 25 COLVMBA
dilectvs
ES,
grex
OMNES
OCCVLTIS
eam.
tvos
sicvt
Dentes
DE
et
terribilis
Averte
20 Galaad.
meo,
PVLCHRA
CON-
Vna
est
ELECTA
BEATISSIMAM LAVDAVERVNT avrora
con-
TERRIBILIS
VT
?
Ego, inquis, dilecto meo, subauditur pessulum ostii mei aperui, uocis meae obsequium praebui, ut audirent et non nescirent filiae Hierusalem qualis ipse sit. Dilecto, inquam, meo, qui pascitur inter lilia, id est qui corda munda et casta 35 diligit
corpora,
et dilectus
meus,
subauditur,
uicem
reddit
mihi
laudationis ac beatificationis, cantico suaui ac perfectione cantici, ueluti octo [ chordis. Ipse est enim et psalterium et B 62
1 Cant.
4, 13.
3 ib. 4, 1.
34 Angel.
ib. 6, 617C.
VT, 1 Antequam] A- om. E 3 laudabilis E 4 es2] amica add. B 9 complantatur t 11 iterum B C t, ergo M dilectus om. I 13 cantationis I 20 DESCENDERVNT M t INTRINSECVS LATET B filiae] sion add. B I 31 ego] ut add. M
22 IN EIS] INTER EOS B 23 OCCVLTIS TVIS] EO QVOD 24 EST2 om. C 25 EST Om. A B MATRIS B 20 27 reginae] et praem. B C lavdavervnt add. B
33/34 dilectus ... meus
M
35 mihi reddit ~ E E1 M
134
IN CANTICVM
CANTICORVM
VI (6, 2-9)
cithara Dei Patris, cui Pater in psalmo dicit : Exsurge gloria mea, exsurge psalterium et cithara. Fiebant autem antiquitus 40 citharae
octo
chordis,
ea
lege
ut
octaua
eadem
esset
quae
prima, quam symphoniam maximam musici nominant diapason. Considerate igitur canticum istud, quomodo currit mo¬ dulis octo bene sonantibus, ita ut sonus octauus idem sit qui primus, terribilis ut castrorum acies ordinata. Nam primus 45 modulus
est
: Pulchra
es,
amica
mea,
suauis
et
decora
sicut
Hierusalem, terribilis ut castrorum acies ordinata. Secundus : Auerte oculos tuos a me, quia ipsi me auolare fecerunt. Tertius : Capilli tui, sicut grex caprarum, quae apparuerunt de Galaad. Quartus : Dentes tui sicut grex ouium, quae ascenderunt de 50 lauacro.
Quintus
: Sicut
cortex
mali
punici,
sic genae
tuae
absque
occultis tuis. Sextus : Sexaginta sunt reginae, et octoginta con¬ cubinae, et adulescentularum non est numerus ; una est columba mea, perfecta mea, una est matri suae, electa genitrici suae. Septimus : Viderunt illam filiae, et beatissimam praedicauerunt 55 reginae,
et concubinae
laudauerunt
eam.
Octauus
: Quae
est ista
quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata ? Igitur perfecta cantio maximaque haec symphonia dilectio¬ nis et modulus octauus idem sonat quod primus, pro eo quod 60 non
contenta
ego
propria
felicitate
studui
chorum
filiarum
Hierusalem docere et ordinare, ita ut unus idemque coetus et chorus esset castrorum acies, chorus laudantium dilectum, acies pugnantium contra diabolum propter dilectum. Nunc singula haec modulamina studiosius addiscenda sunt. 65
Pulchra
es, inquit,
amica
mea,
suauis
et decora
sicut
Hierusa¬
lem, terribilis ut castrorum acies ordinata. In hoc est perfectio pulchritudinis, quod non solum suauis, nec solum terribilis, sed utrumque es et suauis et terribilis ; suauis sicut Hierusalem, terribilis ut acies castrorum, quae bene ordinata est. In quo 70 suauis
et decora
sicut
Hierusalem
? In
eo
uidelicet
quod
et
anima tua semper su|pernam uidet pacem, et ex uisitatione PL933 tui discunt animae plurimae caelestem ducere conuersationem, unde et dicuntur uel sunt filiae Hierusalem, quia optimam eli¬ gunt partem, | iuxta illud : Vacate et uidete, quoniam ego sum B 6zv 75 Deus.
38 Ps. 56, 9 ; 107, 3. 40 cf. Rupert., De s. Trin. 40, 1191 - CC CM 24, p. 2069 (Boethius, Mus. 1, 18). 71 cf. Lc. 19, 38. 72 cf. Phil. 3, 20. 73 cf. Lc. 10, 42.
74 Ps. 45, 11.
38/39 Dei usque cithara om. E1 40 esset eadem ~ A 41 appellant M tui dentes ~ B 53 genitricis I M, matris ... genitricis B I, est om. B
49 58
igitur] itaque E E1 EM haec in marg. E 02 esset] et add. A C E1 1 acies] ordinata add. I dilectus B 05 inquit es ~ E E1 I E M 08 et1 om. M 71 ex uisitatione] exsultatione B
IN CANTI CVM
CANTICORVM
VI (6, 2-9)
135
Quid uero est, ut castrorum acies ordinata ? Non enim a magno intellectu uacat ista comparatio, et idcirco subtiliter est intuenda. Scimus et constat, quia castrorum acies tunc hostibus terribilis ostenditur, quando ita fuerit constipata 80 atque
densata,
ut
in nullo
loco
interrupta
disponitur, ut locus uacuus, per quem dimittatur ; profecto iam suis hostibus nos ergo, cum contra malignos spiritus aciem ponimus, summopere necesse est constricti
atque
uniti
85 per
et
numquam
uideatur.
Nam
si ita
hostis possit ingredi, terribilis non est. Et spiritualis certaminis ut per caritatem seminterrupti
per
discor¬
diam inueniamur ; quia, quamuis quaelibet bona in nobis fuerint, si caritas desit, per malum discordiae locus aperitur in acie, unde ad feriendos nos ualeat hostis intrare. Huius par¬ tis optimae tu totam hereditatem possides, et in ea princeps 90 tu es ; partis, inquam, optimae, cuius est et in suauitate uidere iam uel contemplari supernam pacem, secundum nomen Hierusalem, et contra malignos spiritus in procinctu esse secundum castrorum similitudinem. Verumtamen, o dilecta, o uera Hierusalem, fac quod dico : 95
Auerte
ocidos
tuos
a
me,
quia
ipsi
me
auolare
jecerunt.
Et
tunc, quando me praesentem habuisti praesentia corporali, oculos tuos, oculos tam mentis quam corporis semper in me fixos habuisti ; et nunc, quando secundum corpus absens tibi sum, me spiritualibus oculis iugiter contemplaris. Auerte oculos 100
tuos
/ ■—
auerte,
inquam,
uidelicet
ita
ut
prudens
et
discreta
sit contemplatio, sciendo quod sim incomprehensibilis ego dilectus tuus, ex eo quod sum Deus, cuius substantiam uel naturam quanto quis contemplatur subtilius, tanto ad com¬ prehendendum insufficiens inuenitur, ut de isto quoque recte 105 dicas
: Accedet
homo
ad
cor
altum,
et exaltabitur
Deus.
Ergone
bonum est hoc placitumque dilecto propter causam hanc auertere oculos ? Est plane bonum aliquo modo, scilicet dum sic a me auertis, ut in temetipsam conuertas oculos tuos, id est dum sic altissimam diuinitatem contueris, ut reuoces ad no memoriam infirmitatem tuam infirmae conditionis, et optime
78/88 Angel. 61 8C.
ib. 618AB.
105
83 cf. Eph.
6, 12.
101 cf. Ier, 32, 19 ; Angel. /A
Ps. 63, 7-8.
77/78 est subtiliter ~£1JAf 79 fuerit supra lin. E 85 et] ut B 86 quamuis om. Angel. 88 feriendum
83 ergo cum] cura E 1 Angel. hostis ualeat
~ A 90 optimae] tu usque princeps repetit E 1 et supra lin. E 95 quia] quoniam E1 M 96 praesentia corporali habuisti ~ B 97 tam ... quam] ... et ... B 98 defixos E E1 L, fixos A habuisti] praesentia corporali add. M, praesentia add. I 102
eo quod
om. B
100 tuos] a me 108
add. E 1
sic supra lin. E
ita om. C 110
infimae
101 sim] ego praem. E. E
136
IN CANTICVM
CANTICORVM
VI (6, 2-9)
scias quia hoc ipsum quod Deum uides non tuae potentiae, sed diuinae gratiae est. Capilli tui, sicut grex caprarum, quae apparuerunt de Galaad. Dentes tui sicut grex ouium, quae ascen \derunt de lauacro. Omnes B 63 115 gemellis fetibus, et sterilis non est in eis. Sicut cortex mali punici,
sic genae tuae absque ocultis tuis. Vt quid ista dilectus lauda¬ tionis modulamina repetit, cum inter cetera superius eadem et eodem modo cecinerit, nisi quia duplici honorificentia dignum est, eandem munditiam cogitationum, eandem uitae innocen120 tiam, eandemque pudicitiae uerecundiam, quam prius habuisti in solitudine silentii, custodisse ad integrum in illa fre|quentia, PL 934 cui te interesse poscebat utilitas euangelii, secundum uoluntatem dilecti pulsantis et dicentis : Aperi mihi, soror mea, quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium ? 125 Et
de istis quidem,
uidelicet
de capillis, dentibus
atque
genis
iam illic dictum est : uerumtamen de genis adhuc aliquid di¬ cendum, quod libenter audiant amici, quo aedificentur adu¬ lescentulae, quo delectentur filiae Hierusalem : In utero nos ita natura formauit, ut genua genis opposita 130 sint. Vnde
et a genis genua
dicuntur.
Ibi enim
cohaerent
sibi,
et cognata sunt oculis, lacrimarum indicibus et misericordiae. Denique complicatum aiunt gigni formarique hominem ita ut genua sursum sint, quibus oculi formantur ut caui fiant ac reconditi. Inde est quod homines, dum se ad genua proster135 nunt, statim
lacrimantur.
Voluit
enim
nos natura
maternum
rememorare uterum, ubi consedebamus in tenebris, antequam ueniremus ad lucem. Profecto qui causam istam diligenter attendit, ille scienter atque rationabiliter laudat et approbat, sanctis et eruditis cogitationibus familiare esse, genua fre140 quentius excelso Deo curuare, et genas lacrimosas genibus curuis applicare, ut respiciat ac recogitet creator habitans in excelsis, qualiter nos in utero formauerit. Vnde et illud sanctus Iob commonefacit his uerbis : Memento, quaeso, inquit, quod sicut lutum feceris me, et in puluerem reduces me, etc., usque, 145 licet haec
celes in corde
tuo, tamen
scio, quod
uniuersorum
me¬
mineris. Non paruum inuentum repperit qui istud consecutus est, ut scienter sic exhibeat creatori, sicut repperit propheta Michaeas, cum dixit : Quid dignum offeram Domino ? Curuem genu Deo excelso. Nec uero soli Deo, uerum etiam hominibus 123 Cant. 5, 2. 130 cf. supra 5, 678. 136 cf. Is. 9, 2 (Lc. 1, 79). 139 cf. Prou. 8, 12. 141 cf. Is. 49, 5 ; Iob 10, 9. 145 /£.13. 148 Mich. 6, 6. 111 quia usque uides] quod ipsum Deum uides hoc enim B ; ipsum om. E1 115 in eis] inter eas C sicut om. C 116 laudationis om. C 119 eandem usque innocentiam om. E1 innocentiam uitae ~ B 125 de2 om. L 129 natura supra lin. E 131 indicibus et] in diebus et iudicibus E1 134 recondi B 140 Deo excelso ~ I lacrimosas genas ~ I 141/142 creator usque forma¬ uerit in marg. M 142 sanctus] beatus I 143 commonefaciat E1 147/148 Michaeas propheta ~ A E 148 curuabo Vulg.
137
IN CANTICVM 150 dulcis
uisu
| et
positio, tantoque frequentius atque oculos aut totum que ac genarum 155
160
odibilis
est,
CANTICORVM
amabilis
est
VI (6, 2-9)
huiusmodi
compositio
siue
ap-
quisque magis reuerendus existit, quanto affectuosius genua curuans genas suas uel caput demiserit. Econtra capitis oculorum¬ erectio nimia multum Deo et hominibus
magnamque
sonat
uituperationem
talium
B
repre¬
hensio, maxime ex ore Dei. Exempli gratia, cum dicit : Pro eo quod eleuatae sunt filiae Sion, et ambulauerunt extento collo, et nutibus oculorum ibant et plaudebant, etc. Item : Generatio cuius excelsi sunt oculi, et palpebrae in altum subrectae. Tu, o
dilecta,
naturam
condecorasti,
quae
genas
tuas
ad
uiri aspectum subleuare prima proposuisti, solique mente et corpore humilis sapienter inclinasti, duce et Spiritu sancto, in quo dicit Pater tuus fidelis Dauid adoremus et procidamus, et ploremus ante Dominum, 165 nos.
Sequuntur
autem
te
utriusque
sexus
nullius
creatori magistro : Venite qui jecit
plurimi,
quibus
optime placet id quod audiunt: Sicut cortex mali punici, ita genae tuae absque occultis tuis. Sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae et adulescentula¬ rum non est numerus. Vna est columba mea, perfecta mea, una PL 170 est matri suae, electa genitrici suae. Quid est hoc dicere, nisi quod si multae sunt fideles et propter fidem, quae per di¬ lectionem in eis operatur, laudabiles, nulla tamen earum tibi similis est, sicut ueraciter praedicamus, quia nec primam similem uisa es, nec habere sequentem. Nam reginae recte 175
dicuntur
illae
animae,
quae
perfectae
caritatis
sunt,
in
eo
uidelicet quod eundem dilectum tuum sequentes nihil terre¬ num sed ipsum solum quaerunt, nec propter metum gehennae sed propter amorem uitae tuae aeternae peccatum fugiunt, uirtutemque amando iniquitatem oderunt. Concubinae uero 180
sunt
illae,
quae
sub
timore
seruiunt,
nec
eius
sunt
perfectionis,
ut super praeceptum uelint addere consilium, scilicet hoc, ut relictis omnibus solum sequantur hunc dilectum, habentes quidem in fundamento Christum, sed nihilominus amantes aliqua quae huius mundi sunt. Quid porro sibi uolunt numeri 185 isti deceni senarius atque octonarius : Valentne aliquid ad nomen Scripturae huius, quod est, Sirasirim hoc est, Cantica 156 Is. 3, 16. 158 Prou. 30, 13. 163 Ps. 94, 6. 171 Gal. j, 6. 173 cf. supra 1, 36. 175 I Ioh. 4, 18. 179 cf. Ps. 5, 7 ; 44, 8 (Hebr. 1, 9). 181 cf. I Cor. 7, 25. 182 cf. Lc. 5, 11. 183 cf. I Cor. 3, 11. 181 cf. Iac. 4, 4. 186 Cant. 1, 1 (Titulus) ; Raban., De nat. rer. 5, 1 - PL m, 105B.
152 genas om. B 155 est om. E 1 155 taliumque B 156 maxime ex ore] maximeque B dixit B 159 palpebrae eius in alta Vulg. 164 Deum A 171 dilectionem] caritatem Vulg. 172 operatur in eis ~ A 174 habere nec ~ E1 175 animae illae ~ B 179 oderunt iniquitatem ~ B uero om. B 184 uolunt sibi 182 sequentur 7 hoc om. C 181 praeceptum] est add. E ~ t 185 decem E1 t, om. I ualetne t aliquid ad] aliquod t
138
in CANTICVM
CANTICORVM
VI (6, 2-9)
canticorum ? Valent utique, quia primam symphoniam | B 64 efficiunt, quam musici nominant diatessaron. Est enim in eis habitudo, quam epitrion, id est sesquitertiam dicunt, quia 190 maior numerus, uidelicet octoginta, minorem numerum, scilicet sexaginta, totum in se continet, et eius insuper tertiam partem, id est uiginti. Et haec proportio numerorum in musica sex reddit diatessaron, quod interpretatur de quattuor, et id¬ circo sic uocatur symphonia haec, quia de quattuor chordis 195 siue uocibus constat, cum duobus tonis habens semitonium. Igitur sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae , id est animae quae uerbo Dei insistunt, et uerbi Dei ita participes factae sunt, ut facere possint doctrinae fructum : meritis qui¬ dem, secundum quod supra dictum est, differunt, sed fidei 200 consonantiam per unitatem confessionis in auribus dilecti suauiter resonant. Quomodo autem numeri isti octonarius et senarius, qui hic multiplicauerunt denarium, ab inuicem differunt, ut merito per senarium reginas, et per octonarium uoluerit designare 205 concubinas ? Videlicet eo differunt quod senarius numerus perfectus, octonarius uero imperfectus ac diminutus atque usque ad extremas unitates secabilis est. Perfectus quippe est et perfectorum primus numerorum senarius, quia suis ex parti¬ bus construitur. Habet enim dimidiam, id est tres ; tertiam, 210 id est duo ; sextam, id est unum, quae partes simul collectae senarii summam restituunt. Porro octonarius in suis partibus seipso minor est. Habet enim dimidiam, id est quattuor ; quartam, id est duo ; octauam, id est unum : quae partes simul collectae septenarium faciunt, minorem uidelicet summam 215 ipso octonario, cuius partes sunt. Claret igitur et ista causa cur senarius reginis, et octonarius concubinis, magis quam octonarius reginis, et senarius congruat concubinis. Adulescentularum non est numerus, id est abundant in euangelio plures, quam ad | caelestes pertineant thalamos, pl 936 220 iuxta illud : Annuntiaui et locutus sum , multiplicati sunt super numerum. Adulescentulae namque recte dicuntur, quae non¬ dum saltem ad timorem Dei profecerunt, et propter hoc custo¬ dia indigent uel magisterio hominum, quia necdum intus diuini timoris seu amoris habent magisterium, et multae ex huius189 cf. supra 6, 40. 205 cf. Aug. De ciu. Dei 11, 30 - CC 48, p. 350. Ps. 39, 6. 221 Angel. ib. 619A. 187 ualet t E
191
primam
tertium
om. A
partium
J51
188 est enim] estque I AI 193
sex] ter E1
220
189 sesqualteram
idcirco] ideo
A
196
sunt om. t 198 facti L 203 denarium] numerum add. I 204 concubinas designare uoluerit ~ A 206 diminuatus A, est add. A 207 usque om. C 208/209 quia usque construitur in marg. E 212 quattuor] tres, tertiam id est duo, sextam id est unum, haberemus dimidiam id est praem. B 216 magis quam] magisque t 221 recte supra lin. E
IN CANTICVM
CANTICORVM
VI (6, 2-9)
139
225 modi (quod ualde pauendum est) inueniuntur extra numerum, quia de adulescentia numquam ad perfectam aetatem | per- B 64v ueniunt, aetatem interioris hominis, quam quidam amicorum insinuans, occurramus, ait, in uirum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Iesu Christi. 230
Vna
est columba
mea,
perfecta
mea,
una
est matri
suae,
electa
genitrici suae. Una, inquam, est, et similem non habet : Omnino nec inter reginas ulla similis huic est. Cui matri suae una, cui genitrici suae est electa ? Nimirum matri suae Hierusalem una est, illi Hierusalem, quae sursum est, quae est mater omnium 235
nostrum,
et genitrici
suae,
scilicet
antiquae
ecclesiae
electa
est,
ecclesiae patriarcharum et prophetarum ac regum iustorum, quorum de carne progenita est, quorum secundum fidem bene¬ dictionis, quae ad illos repromissa erat, ianua uel materia est. Et illi matri et huic genitrici una et electa est, quia nec inter 240
angelos,
nec
inter
homines
similem
uel
primam
habet
uel
sequentem habitura est : uere columba, quia gratia plena ; uere electa, quae non solum salua existeret, uerum etiam ipsam salutem pareret. Viderunt illam filiae, et beatissimam praedicauerunt reginae, 245
et
concubinae
laudauerunt
eam.
Hoc
ipsamet
praenoscens, cum dixisset : Quia respexit suae, subiunxit atque ait : Ecce enim ex omnes generationes. Nonne, ut secundum hoc dictum sit, et generatio reginarum, et 250
rum,
et
generatio
adulescentularum
praeuidens
ac
humilitatem ancillae hoc beatam me dicent praesentem litteram generatio concubina-
; nonne,
inquam,
omnes
istae generationes beatam dicunt illam ? Reuera, et si impares meritis, attamen fide consimiles, ecce uident illam, ecce con¬ templantur illam unam, illam electam, et cum admiratione in¬ effabili uoces extollunt iugiter ex omnibus locis suis talem 255 laudantes,
talem
beatissimam
praedicantes,
non
solum
hic
in
isto exsilio mortalitatis, uerum etiam et multo amplius in illa patria uitae et immortalitatis, ubi uident eam dominantem et dominando possidentem regnum dilecti, eo uidelicet iure quo decet matrem possidere regnum filii sui. Et quid dixerunt 260 laudantes
et
beatissimam
praedicantes
?
Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordina-
228 Eph. 4, 13. 1,36.
241
Lc.
234 Gal. 4, 26. 1, 28.
246
Lc.
237 cf. Gen.
1, 48.
247
22, 16-17.
ib.
250
240 cf. supra
Angel.
ib. 619B.
227 quidem E1 228 ait] atque B 229 Iesu om. A Vulg. 231 et om. E1 232 huic] matri suae praem. I 234 quae est om. B 236 et om. E 239 nec supra lin. E
242 electa uere
~ B
consisteret
B
244 filiae] Sion add. B
245 concubinae] et add. E E1 E M, et reginae C -met om. B rum usque generatio om. B 251 dicent t 252 ecce2 om. B add. E M
257 patria] prima
t
259 sui om. E E1 I E M
249/250 regina¬ 253 illam1] illam 260 et] ac A
E
140
IN CANTICVM
CANTICORVM
VI (6, 2-9 - 10)
ta ? Quam pulcher ordo in ista laudatione, in ista tuae pulchri¬ tudinis, o beatissima, praedicatione ! Primum consurgens ut 265
aurora,
| deinde
pulchra
ut
luna,
deinde
electa
ut
sol. Quando
B 65
nata es, o Virgo beata, tunc uera nobis aurora surrexit, aurora praenuntia diei sempiterni, quia sicut aurora quotidiana finis praeteritae noctis et initium est [ diei sequentis, sic natiuitas PL 937 tua, natiuitas ex semine Abrahae, clara ex stirpe Dauid, ad 270
quos
cum
iuramento
Dei
facta
est
repromissio
aeternae
bene¬
dictionis, finis dolorum et consolationis fuit initium, finis tristi¬ tiae et laetitiae nobis exstitit principium. Quando autem Spi¬ ritus sanctus in te superuenit et filium uirgo concepisti, uirgo peperisti, tunc tu et ex tunc pulchra pulchritudine diuina, 275 pulchra,
inquam,
non
quomodocumque,
sed
ut
luna.
Sicut
enim luna lucet et illuminat luce non sua, sed ex sole concepta, sic tu, o beatissima, hoc ipsum, quod tam lucida es, non ex te habes, sed ex gratia diuina, gratia plena. Quando autem de hoc mundo assumpta atque ad aethereum thalamum translata es, 280
tunc
tu
et
ex
tunc
electa
ut
sol ; electa,
inquam,
nobis,
quia
sicut ex te natum Dei Filium solem uerum, solem aeternum adoramus et colimus ut Deum uerum, sic et te honoramus atque ueneramur, ut ueri Dei genitricem, scientes quia totus honor impensus matri sine dubio redundat in gloriam filii. 285 Et
quidem
natura
non
tu
idem
es quod
ille sol, sed
nihilominus
tanta es, ut te honoret ipse sol honore quo decet filios honorare parentes suos. Qui enim dixit : Honora patrem tuum et matrem, non dubium quin et ipse honoret et ab omnibus amicis suis suam uelit honorari matrem. 290
Finis
rum
cantici
idem
sonat
quod
principium,
terribilis
acies ordinata, sicut superius iam dictum
ut castro¬
est. Protinus
uero quod dixeras, o dilecta, filiabus Hierusalem percunctantibus quo abiisset dilectus tuus, dilectus meus descendit ad areo¬ lam aromatis, ut pascatur in hortis, ipse gratanter acceptum 295
confirmat
6, 10
his
Descendi
uerbis
:
in hortvm
ET INSPICEREM PVNICA.
nvcvm,
SI FLORVISSET
vt viderem VINEA,
Ita, soror mea, ut nouissime 300 de
caelis
in
hortum
meum,
269 cf. supra 5, 40.
28.
5 5.
cf. supra Ep.
300 Gal. 4, 4.
284
poma
convallis,
GERMINASSENT
MALA
dixisti, ego descendi, uidelicet
hortum
267 Angel. ib. 619C. 283
ET
nucum,
factus
sum
enim
270 cf. supra 6, 237.
cf. Eccli. 3, 13.
287 Ex.
ex
278 Lc. i,
20, 12 (Mt.
19, 19).
263 ista] illa B 266 beata uirgo ~BL 270 aeternae om. A B C t 271 ydolorum B 271/272 laetitiae et tristitiae ~ B 288 quin et ipse] qui enim E1
289
uelit suam
tuus dilectus ~ B MEVM
B
~
L
290/291
294 aromatum
CONVALLI VM
B
I M
acies ordinata
A
(Vli/g.)
L 297
castrorum
~
hortis] liliis B FLORVISSENT
VINEAE
B
293
296 nvcvm] B
I
IN CANTICVM
CANTICORVM
VI (6, io - n)
141
te muliere, factus sub lege, quae nimirum lex sic mihi est tam¬ quam hortus nucum. Denique sicut nux sub amaro cortice infra testam duram | dulcem et ad uescendum suauem continet B 65v nucleum, ita sub amara uel occidente littera et durissimo iugo 305
caerimoniarum
suauem
atque
uiuificantem
continet
spiritum.
Ad quid huc descendi ? Vt uiderem poma conuallis, et inspice¬ rem si floruisset uinea, et germinassent mala punica. Verum, quod contra euenit, illud cantabile non est, ad Cantica canti¬ corum non pertinet, siquidem respicias causam illorum qui 310 illi descensui
meo
nimis
ingrati
fuerunt.
Amici
nostri
et
filiae
Hierusalem adulescentulae nostrae iamdudum rem gestam bene nouerunt, secundum illam parabolam quam dixi, quae est huiusmodi : Homo erat pater familias, qui plantauit uineam et sepem circumdedit ei, et fodit in ea torcular, et cetera usque, 315
nonissime
autem
misit
ad
eos
filium
suum,
dicens
: Verebuntur
filium meum. Agricolae autem uid entes filium, dixerunt intra se : Hic | est heres. Venite, occidamus eum, et habebimus hereditatem PL 938 eius, et apprehensum eiecerunt eum extra uineam, et occiderunt eum. Secundum, inquam, parabolam illam, ego descendi in 320 hortum
nucum,
id
est,
sub
lege
factus
sum,
ut
uiderem
poma
conuallis, id est, ut consolarer eos qui me exspectabant in spiritu humilitatis, iuxta illud : Spiritus Domini super me, eo quod unxerit me Dominus. Ad annuntiandum mansuetis misit me, ut mederer contritis corde, et praedicarem captiuis indulgen325 tiam,
et clausis
apertionem,
etc.
Non
solum
autem,
sed
et
ut
inspicerem si floruisset uinea, illa nimirum uinea, de qua Scriptura prophetica dicit : Vinea facta est dilecto in cornu filio olei, et cetera usque, uinea enim Domini exercituum, domus Israhel. At illi agricolae eiecerunt et occiderunt me. Verum330 tamen
licet
haec
mihi
fecerint,
aliqua
pars
eorum
tandem
paenitens istud cantabile dixit :
6, 11
NESCIVI, ANIMA Aminadab.
Vbinam 335 Certissime
MEA
hoc dictum ergo
sciat
CONTVRBAVIT
fuit ? Cum
omnis
domus
ME,
PROPTER
QVADRIGAS
dicerent eis amici nostri : Israhel
quia
Dominum
eum
et Christum Deus fecit hunc Iesum quem uos crucifixistis. His auditis compuncti sunt corde et dixerunt ad eos : Quid faciemus,
302 Angel. ib. 620A. 4,4.
322
304 cf. II Cor. 3, 6.
Is. 61, 1 (Lc. 4, 18).
327
313 Mt. 21, 33.37-39.
Is. 5, 1.7.
335
Act.
320 Gal.
2, 36-37.
307 convallium B 306 descendisti E1 305 atque] et A 303 testa B 310 et om. I 308 econtra C t, extra B mala om. A floruissent uineae B I 318 eum 313 huiusmodi est ~ I parabolam illam ~ I 312 bene om. B 323 Dominus me ~ B E E1 M, 319 ego om. M eiecerunt extra ciuitatem B illa nimirum 326 floruissent uineae B 324 contritos I Dominus om. L 327 dicit Scriptura prophetica ~ B uineae de quibus B uinea om. E1 1 L M 337 eos] Petrum et ad reliquos apostolos Vulg. 329 Israhel] est add. B
142
IN CANTICVM
CANTICORVM
VI (6, n)
uiri fratres ? Et quidam talium notissimus ita dicit : Fui blasphemus et persecutor et contumeliosus , sed misericordiam 34° consecutus
sum,
quia
ignorans
feci in
incredulitate.
His
atque
aliis modis dixit paenitens synagoga siue aliqua synagogae pars : Nesciui, \ anima mea conturbauit me, propter quadrigas B 66 Aminadab. Quare autem sic dixit, anima mea conturbauit me propter quadrigas Aminadab, et non dixit, conturbauerunt me 345 quadrigae Aminadab ? Considerate, amici, prius ipsas quadri¬ gas Aminadab, et uidebitis multum pertinere ad rem quod dicit : Anima mea conturbauit me, et non dicit, quadrigae con¬ turbauerunt me. Quadrigae Aminadab quattuor sunt euan¬ gelica dilecti sacramenta, uidelicet incarnatio uel diuinitas 35° eius, passio eius, resurrectio eius et ascenscio eius. Propter huiusmodi quadrigas anima mea, inquit, conturbauit me, id est, coetus pharisaicus in seditiones excitauit me, ut talium quadrigarum cursum non possem discernere, uidelicet praeuenta quadrigarum earundem non bona aestimatione, secun355 dum suasiones et iniqua consilia illius talis animae meae. Coetus namque pharisaicus erat uel esse debebat anima mea, id est, ita plebem uiuificare uel regere, sicut corpus uel omnia membra corporis uiuificat uel uegetat anima, utpote magistri uel sapientes, legem et prophetas scientes, immo et totam 360 clauem scientiae tollentes. Talis anima mea conturbauit me, ut ad scientiam non possem introire et intelligere quadrigas Aminadab, quod testimonium eis perhiberent lex et prophetae. In quo, uel unde dilectus Aminadab ? Quo pertinuit ut tali in re uocaretur Aminadab ? In eo nimirum, quod unus idem 365 dilectus rex est et pontifex magnus, et in se | uno personam PL 939 utramque coniunxit, uidelicet sacerdotis et regis, secundum typum uel similitudinem illius uiri Aminadab, qui cum esset de tribu regia scilicet de tribu Iuda dedit filiam suam in coniugium homini sacerdoti Aaron de tribu Leui, sicut in 370 Exodo scriptum est : Accepit autem Aaron uxorem Elisabeth, filiam Aminadab, sororem Naasson, quae peperit ei Nadab et Abiu et Eleazar et Ithamar. Et ille quidem Aminadab filiam suam semel datam illi Aaron ad semetipsum non reduxit aut reducere debuit, iste autem Aminadab, iste dilectus et primo375 genitus, sacerdotium suum, quod semper ante Moysen et Aaron primogenitorum fuit, pro tempore autem et propter 338 I Tim. I, 13. 13.
370
Ex.
348 cf. supra 4, 227.
6, 23.
370
cf. Hier.
Hebr.
360 cf. Lc. 11, 52. quaest. in Gen.
362 cf. Mt. 11,
24, 15 - CC
72, p. 19.
338 dicit] ad eos add. B 340 in om. E1 atque] et B 341 paenitens om. B aliqua] alia B 343 autem sic om. B 344 propter quadrigas] quadrigis I dixi I 340 sacramenta dilecti ~ t 352 incitauit I 354 bona om. E1 360 me om. t 365 unam B 368 de tribu Iuda scilicet de tribu regia ~ M suam om. C 373 semetipsam I
IN CANTICVM quandam
CANTICORVM
dispensationem,
de qua
VI (6, ii - 12) multa
143
essent dicenda,
praestitum est tribui Leui ; sacerdotium, | inquam, suum ex- B 66v sultando et quadrigis iam dictis uiam suam currendo repetiit 380
et
ad
se
reduxit,
in
omnibus
spontaneus,
sponte
incarnatus
et
natus, sponte passus, et in ipsa passione sua ipse sacerdos et ipse hostia sponte factus, secundum hoc ipsum nomen Aminadab, interpretatur enim populi mei spontaneus. Non solum autem sacerdotium suum ita repetiit et ad se reduxit, uerum 385
etiam
ad
antiquam
speciem
formamque
pristinam
reuocauit,
sicut in Spiritu sancto praedixerat Dauid : lurauit Dominus et non paenitebit eum, tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Igitur anima mea conturbauit me, ait, propter quadrigas Aminadab, uidelicet malo zelo ipsa turbata 390
et
confusa
prae
inuidia
causam
suam
quasi
dolendam
decla¬
mans, eo quod cursores siue aurigas quadrigarum istarum audisset dicentes : Quoniam Iesus Nazarenus hic destruet locum istum, et mutabit traditiones quas tradidit nobis Moses, et multa his similia, seu ante, seu postquam cursum suum perfecit iste 395 Aminadab.
6, 12
Voces
autem
eiusdem
tere,
VT
INTVEAMVR
o
fides,
ueri
currentis
revertere,
in qua¬
rever¬
TE.
Tu, inquit, 0 Sunamitis, 400
Aminadab
drigis suis erant huiusmodi : Revertere, revertere Svnamitis,
sacerdotii
id est, captiua uel despecta, tu,
dignitas,
propter
carnales
caerimonias
paene obliuioni tradita, ita ut nesciat neque recogitet synagoga quia non per legem, sed per te scilicet per fidem iustificatus est pater eius Abraham, sicut scriptum est : Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam, reuertere, et iterum dico 405
reuertere,
et
tertio
dico
reuertere,
et
quarto
dico
reuertere,
uidelicet secundum istas quadrigas meas. Nam et ad hoc natus et ad hoc passus sum, ut tu reuerteris, et resurgens atque ascendens in caelum reuersionem tui inclamare non destiti. Cumque reuerteris, tu mihi es Sunamitis , quae uel me 410 uel Patrem meum antiquum dierum calefacias secundum simi¬ litudinem hanc : Et rex Dauid senuerat, habebatque aetatis
381 Act. 383 386
cf. Rupert., De s. Trin. 14, 879, p. 826 ; 28, Tom. 8, p. 752 coli. 910, 26) ; Greg., Hom. Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 12, 10 - CC 72, 389 Benedict., Reg. mon. 72, 1 Ps. 109, 4.
6, 14.
399
Anget
ib. 620B.
403
Rom.
1347, p. 1546 in Ez . 10, 19 p. 74. 383 - CSEL 75, p.
4, 3 (Gen.
(Concil. Trident. - PL 76, 1069D. Anget ib. 620A. 162. 392 Act.
15, 6).
411
III Reg.
1, 1-3.
383 interpretatur] quod 381 sua passione ~ I 378 suum inquam ~ A populus meus spontaneus Hier. 384 repetitum M enim om. I praetn. I quadrigas 391 quadrigarum aurigas ~ M praedixit L 386 sancto om. t ~ destruet hic Nazarenus Iesus istum locum A, sed supra add. aurigas 392/393 L ’
Dauid
392 hic om. E1
~ B
395 in om. E 1
397 revertere4
om. I
411 senuerat
144
IN CANTICVM
CANTICORVM
VI (6, ii - 7, 1)
plurimos, dies. Cumque operiretur uestibus, non calefiebat. Dixerunt que ergo ei serui sui : Quaeramus Domino nostro regi adulescentulam uirginem, et stet coram rege, et foueat eum, dor415
mi at jque
in
sinu
suo,
et
calefaciat
dominum
nostrum
regem.
PL
940
Quaesierunt igitur adulescentulam speciosam in omnibus finibus Israhel, et inuenerunt Abisag Su\namitem, et adduxerunt eam b 67 ad regem, etc. Haec denique, sicut et alia sunt per allegoriam dicta, et inter omnia quae in figura contingebant sunt aesti420 manda. Vestimenta enim quibus cum operiretur rex Dauid senex non calefiebat, carnales caerimoniae sunt quas ille anti¬ quus dierum Deus cum sibi offerrentur non delectabiliter accipiebat, immo dicebat : Numquid manducabo carnes tauro¬ rum, aut sanguinem hircorum potabo ? Et multa his similia. 425 Porro Sunamitis, puella speciosa, sola digna est stare coram Deo rege, et in sinu eius dormire, ipsumque calefacere, id est, bene calentem caritatis eius gratiam, scilicet remissionem peccatorum, obtinere. Tu ergo, Sunamitis, reuertere, ut in¬ tueamur te, id est, unde iustificatus est Abraham, inde iustifi430 cari sperent omnes qui uolunt esse uel ueraciter dici filii Abrahae, scilicet non ex lege, sed ex fide, et nos intuebimur te, nos gaudebimus super te. Notum hoc debet esse amicis, immo adulescentularum multitudini, et idcirco dico eis : Qvid
videbitis
in Svnamite
nisi
choros
castrorvm
?
435 Quid, inquam, aliud ? Numquid sanguinem uictimarum ? Numquid circumcisionis cauterium ? Nihil omnino nisi choros castrorum, id est, laudes siue cantiones proeliantium proelia laudantium siue cantantium, quod suauissimum, quod uere est pulcherrimum. Immola Deo sacrificium laudis, ait ipse 440
psalmista,
et
redde
altissimo
uota
tua.
Laudando
chori
proe¬
liantur, proeliando castra laudant, et hoc omnino est iustitiae Dei subici, non suam uelle statuere iustitiam. Nihil aliud uidebitis aut uidere desiderabitis, sed et si quis uestris, o amici, auditoribus aliud quid ostendere uoluerit, uos cum Spiritu 445 sancto, spiritu consilii econtra dicetis : Visum est enim Spiritui sancto et nobis, nihil ultra imponere uobis oneris quam haec necessario, ut abstineatis uos ab immolatis simulacrorum, et sanguine, et suffocato, et fornicatione, et ea quae uobis fieri non uultis, aliis ne feceritis. A quibus custodientes uos, bene agetis. 419 cf. I Cor. IO, II. 421 cf. Dan. 7, 9. 423 Ps. 49, 13. 439 ib. 14. 442 cf. Rom. 10, 3. 445 Act. 15, 28-29 et glossa (ex reg. moti. Benedicti ? 61, 14 ; 70, 7, CSEL
75, p. 143 ; p. 161).
412 cumque usque calefiebat om. B, calefacias A tuo Vulg., eius t nostrum] suum B 417 423 accepit C 427 gratiam] gloriam t 437 pulcherrimum est ~ B ipse om. I 441 444 aliud quid om. B C t 445 uisum] uerum tioms B 449 a quibus om, B
413 ei om. B E 1 415 suo] ad eam E1 420 cum] eum t cantationes C 439 est om. A hoc om. t, hoc est omnino ~ A E1 44S suffocatione fornica-
IN CANTI CVM 45° Igitur
hoc
solum
CANTICORVM
in euangelio
VI (7, i-ib)
uidendum
atque
145
prouidendum
est secundum fidem patrum, ut sint chori castrorum, chori in una fide, dicendo idipsum, castra resistendo usque ad san¬ guinem contra peccatum : 7, lb Qvam pvlchri 455 PRINCIPIS.
svnt
gressvs
tvi
in
calceamentis,
filia
Tibi dico, o Sunamitis, cui dixi reuertere, et quae iam reuerteris, te appello filiam principis, et haec dico tibi, quia pulchri sunt pedes tui in calceamentis. Quaeritisne, o adulescen¬ tulae, cur Sunamitem iam dictam nominem filiam principis, 460 uel cuius
dicam
filiam principis
? Discite
hoc
ex
amicis,
et ex
illo praecipue cuius in anima ualde claruit illa reuersio, quam inclamans dixi, reuertere, reuertere Sunamitis . Insigniter quippe reuersa est anima illius de lege factorum ad legem fi |dei. Ille PL 941 uos filiam principis cognoscere docet his uerbis : Scriptum est, 465 inquit,
quoniam
Abraham
duos
filios habuit,
unum
de ancilla
et unum de libera. Sed qui de ancilla secundum carnem natus est ; qui autem de libera, per repromissionem. Quae sunt per allegoriam dicta. Haec enim sunt duo testamenta, et cetera usque 47° qua
: Itaque
libertate
fratres iam
Christus
nos
non
sumus
liberauit;
ancillae state
filii, sed liberae,
et nolite
iterum
iugo
seruitutis contineri. Libera illa, cuius secundum Scripturam meminit, Sara dicta est. Sara autem interpretatur princeps, et secundum hoc ipsum nomen et secundum suae generationis modum allegorice designat illam quae sursum est Hierusalem 475 liberam,
quae
est mater
omnium
secundum
fidem,
neque
enim
generat secundum carnem, sed secundum fidem ; sicut econtra ancilla Agar, secundum nomen suum, quod interpretatur aliena, et secundum suae uel generationis uel conditionis modum, illam designat Hierusalem, quae nunc est et seruit 480 cum filiis suis. Igitur filia principis, pulchra et speciosa Suna¬ mitis, ipsa est fides uel generatio fidei, cui nunc dico : Quam pulchri sunt gressus tui in calceamentis, filia principis. An non ancilla siue ancillae filia discalceatis pedibus incedit ? Plane discalceatis, et propter hoc ipsum seruilis arguitur conditionis, 485 quia
nuditas
pedum
seruilitatis
est argumentum,
fiat propter Deum, iuxta illud : Solue calceamentum tuis, locus enim in quo stas, terra sancta est. Verum
452 Hebr. 12, 4.
5, 1.
463 cf. Rom.
3, 27.
excepto
si
de pedibus de calcea-
464 Gal. 4, 22-24.
469 ib. 4, 31 -
472 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 72, 25 - CC 72, p. 150.
474 Gal. 4, 26.
477 Hier., ib. 3, 3 ; 76, 15 - CC 72, p. 61 ; p. 155 : aduena. 479 Gal. 4, 25. 486 Ex. 3, 5 ; cf. Rupert., De s. Tritt. 10, 654 - CC CM 22, p. 598 (Greg., Hom. in eu. 7, 3 - PL 76, 1101C).
458 o om. t
459 nomina
E1
460 filiam dicam
~ B
463 fidei] Dei B 464 nos t 466 et usque ancilla om. E1 471 secundum om. B 478 suum I
462 inclinans t 469 non om. E1
146
IN CANTI CVM
CANTICORVM
VI (7, ib-c - 2)
mentis hic agitur non corporis, sed spiritus, in quo discalcea¬ tum esse uel discalceatam summa est ignobilitas et plus quam 490
seruilis
egestas.
Idcirco
ancillae
calcaneum
serpens
momor¬
dit ; tu autem, o filia principis, bene calceata caput serpentis contriuisti ; tu maxime, o princeps et domina, singularis di¬ lecta, et sicut iam dixi, una columba mea, una genitrici suae, uidelicet genefiationi liberae, generationi non carnis, sed fidei, B 68 495
quae
me
uirum
non
de
carne
uiri
sed
de
Spiritu
Dei
concepisti,
et peperisti patrem uel principem filiorum non carnis sed fidei uel repromissionis. IVNCTVRAE FEMINVM TVORVM CATA SVNT MANV ARTIFICIS. 500
Laus
ista,
laus
magna
SICVT
MONILIA
uituperationi
QVAE
illi opposita
FABRI¬
est,
immo
et acerbissimae exprobationi illius ancillae iam dictae apud Hiezecihelem prophetam, dicentem ex ore Domini : Et diuisisti pedes tuos omni transeunti, et multiplicasti fornicationes tuas. Diuisio uel diuaricatio pedum ipsa est disiunctio feminum, 505
valde
uituperabilis,
nimirum
propter
illud
quod
subintelligi-
tur, uidelicet propter multitudinem fornicationum. Et econtra iunctura feminum ipsa est compositio uel continuatio pedum laudabilis, itemque propter illud quod subintelligitur, scilicet propter pudicitiae pulchritudinem 510 ditum
castitatis
sigillum,
maxime
saluumque in
te,
o
ac bene
singularis
et
custounica
uel nobilissima Sunamitis ; in te, o dilecta et dilectarum di¬ lectissima, quae prima sine exemplo iuncturam feminum tuo¬ rum ita custodire proposuisti, | ut uirgo nulli unquam cognita PL 942 uel cognoscenda uiro digna fieres coniungi tuae integritatis 515
auctori
Deo.
Quantum
est
hoc
decus
?
Quanta
honestas
?
Igitur iuncturae feminum tuorum sicut monilia, id est uirginitatis tuae integritas perpesque pudicitiae custodia caelestibus praesidiis communita. Cuius est hoc opus ? Cuius uirtus ? Nimirum Dei altissimi. Et hoc ipsum, ait quidam sapiens, 520
sapientia
est
scire
quod
continentia
donum
Dei
sit.
Dico
igitur
non qualiacumque monilia, sed monilia, quae fabricata sunt manu artificis, id est, quae solus Deus facere et dare potest uel potuit. VmBILICVS 525
DIGENS
TVVS
SICVT
CRATER
TORNATILIS,
NVMQVAM
IN-
POCVLIS.
490 cf. Gen. 3, 15.
493 tuae M
502 Ez. 16, 25.
495 Dei] sancto B
513 cf. supra 3, 279.
498 femorvm
B M (Vulg .)
519 Sap. 8, 21.
fabricatae
B E E1 E 502 dicentem om. A 504 disiunctio] distinctio I 507 oppositio I 508 itidem I 509 pudicitiae om. A 514 tuae] totius E I E M 516/ 517 integritas tuae uirginitatis ~ B E I L Ai, int. uirg. tuae ~ A E1 519 altis¬ simi Dei ~ B sapiens quidam ~ A 520 erat sapientiae scire cuius esset hoc donum Vulg. 522 et] uel C 524 sicvt non in Vulg., om. B
IN CANTI CVM
53°
535
54°
545
55°
7, 2b
CANTICORVM
VI (7, 2-2b)
147
_Et ista laus tua, o libera Sunamitis, opposita est ancillae uituperationi, quam apud iam dictum prophetam habemus his uerbis : Et quando nata es, non est praecisus umbilicus tuus, et aqua non es lauta in salutem. Quibus utique uerbis luxuriae superfluitatem uituperat, quia uiris quidem in lumbis, feminis autem in umbilico luxuria est, testante Domino, qui de diabolo loquitur ad beatum Iob : Virtus eius in lumbis eius, et potestas eius in umbilico uentris eius. Igitur umbilicus tuus sicut crater tornatilis, | quid est nisi ac si diceret : Perfecta est in te uirtus B 68* castitatis, et liberata es ab omni carnalis appetitu uoluptatis ? Parum quippe fuisset ad laudem uerae uirtutis dixisse, iuncturae feminum tuorum, sicut monilia quae fabricata sunt manu artificis, nisi et istud adderetur, umbilicus tuus sicut crater tornatilis, numquam indigens poculis ; quia uidelicet illo praecedenti uersiculo solum denegatur opus siue effectus carnalis commercii, isto autem sequenti appetitus quoque cogitationis, qui si inesset numquam ueraciter diceretur umbilicus sic praecisus, immo et circumcisus, ut crater tornatilis, neque ad¬ deretur adhuc, numquam indigens poculis. Quidnam est umbilico non indigere poculis, nisi non uri uel sitire per appeti¬ tum libidinis ? Hinc enim per quendam sapientem dicitur in mulierem malam : Sicut uiator sitiens ad fontes os suum aperiet, et ab omni aqua proxima bibet. Ergo tu, o Sunamitis, o filia principis, corde et corpore es casta, mente et carne integra et incorrupta, cogitatione et opere munda. Vt autem per¬ ficiatur adhuc ista laus, dicendum quia locutione quoque utilis es atque pudica. Hoc est, quod nunc dico, ego dilectus tuus : Venter
tvvs,
sicvt
acervvs
tritici
vallatvs
liliis.
Venter tuus, uenter interioris hominis, iuxta quod quodam 555 loco
dixi
: Qui
credit
in
me,
sicut
dicit
Scriptura,
flumina
de
ventre eius fluent aquae uiuae, ipse est sicut aceruus tritici, id est, numquam indiget pane uerbi Dei, immo abundat omni tritico quodcumque seminauerunt alii. Illuc illatum est omne quod prophetarum fides elaborauit. Exempli gratia, ut Isaias 560 qui
dixit
: Et
accessi
ad
prophetissam,
et
concepit
et peperit
filium. Tu enim, o dilecta, tu es illa prophetissa ad | quam accessit omnis sanctus et fidelis propheta, ad quam tendebat et in qua completa est omnis sancta et fidelis prophetia.
528 Ez. 16, 4.
530 cf. Greg., Moral. 32, 14, 20 - PL 76, 648A.
11.
26, 15.
547
Eccli.
555
Ioh.
7, 38.
500
532 Iob 40,
Is. 8, 3.
526 tua laus ~ B 529 lota Vulg. 530 quidem] est B 532 eius] est add. B 533 sicut om. B C t crater] uenter E 534/535 uirtus castitatis in te ~ A538 sicut om. B C t 539/540 praecedente illo ~ B 540 affectus C t 541 quoque om. E 542 umbilicus] tuus add. B 545 non supra lin. E 547 fontem I Vulg. 549 es supra lin. E 551 adhuc om. B C i 552 nunc supra lin. A. 554 quod om. B 557 pane] poculis praem. B
PL 943
148
IN CANTICVM
CANTICORVM
VI (7, 2b - 3-4)
Hinc nenter tuus sicut aceruus tritici, quod uidelicet triticum 565 prudenter
congregasti,
meditando
in
Scripturis,
sicut
dictum
est quodam loco : Maria autem conseruabat omnia uerba haec, conferens in corde suo. Huiusmodi aceruus bene est uallatus liliis, quia profecto pulchritudo castitatis, sicut claritudinem 570 dum
Scripturas
efficit,
ita
et
sensus ad intelligen-
auctoritatem
parat
omni
homini,
ut dignus sit foris eloqui | ea quae intus reposuit uel contulit uerba Dei triticum Domini. 7, 3-4
Dvo COLLVM
VBERA
TVA
TVVM
SICVT
SICVT TVRRIS
DVO
HINNVLI
GEMELLI
CAPREAE.
EBVRNEA.
575 Et ista laus liberae opposita est uituperationi ancillae, immo et ancillarum quae ex una factae sunt duae. Fili hominis, ait Dominus ad prophetam Hiezecihelem, duae mulieres filiae matris unius fuerunt, et fornicatae sunt in Aegypto, in adules¬ centia sua fornicatae sunt ibi, ibi subacta sunt ubera earum, et 580 fractae
sunt
mammae
pubertatis
eamm.
Quanta
iniuria
seruili-
tatis in illa tali subactione uberum talique fractura mamma¬ rum ? Et quantum decus libertatis hic secundum similitudines istas, uidelicet hinnulorum gemellorum capreae atque turris eburneae ! Ergo tu, o libera, o Sunamitis, tu maxime, cuius 585 duo
ubera
sunt
gemella,
saeculis
omnibus
inaudita,
uirginitas
atque fecunditas, tu inquam, o dilecta singularis, libera es ab omni iugo peccati, secundum istas similitudines hinnulorum capreae atque eburneae turris. Quid est collum tuum, uel quale est collum tuum ? Vtique non extentum, immo amabiliter de59° missum ; et haec est humilitas tua fortitudo magna, fortitudo pulcherrima, uere sicut turris eburnea, quae et aspectu amabilis et statura sit fortis. Cui fortis, cui amabilis ? Deo fortis, Deo amabilis ; diabolo autem terribilis, inaccessibilis. Quomodo ipsi Deo fortis ? Nimirum sicut ex istis comprobatur exem595 piis : Quia si contra Deum fortis fuisti, ait ipse ad patrem tuum fidelem Iacob, quanto magis contra homines praeualebis ? Ad Moysen autem : Cerno, inquit, quod populus iste durae ceruicis sit ; dimitte me, ut irascatur furor meus contra eos, et deleam eos, faciamque te in gentem magnam. Et non dimisit eum, immo 600
tamdiu
luctatus
est,
ut
uidens
Deus
quod
posset, diceret illi : Dimisi iuxta uerbum
56« Lc. 2, 19.51. 597 Ex. 32, 9-10.
576 Ez. 23, 2-3. «01 Num. 14, 20.
566 loco] in praem. t earum pubertatis ~ M
~ I L M
eum
589 cf. Is. 3, 16.
569 claritatem C 583 hinnulorum]
superare
non
tuum. Quali fortitu-
595 Gen. 32, 28.
573 capreae gemelli ~ t 580 et add. B 583/584 eburneae turris
583/588 turris usque atque om. I
584 o om. A L t
ubera ~ M 586 et L, 588 turris eburneae ~ A magna] digna I 592 sit om. B 596 praeualebas B
585 sunt
est om. I
590
IN CANTI CVM
CANTICORVM
VI (7, 3-4 - 4b)
149
dine luctabatur iste uel ille ? Profecto humilitate, sicut et de isto psalmista dicit : Si non Moyses electus eius stetisset in con¬ fractione, id est in nimia mentis humilitate in conspectu eius, 605 de illo autem
propheta
Osee, cum
dixisset : In fortitudine sua
directus est cum angelo, et inualuit ad angelum, et confortatus est, confestim fortitudinis eius exprimens modum subiunxit : Fleuit et rogauit eum. Igitur, o dilecta, | collum tuum, quod est hu|militas tua, B 6$>v 610 turris eburnea,
id est fortissima
est atque
pulcherrima,
quam
respiciens Altissimus dedit tibi gemellos istos dulces hinnulos, duo ubera haec, uirginitatem atque fecunditatem, et ecce habes tria insignia haec, tertium quippe humilitas tua est. 7, 4b
OcVLI TVI SICVT PISCINAE 615 FILIAE MVLTITVDINIS.
IN ESEBON,
QVAE
SVNT
IN PORTA
In quo oculi tui sicut piscinae ? Nimirum in eo quod non deficiunt eis aquae, et tu maxime prae cunctis mortalibus semper compuncta corde dicere potes : Fuerunt mihi lacrimae meae panes die ac nocte. Propterea dixi sicut piscinae non 620 qualescumque,
sed piscinae in Esebon,
id est in maxima
com¬
punctione. Esebon quippe interpretatur cingulum maeroris, unde et congrue nomen hoc magnitudinem significat com¬ punctionis. Quae sunt in porta filiae multitudinis, id est in prima portione terrae promissionis. Esebon quippe ciuitas fuit Seon 625 regis Amorrhaei,
qui regnauit
in Esebon,
et ipsa data est filiis
Ruben in possessionem trans Iordanem. Filii autem Ruben, ait Scriptura, et Gad uenerunt ad Moysen et Eleazarum sacerdo¬ tem, et petierunt terram illam, praecepitque Moyses Eleazaro sacerdoti, et Iosue filio Nun, et principibus familiarum dicens : 630 Si transierint filii Gad
et filii Ruben
uobiscum
Iordanem
omnes
armati ad bellum, date eis terram Galaad in possessionem. Recte ergo dicitur, quae sunt in porta filiae multitudinis, quia prima fuit possessio gentis quae in Aegypto tur terram promissionis. 635
Hoc
ad
mysterium
ualde
multiplicata ingredieba¬
pertinuit,
scilicet
piscinas
taliter
designare, quae sunt in porta filiae multitudinis ; quia uidelicet piscinae spirituales scilicet lacrimae dulces sanctae compunc¬ tionis ipsae quoque sunt in porta multitudinis, sunt enim prima experimenta supernae dulcedinis beatae possessionis, 640 ita ut iam
ueraciter
dici possint terra promissionis,
secundum
603 Ps. 105, 23. 605 Osee 12, 3-4. 608 ib. 4. 618 Ps. 41, 4. Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 17, 26 - CC 72, p. 81. 626 Num. 32, 1.2.28-29.
602 iste uel ille] ille uel illa M 603 ait A insignia ~ A 616 in usque piscinae om. E 1
~ A
629 filio Nun Iosue ~ B
multitudinis om. A
B C t
613 haec ubera ~ M 613 haec 617 deficient L 622 hoc nomen
636 filiae om. C t
640 possit M
621
636/638 quia usque
PL 944
150
IN CANTICVM
C ANTICO RVM
VI (7, 4b-4c)
magnum sacramentum Scripturae dicentis : Cumque cepisset eam, uidelicet Cariathsepher, quod interpretatur duitas littera¬ rum, Othoniel filius Cenez, frater Chaleb minor, dedit ei Chaleb filiam suam coniugem, quam pergentem in itinere monuit iiir 645 suis,
ut peteret
a patre
suo
agrum.
Quae
cum
suspir asset,
sedens
in asino, dicit ei Caleph : Quid habes ? At illa respondit : Da mihi benedictionem. \ Quia terram arentem dedisti mihi, da et irriguam B 70 aquis. Dedit ergo ei Chaleb irriguum superius, et irriguum in¬ ferius. Secundum facti huius similitudinem irriguum superius 650
accipit
anima,
cum
se
in
lacrimis
caelestis
regni
desiderio
affligit, irriguum uero inferius accipit, cum inferni supplicia flendo pertimescit. Igitur in his uerbis, oculi tui sicut piscinae in Esebon, quae sunt in porta filiae multitudinis , hic sensus est mysticus, ac si diceretur : Oculi tui prae amore uel desiderio 655 dilecti,
quo
langues
et
compungeris,
fluunt
lacrimis,
et
istae
lacrimae piscinae sunt in Esebon, id est aquae manantes cin¬ gulo maeroris, ista compunctio terra est irrigua aquis, princi¬ pium quoddam supernae dulcedinis et aeternae hereditatis, sicut illa Esebon et terra trans Iordanem prima fuit possessio 660
terrae
| promissionis,
illi filiae
multitudinis,
scilicet
israheli-
ticae plebi, cuius multitudine non pauciores sunt qui ascende¬ runt uel ascendunt, ut repromissionem accipiant aeternae hereditatis. 7, 4c
Nasvs 665
tvvs
sicvt
tvrris
Libani,
qvae
respicit
contra
Damascvm.
Vere ingenua, uere libera Sunamitis, nasum habens egre¬ gium ; at illa ignobilis ancilla nasum habet praecisum, sed et aures eius praecisae sunt, sicut dictum est per prophetam superius memoratum : Propterea, 0 Ooliba, haec dicit Dominus 670 Deus
: Ecce
ego
suscitabo
omnes
amatores
tuos
contra
te,
et
cetera usque : Nasum tuum et aures tuas praecident, et qui re¬ manserint, gladio concident. Vt dictum ita et factum est. Numquid enim illa talis ancilla nasum habet aut aures ? Si nasum haberet, aliquid de longinquo sentiret, aliquid de futuro sae675
culo
cogitaret
aut
desideraret.
Si
aures
haberet,
non
solum
litteram attenderet, sed et uiuificantem in littera spiritum audiret. Nunc autem solis praesentibus delectatur, neque audit eum qui toties ad audiendum inuitat, dicendo : Qui habet 041 Iud. 1, 13-15. 042 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. io, 21 ; 17, 6 - CC 72, p. 71 ; p. 80. 009 Ez. 23, 22.25. 876 II Cor. 3, 6. 078 Mt. 13, 9.
044 filiam] Axam praem. t 040 in om. L M 048 aquis] inferius add. C ergo om. M 050 sese A 055 pungeris B 050 cingulo] in praem. E I L M 058 hereditatis] beatitudinis L 000 promissionis om. B 002 aeterna accipiant A 004 qvae respicit om. B contra] terra E 1 000 habes L E1 007 pretiosum B 008 sunt om. I 071 usque] ad add. B qui] quae Vulg. 073 aut] uel L
pl
945
IN CANTICVM
CANTICO RVM
VI (7, 4c)
151
aures audiendi, audiat. Igitur neque aures neque nasum 680
Tu
autem,
o
libera,
nasum,
nasum
integrum,
ut
habet.
iam
dictum
est, habes egregium ; quae sano odoratu sentis et appetitu traheris, non eorum quae uidentur, sed quae non uidentur, secundum illud : Est enim fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium. Quomodo tibi est nasus | eius- B 70^ 685
modi
? Sicut
turris
Libani,
quae
respicit
contra
Damascum,
id
est contra cruentum supradictae ancillae filium. Damascus namque interpretatur bibens sanguinem, et illum significat, de quo apostolus loquitur, dicens : Sed quomodo tunc is, qui secundum carnem natus est, persequebatur eum, qui secundum 690
spiritum,
ita
et nunc.
Fortissimo
spei
ac
discretionis
naso
opus
erat contra omnem eiusmodi falsum fratrem, ludendo perse¬ quentem, persequendo ludentem, ne usquequaque illudat et si corpus laedit, saltem animam non decipiat. Et fortis utique est nasus iste discretionis, sicut turris Libani, dum rite sper695
nendo
uisibilia
et
sperando
inuisibilia
fortiter
resistit,
neque
frangitur uisibilium incommodis, iuxta illud : Deduxisti me, quia factus es spes mea turris fortitudinis a facie inimici. Quomodo turris ista respicit contra Damascum ? Nimirum sensui eius sensum habendo contrarium, iuxta illud : Qui enim 700
secundum
carnem
sunt,
quae
carnis
sunt,
sapiunt,
qui
uero
secundum spiritum, quae sunt spiritus, sentiunt. Est autem in respectu isto etiam manifestum Damasci, id est filii ancillae, opprobrium. Sicut enim interiori homine Damascus ille perdi¬ dit omnem discretionis et spiritualis intelligentiae nasum, sic 705
et
exterius
quoque
quendam
perdidit
nasum
suum,
nasum
magnum, scilicet ciuitatem Hierosolymam, et nobile templum, et cetera insignia quae destructa sunt : quibus ablatis, ita ignominiosa facta est circumci|sio carnalis, sicut naso praeciso pl 946 deformis efficitur facies cuiusque hominis, et idcirco quae 710
respicit,
ipsa
etiam
talem
Damascum
contemnit
et
dicit
: Tu
ancilla superba cum filio tuo Damasco, quid faceret si uel tu nasuta, uel si ille nasutus esset, cum nec saltem exterius nasum
683 Hebr. 1 1 , 1 . 686 Hier., ib. 41, 19 - CC 72, p. 1 10. 688 Gal. 4, 29. 6!)0 Benedict., Reg. mon. 64, 19, p. 151 ; Angel. 621D. 696 cf. Cassian., Conlat. 6, 9, 3 - CSEL 5, 673 - CC
13, p. 162 ; Rupert., 21, p. 349
cf. supra 5, 902.
In Ioh. eu. 1, 838 - CC
; ib. 20, 264 - CC
696 Ps. 60, 3-4.
CM
22, p. 1126. (Seneca,
699 Rom.
9, p. 31 ; id., De De
clementia
s. Triti.
2, 5, 4-5) ;
8, 5.
679 igitur] itaque I L 680 nasum integrum nasum ~ B C E 684 huiusmodi E 686/687 Damascus namque] denique Damascus A 689 est] fuerat Vulg.
691
eiusmodi
decipiat saltem animam om. I
om. I
~ AI
699 eius om. B
692 ludentem
persequendo
~
M
695 persistit A E1, perstitit E I M
701 in om. B
702 manifesto
B
693 non
697 turris id est] idem
t
705 exterius] exercitus C t, sed t corr. in marg. 707 insignia quae destructa sunt] omnia quae destructa sunt insignia A 712 nasutus] nasus tuus B C t
152
IN CANTICVM
CANTICORVM
VI (7, 40 - 5)
habens pulchram te existimes ? Quid, inquam, faceres, si templum tuum et ciuitas tua permansisset ? Bene igitur, o 715 libera Sunamitis, nasus tuus contra Damascum respicit firmiter stans sicut turris Libani.
7, 5
Capvt
tvvm
PVRPVRA
REGIS
Carmelus 720
principale
vt Carmelvs, IVNCTA
et comae
scientia circumcisionis est
corporis,
capitis tvi sicvt
CANALIBVS.
et pro
corde
interpretatur. Caput uero accipitur,
quod
principale
est interioris hominis, iuxta illud : His ergo fieri incipientibus, leuate capita uestra, id est | exhilarate corda uestra, quoniam B 71 appropinquat redemptio uestra. Igitur caput tuum ut Carmelus, id est cor tuum scientiam circumcisionis habet, ut legitime et 725
73°
735
74°
745
sicut
necessarium
est
circumcidatur,
quisquis
secundum
Deum
et secundum fidem quae in te est iustificari uult. An non et Moyses circumcisionem istam praescripsit, circumcisionem cordis ? Circumcidite igitur, ait ipse in Deuteronomio, praepu¬ tium cordis uestri, et ceruicem uestram, ne induretis amplius. Quid est ista circumcisio nisi perfecta Dei dilectio ? Nam et in alio loco, cum dixisset : Circumcidet Dominus Deus tuus cor tuum, et cor seminis tui, ita subiunxit : Vt diligas Dominum Deum tuum in toto corde tuo, et in tota anima tua. Porro cir¬ cumcisionis carnis scientiam ueram in hoc habes, ut non dubites illam cessare debuisse, ex quo uenit, et manifestatum est semen, cuius uenturi fidem habens Abraham, signum accepit circumcisionis , signaculum iustitiae fidei. Dixi de scientia cir¬ cumcisionis, quid dicam de scientia legis ? Hoc nimirum quod omnem illam, scilicet caerimoniarum legem spiritualiter intelligis. Hoc est quod dico, et comae capitis tui sicut purpura regis, iuncta canalibus. Comae capitis tui, id est sensus cordis tui in meditando uel cogitando mysteria legis Dei. Exempli gratia, quid mysterii contineat uitulus immaculatus, iussus offerri pro peccato sacerdotis, qui peccauerit et populum delinquere fecerit, quid hircus de capris, quid capra et quid ouis, quid turtur et quid pullus columbae, cunctus ritus sacri¬ fici. Meditando, inquam, in his et in ceteris huiusmodi, comae capitis tui, id est sensus cordis tui sunt sicut purpura regis, uidelicet cuncta referendo ad sacramentum passionis dilecti
75° tui, qui propter hoc ipsum, quod passus
est, rex constitutus
et
71» Hier., ib. 41, ii - CC 72, p. no. 721 Lc. 21, 28. 722 cf. Gteg.,Hom. in e//. 1,2, 3-PL76, 1179B. 728Deut. 10, 16. 731 Deut. 30, 6. 732 ib. 736 Rom. 4, 11 (Gen. 17, 10 ss.). 742 cf. supra 3, 437 ; Angel. 621D. 748 Angel.
ib.
74» cf. Rupert.,
713 te pulchram
De s. Trin. 14, 627 ss. - CC
22, p. 819.
~ M 722 uestra8 otn. B E1 I 724 circumcisionis scientiam ~B 728 igitur om. B I AI 730 Dei om. B 731 cum dixisset circumcidet] circumcidet ait I 732/733 et usque tuum om. I 733 tuum om. 1 1 toto2 E1 740/741 sicut usque tui om. C 741 tui om. t 744 derelinquere fecerit populum ~ H 745 quid capra et om. E1 746 cunctusque B 750 hoc om. t
IN CANTICVM gloria, et honore excelsis.
CANTICORVM
coronatus,
VI (7, 5 - 6-7 - 8-9) 153
sedet ad dextram
maiestatis in
Et recte passio regis dicitur purpura regis, non solum propte r purpureum colorem sanguinis quem in passione effudit, uerum 755
etiam
propter
purpuram
derisoriam
quam
circumdederunt
ei,
protinus tribus poenis passionum consummandum, sci |licet PL 947 flagellandum, crucifigendum, lancea percutiendum. Nam illi quidem irridentes purpuram circumdederunt ei, tamquam regi, sed ille serio et purpuram admisit et calamum pro sceptro 760 in
dextera
suscepit
| quia
certissime
per
haec
fiebat
ut
et
in
caelo et in terra purpuram regni et sceptrum acciperet imperii. Proinde purpura illa recte dicitur iuncta canalibus , quia sicut purpura eo magis tingitur et pretiosior fit, quo uicinius atque diutius iuncta fuerit tincturae canalibus, ita passio dilecti eo 765 gloriosior
est,
770
rubicundus,
quo
amplius
prae
cunctis
sacrificiis
processit
secundum consilium diuinitatis, cuius uidelicet consilii arcana quasi quidam canales sunt, per quos cucurrit pretiosissima haec tinctura purpurea, qua dilectus iste, qui erat uirginitate candidus, factus est morte uel passione sua et permanet in aeternum
Deus
uere
gloriosus,
et
homo
speciosus, et in utraque substantia rex unus semper uictoriosus. 7, 6-7
Qvam
pvlchra
ciis ! Statvra
es, et qvam
tva
decora
assimilata
est
carissima
palmae,
et
ualde
et ubique in
vbera
deli¬ tva
775 BOTRIS.
Quid est in deliciis pulchram et decoram esse, nisi in abun¬ dantia gratiae mansuetudinem summamque humilitatem cordis habere ? Denique dona gratiarum et intelligentia Scrip¬ turarum siue sacramentorum caelestium uerae sunt deliciae, 780
et
humilitas
cordis
uera
pulchritudo
est,
res
decora
et
Deo
amabilis uirtus est. Haec in te coniuncta sunt, o carissima, tales deliciae talisque pulchritudo. Quid enim dixi ? Statura tua assimilata est palmae, et ubera tua botris. Et ne dubium sit, cui palmae dicam adhuc : 785
7, 8-9
Dixi
: Ascendam
EIVS ; ET ERVNT TVI
SICVT
in
VBERA
MALORVM,
palmam
TVA
GVTTVR
et
SICVT TVVM
apprehendam
BOTRI
VINEAE,
SICVT
VINVM
frvctvs
ET ODORES OPTIMVM.
Magna igitur humilitas, quam ista pulchritudo sonat : Sta¬ tura tua assimilata est palmae, quia tale est ac si dicam : Mihi 751 Ps. 8, 6 ; Hebr. 1, 3. 755 cf. Mt. 27, 28-29. 768 cf. supra 2, 259. 770 cf. Rupert., De diu. off. 3, 1487 - CC 7, p. xoo. (Greg., Hom. in eu. 10, 6 - PL 76, 1112D).
759 dimisit B 760 suscepit in dextera ~ B t 761 sceptrum] regni add. B 764 canalibus] in praem. M 767 sunt] forte E1 haec pretiosissima ~ I 767/768 haec tinctura purpurea pretiosissima ~ A 778 dona denique ~ M 779 uere B t 780/781 amabilis Deo ~ B C t 783 quod B t
B 7iv
154 790
IN
assimilata
CANTI CVM es
omni
CANTICORVM
habitu
mentis
lata es in eo quod in crucem
tuae
VI
(7, 8-9 - gb - 10-13)
; mihi,
inquam,
assimi-
ascendi mitis et humilis corde.
Hunc ergo ascensum meum futurum dixi, nec quisquam ami¬ corum dubitauerit quin dixerim tibi. Si enim ipsis amicis dixi : Ecce ascendimus Hierosolymam, et Filius hominis tradetur ad 795
crucifigendum,
et
alia
multa
ad
hunc
sensum
pertinentia
;
immo si et inimicis dixi : Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum, quanto magis, tibi, o clarissima, dixi aut dicere debui : Ascendam in palmam et apprehendam fructus eius, et erunt | ubera tua sicut botri uineae, et odores tui sicut 800
malorum,
Exaltabor
guttur
tuum
in crucem
sicut
uinum
uictoriosam
optimum
! Hoc
et moriendo
erat
dicere
morte fructuosa
B72
:
operabor uelociter salutem omnium credentium, et deinde doctrina tua, doctrina legalis atque euangelica tempore op¬ portuno palam praedicabitur, sicut in autumno dulces botri 805
7, 9b
comeduntur,
et
bonus
ubique
diffundetur
odor
bonorum
ope¬
rum tuorum, et dulcissimum atque delectabile mihi erit elo¬ quium tuum sicut uinum optimum. Tu au|tem ad haec : Dignvm dilecto meo ad potandvm, labiisqve et dentiBVS
810
EIVS
Et
AD
RVMINANDVM.
reuera,
ut
dicis,
ita
est.
Sicut
enim
uinum
optimum
dignum regibus est ad potandum, labiisque et dentibus eorum ad ruminandum, sic eloquium tuum dignum mihi est ad au¬ diendum, cunctisque amicis et testibus meis ad praedicandum. Quid faciemus, uel quo ibimus cum tantis istis deliciis ? 815 Nostri
enim
qui
primi
ad
istas
delicias
uocati
sunt,
uenire
nolunt, sed abierunt negligentes, alius in uillam suam, alius uero ad negotiationem suam, reliqui uero tenuerunt amicos nostros, et contumelia affectos occiderunt. Quid igitur faciemus ? 7, 10-13 Ego dilecto meo, et ad me conversio eivs. Veni, dilecte 820
MI
; EGREDIAMVR
SVRGAMVS
AD
IN
VINEAS,
AGRVM,
COMMOREM
VIDEAMVS
VR
IN
SI FLORVIT
VILLIS.
VINEA,
MANE
SI FLORES
FRVCTVS PARTVRIVNT, SI FLORVERVNT MALA PVNICA. IBI DABO TIBI VBERA MEA. MANDRAGORAE DEDERVNT ODOREM IN PORTIS nostris. 825
Omnia
poma
nova
et
vetera,
dilecte
mi, servavi
TIBI.
Haec ego dilecto meo locuta sum, et ad me conuersio eius, uidelicet non improbando, immo propositum hoc habendo ut
791 Mt. ii, 29.
794 Mt. 20, 18.19.
103.
31, 4.
811
Prou.
815
Mt.
803 cf. Mt. 26, 13 ; Ioh. 12, 3 ; Ps. 118,
22, 5-6.
792 ego A E1 797 tibi om. t 800 erat supra lin. E 811 est regibus ~ A -que om. B t illorum E1 praem. B t
815 uocatis sunt ad istas delicias] ~ A
liis Vulg.
810 noluerunt
villis]
vallibvs
A
corr. in marg.
M
805 diffunditur B t 814 deliciis] dilectis
seruos
eius et contume¬
817 nostros] suos supra lin. corr. M 821
florverit
B
C
820
PL 948
IN CANTICVM
830
835
840
845
850
855
860
865
CANTICORVM
VI (7, 10-13)
155
egrederemur ; quippe qui iamdudum dixerat ad ciues suos : Arnen dico uobis, quia nemo propheta acceptus est in patria sua, et hoc dicto pauca interlocutus ipse transiens per medium illo¬ rum ibat, significans utique transiturum se a ciuibus suis et egressurum in agrum et commoraturum in uillis. Itaque con¬ cordans proposito Dei, ueni, inquam, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in uillis, ut uidelicet qui erant agrestes, fiant domestici, qui erant uillani, fiant ciues Dei, et iuxta propheticum oraculum : Laetetur deserta et inuia, et exsultet solitudo, et floreat quasi lilium, germinans germinet, et exsultet | B 72v laetabunda et laudans , et gloria Libani detur ei, gloria scilicet haec, ut uideant gloriam Domini et decorem Dei nostri, cuius uidelicet uisione indignum se Libanus iste, id est populus iudaicus facit repellendo Verbum Dei. Illuc egrediamur, ibi commoremur, et ibi commorantes mane surgamus ad uineas sine dubio iam illic nostra commoratione propagantes. Videa¬ mus si floruit uinea, si flores fructus parturiunt , si floruerunt mala punica. Nam tunc floruit uinea, si iam in uillis eiusmodi de carne gentilium agrestium nati sunt aliqui, qui sint ad uitam aeternam praeordinati, sine dubio mox credituri ; et tunc flores fructum parturiunt, si dociles inueniuntur ad bene operandum ; tunc etiam floruerunt mala punica, si inueniuntur in illis aliqui, quorum fides usque ad martyrium durare suffi¬ ciat, quod sine dubio futurum est. Ibi dabo tibi ubera mea, scilicet nutriendo multitudinem filiorum, quos in nouam infantiam fecunda tibi pariet gratia. Vnde hoc ita certum, quod multitudo filionim nasci debeat illic, ubi hactenus sterilitas fuit ? Videlicet tam ex Scripturarum testimoniis, quae testantur ita debere fieri, quam ex | praesentibus experimentis, PL 949 quia mandragorae dederunt odorem in portis nostris. Mandra¬ gora mala habet suaue olentia, quae et antropomoreos ap¬ pellatur, quod habeat radicem, formam hominis similantem, cuius cortex uino mixtus ad bibendum datur his, quorum cor¬ pus propter curam secandum est, ut soporati dolorem minime sentiant, sterilibus quoque mederi fertur ut concipiant. Mandragorae ergo dederunt odorem in portis nostris, id est ex¬ perimenta praesto sunt, quod iam fieri debeat illud quod gentilitati hactenus sterili spiritus propheticus promittit : 829 Lc. 4, 24. 830 ib. 30. 836 Is. 35, 1-2. 847 cf. Ioh. 1 7, 20. 857/862 Angel., ib. 623C. 858 cf. Rupert., De s. Trin. 3, i4o9 - CC 21, p. 271 (Gen. 29> 14 coli. 35, 16 ss.) ; Aug.,
Contra
Faustum
22
- PL
42, 435
830 illorum] eorum I 836 oraculum] illud praem. M 836/838 laetabitur ... exsultabit ... florebit ... germinabit ... exsultabit ... data est Vulg. 840 uidelicet om. B t
si] sed t ABC
M
merios M
840/841
iudaicus populus
847 praedestinati B C t 853 pariet tibi ~ E
860 cortex in marg. E
~ L
843 propagandas
852 scilicet om. A 854 debuit B
E E1 L
845
nutriendo] tibi add.
858 habent
B
antropo-
156
IN CANTICVM
CANTICORVM
VI (7, 10-13)
Lauda, inquiens, sterilis, quae non paris ; decanta laudem, et hinni, quae non pariebas ; quoniam multi filii desertae magis, quam eius quae habet uirum, etc. In portis, inquam, nostris, id est dum adhuc sumus in fini870 bus
nostris,
in
finibus
iudaicis,
sensimus
odorem
huiusmodi.
Venerat enim iam uir Aethiops eunuchus adorare in Hierusa¬ lem, et reuertebatur sedens super currum suum, legensque Isaiam prophetam, cum ecce sentiens Spiritus sanctus odorem eius dixit ad Philippum : Accede et adiunge te ad currum istum, sed 875
et
tunc
eramus
in portis
nostris,
| quando
odorem
dederunt
in
PL
950
conspectu Domini elemosinae | Cornelii centurionis. Ad hunc B 73 odorem et illud pertinet, quod postmodum cuidam amicorum talis uisio per noctem ostensa est : Vir Macedo quidam erat, stans et deprecans eum, dicens : Transiens in Macedoniam, 880
adiuua
nos.
His
atque
aliis
modis
odorem
dederunt
mandragorae
in portis nostris, fecunditatem significantes de loco sterilitatis. Numquid autem ibi tantummodo ubera mea dabo tibi ? Immo et omnia poma noua et uetera, dilecte mi, seruaui tibi. Quamdiu paruuli fuerint hi, qui in loco ubi dicebatur : Non 885 plebs
mea
uos,
nascentur
filii Dei
uiuentis,
quamdiu,
inquam,
imbecilles erunt ad audiendum grandem sermonem, eisque lacte opus erit, non solido cibo, tamdiu dabo ubera mea, cum autem perfecti fuerint, et pro consuetudine exercitatos sensus habuerint ad discretionem boni et mali, tunc cibum solidum dabo 890 tibi
in
illis, quia
omnia
poma
noua
et uetera,
omnia
ueteris
ac
noui Testamenti sacramenta seruaui tibi, conferens in corde meo, proferenda in tempore suo, in tempore opportuno.
866
Is. 54, 1.
871
Act.
8, 27-29.
884 Os. 1, 10 ; Rom. 9, 26. 14.
891
cf. Lc.
2, 19.31
876
cf. Act.
886 cf. Hebr. 3 , 1 1 .
; Angel.
ib. 623D.
892
10,
1-2.
S78
Act.
887 Hebr. 5, 12. cf. Ps. 144,
16, 9.
88S ib.
13.
866/867 et hinni om. B 868 habebat E E1 (Vulg.) 869 dum] cum AI S71 iam om. B, supra lin. A uir om. B C t, uir Aethiops Vulg. 872 in curru suo I 876 centurionis Cornelii ~ I 877 cuidam amicorum supra lin. E 884 fuerunt A 885 nascentur] dicetur eis Vulg. 888 exercitatus E1 889 et] ac C E E1 Vulg. dabo om. t 890 poma om. ABC t 890/891 noui et ueteris ~ A 892 Explicit liber sextus incipit liber septimus E E1 L Explicit liber sextus incipit septimus A M nihil C I
LIBER
SEPTIMVS
Factum est, o dilectissima dilecti, factum est, ut dixisti : Veni, dilecte mi ; egrediamur in agrum, commoremur in uillis. Felix dies, felicia nobis tempora huius egressus uestri ad nos ab illis qui reppulerunt nos, dicentibus amicis et uestri con5 silii consciis ad illos: Vobis quidem oportebat primum loqui uerbum Dei, sed, quoniam repellitis illud, et indignos uos indicastis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Numquid uero solum illud audierant dictum propheticum quod subiunxerunt, dicentes : io Sic enim praecepit nobis Dominus : Posui te in lucem gentibus ut sis salus mea usque ad extremum terrae ? Immo et cetera quam multa huius gratiae oracula et istud secretissimum audierant et intellexerant quod tu hic, o gratia plena, dixisti : Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in uillis. 15 O quantum gaudium, quanta exsultatio illius sterilis et deser¬ tae, quae non habebat uirum, | quando certum de Scripturis B 73^ propheticis egressus uestri ad ipsam et suae salutis audiuit testimonium ! Audientes autem gentes, ait illa Scriptura, gauisae sunt, et glorificauerunt Verbum Domini, et crediderunt quot20 quot erant praeordinati ad uitam aeternam. Secundum illud gaudium praesenti loco loquitur ipsa exsultans et laetabunda et laudans: 8, 1-2
Qvis MIHI DET TE FRATREM MEAE
VT
INVENIAM
25 despiciat
MEAE,
ET
?
TE
MEVM
FORIS
ET
Apprehendam
IN CVBICVLVM
te
et
dvcam
GENITRICIS
DABO TIBI POCVLVM EX GRANATORVM MEORVM.
VINO
SVGENTEM
DEOSCVLER, MEAE,
CONDITO,
VBERA
ET in
IAM
domvm
IBI ME
ET
MATRIS
ME
NEMO matris
DOCEBIS,
MVSTVM
ET
MALORVM
Ista admiratiua percunctatio, quis mihi det te, similis illi est, 30 et unde
hoc
mihi
ut ueniat
mater
Domini
mei
ad
me,
et ista
exsultatio, inueniam te foris et deosculer, et iam me nemo despi¬ ciat, similis est illi responso tuo ad angelum : Ecce ancilla Do¬ mini, fiat mihi secundum uerbum tuum. Similis namque est tibi quae haec dicit, sicut decet filiam similem esse matri. An 35 non tu mater eius, quae uitam et salutem eius peperisti ? An non filia tua haec est, uidelicet imitatione fidei ? Si Abraham pater gentium et Sara mater gentium recte dicitur et 6 Act.
13, 46.
10 ib. 47
15 cf. Is. 54, 1. 17, 4 ; cf. Gen.
17, 15-16
coli. Hebr.
VII, 5 conscios C B
t
12
istud
6 Domini
secretissimum]
Scriptura illa ~ A. supra lin. E docebis]
coli. Is. 49, 6.
18 Act. 13, 48.
domini
M
B C E E1 M
om. B
34 tibi om. C t, uel B 35 eius2 om. t
14 Cant.
32 Lc. 1, 38.
7 iudicasti E1
illud sacratissimum
add. B
lin. E
i, 28.
7, 10.
36 Gen.
11, 11.
19 glorificabant Vulg.
25 despiciet
praecepta
13 Lc.
30 Lc. 1, 43.
t
8 solum] non praem.
B
16
25 dvcam]
31 despiciet
A
B C
gentium
I
E1
om. I
E
18
usque meae
te add. B C t E
quae haec dicit supra lin. E
37 et Sara mater
habet
23/24 svgentem
M
similem
26
32 illi
supra
158
40
45
50
55
IN CANTICVM
CANTICORVM
VII (8, 1-2)
est, uidelicet propter Mera, quanto magis tu, o fidelissima fidelium, mater es omnium nostrum ? Propterea dicit ista ualde attonita propter auditum supradictum magna gaudii inundatione : Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae ? Fratrem suum dicit dilectum suum, et describit eum dulci descriptione, sugentem, inquiens, ubera matris meae. Cujus matris meae, nisi Virginis Mariae ? Propterea de patre nihil dixit, quia uidelicet in fratre isto, ut conciperetur uel nasceretur fieretque filius naturae uel carnis nostrae, uir nihil patrauit. Totum quod frater noster est, de matre est. Matris ubera suxit, sed non de patris traduce fluxit. Mater ista, mater nostra est ; quia caro ista, caro nostra ; et fides ista, fides tua, o Maria, fides nostra est. Non | se capit intus magnitudo gaudii, intus in corde credentis, et felicitatem suam admirantis, quod Deus Filius Dei frater eius factus sit, frater eius, o mater, ex te, cuius ubera suxit. Erumpit et clamat : Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, et adicit, ut inueniam te foris et deosculer, et iam me nemo despiciat ? Despiciebatur enim, utpote sterilis et deserta | sine uiro, id est sine Deo in hoc mundo, despiciebatur, inquam, et dicebatur praeputium, ut apostolus ait, ab ea quae dicitur circumcisio in carne manufacta, et erat alienata a conuersatione
60 Israhel.
Inueniam ergo te, inquit, foris et deosculer, et iam nemo me despiciat, uidelicet cum possim dicere illud uerissimum, quia multi filii desertae magis, quam eius quae habet uirum. O fra¬ ter unice, o sugens ubera matris meae, quid est inuenire te 65 foris,
quid
est
te
deosculari
? Inuenire
te
foris,
est
exire
ad
te
extra castra, qui sicut extra portam passus es, ita extraneus fratribus tuis et peregrinus filiis matris tuae factus es, teque deosculari, improperium tuum uenerari, et sacramenta pietatis tuae familiariter cognoscere est. Nam in quantum illa cognosci70 mus
et
diligimus,
in
tantum
te
amabilem
ntur. Quis fructus, quod emolumentum huiusce deosculationis ?
amantes
deoscula¬
huiusce inuentionis,
Apprehendam te, inquit, et ducam in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae, ibi me docebis. Quomodo fiet 75 hoc, uidelicet cum tuis fuero potita osculis, cum tu mihi tua
56 cf. supra 7, 15. 57 Eph. 2, 11-12. 63 Gal. 4, 27 (Is. 54, 1). Hebr. 13, 12 ; cf. Ps. 68, 9. 68 cf. Hebr. 13, 13 ; cf. I Tim. 3, 16.
66 cf
40 gaudia L 41 inundatione] multitudine t 47 quod] dicitur add. M traduce] radice t 49 nostra1 om. t ista caro2 om. B nostra2] est add. B I M, nostra ista caro ~ I 52 fratri2 B 55 despiciet E1 57 despiciatur 58 praeputium] praecipuum B 61 inquam t me nemo ~ 1 t, me om. 64 unice] uineae t 65 ad te om. B 66 qui] quia B 70 amantem B
48 C B B
PL 951
B 74
IN CANTICVM
CANTICORVM
VII (8, 1-2)
159
mysteria reuelaueris, habebo ego hactenus sterilis, habebo ex te filios innouatae iuuentutis, quos te faciente ordinabo mihi lectores atque lectrices, cantores atque cantatrices, sacerdotes siue pontifices propheticae atque catholicae gra80 tiae appropinquantes, et constituam ex eis scholas legentium atque choros canentium ; adhibebo mihi tubas praedicantium, et linguas interpretum, ut mihi explicent Scripturas quae de te sunt et quae hactenus intus in una lingua latuerunt. Atque ita ordinata castrorum acie irrumpam domum matris meae in 85 cubiculum
genitricis
meae,
ubi
hactenus
requiescunt
bestiae,
et habitant dracones siue struthiones , et pilosi saltant et respon¬ dent ululae, dum colitur adulter Iuppiter ceterorumque non deorum sed daemonum tetrae phalanges, protractisque foras omnibus inducam te illuc, ut et in domo matris meae et in 90 cubiculo genitricis meae, scilicet et in palatiis regum et in templis quondam daemonum nomen tuum inuocetur. Ibi me docebis palam et cum libertate uocis, more tuo, quemadmodum dixisti : Ego palam locutus sum mundo, et in occulto locutus sum nihil. 95
Et
dabo
tibi poculum
ex
uino
\ condito,
et mustum
malorum
b 74^
granatorum meorum. Quid enim aliud uel maius dare pos¬ sum ? Hoc ut daret inuenit et ille qui dixit : Quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi ? Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini inuocabo. Et est sensus : Prius bona 100
pro
malis,
deinde
bona
pro
| bonis
Dominus
mihi
retribuit,
Quid retribuam ei ? Haec deliberans ad id deueni, cum ali¬ quid maius non possim : Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini inuocabo. Hoc est, quod et nunc dico. Et dabo tibi poculum ex uino condito, id est, sacrificium offeram sacratum 105 et uere sanctum inuisibili passionis tuae sacramento. Nec solum istud faciam, uerum etiam mustum dabo tibi malorum granatorum meorum, id est, pretiosam, in conspectu tuo mor¬ tem sanctorum martyrum tuorum, qui quamplures ex me tuae mortis imitatores erunt. Hoc erit tibi poculum, quod non erit no sanguis brutorum animalium. Hinc enim uel tu uel Pater tuus, Deus deorum Dominus, locutus est : Numquid manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo ? Immola Deo sacrificium laudis, etc. 77 cf. Ps. 102, 5. PL 76, 532A). 82 non 2, 465 - CC 126, 93 Ioh. 18, 20. 97
81 cf. Rupert., De s. Trin. 16, 1139 (Greg., Moral. cf. Ioh. 5, 39. 85 Is. 13, 21-22. 87 Prudent. p. 273. 88 cf. Aug., De ciu. Dei 2, 10, 8 - CC Ps. 115, 12-13. 107 cf. Ps. 115, 15. 109 cf.
110 cf. Hebr. 9, 13.
111 Ps. 49, 13-14.
3, 3, 14 , Peristefa47, p. 42. Eph. 5, 1.
79 catholicae] lego apostolicae in marg. t atque catholicae om. I 80 ex eis om. I 81 canentium] legentium praem. B adhibeo I 83 in om. A 88 terrae t 90 et1 om. M 93 sum locutus ~ M 100 retribuet C 101 hoc A B C E E1 M de- om. A C t 103 et1 om. B t 106 ueram E 1 109 erat2 A B E E1 M
113 laudis] et redde etc. add. i, et usque tua add. I
pl
952
160 8, 3
IN CANTICVM
LAEVA 115
TVR
CANTICORVM
EIVS SVB CAPITE
VII (8, 3 - 4 - 5)
MEO, ET DEXTERA
EIVS AMPLEXABI-
ME.
O uos filii uel filiae, magna quidem et ardua res est, fratrem meum dilectum meum taliter introducere in domum matris meae et in cubiculum genitricis meae, et multas proinde pressuras habemus tolerare, sed nolite pertimescere. Ipse 120 ubique praesens duplici consolatione consolabitur me. Nam laeua eius sub carpite meo, et dextera eius amplexabitur me. Laeua eius, id est, temporalis interdum prosperitas, ne in laboribus deficiam, sustentabit me, neque tentari dimittet supra id quod possum sustinere, et dextra, scilicet spes retributionis aeternae 125
non
incerta
fortius
atque
abundantius
laetificabit
atque
de¬
lectabit me. Fiet mihi iam in isto saeculo consolatio haec, ut ipsi reges uel principes mihi dentur in famulatum, in illa uero dextra, ubi immortalitas regnat, ipsum uisura sum ego uisione aeterna in decore suo, fratrem meum, dilectum meum, regem 130
regum,
et dominum
gustare 8, 4
cupio
Adivro
EVIGILARE
vos,
dominantium,
per
filiae
FACIATIS
iamque
contemplationis Hiervsalem,
DILECTAM,
tantum
bonum
prae¬
studium. ne
DONEC
svscitetis
IPSA
neqve
VELIT.
Hoc sciens ipse frater meus, quia solos meditor uel meditari 135 cupio
amplexus
dex|trae
eius
: Ne,
inquit,
suscitetis
neque
euigilare faciatis dilectam, donec ipsa uelit. Ne, inquam, suscite¬ tis, uidelicet eo modo quo Martha suscitare uolebat Mariam sororem suam. Maria namque sedens ad pedes dilecti audiebat uerba oris eius. Hoc erat requiescere. At illa quae satagebat 140 circa frequens ministerium, uolens eam suscitare : Domine, inquit, non est tibi curae, quod soror mea reliquit me solam ministrare ? Dic ergo illi ut me adiuuet. Cunctis filiabus eiusmodi, quae corporale ministerium siue actualem uitam nes¬ ciunt discernere ; quantum distet a dignitate contemplationis, 145 dictum
faciatis partem Ceterae Martha 150
8, 5
Qvae
FLVENS,
hoc
esse
nemo
dubitet,
ne
suscitetis
neque
euigilare
dilectam, donec ipsa uelit. Nam illa, quae optimam elegit, quaecumque studet Verbo Dei, ipsa est dilecta : quae sollicitae sunt et turbantur erga plurima, sicut illa, filiae sunt. est
ista,
INNIXA
qvae
SVPER
ascendit
DILECTVM
de
SVVM
deserto,
deliciis
af-
?
117 cf. Cant. 3, 4. 122 Angel. ib. 624C. 123 cf. I Cor. 10, 13. 129 cf. Apoc. 19, 16. 137 cf. Lc. 10, 38 ss. 140 Lc. 10, 40. 143 cf. Greg., Hom. inEz- i, 4> 9 ; 2, 2, 9 - PL 76, 809C. 953C. 146 /A 42. 148 ib. 41.
114 EIVS] illivs E E1 1 L M Vulg. 116 filiae uel filii M 117 dilectum meum om. t 120 praesens ubique ~ I consolatur B 121 eius amplexabitur] illius consolabitur B 122 eius om. B 123 dimittet] permittet A tentari usque quod om. B 125 atque delectabit om. I 128 ego supra lin. E 134 solus t 135 amplexatus B 147 ipsa] sicut Maria add. I
B 75
IN CANTICVM
C AN T ICO R VM
VII (8, 5~5b)
161
_ Ab isto uer|siculo usque ad finem decantatio clarissima PL 953 circa illam uersatur de gentibus electam atque dilectam, cuius electio fructus gratiae est, fructus siue effectus euangelicae 155 praedicationis,
ex quo
fieri coepit,
o dilectissima
dilecti, illud
quod dicebas : Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commo¬ remur in uillis. Hunc tantum egressus uestri fructum admira¬ tur electio ex Iudaeis, quae parua numero per euangelium uenit et dicit : Quae est ista quae ascendit de deserto, deliciis 160 affluens,
innixa
super
dilectum
suum?
De deserto, id est, de agro et de uillis, quo uos, o dilecte et dilecta, cum consilio supradicto egredi atque commorari uoluistis. Quae est ista ? Vbi erat ? ubi latebat ? Mira res. Nobis nulla erat, nusquam erat, sed illi erat, in illo erat, de quo 165 ueraciter
dictum
est : Quod
factum
est in ipso uita
erat, et de
quo dicit alius quidam amicorum : Qui uocat ea quae non sunt, tamquam ea quae sunt. Qualis enim est, qualis ascendit ? Deliciis affluens innixa super dilectum suum. Iure miremur, quantis uel qualibus deliciis affluit. Deliciis gratiarum, quae 170 manifestantur
ad
utilitatem,
uidelicet
sermone
sapientiae,
sermone scientiae, fide, gratia sanitatum, operatione uirtutum, prophetia, discretione spirituum, generibus linguarum, inter¬ pretatione sermonum. Quomodo autem uel ad quid innixa super dilectum suum ? Nimirum ut non timeat timorem | B 73^ 175 hominum,
ut
non
deficiat
in tribulationibus,
quae
illam
in-
uenerunt siue inuenturae sunt, tribulationibus atque persecu¬ tionibus inimicorum uisibilium atque inuisibilium, pagano¬ rum, Iudaeorum, haereticorum, et spirituum malignorum. Quomodo enim inter haec omnia subsisteret, nisi innixa esset 180 super
dilectum
suum
? Numquid
innixa
deberet
esse
super
semetipsam aut super quemlibet alium ? Tunc utique cade¬ ret, stare non posset. Nunc autem dicit : Dominus illuminatio mea et salus mea, quem timebo ? Dominus protector uitae meae, a quo trepidabo. Si consistant aduersum me castra, non timebit 185 cor meum.
Si exsurgat
aduersum
me proelium,
in hoc ego spera¬
bo. Hoc dicere et facere nimirum est innixam esse super dilectum. Quomodo factum est istud ? Quomodo talis et taliter ascendit ? 8, 5b
SVB 190 TVA,
ARBORE
IBI VIOLATA
MALO EST
SVSCITAVI
TE,
GENITRIX
TVA.
156 Cant. 7, 11. 165 Ioh. 1, 3-4. 174 cf. Lc. 1, 74. 175 Ps. 45, 2.
IBI CORRVPTA
EST
MATER
166 Rom. 4, 17. 169 cf. I Cor. 12, 7-10. 181 cf. I Cor. 10, 12. 182 Ps. 26, 1.3.
152 ad] in B 154 fructus1] fratris t est in marg. E 157 nostri C 164 erat2] latebat B in illo erat] qui in illo ipso erat uita B 174 timeant M 186 hoc] ego add. E1 187 dilectum] suum add. E 189 mala E svscitabo E1 190 est om. B
162
IN CANTICVM
CANTICORVM
VII (8, 5b - 6-7)
O electio ex Iudaeis, numquid quasi nesciens admiraris ? Numquid causam nescis cur ista talis taliter ascendere de¬ buerit ? Ego causam dico tibi quia mater tua, genitrix tua me dereliquit, me abnegauit uirum suum, regem suum, et idcirco 195
aliam
duxi,
dato
illi libello
repudii,
et
haec
est
quae
taliter
ascendit. Vbinam hoc accidit ? Sub arbore malo, ubi te suscitaui, sub ligno crucis, ubi te redemi. Propterea dixi, sub arbore malo, id est, sub arbore afferente fructus suos, quia uidelicet lignum crucis non sterile lignum fuit, sed fructus attulit uitae 200 et salutis.
Ibi te suscitaui,
sed
mater
tua
synagoga,
genitrix
tua, gens iudaica ibi corrupta est, dicendo : Non habemus regem nisi Caesarem, ibi uiolata est, clamando : San \guis eius super pl 954 nos et super filios nostros. Propterea, repudiata illa, ista talis ascendit, et sicut ait quidam ex uobis : Caecitas ex parte contin205 git in Israhel,
donec plenitudo
gentium
subintroeat,
et sic omnis
Israhel saluus fiat. Nunc audi quid dicat ista quam tu miraris, ista mulier fortis, de qua ueraciter dictum sit : Confidit in ea cor uiri sui, et spoliis non indigebit. 8, 6-7 Pone me vt signacvlvm svper cor tvvm, 210 SVPER BRACHIVM TVVM, QVIA FORTIS EST VT DVRA
SICVT
IGNIS
ATQVE
INFERVS
EXSTINGVERE
AEMVLATIO.
FLAMMARVM. CARITATEM,
DEDERIT HOMO OMNEM 215 LECTIONE, QVASI NIHIL
AqVAE NEC
vt signacvlvm MORS DILECTIO,
LAMPADES MVLTAE
FLVMINA
EIVS, NON
LAMPADES POTVERVNT
OBRVENT
| SVBSTANTIAM DOMVS DESPICIET EAM.
ILLAM.
SVAE
PRO
Si DI- B 76
Quid, rogo, ista petit, ut iam dictum est, mulier fortis, nisi ut confidat in ea cor uiri sui ? Quid enim est dicere, pone me ut signaculum stiper cor tuum, ut signaculum super brachium tuum, nisi ac si dicat : Confidat in me cor tuum, roboretur ex 220 adiutorio
meo
brachium
tuum
? Et, o dilecte, quid
est prae¬
senti loco cor tuum, et quid brachium tuum, nisi Scripturae ueritatis, quae scriptae sunt secundum cor tuum, et memoria mirabilium tuorum, ex quibus cognoscitur quam magnum, quam forte sit brachium tuum ? Pone me ut signaculum super 225 illud
cor tuum,
pone
me
ut signaculum
super
illud
brachium
tuum. Quam ob causam ? Nimirum ob triplicem, quae contra te latrat, insaniam uidelicet iudaicam, paganicam, haereti¬ cam. Prompta sum, expedita sum, deuota sum econtra fortiter 10» cf. Mc. 10, 4. 107 Angel. 624D. 201 Ioh. 19, 15. 202 Mt. 27, 25. 201 Rom. ii, 25-26. 207 Prou. 31, 10-11. 222 cf. I Reg. 13, 14. 191 O electio] Delectio t 100 lignum sterile ~ L
B C t
102 talis om. I lignum2 om. I
205 subintroierat B
EST om. B
211 lampades2]
102/193 nescis usque causam om. B 200 te om. B 204 ex parte om.
208 spoliis] sponsus B \r praem. B L
210 brachia tva B
218 tuum]
meum
B
218/
210 brachia tua B 210 ac si] ut I B At 220 praesenti] in praeni. B 222 cor om. B 224 tuum om. B 225 cor illud ~ M illud2 om. B 227 te] 228 fortiter om. A latrant t me B C
IN CANTI CVM
CANTICORVM
VII (8, 6-7)
defendere illud cor tuum, protegere illud brachium 230 imperiale
signaculum,
sicut
fidele
testimonium,
163
tuum
mira
sicut
fortitudine
miranda duritia quam nullus possit effringere. Fortitudinem meam dico dilectionem, duritiam meam dico aemulationem. Cur hoc? quia fortis est ut mors dilectio, dura sicut inferus aemu¬ latio. Quid est hoc dicere, nisi ac si dicatur : Zelum magnum 235 habet
dilectio, iram
amici, actum mulier poscit,
intolerabilem
habet
aemulatio
? Attendite,
quod dicitur, animaduertite diligenter quod agitur et est hactenus, ex quo ascendit de deserto, deliciis affluens ista fortis, et innixa super dilectum suum, quae istud ut confidat in ea cor uiri sui.
240 Quis umquam portare potuit zelum dilectionis, quem habet circa cor dilecti sui, iram aemulationis, quam habet erga brachium dilecti sui ? Sicut mors, sicut inferus, ita nulli parcit et omnibus est immitis, quicumque male sentiunt de Scripturis ueritatis, quae scriptae sunt secundum cor uiri sui, dilecti sui, 245 qui
male
praedicant
de
brachio
fortitudinis,
quo
salutem
generis humani operata est omnipotentia uiri sui, dilecti sui. Nonne, cum in remittendis peccatis piissima sit, illos dum¬ taxat, qui loquuntur extra uel contra Verbum ueritatis, morti¬ ficat, et infero addicit illorum animas ? Quidpiam tolerare 250 potest,
quod
cordi
dilecti sui, id est, Scripturae
ueritatis
con¬
trarium est ? Tolerare non potest. Illos qui in hoc sunt, elimi¬ nat et anathematis gladio | trucidat. | Non inexperta loqui- B jGv mur. Nulla re magis offenditur, nullo malo exacerbatur am- PL 95 piius quaelibet anima habens spiritum dilectionis, quam si 255 audiat
de
Scripturis
quidpiam
contra
sensum
cordis
huius
amici, contra honorem brachii huius dilecti. Quam forte natura sit mitis, statim ad rem istam fit intractabilis, et uidetur aduersariis motus eius quasi motus mortis, et ira eius quasi ira infernalis, sicut de Moyse constat, qui, cum esset mitissimus 260 omnium
hominum
qui
morabantur
in terra,
ubi
causa
po¬
poscit, sic immitis factus est quasi mors, sic durus quasi infe¬ rus, ita ut diceret : Qui Domini est, iungatur mihi, et durissimo eius imperio occideret unusquisque fratrem et amicum et proximum suum, cecideruntque una die uiginti tria millia. 263 Et
ille materiali
quidem
gladio,
et alii post
ut Helias et fortissimus Dauid probauerunt, 237 Cant. 8, 5. 3.
202
Ex.
32,
244 cf. supra 7, 222. 26.
203
eum
245 cf. Ps. 88, 14.
cf. ib. 27-28.
265
quam
plures,
quia uere fortis est
cf. supra
259 cf. Num.
12,
3, 89.
229 tuum om. B 230 mira om. A 233 dura supra lin. E 235 habet2 om. B 230 quod1] quid B 238 ista om. I E M 240 potuit portare ~ AI 241/242 iram usque sui om. B I E M 244 sunt supra lin. E 245 qui male praedicant supra lin. E
246 operata
est generis humani
~ A
247 dumtaxat
illos ~ M
250 potest] illud add. in marg. M 252 loquuntur E1 253/254 amplius exacer¬ batur anima quaelibet ~ E E1 1 E M 254 quaelibet om. B 257 sit B 262 si quis est Domini Vulg. 204 et ceciderunt C 265 complures t
164
IN CANTICVM
CANTICORVM
VII (8, 6-7)
ut mors dilectio, uere dura sicut inferus aemulatio. Ista nero dilectissima spirituali gladio saeuit propter dilecti sui cor et brachium, persistens fortiter tamquam inuiolabile signaculum. 270 Nam
de
materiali
gladio
non
habet
praeceptum
siue
dilecti
sui consensum, quando audiuit eum dicentem : Conuerte gla¬ dium tuum in locum suum, satis est, sinite usque huc. Lampades eius, ait, lampades ignis atque flammarum. Cuius eius ? Dilectionis siue aemulationis. Lampades dilectionis, 275 lampades
ignis, lampades
aemulationis,
lampades
flammarum.
Sicut ignis, dum concitatus fuerit, generat flammam, sic dilec¬ tio, dum aliquid perceperit non secundum cor huius uiri, non secundum sensum huius dilecti, parit aemulationem, lucen¬ tem pariter et urentem, amicos illuminantem, inimicos uren280 tem.
Quid
si fortes
fuerint
inimici
? Quid
si habuerint
turbas
populorum, gladios quoque regum atque imperatorum, sicut aliquando habuerunt ? Nihilominus confidat in ista cor uiri sui, qua nihilominus fortis erit ut mors dilectio, dura sicut infe¬ rus aemulatio, immo et amplius tunc lampades istae ardebunt 285 atque
lucebunt,
lampades
ignis
atque
flammarum.
Hinc
est
quod dicit : A quae multae non potuerunt exstinguere caritatem, nec flumina obruent illam. Audiuimus, uidimus aquas multas, id est, inundantes persecutiones popularium, et flumina, scilicet persecutiones principum fortium, | quae, cum uehe- B 77 290 menter
inundarent,
non
potuerunt
exstinguere
siue
obruere
caritatem, neque compescere eius aemulationem, ut saltem de uno uerbo dogmatis fidelissimi reticeret, exempli gratia, illo quod dicitur homousion. Pro nihilo fuit huic dilectae omne damnum, et ipsa mors, quam inferre haeretici potuerunt. Hoc 295 est quod
dicit : Si dederit
homo
omnem
substantiam
domus
suae
pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. Tanta illi inest dilectio Verbi, ut in comparatione talis margaritae, quam intus retinuit quasi nihil despiciat omne, quod foris auferri potuit. Ecce mulierem fortem uidistis et audistis. Non ex semetipsa 300 tantam
sibi fortitudinem
inesse
confidit,
sed
ex
eo, qui solus
est | uera fortitudo fortium, sicut uidistis eam ascendentem, PL 956 innixam super me dilectum suum. Non, inquam, ex ipsa fortitudo haec, sed ex prouidentia nostra, secundum pium nostrae sollicitudinis consilium, quod habuimus super eam, 305 sicut
sequentia
indicant
271 Mt. 26, 52 ; Lc. 22, 38.
Dei 13,6- MGH
: 2S8 cf. Apoc.
12, 15 ; Rupert., De uictoria Verbi
Geistesgesch. Reihe 5, p. 410.
cf. Rupert., In loh. eu. 10, 246 - CC CM 270/271 consensum dilecti sui cos] et praem. supra lin. M 288 persecutiones popularium] mi] rectissimi A. 294/295 fortitudo est ~ B 302/303
9, p. 246.
293 Symbolum Credo in unum ; 297 cf. Mt. 13, 45.
~ M 277 huius uiri] iri sui L 279 inimi¬ 284 tunc supra lin. E, om. B 286 poterunt E1 populorum M 290 siue] uel B 292 fidelissi¬ hoc est quod dicit] quod dicitur B 301 uera fortitudo haec ex ipsa ~ E 305 sicut om. B
IN CANTI CVM 8, 8-9
CANTICORVM
Soror
nostra
parvvla
FACIEMVS
SORORI
NOSTRAE
Si MVRVS TEA. 310
est, et vbera IN
EST, AEDIFICEMVS
Si OSTIVM,
Huiusmodi
DIE
QVANDO
SVPER
COMPINGAM VS
consilium
VII (8, 8-9)
super
EVM
ILLVD illam
non
165
habet. Qvid
ALLOQVENDA
PROPVGNACVLA TABVLIS
EST
?
ARGEN¬
CEDRINIS.
habuimus
Pater
et
Filius
et Spiritus sanctus pro magna re, pro magno negotio, quia uidelicet sic se habebat, et sic se habet tempus uel status rerum eius, ut uix nata, uix super pedes suos consistens, iam esset alloquenda, iam deberet duci ante reges et praesides, et reddere 315
rationem
de
fide
nostra,
de
profundissimis
operum
nostrorum
sacramentis contra Iudaeos in lege gloriantes, contra philoso¬ phos sapientia sua et eloquentia tumentes, sub gladiis iudicum inter mille genera mortium. Hoc utique mirandum est illis, qui rem sciunt mirari sicut dignum est. Propterea consilio habito 320 dicebamus
: Soror
nostra
pauula
est, et
ubera
non
habet.
Quid
faciemus sorori nostrae in die qua alloquenda est ? Vere enim qua die primum alloquenda erat, quando primum sub Nerone et ceteris persecutoribus lis in iudicio contra illam proposita est de fide quam suscipiebat, parua numero, paruula sensu, 325 id
est,
simplex
erat,
ubera
scilicet
legem
et
prophetas
non
habebat. Dicebamus ergo : | Si murus est, aedificemus super B 77v eum propugnacula argentea. Si ostium, compingamus illud tabu¬ lis cedrinis. In ciuitatibus uel domibus aliud est murus, et aliud ostium. Similiter in dilecta ista, in corpore isto, quod est eccle330
sia,
alius
est
quasi
murus,
alius
quasi
ostium.
Hoc
ex
illius
temporis statu clarius discerni potest, quando primum dilecta haec alloquenda erat, sicut iam dictum est. Alius namque ita fortis erat, ut tormenta uel opprobria sustinere posset, et hic utique murus erat, iuxta illud : Ego quippe, ait Dominus, 335 dedi
te hodie
in
duitatem
munitam,
et in
columnam
ferream,
et
in murum aereum, et bellabunt aduersum te, et non praeualebunt, quia tecum ego sum. Alius in hac parte infirmior quidem erat, et forte persecutiones fugiens latere uolebat, sed habebat gratiam aliquam, uerbi gratia sacerdotalis officii gratiam, 340
scientiamque
nimirum
catechizandi
rudes,
et baptizandi
ostium erat, quia, sicut per ostium
credentes.
in ciuitatem
Hic
uel
in domum introitur, ita per tale ministerium credentes eccle¬ siae incorporantur. Igitur, si murus est, ait, aedificemur siiper eum propugnacula argentea, id est, si digne potest stare uel 314 cf. Mt.
10, 18.
310 cf. Rom.
2, 23.
325 cf. Lc. 16, 29.
334 Ier. 1,
18.19.
308
eam
t
312
se2 om. B t
et sic se habet
praesides] principes /
315 profundissima
om. B
324 susceperat I
itaque B E
tea] aurea
om. B
B
328
ciuitatis t
I
parua E 1
et om. E1
330 quasi1 supra lin. E, om. E1
om. M
habebat2
317 iudicium 329/330
E
I
314
318 genera
327 eam t
argen¬
similiter usque ostium
murus] et add. C E1
335 hodie om. C
337 sum ego ~ M quidem in hac parte infirmior ~ E 1 341 erat om. B 342 ministerium] mysterium E1 I E 344 eam / argentea om. I L M id est om. E1 I E M
166 345
IN CANTI CVM
permanere
pro
fide
CANTICORVM
in
agone
VII (8, 8-9 - 10)
certaminis,
suggeramus
illi quae¬
cumque necessaria sunt ueritatis testimonia, ut non minus respondere sciat, quam si legisset legem aut prophetas iuxta illud : Cum steteritis ante reges et praesides, nolite praemeditari qualiter respondeatis, ego enim dabo uobis os et sapientiam, | cui PL 957 35°
non
poterunt
respondere
et contradicere
omnes
aduersarii
uestri.
Item : Non enim uos estis qui loquimini, sed spiritus Patris uestri, qui loquitur in uobis. Nonne sic factum est ? Nonne si rite consideres confessiones et responsa martyrum, in illis dumtaxat exemplaribus, quae fideliter ac simpliciter sine fuco 355 humani
ingenii
scripta
sunt,
ubi
responsa
illorum,
ut
dicta,
sic excepta sunt ; nonne, inquam, responsa illorum nobis pro¬ pugnacula et non qualiacumque, sed propugnacula argentea sunt ? Casta namque et castigata sunt, multumque nitoris ac splendoris habent, iuxta illud : Eloquia Domini, eloquia casta, 360 argentum
igne
examinatum.
Si
ostium
est,
compingamus
illud
tabulis cedrinis, id est eum qui non tantae est fortitudinis uel | B 78 tolerantiae ut tormenta passionum sustinere possit, attamen illius est officii siue deuotionis, ut uiam uel introitum fideliter faciat uolentibus introire in regnum Dei, baptizando siue 365 catechizando
illos
uerbo
Dei,
faciamus,
ut
sit
memoriae
im¬
putribilis atque suauis secundum similitudinem cedri, ligni odoriferi atque imputribilis, iuxta dauidicum illud : lustus ut palma florebit, sicut cedrus Libani multiplicabitur . Sunt enim multa dona gratiarum, quae ualeant et sufficere possint illis, 37°
8, 10
qui
etiam
si cupiant
ad haec illa ? Ego
ram
mvrvs,
EO,
QVASI
et
palmam
vbera
PACEM
mea
essem
et
de
nostra
tvrris,
non
ex
attingunt.
qvo
facta
svm
Quid
co¬
REPERIENS.
Et est sensus : Primo quidem 375
martyrii
fide
tempore, cum
secundum
caritatem
iam alloquenda tuam
respondere
inciperem, paruula eram, sicut dicis, dilecte mi, et ubera non habebam ; sed nunc et murus sum, et ubera sunt mihi, non qualiacumque, sed sicut turris. Processu namque temporis uenerunt scriptores mei, confortati sunt interpretes mei, 380 legemque
ac
prophetas
totumque
Vetus
pariter
ac
Nouum
Testamentum in linguas, maxime graecam et latinam de uno hebraicae linguae repositorio transtulerunt, et ecce spiritu et 347 Mt. 10, 19 coll.parall. 351 Mt. io, 20. 35» Ps. 11,7. 367 Ps. 91,13; cf. Introitus uel Graduale lustus - Antiphonale Missarum Sextuplex, ed. Hesbert, p. 132. 382 cf. Aug., De ciu. Dei 16, 11, 7 — CC 48, p. 513 ; Isid., Etym. 9, 2, 37. 34» enim| inquam B sapientium L 350 possunt E1 respondere] resistere A 355/356 ut usque illorum om. I 356 nonne] sic add. L 357 et non usque sunt] argentea non qualiacumque propugnacula sed argentea sunt B 358 sunt namque et castigata ~ E1 ac] et I 363 ipsius E 1 364 in om. B siue] uel B 366 ligni om. B 366/367 atque usque imputribilis om. I 368 ut Vulg. 369 multis donis E 1 et] aut B 373 eo] me E1 375 tuam caritatem ~ A 378 sed] talia add. EI L M 381 linguas] meas add. I 382/ 383 et littera et ecce spiritu ~ B
IN CANTI CVM
CANTICORVM
VII (8, io - 11-12) 167
littera fortiter instructa sum, habens etiam de meis qui mihi nati sunt filiis doctores atque explanatores luculentos utrius385 que
Testamenti.
Propterea
dixi
: Ego
murus
et ubera
mea
sicut
turris. Non autem hoc ex me, sed ex gratia dilecti. Propterea et istud subiunxi : Ex quo facta sum coram eo quasi pacem reperiens, id est ex quo per fidem accepi peccatorum remissionem. Nam ex tunc propter ipsum quod et credidi, pacem repperi, et
39° reconciliata
sum
Deo
per
mortem
dilecti
mei,
filii sui, et ex
eo proficiens atque succrescens istam quoque gratiam consecu¬ ta sum, ut nihil mihi desit de Scripturis utriusque Testamenti, et ecce ubera mea sicut turris, quia nihil contra possunt pagani, Iudaei, haeretici.
8,
11-12
395
Vinea fvit pacifico in ea, qvae habet EAM CVSTODIBVS. VlR AFFERT PRO FRVCTV TEOS.
popvlos.
EIVS
Tradidit
MILLE
Hoc dilecta ad gratiam et gloriam de semetipsa dilectus continuo respondens ait : 400
Vinea
HIS
405
410
415
420
QVI
mea
coram
CVSTODIVNT
me
est.
FRV|CTVS
ARGEN¬
dicit, et PL 958
Mille
EIVS.
tvi
pacifici,
et
dvcenti
|
Ad causam dilectae huius, quae hoc ipsum loquitur, multum pertinet meminisse et denarrare, in quo plantata fuerit uinea dilecti sui, scilicet utrum in fide an in operibus, de qua uidelicet uinea et lex et prophetae et in euangelio suo multa loqui¬ tur ipse dilectus. Propterea nunc dicit : Vinea fuit pacifico in ea, quae habet populos. Quaenam illa est, quae habet populos ? Fides an lex ? Non utique lex, sed fides. In fide uinea Domini plantata est, non in lege, quemadmodum et apostolus dicit : Non enim per legem promissio Abrahae aut semini eius, ut heres esset mundi, sed per iustitiam fidei. Et subinde : Ideo ex fide, ut secundum gratiam firma sit promissio omni semini Abra¬ hae, non ei qui ex lege est solum, sed ei qui ex fide est Abrahae, qui est pater omnium nostrum, sicut scriptum est, quia patrem multarum gentium posui te ante Deum, cui credidisti. Item de eodem : Qui contra spem in spem credidit, ut fieret pater multa¬ rum gentium, secundum quod dictum est ei, sic erit semen tuum sicut stellae caeli, et non infirmatus est fide, etc. Ergo quae habet populos ipsa est fides, quia per fidem Abraham pater populorum, pater multarum gentium factus est. Quid igitur, o aemula
384 cf. Ps. 44, 17. 390 cf. Rom. 5, 10. 410 Rom. 410 ib. 18-19. 417 Gen. 22, 17. 418 Rom. 4, 19.
384 atque] et C t
exploratores
E1
385 sicut om. A
4, 13.
411 ib. 16-17.
387 illud L
factus
E1 pacem om. E1 388 remissionem peccatorum ~ C E1 I 390 dilecti usque sui] filii mei B 391 atque] et E1 399 respondens om. C dicit M 402 huius dilectae ~ M 403 meminisse om. E1 et] atque B uinea om. B 404/405 dilecti usque uinea om. E1 405 et1 om. At, et ... et om. t 400 pacifica t 410 aut] et L M 415 credidit Vulg. 418 est fide] in fide E1
B 78v
i68
IN CANTI CVM
CANTICORVM
VII (8, 11-12)
mea, o synagoga siue carnalis circumcisio contra me gloriaris, quasi de operibus legis, quod sola tu sis uinea Domini ? Ante legem fuit uinea Domini, plantata in fide, et tu in prauum conuersa es, plantatio autem illa permanet. Ego autem, ait 425
ipse,
plantator
plantaui
electam,
te uineam
uerum.
semen
omne
Quomodo conuersa es in prauum uinea aliena ? Quid igitur lex ? Propter transgressiones, ait apostolus, posita est. Hinc et alius propheta : Vinea facta est dilecto in cornu filio olei, et sepiuit eam, etc. In cornu facta, id est in fide plantata est, quia fidei 450 firmitas illa per cornu designatur, de qua apostolus, ideo ex fide, ut secundum gratiam promissio firma sit omni semini A brahae. Sepiuit autem eam, quid est, nisi hoc ipsum, quod lex propter transgressiones posita est ? Itaque nihil dubium rema¬ net, quin pacifico, id est dilecto, ipse est enim pax nostra, qui 435 fecit utraque
unum,
uinea
facta
uel
plantata
fuerit,
non
in lege,
sed in fide ; et idcirco non nouo consilio defenditur dilecta haec, scilicet ecclesia ex gentibus, quod ex fide absque operibus legis iusti |ficetur. B 79 Tradidit eam custodibus , id est patriarchis, ducibus, iudici440
bus,
sacerdotibus,
prophetis
atque
regibus,
et
sicut
Isaias
dixit : Turrim quoque et torcular, id est templum et altare, aedificauit in medio eius, et exspectauit ut faceret uuas, et fecit labruscas. Ita conuersa est in prauum uinea aliena. Quae deinde dicit : Vir aff ert pro fructu eius mille argenteos ; 445
uinea
mea
coram
me
est ; mille
tui
pacifici
et ducenti
his
qui
custodiunt fructus eius, ex opposito illius, quae in prauum con¬ uersa est, melius intelliguntur. Et fodi eam mihi, ait in Osea | pl 959 Dominus, quindecim argenteis et coro hordei, et dimidio coro hordei, et dixi ad eam : Dies multos exspectabis me, nec fornica450 beris
et non
eris
uiro
; sed
et ego
exspectabo
te, etc.
Sacramentum in numeris istis absconditum est pulcher¬ rimum, hic in mcc argenteis, illic in xv argenteis et coro hordei et dimidio coro hordei, cuius uidelicet sacramenti haec summa est, quod ista et uirgo sit et uiro coniuncta, illa autem neque 455 uirgo neque uiro coniuncta. Huius namque uirginitatem unitas millena, coniunctionem uero siue nuptias binarius centenus significat. Arithmetici siue abacistae melius norunt quod dici424 Ier. z, z\. 427 Gal. 3, 19. 428 Is. 5, 1-2. 430 Rom. 4, 16. 434 Eph. 2, 14. 441 Is. 5, 2. 443 Ier. 2, 21. 447 Os. 3, 2-3. 4.37 cf. Rupert., In Iob. eu. 14, 1040 ss. - CC CM 9, p. 781.
428 dilecta L 430 designauit E1 431 promissio supra lin. E firma] uera sit et praem. M 433 nihil] in hoc I 433 complantata B 441 ac torcu¬ laria E
447 Osea] propheta
add. E ; Domini
in Osee
~ A.
448 choros
E1
440 nec] non E1 I Vulg. 431 pulcherrimum absconditum est ~ E E1 I L AI 453 uidelicet om. B summa haec ~ I est summa ~ B hoc summum E1 455
uirgo] sit add. M ; uirgo neque namque
om. E 1
uiro] et uirgo E1
coniuncta]
est add. E1
IN CANTICVM
460
465
47°
475
480
485
49°
495
CANTICORVM
VII (8, xi-12)
169
tur, et qua ratione unitas uirgo pronuntietur ; usu habent in suis tractatibus quod uidelicet in semetipsa multiplicata nihil creat, quia semel unus, unus est, quod nulli alii numero con¬ tingit. Nam ceteri numeri in semetipsos ducti alios creant, ut bis duo quattuor, et ter tria nouem. Porro nuptias huius centenus designat binarius, et hoc felicissimum est, quia dilecta haec quae ex fide est semper uiro coniuncta est et semper uirgo permanet. Econtra illius uiduitatem simul et corruptio¬ nem illud mystice designat, quod pretium eius neque in unitate mansit, neque ad binarium peruenit, cum dicitur : Fodi eam mihi quindecim argenteis et coro hordei, et dimidio coro hordei. Si argenteos attendas, neque decem sunt argentei, quae esset unitas decena, neque uiginti, quae esset binarius decenus ; sed sunt quindecim, in quo uidelicet numero plus unitate, minus est binario. Similiter neque unus tantum corus hordei, neque duo sunt cori, sed corus et dimidius hordei, plus monade, minus binario. Itaque et illi hoc infe|licissimum est, quia neque B 79v uirgo est, neque uirum habet. Nunc breuiter ad litterae huius seriem recurramus : Vinea fuit pacifico in ea, quae habet populos, id est omnis plantatio quam plantauit dilectus uere pacificus, per quem Deo reconciliati sumus, in fide plantata est Abrahae, per quam ille omnes hereditauit populos. Tradidit eam custodibus, com¬ misit eam rectoribus ; uir affert pro fructu eius mille argenteos, id est quiuis operarius fidelis ac uirtuosus, Scripturarum peri¬ tus et ore facundus, cunctas fidelis sermonis copias impendit praedicando, ut percipiat tempore suo quidpiam de fructu eius. Omnes argentei eius mille, id est omnes sermones eius consonant in una fide, quia sicut iam supradictum est, numerus iste millena unitas est, quod arithmeticis non incognitum est. Ad haec ille : Vinea mea coram me est. Et est sensus : Ego non sum mutatus ; sed ubi plantaui, ibi quaero ; et habeo uineam meam, scilicet non in lege, sed in fide. Si enim qui ex lege heredes sunt, exinanita est fides, abolita est promissio, et hoc esset mutabilitatis quae in Deum non cadit. O tu quicumque es, qui in hac uinea mille argenteos, de quibus iam dictum est, expendis, mille tui pacifici, id est pacem, uidelicet remissionem peccatorum facientes uel acquirentes sunt tibi, et ducenti \ his pl 960 qui custodiunt fructus eius, uidelicet in eo ut uirginali coniugio in caelestibus nuptiis quas his significat binarius centenus, cum dilecto et dilecta in sempiternum perfruantur.
479 cf. Rom.
463/484
5, 10.
49« Rom.
haec dilecta ~ E1
4, 14.
464 semper]
492 Num.
23, 19 ; cf. Mal. 3, 6.
et praem. C E E1 M
E1 474 illi itaque ~ M 475 ad om. C E1 I 491 hoc om. B t 495 sibi E 498 perfruatur I
487
469 attendis
est incognitum
~ E1
170
8, 13
IN CANTICVM
Qvae habitas 500 VOCEM TVAM.
CANTICORVM
in hortis,
amici
VII (8, 13 - 14)
avscvltant,
fac
me
avdire
Quis dicat, cui dicat, manifestum est. Dilectus enim dilectae dicit, quae habitas in hortis. Quibus in hortis habitat dilecta, nisi in amoenitate Scripturarum, in delectatione uirtutum pulchre florentium, bene olentium, semper uirentium ? Fac 505 me, inquit, audire
uocem
tuam.
Quomodo
? Nimirum
ita sicut
scriptum est : Narrabisque filio tuo in die illo, dicens : Hoc est quod jecit Dominus mihi. In manu enim forti eduxit me de Aegypto. Et erit quasi signum in manu tua, et quasi monumen¬ tum ante oculos tuos et ut lex Domini semper sit in ore tuo. Nam 510 te ueraciter ego eduxi de Aegypto, de tenebris huius saeculi, de seruitute peccati in terram istam fluentem lac et mei, ut habitares in hortis istis, in omnibus Scripturarum sacramen¬ tis, | ubi ueraciter sunt fontes et riui lactis et mellis, fluentes B 80 de Spiritu Dei et hominis Iesu Christi dilecti tui. Fac igitur, 515 ut dixi, fac me
audire
uocem
tuam,
ita ut lex Domini
semper
in
ore tuo sit, nunc praedicando, nunc orando, nunc psallendo. His namque modis libenter audio uocem tuam, et ut amplius sapienter ac sollicite id facias, ecce dico tibi, amici auscultant, etiam illi, quos non uides corporalibus oculis, sancti scilicet 520 angeli, iuxta
tandem, 8, 14
illud : In conspectu
angelorum
FvGE, DILECTE MI, ASSIMILARE CAPREAE VORVM SVPER MONTES AROMATVM.
O uocem 525 mente
psallam
tibi. Quid
o dilecta, dicis?
dignam
humili
! Hoc
auditu dilecti, uocem enim
est quod
anima
HINNVLOQVE
de corde fideli et quaelibet
fidelis et
sapiens dicere consueuit : Domine, non sum digna ut intres tectum meum, non sum digna ut in me ostendas frequens quod praesentiae uel uisitationis tuae miraculum. Fuge, quam, dilecte mi. Non quaero in praesenti uita gloriam, 53° desidero
gratiam
; non
quaero
claritatem
CER-
miraculorum,
sub ali¬ in¬ sed sed
opto remissionem peccatorum. Fuge, inquam, dilecte mi, et saltus huiusmodi similes saltibus capreae aut hinnuli ceruorum effice, non super me, sed super montes aromatum, super praecelsa merita sanctorum atque perfectorum. Qui sancti 535 atque
perfecti
sunt,
et causam
praesentem
habent,
ut neces¬
sario miracula fiant, illorum est aliter dicere. Exempli gratia, Helisaei prophetae, qui meritorum bene conscius, et causam habens praesentem, propter quam oporteret miracula facere :
500 Ex. 13, 8-9.
501 enim
om. E 1
511 Ex. 3,8; Leu. 20, 24.
507 mihi Dominus
~ M
520 Ps. 137, 1.
me] te Vulg.
nus add. I 510 ueraciter ego te ~ B C E1 514 Dei et om. I auscultant] uocem tuam add. E1 51» incorporalibus E1 ~ A
M
524 auditui C
528 fuge] euge E 1
520/531
non
526 Mt. 8, 8.
eduxit] Domi¬
518 id om. C scilicet sancti usque mi om. E1
IN CANTICVM
CANTICORVM
VII (8, 14)
171
Oro, inquit ad Heliam, ut fiat spiritus tuus duplex in me, et ita 540 factum est : duplicia enim quam Helias iste miracula operatus est, ut aliquos de populo reuocaret ab impietate Hiezabel et a peccatis Hieroboam, qui peccare fecit Israhel. Sed et in hoc fuge, dilecte mi, ut semper sis incomprehensibi¬ lis. Nam istud concedendum est tuae maiestati, ut non possis 545 compre| hendi, semperque sis desideratus ac desiderabilis, PL 96 nosque lateat, quamdiu sumus in hoc corpore, quam magna sit multitudo dulcedinis tuae, quam abscondisti timentibus te. Fuge, fuge, cautus nobis ac prouidus, ne umquam dum uiuimus nos comprehendisse arbitremur, sequentes ut compre55° hendamus. Montes, montes aromatum, ecce super uos dilectus, assimilatus capreae hinmdoque ceruorum. Dicat autem ad quemdam unus | ex amicis sapiens admodum, si etiam sciuisset B sov afflictum uel percussum legitime consolari. Voca ergo si est qui respondeat tibi, et ad aliquem sanctorum conuertere. 55 5 O
montes
sancti,
causam
singulorum
uno illo, in quem hoc dictum est, quod illi ab amico indiscreto datum suscipimus, et sequi desideramus. quod interpretatur dolens, et in eo 560
ut
tentaret,
et in eo
quod
tentatus
et omnium
nostrum
in
recognoscimus, et idcirco est consilium, nos discrete Ille enim, uidelicet Iob, quod Satan expetiuit eum
fidelis
inuentus
est
omnium,
qui pie uolentes uiuere in Christo persecutionem patiuntur, dolores et gemitus et sub | sequentes consolationes in semet- PL 96 ipso praemonstrauit, et in responsis suis ab illis dumtaxat cognoscitur, quicumque pro causa pietatis seu foris uisibili565 ter
seu
intus
inuisibiliter
ab
inuisibilibus
inimicis
tribulatur.
Ad quem igitur uestrum conuertemur ? In quo ex omnibus uobis fugientem dilectum citius consequemur et comprehende¬ mus ? O beata Maria, mons montium, uirgo uirginum, sancta 57° sanctorum, ad omnes quidem conuertimur montes aromatum, et uocamus ut respondeant nobis, et hoc est quod unusquisque nostrum dicit : Leuaui oculos meos in montes, unde ueniet auxilium mihi, sed ad te praecipue conuertimur, ad te prae ceteris oculos nostros leuamus, tuum prae omnibus auxilium 575 suspiramus. Per sanctum uteri tui sacramentum et illum qui animam tuam pertransiuit gladium, obtine ut uideamus ipsam 539 IV
Reg. 2, 9.
542 III Reg.
14, 16.
546 cf. II Cor. 5, 6 ; Ps. 30, 20.
549 Phil. 3, 13. 558 Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 59, 24 - CC 72, p. 133. 559 cf. Iob 1, 6. 560 II Tim. 3, 12. 569 cf. supra 1, 686 ; 3, 706. 572 Ps. 120, 1. 576 cf. Lc. 2, 35.
539 obsecro demus E
Vulg. 544 istud om. M maiestati tuae ~ A. 549 comprehen¬ 551 dicit B C E 556 in] ad I 557 animo /, amino C 561
patiuntur] Explicit liber septimus
in cantica canticorum
cetur E1 pro causa om. I 565 tribulantur I M rum I L M 572 ueniat B E1 1 L 576 illam L
add.fin. E 566 ergo I
564 cognos¬ 570 sancta¬
172
IN CANTICVM
CANTICORVM
VII (8, 14)
illuminationem montium aeternorum, scilicet dilectum et ex dilecto dilectum, simulque dilectionem amborum, id est Patrem et Filium et Spiritum sanctum Deum unum, uiuum et 580
uerum,
cuius
lorum. Arnen.
579 cf. I Thess.
581
regnum
et
imperium
permanet
in
saecula
saecu¬
1, 9.
Explicit liber septimus domni Roberti abbatis in canticis canticorum A Explicit liber domni Ruperti abbatis de incarnatione Domini nostri Iesu Christi B Explicit expositio Rouperti super cantica canticorum I nihil C E1 L
INDICES Index
Locorvm
Index Initia
S. Scriptvrae
Scriptorvm
Locorvm
Litvrgiae
'
INDEX Genesis i, 26
2, 2, 8
9
802 2,3, 322
3, 209* 4, 803
4, 34 396
2, 8-10 2, IO
4, 211
2, 17
11* Ep. i, 1029
4, 401 4, 4i7 2, 21
3, 3
428 4, 803 3,
3, 4 3. 5
2, 1, 312 1027 1, 1027
3, 470 4, 529
3> 7
2, 3M 1, 1025*
2, 3*5 536* 2,4, 319 2, 311* 2, 235
3, 13
3, 15
4, 457*
21, 20 22, 16 22, 17 26,16-17 3 22,
1, 754* 7, 6, 4i7 237*
26, 16 28, 17 28, 11-13
2, 1,4,60 35303* 8 1, 9X5
29, 14
5, 63
32, 22 ss.
Prol. 25* 6, 858* Prol. 13 r
32, 29 32, 28
3, 772 3, 774 1, 195 6, 858 1, 199
35, 16 ss.
37, 92 ss. 38, 37, 5 ss.
14
i* 37,4iio-i 41, 41, 46
2, 121
3, 5i7
48, 22
*
4, 237785 1, 3, 973
* 3, no
16, 17, 64 ss.
23 49, 9-10 49, 22-
Exodus
:
49, 26
4, 460
3, 759*
6, 403 * 3, 102 Ep. 1*
1, 22 6, 23
2
Prol. 83
13, 8-9 15,7, r-19 9 ss-
,8
3 15, i4
17, IO ss.
7, 36
20, 1 ss.
17, 15 15-16 18,
2, 437 6, 736*
20, 12
18, 27 20-21 i8,
1, 411 749 2,
19, 3-5 219, 1, 218-19
2, 415
23, 20, 17 18-19 28 33 26, 1 25, 4° 28, 35
3, 26 2, 416 423
28, 33-35
* 7, 36
5, 631*
6, 486
31 6,4, 370
15, 9
1, 431*
19, I
3, 323 i°8 2,3,3546 , 74i*
3, 5
4, 577
12, 14-20 14, 18 15, 6
Prol. 2, 121 36
37, 19
43, 93° 49,
3, 19
3, 10610 Prol. 6, 595
32, 26
2, 321
298* 2,4, 253 6, 490* 2, 227* 2, 254
31* 1,5,9063* 1, 357* 1, 962
22, 18 25, 13
4, 295*
3, 16
1, 355
21, 14 21, 10 22, 13
3, 467 2, 230* 2, 222*
3,3,98
:
i, 1003*
2, 15 12 2,
3) 6
, 9 S. 21SCRIPTVRAE
Genesis
:
i, 2, 28 2, 67
LOCORVM
7, 5ii 598* 4,1,315 7, 506 1, 492 6, 287 5, 667
1, 4* 1, 1285 Ep.
5, 857 154 4, 440
3, 561 Ep. 2*
176 Exodus
INDEX Ep. 5
:
3r, 2 31, 418 32,
32, }2, 32, 32,
9-10 26 27-28 28
11 34, 33, 29
Leuiticus :
205, , 24 15 12, 3 Numeri
6, 597 1, 493* 1, 477*
4, 2,
7,7, 263 262
14. 20 34 14,
3, 723 88 Prol. 3, 723
4
I-IO
Prol. 51*
13, 4, 14 i-7 4, 8-19 24, 15
3, 184 1, 3, 75i 181*
5, 964*
2 Regum 5, 7
7, 2424* 3, 7596 , 22*
:
11,2 ss. 23, 8
3, 585 3, 2, 594 139*
11, 4 8, 3 Regum 1, 27 i-3
3, 173* :
3, 601 6, 41 1
6, 601 2, 126
16, 1-3 17, 8
II,
17, i° 23, 25, 719
18, 4 , 6 14, 516 17, 6i-3
7, 492
18, 19
6, 626 165* 6,3,626 32, 2 32, 28-29 6, 626 Deuteronomium : 6, 5 1, 130 5, 23-24 2, 561 10, 12 2, 180 3, 267 10, 16 6, 728 16, 16 18, 17 1, 136
4, 239 4, 440* 5, 633
18, 18 21, 19, 23 21 28, 4 22, 20 ss.
4, 463
28, 20
1, 360* 6, 732 4* 7° 6,3,73i * 2, 514 Ep.
30, 6 30, 14 32, i-43
II
1, 62 3* 619* 1, 628 1,
32, 1
32, 11 Iudicum
:
8* i98* 4, 74 1,
4, 196* 259* 2,7, 390 135 2, 383*
13, 14, 28 13
1 Regum 1, 18 1, 18
7, 5ii
13, 24
S. SCRIPTVRAE
Ep. 20
1, 964*
:
LOCORVM
Prol. 86
5, 847* 1, 380 II* IO4* 5, 38 1, 7, 542 426 3,3,438 3, 442 Prol. 4, 319 37 5, 86* 4, 204* 4, 204*
18, 40 19, 5 19, 7 2, 9 19, 2 ss.
19, 12 4 Regum 2, 16 11 21,
:
7, 539 2, 147 5, 85* 5, 85*
25, 1 ss. 1 Paralipomenon : 28 11-12 4, 321 29, 13 5, 88* 5, 865 5: 862 1, 105* 1, 1046
2 Paralipomenon
9, 23 Tobias :
4, 240
:
6, 641
1, 13-15
14, 3 7, 13 : Esther
Prol. 130*
Iosue : 3, 45
2, 18 1 Regum I SS.
:
3, 523*
3, 1 ss. Iob :
4, 322
1, 6
3, 720* 7, 559*
INDEX Iob : 10, 9 9, 13 13, 4 15» 5 30, 25 40, 11 4i. 2 5 Psalmi : r, 1
1, 2 2, 7 2, 2, 21-2 2, 5, 8, 8,
8 7 2 6
4, 1, 1, 6,
4i, 4 40, 39, 116 4i, 2
199* 4i5* 5532 3 5*
3, 472* 5, 5i3
44, 41, 312 44, 2
5, 650 5, 522 Prol. 0* 99* 1, 22
18, 18, 20, 20,
IO II 27
21, 17
22, 5 22, 1-2 23, IO 25> 7IO 24, 26, 26, 13 26, 13
44, 17 45, 44, 5ii-”
45, 2 45, 6 11 46, 49, 13 50, 7 49, I3*I4 49, T4
4, 6, 436 75i
3, 392 1, 1114 1, 548* 5, 617
50, !9 54, 7 56, 5 56, 9 54, 7-9
28, 10 33, 9 35, 33, 922
35, 10 37, 10 38, 2
63, 7-8 67, 16 68, 10 72, 24 71, 2
3, l. 205 Pro 135 1, 1035*
72, 28 81, 6 77, 83, 86,7255 77, 38 86, 2
1, 698 5, 816
5, 957 7, 546 3, 220*
4, 426 1, 171 4* 4,i,675 4, 214 5, 443
N>
O
67, 14
3,5, 244 820 4, 489 2, 295 4, 488
Oo
O
57, 7 68,3-4 60, 9
5, 367 3i5* 2,3, 109 2, 526*
7, 182 7, 182 2, 294*
6,5,618 3°8 1, 925 3, 537 6, 179 5, 574 4, 21 2, 4,346216*
698* 3,1, 149 3, 72
18, 6-7 7 18,
6, 220 1, 520 2, 30* 5, 3°9
708 7, 359 3,3, 246
IO 12 4-5 6
2, 73
5, 141 590 6,
2, 272* 3, 1078* 1, 333 3, 673
13, 4 15, 4
S. SCRIPTVRAE Psalmi :
2, 496* 6, 179*
”8, , 6-7 7
15, 17, 18, 18,
LOCORVM
88, 14 101, 4 91, !3 102, 5
94, 6 103, 6 95,31 103, 16-17
4, 53 7, i75 6, 74 5, 57
7, 384* 6, 423 6, 439 4, 492 1, 72 3, 834 7, IU 5, 79i
3, 477 6, 38769* 3, 3,450 3, 20* 6, 696 105 3, 478 1* 5, 1 1, 678 5, 885 5, ”5 5, 112 1, 253
1: 2, ii22 4 i3 3,1,3,5i9 7, 66* 3, 294 3, 43* 4, 536 5, 543 5, 838* 6, 163 7, 367 4, 408 245* 3,7,5i5 3, 24 4, 137 2, 178
1, 193*
7, 77*
2, 3
INDEX
178
LOCORVM
Psalmi :
Canticum 3, 793 6, 603
io5> i°7, 23 3
1,3, 626 660 6, 386 5, 9°4 7. 97
i°9. 7 1 1 5» 12-13 115, 15
118, n8, 96 99
3» 4 3. 6 - 5, 8
Prol. 116 5, 3
1, 167*
7, 572 E 273 Prol. 71 5» 35 7 S. 2SCRIPTVRAE
5, 5i 1, 707
1, 188 4, 7°2* 4, 7°2* 2, 472 2, 480 6, 165 6, 327
3, 16 5, 7 5, 1 5, 526-27 , 1-2
5, 2
3, 588 6,6, 327 589* 7, 44i 2, 98 7, 428
INDEX Isaias : 1, 824
7, i4
4, 693
8, 14-15 7. 3 7» i5
1, 400 93 2, 2, 97 2, 510
2, 540 6, 560
LOCORVM
S. SCRIPTVRAE Isaias : 66, 65, 21 66, 12 Ieremias : 1, 14 1, 19 1, 9-10 1, 18
9, 2 9, 6 9, 7
6, 136*
3, 321 3, 662
2, 1, 641 835
II, 1-3 II, 2
1, 825
II, IO
3, 231*
12, 1-6 14, 13
* 4, 112 Prol. 90 * 2 2 6 3,5, 9°
14, 14
4, 284 3, 473
13, 21-22 24, l6
33, 17
2, 3, 21 3 10, 7
3, 321
10, 22 9, 10 10, 33-34
3, 473
1, 85 194 7,
3, 335 6, 836 Prol. 92
35, 1-220
1, 564 4, 4i4
7, 8, 22-23 21 10, 722 , 18 12, 7-8 32, 19 44, 17 Threni : 8, 3
7, 5, 7,
334 1904* 1, 334 4, 286 7, 443 7, 424 3, 547 1, 487 35* Prol. 1, 997 5, 97 1, 4* Prol. 35* 5, 852*
6, 101* Prol. 37*
Ezechiel : 18,63, , 1 428 1, 10 10, 14
38, 10-
4°,, 72 39 42, 2 46, 3-4 48, 18
49, 5
16, 25 1, 218* 1.1, 46 916*
1, 511* 2, 188
49, 6 49, 13
6, 141*
51, i7
105* 14 6, 7,567 4, 5, 544
51, 18 Ji, 19 51, 20
5, 548 4, 567 4, 567
51» 21
5, 55i 5, 558 4, 584
51, 22 5i, 23
53, 5 53, 8
54, 1
5, 562 5, 5, 539 53
1 3 6, , 866
61, 1 62, 6
2, 614 6, 322
62, 6-7
5, 349
63, 1 63, 63 , 23 63, 17
23, 23, 25 14-16 23, 22 Daniel : 44, 2 7, 9
6, 528 6, 576 234* 6, 502 5,4, 937 6, 669 6, 669
4, 728
9, 23 9, 24 Osee : 1,6,2 3
5, 562
7, 63 7, 15*
60, 6
23, 2-3
5,4, 19° 234* 5, 190
1, 169* 6, 421*
380* 5,2,634 852* 2, 641 6, 5, 884
1, 10 12, 4 12, 3-4 3, 2-3
2, 5 12, 10 13, 14 Ioel :
528 5,5, 527 2, 489
7, 447 Prol. 132 6, 2, 605 518
5, 893 6, 1, 608 77
1, 1014* 5, 74
5, 532
2, 28
i8o
INDEX
Amos
:
2, 479
ii
4, Michaeas
LOCORVM
S. SCRIPTVRAE Matthaeus
:
6, 6
6, 22-23 17-18
7, 7
6, 148
8, 8
Abacuc
:
Prol. 94
:
10, 8, 10,
19
, 6 720 18 9, i5
3, 2-19
Zacharias : 3, 9
1, 846
n, 1
5, 710 8* Prol. 22* 1, 393* 1, 66
IO, 20
5, 384 526 7,7,347
5, 127*
5, 845
12, IO
2, 296
Malachias :
15 12
7, 3i4* 7, 35i
Prol. 4* 96* 23* 1,5, 16
7, 492
1 Macchabeorum 3, 6
1, 23 11 2,
II, 13 II II,
II, II,
:
4, 324
I I, l6 II, 17
II, 25 II, 29
5, 504 6, 362*
2, 58
Matthaeus 1, 17
:
3, 165* 2,3, 87 165*
12, 34
2, 132 2, 2, I49 142 2, I36*
1, 19
i, 18
13, 9 I, 321 I, 321
1, 335 i, 20 1, 24 2, 3 1, 24-25
2, 5-6 8 2, 2, 13 11 2, 13 ss. 2, 20
3, 1-2 O 4,3,4 I
4, 1
4,8 4, n 12 4,4, 17
12, 40
3, 765*
12, 50 12, 46-50 13, 45 M
4, 187*8* 3,3,36315 2** 1,. 2231 Ep 6, 79i i, 758*
1,1, 1039 934** 2 76 3,1,875
1, 279
521
2,3,596 2, 520
6, 678
I, 4OI*
1, 34i* 2, 445* * 327* 2, 36 2, 2, 358
1, 344*
16, 17 13, 46 15, 28
663* 4,1074 1,7, 297*
16, 21
2, 345* 1, 1073 1, 24*
3, 664 1, 663* 2, 352
16, 22
46* 2,2, 361
19, i9 17, 21 -22 19, 27
5, 696 2, 584 1, 996*
19, 29
8*6* 1, 51 5, 1
17, 24
3, 653*
1, 1074*
* 3, 658
6, 287* 1, 220*
20, 16 3, 238
5, 699
* 3, 692
2, 462 5, 699 , 84*
5
21 19 21,, 18 20, 33 20, 18.19
22, 4
2i, 22, 37-39 2
4, 23
6, 794
3, 277*
6, 313 98* 2,2,276 4 6* 3, 58 6,3,313 839*
4, 447*
2, 379*
5, 3
5, 1-2 5, 17
5, 614
5, 18 5, 48
6, 16
6, 815
5, 662
5, 664 1, 921*
1, 405*
22, II-I3 5-6 22, 22, l6 22, 32
4, 4 5, 693 3, 301
5, 7io 1, 753* * 4, 2
INDEX Matthaeus 22, 35-36 22, 37-39 22, 40
22, 43
S. SCRIPTVRAE Lucas :
:
3, 259 2610* 3,3, 26 3, 264 5, 859
23. 23, 23
L 34 1, 30-31 L 35
1, 465 990 2, 1, 548*
23> 31 23. 3i
23, 23, 32 35 25, 32 25, 35-36 25=, 40 26 13
3, 438* 3, 442* 3, 657* 2, 463* 2, 452* i, 573* 8520* 3, 86 3,
7* 703* 3, 80 6, 4, 538 1, 1021 1, 1021
26, 26 26, 28 26, 52
80 7, 5,3, 271 875
26, 61 26, 67 27» 25 27, 27, 27, 27, 27,
LOCORVM
28-29 29 34 39 45
27> 5i
120* 7,5, 20 6, 755* 4, 484 3. 3i7*
27, 66 28, 20
1, 36-37 1, 38
14, 58 15» 17 15= 16, 16, 16,
23 1 2 19
16, 20
Lucas :
:
7, i95* 5, 854* 1, 961* 4, 2, 484 619 3, 3r7* 2, 5i4
5, 9°4 3, 663 4, 696 4, 380*
1, 14
L 17 1, 20 1, 26 1, 28
1, 302
1, 39
1, 38-40 1, 1, 1, 1, L
41 40-42 42 45 42-45 43
1, 46 1, 47
4, 95 31 1, L 1006 3,48* L 7 1, 150
1, 147 2, 214* 3, 17
2, 329 32 1,1,253 1, 292* 1, 178*
L 555 3, 704* 7, 3° 3, 5i7 2, 330 1, 20*
1, 48
3, 528
1, 49
2, 35,8 713* 6,1, 247 18* 1,1,769* 6, 246 5, 97i 5) 973
i> 5i 1, 54-55 1, 57 1, 56 1, 64 L 74 73 1, 1, 79 2, 7 1, 76
1, 303 1, 162* 1, 25 1, 291* 1, 81
2, 1 2, 6 2, 14
L 532
2, 18
1, 565* 6, 241 5, 368*
1. 97 1, 63
2, 234 1, 38 5, 364*
5, 996 Marcus 10, 4
278 9394 13
1, 11
1, 46-47
1281* 5,5, 80 808 2,5, 606
6, L 1. 7,
2, 19
1, 695* i, 2, 294 166 1, 290 3, 58
505* 1,2, 296 1, 306 1, 309 2, 60 6, 136 L 343 7, 174*
2, 41 L 27 713 1, 338*
881* , 9* 1, 320
3. 395*
181
182
INDEX
2, 42-43 2, 46
6, 566 416* 1»5,774 6, 891* 1,4, 784 439*
1, 1076* 2, 605* 1, 449 i, 459 5, 3i9* 1.7»485 576*
2, 48
1, 452 1, 523
2, 50 2, 51
1, 560 524 209* 1, 526 1, 1, 880
2, 28
3» 7
4, X ss. 4, 18 21 4,4, 24
3. 395* 6, 566 5, 416* 6, 891* 5, 652 655 5, 5, 466* 6, 322 6, 829 5, 656 6, 830
4, 3° 5, 11 5. 32
IO,
41
IO,
42
II,
27
II, 28 II, 52 12, 49 13, 31-32 13, 16, 32 29 17, 21 18, 42 19, 38 19. 4i 21, 28
22, 32 22, 22, 2853 22, 38
5, 613
23» 43 24, 34
4, 641
4, 5i7* Iohannes 1, 1 1» 3
1, 9 1. i-3 1, 2 1. 14 1, 3*4 22,, 4 1, 17 3
2, 4 1, 16 2, 7
2, 8 3, 644* 4, 663* 137* 7,7, 140 1, 148
2, 19
5, 52 73* 1,6, 250 7, 146 1, 578
2, 21
2, 354 0** 6,. 3630 Ep
2, 11
3, 14-15 3, 23 3. 34
7» 325* 5, 10116* 76 5»5, 835 71* 6,6,721
:
500* 5,1,670
Ep. 12 4, 44 1, 721 5, 577 4, 394 5. 577 4, 213* 7. 165
1, 106* 1, 575* 1, 4,1053 213* 1, 1051 968 1,5,712 Ep. 28* 2, 581 5, 733 2, 586
5. 736 5, 875 2, 333 4, 543 50* 1,4, 10 665* 5, 876
3» 792 6 Prol. 1, 1063* 4, 24 34 6, 9 4, IO 5. 39 5. 3°
2, 351*
2, 627 4, 478 4, 537
1, 218 , 9
4, 163 1, 578 2* 4, 16
2, 623 . 32* 7,Ep271 4, 475 4, 475 695* 2,3,627 5, 821
24, 4i 24, 42 43 24, 24, 42-43 24» 44 24, 45
1,6, 806 182* 5, 703 2, 592
8, 21-2 8, 23 10, IO, 38 ss. IO, 40
S.21,SCRIPTVRAE 33 Lucas :
Lucas :
2, 2. 22 35 2» 34-35
LOCORVM
6, 45 6, 31 6, 41 6, 51
4, 4,350276*
5, 1001 5. 835*
3. 197* 4, 5,609 125* 4, 615 692* 4, 4,615 7, 82* 5, 133*
INDEX Iohannes
LOCORVM
S. SCRIPTVRAE Iohannes
:
l9>
6, 58 6, 69
19. 37
4, 601
7> 23-24 7. 24
:
34
486* 1, 555 6, 5, 960
21,
13
21,
17
20,
19
2, 296
5, 805*
5. 958
7, 38 8, 21 8. 25 8» 33
i> 574*
8, 39
1, 991
8, 41
1, 991
8, 42 8, 44
T> 995 1, 120
5, 439
2,3,626 485*
21, 18 21, 25 20, 25
5, 581
2,4, 624 6* Prol.6333'
1, 991
8, 58
7 i°,> 1 9 6-7 9 9,
1, -720*
5, 756
9
2, 501
10, 10.
1, 14
15 34
I, IIOI*
3, 237*
II,
48
II, 12, 51-52 3 II, 52
5, 1016 1, 1083*
2, 2 2, 17
8*
3,48
37-38 26
5» 137
2, 1, 13 16
3> 294
IO, II,
2, 622
Actus Apostolorum : 2, 537* 1, 1 5, 279
5, 755
IO,
1, 462
20, 1,284
6, 4, 335358*
4, 5°9
* 4, 536 5, 7l6
I, IIOI*
2, 36-37
4, 4
256* 3, 43 5, 0* 1, 1004
4, 13 2, 639*
5, 1002
12, 3 SS. 12, 12,
26 31
12,
32
12,
36
!3,
1
13, 15 r3,
33
!3, 34 T4, 3
5, 74* 4, 501
6, 803*
6, 1
4, 32
845* 3) 3> 695
6, 14
5, 42 6, 2-4 4,
6, 5, 392 Mi
368*
49i* 5, 342
3, 355* 1,5, 564
7, 49
°** 4530 5, 403 4,. Ep
7> 59 8, 29
5, 375 3i5 5,
7, 4i 8, 27-29
6, 1, 871 1037* E 477* 6, 876
5, 3i5 4, 687
14,
10,
1-2
5, 381
13, 13,
IO 22
14,
18
14, 15,
21 13
4, 534* 5, 379* 912 4,5, 592
13,
46
15, 15
4,
4, 503 120*
15,
5,
4,
528*
17, 18,
20 20
15,
5, 671
4, 5°4 7, 93 6, 847*
1, 481
2
7, 6
15, 6 16, 9
3, 472 16, 22
1, 427* * 3, 85
15» 5 15, 1
588
15, 26 16, 6 11 13
1, 419 1, 7, 417* 10
13, 46-47 i3, 48
15, 23
16, 16,
5, 131
13, 45
17
1, 48118 504* 6, 445 1,7, r, 478
IO
20, 28-29 15, 19
504* 2,1, 262
*
497
19, J9, 25
6, 878 24,
14 Prol.
19, 19,
11 15
19,
25
19, 19,
26-27 27
19,
30
i30:
3, 3i7* 1, 961* 2, 604 8' 1, 5 1 7, 201
5, 3i7 5, 359
* 3) 3J7
Ad
Romanos
:
3 E
977*
1, 8
5, 429
I, 20
2, 281 1, 118 2* 4, 17
184 INDEX Ad
Romanos
2, 23
:
LOCORVM
10,
4 S. SCRIPTVRAE
1 Ad
Corinthios
:
IO, II 10, 13
3»3,27 4, 32
316* 6,7,403 4, i74* 6, 463* 6, 736
11 4, 4» 13 4, 14
4io 7»7. 49°
4, 16 4, 16-17
7> 43°
4, 17
4, 18-19
IO, 12
12, 12, 8-IO II 13, 12, 31 13» 4
1* 7, 11283* 7, * 9 6 1 7,
9
7. 4i 1
1, 85*
7, 166
4, 19
7. 4i6
6, 5 65, , 7IO 65» , 9i2
7, 418
5, 5i7
13, IO
390* 1,7,812
13, 12
8, 19 6, 5
1» 573* 5, 945 6, 699
14, 25
8, 10
9* 609* 6, 4, 41 1, 58
12, 7-IO 12, 7-II
5, 975
1, 82** 1, 501 50* Ep. 4 4*
5, 9 5, 39
5, 3,334 339* 5. 3,453 337*
15. 9
4, 472* 4, 654 8* 5, 1 4, 565
8, 26
1, 794* 8, 32
5 19. 0
,9, 31-2
5» 537 i* 375* 1,5, 22
15, 22 2 Ad
2, 492 Prol. 108
443* 4, 5,623 . 38* Ep Corinthios Ep. : 19
2, 2, 16 14-15
6, 884
1, 88 9, 26
1, 55i ' 1, 55° 10, 8 10, 21 11, 25
3, 6
Ep.
14 6* 442* 3. 44 6,
* 5, 827 2, 471*
11, 225-26 12,
4, 272
5,
5. 7
5, 643* 4* * 306 4,6,357 , 11
12, 2 i3> 3
5
2, 500* 7,2, 204 506*
5,3, 297 33
5» 6 Ad
1, 5 * Ad Corinthios 1, : 67 2. 9 3, 533 I, IO
6, 676 244*
12, 4 6 3.
Galatas 1, 1
:
* 7, 546 3, 408
3» 13 3, 19 1, 2922* 5,1,924 2, IO
0* 4, 70
11 3, 12-13 3,
6, 183*
3» 7i7 4,
1, 77*
6, 17
6 4,5) 7
* 5, 851 743* 1, 5i9 3, 8* 3, 2
6, 17
5, 6 7, 25
743* 1. 5i9 3, 8* 3, 2
3. 495* 7, 26
7, 3i
6, 181*
* 3, 285 1, 5(16*
4, 4 3» 3,24 16
7. 427 3. 235*
3* 462* 4, 13 2, 569* 4,1,690 2, 195 4, 690
6, 300 6, 3205*
4,69
4. 4-5
4, 4, 4.22-24 256 4, 22
4, 26
4. 29
6, 479 6, 464 6, 234 5, 631
3, 234*
6, 474
7, 63935* 5. 6, 688
6, 4
INDEX Ad
Galatas
LOCORVM
S. SCRIPTVRAE x Ad 2,Timotheu 5 m
i, 355 :
:
6, 469
4, 3° 4, 31 - 5» 1
6, 171 2 Ad
6, 136 5. 24
5>
5, 259*
1, 4 Ephesios
Ad
Timotheum 1, :415*
2, 15 Ep. 15i29: Prol. 1, 936
2, 12-13
4, 532*
E 575*
2, 206 1. 13
Prol. 58
45i* 7,4, 57
1, r8 2, 11-12 12 2, 14
, 96*
4 5, 47*
*
1 316 93:+ 7,2,3»434
4, 13
5» 2 5»5, 2318
5, 32
6, 83
3, 752
6, 12
Philippenses r, 8 1, 23
1, 3 1, 9
Ad
Hebraeos
:
1, 14 2, 17
2, 3-4
1, 874 871 i,
4, 12-13
2, 85-6
4, 449
4. 11
2, IO-II
1, 1105 806 7.5, 549
4, 1
6, 20 11, 5,1 12 9, 13 11 11,, 13 37 ii,
11
26 12,7, 11 , 39 4
11, 37-38
2. 9
6, 751
3, 486*
2, 155*
81*
6, 4,8871
3,4, 72 3786*
8* 88 436* 6,6, 4,888 6, 683
5, 798 r, 626*
7, no* 3, 457 2, 65*
811* 1,1, 852 3, 695*
3, 5
3, 1 3. 14
i* 1,5, 80 458*
3, 457
3, 7°5*
:
1. 13
17
:
Ep. 1
5, 5, 14 8 5, n
** 7298 r, 6, 10 1, 1104
4, 10 Colossenses
2,
4, 635
6, 179* 1, 1, 1087 1087* 1, 1098
3, 20
Ad
3» 5
1, 25
3. 13
1, 67* Ep. 42 1, 260*
1, 1
5, 534*
3, 695* Ad
98* 1,5,1558*
:
2, 12
6, 228 6* 3, 27
7, 109* 3, 814 3, 19*
4, 2 Titum 4, 10
Ad
3, 5i4*
5. 1
3,7, 196 560
3, 12 3, 16
1, 566*
13, 12 13
* 5, 610
13, 14
5> 7°5
1, 1 Ad 9Thessalonicenses
3. 5i3*
6, 452 3, 42,0 36*
12, 22
:
Iacobi
7
3, 278*
5, 853* 5, n8 :
1, 17
i, 1 Ad 5Timotheum r, 13
2, 14
1, : 579* 3, 534
1, 11
4, 4
6, 338 1 Petri :
3, 16
r, 742* 2,
202*
* 7, 68
, 6
1, 4 12
2, 65* 6*
1, 267, 6 * 7, 68 916* 1, 1,116 184* 2,6, 567
i86
INDEX
i Petri : i, 24 5. 93i 1, 9i6
2, 10 2, 11
825* 3,5,695 1, 67*
5, 8 : 2 Petri
2, 6
3, 11
3. 2 4, 18
1, 5 S. SCRIPTVRAE
Apocalypsis : 5, 79
1 Iohannis
LOCORVM
12, 3 12. 9
5. 6-7 5 4, 12, 6
4» 10 12, 20, 155
2, 456 22, 19» 216 :
5,48* 6, i75 1. 1319* 5, 7*
22, 16
1, 947* 4, 234*
* 3, 712 4, 287 3, 397* 019*i* 3, 415 ,33>5*
7, 288 9** 80 27* 103 i, 7, 10 1, 5, 889
3, 9i*
INDEX
SCRIPTORVM
Ambrosius
6, 34
Angelomus
Explanatio
de psalmo CXVIII
8> 37 16
Enarrationes
:
(618C) 6, 78/88
(61 8C) (6 19 A)
3, 383
1, 18, 69
:
i, 646
De uirginibus :
6, 101
(619B) (619C)
6, 267 101 6, 6, 250 221 6,
(6 20 A)
6> 39 6, 3839
6, 302
(620B)
1, 48
6, 690 7 (621D)
4, 96
Epistulae :
Ep.
10
8 (623D)
6, 857/862 6, 891
(624C)
1, 902
(624D)
Angelomus
Enarrationes 115,
6, 742 6, 748
(62 3 C)
6, 2 64, 33
1 (PL
canticorum
(618AB)
2, 268
De officiis ministrorum
in Canticum
6 (617C)
2, 3 1, 849 1, 645
in Canticum
canticorum
:
7, i97
Anselmus 7, 122 Prol. 67
566B)
(568D)
1, 118 I> 419 1, 126
49 Orationes :
(573A) (579B)
1, 1, 679/681 907
(586B) Augustinus
2 (587AB) 1, 800 (592B) (59iC) (594Q (598B) (599^)
1, 11 11 1, 1090
Confessiones : E E
2, 112/114 2, 270 2, 279 2, 276
5, 557 5, 9-16
(599B) (599D) (60 iB)
(604D)
De consensu euangelistarum :
3, 99
(607B)
211 3, 545 3,
(609A)
3> 657
3, 49°
(610B)
(614D) (614D/615A)
166 4, 284 4,
1, 172
5°
3, 843
50,
2, 280
7
Enarrationes 4E
5, 475 5, 268
in psalmos :
3
5, 154 5, 254
2, 445
26, 4, 2
3, 883
(61 iD)
(61 3B)
4, 246
Tractatus in Iohannis euangelium : 9» 2
4 (607A)
5 (6r3A)
1,6
2, 655/661
(605BC)
(61 iB)
5> 789
2, 454 298 2, 647/649
3 (602C) (603A)
74 743
122,
1, 8
10, 16 34 56,
2, 68 2, 11
Enchiridion :
2, 488 1, 203
(61 5 A)
(61 5D)
5> 5io 5, 54i 5, 576
5, 742 (616A) (616D)
5, 750
2, 512
De catechi^andis rudibus : 22, 17,
40 28,
56
B
57
5> 783
1, 638
5> 93i
INDEX
188
Ep.
8
42
1, 886
Prol.
7, 3i
11,
13,
r4
14,
8
14,
18
14,
26
5»7,543
2,: 36 5, 273 5, 6, 5, 1, 6,
70, 7
273 445 273 1062 445
6, 690 6, 389
72, i
Restiarium latinum
6, 205 4, 582
5, 543 1» 74 228 1, 666 4, 743
5» 789
11
2, 268
Boethius
5, 5i°
De musica :
5, 557 16,
24 29
64, 19 79
88
1
O 9, I30
11,
Regula monachorum
42, 3 43, 7», 356 61, 14 12 38 47, 3
De duitate Dei : 2, IO, 8
:
OO OO OO G\
De symbolo ad catechumenos
^4OO
Benedictus
Augustinus I 6
SCRIPTORVM
6, 40
1, 18
De consolatione philosophiae : De haeresibus :
7» 382
1 11
4, 707
44
4, 7°7
55
4» 7°7
82
4» 7°7 4, 7°7
Contra Faustum
1, 7, 25-31 Caesarius Sermones
4, 66 Ep. 176
:
31, 5, 28
:
3, 69
22 6, 858 1» 74
Cassianus 6, 9, 3
Conlationes :
De peccato originali :
29» 34
1, 743
13, 7, 3
6, 696
5, 789
Cassiodorus
2,5,116 9°2
3» 279 3» 755
Praef.
5» 557
De uirginitate :
4
De anima
Prol. 52
:
6, 513
Chalcidius Beda Commentarius In Marcum
in Platonis Timaeum
178
:
Prol. 68
1, 729
Chrodegangus
4» 438
4
In Apocalipsim
:
Benedictus Regula monachorum Prol.
4,
246
Cicero :
2, 7
De inuentione :
1 1, 230
1, 1
— Regula canonicorum : 5, 147
781 2, 3» 336 381 5, 4, 173
1, 15 (20) Collectio A.uellana —
Prol. 55 •1, 270
INDEX Cicero
SCRIPTORVM Gregorius
Concilium Tridentinum Actorum tom. 8
: IO
27 29
1, 67 Expositio in Canticum canticorum 1, 255
16
6, 381
1, 126
Cyprianus 21
De unitate ecclesiae :1, 645 9
1, 261 1, 1, 194 118
22
1, 849
26
1, 126 1, 281
2, 268 2, 340
1, 251 350 1, 409 1, 549 1, 424
3, 383 21
Prol.
126
35 34
5. 82
Donatus
1, 57i
44 Homiliae
Ars grammatica
E
in
4, 9
3. 2-4 Eadmer
3, 821
De excellentia b. Mariae
Prol.
12
42
67
2, 268 2, 340
3, 383
i, 10, 19
Faustus 27
Sermones
: Ep.
17
Homiliae
6, 381
in euangelia :
5, 82
6, 722 4. 227
In I librum Regum 4, 26 Moralia
1, 2, 3
1, 4, 1
Gregorius
Praef.
32
1, 7. 10
:
1, 645
E^echielem : 1, 849 7. M3
:
7, 3
3. 839
8, 10, 1 6 20,
in Iob
6, 348 6, 486 4, 382
13
2, 202 1, 77° 123 6, 1, 800
8, 17
2, 52, 82
3. 437
4, no Regisirum epistularum :
3, 3. 14 4, 27, 5°
3. 750 2, 3l8
5, 4, 6
6, 37. 56 17. 25. 35
7. 81 2, 665 4,3, 455i8o 1, 9°7
na) 1, 4
Prol. 31
9, 52
2, 116
1, 6
Ps. -Gregorius
1, 64
de
(Robertus
Tumbali-
2, 2, 63 272
32, 3. 4 32, 14. 20 40. 3. 4
6, 530 1, 645 1, 849
2, 268 2, 340
Expositio in Canticwn (PL
79, 492C)
(49 3 Q
canticorum :
1,679/6 i, 804 81 1, 9°7 2, 637
(494B) (499°) (503B)
3. 383
2, 308
(508B)
rum 2 Expositio in Canticum 5, 8cantico
4
97
123 Prol. Prol. 73 Prol. 98
Hieronymus
3, 49°
Hebraicae quaestiones in Genesim 24, 15
6, 376
:
INDEX
190
SCRIPTORVM Ps. -Hilarius
Hieronymus
6>
Interpretatio hebraicoru47 m 7mminum 2, 499 3, 3
Prol. 98
Sermo de dedicatione ecclesiae
:
1, 367 1, 367
3, 18
Horatius
4, 6 7, 15
Prol. 48
10, 21
6, 383 642 6,
12, IO 12, I4 12, l6
14, r5» 14 5
17, 6
Ep. Ep.
25 23
Ep.
24
Ep.
25
Ars poetica :
38-40 Epistulae 2, 7
17, 26
6, 621
Etymologiae :
3, 686/688 5, 883 1, 804
27, 17
2, 512
Isidorus
6, 642
23, IO
:
z, 2, 101
8, 5, 45
1, 270 1, 645 1, 849
9, 2, 37
4, 707
6, 719
35, n 4i, 19 41, 11
12, 7, 60
4, 186 6, 686
20 58, 45, 23 63, 5
7,382
3, 448
2, 340 268
3, 686/688
59, 24
3, 383
7, 558 72, 25
13, 21, 10
6, 472 3, 302 6, 486
76, 15 80, 20
Sententiarum
3, 44i Commentarius ,in Ecclesiasten : Prol.
1, 1
In Hieremiam
prophetam Prol.
1, 1, 14
2, 4°, 6
libri III : Prol.
26
5, 82
120
Iuuencus
:
1, Euangeliorum 285
20
4, 249
libri IV
:
Leo
In A.bdiam prophetam
Prol.
13
:
Prol.
3, 664
24, 3 21 25Sermones , 3
Commentarii Prol.
in 1 euangelium Matthaei 1, 718 1, 800 2, 276
1, 146
3, 1414 3, 1357 Commentarii
:
. 29, 1
in epistulam 5, 220 ad Ephesios
Prol. 99 100
Prol.
L
28 28,, 29 55 Epistulae 28, 28
34
3, 7i :
2, 191 1, 404
3, 5 3, 803
Aduersus
louinianum2, : 259
3, 69
4, 49
1, 3i
4, 434 28, 91
6, 510 5, 768
3, 212 Prol. 3, 788100
Epistulae :
22, 8
Prol. 31 3, 803
28, 122.
99, 1
Contra Constantium
5, 966
3, 69
Hilarius
23
126
3, 49 7i 4,
imperatorem Prol. 99
;
4, 434
3, 212 3, 788
5, 966
INDEX
SCRIPTORVM Rabanus
Origenes
Homiliae
in Canthum
1
canticorum
191
Maurus
De natura rerum
:
1, 28
5, 187
:
6, 1
5, 678
13,
1
3, 686
i9,
9
4, 73/75 5, 883
Ouidius
Metamorphoses
:
9, 69 Paschasius
681 6,5,1 86
51
5, 467
Robertus
Radbertus
uide
de
Tumbalina
: Ps.-Gregorius.
Epistulae : 35 52
Prol. Prol.
9
Rupertus Prol.
4
Prol.
112
De diuinis officiis :
3, 7ii
Plinius
Naturalis
1, 965
Historia :
12,26 36, 12
6, 1, 77° 395
1, 28
1,729
3, H87
1, 729
6, 840
2, 543 2, 112
7, 663 7, 734
Plotinus
2, 522
Enneades
:
7, 99 11, 11870
4, 3, 12
Ep.
4, 582
ss.
35
De 55sancta Ep.
Prudentius
6, 3
Prol.
126
Prol. Prol.
126 52
36
4,
70
1, 231
2, 1164
7, 87
4, 249
3, 835
1, 242
6, 858
3, M09 25
Prol.
2, 696 427 6,
5, 673 5, 660 6, 188 ss. 10, 654 9, 1267
Quintilianus
De institutione oratoria : 3,828
12,
5, 902
6, 486
Expositio in Eeuiticum
:
14, 879 14, 627
1, 849 b 645 14, 1084 16, 1139 15, 16, 1138 1733 2, 268 2, 340
, 82 1,5 801
2, 383 1, 908
ss.
1, 801 2, 63 6, 770 1, 908 1, 907 6, 381 2, 383
3, 383
Expositio in librum Numerorum 10
4, 666
1, 801 1, 908
925
Maurus
2,
4, 4i3 3, 5i7
3, 685
:
8,6,23
4, 249 4, 21 496 1,4,281
SS.
2, 1474 SS.
Peristephanon :
384
ss.
2, 1365
3, 150
2, 465
2, 176
2, I232
3, 664
3, 5
56
582
2, 31
12, 64 12, 99
Rabanus
Prol.
:
3, 141
Psycbomachia
Trinitate et operit 3, 843
Prol.
Cathemerinon
10,
Prol. 4556 Ep.
:
20,
264
23,
I943
23, 1975
6, 696
81 3, 7, J73
26, 633 25,
277O
5, 9°2 1,3, 28 x76 1, 28
INDEX
192
SCRIPTORVM
Rupertus
Sacr ament arittm Eeonianum
De sancta Trinitate et operibus eius :
28,
205
28, 28,
1, 24
4, 574
945 1347 ss.
3, 231
6, 381 30,
348
34, 1197
4, 246 1, 28
35, 556 40,
4J7
1, 1078
897
1, 1078
1362
2, 202
Sallustius
1, 28 6, 40
1191
Ep.
1, 1040
Historiarum
reliquiae :
4, 77
4
In XII prophetas minores :
4, 249
Seneca
Commentaria Ep. Ep.
in Euangelium Prol. 56s. Iohannis :
2 91
De clementia : 2, 5, 4-5
1, 1023
6, 696
Praef. Praef.
12
1, 718
IO
Epistulae :
1, 884 5, 902
710 4, 696 6,
1, 838
5, 9°2
Symbola
:
Credo in unum
6, I26 3, 250
E
945
1, 172
6, 1938
4, 220 5, 692
10,
246
10,
420
10, 10 ,
1520 1535
11,
1892
13,
844
7, 293 5, 479
3, 294 1, 729
7. 293
3, 845
3. 212
Quicumque
3>3,69218
1, 801
14, 1040
ss.
1, 908 3, 317
Tertullianus 3, 676
7.457 Prol.
De uictoria Verbi Dei :
Ad
Nationes
:
59
2, 5, 10
Prol.
4, 524
Apologeticum 47, 9
3, 89
: Prol.
81
1, 253
De baptismo : Prol.
3, 9° 56 Prol. 7, 265 00
4
6> 3 1, I
Prol.
99
Prol.
99
4, 3
Prol. 2, 17
9-14
2, 25 n,
nAduersus , 3 1, 1
3, 1, 698 242
6, r
29
7, 288
126
Prol.
126
De uirginibus uelandis :
326 : 4, Mt.) De gloria et honore [in 168,
Prol.
666 2, 4, 3°8
13, 9 13, 6
PL
Praxean
1611
10,
1
i, 262
5, 196 Theodosius
Sacramentarium
Gelasianum
: De situ terrae sanctae :
5, 764
2, 3
Sacramentarium
11, 3 17, 3
2, 18
Prol.
25
: Vergilius
1, 122 Prol 1, 1040 . 79 2, 515
138, 4 207,
Gregorianum
2, 379
2
Aeneis : 6, 733
4, 666
Eclogae : 3, 196
5, 45-47 5, 498/500
:
INITIA LOCORVM Aue
maris
Aurea Beata
stella
luce Dei
Christe
Hymnus
Hymnus genitrix
Confessio
Cuius Deus
Hymnus
Introitus
Congratulamini festum
Deus
qui
de
Felix
namque
Hodie
Maria
In principio
et ante
nostras
Mulieres
1, 512
gloriosae
O
caelestis
norma
O
gloriosa
domina
O
mors
Refecti Sancta
natus
4, 725. 7, 367.
5, 40
Antiphona
; 6, 269.
1, 263.
5, 147. 1, 243.
1, 1014.
2,577.
es Antiphona
terrae
pontus
cibo
Oratio
Hymnus
et immaculata
Suscipiat
Oratio
Hymnus
5, 584. 1, 851.
1, 1040. Responsorium
5 , 590.
1, 1078
tuos Antiphona Super muros Terribilis Introitus 1,915Victimae
; 2,
Prol.
225
; 3, 364;
; 3, 364
4, 664.
1, 55.
Hymnus
Antiphona
Quando
; 2,
3,
584
; 3,
396
; 4,
166
571
; 5, 475
; 7,
569
; 1, 984.
Praefatio Epiphaniae 2,515. Praefatio Exsultet 1 , 253. Quem
; 6, 283.
2, 202.
2, 617.
Antiphona
Praefatio communis
1, 686
; 1, 636
Grad.
Antiphona
uirgo
; 1, 691
1, 36 ; 1, 687
Antiphona
Oratio
mater
; 5, 470
i, 756.
Responsorium
Antiphona
Nesciens
122
Oratio
utero
uirg.
Introitus.
Natiuitas
207
1, 78.
Antiphona
sponso
ut palma
Mentes
Oratio
Antiphona
caelesti
1,
Benedictio
Responsorium
puerpera
Iustus
Virgo
b. Mariae es
5 5 ; 4,
; 1, 920.
3 , 515.
... ipsa
b. Mariam
Genuit
Ep. 1, 894
R esponscrium
qui
Gaude
4,727.
3, 213.
Antiphona
sanctorum
LITVRGIAE
136.
2,616.
; 6, 173
; 6, 240.
CONSPECTVS
MATERIAE
Vorwort
Einleitung
.
Die Handschriften Die Verlorenen
VII-LX
.
XV-LVII
1-172
Handschriften
LVIII-LX
Commentaria
in Cantica Canticorum
Epistula ad Thietmarum Prologus .
5-9 3-4
.
10-41 60-84 42-59
Liber primus . Liber secundus . Liber tertius . Liber quartus
85-104
. 105-132
Liber quintus . Liber sextus .
Liber septimus
133-156
.
157-172 1 73- 194
Indices . Index locorum S. Scripturae Index Scriptorum . Index locorum Liturgiae . .
Imprime
par les Usines Brepols S.A. — Turnho ut Printed in Belgium 0/1975/0095/7
187-192 175-186
(Belgique).
193
:
Date Due
226091